Analiz

S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a t r m a l a r Va k f | w w w. s e t a v. o r g | O c a k 2 0 1 0

seta .

TRK DI POLTKASINDA EKSEN TARTIMALARI:

KRESEL KARGAA AINDA REALST PROAKTVZM

E. FUAT KEYMAN

S E TA A N A L Z

Analiz
S ay: 1 5 | O c a k 2 0 1 0

seta .

TRK DI POLTKASINDA EKSEN TARTIMALARI:

KRESEL KARGAA AINDA REALST PROAKTVZM

E. FUAT KEYMAN

NDEKLER
ZET | 3 TARZ-I PHECLK | 6 ORTAM: KRESEL KARGAA | 10 KAPASTE: TRKYENN KMLK-ALGILARI | 11 SONU: REALZM VE SRDRLEBLRLK | 13

2 0 0 9 Ya y n h a k l a r m a h f u z d u r

KRESEL KARGAA AINDA REALST PROAKTVZM

ZET
Trkiyenin tampon devlet kimliinden hzl bir biimde proaktif ve ok boyutlu diplomatik aktivizme geii, son dnem Trk d politikasnn ama, niyet ve realizmi hakknda baz soru iaretlerine neden olmutur. Belli alanlarda ve belli durumlardaki bu soru iaretleri, Trkiyenin ynelimleri hakknda artan bir phecilie dnmtr. Bu makale, tr pheci yaklam olduu, bunlardan ikisinin Trk d politikasnn yeni dinamiklerini anlamaktan uzak olduunu ortaya koymaktadr. Bunun yerine bu alma, yeni proaktivizmin yaama imkan ve potansiyel ynelimlerini mtalaa etmek iin objektif kriter sunmaktadr, yani ortam, kapasite ve strateji. Bunun da tesinde bu alma, ok boyutlu ve yapc d politika aktivizminin srdrlebilirlii iin Trkiyenin, Avrupa Birlii pasn kendi d politikas ve salam demokrasisinin ana ekseni olarak grmesi gerektiini ifade etmektedir.

S E TA A N A L Z

KRESEL KARGAA AINDA REALST PROAKTVZM

Zbigniew Brzezinski, 1997 ylnda, The Grand Chessboard (Byk Stran Tahtas) adl nemli almasnda yle diyordu:
Avrasya-Balkanlarda gittike artan istikrarszlk ve mevcut durumun potansiyel olarak daha da ktlemesindeki gerek, birbirine komu ve her biri tarihsel olarak emperyal olan, blgede de kltrel, dini ve ekonomik karlara sahip olan iki byk ulus-devletin, yani Trkiye ve rann, kendi jeopolitik zeminlerinde deiken ve i yaplarnda krlganlk potansiyeli tamalardr. Bu iki devletin istikrarszlamas durumunda, sregelen etnik ve snr atmalarnn kontrolden kmas ve blgenin zaten zayf olan g dengesinin alt st olmasyla tm blgenin ciddi bir dzensizlie srklenmesi kuvvetle muhtemeldir. Buna gre, Trkiye ve ran sadece nemli jeostratejik oyuncular deil, ayn zamanda i koullarnn blgenin kaderi iin kritik nemi haiz olan jeopolitik merkez devletlerdir. Bunlarn her ikisi de, gl blgesel emelleri ve tarihsel anlam hissiyat olan orta-byklkte glerdir.1

Brzezinskinin 1997 ylnda Trkiye zerine yapt bu saptamadan bugne, Trkiye ve dnyada ciddi bir deiim ve dnm srecinden geiyor. Kresel kargaa iinde olan dnyamzda Trk d politikas da bu dnmlerden etkileniyor. Bununla birlikte, kabul etmeliyiz ki, Brzezinskinin, blgesel g kimliine ve bu roln srdrlebilirlii asndan i istikrar gerekliliine vurgu yapt Trkiye tanmlamas ve betimlemesi hala geerliliini koruyor. Trkiyenin dnya politikasnda jeopolitik merkez ve blgesel g olma rol son yllarda daha da nem kazand. Artk Trkiyenin, Orta Douda bar ve istikrara katk yapmaktan terrizm ve arlklarla mcadele etmeye, yeni bir enerji merkezi olmaktan diyalog, tolerans ve beraber yaama temelindeki bir dnya vizyonunu amalayan medeniyetler-aras diyalog giriiminin mimarlarndan
4

biri olmaya kadar birok alanda proaktif, ok boyutlu ve yapc bir d politika izlemesi
1. Z. Brzezinski, The Grand Chessboard: American Primacy and its Geostrategic Imperatives, Basic Books, New York, 1997, ss: 124-35.

KRESEL KARGAA AINDA REALST PROAKTVZM

bekleniyor. Bu minvalde Trkiye ve onun yakn tarihine duyulan ilgi artt. Bunun da tesinde Trkiyeye ynelik kresel cazibe, sadece Trkiyenin Orta Dou, Balkanlar ve Kafkaslarn kesiim noktasnda jeopolitik gvenlik dayana eklinde fonksiyon grebilen gl bir devlet olarak jeopolitik kimliinden deil, ayn zamanda parlamenter demokratik ynetimi, laik anayasal sistemi ve Mslman nfusu ile modern ulusal bir yapy oluturan kltrel kimliinden de kaynaklanmaktadr.2 Souk Savan bitii, Trkiyenin tampon devlet - jeopolitik konum yaklamn sona erdirmesine neden oldu ve devinim halindeki Trk d politikasnn ykselen proaktivizmi ekillenmeye balad. Zaten Trk d politikas da yeni bir kimlik aray iindeydi. Son dnemdeki kresel dnmlerin Trkiyeden daha aktif, ok boyutlu ve yapc bir d politika beklediini dnrsek, Dileri Bakan Ahmet Davutolunun ok doru bir ekilde iaret ettii gibi, yeni anlayn stratejik derinlii sadece jeopolitii deil ayn zamanda kimlik ve ekonomiyi de kapsama alan iine almas gerekiyordu.3 yleyse jeopolitik, modernite ve demokrasi, proaktif bir Trk d politika kimliinin asli unsurlar olmaktadr. Bu kimlik, Trkiyenin askeri ve jeopolitik yeteneklerinden kaynaklanan tarihsel sert gc ile baarl bir biimde btnleen Trk d politikasndaki ince gcn grnrln ve artan roln de kapsamaktadr. Etki alann geniletme yetenei kadar stratejik derinlik de hem sert gc hem de yumuak gc gerektirmektedir. Bunun anlam gvenlik ve (demokrasi, ekonomi ve kltrel kimlikle tanmlanan) modernitenin d politika yapm srecinin belirgin kaynaklar olarak bir arada olmasdr.4 Elbette Trk d politikasnn ince g nitelii, yeterince okkltrl, demokratik ve oulcu olamasa da Trkiyenin modernite iindeki ilgin ve kayda deer yolculuundan; salam ve derin olamasa da siyasal anlamda demokrasiye ballndan; insani geliim asndan kendini yeterince baarl klamasa da ekonomik dinamizminden ve yeterince realist ve etkili olamasa da proaktif, sorun-zc ve diyalog-temelli iyi komuluk ilikilerine dayal diplomasisinden kaynaklanmaktadr. Son dnem Trk d politikasndaki tm bu nitelikler, laik ve demokratik anayasal bir ynetimin, byk ounluu Mslman olan nfusla birlikte mmkn olabildiini gstermesi bakmndan kresel bir cazibe kayna oldu. Bunlar ayrca, kresel lekte, blgesel g denklemindeki geleneksel jeopolitik neminin yannda etkili ince g unsurlarn da barndran bir Trkiyenin anahtar ve merkez aktr olarak alglanmasn glendirmeye de neden oldu. Birok d politika yorumcusunun de iaret ettii gibi, phe yok ki, bugn Trkiye jeostratejik nemi, modern oluu, demokrasisi ve ekonomisiyle blgesel bir gtr ve dnya politikasnda merkez bir aktrdr. Bunlarn hepsi de Trk d politikasnn proaktif, ok boyutlu ve yapc kimliinin politik ve sylem2. Son dnem Trk d politikas almalar hakknda detayl bilgi iin, bkz. L.G. Martin and D.Keridis (eds), The Future of Turkish Foreign Policy, MIT, Cambridge, 2004. 3. A. Davutolu, Stratejik Derinlik (Strategic Depth), Kre, stanbul, 2001. 4. nce g kavram, seimli, baskc olmayan ve rza-temelli g demektir.; emir-temelli, baskc ve sert g gibi deildir. Devlet gc dierlerinin gznde meruiyetini, diplomasi, ekonomi, kltr ve kimlik gibi kaynaklar olan yumuak gcyle kazanr. nce g yoluyla devlet, dier bir devletin, kendi istedii eyi istemesini salayabilir. Ayrca yumuak g rzay ierir. Detayl bilgi iin, bkz. J. Nye, Soft Power: The Means to Success in World Politics, Public Affairs Books, and New York, 2004. Trk d politikasnda ince gcn nemine ilikin, bkz. Insight Turkey, special issue on Turkeys Rising Soft Power, vol.10, no.2, 2008.

Trkiye jeostratejik nemi, modern oluu, demokrasisi ve ekonomisiyle blgesel bir gtr ve dnya politikasnda merkez bir aktrdr.

S E TA A N A L Z

sel temellerini oluturmaktadr.5 Lenore Martinin The Future of Turkish Foreign Policy adl almasnn giriinde de belirttii gibi Yirminci yzyln sonunda uluslararas ilikileri yeniden ekillendiren tektonik gler Sovyetler Birliinin k, Balkanlar ve Avrasyadaki etnik atmalar, slami fundamentalizmin ykselen sesi, ulusal ekonomilerin kresellemesi ve demokratikleme ile sivil topluma olan talebin artmasTrkiyeyi jeopolitik balamda ykselen bir merkez olma roln stlenmeye doru itti. 21. yzyln hemen bandaki art oklar -11 Eyll saldrlar, anti-Batc terrizmin kresel anlamda yayl, ABDnin Irak igali ve NATO ile BM arasndaki uzlamann a-

Trk d politikasnn Orta Doudaki diplomatik aktivizmi artt ve bu aktivizm srailin Gazzeye askeri mdahalesini gl ve tekrarlanan eletirileri barndrd iin phecilik de artt.

trdamas- blgedeki kritik rol teyit edilen ve de karmak hale gelen Trkiye iin yeni meydan okumalar da beraberinde getirdi.6 Benzer biimde Graham Fuller da Yeni Trkiye Cumhuriyeti adl almasnda, Trkiyeyi Mslman dnyada merkez bir lke olarak tanmlyor ve kresel ilgi ve cazibe toplayan proaktif d politikasyla Trkiyenin 11 Eyll-sonras dnyada blgesel bir g olacan iddia ediyor.7

TARZ-I PHECLK
Ancak Trkiyenin yeni d politika kimliinin phecilik, elikiler ve hatta gerilimler tadn ya da yarattn da vurgulamalyz. Enerjik ve salam bir diplomasi yrterek, komularla sfr-sorun politikas uygulayarak, d politika etkinlik alanlarn Asya, Afrika ve Latin Amerikaya doru genileterek, kendi tarihsel ve derin d politika sorunlaryla zellikle Kbrs, Ermenistan ve Kuzey Irak- yzleme isteini artrarak, Irak ile Suriye, srail ile Suriye ve imdi de ran ile Bat dnyas arasndaki atma zm mzakerelerinde arabuluculuk yapmay nererek Trkiye kresel ve blgesel olarak daha da aktifleiyor. Trkiye ok boyutlu d politika davran gelitirirken deimeyen bir Bat pas olmakszn merkezsiz ve bamsz bir proaktivizme sahip olduunda, zellikle Batda, son dnem Trk d politikasnn amac, niyeti ve realist olup olmad hakknda birtakm pheler douyor.8 Hakikaten, Trk d politikasnn Orta Doudaki diplomatik aktivizmi artt -zellikle ran ve Suriye ile kurduu ilikiler balamnda- ve bu aktivizm srailin Gazzeye askeri mdahalesini gl ve tekrarlanan eletirileri barndrd iin phecilik de artt. phecilik, Trk d politikasnn niyet ve amalar zerinde hkm sryor. Ben bu pheciliin ciddiye alnmas ve esasl bir biimde tartlmas gerektiini dnyorum. Proaktif ve ok boyutlu Trk d politikas hakknda son dnemdeki akademik ve kamusal tartmalara hzlca gz atldnda, farkl pozisyon olduu grlebilir.9

5. Bkz. L.G. Martin, Introduction, L.G. Martin and D.Keridis (eds), The Future of Turkish Foreign Policy iinde. 6. L.G. Martin, Introduction, L.G. Martin and D.Keridis (eds), The Future of Turkish Foreign Policy iinde, s.3. 7. G.E. Fuller, The New Turkish Republic: Turkey as a Pivotal State in the Muslim World, United State Institute of Peace Press, Washington, 2007. 8. E.F. Keyman, Globalization, modernity and democracy: in search of a viable domestic polity for a sustainable Turkish foreign policy, New Perspectives on Turkey, no:40, 2009, ss.7-27. 9. Bkz. N.Fisher Onur, Neo Ottomanism, Historical Legacies and Turkish Foreign Policy, EDAM Papers, 2009/3; M. Abramowitz and H.J. Barkey, Turkeys Transformation, Foreign Policy, November/ December, 2009; and I.O. Lesser, Turkey to Face Tough Foreign Policy Choices, Todays Zaman, 18 September, 2008.

KRESEL KARGAA AINDA REALST PROAKTVZM

Yeni Trk d politikas yaklam zerine gl ideolojik altyaps olan keskin bir phecilik var ve buna gre Trk d politikas, Trkiyede AK Parti hkmetinin kendi slami-otoriter ynetiminin gcn ve meruiyetini geniletmeye alt bir ara olarak alglanyor. Mesela Gareth Jenkins Trkiye ile ilgili son almasnda AK Partinin bir tr siyasal slam ina ettiini, grnrde Batya yneldiini, ama asl hedefinin Dou olduunu ve bylelikle Trkiyede korku, gvensizlik ve sosyal kutuplamaya neden olan otoriter ve muhafazakr bir ynetimi beraberinde getirdiini iddia ediyor.10 Benzer ekilde Soner aaptay da AK Partiyi, dnyay inan bloklarndan mteekkil olarak gren ve Bat, Amerika ve srail kart giriimlerde bulunan slamc bir parti olarak grmektedir. Trkiyeyi Avrupa-Atlantik toplumun karlar peinde komak yerine Mslman dnyann karlarnn peinden gitmekle sulamaktadr.11 Keskin pheciliin en u rnei, son zamanlardaki bir gazete makalesinde ran Cumhurbakan, terrist bir rgtn lideri ve Trkiye Babakan arasnda bir ba kurmaktan ekinmeyen ve AK Partinin eriattan daha tehlikeli olduunu savunan Daniel Pipesn kaleminden kt: slamclk 1.0 versiyonunun iddeti eriatn ilerlemesi noktasnda ksmen baarl olur, slamclk 2.0 versiyonunun sistem iinde alma stratejisi ise daha baarl olur. slamclar halkn da desteini kazanarak- Fas, Msr, Lbnan ve Kuveyt gibi Mslmanlarn ounlukta olduu lkelerde hala ana muhalif gc temsil etmekteler. slamclar 1992de Cezayirde, 2001de Bangladete, 2002de Trkiyede ve 2005te Irakta seimlerde baar kaydettiler. Bir kere iktidara geldiler mi ardndan lkeyi eriata doru gtrebilirler. Mahmud Ahmedinejad randaki sokak gsterileriyle yzlemek durumundayken ve bin Ladin bir maarada korkudan sinmiken Erdoan halkn desteini alyor, Trkiye Cumhuriyetini yeniden ina ediyor ve cezbedici bir slamc dnya gr iin model neriyor.12 Jenkins ve Pipesn farkl tonlarda almalarnda ifade ettikleri bu keskin ve ideolojik olarak ynlendirilmi phecilik, AK Parti iktidarndaki Trkiyeyi tarafl ve tek-yanl olarak analiz ederken drst ve adil olmayan ve kabul edilemez bir eletiri ortaya karyor. Batda, Bush ynetiminin 2000-2008 arasnda yapt gibi lml slam niteliini Trkiye zerine giydirmek yerine, Trkiyenin laik-demokratik kimliine vurgu yaparak onu kazanma abalar ortaya kmt. Bu yolla Amerika, Avrupa ve Trkiye fani ortaklklarn canlandrabilir13; Trkiye, ran ve el-Kaideyi ayn kefeye koymak ve Trkiyeyi basit bir biimde otoriter bir slami devlete indirgemek, hem etik olarak kabul edilemez hem de stratejik olarak yanltr. Bu durum, Orta Douda istikrar iin umut ve imknlarn artmas iin Trkiyenin aktif ve pozitif rolne ihtiya duyulduu bylesine tarihsel bir zeminde Trkiyeyi kaybetmekten baka bir eye hizmet etmez. Bu tr bir keskin phecilik (a) Trkiyenin bir yandan AB ile tam yelik mzakerelerini srdrrken Orta Dou ile yeniden ilikiye girmesinin balamndan koparlarak anlalabilecek bir d politika tercihi olmadn grememektedir; hlbuki yeni Trk d politikas risk,
10. Detayl bilgi iin, bkz. G.Jenkins, Political Islam in Turkey: Running West, Heading East, palgrave, London, 2009. 11. S. aaptay, AKPs Foreign Policy: Misnomer of neo-Ottomanism, www.washingtoninstitute.org, 2009. 12. D. Pipes, Lions Den: Islamism 2.0 an even greater threat, 25 November 2009, the Jerusalem Post. 13. P.H. Gordon and O. Taspnar, Winning Turkey: How America, Europe and Turkey can revive a fading partnership, Brookings Institution Press, Washington, 2008.

Jenkins ve Pipesn farkl tonlarda almalarnda ifade ettikleri bu keskin ve ideolojik olarak ynlendirilmi phecilik, AK Parti iktidarndaki Trkiyeyi tarafl ve tek-yanl olarak analiz ederken drst ve adil olmayan ve kabul edilemez bir eletiri ortaya karyor.

S E TA A N A L Z

kargaa ve belirsizlik anda etkili bir kresel ynetim yaratma abalaryla uyumlu bir biimde ilerlemektedir.14 Ayn pheci yaklam, (b) Souk Sava dneminin ikiboyutlu, reaktif ve devlet ve gvenlik merkezli d politika anlayndan uzaklalmas gerekliliini de ki bu durum 1990lardan itibaren tartlan kresellemenin dikte ettii hususlara gre Trk d politikasnn yeniden yaplandrlmasna iaret etmektedir- grememektedir. Kald ki bu balamda mesele AK Parti ynetimine de indirgenmemelidir. Gerekte, proaktif ve ok boyutlu Trk d politikas araylar 1980lerin Anavatan Partisi iktidarna kadar gider. Bu sre 1990larn sonu ve 2000lerin bana

Trkiyenin Dou ile daha geni anlamda yeniden ilikiye girmesindeki baars, byk oranda Avrupa ile olan temasna baldr. Hakikaten Trkiyeye ynelen kresel ilginin temel nedeni, Trkiyenin bu ikili nitelii bir arada tutabilme yetenek ve kapasitesinden kaynaklanmaktadr.

kadar da devam etmitir ki rneini Dileri Bakan smail Cemin diplomatik aktivizminde grmek mmkndr. AK Parti ise bu yeni d politika vizyonunu daha gelimi ve kristalize olmu bir biimde pratie dkt ve kresel balam ok iyi okuyarak onu stratejik derinlik eklinde sundu.15 AK Partinin niyetleri ve Orta Doudaki yeni yaylmacl hakknda keskin ve ideolojik pheciliin gremedii dier husus da, (c) Trkiyenin iki-yz olan (Batya bakan ve Douya bakan), iki dili olan (Avrupa ve Orta Dou) ve iki kimlii olan (Batl ve Doulu) bir lke olmasdr. Burada ifade edilen tm hususlar da zaten yeni d politika kimliinin ana unsurlarn oluturmaktadr. Bu balamda Trkiyenin Dou ile daha geni anlamda yeniden ilikiye girmesindeki baars, byk oranda Avrupa ile olan temasna baldr. Hakikaten Trkiyeye ynelen kresel ilginin temel nedeni, Trkiyenin bu ikili nitelii bir arada tutabilme yetenek ve kapasitesinden kaynaklanmaktadr.16 Son olarak Babakann Gazzedeki kabul edilemez insani durum ve aclar sebebiyle dile getirdii ve tekrarlad gl eletiriler, ne sraille stratejik mttefiklii dondurmak veya sona erdirmek gibi anti-srail bir pozisyondur, ne de Trkiyedeki sosyal demokratlarn, milliyetilerin ve sol politik aktrlerin ska dile getirdikleri gibi srail-Filistin atmasn salt slamc bir yaklamla gren bir pozisyondur. Bir dier pheci yaklamsa, Trkiyenin Douya yzn dnp, Batya srt evirdiini savunan yaklamdr. Ancak bu pheci yaklam hafif phecilii temsil etmektedir ve ilkine gre daha az ideolojiktir. Bu yaklama gre, proaktif Trk d politikas sadece Orta Douda deil ayn zamanda Kafkaslar ve Balkanlarda da istikrar ve bara katk yapabilecek pozitif sonular dourabilir. Bu tr pheci yaklam, Orta Dou ile geni anlamda blgesel ilikiler kuran Trkiyenin merkezsiz, proaktif ve ok boyutlu d politika yaklamn, blgedeki etki alann geniletmek iin din-temelli kltrel akrabalklara ncelik veren bir tr yeni-Osmanlclk (neo-Ottomanism) olarak grmektedir. Bu pheci yaklam, Babakann srailin Gazze operasyonuna ynelik eletirilerinden, Trkiyenin Darfurdaki insani duruma kar mphem tavrndan ve Trkiyenin ran sorununa ynelik arabulucu rol oynama isteinden sonra daha ska dile getirilmeye baland. Bu phecilik bazen, Trkiyenin blgede yeni dostlar edin14. Z. Brzezinski, The Choice, Basic Books, New York, 2004; F. S. Larrabee and I. O. Lesser, Turkish Foreign Policy in an Age of Uncertainty, RAND, Santa Monica, 2003. 15. Detayl bilgi iin, bkz. E.F. Keyman and Z. Onis, Turkish Politics in a Changing World, stanbul Bilgi University Publications, stanbul, 2008, chp: 3 and 4. 16. Bkz. F.Baban and E.F. Keyman, Turkey and Postnational Europe, European Journal of Social Theory, vol. 11, no: 1, 2008, pp.73-93; and E. Lagro and K.E. Jorgensen (eds.), Turkey and the European Union: Prospects for a Difficult Encounter, Pelgrave, New York, 2007.

KRESEL KARGAA AINDA REALST PROAKTVZM

me veya eski dostluklar canlandrma isteini, belirsizlik anda, istikrarsz bir blgede istikrar ansn artran bir hareket olarak grp desteklemektedir. Ancak bu hareket tarz, zellikle srail gibi, baz eski dostluklara zarar vermemelidir; ayn ekilde Bat ile olan tarihsel ve kurumsal paylama ve aidiyete de zarar vermemelidir. Pasif bir tampon devlet kimliinden, dini akrabalklar ve ince g yoluyla Orta Douda blgesel ilikileri olan proaktif diplomatik aktivizme hzl bir biimde kayn, Batda, kafalarda soru iaretlerine hatta phelere yol amas esasnda anlalabilir. Yeni Trk d politika kimliinin Orta Douda ihtiya duyulan diyalog ve istikrara katk yapabileceini bu pheci yaklam tasdik ettii lde onun ikazlar ciddiye alnmaldr. Bu yolla ne Trk d politikas Bat ile olan balarn kaybeder, ne de srail ile olan stratejik mttefiklii zarar grr.17 nc pheci yaklam -ki bu almada bu yaklam ayrntl bir biimde amlanacak, ve birinci ideolojik ve sert phecilie alternatif olarak sunulacaktr- bu ikaz kabul eder; ancak Trk d politikasna ilikin ideolojik bir duruu benimsemek yerine realizm ve srdrlebilirlik sorularn ne karr: Trkiyenin, genel anlamda proaktif ve ok boyutlu d politikas, zel anlamda ise Orta Doudaki proaktif ilikileri ne lde realist ve srdrlebilirdir? Bir baka deyile Trkiye bu yeni karlarn ve ok boyutlu ynelimlerini baarl bir biimde dengeleyebilir mi? Farkl bir ekilde ifade edersek, eer Trkiyenin diplomatik aktivizmi, alann ve hzn genileterek, istikrar iin kullanl bir g olursa o zaman realizmi ve srdrlebilirliini nasl kazanr? Bu ciddi ve zor sorular, AK Partinin dini yaknlk ve kltrel kimlii kendi diplomatik aktivizminde kullanmasna ve kltrel kimliini Trkiyenin nemli bir ince g kayna olarak sunmasna ramen, buradan yola karak AK Partinin kendi d politika ynelimlerinin (Trkiyeyi ayn zamanda muhafazakr bir moderniteye dntrmeyi amalayan) yeni-Osmanlc yaylmaclk ile ekonomik aktivizmi birletiren bir siyasal slamdan baka bir ey olmad ynnde bir sulama yapmak, hibir ekilde savunulamaz. Bu sorular ayn zamanda Trkiyenin proaktif ve ok boyutlu d politikasnn, stratejik dnen, pragmatik davranan ve (ounluu Mslman bir toplumda laik anayasal bir dzeni baarabilme kabiliyetinden dolay) tarihsel olarak jeopolitik bir g olarak kabul edildii gibi Trkiyenin ince gcnn d politikas iin kymetli bir kaynak ve deer olduunu kavrayan bir aktrn rasyonel seimi olarak grmektedir. Buna gre, bu nc pheci yaklam yeni Trk d politikas davran ve ynelimini rasyonel dnmenin bir sonucu olarak alglamaktadr, ancak bu yeni d politikann realizmi ve srdrlebilirlii hakknda baz endieleri de seslendirmektedir.18 Proaktif ve ok boyutlu bir d politikann baars, (a) ortama [mesela uygun bir kresel zeminin olup olmad], (b) kapasiteye [mesela Trkiyenin aktif bir diplomatik rol oynama kapasitesine sahip olup olmad ve eer sahipse bunun kaynaklarnn neler olduu], (c) stratejiye [mesela
17. D. Lesser, Turkeys Otoman mission, Financial Times, 23 November 2009; N.Fisher Onur, Neo Ottomanism, Historical Legacies and Turkish foreign Policy, EDAM Papers, 2009/3; and M. Abramowitz and H.J. Barkey, Turkeys Transformation, Foreign Policy, November/ December, 2009. 18. Bkz. E.F. Keyman and Z. Onis, Turkish Politics in a Changing World, chp.3; and, P.H. Gordon and O. Taspnar, Winning Turkey: How America, Europe and Turkey can revive a fading partnership, chp.6, and S. Ozel, Afterword: Turkeys Western Trajectory, ayn kitap iinde, ss.85-100.

Pasif bir tampon devlet kimliinden, dini akrabalklar ve ince g yoluyla Orta Douda blgesel ilikileri olan proaktif diplomatik aktivizme hzl bir biimde kayn, Batda, kafalarda soru iaretlerine hatta phelere yol amas esasnda anlalabilir.

S E TA A N A L Z

Trkiyenin hangi yol veya yntemle d politikasn srdrlebilir bir biimde etkin ve verimli klabilecei] baldr.19 Bundan sonraki blmde Trk d politikasn bu kriter nda tutarl ve adil bir biimde deerlendirmeye alacam.

ORTAM: KRESEL KARGAA

Karl Marks, The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte (1882) adl almasnda, nsanlar kendi tarihlerini kendileri yapar, ancak holandklar ve kendi setikleri koullar altnda deil; mevcut olan ve gemiten aktarlan artlar altnda yaparlar20 der. Marksn bu deerli ve aklayc cmlesi nda, komularyla sfr-sorun temelli ilikiler kurmay amalayan ve blgesel diyalog ve ibirliini gelitirmek iin aktif blgesel ilikiler kuran proaktif ve ok boyutlu Trk d politikasnn, Dileri Bakan Ahmet Davutolunun stratejik derinlik konseptinde teorik ve analitik olarak karln bulan, AK Partinin rasyonel bir seimi olduunu dnyorum.21 Fakat ok boyutlu diplomatik aktivizm iin rasyonel seimin koullarnn AK Partinin kendi-seimi olmadn da burada not etmek lazm, bu koullar Trk d politikasnn gemi deneyimlerinden tevars eden mevcut ve verili koullardr. Trk d politikasnn yeniden ina edildii koullar, kresel koullard; hatta (Brzezinskinin de doru olarak ifade ettii gibi) kresel gvenlik risk-blgelerinin mesela kresel terrizm, Orta Dou, Balkanlar ve Kafkaslar-, finansal istikrarszlk sorunlarn, durgunluu, srekli isizlii, kresel yoksulluu ve kt insani koullar da barndran kresel ekonomik krizin kresel kargaa koullaryd. Ayrca kresel iklim deiiklii de birbiriyle ilgili drt farkl semptomu beraberinde getiriyor.22 Kresel kargaa kendini farkl biimlerde ortaya koyuyor ve zamanmzn temel meydan okumas olarak kresel kargaay kabul etmek kark durumlarla yzlemeyi de gerekli klyor.23 yleyse Brzezinskinin sylemek istedii ey, bu karmak durumun, gvenlik, ekonomi, kitlesel yoksulluk ve iklim deiiklii alanlarndaki ciddi meydan okumalarn yaratt bir sonu olduudur. Bunlar da kreselleen dnyamzda kargaa yaratmakta ve gelecek iin belirsizlik ve gvensizlik hissi domasna zemin hazrlamaktadr. Bunun da tesinde tm bu meseleler kreseldir ve kresel zmleri gerektirmektedir. Buradaki anahtar nokta, kresel diyalog ve ibirliini yaygnlatrmak, ok tarafllk ve yumuak gcn kapsaml bir birlikteliini rmek ve kresel meydan okumalara etkin bir biimde cevap retebilecek kuvvetli stratejik ortaklklar ina etmek iin bir kresel ortak karlar topluluu kurabilmektedir. Trkiyenin proaktif ve ok boyutlu d politikas sadece AK Partinin rasyonel seimi deildir; ayn zamanda yeni kresel tahayylde Trkiyeden beklenen rol de sembo19. D politika davrannn nasl analiz edileceine ilikin detayl bir analiz iin, bkz. S. Smith, A. Hadfield, and T. Dunne, (eds.) Foreign Policy: Theories, Actors, Cases, Oxford University Pres, Oxford, 2008; bu balamda Trk d politikas davran analizi iin, bkz. E.F. Keyman, Globalization, modernity and democracy: in search of a viable domestic polity for a sustainable Turkish foreign policy, ss.13-17. 20. K. Marx, The Eighteenth Brumaire of Louis Bonaparte, Die Revolution, New York, 1852. 21. Bkz. A. Davutolu, Stratejik Derinlik (Strategic Depth), chp.2 and 3. 22. Z. Brzezinski, The Choice, Basic Books, New York, 2004. 23. A.g.e., ss.18-20.

Trkiyenin proaktif ve ok boyutlu d politikas sadece AK Partinin rasyonel seimi deildir; ayn zamanda yeni kresel tahayylde Trkiyeden beklenen rol de sembolize etmektedir.

10

KRESEL KARGAA AINDA REALST PROAKTVZM

lize etmektedir ki bu durum ancak gl stratejik ortaklklar temelinde kurulan ok tarafllk ve kresel kargaann meydan okumalarna cevap retebilecek daha adil, daha insani ve karlkl olarak baml bir dnya vizyonu ile gerekleebilir. Bu adan Trkiyenin aktif diplomasisi, yeni kresel tahayyl ile birlikte el ele devam etmektedir ve hatta onun iine gmldr; o zaman kresel ortak karlar topluluunun inas kresel kargaaya etkin cevaplar retebilecektir. Proaktif ve ok boyutlu Trk d politikas, Trkiyenin beklenen kuvvetli stratejik ortaklk roln oynamasna imkn tanyacak rasyonel bir teebbstr. Trkiyenin stratejik derinliini kresel karlkl bamllk gibi- kreselleme srecinde gelitirecek rasyonel seimler; Trkiyenin jeopolitik gcn tamamlamak iin yumuak gce sahip olmas; diplomatik aktivizm yoluyla blgesel ilikiler kurmas; ekonomik dinamizm, kltrel yaknlk ve jeopolitik gvenlik arasndaki ba ile Trkiyenin, dnya politikasnda olduu kadar, blgesel etki alann da geniletmesi, uygun bir ortamda yaplan rasyonel seimlerdir. Ve bu balamda proaktivizm ve ok boyutluluk, kreselleen bir dnyada Trk d politikasn karakterize etmektedir.

KAPASTE: TRKYENN KMLK-ALGILARI

Ortam ne kadar uygun olursa olsun d politikada baarl proaktivizm ve ok boyutluluk kapasiteye gereksinim duyar. Bundan maksat Trkiyenin kresel aktrlerle kuvvetli stratejik ortaklklarn glendirecek, kresel ibirliine ve kendi evresinde blgesel istikrara katk yapacak ve kresel kargaa ile etkin bir biimde mcadele edecek bir biimde blgesel diplomatik ilikilerini srdrme kapasitesidir. Mevcut kresel kargaay, kreselleen dnyamza ynelik merkezi bir stratejik meydan okuma olarak tanyan yeni kresel tahayylde, Trkiyeye u alanlarda nemli grevler ykleniyor: Irakn igali ve Kuzey Irakla balantl olarak Krt meselesi ran sorunu ve Orta Dounun gelecei Rusya meselesi ve Avrasyann gelecei okkltrllk krizi ve Avrupada slam meselesi Kresel siyasette medeniyetler atmas Kresel demokratik ynetiim ve kresel bir aktr olarak Avrupa meselesi Akdeniz politikas ve kimlii Kresel ekonomi politikas Kresel enerji politikas BM Gvenlik Konseyi yelii Trkiye bu alanlarda diplomatik olarak aktif ve yapc olduunda, Trkiye ve onun proaktif d politika eylemleri zerine kresel akademik ve kamusal tartmalarda, kreselleen dnyamzda Trkiyenin rolne atfedilen birtakm kimlik-temelli alglamalar ortaya kyor24:

Proaktif ve ok boyutlu Trk d politikas, Trkiyenin beklenen kuvvetli stratejik ortaklk roln oynamasna imkn tanyacak rasyonel bir teebbstr.

11

S E TA A N A L Z

(a)

Demokratik ynetim ve laik anayasal yapsyla modern bir ulus-devlet olarak Trkiye, zelde Irak, genelde ise hem Orta Dou hem de slam dnyasnda bar ve istikrar asndan model bir lkedir. Gerekte, yzyl akn bir sredir devam eden modernleme sreci ve anayasal demokrasi tecrbesiyle Trkiye, Mslman bir toplumda laik demokrasisiyle bugn dnyadaki en baarl rnektir.

(b)

Trkiyenin modern tarihi hem medeniyetler atmas tezine bir alternatif oluturmaktadr (BM, spanya ve Trkiye tarafndan ncl yaplan Medeniyetler-Aras Diyalog Projesinde olduu gibi), hem de Malezya, Fas, Endonezya gibi birtakm slam lkelerinin demokratiklemeyi renmelerinde belirgin bir tarihi deneyim anlam tamaktadr. AKPnin muhafazakr-demokratik merkez sa parti olma iddiasyla seim zaferi kazanmas bu noktada ok retici bir rnek olabilir.

Trkiye, ok boyutlu kimlii ve Mslman bir toplumda laik demokrasiyi baarabilme kabiliyetiyle hem yumuak hem de sert gcn kombine edebilen, modernite, demokrasi ve gvenlik arasndaki ilikiyi kurabilen, ekonomik dinamizm ile kltrel kimlii jeopolitik gvenlik meseleleriyle birletirebilen az rneklerden biri olarak gze arpmaktadr.

(c)

Hem bir Orta Dou hem de Avrupa lkesi olmasnn yannda laik demokrasisini barl bir biimde srdrmesi ve hatta derinletirmesi, son dnemde AK Parti iktidarndaki Trkiyeyi, slam dmanln odak noktas haline getirmeden, kresel terrizmle mcadelede merkez devlet/blgesel g konumuna getirmitir.

(d)

Trkiye-AB ilikilerinin derinlemesi ve tam yelik mzakerelerinin balamasyla, zellikle ekonomi ve d politika aktrleri arasnda, Trkiyenin Avrupann btnleme srecinde kendi bana biricik bir vaka olduu ynnde bir alg ortaya kmtr. nk Trkiye, Avrupaya blgesel btnleme iin okkltrl ve kozmopolitan bir model, post-ulusal ve demokratik vatandalk temelinde post-lkesel (post-territorial) bir toplumun yaratlabilmesi iin bir zemin ve demokratik kresel ynetiimin ortaya kmasna katk yapabilecek kresel bir aktr olmas yolunda yardm etme yeteneine sahiptir. Avrupann, Trkiyenin tam yelik srecine ilikin verecei karar, bu niteliklere sahip olabilmesi zerinde etkili olacaktr.

(e)

Bugnn ekonomik kreselleme srecinde dinamik ekonomisi, yksek byme oranlar ve gen nfusuyla Trkiye, Hindistan ve Brezilya gibi merkezi lkelerden olmasa da, en nemli ykselen piyasa ekonomilerinden biri haline gelmitir. Buna ilaveten Trkiye, doal gaz veya petrol reticisi olmamasna ramen Orta Dou, Post-Sovyet Cumhuriyetleri ve Avrupa arasnda doal gaz transferi bakmndan bir enerji koridoru haline gelmitir.

Kimlik temelli Trkiye alglamalarnn tm, Trkiyenin blgesel bir g ve merkez lke olarak blgesel ve kresel politikalara katlabilmek, ayn ekilde ince gc yoluy24. Bu blm, 11 Eyll-sonras dnyada Trkiyenin farkl alglamalar zerine younlaan Turkey in a Globalizing World: Actors, Discourses, Strategies adl kitabm zerine yaptm almaya dayanmaktadr. Bu aratrma, 2002 ylndan itibaren Trkiyede yazlm ilgili kitap, makale, gazete ke yazlar ve raporlarn sylem ve ierik analizlerini esas almaktadr. erik analizinin amac, Trkiyenin nasl alglandn ve kresel akademik ve kamusal sylemde ne tr kimlik-temelli alglamalarn Trkiyeye atfedildiini anlamaktr. Bu alma halen devam ediyor ve bulgular, u an geici olarak, Turkey in a Globalizing World: Identity, Democracy and Foreign Policy olarak baln koyduum kitabmla paylaacam.

12

KRESEL KARGAA AINDA REALST PROAKTVZM

la etki alann geniletmek ve kresel kargaann meydan okumalarna cevap verebilmek iin kresel ibirliini artracak genel bir rzann ortaya kmasna katk yapmak iin artan kapasitesini temsil ediyor. Gerekten de 11 Eyll-sonras kresel terrizm anda ve riskli ve gvensiz kreselleen dnyamzda Trkiye, ok boyutlu kimlikleriyle ve Mslman bir toplumda laik demokrasiyi baarabilme kabiliyetiyle hem yumuak hem de sert gcn kombine edebilen, modernite, demokrasi ve gvenlik arasndaki ilikiyi kurabilen, ekonomik dinamizm ile kltrel kimlii jeopolitik gvenlik meseleleriyle birletirebilen az rneklerden biri olarak gze arpmaktadr.

SONU: REALZM VE SRDRLEBLRLK

Hi phe yok ki Trkiyenin d politika tercihleri, i meselelerinden ayr bir biimde dnlemez. Ancak ak olan udur ki, d politikada baar, byk oranda i politikadaki istikrara baldr. Trk d politikasnn bu anlamda bir ayrcal yoktur ve burada yntemin nemi ortaya kmaktadr. Yntem, realizm ve srdrlebilirlik sorularn gndeme getirir ve bu balamda proaktif ve ok boyutlu bir d politikann ancak realist seimler ve etkili i destein olmas halinde baarl olabileceini savunur. zellikle kresel kargaa ile kresel ekonomik kriz, byk gler arasnda atma, insani hallerde yoksulluun ve aresizliin artmas ve kresel iklim deiikliinde ya imdi ya da asla noktasnda alarm durumu ortaya ktnda d politika seimleri realist olarak yaplmal ve srdrlebilirlik meselesi ciddiye alnmaldr. Bu noktada iki uyary dile getirmek yerinde olacaktr. lki i istikrarn nemine vurgu yapmaktadr.25 Larrabee ve Lesserin iaret ettii nokta udur:
Trkiye, Batl alglamada merkez bir lke olabilir, ancak transatlantik ilikilerdeki belirsizlik Batnn Ankarada nasl anlaldna ilikin baz soru iaretlerini tayor. Hepsinden te Trkiye, lkenin d ve gvenlik politikalarnn ynelimi ve gc zerinde olumsuz etki yapacak yldrc siyasi, ekonomik ve toplumsal basklara maruz kalyor. u anda, daha fazla kresellemi ve Avrupa ile Batyla btnlemi bir Trkiyeden, tek tarafl ve allmadk blgesel politikalar peinde koan, daha iine-kapanm ve milliyeti bir Trkiyeye kadar ihtimaller hl ok geni.26

Trkiyenin d politika tercihleri, i meselelerinden ayr bir biimde dnlemez. Ak olan udur ki, d politikada baar, byk oranda i politikadaki istikrara baldr.

Trk d politikas daha proaktif bir hal ald ve u anda Trk modernlemesinin ve demokrasisinin temel sorun alanlarnda demokratik almlar diye bildiimiz giriimler ortaya kt lde Trkiyede giderek derinleen ve genileyen gl bir siyasi ve toplumsal kutuplama sz konusudur. ronik bir biimde, Krt meselesi, Alevi meselesi, asker-sivil ilikileri, Ermeni meselesi, dini aznlklar meselesi, yarg reformu ve pek ok alandaki bu tr demokratik almlar, i istikrardan ok siyasi ve toplumsal kutup13
25. F. S. Larrabee and I. O. Lesser, Turkish Foreign Policy in an Age of Uncertainty, s. i. 26. A.g.e., s. iii.

S E TA A N A L Z

lamalara zemin hazrlamaktadr. Buradaki anahtar husus, demokrasinin pekimesi ve glenmesi meselesidir ki Trk siyasetinde de eksik olan budur. Salam bir demokrasi, kurumsal norm ve prosedrleriyle siyasal bir rejim olarak formel anlamda demokrasi anlayn ierdii gibi, daha da nemli olarak, haklar, zgrlkler ve sorumluluklar dilinin, sadece toplumsal meselelerin dzenlenmesi (ynetimi) meselesiyle deil ayn zamanda belirli bir toplumda farkllklar ve okkltrl bir sosyal ortamda birliin nasl kurulabilecei sorusuyla da ilgilenen hakim bir normatif ve hukuki norm ina ettii gerek bir demokrasi anlayn da kapsar.27 Baka almalarmda detayl ola-

Proaktif ve yapc d politikann realist ve etkin klnabilmesi iin ok boyutlu blgesel ilikilerin kurulmas srecinde nceliklerin belirlenmesinin nemine vurgu yapmak gerekmektedir.

rak akladm gibi, demokrasi Trkiyede evdeki tek oyun olmadka; siyasi aktrler, devlet elitleri ve sivil toplum rgtleri demokrasiyi kendi sylem ve stratejilerinde ve birbirleriyle olan ilikilerinde iselletirmedike Trkiye kendi iinde istikrarszlklar, kutuplamalar ve ayrmalar karsnda zayf ve krlgan kalacaktr.28 Bunun anlam, proaktif ve ok boyutlu bir Trk d politikasnn ayn zamanda, ierde de, salam bir demokrasi ile desteklenmesi gerektiidir. Bu husus, muhalefet partilerinin, ordunun ve yargdaki devlet elitlerinin olduu kadar, AK Parti hkmetinin de temel meselesi olmaldr. kinci uyar, d politika seimlerinde realizmin nemine ilikindir. Burada Ian Lessern doru bir biimde ortaya koyduu gibi, proaktif ve yapc d politikann realist ve etkin klnabilmesi iin ok boyutlu blgesel ilikilerin kurulmas srecinde nceliklerin belirlenmesinin nemine vurgu yapmak gerekmektedir. Lesser unu savunuyor:
Yunanistanla anlama, Suriye ve hatta rana ynelik almlar, Ermenistanla gerek bir alm reetesi. Bunlar anlamldr, ancak hepsi de Trkiyenin komularyla ilikilidir. Eer son dnemdeki Trk d politikasndaki aktivizmin alanna bakacak olursanz sanki Trkiye her eyi bir kerede ve tm milletler iin yapmaya alyormu gibi gzkmektedir. Belirli koullar altnda bu, mkemmel bir biimde geerli bir yaklam olabilir. Ancak ileriye baktmda Trkiye iin daha zor ve bu tr bir strateji iin daha az cesaret verici bir ortam gryorum. Trkiye, mesela Avrasya ile Bat, Mslman dnya ile Avrupa vb. arasnda seim yapmama lksne sahipti. nmzdeki yllarda ise Trk d politikas, nceliklerle daha fazla megul olacak ve genel aktivizmle daha az uraacaktr.29 (vurgu bana aittir)

Akas Lesser ile ayn kanaatteyim. Trkiye nceliklerin belirlenmesi meselesini bundan sonra d politika yneliminin merkezine koymak zorundadr. Bu noktada Trkiyenin, 3 Ekim 2005te balayan AB ile tam yelik mzakerelerinin nemine atf yapmak lazmdr. Belirsizliklere ve AB ile Trkiye arasndaki ciddi gven sorununa ramen Trkiyenin Avrupa balamndaki dnm sreci etkin bir dayanak noktas ya da yeni Trk d politikasnn ana ekseni olarak kalmaldr. Bu sre Trkiye-ABD ilikileri, Trkiye-Avrasya ilikileri veya ncelii ya da pas olmayan bamsz bir devlet olarak deil Trkiye-AB ilikileri zerinden olmaldr. Bu iliki biiminin aksine
14
27. E.F. Keyman and Z. ni, Turkish Politics in a Changing World, chp.1. 28. E.F. Keyman, Globalization, modernity and democracy: in search of a viable domestic polity for a sustainable Turkish foreign policy, ss.17-27. 29. I. Lesser, Turkey to face tough foreign policy choices, Todays Zaman, September 18, 2008, ss.1-6.

KRESEL KARGAA AINDA REALST PROAKTVZM

Trkiye-AB ilikileri, tarihsel ve yapsal olarak ina edilmi derin bir entegrasyon ilikisidir ve hem Trkiye hem de AB zerinde ekonomik, siyasi ve kimlik-temelli sistemdntrc birok etkiye sahiptir.30 Trk d politikasnda nceliklere vurgu yapmak, Trkiyenin kresel kargaa anda blgesel bir g ve merkez bir lke rolyle de uyumlu olan AB apasna sahip olmasn da gerektiriyor. Trkiye ne kadar Avrupal olursa o lde dnyann geri kalannda, ama zellikle de blgesinde, daha olumlu alglanacaktr. Trkiye Dou ile olan ilikilerini daha realist, daha srdrlebilir ve daha baarl klabilmek iin hl Baty ok nemli olarak gryor. Bu balamda ben Trk d politikasnn (a) proaktif, yapc ve ok boyutlu bir devlet davranna sahip olmas, (b) ince g konseptini ciddiye almas, (c) d politikasnn ana apas olarak AByi almas ve (d) sadece jeopolitik adan deil ayn zamanda salam bir demokrasinin -ki srdrlebilirliin anahtar budur- ikame ettii modernite, kltr ve gvenlik birleiminin ne kadar nemli olduu hususunu kabul etmesi gerektiini dnyorum. Winning Turkey (Trkiyeyi Kazanmak) isimli nemli ve tartma yaratc nitelikteki almalarnda Philip Gordon ve mer Tapnar u saptamay yaparlar: Trkiye kaybedilmi deildir, ancak son dnemdeki gidiat deimezse ve Trklerin 80 yldr olduu gibi geleceklerinin de Bat dnyasnn paras olarak en iyi ekilde garanti altnda olacana inanmak iin bir nedenleri olmazsa o zaman Trkiye kaybedilebilir. Trkiyenin Batl ve demokratik ynelimi nasl korunabilir? Birleik Devletler ve Avrupa, Trkiye ile aralarndaki yabanclamann stesinden gelmek iin neler yapabilir? Ve Trkiye ne yapabilir?31 Bugn Trkiyeyi Kazanmak, zerine konuurken, Trkiyeyi tekrardan kaybetme riskini tayan ar ideolojik ve sert pheci yaklamlardan ve eletirilerden kanmalyz. nemli olan, blgesel ve kresel istikrar iin nemli ve yararl bir d politika vizyonu olan proaktif ve ok boyutlulu hareket etme tarzn, gereki ve srdrlebilir klmak, ve bu balamda stratejiler gelitirmektir. Trkiyenin Batl ortaklarnn Trkiyenin diplomatik aktivizmini, Trkiyeyi Bat yrngesinde tutmaya alan ideoloji-ykl keskin phecilikle deil; tam da aksine, Trkiyenin son dnemki d politika hamlelerine, adalet ilkesi, toleransl olma ve demokratik mzakereye zel bir nem veren yapc bir eletiriyle yaklamalar, ve Trkiyeyi yeni dostluklar kurarken eski dostluklara zarar vermemesi gerektii noktasnda ikaz ederken, kendilerinin de Trkiyeyi kaybedecek bir yaklama girmemeleridir. Bu balamda da, Trkiyeyi kazanacak, proaktif ve ok tarafl Trk d politikasn baarl ve srdrlebilir klacak gereki yaklam, d politika, demokrasi, ekonomik kalknma ve moderniteyi ilikili gren, ve bu temelde, Trkiyenin Bat ve Dou yzlerini balantlandran bir ynetim vizyonudur.

Bugn Trkiyeyi Kazanmak, zerine konuurken, Trkiyeyi tekrardan kaybetme riskini tayan ar ideolojik ve sert pheci yaklamlardan ve eletirilerden kanmalyz.

30. Bu sistem-dntrc etkilerin detayl bir analizi iin, bkz. F. Baban and E.F. Keyman, Turkey and Postnational Europe, European Journal of Social Theory, vol. 11, no: 1, 2008. 31. P.H. Gordon and O. Taspnar, Winning Turkey: How America, Europe and Turkey can revive a fading partnership, s.61.

15

S E TA A N A L Z

Trkiyenin tampon devlet kimliinden hzl bir biimde proaktif ve ok boyutlu diplomatik aktivizme geii, son dnem Trk d politikasnn ama, niyet ve realizmi hakknda baz soru iaretlerine neden olmutur. Belli alanlarda ve belli durumlardaki bu soru iaretleri, Trkiyenin ynelimleri hakknda artan bir phecilie dnmtr. Bu makale, tr pheci yaklam olduu, bunlardan ikisinin Trk d politikasnn yeni dinamiklerini anlamaktan uzak olduunu ortaya koymaktadr. Bunun yerine bu alma, yeni proaktivizmin yaama imkan ve potansiyel ynelimlerini mtalaa etmek iin objektif kriter sunmaktadr, yani ortam, kapasite ve strateji. Bunun da tesinde bu alma, ok boyutlu ve yapc d politika aktivizminin srdrlebilirlii iin Trkiyenin, Avrupa Birlii pasn kendi d politikas ve salam demokrasisinin ana ekseni olarak grmesi gerektiini ifade etmektedir.

E. Fuat KEYMAN Ko niversitesinde, stanbul, Uluslararas likiler profesrdr. Ayrca Ko niversitesi Kreselleme ve Demokratik Ynetiim Merkezinin de (GLODEM) direktrdr. E-posta: fkeyman@ku.edu.tr

16
w w w.setav.org