bilim ve sosyalizm vaymlan

O<;ONCO
BASKI

.Jeidk T. MURPH

O~ONCO BASKI: AGUSTOS 1996

Birinci Baskr Ocak 1976 !kind Baskr: Subat 1990

STAliN
JACK T. MURPHY

BtLiM VE SOSY ALlZM YAYINLARl

Ataf Sokak, No. 36/2 Yenisehlr ~ Ankara Tel: 43146 97 ceviren

CELAL OSTER

1<;INDEKILER

ON50Z
11

YAZARIN NOTU
13

YAYINLAYANIN 15

NOTU

BIRINCI B6t.UM
Jozef Stalin GeJiyor 17

IKINCI BOLUM
Banyla Dogu Karstlasiyor 28

OCUNCU BOLUM Usia Devrimci 38 OORoONCU BOLUM Devrim I;lragl

48

BE$INCI sOLOM
BlI§langlcm Sonu

ONALTINCI BOt.oM
Stalin ve SSCB'nin Dl.f Politikast 253

69

ALTINO BOLOM
Devrimin Yeralti Dunyasimn Derinliklerinde

ONYEOINCI BOLOM
Stalin ve Sava~ 274

86 YEDiNd sOWM
Uzun Bir Ara ve Bu Aranm Sona Eri~i

ONSEKlZlNd

B6t.OM

99

BugtlnkU ve Yannki Stalin 296

SEKlZlNCI sOWM
AyakJanma Yolunda 115

YARARLANILAN KAYNAKlAR
305

DOKUZUNCU BOLOM iktidann Ele ~iril4j

129

ONUNCUBOt.oM
Her ,sey Srrayla
142

ONBIRINd BOt.oM
Politik Asker

157
Ilerlemek

ONIKINCI sOWM i~in Geri c;ekilmek 172

Devrim ve Karp-devrim

ONUCONCO B6WM
Stalin ve T~Iti:

192

ONDbROONCO
212

sOLOM

Yeni Bir Uygarhgm Kurulmasr

ONBE$INCI B6t.OM
Stalin ve Diinya Devrimi 237

ONSOZ

BU KiT AP, yeryiiziiniin en biiyiik iilkelerinden birinde dev degi$iklikler yaratan, raglann en biiyiik insanlanndan birini anlattyor. Stalin batt diinyastnca pek az anl~lim~ bir kisidir. Ulkemizin milyonlarca insammn yasanu onun gerreklqtirdigi ~eylertaraftndan cok yaktndan etkilendigi halde, onun yasami, deneyimleri, inanclan ve amaclan illkemiz insanlan icin kapali bir kutuduro Jack Murphy, Rusya 'nm sorunlanni uzun bir siire inceledi. Daha devrimin ilk giinlerinde devrim onderlennden birroguyla yakm iliskis: oldu. Murphy, Stalin 'inyasamuu; onun biiyiik iilriide sorumlu oldugu Sovyetler Birligi'ndeki devrimci geli§melere baglt olarak inceledi. Dolaytstyla, bu eserde sunulan portre, gerek Stalin 'in devrim icindeki roliiniin, gerek devrimin geli$me siirecinin okurJann giiziinde aokhk kazanmasuu saglayacakttr. Bu kitabin ball boliimleri dogrudan dogruya yazann kisisel kamlanm yansutyor; bunlara katzlabiliriz de kaulmayabiliriz de. Ama kiiabtn rok biiyiik bir biiliimii tarihi olarak kanulanabilecek gerreklerden olusuyor. Bu gercekler, Stalin'in ve Sovyetler Birligi'nin politikasuun geli§mesindeki ilg; cekici temel noktalan ortaya koyan ve kolay11

ltkla okunabilen bir bicimde bir araya getirilmi§tir. Koskoca bir tarih, kitabtn dar suurlan icine sUa$mldtg, halde, kitap gene de tarihin bu son derece ilgin( doneminin eksiksiz bir ozetini vere bilecek ve bu donemi daha da derinlemesine arasurmak isteyenlerin hevesini amrabilecek niteliktedir. Bu donemi iyi kavramak; Sovyetler Birligi'yle olan ili§kile
M
M

YAZARIN NOTU

$adlg, sure icerisinde diinya politikasimn }'OZgZSml olaganiistii bir bicimde etkileyecegi gornlen bu insantn yasam: ve dii$iinceleri [azlaslyla incelenmeye deger. Ben, kendi payima, Winston Churchill'in Maresa! Stalin 'Ie Moskova'daki ilk karsdasmasmdan sonra belirttigi gori4lerine
kaultyorum.
Acih giinlerinde, basmda bOyle gii.y1d bir yoneticinin bulunmasi Rusya iyin biiydk birtalihtir. Stalin, iyinde Y8iadIAI karanhk ve firtmah giinler i"in bi"ihn~ kaftan, olaganiistii kisilikte bir insandrr, Bitmez tiikenmez bir cesaret ve lradesi olan, her zaman a"lk ve dosdogru konusan bir insandtr. Biitiin bunlann Otesinde, biitun insanIar ve ulus1ar i-;in buyuk onem taflyan, hi" yitirmedigl bir mizah duyarhhgi vardir. Basbakan Stalin, bende, derin ve serinkanb bir erdeme sahip ve her tiirlii hayalcilikten bdtiiniiyle annnus bir insan izlenimi birakn.

canahci onem tastmakiadir. Devrimin amacuu ve Lenin 'in oliimUnden bu yana devrimin sorumlulugunu yiikle nen insantn politikasuu degerlendiremezselc, Sovyetler Birligi'yle olan dostluk ve i§birligi politikamiu ilerletemeyiz. Hem kendi gelecegimiz hem de diinyamn gelecegi, cok biiyUk ol(iide bu politikanm basanstna bagil olacaknr. Oyleyse, yaM

rimiz aasmdan

JOZEF STALiN, Sovyetler Birligi'nin yiinetiminde Lenin 'in yerini devraldrgmda, kendisini idkesinin suurlan dtstnda pek az in-

Samnm bu kitabt okuyanlar basbakammizm bu sozlerine

kaulacaklardir.
STAFFORD CRIPPS K. C. Parlamento Oyesi 1945

san taniyordu: Haberlesme yollan oylesine bir onyargz ve cehaletle ttkannust: ki, Stalin iizenne dogru diaiis: bir fi/dr edinmeleri son derece zordu. Ustelik:fikir edindikleri zaman da, vardtklan sonuclar genellikle yanll§ oluyordu. Giiniimiiziin ve kU1ag,mlZm hi(:bir devlet adams iaerinde bu kadar cok sayrda insan sahip 01dugu kamy: yeniden gozden ge(:innek zorunda kalmamisttr. Stalin 'in yasams Rusya Devrimiyle oylesine i(:~edir ki, birinden sozederken otekini anlatmamak, Hamlet'; anlatirken Shakespeare'den sozetmemek kadar giiliinftiir. Gercekien de Rusya Devrimi onun yasammda her seyden onde gelmi§. yasam: boyunca devrimi her ~eyin iistiinde tutmustur. Bu yiaden, Stalin'in yasam oykiisii ister istemez politik nitelikte olacakur. Dolaytslyla, onun en sevdigi yemekieri ya da pijamasuun renklerini aniatmadzgzm ifin okurlardan oziir dilemeyi gereksi; buluyorum.

Stalin 'in yasam oykiisiinU dalkavukluktan ya da kisise! nefretten uzak: bir anlaNla dile getirmeye, onu tarihin degerlendirecegini sandlg,m yiinde degerlendirmeye (ail5tlm. Bunun, Stalin 'in
12 13

Son olarak, yazdtgr iinsii; icin Sir Stafford Cripps 'e, deger bi~mez yardimlanndan 6tiirii H. Kemp, H. W. Leggett, F. W. Hickinbottom ve Dr. John Lewis'e, tashihleri biiyiik bir incelik giistererek olauiugu ifin Ian Gibson-Smith'e icten tesekkiirlerimi sunanm.

umuyorum.

ve onun hizmet ettigi davamn kavramlmastna yardimci o/acaguu

YA YINLA Y ANIN NOTU

J. T. MURPHY
1945

Murphy. olaylan, eski takvime gore bilinen tarihlere bit parantez acrnadan dogrudan dogruya yeni takvime gore aolauyor. Boylece, eski takvime gore ad alan ~ubal Devrimi'ne "Mart Devrimi", Ekim [)evrimi'ne de "Kasun Devrimi" diyor. Biz, okuyucuda bir kavram kan~d:htJ yaratmamasl a~lslndan yazann izled1li takvime hi~ ili~emekle birlikte, bu devrimleri yalmzca kavram olarak ge¢li yerlerde "~ubal Devrimi" ve "Ekim Devrimi" olarak degi~irmek zorunda kaldlk. Kuskusuz, yeni lakvime gore bu devrimler tarih olarak yazerm YaWlgl gibi anlqllmahdir,

14

15

TAL

tN

BtRiNct BOLOM JOZEF STALiN GELlYOR

Anosmm diinyaya bir erkek: ,ocuk !t:ttrmekten duydugu serinci yainlZca kowu!aTl }'JayifJs1m$l ...

BUGON tum diinyada daha cok Jozef Stalin adiyla bilinen Vissaryon Cugasvili'nin anasiyla babasi Iizerine verebilecegimiz pek az bilgi var, Babasi Vissaryon, meslegini ailesinin daha eski kusaklanndan devralmis Giircii bir kunduraciydi. Anast Ekaterina. gii4;lii bir ki~iligi olan Osetyah bir kadmdi, Kfrt;Uk bir Gfrrcii keoti olan Corl'deki evleri, bir mutfak ve bes metrekarelik bir oturma odasmdan olusan oldukca mutevazi bir evdi. Oturma odasmm bir tek kiic;iik penceresi varW. Evin zemini tugladan, duvarlan tahtadandi. Odanm ortasmdaki masanm ustunde bir gaz lambast dururdu her zaman. Bir yanda ot ~ilteli genisce bir divan, abfu yanda da ustiinde semaverln durdugu bir cekmeceli dolap vardi, Evin icindeki e§Ya, u4; tahta tabure ve hir de sobayla tamamlamyordu. Kapi esiksizdi, kirH sularm sizdrgi kaldmm taslanyla da~eli bir yola 9lkIhyordu dosdogru. Yolun abur yanmda, damlarmdan ve duvarlarmdan gelisigiizel, karmakansik bir bicimde cikan soba borulanyla bir yigm gecekondu uzamyordu. Vissaryon'un kazanci ancak boyle bir evde oturmaya elveriyordu. Jozefin dogmasmdan kisa bir sure once, Kaf17

kasya'yt Batidan kaplayan yeni sanayilesme dalgasi, kendisine atalanndan miras kalan eski zanaatmi yerIe bir etmisti, o zaman i§~i olarak fabrikaya girmisti. Tiflis'teki bir kundura fabrikasmda gunde on, hatta oniki saat bogaz tokluguna ~ah~lyordu. Kansi Ekaterina, 21 Arahk 1879 gtinu dorduncu ~ocugunu diinyaya getirdiglnde heniiz yirmi yasmdaydi. Dort cocugundan yasayan bu biricik ogluna gozunun bebegi gibi bakiyordu. Kara gozlu, ince uzun yiizhl cok giizel bir kadmdi. Kutsal seyler ugruna, butiin zorluklara yilmadan gogus germeye adanusti kendini. Dine oIan derin inancmdan gelen bir agrrbashhgi vardi. Besbin mifuslu Gorl dismda, diinyayla ilgili hicbir bilgisi yoktu. Kaldi ki, Gori'yi de pek iyi bildigi soylenernezdi. Arna gene de, sanmm oglunun babasiyla aym yazgryi peylasmamasi lcin tannya rnutlaka yakarrrnstrr, Bir dlnbilimci ya da politikaci degildl gerci, ama kilisede umut ve teselli bulan bir luristiyandi. Oglu icin, rahiplikten daha yiice bir hizrnet ya da daha iyi bir yasam du~unemiyordu. Dna, oglunun, uluslann onderleri arasmda bir dev olacagmi soyleyecek hit; kimse yoktu ki! Bu yiizden, onu diinyaya getirme~ten .~uydugu mutlulugu yalruzca komsulanyls paylasabildi. Ote yandan herhalde Vissaryon da, oglunu ataIan gibi usta bir kunduraci olarak yetistirecegine ant icmisti. Btiylece, Ekaterina bir yandan ninniler soyliiyor, bir yandan da oglunun ortodoks kilisesine rahip olacagi giinlerin du§unu kuruyordu. Anasmm deyisiyle gent; Soso evin cevreslndakl avluda ve ara sokaklarda kendi yasrtlanyla kaynasmaya basladigmda ninniler kesildi, ama kurdugu dusler kesilmedi. Soso yedi yasmdayksn ~i/Vekhastahgma yakalandi, Bunun izlerini hala tasir. Cocuklugunun ilk yillan iizerine Stalin kendisi pek bir sey anlatmiyor. Arna bu olusum yillanrun, cevresini saran acimasizhkla anasmm tutkulu sevgisinin i¢~e oldugu bir ortamda gec;tigi aciktir. Ne var ki, sekiz yasmdan onsekiz yasma dek suren ve daha genis bir dunyayla bag kurmaya koyuldugu okul yillan, kisiliginin bi¢mlenmesinde daha gii9u bir etkendir.

Sekiz yasma geldlginde anasi onu Cori'deki kilisenin giindiiz okuluna koydu ve Soso alti yil bu okula gitti. Rusya'daki butun okullarda oldugu gibi, Gori Kilise Okulunda da dersler Rusca veriliyordu; bu yuzden, Stalin ana dili Gurcuceyi anasmdan ogrenmek zorunda kaldi, Belld de bagnnh bir halkm t;;ocugu oldugunu gosteren baska hicbir karut olmasaydi bile, bu olay onun uzarinde derin bir etki yaratabilirdi. Arna kamtlar 0 kadar boldu ki! Tum cevresi bagnnh bir halkm evladi oldugunu kamtlayan gereeklerle doluydu. BUyiiklerinin konusrnalan, tepelerinden eksik olmayan Carhk gorevlileri, kiz ve oglan cocuklann oyun yerleri olan dag gecitlerinde ve yamaclarda sik sik Kazak askerleriDin goninmesi, biitiin bunlar ona durmadan bir Giircii 01· dugunu hatirlatryordu. Giircistan, Kafkas daglannm giineyinde, ~b bin metreden yuksek daglarla kaph kiilViikbir iilkedir. Ulkenin gorkemli vadileri ve bereketli topraklan Karadeniz kryilanna dek uzamr. Bashca limanlan alan Baturn ve Tuapse'ye bugun Hazar Denizi kiyismdaki Baku'dan gelen boru hatlarmdan petrol akmaktadir. Bu yeni petrol zenginligi, Stalin'in eocukluk yillannda heniiz pek goruniirde deglldi. Giircistan'da ilk demiryolu, Stalin'in dogusundan bir yil once kurulmustu. Ama iilke baska bakimlardan da, sozgelimi rnanganez, baku. demir, uzum baglan ve yan-tropikal iiriinler bakumndan da zengindi. Dag yamaclanndaki or~ rnanlarda hala vahsi hayvanlar kol geziyordu. Dag kartallan gene Stalin'in hayal giiciinde oylesine yer etmistl ki, yillar sonra Lenin'in dehasmdan sozederken sik sik, "0, partimizin dag kartahydi" deyirnini kullanacakti. Gori, eski bir Bizans dag kalesinin cevresine kurulmus, gecmisin savas izlerini tasryan kiit;iik bir kenttir. Gureli kabileleriyle Yunanhlar ve Tiirkler, Mogollar ve Persler, Finlandiyahlar ve Ruslar arasmdaki savaslarla dolu bin YII boyunca siirekli olarak zaptedilmis, geri almnns, yeniden zaptedilmistir . Jozef, Gori okuluna gittigi siralarda ince yapih bir gencti. Almm iyice kapayan saclan gur ve kapkaraydi, Onun ~ocuk.luk resmine bakan birisi, karsismda, bir bakista k:i§iligi yuzunden anlasilan bir cocuk bulundugunu kav-

18

19

rayabilirdi. Bakislan curetkardi, Kesin hath bir agzl, diiz bITburnu, yukan kalkzk bITcenesl vardi, Pek konuskan olmayan ve dogru bildigi yoldan kolay kolay donmeyen bIT cocuk olacagi daha 0 zamandan belliydi. tyi bir ogrenci 01du ve ogretmeninin sevgisini kazandi, Alb yilhk okul yasammm sonunda, ona Tiflis hahiyat Okulunun kaprlanm acan ve onu yasammm temel yonunii belirleyen yeni yasantrlara gotiiren bir burs kazandi. Gori okulundaki yillann olagan-disr bir yam yoktu. Gen.;: Soso, mahallenin oteki cocuklan gibi oyunlar oynu-: yor, okulda Rusca, evde Giirciice ogreniyor, obur cocuklarla birlikte dag gecitlerinde, magaralarda ve ormanlarda gezip tozuyordu. Onbir yasmdaykan babasi 61dOve 0 giinden sonra biitiin okul yillan boyunca kendisine, biitiin gelirini komsulara ~ama~IT8 ve dikise giderek kazanan anasi bakti. Elbette bu durum, evin her zamanki sikmtih havasim daha da cekilmez kildi. Boylece Stalin, iilkenin gilzelliklerini karartan ve yurdun essiz gorkeminin iizerine kara bir bulut gibi «;oken yoksullugun nedenlerini kendi kendine sormaya basladi. Her ~eyin yanhs oldugunu sezinHyordu; ama ogretmenleri de, rahipler de kafasmdaki bu sorulan acikhga kavusturmasma yardun etmiyorlardi. Okul arkadaslanna gelince, onlann gene Soso'ya, ana-babalanndan devraldiklan Rus nefreti dismda verebilecekleri pek bir ~eyleri yoktu. Stalin daha din okulundayken, Darwin'in Tiirlerin Kijkenive lnsamn Tiirey#iadh eserlerini okumaya basladi. Yalmzca bu bile, onun ne kadar buyuk bir hizla olgunlastigrm gestermeye yeterliydi. Eger daha ondordiina gelmemis bir cocuk bu till kitaplar okuyorsa, yasarm oldukea ciddiye almaya basladig) ve kafasim kullanmada dogustan bir yetiye sahlp oldugu soylenebilir, Ama Stalin'in durumunda bunun daha da baska bir onemi vardi. Kitaplan ogretmeninden ya da okul arkadaslanndan edinmedigi acrkn, Ashnda daba gents bir dunyayla iliski kurmustu ve bu dunyada, Batrdan esen ruzgarlann biiyiik onem tasiyan fikirler getirdigi bir kitaphk vardi, Bu kitaplann SOBO iizerindeki etkisi cok derindi. Anasmdan ya da okuldaki derslerden edindigi dinsel fikirleri

yerle bir ediyordu bu kitaplar. Yaroslavski, amlarmda, gent; Stalio'in, "biliyor musun, bizi kandmyorlar, gsrcekte tann diye bir ~ey yok" dedigini duyunca bir eocukluk arkadisinm nasil buyuk bir ~~kmhga kapildigmr anlatir . "Nasil boyle konusursun, Soso?" bagmms arkadasi. Soso da, "sana okuman icin bir kitap verecegim: bu kitap sana, dunyamn ve b11t11o yasayan seylerin hayal ettiginden cok farkh oldugunu ve tann iizerine edilen butiin 0 sozlerin bastan a§8.81sacma oldugunu gosterecex diye yamtlarms ve ve arkadasina Darwin'in eserlerini okumasmi ogiitlemi§. Zorba bir yonetim altmda yasayan bir insanda boyle bIT temkinliligin ve gizliligin bulunmasi cok tipiktir. Oyle lei, b11t11obu sonuclara varmasma karsm Kilise Okoluna devam edebilmis ve daha sonra da rahiplik i~ ogrenci yetistiren bir ilahiyat okuluna gecebilmistlr. Stalin bu yeni fikirlerinden anasma da sezetrnemistir. Bu fikirlerle anasinm huzurunu kaeirmak istememistir belki, ama belki de kadmlann boyle sorunlarda kiiciimsendigi bir iilkede buyi,id11g11«;in yeni fikirlerini anasma acmak akhna bile geli memistir. Gerie de tum yasarm boyunca anasmi sevdigi, yeterince aciktrr, Ama ne anasi onun zihni gelismesine bir katkida bulunmus, ne de 0 anasma kendi fikirlerini kabul ettirmek Icin bir caba harcanusnr. Ve daha sonraki yillarda oglunu rahip yapma diisleri yikildrg; zaman bile anasi gent; Soso'nun aldrgr karan tartismasiz kabullenmis ve onu hal!i "sevgili evladi" olarak gormeye devam etmisti. Carhk Rusyasmda her yeni fikrin yikici olarak gorilld11g11 e gizli bir bicimde yayilmak zorunda oldugu da unuv tulmamahdir. CarhglO politik ortammda gizli toplantilar ve yeralti hareketleri son derece dogaldi ve bu, Rusya lmparatorlugunun hicbir yerinde Gilrcistan'da oldugu kadar beHrgin degildi, Giircist80 yuzyillardir gizli devrimci demeklerin toplanti yeri olagelmisti, Dilini tutmasmi bilmek ve 01dunicu vurusu indirmek iein tam arum kollamak, nerdeyse Gurculerin bir it;g11diisii haline gelmisti. Temkinlilik ve gizlilik niteliklerine sahip olan Stalin, i§te bu Giirc11 geleneklerine uygun olarak yetisiyordu.

20

21

Ondokuzuncu yuzyrlda lngiltere'deki buyiik bilim ronesansmm esinlendirdigi tann tammazhk, Stalin'in "bizi kandinyorlar, gercekte tann diye bir §ey yok" diye haykrrmasma yol acmisn. Ama vardigr bu sonucun kendisini nereye gotiirecegi konusunda henuz bir bilince sahip degildi. Sonuclar aym zarnanda yeni bir seyin baslangrcidir da. Rus Kilisesi gene Soso'nun kafasmdaki egsmenligini yitirmistl, Anavatam iizerindeki Rus zulmii, onu Carhga karst bir nefretle doldurmustu. <;evresindelei sefalet ve yoksulluk onu kaygilandmyordu, ama bunun nedenleri kafasmda heniiz bellrginlesmemisti. genclik giinlerinde ne 0, ne de baskalan, diinya sahnesinde imparatorluklarm biiyiik catrsmalanna dogru gldildiginin ve "Rus Devi"nin daha 0 zamandan yikuna siiruklendiginin farkmda degillerdi, Henuz Marx'm ya da Lenin'in admi duymanusn: cok yakmda tiim yasamim ve ruhunu saracak olan modern i§¢ hareketinden ve sosyalist hareketten de habersizdi. Modem kapitalizm Kafkasya'yi bicmeye henftz yeni baslarms, modem sosyalizmin tohumIanni Giircii topragma daha yeni ekmeye koyulmustu. Arna gem} Stalin'in Gori'den aynlmasi ve rahip yetistiren Tiflis Ilahiyat Okuluna gitmesi onun yasammda bir donum noktasi oldu. Ondort yasmda oldugu haIde, bircok bakimdan onyedi ya da onsekiz yasmdaki bir Batih gencin olgunlugundaydr, Daha once bircok kez Tiflis'e gitmis, zaten Darwin'in leitaplanm da Tiflis'teki bir kitaphktan eide etmisti, arna gene de Tiflis'te yasamak cok daha farkh, cok daha biiyiik bir seydi, 0 siralar Tiflis'in nufusu 160.000'di. Tiflis, Giircistan'm baskentlydi (simdi de oyle]: kitaphklan, miizeleri ve iiniversitesiyle iilkenin dusunce diinyasmm merkeziydi. Orada da Giircii ve Ermeni devrimci komiteleri ve oteki Kafkasya iilkelerinden gocmenler toplaruyordu. 100.000'i askin Ermeninin Tiirkler tarafmdan katledilisi, Iozef'in yeni ogrencilik yasarmnm ilk yihna rastladi, Dunyayi birbirine katan bu katliam, nerdeyse lngiltere'yle Ttirkiye arasmda savasa yol aciyordu. Binlerce Ermeni Tiflis'e go~ etti. lngiltere bu ~Ighklara uzaktan kulak vermekle yetindi. Gene Stalin de tehlikenin gobeginde yasiyor, bu tehlikenin tasi-

dIgl kin ve acmm havasmi soluyordu. llahiyat Okulu, yalmzca rahip yeti§tirilen bir yer degildi. Aym zamanda, disandaki karmakansrk ortamdan okulun if;ine sizan yrkici dii§Uncelerin de bir merkeziydi. Hie kuskusuz, ders programrm yiiriiten ve ond~ so~mlu. ~I~n rahipler dis diinyaya ilgi duyulmasim tesvtk ettikleri u}m degil! Onlar kilisenin birer araci, kilise d~ ~o~b~ ve gad~~r Rus hukiimetinln bir araciydi. Okulda disiplini bozan ogrencilerin kapatrldrgi hiicreler vardi. Kurallar, ogrencilerin herhangi bir genel kitaphga frye olmasmi ve dersler dismda herhangi bir amacla toplantr yapmasml yasakhyordu. Ogretmenler 6grencileri siirekli ~6z1uyorlar, dolap.~an~d.a yasak kitaplar anyorlar ve §iipheh du:u~I~n okul yon~ti~sine ihbar ediyorlarol. Bu okulun bIT unu vardi: Stalin III giri§inden hemen onceki yillarda ogrencilerin Rusya aleyhtan gosterilerinden dolayi sik Sl~ kapatilrmsn. ~:?e bu okulda, Gurciilere karst dusmanhguu cok asm bir olf;uye vardiran bir miidur, ogrencilerden biri tarafmdan oldiiriilmii§tu. t§te butun bunlardan dolayi, bu llahiyat Okulunu, herhangi bir lngiliz ya da Amerikan okuluyla bir tutmak dogru olmaz. Kaldi ki, bu okulda olup bitenleri, 1890'lann Rusyasmdaki buttin okullarda gormek mumkundu. Okullann hepsi de birer baski merkeziydiler ve bu yiizden de baskaldmya hazir ogrenci topluluklanrun yetistigl yuvalar haline gelmislerdi. Bu ogrencilerin i¢nden yeti§e~ bir~ok namh devrimci tarihe damgasim vurmustur. Ama ozellikle Tillis llahiyat Okulu, ogretlnenlerinin ogrettigi du§iincelerle hie de uyu§mayan ~ok sayida ogrenciyla doluydu. Tum bir -;evrede Tiflis'i modern kapitalizmin kozmopolit bir kenti haline getirmekte olan degi§iklikler meydana gelirken, Tiflis llahiyat Okulu da bagnnda henuz gozle gorulmeyen bir ulusal baskaldm ruhu tasiyordu. [ozef bu okula geldiginde kendini hemen acelecilige kaphrmadi. Daha 0 zaman bile, Heride tum yasarmna damgasmi vuracak olan bir temkinlilik gosterdi. Tanntammaz gorii§leriyle -;evresine caka satmadi, -;unkii boyle bir davram~ okuldan hemen kovulmasi dernek olurdu ve ~':'~!ll~k istemiyordu. Tum smirhhklara karsm, bu okula gmsmi bilH

22

23

gi edinmek i~n bir firsat olarak kabul ediyordu. Buna uygun olarak, bir yandan sessizce ogrenmeyi silrdtiriirken, bir yandan da llahtyat Okulunun kendisine veremeyecegi bilgileri edinmek iizere daha genis diinyaya erismeye cah.,Iyordu. Bir ogrenci olma isteginin otesinde heniiz acik-sec;ik bir arose; edinmis degildi, Anasmm daha haberi yoktu, ama gene Soso kendi inanclan sonucu rahiplikten e;oktan cayrmsn. Gelgelelim, kafasmda rahipligin yerine koyacagi kesin bir .,ey de yoktu. Hie kuskusuz, rahip, kaylii, kunduraei ya da fabrika i§~isi olmak istemiyordu. Daha 0 siraiarda edebiyata, tarihe, toplumbilime ve oteki bilim dallanna derin ilgi duyuyordu. Siire yakmhk duyuyordu; eski okul arkadaslan, pazar giinleri Goricvari dagmm eteklerinde Giireft ozan Cavc;avadza'run ve otaki ulusal ozanlann siirlerini hep birlikte nasil okuduklanm anlatular. Ama aslmda Stalin 0 giinlerde yalruzca ulusal yazarlan okumakla yetiruniyordu. Darwin'in eserlerinin yamsira, eline daha bircok e;eviri kitap geciyordu. Lyal'in Insamn Gecmis; adh kitabi, Flammarion'un Kopemik ve Galile uzetine olan eserieri ve Evrenin Harikalan adh kitabi onda derin bir ilgi uyandmyordu. Cemi§evski, Pisarev, Tolstoy, Cehov ve Gogol gibi Rus yazarlan onu biiyiiliiyordu. Daha sonraki yillarda yaphgl konusmalarda bu gencllk etkilenmelerinin izlerine sik sik rastlarur. nahiyat Okuluna gireli daha bir yil olmamisn ki, mildiirun odasma c;agnldl. [ozef'in ogrebnenleri onun dl§ dunyayla fazlaca flgllenisinden duyduklan kaygrlan miidure bildlrmlslerdi. Kendisine agiit ve ihtar cezasi verildi. Cok gecmeden Iozef'In hal ve gidis defterinde §U satirlar gtiriildii:
Cuga~i'nin ucuz kitaphga girrnek i1;inbir karn oldugu ve oradan kitaplar almg:l anlasrlmaktadir, Bugiin Victor Hugo'nun Deniz Emekcileri'ni ele geclrdim ve kitabm sayfaian arasmda da kitaphgm kartim buldum. Denetmen Yardrmcrsi S. Murahovski: B8f Denetmen Peder Gennogen.

ye kapanldi. Boyleee, yikici sayilan kitaplar yiiziinden onii~uncU kez basr belaya giriyordu. Eger ogrencilik yillannda yalmzea bu tiirden suclar i§lemekle kalsaydi, llahiyat Okulundaki tigrenimini herhalde tamamlayabilecekti. Oysa ~ok daha ciddi §eyler sozkonusuydu. Yeni fikirleri oteki tigrenciler arasmda yayiyordu. Oraya geleH daha bir yil olmadigi halde, Rus marksistlerinin Tiflis'te kurduklan bir illegal grupla illski kurmus ve onlardan ilk kez Plehanov'u, Marx'} ve biitiin Rus sosyalist

yazarlanm ogrenmisti.

Daha once de Hugo'nun Doksaniu; adh kitabryla yakalamp bir ihtar cezasi aldigmdan, Jozef bu kez bir sure huere hapsiyle cezalandmldi, Daha soma, Letoumeau'nun Uluslann Edebi Evrimi adh kitabim yakalath ve gene hucre-

Heniiz Rus marksistleri, pek yakmda Rus politika alanmda belirleyici rol oynayacak .,iddetli btiliinmelere ugramarmslardi. Modem kapitalizm Rusya'mn ekonomik ve sosyal yasamma gittikce daha derinlemesine girerken, Rus marksistleri de Batidaki i§9 hareketinin en devrimci teorilerinin iilkeye her gec;en gun daha biiyuk tilc;iide girmesine tamkhk ediyorlardi. Cenctiler. Heniiz bir gelenekleri yoktu. Rusya i§~i suufi kendi kendinin bir SIM olarak bilincinde degildi. Fabrikalar, imalathaneler, madenler, petrol kuyulan ve kapitalizmin getirdigi biitiin yeni isletmeler ic;in gerekli olan i~giicii, daha cok yakm zamanlarda, koyluk b61· gelerdeki ve koylerdeki koylulerden ve zanatkarlardan saglanmrsn. Bu yUzden Rus marksizmi, kimin tarafmdan yo· netilecegt, nasil yonetilecegi ve ne yonde Ilsrleyecegt, yiikselmekte olan bir hareket tarafmdan belirlenecek biiyiik olusum donemindeydi. Jozef, Tiflis grubuyla ilk iliskisini kurdugunda, bu belirlenls heniiz f;ok uzaklardaydi. Iozef Stalin, gruba iiye olusuvla birlikte, Marx; Engels, Plehanov, Kautsky, Adam Smith, Ricardo, Buckle, Letourneau, Feuerbach ve daha bireoklannm eserleriyle yUzyiize geldi. Bu eserler onun daha once genis ah:;ude okudugu Rus ve Giircft yazarlanm butunlediler. Daha sonralan, ama ancak daha sonralan, bu gru p aracihgryla Lenin' den haberdar oldu. Bu yazarlann bazi eserlerini edinmek hie de kolay dagildi, Marx'm Kapital'ioin koca Tiflis'te yalruzca tek bir kopyasi vardi, Bu kopya biiyiik giic;1iikler ic;inde bolum boliim elle yazihyor, gruptan gruba aktanhyor ve her grupta iiyelere yiiksek sesle okunuyordu. Gene; agrenci, cok gecmeden marksizmin ogrenilmesi

24

25

icin daha baska i§¢ gruplan kurmaya koyuldu ve sonunda ister istemez oyle bir an geldi ki, kendisini llahiyat Okulunda boyle bir grubun onderi olmaya yeterli hissetti. Saglarn bir amaca sanlrms insanlara ozgii 0 biiyiik kararhhk ve yogun tutku, arnk her yapngi i§e damgasmr vurmaya basladi. Elbette bu, Stalin'in §u ya da bu kimsenin telkini sonucunda birdenbire yeni bir davayi kabullendigi anlamma gelmiyordu. Yeni kurulan dernekler ona cekici gelmisti, her yerde karsisma dikilen sosyal zithklann anlannm anyordu, Dernekler onun marksizmle bag kurmasmi sagladilar. Ve markslzm, bir yandan kafasmdaki sorulann blrcogunu dogrudan dogruya yamtlarken, bir yandan da dolayh olarak daha bircok sorunun yamum gosterdi. Butiin bu hizh gelismeler icerisinde kacimlmaz son gelip catn. llahiyat Okulunun miidiirii 29 EyIiil 1898'de §oyle bir raper aldi:
Bir grup ogrenci aksam saat dokuzda yemek salonunda lozef Cu~evresinde toplandi. Cugasvili onlara tlfihiyat Okulu yetidlilerince onaylanmamis bazi kitaplar okudu. Bu nedenle ogrencinin iizeri arandi.
gasvili'nm

gl-yukan dort ytldir marksist grupla iliski icindeydi ve son iki yildir da Tiflis'te yeni kurulan i§<;iorgiitlerinin ajitasyon <;all§malanna etkin olarak katihyordu. Okuldan atilmadan birkac ay once, 1898'de kurulan Rusya Sosyal-Demokrat t§¢ Partisi'nin Tiflis orgutunun kurucu iiyesi olmustu,

27 Mayis 1899'da Peder Dimitri, Ilahlyat Okulu Meclisi'ne "Tozef Cugasvili'nin Politik baktmdan guvenilir almadigr" gerekcesiyle "okuldan kovulmasmi" onerdi ve Iozef Cugasvili okuldan atildi. Bu olaym gen<_; dannn yasannndaki belirleyici nokta a oldugu yolunda cok sey soylenmistir, Oysa onun yasammdaki gercekten belirIeyici an, yani onu bugunkii yerine vardiran yolu tuttugu belirleyici an, Tiflis'teki marksist gruba kanldigr andir, Stalin daha sonralan kendisi uzerine §oyle demistir: "Sosyal durumum (babam bir ayakkabi fabrikasmda I;ah§lyordu, anam da i~l;iydi), anam ve babamla aym sosyal dOzeyde olan icinde yasadtgim cevrenin baskaldinCI kansikhgi ve son olarak da, bazi yillanrm gecirdigim Ortodoks Kilisesi llahiyat Okulundaki Cizvit zulmu ve sert hosgoriisiizluk sayesinde marksist oldugumu soyleyebilirim. Cevrem Carhk zulmiine karsi cok biiyiik bir nefretle doluydu, tum yuregimle devrimci I;all§manm i¢ne anldim." Okuldan kovuldugu zaman onsekiz yasmdaydi, Asa-

26

27

tKtNct WLOM BATIYLA DOCU KAR$ILA$IYOR

bir ~kmilga kapilacaklanndan eminim. ENGELS, 1887

Rus)'Q)!a kapitali2,mi getiren tutuc« insanlann, bir giln yoptlklonnm $OrlUflan IulqlSmda miithi/

oEVRiMct Jozef Stalin ve Rusya'nm yeni gelismekte olan i~.;i simfi, tarihte ortaya c;:tkbklan zaman bakrmmdan talihliydiler. Onlarm ortaya c;:tkI§lyla birlesen kosullara baska hicbir iilkede rastlanrnanusti. Rusya'da yaygm bir feodalizm iizerinde agrr agrr gelismekte olan kapitalizm, ondokuzuncu yiizyIlm ikinci yansmda Avrupa'dan korkunc bir itici gil.; aim. Aynca, Rusya'da kapitalizm, Bah iilkelerinde oldugundan daha yiiksek bir- diizeyden basladi. Ruslar buhar makinasim icat etmek ve kiic;:iikfabrikayla baslayip biiyiiklerine dogru gelisen bizim fabrika sistemimizin butun asamalanndan gecmek zorunda kalmadilar. Sermaye binkimi eok daha fazlaydi. Daha l88S'te, Moskova yakmlannda Orekovo-Zuyevo'daki Morozov fabrikasmda en azmdan sekiz bin i§¢ -;all§lyordu. 1890 ilA 1900 yillari arasmda Rus sanayisinde c;:ah§ani§¢lerin sayisi 7.500.000' e yiikseldi. Bu oran, Ban Avrupa'nm ya da Amerika'mn herhangi bir ul28

kesinde biiyiik fabrikalarda cahsanlann oranmdan cok daha fazlaydi. . o siralarda yeni sanayi i.§.;ileri iizerindeki dizginsiz somiirii SInU tammayan ol.;iilere vanmsu, Giinde ortalama oniki ile ondort saat arasmdaki uzun cahsma saatleri, ayda yedi-sekiz rubleyi gecmeyen iicretler, ayda otuzbes rubleden fazla almayan metal ve dokum i§.;ileri. hlcbtr fabrika yasasmm bulunmamasi, sendikaeihgm yasaklanmasi ve sendika kurmak it;in girtsilen her cabamn vahstce bastmlmasi, biiyiik fabrikalarda i§cilerin yattiklan yerlerin saghk kosullarma aykm barakalardan meydana gelmesi, her yerde kapitalizmin ilk yillannda rastlanan butun asmbkler, Rusya'da oldugu gibi yansimaktaydr. Sanayi alamndaki i§c;:i imfunn bu gelismesine paralel s olarak, tanm alamndaki kapitalist devrim de aym hizla ilerliyordu. 1861'de C1kanlan serfligin kaldmlmasi yasasi, koylulerin kurtulusunu gerceklestlrmemisti. K6yliiler, iki milyar ruble tutannda bir "tazminat" odemek, ayni vergi vermek ve toprak agalanmn topraklanm kendi aletleri ve hayvanlanyla islemek zorunda kalrmslardi. Serflikten soziirnona kurtulus ashnda ozgiirliik adma serflikten yeni tur bir kolelige gecisten baska bir §ey degildi. Bircoklan topraklanndan kopmak, imalAthanelerde ve fabrikalarda yeni Isler aramak zorunda kalrmslardr, Bu durum aym zamanda koyliileri biiyiik olc;:iide farkhlastimus; onlan "kurtulus"lannm bedelini karsilama yeteneklerine gore, yani tazminatlanm ve niifus vergilerini odeme, toprak agalanna hizmetlerini yerine getirme ve bu surec icinde birbirlerini somurme yeteneklerine gore zengin koyiuler (kulaklar ya da kapitalist -;iftc;:iler), rta koyliiler ve yoksul koyltiler diye iice bOlmii§tii. o Koyliik bolgelerdeki kapitalizmin evrimi boyleydi. <"l Bu gani§: ekonomik ve smai degi§iklikler, ileri gorii§lu bir hiikiimet ve onlan isteyen bir egemen smif tarafmdan baslatrhms deglldi. Carlar mutIak hukumdardilar ve ondokuzuncu yiizytl boyunca Carhk hiikiimetleri kole sahiplerinin cikarlanm ve diinya gorii§lerini dile getiren tepeden timaga kohnemis kuruluslardi. Rusya cok genis bir filkeydi. Baltik'tan Pasifik Okyanusuna, Kuzey Kutbundan lran'm yan-tropikal sirnr boylarma dek uzanan 8 milyon 29

milkarelik bir alam kaphyordu; Rus istibdadmm, 60 milyonu Rus olmayan 160 milyon insam yonettigi bir imparatorluktu. Carlann mutlakiyeti son dereee tutucuydu. Carlar, katrksiz ve tam bir Asya despotlugu istiyorlardi, Rusya'mn geri kalmishgmdan gurur duyuyorlar ve miistebit merkezi biirokrasilerini, daima istibdadm manevi blr kalesi olmaktan baska bIT ~ey olmayan bir kilise sistemiyle guclendiriyorlardi. Polis, ordu ve oteki devlet gorevlileri kadar ikiyiiz bin rahip ve ke§i§ de hiikiimet mekanizmasmm bir parcasrydilar. Rusya ne bir Reformasyon gecirmisti, ne de feodalizmden ge¢§ t;:aglarmda, lngiltere de i¢nde, Batt Avrupa iilkelerinde g6riilen esnaf loncalan ve imalatcrlann damgaIanni vurduklan bir donem gormii§tii. Meydana gelen zanaatkarhk, tanma ve koylulere dayamyordu. Tanrnm kendisi de. topragm i§lenmesinin gelistirilmesinden cok, islenen alanlann genislemesine dayanarak huyuyordu. Rusya'daki yasamm b11t11nbu ozellikleri, Rusya'daki gelisrnenin ondokuzuncu yuzytlm son ceyregine dek olan yavashgmm, Rus halkmm iinlii "tembelliginin" ve soz11mona "kaderciliginin" nedenlerini gosterir. Aslmda Rusya'mn genis topraklanna dagilrms milyonlarea koylii geri, insanhktan cikanlrms, kaba, eahil ve batil inanclara saplanrms bir durumdaydi ve iiretim araclanmn gellstirilmesiyle ilgilenmeyen bir despotluk tarafmdan bu durumda tutuluyordu. Aym olciide cahil ve amansiz olan merkezi silahh kuvvetler icln, ozellikle yerel ve yoresel kalan b11t11n koylii ayaklanmalanm ve aym zamanda lmparatorlugun Polonyahlar, Giirciiler ve Ermeniler gibi bagimh halklanmn ulusal ayaklanmalanm bastirmak nispeten kolay oluyordu. Soz11 edilen bu gercekler, t;:ogu zaman, Rusya Devriminin, giidiilen eahil milyonlarm aptalhk derecesinde gerici bir egemen smifa karst ayaklanmasi biciminde yorumlanmasma yol acmistir. Hie kuskusuz bu etkenler devrimde rol oynanustir, ama boyle bir aciklama son dereee yiizeyseldir. Boyle bir aciklama Rusya'nm sosyal ve politik yasarrundaki en onemli olgulardan birini gozden kacmr, Oyle samyorum ki, bu olgu olmasaydi 1917'deki Ekim Devrimi de olmazdi demek, cok ileri gitmek olmayacaktir. Rus dev-

rimci aydmlanmn varligmdan sozediyorum. Rus aydmlan devrimciydiler, qiinkii iilkedeki rejim onlan boyle yapmish. Rusya'nm ondokuzuncu yuzyildaki gelismesi bu bakrmdan b11t11n Bah Avrupa iilkelerinden aynhr, Bah Avrupa devletlerinde kapitalizm, ,sanayi alamndaki i§.;i simfi kendi bagunsiz rolunun bilineine varmadan ve sosyalizm bir bilim haline gelmeden cok once feodalizmin yerini alnusn. Ondokuzuncu yuzyilm muzaffer kapitalizmiyle birlikte gelisen aydmlar, i~te bu yiizden toplumda devrimci bir unsur degildiler. Orada-burada devrimci olarak nitelendirilebilecek bazi kimseler vardi, Marx ve Engels bunlar arasmdaki olagamistu orneklerdi, ama bu smiflamaya sokulabilecek ornekler cok fazla da degildi, Cogunluk tutueu, kapitalist kafah ve olsa olsa liberal kapitalistti, lngiltere de icinde, Bati Avrupa'daki ve Amerika'daki kapitalizm, aydmlan ezmedi, Sanayi her yerde hizla gelisiyordu. Gelisen haberlesme yollan insanlann birbirinden kopukluguna son veriyordu. Demiryollan, ucuz ve Cabuk posta hizmeti, ucuz tslgraf sistemi, YZ8mol¢s11nde yaymlanan gazeteler, halk egitimi, oy hakkmm yaygmlasmasi, biitiin bunlar aydmlarm liberal bir yasam siirdiirebilmelerine ve i§t;:isimfmm ve onun orgutunun gelismesine yardrmci oluyordu. Ve aydmlar bu ikincisinin gelismesine ilgi duyduklan zaman da, bu ilgileri devrimci bir ilgi olmadi.Jsci sirufma, onu devrimeilestirmeye degil, liberallestirmeye gittiler. Evet, sosyalizme az cok yakmhk duyuyorlar, arada-sirada krrrmzi boyunbagi takiyorlar ve i§9 suufi hareketinin basim cok, ama cok uzak bir sosyalizmin kinmznnsi aylasiyla sushiyorlardi: ama bu iilkelerin hicbirinde devrimci bir yol izledikleri yoktu. Sosyal-demokrat i§t;:i hareketinin marksizm bayragi altmda ortaya t;:lkugl ve marksizmin genel ilkelerini Marx ve Engels'in dogrudan etkileriyle benimsedigi Almanya'da bile aydmlar "marksizmi revizyondan geciriyorlardi". "lktidann devrim yoluyla ele gecirilmesi" yerine, Almanya Sosyal-Demokrat t§¢ Partisi durmadan reformeu bir parlemanter parti olma yolunda ilerliyordu. Aym donemde lngiliz i§t;:isirufi, giiclerlni sendikacihk bayragr altmda topluyordu. Marx ve Engels uzun yillar 31

30

lngiltere'de ya§aml§ ve call§ml§ olduklan halde bu iilkede marksizmi bilen pek fazia insan yoktu. Marx'm yazilanndan yalmzca birkaci lngilizceye cevrtlmistt. Sosyalist orgiitler yeniden kurulmaya basladigmda, devrimci yillar coktan geride kalmis ve Carlist Hareket" nerdeyse unutulmus bulunuyordu. f§c;i Partisi heniiz kurulmarmsti. Yalmzca Sosyal-Oemokrat Federasyon, Fabian Dernagi ve BagimSIZ i~~i Partisi gibi kiic;iik sosyalist orgiitler sosyalist diisiincenin gelismasini dile getiriyorlardi. Ama bu gruplann hiebiri marksist deglldi. Fabianlar, marksizmi aerktan a';:lga reddedlyorlardi. Onlann gorii~une gore sosyalizm, kapitalist biirokrasinin sosyalist fikirlerle kaynasmasi ve kapitalizmin yavas yavas sosyalizme donusmesi sonucunda gereeklesecekti, Yeterlilik, biiyiiklerin egitimi, reform, kapitaHstlerin ikna yoluyia degi~meleri. halkm yasam kosullanrun genel olarak diizelmesi bu donii~iimii etkileyen nedenler olacakti. Bagunsiz f§ci Partisi, sosyalizmi, insanlann degi§tirilmesi ve sosyalist milletvekillerinin parlamentoda cogunlugu eide etmesi yoluyla gereeklestirmeye .;:all§an asagl-yukan bir Hiristiyan Sosyalist Partisiydi. Sosyal-Demokrat Federasyon, i§c;ilerin, bir sosyalist parlamento ~ogunlugu yoluyla kurtulusundan yanaydi. Marx'm ekonomik ogretilerini yaymaya cahsiyor, ama onun iktidar ic;in devrimci miicadele diisiincesine hi.;;: deginrniyordu. Bu federasyon iki partiye boliinup de Sosyalist i~.;;:i artisi kurulduP gunda bu parti, kendisini sosyalizmin propagandacrsi, sanayi alamndaki orgutleri de i~c;ilerin iktidan ele gecirme araclan olarak gordti. Goriildiigii gibi bu donemde, i§¢ SImfmm bilimsel sosyalizmle kaynasmasi diye bir ~ey yoktu. Daha cok, i§¢ smifmm marksistler tarafmdan ortaya konuIan tarihsel roliinii inkar eden fabianizmle kaynasmasi varAvrupa'mn, kapitalizmin lngiltere ve Almanya'daki kadar ileri olmadigi Latin iilkelerinde de i§c;ihareketleri aym aydmlann onderliginde hemen hemen aym yolu izliyorlardi. Kapitalizmin hizla gelismakte oldugu Amerika'da,
mesl lo;:!nmOcade1e eden partlnin iIkeIeri.
• Cartizm: Ondokuzuncu yUzyIida lngflters'de
(Fl.)

di.

genel oy hakkmm elde edll-

yalmzca, lngiltere'deki Sosyal-Demokrat Federasyona benzeyen kucuk bir sosyalist parti ve temel silah; genel grev olan bir devrim imgeleyen Diinya Sanayi i~c;ilerinin devrimci sendikalizmi vardi. Ama bu donemde Rusya'da, marksizmle pek az iclidish olduklan halde devrimin diline aslna devrirnci aydmlar vardi. Bu aydmlarm, Rusya'mn pencerelerini Avrupa'nm 1~lgma acan Biiyuk Petro'nun hiikiimdarhk giinlerine dek uzanan parlak ve uzun bir gecmisleri vardi, Biiyiik Petro'nun eseri, onsekizinci yuzyilda bir Alman prensesi ve iyi lin yaprms bir aydm olan II. Katerina tarafmdan surdiiriilmiistii. II. Katerina, Montesquieu'niin bir izleyicisiydi ve hard hard Fransiz Devrimini hazirlamakta olan buynk yazar ve diisiinurlerle, Voltaire ve Diderot'yla yazisiyordu . Fransiz Devrimi ve Napolyon'un ordulan, yiikselen kapitalizmin liberal fikirlerini yayryorlardi, Napolyon savaslari sonucunda liberal fIkirlerle tamsan ve Rusya'ya bir anayasa kazandirma ve koyliileri serflikten kurtanna dii§iincesinin coskusuna kapilan bir grup Rus muhafiz subayi saraya kar~l bir ayaklanma haznladilar. Bazrlan, Car I. Nikola'mn 01durulmesini planladilar, Bunlar, ayaklanmayi planladiklan aya dayamlarak Dekabristler [Arahkcilar) diye adlandmldilar. lclerinden besi asildilar, geri kalam da Sibirya'ya siirulduler, Boylece aydmlar arasmdan cikan ilk devrimciler yazgrlanyla, ondokuzuncu yiizyil carlermm fikirleri basnrmak icin basvurduklan bu biricik yolla yiiz yiize geldiler. Ama fikirler, ozellikle arkalannda insanhgm kurtulusunun itici gucunu tasiyan fikirler bir kez yayrldilar nil, artik onlan yayanlan oldurmekle yok edilemezler. Ardmdan bUyiik Rus yazarlan donemi geidi. Puskin, Lennontov, Gogol, Toltstoy, Cehov ve Turgenyev aydm kisiler arasmda Rus kultiirune yol gosterdiler, Sonra Dostoyevski, Hosyakov, Aleksandr Herzen, Belinski ve iinlii anarsist Bakunin geidiler. Puskin bir diielloda oldiiriildii. Lennontov da. Herzen siirgune gonderildi. Dostoyevski olume mahkum edildi ve baskalanyla birlikte tam idam mangasmm onundeyken bagislandi, uzun yillanm hapishanede geclrdl, Belinski iiniversiteden atildi. Bakunin hapse atrldi ve stirgiine gonderildi,

32

33

Biiyiik aydmlar arasmda N. S. Cernisevski de vardi, Cernisevski, ondokuzuneu yuzyil ortalannm biitiin Rus sosyalistleri arasmda, marksistlere en yakm olamydi. Liberal, sosyalist ve humanist fikirler bu yazarlardan yayildi. Narodnik (Halkci) hareketin gelismesi, her turlii otoriteyi inkar eden Nihilistler, anarsistler ve daha soma SosyalistDevrimciler, hep bu yazarlarm eserlerinden esinlendiler. GOrii§leri asm olsun, ihmh olsun, her zaman baskiyla karsilasiyorlardi ve ists, istibdada karsr yoneltilen teror politikasirn hazrrlayan, ondokuzuneu yiizyll boyunca ve daha soma hie; durmadan siiregelen bu gercek olmustu, Aydmlann bu politikasmm temelinrle bir sakathk vardr, Hicbir Y1gmdestegine sahip degildi: ama Ylgmlar siddet politikasmi onaylamadiklan icin degil [bu, coktandir onlann giinliik yasamlannda yer etmisti], aydmlarm ne yapnkIan ve nicin yaptiklan iizerine hicbir sey bilmedikleri icin. Bu devrimeiler, halki, kendini kurban eden hireyin parlak eyleIniyle harekete gecirmeye ve devrimi, halkla birlikte degil, halk icin yapmaya cahsiyorlardi, Hicbir iilkede, kendi kusaklannm esitsizlik ve haksizhklanm gorerek biitiin bunlann dsgistirilmesi ugruna varlanru yoklanm feda etrneyi goze alan bu kadar cok sayida idealist crkmarmsti. Bunlann arasmda esas olarak iki fikir akirm vardi. Biri, Batmm liberalizmine ve iitopyacr sosyalizmine yakmdi: oteki, ilkel Mir ya da Koy Komiinii orguttiyle Rusya'nm olaganustu tanm yasamma dayanan kesinlikle Rus ya da Slaver bir diisiinceyi ifade ediyordu. Birincisi, Bah tipinde bir Kurucu Meclis ve temsili hiikiimet; ikincisiyse, komunlerin, Bah sanayiciligiyle hicbir iliskisi bulunmayan bir sosyalist toplumun temeli olmasuu istiyordu. Bunlar arasmdaki anarsistler de, gonullu kooperatif derneklerinden ve koy komunlerinden olusan ve hicbir devlet otoritesinin bulunmadigi bir toplum istiyorlardi. Hepsi de istibdat rejimine karsiydrlar ve onu halkin bas dusmam olarak goruyorlardi. Hepsi de fikirleri ugruna savasnlar ve tiim bir yuzyil boyunca bu tabakadan cok sayida gent; erkek ve kadm Rusya'nm ve Sibirya'nm zindanlarma atrldilar, idam mangalan tarafmdan kursuna dizildiler. 34

Bu orta siruf aydmlan kusagmdan (iiniversite ogrencileri, yazarlar, ogretmenler, mufettisler, gazeteciler) Plehanovlar, Gorkiler, Cit;erinler, Litvinovlar ve daha bircoklan cikti. Boyle bircok aile vardi. Sozgelirni, llya Nikolayevic Ulyanov'un ailesi, Bu adam, Simbirsk ilinde bir Ukokul miifettisi, liberal bir memurdu. Kansi Mariya Aleksandrovna, Kazan ilinde miilkii bulunan bir kiie;iik esraf ailesinden geliyordu. Alb cocuklan vardu Aleksandr, Vladimir, Dimitri, Anna, Olga ve Mariya. Hepsi de birer devrimei olarak yetistiler, En biiyiikleri Aleksandir, ~ar Aleksandr'i 6ldurmeyi planlayan bir grup gencin onderiydi, Bu gencloz 1887'de yakalandilar, yargrlandilar ve asildilar. Bir Narodnik (kentlerdeki i~e;i srmfi Ue koyliiler arasmda hicbir ayinm yapmayan sosyalistler) grubuna iiyeydiler. Ulyanovlar, evde herkesin devrimci oldugu tek aile degildi: bu, 0 siralar cok tipik bir durumdu. Ulyanov ailesinin otekilerden aynIan tek yam, Vladimir tlyi~Ulyanov'un sonradan tum dunyaea Lenin adryla tanmmasiydi. 1884'te Plehanov Rusya'ya rnarksizmi getirdiginde, biitiin aydmlar hemencecik marksizmi benimsemeye hazrr degillerdi, Ama dusuncelerini yeni ogretinin l§lgmda yeniden degerlendirmeye kafaca haztr cok sayida aydm vardi. Bu olgu, modern devrimci sunfm, yani yiikselen sanayi proletaryasmm gelismesi acismdan son derace onemliydi. ~iinkii sosyalist teori, proleter smifm iimnii degildir. Ne Marx, ne Engels, ne de Lenin bu srruftandilar. Sir Thomas More, Godwin, Owen ve daha bircok iilkenin bircok diisiinuru de oyle, $a§lrtlcl ve celismeli gibi gorunse de, bir teori olarak sosyalizm, orta srmflardan dogmus bir sosyal grup olan aydmlar arasmdan crkmistir. Toplum icin sosyalist teorileri gelistirenler onlar olmuslardrr, bilimsel sosyalizm ya da marksizmden sorumlu olan onlardir, Ve bu gelisme 0 kadar dogaldi kit Karmasikhgi gittikce artan sanayi teknigi, zorunlu ternel egitimi bir gereksinim haline getirineeye dek cahil kalan proleterlere kapah olan bilgi diyarmm kapilan, aydmlara aciku. Gena aydmIar, gecimlerini saglamak iein her gun saatlerce sanayi mekanizmasma bagh kalmak zorunda degillerdi. Aksamlara dek cahsan proleterler yorgunluktan bitkin diiserlerken,

m.

35

aydmlann beyinleri boyle bir yorgunlukla kosteklenmeden isleyebiliyordu. Dolayisiyla oteki devletlere kiyasla Rusya'mn durumunun bir benzeri yoktu. Kapitalizm hizla bir modem sanayi proletaryasr yarabyor ve ona devrim dismda hicbir sosyal ve politik gelisme olanagi tanmuyordu. Oercekten de kapitalizmin kendisi devrimciydi. Kendisini Carhgm ve feodallzmin kosteklerinden kurtarmak it;in yeni bir "1789"a gereksinimi vardi, artik zorba rejimin devrimcilestirdigi aydmlar marksizmi oztimlemeye ve "1789" He 1917 Kasmum birbirine baglamaya baslanuslardi. Rusya sosyaldemokrat i§¢ hareketi, Marx'm devrimci ogretilerini, onlan Banda bogmaya cahsan revizyonizmin batagmdan cok yalanda kurtaracak ve boylelikle tarihte ilk sosyalist devletin kurulmasma giden yolu acacakti. Cok kisa bir zamanda, marksizmin etkisinin bir sonucu olarak aydmlar arasmda bashca ii~ politik akim billurIasu, Birincisi, Plehanov'u ve Emegin Kurtulusu gruplanru destekleyenler ve yeni ogretiyi tamamen kabul edenler. P. Struve'nin onderlik ettigi ve sonradan "Legal Marksistler" olarak bilinen baska bir grup, sosyalizmden once kapitalizmin gereeklesmesi gersktigini savunuyor ve bu yiizden de, kapitalist smifm iktidara gelmesi ve Bati iilkelerinde oldugu gibi politik demokrasiyi kurmasi gerektigi sonucuna vanyordu. Oc;fincii bir grup ise, bir yandan Rusya'da bir devrim OImaSI gerektigi gorii§iinii savunurken, bir yandan da marksizmi reddediyor ve tiim umutlanm koyliiliige baghyordu. Bu koyliiliige dayanma anlayisi, Sosyalist-Devrimci Partinin politikasmm odak noktasi haline geldi. ' !§iteLenin, bu hazirhk cahsmelen sirasmda, Marx'm eserleriyle yiiz yiize geldi, Ilk olarak 1888'de Kapital'i inceIemeye basladi. 0 sirada onsekiz yasmdaydi ve Rusya taribini en kii~iik aynntilanna dek, Avrupa tarihini ve devrimci ogretiyi de oldukca iyi bilen birincisunf bir ogrenciydi. Devrimin gereklerine Inanrms olmasma karsm, agabeyini vakitsiz bir oliime gotiirmii§ olan terorist politikaya hicblr zaman bel baglamadi. 1893'te St. Petersburg'a gitti. Daha 0 zamandan, tam anlarmyla olusmusfiklrlere sahipti. AradigiD1 Marx ve Engels'in eserlerinde bulmustu. St. Peterburg'a 36

gelisi devrimci I;evrelerde biiyiik bir canhhk yaratti. Olaganiistii niteliklere sahip bir onder ve yaratict diisiiniir oldugu kisa zamanda anlasildr. o andan itibaren marksistler ve i§«;:isimfi arasmda yeni bir gelisme basladi. Lenin, propagandalarmda Plehanov ve arkadaslanm destekledi ve "Legal Marksistler"e karst miicadeleye katrldi, Ama daha once i§-;iler arasmda politik ajitasyonu orgutlemek lcin egitim gruplan kurdugu bir asamadan gecti. st. Petersburg'da l§-;i Smifmm Kurtulusu lcin Birlik'[ kurdu, grevlere onderlik etti ve ekonomik ve politik miicadelenin Carhga karst miicadeleyle nasil birlestirilecegini gosterdi, lste Rusya tarihinin, sanayi proletaryasmm yeni tipte bir onderle sahneye ';lkmakta oldugu bu canahci amnda onsekiz yasmdaki [ozef Stalin, tlahiyat Okuluna SIFt cevirdi ve bu yeni devrim irmagma bahklama daldi. Lenin'le Stalin birbirlerinden cok uzaktaydilar. Biri kuzeyde St. Petersburg'da, obiiniyse Kafkasya'nm giineyindeydi. tkisi de birbirlerinin varhgmdan habersizdiler ve birbirlerini tamymcaya dek daha Y111ar gececekti, Ama daha 0 zamandan aym ileri hareketin birer parcasi olarak gelisiyorlard I.

37

(n;UNCO BOLUM USTA DEVRiMd

dikkatierini ve faaliyetierini, sanayi alanmdaBu simfm ileri iiyeleri, bilimsel sosyalizmin fikirlerini ve Rus ~9sinin tarlhteki rolii. dustmcesini oziimledikleri zaman, onlarm fikirleri geni§ 61~iide yaygmhk kazandigi ve i§~iler, bugiinkii kopuk ekonomik mucadeleyi biIineli bir smif miicadelssine donustnrecek olan kahci orgutleri kurduklan zaman, ~te 0 zaman Rus i§c;isi biitiin demokratik unsurlann basma gecerek mutlakiyeti yikacak ve Muzaffar Komiinist Devrimi'ne giden aeik politik miicadelenin §tt~az yolunda [biitlin ulkelerin proielaryasmm yamnda) Rusya proletaryasma onderllk edeceklir.

ki i~c;isnufi uzermde toplamaktadirlar.

Sosyal-Demokratler,

Ben yalmzca Lenin'in bir Oi;rencisiyim ve tiim amactm, sads« bir ogrenci olmakttr.

J. STALiN

marksizme ilgi duydugunda, daha Lenin'in varhgmdan bile haberi yoktu. lB9B'de Tiflis llahiyat Okulundayken ve illegal devrimci grubun etkin bir iiyesiyken, t~t;i Smifmm Kurtulusu lcin St. Petersburg Birligi tarafmdan yaymlanan bir gazetede Lenin'in yazdigr bir yazi dikkatini cekti, Okul giinlerinde ogrendigi oteki §eylerin yamsrra, soyleyeceklerini kusursuz ifade etme yetenegi ve c;oziimleyici bir dusunme yontemi edinmisti, Bu ozellikleri onu ogrenci arkadaslan arasmda onde gelen bir kisi haline gstirmisti. lste, kendisinin tammadigr bu yazann yazisrm okudugunda, ilk gozune carpan bu nitelikler oldu. Yazmm bashg), Halkin Dostlan Kimlerdir ve Sosyal-Demokratlara Kars: Nastl Miicadele Ediyorlar? di, "Halkm DostIan" Narodniklerdi. Yazi Rusya'mn ekonomik gelismesinln bir c;oziimlemesini iceriyordu. Ayru zamanda, marksizmin bir dogma degil, bilimsel bir teori oldugunu acikhyordu. En onernli yam, gerceklere uygun dtisen bir yazi olmasiydi, Yazi soyle bitiyordu:

o SIRALAR Jozef Stalin

Gene; Stalin, Lenin'in, Rusya'yi ve i~Gileri anlayan, ne istedigini ve onu nasil elde edecegini bilen bir onder oldugunu gordu, Bu yazryi okudugu andan baslayarak, bu yeni yazann her soziinii dart gozle beklemeye basladi. Ve cok gecmeden, bu tarnmadtgr kisi, Stalin'in gozunde kahramanlann kahramam oldu. Lenin, hie; haberi olmadan, kendi ogretisini oziimleyen ve onu her giin coskuyla anlatip yayan bir izleyici kazanrmsti. Stalin'in ogrenci arkadaslarindan biri, 1898 yilmda bir giin Stalin'i, okul meydanmda bir grup ogrenciyi cevresine toplamis, Sosyal-Demokrat Gruptan bir Giircii onderi olan Jordanya'mn goriislerini §iddetle elestirirksn gordugunii ammsryor. 0 strada Stalin, Lenin'in, elestirisine anahtar olan bir yazrsim daha yeni okurnustu, Yaziyi arkadasi Kapanadze'ye verirken ~oyle dedi: "Ne pahasma olursa olsun onunla tamsmahyim." Onunla ilk kez bes yil sonra mektuplasarak tamsti. Stalin, Lenin'le ilgili 0 srradaki gorii~ii konusunda cok sonralan ~oyle diyecekti: "0 sirada onun kisiliginde, partin in yalmzca miitevazi bir onderini degil, aym zamanda partinin gercek kurueusunu da goruyordum, Clinkii partimizin ie; varhgmi ve acil gereksinimlerini yalmzca 0 anhyordu. Onu silah arkadaslan Plehanov, Martov, Akselrod ve oburleriyle karsilastrrdigrmds: onlar Lenin'den bir bas boyu asagida kalryorlardi. Onlann yamnda Lenin, yalmzea bir onder degil, ayru zamanda daha yiiksek tipte bir onder, miicadelede korku nedir bilmeyen ve Rusya devrimci hareketinin kesfedilmemis yollannda partiyi cesaretle ilerleten bir dag kartahydi." Stalin kahramaruyla aneak 1905 yihnda, Finlandlya'nm Tammerfors kentindeki bir Parti Konferansmda yiiz yiize geldi. 0 anda birden biiyiik bir saskmhga dustu. ~oy39

38

Ie anlatIyor:
Partimizin dag lcartahm [bu deyimi ne kadar Sit kullamyor!) biiyiik insam, yalmzca politik olarak degil, fizikJ: olarak da biiyiik bir insan olarak gormeyi umuyordum. «;iiilkii Lenin'I hayalimde heybetli ve gosteri§li bir dev olarak canlandmmstim. Son derece siradan gOriinii§lii, ortalama boyun alnnda ve siradan fanilerden hicblr hicimde, sozciigiin tam anlamiyla hicbir bicimde ayirt edilmeyen bir insanla kalllla§mca, hayal kmkhgma ugranustnn ... Biiyiik bir lnsanm, meclistekiler gelisini soluk soluga beklesinler diye toplantdara get,;:gelmesi olagan bir §ey olarak kabul edilir; ve hiiyiik adam tam it,;:erigirmek iizereyken, "9§t! ... Susun! ... Geliyor!" diye bir uyan yiikselir. Bu toren bana sahte gelmezdi, -;iinkii bir etki uyandmr, saygi yarattrdr, Bu yiizden, Lsnin'in Konferansa delegelerden once geldigmi, ko§ede bir yere yerl8§tigini ve miitevazi hir §ekilde Konferanstaki en siradan uyelerdan hiriyle en siradan bir konusmays giri§tigini ogrenince, hayal kmkhgma ugradun. 0 sirada bunun bana, bazi zorunlu kurallann ~ignenme8i gil:.l geldigini slzlerden saklamayacagnn.

Tabu, onderler icin gerekli olan nitelikler ve tutum konusunda Stalin'in hemen bir yeniden degerlendlrme yaptigllll soylemeys gerek yok, Giinkii bugiin herkes ona karst da aym sevgiyi besliyor. Kahramanmm oteki nitelilderi de onu derinden etkiliyordu. Lenin'in konusmalan iizerine §oyle diyordu:
Konusmalanndaki kar§1 konulmaz manuk giidi beni teshm ahyordu: oldukca kisa ve kesin olmasma karsm, dinleyicilerine tiimiiyle egemen oluyor, onlan yava§ yav8§ costuruyor ve sonra da, deyim yerindeyse, onlan tamamen teslim ahyordu. Delegelerden birinin §oyle dedigini ammsiyorum: "Lenin'In konusmalanndaki mantik, sizi bir su~ i§liyormu§sunuz gibi ddrt bir yandan yakalayan ve pencesinden kendinizi ceklp kurtarmaya giiciiniiziin yetmedigi dey hir antene benzer: Ya teslim olmak, ya da yenilgiyi kabullendlgmizt soylemsk zorundasunzdir."

Lenin, Plehanov'la, Akselrod'la ve obiirleriyle tarustigmda, hepsi de karsilannda siradan olmayan bir onder bulundugu kamsmda blrlestiler. Plehanov'un onu gelecegin Robespierre'i olarak tammladrgi, Akselrod'un da, onunla Cenevre'de karsilasngmda, Rusya Devriminin gelecekteki onderinin karsilannda bulundugu kamsma vardigi soylenir, Lenin'in buyuklugu nereden ileri gelmektedir de, Rus marksistleri arasmdaki gene, hatta yash devrimciler iizerinde bile boylesine gii.;:lii bir izlenim lnrakabilmektedir? Saninm §oyle ozetlenebllir: Lenin, Marx'm su sozlerinin icer40

digi her §eyin canh ifadesiydi: "Bugiine dek filozoflar diinyayi (}B§itliyollardan aeikladrlar. Bizim gorevimiz, dunyayi degistirmektlr." Lenin, diinyayi aciklama gnrevini reddet-. miyordu, ama dunyayi onu degistirmek i¢n acrkhyordu. Lenin, toplumun evrimini yoneten yasalan Marx'tan ogrendikten sonra, onlan kendi r;a_gmave kendi kusagma uygulamaya koyuldu ve dunyayi Marx'm vasiyetine uygun olarak degistirecek gii~erin harekete gecirilmesi ve gelistirilmesi iein zorunlu olan bir teknik yaratti. 0, Marx ve Engels'in ogrettikleri sosyal gelisme yasalanm inceledi, onlan toplumun gelismesine uyguladi ve onlann ardmdaki teorileri genisletti. Rusya'nm ekonomik ve politik. durumu iizerine yaptigi .;:oziimleme, onu, Rusya'run kendiliglnden ve kacimlmaz olarak sosyalist bir tilke haline gelmeyecegi, ama ilerdeki onyillann ak1§1iGBrisinde oteki iilkelerin tarihine damgasmi vuran donemden genis ol.;:iide kacmmayi miimkiin hale koyacak bir firsat yaratacagi inancma vardi: ama her zaman, Rus i§.;:ismifrnm gelen frrsati tam zamanmda yakalamasi icin devrimci bir sosyalist onderlik tarafmdan gelistirilmesi kosuluyla, Bunu, Plehanov ve otekiler de goruyorlardi. Marksist Lenin, yash marksistlerden ya da Marx'm kendisinden bu noktada aynhruyordu. t§.;:ismifnu devrimci bir sosyalist simf haline getirmenin yollan konusundaki anlayismda aynhyordu. Plehanov, Akselrod ve daha bircoklan, yazih snzciiklerin propagandarasr ve yorumcusuydular. Oysa Lenin, rnarksizmin ilkelerini yasama uyguladi. Marx'm ve Engels'in yazdigi her §eyi carundandegerli tutuyordu ve onlann kaleme aldiklan her kitabive her belgeyi herhalde herkesten daha iyi biliyordu; ama onun gozunde belgeler en nibayet belgeydiler ve beige olmaktan oteye de gidemezlerdi, Yasam ise durmadan degisen bir seydi. Kitaplardaki fikirleri, degismekte olan olgulan kavramaya yarayacak bir yaklasimla ozumledi. Derin bir bicimde tanh okudu; ama allame olmak icin degil, tarihi yeniden yaratmak iizere insanm deneyimlerinden ders crkartmak Icin, Hicbir zaman, Marx ve Engels'in felsefe, bilim ve tarih iizerine son sozii soylemis dokunulmaz kistler olduklan ve kendisine dusen tek seyin, i§.;:ileri devrimci sosyalistler 41

yapmak icin Marx'm Kapital'inin ii~ cildini onlann kafasina doldurmak oldugu diisuncesine kapilmadi, Tam tersine, Marx ve Engels'in yaptiklanm kavradi ve onlarm ilkelerine sahip cikarak bu ilkeleri gelistirmeye ve uygulamaya koyuldu. Lenin ve arkadaslan arasmdaki bu biiyiik aynm, St. Pretes~urS:a. gelisinl izIeyen giinlerde ayirt edilebiliyordu ve b~hrleYI.CIblr onem t8_§ldlgJcok gecmeden anlasilacakti. BIr Sosyal-Demokrat t~¢Partisi olmasi gerektigl diisuncesine herkes katihyordu. Ama bu, nasil bir parti olacakti? Kimlerden olusacakti? Tutumuna hangi ilkeler egemen olacakti? G6revleri nelerdi? . Lenin bu partinin, 0 giine dek hi~ gorulmemis tipte bir parn olmasi gerektigina inamyordu ve bu inancmda karar~IY~l. Bil~~el sosya.liz~e silahlanmis, sanayi alamndaki I§-;I suufi l,?nd~ denn kokler salmis, yiirekli, gozu pek ve kararh devrimcilerdon olusan bir parti, Devrimin anlarm ve ~eleri ?~r~k~:digi konusunda hayaller beslemeyen, i~-;ile~m.ge~l~ml one cikarmayr reddetmeyen, onlan ic savasa ve iktidar lftn ayaklanma miicadelesine sokmaya hazrr kisflerden olusan bir parti, Burada, bir politik parti kurma sorununa yepyeni bir yaklasim oldugu apaciknr. 0 zamana dek kurulmus olan h~r p~~,. belli -;tkarlann savunulrnasiyla, kurulu toplum duzem l?~de hazIrI~acak bir programm yayilmasr ve bir grubun iktidan kendi hesabma ele gecirmesiyla srmrlandir~lml§tI. !utu~ bir parti toplumu gecmisine bagh tutmak, hberal bir parti toplumu liberallestirmek, bir i§c;:ipartisi toplumu laf ebellgi ve ince yontemlerls ikna ederek duzeltI?-ek, fasist ~ir ~arti toplumu fesathklarla kurtarmak, sosyalist-devrimci bir parti de topluma koylu reformlan yaptirmak iize'! dehset sacmak amacryla ortaya cikarlar, Ama bur?d? s~~konu~u _o!an, yeni ~ontemleri ve yasama karst yem. bl~ dunya g?ru§u olan yem tipte bir partinin orgutlenmesiydi. Bu parti, toplumun yapismi ve toplum icerisinde -;ah~an slD!f giiclerinin iliskilerini bilimsel olarak c;:oziimley~bl~~~ek ~yelerden olusmahydi. Oyelerin sayismdan cok niteligine onem venneliydi. Bu partide gelip gecici kimselere yer olmay_acakh. Ken.disini yiikselen simfla butunlestirecek ve tek bir amacm yon verdigi bir strateji ve taktik ge42

Iistirecekti: Sosyal devrimin zorunlu

Marx boyle bir parti dusunmemisti. Bu yeni tipte partiye asagr-yukan en yakm olan, ama yalmzca program 1 ac;:tsmdan en yakm olan parti, genel felsefesi olarak marksizmi kabul eden, programmda "proletarya diktatorltigu" ve iktidann ic;:savasla ele gecirilmeslnin zorunlulugunu tamyan Alman Sosyal-Demokrat Partisiydi. Ama parti buyudukce ve her gecen giin daha fazla parlemanter bir nitelik aldikca, bu ozellikleri geri planda kalnusti. Cercekten de, Marx ve Engels, Alman Sosyal-Demokrat Partisinin ilkelerinden uzaklasmastyla kadar yakmdan ilgilenmislerdi ki, gelismesine kadar katkida bulunduklan bu partiden bircok kez aynlma noktasma gelmislerdi. Lenin, daha bastan, yalruzca prograrm benimseyen iiyelere sahip olmanm yeterli olmadigrm gormiistu. Onun anlayisma uygun parti, aym zamanda iiyelerinin niteligini de dikkate almah ve bu niteligin olc;:iitii,tiyelerin faaliyeti olmahydi, Lenin'e gore devrim bir bilim oldugu kadar bir sanatti da. Rusya'yi daha zamandan devrim siireci icerisinde bir ulke olarak goruyordu, En geri smif olan kole sahipleri ve soylular disinda, butun sosyal simflar, yani kapitalistler, koyluler, i~c;:i mifi, ezilen milliyetler ve aydmlar tilkeyi yos neten kohnemis despotluga karsrydilar, Ama bunlardan hicbiri kendi basma bir devrim yapamazdi, Rusya lmparatorlugundakt ezilen milliyetlerden hicbin kendi basma kurtulusunu elde edemezdi. Koyluler ayaklanabilirlerdi, ama hicbir zaman bir sosyalist devrime onderlik edemezlerdi. Kapitalistler kendilerini iktidara getirecek bir devrim istiyorlar; ama Rusya'mn Jakobenlerinin devrimi peslerinden siiriiklemelerinden ve devrimin 1789'daki Fransiz ornegine benzemesinden korkuyorlardi, Aynca kapitalistler heniiz politik miicadelede belirleyici ole;ude giie; kazanmarmslardi. Dahasi, sanayi proletaryasi gunluk yasamlanna egemen olan kosullara karsi yigm miicadeleleri gelistirmeye basladikca, politik demokrasi istemi de biiyiiyordu. Lenin'in gorii~iine gore, mevcut durumun duzeltilmesi, i§~i smifiyla kapitalist smif arasmda bir miicadele olacakti. Bu yiizden i~~i suufi, yetismis sosyalist onderlerden

on kosulu olarak: politik iktidann i§ri smtft tarafindan ayaklanma yoluyla ele geririlmesi.

43

bir genel kurrnaya sahip olmah ve inanclarmda birlesmis olmahydi. Onderler devrimci savas icinde cellklestlrilmeli, i§¢lerin en iyileri de onlarla birlikte yetistirilmeliydi, SHahSIZ bir i§e;isrmfi aneak 0 zaman silahlanm kullanmaya hazir ve istekli bir silahh i§¢ smifi haline gelebilirdi. Aynea, kendi fikirlerini Carhgm silahh kuvvetlerine de asilamahydilar. Lenin bu durumu §oyle ozetliyordu:
Tarih, onumuze, herhangi bir baska iilkenin proletaryasmm acll gorevlerinden daha devrimci bir gorev getirmlstir. Bu gorevfn tamamlanmasr, Avrupa ve hatta Asya gericiliginln en gii91ii kalesinin yrkilmasi, Rusya proletaryasuu uluslararasi proletarya devriminin oneiisii yapacaktir, Ve (seJefierimizinkinden bin kat daha yay' gm ve derin clan] hareketimizi aym eksiksiz cesaret ve canhhk ruhuyla donatabilirsek, [seleflerimizin, 1870'lerin devrimeilerinin cok onceden hak ettikleri] bu §eref unvarnni kazanacagrrmza inanabiliriz (Lenin, Biitfin Eserleri, Cilt V).

fund donem, 1894 ile 1898 arasmdaki ii:~-dOrl Y1h kapsar, Bu dOnemde sosyal-demokrasl, diinyada bir sosyal hareket olarak, halk Y1gmianntn ayaklarusr olarek, bir politlk parti olarak belirdi. Bu donem, sosyal-demokrasinin cocukluk ve ilk genclik donemldir. - Sosyal-demorat fikirler aydmlar arasinda birsalgm gibi yaYlIdt ve popiilizme (Narodnikler) karsi mticadele ve i§~ilerin arasina gidilme icerisinde tamamen oziimlendi; ve butun i§91er grevler diizenlemeya giri~ti. Hareket dev adrmlar atti ... Gordiigiimiiz gibi, ii\;iineii donem 1897'de basladi ve 189S'de kesin olarak ikinci donsmtn yerini aldi. Bu bir kansikhk, dagimkhk ve bocalama donemiydl. Ilk genclik ~gmda delikanlmm sesi catlar. Bu donemde de Rus sosyal-dsmokraslsinin sesi catlamaya, false yapmaya basladr ... AIDa yolunu §8§lranlar, yahuzca onderIerdi; hareketin kendisi biiyilmesini siirdiirdii ve dev adunlarla i1erledi... DOrdiincfi denem, militan marksizmin saglamlasmasina tamk olacaktir ... En devrimci suufm gercek bir onciisiine sahip olacagiz ...

Boyle bir parti, yalruzea bir program yaymlayarak ve destekleme cagnlan yaparak yaratrlamazdi. Burada gene Lenin partinin nasil miieadele icinde filizlenmesi, miieadele icinde gelismesi ve onderlik edecegi devrimin kendisinden istedigi biitiin nitelikleri miieadele lcinde kazanmasi gerektigini acik-secik gormesiyle, oteki onderlerden aynhyordu. Lenin, usta bir devrimci olarak biiyiik eserine, devtimci aydmlarla birlikte §iddetli bir ideolojik miieadeleye atilarak ve bu miieadeleyi dogrudan dogruya st. Petersburg i§cilerine tasiyarak basladi, Bu, daha bastan yeni tiirden bir politik miieadeleydi, C;iinkii Lenin miieadelenin yalmzea teorik bir tartismadan ibaret kalmasma izin venniyordu. Tartisilan her sorunun pratige uygulanmasr gerekiyordu. Teori, pratik tarafmdan smanmak zorundaydi. Lenin'in bu miieadeleyi nasil yiiriittUgii ve miieadelenin gelisrnesi Icinde her adrrm nasil dikkatle atugi, ilk baslarda 1902 yihnda yaymlanan Ne Yapmalt? adh parlak eserinde acikca gonilebilir. Bu kitapta §oyle diyordu Lenin:
Rus sosyal-demokrasisinm tarihi ii~ farkh doneme aynlabilir: Birind donem, a~agl·yukan 1884 ve 1894 arasmdski on Y1hkapsar. Bu donem, sosyal-demokrasinin teori ve programmm fllizlendigi ve kok saldigi donemdl, Rusya'daki yeni egilimin taraftarlannm saY1S1 parmakla sayilacak kadar azdi. Sosyal-demokrasi, blr i~i hare· kstlnden yoksundu; 0 sirada, dogus donsmindeydl.

Boylece Lenin, her asamayi inceleyerek, hero geriye hem ileriye bilimsel bir gozle bakarak ve bir sonraki yapilacak sey iizerinde her zaman kesin bir sonuea vararak adun adim ilerlemeye devam etti. Kendi sorusunu tam ve eksiksiz olarak yamthyordu. Kitap, bu tiirde yazilrms ilk kitapti: cunku a zamana dek, devrimci bir sosyal-demokrat partinin nasil orgutlenecegi sorunu teorik olarak ele almmarmsb. Marksizm ilk kez kendi silahma uygulamyordu. Lenin, kendi katkilanndan hicbir zaman "leninizm" olarak sozetmez; bu, onun seleflerine brrakilrmstrr. Arna onun, Rusya'daki marksizmin teori ve pratigine yapttgi ilk goze carpiCl katki bu konudadrr. Ozellikle "Rusya'da" diyorum, ciinkii Rus parti orgiitlenmesinin baska yerlere mekanik bir bicimde aktanlmasim herkesten once Lenin kendisi gulunc buluyordu. Orgiitlenme ilkelerinin her yerde uygulanmasi gerektigini, ama kosullara gore uygulanmalanmn zorunlu oldugunu, yoksa yeterli sonuc almamayacagrm savunuyordu. Ne Yapmalt? Rus i§Gisimfi hareketi icindeki her fikir akimuu ineeler, GO, ziimler ve Goziimledikten sonra sonuclan, hicbir yanhs anlamaya yer birakmayan bir acikhkla belirtir. Lenin'in cikardigi sonuclar sunlardir:
korumak icm onderlerin kahci bir orgiitii olmadan hicbir hareket saglam olamaz: (2) Y1gmlar ne kadar geni§ ol!;iide mucadsleye kazamhr ve hareketin temelini olusturursa, boyle bir orgiite sahip olmak ve bu orgiitiin 0 kadar saglam olmasi 0 ol~iide gerekii olur (!;iinkii 0 zaman demagoglann, Y1gmlann daha geri
(1) Siireklihgi

44-

45

kesimlerini yoldan "Ikannalan daha zor olacaktir): (3) orgiit, esas olarak, devrime profesyonel olarak kanhms kisilerden olusmahdrr: (4) despot bir hukumetm buhmdugu bir iilkede, bu orgiitiin iiyelerini ne kadar devrime profesyooel olarak katilrms VB siyasi polise karst mucadele sanatmda profesyonel olarak ye~mi, kisilerle srmrlarsak, orgutiin ele gecmesi de 0 kadar gii" olacak ve (5) i~"i 51mfmdan ya da toplumdaki oteki simflardan harekete katilabilen VB onun it;lnde etkin cahsmada bulunabilen erkek ve kadmlann cevresi 0 kadar genis olacaknr,

Bu bes oneriye bir baskasmi daha ekliyor; tum Rusya'ya hitap eden tamamen yeni tipte bir gazetenin, aym zamanda hem ajitator, hem propagandaci, hem de orgutleyici olacak bir gazetenin crkanlmasi. Bu gazete, onderligi merkezilestirmenin ve yigmlann faaliyetini ve dU§llncesini gelistirmenin, kisacasi devrime her yerde 6nderlik etmenin bir araci olacakti. Lenin'in bu eseri iizerinde onemle durdum, ¢i.nku bu eser, Lenin'in ve onun yasam boyu siiren cahsmasmm anlasilmasmda ve onun halefi Iozef Stalin'in kavramlmasmda esasnr. Parti, 0 olmadan Lenin'in dunyayi degistirme gorevini yerine getiremiyecegi bir aractr, Ama canh, hayati ve insani bir arac oldugu icin, muazzam bir sosyal hareketin bir parcasi olarak biiyiiyen devrimin btitiin oteki araclanm kendine bagladigr icin, onun icindeki ideolojik mticadele de oteki kuruluslardaklnden cok daha yogun oldu. Her sorun teorik tartismayla ~ozlllmek zorundaydi, ama Lenin her zaman teorik catrsmayi pratik politik kavgaya doniistiiriiyordu. . Ne Yapmalt? kitabi, Lenin'in ozetledigi onerileri, oylecene kabul ya da reddedilecek ideal bir tasan olarak ortaya koymuyordu.Tlkonce, i§¢lerin ekonomik sorunlar iizerinde yogunlasmasim isteyenlere, i§¢lerin sendika politikasim izlemesini isteyenlere, yalmzca "i~¢lerin yasam kosullannm duzeltilmesi'yle ilgilenenlere. "kendiliginden devrim"den sozedenlere ve yerel faaliyete bel baglayip merkeziyetcilige karst cikanlara karst savasilarak meydan temizlenmeliydi. Biitun bu farkh akimlann hepsi de hareketin i¢ydeydiler ve birligin saglanabilmesi icin bunlarm kokiinun kazmmasi garekiyordu. Onun bu gozle goriilur pratikligi, hayal kurmasma engel degildi. Tum Rusya'mn coskuyla harekete gecirilmesini 46

hayal ediyordu. Ve bu hayalini, achk ve umutsuzluk dolu i~ savas yillannda ger!;:ekle§tirmeye basladi. Sir William Ramsay'in topragm i!;:indeki komiirim gaz haline getirilmesi tasansmm bir gun gercek olacagmi ve artrk 0 zaman yiizbinlerce madencinin ge!;:imlerini saglamak i~in yerin alum kazmak zorunda kalmayacagrm hayal ediyordu. Baskalanm somurmeyi bir sue olarak gorecek yeni .sosyal insam: zengin ve bereketli bir yasamm icinde kadm ve erkeklerin arkadasca yasayacaklanm: en ileri olanlann, bir gun, en geri olanlarm srrtmdaki politik ve zihni zincirleri kopanp atacaklanm hayal ediyordu. Ama hicbir zaman bu hayallere kaptmp koyvermiyordu kendini. Her seyin sirasma gore yapilmasi gerektigine inamyordu ve ilk sirada yapilmasi gereken de, bu hayallerin gercek haline gelecegi kosullan yaratmakn. Jozef Stalin devrimci cirakhk donemine basladrgi sualarda, artik Lenin'in gene Rus marksist hareketi iizerindeki etkisi genellikle kabul edilmis bulunuyordu. Stalin'in onu ogretmeni ve onderi olarak gormesinde hie de sasilacak bir yan yoktur; bu durumun, Giircii ogrencinin bir gun Lenin'in halefi olacak bir profesyonel devrimci haline gelmesinde belirleyici bir rol oynamasi da sasirtici degildir.

47

DORDONCO BOLOM

DEVRiM c;IRAGI

Ben devrimin yer siipiiriiciisiiydiim.

J. STALIN
~AHA SO~~ yillarda Stalin bu deyimi, genclik gunlsnnde devrimci hareketteki yerinin kiir;iikliigiinii belirtmek icin kullandigmda, onemsizliglni abartiyordu. Aslmda ne gencligindo, ne de baska bir zaman "yer stipiiruciisti" 01mamisti. Tiflis'teki marksist gruba kauldigi giinden baslayarak devrimci onderlik mesleginin r;Iragi oldugunu soylemek, getyege daha yakm bir anlatim olur. . Bu cirakhk siiresi uzun bir siireydi; 1894'te baslayip 1905 ayaklanmasmda son bulan onbir yilhk bir sure. Ayru zamanda bunun olagandisr bir yam da vardi, eunku bu 1;1ragm kendini devrime adayisi, bir kimsenin kendisini bir tarikata adayisma benzetilebilirdi; arna onunki olsa olsa insan zihnini zincire vuran dini reddeden bir tarikata benzetilebilirdi. Pratik alanda ur; §ey zorunluydu. Cirak, toplumun tarihini incelemek ve onun gelismesinin yasalanm ogrenmek; islerlik halinde olan gucleri berrak bir bieimde gormek ve bunlarm onemlni degerlendlrmek icin toplumda 48

~imdi var olan akimlan kavrarnak ve i~¢ smifuu devrimci hedefe yoneltmok icin, onemi ne olursa olsun, her tiirlu durumda onun onderligini gerceklestirmek zorundaydi. Karanm vermis olan Stalin, diinyanm alum iistiine getirse, yeni meslegini ogrenmek icin, '0 yuzyilm baslangrcmda Kafkaslarda var olan kosullardan daha elverislisini bulamazdr. Rusya, sanayi devrimi yoluna girmisti. Kozmopolit kapitalizm, despot Carhk rejiroinin kanadi altmda hizla yol ahyordu. Biiyiik ol¢de deroiryollan ve fabrikalar insa ediliyor, biiyiik bir hizla petrol kuyulan acihyordu. Yeni isletmelere butun milliyetlerden binlerce i~¢akin ediyordu. t§c;iler fuetim sfueci icerisinde yigmlar halinde bir araya toplamyorlardi, Esine rastlanmamis ol-;;:iidekotii yasam kosullannda yasryorlardi ve bu yasam kosullanna kar~I sendikalar kurarak miicadele etmeleri yasaklanrmsti: polis tarafmdan beslenen sendikalan saymazsak tabii. Yasam, insanca yasamhr ohnaktan cikrmsu ve kim bu karanhgi aydmlatmaya kalkisirsa, kim bu ezilen ve korkunc bir bicimde somuriilen Ylgmlann saflarma orgiit ve amac getirmeye kalkisirsa, birkac yil icmde ya manen ya da bedenen I;okertiliyor; ya da, basanya ulasmak icin, eninde sonunda buyuk adam sayilmasma yol acan olaganiistu niteliklere sahip 01mak zorunda kahyordu, Stalin, bilimsel sosyalizmin temel ilkelerini, Messane Dassi {Sosyal-Demokratlar) adi verilen gizli orgutlenmis marksist grupla r;alt§ugl yillarda kavradi. Soma bir giin geldi, Tiflis demiryolu atelyelerinde cahsan bir grup i§-;;:inin basma gecmesine izin verildi ve yeni ogreUyi ogrenmeye biiyiik istek gosteren i§¢leri secti, Bu insanlarla konusmak ona hir; de gue gelmedi. Ne de olsa, anasiyla babasi da aym sosyal tabakadandilar ve okul giinleri Stalin'i 0 cevreden asia uzaklastmms degildi. da onlar kadar yoksulluk eekmisti. Giysileri onlannkilerden hie farkh degildi. Stalin'le i§ciler arasmda yalmzca egitim bakimmdan bir fark vardi, 0, mantikh dU(lfunneyi ogrenmi~ ve daba 0 siralar sorunlan yalm ve durn bir bicimde acrklamada hayli uzmanlasnusti. t§¢leri egitmek, biiyiileyici bir cahsmaydi. Biiyiik bir zevk ahyordu bu cahsmadan, Yeni bir dusiinceyi kavradik-

49

larmda agrencilerinin gozlerinln pml pml rsildadigrm gardukce, sonsuz bir coskunluk duyuyordu. Ama bu cirakhk, akademik egitimden ve hatta baskalanm yetistirmekten cok ote seyleri de gerektiriyordu. Sosyal-Demokratlann, ona fabrika i~¢lerine brosiir dagrtilmasmi orgutleme gorevini verdikleri gun, diinyalar onun 01duo Boyle bir gorev, milyonlarca brosurun fabrika kapilarmd~ fazl~ bir miidahaleyle karsilasmadan serbestce dagrtildigr ingiltere'de, bize onemsiz bir i~ gibi gelebilir. Ne var ki, 0 giinlerin Rnsyasmda politik ajitasyon illegaldi brosiirlerin basirm gizli olarak yapilmak zorundaydi ve b~slm icin gerekli paran~ grup iiyelerinden ve sempatizanlardan toplanmasi gerekiyordu. Bu kosullar altmda brosiirlerin basilmasi ve daginlmasi biiyiik bir ustahk ve dikkat gerektiriyordu, yoksa brosurlarl basanlarm, dagrtanlann ve basimevinin polis tarafmdan ele gecirilmesi isten bile degildi, _ D.a~a ~?nraki cirakhk donemi daha da zorluydu, cun~u p.ol~tik~JItasyon?_~ y~pll~lgJ ve grevlerin ve yigm gostenlenrun duzenlendtgt bir donemdi. Bu gelisme, Sosyal-Demokrat saflardaki onemli bir bolunmenin sonucuydu· Leni~'in S1. Petersburg'a geldigi ve t§«;:iSimfnun Kurtuiu§u t~~~.Miicadele Blrllgi'ni kurdngu zaman meydana gelen bolunmeye benzer bir boltinmeydl bu. bakista, bu bolunme, ozellikle Rus sosyal-demokrat hareketinin gelisme asamasmda bulundugu bir zamand~ i§t;i simfrnm iktidar icin savasip savasmamasi gibi temel bir sorunu pek fazla etkilememi~ gOriinebilir. Ne var ki bu, «;:?kge~eden Sosyal-Demokratlan Bolsevikler ve Mense~~er diye adlandmlan iki gruba bolen bashca sorunlardan ~1? ol~rak o~aya cikacakti. Lenin, grevlere devrimci bir politik yon verilmesi ve bu yomin de Sosyal-Demokrat Parti t~rafmdan saptanmasi gerektiginl ileri siiren Bolsevik goru§U savunuyordu. Mensevikler olarak bilinenlerse, SosyalDemokrat 'gruplann grevlere onderlik etmemesi, egitim gruplan ve propaganda dernekleri olarak kalmasi gerektigint ileri siiren gOrii§ii savunuyorlardr, Bu ikinci gorii§iin mantiki gelismesi en klaslk bicimiyle, grevlere onderlik etmeyi biitiiniiyle sendikalara terkeden ve biitiin politik sorunlan parlamentoya birakan lngiliz t§t;i Partisi'nin ev-

riminde gorulmiistur. Elbette yirminci yiizyil baslannda Rusya'da bir parlamento yoktu, ama gene de Mensevik gorii~ eninde sonunda grevlerin politik anlamlanndan yoksun brrakilmalarma ve grev silahrmn yalmzca ekonomik sorunlar icin bir miieadele araci olarak gorulmesine yol aciyordu. Sosyal-Demokratlar arasmdaki bu ilk keskin bohinmede gene Stalin, Lenin tarafmdan saptanan yolu izledi. Neleri goze alan bir seeimdl bu karar! Tiflis demiryolu i§~ilerinin bir grevine kanldrgi giinden Subat 1917 Devrimine dek, normal yasama tarzmi tamamen birakmak zorunda kaldi, Siirekli arananlardan biri oldu, gizli yerlerde yasamak, takma adlar kullanmak ve sokakta yiiriirken her an tetikte olmak zorunda kaldi, 1900 yilmm 1 Mayismda bir mitingde besyuz Tiflis i§¢sinin onunde konustu, "Cok biiyiik bir i§ degil," diyordu, "ama gene de bir baslangic". Bu onun ilk yigm mitingiydi. 22 Nisan 1901' de ikibin kisilik bir gosteriye onderlik eUi. Gene "cok biiyuk bir i§ degildi", ama gosteriye katilanlarm sayismdan eok dahe biiyiik bir onem tasryordu. Gosteri, Rus polisinin vahsice saldmsma ugrarms, ama Stalin sag kalmayi basarrmsu, Bu olay Tillis i§«;:ileriicin yeni tiirden bir deneyimdi. t;iinkii gosteri illegal olarak orgiitlenmis ve illegal olarak yapilmistr. Dolayisiyla bu gosteri biiyiik bir olaydi ve daha soma 0 sirada Sosyal-Demokratlar arasmda azmhgi olusturan Stalin ve arkadaslan, Lenin'in St. Petersburg'daki grubundan gelen V. Kurnatovski, llahiyat Okulundan ogrencilik arkadasi olan Zoda Ketsoveti ve Tsulukidze gosterinin sonucundan hosnut olmakta yeterince hakhydrlar. Bu deneyirni daha da etkili bir bicimde tekrarlamak i¢n devrimci bir gazeteye gereksinimleri oldugu kamsma vardilar ve boy Ieee hep birlikte bu sorunu «;:ozmeye koyuldular. Stalin'in egitim gruplarmdan birinin iiyesi olan Silvestiya Todriya, bu donemle Ilgili olarak, onun aCI alaycihgml dile getiren bir amsim anlanyor, Jozef, Todriya'ya, ihmh Sosyal-Demokratlarm onun da katildigr legal olarak diizenlenen pazar okullannda neler agretildigini sormus, Gene Todriya da, orada, gunesin nasil ilerledigini ve oteki

50

51

gokbilim olgulanm ogrendiglni soylemis, Bunun iizerine Stalin §oyle demis ona: "Bak arkadas, gunes icin kaygllanrna, yoningcslndsn cikmaz. lyisi mi sen devrimci davanm nasil ilerlemesi gerektigint og-ren. Kucuk bir gizli basimevi kurmam icin gel bana yardim et." 1901 Eyliiliinde Stalin ve grubu Baku'da boyle bir basimevi kurdular ve Brdzola ("Miicadele") adh ilk Giircii Sosyal-Demokrat gazetesini yaymladilar. Basyazilar Stalin ve Ketsoveti tarafmdan kaleme almiyordu. Cirak gelisiyorduo Aym yrlm Kasun ayinda Tiflis Sosyal-Demokrat orgutil yirmibes delegenin katildigi ilk konferansuu yapn ve Kafkaslar yoresindeki Rus Sosyal-Demokratlannm ilk yonetie! komitesini secti, Stalin bu komiteye secildi ve Batum'da da benzer bir hareket yaratmak iizere hemen oraya gonderildi. Orgfttlemedeki yetenegi cabucak anlasilrmsn. Batum'da i~lerin iistesinden gelmesini bildi. Cok gecmeden Baturn polisi onun tehlikeli bir ki~i oldugunu fark etti. Kayrtlarda §oyle yazryor:
... RSDiP'nin Tiflis Komitesinin, uyelerinden biri alan Tiflis llahtyat Okulu eski altmci simf ogrencisi [ozef Cugasvili'yi fabnka i§l<ileri arasmda propaganda yapmak iizere Batum'a gonderdigi 1901 sonbaharmdan bu yana Sosyal-Demokrat hareket buyiik i1erleme kaydetti. Cug8§vili'nin faaliyetleri sayesinde, Batum'daki buron fabrikalarda ilk basta Tillis Komitesi tarahndan y6netilen SosyalDemokrat 6rgutler ortaya ~lkmaya basladi.

basladilar, Ertesi gun Stalin, Rothschild ve Mantasev fabrikalanndaki grevcilerin serbest brrakilmasuu istemek iizere bir gosteri diizenlediler. Polis, gostericilerden iicyiiziinii tutukladi. Stalin tutuklanmaktan kurtuldu ve ertesi giinii dok ve demiryolu i~t;:ilerini de kanlmaya ikna ettigi daha biiyiik bir gosteri duzenleyerek polis harekatma karsi cikti. Baslannda Stalin'in bulundugu kizrl bayraklar tasiyan gostericiler tutuklulann serbest birakilmasuu istemek iizere siirgtin barakalarma yiiriidiiler. Polis tiifeklerle ates acarak karsihk verdi: Onbes i~c;i oldu, ellidort i§t;:ide yaralandi. Stalin'in kursunlardan nasil kurtuldugunu ne kendisi, ne de baskalan anlatamadi, Gosteri dagmlrms, ama tutuklulann serbest brrakilmasmi da saglamaktan geri kalmarmsti. Olay sirasmda Stalin yarahlann kalabahktan cikanlmesma yardrm etmisti, Dc; gun sonra Stalin, miicadelede oldurulenler icin bir cenaze toreni diizenledi. 0 giinlerde Stalin durmadan polisle cebellesmek zorunda kalmasma karsm bir brosur kaleme aldi ve onun gizli bir basimevinde basilmasuu, Batum ve cevresinde dagmlmasiru sagladi. Onun hem devrimci coskusunu, hem de ilk genclik giinlerinin dint c;agn~lDuanm dile getiren brosurun uslubu ilginctir:
Dogruluk ugruna canlanrn feda edenler, tum ~eref sizln! Tum ~eref sizi emziren analarm! Baslan §ehltlik tacryla suslenenler, 61iim saatinde solgun ve titreyen dudaklanndan mucadele sozunu dii§urmeyenler, tiim §eref soon! Tum §eref, iistiimiizde dolasan ve kulaklanmiza "kammizm 6cinu koymaym!" diye frsildayan ruhlanmzml

Batum, Rothschildlerin, Nobellerin, Mantasevlerin ve obiirlerinin biiyuk petrol rafinerileri kurduklan buyuk bir i§t;:isimfr merkeziydi. Orada, gene; Stalin'in dort elle sanldlgl olanaklar vardi, Ilkonce butun fabrikalarda i§c;iegitim gruplan orgiitledi, sonra bu cahsmayi h121a brosurler ve gazete izledi. Hie; kuskusuz, biiyiik bir coskuyla cahsiyorduo Bir yuba§l eglencest perdesi altmda diizenlenen bir i§C;i grubu konferansmda yaptigi konusmayi §U sozlerle bitiriyordu: "Bakin, safak sokiiyor! A:z sonra giines dogacak. Giines bizim icin panldayacak. Inanm sozlerime, yoldaslar." Hazirhk cahsmalanrun iyi yapilmasr sonucunda Sosyal-Demokrat gruplar, grey komiteleri kurmaya ve grevlere onderlik etmeye giristiler ve 7 Mart 1902'den baslayarak yetkililer izlemeyi brrakip yigm ol,;:usiinde tutuklamalara 52

Ama bir giin gelecek, polis tarafmdan yakalanacaktr, Bircok kez adresini degi§tirmi§, baski makinasuu ve kagrtIanni gizlemek icin ardi ardma bir suru yer bulmustu. Ama 5 Nisan 1902'de onder parti grubunun bir toplantisi sirasmda tutuklandi ve Batum'daki devrimci harekette bas onder ve ogretmen olmaktan hukum giydi. llkonce Batum hapishanesine, sonra da Kutay'da bir hapishaneye gotiiriildii, Boylece cirakhgmm baska bir donemine varmis oluyordu. Rusya'daki hapishaneler asla Ingiltere'dekiler kadar yeterli degildi. Bazi bakimlardan cok daha amansiz, bazr bakimlardan da daha gevsektiler, Rus hapishanelerinde, Avrupa'dakilerin cogunda oldugu gibi ve lngiltere'dekile-

53

rin tersine, siyasi mahkumlar oteki suclardan hiikiim giyenlerden aynhrdi. Bunun, Ingiltere'nin politik geriliglni mi, yoksa bizim yoneticilerimizin Avrupa'dakilerden daha kurnaz oldugunu mu gosterdigi tartismaya acrk bir sorundur.lngiltere'de hukum giymis bir kimse sucu ne olursa 01sun bir cani olarak kabul edilir ve bir kez mahkum oldu mu, sucu ister diizene karsi politik muhalefet, ister vicdanen savasa karsi pkma olsun, lnrsizlann, soyguncularm, cinsi sapiklann, en asagrhk suclulann arasma abbr. Ruslar ise, siyasi mahkumlan otekilerden aymyorlar ve bazan onlara daha gaddar davramyorlardi. Ama siyasiler esas olarak tek tek tecrit edilmiyorlardr. Cogu zaman toplu halde genis hiicrelere dolduruluyorlar ve diledikleri her §eyi tartisablliyorlardi, Kitap da yasak degildi, Jozef Stalin bu hapishane ortanuna yeni bir sey getirdi. Cerci 0 da aym kosullarda baskalannm yaptiklarmm aymsmi yapiyor, dl§ diinyayla temasm nasil korunacagmi ogreniyordu. Arna onun farkh katkrsi biitiin devrimci yasamuu belirleyen olaganustu bir ozelligini yansrtiyordu: Yapilmasi gereken her seyin orguthi bir bicimde yaprlmasi gerektigi gOrU§ilnil savunuyordu. Bu yilzden hapishaneye geldiginde, politika heveslilerinin ve ozellikle Rus politika heveslilerinin toplantilannda cok sik rastlanan 0 dedikoduco bireysel tartismalara yanasmadi, Bunlar sonu gelmeyen tartismalardrr, vakit gecirmenin ve arasira da katilanlann sinirlerini yipratmanm dismda hicbir sonuea ulasmadan ve yeniden baslamak iizere son bulurlar, Stalin'in gozunde bu tartismalar vakit kaybmdan baska bir sey degildl. "Tartisma rm? Evet, elbette," diye karsihk veriyordu, "ama orgutlu bir tartisma olmah. Konu iizerinde anlasmaya vanlmah. Sozciiler saptanmah, Kararlara vanlmasmi hedef alan orgiitlii bir tartisma olmah." Ozellikle, Kutay hapishanesinde bir yil kaldiktan sonra Sibirya'nm Irkutsk ilindeki Balajants bolgesinin Novaya Uda koyune siiriildiigii zaman da bu yontemde diretti. Kafkaslardan iie; bin mil kadar uzakta bulunan Novaya Uda'da iklim cok daha serttir, ama neyse ki yolculuk yaz aylarma rastladr, Siirgiinler yigmlar halinde gonderiliyorlardi. KISmen gemiyle, kismen trenls, cogunlukla da perisan bir hal-

de yaya yapilan uzun, 90k uzun bir yolculuktu. Artik yirmidort ya§mda olan Stalin, anavatam Giircistan'dan ilk kez aynhyordu. . Uda koyii, uygarhk merkezlerinden e;ok uzaklardaki bircok hapishane kampmdan biriydi, ?Iduke;a ..gil~l~ b~r polis korumasi bulundugu halde, hapishane yonetiCllen, mahkumlann kacmasuu onlemek ie;in daha e;ok kampm bu uzakhgma guveniyorlardi. Gelgelelim, bu koylerde az da olsa bir sosyal yasam ve hie kuskusuz genis bir politik tartisma ortarm da vardr. Her yer Narodniklerden, SosyalistDevrimcilerden ve cesitli egilimlerde Sosyal-Demokratlardan surgune gonderilmis siyasi suclularla doluydu. Bu surgun merkezleri, e;ogunlukla, bircok devrimcinin Lenin'in izleyicisi haline geldigl "Komfinizm Okullan" oldular. Stalin Lenin'den ilk mektubu burada aldi. Mektubu aldigi zaman nasil biiyiik sevinc duydugunu, ama hapishanedeki ispiyoneuluk yilziinden onu yok etmek zorunda kaldigi icin cok iiziildiigUnil anlatir. Bu mektup, devrim c;Iraglmlzm buyuk devrim ustasrvIa kisisel tamsrkhgrm baslatrmstir, D srrada Lenin cok uzaklarda, Londra'da, Rusya'dan gelen delegelerin kanldigl bir konferansta, eok gec;meden Rus tarihinin akisim belirleyecek olan fikirler ugrunda miicadele etmektedi~. Gen.e o siralarda, Kafk.aslarda Rusya Sosyal-Demokrat t§e;l Partisi'nin bir bolge konferansi toplandr, Konferans, Jozef Stalin'i yoklugunda yonetici komiteye secti, Stalin, cikma olanagi bulundugunu goriip de bir hapishane kampmda oyle uzun zaman oturup kalaeaklardan degildi. 4 Ocak 1904'te haplshaneden kacti ve Sibirya'mn karlan arasmdan, Urallar'dan ve Volga'dan gecerek Giircistan'a dondii. Kacismdan alti hafta soma, Natalya Kistadze'nin Batum'daki bir zamanlar Stalin'in oturdugu evinin kaPIS} e;ahndl. Gece yansiydi. "Kim o?" diye seslendi Natalya Kistadze. "Benim, 8e; kapiyi" diye yamtladi Stalin. Birden buyuk bir heyecan kapladi evin lcini. Hie; kuskusuz Stalin'i beklemiyorlardi. Arkadaslan, yolculugu sirasmda basmdan gec;enleri ogrenmek istiyorlardt. Stalin ise yoklugunda olup bitenleri ogrenmek istiyordu. Lenin'in mektubunu aldig) andan baslayarak, kafasi yalmzea faaliyet tasa-

54

55

nlanyla dolu olmu§tu. Mektubun gelisinden soma kendini farkh hissetmisti. Oylesine uzak ve kocaman gelen karalti, §imdi artik cok yakm gOriinOyordu. Yeni buldugu onderinin, onlerindeki hedeflere ulasabilmek icin hiebir §eye aldms etmeyecegine inanrmsn: daha fazla eylem icln sabrr .. sizlamyordu. Ciinkii Lenin'in, zamana karst korkunc bir yans icinde olduklan konusundaki olaganustu bilinl;liligi" ni biitiinOyle paylasiyordu. Stalin'in Sibirya'dan ka¢lgl ay, Japonlar Rusya'ya karsi, son zamanlarda "Pearl Harbour" stratejisi admi verdik .. lerini ogrendigimiz bir savas baslatnlar. Niyetlerini onceden hie a~lga vunnadan ve savas ilAn etmeden Port Art .. h:ur'u ve Iimam kusatnlar, oradaki Rus donanmasrm yenilgiye ugrattilar ve Mancurya'ya girdiler. Hie kuskusuz, bu olaydan once "gelismeler" olmustu. Gercekten de, Rus t~i§.. leri Bakam Plehve, General Kropotkin'e, Rusya'nm devri .. min e§igine geldigini ve bunu durdurmak icin yapilacak bi .. rieik seyin "kucuk bir savas zaferi" oldugunu soylemisti, Ia.. ponlar onlara bu savasi sagladilar, ama zaferi degil. Rusya uzun zamandrr Uzak Dogu'da ilerliyordu; Mancurya'yi kontrolu altma alrrusti. Japonlar da yillardir Kore'yi kendilerine bagnnh kilmak il;in dolaplar cevinyorlardi. Eger Ruslar onlann Kore'yi eide etmelerine razi olsalardi, Man .. curya'yi htc degilse bir donem icin seve seve Ruslara bira .. kacaklardi. Ama Car Nikola bu oneriyi bir kustahhk olarak nitelendirdi. 0 sirada Iaponlar, tam yetkiye sahip elcileri Ito'yu bir anlasma saglamasi icm Rusya'ya gonderdiler. Ruslar el¢ye kaba davrandilar, [aponlar da buna Ingilizlerle bir antlasma yaparak karsihk verdiler, Bu antlasmaya g6 .. re, Iaponya'ya kar~l bir savasta eger Fransa ve Almanya Rusya'yi destekleyen bir miidahalede bulunurlarsa, lngiltere de Iaponya'yi destekleyecekti. Bu giivence saglandrktan soma Japonlar hie vakit kay .. betmeden Rusya'ya saldrrdilar ve Rusya'yi hazrrhksiz yaka .. ladilar, Rus politikasi tam bir kansikhk i¢ndeydi. Bir yan .. dan Car Nikoia "ordusunun tehlikelerini ve yoksunluklan .. m paylasip paylasrnama" konusunda kendi vicdamyla rnii .. cadele ederken, bir yandan da yoneticilenn ve kuvvetlerin durmadan yerleri degi§tiriliyordu. Ve sonunda Car Nikola
56

bunu paylasmadi. Rus kuvvetleri yenilgiden yenilgiye, ki.. yrmdan kiynna siiriikIendiler. Savas patlak vern verrnez Port Arthur'daki Uzak Dogu donanmasmi kaybeden Car, Baltik donanmasmm ta oradan dolasrp gelmesini ve Ami .. tal Togo'nun donanmasiyla savasmasuu emretti. Rus amirali ve komutanlan sarhos muydular, yoksa Kuzey Denizi .. ne vardiklannda karsilannda [apon donanmasmm dikildi .. gini mi sandilar: orasi belli degil. Ama Rus gemilerinin Dogger Bank'taki Ingiliz bahkci filosuna ates acmalanna "bir kaza" denildi. Rus gemileri 27 Mayis 1905'te Japon D",.. nizine ulastiklannda Tsusima'da belalanru buldular. Amiral Togo'nun donanmasi krrkbes dakika icerisinde onuc Rus gemisini batirdi, dart geroiyi tutsak aldi. Bu arada, Rus ordusunun ana kuvvetleri hicbir zaman doguya gonderilmemisti ve Kropotkin'in kuvvetleri tiim bir hat boyunca geri ceklliyordu. Yalmzca Mukden muharebe .. sinde 300.000 kisilik Carhk ordusu olen, yaralanan ya da tutsak edilen 120.000 askerini kaybetti. Biitiin bu olaylarm ortasmda Ka:fkaslara dondugunde Jozef Stalin iiIkeyi ofkeyle kaynar bir durumda buldu. Boy.. le bir savasm bit ulusu ~evke getirmesi beklenemezdi elbetteo Tam tersine, boyle bir savas, yonetici guclerin «;iiriimii~.. liigiinii, yetersizligini, sahtekarhgim, akil almaz vurguncu .. lugunu ve halkm refahma karst olan kesin kayitsizhgrrn tiim ciplakhgryla gozler onune seriyordu. "Kiiciik bit savas zaferi", devrimci duygulan saptiracagr yerde; istenilmeyen korkunc bir savas, devrim alevlerini korukledi. "Kucuk bir savas zaferi" deyimini kullanmis olan Plehve, Sazanov adh hi! Sosyalist ..Devrimeinin attigr bombayla parampar«;a 01.. du. Car, Plehve'nin yerine bir liberali, Prens Svyatopolk .. Mirskl'yi atadi. Bu atamayi, Zemstvo (yerel meclisler) ternsilcilerinin bir ulusal konferansi izledi. Bu konferans, insanlann keyfi olarak tutuklanmamasi: vicdan, snz, basm, toplanti ve dernek kunna ozgurlukleri gibi insan haklan icin istemde bulundu. Aym zamanda, bir ulusal temsilciler meclisinin kurulmasnu istedi. Ama konferansa, kendi isine bakmasi ve politikaya kansmamasi bildirildi. Dolayisryla Lenin ve Stalin, cahsmalanm hizlandrrmadiklan takdirde, i§~i simfmm hazir olamayacagrm ve kendisini zafere gotii57

recek onderlikten yoksun bir devrimci ayaklanmamn patIak verecegini tum acikhgiyla gordiiler, Bu yiizden Stalin'in eyleme gecmsk icin sabtrsizlanmasmm nedeni kolayca anlasilabilirdl. Arkadaslanyla bulusmak ve asagi-yukan iki yilhk mahpuslugu sirasmda meydana gelen degi§iklikleri ogrenmek amaciyla lnzla TifIis'in yolunu tuttu. Sosyal-Demokrat hareket tanmmayacak Ol'Yudegelismisti, ama gene de Lenin'in Ne Yapmali? adh kitabmda savundugu turden bir orgut olmaktan uzakti. Bu donemdeki Rusya Sosyal-Demokrat i§¢ Partisi'nin iv durumunu anlatmarun iki yolu vardi. Partlnin kavgalar, doktriner veki§meler ve kiskanchklarla parcalandiguu da soyleyehiliriz, Heniiz olgunlasmarms bir durumda oldugunu, gittikce artan her turden agn cektigini ve gelisirken el yordarmyla ilerlemeye cahsan bir hareketin buttin tersliklerini yansrttrguu da soyleyebiliriz, Stalin'in dsgerlendirmesi kesinlikle ikinci gOrU§e dayamyordu. Onun gozunde, anlasmazhklar, iiniversite ogrencilerinin doktriner catismalan degildi: sozkonusu her sorunun devrimin gelismesiyls dogrudan bir iliskisi vardi. Doniisiinden birkac ay once, daha Sibirya'dayken, Sosyal-Demokratlar Londra'da ikinci konferanslanm toplamislar ve partinin Bolsevikler ve Mensevikler biciminde kesin boltinmesi meydana gelmisti. Stalin, konferansm cok oncesinde, Bolseviklerin onderi Lenin'in bayragi altmda saf tutmustu, Stalin'in arkadasi Tsulukidze'ye Londra Konferansmdaki tartrsmalann "bir kasik suda firtma koparmaktan" baska bir §ey olmadrgmi soyledigi yolunda bir siirU dedikodu eikanlrmstr. Kaldi lei, boyle bir sey soylemis olsa bile hie onemi yok. Asil onemli olan, bu konferanstan gerek once, gerek soma Lenin'in ileri surdiigu gonisleri sonuna dek savunmus ve Menseviklere karsi canla basla mucadele etmis olmasidir. Oyle ki Kafkaslarda kimsenin toplamadigr nefreti toplannsti. t;;imdi, "Bolsevik" ve "Mensevik" terimlerinin ne anlarna geldigini acik-secik ortaya koyahm. <;iinkii Londra Konferansmdan hemen sonra, Rusya Sosyal-Demokrat i§vi Partisi'ndeki bashca iki politik akimi tammlamak icin her yerde bu terimler kullamlmaya baslandi, Tek bir hareket 58

icinde ill akun olarak ortaya vlkular, soma aynlarak iki du§man hareket haline geldiler ve en sonunda biri otekini yok etti. "Bolsevik" sozciigii ,.:ogunluk anlamma gelen "bolslnstvo" sozciigiinden, "Mensevik" sozciigii de azmhk demek olan "mensistvo" sozciigiinden tiiretilmisti. 1903'teki Londra Konferansmda, RSDlP'nin nasil orgutlenmesi gerektigi sorununda Lenin'in anlayisim destekleyenler GO~ gunluktaydilar. Plehanov, Akselrod, Martov ve Trocki'nin gOrU§lerini destekleyenlerse azmhktaydilar. Bolunmeye yol acari sozkonusu sorun, ilk bakista bir rastlanti gibi gorulebilir ve gerc;ekten de "bir kasik suda kopanlan firtinandan baska bir §ey olmadrgi samlabilirdi. Konferansta, parti orgutiine iiye olma kosullanyla ilgili oneriler tartisihyordu. Lenin §oyle bir kural onerdi: "Partinin programim benimseyen, onu mali bakimdan destekleyen ve partiyi olusturan orgutlerden birine bagh olan bir kimse, parti iiyesi olabilir." Buna karsihk Martov ise baska bir oneride bulundu: "Partinin programim benimseyen, onu mali bakimdan destekleyen bir kimse, parti uyesi olabilir; mutlaka partiyi olusturan orgiitlerden birine bagh olmasi gerekmez." Oyleyse, firtma neden kopuyordu? Lenin, her iiyenin bir parti orgiitune bagh olmasi ve dolayisiyla onun disiplini altma girmesi bir zorunluluk haline getirilmezse, herhangi bir kimsenin partiye girebilecegini ve partinin 0 kimse iizerinde hicbir denetim saglayamayacagrm ileri suruyordu. Martov ve yandaslan ise, durum ve niteliklerine pek fazla bakilmaksrzm genis Ylgmlann partiye kabul edilmesi gersktiglnl soyluyorlardi. Yandaslan 0 sirada bunu f~r~~tmisler miydi bilinmez, ama Lenin, partiye almacak kislnin niteligine bakilmamasim, partinin ve devrimin gelecegi icin biiyiik bir tehlike olarak goruyordu. Giderek aynhk biiyiidii. Gertyi hepsi bir araya gslmisler ve parti icin marksist bir programi benimsemislerdi. Arna Martov'un goruslerini kabul edenlerin, Lenin ve Bolseviklerin goriislerini kabul edenlerden hemen butim sorunlarda farkh dusiindiikleri cok gecmeden ortaya v1kh. Stalin'in 1903 Konferansi iizerindeki ilk izlenimleri ne olursa olsun, Tiflis'e dondukten sonraki izlenimlerinin ne

59

oldugu konusunda en kih;i.ik bir kuskuya yer yoktur. Stalin Tiflis'e dondiigunde, Sosyal-Demokratlar Londra Konferansmm kararlanm tarnsryorlar ve onde gelen partililerln .;:evresinde gruplasiyorlardi. Stalin htc duraksamadan hemen Lenin'in safinda yer aldi ve aylarca Kafkasya'mn kent ve kasabalanru dolasarak Lenin'in gOrii§lerini var giiciiyle savundu. Korkusuz bir tarnsmaciydi ve orgiitlii tarnsrnalan her tiir konusmaya yeg tutuyordu. 0 sirada yanmda bulunan arkadaslan, onun bu anlasmazhklarla ilgili konusmalannm ne kadar sakin ve diizgiin oldugunu anlatiyorlar: Hasimlan heyscanlarurken, 0 her zaman sogukkanh ve 61(_;ii.lii yamtlar verirmis. Bu anlatilanlardan kusku duymuyorum, .;:iinkii daha somaki yillarda kendisini ne zaman dinlesem, konusrna tarzim hep bu ozelliklerin belirledigine tamk olmusumdur. Bunlar sonradan edinilmis ozelllkler degildi, gelismesinin dogal ozellikleriydi. Arna oradan oraya dolasirken durmadan degistirdigi takma adlarla polis gorevlilerinl maymun gibi oynattigi halde, zamamm sozlii ve yazih polemiklerle doldurmuyorduo 0 siralarda iistlendigi en onemli i§ gizli bir basimevinin kurulmasiydi. Sonralan Alvabar basimevi olarak bilinen basimevi, Rus Devrimi tarihinde yasak kitaplann basilmasi lcin titizlikle planlanmis belki de en biiyiik basrmeviydi. Rus polisi basunevini Iki yil aramasma karsm bir tiirlii bulamadi. Bu arada basimevinden Rusca, Giirciice, Ermenice ve Azerice yazilrms bildiriler, duyurular, kitaplar, brosurler . ve dergiler fiskmyordu. Bunlann bircogu Stalin tarafmdan yazihyordu. Burada, bu basimevinde basilan yaymlann uzun bir listesini verebilirdik, ama bakahm 16 Nisan 1906 tarihli Kavkas ("Kafk.aslar") gazetesi polisin en sonunda bulduklan iizerine ne yazrms:
GnU Bastmevi: 15 Nisan cumartesi giinii Alvabar'da, Bulasici Hastahklar Kent Hastanesine 150-200 adim kadar uzakhkta D. Restomasvili'ye ait ve i~ind~ kimsenin oturmadrgi bir evin bahceslnde, yrrnn metre kadar dennde bulunan ve makarah bir halatla inilen bir kuyu bulunmustur, Onbes metre derinlikteki bir koridor baska bir kuyuya acilmaktadrr. Bu ikinci kuyuda bulunan onbir metre yuksekligindski bit merdivenle, evin kilerinin altmdaki bir mahzene cikrlmaktadrr. Mahzende tam techizath bir basnnsvi bulundugu goriilmu~tiir. Basunevinde Rusca, Giircuce va Ermenice yirmi kutu hurufat, bmbesyuz-iklbtn ruble dsgerinde olan ve elle cahsti-

nlan bit bash makinasi, bomba yapumnda kullamlan ~e~itli asltler, yamci jelatin ve baska arac ve gerecler, ~e~itli askeri birliklere ve devlet kuruluslanna ait znuhiirler, ~ok_sayida gizli yaym ve icinde otuz kilo dinamit bulunan bir saatli bomba ele gecmi~tir. BaSImevi, gaz lambalanyla aydmlanlmrs ve elektrlkli alarm slstemiyle donanlrmsn, Evin bahcaslndeki bit sundurmada patlamaya hazir u~ bomba, bomba sandrklan ve benzer maddeler bulunmustur. EI· va (SilIl§ek) gazetesinin yazr odasmda toplanti yapmakta olan yirmidort ki§i yakalanmis ve olayla ilgili gorulmuillerdir. Elva gazeteslnin yazi odasmda yapilan bir arama sonucunda, cok sayida illegal yazt ve bro§iir, aynca yirmi kadar bos pasaport bulunmustur. YIIZl odasi muhurlenmlstlr. Gizli basrmevinden ~e~itli yonlerde ~lkan elektrik tellerine rastlandigindan, yeraltmda daha baska odalar bulma umuduyla kazilar yapilmaktadir, Basrmevinde ele gscinlenler be§ arabayla tasmabllmistfr. Aym aksam bu olayla ilgili goriilen ii.~ ~i daha tutuklanmisnr, Tutuklananlar hapishaneye gotiiriiliirlerken yol boyunca Marseilaise'i (Fransiz burjuva devriminin mar~I) soylemislerdlr.

Devrimciler, hie kuskusuz, basimevinde yazr basmanm otesinde bazr seyler hazrrlamaktaydilar. Arna gazetede cikan bu haber basunevinin ele gecmesinden once Rusya'yi bit ucundan ohiir ucuna dek sarsan biiyiik olaylardan eok sonra yaymlanrmsti. Eger polis basimevtnt 1906'da degil de 1905'te kesfetmls olsaydi herhalde hurufattan cok siUm bulacakti. 1904 giiziinde basimevi bir an durmadan .;:ah§IYOrdU. Kasun aymda Jozef Stalin Bolseviklerin Tit1is'teki bir konferansma baskanhk ediyor ve "Carhk istibdadma karsi kesin bir saldm" icin Sosyal-Demokratlann biitiin kesimleri arasmda tam bir eylem ve oybirligi istiyordu. Bir ay sonra Baku'da i~~iler biiyiik ve iyi orgutlenmis bir grev diizenlediler. Grevin yonetim kurulu Bolseviklerden olusuyor ve Stalin de onlarla birlikte calisiyordu. Grev, i~¢lerin biiyiik zaferiyle sonuclandr. t§c;iler patronlarla bir toplu sozlesme imzalamayi basardilar. Boyle bir sey Rus i~c;ismifi tarihinde ilk kez oluyordu. Olay, Rusya'nm dort bir yanmda yankilandi, Daha yankilan dinmemisti ki, dort i§c;inin isten atilmasi iizerine St. Petersburg'daki Putilov Fabrikasr i§~ileri grave gittiler ve grev biiyiik kentin hemen biitiin fabrika ve imalathanelerine yayildr, Bu grev Baku'dakinden cok daha kendiligindendi. Ostelik yonetimi SosyaJ Demokratlarda da degildi, St. Peters-

60

61

burg i.~cileri, sonradan bir polis ajam oldugu anlasilan ve polis denetimindeblr sendika kuran Peder Capon diye birinin tuzagma dusmuslerdi. Sendikanm adi "Rus Fabrika l§~ cileri Meelisi"ydi ve St. Petersburg'un biitiin mahallelerinde kollan vardi, Grev patlak verir vermez Gapon yonetimi ele aldi ve i§cilerin bagrslanmesr icin bir dilekceyle Carm huzuruna dek bir yiiriiyii§ yapilmasmi onerdi, Sosyal-Dsmokratlann en fazla yapabildikleri, i§c;:ileridilekcelerinde bazi deglsiklikler yap maya ve bir kurueu meclisin kurulmasmi istemek gibisinden istemlerde bulunmaya razi etmek oldu. 9 Oeak 1905'te gosterinin basmda hac, kilise bayraklan ve dllekceyle Gapon vardi, 140.000 kadar i§c;:i Kishk Saraya yiiriidii. Bu gosterinln ruhu, en iyi, Cars verilen dilekceye bakilarak degerlendirilebilir, Bundan daha safca ve acmasi bir sey olabilir mi!
Biz ~t;:iler, St. Petersburg sakinleri, sana geldik Bizler bahtsiz, horlannus koleleriz. Despotluk ve zorbahk tarafmdan eztlmisiz. En sonunda sabnmiz tuksndigmde, ifi biraknk ve bize yalmzca yasamm dayamlmaz olmayacagi kadarrm vermeleri icin efendilerimize yalvardrk, Biz buradakiler, binlercemiz, tipki tum Rus halki gibi, butiin insan haklanndan yoksunuz. Sizin rnemurlanmzm ettikleri yiizunden koleler haline geldik .... ... Efendimiz, kullanmza elinizi uzatmayi reddetmeyiniz! Sizi kullanruzdan ayiran duvan yrknnz, Rlcalanrmzm kabul edilecegi konusunda emir veriniz ve yemin ediniz, Rusya'yi mutIu edeceksiniz; yoksa iste lam burada olmeye hazmz. Onumiizde yalmzca iki yol var: ya ozgurliik ve mutluluk, ya da mezar.

Hie de comert bir "Kiiciik Baba" degildi onlan karsilayan. Onlan karsilayan makinahlar, tufek atesi ve bir Kazak saldinsrydi. Her yeri kan gotuniyordu. Polis raporlarma gore bin kisi 01durulmus , iki bin kisi de yaralanrmsti. 0 giin bugiindiir bu olaya "Kanh Pazar" denir. Eger Baku grevi artik Rusya iizerinde patlayan firtmayr haber veren ilk gok giiriiltiisiiydii ise, "Kanh Pazar" da bentleri yikan sel olmustu, l§c;:ismifi, "Kiiciik Baba" hayalinden btisbutun kurtulmustu. "Kahrolsun istibdat!" her i§~ c;:i gosterisinin ve her grevin bas slogaru haline geldi. Lenin ve Bolseviklerin ajitasyon ve propagandayla yillardir yapmaya cahsnklan seyi, Carin "Kanh Pazar"; bir giinde yaprmsn. Genis iilkenin her bir yanmda grevler ve gosteriler

birbirini izliyordu. Cann amcasi ve kaym biraderi Grandiik Serj 1905 ~ubatlllda Moskova'da oldiiriildu. St. Petersburg'da, Moskova'da, Varsova'da, Riga'da, Baku'da, Lodz'da, Odessa'da grevler yaygmlasti, llkbaharda ayaklanma koyhilere yaytldi ve illerin yedide-biri bundan etkilendi. Haziranda Lodz'da barikatlar kuruldu, i§c;:ileriiIYgiin boyunca ordu birliklerine karsi savasnlar. lvanovo-Voznesensk'te 70.000 i§c;:i§i brraktilar ve ikibucuk ay dayandilar. i Baskaldm ruhu donanmaya da yayildi ve Potemkin Zirhhsi basr cekti. Gerc;:idenizci1er yenilgiye ugratrldilar, ama 0 yil "devrim umacisi" Rusya'mn yoneticilerinin karsisma hiebir olayda boylesine dikilmemisti, Biitiin smiflar harekete gecmisti, Ve ulkeyi uzaktan bir kartal gibi izleyen bir adam su uyanci mesaji yazryordu: "Proletarya savasiyor: burjuvazi sinsice iktidara yaklasiyor." Gerc;:ekten de oyleydi, Olaylarm W§il karsismda telasa kapilan burjuvazi, odunler vermesi icin Cara baskida bulunuyordu. Hiikiimet Agustos ayinda toprak agasi temsilcilerinin agrrhkta bulundugu bir damsma meclisi kurmak niyetinde oldugunu acikladi. Bu, sonradan Bulyigin Anayasasi olarak amlacakti. Bu aciklama halki hosnut etmedi. Tersine halkm daha da siddetli protestosuna yol acti. 0 yil koyliiler 2.000 c;:itfligiyakip yrktilar. Artrk illerin iicte-biri olaylarm etkisi altmdaydi. Her yanda tehlikeyi dogrulayan belirtiler vardi, Eyliil aymda Moskova'da baslayan basimevi i§~ileri grevi geliserek yaygm bir politik grey haline geldi, Ekim aymda Moskova-Kazan demiryolunda baslayan demiryolu i§c;:ilerigrevi birkac gun icinde telgrafhanelere, fabrikalara, imalathanelere ve madenlere dek yayildi. Buna ogrenciler, avukatlar, miihendisler de katilmca, tum Rusya'yi kaplayan bir grev olustu. Ulkede her §ey durdu ve hiikiimet vurgun yemi§ gibi felee ugradi, 30 Ekim 1905'te, panik icindeki Car bir manifesto yaymlayarak, "insan ozgurliigiiniin sarsilmaz temellerini, gercek ki§i dokunulmazhgim ve vicdan, soz, toplanma ve dernek kurma ozgiirliigiinu" ve bir Yasama Dumasi (parlamento) vaat etti. Ama isin Icinde bir aldatmaca vardi. As~ hnda bir degil bircok aldatmaca vardi, Manifestoda, parla-

62

63

mentonun kendi insiyatifiyle yasa cikarabilecegi, ya da devlet gorevlilerinin davramslanna hukmedebilecegi vaat edilmiyordu. Cercekte, Bulyigin Anayasasmm yfuiirliige konulmasi icin glrisllen hazrrhklara izin veriliyor ve "genel oy hakki ilkesinin daba da geli§tirilmesinin" bu toprak agaSl temsileileri meclisine birakilmasr oneriliynrdu. Cann gercekte ne du§undugu, annesine yazdigr mektuplarda tum acrkhgiyla gorulebilir. Sir Bernard Pares'in Rus Monarsisinin Ylklll$l adh degerli eserinden, manifestonun yaymlanmasmdan iki gun sonra yaztlnns bir mektubu aktaracagrm:
Hi~ kuskusuz, Ocak aymda Carskoye'de birlikte oldugumuz gonleri animsryorsunuadur. Ne kadar sikmnh gunlsrdi, degil mi? Ama simdt olup bitenlerle karstlastmyorum da, onlar hifbir 1eydegum4. ... Moskova'da, Durnovo'nun mctn izin verdiglni bilmediglm bir siirii konferans toplandi. ... Oniversitelerde neler oldu, allah bilir. TUm ayaktalanu sokaklara dokuldu, ayaklanma acikca ilan edildi ve sanki kimse aldms etrnedi .... Haberleri okudukca hasta oluyorum! ... Arna bakanlar, ruzh kararler alecaklsn yerde, yalmzca urkmii~ tavuklar gibi bir araya toplamyorlar ve bakanlann ortaklasa bareket etrnesini saglamaktan sozedlyorlar .... Trepov, yaymladigi bildirilerle, diizeni bozan herhangi bir hareketin amansizca bastinlacagrm halka oldukca acik bir bicimde bildirdl, lnsan, bir yaz frrtmasi oncesindeym.i~ gibi bir duyguya kapihyor! Biitiin 0 dehset verid giinlerde Vitte ile siirekli bulusuycrdum. Cogu zaman, sabalun erken saatlerinde bulusuyor, aneak geceleyin aynhyorduk. .... Ortada yalmzca iki yo) verdi: Enerjik bir asker bulmak ve ayaklanmayi !Jiddet kullanarak ezdirmek. ... Bu, eok kan dokulmesi demek olacak ve sonunda gene basladignmz yerde olacagiz .... Oteki ~ziim yoluysa, halka insan baklanm tammak. sOZ ve basin ozgiirliigunu vennek ve aym zamanda bir Devlet DumasmlD onaylayacagl butun yasalan ~kartmaku; tabu bu de, bir Anayasa demek olacakn. Vitte hararetle bunu savunuyor .... Darusma firsatim buldugum hemen herkes aym fikirde. Vitte, Bakanlar Konseyi Baskanhgun, ancak kendl programmm benimsenmesi ve lslertne kansrlmamasi kosuluyla kabul edeceglni bane a~~ soyledi, ... Bu sorunu iki gun boyunc'a tarusnk ve sonunda tannnm yardnmna Slgmarak lmzaladim .... Telgrafunda, beni her §eye karsm bilincli olarak aldrgrm bu korkunc karara vardiran butun kosullan acrklayamadim .... Diirilst Trepov drsmda, guvensbilecegim tek bir kimse yoktu. Tannmn biiyiikliigiine slglmp herkesin Istedigini vermekten baska cikar yol yoklu .... Butun bakanlar istifa ediyor, yenilerini bulmamiz gerekiyordu, ama bu i§i Vitte halletmeli .... Tamamen dagilmliJ bit yonetim cihazsyla bit devrlmin ortasmdayiz ve esas tahlike de burada iste.

26 Ekimde St. Petersburg t§c;iTernsilcileri Sovyetinin (ya da Konseyinin) ilk toplantisr yapildi. Bu, yasal sendikacihgm bastmlmasmm dogrudan bir uriinii alan, illegal, kendiliginden, yeni bir olaydi. Bash sonucu, fabrika ve tum iwerlerindeki ajitasyon yogunlasnusti. t§c;itemsilcileri buralardan .;:tktt; Gapon'un sendikasmda oldugu gibi, her bin i§c;iyi bir ki§i temsil ediyordu. Sovyet, Bolseviklerin onderliginde olmadigi gibi, onlann insiyatifiyle de kurulmus degildi, Baskam (;ustalev-Noser adh bir avukat, ikinci baskant da St. Petersburg's toplanti giinii gelmis olan Leon Trocki'ydl. Toplantida yiiz fabrikadan 226 temsilci vardi. Oniki yil sonra meydana gelecek olan ikinci devrirnin bieimini bagnnda tasiyan bu toplantr cok onemliydi. Cogu Mensevik olan Sosyal-Demokratlann onderligindeydi, Sakiz saatlik i§gunii, bir Kurucu Meelis ve halkm silahlanmasmi istiyordu. Ama Sovyet, silah saglamak ya da iktidan ele gecirmek yoniinde hicbir adim atmadi. Halkm silahlandi.nlmasi ic;in yaptrgi c;agn, yerel gorevlilerin denetimi altmda bir halk. milisi bleimini alacakti. Bu asamada Sovyet, politik genel grev i9.n bir aractan baska bir §ey degildi, Cann manifestosunun yaymlanmasi, S1. Petersburg' daki grevi zayiflatn, Birkac gun sonra da grev kaldmldi. Ancak 13 Kasnnda Kronstadt denizeileri arasmda ayaklanrna C;lktlgl ve Polonya'da sikryonetim ilan edildigi haberi almdigmda grev yeniden basladi. Yii21bin i.§c;igreve gitti, Grev telgrathanelere dek yayrldigmda hukiimet harekete gecti. Once Sovyetin baskamru, sonra da 18 Arahkta hemen butun iiyelerini tutukladi. Bunun iizerine Moskova eyleme gecti, 20 Arahkta Moskova Sovyeti bir politik genel grev c;agnsmda bulundu, Moskova Sovyeti, Sosyal-Demokrat t§c;iPartisi'nin Bolsevik kesiminin elindeydi. Bolsevikler bir silahh ayaklanrna hazirhgma basladrlar.Ikl gun sonra sokaklarda barikatlar kurulmustu. Sekizbin silahh i§c;it;ann kuvvetlerine kar§1 dokuz gun direndi. Askerlerin baskaldiranlara katilmasmdan korkan hiikiimet, Moskova Garnizanunu kislaya hapsetti. Hukiimet ayaklanmayi aneak S1. Petersburg'daki Sernanovski alayim getirerek bastirabildi. 65

·64

koyliiliigfm biiyiik bir kesimine, Kara ve Deniz Kuvvetlerine ve ezilen milliyetlere dek yayrlrmsti. Bu miicadeleler sirasmda dortbin kisinin oldiigii ve onbin kisinin yaralandigr samhyor. Peki, devrimci onderlik C;lragl [ozef Stalin bu firtmah giinlerde neredeydi? Onun olaylarm icinde olmadigrm gostermek amaciyla dusrnanlan ve daha sonralan onu elestirenlerce cok §ey yazrlrmsnr, Lenin, Trocki ve otekilerln "1905" uzerine yazarken dikkatlerini St. Petersburg ve Moskova, Kara ve Deniz Kuvvetleri icinde olup bitenler iizerinde topladiklan dogrudur. Biitiin otaki merkezlerden, genel istatistik bilgilere bagh olarak ikincil bir bicimde sozedilmektedir. 1938'de yaymlanan Sovyetler Birligi Komunist Partisi resmi tarihinde bile durum budur. Hie kusku yok ki, Rusya'nm en biiyiik kentleri olan St. Petersburg ve Moskova, olaylann en yogun olarak meydana geldigi yerlerdi ve elbette, devrim icinde cahsan belli bir kimsenin faaliyetiyle degil de, esas olarak devrimle ilgilenenler en cok bu kentlere onem verecekler ve en eok bu kilit noktalardaki onderlerle ilgileneceklerdi. Ne var ki, ortahkta dolasan sOylenUler her zaman giivenilir bir gosterge degildir, Cogu zaman gercegln disma duser ve gercek onderleri aciStalin baskentte bulunmuyordu. Kalabahklan biiyiik soylevlerle harekete geciren bir konusmaci degildi. 1904 ve 1905 yillannda St. Petersburg'un yogun ortammdan uzakta, daha cok Kafkaslarda bulunuyordu. Ama miicadele 1904 Arahgmda Kafkaslarda baslamrs ve miicaledelenin en uzun siirdiigii ve en biiyiik basanlan elde ettigi yer Kafkaslar olmustu, Jozef Stalin, siirgiinden doner donmez gizlilik kosullannda c;;:all§mak zorunda kalrmsti. St. Petersburg'daki Ekim grevinden c;ok once Stalin, Alvabar basimevinde basilmis ve silahh bir ayaldanma ic;;:in hazirhk ~agnsIDda bulunan bildiriler dagmyordu, 15 Temmuz 1905 tarihli Proletariatis Brdzola gazetesinde Stalin'in "Silahh MiicadeIe ve Taktiklerimiz" bashkh bir yazrsi vardi. Stalin bu gazetede Kafkaslarda c;ogunlukta olan Menseviklere karsi sii-

tasim olusturur, Bu devrim, yiizlerce kent ve kasabaya,

Moskova carpismasr, 1905 Devriminin en yiiksek nok-

rekli bir miicadele yiiriittii. 1905 Ekiminde Tillis yakmmdaki Nazdaladevi'deki bir toplantida bulunan birislnin aniIan, onun artik bir cirak degil, devrimin bir "kalfasi" oldugunu kamthyor,

o anda -diyor anlanci= Koba Yoldas (Stalin) kiirsiiye Clkll.ve dinleyicllere seslendi? "Sizi a';:lk,"a uyannam gereken kotii bir ahskanhgmlz var" dedi. "Kursuys kim ~Ikarsa Clksm, ne soylerse soylesin hep~ini yiirekten bir alh§la karsrlryorsunuzl 'Yasasm Ozgiirliik': deruyor, alkishyorsunuz, 'YIl§IISIn Devrim!' deniyor, alb§byorsunuz. Bu elbette cok dogru bir §ey. Ama birisi etbp da 'Kahrolsun silahlar' dedlgi zaman gene alkishyorsunuz. Acaba SilAhslZ bir devrimin basanya ulasma §IInsl olabilir mi? 'Kahrolsun SilAhlar!' diye bagiran ~i:t kimse acaba nasrl bir devrimddi:t? Bunu soyleyen konusmaci bir devrirnci degil, bi:t Tolstoycu olsa gerek. Arna ned olursa olsun, bir devrirn du§mamdu, halkm ozgiirliiguniin dusmamdir, '" K~anmak icin gercekten neye gereksinirnimiz vat? Dc §ayeo Bunu 1)'1kavrayahm ve abldan etkarmayahm: Birincisi silah lkincisl silah, iiciinciisU gene silah." '

ga cikaramazlar.

Bu belki oyle biiyiik bir konusma degildi, ama en kahn kafahlann bile anlamazhk edemiyecegi acik bir konusmay~', Stalin 1905 Kasimmda Rusya Sosyal-Demokrat 4e;;:i arP ~Sl Kafkasya Federasyonunun Bolsevik Konferansmi yonetlyordu. Baku, imeretino-Mingrelyan, Tiflis ve Batum Komitelerinden ve Guria'dan gelmis delegeler vardi. Guria Sovyeti en iyi sovyetlerden biriydi ve en son bastmlanlardan biri olacakn. 0 bolgedekl yasarm birkac hafta boyunca tamamsn denetimi altmda tutmayi basarmisn. Stalin Arahk aymda Bolseviklerin Tammerfors'taki (Finlandiya) Tum Rusya Konferansma katrldi. Lenin'le ilk kez orada tamsti ve konferansm yonetici poliUk komitesinde onunla birlikte e;;:all§h.Komite, delegelerin bir an once c;;:~~§~aal~arma donebilmeleri icln, cahsmalanm cabuk bitirdi, Lemn St. Petersburg'a gitU, Stalin de Kafkaslara dondu. Yalmzca partideki Bolseviklerden olusmasma karsm ~u konfer_:ms, Stalin'in merkezi konseylere yukselisini behrler. 0 gunden soma Lenin'le arasmda saglam bir bag kuruldu. Ama Stalin, basmda Lenin'in bulundugu Merkez Komitesinin resmi bir iiyesi oluncaya dek yillar gec;ecek ve ~arti i¢nde~ iki kesim iki ayn bagimsrz partiye boluneeektl. Artik Stalin, Kafkaslardan aynlmadigr ya da siirgiine gitmedigi haldo, devrimci ustanm sadik bir yandasi olacak ve

66

67

onunla siirekli baguu karuyarak anon emirlerini a biiyiik yeteneglyle sanuna dek yerine getirecekti. Amk bironder olmustu: ~etin ~lfakhk donemi anu yildiramarmsu. Tam. tersine, onu c;elikle~ ve sorunlan berrak bir biclmde ortaya koyma yetenegini ve zorluklann iistesinden gelme giiciinii galistirmisti. llerdeki daha zorlu mftcadelede biitun bu niteliklere gereksinimi olacakti.

BESlNd BOLOM BASLANGICIN SONU

Kim 0 yenilgiden s& eden? Bilesini; ki, bitim dawmu;; ,ok daha yiicedi¥ yenilgiden. F.ADAMS

MOSKOVA baskaldmcilanmn yenilgisi, 1905' Devrimini sona erdirmedi. Arahk aymda barikatlarda yapilan e;arpll}malar, 1904 Arahgmda baslayan ve 1907'de sonen bit ayaklanmamn doruguydu, Miicadele gereekten de, bir magara adami yiiksek matematikten ne kadar anlarsa, ieinde ya§awklan ~agl 0 kadar anlayabilen bir despotun ve anon gorevlflennm budalaca gaddarhklanna karl}l uzun siireli bir ie; savas, bir kendiliginden patlamalar dizisiydi. Car. y8l}amlan bit ekonomik ve politik devrimle bastan 8l}agl de~mekte alan 160 milyon insamn y8.§8Wgl genil}bir imparotorlugun basmda mutlak egemendi. Car, eger giiney 1ngiltere'de, kiic;iik bir malikanede, emekli ayhgmm geliriyle, haul inanclara sahip, cahll ve sevimli kansiyla ya§asayw, "tam bit koy eCendisi" deyimine uygun dusecek bit Insandi, Orada kansryla birlikte safca bit mutluluk ve kaygisizhk i~de kiic;tik yasamlanm siirdiirebilil'ler, sahip 01duklan s6ylenen "gereekten kibar tablatlanm" gosterecek e§siz bir ortam bulabilirlerdi. Ama her ikisinin de talihsizli69

gine bakm ki, Nikola butun Ruslarm Can Ill, Aleksandr'm ogluydu ve onun ardmdan imparatorluk tahtma gecmisti. Zamamn kosullan ona 11stesinden gelemeyecegi kadar b11~ yiik isler yiikledi. Geleneksel iktldanm etkili bir bieimde kullanarmyor, aneak iktidarma oylece sanlmayi akrl edebiliyordu. Eger burnunun dibinde olusan degi~ikJilderi biraz olsun kavrayabilseydi, toprak agalannm ~lkarlarl He gelisen kapitalistlerin crkarlanm butunlestirecek, koyhilerin ve kentli i~~ilerin hosnutsuzlugunu yasal yollara yoneltecek bir parlementonun destekledigi bir mesruti kral olmayi kendisi onerirdi. Ama 0 boyle bir kavrayistan tamamen yoksundu. Baski altmda kaldrgi ZaDlan odunler veriyor, ama baski kalkmea verdilderini zorla geri almaya girisiyordu. Onun tarafmdan atanan bakanlar, hicbir uyan ya da aciklama yapilmadan goreve atamyorlar ve gorevden ahmyorlard. "Ayaktakimuu iiniversitelerden uzak tutmayi" ve halka boyun eg~ dirmeyi "eski usulle" gerceklestiren sadik polis gtirevlisi Trepov yanmda olmadikca kendini rahat hissedemiyordu. Kendi zayifhgrmn bilincinde olan despotun bir seyden gii~ almasi gerekir. lste sadik Trepov'un basit kafasi tam ona gtireydi. Trepov'un kafasi, "Kazaklan eagmn!" bicimindski basit formiile gore cahsiyor ve gercek anlatmum "Kanh Pazar"da buluyordu. 0 srrada hiikiimetin ba§l olan Vitte gibi daha zeki politikacilar, Nikola icin t;:okfazlaydi, Vitte, zekayi hilebazhkla birlestiren bir insandi. Kamuoyunda dogan frrtmayi dindirmeyi basarmisti: hem odunleri gercekten dsgil de, §eklen vererek. Cann 30 Ekim 1905'teki Manifestosu Vitte'nin eseriydi. Ozde degil, bicimde bir mssruti hiikiimet getiriyordu. Car ise mesruti hiikiimeti ozde de, bicimde de istemiyordu. Car, kendisine bunian saglayacak olan bir Trepovlar ~etesiyle atalanmn eski giinlerindeki saglamhgiru ve giiQlii mutlakiyetini eide etroek istiyodu. Ne var ki, 0 giinler artik geride kalmisn ve Trepovlar sosyal yiikselise karst miieadele etmek iizere Kara-Yiizler biciminde bir araya geUrlerken, saglamhgm te~ mellerinin yerinde yeller esiyordu. Carm, farkmda olmadigl hal de, her §eyden fazla giivenebilecegi ve kendisine yol gosterebilecek ileri gorii§hi bir kapitalist smif onderine gereksinimi vardi. Ama boyle bir onder ortada yoktu. Boylece

her odiin ondan zorla sokiilii p ahmyor ve her odiinii buyuk bir tehlike olarak gordiigii icin de durmadan ileriye degil, geriye gidiyordu. Ama gene de Manifesto bazilanna yeni bir liberalizm doneminin habercisi gibi gorundu ve yeni partiler kuruldu. Kadet Partisi olarak bilinen Anayasaci Demokrat Parti, Zemtsvolann konferansmdan soma daha yeni kurulmustu ve yeni gelismelerin en fazlasmi gerceklestirmek isteyen kapitalist bir liberal partiydi. Yeni kurulan partilerden biri de, Oktobrist Partiydi; Manifestonun yaymlandigr aym adim alnusti ve onun onerilerini destekliyordu. lstibdadi desteklemek i~in Grandiik Nikola'mn kanadi altmda Rus Halkinm Birligini kurmus olan vesveseliler, bu belgeyi yaymlaroaktaki gercek amacmm ne oldugunu ogrenmek uzere Car'i ziyaret ettiler. Car onlann yarunda kendini rahat hissediyordu; ashnda istibdattan vazgecmedigini, "t;:iinkii bunun dint bir ilke oldugunu" acikladt. Ve daha Duma acilmadan, yeni temel yasalar ~tkararak bu gorii§iini.i ispatlarms oidu. Rus Halkmm Birligi bildigi yolda ilerledi ve ozellikle Yahudilere karsi pogromlar (katliamlar - e.n.] duzenlemek lcin Kara- Yiizleri orgtitledi. Cok sonralan Nazizm ve Fasizm olarak ortaya cikacak olan seyle btrcok ortak yam bulunan bu orgut gereekten de Nazi Partisinin bir habercisiydi. Rus Halkmm Birligi belki de Cann politik Iilkiilerinin tam bir anlatinn degildi, ama gene de Car bu orgute ve onun cahsmalanna biiyiik bir yakmhk duyuyordu. Manifestonun yaymlanmasmm ertesi g11n11 orgiit tarafmdan bu yiizden fazla pogrom diizeniedi ve binlerce insan katledildi. Yeni "temel yasalar"m Birinci Duma'nm secilmesinden once crkanlmasr acikca gosterdi ki, Cann kisisel yetkisi oldugu gibi kalacak ve biitiin bakanlar parlamentoya kar§l degil, Cara karsi sorumlu olacaklardi. Aym zamanda 87 numarah bir yasa maddesine gore, hiikiimet, Duma'nm tatilde oldugu sirada uygun gordiigii herhangi bir yasayi, ilk oturumundan sonraki iki ay icerisinde onanmak iizere Duma'ya sunulmasi kosuluyla, cikarmakta serbestti. Savunrna, dl§ politika ve maliye gibi bazi konular tamamen im-

70

71

paratorun yetkisindeydi. Basbakan Vitte, Duma'run ¢amcagl "dert"lerin onceden karsilanmasi Icin Fransa'dan buyftk miktarda para odiin~ ahyor; Alman imparatoru, Cara, iistesinden gelemeyecegi oh;;iide bir devrim tehlikesine kar~l yardimci olmasi it;in birkac kruvazor ve iki torpido gemisi filosu gonderiyordu. Bu arada Nikola, ViUe'ye 0 kadar az giiveniyordu ki, biitiin belgeleri ona gostermeden once, artik kisisal bakaru haline gelmis olan Trepov'a sunuyordu. Cezalandirma seferlerinin ortahgr kasip kavurdugu ve Kara-Yiizlerin ordu ve polisle el ele .;aJl~tIgl bir sirada Duma iki dereceli sec;imle secildi ve 10 Mayis 1906'da St. Petersburg'da toplandi. Toplantidan hemen once Vitte gorevinden almrms ve yeni mecllsin karsisma ~Ikacak ilk basbakan Goreroikin olmustu, Goremikin tam Carm istedigi gibi bir adamdi ve milletvekillerinin karsisma ~kar cikmaz da, "lmparatorlugun gOrU§iinft deg~tirmek ic;in giriseceginiz herhangi bir caba size yarer degll, yalmzca zarar getirir," dedi. Zaten birkae hafta soma da Duma dagmlacakti. Bu kisa omftrlii meclis tek bir i~ yapnnsti, Napolyonvan bir sevkle "diizeni saglayarak" Cann korkusunu giderecek olan yeni bir bakam, Stolyipin'i Rus politika sahnesine cikarrmsn. Stolyipin, valilikten gelme yetenekli bir devlet memuruydu ve devrimcileri sindirmek ve halkm hosnutsuzlugunu baska yonlere saptirmak iizere ~iddetli bir bash ve reform politikasi izlemeye hazrrhkhydr, Goremikin'in yetkilerini de asarak, Birinci Duma'nm iiyelerinin e;ogunu hapse attirdi, askeri mabkemeler kurdurdu, genis ole;iide cezalandmna seferleri diizenledi ve 87. roadde adi altmda koyliiler icin bir reform yasasi cikardi. Stolyipin, kendisini iktidara getiren Duma'yi ortadan kaldrrdiktan soma, aym sunrh oylamaya dayanan baska bir secim diizenledi. Bu arada Ikinci Duma'mn da icabma baktiktan sonra kullanacagr daha da simrh hir secim sistemi hazirhyordu. Ikinci Duma konusundaki en biiyiik §iU.yeti bu meclisin cok uzun omiirlii olmasiydi, Ama meclisi ortadan kaldirmada polisin ilginc bir tertibinden yararlandi. Ikinci Duma 5 Mart 1907' de toplandr. Dumaya altmisbes Sosyal-Demokrat secilmisti. Polis bu kadanna taham-

mul edemezdi. Hemencecik, Sosyal-Demokratlarla Sosyalist-Devrimcilerin Can oldurmek iCin tasarladiklan bir komplo ortaya c;tkanldt. Tabii ashnda boyle bir komplo yoktu. Sonradan bunun, polis merkezinde tezgahlsnrms bfiyiik bir tertip oldugu anlasrldr, Ama cok gee; kalmnns, bile amacma ulasnusti. Car, Duma'yi htikumdara karsi komplo dfizenlemekle suc;;layan yeni bir manifesto yaymladr ve 3 Haziran 1907'de Duma kapatildi. Altrmsbes SosyalDemokrat milletvekili tutuklandi ve Sibirya'ya siiriildii. Ondan sonra da yeni sec;im sistemi ilan edildi. Yeni sistem her tiidfi genel oy hakkim ortadan kaldmyor ve secimlerl hemen tiimiiyle kaylUk bolge esrafmm ellerine birakryorduo Kasabalarm e;ogu nerdeyse butun iiyelerini kaybetti. Oyle yeni diizenlemeler vardi ki, sonralan Sir Bernard Pares Oc;;iincii Duma fiyelerinden birine yeni bir onlemi secmenlerine nasil acikladigun sordugunda su kar§lllgl alnusb: "Benim seemenlerlmin hepsi bir odaya sigabilirdi." Bu durum, 1832 Reform Yasasmm once lngiltere'deki ..~mus kasabalar" donemine benzetilebilirdi. Oc;iincii Duma 1907 sonbabannda secildi. Onsekizi Sosyal-Demokrat olan 442 iiyesi vardi, Oc;;iinciiDuma 1912 yilma dek siirdii, daha soma ayru oy sisteroiyle sec;ilen Dorduncu Duma'ysa 1917 Ekim Devrimi tarafmdan ortadan kaldirdi. Bu Duma'da alti Bolsevikle yedi Mensevik vardi ve hepsi de Sibirya zlndanIanna gonderilmislerdi. Boylece Car ve alai hocalan, sefih Rasputin'le birlikte, Rus parlamentarizminin kulucka doneminin otesine geemesini durmadan engellediler; devrim yumurtalan, kulucka makinasiru da paramparca edinceye dek. Politik degi§iklikler yapilmasma karst gosterilen tutucu isteksizligm yamsua, iilkenin geeirmekte oldugu ekonomik degi~ikligi durdurmada gfic;;sfizluk de gonihiyordu. Gerc;ekten de politik devrimi bogmak icin "celladm ipi"ni kullanrms olan Stolyipin, ekonomik devrimi besledi ve bovlellkle yok etmeye cah§bgl sosyal giiclerin gelismesini tesvik etmis oldu, Yaptigr toprak reformlanyla, 1861'deki "Koylimiin Kurtulusu Yasasi''ndan artakalan feodalizmi ve onun yamsira koyliik bolgelerdeki korniinal topraklan ortadan kaldirmayi ve Carhgm kalesi olacak bir kapitalist tanm toplulugu kurma73

72

yt amachyordu. Arna bu onlemler. koyluler arasmdaki ekonomik farkhhklan artrrmaktan, zenginleri [kulaklar) daha da guclendirirken yoksullann en azmdan bir milyonunu topragmdan etmekten baska bir i~e yaramadi, Bunun iki yanh bir etkisi vardi, Hem fabrika malma olan istem artti, hem de buyumekte olan sanayiler genis Ylgmlarm ucuz emegini elde ettiler. Boylece, kendine 6zgu durgunluk donemlerini yasamakta oldugu halde, kentlerdeki kapitalizm de yiikseidi. Ama, sanayi alamndaki bu gelismenin, devrimin ilk aylannda kazamlanlar dismda i~¢lere verilen odunlerin ilerici bir genislemesine yol a~tlgl samlmasm. Tam tersine, i§.;:iler on saatlik i§giiniinii, sendika kurma hakkim, soz, toplanma ve basm ozgiirliikleriyle ilgili bit karamameyi elde etmis olduklan halde, 1908 yilmda i~giinii her yerde onild saate crkanlrms, ucretler yiizde on-onbes arasmda Indirilmis, para cezasi sistemi konulmus ve sendikalar zorla kapatilrms bulunuyordu. 1912'de yeni bir miicadele dalgasi yiikseldiginde, yalmzca 1905'te eide edilen kezanclann bir kalmtisr eikn ortaya: Basm ozgiirliigii artrmsti, daha fazla din ozgiirliigii vardi ve Finlandiya, Polonya ve Ukrayna'ya verilen politik odunler geri almmamisn. Moskova'daki Arahk ayaklanmasi doruk noktasma ulastiktan soma devrimci miicadelenin gerilemesi, asla Stolyipin gericiligi karsismda uysal bir geri J;ekili§ siireci degildi, l§¢ler ve koyluler hepten yenik dusunceye dek var gucleriyle savasnlar. 1905'te 14 bin grev oldu, grevlere katilanlarm sayisrysa 2.900.000'di. 1906'da 6.100 grave 2.100.000 grevci katildi. 1907'de 3.600 greve 740.000 i§¢ kauldi. 0 ytl1692 olum cezasi verildi, gazetelerde 748 kisinin idam edildigi aciklandi. Tiflis ve Kutay illerinde (Stalin'in faaliyet gosterdigl bolgeler] yoneticilerin emriyle 3074 kisi surgune gonderildi. Binierce kisinin ortadan kayboldugu cezalandrrma seferlerinin ve askeri mabkemelerin sonuclan bu rakamlarm drsmdadir. Boylece, plansiz devrimci dalga ve <;arm gorevlllerinin karsr-devrimci onlemleri, gene sosyal-demokrat i§¢ hareketini savas alanmda buyiik kayba ugratn, Binlerce kisi oldii ya da yaralandi ve daha binlercesi de Rusya zindanlanm doldurdu ya da Sibir-

ya 'ya stirgtin edildi. HiG kuskusuz, bu muazzam deneyimin incelenmesi gerekiyordu. Cocukluk ~agmdaki devrimci partinin, ieine anldigr bu deneyim, heniiz gerek maddi gerek manevi bakrmdan iistesinden gelemeyecegi kadar bUyiik bit smavdi. zamana dek iizerinde teorik olarak tartI§tlmt§ bulunan birkac soru, §imdi pratikte yamtlanrms oluyordu. Kadetler gibi yeni kuru Ian kapitalist partilerin ve genel olarak Sosyalist-Devrimcilerin ve Narodniklerin eylemleri, Sosyal-Demokrat t§.;i ParUsi'nin sanayi proletaryasmm crkarlanm savunabilecek biricik parti oldugu gercegini ortaya crkarrmsti, Arna Sosyal-Demokratlar, Bolsevikler ve Mensevikler diye iki kampa bolunmuslerdi. Her birinin partl icinde kendi orgiitii vardi ve her ikisi de birbiri iizerinde Gogunluk saglamaya Cab§lYOrdU.Bolsevikler parUyi Lenin'in Ne Yapma/z? 'da ozetledigi bicimde kurmada her zamankinden daha fazla caba gosteriyorlardr. Mensevikler de miicadelenin leine girmis , binlercesi devrim sehltleri arasmda yer alnus. bircogu da bir hayli saygmhk kazanrmsn. I§~iler de birlesik bir parti istiyorlardi, ama birlik konusunda acrk bir fikre sahip degillerdi. Ostelik yorgun ve bitkindiler. Yenilginin ve baskmm sonuclan cok gecmeden Bolseviklerin onderleri dismda butun kesimleri etkilemeye basladi. En kUGflk bir yilgmhga kapilmayan Lenin tiikenmis gucleri yeniden toparladi. Lenin ve gene izleyicisi Stalin yilgmhgi alt etmede esslzdiler, Onlerinde, devrimci pratigin derslerinden cikanlan zengin deneyimler vardi: vakit gecirmeden bunlan oziimlemeye glristiler. 1905 Devriminin, daha biiyiik ve daha genis kapsamh bir ayaklanmamn baslangicr olduguna lnamyorlar ve i~Ci simfuun hie vakit kaybedilmeksizin daha iyi donanlmasim Istiyorlardr. Yakimp sizlanarak vakit harcamadilar. Marksist felsefeyle silahlanarak durumu garcekci bir bicimde ele aldiklannda karsrlanna crkan goriinum §U oIdu: Carhk Iktldan temelinden sarsrlnusti. Kapitalist smif iktidann e~igine dek gelmis, ama 0 asamada iktidan ele gecirebilecek giicii 01madrgi anlasrlrmsti. Asm buldugu yigmlardan korkan kapitalist simf, i~Gilere ve koylulere karsi Car ve toprak agalanyla birlesince ve boylece bir iilkede i§t;i simfr kendi kendi-

74

75

nin bilincine vannca, keodi ondsrligini elde edince, 0 ulkede kapitalist simfm artik devrimci bir gu.; degil, gerici bir gUe{ haline geldigi bir kez daha ispatlannustr. Rusya i~¢ Slrun buyiik ol({iide ilerlemisti. Arhk Peder Gaponlan geride brrakrmsti, c;arhga keodi partisinin bayragi altmda saldmyordu. Sovyetleri (i§¢ Konseyleri) kurmus ve eninde sonunda iktidan elinde tutacagi yonetim bic;imini tum dunyanm gozleri anune sermisti, t§¢ suufi, cabalan ayru anda tek bir hedefe yonelik olmadigi halde, politik ytgm grevinin silahh mucadeleyle nasil birlestirilmssi geraktigini gostermisti. t~¢ler. silaha sanldiklan yerlerde savunma savasi vermisler, asked cabalanm saldmya yonelik bir tarzda planlamannslardi. Askeri taktiklere ya da sokak c;aI'p1§malanmn orgutlenmssina oncelikle onem vermis deglllerdi. Kasaba ve kentlerdeki i§({iler, baskaldmlan npki onlannki gibi daguuk ozellikler tasryan koylulerle birle§mi~ degillerdi. Silahh kuvvetler icinde oneeden hicbir devrimci egitim cahsmasi yaptlroaml§h. 1906 Ocagmda yaymlanan tlki Cansma" adh bIT yazismda Stalin durumu §oyle ozetliyordu: ..Ayaklanmanm zafere ulasmasi icin birlesik bir parti, bu parti tarafmdan orgiitlenen silahh bir ayaklanma ve bir saldm politikasi gereklidir." Sosyal-Demokrat t§1;i Partisi 1906 Nisamnda Stokholm'de bir konferans topladi. Bu, partinin, Stalin'in katildlgl ilk Tiim Rusya Konferansiydr. Bu konfsransa, "Birlik Konferansi" adi verilmtsti. Ama birlik hemen hemen yok denecek kadar azdi ve tamamen bicimseldi. C:Unkii hem Bolsevikler (yerel orgiitlerinin bircogu yok edildigi i¢n azmhktaydilar) hem de Msnsevikler aynhklanru ayn partiler kurma noktasma vardirmaktan kacmdilar. Ashnda iki kesim arasmdaki aynhklar uzlastmlmayacak ol1;iide derindi. Ama Lenin, fikirleri Sosyal-Demokratlar tarafmdan cok daha ileri bir diizeyde benimseninceye dek sorunu zorlamayi ve bagimstz bir Bolsevik Partisi kurmayi dogru bulmadi, Aynea, bolunme olmadan once yerel orgutlerde, partinin merkezi cihazmda ve parti gazetesinde cogunlugu elde etmek istiyordu. Bu yO.zden, konferansta, yakm gecmi§in deneyimlerinden dersler cikarmaya ve Bolseviklerle Menseviklerin pratikte izledikleri farkh politikalan partinin ve i§1;ilerin gozlen online sermeye ({alt§u.

Mensevikler kendi tutumlarmda direttikce gereek yiizleri a~ga ~kIyordu. Yenilgiye ugrayacsklanm hissettiler ve Sosyal-Demokratlann Liberallerle birlesmeleri gerektigint, 1;iinku kapitalist demokrasinin sosyalizroe giden yolu acacagmi ve hazrrlayacagmi savundular. Bu durumda, aynhgi tarnmlayan Stalin oldu. Sayle dedi: "Proletaryanm hegemonyasi rm; yoksa demokratik burjuvazinin hegemonyasi rm: iste partinin tcindeki sorun budur, aynldigrmiz nokta budur." A«;lk-;asl, marksistlerin diliyle konusuyor ve bu durumda §unu soylemek istiyordu: "Carhga karst devrime, ya kapitalist suuf ya da i~~ snnfi onderlik edecektir. Biz Bolsevikler, Sosyal-Demokrat f§¢ Partisi onderligindeki i~¢smifmdan yanayiz", Soma da sunu ekliyordu: "...ve Sosyal-Demokrat t§({iPartisi, Bolsevik bir parti olmahdir." Bu sorunda Bolsevikler azmhkta kahp Mensevikler karsismda yenilgiye ugradilar. sirada konferans, Sosyal-Demokratlarm toprak sorununa iliskin politikasim belirlemek zorunluluguyla karst karsiya kaldi, 0 zamana dek, 1861'deki soziimona KurtuIus Yasasma oranIa koyhilerin durumlannda bir takim galismeler saglanmasim desteklemekten oteye gitmemislerdi. Lenin, arnk topraklarm kamulastmlmasi isteminde bulunmanm zamam galdigini ileri siiriiyor, ama bunun ancak Carhgm yikilmasmdan sonra mumkun olabilecegini ve 0 zaman i§¢lerin koyliilerle ittifak halinde sosyalizme geci§lerinin kolaylasacagmi savunuyordu. Dolayisiyla bu istem, koylulerin i§¢lerle birlikte Cara ve toprak agalanna karsi ayaklanmasi i({in bir «;agnydl. Mensevikler bu oneriye de karst crktilar ve bir yerellesttrme progranuru savundular. Topraklarm Zemstvolann {yerel meclisler} emrinde olmasim, her kOyluniin topragmi kendi yerel yoneticisinden kiralamasrm ve kirasmi odeyebilecegi kadar topraga sahip 01masmi istiyorlardt. Bolsevikler, koyhilerl devrim yolunda harekete gecirmeyecek olan bu onariyl desteklemediler. Menseviklerin bu onerisi, tam tersine, koyliilerin harekete gecmesini onleyecek, onlann faaliyetlerini yerel smirlar icine hapsedecek ve onlan kentlerdeki i§~lerden her zamankinden daha fazla koparacakti. Ama e{oguniugu Men§evikler kazandi.

76

77

Daha soma konferans, Sosyal-Demokratlarm Duma ile ilgili olarak ne yapacaklan konusunu karerlastirmak zorunda kahnca, bit kez daha tarusma patlak verdi. Mensevikler butun smirhhgma karsm, Duma'nm kabul edilmesini de: mokratik devrimin ilk adum olarak goruyorlar ve bunu hosnutlukla karsihyorlardi. Bolseviklarse Duma'yi, Carhgm, c,;:aruygun g6rdiigu zaman bit yana firlatrlacak bir uzantisi olarak goniyorlardi, Ne var ki, Birinci Duma it;in yapilan secimlert boykot ettikleri halde, secimleri ve Duma'nm kendisini il}.;ileri ve koyluleri devrim yolunda harekete gecirmek uzere kullanmak amaciyla, tkinci Duma'ya katiimayr kahul ettiler, HaM Plehanov ve Martov'un onderligindeki Mensevikler, i~c;ilerin silaha sanlmis olmalarma uzuluyorlardi. Bolseviklerse tam tersine, kusuru, i§c;ilerin yeterince silaha sahip olmamasmda. yeterince asked hazirhklan olmamasmda ve savunma savasi vermelerinde buluyorlardi. Daha fazla silaha ve bir saldm politikasma gereksinimleri vardi. icinde boylesine temel bir catisma varken, gercek birlik olamazdi. Menseviklor Bolseviklerdan daha fazla oy topladilar ve Yiiriitme Komitesinde ve parti gazetesi Iskra' om yazr kurulunda c;ogunluk sagladilar. B6ylece "Birlik" Konferansi, her iki kesimin cabucak yerel orgutlere ddnmesiyle son buldu. Stalin, Klim Vorosilov'la ilk kez bu konferansta tarnsti, Vo~§ilov, Ukrayna'dan gelmis bir Bolsevik delegesiydi; gencti ve canhhk doluydu, daha 0 zaman dan bir grev onderiydi. Blrcok bakimdan Stalin'den farkhydi: yuvarlak yiizlii ve sansmdi, hep gozlerinin ic;i giihlyordu, karsismdaklns takdmaya ve saka yapmaya her zaman istekliydi; Stalin ise, uzun yiizlii, siyah sach, esmer, oldukea ciddi goriiniisliiydu, keskin bir mizaha sahipti, ama aym olc;ii.de canhhk doluydu, Okulda daha uzun bir sure kaldigi icin Stalin, VoroIjilov'dan daha bilgiliydi, Ne olursa olsun, Lenin'e olan tutkulu baghhklarmm yamsira daha bireok ortak yanlan vardr, Her ikisinin de agrr basan yam, eylem adami oluslanydi. Jkisi de i§¢lerln arasmdan cikrmslardr. Her ikisinin de yasam tarzi ayruydr; ikisi de baskalanndan kendilerinin yapmaya hazir olmadiklan seyleri yapmalanm istemezlerdi.

~a:ti

Bu konferansta, illegal miicadele ve iC;savas yillan boyunca saglamhgmdan hicbir §ey kaybetmeyen bir arkadashk kurdular. Bugiin de, Sovyetler Birligi Silahh Kuvvetlerinin basmda omuz omuza Rusya'nm en biiyiik savasim yonetiyorlar. Bu konferanstan hemen sonra Vorosilov Baku'da Stalin'e katildi. Orada, Stalin'in saglam bir arkadasi olan baska bit Gurciiyii, Orconikidze'yi yanlanna alarak birlikte petrol i§.;ileri arasmda cahstilar ve Bolsevikligi Baku i§c;ileri arasma koklu bir bicimde yerlestirdiler. Stalin. geri doner donmez, Kafkasya'daki Bolsaviklerin tamnrms onderi oldu ve onun yonetiminde Menseviklerle mucadele etmek iizere bolgesel bir buro kuruldu. Stokholm'de olup bitenleri nedenleriyle birlikte acrklayan Simdiki Durum ve i~fi Partisinin Birlik Konferans: adh bir brosur yazdi. Bunu, polisin Alvabar basimevini buldugu zaman baskin verdigi Elva gazetesinde yazdigr yazilar izledi. Onun bu y8Z1 kampanyasmm butun amaci, Sosyal-Demokratlan Bolsevik gorii§iine kazanmak, Menseviklerin safmda yer alanlan tscrit etmek ve yerel orgutlerde c;ogunlugu elde etmekti. Btl politikayi izlerken Stalin gene onu butun oteki Rus onderlerinden ayiran nitelikler gosteri rdu. Bir toplantidan once guclerlni orgutluyordu. Menseviklerle yapilan tartrsmalar onun g6ziinde c,;:arhgakarst yiiriitiilen miicadelenin bir parcasiydi, polisle yapilan bir cansmadan farksizill ve hatta cok daha onemliydi, Boyle tartismalann yol atkadaslan arasmdaki basit bir fikir ahsverisl olarak kalmasina hicbir zaman izin vermezdi. Stalin'in goziinde bunlar her zaman birer savasti: daha sonraki yillarda Trocki'ye ve daha bircoklanna karst verilen mucadeleye onderlik ederken, miicadelenin Qzii konusundaki bu anlayis farkhhgrmn ona buyuk yaran dokunacakn. Artik bikmadan usanmadan bu yolu izleyerek, Bolseviklerin Sosyal-Demokrat 4.;i Partisinin denetimini ele gecirecekleri baska bir ulusal konferansm kosullanm hazirhyordu, Bu kongre 1907 Maytsmda Londra'da Brotherhood Church'te toplandi, Bolsevikler iyi bir hazirhk cahsmasr yaprmslardi. 336 delegenin kanldrgi kongrede ber konuda cogunlugu sagladilar. Stalin, Baku'ya doner donmez bro79

78

~iir olarak yaymlanan bir rapor yazdi, Bir Delegenin Notlan adim verdigi bu raporunda, kongrenin bilesirnini, ortaya getirilen ~e~itli sorunlann oylamsmdaki tavn aynntih olarak ¢zumliiyor ve Menseviklerin ve Bolseviklerin karsihkh tutumlanm aeikhyordu. Yeri geldi miydi, Menseviklere ve Liberallere bir darbe de kendisi indiriyordu. Soyle yaziyordu: duo
...Londra Kongresi, Rusya Sosyal-Demokrat ~ Partisinin daha da birlejtirilmesine ve saglemlasunlmasme buyuk 61.;tide yardimcr 01-

Bu, Londra Kongresinden (1,",'1 birinci onemli $onur;IUI' Kongre, ... ~Bo~evizmHin, devrimci sosyal-demokrasinin, partimizin oportiinlst kanadi olan "Mensevizm" 6zerlndeki zaferiyle sonuclandi ... DolaYlSlyla, bundan boyle patti kesinlikle sosyalist proletaryanm snnf pohtfkasim izleyecektir. Bundan bOyle proletaryaam kml bayragl liberal bilebazlann onwde dii§uriilmeyecektir. Proletaryaya asIa yak!:,mayan entellektUel yalpalama oliimciiJ bir darbe yemiftlr. Bu do, partimi2.in Lomira Kongresinden (Ikan lie hif de daha at: onemli

Arttk gene; bir aiitatorun ve ~iir yazarmm diline rastlanmiyor. Burada artik, bir dusmam bozguna ugratan orgiitlii giiclerin ol-;;iilii ilerleyisl var. Tartismalan rapor ediyor ve indirilen §liddetli darbenin tadnu cikanyor. Kongrede meydana gelen bir -;;au§ma vardi ki, oradaki butun oteki olaylardan daha fazla hosuna gitmisti. Polonya heyetini temsil eden Tiszko'nun, "Her iki taraf da marksist gorii§un safmda yer aldigr konusunda bizi temin ediyor. Ne var ki, Bolseviklerin mi, yoksa Menseviklerin mi marksist gorii§liin yanmda yer aldiguu anlamak herkes ic;in kolay degil ..." dedigini ammsiyor. Menseviklerden yiikselen -;;lghklarla sozii kesiliyor Tiszko'nun: "Biziz marksist gorii§iin yanmda yer alan!" "HaYIf yoldaslar" diye karsihk veriyor Tiszko, "Siz marksist gorii§iin yamnda yer ahruyor, marksist go~On ustiine yahyorsunuz; c;iinku sizin, proletaryanm simf mucadelesine onderlik etmedeki carestzliginiz, biiyiik Marx'm buyiik sozlerini ezbere bildiglniz hal de onlan pratige uygulayamayisuuz, bunu hlcbir kuskuya yer buakmayan bir bic;imde ispathynr." "Bu ustaca bir vurustu," diyordu Stalin. Delegeler Tiszko'nun sozlsrini giiriiltiiyle onaylarlarken Stalin'in omuzlannm sarsrldignu gorebiliyorum.
8()

olmayan ikinci

SOTlUfIUl' ...

llerdeki miicadelelerde bircok kez yoluna cikacak olan Trocki'yi de ilk kez bu kongrede gormu§tii. Birbirleriyle hie; konusmadilar. Hie kuskusuz Trocki 0 siralar Stalin's goziine carpmeyacak kadar onemsiz goruyordu. Lenin'le savasmaktan, kimseyi gorecek durumda deglldi. Bolseviklere karsi -;;tlQyordu, ama Menseviklerle de kavga etmisti, Kendi deyimiyle, aynhklan uzlasnrarak birlesik bir patti olusturmak iizere, kendi grubunu olusturmaya cahsiyordu. Ama bu aynhklar uzlastinlabilir tiirden dagildi, Kongre heniiz sona ennis ve delegeler Rusya'ya donmek uzere yola koyulmuslardi ki, lkinci Duma dagrtildi ve altmisbes Sosyal-Demokrat milletvekili Sibirya'ya suruldu. Stolyipin gericiligi gemi aziya alrmsti, cezalandrrma seferleri, Stolyipin "boyunbagi" ve idam mangalanyla i§ basindaydi. Kentlerdeki i§~ smifr orgiitleri darmadagm edilmisti. "Liberal llkbahar" arnk sona ermis, soldaki partiler derin bir yikima ugrarruslardr. Sosyal-Demokrat l§~ Partisi de bundan son derece vahim bir bicimde etkilenmlsti, Partinin 1907'deki 150.000 iiyesinden geciye birkac bin iiye kalnus ve onderler arasmdaki yilgmhk havasi, izlenecek polltika konusunda -;;e~itligOrU§Jerin boy atmasma yol acmisu. Devrime sovmeye ve partinin tasfiye edilmesini ve marksizmin revizyondan ge-;;irilmesini istemeye dek vanyordu bu gOrU§ler. Diinyayi degi§tirecek olan yeni dii~iiniirler bir smav vermek zorundaydilar. Tum yiizeysel gorumimune karsm onlki yilhk -;;aba bosa gitmisti, darkafahlar bozgunculuk ediyorlardr. Boyle gorft§Ier her biiyuk bunahmda ortaya -;;1kar. Ama gene de, Bol§eviklere diisman bir Mensevik olan T. Dan daha sonraki yillarda bu en koyu bunahm donemindeki Bolseviklsrden §oyle sdzetmek zorunlulugunu duyacakb:
Partinin Bol§eVik.kesimi kendisini celfkten bir disiplin ve birlesttrici rehber kararlarla toparlanan bir sevas orgfitiine doniiftilriirken. Menf8vik kesimin seflan kavgalar ve gevf8k1ik i¢nde gittlkce daha vahim bir bicimde daiJ,hyordu.

Stalin'in boyle bir "dagilma" ya da yilgmhk get;:irdigi konusunda tek bir karut yoktur. Bu doneme, kazandigi deneyimlerle ~elikle§mi§ ve yeni kosullann kendisinden iste81

yecegi her §eye hazrr bir bicimde girdi. Yikilnns olduklan her yerde Bolsevik orgiitleri yeniden kuruyordu. Stalin icin, hedefe ulasilmcaya dek bu savasin sonu yoktu. Elbette bu tutumunda tek basma degildi, Gericiligin siddetli darbeleri partiyi hlc kuskusuz buyiik gucliiklerle karsi karsiya getirmisti, Partinin mali destek yollan kesilmisti, Parti maliyecisi miihendis Leoni Krassin profesyonel devrimciler, gizli basimevleri ve yaymlar icin, hatta silah ve cephane satm almmasi icin epey para toplarmsn, Orta sunf icindekl "sempatizan"lardan da epeyce para toplanmis, aynca 1905 ve 1906'daki miicadeleler sirasmda silahh gruplardan baztlan daha fazla silah alabilmek icin birkac bankayi "mulksuzlestirmisti". Peki §imdi ne yapilmahydr? Partinin mali kaynaklan tamamen ortadan kalkrmsn, Artik "sempatizan"lar da sempati gostermiyorlardi. Olaganustu bir sey yapilmazsa, pam felee ugrayacakti. Krassin sorunu ~ozmek icin Stalin'e basvurdu, Stalin'in 0 kosullarda yaptiklan iizerine sacmasapan hir siirii sey yazrlnusnr. Tabii her sey, yazanm bakis acisma baghdir, Eger yazar Stalin' in bir haydut oldugunu ispat1amak ve onu korkunc bir haydut olarak gostermek niyetindeyse, diledigi kadar malzeme bulabilir. Eger Bolseviklerin, boyle faaliyetlere giri§mektense orgiitlerinin yok olup gitmesine izin vermeleri gerektigi gorusunden yanaysa, 0 zaman elbette Stalin'i suclayacaktrr, Ama davramslan konusunda Bolsevlkler lcin tek bir ol«;:iitvardi: Devrimci partinin gorevini yerine getirmesine hizmet eden her §ey iyidir: bunu kostekleyen her sey kotudur, Stalin, Kafkaslar yoresindeki partizan gruplarmm o~ giitleyicisiydi. B8§ yardimcrsi da, cocukluk giinlerinin sadik arkadasi Ter-Petrosyan'di: Stalin ona "Kamo" admi taknusti, Kamo, Kafkaslann gercek bir Robin Hood'uydu. Bircok kez yakalanmis ve kacrrusn.Jkl kez daragacma dek gitmis, bir kezinde kendi mezanru kazmak zorunda kalmis, bircok kez hapse glrmis, ama her kezinde bir yolunu bulup yakayi siyrrrms, Giircii gelenegine uygun olarak devrimci ¢l§masml surdurmustu. Kafkaslarm haydutlan arasmdaki nispeten iyi unsurlan orgiitlemi§, egitIni§ ve devrimci ruhla sevklendlrmisti. Cerek Kamo, gerek arkadaslan gun82

de 50 Kopekten (ut;:liradan) fazla para harcannyorlardr. Kamo Tillis Postanesinden kentin baska bir yerindeki Merkez B~ma muhafrzlar e§liginde 250.000 ruble tasiyan hezine arabasim soyma i§i ic;in Stalin'in orgutledigi grubun onderiydi. 23 Haziran 1907 sabahi, ic;inde bir veznedarla bir yazman, 250.000 ruble ve ill polis memuru tasiyan ill araba, bes Kazak muhafizm e§liginde, Tiflis Postanesinden Tiflis Merkez Bankasma gitmek iizere yola ~lktt. Palsya Goldava adh bir kadm, beklemekte olan soygunculara kararlastmIan isareti verdi. Bunun iizerine Anna Sulamlidze, Erivan Meydanma giden yolda bekleyen baska birine. i~aret etti. Yol boyunca bekleyen bircok adam vardi. Alti kisi de mey~ danda dolamyordu. Ansizm ild miithis patlama oldu. lki polisle bir Kazak yere yrkildilar. Atlar muhafizlann arasmdan oteki bekleyenlere dogru ileri atildilar, icinde para bulunan araba havaya ucurulmarrusti. 0 sirada atlann bacakIan arasma bir bomba anlrms, ardmdan da birisi para cantasim arabadan kapip kacmisu. Bu arada subay kihgma girmis olan Kamo, meydandaki bir arabanm icinde oturuyordu. Kopan patrrtiyr gorur gormez oturdugu yerden firladr, soygunculara saldmyormus gibi bagmp ates etmeye basladi ve en sonunda arabasun arkalanndan siirdii. Askerler meydam sardiklannda, herkes kacnus bulunuyordu. Para once bir eve goturtildii, daha sonra Tiflis Rasathanesi mudtirunun ozel cahsma odasmda bir yere saklandi. Olaydan alti ay kadar sonra, bugiin diplomatik dehasiyla tum diinyada tin kazanmis bulunan Maksim Litvinov, paramn bir miktanm yabanci paraya t;:evirirken Paris'te ya· kalandi. Gene bugun iinlii olan daha birkae kisi basks iilkelerde aym suctan tutuklandi. Bu olayla ilgili olarak biiyiik bir velvele kopanldr, sayiIan hie de az olmayan bazi Bol§eviklerle birlikte pam i?n~ deki Mensevikler Stalin'i su~ladtlar. Ama bu samata, boyle bir olaym Ingiltere'de yol a~acagl samatadan eok farkhydi, Ahlaki degil, politikti. Cezalandlrma seferlerinin diizenlendigi, binlerce ki§inin asildigr, zulme ve cin?yetle~ ~.l§~n bir ulkede iki polisin. bazi Kazaklarm ve birkac sivilin 01diiriilmesi siradan sayilabilecek bir olaydi ve ahlaki bir tep83

beklenemezdi. Soygunu diizenleyenlere yoneltilan alestiri, onlan bireysel soygunculugun destekleyicileri olmakla sucluyordu, Eger Stalin'e bugun olay iizerinde ne dii~iindiigii sorulsaydi, mutlaka §U kar§iligl verirdi: "Bu tiir olaylar polittkarmzm aynlmaz bir P8l'C}8S1 dagtldir, ama tehlikeli durumlar tehlikeli tedavileri gerektirir. Devrimci partiye simrsiz hizmet dismda bit olciit kabul edenler partiye katilmamahdirlar." Bugim Tiflis'te bit soleak, bit hastane ve bircok -;ocuk yuvasi, pek cok devrimci seriivenin kahramam olan ve Rusya Devrimi i.;in cok §ey yapmis olan bu Insamn amsma, Kamo arum tasiyor, donemin oteki olaylan da, Rus lmparatorlugunun temellerinden sarsilmaya devam ettigini gosteriyordu, Stalin yeniden Baku'ya dondu. Orada, Vorosilov ve Orconikidze'yle birlikte, Baku iKisi' nin basma gecti ve sanayi proletaryasma onderllk etmek icin bir miicadele baslatti. Mensavikleri hahn sayihr bir yenilgiye ugrattilar ve Vorosilov, Petrol t§~eri Sendikasmm onderi oldu. Bu sendikamn niifuzunun ve giiciiniin arttigun goren isverenler bir toplanu onerisinde bulundular. Boyle bir toplann kabul edilmeli miydi? Mensevikler bu sorunda ikiye bolunduler: bazrlan "evet", bazrlan "hayir" diyorlardi, Bolsevikler adma konu~an Stalin, Baku i~,isi'ne §ioylededi: "Sendikanm tanmmaSI, delegelerin serbestce secilmesi ve basmm ozgiir olmasi kosuluyla, evet!" Onun bu onerileri i§-;ilerin ezici ~ogunlugunun desteglni kazandi ve boylece Bolseviklerin Atelye Temsilcileri Konseyinin basma gecmesini sagladi, Kayitlarda §loyleyaziyor: "Rusya'da gericiligin kol gezdigi bit donemde iki hafta boyunca Baku'da Bolseviklerin onderliginde bir i§¢ parlamentosu kuruldu. Bu parlamentoda i§~erin istemlerini saptadilar ve asgart programlan i¢n yaygm bit propaganda yiiriittiiler." BOylece petrol i§-;ileriyle patronlan arasmda uzun bit miicadele basladi ve Stalin bu miicadelede onder rol oynadi. 0 yoreyi politik faaliyetin saglam bir merkezi haline getinneyi basardr ve 0 yoredeki politik faaliyet, iilkenin oteki .yorelerinin yenik dii§tiigii ve moralinin bozuldugu tiim bit gericilik donemi boyunca dunnadan geli§ti.· Bu d6nemin ilk aylannda Stalin gene bir Bolssvik olan

ki uyandirmasr

Katerina Svanidze adh bit Giircii kizla evlendi. Katerina Svanidze iizerine pek az §ey biliniyor ve Stalin de aile YIl§8rm konusunda fazla konuskan hit insan degildir. Ama kesin olan bir §ey var. Stalin ile Svanidze'nin aile mutluluklan kisa omiirlu olmustur, .;iinkii her ikisi de illegal bit partinin iiyesiydiler ve her ikisi de kaldiklan her "ev"i ister isteroez son derece ge¢ci kilan bir yasamm icindeydiler. Nitekim 25 Mart 1908'de polis, Stalin'in ~ah§malanm gene kesti ve bu kisa omiirlii ve hahira kesintiye ugrayan aile Y8§amma son verdi. Stalin tutuklandi, Bailo Hapishanesine g6tiirilldii ve sekiz ay hapis, ii~ Y11 da Sibirya'da Solvi~egodsk'ta siirgiin cezasma -;arptmldl. Daha onceki mahpuslugunda hapishane kosullan nispeten yumusakn. Ama §iddetli gericiligin etkisi altmda cezaevi y6neticileri artik yavas yav8§ eski kosullen kaldmyorlar, kurallar gittikce sartleslyordu. Siyasi mahkfunlar ayaklandt. 1908 Paskalyasuun pazar giinii, cezaevi yoneticileri siyasi mahkfunlara "iyi bit ders vermeyi" kararlastrrdilar ve ayaklanrnayi bastirmak icin Solyansk Alayuu ~agIrdllar. Siyasi mahkumlan hapishane bahcesine tek sira halinde dizdiler. Askerler de iki sira halinde dizildiler. Soma mahkumlar gene tek sira halinde iki sua askerin arasmdan gecirildller: gecerlerken, askerler dipcikleriyle vuruyorlardr. Stalin, basi dimdik ve koltugunun altmda bir kitap, dipcik darbeleri arasmdan hie sendelemeden yiiriiyiip gectl.

84

85

ALTINCI HOLUM

DEVRlMtN YERAL TI DONY ASININ

DERtNL1KLERlNDE

STALiN'iN hapishane arkadasi ve politik hasrm Semya Verestcak, Baku cezaevindeki giinlerini yazarken :joyle diyor:
Bir giin Bolsevtk kampta yeni bir sima belirdi. Bu yoldasin kim 01dugunu sorusturdum ve buyiik bit gizlilik i(,;inde UBu Koba'dir (Stalin)" kal1lhgml aldim. '" Koba ~e§itli cevrelerde marksist bit ogrenci olarak goze ~arpml~tl. Ostiinde genis acik yakah, mavi salen bir gi:imlek vardi: kemeri yoktu. Ba§1 crplsktr. Omuzlanna bir bashk (gittik~ inceien iki atkisi olan, takihp cikanlabillr bir c;ift kukuleta) atnnsn, Yanmda her zaman bir kitap tasirdi. Boyu ortalamadan uzundu, yava§ yava§ ve kedi adnnlanyla yiiriirdu. Ince uzun, anlamh bit yiizii vardr, teni ~i~kbozugu izleri ta§lyOrdU, duz burunluydu ve hafif cizgil! dar bit ahndan bakan kii~iik gi:izleri vardr, Az konusuyor ve arkadas aranuyordu. a giinlerin Stalin'i ciiretkiirdl; hicbir kurala boyun egmiyordu. Baku'daki siyasi mahkOmlar kendilerini oteki mahkUmlardan oiabildlgince uzak tutmaya ro:ah§lyoriar ve aralanndaki gencler eger bu yazrsiz yasaya uymazlarsa cezalandinhyorlardi. Bu ti:ireyi acikca ~igneyen Koba her zaman haydutlann, dolandmcrlann, hirsizlann arasmda gorulurdn, Hiicre arkadaslan olarak, biri bir dolandmci, oteki de unlii bir Bolsevik olan Sakvadelidze kardesleri secmtstt, Faal insanlar, ~ yapan insanlar ona ~ekici geliyordu ... GeceJeyin bir idamm infazr beklenirken tum hapishanenin tedirgin, uykusuz ve gergin oldugu bir sirada, Stalin sakin bir ~kilde uzarur yatardi ... Kafkaslarda genellikle bir ikinci Lenin olarak nam salrmsti. bade gelen marksizrn uzmam olarak gi:iriiliiyordu. Bundan dolayi, Mensevizme kalll duydugu cok ozei nefret ...

Kansi bir erkek cocuk dunyaya getirdigi zaman Stalin Cocuga Yakop am konuldu, ama bugun herkes tarafmdan Y8§a olarak tammyor, Cocuklugunda babasmi pek az gordu, r;Unkii Stalin eve cok az gelebiliyordu ve tum siyasi mahkumlar devrim tarafmdan serbest lnrakihncaya dek Gok biiyiik bir zamamm hapishanede ve siirgiinde gecirmisti. Baku Hapishanesinde sekiz ay gecirdikten sonra Kuzey Rusya'daki Vologda'ya siiriildu, 1909 Haziramnda siirgiinden kacarak S1. Petersburg's geldi ve oradan da Bolsevik orgutlenmeyle ilgili Gab~masmi tamamlamak iizere Baku'ya dondii. Ve her zaman en cok dikkatini ceken, farkh diizeylerden Menseviklerdi. Eger i§Gilerin giivenini kazanmada onlann en tehlikeli rakiplerinin Mensevikler oldugu kavramlmazsa, gerek Stalin'in, gerek genel olarak Bolseviklerin bu sorunu bir sapIanti haline getirdikleri samlabilir, Bolsevikler onlan olaganiistii bir tehlike olarak goruyorlardi, r;Unkii Mensevikler yt8mlan miicadeleden ahkoyan ve belli 6l.;:iide ihmh bir havaya sokuyorlardi, Bir zamanlar, Menseviklere "yumusaklar", Bolseviklere de "sertler" denirdi; gercekten de bu, her ill grubun niteliklerine cok uygun dusen bir simflandirmaydr. Cunkii i:jGilerin ve koyliilerin iclerinde banndrrdiklan butun kuskulan, korkulan ve eksiklikleri anlatan her zaman Mensevikler oIuyordu. Onlann g6ziinde, 1905 Devriminin yenilgisi muazzamdr. "t§Giler silaha sanlrnamahydi," diyorlardt. "t§¢1er devrime onderhk edemez. Bu bir burjuva devrimidir ve burjuvazinin onderliginde olmahdir." Bolseviklerse onlann bu aciklamalanru umutsuzlugun ifadesi olarak adlandmyorlardi. Bolsevikler, devrimin yenilgiye ugradiguu kabul etmekle birlikte, :joyle diyorlardi: "Gelecek sefer daha fazla silahrrmz olacak ve daha iyi dovusecegiz. Devrime i§Gileronderlik etmelidir, cunku miittefikleri olan koylulerle birlikte gelecegi ellnde tutan onlardrr." Bolseviklerin inanclan suursizdi. "Yaklasmakta olan gelecek devrime hazirlanm," diye sesleniyorlardi." Bol§evikler sizi sosyalizme ulasnracaknr." Dolayisryla, Bolseviklerin Menseviklere karst verdigi savas i§Gisimfmm kurtulusu ugrunda bir savasti ve Bolsevikler boyle bir miicadelede aman vennemelc zorundaydilar,

hillA Baku hapishanesindeydi.

86

87

Stalin Baku'ya doner donmez, gene aym ~evkle kavgamn i¢ne anldi. Onun merkezi pam basuunda yaymlanan Kafkaslardan Mektuplar'l eok gecmeden Lenin'in ovgiisUnfi kazandi. Stalin, Trocki'ys karsr mficadelesine lste bu mektuplarda baslarmsti. Devrimin idam mangalan bircok Troclei taraftan i¢n tarusmaya son verineeye ve ta uzaklarda, Meksika'da vurulan bir darbe Trocki'nin ya.§anllru sona erdirinceye dek hi4; arahksiz sfiriip gldecek bir miicadeleydi bu. 0 siralar her ikisi de illegal bir hareketin fiyesiydi. Trocki, stirgune gonderilmis oteki Sosyal-Demokratlarla birlikte Avrupa'daydi. 1898'de, Sosyal-Demokrat ajitasyon yiiriitmek iizere giri§tigi ilk cabalan sirasmda tutuklanmis, bir }'IIhapiste kalmis, sonra da Sibirya'ya siiriilmu§tii. 1901'de oradan kaeip yurt disma 4;lkml§ ve St. Petersburg'a ancak 1905'te S1. Petersburg Sovyetinin ilk toplanti gunu geri ddnmtistu. Sovyet temsilci1erinin tutuklanmasim izleyen hapislik giinlerinden snnra gene Sibirya'ya gonderilmis, oradan da kacip dosdogru yurt disma, Avrupa'ya gitmisti, Avrupa'da parlak bir gazeteci ve konusmaor olarak fin kazanDU§tI. Ama 1917 oncesi Rusya i§¢ simfi hareketi i¢ndeki deneyimi, oziinde bir g~enin deneyiminden ote degtldi, Ama gene, de, sesiyle ve kalemiyle onemli bir rol oynadi. Daha Lenin'le tanl§f:lgl ilk andan baslayarak, genel olarak Bolseviklerin ve ozel olarak Lenin'in bir dusmam haline geldi, Ilk basta, kesin olarak Menseviklerin safmda yer aldi, Sonra Menseviklerden koparak iki karsi gucun arasmda bir tutum takmdi ve bir yandan birligtn miimkiin olmadrgi yerde birlik cagnlannda bulunurken, bir yandan da Lenin'e ve Bol§eviklere karsi en keskin polemiklere giri§ti. 1917 Devriminin dalgasi yukseldlginde, zamanla ustanm yerini almayi hesapJayan sinsice bir umutla, Lenin'in devrimci ustahgma boyun egdi. Stalin'in Baku'da orgtitsel cahsmalarda bulundugu donemde, Trocki Avrupa'da uzlasmaz tutumlan yiizfinden Bolseviklere saldirmakla mesguldu. Ama Stalin cahsmasim uzun zaman sfirdfiremedi. 23 Mart 1910'da yeniden tutuklandi, Baku hapishanesinde alb. ay kaldikdan sonra bir kez daha solugu Solvicegodsk'ta aldi. 1911 yazmda fi4;ftncii kez siirgiinden kacn ve pam yonetiminin istegl

iizerine, oradaki Bolsevik orgiitIenmeyi guclendirmek uzere S1.Petersburg'a gitti. Ne var lei, daha dogru diiriist bir -;ahsmaya girismeden Eyliil aymda polis tarafindan yakalandi ve Vologda'ya dondu, Bu kadar cabuk yeniden ellerine dfW tiigii i4;in olt;:usUz bir ofkeye kaprlrmsti. Aylardtr yeni Pam Konferansmm toplanmasi, legal bir gazetenin crkanlmasi ve Rusya'daki pratik -;all~maYl yiiriitmek iizere illegal bir merkezin kurulmasi i¢n ajitasyon faaliyetinde bulunmustu. Lenin'in yurt dismdaki fmderligine karsi hiebir itirazl yoktu. Lenin'e karst snnrsiz bir baghhk gosteriyor ve onun gorii§lerini sonuna dek bagh bir insamn tiim coskusuyla savunuyordu. Ama devrimci partinin Rusya'da orgutlenmesi gerektigtm de biliyordu. Ve simdi 1912 Ocagmda, canahci konferansm tam toplanmak iizere oldugu sirada gene ele ge4;mi~ ve eli-kolu baglammsti. Prag'da toplanan bu konferans, Sosyal-Demokrat 1§¢ Partisi i¢ndeki bolunmenin tarihinde belirleyici bir asamayl temsil eder. Lenin, artik pam icinde Menseviklerle daha fazla oyalanmamak gerektigi sonueuna vanmsu. Lenin, yeni bir devrint dalgasmm yiikseldigi kamsmdaydi, Devrintci partinin yiireksiz ve bulamk Wall bir onderlik tarafmdan kosteklenmesi olumcul bir sonuea yol acardi, Ne Yapmalt? adh kitabim yazdigmdan bu yana meydana gelen her sey, Lenin'in 0 sayfalarda dile getirdtgi fikirleri dogrulamisn. Dolayisiyla bundan boyle Mensevikler ve Trocki gibileri yol arkadaslan olarak. degil, pam dusmanlan olarak goriilmeli ve orgiitIii devrintci marksizmin saflarmm dismda kabul edilmeliydiler. Prag Konferansi bu oneriyi yiiriirliige koydu. Mensevikler partiden atildi ve Lenin'in taltman iizerine Sergey Orconikidze siirgiinde bulunan Stalin'i garmaye ve ona konferansm kararlanru anlatmaya, Rusya i¢nde cahsan Merkez Komitesi Rusya Burosunun basma getirildigini bildirmeye gonderildi, Boylece Stalin Bolsevtk Partisinin lkinci Komutaru 01mustu. Bu haberi aldiktan sonra onu Vologda'da tutmak ancak zineire vurmak.la miimkun olabilirdi. 1912 Subatirun zorlu kI§ giinlerinde gene kacmayi basardi ve S1.Petersburg'a geldi. Orada var giieiiyle Prag Konferansi kararlanru uygulamaya ve ozellikle partinin legal gazetesini cikar-

88

89

maya koyuldu. Stalin surekli tehlike altmdaydi. Polis her zaman izindeydi ve 0 bir geee kaldrgi yerde bir daha kalmamaya dikkat ediyordu. Parti Merkez Komitesinin bir uyesinin ayru zamanda Ohrana'run (gizli polis) da uyesi oldugundan ve polis in onu bulabilecegi yerler hakkmda polis merkezine durmadan ipueu verdiginden habersizdi. Ama bu karanhgm ortasmda ku.;:Ukbir aydmhk vardi. Kafkaslardan tamdigi bir arkadasi st. Petersburg'daki bir elektrik santrahnda ustabasi olmustu. Adi Alleluyev'di ve kansi Gureuydu. Hura ve Nadya adlarmda on ve oniki yaslarmda iki kizlan vardi. Stalin tum ailenin buyuk dostuydu ve srk sik onlarda kahyordu. Ve tabil, kiieiik Nadya'nm da kahramamydi. Belki de Stalin'in yasammm ask oykusu burada bashyordu, .;:iinkii yillar soma buyiiyiip guzel bir kadm olan Nadya, Stalin'in ikinci kansi olacakti. Baku'daki evIilik yasammm ilk birkae aymdan sonra birinci kansim cok az gonnu~ru. Stalin hapiste oldugu i.;:in kansi ailesiyle oturmaya baslanus ve cocuklan Ya~a'YI da onlarm evinde diinyaya getirmisti. Birkac yrl sonra, kocasi hAlAsurgundeyken, veremden olmu~ ve ~ocuk da Bolsevik onderler Kremlin'e yerlesinceye dek biiyukannesi ve huyiikbabasi tarafmdan buyiitulmu~tu. Bolseviklerin ilk legal gazetesi Pravda 'om ("Ge~ek") yayinlanmasi icin girisilen biiyiik hazrrhklann tam ortasmda, ta uzaklardan, Sibirya'dan gelen tiifek sesleri tum dunyada yankilandi ve Rusya'mn yillardir umutsuz bir suskunIuga dalmis gorunen milyonlanru harekete gecirdi, Lena altm madenlerinde Carhk askerleri greveilerin ustune ates acmislar ve yiizleree i~t;i oldiirulmii~. Bu kanh olayi protesto etmek amaciyla Rusya'run butun sanayi kasaba ve kentlerini kendiliginden bir grev dalgasi kapladi. j~'Wiler ir kez dab ha yiirUyii~e gecmislerdi. Lena'daki katliamm etkilerini Stalin ~oyle anlatiyor:
Yuzeyden bakan bir kimse, devrim giinuniin tamamen kaybedildi· gini, Rusya'ya Prusya'mn yolunu Weyen mesruti gellsme donemlnin gsldigmi sanabilirdi, Ve bu yolda yapilan telkinlere yiirekten yakmhk duyan bazt eski Bolsevikler, 0 sirada saflan terkediyorlardi. Kamcmm ve karanhgm zeferi tamdi, Lena gunlert bu pis kokulu batakhgm tepesinde bir frrtma gibi pal-

Pravda 22 Nisan 1912'de cikn. Ayru gun Stalin bir kez daba tutuklandi. Bir kez daha Sibirya'ya, bu kez Narin'e gonderildi. Ama Eylulde surgfmden kacmis ve Dordiincu Duma secimlerinde Bolsevikleri yonetmek iizere bir kez daha tam zamanmda St. Petersburg'a donmus bulunuyordu. Alb Bolsevik secildi. Stalin bunun iizerine Duma icinde izleyecekleri politikayr saptadr ve alh Bolsevik milletvekilini, gene Duma'ya sec;~ bulunan yedi ~e~evik1e birl~~memeye gut;lukle ikna etti, Duma'ya secilen alb Bolsevik de amekciydiler ve Mensevik aydmlann sahip olduklan ustunliiklerin oldukca farkmdaydilar. Stalin, grubuyla geee gunduz yaptigr uzun tartismalardan soma bir anlasmaya vardi ve milletvekillerinin Parti Merkez Komitesiyle bir toplanti yapmalanm onerdi. Lenin, Rusya smmna daha yakin olmak lcin Krakov'a gecmist! ve milletvekilleriyle yaptla~k topIanu buyuk bir guc;liikle ka~lla~llmadan gerceklesti. Arna toplantimn sonrasi, toplantmm kendisinden de onemliydi. Stalin iki ay Krakov ve Viyana'da kaldi. Birkac hafta Lenin'le birlikte kaldi ve orada iki onder ilk kez onlerindeki butun sorunlar iizerinde gOrU~lerini birbirlerine rahatca anlatmak frrsatim buldular. Onlann bu konusmalannda en onde gelen ve yurt dI~mdayken Stalin'in en fazla vaktini alan sorunun ne oldugu, 1913 Subatmda Lenin'in Gorki'ye yazdigr bir mektuptan acikca anlasihyor. Lenin mektubunda ~oyle diyordu: "Ulusal sorunu ciddiyetle ele alma vaktinin geldiginde seninle aym kamdayun, Burada yamrmzda, Avusturya'yla ilgili ve oteki biitiin malze.~ele~ toplanus ve bu konuda biiyiik bir yazr hazula~aya ..g.~ml~ bulunan harika bir Giircii var." Bu yazi sonra uc bolum halinde, daha soma da kitap olarak yaymlandi. Bu yazi ilk bakista pek onemli degilmis gibi gonmebilir. Ama gercekte, yazmm Rusya Devrimi uzerinde 'Wok ge91

ladi ve herkesin gozii onune yeni bir goriinum getirdi. Stolyipin reo jiminin 0 kadar saglsm olmadigi ~§lId~. D.~a, ytgmlar arasmda nefret uyandirmis ve 1§~ller yem blr devnm l~m savasa atilacak yeterli guell biriktinniJIerdi. Sibirya'mn i~lerindeki i§r;llerin vurulmasi, tum Rusya'yt grevlerin kaplamasma ve St. Petersburg proletaryasmm sokaklara dokulerek palavraci Bakan Makarov'un "her zaman boyle olmustur, her zaman da bOyle olacaktrr" bic;imindeki kiistah slogannu bir vurusta yikmasma yetmistir ....

90

n~ kapsamh bir etkist olmustur ve tiim diinya icin de gents kapsamh btrdnemt olabilir. En sonunda Marksizm ve Ulusai Sorun ve S6miirge Sorunu adiyla yaymlanan y8Z1elbetle Lenin'le yaptlan tarnsmalann bir tininiiydii, arna hie;:kuskusuz tiimiiyle Stalin tarafmdan kaleme almmisn. Yazmm her paragrafi onun ki§iliginin damgasim tasiyordu. Ne kadar ~buk taslak haline getirildigini ve tarusildigrru Lenin de, Stalin de enunsamryorlardi. Mutlaka ikisi de notlar almrslardm arna eminim ki, bir araya geldikten birkac dakika sonra konuya 6ylesine yogun bir bicimde dalrmslardn ki, karsihkli katkilannm ne oldugunu tamamen unutmuslardir. Bu, Lenin'i taruyan herkes ic;:inboyle olmustur, Benim ic;:in de boyle olmustu, eminim Stalin it;in de boyle ulmustur, ¢nkii Tiflis'teki ilk.yillardan bert Lenin, Stalin'in kahramam olmustu. Lenin'le siirekli birlikte bulunmak ve oderllkte onun c;ah§ma arkadasr olrnak, Stalin'in delikanhhk dii§iinu gerceklestirecekti. Gerc;:i Tammerfors ve Londra Konferanslarmm Politik Komisyonlannda birlikte c;:all§IIll§lardt, ama Lenin devrimden soma en biiyUk pratik politik sorunlardan biri halina gelecek olan bir tearik sorunu c;:Ozmek gibi bOylesine onemli bir gorevin usteslnden gelmek ic;:inyanma ilk kez bir arkadas c;:agmyordu. Lenin'in herhangi bir basks sorunda, herhangi bir baska arkadasiyla bu yola basvurdugunu hie;: duymadim, Ama Stalin'in teorik dii§iincelerine ve bir marksist olarak saglam yargIlanna biiyiik giiveni oldugunu iyi biliyorum, ciinkii 1921'de yaptignmz konusmalardan birinde Stalin'den "bizim c;:etincevizimiz" diye soz~ ve §oyle aciklarmsn. "Polttik Biiro cok arastmlmasi gereken bir sorunla kar§Il8§b rmydi, gorsv Stalin'e verilirdi". 0 zaman bu zamandir [ozef Stalin 'in "Ulusal Sorun ve Somiirge Sorunu"nun basta gelen uzmaru olmasi, Lenin'in onun ve eseri uzertndeki yargisuu dogrulamaktadrr. Bolsevikler iktidan ele geeirlr gec;:irmez, Lenin, yoldasmm Sovyet devletinin bu konuyu pratik olarak ele alacak bakanhgma atanmaS1D1 sagladi ve ondsn sonraki biitiin knnferaslarda bu konuyla ilgili raporlan Stalin yazdi, Merkez Komitesi it;in bu konuyla ilgili btitun karat taslaklanm Stalin hazrrladi ve bu konuda gel~tirdigi ilkeleri Sovyet Anayasasma Inandi-

ncr ve anlasihr bir bic;:imde uyguladi. tki onderin birlikte c;:Ozmeyekoyulduklan bu sorunlar, devrimci politika alanmdakibutun oteki sorunlardan daha karmasiktrlar. Rus lmparatorlugu ic;:inde farkh gelisme asamalannda bulunan, ulusal gruplara boliinmii§. ezilen, sOmiiriilen, kendi dillerini kullanmalan yasaklenmis ve e;:ogu zaman hiebir politik hakki bulunmayan 60 milyon "yabanci" y8§lyordu. Rusya drsmda, Avrupa da farkh derecelerde kurtuluslanm kazanmis bir milliyetler karmasasr balindeydi, aynca tum dunyada biiyiik devletler somurge topraldanru hemen tumuyle ele gec;:irmi§ler ve yiizmilyonlarca somiirge halkmi tam bir boyunduruk altma alrmslardi. Daha yiizmilyonlarca insan da yalmzca kismen bagimssz olan biiyiik toprak parcalannda ya§lyorlarru; artik kesfedilscek yeni topraklar ve kolelestirilecek yeni halklar kalmarmsti. Imparatorluklann catismasma ve dunyanm yeniden paylasrlmasi ugrunda bir oliim-kalun miicadelesine dogru hizla Ilerliyorlardi. Sosyalist dii§uncenin gellsmesinde uzun zamandan beri bazi kesin ilkeler saptamrusu. Sozgelimt yillar once MIll'X,"baska bir ulusu boyunduruk altmda tutan bir ulusun kendisinin de ozgiir olamayacagi" ilkesini ortaya kaymustu, Marksistler "uluslann kendi yazgrlanm belirleme hakki" ilkesini kararhhkla savunuyorlardi. Avusturyah sosyallstler "ulusal sorun" konusunda cok §ey yazmrslar ve Polonyahlar ve Yahudilerle birlikte "ulusal ozerkllk" ve "kiiltiirel ozerklik" tasanlanni tekrarlamaktan dillerinde tiiy bltmistl. l§c;:ipartilerinin ulusal gruplasmalara gore kurulmasryla birlikte Rusya'da ozel bir sorun dogmustu. Bu durum, Rusya Sosyal-Demokrat t§c;:i artisinin Rus lmparaP torlugu ic;:indeki biitiin sosyal-demokratlan saflanna kazanma cabalanm biiyiik olgiide kostekliyordu. t§:c;:i imfi s orgiitleri MIA milliyet aYUUDl yapmak ve rrksal temeller iizerinde orgutlenmek zorunda birakrhyordu. Biitiin bu kan§ikhgm ortasmda acik-secik bir rehberlige duyulan gereksinim acil bir hale gelmistt, Stalin'in bu konudaki cahsmalenmn sonucunun, hilimsel sosyalizmin sayfalan arasmda her zaman yiiksek bir yeti olacaktIr. Stalin'in c;:Qziimlemeyontemi son derece ber-

92

93

rakti. Arastrrmacrya zorluk crkaracak hicbir belirsiz nokta biraknnyordu. lse, "ulus nedir?" diye sorarak bashyor ve saglam kamtlara dayanan bir tarumlama bulmaya cahsryorduo Sayle siirdiiriiyordu:
Bir ulus her §eyden once bir topluluktur, belli bir insan topluluguduro Bu topluluk, irksal ya da kabileyle ilgili degildir .... Modem ltalyan Ulusu Romahlardan, Totonlardan, Etriisklerden, Greklerden, Amplardan vb, olusmustu. Fransiz ulusu Galyahlardan, Romahiardan, Bretonlardan, Totonlardan vb. olusmustu. Aym §ey, farkh irk ve kabilelerden, halklardan ulus haline gelmi§ olan lngfhzler, Alman· lar vb. Icin de soylenebillr.

Bundan §ayle bir sonuc crkanyor: "Dolayrsiyla ulus, irksal ya da kabileyle ilgili olarak degil, tarihi olarak olusmus bir insan toplulugudur. " Bu yeterince aeiknr, Ama sunu ekliyor.
Tarihl olarak olustuklan ve farkh kabile ve rrklardan meydana geldik1eri halde, Slrus'tm ve iskender'in biiyiik tmparatorluklanna hit;: kuskusuz ulus denemez. Onlar ulus degildiler: §U ya da bu fatihin zaferlerine ya de yenilgilerine bagh oisrsk birbirinden kopan ya da blr araya gelen, birbirlerine rastlannyla ve gev§ek baglarla baglanDU§ grup kumelesmelenydfler.

Boylecs baska bir sonuca vanyor, "Bu yiizden" diyor, "ulus rastlantisal ya da gecici bir kumelesme degil, kalia bir insan toplulugudur. " Boylelikle bir adnn daha ilerlemis oluruz, ama yalruzca bir adim. Ciinkii hemen ardmdan sunu ekler: "... her kahci topluluk bir ulus olusturmaz. Avusturya ve Rusya da kahci topluluklardtr, ama WI} kimse onlara ulus demiyor." Stalin, bunlann ulusal topluluklar degil, politik topluluklar oldugunu soyler ve daha fazla sormanuza kalmadan sorunu oniimuze koyar: "Ulusal toplulugu politik topluluktan ayirdeden nedir?" Bu da yeni bir c;oziimleme zincirini baslanr, Soyle der Stalin:
Ayirdsdici ozelliklerden biri de, bir devletin ilIe de ortak bit dili 01· masi gerekmezken, ortak dill olmayan bir ulusal toplulugun tasavvur edilememesidir. Eger her birinin ortak bir dill olmasaydi, Avusturya'da bir Cek ulusunun, Rusya'da bir Polonya ulusunun varligl olanaksiz olurdu; buna kar§lhk, simrlan Icerisinde bircok farkh dilin bulunmasi Rusya'mn ve Avusturya'nm biIliinliigunu etkilememektedir, ."

Boylece bir baska sonuca ulasiyoruz: "Dil ortakilgl, bir ulusun belirleyici ozelliklerinden biridir." Bu da son derece

94

daha iistun bir cozum saptiyor. Sayle diyor:

... uluslann kendi yazgilamu belirleme, ulusa1 sorunun ~zUmunde vazgecilmez bir unsurdur. Dahasi var. i}u ya da bu nedendsn orum genel yaplDm it;inde kalmayi yeg tutacak uluslara kalll tavnmIZ ne olmahdu? ... Tel: gereok ~ziim bdlgesel 6zerkliktir, Pelonya, Litvanya, Ukrayna, Kafkasya vb. gibi billuria,ml, birimler it;in 6zerklilctir. B6lgesel ozerkligin yaran, birinci olarak, topraktan yoksun bir hayali degH de, belli bir toprakta yapyan belli bir halki ele almesiduv lkincisi, halki ulusa gore bolmez, ulusal aynhklan korii!d.emez; tam tersine, yalruzca bu aynhklann yikilmasma hizmet eder ve halkr, baska tiirden bir boiiinmeye, smif esasma gore bOliinmeye yol acacak bir bit;imde bitlestlrir .. ,. Hi~ kuskusuz, bolgelerden hicbir! bilesik ve bir turden bir ulus olusturmaz, ~iinkii her birinin it;inde ulusal azmhklar vardrr, Polonya'daki Yahudtler, Lltvanya'daki Lstonyahlar, Kafkasya'daki Rusiar, Ukrayna'daki Polonyahlar vb. biiyledir .... Bir ulusal azmhgl ~ktrtan nadir? Azmhk, bir ulusal birlik bulunmadigi i~in degil, kendi diIini kullanma hakkma sahip olmadigr it;in huzursuzdur. Kendi diUni kullsnmasina izln verin, huzursuzluk kendiliglnden ortadan kalkacaktir .... Dolayisryla, ulusal sorunun ~ziimunde, her tilr ulusal qitlik (dil, okullar vb.) vazgecihnez bir unsurdur .... ~~ilerin ulusa1 esaslara gore boliimnesinin nerelere vardigun billyoruz. Birle¢k bir i~i smUt partisinin dagtlmasr, sendikalarm ulusal esasiara gOre Mliinmesi, ulusal siirtiitmenin ~iddetlenmesi, ulusal grey kmcihk, sosyal-demokrat hareketin saflannda tam bir moral bozuklugu - 6rgiitsel federalizmin sonuelan bunlardir .... Bunun tek tedavisl, enternasyonalist esaslara gore orgutlenmedir. Hedef, Rusya'daki biiUin milliyetlerden ~~eri ~6fitli yorelerdeki birl6fik ve yekpare kollaktff orgii.tlerde birle~tirmek, bu kollektif orgutlert de tek blr partide blrle,tlrmek olmahdir .... Dolayisryla, ulusal sorunun ~ziimo.nde, 4rilerin entemasyona! dayanqmasl jf!resi vazg~jfmel bir unsurdur ....

Dilin kesinligi, belirsiz deyimlerden tamamen annmis olusu, ilkeler He uygulama arasmdaki iliskiyi ifadedeki berrakhk, bu belgeye, Stalin'in butun eserleri arasmda olaganustil bir nitelik kazandnmaktadir. Ve bu eser, zamanm ve deneyimin smavmdan almnm akiyla ~Ikml§tlr. Stalin bu eserini tamamlar tamamlamaz, st. Petersburg'a geri donmeye ve Prag Konferansmdan sonra partinin kendisine verdigi daha bilyiik merkezi yonetim gorevlerini ilstlenmeye hazirlandi. Ama oraya heniiz vanmsti ki, her zamankinden daha silo bir takip altmda oldugunu farketti. Merkez Komitesi icindeki polis ajam Malinovsky, Krakov'da bulunmustu, blltiin yeni geli§melerden haberliydi ve Sosyal-Demokrat t§~i Partisini onderlerinden yok-

sun birakmak it;in polisin bikrp usanmadan izledigi politikaya var giicilyle yardimci oluyordu. Simdi de Stalin'in ve Stalin'le birlikte merkezi biiroda bulunan Sverdlov'un izindeydiler. 23 subat 1913'te St. Petersburg'da Pravda yaranna diizenlenen bir konserde Stalin gene tutuklandi. Ashnda bu, Sverdlov'un, Kamanev'in, Spandaryan'm ve Duma'daki Bolsevik milletvekillerinin en sonunda yakalandiklan ve Sibirya'ya siiriildllkleri bir dizi baslo.mn baslangrciydi. Stalin bu kez dart yil i-;:ineok uzak bir ko§edeki Turuhansk yaresine gonderildi. llk basta Kostine kOyiinde kahyordu, ama 1914 yih baslannda daha da kuzeye, Sibirya'run Kuzey Kutbu donsncesi icinde kalan Kareyka koyiine gonderildi. Cann adamlan bu kez onu ellerinden kacirmamakta kararhydilar ve savasm ve devrimin etkisi sonucu Carhk kendisi cabrdaymcaya dek onu bu kar ve buz ~olilniin ortasmda cok siki bir denetim altmda tuttular. Yakalanmalanm izleyen aylarda Lenin, Stalio'i ve Sverdlov'u kurtarmak i¢n iki kez girisimde bulundu. Ama her kezinde Malinovski polise haber Hetti ve muhafizlar artmldi. Artik Stalin'in. olaylarm gelisimini beldeme sabn, daha once goriilmedik bir smav verecekti. Kuzey Kutbu donencesinin otesindeki diinyayla zayif ve sa sa kopan bir bagr stirdurecek, bu bag yoluyla zaman zaman olaylarm OO§lDl etkileyebilecek, ama esas gorevi beldemek ve elinden geldigince izlemek olacakti. Ve bulundugu yerden olaylann akisnu izlerken Stalin'in icini afkeli bir sikmti kapladi. Ama ansizm Saraybosna'da patlayan bir tabanca, diinyanm barut ficrlanru havaya ucuruverdi, Rusya i§Ci srmfmm barikatlan kaldmldr. Savas davullan calmaya, ordular gorevlerinin basma toplanmaya basladilar ve diinya kapitalizminin krallanmn, imparatorlannm ve baskanlannm bayrak.lan altmda yiiriidiiler. 1914 giiz giinlerinin golgeleri kutup ~alilnde uzamaya basledrkca, Bolsevik onderlerin devrimci umutlan da sonmeye yiiz tuttu. Gercekten de Avrupa'run iizerine kara bir bulut ¢kmu§, uluslararasr sosyalist hareketin savas durumunda i.§cilerin ne yapmasi gerektigi konusunda aldigi biitiin kararlar havaya gitmisti,

97

Ve artik tarihin W§l gereekten de ak:tl almayacak 01~de hizlanrmsn. Insanhk, stirgundeki erkeklerin ve kadmlann ugrunda cahstrklen ve do.§Ono.kurduklan §afaga dogru atilarak yUzyillan yillara, yillan aylara srgdiracakti.

YEDtNct BOLCrM

UZUNBtRARA VE BU ARANIN SONA ER1~t

iTlSfm08Iu yeryUtUniiniin efondisi olacaktu'. insanlarm yasa yapma hakla, gozk gQrUlmeyen sarsmulan bUgun bile yeryiiziiniin yiireginde sUreduran ilk biiyUk PlKdaI depremi yaratmljll. Insanlonn yeryiiziine sahip o/nuJ hakJa ise ikinci depremi
yaraJilcakhr.

evlaJIanmt.m el/erini uslalapmn, fiinkiJ. oniaro

ihtiyaclfllZ olacak.

Yeryiiziiniin

efendileri, el/erinjzi

vt

JAMES FINTON LALOV

reyka kOyOnde, Stalin olaylan izleyerek bekIiyordu. 0 SIraadi tasiyan bir irmagm kiyismda yer ahyordu. Stalin bu kular onbes koy kulubesinden

StBtRYA'NIN karlar arasmdaki Yeniseysk ilinde, lSSlZ Kameydana gelen Kareyka, ayru

lubelsrden birinin bir odasmda, Sverdlov da baska birinin bir odasmda oturuyorlardi, Stalin'in kuliibesinin sahibi ailesiyle birlikte baska bir odada ve mutfakta oturuyordu. Elli mil uzakta bir kW'§UDmadeni vardi. yo.zelli mil kadar bahda ise Turuhansk hapishane kampi bulunuyor, orada da o.c;yiiz kadar siyast mahkum Y8§lyordu. Gerek Turuhansk, gerek Kareyka, kuzey Asya'nm bu ucsuz bucaksiz tundralar bolgesinde ko.¢ciik birer benek gibi kahyorlardi. Ger9. irmaklar ve dereler bahk doluydu, bolge vahsi hayvanlarla dolu tam hir av ceonetiydi, ama etkin bir politik. onderin

98

99

hie de oturmak icin sececegi bir yer sayilmazdi. Ama yan-tropikal Kafkaslann cocugu Iozef Stalin gene de, dondurueu kutup rUzgArlanrun eksik olmadigi, yilm sekiz-dokuz aymm kar ve buzla kaph oldugu bu yerde dort yila yakm bir sure yasamak zorunda kaldi. Kl/} geceleri bitmek bilmiyor, karanhgm icinden her gun yalmzca bir-iki saatlik bir gUm§lgl doguyordu. Bu sikmnh ortamm tekdiizeligi, aneak yaz aylannda kisa bir sure iein y11kselip kaybolan gimesle biraz olsun diniyordu. Yakmdaki kulubelerden birkomsu koylfi, arada sirada gelip kapidan bir bakiyor, kiroi zaman da Turuhansk hapishanesinden bir kosu gelen birkac siyasi mahkum, Stalin ve Sverdlov'la oturup b8Z1 sorunlan tartrsiyorlardi. Bu hapishane kampmdaki siyasi stirgunlerden biri olan Vera Svaytzer, Suren Spandaryan'la birlikte, Kareyka'daki Stalin'e yaptiklan ziyaretlerden birini §oyle anlatiyor:
Yihn 0 mevsiminde geceyle gOndiiz tek bir sonsuz kutup gecesinde biitOnle,ir, her yer sert bir don tabakasiyla kaplamr, Ardmuzda siirekli kurt ulumalan, Monastirskoye Ile Kareyka arasmdakt 200 kilometrelik kasvetli colden ge~rek hie durmaksizm, kopeklerin ~ktisi bir arabayla Yenisey'den aPSI indik .... Stalin yoldas bizim bu beklenmedik geli§imiz kar§lsmda &fin bir sevlnc gosterdi ve "kutup yolculan''m rahat ettirmek i¢n elinden gelen! yapn.1Ik i§i, oltalannm buzdaki deUklerde hazir durdugu Yenisey'e kosmak 01duo Birkac dakika sonra sntmda koca bir mersin bahgiyla geri dondii. Bu "usta bahkcr'mn kilavuzlugunda bahg; Cabucak temizledlk, yumurtalanm cikardik ve enfes bir bahk corbasl yapuk, Bu mutfak i§leri yapthrken, bir yandan da part! sorunlanm dobra dobra te.rtL§lyorduk ... Bir kO§ede, kendl yapngt oltalar ve av taktmlan duruyordu ...

-Boylece, devrim onderi, kendisini yeni cevresine uydurmus ve usta bir aver ve bahkci olup Clkml/}b; bekleyis giinleri sona erdiglnde fazlasiyla geregini duyacagi guru ve saghgl kazamyordu. Tundralarm otesindeki dtinyayla olan baglar son derece zaytfu, Yakm dostlan Alleluyev'Ierrlen uzun aralarla gelen mektuplar, Lenin'den, St. Petersburg'daki Putilov fabrikasi i§c;il~rinden ve Baku'nun petrol yataklarmdan haberlerle doluydu. Ama Stalin'in uzaktan hicbir miicadeleyi yonetmesi mumkim degildi, Gazeteler ve b8Z1kitaplar Clkttktan aylar soma eline geQiyordu. BaziIan, sanki Stalin Kuzey Kutbunda bir koylu kuliibesine de-

gil de, lngihz Muzestnin Okuma Odalarma siinilmus gibi, "Bu donemde neden Stalin'in teorik eserleri yok?" diye sormuslardir zaman zaman. Gene de, Stalin ve Sverdlov, siirgunlerine kesin olarak son vereeek olan olaylann gittikce kabaran dalgasrm ellerinden geldigince izliyorlardi, 0 kadar ilerisini gormek cok zordu. Ama dunya savasi patladigmda Bolsevikler hie kuskusuz §8§lnnaml§lardl. Butiin iilkelerin sosyalist onderleri daha yirminci yiizyilm baslanndan beri, yaklasmakta olan yangma karsi insanhgi dunnadan uyarrmslardi. Ne var ki, bu konuda cok kesin de olamannslardt. Kimin kime karst savasacagrm soyleyememislerdi. Ama hammadde ve pazarlan elde etmek icin amansizca miicadele eden ve durmadan stlahlanan rakabetci kapitalizmin Insanhgi bir diinya savasma siinikledigini israrla belirtmislerdi. Teshisin kesinlikten yoksun olusu, dunya i§Ci simfrnm bu gelismelere kar§1 koymak iein ne yapmasi gerektigi -konusunda aneak genel anlamda ogutler verilmesine ve bir oI¢de de. savasi onlemek iein hemen hicbir orgutlu hazrrhgm yapilamamasma yol actio 1889'da Entemasyonal Sosyalist Buronun kurulmasmdan bu yana, her uluslararasi sosyalist konferans, her iilkedeki sosyalist i§Ci simfi hareketini yonetecek belli Ukeler koymustu. Her konferansta or-taya keskin bir fikir aynhgi .;:lkmt§ ve her karar, belli bir birligi koruma ugruna bir uzlasmayi temsil etmisti. Bunlardan en acik ve en kesin olam, 1912 Basel Konferansmda alman karardi. Daha soma bildiri olarak yaymlanan bu kararda §oyle deniyordu:
Eger bir sava§ tehlikesi dogarsa, ilgili iilkelerdeki ~ci simflanmn ve onlann parlemanter temsilcilerinln gorevi, Entemasyonal Sosyalist Buronun uyumlu cahsmalanmn da destegiyle. savasm patlak vermesini, uygun gordOkleri en etkili yollarla onlemek iizere en bOyiik cabayi gtistermektir; hie kuskusuz, savasi onlemenin yoUan, smif ml1cadelesinin ,iddet1enmesine ve genel politik durumun kesklnlesmesine gore degi§ir. Ama sava§ her §eye karsm patlak verecek olursa, onlann gorevi, savasm hizla sona erdirilmesi icin ml1dahalede bulunmak ve tum giicleriyle, savasm yarattrgi ekonomik ve politik buhrandan, halki ayaklandmnak ve bOylece kapitalist smifm tahakknmunan yikih,tnt hizlandirmak iizere yararlanmakhr .... Kongre, bu dl§ palitika ilkelerinde tum Sasyalist Enternasyonalin

100

101

aym fikirde oldugunu belirtir. Biitiin iilkelerin ~ilerini, proletaryamn uluslararasr dayamsmasuun tiim gdciiyle, kapitalist emperyallzme kalll ~lkmaya csAtnr. Biitfin devletlerin egemen sunflan01, Y1gIniann kapitalist dretim bi¢mi. tarafmdan yarablan sefaIetini saVllf yanllSl eylemleriyle arnrmamalan icin uyanr. Onemli ban, isteminde buhmur. Hiikiimetler;Avrupa'mn bugiinkii durumunda ve itI¢ smumm bugun i¢nde bulundugu havada, kendilerini tehlikeye atmadan bir savas cikarmalannm olanaksiz oldugunu unutmasmiar. Fransiz - Alman Savasrm devrimci Koman ayaklanmasrrun izIedigini, Rus-Iapon Sav~1DID Rus lmperatorlugu halklanmn devrimci gu~lerini harekete g~irdigini, kara ve denlz kuvvetlerinde silllhianma yan,lDlDlngiitere'de ve Avrupa'da goriilmemitl ~iddette snnf ~abtlmalanna yol a~gllli ve muazzam bir grev dalgasmr baslatngun unutmasmlar, Hiikiimetler, canavarca bir diinya saw,1 dii,iincesinin, kacnnlmaz olarak itI¢ smifmm nefretine ve baskaldmsina yol a~acaglru farketmez1erse, ~lgIDhk elm!, olacaklardrr, Kapitalistlerin Urian, hanedanlann ihtiraslan ve gizli diplomatik antlasmalann daha da bdyiik ian kazanmalan ugruna birbirlerine ate§ etmeyi proletarya bir su~ olarak gormektedir ....

Yirmibes yil sonra Avrupa'da lkinci Diinya Savasi pat1ad18;Izaman, Lenin'in yerini devralmis bulunan Stalin, "1914 karan geeerliltgml korumaktadir" diyecekti. Lenin ve Bolsevik Partisinin yanm diizine i1yesi tarafmdan Cenevre'de yapilan aciklamada §oyle deniyordu:
Avrupa ve Diinya Saw§l, bir burjuva-emperyalist ve hanedan sava~IDln kesin damgasun lqlmaktadn. Pazarlar ugruna yabanci ii1keleri yagmalama ozgiirldgu ugruna mucadele: ayn ayn iilkelerde proletaryarun devrimci hareketine ve demokrasiye son venne egilimi: burjuvazinin yaranna, ucretli kOleleri birbirlerine karsi kiskrrtarak hfitfin iilkelerin proleterlerini aldatma, halme ve katletme egilimi: l§te saV~1D biricik ge~ enlsnu ve onemi budur ....

1914 Temmuz ve Agustosunda diinya savasi gercekten patlak verdiginde, proletarya ayaklanmayla karsihk vermedi. Sosyalistler de ayle. Savas, uluslararasr i§l;i ve sosyalist hareketini paramparca etti. Ve Entemasyonalin yalruzca tek bir partisi, Rusya Bolsevik.Partisi, Basel Konferansirun bildirisinde belirtilen devrimci ilkelere uygun bir tutum benimsedi. Her iilkenin sendikasi kendi hiikiimetinin kuyruguna takildr. Bansc, ve birkae kiic;iik gruptan ibaret olanlar dismda, sosyalist ve i§¢ partileri de aym bicimde hareket ettiler. Lenin'in anderligindeki Bolsevikler bile tamamen teerit olmuslardi, ¢nkii muhalifler arasmda bile bulamkhk vardi. Ama Bolseviklerin tutumunda en kih;iik bir belirsizlik yoktu. Bolseviklerin tutumunun oteki partilerin tutumundan ne kadar farkh oldugunu gostermek ic;in onlarm su iki slogamm belirtmek bile yeterlidir: "Emperyalist SaV8.§lIe; Savasa DOnii~iiriin!" ve "t§c;ilerin Diismam, Icteki Hiikiimettir!" . Lenin'in karan ulasngmda, Kareyka ve Tttruhansk'm uzak kuliibelerinde bayram sevinci dogdu. Stalin karan biiyiik bir sevtncle okudu, e;iinkii karar kendisinin eok onceden siirgi1ndeki arkadaslarma anlatngr gorii§leri dogruluyordu.

Bu aciklamayr 90k §ey izledi. Rusya'daki Bolseviklar Lenin tarafmdan dile getirilen bakis a98m1 onayladilar ve pollttkalanm buna gore gelistirdiler. Artik, emperyalist savasm iC savasa donii§tiiriilmesi, Rusya icindeki biiti1n parti faaliyetlerinin odak noktasi oldu. Uebknecht ve Liiksemburg, bu politikamn Rusya dismdaki en bi1yiik destekleyiclleriydiler. Ama bu politika Rusya iein biitiin oteki iilkelerden daha biiyiik bir onem tasiyordu, C;i1nkiiRusya'run devrimci degi§iklikler ie;in olgunlugu oteki iilkelerle karsilastmlarmyacak oleiide fazlaydi, Egemen smiflar arasmda 1905 ayaklanmasiyla ortaya c;Ikan k~meke§, Stolyipin gericiliginin zaferiyle, binlerce devrimcinin oldunilmesiyle ve zindanlarm ve siirgiin kamplannm doldurulmasiyla giderllememisti.Jstibdat h81ft.oldugu gibi duruyordu. Hiikiimetin dumeni h81Afeodalizmin elindeydi. Kapitalist ekonomik devrim luz kazamyor ve 1905 olaymm ardmda yatan ve onu miimki1n Wan fikirleri olusturan kosullan eok daba biiytik bir ol-;iide yeniden yaranyordu. 1914'te savas patladigmda Rusya bagnnda ill devrimin tohumlanm tasiyordu. Eger Car 1905'te iilkesine "1789 Devrimi"ni verseydi, yani liberal hir anayasasi olan mesrutl bir kralhk kursaydi, Rusya 1914 saV8§1n8yaygmlasan sanayilesmenin tam hiziyla girecekti. Car asia boyle bir §eye y8D8.§madl ve dolayisiyla savae, Carhk hiikftmetinden OZUgeregi yerine getiremeyecegl §eyler istedi. Tarihin bu doneminde basbakanlar ve devlet bakanlan korkunc hir hizla birbirlerinin yerini ahrlarken, isterik Carie;e de pismk kocasim 8.§agilik Rasputin'in onerilerini yerine getirmeye

102

103

zorluyordu. Savas iiretimine giren sanayiciler hicbir miidahaleyle karsilasmadan korkunc vurgunlar vurdular, Koylo.ler milyonlarca evlatlanm savas ugruna feda etiller ve askerler durmadan kmlmalanna karsm yigitr,;e savasnlar. Cephe gerisi, ilkin yavas yavas, soma artan bir hizla, savasan kuvvetlere erzak ve miihimmat saglayamaz oidu. SilahSIZ ve cephanesiz kalan ordular birbirini izliyordu. Yurt ir,;inde fiyatlar yiikseldi, buna karsihk gercek ueretler dii~tii. 1913 yihnda sanayi kesiminde cahsanlann ortalama ayhk kazanci 85,S rubleyi bulurken, 1917 Ocagmda 38 rubleye do.~mu~. Bu arada kent ve kasabalardaki malar 1913 diizeyine oranla yUzde 200-300 yiikseldi. Savas basladigt siralarda hemen tamarnen ortadan kalkan grevler durmadan artan bir hizla ve gittikce biiyiiyerek yeniden ortaya crknlar. 1914 Agustos ve Arahk aylan arasmda 34.753 i~r,;iyi kapsayan yalmzca 68 grey olmustu, Oysa 1916 yilmm aym aylarmda 1.086.364 i~c;iyikapsayan 1.410 grev gorii!uyordu. Toplumun hiitiin kesimlerini bozgunculuk ruhu sarrmsti. Bozgunculuk ruhu tepedekileri oylesine sarmisn ki, soylular i~i Rasputin'i oldurmeye ve cesedini Neva rrmagrna atmaya dek vardirdilar. Toplumun yoksulluk ve aehktan ktnlan ~agl tabakalarmdaysa, Ylgmlar ayaklandilar, toprak agalarmdan olusan Duma'yi, Can tahttan indirmeye zorladilar. Car 8 Mart 1917'de kendisine tum iilkeyi kaplayan olaylarm ciddiyetini anlatmaya eahsan Basbakan Pro-' topopov'la gorft§to.kten soma St. Petersburg'dan aynldi, Dogruca ordu karargahma gitti ve 0 gece kansma ~u saur-Ian yazdi: "Bos vakitlerimde domino oynarnaya baslayacaglm .... Burada kafarm dinliyorum; burada zihnimi yoran bakanlardan da, belah sorunlardan da uzaktaynn, Bunun benim icin iyi oldugu kamsmdayim .... " Cann "domino oynamaya baslamak" uzere kentten aynldigr gun, St. Petersburg sokaklarmda yiyecek baskaldmIan cikiyordu.Ikt giin sonra sokaklardaki kalabahklar daha da buyOmiiftll ve Kazaklar halka dostca davramyorlardr. a gece saat 21.00'de gelen bir telefon haberini Car §oyle yarutladi: "Basksntteki kansrkhklann yanna dek durdurulmasmi istiyorum." Ashnda bu. deniz kabarmasmm durdu-

104

Artik durumu denetimleri altmda tutan iki otorite vardi: basmda Prens Lvov bulunan Duma'run Gec;j.ciHiikiimeti ve ayakIanan halkm, i§.;:ilerin, koylulerin, askerlerin ve denizcilerin temsilcisi olan sovyetier. Gec;j.ci Hiikiimet ayaklanmanm yalruzca dolayh bir iiriiniiydii. Halkm icinden gelen bir kurulus degildl. Carhgm Car'dan kopanhms bir eklentisiydi; iizerine hie de iistlenmek istemedigi yonetim sorumluluklan alrmsti. Ge-;ici Hiikumetin dis politikasi Cannkinin aymsrydi: yani savasm surdurulmesi ve Cann hukumetlerince imzalanan antlasmalann yerine getirilmesi. Yurt icinde izledigi politika tse, toplamakta duraksama gecirdigi Kurucu Meclis toplanmcaya dek baskaldiran kalabahklan durdurmak ve butun radikal degi§iklikleri ertelemekten ibaretti. . Gec;j.ci Hukiimeti Car'dan kopmaya zorlayan, halkm devrimci ayaklanmasrydi ve gene Gec;ici Htikumetin ilerideki polttikasi da, Sovyetlerde orgutlenen bu yeni gfi.;:tarafmdan belirlenecekti. Sovyetlerin ilk Yuriitme Komitesi, kurulur kurulmaz, Cecici Hfikiimetle baglann kurdu; baglanti gorevlisi de, Sosyalist-Devrimci avukat Kerenski'ydi. Bu baglann sfirdfigu surece, Gecici Hukumet devletin basi olarak kabul edilecek ve devrimin ".;:okileri gitmesi "nin onlenmesi olasihgr ortadan kalkmayacaktt. Boylelikle baglanti komitesi, Gecici hUkiimetin YIsmlarla olan organik bagrm korumasi ve sovyetlerin istemlerinin durmadan balirsiz ve karanhk bir gelecege ertelenmesiyle Kurucu Meclis vaadinin sovyetleri ustahkla hareketsizlestirdigi bir arac haIine gsldi. Son derece kansik bir durum vardi. Carhgm gumburdemis ve yerine hlcbir saglam otoritenin kurulmamis olmasi dismda, kesin olan hicbir §ey yoktu. Biitfin smiflar kardeslik havasi lcinde ozgfirlUk tOrkiileri soyluyorlar, hie ahskm olmadiklan ozgiirliigii kutluyorlar ve hundan sonra ne yaprlmasi geraktigini bilmez goriiniiyorlardi. Hapishanelerin kapilan acilrms, arna siirgiinler heniiz iilkelerine donmemlslerdi. Bazilan Bolsevizmi kiiciimsemeye ve bu kansik durnmu, Bolseviklerin devrimdeki sorumlulugunu ve devrimci gelismeye illskin teorilerini tepeden timaga c;fuiiten bir ka-

106

acik-secik bir karara varamanusti. Bolsevikler de, Mensevikler de devrimin, Cann tahttan indirilmesi, mutlakiyetin yikrlmasi ve Bah tipinde bir demokratik rejimin kurulmasmdan ibaret kalacagnu sanmrslardi. Bolseviklerin progranunda ~oyle deniliyordu: ... Rusya Sosyal-Demokrat i§cI Partisinin iistlendigi birinci ve acil

gorev, Carhk monarsisinl yikmak ve anayasasinda afB.g1daki noktalann guvenee altma ahnacagi bir demokratik cumhuriyet kurmaknr: (1) Hallin egemenhgl, yani tiim devlet iktldanmn, halkm temsilcilerinden olusan ve bir meclis olusturan bir yasama meclisinin elinde toplanmasr. (2) Yasama meclisi ve ~fitli yerel kendi kendini y6netim organIan icin yaprlan seclmlerde, yirm.i y&flDda ya da daha biiyiik bdtiin e rkek ve kadm yurttaslara genel, efit ve dogrudan oy hakki: secimlerde oylann gizli olarak kullamlmasi: her secmenin berhangi bir temsill kurulusa seellme hakki: parlamentonun iki yil icin secilmesi; halkm temsUcilerine ayhk odenmesi; biitiin secimlerde oranuh temsil sistemi; secmenlerln cogunlugunuD istegiyle. hiv aymmsiz biitiin delegelerin ve sevUmif gorevlilerin ber zaman g6revlerinden ahnabilmesi ....

Bolsevikler, Mensevikleri aralanndan atip da bagimbir parti olarak ortaya ciknklennda, bu programi deglstirmemislerdi. Ama programi hazirlayan yazarlarm kafalannda Rusya'mn kendine ozgu kosullarmdan cok, ball iilkelerinin kosullanrnn bulundugunu anlamak icin, programi . Rusya kosullanna bagh olarak incelemek yeterlidir; ~nkii program Rusya kosullannda uygulanmak zorundaydi. Ikinci paragrafta belirtilen noktalar ancak ve aneak bah Avrupa'nm sanayi ve kiiltiir diizeyindeki iilkelere uygulanabilirdi. Programda, Almanya ya da lngilters'deki gibi secimlerin yapilma olasihgmm bulundugu, basm kampanyalan, mitingler, partiler ve adaylar adma yaym kampanyalan diizenlenebilecegi ve en onemllsi okuma-yazma bilen bir secmen ytgmm oldugu varsayihyordu. Ama oy kullanmaya cagnlacak olanlann yiizde 75-80'i okuma-yazma bilmiyordu! Rusya'mn sanayilesmesinin ve onun yamsira modem kapitalist topluma ozgii gelismalerin tamamlandigr da varsayihyordu: oysa herkesin bildigi gibi, tamarnlanmannsti. Peki, Rusya Devriminin ~oziimlenmesinde Bolsevikler nicin boyle yetersiz kalmislardi? Kammea bu sorunun yaSIZ

mti, 1917 Martmdan once hie kimsenin Marx'm devlet teorisini onun birakngr yerden ahp gelistirmemis olmasmda yatmaktadir. Marx, kapitalist devletin yikilmasi ve onun yerini "proletarya diktatorliigii"niin almasi gerektigini tekrar tekrar vurgularken, hie;:kuskusuz prototipini Paris Komiinii'nde gonnii§ olmasma karsm proletarya devletinin yapisal bicimini aynntih bir bicimde islememisti. Ama 1917' de Lenin "Nisan Tezleri "nde ve Devlet ve Ihtilal adh kitabmda, Marx'm c;:oziimlemesini mannki sonucuna vardirdi. Mart ayaklarimasma dek Bolsevikler Menseviklere karst esas olarak devrime hangi smifm, burjuvazinin mi yoksa proletaryanm nu onderllk edecegi sorununda miicadele etmisler ve "proletarya"mn safmda yer alrmslardr, lktidann devrimci yollardan, yani silahh ayaklanma ve ic;:savas yoluyla ele gecirilmesi gerektigini acik-sedk bir bic;:imde kavnyorlar, ama sorunu cok basit, yani Omn ve onun yonetiminin yrkilmasi, bah ornegine uygun tek meclisli bir parlamentonun kurulmasi ve Bolsevik Partisinin proletaryanm onrn partisi olarak i§e koyulmasmdan ibaret goruyorlardi, Onderlik etmek istedikleri tipte bir sosyal devrimin kendi yonetim organlanm kendisinin galistirecegini heniiz goremiyorlardr, Boylece 1917 Subat Devrimi i§c;:ilerin,koylulerin ve askerlerin iktidar araci olarak sovyetleri tekrar olusturdugunda, onlan 1905'te oldugundan cok daha fazla gelistirdi, 1905'te sovyetler esas olarak bir grev sllahi, politik genel grevin silahlan olmuslardi, Askerler kendi sovyetlerini kurmarmslardi. Oysa 1917 ayaklanmasi Kara ve Deniz kuvvetlerini, kentleri ve koyleri hep birden kapladigmda, ytgmiar her yerde sovyetler kurdular. Kendilerini nasil orgiitleyeeekleri konusunda ~~kInhga kapilmadilar. Ger¢ t;:agunluk okuma-yazma bilmiyordu, ama kendilerine kimlerin sozciiliik edebilecegini biliyorlar ve kendisozculerini gizil oylamayla olmasa bile ae;:lktoplanttlarda ellerini kaldirarak seceblliyorlardi. Bunu 1905 olaylanndan ve sosyal-demokratlann siirekli kampanyalanndan ogre~lerdi. Dolayisiyla sovyetler, yigmlann giieiinii, zamanla ellerindeki iktidann bilincine vardiklannda diktatorluklerini uygulayacaklan araci temsil ediyorlardt. Onlara bu bilinci Boisevikler vereeekti. 109

108

·Devrim tum iilkeye yayildikea, Get;ici Hiikiimet sovyetIerin destegi olmadan yapamaz oldu. Ama sovyet1eri kuranlar, bunu, baska bir iktidann devam eden varhgma meydan okuduklanm farketmeden yaprmslardi. Yapnklannm kesin sonuelanm farketmeksizin bir davlet iktidan kuruyorlardi ve Get;ici Hiikiimetin Kurucu Meclis vaadi de hn~lkhgl artmyordu. Bir anda durumu tiim gercekligiyle goren ve izlenecek eylem yolunda direten tek bir kisi vardi. 0 da Lenin'di. Ikinci komutan Jozef Stalin sorunlan heniiz Lenin gibi gOremiyordu. ' Devrim patlak verdiginde Lenin de, Stalin de St. Petersburg'da degildiler. Stalin Sibirya'da, Lenin'se Cenevre'deydi. Cann tahttan indirildigi haberi Sibirya'ya ulasir ulasmaz hapishane koylerindeki muhahzlar ortadan kayboidu ve binlerce siyasi siirgiin iilkelerine donmek iizere yola CJ,ktI.Gelgelelim, daha bircok devrimci gibi Stalin'Ie Sverdlov'un da all§llml§ anlamda bir avleri yoktu. Hem zaten kafalannda yuvalanna kavusmak gibi bir sorun da yoktu. 25 Mart 1917'de Stalin St. Petersburg'a vardi. Ardmdan Sverdlov geldi. Karnenev geldi. Kalinin geidi. Lenin'in de yoida 01 lugu soyleniyordu. Geri donen sOrgiinler hie; vakit gec;irmeden, Bolsevik Partisinin st. Petersburg Komitesiyle i§birligi icerisinde onderlik gorevlerini ustlendiler. Aslmda biraz bekleselerdi belki de daha iyi ederlerdi, oldukca gue; bir durumdaydilar. 18 Martta Parti Merkez Komitesi, eski parti programma dayah bir manifesto yaymladi:
Dogmakta olan yeni cumhuriyet~i duzenln basma gececek hir Go~ici Devrimci Hiikiimet kurmak, i§1;isuufmm ve devrimci ordunun gorevidir. Gecicl Devrimci Hukiimet, halkm btitiin haklanm ve ozgiirlfiklerini savunan gecici yasalar ClkarmaYl, manasbrlann, toprak sahiplerinin ve Carhgm topraklanna ve I;arm hanedan mensuplanna ~ttigi. toprakiara el koymayi, 8 saatlik i,giinfini: getirmeyi ve cinsiyat. milliyet ve din aymmi yapmaksmn genel, e§it va dogrudan oy hakb temeli iizerinda gizli oylamayla secilen bir Kurucu Meclis toplamayi kendi iizerine almahdrr ....

du. BOylece yeni gelenler, daha onceden saptanmis ve yiiriirliige konulmus, ama devrimin ortaya CJ,kardlgl sorunlara hicbir cozfun getirmeyen bir politikayla karsilastiler. Ashnda Merkez Komitesi, ilkonce ko~ullara uygun dusen sozciikleri arastrrmaksizm, yazih programma bakarak konnsmustu, Pravda'nm yonetimine getirilen Stalin ve Karnenev bir anda olaylann beklenmedik bir bicimde onlerina ~lkarQlgl bir yIgtn kansik sorunlarla k~Il8§hlar. Ugrunda miicadeIe verdikleri ve i§cileri yonelttikleri bu devrim, "burjuva demokratik devrim" miydi? Eger oyleyse, gercek otorite kimdi; Duma'nm Get;icf Hukiimeti mi, yoksa SovyetIer mi? Yoksa bu her iki kumlus da, vaat edilen Kurucu Meclisi geciktlren gec;ici §eyler miydi? Bolsevlkler bu sorulara kesin yamtlar getiremtyorlardi, Bolsevikler emperyalist olarak ilAn ettikleri savasa kar~lydIlar; Get;ici Hukiimet ise Carhk hiikiimetinin btitiin yiikumluluklerinl ustlenmtstt ve savasm surdurulmesinden yanaydi, Bolseviklsr sovyetIerde azmhktaydilar: ya Kerenslei ve Sosyalist-Devrimci Partinin ya da Menseviklerin izleyicilerinden olusan coguoluk ise savas yanhsiydi. Bol~vikler el yordarmyla yeni bir yon aramaya koyuldular. St Petersburg'a gelisinden iki giin sonra Stalin Pravda'da !}unlan Y8ZlYOrdU:
... Sovyetier, eski gUgerin i§ini bltirmek ve illerle bagmu hahnde, Rusya devrimini daba da i1erletmek icin, kazamlIIll§ olan baklara sanlmak zonmdadirlar .... DurumIanDisaWamlqbrmah, sovyetleri yaygmlqbrmah ve onlan tlci ve Asker Delegeleri Merkezi Sovyetinin kalkam albnda halkm devrimci Iktidanmn orgaru olarak birle,tirmalidirler .. "

Bunu Pravda basyazilarmda, "SianmlZ, 'Gec;ici Hukumete bash yapahm'dir" ,diyerek izledi. Yani bu, Ge~ici Hiikumeti Bolsevik yolu izlemeye zorlamak anJamma geliyor110

lki giin sonra da §unlan yazryordu: "Emperyalistlerin maskesini indirmeli ve ~imdiki savasm ardmda yataru Y1gmlann gozleri oniine sermeliyiz; arna bu savasa kar§1 ger'tek savas ilAn etmek, §imdiki savasi olanaksiz duruma sokmak anlamma gelir." Ilk haftanm sonunda, ..... halkm butun yasayan giiclerini karsi-devrime ka~l seferber etmek gerekir .... Boyle bir organ olarak hizmet edebilecek tek kurulus, t~'ti, Asker ve Koylii Delegeleri Ulusal Sovyetidir .... " diyebilecek asamaya ulasrmsti. "BI yordannyla aramak" sOzii bu yazilan gercekten de iyi tammhyordu. Bu ahntilann 111

Stalin'in her zamanki akrci ve etkili uslubuna uymayisi da, onun bu durumdan hle de hosnut olmadigrm karutlamaktadir. Bereket, Cenevre'den gelmekte olan bir adam vardi ki, o el yordarmyla ilerlemiyordu. 16 Nisan 1917'de Stalin ve oteki Bolsevik onderler Lenin'i Byelo-ostrov'da karsrladilar ve onunla birlikte St. Petersburg'a gittiler. Lenin'in Rusya'ya don~~iiniin oykfisu cok c;e~itli bictmlerde anlanlrmshr. Acelesi vardi, buketIer vealkislarla ilgilenecek durumda degildi. Hie; kuskusuz, Rusya'ya dondiigu ic;in mutluyduo Ama ne olmustu parti onderlerine? Nedendi bu kansikhk ve el yordarmyla arayis? Neydi bu Pravda'daki "". surece, Ge¢ci Hiikiimeti desteklemek" gibisinden sacmahklar? Lenin, devrimin 0 giinlerdeki biCimt alacagmi onceden gonnu§ degildl. Arna 0 kosullarla yiiz yiize geldigi zaman da bir an bile §:~kInllga kapilmarmsti. Tarihi daha olusurken kavramadaki 0 ~a§lrtlCl yetenegiyle durumu eoziimledi ve devrimci parti i¢n stratejisini ortaya koydu. Devrimin ilk haberierini aldigi andan baslayarak her gun Cenevre'den "Uzaktan Mektuplar'mi gfmdermis, arna mektuplar ancak Lenin Rusya'ya dondiikten sonra Pravda' ya ulasrmsti. Yurda donerken, iinhi "Nisan Tezleri"ni kaleme alrmsti. Rusya'ya vanr varmaz, tren istasyonundan dog. ruea parti karargahma gitmis ve tezleri parti onderlerine sunmustu, . Sanmm hie;hir siyasi bomba bu kadar etkileyici bir btc;tmde patlamanusnr, Bu tezleri okuyan bir kimse, akhm basma toplamak ve kesin bir karara varmak zorundaydr. Bu tezler karsismda hie; kimse krvrrtamaz ya da onlan gormezden gelemezdi. El yordamiyla ilerlemeye cahsan herkes bu te_zleri o~ndugunda. yolun parlak bir l~lkla aydmlandrgim goreeekti. Bu tezlen reddetmeye kalkisanlarsa daha once hie; vermedikleri bir mucadele vermek zorunda kalacaklardi. Soyle yazryordu Lenin:
~mci proletarya, devrlmci bir savunma savapna ancak (a) tum ikti~~ proletaryaya ve onun miittefiki olan koylUlerin en yoksul keslmlne aktli?lmaSl, (b) butun toprak ilhaklanndan lifta degil, fitIiyatta vazgecilmesi, (e) sermayenin biitiin ~tkarlanndan tamamen kopulmasi kO§uluyla nza gOsterebilir.

Bugiinkii durum, devrimin birinci asamasmdan, tum iktidan proletaryamn ve koylUierin en yoOOI tabakalanmn ellerine teslim edecek olan ikinci 8f8Dlaslna bir g~i§i temsil etmektedlr .... Dolayisryla, Gel,;iei Hukiimet hieblr bicimde desteklenemez. '" Bolsevikler Sovyetlerde azmhktadirlar. Cogun!uiu elde etmelidirler .... Bundan boyle bir parlemanter cumhuriyet tstemtyorua, r;iinkii 'bu geriye dogru blr adun demek olur, Biz ileriye, bir i§(i, Tanm Emek,ileri ve Kiiylu Delegeleri Sovyetler Cumhuriyeti'ne dogru gitmeliyiz. Topragl devletle§tlrmeli ve bankalan sovyetlerin denetimi altindaki tek bir bo.yiik Ulusal Bankada birle§tirmeliyiz. Bizim acil gorevimiz, sosyalizmt getirmek degil, biitiin iiretimi Sovyet hiikiimetinin denetimi aJtma sokmekur .... Patti il,;indelci kan§lkhk, parUnin programmi degi§tirecek ve onu devrimin gereksinimlerine uygun bir hale getlrecek bir parti kongresiyle sona erdirilmelidir ....

Bolsevikler de, Mensevikler de hayrete kapildilar. L~ nin, dostu dusmam §a§kznhga ugratan bir ~iddet ve kesinlikle hasimlanm yere caldi. Bir onderin boylesine gozii pek davrandrgi goriilmu§ §ey degildi. Kararhydi: ya kendi gorii§ acisuu Bolsevik Partisine kabul ettirecek ya da partiden kopup yeni bir parti kuracakti: bu acikti. Tum partinin kararsiz bir durumda olusu, muhalefeti asgariye indirdi. Lenin'in gOrii§Ierine ~I mucadele edenlere, butun buhranh zamanlarda bir Bolsevikten Gok bir Mensevik gibi hareket eden Kamenev onderllk ediyordu. Stalin, durumu daba basmdan acik-seclk bir bieimde goremedigi icin biraz huzursuz, dinliyordu. Lenin'in ileri surdiigu gorii~leri dinledlkce, kendi izledigi politikanm zayifhguu daha iyi kavnyorduo Lenin'Ie durum iizerinde tekrar tekrar konustu, onderi· nin hall oldugunu gordii ve artik hie; duraksamadan, yaklasan mticadelede onun safmda yerini aldi. Stalin yillar sonra bu olaylardan sozederken ~6yle diyeeekti: "Carhk tarafmdan zindanlara atihp, siirgiinlere gonderilen ve Rusya'mn dort bir yanmdan yeni bit program hazirlemak iizere aneak bir araya gelebilen Bolseviklerio, yeni durum icerisinde bir cirpida yollanm bulamamaIan hie; de ~a§:Ilacak bir §:eydegildir .... Hatah gorU§ acimi partinin eogunluguyla paylastim ve Nisan ortalanna dogru Lenin'in Nisan Tezleri'ni benimseyerek hatah gorii~ acmu tamamen terkettim." Bu ozur 0 zamandan gunumuze vardigmda cok zayif kalmakta ve hie kuskusuz, Rusya halkmm milyonlarcasi113

112

DIn dizlerinin iizerinde dogruldugu 0 Nisan giinlerinde partinin i¢Dde bulundugu buhramn ciddiyetini hafifletmektedir. Elbette buhranm biiyiikliigii, ill hafta kadar surmesiyle degil de, yogunluguyla Ol~illebilir. Bolsevik onderlerin hlcbiri Lenin'a kanlrmyordu, ~iinkii onun onerileri ayle derindiler ki, tiim parti prog~anuDl devrimcilestiriyorduo Insan, ister istemez, eger Lenin gelmeseydi ve partiye kendi onderliginde cekiduzen varmeseydi, kimbilir bu aCI deneyim Rusya'nm i§~erine ve koyltilerine nelere mal olacakn diye dii§iinmekten ahkoyanuyor kendini. Peki, butun bunlar olup biterken Trocki ne yapiyordu diye sorulabilir. Bolsevik Partisi iiyesi olmayan Trocki kendi kendini surgim ettigi Amerika Birle~ik Devletlerinden heniiz ddnmemisti, Orada, "Cara hayu,l§-;i Hiikiimeti" istemini formiile etmlsti, Lenin ise onun bu istemini, "iktidan ele ge¢rmede gontilsuzhlk" olarak mahktim etmisti, Lenin'in ve onun Nisan Tezleri'nln gelisi, Bolsevik Partisi ve Rusya Devriminin yazgrsi icin biiyiik bir talihti. Ekim Devrimine giden yol aruk acilrmsn. Devrimci parti ilerideki ayaklanma giinlerine daha da hazirlanmak zorundaydi, ama artik hem mutlaka hazirlanmasi gerektigini, hem de nasil hazirlanmasr gerektigini biliyordu: Ve Mart ayuun sorunlanyla Nisan aymm sorunlan arasmdaki buyiik farkhhk da buradaydi,

Yukselen sulara kapllan insanlann ;,leri de

yiikselir ....

SHAKESPEARE

DEVR1M biiyiiyiip gelisen bir §eydir. Ayaklanma, planlamp orgtitlenen bir !J6ydir. Bir sosyalist ayaklanmayi yonetme sanau ayaklanmayi biiyiiyen bir i§~ devrimiyle birlestirmekte' ve.ik:tidan dogru anda ele ge-;irmektedir. "Dogru an" ise, devrimin en ooemli giigerinin devrimci partlyi destekledikleri ve dti§manm zayif ve kararsiz oldugu andir. 1917 ~ubat D~vrimi ay~~aslz ,bir de~di:. ~~gIDlar harekete gecti. Carhk ~oktii: Duma run Gecici I:Iu~umeti, egemen simflann, sovyetlen kurmakta olan I§-;Ilenn, koyliilerin ve askerlerin devrimci baskisma karsihk kurduklan bir §eydi. Rusya'daki kapitalistlerin ikttdan ele g~-;irdikleri soylenemezdi. Ashnda ilctidan Carhktan bir miras olarak. devrahm§lard.t. A~lk-;asl, iktidar kapitalistlerin kucagma dti§mii§ ve onlan olaylann W§l kar~:tsmda §8§ktna ~rmi!}ti. "1ktidara usul usul y~~hklarI" ye .etkilerinln gittik~bgl dogruydu, ama hicbtr zam~n ?,tidan ele ge~rmeyi planlamamislardr. Ger~ekten de, Iktidann kul115

114

l~tlmasl Icin 0 kadar hazrrhksizdilar ki, onu ele gecirdiklermde ne yapacaklanm bilemediler. Carhgin ohisunii kaldirmak zorunda kaldilar, oysa 0 kadar gel; bir vakitte bile Carhgm bir mesruti kralhk blciminde dirilmesini cok daha yeg tutarlardi, Bu arada her §ey olaganiistiiydii! Zorbahktan ilk kurtulusun ye eski hiikiimet ve yonetim cihazmm I;okii§iinun mu tIu gunleri herkesi etkisi altina alrmsti. Subaylarla erler Isverenlerle i§~iler al;lk«;a kucakla§lyorlar ve sanki 17t!!} tu~ ~or,~e~iy;~e tekrarlamyonnu§-;;asma hep birlikte Marseillaise I soyl.uY?rl~.rdl. Du§uncenin yerini derin bir cosku al.~§ v~ s~. bir s~ herkes yiiregiyle du§iiniir olmustu, Soylevcdere gun do~mu§: duygular zineirini koparmisu. Ne var ~, devnm hicbir zaman oldugu gibi durmaz. Devramlan miraslann yiikiimluliikleri vardir ve szradan ki~iler .bile bir ~eyle~.yapmak zorundadir. Hukiimetin ipleri ozelhkle devnm donemlerinde kararsiz ellere gec;tiginde biitiin farkh dii§unce ve cikar hareketlerinin alabildigin~ meydan~ ~hkl~l v_e.mucadeleyi daha da ilerletmek il;in hemen orgutler icerisinde yerlerini bulmaya ba§ladlklan bir sercckur. 17 Mart 1917'den 7 Kasrm 1917'ye kadarki donem muzaffer bir kapitalist devrimden cok, uzun bir devrimcl durum olarak tammlanabilir. Bu sekiz ay Icensinde Du~a'nm ~t;:~ci H?kiimeti bir kez olsun kararh ya da yapici bu tutum. ll;llle.gll'~~e?i. Devrime onderlik etmemisti ve et~e~? de .IS~~~. degildi. Aslmda sanki htc devrim olmamig gibi I§Ien surdurmeyt yeg tutardi. Sosyal gii{:ler bir ileri bir g~I? sa~~up en sonunda SIDlf cikarlan cevresinda kesin b~l;lmlenDl altrlarken, Gel;ici Hiikumetin onde gelenleri de bir ~m gorevleri kOrii korune ahp bUaklYOrlardl. Ancak kendi ozel .yIkarl~n~. sa~?-maI: durumunda kaldiklan ya da devraldiklan yukiimluliiklen yenne getirmeye zorlandiklan zaman kararh bir tavir takuuyorlardi. Gel;ici Hiikiimetin gerek bicimini, gerek iiyelerini durmadan degi§tjrdigi 197 giinden altrms besi hiikilmet buhrafilyla gecti, Ge~ici Hiikiimetin kurulusu sirasmda, Grandiik Mihayl basbakan olmayi reddederek iiyeleri §8§kmlIga ugratmis ve 0 zamana dek kalabehklar karsismda "Rusya 116

Ana" lafrm dilinden dii§iirmeyen ve kendisini yeni hukumetin mesru basbakam olarak goren Duma Baskam Rodzianko kendisi es gecilip de Kadet Partisi gorevi Prens Lvov'a verdiginde yazgisma razi olmak zorunda kahmsn, Yigmlar onlann politikalanna karst seslerini yiikselttiklerinde, di§i§leri Bakam Milyukov ve Savas Bakam Gutskov istifa etmeye zorlandilar ve daha heniiz arka plana cektlmislerdt ki, Lvov da yerini Kerenski'ye birakmak zorunda kaldi. Birinei Get;:iciHiikiimetin yerini ikincisi, ikincisinin yerini de ii~iinciisii aldi, Kerenski bile birbirini izleyen I;e§itli kombinezonlar sayesinde yerini korudugu halde, olaylann dalgaIan iizerinde oradan oraya siiriiklenen bir mantar parcasmdan baska bir §ey dsgildi ve en sonunda 7 Kasimdaki dey devrim dalgasi onu ebediyen siipiiriip gotiirdu. Gel;ici Hiikiimetin liberal bir bicimde davranmasi aslmda baska tiirliisiinii akil edemeyisindendi: hem zaten bu da yalmzca devrimin baslangicmda istibdadm ytklh§l karsismdakt ozgurliik duygusunu ve halkm ruhsal durumunu yansrttigi siralardaydi, Daha sonra bakanlarm bilesiminin degi§mesi kendi acikh sonuclanm yarusira getirdi. Birinci Gecici Hiikiimet on kapitalist bakan ve bir Sosyalist-Devrimciden (Kerenski) olusuyordu. Bu, esas olarak Oktobristlerin ve Kadetlerin bir hukiimetiydi. Mayis baslannda, Milyukov ve Gutskov'un istifaya zorlanmalarmdan sonra hiikiimete daha fazla Sosyalist-Devrimci girdi. Kerenski Savas Bakaru, Cernov Tarim Bakam, Pereversev Adalet Bakam, Pescehonov Gtda Bakam, Bir Mensevik olan Skobolev Cahsma Bakaru ve bir baska Mensevik olan Ceretelli de Posta ve Telgraf Bakam oldular. Cogunluk hillA kapitalistlerdeydi. Hiikiimet on kapitalistle alti emek¢nin bir koalisyonuyduo o siralar sahnede her tiirden kongreler belirdi; Kadetlerin Kongresi, Ticaret ve Sanayi Kongresi, Subaylar Kongresi. Koalisyon hiikiimeti bayragi altmda simf gruplasmasi siireei gelisirken, eski DevIet Dumas} yasam belirtileri gosterdi ve hatta Carhk gfrrevlilerinin eski Devlet Konseyi toplandi. Birinci KoalisyonHukumeti, Temmuz Saldmsi olarak bilinen askeri faaliyetlerin yenilenmesinden sorumluyduo Bu, Birinci koalisyonun sonu oldu; on kapitalist ba-

Il7

kan istifa ettiler ve hOkiimeti Sosyalist-Devrimcilerle Menseviklers biraknlar. Durum kendileri i9n gUljle~tik.t;:e,kapitalistler, "goriinu~u kurtannak" i9n i~t;:i hareketine gittikce daha bagimh hale geliyorlardi. Lenin'e karsr girisilen ve onu bir "Alman casusu" 01makla suclayan iftira kampanyasmdan ve baskentteki savas aleyhtan gosterilere karst girisilen siddetli baskilardan da bu Birinci Koalisyon kalmtisr sorumluydu. Bu iftira kampanyasi tamamlandiktan soma, Agustosta uc;O.nciibir koalisyon hiikiimeti kuruldu (Birinci Koalisyon Hiikiimetinin kahntisi, Ikmci Koalisyon Hiikiimeti olarak kabul ediliyordu). Bu hiikiimetin Basbakaru ve Savas Bakam Kerenski'ydi; eoguniuk. Sosyalist-Devrimciler ve Menseviklerdeydi; ~adet Partisinden de bir miktar bakan vardi, Ot;:iincu Koalisyon, Call§ma bakanlannm sovyetlerden bagimsiz 01malan kosuluyla kurulmustu, Boylece kendisini sovyetlerden iyice koparan Get;:ici Hiikiimet, onlan eninde sonunda yok etmek iizere sovyetlere kar§l harekete gecmeye hazrrlandr. Gecici Hukumet, bu amaciru gercaklastirmek icin daha genis bir "demokratik" temel saglamak Iizere, Sovyetler Kongresinin Yiiriitme Komitesiyle birlikte, sec;ilmi~ organlardan bir Devlet Konferansi topladi, Temsilcilerin biiyiik t;:oguniugu generallerden. kapitalistlerden ve onlann yandaslanndan olusuyordu ve konferans, General Kornilov'a gerek Kerenski rejiminit gerek sovyetleri ortadan kaldiracak bir askeri diktatorliik kurmak uzere giielerini toplama frrsati verdi. Bolseviklerin .denetiminde olan Leningrad ve Kronstadt Sovyetleri, K~~ov'un plamm bosa crkardrlar. Bunun iizerine, Ga9ci Hfikiimet, bIT Devlet Konferansi yerine bir "Demokratik Konferans" sahneledi; ama ancak, Kerenski, Kornilov'unkini ornek aldigr ve aym amaci giittiigii kendi yonetimini kurma cabasma koyulduktan sonra. Ne var kit Kerenski ve bes "yoneticisi" islerini daha yoluna koyamadan tum ulkede biiyiik bir sola kayma meydana geldi ve sonuc olarak ortaya "bitik" bir Demokratik Konferans cikti. Koalisyonun onde gelen on sozciisii dinleyiciler karsismda hicbir i§e yaramayan soylevler verdiler; konferans salonunun dismdaki hareket kiirsiiden verilen soylevlerle durdurulamazdr, 118

Bu Demokratik

Konferansm

yaprldigi

sirada Lenin

sunlan yaziyordu.
Bir devrim sirasmda, mllyonlarca ve onmUyonlarca insan bir haftada, snadan durguo ya§amlannda bir ytlda ogrendiginden daha cok fey ogrenir. Cilnkfi insanlann ya§8mmdaki §iddet1i bit buhran 51rasmda, 4;;6§it1i halk simflanmn hangi hedeflere yoneldilderi, hangi gU4;;lere'egemen olduklan ve eyiemde hangi y6ntemiere b8§VUrduklan Ozellikle belirgin hale gem.

Halkin milyonlarcasmm giic1u hareketi karsrsmda Ge¢ci Hiikiimet kavrayamadigr ve kavrasa bile iistesinden geIemeyecegi iiC nedenden otiirii caresizdi. Carhgm cokii~iiyIe birlikte Carhk yonetimi de yikihp gittiginden. devrimin ortasmda Gec;ici HiikUmetin elinde yeni bir yonetim yaratacak bir arac kalmarmsti. Milyonlarca i§c;inin, koyluniin ve askerin isleri kimin e;ekip eevirecegini belirleyecekleri yepyeni iktidar organlan kurduklan bir sirada, Ge¢ci Hiikiimet yeni bir polis guciinu, yeni bir mesru duzeni ve toplum icin yeni bir ustyapiyi nereden var edebilirdi ki?Hiikiimet, yeni bir devlet cihazi yaratabilmek it;:in sosyal bans istiyordu; gelgelelim, sosyal bans sosyal devrimde pek rastlamlan bir ~ey dagildi. Daha temel bir gercek de, devrimin, Carhk toplumunun kansik kapitalist ve feodal ekonomisinin savasm ekonomik istemlerini asla karsilayamamasmdan kaynaklanmasiydi. Savasm ekonomik istemleri, Rusya ekonomisinin, biryuk bir modern sanayi toplumu kadar uretken olmasim gerektiriyordu. Kapitalistlerin, karsilanna cikan istemleri kendi uretimi orgutleme yontemleriyle karsilayemayacakIan anlasrlrmsu ve her gecen giin bir kez daha anlasihyorduo Ordu arac, gerec ve erzak yoklugundan her geeen gun dagihyordu. Mallarmm karsihguu alamadiklan iCin koy~iiler besin maddelerini Ylglp gizliyorlardr. Yiyecek bulmak gittikce gii9a.,tiginden, sanayi alanmdaki i§t;:iler cah§maYl lnrakiyorlardi. Boylece iiretim siirecinde bir buhran doguyordu ve bu buhran Ge¢ci htikumetin denetim altma alma giiciiniin cok otesindeydi, t;:iinkii Geljici hukumet kendinden oncekilerden farkh herhangi bir iiretim yontemi getirecek durumda degildi, Ve ekonomik durum her gecen gun yikima siiriikleniyordu. 119

Yalmzca bu kadan bile, Ge9.ci Hukumetin iktidarsizhgnu kamtlamaya yeterliydi. Ustelik bir de, dl§ politikasirun utanci vardi: Gec;ici Hiikiimetin Carhktan kendi istegiyle devraldigi bu dI§ politika mirasi, gizli antlasmalar ve Mfittefik devletlere veri len sozler yiizOnden onu savasi siirdiirmek zorunda birakrmsn. Ekonomik buhram hesaba katmaksizm 1917 Temmuzunda bir saldmya kalkismasr onun icin yikim oldu. Hem sosyal huzursuzlugu her yonden artrrdi, hem de cephede erzak kttllgl yaratarak ordu icindeki maneviyat bozuklugunu ve hosnutsuzlugu §iddetlendirdi. -Soziin kisasi, daha kuruldugu ilk andan devrim tarafmdan siipiiniliip atildrgi son ana dek geeen 197 bos giin boyunca Gec;ici Hiikiimet yakasmi yikimdan kurtaramadi, Huktimet iiyeleri boyle bir sonueu akillanndan bile gecirmamislerdi, ~nkfi bunu onceden gorememislerdi. Bolsevizmi elsstlrenler ne derlerse desinler, kabul edilmelidir ki, Bolsevikler boyle bir durumun yalmzca olasi oldugunu gormekle kalmanuslar, aym zamanda boyle bir durumun olasidan da ote pek mumkiin, hatta kesin olduguna dayanan bir politika izlemislerdir, Marksizmi pratigin smavmdan gecirmisler ve Lenin'in onderliginde marksizmin giivenilir oldugunu kamtlarmslardrr, Bolsevik saflannda buhranlar oldugu, hatta devrimin ilk gfinierinde Lenin drsmda hemen bfitfin pam onderlerinin durumu kavrayislannda yaruldiklan olaganustii bir buhranm dogdugu dogrudur. Lenin Nisan baslannda arkadaslanmn yanma kosmus ve kendi eseri olan partiyi yeniden dogru yola sokmustur. Lenin, Petrogradh ve Moskovah Bolsevikleri ve Merkez Komitesinin c;:oguniugunu, yaptigr konusmalar ve yazdigi yaztlarla iki haftada kendi gorii§iine kazanrrnstr, MayiSIDyedisinden onikisine dek Bolsevik Partisinin Tum Rusya Kongresi yapildr, Kongreye, orgfitfin tum iilkedeki 80.000 iiyesini temsil eden 151 delege kanldi. Lenin, "Nisan Tezleri"nin mucadelesini verdi. Kamenev ve Rikov muhalefetin basiru cekiyorlardr. Sonunda Lenin kazandi ve "Nisan Tezleri" partinin yol gosterici politikasi, yani parti cizgisi olarak kabul edildi. 120

Bolsevik gfic;:lerin yeniden toparlamp birlestigi bu giinler, Stalin'in yasammda ~eni bir d0D:emin ~a.§l~gI~1 oldu. Bu kongre, Lenin'le Stalin arasmdaki yakm Iliskllerin yeniden kurulduguna tamk oI~u. ~talin'~, .Sib~a~d.~ dondukten sonra, devrimin yem geliqmelermm niteliginl tam olarak degerlendirememi~ ve yeni gelismeleri Lenin'in gordiigfi gibi gorememis olmasi, kendis~e ~§l y?neltilmedi. Stalin yeniden Parti Merkez Komitesine ve Ilk kez orada kurulan Merkez Komitesi Politik Biirosuna secildi, 0 gun bugundur bu en gu-;:hi orgamn bir iiyesid.ir .. Me.~~~z Komitesi toplantilan dismdaki zamanlarda partinm buron faaliyetIerine iliskin politik yonetim ve yetki Politik Buronun elindedir. Merkez Komitesi fie;: sekreterin yonetlmindeydi ve bunlardan biri de, aym zamanda parti gazetesi Pravda'mn yoneticilerinden bin olan Stalin'di. Samnm, Bolsevik Partisinin tarihindeki dabs bu asamada, baska hicbir iiyenin yUriitme ve yonetimde bu kadar buyilk sorumlulugu ustlenmedigini soylemek yanhs 01maz. TabU Lenin, herkesce kabul edilen politik onderdi ve b8§kanllk gorevini yerine getiriyordu. Stalin de onun kurmay baskemydi ve ayaklanma yakla~tlkc;:a,~a~_akl~aYl ha· zrrlayan orgiitlerin kurmay heyetlennde gorulecekti. Partinin bu merkezi grubunda olaganiistti uygulama yatenegine sahip iki ki§i daha vardi: Sverdlov ve Cerjinski. Bu ikisi Lenin ve Stalin'Ie blrlikte e§siz bir bilesim meydana getirdiler ve devrimi en cetin yillannda basanyla yuriltttiler. Bu dortliiniin birincisi, giieiiniin dorugunda "de~ dahisi" Lenin, kirkyedi ya§lndaydl, bedenee saglamdi, bitmez tiikenmez bir enerjiye sahipti ve muthis bir onderdi. Heniiz kirkma varmamis olan Sverdlov, ince UZUD, kara sach ve gozliikliiydii; tok bir sesi Verdi ve ta Urallann eteklerindeki kasabalarda bir Bolsevik onder olarak fin salnus muthis bir orgiitleyiciydi. Partinin kurucu iiyelerinden ve ilk Yiiriitme Komitesi iiyelerinden biri olan Sverdlov, 1913'te Stalin'le aym yere surgun edllmisti. Bir Polo~y~~ olan Feliks Cerjinski, Polonya Sosyal-Demokrat PartiSilll kurmus ve Lenin'in etkisiyle Bolsevik olmustu. Uzun boylu ve saglam yapihydi: sonralan kendisiyle tamstigrmda basim ve yiiziinii klasik tablolardaki Nasirah Adam'a [lsa'ya

121

- c.n.] benzetmistlm, Aydmdi, Utvanya'da yasayan Pelonya'h bir toprak. agasmm ogluydu, Arna onun asil okulu hapishane olmustu, Devrim sirasmda kirkbes yasmdaydi, Derde "Kizrl Teror"un ilk orgutleyicisi olacakti; bu, hoslandlgl bit i§idegildi, arna yapUgl her i§te gonilen blr tutarhhk ve yelkinlikle yerine getirdigl bir gorevdl. Yetenekli oldugu Ole;ude tnanchydi da. Ve eger devrim zafere ulastiktan sonra alacagi gorevi secme olanagi bulunsaydi Egitim Bakaru ya da Komiseri olur ve bu gorevde hie; kuskusuz parlak bir basan gOst:erirdi. "Biiyiik saldm" ic;in girisilen bu hazirhk doneminde, Stalin, otuzsekizinde, saglam ve mftcadeleye hazirdi. Her zaman serinkanh ve dirayetliydi; insanlan degerlendirmede saglam bir yetenegi vardi, onlan nasil orgfttleyecegini ve onlara nasil sorumluluk verecegini biliyordu. Stalin ve oteki onder arkadaslan cahsmalannda yorulmak nedir bilmiyorlar ve kendilerini biitftniiyle c;all§imaya veriyorlardi, Bazi tarih yazarlan, devrime onderlik etmenin yalmzca soylevler vermek ve yaztlar yazmaktan ibaret oldugu izlenimini uyandmrlar. Arna birilerinin de toplantilan ve konusmacilan orgiitlemesi, onlann §.U ya da bu yere gidislerini diizenlemesi, her kesimde ekip c;al1§maslnI kurmasi, devrim partisini Insa etmesi, parti uyelerini egitmesi ve onlan fabrikalara ve atslyelere, sovyetlere, Kara ve Deniz Kuvvetlerine, ulastirma hizmetlerine ve c;:ah§8nYlgmlann biiyuk donft§funde belirleyici bit rol oynayacak.lan btitun kesimlere yaymasi gerekmektedir, Bu e;alt§malar yalrnzca Petrograd ve Moskova'da yapilrmyordu. 80.000 Bolsevik, Rusya'nm buyfik bir alanma dagilmrslardi. Sekiz ay ic;inde saytl~1 300.000'e yiikselecelder ve onlar da milyonlara onderlik edeceklerdi. Yalmzca bu rakamlar bile iistlenUen gorevtn biiyiikliigunft .kanltlamaya yeterlidir. CiinkU partiye kaydolma, Bolsevik programim benimseyenlerin adlanm kaydetmekten ibaret bir i§lem degildi, Bir c;8h§ma icinde orgfttlenmeleri gerekiyordu. Onlar, kollektif onderligin malzemesiydiler. Merkez Komitesinin iie; sekreteri, karargahtan Rusya'daki en uzak. Bolsevik gruplanna dek partinin her faaliyetinin ipleririi ellerinde tutuyorlardt. Gece gfindiiz eyiem

ic;indeydiler, ancak. asm yorgunluktan bitkin du§tiikleri zaman uyuyorlardl. Stalin, Petrograd'da kaldig; zamanm biiyiik bit kISI~lIni Giircistan'dan eski dostlan olan Alleluyev'lerin evinde geeirdi. Tabil bu, vakti oldugu zaman uyuyabilecegi bir yeri var demekti. Ama gecesi giindiizii, komite toplanttlannda ve yolculuklarda. yazi kurulu toplannlannda, brosur ve dergilerin yaymlanmasim diizeolemekle, yazilar yazmakla, mahalli orgiitleyiciler, komiteler ve gruplarla toplantilar yapmakla, konferanslara kanlmakla, merkez komitesi ve politik buro toplantJ.lan diizeolemekle, gosteriler haztrlamakla, fabrika ve sovyet toplantilarma kanlmakla ve aym zarnanda i~e;ilerin si18hlanmasml orgiitlemekle gec;iyordu. Onlann yala.nmda bulunmamis ve faaliyetlerinin tamannna tamk olmanus birisi, Bolsevik onderlerin ne kadar yogun bir e;alt~ma ic;inde olduklanm ve kendilerini 0 c;ah~maya nasil butunuyle verdiklerini tahmin edemez. . Stalin'i Merkez Komitesine seeen ve partinin yeni politikasrm acrkhga kavusturan kongre, Ekim Devriminden once Bolsevik Partisinin Rusya'daki Ilk ve son legal konferansiydi. Kongre toplandigr sirada btle, devrimin -gelismesinde yeni bir onemli asamaya ulasilrmsu. Milyukov ve Cutskov, Petrograd'daki biiyiik 1Mayis gOsterilerini bahane ederek, Gec;ici Hftkiimetin Cann savas hedeflerine baghhgnn ilan ettHer. Bu, ozgfirlo.k ve simflann karde~ligi mutIu donemine son verdi. Bunun hemen ardmdan gelen giinlerde yeoi tiirden gosterilere tanik olurdu. Askerler ve i§c;iler htikumetin savas politikasim reddetmek mere sokaklara dokulduler. Bans gorii~meleri yapilacagr yolundaki umutlan yikilrmsn: ofkeliydiler. Protestoda bulunmak. iizere kI§lalardan ve fabrikalardan Tauridier Sarayma yUriidiiler. Orta srmflar, subaylar ve e~ ise hiikiiroeti destekleyen Kadet Partisinin onderliginde Nevski Bulvarmdan asagl yiiriiyii~e ge¢ler. Lenin, hiikiimetin ve bu gosterilerin ortaya koydugundan daha acik kamtlar bulamazdi. Halli bo.yiik olcude Sosyalist-Devrimci ve Mensevik delegelerden olusan sovyetler, Milyukov ve Gutskov'u istifaya zorladi. Arna bunun nedeni, onlann savas yanhsi ve Menseviklerle miittefiklerinin de savas alsyhtan olmasi

123

degildi (cUnkU bunlar da savas yanhsiydilar): asil neden, Menseviklerla mOttefikierinin, yapilan konusmalann acrk emperyalist niteligine karst olmalanydi. Gutskov'un gorevinden almmasi iizerine, Kerenski Savas Bakam oldu. Ve bakan olur olmaz da, cephe gerisindeki kosullan, erzak durumunu ve Rusya sanayisinin orduyasavas malzemesi saglayip saglayamayacagnu hesaba katmaksizm Temmuz Saldmsi i~in 0 ugursuz hazrrhklara giristi, lzledigt poUtika, kendinden oncekilerin aymsiydi. Baskentte yeniden protesto mitingleri ve gosteriler basladi ve "Kahrolsun On Kapitalist Bakan! Butiin lktidar, i§2, Asker ve KoylO Delegeleri Sovyetlerine! Ekmek! Bansl Ozgiirliik!" haykinslan her yam kapladi. Binlerce insamn ellerinde bu sloganlan tasryan pankartlarla Tauridier Sarayma yiiriimesi, Bolseviklerin YlSllllann duygulanm birlestirdiklerint ve bir amaca yonelttiklerini a~Ik~a kamthyordu. Ama gene de 1 Temmuzda saldm basladi. Ama saldm ~bucak yikimla sonuclanmca, yeniden yigm gosteriieri ve baskaldnmalar patlak verdi. On kapitalist bakan bu kez istife ettller ve 15 Temmuzda askerIerin ve i§~erin silahh gosterilerinin bastmlmasi sorumlulugunu oldugu gibi Sosyalist-Devrimcilere ve Menseviklere brraktilar. Kumazca bir manevraydi bu! Belli de biraz fazla kurnazca. Bu durum, Bolsevik onderligi daha once hie kar/iIla§madigr bir smavla yOzyOze getirdi. Petrogradh askerler ve i§.;iler ozellikle ofkeli ve militandilar. Ellerinde hMa epeyce askeri gO~eri bulunan Kadetler ve subaylar, hiikiimetin gosterileri bastirmasuu bekliyorlardr. Tabii aym zamanda Bolseviklerin ayaklanma <;agnslllda bulunmalanm da bekliyorlardr. HOkiimet hMa Sovyetlerin Yiiriitme Komitesine baghydi ve hiikOmeti olusturan partiler sovyetlerde hMA cogunluktaydilar. Eger Bolsevikler iktidan ele gecirmek i~ bu ani secselerdi, Ylgtnlan Ge~ci HiikOmete karst 01dugu kadar, sovyetlere kar/il da savasa sokmus olacaklardi. Boyle bir davrams da tam Kadetlerin ve subaylann bekledigi §eydi. b<;ilerle askerlerin kendi aralannda bir i~ savasa tutusmalanru bekliyorlardi, 0 zaman "kursun yagdIrarak" i§e kansacaklar ve asked bir diktatdrliikle dOzeni sagleyacaklardi. BOylece Sosyalist- Devrimciler ve Mensevtkler lear124

§l-devrimi baslatacak, militaristlerle Kadetlere de onu tamamlamak kalacakn. Yanm milyon kadar silahh asker, denizci ve i§~i Petrograd sokaklarma dokuldu. Stalin 16 Temmuz giiniinii §oyle anlanyor:
... Bolsevikler belediye sorunlanmn tartJ.§lIdlg.t bir kent konferansmdaydilar, Konferans, bir mltralyoz alaymdan gelen bir asker tarahndan kesi1di; asker, i§I<i1erin VEl askerlerin ayaklanmaya mar verdtklerlni, alaylara ve fabrikalara delegeler gondermeye koyulduklanm bildiriyordu. Merkez Komitesi saat dortte Lenin'in baskanhgmda, Bolseviklertn izleyecegi yolu saptamek uzere toplandi. Eyleme gel;ilmesine kaIll r;ililmasl kararlqtmldl. Bana, karan Sovyetierin Yilriitme Komitesi toplanllsma iletme g6revi verildi. Onlara biinin durumu anlatnm ve gerekli on1emlerini almalanm onerdim. Saat beste kent konferansi de aym dogrultuda bir karar aldr, Konferansa kablanlann hepsi, ytgmiann ayaklanmasuu durdurmak iizere kendi bclgelerlne ve fabrikalanna gittHer. Saat yedi· de, p.arti karargAhmm m§lDda, "Tum lktldar Sovyetlere" yazrh pankartlar ta§lyan iki alay belirdi, lid yoldasumz, askerleri kislalanna donmeye ikna etmek icin m§8n 9ktilar. Ne var ki, "Kahrolsun" haykmslanyla karliuandllar. Daha once boyle bir §ey goriilmu§ degildi. Bu kez de, "Tum lktidar Sovyetlere" haykmslanyla bir i~i toplulugu belirdi.

Durum gercekten de vahimdi. Yigmlar kendilerini hazrr hissediyorlar ve kendilerini hazulamis olan partiden saldmda kendilerine onderlik etmesini istiyorlardi. Muthis bir onderlik smavwdi but Lenin ve arkadaslan, eger gosterilerin basma gecip de saldmya onderlik etmezlerse, hie degilse bir siire icin YIgmlann giivenini yitireceklerini billyorlardr, Ustelik bu sure cok degerliydi, ciinkii gii~siiz 01duklan anda hiikiimetin bask! onlemlerl tum agIrhglyla iizerlerine yiiklenecekti. Ama heniiz Moskova ve Petrograd Sovyetlerinde C;;ogunluga sahip olmadiklanm ve koylOlerin hMA Sosyalist-Devrimcilerle Menseviklarin etkisi altmda bulundugunu da biliyorlardi. Sovyet Yuriitme Komitesiyle gorii.§en ve "Biz sovyetlere kar§1 ayaklannuyoruz" diye acik 8(}1kbelirten, Stalin 01mustu. Baskaldmci askerleri mevzilerini birakmalan i~n ikna etmeye Peter ve Paul Kalesine gonderilen, Stslin'di. Boylelikle Bolsevikler, yaygm ve kendiliginden bir ayaklanmayi barl§(}1gosterilere donii§tiirmeyi basardilar. Ama tum cabelanna karsm, bazr sokak carprsmalanm onleyemedi0)

125

ler. Arbk saldm sirasmm kendinde olduguna karar veren hiildimet sikiyonetim ilAn etti. 19 Temmuzda Bol§eviklere ve gosteri yiiriiyft§lerine katilan i§9. ve askerlere kar§l saldrnya geCiti.Butiin olup bitenlerden Bolsevikler sorumlu tutuluyorlar ve ayaklanmaya kalkismakla suclaruyorlardi. i§te daha once de sozunii ettigimiz, Lenin'e karsi girisilen 0 "Alman casusu" kampanyasi 0 zaman baslatildr, Parti karargahi darmaduman edildi. Pravda 'nm yazl odalan basildr ve gazete kapatildi. Bash makinalan parcalandi, Onderler toplu olarak tutuklandi ve tum Petrograd Lenin'in pesine dii§tU. 22 Temmuz aksarm, kalabahk Petrograd bulvannda, Finlandiya'ya kalkan trenlerin bulundugu istasyona dogru dort adam yUr1iyordu: Lenin, Stalin, Zinovyev ve Alleluyev. Stalin'le Alleluyev, Lenin ve Zinovyev'in, onlan Petrograd dislanndakl ormanlarda onceden ayarlannus gizli bir yere gotiirecek trene binmelerini saglayacaklardi: c;iinkii Parti Merkez Komitesi, Lenin ya da Zinovyev'in kesinlikle hiikiimet kuvvetlerinin eline diismemesini kararlasnrnnsn. Onlan Alman yanhsi olmalda suclayan kudurganca kampanya oylesine §iddetliydi ki, eger yakalansalardr daha hapishaneye gotiiriilmedan line edilebilirlerdi. Mart aymdaki devrimci ayaklanmalara herkesten once katrlmis olan Volinski Alayr oylesine ofkelenmi§ti ki, onlarm yakalanmasi gorevinin kendisine verilmesini istemisti. B6ylece Bolsevik Partisi yonetiminin rum sorumlulugo bir kez daha, Sverdlov ve Cerjinskl'nin yardimcihgmda Stalin'in omuzlanna yUklendi. Parti karargslu yikmti halindeydi. Yeni bir karargah bulunmahydr. Yeni bir gazete ve yeni bir basimevi kurulmahydi. Gerici dalga geri puskUrtUlmeli ve pam gficlendirilmeliydi ... Yeni karargah da bulundu, yeni bir basimevt de saglandi. Pravda basks bir adla yeniden yaymlandi, siralarda, Mezrayontsi diye bilinen kiit;iik yandas grubuyIa Trocki henuz Bolseviklere kanlmarmsti. Petrograd'a, partinin "Nisan Buhramrndan ve yeni politikanm saglam bir bicimde yerlestirilmesinden sonra varan bu grup, Lenin'in fikirleriyle aym kamda oldugunu ilan etti. Petrograd Sovyetinin toplantilannda, Trocki, Bolssvikleri

kuvvetle destekledi. Ama geeici hukumet Bolseviklere saldirdigmda Trocki yahuz kaldi. Bunun iizerine bir kez daha Lenin'in politikasrm destekledigini acikladr ve kendisini tutuklamalanru istedi. Tutuklandi ve hapse atildi. Gerc;i bu olay ona karnuoyunda tm saglamrs ve Ylgmlar arasmdaki iiniinii ve saygmhgrm artirrmsu: arna ytgmlara onderlik s~gIawgl ya da Bolsevik giicjerin yeniden toparlanmasi ve ~ci Hukiimetin ezici vuruslanna karsm orgutlenmenin gelistirilmesi gibi cetin bir gorevin yarine getirilmesine herhangi bir bicimde yardimcr oldugu soylenemezdi, Hi-; kuskusuz Trocki Bolsevik Partisinin onderllginde onemli bir rol oynayacak ve her iiyenin inandrgi partinin buyftk tarihi gorevinin gerceklestirilmesinde yerini alacakn, arna henus degfl. 0 gunlerde stalin, Lenin'in tartisilmaz yardnncisiydi. Arnk Stalin'in partiyi illegalite kosullannda in§a etmekteki essiz deneyiminden son una dek yararlamlmasi gereken gunler gelmisti. KUrsUlerden parlak s6ylevIer veren bir soylevci olrnayisi son derece i§e yaradi, ~iinkii du§manlanmn onun giicftnii kuCillmsemesine yol a¢l ve ona daha buyiik bir hareket ozgurlugu sagladi. Egel' Lenin'in yardimcisma olan guveni ya da Stalin'in Bolsevik Partisi saflanndaki saygmhgi konusunda herhangi bir kusku varsa, onun hiikiimet saldmsi ve bireok tutuklarnanmiizerinden bir ay geemeden top1anan TUm Rusya Parti Konferansmda oynadlgl rol bu kuskuyu tamamen ortadan kaldiracak olt;iidedir. Konferans gizlilik kosullannda toplanrmsn, Merkez Komitesinin u~ sekreteri tarafmdan hazarlanmisti ve Stalin ele worn temel sorunlann bas raportoriiydii. Hiildimetin ezici saldmsr baslamadan once, partinin iiye sayisi 240.000'8 yiikselmisti, Yirmidokuzu Rusca, onikisi Oteki dillerde olmak uzere kirkbir yaym orgam ~tbyordu. Partiye kar§l girl§ilen kudurganca saldin dorugunda 01dugu halde, konferansa (26 Temmuzdan 3 Agustosa dek) 157 delege katildi. Konferansm gizli olarak yapilmak zorunda kahmsr, smiflar arasmdaki ili§kilerin gerginligini gosterir. GOtiinii§e bakihrsa, eskl duzenin egemen giicjeri kendilerini y~niden etkili bir bicimde kabul ettirmek iizereydiler.17 Marttah beri kendilerine hi4Y kadargftvenli bu 127

126

olmarmslardi, Ge-;:ici Hiikiimet sovyetlerin etkisinden kurtanlrmsn, §imdi artik Sosyalist-Devrimcilerle Mensevlkler Get;ici Hiikiimet aracihgiyla Bolsevikleri bastinyorlar ve sovyetlerin belini bukuyorlardn Petrograd asked kuvvetlerinin komutaru General Komilov'un yonetimindeki asked onderler acrk bir asked diktatorltik kurmaya hazrrlamyorlardi. Gelgelelim, Bolseviklerin konferansi yapilacak islerden caymak i¢n degil, iktidara giden yolda ilerlemeyi surdurmek i¢n toplanmisn. Gereekten de, bu konferansm son toplantist yapilah daha ondort hafta olmanusti ki, Bolsevik Partisi, (;e9ci Hiikiimeti bir yana firlattr ve Sovyetler Cumhuriyetini kurdu. Konferansm baskanhguu yapan Stalin, partinin 10 Temmuzda Pravda'taa yerine i$(i ve Askeradh yeni bir gazete QIkarmayt basardigmi acikladr. Bolsevikler, Ge¢ci Hiikiimetin eylemlerini onun guctinun ve kencline giiveninin bir kamti olarak gormuyorlerdr. Tam tersine, Stalin, pamnin ve Rusya i§¢lerinin onunde durumu §u sozlerle ozetliyordu: "Geriye tek bir §ley.yani Ge¢ci Hukumeti yikarak iktidan zor yoluyla ele gecirmek kahyor. Ve iktidan zor yoluyla, ancak yoksul k6yliilerle ittifak halinde proletarya, ele gecirebilir. " Bu sonuc, devrimin onundeki ternel sorunlardan hiebirinin hiikiimet tarafmdan halledilmedigi bilgisine dayamlarak crkanlmrsn. Yiyecek durumu her gecen giin kotule§iyordu. Kara ve Deniz Kuvvetlerinden olanaksiz §eyler isteniyordu. Ve yigmlar, Bolseviklerin onderligi altmda toplamyorlardi.

OOKUZUNCU BOLOM

1KTiDAR1N ELE GECtRtt.tSt

lsyamn ayak sesi; meydanlan diM Yukon! Gururla basiar dizisi! Biz. ikinci Nuh tu!arnyw. yeniden Ylkayacag,z diinyanm biitiin kentlenni.
V. MAYAKOVSKf

TEMMUZ-Agustostaki bash giinlerinde toplanan Bolsevik Partisinin Altmci Kongresinde, daha sonra Stalin'in yasammda biiyiik onem tasiyacak iki olay meydana geldi. 0 giinlerde bu ill olaym bu kadar onemli oldugunu kimse akhna getirmemisti; bunlann politik oneminin bazr bakunlardan hemen kavranmasma karsihk, bu olaylar, kisileri bakimmdan tasrdiklan biiyiik onemi ilerde kabul ettireceklerdi. Burada Stalin'in onerisiyle, elbette Lenin'in de onaylamasiyla, Leon Trocki ve Mezrayontsiler partiye ahndilar. Bu grup, 1913'ten beri iki kesim arasmda yalpalayan, her ill tarafi da elestiren, bazan birini bazan oteklnl desteleyen, bazan her ikisine de karsr cikan eski Bolsevik ve Menseviklerden olusmaktaydi. Bu gruptakiler artik Bolseviklerin program ve politikasuu kayitsiz sartsiz kabul ettiklerini acikladtlar ve partiye kabul edilmelerini istediler. 129

128

Ilk bakista bu, Trocki'nin Bolseviklerle onbes yildrr siirdiirdiigu tartismaya, onlann hakh, kendisinin haksiz 01· dugunu kabul ederek burada son vermesi gibi goriinuyol' du. Ama bundan b6yle bir sonuc crkartmak bu olaym anlaIDlDl f!§In derecede basitlestirmek olur. Trocki buyiik yeteneklerl olan bir adamdi, birinci snuf bir soylevei ve gazeteciydi. Boyu-posu ve y8§1 hemen hemen Stalin'in ayrusiydi, ancak: ki§iligi tamamen farkhydi. Kesin yUz hatlan, hie eksik etmedlgl burun gozliigii, cabuk ve sinirli hareketleri, keskin dili ve parlak zekssiyla Trocki, tarihi, hem yapnnci, hem yonetici, hem de basoyuncu olarak. kendisinin sahneye koydugu bir oyun olarak goren ve kendinden cok sozeden bir harika adam gOriintiisllndeydi. Bunun sonucu olarak tarihi, "Ben ve Rus Devrimi" temasiyla yazacakn. Genelleme yapma gurn 1;Okbiiyiiktii, ama bilimsel yontemin gerektirdigi dengeden yoksundu ve bundan dolayi sozciiklere ve seslere cok dusktm oldugundan tarihi parlak IMlaria ivedi ve kisir dongwu olarak 81k 81k genelleqtirirdi. Bolsevik Partisine katrldigmda da partiyi kendismin iizerinde bir kuvvet, bir kollelctif yapi olarak gormsdi. Tersine, partiye kendi katrhsrm, partinin iizerinde bir gu-; elde etmek i¢n bir ara1; ve Lenin'in sag kolu haline gelme olarak saydi. Bunu kendisini ac;tga vuran §U sozlerle ifade etti: "Trocki, Lenin'e, onun giiciinii veoneminl bircoklanndan daha g99 ama belki daba derinden enlarms olarak, bir ogretmene gelir gibi geldi." Keridini daha az begenmis biri "daba derinden anlarna" degerlendlrmesini baskalanna brrakrrdi. Bu kendini begenmis, bekleyememisti. Ama Stalin beklemesini bilirdi. Onun bekleme yetenegi, dostun diismanm 81k81kcamm sikardi. Rol kesme gibi bir Qzelligi yoktu. Belki de §8§8all davramslardan ve zekA. gostarilerindan hi.; ho§lanmarugl i9n Troeki'den daha yaVB§ hareket eder ya da oyle goriinfirdii. Dikkat eekici bir hafizasi vardi ve hAli vardtr. Ve 1;oziimleme.onun en begendigi acrklama yontemidir. Her §eyden once 0 bir kollelctif cahsmaciydi, yam bir grup ya da bir ekip i1;inde cahsrrdr, belki Lenin'den daha basanh bir adam ve i§ orsiitleyicisiydi. Hi-; de Lenin'in "evet-efendimci" bir adarm degil, her zaman Lenin'in ilkelerini kendisine ilkeedinmeye cabs gos-

teren inanch bir izleyicisiydi. 0, Kafkasya'nm yeraltlndaki proletaryasmi orgutler ve en zor ve en tehlikeli yerlere devrimin fltillerirityerlestirirken, 0 sirada batih entellektiiellerIe arkadashk edenlerin incellginden yoksundu. Yaslandikc;:adaha giiclii ve kendine giivenli bir goriiniim kazannusti. Trocki ve takimmm partiye ahnmalanm onerdiginde, Trocki tle kendisi arasmdaki kisisel iliskiler onun i1;in biiyiik bir onem tasnmyordu, Daba once basmda,aralarmda bazi ufak politik tartismalar yapmis olmalanna karsm, aralanndaki klsisel iliskiler heniiz yakm iliskiler halinde degildi. Bolsevizme yeni katilanlann partiye kabuliinii gerekli bir onlem olarak goriiyordu ve partinin onlan eriteceginden ve ne kadar buyiik ve onemli olursa olsun herhangi bir muhalifin iistesinden geleceginden kuskusu yoktu. lkinci olaym yankilanysa daha sonraki yillar boyuncu siiriip gidecekti; sonralan Trocki'nin atesli bir hayram olacak olan Preobrajenski, Stalin'in kongreye onerdigi ilctidan ele gecirme kararmm degistirilmeslni one siirdii. Bu degi~ §iklik onerisi, delegelerin iilkenin sosyalizme ancak Baudo bir proletarya devrimi oldugunda yonelebilecegini aciklamasmi istiyordu. Trocki orada bulunmuyordu, bulunsaydi, Bolseviklerle birligintn ne kadar yapma ve geeici oldugunu ortaya koyardi, Bolsevik saflarmdaki biiyiik bOliinmeyi olusturmak iizere olan sorun buydu. Banda bir devrim olmadan Rusya sosyalizme gecebilir Iniydi? Lenin bu sorunu yaztlannda acikca yamtlarmsti. Ama bu, partinin 0 andaki politikasrru etkileyen bir sorun degildi. Ancak, cok yakmda tiim devrimin yominu, Sovyet hiikiimetinin gelecegint ve daba heniiz dogmamis olan Komiinist Enternasyonali etkileyecek temel bir sorun haline gelecekti, ama heniiz acil olmadigmdan tartisma biraz akademikti. Stalin, Preobrajenski'yi §oyle yamtladi.
Sosyalizms giden yolu acacak iilksnin Rusya olmasr olasihk dl§l degildir .... Arnk, yalmz Avrupa'nm bize yol gosterebilecegi gibi eskrmis bir du~unceyi terketmeliyiz. Bir dogmatik marksizm, bir de yaraticr marksizm vardir. Ben ildncisinden yanayim.

Sorun iizerinde biiyiik bir tartisma olmadi. StaIin'in karar onerisi ezici bir cogunlukla kabul edildi ve hemen 131

130

yankilara yol acmadi. :;iim§lekcakrmsu, ama gokgiirOltiisii uzun bir aradan sonra geleeekti. Ayru zamanda §lunu da soylemek gerekir ki, S~'in ~oy~edikleri dunyaya yayilml§ olsaydr, tum sosyahst ve l§lc;:t areketi bununla alay h ederdi. Bah sosyalizminin biitiin "marksist" akimlan, sosyallst dii§iincenin oteki akimlan gibi sosya?z~~ i!Jcin en gelismis kapitalist iilkelerde gerceklesecegi gorusune sahiptiler ve bunlann biiyfik c;:.ogu~ugu da, bunun parle~anter demokrasiyle olacagma inamyorlardi. Batih sosyalistler arasmda Bolsevik Partisi nispeten az tammyordu. Bazr Alman ve Avusturya sosyalistleri Ruslan tamyorlardi, ama batuun btitun partileri Bolsevtk Partisini ve onu~ d0klI:inini bilselerdi bile, marksistolanlar onlan marksist degiller diye, otekiler de onlan devrimci olduklan ic;:inreddedeeeklerdi. Hepsi, Lenin ve Stalin'i, diinyaya sosyalizmde Rusya'mn onderlik edebilmesinin miimkiin olduguna inandikIan ic;:iniitopik gorii§lere sahip olmakla suclayacaklardi, Bolsevikler enternasyonal marksizmin b.~ iiriimi ?~malanna karsm, onlann olusumu tamamen goz ardi ediliyor ve onlarm ic;: ucadeleleri, doktriner tartismalarda Rus m aydmlannm parlamasmm bir ornegi olarak; 8§l~gIlanlYo: duo Gerc;:ek suydu ki, enternasyonal sosyalizmm yaydlgl marksizmin devrimci ozumi Bolsevikler sikica kavramislardi ve arum adnn onu Rusya kosullarma uygulanuslardi. Bu elbeUe son dereee dogaldi. Stalin. tek iilkede sosyalizm uzerindeki gOrU§iinii acikladigmda bunu hicbtr zaman Rus Devriminin uluslararasi onemini ve niteligini inkar etmek biciminde anlarmyordu. Zaten ~ ettigi~i de kimS? il~ siirmedi. Ancak daha soma, Trocki, Rusya da sosya1izmin gereeklesme olasihgmdan once en azmdan .b~ A~p~ devriminin gerektigi ilkesine sanldigmda, Stalin m gorusu diinya devriminin inkArI biciminde gosterildi. Ashnda, kongrede her iki teori de, ne ifade ettikleri tam anlasrlamadan, gec;:i§tirilmi§ti. Gerc;:ekte her ikisi de tam anlarmyla geli§lmi§degildi. Elbette sosyalizminonc::e geri b~ iilkede gerc;:ekle§eeegi dii§uncesinin heniiz yem dogdugu siralarda, uluslararasr devrim teorisinin birkac derme-catma genelleme ve varsayim a§aDl8Smm pek az otesine gecebildigini soylemek dogru olaeaktrr. Preobrajenski'nin onerisi, bazi

ilkeleri slogan haline getiren ve verilerin yeterli bir ineelemesi olmadan bir sureci genelleyen Bah marksizminin bir urumiydii. Marx Komiinist Manifesto'yu her yeri sarsan "Biitun Dlkelerin f§c;:ileri,Birlesiniz!" c;:agnslyla bitirmisti, Ne ic;:in, birlesiniz? Elbette ki, dunya devrimi icin, "Kapitalizm enternasyonaldir! 4c;:ilerin vatam yoktur!" Butun iilkelerin somurulenlert kapitallstlerin uluslararasi ittifaklarma, Sosyallst Enternasyonalle karsihk vermelidirler! lste, aym anda patlak vereeek bir diinya devrimi fikri, dunya kapitalizminin dikkatli bir cozumlomestnden degil, boyle genel ilkeler ve sloganlardan c;:tkml§h. Bu fikre sahip olan Ruslann kafasmda aym zamanda, iilke teknik olarak geri oldugu lctn Rusya proletaryasmm Rusya devrimini sosyalizme goturemeyecegini ileri siiren Mensevik teori de vardi, Bu yiizden, Bolsevik saflara sonradan katilan Mensevikler, sosyalizme gecmeden, Rus i§c;:i imfmm ileri olan Avrupa sanayi s prolataryasr tarafmdan takviye edilmesini savunuyorlardi. Ve boylece gercek Bolsevikler, Mensevik donmelerinden goninuste daha az devrimci oluyorlardi. Ama, Stalin bu fikri, "kapitalizmin e§it olmayan gelismesi yasasim" formula eden ilk marksist olan Lenin'den CIkarrmsn, Stalin, 1916'de §oyle diyordu:
Kapitalizmin gel~mesi. degi;ik ulkelerde son derece ~itsiz bir bil;imde olur. Kaldi ki, meta Iiretimi sisteminde baska turlii de olamaz. Bundan, kacmilmaz olarak, sosyalizmin aym zamanda biitiin iilkelerde zaler kazenemayecagi sonueu ¢ar. Bazl ulkeler, bir sure dabs burjuva ya da burjuva-oncesi ulkeler olarak kalirlarksn, sosyalizm blr ya da birkal; ii1kede zafere ulasacaknr ...'

BOylece, Stalin, Lenin'in ogretisini kendisinden bir §ey katmadan tekrarhyordu. Ama, bu olaym tepkileri hemen ortaya cikmadi, Kongreye, iktidara geldikten hemen sonra sosyalizmi kurma gorevinin ele almmasmi getireeek kadar da ileri gitmedi. Buna karsihk, Lenin'in Nisan Tezleri ic;:inverdigi kavgada son derece kesin olarak savundugu yolu izledi. Iktidan ele geeirdikten sonra devrimin onundeki gorev, bansr saglamak, banka1an devletlestlrmek, ftretim ve dagrnm iizerinde i§c;:ilerin denetimini saglamak ve koylulers toprak vermekti. 285 delegenin onunde Stalin sakin
, Devrimin SIlV~ Programi, Biitiin EmU,. cilt XIX; s. 325, RUS91 bash.

132

133

ama kararh bir bicimde ~u sozlerle oman esas goreve ~aglrdi. "Geriye bir tek §ey kahyor, iktidan zorla ele gecirmek. .." Ve kongreyi pesinden siiriikledi. Salonun dismda, olaylar, onun dediklerini yerine getirebilecegi war amna dogru lnzla gelisiyordu. 1 Agustos 1917'de Rusya Silahh Kuvvetleri Baskomutanhgma General Kornilov getirildi ve tam Bolseviklerin kongrelerini tamamladiklan giin, cephede oldugu gibi cephe gerisinde de olumcezasmm uygulanmasmr istedi. Kornilov bir kazakti. Bazi yazarlann dedikleri gibi "Siradan bir Kazak": Onun iizerinde Sir Bernard Pares, son derece kaba bir politika anlayisma sahip oldugunu ve maliye bakam olmaya azmetmis bir maliyeci olan Zavayko tarafmdan yonetildigini yazmaktadir. Kornilov'un durumu kabaca degerlendirrnesi, kendini asked diktator haline getirecek bir asked diktatorliik tezgahlamak icin yeterliydi. 12 Agustosta, Kerenski'nin Moskova'da topladrgi Devlet Konseyinin hemen tiimii toprak agalannm, kapitalistlerin, generallerin, memurlann ve Kazaklann temsilcilerind en olusuyordu, Sovyetleri temsilen Mensevikler ve Sosyalist-Devrimciler de bir azmhk olarak oradaydtlar. Stalin ve arkadaslan bunun iizerine Bolsevik Partisini harekete ge¢rdiler ve Moskova ve oteki kentlerin sokaklarmda protesto gosterileri diizenlediler. Kerenski, Devlet Konseyine devrimci hareketi "Atesle ve kanla" bastiracaguu soyleyerek boburlendi, Kornilov daha da ileri gitti ve pervasizca "komitelerin ve sovyetlerin ortadan kaldmlmasim" istedi, Bankerlerin, tiiccarlann ve sanayicilerin mali destegiyle Kornilov, Bolseviklerin baskentte 27 Agustosta bir baskaldm planladiklan bahanesiyle, birliklerini hemen harekete gecirdt. Karenski Bolseviklere karst terbrii artirdi ve birdenbire yigmlann onlara yoneldigini goriip akh basma geldi. Onlann hem Kornilov'u hem de Gecici Hiikumeti silip siipiireceklerinden korkarak birden cepheyi deglstirdl ve Ce· neralin karsisma gecti, 25 Agustosta,Komilov General Krimos'un komutasmdaki O~iincii Siivari Kolordusunu Petrograd'a siirdii. Bu hareket, yt8m1ann Bolseviklere karst duyduklan kusku ve korkulan sona erdirdi. Stalin'Ie siirekli baglanti halinde 134

olan Lenin, isleri tabii saklandigi yerden yonetiyordu, ama yol gosteren, parti yaymlanna ve Bolsevtk kuvvetlerine onderlik eden Stalin'di. Kornilov'un birliklerini harekete ge~irdigi anda Bolsevikler darbeyi indirdiler. Parti Merkez Komitesi -i§91eri ve askerleri silahh direnise ~aglrdl. Silahh fabrika i§¢lerinin olusturdugu Kizrl Muhafiz Mii£rezeleri hizla cogaldi. Sendikalar harekete gecti, Kronstadt'dan binierce silahh denizci geldi. Delegeler "Vahs! Tiimen"i dii~iincenin giiciiyle durdurmak iizere yola CJ.kblar. Bunun iizerine, Kazak birlikleri sovyetleri yoketmek i¢n kullamldiklanm anlar anlamaz ilerlemeyi reddettiler. Askerlerin ve i§c;:ilerin Petrograd'm savunmasi ic;:inseferber edilmesi hizla siirup giderken Kornilov'un oteki birliklerine de ajltatorler gonderildi. Kornilov'a kar§1 Bol§evilderden yardIm isteyen Kerenski baska telden calmaya baslarmsn. Aralannda Troeki'nin .de bulundugu hapisteki Bolsevikleri serhest biraku. Komilov'un baskaldmsi bastmldr ve sovyetlerin yapismda biiyiik degisiklik basladi. Temmuzda, Sosyalist-Devrimciler ve Menseviklerin Gel;ici Hiikiimeti, Bolseviklere karsi iftira ve bash kampanyasmi siirdiiriirken, sovyetler 0 kadar etkisiz bir duruma dusmtislerdl ki, Bolsevikler "Tiim iktidar Sovyetlere" slogamm askiya almakve fabrikalar ve ordu_birliklerindeki yigmlara dogrudan basvurmak zorunda kalrmslardi. Simdi akmh tersine donmustu, Sovyetler yeni bir canhhkla dolup tasnlar, Fabrikalar ve asked birlikler yeni secimler yapnlar. Mensevikler ve Sosyalist-Devrimcileri devirdiler ve yerlerine Bolseviklerl sectiler. Kornilov'un bozguna ugrauldigmm ertesi giinii Petrograd Sovyeti Bolsevikleri destekledi. Bunu Moskova izledi. Oteki kent ve kasabalar da izlediler. Eyliil ve Ekim aylannda ytgmlar her yerde Bolseviklerin pesinden gitti. Cok sayida koylii, malikanelere el koydular, toprak agalanrnn arazilerini siirdiller, onlan sindirdiler ve topraklan aralannda bolii§tiiler. Ne cezalandirma seferleri, ne de dil dokmelar onlan durduramadi, Ge¢ci Hiikiimet eyalet yetkililerine §U telgrafi cektf: "Miilklere e) konmasi devnm davasma zarar vermektedir, buna son verin ve diizeni saglaym." HiikiinIetin bir bakam olan Singarov su 135

telgrafi csktf: "Hiikiimet Kararnamesi olmadan toprak sorununu e;ozmeye kalkismaya hiebir bicimde izin verilemez." Hep ayru nakarat! llk i§ anlasmazhgmm ortaya e;lku· gmdan heri herhalde biitiin hiikiimet1er aym laflan ettiler ve bunu uygun yerde kullamlmak iizere kusaktan kusaga aktardilar. Biirokratlar her yerde ve her zaman insanlann huzursuzluk selinin yasal kahplardan meydana gelen bir siipiirgeyle asia durdurulamayacagiru ogrenmekten aciz olduklanm ortaya koymuslardir. Kursk ilinden bir komiser raporu geldi: "Spass ilcesinin lpsiyagac koyunde anarsi kol gezmektedir. Koyluler baglan, bahceleri ele gecirdller ve yagma ediyorIar. Komiser ve elli askere karsi koymalan emredildi. Kacan mulk sahipleri korunmalanm istediler." Tambovsk Eyaletinden Prens Vrazenski'nin malikanesinin tahrip edilisinin raporu: "lkibin koylii, malikaneyi basn ve Prensi tutukladi. Kalabahgm see;tigi iie;milis onu muhafaza altmda Griyaze'ye gotiirdii ve orada askerler tarafIndan gaddarca leatledildi. Kalabahk daha soma biti§igindeki velyamenatc'm arazisini tahrip etti. Mahalli garnizona guvenilemez. Tambovsk'tan gonderilen siivariler yetersizdir. Huzursuzluk biiyiimektedir." (llc;e Komiserinin Raporu, 25 Agustos.) Carpismalar §iddetlenerek biiyiidii. Eyliil ayma dogru merkezi eyaletteki yetmisbes ilceden otuzbesi siddet hareketIerinin sancilan ic;indeydi. Kasabalardaki durum kotuden betere dogru gidiyorduo Carin devrilmesinden bir yil once 1916'da butce aC;lgl toplam harcamalann yiizde 76'Slydl. 1917'de bu yiizde 82'ye yiikseldi. A_91g1, acimlmaz sonuclanyla birlikte enk flasyon kapatti, Uretim diistii, 1916'da Rusya'da gunluk kullamm ic;in 616, ozel savas amaclanyla 215 lokomotif imal edilmisti. 1917'de bu sayilar 410 ve 69'du. Avrupa Rusyasmm ellisekiz eyaletinde 1916 yihndaki sanayi iiretimi 1913'teki iiretimden yiizde 121.5 fazlaydi, ama 1917'de 1913'tekinin yiizde 77.3'iine du§tii. Sanayideki iieretler 1916 yilmdakl ayda 24.7 Rubleden 1917 yilmda ayda 21.2 Rubleye indio 1916'da her ay 288.1 milyon kagrt Ruble tedavule crkarnhyordu. GeC;iciHiikiimetin sekiz ayhk doneminde her ay tedavule eikan miktar 175 milyon Rubleye yiikselmisti. Fiyatlar akil almaz bir diizeye cikti. Maliye 136

Komiserinin fiyat indeksine gore Moskova'da fiyatlar 1917 yihnda 1913'e gore yiizde 870 fazlahk gosteriyordu ve ordu eriyordu. 1917 Agustosunda General Duhonin, Kerenski'ye iki milyon oIii, bes milyon yarah, iki milyon tutsak ve iki milyon kacak oldugunu bildirdi. Sikmn daha da artti. Baskent Petrograd'm en iyi zamam, onun en senllkli oldugu zaman, eyliil ve ekim degildir. Hava kapahdrr. Koyu bulutlar dolasir ve bardaktan bosamrcasma yagmur yagar, GUnler kisahr. Ogieden sonra saat ii.;t.e hava karanr ve geee ertesi sabah saat ona dek siirer. Haftalar gectikce don baslaymcaya dek yagmurlar sulusepkene cevirir, soma da uzun b§ aylan boyunea toprak kahn bir lear ortiisOyie kapamr. Ama sirndt buna yeni dertler eklenmisti. Yiyecek cok azdi. Kentin cocuklanrun ancak yansma yetecek kadar slit vardi ve yetiskinlere nerdeyse hie siit dusmuyordu. Bir giinde adam basma dusen ekmek, haftadan haftaya azalarak sonunda yiiz grama dustu. En temel gereksinimler iCin kaermlmaz ve ueu gdziikmeyen kuyruklar vardi. Finlandiya Korfezfnden Neva'yt yalayan soguk riizgarlar esiyordu. Achk apartmanlara da uzandi ve buralarda oturanlar achktan gozii donmiis lnrsizlardan korunmak iCin silahh koruyucular tutmak zorunda kaldilar, Gecici Hiikiimet giinlerini ard arda gelen bunahmlarla gecirirken ve e;:all§anbalk kuyruklara girip Petrograd'm kararan giinlerinde bardaktan bosarurcasma yagan yagmurda smlsiklam olurken, toplumun asalak unsurIan giinlsrini eskisi gibi, hatta belki biraz daha hareketli bir bicimde surdiiniyorlardi. Hammefendiler caylanm iciyorlar ve beyefendiler de votkayla dayamkhhklanm ispat ediyorlardi. Tiyatrolar tikhm tikhmdi. Calyapin'in parlak sesi hayranlar toplamakta devam ediyordu. Entellektiiel hanunefendiler allahla ve meleklerle konusma, yildiz fah ve benzeri konulardaki konferanslan dinliyorlardi. Moskova "sosyete"si Petrograd'la yansryordu. Ama, kentlerde, kasabalarda, her yerde kooperatiflerin, sovyetlerin, papazlann, subaylarm ardi arkasi kesilmeyen toplantilan, gosterileri, protestolan, konferanslan, fabrika komitelerinin, siperlerde ve kislalarda askerlerin toplantilan oluyordu. Bir zamanlar hammefendi kizlanrun 137

okulu olan Smolni Enstitiisiine Petro grad Sovyetince el konulmustu ve burasi §imdi aym zamanda Bolseviklerin karargahiydi. Smolni'den her giin her tiirden ytgmla politik yaym akiyordu. Btl yigmsal parcalanma ve mayalanmanm ortasmda kalan Ge~ici Hiikiimet korku icindeydi ve Kerenski Bolsevikleri yt8mlann gozunden diisiirmek icin ne yapabilecegini dii§iiniiyordu. Petrograd garnizonunun "Bolseviklesmis" oldugunu herkes goriiyordu. Bundan dolayi onu nakletmek ve yerine "giivenilir" birlikler getirmek icin bir plan hazrrladi. Genel Kurmaya "kirlenmemis" kuvvetler getirip Reval'i savunmaya gondermesi ve Petrograd'a "diizenin yeniden saglanmasi" talimaum verdi. Kronstadt denlzcileri temsilcisi Dibenko'nun, Reval'in savunulmasi sorunu ortaya atildigmda Petrograd Sovyetinde hazrr bulunmasi bu plan icin talihsizlik oldu. Dibenko, sovyete Kronstadt denizcilerinin Raval'i savunabileceklerini soyledi. "Eger siz Petrograd'da kahp devrimi savunursamz biz de Reval'i savunacagmuzm giivencesini veririz." Bu, Kerenski'nin garnizonun naldi plamm suya dii§iirdii. Tam bu sirada Stalin Finlandiya'ya Lenin'i gormeye gitti. Orada birlikte ayaklanmamn son safhalanmn planlan iizerinde cahstrlar, Doner donmez de Parti Merkez Komitesi, Stalin, Sverdlov, Bubnev, Yuritski ve Cerjinski'den olu§an bir Askeri Devrim Komitesi kurdu. Bu askeri komite yalmz Petrograd'da degil, ayru zamanda Moskova ve oteki biiyiik kentlerde de ayaklanmayr hazirlayacakn. Komilov'a karsi Petrograd'm savunulmasi icin fabrikalarda kurulan KIZtl Muhaftzlar Askeri Komiteye dovii§meye hazir ~ok sayida adam saghyordu, Sovyetlerin politik goriiniimiindeki degisiklik acikhk kazamr kazanmaz iktidann onlara devri konusu da yeniden giindeme girdi. Ama silah sikmnsi vardi. Stalin 1905 Petrograd Sovyetinin taktiklerini yinelemedi. Hiikiimeti yerel yetkililerin emrinde milisler kurmaya eagumadi. Bunun yerine Petrograd'daki Putilov silah fabrikasmm Bolsevik delegeleriyle bir toplanti yapti ve onlara Petro grad Sovyeti adma 5 bin tiifeklik yazrh bir istemde bulundu. 500 militan i§t;inin temsilcileri idareye emri bildirdiler ve istediklerini hemen aldilar. 1905'te 138

Stalin §oyle damisti: "D~§eye gereksinimimiz var: Ilk olarak silaha, ikinci olarak silaha ve ii~ncii olarak daha da fazla silaha." 1917'de istediklerini aldi. Hicbir §eyi rastlanbya birakmanusti. Pravda'da asker kacaklanru Kizrl Muhaftzlara kanlmaya cagUdl. Bolseviklerin bu ilerleyisinden ve kendi etkilerinin azalmasmdan endi§eye kapilan Mensevikler ve SosyalistDevrimciler Tiim Rusya Demokratik Konferansim toplantiya ~aglrdtlar. lim iktidarm sovyetlere degil, bir Kurucu Meclise ve bir burjuva parlemanter cumhuriyete gecmesi fikrine sunsiki sanlrmslardi. Bu konferans, sosyalist partilerin (Mensevikler ve Sosyalist-Devrintciler) ~gunlukta 01dugu sovyetlerin, Zemstvolann, sendikalann ticari, sinai ve askeri cevrelertn temsilcilerinden olusuyordu, lste bu konferansta "On-Parlamento" olarak bilinen Get;ici Cumhuriyet Konseyi kuruldu. Bu, "Bans ve Ekmek" istemine karsihk vermedigi takdirde anayasa ve hiikiimet bicimi sorunlanmn pek az anlam ta§ldlgl bir anda devriminakisnu saptirmak iQin basvurulmus acik bir girislmdi. Bolseviklerin bir hizbinin konferansa katilmasr ve dardiincii giinii terketmesine karsm, Bolsevik Merkez Komitesi On-Parlamentoyu boykota karar verdi. Lenin, Stalin ve §imdi de Trocki'nin basi ~ektigi Bolseviklerin cogunluguna gore bu i§ ya 0 anda olacakn ya da htc olamayacaktr. Ya iktidan ele geeirecekler ya da yok olacaklardi. On-Parlamentonun yarattigr sis perdesinin ardmda ikinci bir Komilov olayi hazirlamyordu. Ayaklanma hazirhklanrun tehlikeye girmemesi icin daha fazla beklenilmemeliydi. Bolsevikler Petro grad ve Moskova Sovyetlerinde ~ogunluktaydI1ar ve bu iki sovyet aracrhgiyla Ekimin son yansmda lkinci Tiim Rusya Sovyetleri Kongresini toplamaya giristiler. Ama Bolsevik onderlerinin hepsi partinin tuttugu yoldan yana degillerdi. 7 Ekimde Lenin Finlandiya'dan dondii, 10 Ekimde Merkez Komitesi, tarihsel karanm almak iizere toplandi.
Ayaklanmanm kacnulmaa oldugunu ve zamanm geldigml dusunen Merkez Komitesi, partlnin butun orgiitlerine bu goriifiin glOda ayaklanmaya yonelmeleri ve biitiin pratik sorunlan tarb,IP karara baglamalan talimatlm verir.

'Il'-

139

lki uye, Kamanev ve Zinoviev, bunu maceracihkla suclayarak karara kesinlilde klllll ciktilar. Ve soma, Stalin'Ie Trocki arasmda buyuk olmamakla birlikte, daha sonrakUerin bir habercisi olan ilk tartisma patlak verdi. Trocki ayakIanmanm, Sovyetlerin Ikinci Kongresinden once baslamamasi yolunda bir degi~iklik onerdi. Stalin herhangi bir gecikmeye karsiydi. Partinin Askeri Devrim Komitesinde Poli.tik Biironun temsilcisiydi ve biitiin oteki komiteler onun yonetimi alt.mda ~ah~IYOrdU.Petrograd Sovyeti Trocki'nin baskanhgmda bir Askeri Komite kurdu, ama bu komite tamamen Stalin kanahyla Politik Buroya ka~l sorumlu Bolseviklerden olusuyordu, Kamanev ve Zinoviev'in bu donekligi ve onerilen ayaklanmayi parti-disi bir gazetede U§8 etmeleri, tamamlanmakta olan haz~hklarl ve gizli tutulmasi gereken btrcok §eyi aleniyete doktii. Lenin ofkeyle onlan "hainler" ve "grev kincilar" olarak sucladi ve partiden atilmalanm istedi. Merkez Komitesi onlan kmadi ama atilmalan gibi §iddetli bir karardan kacmdi. Bu kmama, onlarm devrimin disiplinine tabi olmalanm sagladl. Ama isin aleniyete dokiilmesi herhangi bir gecikmeyi daha da tehlikeli hale sokuyordu. Ge~ici Hiikiimet Bolseviklere karsi olaganiistu onlemler ahnmasrm goriismek iizere toplantiya c;agnlru. 1 Kasimda Sovyetlerin lkinci Kongresinin arifeslndeBolseviklerin karargahi olan Smolni Enstitiisiinii isgal ettirmek iizere cepheden Petrograd'a birllkler getirildi. Ama arnk cok gecti. Stalin, Sverdlov, Cerjinski, Trocki ve Yuritski gorevlerinin basma gecmtslerdi. Tartisma icin vakit yoktu. 6 Kasun sabahi Kersnski Bolsevik basuun susturulmasim emretti ve buralara zirhh arabalar sevketti. Ama Stalin Kizrl Muhafizlan harekete gecirdi ve Kerenski'nin kuvvetleri piiskiirtiilerek basimevleri muhafaza altma ahndi, Sabah 11'de partinin gazetesi Raboci Put (i~¢lerin Yolu) Ge¢ci Hukiimeti devirme ~agnsml yaymladi, Ayaklanma baslarmsn. Fabrikalardaki KIZIl Muhafizlar, Petrograd Garnizonundaki devrimci askerler ve Kronstadt denizcileri onceden saptanmis mevzilere geldiler ve saldmya gsctiler, Tren istasyonlan, postane, telgraf merkezi, bakanhklar, Devlet Bankasi isgal edildi. Avrora Kruvaz6rii Neva uzerinden ilerliyerek toplanni KI§lIk Sara140

ya cevirdi. Lenin, Smolni Enstitusiine geidi ve Stalin'le birlikte ayaklanmamn yonetimini iizerine aldi. 7 Kasun ogleden soma 2.35'te Petrograd Sovyetinin ve onun Askeri Devrim Komitasinin Baskam Trocki, toplanmis olan temsilcilere aciklarna yapu:
Askeri Devrim Komitesi adma Ge1;ici Hii.kiimetin varhgma son veriJdigini a~lkhyorum. Bazi balanlar tutuklannnslardir. Geri kalanlar de birka~ giin ya da birka~ saat iqinde tutuldanacak1ardu. Askeri Devrim Kornitesinin emri altmdaki devrimci garnizon On-Perlemento toplantisini dagitnnsur. Garnizonun ayaklanmasmm pegromlara yot acacagi ve devrimin kana bogulacagi soyJeruni§ti. BiIdigimiz kadanyla §U ana dek tek blr alii yoktur. Tarihte, bu kadar buyuk Yl8J.nlann kabidlgl ve bu kadar kansiz bir baska devrim 01dugunu sanmryorum. Basinda Kerenski'nin bulundugu ~ci Hiikumetin iktidan olmii§tiir ve yalmzca tarihin siiptirgesl tarafmdan siipiiriiliip anlmayr beklemektedir ...

hitap ederlerken Stalin, devrimci silahh miifrezeleri kentin

kilit noktalanna dogru yoneltiyordu. Stalin on planda degildi ama kollektif iradeye uy'gun olarak kullandrgi kuvvetlerin dizginleri elindeydi. Ogleden soma 3.15'te Pavlov Alay; askerleri Nevski Bulvannda tariflgi kestiler. 3.45'te de Askeri Devrim Komitesinin birlikleri Kazan Meydamm isgal ettiler. Saat 6'da Kishk Saray kusanlrmsti. 10.45'te Smolni Enstitiisiinde, tkinci Tiim Rusya Sovyetleri Kongresi toplandi. Baskanltk Divanmm ~agrlSl marine Lenin, topIanrms delegelerin oniindeki kiirsiiye ~tktl. Hie hitmeyecekmis gibi gorunen alkislar haflfledtginde konusmaya basladi: "Simdi sosyalist duzeni kurmaya girisecegiz ... " BOylece ilk Sovyet Sosyalist Hiikiimeti tarih sahnesine cikmisu, Bu hukumetin bildirileri tum diinyada yankilar yaparken yorgun Kerenski bir Amerikan otomobiliyle kal$lyordu.

Trocki'yi Lenin izledi. Ve onlar Petrograd

Sovyetine

141

ONUNCU BOLUM HER

SEY SIRA YLA

SO¥ya~mi ilk gerfekiqdren "ike, 0 anda gerieiliifn biitiin kudurgan giiflerinin kendisine hep birden sa1dudlklanm g6recektir. Eger bu iilke, (jteki iilkeleri" igi smiflanmn iirgiillenecek lit ayaklanacak zamam bulabilmeleri kin silaha sanlmaya ve kUTfWlll kU11unla ka~lllk vermeye haz.uhkh degiise, yok olup gidecektir.
JAURES

Biitiin Miittefik. Devletler, $ubat Devrimini ytgmia telgraf ve binlerce soy-ievie kutlarmslardz. Bu olay, onlann Rusya sorununu nasil "anladiklanm" ortaya koyuyordu. Subat Devrimi on1ann diledilderi gibi bir devrim olsaydi, boylesine sevinmeye gercekten haklan olurdu. Hepsi de Rusya'da kendi simflarmm iktidan ele gefirdig;ni sannusti. Oysa onlann Rusya'daki sunfdaslan iktidan ele geeirmekten eok uzaktilar, Olaylar ispatlamistir ki, iktidar e11erine dii.,tiigii zaman bile onu koruyamannslerdir. $imdiyse iktidar, baska bir simfm, bu gozlemcllere gore yonetmekten aciz ve bu firsan elde etmesine hicbir zaman goz yumulmamasi gereken ezilen bir smifm eline gecmlsti, Bu bir yikimill, bir ugursuzluktu, Birbirine diisman hiikiimetleri "silah arkadaslan" yapan ve dusmanlan "ortak tehlike" karsismda dostlastiran bu meydan okumaya goz yumulamazdi, yumulmamahydi, yumulmayacakti. Lenin, Stalin ve biitiin Bolsevikler, diinyadaki hukiimetlerin boyle bir tutum takmacagmi kuskusuz onceden tahmin etmlslerdi, Oercekten de, Sovyet Cumhuriyetlerini kurarak yapuklan devrimin, diinya devriminin bir habercisi, daba dogrusu diinya devriminin ilk asamasi olduguna inaruyorlardt. Ama onun cabucak yayilacagma olan urnutlar genellikle biiyiik olmasma karsm, Rusya smnlannm otesine ne zaman ve nasil yayilacagrm kimse soyleyemiyor-

BOLSEV1KLER ic;in iktidan ele gec;irmek baska §ey, onu elde tutmak baska seydt. Bunu iyi biliyorlardi. Iktidarm ele gecinlmest, iC savasm sonu demek degildi. Tam terslne, iktidann ele gecirilmest, iC; savasm hemen e§i gorulmemis bir kasrrga gibi patlamasr ve tiim dunyada SHut kinini koriiklemesi demekti. Lenin'in ve onun Bolsevik Partisinin goziipekligi, Rusya simrlannm cok otesindeki iilkelerin yoneticilerini titretti. Bunlann arasmda §8§lanhktan dill tutulmayanlarsa, kendi dillerinin sozcuk dagarcignu yeni kiifiirlerIe donatular, Meden cilgma dondtiler, Hicbin Bolsevikletin iktidan ellerinde tutabileceklerine olasihk tammiyordu. Tabii kit diinyada Ekim Devrimini ve yeni devleti hos karsiIayan tek bir hiikiimet cikmadi.

Bolsevizm saflarmda daha soma ortaya cikacak mucadelelerin akisrm anlamak istiyorsak, §U genJegi kavramak biiyiik onem tasir: 0 siralar Bolsevik Partisi, Lenin'in deyimiyle "kaynasrmj" bir parti olmaktan,yani sosyalizm ugruna miicadelede biitiin sorunlara ortak bir yaklasnn tarsi saglayan marksist ilkeler ve yontamler temeli iizerinde blrlesmis bir parti olmaktan heniiz cok uzakn. Parti, hlllA gencllk giinlerini ya§lYorou ve birligi herhangi bir bidmde "keynasrms" hale gelene del, diinya sosyalist devriminin baslangrc asamalan diye adlandmlan §a§lrtlCl kargasahklann yansidig; korkunc ic mucadeleler icmde biiyiik Ol¢de "temizlenip" yogurulmasl gerekecekti. Devrimin onder partial oldugunda ve heniiz olusmus Sovyet Hiikiimetini denetimi altma aldrgmda Bolsevik
143

duo

142

Partisinin icinde bellibash iiC aknn vardi. Merkez Komitesindeki onderler. Lenin, Stalin, Sverdlov ve Cerjinski, marksizmi Lenin'in anladigi gibi anlayanlan temsil ediyorlardi, Kamenev, Zinoviev ve Rikov zaman zaman Menseviklerinkinden ayIrt edilemeyecek bir politika izleyen bir grubu olusturuyorlar: Buharin, Radek ve Sliyapnikov da, bir "Sol KomUnistler" grubunun basim cektyorlardi. Trocki ise bir gruptan obiiriine yalpalayip duruyordu. 1ktidann ele gecirilis arunda kosullar, biitiin gruplan birlestirmisti. Her birinin devrime illskln ayn ayn dusunceleri ne olursa olsun, hepsi de diinyadaki butun hukiimetlerio Sovyet Hukumetinin dusmam olduguna inaruyorlardr. Nasil Rusya icindeki Ylgmlarl kendi simf dtismanlannm tahakkumundsn kurtarmak. gerekliydi ise diinyanm geri kalan kismmdaki Ylgmlan da hiikftmetlerini tehdit eder bir duruma getinnek icin onlara cagnda bulunmayi gerekli g6~ niyorlardr. Lenin ve Stalin, siiresini ikisinin de bilmedikleri bir zaman iCiinhir sosyalist devletin kapitalist devletlerle yanyana varolabilecegi olasihguu oneeden gormuslerdi, Ama iktidann ele gecirildig! 0 anda, herkes bunu uluslararasi kapitalizme indirilmis ~iddetli bit darbe olarak., ashnda emperyalist savasm bir uluslararasi iC savasa d6nii~mesi olarak. goriiyordu. Bu. diinya kapitalizmindeki en zayif halkanm "kopmasiydr". HiC kimse, devrim atesini, Rusya smirlanrun ne kadar otesine "konikleyebileceklerini" bilmiyordu ve bilemezdi. Gruplarm bu duruma karsr takmdiklan tavirlardaki farkhhklar, gercekte onlan bir giin tamamen karsit kamplara siiriikleyecek olan politik dii§iinii~lerindeki temel farkhhklan ortaya koyuyordu. Lenin bu "kopma"dan sonuna dek yararlanmaya hazirdi: giic1erini gercekci bir bi¢mde korumaya ve miicadelenin somaki asamasma hazir duruma getinoeye hazrrlanIDl~tI.Bolsevik Partisini, omiir boyu bir savas surduren proletaryanm genel kurmayi olarak. g6riiyordu. Dolayisiyla da, bu biiyiik zaferden sonuna dek yararlanacakn, ama bu S~ nuna dele yararlanmamn smrrlanru yalmzea yasamm kendisi belirleyebilirdi. Devrimin simrlanm tam olarak saptamak, Lenin'e gore, devrim icin oldiiriicii olurdu. 0 siralar

Trocki ile arasmdak.i anlasrnazhgm temeli, ~te buydu. Trocki rsrarla, devrimin Bati Avrupa simrlanna ulusmasirun zorunlu oldugunu, yoksa mahvolacaguu ileri siiriiyordu; Trocki'nin Rusya'da izlenecek politika konusundaki biitiin goriislerine bu gorevin yerine getirilmesi sorunu egemendi. Kamenev ve Zinovyev grubu, Rusya proletaryaS10m devrime onderlik edebilecegine Inanrmyordu. Bu yiizden de onlann bu giivensiz tutumu, Bolseviklerin iktidan ele gecirmelerine her zaman karsi Cikmalarma ve durmadan yalpalamalanna yol acrmstir. Buharin-Radek grubu Ise devrimin ve sosyalizmin ilkelerini idealize ediyor ve elde olanak. olsun olmasin, bir "devrimci savas" ve sosyalist programm tam uygulanrnasi c;a.gnsmda bulunuyordu. Bu farkh akrmlar Rusya dismda gonilmuyordu, Dunyanm her tarafmda iki ad cmhyordu: Lenin ve Trocki, "devrimin ClIglDlarl". Ve Rusya dismdaki bizler bu iki adm farkh politikalan ve du~iinii~leri temsil ettiklerini bilmiyorduk, Bu gruplar cab:;:bgmda bunahm iistiine bunalun doguyor, disardakiler "Bolsevizmin parcalanmakta oldugu" izlenimine kapihyorlar ve hele kaynasma siireci sonunda muhalifler s8D1k sandalyesini ve idam miifrezesini boylaymca 6lciisiiz bir ~a~klnhga dii~iiyorlardl. Ama burada farkhhklann kokii, Lenin'in Bolsevik Partisini kurmasma yol acan ilk fik.ir aynhgma dek uzanan Rusya Sosyal-Demokrat i§ci Partisinin tarihinde yabyordu. Lenin'in, Sovyetlerin Ikinci Kongresinin acihsmda, Rusya halki ic;;in "Bans ve Ekmek" polltikasmm uygulanmast yolunda ilk adimlan atmasi, savasan devletlere karsi bir meydan okuma ve hiikiimetlerinin ba~t iizerinden butun iilkelerin halk.lanna savasm sona erdirilmesi icin yaptigl bit cagnydt. "Rusya Hiikiimeti, biaiin savasan halklara hemen boyle bir bans yapmalanm onerir; Rusya Hiikiimeti, butun iilkelerin ve hiitiin uluslann tam yetkili temsilcilerinin toplantisryla boyle bir bansin kesin kosullannm saptanmasi dogrultusunda gerekli adrmlari hemen ve hie gecikmeksizin atmaya hazrr oldugunu ifade eder. '" "Bu bildiriyi Sovyetler Kongresi ve Bolsevik Partisinin butun orgiitleri kabul ettiler. 145

144

Lenin bans ugruna bu biiyiik atilnm yapar yapmaz, hi~ vakit kaybetmeden, daha once bircok hiikiimet ve partinin c;okmesine yol ac;nu~ olan toprak sorununa yoneldi. Bolseviklerin biitiin yaptigr, devrim partisi iktidara gelmeden once koylfrlerin buytik olqiide gereeklestirdigi toprak agalannm topraklanna el konulmasi islemini hie duraksamadan mesrulastmnak oldu. Bolseviklerin yaphgl o,ki bircok hareket gibi bu da kendi ilkelerinin ve programlannm ¢gnenmesi olarak nitelendirildi. Sosyalistler buna, biiyiik i§letme tanrmdogtl, kuc;:iik isletme tannn oldugu icin ~iddetle karsr crktilar; ama buna kar§l cikanlar bu asamada toprak sorunu icin mucadelenin esasrmn topragr i~leme yontemlsn, bicimi ve i§letme biiyfikliigii sorunu olmadigim kavrayamadilar. Bolseviklerin gordugii gibi, temel sorun, miilkiyet sorununu cozmek, toprak agalanm mulksuzlestirmak ve onlann ekonomik ve politik nufuzlanm kirmaktt. Bolsevikler topragr millllestirmeyi ve tanmi kollektif c;:iftlikler temeli iizerinde orgiitlemeyi yeg tutarlardi, ama Rusya sanayi ve tanmuun 0 gtinkii asamasmda boyle bir §ey tamamen olanaksrzdr, Her §ey sirayla olmahydi ve hepsinden once de iktidar sorununu c;ozmek gerekiyordu. Bunun yolunu koylulerln kendileri belirlemislerdl. Bu yolu mesrulsstrran Bolseviklar, koylulerin tiimiiyIe kentlerdeki i~t;ilerin ittifakuu gerceklestirdller. Daha soma ilk Sovyet Ht1kiimetinin. Lenin 'in baskam oldugu Halk Komiserleri Konseyinin yapisi icin oneriler geldi. Jozef V. Stalin Milliyetler Komiseri secildi, ama bu onun oteki sorumluluklanni brraktrgi anlamma gelmiyordu. Aynca bu, kentin herhangi bir yerinde, yeni yonetici1erin i§e baslamasrru bekleyen memurlarm bulundugu bir Milliyetler Bakanhgmm kurulmasi anlamma da gelmiyorduo Yeni devletin ne b8§kanuun, ne de tek bir bakanhgmm dairesi vardi, Srnolni EnstitUsii. bala, i~leri basmdan a§ml§ bir bieimde baskentteki mevzileri ele gecirme i§ini yoneten ve devrimi Rusya lmparatorlugunnn simrlanna varana dek kentten kente genisleten devrim genel kurmaymm karargahrydi. Kongrenin coskun bir tezahuratla Han ettigi Komiserler Konseyi b8§1D1sokacak bir yer bulmak zorundaydi,

Stalin'in sekreteri olan bir Polonyah Bolsavik, Pestovski, Milliyetler Komiserligi ic;:innasil yer buldugunu anlanr. Stalin kendisine bir yetki belgesi vermis, 0 da bunun18, Smolni Enstitiisiinde .yansuu baska bir komisyonun payla§hgl bir oda bulmus, Bir masa va birkac sandalye saglayip kapmm ustune "Milliyet 1§leri Halk Komiserligi" yazrsmi asmis ve eski Dl§~Ieri Bakanhgmda para bulan Trocki'den uc;bin ruble odunt; alnus ve i§a baslarms. Ama o asamada milliyet sorunlan konusunda yapilacak pek az i§ var gibi gortiniiyordu. Bu sorun, devrim daha da ilerledigi zaman ortaya cikacakn. siralar Stalin, daha oncaden hazirhkh olmadiklan baska bir i§le ilgili olarak Lenin'in cah§ma odasmda bulunuyordu. Lenin, Stalin, Sverdlov ve Trocki orada oturup tarusiyorlar, bildirilerin taslaklanm hazirhyorlar ve talimatlar yaymhyorlardi, Yeni komiserlikler cahsmeya baslayabildikleri anda onlara yol gosterecek bildiriler, karamameIer buradan kaynaklamyordu. Stalin'in komiserligine, Komiserler Konseyinin a§agldaki kararnamesi yol gosteriyordu:

(1) Rusya halklarmm e,itiik ve egemsnligh (2) Rusya halklanmn aynhp bagimsiz bit deviet kurma bak1a da Icmde olmak iizere kendi yazgrlanm kendilerinin serbestce beliriemeleri; (3) biitiin ulusal ve ulusal-dinsel ayncehklann VB kisitlamalann kaldmlmasi: {4j Rusya'da ya§8y81lulusal aamhklenn ve balk topiuluklanmn serbestce gel~meleri.

Bircok kararnamenin yapici yanlanmn i§lemeye baslamasi tcin zamana gereksinim vardi. Ne var ki, zincirlerin kopanlmasi ve hal kin eski diizenin yasalarmdan ve kisitlamalanndan kurtanlmasi, hemen etkisini gosterdi. Aynca, Bolseviklerin iktidan ele gec;:irmeleri ve 1kinci Sovyetler Kongresinin destegini almalan, iilkedeki hiitiin oteki polltik gii¢erin bu degi~ikligi ses C;:lkannadan kabullenmeleri dernek degildi, Elbette muhaliflerin hepsi saf dl§l birakilmisti. Gec;:ici Hukiimet iiyelerioin ~ogu hapse atilrmstr. Arna Mensevikler ve Sosyalist-Devrimciler, daguuk bir durumda olduklan halde, bir karsi-mucadeleye girismek i~in elverisli olanaklar saglayan biitlin kurumlarda giic;lerini koruyorlardi, Birinci Sovyetler Kongresinin eski onderleri, lkinci Kongrenin aldlgl kararlan tarumayi reddettiler ve 147

146

sovyetlerin parasim Sovyet Hiikiimetine karsi gravler i-;;in kullandilar, Demiryolu f§4;ileri Sendikasi onlarm elindeydi; cok sayida demiryolu i§-;;isinii§i birakmaya ikna ettiler. Buna benzer bir grev de. telgraf i§¢leri ve telefon santrah personeU tarafindan ·yaptldl. Banka memurlan da c;ah§maYl reddettiler. Kerenski ordusunun komutanlan, sovyetlerin emirlerine uymayi kabul etmediler. Bu durum simdt artik herkesc;e bilinen bir olaya, yani Lenin ve Stalin'in 9 Kasim gecesi sabaha dek Baskomutan General Duhonin'le telgraf basmda uzun uzadiya konusmalanna yol acti. Stalin bunu §oyle anlatiyon
Lenin, Krilenlo ve benim Petrograd'dald genel kurmay karargahina nasil gittigimizi ammsiyorum .... Cok endi§e veriei bir ands. Duhonin ve ordu karargalu, Komiserler Konseyinin emirlerine uymaY1- kesinlikle reddetti .... Drdu komitelerinin egemenliginde olan oniId milyonluk ordunun nasil bir tavir takinacagr billnmiyordu .... Telgraf basmda krsa bir aradan sonra Lenin'in yiiziiniin nasil aydmlandtgnn ammSlyorum. Karanm verdigt belliydi. Lenin, "Radyoevine gidelim" dedi. "Radyo i~imize yarayacak. General Duhonin'i azledan ve yerine baskomutan olarak Krilenko yoldasi atayan ozel bit emir yaymlayacaglZ ve subaylann baslan iizerinden askerlere hitap ederek, onlardan, generalleri tutuklamalanm, askeri harekan durdurmalanm, Avusturya-Alman askerleriyle bag kurmalarun ve ban, sorununu Kendi elIerine aImalanm isteyecegiz .... "

Krilenko capheye vanr varmaz Duhonin tutuklandi ve Ofkeli askerler tarafmdan ltnc edildi. Stalin, Lenin'in yarunda olmadlgl zamanlarda, mutlaka Lenin tarafindan verilen bir i§i yapmaya gonderilmi§ demektL Mensevikler tarafmdan tezgablanan demiryolu i~e;ileri grevi sona erdirilmeliydi, Onlarla gOrU§meye gondarilen Kamenev'in eli bos donmesi uzerine bu kez Stalin gonderildi ve tam bir basan elde etti. Lenin tarafmdan Finlandiya'ya devrime vardunda bulunmak ic;in gonderilen Stalin'dl; Ukrayna meclisiyla g6rii~mede bulunmak ve onun feshedtlerek yerine Ukrayna Sovyet Hukumetinin kurulmasmi saglamak iizere Sovyet Hukiimetinin tam yetkili temsilcisi olarak gonderilen de Stalin'di, Devrimin yazgisi ortada gortinuyordu. Moskova hie; vakit gecirmeden Petrograd'i izledi ve Kremlin'i ele gecirmek lcln verilen ~iddetli carpismalardan soma sovyetler 15 Kasimda zafere ulasti. 10 Arahkta Sibirya'da sovyetler ku-

ruldu, 12 Arahkta Petrograd'da Carhk yanhsi bir komplo ortaya cikanldi. Ukrayna'da General Kaledin ve Dutov'un karsi-devrimi destekledikleri sirada, 22 Arahkta General Kornilov ve General Denikin Don bolgesinde karsi-devrtmin kuvvetlerine 6nderlik etmek iizere General Aleksiyev'le birlestiler. . Tiim ulkeyi devrimle karsi-devrimin sardigr bu kosullarda bakanhklann diizenlenmesi pek miimkiin olamazdi, Hiikiimet komiserleri komiinist 6nderlerdi ve hepsi de Lenin'in odasmdaki grubun yonetlminde oraya buraya gonderiliyorlardi, Bir i-;; savasi yonetmek, hiikumet cihazmi kurmak, bir ordu yaratmak, Bolsevik Partisini bii~k bir hizla gelistirmek ve politikanm caprasik yollannda ilerlemek zorundaydilar. Onlar bu dev gorevler karsismda yeni yonetim ~ekanlzmasmi yaratinak gibi gue; bir soru~la ~118§11~1~1 zaman G~ci Hiikiimetin sahtp olmadigr bir ustunluge sahiptller. Oteki biitiin politik parti ve gruplann sovyetlerden kopup tamamen Bah parlamentoculuguna b.el bagladlkl~ bir sirada, Lenin'in dehasi sayesinde Bolsevtkler sovyetlen yigmlar tarafmdan yaratilrrus bir yonetlm araci olarak tamdilar, Halkm iradesi ve gucii ifadesini sovyetlerde buluyordu ve Bolsevikler buna guve~iyorl?rdl. Yerl~§me birimle~ne gore degil de, tarlalardaki, fabrikalardaki, atelyelerdeki, ordudaki ve donanmadaki cahsma faaliyeti esas ahnarak orgiltlenmis olan Sovyet iktidan, ne yapilmasi gerektigini soylemenin yamsira, yapilmasi gerekeni yapmak zorundaydr da. Halkm biiyiik -;;ogunlugunun okuma-yazmasi yoktu, ama hepsi de komsulanrun ya i§ basmda ya da silah altmda oldugunu gorebiliyor, duyabiliyor ve ogrenebiliyordu. Toplantilarda kendi temsilcilerini el kaldrrarak seciyorlardi. Toplantilarda sectikleri temsilcileri azlede~iliyor!~.dl. Sovyetler, Ylgmlann dusuncelerinin barometresi ve diisiincenin eyleme domisturulmesinin aracrydilar. Sovyetler, Bolseviklerin zafere ulasmak icin giivenmek ve seferber etmek zorunda olduklan biiyiik insan guru ytgmakiarlydilar. Bolseviklerin gticu buna dayamyordu v,e -;;ogunlu~u bir kez eide ettikten soma bir daha kaybetmediler. Bolsevikler sovyetlere yalmzca giivenmekle kalroadtlm:' onl~~ kendi guclerini ve fikirlerini asiladilar ve sovyetlenn en ryi unsurlanm 149

148

Bolsevik Partisine kazandilar. Yonetim cihazimn kurulmaPetrograd'dan zorla kabul ettirilen bir ~ey degil, sovyetlerdeki Ylgmlann yonetim araclanna hayat vermeleriydi. Devrimin ilk aylan ve yillannda sovyetler ayru zamanda partilerin hirer mucadele alamydrlar, Ve her konuda miicadele vermek gerekiyordu. 0 siralar Bolsevik Partisi amacladtgr gibi "kaynasmis" bir parti olsaydi bile, gorevlerinin c;etinligi ortadan kalkmayacaktI. Arna onun kendi deneyiznsizligi giic;liikleri bir kat daha artmyordu. Karsi-devrimci kuvvetlerin bir araya geldikleri ve iktidar sorununun heniiz ortadaoldugu bir sirada, parti yonetiminda anlasmezhk..Lenln ve arkadaslannm nerdeyse yenilgisine yolacacak bir bunahm yarattI. Uluslararasi bans gOrU§meleri icin yapilan c;agn Miittefik Devletler tarafmdan reddedildi. Bunun iizerine Sovyet hiikiimeti, Mihver Devletleriyle bans gOrU§melerine baslarna karan aldi, 15 Arahkta bir ateskes imzalandi ve radyo aracrhgiyla Muttefikleri bans gOrU§melerine katilmaya c;a· guan bir glrisimda bulunuldu. Ama bu caba da sonuc vermedi. Bu arada Alman ve Avusturya askerleri arasmda milyoniarca brosur dagmlnus ve kardesllk duygulan binlerce millik cepheye yayilrmsti. Sovyet hiikiimeti toprak ilhakrm ve tazminati reddeden bir bens ilan etti ve bagunh uluslann kendi yazgilanm belirlemelerini tamdi. Sovyet heyeti, Almanya, Avusturya·Macaristan, Bulgaristan ve Tiirkiye delegeleri tarafmdan kabul edildi. 25 Arahkta Dortlu lttifak Ruslar tarafmdan saptanan ilk.elerin kabul edildigini aciklaw. Brest-Litovsk'ta Von Kuelman ve Hofmann'm yonettigi DOrtlu lttifak delegeleriyle gOrU§ffielerde bulunan Sovyet heyetinin basmda Dl§i§leri Komiseri Trocki bulunuyordu. Troeki'nin biiyiik giinlerinden biri daha gelmisti. Simdi kiirsfr onundu ve 0 bundan muazzam yararlandi. Konferansi, Alman onderlerinin baslan iizerinden Avrupa i§c;ile· rine seslendigi bir kursu haline getirdi. Ama boyle parlak gosteriler ancak cok kisa si.irebilirdi. Soma ne olacakti? Bansm kesin kosullan ne olabilirdi? Bans masasmm obiir yamnda oturan Karl Liebknecht degil, Prusya Genel Kurmayiydi: Almanya devrimiyse miicadele alamnda yavas ilerliyordu. Elbette devrimci gelismeler baslamisti, ama bunIar
SI

gOrU§meleri etkilemekten cok u~. .. . 7 Ocak 1918'de Lenin, Bolsevik Partial Merkez KOIUltesinden, Almanlar tarafmdan onerilen bans kosullanru cok agrr olduklan halde kabul atmesini istedi. "Her ne pahasma olursa olsun " diyordu Lenin, "devrim soluk alacak bir zaman bulmalld;r." Bans kosullan, Beyaz Rusya'nm bir kismmi, Litvanya ve Polonya'mn tamarmm i~e ala? v.e Kura yanmadasmdan Ukrayna'ya dek uzanan onemli bIT toprak kaybma yol acryordu; aynca savas tazminati odemek de gerekiyordu. a slf~.arda ~~?'da b~~ln:SlZ~rayna Ulusal Cumhuriyeh dan edilmistl ve Dortlu lttifak onunIa aynca hans gOrU§meleri yapacakti. . f§te 0 siralar, Bolsevik onderler arasmdaki C;atJ~ma basladi, Buharin, Radek ve Piyatakov bu onerileri tamamen reddettiler ve Almanlara karst bir devrimci savas acilmasrm istediler; Bolsevik saflan dismda kalan ve Sovyet iktidanna karsi olan butun muhalif gucler onlan bu konuda destekliyorlardi. Trocki, "ne savas ne bans" gibi yeni bir sloganla, Lenin'in grubuyla Buharin'in grubunun ortasmda yer aldi. Lenin. Stalin ve Sverdl?v, Buhcu:'? g~b~u. l?mantikler olarak nitelediler. Lenin, TroC;kimn onensimn bos bir 1af cambazhgi oldugunu v~.Almanya:Uln ~o~~~arl. m rsddetmenin Estonya ve.Dvinsk m kaybedilmesi gibi daha da agrr istemlere yol acacagmi soyluyordu. llk ba~~ Trocki ve Buharin yanhlan cogunluk sagladilar ve Trocki Bans Konferansmda tartisma G<Lbalan~~ s~rdiirdu. Trocki "ne savas ne bans" slogamna dayanan unIu deklarasyonunu aeikladi ve antlasmayi izmalamayi reddetti. Trocki 15 Subatta talimat verilmesini isteyen bi~. telgraf cekti, Lenin bu telgraft, "sorunuzu yamtlamadan once Stalin'e damsmak istiyorum," diye yamtladi, Daha soma, telgraf basmda Trocki'yle gOrU§en Lenin §oyle dedi: ."Stalin simdi geldi. Kendisiyle gorii~i1p ortak yamtirmzr iletecegiz." Almanlar 17 Subatta ate§~e~~n sona ~.rdigini ilan .et~ler ve Alman ordulan tipki Lenm m daha onceden belirtti8i gibi ilerlemeye basladi. Lenin ve Stalin, Sovyetlerin bans kosullanni kabule hazir oldugunu acikladtlar. 21 Subat~ Almanlar, Sovyet hiikiimetine, yeni kosullan kabul etmesi icin sekiz saatlik bir sure tamyan bir i1ltimatomla karsihk 151

150

verdiler; 0 sirada Alman ordulan Istilayi siirdiirUyorianh. Merkez Komitesi 23 Subatta yeniden toplandi ve Lenin tek oy~uk_b~ cogunlu~ s~gladl. Ertesi gun Tum Rusya Sovyetlen Yurutme Komttesi 2 eksik, 26 cekfmssr ve 85 red oyuna .kar§l 1~6 oyla Almanlarm dayattigi kosullan kabul etti. BOyleee olaylar, Bolsevik Partisinin biitiin-butiine btrle~mi/} olmaktan uzak bulundugunu bir kez daha gosterdi, 19~2:d~ki ~oliinmeye. dek Sosyal-Demokrat t~r;i Partisinin ~lm behrleyen eski miieadele, ~imdi Bolsevik Partisinin l~mde olanca §iddetiyle ortaya crkiyordu. Ve tipki eskisi gibi, Lenin yalmz rnticadeleyi kazanmakla kalmadi, aym zamanda saygmhguu COk biiyiik olcude artrrdi. Gene Trocki ve yand~lannm devrimi nerdeyse yenilgiye gotiirdUkleri can~lel blr anda Lenin devrimi kurtarmisu. Ama bu kez Lenin tek basma miieadele etmiyordu. Stalin ve Sverdlov onun bashca yardlmellarlydllar. Polonyahlann durumundan a~ duyan Cerjinski ise oy vennekten kacmrmsti. Ama Buharin grubu muhalefetini daha bfiyiik olciilere vardirdi partinin Moskova Komitesini, Merkez Komitesinin baz~ iiyelerin~ v~ bazi ko~i.serle~ Lenin ve grubuna karsr harekete gecirdi ve hatta l§l Lenin, Stalin ve Sverdlov'u tutuklaYIP hapse atmaya hazirlanmaya dek vardrrdi. Parti Kongresi yeniden toplannya cagnldi, Kongre 6 Mart 1918'de toplandi, Lenin, Kongreye sundugu raporunda §oyle diyordu:
P~rtimizin, bagnnda "sol" bir muhalefetin olufmssl nederuyle bugun ge~rmekte oldugu ~iddetli buhran, Rusya devriminin ya~adlgl en agir buhranlardan biridir. Bu buhran altedilecektir. Partimizi ya da devrimimizi asIa yenik d~uremeyecektir ... Devrim bizim sandigll~lIz..kadar ~abu~ olmaz ... Dtinya sosyalist devriminin, Heri kapitalist ulkelerde, Nlkola ve Rasputin'in iilkesi Rusya'daki kadar kolay ba~la~amayacaglD~ ka?ul *elJ~leliyiz. '" Ama kapitalizmin gells~I~ .ol~ugu, de~okratik bir kiiltilr yaratIJgl ve her insam orgutledigr bl~ ~.lked.?,hi~hazuhk .yapma~IZln bir devrim baslatmak yanhs ve g_ulunlttilr. Biz, sosyahst devn:min saneih ba~langl(; donemine henuz !~kl8fmaktaYlz. Bu bir gercektir ... Evet, uluslararasi devrimi gorece~lz; ama bu #mdilik.;ok guzsl bit peri masahdir, harikulade bir pen masah. Peki soranm size: peri masallanna inanmak ciddi bir devrimciye yah~lr mi? .. Alman proletaryasl saldmya gecebilse, bu elbette iyi bir ~ey olur. Ama Almanya devriminin tam olarak ~e za~ b8f1ayacaglm hesap edebildiniz mi, ne zaman baslayacagnu behrleyecek araci ke~ettiniz mi? HaYJr, kesfetmsdmiz, biz de

k~febnedik. Her ~yi ~una baghyorsunuz: Eger devrim patlak VB"" rirse her ~ey kurtulacak. Elbette! Ama ya i~ler umdugumuz gibi gitmezse, ya were hemen ertesi gun ulasilemazsa, 0 zaman ne olacak? 0 zaman Y1gmIar size ~oyle demezler mi: benciller gibi hareket ettiniz, her ~yi hi,.:bir zaman g~kle,meyen talihli bir rastlanbya brraktunz, kacmilmaz olarak gerceklesecek olan, ama heniiz baslamanns bulunan bir uluslararasi devrim yerine bugun ortaya 9kan gereek durum i~in ne kadar yetersiz oldugunuzu ispatledrmz ... Alman emperyalizmine hizmet ediyorsunuz, ¢nkll mllyonlar degerinde serveti -siiAhlan ve cephaneyionlara teslim etti· niz; ordunun inamhnaz derecede acikh durumunu goren herhangi bit kimse bunu onceden tahmm edebilitdi .... Bunu ogrendigimiz i~ b6111nmenin, buhramn fistesinden galecegiz.

Trocki'nin tavn iizerine de §UDlan soyluyordu:

Onun faaliyetlerindeki illyonii birbirinden ayirt etmeliyiz: Brest'te goril~melere ba§ladlgl ve bu goril§melerden ajitasyon amaciyla miikemmel bicimde yararIandtS;i srrada hepimiz onunla aym kamdaydik ... Ama aranuzda kararla~tJrdlgJ.mlza gOre, Almanlar bize bir iiltimatom verinceye dek dayanacak, ii1timatom venldiginde ise onu kabul edecektik ... Trocki'nln taktikleri zaman kazanmaya yonelik olduklan surece dogruydu: ama savaam sona erdigi ilan edildigi ve bans imzalanmadrgi zaman yanh§ hale geldiler.

Kongre, Lenin'in gOrU§lerini destekledi. Antlasma 2 Mart 1918'de imzalandr ve 17 Martta Tum Rusya Sovyetleri Kongresinee onaylandi, Temmuz-Agustos Kongresinde Stalin, "Rusya sosyalizme giden yolda b8§l cekebilir," dedigi zaman belli belirsiz ortaya atilrms olan "tek ulkede sosyalizm" sorunu buhran sirasmda resmi olarak ele ahnmamisti. Ama kosullann bu sorunu en somut bir blcimde one cikardigmi gormezden gelmek miimkiin degildir. c;iinkii eger Avrupa devrirni halil bir "peri masah'ydrysa, 0 zaman Rusya devrimi suna karar vennek zorundaydi: sosyalist bir devrim mi olacakti, yoksa kapitalizmeteslim mi olacakti? Rusyamn yonetimlni eline geciren muzaffer Sovyetler Kongresinde Lenin'in, "simdi arnk sosyalizmi kunnaya bashyoruz" bicimindeki aCl~ sozii, onun bu konuda hangi safta yer aldigrm tum acrkhgryla ortaya koydu, Nereye dek gidebileeekleri "soluk alma"mn siiresine baghydi, ama Lenin'in onderligmde nereye gittikleri konusunda en kiir;iik bir kusku olamazdi. Gene de, hesap edilemeyeeek biitiin etkenler ortaya dokiilmiistil. Devrim, diinya kapitalizminin yapismi yanp gecmisti. Arnk varhguu korumak icin mucadele ediyordu ve devrimcilerin butun sorulara verecekleri

152

153

yarutlan bu mucadelenin kosullan belirliyordu. Trocki'nin, Avrupa'nm kendine gore c;izdigi simrlanm Rusya'daki zaferin bir on kosulu olarak kabul ettirroeye kalkismasr, devrimi tehlikeye du§urmu§ V!3 So:vyet Rusya'ya buyfik insan ve toprak kaybma mal olmustu, ArtJ.k biitiin dikkatler, ele ge-;:irilmi§ olan iktidarm korunmasi ve oteki iilkelerin i§\!i simflanmn Rusya'nm yardimma ne kadar -;:abuk kosacaklan sorunu uzerinde toplanrmstr. Her ne kadar buhran boyunca Stalin kararhhkla Lenin'in yanmda yer aldrysa da, Lenin'le Trocki ya da Stalin'le Trocki arasmdaki iliskilerin knttilestigine ili§kin bir karut yoktur. Arna Trocki Dl§i§leri Komiserligi gorevinden istifa etti ve Savas Komiseri oidu. Hiikiimet llyesi olan "sol" Sosyalist-Devrimciler, Almanya'yla bans antlasmasr yapilmasim protesto ederek istifa ettiler. Toplum heniiz tek partill bir toplum haline gelmemis olmasma karsm, hiikiimet artik tek partili bir hiikt1met olmustu, Mensevikler, Sosyalist-Devrimciler, Kadetler ve Oktobristler can \!eki§en. ama olmemek icin umutsuzca mucadele eden orgiitlerdi. Bansla tlgili olarak ortaya cikan buhran en yiiksek noktasma vardigmda, bu kistler, Bolseviklere karsi bir mucadele araci olarak bir baska biiyiik soruna sanldilar. Bolsevikler de i-;:inde olmak uzare, biitun partiler, bir Kurueu Meclis toplanmasrm istemislerdi. Ge\!ici Hukiimet ise, Kurueu Meclisin toplanmasim durmadan ertelemi§ti. ~imdi Mensevikler ve Sosyalist-Devrimeiler bu meclisin toplanmasi i-;:inher iamankinden daha istekliydiler. Kurucu Meclis toplantiya \!8gnldt ve 5 Oeak 1918'de toplandi. Bolseviklerazmhktaythlar: -;:ogunlukta olan partiler sovyetlerin daglttimaslm istedi. Bolsevikler iss, meclisten; iktidarm sovyetiere verilmesini onaylamasnn ve sonra da ·kendini feshetmesini istediler; ardmdan da toplanndan ceklldiler, Geee ge\! vakil, salonun kapismdaki Kizil Muhafrzlar, geriye kalan meelis iiyelerinin baskanma dagrlma zamanmmgeldlglni bildirdiler. Kurucu meelis gecenin karanhgmda kayboldu ve kimse de arkasmdan gozya~:t dokmedi, Iktidar sovyetlerde kalrmsti. Meclisin dagmlmak tizere toplantiya \!agrilmasl. Bol§evikler hesabma tuhaf bir davrams gibi goninahilir, Ama 154

unutulmamahdu ki, Rusya Sosyal-Demokrat t§9 Partisi yirmi yildir bir Kurucu Meclis toplanmasun istemtsti ve bu yUzden de bircok i§9 ve kaylll gelecege iliskin umutlam~l haIA bu mecliste garuyor1ardt. Bol§evikler, Kurucu Meehs toplarup da sovyetlerin iktidanm tarumayi rsddettlgi zaman, i§\!ilerin ve koyliilerin bu meclise bel bag:l~aktan vazge-;:eeeklerine inanlyoriardl. Ve bunda Bolsevikler tamamen hakhydilar. Bu siire, Bolseviklere guClerioi biraz olsun saglamlastrrma 0180881 verdi. Lenin, bundan yararlanarak, kalkmma programmi sundu. HaIiI.yaygm olan yanhs bir kammn tersine, "komtmizme swrayt.,"l da, biitiin sanayinin millllestirilmesini de onermedi; Rusya'ya donerken ana hatlanm saptadrgr prngrarm, bankalann mlllllestirllmesini, sanayinin i§-;:iler tarafmdan denetlenmesini, topragm koyltilere verilmesini ve bansr kararhhkla savundu. Arahk aymda sendika temsilcileri, fabrika komiteleri, hukumetin teknik slamanlan ve uzmanlardan olusan Ulusal Ekonomi Yiiksek Konseyi kuruldu. Bu konseyin gorevi, fabrikalardaki karga.,ahgl diizene sokmak ve gelecege yonelik millilestirme planlan iizerinde \!8h.,makb. Harikulade bir konusmasmda Lenin 0 anki durumu ve gorevleri §oyle azetledi:
Uluslararasi i1ifki1erde olaganfistii gii.y ve tehlil:eli bir durum; manevra yapma ve geri .yekilme zorunlulugu: Batida aglr ve aC11i adnnlarla olgualasmakta olan devrimin yeni patlaYl§lanm bekleme donemi: iilke i.ywde. kii.yiik-burjuva gev§ekligi ve anarsisinln tehdidine ~l sert, proleter disipliniyle uzun sfireli ve kara!1t bir bi.yimde yiiriitiilen miicadelenin amansizca u,iddetlenmes:t" ve agll' bir Insa donemi+sosyalist devrimin anda ~amalta oldugumuz ozel asamasmm ayirdedicl ozellikl~ri kisaca bunlardu.:. ~~giinkii lifamanm ozel kOfUllarmdan dogan sloganlan, bildigimiz gtinhik "dsvrimci" kavrannyla kar,lla,tlrmaya caIl§lll: manevra yapmak, geri .;ekilmek, bsldemek, aglr agn kurmak, amansizca ,iddetlenme. sert disiplin. gev,skligi yok etmek.

,U

,U

Bankalann ve topraklarm nullilesttrtlmesi dismda, 1918 Temmuzuna dek yalmzca besyuz kadar ozel isletme millile§tirilmi§ti. Ama Sovyet huktmietini, millilestirmenin, el koymanm ve vesikaya baglamanm Sovyet iktid8-?;mn korunmasi icin gii-;:lii politik silahlar haline gelecegi, "Savas Komiinizmi" adi verilen bir palitika izlemeye zorlayaeak e§i goriilmemi§ bir firtma yaklasiyordu. 155

1917 Kasmumn ilk baslarmdaki buyiik giinlerin hemen ardmdan, Kerenski ordusunun Genel Kurmay Baskam General Aleksiyev, Don bolgesine ilerledi ve Sovyet lktidarma karst savasmak iizere "GOntillu Halk Ordusu"nu orgiltlemeye basladr. Daha soma, Arahk aymda, Tiflis'teki Mensevikler kent cephaneligini ele gecirdiler, General Kornilov ve General Denikin, Aleksiyev'e katildilar. Ukrayna Ulusal Hiikiimeti, merkezi Harkov'da bulunan Ukrayna Sovyet Hiikiimetine kar~l Dim Kazaklanm destekledi. Alman kuvvetlerinin Petrograd uzerine ilerleme tehlikesi basgosterince, Rusya Sovyet Hukumeti Petrograd'dan Moskova'ya tasmdi, 1918 Subat ve Mart aylannda Ingiliz birlikleri Murmansk'a cikanna yaptilar. General Mannerheim, AImanlan, Fin devrimini ezmek i¢ll kendisine askeri yardim gondermeye .;aglrdl. General Von der Goltz komutasmda otuz bin asker gonderildi ve Mart aymda Fin devrimi bastinldr, Temmuzun ilk haftasmda, "sol" Sosyalist-Devrimciler ve Anarsistler, Bolsevikleri "devrime ihanet etmek"le suclayarak Moskova'da btr silahh ayaklanma diizenlediler, Avusturya-Macaristan savas tutsaklarmdan olusan bir CekSlovak kolordusu, Trans-Sibirya demiryolu iizerindeki <;elyabinsk'i ele gscirdi, Sosyalist Devrimciler, Halk Basin Komiseri V. Volodarski'yi katlettiler. Almanlar Ukrayna'mn kontrolunu ele gecirmislerdi, Turkler Kafkasya'yi istila ediyorlardi. Karsi-devrim kuvvetleri dort bir yandan bastrrdikca, yiyecek durumu gittikce ciddilesiyordu, Stalin'e Cumhuriyetin ambanm kurtarma gorevi verildlginde, karsidevrim kuvvetleri Caritzln'l (~imdi Stalingrad) ve guneyden gelen butun bir yiyecek ikmal sistemini tehdit ediyor-

ONBtRtNct

BOL1JM

POLtrtK ASKER

Merkez Komilesinin 1918 ve 1920 ydlon arasmda cepheden cepheye, devrimin en fazlo tehlikede 01dugu yere giinderdig; tek adam, Stalin'di.
K. VOROSILOV

Iardi.

BUGON tiim dunya Maresal Stalin'i bilyiik bir askeri strateji uzmam olarak tamyor ve bu kadar miitevazi bir kokenden gelmesine ve duzenli bir askeri egitimden gec;memesi~ ne ~1D nasil olup da boylesine uzmanh~ gerektiren b~r dalda boylestne tin kazandigim merak ediyor. Ne var ki, onun C;alt~alanm izlemis ve ona yol gostersn felsefeyi kavrarms olanlar it;in bunun hi~ de glzemli bir yam yoktur. Stalin'in ya§aml, politikamn bitmek bilmeyen bir savas demek oldugu bir ulkede bit politik sava§4;1D1D yasamidir, politik sava~t;llann bir onderlnin yasarmdir. Trocki Savas Komiserligine atandigmda, parti onderleri arasmda onun askeri nitelikleri konusunda hicbir tartisma 9-kmadl. Ama gene de Bolsevik Savas Komiseri bir ordu yaratmak zorundaydi. Troc;ki.goreve atandigmda yalmzca yuzbin kadar KIZII ~uhaftzdan, yani Sil~l i§~~d~n olusan ceklrdek halinde bIT ordu vardi. Trocki c;ok buyuk 157

156

sayida asker toplamayi basardi. Onun hitabet guru ve atesliligi, yeni askerlerin Kizrl Ordu saflarma akin etmelerini sagledi. Daha sonra yiin1rluge konulan zorunlu askerlik karamamesi de ona yardimci oldu. Trocki, Car'm ordusunda yeti~mi~ otuz-kirk bin kadar subay da iclnde olmak. iizere, her tiirden insam Kizil Ordu saflarma katti, i~~' smifmm askert egitimden yoksun oldugunun farkmdaydi, ye~mi§ subaylan orduya katilmaya ikna etmekle bu ekstkligin giderilebileceglni sandi. Bu subaylara polilik bakundan giivenilemeyecegini dusunerek, onlan denetim altmda totmak. amaciyla politik komiserler sistemini kurdu. Bu ordu onceden hie; egitim goremedsn bircok eephede savasa girince, Trocki bir askert onder olarak niteliklerini ortaya koymak. zorunda kaldi, Trocki'nin ordulann ku~lut~u, devrim tarihi ve askeri strateji konusunda epeyee ~tap okumus oldugu su gottlrmezdi, Ama hem asked pratikten hem de devrimci savasm qrgiitlenmesi pratiginden yoksundu. Ondokuz yasmda oldugu 1898 yihndan 1917 yihna dek Rusya'da hemen hlcbulunmermsti. 1917 Temmuzunda Stalin'in onerisi iizerine grubuyla birlikte Bolsevik Partisine kabul edilinceye dek, gerek soziiyie, gerek kalemiyle Bolseviklera kar§J rniicadele etmlsti, Anlasmazhk derinde yatiyordu ve hiebir zaman ortadan kalkmarmsti. ~imdi Kizrl Ordu konusunda Stalin'le yapilan tartismalarda bu yeniden ortaya cikiyordu. Aslmda Trocki, Lenin'Iii partisiyle ytgmlar arasmdaki iliskiye yol gosteeen ilkeyi hie;bir zaman ictenltkla benimsememisti, cUnkii proletaryanm yarauci gucune inanrmyordu. Trocki bencildi, yalru.zca kendine giivenen bir beocildi. 0, diktatorle~le aym kumastan dokunmustu, Onderlik anlayisi, kendi yeteneklerinin kabul edilmesinden ve kendi buyruklanm yerine getireeek bir proletaryadan ibaret bir temele dayamyordu, Proleterler orgiitlendirilmeliydi. Orta smiflardan, aydmlardan ve subaylardan cikan ve basmda da kendisioin bulundugu .bir kadronun denetimindeki bir makinanm P8l'{:8S1 olarak proieterieri kendisi orgiitleyeeekti. Beeerikliydi. Becerikltltga hayrandi. Ama proletarya He kaynasma diisuncesint hicbir zaman benimseyeIniyor ve orta simflarda gordugii niteliklerin proletaryamn bagnnda da yattigma ve devrimci miicadelenin proleterIeri onderlik 158

.seflanna kazandrracagma asla inannuyordu. Onlano kisa siirede degil, ancak uzun sOrede egitilebHecegi kamsmdaydi. Onun entellektuel zuppeligi devrimciligini yoketti. Trockt'nin Savas Komiseri olarak basanh hizmetlerde bulundugu inkar edilemez. Lenin, Gorki'ye §oyle demisti: "Bu kadar kisa zamanda bir ordu yaratabilecek bir ikinci insan gostarebilir misiniz?" 1919'da Petrograd'm Yudenic'e karsi savunulmasmda onun proletaryayi harekete gecirmek icin gosterdigl biiyiik cabalar unutulamaz. Ama bu zaferIerin nlteligi onun ki~iliginden ayn olarak du~iinulemez. Bu zaferler, coskun isteklerin ve diktatorce orgiitleme becerikliliginin basanlanydilar, Verilmesi gereken savas bir srmf savasi degil de, bir ulusal savas olsaydi, buttin bunlar gere;ekten birer basan sayilabilirdi. Ama bir proleter simf savasr ordusunu, prole.taryanm simf dusmanlarmdan gelen ve politik baknndan giivenilir olup olmadiklan bilinmeyen subaylarla doldurmak demek, en tehlikelisinden bir belAyt basma almak. demekti. Trocki bunu goremedi. Proletaryamn teknik geriligini abartan ve meslekten subaylarm teknik nitelik.lerine hayranhk duyan Trocki, subaylarm politik yetersizligini komi serler kadrosuyla gidermede kendine asm olciide giivendi Bu subaylann pek e;ogunun sadik ve beeerikli birer asker olarak. ellerinden geleni yapmaya cahstiklan dogrudur. Ancak ellerinden geleni yapmaya cal1§malarl yetersiz kahyordu, ciinkii 0 zamana dek hie; deneyim edinmedikleri turden bir savasla karsi karsiyaydrlar. Babalann ogullanyla Carpl§· mak. zorunda kaldiklan, cok degisken, kimi zaman bir gerilla savasi niteligine burunen ve durmadan ahsilmarms gorO.§lerin ortaya C;;:lkugt· politik askeri savasn bu. bir Bunun sonuelan, daha baska ~eyierin de yams Ira , Troc;;:ki'nin Stalin'le olan ilk biiyl1k cah§masma yol acti. cansma, Stalin'in Giiney Rusya'dan erzak. ikmalini saglemakla gorevli komiserliga atanmasmdan c;Ikb. Boyle bir goreve Stalin'in atanmasi, durumun ne kadar ciddi oldugunu a¢c;;:a gosteriyordu. Oevrimin baslangicmda Bolseviklerin hasrmlanna gosterdlkleri hosgorii, karsr devrimci kuvvetlerin toparlanmasma firsat vermisti. ~eref sozu iizerine serbest birakilan subaylar hemen yeni

159

iktidara kersi kurulan direnme merkezlerine slglnml§lardl. Patronlar, banka yoneticileri, eski devlet dairelerindeki gOrevliler devrimin yenik dusecegine girvenli bir bic;imde iiretimi baltahyorlardt. Isciler, yeni iktidarlanrun farkindaydrlar, arna "Gfiniimiiziin GOrevleri" konulu konusmasmda Lenin'in onemle iizerinde durdugu iiretim disiplinini heniiz tam olarak kavramarmslardr, Oretim dusuyordu, Yannlanndan korkan ve kA.gltparaya karsi giivensizlik duyan koyluler, yiyecekleri kendi kullammlan ic;in depoluyorlar ve kentlere gidecek erzagr gondenntyorlardi. 1918 Mayismda Sovyet Hiikiimeti iilke topraklarmm altida-birine hapsedilmistt. Arna kusatilrms cumhuriyeti sekiz ordu savunuyordu. Bunlar iyi donatilrms ordular degillerdl, Genellikle yalpalayan giic1erden olustuklan icin fabrikalardaki en devrimci unsurlarla takviye edilmeleri gerekiyordu. Bunlar, savasm gelisimi Icinde devrimci diisuncenin gilcUyle simsiki birlestirilmeleri gereken ordulardr, Stalin yeni gorevine atandigr zaman onun da, hukumetin de asker! islere kansmak gibi bir egilimi yoktu. Yiyecek maddelerinin kuzeye iletilmesinde bir kilit noktasi olan Caritzin'e geldiginde feci bir durumla karsilasn. Ordu dagIlml§h. Subaylar moral cokuntiisii icindeydiler. Dusmana en kuctik bir yakinhk duymayan subaylar bile, kendilerini devrimci bir savasm onderleri olarak degil, yalmzca hiikiimetin memurlan, "kurmay i§c;ileri" olarak goruyorlardrIste Trocki'nin ordunun yapisi ve onderligi konusundaki politikasmm eninde sonunda varacagi mantikt sonucun en asm bicimi gozler onundeydi. Stalin hie vakit gecirmeden durumu degerlendirdi ve bu durumu diizeltmek icin Parti Merkez Komitesinden yetki istedi. Stalin, Trocki'nin i§ciler hakkmda duydugu kaygrlann hicbirini duymuyordu, Trocki'nin ordu konusundaki fikirlerlnin hepsine karst cikn. Lenin'in devrimin onderi olarak partinin roliiyle ilgili teorisine bagh olan Stalin, devrimci smif savasinm aneak bizzat kendileri inanch devrimciler olan onderlerin yol gostericiliginde yiiriitiildiigu takdirde zafer saglayabilecegi kamsmdaydi. Durum feciydi. Kizil Ordu hath yanlrmstr. Kazaklar kentin yakmlanna gelmislerdi, Kuzeyin yiyecek umutlan tamamen Caritzin'e baghydi ve Petrograd'da kithk baslarrusti. 160

Stalin, kentte tam bit dagmikhk ve kansikhkla karsi18§U. Kizrl Ordu ustunluk kazamr gibi oldugunda sinmis olan biitiin karst-devrimci unsurlar yeni giinlerin yaklastigma giivenli olarak yeniden ortaya c;ikml§lardt. Dusman unsurlann dolustugu ordu komutanhgi saskmhk icindeydi ve gorevinin ne oldugu konusunda en kiiciik bir fikre sahip degildi. Cercekten de ordu komutanhgi kisa bir siire once geri cekilme emri vermisti, Kent meydanmda askeri bandolar marslar calarken karsi-devrimciler sokaklarda ellerini kollanm sailaya sallaya dolasiyorlardi. Savas Konseyinin,sorunu Y8Z1§mayoluyla ¢zmesini beklemek, Stalin'in ahskm oldugu bir yontem degildi. Ta genelik giinlerlnden beri her zaman ani kararlar almasi gereken durumIarla karsrlasrmsn, ama bu seferki durum iistesinden gelmek zorunda kaldigr en biiyiik ve en cetin durumdu. Stalin'in sirf Trocki'den hoslanmadigr iCin askeri i§lere kansmaya basladigiru ileri siirmek giilunc olur. Hatta belki de Caritzin'e varmadan once, Trocki'yle aralannda bir c;atl§ma eikabileceglni aklmdan bile geclrmemisti. Durum cok ciddiydi. Stalin 7 Temmuz 1918'de Lenin'e sunlan yaziyordu:
BOyle davramlmayi hak eden herkesi zorluyor ve azarhyorum. Umanm, durum yahnda dtizeHr! Bizden olsun, otekilerden olsun Idmseyi harcameyacagmuza ve tahihn saglanacagma rahatca gilvenli olabilirsin. Eger askeri "uzmanlar'utmz uyumasalar ve avarelik etmeselerdi, hat yanlmazdi. Eger hath yeniden kurabilirsek, bu onlar sayesinde degil, onlara karsm olacakur.

Stalin kendisine durumu ele almasmi, "diizeni saglamasun, miifrezeleri duzenli ordu birliklerlnde birlestirmesini, gorevleri uygun kisilere vermesini ve disipline uymayanlan gorevlerinden uzaklasnrmasnu" emreden Lenin'in yonetimindeki Devrimci Askeri Konsey'den yetki aldi, 11 Temmuzda Lenin'e durumu aydmlatan bir telgraf cekti:
Kuzey Kafkasya Komutanhgr Kurmay Karargalu karsr-devrimle savasmada tam bir yetersizlik giisterdigi it;:in her §ey karmakansik. "Uzmanlar'unuz yalruzca karsi-dsvrime kararh bir vurus indfrmede psikolojik babmdan yetersiz olmakla kalmIyorlar, aym zamanda "kurmay" giirevliler olarak yaimzca "planlar tasarhyorlar" ve orgutlenme taslaklanm en ince aynnhlanna dek hazrrhyorlar, ama asker! harekatlara kaI'f1 tamamen kayrtsiz kahyorlar ... ve genellikle bir yabanci ya da bir konuk gibi hareket ediyorlar. Askeri komiserler boslugu doldurmuyorlar .... Oyle samyorum ki, Kaiedin'in cap-

161

hesinin.ikmal yolunun kesildigi ve Kuzeyin tahil bOlgeslyle olan baglarmsuun kopanldigr bir sirada, bu duruma kayitsiz kalmaya hakknn yok, Bu durumu degi§tlmiek ve yarel bolgelerdeki baska elcsilliklari gldermek niyetindeyim.. Gerektig:lnde ezip g~eginl bUtiin resmi gii~Uklere karsm, davayr ytloma siiriildeyen komutan ve subaylan gorevlerinden uzaklasnrmaya del. varan 6nlemler alacaglm. Elbette, biitiin ust kumluslar 6niinde butunsorumhilugu iizerime altyorum.

yarutladi: "Kudurgunlar konusunda hlcblr kaygimz olmaSID. Elimiz titremeyecek. Dti§manlara nasil davramlmasi gerekiyorsa, oyle davranacagiz, " Stalin, Caritzin'de dogrudan kendisinin se¢gi kistlerden bir Devrimci Savas Konseyi kurdu. Konseyde, Kafkasya'da birlikte t;:ah§hg:Ive cok yakmdan tamdigr Kaganovic ve Vorosilov da bulunuyordu. Onbes bin savasciya onderlik ederek ve durmadan carpisarak, savasci olmayan otuzbes bin gocmeni yiizlerce kilometre boyunca Ukrayna ic1erind en geciren Vorosilov, Caritzin'e yeni vanmsti. Daha once hicbir askeri egitimden gecmemis olan Vorosilov, bu goC;sirasmda elde ettigi biiyiik basanyla askerlik meslegine adrmim atrms oluyordu. Caritzin'in savunma komutanhgrna getirildi. Vorosilov, Kaganovic ve giivenilir birer Bolsevik olduklanna inandigr otekilerle birlikte Stalin, cephe gerisindeki karsr-devrimle miicadele etmek iizere bir komite, bir Ceka kurdu. Ardmdan sivil ve askeri kurumlan temizlemaye koyuldu. Trocki taraf:mdan atanan Askeri Yonetim Baskam Nossovic dusman safma gecti. Nossovle sonradan, Stalin tarafmdan yapilan degi~iklikleri, Don Jrmaguun Kabanst adh gazetenin 3 Temmuz 1919 sayismda kendi a~smdan §oyle enlatacaktu
Stalin'inhakkim teslim ebnemiz ve eski y6neticilerin onun guciinii hskanmakta hakh olduklanm kabul etmemiz gerekir. ~oldaruun, Stalin'in yaptigi i§e ve yarel kosullara uyabibne yetenegindan dersler cikannslannde yarar vardrr, Bir siire sonra g6revi hafifIedlgfnds ya de. daha dogrusu dogrudan dogruya kendisinin yaptigI ifler azaldtgmda, Stalin kentin butiin y6netlm yerlerindeki cah§maim" Caritzin'in savunmasnu ve genel olarak Devrimci Kafkasya Cephasi denilen.cepheyi 6rgutleme i§ini denetlemeye basladi ... 0 siralae <;aritzin'de hava arnk iyiden-iyiya gerginleiJlli§ti. Caritzin <;aka'SI tam ~flyordU. Gun g~yordu ki, en guvani'

baskaldin cikarmesmden kaygilamyordu. Stalin hemen

Lenin, "Sol" Sosyalist-Devrimcilerin

Caritztn'de

bir

lir ve en gizli gibi gOriinen yerlerde bile bir komplo ortaya Vlkanlmasm. Kentin butiin hapishaneleri doluydu ... Kurucu Meclisi kendllerine bayrak edinmif olan yerel kar§1-devrimci 6rgiitler de bir hayli giie kazannuslardi ve Moskova'dan sagladiklan parayla bir baskaldm diizenleyerek Don Kazaklanmn Caritzin'i kurtannalanna yanlim ebneye hezirlemyorlardi, Ne yazlk ki, bu 6rgiitiin Moskova'dan gelen 6nderleri. miihendis Aleksiyev ve iki oglu 0 siradaki kosullan iyi bilmtyorlardi ve yakm zamana dek OlaganustU Komitedeki Bolseviklere hizmet etmi§ bir Sup taburunu da 6rgiitiin etkin unsurlan arasma alan k6tU duzenlenmi§ bir plan sonucunda, bu komplo Qrgiitii ortaya C1kanldI ... Stalin'in bran kisaydi: "Kur,una dizin!"

AYllI yazar, Troeki'nin §oyle emmsryor:

bu duruma mudahalesini

de

Bu atihmm belirgin bir 6zeUigi de, Stalin'in merkezden gelen talimatlara katfl tavnydi, Trocki. kendisl tarafindan b11yiik gii~uk1erIe kurulan komuta 6rgutiinun dagmlmasmdan kayglya kapilarak, Kurmay Heyetinin vs Sava§ KOmiserliginin oldugu gibi birakilmasmm ve onlara ~flIla olanagi tanmmasmm zorunlu oldugunu bildiren bir telgraf g6nderdiginde, Stalin bu telgrahn iizerine son derece kesin ve 6nemli blr not du,tu: "Dikkate ahnmayacakl"

him

An:ia Trocki'nin "dikkate ahnmamaya" niyeti yoktu. Lenin'e su telgrafi c;ekti: "Stalin'in geri .;:agnlmasmda kesinlikle diretiyorum ..." Stalin geri c;agnldl ve Lenin 4;au§may! yatistrrdi, Vorosilov Ukrayna'ya gfmderildi. Ama Stalin gorevini yerine getirmisti, Trocki'yle arasmdaki temel aynhk oldugu gibi kalrmsti. Trocki kendi "uzmanlar'tnu istiyordu. Stalin ise, orduda Bolseviklerin onderligini savunuyordu ve bunu saglamaya kararhydr, Bovlece ikisi arasmdaki biiyUk miicadele basladi. Bu miicadele 1938'de'KIzil Ordu yonetiminde yapilan son temizlikle ve Stalin hiikiimetine karsi bir baskaldm diizenleyen generallerin kursuna dizilmesiyle sonuolanacaktr. Ashnda Stalin eski Carhk subaylarmm Kizrl Orduya katilmalanna ~I degildi, ama onlann ordu icinde yonetici mevkilere getirilmeden once devrim davasim candan ve goniilden benimsemis devrimciler haline getirilmelerinde diretiyordu. Pek cok i§cintn asked bilgileri edinebilecegine ve bir asked onder olabllecegine inamyordu. Bu inancma bagh olarak Frunze, Vorosilov, Budiyenni, Timosenko ve daha bircoklan gibi Sovyetler Birligi'nin savas meydanlanna adlanm altm harflerle yazd.tran i§t;:i ve koylu devrimcileri ortaya cikaran, Stalin'di.

162

163

Caritzin buhram heniiz giderilmisti ki, Sosyalist-Devrimciler yeniden terorizme glristiler. tki Bolsevik onder, Uritski ve Volodarski oldiinildu. Dora Kaplan, Lenin'i 01diirmeye kalkisti. Lenin agn yaralandi ve hie kuskusuz bu olay onun omriinii epeyce kisaltti. Biiyiik bir ofkeye kapiIan i§¢ler i.-;: avasta e§i gonilmemis korkusuzluk ornekleri s verdiler. Bolsevikler "Beyaz Teror"e "Kizil Teror"le karsihk verdiler, Lenin's suikast girisimini izleyen giinlerde binlerce kisi srrf burjuva goriinii§lii olduklan i¢n kursuna dizildiler. Ama viicudundaki kursunlardan biri heniiz cikarnlamadigr halde Lenin birkac hafta icinde gorevinin basma dondu, -;;iinkii Sovyetlerin cevresindeki demir cember durmadan darahyordu, 1918 sonlannda Lenin §oyle bir telgraf -;;ekti:
Devrimci Sava§ Konseyi Baskam Trocki'ye: Koslov'a ya da bulundugu yere; Moskova, 31 Arahk 1918. Ordudaki berbat tutum ve sarhoslukla ilgfli olarak Perm'den gelmis bazi parti raporlan var. Bunlan size gonderiyonun. Oraya gitmeniz isteniyor. Ben Stalin'i gondermeyi du§undiim. t.;ki ir,;tigi ve diizeni saglayamayacagl soylenen Smilga'mn yeterince kararb bir tavir takmamayacagmdan endise ediyorum ... Dii§iincenizi telgrafla bildirin.

mutlaka zorunludur. Bu yonde karar almasi ir,;in ilgili askert kurulu§a bash yapmamzi sizden ivedililde rica ediyoruz. Tekmr ediyoruz: eger bu 6nlemler ahnmazsa, Viyatka da Perm'in akibetine ugrayacaktir, Buradakl yoldaslann genel kamsi budur ve biz de elimizdeki bilgilere dayanarak aym kamyi paylasiyoruz, . STALIN, CERJiNSKf, 5 Ocak 1919. Viyatka.

Stalin 15 Ocakta Savunma Konseyine su raporu gonderdi: "Cepheye bin ikiyiiz guvenilir piyada ve siivari gonderildi; bir gun sonra 00 siivari miifrezesi daha yollandi." 20 Ocakta sunlan yaziyordu:
... 62. Alay ve 3. Tugay dikkatle temizlige tabi tutuldu. Takviyeler dusmanm durdurulmasun mOmkiin kildi. Or,;iincii Ordunun moralini yiikseltti ve Perm uzerine §u ana dek basanyla yiiriitOlen bir saldin ir,;in olanak sagladi. Ordu gerisindeki sovyet ve parti kuruluslannda ciddi bir temizlik yiiriitiiliiyor. Viyatka'da ve oteki il merkezlerinde devrimci komiteler kuruldu ... Tiim parti ve sovyet cahsmalan yeni bir temel iizerinde yeniden orgiitleniyor ... Viyatka kavsagindaki bosaltma siirdiiriilOyor ...

Trocki §U karsihgi verdi: "Parti ve Devrimci Savas Konseyinin yetkilerine sahip olarak Stalin'in gonderilmesine katihyorum." Boylece Stalin ve Ceka baskaru Cerjinski sorusturma yapmak iizere gonderildiler, O-;;iincii Ordu Perm'deydi ve morali bozuktu. Sorusturmacilar diizeni sagladilar. Durumu rapor ettiler. Stalin gene ise, onderligin yapismi amansizca a-;;Iga cikarmakla basladi, Caritzin'de yiiriittiigii islemi Perm'de de uyguladi, 5 Ocak 1919'da Stalin ve Cerjinski, Lenin'e telgrafla §u raporu gonderdiler:
Sorusturma ba§ladl. Sizi zaman zaman sorusturmanm nasil gittiginden haberdar edecegiz. Simdilik Or,;iincii Ordunun geciktirmeye gelmeyecek bir istegini size bildirmeyi gerekli goriiyoruz. Mevcudu daba once otuz bin olan ordudan geriye, dusman saldmlanna gii~iilde dayanabilen yalruzca oniki bin yorgun, tukenmls asker kahms durumda. Baskomutan tarafmdarr gondenlen birlilder giivenilir degil, hatta bazrlan bize dusman bile ve ciddi bir temizlige tabi tutulmalan gerekiyor. Oc;ii.ncii Ordudan arta kalanlan kurtarmak ve dusmarun Viyatka'ya dogru hizla i1erleyi§ini onlemek ir,;in [cephedeki ve U"iinCii Ordudaki komutanlardan gelen raporlara gore bu gerr,;ekten biiyiik bir tehlikedir) ordu komutanhgi emrine Rusya'dan en az ii" tane kesinhkle giivenilir alaym goadedlmesl

Dusman durdurulmus, Dogu Cephesi saldinya geemi~ti. Stalin, Perm'den Ulcrayna'ya, Denikin'e karst savasan Vorosilov'a yardim etmeye gonderildi, Tam Denoon ordusu Kiev iizerinden yavas yavas geriletildigi sirada baska bir terslik Stalin'i yeni bir sorunla karst karsiya brrakn. lngilizlerin destekledigi ve "beyaz" Ruslardan, Estonyahlardan ve Polonyahlardan kurulu karasik bir ordunun basmda bulunan General Yudenic, Estonya'yt gecerek Petrograd iizerine yiiriimeye basladi. Denikin'e karst girisilen saldmyi zayiflatmak istemeyen Lenin, Stalin'in kuvvetleri Denikin'I yenilgiye ugratmcaya dek Petrograd'm bosaltilmasmi onerdi. Stalin bu oneriye acikca karsi cikn, Her nasilsa, Trocki de karst pku! Lenin gorii~iinde diretmedi, giiney ordusunun bir kismi Petrograd'a yoneltildi ve yonetimi ele almak iizere Stalin'le Trocki oraya gonderildi. i§te orada Trocki Petrograd'm savunulmasi icin i§-;;ilerimuthis bir bicimde blr araya getirerek gene biitiin dikkatleri iistiine topladi. Ancak Stalin'in baska bir gorevi vardi. Cephede hem Petrograd'da, hem de Kronstadt'ta ihanetle karsilasilrmsti. Stalin, Lenin'e cektigi iki telgrafta, orada oynadigr rolii anlatrr ve gene "uzmanlar"a saldmr. llkinde §oyle diyordu:
"Kizrl Tepe" eteklerinde "Boz At") yok ettik; onlann buyuk toplan eksiksiz "ah§lf durumda ... Denizcilik uzmanlan, KIZll Tepenin

164

165

denizden

s6ylediier. Su anda bu sOzumona bilim.in yok OIm8Sl karsismda yas tutuyoruz. ~Tepe~nin htzla ele ge9rlli,i, bennn va genel olarak stviIIerin harekatlara en kaba bir bicimde mddahalemizin bir sonucudur. Bu mudahaleye, wa ve denizle ilgili emirlerin kaldmlmasi ve bizim kendi talimatlanmtZl vermemiz de dahildir. Bilime olan tfun sayguna kaJ1tn, bOyle devranmeyi sdrdiirecegimi bildirmeyi gorev saytyorum, ST.ALtN

ele ge¢rilmesinin

tiim denizcilik bilimini yok edeceginl

Alb. gun sonra .;:ektigi ikinci telgrafta da ~oyle diyordu.

Birlik1erimlzde donum noktastna vanldi. Bir haftadir tek tek olsun, toplu balde olsun. htebtr bema olayma rastlanmadr. Binlerce ka~ geri doniiyor. OO~ taraftndan bizim saflanmlza kaema olaylan daha sik goriiliir oldu. Bir hafta iyinde dortyUz asker, hem de "ogu silahlanyla btrlfkte bizim tarafa gsctiler. 000 aqamiistii saldmya gectik, Gerci vaat edilen takviyeler heniiz ulqmamt,b, arna i,gal ettigimiz batta kalmamtz miimkiin degildi, ~nkii bu hat Petrograd'a "ok yalundt. Saldm ana dek ba,anll, beyazlar ka9yor; bugiin Kemovo - Voronino - Slepino - Kaskovo hatnm ele geyirdik. Bi,,"ok tutsak aldik, birka" top, otomatik silahlar ve mermiler ele geeirdlk, OO§ffi8Dgemileri ortaltkta yok, artik tamamen bizim elimizde olan ~K1ZlITepe"den a"lk~ korkuyorlar. Altmcr Tiimen i~ ivedi ill milyon menni gonderin.

,U

Bu zaferden dolayi Stalin'le Troeki'ye Kizil Bayrak ni~am verildi. Ama ikisi arasmdaki anlasmazhk asIa sona ermi§ degildi. Petrograd savunmasi ve Yudenic'in yenilgiye ugranlmasi henuz unutulmamisn ki, cansma bu kez bir strateji sorunuyla ilgili olarak yeniden alevlendi. Kolcak'm ordusu Volga'dan Urallara puskiirtll1diigii halde, Denikin'in ordusu Ukrayna'da iirkiitiicii bir hizla ilerliyordu. Ya Kolcak'm ordusu izlenecek ve tamamen yokedilecek ya da butun guc;ler Denikin ordusunun yenilgiye ugratrlmasma yoneltilecekti. Amlannda bu gafletini tamamen kabul eden Trocki, Kolcak'm birakilmasmi ve Denikin'e yiiklenilmesini kararlasurdi. Stalin bu plana siddetle karsi cikti ve Merkez Komitesi de Stalin'iu boyle bir karann Kol«;ak'a UrallarIO ardmda kuvvetlerini yeniden toparlamak, orgutlemek ve donatmak ic;in vakit kazandiracagi yolundaki gorii~unu destekledi. Stalin, Kizil Ordunun ilerlemesi ve Kolcak'i ve ordusunu "yoketmesi" gerektigini israrla savunuyordu. Gercekten de Kizil Ordu ilerledi, Kolcak ve ordusu yokedildi. Stalin bu kez Lenin'den Trocki'nin Savas Komiserligi gorevinden almmasmi istedi. 4 Haziran 1919'da ~oyle yazi-

yordu: "Simdi biitiin sorun, Merkez Komitesinin uygun karan alma yiirekliligini kendinde bulup bulamayacagmdadrr, Merkez Komitesi yeterli ki§ilige ve kararhhga sahip midir?" Trocki hemen Istifasmi vererek karsihk verdi, ama Lenin ve Merkez Komitesi bu istifayi kabul eb.neye hazir degildiler, Stalin de onerisini geri aldi ve oyunu Trocki'nin istifasmm reddedilmesi yoniinde kullandi, Eli mi titremisti, yoksa "cesaret"i mi kmlrrusti? Hicbiri degil. Geri cekilmisti, ¢nkii oylesi uygundu. Bekleyebilirdi. Ama kesin olan bir ~ey vardi: Arnk Trocki'nin devrim icin bir tehlike haline geldigina iyice lnanrrustr, Bu olaydan kisa bir sure sorua Stalin, Vorosilov, Kirov ve oteki Bolsevik onderler Denikin cephesine gonderildi. Merkez Komitesi, Stalin'in oradaki durumu ele almasrm istedi. Birden Stalin'in Trocki'yle ilgili kesin kamsi. gene on plana c;Iku ve Stalin kendisine verilen gorevi kabul etmeden ~u U.;:kosul iizerinde diretti: (1) Trocki guney esphesinin lslerlne kansmamah ve guney cephesinin sunrlanndan it;:eri girmemeliydi; (2) Stalin'in durumu duzeltme c;w~malan Icln uygun bulmadigr birkac gorevli hemen geri almmahydi: (3) kendisinin sececegi ve gorevin ustesinden gelebilecek nitelikteki yeni goreviller hemen guney cephesine gonderilmellydi. Boyle bir istek karsismda kuvvetlerini bir arada tu~abilmesi, Lenin'in dehasim gosterir. 1944 yihnda Merkez Komiteslnce verilen bir gorevi kabul etmeden once K1Z11 Ordu Baskomutanmm yetkilerine asm kisrtlamalar koyan bir Sovyetler Birligi Komllnist Partisi onderi du§iinebilir misiniz? Ama Stalin'in kosullan kabul edildi ve Stalin cepheye vanr varmaz durumu kendine ozgU titizligiyle gozden gecirdi, Merkez Komitesine gonderdigi §U mektup onun nasil bir durumla karsilastrgrm, neler du§undiigllnft ve neler onerdigini tum acikhgtyla ortaya koyuyor:
lkl ay once Yiiksek Komite ana saldmnm Don hevzasi boyunca batidan doguya yoneltilmesini ilk.e olarak uygun gonnii,tii. Bu harekat, birlik1erin yazm giineyden geri c;ekilmelerinin dogurdugu durum yiiziinden, yani giineydogu cephesindeki birlik1erin Denikin'in yararlandigi cok biiyiik bir zaman kaybma yol a"an kendiliginden yeniden dagihnn yUziinden gerc;ek1e,Urilemedi. Ama ~imdi durum ve aym zamanda kuvvetlerin yeniden dagihnu da tama-

166

167

men de8:i~mi~ bulunuyor. Eski guney cepbesinin ana kuvvetlerinden biri olan Sekizinci Ordu ilerledi ve Don havzasmm oniine geldi, Ra,ka bir onem1i kuvvet olan Budiyenni Stivari Ordusu da ilerledi. Bunlara bir de yeni kuvvet, Letonya Tfimeni eklendi. Bu tii· men bir ay lcmde yeniden duzenlendigtnde Denikin'i tekrar tebdit edecektir ... Yuksek Komiteyi eski plana bagh kalmaya zorIayan ne vardtr? Bu yalnizca, "Strateji Uzmanlannm ~ahiH [Trocki olacak] tarafmdan Yiiksek Komitede yarablan son dereee darg6rii~lu ve Cumburiyet i.;1n son derece tehlikeli lnaterhktan kaynaklanmaktadrr, Bit sure once Yiiksek Komite, havacrlanmrz it;in olduh;a elverisli olabilecek, ama piyadelerimizi ve techlzanmm g~innekte epeyce gii!(liik t;ekebileceglntiz Don stepleri iizerinden Novorissisk'e dogru ilerlemesi ic;in Korin'e talimat verdi. DiifIIlan elindeki topraklann ortasmdan ve ilerlenmesi olanaksiz bir bat iizerinden yapdacak boylesine anlamsiz bir ilerieyi,1n mutlaka yikimla sonuelanscagr cocuklann bile g6rebilecegi bir ~eydir. Kazak koylerine icaql girlii· lecek boyle bit saldmnm, wylerini bize icaql korumak it;in Kazaklann npki krsa bit sure once oldugu gibi gene Denlkin'io t;evresinde toplanmalanndan ve Denikin'in Don'un kurtancisr pozu takinmasmdan ba§ka bir i§e yaramayacaguu gormek son derece kolay' dtr. Sozun kisesi, bu yalmzca Denikin'i giit;1endirmeye yarayacak· hr. DolayiSlyla, eski plan hi.; vakit kaybedilmeden hemen degi,ti' rilmeli ve onun yerine Harkov VB Donee havzasi iizerinden Rostov'a yapilacak merkezi bir saldin plam konmahdir, Boyle yapmak· la, birinci olarak, kendimizi du§man toptaklanmn ortasmda degil, tam tersine dost bit .;evrede bulacagiz, bu da ilerlememizi kolaylastiracak. lkmci olarak, onemli bir demiryolu hattim (Donee demiryolu hattnn ve Denikin ordusunun ana ulasrm hatb olan Voronej· Rostov hattun i~ga.l etmis olacagiz. Ot;iincfi olarak, Denikin'in ordusunu ikiye bolmil~ olacagtz. Bu ordunun bir bOliimu olan ~GOnulltiler"! Mahno ballederken, biz de Kazak Ordusunu getiden tehdit edecegiz. D6rdiincii olarak, Kazaklan, Denikin'den koparmayi basarabillriz, t;iinkii i1erle~imiz basanh olursa, Denikin, Kazaklan batiya dogru t;ekmek isteyecek ve Kazaklann .;oguulugu buna karsi cikacaknr. Ve beslnci olarak, wmiir elde etmis olacagiz. Oysa Denikin hi.; kornur elde edemeyecek. Bu barekat plant hi.; vakit geC£irmeden uygulamaya konulmabdtt ... OzetIersek: Son olaylar yiiziinden g~erliligini kaybeden eski plan, Cumburiyeti tehlikeye atacagl ve mutlaka Denikin'in durumunu gUgendirecegi i.;in asia uygulamnamahdir. Yerine baska bir plan konulmahdir. Durum ve kosullar hem boyle bir degi,iklik i.;in 01gUniafIIllitlt, hem de bOyle bit degi;iikligi acilen zorunlu Io.lmaktadir ... Tersi durumda, gliney cephesindeki gorevim anlamsiz, batah ve yatarSlZ hale gelecek, bu da bans burada kalmaktansa nereye olursa olsun, hatta cehennemin dibine bile gttme hakknn verecek, daha dogrusu beni buna zorlayacaknr. SaygIlanm1a, ST AL1N

Merkez Komitesi Stalin'in plamm onayladr, Birkac hafts sonra Ukrayna ve Kuzey Kafkasya Sovyetlerin eline gecmi§ ve Denikin'in ordusu kesin bir yenilgiye ugratilrmsb. Ama Stalin'in cephelerdek.i basanlan hicbir zaman geni§ bir c;evrede duyulmadi. l§c;ilerin gozimde zaferler genellikle "Kizal Ordunun ve onun biiyiik onderi Trocki'nin zaferleri"ydi. Stalin'in yiiriittiigii ardi arasi kesilmeyen cahsmalar ve bunun dogurdugu olagantistu gerginlik onu yormaya basladi. Sinirleri yipranmaya yiiz tuttu. Biraz kaprisli o1maya ve bir siire icin her zamanki sogukkanlrhgmr kaybetmeye basladi. Merkez Komitesine, "kendislnin, Savas Bakanhgmm domuz agillanm temizlemekle gorevli bir 'uzman' haline getirildiginden" yakmdi. Ama gene de. 1920 Ocagmda Kafkasya cephesinde yeni bir buhran patlak verdiginde, Merkez Komitesi Stalin'den oraya gitmesini istedi. Bu gorevi iistiine almamaya C;all§b.Lenin's, oldukca ag:u bir bicimde karsihk goren §u telgrafi gonderdi:
Kafkasya cepbesinin sorumlulugunun neden oncelilde bana yiiklendigini anlayannyomm. Bugiinkii cah~ma diizenine gore Kafkasya cepbesinin savunulmasr gorevi, i~lerin altmda fazlasryle ezihnis Stalin'e degfl, tamamen Cumhuriyetin Devrimci Savas Konseyine du~mektedir. 6grenebildigim kadanyla Konsey iiyelerinin hepsi de saghkhdir. '

Lenin §oyle karsihk verdi: "Takviyelerin giiney cephesinden Kaflcasyacephesine ulasmasuu hizlandrrma gorevi size verilmistir. Ki§i kendine yetki alarunm simrlanyla 10.sitlamamah, genel olarak her yonde yararh olmaya C;all§mahdrr." Stalin kendisinden istenileni yerine getirdi. Ama Kafkasya cephesindeki sorunlan hallettikten sonra saghgl iyiden-iyiye bozuldu ve bir sure icin gorevlerinden bagrslanmasi gerekti. Ancak giineybab cephesini yonetmek icin c;agnldlgmda, iyilesrnisti, Tuhasevski merkez cephedeki ordulara, Gais ise kuzeybatida saldmda olan ordulara komuta ediyordu. Biitfin cephelerde «;arplCI zaferler kazamldi. Komiinist Enternasyonalin lkinci Kongresinin delegelerinin Kremlin'de toplamp KIZllOrdunun diismana karst ilerleyisini gosteren biiyiik bir harita iizerinde kizrl bayralclann yerlerinin ardi ardma degistirilmeslni 169

168

seyrettilderi 0 giinlerin ~§kunlugunu arumsiyorum. Parti onderleri arasmda, Polonya iizerine ilerlemenin ne derece uygun olacagr konusunda §iddetli bir tartisma ({l~. Trockt, Radek ve Cerjinski buna karsiydilar. 0 siralar Stalin hastalar listesindeydi ve tartismalara katilrmyordu. 'Lenin ise, Polonya iizerine ilerlenmesinden yanaydi. Merkez ordusu, Polonya'hlan oylesine biiyiik bir hizla onune katti ki, Polonya'War erzak ve techtzetlanm birakip kacmak zorunda kaldilar, Tuhasevski, Varsova varoslanna varnnsti. Tum Avrupa Polonya baskentinin "Kizrllann" ellne ge¢gi haberini solugu kesilmiscesine beklemeye koyuldu. Ama bu gerceklesmeyecekti, Fransizlar General Weygand'l Polonyahlara yardnnci olarak iizere ucakla yolIadilar, Durumu hizla gozdsn geciren Weygand, Polonyahlara Ruslann hem merkez ordusuna, hem de kuzey ordusu· na saldrrmalanm emretti. Polonyahlar bu emre can havliy· le sanldilar, Ilerlamskta olan KIZII Ordu lkmal hatlanndan kopmus, Gais'in ordusu da yenilgiye ugratilmis ve yanlmisti. Bu arada Stalin, Vorosilov ve Budiyenni komutasmdaki ordu, ikiyiiz mil otede, Lemburg'un (Lvov) birkac mil yakmlanna dek gelmisti. Rus Devrimi Tarihi adh eserinde Trocki, Stalin'i, srrf Lemburg'u almak gibi bir kisisel tutkusunu doyurmak icin Savas Konseyinin emirlerine uymamakla suclar. Gercekten de gtineybati ordusuna, Lemburg'u terketmesi ve Varsova onlerindeki merkez ordusunun yardtmma kosmasi icin telgraf iistiine telgraf yagryordu, Stalin ise Lemburg'u terketmekte isteksizdi. Ona gore. Lemburg'un ele gecirilmesi, dusman kuvvetlerinin Varsova'dan uzeklastmlmasme yarayacakti, Buna karsihk yon degistirip Varsova'ya dogru ilerlemek, merkezdeki durumu etkilemiyecekti. Ama kuvvetlerin ongonilen yerlere kaydmlmasi bir hafta siirecek ve bu sure icinde Polonyahlar ve Fransizlar merkez ve kuzey ordulanmn lsinl bitirip giiney ordusunun iizerine yuniyebilecekti. Cercekten de oyle oldu. Gtiney ordusu Rusya'ya donu§ yolu boyunca savasmak zorunda kaldi, Esas hata, ne Lemburg'u almada karsrlasilan basansizhktan ne de giiney ordusunun merkeze ulasmadaki basansrzhgmdan kaynaklamyordu. Esas hata, Tuhasevski'nin ordusunun ikmal ve 170

yedeklerinin eok ilerisinde onunu ardim diisiinmeksizin yaptigr ani saldmydi, Gerc;:ekten de, Varsova iizerine yiirii~ me diisiincesi tamaroen hatahydi. Bundan esas olarak Lenin sorumluydu ve bunun kendi hatasi oldugunu halkm oniinde bireok kez belirtmisti. Rusya'mn Avrupa topraklarmda §imdi bir dusman daha kalrmsti. lnglltere ve Fransa'dan para ve silah alrms olan Vrangel, Kmm'dan ilerliyordu. Merkez Komitesi 3 Agustos 1920'de §unu kararlastirdi:
"".Vrangel'in basansi ve Kuban'daki alarm durumu goz lmunde bulundurularak, Vrangel cephesinin oiaganiistii ve apayn oneIni anlasrlmah ve bu cephe bagnnsiz bir cephe olarak kabul edilmelldir. Stalin, Devrimci Askeri Konseyi kurmakla goreviendiriimeli, eldeki butun kuvvetler bu cephede toplanmah, Yiiksek Konseyin Stalin 'e damsarak saptadlgl gibi cephe komutanhgma Egorof ya da Frunze getlnlmelidlr.

Stalin bu yeni cepheyi orgiitledi ve Vrangel ve ordusunun yokedilmesi icin gerekli stratejik onlemleri planladi. Aym yti daha ilerki aylarda Lenin'in bu plam bana ana hatlanyla anlatngnu ve Vrangel Moskova'nm yiiz mil kadar uzagmda belirdiginde, biiyiik bir gUvenie "!ki-ii.; haftaya dek Vrangel'in ordusu darmadagm edilecek" dedlgini arumsiyorum. Harekata komuta edenlerin adlanna dikkat edelim. Vorosllov, Frunze, Kirov, Budiyenni adlan Kizil Ordunun tarihinde tekrar tekrar i§itilecektir. Hepsi de Kizil Ordu saflannda yiikselmis inanch Bolseviklerdi. GOrdukle~ ri butun askeri egitim, mudahale yillannda ve Bolsevik Pat" tisinin ayaklanma savasmda edindikleri deneyimlerden ibaretti. Stalin'in teorisi pratikte de ispatlamyor ve Kizrl ordu, Trocki'nin durumunu sarsan ve orduyu onun tasarladigmdan tamamen farkh bir orgut haline gatiren bir de8i§imden geciyordu, Lenin'in izleyicisi Stalin, dost-dusman herkesin tahminlerini 8§8D bir ogrenci oldugunu Ispatlarmsti. Davramslan cok kibar bulunmayabilirdi, ama askeri degerlendirme yetenegi ve zorluklann usteeinden ge1me gucu SInavi basanyla vermis ve son derece guvenilir oldugu anla-

sihmeu.

171

oNlKlNcI. BOLOM lLERLEMEK tc;tN GERl CEKtLMEK

Ele gefirdigimiz biitiin mevzileri koruyacak durumda degi/dik; amastrfi§fi/erin ve kOyliiJe-rin~kun dalgoslsayesinde 0 kadarjazkJ yerzaptetmistik. ki; bircok.yeri bll'tlkabiliT, epeyce geri (ekilebilirdik ve bugii.n ha/iJ esas ve temel olani kaybetmeksiz;" geri (ekilrneyi siirdiirebiJiriz..

LENIN JOZEF STALIN, giiney Rusya'dan yiyecek ikmalini saglama gorevi kendisine verildiginda ve askeri onderlik i§leriyle ugrasmaya basladigmda, otaki sorumluluklanm birakmis degildi. Hal! Milliyetler Komiseri, partinin Politik Biirosunun onds gelen iiyelerinden ve onun fie sekreterinden binydl. Bu gorevlerden yalmzca bir tanesi bile siradan bir insanm gunde yirmidort saatini alabilecek nitelikteydi. Parti merkezi artik Moskova'daydr, Stalin'in cahsmeS1010 agrrhk merkezindeki bu degi~iklik, onun aile yasarmnda da buyiik bir degtsiklfk yaratnusti. Gizli politik cahsmalara baslamak iizere baba ocagindan aynldigmdan beri ilk kez bireve sahip oluyordu. Bu ev, Kremlin'de daha onceleri Carm hizmetcilerintn ve muhafizlaruun oturdugu buyiik bir yapida iki-ii~ odah bir daireden ibaretti. Kremlin bir

tepenin, samnm Moskova'daki en yiiksek tepenin uzerindedir. Yiiksek ve kuleli duvarlannm ortasmda saraylar, leiliseler, oturulacak yapilar, bir hastane, bir cephanelik. ve eslei caglann arutlan yer ahr. Arna bu yeni cahsma yerine ta~lOlfken. bu tarihi yapilarm Stalin'in kafasmi fazla mesgul ettigini sanmiyorum. 0, gelecege giden yollan do~emekle ugrasiyordu. Kremlin'in bir yiizii, kentin it;inden akan giizelim Moskova irmagmm yam basmda yiikselir. Bugun tiim diinyada Lenin'in mezan olarak bilinen oteki yam da buytik K1Z1lMeydana bakar. Stalin bu duvarlar arasmda surekli bir eve kavusacakn. lste, ilk Bolsevlk oldugu giinlerdeki eski dostunun kizi, ~imdi aruk giizel bir kadm olan Nadya Alleluyev'i 1919 yihnda buraya getirdi. 0 siralar Stalin kirk, Nadya ise onyedi yasmdaydi: arna Nadya icin Stalin h81a bir zamanlar uzaklardan gelip evlerine sigman aym kahramandi, Stalin'in ya~adlgl en buyuk ~ktl bu. 0, dogasi gersgi, tek kadina baglanan bir erkekti. Onun yasammda seks skandallan aramaya kalkrsanlar, bosuna yorulmus olacaklardir. Radek'in bana, Stalin'in t;agd~ uygarhktaki einsel yasamm cirkeflerine ve Slk' sik rastlanan igrenc sapikhklanna duydugu tepkiden sozettigini ammsiyorum, Her zamanki gibi Avrupa ve Amerika'dan gelmis bir YIgm kitapla dolu olan Radek'in masasmm uzerinde bu konuyla ilgili birkac resirnli Alman kitabi da duruyormus, Stalin tam Radek'in odasmdan cikmak iizereyken bu kitaplan farketmis ve sayfalanm kanstrrmaya baslamis. Sonra Radek'e donerek ~oyIe demis: "Avrupa'da boyle seyler yapan insanlar gercekten var nu?" Radek, "Elbette var," diye yamtlamis. Stalin hiiyiik bir tiksintiyle omuzlanm silkmis ve tek bir soz etmeden Ctlap gltmis, Bu tiir seyler Stalin'in gozunde hastahkh bir yasam biclminin ifadeleriydiler. Stalin gerek zihinsel, gerekse bedensel hastahklara karst tepkilerinde son derece saghkh bir Insandi. Stalin'le Nadya Alleluyev mutluluk icinde evlendiler. Bu evlilik.ten ill eocuklan oldu. Nadya 1929'da oldiigiinde. Stalin yasarmmn en §iddetli darbesini yedi. ~a§llacak bir yarn da yoktu bunun; 1919 yilmda "ev" sozciigii onun icin yeni bir anlam ifade etmeye baslamisn ve boyle bir mutlu173

172

MOdahale saV8§I, son Japon askerinin de geri donmeye yemin ederak Vladivostok'u terkettigi 1922 yihnm son aylanna dek sUrdu. Ancak 1920'nin sonlanna dogru Rusya'nm Avrupa'daki topraklanmn tamanu ve Sibirya'mn bir krsmi yabanci diismandan temizlenmis ve karsi-devrtm altedilmisti. Bu buyuk bir basanydi, ama bu catl§maYl, Birinci Dtmya Savasmda bah cephesinde goriilen ya da lkinci Oiinya Savasmda dogu cephesinde gorulecek olanlarla kat~Jla~t1rmak yanhs olur. Ama gene de bu catismarun bnyuklugu hlcbir zaman kiicumsenemez. Hazrrhksiz Kizrl Ordu bocalamaktaydi. Ortada sudan i§ler, sozii edilrneye deger basanlar yoktu. Ortada -olan, kom donatilrms, iyi beslenmeyen ve kotu gtydirilmis askerlerin zorlu ve amansiz savaslanydr yalmzca. Gercekten de, dusmandan ele gecirilenlerden ve Carhk ordusundan artakalan eski uniformalardan baska dogru diinist bir iiniforma yoktu. 1920'de Moskova ve Leningrad sokaklannda yiiriiyen askerlerin sirtmda, hemen biitiin Avrupa illkelerinin, Fransa, lngiltere, AImanya, Polonya, Rusya ve daha pek cok iilkenin uniformalanm gormek miimkiindii. Eger dunyada "kan, ter ve gozya~l Ue", pacavralar VEl cullar i¢nde, en az yiyecek ve en az malzemeyle savasan bir ordu varsa, 0 da 1918-22 arasmda savasan bu devrim ordusudur. Bu ordu bir dusunce ugruna savasiyordu ve onu bir arada tutan, ona coskunluk veren diisiince §Uydu: Gelecegtn sosyalist toplumunun yeni yasarm, 0 yillarda KIZd Ordunun ancak 600.000 ila 700.000 asker iCin yeterli tiifege, yalmzca 1000 kadar topa ve 3000 kadar makinah tiifege sahip oldugubtlekuskuludur. Ostelik bunlann hepsi aym yapundan da degillerdi, Lenin, bana bir kezinde, Kizil Ordunun giivenilir birliklerinden bazilannm ilerleyen dusmana nasil katihp, yiyecek, giyecek ve malzeme elde edinceye dek dii§manla birlikte ilerlediklerini ve soma da ele ge¢rdiklerlyle birlikte nasil Kizrl Ordu saflanna geri dondiiklerini anlatmisn. me yandan, Rusya'daki karsi-devrimi desteklemek iizere bUyiik Ol¢de teehizat ve kuvvet gonderen ondort iilkenin cabalan, onlann her iki diinya savasmda gosterdiklari cabelarla da karsilas174

dina varmayi bilmisti,

lugu tatmaya pek az firsat buldugu halde ev yasammm ta-

tmlamazdi, Onlar, Rusya'daki karsi-aevnme yardunlanru, kendi halklarmm muhalefetine ~ID gondermek zorundaydilar. Devrim tiim Avrupa'yi.allak-bullak etmisti, Macaristan'da bir siira icin bir Bolsevik yonetimi kurulmus, AImanya'daki devrim dalgasrysa Kayzer'i iktidardan edecek ve tiim iilkede i§¢ ve asker sovyetlerinin ortaya erkmasma yol acacak kadar yiikselmisti, Ashnda Almanya kendi "Subat Devrimi"ni 1918 Kasrmmda yasarmsti. Fransa ve Ingiltere'deki "huzursuzluk.", buyOk grevlere ve genis ol¢de anti-kapitalist hareketlere doniisecek olcuye varmrsti. Biitiin iilkelerin halklan savastan bikmis usanrmslar ve hiikiimetlerinin miidahaleci politikalanna karst yaygm protesto hareketlerine girismislerdi. Miidahaleci kuvvetlerin yenilgisine ve Avrupa'daki hiikiimetlerin Sovyet hiikiimetiyle birer birer anlasmak zorunda kalmalanna yol acan, Rus "Beyaz" ordulannm kokusmus politikasi, Bolsevik propagandasmm Mftttefik kuvvetleri arasmda bile yaratmayi ba~ardlgl e;ozucil etki ve gene; K1zIl Ordunun her g~en giin artan savasma giicilyle birlesen "Rusya'dan Elinizi Cekln" slogamyla yiiriitiiltin bu biiyiik hareketti. Miidahaleci devletlerin miidahalede bulunma nadenleri iizerinde ce§itli aeiklamalar yapilnustir. lngilizler "kendileriyle biiyUk savas iCin ittifak kurmus olan Rusya'daki dostlanna sadik kahyorlardi": Arnerikahlar Sibirya'daki [aponlan gozliiyorlar ve orada ABD'nin erkarlenna aykin olarak kalmam.alanna dikkat ediyorlardi vb .. Arna hepsi de aym hatayi yaptyordu. Toprak agalannm iktidannm geri getirilmesinden ve koyltilerin kendi topraklanna sahip 01· rna ozgiirliigiinden yoksun edilmesinden yana olan giicleri destekliyorlardi. Yalmzca bu bile miidahalenin yikimla sonuclanmasma yetti ve aynca, miilkiyet sahibi smiflann milliyet. simr ve yasa tammayan bir "miilkiyetseverlige" sahip olduklarnu ileri siiren marksist tezi bir kez daha kamt18IDl~oldu. Hicbir hiikiimet Sovyet Rusya'ya savas ilan etmedi, ama tam ondort hiikiimet Sovyet Rusya'yla savasmak; onun yonetim cihazmr parcalemak ve toprak agalanm yeniden toprak sahibi yapmak, fabrikalanvimalathaneleri, madenleri ve devleti kapitalistlere geri vermek iCin ordulanm gonderdi. 175

Ama basansizhga ugradilar. Gene de arkalarmda SIrursiz bir zarar ve yikun biraknlar. Meydana gelen zarann para olarak ne tuttugu hesaplanmaya cahsildr. Ne var ki, bu tiir tahminler gercekte bir deger tasrmaz, CUnku sosyalizmin kurulusu gorevlerinden savas gorevlerine kaydmlan insan gucO.niin maliyetini hesaplamak olanaksrzdrr. Her §eye karsm, yikilan kopnileri, imha editen ve islemez hale getirilen lokomotif ve vagonlan, alb fistime getirilen sokakIan, yerle bir edilen binalan, havaya ucurulan fabrikalan ve yakihp yikilan ¢tlikleri hesap edebilir, oldiiriilen ve yaralananlann sayisim tahmin edebiliriz. Ama alabildigine uzanan topraklar savasan ordular tarafmdan ~gnenmeseydi, 0 topraklardan ne kadar iiriin kaldmhrdi? Bunu hesaplayamazsrmzl En iyi i§t;ilerin surekli olarak. askere ahnmasiyla madenler ve fabrikalardald verimliligin du~u§iinu hangi ol~uye vurabiliriz? Sovyet hiikiimetlnin, 1918 baslannda Lenin tarafmdan saptanan ekonomik politikayi SaV8§ Komunizmi politikasma donu§tiinnesinin sosyal bedeli neydi acaba? Bu sorulan yamtlamak. miimkiin degildlr, Meydana gelen zarar korkunctu. Ben bunu gozlerimle gordum. Buttm bunlann ardmdan, Rusya'da, istilaci devletlerin halklannm asia yasamarms olduklan bir achk meydana geldi. Olkenin genis topraklan 1920 ve 1921 yillannda kavurucu gtinesin altmda cmlerplak kaldi, achk kithga donu§tU ve otuz milyondan fazla insam dogrudan dogruya, tum iilke halkuu da dolayh olarak. etkisi altma alan salgm hastahklar ortaya t;lkh. 1921 ve 1922 yillanmn dondurucu kt~ giinlerinde kithktan ve salgm hastahklardan kmlanlarIO sayismm bes milyonla on milyon arasmda oldugu samhyor, Herhalde 0 giinlerde, genis halk yigmlanrun ugradigr yikimlan kihmiz kipirdamadan dinlemeye ahsngmnz lcin, bu rak.amlar onemsiz gelebiliyordu. Ama hi~ degilse, Sovyet Rusya'da 0 korkunc yillan yasayan insanlann gecirdikleri deneyimleri ve bunun sorumlulanm unutamayislanna hak. vermeliyiz. Ama 0 yillarda uygulanan "Savas Komunizmi"nin Bolseviklerin gercek hedefleri oldugunu ve ulke-. nin t;ektigi acilardan da Bolseviklerin sorumlu olduklanm soyleyaeak kadar aptal insanlar da cikmaktadrr. Stalin, kuzeyde achktan kmlan halki besleyebilmek i~ gtineydeki talula el koydugunda, ne kapitalizmin acik 176

pazanm goz onima alrmsu, ne de komunist topiumun gelecekteki meta degi§imi ilkesini. 0, ister koleci, ister feodal, ister kapitalist, ister sosyalist devlet olson, varhguu surdurmek isteyen herhangi bir iktidarm yapmasi gereken §eyi yaprmsti, Savas Komiinizminin ekonomisi, varhgmi surdiirme ekonomisiydi. Yetkilerin markezilestirilmesinin a§ln bicimlerinln benimsenmesi, sagda-solda el koyma onIemlerinin ahnmasi, pazarm ekonomik inceliklerini hesaba katmadan el koyma islemlerine girisilmesi ise gecici saylerdi. Bu donemde Stalin'Ie Trocki gene karst karsrya geldiler. KIZ11Ordunun gelisen disiplini karsismda coskuya kapilan Trocki, Kiztl Ordu alaylannm askeri Emek Taburlanna donii§tiiriilrnesini baslatti, En belirgin ozelligini, yani i§t;ilere guvensizligini bir kez daha gostererek, sanayideki emegin askerilestirilmesini ve sendikalann gerekli disiplini saglayacak hukumet kurumlan haline getirilmesini onerdi. Sendika yoneticilerinin secimle isbasma gelrnelerine karst 4;lktI ve ht1kiimet tarafmdan atamnalanm istedi. "Eger askerilestirme, orgutlenme, emirlerin kesin olarak yerine getirilmesi ve tembellige karst miicadele demek degilse, ne demektir?" diye sordu bir konusmasinda. "Miskinlik, Rusya'yi her zaman mahvetmis alan kithga ve salgm hastahklara yol acar, Biitiin bunlar, i§t;il~pn ve koyhilerin iktidara gelmesiyle gecmiste kalmahydi. Ulkemizi misklnllgln, pisligin ve yoksullugun icinden cikaracegtz. Devletimizin temeli, herkesin cahsmasi kurahdrr, Bu ilkeyi uygularnaya koymamn zamamdir." Lenin'le Stalin, Trockin'in bu onerisine karst birlikte mucadele ettiler. Sendikalarm goniillti ve demokratik 01masmda, kendi yoneticilerini kendilerinin se~melerinde, arkadasca ikna yontemlerinin benimsenmesinde ve asker kafahlann diktatorce uygulamalanndan kacuulmasmda direttiler. ~liapnikov, Medvedyev adh bir metal i/ic;isi ve Kolantay onderligindeki bir grup i§~i. oteki asm uca giderek sendikalist bir politika lcln rniicadele ettiler. Onlar, tiim ulusal ekonominin bir "Tum Rusya Oreticiler Kongresi"ne teslim edilmesini istediler. Sendikalann i§¢ smifi orgutlenmesi-

177

nin en yiiksek bicimi oldugunu ve gerektiginde deviete ve partiye muhalefet edecegini ileri surduler. Bu gruha karsi veri len miicadeleye de Lenin'le Stalin fmderlik etiller ve sendikalann rolunun bOyle tek yanh olarak abartrlmasmm devleti ve partiyi ve hepsinden onemlisi devrimde 4Ici-koyIu ittifaknu tehdit ettigini basa basa belirttiler. Ama Savas Komiinizminin bu yan Iirimleri, ytgmIardan gelen 4;ok daha gtiCHi v.e onemli bir hareketle ezillp gecildi, Bu hareket bir baskaldm halini alarak Savas Komiinizmine hepten son verdi. Baskaldin her ne kadar Kronstadt'taki denizcilerin ayaklanmasi bic;iminde ortaya C1ktiysa da, aslmda bir koylu ayaklanmasiydt. Denizcilerin QOgu koylulukten gelmeydi. Kronstadt' daki denizcilerin yapisr, Aurora'nm Kishk Sarayi bombalamak iizere Neva irmagmdan yukanlara dogru ilerladigi giinlerden hayli farkhydi, Kuvvetlerinin en seckinlerini siirekli olarak iC savasm e,;e~itlicephelerine gondermisler ve bosalan yerler yeni gelen koylii genclerle doldurulmustu. Devrimin en on saflanna yerlestirilen, yan-ae bir bicimde yasadiklanm §iddetle hisseden ve geldikleri koylerde uygulanan el koyma politikasmm gents etk.ilerinin farkmda olan bu gene koyluler, Helsingfors ve Reval'da ustlenmi~ olan "Beyazlar" tarafmdan kiskirtilryorlardr. Buna ben kendim de tamk oldum. Baskaldin patlak vermeden haftaIar once Petrograd'a giderken Reval'dan gectigim sirada, Estonya ve Finlandiya gazeteleri Kronstadt ve Petrograd'daki ayaklanma haberiyle doluydu. Reval'daki halk da bu diizmece haberlerden heyecana kapilrmsti. Arkadaslanm yola devam etmememi istediler. Bana, Petrograd'm Beyazlar tarafmdan ele gecirtldlgl, Kishk Saray'da gene Cann bayragmm dalgalandigi, iC savasm §iddetlenmekte oldugu soylendi, Ama birkac gun sonra kente vardigimda ortahk sakindi. Bir gOsteri bile yapIldl8;1 yoktu. Bu yiizden, hie,;kuskusuz var olan huzursuzlugun "Beyazlar" tarafmdan daha da kortiklendiglni ve bir acrk savasa donu§turiilmeye Call§Ildlglm soylemek hie de abartma olmaz. Ashnda huzursuzlugun, onlann uydurmalarmdan cok daha ciddi bir gercek temeli vardi, ic,; savasm ve mudahale savaslannm getirdigi baskmm gevsemesi, koyliilerin el koyma sistemini protesto etmelerine yol acti ve boylece kentlerde dogan ac-

hk i§ci1er arasmda gerek hUkiimete, gerek koyliilere karsi bir hosnutsuzluk yaratti. Ge~i hiikiimet Kronstadt'daki baskaldmyi bastmmsn, ama protestolara silAhtan baska /}eylerle de karsihk vermek zorundaydi. "Savas Komunizmi"ni terkedip, "Yeni Ekonomik Politika'yr (NEP) benimsemek zorunda kaldi. Diioya basim, bu olayi, Bolsevik prograoumn terkedilmesi ve "kapitalizme ve sagduyuya geri donii/}" olarak yorumladi ve sevinc c,;Ighklan atti. HaJ.ABoI§eviklerin iktidarda kaIamayacaguu savunan biitiin .hukumetler, bu poiitikayi, Sovyetlerin devrimci amaclanndan oporttinistce vazgeemeleri olarak yorumladilar. Bolsevikleri gene kiic;iimsiiyorlardi. Bolsevikler i~, geri cekilmek ve tam hizla zafere ve refaha dogru ilerledikleri Inanciyla yillardir durmadan savasan ve fedakarhk edenyigit kadm ve erkekleri hayal kinkhgma ugratmak kolay deglldi. Ama bu gene de yap ilmak zorundaydi, Ordulann ayakian altmda cignenen butun bolgalerda, Rusya'nm en bereketli topraklannda, her iki tarafm askeri kuvvetleri koylUlerin depoladiklan tahillara el koymuslar ve koyltiler de bunun iizerine iiretimi nerdeyse durdurmuslardi. Binlerce hayvan telef olmustu. Hastaneler ve tibbl malzeler yokolmustu. thtiyae; maddeleri kithgl her yam sarrmsti. Kagrt rubleler, degerini hemen tamamen kaybetmisti. KentIer ve kasabalar yeniden onanlamayacak bir durumdaydi. 1920'de gordiigiim Petrograd'dan daha iC kararnci ve bunaltrci bir yer olamazdi. Butiin diikkanlarm kepenkleri kapahydi. Aln iistiine gelmis caddeler araelann ilerlemesine engel oluyordu. Yapilar makinah iiifelderle korkunc bir bicimde delik desik edilmislerdi. Demiryollan, tahrip edtlmis vagonlar tarafmdan ukanrmsn. Biiyiik Savasm baslannda isler durumda olan lokomotiflerio onda-biri bile t;a!1/imlyordu. Binlerce koprii yikilrmsn. Yilhk komiir iiretimi 7.000.000 tona dek dii§mii/}iii. Her alanda tam bir yokluk hukum sunryor, kentlerde ve koylerde achk kol geziyordu. Koyhik bolgelerde eskiyahk alrms yiiriimii§tii. Para olarak yapilan odemelerin yerini ayni odemeler alrmsn. Sanayide cah§~ sayisi savas oncesindekinin yansma du/}mii~ii. Oretim, 1913'teki iiretim diizeyinin yiizde-onsekizi kadardi. On mil yon koylii karasaban kullamyordu.

178

179

Bir akordiyon gibi acihp kapanan cepheleriyle i~ saartan bir iiretim donemi degfl, tersine, sanayide gerileyi§ donemldir. t~ savas donemi, bir iilkenin kii~iik t;iftlik ekonomisinden kollektif ciftlik ekonomisine gececegl bir donem degildir. Tam tersine, ekonomi daha da ilkellesir ve iiretici giicler cihzlasir. Lenin. "Savas Komiinizmi"nden "NEP" yonilnde geri cekilise onderlik ettigi suada, Bolsevikler, hazir mevzilere dogru stratejik bir geri cekilmeden de ote bir durumla karsi karsiyaydrlar, Yeni sorunlar belirmeye baslamisn. NEP'e egemen olan strateji bankalar, demiryollan, telgrafhaneler, posta hizmetleri, biiyiik sanayi isletmeleri, dl§ ticaret gibi kilit noktalan devlet denetiminde tutarak ve smai ve tanmsal gereksinim maddelarinin tieareti icin serbest piyasa kosullanm saglayrp kiictik ol-;;:iidesanayi alamnda ozel mulkiyeti yeniden kurarak. "Proletarya Diktatorliigii"nii korumaktan ibaretti. Koyhiler el koyma islernlerinden kurtulmuslar ve deviete vermek zorunda olduklan ayni vergi miktanmn iizerindeki fazla iiriinii satmakta serbest birakilmislardr. Durum, Lenin'in 1917 "Nisan Tezleri"nde ve 1918'de Sovy-et Kongresine sundugu birinci raporunda kaba hatlanru c;izdigi duruma az-cok yakmdi, ama yalnizca yakmdi. Eger i-;;: savas ve miidaheleler olmasaydi, Bolsevtkler ne ozel miilkiyeti kaldirmaya bu kadar erken girisirler, ne de koyliilerin iiriinlerine el koyma politlkasuu benimserlerdi. Simdi artik ekonominin ulusallastmlmasim ekonomik nedenlerden dolayi degil, politik nedenlerden dolayi hizlandirrnak zorundaydIlar. Bu yUzden NEP. sosyalist ekonomiyle kapitalist ekonominin hir kansimmdan olusuyordu. Bazilan NEP'i. "kapitalizme geri donii§" ya da "devlet kapitalizmi" olarak nitelemislerdir. Oysa bunlarm hicbirt dogru degildir. Ekonominin devlet elinde olan kesimi sosyalistti, ama kapitalist piyasa kosullen icinde miicadele etmek, meta iiretiminin rekabatei iliskilerine girmek ve bu kosullann belirleyici ozelligi olan daigalanmalarla yiiz yiize gelmek zorundaydi, NEP yiiriirliige konuldugunda, devrimci faaliyetin tum niteliginin degismesi gerekti. Artik "iyi bir komiinist"
VQ§,

olmamn ol-;;:iitii,barikatlan paramparca etmek degil, yonetme sanatim kavramak ve uygulamak ve iiretim tskniginde ustalasmakti. Kosullara uyabilme ve politik onderlik konusunda gorulmemls bir smavla karsi karsiya gelinmisti. Bolseviklerin c;:ogu 0 zamana dek devrimin Avrupa'yi ve Sovyet i§¢ simfmm sanayilesmis Batmm teknik baknndan daha yetiskin i~c;:ileri tarafmdan destekleneceginl, boylece iiretiro sorunlanmn kolaylasacagun sanrmslardi. Kabaran devrim dalgasi gercekten de Avrupa'yi boydan boya kaplannsu. Ama Macaristan'daki kisa siireli devrimci iktidan saymazsak, devrim hicbir yerde 7 Kasun [25 Ekim] boyutlanna erismemisti, Ayru zamanda Biiyiik Savas, ic;: savas, mudahalsci ordularm iilkeye girmesi ve 1920 yazmm kurakhklannm yol ac;:hgl yoksulluk ve carasizlik dayamlmaz bir hal alrmsn, Kithk olanea dehsetiyle yaklasiyordu. Yakmda, 30,000,000 insam yok olma tehlikesiyle karsi karsiya birakacakn, Bu durumun lafla iistesinden gelmek olanaksizdi. Bolsevikler, iiretimi yeniden diizenleyebileeeklerini kamtlamak zorundaydilar. Dolayisiyla NEP dnnemi, Bolsevik Partisinin tepeden tirnaga gozden gecirilmesi geregini de yamsira getirdi. o giine dek olan savaslar, partinin militan yeteneklerini, askerl onderlerini, yerlesik deger yargilanna karst I}lkl§1Dlve vurueu guclerini on plana cikarrmsn. Simdiyse, sanayiyi kuracak kisilere, sosyalizmin kurulusuna onculiik edebilecek insanlara, muhasebecilere, yoneticilere, egitmenlere, cahil koylulere sanayi i§c;:isiolmayi ogretecek kisilere, yani soziin kisast, halk yigmlanm icinde bulunduldan geri durumdan ve korkunc eehaletlen cektp crkaracak, yirminci yiizyilm sanayi toplumuna ulasnracak kisilere gereksinim vardi. Bu gercekler yeni bir buhran yaratb. Bu buhran yeni bir bicimde giderildi ve Stalin bunda kendisini partinin en giic;:liimevkiine vardiran bir rol oynadi, Partinin Mensovtkler ve Sosyalist-devrimcilerle roiicadele icinde oldugu sualarda, her yeni c;:ab§ma sonunda, partiye katilanlar ve ondan aynlanlar olmus, ama 1921 yihna dogru uye sayisi 700.000'e yaklasrrusu. Ne var ki, rakamlar her sey dernek degildir. Yukanda ozetledigim yeni kosullarda, Merkez 181

180

Komitesi bir "temizlige" giri~ ve partinin nileligini gelistirmek amaciyla yaklasik olarak. 170.000 iiyeyi partiden cikardi. Bu "temizlik"ten genellikle Stalin sorumlu tutulmustur, Oysa bu hareketi yiin1ten Stalin degildi. Parti i~deki bu temizlik hareketi Lenin'in onderltgmde yiiriitiilmiil}tii. Bu, siyasi partilerin tarihinde benzeri olmayan bir olaydi. Ama Bolsevikler bu hareketi yahuzca buhran donemlennde uygulanacak olaganiistu bir onlem olarak degil, partinin i§leyi§inin olagan bir ozelligi olarak. gonirler, Bu, partinin Bolsevik niteligini giivence altma almanm bir aracidir, Bu hareketi bazi onderlenn hasimlanndan kurtulmak ictn giristikleri umutsuzca bir atihm olarak gormek, Bolsevik Parfisinin biitiin oteki partilerden, hatta Avrupa'daki otaki komiinist partilerinden bile ne kadar farkh oldugunu kavramamak demektir. Temizlik "hareketl, daha sonralan iinlii durusmalara cikacak olan eski Bolseviklerin tutumu konusunda da onemli bir gostergedir, siradaki temizlik hareketi, partili olmayanlann da katilmasma izin verildigi acik toplannlarda yiiriitilldii. Her grup ya da parti kolu bir toplann diizenliyor ve hangi kademeden olursa olsun her iiye tiim gecmisin! yoldaslanna anlatiyor, sosyal k6kenini, ic;inde yetistigl kosullan ve politik ya~amml dile getiriyor, parti politikasi konusundaki gon1~lerini acikhyor, pratik ~all~malanm anlatiyor, hatalanm kabul ediyor ve aeikhyordu. Daha soma toplann bir yargrya vanyor ve tavsiyelerini, iiyeligi onaylarnakla gorevli olan parti denetim komisyonuna iletiyordu. Bu yiizden, "itiraf" Bolsevizm saflarmda siradan bir davrarusti. Boyle bir uygulamanm sosyolojik kokeni, Ortodoks Kilisesinin yiizyIllar boyu Rus koylulerinin yasamma hukmetmis olan dini uygulamalannda, her koyliimm kOIDI}USUnunyaptigr isleri yakmdan bildigi ve acikea tarb~bgl koy topluluklanndaki y~ kosullannda aranabilir. Ne var ki, marksist "itiraf" tarzi, kafasi i~ledigi giinahlarla dolu olan ve i~ini birisine acmasi gerektigini hisseden yoksul koylulerin itiraf tarzmdan cok farkhdir, Bir Bolsevikten, kendi cahsmalanm objektif olarak gozden gecirmesi ve bunun biiyiik bir sosyal siirec;,: ic;erisinde sosyal bir birim oldugunu kavramasi istenir.

Biitiin dusunduklsri ve yaptiklan, partiye katihrken goniilIii olarak benimsedigi parti ilkeleri ve hedeflerinin 11}Igmda smanmahdir, 1ngiltere'deki herhangi bir partide cesur bir yoneticinin Bolsevik c;izgide bir "temizIik" hareketi yiiriitmeye kalkismasr halinde, bunun 0 partinin saflan arasmda yaratacagi ~a~kInllgl tahmin edebiliyorum! Lenin, Bolsevik Partisi ieindeki ilk biiyiik "temizligi", tam "Savas Komiinizmi"nden NEP donemine ge¢§ basladlgl sirada baslatti. Partinin sosyal bilesimi ve birligi saglamlastinldi. 1922 yihnda Lenin'in, "Parti kendini sarlatanlardan, burokratlardan, diin1st olmayan ya da yalpalayan komiinistlerden ve yiizlerine yeni bir 'masks' gecirmekle birlikte kalben hiiI.aMensevik olan Manseviklerden armdrrrmsti," dedigi gunlerde yeni bir kongre toplandi, Stalin, bu kongrede Bolsevik iktidann kilit noktasma getirildi. Bu kongrede Stalin, bugiin haIii korudugu bir mevkiye, Parti Genel Sekreterligine secildi. Parti Genel Sekreterligi onun elinde yalmzca bir yoneticilik gorevi olmaktan cikti ve buyiik onem tasryan polilik bir gorev haline geldi. Polilik. Btlronun giindemlerini hazrrlama sorumlulugunu tistlendl; Politik'Biironun, partinin yiiriitme ve yonetim organlanna giden kararlan onun elinden geelyordu: bu durum onu orgutun her gorevlislyle cok yakm Iliskiler icine sokuyor ve onlann gerek ~all~malarml, gerek fikirlerini inceleyebilmesini saghyordu, Partinin ulkedeki her kurulusun onderliginin orgtitleyicisi roltine iliskln Lenin'in ogretilerini, hi~ kimse Stalin kadar derinlemesine oziimlememi~ti. Hie kimse, hatta Lenin'in kendisi bile, bu ogretilerin boylesine etkili bir bieimde uygulamasmda Stalin kadar kararh hareket etmemisti, Hem amansiz, hem de sabirhydi Stalin. Nasil ilerlenecegini ve nasil beklenecegini eok iyi biliyordu. Hiebir zaman samatacihga basvurmadi: ama gerek silahh, gerek stlahsiz mucadelede iistiine yoktu. . Stalin'in, Milliyetler Komiserligini yoneti§i butun bu gozlemlerin dogru oldugunu gosteriyor, Milliyetler Komiserliginde onun birinci sekreteri olan Polonyah Pestovski ~6yle yazryor:
Sekreterlik konseymde, Letonyah, Polonyah, Utvanyah, Estonyah ve basks unsurlar vardi. Bunlar, Sol Bclsevizm fikirlerinin etkisi alundeydilar, Ben kendim iI.. bu hizbin i.yindevdim ... Eminim D,

182

183

e~,:r Trocki "diktatorltik~le SU~dlgl Stalin'in yerinde olsaydi, kendisine muhalefet eden konsey:i u~ gunde daglor ve cevrestne kendi izleyicilerini !~plardt. Ama Stalin oyle yapmadr, Bizi aglf Sglf, ama kararhhkla egltmeye karar verdi ve biiyiik bir disiplin ve Irade ornegi gosterdt. Konseyin tek tek uyelenyle arasmda aynhklar vardi, ~~ bir tum olarak konseye bagh kaldi ve parti disiplininin 9gnendigl durumlar dismde, aym gqrU~ olmadigr kararlara bile uydu. Ancak daha sonra Merkez komttsslne basvumr ve orada kendl g6rU§lerini savunurdu.

Stalin, sabirh ve kollektif I;all§rnadan yanaydi, Arna Milliyetler Komiserliginin politikasim uygularken amansizhgnu ve karan verir vermez hemen harekete gecme yetenegini gostermektsn de geri kalmadi, Cenelik giinlerinde birlikte ~all§tlgl Mdiviani'nin yonetimindeki Giircistan Komitesi, her ulusa tanmnus olan Sovyetler Birligi'nden aynlrna hakknn acnklan bir kampanyayla kotuye kullanan Sosyalist-Devrirncilerin ve Mensevtklerin kahntilanyla bas edememistl, Stalin, Cerjinski ve Orconikidze'yle birlikte, durumu "diizeltmek" uzere Tiflis'a gitti. Orada Giireii Bolsevfklerin kanldigr bir toplann diizenledilerve bu toplannda Stalin, aynlmadan yana olanlan ve onlarla bas edemeyenleri §iddetle yere caldi. Toplantiya katilan delegelerin I;ogu, Stalin'in eski arkadaslanydi. Arna 0 dostluk ya da dusmanhk iliskilerins gore hareket etmedi. Oe;: onder yinnidort saat icinde Bolsevikler arasmda yeni bir Giircistan Komitesi kurdular ve 0 giinden soma bir daha aynhker ajitasyonlara rastlanmadi, Trocki de icinde, bazi biyografi yazarlan, Lenin'in, bu konuda Stalin'in izledigi yola siddetle karsi cikngrm ve Stalin'i yeni genel sekreterlik gorevindan uzaklastirmak amaciyla geleeek parti kongresinde Trocki'yla bir "blok" olusturmak istedlgini yazarlar. Bu masalda bir parca gen;:ek payi varrms gibi gorunse de, soylenenler celismelerle doluduro 0 siralar (1922 sonbaharmm baslan) Lenin hastaydi: Merkez Komitesinin ve Polltik Biironun toplannlanna kaulanuyordu. Stalin'in bu sorunla ilgili olarak kongreye sundugu rapora Trocki de, Merkez Komitesinin oteki iiyeleri de karst cikmadrlar ve Stalin'in milliyetler sorununa iliskin parti politikasi iizerindeki karanru hepsi de onayladilar.Iste Lenin, Stalin'in hasinligine deginen, ama onun izledigi politikayi tek sozcukle olsun elestirmeyen iinlii "vasiyetna-

me"sini bu donemde kaleme aldi. Bu belgenin c;evresinde kopanlan futmalar daha ileride patlak verecekti. 0 sirada hie;: kirnse bOyle bir belgenin varhgmdan haberli degildi ve heniiz Stalin'i suclsyan yoktu. Hatta 0 yihn ikinci yansmda gorev basma donen Lenin bile Stalin'i suclamryordu. Tersine tam bir uyum i¢nde gorilnuyorlardr, ¢nkii Sovyet Cumhuriyetlerini Sovyet Sosylist Cumhuriyetler Birligi'ne doniistiirme cahsmasuu birlikte tamamlannslardi. Stalin, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi'nin olusturulmasmda biiyiik bir rei oynarmsti. Bu, Stalin'in 0 giine dek kazanrugl en biiyiik politik basanydi. Lenin'le Stalin'in ortak onerileri iizerine 22 Arahk 1922'de toplanan Tum Sovyetler Birinci Birlik Kongresinde delegeler bu onemli karan onayladilar Stalin'in bu zafer karsrsmda hissettikleri, kongreye hitaben yaphgl §U konusmada goriilmektedir:
Yoidaslar, bugiin Sovyet hukurnetinin tarihtnde bir donum noktasrdir. Bu, Sovyat Cumhuriyetlerinin ortaklase hareket etmekle birlikte, gene de her birinin kendi yolunu izlemis ve 888S olarak kendi varhgun surdurmekle ilgilenmi§ oldugu g~te kalan eskl do.. nem ile baslamakta olan yeni donem arasmda bir srmr tasidir, Bu yeni d6nemde, Sovyet Cumhuriyetlerinden her birinin 6tekileroen begrmsiz varhgma son verilmekte, ekonomik giicIflklerin basanyla usteslnden gelebilmek i~in cumhuriyetler tek hir federal devlette birle~tiriimekte ve Sovyet hukumeti yaimzca varhgnn korumakla degil, aym zamanda uluslararasi durumu etkileyebilecek ve bunu emekciierin ~Ikarlarl dogrultusunda y6nlendirebilacek onemii bir diinya devleti hallne gelmekle de i1gilenmektedir.

Bu basarmm insanhk tarihindeki onemi lnkar edilemez. Yuzyrllardir birbirini bogazlamis, birbirine karsr katliamIara giri§mi§ ve birbirini kolelestirmis irklan: biiyiik bir c;ogunlugu okuma-yazma bilmeyen, batil lnanclara sap Ianrms, koyu bir cehalete gomiiintii§ irklan blrlestiren cokmilliyetli bir deviet kurmaya kalkismak, dogrusu cesaret isteyen bir isti. Her ulus kendi dilini konusma, kendi okullannda okuma, kendi hiikiimetini kurma ve at;lkc;a belirtilen federasyona katilma ya da federasyondan c;:ekilme hakkmi kullanma ozgiirliigiine sahip oldu. Arna mimarlan SSCB'yi kurarlarken aym zamanda birliklerinin uluslararasi nitelikte olan ekonomik ve politik temellerini de attilar. Yeni federasyonun savunulmasi, onun savunma araclanrun gelistirilmesi, dl§ politika, bankalar, demiryollan ve haberlesme

184

185

araclanyla ilgili olarak, Birlik Hiikiimetinin planlama konseyi butun snurlann iizerindedir ve temel iiretim guclerini birlestirir. CumhuriyetIerin simrlan, ne yalmzca giimruk suurlandir, ne de yalmzca askeri smirlar. Askeri sunr, Birligin smmdir. Giimriik simrlan da, Birligin simrlandir. CumhuriyetIerin ve oteki ozerk. bOlgelerin smirlan, esas olarak ulusal sorunlara iliskln yetkileri kapsayan simr 4;izgileridir. Gene, Bolsevik Partisi uluslararasi bir partidir, Birligin tek partisidir, yoksa ulusal partilerin bir toplami degil, Boylece ulusal kiiltiir, uluslararasi ekonomik ve politik birligin. var oldugu ve simf somurusunun ortadan kaldmldigi bir toprakta filizlenir. Ve srmf baskrsryla birlik.te ulusal bash da ortadan kalkar, Her ulus Birlikten aynlma "hakkr'na sahiptiT, ama ekonomik ve sosyal varhgl ve ulusal ozgurliigO birlige siki sikrya bagh olunca hicbiri boyle bir "hak'tki kullanma istegi gostermez. Bolseviklerin ulusal bagrmsizhk ile simf somiirii~ii arasmdaki iliskiye karsr tavirlan genellikle yanhs anlasilnusur. Bolsevikler, her zaman, smif somiirusunun oldugu yerde ulusal ozgiirliigOn olamayacagrm savunmuslar ve bu yiizden de, ulusal ozgOrliik ugruna miicadelede "emek sorununu" on plana 4;1karnu§lardu. DeVrimden once durum boyleydi, devrimden sonra da boyledir. Devrimden once Bolsevikler, her ulusun bayragi altmda ayn ayn i§(:i smifi partilerinin ve sendikalann kurulmasma karsi ';lkml§lar've Carhga .kar§1 ortak miicadelede biitiin uluslarm i§cilerini birlestiren tek bir partiyi kararhhkla savunmuslardi. Devrimden sonra da, i§9 srmfi birligi temeli Ozerinde ulusal ozgurlOgii savundular. Giircistan'daki miicadelenin tarihi, Giircistan'm kendi y~glSInI belirleme bayragr altmda Sovyet Cumhuriyetlerim parcalama cabasmm klasik bir ornegidir. Giircii Mensevikler, bagimsiz burjuva bir Curctstan emachyorlardi. Onlann bu konudaki mftttefikleri ise, miidahaleci lngiliz ve Fransiz kuvvetleriydi. Eger savastan onlar galip ciksalardi, ger.;ekteGiirciilerin bagimsizhga kavusmasiyla degil, esas olarak Giircistan'daki petrolle ilgilenen lngiliz-Fransiz sermayesinin egemenligi altmda sozumona ozgiir bir cumhuriyet kurulacaktr, Bolsevikler, Giir¢stan'm bagrmsizhgr

sorununu hlc duraksamadan simf sorununun ~oziimO temeli iizerinde ele aldiler. Kml Orduyu Giircistan proletaryasmm yardunma gonderdiler, mensevikleri bir yana alliJar ve soztin kisasi, sorunlan 0 bicimde .;ozmeye cahstiler ki, bugiin Giircistan'm bagimsizhgr onun Sovyetler Birligi'ndeki smif temellerinin saglamhgma dayanmaktadIr. Lenin'le Stalin'in sorumlu olduklan ve biiyfik bir kisrru Stalin tarafmdan hazirlanan 1922 Anayasasi, Birligin son biclmi dagildir. Ondort yil sonra Stalin yeni ve daha biiyOk bir tasan hazulayacaktI. Ama kithgm hiikiim surdii8ft ve oncii partiyi yaratan yiice onderin olumiiniin yaklasbgl gunlerde hazirlanan 1922 Anayasasmda bile. milliyet.;ilik ve entemasyonalizmin, Halklann Diinya Sosyalist Toplulugunun gelecekte alacagr btcimlerin ana hatlan farkedilebiliyordu. 1922'de Lenin hastalammsu. Bedeni gittikce zayif dii§iiyordu. 0 ytlm son aylannda bir parca toparlandi, ama birligi kuran Sovyet Kongresiyle hemen hemen ayru siralarda t:oplanan Komunist Enternasyonalin DOrdfincii Kongresinde yaptIgl konu§mada, hapimiz Lenin'in sesinin derinlerden galdigine tanik olduk. Onunla kongre salonunda karsilasrp konustugum zaman, 0 slf~da onu ~~ren herkes~ hissettigi §eyleri hissettim: Onun bIT daha lyUe§meyece~ olasihgma inanmak istemeyen umutla korku kansrmi bIT duygu. Ama umut bir i§e yararmyordu. Yorucu cahsmalaria dolu yillara 1915'de aldigi yaralar da sklenince, bedeni giicsOz du§mii§tii. Kisa bir siire soma Lenin politik faaliyetten tamamen ~kildi. Onderligin tiim yiikii oncelikle Stalin'in omuzlanna ~oktii. Stalin, ~ok kisa bir zaman once. yarataci dshasmm ve en karmasik durumlarda bile ilerideki hedefi gorme yeteneginin .;arplCl bir 6megini ortaya koymustu, Achk, i4;~ava§ ve bircok cep~ede aYDl_n~a a mftcadele doneminde. ugrasmasi gereken bITyIgm gunluk isin arasmda, "Rusya'nm elektrige kavu§turulm~I" i~ b!r plan uzerinde cahsiyordu. 1921 Martmda Stalin, Lenin e bu planla ilgili olarak sunlan yazmistu
var alan kosullarda mumkun olabilecek biricik bb;:imde ekona-

giin tam aulanuyla

Ustahkla haZlflanml§ ekonomik, ge~ekten yapici bir plan. s6zciige:n;ek bir ~devlet~plana. Rusya'mn iistyaplsllli

186

187

mik baknndan temeline, "gereekten dogru" bir smai tsknik temele oturtmak iltin, zamanmnzm gercekten marksist tek giri,imi .... Benim ogutlerim mi? .., Birincisi: Bu plan iizerinde gevezelik ederek bir dakika bile kaybetmemek. tkincisi: Tasanyi hilt vakit gsclrmeden pratik bir bicimde uygulamaya baslamak, U!tiinciisii: E1deki i§gUcUniin en azindan iic;te-birini bu yeni cahsmamn tamamlanmasma ayirmak. .. Ddrdiincilsii: Bu plamn gerceklestlrilmesme kaulacak oianiar, rum iyi nitelik1erine karsm, gene de pratik deneyimden yoksun olduklanna g6re,. "Plan Komisyonutnu g6z6mlne almahdirlar. Besincisl: Pravda, Izvestia ve 6zellikle Ekonomiceskaya Jim gazeteleri, Elektrige Kavusturme Plamm halka tarutmah., herkesin ilgisini bu plana cekmeli ve bu planla ilgili biitiin somut aynnnlan anlatmahdrrlar ...

Batih ustatlar Lenin'In cilgmhk ettigini ileri siirdiiler, ama tasan hie vakit gecirilmeden uygulamaya konuldu ve cok gecmeden Rusya'mn elektrige kavusturulmasi icin tasarlanan planlama cihazr, Devlet Ekonomik Planlama Komisyonu haline geldi. Boylelikle, NEP'in dogus doneminin celismelert ve kansikhklan arasmdan, en sonunda Sovyetler Birligl ekonomisinin tum bir gelisme akisma egemen olacak berrak bir program olusuyordu, Ama bu donem yamsira kendi sorunlanm da getirdi ve Lenin'in hastahgi srrasmda Bolsevik Partisi icindekl ~e~itli gruplar arasmdaki mucadele yeniden siddetlendi. Buharin, Trocki ve obiirleri, yeni donerne iliskin kuskulanm ve korkulanm bir kez daha ortaya koydular. Buharin, dis ticaret iizerindeki deviet tekelinin kaldmlmasim ve tiiketim ve sanayi mallan gereksiniminin bah kapitalizmi tarafmdan daba serbestce karsilanmasma izin verilmesini istiyordu. Trocki, koyliilere karsi bir ekonomik atihma girisilerek sanayi ve tanm iiriinleri fiyatlan arasmdaki durmadan biiyiiyen ucurumun ortadan kaldmlmasmi savunuyordu. Trocki aym zamanda "parti biirokrasisi'tne karst da bir saldm baslatti. Yeniden ortaya cikan bu anlasmazhk karsismda Stalin, Lenin'in politikasmi savunma gorevini yiiklendi, Ama bu anlasmazhgi onleyecek Lenin artik yoktu, Giiger arasmdaki acik catisma cok gecmeden daha biiyiik boyutlara ulasn. Lenin, hasta yatagmdan, Buharin'in dis ticaret uzerindeki devlet denetiminin gevsetilmesi politikasma karst oldugunu yaznusti. Ama Trocki'nin tuttugu "Yeni Yol" He mucadele edemeyecek kadar hastaydi, Bununla mucadele

etmek de Stalin'e du§w, Stalin, Trocki'nin, proletaryanm koyluluge karst snuf mucadelesins girismesi onerisini reddetti ve 1923 Arahgmdakl parti kongresinde "trockizm'te karsi miicadele cagnsmda bulundu. Bu, Lenin'in artik yanlannda olmayacagi dusuncesinden mi ileri geliyordu? Belki de, Surasi bir gercektir ki, kisisel duygulann rolu yok sayilamazdr. Ama Stalin'le Trocki arasmdaki temel anlasmazhgin ozunde politik bir anlasmazhk oldugu da bir gercekti. Kisisel duygular tathhkla giderilebilirdi, ama birbirine taban tabana karsrt politikalar zorunlu olarak eylemi gerelctiriyordu. Stalin'in bir cepheden oburiine kosarak Trocki'ye karst amansiz bir saldmya girismesi karsismda, Lenin'in parti yonetimi icindeki bu miicadeleden kaygrlandrgi, ilk hastahgr sirasmda kaleme aldrgi Vasiyetname' sinde acikca gonilmektedir. Ote yandan Lenin'in, Trocki'ye karsi giri~igi siddetli polemiklere karsin, onun bazi yeteneklerine hayranhk duydugu da, Vasiyetname'de farkedilmektedir. Gene a~lktlf ki, bu belgenin tum amaci, eger mumkunse "parti icinde bir belunme'yi onlemekti. Sayle diyordu bu Vasiyetname'de:
Denge saglamayi, yakm gslecektekl bir bolunmeys kar§1 bir giivence olarak dii§iiniiyorum; burada, tamamen kisisel olan bazi fikirleri belirtmek niyetindeyim. Denge sorunundaki temel etkenlerin -bu bakis altlsmdanMerkez Kornitesinin Stalin ve Trocki gibi iiyeleri oldugu kamsmdayrm. Kammca, bolunme tehlikesinin biiyii.k bir bolumunu bunlar arasmdakl iliski olusturmaktadir. Bu onlenebilir ve samnm, onlenme §anSI, Merkez Komitesindeki iiye sayist elliye ya da yii.ze Itlk.anlarak artmla bilir. Stalin yoldas, genel sekreter olduktan sonra, muazzam bir iktidara sabip oldu; onun bu iktidan her zaman yeterli bir temkinlilikle kullanabildigmden emin degilim. me yandan, ulasnrma ve haberlesme halk komiserligi sorunuyla ilgili olarak Merkez Komitesine kar§I yiirii.ttiigii miicadelede de g6rii.ldiigii gibi, Trocki yoldas, yalmzca olaganustu yelenek sahibi bir insan -ki§isel olarak hilt kuskusuz msvcut Merkez Komitesindeki en yetenekli ki§idir- olarak degil, ayni zamanda kendine asin giivenen ve sorunlann yalmzca idari yBDlyla asm derecede ilgilenen bit insan olarak kendini 808termektedir. Mevent Merkez Komitesinin bu en yetenekli iki onderinin sahip olduklan nitelikler, onlar istemeseler de, bir bOliinmeye yol altBbilir. Eger partimiz bunu 6nlemek iizare onlemalmazsa, umulmadik bir bolunme meydana gelebilir. ." Stalin cok kabadtr ve biz komiinistler arasmdaki iliskilerde tamamen goz yumulabilir olan bu hata, genel sekreterlik g6revinde

188

189

gbz yumuIamaz olmaktadir, Bu yfizden, yoldeslara, Stalin'i bu gorevden almamn ve onun yerinO;l,buron bu balamlardan Stalin'den Caridi birini, yam daha sabirh, daha sadik, daha kibar, yoldaflara kinll daba nazik ve daha az kaprisli birini atamamn bir yolunu bulmalanm Oneririm. Bu durum onemsiz bir §ey gibi gon1nebilir, ama oyle samyorum ki Stalin'le Trocki arasmdaki yukanda siiziinu ettigirn ilitki aeismdan hi4; de onemsiz bit sorun degildir ya da onemle ele almmasi gereken bit onemstz sorundur,

ominden agu agrr gectiler. Trocki dismda, Stalin ve oteki onderler Lenin'in basucunda saatlerce nobet tuttular. Lenin'in Oliisii mumyalandi ve KIZII Meydandaki bir mozoleye yerlestirildi. Kizil Ordu askerleri bugun hAlAmezarmm basmda nobet tutmaktadular. 26 Ocakta, TUm Sovyetler tkinci Birlik Kongresince diizenlenen Lenin'i anma toplantismda, Stalin sunlar, soyledi:
Biz komiinistler, ozel bit rnayadan yogrulmus insanlanz. Biz Ozel bit kumastan dokunmusuz. Btzler, proletaryamn buy1ik strateji uzmanmm, Lenin yoldasm ordusunu meyd.ana getirenleriz. Bu ordunun neferi olmaltan daha ~erefli bir fey olamaz. Lenin yoldasin kurueusu ve onderi oldugu partinin iiyesi olmaktan daha yiice bir feY olamaz ... Lenin yoldas, ararmzdan aynilrken. bizden proletarya diktatorldgiinti. korumamm ve saglamlqbrrnanuZl istedi. Sana yemin ederiz, yoldas, bu emri ferefle yerine getirmek i9n hi4;bir 4;8bay! es1rgemeyecegiz!... Lenin yoldas, arannzden aynhrken, bizden Cumhuriyetler Bitligini saglamlesurmannzr ve geli§tirmemizi istedi. Sana yemin ederiz, Lenin yoldas, bu emri de ~erefle yerine getirecegiz! Lenin yoldai bize bircok kez, KIZlI Ordunun giicIendirihnes1 ve kosullanmn gelistirilmesinin, partimizin en onemli gorevlerinden biri oldugunu belirtmifti... Oyleys.e yoldaslar, Kizrl Ordumuzu ve KIztl Donenmarmzi gucIendirmek i9n hiCbit 4;8bay! aslrgemeyeceglmize yamin edelim ...

Bu belgede, Stalin'in izledigi politikaya iliskin hicbir elestiri yak. Yalmzca, kisisel niteliklerin olagftniistu kosullar altmda t;izilmi§ bir portresi vat. BOyle bir belgenin, Lenin'in oliimunden soma, hatta yazrldigmdan oniki ayi a§km bir siire soma orta:ya ~l§ olmasi tuhaf gorunmektedir. Ama gene de Lenin'in, Stalin'in davramsmm diizeltilmesinin, temel politik aynhklann giderilmesine bu kadar bfryiik bir katlada bulunabilecegini diisiinmesi zayif bir umuttu. Hit; kusku yok ki, eger Lenin oimeseydi, ekibi bir arada tutabilirdi. Cfrnkfr her iki taraf da onun onderligini ve otoritesini kabul edecekti. Ama onun yoklugu cok §ey farkettirdi. Stalin, Lenin'in politikasmi ne kadar eksiksiz bir bicimde izlese, Trocki snf basmda Stalin bulundugu i~ bu politikayi benimsemeyecekti.i§te, Lenin'in yakmda olfrmiiyle sonuclanacak olan hastahgi srrasmda, gelecek yillarda devrimin ve Stalin'in yazgrsmi belirleyecek bir catisma yava§ yavas beliriyordu. Stalin 'in, Lenin'in klstsel alestirisini yureginde duydugu kesintlir. Yirmi yildan fazla bir zamandrr Lenin onun ogretmeni, 0 da Lenin'in sadik bir ogrencisi olmustu, Ama o bunu oziimleyebilecek bir insandi. Ayru zamanda bir ogretmenin niteliklerine de sahipti. Hicbir zaman dalkavuk olmarrusti. Saglam bir inanca, biiyiik bir irade giiciine ve kararhhga ve, eger Lenin gorecek kadar ya§8S1Yw, zaman zaman bitmek tiikenmek bihneyen boyutiara ulasan bir sabirhhga sahipti. 1924 Ocagmda Lenin oldii. Rusya'daki ve oteki iilkelerdekimilyonlarca insanm yiiregine derin bir hiiziin -;okill. [§~ srmfi hareketi tarihinde hicbir onder Lenin kadar sevilmemisti. Parti saflarmdaki tartrsmalara hemen son verildi. Geni§ halk ytgInian sifmn altmda kirk derecede Moskova'daki biiyiik Sendikalar Salonunda Lenin'in cenazesi 190

Lenin olmii§tii. Ama leninizm dogmustu min bayraktan Stalin' di.

ve leniniz-

191

ONOCONCO OOLOM

DEVR1M VE KAR~I-DEVRiM

STl\LtN VE TROQd:

G~enlerde Washingu.m'da, temizlik hareketini tortl§uken, mevki sahib! ve iizgiin bir Frans/.Z1fI bana s6ylediklerini umuamtyorum. "Eve!", dem4ti, ~kor/amf bir ley olmalt; sjzin dediginiz.gibi, bir fl!gmilk olmal: Ama unutmaym; dostum, oniann Rusya'da kuquna dizdjkleri Bqinci Kol mensuplanm biz Fransa'da bakanlik kolrugulm oturttuk. Bugiin her ikisim« sonucunu da gijrebiliyoruz; hem de Kl2.ll Sava§ cephesinde. "
W.DURANTY

LENiN'1N olumunden bir ay once, 1923 Arahgmdaki parti kongresinde, Stalin "trockizm'jn yokedilmesi icin (:8gnda bulundugunda oradaki biitiin g6zlemciler Stalin'in Trocki'yle olan butun sorunlan ~6zmeye, onun etkisine son vermeye ve savundugu fildrleri de onunla birlikte yikmaya kesin olarak karar verdigini acikca anlamislardi. Stalin'in kendisiyle Trocki ve yandaslan arasmdaki catismanm izleyecegi asamalan, parti icindeki ilk ideolojik miicadelenin en sonunda Trocki'nln surgun edilmesine ve idam mangalanmn ise koyulmasma dek varacaguu onceden hesapladiglDl hicbir zaman s6yleyemem. Stalin, once vuran, soora 192

tarusan bir insan degildi, Ashnda, hicbir iilkenin politika tarihinde politik bir partinin onder iiyeleri arasmda boylesine uzun bir s6z savasmm, yalmzca sozlerle yiiriitiilen bir savasm bulunmadignu soylemek isterim. Aynca, Stalin gibi boylesine biiyiik bir iktidarasahip hicblr ondenn hasmina karsi bu kadar biiyiik bir sabir gostermedigini rahathkla ekleyebilirim. Olup bitenleri, her $eye 'yakmdan tamk 01mus bir kimse olarak, 1923 Arahgmdan Trockl'nin Sovyetler Birllgl'nden siirgiin edildigi 1929 Ocagma dek siiren uzun miicadelede sik sik yer alnus bir kimse olarak yaziyorum. Stalin bu kongrede, daha once Lenin'in yapbgl gibi, Trockl'nin gorii§lerini bir kez daba "trockizm" olarak sergilerken, Bolseviklere, her muhalif giice karsr kullanacaklan guc!ii bir silah saghyordu, Ayru bicimde Lenin oldiigii zaman onun ogretilerini "leninizm" olarak oliimsiizle~diginde de, ustaca bir politik savas yiiriitiiyordu. Lenin'in Vasiyetname'sine dayamlarak Trocki ugruna Stalin'in feda edilip edilmemesi iizerinde tartrsmamn hiebir yaran yoktur. Bu belgeyle ilgili olarak bir Y1gIn dediko, du yapilrms, bircok temelsiz gorU§ ileri siiriilmii§tiir. Lenin'in Vasiyetname'si, 0 zamana dek kendisinin engel oldu- . gu bir b6liinmeyi, Bolsevik partisi i.;:inde bir boliinmeyi onIerne cabasmdan baska bir ~ey degildi, Lenin'in hasta oldugu bir srrada yazrlrmsn. 0 srrada Bolsevik Partisi 6nderlerini niteleyisi herhalde oldukca yerindeydi. Ama gene de daha sooraki olaylar, Trocki'yi gereginden fazla biiyiittiigunii ve "Harika Giircii"yii gereginden fazla kii(:iimsedigini ispatladi. Aynca mektubun iletilmesi de, Lenin'in umdugundan farkh kosullarda meydana gelmis olabilir. Gercekten de, bu beIge karanhga srkilrms bir kursundu ve hedefini bulmarmsti: Belge, Lenin'in haleflerini birlestirmedigi gibi, onun 0 zamana dek kararhhkla sava§bgl ve mahkum ettigi guclenn elinde bir silah haline geldi. Ama biitiin bunlara karsm, bu silahr tersine cevirmek Stalin iein gii.;: olmadi. Stalin. Partinin Onucuncu Kongresinde belgeyi okuduktan soora, "Evet, ben Lenin'in partisini yoketmeye kalkisanlara karsr kabayim" dedi ve boylece sorunu bir kibarhk sorunu olmaktan crkararak partinin devrime onderlik etme rohinun, ilkelerin ve hedeflerin savunuldugu biiyiik bir savas 193

alam haline getirdi. Ama her §eye karsm, Lenin'in kibarhkla ilgili ogiitlerine iiztilmiistii. o giinlerden sonra, Bolsevik onderler arasmdaki rniicadelenin kisisel yanlanna duyulan ilgi 0 kadar yogunlasrmsnr ki, sozkonusu sorunlar {:ogu zaman oZOnden saptinl.ml~ ve bulendinlmisur. "Stalin, eski Bolsevikleri, Lenin'in dostlanm yokediyor", "diktator Stalin, devrimin en iyi evlatlanni katlediyor", "Stalin, ikiyuzluluklerle dolu bir evet-efendimciler partisi yarauyor." lste diinya bu sozlerle calkalamyordu. ta ki Hitler ordulannm Moskova kapilanndan geri puskiirtuldugu, Sovyetler Birligi'nin 0 essiz birligi, coskusu ve gucuyle tum insanhgi §a§kmhk icinde birakngi ve tiim dunvayi Sovyetler ve Stalin'in onderlig! uzerinde yeniden diisiinmeye zoriadigi giine dek.l§te 0 zaman, Sovyetler Birligi'nin gii\=siiz oldugu ve icten \=oktiigii yolundaki butun ugursuz kehanetlerin yanhs oldugu anlasildr ve tum diinya Sovyet guciinun biiyiikliigii oniinde sarsildr, Sovyetlerin zaferinin gorkemi karsismda gozleri kamasti, Uzaktan bakngumzda ya da sonradan degerlendirdigimizde, bireok olaym onemini kiic;iimsemek kolaydtr. Stalin'le Trocki arasmdaki anlasmazhklar 1924 yihna dek gelip gecici ve onemsiz seyler gibi gorfinmii§tii. Ne Stalin, ne de Trocki birbirlerinin gorO§lerini sistemli ve kapsamh bir bicimde sergilememlslerdi. Birbirlerinin ne ozel olarak Rusya Devrimine lliskin, ne de genel olarak devrime iliskin gorii§lerini sistemli olarak sergilememislerdi, Her ikisi de Marx'm izleyicileri olduklanm soylemislerdi, ama marksizmi kendl tarzlannda savunmuslardi. Aralanndaki 9Btl§ma, Marx'm soylediklerinden degil, marksizmin her ikisinin de onder olarak faaliyet gosterdikleri somut kosullara uygulanmasmdan kaynaklamyordu. ' Savas patlak verdiginde, Bolsevik Partisi ve Stalin, Rusya Devriminin tOm bir gelisiminl belirlemis olan 0 biiyiik kararlardan birini vermek zorunda kaldilar, 1917 KaSIlIl olaylanndan sonra, butun gozler Avrupa'daki devrimin uzun siiredir 6z1enen yaygmlastmlmasma c;evrilmi~ti. Ama Macaristan'daki kisa omiirlii Bolsevik rejimin yokedilisine, Alman Devriminin Weimar Anayasasma saptmhp orada bogulmasma tamk olmuslardi. 1923 yihnda, Komii-

nist Entemasyonalin onderleri Zinovyev, Buharin ve Trocki Almanya'da proletarya devriminin cok yalan olduguna inamyorlardi ve Kominfem Radek'i Almanya Komiinist Partisi ondsrlerine damsmanhk etmeye yollamisn. Radek basanh olamadi ve ayaklanma bastmldi, Arnk en atesli olanlar bile Avrupa'da devrimin gerilemekte oldugunu a\=lk{:agoniyorlardi ve bu gerileyisin ne kadar surecegini hie kimse kestlremiyordu, Stalin, Komiinist Enternasyonali 1919 Martmda Lenin'le birlikte kurdugu ve kendisini ilk kez gordiigiim 1920'deki tkincl Kongrede de bulundugu halde, uluslararaSI sorunlar iizerinde pek az yazrms, pek az konusmustu, Biitiin politik yazilan, hatta milliyetler sorunu iizerine kitabi bile, Rusya lmparatorlugu lcindeki miicadeleler iizerinde yogunlasnusti. Lenin'in 1914-18 savanna Iliskin enternasyonalist gorO§iinii paylastigi balde, bu konuda hemen hicbir §ey yazmarmsn, Onun uluslararasi sorunlara giri§i esas olarak deneysel bir bicimde oldu. Daha onceleri, 1905'te Finlandiya'ya, 190B'da Stokholm'e, 1907'de Londra'ya, 1912'de Krakov ve Viyana'ya gittiginde, parti sorunlarmdan baska bir §eyle ilgilenmemisti. Rusya lmparatorlugunun sirurlan dismdakl olaylara ilk gereek katkilan, Lenin'in yardimcisr oIduktan sonra baslarmsn. Brest-Litovsk gOrU§melerine iliskin buhran patlak verdiginde, hemen leararhhkla Lenin'in safmda yer aldi ve antlasmamn hemen imzalanmasmi savundu. Ciinkii 0 siralarda Stalin, Avrupa'da devrimin eli kulagmda oldugu yolundaki hayallere asla kapilmiyordu ve Alman devrimciler 1923'te yenilgiye ugradiklannda, Stalin'in, Rusya proletaryasmm Sovyetler Birligi'nde tam hizla sosyallzme ilerlemesi gerektigi yolundaki inaner dogrulannus oldu, Stalin, Sovyetler Birligi'nde sosyalizmin kurulusuna girismekle, oteki iilkelerin i§\=ilerinin dostca destegini kazanacaklarm dan , ama en azmdan uzunca bir sure basks bir i§¢ devIetinin yardirmndan yoksun kalacaklanndan emindi. Stalin'e gore, Rusya Devriminin yazgisr oncelikle su sorun iizerinde toplaruyordu: Kapitalist diinya Sovyetler Birllgi'ne karsi yeniden bir savasa girismeden, Sovyetler Birligi gii.;lii bir sosyalist ulke haline gelebilir miydi? Bu soruya 195

194

kacamak bir yarut vermek olanaksizdi. Stalin ve Bolsevik Partisi bu soruyu olumlu yamtladiklan takdirde, gfi~erini-. sonuna dek seferber etmelerini zorunlu hale koyacak. dev blr gorevle karsi karsrya geleceklerdi. Olnmlu yamt verdil~r ve NEP'in ytirurlukte oldugu bir donemde bu yamtm verilmesinde one ge~ Stalin oldu. Herhalde kapitalist diinya bu donemi "kapitalizme g~ ri cekilis" donemi olarak g6rmii~. Refonncular da herhalde bu donemi, Sovyetler Birligi'nln siirekli artan bir liberalizme gidecegi liberal bir donemin baslangici olarak degerlendirm.i§lerdir; yani devrimcilerin hnistiyan olduklan, Bolseviklerin tatsrz devrimci yontemlerden vazgectikleri ve sosyalizmin saptmldigi bir donem olarak. Stalin ise, bu donemi, yeni saldinlara ge~eden once Bolsevik tumenlen yeniden diizenlemek iizera devrimin "hazir mevziler"e geri ~ek:ildigi bir "soluklama" d6nemi olarak gorfiyordu. Hie kuskusuz bu, sozkonusu donemin smif mucadelesinin asked terimleriyle ifade edilmis bir degerlendirmesidir. Ama Stalin'i nlsun, devrim siirecini olsun, herhangi bir baska acidan degerlendinneye kalkismak son derece anlamsiz olur. Bol§eviklerin tarihi yarans tarslanm begenmeyebiliriz. Gerek yonetenlerin, gerek yonetilenlerln daha temkinli davranmis olmalan gerektigini dO§iinebiliriz; arne bu bizim garcekten olup bitenleri kavramarmzi saglamaya caknr. Stalin, Bolsevik bakis acisnu savundu, Bolseviklerir hedefleri dogrultusunda hareket etti ve Bolsevik ilkelerine bagh kaldi. Bu ge~egi g6zden kaeirdik rmydi, tiim bir devrim siireci anlammi yitirir ve cinayetler. intiharlar, korku, kisisel kiskanehklar ve kislsel tutkularla dolu siradan bir oykii derekesine Indlrgenmis olur, Rusya Sosyal·Demokrat ~~ Partisinin kurulusunda patlak veren ilk c;au§madan 193B'de KIzlI Ordudaki temizIlk hareketine dek tiim bir kavga, son ~ozOmlemede, devrimle kar§l·devrim arasmdaki uzun siireli bir miicadeleden baska bir §ey degildir. Daha ilk baslarda Lenin'le Stalin: devrime hangi smifm onderlik edecegi sorununda Trocki ve yandaslarma kar§1 -;ik:m.t§lardl. lktidann ele gecirilmesinden soma Lenin ve Stalin kararhhkla Brest-Litovsk Bans Antlasmasuun imzalanmasmr savundular. Trocki ise, Sov-

yet hiikiimetinin savasacak silaht bulunmadrgi bir donemde, "ne savas ne bans" anlayrsiyla devrimci savas anlayist arasmda yalpaladi durdu. Stalin, Kizil Ordunun Bolsevik 6nderler tarafmdan y6netilinesini savundu. Trocki ise, ordunun kunnay g6revlerini CarlIk ordusundan gelen subaylara teslim etti. Trocki, sendikalann zorunlu devlet kurumIan haline getirilmesini ve emegin askerilestirilmesini 6nerdi. Lenin ve Stalin ise, sendikalann gonOllii orgtltler olmasmi savundular ve emegin askerilestirilmesine karst~Iktalar. Lenin ve Stalin, sosyalizmin tek iilkede kurulabilecegini ilari siirdiiler. Trocki ise, Rusya devriminin hemen bir Avrupa devrimiyle desteklenmedigi takdirde mutlaka basansizhga ugrayacag; gorii§iinde diretti. Trocki'nln biitiin bu sorunlardaki fikirleri ardi ardma siralandigmda, onun pratik.teki onerilerinin bozguncu ve teslimiyetci oldugunu g6nnemek olanaksrzdrr. Trocki, Ekim Devriminden fi~ ay kadar once, aneak Menseviklerin kesin olarak yenilgiye ugradiklanndan emin oldugu zaman, Mensevik kamptan Bolsevik kampa geciverdi, Aynca devrimden hemen sonra meydana gelen olaylardan a-;lk-;a anlasildig; gibi, Trocki devrim sorunlanna yaklasnmm temelde zerrece degi§tinni§ degtldi, Yalmzca kendisine iistunluk saglayacak alaru deg;i§tirmi§ti. Parti icindeki biiyiik temizlikten soma, NEP doneminin ortalarmda, Stalin "trockizme karsi leninizm" sorununu ortaya koydu. Ama doktrin sorunlanmn somut politik btcimlerde nasil ortaya konulacaguu Lenin'den 6greomi§ olan Stalin, biitiin teorik tarnsmalan "sosyalizmin tek ulkede kurulmasi" sorununun incelenmesine y6neltti. "Trocki bu soruna nasil bakIyor?" diye sordu ve Trocki'nin 1905 Yilt adh kitabmdaki s6zleriyle yarntladi:
Rusya'daki devrimci gelismsnin niteligi iizerine gorii§ierin, sonraIan "siirekll devrim" teorisi diye bilinen gOrii§ierin yazarm kafasmda yavq yava§ billurlasmasi, 9 Ocakla Ekim 1905 Genel Grevi arasmdeki fasrlada oldu. Bu karmasik gibi goriinen deyim ashnda 01· dukca basit bir fikri anlauyordu: Rusya Devriminin acil hedefleri burjuva nitelikte olmalanna karsm, devrim bu hedeflere ulastiktan sonra orada durmayacakn. Devrim, iinundeld acfl burjuva sorunlanm, proletaryayi iktidara getinneden I;ozemezdi. Ve proletarya, lktidan ele gecirdikten sonra, kendisini devrimin burjuva I;eryevesiy'

196

197

Ie suurlayamazdi. Tam tersine, proletarya onciisO, zaferini gOvence altma alabilmek Icm, yonetiminin daha ilk asamalannda yalrnzca feodal miilklyete bIll degll, aym zamanda kapitalist mUlkiyete kar~l da Mklo saldmlara girismek zorunda kalaceku. Bunu yaparken, proletarya, yalmzca kendisini devrimci miicadelenin ilk assmalannda dssteklemis olan burjuva grupianyla degil, aym zsmande iktidara gelrnesinde kendisine yardim etmls olan genis koylii yiginlanyls da d~manC8 causmelare girecekti. Koyliilerin biiyiik cogunlugu olusturdugu geri bit iilkedeki i~i hiikfunetinin iI;:inde bulundugu t;:eli~meler ancak uluslararasr planda, diinya proletarya devrimi planmda Ij}ziilebilirdi.

Ve "leninizm"in §oyle yarutladi:

safmda yer alan Stalin, bu goriisleri

Lenin, proletarya He emekci k6ylii tabakalan arasmdaki itti[akfall, proletarya diktatorltigunun temil olarak sozeder. Oysa Trocki, "proletarya onciisiiniln ge~ k6ylii Ylgmlanyla dusmanca yatl~-, masr''ndan sozediyor. Lenin, proletaryamn emskci ve somiiriilen Ylgmlara onderliginden sozeder. Oysa Trocki, "koylulertn biiyiik t,;:ogunlugu olusturdugu geri bit iilkedeld i§lii hiikii.metinin iliinde buiundugu c;:eli§melerHden sozediyor. Lenin'e gore, devrim ksndi gucleriai, esas olarak bizzat Rusya'mn i§1tive koyliileri arasmdan yaratir, Trocki'ye gore ise, gerekli giit,;:ler ancak "diinya proletarya devrimi planinda" bulunabiltr. Peki, diinya devrimi biraz gecikmeyle gerceklssecek olursa ne olacak? Devrimimiz it;;in bir umut ~lgl var midir? Troc;:ki yoldas, herhangi bir umut l~lgl oldugunu kabul etmiyor, IiOnkii "i~t;;ihiikiimetlnin iltinde bulundugu lieli~meler ... ancak. .. diinya devrimi plamnda ¢ziilebilir." Bu gorii~ gore, devrlmimiz icin tek bit secenek kalmaktadsr: Diinya devrimini beklsrken, Kendi c;:eli§meleri it,;:inde kurumak ve k6kierine dek c;:iirilyiip gitmek. Lenin'e gore proletarya diktatorliigii nedir? Proletarya diktatorliigii, "sermayenin tamamen yak edflmest" ve "sosyalizmin nihai olarak kurulrnasi ve saglaml8§tlnlmasl" it;;in, proletarya ile emekei koylu ytgmlarmm ittifakma dayanan iktidardir, Trocki'ye gore proletarya diktatorlugu nedir? Proletarya diktatorlugii. "geni~ emekci yrgmlanyla.; dtismanca 9ansmalara giren" ve "c;:eli~melerinin" Ij}ziimiinii yalmzea "diinya devrimi planmda" arayan bir Iktidardir, Bu "siirek1i devrim teorisi" He Mensevizmin prolelarya diktat6rliigii kavrarrum reddeden 0 mahlm teorisi arasmda ne fark vardir? ()ziinde. hlcbir fark yoktur.

B6ylece, ideolojik savas acilmis oldu. Stalin yalmzca gticlii bir tartismacr degil, aym zamanda Trocki'den kat kat iistiin bir orgutleyici ve taktisyendi de, Daha once parti

icindeki biiyiik temizlik hareketinde Lenin'e yardimci 01mustu, t;iimdi de, Lenin'in ohimiinden soma, partiye, Lenin'in davasma hizmet etmek isteyen 200,000 yeni iiye allyordu. 0, yeni bir ogreti kurmadi: Lenin'in bayraktan ve ogrencisi olarak partinin ve yigmlann basma ge¢i. Du§manlan ise, onun partiye aldigi yeni uyeler icin "serseri takimmm dalkavuklar partisine doldurulmasi" dedUer. PoBtika alanmda, insanlar bizim onaylamadigumz isler yaptiklannda ya da sevmedigimiz birini desteklediklerinde, hemencecik "serseri taknm", hem de genellikle "azgm serseri takinu" olur cikarlarl Dogru buldugumuz isler yaptiklan zaman da, "bilinelenmis halkm sesi"nden ya da "en iistiin demokrasinin onurlu ifadesi"nden sozetmeye baslanz! Bu biiyiik tartisma patiak verdiglnde, Stalin'le birlikte Trocki, Zinavyev, Buharin, Radek, Kamenev ve Rikov da Bolsevik Partisi Palitik. Biirosu uyesiydiler, Hepsi de yetenekli kisilerdi, Zinovyev §i§man, kisa boylu, temiz yiizhi, dagimk sach bir Yahudiydl. Tiz, ama etkileyici bir sesi vardi ve oldukca yetenekli bir konusmaciydi. Uzun yillar Lenin'Ie birlikte Paris'te, Cenevre'de ve baska yerlerde surgunde bulunmustu. 1917 Kasun ayaklanmasmi Kamenev'Ie birlikte "maceracihk'' olarak mahkum etmis ve 0 sirada bir geri Gekili§i savunurken en gU91u soylevlerini vermisti, Komimist Enternasyonalin ilk baskamydi. Dalla sonra bu gorevi Buharin devralnusti, Nikola Buharin, gsncligindeki ogretmenlik giinlerinden soma profesyonel devrimci saflarda zeki bir teorisyen olmus ufak-tefek bir adamdi, Yetenekli bir ressam ve yazardi: arkadaslan arasmda cocuksu davramslan ve tath kisiligiyle cok sevilirdi, Ne var ki, mizac bakimmdan dengesizdi: aniden cosan ya da histeriye kapilan bir mizaci vardi, Bolsevizmin onderleri arasmdaki yerini entellektiiel yetenekleri sayesinde saglanusti. Buharin'in yakm arkadasi Karl Radek parlak bir gazeteci ve uluslararasi sorunlan Rusya'da en iyi bilen kisiydi, Asien bir Polonya Yahudisiydi. Yaradrhsi baknmndan cok sakaci bir insandi. Sosyalizm sorunlannda cok bilgiliydi, Uzun boyu, kocaman gozliikleri, iyi islenmis bir kiirk par-

198

199

4;aSIgibi yanaklanm lcaplayan sakahyla, kalabahkta her zaman dikkati cekerdi, Radelc de Bolseviklere cok gene; yasta

kanlrrusn.

Uzun zamandir Bolsevik Partisi Gyesi bulunan ve uzun ytllar hapiste ve sUrgiinde yasamis olan Kamenev, bende her zaman §oyle bir izlenim birakrmsnr: Her nasilsa lcendisini hicbir zaman rahat hissetmedigi politik olaylara kansrms, her zaman bu olaylardan kacmamn bir yolunu arayan, ama bir tiirlii de bulamayan lciic;Oki§adamI bir Rus. Birkac yil basbakanhk gorevinds bulunmus olan Rikov, "pazar giysileriyIe" kente inmis ve sik sik "pazusunu gostermekten" hoslanan bir koyluye benziyordu. Ger4;i yetenekli bir insandi, ama Rusya Devriminin luzma ayak uyduramadi, Sessiz ve soon bir yasam surma olanagi bulsaydi cok mutlu olabilirdi, ama dunyaya gelmek ic;in yanhs bir cag see;mi§ti ve kosullann baskisryla giderek yozlasti. Cok gecmeden Stalin'e karsi bir "blok" olusturacak olan butun bu insanlar colc onemli mevkilerde bulunuyorlardi, Rikov, Basbakandi, Trocki, Savll§ Komiseriydi. Zinovyev Komiinist Enternasyonal Baskamydr, Buharin Pravda' mn, Radek de izvestia' nm yazi isleri yoneticisiydiler. BunJar, llkin Troeki'yle birlik degildiler. Ashnda Trocki'ye tamamen karsiydtlar. Ama Stalin'in leninist politikasmm uygulamalan NEP ve sansyilesme donemlsrinde aClkc~ bellrmeye baslaymca, her biri kendine ozgii btr yoldan Trocki'nin onderligindeki muhalefete katildilar, Ashnda her birinin kendine gore tutkulan oldugu dogrudur, Bir yandan Trocki'den, bir yandan da Stalin'den ne kadar korktuklanm hesap etmek herhalde rub hekimlerine duser; ama Ekim Dersleri adh kitabim yaymiamakla Trocki'nin, Zinovyev'Ie Kamenev'i Stalin'in yamna ittigi kesinlikle soylenebilir, Bu kitap yaymlandigmda Zinovyev de, Kamenev de biiyiik bir ofkeye kapildrlar, <;iinku EkimDersleri'nde Trocki, onlann 1917 ayaklanmasma muhalefetlerine deginiyordu, Stalin, onlann Trocki'yi yamtlamalanm bekledi; bunu yaparlarken kendi kendilerini ele vereceklerini cok iyi biliyordu. Btitiin muhalif guclerin Stalin'e ve onun programma hep birlikte karst cikmalanna yol a4;8Dsey, NEP'ten ve Sta200

atihrmndan dogan pratik sorunlardi. NEP donemmde iilkenin ekonomik yasami beklendigi gibi yeniden canlandi. Yoksa, "Savas Komiinizmi'lnin terdekilmesinin hakhhgr ispatlanamayacakb. Ama NEP elbette bash b8§lD8.btr amac degildi. NEP ne kapitalist ekonomiydi, ne de sosyalist ekonomi; koylii mulkiyetinin, ozel ticaretin ve kuc;:fikolciide leapitalist sanayinin geri getirildigi kapltalist pazar kosullannda, dsvletlestirllmls lcesimin islevini yerine getirmek zorunda oldugu, her iki ekonominin bir uzlasmuydi. Bunun kahci bir durum olamayacagi acikti. NEP, kapitalizmi geri getirmenin mi, yoksa sosyalizmi ilerletmenin mi bir araci olacakb'i' Bolsevik Partisi bu konuda karanm vermek zorundaydi. Stalin'in bu konuda asla duraksamasi yoktu: Ulkeyi sosyalizme ilerletmekte kararhydi. Trocki'nin de duraksamasi yoktu: Bir Avrupa devrimi 01madan sosyalizme ilerlemenin miimkiin olabilecegine lnanrmyordu. Her ikisi de tavirlannda tam bir ilke tutarhhgma sahiptiler. Ama nekadar devrimci laflarla siislenmis olursa olsun, Trocki'ntn savundugu seyin, kapitalizme geri donusten baska bir anlama gelmedigi son derece acikur. Zinovyev, Kamenev ve 6tekilerin tutumundaysa ilkelere baghhk diye bir §ey yoktu. Bir Stalin'i. bir Trocki'yi destekliyorlar, durmadan yalpahyorlardr. Zayif k4ilikleri yiizimden giderek sosyalizmin telc iilkede gareeklestirilmesinin miimkiin olmadigr inancma vardilar. Ve "parti biirokrasisi"ne yoneltilen elesttri korosunda onlar da yerlerini aldilar. Oysa tktidar tamamen kendi ellerindeyken boyle bir §eyden rahatsiz olmarmslardi. Parti disiplininden uzaklasmaya basladilar ve Trocki'yle birlikte diisman bir parti orgiitlemeye girlstiler. Gizli toplannlar yaptilar, yeni bir program hazrrladilar ve en sonunda sokak gosterileri diizenleyerek ortaya ciknlar. Parti icinde bir elestiri grubu olmaktan eikrms, pam dusmam bir gue; haline gelmislerdi. 1927'de Stalin ve Bolsevik Partisi Merkez Komitesi Bes Yilhk Plaru sunduklannda, muhalefet bir karsi-planla karsthkta bulundu. Hie; kuskusuz, Trocki'nin. yanmda Zinovyev, Kamenev ve Radelc'ten baskalan da vardi. Sozgelimi, bir zamanlann lngiltere biiyiikel¢si Rakovski, Piyatakov ve daha baska ye-

lm'In sanayilesme

201