Topraklama Nedir?

Elektrik tesislerinde aktif olmayan blmler ile sfr iletkenleri ve bunlara bal blmlerin, bir elektrot yardm ile toprakla iletken bir ekilde birletirilmesine topraklama denir.

Topraklama Sisteminin amac; meydana gelebilecek bir hata durumunda oluacak adm ve dokunma gerilimlerinin insan hayatn tehlikeye sokacak mertebede olmasn nlemek veya bu tehlikeli gerilimleri tamamen ortadan kaldrmaktr. Elektrik sistemlerinin devamll ve insan hayatn gvenceye almak iin elektrik sistemlerinde, gerilim altndaki ksmlar yaltlrlar. Topraa kar yaltmda, eitli sebeplerle, her zaman bozulma ve delinme eklinde hata meydana gelmesi kanlmazdr. Topraklama, meydana gelebilecek bu eit bir hata durumunda, insan hayatn gvenceye almak maksadyla uygulanacak tesisatlardan veya ilemlerden biridir.

Topraklama ileminde dikkat edilmesi gereken iki nokta vardr: - Topraklanacak cihaz veya blm ile referans toprak (topraklanan nesnenin elektrotundan olduka uzak, en az 20 m.,bir toprak yzeyi) arasndaki direncin (toprak elektrodu gei direnci, yaylma direnci) olabildiince kk olmasn salamak, - Cihazlarn, bina aksamnn ve benzeri elemanlarn aralarnda, iletme esnasnda potansiyel fark meydana gelmemesini temin etmektir. Topraklama Sistemlerinde en gvenli sistem e potansiyel sistemdir. Bu sistemde tm topraklamalar, tm metal blmler e potansiyel baralar ve potansiyel dengeleyiciler ile birbirine irtibatlanr. Tesis ierisinde herhangi iki noktada oluabilecek gerilim fark nlenmi ve tm noktalarda e potansiyel salanm olur. Elektrik akm farkl potansiyellere sahip iki nokta arasnda olutuundan birbirine e potansiyel oluturacak ekilde balanm metal blmler arasnda elektrik akm olumaz. Kaak annda bile tm noktalarda eit potansiyel olacandan veya hibir iki nokta arasnda potansiyel fark olumayacandan herhangi bir tehlikede sz konusu olmayacaktr. Bu sistemde statik elektrik de olumayacandan statik elektrik kaynakl yangn riski ortadan kalkacaktr.

Topraklama Tesisat Nasl Gerekleir Yzeysel topraklayclar 0,5 mt. ile 1 mt. arasnda bir derinlie yerletirilmelidir. Bu mekanik olarak yeterli bir gvenlik salar.Topraklaycnn, donma noktas snr altnda kalan bir derinlie tesis edilmesi tavsiye edilir. Bu ynetmelie uygun olarak topraklanm ve inaatn bir birimini oluturan metal iskelet ,bu iskelete dorudan balanan toprak blmleri iin topraklama iletkeni olarak kullanlabilir. Sonu olarak,btn iskelet yapsnn iletken kesiti yeterli olmal ve btn ek yerleri elektriksel iletkenlik ve mekanik balant bakmndan gvenli olmaldr. Byk metal iskelet yaplar,topraklama sistemine yeterli sayda (en az iki) noktada balanmaldr.

ALIMANIN KONUSU:

TASTK EDENN ONAYI

......../ ../2009

Topraklama Ynetmeliindeki yenilikler 2001 ylnda kan Topraklama Ynetmelii iinde yer alan nemli yenilikler. 1. Uluslararas topraklama standartlar ynetmelie alnmtr. 2. A.G. ve Y.G. topraklamalar geni olarak ynetmelie girmitir. 3. Temel topraklama sistemleri yeni tesislerde kesinlikle uygulanacaktr. 4. Kaak akm koruma cihazlar tm sistemlerde kesinlikle uygulanacaktr. 5. Potansiyel dengeleme tesis edilecektir. 6. A.G. ve Y.G. tesislerinin birletirilmesi veya ayrlmas daha fazla aklk kazanmtr. 7. Dokunma gerilimi A.G. de 50 V.; Y.Gde 75 V. alnacaktr. 8. Y.G.tesisleri iin adm gerilimi hesabna gerek yoktur. 9. letiim sistemleri potansiyel dengelemesi ve topraklama ekli ak olarak belirtilmitir. 10. Levha topraklayc kullanlmas nerilmemektedir. 11. Eski ynetmelikteki k katsaylar yerine IEC 60464de verilen faktrler alnacaktr.

Alak gerilim ebekelerinin topraklama ekilleri Daha nceden de belirtildii gibi topraklama sistemlerinde en gvenli sistem e potansiyel sistemidir. Bu sistemin kullanlmasyla tesis ierisinde herhangi iki nokta arasnda oluabilecek gerilim fark nlenmi ve tm noktalarda e potansiyel salanm olur. Bu sistemde i yldrmlk rnlerinin de (Ar Gerilim Darbe Koruyucu) birlikte kullanlmas gerekmekte, sebebi ise d yldrmlk sistemini e potansiyel sisteme irtibatlarken bu sistem zerinde oluabilecek ar gerilimlere kar da nlem alm olursunuz. Aksi takdirde ar gerilimler cihazlar iin byk tehlike oluturur.

Yldrmlk Tesislerin Topraklamas ile lgili Kurallar Yldrmdan korunma tesisleri, binalarn temel topraklaycsna balanr. Yldrma kar korunma topraklamalarna 2m.den daha yakn mesafede baka herhangi bir topraklayc bulunuyorsa, btn topraklayclar birbirleri ile balanmak zorundadr. Binalara gelen hatlar parafudrlar zerinden potansiyel dengeleme barasna balanmaldr. Bu artlar ynetmeliin 25-a. maddesinde ve devamnda yer almaktadr.

ALIMANIN KONUSU:

TASTK EDENN ONAYI

......../ ../2009

Diren drc kimyasal GEM tozu Topraklama direncini istenilen deerlerde elde edebilmek her zaman mmkn olmamaktadr. Fakat iyi bir koruma iin standartlarca belirtilmi deerlerin altna drlmelidir. Topraklama sisteminin karakteristii direkt olarak tesisatn yapld topran yapsna baldr. deal bir topraklama sisteminde elektrik akmnn rahatlkla geebilmesi iin topraklama direnci mmkn olduunca kltlmelidir. Dolaysyla sistem ve evresi hzl iyon akn dzenleyecek ekilde olmaldr. Bir iletken de elektrik akmnn geiini elektron hareketi salarken topraktan bunu iyonlar salar. Eer toprakta bulunan iyonlarn hareketi az ise elektrik akmnn geii de zorlar yani diren yksek olur. Topraklamada kullandmz nemli rn de GEM tozudur. 1992 ylnda gelitirilen iletkenlii artrc bir malzemedir. Her trl toprak yapsnda (kayalk, kumlu toprak gibi) topraklama direncini dren ve iletkenlii zayf olan topraklar iin ideal bir malzemedir. Zamanla zlmez veya bozulmaz. Donma dayanklln yaklak %10 artrr. Periyodik olarak kontrol edilmesine gerek yoktur. Topraa zararl bir etkisi yoktur ve yer alt sularn kirletmez.

ALIMANIN KONUSU:

TASTK EDENN ONAYI

......../ ../2009

Ani ar gerilim nedir? Ani ar gerilimler birka mikro saniye ile birka milisaniye arasnda meydana gelen ve bykl 1-10 kV arasnda deerler alabilen olaylardr. Bu byklkteki gerilimler, elektronik cihazlarn tahamml snrlarnn 10...15 katna eittir. Ani ar gerilim nasl oluur? Ani ar gerilimi oluturan 2 etken var. Bunlardan biri yldrmdr. Yldrmlar hem g hem de telefon ve veri iletiim hatlarnda ani ar gerilimlere sebep olabilmektedir. Yldrm dearjlarnn ou 2000 ile 200.000 Amper deerleri arasnda meydana gelir. Yldrmlarn oluturaca etkileri incelersek 2 tip etki olduunu grrz; endktif kuplaj etkisi, galvanik kuplaj etkisi. ndktansl kuplaj,yldrm akm ile hatlar arasndaki transformatr etkisi olarak tanmlanabilir. ok byk deerdeki yldrm akm bir manyetik alan oluturur ve bu manyetik alan yakn hatlarda gerilimler indklenmesi ile ani ar gerilim meydana getirir. Direnli kuplaj, aralarnda elektriksel balant bulunan binalar veya binalar grubuna yldrm dmesi halinde meydana gelir. Yldrmn dt yere yakn binann topraklama sistemi yldrmn oluturduu potansiyel adrnn (gerilim gradyentinin) tesiri altndadr. Buna karlk aralarnda elektriksel balant bulunan komu binann topraklama sistemi yldrmn potansiyel adrna gre referans topraktr.Bu durumda aradaki elektriksel balantlar zerinden dolam akmlar geer ve cihazlar zerinde ar gerilimler oluur. Bir Yldrm Koruma Sistemi ar Gerilim Korumas salar m ? Ar gerilimlere kar bir paratonerin veya yakalama ular sisteminin, tesisi tmyle koruduu yanl bir dncedir. Paratonerler, yapya dorudan yldrm dmesine kar, bilhassa can gvenliinin salanmas iin gereklidir. Bunun dnda havai hatlardan ve kablolardan gelecek darbelere kars zel nlemlerin alnmas gerekmektedir. Elektriksel Anahtarlama Olaylar Elektriksel anahtarlama olaylarnn neden olduu ani ar gerilimler ok yaygndr. Bir iletkenden geen akm etrafnda manyetik alan oluturur ve akm kesildiinde manyetik alan aniden azalr, iletken zerinde biriken enerji indkleme yoluyla ani ar gerilim olarak sistem iinde datlr.

ALIMANIN KONUSU:

TASTK EDENN ONAYI

......../ ../2009

Ani Ar Gerilim Sonular Elektronik cihazlarda kart yanmalar ve lojik kontroll cihazlarda program silinmelerine neden olur. Bunlar sonucunda endstriyel tesislerde lm-kontrol sistemlerinin durmas veya yanl verileri aktarmasna neden olur. Robotik sistemlerin kontrolden kmas sonucu zarar ve aksamalara sebep olur. Telefon santrallerinin hasar grmesi sonucu haberleme sisteminin durmasna neden olur. Hastanelerde kullanlan elektronik cihazlarnda ve yasam destek nitelerinde hasar ve aksamalara neden olur. Ekipman arzalarna bal olarak retim kayplar ve verimliliin dmesine sebebiyet verir. Pahal ekipmanlarn zarar grd iin yenilenmesine ihtiya duyulur. Fabrikalarda imalatn durmasna (zellikle bilgisayar destekli imalatn CAD-CAM lerin bulunduu tesisler) ksaca para ve retim kaybna neden olmaktadr.

Koruma Sistemi nasl alr? Alak gerilim sisteminde fazlarla toprak ve ntr ile toprak arasna balanan ar gerilim darbe koruyucular, darbe gelmesi durumunda ak devre durumundan iletime geerek ar akm kendi zerlerinde sndrrler. Bunun iin DIN-IEC normlarnda kademeli bir koruma ngrlmtr. Her kademe darbe gerilimini bir derece azaltarak neticede sistem iin zararsz hale getirir. Kaba koruma iin B snf; orta seviye iin C snf ve hassas koruma iin D snf koruma modlleri kullanlr. Bir kesintisiz g kaynamz var. Bu halde hala ar gerilim koruma sistemi kullanmal msnz ? Evet. nk birok UPS sistemi herhangi bir ani ar gerilim koruma donanm iermez. Ani ar gerilim korumasn saladn iddia edenlerin ounda ise sadece ufak bir alak geiren szge bulunur. Bu szge sadece radyo frekans giriimlere kars koruma salar fakat hasar oluturabilen daha byk genlikli ani ar gerilimlere kars koruma salamaz. Ayrca birok UPS sisteminde hatalarda, ar yklemelerde, UPS arzalarnda veya rutin bakmlarda devreye alnan bir by-pass balants vardr. Ar gerilim koruma sistemi, ayn zamanda UPSi ve onun elektronik devrelerini de hasara ve ypranmaya kar korur.

ALIMANIN KONUSU:

TASTK EDENN ONAYI

......../ ../2009