sitne

Haziran 2010

Mevlev Kltr Dergisi

4
Dr. Eyp YAKA

16
Do. Dr. sa elik

Mesnevde Mevlnnn Kulluk Anlay

Dnya

22
Prof. Dr. Cihan Okuyucu

30
Yaar Enis Diker badet

Hz. Mevlnya gre ibadet nasl olmal?

38
Ergin Ergl

44
Vefatnn 10. Ylnda

sitne Mevlev Kltr Dergisi Yl 1 Say 6 Haziran 2010 Yayn Tarihi: 15 Haziran 2010 Semazen Yayn Grubu Adna mtiyaz Sahibi ve Genel Yayn Ynetmeni Mehmet Emin Holat Yaz lerinden Sorumlu Selin Turan McCallum Dergi Tasarm

Hz. Mevlndan yi Ynetim lkeleri

Cinuen Tanrkorur

50
Tahirl Mevlevi

72
Kapak Fotoraf Semazen Ariv
Yrd. Do. Dr. Rdvan CANIM

Edirne Mevlevhnesi

sitne Mevlev Kltr Dergisi www.semazen.net Semazen Yayn Grubu E-Dergisidir.

Y Rab kerem ltf ile ben zra nigh et Olsam dahi n-lyk ltfun bana bakma Bezm-i elest-i kl bel Gnl meskenin, can Sendendir illa Ezeldeki ehadetin ebede ahidlii, bu cihan mrmzn srt- mstakim zere kulluk ve tefekkr derinlii iinde f edildii ibdetler iledir. Men benden dem, bende dem, bende dem, Men bende behaclet beser-efgende dem, Her bende eved d ki zad eved, Men d eznem ki tr bende dem, Ben kul oldum, kul oldum, kul oldum, Ben abd-i zaif, kulluumu laykyla if edemediim iin utandm ve bam nme edim; her kle, azat edilince sevinir. lah; ben ise, sana kul olduum iin seviniyorum. Hazreti Primiz kul kle olduu Sevgililer Sevgilisine halin arzeylerken nice kalb bir rikkat ve vicdan hassasiyetiyle, nice bir rh inceliiyle dillendirmilerdir. Birre eremezsiniz sevdiiniz eyi vermedike. yet-i kerimede buyurulduu zere marifetin yolu ubudiyyettir. Ve k odur ki Mahbubuna sevdiini verir. kulluk tezhr ile elest hrkasn srtna geirmi rif ve Hak dostlar iin Hazret-i Peygamber -sallllh aleyhi ve sellem-in son nefeslerinde terennm ettikleri: Refk- l, refk- l / en yce dosta, en yce dosta... hem hayat dsturu, hem de Dergh- Yezdn kapsna yaknln desturudur. Resl-i Kibriya Efendimizin vrisleri bu gnl erleri nice geceler sabahlara kadar cezbe-i muhabbetullah, ak ve evkullah ile Yce Mevlya kr ibdet vecdi iinde secde ederler. Dizlerinde derman, gzlerinde ya kalmaz amma Hakka secde etmenin lezzetini bir gl erbeti gibi tadveren aklarn susuzluu da hi diner mi? Gecelerini ibdet ile ihy eden bu aklardr ki , gndzlerinde de ayn rhniyetini muhfaza eder, her bir nefeslerinde dahi o mevcudiyetiyi korurlar. Cmle hizmetleri sdece ve sdece Cenb- Allah ve rzas iindir. Ne cihana itibar ederler, ne de iltifat. Kulluk devletinden baka dergah, o devletin ikliminden baka iklim teneffs etmezler. Ald her nefesi Hakk ile, verdii her nefesi Hakk iin verenlere selam ola H Muhterem dostlar! Efendimiz hads-i eriflerinde Kendini bilen Rabbini bilir. buyuruyor. nsann insana zulmettii vakitler tanyz. Ayamz aksak, menzil ise olduka uzaktr. Bub bab- girizgh ile mbarek aylar arefesinde siz kymetli gnl dostlarn Devlet- hrriyet mutusu ile selamlyor ve sitnemize davet ediyoruz. Eyvallah, Vakti erifler hayrola ,Hayrlar feth ola.erler def ola. Gnller d ola. Kalplerimiz mesrr, srlarmz mestr, zahirimiz mmr, btnmz pr nr ola . Cenb- Hakk dert verip derman aratmaya, hastalarmza ifa, dertlilerimize deva, gnllerimize imn, kalplerimizi musaffa eyleye.Zmre-i salihinden ve grh- naciden eyleyip, dualarmz dergh- izzetinde kabul ve makbul eyleye, nefesimiz Hakk, nutkumuz can bula . mn.

Tezhib: Zehra ekin

Mevlnnn Kulluk Anlays

Dr. Eyp YAKA
SA. lahiyat Fak.

Mesnevde

1)Teslimiyet Kulluun znde Allha kesin teslimiyet olduu Mesnevnin baz beyitlerinde vurgulanmtr. Bu konuda Mevln, peygamberlerin mucizeleriyle akl arasndaki ilikiyi rnek vererek unlar sylemektedir: Sana delil ve kyas asasn veren Hakkn hidayet eteine sarl, tam teslimiyetle Ona itaat ve kullukta bulun. Baksana Hz. dem, istidlali kendisine asa yapt iin isyana dt, bana neler geldi Hz. Msann, Hz. Muhammedin mucizelerine bak. Asa nasl ylan oldu? Direk nasl ayrlktan inledi feryad etti? Asann ylan olduunu, direkten inilti ktn akln kabul etmezse, din akyla gnde be defa direk gibi

asavvuf alanda ok nemli bir yeri olan Mevln Celleddn er-Rmnin bugn hemen hemen btn dnyaya yaylm olan fikirlerinin byk bir ksmn ieren Mesnevsini gzden geirmeye altk. Onun, bu eserinde kulluk anlayn Kurnn ngrd kulluk asndan deerlendirmeyi dndk.

Bunu yaparken konuyu be ana balk altnda ilemeye altk. I) Kulluun Anlamlar Bu balk altnda kulluun Mesnevdeki anlam eitlerini maddeler halinde ilemeye ve bylece Mevlnnn da kulluk anlayn tesbit etmeye alacaz.

Ey Mslman! Allhn ezel dilei, senin bann kesilmesi deildir, senin Ona teslim olmandr. Bu sebeple, Ona candan teslim olmay iste ve dile.

olan minarelerden yzyllardan beri sesler geldiini dn, bu da bir mucize deil midir? Bu manev hakikatlerin lezzeti akla aykr olmasayd, bunca mucizeye ihtiya olur muydu? Akl, akla uygun olan her eyi saa sola ekmeden, mucizeye ihtiya duymadan kabul eder.1 Mevlnya gre teslimiyet, yukardaki szlerinde de olduu gibi fizik ve grsel deil, daha ziyade manevi bir teslimiyeti ifade etmektedir. nk bu tr bir teslimiyetin zevkini ve lezzetini akl idrak edemez. Mevln, manevi teslimiyeti anlatrken Hz. smail (a.s)in kurban edilmesi hadisesini rnek verdikten sonra u noktaya dikkat ekmektedir: Ey Mslman! Allhn ezel dilei, senin bann kesilmesi deildir, senin Ona teslim olmandr. Bu sebeple, Ona candan teslim olmay iste, dile.2 Bir kulun Allha olan teslimiyetinin niteliini, derecesini ve bunun nasl olmas gerektiini de u szlerinden anlamaktayz: Fn bir varlk kendisini bk bir varla teslim edince, o da bk olur3. Rzgar ve topraktan korkan ve bu ikisi yznden helak olan katre gibi; nk rzgar onu kurutur, toprak da emer. Fakat o katre, asl olan denize srayabilse, gnein

hararetinden de kurtulur, rzgar ve topraktan da. O katrenin grnen varl denizde mahvolur ama, zat ve hakikati daimi olarak kalr. Ey katre, kendine gel de, piman olmakszn varln Hakka ver! Ver de; bir katreye karlk denize kavu, o usuz bucaksz deniz ol!4 Kulluktaki teslimiyetin derecesini gsteren u szleri de konuyu anlamamza son derece yardmc olmaktadr: Velilerden bir baka grup tanrm ki, onlarn azlar duaya kapaldr, onlar hi dua etmezler. O byk insanlar, Allhn hkmlerine raz olmulardr. Baa gelen ve gelecek olan kazay defetmeyi aramak, yani dua etmek, onlara haram olmutur. Allhn o hs kullar, kazada, baa gelen bir felakette ayr bir zevk bulurlar5. Mevln bu szlerinde kulluun; Allha teslim olann, Ondan gelen her trl belaya rza gstermesi olduunu da ifade etmektedir. 2) Rza Anlatlanlardan ortaya kmaktadr ki, teslimiyetin bir baka boyutu da Allhn, kullara ynelik takdir ve kazasna rza gstermek ve kabullenmektir. Allh takdir

1 Er-Rm, Mevln Celleddn, Konularna Gre Aklamal

Mesnev Tercmesi, ev: efik CAN, tken Ner., st. 2003, c. I, 153. 2 Mevln, Mesnev,, c. II, 333. 3 nk sonradan yaratlm bir varlk; ezel ve ebed olan bir

varla (Hakka) kavutuu zaman kendi varln kaybeder. (eviren) 4 Mevln, age, c. II, 558. 5 Mevln, age, c. II, 164.

eder, kul ise rza gsterir. Dolaysyla kulluun bir de rza anlam olduunu grmekteyiz. Bu konu Mesnevde yle ele alnmtr: Allhn takdiri, kulun rzas olur. Kul ilahi takdire raz olur, onun hkmne uyar. Yani Cenb- Hakk ne takdir ettiyse, kul ona raz olur. Bu, zorlama deil; bir karlk, bir sevap umarak da deil; kulun gnl, tabiat bunu ho grr. Kendisi iin azck bir ey bile dilemez ve tatl yaaynn tadnn peine dmez. Yani, maddi ynden mutlu olarak yaamay da istemez. Her kimde ezeli emre uyma huyu varsa, lm ve hayat onun iin birdir.6 Allhn takdirine rza gstermenin karln da u ekilde izah eden Mevln, itirazn kendisinden kaybolduunu vurgulamaktadr: O esiz, o benzeri olmayan sultan, grm bana verir. O vakit ben, gece karanln gideren bir era gibi olurum te bu yzdendir ki vel, Hakkn takdir buyurduu bir ey iin itirazda bulunmaz. nk Allh ne alrsa, ona karlk bir ihsanda bulunur Kaybettiimiz byk ve deerli bir ey bile olsa, madem ki bize karlk olarak ihsanlarda bulunuyor, u halde itiraz etmek bizden gitti.7 Allha rza gstermekten ve Onun belalarndan adeta zevk aldn ifade eden Mevln, bu rzann boyutlarn byk bir nee ierisinde anlatmaktadr: Ey cefas devletten, dnya malndan daha gzel, intikam daha ho olan Allhm! Atein bu kadar zevkli olunca, kim bilir nrun nasl olur? Rabbim, matemin bu derece neeli olursa, dnn dernein nasl olur?

Cevrinde bu tatllklar varken, ltfunun knhne kim dalabilir? Gerekten de ben, Oun ltfuna da, kahrna da km. Asl alacak ey: Benim, bu iki zttn ikisine de k oluumdur.8 3) Acizlik ve Zillet nsan ou zaman kendi g ve kabiliyetlerinin snrlarn, kendisinden daha stn birisi ile karlanca anlayabilir. nsan Rabbini tanyp Onun kudret, ilim ve icraatlarnn tezahrleriyle her an kar karya olduunu idrak edince kendi aczi ve hilii ortaya kar. Hatta bu yce Kudret karsnda zelilliini de idrak ve itiraf edip Ona itaatla teslim olur. te bu noktada Mevln, insann varlndan bile sz edilemez olduunu dnmekte ve unlar sylenmektedir: Biz, kazanp kaybetmekte satran gibiyiz. Ey sanatlar ho olan Allhm, bizi oynatan sensin Kazanp kaybetmemiz sendendir. Ey bizim canmza can olan Rabbim, biz kim oluyoruz da, sana kar, Biziz diye ortaya kalm. Aslnda bizler de, bizim varlmz da, birer yoktan ibarettir. Allhm! Faniyi varm gibi gsteren Gerek Varlk senden ibarettir. Allhm, bizi hareket ettiren g de, bizim varlmz da, senin ltfun ihsanndr. Varlmzn hepsi de sendendir, senin eserindir, senin icraatndr. Allhm! Ne biz vardk, ne de bizim dileimiz vard. Senin ltfun, bizim sylenmemi szlerimizi duyuyor, iitiyor, bizi varla aryordu.9 Kulluk bilincinin olumas ve tam bir ekilde gereklemesi iin, insann kendi acizliinin farkna varmas, dolaysyla da Allha kulluktan baka yaplacak bir eyin olmad gereini kabullenmesi gerekir. Bu, ayn zamanda bir tezellln de ifadesidir. nsann yce Kudret karsndaki aciz ve tezellln anlatan Mevln, bunun iin u rnei kullanmaktadr: Hakkn varl karsnda, kendimizi yok saymamz

6 Mevln, age, c. II, 167. 7 Mevln, Mesnev, c. II, 162.

8 Mevln, age., c. I, 116-117. 9 Mevln, age, c. I, 48.

gerekir. Onun varl karsnda bizim varlmz nedir? Yaslara brnm, etrafn gremeyen bir kr. Eer varlmz kr olmasayd, idrak sahibi olsayd da Onun gerek varlk gneinin hararetini tanyabilseydi, Onun gcn, kuvvetini grebilseydi, o gce, kuvvete tahamml edemez, erir yok olurdu.10 Anlatlanlardan anlald gibi Allha kullua temel olan, kiinin kendi acziyetini idrak edip tezellln ifade etmesi, Mesnevnin bir baka yerinde tevzu olarak anlatlmtr. Burada kulluun tevazu anlamnda izah edildiini grmekteyiz. Mevln kulluun bu anlamn, efendi-kle ilikisi rneiyle yle anlatmaktadr: Mesela bir efendi, tanmad bir yere giderken, klesine kendi elbisesini giydirir. Kendisi de klenin elbisesini giyer ve giderken kleyi ne geirir kendisi arkada yrr. Kimse bilip tanmasn diye, klesinin arkasnda kle gibi yryerek onu izler. Klesine der ki: Sen git ba keye otur, ben de deersiz bir kle gibi senin ayakkablarn alaym.

Sen bana sert davran, bana sv, bana hi sayg gsterme Herkes kendilerini kle sansnlar diye, efendiler bylece kle klna girmilerdir. Zaten onlarn gzleri efendilikten, yani hretten, zenginlikten, kudretten dmtr. imdi onlar ubdiyet (kulluk-klelik) ileri grmeye hazrlanmlardr. Nefsin isteklerine uyan heva ve heves kullar ise, onlarn aksine kendilerini akl sahibi, can sahibi gstermilerdir. Bir mn efendisinde tevazu grlebilir. Bir mn adam kendisini dkn gsterir. Fakat duygularna esir olmu bir kleden, klelikten baka bir ey meydana gelmez.11

10 Mevln, Mesnev, , c. I, 45.

11 Mevln, age, c. I, 377-378. Ayrca bk. Ayn eser, c. II, 51.

Put krmak kolaydr, hem de ok kolay, fakat nefis putunu krmay kolay sanmak; bilgisizliktir, bilgisizlik..

II) Kulluun Temeli 1) Sevgi almamzn balarnda da temas ettiimiz gibi, insan ile Allh arasnda yaratma, can verip yaatma, rzklandrma, kitap ve rasl gnderme vb. ilikiler mevcuttur. Bu ilikinin de insandan yansmas elbette kulluktur. Btn bu ilikilerde esas olan ise sevgidir. Yani Allhn kulunu, kulun da rabbini sevmesidir. Nitekim kulluun Kurndaki itaat anlamnda da bu sevgi temeli u ekilde grlmektedir: Ey Resulm, de ki: Ey insanlar, eer Allah seviyorsanz, gelin bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn. Allah gafurdur, rahimdir (ok affedicidir, engin merhamet ve ihsan sahibidir). De ki: Allaha ve Reslullha itaat ediniz..12 Tasavvuf anlay ve yaaynn da adeta z olan sevginin, insann Allha kulluunun temeli olmas gerei Mesnevde de grlmektedir. Mevln bu hakikati yle ifade etmektedir: unu iyi bil ki, kainatta var olan her ey, sevgilinin tecellisinden ibarettir, onun yarattklardr, onun kudretinin yaratma gcn gstermektedir. Aslnda ak, bir perdedir. Var olan, diri olan ancak sevgilidir. k ise bir ldr, var gibi grnen bir yoktur. Bu hakikati sezemeyen, ilh aka meyli, istei olmayan kimse, kanatsz bir ku gibidir. Vay onun haline, yazklar olsun ona.

Sevgilinin inayeti, ltfu, nuru beni aydnlatmasa, bana yol gstermese, ben nereden geldiimi, nereye gideceimi nasl anlayabilirim?13 Sevginin, insann Allha kulluunda bir temel olmas Mesnevnin baka bir yerinde ok arpc bir rnekle anlatmaktadr. Bu rnekte kle olan Lokmann, efendisi tarafndan verilen ac bir kavunu zevkle ve byk bir itahla yemesi, daha sonra kavundan bir dilim de efendisin yemesi ve kavunun aclndan kendisinden gemesi, Lokmana . Byle bir zehri nasl oldu da tatl tatl yedin? Neden: Beni mazur grn, imdi yiyemem, demedin? sorular karsnda Lokmann syledii u szler zikredilmektedir: Ben senin nimetler balayan elinden o kadar tatl yemekler yedim ki, onlara kar utancmdan iki kat olmuumdur. Elinle sunduun bir eye: Bu acdr, yenilmez, demeye utandm. nk bedenimin btn czleri senin nimetlerinle yetiti, geliti. Benim varlm senin nimetlerinin yemine ve tuzana tutulmutur. Senden gelen bir acdan feryad edersem, yzlerce defa bama toprak salsn. krler balayan elinin tad, bu kavunda nasl aclk brakr. Sevgiden aclar tatllar, sevgi yznden bakrlar altn olur. Sevgi ile tortular durulur, arnr. Sevgiden dertler ifa

12 l-i mrn, 3/31-32.

13 Mevln, Mesnev., c. I, 16.

Hayrsz nefsin evresinde dnp dolama, onun iine bulap rpnma. Allah iin, Allah rzas iin yaplmayan bir i, hitir hi.

bulur, sala kavuur. Sevgiden l dirilir, sevgi yznden padiah kul olur. Sevgiden hapishane-zindan, gl bahesi olur. Sevgi yznden karanlk evler aydnlanr, nurlanr. Sevgi yznden dikenler Szan olur. Sevgi olmaynca mum, demir gibi katlar. Sevgi yznden nr, nr olur. Sevgiden dev, hri kesilir. Sevgiden kederler, zntler nee olur, sevin olur. Sevgi yznden hastalk, shhat ve afiyete evrilir Sevgiden kahr, rahmet olur.14 2) Nefisle Mcadele Kullukla ilgili yetlere baktmzda bir yandan insann sadece Allha kulluk yapmas emredilirken, dier taraftan da Onun dndakilere kulluk yapmas yasaklanmaktadr.15 Yani insan hem Allha kulluk yapacak, hem de Allha kulluun dndaki kulluklardan da daima uzak kalacak. te iin bu taraf, nefis mcadelesi dediimiz olaydr. Tasavvuf hayatn da temellerinden olan nefis mcadelesi, Mesnevde de birok kez ele alnp ilenmitir. Mevln, ie ncelikle nefsi tantmakla balam ve ayn zamanda, Allhtan bakasna kulluun temelinde de nefse ubdiyet olduu gereini vurgulamtr: Btn putlarn anas, sizin nefsinizin putudur. Harite grlen putlar birer ylandr, halbuki nefis putu bir ejderhadr.

Nefis, akmak ta ile demirdir. Put ise akmak tandan srayan kvlcmdr. O kvlcm su ile sner. Put, testide duran kara sudur. Sen nefsi, bu gizli kara suyun kayna bil. Put krmak kolaydr, hem de ok kolay, fakat nefis putunu krmay kolay sanmak; bilgisizliktir, bilgisizlik.. Ey karde! Sen Allhn emrine ve aziz Peygamberin snnetine uy da, ten Eb Cehlinden ve nefsani isteklerden kurtul.16 Nefisle mcadele iin, onu iyi tanmak gerektii, bu mcadelenin kolay olmad ve bunun da ancak Allha imanla mmkn olduu yle vurgulanmtr: Bu nefis, cehennemdir; cehennem ise yle bir ejderhadr ki, denizler bile onun ateini sndremez. Nefsin cehennem ateini, ancak Cenb- Hakkn kudret aya bastrr, sndrr. Zaten azgn nefsi ldrecek oku da, Cenb- Hakktan bakas atamaz. unu iyi bil ki; saflar bozan, datan arslanla savamak kolaydr. Asl arslan, kendini tutan ve nefsini alt edendir.17 Nefsi geni geni tantan Mevln, nefisle ve nefsin en azgn taraf olan ehvet ateiyle mcadele yolunu da gstermitir: ehvet ateinin aresi nedir Din nrudur. Nasl ki cehennem mmine: Ey mmin, abuk ge, senin nrun benim ateimi sndryor! diyecektir.

14 Mevln, age, c. I, 380-381. 15 lgili yetler iin bk. Abdlbk, M. Fud, Mucemul-

16 Mevln, Mesnev, c. I, 49-50. 17 Mevln, age, c. I, 98-99.

Mfehres, a-b-d md.

10

Bu atei ne sndrr? Allhn nru. Nemrudun ateini sndren Hz. brahimin nrunu kendine stad edin de, Nemruda benzeyen nefsinin ateinden, u daac gibi olan bedenin kurtulsun. ehvet atei eksilip bitmez, ona dilediini vermemekle eksilir. Bir atee odun attka, o ate hi sner mi? Hi odunu yakmaz olur mu? Fakat odun atmazsan, ate sner. Allhtan korkmak, ekinmek ehvet ateine su serper. ehvete kul-kle olan kimse, Allhn indinde klelerden, alnp satlan esirlerden daha deersizdir. ehvete kul olan kii; Allhn ltfundan, Allhn hususi nimetine erimekten baka bir eyle kulluktan kurtulamaz.18 Allha kulluun ancak insann nefsine kulluu terk etmesiyle balayaca, tartmasz bir gerektir. Bu hususu Mevln baz rnekler vererek yle anlatmaktadr: Nefsin atei sndkten sonra, gnl bahesine ne ekersen biter. Laleler, ak gller, gzel kokulu marsimalar yetiir. Beden aacnn dibine kurt dt. Onu skp atee atmak, kulluk ederek, iyi iler yaparak onu ldrmek gerek. 19 Allha kulluun gerek anlamda tahakkukunun, insann kendisini nefsani yaaytan uzak tutmas ile mmkn olduu Mesnevnin baka bir yerinde, st emen bir bebekle meme ilikisi rnek verilerek anlatlmaktadr: Demek ki bizim yaaymz, gerek hayata kavumamz; memeden kesilmeye, nefsani gdalardan vazgemeye baldr. Ancak bu kesilme ile biz, manevi gdalar bulabileceiz. Ey Hakk yolunun yolcusu! Azar azar sen de kendini nefsani gdalardan ekmeye al, szn z budur.20

III) Kulluun Nitelii Allha yaplan kulluk, insana ait bir grev olup ayn zamanda, faydas sadece kendisine rcidir. Kulluun Allh Tal asndan bir gayesi ve sebebi yoktur. nk Allhn, insanlarn kulluuna ihtiyac yoktur. Zira O, her trl ihtiyatan mnezzehtir. Kullua sadece insan muhtatr ve sadece ona fayda verir. Bu hususta Mevln, kulluun gayesini yle aklamtr: Ben, kullarmn beni tesbih etmelerinden arnmam, pk olmam. Onlarn beni tesbih ve takdis etmelerinden yine kendileri arnr, pk olur ve dilleri manen inci saar.21 1) hls Temiz ve tek bir gayeye ynelik niyetle yaplan kulluk, ihls vasf ile bir deer kazanmaktadr. Kulluk, insann grevi olunca; bu, sadece Allh iin ve Ona tahsis edilen bir durumdur. Hibir gaye ve sebep; Allh rzas olmaynca yaplan kullua kulluk nitelii verilemez. Mevln da bir Mslman olarak, Kurnn kullukta geerlilik art kld hls zerinde ok durmutur. O, kulluun temeli olan Allh sevgisi ve aknn niteliinden ie balayarak, bundaki samimiyetin gizli kalmasn srarla savunmutur: Her ne kadar dil ile aklanmas, anlatlmas pek parlak ve aydnlatc da olsa; akn dile dmemesi, sylenmemi kalmas ve gnlde kalmas daha parlaktr. Sadece d gzellie dayanan mecazi aklar, gerek ak deildir. Hevesten ibarettir, byle aklarn sonu utan vericidir. Fakat gerek ak, lmsz olan ak, Allh ak; ruhta olsun, gzde olsun her an goncadan daha taze olarak durur.22 Gerek kullukta gerekse baka ilerde hep ihlasl olmak, yaptn sadece Allha tahsis edip Onun rzas iin yapmak, slamn ok nem verdii ve Kurnn da zerinde nemle durduu bir konudur. Bundan hareketle Mevln da ihlas konusu zerinde ciddiyetle durmu ve mesela verdii u iki zt insan rnei ile ihlasn nemine,

18 Mevln, age, c. I, 238. 19 Mevln, age, c. I, 356. 20 Mevln, age , c. II, 11.

21 Mevln, age, c. I, 397. 22 Mevln, a.g..e. , c. I, 17.

11

bunun zddnn da mnafklk olduuna dikkat ekmitir: nanan kii, ilerini Allh emretti diye yapar. nanmayan ise, mcadele ve gsteri olsun diye yapar. Byle inat kiilerin balarna toprak sa. O mnafk, gerek mminle beraber namaza gelirse de, onun gelii ibadet iin deil, gsteri iindir. nanan kii ile mnafk, her ikisi bir oyun banda iseler de kendi inanlarna gre ayn ii yapyorlarsa da, onlar birbirinden ok uzaktrlar. Birisi Merv ehrinde, dieri Rey ehrindedir.23 Yaplan ibadetlerde gizlilik esasna vurgu yapan Mevln, ihlas noktasnda; yaplan amelin kendi nefsinden bile saknlmas gerektii grnde ve bu hususta sevap beklentisi ile ceza korkusundan bile uzak kalnmasn yle tavsiye etmitir: Srrn ktlerden gizlemek alacak bir ey deildir. alacak ey, kendinden de saklaman, kendi nefsinden de gizlemendir. nk bu sr, Allh ile kul arasnda kalmaldr. Bu srr nefsin bilmemesi gerekir. ini, yaptn iyi ileri, amelleri kendi gznden bile sakla ki, amelin iyi ve ktnn grmesinden selamette kalsn. Sevap kazanmak ve cezadan kurtulmak arzusu olmakszn kendini Allhn rzasn elde etme tuzana teslim et de, ondan sonra kendin olmakszn, kendinden, kendi hakikatinden bir ey al.24 Bedenine saplanm bir oku ekip karmak iin yaral bir adama afyon verirler. lm vaktinde de hastaya ar, sz verirler. O, onlarla megul iken cann alrlar.25 Mevln, ierisinde Allh rzas ve ihlas bulunmayan bir ameli, bir kulluu reddetmi ve hatta yok saymtr: Ey Allhn dostu! Madem ki o byk dostun kulusun, erisin, emri altndasn. Ne ekersen Onun rzas iin ek.

Hayrsz nefsin evresinde dnp dolama, onun iine bulap da rpnma. Allh iin, Allh rzas iin yaplmayan bir i, hitir hi. Kyamet gn gelip atmadan, gece hrsz gibi olan nefis, mal sahibine kar rezil rsvay olur.26 2) ekilcilik Allhn yaratt u alemde her cismin bir ekli ve bir de z vardr. Bu z ve ekirdek olmaynca eklin sretin bir anlam ve kymeti yoktur. Bu hakikat zaviyesinden bakarsak Mevlnnn da manasz, z olmayan ekle nem vermediini, u szlerinde grebiliriz: Ey srete, ekle tapan kii; ne zamana kadar srete tapp duracaksn? Senin manasz cann, sretten kurtulmad gitti. Eer insan, ekli ile sreti ile insan olsayd; Hz. Ahmed Efendimiz ile Eb Cehil bir olurdu, aralarnda fark olmazd.27 Kulluun d grnne hi nem vermediini grdmz Mevln buna karlk ihlas, kulluun z grmekte ve bu konuyu Hz. uayb (a.s.)dan u szlerle aktarmaktadr: Cenb- Hakk buyurdu ki: Ben sular, gnahlar rterim; srlar sylemem, ama onun belalara uradna dair ancak bir belirtiyi syleyeyim: Onun cezasn verdiimin bir tek belirtisi u: O kulluk vazifesini yapyor, oru tutuyor, namaz klyor, zekat veriyor, daha baka iler yapyor. Fakat hibirinde, bir zerre kadar bile manevi zevk bulamyor. badetlerde bulunuyor, hayrl iler iliyor, bir zerre bile tat alamyor. badeti eklen iyi, kulluu gzel, ama ruhu, manas gzel deil; cevizler ok iyi, ama ileri bo. badetlerin meyve vermesi iin, gnlde manevi bir zevk lazmdr. ekirdein meyve vermesi iin, ili

23 Mevln, Mesnev., c. I, 31. 24 Yaptn ibadete karlk sevap kazanmak ve cezadan kurtulmak iin deil de sadece ve sadece Allhn emrini yerine getirmek kast ile hareket et. Kul byle yapacak olursa, kendini Allhn rzasna teslim etmi ve benliinden kurtulmu olur. Byle olunca da, benlik olmakszn kendi varlnn

hakikatinden, yani sana varlk vermi olan Allhtan feyz alm olursun. (eviren). 25 Mevln, age, c. I, 378-379. 26 Mevln, age , , 337. 27 Mevln, Mesnev. , c. I, 61.

12

Peygamber Efendimiz (s.a.v), nasl senin ban putlara secde etmekten kurtard ise, sen de al, o mbarein gc ile gnln i putuna, benlie tapmaktan kurtar. olabilir ama gozden kacan olmussa siz koyabilirsiniz
olmas gerekir. i olmayan ekirdek hi fidan verir mi? Ceviz, sret ve hayalden baka bir ey deildir.28 Sadece kullukta deil, kulluun esas olan iman ve hayatn tm alanlarnda da ekilcilii reddeden ve ze nem veren Mevln ekilperestlii yle ktlemitir: manl bir kii bir yerde altn bir put bulsa, onu puta tapanlar alsn diye brakr gider mi? Onu alr atee atar eritir, onun ereti olan putluk eklini deitirir. Bylece de altndaki putluk ekli kalmaz. nk ekil ve sret, manay arayanlara engel olur ve yollarn vurur. O putun altn, Allhn ihsan olan bir madendir. Altnn put ekline sokulmas eretidir. Onun asln, altnln deitirmez. Sen ekilde srette kalrsan, puta tapyorsun demektir. Hereyin sretini brak, manasna bak.29 Mevln kullukta ekilcilii ktlerken, halkn anlayabilecei seviyede rnekler vermi ve ekilcilii bir kpein yapt i olarak nitelendirmitir: Ben kpek deilim, Allhn arslanym ve Allhn kuluyum. Allh arslan, sret balarndan, ekilden, grnten kurtulan kimsedir.30 3) Gayba Kulluk Mevlnnn Mesnevdeki kulluk anlaynda ok nemli bir yer tutan nokta da; gabya iman, gayba ve gaybta kulluktur. Bu konu, Kurnn da zerinde durduu en temel husustur.105 Mevln, kulluun en nemli niteliinin gayba iman ve gayba kulluk olduunu yle ifade etmektedir: Grnmeyene ibadet etmek, kulluk etmek gzeldir. Efendisinin huzurunda deilken de kulluu korumak, itaatten kmamak pek ho bir eydir. Padiah yzne ven ile, padiahn yannda bulunmad halde ondan utanan, ekinen, onu seven bir olur mu? Memleketin bir ucunda, hudutta bulunan bir kale muhafz, padiahtan ve padiahlk blgesinden ok uzaklarda bulunduu halde, Kaleyi dmanlardan korur, gzetir, hadsiz hesapsz mal karlnda kaleyi onlara satmaz. ok uzaklarda, hududun bir ucunda, padiah yok iken orada imi gibi ona vefa gsterir. Padiah nazarnda, o uzaklardaki muhafz, huzurunda bulunanlardan ve can feda edenlerden daha iyidir. Padiahn yannda bulunmad, ok uzaklarda olduu halde yarm zerre kadar padiahn yaplmasn emrettii vazifeye gsterilen ballk, sevgi; onun huzurunda yzbin kat hizmet etmekten daha stndr.31 Mevlnnn kulluk anlayna gre; kullukta geveklik, ihmal ve bovermilie yer yoktur. O, O halde bir ii

28 Mevln, age , c. I, 515. 29 Mevln, age, c. I, 184.

30 Mevln, age , c. I, 248. 31 lgili yetler iin bk. Abdlbki, M. Fud, Mcemul-

Mfehres, gyb md.

13

bitirince, hemen baka ie giri, onunla ura.! Hep Rabbine ynel, Ona yakla!32 yetinde de iaret buyrulduu gibi, kullukta devaml bir gayret ve sebat ngrmektedir. nk ona gre Allhn rahmeti, kulun gayretine gre comaktadr. Bu da insann kulluunda devaml bir aba ve gayreti lzumlu klmaktadr: Peygamber Efendimiz (s.a.v.), nasl senin ban putlara secde etmekten kurtard ise, sen de al, o mbarein manevi gc ile gnln i putuna, benlie tapmaktan kurtar. Din krnde bulunmaktan, yani seni mslman yaratt iin Allha hamd ve sena etmekten yz eviriyorsun; nk, dini babadan miras olarak bedava bulmusun. Cenb- Hakk buyurdu ki: Ben bir kulumu alatrsam, merhametim kabarr, coar, o alayan kulum nimetime eriir. Ben bir kuluma isteyecei bir eyi vermeyecek isem, o istei ona vermem. O istei onun hatrna, gnlne getirmem. Fakat, bir kulumu da skntya drr, daraltrsam; gnln aar, onu ferahlandrrm. Merhametim, acmam o ho alaylara baldr. Bir kulum alayacak olursa, rahmet denizim dalgalanr, coar, kprr.33 4) badetler Kulluu Olgunlatrr. Bir kul olarak Mslmann yapmakla mkellef olduu ibadetler, uymas istenen emir ve nehiyler, aslnda o insann her huy ve hareketini yani kulluunu, ahlakn gzelletirip olgunlatrmay hedefler. Nitekim Kurn da bu gerei yle ifade etmektedir: Muhakkak ki namaz, insan, ahlk d davranlardan, mer olmayan ilerden uzak tutar.34 Mevln da btn ibadet, emir ve nehiylere ittibay; kulluu ve ahlak olgunlatrma hedefine gtren bir araz

olarak grmekte ve konuyu yle deerlendirmektedir: Bu namaz ve oru arazlarn Allha nasl arzedeceksin? Arazlar gtrlemez. Mesela; klnan namazlar, tutulan orular dnyadan hirete gtrmek mmkn deildir.Fakat arazlar, yani namazlar, orular ruhtaki, cevherdeki hastalklar, yani kt huylar, manevi etkileri giderirler. Bu, o arazlarn yani namazn, orucun, yaplan iyiliklerin, ibadetlerin feyz eseri olarak; cevher yani ruh, manevi hastalklardan arnr. Perhiz eden hastann iyilemesi gibi, iyilie dner. alarak gayret sarfederek araz perhizi, cevher olur. Ac, azda perhizle bal gibi tatllar. Aynay cilalamak arazdr. Bu arazdan tertemiz bir ayna cevheri meydana gelir. yle ise: Ben iyi iler iledim, namaz kldm, oru tuttum, kulluk ettim, deme. Bu arazlardan elde edileni gster, rkme!35 Sonu Allh-insan ilikisinde, insann Rabbi karsndaki konumu ve grevi kulluktur. Kulluk; ekli olan mesela, namaz, oru, hac gibi baz ibadetlere mnhasr klnp erevesini daraltmak doru deildir. Dolaysyla, insann Allh karsndaki tm hal, tavr, dnce, ksaca btn hayatn kapsayan bir alana sahip olan kulluun Kurnda; teslimiyet-itaat, acziyet-tezelll gibi anlamlar vardr. Birok kavram da bu iki temel anlam ifade eder. Tasavvuf hayatnn en nemli simalarndan Mevlnnn Mesnevdeki kulluk anlay da, Kurndaki kulluk erevesinde olmutur. Mevlnya gre kulluun temeli, sevgi ve nefisle mcadele olup O, kullukta gayrete ve ihlsa byk nem vermi, buna karlk ekilcilii ve riyy da reddetmitir. Ona gre Kulluk; Gerek Varla ulap kendini Ona teslim etmektir.

32 Mevln, Mesnev, c. I, 232. 33 nirah, 94/7-8.

34 Mevln, age, c. I, 287. 35 Ankebt, 29/45.

14

15

Dnya

16

 Do. Dr. sa elik

nya kelimesi, yakn olmak mnasna gelen dnv kknden tremi olup, en yakn anlamndaki edn kelimesinin mennesidir. Dnya kelimesinin alaklk, ktlk mnasndaki denet kknden geldii de ileri srlmtr. Dnya, insann lmnden nceki hayat, bu hayattayken iliki kurduu varlklar, bunlarla ilgili eilimleri, tutum ve davranlar iin kullanlan bir tasavvuf ve ahlk terimi olup[1], cihan, lem, kinat[2] gibi anlamlara da gelmektedir. Kurn- Kermde 115 defa zikredilmi[3] olan bu kelime, bel ve cef yeridir, byleyici, gaddar ve vefasz olduundan riflerin nefret ve gazabn mucip olmutur.[4] Dnya ki gnl Allah Teldan gafil klar ve Haktan gayri mal, evlat ve riyset gibi eylere meftun eder.[5] nsanlarn Allah Telya itaatsizliine sebep olan motivlerden birisi de dnyaya ar ballk, mala ve mlke fazlaca dknlktr. Mal ve mlk sevgisi, dnyalk biriktirme hrs ve refah dzeyini ykseltme arzusu, ou zaman insanlar markla, azgnla sevk etmi, onlar Allah Telya itaat ve kulluktan alkoyarak maddeye kul ve kle yapmtr.[6] Allah Tel, kiinin elinden dnya varlnn gitmesini istemez; elinde bulunsun. Ancak, onun asl istedii
[1] sfehan,

gnldeki dnya sevgisini karmaktr. Bylesi, elinden dnyal atp ona gnlden bal kalmaktan daha iyidir.[7] Mmin, dnya pazarnda ne alp sattna ve onun ahiret pazarnda kymet bulup kendisine fayda salayacak lde ve nitelikte olmasna dikkat etmelidir.[8] Dnyaya nem veren ve onunla arkadalk yapann durumu, suda yryen insan gibidir. Suda yryen kimse ayaklarn slatmadan yryebilir mi?[9] Resul-i Ekremin bu beyan, btn varlklar ile dnya nimetlerine daldklar halde, kalplerinin bundan uzakta kaldn sananlarn cehaletini ortaya koymaktadr. Bu zan eytann aldatmasndan baka bir ey deildir. Halbuki bunun gibiler, iinde bulunduklar servetten uzaklatrlsalar, en byk acy duyan kimseler olurlar. Su zerinde yryenin mutlak srette ayaklar slanaca gibi, dnyaya dalanlarn da, kalpleri ile dnyaya kar meyletmeleri ve bu yzden kalblerinin kararmas muhakkaktr. Kalbin dnya ile ilgisi ise, ibdetin zevkini giderir.[10] mam Gazzl, Hazreti snn lisanndan unlar nakletmektedir: Dnyann habis olduunun bir delili, onda Allaha isyan edilmesi; dier delili de,
Kurnn Temel Kavramlar, s. 95-96. [4] Erzurum, Marifet-nme, s.270. [5] Mahmud Sm Ramazanolu, Mushabe I, 106 [6] Kasapolu, Age., s. 187. [7] Cm, Nefahtl-ns, s. 220 [8] Abdlkdir Geylan, ed-Drers-Seniyye Gnl ncileri, evre., Celal Yldrm, Bahar Yay., st., 1996, s.67. [9] Beyhak, uabl-mn, VII, 361 [10] Gazzl, hy, (Trc.), III, 484.

Age., s.248-249, bn Manzr, Age., XIV, 271 v; Muhammed b. Eb Bekr er-Raz, Muhtars-Shah, ar Yay., st., 1980, s. 180; sm Efendi, Age., III, 959; Yazr, Age., I, 403; zutsu, Kurnda Allah ve nsan, s. 78; Sleyman Uluda, Dnya, DA, X, 22-25; Celal Krca, Dnya, slm Kavramlar, s.195. [2] Hanerliolu, Age., I, 356. [3] Abdlbak, Age., s. 262-263; Dnya kelimesinin Kurn- Kermdeki anlamlar iin baknz: ztrk,

17

ahiretin ancak onu terk etmekle elde edileceidir. Dnyadan gein, imarna bakmayn ve iyi bilin ki, btn ktlklerin ba dnya sevgisidir.[11] Dnya derecedir: Zaruret miktar yiyecek, giyecek ve meskendir. Bu miktardan fazlas ihtiyatr. htiyatan fazlas ise lkstr. Lksn snr yoktur. Birinci derece ile yetinip kanaat eden, her eit gnahlardan kurtulmu olur. nc dereceyi seenler helak uurumuna yuvarlanp cehenneme duar olmulardr. kinci dereceyi seenler ise, tehlikeden kurtulmamlardr. Zira ihtiyacn iki yn vardr: biri zarurete; dieri de lkse yakndr. Bu iki ynn birbirinden fark, phe ve zandan r deildir; zia o, itihada, dikkat ve dnmeye baldr. Zaman olur ki, ihtiya miktarndan fazlasna gerek yok iken, olduunu sanr, onun teminine alr, hesap ve azaba dlr. Bunun iin, byk zatlar ve ihtiyatl olanlar, zaruret miktarn semilerdir. Bu hususta insanlarn rehberi Veysel Karndir.[12] Sfyn- Seyr yle demektedir: Dnyaya bu ismin verilmesinin sebebi, den ve alak oluudur. Ayn ekilde dnya nimetlerine de mal denilmitir. Bu da onlarn insanlar Allah Teldan bakasna meylettirmelerinden kaynaklanr.[13] Eb Safvn er-Rueynye, Allah Telann Kurn- Kermde ktledii dnya nedir? diye sorduklarnda u cevab vermitir: Eline geen imkanlarla dnyay kastettiin n o ey dnya olur. Eer o eylerle ahireti kastedersen sahip olduklarnn hibiri dnya deildir.[14] Mlik b. Dinr yle diyordu: limleri afsunlayp onlara Allah unutturan byc dnyadan korununuz, o Hrt ve Mrttan daha sihirbazdr. nk Hrt ve Mrtun byleri kar ile kocay birbirinden ayryordu. Oysa sihirbaz dnyann bys kul ile Rabbi arasna giriyor.[15]

Dnyay sevmekte ve dnyann metan edinmekte hayr yoktur. Zira, ekseri bu dnyann hususiyeti udur ki, kendiyle megul ederek lm unutturur. Tl-i emel ile gnln karartr. Gnl kararan kii Rabbini brakr ve bir ekilde Onu unutur.[16] Bu dnyann misali u gn grm ihtiyar kadna benzer ki, zhirni genler gibi elbise ile bezeyip, halk arasnda naz eder; t ki, ehl-i dnya onun tuzana giriftar olalar. Yine bir zlim Padiaha benzer ki, halka mal balar, lakin dostluu yoktur; cmlesini ldrmek ister. Akll olanlar kn tedarikini yazn grrler ve lm hazrln, lmeden, diri iken grrler. Ve yine dnya u denize benzer ki, ii dopdolu cevahir ola, ama bir nice kii o denize girerler, cevahiri karrlar; bir nice kii girerler gark olurlar. Hsl- kelm, Peygamberimiz (s.a.v): Dnya fitne ve imtihandr. Her mmetin bir trl fitnesi vardr; benim mmetimin fitnesi de, mal cem edip dnyay sevmektir. buyurdular.[17] Hac Bayram- Velinin dnce sisteminde dnya, bir haz ve zevk ortam olmad gibi, gnah ve kusurlarna bulamamak iin uzanda durulmas ve kanlmas gereken bir lml dnya deildir. Tam tersine ilenmek, ekil ve dzen verilmek zere, mminin nne serili bir madde ve malzeme yndr. Dnya bir yn ile Rabbimizin tecelli ettii yer, Onun madde ve insanla kendini aklay; bir yn ile de beer ihtiraslarn birikim ve odak noktas olarak alt edilebilecek bir dmandr. Bu sebeple dnyann dnda ve uzanda deil, iinde kalp zararl tesirlerini gidermek gerekir. Manev varl msivya kar korumann ve ona kaplmamann aresi, ondan elini eteini ekmek, devaml kamak deil; etrafn saran geici, fn tezahrleriyle durup dinlenmeden uramak ve penelemektir.[18]

Gazzl, Age., III, 455. Gazzl, Kimy-i Sadet, ev., Ali Arslan, Arslan Yay., st., 1976, s. 461. [13] Eb Nuaym Ahmed b. Abdullah el- sfehn, Hilyetl-Evliy ve Tabaktl-Asfiy, I-X, Drul-KitabilArab, Beyrt, VII. 10. [14]Eb Nuaym, Age., X, 5. [15] rn, Gerek eyhler, s. 200.
[11] [12]

Erefolu Rm, Mzekkin-Nfs, st, 1871, s. 33. Ahmed-i Bcn, Envrul-kn, st., 1315/1899. s. 360; Tirmiz, Zhd, 26; Bu konuda daha fazla tafsilatl bilgi iin baknz: lhami Gler, Osmanl Popler Din Edebiyatnda Dnyaya kar Mesafe Bilinci, slmiyt, Cilt: II, Say: 4, (Ekim-Aralk 1999), Ank., s 33-49. [18] Sabri F. lgener, Zihniyet ve Din: slm Tasavvuf ve zlme Devri ktisat Ahlk, Der Yay., st., 1981, s. 82-83.
[16] [17]

18

Hi lmeyeceini dnen insan gibi amel et, yarn leceinden korkan insan gibi de ekin.

Erefolu Rm, bu dnyay deersiz bir mal olarak nitelendirmektedir. Rmye gre dnya ve iindekiler, mutlak olarak hayrl ya da erli deildir; eer iyi ve faydal eylere harcanrsa hayrl, ktlklere harcanrsa erli olur. Bazen Mevln gibi, dnya sevgisinin kalbe girmedii srece bir zarar olmadn syleyen Erefolu, denizen suyunun ok olmasnn geminin iine her hangi bir delikten girmedii mddete, varaca hedefe daha hzl ulamasn saladn belirtir. yet geminin iine su girmeye balarsa bu geminin batmasna sebep olur. Dnya mal da sahibinin kalbine girmedii srece ona zarar vermez. Dnya sevgisi kalbe girerse sahibini perian eder.[19] Bazen de bu dnyann bir le olduunu, lei de kpeklere brakmak gerektiini syleyerek dnyaya menfi bir bak as ile yaklar.[20] Mevlnya gre, dnya, Allah Teldan gafil olmaktr. Kuma, para, l, tart, kadn dnya deildir. Mal, din iin, Allah iin yklenirse, Hazreti Peygamber buna ne de gzel mal buyurdular. Geminin iindeki su, gemiyi batrr, gemi altndaki su ise, gemiye g ve kuvvet verir. Mal mlk gnlnden kard da bu yzden Hz. Sleyman ancak fakir adn taknd. Az kapal testi, usuz bucaksz denizin stnde hava dolu bir gnlle yzer gider. te yoksulluk havas oldu mu insan, dnya denizinin stnde eleir. Bu dnya, tmden onun mlkdr

de gnl gznde hibir ey deildir mal mlk. [21] Hi lmeyeceini dnen insan gibi amel et, yarn leceinden korkan insan gibi de ekin. [22] Hads-i erfi dikkate alndnda, insan, rh ve bedenden mteekkil olduu cihetle, hem rh sadeti iin rhan haller, hem de dnya nizam iin dnyev iler ile itigal ederek ebed sadeti elde etmelidir.[23] Dnya, geici ve yok olucu diyardr. Cenb- Hak kullarn burada imtihan eder. Bu sebepten burada gzel-irkin, hayr-er, fayda-zarar ve bunlara kyasla her ey vardr. Allah Telnn rzsnn ne tarafta olduunu Kurn- Kerm ve Hz. Peygamber haber vermektedir. Dileyen iyi iler peinde koar, Allah Telnn emirlerine uyar ve nefsini islah ederek mkafata nail olur. Dileyen kt iler yaparak hak ettii cezay bulur.[24] nsanlar dnya nimetlerinden mahrum brakmak bir ifrat tekil ediyorsa, alabildiine dnyaya dalmak, Yaratcy ve yaratl gayesini unuturcasna dnyay putlatrmak da tefrit ifade eder.[25] Kurn- Kermi en iyi anlayan Hz. Peygamber (s.a.v), dnyaya kar zhid davranm ve dnyay, bir yolcunun varmak istedii yere doru yol alrken, glgesinde ksa bir sre dinlendii bir aaca benzetmitir.[26] Ashbnn hayat da Onun nderliinde bu anlayla dzenlenmiti.[27]

[19] Erefolu

Rm, Mzekkin- Nfs, s.93; M. Necmettin Bardak, Osmanl Devletinin mparatorlua Gei Srecinde Tasavvuf ve Tarkatlar, slmiyt, Cilt: II, Say: 4, (Ekim-Aralk 1999), Ank., 1999, s. 75-89. [20] Erefolu Rm, Age., s.104. [21] Glpnarl, Mesnev, I, 242, 988-994. beyitler; A. mlf., Mevln Divn, s. LXIV-LXV; Mevlnda dnya iin baknz: Glpnarl, Mevln Celleddn, s. 174-177.

Suyt, el-Cmius-Sair, I, 77. bidin Paa, erh-i Mesnev., I, 40. [24] Ahmet Rfat, Tasvr-i Ahlk Ahlk Szl, Haz., Hseyin Algl, Tercman 1001 Temel Eser, Kervan Kitaplk, ts., s. 57. [25] Kasapolu, Age., s. 189. [26] bn Mce, Zhd, 3. [27] Abdlhakim Yce, Bir lim Olarak Tasavvuf,
[22] [23]

19

Mesnev arihlerinden bidin Paada dnyay insann ahiretini kazand yer olarak niteler ve unlar ifade eder: Dnya, ahiret ve ebediyete nisbeten bir oyun, hzlca akan bir sel ve kendisinde emniyet olmayan bir eydir. Fakat ahiretle kyaslamadka, dnya byk bir nimet ve bir fyzt mahallidir. Cenb- Haktan dnyada insana bahedilen ltuf ve manev tecelliler nihyetsiz ve cisman ihsnlar sonsuzdur.[28] Dnya mal, insana perde olur. Sabr ve cesaretini ve sair makbul vasflar izhr etmekten men eder. u kadar ki, mezmum olan mal, dnya sevgisini kibir ve gururu davet edici olandr. Yoksa meru ve makbul srette kullanlan mal vebal deil yce bir nimettir. [29] lmden nce nafile olarak hibir azk tedarik etmedim. Farsdan baka namaz klmadm. Farz orutan gayri oru tutmadm. Abidin Paa, anlam verilen Kasde-i Brdenin 28. beyitini u ekilde erh etmektedir: Dnya, rahat edilebilecek bir yer deil, bir g yurdudur. Binaenaleyh her insann nnde byk bir yolculuk meakkati vardr. Hl byle iken bu uzun ve byk yolculuk iin yegane azk olan farzlarla beraber gzel amellerde bulunmayanlar, meru nafile olan nafile ibadetlerin yapmayanlar ne kadar gafil ve tembel, ayn zamanda batl yoldadrlar. Allahn emirlerinin ifas selmetin en byk art ve sadetin hakik teminatdr. Farzlardan sonra yaplan nafile ibdetler ise, Allahn nimetlerine kar bir ktan ifadesi ve kulluun gereidir. Burada dnya hayatn gerei gibi deerlendirme ile ilgili bir baka nkte daha vardr: air bu beyti kaleme aldnda elbette ki hayattayd. Onun lmden evvel azk tedarik edemedim demesi

lmeden nce lnz[30] hads-i erfinin srrna mazhar olduu, ektii gam ve skntlarn daha nce geen gnlere ait olduunu gsterir. Yoksa, bu beyti yazdktan sonraki dnemde yapt ibdetlere en byk ahit, bizzat bu kasidedir. u hususu da ifade etmek gerekir, gnl ehli kiiler, eyh-i Ekber Muhyiddin-i Arabinin de ifade ettii ekilde, gz gibidir. Kl kadar bir noksanlk veya uygun olmayan bir durum, gze grndnde, bu sahibi iin da kadar byk ve kt bir hl olur. Hz. dem (a.s), yasak aacn meyvesinden bir miktar yedii iin, bir zorluklarla karlam ve serzenite bulunmutu. Netice olarak, gnl ehli, byk nimetlere kavutuklarndan ufak bir hata onlar iin, gze zarar veren nesne gibidir, onlar rahatsz eder. [31] Dnyadan ayrlmak insana zor gelir, fakat ahiret lemini grnce uhrev nimetlerin deer ve kymetini bilmi ve bu fn dnyann zindan olduunu anlam olur. [32]nk, dnyann itibar ve hreti, faydasz ve deersizdir. bidin Paann dnya hakkndaki gr, dier mutasavvflarn bu konudaki tavrlarna uygunluk arzetmektedir. Genelde mutasavvflara gre dnya, Allaha giden yolu tkayc, Hak sevgisini ve hikmet dostluunu engelleyici bir bel olarak telakki edilmitir. Dnya, isminden de anlald gibi, lemlerin en deersiz kademesi ve nefsin asl vatandr. Bundan dolay nefis, ondan ayrlp rhun ykselmek istedii yceliklere ulamak istemez. Dnyay, ahiret sadetinin kazanld yer olmas hasebiyle iyi deerlendirmeli, dnya sevgisini kalbe yerletirmeden ondan istifade etmeyi bilmeliyiz.

Tasavvuf lm ve Akademik Aratrma Dergisi, Yl: 1, Say: 4, (Eyll 2000), s. 38, ss. 17-40. [28] bidin Paa, Sadet-i Dnnya, s. 4-5. [29] bidin Paa erh-i Mesnev., IV, 133. [30] Hadsin shhati hakknda baknz: Acln, Age., s. 290, Hads No: 2669, Acln u bilgileri vermektedir: bn Hacer el-Askalan Byle bir hads sabit deildir demitir.

Aliyyul Kar ise Bu sfilerin kelmdr. Mnas ise, mecburi lm gelmeden nce, ehvetlerimizi terk etmek suretiyle kendi ihtiyarnzla lnz demektedir. [31] mam Bsr, Age., s. 36; A. mlf., Age., Sad., Harman, s. 38. [32] bidin Paa erh-i Mesnev., IV, 342.

20

Eflk fermayed
Derde sabr iden gnl derman bulur Tenriye bir can viren bin can bulur Mkil olan ilere sabr eyleyen Sabrile istedgin asan bulur Mihnete sabr eyleyen Yakub gibi Akbet ol Yusuf- Kenn bulur Maiyet kfre eker zulmanidr Tat ehli nurile imn bulur Nefsi ldr uyma eytan mekrine eytan terk eyleyen Rahman bulur Eylge eylk cezadur Tenriden Her ceza ihsan iden ihsan bulur Yavuz iden sataur yavuzlua Kuyu kazan yriun zindan bulur Din in dnyasn terk eyleyen Umaa layk olur rzvan bulur Sdkile Eflk gibi kul olan Mevln gibi aceb sultan bulur Ahmed Eflk Dede

21

22

Hz. Mevlnya gre ibadet nasl olmal?

Cihan Okuyucu
Efendim, ibdet ve ubudiyyet,ayn kkten gelen ve manaca biri dar dieri geni olan bu iki kelime Mesnevdeki anahtar kavramlardandr dense yeridir. badetlerin says, yeri, zaman ve artlar var. Nitekim farz ibadetler artmazlar, eksilmezler ve deimezler. Buna mukabil kulluk bilinci demek olan ubudiyetin yeri, zaman, art yok.O hayatmzn btnn kapsayan, kuatan bir ayklk hali, farkndalk bilinci. Serp mr uyanklkdan ibaret olan Hz. Mevlnya gre ibadet ve ubudiyyet birbirinin mtemmim czleri. Btn sufiler gibi Ona gre de ibadetlerin temel amac insana ubudiyet/kulluk uuru kazandrmak,onu daima ilahi huzurda bulunduu kavrayyla donatmak. Bylece kulu ktlk ileyemez hale getirmek ve gzel ahlakla tezyin etmek. Denebilir ki Mesnevde yer alan ibadetlerin manas, muhtevas ve insana kazandrdklar zerindeki derin tahliller ve yorumlar hep bu ereveye istinat etmekte. Bu ksa girizgahtan sonra imdi arlkl olarak Mesnevde ve Fihimafihte yer alan konuyla ilgili malzemeye biraz daha yakndan eilelim. Uzun pararaflarla okuyucumuzu yormamak iin nce sorular soralm sonra da onlara bu iki kaynaktan cevaplar devirmeye alalm.lk sorumuz da u olsun: Her dinde belli ibadetler var. Allah bizden niin kendisine ibadet etmemizi istiyor. stiyor, nk ibadet bir kulluk bilincidir.lahi nefhadan payna bir hisse dm olan insan, iinde daima potansiyel bir Tanrlk iddias tar. Bazen ise gcnn kaynan unutarak egosunu iirdike iirir ve Firavunlar. te ibadet hem Allaha yaknlk vesilesi, hem de insann ilahlk davasna kalkmamas iin bir hatrlatmadr.air Avninin ifadesiyle: Avniy terbiyet-i nefsin iindir tat Yoksa Allaha ne tat ne ibadet lazm Dier taraftan nsann namaz klmay arzu edii, oru tutuu, hep Hakkn kulunu kendine ekiindendir. (DK,I375) Geri Cihad ve oru gtr, etindir. Fakat bu glk ve etinlik, Allahn, kulu kendinden uzaklatrmasndan daha iyidir. ( VI/1769) Sonra ibadetlerin bir ksmnn topluma bakan ynleri de var.Ve yine ibadetin de sahicisi ve gstermelik olan sz konusu.. Mevln gerek ibadetlerin anlam ve insana hangi bilinci kazandrmas gerektii hakknda u yorumlar yapyor: Bu namaz, oru, hacc ve cihad da inana tanktr. Oru der ki: Bu, helalden ekindi, bil ki harama ulamasna artk imkn yok. Zekt der ki: Kendi maln bile veriyor, artk, kendisiyle ayn dinde, ayn yolda olandan nasl alar?( V/183-199) Ama bunlar yalanc ahit iseler- yalanc ahit makbul olmad gibi- ilahi adaletin hakimince ahitlikleri

23

Gerek ibadet Hakkn huzurunda her eyi unutmaktr.

kabul edilmez.. Aldatma amal ibadet avcnn sat tane gibi,tuzaktan ibadettir. Kedi de oru tutar gzkr ama acemi bir avn yolunu gzler. Hasl bu

ibadetler senin iman ve itikadna ahittir ama nce ahitlerin tezkiyesi lazm. Byle olmayann hali gndz dikip gece skenin haline benzer. (5/9) Peki Hak katnda makbul ve muteber ibadet nasl olur. Bu tr ibadetin zellikleri nedir? -Mevln aadaki beyitlerde bunun ip ularn veriyor: Zevk byed ta dehed tat ber Maz byed ta dehed dne ecer htiyar med ibadetr nemek Ver ne migerded benhh in felek Bu beyitlerde Hz.Mevln ibadeti bir ekirdek yahut bir fidan dikmeye benzetiyor. nsan fidan meyve yemek iin diker, tohumu rn iin topraa atar. Peki topraa attmz her ekirdek yeerir, diktiimiz her fidan meyve verir mi? Tabii ki hayr. ekirdekte z olmal ki filizlenebilsin, fidan bir meyve fidan olmal ki rn versin. Meyvesiz fidan diken, zsz ekirdek atan kendi emeini heba etmitir. Mevlnya gre ibadetin zl olup olmadnn gstergesi de manevi zevktir;onun tad tuzu sevgi, istek ve aktr. Yoksa? Yoksa insan dnp duran ama ne yaptndan haberi olmayan felein durumuna der. Dn bakmndan felein yapt da hacnn tavafna benzer; ama bu dnlerden biri iradidir, bir amaca yneliktir; dieri gayr-ihtiyaridir. Bu iki hareket nasl eit deilse grn bakmndan ayn olan iki ibadet de z olarak birbirine denk olmaz. Demek ki gerek ibadet Hakkn huzurunda her eyi unutmaktr. O bununla ilgili olarak u rnei veriyor: Bir sultan makbul bir dervie: Tanrnn tecellisine mazhar olduunda beni an, demidi.Beriki : -O an deil seni ben kendimi de unuturum, dedi. Tanr katnda makbul olan durum da budur.Tanr bir adam seip kendi varlnda yok ederse onun eteine yapanlarn dileini de onunkiyle birlikte yerine getirir.

24

Mevln ibadeti sevginin ahidi ve dostun dosta gtrd hediye olarak niteliyor.

Bu una benzer: Bir sultann has bir klesi vard. Kle sultann huzuruna kmadan nce dilek sahipleri sultana gstermesi iin dilekeler yazp verirlerdi. Ancak o sultann huzurunda kendisini kaybederdi. Sultan, bu kulun acep nesi var diye ceplerine bakar ve dilek sahiplerinin her birinin dilekesine hacetlerini yazar kordu. (F.20) Netice u ki ibadetten maksat aktr, mnadr, ekil dinden dine deiebilir. Deiebilir mi? Biraz daha asak.. Hz. Peygamberden nce namaz ve oru ekil olarak bu ekilde deildi, fakat o dinlerde de namaz ve oru vard. Yine Musa, sa ve bakalar zamannda da Kurn vard ama Arapa deildi. Demek ki devam eden ey mnadr. Mesela sen: -la tesirini gsterdi dediin zaman kastettiin ey ilacn mnasdr, sureti deildir. (F.113 ) badet ve zikir gnldeki iman ateini alevlendiren yelpazelerdir. Ama o ate yoksa zikir ve ibadet, kl flemeye benzer. (MS.74) Kurn okumak da byledir. Okuduu eyin manasndan haberi olmayan hafzn durumu ceviz oynayan ocua benzer. Cevizden maksat meyvesi ve yadr. Ama ceviz oynayan ocua sen ceviz ii ve ya versen onu almaz. nk ceviz hr hr ses karr beriki karmaz. Sahabe Kurn adeta yerdi. Bir batman ekmek yemek bile zordur ama ineyip ineyip atarsan yz bin merkep yk ekmek yemek mmkndr. Mnasndan habersiz ve amelsiz Kurn okuyann hali byle ineyip ineyip tkrenin hali gibidir.. Hadisteki; Ne kadar Kurn okuyan vardr ki Kurn onlara lanet eder sz bunlar iindir. (F.122) Bazlar kalpteki sevgiyi ibadet iin kafi sayyor. Srf sevgiden ibaret ekilsiz ve szsz bir ibadet dnlebilir mi? Mevlnya gre kesinlikle hayr. Her mna bir ekille zuhur eder. man kalptedir ama onu szle ikrar etmezsen iman etmi olmazsn. Namaz da fiildir ama Kurn okumazsan namaz da sahih olmaz. Demek ki szn ve eklin bir deeri yoktur, demek yanltr. (F. 113)

Keza aadaki beyitlerde de Mevln ibadeti sevginin ahidi ve dostun dosta gtrd hediye olarak niteliyor: Sevgi (kulluk), dnce ve mndan ibaret olsayd, bize oru ve namaz lzumlu olmazd. Ballk ve sevgiden bir eser olsun diye dostlar birbirine armaan sunarlar. O armaanlar, balln ve sevginin ahitleridir. Yani onlarda samimiyet ve beraberlik gizlidir. O ihsanlar, gnlde meydana gelen sevginin grnen ahitleridir (I/2625-2628) Peki, Hz.Mevln en ok hangi ibadetler zerinde duruyor? Mevln zellikle iki ibadete vurgu yapyor: nsann manevi mirac olan namaz ve ilahi bir ikram olan oru. Mevlnya gre iki trl namaz var: Biri be vakit namaz, dieri 24 saati kapsayan namaz. Bunlardan ilki avamn ikincisi aklarn namazdr. nce namazdan balayalm.ki rekat namaz dnya ve dnyada olan eylerden hayrldr hadisi ne manaya gelir? Mevlnya gre u manaya: Bu sz dorudur ama herkes iin deil. Bu iki rekat namaz klmamas dnya ve dnyada olan her eyi kaybetmekten daha nemli olan kimse iindir. (F.28) Peki dnyada namazdan daha deerli bir ey var m? Meclisindeki biri byle sorunca Mevln u cevab vermiti: man namazdan daha iyidir. nk biri be vakit br ise her zaman farzdr. Biri mazeretle debilir, berikininse hi mazereti yoktur. mansz namaz faydaszdr ama namazsz imann faydas var. Sonra

25

Eer gerei gren iki gze sahip olursan her iki alemin de batan baa Hakla ve Hakkn tecellileriyle dolu olduunu grrsn.

namaz her dinde baka bakadr, imansa hibir dinde deimez. (F.46) Yukarda Aklarn namaz demitiniz.. Bundan kast ne? Nereye dnerseniz.. ayetinden mlhem olarak aklar ve arifler her an Hakkn huzurunda bulunduklarnn bilincindedirler. Hz.Mevln aadaki beyitde esas olarak Hakkn huzurunda bulunmaktan ibaret olan byle bir namaz ve o namazn saliklerini baknz ne gzel tasvir ediyor: Ger d em-i Hak-ins med tr Dost pr bin arsa-i her d-ser Eer gerei gren iki gze sahip olursan her iki alemin de batan baa Hakla ve Hakkn tecellileriyle dolu olduunu grrsn. (6/3261) Byle olunca da neyi seversek sevelim aslnda Onu sevmi oluyoruz deil mi? .. kinci olarak Cenab- Hak niin byle perdeli tecelli etmekte? nemli iki soru.. Her ikisinin cevabn yine Hz. Mevlndan dinleyelim: nsann ana baba , e dost ,ba bahe gibi bin bir eye ynelen sevgisi aslnda birer peedir. Dnyadan gp o padiah peesiz grnce herkes btn bu isteklerinin rt olup sadece Onu istediini anlar. Peki Padiah neden perdeli tecelli etmekte? Bunun cevab u: Gne sayesinde gryor, yryor, snyoruz. Meyveler onunla tatlanyor, ekinler onunla byyor, ama gne biraz yaklasa yakar kavurur. Ulu Tanr perdeyle tecelli edince de dalar snbl ve lalelerle donanr, ama peesiz tecelli edince Tur gibi dalar bile alt st oluyor. (F.50) Perdeli de olsa her yerde Hakk grmenin sonucu daima namazda olmaktr. Mevlanya gre balk iin su neyse gerek ak iin de tecelli odur: Geri gnlk

namaz be vakittir ama aklar daimi namazdadrlar. Zira onlarn bandaki sarholuk deil be vakitle nice yz binlerce vakitte dahi teskin olmaz. Beni az ziyaret et emrine bu vahdet denizinin balklar dahil deildir, zira onlar denizsiz lrler. Bir an ayrlk aka bir yl gibidir; bir yllk vuslatsa sanki bir hayal !. Ak susuzdur; o da kendisine susayan arar , ak ve ak geceyle gndz gibi birbirini takip eder. Ak ak iin bizatihi kendisidir. Hi kimse kendi kendisine Beni az ziyaret et demez. Yine hi kimse kendisine nbetle dostluk etmez. (6/2694) Bu anlatlanlar, sanki cenneti dnyaya tamak gibi bir ey. Gerekten yle. Nitekim Mevln bu mealde unlar sylyor: Eer aksan unu bil! Ykseklik alaklk, deer ve deersizlik sevgiliye gredir. stersen ukurda ol ona yaknsan bil ki yerin gk taht. ayet onsuz isen gklerde de olsan say ki yerin zir-i zemin. nk Sevgili cennettir ve cennet sevgilinin bulunduu yerdir. Sevgilisiz cennetse cehennem. Ona sahip olann eksii yoktur, onsuz olann ise varl bir vehim. O halde sen mevkiye makama bakma, sevgiliyi yanna getirmeye bak. Namaz bahsi bize bir fikir verdi. imdi de Mevlnnn oru hakkndaki dncelerini grelim. Hayat boyunca az yiyen ve bazen 3 gnde bir iftar eden Hz.Mevln ibadetler arasnda oruca zel bir nem atfediyor. Onu ilahi bir ikram ve can dirilii ve ruhun nefes almas olarak niteliyor. Orucu eitli ynleriyle ele alan iirleri arasndan setiimiz aadaki beyitler oru sevgisinin cokun ifadeleri: Ramazan geldi; ak ve iman padiahnn sanca eriti! Artk madd yiyeceklerden elini ek! nk gklerden manev rzk geldi ve can sofras kuruldu!

26

Can, bedenin hantallndan kurtuldu; tabiatmzn isteklerinin eli baland! Ak ve iman ordusu geldi, sapklk ve imanszlk ordusunu krd geirdi! Bir bakma oru, bizim kurtuluumuzun kurban saylr; bizim canmz, onun yznden dirilik elde edecektir! Bizi kt iler, gnahlar ilemeye tevik eden kirli nefsimiz, arnmaya, temizlenmeye muhtat! Ramazan gelince, gnah zindannn kaps krld; can, nefsin esaretinden kurtuldu, miraca kt, sevgiliye kavutu! Ramazan gnlerinde sarktlan merhamet ipine sarl da, u beden kuyusundaki hapisten kendini kurtar! Yusuf aleyhisselam kuyunun azna geldi, seni aryor; abuk ol, vakit geirme! sa aleyhisselam isteklerden, beden eeinin arzularndan kurtulunca, duas kabul edildi! Sen de nefsan isteklerden temizlen, elini yka! nk gkyznden manev yemeklerle dolu sofra geldi! (DK. I-459) --slamn binas be direk zerine kurulmutur. Allaha yemin ederim ki, bu direklerin en by orutur. Sen, orucu, alacak acayip meziyetleri bulunan bir ey olarak bil! Oru, insana can balar. Gnl ltfeder. Sen, alacak bir ey grmek istersen, oruca a! Sen, gklere kmak, Mirac etmek sevdasndaysan, unu bil ki, oru, senin nne getirilmi bir Arap atdr. Oru, can gznn almas iin bedenleri kr eder. Senin gnl gzn kr de, o yzden kldn namazlar, yaptn ibadetler sana o aydnl vermiyor, hakikati gstermiyor. Oru, insan eklindeki hayvann hayvanln giderir. Bu yzdendir ki oru, insann insanln olgunlatrmaya mahsustur. klarn hayat, beden matbah yznden kararmt. te oru, o matbahlar aydnlatmak iin kt geldi. Dnyada eytann karnn deen bir baa benzeyen orutan daha fazla eytan ldrc, nefsin kann dkc bir ey var m? Padiahlar padiahnn kapsnda kendisine gizli, zel bir vazife verilmi, abucak faydal olan, kr balayan kim var? Kim olacak? Oru! Oru, zlem ekenlerin gnllerini, canlarn yle tazeletirir ki, zavall bal bile su o kadar tazeletirmez. Nefis ile savaa girien mcahidin, gnl maksadna ulama yolunda oru, yz binlerce yardmc cann yaayndan daha da iyidir.

27

slamn binas u be direk stne kurulmutur: Kelime-i ahadet, Zekt, Hac, Oru, Namaz. Allaha yemin ederim ki, bu direklerin en kuvvetlisi, en by orutur! Cenb- Hak, bu be direin her birinde orucu, orucun kaderini gizlemitir. Zaten oru kadir gecesi gibi gizlidir. Oru, Allahn has kullarna Hz. Sleymann saltanatn balayan bir yzktr yahut da tatr. Onu ancak sekin kullarnn balarna giydirir. Orulunun gl, orusuzun secdedeki halinden iyidir. nk oru, o Rahmann sofrasna oturtacaktr. Sen farknda deilsin ama, yemek yediin vakit, iin pislikle dolar. Oru hamama benzer. Seni madd ve manev kirliliklerden, btn ktlklerden temizler. Sen, hi bilgi nuruyla nurlanm bir hayvan grdn m? Beden de bir hayvandr. Hayvann ardna dp de orucu brakma! Sen vahdet denizinden ayr dm bir damla gibisin. Sen aslna nasl ulaacaksn? te oru, sel gibi, yamur gibi seni alr, denize ulatrr. Nefsinle savaa giriince; Ben orucu yle ucuza satmam! diye kendini yere at, ellerini rp, ayaklarn vur, diret! Nefsin gnlne musallat olmu bir Rstemdir ama, oru onu gl yapra gibi tir tir titretir. inde ab- hayatn gizlendii bir karanlktan bahsederler. Akl banda olanlara o karanlk, orutur. Sen, cannn iinde Kuran nurunu istiyorsan, unu bil ki, oru btn Kurann tertemiz nurunun srrdr. Gk sofralarnn, ruha mahsus sofralarn bana tertemiz kiiler oturturlar. te oru, sana, onlarla bir kaptan yemek yedirir. Oru seni gn gibi gnl aydn, can saf bir hale kor. Sonra da padiahla buluma bayram gnnde varln kurban eder, seni varlktan ve benlikten kurtarr. Oru ayna girdiin zaman, o aya kavutuun iin Hakka krederek, sevinerek, neeli olarak gir! nk Ramazann geliinden zlenlere, gamllara oru haramdr. Onlar, oruca layk deillerdir. (DK.II-803) ---

Ey gnl! Orulu iken Allaha misafirsin; sana gkyz sofras yakr! (DK. III-1326) Gerekten btn slam edebiyatlarnda oruc sevgisinin benzeri bulunamayacak rnekleri bunlar. badetle ilgili son sorum u. evremizde sk sk bazlarnn yle dndne ahit oluruz: Madem ben ibadetlerimi yerine getiriyorum; dnyay da ahireti de hak ettim gitti! Acaba gerekten byle mi? Gerekten yaptmz ibadetler dnya ve cennet nimetlerinin karl olabilir mi ? Byle bir ey mmkn m? badet, verilen nimetin karl deil vesilesi olabilir ancak. Biraz zetleyerek aldmz aadaki hikaye bunun gzel bir misali badetin creti ve bir testi su: lde yaayan bir bedevi ailesi varm. Bir gece kars bedeviye u yollu szlanm: -A efendi! Bizim bu halimiz ne olacak? Bu fakirliimizin sonu neye varacak? Duydum ki Badatta adil ve cmert bir halife varm ve ehir onun cmertliiyle bahara dnm. Dediklerine gre kimse onun kapsndan bo dnmezmi. Sen de kalkp gitsen ve halimizi arz etsen .Umulur ki elin bo dnmezsin. -yi ama hanm, oraya eli bo gidilmez ki. Bir ey istemek iin de bir ey gtrmek lazm. Bizimse o saraya layk neyimiz var ! Biraz dnen kadnn aklna u gelmi: - Testimizdeki yamur suyu var ya! ehirde byle ar duru suyu nereden bulacaklar.Onlara bundan makbul hediye olmaz. imdi ben testinin azn sileyim, kapataym, sen de onu srtlayp Badatn yoluna d. Hikayenin sonunu beklemeden hemen belirtelim ki buradaki testi vcudu, su ise ibadet,taat ve marifeti temsil ediyor.Peki padiah? phesiz o da bu varlk lkesinin sahibini. Bu durumda, Arabi, neyi kime hediye gtrecek ?O zavall kimin maln kime satacak? Hasl bir testi suyu padiaha gtrme fikri Arabinin pek aklna yatmam ama hanmn memnun etmek iin yola dmekten baka are de bulamam..Zahmetle l aan Arabi nihayet ehre ulanca sora sora saray bulmu. Sultan huzuruna karlan bedeviye iltifat etmi ve hediyesini kabul ederek hizmetilerine yle emretmi: -Bu ok deerli ve makbul bir sudur, her damlas bir altn eder. Hemen testiyi boaltp iini altnla doldurun

28

Cenb- Hak Bir ey isteyecein zaman bana gnah ilememi bir azla dua et buyuruyor...

sonra da misafirimizi nehir yoluyla memleketine geri gtrn! Zavall Arabi nce sylenenleri gerek sanm ve iinden: -Meer bizim hanm haklym, getirdiim su sarayda pek makbul bir hediyeymi, diye geirmi. Fakat az sonra hizmetiler onu sandala bindirmek zere Dicle kysna indirdiklerinde derya gibi akan nehrin bykl ve berrakl karsnda Bedevinin akl am. Sonra suya eilip bir avu alm ve azna gtrm ki ne grsn! Su erbetten daha leziz deil mi!. Bunun zerine bizimki az evvelki fikrinden utanm ve kendisini knamaya balam: -Vah bana, vah benim zavall anlayma! Saraynn kapsndan byle deniz gibi ar duru bir su akan padiah hi benim testimdeki o ac ve tozlu suya tenezzl eder mi!. Meer onun hediyemi kabul edii yine kendi merhametinden ve ltfundan imi. Anlalan o bana beni utandrmadan bir ltufta bulunmak istemi de ltfunu o bir testi suyun karl gibi gstermi. (1/91) Bu anlatlanlardan u ortaya kyor: Bizim ibadetlerimiz ve taatlerimiz katiyyen cennetin ve cemalin bedeli olamaz. Zaten bu mlkn sahibi olan Cenb- Hakkn bizim kendisine arzettiimiz eylere ihtiyac yoktur. O bize cenneti vermek iin bu ibadetleri birer bahane mesabesinde kabul buyurur.Hepsi bu! Arif kii bunu bilen kiidir.Bu yzden yle denmitir: Zahit ameline bakm gvenip yatmtr Arifin gzleri amelini skp atmtr. (MS.124) Dua da bir tr ibadet saylr deil mi? Elbette,dua ibadet hatta ibadetin zdr. Ama en makbul

dua insann bakas iin yapt duadr.. Bunun yolu da yapt iyiliklerle bakalarnn duasn almaktr. Aadaki nkte de bunu anlatmakta. Gnah ilememi azn duas: nsan bakasnn azyla dua edebilir mi? Bu bize imkansz grnr. Ama Cenb- Hak bir gn Hz. Musaya bunun nasl olabileceini gstermek zere: -Bir ey isteyecein zaman bana gnah ilememi bir azla dua et buyurmu. Hz. Musa: -Bende yle bir az yok, deyince Cenb- Hak buyurmu ki: -O halde bakasnn azyla dua et. Zira sen bakasn azyla gnah ileyemezsin. -Ya Rabbi, ben bakasnn azyla nasl dua edebilirim ? - nsanlara iyilik yapmak iin gayret et ve hayr dua al. yle ki bir ok az gece gndz sana dua etsinler. (3/8) Birbirini sevenlere ne gzel bir dua retisi. Sevgili okuyucu ! Dilerim senin de byle gnahsz azlarla yaplm dualarn ve duahanlarn olsun. Ksaltmas Verilen Kaynaklar:
-elebiolu, Amil, Mesnev-i erif, Asl ve Sadeletirilmesiyle Manzum Nahifi Tercmesi, c.I-III,Snmez Neriyat,stanbul 1967-72 -Fihi Mafih, Meliha lker T arkahya, Maaraif basmevi,1954 [F] -Mevln, Mecalis-i Seba,Yedi t, Trkesi M. Hulusi, Yay. Haz. M. Doan Bayn, Krkanbar Yay. stanbul 2001 [MS] -Mevln, Divan- Kebir, Haz .A. Glpnarl, c.I-VII, Kltr Bakanl Yay.1992 [DK]

29

ibadet

30

 Derleme, Yaar Enis Diker

badet szc ile birlikte kullanlan szcklerden biri ameldir. Szlkler ibadeti, bir dinin buyruklarn yerine getirme olarak aklarken; amel iinse, bir kimsenin dinin buyruklarn yerine getirmek iin yaptklar olarak aklamaktadr. (TDK) Genelde ibadet denildiinde namaz, oru, hac gibi dinen yaplmas farz olan emirler akla gelirken, amelde ise daha geni bir kavram olarak iinde bakalarna faydasna olan iyi davranlarda kapsayan bir davranlar btn olarak anlalr. Bunun iinde ktlkten saknmakta vardr. Sultan Veled Hazretleri Maariflerinin giriinde ibadet bahsini amel zerinden aklamay uygun grerek sze balar : Asl olan ey ameldir diyen birisine Sen amelden, namaz klmay, oru tutmay, hacca gitmeyi, geceleri uyumayarak alayp inlemeyi ve perhiz etmeyi anlyorsun. Halbuki bunlarn hibiri de amel deildir. Bunlar ancak amelin sebepleridir. Hepsini yaptn zaman bunlarn sende bir etki salamas mmkndr. te o zaman sen, ibadet etmi ve olduundan baka bir ey olmu bulunursun. Sultan Veled Hazretleri iin Hakik amel, ii deitirmektedir.dir. Yaplan ibadetlerden maksatda budur. Kuranda (Kuran, Sre:28, yet:44.) : Namaz seni gnahtan, su ilemekten, ktlkten, noksan ve kusurlardan ve isyandan korur,temizler, buyrulmutur. te senin bunlar yapmam olman ve bunlardan temizlenmi bulunman ameldir. diyerek Namaz klmadn, kalk namaz kl hads-i erfini hatrlatr. Buna gre badetlerin en nemlisi olan namazn kalb huzuru

badetten maksat nedir?

ile yaplmas gerektiini syler. nsanlar halden hale geerler. kul da bir halden bir hale dner. badetler ite burada ki gn bir olan kimse aldanmtr hadisi mucibince insann gnden gne hatt her an manen ilerlemesi lzmdr.te gerek anlamda amel budur. Byle bir ameli insanlar nasl grebilirler? Bunu ancak Allah grr ve bilir. Gerek amel senin bulunduun halde, her an baka bir hale gemen ve manen ilerlemendir. Bunun gibi, iksiri bakr zerine dktn zaman, bakrn altna dnmesi amel olur. Bilgi (ilim) amele namaz, oru gibi beden ilerden ve amelden daha yakndr. lmin amelden ayr olmas ve ona faydas dokunmamas mmkn olabilir mi? diyerek de bilginin amel ve din zerindeki nemini gstermi olmaktadr. O halde halkn grd ibdetlerden, yinlerden, mezheblerden anlatlan ve gsterilen eylerin hepsi, amelin asl, kendisi olmayp sebepleridir. Bersisa, yllarca hakikattte hibir zahidin yapamyaca bir ekilde ibadette bulundu. Yani zahir ameli yerine getirdi. Fakat sonunda kfir olarak ld. Bunun gibi blis de binlerce yl gkte ibadetle megul oldu. Eer bu zahir ameller onda bir etki yapm olsayd Allahdan: Ademe secde et! emri gelince, secde ederdi. Eer altn olmazsa binlerce eki darbesi yese, yz defa kaynasa, genileyip uzasa, yine bakr olarak kalr. Altn tanmyanlar, amelin grnne bakanlar ve bunu esas olarak kabul edenler: Eer yeryznde altn denen bir ey varsa o da mutlaka budur. nk bu kadar eki darbesi yedi, bu kadar kaynad, uzayp geniledi derler. Halbuki altn gerekten bilen bir kimse, bunlara bakmayp halis altn olup olmadn anlamak

31

iin nce mihenge vurur, .sonra kabul eder. Olmamsa onu bir paraya bile satn almaz. nk Allah:* Ben ki Allahm; sizin ne grnnze, ne iinize, ne de sznze bakarm. Yalnz gnlnzde benim iin olan sevgin nasldr ve ne kadardr diye gnlnze bakarm buyurmutur. * Allah bizin ne suretlerimize, ne de amellerimize bakar, yalnz kalblerimize bakar (H..) (Maarif Blm 1) Hz. Pr Mesnev-i erflerinde de bu konuya deinirler. Ziraatla topraklar ekinle, basakla dolar. Sa ilac, rg, rg sa bitirir. Kadn nikhlamak arazd, mahvolup gitti. Fakat o arazdan bize evlt cevheri meydana geldi. At, deveyi iftlestirmek arazdr. Bundan maksat da yavru cevherini elde etmek. Bostan ekmek arazdr, Bostanda biten mahsul cevheridir. Zaten maksat da budur. Kimya ile ugrasmay da araz bil, eger o kimyadan bir cevher elde ettiysen onu getir. Aynay cillamak da arazdr. Fakat bu arazdan tertemiz bir ayna cevheri meydana gelir. Su halde Ben ibadette bulundum deme, o arazlardan elde edileni gster, rkme. (Cilt 2) Kullara ibadet edin diye emrettimse bir kr, bir fayda elde edeyim diye degil, kullara ihsanlarda bulunaym diye. (Cilt 2 / 1756) badetin ihlas iinde yaplmas gerekir. Bu yzden Ashab, Peygamber Efendimiz den bu ihlas bozacak nefsin oyunlarn sorar, renmek isterlerdi (Cilt 1 /366) hlas iinde ibadet etmeyi bozacak eylerin banda ise insann nefsi gelir. Hz. Pir Mesnev eriflerinde nefsi, ibadetin insanda uyandrd Huzuru kalb i alan fareye benzetmilerdi. O bykler bynn haberlerinden birini dinle: Huzuru kalb olmadka namaz tamam olmaz. Eer bizim ambarmzda hrsz bir fare yoksa krk yllk ibadet buday nerde? Her gnlk azar azar sadikane ibadet taneleri niin bu ambarmzda toplanmyor? ( Cilt 1/382 ) badette Allahn rahmetini elde etmek iin ona snmak, o rahmeti dilemek gerekir. Ann makbul olmas yine Onun rahmetiyledir. Allahy ansmn mkul olmas Allah rahmetindendir.

deta istihaze olan kadnn namaz klmas gibi bir ruhsattan ibarettir. Onun namazna nasl kan bulasmssa senin Allahy ansna da benzetis ve zannedis bulasms! Kan pistir ama bir parack su ile temizlenir. Fakat ite yle pislikler vardr ki, Allahnn ltuf suyundan gayr bir seyle arnmaz, ibadet eden kisinin gnlnden eksilmez. (Cilt 2/ 1797) badetin Sureti ve z badetin sureti ve znden ne anlamak gerekir? Yce Mevlnmz bu konuyu namaz hakknda sorulan bir soruya verdii cevapta yle aklamlardr : Birisi, Tanrya namazdan daha yakn yol var mdr diye sordu. Buyurdu ki: Gene namazdr, fakat namaz, yalnz u grnen ekil deildir. Bu, namazn kalbdr; nk bu namazn n vardr, sonu vardr. n, sonu olan herey kalptr; nk tekbir, namazn ndr, selm namazn sonu. ehadet getirmek de yalnz dille sylenen sz deildir. nk onun da n vardr, sonu var. Harfe, sese gelen hereyin n, sonu olur, o da grntr, kalptr. Canysa neliksizniteliksizdir, sonu yoktur; ne balangc vardr, ne bitimi. Sonuucu u namaz peygamberler icad etmilerdir. imdi u namaz meydana karan Peygamber yle der: Allahla bir vaktim olur ki o vakte ne eriatle gnderilmi bir peygamber sabilir, ne de Tanrya yaklatrlm bir melek u halde bildik-anladk ki namazn can, yalnz u grnen ekil deildir; daltr, kendinden geitir; u halde btn ekiller darda kalr, oraya samaz. Salt anlam olan Cebrail de smaz. (Fhi M Fih 3. Blm) u namaz, btn gn kymda, rkda, secdede durman iin konmam ya; maksat, namazda, sende beliren halin, daima sende olmasdr. Uykuda, uyanklkta, birey yazarken, birey okurken, hsl btn hallerde Tanry antan ayrlmamalsn ki Onlar, namazlarn boyuna klarlar srrna eresin, buna erenlere katlasn. Zti u sylemek, susmak, yemek, uyumak, fkelenmek, balamak, gibi btn haller, btn huylar, deirmenin dnnden baka birey deil. Deirmen de kesin olarak suyla dner. nk susuz snamtr kendini o. Peki, imdi deirmen, bu dn kendinden bilirse bilgisizliin, hibir eyden haberi olmayn ta kendisidir bu. Bu dn de vardr, meydan da var; nk bu dnyann halleridir bunlar. Tanrya yalvar, szlan; a benim Tanrm, u dnten baka, cansal bir dn ver bana, onu myesser et bana; btn dilekleri veren sensin; senin keremin, rahmetin btn varlklara genel olarak

32

Biz, dnyada er aryoruz ki ona ibdet nedir, gsterelim. bdet mterisi bulamyoruz, sz mterisi buluyoruz da szle oyalanyoruz.

sunulmada de. Soluktan-solua dileklerini Tanrya bildir; boyuna an onu. nk onu an, can kuuna g-kuvvettir, kolkanat, O dilee, bir uurdan ularsan nur mu, nu olur bu; tam ulaamazsan Tanry anmakla azar-azar, yava-yava iin aydnlanr, dnyadan kesilirgidersin. Mesel bir ku, ge doru umak ister; ge ulaamasa da soluktan-solua yeryznden uzaklar, br kulardan daha ycelerde uar. Mesel bir hokkada misk var, hokkann az da dar; iine el smyor; miski karmana imkn yok. Bununla beraber elini srdke elin kokmada, burnuna o gzelim koku geliyor, seni ho bir hale getiriyor ya. Tanry an da byledir ite. Ztna erimesen de ulular ulusu Tanry ann tesirleri olur sana; onu antan pek byk faydalar elde edersin. (Fhi M Fih 44) badetin ne olduunu ise Emr Pervnenin bir sz zerine aklarken ibadetin z ve ekli zerine de aklamalarda bulunur : Emr Pervne bana dedi ki: Temel olan ibdettir. Dedim ki: bdet ehlini, ibdet dileyeni gster de ben de onlara ibdet nedir, gstereyim. Sen imdi sz istiyorsun, kulan vermisin, birey iitmek, birey duymak isteindesin; sylemezsem zlrsn. bdet iste de ibdet nedir, gstereyim sana. Biz, dnyada er aryoruz ki ona ibdet nedir, gsterelim. bdet mterisi bulamyoruz, sz mterisi buluyoruz da szle oyalanyoruz. Mdem ki ibdet etmiyorsun, ne bilirsin sen, ibdet nedir? bdet, ibdetle renilebilir; bilgi bilgiyle anlalabilir. ekil, ekille renilir; anlam, anlamla. Biz yolda olmuuz, ibdete koyulmuuz, ne kar; kim grebilir bizi? Yolcu yok, yol, pssz. Zten bu ibdet, namaz, oru deil ki. Bunlar, ibdetin ekilleri; asl ibdet, zdeki anlam. demin zamannda t, Tanr rahmet etsin, esenlikler versin, Muhammedin zamannadek namaz, oru bu ekilde deildi, fakat ibdet genede vard. u halde bu, ibdetin eklidir, ibdetse insandaki anlamdr. Hangi ila tesir etti dersin

ya; orda tesir ediin ekli yoktur, ancak anlamdr orda bulunan. Bu adam, filn ehirde vergi memurudur derler fakat memurluun eklini gremezler ki... Onunla ilgili iler yznden ona vergi memuru derler. u halde ibdet de halkn anladndan bakadr. Onlar, ibdet, u grnen ekildir sanrlar. ki yzl, ii dna uymaz biri, o ibdeti yerine getirse kendisine hibir faydas yoktur; nk onda gereklik ve inan anlam yoktur ki. Hereyin temeli szdr, sz. Senin szden haberin yoktur da ondan hor gryorsun onu. Sz, ibdet aacnn meyvesidir; nk ibdet de szden doar. Ulu Tanr, evreni szle yaratt; Ol, der, olur dedi. nan gnldedir, szle sylemezsen fayda etmez. Namaz bir itir; fakat Kurn okumazsan doru olmaz. Szn deeri yoktur dediin zaman bile bu deersizlii gene szle sylyorsun; nasl olur da deeri olmaz szn? Szn deeri yoktur szn duyuyoruz ya senden; bunu da szle sylyorsun (Fhi M Fih 16. Blm) badetin z zerinede nemle durduktan sonra, eklinin de gerekli ve nemli olduu u szleri ile aklar : Zti bu himmet, canlar leminde, bedenler leminden nce de vard. Bizi u bedenler lemine bo yere getirmediler; byle bireyin imkn yok. u hakde szde de i var, sz de faydalar vermede. Kaysnn yalnz ekirdeini yere eksen hibir ey bitmez; fakat kabuuyla ekersen biter. u halde anladk ya, eklin de bir ii var. Namaz, ie-ze it birey; Gnl huzru yoksa namaz da yoktur demiler; fakat ekil bakmndan da namaz klman, rka varman, secdeye kapanman gerek; ancak o vakit faydalanrsn, maksadna ularsn. Onlar, namazlarn daima klarlar. Bu, can namazdr. ekil namaznn vakti vardr, buysa boyuna klnr-durur. nk can, deniz lemidir, sonu yoktur; bedense kydr, kuruluktur, snr vardr, miktar vardr. Demek ki daim namaz, ancak cann namazdr. Cann da rku, secdesi

33

O bykler bynn haberlerinden birini dinle: Huzuru kalb olmadka namaz tamam olmaz.

vardr amma grn bakmndan da u rku yerine getirmen, secdeye kapanman gerek. nk anlamn ekle ball var; ikisi beraber olmazsa fayda vermez; kaysy kabuuyla ekmedike bitmedii gibi hani. imdilik ekil, anlamn para-buuudur diyorsun. ekil tebaa, gnlse padiah; sonucu btn bunlar, izf adlar. byleyken nasl bu, onun para-buuudur diyebilirsin? Para-buuk olmadka ona nasl asl ad verilebilir? Demek ki o, para-buuk yznden asl oldu. Bu parabuuk olmasayd onun ad bile anlmazd. Kadn dedin mi, resiz ona bir erkek gerek. Hkim dedin mi, aresiz bir mahkm gerek. (Fhi M Fih 37. Blm) ** Yine Namazn klnmas iin gerekli olan abdest zerine syledii szlerle de ibadette eklin nemini anlatmaya devam eder : Kim, birisine, kalk, namaz kl derse kesin olarak ona abdest almay, su bulmay buyurmutur; bunlarn hepsi de namaz iin gerekli eylerdir. (Fhi M Fih 46. Blm) nk esenlik yalnz onayken o, tutup da temiz kullar da bu esenlie katmaz, bana verdiin selm, bana da olsun, benim cinsimden olan temiz kullara da olsun demezdi. Nitekim Tanr rahmet etsin, esenlik versin, Mustaf, abdest alrken Namaz, ancak bu abdestle doru olur. buyurdu. Maksat, o vakit, kendisinin ald o abdest deildi. Tek o abdest olsayd hi kimsenin namaz doru olmazd; nk namazn doru olmasnn art, Mustafnn ald o abdest olurdu. Oysa ki maksat, o eit abdest almayann namaznn doru olmadn bildirmekti. (Fhi M Fih 49. Blm) Mevlnmz Ebu Bekir den rnek getirerek, gnldeki sevginin nemini, oaltlmasn tler. Bu srada

verdii rnekle de hkmn Ulu Tanrnn olduunu, dilerse hi ibadet etmeyen bir kulunu sevebileceine ama ihlasla badet etmi olanlar, alanlarnda hakkn vermekten geri durmayacan syler. Ab-Bekr, ok namaz kldndan, ok oru tuttuundan, ok sadaka verdiinden stnle ulatrlmad; gnlndekinin yznden yceltildi. Peygamber buyuruyor ki: Ab-Bekrin bakalarndan stn oluu, ok namaz kldndan, ok oru tuttuundan deil; ona Tanr ltfetmi de o yzden; o da sevgidir. Kymette namazlar, orular, sadakalar terziye korlar. Fakat sevgiyi getirdiler mi, terziye smaz. Demek ki temel, sevgidir. Onu iste de oalt. Hareketlerde bereketler var. Yolculuu arttrmazsan sermye elden kar. Yerden de aa deilsin ya. Yeri bellerler, aktarrlar, bir baka renge sokarlar; bitkiler bitirir. Kendi haline braktlar m, katlar- gider. Kendinde bir istek, bir dilek grdn m, gel, git: bu gitmenin ne faydas var deme. Sen git, fayda da grnr elbet. nsann dkkna gitmesindeki fayda, ihtiycn bildirmeden baka bir ey deildir. Ulu Tanr, evde otursa da adamn rzkn verir derler ya, bu aldrmamak dvasna girimektir. Rzk, tepeden inmez ya. O yavrucak alar da anas, ona st verir. Bu alamamda ne fayda var dncesine kaplsa, alamak, st vermeye neden sebep olsun kuruntusuna dse stten kalr. imdi gryoruz ya, ocua, alad iin st verilmede. Birisi, bir beyin, bir ban nnde eiliyorum, secdeye kapanyorum, ne fayda var bunda dncesine dalabilir. Fakat tap klyorsun, diz kyorsun ya; sonunda o bey sana acyor, bir parack ekmek veriyor. Beyden sana acyan, beyin derisi, eti deildir. Bey ldkten sonra da bu deri, bu kemik yerindedir; uykuda, dalgnlkta da yle. Fakat o vakit, onun nnde tap klman yiter-gider. Anladk ya, o beydeki acy gze grnmyor. Mdem ki deride, kemikte bulunan grmediimiz bir eye tap klmadayz; deriden, kemikten

34

dar bireyin de bulunmas mmkn. Deride, kemikte gizli bir ey olmasayd, Ab-Cehille Muhammed bir olurdu, aralarnda bir fark kalmazd. u kulak, ister sarn olsun, ister duyann, grnte birdir; arada bir fark yoktur. O da kulak, bu da; fakat duyann kulanda bir duyan var; o gizli, o grnmyor; demek ki temel, Tanrnn ltfu. Tut ki bir beysin, iki tane de kulun var. Biri ok hizmetler ediyor, senin iin birok yolculuklara katlanm; bryse tembel, kullukta ileri deil. Fakat bir de bakyoruz ki sen o tembel kleyi o hizmeti ok kleden fazla seviyorsun. O ok hizmet eden kleden de gemiyorsun amma byle olmu ite; sevgiye hkmedilemez ki. Bu sa gz, br sol gz; grnte ikisi de bir. Peki, acaba o sa gz ne hizmette bulundu da sol gz olmad? Sa el ne i grd ki sol, onu grmedi? Sa ayak da byle. Sa gz, ltfa uram ite. Bylece Cuma gn, baka gnlere stn olmu. Gerekten de Tanrnn verdii rzklardan baka rzklar da vardr; onlar Levha yazlmtr; onlar Cuma gn isteyin. imdi u Cuma, ne hizmette bulundu ki baka gnler, o hizmeti etmediler. Fakat Tanr, ona ltfetmi; bu ycelik ona nasib olmu. Bir kr, beni kr yarattlar, mzrum dese u krm, mzrum demesiyle krlk ondan gider mi hi; gnn yzn, gzellerin yzlerini grebilir mi hi? Krn, topaln, mzrum demesi, kendisine fayda vermez, kendinden zahmeti gidermez. u kfirler kfr iindeler ya, kfr zahmeti iindeler, amma bir bakarsak grrz ki o zahmet de ltfun ta kendisi. nk o, esenlik zamannda Tanry unutur, zahmete dt m anar. u halde cehennem, kfirin tapnadr, mescididir. nk Tanry orda anar; hani zindanda, hastalkta, di arynca anarlar ya, onun gibi. Zahmet geldi mi, gaflet perdesi yrtlr, Tanry ikrar eder, szlanmaya, alamaya koyulur; yrabbi, ey merhametli Tanrm demeye balar. yileti mi, gene gaflet perdeleri gerilir nne; nerde Tanr der; bulamyorum, gremiyorum ki; neyi arayacakmm? Zahmet, meakket vaktinde grdn, buldun ya; fakat imdi grmyorsun. Mdem ki skntya dnce gryorsun, sknty musallat eder sana da Tanry anarsn. Cehennemlik, esenlikte Tanrdan gaafildi, onu anmazd bile. Cehennemdeyse gece-gndz Tanry anar. Tanr, lemi, g, yeri, Ay, gnei, dolaan yldzlar, iyiyi, kty, halk, kendisini ansn, kulluk etsin ona, noksan sfatlardan ar olduunu sylesinler diye yaratt ya; Mdem ki kfirler, esenlikte anmyorlar; yaratllarndan maksat da onu anmalar; yleyse onu anmalar iin cehenneme atlrlar. nananlara gelince: Onlara sknt vermeye hcet yok; onlar, bu esenlikte o skntdan gaafil deiller; o sknty, o zahmeti boyuna nlerinde grmedeler; akll ocuk gibi hani. Akll ocuu bir kez falakaya yatrrlar, yeter; falakay unutmaz o.

Fakat ahmak ocuk unutur; bu yzden de onu her solukta falakaya yatrmak gerek. Zeki at da byledir; bir kere mahmz yedi mi, bir daha mahmzlamya hcet yoktur onu. Fakat ahmak ata her solukta mahmz gerek. Zti insanlar tamaya lyk deil, pislik yklerler onu. (Fhi M Fih 59) Huzurun tecelligah yeri kalbdir. Yce Allah Beni ararsan inanan gnllerde ara (Cilt 1 / 2655) buyurmulardr. Hz. Pr ibadette surete takl kalmama uyarsnda bulunur.(Cilt 1/2890) Fakat suretinde bir ihsan olduu, manann bu suretin iinde olduu uyarsn da Fihi Ma Fih lerinde eklemekten geri durmaz. Hz. Mevln iin ibadette aslolan manadr. Ama bu manay tayan ibadetin suretide mukadestir. Sohbeti de bir ibadet olarak anan Hz. Pr, ihlsla ibadet iin heva ve hevesten vaz gemeyi tler, bunun iinde bir Allah dostunun sohbetini ulamay, aklnn glgesine girmeyi, mevereti nerir. Herkes bir esit ibadete sarld, kendisi iin bir trl kurtulma aresine yapst. Sen, akll bir kisinin glgesine ka ki gizli gizli savasan dsmandan kurtulasn. (Cilt 1/2966) Bu yolda sabrla devam etmeyi tlerken de dme yaptran Kazvinlinin hikayesini bize rnek getirir. Aslan dmesi yaptrmaya niyetlenen Kazvinli acya dayanamaz ve dmeciye nce kuyrundan sonra da kulaklarn izmesinden vaz gemesini syle. Dmeci sonunda kzarak, byle aslan dmesi olmaz diyerek ii brakr. (Cilt 1/ 2955-2970) badeti (ve riyazeti) insan hamlktan kurtardn, inceltiibi Allaha ulamada bir vasta olduunu belirtikten sonra sevgilisinin kapsn alan adamn hikayesini anlatmaya balar. nsann benlikten kurtulmas ii ibadet ile Tanr kapsn aldn mecaz yoluyla anlatr. Sevgilisin kapn alan k kim o sorunsa, ben cevabn verince, kabul edilmez daha sonra gelmesi sylenerek, geri yollanr. Bir yl sonra geri evrilme korkusuyla, edeb ve temkinle tekrar kapy alan kii bu sefer kim o sorusuna Gnlm alan sevgili sensin(Cilt 1 / 3055-3074 ) diye cevap verince buyur edilir. Hrtla Mrtsanz da, Biz sana saf saf ibadet ediyoruz damnn stnde herkesten ileriyseniz de. Ktlerin ktlklerine acyn. Benligin kendini grp begenmenin etrafnda dolasmayn.

35

Her bey, her esir, mit ve korkuyla Allahdan ekinsin. Bu mit ve korku: herkes bu perdenin ardnda beslenip yetissin diye perde ardna girmistir. mit ve korku perdesini yrttn m... Gayb, btn ssasyla ortaya kar. (Cilt 1) Hz. Primiz Mesnevnin ikinci cildinde Muaviyeden misal getirerek, ibadetten geri kalmann zntnsnde, derdinden bahis aarak; derd ile iten gelerek yaplacak duann, ibadetin pek makbul olacana iaret buyururlar Bunun zerine sz aznn iinde geveleyerek dedi ki: Ey Muaviye, ben seni sunun iin uyandrdm: Deyip benliin kendini grmekten geri durup, ktlkler iin Allaha snmay tavsiye ediyor. Ne kadar adaletli de olsanz ne kadar ibadet etseniz de ktlkler iin Allaha snn dn veriyor (Cilt 1/ 3410-3425 ) mit Ve Korku Hak kendisinden mit kesenlerin de bu ibadetten yz evirmemelerini istemektedir; Onlar da bir mide kaplsnlar, birka gn o midin maiyetinde kosup dursunlar; Allahnn merhameti herkese smil oldugundan diler ki o rahmet, herkesi aydnlatsn. Cemaate yetisesin, devletli Peygamberin ardnda namaz klasn. Eger namaz fevt olsayd, vakit geseydi bu cihan, sana nursuz, kapkaranlk kesilecekti. Bu ziyandan bu dertten dolay alayacak, gzlerinden deta kselerle ya dkecektin. Herkes, ibadetten bir zevk alr, bu yzden de bir an bile sabredemez, ibadette bulunur. Fakat o dert, o gussa yzlerce namaza deger. Nerede namaz, nerede o niyazn ? (Cilt 2 2765-2770)

36

Bi-hamdillh ki yd- vala irdm intizrum yok kilikten hals oldum Huddan gayr yrm yok Deimem atlas dibsna dehrn fen sl Fer v fakr ile fahr eylerm andan firrum yok Fen mlki makmumdur karrum andadur dim Bu arh- b-stn altnda zhid sanma drum yok Nice kere lp dirilmeyince olmadum rif Anunn devr-i dim eylerm asl karrum yok Olal Hazret-i Monl-y Rma Samty bende Ceml-i pkdr meshdum andan gayr yrm yok Samt

37

Hz. Mevlndan
Ergin Ergl
38

iyi ynetim ilkeleri

Sana ne t vereyim. Sana obanlk emretmiler; sen kurtluk yapyorsun. Sana bekilik emretmiler; sen hrszlk yapyorsun. Allah seni sultan yapt; sen eytann szyle hareket ediyorsun.

nmzde yneticilik, gerek kamu da gerekse zel sektrde artan sorumluluklarna paralel olarak, iyi bir eitim ve bilgi dzeyinin yansra bilgelik de gerektiren bir nitelik kazanmtr. Hz. Mevlnnn gerek hayatnda yneticilerle olan ilikileri, gerekse eitli eserlerindeki dnceleri gnmz liderlerine, yneticilerine yol gsterecek, ilham verecek bir ok bilgelik iermektedir. Hz. Mevlnya bakmzn, onu tarihi bir hatra grmekten ziyade, gncel konularda yol gsterici, ilham verici bir klavuz olarak deerlendirmeye dnmesi halinde, onun usuz bucaksz dnce dnyasndan, her alanda ok daha iyi yararlanabileceimiz aikardr. Bu nedenle, aadaki satrlarda Hz. Mevlnnn eserlerine, bir de ynetici gzyle bakmay ve yneticileri ilgilendiren konularda, onun gl, derin ve arpc dncelerinin, gnmz terminolojisi nda zihnnimizde uyandrd armlarn bir ksmn kaleme almay denedik. Yneticinin rol ve ilevi Hz. Mevln dnemi yneticilerine gerek sohbet ve davranlar ve gerekse yazd mektuplarla daima yol gstermi, onlar halka hizmete, iyilie ve adalete davet etmitir. Seluklu Sultan zzeddin Keykavus II, Hz. Mevlny ziyarete gelir. Mevln ona gerektii gibi iltifat gstermeyip dersi ve rencileriyle megul olur. Sultan bir sre bekledikten sonra Mevln hazretleri, bana bir t ver der. Mevln kendisine serte bakarak Sana ne t vereyim. Sana obanlk emretmiler; sen kurtluk yapyorsun. Sana bekilik emretmiler; sen

hrszlk yapyorsun. Allah seni sultan yapt; sen eytann szyle hareket ediyorsun. der. Bu szleri iitip yapt icraatlar gzden geiren sultan, alayarak dar kar ve Allaha daima dil olacana ve iyi iler yapacana sz verir. Grld zere, Hz. Mevln yneticinin roln ve ilevini halkn, alanlarnn huzur ve gvenliini salama olarak grmektedir. Hrszlk yapyorsun eletirisiyle, yneticinin yolsuzluklarn eletirmekte, knamaktadr. Bir gn, dneminin Babakan Emir Pervane, kendisine nasihatlerde bulunmas ve tler vermesi iin Mevlnnn huzuruna gelir. Mevln onun bu isteini dinler, bir mddet susar ve Emire dnerek sorar: Emir, Kuran ezberlediini duyuyorum.. Emir, Evet ezberliyorum. diye cevap verir. Hz. Mevln tekrar sorar: Hadis-i eriflerle ilgili bir eseri de eyh Sadreddin Hazretlerinden dinlediini duyuyorum. Emir tekrar Evet, dorudur. diye cevap verir. Bunun zerine Hz. Mevln Madem ki Allahn ve Onun elisinin szlerini okuduun ve bildiin halde o szlerden t alamyor ve yet ve hadislerin gereince amel edemiyorsan benim nasihatimi nasl dinlersin? deyince Emir alayarak Hz. Mevlnnn huzurundan ayrlr ve artk adaletli bir ynetim gstermeye balar. Grld zere, burada, Hz. Mevln yneticinin adalet, liyakat v ehliyet, danma gibi deerleri, sadece bir grev ve makama aday iken savunmasndan, dile getirmesinden ziyade, grevi srasnda uygulamas gereini vurgulamaktadr. Ynetici, kendini nasl grmeli?

39

Ndn kiinin testisine ta at, fakat zeki ve bilgilinin eteine yap. Ehil olmayanlarla, bir an bile eleme,

Hz. Mevln yneticilerin kendilerini, halkn stnde bir g ve kendisine mutlak sayg gsterilecek, itaat ve hizmet edilecek ayrcalkl insanlar olarak deil, adeta kendilerini insanlarn zerinde yk olan tabut gibi grerek davranmalar gerektiini yle vurgular: Ryada kimi tabuta konmu gtrlyor grrsen, o kii, yksek bir mevkie ular, mertebesi ycelir. Aslnda yksek mevkie kan, maddi ynden mertebesi ycelen bir kii, halkn omzuna yklenmi cenazeye benzer. Daha dorusu, yksek mevkie km, itibar kazanm bir kii, aslnda yksek mevkide deildir. Belki de o halkn srtna yk olmu bir cenazedir. Bu sebeptendir ki, o tabut, halka yktr. Bu kendilerini halkn stnde grenler ve kendilerini byk sayan kiiler, halkn srtna yk yklerler. Kendileri de halka yk olurlar. Bu bak asn iselletirmi bir ynetici, ynetilenlere tepeden bakamaz, kamudan hizmet alanlarn nne brokratik formalite ve engeller dikemez, vatandan iini kolaylatrr, vatandan sevgi ve sempatisini kazandracak hizmet yol ve yntemleri bulur. Kamu ynetiminde ehliyet ve liyakat Gnmzde, liyakata dayal insan kaynaklar ynetimi kamu sektrnde iyi ynetim ilkelerinin banda deerlendirilmektedir. Bu ilkeyi ifade eden ve szlkler de yeterlilik, ustalk, uygunluk, yararlk olarak birbirine yakn anlamlarda kullanlan ehliyet ve liyakat kavramlar Mesnevnin pek ok hikayesinde farkl karekterler vastasyla ilenerek adeta Mesnevnin ruhuna

aksettirilmitir. Liyakat, dar anlamda herhangi bir organizasyonda ie uygun ehil kiinin seilmesi anlamna gelmektedir. Buradaki ie uygunluk, iin gereini yerine getirebilmek iin gerekli, bilgi ve deneyimdir. Dier yandan, liyakat kavram znde etik ve erdem gibi deerleri de barndran bir kavramdr. Bu adan, ie alnacak kiinin bilgi ve tecrbe sahibi olmas yansra etik ve erdeme sahip olmas da son derece nemlidir. Hz. Mevlnya gre toplumda adaletin, barn, gven ve huzurun salanmas ancak kamu grevlerine ehliyet ve liyakat sahibi insanlarn getirilmesiyle mmkn olabilecektir. Ehliyet ve liyakate baklmakszn ilerin yrtlmeye allmas halinde ise toplumsal dzenin ileyiin zarar grecek, lkenin gelimesi, ileri gitmesi mmkn olmayacaktr. Mevln aadaki sz ve benzetmelerle kamu ynetiminde liyakat ve ehliyetin nemini vurgular. Her sz bir halin alametidir. Hl, el; sz, alet gibidir. Bir kunduracnn elinde kuyumcunun aleti, kuma ekilmi dane gibidir. Kunduracnn nnde iftinin aleti, kpein nnde saman, eein nnde kemik, bir ey ifade etmez. El ve alet ta ile demir gibi, her eyde iftlik gerektir ki ate ksn Grld zere, Hz. Mevln devlet arknn

40

uygun ekilde ilemesi, halkn beklentilerine cevap verebilmesi iin kamu grevlilerinin liyakatli ve ehil kimseler olmalar gereini vurgulamaktadr. Gerekten, her i ehline verilirse, ehlinin elinden karsa drst ve makbuldr. Ehlinden bakasna verilen iler daima aksak ve yerinde deildir. Hz. Mevln bu nemli gerei bir takm benzetmelerle ifade ediyor. Gerekten, bir alet yerinde olan kamusal yetki, makam ve mevki, ehil ve liyakatli kamu grevlisinin elinde deilse, kamu yararna bir i ortaya kmaz. Hdhd ile Karga hikyesinde Hz. Sleymann btn kularn arasndan Hdhd seerek yanna almas, Peygamberin (s.a.v) Huzeyliyi yallara ve tecrbelilere stn tutup reislie ve ordu komutanlna semesi, Sultan Mahmutun Ayaza btn adamlarndan daha fazla deer vermesi hep ehliyetli ve liyakatli olularyla ilgilidir. Mevln, Beylerin Sultan Mahmuda, Ayaza 30 kiilik maa vermesi nedeniyle ikayet ettikleri Mesnev hikayesinde hem yneticilerin liyakate deer vermeleri konusunda anlaml bir mesaj verir, hem de Ayazn ahsnda ehil ve liyakatli insan portresi izer. Sultan Mahmut onun devlet ve hkmetin banda grmek istedii zeki, adil, evresinin etkisinde kalmayan, bamsz karar verebilen, liyakata dayal adil bir cret politikas uygulayan yksek karekterli idareciyi, Ayaz ise devlet brokrasisinde grmek istedii bilgili, mtevazi, gl kamu grevlisini temsil eder. Hz. Mevln sadece kamu ynetiminde deil bireylerin kendi aralarndaki ilikilerde bile ehil insanlarla birlikte olmay, ehil olmayanlardan uzak durmay tler: Ndn kiinin testisine ta at, fakat zeki ve bilgilinin eteine yap. Ehil olmayanlarla, bir an bile eleme, nk aynay suda brakrsan elbet paslanr. Ehil Olmayan Yneticiler En byk felaketlerden biri, bir insann ehliyetli olmad bir hususta ben yle yaparm,byle yaparm demesidir. Hz. Mevln Mesnevde bir ok hikyede ehliyetsiz, liyakatsiz insanlarn

dtkleri gln durumlar aktararak, altndan kalkamayacaklar i ve grevlere talip olmama konusunda kendilerini uyarr. Mesnevnin bir hayli uzun ilk hikyesinin mesajlarndan birisi udur: Cariyenin tedavisi neticesinde padiahn ihsanna uramay mit eden doktorlar bilmiyoruz demediler; birok ilalar verdiler fakat hastay tedavi edemediler. Hlbuki kendilerinin bu tedaviden aciz kaldklarn ve ehil bir doktor bulunmas gerektiini syleyebilecek olgunlukta olsalard, hasta o kadar sknt ekmeyecek ve ifas gecikmeyecekti. Bakkal ve Papaan hikyesinde ok gzel konuan, gelenlere gzel nkteler yapan, bundan dolay da adeta sahibinin yokluunda dkkann bekiliini stlenen papaann aslnda bekilik yapmaya ehil olmadn, bu sebeple dkkana giren kediden korkup ortal birbirine kattn ve gl yan dktn anlatr. Papaan burada bilgi ve hner sahibi, ehil bir beki deil, sadece bir mukallittir. Byle olduu iin bilgi ve hneri temsil eden glyan dkmtr. Yine, eek gitti ve lhavle yiyen eek hikyelerinde eee bekilik etmesi beklenen, ancak bu ie ehil ve layk olmayan hizmetilerin eeklerin telef olmasna yol alarn anlatr. Dmanna danan adam hikyesinde de kurttan bekilik istemek doru bir ey deildir. Bir eyi bulunmad yerde aramak aramamak demektir. Szleriyle ehliyetsiz ve liyakatsiz bekinin emanete zarar verebilecei gibi, henz kanad kmayan ku, umaya kalkrsa her yrtc kedinin lokmas olur. Sz gereince kendisine de zarar dokunabileceini belirtir. Mesnevde, gnmz kamu brokrasisinin yaygn bir hastal olan kendini olduundan farkl, bilgi ve hner sahibi, ehliyetli ve liyakat sahibi gsterenlerle ilgili pek ok rnek bulmak mmkndr. Boyac kpne den ve bu yzden tavusluk iddiasnda bulunan akal, kuyruk derisiyle byklarn yalayp etrafndakileri yal yemekler yediine inandrmaya alan adam, halkn kendisine rabet ederek sayg gstermesi amacyla kavuunun byk grnmesi

41

iin bez paralar ile dolduran hukuku (fakih) bunlardan bazlardr. Danma ve uzmanlardan yararlanma Mevln yneticiler iin danmann, uzmanlardan yardm almann gerekliliini deiik vesilelerle vurgular. Sonunda piman olmamak, hi olmazsa az bir zararla kurtulmak iin, yapacan ilerde maverede bulunmak ve danmak gerekmektedir. Peygamberin bu tavsiyelerine kar mmetler, Kimin ile istiare edelim? diye sordular. Peygamber de; Kendilerine uyulan akll kiilerle cevabn verdiler. Akl, bir baka akldan g, kuvvet kazanr. eker kam da eker kamndan olgunlar glenir. Eski ve tecrbeli bir akl sana bir taht balar. Akln varsa, bir baka aklla dost ol da ilerini onunla danarak yap. Danan akllar, aydn kandillere benzer; yirmi kandil, elbette bir kandilden daha fazla aydnlk verir. Olabilir ya, belki de aralarnda gkyznn ndan uyanm bir kandil vardr. nsan, akarsu bile olsa, onu balarlar; zamannn en aklls bile olsa aldatr da glerler ona. Akl, bir dostun aklna dost et de, iyiler danarak yaparlar ayetini oku, ona gre i yap. Danlarak yaplan ite, yanlmak, eri bir i grmek daha az olur. Rvet almamak kamu grevlisi iin bir haslet midir? En bilinen ekli rvet olan yolsuzluk insanlk tarihi kadar eski ve evrensel bir sorundur. Her ada

ve toplumda var olmutur. Yolsuzluk en genel anlamyla, kamusal ya da zel gcn, kiisel karlar amacyla kullanlmasdr. Uluslararas alanda saysz faaliyetlere, ulusal planda hazrlanan saysz eylem planlarna, kartlan yasalara, oluturulan yeni kurumlara ramen yolsuzluklar azalma kaydetmeden ve yeni boyutlar kazanarak varln srdrmeye devam etmektedir. Hz. Mevlnnn eserlerindeki yol gstericilii ile hedefledii olgun ve rnek insan tipi oalmad srece de, bu mcadelenin arzulanan sonucu veremeyecei ortadadr. Rvet almamak, yolsuzlua bulamamak bir ynetici iin bir haslet olarak deil, en tabii vasf olarak grlmelidir. Nitekim bir gn Hz. Mevlnnn yanna bir kii gelir ve Falan ynetici hi rvet almadan i yapyor; ne deerli bir kii diyerek o idareciyi vmeye balar. Mevln ise bu ahs azarlayarak Git buradan, zaten normal olan da bu deil mi? Bu yaplmas gerekenlerden dolay hi insan vlr m? der ve o kiiyi huzurundan uzaklatrr. Hz. Mevln yolsuzlua bulaan yneticileri adeta bir vampire benzetir. Ey halkn bana geip, kann ien zalim! Bu iten vazge de, halkn kan seni savaa drmesin, senden intikam almasn. Halkn mal, onlarn kan gibidir. Bunu iyi bil ki, mal beden kuvveti ile elde edilir. Rvet alan ise fil yavrusu yiyen kiiyle kyaslar ve Anne fiilin yavrusunu yiyenlerden mutlaka intikamn ald uyarsnda bulunur. Fil yavrularnn analar kin gderler; bu yzdendir ki, fil, yavrusunu yiyenlerden intikam alr. Ey rvet yiyen kii! Sen, fil yavrusunu yiyordun. Sana dman olan fil kkn kazr, seni mahveder.

42

Danan akllar, aydn kandillere benzer; yirmi kandil elbette bir kandilden daha fazla aydnlk verir. Olabilir ya, belki de aralarnda gkyznn ndan uyanm bir kandil vardr.

SONU Hz. Mevlnnn, eserlerinde sklkla vurgulad kamu ynetiminde ehliyet ve liyakat, drstlk, bakalarnn haklarna sayg, rvetten saknma gibi konularn, gnmz terminolojisi ile ba, uyumu ortaya konularak ilenmesi halinde, bugn sosyal bilimlerde yeni ve ithal gibi grnen bir ok konu ve kavramn, aslnda bizim gerek kltrmzde ve gerek kolektif bilinaltmzda zaten yer ald, dolayyla yitik z malmz olduu grlecektir. Gnmz insan, zellikle yneticiler, yaay, dnceleri ve mesajlar ile tm insanlk iin evrensel bir deer olan Hz. Mevlny ve alarst mesajn anlamaldr. Onu sevenlere, tanyanlara nemli bir grev dmektedir. Onu, anmann yansra, ok boyutlu, derin ve zengin dnce dnyasn amz insanna, toplumlarna anlatmaldrlar. nk, gnmz aydn, siyasetisi ve yneticisi ancak Hz. Mevlny iyi kavrad zaman insan haklar, kamuda iyi ynetiim ve saydamlk, yolsuzlukla mcadele gibi gncel kavramlarn iini doldurmak, teorik dzeyden pratie tam olarak tamak mmkn olacaktr. Gnmzde her alanda bilimsellik ve uzmanlama nem kazanmtr. Sorun alanlar, bilimsel yntem ve aratrmalarla ok iyi ortaya konmakta, hazrlanan raporlarda bilimsel, mantki deerlendirme ve nerilere ulalmaktadr. Ancak, sorunlar ne kadar objektif tespit edilirse edilsin,

deerler, kavramlar, ilkeler ve yasalar ne kadar iyi formle edilirse edilsin, zmler ne kadar gzel oulrsa olsun, onlar uygulayacak, yaama geirecek bireyler, Hz. Mevln gibi olgunluk yolunda yryen, d dnyann ilerine zengin ve derin bir i dnya ile katlm bireyler deilse, beklenen sonu elde edilemeyecektir. KAYNAKA
A.Kadir, Bugnn Diliyle Mevln, say yaynlar, stanbul 2002. Eva De Vitray-Meyerovitch/ Djamchid Mortazavi, Mathnawi, La qute de labsolu, dition du Rocher, Paris 2004. Glgn Yazc , Mevlnnn Mesnevsinde Ehliyet ve Liyakat Kavramlar, Turkish Studies, 2009, Volume 4 Issue 7, ss. 928-938 Hicabi Krlang, Mevln Celaleddin Rumi yedi Meclis (Mecalis-i Seba), Kurtuba Kitap, stanbul 2010 M. Muhlis Koner, Mesnevnin z, Tablet, Konya 2005 Nuri imekler, Mevlnya Gre; Yneticiler (Siyasetiler), Halk Ve Adalet, http://akademik.semazen. net/ efik Can, Konularna Gre Aklamal Mesnev Tercmesi, tken yaynevi, stanbul 2003. Veled zbulak, (Gzden geiren Abdulkadir Glpnarl) Mesnev, Konya Bykehir Belediyesi, stanbul 2004. Yakup afak, Mevln Celaleddin-i Rmi, Konya Bykehir Belediyesi, Konya 2007. http://akademik.semazen.net/ http://www.canaktan.org/politika/kurum-devyonetimi/ liyakat.htm

43

Vefatnn 10. Ylnda

Cinuen Tanrkorur
yaptlarn brakarak bu dnya hayatn nihayetlendirdi. Ve belkide yaad zamanda ok fazla anlalamamann verdii hznle...

Btn insanlar bir misyonla gnderilmitir. Sebepsiz gnderilen yalnz insan deil, hibir yaratk, mahlkat yoktur. Onlar misyonlarn tamamladklar anda elektrik dmesi kapatlr... evrilir... diye balad szlerini, kendisi iin hazrlanan belgesel filmin ekimlerinde sylemiti. Byk bir teslimiyet ve bihakkn hizmet etmiliin verdii gururla. Aramzdan ayrlal 10 yl oldu. 28 Haziran 2000de saat, 19:40 gsterdiinde kendi deyimiyle grevini tamamlad. Ve insanla Hakktan ald ilhamlarn byk

44

O sadece bir mzisyense neden yazlar yazd konferanslar verdi. O sadece bir bir besteciyse neden onlarca talebe yetitirdi. Bunlarn hepsini hatta fazlasn yapt. Fakat onu belli bir zmre haricinde ka kii anlad. Hatta o anladn idii eden zmre de bile ka kii gerekten Cinuen Tanrkorur idealini yaad. Yannda uzun yllar bulunmann verdii bahtiyarlkla sylyorum ki, bu insanln ondan renecek daha ok eyi var. te bu yzden merhum hoca Cinuen Tanrkorurun hayatna ksa da olsa yeniden gz atalm. Belki bu hatrlay ona kar geciktirdiimiz grevlerimizi yerine getirmemiz iin bize itiyk verir. * * *

babas, oluna uzun ve sanatl iirleri ezberletmi, bu ezberleri de Cinuen Tanrkorurun muhteem zek ve kabiliyetlerini ortaya karc bir unsur olmutur. Henz 6 yandayken ilkokul mdiresine ezbere okuduu Mehmed Akif Ersoyun anakkale ehitlerine iiri onu bu erken tahsil hayatna balatan en sarih rnektir. 1948de Fatih aramba lkokulunu, 1956da stanbul talyan Lisesini, 1965te de Devlet Gzel Sanatlar Akademisi[2], Yksek Mimarlk blmn bitirmitir. Babas, iyi derecede dil renmesi iin olunu talyan Lisesine gndermitir. Biraz zoraki gittii bu okul, onun hayatnda dnm noktas olacak baz yetileri kazanaca bir yer olmutur. Pek ok deerli hocadan istifade etmitir. Filolog-msterik[3] Dr. Guiseppe Garinodan talyanca ve Ltince, Pere Elie ve Pere Gautierden Franszca, Ali Nhzet Gksel ve Hlid Fahri Ozansoydan Trke renmitir. Msikye, henz 5-6 yalarnda iken, o srada stanbul Belediye Konservatuvar, Trk Msiksi Blmne devam eden, amcas Mecdinevin beyin kendisiyle alkadar olmas sonucu balamtr. Daha bu yalarnda Klsik repertuvardan pek ok eseri nemli lde renmi ve bir ok nemli hocay hayrete drecek olaylar yaamtr. Bunlarn en nemlilerinden birisi, 8 yandayken, annesinin Cibali Ttn Fabrikasndaki memuriyeti srasnda, ksm amiri olan Neyzen Sleyman Ergunere usln de vurarak okuduu, 3. Selimin Szidilra Yrksemsi olmutur. Daha o yanda bu byk hocann takdirini kazanm ve msikye ynlendirilmesi tavsiye olunmutur. Bunun yan sra yine o yalarnda Ud- bestekr Yesri Asm Arsoyu da hayrete drc bir ansda vardr. Yesri Asm Bey daha yeni besteledii Yar salarn lle lle isimli eserinin aranamesi okuduu ocuun, tek dinlemede ayn aranameyi eksiksiz olarak okumas Asm beyi hayrete drmtr. 10 yana geldiinde, ilkokul bitirme hediyesi olarak babas tarafndan gtrld arkapdaki Gleryz Radyo Maazasnda, Sende Leyldan m rendin cefkar olmay ve Ellere uzaktan bak, bana yakn gel arklarn hatra plana byk bir ustalkla okumutur. Bu hatra planda daha da hayrete drc baka bir olay daha vardr. kinci arknn meyannda Hiczkr

20 ubat 1938 ylnda stanbulun Fatih semtinde dnyaya geldi. Adlet ve Zaferan Tanrkorurun olu, Tepedelenli Ali Paa soyundan gelen, Halep Jandarma Kumandan, Hiciv airi Hac Tahir Cidalnn torunudur. ( Dedesi, Sultan 2. Abdlhamide suikast hazrl iindeyken el bombasyla yakalanp Fizana srlm ve stanbula ancak Merutiyetin ilnndan sonra dnebilmi yaman bir ttihatdr.) Dil devriminin ilk yllarna rastlayan doumu sebebiyle babas, kendi isminin karl olarak oluna, Cinuen adn vermitir. Daha sonralar bu ismin, Kazan Trkesinde her zaman yenen anlamna gelen Yenuu- Yenici kknden olduu renilmitir. lkokula, 6 yanda ve 2. snftan balayan Cinuen Tanrkorurun bu baar ile tahsil hayatna balamasnda tam bir hezarfen[1] olan

babasnn etkisi byk olmutur. Byk bir edebiyat merakls olan

45

Tanrkorur, zellikle leri Trk Msiksi Konservatuvar[5] ve skdar Msik Cemiyetinden[6] olduka yararlanmtr. O dnemlerde Ud icraclnda, byk oranda Yorgo Bacanosu rnek alm olsa da zamanla kendine has zel bir tavr gelitirmitir. 1960 ylnda stanbul Radyosu tarafndan alan snav 800 aday arasnda tek Ud stajyeri olarak kazanm ve 3 yl Radyo topluluklarnda grev alarak adn ksa zamanda mzik camiasna duyurmutur. ( Snav Jrisi: Mesud Cemil, Kemal Niyazi Seyhun, Halil Bedii Ynetken, Sadettin Heper, Cevdet Kozanolu, Cevdet ala, Ercmend Berker.) Akademi tahsilini tamamlamak zere 1962de ayrlp 1965 ylnda mezun olduktan sonra tekrar mracaat ettii stanbul Radyosuna, o zaman ki radyo ube mdrnce bir yl oyalanp alnmaynca, 1966 ylnda Ankara Radyosu snavlarna bavurdu ve bu kez 1150 aday arasndan Ud sanats olarak kabul edildi. Radyo, ayrca mar ve skan Bakanlndaki almalarnn[7] yansra, 1956 ylnda yazmaya balad Ud metodunu[8] tamamlayarak, 1970 ylnda TRTce alan Kltr, Sanat ve Bilim dlleri yarmasna verdi ve dalndaki tek byk dl kazand. ( Jri: Ferid Anlar, Ruen Kam, lhan Usmanba, Ercmend Berker, Selmi Bertu.) Mzik zerine ilk yazs 19 yanda iken ar dergisinde yaynlanmtr. Daha sonralar, ar, Ota dergileri, Msik Mecmuas, Son Havadis, Dnya Gazetesi, Kubbealt Akademi Mecmuas, Aksiyon Dergisi, gibi pek ok yaynda yazlar ve makaleleri yaynland. Mzik zerine ilk konferansn 1967 ylnda Ankara Kz Teknik Yksek retmen Okulunda 12. lm yldnmnde Hseyin Sadettin Arel balkl konu zerine yapt. lk yutd seyehatini, 1968 ylnda Cezayire yapmtr. Bu ilk seyahatiyle balayan kltr eliliini yaamnn sonuna kadar; Taylanddan Amerikaya, sveden Suudi Arabistana, Fransaya kadar birok lkede 22 solo konser, konferans ve seminer ile srdrmtr. Ayrca 1971 ylnda Irak Hkmetinin istei zerine, TRT Genel Mdrl ile D leri Bakanlnn verdii grevle, Badatda bir Mzik Akademisi[9] kurmutur. Buradan dndkten sonra, 1973 ylnda Ankara Radyosu TSM

makamnda okuduu Glle hem-bezm-i visaliz, geri hr olsak da biz; Gemeyiz glden gzelden ihtiyar olsak da biz gazeli, ocuk yanda, dehasnn sinyallerini veren baka bir olaydr. 12-13 yalarna geldiinde herhangi bir mzik eitimi almam olmasna ramen ok iyi derecede solfej bilgisine ulaan Cinuen Tanrkorur, 14 yanda ilk bestesi olan Ferahnk Sazsemsini yapmtr.[4] talyan Lisesine balad yl (1956), kistli bbrek hastal eken annesi Adlet Hanm keybeder. Genliinde, Kemni-bestekr Mustafa Sunarn rencisi olan annesi, Cinuen Tanrkoruru Ud ile tantran ilk isim olmutur. Annesinin Ud tnlaryla byyen Cinuen Tanrkorur, annesinin vefatna kadar bu sazla hi ilgilenmemesine ramen, annesinin vefat sonras bu saza sk skya balanm, yaamnda bu saza byk bir yer ayrmtr. Ud renmeye alt yllara bu saz iin yazlm bir metod bulamamas onda bir Ud Metodu yazma istei uyandrmtr. Gzel Sanatlar Akademisinden arkada Mimar Tan Oraln da tevii ile daha Udliinin banda olmasna ramen ilk etdlerini yazmaya balamtr. Bu srete birok Msik Derneine devam eden Cinuen

46

ube Mdrlne getirlmitir. 1982 ylnda TRT Mzik Dairesi Bakan Vekilliinden istifa ederek, Konya Seluk niversitesi Eitim Fakltesi, Mzik Eitim Blmn kurdu. 1989 ylnda Kltr Bakanl stanbul Devlet Trk Mzii Topluluuna solist sanat olarak atand. Ayn yl Kronik Bbrek Yetmezlii rahatszl sebebiyle, bakanlk tarafndan Washington D.C.ye bbrek nakli ameliyat iin gnderilmitir. Beste ve konserler asndan bundan sonraki 10 yl, Cinuen Tanrkorur iin ok verimli gemitir. Yine bu 10 yllk dnemde 300 civarnda eser bestelemitir. edd-i Sab, Glbse, Zvil-airn gibi kendi terkb ettii makamlarn yansra, argh, ehnz, Niburek, Neveser ve Krdlihiczkr makamlar gibi mevcut makamlardan klsik takmlar, Bayatiarabn, Evcara, Zvil-airan ve Niaburek makamlarnda Mevlevi yinleri ve yine kendi terkbi olan usl ve formlarda toplam 505 eseri bulunmaktadr. Ayrca ngilizce, Franszca, talyanca, Arapa ve Latince bilen Cinuen Tanrkorur, 28 Haziran 2000 ylnda vefat etmitir.

YAYINLANAN KTAPLARI Mzik Kimliimiz zerine Dnceler Biraz da Mzik Kltr-Dil-Mzik Saz Sz Arasnda / C. Tanrkorurun Hatralar Osmanl Dnemi Trk Msiksi YAYINLANAN KAYITLARI Kendi icrasndan Bayatiarabn yini v.b. besteleri / Fransa Radyosu, 1986, LP & Kaset. 1994, CD. (Turquie Cinucen Tanrikorur, Ocara Radio france Harmonia Mundi C580045) Cinuen Tanrkorur 1 Albm / Trkiye. Trk Mzii Fasl / 1995, CD. Leb Hant dua Monden. Cinuen Tanrkorurun Bestelerinde Yahya Kemal / 1996, CD & Kaset. stanbul Bykehir Belediyesi Kltr Yaynlar. Cinuen Tanrkorurun Bestelerinde Aziz Mahmud Hudayi / 1996, CD & Kaset. stanbul Bykehir Belediyesi Kltr Yaynlar. edd-i Sab Fasl ve lhiler / 1996, CD & Kaset. stanbul Bykehir Belediyesi Kltr Yaynlar.
[1] Hezarfen: ok yetenekli olup elinden her i ve sanat gelen kimse. [2] Mezuniyet tezi, bir Trk Msiksi Konservatuvar Binas projesi olmutur. [3] Dou bilimci, arkiyat, Oryantalist. [4] Bu besteyi yaptna, daha herhangibir enstruman almamaktadr. [5] Targann rencisi Udi smet Alpaslandan istifade etmitir. [6] Emin Ongandan byk lde yararlanmtr. [7] mar ve skn Bakanlnda, ehirci Mimar olarak almtr. [8] Hl baslmam olan bu byk metodun, ksa sre sonra yaynlanmas bekleniyor. rencisi lhan Baakn bu konuda almalar devam etmektedir. [9] Irak Msiki Akademisi

47

Beyt Araban
Ayin-i Serfi
BRNC SELM 1. Ey er- smn rahmet-i Hak ber zemn Nle-i men g dr derd-i hl-i men bi-bn Bz elem nerah revan kn r c der sneem Cy-i b cy-i hamr cy-i r engbn
Ey gkyznn ve Hakkn yeryzndeki rahmeti! Benim feryadm duy, dertli hlimi gr. Yine Senin gsn ap geniletmedik mi? yetiyle gnlmde drt rma akt: Su rma, arap rma, st rma, bal (rma.)

Cinucen Tanrkorur
Hazrlayan: Dr. Yakup afak

2. mrz i rzest ki hurd d-tst mrz zi rzh birnest cdst Ez erh be hkiyan nisrest sadst Key dil-degn mjde ki in rz-i mst
"Bugn nasl bir gn ki gne iki kat (gl)! Bugn (dier) gnlerden farkl; baka (bir gn)! Gkten, yerdekilere, Ey klar, mjde! Bugn sizin gnnz diye nid geliyor, (sa) salyor."

3. M der d cihan gayr-i Hud yr ne-drm Cz yd- Hud h diger kr ne-drm Mtk- dil cn-i t emsl-Hak- Tebrz Der yine cz vye-i ddr ne-drm
Bizim iki dnyada da Haktan baka yrimiz, Hakk zikretmekten baka iimiz yoktur. Ey Tebrizli Hak Gnei! Senin gnlnn ve cannn zlemini (ekeniz.) (Gnl) aynasndaki yznden baka nasibimiz yoktur.

KNC SELM 1. Sultn- men sultn- men Ender dil can mn- men Der men bi-dem men zinde evem Yek cn i eved sad cn- men
"Sultnmsn, sultnmsn; cnmda, gnlmde imnmsn. Bana flersen ben dirilirim. Bir cn da nedir? Yz cnmsn."

48

NC SELM 1. ltic-yi m be h- evliyst Zan ki nre mtak ez nr-i Hudst Ey ki dr dde-i ren bi-bin Cism cne cism cn-i Mustafst
"Biz Veliler Sultanna snyoruz; nk onun nru, Hakkn nrundan kmtr. Ey aydn gze sahip olan kii! Onun cismi ve can, (Muhammed) Mustafann cismi ve candr."

Me-bd cnem b-gam eer fed-yi t nst Me-bd emem ren eer sak-yi t nst
"inde senin dostluundan baka bir ey olmayan u gnln hakk iin (sylyorum): Senin dostlarndan olmayann dostu olmam. Rhum, sana feda olmazsa, dertsiz kalmasn! Gzm senin sakn olmazsa aydn olmasn! "

5. Ey dil bu yeter iki cihanda sana izn Birdir bir iki olmaya yok bilmi ol imkn Hak syleyicek sende senin ortada nen var? lemde heman ben dediindir sana noksan Say eyle rz gzle ko tlk ile kayd lemde Sem bu yeter slike irfan
"Ey gnl! ki dnyada da inan olarak sana u yeter: Bil ki Allah birdir; birin iki olmasna imkn yoktur. Sende Allah konuunca senin ortada neyin kalr? Ben (yapyorum) demen, senin noksanln (gsterir). Gayret et, (Hakkn) rzasn gzet, dnya ile ban kopar. Ey Sem! Hikmet olarak lemde sfiye, bu yeter.*

2. Ey ki hezr aferin bu nice sultn olur Kulu olan kiiler hsrev hkn olur Her ki bugn Veled'e inanuben yz sre Yoksul ise bay olur bay ise sultn olur
"Binlerce tebrikler! Bu nasl bir sultandr ki hizmetisi olanlar, padiah olur. Bugn her kim (Sultan) Veled'e inanp (derghna) yz srerse, fakir ise zengin olur, zengin ise sultan olur."

3. Ey kfile-i kle-i tt kcyd Ender harem-i kble-i hct biyyd Hem hne v hem-sye-i dvr be dvr Ser gete beybn myd myd
"Ey itaat malnn (ticaret) kfilesi, neredesiniz? htiyalar kblesinin (bulunduu) hareme gelin. Ev de sizsiniz, duvar duvara (bitiik) komu da siz Banzn dnd l de sizsiniz, sizsiniz."

DRDNC SELM 1.Sultn- meni sultn- men Ender dil can mn- men Der men bi-dem men zinde evem Yek cn i eved sad cn- men
Vezni: Fa'ln feiln fa'ln feiln [Mtedrik] "Sultnmsn, sultnmsn; canmda, gnlmde imnmsn. Bana flersen ben dirilirim. Bir cn da nedir? Yz cnmsn."

4. Be hakk- an ki der in dil be-cz vel-yi t nst Veliyy-i ne-evem k zi evliy-yi t nst

49

Yenikap Mevlevihnesi Son Mesnevhn

Tahirl Mevlev
50

 Merhum efik CAN

ahirl Mevlev (Tahir Olgun) Hazretleri 1877/5 Ramazan 1294 senesinde stanbulda domutur; 20 Haziran 1951 tarihinde yine stanbulda hayata gzlerini kapamtr. Babas Sultan Abdlmecitin yaz hocas Mevlev Tahir Efendinin olu Saray Baavularndan Hac Mustafa Safvet Efendi, annesi de Nazima Sultana dadlk yapan Emine Emsal hanm idi. Dedesinin mehur Hattatlardan Mevlev Hac Tahir Efendi oluu, babasnn ve annesinin saray terbiyesi alm olmasndan tr Tahirl Mevlev Hazretleri, tam bir stanbul efendisi, kibar, terbiyeli, nezih, mkemmel bir insand. lk tahsilini, Takasapta (Hekimba merefendi) okulunda yaptktan sonra, bugn Glhane Parknn kapsnn tam karsnda bulunan ve halen Devlet Gvenlik Mahkemesi olarak kullanlan, Glhane Askeri Rtiyesinde tahsiline devam etti. Daha sonra Askeri katipler mektebinde okudu. 1892de 15 yanda iken Bolu Seraskeri Piyade dairesinde vazife ald. Kendisinde ilme kar byk bir ak vard: hem askeri dairede katiplik yapyor, hem de Fatih Camii ba imam Mderris Mehmet Efendi ve Mesnevhan Selanikli Mehmet Esat Dede Efendinin derslerine devam ediyordu. ok zeki idi, az zamanda Mehmet Efendiden Mesnevhanlk izni ald. Mesnevnin verdii manevi zevk sebebiyle pek gen yata, 17 yanda iken Yenikap Mevlevihanesine gitti: eyh Celalettin Dede Efendiye intisab etti. eyh Celalettin Efendi tam manasyla eriata ve tarikata bal ilme ve bilhssa msikye ak mubrek bir zat idi. bnl Emin Mahmut Kemal Beyin yazdna 1908de vefat ettii zaman naa ykanrken rahmetlinin, dgh makamndan pek nefis bir srette bestelemi olduu yn-i erif okunuyordu. Bu yn orada hazr bulunanlar alatmtr. 17 yanda Mevlev olan Tahirl- Mevlev gerek babasnn, gerek Dedesinin hac olmalar ve intisap ettii eyhin de tam Muhammed yolda oluu onu onsekiz yanda Hac yollarna drd, Mesnevhn Esat Dede Efendi ile beraber hicaza gitti ve hac oldu. Fakat hi bir zaman kendisine Hac Tahir Efendi dedirtmedi, o gsteriten uzak gnl hacs olarak kald da haclkla deil, Mevlevlikle nd.

Hac dn Mevlevhnede ki hcresinde oturup almaktan, didinmekten karnn doyurmay dnmedi. Vakf lokmasna gz dikmeyi ho grmediinden, geimini salamak iin Beyaztta bir kitap dkkan at. Baz kitaplar bastrd, sonra kitap dkkann Bab- Ali caddesine tad. Hazreti Mevlnya ait vg iirlerini ihtiva eden Medayih-i Hazreti Mevln adl kitab forma forma bastrmaa balad. O srada Resimli Gazeteyi de karmaa karar verdi. kard ilk nshann kapana, bir Mevln sikkesi resmi koymutu. Gazetenin kmas hemen yasakland. nk Mevlev olana Veliyyiaht Sultan Reat Efendi namna gazetenin propaganda yapaca saraya jurnal edilmiti. Tahirl Mevlev bu hal ile kitapla devam edemeyeceini anlad. Annesi Nazma Sultann dads olduundan kendisine Sarayda Vekilharlk vazifesi verildi ise de, Hazret bu vazifeye de balanmad. Madenler ve Ziraat Bakanlnda alan imtihanda muvaffak oldu ve ktip olarak Defter-i Kebir kaleminde almaya balad. Sonra ba katip oldu. 1901de retmenlie geti. eitli okullarda Farsa ve slm tarihi hocal yapt. Sonra Darafaka da Trke ve Kuleli Askeri Lisesinde edebiyat retmenlii yapt. Ya haddinden ayrlncaya kadar retmenlik vazifesine devam etti. Son memuriyeti Milli Eitim Bakanl Ktphaneler Mdrl tasnif komisyonu azal idi. Vefat tarihi olan 1951 senesine kadar bu vazifeye devam etti. Mesnevhanlk vazifesi: Tahirl Mesnev Merhumun hocas Selanikli Mehmet Esat Efendi, yarm asra yakn Fatih Camiinde Mesnev okutmutu. Onun vefatndan sonra Karahisarl Ahmet Efendi, Sleymaniye Camiine Mesnevhan olmutu. Onun vefatndan sonra bu ders Tahirl Mevlevye verilmi ve hafta da birgn 1923den 1925e kadar orada Mesnev takrir etmitir. 1948 senesinde Mesnevhanlik vazifesi tekrar Tahirl Mevlev Hazretlerine verildi. 1948 ylndan itibaren Sleymaniye Camiinde, daha sonra Laleli Camiinde,

51

Ameliyattan bir iki gn nce kendisini grmee gittiimde, her zamandan daha neeli buldum. Dn gece Hazreti Mevlny ryamda grdm. yi olacam mjdeledi diye sevincini aa vurdu.

vefatna kadar Mesnev derslerini yrtmtr. Bugn elde bulunan Mesnev erhi ite o derslerin notlardr. Ne yazk ki yarda kalmtr. Mesnev erhinden baka Mslmanlkta bdet Tarihi, Edebiyat Lgat, Hind Masallar, eyh milin Gazevt gibi eitli eserleri bulunan Tahirl Mevlev Hazretlerini ahsen tandm, senelerce ayn okulda beraber hocalk yaptm iin, ona ait baz hatralar ksaca arz etmek, bu byk Mesnevhnn kiil hakknda size bir fikir verecektir. Bendeniz 1927 senesinde Kuleli Askeri Lisesinde renci iken Sleyman Nazif merhmun, Batarya ile Ate adl kitabn okumutum. Orada mehur Mcahit eyh milin hayat ve Ruslarla yapt savalar hakknda daha geni bilgi edinmek maksad ile sahaflarda kitaplk yapan Hulusi Efendiye mracaat etmitim. O zamana kadar Trkiyede, eyh mil hakknda en mufassl eseri Tahirl Mevlevnin yazdn syledi. Bu eseri kitaplarda aradmsa da bulamadm. Bunun zerine Hulusi Efendi Git kitab Tahir Beyin kendisinden iste. dedi. Aksarayda Takasapta oturur, kime sorsan evini sana gsterirler. Bir tatil gn Takasaba gittim. Ufack bir bahe iinde bulunan iki katl, kk evi buldum, kapy aldm, sakall muhterem bir zt kapy at. Tahirl Mevlev Hazretlerini grmek istiyorum. dedim. Grmek istediiniz benim dedi. Bendeniz, Kuleli Lisesi talebelerinden Mehmet efik. Zt- linizin vaktiyle yazd eyh mile ait kitab kitaplarda aradm bulamadm. Kitap Hulusi Efendi, size bavurmam syledi. dedim. Tahirl Mevlev, Evladm, dedi, O kitab vaktiyle Enver Paa merhm toplatt, Kafkasyadaki mslmanlara gnderdi. Benim ktphanemde bir nsha var, istediin zaman gel, burada oku.dedi. Bendenizde Efendim, engelkynden buraya kadar gelmek zor. Bir hafta iin msaade ediniz, okuyup haftaya getireyim. dedim. Kusura bakmayn, darya gtrmek zere evden kitab veremem. dedi. Merhum bana eri gelin, kitab grn, biraz okuyun dedi ise de ben ieri girmedim, msaadesini alarak evden ayrldm. Resm elbiseli bir askeri lise talebesi olduum halde bana itimat etmedii iin iimde bir znt vard.

Aradan seneler geti, bendeniz 1936 senesinde Kuleli Askeri Lisesine edebiyat gretmeni olarak verildim. Esas retmenlie gemem iin bir sene bir retmenin yannda staj grmem gerekiyordu. O senelerde Tahirl Mevlev merhm hem Darafakada, hem de Kulelide edebiyat retmenlii yapyordu. O senelerde Kuleli Askeri Lisesinde sekiz edebiyat retmeni vard. Servet-i Fnun airlerinden Hseyin Siret merhm ve benim edebiyat hocam Raif Necdet Kestelli de, bu retmenler arasnda idiler. Bu sekiz retmen arasnda bendenizin Ankaradan gelen tayin emrinde Tahir Olgunun yannda staj yapacaktr. kayd bulunduundan benim eski hocam Raif Necdet Kestelli, beni neden kendisinin yanna vermediler diye bu emirden zlmt. Ben de vaktiyle bana bir haftalk iin olsun bir kitab vermeyen hocann yanna stajyer olarak verilmemden dolay iimde bir rkeklik vard. Tahirl Mevlev Hazretleride sonradan bana Emri tebli ettikleri zaman gen bir temenin stajyer olarak yanma verilmesinden pek memnun olmadm. Belki serke, kaba birisi olur, beni uratrr diye dndm. Hatta o zamann retim mdrlne Bu stajyeri baka bir arkadan yanna verseniz daha iyi olur. diye teklifte bulundumsa da, retim mdr Emir Mill Mdafa vekaletinden isminiz yazl olarak geldi, deitiremem! dediini hikye etmiti. Merhumun yannda staja baladm. Hocamn haftada onbe saat dersi vard.Btn derslere beraber giriyorduk. Ben bir bo sraya oturup verdii dersi can kulayla dinliyordum. Tahirl Mevlev hazretlerinin stajyeri olmak bendenize bir ilhi ltuf oldu. Az zaman iinde aramzdaki resmiyet ve samimiyet de bir baba ile olu arasndaki karlkl sevgi ve saygya evrildi. Beni evine ard, Benim kapm, her zaman sana aktr. diye buyurdu. Merhum, Aksarayda Takasaptaki mtevazi evinde hemireleri Glistan hanmefendi ile birlikte oturuyordu. alma odasnn her taraf kitaplarla dolu idi. Evi adet airlerin, ediplerin urak yeri olmutu. Orada imdi hepsi de Rahmet-i Rahmana kavumu stad bnl-Emin Mahmut Kemal Bey, tarihi Zeki Pakaln, air Hseyin

52

Siret, Halil Nihat, Muhittin Raif, Sudl Mevlev ve sair bir ok tannm lm ve airleri, edipleri tanmak ve ellerini pmek saadetine erdim. Hocamz prostatdan muzdarip idi. Bir aralk Gureba Hastahanesine yatrld. Ameliyattan bir iki gn nce kendisini grmee gittiimde, her zamandan daha neeli buldum. Dn gece Hazreti Mevlny ryamda grdm. yi olacam mjdeledi diye sevincini aa vurdu. Gerekten baarl bir ameliyat geirdi, o halinde bile nee ve tevekkl brakmad. Ameliyattan sonraki ziyaretlerimden birinde, karyolasnn altndaki ie ve sondasn iaret ederek Felek beni nargileye dndrd redifli bir iir syledi. Merhum daima neeli idi, mitli idi. Fkra sylemee merakl idi, hafzas ok kuvvetli idi, hazrcevapt, akac idi. O sralarda Kuleli Askeri Lisesinde soyadn hatrlayamadm Sadk Bey adnda sivil bir doktor vazife grmekte idi. Birgn yaz mevsiminde, le paydosunda Lisenin yukar ksmnda, o zaman okul reviri olarak kullanlan binann nndeki nar aacnn altnda, aramzda Tahirl Mevlevnin de bulunduu retmen arkadalarla beraber otururken, okulun doktoru Sadk Bey ile, eczacs olan bir yzba yanmza geldiler. Doktor akac bir kii idi. Tahirl Mevlev Hazretlerine taklmak istedi; Hocam, hani mehur bir kta vardr, orada kpein Tahir olduundan bahsedilir. O ktann asln syler misiniz? Bizim eczac merak etmi, yazmak istiyor.dedi. Tahirl Mevlev Evet! yle bir kta var. dediler. Vaktiyle mehur air Nefiye, Tahir Efendi adnda biri kpek diye hakaret etmi. Nefi altta kalr m? Hemen u hicvi yani Yergiyi sylemi: Bize kelp demi Tahir Efendi ltifat bu szde zhirdir. Mlik mezhebim benim zira tikadmca kelp Tahirdir. Yani, Tahir Efendi bana kpek demi. Onun bu sznde hakaret yoktur, sevginin aa vurulmas vardr. nk ben Mlik mezhebindeyim. Bu mezhebe gre kpek pis deildir, temizdir. Nefi bu ktada, Tahir anlamndan yararlanarak bir sanat gstermitir. Bilindii gibi, Tahirin lgat manas temiz demektir. Adamn ad Tahir olduu iin bir tarla da iki ku vuruyor. Adama tarizde bulunuyor. Hakaretini iade ediyor. Ben kpek deilim, Tahir Efendi kpektir.demek istiyor. Tahirl Mevlev Hazretleri bu aklamay yaptktan sonra Doktorcuum, dedi, Kpein tahir olup olmad hakknda mezheplerde ihtilaf vardr. Fakat kpein sadk oluunda hi kimsenin phesi yoktur. Bu cevap karsnda Doktor Sadk bey ard. Kendi adn dnmeden giritii akada mat oldu, yz kzard. Biz de bu hazr cevaba karlk hayranlkla gltk.

Gemi zaman olur ki hayali cihan deer. Tahirl Mevlev Hazretlerini hibir gn meyus, ask suratla grmedim. II. Cihan Sava sralarnda idi. Almanlar, Bulgaristan, Yunanistan igal etmilerdi. stanbulda geceleri karartma tatbik ediliyordu. Herkes endie iinde bulunuyordu. Bu buhranl zamanlarda bir gn, kendisini ziyarete gitmitim. Devlet Demiryollarnda mfetti olan Sadi Beyle talebelerinin Dr. Ymn Bey ile adn hatrlayamadm bir zt daha vard. Orada bulunanlar corafi vaziyetimizden dolay pek mitsizdiler. yle ki ran mttefikler ve Ruslar tarafndan igal edilmiti. Suriyede Franszlar vard. Irakta ngilizler bulunuyordu. Trkiyenin drt taraf ate iindeydi. Tahirl Mevlev Hazretlerinin o gn syledii u szler hla kulaklarmdadr: Bu millet slmiyet urunda yzyllarca savam ok ehit vermitir. Onlarn mbarek kanlar hrmetine, bize birey olmayacaktr. Msterih olunuz. Buyurduu gibi de oldu. Drt tarafmz, harp atei ile yand, yakld da Trkiyeye birey olmad. Allahn ltfu ile ehitlerin mbarek kanlar hrmetine, o zamanlar bizi idare edenlerin basiretli davranlar sayesinde, harbe girip, yaklp yklmadk. Bir gn Tahirl Mevlev hocama Senelerce nce bendenize, bir hafta iin olsun eyh mil iin yazdnz kitab vermemitiniz diye hatrlattm. GldlerSonra kitaplarnn stne ast erevesiz bir kartona yazlm u Arapa beyti gsterdiler:

Bu dnyada benim sevgilim kitaptr. nsan sevgilisini muvakkat bir zaman iin olsun, bakasna verir mi? Aradan seneler geti, hocam Rahmet-i Rahmana kavutu. Pek sevdii, zerine titredii kitaplarndan bazlarnn sahaflarda satldn grdm. Bunlardan Muuiddin Divn ile Tefsr-i Hseyn kitaplarn satn aldm. Kitaplarnn zerinde Mevlev sikkesi eklinde Tahirl Mevlev ad basl olduu iin, kitaplarn merhuma ait olduundan phem yoktu. Merhumun can gibi sevdii ve bir hafta bile ayr kalamad kitaplarnn imdi nerelerde, kimlerin ellerinde olduunu ve lmn bir anda insan kimlerden, nelerden ayrdn dnnce insann iine bir hzn kyor. Tahirl Mevlevinin cenazesi kaldrlrken olan bir hadiseyi ve bir de senelerce sonra grdm bir ryay anlatarak szlerimi bitireyim:

53

Hocamz Koca Ragppaa Ktphanesinde, kitaplarn tasnifi iinde alrken hastaland. Ksa sren bir hastalktan sonra Hakka kavutu. Cenaze namaz, Smbl Efendi Camiinde klnd. Cenaze namazn Hac Muzaffer Efendi kldrdlar. Naa- Mbreki, annesinin kabrine gtrlecekti. Ke bana gelince eyh Esat Efendinin makberesinin nnde, saygszlk olmasn diye cenazenin omuzda tanmamasn vasiyet ettii iin, tabutu omuzlardan indirildi. Adeta yerde srklenir gibi gtrlmek istendi. Bazlar bu hle itiraz ettiler, mnakaal bir tereddt devresi geirildi. Sonra merhm Hac Muzaffer Beyin gr sesi ile mesele hl oldu. Muzzafer Bey Biz merhmun vasiyetini yerine getiriyoruz. Bunda eriate aykr bir ey yok! diye bard, ve Tahirl Mevlevinin vasiyeti yerine getirildi. Bylece, o mbarek insann bedeni annesinin kucana, ruhu da Allahna kavutu. Aradan uzun seneler geti. Kuleli Lisesinde fizik retmenlii yapan bir albay arkadala Merkez Efendi Mezarlnn yanndan geiyorduk. Vastada idik, ikimiz de vazifeli idik. Bahariyede bulunan askeri bir okula gidiyorduk. nip kabirleri ziyaret edemedik. Ben yanmdaki albay arkadaa senelerce evvel olan hadiseyi anlattm. Tahirl Mevlev Hazretlerinin can verirken bile mridini dnd, ona saygszlk olmasn diye naann omuzdan indirilmesini vasiyet ettiini syledim. Arkadam, merhumu Kuleliden tand iin hayranlk

duygularn ifade etti. Ondan sonra, baka konular zerinde konutuk ve senelerce evvel olan bu hadise ile gnllerimizi megul etmedik. Bu vakay arkadama anlattm gn takip eden gece, sabaha kar, bendeniz tuhaf bir rya grdm. Kendimi Sultan Mahmut Trbesi civarnda buldum. Btn sokaklar tklm tklm insan dolu idi. Vastalar ilemiyordu. nk vastalarn iledii yollar bile insanlarla dolup tayordu. Piyer Loti caddesine doru yryordum. Sada Belediyeye ait iki katl bir bina vard. Oraya girdim, merdivenleri ktm.Karma yine insanlarla tka basa dolu bir sofa kt. Sada caml, iki kanatl bir kap vard. Herkes bana o kapy iaret ediyordu. Byk veli ieride diye fsldayorlard. Ben bahsedilen veliyi grmek iin, heyecanla kapdan ieri girdim. Kendimi byk bir salonda buldum. Murassa perdeler, ssl koltuklarla bezenmi olan salon bombotu. akn akn etrafma baknrken salonun dip tarafndan bir koltukta Tahirl Mevlev Hazretlerini oturuyor grdm. Beni grnce kalkt, salonun orta tarafna kadar geldi. Ben de ona doru kotum. stnde evinde pijama yerine giydii uzun entarisi vard. Bana sarld, muhabbetle iki kollar arasnda skt. Bu heyecanla uyandm. Ryada bile olsa kmil bir insanla bulumann heyecann hl yaamaktaym. Allah hocama rahmet etsin. Bu naciz kuluna da Mesnev almalarn tamamlamaa msaade buyursun.

54

Destr
Ey ki hezar ferin bu nice sultan olur Kul olan kiiler Husrev u Hakan olur Ayanun tozn srme eken gzine Nesne grr gzi kim vlih hayrn olur erbetinn katresin her kim ier curasn Gnli gher toluben sinesi ummn olur Sen maluna tapmagl kk sary yapmagl ol alub yapdgun son uc virn olur bu retdr kamu ol taydur bu am art mselmnlgun sdkile imn olur Sana direm iy Dede anma divi dnyada Nefsi divin zabt iden dinde Sleymn olur Beslemegil tenni nimet birynile Bir gn olur bu tenn tamuda biryn olur Tutarisen buyrugn terk idegr ayrugn Ta u demr mumlayn hkmne fermn olur Bir kii kim ml bulur sanma ki devlet bulur Devleti bulan kii Allah bulan olur Halkn isteyen na-halef olm degl Halka gnl baglayan sonra peiman olur y bauna dir gn Allah iste bugn Uslu szidr ykn bunda ne yalan olur Her ki bugn Velede oynayuben yz sre Yohsul ise bay olur bay ise sultan olur Ahmed Eflk Dede

55

56

Thirl-Mevlevden

T meg mr bedan eh br nst, B kerman krh dvr nst.

Mesnev Dersleri

GRECEN, RYSINDA TEBR ETDKLER TABB- LH LE PDHIN MLKAATI

94
Elini, kolunu ad ve onu kucaklad. Ona ak gibi kalbinde ve rhunda yer verdi. Pdiah, manevi doktor ve kamil eyh denek olan o hekm-i lhyi grnce, koup elini skmak ve boynuna sarlmak sretiyle ihtiramda bulundu. Bunlar yapmakla hem mrdne bir edep gsteriyor, hem de Resl-u Ekremin iki snnetini icr ediyordu. (Cafer bin Eb Tlib) ki - Hazreti Ali Raziyallh anhmnn byk birderi ve Aleyhisselt Efendimizin amcazdesidir- Habeistana giden islm muhcirleriyle birlikte Mekkeden km. Habe diyrnda ve Nec huzrunda Mslmanlar mdfaa etmi, hicretin yedinci senesine kadar orada oturmudu. O sene Habeistandaki btn Mslmanlar kalkp Medneye geldiler. Fakat

57

Raslullah Hazretleri Hayber gazsna gitmiti. Onlar da oraya gitdiler. Haybere varlar fetihten sonraya tesdf etmiti. Hazreti Peygamber; Caferi kucaklamak, alnndan pmek, Yaradl ve ahlk tibryla bana benzersin demekle taltf buyurdu. Cafer de bu hitp ve iltiftn evkinden bil ihtiyar oynamaya balad. Resl- Ekremin o neeli hareketi men buyurmamas; sema, deveran, kym gibi zikir harektnn cevzna sofiyece dell sayld. Ebu Hreyreden rivyet edildiine gre Nebi-yi Efak Efendimiz, torunu Hazreti Hasan ile de kucaklamd. Musfaha ise, Hazreti Caferle birlikde gelen Yemenli Mslmanlarn hem selm verib, hem el skmalar zerine taraf- Nebevden Yemenliler Musafhay size snnet yaptlar buyurmasyla snnet-i seniye arasna girdi.

95
Pdiah, tabb-i lhnin elini ve alnn pmee, makaamndan ve yolundan, yn, nereden bulunduunu ve ne tarafdan geldiini sormaa balad.

96
Sora sora meclisin ba sedirine kadar gtrd ve nihyet sabr ile mnev bir hazne buldum dedi. Keza :

97
Allhn hediyyesi ve zahmetin, meakkatin gidericisi, (Essabr mifth-ul-ferec) (Sabr, sevin anahtardr) Hads-i erfinin mcessem mnas; dedi. Essabr miftah-ul-ferec bir Hads-i erftir ki, Sabr, sevin anahtardr melindedir. Tabb-i lhnin gelii, pdih sevindirdii ve o sevince sabr ile eritii iin, Hazreti Mevln ona mifth- ferec Hadsinin mns demidir.

58

98
Ey grn her slin cevb olan hekm-i lh; sl ve cevba hcet kalmakszn insann mkili, seni grmekle hallolunuverir. Hakk mridler, irda muht olanlar, her vakit szle deil; bzen de filen ve hlen ird ederler. Nitekim Aleyhisselt Efendimizin sde szleri deil, fiileri ve halleri de mmetin irdna sebep olan snnet cmlesindendir. Ulemdan, meyihten bir ztin dersinde yhud meclisinde bulunulduu vakit, bz mkllerin sorulmakszn hallolunuverdii hepimizce de tecrbe edilmidir. Byle bir ey olunca, tesdf der geeriz. Evet. Tesdfdir, fakat her vakit olmaz. nki her zaman kendimizde o sdk- leb, kalbimizde yle bir safvet bulunmaz. Mlmdur ki iki ayna karlar, ikisinin de sath temiz ve parlak olursa birindeki akis, brne de inks eder. Evlyullah hazartnn kalp aynas, dim nurlu ve cilldr. Onun iin tlibin mkilini kefeder, onun kaabiliyetine gre o mkl ya szle yhut fil ile halleder. Yine padiah, dedi ki:

99
Ey tabb-i lh; sen, kalbimizdeki srlarn tercmn, amura saplanp kalm yn, ciz ve muhtac kimselerin arkada ve yardmcssn.

100
Ey mcteb ve mrtez olan tabb-i lh; merhaba ho geldin. Sen kaybolursan kaz gelir, fez daralr. Merhba; ho geldin, saf geldin makamnda kullanlmas lzm gelen bir tbrdir. Gelen tarafndan ve selm mevkiinde sylenilmesi doru deildir. Her nedense kimin tarafndan sylenilmesi icb etdii dnlmeksizin. Merhab tbri, Hadsde de vrid olmu, Hazret-i Alnin hemresi (mm Hn) ile, Ebu Cehlin sonradan islma gelmi olu (krime) ye huzr- Nebevye geldiklerinde rd (syleme) buyurulmutur.

59

Mrtez ise; kendisinden Allhn olduu rz olduu zt mnsndadr. Bilhassa Hazret-i Al kerremallh vechenin lakab- lsidir. Bu beyitte : Kaz gelince fez daralr. meseline ve : Yn : Halbuki sen ilerinde iken (Habibim) , Allah onlar azablandrc deildi. (Sure-i Enfal: 33) yetine iret vardr. Mekke mrikleri, Rasl-i Ekrem tarafndan ilh azab ve tehdd edildike : u azb getir de grelim derlerdi. Onun zerin bu yet nzil oldu. Rahmetenlillemn olan Peygamber, aralarnda bulunduka onun yz suyu hrmetine, Allah, mriklere azb gndermeyecei beyn etdi. Vaktki hicret vuk buldu. Mekke mriklerinin rhat kad. Ktla uradlar, Medneye adam gnderib Resl-i Ekremden d istediler. Nihyet Mekkenin fethiyle istlaya dar oldular. Aleyhissalt Efendimizin mevcdiyeti, dmanlar iin bile siper-i kaz yerine gemidi. Onn vrisleri bulunan limler ve rifler de byledir. Onlarn da bir memleketde bulunmalar kaz ve belya engel tekl eder. Kayblar ise azbn gelmesini kolaylatrr.

101
Sen, kavmin seyyidisin, Senden holanmyan o tabatden vazgemezse helk olur. Mevl kelimesi; hem zadl kle, hem de zad eden efendi mnsna gelir. Hazret-i Al Kerremallah vehe, klesi bulunan Kanber Raziyallh anhi zad etmi, zadnmesine melen u ibreyi yazmd: Ey Kanber; dn benim klemdin, bugn benim gibi hr oldun. Bana ne verilmise, onlardan sana verdim. u zadnmeyi Al yazmtr. Mevl lfz; sonra byk ve efendi mnsnda kullanlm, bu mnsebetle ve (Efendimiz) demek olmak zere ulemya (Mevln) denilmidir. Hl Fas hkmdarlnda bulunanlara (Mevly) tbir edilmektedir. Evet; Allhn sevgilisi bulunanlar sevmemek, insann maddeten deilse bile, mnen helkini mcib olur. Hakknda Allhn gazabn celbeder. nki iki dostdan birinin dman, dierinin de dman olur.

60

Asr- sadetteki Medne Yahdilerinden bzlar; Muhammede vahiy getiren Cebril, ecddmzdan bzlarna azb getirmiti. Onun yerine Mikil vahiy tepl eylemi olsayd biz de Muhammedi tasdk ederdik demilerdi de; Yn : (Habibim) de ki: Kim Cebrile dman olursa (kahrndan gebersin). nk kendinden evvelki(kitap)lar tasdik edici (ve dorultucu) ve mminler iin ayn- hidyet ve mjde olan(Kuran) Allahn izni ile senin kalbinin stne o indirmitir. Kim Allaha, meleklerine, peygamberlerine, Cebrile, Mikile dman olursa, phesiz Allah da o (gibi) kfirlerin dmandr (Sre-i Bekara : 97-98) yetleri nzil olmutu. Hbb-i necb-i lhnin en ziyde dman bulunan, hatt dmanln Resl-i Ekremin haytna kasdetmek derecesine karan Ebu Cehil, meyye bin Halef, beyy bin Halef ve emsli, keml-i zillet ve hakaaretle ldrdkleri gibi, kymete kadar da mmetin nefret ve hakaretine mrz kaldlar. Peygamberin dmanlarndan Eb Sfyan vesire gibi bzlar da, sonradan dmanl brakdlar. Resl-i Ekrem Efendimizin uluvv- cenbna ve lemuml rahmetine iltc ederek ebed hsrandan kurtuldular. Aleyhissalt Efendimizin dman byle olduu gibi, verset-i Muhammediye dolaysyla Allhn dostlar srasna geen evliyullhn dmanlar da byledir. Onlar da fsid fikirlerinden vazgemezlerse, kendilerini, Allhn gazap ve kahrna uratm olurlar. Hazreti Mevln, Mesnevde: Allah, bir ahsn nms ve haysiyyet perdesini yrtmak ve onu rezl etmek dilerse, o ahs pk ve mukaddes olan zevtn ayblamasna sevkeyler der.

Devam edecek

61

 Prof. Dr. Mehmet Demirci

Sagrn Hasta Ziyareti

yi kalpli sar bir adam, bir gn komusunun hasta olduunu renir. Kendi kendine yle dnr: -Komum hastalanm. Onun ziyretini yapmam, hl ve hatrn sormam lzm. Ama ben sar bir adamm, o da hasta sesi kmaz. Zaten hastaya malm eyler sorulur, malm cevaplar alnr. Ben naslsnz diyeceim, o iyiyim, teekkr ederim, diyecek. . . Ne yiyorsun desem, elbet bir yemek ismi syleyecek, ben de fiyet olsun derim. Doktorlardan kim geliyor, diye sorarsam, bir doktor ad verecek. . . Ben de iyi doktordur derim, olur biter, diye dnr. Hastay ziyrete gider, baucuna oturur: -Naslsnz? diye hl hatr sorar. Hasta inleyerek: -lyorum! diye cevap verince sar adam: -Oh oh, ok memnun oldum, diye karlk verir. Hasta: -Bu ne demek, adam lmme memnun oluyor diye kzar. Sar tekrar sorar: -Ne yiyorsunuz? -Kahrol!. . diye barr, sar ise komuluk grevini yerine getirdii iin ok memnun ayrlr. Hz. Mevln u hatrlatmay yapar: Sarn yapt kyas yznden on yllk dostu ve hl-hatr sormas hi olup gitti. Senin duygu kulan sarsa, gnl kulan ak olmal. Gnl kula, her eyi duyar, iitir. (C. 1, Beyit: 3360 vd.)

Mesnevden hikyeler

62

Hasta kzgnlkla: -Zehir!. der. Sar onun bir yemek ismi sylediini sanarak: -fiyet olsun! diye karlk verir. Hasta bsbtn ileden kmtr. Sar adam sormaya devam eder: -Tedvi iin doktorlardan kim geliyor? Hasta: -Hadi be defol!. . Azrail geliyor, diye cevap verir. Sar: -ok bilgin, tecrbeli bir doktor. nallah yaknda resini bulur, deyince hasta dayanamaz:

Aklama
Hikyenin gerek bizzat Hz. Mevln tarafndan, gerekse rihler tarafndan eitli yorumlar yaplmtr. Bunlardan birine gre, sarn hasta ziyretinde bulunmas, hlisane duygular ve Allahn honutluunu kazanmak iin deildi. Ayp olmasn diye gitmiti ziyrete. O dnce ile gittii iin, hem sevbn bulamad, hem de ziyreti hastann cann skt ve komusuyla aras ald. te, sdece grn ve gsteri iin yaplan ilerin sonu byle olur. Mevln yle devam eder: itme zrl ziyreti hizmet ettim, komuluk grevimi yerine getirdim diye memnunluk duyuyordu. Oysa hastann kalbinde bir ate tututurmu, o ate kendisini de yakmt. Halka grnmek dncesiyle ibdet edenlerin ve sevap kazandm sananlarn durumu da byledir. O hareketler karlnda sevap deil cez greceklerdir. yle diyor Mevln: Ey mrler, gsteri iin i yapanlar!

63

Tututurduunuz ateten saknnz. Siz onu gnahlarnzla oalttnz, gnahnz yznden onu alevlendirdiniz. Gerekten cennet de cehennem de bu dnya hayatnda kazanlr. Dnya hretin tarlasdr. Ne ekersek onu bieceiz. hirette azap grecek kii, ateini buradan gtrecek demektir. Dnydaki iyiliklerimiz cennetteki nmet eklinde, ktlklerimiz de azap eklinde karmza kacaktr. Ktlkleri ve inanszh olmayann cehenneme girmesi sz konusu deildir. Nasreddin Hocann bir hret fkrasndan sz edilir. Hoca birine: lm nasl oluyor? diye sorar. O da: nsann eli aya donar, buz gibi olur der. Hoca bir k gn krdan gelirken fazlaca r, eli aya donarcasna uyuur. Galiba ben ldm diyerek yol kenarndaki kabristana girer ve yeni kazlm bir mezara uzanr, karanlk bastrr, derken bir takm ngrak sesleri iitir. Ne oluyor? diye dorulup bakmak ister. Meer o srada yoldan fincan ykl katrlardan oluan bir kervan geiyormu. Gecenin sszlnda, hoca aniden doruluverince onu gren katrlar rkerek birbirine girerler. Bu kargaa srasnda ok sayda fincan krlr. Katrclar hocay tutar ve epeyce hrpalayp dverler. Zavall hoca de kalka ehre gelir. Rastlayanlar, byle perian bir ekilde nereden geldiini sorarlar. hiretten geldiini syler.Orada ne var ne yok? diye sorarlar. Hoca: Fincanc katrlarn rktmezsen bir ey yok! cevabn verir. Bu cevap pek rifnedir. Dnyda iken fincanc katrlarn rktmeyenler ve fincanlarn krlmasna sebep olmayanlar, yni Allahn ve kullarn haklarn inemeyenler, br tarafta ne azba urarlar ne de cezya.

Ziyretine gidilen fkeli hastann yanl tavr dolaysyla da Hz. Mevln bz tler verir. Zor durumlarda barp armamay ve fkeyi yenmeyi tavsiye eder. Kuran- Kerimde olgun kimseler iin: fkelerini yenerler, insanlar affederler. Allah iyilik edenleri sever (l-i mran 3/134) buyrulduunu hatrlatr. Bu vesleyle u gzel davran da rnek olarak zikredilir: Bir gn Hz. Hseyinin evinde misfirler vardr, sofrada yemek yenmektedir. Bu srada hizmetlerini gren klesi yemek getirirken, elindeki tabak kayar ve iindeki scak yemek Hz. Hseyinin stne dklr. Hem st ba kirlenir, hem de bz yerleri hafife yanar. Hz. Hseyin, beceriksizlii sebebiyle hizmetiye kzar ve yzne fkeyle bakar. Zeki ve bilgili kle, hemen boynunu bkerek, yukarda geen yetin ilk blmn okur: -Vel-kzmnel-gayza, (fkelerini yenenler. . .) der. Hz. Hseyin: -fkemi yendim, der. Hizmeti yetin devamn okur: -Vel-fne aninns, (nsanlar affedenler) der. Hz. Hseyin: -Seni affettim, der. Hizmeti devam eder: -Vallah yuhbbl-muhsinn, (Allah iyilik edenleri sever). Hz. Hseyin tebessm eder ve: -Ey kle seni zd ettim, serbestsin! mjdesini verir, bylece bilgisi ve edebi sayesinde hrriyetine kavumu olur.

64

65

Mevln Mzesinden Bir Blm

Mescid

evln Derghnn Mescidi, Semahane ile birlikte XVI.yy da yaplmtr. Mescidin dousunda Semahane, gneyinde Huzur- Pr (Horasan Erleri), kuzeyinde Valideler Mezarl, batsnda ise Son Cemaat Mahalli yer alr.

MESCD kelime olarak secde edilen yer manasna gelir. Caminin kdr diyenler varsa da, mescidlerde Minber olmad iin Cuma Namazlar klnamaz. Bu nedenle Mescidi, Kurum, kurulu, mahalle, ky veya askeri birliklerde bulunan az saydaki mslman cemaatin ibadet etmeleri iin, ounlukla da ahaptan yaplan ibadethanelerdir. diye tarif edebiliriz. Bir ibadethaneye minber ilave edilip camiye dntrlmesi, gemite padiahlk makamnn iznine tabi idi. Bu izni almakda olduka zordu. rnek verirsek, 13. y.y. da, Seluklular zamannda, Konyada 300 adet mescide karlk, yalnzca 7 adet cami vard. Gnmzde mescidlerin tamamna minber ilave edilmi, yine bu ibadethanelere mescid denilmesine ramen, Cuma namaz klnr hale getirilmitir. Mevln Derghnn Mescidi, Semahane ile birlikte XVI.yy da yaplmtr. Mescidin dousunda Semahane, gneyinde Huzur- Pr (Horasan Erleri), kuzeyinde Valideler Mezarl, batsnda ise Son Cemaat Mahalli yer alr. Son Cemaat Mahalli drt kk kubbeden oluur Bu drt kk kubbenin, gney ve kuzeyindeki bitim noktalar, kesme ta duvarlarla kapatlmtr Bat ynnde mermer stun zerinde, kesme ta ile yaplm drt adet kemer yer almaktadr. Bu kk kubbelerden gneyde yer alan, sonradan blnerek bir odaya dntrlm ve odaya Tilvet Odas ilevi verilmitir.

66

Son Cemaat Mahallini oluturan duvar ve kemer talarnn incelenmesinden anlaldna gre,Son Cemaat Mahalli Tilvet Odas ile birlikte, ancak Mescid ve Huzur- Pr blmlerinden ayr bir zamanda yaplm olmaldr. Her ne kadar ikinci kemerin zerinde ( Sene I Muharrem 1307), nc kk kubbenin iinden geen tek erefeli mescid minaresinin bedeninde ise, (1337 Rebl-evvel) tarihleri varsa da, bu tarihler yapmla alakal deil, minarenin ve son Cemaat Mahallinin tamirleri ile alakal kitabelerdir. Son Cemaat Mahallini oluturan kk kubbe ve kemerden ikisinin altlarna gelen alanlar, zeminden 55 cm ykseltilerek doldurulmu ve zerleri kesme ta ile kaplanmtr. Bylece ortada kalan kubbe ve kemer, giri kapsna ulalan koridor grnm kazanmtr. Mescidin Ta Kaps mermerdendir 465 cm en ve 810 cm yksekliindeki Ta Kapnn (portalin) kap akl bask kemerli olup, ieriye doru bir metre kadar girinti yapmaktadr. Yanlara mukarnas kavsaral birer mihrabiye almtr. Gri ve beyaz mermerden zvanal (gemeli) olarak rlen bask kemerin kitbelik ksm bugn botur. Burada bulanan II.Mahmudun mermerden kabartmal olan turas, 1926 ylnda kaldrlmtr. Son Cemaat Mahalli ile birlikte Tilvet Odasn oluturan drt kk kubbenin nnde, zeri kurunla kaplanlm olan bir saak da yer almaktadr Ta kapnn mukarnas dolgulu kavsaras zengin tutulmu ve keliklere birer pskl sarktlmtr Ayrca

giri boluunun iki yanndaki kelerde, birer stune ykselmektedir. Gvdesi sade braklan stnelerin kaide ve balklar iki ters vazo formunda ilenilmi olup, yzeyleri geometrik ve bitkisel ssleme ve mukarnaslarla tezyin edilmitir. Mescid 12.80 x 13.70 m llerinde, kareye yakm dikdrtgen eklindedir.Bu dikdrtgenin iinden

67

11.20x12.20 m lik blm, zeminden 28 cm ykseltilerek bir podyum oluturulmu, namazlar burada klnm, zikir tesbihleri ile sm-i Cell (Zikir) burada ekilmi. Mescidin kuzey ve batsndaki duvarlar moloz tala yaplm olup, duvarlar dtan kesme ta ile kaplanmtr iki duvar da iten svaldr Bu iki duvardan kuzeyde bulunann zerinde drt, bat duvarnn zerinde ise iki adet pencere yer almaktadr Pencerelerden stte yer alanlar al, altta yer alanlar ise ahaptandr. Mescidin gney ve dousu aktr Bu ynlerde bir stun ve ikier sivri kemer vardr. ki yndeki drt sivri kemer ile bat ve kuzeydeki iki duvar, yukarda bir kasnakta birlemekte ve byk bir kubbe ile son bulmaktadr. Kasnan hemen zerinde 8 adet al pencere yer almaktadr. Byk kubbe dta sekiz keli olup, kubbenin d yan duvarlar, aralar derzli ta ve tula iiliktir. Kubbenin zeri kurun kapldr. Mescidin gneyinde iki kemerin kesitii kemer boluunda, defne yaprakl iki yuvarlak elenk motifi ierisinde Allah ve Muhammed yazldr, iki elenk

motifi arasnda ise, kabartma olarak yaplm meyve taba motifi yer almaktadr. Meyve taba motifinin altndaki dikdrtgen panonun ierisinde ise derghn tamamna yaplan rokoko sslerin ustasnn adnn ve ylnn getii kitabesine yer verilmitir. Mescidin kubbe kasnana kuf htla Ayetel- Kursi, kubbeye ise char- yrn adlar yazlmtr. Mescidin iinde, bir taraf kuzey duvarna dayal olan, dier taraf ise adet ince stun zerine basan, kesme tatan yaplm iki bask kemer zerinde, Mezzin Mahfeli vardr. 1982- 1990 yllan arasnda yaplan onarm ve restorasyon almalar srasnda, stunlarn ve mahfelin ahaplarnn zerlerine srlm olan yeil yalboyalar temizlenmi, temizlenen yalboyalarn altndan XVII. yya tarihlenen orjinal nebat ve geometrik motiflere ulalmtr. Yine mahfelin altndaki duvarn zerinde yer alan msenna H hatt da, badana tabakalarnn altndan karlmtr. Mescid duvarnn gney-bat kesinde tek erefeli

68

minarenin kk ahap kaps yer alr. Hemen zerinde Mesnevhn Krss vardr. Dergh akken, namazlardan sonra Mesnevhnlar tarafndan buradan Mesnev okunuyormu. Bu krs zerindeki geometrik motiflerde, yine yeil renkli yalboyalarn altndan karlmtr. Mescidin mihrab gney duvar zerinde, stunun nndedir. Mihrap 3.50 X 1.80 m ebadnda ve gk mermerden yaplm, mihrap alndna (Buraya giren gven bulur) yet-i Kermesi kabartma olarak yazlmtr. Mescidin adet de kaps vardr. Birincisi Son Cemaat Mahallinin giriindedir. ki kanatldr. Kanatlar 84 cm eninde ve295 cm yksekliindedir. Kndekr tekniinde yaplmtr. Kanatlarn alt, st ve yan yzleri sade tutulmu, aralarndaki geni yzeyler kuaklarla panolara ayrlmtr. Alt ve stteki madeni ince kuaklar bitkisel bezemelidir. Dier iki ahap kuak daha kaln olup, yzeylerine ajurlu metal kabaralar aklmtr. Alnlk ksm i ie gemi dikdrtgen silmelerle dekore edilmitir. Yukardaki iki pano ierisine Kurn- Kermin (Mescidler Allahndr Onun iin Allahtan bakasn davet etmeyiniz.) Ayeti kabartma olarak yazlmtr. kinci kap Semahane ile Mescid arasnda ve Mescidin kuzey-dou kesindedir. Sveleri ve bask kemeri kesme tala yaplmtr. Kap ift kanatldr. Burann eski oyma ift kanatl ahap kaps mescidin gney duvar zerinde halen tehirdedir. nc kap mescidin gney- bat kesinde, Huzur- Pir ile Mescid arasndadr erag Kaps ad ile tannr. Burdaki iki kanatl kap da ahaptandr. Kapnn kenarndaki sveleri ve zerindeki bask kemerleri kesme tatan yaplmtr.

69

Ankarav Dededen hadislerle

Tasavvuf ve Mevlev erkn

Dnya Hayat
Tercme: lm oka ann. Zira bu, gnahlar silip sprd gibi dnyada zahid klar. ayet lm zenginlikte anarsanz, onu tahrip eder. Fakirlikte anarsanz, sizin hayatnzdan raz eder. erh: Bu hads-i erfi Enes b. Mlik (r.a.) Nebiyy-i Mkerrem hazretlerinden (s.a.v.) rivyet ederler. Nebiyy-i Mkerrem (a.s.) buyururlar ki: mmetim lm ok zikredin. Zira onu zikretmek, gnahlar temizler. lm ok zikr etmek dnyda olanlar terk ettirir. Eer siz, zengin iken lm anarsanz, sizi yaamnza rz eyler. Zr bir kimse, bu gda ve yalarn toprak altnda harap olacan kesin bir ekilde bildikten sonra kendisine, beyt: amurlu azn durumu, sanki eker yemi, Ya da gnl kan yutmu (biri) gibidir. diye teselli verip yaayna rz olur. Beyt:

lm Hatrlamak
Can- pak gitmeye niyet e, dince, ster taht zerinde lm gelsin isterse de topran zerinde! deyip taht ve gelecek arzusundan kurtulur. lm anmaktan kast, sadece dil ile anarken, kalbin ondan gfil olmas deildir. Aksine asl olan hal dili ve istidad lisan ile anmak ve ona hazr olmaktr. Yoksa bir kimse, mesela, bu fani hayatn gereklilikleriyle ilgilense, dnynn imaryla megul olsa ve ahiret ilerinden gafil olup hazz sadece arayp bulsa, bununla birlikte yine de diliyle lm oksa ansa, Ey iman edenler! Yapmayacanz eyleri niin dilinize dolayp duruyorsunuz? Yapmayacanz eyleri sylemeniz, Allah katnda byk knanma sebebidir. (es-Saf 61/2-3) yet-i kermesindeki olan knanmay hak eder. Yine, Kalplerinde olmayan eyi dillerine doluyorlar (el-Feth 48/11) ayetinin anlamndan nasibini alr. Nitekm Hazret-i Mevln

70

yedinci defterde u beyitlerle, zikrettiimiz anlamlara iret edip, buyurur. Mesnev: Haberdarz biz hem g ahdinden hem Ouz hem bil-kuvve hem kl u kal olarak youz yokuz. Ey insanlar siz aknla dar olmusunuz Yapmadnz eyi sylemeyiniz. lm gerek mnada anmak Dnyada garib veya yolcu imiesine yaa. Kendini kabir ehlinden say hads-i erfi dnyada garip gibi olmay, kendini her zaman kabir ehlinden saymay, lmeden nce lmeyi ve hiret iin gerekli tedbirleri almay ngrr. Allah bizleri ve sizleri gaflet uykusundan uyandrsn. Bizleri ve sizleri mteyakkz ve itaat eden kullarndan eylesin. Zikredenler ve uyank olanlar, dnyadan yz evirip ahirete ynelenler lmleriyle rahata kavuurlar. ldkten sonra da sevgilinin yannda nimete kavuup mutlu olurlar. Nitekim Nzhe adl eserin mellifi yle der: Bilesin ki lm, ruhun bedenden ayrlmasdr. Ruh bk, idrak edici, cennette nimetlenen veya cehennemde azap grendir. Allaha ynelen ve Allah zikretmesiyle nimetlenen mminin bedeni ruhunun hapishanesi; hayat amacna giden yoldur. Dnyada sahip olduu tek ey bir miktar yiyecektir. Onunla yolculuunda azklanr. ldnde hapishaneden kurtulur ve kendisini anarak nimetlendii sevgilisine kavuur. Arzuladn grdkten sonra dnyada terk ettiinin artk hibir nemi kalmamtr. Daha sonra itaatinin sevab, kendisinin nne serilir ve sevinci tamamlanr. Onun aksine Mevlasndan gafil olan, ahiretten yz eviren, dnya ile megul olan, dnyann servetleriyle nimetlenen kimse ise kraln sarayna girip yemeye imeye balayan ve elenceye dalanlarn, kraln istibdadn ve kendisini ensesinden yakalayacan unutmu hrsz gibidir. Kral onu yakaladnda ve sarayndan zorla uzaklatrdnda ise, lezzetler arkasnda kaldndan dolay ilemi, iledii cinayetlerden tr de akbeti nne serilmitir. Bir kimse hayr ve serden her ne ilerse, ldkten sonra onu aka mahade eder ve berzah aleminde o kimsenin amelleri bir srete kavuup, her ne ahlak ve zellikte oldu ise onu ak bir ekilde grr. Bilgeler, ruhun cesedsiz olamayacan, ruhun sur bedenden ayrld zaman, berzah aleminde adna mkteseb beden denilen ebed-misal bedeni edindiini sylerler. Eb Cafer Ts Tehzib-i Ahkam adl eserinde Yunus b. Tbyandan yle nakleder: mam Hseyinin yannda oturmutum. O yle buyurdu: nsanlar

mminlerin ruhlar hakknda konumazlar. Bunun zerine: nsanlar mminlerin ruhlarnn, arn altndaki kandillerde, yeil kularn kursaklarnda bulunduunu sylyorlar dedim. mam Hseyin buyurdular ki: Sbhanallah! Mmin Allah katnda, Allahn onun ruhunu yeil kuun kursanda var etmesinden daha deerlidir. Ey Yunus! Allah mminin ruhunu kabz ettiinde; dnyada iken hangi ekilde ise ruhunu bu ekle dntrr. Onlar yerler ve ierler. Bir kimse onun yanna yaklatnda dnyadayken bulunduu suretle onu tanr. Sonuta, ruhun rahat ya da azab, bizim amellerimiz ve ahlakmzdandr ki, cisimlenip temessl edecektir. Amelleriniz size geri dnecektir. Beyit: Sitemi gamzeden renme, Zira ak mezhebinde her amelin bir ecri ve karl vardr. Nitekim Allah Tel, Herkesin, iyilik olarak yapaklarn da ktlk olarak yaptklarn da karsnda hazr bulduu gnde (insan) isteyecek ki ktlkleri ile kendisi arasnda uzun bir mesafe bulunsun (li mrn 3/30) buyurur. Beyit: Bize bazen ltuf bazen de bela eriir. Bamza ne geliyorsa amellerimizin sonucudur. Bu dnyada sana baskn olan suret, berzah aleminde buna uygun bir surete dnecektir. Bu dnyada sana kibir galip ise kaplan eklinde, gazap galipse kurt eklinde, ehvet ve adilik galipse domuz eklinde, hrs galipse fare eklinde berzahta bulunacaksn. Nitekim Hz. Peygamber (a.s.), nsanlar kyamet gnnde niyetlerine gre diriltilecektir. Bazlar maymun ve domuz suretinde. Sana den takva, hep takva. Cennet ve cehennem dnyada seninledir. Yine bir baka ifadesinde Peygamber (a.s.), Cennet ve cehennem sizlere ayakkab bandan daha yakndr buyurmulardr. Mezarda isyankar sokan ylan, bugn de sokuyor. Ancak isyankar o kadar kibir arab imi ve gaflet esrar ekmi ki, onun acsn hissetmiyor. Sarholuk getii gn ve mahmur hale geldiinde, eski ve mevcut acy yani ikisini birden hissedecek. Ahiret azabnn ou dnya sevgisinden kaynaklanr. Ve bu gafletten uzak olan ok az kii vardr. Kendinde bu illetin bulunmadn syleyen kii, kendine iyice baktnda yanldn grr. Bazen ak, maukun muhabbetinin gnlnden zil olduu vehmine kaplr. Ancak ayrlk vaktinde bunun aksi zhir olur. Kamillerin dnyaya hibir ilgileri yoktur. Kamiller bilir ki, bedenin iindeki ruh, yumurtadaki civciv gibidir. Onun kemale ermesi iin yumurtann krlmas ve oradan kmas gerekir. Rubai: Ey gnl, bo dncelerin esiri olmaktan bir ey kmaz, Varlk ve yokluktan kendini kurtarman gerek.

71

Edirne Muradye Mevlevhnesi

72

 Yrd. Do. Dr. Rdvan CANIM,

Atatrk niversitesi Kazm Karabekir Eitim Fakltesi

dirnenin Osmanl sultanlar tarafndan gerek anlamda madd ve manev ihys Fatih Sultan Mehmedin babas Sultan II.Murad ile birlikte balar. Edirne, ayn zamanda asrlar boyunca tekkeler, zaviyeler ve derviler ehri olmutur. Bu maksatla ehirde kurulan 50 civarnda tekke ve zaviye, Edirnede bu ilim ve kltr ortamn oluturan ve besleyen kaynaklar olarak dikkati eker. Tasavvuf hareketlerine ve buna bal olarak tasavvuf kltrne kaynaklk etmesi asndan szkonusu tekke ve zaviyeler arasnda zellikle Mevleviyye, Gleniyye, Halvetiyye, Bayramiyye ve Bekta tarikatlarna mahsus tekke ve zaviyeler daha yaygndr. Yine II.Muradn bilhassa mskye olan dknl, yeni fethedilen Rumeli topraklarnda ve zellikle Edirne, Filibe, Sofya ve skpte mill kltrn kk salmasna ve yerlemesine nclk etmekle kalmaz, Mevlev tekkelerindeki msk faaliyetlerini canlandrarak genelde Trk msksinin gelimesine zemin hazrlar. te btn bunlarn sonucunda, byle bir ortamda, yzyllar boyunca Edirnenin bilim-kltr ve sanat hayatnda Trk kltrne nemli hizmetleri geen mskinaslar, eyhler, tarikat ulular, bilim adam ve sanatkrlar, edibler ve irler yetiir. Gn gelip burada Fatih Sultan Mehmed tahta oturmu, sabahlara kadar uykusuz geen gecelerinde feth-i mbnin ryasn sayklam, akln almad, tarihin yazmad cenk hesaplarn yine burada hazrlam; madenler iletmi, demirler eritmi, toplar dktrm, nihayet hir zaman peygamberinin mutulad kutlu askerini burada toplayp, Kostantniyye yollarna yine buradan dmtr. te Edirne Muradiye Mevlevhanesi byle bir ehirde kurulmu ve tam 500 sene boyunca iinde bulunduu ehrin insanlarna huzur ve mutluluk kayna olmutur.

Edirne Muradiye Mevlevhnesinin Kuruluu Rmelide zellikle Filibe, Belgrad, Budapete, Selanik, Saraybosna, Gmlcine, Gelibolu, pek, Ni, Serez, skp, Vodina, Yeniehir ve Fener gibi merkezlerde mevcut mevlev tekkeleri arasnda kukusuz en nemli hankh, Konya ve stanbulun ardndan nc srada yer alan Edirne Muradiye Mevlevhanesidir. Muradiye Mevlevhanesinin be asrlk bir gemii vardr. Muradiye Mevlevhanesi, Edirnede Sultan II. Murad tarafndan 838/1434 tarihinde, gnmzde Kkpazar olarak bilinen semtte, Muradiye Mahallesinde, Sarayiine kar bir tepe zerinde, eitli imretlerin bulunduu klliyeye ilave edilmek suretiyle, tekke ve semhne olarak kurulmutur. Edirne tarihilerinden Dr. Rfat Osman konuya dair u bilgileri nakleder : (Cami), 838 tarihinde II. Sultan Murad Han tarafndan Sary- Hmyna nzr bir tepe zerine (Mevlevhane) olmak zere ina ettirilmitir. Mellifn-i slifeye nazaran Sultan Murad ryda Hazret-i Mevlny bu mahalde mhede ettiginden derhal insn emretmitir. (Badel-in bu semhnenin iinde bir sebeple kan olup Sultan Murad Hna aksettikde mimarlar ve ustalar gnderip semhneyi hrice nakl ve ina ettirerek cmie tahvl olunmutur. Evliya elebi, sahife 435.) 1327 senesi Eyllnde taraf- pdihden ihsan klnan mebni-i kfye ile semhne tecdden tamr olunmutur. Mneccimba, Sahiful-Ahbrnda Cmi veya Mevlevhanenin 843/1439da yapldn belirterek der ki: ehriyr Hazretleri bu gazaya (ngrs Seferi) tevecchleri esnsnda Edirnede Murdiye deyu marf cmi-i erf ve imret-i aliye ve civarnda fukar-y Mevleviyye in tekye binsna fermn buyurmular idi.

73

Edirne Muradiye Camii ve Mevlevhanesi. Geen Asrn Balarnda Mevlevhanenin Son Durumu

Avdette hisselerine isabet eden ml- ganimi bilcmle zikrolunan hayrta har ve sarf buyurdular, sene 843. Evliy elebi ise unlar yazmaktadr: Evvelce Cmi diye bin olunmamt. Celleddn-i Rm muhabbeti ile bu sitneyi iki kubbeli bir Mevlevhane olarak bin etmiti. Bu tekke byk bir Mevlevhane iken ierisinde hata yollu kan dklmekle bir minare, mihrab ve minber eklenmekle cmi olmu, daha sonra da bu cminin kuzey ynndeki geni meydana Mevlevhane, imret, medrese ve dervi hcreleri yaptrlmakla Hnkr sarayna bakan pek gzel bir Mevlevhane vcda getirilmitir. ki yze yakn dervii her hafta sema edip, mutribleri eski treleri gereince segh, dgh, argh, pencgh, nev, hseyn, bselik, aran, krd ve hicz makamlarn icr edip her zaman rast makmnda karar klarlar. Btn dervileri neyzenlik edip kudmlerini derek sem ederler. Pk ve temiz, bilge, mesnevhn dervileri vardr. Vakf gelirleri gayet zengin tekkedir. Cmi ve imrethneye vakflar baland gibi, Mevlevhaneye de ayn ekilde birok vakf balanmtr. mrette mevlev dervileri, medrese talebeleri, gelip giden misafirler, cmide hizmet eden hayrat hademesi yiyip itikleri gibi; Murdiye Cmiinin minaresinin glgesi hangi evlere kadar giderse o evlerde oturanlara imretten her gn fodla diye tabir edilen kaln pide gibi ekmek ve Perembe gnleri de pilav ve zerde istihkak olmak zere verilirdi. Abdurrahman Hbrye gre ise Mevlevhane u ekilde kurulmutur: Ebul-hayrat Sultan II. Muradn bina ettii Muradiye Cmiidir ki, iki kubbeli ve bir minarelidir. Dernu ve minaresi ki ile mzeyyendir. Kendileri bunu Mevlevhane olmak zere bin edip, hatta sem saf

demlerinde erbet aktmak iin lleler vaz olunmu imi. Halen bazs mevcuttur. Bir zaman sonra cmi-i erif oldukda yannda yeni bir Mevlevhane bina etmilerdir. mret-i miresinin lezzetli nimetleri o kadar boldur ki, Mevlev dervi ve fakirlerinden baka etrafnda olan evlerin de belli sayda n yemekleri vardr. Bu cmii 1435 ylnda yaplmtr; denir ki Sultan Murad Han hazretleri ryasnda Hz. Mevlny o yerde grmekle byle benzeri olmayan bir Mevlevhane bin etmitir. Geen asrlarda Murdiye Cmiine Mevlevhane Cmii de denilmi ve bir mddet Zviye-i Murd ismini de almtr. Hatta Sultan Murdn Edirnedeki mamreleri ile Muradiye evkf Filibe civarnda Kara Reis mukataasna balanmsa da 1190/1776da yaplan mdahale ile menedilmitir. Mevlevhane, Muradiye Cmiinin bat ynnde avlu ierisinde ahaptan yaplm bir bina idi. Sem gsterileri burada yapld gibi, alt katnda mevlev eyh ve dervilerinin mezarlar bulunmaktayd. Muradiye Mevlevhanesinin asl semhnesi, harem dairesi ve dedelerin odalar, yemekhane ksm Muradiye Cmiinin n tarafnda olup Sarayovasna bakan bir set zerindeydi. Muradiye Mevlevhanesinin i dzenine dair bilgileri ok ayrntl ve yeterli olmasa da aratrmac Oral Onur yle naklediyor : adrvana kar kapdan selamla girildii zaman sanda eyhin misafir kabul odas, solda kahve odas (kahve-furu) onlarn arkasnda dedelerin oturma ve soyunma-giyinme odas, eyh Kmil Efendinin msk odas, ortada bir salon, haremlik kaps ve haremlikte de bir ok odalar bulunuyor. Misafir iin ayr, eyh efrd- ilesi iin ayr, hcre tabir edilen dede odalar, 8 tane

74

Muradiye Camii / Gney Cephesi

sra ile evler salon ve trbe ve sa tarafnda semhane vardr. Zikredilen bina tahmini 15 odadan ibarettir. Tabii bunlarn arasnda banyo ve tuvalet de mevcuttu. Musluktaki su iine Hac Ahmet bakarm. Tekkenin izbe ksm depo, odun-kmr yerleridir. Kaynaklar, Muradiye klliyesi ierisinde, cmiin dou tarafnda, bugn enkazndan bile eser kalmayan byk bir imaretin varlndan szederler. Oral Onurun szkonusu eserinde naklettiine gre, imrethanede, aevi, kiler, ocaklar, fodla (kk ekmek) frn, hamur tutma ve malzeme yerleri vard. mrethneden yararlananlar; tekke binasnn veya cmi minaresinin glgesinin dt yerlerdeki ihtiya sahipleri ile cmi immnn tespit ettii fakirlerden oluurdu. K aylarnda, sebze orbas ve etli yemekler piirilirdi. Ayrca her Cuma gn etli pilav ve zerde verilirdi. kinci Byezid mreti ile Muradiye Mevlevhanesinin ihtiyac olan buday, Byezid Klliyesinde bulunan su deirmeninde tlrd. htiya sahipleri yemekler iin bir gn nceden kaplarn teslim eder, ertesi gn sras gelen yemei alr, tekke ve kurucular iin duda bulunulurdu . Sultan II. Murad yaptrd bu imret iin olduka geni vakflar tahsis etmitir. Vakfiyede imret birimlerinin her birinde alanlar iin ayrlan denekler vard. Biz burada Mevlevhane hizmetinde bulunanlara verilen denekler hakknda bilgi verelim : Mesnevhana 6 ake, hanendeye 2 ake, tablakye 2 ake, arhan ve hnendeye 6 ake, muarrife 1 ake, ney-zene 3 ake, kudm-zene 2 ake, dier ney-zene 2 ake, def alana 2 ake. mretin rd ise Filibeden (iftlik-Klack Ky) gelir ve eyhe tevdi edilirdi.

Mevlevhanenin son eyhi Ahmed Salahaddin Dede, Konyaya gnderdii bir belgede de derghn, hibir vakf olmadn, yalnz, 1275/1858 tarihinden beri Zleyha Hanm isminde bir hayrseverin bu dergh kabirleri civarnda vakfettii arazinin bulunduunu bildirmi ve buna hkmet tarafndan tahsis edilen aylk 225, senelik 1500 kuruu da ilave ederek giderleri ieren bir listeyi de takdim etmitir. Ahmed Bd Efendi mutfak iin; Muradiye Mahallesinde, Muradiye Cmii avlusunda Muradiye imreti demekle mehur ve hlen mmrdur. ats ahaptan olup, yapl 835/1435tir der. Bu ifadelerden aevinin 1900l yllarn banda faal durumda olduu anlalmaktadr. Edirne Muradiye Mevlevhanesinde yinler Ahmed Selahaddin Dede (.135671937) zamanna kadar Perembe gnleri le ile ikindi aras yaplrken, Konya Mevlevhanesinden gelen bir emirle Cuma gnleri yaplmaya balanmtr. Her sabah namazndan sonra eyh efendi, Falem ennehu lilhe illallah dedikten sonra defa Lilh illallah der, sonra Allah Allah diyerek zikrederlerdi. Bir zaman H diyerek yere kapanr, mezzin bir ar okur, sonra eyh; Sabah- erifler hayrola yahut mbarek gece hayrola, erler de def ola, Allah Azimn, ismi zt- kber pr-nr ile y Hazret-i Mevln H dedikten sonra tamam olurdu. Bayram sabahlar Trbede de zikir yaplrd. Zikrin sonunda eyh Efendi Allah, Lilhe illallah Muhammedn Reslullah hakkan ve sdkan ve salli ve sellim ala erefi ve eadi nr- cemi-il-enbiyi velmrseln vel-hamdlillahi rabbil- 1emn el-ftiha diyerek zikri sona erdirirdi. Edirne Muradiye Mevlevhanesinin 838/1434 senesinde in edildiini bata belirtmitik. Bu tarihten sonra
75

Muradiye Mevlevhanesi Kuzey Cephesi

yaklak 300 sene ok cidd bir tamirat grmeden ayakta kalan Mevlevhane, Edirnede 7 Ramazan 1165 /19 Temmuz 1752 Pazar gn meydana gelen byk depremde Cmi, etrafndaki imret, tabhane ve dier mtemilt ile birlikte tamamen yklmtr. Mevlevhane, Cmi ve dier mtemilat 1166/1753de 342. 144 akeye yeniden tamir ve in olunmutur. Ayrca Mevlevhanenin semhne ksm 1327/1909 yl Eyllnde tamir edilerek yenilenmitir. Daha nce Sultan I.Ahmed dneminde Mevlevhanenin bir onarm geirdii bilgisi de Dervi Mehmed Kanber Dede menkbesinde nakledilir. Edirnenin Yunan igalinden kurtarl srasnda kent iinde yama ve yangna engel olmak iin Edirnelilerin kurduu bir gizli rgtn, faaliyetlerini bu Mevlevhanede srdrdn de kaynaklar haber vermektedir. 1925 ylnda Mevlevhanenin kapatlarak husus muhsebeye devr olunmasyla buras bir ara ilkokul olmutur. Burann hi olmazsa Semhnesinin braklmas ve mahallerinde resimleriyle tesbit ettirilmesi dnlmeden ind bir emirle, Edirne Valisi Selim zdemir zamannda Trakya Umm Mfettii General Kazm Dirik tarafndan sanki bir muvaffakiyetmi gibi 1939 ylnda yktrlm ve bu hatra da tamamen ortadan kaldrlmtr. Enkaz da satlm ve alt katta bulunan Enis Recep Dede, Net Dede, Hac Ali Eref Dedenin mezar talar Mevlevhane kabristanna konmak zere kaldrlmtr. Son yllarda burada mezarlk ve cmiden baka bir ey grlmemesi ok acdr. Edirneye 29.11.1934 ylnda gelen Yksek Mimar S. etinta ve Mhendis Faruk Bey tarafndan tanzim ve imza edilen ve Vakflar daresine verilen raporda Edirnede bulunan eserler drt snfa ayrlmtr.

Bunlardan nc ve drdnc olanlarn satlmas ngrlm ve bu nedenle kentte bulunan bir ok eser ortadan kaldrlmtr. Bu listede Muradiye Cmii ve Mevlevhane; Ad Muradiye, cinsi cmi, bnisi II. Murad, tarz klasik Osmanl ve in tarihi 837 ve ad Mevlevhane, cinsi dergh, bnisi II. Murad, tarz klasik Osmanl, in tarihi 837 eklinde gsterilmi ve Mevlevhanenin bakmsz ve yklmak zere olduu belirtilmitir. 2006 yl itibariyle cami ii ve d ile yeniden restore edilmi, yazlar yenilenmi ve evre dzenlemeleri erevesinde n bahesinde yer alan harap vaziyetteki eski tarz adrvan aslna uygun olarak yeniden tamir edilmi, kble tarafndaki mezarlk temizlenmi, zellikle burada yer alan eyh Celleddin ve eyh Cemaleddin Efendilerin kabirleri onarlmtr. Ancak yine zellikle son yllardaki ihmaller sonucunda byk air Net Dedenin kabrinin her iki tarafndaki mezar talar krlp dklm ve ne yazk ki ortadan kaybolmu bulunmaktadr. EDRNE MURADYE MEVLEVHNES EYHLER : Edirne Muradiye Mevlevhanesinin ilk postniini, Pr Emir Adil elebi(. 864/1460)nin olu Celleddin elebidir. Bununla beraber Emir dil elebinin olu Burhneddin elebinin Edirneden Nideye Ah Mehmed olu Ah Ahmedi eyh olarak gnderdiine dir tertip edilen 10 Receb 796/11 Mays 1394 tarihli mehatnme, II. Murad tarafndan Muradiye Mevlevhanesinin kuruluundan nce de Edirnede mevlevliin varlna iaret eder. Osman Nuri Peremeci ise meseleye biraz da tarihi bak as ile yaklaarak; II. Murad cmi ve tekkeyi yaptrdktan sonra Konyadan Mevlnnn

76

elebi Celaleddin ve Cemaleddin Efendilerin Kabirleri Edirne Muradiye Hmn.

torunlarndan Celleddin ve Cemleddn isimli iki kardei getirip yerletirmi ve onlara byk tevecch gstermi, bunu da Osmanoullarnn amansz dman olan Karamanoullarna kar etkili siyas bir tedbir olarak yapmtr. yorumunu getirir. Konya Mevln Derghndan sonra ilk kurulan derghlar arasnda Afyonkarahisar Mevlevhanesi ile birlikte ismi geen Edirne Muradiye Mevlevhanesinde postnin olan eyhler srasyla u ztlardr. Celleddn elebi (. 844/1440), Cemleddn Efendi (. 853/1449), Yusuf Sinek (. 953/1546), Ali Dede (. ?), Osman Dede (. 1081/1670), Net Ahmed Dede (. 1672), Muhammed rif Dede (. 1095/1684), Ens Receb Dede (. 1145/1734), Seyyid Muhammed Dede (. 1095/1684), Muhammed Emin Dede (. 1109/1697), Osman Dede (. 1115/1703), Ali Dede (.?), Kk Muhammed Dede (1157/1744de azledilmitir), Semhat mer Dede (. 1214/1799), Muhammed Emin Dede (. 1230/1815), Mehmed Sad Dede (. ?), Sleyman Dede (. 1250/1834), Ahmed Dede (. 1255/1839), Ali Eref Dede (. 1319/1901), Ahmed Selahaddin Dede . Edirnenin fethinden itibaren gnmze gelinceye kadar Edirnede yaam ve ismi kaynaklara gemi Edirneli 21 mevlev air vardr. Bu irler unlardr : Revn, Fedy, Km Ahmed elebi, Bl elebi, Haylzde mer Bey, ify, Zehrimar-zde Rza, ehd, Net Dede, ffet, brahim Vehb Efendi, Enis Receb Dede, Mnis Dede, Enis Mustafa Dede, Tib Efendi, Hfz Mehmed Dede, Nak Mustafa Dede, Mahrem Dede ve Nizmdir.
Muradiye Mevlevhanesinin lk Postniini elebi Celaleddin Efendinin KabirTa

* Bu Makale, S.. Mevln Aratrma ve Uygulama Merkezinin dzenledii TRK KLTR, EDEBYATI ve SANATINDA Mevln VE MEVLEVLK sempozyumunda Yrd. Do. Dr. Rdvan CANIMn Edirne Murdiye Mevlevhanesi ve Edirneli Mevlev irler adl bildirisinden derlenmitir.

77

Kemence
Cinuen Tanrkorur
Kemene kelimesi, yayla alnan sazlarn, Farsa yay anlamndaki keman kelimesinden tremi ortak addr. Araplarn rebab dedii bu tre eski Trkler oklu anlamnda kl diyorlard ki btn yayl sazlarn en kdemli atasdr. 10 ila 15. yy.larda yalnz Arap ve Bizansllarn deil, ranllarla Trklerin de kulland kaynaklardan anlalan ve 18. yy. sonlarna kadar Trk musikisinin tek yayl saz olan Kemanenin yerini, Batnn nce Viola damoresi (sinekeman adyla), sonra da Violinosu (keman) ald. Ama Laz kemenesi Karadeniz horonlar sayesinde, armudi kemene ise 19. yy. ortalarna doru girdii fasl topluluu iinde gnmze kadar gelebildi. Trk musikisinin bu en kk saz, boybosundan umulmayacak gte bir ses yksekliine ve tnsna sahiptir (sesler, dier telli sazlarda olduu gibi teli ksmen sarlatran parmak ucu etinden deil, trnan sert boynuzsu yapdaki yzeyinden elde edildii iin). Herhalde mziimizin, en kalabalk topluluklarda dahi sesi rahata (ok defa da maalesef rahatsz edercesine) duyulan en dii iki sazndan biri kanunsa, br kemenedir. Aslnda karaaa, karadut, dikenli ard, maun veya pelesenk eitlerinden birinden 42166 cm lsndeki bir takozun; sadece ii oyulmak, tekne, boyun ve kafasna gereken ekil verilmek, kapak, burgu ve tel taklmak suretiyle bu kadar zarif bir sanat aheseri haline gelebileceini hayal etmek bile zordur. Kesidi minik bir kayk gibi olan teknenin taban 6-10, yanlar ise 3 mm.ye kadar oyulup yuvarlak sistreyle tesviye edilir. Kafa da denen boynun (sap veya burguluk) kalnl gvdeye yakn yerde 13, uta 9 mm.dir. Sazn 28 cm boyundaki teknesi, orta sklkta dzgn elyafl yasz selviden, hafife kavisli ve ortas 4-5, kenarlar 2-3 mm kalnlkta bir kapakla kapatlr. Kenarlara ince fileto konur, ancak kapak cilalanmaz. Kapan tel takozu denen kuyrua yakn ksmnda, srtlar darya doru D eklinde simetrik iki delik vardr (43 cm). Bu deliklerin stnde

78

Ney kuru, Denekler kuru, Kudm stne gerilmi deri kuru O halde bu ALLAH sedas nerden geliyor.

(sapa daha yakn) eskiden ard (bugn kelebek) aacndan yaplan bir eik vardr (kuyruktaki tel takozundan gelen teller bunun zerinden atlayarak burgulara ularlar). Eiin sa aya gse, sol aya ise (Neva telinin hizasnda), sk elyafl ladinden 5-6 mm ap ve 3-5 cm ykseklikte, tellerin titreimini tekneye ileten candireine basar. Srtta burgulara yakn yerde balayp kuyruk takozuna yakn yerde sivrilerek biten srt oluu, saz bittikten sonra ince zmparayla son akortlarn yapld, kemenenin gsten sonraki en nemli ve hassas elemandr. Bu oluun en geni yerinde ise (eiin tam alt) 3-4 mm apnda, etraf bazen sedef iek motifiyle ssl bir delik alr ki grevi tiz perdeleri maskeleyip bas perdeleri ykseltmektedir. Btn bu iler tamamlannca sazn teknesi gomalakla cilalanr. Kemeneye belki de btn sevimliliini veren burgular (tavan kulan andrdklar iin kulak ad verilmi olabilir), ssl sazlarda ylan, fildii, abanoz veya pelesenk, sade sazlarda zerdali, badem veya akgrgen gibi aalardan yaplr ve 14-15 cm boyunda olur. Burgularn en geni (akort iin tutulup dndrlecek) ksm ise 21 mm.dir. Boylarnn normal saz burgularndan uzun olmasnn bir sebebi ksa kaln tellerin momentini dengelemekse, dier bir sebebi de sazn iki noktadan tesbitli olarak tutulmasn salamak olabilir: kemene, kuyruk takozu sol dize (bazen de iki diz arasna) konmak ve burgularndan gse (kalbe) dayatlmak suretiyle tutulur; tellere yandan deen sol elle yay eken sa el de icray salar (yay durumlarna gre saz sol el ayas

iinde saa-sola hafife dndrlebilir). Burgunun 1 cm.i kafadan arkaya kar; kafaya giren 6 cm.lik ksm kesik koni, kalan 8 cm.i de tavan kulana veya laleye benzer eitli ekillerdedir. Kemenenin telinden ikisi (Rast ve Neva) barsaktan, stteki ilk telse (Yegah) gm sargldr. st ve alt tel 25.5-26, orta tel 29.2-29.5 cm uzunluunda; st tel 0.8, orta tel 1.5, alt tel 1 mm kalnlndadr. Saz ortalama 60 cm uzunluunda, esnemeye dayankl ylan, abanoz vb. sert aalardan yaplm, avu ii yukarya bakacak ekilde tutulan bir yayla alnr. Tellere srtlen 150-200 civarndaki at klna, kaymasn diye -keman yayndaki gibi- reine srlr. Yayn sapa yakn 10 cm.lik deri kapl ksmna sokulan orta parmak (gerekirse yzk parma) vastasyla at kl gerdirilir. Yayn burnu ise at kuyruu gibi bir ss psklyle bitirilir. Doudan batya getii kesin olan yaya at kl takma adetinin, aman kopuzunda, tu adl en eski ritm sopasnda ve rebabda da

79

grld zere, Trklerde ata verilen kutsal deerden kaynakland aktr (bkz. M. R. Gazimihal, Asya ve Anadolu Kaynaklarnda Ikl; Curt Sach, The History of Musical Instruments). Ayrlmaz davul-zurna ve ney-tanbur ikilisi gibi, kemenenin ayrlmaz arkada da yzylmz balarna kadar lavtayd. Sakz ingenelerinin elinde lira adyla kullanlan bu saz, eski Pera tavernalarnda sadece lavtann tempo tuttuu bir oyun havas saz iken, byk dahi Tanburi Cemil Beyin, hocas Vasilin elinde grp gnl verdii bu saza ilgi duymas ve ksa zamanda en stn seviyeye karmas sayesinde ayn zamanda asil ve zarif bir fasl saz oldu. Bunda, artk btn messeseleriyle kmekte olan bir imparatorluun hznne ve Trk zevkne, keman sesinden ok daha yatkn gelmi olmasnn etkisi aktr. Normal kemeneden 1-2 cm daha by olan Kaba (Byk) Kemeneyi de yaptran Cemil Bey ayrca, sazda hibir deiiklik yapmadan Kemeneye drdnc (kaba Rast) telini ilave etmi ve plaktaki nl Pesendide taksimini bu 4 telli kemeneyle yapmtr. Ancak bu sazn, Sadettin Arelin 1933te yaptrd drder telli ve tel boylar eitlenmi Kemene Belemesi ile (soprano, alto, tenor, bariton, bas) hi ilgisi yoktur. Bugn T Trk Mzii Konservatuarnda telli klasik kemene ile drt telli Arel kemenesi birlikte retilmektedir. Eskiden -dier sazlarmz gibi- siyah veya yeil kadifeden az kordonla bzlm bir torbada tanan (ve kordonundan redingotun i cebindeki dmeye aslan) kemene, son zamanlarda ii kavak (veya akume) kontrplak, d vinylex, saz ve yayn alan sapl-menteeli k bir kutu iinde tanmaktadr. Bilinen en eski byk kemene yapclar Byk zmitli, Vasil ve Barondur (adlar -silinmemise- tekne iindeki etikette veya kapak altnda yazldr). Bu byk isimlerden sonra gelen iyi kemene yapclar ise Haldun Menemenciolu (Haluk Recai), Reat Uca ve hsan zgendir.

Kaynak: Cinuen Tanrkorurun Aksiyon dergisinde yaymlanan yazlarndan. Rauf Yekta Bey: Trk Musikisi Pan Yaynclk st.1986 S.86

80

81

Mevlev Mektuplar - IV

7 Nisan 1963 Tarihli Mektup

Ali Ik

Bismihi Esselam Aleykm

Erenky 7/ Nisan/ 1963 12/ Zilkade/ 1382

Sultan- minni, Sultan- minni;

Pazar

Bir ark vardr: (Hasret dolu ahm sana hicranm syler). te fakir imdi bu hal zereyim. inde bulunduumuz bereketsiz dnyann gnlerinde, haftalarnda, aylarnda bile bereket yok. Hayatn nasl bir sratle getiinden haberdar deiliz. Arkada braktm yarm asrlk zamanda elde bir ey yok. Yarn gel emri sadr oldukta hangi yzle huzura kacam dndke pimanl beni sarsyor. Byle klde ve halde, ilimde ve amelde eli bo, gnl naho, kafas sarho olarak heba olmu elli dokuz yl bir hayattan sermayesiz, muflis bir biarenin plecek eli olmad bilesin canm. Samimi olarak arza altm u halim, belki Sultanul skin ve Mevlelarifin Efendimin vefa dolu hazine-i irfanlarndan her an nasibe-dar olan senin duan berekatiyle affa nail olurum. Evvelki akam Celaleddin elebi Hazretlerinin saadethanelerinde idim. Valideleri zzet elebi Hatun fariza-i hacc eda niyetiyle hazrlklar yapmakta. Hayl olarak azimet ve avdet nasip olur insaallah. Dn gece de bermutat Seniha Hanmlarda Mithat Bahari Beyefendinin huzur- readetlerinde bulunduk. ok ruhani bir sohbet oldu elhamdlillah. Benim anlayabildiim, Mithat Beyefendi ziyadesiyle gizli bir hazine. Dn gece slam tarihine ait o kadar ehemmiyetli ve latif mevzulardan bahis buyurdular ki, pek oumuz uzun uzun alad elhamdlillah. Bu arada, her zaman olduu gibi senden de bahis eyledik. Hasret hisleri izhar edildi. Dualar oldu, glbanklar ekildi. Fakir bir miktar ayin-i erif okudum. Hatta ezan okudum, ney fledim. Bir nebze olsun gammz yand ve ruhumuz pr-safa kald. Eve geldiim zaman saat bir idi. Rahat bir uyku uyumuum. Bu sabah kalktmda ilk iim sana bu mektubu yazmaa koyuldum. Senden sonra Mehmet Beye de yazacam inaallah. Mithat Bahari Beyefendi hamdolsun iade-i afiyet buyurdular. Bu hususta Seniha Hanmla Doktor Abdulkadir Kafadar hizmetleri byktr. Elbet Cenab- Pir de onlar mkafatlandrr. Cenab- Pirim, efendim syle buyurarak bizleri teselli eyliyorlar:
*

te bu ltuflarn esirgemiyorlar, esirgemezler inaallah. Bacn cmlenize hasret, hrmet, muhabbetlerini yollar. Fakir de yengemize hrmet ve evlatlarnza selam ve sevgilerimi arz eylerim. Gel seninle de syle bir kucaklap koklaalm. Ellerinden, ayaklarndan perim canm sultanm. Bab- saadet-i Cenab- Pirin en hakir ktmiri Halil Can

* Trkesi: Senin iinden gafil deilim; seni an be an daha deerli klmak icin hep almaktaym. Arnm zatm ve saltanat gneimin hakk iin ben seni terketmem; ltuflarla yceltirim. Yzne, kendi klarmdan nur verir; ban on mafiret parmayla okarm.

82

83

84

Sanat Eserlerinin Korunmas

Maarif ERDEM
u saymzda sanat eserleri ile alakal baz gzden kaan ayrntlara yle bir gz atmaya alacaz. Sizlerce de malumdur ki tabiat gzellii sadece aalardan ibaret deildir. Allahmzn yaratt tabiata hayran olmamak mmkn deil. Binlerce yldr insanolunun yapa geldii mimari eserlerle tabiat sslemesi, ite bu hayranln neticesidir belki de. anna yakan saraylar, kudretli camiler, trbeler ve dierleri. nannz ki her biri en az tabiat kadar deerlidirler. Gzel ele yakan yakut bir yzk misali dnyamza ss ve nitelik kazandrmlardr. Dnn ki Ulu Allahmz Kbeyi dahi insan eliyle imar edilmesi hususunda tasarruf etmilerdir. nsanlar bir ayara toparlayacak, cem edecek her yap maksad haddi amamak kaidesi ile Allahmzdan bize birer ltuf ve ihsandr. Mimar Bedrettin, Mimar Sinan, Mimar Kemalettin gibi Anadolu -ki bunlar Seluklu, Osmanl,Trkiyedir.- Trk Devletine eserleri ile medreseler, camiiler, hamamlar, emeler, kprler, binalar abideler klmlardr. yle abidelerdir ki bunlar, gnmzde dahi tasarlanmas dahilik ister. O kadar oktur ki bu canfeda mimarlarmzn hepsini saymaya kalksak bu yazmz dolar taar idi. Sonra o esiz eserleri ssleyen kalemkrlar, hattatlar, msavvirler, mzehibler ve yzlerce usta, ameli alan ii bu eserlerin ne derece emek sarfedilerek yapldn anlatmaya kafi deil midir? Bin yldr bu topraklara hizmet eden ceddimizin eserlerini korumak vazifemiz ve bir vef borcu deil midir? Sosyal, kltrel ve tarihi deerinin yansra bu eserler, harcanan emek iin bile korunmaya deer deil midir? Hakkyla korumak yani.

Sizce de buna demezler mi? Efendim, bir manzaray seyrederken nasl gnlmz keyifleniyorsa, bu trl eserlerde ayn keyfiyeti vermeli. Eer ki gnle feyz ve keyif vermiyorsa, kendimiz hakknda Acep bana ne oldu da bu eserden bir rhaniyet alamyorum? diye bir durup dnmeliyiz . Zira yaratlan her eyin bir rhaniyeti mevcuttur. Siz sanmayn ki insann yaptn haa huzurdan Allah yaratmyor. Hani mehur bir vecize vardr; Cmle eya Hlikndr, kul eliyle ilenir.Emr-i Bari olmaynca, sanma bir p deprenir. (Btn yaratlanlar Yaratanndr, insan vastas ile ilenir. Allahn emri ve izni olmadan bir p paras dahi kmldar sanma!) O halde insann gsterdii hner ve marifet; matematik, fen, sanat her ne olursa olsun Allahmzn tasarrufu altndadr. Onun dilemesi iledir. Gelin bir kezde kltrel miraslarmza bu gzle bakn. Messeri tantan eseridir. Allahmzn Ahsen-i takvim( En gzel biimde) yaratt insanolu da Allahmzn eseridir. Dolaysyla insann aydnlk iin yapt her ii Allahmza atfedilse herhalde yanl olmaz. (Zulmet iin yaplan almalarsa baka! Onlar nefsimize aittir diyerek Hz. Ademin snnetini de yerine getirebilmeliyiz.) imdi bu hassasiyetle baklrsa yediyz yllk bir camiiye yahut trbeye elli yllk bir aadan daha ok kymet vermemiz gerekmez mi? Baknz Aleddin Keykubad Camiinin nndeki aalar budannca naslda gzel bir yap olduu meydana kt. Ecdadmz bu hususlara kibar (yksek dereceli) yorumlar getirmiler, tabiat ve ina edilecek eser arasnda bir ahenk oluturmaya gayret ederek ne aac incitmiler ne de eserin ihtiamn ve

85

amacn glgeleyecek unsurlar gz ard etmilerdir. Aslna baklrsa bu yzylda biraz daha yozlatk sanki. Bizi biz yapan hususata ehemmiyet vermez olduk. Fakir, Sahib Ata Camiinin restorasyonu srasnda, o canm inilerin krldn duyunca ok geirmitim. Erefolu Camii (Beyehir) geme ahab ile mehurken mhla ivi ile restore edilmiti. Ne hikmet ise bazen kltr miras olarak addediimiz asrlk eserleri korumaya, tekrar canlandrmaya alrken daha ok zarar verebiliyoruz. Halbuki bu ii ustalkla yapacak bir ok insan lkemizde mevcuttur. Batnn bizden ald yazma eserlere, inilere, hatlara vs.. sahip kamadk. Bari onlarn gtremeyecekleri eserlere sahip kp koruyalm. Sz gelimi Beyehirdeki Kubat Abad saray nerede? Yeri u anda balklarn ve piknikcilerin meskeni olmu. Karatay medresesindeki birka iniden baka ne kald o dneme ait. Konya Kalesine ne oldu da bu gn surlarn gremiyoruz. Bir dnem ilim irfan ve Seluklu Devleti bakenti olan Konyamzn sarayna noldu? Kitaplardan okuduumuz medreseler nerelere gitti? Asrlarca insani faktrler olan savalara, yalnz braklmla ve nice etkenlere dayanm bu eserlere doal afetler sonucu ykma uramalarna mdahele de bulanamaksa da, hem yapmnda emek verenlere, hem de mirasmza bir vefa borcu olarak tek bir tan dahi gz nuru bilmek boynumuzun borcu deil midir? Efendim aslnda bu yazmz bize yazdran Aynid Devle oldu. Biz bu ay Hazreti Prin cemalini resmetmi olan bu deerli zat hakknda aratrma yapmaya niyetlenmi idik. Ancak aratrmamz esnasnda bir kaynakta rastlam olduumuz bir bilgi, bizi bu girizgh yazmaya mecbur etti. Kaynakta 1231 de vefat eden Sultan Bahaddin Velede salnda vakfedilmi olan mehur Sultan Veled Medresesinin 1959 senesinde ykld bilgisiyle tekrar karlatk. Sultan I. Keykubad tarafndan Sultanul Ulema Hazretlerine vefatlarndan sonra bir trbe yaptrlmt. Bu trajik hadiseyi yadetmekle, daha nice eserlerimizin ayn ilgisizlik ve sonla kendi kaderlerine braklmas bizlerin utanc olmaldr. Mevlevlik ve Mevln Hazretlerine sahip kan o kadar ok evre, bu eserlerin korunmas husunda vaktiyle neler yaptlar tartlr. Bir avu insan bu mevzulara vakf ve cesaretle mcadele ederken, Cenab- Prin ismine iltifat edenler neredelerdi?

Bununla beraber iyi ilerde olmuyor deil. Bu eletirinin ardndan gnlmze su serpelim. u sralarda Mevln Trbesi restore ediliyor. ok gzel bir proje ile Mze Mdrl dervi hcrelerini orijinal yapsna dntrme, Kubbe- Hadrnn i ksm ve stunlar bata olmak zere dier blmleri orjinal rengine kavuturma almalarna devam ediyor. Allah tamamlanmasn nasip etsin. Ecdadn eserlerinin korunmas husunda bireysel ve toplumsal hepimiz sorumluluk sahibiyiz. Sivil toplum rgtleri, devlet kurumlar kadar bizler de bireysel olarak ilgi ve zen gstermeliyiz. Biz bu zeni gsterirsek bir sonraki nesile ecdadn mirasn devredebiliriz. Aksi takdirde bu gn bizim okuduumuz ve asla yerinde gremediimiz medreseler gibi onlar da bu miras deerlerimizi sadece kitaplardan okumakla yetineceklerdir. Byle bir hadise hayrla yadedilmememizin de yegane sebebi olacaktr. imdi makalemizi yazmamza asl konu olan Aynid Devle bahsine geelim. Hazreti Mevlndan manevi zevkler kazanm, sohbetlerine nail olmu olan Seluklu veziri Muinittin Pervane ve eleri Grc Hatun yksel ilim ve sant merak olan ztlard. Muinittin Pervanenin ksa bir sre iin Kayseriye gitmesi icap ediyordu. Grc Hatununda bu seyahete itirak etmesi lzumlu gzkmekteydi. Fakat ksa bir sreliinede olsa, Hazreti Prin huzurundan ayrlmak ve ayrlk ekmek istemiyorlard. Grc Hatun bu ayrla bir zm dnd. Saray ressamlarndan Aynid Devleyi grevlendirerek birka adamyla birlikte Mevln Hazretlerinin huzuruna gnderip, Prin bir portresini yapmas hususunda niyzda bulundu. Aynid Devle bylesine hayrl bir ie talip olduunu Grc Hatuna arzederek, yannda birka adamyla birlikte resim malzemelerini alarak medresenin yolunu tuttu.(Karatay yahut Sultan Veled Medresesi olmas muhtemeldir. Ancak bu hususta hibir bilgiye ulaamadk.) Aynid Devle Mevln Hazretlerinin huzuruna varp ba kesiyor.Cenab- Pr bu ressamn halini arz etmesine frsat vermeden Yapabilirsen ne ala buyurmutur. Devle Mevln Hazretlerinin portresini elindeki mhrl kata izmeye koyuldu. lk yapt resim son derece gzel bir portre idi. Kafasn kaldrp Cenab- Pire tekrar baktnda Mevlnnn yznde baka bir hal olduunu grd. Elindeki resim ok gzel olduu halde Hazrete benzememiti.ikinci defa denedi olmad. drt derken,

86

Benim denizim kendinde gark olup gitti: ben ne acayip ve ucu bulunmaz bir deniz imiim... Bu cihanda ve o bir cihanda beni sorup arama(bu iki dnyada beni isteme) nk benim bulunduum cihanda bunlarn her ikiside kayp mahvolup gitmitir. Ben adem gibi faydadan da zarardan da mberraym. Ben ne kr ne zarar olan ne garip bir adamm. Ona yle dedim: Ey ruhum, sen bizim aynmz ve kendimizsin. yle cevap verdi: ben byle apak ve ayan iken aynn ne hkm olur? Ben ona sen o musun? Deyince: aman, sus. Benim ne olduum daha dile gelmemitir. Yani daha ne sylenilmi ne anlalmtr dedi. Yine ona: evet isanla sylenilmemitir, lakin ite sen dil ile ihtiya olmakszn: o benim demektesin, dedim. Ay gibi ayaksz olarak fenaya doru yryp gidiyorum. te hem ayakszm, hem komaktaym, buna nedersin? Nagihan kulama yle bir ses geldi: niin konumuyorsun? Baksana bana ki hem gizliyim hem ayanm. Buna sen nedersin? ems-i Tebriziye mlaki olduktan sonra artk denizlerde bulunan nadirlerden, madenlerde ele geen hazinelerden saylabilirim. (ehabeddin Uzluk) te bu gn Antepte bir sokan ad olan Aynid Devle tarafndan yaplan bu yirmi portre de bir ok eser gibi kayp ve akibeti bilinmemektedir. Gerek tarih ierisinde nem vermediimiz iin, gerekse baz ticari ve siyasi sebepleren yok ettiimiz, dzelteceiz derken daha da zarar verdiimiz ve yurt dna karlmasna mani olamadmz eserler iin ceddimizden ve sonraki nesillerden, hepimiz adna zr diliyorum. Umud ediyoruz ki bundan sonras byle olmasn!

tam tamna yirmi adet portre izmesine karn, emeline nail olamamt. Hazreti Pre her baknda resimler bir baka gzkt. Devle bu durum karsnda son derece akn kald ve en sonunda bir nara ile kalemi krarak yere att. Bunun zerine Cenab- Pr u gazeli okudu: Ah, ben ne kadar renksiz, adsz, niansz bir adam imiim, yani kim ve ne olduunun anlalmas ne kadar g bir adam imiim. Ben kendimi olduum gibi nasl grebilirim. Bana gizli eyleri ortaya koy diyorsun. Benim bulunduum bu yerde orta neresidir bilmiyorum. Ben byle hem sakin grnr hem yrr iken(hem sukunerre,hem harekette iken) benim ruhum nasl sukunet bulur?

Maarif Erdem Haziran 2010

87

2 Haziran 1919 Veled elebi Efendi grevinden

alndktan sonra Abdlhalim elebi Hazretleri ikinci defa elebilik makmna getirilmitir Mevlevhanesine dahil olmulardr.

3 Haziran 1798 smail Dede Efendi Yenikap 3 Haziran 1919 - 4 Ramazan 1337 - Veled elebi

Mevlev Tarihinde

Efendi Ferit Paa kabinesi eyhlislam Sabri Efendinin teklifi, Sultan Vahdettinin iradesiyle postniinlikten azlolunmutur.

Haziran

6 Haziran 1272 Sultan Veled Hazretlerinin

evladlarndan Celleddin Feridun rif elebi (Ulu rif elebi) tevelld eylemitir.

elebi Konya Mevln Dergh postniinliine getirilmitir

7 Haziran 1910 - 28 Cemziyel-evvel 1328 Veled 8 Haziran 1928 Thirl-Mevlev Hazretlerinin

Mevlevhanesi postninlerinden Ahmed Arif Efendinin kz erife hanm Hakka yrmtr. skdar mrahor, Ayazma mahallesi, Doanclar caddesi zerinde bulunan skdar Mevlevhanesi hazresinde medfndur.

17 Haziran 1867 - 15 Safer 1284 skdar

anneleri Emine Emsal Hanm Hakka yrmtr. Yenikap Mevlevhanesi Hamuannda medfndurlar.

20 Haziran 1951- 15 Ramazan 1370 Thirl-Mevlev

Hazretleri (Mehmet Thir Olgun) Hakka yrmtr. Yenikap Mevlevhanesi Hamuannda medfn bulunan annesinin yanna srlanmtr.

10 Haziran 1333/23 Haziran 1917 I. Dnya

Savanda ama giden Gnll Mevlev Alaynda grev alm olan Hsameddin Dede oruma gelmi postniinlik vazifesini ifaya tekrar balamtr. Efendi eyh Glib Dedeyi 22. eyh olarak Galata Mevlevhanesi postniinliine getirmitir.

11 Haziran 1791 Konya sitnesi eyhi Mehmed

hanlk yapm olan Hattat, msikinas Hfz Keml Batanay Hakka yrmtr, Feriky Mezarlnda medfndurlar.

22 Haziran1981 Galata Mevlevhanesinde yn-

25 Haziran 1861 Mevlev muhibbi Sultn

Mevlevhanesi eyhi Seyyid Ali Dedenin manevi evld, eyh Glib Dedenin stolu, Harem-i Serf-i Nebev mehatna vezirlik rtbesiyle tyn olunmu Ahmed Sdk Zver Paa Hakka yrmtr. Mednedeki Hz. Osmn civrnda, kk yandan beri okudugu bir Mesnev nshasyla srlanmtr.

12 Haziran 1862 - 14 Zilhicce 1278 Yenikap

Abdlmecid Han Hakka yrd. Kabri, Sultan Selim Cmii bahesindedir. Hakkn rahmetine kavumutur. Karaca Ahmet Sultn kabristanndaki aile kabrinde medfndurlar.

25 Haziran 2008 Prof. Dr. Ahmed Yksel zemre

13 Haziran 1291 Sultan Veled Hazretleri

Mesnevlerini tamamlamtr.

25 Haziran 1910 - 26 Cumdel-hir 1328 Veled elebi zbudak Efendi Makm- muall-y Mevlnya tayin edilmitir 28 Haziran 1998 Neyzenba Ali Doan Ergin Hakka
yrd.

13 Haziran 1941 Edirne Mevlevhanesinden Ahmed

Selahaddin Dedenin kardei Neyzen Hsameddin Dede (Ergut) Hakka yrmtr.

28 Haziran 2000 Msikinas, bestekr, d Cinuen

Tanrkorur Hakka yrmtr. mraniye Kocatepe Mezarl`nda medfndurlar.

13 Haziran 1965 Rast ve Selmek makamlarnda

2 Mevlev yn bestekr msikinas Refik Fersan Hakka yrmtr. Zincirlikuyu mezarlnda 12. ada da medfndurlar.

Haziran 1711 Sadreddin elebi stanbuldan Konyaya

dnerken Akehirde hastalanm, Konyaya geldikten birka gn sonra da Hakkn rahmetine kavumutur.

15 Haziran 1360 (Recep ay sonu 761) Ahmed Eflk

Dede Hakka yrmtr. Mevln Hazretlerinin trbesinin dou tarafna srlanmtr. Zamnn gemesiyle kaybolan ve yaplan istimlklar srasnda bulunan mezar ta Mevln mzesinde muhfaza altna alnmtr.

88

89

40 Mektup
Kstendilnin dervii AnkzdeM.Hall Efendiyazm olduu Sufi Kitapda Tti hsan Efendiye mrdne mektuplar, Fatih tlakn kalemiyle yaynland. Mektuplarda sz edilen gen, Makedonya Kumonavada yaar. eyh ise (imdiki Bulgaristan snrlarnda) Kstendildedir. eyh sebebini bilmediimiz alkantl bir dnemden sonra yaad hdiselerden dolay kendi muhitinden uzaklamak ister. Bu sebepten Kstendilde yaamn uzlet zere srdrr. eyh, uzlet gereince kimseyle ilgilenmez, dar kmaz, ruhunu ve bedenini uzletin lezzet ve hazznda gezdirir durur. Gen adam, bu sralar Kumonovaya gelen Halvet eyhiyle tanr. Bylelikle tasavvuf neesiyle buluur, araya girer, sorar soruturur. Aklna seneler evvel uzlete ekilen, yzn bile hatrlamad babasnn amcas olan eyh Efendi gelir. Gencin gnl, menkbeleriyle byd bu zata ynelmeye balar. smini ve yaad yeri hatrlamtr. Ksmetini denemek ister, bir mektup yazarak eyhin yaad yere gnderir. Gencin ans yaver gitmi ve mektup eyhe ulamtr. lk mektuplamada gen adam, Kumonovaya, kendisine yal bir Halvet eyhi geldiinden bahisle, tasavvuf yolundaki araynn iyice pekitiini hatta bu zata intisab etmek istediini, fakat sadece ilmihl bilgilerine sahip ve ticaretle uraan birisi olmas hasebiyle derinlemesine bir mlumat sahibi olmadn beyan ederek, intisab, tarkat hatta Halvet yolu hakknda kendisinden mlumat istediini, bu hususta yardmc olursa minnettar kalacan yazar. eyh, gen adama yazd mektupla suskunluunu bozar. Zir kendisine mektup yazan gen, seneler evvel doumunda bir takm mjdelere ahit olduu yeeninin oludur. Bu sebeple gen adamn, eyh efendinin yannda zel bir yeri ve deeri vardr. eyh efendinin mektubuna yazd cevapla gencin itiyk bir kat daha artar. Ve mektuplar gen adamla, eyh efendi arasnda aralksz devam eder. Gen adam, bir mektupla balad tasavvuf yolculuunda, tasavvuf hayatn inceliklerini renir ve mektuplat eyh efendinin himmetiyle, nce dervi, sonra halfe ve nihayetinde eyh efendi, Tti hsan Efendi Kumonova olur.

eyhden Dervie Mridne Mektuplar

Mektuplardaki sz edilen Kumonoval genci, Tti hsan Efendi Kumonova yapan bu mektuplar, ok zel ve orijinal klan sebep Kumonovaya gelen yal Halvet eyhi ile mektuplat babasnn amcas olan eyh efendinin, ayn kii olduunu renmesidir. eyh ve dervi arasndaki mektuplarda ak, muhabbet, mride intisap, seyr u slk sohbet, zikrullah, ryalar gibi tasavvufun temel konular zerine hikmeti szlerin ve irfan gelenein izlerini sreceksiniz.

90

Sorular
Sultan Veled Devri - Devr-i Veled
Natn okunmas sessizce dinlendikten sonra, kudmzenba kudme birka darbe vurur ve neyzenbann veya onun grevlendirdii bir neyzenin post taksimi ad verilen taksimi balar. Post taksiminde, okunacak yinin makamn nce dem sesler denen pest perdelerde ve uzun sreli seslerle gsterip sonra meyan aarak ve az makam gekisi yapp vakur namelerle taksimi tamamlamak, geleneklemi bir haldir. Taksim bittiinde hi ara verilmeden kudmzenbann kudme ilk darbe vurmas ile beraber perev almaya balanr. Bu ilk zahme darbesiyle beraber eyh Efendi ve semzenler ellerini iddetli bir ekilde yere vurup ayaa kalkarlar. Buna Darb- Cell denir. Neyzenler de ayaa kalkarak icraya katlrlar. Ayaa kalm bulunan semzenler hrkalarna eki dzen verip; saa doru birbirlerine yaklarlar. Bu srada eyh, postun nne kp ba keserek selm verir, herkes de ba keser. Sonra eyh, sana doru dnp, perevin temposuna da uygun bir ekilde, sa ayan atp solu yanna ekerek, sonra solu ileri atp sa yanna ekerek yrmeye balar. Semahanenin kenarnda yzleri ortaya dnk durmakta olan semzenlerden saa dnp ayn tarzda yrmeye balarlar. eyhin arkasndaki kii (semzenba) postun nne geldiinde ayak mhrleyip ba keser ve hatt- istiva denen postun ucu ile kap arasnda izili olduu varsaylan ve eyhten bakasnn basamayaca izginin sa ayakla atlayp solu da attktan sonra, posta arkasn dnmeden, cephesini geli ynne evirip yine ayak mhrleyip bekler. Bu srada arkasndaki semzen de postun nne yaklamtr. O da ayak mhrler ve postun nnde iki dervi birbirlerinin yzne, gzne ve zellikle iki kan arasna bakarak ve hrkalarn

Mevlevlikle ilgili

iindeki sa ellerini kalplerini gtrerek selmlap niyazlam olurlar. Postun sandaki kii arkasn semahaneye dnmeden yine saa dnerek yrmeye baladnda, kendisinden sonraki semzen yine ayn tarzdaki hareketlere devam eder. Bylece herkes birbiriyle selmlam olur ki buna ceml seyri veya ceml cemle gelmek denilir. Semahaneyi ikiye bld kabul edilen hatt- istiva post hizasndaki uzantsnda gene ayak mhrlenip ba kesilir; kar karya geli olmadan yrmeye devam edilir. Eer, trbesi olan bir semahanede yin yaplyorsa, trbenin yanndan geilirken de ba kesilip selm verilir. eyh, birinci devirde postun nne geldiinde, karsnda kdemsiz dervi bulunmaktadr. Onlarda birbiri ile selmlarlar ve ikinci, nc devirlerde aynen byle devam eder. Bylece herkesin defa semahanenin etrafn dolamalarna devr-i veledi(Sultan Veled Devri) denilir. Bu devirler, eyh denilen mnev terbiyecinin rehberliinde Mutlak Hakkati lm-el Yakn olarak bilii, Ayn-el Yakn olarak gr, Hakk-al Yakn olarak da Ona erii sembolize eder. Sultan Veled devri devamnda, herkes, sessizce Allah ismini (sm-i Cell) zikretmektedir. Mutrb perev almaya devam ediyordur. Perev, yry srasnda bitse bile tekrar baa dnlerek alnmaya devam edilir. nc devirde srasnn sonundaki semzen, eyhi beklemeden selmn verip yrmeye devam eder. Onun sradaki yerini almas ile beraber eyh de postuna gemi olur. Bu anda kudmzen-ba perev almaya son verilmesini iaret etmek iin kudme hzlca birka defa vurur ve sadece makam gsteren bir iki cmlelik ok ksa bir ney taksimi yaplr. (Sultan Veled Devrindeki karlkl niyazlama Konyadaki sitnede eyh postu nnde deil, Semahanede Hz.Pr Mevlnann sandukas hzasnda yaplr. Yani hatt- istiva Sanduka hizasndadr.)

91

92