TEEKKR

Projeyi hazrlamamzda bizden bilgilerini, zamann, tecrbesini ve desteini esirgemeyen deerli hocamz Yrd. Do. Dr. Koray KAVLAKa sonsuz teekkr ve sayglarm sunarm.

Yapm olduum projede vaktini, bilgisini, emeini esirgemeyen dier btn ders hocalarma ve arkadalarma da teekkrlerimi bor bilirim.

Hasan ZSAN KONYA 2010

GR

Enerjinin yeterli, zamannda, kaliteli, ekonomik, gvenilir ve temiz olarak sunumu gnmzde lkelerin gelimilik dzeylerini belirleyen en nemli gstergelerden biridir. Sanayinin olduu kadar halkn gnlk yaantsnn da en nemli girdilerinden olan enerjiye talep srekli olarak artarken enerji kaynaklar da hzl bir ekilde tkenmektedir. Srdrlebilir bir dengenin salanabilmesi iin enerji kaynak eitliliinin salanmas ve konvansiyonel enerji kaynaklarnn yannda, yenilenebilir enerji kaynaklarnn da kullanma sunulmas byk nem kazanmtr. Yenilenebilir enerji kaynaklarndan rzgar enerjisi , dnyada ou lkenin yararland ve son zamanlarda lkemizde de byk nem kazanmaya balayan bir enerji trdr. Bu proje kapsamnda rzgardan enerji dnmn salayacak olan bir trbinin, her biri bal bana bir proje olacak olan , alma artlar , kapasitesi , boyutlar , kullanlacak olan malzeme trleri , aerodynamic yaps ve maliyet gibi konular genel amal olarak ilenmitir.

NDEKLER
TEEKKR ......I GR. ....II NDEKLER. ...III SEMBOLLER ..V 1. RZGAR TRBN.................5

1.1.

Tarihesi ve Tanm . ...5

1.2.

Rzgar Trbini diyagram.. .....8

1.3. 1.4. 1.5. 1.6.

Teknik zellikleri. ...8 Rzgar Trbini eitleri... ...9 Rzgar Trbininin Yaps... ...10

Rzgar Trbinlerinde Oluan Ses Miktar... ..11

2. HESAPLAMALAR..13 2.1.1. Ktle Hesab......13 2.1.2. Kule Koniklii ......14 2.1.3. Kanatlara Etkiyen Kuvvetlerin Tayini ..15 2.1.4. Kuleye Etkiyen Kuvvetlerin Tayini ..16 2.1.5. Kanatlara Etkiyen Eilme Momenti .17 2.1.6. Kanat Malzemesinin Seimi..18 2.1.7. Kuleye Gelen Ykler in Cvata Seimi .....19

2.1.8. Hubun Yataklanmas in Rulman Seimi ..19 2.1.9. Dili Kutusu Hesab ..20 2.1.10.

Dili Kutusu Sisteminin Kinematii .21

2.1.11.

Dililer in Malzeme Seimi ... 22 Dililer ve Hesaplar ... ..23 Dili Kutusunun Boyutlandrlmas ... ...25

2.1.12.

2.1.13.

3.

KAYNAKLAR 28 EKLER 29

4.

SEMBOLLER

Sembol m t v W F n

Tanm ktle zaman hz arlk kuvvet devir says younluk

Birimi kg saniye m/s Newton Newton dev/dk kg/

4

 S Z M I P V A D=d S0 E

asal hz asal ivme emniyet katsays di says Moment Verim atalet momenti g hacim alan ap boru et kalnl Normal gerilme Kayma gerilmesi Elastiklik modulu

rad/s rad/s2

Nm

m4 kW m3 m2 m mm N/mm2 N/mm2 Gpa

RZGAR TRBN

Ucuz petrol dneminde gncellik kazanamayan rzgar enerjisi, 1974-1978 yapay petrol bunalmlarnn ardndan, artan uygulamalar ve teknolojik aamalarla gndeme girmitir. Artk gemiteki rzgar jeneratrleri yerine, modern ve ada rzgar enerjisi evrim sistemleri (WECS) zerinde durulmaya balanmtr. Az sayda tketiciyi besleyecek tekil makineler yerine, birden ok trbin ieren rzgar iftlikleri ile elektrik ebekelerinin beslenmesi ama olmutur. Rzgar trbinlerinin ve teknolojisinin gelitirilmesine, 980li yllarda Uluslararas Enerji Ajans koordinatrlnde yrtlen Ar-Ge almalarnn byk etkisi olmutur.
Ticari Rzgar Trbinlerindeki Teknolojik Gelimeler

Periyot 1970 lerin sonu 1980 lerin ba 1980 lerin ortas 1980 lerin sonu 1990 larn ba 1990 larn ortas 1990 larn sonu 2000 lerin ba 2000 lerin ortas Dikkat(*) @ 60 Hz.

Nominal Rotor ap(m) 12.5 15 18 25 35 40 50 70 80

Nominal Alan(m2) 100 125 250 500 1000 1250 2000 4000 5000

Sprlen Nominal Kapasite (kW*) 40 65 100 250 400 500 750 1500 2000

Gnmzn byk gl rzgar santrallan elektrik ebekesine bal ve birden fazla trbin ieren rzgar iftlikleri biimindedir. Rzgar santralnn ana yap eleman, aerojeneratr de denilen rzgar trbinidir. Rzgar Trbini ; evredeki engellerin rzgar kesemeyecei ykseklikte bir kule, bunun zerine yerletirilmi bir gvde (ya da tekne) ve rotordan oluur. Rotorlarnn konumlarna (aft eksenlerine) gre trbinler, yatay eksenli veya dey eksenli olurlar. Elektrik retim amal modern rzgar trbinlerinin ounluu yatay eksenlidir. Yatay eksenli trbinler, rzgarn kuleyi yalamadan rotora arpmas durumunda ileri ya da st rzgarl (up-wind), nce kuleye dokunup sonra arka gelmesi koulunda geri ya da alt rzgarl (dovvnwind) trbin adn alrlar. Aklanan makinede rzgar enerjisi, Betz teoremi uyarnca maksimum %59.3 teorik verimle mekanik enerjiye evrilebilir.

Yaplan sistem analizlerinde, rzgar enerjisi geliiminde 60-100 m apndaki sistemler (13MW) optimum byklk olarak tesbit edilmitir. 1981de ABDde tesis edilen sistemler ortalama 50 kWlk makinelerden sonra, makine bana ortalama olarak 1987de 110 kW ve 1997 ylnda ise 750 kWa ykselmitir. Bu trend, byk boyutlu trbinlere doru kararllkla devam etmektedir. Bugnlerde ticari ortama girmi makinelerin 500-750 kW arasnda olanlar en dk fiyattan elektrik enerjisi retebilmektedir Rotor bir gbek (hub) ile afta baldr. Rzgarn kinetik enerjisi rotor tarafndan mekanik enerjiye evrilir ve aftn dn hareketi gvde ierisindeki transmisyon sistemine, oradan jeneratre aktarlr. Transmisyon sistemi, jeneratr ve yardmc niteler gvde ierisinde yer alr. Rzgar trbinleri nisbeten dk rzgar hzlarnda alrlar. Dili kutusu devir saysn ykseltir. Bu nedenle, senkron jeneratrde ihtiya duyulan devir says dili kutusu k milinde temin edilir. Dili kutularnn transmisyon oran 1/20 ile 1/60 arasnda olup, helisel dili kutularnn yan sra gne-planet dili sistemli transmisyon kutular grlmektedir. Dili
6

kutusu bulunmayan trbinler de yaplm olup, bunlarda deiken hzl direkt devitimli zel senkron jeneratrler vardr. Trbinlerin tantlan niteleri dnda; hidrolik devitimli mekanik ve aerodinamik frenleme dzenleri, ynlendirme iin elektrik motorlu yay mekanizmalar, mikroilemcili logic kontrol-kumanda ve bilgisayarl monitr sistemleri bulunmaktadr. Sistemlerin ebekeye balants soft starter ve konvertrle yaplmakta, ebeke balant gerilimi 380-690 V, balant frekans 40-80 Hz olmaktadr. Elektrik retiminde kullanlan yatay eksenli trbinler; yksek hzl, dk ilk hareket momentli, az kanatl propeller trbinler, difzrl trbinler ve tornado trbinler olarak e ayrlr. Dey eksenli trbinlerin ise Darrieus trbinleri, Darrieus-Savonius kombinasyonu trbinler ve Musgrove trbinler olmak zere belli bal tipi vardr. Propeller rotorlarn verimleri %45 iken, Darrieus rotorlarda verim %32ye dmektedir. Yaygn olan propeller trbinler, hz karakteristiine gre deiken hzl ve sabit hzl olarak da ayrlrlar. Deiken hzl trbinler daha ok kullanlr. The World Directory of Renevvable Energy ierisinde yer alan rzgar trbini reticisi 8 byk firmadan alnan verilere gre, bugn iin dnya piyasasnda bulunan ve santral kurmak iin kullanlabilecek rzgar trbinlerinin gleri 00 kW ile 650 kW arasnda deimektedir. 250-750 kW aras trbinler yaygn biimde bulunmaktadr. Tm yatay eksenli propeller tip trbinler olup, rotor kanat saylar bir ile arasnda deimektedir. Yaklak %93 kanatl, geriye kalan %7si iki kanatldr. Genellikle st rzgarl (up-wind) tip trbinlerdir. Rotor aplan 8-65 m, rotor sprme alanlar 255-3320 m 2, rotor dn hzlan 28-60 rpm arasndadr. almaya balang rzgar hz 3-4 m/s kadar olup, nominal glerini 4 m/s rzgar hzlarnda retmektedirler. almann durdurulmas (frenleme) rzgar hz 20-28 m/s arasndadr. Rotorlann zarar grebilecei rzgar hz 50 ve 70 m/s den byktr. Rzgar hzna gre rotor g ayan iin kanat alar deiebilir aktif (stall) dzen kullanlmaktadr. Kanatlar polyester ile kuvvetlendirilmi fberglass veya epoksi ile glendirilmi fiber karbondan yaplmakta ve elik omurga ile desteklenmektedir. Rotor huba direkt balanmakta, aftn 2-8o arasnda bir eimi olmaktadr. Hub ykseklii 30 ile 70 m kadardr. Mekanik frenleri disk fren iken, aerodinamik frenleri aktif negatif kanat ayan olmaktadr. Makinelerin teknolojisi itibari ile emre amadelikleri %98-99 civarndadr. Grlt nlemek iin trbin gvdeleri ses izolasyonludur. Kafes veya boru biiminde olmak zere iki temel kule tipi vardr. Boru biiminde olan kuleler genelde daha ho grnmldr. Kuleler elik kafes, elik konik boru, elik silindir, beton konik boru ya da silindir biiminde yaplmaktadr. Kafes kulelerin dndaki konstrksiyonlar iki ya da paraldr. Kafes kule ucuzdur ancak grnt kirlilii nedeni ile hemen hemen terk edilmitir. Rotor 3-26 ton, gvde 10-56 ton ve kule arl 12-88 ton arasnda deimektedir. Trbinler iin hesaplanan alma mr 20 yl kadardr. Bu mrn 30 yl olduu savlanlmakla birlikte, konu test ve inceleme aamasndadr. Trbin gc, rzgar hznn, sprme alannn ve g faktrnn fonksiyonudur. Rzgar hz ykseklikle arttndan, ayn apl bir rzgar rotorunun daha yksek kuleye yerletirilmesi ile elde olunabilecek g artmakta ise de, kule arlnn ve maliyetin artmas bir snr koymaktadr. Trbinden bir yl boyunca retilebilecek enerji ise yllk ortalama rzgar hzna ve frekansna baldr.

Rzgar enerjisi iin bir dier uygulama alan kk glerde olmak zere otoprodktr elektrik retimi ve mekanik enerji ile su pompajdr. Kk gl rzgar jeneratrleri birka yz W ile birka kW arasnda gce sahiptirler. Elektrik ebekesinden bamsz olarak altrlan bu makinelerde akl depolama sistemleri bulunur. Bunlar kk ve uzak yerler iin gvenilir g retirler. Bu sistemler dier enerji evrim sistemleri (fotovoltaik veya dizel jeneratrler) ile entegre biimde kullanlabilmektedir. Deniz fenerleri ve telekomnikasyon alannda tipik uygulama rnekleri vardr. 1990 ylnda dnya apnda bir milyonun zerinde rzgar su pompaj sisteminin iletilmekte olduu tahmin edilmektedir. Halen bir ylda tesis edilen rzgar pompaj sistemleri tahminen 10 binin zerindedir. Rzgar mekanik su pompajnda, temelde klasik ok kanatl arklar kullanlmaktadr. Bu makineler dk rzgar hznda alabilen, yksek ilk hareket momenti salayabilen ve su pompas ile balantl olarak alan nitelerdir. Rzgarla su pompaj konusunda gelitirilmi bulunan mekanik sistemlerden elde edilen suyun maliyetleri, rzgar hzna ve talep edilen pompaj yksekliine bal olarak deitiinden elde edilen suyun maliyeti m3 bana maliyet yerine mekanik edeer enerji maliyeti olarak verilmektedir. Bu deer 3 m/s rzgar hz iin 3 $/kWh civarndadr, yaplabilecek iyiletirmeler ile bu rakamn 0.8 $/kWha drlebilecei tahmin edilmektedir.

1.1 Rzgar Trbin Diagram

01. Gbek (Hub) 03. Dili Kutusu

02. Savurma Mekanizmas 04. Grlt Bastrma

05. Dili Kutusu soutma ve Yalama 06. Fren Tertibat 07. Jeneratr 09. Rzgar lc 08. Ana Konverter Kabini 10. Soutma Cihaz
9

 Yldrm tehlikesine kar tam korunmaldr. Deiken hz, sabit frekans ve manyetik ak kesafeti kontrol sistemi. Bamsz elektrikli savurma ayar zellii. Rayl Rota DzeneiSliding yaw system. zel Yekpare Ana Mil. Kaliteli ve yksek miktarda enerji retimi Rzgr trbinleri, rzgrdaki kinetik enerjiyi nce mekanik enerjiye daha sonra da elektrik enerjisine dntren sistemlerdir. Bir rzgr trbini genel olarak kule, jeneratr, hz dntrcleri (dili kutusu), elektrik-elektronik elemanlar ve pervaneden(rotor) oluur. Rzgrn kinetik enerjisi rotorda mekanik enerjiye evrilir. Pervane milinin devir hareketi hzlandrlarak gvdedeki jeneratre aktarlr. Jeneratrden elde edilen elektrik enerjisi akler vastasyla depolanarak veya dorudan alclara ulatrlr.

1.2 Rzgar Trbini eitleri

Trbinleri yatay ve dikey eksenli trbinler olarak 2 gruba ayrmak mmknse de eik eksenli trbinler de vardr. Bunlardan yatay eksenli olanlar daha hzl devirli olmalarndan dolay endstriyel alanda sklkla kullanlmaktadrlar. Dikey eksenli trbinlerin eski bir ka rnei hari bugn endstriyel alanda fazla kullanm alan yoktur. Bu trbinlerin en nemli fark rzgarn gcn kullanmada ortaya kar. Rzgarn kendi ynne paralel olan gcne LFT etkisi denir ve dik eksenli trbinler bu gten faydalanr. Rzgarn DRAG denilen rzgar ynne dik ada olan etkisi de vardr ki bu gc yatay eksenli trbinler kullanr. Dolayas ile dikey eksenlilerde grlen trblans yatay eksenlilerde yoktur. Ancak son zamanlarda dikey eksenli trbinlerde de bu ynde gelitirmeler olmaktadr. Yatay ve dikey eksenli trbinler de kendi aralarnda onlarca farkl modele sahiptirler. Bunlar snflandrmak gerekirse : Yatay Eksen Rzgar Trbinleri - YERT Dikey Eksen Rzgar Trbinleri - DERT

Darrius Savonius Mix Gorlov

Tek kanatl 2 kanatl 3 kanatl Windmill - ok kanatl

eklindelinde snflandrlabilir. Helix Bugn MW baznda retim yapan santrallar genelde yatay eksenli 3 kanatl 80-100 m apna kadar kanat aklna sahip trbinler kullanmaktadrlar. Evlerde ve kk iletmelerde ise yatay eksenli trbin kullanm yaygn olmasna ramen yapm ve iletmesinin kolay ve ucuz olmasndan dolay dikey eksenli trbin kullanmak daha mantkl gzkmektedir. Dikey eksenli trbinler daha az devir yapmalarna ramen daha fazla torka sahiptirler ve devir saylar arttrlabilmektedir. stelik alternatrn ve mil yataklarnn bulunduu merkez (nacelle) yerde olduu iin bakm ve iletmesi daha kolaydr.
10

1.3 Rzgr Trbini Yaps

1. Makina Yeri (Nacelle):

Makina yeri, rzgr trbininin dili kutusu ve elektrik generatr dahil kilit paralarn ierir. Servis personeli, makina yerine trbin kulesinden girebilir. Makina yeri solunda, rzgr trbini pervanesi yani pervane kanatlar ve gbek bulunur.
2. Pervane Kanatlar (Rotor Blades):

Pervane kanatlar, rzgr yakalar ve rzgrn gcn pervane gbeine aktarr. Modern bir 600 kW rzgr trbininde her pervane kanadnn uzunluu 20 metre kadardr ve bir uak kanad gibi tasarlanr. Pervane gbei, rzgr trbininin dk hz miline baldr.

3. Gbek (Hub):

4. Dk Hz Mili (Low Speed Shaft):

Rzgr trbininin dk hz mili, pervane gbeini dili kutusuna balar. Modern bir 600 kW rzgr trbininde dili nispeten yava, dakikada 19 - 30 devir hz ile dner. Bu mil aerodinamik frenlerin almas iin hidrolik sisteme ait borular ierir. Dili kutusunda, solda dk hz mili bulunur. Sadaki yksek hz milinin, dk hz milinden 50 kat hzl dnmesini salar. Mekanik frenli yksek hz mili, dakikada yaklak 1500 devir hz ile dner ve elektrik generatrn altrr. Bir acil durum mekanik freni vardr. Mekanik fren, aerodinamik frenlerin almamas durumunda veya trbin bakmdayken kullanlr.

5. Dili Kutusu (Gearbox):

6. Mekanik Frenli Yksek Hz Mili (High Speed Shaft with its mechanical brake):

7. Elektrik Jeneratr (Electrical Generator):

Elektrik jeneratr, genelde bir senkron jeneratr veya asenkron jeneratrdr. Modern bir rzgr trbinininde ortalama elektrik gc genelde 500 - 1500 kW arasndadr. Elektronik kontrol nitesi, rzgr trbininin durumunu srekli izleyen ve eim mekanizmasn kontrol eden bir bilgisayar ierir. Bir arz halinde (rnein, dili kutusu veya generatrn fazla snmas) rzgr trbinini otomatik olarak durdurur ve telefon modem hatt vastasyla
11

8. Elektronik Kontrol nitesi (Electronic Controller):

trbin operatrn bilgisayarna uyar verir.

9. Hidrolik Sistem (Hydraulics System):

Hidrolik sistem, rzgr trbininin

aerodinamik frenlerini ierir.

10. Soutma nitesi (Cooling Unit):

Soutma nitesi, elektrik generatrn soutmak iin kullanlan bir soutma nitesi ierir. Ayrca dili kutusundaki ya soutmak iin kullanlan bir soutma nitesi ierir. Rzgr trbininin kulesi, makina yerini ve pervaneyi tar. Genelde kulenin yksek olmas bir avantajdr, zira zeminden uzaklatka rzgr hzlar artar. Modern bir tipik 600 kW rzgr trbininde 40 - 60 metrelik bir kule bulunur.

11. Kule (Tower):

Kuleler, dairesel veya kafes biiminde olabilir. Dairesel kuleler trbinin tepesine ulamak iin bir i merdiven olabildiinden personelin trbinlere bakmas iin daha gvenlidir. Kafes kulelerin avantaj balca daha ucuz olmasdr.
12. Eim Mekanizmas (Yaw Mechanism):

Eim mekanizmas, pervane ile birlikte makina yerini rzgra kar dndrmek zere elektrik motorlarndan yararlanlr.

Eim mekanizmas, yelkovan kullanarak rzgr ynn alglayan elektronik kontrol nitesi tarafndan altrlr. Rzgr, yn deitirdiinde normalde trbin bir defada sadece birka derece eilir.
13. Anemometre ve Yelkovan (Anemometer and Wind Wane):

Anemometre (Rzgr

ler) ve yelkovan, rzgr hz ve ynn lmek iin kullanlr. Anemometreden gelen elektronik sinyaller, rzgr trbininin elektronik kontrol nitesi tarafndan rzgr hz yaklak 5 m/s'ye yaklatnda rzgr trbinini altrmak iin kullanlr. Bilgisayar, trbini ve evresini korumak iin rzgr hz 25m/s 30 m/s'yi atnda trbini otomatik olarak durdurur.

1.4 Rzgar Trbinlerinde Oluan Ses Miktar

Oluan ses miktar ile rzgar hz arasndaki bant (10 m yerden ykseklikte, kule ykseklii 80 m, standard hava younluu 1,225 kg/m3) 4 m/s 97.9 dB(A) 5 m/s 100.9 dB(A) 6 m/s 104.2 dB(A) 7 m/s 106.1 dB(A) 8 m/s 107 dB(A) 9 m/s 106.9 dB(A)

12

2 HESAPLAMALAR

Verilenler; P=2,5106 MWatt =1,225 m/s (1 atm basn altnda ve 25C deki hava younluudur) V= 13 m/s rzgar hz g= 0,8 jeneratr verimi b= 0,9 dili kutusu verimi cp= 0,464 mhendislik katsays (kanat verimi , dizayn ,hcum as vs.)

cp

1,225

0,464

Rotor ap;

Rotor yarap; r=d/2 r=42,0728 dir.

13

Jeneratrden bu gc elde etmek iin kanatlara verilen , yani rzgardan kanada gemesi gereken, gcn daha fazla olmas gerekir. Elde edilen enerji kayplar karlmadan nceki enerjidir. Yani rzgarn efektif gcdr. rzgarn sahip olduu enerjidir. Bu efektif g kanatlar vastas ile ana mile aktarlacaktr. Yani bir tork kuvvetine dnecektir. Bu g tork olarak ; burada kanatlarn devir saysdr.

kacaktr. Bu torka gre mil apn hesaplayacak olursak emniyetli mil ap iin ; Kullanlan malzeme 17CrNiMo6-7 olup bu mil malzemesi iin , 470,255

Burada

s = emniyet katsaysdr.

kar . Bulduumuz bu deer yukarda 100 mm deerinden byk olduu iin daha byk malzemeler bnyelerinde daha fazla hata barndracaklar iin, hemde hesap kolayl ve daha emniyetli bir alma artnn salanmas iin bu milin ap deeri arasnda seilebilir.

2.1 Ktle Hesab 2.2 2.2.1 Kanat iin ktle hesab:

dir.( Kaynak www.nrel.org internet sitesi)

14

bir kanat arldr. kanatl bir rotor dizayn edilecei iin toplam rotor arl; dr.

2.2.2 Rotor Bal (Hub) iin ktle hesab:

olup olur. Eer rotor bal ve kanatlar mil zerine sabitlersek mili de motor yerine yataklarsak mile hem eilme hem de burulma momentleri gelecei iin yorulma mr azalacandan mil mr de az olur. Ama kanat ve rotor baln , rotor baln motor yerine yataklayacak ekilde monte edersek mil zerine sadece burulma momenti gelecek olup mrnn artmas salanm olur. Bylece eilme momenti ise rotor bal zerine gelecek olup bize avantaj salar.

2.2.3 Kulenin ktle hesab:

Motor yeri (nacelle) ktle hesab [jeneratr + dili kutusu + d gvde] :

2.2.4 Toplam ktle hesab:

Kule koniklii:

15

, F=W=mg

Kule alt Kesiti

taban dairesi Burada alan olup kulenin kesit alandr. Kule kalnl seildii takdirde ve en alt kesitteki , yani gerilmelerin en ok olaca ksmdaki, alandr.Bu alanda gerilmelerin en ok olmasnn sebebi ise btn arln bu kesit zerine binmesinden dolaydr. olur.

2.3 Kanatlara Etkiyen Kuvvetlerin Tayini:

Kanatlara etkiyen kuvvetler iki tane olup bunlardan birincisi srklenme kuvveti olup kanadn asl dnmesini salayan kuvvet bu kuvvettir.kinci kuvvet ise kaldrma kuvveti
16

dediimiz ve kanat zerinde sadece eilmeye sebeb olan kuvvettir. Bu kuvvetleri kanat profili zerinde gsterecek olursak ;

ekilde; : gsterilen ynde esen ve rzgarn temas anndaki hz, rzgarn geli (hcum) as, Kaldrma kuvveti, Srklenme kuvveti, Bileke kuvvet, Kanat merkezine gre oluan dnme momenti, C: Kanat genilii (chord) dir. Burada kanadn profili NACA profilli olup seilen bu profil g aktarm iin en uygun , modern kanatlarda kullanlan profildir. Hcum as ise optimum olacak ekilde seilmelidir.

NACA profilli kanat Burada dikkat edilmesi gereken kuvvetleri belirlerken bu profile gre kanat geometrisinin sahip olduu katsaylardr.Bu kuvvetler geometriye gre olup NACA profiller iin
17

tr. Bu halde denklemimiz; dir.

bir kanat zerine gelen srklenme kuvvetidir. Burada ise kanat yzey alan olup; dir. Kanat genilii 2 m kabul edilmitir. tane kanat olduu iin toplam kanatlara etkiyen bileke kuvvet ise; olur.

2.4 Kuleye Etkiyen Kuvvetlerin Tayini:

Kuleye hem rzgar tarafndan bir kuvvet etkimekte olup hem de kulenin kendi arlndan dolay kule dibinde momentler olumaktadr. Rzgar kuvveti; rzgar sadece kulenin yar yzeyine etkiyecek olup etkiyecei yzey alan;

kule nden kesit grn olur. Bu geometri iin srklenme katsays A.Yunus engel ve John M. Cimbala) dir. (kaynak Akkanlar Mekanii,

Kule iin yukardaki srklenme denklemini tekrar yazarsak ;

kar.
18

Rzgar kuvveti ( )

Kule

h=110,5 m

d=6,4 m =3,34712

olmaldr. ,

olduu iin kule diplerine bu rzgar hzlarnda bir yk gelmemektedir. Bunun anlam esen rzgarn oluturduu kuvvet kulenin arlnn oluturduu momenti yenememesindendir.

2.5 Kanatlara gelen eilme momentleri:

d=2 m

Cva ta

Kanatlarn balant noktalarna etkiyen kuvvetler Bu durumda kanatlara dnmeden dolay oluan merkezka kuvvetinin yannda rzgarn oluturduu kaldrma kuvveti de etki eder. Her ne kadar srklenme kuvveti de etkise de bu ihmal edilebilecek kadar az bir eilme momenti oluturur. olur. burada , ,
19

kanatlarn devir says olup

dir.

olur. olmaldr.

, Cvatalarn boyutlandrlmas; , 46,284 , 120

bu deere gre M30luk bir vida balants seilebilir. (bantlarn kayna Mak. El. Syf 128 , Mustafa Akkurt T)

2.6 Kanat Malzemesinin Seilmesi:

Kanat malzemesinde aranan en nemli zellik hafiflik olup bu hafiflie zt bir mukavemet deeri istenir. Genel olarak kanat yapmnda trbinin byklne ve istenilen maliyete bal olarak ; Kk apl trbinlerde , Ahap kanat kullanlp en yksek performans sergileyen kanat malzemesidir. Ahap kurutulup kullanldnda hem yksek rijitlik hem de hafiflik salamaktadr. Orta apl trbinlerde , Fiber-glass , Carbonfiber, ve hafif metaller kullanlmaktadr. Byk apl trbinlerde, genellikle Fiber-glass ve Carbonfiber kullanlmaktadr. Byk apl trbinlerde ahap kullanlmamasnn nedeni yeterli ebatlar salayacak ahap malzemenin bulunamamasndandr. Fiber-glass genellikle carbonfibere tercih edilir. Tercih sebebi ise younluk farkndan dolaydr. , Bu younluk fark her ne kadar az grnse de kanat gibi hassas paralarda olduka nemli bir farktr. Biz de burada seim yaparken fiber-glass tercih ediyoruz. Fiber-glass iin baz mekanik zellikler yledir; , , dr.

20

2.7 Kuleye gelen ykler iin cvata seimi:

Kuleye gelen srklenme kuvveti , idi. Bu kuvvetin cvatalara bir yk oluturabilmesi iin yenmesi gereken zt kuvvet ise kulenin arlnn oluturduu kuvvet(atalet) tir. Bu halde kulenin arlnn oluturduu kuvvet; dur. olmaldr. , 1205 kN = 0,95 , olur.

Bulunan bu rzgar hznda kanatlar dayanamayaca iin , emniyet snr alp alma artlarnn dna klm olur. Dolaysyla gerekli alma artlarnn saland durumlarda kuledeki cvatalara bir yk gelmemektedir. Bulunan bu rzgar hznda ayrca kanatlarda otomatik olarak kontrol edilen hem mekanik hem de hidrolik fren sistemleri kullanlmaktadr. Trbin otomatik olarak almay durdurur.

2.8 Hubun yataklanmas iin rulman seimi:

Statik ykleme durumu iin; olmal ve ayrca devir says Bizim sistemimizde ise devir says yklenme halindedir. olmaldr. olduu iin sistemimiz dinamik

[milyon devir], ; Radyal yk , Eksenel yk , olup X ve Y katsaylar tablolardan okunacak arpan deerleridir, ; nominal mr, C ; dinamik yk says , P ; dinamik edeer yk , p ; mr ssdr.

21

kanat iin dur. Bu radyal yk rulman zerine kanat arlklarndan ve hubun arlndan dolay gelir. Eksenel yk ise =1,045 kN olup rzgarn oluturduu srklenme kuvvetinden kaynaklanr. iin ;

olduu iin , SKF rulman kataloundan; , alnarak deeri hesaplanr. olur.

Bu deerler iin setiimiz rulman verileri ; ,

Bu artlarda rulmann takma lleri ; dir. Rulman kodu FAG rulmanlarndan FAG 240/500B.MB olur. Ayn kategoride benzer artlar salayan ve benzer llerde olan rulmanlar olmasna ramen bu rulmann seilme sebebi hafifliinden dolaydr. Bu rulman oynak makaral ve iki paral rulman olup dier makaral rulmanlardan farkll ise; Maliyet Faktr Takma skme zaman ilik saati Merkezleme ayar Mevcut Rulman 14 saat 2 kii 14er saat 3 saat FAG ki Paral Rulman 3 saat 2 kii 3er saat gerekmiyor

22

Gerekli kaldrma ekipman

gerekiyor

gerekmiyor

2.9 Dili Kutusu Hesab:

Dili kutusuna girite yataklanmas gereken ilk eleman g giriini salayan ana mildir. Ana milin yataklanmasnda dikkate alnmas gereken kuvvetler sadece milin kendi arl olup fazladan bir radyal ve eksenel ykn olmamasdr. Milin kendi arl ise yaklak 15 tondur. Ana milin yataklanmas iin rulman seimi; Tek tr bir yklenme sz konusu olduundan ve mrn uzun olmas istenildiinden dolay silindirik makaral rulmanlarn seilmesi yerinde olacaktr. olur . Bu deer iin ve ap belirli olduu iin ; ,

, . takma lleri olur.

2.10 Dili kutusu sisteminin kinematii:

Giri

Dililerin isimlendirilmi ve numaralandrlm ekilleri (Dili Kutusu) D gne dili dili kutusu ile kat bal olduu iin herhangi bir dnme hareketi veya g transferi yapmamaktadr. Bu halde; d gne dili , i gne dili,
23

planet dililer , buraya kadar planet mekanizma kademesidir. Dz dili kademeleri ise , II. kademe; dz dili temaslarndan olumaktadr. III. Kademe ; dz dili temaslarndan olumaktadr. Bu planet mekanizmada kullanlacak olan denklem Temel Kinematik denklemdir. Dililerin di saylar ; seilmitir. Bu halde , olup

olurlar.

, , burada giri devrimiz , kar.

II. kademe dz dili sistemi; , seildi. olur. kat bal, III. kademe dz dili sistemi; , seildi. olup olur. Bu devir k devridir. olur.

24

2.11 Dililer iin malzeme seimi ;

Bu verilerden faydalanarak krlma tokluu en yksek olan en alt sradaki 32CrMoV5 malzemesi seilir. Dilileri tayacak olan millerin boyutlandrlmas; Yine yukardaki tablodan miller burulmaya maruz kaldklar iin akma , kopma gerilmesi yksek olan en st sradaki 18CrNiMo6-7 malzemesi seilir. Emniyetli kayma gerilmesi; olur. adet planet dili olduundan g bu dili zerinden eit ekilde aktarlr.

olur.

dir. Planetten kendisine g aktarlan mil iin;

, ,
25

dir. Orta mil (intermediate shaft) iin;

, ,

dir. k mili (output shaft) iin ;

, ,

dir. Bu son ap deeri, rotordaki manyetik kuvvetler de gz nne alnarak arttrlabilir. Yaplan bu hesap aktarlan g iin olup jeneratrdeki kayp ve fazladan yklenmeler gz nne alnmadan yaplmtr.

2.12 Dililer ve hesaplar:

Helisel dililer kullanlacak olup oluacak eksenel yklenmelerin oluturaca olumsuz etkiler nlenmek istenmektedir. Birinci Kademe iin, ilgili dili yarap olmak zere;

birbirleriyle e alan dililerin modlleri eit olmak zorundadr;

olup dili saysn belirtir. ,

dili apn

modln

seildi.
26

, seilmiti. Ayrca yazlan bu yarap denklemi dili saylar yerine koyulduunda da geerli bir denklemdir. olur. aplar; olur. Bu halde dililerin

dir.

dir.

dir.

dir.

dir.

dir.

dir.
27

Dililerin di st dairesi aplar;

dir.

dir.

dir.

dir.

dir.

dir.

dir. Dililerin di dibi dairesi aplar;

dir.
28

dir.

dir.

dir.

dir.

dir.

dir. Bulunan bu ap deerleri bizim daha nce bulmu olduumuz miller iin olan emniyetli ap snrndan byk olup verilen mil ap deerlerinin uygun olduunu salamaktadr.

2.13 Dili kutusunun boyutlandrlmas :

Bulunan dili ap deerlerinden biraz byk olmak kaydyla hafif olmas da gz nne alnarak hesaplanacaktr.
W

GR

29

Dili Kutusunun ematik gsterimi

2 6

3(p )

Dili kutusunun i grnm ve miller ile dililerin yerleim ekilleri

cm olur. Eer dz dili kademelerini yatayda 45 a yapacak ekilde yerletirirsek minimum boyutlar elde ederiz. Bu durumda ise W ve H deerlerimiz ayn lde karlar. kar. L boyu ise yataklanmaya bal olarak istenilen llerde ayn ekilde boyutlandrlabilir.

30

3 KAYNAKLAR

Makine Elemanlar

Prof. Dr. Mustafa AKKURT T Mak. Fak.

www.nrel.gov Nation renewable energy labrotory resmi internet sitesi , WindPACT Turbine Design Scalling Studies Technical Area 2 Kevin SMITH NREL/SR-500-29439 pdf document Engineering Materials An introduction to their properties and applicatons Michael F.ASHBY & David R.H. JONES

Akkanlar Mekanii

Yunus ENGEL & John M. CIMBALA

Aerodynamics of Wind Turbines Second Edition

31

Martin O.L. HANSEN

Experience with Large , High-Speed Load Gears

www.geartechnology.com

Erwin DEHNER &Francois Weber

SKF Bearings Co. rulman seimi) FAG Rulman Katalogu seimi)

www.skf.com resmi internet adresi (online Katalog no: WL41521TB/2 Ocak 2007 www.medias.schaeffler.com (online rulman

Planet Mekanizmalar Ders Notlar

Prof. Dr. Ziya AKA

AGMA (American Gear Manufacturers Associatin) internet sayfas Design studies for twist-coupled wind turbine blades James LOCKE & Ulyses VALENCA

www.turbin.org

internet sitesi

4 EKLER

32

33

34

35

36

37

38

39

40

41

42

43

44

45

46

47

48

49

50

51

52

53

54