Albert Camus, 1913 ylnda Cezayir'de dodu, babas iiydi, annesinin okuma-yazmas yoktu.

Cezayir'de 1934 ylnda evlendi, iki yl sonra boand. Komnist parti yesi oldu, ama 1937'de atld. lk roman Mutlu lm, ancak lmnden sonra yaymland. lk genlik yllarnda yakaland tberkloz hi peini brakmad. Yaymlanan ilk roman Tersi ve Yz'dr (1937). Arkadan pe pee teki romanlar geldi. 1940 ylnda Paris'e geldi. Genlik yllarnda balad gazetecilii hep srdrd. 1957 ylnda Nobel Edebiyat dln ald. 1960 ylnda bir otomobil kazasnda yaamn yitirdi.

Size hizmetlerimi sunabilir miyim, baym, cannz skmadan? Korkarm ki bu kuruluun kaderini elinde tutan saygdeer gorille anlamay bilmi-

yorsunuz. Gerekten de Hollanda dilinden baka dil bilmez o. Siz davanz savunmak iin bana izin vermedike, sizin ard raks istediinizi anlamayacaktr. te bakn, umarm ki, beni anlad; ban byle sallay onun benim kantlarma boyun ediini gsteriyor olmal. Gerekten de davranyor o, acele ediyor, akll bir yavalkla. anslsnz, homurdanmad. Hizmet etmek istemedii zaman, bir homurtu yeter ona: Kimse stelemez. Keyfinin kral olmak, koca hayvanlarn ayrcaldr. Ama ben gidiyorum, baym, size hizmet ettiim iin mutlu olarak. Teekkr ederim size, eer can skc bir kimse rol oynamayacamdan emin olsaydm, kabul ederdim. Fazla iyisiniz. Bu yzden bardam sizinkinin yanma koyacam. Haklsnz, suskunluu sar edici onun. lkel ormanlarn sessizliidir bu, azna kadar ykl olan. Bizim o suskun dostumuzun uygar dillere surat asmakta inat etmesine ayorum zaman zaman. Onun ii gc, nedense Mexico-City adn takt bu Amsterdam barna her ulustan denizcileri kabul etmek. Bylesi grevlerle, onun bilgisizliinin rahatsz edici olmasndan korkmaz msnz? Cro-Magnon insannn Babil Kulesinde oturduunu dnn! En azndan yurt zlemiyle kahrolurdu orada. Ama yle deil ite, bizimkisi srgnlnn acsn duymuyor, yolunda yryor yine, hibir ey tedirgin etmiyor onu. Onun azndan iittiim nadir tmcelerden biri ya semek, ya sememek gerektiini bildiriyordu. Neyi semek ya da sememek gerekliydi? Kukusuz kendisini. tiraf ederim, bu ak yrekli yaratklar eker beni. Meslek ya da eilim gerei, insan zerinde ok dndmz zaman, primat maymunlara zlem duyduumuz olur. Art dnceleri yoktur onlarn. Dorusunu sylemek gerekirse, bizim konuumuzun birka art

dncesi var, her ne kadar bunlar bulank biimde iinde besliyorsa da. Yannda sylenenleri anlamaya anlamaya, sonunda kukucu bir karakter kazand. Bu alngan ciddiyet havas bundan ileri geliyor; sanki insanlar

arasnda bir eyin aksadndan kukulanrm gibi, en azndan. Bu durum, kendi iini ilgilendirmeyen tartmalar daha g klyor. rnein, bann stndeki, dip duvarda duran, yerinden indirilmi bir tablonun izini belli eden u bo drtgene bakn. Gerekten de orada bir tablo, iin en ilgin yan, gerek bir bayapt vard. Evet, oradaki grevli onu ald ve brakt zaman ben oradaydm. Her iki durumda da ayn gvensizlik iinde oldu bu, haftalarca kafasnda evirip evirdikten sonra. Bu noktada toplum, kabul etmek gerekir ki, kendi doasnn iten yalnln bir lde bozdu. unu dikkate aln ki, onu, yargladm falan yok benim. Onun hakl gvensizliini deerlendiriyorum ve bunu onunla seve seve paylardm, eer benim iletiimci doam, grdnz gibi, buna kar gelmeseydi. Yazk ki gevezeyim ve kolayca balanyorum. Uygun mesafeleri korumasn bilsem de, her trl frsat elverili geliyor bana. Fransa'da yaarken, akll bir adamla karlatm zaman hemen arkadalk kurmadan edemezdim. Ah! Gryorum ki, art kipindeki bu deyite duraksyorsunuz. Bu kipe kar ve genellikle gzel dile kar duyduum zaaf itiraf ederim. Bu zaafmdan dolay suluyorum kendimi, inann. yi bilirim ki, nitelikli amar zevki insann ayaklarnn ille de kirli olmasn gerektirmez. Biem de, poplin kuma gibi, mayasl gizler ou zaman. Eninde sonunda kem km edenler de temiz deildir diyerek avutuyorum kendimi. Elbette, ard raks ielim yine. Amsterdam'da uzun zaman kalacak msnz? Gzel kent, deil mi? ok mu ekici? te uzun zamandr duymadm bir sfat. Yllardr. Paris'ten ayrldm gnden beri. Ama yrein bellei vardr ve ben bizim o gzel bakentimizin hibir yerini unutmadm, rhtmlarn da. Paris gerek bir gz cmbdr, drt milyon siluetin oturduu grkemli bir dekordur. Son saymda be milyon mu? Desenize, yavrulamlar. amam buna. Bana hep yle gelmitir ki, hemerilerimizin iki tutkusu var: Fikirler ve zina. Rastgele, sanki. Onlar sulamaktan da kanalm hani; yalnz onlar deil, tm Avrupa bu durumda. Gelecekteki tarihilerin bizim iin ne diyeceklerini

dnyorum bazen. Gnmz insan konusunda bir tmce sylemek

yetecektir onlara: Zina ediyordu ve gazete okuyordu. Bu gl tanmdan sonra konu biter, diyebilirim. Hollandallar m, a hayr, onlar ok daha az modernler! Zamanlan var, bakn onlara. Ne yapyorlar? Peki yleyse, bu baylar u bayanlarn emeiyle geiniyor. Kald ki bunlar, erkek olsun, dii olsun, her zamanki gibi, yalan dknl ya da ahmaklkla buraya gelmi pek kentsoylu yaratklardr. Ksacas, dgc fazlal ya da eksikliiyle. Zaman zaman bu baylar bak ya da tabanca kullanrlar, ama bunu gnlden istediklerini sanmayn. Rol gereidir bu, o kadar; son kurunlarn atarken korkudan lrler. yle ama, ben onlar tekilerden daha ahlakl buluyorum, aile iinde, yava yava ypratarak ldrenlerden daha ahlakl. Toplumumuzun bu tr bir yok etme iin rgtlenmi olduuna dikkat etmediniz mi? Brezilya rmaklarndaki o kck balklardan sz edildiini herhalde iitmisinizdir, hani binlercesi ihtiyatsz yzcye saldran, birka saniyede onu kk lokmalarla yiyip bitiriveren ve ortada tertemiz bir iskeletten baka bir ey brakmayan balklardan? te byledir onlarn rgtlenmesi. 'Temiz bir yaama raz msnz? Herkes gibi?' Evet diyorsunuz doal olarak. Nasl hayr diyebilir insan? 'Tamam. Sizi temizlerler. Bir i, bir aile, rgtlenmi bo zaman ite budur.' Ve kk diler tene saldrr, kemiklere kadar yer. Ama yanl syledim. Onlarn rgt dememeli. Bizim rgtmz bu, eninde sonunda: Kim kimi temizleyecek! Sonunda ard rakmz geldi ite. Salnza. Evet, goril . azn _aqp bana doktor, dedi. Bu lkede herkes doktor ya da profesrdr. Sayg gstermesini sever onlar, iyiliklerinden ve alakgnlllklerinden tr. Onlarda, hi deilse, ktlk ulusal bir kurum deildir. Aslnda hekim deilim ben. Dorusunu bilmek isterseniz, avukattm buraya gelmeden nce. imdiyse cezaevi yargcym., Ama kendimi tantmama izin verin: Jean-Baptiste Clamence, kulunuz. Sizi tandma sevindim. Herhalde i adamsnz?.. Aa yukar m? Harika yant! Ayn zamanda akllca; hepimiz her eyde aa yukaryz. imdi biraz dedektiflik oynamama izin verin. Aa yukar benim yamdasnz, aa yukar her eyi gezip grm Krk yanda adamlarn deneyimli gz var

sizde, aa yukar iyi giyimlisiniz, yani bizde olduu gibi giyinmisiniz ve dzgn elleriniz var. Demek ki bir kentsoylusunuz aa yukar! Ama incelmi bir kentsoylu! Gerekten de, art kipindeki fiillerde duraksamak kltrnz iki kez kantlyor, nk nce bu fiilleri tanyorsunuz, sonra da bunlar sinirlendiriyor sizi. Son olarak da, sizi elendiriyorum ben, bu ise, vnmek gibi olmasn ama, sizde belli bir fikir akl bulunduunu gsteriyor, yleyse siz aa yukar... Ama ne nemi var? Meslekler

mezheplerden daha az ilgilendiriyor beni. zin verirseniz, size iki soru soraym, ama yersiz bulmazsanz yant verin bunlara. Varlkl msnz? Biraz m? Gzel. Yoksullarla paylatnz m bunu? Paylamadnz. yleyse siz benim Saduki; dediim kiilerdensiniz. Kutsal Kitabn dediklerini yerine getirmediyseniz, bu size pek bir yarar salamaz derim. Salyor mu? Demek Kutsal Kitab biliyorsunuz? Dorusu, ilgimi ekiyorsunuz benim. Bana gelince... Kendiniz karar verin, bakalm. Boyumla, omuzlarmla ve ou zaman yrtc olduu sylenen u yzmle daha ok bir rugby oyuncusuna benziyorum, deil mi? Ama konumama baklrsa, biraz ince olduumu kabul etmek gerekir. Paltomun tyn salam olan deve herhalde uyuzmu. Buna karlk trnaklarm bakml. Ben de okumu yazm bir insanm, yine de, yalnzca yznze bakarak iimi dkyorum size. Son olarak, iyi tavrlarma ve gzel dilime karn. Zeedijk gemici barlarnn bir gediklisiyim ben. Pekl, meraknz bitsin artk. Benim mesleim ifte yzl, o kadar, tpk yaratl gibi. Sylemitim, cezaevi yargcym ben. Bir tek ey ak benim durumumda, hibir varlm yok. Evet zamannda zengindim, hayr, bakalaryla hibir eyi paylamadm. Neyi kantlar bu? Benim de bir Saduki olduumu... Limandaki canavar ddklerini duyuyor musunuz? Bu gece sis var Zuyder- zee'nin zerinde. Gidiyor musunuz hemen? Sizi alkoymusam balayn beni, zin verirseniz, ben deyeyim hesab. Mex- co-Cty'de evimde saylrsnz, sizi burada arlamaktan son derece mutlu oldum. Yarn kesin olarak burada olacam, her akamki gibi ve davetinizi minnetle kabul edeceim. Yolunuz... Pekl... Limana kadar size elik etmemde saknca var m, bylesi daha kolay olurdu da? Oradan, Yahudi mahallesinin evresini

dolaarak, iek ve gmbrtl mziklerle dolu tramvaylarn getii o gzel caddeleri bulursunuz. Oteliniz bu caddelerden birinde, Damrak'ta. Ltfen, siz nden buyurun. Ben Yahudi mahallesinde, oturuyorum, hani Hitler'ci kardelerimizce meydan haline getirilmeden nceki adyla Yahudi

mahallesinde. Ne temizlik! Yetmi be bin Yahudi srlyor ya da ldrlyor, havasz braklarak yaplan bir temizlik bu. Ben bu uygulamaya, bu yntemli sabra hayranm! nsann karakteri olmad m, bir yntem bulmas gerek. Burada bu yntem harikalar yaratt dorusu, ben de tarihin en byk sularndan birinin ilendii bir yerde oturuyorum. Belki de benim gorili ve onun gvensizliini anlamama yardm eden ey budur. Bylece ben, dayanlmaz bir biimde beni sempatiye gtren bu doa eilimine kar koyabiliyorum. Yeni bir yz grdm zaman, bende biri bir alarm zili alyor. 'Yava olun. Tehlike var!' Sempatinin en gl olduu zamanlar bile, tetikteyim. Biliyor musunuz, bizim kk kyde, bir misilleme eylemi srasnda bir Alman subay ihtiyar bir kadndan, iki olundan rehin olarak kuruna dizilecek birini semesini nazike rica etmiti. Semesini, tasarlayabiliyor musunuz bunu? unu mu? Hayr, unu. Ve onun alp gtrldn grmesini. zerinde durmayalm, ama inann bana baym, her trl srpriz mmkn. Gvensizlii kabul etmeyen saf yrekli bir insan tandm. Baryd, zgrlkyd, tm insanl ve hayvanlar ayn sevgiyle seviyordu. Sekin bir ruh, evet, bu kesin. Avrupa'da, son din savalar srasnda kye ekilmiti. Evinin eiine yle yazmt: 'Nereden gelirseniz gelin, ho geldiniz, buyurun ieri.' Sizce kim yant verir bu gzel davete? Milis askerleri! eri girerler evlerine girer gibi ve barsaklarn deerler adamn. Ah! Balayn bayan! Zaten bir ey anlamad kadn. Nasl da kalabalk, yle deil mi, bu kadar ge bir vakitte ve gnlerdir dinmeyen bu yamura karn! ok kr ki ard raks var, bu karanlklarda tek k. Onun size verdii altns, bakrs duyuyor musunuz? Ben kentin iinde, akamlan, ard raksnn scaklnda yrmeyi seviyorum. Geceler boyunca yryorum, d kuruyorum ya da habire konuuyorum kendi kendime. Evet, bu

akamki gibi, biraz banz iirmekten de korkuyorum, teekkrler, ok naziksiniz. Ama ok sarhoum; azm atm m, tmceler akyor. Bu lke esin veriyor bana zaten. Bu halk seviyorum ben, kaldrmlarda cvl cvl cvldayan, kck evler ve sular arasnda skm, sisler, souk topraklar ve amar gibi duman tten denizle sarmalanm bu halk. Seviyorum, nk ift ynldr o. Burada ve baka yerdedir. Elbette! Kaygan kaldrmda onlarn ar aksak admlarn duyduunuz iin, altn renkli irozlarla ve l yaprak rengindeki mcevherlerle dolu dkknlar arasndan hantal hantal getiklerini grdnz iin, kukusuz onlarn bu akam ortada olduklarn sanyorsunuz. Herkes gibisiniz siz de, bu namuslu insanlar bir kar orta ve satc topluluu olarak

gryorsunuz, paralarn sonsuz yaam anslaryla birlikte hesap eden ve tek cokular, balarnda geni apkalarla bazen anatomi dersleri almak olan kiiler olarak, yle deil mi? Aldanyorsunuz. Onlar yanmzda yrrler, doru, yine de, bakn kafalar nerededir: Krmz ve yeil dkkn tabelalarndan dklen o neon'dan, ard raksndan ve naneden olumu siste. Hollanda bir dtr, baym, gndz daha dumanl, gece daha yaldzl bir altn ve duman ddr ve gece gndz bu d Lohengrin'le dolu dur, tpk, btn lkede denizlerin evresinde, kanallar boyunca durmadan dnp duran gmtlk kuularn andran yksek gidonlu bisikletleri zerinde hlyal hlyal kayp giden kimseler gibi. Onlar, balar bakr rengi bulutlar iinde, d grrler, dne dne giderler, sisin altns ttss iinde uyurgezercesine dua edenler, artk orada deillerdir. Binlerce kilometre teye, uzak Cava adasna doru uup gitmilerdir. Onlar, tm vitrinlerini ssledikleri o yzn buruturan Endonezya tanrlarna dua ederler, o tanrlar ki u anda zerimizde gezmektedirler, grkemli maymunlar gibi, dkkn tabelalarna ve merdiven biimindeki atlara aslmadan nce, Hollanda'nn yalnz satclar Avrupa's olmayp deniz olduunu, Cipango'ya ve insanlarn lgn ve mutlu olarak ldkleri o adalara gtren deniz olduunu bu zlem dolu smrgelilere anmsatmak iin. Ama kapp koyverdim kendimi, savunmaya giritim! Balayn.

Alkanlk, baym, eilim, stelik bu kenti ve nesnelerin zn size anlatmak

istei! nk nesnelerin zndeyiz. Dikkat ettiniz mi, Amsterdam'n ortak merkezli kanallar cehennemin dairelerine benzer? Elbette kt dlerle dolu kentsoylu cehennemi. Dardan geldiiniz zaman, bu daireleri getiiniz lde, yaam ve dolaysyla ondaki sular daha youn, daha karanlk olur. Burada biz son dairedeyiz, ey dairesi... Oo! Biliyorsunuz demek? Hay Allah, sizi snflandrmak daha zorlayor. Ama, neden nesnelerin merkezinin burada olduunu syleyebileceimi anlyorsunuz demek; ktann bir ucunda olsak bile. Duyarl bir insan anlar bu tuhaflklar. yle ya da byle, gazete okuyanlar ve zina edenler daha ileri gidemezler. Onlar, Avrupa'nn her yanndan gelir ve i denizin evresinde, renksiz kumsalda duraklar. Canavar ddklerini dinlerler gemilerin siluetlerini sis iinde bouna ararlar, sonra yeniden kanallar geerler ve yamur altnda geri dnerler. Souktan donmu durumda Mexico-City'ye ard raks istemeye gelirler, her dilde. Ben orada onlar beklerim. Haydi yarna kadar hoa kaln, baym ve sevgili hemerim. Hayr, imdi yolunuzu bulursunuz; bu kprnn yannda brakyorum sizi. Geceleri bir kprden hi gemem ben. Kendi kendime ahdetmiim de ondan. Birinin kendini suya attn varsayn. ki eyden biri, ya onu kurtarmak iin arkasndan suya atlayacaksnz ve souk mevsimde salnz tehlikeye atacaksnz ya da brakacaksnz gitsin, o zaman da suya dalmaktan kanmanz bazen tuhaf krklklar brakacak sizde. yi geceler! Nasl? u vitrinlerin arkasndaki bayanlar m? D, baym, ucuza d! Hindistan'a yolculuk! Bu kiiler baharat kokusu srnrler. eri girersiniz, perdeleri ekerler ve uu balar. Tanrlar plak bedenlerin zerine iner ve adalar, rzgar altnda kabarm palmiyeden bir sala talanm olarak lgnlar gibi saptrlar. Deneyin. Bir cezaevi yargc nedir? Ah! Bu ykyle meraknz uyandrdm. Bunda hibir kt niyetim yoktu, inann. stelik demek istediimi daha ak anlatabilirim. Hatta bir anlamda bu benim grevlerim arasna girer. Ama nce size birtakm olgular aklamam gerek, bunlar ykm daha iyi anlamanza yardm edecek. Birka yl nce, Paris'te avukattm, hem de hayli tannm bir avukat. Elbette gerek adm sylemedim size. Benim bir uzmanlk alanm vard.

Soylu davalar. Dul ve yetimler, derler ya hani, nedendir bilmem, nk kt dullar ve yrtc yetimler vardr. Yine de, kol yenlerimin harekete gemesi iin bir sankta en hafif kurban kokusunu almam yetiyordu. Hem de ne hareket! Bir frtna! Yreim kol yenlerimdeydi sanki. Gerekten, adalet her akam benimle yatyor sanrdnz. Grseydiniz, sesimin tonundaki

uygunlua, cokumda- ki gereklie, savunmalarmdaki inandrcla ve scakla, kendini tutan fkeye hayran olurdunuz, eminim. Beden yaps bakmndan doa beni iyi donatm, soylu davran hi aba gstermeden gelir bana. stelik iki iten duygu destekler beni: Parmakln hakl yannda bulunmann verdii doyum ve genellikle yarglara kar duyduum igdsel kmseme. Bu kmseme belki de o denli igdsel deildi; imdi biliyorum ki, bunun nedenleri vard. Ama, dardan baklnca, daha ok bir tutkuya benziyordu. uras yadsnamaz ki, hi deilse imdilik, yarglara gerek var, yle deil mi? Yine de, bir insann bu artc grevi uygulamak iin ortaya kmasn anlayamyordum. Kabul ediyordum bunu, nk gryordum, ama hani ekirgeleri kabul ettiim gibi biraz. u farkla ki, bu yaratklarn ortal kaplamas bana bir kuru bile kazan

getirmemitir, oysa kmsediim kimselerle diyaloga girerek hayatm kazanyordum. Ama ite, hakl yandaydm, bu da vicdanmn rahat olmasna yetiyordu. Doruluk duygusu, hakl olmann verdii doyum, kendini deerlendirmenin sevinci, baym, bizi ayakta tutan ya da ilerleten gl zembereklerdir. Tersine, insanlar bundan yoksun ederseniz, onlar az kpren kpeklere evirirsiniz. Nice sular ilenmitir, yalnzca bunlar ileyenler kusurlu olmaya dayanamadklar iin! Vaktiyle bir sanayici tanmtm, mkemmel, herkese sevilen bir kars vard, ama adam yine de aldatyordu karsn. Bu adam, haksz olduu iin, bir erdem berat alamad ya da bu berata layk olamad iin, szcn tam anlamyla kuduruyordu. Kars mkemmel davrandka, o bsbtn kuduruyordu. Sonunda hakszl kendisi iin dayanlmaz bir hal ald. O zaman ne yapt dersiniz? Onu aldatmaktan vaz m geti? Hayr. ldrd onu. te byle balad ilikim onunla.

mrenilecek bir durumdaydm hani. Yalnzca sulular kampna gemek tehlikesiyle karlayor deildim (zellikle, bekr olduum iin karm ldrme ansna sahip deildim), ayn zamanda onlarn savunmasn da zerime alyordum, yalnz u koulla ki, kimilerinin iyi birer vahi oluu gibi, onlar da iyi birer cani olsunlar. Bu savunmay yrt tarzm bile bana byk doyumlar salyordu. Meslek hayatmda gerekten kusursuzdum. Hibir zaman rvet almadm, bunu sylemeye gerek yok, ama hi kimse iin araclkta bulunmaya da tenezzl etmedim. in daha da az rastlanr yan, ben, kendisine yaranmak iin hibir gazeteciye, dostluundan yararlanaym diye hibir devlet grevlisine dalkavukluk etmeye

kalkmadm. ki- kez Lgion d'honneur niann alma ansna erdim, ama bunu, benim iin gerek bir dl olan sessiz bir onurla reddettim. Son olarak, yoksullardan hibir zaman para almadm, bunu da herkese ilan etmedim Btn bunlarla vndn sanmayn, aziz baym. Deerim sfrd: Toplumumuzda tutku yerine geen agzllk her zaman

gldrmtr beni. Benim amacm daha yksekti; bu deyimin benim iin yerinde olduunu greceksiniz. Ama daha imdiden, doyumumun ne olduuna karar verebilirsiniz. Kendi doamn keyfini sryordum ben, hepimiz de biliriz ki, mutluluk buradadr, her ne kadar, kendimizi yattrmak iin, bu zevkleri bazen bencillik ad altnda mahkm etme numaras yapsak da. Hi deilse, yaratlmn bu yannn keyfini sryordum, bu yanm dul ve yetime o denli uygun biimde tepkide bulunuyordu ki, byle yapa yapa, tm yaamma egemen oluyordu sonunda. rnein, krlerin sokaklarda kardan karya gemesine yardm etmeyi ok seviyordum. Daha uzaklardan, bir bastonun bir kaldrmn kesinde duraksadn grr grmez atlyordum, bazen yardmsever bir elin uzanmasndan bir saniye nce kr bakalarnn yardmna gerek brakmadan yakalyordum ve onu, geli gidiin engelleri arasndan, yumuak ve emin bir elle kavrayarak kaldrmn sakin limanna gtryordum, orada karlkl bir heyecan iinde ayrlyorduk birbirimizden. Ayn ekilde, sokakta yol soranlara bilgi vermeyi, ate sunmay, ar ykl arabalara omuz vermeyi, yolda kalm otomobili itmeyi, dinsel kurtuluunun satt

gazeteyi ya da Montparnasse Mezarlndan alp almadn bilmesem de, ihtiyar satcnn satt iekleri satn almay her zaman sevmiimdir. Ayrca, ah! Bunu sylemek daha g, sadaka

vermeyi de seviyordum. Dostlarmdan koyu bir Hristiyan, bir dilencinin evine yaklatn grnce ilk kapld duygunun naho olduunu kabul ediyordu. Ben- deyse daha kts oluyordu: ok seviniyordum. Geelim bunu. Daha ok, nezaketimden sz edelim. Bu nezaket nlyd, ama tartma gtrmezdi yifie de. Terbiyeii olmak gerekten de bana byk sevinler veriyordu. Baz sabahlar otobste ya da metroda yerimi, grnrde kime layksa ona brakmak, yal bir kadnn drd bir eyi yerden alp iyi bildiim bir glmsemeyle ona vermek ya da salt benden daha acelesi olan bir kimseye, tuttuum taksiyi brakmak ansna erersem, gnm bu yzden aydnlanyordu. Dahas, sylemem gerek ki, kamu ulam aralarnn grevde olduu gnlerde, otobs duraklarnda, evlerine gidemeyen baz mutsuz hemerilerimi arabama alma frsatn bulunca seviniyordum. Sonra, tiyatroda bir iftin bir araya gelmesine olanak salamak iin koltuumu onlara brakmak, yolculukta bir gen kzn yetiemedii bir fileye valizlerini yerletirmek bakalarndan daha sk yaptm yiitliklerdi, nk bunlar yapma frsatlarn daha dikkatle kolluyordum ve daha tatl zevkler alyordum bu davranlardan. Cmert de saylyordum, gerekten de yleydim. Kendimden ok vermiimdir, herkesin nnde ve zel yaammda. Ama bir eyadan ya da bir miktar paradan yoksun kalmam gerektiinde ac duymak bir yana, bundan her zaman zevk alyordum, bu zevklerin en k bir eit hzn deildi, bazen bende, bu zverilerin ksrln ve bunlar izleyecek olas nankrl dnnce doan bir hzn. Hatta vermekten ylesine zevk alyordum ki, buna mecbur olmaktan nefret ediyordum. Para ilerinde titizlik beni ykyordu ve buna honutsuzlukla raz oluyordum. Cmertliklerimin efendisi olmam gerekiyordu.

Bunlar birer ayrnt, ama yaammda, zellikle de mesleimde tattm srekli hazlar size anlatacak ayrntlar. rnein, adliyenin koridorlarnda srf adalet ya da acma duygusuyla, yani bedava savunduunuz bir sann karsnn sizi durdurmas, bu kadnn onlar iin yaptnz dnyada hibir eyin deyemeyeceini mrldanmas, ona yant olarak bunun ok doal olduunu, herkesin bunu yapabileceini sylemeniz, hatta ona nndeki kt gnleri gslemek iin bir yardm nermeniz, sonra da, kadnn iini boaltmasn ksa kesmek ve bunu tam dozunda brakmak iin zavall kadnn elini pmeniz ve ii orada kesmeniz, inann bana aziz baym, hrsl baya insanlardan daha yksee kmanz ve erdemin artk yalnzca kendisiyle beslendii o en yce noktaya ulamanz demektir. Bu yksek noktalarda duralm. imdi anlyorsu- nuzdur daha yceyi amalamaktan sz ederken ne demek istediimi. O yce noktalardan sz ediyordum, yaayabileceim biricik noktalardan. Evet, kendimi yksek konumlardan baka yerde hibir zaman rahat hisset- memiimdir. Yaamn ayrntlarna kadar, stte olma gereksinimindeydim. Otobs metroya, st ak faytonlar taksilere, taraalar ara katlara yeliyordum. Sizi, banz gkyzne dikmeye zorlayan spor uaklarnn merakls olduum gibi, gemilerde de k gvertelerinin ebedi gezginini simgeliyordum. Dada, kapal vadilerden kap boazlara, yaylalara gidiyordum; en azndan, ovay andran dzlklerin adamydm. Kader tornaclk ya da kiremitilik gibi bir el sanat semek zorunda braksayd beni, sakin olun, damlan seerdim ve ba dnmesiyle dostluk kurardm. Yk ambarlar, gemi ambarlar, mahzenler, maaralar, ukurlar tylerimi rpertiyordu. Dahas, gazetelerin ilk sayfasn kaplamak kstahln gsteren ve baarlar beni irendiren maara bilginlerine ayr bir kin duyuyordum. Kayalk bir dar geitte (bu bilinsizlerin dedii gibi bu sifonda) balar skp kalmak pahasna yerin sekiz yz metre altna ulamaya almak sapk ya da beyni sarslm kiilerin marifeti gibi grnyordu bana. Bunun altnda su vard. Gzn hl grd, kla ykanan bir denizden be yz ya da alt yz metre ykseklikteki doal bir dzlk ise, en rahat soluk aldm yerdi, hele insan denen o karncalarn stnde yalnz banaysam. Vaazlarn, dinsel

sylevlerin, alev mucizelerinin ulalabilecek yksekliklerde gemesini kolayca anlyordum. Bence mahzenlerde ya da cezaevi hcrelerinde dnmyordu insan (meer ki bunlar gr alan geni bir kulede bulunsun); buralarda insan kfleniyordu. Ve ben, tarikata girdikten sonra, hcresi bekledii gibi geni bir grnm yerine bir duvara bakt iin papazlktan vazgeen o adam anlyordum. Bense kflenmiyordum, inann buna. Gnn her saatinde, kendi bama ve bakalaryla birlikte tepeye trmanyordum, orada herkesin grecei ateler yakyordum ve sevinli bir selam ykseliyordu bana doru. te bylece, hi deilse, yaamdan ve kendi yetkinliimden zevk duyuyordum. ok kr ki mesleim, doruklara olan bu eilimimi doyuruyordu. Bu meslek insan kardelerime kar olan her trl krgnlm gideriyor, kendilerine hibir ey borlu olmadan onlar kendime borlu brakyordum. Bu, benim de srasnda yargladm yargcn, minnete zorladm sann zerine karyordu beni. yi lp tartn bunu, aziz baym: Ceza grmeden yayordum. Hibir yarglamaya uramyordum, mahkeme nnde deil, yukarda bir yerlerde bulunuyordum, tpk eylemi yceltmek ve ona anlamn vermek iin bir arala zaman zaman sahneye indirilen o tanrlar gibi. Ksacas, stte yaamak, kalabaln insan grmesi ve selamlamasnn tek biimi olarak kalyor yine. Benim iyi yrekli sulularmdan bazlar da, zaten, adam ldrrken ayn duyguya kaplmlard. Onlarn iinde bulunduklar ac durumda, gazeteleri okumak onlara bir eit mutsuz ferahlama getiriyordu kukusuz. Birok insan gibi onlar da, adlarnn karanlkta kalmasna dayanamyorlard artk ve bu sabrszlk onlar naho arlklara gtrebiliyordu ksmen. Un kazanmak iin insann kapcsn ldrmesi yeter. Ne yazk ki, geici bir n sz konusudur burada, nk baklanmaya layk ve baklanan o kadar kapc var ki! Su hep sahnenin nnde ileniyor, ama sulu orada ancak ksa bir sre iin yer alp hemen bakasna terk ediyor yerini. Bu ksa zaferler de eninde sonunda ok pahal deniyor. Tersine, bizim o zavall n arayclarmz savunmak ise gerekten tannmak demek oluyordu, ayn

zamanda ve ayn yerlerde, ama daha ekonomik yollarla. Bu da beni, onlarn en az bedel demeleri iin deerli abalar harcamaya zendiriyordu: Onlar dedikleri bedeli biraz da benim yerime dyorlard. Buna karlk, ortaya serdiim fke, yetenek, heyecansa onlara kar her trl borcumu ortadan kaldryordu. Yarglar ceza veriyor, sanklar bunun kefaretini dyor, bense her trl devden zgr, yargdan da, yaptrmdan da bak olarak bir cennet iinde serbeste egemenlik sryordum. Gerekten de cennet bu deil miydi, aziz baym; Dorudan kavrayarak yaamak? Benim yaamm byle oldu ite. Hibir zaman yaamay renme gereksinimi duymadm. Bu konuda daha doduum zaman her eyi biliyordum. Baz kimseler vardr, sorunlar insanlardan korunmak ya da en azndan onlarla anlamaktr. Benim iin anlama yaplmt. Gerektii zaman teklifsiz, zorunlu olunca suskun, hem laubali, hem ciddi bir kimse olarak rahat ilikiler iindeydim. Bu yzden de nm fazlayd ve yeryznde baarlarm sayszd. Elim yzm dzgnd, ayn zamanda hem yorulmaz bir dans, hem bilgisini satmayan bir derin bilgin olarak gsteriyordum kendimi, ayn zamanda hem kadnlar, hem adaleti sevmeyi baaryordum, ki pek kolay bir i deildir bu, sporla ve gzel sanatlarla urayordum; neyse, ksa keseyim de gznze girmeye altmdan kukulanmayasnz. Ama bir insan dnn ltfen, olgun yata, sal mkemmel, ok yetenekli, hem beden, hem zek

almalarnda becerikli, ne yoksul, ne zengin, iyi uyuyan, kendisinden son derece memnun, ama bunu ancak sevimli bir insancllkla gsteren bir adam. O zaman, tam bir alakgnlllkle, baarl bir hayattan sz edebileceimi kabul edersiniz. Evet, benden daha doal az kimse bulunur. Yaamla uyumam eksiksizdi, yaama ilikin hibir alay, hibir bykl ve hibir klelii reddetmeden, yukardan aaya yaama katlyordum. Hele, onca insan artan ya da akta ya da yalnzlkta yldran ten, madde, ksacas fizik, kleletirmeden eit sevinler salyordu bana. Bir bedeni olmak iin yaratlmtm ben. te bendeki bu uyum buradan geliyor, insanlarn hissettii ve bazen bana, yaamalarna yardm ettiini itiraf ettikleri bu

rahat egemenlik. Bu yzden arkadalm aryorlard. rnein, bana daha nce rastladklar duygusuna kaplyorlard sk sk. Yaam, yaamn varlklar ve balar ayama geliyordu; bu armaanlar iyilik ykl bir vnle kabul ediyordum. Dorusu, bunca tamlk ve sadelie sahip bir insan olarak kendimi biraz insanst nitelikte gryordum. Namuslu, ama silik bir ailenin ocuuydum (babam subayd), ama yine de baz sabahlar, itiraf ederim ki, kendimi kral ocuu ya da Musa'nn yanar als gibi hissediyordum. Sz konusu olan, altn izin bunun, herkesten daha zeki olmak inanc iinde yaamaktan baka bir eydi. Kald ki bu inan, onca ahmak tarafndan paylald iin herhangi bir sonu dourmuyor. Hayr, eksiksiz insan ola ola, itiraf etmekten ekmiyorum bunu, kendimi bir ey iin biilmi kaftan olarak hissediyordum. Bu uzun ve srekli baar iin seilmi kii olarak. Bu da, eninde sonunda benim alakgnlllmn bir sonucuydu. Bu baary yalnzca kendi yeteneklerime yklemekten

kanyordum ve bunca farkl, bunca u niteliklerin tek bir kiide toplanmasnn yalnzca rastlant sonucu olduuna inanamyordum. te bu yzden kendimi herhangi bir yce kararla bu mutlu yaama layk klnm hissediyordum. yle ya da byle. Dinsiz olduumu sylersem, bu kanda olaanst neyin bulunduunu daha da iyi anlayacaksnz. Olaan ya da olaanst, bu kan beni uzun zaman gndelik yaamn stne kard ve yllarca, szcn gerek anlamyla, havalarda yzdm, bu yllarma da dorusu yrekten yanyorum hl. u akama kadar yzdm havalarda... Ama sylemeyeceim bunu, baka bir konu bu, unutulmas gereken. Hem, abartyorum belki. uras gerek ki her eyde rahattm, ama hibir eyden de honut deildim. Her haz bir baka hazz aratyordu bana. Elentiden elentiye kouyordum. Gecelerce dans ettiim oluyordu, varlklarn ve yaamn gittike delisi olarak. Kimi zaman, dansn, hafif alkoln,

kprmn, herkesi hoyrata brakmn beni hem yorgun, hem doygun bir coku iine att o gecelerde ge vakit, yorgunluun son noktasnda ve bir saniyelik bir zaman iinde, varlklarn ve dnyann gizemini sonunda anladm duygusuna kaplyordum. Ama ertesi gn yorgunluk yok oluyor, onunla birlikte gizem de uup gidiyordu; yeniden atlyordum ortaya.

Bylece koup duruyordum, her zaman dolu, ama hibir zaman doymam biimde, nerede duracam bilmeden, ta ki mziin durduu, klarn snd gne, daha dorusu geceye kadar. Mutlu olduum elentiyse... Ama, dostumuz maymuna seslenmeme izin verin. Kendisine teekkr etmek iin banz sallayn, hele hele, benimle iin, yaknlnza ihtiyacm var. Bu sylediklerim, gryorum ki, artyor sizi. Hi birdenbire yaknlk, yardm, dostluk ihtiyac duyduunuz olmad m? Evet, elbette. Ben yaknlkla yetinmesini rendim. Yaknlk kolayca bulunur, hem de hibir balantya sokmaz insan. konumadaki 'Size yaknlk duyduma inann,' sz hemen 'imdi de baka eylerle uraalm,' sznden nce gelir. Bu, babakanlara zg bir duygudur; felaketlerden sonra ucuza elde edilir. Dostluk ise daha sadedir. Uzun srelidir ve elde edilmesi zordur, ama bir kez de elde edildi mi, artk ondan kurtulu yoktur, gereini yerine getirmek gerekir. Hele hele hi sanmayn ki, dostlarnz her akam size telefon edip dostluk gerei o akam intihara m karar verdiniz ya da dpedz arkadaa m ihtiyacnz var, dar kacak durumda msnz diye soracaklar. Hayr, eer telefon ederlerse, bu, sakin olun, yalnz olmadnz ve yaamn gzel olduu bir akam vakti olacaktr. ntihara ise daha ok onlar iteceklerdir sizi, onlara gre, kendinize kar deviniz gerei. Dostlarmzn bizi ok yceltmesinden Tanr korusun bizi, aziz baym. Grevi bizi sevmek olanlara, yani yaknlarmza, mttefiklerimize (ne deyim!) gelince, baka bir derttir bu. Gerekli szc syler onlar, ama bu, daha ok, ilerine gelen bir szcktr; tfek atar gibi telefon ederler. Ve de vururlar. Ah! Bazaine'ler!1 Nasl? Hangi akam? Geleceim o konuya, sabrl olun. Bir bakma, bu dostlar ve mttefikler hikayesiyle konunun iindeyim zaten. Bakn, dostu hapse atlan bir
1

1811-1888 yllan arasnda yaam Fransz Mareali. eitli entrikalara

karm, lme mahkm edilmi, bu eza 20 yl hapse evrilmi, hapisten kam ve spanya'da lmtr. (Y ay.)

adamdan sz ettiler bana, adam her aksam evinde yerde yatyormu, sevdii kiiden esirgenen bir rahatlktan yararlanmamak iin. Kim, aziz baym, kim yatar yerde bizim iin? Ben yatabilirim mi diye soruyorsunuz? Dinleyin, yatabilmek isterdim, yatarm da. Evet, hepimiz yatabileceiz bir gn, bu da kurtulu olacak. Ama kolay deil bu, nk dostluk dikkatsizdir ya da en azndan gszdr, istediini yapamaz. Belki de yeterince istemez mi bunu? Belki de yaam yeterince sevmiyor muyuz? Duygularmz yalnz lmn uyandrdna dikkat ettiniz mi? Bizden yeni ayrlm dostlarmz ne kadar severiz, deil mi? Azlar toprakla dolup hi konumaz olmu hocalarmza ne kadar hayranzdr! Sayg o zaman ok doal olarak gelir, belki de tm yaamlar boyunca bizden bekledikleri o sayg. Ama biliyor musunuz niin llere kar hep daha drst ve daha cmertizdir? Nedeni basittir! Onlara kar bir ykmllmz yoktur. zgr brakr bizi onlar, zamanmz rahata kullanabiliriz, saygy bo zamanlarmzda kokteylle sevimli bir metres arasna koyabiliriz. Bizi bir eye ykml klarlarsa, bellee ykml klar onlar, bizimse belleimiz zayftr. Dostlarmzda sevdiimiz, taze ldr, acl l, heyecanmz, eninde sonunda kendimiz! ou zaman kendisinden katm byle bir dostum vard. Biraz canm skyordu, stelik ahlaklyd. Ama can ekiirken beni buldu yeniden, telalanmayn. Her gn ziyaretine gittim. Benden honut olarak, ellerimi skarak ld. Sk sk peime den ve emeline ulaamayan bir kadn gen yata lverdi. Yreime yle bir oturdu ki! stelik kendini ldrmt kadn! Tanrm, ne tatl tela! Telefon alar, yrek taar, cmleler ksa kesilir, ama rtl anlamlarla ykldr, ac bastrlr ve hatta, evet, biraz da kendini sular insan! nsan byledir, aziz baym, iki yz vardr onun: Kendini sevmeden sevemez. Gzleyin komularnz, ansnza bir lm olursa binanzda. Onlar kendi kk yaamlar iinde uyurken, rnein kapc lr. Hemen uyanrlar, koturmaya balarlar, bilgi alrlar, acnrlar. Taptaze bir l, gsteri balar sonunda. Onlarn trajediye gereksinimleri vardr, neylersiniz, onlarn kk aknlklardr bu, aperitifleridir. stelik, size kapcdan sz etmem bir rastlant m dersiniz? Benim bir kapcm vard, gerekten irkin, ktlk

timsali, anlamsz ve ii hn dolu bir canavard, bir Fransisken rahibini bile r- ktrd. Artk onunla konumuyordum bile, ama, srf varlyla benim her zaman huzurumu karyordu. ld, cenazesine gittim. Nedenini syler misiniz bana? lm treninden nceki iki gn ok ilgin geti. Kapcnn kars hastalanm, tek gz evde yatyordu, onun yannda da sehpalara uzatlm tabut duruyordu. Kiraclar mektuplarn kendileri almak zorundaydlar. Kapy ayorlar, 'Gnaydn madam,' diyorlar, kadndan, eliyle gsterdii lnn vgsn dinliyorlar ve mektuplarn alp gidiyorlard. Bunun ho hibir yan yok, deil mi? Yine de tm bina sakinleri fenol kokan odaya uradlar. Kiraclar bu i iin hizmetilerini de gndermiyorlar, frsattan yararlanmak iin kendileri geliyorlard. Hizmetiler de geliyordu, ama gizlice. lnn gmlecei gn, tabut byk olduu iin odann kapsndan gemiyordu. Kapc kadn, hem hayran, hem zntl bir aknlkla 'Ah sevgilim, ne kadar da iri yaplydn!' diyordu. 'Kayglanmayn, madam, ayakta geiririz!' diye yant veriyordu cenaze grevlisi. | Ayakta geirdiler ly, sonra da yatrdlar. Ve yalnz '{ ben (anladma gre her akam ikisini rahmetliyle birlikte ien eski bir meyhaneci yamayla birlikte) mezarla kadar gidip lks beni artan bir tabuta iekler serptim. Daha sonra, kapc kadn ziyaret ettim, kadn bir trajedi havasnda teekkrlerini sundu bana. Btn bunlara sebep neydi, syler misiniz? Olsa olsa aperitif. Bunun gibi, barodan yal, 'ibirliki' bir alma arkadam gmdm. Her zaman elini sktm, hayli kmsenen bir yarg yardmcs. altm yerde herkesin elini skardm zaten, hem de iki kez. Bu dosta alakgnlllk, herkesin, ilerlemem iin gerekli olan sempatisini

kazandryordu bana, hem de ok ucuza. Bizim o yarg yardmcmzn gmlmesi iin baro bakan hi rahatn bozmamt. Bense bozmutum, hem de bir yolculua kmak zereyken, bu da dikkati ekti. yice biliyordum ki, benim orada cenazede bulunuum dikkatleri ekecek ve lehime yorumlanacakt. Anlyorsunuz ya, o gn yaan kar bile durduramad beni.

Nasl? O konuya geliyorum, hi korkmayn, zaten o konudaym. Ama nce una dikkatinizi ekmeme izin verin, heyecannn tadn daha iyi karmak iin tabutun ha, gzel meesi ve gm kulplar iin byk masraflara giren bizim kapc kadn, bundan bir ay sonra gzel sesli, giyim budalas bir herifle nikhsz yaamaya balad. Adam kadn dvyordu, korkun lklar geliyordu ieriden, hemen arkasndan da adam pencereyi ap sevdii romans sylyordu: 'Kadnlar, ne gzelsiniz!' 'Ne de olsa!' diyordu komular. Ne de olsa ne, sorarm size? Evet, grn bu baritonun aleyhineydi, kapc kadnn da. Ama sevimediklerini syleyemezsiniz. Kadnn kocasn sevmediini de syleyemezsiniz. Kald ki, giyim budalas herif, sesi ve kollar yorulup da ortadan yok olunca, bizim sadk kadn leni yeniden lvmeye balad! Oysa ben ylelerini biliyorum ki, grn kendilerinden yana, ama gerekte hi de vefal ve iten deiller. Bir adam tandm, kafasz bir kadna yaamnn yirmi yln verdi, her eyi feda etti ona, dostlarn, emeini, drstln bile, ama bir akam, kadn hi sevmemi olduunu anlad. Can sklyordu,i hepsi bu, insanlarn ou gibi can sklyordu. Bylece karmaa ve dram dolu bir yaam yaratmt kendine. Bir olayn olmas gerek, insan balantlarndan ounun ' aklamas ite bu. Bir olayn olmas gerek, hatta aksz bir kleliin, hatta savan ya da lmn bile. O halde yaasn l gmme trenleri! Benimse, hi deilse byle bir zrm yoktu. Canm , sklmyordu, nk sultanlar gibi yayordum. Size s zn ettiim akam, diyebilirim ki, her zamankinden , daha az sklyordum. Hayr, gerekten, bir olayn olmasn istemiyordum. Ama yine de... imdi bakn, aziz baym, gzel bir sonbahar akamyd, kentin zerinde lkln, Seine'in zerinde nemliliini hl srdren ama bir akam. Gece yaklayordu, gkyz batda hl aydnlkt, sokak lambalar fersizce parlyordu. Sol kydaki

kararyordu,

rhtmlardan Arts Kprsne doru kyordum. Sahaflarn kapal tezghlan arasndan rman parlad grlyordu. Rhtmlarda kalabalk yoktu: Paris yemee oturmutu bile. Hl yaz anmsatan sararm ve toz ykl yapraklara basyordum. Gkyz, iki sokak lambas arasnda grnp kaybolan yldzlarla doluyordu yava yava. Geri gelen sessizliin, akamn

yumuaklnn, bo Paris'in tadn karyordum. Memnundum hayatmdan. Gndzm iyi gemiti: Rastladm bir kr, umduum ceza indirimi, mterimin scak el sk, birka cmert davran ve le sonu; baz dostlar nnde, ynetici snfmzn ta yreklilii ile sekinlerimizin ikiyzll konusunda ayakst parlak bir konuma. Bu saatte tenha olan Arts Kprsne km, artk inmi olan gecede belli belirsiz grnen rmaa bakyordum. Vert-Galant karsnda, ayaklarmn altndayd ada. iimde, yreimde geni bir gllk ve nasl anlataym, bir yetkinlik duygusunun ykseldiini duyuyordum. Doruldum ve bir sigara yakmaya davrandm, honutluk sigarasn. Tam o anda arkamda bir kahkaha iittim. arp geri dndm birden: Kimse yoktu. Korkulua kadar gittim. Ne bir mavna, ne bir kayk vard. Adadan yana dndm ve arkamda yeniden gl iittim, biraz uzakta, sanki rmaktan aa doru iniyormu gibi. Hi kmldamadan duruyordum. Gl hafifliyordu, ama hl arkamda belirgin biimde iitiyordum, olsa olsa sulardan gelebilecek bu gl. Ayn anda kalbimin hzl hzl attn duyuyordum, iyi anlayn beni, bu gln gizemli hibir yan yoktu; her eyi yerli yerine oturtan iyi bir glt bu, doal, hemen hemen dosta. Kald ki, az sonra bir ey iitmez oldum. Rhtmlar seyrettim, Dauphine Caddesine yneldim, hi ihtiyacm olmad halde birka paket sigara satn aldm. Sersemlemitim, rahat soluk alamyordum. O akam bir dostuma telefon ettim, ama evinde yoktu. Dar kp kmamaya karar veremiyordum, tam o anda penceremin altnda gller duydum. Pencereyi ap baktm. Kaldrmda birka gen en akrak birbirlerine veda ediyorlard. Omuzlarm silkerek pencereyi kapattm, incelenecek bir dosyam vard zaten. Banyo odasna gidip bir bardak su itim. Grntm aynada glmsyordu bana, ama glmseyiim bana iftelemi gibi geldi... Nasl? Balayn, baka ey dnyordum. Yarn sizi grrm herhalde. Evet, yarn. Yok yok, kalamam imdi. stelik, urada grdnz esmer ay ile bir grmem var. Kukusuz, polisin alaka ve ahlakszca aalad namuslu bir adam. Bir katil surat m buluyorsunuz onda? Emin olun ki, iine uygun bir surat bu. Ev de soyuyor o, ayrca una aacaksnz

ki, bu maara adam tablo kaaklnda uzmanlamtr. Hollanda'da herkes resim ve lale uzmandr. Bu adam, o alakgnll halleriyle, en nl tablo soyguncusudur. Hangi soygun mu? Size sylerim belki. Bilgime amayn. Cezaevi yargc olsam da, burada bir Ingres kemanm var. Bu namuslu insanlarn hukuk danmanym ben. lkenin yasalarn inceledim ve diploma istenmeyen bu mahallede bir mteri kitlesi kazandm. Kolay deildi bu, ama gven telkin ediyorum, yle deil mi? Gzel, iten bir glm var, el skm enerjik, bunlar birer koz. Hem sonra birka zor davay yoluna koydum. nce kar gdsyle, sonra inanarak. Eer pezevenkler ve hrszlar her zaman ve her yerde mahkm olsalard, masum insanlar tmyle ve hep masum sanacaklard kendilerini, aziz baym. Ve bana gre -tamam, tamam, geliyorum! ite asl bundan kanmak gerekir. Yoksa, gln bir durum kard ortaya, Gerekten, aziz hemerim, meraknzdan dolay size minnet borluyum. Yine de, hikyemin hibir olaanst yan yok. Madem konunun zerinde duruyorsunuz, bilin ki, birka gn boyunca bu gl dndm biraz, sonra unuttum. Uzaktan uzaa, iimde bir yerde onu iitiyorum gibi geliyordu bana. Ama ou zaman, bir aba harcamadan baka ey dnyordum. Yine de unu kabul etmeliyim ki, bir daha Paris rhtmlarna ayak basmadm. Arabayla ya da otobsle oralardan getiimde iimde bir eit sessizlik oluyordu. Sanrm, bir ey bekliyordum. Ama Seine'i geiyordum, hibir ey olmuyordu, rahat bir soluk alyordum. O gnlerde salmda da bozukluklar oldu. Belirli bir ey, bir knt falan deil, bir eit, keyfimi yeniden bulamama sknts. Hekimlere gittim, bana kuvvet ilalan verdiler. Dzeliyordum, sonra yine bozuluyordum. Yaam benim iin gittike daha zorlayordu; beden keyifsiz oldu mu, yrek de lgnleir. Bana yle geliyordu ki, hi renmemi olduum, ama yine de ok iyi bildiim bir eyi, yani yaamay unutuyordum. Evet, sanyorum ki, her ey o zaman balad. Ama bu akam da kendimi formda hissetmiyorum. Dahas, tmcelerimi kurmakta zorluk ekiyorum. Bana yle geliyor ki daha kt konuuyorum,

sylemim de o kadar salam deil. Havadan, kukusuz. yi soluk alamyor insan, hava o kadar ar ki gs sktryor. Bir saknca var m, aziz hemerim, kentte biraz dolamak iin dar kmamzda? Teekkrler. Akamlar kanallar ne kadar da gzel! Ben, kflenmi sularn soluunu, kanalda uzun sre kalan l yapraklarn kokusunu ve iek ykl mavnalardan ykselen lmcl kokuyu seviyorum. Hayr, hayr, bu zevkin hastalkl bir yan yok, inann bana. Tersine bende bu, bilinli bir karar. Gerek u ki, bu kanallar hayranlkla seyretmeye alyorum ben. Dnyada en ok sevdiim yer klar iinde yzen Sicilya'dr, hele Etna'nn tepesinden baklnca, aday ve denizi ayaklar altnda grrseniz. Cava'y da severim, ama alize mevsiminde. Evet, genliimde gittim oraya. Genel olarak btn adalar seviyorum ben. Oralarda egemenlik srmek daha kolay. Ho ev, deil mi? urada grdnz iki kafa, zenci klelerin. Bir belirti bu. Ev bir kle tccarnnd. Ah! O zamanlar oyunlar gizli oynanmyordu! insanlar yrekliydi, yle diyorlard: 'te, evim barkm var, kaak kle ticareti yapyorum, kara et satyorum.' Bugn, iinin bu olduunu aka syleyen birini dnebiliyor musunuz? Ne rezillik! Parisli meslektalarmn konumalarn duyuyorum buradan. Konu zerinde dn vermez tavrda olduklar iin, onlar iki ya da , hatta daha fazla bildiri yaymlamaktan ekinmeyeceklerdir. yice dnnce, ben de katlrdm onlarn imzalarna. Klelik mi, hayr, biz ona karyz! Kendi evinde ya da fabrikalarda klelie yer vermek zorunda kalmak, eylerin znde vardr, ama bununla vnmek, ite bu olmaz. nsann egemen olmaktan ya da hizmet grmekten vazgeemeyeceini biliyorum. Her insann temiz hava gibi, klelere gereksinimi vardr. Kumanda etmek soluk almak demektir, bu kandasnz, deil mi? En nasipsizler bile soluk almay baarr. Toplumsal merdivenin en altnda bulunan kimsenin bile bir ei ya da ocuu vardr. Bekrsa bir kpei vardr. Ksacas asl olan, kardakinin yant verme hakk olmakszn insann kzabilmesidir. 'Babaya yant verilmez' formln bilirsiniz, deil mi? Bir anlamda bu forml tuhaftr. Sevilen kiiye deil de kime yant verilir bu dnyada? Bir baka anlamda da inandrcdr bu. Birinin son sz sylemesi

gerekir. Yoksa, her nedene kar bir baka neden ileri srlebilir: O zaman sonu gelmez bu iin. G ise, tersine, her eyi keser atar. Epey zaman harcadk bunu anlamak iin, ama sonunda anladk. rnein, dikkatinizi ekmitir, bizim o ihtiyar Avrupa'mz artk iyi yolda felsefe yapyor, insanlarn bn kafal olduu zamanlardaki gibi 'Ben byle dnyorum. Sizin itirazlarnz nelerdir?' demiyoruz artk. Aklmz bamza geldi. Diyalog yerine bildiriyi koyduk. 'Doru olan budur!' diyoruz, 'Bu doruyu

tartabilirsiniz dilerseniz, bu bizi ilgilendirmez. Ama birka yl iinde polis gelip hakl olduumuzu size gsterecektir.' Ah! Sevgili dnya! imdi her ey ak. Birbirimizi tanyoruz, neye gcmzn yettiini biliyoruz. Bakn, konuyu deilse bile rnei

deitirirsek, ben hizmetime glmseyerek koulmasn istemiimdir hep. Hizmeti, kederli bir havada olunca gnlerimi zehirliyordu. Geri neeli olmama hakkna sahipti. Ama kendi kendime; onun hizmetini alayarak deil de glerek grmesinin kendisi iin daha iyi olacan sylyordum. Gerekte, benim iin daha iyiydi bylesi. Yine de, benim dn tarzm, pek o kadar parlak olmasa da, tmyle ahmaka deildi. Ayn ekilde, in lokantalarnda yemek yemekten hep kamyordum. Niin? nk Asyallarn sustuklarnda ve beyaz adamlarn nnde, ou zaman kmseyici bir havalar vardr. Tabii, bu havay hizmet ederken de srdrrler! O zaman insan nndeki pili ten nasl tat olabilir, hele hele onlara bakarken hakl olduunu nasl dnebilir? Aramzda kalsn, u halde klelik, hem de glmseyen klelik kanlmaz bir eydir. Ama bunu kabul etmek zorunda deiliz. Kleler edinmekten kendini alkoyamayan kimsenin onlara zgr insan demesi daha iyi olmaz m? nce ilke olarak, sonra da onlar umutsuzlua drmemek iin. Bu dn onlara borluyuz, yle deil mi? Bu ekilde onlar glmsemeye devam ederler, biz de vicdan rahatlmz koruruz. Yoksa kendimizden vazgemek zorunda kalrdk, acdan lgn, dahas alakgnll hale gelirdik, her ey mmkn. Bakn dkkn tabelas da yok, bu tabela ise rezalet. Kald ki, herkes masaya oturup gerek iini, kimliini aklasayd, ne halt

edeceimizi bilemezdik! yle kartvizitler dnn: Dupont, dlek filozof ya da Hristiyan mlk sahibi ya da zina eden insansever, istediinizi seebilirsiniz. Ama bir cehennem olurdu bu! Evet, cehennem byle olmal: Tabelal caddeler ve dncesini anlatma olanakszl. nsan, kesin olarak snflandrlmtr. Siz rnein, aziz hemerim, tabelanzn ne olacan dnn biraz. Susuyor musunuz? Peki, daha sonra yant verirsiniz. Ben kendiminkini biliyorum: ifte bir yz, sevimli bir Janus ve bunlarn zerinde firmann forml 'Gvenmeyin ona.' Benim kartlarmda ise 'Jean-Baptiste Clamence, Komedya oyuncusu.' Bakn, size szn ettiim o akamdan ksa bir sre sonra bir ey kefettim. Bir kr zerine kmasna yardm ettiim bir kaldrmda brakrken, selamlyordum. Bu apka kar kukusuz ki ona ynelik deildi, nk bunu gremezdi o. yleyse kime ynelikti? Halka. Rolden sonra selamlar. Fena deil, deil mi? Bir baka gn, ayn dnemde, kendisine yardm ettiim iin teekkr eden bir araba sahibine kimsenin byle davranamayaca yantn verdim. Tabii, kim olursa olsun, byle davranrd demek istiyordum. Bu talihsiz dil srmesi yreime oturdu. Alakgnlllk bakmndan stme yoktu gerekten. Gsterisizce kabul etmek gerekir ki, aziz hemerim, hep benlik gururuyla dolmuumdur ben. Ben, ben, ben, aziz yaammda hkm sren ve her sylediim eyde iitilen nakarat buydu ite. Ancak vnerek konuabilmiimdir ben, hele gizemi bende sakl bulunan o grltl az sklkla konuuyorsam. uras bir gerek ki, her zaman zgr ve gl yaadm. Dpedz, kendime denk hi kimse grmemek gibi stn bir nedenle, kendimi herkes karsnda zgr hissediyordum. Size sylediim gibi, kendimi herkesten daha zeki saymmdr, ama ayn zamanda daha duyarl ve daha becerikli, sekin nianc, benzersiz src, en iyi k saymmdr. Aalm kolayca grebileceim alanlarda bile, rnein yalnzca iyi bir oyun arkada olduum teniste, eer antrenman yapmaya vaktim olsayd, bu alandaki ampiyonlar bile geeceime kolayca inanyordum. Kendime yalnzca stnlkler tanyordum, bu ise iyi yrekliliimin ve dinginliimin nedenlerini aklyordu. Bakalaryla ilgilendiim zaman, tmyle zgr olarak, alakgnlllkle

yapyordum bunu ve iin erefi bana yneliyordu: Kendime kar duyduum sevgide bir basamak ykseliyordum. Size szn ettiim akam izleyen dnem iinde, baka dorularla birlikte, yava yava bu apak gerekleri de kefettim. Hemen deil, hayr, ok belirgin bir biimde de deil. nce belleimi yeniden kazanmam gerekti. eyleri derece derece daha ak grdm, zaten bildiimi rendim biraz. O zamana dein hep artc bir unutma gc yardm etmiti bana. Her eyi unutuyordum, ilk nce de kararlarm. Aslnda hibir eyin nemi yoktu. Sava, intihar, ak, sefalet, koullar beni zorlad zaman bunlara dikkat ediyordum geri, ama nazik ve yzeysel bir biimde. Kimi zaman, en gndelik nitelikteki yaamma yabanc bir davaya tutkuyla sarlr grnyordum. Ama aslnda ona katlmyordum, tabii, zgrlmn zorland zamanlar dnda. Nasl anlataym? Dnya kayyordu. Evet, her ey kayp geiyordu zerimden. Doru konualm: Unutkanlklarmn vgye deer olduu da oluyordu. Dikkat etmisinizdir, inanc, tm hakaretleri balamak olan insanlar vardr, bu hakaretleri balarlar geri, ama hi unutmazlar. Ben hakaretleri balayacak kadar iyi bir yapda deildim, ama sonunda onlar

unutuyordum hep. Benim kendisinden nefret ettiime inanan biri, onu geni bir glmseme ile selamladm grnce app kalyordu. O zaman, yapsna gre ya bendeki ruh byklne hayran oluyor ya da dlekliimi kmsemeyle karlyordu, oysa bu davranmn nedeni daha basitti: Adn bile unutmutum adamn. lgisiz ya da nankr klan ayn sakatlk o zaman byk ruhlu hale getiriyordu beni. Demek ki, ben-ben-ben'in gn gnne sreklilii dnda baka bir sreklilik olmadan yayordum. Gn gnne kadnlar, gn gnne erdem ya da erdemsizlik, gn gnne, kpekler gibi, ama her gn salamca yerinde duran kendim. Bylece yaamn yzeyinde ilerliyordum, szckler iinde, hibir zaman gerek iinde deil. Tam okunmam o kitaplar, tam sevilmemi o dostlar, tam gezilmemi o kentler, tam sarlmam o kadnlar! Skntdan ya da dalgnlkla birtakm el kol hareketleri yapyordum. Varlklar birbirini izliyor, birbirine taklmak istiyorlard, ama ortada hibir ey yoktu,

bu da berbat bir eydi. Onlar iin. Bense unutuyordum. Kendimden baka bir eyi hibir zaman anmsamammdr ben. Yine de belleim yava yava geldi yerine. Daha dorusu ben belleime kavutum ve orada, beni bekleyen any buldum. Size bundan sz etmeden nce, izin verin aziz hemerim, keif gezim srasnda bulguladm ey hakknda birka rnek vereyim (bu rnekler, eminim, sizin iin yararl olacaktr). Bir gn, arabam srerken, yeil kta hareket etmekte bir saniye geciktiim zaman sabrl hemerilerimin srtma klarn hi durmadan boalttklar srada, birden, ayn koullar altnda meydana gelmi bir baka serveni anmsadm. Tek gzlkl ve golf pantolonlu ufak tefek bir adamn srd bir motosiklet beni gemi ve krmz kta nmde durmutu. Dururken ufak tefek adam motorunu durdurmutu ve onu yeniden altrmak iin bouna abalyordu. Yeil kta, her zamanki nezaketimle, gemem iin motosikletini kenara almasn istedim. Ufak tefek adam tknefes motorunun zerinde sinirlenmekte devam ediyordu. O zaman, Paris nezaket kurallarna gre, 'Sen kendine bak!' diye yant verdi. Yine terbiyeli bir tavrla, ama sesimde hafif bir sabrszlk tonuyla steledim. 'Her ne olursa olsun yaya ve atl olarak gidersin,' diyerek lafm azma tkad. Bu srada arkamda birka korna sesi duyulmaya balamt. Daha kesin bir tavrla adamdan terbiyeli olmasn ve trafii tkamamasn rica ettim. Motorunun artk aa kan kt niyetinden dolay kukusuz ileden kan fkeli adam dayak yemek istiyorsam, bunu seve seve yapacan bildirdi bana. Bu kadar terbiyesizlik beni fkelendirdi ve bu az bozuk kiinin kulaklarn ekmek niyetiyle arabamdan ktm. Korkak olduumu

sanmyorum (ama nasl da sanlmaz ya!), karmdakinden bir ba uzundum, kaslarm her zaman iyi almtr. imdi de inanyorum ki, dayak atmaktan ok dayak yiyecektim. Ama yola daha yeni kmtm ki, toplanmaya balayan kalabalktan bir adam kp zerime yrd, son derece dk bir insan olduumu ve bacaklarnn arasnda bir motosiklet bulunan, bu yzden de avantajsz durumda olan bir adama vurmama izin vermeyeceini bildirdi bana. Bu silahre dndm ve gerekte onu grmedim bile. Nitekim bam

ancak evirmitim ki, hemen hemen ayn anda motosikletin yeniden cayrdadn duydum ve kulama iddetli bir darbe yedim. Daha ne olduunu anlamama vakit kalmadan motosiklet uzaklat. akn akn d'Artagnan'a doru yrdm anda, adamakll bym araba kuyruundan ileden km bir korna konseri ykseldi. Yeil k yeniden yanyordu. O zaman, hl biraz akn bir halde, yakama yapan ahma sarsalamak yerine, uslu uslu arabama dndm ve hareket ettim, bu srada ahmak herif ben geerken 'zavall herif' dercesine beni selamlyordu, hl anmsarm. nemsiz hikye mi dersiniz? Kukusuz yle. Ne var ki, bunu unutmam iin uzun sre geti, nemli olan bu. Yine de birtakm zrlerim vard. Dayak yememe izin vermitim hi yant vermeden, ama korkaklkla

sulanamazdm. aknla urayarak, her iki yandan da sorguya ekilerek, her eyi birbirine kartrmtm ve araba klar benim kafamdaki bu karkl son haddine karmt. Yine de, erefimi ayaklar altna alm gibi mutsuzdum. Hi tepki gstermeden arabama binerken gryordum kendimi, anmsadma gre ok zarif bir mavi gmlek giymi bulunduum iin daha da hayran kesilmi bir kalabaln alayc baklar altnda. Bana yine de hakl grnen bir 'zavall adam' lafn iitiyordum. Ksacas, halkn nnde ikinliimi yitirmitim. Geri belirli koullarn bir araya gelmesi sonucu olmutu bu, ama her zaman birtakm koullar vardr. Bundan sonra, ne yapmam gerektiini aka gryordum. Kendimi d'Artagnan' esasl bir yumrukla devirir, arabama biner, bana vurmu olan o pis herifi izler, yakalar, motorunu bir kaldrma sktrr, kendisini bir keye eker ve ona tam da layk olduu tokad indirirken gryordum. Birka deiik biimiyle bu kk filmi hayalimde yaattm. Ama i iten gemiti, birka gn kt bir hnc iimde yourup duydum. Bakn, yamur yeniden balad. ster misiniz, u sundurmann altnda duralm. Gzel. Nerede kalmtm? Ah! Evet, eref konusunda! Bu servenin ansn yeniden bulduum zaman onun ne anlama geldiini anladm. Ksacas, hayalim olgularn snavna dayanmamt. imdi aka

anlalyordu ki eksiksiz, gerek kiisel durumu, gerekse meslei bakmndan bakalarna sayg duyabilecek bir insan olmay hayal etmitim. Yar Cerdan,

yar de Gaulle hani. Ksacas, her eyde egemen olmak istiyordum ben. te bunun iindir ki, birtakm havalar veriyordum kendime, dnsel

yeteneklerimden ok bedensel ustalm gstermekte kullanyordum zppeliklerimi. Ama, hi tepki gsteremeden halkn karsnda dayak yedikten sonra kendim hakkndaki bu gzel imaj srdrmem artk mmkn deildi. Kendimde bir temsilcisini grdm o gerek ve zek dostu kii olmu olsaydm, seyircisi olan kimselerce unutulmu bu serven beni ne ynden etkilerdi? Olsa olsa, bir hi iin fkelenmekle ve de fkelendiim iin, hazrcevap olamadmdan dolay fkemin sonularna kar

duramamakla sulnrdm. Bunun yerine, cm alma, vurma ve yenme arzularyla yanyordum. Sanki gerek arzum dnyann en zeki ya da en cmert yarat olmak deilmi de, yalnzca her istediim kiiyi dvmek, hem de en ilkel biimde en gl kimse olmak deilmi gibi. Gerek u ki, her zeki insan, iyi bilirsiniz bunu, bir gangster olmay ve salt iddet yoluyla toplum zerinde egemenlik kurmay dler. Bu i, birtakm uzmanlk konularn ileyen romanlarn dndrebilecei kadar kolay olmad iin, genellikle, politikaya bel balanr ve en acmasz partiye koulur. Herkese egemen olmak bu yolla mmkn oluyorsa, ruhunu kltmenin ne nemi var, deil mi? Ben de kendimde zulmetme ynnde tatl dler buluyordum. Hi deilse unu reniyordum ki, ben ancak onlarn suunun bana hibir zarar vermedii lde sulularn, sanklarn yannda bulunuyordum. Onlarn sululuu benim gzel konumama neden oluyordu, nk onlarn kurban ben deildim. Kendim tehdit altna girdiim zamansa, yalnz ben de bir yarg kesilmekle kalmyor, daha da fazlas olmak istiyordum: Her trl yasann dnda, suluyu tepelemek ve dize getirmek isteyen fkeli bir efendi. Bundan sonra, aziz hemerim, kendini bir adalet timsali ve sa bitmedik yetimlerin doutan savunucusu sanmaya ciddi biimde devam etmek ok zordur. Yamur hzlandna, vaktimiz de olduuna gre belleimde az sonra gerekletirdiim yeni bir kefi size aabilir miyim? Yamurdan korunan u banka oturalm. Yzyllar var ki, pipo ienler ayn kanala yaan ayn yamuru seyrederler burada. Size anlatacam ey biraz daha zor. Bu kez

bir kadn sz konusu. nce unu bilmek gerekir ki, ben kadnlar konusunda her zaman ve hi zahmetsizce baarl olmuumdur. Onlar mutlu klmay ya da onlarla kendimi mutlu klmay baardm sylemiyorum. Hayr, yalnzca baarl olduumu sylyorum. Hemen her istediim zaman amalarma ulayordum. Bende belli bir ekicilik buluyorlard. Dnn bir! ekicilik nedir, bilirsiniz: Ak hibir soru sormadan bir eit evet yant alma biimi. O dnemde durumum byleydi ite. Sizi artyor mu bu? Haydi haydi, inkr etmeyin. imdiki halimle ok doal bu. Ne yazk! Belli bir yatan sonra her insan, kendi yznden sorumludur. Benimki... Ama ne nemi var bunun? Olay ortada, bende ekicilik buluyorlard ve ben bundan

yararlanyordum.

Yine de iin iine hibir hesap kartrmyordum; iyi niyetliydim ya da buna yakn. Benim kadnlarla ilikim doal, rahat, kolayd, yaygn deyimiyle. Buna hile karmyordu ya da yalnzca onlarn bir sayg gibi kabul ettikleri apak hile karyordu. Onlar seviyordum ben, beylik deyimiyle, bu da onlarn hibirini sevmedim anlamna gelir. Ben kadn dmanln hep baya' ve ahmaka bulmuumdur ve tandm hemen btn kadnlarn benden daha iyi olduklarn dnmmdr. Yine de, byle ok stn yere koymakla, hizmet etmekten ok kullanmmdr onlar. Nasl kullanmazdm ki? Tabii, gerek ak pek az rastlanan bir eydir, aa yukar yzylda iki ya da kez grlr. Bunlarn dnda bo gurur ya da can sknts vardr. Kendi payma ben Portekizli rahibe deilimdir. Kat yrekli deil, tam tersine yufka yrekliyimdir, gzyalarn kolayca akar. Ne var ki, atllarm hep kendime dnktr, ilenmelerim kendimle ilgilidir. Aslnda, hi sevmemi olduum doru deil. Yaammda hi deilse bir byk aka tutulmuumdur ki bunun da konusu hep ben olmuumdur. Bu bakmdan, ok gen yamn kanlmaz glklerinden sonra abucak bir noktada yaunlammdr: ehvet ve yalnzca ehvet hkm sryordu ak hayatmda, yalnzca zevk alnacak, elde edilecek nesneler aryordum. Kald ki yapm da yardm ediyordu buna: Doa bana kar cmert davranmt. Bundan az gurur-

lanyor deildim ve ok doyumlar alyordum, ama bunlarn zevk mi, yoksa prestij mi olduunu syleyemem imdi. Gzel, diyeceksiniz ki yine vnyorum. Hayr demem buna ve bu konuda doru olanla vndm lde az gurur duyuyorum. Her ne olursa olsun, ten dknlm ylesine gerekti ki, on dakikalk bir macera iin bile anam babam inkr ederdim, sonra da piman olurdum elbet. Ne diyorum? Hele on dakikalk bir macera ve daha fazlas iin, eer bu macerann yarnsz olacandan emin olursam. Pek tabii, birtakm ilkelerim vard, rnein dostlarmn karlar benim iin kutsald. Ancak, birka gn nce kocalar iin dostluk duymaktan vazgeiyordum ok iten olarak. Belki de buna ten dknl dememem gerekirdi. Ten dknl kendi bana iren deildir. Balayc olalm ve bir eit gszlkten sz edelim, akta yaplan iten baka bir ey grme yeteneksizliinden, doutan gelen bu yeteneksizlikten. Bu gszlk, ne de olsa rahat bir eydi. Bendeki unutma yetisiyle birleince o, zgrlm destekliyordu. Ayn nedenden dolay, bana verdii bir uzaklama ve bamszlk havas gerei, yeni baarlar kazanma frsatn salyordu bana. Romantik olmaya olmaya, romanesk olana salam bir besin salyordum. Kadn dostlarmzn Napolyon

Bonapart'la u ortak ynleri vardr ki, herkesin baarszla urad yerde baaracaklarn sanrlar hep. Bu alverite ben, ten dknlmden baka bir eyi doyuruyordum zaten: Oyun dknlm. Kadnlarda, hi deilse masumluk tadn tayan belli bir oyunun arkadaln seviyordum. Gryor musunuz, sklmaya dayanamam ben ve yaamda yalnzca elenceye deer veririm. Her topluluk, parlak bile olsa, beni abucak skar, oysa houma giden kadnlarla hi sklmammdr. tiraf etmekte glk ekiyorum ama, Einstein'la yapacam bir on ilk grmeyi bulumaya gzel bir figran Geri kzla onuncu

gerekletireceim

feda

ederdim.

bulumada Einstein' ya da derin kitaplar okumay zlerdim. Ksacas, byk sorunlarla ancak kk taknlklarmn aralarnda urammdr. Ve ka kez, kaldrma dikilip dostlarla giritiim ateli bir tartmann ortasnda, o srada caddeden frtna gibi

bir kadn getii iin, bana sylenen eylerin ucunu karmmdr. Dolaysyla, oyun oynuyordum. Kadnlarn ok abuk hedefe gidilmesini sevmediklerini biliyordum. nce konuma, onlarn deyimiyle sevecenlik gerekliydi. Avukat olduum iin konuma sknts, askerde komedyen ra olduum iin de bak sknts ekmiyordum. Sk sk rol deitiriyordum; ama ortada her zaman ayn piyes vard. rnein, anlalmaz bir biimde ekilme numaras, 'Ne olduunu bilemiyorum,' 'Nedeni yok, ekiciliinize kaplmak istemiyordum, aktan bezmitim v.b.' numaras, repertuarn en eski numaralarndan biri olsa da, her zaman etkiliydi. Ayrca, baka hibir kadnn size vermedii, belki de, hatta kesinlikle gelecei olmayan (nk ok fazla gvenceye alamazd insan kendini), ama bu yzden yerine bakas konulamayacak gizemli mutluluk numaras da vard. zellikle, her zaman iyi karlanan kk bir sylev gelitirmitim, eminim, alklayacaksnz bunu. Bu sylevin z u ackl ve boyun eer beyanda yatyordu: Hibir ey deildim ben, bana balanmaya demezdi, yaamm baka yerdeydi benim, gnlk mutluluktan nasibi yoktu bu yaamn, oysa bu mutluluu belki her eye yelerdim, ama ite, i iten gemiti artk. Bu kesin sonulu gecikmenin nedenleri zerinden esrar perdesini kaldrmyordum, yataa gizlerle dolu olarak girmenin daha etkili olduunu bildiimden. Bir anlamda zaten, sylediklerime inanyor, rolm yayordum. Bu durumda, kadn arkadalarmn da cokuyla oyuna katlmalar artc saylmaz. Bu dostlarmdan en duyarl olanlar beni anlamaya alyor ve bu aba onlar hznl teslimiyetlere gtryordu. Oyunun kurallarna uyduumu ve eyleme gemeden nce konuma nezaketini gsterdiimi grerek memnun olan bakalar fazla beklemeden geree teslim oluyorlard. O zaman ben kazanyordum, hem de iki kez, nk onlara kar duyduum arzu dnda kendime kar beslediim ak da her seferinde kendi gzel yeteneklerimi dorulayarak tatmin ediyordum. Bu o kadar doru ki, kadnlardan kimileri bana zaman zaman yle byle bir zevk verseler bile, kukusuz, birdenbire yeniden kavuulan bir su ortaklndan nceki hasretin hzlandrd o tuhaf arzudan yardm grerek, ama ayn zamanda, ilikimizi sklatrmann ancak bana bal olduunu

grmek iin de, o kadnlarla yeniden ilikiye girmeye alyordum ara sra. Dahas bazen, ii baka hibir erkee balanmayacaklarna dair yemin ettirmeye vardrarak bu konudaki kayglarm kesin olarak yattrmaya alyordum. Yine de ne yrein, ne de hayal gcnn bu kaygda bir pay yoktu. Gerekten de bir eit, iddial olma alkanl bende o denli somutlamt ki, durumun apak olmasna karn benim olan bir kadnn bir gn bakasnn olabileceini kafamn iinde canlandrmakta glk

ekiyordum. Ama onlarn bana ettikleri o yemin onlar balarken beni zgr klyordu. Kimsenin olmadklar srece onlarla ilikimi koparmaya karar verebiliyordum, bu ise, teki durumda benim iin hemen her zaman olanakszd. Bylelikle, onlar ynnden, onlar denetlemi oluyordum; benim gcmse uzun zaman iin salama balanyordu. lgin, deil mi? Ama durum byle ite, aziz hemerim. Kimileri 'Sev beni!' diye barr, tekiler 'Sevme beni!' diye. Ama en kt ve en mutsuzu olan bir blm de 'Sevme beni, yine de bana sadk kal!' diye. Ne var ki, doruyu hibir zaman kesin olarak anlayamayz, her varlkla buna yeniden balamak gerekir. Yeniden balaya balaya, alkanlklar edinilir. Ksa zaman sonra sylem dnmeden gelir size, arkasndan da refleks gelir: Bir gn gerekten arzu etmeden alma durumunda bulunursunuz. nann bana hi deilse baz insanlar iin arzu edilmeyeni almamak hi deilse dnyann en zor iidir. te bama bir gn byle bir ey geldi, o kadnn kim olduunu size sylemem yararl deil, yalnz unu syleyebilirim ki, beni gerekten allak bullak etmese de, edilgen ve agzl haliyle ekmiti beni. Akas, beklenecei gibi i yle byle oldu. Ama hi komplekse kaplmadm ve o kiiyi abucak unuttum, bir daha da grmedim. Kadnn hibir eyin farkna varmadn dnyordum, dahas bir fikir sahibi olabildiini bile

sanmyordum. Esasen onun edilgen havas kendisini dnyadan koparyordu gzmde. Yine de, birka hafta sonra onun benim yetersizliklerimi nc bir kiiye atn rendim. Bunun zerine biraz aldatldm duygusuna kapldm hemen; kadn sandm kadar edilgen deilmi, yarglama gc eksik deilmi meer. Sonra omuz silktim ve gler gibi yaptm. Hatta buna adamakll gldm, bu olayn nemsiz olduu akt. Alakgnllln

kural olduu bir alan varsa, tm beklenmedik yanlaryla cinsellik deil midir? Hayr, yalnzken bile en kazanl kim olacak oyunudur bu. Omuz silkmelerime karn, gerekte davranm ne oldu benim? Bu kadn bir sre sonra yeniden grdm, onu batan karmak ve kendisine gerekten sahip olmak iin ne gerekiyorsa yaptm. ok zor olmad bu: Kadnlar da baarsz kalmay sevmezler. O andan itibaren, aka istemeden, onu zmeye baladm. Onu brakyor ve yeniden alyordum, uygun olmayan yerlerde ve zamanlarda kendini vermeye zorluyordum, her alanda ona yle hoyrat davranyordum ki, sonunda ona balandm, tpk zindancnn tutuklusuna baland gibi. Bu da, acl ve zorlama bir zevkin iddetli kargaas iinde, kendisini kle eden eye yksek sesle saygsn belir- tinceye kadar srd. O gn ondan uzaklamaya baladm. Daha sonra da unuttum onu. Nazik suskunluunuza karn, bu servenin pek parlak olmad yolundaki fikrinize katlrm. Yine de bir kez kendi yaamnz dnn, aziz hemerim! Belleinizi kazn, belki de orada buna benzer bir hikye bulacaksnz, daha sonra anlatrsnz bunu bana. Bense, bu i aklma gelince hep glp durmuumdur. Ama bu, Arts Kprsnde iittiime olduka benzer bir baka glt. Kendi sylevlerime ve savunmalarma glyordum ben. Hem de kadnlara ynelik sylevlerimden ok savunmalarma. Hi deilse kadnlara az yalan sylyordum. Tavrmda aka, kaamaksz biimde igd konuuyordu. Ak edimi, rnein, bir itiraftr. Bencillik orada gsterili gsterili barr, bo gurur kendini ortaya serer ya da gerek cmertlik kendini aa vurur. Son olarak, teki entrikalarmdan ok, bu can skc hikyede, dndmden daha ak yrekli olmu, kim olduumu ve nasl yaayabileceimi sylemitim. Tm grnlere karn, demek ki zel yaammda, zellikle de size sylediim gibi davrandm zamanlar, masumluk ve adalete ilikin cokun mesleki konumalarmdakinden daha onurluydum. Hi deilse, kiilere kar davranm grerek, yaratlmn gerei konusunda aldanamazdm. Hi kimse zevklerinde ikiyzl olmaz; bunu bir yerde mi okudum, yoksa ben mi dndm, aziz hemerim? Bylece bir kadndan kesin olarak ayrlmakta duyduum gl, beni onca zamanda ilikilere gtren bu gl dndm zaman, bundan

yreimin sevecenliini sulu tutmuyordum... Kadn dostlarmdan biri bizim tutkumuzun Austerlitz'ini beklemekten yorulup da geri ekilmekten sz ettii zaman, beni eyleme geiren bu sevecenlik deildi. Hemencecik ileri bir adm atan, dn veren, zl konuan bendim. Sevecenlii ve bir yrein tatl zayfln ben, yalnzca bu kar ko- yutan biraz heyecana derek, bir sevginin mmkn olan kaybndan da telaa kaplarak grn ancak kendim hissettiimde, kadnlarda uyandryordum. Bazen gerekten ac ektiimi sanyordum geri. Ama yine de sinin, onu zahmetsizce unutmam iin gerekten ekip gitmesi yetiyordu, tpk onu, yeniden dnmeye karar verdii zaman unuttuum gibi. Hayr, terk edilme tehlikesiyle kar karya olduum zaman beni uyandran ne ak, ne de yrek cmertlii deil; yalnzca sevilme ve bence bana borlu olunan eyi alma arzusuydu. Sever sevmez ve arkadam unutulur unutulmaz yeniden parlyor, en iyi durumda hissediyordum kendimi, sevimli oluyordum. una da dikkat edin ki, bu sevgiye yeniden kavuur kavumaz arln duyuyordum onun. fkelendiim zamanlar, en iyi zmn ilgilendiim kii iin lm olacan dnyordum. Bu lm bir yandan bamz srekli klard, te yandan onun basksn kaldrrd, ama, baka trl

tasarlanamayacak bir zgrle kavumak iin ne herkesin lmn dilemek, ne de en sonunda dnyay insansz brakmak olmazd. Benim duyarllm ve insan sevgim buna karyd. Bu entrikalarda zaman zaman duyduum tek derin duygu minnettarlkt, her eyi iyi gittii ve bana, gidip gelmenin hem rahat, hem de zgrl brakld zaman, ancak bir baka kadnn yatandan yeni ktm srada tekiyle daha nazik ve neeli oluyordum, sanki kadnlardan birine kar yklendiim borcu tm teki kadnlara yayyormuum gibi. Kald ki duygularmn grnrdeki karkl ne olursa olsun, elde ettiim sonu akt: Btn sevgilerimi, istediimde kullanmak zere evremde

tutuyordum. Bu durumda, tm varlklarn ya da bunlardan mmkn olan en ounun tm yeryznde bana ynelmi olmalar kouluyla, sonsuzcasna bo, ne zaman olursa olsun arma yant vermeye hazr, kendilerini mla nimetlendirmeye tenezzl edeceim gne kadar ksrla mahkm

biimde ancak yaayabilirdim kendi rzamla. Ksacas, mutlu yaayabilmem iin, setiim varlklarn hi yaamamalar gerekliydi. Onlarn yaamlarm benim keyfime bal klmak gerekirdi. Ah! Size bunu anlatmaktan hi zevk almyorum. Kendim hibir ey demeden her eyi istediim, onca insan hizmetime koturduum, onlar bir gn elimin altnda bulunduracak biimde buzdolabna kaldrdm o dnemi dndm zaman, iimde uyanan tuhaf duyguyu nasl

adlandracam bilemiyorum. Acaba utan deil miydi bu? Utan, syleyin bana, aziz hemerim, yakmaz m biraz? Evet mi? O zaman sz konusu olan belki budur ya da bununla ilgili o gln duygulardan biridir. Her ne olursa olsun, bana yle geliyor ki, belleimin ta ortasnda bulduum bu maceradan bu yana bu duygu beni terk etmemitir, bu macerann yksn de, konudan onca sapmalarma ve hakl bulacanz umduum yaktrma abalarna karn, artk daha fazla geciktiremem. Bakn, yamur dindi! Evime kadar bana arkadalk edin ltfen. Tuhaf bir yorgunluum var, ama konutuum iin deil, salt daha neler sylemem gerektiini dndmden. Haydi bakalm! O nemli kefimi anlatmam iin birka szck yeter. Niye uzun laf etmeli zaten? Heykelin gzel olmas iin gzel sylevlerin uup gitmesi gerek. O kasm gecesi, arkamda birinin gldn sandm akamdan iki ya da yl nce, Royal Kprsnden sol kydaki evime dnyordum. Saat gecenin biriydi, hafif bir yamur, daha dorusu bir isenti vard, tek tk yayann o yana, bu yana kamasna neden olan. Bir kadn dostumun evinden az nce ayrlmtm, kadn herhalde uykuya dalmt bile. Bu yryten mutluydum, biraz uyumu haldeydim, bedenim sakinlemiti, damarlarmda yaan yamur gibi tatl bir kan dolayordu. Kprde, rmaa bakar gibi korkuluun zerine eilmi bir karaltnn arkasndan getim. Daha yakndan baknca, kara giysili ince bir gen kadn fark ettim. Kara salaryla mantosunun yakas arasnda, duyarllma seslenen krpe ve slak bir ense grnyordu yalnzca. Ama ksa bir duraksamadan sonra yoluma devam ettim. Kprnn ucunda, evimin bulunduu Saint-Michel dorultusunda rhtmlara vurdum yolumu. Bir-iki metre kadar yrmtm ki, suya den bir cismin grltsn

duydum, grlt gecenin sessizlii iinde bana ok byk geldi, aramzdaki mesafeye karn. Orada kalakaldm, ama arkama dnmedim. Bunun hemen arkasndan, yine rmaa doru inen, sonra anszn snen bir ln defalarca yinelendiini iittim. Birden donup kalm gecede bunu izleyen sessizlik bana sonu gelmez gibi grnd. Komak istedim, ama

kmldayamadm. Sanyorum, souktan ve heyecandan titriyordum. Kendi kendime acele etmeli diyordum; ama kar konulmaz bir gszln bedenimi kapladn duyuyordum. O zaman ne dndm unuttum imdi 'ok ge, ok uzak...' ya da byle bir ey. Hi kmldamadan dinliyordum hep. Sonra, kk yava admlarla yamur altnda uzaklatm. Kimseye haber vermedim. Ama geldik ite, benim evim, snam burada! Yarn m? Evet, nasl isterseniz. Sizi Marken Adasna gtrrm seve seve, Zuyderzee'yi grrsnz. Saat on birde Mexico-City'de bulualm. Ne dediniz? O kadn m? Ah! Bilmiyorum, gerekten bilmiyorum. Ertesi gn de, ondan sonraki gnler de gazeteleri okumadm. Bebeklere zg bir ky, siz yle bulmuyor musunuz? Canl renkleri hi de eksik deil! Ama ben sizi canl renkler iin getirmedim buraya, aziz dostum. Herkes sizi, kadn balklarna, tahta kunduralara ve balklarn cila kokular iinde ttn itikleri ssl evlere hayran klabilir. Bense, tersine, burada nemli olan eyleri size gsterebilecek nadir kiilerden biriyim. Bente ulamaktayz. Gereinden fazla zarif olan bu evlerden elden geldiince uzak olmak iin onu izlemek gerek. Ltfen, oturalm burada. Nasl buluyorsunuz? Negatif grnmlerin en gzeli bu, deil mi? Bakn, burada kum tepesi ad verilen, solumuzdaki u kl ynna, samzdaki gri bente, ayaklarmzn altndaki kuruni mor kumsala ve nmzdeki donuk amarsuyu rengindeki denize, klrengi sularnn yansd engin

gkyzne. Nemli bir cehennem, gerekten! Yalnz yatay izgiler var, hibir parlt yok, uzay renksiz, yaam l. Evrensel silinme, gzlere grnen hilik deil mi bu? nsan yok, zellikle insan yok! En sonunda sszlam gezegen karsnda yalnzca siz ve ben! Gkyz yayor mu dediniz? Haklsnz, aziz dostum. Kalnlayor o, sonra ukurlayor, havada merdivenler ayor,

bulutta kaplar kapyor. Gvercinler bunlar. Hollanda gnn milyonlarca gvercinle dolu olduuna dikkat etmediniz mi? Bunlar o kadar yksekten uarlar ki, gze grnmez, kanatlarn rpar, ayn hareketle iner kar, gkyzn, rzgrn gtrp getirdii grimsi ty dalgalaryla doldururlar. Gvercinler yukarda bekler, btn yl boyunca bekler. Yerin zerinde dner durur, bakar, inmek isterler. Ama deniz ve kanallardan, tabelalarla kapl atlardan baka bir ey yoktur, hibir ba da yoktur konacaklar. Ne demek istediimi anlamyor musunuz? Yorgunum, itiraf edeyim. Konuurken ipin ucunu karyorum, dostlarmn vmekten holand o zihin aklm kalmad artk. Dostlarm diye de ilke olarak sylyorum zaten. Artk dostlarm yok, yalnzca yardaklarm var. Buna karlk saylar oald onlarn, tm insanlk onlar. Tm insanlk iinde de ilk nce siz. Orada bulunan kii her zaman ilktir. Dostlarm olmadn nasl m biliyorum? ok basit: Bunu, iyi bir oyun oynamak, neredeyse onlar cezalandrmak iin kendimi ldrmeyi dndm gn kefettim. Ama kimi cezalandrmak? Birka aracak, kimse kendini cezalandrlm hissetmeyecekti. Anladm ki, dostlarm yoktu. Kald ki, dostlarm olsayd bile, daha ilerlemi olmayacaktm. Eer intihar edebilsem de sonra suratlarn grebilseydim, o zaman rkttm kurbaaya deerdi. Ama yeryz karanlktr, aziz dostum, tahta kaln, kefen k geirmez. Ruhun gzleri, evet kukusuz, eer bir ruh varsa ve onun da gzleri varsa! Ama ite, emin deilizdir, hibir zaman emin deilizdir. Yoksa bir k yolu bulunurdu, insan kendini ciddiye aldrabilirdi en sonunda, insanlar gsterdiiniz nedenlere, itenliinize ve aclarnzn arlna ancak siz ldnzde inanrlar. Hayatta olduunuz srece durumunuz kukuludur, ancak onlarn kukuculuunu hak edersiniz. Bu durumda, manzarann tadna. varabileceimize ilikin tek bir inan bulunsayd, inanmak istemedikleri eyi kantlayp onlar artmak

zahmetine deerdi. Ama kendinizi ldryorsunuz, o zaman size inanp inanmamalarnn ne nemi var: Siz orada deilsiniz ki, zaten uup gidiveren aknlklarn ve pimanlklarn yakalayabilesiniz, her insann hayal ettii gibi, kendi cenaze treninizde hazr bulunsanz, neyse. Kukulu olmaktan kmak iin, dpedz var olmaktan kmak gerekir.

Kald ki, bylesi daha iyi deil mi? Onlar ilgisiz olsalard, ok ac ekerdik. Bir kz, iki dirhem bir ekirdek giyinmi bir olanla evlenmesine engel olan babasna 'Bunu deyeceksin!' diyordu. Kz kendini ldrd. Ama babas hi de bir ey demedi. Herif balk avlamay ok seviyordu. U pazar sonra yeniden rmaa dnyordu, 'Unutmak iin,' diyordu buna. Hesap doruydu, unuttu. Aslnda, tersi artc olurdu. Karmz cezalandrmak iin

leceimizi sanrz, oysa zgrln veririz ona. Bunu grmemek de byledir. nsanlarn sizin davrannz hakknda ortaya koyduklar nedenleri dinlemeye kalkacamz hesap etmeden. Ben kendi payma onlarn syleyeceklerini imdiden duyuyorum: 'Kendini ldrd, nk

dayanamad...' Ah! Aziz dostum, insanlar bulgulama bakmndan ne kadar yoksul. Bir nedenden tr intihar edilir sanrlar hep. Ama iki nedenden tr de bal gibi intihar edilebilir. Hayr, onlarn kafas almaz bunu. O zaman insann isteyerek lmesi, kendisi hakknda vermek istedii fikre kendini feda etmesi neye yarar? Siz lnce onlar bundan yararlanp davranmza ahmaka ya da baya nedenler bulmaya alacaklardr. ehitler, aziz dostum, unutulmak, alaya alnmak ya da kullanlmak arasnda bir seim yapmak zorundadrlar. Anlalmaya gelince, asla. Hem sonra, dosdoru hedefe gidelim, ben yaam seviyorum, ite benim gerek zaafm bu. Ben yaam ylesine seviyorum ki, yaamdan baka eyler iin hibir imgelemim yok. Byle bir agzlln halk adamna zg bir yan var, yle deil mi? Soylu, kendisinden ve kendi yaamndan biraz uzaklamadan kendisine bakmaz. Gerekirse lr insan, boyun emektense zincirini krar. Ama ben boyun eiyorum, nk kendimi sevmeye devam ediyorum. Bakn, size anlattm btn eylerden sonra, iim neyle doldu dersiniz? Kendimden tiksinmeyle mi? Ne mnasebet, en bata

bakalarndan tiksiniyordum ben. Geri kendi kusurlarm biliyor ve bunlardan yeriniyordum. Yine de, hayli vgye deer bir inatla bunlar unutmaya devam ediyordum. Bakalarnn davas ise, tersine, yreimde boyuna sryordu. Kukusuz bu sizi oke ediyor, deil mi? Belki de bunun mantkl olmadn dnyorsunuz? Ama sorun mantkl kalmak deil. Sorun aradan syrlmak, zellikle de, evet zellikle de yargdan,

kurtulmaktr. Cezadan kurtulmak demiyorum. nk yargsz cezaya dayanlabi- lir. Zaten onun masumluumuzu garantileyen bir ad vardr: Mutsuzluk. Hayr, tersine, yargdan kurtulmak, mahkemece hi karar verilmeksizin hep yarglanmaktan kanmak sz konusudur. Ama o kadar kolayca kurtulunmaz yargdan. Yarg iin, zina iin olduu gibi, hep hazrzdr bugn. u farkla ki, kusurlardan korkmaya neden yoktur. Eer bundan kukunuz varsa, hayrsever hemerilerimizin can skntlarn gidermeye geldikleri o tatil otellerinde austos ayndaki yemek konumalarna kulak verin. Eer bir sonuca varmakta yine tereddde derseniz, bizim o gnk byk adamlarmzn yazlarn okuyun. Ya da kendi ailenizi gzlemleyin, ibret alrsnz. Aziz dostum, ne kadar kk olursa olsun, onlara bizi yarglamalar iin frsat vermeyelim! Yoksa parampara oluruz. Biz vahi hayvan terbiyecisinin ald nlemleri almak zorundayz. Kafese girmeden nce bu adam usturayla yzn kesme felaketine uramsa, o vahi hayvanlar iin ne ziyafettir bu! Ben bunu, belki o kadar mkemmel olmadm yolunda iime bir kuku girdii gn birden anlammdr. O zamandan beri kukulu olmuumdur. Biraz kanm aktna gre, btnyle kurban olacaktm: Hayvanlar beni paralayacakt. adalarmla ilikilerim grnte aynyd, ama yine de inceden inceye uyumsuz hale geliyordu. Dostlarm deimemiti. Frsat dtke, benim yanmda bulduklar uyum ve gvenlii vyorlard hep. Ama ben ancak uyumsuzluklara, iimi dolduran kargaaya kar duyarlydm, kendimi kolayca yaralanr ve herkese sulanr durumda hissediyordum.

Trdelerim gzmde, alk olduum saygl dinleyiciler olmaktan kyordu. Merkezi olduum ember krlyor ve insanlar mahkemedeki gibi tek bir sraya diziliyorlard. Kendimde yarglanacak bir yan olduunu kavradm andan balayarak, onlarda da dayanlmaz bir yarglama eilimi bulunduunu anladm. Evet, eskisi gibi yine oradaydlar, ama glyorlard. Ya da daha dorusu, rastladklarmdan her biri gizli bir glmsemeyle bana bakyor gibime geliyordu. Dahas, bu dnemde, ayama elme takyorlar izlenimine kapldm. Gerekten de, herkese ak yerlere girerken iki- kez tkezledim durup dururken. Hatta bir keresinde boylu boyunca serildim

yere. Benim Descartes' Fransz yanm abucak kendini toplar ve bu kazalar tek saduyulu Tanrya, yani rastlantya mal ederdi. Ama ne nemi var, bana kalan gvensizlikti. Dikkatim uyannca, dmanlarm olduunu kefetmekte glk

ekmedim. nce mesleimde, sonra da toplum yaammda. Kimileri iin, kendilerine hizmet etmitim. Kimileri iinse, hizmet etmeliydim. Ksacas, btn bunlar dzenin iindeydi ve ben bunu fazla znt ekmeden kefettim. Buna karlk, yle byle tandm ya da hi tanmadm insanlar arasnda dmanlarm olduunu kabul etmek bana daha zor ve ac geldi. Size birka kantn verdiim saflmla, beni tanmayallarn, benimle dp kalktklar takdirde beni sevmekten geri duramayacaklarn

dnmtm hep. Ama deilmi. zellikle beni ok uzaktan tanyan, benim de kendilerini hi tanmadm kimseler arasnd bana dmanlk besleyenlere rastladm. Kukusuz dolu dolu ve kendimi mutlulua sere serpe brakvererek yaadm seziyorlard: Affedilmez bir eydi bu. Baar havas, belli biimde tand zaman, bir eei kudurtur. te yandan yaamm adamakll doluydu ve zamanszlktan bir sr teklifi

reddediyordum. Sonra da, ayn nedenden, bu reddedilerimi unutuyordum. Ama bu teklifler bana, yaamlar dolu olmayan ve yine ayn nedenden benim reddedilerimi anmsayan kimseler tarafndan yaplmt. te bylece, yalnzca bir rnek olacak olursak, kadnlar eninde sonunda pahalya mal oluyorlard bana. Kadnlara ayrdm zaman erkeklere ve- remiyordum, onlar da beni her zaman affetmiyorlard. in iinden nasl kmalyd?

Mutluluunuz ve baarlarnz, ancak bunlar cmerte paylamaya raz olduunuz takdirde affedilir. Ama mutlu olmak iin bakalaryla fazla ilgilenmemek gerekir. Bunun zerine, k yollar kapanr. Ya mutlu ve yarglanr ya da balanr ve sefil olacaksnz. Bana gelince, adaletsizlik daha da bykt: Eski mutluluklar iin mahkm ediliyordum ben. Uzun zaman genel bir uzlamann hayali iinde yaamtm, oysa her yandan yarglar, oklar ve alaylar yayordu stme, bense dalgn ve glmser durumdaydm. Uyarldm gn bir ak grllk geldi bana. Her trl yaray ayn anda aldm ve bir hamlede tm gcm yitirdim. O zaman btn

evren glmeye balad evremde. te buna hibir insan (yaamayanlar, yani bilgeler dnda) dayanamaz. Tek savunma gsterisi ktlktedir. O zaman insanlar yarglanmamak iin yarglamaya koarlar. Ne olsun istersiniz? nsanda en doal olarak bulunan fikir, ona doasnn derininden kaynar

gibi safa gelen fikir, masumluun fikridir. Bu adan hepimiz, Buchenwald Toplama Kampnda, kendisi de esir olan bavuru kayt grevlisine gelip bir ikyette bulunmakta inat eden u kk Fransza benzeriz. Bir ikyet mi? Grevli ve arkadalar glyorlarm: 'Olmaz, olum, burada ikyet yaplmaz.' ocuk 'Bakn baym, benim durumum ayr. Masumum ben!' diyormu. Hepimizin durumu ayrdr. Hepimiz bir konuda bavuruda bulunmak istiyoruz! Herkes, her ne pahasna olursa olsun, masum olmak dileinde, hatta bunun iin tm insan soyunu ve Tanry sulamak gerekse bile. Bir insan zeki ya da yce ruhlu klan abalan vmekle onu yle byle sevindirirsiniz. Tersine, onun doal yce ruhluluuna hayran olursanz, yz ldar. Buna karlk, bir suluya, hatasnn doasndan ya da karakterinden deil, talihsiz koullardan ileri geldiini sylerseniz, size derinden minnet duyar. Dahas, savunma srasnda alamak iin bu n seer. Ne var ki, doutan drst ya da zeki olmakta bir meziyet yoktur. Nasl ki doutan sulu olmakla koullar gerei sulu olmak arasnda sorumluluk bakmndan fark yoktur kukusuz. Ama bu hergeleler balanmay, yani sorumsuzluu isterler ve utanmadan doayla ilgili birtakm dorulamalar ya da koullarla ilgili zrler ileri srerler, bunlar eliik olsa bile. nemli olan, onlarn masum olmalardr, erdemlerinin, douun ltfuyla, kukuya

drlemeyeceidir. Ve geici bir talihsizlikten domu olan hatalarnn ancak geici nitelikte oluudur. Size sylemitim, yargdan kap kurtulmak sz konusudur. Yargdan kamak zor olduundan, doasn hem sevdirmek, hem balatmak nazik i olduundan, hepsi de zengin olmaya alrlar. Niin? Bunu merak ettiniz mi hi? g kazanmak iin, elbette. Ama zellikle unun iin:

Zenginlik insan hemen verilecek yargdan bak tutar, sizi metrodaki kalabalktan ayrp nikel kaplanm bir arabaya kapatr, korunakl geni park yerlerinde, yatakl vagonlarda, lks kamaralarda tecrit eder. Zenginlik, aziz dostum, henz aklanma deildir, ama her zaman ho karlanmas gereken ertelemedir. Hele hele, dostlarnz kendilerine kar iten olmanz istedikleri zaman onlara inanmayn. Onlar, sizin itenlik vaadinizde bulacaklar ek bir gvenceyi kendilerine salayarak onlar hakkndaki iyi fikrinizi srdreceinizi umarlar yalnzca, itenlik nasl dostluun bir koulu olur? Her ne pahasna olursa olsun gerek sevgisi hibir eyi kollamayan ve hibir eyin kendisine direneme- yecei bir tutkudur. Bir kusurdur o, bazen bir konfordur ya da bir bencilliktir. Eer bu durumda bulunursanz, ekinmeyin. Doruyu syleyeceinize sz verin ve en fazla yalan syleyin. Bylece onlarn derin arzusuna yant verirsiniz ve sevginizi iki kere kantlarsnz onlara. ylesine doru ki bu, biz kendimizden iyi olanlara nadir olarak bel ballarz. Daha rok onlarn toplumundan kaarz. Tersine, ou zaman kendimize benzeyen ve zayf yanmz paylaan kimselere ararz iimizi. Demek ki kendimizi dzeltmeyi ya da iyiletirmeyi istemeyiz: nce kusurlu diye hkm giymemiz gerekir. Yalnzca acnmay ve yolumuzda

cesaretlendirilmeyi dileriz. Ksacas, biz hem sulu olmaktan kmay, hem de kendimizi artmak iin aba gstermemeyi isteriz. Yeterli hayaszlk da yoktur, yeterli erdem de yoktur. Ne ktlk, ne de iyilik enerjisine sahibizdir. Dante'yi bilir misiniz? Sahi mi? Hay Allah. u halde Dante'nin Tanr ile eytan arasndaki kavgada yansz melekler de kabul ettiini bilirsiniz. Ve onlar, bir eit cehennem girii olan, vaftizsiz len ocuklarn konulduu dehlizlere yerletirdiini de. Biz o dehlizdeyiz, aziz dostum. Sabr m? Kukusuz haklsnz. Son Yargy bekleme sabr gerekli bize. Ama ite zamanmz dar. Hatta ylesine dar ki, ben cezaevi yargc olmak zorunda kaldm. Yine de, nce keiflerimle uzlamak ve adalarmn glijyle hesaplamak zorunda kaldm. Kulama sesler geldii o akamdan bu yana, nk gerekten seslendiler bana, yant vermek ya da en azndan yant ara-

mak zorunda kaldm. Kolay deildi bu; uzun zaman akn dolatm. nce, bu srekli gln ve glenlerin iimi daha aydn grmeyi, bn olmadm anlamay bana retmeleri gerekti. Glmeyin, bu gerek grnd kadar birincil deil. Btn teki gereklerden sonra kefedilen gereklere birincil denir, hepsi bu. uras muhakkak ki, kendi zerimdeki uzun aratrmalardan sonra insann yaratlndaki o derin ift ynll gnna kardm. O zaman, belleimi kaza kaza, alakgnllln parlamama, klmenin yenmeme ve erdemin ezmeme yardm ettiini anladm. Bar yollarla sava ayordum ve en sonunda, kar gtmezlik yoluyla, gz diktiim her eyi elde ediyordum. rnein, insanlarn doum gnm unutmalarndan hi yaknmyordum; dahas, bu konuda az sk davranmama belli bir hayranlkla ap kalyorlard. Ama benim kar gtmezliimin nedeni daha da gizliydi: Ben bu konuda kendime acyabilmek amacyla unutulmay istiyordum. yi bildiim, hepsinden erefli olan tarihten gnlerce nce tetikte duruyordum, hata edeceklerini umduum kimselerin dikkatini ve belleini uyandrabilecek hibir sz azmdan karmamak iin dikkat kesilmi durumdaydm. (Bir gn bir ev takvimine antika ss vermek istememi miydim?) Yalnzlm iyice kantlandna gre, kendimi erkeke bir hznn gzelliine brakabilirdim. Tm erdemlerimin n yznn bylece daha az etkileyici bir arka yz de vard. uras doru ki, bir baka anlamda, kusurlarm lehime dnyordu. Yaammn hatal tarafn gizleme zorunda bulunuum, bana rnein, erdem havasyla kartrlan souk bir hava veriyor, ilgisizliim sevilmeme yaryor, bencilliim cmertliklerimde en st noktasna ulayordu. Bu kadar yeter: Fazla simetri kantlama yapmama zarar verir. Ama katla- yordum hani, oysa bana bir kadeh iki ya da bir kadn sunulmasna hibir zaman kar koyamammdr! Aktif, enerjik saylyordum, oysa krallm yatakt benim. Drstlm haykryordum, ama sanrm, sevdiim kimselerden bir teki yoktur ki, sonunda ona ihanet etmemi olaym. Tabii, ihanetlerim ballma engel olmuyordu, uyuukluumla epey byk bir i baaryordum; aldm zevk sayesinde insan kardelerime yardm etmekten asla geri

durmamtm. Ama bu apak gerekleri kendime ne kadar tekrarlasam da, bundan yalnzca yzeysel avunmalar karyordum. Baz sabahlar, davamn ilk soruturmasn sonuna kadar gtryor ve zellikle kmseme iinde harika olduum sonucuna varyordum. En sk yardm ettiim kiiler en kmse- diklerimdi. Kibarlkla, heyecan dolu bir dayanma ile her gn btn krlerin suratna tkryordum. itenlikle buna bir mazeret bulabilir misiniz? Bir mazeret var, ama yle zavall ki, onu deerlendirmeyi dnemem. Her ne olursa olsun, durum u: Ben insan ilerinin ciddi olduuna hibir zaman derinlemesine

inanamammdr. Ciddiyet, eer grdm ve bana yalnzca elenceli ya da skc bir oyun gibi grnen btn bu ilerde deilse, neredeydi, bu konuda hibir ey bilmiyordum. Gerekten de yle abalar ve kanlar var ki hi anlamam. Para iin len ve bir 'mevki' yitirdikleri iin umutsuzlanan ya da ailelerinin mutluluu iin byk tavrlarla kendilerini feda eden o tuhaf yaratklara akn ve biraz kukulu bir gzle bakyordum hep. Sigaradan vazgemeyi kafasna koyup irade gcyle bunu baaran o dostu daha iyi anlyordum. Bir sabah bu adam gazeteyi aar, ilk hidrojen bombasnn patlad haberini okur, bunun harika etkilerini renir ve hemen bir ttnc dkknna girer. Geri bazen yaam ciddiye alr gibi oluyordum. Ama ciddi eyin kendisinin boluu abucak gzme arpyor ve elimden geldii kadar rolm oynamaya devam ediyordum yalnzca. Etkili, zeki, erdemli, iyi yurtta, fkeli, balayc, dayanmac, yapc v.b. olmay oynuyordum. Ksacas, bu kadar yeter, zaten anlamsnzdr ki ben de, orada dikildikleri halde orada bulunmayan Hollandallarm gibiydim: En fazla yer kapladm anda ortada yoktum. Ben ancak spor yaptm zamanlarda ve klada, kendi zevkimiz iin temsil ettiimiz piyeslerde oynarken gerekten iten ve cokulu olmuumdur. Her iki halde de oyunun bir kural vard ki, ciddi deildi, ama yle sayarak eleniyorduk. imdi de, azna kadar dolu bir stadyumdaki pazar malar ve benzersiz bir tutkuyla sevdiim tiyatro, kendimi iinde masum hissettiim biricik yerleridir dnyann.

Ama, ak, lm ve sefillerin gndelii sz konusu olduu zaman byle bir tutumun meru olduunu kim kabul eder? Yine de ne yapmal? Ben Yseult'nn akn ancak romanlarda ya da bir sahnede hayal ediyordum. Can ekienler bana rollerine gmlm gibi grnyorlard bazen. Yoksul mterilerimin yantlar bana her zaman ayn dokuya uygun gibi geliyordu. Buna gre, insanlarn ilgilerini paylamadan aralarnda yaadmdan, ykmlendiim balantlara inanamyordum. Mesleimde, ailemde ya da yurttalk yaammda benden bekledikleri eylere yant verecek kadar nazik ve gevek yaplydm, ama her defasnda, sonunda her eyi bozan bir eit dalgnlk iinde. Ben tm hayatm ifte bir bur altnda yaadm ve en ciddi eylemlerim en az ykmlendiklerim olmutur ou zaman. Eninde sonunda bu deil miydi, ahmaklklarma ek olarak, kendimde affedemediim ey, kendimde ve evremde etkisini hissettiim yargya kar son derece iddetle ayak dirememe neden olan ve beni bir kar yol aramak zorunda brakan ey? Bir sre ve grnte yaamm, hibir ey deimemi gibi srp gitti. Raylar zerinde gidiyordum. Sanki bile bileymi gibi vgler evremde iki kat artyordu. Felaket tam da buradan geldi. u sz anmsarsnz: 'Tm insanlar hakknzda iyi konutu mu vay halinize!' Ah! Bu sz syleyen ok gzel sylemi! Vay halime benim! Demek ki makine kaprisler, aklanmaz durular gstermeye balad. te o zaman lm dncesi gndelik yaamm kaplad. lmmle aramdaki yllar hesaplyordum. Benim yamda lm insan rnekleri aryordum. Ve grevimi yerine getirmeye zaman bulamayacam dncesi bana azap veriyordu. Hangi grev? Hi bilmiyordum bunu. Ak konuursak, yaptm i srdrlmeye deer miydi? Ama sorun tam bu deildi. Gerekten de, gln bir korku peimi brakmyordu: nsan, tm yalanlarn itiraf etmeden lemezdi. Tanrya ya da temsilcilerinden birine deil, bunun zerindeydim ben anlayacanz gibi. Hayr, yalan insanlara, bir dosta ya da rnein sevilen bir kadna itiraf etmek sz konusuydu. Aksi halde, bir yaamda sakl kalm bir tek yalan oldu mu, lm bunu kesinletirirdi. Hi kimse bu konuda hibir zaman doruyu bilemezdi, nk doruyu bilen tek

kii, srrnn zerine yatan lnn kendisiydi. Bir dorunun byle mutlak biimde ldrlmesi ba dnmesi veriyordu bana. Bugnse, parantez iinde syleyeyim, daha ok, ince hazlar verecektir. rnein, herkesin arad bir eyi yalnz benim bildiim ve gvenlik grevlisini bo yere koturan bir nesnenin benim evimde olduu dncesi son derece zevklidir. Ama brakalm bunu. O dnemde reeteyi bulamamtm ve zlyordum. Silkinip kendime geliyordum, elbette. Bir insann yalannn kuaklarn tarihinde ne nemi vard ve denizdeki tuz tanesi gibi alarn okyanusunda kaybolmu sefil bir aldatmacay dorunun na

kavuturmak istemek ne iddial bir eydi! Kendi kendime unu da diyordum ki, bedenin lm, grdm lmlere gre akl yrtecek olursam, yeterli ve her eyi balatan bir cezayd kendi bana. Orada insan can ekimenin teri iinde, kurtuluunu (yani kesin olarak yok olma hakkn) kazanyordu. Ne var ki sknt byyor, lm baucumda hazr bekliyor, ben onunla yatp kalkyordum, iltifatlar da tahammlm tayordu gittike. Yalanlar, bu iltifatlarla birlikte ylesine lsz ekilde artyor gibi geliyordu ki bana, bir daha hesabm asla deyemeyeceimi sanyordum. Bir gn geldi, artk dayanamadm. lk tepkim ar oldu. Yalanc olduuma gre, bunu aa vuracaktm ve ikiyzllm btn bu ahmaklarn suratna, onlar anlamadan nce frlatacaktm. Doruyu

sylemeye kkrtlarak, meydan okumaya karlk verecektim. Glmeyi nlemek iin, kendimi genel alayn iine atmay tasarladm. Ksacas, yargdan kamak sz konusuydu yine. Glenleri kendi yanma ekmek ya da en azndan kendimi onlarn yanna getirmek istiyordum. rnein, sokakta krleri itip kakmay dnyordum ve bundan duyduum sinsi ve nceden bilinmez sevinten, ruhumun bir parasnn hangi lde onlardan nefret ettiini kavryordum, kk sakat arabalarnn lastiklerini patlatmay, zerinde iilerin alt yap iskelelerinin altnda 'pis yoksul' diye haykrmay, metroda st bebeklerini tokatlamay planlyordum. Btn bunlar hayal ediyordum, ama hibir ey yapmadm ya da buna yakn bir ey yaptmsa bile unuttum. uras kesin ki, adalet kelimesi bile tuhaf fkelere

dryordu beni. Savunmalarmda bu kelimeyi mecburen kullanyordum yine. Ama insanlk anlayn aka lanetleyerek bunun cn alyordum, ezilenlerin namuslu insanlar ezdiini belirten bir manifesto

yaymlayacam bildiriyordum. Bir gn bir lokantann terasnda stakoz yerken bir dilenci rahatsz etti beni, patronu arp herifi kovmasn istedim ve adaleti yerine getiren patronun nutkunu grltl grltl alkladm: 'Rahatsz ediyorsunuz mterileri,' diyordu patron. 'Kendinizi bu baylarn, bayanlarn yerine koyun bakalm!' Ayn zamanda, her nme gelene, karakterine hayran olduum bir Rus mlk sahibi gibi davranmann artk mmkn olmadndan yaknyordum: Bu adam, kyllerinden kendisini hem selamlayanlar, hem de selamlamayanlar krbalatyor, bylece her iki halde de ayn lde terbiyesizce sayd bir kstahl cezalandryormu. Yine de bundan daha vahim taknlklarm anmsyorum. Polise Kaside ve Satrn Yceltilmesi adl birer deyi yazmaya balamtm. Bizim o profesyonel insan- severlerimizin topland zellikli kahveleri sk sk ziyaret etmeye zorluyordum kendimi zellikle, iyi gemiim oralarda iyi

karlanmama neden oluyordu tabii. Oralarda, kendimi gstermeden, kocaman bir sz dklyordu azmdan: 'Allaha kr!' diyordum ya da daha sade bir ifadeyle 'Allahm...' diyordum. Bilirsiniz, bizim o meyhane dinsizlerimiz Kudas ayininde ne kadar ekingendirler. Bu densiz szden sonra bir an app kalyorlar, akn akn birbirlerine bakyorlar, sonra grlt kopuyordu, bazlar kahveden dar kayor, bazlar da hibir ey dinlemeden fkeyle gdaklyor, hepsi de kutsanm suyun altndaki eytan gibi kvranyordu. Bunu ocuka buluyorsunuzdur herhalde. Ama yine de bu akalar iin daha ciddi bir neden vard belki. Oyunu bozmak ve zellikle, dncesi bile beni ldrtan o aldatc hreti ykmak istiyordum. 'Sizin gibi bir adam...' diyorlard bana kibarca, bense sararyordum. Genel nitelikte olmad iin onlarn beni deerlendirmesini istemiyordum, hem nasl genel olsundu, onu paylaamadma gre? O zaman, yarg olsun, deerlendirme olsun, her eyi bir glnlk mantosuyla sarmak daha iyiydi. Her ne olursa olsun, beni bomakta olan duygudan kurtulmam gerekiyordu. Cierinde ne olduunu

gzler nne sermek iin, her yerde kalbna girdiim gzel mankeni krmak istiyordum. Gen stajyer avukatlar karsnda yapacam bir konumay anmsyorum. Beni tantan baro bakannn inanlmaz vglerine

sinirlenerek kendimi fazla tutamadm. Benden beklenen ve smarlama olarak ortaya koymakta hi zorlanmadm coku ve heyecanla sze balamtm. Ama birdenbire savunma yntemi olarak karma yapmay tlemeye baladm. Ancak ayn anda hem bir hrsz, hem bir namuslu insan yarglayp birincinin sularn ikinciye ykleyen modern engizisyon soruturmalarnn gelitirdii o karma deil, diyordum. Tersine, namuslu insann bu durumda avukatn, sularn ortaya koyarak hrsz savunmak sz konusuydu. Bu konuda fikrimi ok ak olarak anlattm: 'Varsayalm ki, kskanlkla adam ldrp ackl duruma dm herhangi bir yurtta savunmay kabul ettim. Bakn, derim, sayn jri yeleri, insan kendi doal iyiliini cinselliin ktlnn snavndan gemi grnce, ortada nasl da kk bir kabahat kalr! Tersine, insann, hi de iyi olmad ya da aldatlm olmad halde, demir parmakln berisinde, kendi yerinde bulunmas daha da vahim deil midir? Ben zgrm, sizin sert davranlarmzdan uzam, ama yine de kimim ben? Gurur ynnden bir gne; yurtta, bir ehvet tekesi, fkeli bir firavun, bir tembellik kral. Kimseyi ldrmedim mi? Henz deil, kukusuz! Ama deerli insanlar lme terk etmedim mi? Belki. Ve belki de yeniden balamaya hazrm. Oysa u adam, bakn ona, yeniden balamayacak. Onca iyi alm olduuna hl akn.' Bu konuma gen meslektalarm biraz afallatt. Bir sre sonra glmeyi yelediler. Gzel bir dille insan kiiliinden ve onun varsaylan haklarndan sz ettiim konumamn sonu blmne gelince adamakll rahatladlar. O gn alkanlk ar bast. Bu sevimli lgnlklar yinelemekle yalnzca kafalar biraz kartrm oluyorum. Fikirleri yattrm deil, hele kendimi yattrm hi deil. Dinleyicilerimde genellikle rastladm aknlk, onlarn biraz ekingen sknts, sizin imdi gsterdiinize -yoo, itiraz etmeyin- hayli benzeyen o sknt, hibir yatma salamad bana. Gryor musunuz, kendini masum klmak iin kendini sulamak yetmez, yoksa ben az st kokan bir kuzu

olurdum. nsann kendini belli bir biimde sulamas gerek; bu biimi ayarlamak iin ok zaman gerekti bana, bunu da, kendimi tam bir brak iinde bulduktan sonra kefettim. O zamana kadar, gl evremde dalgalanmaya devam etti, ama benim dzensiz abalarm ondaki o iyi dilekli, hemen hemen sevecen ve bana ac veren taraf ortadan kaldramad. Ama deniz kabaryor, sanrm. Gemimiz kalkmak zere, gn sona eriyor. Bakn, gvercinler toplanyor havada. Birbirlerine srtnyorlar, sanki kmldamyorlar, k da azalyor. ster misiniz, susalm da bu hayli hzn verici saatin tadn karalm? Olmaz m, sizi ilgilendiriyor muyum? ok drstsnz. Kald ki, imdi sizi gerekten ilgilendirmem olas. Cezaevi yarglar konusunda fikrimi aklamadan nce size sefahatten ve bountu hcresinden sz etmem gerek. Aldanyorsunuz, azizim, gemi iyi yol alyor. Ama Zuyderzee l bir denizdir ya da buna yakn. Sis iinde yitip gitmi dz kylaryla nerede balad, nerede bittii bilinmez. Hibir iaret noktas olmadan gidiyoruz, hzmz deerlendiremiyoruz. lerliyoruz, hibir ey de deimiyor. Bir gemi seferi deil bu, bir d. Yunan adalarnda ise tersine bir izlenim iindeydim. Durmadan yeni adalar gze arpyordu ufuk erisinde. Onlarn aasz omurgas

gkyznn snrn iziyor, kayalk kylar deniz zerinde belirgin biimde gsteriyordu kendini. Hibir bulanklk yoktu; keskin kta her ey nirengiydi. Ve bir adadan brne, yine de srklenen kk gemimizde hi durmadan, kpk ve gl dolu bir kouda, serin dalgacklarn tepesinde gece gndz sradm sanyordum. O zamandan beri iimde bir yerde Yunanistan rgalanr durur, belleimin kysnda, hi durmadan... Eh! Orada ben de rgalanrm, lirikleirim! Durdurun beni, aziz dostum, ne olur! Sras gelmiken soraym, Yunanistan' bilir misiniz? Hayr m? Daha iyi! Ne yapardk orada biz, sorarm size? Oraya saf yrekler gerekli. Bilir misiniz, orada dostlar sokakta el ele tutuarak ikier ikier gezerler. Evet, kadnlar evde kalrlar, olgun, saygdeer, bykl erkeklerin de parmaklar dostunun parmaklarna dolanm bir biimde ciddi ciddi kaldrmlar arnladklar grlr. Douda da m bazen? yle olsun. Ama syleyin bana, Paris

sokaklarnda elimi tutar mydnz benim? Ah! aka ediyorum. Arbal bir tutumumuz va dr bizim, kir pas ssler bizi. Yunan adalarnda boy gstermeden nce uzun uzun ykanmamz gerekir. Oralarda hava iffetlidir, deniz ve zevk durudur. Bizse... u bez koltuklara oturalm. Ne sis! Sanrm, bountu hcresi konusunda kalmtm. Evet, sz konusu olan nedir syleyeceim size. rpnp durduktan, o kstaha byk havalarm tkettikten sonra, abalarmn yararszlndan dolay cesaretim krlnca, insanlarla dp kalkmaktan vazgemeye karar verdim. Yoo hayr, ssz ada aramadm, ssz ada kalmad artk. Yalnzca kadnlara sndm. Bilirsiniz, onlar hibir gszl gerekten mahkm etmezler: Daha ok bizim glerimizi aalamaya ya da silahszlandrmaya alrlar. te bu yzden kadn, savann deil, sulunun dldr. Onun limandr o, barnadr; erkek genellikle kadnn yatanda tutuklanr. Bize yeryz cennetinden kalan tek ey deil midir kadn? Elim brmde kalnca, doal limanma kotum. Ama nutuk ekmiyordum artk. Hl biraz oynuyordum, alkanlkla; ama bulu yeteneim eksikti. Yine iri bir laf ederim korkusuyla, itiraftan ekmiyorum: Bana yle geliyor ki, o dnemde bir ak ihtiyac duydum. Edepsizce, deil mi? Her ne olursa olsun, kr bir ac, bir tr yoksunluk duyuyordum, bu yoksunluk beni daha sahipsiz kld ve yar zorla, yar merakla birtakm balantlara girmemi salad. Sevmek ve sevilmek ihtiyacnda olduumdan, k olduumu sandm. Baka deyimle, aptallk ettim. Deneyimli bir insan olarak o zamana kadar hep sormaktan kandm bir soruyu sk sk sorarken yakalyordum kendimi. 'Beni seviyor musun?' sorusu taklyordu dilime. Bilirsiniz, byle durumlarda 'Ya sen?' diye yant vermek adettir. 'Evet,' diye yantlarsam bu soruyu, gerek duygularmn tesinde balam oluyordum kendimi. 'Hayr,' demeye kalkrsam, artk sevilmeme tehlikesini gze alyor ve bunun acsn ekiyordum. iinde huzuru bulacam umduum duygu ne denli tehlikeye derse,

arkadamdan o duyguyu o denli ok bekliyordum. Bylece, gittike daha ak vaatlere srkleniyor, yreimden gittike daha byk bir duygu ister hale geliyordum. Bu ekilde, irin bir alk iin yalanc bir tutkuya kaptrdm

kendimi; bu kadn yrek basnn o denli iyi okumutu ki, snfsz toplumun kurulacan bildiren bir aydnn gven ve inanc ile sz ediyordu aktan. Bu inan, bilmez deilsiniz, srkleyicidir. Ben aktan da sz etmeye altm ve sonunda kendimi inandrdm. Hi deilse, kadnn metresim olduu ve aktan sz etmeyi reten yrek basnnn ak yapmay retmediini anladm na kadar. Bir papaan sevdikten sonra bir ylanla yatmak zorunda kaldm. Bylece, kitaplarn vaat ettii, benimse hayatta hi karlamadm ak baka yerde aradm. Ama antrenmanm eksikti. Otuz yl akn bir zamandr yalnzca kendimi sevmitim. Byle bir alkanl kaybedeceimi nasl umardm? Bu

alkanl hi kaybetmedim ve bir tutku heveslisi olarak kaldm. Vaatleri oalttm. Ayn anda birok aklar yaadm, baka zamanlarda birok ilikilere girdiim gibi. O zaman, bakalarna, o gzel ilgisizlik

gnlerimdekinden daha fazla mutsuzluk getirdim. Size syledim miydi; umutsuzlua den papaanmn alktan lmeye yattn? ok kr ki, zamannda yetitim ve elini tutmaya raz oldum, ta ki o, gzde haftalk dergisinin kendisine tanmlad kr akakl mhendise, adamn Bali'ye yapt bir yolculuk dnnde rastlayncaya kadar. uras kesin ki, tutkunun sonsuzluu iinde kendimi yitmi ve balanm bulmak yle dursun, hatalarmn arln ve sapknlm daha da arttrdm. Bu yzden aktan ylesine dehete dtm ki, yllarca, Pembe Renkli Yaam'm ya da Ysenit'nn Aktan lm'nn adn duyunca dilerimi

gcrdattm durdum. O zaman kadnlardan vazgemeyi ve iffetli yaamay denedim. Eninde sonunda, onlarn dostluu bana yetmeliydi. Ama bu, oyundan vazgemek demekti. Arzunun dnda kadnlar, her trl beklentinin dnda sktlar beni ve belli ki ben de sktm onlar. Artk ortada oyun, tiyatro kalmaynca, gerein iindeydim kukusuz. Ama gerek, aziz dostum, can skcdr. Aktan ve iffetten umudumu kesince-, geride, akn yerine ok iyi geen, glleri susturan, sessizlii geri getiren ve en nemlisi, lmszl salayan sefahatin kaldn dndm en sonunda. Belli bir uyank sar-

holuk derecesinde, gece ge vakit iki kzn arasnda yatarken ve her trl arzudan boalmken, umut bir ikence olmaktan kar, farknda msnz, zihin tm zamanlar zerinde hkm srer, yaama acs ebediyen gemitir. Bir anlamda ben, hibir zaman lmsz olmak isteinden vazgememekle, hep sefahat iinde yaamtm. Yaratlnn temeli ve ayn zamanda kendime kar duyduum, size de szn ettiim byk akn bir sonucu deil miydi bu? Evet, lmsz olma isteiyle yanyordum ben. Akmn deerli nesnesinin hibir zaman kaybolmamasn arzu etmeyecek kadar ok seviyordum kendimi. Uyanklk halinde ve kendimizi ne kadar az tanrsak tanyalm, ukuruna dkn bir maymuna lmszlk tannmas iin geerli nedenler grlmedii iin, bu lmszln yerine geecek eyler bulunmas gerekir. Sonsuz yaam arzuladm iin orospularla yatyor ve geceler boyunca iiyordum. Sabahlar, tabii, azmda lml insan yaamnn a tad kalyordu. Ama saatlerce sonsuz bir mutluluk iinde yzmtm. Size itiraf edebilecek miyim bilmem? Hl yreim eriyerek anmsarm, baz geceler pis bir gece kulbne gidip bana yz veren ve hatta urunda bir akam vngen bir sakallyla dvtm, her an klk deitiren bir danszle buluuyordum. Her gece tezghta, bu elence yerinin krmz ve tozu iinde, bir dii gibi yalan syleyerek ve. uzun uzun ierek boy gsteri- yordum. afa bekliyor, mekanik bir biimde kendini zevke veren, sonra da birden uyuyakalan prensesimin her zaman bozuk yatanda yklp kalyordum sonunda. Gn gelip usulca bu bozgunu aydnlatyor, bense anl bir sabahta kmldamadan yceliyordum. Alkol ve kadnlar, itiraf edeyim ki, layk olduum tek ferahl salad bana. Bu srr size ayorum, aziz dost, kullanmaktan ekinmeyin onu. O zaman greceksiniz ki, gerek sefahat kurtarcdr, nk hibir ykmllk yaratmaz. Onda insan ancak kendini sahiplenir, bu durumda da, kendilerini seven byk klarn yeledii ura olarak kalr o. Bir vahi orman olarak kalr, gelecei ve gemii olmayan, zellkle vaadi olmayan, dolaysz yaptrm da olmayan. Onun uygulandg yerler dnyadan ayrdr. Ona girerken korku da, umut da braklr. Konuma onda zorunlu deildir; orada gelip aradmz ey szsz, dahas ou zaman parasz elde edilebilir. Ah!

Ne olur, o zamanlar bana yardm etmi olan bilinmedik ve unutulmu kadnlara, brakn ayrca sayglarm sunaym. Bugn de, onlardan kalan anma saygya benzer bir ey karyor. Her ne olursa olsun, bu kurtuluu ekinmeden kullandm. Dahas; gnah denilen eye batm bir otelde ayn anda hem bir orospuyla, hem de yksek tabakadan bir gen kzla yaadm grmlerdir. Bunlardan birincisiyle hizmet eden dost valye rol oynamm dr, ikincinin ise baz gerekleri tanmasn salammdr. Ne yazk ki, orospunun ok burjuva bir yaratl vard: Daha sonra, modern fikirlere ok ak dinsel bir gazete iin anlarn yazmaya raz oldu. Gen kz ise dizgininden boanm igdlerini tatmin etmek ve dikkate deer yeteneklerine bir ura salamak iin evlendi. Ben de, o dnemde, ou zaman iftiraya urayan bir erkek derneince ayn deerde bir kii olarak karlanmaktan az gurur duyuyor deildim. Bunun zerinde durmayacam: Bilirsiniz ki, ok zeki insanlar bile yanndakinden bir ie fazla devirmekten eref duyarlar. Sonunda, bu mutlu sefahat iinde sknu ve kurtuluu bulabilecektim. Ama, burada da, iimdeki bir engele arptm. lk kez karacierim rahatszland ve yle bir yorgunlua uradm ki, hl zerimde. nsan lmszlk oyunu oynar, birka hafta sonra ise, yarna kadar gvdesini srkleyip srkleyemeyeceini bile bilmez. Gece servenlerimden vazgetiim zaman bu deneyimden elde ettiim tek kr yaam acsnn azalmas oldu. Bedenimi kemiren yorgunluk ayn zamanda iimdeki birok diri noktay trplemiti. Her arlk dirilii, dolaysyla acy azaltr. Sefahatta, sanlann tersine, lgnca hibir yan yoktur. Uzun bir uykudan baka bir ey deildir o. Dikkat etmisinizdir, gerekten kskanlk eken insanlarn en acele ettikleri ey, kendilerine ihanet ettiini sandklar kadnla yatmaktr. Kukusuz onlar, kendi sevgili varlklarnn hep onlara ait olduundan bir kez daha emin olmak isterler. Ona sahip olmak isterler, beylik deyimiyle. Ama bunun nedeni, hemen arkasndan daha az kskan olmalardr da. Bedensel kskanlk, insann kendisi hakkndaki bir yarg olduu kadar hayal gcnn de bir sonucudur. Ayn koullarda sahip olduumuz kt dnceleri rakibe de mal ederiz. ok kr ki, ar zevk hayal gcn de, yarg gcn de zayflatr. O zaman

ac, erkeklikle birlikte ve onun kadar uzun zaman uyur. Ayn nedenlerden tr yeni- yetme genler ilk metresleriyle metafizik kaygy yitirir ve brokratikletirilmi birer fuhu olan baz evlilikler ayn zamanda

cretkrln ve buluun tekdze cenaze arabalar haline gelir. Evet, aziz dost, burjuva evlilii lkemize terlik giydirdi, yaknda da lmn kaplarna getirecek onu. Abartyor muyum? Yoo, ama saptyorum. Yalnzca o iret aylarnda saladm avantaj sylemek istiyordum size. Bir eit sis iinde yayordum, yle bir sis ki, iinde gl, sonunda duyamayacam kadar hafifliyordu. iimde imdiden onca yer eden ilgisizlik artk direnmeyle karlamyor ve damar sertlemesi gibi sertliini arttryordu. Heyecanlar kalmamt artk! Hep ayn miza, daha dorusu mizaszlk! Veremli cierler kuruyarak iyileir ve mutlu sahiplerini yava yava havasz brakr. te ben de byle, iyileerek sakin sakin lyordum. Her ne kadar dilimdeki sapklklarla hretim iyice sarslmsa da, mesleimi dzenli bir ekilde yrtebilmem yaammdaki kargaa ile bozulmusa da, hl iimle geinebiliyordum. Yine de, insanlarn gece arlklarmdan daha ok dil kkrtmalarma taklmalar ilgintir. Savunmalarmda bazen Tanrya salt dilden atfta bulunmam mterilerimde gvensizlik uyandryordu.

Kukusuz, Tanrnn, karlarn, yasada srt yere gelmez bir avukat kadar koruyamayacandan korkuyorlard. Buradan, bilgisizliim orannda Tanry yardma ardm konusuna varmak bir admlk iti. Mterilerim bu adm att ve seyrekleti. Zaman zaman yine savunma yapyordum. Hatta bazen, sylediklerime artk inanmadm unutarak gzel savunma yapyordum. Kendi sesim beni srklyor, ben onun peinden gidiyordum; eskisi gibi gerekten gklerde umadan biraz yerin stne kyor, alaktan

uuyordum. Sanatmn dnda, az insan gryor, birka eskimi ilikiyi zoru zoruna srdryordum. Hatta, arzu ie karmadan salt dostlukla akamlar geirdiim oluyordu, u farkla ki, can skntsna boyun emi olarak, bana sylenenleri yarm yamalak dinliyordum. Biraz imanlamtm ve

bunalmn bittiini sandm. Sz konusu olan artk ihtiyarlamakt yalnzca.

Yine de bir gn, bir kadn dostuma nerdiim, ama iyilememi kutlamak iin yaptm sylemediim bir yolculukta bir transatlantiin, tabii st gvertesinde bulunuyordum. Birden, demir rengi okyanusun zerinde kara bir nokta grdm. Gzlerimi hemen evirdim, yreim arpmaya balad. Yeniden bakmaya kendimi zorladm zaman kara nokta kaybolmutu. Tam baracak, ahmaka yardm aracaktm ki, noktay yeniden grdm. Gemilerin arkalarnda braktklar dkntlerden biri sz konusuydu. Yine de noktaya bakmaya tahamml edememi, bunun boulmu bir insan olduunu dnmtm hemen. O zaman, doruluu uzun zamandr bilinen bir fikre boyun eermiesine, isyana kaplmadan anladm ki, yllar nce Seine zerinden srtmda yanklanan o lk, Man Denizinin sularna doru srklenerek, okyanusun snrsz genilii iinde, dnyada yol

almaya-devam etmi ye ona rast geldiim u gne kadar orada beni beklemiti. Yine anladm ki, benim vaftizimin ac suyunun bulunduu her yerde, denizlerde ve nehirlerde beni beklemeye devam edecekti. Syleyin bana, burada da suyun zerinde deil miyiz? Snrlarn karann snrlaryla kartran dmdz, tekdze, bitmez tkenmez suyun zerinde?

Amsterdam'a yaklatmza nasl inanmal? Bu muazzam kutsal- su kabnn iinden kamayacaz hi. Dinleyin! u grnmez iri martlarn lklarn duymuyor musunuz? Bize doru lk atyorlarsa, neye aryorlar bizi? Ama bunlar, iyilemediimi, hep skik durumda olduumu ve bir kar yol bulmam gerektiini kesin olarak anladm gn de Atlantik zerinde lk atan, seslenen ayn martlar. anl yaam bitmiti, ama kudurganlk ve sramalar da bitmiti. Boyun emek ve sululuu kabul etmek gerekiyordu. Bountu hcresinde yaamak gerekiyordu. Sahi, Ortaada bountu hcresi ad verilen o zindan hcresini bilmezsiniz. Genellikle insan mr boyu unutuluyordu orada. Bu hcre alacak boyutlaryla ayrlyordu tekilerden. Bir insann ayakta duramayaca kadar alak, yatamayaca kadar da dard. Engelli bir durum almak, kegen biiminde yaamak gerekiyordu orada; uyku bir d, uyanklk bir melmeydi. Azizim, szcklerimi lerek sylyorum, bu basit buluta deha vard. Her Allahn gn, bedenini uyuturan o hareketsiz bask altnda mahkm, sulu

olduunu ve masumluun keyifle gezinmek demek olduunu reniyordu. Doruklara ve yksek kprlere alkn bir adam bu hcrede dnebiliyor musunuz? Ne dediniz? Bu hcrelerde yaanabilir ve ayn zamanda masum olunabilir mi? Olas deil, hi olas deil! Yoksa dnme gcm gme giderdi. Masumluun kambur yaamaya zorlanmas varsaymn bir an bile gz nne alamam. Kald ki, hi kimsenin masum olduunu kesinlikle syleyemeyiz, oysa herkesin sulu olduunu kesinlikle onaylayabiliriz. Her insan bakalarnn suuna tanklk eder, inancm ve umudum bu benim. nann bana, dinler, ahlak dersi vermeye kalktklar ve birtakm emirler yadrdklar andan itibaren yanlrlar. Sululua yaratmak ve

cezalandrmak iin Tanr zorunlu deildir. Benzerlerimiz, kendimizin yardmyla yeterlidir bunun iin. Son Yargdan sz ediyordunuz. Brakn da saygyla gleyim buna. Gzm krpmadan bekliyorum onu. Daha ktsn tandm ben, insanlarn yargsn. Onlar iin hafifletici nedenler yoktur, iyi niyet bile su olarak dnlr. Hi tkrk hcresinden sz edildiini iittiniz mi, bir halkn dnyann en byk halk olduunu kantlamak iin son zamanlarda icat ettii hcreden? Tutuklunun iinde ayakta durduu, ama hi kmldayamad darack bir drt duvar. Onu imentodan kozasna smsk kapatan salam kap enesinin hizasnda durmaktadr. Bu durumda adamn ancak yz grlr ve gelip geen her gardiyan bu yze az dolusu tkrk atar. Hcrede skp kalan tutuklu, gzlerini kapamasna izin varsa da, yzn silemez. Aln size, azizim, bir insan icad. Bu kk aheser iin Tanrya ihtiyalar olmad insanlarn. yleyse? yleyse, Tanrnn tek yarar masumluu gvence altna almaktr ve ben dini daha ok byk bir temizleme giriimi olarak grrm, zaten onun z bu olmutur, ama ksaca, ancak yl sreyle, o zaman da ad din deildi onun. O zamandan beri sabun bulunmuyor, burnumuz pis ve karlkl olarak burnumuzu sili- yoruz. Hepsi tembel, hepsi cezal, zerlerine tkrdk m, yallah bountu hcresine! ilk kim tkrecek oyunudur bu, o kadar. Size byk bir sr syleyeceim, azizim. Son Yargy beklemeyin. Her gn iindeyiz onun.

Hayr, bir ey yok, bu berbat nemli havada biraz rperiyorum, o kadar. Zaten geldik. te. Siz nden buyurun. Ama, rica ederim, biraz daha kalp bana elik edin. Szm bitirmedim daha, devam etmem gerek. Devam etmek, zor olan bu ite. Bakn, onu niin armha gerdiler, biliyor musunuz, onu, u anda belki dnmekte olduunuz kiiyi? Gzel, bunun iin bir sr neden vard. Bir insann ldrlmesi iin her zaman nedenler vardr. Buna karn, onun yaamasn hakl karmak olanakszdr. te bu yzden sulu her zaman avukatlar bulur, masum ise bazen. Ama, iki bin yl boyunca bize ok iyi aklanan nedenler yanncja, bu korkun can ekime iin bir byk neden vard, bilmiyorum niin bu neden onca dikkatle gizlenir. Gerek neden, kendisinin bsbtn masum olmadn bilmesidir. lemekle suland hatann arln tamasa bile, bilmeden baka hatalar ilemiti. Bilmeden mi? Eninde sonunda, iin kaynanda o vard; masumlarn kltan geirildiini iitmi olmalyd. Yaknlar onu emin yere gtrrken kltan geirilen Yahudiye ocuklar, onun yznden deilse niin lmlerdi? Bunu kendisi istememiti, elbette. O kanl askerler, o ikiye biilmi ocuklar onu dehete dryordu. Ama ben eminim ki, unutamyordu onlar. Ve onun btn davranlarnda sezilen o hzn, yavrular iin dvnen ve hi teselli kabul etmeyen Rahel'in sesini geceler boyunca duyan kiinin onulmaz melankolisi deil miydi? inilti gecenin iinde ykseliyor, Rahel onun uruna ldrlm ocuklarn aryor, o ise yayordu! Onun bildiini bilen birisi olarak, insan konusunda her eyi bilen birisi olarak -Ah! Suun lmek kadar, ldrmek olmadna kim inanrd!- gece gndz o masum suuyla yz yze gelen birisi olarak, tutunmak ve devam etmek fazla g geliyordu kendisine. Yaamda yalnz kalmamak ve baka yere, belki desteklenecei bir yere gitmek iin, ii bitirmek, kendini savunmamak, lmek daha iyiydi. Ama desteklenmedi, bundan da yaknd ve her eyi bitirmek iin knanp hrpaland. Evet, onun yaknn ortadan kaldrmaya balayan, sanrm, nc ncil yazardr. 'Beni niin terk ettin?' syanc bir lkt, yle deil mi? Haydi o zaman makas! una da dikkat edin ki, Luka hibir eyi makaslamasayd, durum o kadar dikkat ekmeyecekti;

onca yer tutmayacakt, bu kesin. Bylece knayan, yasakladn ilan etmi oluyor. Dnyann dzeni de anlalmazdr. Ne var ki knanan, devam edemedi. Ben ne dediimi biliyorum, azizim. Bir zamanlar, her an bir sonraki na nasl ulaabileceimi bilmiyordum. Evet, bu dnyada sava yaplabilir, ak taklit edilebilir, hemcinsine ikence yaplabilir, gazetelerde boy gsterilebilir ya da yalnzca rg rerken komu ekitirilebilir. Ama baz hallerde, devam etmek, yalnzca devam etmek insanst bir eydir. O ise insanst deildi, inann bana. Can ekimesini la dkt, ben de bu yzden onu seviyorum, dostum, bilmeden ld o. Felaket u ki, bizi yalnz brakp her ne olursa olsun, yoluna devam etti, hatta, onun bildii eyi biz de bilerek, ama yaptn yapmaktan ve onun gibi lmekten aciz kalarak bountu hcresinde pineklediimiz zaman bile. Tabii, onun lmnden biraz yararlanmaya kalktlar. Eninde sonunda, unu sylemek dhice bir iti: 'Pek de lekesiz deilsiniz, gzel, bu bir gerek. Peki yleyse, ayrntsna girmeyelim iin! Ha zerinde bir hamlede temizleyelim bu ii!' Ama bir sr insan yalnzca daha uzaktan gze arpmak iin imdi haa trmanyor, hatta bunun iin ok uzun zamandan beri orada bulunan kiiyi biraz inemek gerekse bile. Bir sr insan, hayrseverlii uygulama alanna koymak iin cmertlikten vazgemeye karar vermitir. Ey hakszlk, ona yaplm olan ve benim yreimi skan hakszlk! Bakn, yine kendimi kaptrdm, savunma yapmaya balyorum

neredeyse. Balayn, bunun iin nedenlerim var, anlayn. Bakn, buradan birka sokak tede atdaki Tanrmz adm tayan bir mze var. Vaktiyle onlar, yeralt mezarlarn at katlarna yerletirmilerdi. Ne olsun istersiniz, mahzenler burada sular altnda kalm durumda. Ama bugn, iiniz rahat etsin, onlarn Tanrs ne atda, ne mahzende artk. Onlar onu kalplerinin zindannda bir mahkeme zerine tnetmilerdir ve onun adna

yarglamaktadrlar. O ise gnahkr kadna yumuak bir sesle 'Ben de mahkm etmiyorum seni!' diyordu; olsun, yine de mahkm eder onlar, kimseyi balamazlar. Tanr adna, ite layn bu senin. Tanr m? Bunu o kadar istemiyordu o, dostum. Sevilsin istiyordu yalnzca. Elbet onu seven kimseler vardr, Hristiyanlar arasnda bile. Ama sayldr onlar. O, bunu

ngrmt zaten, mizah duygusu vard onda. Petrus, bilirsiniz, korkak Petrus, inkr eder onu: 'Ben bu adam tanmyorum... Ne demek istediini anlamyorum senin... v.b.' Gerekten ileri gidiyordu! Ve o, bir szck oyunu yapt: 'Petrus'un1 zerine kilisemi kuracam.' Alay daha ileri

gtrlemezdi, yle deil mi sizce? Ama hayr, onlar hl baskn kyorlar! Gryorsunuz, sorunu iyi biliyordu o. Sonra da, onlar, azlarnda balama, yreklerinde hkm olmak zere, yarglamaya ve mahkm etmeye brakarak ebediyen ekip gitti. nk artk acma kalmad denemez, hayr, vallahi, hi durmadan bunu konuuyoruz. Ne var ki, artk kimse aklanmaz oldu. lm masumluk konusunda yarglar bol bol konuuyor, her trden yarglar, sa'nn ve Deccal'in yarglar ki, bunlar zaten, bountu hcresinde uzlam ayn kiiler. nk yalnz Hristiyanlara yklenmemek gerekir. tekiler de iin iinde. Bilir misiniz, bu kentte Descartes' barndran bir evin ne olduunu? Tmarhane. Evet, genel saptma ve ikence bu. Tabii biz de kendimizi o tmarhaneye koymak zorundayz. Fark etmisinizdir ki, hibir eyi kayrmyorum, te yandan biliyorum ki, siz de ayn ekilde dnyorsunuz. Byle olunca, madem ki hepimiz yargcz, o halde hepimiz birbirimize kar suluyuz, hepimiz kendi berbat tarzmza gre sa'yz, bir bir haa gerilmiiz, ama yine bilmeden. Hi deilse biz yle olurduk, eer ben Clamence, kar yolu, tek zm, doruyu bulmasaydm... Yoo, kesiyorum burada, aziz dost, korkmayn! Zaten sizden ayrlyorum artk, ite kapmn nne geldik. nsan yalnzlkta, yorgunluk da eklenince buna, kendini seve isteye peygamber yerine koyuyor. Ne de olsa, halim ortada benim, rm talar, sisler ve sularla kapl bir le snm biri, basbaya zamanlara zg ii bo peygamber, srt bu yosun tutmu kapya yapm, par
1

"Pecrus" ta demektir. (ev.)

ma alak bir gkyzne doru kalkm, hibir yargya tahamml edemeyen, yasasz insanlara ilenip duran, kafas alev ve alkolle dolu, Mesih'siz lya. nk onlar ona dayanamazlar azizim, btn sorun da bu.

Bir yasay benimseyen kimse, kendisini inand bir dzene yeniden yerletiren yargdan korkmaz. Ama insan aclarnn en by yasasz yarglanmaktr. Biz yine de bu ac iindeyiz. Doal dizginlerinden yoksun kalan yarglar, rastgele boanarak lokmalarn ifter ifter yutarlar. O zaman onlardan daha hzl gitmeye almak gerekmez mi? te byk tela o zaman balar. Peygamberler ve ifaclar, oalrlar, iyi bir yasayla ya da kusursuz bir rgtle hedefe varmak iin acele ederler, yeryz

sszlamadan nce. ok kr ki, ben hedefe vardm! Son ve balangcm ben, yasay mjdeliyorum. Ksacas, cezaevi yargcym. Evet, evet, bu meslein ne olduunu yarn syleyeceim size. Yarndan sonra gidiyorsunuz, demek ki zamanmz dar. Dilerseniz gelin evime, zili kez alarsnz. Paris'e mi dneceksiniz? Paris uzak, Paris gzel, unutmadm onu. Onun akam stlerini anmsyorum, hemen hemen ayn dnemde. Akam iner, kupkuru ve atr atr, dumandan mavilemi atlara; kent iin iin homurdanr, nehir tersine akyor gibidir. O zamanlar ben sokaklarda avare dolardm. imdi onlar da dolayor, biliyorum! Dolayorlar, bkkn kadna, ask suratl eve doru acele gider gibi grnerek... Ah! Dostum, byk kentlerde avare dolaan yalnz kii nedir bilir misiniz? Sizi yatakta karladm iin mahcubum. Bir ey I deil, biraz ateim var, ard raksyla gideriyorum onu. Bu nbetlere alm ben. Sanrm, papa olduum srada kaptm bir stma. Yoo, yar aka ediyorum. Ne dndnz biliyorum; anlattm eyde doru ile yanl ayrt etmek ok g. tiraf ederim ki haklsnz. Bense... Bakn, evremden birisi insanlar kategoriye ayrrd: Yalan sylemeye mecbur kalmaktansa hibir ey gizlememeyi yeleyenler, hibir ey gizlememektense yalan sylemeyi yeleyenler ve ayn zamanda hem yalan, hem de gizi sevenler. Bana en uygun gelen kategoriyi siz sein. Her ne olursa olsun, ne nemi var bunun? Yalanlar gerek yolunda bulumaz m sonunda? Ve benim hikyelerimin hepsi, gerek olsun, yalan olsun, ayn amaca ynelmez mi, ayn anlam tamaz m? O zaman, onlarn gerek ya da yalan olmalarnn ne nemi var, eer onlar, her iki halde de, vaktiyle ne idiimi, imdi ne olduumu anlatyorlarsa? Bazen bir eyin

iyz, yalan syleyede doru syleyenden daha iyi belli eder kendini. Doru, k gibi kr eder. Yalansa, tersine, her nesneyi deerlendiren gzel bir alacakaranlktr. Hasl, dilediiniz anlamda aln bunu, ama ben bir esir kampna papa olarak atandm. Oturun, rica ederim. Odaya bakyorsunuz. plak, ama temizdir. Mobilyasz, tenceresiz bir Vermeer. Kitap da yok burada; uzun zamandr okumaktan vazgetim. Eskiden evim yar okunmu kitaplarla doluydu.Bir karacierin yarsn yiyip yarsn atan insanlar kadar iren bir ey bu. Zaten ben artk itiraflar seviyorum, itiraf yazarlar da zellikle, itiraf etmemek iin, bildikleri zerine hibir ey sylememek iin yazarlar. tiraflara geme iddiasnda bulunduklar zamansa gvensizlie dme ndr, ceset boyanr. nann bana, bu ite ustaym ben. O zaman kestirip attm. Kitaplar kalmad, faydasz nesneler de kalmad, yalnz bir tabut gibi dz ve cilal zorunlu eyler kald geriye. Esasen o tertemiz rtl, kaskat Hollanda yataklarnda insan, mumya iindeymi gibi saf kokulu, yaarken lr kefene sarlp. Benim papalk maceralarm merak m ediyorsunuz? Alelade eyler dorusu. Bundan size sz etme gcn bulabilecek miyim bilmem. Evet, sanrm ateim azalyor. Bundan yllar ncesiydi. Rommel sayesinde savan alevlendii Afrika'daydk. Yoo, ben savaa katlmamtm, sakin olun. Avrupa savandan da kurtulmutum zaten. Kukusuz askere alnmtm, ama scak sava grmedim hi. Bir anlamda pimanm buna. Belki birok eyi deitirecekti bu, yle deil mi? Fransz ordusu cephede bana ihtiya duymad. Benden yalnzca ekilie katlmam istedi. Bundan sonra Paris'e dndm ve Almanlarla karlatm. Yeni yeni sz edilmeye balanan Direni hareketi ekti beni, vatansever olduumu kefettiim anda aa yukar. Glmsyor musunuz? Hakszsnz. Kefimi Chtelet'de, metronun koridorlarnda yaptm. Biz kpek labirentte yolunu kaybetmiti. Tyleri dik, bir kula dk, gzleri keyifli, iri bir kpekti, sryor, gelip geenlerin bacaklarn kokluyordu. Pek eski ve pek sadk bir duygulanmla severim kpekleri. Her zaman balayc olduklar iin severim. Kpei ardm, duraksad, ama belirgin biimde tavlanm, k oynayarak duruyordu birka metre nmde. Bu anda, neeli neeli yryen gen bir Alman askeri beni

geti. Kpein nne gelince ban okad. Hi duraksamadan hayvan, ayn keyifle askerin arkasndan gitti ve onunla birlikte ortadan kayboldu. Canm skld ve Alman askerine kar duyduum bir eit fkeyle, tepkimin vatanseverce olduunu kabul etmek durumunda kaldm. Eer kpek bir sivil Fransz izlemi olsayd, bunu dnmezdim bile. Tam tersine, bu sevimli hayvan bir Alman alaynn maskotu olmu gryordum hayalimde, bu da beni fkelendiriyordu. Deneme, demek ki inandrcyd. Direni hareketi hakknda bilgi almak niyetiyle Gney blgesine gittim. Ama gidip de bilgi edinince, tereddt ettim. Giriim bana biraz delice ve her eyi sylemek gerekirse, romantik grnyordu. Hele, yeralt eyleminin ne mizacma, ne de benim o havadar tepeler zevkime uygun olmad kansndaydm. Buna yle geliyordu ki, benden istenen, bir mahzende gnler ve geceler boyu hah dokumak, sonra birtakm hoyrat heriflerin gelip beni oradan karmasn, nce ilediim haly bozmasn, sonra da beni baka bir mahzene srkleyip ldrnceye kadar dvmesini beklemek olacakt. Bu yeralt kahramanlna kendilerini verenlere hayranlk

besliyordum, ama onlar gibi yapamazdm. Hal byle olunca, Londra'ya ulamak gibi belli belirsiz bir niyetle Kuzey Afrika'ya getim.*Ama Afrika'da durum aydnlk deildi, birbirine zt partiler bana ayn lde hakl grnyorlard, bu yzden vazgetim. Halinizden anlyorum ki, bir anlam olan bu ayrntlar zerinden abucak getiim dncesindesiniz. Pekl, diyelim ki, sizin gerek deerinizi ltm iin, onlar daha dikkatle kavrayasnz diye abuk geiyorum. Her ne ise, sonunda Tunus'a ulatm, orada tatl bir dost i buldu bana. Bu dost, sinemayla uraan ok zeki bir kadnd. Onu Tunus kentine kadar izledim ve gerek iini ancak Mttefiklerin Cezayir'e karma yapmasndan sonraki gnlerde anladm. Kadn dostum o gn Almanlar tarafndan tutukland, ben de tutuklandm, ama istemeden. imdi kadnn ne olduunu bilmiyorum. Bana gelince, hibir ktlk yapmadlar bana, byk azaplar ektikten sonra anladm ki daha ok bir gvenlik nlemi sz konusuymu. Trablus yaknlarndaki bir kampa atldm, insann kt muamele grmekten ok susuzluk ve yokluk ektii bir yerdi buras. Size tablosunu izmeyeceim

orann. Bizler, yar yzyln ocuklar, bu tr yerleri tasarlamak iin tasvire muhta deiliz. Bundan yz elli yl nce gller ve ormanlar iin gzmz yaaryordu. Bugnse hcre lirizmimiz var. Bu bakmdan, size

gveniyorum. Yalnzca birka ayrnt ekleyeceksiniz manzaraya: Scak, dimdik bir gne, sinekler, kum, su yokluu. Benimle birlikte, iman sahibi bir gen Fransz vard. Evet! Bir peri masal bu gerekten. Duguesclin tipi, hani. arpmaya katlmak iin Fransa'dan spanya'ya gemiti. Katolik general enterne etmiti onu ve Fran- co'nun kamplarnda nohutlarn, deyim yerindeyse, Roma tarafndan kutsandn grmek derin bir zntye drmt kendisini. Ne bundan sonra gelip altna dt Afrika g, ne de kamptaki elenceler bu zntden kurtaramamt onu. Ama dnceleri ve de gne kendisini normal halinden karmt biraz. Bir gn, her yanndan adeta erimi kurun akan bir adrda biz bir dzine arkada sinekler arasnda soluyup dururken, Romal dedii kiiye kar saldrlarn yineledi. Ka gnlk sakalyla akn akn bakyordu bize. plak gvdesi terle kaplyd, elleri kaburga kemiklerinin grnen klavyesi zerinde piyano alyordu. Bize, bir taht zerinde dua etmek yerine mutsuzlar arasnda yaayan yeni bir papa gerektiini ve bu iin ne kadar abuk olursa o kadar iyi olacan sylyordu. Ban sallayarak akn gzleriyle dimdik bakyordu bize. 'Evet,' diye tekrar ediyordu, 'mmkn olduu kadar abuk!' Sonra birden sakinleti ve lgn bir sesle, onu aramzdan semek gerektiini syledi: Kusurlar ve erdemleriyle tam bir adam bulmak ve ona, aclarmzn ortakln kendisinde ve bakalarnda canl tutmay kabul etmesi artyla, itaat yemininde bulunmak gerekiyordu. 'inizden hanginizin en ok kusuru var?' dedi. aka olsun diye ben parmam kaldrdm, benden bakas da kaldrmad. 'Gzel, Jean-Baptiste yararl olacak.' Yoo, byle demedi, nk o zamanlar adm bakayd. Ama, benim yaptm gibi, bu i iin kendini nermenin en byk erdemi gerektirdiini belirtti ve benim seilmemi teklif etti. tekiler onayladlar, oyun olsun diye, ama yine de biraz ciddiyetle. Gerek u ki, Duguesc- lin etkilemiti bizi. Bense, sanrm, bsbtn de glmyordum. nce kk

peygamberimin hakl olduu kansna vardm, sonra da, gne, yorucu iler, su sava yznden ksacas keyfimiz yerinde deildi. uras kesin ki, haftalarca, gittike daha ciddi olarak papalm srdrdm. Neydi bu i? Dorusu, grup bakan ya da hcre sekreteri gibi bir eydim. tekiler, dahas inanc olmayanlar bile bana itaat etme alkanln edindiler. Dugu- esclin ac ekiyordu; acsyla ben urayordum. O zaman, papa olmann sanld kadar kolay olmadn anladm ve bunu dn de, kardelerimiz yarglar zerine size onca kmseyici nutuklar ektikten sonra, anmsadm. Kampta byk sorun su datmyd. Politik ve dinsel nitelikte baka gruplar tremiti ve her biri kendi arkadalarn kayryordu. Ben de kendi arkadalarm kayrmak zorunda kaldm, bu ise imdiden kk bir dn demekti. Kendi aramzda bile tam bir eitlii srdremedim. Arkadalarmn durumuna ya da grecekleri ilere gre; filan ya da falan koruyordum. Bu ayrmclklar bana iler aar insann, inann bana. Ama dorusu, yoruldum ve o dnemi dnmek istemiyorum artk. Diyelim ki can ekien bir arkadan suyunu itiim gn hap yuttum. Hayr, hayr, Duguesclin deildi bu, lmt o, sanrm, yoksunluklara fazla katlanyordu. Hem sonra, sa olsayd eer, onun uruna daha uzun zaman dayanrdm, nk seviyordum onu, evet, seviyordum, hi deilse bana yle geliyor. Ama, tekilerin bana nasl olsa lecek olan bu adamdan daha ok ihtiyalar olduu ve onlar iin kendimi korumam gerektii kansyla suyu itim, bu kesin. te azizim, imparatorluklar ve kiliseler byle doar lmn gnei altnda. Ve dnk nutuklarm biraz dzeltmek iin, artk yaadm m, yoksa dn m kurdum bilemediim btn bu eylerden sz ederken aklma gelen byk fikri syleyeceim size. Byk fikrim papay balamak gerektiidir. nce, buna herkesten ok ihtiyac vardr onun. Sonra, onun zerine kmann tek yoludur bu... ey! Kapy iyi kapadnz m? Evet mi? Ltfen yoklayn bir. Balayn, bende srg kompleksi var. Uykuya dalacam srada, srgy itip itmediimi bilemem hibir zaman. Her akam, onu yoklamak iin kalkmam gerekir. nsan hibir eyden emin olmuyor, size syledim bunu. Bu srg kaygsnn bende korkak bir mlk sahibinin bir tepkisi olduunu sanmayn.

Vaktiyle dairemin kapsn kilitlemezdim, arabam da. Parama bal deildim, sahip olduum eylere sk sk yapmazdm. Dorusu, sahip olmaktan utanrdm biraz. Sosyete nutuklarmda inanla yle haykrdm oluyordu: 'Mlkiyet, baylar, bir cinayettir!' Servetimi buna layk bir yoksulla paylaacak kadar byk bir yreim olmadndan, onu olas hrszlarn emrine brakyor, bylece adaletsizlii rastlantyla dzelteceimi

umuyordum. Bugnse hibir eyim yok. Byle olunca gvenliim iin kayg duymuyorum, ama kendim ve hazrcevaplm iin kayg duyuyorum. Ayn zamanda, kral, papas ve yargc olduum smsk kapal kk evrenin kapsn temelli kapatmak da istiyorum. Sras gelmiken, duvardaki u dolab aar msnz ltfen. Evet, o tabloya bakn. Tanmadnz m onu? Drst Yarglar tablosu bu. Yerinizden sramyorsunuz? Kltrnzde demek ki boluklar var? Gazeteleri

okusaydmz, Van Eyck'n nl kilise oymas Mistik Kuzu' nun panolarndan birinin 1934'te Gand'daki Saint-Bavon Katedralinden alndn

anmsardnz. Bu pano, Drst Yarglar adn tayor ve kutsal hayvana tapnmaya gelen atl yarglar temsil ediyordu. Kayp asl bulunamad iin, yerine ok gzel bir kopyas konuldu. Asl ite burada. Yoo, benim bunda bir rolm yok. Geen akam grdnz bir Mexico-City gediklisi onu, sarho olduu bir akam bir ie iki karlnda satt gorile. nce ben dostumuza onu iyi bir yere asmasn tavsiye ettim ve uzun zaman bizim o dindar yarglar, btn dnyada aranp dururken, Mexico-City'de ayyalarn ve

pezevenklerin zerinde taht kurup oturdular. Sonra goril, isteim zerine onu burada depoya kaldrd. nce buna biraz homurdanarak kar durdu, ama ben ii kendisine anlatnca korktu. O zamandan beri yalnz bu deerli yarglar bana arkadalk ediyor. Orada, tezghn zerinde nasl bir boluk brakm olduklarn grdnz. Panoyu neden mi geri vermedim? Hey gidi, sizde bir polis refleksi var hani! Pekl, size sorgu yargcna cevap verir gibi cevap vereceim, meer ki bu tablonun gelip benim odama dt birinin aklna gelsin hi olmazsa. Bunun nedenleri unlar: Birincisi, tablo bana deil, Gand piskoposu kadar

ona layk olan Mexico-City patronuna ait. ikincisi, Mistik Kuzu'nun nnden geenler arasnda kimse kopyay aslndan ayramaz ve dolaysyla kimse benim kusurum yznden zarara uram deil. ncs, bu ekilde ben egemen oluyorum. Dnyann hayranlna sahte yarglar aday

gsterilmitir ve gerek yarglar da yalnz ben biliyorum. Drdncs, bylece hapse atlma ansna ben sahibim, bu ise bir bakma ekici bir fikir. Beincisi, bu yarglar Kuzu ile bulumaya gidiyorlar, artk ne kuzu, ne masumluk var, dolaysyla da panoyu alan usta haydut, bozulmamas gereken mehul adaletin bir aracyd. Son olarak, bu ekilde dzen iindeyiz biz. Adalet masumluktan, birisi ha zerinde, birisi teki duvar dolabnda olmak zere, kesin biimde ayr olduundan, ben inanlarma gre almakta zgrm. Onca sknt ve elikilerden sonra edindiim o g cezaevi yargl mesleimi vicdan rahatlyla yrtebilirim ve madem ki gidiyorsunuz, bu meslein ne olduunu artk size sylememin zaman geldi. nce izin verin, daha iyi nefes almak iin yle bir dorulaym. Ah! Nasl da yorgunum! Yarglarm dolaba kilitleyin, teekkrler. Bu cezaevi yargl mesleini u anda icra etmekteyim. Genellikle brolarm Mexico-City 'dedir. Ama byk yetenekler iyerinin tesine de uzanr. Yatakta bile olsam, ateli bile olsam, alrm. Bu meslek esasen icra edilmez, her an nefes gibi solunur. Sanmayn ki, be gn boyunca, srf zevk iin o kadar uzun nutuklar ektim size. Hayr, vaktiyle hibir ey sylemeden hayli konutum. imdi konumam bir eye ynelik. Kukusuz glmeleri susturmak, kiisel olarak yargy nlemek dncesi ynlendiriyor onu, her ne kadar grnte hibir kar yol olmasa da. Bundan kanmaya byk engel oluturan ey, kendimizi mahkm eden ilk kiinin yine kendimiz olmas deil midir? u halde, mahkmiyeti hafifletmek amacyla onu ayrmsz herkese yaymakla ie balamak gereklidir. Kimse iin hibir zaman mazeret olmamal, ite balangta ilkem bu benim. yi niyeti, deerlendirilecek hatay, yanl adam, hafifletici nedenleri kabul etmiyorum ben. Bende kutsama yok, af datma yok. Yalnzca toplama yaplr, sonra 'u kadar tutuyor. Siz bir sapksnz, ehvet dknsnz, yalan hastassnz, olancsnz, sanatsnz v.b.' denir. te

byle. O kadar kat. Bu duruma gre, gerek felsefece gerek politikada ben, insann masumluunu reddeden her teoriden ve ona sulu gzyle bakan her pratikten yanaym. Demek ki ben kleliin aydn bir yandaym, azizim. Dorusunu sylemek gerekirse, klelik olmadan kesin zm yoktur. ok abuk anladm bunu. Eskiden zgrl dilimden drmezdim. Onu kahvaltda ekmeklerime srer, btn gn azmda iner, dnyaya zgrlkle tatl tatl serinlemi bir nefes salverirdim. Bu heybetli szc bana kar kan herkesin kafasna vururdum, arzularmn ve gcmn hizmetine koymutum onu. Yatakta kadn arkadalarmn uykulu kulana onu mrldanp onlar yzst brakp gitmek iin ondan yararlanrdm. Onu fsldardm... Brakalm, cotum, ly karyorum. Yine de zgrl daha karsz olarak kullandm, dahas, onu iki- kez savunduum oldu, tabii ii onun iin lmeye vardrmadan, ama baz riskler yklenerek. Bu ihtiyatszlklarm balamak gerek; ne yaptm bilmiyordum. zgrln bir dl ya da ampanya ile kutlanan bir nian olmadn bilmiyordum. Ve de bir armaan, insana dudak zevki verecek bir kutu eker olmadn. Hayr, tersine, bir angarya o, yalnz bana, bitkin drc bir mukavemet kousu. ampanya yok, insana efkatle bakarak kadehini kaldran dostlar yok. zgn, hrn, bir salonda yalnz, blmede, yarglarn karsnda yalnz, kendisi karsnda ya da bakalarnn yargs karsnda karar vermekte yalnz. Her zgrln ucunda bir yarg vardr; ite zgrln son derece ar bir yk olmas bundandr, hele ateiniz olduu ya da skntda olduunuz ya da kimseyi sevmediiniz zamanlarda.

Ah! Azizim, yalnz, tanrsz ve efendisiz kimse iin gnlerin yk korkuntur. O halde insann kendine bir efendi semesi gerektir, Tanr artk moda olmadna gre. Bu szcn zaten anlam kalmamtr artk; kimseyi oke etme riskini gze almaya demez bu. Bakn, hemcinslerini ve her eyi seven, pek ciddi ahlaklarmz Hristiyamn halinden hibir ey ayramaz, kilisede vaaz vermemeleri dnda. Hristiyanla dnmekten onlar ne nler sizce? Sayg belki, insanlara sayg, evet, insan saygs. Skandal yaratmak istemez onlar, duygularn kendilerine saklarlar. Ben her

akam dua eden Allahsz bir romanc tandm byle. Hibir eyi engellemiyordu bu: Kitaplarnda Tanrya nasl da giydiriyordu! Ne ktek! Durumu kendisine atm zgr dnceli bir militan, kt niyet de tamakszn kollarn havaya kaldrd: 'Bana yeni bir ey retmiyorsunuz, onlarn hepsi byledir,' diye iini ekti bu havari. Ona baklrsa, yazarlarmzn yzde sekseni, en azndan imza atmamak ellerinde olsayd, Tanrnn adn yazar ve selamlarlard, Ama ona gre onlar, kendilerini sevdikleri iin imza atarlar, kendilerinden nefret ettikleri iin de hibir eyi selamlamazlar. Yarg vermekten yine de kanama- dklar iin, ahlaka sarlrlar. Ksacas, erdemli bir eytanlklar vardr onlarn. Gerekten tuhaf bir a! Kafalarn kark olmasnda ve kusursuz bir koca iken Allahsz olan bir dostumun zina ileyince dindar kesilmesinde alacak ne var! Hey gidi kk sinsiler, komedi oynayanlar, ikiyzller, nasl da dokunakl bir halleri vardr onlarn! nann bana, hepsi byledir, ge kfrettikleri zaman bile. ster Allahsz olsunlar ister dindar, ister Moskoval olsunlar ister Bostonlu, hepsi de babadan oula Hristiyan. Ama dorusu, artk ne baba var, ne kural! O zaman zgrdr insan, davranp kendini kurtarmas gerekir, hele zgrl ve onun hkmlerini istemedikleri iin de, cezalandrlmalarn isterler, korkun kurallar icat ederler, kiliseler yerine odun ynlar kurmaya koarlar. Birer Savonarola'dr bunlar, derim. Ama ancak gnaha inanr onlar, balanmaya asla. Bunu dnrler kukusuz. stedikleri balanmadr, evet, kendini brakmadr, varolma mutluluudur ve duygusal da olduklar iin, nianlanmadr, taze gen kzdr, drst insandr, mziktir. rnein benim, duygusal olmadm halde, neyi hayal ettiimi bilir misiniz? Tm yrei ve bedeni kavrayan dolu dolu bir ak, gece gndz hep sarma dola, neeli ve cokun, be yl boyunca byle ve sonra lm. Yazk ki bu yok! O zaman, nianlanma ya da srekli ak olmaynca, zorlama ve krbala hoyrat evlilik olur, deil mi? Esas olan, her eyin, ocuk iin olduu gibi yaln olmas, her eylemin smarlama olmas, iyi ve ktnn keyfe bal, dolaysyla apak biimde belirlenmesidir. Ve ben o kadar Sicilyal ve Caval olmama karn, buna katlyorum, her ne kadar onlardan nme ilk gelene

dostluk duysam da. Ama Paris kprleri zerinde, zgrlkten korktuumu ben de rendim. yleyse, kim olursa olsun, yaasn gkyz yasasnn yerine geecek efendi... 'Geici olarak burada bulunan babamz...

Klavuzlarmz, sertlii tatl olan eflerimiz, ey acmasz ve sevgili yneticiler...' te, anlyorsunuz ki nemli olan, zgr olmaktan kmak ve kendinden daha namussuz olana pimanlk iinde itaat etmektir. Hepimiz sulu olduumuz zaman, demokrasi olacaktr. Ne var ki, aziz dost, yalnz lmek zorunda kalmann cn almak gereklidir. lm yalnz bana olur, klelik ise ortaklaadr. tekilerin de hesab grlr, hem de bizimle ayn zamanda, ite nemli olan bu. Sonunda herkes bir yere gelir, ama dize gelmi ye ba eik olarak. Topluma benzer ekilde yaamak da iyi deil mi ve bunun iin toplumun bana benzemesi gerekmez mi? Tehdit, erefsizlik, polis bu benzerliin kutsanmasdr. Kmsenince, keye sktrlnca, zorlannca tam deerimi ortaya koyabilirim, varlmdan yararlanabilirim, ksacas doal olabilirim. te bunun iin, azizim, zgrl byk bir ciddiyetle selamladktan sonra, onu hi gecikmeden nne gelene balamak gerektiine gizlice karar verdim. Ve frsat bulduumda, Mexico-City'deki kilisemde vaaz veriyorum, iyi insanlar boyun emeye ve alakgnlllkle kleliin rahatlklarn elde etmeye aryorum, bu klelii gerek zgrlk olarak sunmak pahasna da olsa. Ama deli deilim ben, kleliin hemen yarn gerekleecek bir ey olmadn ok iyi anlyorum. Gelecein nimetlerinden biri olacak o, hepsi bu. O zamana kadar imdikiyle yetinmek ve hi deilse geici bir zm bulmak zorundaym. Bu durumda, yargy kendi omuzlarm iin daha hafif klmak iin onu herkese yaymann bir baka yolunu bulmam gerekti. Bu yolu buldum. Pencereyi biraz aar msnz ltfen, buras korkun scak. ok deil, nk yorum da. Benim fikrim hem basit, hem verimli. Gnete prl prl olma hakkna sahip olmak iin insan herkesi sua nasl bulatrmal? Birok nl adam gibi krsye kp insanla lanet mi edeceim? ok tehlikeli bylesi! Bir gndz ya da gece vakti gl habersizce nlar. Bakalar hakknda verdiiniz hkm dosdoru gelip kendi yznze arpar ve orada

baz yaralar aar sonunda. O zaman ne olur mu diyorsunuz? Pekl, olan olur o zaman. Ben, efendilerin ve onlarn sopalarnin gelmesini beklerken, Copernic gibi, baarya ulamak iin akl yrtmeyi tersine evirmemiz gerektiini kefettim. Bakalarn mahkm edip de hemen arkasndan kendini yarglamamak mmkn olmadna gre, bakalarn yarglama hakkna sahip olmak iin insann kendisine yklenmesi gerekir: Her yarg sonunda kefaret ektiine gre, ters ynde yol almak ve sonunda yarg olabilmek iin kefareti olmak gerekir. Beni izliyor musunuz? Gzel. Ama daha da ak olabilmek iin, nasl altm syleyeyim size. nce yazhanemi kapattm, Paris'ten ayrlp yolculua ktm; davalarn eksik olmad herhangi bir yerde baka bir ad altnda yerlemeye altm. Dnyada byle yerler ok, ama rastlant, rahatlk, hayatn cilvesi ve de belli bir nefis kreltme zorunluluu, kanallar arasnda skm, tk tk kalabalk ve dnyann her tarafndan gelen insanlarn ziyaret ettii, sulu ve sisli bir bakenti sememe neden oldu. Yazhanemi tayfalar mahallesindeki bir barda kurdum. Limanlarn mterisi eitlidir. Yoksullar lks yarg evrelerine gitmezler, kibar kiilerse, grmsnzdr, hi deilse bir kez, hep kt hretli yerlere saplanrlar sonunda. zellikle burjuvalar, yolunu saptan burjuvalar gzlerim; en iyi randmanm onlarla veririm. En ince sesleri, usta bir algc olarak, onlardan alrm. Bylece, yararl mesleimi bir zamandr Mexico-City'de icra

etmekteyim. Bu meslek, deneyimini yaptnz gibi, nce elden geldii kadar sk olarak herkesin nnde itiraflarda bulunmak demektir. Enine boyuna sularm kendimi. G deildir bu, imdi belleim gl. Ama dikkat edin, kabaca, gsme gmbr gmbr vura vura sulamam kendimi. Hayr, yumuak yumuak dolar dururum, ince ayrmlar ve konu d szleri oaltrm, sonunda konumam dinleyiciye uyarlarm, dinleyiciyi iiririm. Beni ilgilendiren eylerle bakalarn ilgilendiren eyleri birbirine kartrrm. Ortak zellikleri, birlikte geirdiimiz deneyimleri, paylamakta olduumuz zaaflar, kibar tavr, bende hkm sren haliyle gnn adamn ele alrm. Bylelikle, herkesin olan ve de hi kimsenin olmayan bir portre izerim. Ksacas, karnaval maskelerine, hani o karsnda 'Ben bu adama rastladm

yahu!' dediimiz, hem sadk, hem basitletirilmi maskelere hayli benzeyen bir maske. Portre bittii zaman, bu akamki gibi, zgn zgn gsteririm onu: 'te ne yazk ki ben buyum!' Sulama bitmitir. Ama bu arada, adalarma uzattm portre bir ayna olur. Her yanm kl iinde, ardan salarm yola yola, yzm trmk trmk, ama baklarm delici keskin, tm insanlk karsnda durmuum,

utanlarm zetleyerek, yarattm etkiyi gzden karmadan ve 'Sonuncunun sonuncusuydum ben,' diyerek. O zaman szlerimde 'ben'den 'biz'e geerim hissedilmez bir ekilde. 'te biz buyuz'a vardm zaman, oyun oynanmtr, ne mal olduklarn syleyebilirim onlara. Ben de onlar gibiyim, kukusuz, ayn kumatanz hepimiz. Yine de benim bunu bilmek gibi bir stnlm var, bu da bana konuma hakk veriyor. Avantaj gryorsunuz kukusuz. Kendimi ne kadar sularsam, o kadar sizi yarglama hakkna sahibim. Daha iyisi, sizi kendinizi yarglamaya kkrtrm, bu da beni ylesine ferahlatr. Ah! Azizim, bizler tuhaf, sefil yaratklarzdr ve azck yaamlarmza geri dnsek, bizi artacak ve kendimizi rezil edecek, ileden karacak frsatlar eksik olmaz. Deneyin. Sizin itirafnz byk bir dostluk duygusuyla dinleyeceim, emin olun. Glmeyin! Evet, zor bir mterisiniz siz, hemen grdm bunu. Ama durumu kavrayacaksnz, kanlmaz bir ey bu. tekilerin ou zeki olmaktan ok, duygusaldr; hemen afallattnz onlar. Zekiler iin zaman gerekir. Yntemi sonuna kadar iyice aklamak yeter onlara. Unutmazlar, dnrler onlar. Er ge, yar oyun olsun diye, yar aknlkla masaya otururlar. Sizse yalnz zeki deilsiniz, grm geirmi bir haliniz de var. Yine de unu itiraf edin ki, bugn kendinizi be gn ncekinden daha rahatsz hissediyorsunuz, yle deil mi? imdi, bana yazmanz ya da tekrar gelmenizi bekleyeceim. nk geleceksiniz, eminim bundan! Deimemi bulacaksnz beni. Hem niye deieyim ki, bana uygun mutluluu bulduuma gre? kiyzllkten yerinecek yerde kabul ettim onu. Tersine ona gmldm ve btn yaammca aradm rahat onda buldum. Aslnda, nemli olann yargdan kanmak olduunu sylemem yanl oldu. nemli olan her eyi kendimize mubah grebilmektir, zaman zaman kendi de-

ersizliimizi haykra haykfa itiraf etsek de. Ben her eyi kendime mubah gryorum, yeniden, hem de bu kez glmeden. Yaamm deitirmedim, kendimi sevmeye ve bakalarn kullanmaya devam ediyorum. Ancak, hatalarmn itiraf, daha hafiflemi olarak yeniden balamama ve nce doamn, sonra tatl bir pimanln keyfini srerek iki kez zevk almama izin veriyor. zm yolunu bulduumdan beri, kendimi her eye, kadnlara, gurura, can skntsna, kine ve hatta, u anda ykseldiini hazla hissettiim ateime brakyorum. Sonunda egemenliimi sryorum, ama mrmn sonuna kadar. Yalnz benim trmandm ve zerinde herkesi yarglayabildiim bir tepe buldum yeniden. Bazen, gecenin gzel olduu saatlerde uzaktan uzaa bir gl duyuyorum, yeniden kukuya kaplyorum. Ama abucak, her eyi, yaratklar olsun, yaratl olsun her eyi kendi gszlmn arl altnda eziyorum ve yeniden g kazanyorum. Bu durumda, ne zaman olursa olsun, Mexico-City'y' ereflendirmenizi bekleyeceim. Ama u yorgan ekin, nefes almak istiyorum. Geleceksiniz, deil mi? Size tekniimin ayrntlarn bile gsteririm, nk size kar bir eit sempati duyuyorum. Gece boyunca onlara rezil olduklarn rettiimi greceksiniz. Daha bt akamdan ie balayacam zaten. Bundan vazgeemem ve de ilerinden birinin alkoln yardmyla yere yld ve gsn yumruklad o anlardan kendimi yoksun brakamam. te o zamanlar byyorum, aziz dostum, byyorum, zgrce nefes alyorum, dan stndeyim, ova gzlerimin altnda uzanyor. nsann kendini Tanr baba hissetmesi ve kt yaam ve ahlak belgeleri datmas ne byk sarholuk! Ben, Hollanda gnn tepesinde, kt meleklerimin arasnda taht kurmu oturmaktaym, Son Yarg kalabalnn sislerden ve sudan syrlarak bana doru ykseliine bakmaktaym. Ar ar ykseliyor onlar, ilerinden ilkinin geldiini gryorum daha imdiden. Onun bir eliyle yar yarya gizledii akn yznde hepimizin ortak kaderinin hznn ve bu kaderden kaamamann umutsuzluunu okuyorum. Ve ben, aklamadan acyorum, balamadan anlyorum, hele hele insanlarn bana taptklarn hissediyorum sonunda!

Evet, kprdayp duruyorum, nasl uslu uslu yatabilirim? Sizden daha yksek olmalym, dncelerim havaya kaldryor beni. O gecelerde, daha dorusu o sabahlarda -nk d afakta oluyor- dar kyorum, fkeli admlarla kanallar boyunca yryorum. Kuruni mor gkyznde kat kat kutyleri inceliyor, gvencinler biraz ykseliyor, pembe bir lt, atlarn hizasnda, benim yarattm bir yeni gn mjdeliyor. Damrak stnde ilk tramvay, nemli havada zilini ngrdatyor ve Avrupa'nn bir ucunda yaamn uyandn duyuruyor, o Avrupa ki orada, ayn anda, benim uyruklarm olan elli milyonlarca insan, azlarnda bir aclkla zorlana zorlana yataktan kp keyifsiz bir ie doru yollanyor. O zaman ben, bilmeden bana boyun emi tm bu ktann zerinde dncemle szlerek, domakta olan absent tadndaki gn ierek, sonunda kt szlerle sarho olarak mutlu oluyorum, mutlu oluyorum diyorum size, mutlu olduuma inanmamanz

yasaklyorum, lesiye mutlu oluyorum ite! Oh! Gne, kumsallar ve alize rzgrlar altndaki adalar, ans insan umutsuzlua dren genlik! Tekrar yatyorum, balayn. Korkarm, coup kendimden getim, yine de alamyorum. nsan bazen saptyor, apak gereklerden kukuya dyor, hatta iyi bir yaamn srlarn kefettii zaman bile. Benim zmm kukusuz en iyisi deil. Ama insan yaamn sevmedii zaman, onu deitirmek gerektiini bildii zaman, elinde baka seenei yoktur, yle deil mi? Bir bakas olmak iin en yapmal? Olanaksz bu. Artk hi kimse olmamak, herhangi biri uruna kendini unutmak gerekirdi, hi deilse bir kez. Ama nasl? Bunaltmayn beni. Ben, bir gn bir kahvenin terasnda elimi brakmak isteyen o ihtiyar dilenci gibiyim. Ah, baym,' diyordu adam, 'mesele kt insan olmak deil, ama yitiriyor insan.' Evet, , sabahlar, kendini balayan kiinin o kutsal masumluunu yitirdik biz. Bakn, kar yayor! Sokaa kmalym! Beyaz gecede uyuyan

Amsterdam, karl kk kprler altndaki kara yeimta kanallar, ssz sokaklar, boulmu ayak seslerim, btn bunlar yarnki amurdan nce geip giden temizlik olacak. Bakn camlara kar kabarp kalkan u iri yumaklara. Belli ki gvercinler bunlar. Bu sevgili yaratklar sonunda yere inmeye karar vermiler, sular ve atlar kaln bir ty tabakas ile

kaplyorlar, btn pencerelerde rpnp duruyorlar. Nasl da kaplamlar ortal! Umalm ki, iyi haber getiriyorlardr. Yalnz sekinler deil, herkes kurtulacak, yle deil mi, servetler ve zahmetler paylalacak ve rnein siz, bugnden itibaren, yerde yatacaksnz benim uruma. Tmyle iir, yle deil mi? Haydi bakalm, itiraf edin ki, eer gkten bir araba inip beni gtrseydi ya da kar birden alev alsayd, donup kalrdnz. nanmyor musunuz buna? Ben de inanmyorum. Ama benim, ne olursa olsun, sokaa kmam gerek. Tamam, tamam, da, sakin oluyorum, da kayglanmayn! zaten pek Benim

duygulanmalarma

sayklamalarma

gvenmeyin.

Amaldr onlar. Bakn, imdi bana kendinizden sz edeceinize gre, kendi ilgin itirafmn, amalarndan birine ulap ulamadn hemen reneceim. Gerekten de, muhatabmn polis olduunu ve Drst Yarglar aldm iin beni tutuklayacan umuyorum hep. Gerisi iin kimse beni tutuklayamaz, yle deil mi? Ama bu hrszla gelince, yasann etki alanna giriyor ve ben kendimi suorta yapmak iin her eyi ayarladm; bu tabloyu saklyorum ve her isteyene gsteriyorum. Bu durumda beni tutuklayabilirsiniz, iyi bir balang olur bu. Belki de daha sonra iin geri kalanyla uraanlar olur, rnein benim kellemi keserler, ben de artk lmekten korkmam, kurtulmu olurum. Toplanm kalabaln stne o zaman siz henz soumam kellemi ykseltirsiniz, onlarn orada kendilerini bulmalar ve benim onlara, rnek bir insan olarak, yeniden egemen olmam iin. Her ey tamam olur ve ben, lde baran ve oradan kurtulmam reddeden sahte peygamberliimi, kimsenin ruhu duymadan, sona erdirmi olurum. Ama siz polis deilsiniz elbet, bylesi ok basit olurdu. Nasl? Ah! Kukulanyordum bundan ite. Size kar duyduum bu tuhaf yaknln bir anlam varm meer. Demek siz Paris'te o gzel avukatlk mesleini icra ediyorsunuz! Ayn trden olduumuzu biliyordum. Hepimiz birbirimize benzemiyor muyuz, byle durmadan ve muhatapsz konuarak, nceden cevaplar bilsek de hep ayn sorularla karlaarak? yleyse, bir akam Paris rhtmlar zerinde banza geleni ve nasl yaamnz hi tehlikeye atmamay baardnz ltfen anlatn bana. Yllardr gecelerimde hep

nlayp duran ve sonunda sizin aznzdan syleyeceim u szckleri kendiniz tekrarlayn: 'Ey gen kz, kendini yine suya at da her ikimizi kurtarma ansna bir kez daha ereyim!' Bir kez daha, ha, amma ihtiyatszlk! Ya sylediklerimizi hemen kabul ediverirlerse, stat? O zaman dediimizi yerine getirmek gerekir. BrrL Su ne kadar da souk! Ama yreimizi ferah tutalm! Artk ok ge, her zaman hep ge olacak. ok kr ki yle!