^

2. Endstriyel Hammaddeler Sempo^umu, 16-17 Ekim 1997 izmir Trkiye

Trkiye Bentonit Potansiyeline Genel Bir Bak

B. PEKOLU, . KURUN stanbul niversitesi, Maden Mhendislii Blm, istanbul. Y. BLGE, A. BARUT Bensan A..Istanbul.

ZET: Dnyada bilinen hammadde rezervlerinin giderek azalmas, insanlar yeni hammadde yataklarnn aranmasna, bilinenlerin en iyi biimde deerlendirilmesine yneltmektedir. Bentonit, lkemizin nemli ve bolca bulunan sanayi killerindendir. ok eitli kullanm alanlarnda dier ham maddelere gre dk maliyeti, bentonit talebini artrmaktadr. Bu nedenle, kullanm alanlarna hammadde salamak zere yeni ve kaliteli yataklarn bulunmas, var olanlarn kalitesini arttracak almalarn yaplmas, lke ekonomisine salayaca katk asndan nemlidir. Bu almada, bentonitin kullanm alanlarn belirleyen zellikleri ele alnarak, Trkiye'de mevcut bentonit rezervlerinin kullanm alanlarna gre bir snflandrmas yaplmtr. ABSTRACT: Gradual depletion of the known raw materials reserves of the world leads man to explore new mineral deposits and to evaluate better the known ones. Bentonite is one of the most important and abundant clays of Turkey. Lower cost of bentonite in comparison to other raw materials for various usage increases demand for it. Therefore, discovery of new and better quality deposits and carrying out of research to increase the quality of the known deposits are important as their contribution to the Turkish economies will be large. In this study, a classification of the known bentonite reserves of Turkey was made in the light of parameters which determine usage of bentonite.

1.GR Bentonit esas minerali montmorillonit olan killer iin yaygn ve ticari olarak kullanlan bir terim olup en az %85 montmorillonit ieren yumuak kolloidal zellikli bir alminyum hidrosilikattr. Bentonit, ticari anlamda suyla temasa geince iebilen, asitle aktifiendirilebilen, sondaj amurlarn koyulatran ve geni yzey alan gsteren bir kil mineralidir (Grim, 1968). Bentonitin, eitli endstriyel proseslerde kullanm, yaps ve bileimi ile yakndan ilgilidir.Tane boyu, tane ekli, yzey kimyas, yzey alan, renk, andrma, viskozite, plastisite, absorpsiyon, adsorpsiyon vb. zellikler eitli endstriyel alanlarda kullanmn nemli lde etkilemektedir. Endstriyel kullanmlar iin bentonitin deerlendirilmesinde, kimyasal bileimden ziyade fiziksel zellikleri nemlidir. Aada bu zelliklerden en nemlileri verilmektedir.
51

2.

KL MNERALLERNN ZELLKLER

ANA

2.1. Nem /Su Davranlar Kil minerallerinin suya kar davranlar, bu minerallerin snflandrlmasnda ana faktrlerden birisidir. Bentonitler esas itibariyle suda ien Na Bentonit ve bu zellii daha az olan, dengeli kalsiyum ve sodyum ieren bentonitler (Mix Bentonitler) ve suda imeyen kalsiyum bazl bentonitler olmak zere ana grupta snflandrlrlar. ime zellii olan Na - bentonitler bnyelerine yaklak 1-15 kat su alabilme zelliine sahiptirler. Su ile kartrldnda kolloidal zellik gstermesi, su ve baz organik sv ortamda hacimce imesi bu killere geni bir kullanm alan salamaktadr. imeyen killer olarak adlandrlan Ca-bentonitlerde ise tabakalar arasnda deiebilen iyonlarda kalsiyum mevcuttur (Bol, 1986).

Ipekolu, B., Kursun, , Bilge, Y., Barut, A.

2 2 Plastisite - Elastsite - Viskosite - Tiksotropik zellikleri Killerin minerolojik bileimleri ve yzey kimyas zellikleri, plastisite, elastisite ve vizkozite zelliklerini dorudan etkilemektedir. rnein, tane boyutu ve doal nem ierii kilin plastik davrann dorudan etkileyen birer parametredir. Tane boyutunun klmesi kilin plastik zelliini arttrrken, nem ieriin %5' in altna dmesi ise kilin plastik zelliini azaltmaktadr. Killerin yass ve uzun plakalar eklindeki tanecik yaplarnn elektriksel olarak etkilemesi ve sspansiyon ortamndaki tanelerin iyonlarla etkilemesi viskozite davranlarn oluturmaktadr. Bentonitler plastik viskozite ve grnr viskozite olarak tanmlayabileceimiz iki ayr viskozite davran gsterirler. Grnr viskozite deerleri sulu sspansiyonlarla zamanla artarken, karm ile birlikte, makaslama gerilimininde etkisiyle hzla azalr. Killer sabit hzla makaslama gerilimi etkisinde kaldklarnda kvamlln kaybeder. lk viskozite deerine ulamas iin sspansiyon bir sre bekletilmelidir. Kil mineralinin bu zellii tiksotropik zellik olup, bu davranlar bentonitlere farkl uygulama alanlar yaratmtr (Santaren, 1993).

2.4. Isl zellikleri Killer stld zaman nem yaklak 105 C, CaC0 3 ve MgC0 3 gibi safszhklar ise 650 - 850 C de ayrarak CO2 gaz uzaklamaktadr. Kil mineralinin cinsine bal olarak 120 - 145 C arasnda absorplanan gzenek suyu yapdan uzaklar. 600 750 C arasnda, OH" iyonlarnn yapdan uzaklamasyla, bir ktle kayb ve hacimsel klme meydana gelir. Isnn 900 C ' nin zerine kmasyla, yapda cam - silikat faz olumaya balar ve bununla beraber mekanik mukavemet de hzla artar. Genellikle bentonitlerin sinterleme scaklklar 950 - 1100 C arasndadr. Bu scakln zerinde ergime noktasna ulalrken, stlan bentonitin kimyasal ve mineralojik yapsndaki deimelere paralel olarak tm fzikokimyasal zelliklende deiir(0'driscool, 1992).

3. BENTONTLERN KULLANIM ALANLARI VE SPESFKASYONLARI 3.1. Sondaj Sanayi Sondaj sanayiinde bentonitler. derin kuyu, petrol,ve su sondajlar esnasnda, toprak katmanlarndaki paralanan malzemelerin ste tanmas, kuyu i yzeyinde film tabakas oluturarak srtnmeyi azaltmas, delici ularn anmaya dayanklmn arttrlmas amacyla kullanlmaktadr. Bu sanayide kullanlacak bentonitler iin API Spect 13 / A veTSE 977 standartlar geerlidir. Plastik viskozitenin min. 10 cps, fan viskozitesinin min. 30 cps (600 rpm'de), filtrat hacminin max. 15 ml olmas istenilen spesifik zelliklerdendir.

2.3 Katyon Deitirme Kapasiteleri Katyon deitirme kapasitesi, kil minerallerinin endstriyel kullanmlar ile ilgili en nemli parametrelerden birisidir. Mineralin 100 gramnn yapsnda bulunan deiebilir toplam katyonlarnn edeer ktle says (meg) kilin katyon deitirme kapasitesini belirler. Bentonitlerin yapsnda bulunan Na\ Ca++, Mg", K+, Al+++ gibi katyonlar inorganik ve organik katyonlarla yerdeitirme yeteneine sahiptir. Bentonitlerin katyon deitirme kapasiteleri ve hzlar, iyon deitirme ortamnn koullarna (scaklk, basn, konsantrasyon, karm vs), bentonit cinsine ve tane boyutuna baldr. Katyon cinsine gre iyon deiim hzlar aada verilmektedir:

3.2. Dkm Sanayi Bentonitler dkm sanayinde, silis kumuna % 4 - 6 orannda ilave edilerek kullanlmakta, kalpta genileme ve deformasyonu nlemektedirler. Yine dkm sanayindeki kabuklanma probleminin kaliteli bentonit kullanlarak minimuma indirilmesi mmkndr. Bu sektrde kullanlacak bentonitlerin, likid limit deeri min. 200, ya basma mukavemeti min. 1800 g/cm2, slak ekme mukavemeti min. 25 g/cm2, ime indeksi min. 15 g/ cm2, kzdrma kayb max. % 9, kire oran max. % 1.2 olmaldr (Akbulut, 1996).

Bentonit kil mineralleri iinde kaolinitin iyon deiimi hzl iken, Semektit/ Attapulgit ve illitin iyon deiimi olduka yavatr. 52

2. Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu,

16-17 Ekim 1997 zmir Trkiye

3.3. Pelet Sanayi Bentonit, demir cevherlerinin peletlenmesinde yaygn bir kullanm alanna sahiptir. Dk tenrl ve paralanabilen demir cevherlerinin peletlenerek kullanlmasnda bentonit nemli bir rol oynamaktadr. % 0.8 bentonit kullanm ile elde edilen demir cevheri peletlerinde aranlan zellikler aada verilmektedir: 100 "C'de kuru basma dayanm mn 5.5 kg /cm2 400 "C'de kuru basma dayanm min. 20 kg/cm2 1000 "C'de pime basma dayanm : mn. 75 kg/cm2 1200 "C'de pime basma dayanm mn 200 kg/cm2 Ya basma dayanm 1 -1 5 kg /cm2

ime zelliine sahip olmas, serbest yn younluunun ise 0.2-0.3 kg/l deerlerinde olmas gereklidir. Bentonitlerin bu sektrde kullanlabilmesi iin, 1-4 mm boyutunda kademeli olarak 200 C'de kalsine edilmesi, mn %80 montmorillonit ihtiva etmesi, %20 relatif rutubetle minimum %10'a absorplanma zelliine sahip olmas gerekir. Yapsndaki maximum rutubet oran ise %2 olmaldr. 3.7. Aartma Topra 3.7.1. Margarin Ve Sv Yalarda Kullanlan Aartma Topra Son yllarda yenilebilir yalarn aartlmasnda doal killerin yerine asit aktivasyonlu killer kullanlmaktadr. Bunun nedeni, asit aktivasyonlu killerin daha kuvvetli performans gstermesi, koyu renkli yalarda kullanlabilmesi ve yksek oranda klorofilleri tutabilmesidir. Birok bitkisel ve hayvansal yalar ierisindeki safszlklar (fosfatlar, gum]ar,metaller, serbest ya asitleri v.b.) yalarn rafinasyonu ile giderilmektedir. Alkali rafinasyon ileminden gelen yalar, yan cinsi ve karakterine bal olarak % 0.3- % 1.5 orannda aartma topra ile kartrlp 90-95 C scaklkta 30 dakika vakum altnda rafinasyon ilemine tabii tutulur. Aartma toprann, ya sektrndeki ilevi; Renk pigmentlerinin (klorofiller, korotenoidler, hidrokarbonlarv.s.) yksek oranda adsorplanmas, Bakiye sabunlarn tutulmas, Serbest ya asitlerinde artn nlenmesi, Yksek fltrasyon hz, Oksidasyon rnlerinin nlenmesi, Yan peroksit deerinin drlmesi, Ya ierisindeki ar metallerin tutulmasdr. lkemizde asit aktivasyonlu aartma topra EdirneEnez blgesinde BENSAN A.. tarafndan retilmektedir. Yrede, ak yeil renkli kalsiyum bazl, yksek safszlk oranna sahip ve % 80-90 montmorillonit ieren bentonitler, aktivasyon ncesi saflatrhp, 100 C scaklkta 10-11 saat mineral asitleri ile aktivasyona tabii tutulmaktadr. Yllk retim kapasitesi 6000 ton olan bu tesis lkemizin ya sektr iin aartma topra ihtiyacnm byk bir ksmn karlamaktadr.

3 4 Adsorban Killer - Kedi Kumu Sepiyolit, bentonit, attapulgit gibi absorban zellie sahip killer iin en nemli pazar, kedi kumu oluturmaktadr. Bu sektrde kullanlacak kilin en nemli karakteristik zellikleri absorpsiyon gc, bulk younluu, granllerin boyutudur. Kullanlacak kilin absorpsiyon kapasitesi yksek, 1-6 mm arasnda granl boyutuna sahip olmas gerekir. Kedi kumu olarak kullanlan killer ar arlkl killer (bentonit) ve hafif arlkl killer (Sepiyolit, attapulgit) olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Avrupa pazarnn %70'in hafif arlkl killer oluturmaktadr (O'driscool 1992). 3 5 Gbre Ve Hayvan Yemi Sanayi Granl gbre retiminde tayc malzeme olarak yksek ime zelliine sahip bentonitler kullanlmaktadr. Burada bentonit, bitkiye suyun dengeli verilmesini, topran havalanmasn ve gbrenin her sulama periyodunda homojen olarak bitkiye verilmesini salamaktadr. lkemizde BENSAN A.. firmas BENKON ismi altnda NPK granl gbre retimi ve pazarlamasn yapmaktadr. Hayvan yeminde ekonomiklik salayan bentonit bykba hayvan yemlerinde ortalama %2-4, kanatl hayvan yemlerinde ise %1 orannda kullanlmaktadr. 3 6. Kat Sanayi Senelerdir dolgu malzemesi olarak geleneksel bir hammadde olan kalsitin yerine, gelimi lkelerde modifye bentonitler de kullanlmaktadr. Bu sektrde kullanlacak bentonitlerin beyazlk derecesinin ISO 85' in zerinde "olmas, yksek
53

3 7 2. Mineral Yalarnn Kulandan Aartma Topra

Rejenerasyonunda

Ipekolu, B; Kurun, /., Bge, Y, Barut, A. olan Amerika Birleik Devletleri'nin senelik retimi 4.000.000 ton 'un zerindedir. Son senelerde tketimi hzla artan Avrupa kedi kumu piyasasnda 1992 senesi kedi kumu olarak bentonit ve sepiolit tketimi 900.000 ton olmutur.Bu pazarda etken olan spanya sepiolitlerinin pay ise 750.000 ton civarnda olup, spanya ekonomisine yaklak 70.000.000 USD 'hk bir katma deer yaratmtr (Mineral Commudity Summaries, 1996). Bentonit ihracatnda nakliye ok nemli bir parametre oluturmaktadr. Bu adan bentonit rezervlerinin, liman ve ykleme olanaklarnn bulunduu blgelerde olmas ve iklim koullan asndan az ya almas iki temel koulu oluturmaktadr.. Yunanistan ve talya rneinde olduu gibi ada da retip hemen gemilere yklenebilen bentonit en ucuz biimde tm Akdeniz ve Avrupa lkelerine pazarlanabilmektedir. Wyoming bentonitinin sondaj amuru iin istenen yksek kaliteyi srekli salayabilmesi, Almanya' da Tonsil ad altnda retilen aartma topran sv yalar aartmadaki performans bu lkeleri bentonit ticaretinde ne karmaktadr. Dier taraftan ngiltere' nin aktiflendirme teknii ile gelitirdikleri OCMA, dkm ve mhendislik ilerine uygun aktiflendirilmi bentonitleri onun Afrika ve Bat Avrupa' da tannmasn salamtr. Bunun yansra talya ve Yunanistan'n doal ve aktiflendirilmi bentoniteleri de corafk konumlar nedeniyle bu piyasada etkin olmalarn kolaylatrmtr. te yandan Avrupa piyasas iin senelerden beri iletilmekte olan, spanya, Almanya, Yunanistan ve dier bentonit ocaklarnn rezervleri de nemli oranda azalmakta olup, nmzdeki 5 - 1 0 sene iersinde bata lkemiz olmak zere Hindistan, Azerbeycan ve Kazakistan 'daki bentonit madenleri deer kazanacak ve dnya fiyatlarnn artmasyla halihazrda iletilmesi ekonomik olmayan bentonit ocaklar, iletme konumuna geebilecektir.

Kullanlm mineral yalarnn rejenerasyonunda, aartma topraklar byk nem tamaktadr. Kullanm sonucu fonksiyonlar ve renkleri bozulan mineral yalar 300-350 C'de vakum altnda, ya arlna gre, %3-8 orannda aartma topra ilave edilerek aatma ilemi yaplr. Bu ilem sonrasnda yan rengi byk oranda alr. Daha sonra yaa ilave maddeler katlarak, amaca uygun viskozitede ve yalama zelliinde mineral yalar elde edilir (Griffiths, 1996).

4. DNYADA BENTONT Dnya bentonit rezervi yaklak 1870 milyon ton civarndadr. Dnyann en nemli bentonit rezervleri A.B.D, B.DT, Japonya, Yunanistan, Kbrs, talya, Almanya, ngiltere, spanya, Bulgaristan'da olup, corafi konumlar asndan Milos Adas (Yunanistan), Kbrs ve Sardunya Adas (talya) nemli avantajlara sahiptir. izelge l'de lkelere gre bentonit rezervi dalm verilmektedir. izelge 1. Dnya Bentonit Rezervleri. ULKE REZERV (milyon short ton) AMERKA 950 K.Amerika 900 A.B.D 800 G.Amerika 50 Dier 100 AVRUPA 720 B.D.T 250 Trkiye 370 Dier 100 AFRKA . ASYA AVTJSTURALYA 50 DIGER 150 TOPLAM 1870 Kaynak VI Be Yllk Kalknma Plan, OK Raporu Dnya bentonit ve aartma topra retimi 1996 yl itibariyle 14 milyon ton civarndadr. Bu retimin % 40' sondaj amuru, % 30'u dkm sanayi, %15 aartma topra ve %15'i dier alanlarda kullanm alan bulmaktadr. te yandan sadece Yunanistan 'in senelik bentonit retimi ve sat 1.000.000 tonun zerindedir. Dnyann en byk bentonit reticisi

5. TRKYE BENTONT REZERVLER VE ZELLKLER Bentonit Trkiye'de magmatik kayalar, volkanik ana katkl 'kel ve salt kel birimlerin iinde bulunmaktadr. Mercek, cep, ktle ara seviyeler ve
54

2. Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu, 16-17 Ekim 1997 zmir Turhye

krklar boyunca dzensiz ekillerde yataklanmalar gsterir. Trkiye'nin toplam potansiyel bentonit rezervi yaklak 281.000.000 tondur (izelge 2). Trkiye'nin en nemli bentonit yataklar Edirne, Ankara, Eskiehir, Ktahya, Balkesir, ankr, Konya, Tokat ve Ordu blgelerinde bulunmaktadr (MTA 1989). Trkiye' deki ekonomik bentonit yataklar, balca kullanm alanlarna gre aadaki gibi gruplandrlabilir : - Sondaj bentoniti, - Dkm bentoniti, - Aartma topra, - Beyaz bentonit veya deterjan bentoniti. izelge 2'de de grld gibi sondaj bentoniti bakmndan verimli yataklar Ankara, ankr ve Tokat, dkm bentoniti yataklar ankr, orum, kat ve deterjan ile yalarn aartlmasna uygun bentonitler ise Edirne, Ordu, Balkesir, blgelerindedir. Trkiye'nin 1996 yl itibariyle bentonit retimi 150.000 tondur. Trkiye'de bentonitin en ok tketildii alanlar sondaj ve dkm sanayileridir. Ayrca yalarn aartlmasnda kullanld gibi temizlik malzemesi yapmnda ve yem katk sanayinde de kullanlmaktadr. lkemizde zellikle 1960'lardan bu yana bentonit retimi artmtr (Madencilik zel htisas Komisyonu 1996). Trkiye'nin bentonit ihracat 1996 yl itibariyle 58.000 tondur, ihra ettiimiz bentonitler tlm ve tlmemi bentonitler olup, ihra yaptmz lkeler ise Almanya, rdn, Trkmenistan, Suriye Irak, ngiltere ve talya'dr. Yine Trkiye'nin 1996 yl itibariyle 87.000 ton bentonit yurt ii talebi bulunmaktadr. Srekli ve ortalama 5 bin ton/yl dsatm yaptmz lkeler Almanya, ngilere ve italya'dr. Srekli ve ortalama 1000 ton/yl dzeyinde dsatm yaptmz Orta Dou lkeleri ise Suriye ve rdn'dr. Dnya piyasalarnda katma deeri dk olan ham bentonit ve kedi kumu pazarlarndan pay alabilmemiz iin, bu sektrde finansman asndan gl olan zel giriimcilerin yatrm yapmas zorunludur. Avrupa- lkelerinde kedi kumu* "retim tesisleri 100 -250 ton / gn kapasiteli olup, birim rn maliyetleri de kullanlan retim teknolojileri ve retim kapasiteleri ile doru orantldr. Bu
55

boyutlarda bir tesisin kurulmas ise 2.5 - 3.5 milyon USD 'Ik yatrm gerktirmektedir. te yandan karma deeri yksek olan organik killerin ve modifiye saf bentonitlerin retimi iin yksek teknoloji ve know how transferi ile birlikte nemli yatrm sermayesine gereksinim vardr. lkemiz koullar asndan ncelikle kedi kumu, sondaj bentoniti ve demir cevheri pelet bentoniti retim tesislerinin (300 400.000 ton/yl kapasiteli) kurulmas ve iletmelerin oluturaca karlln yksek teknoloji isteyen zel amal rnlerin retim yatrmlarna aktarlmas uygun gzkmektedir.

SONULAR VE NERLER Genel olarak bu alma erevesinde kan sonular yle zetlenebilir. Trkiye bentonit rezervleri yaklak 281.000 milyon tondur. Trkiye geni bentonit yataklarna sahip bir lkedir. Yataklarn byk blm Marmara, Orta Karadeniz ile Orta Anadolu Blgeleri'ndedir. Sz konusu yataklarn az bir blm sondaj bentoniti, byk blm paletleme bentoniti ile dkm bentoniti zelliindedir. Ktahya, nye-Fatsa gibi baz yataklar ise beyaz bentonit olup kat ve deterjan sanayiinde kullanm alan bulmaktadr. Ayrca yalarn aartlmasnda da kullanlmaktadr. Petrol rafinasyonu,sondaj sanayi, aartma topra, dkm sanayi ve kat sanayiine kadar eitli kullanm alanlar olan bentonit lkemizde bol bulunan bir kildir. Bol olmas, iletilmesinin kolayl, yerini alacak dier hammaddelere gre ucuz olmasn salamakta ve onu byk miktarlarda tketime uygun hale getirmektedir. Trkiye'nin 1996 yl itibariyle bentonit retimi 150.000 ton iken yurtii talebi ise yaklak 87.000 tondur. Yurtii talep art karsnda retimdeki artlar gerek dsatm gerek i talebi karlayacak dzeydedir. Son yllarda zellikle besicilikte, dklarn kolayca toplanp atlmas ve kedi, kpek gibi evlerde beslenen hayvanTarnn yuva tabanlarna ayn amala yaylmas gibi kullanmlarda tketim artmaktadr. Baz Bat Avrupa lkelerinde bayatlamayan ekmek yapmnda kullanlmaktadr. Beyaz bentonitler iin kat sanayinde kaolenin yerine kullanm olanaklar aratrlmaldr.

Inekolu. B.. Kursun 1. Blee. v.. Unrui /

lkemizde zellikle sondaj bentonitinde bi yandan yeni rezervler bulma almala yaplrken dier yandan Ca bentonitleri aktiflendirilerek sondaj ve mhendislik ilerin uygunluk kazandrlmas konusunda almala beklenmektedir. Sondaj bentont yataklarm limanlara yakn olmay, nakliye pahall gib nedenler dsatmn artn engelleyen bi unsurdur. Bunun yansra retimde standart kalit dzeyinin srekli tutulamamas kullann alanlarnda sorun yaratmaktadr. Beyaz bentonit rezervleri zengin olan lkemizd beyaz bentonitten deterjan, ila ve ka sanayiinde yararlanma olanaklar aratrlmasn; daha ok nem verilmelidir. Bentonit yataklarnn ayrntl tenor dalm hariti ve krokilerinin yaplmas veya firma-devlet ortal ibirlii erevesinde ayrntl almalarm yaplmas ok nemlidir. Bentonit di! satmlarnda ok yksek dzeylere kacai rekabet gcmz olmasa da lkemizin artar bentonit ihtiyacn bugn fazlasyla karlayacak durumdayz. Bununla beraber az bulunan beyas bentonitlerin kat sanayiinde kullannu kazandnlabilmeler konusunda lkemizde ve dnyada aratrmalar srdrlmektedir. lkemizde mevcut bentonit yataklarnn Tbitak, niversite, Kamu ve zel Sekt laboratuvarlarnda eitli sanayi dallarnda kullanlabilmesi iin zenginletirme almalarna ve geni aratrmalara yer verilmelidir. Demiryolu ve denizyolu nakliyeciliinin ada dzeye karlmas gerekir. Bentonit kullanm alanlarndaki faaliyet artna paralel olarak bentonit ihtiyacnn artaca da kesindir. Bu ihtiyacn karlanmas iin yeni bentonit yataklarnn aranmas, bulunmas; bilinenlerin en uygun ekonomik koullarda ilenerek deerlendirilmesi gerekmektedir.

Bol, G. M. 1986. Bentonite Quality and Evaluatio Methods. SPE Drilling Eng. 288-296 August 1986. Evin, H. 1982. - Trkiye Bentonit Envanteri, MT, Yaynlar No: 184 Griffiths, J. 1990. September Acit Activate Bleaching Clays Industrial Minerals, Septembe 1990. Grim, R. 1968. Clay Mineralogy Second Edition Mc Graw Hill Book Company Madencilik zel htisas Komisyonu Endstriye Hammaddeler Alt Komisyonu, 1996, DPT. Madencilik zel ihtisas Komisyonu Endstriye Hammaddeler Alt Komisyonu, DPT, No: APT. 242 IK : 480 Mineral Commudity Summaries, 1996 O'driscool, M. 1992. Evropean Cat Litte Absorbing Market Growth Industrial Minerals August 1992. Santaren, J. 1993 Evropean Market Development For Absorbent Clays, Industrial Minerals, Januaiy 1093

KAYNAKLAR Akbulut. A. 1996. Bentonit MTA Yaynlan - Eitim Serisi No: 32. Bentonit Mevcut Durum, Zuhurlar ve Yataklar, Potansiyel Blgeler, 1989, MTA Yaynlar.
56

Ipckol, B Kunm I Bilge Y Banl, A izelge 2 T u kye Bentont Rezervle Ve zellikleri. BLGE ANKARA KALECK HANILI KESJIN-BELER ANKARA TOPLAM ARTVIN-MERKEZDernkoy ANKIRI ERKE-Bayndr ELDIVAN-Kukhacbey Ky " ELDIVAN-Bykhacbey K> Ilgaz-Kzlbrk ANKIRI TOPLAM ORUM-SUNGURLUMectozu EDRNE-Enez GRESUN-Trebolu KONYA-Sahk KONYA-Slle KONYA TOPLAM ORDU-Fatsa-Unye TOKAT-Readye-AkdomuKapnar TRABZON-Arakl-Arsn-Yolst STANBUL-le-Kzlcakoyamardere DIERLERI TOPLAM 1- Mmkn Rezerv 2-Grtnur Rezerv 3-Muhtemel Rezerv 4-Kaynak Rezerv % S02 59 41 60 63 56 44 % Al203 19 87 20 32 18 77 % Fe203 6 20 3 48 5 93 % Na20 2 46 1 84 2 34 %CaO 1 40 0 75 7 87 %K2 O 0 91 0 32 132 A.Z 6 68 7 68 8 65 REZERV 19 000 000(1+2) 240 000(1+2) 19 240 000 800 000 (K) KULLANIM ALANLARI Sondaj Bentont.Dkum Bentont,Aartma Topra, Aartma Topra Yer Karosu Yapm

59 33 58 63 54 60 55 3 0

2167 15 29 10 84 1130

3 52 0 56 0 32 0 41

1 98 2 44 2 82 3 11

0 78 129 0 67 0 69

0 44 0 71 0 62 0 70

811 5 56 4 54 5 30

43 000(1+2) 300 000(1+2) 100 000(1+2) 200 000(1+2) 643 000 400 000(1+2) 50 000 000(1+2) 4 000 000(1+2) 2 400 000(1+2) 24 000(1+2) 2 424 000 2 564 000 (3) 200 000 000 (K) 60 000 (2) 180 000(3) 800 000 281 111 000

Aartma Topra Sondaj amuru, Dkm Bentont, Aartma Topra Sondaj amuru, Dkm Bentont, Aartma Topra Sondaj amuru, Dkm Bentont, Aartma Topra Sondaj amuru, Dkm Bentont Aartma Topra Aartma Topra Yer ve Duvar Karosu Yapm Yer ve Duvar Karosu Yapm Seramik Sanayi, Aartma Topra Sondaj amuru, Dkm Sanayi Duver ve Yer Karosu Yapmnda Aartma Topra

52 54 51 4 0 57 3 0 58 00 74 90 57 60 56 00 61 23

19 84 21 10 19 10 20 10 14 00 19 30 18 30 21 33 6 6 6 7

33 77 40 20

108 1 90 2 70 2 90 0 60 2 60 2 20 1 98

149 1 67 7 56 8 67 1 70 4 20 7 00 0 78

0 65 0 89 ! 45 2 34 0 80 190 140 0 33

15 55 14 88 7 33 7 98 9 90 7 40 6 80 7 88

1 10 3 30 5 80 3 44

57

2 Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu,

16-17 Ekim 1997 izmir Turky

Trkiye Seramik Hammaddelerine Genel Bir Bak G.Tuncer istanbul niversitesi Mhendislik Fak Maden Mh Bolm Avclar-STANBUL

ZET: Gnmzde gelien teknoloji ve artan ekonomik rekabet karsnda lkemizin baarl olabilmesi iit kendi doal kaynaklarmzn en verimli ekilde deerlendirilmesi son derece nemli olmaktadr. Gelimi: lkelerin gemilerine bakldnda bunu baardklarn ve bu baarda rol olan madencilik sektrnn df dnya ticaretindeki paynn olduka yksek olduunu grmek mmkndr. Bu doal kaynaklar iinde nemi bir yeri olan "Trkiye Seramik Hammaddelen"nin durumlarda henz zmlenemeyen sorunlardan dolay dnya ticaretinde hak ettii yere maalesef gelememitir. Bu sorunlarn ivedilikle zmlenmesi , retin hznn arttrlmas ve ihracata ynelinmesi arttr. "Trkiye Seramik Hammaddelerine Genel Bir Bak" olarak ele aldmz almalarmzda bir giri yaplaral seramik hammaddeleri tketim alanlar ve retim teknolojileri tantlm, dnya ve Trkiye'deki retim tketim ve pazarlama durumlar (ihracat, ithalat, maliyet, stok ynnden) irdelenmi ve sonunda sektrr sorunlar ortaya konmu ve bu sorunlarn zmlenmesi iin neriler gndeme getirilerek almalarm/ sonulandrlmtr.

ABSTRACT: It is very important to benefit our natural resources so that our country would be successful ir front of arisen economic challenge and today's developed technology. If we look developed countries' past il is clear that they have achieved this, and it is possible to see that mining in the world market has a big share and taken an important role. Unfortunately, Turkish ceramic raw materials, which have one of the mo'sl important situation among this natural resources, have not been in the right place in the world market. It is compulsory that Turkey has to solve this problem and increase the production rate, and tends to exportation. In this paper, the author firstly has introduced the Turkish ceramic raw materials and their consumption fields as well as production technologies. Secondly, it is evaluated their production, consumption and market in Turkey in terms of exportation, importation, cost and stock. Finally, problems of the ceramic sector have been put into agenda and some solution have been suggested. 1. GR Seramiin ate ile olan balants nemli olduundan, atein bulunup kullanlmasndan sonraki tarihlerde seramik ancak yaplabilmitir. Tarihin erken dnemlerinde seramik yapmnda kullanlan ilkel yntemler (Hazrlama, Kurutma, Piirme) halen kullanlmaktadr. Seramik tr rnlere ismini veren tanmlama Yunanca' dan gelmektedir. eitli bat dillerine az
58

ok deitirilerek aktarlan bu szck, Franszca' da "Cramique", ngilizce' de "Ceramic", Rusa' da "Keramika" olarak yer almaktadr. Bugn; endstriyel seramik rnleri kaba ve ince seramik rnleri olmak zere ikiye ayrlmaktadr. Bunlar da aralarnda gzenekli ve gzeneksiz olarak snflandrlmaktadr.Bu rnlerde kendi aralarnda kr renkli ve beyaz olarak ikiye ayrlmaktadr. Bunlar ise;

Tuncer.G

Gzenekli rnler: Kr renkli olanlar (tula-kiremit rnleri. mleki rnler, refrakter (atee dayankl) rnler): kr beyaz olanlar (akini, refrakter rnler) Gzeneksiz rnler: Kr renkli olanlar (sertini): kr beyaz olanlar (mce sert ini, porselen, elektroteknik ve yksek refrakter zel seramik rnler) eklinde sanayiide adlandrlmaktadr. Seramik hammaddeleri ise, zl seramik hammaddeleri (su ile yourulabilen, dalmadan kolaylkla ekillendrlebilen. kurutulduklar zaman verilen ekli muhafaza eden hammaddeler) ve zsz seramik hammaddeleri (ok mce tlebilseler bile bir d etken ile ekillerini kaybedip dalan hammaddeler) diye ikiye ayrlmaktadr. zl seramik hammaddeleri de kendi aralarnda zllk derecelerine gre sralanmaktadr. Bu sralamaya etken olarak oluum koullarna gre ierdikleri tane irilikleri ve yourulmalar iin alabildikleri su miktar gsterilebilir. Buna gre en zl hammadde bentonit ve sonuncu olarak da kaolen gelmektedir. Bugn dnyada ve lkemizde nfus artna paralel olarak inaat sektrne ve buna paralel olarakta gerek inaat sektr ve gerekse insanlarn dier kullanm yerleri bakmndan seramie ve seramik hammaddelerine ihtiya hzla artmaktadr. Dolaysyla seramik sektrnde hzl retim artlar ve buna bal olarak seramik hammaddelerinde hzla artan problemler grlmektedir (Miktar, kalite, stok, ulam ve cevher hazrlama tesisleri gibi) lkemizin ise; seramik sektrnde hammaddeler ynnden sorunu olduka fazladr.(zellikle ihracat ynnden) ihracatta ise u rnlere ynelinmeli ve dviz girdilerinin artmas salanmaldr.

ve organik katk maddeleri ayrlmaktadr. Bunlar da ;

olarak

iki

gruba

- Anorganik zsz Hammaddeler Kuvars, Feldspat,Pegmatit ve feldspath kum, Kalk, Magnetit, Dolomit, Vollastonit, Boksit, Korund, Talk, sabunta, amot, Silisyum karbit, Zirkon oksit, Kalsiyum fosfat -Organik Katk Maddeleri Kmr, odun kmr, torf, tala, grafit olmaktadr Yukarda saylan seramik hammaddelerinden kaolin, seramik killeri, feldspat, vollastonit, pirofillit nemli olmaktadr. Kaolin : Kaolin hammaddelerini oluturan en nemli mineral Kaolinit'dir. Seramik Killeri : Dnyada ve Trkiye'de seramik denince akla killer gelmektedir. Killerin kristal yaplarna gre snflandrlmas aadaki izelge l'de verilmitir. izelge
Tabaka

1.

Killerin Kristal Snflandrmas

Grup Kaolin it Grubu a) E boyutlu olanlar b) Bir ynde uzam olanlar Smektt Grubu 111 it Grubu Vermkult Grubu Klont Grubu Sepyolt

Yaplarna
Cins Kaolnt, Dikit Holleyst

Gre

2 tabakal olanlar

3 tabakal olanlar 4 tabakal olanlar Zincir vaps olanlar

Montmorillonit Bedelht, Mit Vermkult Klont Sepyolt Atapulgt PaliKorskt

Feldspat : Yeryzn oluturan en nemli minerallerden olan feldspatlar bir mineral grubuna verilen genel addr ve 2 gruba ayrlrlar. -Alkali feldspatlar, -Kalko-sodk feldspatlar Vollastonit : Endstriyel bir mineral olarak tanmlanmas yakn zamanda olmutur. Pirofillit : Ticari olarak pazarianan Pirofillit'in bnyesinde % 10-30 civarnda kuvars ve az miktarda serisit bulunur.

Z SERAMK HAMMADDELERNN TANITILMASI - zl Seramik Hammaddeleri. - Kaolen grubu. - Montmorillonit grubu, - Illit veya glimmer soylu kil mineraller grubu, olarak sralanmaktadr. - zsz Seramik Hammaddeleri; Seramik amurlarnda zszletirici olarak kullanlan maddeler, anorganik zsz hammaddeler
59

3. TKETM ALANLARI Kaolin : Dnya kaolin tketiminde parasal ve tonaj deerleri bakmndan birinci sray kat sanayii

2 Enduanyel Hammaddeler Sempozyumu, 16-17 Ekim 1997 zmir Trkiye

almaktadr. Avrupa pazarlarnda kat, dolgu maddesi olarak toplam tketimin % 40, Amerika pazarlarnda ise bu amala toplam tketimin % 80'i kullanlmaktadr. Seramikte kaolin tketimi en ok shhi tesisat, porselen ve izalatr sanayiinde olmaktadr. Fayansta tketim maksimum % 20 dolayndadr. Son yllarda seramik sektr dnda en byk tketim imento sanayimde olmaktadr. Ayrca; kaolin, boya, lastik ve plastik sanayiinde dolgu maddesi olarak kullanlmaktadr. Tesis tr kaolinler ise cam, elyaf, kimya sanayii ve ila sanayiinde kullanlmaktadr. Aadaki izelge 2'de Amerika pazarlarndaki gstermektedir kaolin'in Avrupa ve tketim alanlarn

II- Dier Tketim (%25) - Refrakter sanayii - imento - Sondaj amuru - Dolgu maddesi - Kaplama malzemesi Feldspat : Cam sanayiinde, seramik sanayiinde, kaynak elektrotlar retiminde tketilmektedir. Ayrca boya sanayiinde, plastik sanayiinde tketilmektedir. Dnya tketiminde ise retenlerin, rettiklerinin % 80'ini tkettikleri grlmektedir. Tketim miktar bakmndan birinci srada A.B.D gelmektedir. Aadaki izelge 4'de A.B.D.'nin feldspat tketimi ve sektrel dalm gsterilmektedir izelge 4
Kullanm Alan H a m Feldspat anak- mlek Dierler Flote Feldspat Cam anak -mlek Toplam Feldspat-Sls Kumu Cam anak-omlek Toplam Cam anak- mlek Dierleri Toplam

ABD
Dalm

Feldspat Tketimi ve Sektrel

1991 S W TON W W 144 222 366 161 W W 305 W W 550

izelge 2 Dnya Kullanm Alanlarna Gre Kaolin Tketim Oranlan

Kullanm Alam Fayans Yerkarosu Porselen Shhi tesisat Kat dolu Kaplama F i m Sr imento % 40 - 45 % 30 - 40 Avrupa %40, Amerika % 8 0 %10 %30 Kaolin % max % 2 0

1990 TON W W 162 234 385 175 W W 337 W W 600

$
W

w
7270 14178 21448 10617 W W 17887 W W 34180

w
6330 13564 19894 10573 W W 16803 W W 32400

"

rn trlerine gre kaolin tketimi aadaki izelge 3'de verilmitir. izelge 3 Urun Trlerine Gore Kaolin Tketimi
1990 eitlen Yzen Kalsme Delamme lenmemi Ykanm Toplam Miktar 1451 1385 1221 1246 3840 9143 Deer 84576 287792 148420 17337 415740 953865 1991 Miktar 1142 2444 996 807 4186 9575 Deer 63654 29099 110997 12483 443769 921769

Not (miktar 1000 ton deer 1000$)

Vollastonit :Seramik sanayiinde, boya sanayiinde, plastik sanayiinde kullanlmakta ve andrc olarak, mineral yn elde etmek iin, kaplama ve tarm ilerinde, cam sanayiinde, duvar karolarnda, elektrik izalatrlerinde , atee dayankl (refrakter) malzeme retiminde tketilmektedir Pirofllit : Aadaki izelge 5'de A.B.D.'deki kullanm alanlar verilmitir. izelge 5. Profilltm A.B.D.'dek Kullanm Alanlar
Kullanm alam Insektstler Sert Lastik Seramik Refrakter Boya Kaplama Duvar Kaplamas Kord Deterjan Tekstil Evsaf No 3 Lastik Standart Refrakter (Masif) Standart No 3 Standart Standart Standart Standart Standart Standart Tanecik (Mesh) 230 200 200 6 325 325 325 200 200 200 200 230 Bykl

Seramik Killeri: Kaba seramik kili, ince seramik kl, refrakter kil, balayc kil ve iferton gibi fiziksel zelliklerine gre de adlandrlmaktadrlar. Killerin genel tketimleri aada verilmitir. 1- Piirilen Kil rnleri ( %35) -Tula, kiremit - Drenaj borular - Yapsal karo - Pis su borusu B- Fayans, yerkarosu, cam, ini, anak, mlek, porselen, shhi tesisat, elektro porselen (% 40) 60

Sabun
Lastik

Tuncer.G.

Aadaki izelge 6 ve 7'de ise; dnya tketim miktarlar ve tketim deerleri verilmitir. izelge 6 Pirofllt Tketim De gerleri (I3in ton)
1988 1990 Ulke 1989 93 80 ABD 79 961 Japonya Gney Kore Tayvan 25 Avustralya Kaynak Induital Minerals (Cosumer Survey), 1993 1991 79 8S2 334 95 24 1992 100 869 373 80

retilen cevher triye edilmekte, krlarak uygun tane iriliine getirilip manyetik seperasyon ve flotasyon gibi cevher zenginleirine ilemlerine tabi tutulmaktadr. Pirofillit: En ilkel metod olan elle toplamadan ok gelimi proseslere kadar ok deiik sistemlerle retim yaplmaktadr. Ocak genellikle ak iletmedir ve buradan karlan (ounlukla dinamit patlatma ile) profllit paralar kaba krma, ykama, ince krma, tme gibi ilemler sonrasnda kullanma hazr hale getirilmektedir.

. -

. -

izelge 7 Pirofllt Tketim Deerlen (Bin AB.D Dolar)

1988 1991 Ulke 1990 1989 1033 ABD 1 01 864 1 145 Japonya 46128 48023 16667 GneyK Tayvan 4638 Avustralya 1550 Kaynak Industrial Minerals (Consumer Survey, 1993), Mineral Summaries, 1993, Department of the Interior. Bureau of Mines)

1992 1095 43100 15969 3905 1488 Commodity

5.DNYADA MEVCUT DURUM 5.1. Rezerv Kaolin: Dnya kaolin rezervleri aadaki izelge 8'de gsterilmitir. izelge 8. Dnya Kaolin Rezervleri
ABD Gney Amerika Toplam Amerika ngiltere Rusya Avrupa Toplam Afrika Asya Avusturya Dierleri DNYA TOPLAM Kaynak Mineral facts and Problems, 1985 (Milyon Ton) 3900 500 4000 2500 2000 6000 800 1500 500 500 14000

4. RETM TEKNOLOJS Kaolin: ingiltere Cornwall yataklar hidrolik yntem olan tanzikli su ile retilmekte, koparlan paralar dorudan szme tesislerine tanmaktadr. Dier byk yataklarda genellikle ak iletme yolu ile retim yaplmaktadr. Kat ve seramik kalitesindeki kaolinler szme tesislerinden geirildikten sonra boyutlarna gre ayrlmaktadr. Sulu deirmenlerde, tme ve silis ayrma ilemleri tamamlanmaktadr. ktrme tanklarndan ve hidrosiklonlardan geirilmektedir. Kurutma ilemi sonras da rutubetler azaltlmaktadr. Ayrca kat sanayii iin manyetik seperatr ve haval pskrtc ile aartma ilemi yaplmaktadr. Seramik Killeri: Dnya kil retiminin byk ksm ak iletme yntemiyle yaplmaktadr Daha az miktarda kil retimi ise kapal (yeralt) iletme yntemleri ile yaplmaktadr. Ak ve kapal iletme yntemlerinde kil damarnn kalnlna gre makina va ekipmanla retimin yansra emek youn bir ekilde retim yaplmaktadr. Seramik kili retiminin yaklak %90' ak iletme, %10'u ise kapal iletme olarak gerekletirilmektedir. Feldspat: Ak iletme ve de genellikle patlatma metodlar kullanlmaktadr. stenmeyen paralar ise tesiste temizlenmektedir. Vollastonit: Dnyada cevherleme ve oluum srecine gre deiken yntemler uygulanmaktadr. Genel olarak ak iletmecilik yaplmaktadr.
61

Seramik Killeri: Dnyada literatr bilgileri kil ve kaolen olarak deerlendirildii iin seramik killeri, bunlarn iinden genelde lkeler bazmda semek mmkn olmamaktadr. Buna ramen dnya seramik kil rezervleri aadaki izelge 9'da verilmitir. izelge 9. Dnya Seramik Kili Rezervi
LKELER REZERV(mlyonton) Iniltere 13000 BDT 14000 Trkiye 50 ABD 10000 Avrupa-Dger 100 Afrika 4500 Avusturya 4550 Asya 9000 Dierleri 9000 TOPLAM 64200 ton Not Toplam seramik kl rezervi, tahmini olarak 64 milyar ton verilmitir

Feldspat: Dnya feldspat kayna olarak granitler, pegmatitler, nefeinli siyenitler, feldspatik kumlar itibare alnmaktadr. Bu kaynaklarn bolluu

2 Endmlryel Hammaddeler Sempozyumu, 16-17 Ekim 1997 Izmir Trkiye

nedeniyle dnya feldspat rezervlerinde rakamsal deer bulmak mmkn olmamaktadr. Buna ramen aadaki izelge 10'da ktalar itibariyle deerler verilmitir izelge 10. Dnya Feldsp at Rezervleri
Kuzey Amerika Gney Amenka Avrupa Afrika Asva TOPLAM milyon ton 350 200 250 200 250 1250

Seramik Killeri: eitli lkelerin kil retim miktarlar aadaki izelge 12'de verlmir. Dnyada kil retimi taloda da grlecei gibi genelde kil ve kaolen olarak beraber gsterilmitir. Dnyada kil reten en byk devlet A.B.D.'dir. A.B.D'nin yllk kil retim miktar 35-40 milyon ton arasnda deimektedir. izelge 12. eitli lkelerin Kil retim Miktarlar (1000 ton)
1986 AVRUPA Avusturya-tllt Buljzarstan-kl+kaolen Fransa-kaolen+kl D Almanya-kl+kaolen B Almanya italya Polonya Portekiz Cekoslovakyakl+kaolen Romanya-kl+kaolen spanya-Atapulmt Kl sve-kl+kaolen USSR-kl+kaolen ingiltere-Ate kl Seramik ve ykanm krl Dierleri YuRoslavya Trkiye ABD Arjantin Brezilya Kanada Meksika ASYA Iran-kl+kaolen srail AFRKA G Afrika ASYA ve PASFK Avustralya (kl+kaolen) 330 210 583 1000 60 88 145 337 210 634 907 81 122 145 406 205 596 911 77 125 88 411 210 618 942 80 130 60 354 225 445 923 87 82 70 430 11 460 10 493 10 500 10 500 15 268 265 1350 495 5534 381 1076 250 546 410 68 549 60 2000 940 611 17000 148 187 35000 1580 706 15000 248 1987 27S 281 1400 470 5810 375 1104 240 697 400 41 484 100 2000 900 679 18200 174 310 37000 644 742 15000 178 1988 280 220 1400 515 6585 454 1032 50 685 400 44 506 92 2000 1060 716 19000 155 368 37000 844 867 15000 158 1989 242 220 356 570 6800 559 856 50 698 400 45 500 100 2000 1000 780 18500 164 198 34000 307 900 10000 168 1990 191 186 370 365 6900 560 520 50 670 250 40 500 100 1700 1000 820 17000 114 300 35000 400 850 10000 175

Kaynak Industrial Minerals and Minerals Yearbook,eth saylar

Vollastonit: Dnyada nemli rezervler; A B D , Rusya, Finlandiya, Romanya, isve, Meksika, Yugoslavya, Japonya, Avustralya, Hindistan ve Kanada'da bulunmaktadr Pirofllit: Dnyada en byk rezerv sahibi lke Japonya'dr.Japonya dnya retiminin %50'smden fazlasn karlamaktadr Bu lkedeki yataklarn tahmini rezervi 100 milyon tondan fazla olarak behrtilmektedir.Gney Kore (100 milyon ton), Avustralya (15 milyon ton), A.B.D (12 milyon ton) rezerv sralamasnda yerlerini almlardr 5 2 retim Kaolin: Dnyada yllk ortalama 20 milyon ton (1989'da 24 milyon ton) kaolin retilmektedir. Bu retimin %34' A.B.D., %16's ngiltere, %14' B D T, %5'i Kolombiya, %4' Hindistan tarafndan karlanmaktadr. Belli bal dnya kaolin retimleri aadaki izelge ll'de verilmitir. izelge 1 . Dnya Kaolin retimi
lkeler Cezayir Avusturya Brezilya Bulgaristan Kolombiya ekoslovak ya Msr Fransa ABD Toplam Yunanistan Hindistan Ham lenmemi Endonezya Japonya Kore Romanya spanya Trkiye Rusya ngiltere Amenka Toplam 1987 16000 92186 802586 281000 366300 697000 125256 309000 738000 144634 602000 93720 122046 1-2761 610945 J00
J077

1988 17800 89491 940518 220000 408141 685958 124122 338000 838000 127395 471000 J07381 147109 167771 832110 400000 438160 204478 2000000 3276795 8973097 2280575

1989 18000 85312 974000 220000 540000 698000 121515 346000 927000 67234 464000 110505 157122 155073 1219174 40000 436335 238251 2000000 3139672 8973668 2325863

1990 20000 81265 880000 186467 540000 670550 "132 ^ 7000 799000 9000b 631000 104000 160098 164802 1446598 250000 435000 230000 1800000 3037486 9761775 2367271

1991 321460 80000 900000 180000 1800000 "1000 50000 0000 0000 J000O 628000 110000 139915 129942 1755255 200000 400000 240000 1600000 3000000 9575000 2473339

Hindistan Japonya Snlanka Pakistan Yem Zellanda

Feldspat: 1991 yl itibariyle feldspat retimi aadaki izelge 13'de verilmitir. Vollastonit: Dnyada vollastonit retimi talebe az ok paralel seyretmektedir. 1987'de bu talep dnya apnda artmtr. Dnyann balca retici lkeleri A.B.D., Finlandiya, Hindistan, Meksika, Kanada, ili, Yugoslavya, Nambia ve Yunanistan'dr. Pirofllit: Dnyada retim yapan lkelerin banda Japonya, Gney Kore, A.B.D., Kanada, Brezilya ve Avustralya gelmektedir.

126119 2000000 3058821 8007919 2102069

62

Tuncer.G

izelge 13. Dnyadaki Yllk Feldspat retimi (bin metrik ton)

Kapasite Oran Kuzey Amerika Mekiika Aneka Toplan Gney Amerika Brezilya Venezella Dikerleri Toplam Avrupa Finlandiya Fiana Almanya Ualya Norve Polonya Portekiz Romanya ispanya isve Rusya Yugoslavya Dierleri Toplam 56 420 338 1590 9057 57 66 86 196 40 330 50 16 3335 195 665 860 121 100 190 411

ilerinde, yer ve duvar karolarnda, atee dayankl (refrakter) mamul retiminde kullanlmaktadr. Pirofillit: Tketim alanlar seramik sanayii, boya sanayii, detejan sanayii, tekstil sanayii, atae dayankl mamul retimi olmaktadr 5.4 Kurulu KapasiteKaolin: Dnya kaolin retim kapasiteleri aadaki izelge 14'de verilmitir. izelge 14 Dnya Kaolin retim Kapasiteleri (1000 ton)
Ulke Amerika tns* tere Rusya Brezilya Gney Kore Bat Almanya Hindistan ekoslovakya n Fransa Romanya spanya Bulgaristan Yunanistan Yugoslavya Venezella Meksika Tayland Avustralya Japonya Trkiye 1988 9100 3630 3100 820 910 635 750 730 500 500 450 450 300 300 270 27 270 270 240 230 230 25920 1993 9100 3630 3100 1320 910 635 750 730 500 500 450 450 300 300 270 270 270 270 250 230 20 27003

5.3. Tketim Kaolin: Dnyada kaolin tketimi srasyla kat sanayiinde, seramikte, fayansta, cam elyafnda, kimya ve ila sanayiinde olmaktadr. Seramik Killeri: Dnyada killerin kullanm alanlar aada belirtilmitir. 1) Piirilen Kl rnleri (%35) -Tula, kiremit -Drenaj borular -Yapsal karo -Pis su borusu B- Fayans, yerkarosu, cam, ini, anak, mlek, porselen, shhi tesisat, elektro porselen (%40) 2) Dier Tketim (%25) -Refrakter sanayii -imento -Sondaj amuru -Dolgu malzemesi -Kaplama malzemesi Feldspat: Dnyadaki belli bal tketim sahalar; cam sanayii, seramik sanayii, kaynak elektrotlar sanayii, boya sanayii, plastik sanayii olmaktadr. Vollastonit: Balca tketim alanlar, seramik sanayii, boya sanayii, plastik sanayii, cam sanayii olmaktadr. Bunlarn dnda andrc olarak, mineral yn elde etmekte, kaplama ve tarm
63

Toplam

Seramik Killeri: Dnyadaki kil reten lkelerin kurulu kapasiteleri aadaki izelge 15'de verilmitir. izelge
lkeler K AMERKA ABD Kanada Dierleri TOPLAM G AMERKA AVRUPA Fransa F Almanya talya ngiltere BDT Trkiye Dierleri TOPLAM AFRKA ASYA Japonya Dierleri TOPLAM OKYANUSYA Dnya Toplam 27300 54600 81900 27300 491570 29120 60060 891180 30000 527040 36300 61880 98280 34580 634950 45500 27300 20020 92820 27300 40950 27300 31850 27300 64610 200 45500 239500 22750 50050 33670 22750 106470 31850 42770 31850 36400 31850 5520 2000 47320 242240 27300 63700 45500 27300 I3650f> 3640 50050 38220 45500 38220 68250 2500 54600 297340 ^1850

15. Kil reten lkelerin Kapasiteleri (1000 ton)

1983 1984

Kurulu
1990

2 Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu, 16-17 Ekim 1997izmir Trkiye

Feldspat: Dnya feldspat retim kaynaklar ok eitlidir. Bunlarn hepsinin retimi feldspat olarak alnm ve 1991 yl kurulu kapasite 3 335.000 metrik tonla Avrupa, 860 000 metrik tonla Amerika gelmektedir. Aadaki izelge 16'da eitli lkelerin kapasite oranlar verilmitir. Vollastonit: Sektrde retim yapan kurulular; A B.D., Hindistan, Finlandiya ve Meksika'da toplanmlardr. Ayrca Tacikistan, zbekistan ve in'de retim yapan kurulular mevcuttur. Pirofillit: Mevcut kapasiteler lkeler aadaki izelge 17'de,verilmitir. baznda

Westerwold kili, kuru, tlm, FOB, ingiltere: 80-220 DM Kalsine refrakter kil (US), Fransa, CF: 65-90 Sterlin Feldspat: Dnya 1993 yl feldspat fiyatlar aadaki izelge 18'de gsterilmitir izelge 18. 1993 Yl Feldspat Fiyatlar
Avrupa Seramik kalitesi tlm 3 0 0 mesh Cam kalite 28 mesh Seramik kalte-dokme FOB 170-250 mesh (Na-Fetdspa) Cam kalte-dkme 2 0 0 mesh (K-Feldspat) 30 meh Na-Feldspat FOB G. Afrika Cam kalite FOB Durban Mkromze Cam Kalite Apt Cam kalte-dokme 100 ve 200 mesh FOB Montpeler Kao&n KaRit-dolgu-rafine-kaolen 160 Sterim 85 Sterlin 56-58 Sterlin 89 Sterim 37 Sterim 135 Sterlin 225 Sterim 25 75 Sterim 50-75 Sterlin 70-120 Sterlin

izelge 16 eitli lkelerin Kapasite Oranlan (bin metrik ton)

lkeler Afrika Gney Afrika Dikerleri Toplam Asya ve Okyanusya Hindistan Japonya Kore Tayland Trkiye Dvgerler Toplan Dnya Toplam Kaynak Minerals Yearbook. 1991 Michael Potter 58 92 242 520 175 139 1226 5980 Kapasite Oran 82 65 147

Vollastonit: Kale madencilik, son iki yllk an teslim ton retim maliyetleri u ekildedir. 1992 633000 T.L 263000 T L. 1993 914000 T.L. 328000 T.L.

1. Kalite 2. Kalite

izelge 17. Pirofllitin retim Kapasiteleri ve Kullanm Oranlan (1992 verileri)

lke Japonya Gtmey Koe 4BD Kanada Brezilya Avustralya Kapasite {binton/yd) 1300 600* 250 40 100 30 Kuttanm 75 100 85 92 90 60 Oram

Dnya vollastonit fiyatlar aada belirtilmitir. 10 mikron FOB 610 $/ton 200 mesh FOB 166 $/ton 325 mesh FOB 210$/ton

1993 yl itibariyle

Pirofillit: 1993 yl iin pirofillit fiyatlar aadaki izelge 19'da verilmitir. izelge 19. Tiplerine Gre Pirofillit Fiyatlar (ABD Dolar/ton)
Tipi Dolgu maddesi Cam Elyaf Refrakter Seramk-Fayans Beyaz imento Fiyat 110-150 59-63 59-65 27^14 12-34

* % * Refrakter tp %27 seramik. %28 dier - }> Kaynak Industrial Minerals (Consumer Survey 1993)

5 5 Fiyat ve Maliyet Kaolin: Dnya kaolin fiyattan yledir: Kaplama kaolini: 75-120 Sterlin Dolgu kaolini: 40-80 erlin Seramik kaolini: 30-80 Sterlin imento kaolini: 28-35$ Seramik Killeri: 1993 yl uluslararas kil fiyatlar aadadr: Seramik kili, rutubet %0, FOB: 25-65 Sterlin Rafine kil, modler, FOB. 50-65 Sterlin
64

5.6. Dnya Ticareti 5.6.1.Arz ve Talep Durumu Kaolin: Dnyada arz ve talebe gre olmaktadr ve taleb ortamnda arz art gstermektedir. Durum; seramik killen, feldspat, vollastonit ve pirofllitte de ayn olmaktadr.

Tuncer,G.

5.6.2. ihracat Kaolin: Dnyada retilen kaolinin yaklaK % 25'i ihra edilmekte olup, en byk ihracatlar ngiltere ve A.B.D olmaktadr. Dnya 1992 yl kaolin ihracat aadaki izelge 20'de verilmitir. izelge 20. Dnya Kaolin hracat
lkeler ngiltere ABD Fransa Hollanda Almanya italya Yunanistan Trkiye hracat 2500 1300 145 100 100 35 20 60 Bin to %58 %29 %3 %2 5 %2 5 %10 %0 9 %15

Pirofillit: Japonya pirofillitin dnyadaki en byk reticisi ve ayn zamanda en byk tketicisidir. Japonya dnyada en byk ihracat olan bir lkedir. Japonya'dan sonra Gney Kore en byk ihracat gerekletirmektedir. hra eden lkeler ayn zamanda ithal etmektedirler. 1992 yhnda ise durum yledir: Gney Kore 217.000 ton ihracat yapm buna karlk 652 ton ithal edilmiti-. hracatn ortalama ton fiyat 42.8 A.B.D. dolar olup, toplam ihracat tutar 9.287.600 A.B.D. dolar civardr. (Bu rakamlar "Industrial Minerals, October 1993"den alnmtr.) Yine 1991 verilerine gre Gney Kore toplam 257.321 ton ihracat yapmtr. 5.6.3.lthalat Kaolin: 1992 yl dnya kaolin ithalat aadaki izelge 22'de verilmitir. izelge 22. Dnya Kaolin thalat
lkeler Almanya Japonya italya Fnlandrya sve Belka-Luksemburg Kanada Avusturya Norve Yunanistan thalat 800 680 600 520 400 275 250 100 75 40 Bin ton %\6 %14 %12 %10 %8 %6 %5 %2 %0 9 %08

Seramik Killeri: 'Seramik killeri dnya ticaretinde sz sahibi lkeler A.B.D ve ngiltere'dir. Bu lkelerin byk retiminin yannda ihracatlarda sz konusu olmaktadr. Genelde tvenan almlar yaparak bu lkeler tesis killeri olarak ticaret yapmaktadrlar. Avrupa'da nc srada Almanya daha sonra Fransa ve talya gelmektedir. zellikle AET lkeleri kendi aralarnda kil ticareti yapmakta olup, en byk ticaret merkezi yine ngiltere olmaktadr. ekoslovakya, Trkiye, Portekiz, Gney Afrika ve Hindistan dnya ticaretinde sz sahibi lkelerdir. Feldspat: Aadaki ihracat verilmitir. izelge 21'de A.B.D.'nin

izelge 21. A.B.D. nin Feldspat hracat

1990 lkeler Kanada Dominik Cumhuriyeti Almanya talya Meksika Hollanda Tayvan ngiltere Venezella Dikerleri TOPLAM Miktar m/ton 2555 326 1878 1796 1536 14075 238 710 238 769 24121 Deer 273133 71869 142491 242398 236668 329743 72316 75255 9262 213647 16667S2

1991 Miktar Deer m/ton S 2141 222600 215 40705 2334 648 1197 395 39 774 S2 8425

Seramik Killeri: Dnyada seramik killeri ticaretinde sz sahibi lkeler aralarnda ihracat yaptklar gibi ithalat da yapmaktadrlar. Feldspat: Aadaki izelge feldspat ithalat verilmitir. izelge 23. ABD Feldspat thalat
199 lkeler Kanada Almanya Meksika TOPLAM Miktar m/ton 69 11249 11318 Deer 1991

436856 102226 126896 123698 4114 113999 162683 1333777

23'de

A.B.D.'nin

Finlandiya'da elde edilen rn ise Federal Almanya, Hollanda, Polonya ve ngiltere'ye ihra edilmitir. Hindistan'da 987 ylnda nemli bir miktar rn Benglade, in, Sirilanka, Japonya, Malezya, Filipinler, Singapur ve Tayland'a ihra edilmitir. Hindistan ve spanya'daki irketler ise; rnlerini Fas, Fransa, Portekiz ve ngiltere'ya satmaktadr. Votlastonit: A.B.D. bu rnn ticaretini elinde tutmaktadr ve ihracat yapmaktadr.
65

22142 700638 722780

Miktar m/ton 19 52 17805 17876

Deer S 10640 20240 1093208 1124088

Vollastoit: Avrupa ve Japonya ise bu rn ithal eden lkeler arasndadr. Finlandiya'nn rettii bu rn ise Avrupa'da birok lke tarafndan ithal edilmitir.

2. Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu, 16-17 Ekim 1997 izmir Trkiye

Pirofllit: Japonya ayn zamanda ithalat bir lkedir. Zaten ihra eden lkeler ayn zamanda ithalat lke olmaktadrlar 6.T RKYE'DE MEVCUT DURUM 6 1 Rezerv Kaolin :Trkiye'de arama yapan en byk kurulu olan M.T.A. Genel Mdrlnn yapm olduu almalara gre Trkiye kaolen rezervi (grnr+muhtemel) 100.245.590 tondur. Rezerve kar ilenebilir yataklarn durumu tonaj olarak daha az olmaktadr.(Ilenebilr rezerv 36.020.000 tondur) Trkiye kaolen yataklar genellikle hidrotermal kkenlidir. Trkiye'de belli bal kaolen yataklar Ktahya. Balkesir, anakkale, Bursa, stanbul bulunmaktadr. Seramik Killeri: Seramik kili asndan Trkiye'nin St ve stanbul (ileve Kemerburgaz) olmak zere 2 byk blgesi vardr Trkiye'nin balca kil retim blgelerinin rezervleri aadaki izelge 24'de verilmitir. izelge 24. Trkiyede'ki Balca Kil Blgelerinin Rezervleri.
Seramik Kili 8000 1500 9500 250 150 2000 5000 7400 16900 Dkm Kili 15000 500 2000 150 10 30 500 500 2690

izelge 25. Trkiye Kaolin (1989-1993) retimi.

irket Ad SosutMad A Toprak Mad A$ Kale Mad Matel A Esan A Bozyk Ser Cam Mad Grbz Mad Kadoksat Hsarsan Duvertepe Ak Maden TOPLAM 1989 5000 25000 152000 10000 128000 22300 10000 10000 5000 5000 2000 1990 10000 20000 155000 12000 100000 12500 10000 10000 5000 5000 2000 1991 15000 22500 185000 10000 50000 18500 10000 15000 10000 2000 5000 2000 1992 50000 25000 160000 10000 60000 9000 10000 40000 10000 2000 5000 2000 1993 75000 25000 15000 10000 20000 8500 15000 60000 10000 2000 5000 2000 460000

Seramik Killeri: Trkiye'de kil retimi yapan firmalarn 1993 ylnda toplam retim miktar 856.500 tondur Feldspat: Feldspat retimi yapan irketlerin 1993 ylnda toplam retimi 800.000 ton olmutur. Vollastonit: Kale madencilik tarafndan 1992 ve 1993 ylnda yaplan vollastonit retimleri srasyla 970,600 tondur. Pirofllit: ' Yllara gre retim miktarlar aada izelge 26'da verilmitir.

retim
Kumlu Kil

Fayans Kili IsLnbul Blgesi 30000 Sile Kemerburgaz 2500 Topam 32500 St Blgesi Kre 500 alt 200 Yakack 350 inhisar 2000 Toplam 3050 Genel Toplam 20550 Not herbr 1000 ton alnacaktr

izelge 26. Pirofllitin retim Miktarlar

Tketim Alan Beyaz imento Boya refrakter, seramik ve dSer 1988 500 3500 1989 5000 500 3200 1990 30000 3300 1991 20000 3300 1992 40000 500 3500

. .
1000 250 500 3500 5250 5250

6.3. Tketim Kaolin:Trkiye'de tketilen kaolinin %79'u seramik ve cam sektrnde, %15'i imentoda ve %6's kat sektrnde tketilmektedir. Seramik Killeri: Trkiye seramik sektr iin retilen killerin en byk tketim alan fayans ve seramiktir. Feldspat: Trkiye'de retilen feldspatlarn en byk tketim alan seramik ve cam sanayii olmaktadr. Vollastonit:Trkiye'de u anda fayans imalatnda az miktarlarda kullanlmaktadr. Dier endstriyel kullanm ile birlikte yaklak 2000 ton/yl tketim yaplmaktadr.
66

Bunlarn dnda ikinci derecede nemli rezervler aadadr. anakkale 10000 Seramik kalitesi Manisa 10000 Seramik kalitesi Ktahya 10000 Seramik kalitesi Konya 1000 Seramik-dkm 6.2. retim Kaolin: Trkiye kaolin retimi son yllarda imento sektrnn talebi zerine nemli miktarda artmtr. Trkiye retimi 1989 ve 1993 yllarnda aada verilen izelge 25'deki miktarlarda gereklemitir,

Jmcer,G

Pirofillit: 1993 ylndaki pirofllt tketimi 3500 ton civarndadr. Bunun 300 tonu refrakter sanayiinde, 500 ton civarndaki bir miktar ise boya sanayiinde tketilmitir. 6.4. Kurulu Kapasite Kaolin: Kaolin reticisi kurulular ve kapasitelerini, Trkiye'de tesisi olupta seramik ve zellikle kat sanayiine hitap edebilen tesisleri ve kurulu kapasitelerini birbirinden ayrmak gerekmektedir. Seramik Killeri: Sektrde retim yapan en nemli kurulular seramik irketlerinin madencilik irketleridir. Feldspat: Bu sektrde faaliyet yapan kurulular ve kapasiteleri aadaki izelge 27'de verilmitir. Vollastonit: Sektrde BayramiKaraky vollastonit ocan altran Kale Madencilik Endstriyel Hammaddeler San. ve Tic. A.. retici kurulutur. Pirofillit: IMRN firmas, beyaz imento retiminde kullanlan dk kaliteli tipi dahil 100 bin ton retecek kapasiteye sahiptir. Kullanm oran maksimum %35-40 civarndadr. izelge 27. Kapasite Kullanm Oranlan
Sout Madencilik Kale Madencilik Kaltun Madencilik Toprak Madencilik Esan A Matel A Minareciler Madencilik Muharrem nar Ermad Ak Maden Ktahya Blgesi Bozyk Seramik TOPLAM Pegmatiti K-Fe!dspat Albt K-Feldspat Albt K-Feldspat Albt K-Feldspat Petmatt Kapasite (ton/vl) 20000 15000 250000 5000 100000 Kullanm Oran (%) 80 100 50 95 40 42 20 25 40 100 100 100

izelge 28. Trkiye Kaolin Fiyatlar

irket Ad Toprak madencilik Kale Madencilik Sout Madencilik Bozyk Madencilik Esan A - Metal A 1989 25000 20000 20000 15000 1990 35000 25000 25000 25000 1991 50000 35000 40000 35000 1992 80000 50000 60000 45000 1993 90000
>

75000
i

200000

Seramik Killeri: Kil retim maliyetleri aadaki izelge 29'da verilmitir. izelge 29. Kil retim Mali) etleri
1992 SOUT BLGES Fayans Kl Seramik Kl Dokum Kl Kumlu Kl STANBUL BLGES Fayans Kl Seramik Kl 30000-40000 10000-15000 40000-60000 20000-30000 40000-50000 30000-40000 1993 40000-60000 15000-25000 10000-150000 30000-40000 0 60000-80000 40000-60000

Feldspat: retim 30'da verilmitir.

1988 15000 20000 60000 70000 5000 6000

maliyetleri

aadaki

izelge

izelge 30 Feldspat retim Maliyetleri (TL/ton)

Albt KFeldspat Pegmatit 1989 24000 26000 80000 90000 8000 9000 1990 30000 35000 90000 120000 9000 10000 1991 35000 40000 200000 250000 10000 12000 1992 40000 45000 2S0000 400000 12000 16000 1993 40000 60000 450000 800000 15000 25000

Feldspatn 1993 yl maliyetleri ise u ekildedir. 1. Kalite 900000-1200000,-TL/ton-1993 yl 2. Kalite 500000- 700000.-TL/ton-1993 yl Vollastonit: Kale madencilik, 1992 ve 1993 an teslim ton retim maliyetleri u ekildedir.(tvenan)
1 Kalite 2 Kalite 1992 633000 TL 263000 TL 1993 914000 TL 328000 TL

oooo
250000 10000 25000 150000 70000 3500 20000 70000 50000 3000 2500 5000 1059000

Albt Albt K-Feldspat K-Feldspat

40 70 80 80 100

Pirofillit: Maliyetler dnyada oluan dier maliyetlere gre dktr. Profilit, ocaktan kt gibi satld ve bir prosese tabii tutulup n ilem grmediinden maliyetler zaten yksek deildir Ancak ocak yaps itibariyle de prosese tabii tutulsa bile ok karmak proses gerekmedii iin yine de maliyetler dnya koullarnn altnda olacaktr. 6.6. Trkiye Ticareti

6.5. Fiyat ve Maliyet Kaolin: Kaolin retiminde kalitelere gre maliyetler ok farkl olmaktadr. Trkiye kaolin fiyatlar firma dzeyinde aadaki izelge 28'de verilmitir.
67

6.6.1. Arz ve Talep Durumu Kaolin: thalat ve ihracat durumlar gznne alndnda grlecektir ki; tketim talebine gre (ihracat+ithalat dahil) arz alnmakta yani etim

2. Endstriyel Hammaddeler Sempozyumu,

16-17 Ekim 1997 izmir Trkiye

yaplmaktadr.Bu durum dier seramik hammaddeleri olan seramik killeri, feldspat, vollastonit ve pirofillitde de ayn olmaktadr. 6 6 2 ihracat Kaolin: Trkiye kaolin ihracat fiyatlar daha ok tvenan ve krlm olup 28-35 $/ton FOB arasnda deimektedir. Dnya kaolin ihracatnda birinci sray ilenmi kat kaolini olutururken, Trkiye kaolin ihracatnda birinci sray ham kaolin oluturmaktadr. Seramik Killeri: Trkiye'de kil reten irketlerin son yllarda tvenan olarak Avrupa'ya, zellikle italya'ya kil ihracatlar vardr Bu killer tek piirim seramie uygun mukavemeti yksek kllerdir. Avrupa'da evre ve kaliteli tek piirim killerine talep ileride daha da artacaktr.Son yllarda kil szme tesislerinden elde edilen seramik killerinden de ihracat yaplmakta olup miktarlar dktr, istanbul Blgesi reticilerinin yapm olduklar kil ihracatlar izelge 31 'de verilmitir. izelge 31. Trkiye Kil hracat (ton)
RKET ADI Matel A Etiler Madencilik 1989 39 1990 15000 1991 20000

firmalar arasnda anakkale Seramik , Ktahya Seramik , Ege Seramik, St Seramik, Toprak Seramik saylabilir. Seramik Killeri: Trkiye'de seramik sanayiinde fayans ve yerkarosu reten irketlerin MT-500 sr ve engobta kullandklar kil ithalatlar vardr. zellikle son yllarda kil szme tesislerinde retilen engopluk killer ile belirli llerde ithal kil alternatifleri retilmeye balanm ve engopluk kil ithalat azalmtr. 1993'l yllarda toplam seramik sektrnde 4-5000 ton ithal kil kullanld tahmin edilmektedir. Ayrca granito retimleri iin 1993 ylnda 3-5000 ton Rusya'dan kil ithal edilmektedir. Feldspat-.Albitin ithalat sz konusu deildir. Kfeldspatta; ham feldspat olarak 1993 ylma kadar bilinen ithalat yoktur. Ancak baz irketlerin 1993 ylnda az da olsa K-feldspat ithalat yapt bilinmektedir. K-felspat ithalat ileriki dnemlerde seramik irketleri iin sz konusu olabilecektir. Vollastonit: Herhangi bir ithalat yapldna dair bilgi alnamamtr. Pirofillit: thalat yoktur.

1992 110 20000

1993 20000

7. SEKTRE AT BALICA SORUNLAR Bu sorunlar aada balklar halinde incelenmitir: lkemiz seramik hammaddeleri bakmndan olduka zengindir. Ancak kesin bir rezerv miktar henz tespit edilememitir. Sektrde alan igcnn eitimi ve kalifiye eleman oluturulmasnn nemi anlalamamtr. Modern teknoloji kullanmna geiin hzlandrlmas salanamamtr, (seilen yntemin gerektirdii teknolojinin kullanm ile verimlilik art salanacaktr.) Ocaklarn ve iletmelerin mevcut enerji kaynaklarna olan uzaklndan kaynaklanan sorunlarn iletmeci zerine yklenmemesi ve bunun devlet tarafndan salanmas uygun olan yoldur. Enerji sorunu iletmeci iin bir engel oluturmamaldr. Makine ve ekipman kullanm asndan bu son derece nemlidir. Dier alt yap sorunu olan ulam, deniz ulam ve liman sorunuda nemli olmaktadr.

Feldspat; Feldspat cinslerinden; albit ihracat, son yllarda zellikle Avrupa lkelerine yaplmakta, ileriki yllarda daha da artmas beklenmektedir. eitli irketlerin ihracat miktarlar aadadr (izelge 32). izelge 32. 1993 Yl hracat Miktarlar
Standart Albu Ekstra Kalite Superwbite-flote Ortalama Fiyatlar 12-14 S/ton 25-35 $/ton 80-85 $/ton

Vollastonit: Herhangibir ihracat gzlenmemitir. Pirofil1it:Trkiye ihracat yllara gre aadaki izelge 33'de verilmitir. izelge 33. Pirofllit hracat Miktar (ton)
Yllar hracat miktarlar 1988 50 1989 200 1990 3O0 1991 300 1992 300

66 3 ithalat Kaolin: Seramik sektrnn ithalat mevcuttur. Bu da seramik kalitesinde kaolin elde edilememesinden kaynaklanmaktadr. Trkiye'de kaolin ithal eden
68

Tmcer,G.

Trkiye'nin yaad sorunlardan biri de pazarlama sorunudur. Bunlar: a) Trk seramik hammaddelirinin belirli bir isim altnda satlamamas ve yurt dnda tanutmn iyi yaplamamas bu sorunlarn banda gelir. b) retici kurulular ile pazarlama irketlerinin ortak hareket etmemeleri sonucu fiyat birliinin salanamamas ise dier nemli sorundur. c) Bu konuda henz zmlenmemi dier bir konu Trkiye seramik hammaddeleri sektrnde rgtlenmenin istenilen seviyede olmamasdr. Pazarlama zellikle gl bir rgtlenme gerektirir. Bunun salanmas pazarlamay kolaylatrr. d) Ayrca kalite kontrol, ambalaj standartlama, zamanlama (rnn zamannda teslim edilmesi) ve reklam sektrnn yaad nemli dier sorunlar olup ksa zamanda zmler beklemektedir. 8. SONU VE NERLER almann getirdii sorunlar yle zetlenebilir: Sektre ait temel sorunlar henz zmlenemediinden, zengin bir rezerve sahip olan lkemiz dnya sralamasmdaki yerini henz alamamtr. Trkiye AB lkeleri iin bu konuda nemli bir pazar olabilir. Sektrn gerek duyduu tevik politikalarnn kalc olabilmesi iin yapsal teviklerin uzun vadeli, konjektrel teviklerin srekli uygulanabilir olmas gerekmektedir. Alt yap problemleri ksa srede zmlenmeli, gerekli tevik kredileri ile sektrde alanlar desteklenmelidir. Modern teknolojiyi yakalamak iin gerekli olan ithal malzeme ve ekipmanlarn girdilerinde fon ve gmrklerin gnn artlarna uygun hale getirilmesi gereklidir. letme faaliyetlerinde ileri teknolojilere sahip makina ve ekipman kullanm iin ucuz kredi kullanm gerekmektedir. Bu nedenle ucuz kredi olanaklarnn yaratlabilmesi iin gerekli yasal dzenlemeler hzla yaplmaldr. Yerli makina ve tehizat kullanmnn yaygnlatrlmas maliyet drc bir unsur olduundan, bu tr retim yapan iletmeler desteklenmelidir Ayrca bu ekipmanlar kullanacak ii ve mhendislerin iyi bir eitim dneminden geirilmesi gerekmektedir. Bylece gelien teknoloji yakndan izlenebilecek ve dnya standartlarnn yakalanmas salanacaktr. Sektr iin gerekli olan kalifiye. eleman yetitirmede mevcut Meslek Yksek Okullarnn
69

says arttrlmal ve Meslek Liselerinde ilgili blmler almaldr. Ayrca bu okullarda alan retim yeleri yeterli bilimsel olanaklara kavuturulmaldr. Seramik hammaddeleri lkemizde evre sal asndan nlem alnmas gereken ve evresel Etki Deerlendirme (ED) n aratrmasna tabi, metal iermeyen ve enerji retilmeyen minerallerden kum, akl, ta, tuz, fosfat vb'nin yer ald retim sanayii snfnda bulunmaktadr. Bu durum birok yerde yatrm nlemektedir. nsan saln tehdit edecek derecede kimyevi bir artk madde brakmayan seramik hammaddeleri iletmelerinin evre sal asndan birinci derecede nemli iletmeler arasndan karlmas uygun olacaktr. Sektrde faaliyet gsteren dernekler arasndaki koordinasyonun salanarak bir birlik veya federasyon kurulmas ekonomik, sosyal, eitsel sorunlarnn zmlenmesinde ve istihdamdaki koordinasyonun salanmas asndan byk katks olacaktr. Ayrca retici firmalarn ayn at almda toplanmalar ihracat faaliyetlerinin daha iyi organize olmas ve rekabet gcnn arttrlmas asndan nemlidir lkemizin uluslararas standartlar yakalamas ve bu standartlarda retim yapmas salanmaldr. Sektrn nemli sorunlarndan biri de pazarlama sorunudur. irketler arasnda etkin bir organizasyonun olamamas ve bu konuda uzman kiilerin yetimemesidir. Her firma kendi pazarlama blmn oluturmad takdirde, reticiden alp zellikle yurtdna pazarlama yapan ara firmalarn says artacaktr. Bu da retici firmann srtna ikinci bir yk daha ekleyecektir. Ayn zamanda bu firmalar hammadde kalitesini iyi yorumlayamadklar ya da bu konuyu nemsemedikleri iin zellikle d pazarlarda aleyhimize sonular dourmaktadr.

KAYNAKLAR Mineral Commodity Summaries, 1993, United States Department of The interior Bureau of Mines Industrial Minerals, August 1993 Industrial Minerals, October 1993 The Industrial Minerals Handbook Industrial Minerals (Consumery Survey), Raw Materials for the Glass and Ceramic Industrials, 1993 Singer, F., Singer, S., Industrial Ceramics, M.G. Hill, 1974