T.C.

MLL ETM BAKANLII

MESLEK GELM

MESLEK ET
224TF0001

ANKARA 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

II

NDEKLER
GR ........................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 ........................................................................................ 2 1.ETK KAVRAMI...................................................................................................... 2 1.1. Etik Tanm........................................................................................................ 2 1.2. Ahlaki Geliim Sreci ....................................................................................... 3 1.3. Etik Kurallar..................................................................................................... 5 1.4.Etik Sistemleri .................................................................................................... 6 1.4.1.Amalanan Sonu Etii ............................................................................... 7 1.4.2. Kural Etii .................................................................................................. 7 1.4.3.Toplumsal Szleme Etii........................................................................... 8 1.4.4. Kiisel Etik ................................................................................................. 9 1.4.5. Sosyal Yaam Etii .................................................................................... 9 1. 5. Etik Toplum likisi........................................................................................ 10 1.6.Etik Deerlere Uygun Davranlarn Sonular ............................................... 13 1.7.Etik Sorgulama................................................................................................. 14 1.8.Toplumsal Yozlama........................................................................................ 15 1.8.3. Brokratik Yapdan Kaynaklanan Nedenler ............................................ 17 1.8.4. Toplumsal Yapdan Kaynaklanan Nedenler ............................................ 17 1.8.5. Tarihsel Nedenler ..................................................................................... 18 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 19 LME DEERLENDRME............................................................................... 21 RENME FAALYET2 ...................................................................................... 22 2. MESLEK ETK .................................................................................................... 22 2.1. Mesleki Etik Kavram ..................................................................................... 22 2.2.Mesleki Etik lkeler.......................................................................................... 24 2.2.1.Doruluk.................................................................................................... 24 2.2.2.Yasallk...................................................................................................... 25 2.2.3.Yeterlik...................................................................................................... 25 2.2.4. Gvenirlik................................................................................................. 25 2.2.5. Meslee Ballk ...................................................................................... 26 2.3. Hayatnda Etik Ve Etik D Konular.......................................................... 26 2.3.1. Hayatnda Etik lkeler .......................................................................... 26 2.3.2. Ynetimde etik d davranlar; .............................................................. 30 2.4.Mesleki Yozlama ............................................................................................ 33 2.5. Etiinde Uygun Davranlarn Sonular .................................................... 34 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 36 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 38 RENME FAALYET3 ...................................................................................... 39 3. YERNDE ETK ORTAM SALAMAK.......................................................... 39 3.1.Farkl Mesleklerde Etik lkeler ........................................................................ 40 3.2.alanlarn Etik Profilleri ............................................................................... 41
i

3.3.Etik Liderlik ..................................................................................................... 41 3.4. Yerinde Etiine Uygun Ortamda almak.............................................. 43 3.4.1. Ahlakna Uygun Koullarn e ve Yerine Etkisi .................................. 44 3.4.2. Ahlakna Uygun Koullarn alanlara Etkisi .................................... 45 UYGULAMA FAALYET................................................................................... 47 LME VE DEERLENDRME......................................................................... 49 NERLEN KAYNAKLAR...................................................................................... 55 KAYNAKLAR........................................................................................................... 56

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 224TF0001 Tm Alanlar in Ortak Tm Dallar in Ortak Meslek Etii hayatnda, etik kurallara uygun almaya ynelik bilgi ve becerilerin verildii, renme materyalidir. 40/8 n koulu yoktur. Meslek etii gereklerine uymak Genel Ama Bu modl ile; i yerinde, i etiine uygun ortam salama bilgi ve becerilerine sahip olabileceksiniz. Amalar 1. Etik kavram hakknda olumlu fikirler gelitirebileceksiniz. 2. Meslek etii ilkelerini doru olarak kavrayabileceksiniz. 3. yeri ortamnda meslein gerektirdii i etiine uygun alabileceksiniz. Snf ve atlye ortam: Snf, tahta, defter, kalem Bireysel renme ortam: nternet, evre, ktphane, aile ortam Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra o faaliyetle ilgili verilen lme deerlendirme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. Konu ile ilgili performans deerlendirme sonularn Evet/Hayr eklinde deerlendirerek bilgi dzeyinizi saptayacaksnz. Uygulamal deerlendirme ile modlde kazandnz bilgi ve aratrma sonularnz deerlendirip arkadalarnz ve retmeninizle sonular karacaksnz. Modl sonunda modln tamamn ieren modl deerlendirme (Yeterlik lme) ile kendi kendinizi deerlendirecek, rendiklerinizi baarsz olduunuz blmleri saptayacak, eksik olduunuz konulara tekrar dnerek bilgilerinizi tamamlayacaksnz. iii

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iv

GR GR
Sevgili renci, Gerek toplumsal yaam gerekse i hayatnn ileyii belirli kurallara balanmtr. Bu kurallarn temelini oluturan en nemli unsurlarndan biri de toplumun temel ahlak anlaydr. hayatndaki tm ilikiler belli bir etik anlayna dayanmaldr. Gelimi lkelerde artk kurumsallam olan uygulamal etik yaklam, lkemizde de ele alnmaktadr. Gnmzde srekli toplumsal ahlaki zlmeden bahsedildii bir dnemde etik kavramnn gncel tutulmas gereklidir. Bu kavramn neyi ierdiinin iyi renilmesi ve uygulanmas zorunludur. zellikle i yaamndaki youn rekabet ortam temel mesleki etik ilkelerine, sk sk bal olmay gerektirmektedir. nsan ilikilerinin bulunduu her yer ve durumda, mutlaka etik ilikilerin de ortaya ktn syleyebiliriz. Ynetim ve i dnyasndaki ilikilerde de belli etik deerlerin oluturulmu olmas gereklidir. Etik ilke ve deerlerin toplumsal yaammzda daha belirgin klnmas ve benimsenmesi, bu ilke ve deerlerin tartmaya ak bir ortamda irdelenmesi ve etik kavramnn yntemleri bu sorunlara uygulanmas (yani uygulamal etik ) ile mmkndr. Bu modl alarak etik kavram hakknda olumlu fikirler gelitirebilecek, kendi davran biiminizi sorgulayabilecek, meslek etii ilkelerini doru olarak kavrayabilecek ve meslek etiine uygun davranma bilgi ve becerilerine sahip olabileceksiniz.

RENME FAALYET1
AMA

RENME FAALYET1

Bu faaliyet sonunda, etik kavramn, toplum iersindeki temellerini, uygulann, ilkelerini renecek ve etik kavram hakknda olumlu fikirler gelitirebileceksiniz.

ARATIRMA
Bu faaliyet ncesinde yapmanz gereken ncelikli aratrmalar unlardr: Yaadnz evredeki toplumsal gelenek, grenek, rf ve adetleri aratrnz. Yaadnz toplumun bu gelenek ve greneklerine ballk durumunu inceleyiniz.

1.ETK KAVRAMI
1.1. Etik Tanm
Etik; tre bilimi, ahlak bilimi, ahlaki, ahlakla ilgili olarak tanmlanmaktadr Etik, ahlaki olann zn ve temellerini aratran bilim, insan davranlar ile ilgili problemleri inceleyen felsefe dal olarak tanmlanmaktadr. Etik, ahlak felsefesidir. Etik, insann btn davran ve eylemlerinin temelini aratrr. Gnmzde etik kavram, daha ok i hayat ierisindeki davran biimlerini irdeleyen, dzenleyen bir disiplin olarak grlmektedir. Ahlak kavram ise, kiilerin sosyal yaam ierisindeki ilikilerini dzenleyen bir disiplin olarak grlmektedir. Etik ile ahlak kelimeleri, baz felsefeciler tarafndan farkl anlamlar ieren kavramlar olarak grlmekte, baz felsefeciler ise buna kar kmaktadrlar. Aristotales, etii kuramsal felsefeden ayrarak kendi bana bir felsefe alan olarak ele alan ilk filozoftur. Etik, pratik felsefenin bir blm olarak insan eylemleri ve onlarn rnlerini konu alr. Etik szcnn iki farkl kullanm vardr. lk kullanm; alkanlk tre ve gelenek anlamlarn tar. kinci kullanm ise (genel kullanm budur), eylemde bulunan ve davranan kii, aktarlan eylem kurallarn ve deer llerini sorgulamadan uygulamayp; aksine kavrayarak ve zerinde dnerek talep edilen iyiyi gerekletirmek iin onlar alkanla dntren kiidir. Alkanlk, tre ve gelenek bylelikle karakter anlamn da almakta, erdemli olmann temel tavr olarak pekimektedir. Etik her eyden nce istenilecek bir yaamn aratrlmas ve anlalmasdr. Daha geni bir bak as ile, btn etkinlik ve amalarn yerli yerine konulmas neyin yaplaca ya da yaplamayacann; neyin istenecei ya da istenmeyeceinin; neye sahip olunaca ya da olunamayacann bilinmesidir. Etik; insanlarn kurduu bireysel ve toplumsal ilikilerin temelini oluturan deerleri, normlar, kurallar doru-yanl ya da iyi-kt gibi ahlaksal adan aratran bir felsefe daldr..

Etik; iyi, kt, yararl gibi sorunlar inceleyen, ahlaki bir davran kural ortaya koyan, neyin yaplmas gerektiini, hangi davrann iyi olduunu, neyin yaama anlam kazandrdn gsteren ahlak bilimi olduuna gre, bu tanmn snrlad tm deer, kavram ve eylemlere her bireyin saygl olmas gerekir. Tm var olan ve kabul grm etik deerleri reddedebilmek mmkn deildir. nk etik deerler, insan ynlarn toplum ve insanlar birey yapmaya yetebilecek gte altyap olutururlar Etik doru ve yanl davran teorisi, ahlak ise onun pratiidir. lkeler sz konusu olduunda etik kavram kullanlrken, davran sz konusu olduunda ahlak kavram kullanlr. Etik bir kiinin belli bir durumda ifade etmek istedii deerler iken ahlak ise bunu hayata geirme tarzdr.

Etik kutsaldr; nk ayn kymette ei yoktur ve baka hibir eit kymetle llemez.
ATATRK

1.2. Ahlaki Geliim Sreci

Ahlak; bir toplumun iyi ya da kt olarak kabul edilen davranlar belirleyen yazsz kurallar btndr. nsann doru ve yanl, olumlu ve olumsuz, iyi ve kt olarak nitelendirdii davranlaryla ilgilidir. Bir toplumda dzenin salanabilmesi iin insanlarn belli kurallara uygun davranmas gerekir. Bu kurallarn bir blm ahlak kurallardr Grenek, gelenek, tre ve adetler ahlakn bir blmn olutururlar. Ahlak kurallar, deien toplumsal koullar karsnda daha esnektir ve daha kolay deiebilme zelliine sahiptir. Ahlak; nsanlarn birbirleriyle veya devletle olan ilikilerinde kendilerinden yapmalar istenen davranlarla toplum dzenini salayan bir kurallar ve normlar btndr, yani toplumsal bir olgudur. Ahlak, kii vicdannn belirli hareketleri doru ve iyi olarak vasflandrrmasdr. Toplum iinde de ahlak kiilerin benimsedikleri ve uymak zorunda bulunduklar davran biimleri veya kurallar btndr. Ahlak en iyi yaama eklinin ne olduunu saptamaya alr. Toplumsal yaamda baz hareketlerin ve dncelerin iyi bazlarnn da kt oluunu ifade eder. Ahlakla benzerlik gsteren bilimlerden biri de hukuktur. Hukuk; yazl emir ve yasaklardr. Ahlak ise yazl emredici zellii olmayan, toplum tarafndan kabul grm kurallar btndr. Ahlaki deerlerden yoksun bir hukuk dnlemeyecei gibi, ahlaki deerler ile atan bir hukuk da ilevsel olmaktan uzaklar. Ahlak ve hukuk kurallar arasndaki fark, ahlak kurallarnn dank, rgtlenmemi nitelik tamasna karlk, hukuk kurallarnn toplu, rgtlenmi ve sistemli olmasdr. Ahlak ve hukuk kurallar arasnda yaptrm fark vardr. Ahlakn asl yaptrm vicdan olmasna karlk, hukukun devletin gc ile uygulanan maddi zorlayc yaptrmlar vardr. Ahlak bir insan topluluunun asgari dzeydeki ortak paydasn oluturur. Ahlak herkesin onayn alm, uzlalm bir erevedir. Kimse kendini bu erevenin dnda tanmlamaya kalkamaz. Ek:1 Okuma Paras( Ben Temizim)

Etik kavram, eski alardan itibaren zerinde dnlp tartlan bir felsefe disiplini olmutur. Sokrates (.. 469- 399) in ahlak retisi; nsann temel amac erdeme ulamak olmaldr. Erdem ancak bilgelikle mmkndr. olarak ifade edilir. Aristo (.. 385- 322) ya gre ise Toplumda ynetenler ile ynetilenler arasnda bir ayrm yaplmas ahlakidir. Yani toplumda her zaman sttekiler ve gller ynetir, alttakiler ve gszler ise ynetilir. Haz ahlak (hedonizm) olarak bilinen Kirene Ahlak Aristippos (.. 435- 355) retisidir. Buna gre nsann amac en yksek hazza ulamaktr. nsan kendisine haz vermeyen eylerden uzak durmaldr. Protagoras (.. 482- 323)a gre ise Her eyin ls insandr. Genel geerlilie sahip dorular yoktur. Dorular ve yanllar insandan insana deiir. Gnmzdeki sosyal ve i yaam ierisinde en ok ikyet edilen davran biiminin ahlaki temellerini bir btn halinde en iyi ifade eden Machiavelli (1469- 1527) dir. Onun ahlak anlay Amaca ulamak iin her ara merudur. Nietzsche (1844- 1900) ye gre ise Erdem kadar erdemsizlik de normal karlanmaldr. Ahlaki ller ve normlar koymak sama ve gereksizdir. Eski alardan gnmze toplumlarn sosyal yaamlarn belirleyen en nemli unsurlardan biri din olmutur. Tarihsel sre ierisinde ve hatta gnmzde birok toplumun ahlaki lleri inanlarndan gelmektedir. Etik kavram felsefi, psikolojik ve sosyolojik alardan ele alnmtr. Bu balamda etik kavramnn anlam ve etik davran belirleyen nemli eler olan kltr, deer, norm kavramlar, grg kurallar ile etik arasndaki ilikiler tartlmtr. Ayrca, etik davrann psikolojik kkenleri incelenerek, Kohlbergin ahlaki geliim evreleri aklanmtr. Kohlbergin ahlaki geliim evrelerine gre birey, dzey ve alt evreden geerek ahlaki geliime ular. Gelenek ncesi dnem Baml evre Bireycilik ve kara dayal alveri evresi Geleneksel dzey Karlkl kiiler aras beklentiler ve uyum evresi Sosyal vicdan evresi Gei dzeyi Gelenek tesi ve ilkelere dayal dzey Toplumsal anlama, yararllk ve bireysel haklar evresi Evrensel ahlaki ilkeler evresi

Gzel ahlak; cmertlik, balayclk, sabr ve tahammldr.

HASAN-I BASR

1.3. Etik Kurallar

M.. 4.yy. da zamann en byk filozofu olan Aristotales iyi, erdem, zgrlk, mutluluk gibi szckleri kavram yapsna kavuturduu iin ETKin kurucusu saylr. Etik neyin yaplmas gerektiini, hangi eylemin iyi olduunu, neyin yaama anlam kazandrdn gsterir. zetle; etik, ahlak fenomeni zerine derinliine dnme, yani felsefe yapmadr. Birtakm kurallar normlar normatif etik ortaya koyar. yi davranlarda bulunabilmek iyi iler yapabilmek iin eylemlerimizi uydurduumuz kurallara da uygulamal (pratik) etik denilmektedir. Etiin kaynan ve temelini aratran da kuramsal (teorik) etik tir. Pratik ve teorik etik karlkl etkilerle birbirine bal olduundan Etii birbirinden ayrmak yerine, bir btn olarak ele almak dorudur. Buna karlk iyi ve kt, kiilere, toplumlara ve alara gre deimektedir. Toplumsal yap iinde yer alan znelerin eitli byklklerde ve eitli sosyal evrim iindeki ilikilerinde eer bir sosyal davran kural konuyor ve ona uyulmas genel bir kabule ulayorsa, bu davran kural bir sosyal davran ilkesi ve kuraldr. Eer bu sosyal davran kural bir olgu olmaktan te bir ideal nitelii tayorsa, herkesin zledii veya ulamay istedii bir kural nitelii kazanyorsa, o zaman bu toplumsal yap kural etik niteliine kavumaktadr. Etik kavram daha ok zel gruplar iin gelitirilmi belirli davran, kural ve normlar ierir. Etiin kkenleri arasnda hem kendi isteklerimiz, kendi beklentilerimiz, kendi doyumumuz yer alacak, hem de toplumun iyi-doru-uygun bulduklar nem tayacaktr. Toplumsal kurumlarn deer yarglar da etiin toplumsal kkenlerini temsil eder. Bu anlamda aile, avukatlk, din, okul, i, komuluk, ticaret, insanlk, meslek, siyaset, hekimlik, medya, basn, sermaye piyasasnn(vb. kurumlarn) etik kurallarndan, etik anlayndan sz eder. Bir eylem deerlendirilirken ilk basamak, onun ahlaki deerlerle eliip elimediidir. Dolays ile bir insandan ncelikli beklenen, etik kurallara uymasdr. nk topluluk iinde yaayan insann, dier insanlara tm topluma bu kurallara uymay daha batan taahht etmesi sz konusudur. Bir toplumun yesi olmann ilk koulu, var olan ahlaki ereveyi kabul etmektir. Toplumsal yaam ierisinde kiilerin topluma, toplumun da kiilere kar uymas gereken birtakm ahlaki kurallar vardr. Bu kurallar genel olarak u balklar altnda toplanabilir. Toplumun btn yelerine saygl olmak, farkl kltrlere ve dncelere kar hogr, kiilerin eitliinin kabul edilmesi, kaynaklarn adil olarak datlmas vb. Ortak etik kurallar(deerler): Doruluk, drstlk Gvenilir olma Sadakat Adalet Bakalarna yardm etme Bakalarna sayg gsterme Vatandalk sorumluluuna sahip olma Yalan sylememe Bakasnn hakkn yememe

Karsndakinin g durumundan yararlanmama Acs olann acsn paylama Dayanma Bireylerin eitliinin kabul edilmesi Kaynaklarn adil datlmas Mkemmeliyeti arama vb.

1.4.Etik Sistemleri
Etik ilkelerin gelitirilmesinde temel alnan yaklamlar hakkaniyet ilkesi, insan haklar, faydaclk ve bireysellik ilkeleridir. Hakkaniyet, btn kararlarn tutarl, tarafsz ve gereklere dayal olmas zerinde durur. nsan haklar, bireylerin varl, btnl ve temel insan haklar zerinde durur. Faydaclk, herkes iin iyi olacak kararn verilmesini stlenir. Bireysellik, bireylerin temel amalarnn uzun dnemli olarak kiisel kazanlarn artrmak olduunu savunur. ETK SSTEMLER Amalanan Sonu Etii Kural Etii Toplumsal Szleme Etii Kiisel Etik Sosyal Yaam Etii TANIMI Bir eylemin ahlaki doruluu, amalanan sonular tarafndan belirlenir. Bir eylemin ahlaki doruluu, standartlar ve yasalar tarafndan belirlenir. Bir eylemin ahlaki doruluu, belli bir toplumun normlar ve gelenekleri tarafndan belirlenir. Bir eylemin ahlaki doruluu, kiinin vicdan tarafndan belirlenir. Kiinin yaamnda uymas gereken sosyal ve ekolojik kurallar.
ekil 1. 4: Etik sistemleri

Farkl bak alar, farkl etik sistemini temsil etmektedir. Etik sistemleri farkl insan yaratllarn da temsil etmektedir. Etik sistemlerin her biri tek bana her trl durumda karlalan etik sorunlar ve ikilemlerini zmeye yetmemektedir. lgili konunun zmnde uygun gelen sistemlerden biri veya birka problemin zmne yardm edebilir. Tek bir etik sistemi yerine farkl etik sistemleri ile birey davranlarnn doru ve iyiye ynlenmesini salayacak etkin dnme becerilerinin gelitirilmesi gereklidir.

1.4.1.Amalanan Sonu Etii

Amalanan sonu etii genellikle faydaclk olarak bilinir. Sorunlara pratik bir yaklam getirir ve elde edilecek sonulara odaklar. Bu etik, haz arama ve acdan kama zerine kurulmutur. Mille gre bir eylemi iyi klan ey sonuta getirdii fayda ile mutluluu salamasdr. yinin lt olan mutluluun, sadece eylemde bulunann deil, ilgili herkesin, dolaysyla tm insanln mutluluu olduunu savunur. Millin faydaclk ilkeleri: Bir eylemin doru ya da yanl olduuna karar verebilmek iin sonularna younlamak gerekir. Eylem kurallar, onlara uyacak bireylerin karakterinden kaynaklanmaldr. Eylemlerin doruluk oran arttka, mutluluk da artar; azaldka mutluluk da azalr. Her insan kendi mutluluunu istedii srece, bu onlarn en yksek mutlulua ulamalar iin yeterli bir nedendir. Mutluluk, insan eyleminin tek amacdr ve onun lt ahlaki oluudur. Mutluluk, bireyin kendi mutluluu deil, eylemin herkes iin doruluudur. Eylemin fayda derecesi, mutluluu yaratabilir ya da mutsuzluu engeller. Bir eylemin etik olarak doru saylmas iin, eylemin salad toplam faydann, bireyin yapaca baka bir eylemin salayaca toplam faydadan daha byk olmas gerekir. Faydaclk birbirine zt etik ykmllkler arasndan seim yapmada, genel bir hakemdir. Bu etik anlaynda amalanan sonuca ulamak nemlidir. lkelerin fazla bir nemi yoktur. Bir nevi hedefe giden yolda her ey mubahtr anlay hkimdir denebilir. Bu sistemi en iyi anlatanlardan biri de Machiavelli (14691527)dir. Onun ahlak anlay Amaca ulamak iin her ey mubahtr.

1.4.2. Kural Etii

Yaam ierisinde uyulmas gereken kurallar vardr. Bu kurallarn bir ksm yazl kurallardr. Bunlara yasa denir. Bu kurallara uymamann cezai yaptrm vardr. Ama yasal olan her ey etik deildir. Gerek etik yasal olandan st dzeydedir. Bir de yazl olmayan kurallar vardr. Bunlar da topluma zg gelenek, rf ve adetler ile toplum tarafndan doru olduuna inanlm baz inanlardr. Bunlarn ounlukla hukuk nnde bir cezai yaptrm yoktur. Ancak toplum ierisinde kklemi olmalar nedeniyle bu kurallara uymayanlar toplum tarafndan dlanmaya kadar sonularla karlaabilirler. Bireyler yaamlar sresince kurallarla kar karyadr. Ailede, okulda, toplumda, i hayatnda birok kural vardr. Bireylerin yaam bu kurallarla dzenlenir. Kurallar toplumlarn yaamn dzenler. Kural etii Immanuel Kant tarafndan gelitirilmitir. Kant etik ilkelerin yllardr bilindiini, evrensel ve nesnel olduklarn belirtmitir.

1.4.3.Toplumsal Szleme Etii

Toplumsal szleme etii birey olarak toplumun genelince kabul gren ilkeler ve standartlarn benimsenmesi, toplum halinde yaamann getirdii atmalarn zmlenmesinde yarar salayabilir. ncs Jean Jack Rousseaudur. Onun iin en nemli olgu, otorite ve zgrlk arasndaki dengedir. Bireylerle toplum arasndaki ilikileri dzenleyen ve uyulmas zorunlu olan kurallara hukuk kurallar denir. Hukuk kurallar insanlarn birbirleri ile uzlamalar sonucu ortaya konulduu ileri srlr. nsanlar toplumsal szleme adn alan bir szlemeyle belirledikleri hukuk kurallarna uymak zorundadrlar. Hukuk kurallar zgr insanlar arasnda eit koullar altnda yaplan toplumsal szlemeye dayanr.

Doruyu sylemekten korkmaynz.

M. KEMAL ATATRK

Resim 1.1: Hukuk kurallar

Hukuk; toplumsal ilikileri dzenleyen uyulmas zorunlu kurallar topluluudur. Hukuk kurallar yaptrmlarla glenmitir. Hukuka aykr davrann her zaman bir yaptrm vardr. Hapis, para cezas, uzaklatrma, meslekten men edilme vb. gibi. Hukuk Kurallarnn belirleyici zellikleri: Hukuk kurallar yazl ve devlet eliyle uygulanan kurallardr. Her hukuk kural bir deer yargsna dayanr. Toplumdaki olaylar, hukuk tarafndan deerlendirilir ve kural haline getirilir. Hukuk kurallar insan davranlarn dzenler.

Hukuk kurallar ou kez olumlu ya da olumsuz emirler eklindedir. Bazen izin, bazen yasaklama biiminde kendini gsterir. Hukuk kurallar tek bir olaya deil, ayn nitelii tayan btn olaylara uygulanr. Hukuk kurallarnn yaptrm gc fazladr. Bu g devlet tarafndan korunur.

1.4.4. Kiisel Etik

Kiisel etik sisteminin en nemli temsilcilerinden olan Martin Buber, kiisel etiin kaynann bireyin iinden gelen ses (vicdan) olduunu savunur. Kiisel etik, kiinin toplum ierisindeki bireysel duruunu belirler. Bu etik anlay bireyin ahlaki alt yapsn temel alr. Bireyin yaad ve evresinde yaanan olaylar karsnda gsterdii tepkiler ya da koyduu tavrdr. Bireyin kendine dnmesi ve kendini kusursuzlatrmak iin gereksinim duyduu gc, kendi vicdanndan almasn salayarak, bireyin karlat zel durumlarda doru kararlar vermesinde yarar salayabilir. Kiisel etiin zellikleri: Kiisel etik, gerein dorunun sadece zekdan deil bireyin iinden geldiini savunur. Doruluk ve etik davranlar herkesin iinde vardr. Kiisel etik bireyin kendisine dnmesini salar. Bireyin karlat durumlarda doru ve yanl kararlar vermesi kendi vicdanna baldr. Bireyi amacna ulatracak davran etik olmaldr. Burada Mahcivellenin dncesine terstir. Yaamda belli kurallarn olamayaca pek ok durum sz konusudur. Birey bir grupta yer ald iin, hakszla gz yummaz. Birey zgrletike kendi etik standartlarn gelitirir. Birey sadece kendi abalar ile kusursuzlua eriir. Bakalar bunu kii adna yapamaz. Bireyler hayatlar boyunca gelitikleri iin, yeni deerler edinirler.

1.4.5. Sosyal Yaam Etii

Kiinin sosyal yaam ierisinde kurduu ilikilerde uymas gereken kurallar btndr. Hibirimiz dnyada yalnz yaamyoruz. Doadaki her canlnn yaamak iin dier canllara ihtiyac vardr. phesiz bu ihtiyac en fazla hisseden canl tr insandr. Ancak gerek insanlarn kendi aralarndaki ilikilerde gerekse insann doadaki dier canllarla kurduu ilikilerde uymas gereken kurallar vardr. Bunlara sosyal yaam etii diyoruz. nsanlar birbirleri ile olan ilikilerini karlkl sayg ve nezaket kurallar erevesinde yrtrler. Tm taraflar grevlerinin gerektirdii hak ve sorumluluklarn bilinci iinde davranrlar. Nfuz ve g kullanm gibi bask yntemleri kullanlmaz.

Meslektalar, renciler ve alanlar hibir kar dorultusunda ynlendirilmez. Toplumun tm yeleri uygunsuz olarak nitelendirilebilecek davranlardan kanr.

Hibir ulus yoktur ki etik esaslara dayanmadan ykselebilsin.

ATATRK

1. 5. Etik Toplum likisi

Resim 1.2: Etik hukuk kural

Etik davranlar ve ahlak nce aileden renilir. Aile toplumun temelidir. Aile ierisinde davran biimleri ile teorik ahlak retisinin uyumlu olmas gerekmektedir. Aksi takdirde bireyin ahlaki geliimi olumsuz ynde etkilenir. Toplumu oluturan bireyler olduuna gre tek, tek bireylerin ahlaki geliimlerinin ortalamas toplum ahlakn oluturur. Buna gre baz toplumlarda ahlaki olarak iyi saylabilecek davran biimleri baka toplumlarda kt olarak nitelenebilir. Toplumsal yaam iinde herkesin zerinde anlat, gittike genileyen ortak bir deerler sistemine ihtiya vardr. Toplumsal yaama temel oluturan bu etik deerler, toplumda ekien ve atan taraflarn hibir ortak yan kalmadnda bile ortak tutamak durumundadr. Kimse onlara kar kamaz. rnein drstl deil de yalancl ya da sahtekarl kimse neremez. Sadakat yerine ihaneti, adalet yerine hakszl kimse deerli gremez. Fakat gerek adaletin, sadakatin, drstln ne olduu srekli bir tartma konusudur. nsanlar en uygunsuz davranlarn bile ahlaki snrlar iinde gstermeye alrlar. Bir davran deerlendirilirken onun ahlaki deerlerle eliip elimedii nemlidir. Sonuta bir insandan beklenen ncelikle onun etik kurallara uymasdr. Bir toplumun yesi olmann ilk koulu, var olan ahlaki ereveyi kabul etmektir. Toplumsal yaamn dier kurallar, rnein; yasalar uyulmas zorunlu kurallardr. Toplum gerekte sosyal kurumlar ve

10

sosyal ilikilerden meydana gelen bir a olarak dnlebilir. Dolays ile toplumu oluturan, toplumda insan ilikilerini dzenleyen ana unsurlar; norm, kltr, deer, hukuk, ahlak, etik ve din olarak belirtilebilir. Etik davrann toplumsal temelini oluturan etkenler ise balk altnda toplanabilir. Kltr Deerler Normlar

Resim 1.3: Anadolu kltr

Kltr, bir toplumun yaay biimini, dilini, zevklerini, yaznn, folklorunu, sanatsal ekinliklerini, z olarak yaratc gcn kapsamaktadr. Bireyler, iinde yaadklar grup, toplum ve kltrn sunduu deerleri, kltrleme yoluyla renirler. nk kltrel deerlere uygun davranmayan bireylerin toplumca dland, benimsenmedii gz ard edilmemelidir. Geni kapsaml olarak bakldnda kltr, bir toplumun tm yaam biimidir. Toplumun duygu, dnce hareketlerinden oluan kalplar, kltr oluturur. Deerler, bireyin yaamndaki farkl etmenlere ykledii nemdir. Deer, birey iin nemli her trl dnce yaps, obje veya etkinlik olarak da tanmlanabilir. Deerler, bireylerin dnce, tutum duygu gibi tm davranlarn ynlendiren birer lt olarak kabul edilir. Deerler toplumsal btnln ayrlmaz bir esini oluturur. Bireyin toplum iinde dengeli yaayabilmesi iin toplumda yerlemi deerlerin neler olduunu bilinmesi gerekir. Deer yarglar, bireylerin dnce, tutum, duygu v.b. tm davranlarn ynlendiren ltler olarak kabul edilir. Deer yarglar, toplumsal btnln ayrlmaz bir paras olduu gibi ayn zamanda toplumsal yaantdr. Deien koullar, bir ksm deer yarglarnn dzenlenmesine neden olur. Bu nedenle birey, yaad aa uyabilmek iin geerlilii kalmam olan deer yarglarna sahip kmaktan saknmaldr.

11

Normlar; deerlerin, belirli rollerle ilikili olarak ele alnmas ve uygulanmasyla oluur. Norm; karlkl hak, grev ve sorumluluklarn belirlenmesinde kiiye yol gsterir. Bireyin tutum ve davranlar norma gre deerlendirilir. Normlar dzeni salayan ltler btndr. Normlar sayesinde toplumsal dzen kurulup, srdrlerek bireyler mutlu klnmaya allr. Normlar, kltrel deerlerden kaynaklanr. Belli bir grup iindeki bireylerin ilikilerini dzenler ve eylemlerine yn verir. Normlar, genellikle deerlerin yansmasdr ve bir grubun tm yelerince paylald iin kolektiftir. Baz normlar dierlerinden daha fazla ciddiye alnr, nk bunlara kar gelindiinde uygulanacak yaptrmlar daha ardr. nsanlarn toplum iindeki davranlarna yn veren kurallar ve normlar vardr. Toplumsal norm; toplumsal yaamda kii ve gruplarn tavr ve davranlarnn nasl olmas gerektiini belirleyen ve yaptrmlarla desteklenen ortak toplumsal kurallardr. En az iki insann yaad her yerde norm vardr. Normlar yazl ve yazsz olmak zere ikiye ayrlabilir. Yazl normlar; yasalar, tzkler, ynetmelikler biiminde yetkili organlarca dzenlenir ve yrrle konulur. Gerektiinde yazl normlar deitirilir. Yazl normlarla devletin ve toplumun dzeni salanr. Yazsz normlar; rfler, adetler, treler, gelenek ve greneklerdir.

Biz kimsenin dman deiliz, yalnz insanln dman olanlarn dmanyz.

M.KEMAL ATATRK

Resim 1.4: Etik toplumsal kural

Yaygn ve nfusun byk bir blm tarafndan uzun zamanlardan beri tekrar edilip gelen ve aklanan nitelikleri tayan normlara adet denilmektedir.

12

Bu nitelii tamakla beraber, yksek derecede deerlendirmeye konu olan sosyal normlar ise rf olarak adlandrmakta. rflerin bir zamanlar doru sayd davranlar sonradan yanl kabul edilebilirler. rnein, kan davas, balk paras vb. Gelenek; bir toplumda, eskiden kalm olmalar nedeniyle saygn tutulup, kuaktan kuaa iletilen kltrel kalntlar, alkanlklar, tre ve davranlar, anane olarak tanmlanmaktadr. Grenek; herhangi bir davran ya da hareketi eskiden beri grd gibi yapma alkanldr. Grg kurallar; uyulmas gereken ayrntl biimler, formalitelerdir. Bu kurallar insann sosyallemesi sreci iinde renilirler.

1.6.Etik Deerlere Uygun Davranlarn Sonular

Etik deerlere uygun davranlarn eitli sonular vardr. Bunlar olumlu ya da olumsuz sonular olabilir. Olumlu sonulara baktmzda unlar grebiliriz: Saygnlk kazanma Gvenirlik yi bir imaja sahip olma Problem zmnde yardm grme Etik deerler zellikle sosyal alkant dnemlerinde ahlaki k azaltr ve toplum asndan kt niyetli giriimlere kar nleyici rol oynar. Toplumda kabul grme vb. letmelerde oluan etik programlar yardmyla, bireysel deerler ile rgtsel deerlerin yaknlamas salanr. Bylece motivasyon ve performans salanr. Bireyler aras karlkl gveni oluturmaya alan etik deerler, toplam kalite ynetimine ve stratejik planlarn uygulanmasna yardmc olurlar. BREYSEL ini kaybetme Saygnln kaybetme Toplumdan soyutlanma Gvenirliini yitirme Kiisel benliin zarar grmesi Mesleksel ve rgtsel balln zayflamas zsaygnn yitirilmesi alma arkadalaryla ilikilerin bozulmas Kiisel imajn bozulmas
ekil 1.1: Etik deerlere uymayan davranlarn sonular

KURUMSAL Saygnln yitirme Mterisini kaybetme majnn zedelenmesi birliinin zayflamas Grup almalarnn etkililiini yitirmesi Kurum ii iletiimin zarar grmesi rgtsel balln zayflamas

TOPLUMSAL Yozlamann kurumsallatrlmas Etik deerlerin nemini yitirmesi Anemik davranlarn yaygnlamas

13

Ailedeki her birey, birbirine sevgi, sayg, hogr, anlay ve ilgi gsterirse, o ailenin mutlu olarak yaamn srdrmesi iin btn koullar hazr demektir. Gnlk davranlarnda nazik ve kibar davranan bir kii evinde de byle davranabilir. Gnlk yaammzda teekkr ederim, zr dilerim, ltfen gibi ifadeler yerinde kullanlmaldr. ocuklarn bir arada yaama sonucu anne babalarndan rendikleri davranlar, treler, gelenek, grenek ve ahlaki deer yarglardr. Bu nedenle ebeveyn ocuklara her zaman iyi rnek olmak zorundadr. ocuklarn yannda sigara alkol vb. kt alkanlklar gerekletiren byn ocua bunu kullanma, yapma demesi ocuun bu davran edinmesini engellemeye yetmez. unu unutmamak gerekir, ocuklarn nasihatten ok, iyi rneklere ihtiyac vardr. Thalesin u sz bunu dorulamaktadr.

Siz byklerinize nasl davranrsanz, ileride ocuklarnz da size yle davranacaktr.

THALES
Demetrios ise; Kendi evinizde iken ailenize Sokakta iken gelip geenlere Yalnzken kendinize saygl olunuz, derken etik deerlere uygun davranmann zerinde durmutur.

1.7.Etik Sorgulama
Etik; bireyler arasndaki ilikileri bir bireyin dier bireylere ynelen eylemleriyle uygulad ilikileri incelemekle yetinmez, olann yan sra olmas gerekeni de aratrr. nk etiin amac sadece bireylerin birbirlerine nasl davrandklarn renmek deil, ahlaki ilke ve deerlerin birey ve toplum yaamndaki nemini kavramak ve insanlara nasl davranmalar gerektiini de retmektir. Toplumsal yaam iinde herkesin zerinde anlat, gittike genileyen ortak bir deerler sistemine ihtiya vardr. Toplumsal yaama temel oluturan bu etik deerler, toplumda ekien ve atan taraflarn hibir ortak yan kalmadnda bile ortak tutamak durumundadrlar. Kimse drstl deil de yalancl ya da sahtekrl neremez. Sadakat yerine ihaneti, adalet yerine hakszl kimse deerli gsteremez. Fakat gerek adaletin, sadakatin, drstln ne olduu srekli tartma konusudur. nsanlar en uygunsuz davranlarn bile ahlaki snrlar iinde gstermeye alrlar. r; drstl deil de yalancl ya da sahtekrl kimse neremez. Ahlaki olan davrann kiinin kendine olan yararnn yan sra topluma da yarar vardr. Genel olarak insanlar gerekletirecekleri her faaliyet ncesinde bir planlama yaparlar. Bu planlama ierisinde faaliyetin kendilerine salayaca fayda hedef alnr. Bununla birlikte ilgili faaliyetin ahlaki olup olmad da sorgulanr. Bu konuda eitli sorgulama biimleri gelitirilebilir. Bir sorgulama rnei aada verilmitir.

14

Problemi tanmla ve akla kavutur. Tm olas gerekleri renmeye al. Btn tercihleri-seenekleri srala. Her tercihi bunlar sorarak test et. Doru mu? Yasal m? Yararl m? Kararn ver, ancak hala emin deilsen unlar yap. Eer yanl olduunu biliyorsan yapma. Emin deilsen sor. Bir yant alncaya kadar sormaya devam et. ki soru daha sorarak kararn yeniden gzden geir. Ailem bunu renseydi kendimi nasl hissederdim. Vereceim karar basnda yaynlanm olsayd kendimi nasl hissederdim. Eyleme ge.

1.8.Toplumsal Yozlama
Toplum ierisinde deer karmaas olumas ve zamanla faydacln her eyin nne gemesi de etik kurallarnn uygulanmasn etkiler. Bu durumu ksaca toplumsal yozlama olarak adlandryoruz. Kiisel toplumsal dzeydeki atmada, toplumsal deerlerden farkl deerlere sahip kiiler toplumun deer sistemine kar geldiklerinde etik atma iinde kendilerini bulurlar. Ayrca lkeler arasnda deer farkllklarndan dolay da etik atmalar ortaya kabilir. Bir toplumda geerli olan etik deerler baka toplumlarda kabul grmeyebilir. almak iin Almanyaya giden Trk ailelerinin zellikle, genleri ile yaadklar sorunlar buna rnek olarak verilebilir. Ahlaki olmayan olaylara tepkiyi lmek amacyla bireysel bir toplum yaps olan Amerikal denetiler ve geleneksel bir toplum yaps olan Taiwanl denetiler ile bir aratrma yaplmtr. almada alnan sonu, ABDli katlmclarn ahlaki olmayan davrann, hukuki adan yaptrmlarna daha ok nem verdiklerini, Taiwanl katlmclarn ise iinde bulunduu grubun karlarna zarar verip vermedii ve gayri ahlaki davrantan doabilecek zararn, faydasndan fazla olup olmad konularna daha ok nem verdiini gstermitir. Toplumsal yozlamann eitli nedenleri vardr. Bu nedenleri yle sralayabiliriz. Kamu yapsndan kaynaklanan nedenler Ekonomik yapdan kaynaklanan nedenler Siyasal yapdan kaynaklanan nedenler Brokratik yapdan kaynaklanan nedenler Toplumsal yapdan kaynaklanana nedenler Tarihsel nedenler

15

Resim 1.5: Toplumsal yaam

Uygarln ilerlemesinin ve glln temeli aile yaamdr.

ATATRK

ekil 1.2: Toplumsal Yozlama

16

1.8.1. Ekonomik Yapdan Kaynaklanan Nedenler

Bir toplumun yozlamasnda en nemli unsurlardan biridir. Bir lkede ekonominin ktye gidii toplumu ve doal olarak fertleri etkiler. Bu etkilenme zamanla yoksullamay getirebilir. Bu da eitim bata olmak zere birok alan etkiler. Fiziksel ve ruhsal anlamda salkl insanlar yetimesi gleeceinden ahlaki yozlamann altyaps oluabilir.

1.8.2. Siyasal Yapdan Kaynaklanan Nedenler

Bir lkedeki siyasal yap da toplumsal yozlamada nemli bir etken olabilir. Toplumun farkl kesimlerinin siyasi alanda kendini ifade edememesi, siyasetin dar bir kesimin elinde kalarak kiisel karlara alet edilmesi, siyasal kayrmaclk, rvet yozlamaya neden olabilir. Her yneticinin tarafsz davranmas ve politik yneticilere tarafsz bilgi sunmas gerekmektedir. Anayasaya gre milletvekilleri grevlerine balarken yemin ederler ve yeminlerine uygun davranmalar beklenir. Politik mekanizmada rol alan semenler, politikaclar, brokratlar, bask ve kar gruplarnn kiisel kar salamak amacyla toplumda mevcut hukuki, dini, ahlaki ve kltrel normlar ihlal eden davran ve eylemlerde bulunmalarna politik yozlama denir.

POLTK YOZLAMA TRLER

Rvet Siyasal kayrmaclk Hizmet kayrmacl ve satn alma Rant kollama Gnl yapma Zimmet Adam kayrmaclk Lobicilik Kamu srlarn szdrma Politik dalavere

ekil 1.3: Politik yozlama trleri

1.8.3. Brokratik Yapdan Kaynaklanan Nedenler

Devletin vatandalarna sunduu hizmetler brokratik kurumlar araclyla salanr. Gnmzde baz zel kurumlar da saladklar hizmetlerde brokratik yaplanmalara gitmektedir. Bu kurumlarda ki rvet, zimmet, adam kayrmaclk, rant kollama gibi istenmeyen davranlar toplumdaki yozlamann nemli sebeplerinden biri olabilir.

1.8.4. Toplumsal Yapdan Kaynaklanan Nedenler

Bir lkedeki ya da blgedeki toplumsal yap da yozlamaya neden olabilir. Toplum ierisindeki eitlii zedeleyici gelenek anlay kiilerin kendisini ifadesini kstlayabilir. Bu durumun o toplumda oluturaca huzursuz ortam toplumda bir atma ve yozlama oluturabilir. Toplumsal yapda oluan kltrel bozulma da yozlamay oluturan nemli unsurlardandr.

17

Resim 1.6: Toplumsal yap

1.8.5. Tarihsel Nedenler

Toplumlarda oluan yozlamann nemli etkenlerinden biri de tarihsel nedenlerdir. Toplumlarn tarihsel sre iinde yaad olaylar, toplumlarda zlme ve yozlama oluturabilir. rnek olarak, savalarn toplumlarda oluturduu ykmlar ekonomik ve sosyal anlamda kt gidie neden olur. Bu kt gidi o toplumda yozlamann altyapsn oluturabilir.

TARHMZDE ESZ LDER Gazi M. Kemal ATATRK

Atatrk, gerek etkileyici kiilii, gerekse ahlaki meziyetleri ile tm dnyann kalbinde taht kurmu, esiz bir liderdir. Milletimizi esaretten kurtarmak iin byk bir milli kurtulu hareketi balatmtr.

18

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Trk toplumundaki grg kurallarn aratrnz. lem Basamaklar Hangi alandaki grg kurallarn aratracanz belirleyiniz (yemek, tanma vb.). Geleneksel kltrmzdeki grg kurallar ile gnmzdeki grg kurallar arasndaki farklar yaadnz toplumda gzlemleyiniz. Grg kurallarnn toplumsal yaama yararn yaadnz ortamda gzlemleyerek aratrnz. Grg kurallar ile ahlak arasndaki ilikiyi bulunduunuz evrede gzlemleyiniz. Toplum iindeki gzlemlerinizi dersinizde arkadalarnz ve retmeninizle paylamak zere dokman halinde hazrlaynz. neriler Aratrmanz not edebileceiniz dzgn dosya ktlar ve kalem bulundurunuz. Aratracanz grg nceden belirleyiniz. kurallarn

Geleneksel ve gnmzde Trk kltrndeki grg kurallarnn neler olduunu internet ve basl kaynaklardan aratrnz. Aratrmalarnza gre geleneksel ve gnmzdeki Trk kltrnde uyulmas gereken grg kurallarn oluturmaya alnz. Grg kurallar ile ahlak arasndaki ilikiyi kaynaklardan(kitap, internet, vb.) aratrnz. Toplum iindeki gzlemlerinizi not alnz. almanzn amacna ulaabilmesi iin notlarnz mutlaka arkadalarnz ve retmeninizle paylanz. Aratrmalarnz ve gzlemlerinizle elde ettiiniz grg kurallarn okul/snf ortamnda tartmaya veya aratrmaya sunarak okul/snf grg kurallar gelitiriniz.

19

KONTROL LSTES
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre kendinizi deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre Evet / Hayr seeneklerinden uygun olan kutucuu iaretleyiniz.

Deerlendirme Kriterleri Etik kavramn tanmlayabildiniz mi? Etik ve ahlak terimleri arasndaki fark anlayabildiniz mi? Etik ve ahlak arasndaki ilikiyi aklayabildiniz mi? Kohlbergin ahlaki geliim dnemlerini sralayabildiniz mi? Etik kurallarn neler olduunu kavradnz m? Etik sistemlerin isimlerini syleyebildiniz mi? Etik sistemler arasndaki fark aklayabildiniz mi? Toplumsal etik kurallarn temellerini oluturan unsurlar aklayabildiniz mi? Etik deerlere uygun davranlarn sonularnn neler olduunu rendiniz mi? Toplumsal yozlamann nedenlerini sralayabildiniz mi? Elde ettiiniz bilgileri zetlediniz mi? zetlediiniz bilgileri snfta arkadalarnzla tarttnz m?

Evet

Hayr

Deerlendirme sonucunda Hayr cevab vererek eksik olduunuzu tespit ettiiniz konular tekrar ederek eksiklerinizi tamamlaynz. Kavramakta glk ektiiniz konularda retmeninize dannz.

20

LME VE DEERLENDRME LME DEERLENDRME

Aadaki ifadelerden doru olanlarn D ( ) , yanl olanlarn Y( ) kutusunu arp (X) ile iaretleyiniz 1. ()Etik, insanlarn kurduu bireysel ve toplumsal ilikilerin temelini oluturan deerleri, kurallar doru-yanl ya da iyi-kt gibi ahlaksal adan aratran bir felsefe disiplinidir. 2. ()Sokrates (.. 469399)in ahlak retisi; nsann temel amac erdeme ulamak olmaldr. Erdem ancak bilgelikle mmkndr. olarak ifade edilir. 3. ()Machiavelli (14691527)nin ahlak anlay; Amaca ulamak iin her ara merudur. ekilindedir. ()Kirene ahlak Aristippos (.. 435355) retisidir. Buna gre; nsann amac en yksek hazza ulamaktr. nsan kendisine haz vermeyen eylerden uzak durmaldr. ()Drstlk, doruluk, gvenilir olma, sadakat, adalet etik kurallarndandr. ()Etik davrann toplumsal temelini oluturan etkenleri; kltr, deerler, normlar olarak balk altnda toplayabiliriz. ()Toplumun farkl kesimlerinin siyasi alanda kendini ifade edememesi, siyasetin dar bir kesimin elinde kalarak kiisel karlara alet edilmesi, siyasal kayrmaclk, rvet toplumsal yozlamann tarihsel nedenlerindendir. ()Ekonomik, siyasal ve brokratik yapdan kaynaklanan sorunlar toplumsal yozlamann nedenlerindendir.

4.

5. 6.

7.

8.

9. Etik deerlere uygun davranlarn sadece olumlu sonular vardr. 10. ()Kohlbergin ahlaki geliim kuramna gre; birey, dzey ve alt evreden geerek ahlaki geliime ular. 11. ()Hukuk kurallar, kanunlar idarenin dzenleyici ilemleri, mahkeme itihatlar eklinde kendini gsterir.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarn (deerlendirme kriterleri) karlatrnz. Cevaplarnz doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

21

RENME FAALYET2 RENME FAALYET2

AMA
Bu faaliyet sonunda, meslek etii ilkelerini doru olarak kavrayabileceksiniz, i hayatndaki etik konular renip, mesleki etik davranlarn kazanabileceksiniz.

ARATIRMA
Okul ortamndaki etik davranlar inceleyip not ediniz. Atlyeniz veya staj ortamnzda ki etik ilkeleri gzleyip not ediniz.

2. MESLEK ETK
2.1. Mesleki Etik Kavram

Resim 2.1: Mesleki etik

hayatndaki davranlar ynlendiren, onlara rehberlik eden etik prensipler ve standartlarn toplamna mesleki etik denilmektedir. Belirli bir meslek grubunun, meslek yelerine emreden, onlar belli kurallarla davranmaya zorlayan kiisel eilimlerini snrlayan, yetersiz ve ilkesiz yeleri meslekten dlayan, mesleki rekabeti dzenleyen ve hizmet ideallerini korumay amalayan mesleki ilkelerdir Tarihsel sre ierisinde, insanolunun ihtiya duyduu her trden mal ya da hizmet retimi eitli meslek gruplarnn domasna neden olmutur. Bu meslek gruplar zamanla rgtlenip bir takm ilkeler belirlemitir. Bu ilkelerin arasnda, etik-ahlaki deerler nemli bir yer tutmutur. Osmanl dneminde kurulan ahi birlikleri bu ynde olduka kat kurallar

22

 olan bir rgtlenmedir. Bunlara rnek vermek gerekirse; bu birliklerden etik-ahlaki sebeplerle atlan bir esnaf, bir daha bu lkenin hibir yerinde o meslei icra edemezdi. etii alan 1980lerde akademik bir alma sahas haline gelmitir. 1990lardan sonra ise i etiinin, alma alann etkileyen en nemli unsurlardan biri haline geldiini gryoruz. Meslek gruplar; eitli esnaf, zanaatkrlarca farkl biimlerde kurulmu, o meslein dayanmasn, kurallarn yanstan kendine zg birtakm ilkeleri olan bir birliktir. Bir mesleki etkinliin ya da hizmetin, tketicilerin gereksinimlerini karlayabilmesi iin o meslek alan iinde oluturulmu bir z denetimden gemesi gerekir.

Resim 2.2: Mesleki alma ortam

Mesleki etik bir zdenetim dzenei gibi alr fakat dier denetim biimlerinden farkl olarak iseldir ve manevi bir nitelik tar. Meslek etii; genel ahlaki ilkelerin sz konusu meslek zelinde yeniden yazlmasdr. Mesleki ahlak ilkeleri, etik kurallar olarak mesleki davran ilkeleri adyla yazlan bir belgedir. Bir meslek yesinin yaptklar, bir noktadan sonra dier meslektalarn da yakndan ilgilendirir. Yanl bir davran yalnzca bir kiiyi kk drmekle kalmaz, meslee duyulan btn gveni yok edebilir. Oysa bir meslein saygnln yitirmesi tm toplum iin bir kayptr. nk btn meslekler toplumsal yaam iin vazgeilmezdir. Onlarn aklanm amalar dorultusunda almalar, insanlarn maddi ve manevi gereksinimlerinin karlanmas iin yaamsal nemdedir. Meslek ahlak, her meslek yesinin olabildiince iyi olmas ilkesine dayanr. Toplumun gznden dm bir meslek, gelime potansiyelini de kaybederek meslek yelerine yarar salayamaz hale gelir. Meslek etiinin, genel ahlak kurallarndan fazlas, mesleki bilgi ve uzmanlk nedeniyle meslek adamna yklenen ek bir sorumluluktur. Verimliliin artmas, kalitenin ykselmesi iin meslek etii gereklidir.

23

Mesleki etik kurallarn amac, kapsamna giren personelin ve birimlerin performans, hareket ve davranlar ile ilgili merkeze ve birime zg standartlar belirlemektir. Bu kurallar grevlerini yerine getirirken i denetim biriminin btn mensuplarndan beklenen davran standardn akla kavuturmay hedeflemektedir. Bu kurallar, denetim standartlarna uymas gereken btn personeli ve birimleri kapsamaktadr. Kamu kesimindeki alanlar iin mesleki etik kurallarn kabul edilmesi ve uygulanmas, bireylerin yaptklar ilere inan ve gven duyulmasn salar. Ayrca lkemizde Kamu Grevlileri Etik Davran lkeleri 2005te belirlenmitir. lkemizde Osmanl mparatorluu dneminde ok yksek olan alma ahlak, Kanuni Sultan Sleymandan sonra de gemi, ancak Atatrk ve Cumhuriyet reformlaryla birlikte, bu konuda bir dnm yaratlmak istenmitir. Toplumsal kalknma iin toplumun ok almann nemine olan inanc, etik deerlere ball ve mili gururu n planda tutulmaldr.

ekil 2.1: Meslek - Ahlak likisi

2.2.Mesleki Etik lkeler

2.2.1.Doruluk
Doruluk; doru szllk ve gvenirlie iaret eden bir kavramdr. Etik davran, bakalar ile ilikilerde drst olmay ve itenlii gerektirir. En nemli zedeleyici davran

24

biimi ounlukla korku ve gvensizlikten kaynaklanan yalan sylemedir. Kiiler yalandan uzak durarak stlerine ve astlarna tam bir gven salamak zorundadr. hayat ierisinde doru davran biimlerini uygulamak, drst, adil, eit ve tarafsz olmak, yalan sylememek meslek etiinin temel ilkelerindendir. Btn meslektalar almalarnn her safhasnda drst olmaldrlar. Meslektalarn kurduklar ilikiler ve kurum dndaki temaslar samimi ve hakkaniyetli olmaldr. Yrtlen btn faaliyetlerde gven ortam salanmaldr.

2.2.2.Yasallk
hayatnda retilen her trl maln retiminde ve alanlarla ilgili problemlerin zmnde yasalara bal kalmak da mesleki etik ilkelerindendir. Gnmzde i yaamnda gerek retim alann gerekse alma hayatn dzenleyen yasalar mevcuttur. Hatta yalnzca devletlerin deil uluslararas bir takm kurulularn da bu konuda etkili olduunu syleyebiliriz. Bunlara rnek olarak alma hayatn dzenleyen Uluslararas alma rgt ile retim standartlarn dzenleyen Uluslararas Standartlar rgt (ISO) n sayabiliriz. Hukuken su tekil eden emirlerin yerine getirilmemesi konusunda yneticiler kesin tavr iinde olmaldrlar. Emirlerin yasalara aykrlnn, st yneticilere hatrlatlmas, yneticinin ynetimde keyfiliinin ortadan kaldrlmas ve hukukun stnlnn salanmasnda nemli katklar olmaktadr.

2.2.3.Yeterlik
hayatnda her gn srekli gelimeler olmaktadr. Bu gelimeleri takip etmek, kendini yenilemek, i hayatna uyarlamak mesleki etik ilkeleri arasnda nemli yer tutmaktadr. Meslekte sahip olunan mesleki boyut, o ii yapmak konusunda kiiye toplum ierisinde uzman,yetkili veya yeterli kii gibi kimlikler kazandrr. Bir ii yapabilmek iin diploma ya da herhangi bir belge almak, gerekte o kiiye sz konusu ii yapabilme konusunda hak ve yetki verir. Bu nedenle meslek elemanlarnn iyi bir eitimden gemi olmalar gereklidir. Yeterlik ayn zamanda sorumluluk alabilme, inisiyatif kullanabilme davrandr.

2.2.4. Gvenirlik
Meslek olarak kabul edilen btn ilerin kendine zg etik deer ve ilkeleri vardr. Meslein yeleri bu etik deer ve ilkelere uygun davranmak durumundadrlar. Uygun davranmadklar durumda meslek etii ilkeleri devreye girer. Genel mesleki etik davran kurallarn yle sralayabiliriz. Yetersiz ve ilkesiz yeleri meslekten ayrmak, Meslek ii rekabeti dzenlemek, Meslein ideallerini korumak. Bu durum meslek trne, zelliine hizmet alanna gre eitlilik alabilir.

25

2.2.5. Meslee Ballk

Mesleki etik ilkelerinden biri de kiinin yapt ii nemsemesi ve en iyi ekilde yapmaya almasdr. Buna ksaca meslee ballk diyoruz. Kiinin i hayat ierisinde srekli kendini gelitirmesi ve eitim olanaklarndan yararlanmas iine verdii nemi gsterir. Yalnzca kendi geliimini yeterli grmeyip, meslektalarnn mesleki geliimine katkda bulunmak ta meslek etii iindedir. Meslee ballk kiinin iini sevmesine ve huzurlu bir ortamda almasna katkda bulunur. Bu da verimlilii artrr.

2.3. Hayatnda Etik Ve Etik D Konular

2.3.1. Hayatnda Etik lkeler
Adalet: Temelinde eit toplumsal koullar ve olanaklar iinde tm insanlarn zgrce, ok ynl gelimesi, eit hak ve sorumluluun paylalmasdr. Toplulukta kiilerin yaratc olarak i grebilmesini, herkese temel eit hak ve devler tannm olmasn, kiinin erdemlerinin toplumca ve toplumun tm yelerince gvence altna alnm bulunmasn dile getiren etik ve hukuk ilkesidir. Yneticiler, rgtte grevlerin, ykmllklerin, sorumluluklarn eit bir ekilde datlmasndan sorumludurlar. Bu ekilde, hak datc adaleti yerine getirirler. Ancak hak datc adaletin yeterince salanamad durumlarda zarar gren ya da hakszla urayan alanlar dzeltici adaletin iletilmesini ister ve beklerler. Eitlik: Yararlarn, skntlarn, hizmetlerin datlmasnda uygulanacak snrlarn belirlenmesini ierir. Eitlik, drstlk ve adalet kavramlar ile btnlemi bir kavramdr. Eitlik kavram temel bireysel eitlik, ksmi eitlik ve bloklarn eitlii asndan ele alnmaktadr. Temel bireysel eitlik; eit bireylerden oluan tek bir snf vardr. Toplumda tm vatandalarn bir oy hakk vardr. Ksmi eitlik; her zaman ilevsel deildir. nk toplumun bireyleri ayn zelliklere sahip deildir. rn, iftilerle iadamlar ayr vergiler der. Bloklarn eitlii; kadn-erkek, yal-gen gibi snflar oluur. Drstlk ve doruluk: Etik davran, bakalar ile ilikilerde drst olmay ve itenlii gerektirir. ten ve drst davranmayan yneticiler, ilikilerde kendi sonlarn hazrlarlar ve gven ortam ortadan kalkar. rgtte politik g kazanmak etik d bir davran deildir. Bununla birlikte politik gce ulamak iin drstlkten dn verilmesi, etik kurallarnn nemli lde ihlal edilmesi anlamna gelmektedir. Ynetimde yalan ounlukla gvensizlik ve korkudan kaynaklanr. Yneticiler, kendileri yalandan uzak durarak, doruluk konusunda astlarna ve stlerine tam bir gven salamak zorundadr. Tarafszlk: Tarafszlk ya da nesnellik, insann bireyleri ya da nesneleri olduu gibi grebilmesi ve bu grnty bireyin kendi istek ve korkular ile oluturduu grntden ayrabilmesidir.

26

Ynetici, bir kamu grevlisi olarak, vatandalarla ve i grenlerle ilikilerinde yansz olarak davranmak ve hizmet sunmak zorundadr. zellikle siyasal tarafszlk, yneticinin en nemli sorumluluklarndan biridir. Yneticinin astlarna tarafl davranmas, i grenlerin stlerine kar kapal bir tavr iine girmeleri ve daha da nemlisi i grenlerin adalet ve gven duygularnn zedelenmesine yol amaktadr. Sorumluluk: Belirli bir grevin istenilen nitelik ve nicelikte yerine getirilmesidir. ki tr sorumluluk bulunmaktadr. Birincisi stlere hesap vermeyi ieren sorumlu olmadr. kincisi ise bir ii yapmay stlenmek anlamna gelen sorumluk almadr. Sorumluluun temeli, yetkiyi kullanma zorunluluudur. Sorumluluk, mesleki ve etik llere uymay gerektirdii kadar bu llerin yaratlmasn da gerektiren bir kavramdr. nsan Haklar: nsann insan olma zellii nedeniyle sahip olduu; dokunulamaz, devredilemez ve vazgeilemez nitelikte, kiilie bal haklardr. nsan haklarnn iyi anlalmas ve bireylerin bu haklarna saygl olmak, yneticinin etik deerleri arasnda ncelikle yer almas gereken unsurdur. Hmanizm: nsancl olma abas. nsan varlnn insani erdemlerce biimlendirilmesidir. nsanlarn yetime ve gelime yeteneinden, insann erdemleriyle, kiiliinin gz nnde tutulmasndan yola klarak, insann ok ynl yetimesini, zgrce etkinlikte bulunmasn, yaratc glerini ve yeteneklerini kullanabilmesini amalayan, insan topluluunun gelimesine ve insan soyunun daha da yetkinlemesine ve zgrlemesine ynelik dnce ve abalarn btndr. Ballk: rgtsel ballk, i grenlerin rgt yeliklerini srdrmeleri ve rgtte kalmak istemeleri olarak tanmlanabilir. Yneticilik, bir lider olarak hem kendi mesleki ballk ve gelimesini hem de astlarnn mesleki ballk, meslekte gelime ve ilerlemeye istekli olmasn, bu amala alana ilikin yaynlar izlemeyi ve eitim programlarna katlmay gerektirir. Ayrca eitim olanaklarnn evre yararna kullanlmasn salamak ve eitim sorunlarna gnll olarak yeterli zaman ayrmak da balln gerekleri arasndadr. Hukukun stnl: Hukuk dzeninin toplumda egemen klnmas, hukuk zerinde politik bask olmamas, yasalarn kiilere gre iftte standartl olarak uygulanmamas, sulunun ksa srede yakalanp cezalandrlmas, yargsz uygulama yaplmamas, yetkili kii ve kurulularn yasalara saygl olmas, hukuk sisteminin salkl ve dzenli almasn salar. Bireye ve topluma gven, huzur mutluluk ve rahatlk verir. Sevgi: nsann kendisiyle ve bakasyla yaratc iliki kurmas demektir. Sevgi, sorumluluu, ilgi ve bakm, sayg ve bilgiyi, bakasnn yetime ve gelimesi iin istek duymay gerektirir. Sevgi, yalnzca insanlara ynetilen bir duygu deildir. Yneticinin, mesleini de sevmesi gereklidir. Yneticilik youn stres altnda almay sorunlara hzl ve etkili zmler retmeyi gerektiren bir meslektir.

27

Hogr: Yasalara ve etik kurallara aykr olmadka, sevilmeyen ya da onaylanmayan eylerin varlna tahamml gstermektir. Hogr insann karsndaki insanla etkileirken, onunla e duyum (empati) iinde olmas etkileim konusunda onun alglarn tanmaya almas, tepkide bulunmas ve belli bir snr iinde kusurluluk hakk tanmasdr. Hogrl olmak, ayn zamanda bir i hesaplamay gerektirir. nk bu hesaplama olmazsa, hogr yerini ilkesizlie ve bir tr banazla brakabilir. Laiklik: Ynetenlerin, ynetme yetkilerini (dinden deil) halktan aldklar bir ynetim biimidir. Din ve inanlar konusunda seim, bireylerin i dnyasnn en dokunulmaz alandr ve yle olmaldr. Laik bir dzen iinde herkes istedii dine ya da inanca sahip olabilir. Yneticiler, i grenlerin din ve inan zgrlne karmamal ve Anayasal dzende gvence altna alnm olan din ve inan zgrln zedeleyici bir davrana girmemelidir. Sayg: nsan, her eyden nce insan olduu iin deerlidir. nsann deeri ve onuru, insan ilikilerinde nemlidir. Sayg, birok insann bildii ve bekledii gibi korkmak, ekinmek deildir. Sayg bir insan, bir kii olarak olduu gibi grmek, onun kiiliini ve biricikliini fark etmek demektir. Tutumluluk: rgt amalarna uygun olarak yaatmak rgtteki insan ve madde kaynaklarn en verimli ekilde kullanmakla gerekleir. Tutumlu olmak, rgt kaynaklarnn amalara uygun tketilmesi, donanm ve ara-gerelerin kullanl, ekonomik ve lksten uzak ve ilevsel olanlardan seilmesi gerekir. Yneticiler iin, srekli alan telefonlarla, ani ziyaretilerle, ar brokrasinin ykledii krtasiyecilikle ba edebilmek nemli bir sorundur. Demokrasi: nsana bir deer olarak nem veren ve insan kiiliinin zgrce ve eksiksiz olarak gelitirilmesine yarayan bir ynetim biimidir. Demokrasi eitim sreci iinde retilebilir ve yaam biimine dntrlebilir. Eitim demokrasinin n kouludur. Olumlu insan ilikileri: Ynetimde olumlu insan ilikileri, hem amalanan retimin gerekletirilmesi, hem de i grenlerin duyumunun salanmas asndan gereklidir. Salkl insan ilikileri iin, bireyin yetenek ve gleri kadar, zayf yanlarnn ve gereksinimlerinin neler olduunun anlalmas gerekir. nsan ilikilerinin nitelii, baar ya da baarszln belirleyicisi olmaktadr. Aklk: Aklk karlkl iletiimi gerektirir. Kiiler aras iletiimde, katlanlarn yz yze olmalar, katlmclar arasnda karlkl iletiimin olmas, sz konusu iletilerin szl ya da szsz olmas gerekir. Yneticilerin ak davranabilmeleri iin, eletiriye ak olmalar gerekir. Eletiriler amal, nesnel, karsz ve kiiye zel olmaldr. Hak ve zgrlkler: Hak ve zgrlkler bir arada kullanlan ancak birbiri ile kartrlan kavramlardr. zgrlk kavram, bireyin bir eyi yapma ya da yapmama serbestliidir. Devlet ya da baka herhangi bir g tarafndan herhangi bir ey iin zorlanmamay, bask altnda tutulmamay ifade eder. Hak kavram ise zgrlkten daha geni bir anlam tar. Bu terim yalnzca serbest olmay deil, bunun yan sra devletten ya da toplumdan baz istemlerde bulunmay ierir.

28

Emein hakkn verme: Emek i grenin rgtsel edimini elde etmek iin harcad kafa ve kol gcdr. grenin emeinin hakk, rgtn yapaca deme ile verilir. deme i grenin retim iin rgte harcad deer artndan hak ettii deerin kendisine dndrlmesidir. Yasa d emirlere kar direnme: Yasalarda da aka belirtilmesine karn, kamu grevlileri zaman, zaman yasa d ancak, stler tarafndan yerine getirilmesi istenilen emirlerle kar karya kalmakta ve bunlar yerine getirmektedir. Emirlerin yasalara aykrlnn, st yneticilere hatrlatlmas, yneticinin ynetimde keyfiliinin ortadan kaldrlmas hukukun stnlnn salanmasnda nemlidir. hayatnda yazl ya da yazl olmayan birtakm etik kurallar vardr. Bu nedenle; etik deerlere uygun alma ortamn gerekletirmek iin yaplmas gerekenler unlardr: Etik deerlere bal kalmaya kararl olmak. Davranlarla rnek olmak. Etie uygun davranlar yerletirme sorumluluunu almak. Kurumun etik ilkelerini belirlemek. Etik deerleri aka belirtmek. alanlar eitmek. Ak iletiimi desteklemek. Tutarl olmak.

Ulusal davran kurallar (etik), ulusal esaslarla ve zgr dncelerle beslenmeli ve buna destek olunmal.
Gazi M. Kemal ATATRK
hayatnda yazl ya da yazl olmayan birtakm etik kurallara ramen yine de etik d davranlar grlmektedir. Bunlar aadaki gibi sralayabiliriz: kalitesini nemsememe Rvet isteme veya verme Kurum varlklarnn kt biimde kullanm yerinde ayrmclk yapma zel yaama mdahale evre kirliliine duyarsz kalma Kurumun olanaklarn kiisel ama iin kullanma Kayt ve raporlar zerinde tahrifat yapma Hediye alma ve arlama Yanl bilgilendirme ya da bilgi saklama Yetkililerle etik d iliki kurma yerinde hrszlk yapma kar atmalarna girme Ticari ya da mesleki srlar szdrma Rakiplerle ilgili bilgilerin toplanmasnda etik d yntemler kullanma rn sorumluluunu ve gvenliini nemsememe alanlara eit davranmama Ast, st ya da alma arkadalarn smrme arkadalarn yldrma, korkutma Grevi ihmal etme

29

yerinde bencil davranma ilikilerine politik dnceler katma yerinde yaranma ve dalkavukluk yapma Cinsel tacizde bulunma Hakaret ya da argo bir dil kullanma Yetkisini ktye kullanma alma arkadalar ile ilgili sylenti ve dedikodu yayma Zimmet ve grevi su istimal etme

2.3.2. Ynetimde etik d davranlar;

Ayrmclk: Ayrmclk n yargl tutumlarla davranmaktr. Bir grup insana kar, adaletsiz ve zarar verecek biimdeki her trl davran ayrmclk olarak tanmlanmaktadr. Ak ayrmclk; geleneksel olarak cinsiyete ya da rkla dayal olarak ortaya kmaktadr. Kurumsal ayrmclk; bir rgtn yansz bir seim sreci sunsa bile, kadn ya da aznlklarn bu rgtte dier gruplar ile eit oranl temsil edilmemesi sonucu ortaya kmasdr.

Resim 2.3: Etik d davran sonularnn aratrld hukuki kurum

Kayrma: Aile, akrabalk balar gibi maddesel olmayan etkileme aralarn kullanarak, kamu grevlilerinin, baz kiilere kamu ilemlerinde ayrcalk tanmasdr. Kamu grevlisi, tinsel-duygusal nitelikteki geleneksel ballklar ve ykmllkleri nedeniyle yakn evresine ya da zerinde nfusu olan bakalarnn etkisi ile bir takm kiilere ayrcalkl davranmaktadr. Rvet: Kamu grevlilerinin para, mal, hediye gibi birtakm maddesel karlar karlnda bunu salayan kii ya da kmelere ayrcalkl bir kamu ilemi ile kar salamas

30

rvet olarak tanmlanr. Birok yneticiye eitli nedenlerle, farkl niteliklerde hediye verilmesi Trk toplumunun ve Trk brokratik kltrnn bir gerei olarak kabul edilir bir davran olarak karmza kar. Yldrma- Korkutma: Kabadaylk olarak tanmlanan ve kimseden korkmaz, ylmaz grnerek evresine meydan okuma davran ile astlarn yldrmaya almak etik d bir davrantr. Kabadaylk yoluyla, alanlar zerinde g gsterileri yapmak yneticinin zenle kanmas gereken bir davran olmaldr. Smr (istismar): Smr, insan ya da nesnelerin adaletsiz kullanmdr. kar salamaya yneliktir. Smrnn eitli trleri vardr: Smrc, smrlen kiiyi zorlayabilir veya aldatarak kullanabilir. Smrlen kii, yaplan eylemlere gnll rza gsterebilir. Smrlen kiinin amac, kar salamak ve kazancn gvenceye almaktr. hmal: Trk Ceza Yasasnn 230. maddesine gre ihmal, hangi nedenle olursa olsun grevin savsaklanmas ve geciktirilmesi veya st tarafndan verilen buyruklarn geerli bir neden olmadan yaplmamas olarak tanmlanabilir. Bencillik: Ynetimde bencillik, yneticinin bakalarnn yararn dnmeden; kimi kez onlara zarar vererek; davranlarn yalnz kendi gereksinimlerini giderecek, kendine kar salayacak biimde ynlendirmesidir. Bencil, bakalarnn gereksinimlerine ilgi duymaz, onlarn kiilik btnlne ve deerlerine sayg gstermez. kence (Eziyet): Bir insana maddi ya da manevi olarak yaplan ar eziyet anlamnda kullanlmaktadr. kence veya eziyet yalnz fiziksel acy deil, psikolojik acy da kapsamaktadr. Ayrca i yaamndaki iddetli sorunlar bireyin evresini ve zel yaantsn etkilemektedir. Yolsuzluk: Genel anlamyla yolsuzluk, bir kar karlnda, kamu yetkililerinin yasa d kullanm olarak tanmlanmaktadr. Yolsuzluk sadece maddi kazanlar kapsamaz. Maddi olmayan zel amalara da ynelik olabilir. Kiisel kazanlar karlnda yetkilerini ktye kullanmalar, politik kazan amacyla devlet yetkisinin yasa d kullanmn anlatmaktadr. Yaranma-dalkavukluk: Rahatsz edici ve sahtekrlk olmasna ramen yneticiye yaranma ve dalkavukluk yapmann, baar iin denmesi gereken bir bedel olarak grlmesi yaygn bir davran biimidir. Kendisine dalkavukluk yaplan ynetici, salkl bir gr asna sahip olmamas halinde davranlarn pekitirerek tm alanlardan ayn davranlar bekleyebilir. iddet-bask-saldrganlk: iddet szc, ar duygu durumunu, bir olgunun younluunu, sertliini, kaba ve sert davran nitelendirir. Yneticinin iddet ieren eylemleri kendini engelledii dnlen nesne ya da bireyin kendisine dorudan yapt gibi, hi ilgisi olmayan nesne ya da bireylere ynelttii grlebilir.

31

Hakaret ve kfr: Szl taciz olarak deerlendirilebilecek olan hakaret ve kfr, szel bir iddet gsterisidir. Hakaret ve kfr kiilie saldr olup, bu tr yneticiler insanlarn kiiliini kltp, rseleyerek, kendi bencil kiiliklerini ycelttiklerini inanmaktadr. Bedensel ve cinsel taciz: Bedensel taciz, iddetin bir rndr. En sk karlalan bedensel taciz tr ise dayaktr. Cinsel taciz ise, ocua, gence, kadna laf atma, el, kol hareketi yapmakla balayan geni bir yelpaze iinde yer almaktadr. Kt alkanlklar: zellikle, ocuk ve genlerin bulunduklar okul, ocuk yuvas, yetitirme yurdu gibi kurumlarda grev alan alanlarn, sigara, alkol, kumar ve benzeri kt alanlklar ocuk ve genlerin gz nnde sergilemeleri sakncaldr. Kiisel adan bakldnda, kt alkanlklar bireyi ilgilendiren konudur. Ancak bu alkanlklarn kiisellikten karak, kamu alanna tanmas saknca yaratmaktadr. Grev ve yetkinin ktye kullanm: Bir makam adna elde edilmi olan yetkiler kamu grevlilerince ktye kullanlamaz. rgt asndan yetkinin ktye kullanm, yetkinin verili amacndan baka bir ama iin kullanlmasdr. Dedikodu: Genel olarak dedikodu, gerek olup olmad bilinmeden bakalarna kara almak, insanlar ktlemek, knamak, sulamak amacyla yaplan konumalardr. Dedikodu i yerlerinde byk lde zaman ve enerji kaybna neden olmakta, insan ilikilerinin gerginlemesine ve bozulmasna neden olmaktadr. Zimmet: Kamu grevlisinin para ya da mal nitelii tayan kamusal bir kayna, yasalara aykr olarak kiisel kullanm iin harcamas ya da kullanmas olarak tanmlanabilir. Zimmetin bir yolsuzluk tr olmasna karn rvetten fark, bir alc ve verici olmamasdr. Dogmatik davran: Dogmatik, daha nce doru olan bir kavrama, bir inanca zamanla doruluu ortadan kalksa bile bal kalmaktr. Dogmatik bir ynetici, mesleinde kazand kavramlara ve inanlara zamanla ondan kopmayacak derecede balanabilmektedir. Genellemi bir dogmatiklik, i greni bir rka, bir dine bir ulusa, bir topluma bir mesleki gre kar dman edebilir. Dogmatik bir kii, kendi kavram ve inanlarn deitirmez ve yenilikleri benimsemez. Yobazlk-banazlk: Yobazlk ve banazlk, inan ve dnceleri konusunda tartmaya yer vermeyen, tek doru eyin kendi dorusu olduuna inanan, kendi gibi dnmeyenlere en ar biimde saldran, hogrsz ve sevgisiz insanlar tanmlar. Yneticilerin banaz tutumu alanlarn gelime ve yenilemesini engeller.

32

2.4.Mesleki Yozlama
Bir toplumda oluan yozlama hayatn her alann olduu gibi i yaamn da etki altna alr. Mesleki yozlamann eitli nedenleri vardr. Bu nedenleri maddeler halinde sralayabiliriz. Ar hrs, bencil ve a gzl davranma Yeterli hassasiyetin gsterilmemesi Eksik deerlendirme Planszlk yi niyetle arkadalarn koruma gds Yasalarn, kurallarn ve yntemlerin bilinmemesi yaamnda teknolojik ve sosyal gelimelere paralel yasal dzenlemelerin gecikmesi Kendini koruma gds Maddi ve manevi tatminsizlik, servet al deolojik ya da siyasal ayrmclk Sadece verilen creti artrmak (yeterli cret dzeyinin zerine karmak) insanlar iletme iin daha ok almaya ynlendirmeyecektir. Bireyleri tevik iin, onlara birey gibi davranp ilgi gsterilmesi gerekmektedir. Ayrca hem rgtsel etkinlik hem de, bireylerin mutluluklar iin, kiisel zellik ve becerilerinin belirlenerek bireyin uygun ie yerletirilmesi, kendini gelitirmesine yardmc olunmas da bir sosyal sorumluluk gereidir. Yneticilerin, iletmede alan iilerin karlarn koruyabilmeleri iin, sendika kurma, sendikal faaliyetlerde bulunma ve grev hakkna engel olmamas hatta bunun iin uygun bir ortam yaratmas alanlara kar etik sorumluluunun bir gereidir. Aadaki davranlar mesleki yozlama asndan irdeleyebiliriz. Manavdan aldnz bir kilo elma ya da portakal eksik tartan manavcnn bu davran doru mudur? Pazarda semece yok deyip rk domatesleri dzgn domateslerle birlikte tartp satmak ne kadar doru bir davrantr? Satt aypl mal daha sonra satlan mal deitirilmez deyip deitirmek istemeyen maaza sahibinin bu davran doru mudur? Bir zengin iadamnn emekli bir generali ya da emekli tannm bir eski brokrat Ankara Temsilcisi diye atayp, bakentte hkmet ve brokraside ilerini takip ettirmesi rnein, devletten tevik elde edilmesi ynnde lobicilik yaplmas- ahlaki bir davran m? Bir i adamnn bir milletvekiline gizliden maa balayarak parlamentoda kanun simsarl yaptrmas doru bir davran mdr? Bu rnekleri artrmak mmkndr.

33

2.5. Etiinde Uygun Davranlarn Sonular

hayatnda etik deerlere uygun davranlarda bulunmann eitli olumlu ya da olumsuz sonular vardr. hayatndaki etik davranlarn olumlu sonular olarak unlar sayabiliriz; ortamnda saygnlk kazanma ortamnda ki gvenirlik dnyasnda iyi bir imaja sahip olma hayatnda karlalacak problemlerin zmnde kolaylk grme Etik deerlerle kalite ynetimi, stratejik planlama gibi alanlarn ynetilmesine de yardmc olma Etik deerlerle kurumlarn sosyal sorumluluklarn dzenli bir ekilde yerine getirmesini salama Etik deerlerle haksz rekabetin engellenmesini salama ortamnda kabul grme ve vb.

Eitimdir ki bir milleti ya hr, bamsz, anl, yksek bir topluluk halinde yaatr; ya da milleti esaret ve sefalete terk eder.
Gazi M. Kemal ATATRK

Resim 2.4: etiine uygun davranlar

Bununla birlikte i hayatnda etik deerlere uygun davranlarn olumsuz saylabilecek baz sonular olabilir. ini kaybetme, ite mevki yitirme, pasif pozisyona grevlendirilme, maddi ve manevi zarar grme rnek olarak verilebilir.

34

Resim 2.5: etiine uygun ortam

Cumhuriyet hkmetinin namuslu, vatansever, cumhuriyeti i adamlarna daima yardmc olacana phe edilmemelidir.
Gazi M. Kemal ATATRK

35

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Snfnzdaki retmen ve renci davranlarn gzleyiniz.
LEM BASAMAKLARI NERILER Gzlemlerinizi dzgn dosya bulundurunuz. not edebileceiniz ktlar ve kalem

Hangi ders saatinizde gzlem yapacanz kendi kendinize belirleyiniz(ortamn doal olmas iin). Ders ortamndaki gzlemlerinizi not alnz. Snf ortamnzdaki gzlemlerinizle dokman hazrlaynz, dersinizde arkadalarnz ve retmeninizle paylanz.

Gzleyeceiniz davranlar nceden belirleyiniz. retmeniniz bir nceki derste ilenen blmle ilgili aklamada bulundu mu? renciler dersleri ile ilgili hazrlk yapyorlar m? retmeniniz gzlemlediiniz derste ilenecek blmle ilgili aklamada bulundu mu? renciler ders retmenini dinliyor mu? renciler retmenin sorularna cevap verebiliyorlar m? renciler derste baka ilerle megul oluyorlar m? almanzn amacna ulaabilmesi iin notlarnz mutlaka arkadalarnz ve retmeninizle paylanz. Gzlemlerinize gre snf iinde uyulmas gereken etik kurallar oluturmaya alnz. Elde ettiiniz etik kurallar okul/snf ortamnda tartmaya veya aratrmaya sunarak okul/snf etik kurallar gelitiriniz.

36

KONTROL LSTES
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre kendinizi deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre Evet / Hayr seeneklerinden uygun olan kutucuu iaretleyiniz.

Deerlendirme Kriterleri Mesleki etik kavramn anlayabildiniz mi? Atlyelerinizde ve snflarnzda meslek etiine uygun davranabildiniz mi? Mesleki etik ilkeleri anlayp uygulayabildiniz mi? Snflarnzda veya atlyelerinizde etik olan ya da etik d konular belirleyebildiniz mi? etiine uygun davranlarn sonularn kavrayabildiniz mi?

Evet

Hayr

Deerlendirme sonucunda Hayr cevab vererek eksik olduunuzu tespit ettiiniz konular tekrar ederek eksiklerinizi tamamlaynz. Kavramakta glk ektiiniz konularda retmeninize dannz.

37

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki ifadelerden doru olanlarn D ( ) , yanl olanlarn Y( ) kutusunu arp (X) ile iaretleyiniz 1. ()Mesleki etik, i hayatndaki davranlar ynlendiren, onlara rehberlik eden etik prensipler ve standartlarn toplamdr. 2. 3. ()ada anlamda i etii anlay, 20.yy.n ilk eyreinde ABDde ortaya kmtr. () hayat ierisinde doru davran biimlerini uygulamak, drst, adil, eit ve tarafsz olmak, yalan sylememek meslek etiinin temel ilkelerindendir. ()Yeterlik, bir ii yapabilmek iin gerekli bilgi ve beceriye sahip olabilmektir. ()Kurumun olanaklarn kiisel ama iin kullanma etik d davranlarndan deildir. ()Ar hrs, bencil ve a gzl davranma, mesleki yozlamann nedenlerindendir. () ortamnda saygnlk kazanma i hayatndaki etik davranlarn olumlu sonularndan biri deildir. ()Maddi ve manevi tatminsizlik, servet al mesleki yozlamann nedenlerindendir. () ortamndaki gvenilirlik i hayatndaki etik davranlarn olumlu sonularndan birisidir.

4. 5. 6. 7.

8. 9.

10. ()evre kirliliine duyarsz kalma etik d davranlardan birisidir. 11. () ortamnda gerilim alanlar iin retken ve yararl olabilir? 12. ()Lider, elemanlarn motive etmeye ve onlarla iletiim kurmaya balamadan nce salam ilke ve ilemler temelinde onlar anlamaya almaldr.

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz dier faaliyete geiniz.

38

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
Bu faaliyet sonunda, farkl mesleklerdeki etik ilkeleri renecek, etik liderlik hakknda bilgi sahibi olacaksnz. yeri ortamnda meslein gerektirdii i ahlakna uygun alma formasyonunu kazanacaksnz.

ARATIRMA
evrenizdeki eitli meslek gruplarn inceleyip etik anlaylar hakknda bilgi sahibi olunuz.

3. YERNDE ETK ORTAM SALAMAK

ekil 3.1: yerinde etik alma ortam

Kurumlarda huzurlu ve verimli i ortamn salamann temel koullarndan biri de etik ilkelere uygun davranmaktr. Bu ynde grev ilk nce yneticilere dmekle birlikte alanlarn da katk salamas gerekmektedir.

39

3.1.Farkl Mesleklerde Etik lkeler

Resim 3.1: Farkl meslekler.

Genel olarak i hayatnda etik ilkeler birbirine benzer zellik tar. Ancak eitli meslek gruplarnda farkllklar hatta ztlklar grlebilir. Bu durum elikili grnmekle birlikte o iin yapsna uygundur. rnein; gda sektrnde reklam, irketler iin nemli bir unsur iken mali mavirlik meslek dalnda reklam yasaklanmtr Bu etik ilkeler, gnmzde baz meslek gruplarnca kurulan dernekler tarafndan yazl hale getirilmitir. rnek olarak hekimlik meslek etii kurallar, yazlm mhendislii meslek etii kurallar verilebilir. Btn belli meslei ifade eden etik kurallar vardr. Birbirinden farkl ne kadar meslek varsa o kadar da etik ilkeler vardr. Mesleklerin zelliine gre etik ilkelerde ztlklar olabilir. r; psikolojik danman, hastann srlarn saklar. Hkimler herhangi bir olayda soruturma srecinde bilgi vermezken yarglama srecinde bilinenlerin akla kavumasn salar. Bir meslek grevi yerine getirmede yaplan hata, o meslek evresinin dnda pek eletirilmez. nk herkes o meslein gerektirdii sorumluluklarn ne olduunu tam olarak bilemeyebilir. Meslek gruplarnn hak ettii saygnl elde etmeleri, kendi ilerinde ynetilmesi, denetlenmesi ve gerektiinde cezai yaptrmlar uygulanmas gerekmektedir. nk meslekten uzaklatrlan kiilerden dolay dier meslektalar itibar kazanacaklardr. Sosyal adalet herkesin hakknn eitlik ilkesine gre gzetilmesi, adaletin yaygnlamas, olarak tanmlanabilir. Yani; herkese kabiliyetine uygun ykselme imknlarnn tannmas, insanlardaki doutan var olan yeteneklerin gelimesine frsat hazrlanmas, herkesin rettii hizmet ve yapt grev karlnda hak ettii maddi ve manevi mkfata kavuturulmas, skntlarn da nimetlerin de adalete uygun olarak datlmas demektir. Sosyal adaletin yaygn olduu toplumlarda insanlar tasada ve kvanta ortak davranmann gereine inanrlar. Byle toplumlarda sosyal refah dzeyi de yksek olur. nk bu sayede her fert, abasnn karln grr, hakszla uramaz; vazife, hak, mkfat hususunda herkes yarnndan emin olur. Sosyal adalet, toplumda demokratik hak ve

40

hrriyetlerin herkese eit lde verilecei bir ortam hazrlar. Hi kukusuz sosyal adaletin, bir milletin btn fertlerinde, bir devletin btn messeselerinde yerlemesi o lke insanlarnn ok dengeli ve mutlu bir hayat srmelerine sebep olur. Meslek birlii, yeleri arasndaki birlik ve beraberlii salamak, ayn ilke ve deerler etrafnda toplamak, meslek grubunu toplum iinde onurlu ve saygn bir konuma getirmek ve herkes iin yararl bir meslek ortam salamaktr. Ayn meslek grubundaki kiiler bir araya gelerek eitli birlikler oluturmulardr. Bunlar; tabip odalar, barolar birlii; ticaret odas, ofrler dernei, esnaf ve sanatkrlar dernei vb. gibi kurumsal, yasal i birlii kuran kurumlardr.

3.2.alanlarn Etik Profilleri

alanlarn iletmeye kar sorumluluu her eyden nce sadakat bilincine erimi olmas ile balar. letmenin haklar ile alanlarn haklar i iedir. Bir tarafn hakknn gz ard edilmesi zaman ierisinde kar tarafn haklarna da olumsuz yansyacaktr. ster zel teebbs olsun, ister kamu kuruluu olsun alanlarn azami dzeyde iletmenin tm deerlerini kendi z deerleri gibi koruyup sahiplenmesi nemlidir. Hindistan babakan ndra Gandinin torununa verdii t dikkate deerdir. ki trl insan vardr. yapanlar ve yaplan iten kendilerine pay karanlar. yapanlardan ol. Hem orda dierlerinden daha az rekabet vardr. 16. asr filozoflarndan Bacon ise Bizi gl yapan yediklerimiz deil hazmettiklerimizdir. Bizi zengin yapan kazandklarmz deil muhafaza ettiklerimizdir, bizi bilgili yapan okuduklarmz deil kafamza yerletirdiklerimizdir ve bizi sevimli yapan bakalarna verdiimiz tler deil onlar kendimizde uygulamamzdr demitir. etiinde incelenecek en nemli konulardan biri de bireysel etik davranlardr. Bireylerin etik davran biimlerinin incelenmesi, i etiini belirlemede nemli bir faktrdr. Bireylerin etik davranlarn etkileyen dier bir zellik de alanlarn zellikleridir. Genel olarak alanlar davran kalb ierisinde deerlendirebiliriz. karc Grevci Ahlak karc davran; etik ilkeleri yok sayan bir davran biimidir. Grevci davran; tamamyla deerlere kurallara riayet etme anlayn iermektedir. Ahlak davran; kurum ve hizmet yararn n planda tutan bir davran biimidir.

3.3.Etik Liderlik
Lider; szlk anlam olarak, ynetimde gc ve etkisi olan kimse, nder, ef, bir partinin veya bir kuruluun en st dzeyde ynetimiyle grevli kii olarak tanmlanabilir. Liderlik; belirli artlar altnda belirli kii ve grup amalarn gerekletirmek zere organizasyonun dier elemanlarn etkileme, motive etme ve ynlendirme sreci olarak tanmlanabilir. Liderlik, belli bir durumda, belli bir alanda ve belli koullar altnda bir grup iindeki; insanlara rgtsel hedeflere ulamada yardmc olacak deneyimleri aktarma ve uygulanan liderlik trnden honut olmalarn salayarak grubu etkileme sreci olarak tarif edilebilir.

41

Resim 3.2: Etik lider

Ynetim srecinde liderlik iki ekilde karmza kmaktadr. Resmi (formal) liderlik; yneticinin bu greve resmi atanmasyla olur ve daha ok ynetici olarak adlandrlr. Gayri resmi (informal) liderlik; atanmak suretiyle deil sahip olduu baz zelliklerden dolay g sahibi olan kimse. dareci Ynetici Lider

YNETC Ynetir Dzeni srdrr Koruyucu Bir kopyadr Sistem ve yaplara odaklar Kontrole gvenir ve etkin klar Ksa vadeli bakar Nasl ve ne zaman sorularn sorar Mevcut durumu savunur leri doru yapmaya alr

LDER Yaratr, yenilik yapar Farkllk yaratr Gelitirici Orijinaldir nsana odaklar nsanlarda gven duygusunu gelitirir Uzun vadeli bakar Niin sorularn sorar Statkoya meydan okur Doru ileri yapar

ekil 3.2: Ynetici ve liderin zellikleri

Liderin tamas gereken zellikler unlardr: Ulamak istedii ama ve hedefleri belirleyerek stratejileri oluturmak Vizyon sahibi olmak Yaratc olmak Duyarl olmak Drst ve gven verici olmak alanlar motive etmek, gelimelerini salamak Sistemi bir btn olarak grmek Takm almas yararna inanmak Kiiler aras etkin iletiim kurabilmek ve srdrmek, eldeki verileri kullanarak bilgi ile ynetmek

42

Etik(moral) liderlik; belirli etik deerlere ve ilkelere n planda sahip olmaya dayal olan liderlik yaklamdr. Etik liderliin gsterilebilmesi iin ortamn uygun olmas ve lideri izleyenlerin de ayn deerleri ve ilkeleri benimsemesi gerekir. Lider, doruluk ve hakkaniyet ilkelerini hayata geirir. Lider astlarnn sorunlarna duyarl olur, farkl grlerin ifade edilmesine imkn tanr. Kurumsal baar iin; kimlik, katlm, hakkaniyet ve yetkinlik ilkelerini temel alr. Lider alanlar motive eder. alanlarn kimliine deer veren bir alma kltr oluturarak sorunlara yaklar. Etik ve kurumsal ball birletirerek artc sonular meydana getirebilir. alkanla, drstle ve yksek performansa deer verir. Bu deerleri dllendirecek ekilde kuruluu dzenler. Etik ilke snrlar iinde, kurumun tm potansiyelini harekete geirir. Liderlerin grevlerinden biri de kurumsal bir etik anlaynn oluturulmasdr. Bu kurumsal etik anlayn hazrlarken; etik ilkeleri herkesin bir numaral sorunu haline getirmelidir. Herkesi bu konuda sk almaya zendirmelidir. Bu ilkelere aktif bir ilgi duymay salamaldr. Etik davran sergileme ile performans arasndaki ilikiye dikkat etmelidir. Ak bir iletiim tarz sergileyip davran ve eylemleriyle rnek olmaldr. Etik liderin zelliklerini aadaki gibi sralayabiliriz. Syledii gibi davranmak Tutarl olmak Yol gsterici olmak Motive edici olmak Gven vermek Tarafsz ve geni grllk Yaamsal bir rol oynamaktr.

3.4. Yerinde Etiine Uygun Ortamda almak

Sanayileme ile personel ynetimi nem kazanmtr. retim faktrleri arasnda en nemli ve en zor kontrol edilebilen emek faktrnn zaman iinde eitli gereksinmeleri dikkate alnmtr. Trkiyede ii- iveren ilikilerini dzenleyen yasalar ile ilgili almalar, Osmanllar tarafndan 19. yzyln ikinci yarsnda balam ancak, 1960 ve 1982 Anayasalarnda yer almtr. letmenin i evresi de denebilen kar gruplarndan alanlar adil bir cret politikas ile cretlendirmek, insanlk standartlarn olumsuz bir ekilde etkilemeyecek teknolojinin kullanm ile salkl ve gvenli alma koullar salamak, azami sayda sakat ve eski hkml istihdam, alanlarn moralini ykselten i gvenlii szlemeleri toplumsal sorumluluun yerine getirilmesinin bir boyutunu oluturmaktadr. Ayn zamanda alma verimini artrmada gdleyici bir rol oynayan sosyal etkinlikler de i stresini azaltmada ayn dzeyde deerlendirilebilir.

43

alanlara denen cret tek bana hibir zaman yeterli deildir. Maslowun ortaya koyduu gibi, bir negatif hijyen etkenidir. Eer verilen cret yetersiz ise, zamanla insanlar giderek honutsuzlaacaktr. Sadece verilen creti artrmak (yeterli cret dzeyinin zerine karmak) insanlar iletme iin daha ok almaya ynlendirmeyecektir. Bireyleri tevik iin, onlara birey gibi davranp ilgi gsterilmesi gerekmektedir. Ayrca hem rgtsel etkinlik hem de, bireylerin mutluluklar iin, kiisel zellik ve becerilerinin belirlenerek bireyin uygun ie yerletirilmesi, kendini gelitirmesine yardmc olunmas da bir sosyal sorumluluk gereidir. Yneticilerin, iletmede alan iilerin karlarn koruyabilmeleri iin, sendika kurma, sendikal faaliyetlerde bulunma ve grev hakkna engel olmamas hatta bunun iin uygun bir ortam yaratmas alanlara kar etik sorumluluunun bir gereidir. Yneticilerin, alanlarn i performasyonunu belirlemek ve kiilii len psikolojik testlerden yararlanarak haklarnda bilgi sahibi olabilmek iin teknolojinin nimetlerini kullanmalar doal olduu kadar, i etii asndan sorgulanmas gereken baka bir konudur. alanlarn monitrlerle izlenmeleri, e-maillerinin kontrol hatta dini ya da siyasi grlerinin deerlendirilmesi, psikolojik adan bunalmlara neden olabilir. alanlarn gvenli ve salkl alma imknlarndan yoksun olmas bir takm psikolojik, psikosomatik ve fiziksel rahatszlklar ortaya karabilir. yerlerinde etik deerlere uygun alma ortamn gerekletirmenin temel koullar vardr. Bunlarn balcalar unlardr: Etik ilkeleri belirlenip aka ilan edilmeli. Etik deerlere bal kalnmal. Davranlarla rnek olunmal. alanlarn bu konudaki eitimi salanmal. alanlarn tm yasal haklardan yararlanmalar salanmal. letiim olanaklar desteklenmeli. Bir etik kurulu oluturulmal. Tutarl olunmal.

3.4.1. Ahlakna Uygun Koullarn e ve Yerine Etkisi

Resim 3.3: Etiin ie ve ortama etkisi

44

Etik anlayna uygun koullarn salanmas i yerinde verimi ve kaliteyi artrr. Bu durum kurumsal alanda karll ykseltir. Zaman ierisinde kltrel, bilimsel, ekonomik ve teknolojik gelimelere bal olarak meslekler de deiime uramaktadr. Toplumun byk blmnn meslek ahlakyla ilgilenmemesi toplumda meslek ahlakn oluturacak ve ilemesini salayacak bir takm meslek gruplarnn organize olmasn gerekli klmtr. Mesleklerin ilevlerine gre ayrlmalar ok ekilli ahlakn domasna neden olmaktadr. Bir meslek kuruluu ne kadar iyi organize olmusa, vicdanlar zerindeki etik kontrolleri de o kadar etkili olacaktr. Ve en nemlisi meslek ahlak geliecek ve sayg grecektir. Baz mesleklerde rnein, lkemizde silahl kuvvetlerde bu olgu gzlemlenebilir. Doru ile yanl arasnda sabit bir snr yoksa ve baar etik olmayan hareketleri balatyorsa bir etik disiplini kurulamaz. Ekonomik hayatn etik deerlerden uzaklamas, kamu hayat iin bir tehlike tekil etmektedir. Sorumluluk bilincinin vicdanlarda yer etmesi iin sz konusu deerin srarla uyank tutulmaya allmas gerekir. Bu da ancak, sorumluluklar hatrlatan organize olmu bir grubun varl ile mmkn olabilir.

3.4.2. Ahlakna Uygun Koullarn alanlara Etkisi

Mkemmeliyeti yaklamn bir uzants faaliyete baladklar ilk gnden beri var olan rgt kltrdr. Son yllarda dnyada yaanmakta olan hzl deiim ve geliim srecinin etkisiyle dier alanlarda olduu gibi alma ilikileri alannda da kalite, verimlilik, esneklik, irket kltr ve sosyal sorumluluk gibi insan merkezli pek ok kavram ortaya km ve kmaya da devam etmektedir. Etik kavram da bunlardan birisidir. Gnmzde ekonomik faaliyetlerde drstlk, gven, sayg ve haka davranmay ilke edinmek ve evreyle temas halinde bulunurken, ayn evreyi paylaan topluma destek olmak modern toplumun en nemli zellii haline gelmitir. dnyasnda ahlaki kavram ve uygulamalarn gnlk eylemlere uygulanmas, i ahlaknn rgtlerce kurumsallatrlmas, i ahlak ile ilgili sorunlarn zmn kolaylatrc rol oynayacaktr Etik, i yerindeki bireysel davran etkiler. Kurumsal anlamda etik ilkeleri n planda tutan bir ynetim anlay alanlarn verimliliini artrr. Sorumluluk ierisinde hareket etmelerini salar, i yeri ile balarn glendirir. Kurumsal etik ortam iin liderin yapmas gerekenler unlardr: Etik ilkeleri herkesin bir numaral sorunu haline getirir. Herkesi bu konuda sk almaya zendirir. Bu ilkelere aktif bir ilgi duymay zendirir. Etik davran sergileme ile performans arasndaki ilikiye dikkat eder. Davran ve eylemlerinizle rnek olur. Ak bir iletiim tarz sergiler.

45

Doru olan savunmak cesaret ister Ynetici; bu cesareti gsterebilme davrann kurumsal kltrn bir paras haline getirmelidir. Cesaret; inandmz eyleri yapmak deildir! Cesaret; doru olan, etik olan yapabilmektir

46

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Yaknnzda bulunan bir markete gidiniz buradaki alanlar ve mterilerin ilikilerini etik kurallar asndan sorgulaynz.
lem Basamaklar Yaknnzda belirleyiniz. bulunan bir market neriler Marketin ak olduu saatleri ve rahat gzlemde bulunacanz ortam belirleyiniz. Market yneticisinden almanz iin gerekli izni alnz. Yannza gzlemlerinizi ve almalarnz not edebileceiniz defter ve kalem alnz. Gzleyeceiniz davranlar nceden belirleyiniz. Market alanlar rn seiminde mteriye yol gsteriyor mu? Mterilerin isteklerindeki doruluk durumunu gzleyiniz. almanzn amacna ulaabilmesi iin notlarnz mutlaka arkadalarnzla paylanz.

Market alanlarnn i ortamnda uymas gereken i yeri kurallarnn neler olduunu ynetici ve alanlardan reniniz.

Market alanlarnn i ortamndaki davranlarn gzleyerek gerekli notlar alnz.

Elde ettiiniz tm bilgileri rapor haline getirerek snfta arkadalarnz ve retmeninizle tartnz.

Gzlemlerinize gre kurallarn snfta alnz.

market etik oluturmaya

47

KONTROL LSTES
Aada hazrlanan deerlendirme leine gre kendinizi deerlendiriniz. Gerekleme dzeyine gre Evet / Hayr seeneklerinden uygun olan kutucuu iaretleyiniz.

Deerlendirme Kriterleri eitli i yerlerini gezip etik ortamlarn incelediinizde etik ortamlar hakknda bilgi edinebildiniz mi? Farkl mesleklerde etik ilkeleri kavrayp ileride seeceiniz meslein etik kurallarn belirleyebildiniz mi? evrenizdeki alanlarn etik profillerini oluturabildiniz mi? Etik liderliin bireye kazandraca zellikleri kavrayabildiniz mi? yerinde i etiine uygun ortamda almak konusunu anlayp ileride seeceiniz meslei ve geleceinizi nasl etkileyeceini kavrayabildiniz mi?

Evet

Hayr

Deerlendirme sonucunda Hayr cevab vererek eksik olduunuzu tespit ettiiniz konular tekrar ederek eksiklerinizi tamamlaynz. Kavramakta glk ektiiniz konularda retmeninize dannz.

48

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki ifadelerden doru olanlarn D ( ) , yanl olanlarn Y( ) kutusunu arp (X) ile iaretleyiniz 1. ()Kurumlarda huzurlu ve verimli i ortamn salamak ynnde grev, ilk nce yneticilere der. 2. 3. () hayatnda eitli meslek gruplarnda etik ilkeler farkllklar gsterebilir. ()Ahlak davran anlaynda, kurum ve hizmet yararn n planda tutan bir davran biimi sz konusudur. ()Grevci davran biimi ise tamamyla deerlere kurallara riayet etme anlayn iermektedir. ()karc davran kalb etik ilkeleri yok sayan bir davran biimidir. ()Baarl bir ynetici; alkanla, drstle ve yksek performansa deer verir. ()Tutarl olmak, etik liderliin zelliklerinden biri deildir. ()Etik anlayna uygun koullarn salanmas i yerinde verimi ve kaliteyi artrr. ()alanlara gerekli konularda eitim salanmas, i yerlerinde etik deerlere uygun alma ortamn gerekletirmenin temel koullarndandr.

4.

5. 6. 7. 8. 9.

10. ()Genel olarak alanlar davran kalb ierisinde deerlendirebiliriz; grevci, karc, ahlak. 11. ()Doru ile yanl arasnda sabit bir snr yoksa ve baar etik olmayan hareketleri balyorsa bir etik disiplinden sz edebiliriz.

DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

49

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Aadaki oktan semeli sorular dikkatle okuyunuz, doru bulduunuz seenei daire (O) iine alnz. 1. nsanlarn kurduu bireysel ve toplumsal ilikilerin temelini oluturan deerleri, normlar, kurallar, doru-yanl, iyi kt gibi ahlaksal adan aratran felsefe disiplinine ne denir? A) Etik B) Davran C) Norm D) Kural 2. Bir toplumun tm yaam biimine ne ad verilir? A) Yaant B) Ahlak C) Sosyal hayat D) Kltr 3. nsanlarn kendi aralarndaki ilikilerinde ve insann doadaki dier canllarla kurduu ilikilerde uymas gereken kurallar vardr. Bu kurallar hangi etik sistemde vardr? A) Kiisel Etik B) Sosyal Yaam Etii C) Amalana Sonu Etii D) Kural Etii 4. Aadakilerden hangisi yazl norm deildir? A) Yasa B) Tzk C) Tre D) Ynetmelik 5. Aadakilerden hangisinde yazsz normlar doru olarak verilmitir? A) Yasa, tre, ynetmelik, kanun B) Tre, gelenek, grenek, rf C) Gelenek, yasa, ynetmelik, yasa D) Ynetmelik, yasa, gelenek, tre 6. Hukuk kavram hangisinde doru olarak verilmitir? A) Hukuk toplumun koyduu yasaklardr. B) Hukuk toplumun yazsz emirleridir. C) Hukuk yazl emir ve yasaklardr. D) Hukuk ahlaki deerlerle atr.

50

7. Faydaclk yaklam hangi etik sistemin dncesinde vardr? A) Amalanan sonu etii B) Kiisel etik C) Sosyal yaam etii D) Kural etii 8. Bir toplumda geerli olan etik deerler baka toplumlarda kabul grmeyebilir. Bu durum sonucunda hangisi gerekleir? A) Toplumsal yozlama B) Etik sorgulama C) Etik kurallar D) Etik liderlik 9. Ynetim srecinde resmi olarak atanan lider hangisidir? A) dareci B) Formal lider C) Gayr resmi lider D) nformal lider 10. Ynetir, dzeni srdrr, ksa vadeli bakar, mevcut durumu savunur, ileri doru yapmaya alr. Bunlar aadakilerden hangisine ait zelliklerdir? A) Lider B) Ynetici C) Etik lider D) Mesleki lider 11. Kurumlarda huzurlu ve verimli i ortamn salamann temel koullarndan biri de ..... ...... uygun davranmaktr. Noktal yerlere aadaki seeneklerden hangisinin yazlmas daha uygundur? A) Hukuk kurallarna B) Yasal ilkelere C) Etik ilkelere D) Toplumsal ilkelere 12. Etik anlaya uygun koullarn salanmas i yerinde nasl sonular dourur? A) Karllk B) Verim C) Kalite D) Hepsi

51

13. Kurumsal bir etik anlayn oluturulmas, kurumsal etik anlay hazrlarken; etik ilkelerin herkesin bir numaral sorunu haline getirilmesini aadakilerden kim gerekletirir? A) Grevli B) dareci C) Mdr D) Lider 14. Aadakilerden hangisi kurumsal etik ortam iin liderin yapmamas gereken davrantr? A) Etik ilkeleri herkesin bir numaral sorunu haline getirir. B) Herkesi bu konuda sk almaya zendirir. C) Bu ilkelere aktif bir ilgi duymay zendirir. D) Etik davran ile performans arasndaki ilikiyi nemsemez. 15. Aadakilerden hangisi i yerlerinde etik deerlere uygun alma ortamn gerekletirmenin temel koullarndan deildir? A) Etik ilkeler belirlenip ilan edilmelidir. B) alanlar bu konuda eitilmelidir. C) Davranlar nemli deildir. D) alanlar yasal haklardan yararlanmaldr.

DEERLENDRME Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz (deerlendirme kriterleri) karlatrnz, cevaplarnz doru ise bir sonraki modle gemek iin ilgili kiiler ile iletiim kurunuz. Yanl cevap verdiyseniz modln ilgili faaliyetine dnerek konuyu tekrar ediniz. Ders retmeniniz sizin bu modldeki yeterliinizi len farkl deerlendirme lekleri kullanabilir. Tm sorulara doru cevap verdiyseniz modl tamamladnz, tebrik ederiz.

52

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1N CEVAP ANAHTARI D 1 D 2 D 3 D 4 D 5 D 6 Y 7 D 8 Y 9 D 10 D 11 RENME FAALYET 2NN CEVAP ANAHTARI D 1 D 2 D 3 D 4 Y 5 D 6 Y 7 D 8 D 9 D 10 Y 11 D 12 RENME FAALYET 3N CEVAP ANAHTARI D 1 D 2 D 3 D 4 D 5 D 6 Y 7 D 8 D 9 D 10 Y 11

53

MODL DEERLENDRMENN CEVAP ANAHTARI 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 A D B C B C A A B B C D D D C

54

NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

AYDIN nayet Pehlivan, Ynetsel Mesleki Ve rgtsel Etik, Pegem Yaynclk, Ankara,2002 KIREL idem, rgtlerde Etik Davranlar, Ynetimi ve Bir Uygulama almas Anadolu niversitesi 2000

55

KAYNAKLAR
ALGL Hseyin, Osman ETN, Mustafa CAL, Din Kltr ve Ahlak Bilgisi, stanbul,1998 AYDIN nayet Pehlivan, Ynetsel Mesleki Ve rgtsel Etik, Pegem Yaynclk, Ankara,2002 BAYDAR Tlay, Ynetim Etiine Genel Bak,Trk idare dergisi, Say:449,2005 BLEN Mrvvet, nsan likileri, Ecem Yaynclk, Ankara, 2000 AVUOLU Turgay, Etik DNER Kurtulu, Felsefe, Doan yaynclk, Ankara,2003 ERDEM Selman, Felsefe, stanbul, 1999 SEVEROLU Glsn, Meslek Ahlak, Uluda niversitesi, Mustafa Kemal Paa Meslek Yksek Okulu, letme Blm, Bursa KIREL idem, rgtlerde Etik Davranlar, Ynetimi ve Bir Uygulama, Anadolu niversitesi, 2000 KUBLAY Serdar, Etik Daima, Trkiye Mhendislik Haberleri, Say 4262003/4 NAZK M. Hamil, Ate BAYAZIT, nsan likileri ve iletiim, Ya-Pa Yaynlar, stanbul, 2003 OKTAY Nevin, Mesleki Etik Powerpoint sunusu, Vehbi Ko lkretim Okulu, negl ORAL Eser, Toplam Kalite, Kurs notlar USLU Salim, Etiinde Gelenei ve Yenilii Harmanlayabilmek, Gorus:Ocak,2001 VAROL Ahmet, nsan likileri, M.E. B. Ankara,2004 YAMANLAR Emine, nsan likileri, stanbul, 2004 WERNER sabel, ev; Vedat NER, Liderlik ve Ynetim, stanbul,1993 www.canaktan.org www.emo.org.tr www.memurlar.net www.odevsitesi.com

56

EK 1: OKUMA PARASI

BEN TEMZM, TEMZM, TEMZM...

"Hi kimseye ktlk etmedim. Yaknlarm bahtszla srklemedim. Gerek evinde alaklk etmedim. Kimseyi gcnn dnda altrmadm. Benim yzmden kimse korku duymad, yoksulluk ve ac ekmedi, bahtsz olmad. Tanrlarn kt grdkleri eyleri hi bir zaman yapmadm. Klelere kt muamele etmedim ve ettirmedim. Kimseyi a brakmadm. Kimseye gzya dktrmedim. Kimseyi ldrmedim ve kimsenin kahpece ldrlmesini emretmedim. Kimseye yalan sylemedim. Hibir utandrc davranta bulunmadm. Zina etmedim. Yiyecekleri pahal ve eksik satmadm. Terazinin dirhemi zerine hibir zaman elimi bastrmadm. Teraziyle tartarken hibir zaman hile yapmadm. St ocuklarnn azlarndan st uzaklatrmadm. Hayvanlar almadm. Tanrnn kularn avlamadm. lm bal tutmadm. Hi bir arkn suyunu baka yne evirmedim. Ben temizim, temizim, temizim."

LLER KTABI Eski Msr Yaztlar

57