BLM BR

KOMPOZT MALZEMELER
1.1 - Giri
stenen ama iin tek balarna uygun olmayan farkl iki veya daha fazla malzemeyi istenen zellikleri salayacak ekilde belirli artlar ve oranlarda fiziksel olarak, makro yapda bir araya getirilerek elde edilen malzemeye kompozit malzeme denir. yaplar plak gzle incelendiinde (makroskobik muayene) yap

bileenlerinin seilip ayrt edilmesi mmkndr. Yaplarnda birden fazla sayda fazn yer ald klasik alamlar ise makro lde homojen olmalarna ramen mikro lde (mikroskobik muayene ile seilebilen) heterojen malzemelerdir. Kompozit malzemelerde yapy oluturan bileenler birbiri iinde znmezler, kimyasal olarak inert davranrlar. Ancak zellikle metalik sistemlerde dk oranlarda bile olsa, bir miktar znme bileenler arasnda kompozit zelliklerini etkileyebilen ara yzey reaksiyonlar grlebilir. Kompozit malzemelerde ekirdek olarak kullanlan bir fiber malzeme bulunmakta, bu malzemenin evresinde hacimsel olarak ounluu oluturan bir matris malzeme bulunmaktadr. Bu iki malzeme grubundan, fiber malzeme kompozit malzemenin mukavemet ve yk tama zelliini, matris malzeme ise plastik deformasyona geite oluabilecek atlak ilerlemelerini nleyici rol oynamakta ve kompozit malzemenin kopmasn geciktirmektedir. Matris olarak kullanlan malzemenin bir amac da fiber malzemeleri yk altnda bir arada tutabilmek ve yk lifler arasnda homojen olarak datmaktr. Bylece fiber

malzemelerde plastik deformasyon gerekletiinde ortaya kacak atlak ilerlemesi olaynn nne geilmi olur.

1.2 - Kompozit Teknolojisinin Geliimi Kompozt malzemelerin bilinen en eski ve en geni kullanm alan inaat sektrdr.Saman ile liflendirilmi amurdan yaplan duvarlar ilk kompozit malzeme rneklerindendir. Bugn ta, kum, kire, demir, ve imento ile oluturulan kompozit malzeme evlerimizi oluturmaktadr.

Kompozit malzemeye en gncel rneklerden biri de kattr. Selloz ve reineden oluan kat, gnmzde yaammzn her alannda esiz bir kullanm arac olarak insanln hizmetine sunulmutur. Gnmzde kompozit malzemelerin kullanm alam ok geni boyutlara ulamtr. Kompozit malzemelerin balca kullanm alanlar ve bu alanlarda salanan avantajlar u ekilde sralanabilir: ehircilik : Bu alanda kompozitler, toplu konut yapmnda, evre gzelletirme almalarnda (heykel, banklar, elektrik direkleri v.s.) kullanlmaktadr. reticinin ok sayda standart rn ksa zamanda imal edebilmesi, montajdan tasarruf ve ucuz maliyet imkanlar, kullancya da yksek izolasyon kapasitesi, hafiflik ve yksek mekanik dayanm imkanlar salamaktadr. Ev Aletleri : Masa, sandalye, televizyon kabinleri, diki makinesi paralar, sa kurutma makinesi gibi ok kullanlan ev aletlerinde ve dekoratif ev eyalarnda kompozit malzemeler kullanlmaktadr. Bu ekilde komple ve kark para retimi, montaj kolayl, elektriksel etkilerden korunum ve hafiflik gibi avantajlar salamaktadr. Elektrik ve Elektronik Sanayi : Kompozitler, bata elektriksel izolasyon olmak zere her tr elektrik ve elektronik malzemenin yapmnda kullanlmaktadr.

Havaclk Sanayi : Havaclk sanayisinde kompozitler, gn getike daha geni bir uygulama alanna sahip olmaktadr. Planr gvdesi, uak modelleri, uak gvde ve i dekorasyonu, helikopter mukavemet salanmaktadr. Otomotiv Sanayi : Bu alanda kompozitlerden oluan balca rnler; otomobil kaportas paralar, i donanm, baz motor paralan, tamponlar ve oto lastikleridir. Makinalar : makinalarnn kapaklar ve alma kabinleri yapmnda da kompozit malzemeler kullanlmaktadr. Bu ekilde retimde kullanlan para says azaltlabilmekte, tek para retim mmkn olmaktadr. Ayrca elektrik izolasyon malzemelerinden de tasarruf salanmaktadr. naat Sektr : Cephe korumalar, tatil evleri, bfeler, otobs duraklar, souk hava depolar, inaat kalplar birer kompozit malzeme uygulamalardr. Tasarm esnek ve kolay olmakta, nakliye ve montajda byk avantajlar salamaktadr. zolasyon problemi zlmekte ve bakm giderleri azalmaktadr. Tarm Sektr : Seralar, tahl toplama silolar, su borular ve sulama kanallar yapmnda kompozitler zel bir neme sahiptirler. Kompozit malzemelerden yaplan bu rnekler istenirse k geirgenlii, tabiat artlarna ve korozyona dayankllk, dk yatrm ve kolay montaj gibi avantajlar salamaktadr. paralar ve uzay aralarnda baaryla kullanlmaktadr. Daha hafif malzemeyle atmosfer artlarna dayanm ve yksek

1.3 - Kompozit Malzemelerin Avantajlar ve Dezavantajlar Kompozit farkllklar malzemelerin gstermesinden birok zelliklerinin metal metallerinkine gre ok nem

dolay,

malzemelere

gre

kazanmlardr.Kompozitlerin

zgl

arlklarnn

dk

oluu

hafif

konstrksiyonlarda kullanmda byk bir avantaj salamaktadr. Bunun yannda, fiber takviyeli kompozit malzemelerin korozyona dayanmlar, s, ses ve elektrik izolasyonu salamalar da ilgili kullanm alanlar iin bir stnlk salamaktadr. Aada bu malzemelerin avantajl olan ve olmayan yanlar ksaca ele alnmtr. Kompozit malzemelerin dezavantajl yanlarn ortadan kaldrmaya ynelik teorik almalar yaplmakta olup, bu almalarn olumlu sonulanmas halinde kompozit malzemeler metalik malzemelerin yarini alabilecektir. Yksek Mukavemet :Kompozitlerin ekme ve eilme mukavemeti birok metalik malzemeye gre ok daha yksektir. Ayrca kalplama zelliklerinden dolay kompozitlere istenen ynde ve blgede gerekli mukavemet verilebilir. Bylece malzemeden tasarruf yaplarak, daha hafif ve ucuz rnler elde edilir. Kolay ekillendirebilme : Byk ve kompleks paralar tek ilemle bir para halinde kahplanabilir.Bu da malzeme ve iilikten kazan salar. Elektriksel zellikler : Uygun malzemelerin seilmesiyle ok stn elektriksel zelliklere sahip kompozit rnler elde edilebilir. Bugn byk enerji nakil hatlarnda kompozitler iyi bir iletken ve gerektiinde de baka bir yapda, iyi bir yaltkan malzemesi olarak kullanlabilirler. Korozyona ve Kimyasal Etkilere Kar Mukavemet : Kompozitler, hava etkilerinden, korozyondan ve ou kimyasal etkilerden zarar grmezler. Bu zellikleri nedeniyle kompozit malzemeler kimyevi madde tanklar, boru ve aspiratrler, tekne ve dier deniz aralar yapmnda gvenle kullanlmaktadr. zellikle korozyona kar mukavemetli olmas, endstride birok alanda avantaj salamaktadr. Isya ve Atee Dayankll : Is iletim katsays dk malzemelerden oluabilen kompozitlerin sya dayankllk zellii, yksek s altnda

kullanlabilmesine olanak salamaktadr. Baz zel katk maddeleri ile kompozitlerin sya dayanm arttrlabilir.

Kalc Renklendirme : Kompozit malzemeye, kalplama esnasnda reineye ilave edilen pigmentler sayesinde istenen renk verilebilir.Bu ilem ek bir masraf ve iilik gerektirmez. Titreim Snmlendirme : Kompozit malzemelerde sneklik nedeniyle doal bir titreim snmleme ve ok yutabilme zellii vardr. atlak yrmesi olay da bylece minimize edilmi olmaktadr. Btn bu olumlu yanlarn dnda kompozit malzemelerin uygun olmayan yanlar da u ekilde sralanabilir:

Kompozit malzemelerdeki hava zerrecikleri malzemenin yorulma zelliklerini olumsuz etkilemektedir.

Kompozit

malzemeler

deiik

dorultularda

deiik

mekanik

zellikler gsterirler.

Ayn kompozit malzeme iin ekme, basma, kesme ve eilme mukavemet deerleri farkllklar gsterir.

Kompozit malzemelerin delik delme, kesme tr operasyonlar liflerde almaya neden olduundan, bu tr malzemelerde hassas imalattan sz edilemez.

Grld gibi kompozit malzemeler, baz dezavantajlarna ramen elik ve alminyuma gre birok avantaja sahiptir. Bu zellikleri ile kompozitler otomobil gvde ve tamponlarndan deniz teknelerine, bina cephe ve panolarndan komple

banyo nitelerine, ev eyalarndan tarm aralarna kadar bir ok sanayi kolunda problemleri zmleyecek bir malzemedir.

1.4 - Kompozit Trleri ve Snflandrlmas

Kompozit malzemeler yaplarn oluturan malzemeler ve yapm metotlarna gre iki ayr ekilde snflandrlmtr. Bunlar sralayacak olursak;

1.4.1 - Yaplarn Oluturan Malzemelere Gre Kompozitler Fiber ve matris olarak kullanlabilen malzemeler amaca uygun olarak ok eitli olabilmektedirler. Fakat genellikle cam, seramik, plastik ve metaller kullanlmaktadr.

Plastik - Plastik Kompozitler Fiber olarak kullanlan plastik yk tayc bir zellie sahip iken, matris olarak kullanlan plastik esneklik verici, darbe emici ya da istenen amaca gre kullanlan plastiin zelliine sahip olmaktadr. Kullanlabilecek plastik trleri de iki ayr grupta incelenebilir: Termoplastikler : Bu tr plastikler stldnda yumuar ve ekillendirildikten sonra soutulduunda sertleir. Bu ilem srasnda plastiin mikro yapsnda bir deiiklik olmaz. Genellikle 5-50 C arasnda kullanlabilirler. Bu gruba giren plastikler naylon, polietilen, polistren, karbonflorr akrilikler, sellozikler, viniller saylabilir. Termoset Plastikler : Bu tr plastikler ise stlp ekillendirildikten sonra soutulduklarnda artk mikro yapda oluan deiim nedeniyle eski yapya dnm mmkn olmamaktadr. Bu grubun belli bal plastikleri ise polyesterler,

epoksiler, alkitler, aminler olarak verilebilir.

Plastik Cam Elyaf Kompozitler stee gre termoplastikler veya termoset plastikten oluan matris ve cam liflerin uygun kompozisyonundan retilmektedir. Mekanik ve fiziksel zellikleri nedeniyle cam lifler birok durumda metal, asbest, sentetik elyaf ve pamuk iplii gibi liflere tercih edilebilirler. Ancak cam elyafl kompozitler, byk kuvvetleri iletmelerine ramen camn krlgan olmasndan dolay ok dk direnlidirler. Bu tr malzemelerin fiziksel ve kimyasal zellikleri, kullanlan plastik reineler uygun seilerek arzu edilen ekle sokulabilir. Plastik reineler de termoplastik ve termoset trnde olmaktadr. Termoset plastikler, fiberlerinde dzgn oryantasyonu ile yksek mukavemete ulaabilirler. Cam elyaf takviyeleri ile en ok kullanlan plastik reineler, polyesterlerdir.Polyesterlerinde bu amala kullanlan bir ok tr mevcuttur. Plastik Metal Fiber Kompozitler Endstride ok kullanlan metal fiber takviyeli plastikten oluan kompozitler olduka hafif ve mukavim bir rn olarak karmza kmaktadr. Bu kompozitler, metal fiberlerin ( Bakr, Bronz, Alminyum. elik v.s. ) poli etilen ve poli propilen plastiklerini takviyelendirmesi amac ile elde edilmekte ve kullanlmaktadr. zellikle deformasyon ynnden takviyelendirme yaygn olarak kullanlmakta ve iyi bir verim alnmaktadr. Plastik Kpk Kompozitler Bu tr kompozitlerde plastik, fiber olarak grev yapmakta; Kpk ise matris, reine konumunda olmaktadr. Kpkler, hcreli yapya sahip, dk younlukta, gzenekli ve doal halde bulunduu gibi, byk ksm sentetik olarak elde edilmi

hafif maddelerdir. Kpk, hcre yapsna gre sert, krlgan, yumuak ya da elastik olabilmektedir. Matris olarak kullanlan bu kpk trleri, kullanlan plastiin eitlenebilmesiyle deiik zellikte kompozitlerin oluumunu salar. Metal Matrisli Kompozitler Metallerin ve metal alamlarnn birou yksek scaklkta baz zellikleri salamalarna ramen krlgan olmaktadrlar. Fakat metalik fiberler ile takviye edilmi metal matrisli kompozitler her iki fazn uyumlu almas ile yksek scaklkta da yksek mukavemet zelliklerini vermektedir. Bakr ve alminyum matrisli, Wolfram ve Molibden fiberli kompozitler ve Al-Cu kompoziti bize bu kompozisyonu en iyi veren rneklerdir. Bu tip kompozitler, matrisin zelliklerini iyiletirdii gibi bu zelliklere daha ekonomik ulalmasn salar. Fiberlerin malzemeyi kuvvetlendirme derecesi, yzeysel boluklarn olmayna baldr. Bylece teorik duruma yaklalabilir. Fiberlerin aplarna ve matrisle olan adezyon kuvvetinin niteliine bal olarak belli bir kritik uzunluktan daha ksa olmaldr. Bu kompozitlerde metal matris iine gmlen ikinci faz, srekli lifler eklinde olabildii gibi gelii gzel olarak datlm kk paralar halinde de olabilmektedir. Seramik Kompozitler Metal veya metal olmayan malzemelerin bileiminden oluan seramik kompozitler,yksek scaklklara kar ok iyi dayanm gstermekle birlikte rijit ve gevrek bir yapya sahiptirler. Ayrca elektriksel olarak ok iyi bir yaltkanlk zellii gsterirler. ayr grupta toplanan seramik kompozitler u ekilde sralanabilir: A ) Seramik - Seramik Sistemi : ki seramik fazn karmasndan olumaktadr. rnek olarak saf ini verilebilir. B ) Seramik - Cam Sistemi : Yaammzn her alannda kullanlan porselen, bir seramik cam kompozitidir. Kuartz fiberlerin bir cam matris iersine ini ile birlikte hamurlanp yerletirilmesiyle olumutur. C ) Seramik - Metal Sistemi : Bu tr kompozitler, ok fazl bir yapya sahiptirler.

Bir metal faz, bir seramik faz, bir gzenek faz ve daha ok karmak formlarda seramik ve metalin ilave fazlarndan meydana gelmitir. Endstride kullanlan ve elmas olarak adlandrlan kesme aletleri en iyi rneklerdir. Bir kobalt matris iine dalm tungsten karpit paralarndan oluan bu kompozit malzeme byk bir dayanm salamaktadr. Kat Kompozit malzemelerin gnmzde en ok kullanlan rneklerinden biri olan kat, selloz liflerinin reine ve yaptrclarla bir arada tutulmas ile oluturulmaktadr. Dolgu maddesi iindeki selloz lifleri ierek keelemekte ve ezilip scak preslendikten sonra kat haline gelmektedir.

1.4.2 - Yapm ekillerine Gre Kompozitler

Kark Malzeme ve Sinterleme Endstride kullanlan ok eitli kark kompozit malzeme vardr. nce bir kalp kumun bir plastik malzeme ile balanmas ve plastiin yksek scaklkta polimerize olmasndan yararlanlarak dkmclkte kullanlan kalp malzemeleri ortaya kmtr. Zmpara ta taneleri de cam ve reine tarafndan balanarak zmparalar oluturulmutur. Kark malzemelerin birletirilmesinde bir baka yntem de sinterlemedir. Sinterleme, kk paralar (ou kez metalleri) yksek scaklkta, basn altnda birbirine balama ile gerekleir. Sinterleme olmas iin ya bir sv faz meydana gelmeli ya da kat halde yaynma ile paralarn arasnda bir ba olumaldr. Sv fazl sinterlemede balayc metal erir ve karbr taneleri arasnda srekli bir faz oluur. Fakat sinterlemeden sonra kristalleir, kuvvetli ve rijit bir yap meydana getirir. Kk paralar birbirine balamada reine kullanld zaman ayn ekilde tanelerin yzeyini kaplamas gerekir. Kristalleme yerine, reine

polimerize olur ve akkanln kaybederek kuvvetli bir ba yapar. En ok kullanlan sinter metodu, cam sinterlemesi ad da verilen silisli malzemenin piirilmesidir. Tula, porselen, buji veya benzer silisli maddeler bu yntemle elde edilir. Bir miktar sv, solidus scaklnn zerine kadar stlr. Meydana gelen bu silikat sv bir camdr ve kristallemeden oda scaklna kadar soutulur. Kristallemeyen bu ban viskozitesi ok yksektir. Sonuta ok sert ve kuvvetli bir ba oluur. Kat sinterlemede ise, gereken yaynmann abuk olmas iin solidus scaklnn biraz altnda olmas istenir. Birok toz metal para ve dielektrik seramik malzeme kat sinterleme ile yaplr. Ayrca volfram ve kolumbiyum gibi refrakter metaller bu malzemeleri iinde ergitecek potalarn ve kalplarn pratik olarak mmkn olmamasndan dolay kat sinterleme ile ekillendirilir. Sinterlemeden nce paracklar arasnda iki yzey vardr. Yzeydeki atomlarn yalnz bir taraflarnda atom olduu iin yzeyler yksek enerji yerleridir. nk iki para birbirine ok yakn grnse bile aralarndaki aklk birok atom alacak kadar genitir ve atomlar aras ekim kuvveti buralarda ok zayftr. Ancak sinterleme ileminde, yksek scaklkta yeterli zaman verilirse atomlar yaynma ile hareket eder ve paralar arasndaki noktalara genilerler. Bu ekilde iki ayr yzey yerine iki para arasnda ortak bir yzey meydana getirirler. Oluan ortak yzeyde atomlarn yakn komular olduundan, nceki yzeylerin her ikisinden de alak enerjide olurlar. . Yzey Kaplamalar Birok uygulamada anmaya dayankl,ok sert yzeyi olan malzeme aranr. Byle bir yzey elde etmenin yolu metal yzeylerini anmaya dayankl bir malzeme ile kaplamaktr. Metal zerine bir tabak eklinde balanm boya veya seramik yzey kaplama bir kompozit malzeme oluturur. Kaplamann ana malzemeye yapabilmesi iin yzey tabakas ile yzey alt malzeme arasnda bir sreklilik olmaldr. Her iki malzeme birbirine benzer zellik tayorsa balar da, mikro yap ierisindeki balar gibi olur. Galvaniz kaplama, bu

10

ekilde elik malzemeye yapr. Kaplama ile alttaki malzeme birbirine benzemeyen yapya sahipseler, genel olarak astar tabaka kullanlr. rnek olarak boyann cam zerine iyi yapmas iin ncelikle cam zerine silikon yaylr. nk silikonun yapsal zellikleri hem cama hem de boya tayclarna benzemektedir. Yzey kaplamada kullanlan bir dier yntem ise alam elementlerinin dardan yzey tabakasna yaynmas ile yaplr. Lif Takviyesi Malzeme mekanik zelliklerini ykseltmek iin malzeme yaps iine ok sert ve ince fazlarn serpilmesi yntemidir. Bu tr kompozitlcr ana fazdan beklenen baz zelliklerin elde edilmesi ya da gelitirilmesi amacyla retilirler. Ana faz (matris), ikincil fazlarla (fber)belirli dorultularda takviyelendirilir. Bylece mukavemet, korozyon ve anma direnci, s izolasyonu, rijitlik ve arlk gibi zelliklerde daha verimli hale getirilir. rnek olarak, saf alminyum ekme mukavemeti 1000 [kg/cm2] kadarken, alminyum alamnki 4000 [kg/cm2] 'den fazladr. Ayn ekilde ferritin ekme mukavemeti 2800 [kg/cm2] olduu halde ferrit iine serpilen ok ince karbr tanelerinin oluturduu karm 14000 [kg/cm2] lik bir ekme mukavemetine sahiptir. Bu arada cam takviyeli plastik, kord beziyle takviyeli otomobil lastii ve demir ile takviyeli betondan sz edilebilir. Bu tr kompozitlerde hem fiber hem de matris malzeme yeterince byk olduklarndan, her birinin etkisini ayr ayr hesaplayp, bu hesaplar kompozit malzeme zerinde birletirmek gerekmektedir.

1.4.3 Karbon Fiber retimi

11

Karbon fiberler, germe ve termoset ilemleriyle sentetik fiberlerden retilmekte. Bu retimin basitletirilmi bir plan yukardaki emada grlmektedir. Polyacrylonitrile (PAN) ve zift karbon fiber retimi iin kullanlan en genel ham maddelerdir.PAN nceden retilmi ve makaralara sarlm durumdadr. Zift ise bir petrol trevi olup eritilip biri dizi ilemden geirilerek fiber haline getirilir. 1.asama Isl ilem aamasnda fiberlere gerilme uygulanp 400 C yi amayacak ekilde stlr.Bu ilem karbon zincirlerinin birbirleriyle kesimesini salayarak daha sonraki sl ilemlerde erimesini nler. 2.aama Karbonizasyon aamasnda fiberler oksijensiz ortamda 800 C ye kadar stlr.Bu ilem karbon olmayan empriteleri ortadan kaldrr, 3.asama Graftizasyon aamasnda fiberler %50 ila %100 uzayacak ekilde gerilmeye maruz braklr ve 1100 C ila 3000 C arasnda stlr. Gerilme,istenilen kristal oryantasyonu salayarak istenilen young modl deerinin (300-600 Gpa) elde edilmesini salar.

Son olarak, epoxy boyutlandrmas ve yzey ileme aamalar, karbon fiber / epoxy aras ba kuvvetlerini glendirmek amacyla yaplmaktadr. Bu son iki aama yerine daha deiik yntemlerde kullanlabilir.

12

BLM K

ELASTO-PLASTK GERLME ANALZ

2.1 - Elasto-plastik Gerilme Analizi Malzemelerin elasto - plastik durumu, elastik blge alarak belirli bir gerilme deerine ulatktan sonra malzemenin gsterdii davranlar olarak incelenebilir. Plastik deformasyonlar yk kalktktan sonra geri dnmez. Plastik deformasyonun balangc bir akma kriteri yardm ile belirlenmekte olup, akma sonras deformasyon malzeme direncinin byk lde d sonucu kmaktadr. Malzemenin elasto - plastik davrann hesaplamak iin eitli metotlar vardr. Genelde aadaki temel prensibe dayanr: a) Direngenlik matrisi deiimi metodu, b) Balang ekil deiimi metodu, c) Balang gerilme metodu. Direngenlik matrisi deiimi metodu, plastik deformasyon blgesinde her iterasyon sonunda direngenlik matrisinin yeniden hesaplanmasn gerektirir. Bu da problem zme sresini uzatt iin pek tercih edilmez. Balang ekil deiimi metodunda elastik olarak hesaplanm gerilme iin malzemenin gerek davranna uygun bir elasto-plastik balang ekil deitirmesi aranr. Metot, akma baladktan sonra da mukavemet art devam eden malzemeler iin gelitirildiinden o n tanmlanamad durumlarda bu metot kullanlamaz. deal elasto-plastik malzeme gibi. Balang gerilmesi metodu Zienkievvicz'in almalarna dayanr ve elasto -

13

plastik problemlerin zm iin en ok kullanlan metottur. Teori, tek boyutlu bir problemin zorlanmasna dayanlarak anlatlm, ok eksenli genelletirilmitir. 2.1.1 Plastisite Teorisi Plastisite teorisi elasto-plastik zellik gsteren malzemelerin gerilme ekil deitirme ilikilerini izah etmekten ibarettir. Plastik davranlar zamana bal olmayan kalc ekil deitirmelerle karakterize edilir. Bu ekil deitirmeler malzemenin zelliine gre belli bir gerilme deerine ulaldktan sonra meydana gelir. Elasto-plastik incelemenin yaplabilmesi iin u artn gereklemesi gerekir; A. Elastik artlarda malzeme davrann tanmlamak iin gerilme ve ekil deitirmeler arasnda lineer bir iliki olmaldr. B. Akmann meydana geldii noktada bir akma kriterinin dikkate alnmas gerekir.
C. Akma baladktan sonra gerilme ve

gerilme durumu iin

ekil deitirmeler arasnda bir

formlasyona ihtiya vardr 2.1.2 Biim Deitirme Enerjisi Bileenleri

eksenli ve yalnzca asal gerilmelerin bulunduu bir eleman gz nne alalm.

(ekil 2.1.1) Asal gerilmeler

Burada gerilmeler yle olsun ki birinci elemanda yalnzca hacim deiiklii olsun ve herhangi bir arplma meydana gelmesin. kinci elemanda ise yalnzca arplma

14

meydana gelsin ve hacim deiiklii olmasn. Bu durumda ikinci ekil iin birim hacimde ekil deitirme,

v = x + y + z = 0 olmaldr.

v = (1 / E) [ 1 - m - ( 2

- m + 3 m ) ] + ( 1/E ) [ 2 - m - ( 1 - m + 3 m ) ] + (1 / E) [ 3 - m - ( 1 - m + 2 m ) ] = 0

Buradan,

m =

1 + 2 + 3
3

bulunur

m ortalama veya hidrostatik gerilmedir. kinci durum iin arplma veya biim
deitirme enerjisi,

Ug = 1 [ ( 1 2 ) + ( 2 3 ) + ( 3 1 ) ] 12G

Deneysel gzlemler plastik deformasyonun hidrostatik gerilmeden bamsz olduunu gstermitir. Malzemenin plastik deformasyona uramasna deviatorik gerilmeler sebep olur.

2.1.3 Akma Kriterleri

Plastik deformasyonun balangc akma kriterine gre belirlenir. Bu nedenle, malzemede oluacak gerilmeler akma kriterleri ile deerlendirilmektedir. Malzemenin akma gerilmesi ile ilgili birok kriter olup, en ok kullanlanlar Tresca ve Von-Mises teorileridir. Bu almada da hesaplamalarda Von-Mises akma kriteri gz nne alnmtr.

15

Von Mises Kriteri Bu teoriyi Von Mises, Huber ve Hencky gelitirmitir. Birim hacim iin genel halde arplma enerjisi; Ug = 1 [(x y) + ( y z) + ( z x) + 6 (xy + xz + yz ) 12G Asal gerilmeler cinsinden Ug = 1 [ ( 1 2 ) + ( 2 3 ) + ( 3 1 ) ] 12G

eklinde yazlr. Bu kritere gre bir malzemenin akmas, arplma enerjisi tek eksenli haldeki arplma enerjisine ulat zaman olur. Tek eksenli halde;

Ug = 1 6G

Bunu genel haldekine eitlersek;

Ug = 1 6G

0 = U g =

1 [ ( 1 2 ) + ( 2 3 ) + ( 3 1 ) ] 12G

bulunur. ki eksenli halde;

3 = 0 1 - 1 2 + 2 = 0
Bulunur ve diyagram bir elipstir.

16

Bu elips maksimum kayma gerilmesi ile belirtilen ke noktalardan gemektedir. boyutlu halde bu kriter bir silindirik yzey gsterir ve dik kesit bir dairedir

1
(ekil 2.1.2 ) Von-Mises Kriteri

17

2.2 Plastik Deformasyon Sonucu Oluan Artk Gerilmeler Elastik snr iinde kalmak art ile izotrop bir ubua bir eilme momenti uygulanr ve ykleme sona erdirilirse ubuk ilk eklini alr. Uygulanan moment arttrldnda ubuun herhangi bir yerinde elastik snr zerinde gerilmeler oluursa, o noktada akma meydana gelir. Emeye alan moment kaldrldnda akma grlen ksmlarn dndaki blgeler ilk durumuna gelmeye alr. ubuun her noktasnda gerilmelerin sfr olmas gerekirken, plastik deformasyona urayan blgelerde gerilme olduu grlr. Bunlar geriye kalan artk gerilmelerdir.

(ekil 2.2.1) Ykn kaldrlmas halinde - diyagram

Artk Gerilmelerin Malzeme Mukavemetine Etkileri Malzeme yzeyinde oluturulan gerilmelerin yorulma mrn arttrma veya azaltma ynndeki etkileri iki esasa dayanr:

18

1. Yorulma hasarlar sadece ekme gerilmelerinden meydana gelir. 2. Malzeme yzeyi, yzey altna gre daha zayftr. Artk gerilmeler malzemede ya sl ilem sebebiyle ya da mekanik yollarla oluur. Bu gerilmeler malzemenin mukavemeti asndan bazen olumlu bazen de olumsuz etki yapar. Artk gerilmeler d kuvvetle ayn ynde etki ediyorsa malzemede hasar oluur. 2.3 Tanjant (Tangential) Modl Tanjant modl tam olarak gerilme tensorunun ekil deitirme tensorune gre trevlenmesi ile ortaya kan bir malzeme zelliidir ve ANSYS ile non-linner, yani elastoplastik blgede alld zaman bilinmesi gereken bir zelliktir.

(ekil 2.3.1) Tang Modl Burada; E = d

/d

deeri, tangential modulus olarak tanmlanr.

19

BLM

SONLU ELEMANLAR METODU

3.1 Giri Mhendislik uygulamalarnda karlalan problemler ou zaman dorudan zlemez. Problem, zm daha kolay olan alt problemlere ayrlarak daha anlalr hale getirilmeye allr. Oluturulan alt problemler zlp birletirilerek esas problemin zm yaplabilir. Problemin tam zm yerine kabul edilebilir seviyede bir yaklak zm tercih edilir. yle problemler vardr ki, bunlarda yaklak zm tek yol olarak benimsenir. rnein, gerilme analizi zerine alan mhendisler gerilme problemini basit kiri, plak, silindir gibi geometrisi bilinen benzer ekillerle snrlarlar. Bu zmler ou kez gerek problemin yaklak zmdr. Sonlu Elemanlar Yntemi; bir nmerik teknik olup, zellikle kat mekanii, akkanlar mekanii, s transferi ve titreim gibi problemlerin bilgisayar yardmyla zmnde kullanlan ok gelimi bir tekniktir. Sonlu Elemanlar Ynteminde (Finite Elements Method (FEM) modeller sonsuz sayda elementlere blnr. Bu elementler belli noktalardan birbirleriyle balanr, buna dm (node) denir. Kat modellerde her bir elementteki yer deitirmeler dorudan dm noktalarndaki yer deitirmelerle ilikilidir. Dm noktalarndaki yer deitirmeler ise elementlerin gerilmeleriyle ilikilidir. Sonlu Elemanlar Yntemi bu dmlerdeki yer deitirmeleri zmeye alr. Bylece gerilme yaklak olarak uygulanan yke eit bulunur. Bu dm noktalar mutlaka belli noktalardan hareketsiz bir ekilde sabitlenmelidir. Srekli bir ortamda alan deikenleri (gerilme, yer deitirme, basn, scaklk, vs.) sonsuz sayda farkl deere sahiptir. Dier taraftan srekli bir ortamn belirli bir blgesinin de ayn ekilde ortam zellii gsterdii bilinmektedir. Bu alt blgede alan deikenlerinin deiimi sonlu sayda bilinmeyeni olan bir

20

fonksiyon ile tanmlanabilir. Bilinmeyen saysnn az ya da ok olmasna gre seilen fonksiyon lineer veya yksek mertebeden olabilir. Srekli ortamn alt blgeleri de ayn karakteristik zellii gsteren blgeler olduundan, bu blgelere ait alan denklem takmlar birletirildiinde btn sistemi ifade eden lineer denklem takm elde edilir. Denklem takmnn zm ile srekli ortamdaki alan deikenleri saysal olarak elde edilebilir. Sonlu elemanlar metodu ve bilgisayarlarn sanayiye girmesiyle, gnmze kadar ancak pahal deneysel yntemlerle incelenebilen bir ok makine elemannn mukavemet analizini ksa bir srede yapp, optimum dizayn gerekletirmek mmkn olabilmektedir. 3.2 Sonlu Elemanlar Metodunun Uygulan Sonlu elemanlar metodunun temel prensibi ncelikle bir elemana ait sistemin zelliklerini ieren denklemlerin kartlp daha sonra tm sistemi temsil edecek ekilde eleman denklemlerini birletirerek sisteme ait lineer denklem takmnn elde edilmesidir. 3.3 Cismin Sonlu Elemanlara Blnmesi Sonlu eleman probleminin zmnde i l k adm eleman tipinin belirlenmesi ve zm blgesinin elemanlara ayrlmasdr. zm blgesinin geometrik yaps belirlenerek bu geometrik yapya en uygun elemanlar seilmelidir. Seilen elemanlarn zm blgesini temsil etmeleri orannda elde edilecek neticeler gerek zme yaklam olacaktr. 3.4 Sonlu Eleman Tipleri Sonlu elemanlar metodunda kullanlan elemanlar boyutlarna gre drt ksma ayrlabilir. Tek boyutlu elemanlar: Bu elemanlar tek boyutlu olarak ifade edilebilen problemlerin zmnde kullanlr.

21

ki boyutlu elemanlar: ki boyutlu problemlerin zmnde kullanlrlar. Bu grubun temel eleman dml gen elemandr. gen elemann alt, dokuz ve daha fazla dm ihtiva eden eitleri de vardr. Dm says seilecek interpolasyon fonksiyonunun derecesine gre belirlenir. ki gen elemann birlemesiyle meydana gelen drtgen eleman problemin geometrisine uyum salad lde kullanll olan bir elemandr. Drt veya daha fazla dml olabilir. Dnel elemanlar: Eksenel simetrik zellik gsteren problemlerin zmnde dnel elemanlar kullanlr. Bu elemanlar bir veya iki boyutlu elemanlarn simetri ekseni etrafnda bir tam dnme yapmasyla oluurlar. Gerekte boyutlu olan bu elemanlar, eksenel simetrik problemleri iki boyutlu problem gibi zme imkan salad iin ok kullanldrlar.

boyutlu elemanlar: Bu grupta en temel eleman gen piramittir. Bunun dnda dikdrtgenler prizmas ve daha genel olarak alt yzl elemanlar boyutlu problemlerin zmnde kullanlan eleman tipleridir. zoparametrik sonlu elemanlar: zm blgesinin snrlar eri denklemleri ile tanmlanmsa kenarlar doru olan elemanlarn bu blgeyi tam olarak tanmlamas mmkn deildir. Byle durumlarda blgeyi gereken hassasiyetle tanmlamak iin elemanlarn boyutlarn kltmek, dolaysyla adetlerini arttrmak gerekmektedir. Bu durum zlmesi gereken denklem saysn arttrr ve dolaysyla gereken bilgisayar kapasitesi ve zamann bymesine sebep olur. Bu olumsuzluklardan kurtulmak iin zm blgesinin eri denklemleri ile tanmlanan snrlarna uyum salayacak eri kenarl elemanlara ihtiya duyulmaktadr. Bylece hem zm blgesi daha iyi tanmlanmakta hem de daha az sayda eleman kullanlarak zm yaplabilmektedir. Bu elemanlar zerindeki dm noktalar bir fonksiyon ile tanmlanr. zoparametrik sonlu elemann zellii, her noktasnn konumunun ve yer deitirmesinin ayn mertebeden ayn ekil (interpolasyon) fonksiyonu ile tanmlanabiliyor olmasdr. zoparametrik ele -

22

manlara eparametreli elemanlar da denir.

3.5 Eleman Direngenlik Matrisinin Elde Edilmesi Elemann direngenliinin bulunmas elemana etki eden d etkenler ile alan deikenleri arasnda bir iliki kurmak anlamna gelmektedir. rnein, bir elastisite probleminde elemana etki eden d kuvvet ile yer deitirmeler arasndaki iliki bir lineer denklem takm ile karakterize edilir.

[K] {U}={P} Burada {U} dm yer deitirmelerini belirten; {P} dm d kuvvetlerini ifade eden stun matristir. [K] ise elemann geometrik ve elastik zelliklerinden elde edilen direngenlik matrisidir. Eleman direngenliini elde ederken zlecek problemin konusu alan deikeni, seilen eleman tipi, seilen interpolasyon fonksiyonu, eleman zelliklerini elde ederken kullanlan metot gibi pek ok faktr gz nne alnmak durumundadr. Etki eden bu faktrlere gre de eleman direngenliinin elde edilmesinde deiik yollar izlenir. zm iin, sistemin snr artlan da gz nne alnarak direngenlik matrisinin tersini almak yeterlidir. Fakat bilgisayar kapasitesi ve bilgisayar zaman asndan ok byk matrislerin zmn ters alma ilemi ile yapmak yerine Gauss eliminasyon metodu metodu ile daha az kapasite ve daha ksa srede yapmak mmkndr. 3.6 Termal Gerilmelerin Sonlu Eleman Analizi 3.6.1 Gerilme ekil Deitirme Bantlar Scaklktan dolay meydana gelen gerilmeler ekil deitirmelere bal olarak aadaki gibi ifade edilebilir.

23

() = [D] {( ) (th)} Burada ; { } = [ x y z xy yz xz ]T : Gerilme Vektrn, [D] = Elastisite matrisini {} = [x y z xy yz xz ]T : ekil deitirme vektrn, { } = termal ekil deitirme vektrn gstermektedir.
th

boyutlu durumda termal ekil deitirme vektr aadaki gibi yazlabilir. {th} = T [ x y z 0 0 0 ]T

Burada ;

:srasyla x,y ve z ynlerindeki termal genleme katsaylarn, T : T TREF

. scaklk farkn, gstermektedir. T : ortam scakln,

24

BLM DRT

ANSYS PAKET PROGRAMI

4.1 Programn Genel Tantm Mhendislik alannda sonlu elemanlar yntemiyle eitli konularda analiz yapan programdr.Bu konular ; Yapsal Analiz Termal Analiz Elektromagnetik Analiz Akkan Analizleridir.

Burada ANSYS 6.1 versiyonu kullanlmtr. 4.2 Programn Genel Kullanm Program altrmak iin START mensnden programlar altnda ANSYS adl men altndan INTERACTIVE seenei kullanlr.Ayn men altnda RUN INTERACTIVE NOW seenei ise bir nceki yaplan almann default loading ilemidir.Alan pencereden ANSYSin ilk seimleri yaplr.Bunlar ; Enable ANSYS Paralel Performance : Bu modl etkin kldmz vakit,

25

program ift ilemci alr ve komplike problemleri veya hassas meshlenmi paralarn zm zaman azalr. Drop Test Module : Bu modl etkinletirilmesi iin ANSYS/LS-DYNA tipinde alyor olmamz gerekmektedir.

(ekil 4.2.1) ANSYS Interactive Mens

26

Working Directory : Yaptmz alma esnasnda save dosyalarnn korunmas ve eitli hata mesajlarnn saklanmas iin Hard Diskteki alma klasrdr.Bu klasre ayrca yaplan animasyonlarda default olarak save edilir. Graphics Device Name : Grafikler iin grnt badatrc seimi buradan yaplr.Nodal renklendirmenin boyutlu olmasn istiyorsak bu modl kullanmalyz.Aada 3-D modu ile, ayn sonularn win 32 deerleri arasndaki farklar gsterilmitir.

(ekil 4.2.2) 3-D modu gsterimi Memory Requested : Programn alma esnasnda bellekten kullanaca alan

27

gsterir.Bu default deerler deitirilebilir.Deerlerin arttrlmas programn performansnda bir deiiklik yapmaz, ancak programda uzun sre allacaksa arttrlmas nispeten daha randmanl sonular vermektedir.

(ekil 4.2.3) win 32 modu grnm 4.2.1 ANSYS de Ana Menler File : Bu ksmda yeni bir alma balatma, alma ismi, daha nceden kaydedilmi dosyalar arma, yaplan yeni almay kaydetme veya programdan

28

k gibi karakteristik dosya ilemleri yaplabilir. Select : Model zerinde alrken zaman zaman modelin kimi ksmlarnn ayr incelenmesi gerekebilmektedir.Bu genel grnmden ayr inceleme ilemleri select alt menleri ile yaplabilir. Plot : Modelin nokta, izgi, alan, elemanlarn gsteriminin ayarland ve sonularn ekranda grsel olarak ayarland mendr. Plot Controls : Modelin grafik ekranndaki grnm asnn deiimi, perspektif, grnt veya istenen ekillerde animasyon grntleri alnmasna yarar. Work Plane : Balangta kullanlan kartezyen koordinat sistemi, bu men yardm ile silindirik, kresel, kutupsal sistemlere evrilebilir.Ayrca kullancya,opsiyonel olarak kendi alma dzlemini yaratma seenekleride alt menlerde sunulmutur. Parameters : Uygulanacak yklerin bir fonksiyon halinde verilmesini salayan bir alt mens vardr. Men Controls : Ekranda kullanlan pencerelerin alp kapanmasn salar. 4.2.2 ANSYS Main Menu Preferences : Analiz tipini belirterek, programn dier analiz tipi ile ilgili olan menlerini elimine etmek iin kullanrz.Neticede tek amac grsel kolaylk salamaktr. Preprocessor : Bu alt mende tm n almalar yaplabilir. Malzemenin modellenmesi,sonlu elemanlara ayrlmas (meshing), istenen ykn uygulanmas, malzeme zelliklerinin belirtilmesi, birim sisteminin deitirilmesi, snr artlarnn ugulanmas gibi ilemler bu menden yaplabilir.

29

Solution : Alt mensndeki Current/LS komutu ile zm yaptrlr. General Postprocessor : Analiz sonularnn istenen ekilde okunmas iin kullanlan blmdr. TimeHist Postpro : Gemiteki almalarla ilgili bilgileri ierir.Working Directory ksmndan sonu dosyalarn okuyabiliriz. Run Time Stats : Programn calyor haldeki istatistiki bilgilerine ulaabileceimiz alt mendr.terasyon ayarlar, sistem ayarlar gibi ayarlar yaplabilir. 4.2.3 ANSYS Output Window Bu pencerede ANSYS ile ilgili yaptnz kiisel ayarlar grlebilir.Ayrca zm esnasnda programn yapt ilemler grlebilir.Ksacas programda yaptmz almann aynsn bu pencerede grebiliriz.

(ekil 4.2.4) ANSYS Output Window

30

BLM BE

KOMPOZT DSKN TERMAL ANALZ

5.1 Modelleme, Malzemenin Tantlmas ve Ykleme Bu blmde, ortasnda 20mm lik delik bulunan, 50mm apl, 2mm kalnlktaki kompozit dairesel diskin, eitli scaklk yklemelerine karlk verdii gerilme cevaplar incelenecektir.Yaplan termal analizde ANSYS 6.1 paket program kullanlmtr. 5.1.1 Malzeme Tipinin Belirlenmesi Ansyste ekildedir; Preprocessor > Element Type > Add / Edit / Delete > Add > Structural Solid 8 node 82 .. Element Type > Options > Plane Strs w/thk Preprocessor > Real Constant > Add / Edit / Delete > Add > OK > Bu prosedrde alan pencerede thickness ksmna malzeme kalnl 2mm girilir. 5.1.2 Malzeme zellikleri ve n Hazrlk Analizi yaplacak olan kompozitin zellikleri ; almaya balamadan nce hangi sonlu eleman modelini

kullanacamz nceden belirlemeliyiz.Adm adm yaplacak ilemler srasyla u

31

EX = 2600 MPa

EY = 113000 MPa

EZ = 2600 MPa

G12 = 75 MPa

xy = 0.43 x = 5.4 MPa x = 130.10-6

S = 3.8 MPa

yz

= 0.25

xz = 0.43 z = 5.4 MPa

(Poisson oranlar)

y = 14 MPa
(1/C)

(Akma snrlar)

Y = 12.8.10-6 Z = 130.10-6 (Termal genleme katsaylar)

T = 92 MPa (Tang Modulu)

1 ) Birim sisteminin ve koordinat sisteminin deitirilmesi; Preprocessor > Material Props > Material Library > Select Units > User . Preprocessor > Material Props > Temp. Units > Celcius.. ANSYS Utilty Menu > Workplane > Local Coordinate System > Create Local CS > AT WP Origin > KCS Type of Coordinate System > Cylindirical Coordinates Preprocessor > Meshing > Mesh Attributes > Default Attrbs > Element Coordinate System > 11.(Koordinat sistemi tantlyor) 2 ) Malzeme zelliklerini Girilmesi ; Preprocessor > Material Props > Material Model > Structural > Nonlinear (Elastoplastik) > Inelastic > Rate Independent > Isotropic Hardening Plasticity > Hill Plasticity (Kompozitler iin) > Bilinear. Bu prosedrde ilk nce malzemenin elastik zellikleri girilir.Daha sonra yield stress blmesine, Y ynndeki akma gerilmesi deeri girilir.Bu deer bizim malzememizde 14 MPa dr.

32

nc tabloda ise Hill deerlerini hesaplamak gerekmektedir.

(ekil 5.1.2) Hill Tablosu Sras ile ; rxx = (y / x ) = 14 / 5.4 = 2.59 ryy = rzz = 1 rxy = ryz = rxz = ( S / Y ) = ( 3.8 / 14 ) = 0.27 olarak hesap edilir. Preprocessor > Material Models > Structural > Thermal Expansion Coeff. > Orthotropic ( Alan pencereye srasyle x y ve z ynlerindeki termal genleme katsaylar girilir. )

33

5.1.3 Malzemenin Modellenmesi ANSYS sonlu elemanlar metodu kullanarak zm yaparken malzemenin tamamnn modellenmesine gerek yoktur.Eer ykleme srasnda malzeme simetrik davranacaksa bu simetri eksenlerinden veya noktasndan hayali bir blme yaparak modelin yars veya drtte biri oluturulmaldr. rnein bizim almamzda i ap 20mm, d ap 50mm olan dairesel disk drtte bir para olarak modellenebilir. Ancak malzemeler blnen yzeylerden veya izgilerden uygun ekilde ankastrelenmelidir.Aada modellemenin adm adm basamaklar verilmitir. Preprocessor > Modeling > Create > Areas > Circle > Partial Annulus

(ekil 5.1.3) Boyutlar

34

90 lik ada 50mm ve 20mm (annulus) alp, 0 ye kadar bir alan oluturur. 5.1.4 Modelin Sonlu Elemanlara Blnmesi (Meshing) Modeli sonlu elemanlara blmek, balangta eleman seiminin doru yaplmasyla birebir ilikilidir. Yani eleman tipine gre mesh tarz deiir. Bizim modelimiz serbest meshlemeye uygundur. Mesh ilemi iki ekilde yaplabilir, ilki meshing alt mens altnda MESH mens ile, dier yntem ise MESHTOOL kullanlarak yaplandr. Burada daha kolay bir yntem olan meshtool yntemine

bavurulmutur.Yaplacak ilemler srasyla yledir; Preprocessor > Meshing > Mesh Tool > Lines > Set > OK Mouse yardm ile hangi hatlar ( modeli oluturan izgiler ) ka elemana blnmek isteniyorsa, No of Element Division blmesine yazlr.Bizim modelimizde 20 olarak belirlenmitir. Bu deerin bymesi ile yaplan analizin hassasiyeti arasnda dorudan bir orant vardr. Ancak sonlu elemanlarn says ok fazla olacak ekilde analiz, ayn zamanda zaman gerektiren bir olaydr. nk programdan istenen, rnein 100 adet eleman yerine 2500 eleman zerinde analiz yapmasdr. Yaplacak iin hassasiyetine gre bu deerler deimektedir. Aada, grlmektedir. istenen mesh hassasiyetinin programa tantld pencere

35

(ekil 5.1.4) Blm saysnn girilmesi

(ekil 5.1.5) Modelin sonlu elemanlara blnm hali

36

Meshtool > Mesh > Pick All Yukardaki son prosedrle birlikte modelin sonlu elemanlara blnmesi ilemi tamamlanm olur.ekilde modelin hatlarn belirleyen izgilerin her birinin 20 paraya blnd grlmektedir. ekil 5.1.4 te ise modelin hatlarn belirleyen izgileri iki ekilde blmleyebileceimiz akca grlyor. lk yntem yukarda anlatlan, dieri ise paralarn bizzat uzunluklarnn girilmesi suretiyle blmleme ilemidir. Yani 30mmlik kenar ya direkt olarak 20 eit paraya bleriz, yada Element Edge Lenght blmesine 1.5 deerini girerek bu uzunluktaki elemanlar kenara yerletiririz. Sonu ayn olacaktr.

5.1.5 Ykleme Srasyla yukardaki ilemler yapldktan sonra malzemeye nce uniform olarak 100 Clik bir scaklk uygulayacaz.Daha sonra i aptan d apa doru nce lineer, daha sonra logaritmik bir denkleme gre scakl drerek tatbik edeceiz. Yaplan ilemlerde referans scaklk 0C olarak kabul edilecektir, yani bir baka deyile malzemenin T = 100 C deerinde bir scaklk farkna verdii gerilme cevaplar incelenecektir.Ancak ncelikle yukarda da belirtildii gibi malzemenin ankastrelenmesi gerekmektedir.Bunun iin ; Preprocessor > Loads > Define Loads > Apply > Structural > Displacement > On Lines > X dorultusundaki snr izgisi seilir > OK > Constrained DOF UY Ayn yordam, Y dorultusundaki snr izgisi iin UX serbestlii verilerek yaplr.Eer modelimiz dnme serbestlii de gerektirmi olsayd.Preprocessor > Element Type > Add DOF ( Degrees Of Freedom )yordam uygulanarak istenen rotasyonal serbestlikleri atanabilir.Dikkat edilecek dier bir nokta ise, bu constrain ilemlerinde balang art verilebiliyor olmasdr.rnein Xdorultusundaki teleme hareketine istenen kstlama getirilebilir.

37

Uniform Scaklk Preprocessor > Load > Structural > Temperature > Uniform Temperature > 100 Lineer Scaklk Dalm aptan itibaren da doru 0 C ye doru azalan bir scaklk formu uygulayacaz. Preprocessor > Load > Define Load > Apply > Structural > Temperature > On Nodes > En iteki nodlarn tm yay eklinde seilerek > OK > 100 Ayn ekilde d apa doru birer blme atlayarak nodelar seilir ve lineer bir ekilde srayla 100, 90, 80, 70, 60, ., 0 C deerleri girilir.Delik i yzeyinde scaklk 100 C iken, malzemenin ap evresinde 0 C olarak verilmitir.Merkezden itibaren;

(ekil 5.1.6) aplara gre scaklk deerleri

38

Yukardaki

ekilde

malzemenin

ykleme

durumunun

lineer

hali

grlmektedir.ekildeki gibi srasyla tm nodlara scaklk deerleri girilir.

Logaritmik Scaklk Dalm Bu yklemede geree en yakn sonular alnmaktadr.Scaklk deerlerinin girilmesi iin izlenecek yordam, yukarda anlatlan lineer durumdaki ile ayn ekildedir.Ancak burada i yzeyden dar doru scaklk dalm logaritmik olarak azalacaktr.Modelin herhangi bir ap hattndaki scaklk deerinin bulunmas iin kullanlacak denklem ; T = 100[ ln ( b/ r ) ] / [ ln ( b/a ) ] dir. Buna gre ; b : D ap ( 50 mm) a : ap ( 20 mm ) r : Scakl bulunmak istenen ap tr. Logaritmik scaklk dalm ise u ekilde hesap edilmitir. 20 mm = 100 C 23 mm = 84.74 C 26 mm = 71.36 C 29 mm = 59.44 C

39

32 mm = 48.7 C 35 mm = 38.92 C 38 mm = 29.95 C 41 mm = 21.65 C 44 mm = 13.95 C 47 mm = 6.75 C 50 mm = 0 C

5.2 Problemin zdrlmesi Yukardaki ykleme durumlarndan herhangi biri yapldktan sonra problem zm u ekildedir; Solution > Solve > Current LS

(ekil 5.2.1) Ansysin Uniform Yklemedeki terasyon Says

40

5.3 Sonularn Okunmas ve Karlatrmal Analiz General Postprocessor > Plot Results > Contour Plot > Nodal Solution veya istee bal olarak her sonlu elemann teker teker zm isteniyorsa Element Solution > Stress < Von- Mises > OK.

(ekil 5.2.2) Nodal sonularn alnmas ekilde KUND Items to be plotted ksmnda istee gre malzemenin deforme olmu hali ile olmadan nceki halini ayn anda grebiliriz.Genlemenin hangi dorultuda daha fazla olduunu grsel olarak yorumlayabilme imkan vardr. Ayn ekilde, gerilme deerleri gibi elastik, plastik, toplam ekil deitirme deerleride ayn ekilde okunabilir.Aada sonular verilmitir.

41

(ekil 5.2.3) Uniform Scaklk Von Mises Stress

(ekil 5.2.4) Lineer Scaklk Dalmnda Stress Von- Mises

42

(ekil 5.2.5) Logaritmik Scaklk Dalmnda Von- Mises Stress Uniform scaklk verildiinde malzemenin en d blgeleri 11 MPa civarnda gerilmelere maruz kalrken, bu durum sadece lineer dalmda 5.5 MPa deerine kadar dmektedir.Her durumda da minimum gerilmelerin olutuu blgeler ayndr. Yaklak merkezden itibaren 30-35 mm lik aplarda minimum gerilme olumaktadr.Maksimum gerilme deerleri ise en i ksmda meydana gelmektedir.Ancak maksimum gerilmenin etkidii blge, en az lineer scaklk dalm olan durumda meydana gelmitir.Gerilmelerde minimum gerilmenin olutuu ap deerine gre simetri bulunmaktadr. 30 mm apa doru azalarak minimuma inen gerilme deerleri, bu ap deerinden sonra tekrar artmaya balamaktadr. Aada her durum iin toplam, elastik ve plastik deplasman sonular verilmitir.

43

(ekil 5.2.6) Logaritmik Scaklk Dalmnda Toplam Deplasman

(ekil 5.2.7) Logaritmik Scaklk Dalmnda Elastik Deplasman

44

(ekil 5.2.8) Logaritmik Dalmda Plastik ekil Deitirme

(ekil 5.2.9) Uniform Dalmda Toplam ekil Deitirme (Total Strain)

45

(ekil 5.2.10) Lineer Dalm Toplam ekil Deitirme

(ekil 5.2.11) Lineer Dalmda Elastik ekil Deitirme

46

(ekil 5.2.12) Lineer Dalm Plastik ekil Deitirme Yukardaki ekil deitirme deplasman sonular incelenecek olursa, logaritmik scaklk dalmnda maksimum gerilmenin, akma snrndan 0.1 MPa fazla olduu, ve bununda 0.01mm civarnda bir plastik ekil deitirmeye sebebiyet verdiini grrz., Ayn ekilde lineer scaklk yklemesi yapldnda 15.212 MPa deerinde bir maksimum gerilme deeri ortaya ktnda akma snr 1 MPa zerinde alm oluyor. Bunun sonucu olarakta 0.02 mm deerinde bir kalc ekil deitirme meydana geliyor.

47

48

49

50