H A T A BURGACINDA BR (: YCEL KAYIRAN)

Mustafa Durak

HATA BURGACINDA BR (: YCEL KAYIRAN) Mustafa Durak Eletiri, elbette eletirenin ve eletiriyi alann ruhsalyla balantldr. Bu ruhsal, iine her trl zihinsel ilem de dahildir, alc tarafndan bir tepkiye dntnde tartma alanna adm atlm olur. Eletiri, genel olarak, eletirenin egemenlii olarak anlalr ve bu anlamyla da pek sevilmez. Dorusu eletiri bu ekliyle elinde rendiresi olan bir iftiye benzetilebilir. rendire, ucu ivili uzunca bir sopadr. ift srmek iin yararlanlan hayvan(lar) ynlendirmede kullanlr. Trk edebiyatnda eletiri hep rendire gibi ilemitir. Nurullah Ata, Adnan Benk nemli rendirelerimiz olmulardr. Birikimleriyle, kendilerince yol gstermilerdir. Benim almalarmda ise eletiri olduka geriye ekilmitir. ncelik yorumlamaya, anlamlandrmaya ncelik verilmitir. Ama bu anlamlandrma abasnn ardndan yaptm kimi eletiriler de Ata Benki aratmaz. Herhalde eletiri geleneimizin bir zellii bu. Belki edebiyat eletirisinde verilmi yarglarn tutarll zerine bir alma gerekletirilebilir. Ama eletirmen ister hakl olsun ister haksz, onun edindii, ona edindirilen konum egemenlik makamdr. Mehmet H. Doann makamnda ne ok yazarn gz olduunu lmnden sonra grdk. Mehmet H. Doana yaarken yeterince ilgi, sayg gsterdiimiz de sylenemez. Ve iin ilginci Mehmet H. Doann eletiriye ne getirdiini, fazlas ve/ya eksiini konumay gze almadan, konuyu yalnzca bir makam sorunu olarak grmek de bir dzey sorunudur. Bunlar unun iin sylyorum. Eletiri temelde ncelikle bilgi sorunudur, arkasndan da ahlaki (etik) bir sorundur. Ve herkes bilir zne(ler), znellikler sz konusu oldu mu eletiri nankr bir itir. Bu yzden de eletiri ileli bir itir. yle de denebilir: Eletiri zellikle dorucu, bamsz bir eletiri kendi ruhsal iinde gizli bir mazoizmi de barndrr. Eer retme ve yazma srecindeki doyum olmasa tam bir ikencedir. Tartmaya gelince, tartma eletirmenin egemenliine son verir. ki taraf da eitler balang ilkesi olarak. Denge gelir. Tpk yaran, green iki zne gibi. Elbette eitlik balang noktasndaki eitliktir. Yar ve gre sz konusu oldu mu, izleyici znelere de yer vardr eylemde. Kimi izleyici oyunu ok dikkatli izler, her anndan haberdardr. Kimi izleyici yalnzca sonula ilgilenir. Oyundaki beceri, zeka, bilgi umurunda deildir. YKnn felsefi iir savlaryla ilgili yaptm inceleme ve eletirilerin vard nokta da budur. Ycel Kayran kendisine yaplan eletirileri tartma ortamna ekerek -ki bu yeni deildir onun iin-, varln, poetik varln ayakta tutmak istemektedir, bakaca deerlendirilirse bir egemenlik savdr. Benim yaptm

eletiriler onun felsefi iir poetikas konusunda temel olan ilkelerine ynelik olmutur. a)Szde Felsefi iiri, ikin iir olarak belirlemeye alm. Buna kar kmm. (bkz: Mustafa Durak; Ycel Kayrann 'felsefi iir'i ve Metafizik; iiri zlyorum; say: 17; 2006; (s: 7)) b)Felsefi iiri, Metafizik iir olarak adlandrm, buna kar kmm. Ki burada onun adlandrmalar oalr aslnda: Felsefi iir = metafizik iir = tinsel iir = ikin iir c)Trk iiri konusunda yapt keskin snflandrmalara kar kmm: ikin iir karsnda akn iir ve epistemik, ideolojik ve felsefi iir tablosunu doru bulmamm (Ayni yaz s: 3- 7 ve Mustafa Durak; Felsefi iirde Hatal Yarglar, Hatal Varglar; iiri zlyorum; say: 23; 2007 (s: 3)) d)Felsefedeki gelimelerin iyi deerlendirilmemi olduunu belirtmiim ve Kuuradinin poetika tarihine nasl eklemlendiini anlayamadm sylemiim. e)Onun savlarna kar karak, 1. iirin z, okurda kendini brakmas deildir demiim, anlatmm (Hatal Varglar... (s: 3-5)) 2. Ve iir, doruluu kesin bilgi deildir, demiim, anlatmm (Hatal Varglar... (s: 5-6)) Byle bir eletiriye verilen yant hem zc hem de dndrc. Dorusu tartma terimini hak etmiyor. Denebilirse bir savunma mekanizmas drtsnn yol at bir saldr. Kurmaya alt poetikann temellerinin salam olmadnn sylenmesinden kaynaklanan bir fke. Bana saldrsn tek noktada odaklandrm. Oysa ben bu poetikann tmyle yanl olduunu anlatmaya altm. O, kendini, yalnzca metafizik teriminin poetikada kullanlmasna kar oluuma ayarlam. Buna kar olduum dorudur. Tinsellik ile metafizii ayr tuttuum da dorudur. Her ne kadar e anlaml gibi grnseler de. Bu konuyu baka yazlarda ayrca ele alacam. Burada, YK'n yapt ifade, kavrama ve deerlendirme hatalarna deineceim. YK, bana ynelik yantnda tinsellik ile metafizik konusunda nce bir ayrma gider ve yle der: tinsellik halle ilgiliyken, metafizik durumla ilgilidir. (YK; Felsefi iir Eletirmenlerinin Sorular ve Aksiyonlar hakknda; Yasak Meyve; say 35; 2008; s: 86). Elbette nce hal ve durumun birbirinden ne gibi bir ayrm olduu zerine younlayor insan. Szlkte u tanm buluyorum durum iin: bir zaman kesiti iinde bir eyi belirleyen koullarn

tm. E anlamllar olarak da unlar verilmi: vaziyet, hal, keyfiyet, mevki, pozisyon. (TDK Szl). Elbette bir felsefeci, air szcklerin szlk anlamna taklp kalamaz. Bu iki szcn (durum ve halin) genel kullanmlarn gzden geirdiimde kimi balamlarda insan iin cansz eylerden ayr kullanlmas dikkat ekici gibi geldi bana ama biraz daha kurcalaynca halin, dnebilir bir eyin, o anki biimi, durumu olarak deerlendirdim. Arabam ne hale getirmiler!?, Ne haldeyim, hi sorduun yok. zellikle ikinci rnekte durum szcnn kullanlmas maddi nitelikleri iletirken hal szcnn moral olarak anlamsal bir ayrm yaratt farkediliyor. Ve gerekten de YKn hali tinselle balantlandrmasn doru buluyorum. Ama durumu metafizikle ilikilendirmesini anlayamyorum. Acaba bunu felsefede tank olduumuz varlk, olan varlk, olmakta olan varlk vb ayrmlaryla m buluturmak istiyor diye dnyorum. Ki bu durumda zaman devreye girmektedir. hal szcnn zamanla ilikisi kurulabilir. Sz konusu edilen o anla ilintili saylabilir. Ancak ben zaman szcnn ya da zaman ekinin yalnz bana belli bir zaman gsteremediini, ifade iinde zamann, zamanla ilgili szcklerle ya da balama bal olarak deerlendirilebileceini biliyorum. Eer hale imdiki zamanla ilgili bir deer verirsek durum iin de ayni ey sz konusu edilebilir. Dolaysyla zamanla bir ba kurmakszn geiyorum. Her ne kadar tin ile metafizik arasnda bir ayrma ok nem versem de bu ayrmn hal ve durumla aklanamayacan dnyorum. YK yazsndaki ilginlik bu ayrmn ayn sayfada aynilie dntrlmesiyle ortaya kyor. Zaten ayr olarak grmeyi srdrse itiraz noktas olumayacak. Ve bylece hangi amala byle bir ayrma gittii, ardndan niye ayniletirdii anlalmaz olarak kalyor. yle diyor sayfann aa satrlarnda: tinsellik ile metafizik ayni trden kavramlardr(Ayni yaz ayni sayfa). Acaba buradaki trden szc onu kurtarr m? Szck trlerini, tartlr olsa da, biliyoruz. Peki kavram trleri nelerdir? Bu, bizi kavramn nelii ve trleri sorununa ekecektir. Kavram, Saussure'e gre 'gsterilen' belki gnderilenine gre snflandrlabilir. D dnyada gnderileni olan ve olmayan gsterilenler. Eer YK'n zihnindeki trleme bu ise yapt aklamann ifadeye getirisi nedir? Ho zaten yukarda da belirttiim gibi YK'da 'felsefi', ayni zamanda 'metafizik', ayni zamanda 'tinsel', ayni zamanda 'ikin' klnda kmaktadr karmza. YKn ikinci saldrs bir dip notla geliyor: benim Aristotelesin ousia terimini substance (cevher, tz) olarak okuduumu bunun da Aristotelesi Ortaa gzyle okumak olduunu ileri sryor. Aristoteleste metafizik konusu ile ilgili yazdklarm bizzat filozofun metafizik adl kitabndan bir alntdr. Ve bu alntda ousia kavram gemez. Aristoteles, Tanr ile ilintiyi dorudan kurar: ona gre metafiziin iki nitelii vardr: 1) Tanr tm eylerin iindedir ve ilk ilkedir.

2) Metafizik alan iin, Tanr her eyin sahibidir ve tm deerlerin zerindedir. Ancak, bunca netlie karn, sanrm YK, akn kavramndan sz edebilmek iin ille de o dnemde akn teriminin kullanlyor olmas gerektiini savunanlardan. Eer aknclktan sz ediyorsanz transcendence szcnn ilk kullanlna bakmanz gerek. O tarihten ncekilerin bu terimle ilgileri olmadna gre kavramdan da habersizdirler gibi bir sav ileri srlemez. Terim ile kavram ayrm dikkatle ele alnmal. Terimler, kavramlar dorudan artran aralardr. Bu ilem srasnda terimel kavramn biribirleriyle btnlenmesi, bir bakma aynilii sz konusudur. Ancak gerek tarih iinde gerek e zamanl olarak bir dnemde ayni kavram iin birden fazla terim kullanlyor olabilir. Ve bir kavram, henz terimlememi olabilir. Bu olaslk ok ilgin bir tartma noktasdr. nsan algsn dille snrlayanlar, dilde varolmayann, alglanamadn ileri srerler. Oysa bir kavramn terim olarak karlnn olmamas, onu iletiim d brakabilir. Bakn kesin olarak brakr demiyorum. Zira dil snrlar iinde bile tanmsal kullanmlarla kavram, iletiime dahil edilir. Terimin olmamas, yalnzca iitsel imgenin olmamas demektir. Ama duyularmza bal br imge biimleri zihnimizde kaytldr. Baka bir rnek aklayc olabilir. Estetik terimini ilk kullanan Baumgartendir. Ne var ki estetik tarihi Baumgarten ile balamyor. Aknclk da bu terimin ilk kullanld tarihle, dnemle balatlamaz. YK yle diyor: Antikada, varlk derken kastedilen akn olan deil, ki Yunan tanrlar bile akn deildir, gerekliktir. Bu ifadede gerekliin akn olmas ile gereklik olmas arasndaki ayrm anlamakta zorlanyorum. Evet Yunanllar mitolojik tanrlara balanrken onlarn gerekliklerinden kuku duymuyorlard. Ama bu zihinsel bir gereklik. Aknlk da, varl varlk olarak gremeyip o varl aan bir hakikatin peinde olmak olarak belirmektedir zaten. Tm mitolojik ve tek tanrl dinlerin inananlar akncdr. Aristotelesin metafizik iin syledii gibi bir ilk ilkeye, tm eyler iinde olan ve her eye sahip ve tm deerlerin zerinde bir tanr anlay; evreni olduu gibi, varolduu gibi, varolmakta olduu gibi kavramann nne gemektedir. Ona gre bu durumda Platon da, Plotinus da, ve bunlara bal Hristiyan mistisizmi de aknc saylamayacaktr. Burada terim ile kavram farknn altn izmek gerek. Dilciler zellikle dn szcklerin aktarmnda bunu gzlemilerdir. Bir dile bazen bir terim aktarlr ya da bir kavram. Kavram aktarmlar mutlaka ayni szcn aktarmyla yaplmaz. Bu unu gsterir: baz kavramlar, baka anlam veren szcklerin iinde yuvalanr. Bu da u anlama gelir. Tarih iinden ele alnan bir metnin dilini onun balamna gre okuma zorunluluu vardr. Eski metinlerdeki szckleri tmden bugn geerli anlamlaryla okuyamazsnz. Szcklerin sadece bir anlamlar yoktur. Anlamlarn bekileri de yoktur.

YK, aydnlanmaclara, metafizik durumun poetik deil ama ideolojik bir sorun olarak grndn belirtiyor. Dorusu aydnlanma epistemik bir sorundur ve felsefidir, ideolojiktir. Kendi payma aydnlanmaclktan yanaym. Ancak iirin, belirli kalplara sktrlmasna da, iirin bireyi krletirmeye hizmet etmesine de karym. unu sormal: YK, hem iirin mutlak bilgi olduunu ileri srecek yani iiriyle kesin bilgiler aktardn ne srecek, ve de szde poetikas zerine yazlar aklamalar getirecek, ardndan da epistemik olana srt evirecek. Bu anlalr gibi deil. Poetika, bilgiyi de, felsefeyi de, ideolojiyi de, etii de ikin olabilir. Ama ne tam bilgidir ne tam felsefe, ne tam ideoloji, ne de tam etik. Yeri geldiinde bunlara srt evirdii de olur ama yine de bu kez ayni konuyu, alan tersinden okumak olanakldr. Ve YK, benim kaynaklarmn ne yazk ki Ortaal bakn, anlayn iinde gryor. Bu bir saptrmacadr. Yazmda, byle bir kaynaa yer vermediim gibi bizzat Aristotelesin metniyle, terimleriyle cebelletiim metne dnlrse bu aka grlecektir. Elbette yunanca bilmiyorum, Franszca, ngilizce kaynaklar kullanyorum. Yorumlarmda yanlma paym da olabilir. Ama bu bana gsterildiinde kzmak bir yana minnettar kalrm. Dnp soruyorum YK, Aristoteles metnini Yunancadan m okuyor ki kavramlar konusunda bunca kesin konuabiliyor? Zira, her ne kadar ben yazlarmda ousia kavramna deinmemi olsam da sadece Ortaa deil gnmz metinlerinde de ousia tz olarak evrilmi. Aslnda tartma zemini kavramlardr. Keke onlar zerinden konuabilsek, tartabilsek. Her zaman kendimizin hakl kmas gibi bir kayg tamadan. unu da sylemeliyim: benim kullandm zihin felsefesi terimlememe, kendisinin yaptyla ilgili deerlendirmeme itiraz ediyor ve kitabnn hibir yerinde, felsefi iirin zihinle, zihin felsefesi ile ilgisini belirten bir terim kullanmadn sylyor. Ve zihinsel olan epistemik iirin zemini sayyor. Burada da terim ve kavram sorunu iliyor. Hi sz edilmeden de bir kavram aktarlabilir. Kald ki yazmda zihin szc ok geni anlamda ele alnmtr, ki yazlarmda geen zihin terimi yalnzca logosla ilgili deildir, kiinin ruhsaln da ilgilendirir. Kald ki, zaten zihin, ruhbilimin snrlar dnda deildir. Yazy yle balamak istiyorum: YK deil bir kitap, yz kitap yazsa onun savunduu anlamda felsefi iir poetikas olanakl deildir. Kendi icat ettii poetikasyla kendi iirlerini aklasn, aklayabilirse. Eer kendi poetikas kendi iirlerini anlalr klmyorsa ilevi ne olacaktr. Kitabnn yarsnn adn Evet, etik koymu! Bende yle diyorum. Evet, etik gerekli, bakalarnn yazsn kavrama ve aktarma noktasnda YKa Etik! YKn yapt, kendisini eletirenlerin bir ilikiler zemini kurmak peinde olduklarn, yazlarnn

dnce verimliliine dayanmadn sylemek ne yazk ki megolamanca bir yaklam.