Kendimiz Yapalm

Yavuz Erol*

Basit Elektrik Motoru

Bu ayki yazda, piyasadan kolayca bulunabilen malzemelerle basit bir elektrik motorunun nasl yaplabilecei anlatlyor. Elektrik enerjisini hareket enerjisine dntren elektrik motorlar elektromanyetizmann temel ilkelerine gre alr. Bilindii gibi, akm geen bir iletken, manyetik alan ierisinde bulunuyorsa iletkene bir kuvvet etkir. Bu durum ekil 1de grlyor. letkene etkiyen kuvvetin iddeti, akm deerinin, manyetik alan byklnn ve iletken uzunluunun arpm ile hesaplanr. Kuvvetin yn ise akm yn ile manyetik alan ynnn vektrel arpm yaplarak belirlenir. a-kollektr yaps bulunur. Bu yap, motorun dn srasnda sarmlardan geen akmn belirli zamanlarda yn deitirmesini de salar. Bylece rotordaki iletkenlere etkiyen manyetik kuvvet hep ayn ynde olur. ekil 4-8de bir doru akm motorunun alma prensibi grlyor.

ekil 8

Fralara gerilim uyguland srece dnme hareketi devam eder. Bu temel bilgilerin ardndan basit bir elektrik motoru yapmna geebiliriz. Gerekli malzemeler unlar:
ekil 4

Statorda yer alan mknatslar manyetik alan salar. Manyetik alann yn N kutbundan S kutbuna dorudur.

Mknats olarak ekil 9da grlen yuvarlak veya dikdrtgen prizma eklindeki ferrit mknatslar kullanlabilir.

ekil 1: letkene etkiyen manyetik kuvvet

ekil 5

Elektrik motorunun tasarm uygun ekilde gerekletirildiinde, iletkene etkiyen bu manyetik kuvvet motorun dnmesini salar. Akm geen iletken ile manyetik alan kayna arasndaki etkileim, iki mknatsn birbirine etkisine ok benzer. ekil 2 ve 3den grld gibi, mknatslarn zt kutuplar birbirini ekerken, ayn kutuplar birbirini iter. Mknatsn akm geen iletkene uygulad kuvvet de ayn ekilde dnlebilir.

Fra-kollektr yaps sayesinde iletken ereveden akm geer.

ekil 9: Mknatslar

ekil 6 ekil 2: ekme kuvveti

Manyetik alan iinde akm geen iletken ereveye bir kuvvet etkir. Bu kuvvet, erevenin bir tarafnda yukar doru iken, dier tarafnda aa dorudur.
ekil 7

Sarmlar iin emaye kapl bakr tel gerekli. Bu teller, bobinaj ii yapan yerlerden temin edilebilir. Motorun dnen ksmnn salam olmas iin telin ap ok ince olmamal. 0.65mm, 0.80mm veya 1mm apl emaye kapl bakr teller kullanlabilir. Sarm says ok nemli olmamakla birlikte en az 10 sarm yaplmal. Sarm yaplrken kolaylk salamas iin kalem pil kullanlabilir. ekil 10da grld gibi 0.65mm apl bakr tel ile pil zerine 10 tur sarlr. Ardndan sarmlar pilin zerinden dikkatlice karlarak ekil 11deki hale getirilir. Sarmlarn her iki tarafnda 2-3 cmlik dz iletken paras olmal.

ekil 3: tme kuvveti

Bir doru akm motoru, stator ve rotor olarak adlandrlan iki ksmdan oluur. Dk gl motorlarda stator olarak genellikle sabit mknats kullanlr. Rotorda ise sarmlar yer alr. Akmn sarglardan geiini salamak zere motor zerinde frBLM ve TEKNK 86 Eyll 2006

Manyetik kuvvetin etkisiyle, iletken ereve dnmeye zorlanr.

ekil 10: Sarm ilemi

Kendimiz Yapalm
Yapm gerekletirilen basit elektrik motoru, manyetizma ilkelerinin anlalmas iin olduka yararl bir uygulama zellii tayor. nternette eriilebilecek kaynaklarda rastlanan farkl tr motor rnekleri ekil 21-24de grlmekte.
ekil 11: 0.65mm apl telden sarmlar

Farkl aptaki tellerden yaplan sarmlar ise ekil 12 ve 13de grlmekte.

ekil 16: engelli ine

Bir tahta plaka zerine pense yardmyla ineler ekil 17deki gibi sabitlenir. Sarmlarn her iki ucuna birer boncuk ya da tespih tanesi geirilir. Ardndan, sarmlar engelli ine zerindeki halkalara yerletirilir.
ekil 12: 0.80mm apl telden sarmlar ekil 21

ekil 13: 1mm apl telden sarmlar

ekil 17: Motorun son hali

Bakr telin zeri emaye kapl olduu iin yaltkan zellik gsterir. Elektrik akmnn iletilebilmesi iin, bir maket ba yardmyla sarmlarn u ksmlarndaki emaye kaplama kaznr. Bu ilem srasnda nemli bir noktaya dikkat etmek gerekir. ekil 14den grld gibi, iletkenin sol tarafndaki kaplama tamamen kaznr. Sa tarafta ise sadece iletkenin st ksm kaznr. Alt yarsnda emaye kaplama aynen kalr. Yaplan bu ilem motorun dnmesini salamak iin mutlaka gerekli.

Zil teli veya timsah ulu kablo yardmyla motorun ular pile balanr. Pil olarak 1.5Vluk AA boyutunda kalem pil kullanlabilir. Sarmlarn direnci ok dk olduu iin motor birka amper seviyesinde akm eker. Bu nedenle pil balants yaplrken kvlcm oluabilir. Motorun daha hzl dnmesi istenirse yksek akm verebilen C veya D boyutunda piller kullanlabilir. ekil 18 ve 19da dikdrtgen mknats kullanlarak yaplan motorlar grlmekte.

ekil 22

ekil 18

ekil 14: Emaye kaplamann kaznmas

ekil 23

ekil 19

Motorun dn esnasndaki grnt ekil 20deki gibi.

ekil 24 ekil 15: Yaltkann altndaki bakr iletken

Kaynak: www.simplemotor.com
Frat niv. Elek-Elektronik Mh. Blm yerol@firat.edu.tr

ki adet engelli ine veya ata kullanlarak sarmlarn oturtulaca destekler hazrlanr.

ekil 20: Motorun dn hareketi

Eyll 2006

87 BLM ve TEKNK