Professional Documents
Culture Documents
MESLEK GELM
HAYATINDA LETM
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. ETKL LETM ............................................................................................................... 3 1.1. letiimin Tanm........................................................................................................... 3 1.2. letiimin eleri .......................................................................................................... 5 1.2.1. Kaynak (Gnderici) ............................................................................................... 5 1.2.2. Mesaj (Bilgi, haber) ............................................................................................... 6 1.2.3. Kanal (Ara) .......................................................................................................... 7 1.2.4. Alc (Hedef).......................................................................................................... 7 1.2.5. Kodlama-Kod Ama.............................................................................................. 8 1.2.6. Dnt(Geri besleme) ............................................................................................. 9 1.2.7. Filtre (Alglama ve Deerlendirme) .................................................................... 10 1.3. Etkili letiim .............................................................................................................. 10 1.3.1. letiimin Engelleri .............................................................................................. 11 1.3.2. letiimi Kolaylatran Yntemler ....................................................................... 14 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 16 LME DEERLENDRME........................................................................................... 17 RENME FAALYET2 .................................................................................................. 19 2. HAYATINDA LKLER ........................................................................................... 19 2.1. letmelerin Yaps ...................................................................................................... 19 2.1.1. letmenin Tanm................................................................................................ 19 2.1.2. letmelerin Organizasyonu (rgtleme) ............................................................. 20 2.1.3. letmelerin Ynetimi .......................................................................................... 22 2.1.4. Ynetimin zellikleri .......................................................................................... 23 2.1.5. Ynetimin Fonksiyonlar ..................................................................................... 24 2.2. likiler .................................................................................................................... 26 2.2.1. Liderlik ................................................................................................................ 26 2.2.2. Yetki .................................................................................................................... 27 2.2.3. Disiplin ................................................................................................................ 28 2.2.4. Yetki Devri .......................................................................................................... 28 2.2.5. alanlarn Eitimi ............................................................................................. 29 2.2.6. Tevik Tedbirleri ................................................................................................. 30 2.3. alanlarn Birbirleri le likileri.............................................................................. 30 2.3.1. Dayanma ........................................................................................................... 30 2.3.2. Davran Tahmini ................................................................................................ 31 2.3.3. e ve evreye Uyma........................................................................................... 32 2.3.4. Ortak Amal Kurulular ..................................................................................... 32 2.4. D likiler.................................................................................................................. 33 2.4.1. Mterilerle likiler ............................................................................................ 33 2.4.2. Ortaklarla likiler................................................................................................ 34 2.4.3. Rekabet ................................................................................................................ 34 2.5. Hayatnda letiimin Fonksiyonlar......................................................................... 35 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 36 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 37 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 40 i
ii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 90KG00003 Tm Alanlar in Ortak Tm Dallar in Ortak Hayatnda letiim letmelerin toplumsal yaps, iletiimin eleri, hayatndaki iletiimin tantld retim materyalidir. 40/8 Sosyal hayatta iletiim modln baarm olmak yerinde etkili iletiim kurmak Genel Ama: letiim yntemlerini kullanarak i hayatnda etkili iletiim kurabileceksiniz. Amalar: 1. letiimi kolaylatran yntemleri kullanarak insanlarla salkl ilikiler kurabileceksiniz. 2. yaamndaki kurallar kullanarak kurum politikasna uygun etkili ilikiler kurabileceksiniz. Ortam: bro ynetimi snf Donanm: TV, video, CD,VCD player Modln iinde yer alan her faaliyetten sonra, verilen lme aralar ile kazand bilgi ve becerileri lerek kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmeniniz modl sonunda size lme arac uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir. i
MODLN AMACI
LME VE DEERLENDRME
iii
iv
GR GR
Sevgili renci, Gnmz koullarnda, i yaamnda baarya ulamak iin salkl iletiim kurmak kanlmazdr. yaamnn koullar dnyann her yerinde sosyal bir evreyi gerektirmektedir. Sosyal evreye uyum salamak; bilgi ve becerilerinizi arttrmak iin salkl iletiim yntemlerini renmeli ve uygulamalsnz. Bunun iin de iletiim engellerini tanyarak ortadan kaldrmay ve iletiimi kolaylatran yntemleri kullanmanz gerekmektedir. inde bulunduumuz toplumda btn mesajlar net ve ak olarak iletilememektedir. Tm mesajlar doru alglayabilmek iin toplum kltrn ve i yeri kltrn gerek anlamda tanmak gerekmektedir. Bu modlde size, i yaamndaki baary arttrmak iin gerekli olan kurallar ve ileyiler aklanmtr. Bu kurallar dorultusunda, alma hayatnzdaki her evrede, renmenin snrnn olmadn, dayanmann sizi baarya nasl gtrdn greceksiniz. Bu dorultuda uygun insana uygun i vermenin nemini, salkl ilikilerde; davran tahmininin gerekliliini anlayacaksnz. alanlarn ie ve evreye uyum saladnda daha mutlu altklarnn farkna varacaksnz. yerinin devamllnn mteri hizmetine bal olduunu renmi olacaksnz. Dnyadaki gelimelerden kardmz sonuca gre rekabet ortam yerine, dayanma ortamnn oluturulmas daha byk baarlara ulamay salayacaktr. te bu modl size bu bilgileri ve becerileri kazandracaktr.
ARATIRMA
Snfta bir nceki derste ( tarih, edebiyat vb.) ilenen konuyu anlayanlar ile anlamayanlar ayr ayr gruplar oluturarak iletiimin etkin olarak gerekleip gereklemediini kaynak, mesaj, alc zelliklerini deerlendirerek tartnz. rnek bir olay ( kendinizin setii bir konu) snf iinde sunarak iletiimi engelleyen unsurlar belirleyiniz. nsanlarn iletiimlerini gzleyerek tespitlerinizi bir kada yazp snf ortamnda retmeniniz ve renci arkadalarnzla paylanz.
1. ETKL LETM
1.1. letiimin Tanm
letiim communis kelimesinden tretilmitir. Commun, ortaklk, ortak gibi anlamlara gelmektedir Bu nedenle iletiim kurulabilmesi iin ortak anlaml sembollerin ve kavramlarn bulunmasna ihtiya vardr. Gnmzde bat dillerindeki communication szcnn karl olan iletiim kavramnn girmedii alan ve saha hemen hemen kalmad gibi, gnlk yaantmzn da vazgeilmez bir paras olmutur. inde bulunduumuz 21. Yy. bu nedenle bilgi ve iletiim a olarak isimlendirilmektedir. Yaamn z ile i ie gemi, iletiime net bir tanm yapmak gerekten zordur. letiim kavramnn ok sayda tanm vardr. Bunlardan bazlar unlardr: letiim, tutum, bilgi, dnce, duygu ve davranlarn kaynaktan hedefe doru aktarlmasdr. letiim, bir kiiden veya gruptan, bir baka kii veya gruba bilgilerin aktarlmasdr. letiim, insanlarn duygu, dnce, inan, tutum ve davranlarn szl, yazl ve szsz olarak iletilmesidir. letiim, kaynaktan hedefe bilgi ve anlamlarn aktarlmasdr. letiim, semboller yoluyla anlamlarn iletilmesidir. 3
letiim esas olarak simgeler araclyla bir kiiden ya da gruptan dierine bilginin, fikirlerin veya duygularn iletimidir.
Toplumsal yaam ierisinde iletiime herkesin ihtiyac vardr. nk iletiim, insanlarn birbirini anlamalar iin gerekli olan bir kprdr. nsan ister tek bana, ister toplumla birlikte yaasn, iletiim kurarak amalarna ular. nsanda iletiim kurma ihtiyac, evreyi etkileme isteinden kaynaklanr. Bu nedenle iletiim, ister bilgiyi yaymak, ister eitmek, ister elendirmek ya da yalnzca anlatmak iin olsun, asl ama, bilgi verme ve karsndakini etkilemektir. nsan yaamn iletiim kurarak srdrr. Yaam bir bakma iletiim kurma servenidir. Normal zihinsel fonksiyonlara sahip bir insan, iletiim kurmadan yaayamaz. letiim, insann bireysel ve sosyal yaamnn vazgeilmez unsurudur. nsan, gnlk yaamnda dier insanlarla, kurumlarla, kurulularla, gruplarla veya kendisiyle iletiim kurarak yaar. letiim, insann kendini bir insan olarak gerekletirmesi ve sosyal srelere girmesi bakmndan da nemlidir. Gnmzde iletiimin neminin artmasnn bir dier nedeni, iletiimin bugn bir g kayna olan bilgi iletiminin temel arac olmasdr. Yaygn bir tanmla iinde bulunduumuz a enformasyon a olarak nitelendirilmektedir. amza adn veren bilginin bir deer olarak ortaya kmas ve iletilmesi, iletiim sayesinde mmkn olabilmektedir. letiim, nsann kendini sosyal bir varlk olarak ifade etmesi iin de zorunludur.
Eer btn alanlar denetim iin ilerinde hazrla balamazlarsa, iletiim amacna ulamam olur.
letiim, kaynan mesaj gndermeye balamas ile ortaya kar. Kaynak, mesaj ileten kii veya mesajn k noktas olarak tanmlanabilir. yi bir iletiim iin kaynan tamas gereken zellikler vardr. Bu zellikleri ksaca u ekilde belirtebiliriz: Kaynak bilgili olmaldr. Kaynak kodlama zelliine sahip olmaldr. Kaynak bulunduu konumdaki rolne uygun davranmaldr. Kaynak tannmaldr. Tannmayan veya olumsuz tannan kaynan gnderecei mesajlar, alclar zerinde gerekli etkiyi oluturmaz.
Mesaj doru zamanda iletilmelidir. Mesajn gnderilecei zaman iyi belirlenmelidir. Ayrca, alcdan beklenen davran da zamanl olmaldr. Mesaj uygun kanal izlemelidir. Mesaj, uygun yolu izlemeden alcya varrsa, etkinliini kaybeder; alc ile kaynak arasndaki iliki yetersiz olur. zel ilaveler veya davranlarla, mesaj ek anlaml hale getirilirse, kaynak zerindeki etkisi istenilenin dnda gerekleir ve hedefte beklenmeyen dnce ve davranlar oluturur. Mesaj, kaynak ve alc arasnda kalmaldr: Mesaj, kaynaktan alcya ulancaya kadar deiik kii ve kademelerden geebilir. Yz yze olmayan iletiim bu tr mesajlara dayanr. Bu durumda asl mesaj anlamnn dnda alglanr. ocuklarn oynad kulaktan kulaa oyununu hatrlaynz.
Kodlanm mesaj alan ve kodunu aan kii alcdr. Alc, mesaj tayan sembolleri alglayp anlam vererek iletiimi sonlandrr ya da kendisi bir mesaj gndererek gnderici 7
konumuna geer. letiimin gereklemesi iin en az iki kiiye ihtiya vardr. Bunlardan biri kaynak, dieri alcdr. nsan kendisiyle kurduu iletiimin dnda, tek bana bir iletiim kuramayacana gre, (Dnme ve hayal kurma, kiinin kendi kendisiyle kurduu iletiimdir.) mutlaka alc veya alclar gerekir. letiimde gnderilen mesaj tek olmasna ramen, ayn mesajn bir tek alcs bulunduu gibi, birok alcs da bulunabilir. Ayn ekilde bir mesajn bir veya birok gndericisi de olabilir. Mesajn alcs oaldka, mesaj aslndan uzaklar ve iletiimde balangta arzu edilen ama gereklemez. Alclarn, aktif dinleyici olmasn engelleyen unsurlar ise, alcnn gndericiye kar olan tutumu, gveni ve inancdr. Bunlar mesajn farkl deerlendirilmesine neden olabilir. Etkin iletiim iin alcnn tamas gereken zelikler ise unlardr: Alc mesaj alglayabilmelidir. Alc gnderilen mesaj alglayacak dzeyde olmal, alglama engeli olmamaldr. Ayrca alcnn arzulu olmas gerekir. Eer alc, kaynan gnderdii mesaja kar kaytsz ise, mesaj alglanmayacak; iletiim gereklese bile etkin iletiim olmayacaktr. Alc bilgili olmal ve geri-besleme sistemine sahip olmaldr. Alc seici olmaldr. Alc, bulunduu konuma uyabilmelidir. rnein; renci retmenin rehber olduunu kabul ederse kaynan isteklerini kabul edebilecek, ayrca kendi davranlarnn snrlarn bilecek ve mesaj etkin bir ekilde alabilecektir. Alc kaynak olabilme zellii tamaldr. Zaman zaman alc, kaynak; kaynak ise alc durumuna geer. Bu nedenle alcnn da kaynak olma zelliini tamas gerekir.
baka anlam ya da anlamlarda kullanlan szck veya cmleler vardr. Avucunu yala. diyen bir kiiye, Hayr, yalamam demek mesajn anlalmadn gsterir.
Olumlu ve olumsuz olmak zere iki tr geri beslemeden sz edilebilir. Olumlu geri besleme, kaynan amalam olduu etkiye ulaldn kaynaa bildirirken olumsuz geri besleme, kaynaa alc zerinde amalanan etkinin salanmadn syler. Kaynak, bu noktada amalad etkiyi elde etmek istediinde, davrann ve mesajn, ald olumsuz geri beslemeye gre yeniden dzenler. Ancak, bireyler ve kurumlar arasnda ou kez tek ynl iletiim uyguland izlenir. Daha dorusu iletiim srecinin gerekletirdii dnlrken ileti sreci gerekletirilir. letiim sreci iki perdelik oyun gibidir. Birinci perdesi mesajn gnderilmesi, ikinci perdesi ise, mesajn kaynana dndr. Geri Besleme letiim Srecine Ne Kazandrr? letiimin amacna ulap ulamadn ortaya koyar. Mesajn amaland gibi; doru zamanda, doru hedefe, doru anlamda ulap ulamadn ortaya koyar. Kaynan baarl olup olmadn ortaya koyar. Mesaj iletmede kullanlan kanaln doru olup olmadn ortaya koyar. Geri beslemenin doru ekilde, doru aralarla alnp alnmadn ortaya koyar. 9
Sre iinde hangi aamada niin baarsz olunduunu ortaya koyar. Bir sonraki iletiim srecinde kullanabileceimiz bilgileri salar. Bir sonraki iletiim srecini doru bilgilerle oluturmamz salar.
letiim srecimizin etkin iletiim olmasn isteriz. Etkin iletiim sonucunda hedef zerinde u iletiim etkilerinin olutuu grlr: Hedefin bilgi dzeyinde ortaya kan deime Hedefin tutum ve davranlarnda grlen deime Hedefin ak davranlarnda grlen deime Bir iletiim etkinliinin be temel amac vardr; letilecek mesajn kodlanmas ve iletilmesi Mesajn kodunun zlmesi ve filtre edilmesi Mesajn alglanmas ve deerlendirilmesi Mesajn kabul edilmesi Mesaj dorultusunda alcnn harekete gemesi
Yukarda saylan unsurlar dikkate alndnda, iletiimin asl amacnn kaynan gnderdii mesajn, alc tarafndan kodunun zlp alglanmas deil, mesajn ierii dorultusunda alcnn mesaja gre olumlu geri bildirimde bulunmasn salamaktr.
11
Szcklere boulma (Verbalizm): Kaynak hedefle paylamak istedii dnce, bilgi, haber, duygu ya da tutumu hedefin anlayaca bir biimde iletmezse bu bir kiisel iletiim engeli oluturur. Srekli olarak szcklerle, mesajlarla anlatlan bir konuyu dinleyenler zamanla izleyemeyecek duruma derler. Hedef iyice bilmedii bir takm yeni kavramlarla karlaacandan gelen mesajlar anlayamaz. Anlatlanlarn Kartrlmas: Kaynak, szl anlatm srasnda yalnzca szl, ya da yazl szckleri kullanrsa, hedef anlamn bilmedii szckleri, nceden bildii ya da onlara benzeyen szcklerle kartrabilir. letiimin bu yoldan engellenii, dier aralarn destei olmadan yalnzca szl iletiim kullanlmas durumunda daha ok grlr. Mesaj Alglayamama: Kaynak, szl anlatm srasnda hedefin alg hzn hesaba katmadan ve anlayp anlamadn gzlemeden, mesajlarn pe pee iletirse hedef daha ilk cmlenin anlamn kavrayamadan dier cmlelerle kar karya kalr. Bu durumda bir iki cmleden sonra anlatlmak isteneni izleyemez ve iletiim engellenir. lgi Duymama: iletiim srecinde alcnn ilgi duymamas ya konuyu nceden bilmemesinden ya da o zamana kadar hi uramam olduu ve zor sand yabanc bir konuyla karlamasndan doabilir kaynan anlattklar, hedefin bildii, bilmedii ya da zor sand konularsa ve yalnzca szcklerle, monoton bir biimde anlatlyorsa hedef dinlemek istemeyecektir. Dinlememek de iletiimin en nemli engelidir. Fiziksel evrenin verdii Rahatszlklar: Ortamdaki ar scak souk havadaki nemin yksek olmas kt k dzeni ve grltl evre iletiimi engelleyen fiziksel etkenlerden bazlardr. Fizyolojik ve psikolojik rahatszlklar: Hedefin fizyolojik ve psikolojik rahatszl, ok zntl veya ok sevinli olmak gibi, sreci btnlk iinde alglayamamas durumlar da, iletiimin kiisel engelleridir.
sayg ve nezaket, yukardan aaya doru ise efkat ve nezaket kurallarna dikkat edilerek iletiim kurulmaldr.
Cinsiyet ve Kltrel Farkllklar Hatal Tanmlama Alglama farkllar Grlt engeli Duygusal faktrler Szlerle mimikler arasndaki uyumsuzluk Yetersiz bilgi Eksik pekitirme Yz yze iletiim olana bulamamak letiimde farkl ve yetersiz kanal kullanmak
Bu engellerin uygun ara ve yntemlerle ortadan kaldrlmas etkin iletiim olana salar.
letiimi kolaylatrmak iin, alcnn iyi ve aktif bir dinleyici olmas gerekir. Aktif dinleyici olabilmek iin: Konumay kesin; hi kimse konuarak dinleyemez. Konumacya rahatlamas iin kolaylk salayn. 14
Konumacya dinleme isteinde olduunuzu gsterin, baka eylerle megul olmayn, saatinize bakmayn. Dikkati datan eyleri ortadan kaldrn. Parazit konumalar dinlemeyin. Konumacy empatik dinleyin, kendinizi onun yerine koyun, Sabrl olun baka hibir ey dnmemeye aln. Kendinizi rahat hissetmeye aln, hafif tutun, baka eylerle oyalanmayn. Eletiriyi sonraya brakn, eletiri iletiimi engeller. Soru sorun, konumacnn mesajn baka szcklerle aklayn. Konumay brakn, bu aamada konumak ok ekici olabilir; ancak bunu yapmayn, konumacnn szn bitirmesini bekleyin. letiimi kolaylatrmak iin iletiimin engellerini ortadan kaldrn.
15
lem basamaklar
neriler
letiimi kolaylatran yntemlerden Aktif Dinlemeyi okuyunuz. Dinlerken aktif dinlemedeki kurallara uyarak dinleyiniz. letiim engellerini okuyunuz.
Gz konta kurunuz, Sessizlii salaynz. Aamadnz kodlar kaynaa sorunuz. Soru iin mesajn bitmesini bekleyiniz. Anladnza emin olunuz. Kodlama konusunu okuyunuz.
Mesaj doru anladnzdan, kodlarn Geri ileti veriniz. (Verilen mesaj tam zdnzden emin olunuz. (bilgiyi, haberi) anladnz davranlarnzla, konumalarnzla ifade Geri ileti verirken doru ara gereler kullanmaya, doru zaman semeye ediniz.) dikkat ediniz.
16
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetlerini tekrarlaynz.
17
UYGULAMALI TEST
Ders saati ierisinde aadaki haberi arkadalarnza sunun. retmeninizin gzetiminde snfa sunduunuz bu konumann ieriini arkadalarnzn ne kadar anladn, sizin mesaj iletmede ne kadar salkl iletiim kurduunuzu, aadaki sorularla test ediniz. Uygulamanz aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz.
DEERLENDRME LE
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri evet ve hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. MESAJ Okulunuzun Mdr Ba Yardmcs Hseyin Doru, 10 Kasm Atatrk Anma Treninde btn rencilerin saat 08.30 da okulda hazr bulunmalar iin sizden duyuru yapmanz istemitir. Siz bu duyuruyu hazrlayp arkadalarnza okuyunuz. Duyuru sonucu arkadalarnzdan gelen tepkilere gre aadaki formu doldurunuz. Deerlendirme ltleri 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Snftakilerin dikkatini toplayabildiniz mi? Snftaki btn arkadalarna sesinizi duyurabildiniz mi? Snfta o anda sessizlik salayabildiniz mi? Kelimeleri doru telaffuz edebildiniz mi? Herkes mesaj doru alabildi mi? Szl ifade dnda baka bir kanal kullandnz m? Geri bildirim iin onlara uygun soru sordunuz mu? Evet Hayr
DEERLENDRME Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz evetler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. Hayrlarnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam evet ise dier renme faaliyetine geiniz.
18
ARATIRMA
nsanlarn ihtiyalar olan mal ve hizmetleri retmek iin hangi tr iletmeleri kurmanz gerekir? Snflandrnz. yi bir yneticinin sahip olmas gereken zellikleri renmek iin okul yneticileri ile grerek aldnz bilgileri yazp snfa getiriniz. Disiplin kurallarna neden gerek duyulduunu, bu kurallarn olmamas halinde hangi sorunlarn yaanacan dnerek yaznz. Bir mteri olarak iletme alanlarnn size nasl davranmas gerektiini rneklerle tartnz.
2. HAYATINDA LKLER
2.1. letmelerin Yaps
2.1.1. letmenin Tanm
nce iletme ile ayn anlamda kullanlan dier terimleri belirtelim. Bunlar; firma, kurulu, teebbs ve kurumdur. letme; bilgi, fikir, teebbs, emek, para, makine, malzeme gibi i unsurlarndan hepsinin veya birkann bir araya getirilerek planl olarak kurulmu bir dzen iinde, bunlardan bir retim veya hizmetin elde edildii, sistemlerdir. O halde; fabrikalar askeri birlikler, hastaneler, oteller, restoranlar, okullar, nakliye irketleri, turizm irketleri, sigorta irketleri, matbaalar, yayn evleri, inaat irketleri, maden ocaklar, devletler, ithalat ve ihracat firmalar, pazarlama irketleri, devlet kurulular birer iletmelerdir. Evden devlete, pazarlamacsndan otomobil fabrikasna kadar deiik trde, deiik zellikte ve byklkte olan birimler hep birer iletmedir. alanlar, iletmenin hayatlarnda olduka fazla nem tamas nedeniyle u sorularn cevaplarn bilmek isterler: letmenin temsil ettii ayrt edici ya da temel inanlar nelerdir? 19
HEDEFLER
20
Yksek Motivasyon: Tm alanlarn glmseyen baklar, Dier alanlara ve mterilere itenlikle yardmc olma, Sorumluluk alma ve paylama istei, alanlar arasnda salkl bir iletiim, Katlm ve ibirlii, Problem zmnde ibirlii, Birbirine pozitif yaklama ve destek olma, Olumlu bak as, Sevgi ve sayg, e adapte olma ve baary paylama, e isteyerek gelme,
Dk Motivasyon Ask suratlar, Birbirini engelleme, ten kama, birbirine sorumluluk atma, Hiyerari, gerginlik, yapay iletiim, Yardmdan kanma, Gereksiz problemler yaratma, Her konunun olumsuz ynlerini grmek, Nedensiz atmalar, Mesai bitse de gitsek dncesi, e gelirken isteksizlik 21
letme amalarnn etkili ve verimli olarak gerekletirilmesi amacyla planlama, rgtleme, yrtme, koordinasyon ve kontrol fonksiyonlarna ilikin, kavram, ilke teori, model ve tekniklerin, sistematik ve bilinli bir biimde maharetle uygulanmas ile ilgili faaliyetlerin tmdr. Ksaca ynetim belirli insani amalara erimeye yarayan, planl insani faaliyetlerdir. Gnmzde zellikle zel iletmeler, artk tek kii tarafndan kurulan ve iletilen bir ekonomik model olmay oktan am ve ok kii tarafndan kurulan, iletilen ve ynetilen yaplar olarak gelimektedir. Ynetim, amalara ynelik beeri ve psiko-sosyal bir sretir. Yneticilik:
Daha ok belirlenen amalar dorultusunda gcn yetkiden alan bakalarna i yaptrma sanatdr. yi bir yneticinin sahip olmas gereken zellikleri klasik bir ekilde saymak yerine u rnek olay aktarmak, grevin nemini daha etkin bir ekilde kavratacaktr. (Gemi bir tarihte yaynlanan ve btn dnyann ilgisini eken bir dialogtan alnmtr.) Bir gn, odama giren bir memur bana: -Efendim, siz birlikte altm arkadalarn birini bir derece terfi ettirdiniz. Ya ve kademe bakmndan aramzda bir fark yoktur. renimimiz de ayn. O benden daha yakkl da deil. Byle olduu halde beni terfi ettirmiyorsunuz,dedi.. e dalm ekilde mrldandm: -Sokakta grltler var, duyuyor musunuz, nedir acaba? Memur can sknts ile cevap verdi: -Gidip soraym efendim. Efendim Biraz sonra dnd, -Bir arabaym efendim, -Yk neymi? -Gidip bakaym efendim. Dndnde: 22
-Arabann yk bir sr uval efendim. -uvallarda ne varm? -Gidip bakaym efendim. Biraz sonra dndnde: -uvallarda imento varm efendim. -Bu araba nereye gidiyormu? -Gidip bakaym efendim. Biraz sonra dnp cevap verdi. - X ve Y inaat irketinin merkez antiyesine gidiyormu efendim. - ok gzel. imdi bana terfi eden arkadan arr msnz? Hani u haksz yere terfi eden arkadanz. Dieri geldi. Ben mrldandm: - Sokakta bir takm grltler oluyor. Nedir acaba? - Gidip bakaym efendim. Dnd zaman yle cevap verdi. - Krk uval portland imentosu ykl bir araba. imentolarn menei New Orleans. X ve Y inaat irketinin merkez antiyesine gidiyormu. Uluslararas ulama ait kamyon, uvallar istasyondan alm, uvallardan biri yolda patlad iin imdi bunun yerini deitirmeye alyorlarm.
23
ekil 1.1
Ynetimin Temel Fonksiyonlar: Planlama Organizasyon (rgtleme) Yneltme (emir- kumanda) Koordinasyon (uyumlatrma-dzenletirme) Denetim (kontrol) Ynetimde Destekleyici Fonksiyonlar: letiim Bte Karar verme
Kontrol, planlama, organizasyon, yneltme grevlerinin nasl ve hangi lde baarldnn belirlenmesi, gerektiinde dzeltici nlemlerin alnmasdr. Bir baka ifadeyle kontrol; belirli hale getirilmi bir istek, bir karar, bir plann uygulamaya konmas srasnda, uygulamann sz konusu istek veya plana uygunluunu temin etme abasdr. Bir plann uygulanmas srasnda, kontrol faaliyetleri bu plan dzeltici fonksiyon olarak vardr. Denetim fonksiyonu, birbirini izleyen aamalardan oluur. Denetimin yaplmas srasnda 4 aama belirlenir. Denetimin standartlarnn belirlenmesi Gerekleen durumun llmesi Gerekleen durum ile hedeflenen durumun karlatrlmas Farkllklarn (sapmalarn) nedenlerinin belirlenerek dzeltici nlemlerin alnmas
25
Denetimde dikkat edilmesi gereken husus, denetimin srekli bir bask haline getirilmemesidir.
2.2. likiler
Bir i yerinde alan insanlarn birbirleriyle ve altranlaryla olan ilikilerini ifade eder. alanlar personel, altranlar ise iverenler ve yneticilerdir. ilikiler, kiiler arasnda veya kiilerle gruplar arasnda veya gruplarla gerekleir. Bir iletmenin hedeflenen baarya ulaabilmesi, i ilikilerinde astlarn ve stlerin bulunduklar konumda grevlerini en iyi ekilde yapabilmelerine ve birbirleriyle olumlu ilikilerine baldr.
2.2.1. Liderlik
Liderlik, rgtlenmi bir grubu, belli bir amac yerine getirmek amacyla insan davranlarn etkileme faaliyetidir. Bu tanmlar oaltmak mmkndr. Ancak tanmlarn birletii noktalar genelde ayndr. Ortak payda durumundaki ltler: Belli bir amacn olmas Belli bir grup insann olmas Bu grubu ynlendirecek bir liderin bulunmasdr.
Aslnda, bir kiiye bir eyi yaptrmak o kadar zor deildir. Onlara, para dl veya iyi bir sicil vaat ederek i yaptrlabilir. Eer bunlar ie yaramazsa, ceza, makamn drme, iten kovmayla tehdit etme gibi yntemlerle de kiiye i yaptrabilir. Zaten, yneticilerin ou da bunlar yapmaktadr. Burada en nemli husus istektir. nemli olan bir kiiye bir eyi isteyerek yaptrmaktr. Buna gre liderlik, yaplmas gerektiine inanlan eyi bakasna istekle yaptrabilme sanatdr. Lider; zeks, bilgisi, becerisi ile kendisini izleyen grup yelerinden daha yeteneklidir. Bu yetenekleri ile grubun gvenini kazanr, grubun kendisine inanmasn salar ve grubun haklar adna hareket ederek onlar temsil eder. Yaplan bir aratrmada bir liderde bulunmas gereken ve ounluk tarafndan istenen zellikler unlardr: Drst, doru syleyen, gvenilir, karakterli, inanl Rekabeti, yetenekli, retken Tevik edici, kararl, ynlendirici olarak sralanmaktadr.
Uygulamada ok deiik zellikler tayan lider tiplerine rastlanr. Bu tipler ynetim anlay ve felsefesine bal olarak orta kar.
26
Bu konuda yaplan aratrma sonucu yledir: Otokratik lider: grenler zerinde bask ve kat denetim uygulayarak sadece retim amacn tayan lider tipi. Liberal lider: nsana ve retime pek deer vermeyen sadece zgrl savunan lider tipi. Hmanist lider: nsana ar nem veren her ey insan iin diyen ve retimi ikinci plana iten lider tipi. Tatl-sert lider: nsana ve retime eit ekilde nem veren ve biraz da orta yolu benimsemi lider tipi. Demokratik lider: Kiiye maksimum dzeyde nem verilmesini savunan lider tipidir.
2.2.2. Yetki
Yetki, bakalarna i yaptrma gc, iin yaplmasn bakalarnda isteme hakkdr. Yetki karar alma ve uygulama hakkdr. O halde yetkili klnan kii, emir verme, bakalarnn davranlarn ynlendirme hakkna sahiptir. Tanm incelediimizde, yetkinin zellii ortaya kmaktadr: Birincisi, yetki bir haktr. kincisi, yetkili kii hakkn kullanlmas ile dolaysz olarak kendi davranlar zerinde, dolayl olarak da bakalarnn davranlar zerinde sz sahibidir. ncs ise, alana istedii davranlar yaptrabilmesi iin yetkili kiinin dllendirme ve cezalandrma gcne sahip olmasdr.
stn (yneticinin) verdii bir emri astn (ynetilenin) yerine getirmesi ya da reddetmesi mmkndr. Ast bu iki seenek arasnda tercih yapmadan ve karar vermeden nce dnecek, kabul ya da reddetmekle salayaca stnlklerden hangisi ar basyorsa, o ynde bir davran gsterecektir. Astlar, stlerin yetkilerini u nedenlerden dolay kabul edecektir: yi olduuna inandklar bir amacn gereklemesine yardmc olmak, arkadalarnn onayn almak stleri tarafndan dllendirilmek Ahlak standartlarna uygun hareket etmek Sorumluluk kabul etmekten syrlmak stlerin liderliklerini beendikleri
Yetki ile grevi kartrmamak gerekir. Grev, alanlarn yapmakla zorunlu olduklar ilerdir. Yetki ise alanlardan grevle ilgili iin yaplmasn isteme hakkdr. 27
rnein, okul mdrnn retmenden derse girmesini istemesi mdrn yetkisi, retmenin derse girmesi onun grevidir.
2.2.3. Disiplin
Maddi rgtsel faktrlerde olaan ve olaanst koullardan dolay meydana gelen kayp ve zararlar kolayca giderilebilecei halde, insan alkanlk ve davranlarndan dolay ortaya kan zarar ve kayplar gidermek ve arzu edilen alkanlk ve davranlar kazandrmak son derece g bir itir. rnein, bozulan veya bakmszlktan dolay iyi almayan bir makine veya tezgh tamir edildikten ya da bakm yapldktan sonra istenen biimde alabilmektedir. Ancak; dzeni bozan, iyeri koullarna uygun hareket etmeyen, ie ge gelen veya devamszlk yapan, iyeri koullarna uygun hareket etmeyen bir kiiyi bu uygunsuz davranlardan vazgeirmek ve bunlarn yerine o kiiye uygun alkanlk ve davranlar kazandrmak son derece gtr. Disiplin, Latince birini izleyen ya da birinin peinden giden anlamna gelen disciple kknden tretilmi. Peinden gtrme, kendisini takip ettirme fiillerini ise yetenekli ve becerikli bir ynetici yapabilir. Bu aklamalardan sonra disiplin kavramn, personelin inanarak ve arzu ederek i yeri kurallarna ve dzenine uygun davran gstermesini salayan g olarak tanmlayabiliriz. Burada vurgulanmas gereken ok nemli bir husus, personelin inanarak ve arzu ederek iyeri kurallarna ve rgt dzenine uymas gerektiidir. Etrafna g gsterisinde bulunan ve astlarn tehdit eden bir ynetici belki ksa sre iinde etkili olabilir. Astlar, rgtsel dzene ve iyeri kurallarna grnte uygun davran gsteriyorlarm gibi hareket ederler. Ancak duygusal bir doyumsuzluk ve ksknlk belirli bir zaman sonra yerini bilinalt krgnlk ve kine brakacaktr.
Devredilen yetki kiinin makamna uygun olmaldr. st dzey ynetici, yetkileri alt kademelere aktarrken makam atlamamaldr. Bir alt makama onun st olan makamdan daha fazla yetki devredilmemelidir.
Baar iin, doru zamanda, doru yerde, doru bilgi ve beceriye sahip insanlarn bulunmas gerekir. Bu ise eitimle kazandrlabilir. Eitim, bakalarnn deneyimlerinden bir eyler renmenin yolu olarak tanmlanabilir. Doktorlarn sk bir eitimden gemeden insanlar tedavi etmeye kalktklarnda olabilecekleri dnn. Her eyden nce ie adam alrken renmeye doymayan; snfta, broda ya da evde olsun renmenin yaam boyu sona ermeyen bir sre olduunu dnen insanlar alnp istihdam edilmelidir. Eitimli yneticiler ve elemanlar, eitim grmemi rakiplerini kolayca gemektedirler. alanlarn eitimi u ekillerde gerekletirilebilir: Personel giderleri karlanarak alanlar okula, kursa gnderilmelidir. letmede bir ktphane kurularak ktphane kitaplarla, kasetlerle doldurulmaldr. Bilgisayar kurslarna personel gnderilmeli, onlarn yaptklar ii daha ucuz ve daha kaliteli yapmalarnda bu teknolojik imknlardan yararlanlmaldr. nsanlara grev vererek ve projeler hazrlatarak insanlar daha fazla sorumluluk testinden geirilmelidir. Yararlanabilecek herkese eitim verilmesi salanmaldr 29
Eitici video programlar veya kendini yetitirme kitaplar insanlarn kendilerini gelitirmeleri konusunda faydal olmaktadr. Japonyada alan nfusun ou srekli okumalar nedeniyle kendi sanayileri ve rakipleri konusunda bilgiye sahiptirler nsanlar, kendilerine daha fazla i vererek mteri ve bayileri ziyaret ederek ya da iyerinde grev deiiklikleri yaparak daha byk grevlere hazrlayabiliriz
Burada dikkat edilmesi gereken en nemli husus gerek anlamda baarl olanlarn dllendirilmesidir. Hak etmeyen bir personeli dllendirmek, tevik tedbiri olamayaca gibi i yerindeki olumlu ilikileri de zedeler.
2.3.1. Dayanma
nsanlarn, bir amac gerekletirmek iin yardmlama, duygu, dnce ve kar birlii iinde olmalarna, dayanma denir. Yaplan aratrmalar, rekabet yerine i birliini tercih eden gruplarn daha baarl olduklarn ve ilerinden daha fazla haz aldklarn ispatlamtr. Rekabeti, dier bir ifadeyle yarmac almalarn verimi artrmad, toplam retimi azaltt yaplan uygulamalar sonucunda anlalmtr. 30
Gnmzde ada iletmelerin zerinde ok sk durduu bir terim, takm ruhudur. Bu konuyla ilgili birok isim kullanlmaktadr. Bunlardan bazlar: Takm almas, grup dinamii, ekip ruhu, kurumdalktr. Ad her ne olursa olsun, hepsinin bir tek amac ve ilevi vardr: Tm iletmenin bir btn olarak almas, btnln olumas iin etkileim, paylam. Dayanmann en iyi rneini doada V eklinde uan kular sergilemilerdir. Dayanma ruhunu ve sonularn bu rnein aamalarnda yaayarak renelim. Kular V eklinde uu sayesinde; doa bilimciler tarafndan en doru yere, en ksa srede, en az fire vererek g eden canllar olarak saptanmtr. Her ku, kanatlarn rparken kendisini izleyen dier kuu yukar kaldran bir g oluturur. Btn bir sr V biiminde uarken tek bir kuun uabileceinden en az %71 orannda fazla bir uu mesafesi kat eder. Bir ku V biiminin dnda kald zaman havann srtnme kuvvetini hisseder ve hemen nndeki kuun kuvvetinden yaralanabilmek iin dier kularn temposunu yakalar. nde giden kular yorulduklar zaman arkaya geerler, dier kular ne doru yol alrlar. Bu dnm sayesinde en fazla kanat arpan kular dinlenme hakkn kazanrlar. Arkadaki kular, ndekileri, hzlarn koruma konusunda cesaretlendirmek ve yreklendirmek iin terler. En nemlisi de bir ku hasta olduu veya yaraland iin takm oluumunun dnda kalrsa, baka bir ku onunla birlikte gruptan ayrlarak havalanmasna yardn etmek ve onu korumak iin aaya doru takip eder.. Hastalanan ya da yaralanan ku uabilecek duruma gelinceye kadar onunla kalr, yalnzca o zaman baka bir takmla btnlemek ve kendi srlerine yetimek iin havalanrlar.
Karmzdaki bir insannn ne zaman nasl davranacan tahmin edebilmek iin o insan ok iyi tanmamz gerekir. Hepimiz anne babalarmzn, kardelerimizin ve iyi tandmz arkadalarmzn davranlarn az ok tahmin edebiliriz. Bu davran tahmini, i 31
yerinde birbirlerini ok iyi tanyan alanlar arasnda da astlarla stler arasnda da olabilmektedir. yerine gelen mterilerin ve i yaplacak olan kimselerin davranlarn tahmin edebilmek, insan psikolojileri konusunda bilgi sahibi olabilmeyi ve insan sarraf dediimiz kiilikte olmay gerektirir. Ancak bu tahminler her zaman kesinlikle doru olacaktr dncesi, insanlar n yargl yapar. n yarglar da insan ilikilerinde iletiimi engelleyen unsurlardandr. Bu konuda yanlma payn da unutmamak gerekir. yerinde alanlar, izin konusunda, cret konusunda, disiplin kurallar konusunda, amirlerinin nasl davranacaklarn ok iyi tahmin ederler. Amirler de beraber altklar personelin emirler, komutalar konusunda, i yerinden beklenen disiplin konusunda onlarn ne kadar duyarl, titiz ve dikkatli davranacaklar konusunda ok rahatlkla tahminlerde bulunabilirler. Bu davran tahminlerinin kayna, gemite yaanan olaylarn deerlendirilip bilgilerin toplanmasdr; bu tecrbelerin olumlu ynde kullanlmas i yerinde bar artracaktr. Yerine getirilmeyecei tahmin edilen taleplerin aklanmasna da gerek kalmayacaktr. Davranlar anlayabilmek ve nceden kestirebilmek durumunda olanlarn, iinde bulunduklar yerin deer yarglarn, kltrn, dorularn yanllarn, inanlarn, duygu ve dncelerini eitim dzeyini aratrmalar gerekir. Eitim insan davranlarnn deimesini salayan nemli bir unsurdur. Saylan bu unsurlarn yannda, kiilerin yetenek, beceri, bilgi ve alkanlklar da davranlarna etki eden faktrlerdendir. Btn bunlar bilen kiilerin daha isabetli davran tahmininde bulunmas mmkndr.
kurululardr. alanlar, alma saatleri dnda bu kurulularda bir araya gelirler. Ortak amal kurulular, yelerinin ihtiyalar dnda, eitli sosyal, ekonomik, kltrel, siyasi ve ailevi ilikilerinin kurulmasn da salar.
2.4. D likiler
Bir iletmenin faaliyetlerini srdrebilmesi iin dier kii ve kurululara ihtiya vardr. letmelerin kurulu amalar insanlarn ihtiyalarn karlamaktr. Bu ilikilerin en nemli ksmn mterilerle olan ilikiler oluturur. Dieri ise ortaklarla olan ilikilerdir. Birok byk iletmenin ortaklar birbirlerini tanmadklar gibi, alanlar da ortaklar tanmayabilirler. Byle iletmelerin ortaklaryla ilikileri d ilikiler olarak deerlendirilirken, ortak says az olan kk iletmelerin ortaklaryla ilikileri, alanlar daha rahat tanma imkn verdiinden i ilikiler olarak kabul edilir.
hayat, pazar iin, blgeler iin, hepsinden ok daha nemlisi, mteri iin her zaman rekabete sahne olmaktadr. Artk mterilerin beklentileri her zamankinden yksek ve kendilerine sunulan seenek genilii her zamankinden fazladr. Yaplan aratrmalar mterilerin umduklar ile bulduklar arasnda byk bir uurum olduunu gstermitir. Mteri hizmeti bu uurumu kapatmay amalar. Mteri sadece bir kere aldatlr. Eer sz verir de yerine getirmezseniz mteri size bir daha uramayacaktr. Birok i kolunda mterilerle en ok temas olanlarn, en az eitimli, en dk cretli, motivasyonu eksik ve deneyimsiz kimselerden olumas artc bir durumdur. ay gtrmek, sandvi gtrmek, mterilerle ilgilenmek sanki kirli bir i de, insanlar bir an nce bundan kurtulmak istiyorlar gibi. 33
Mteriye hizmet, bu lekenin kaldrlmas iin bulunmu modern bir deyimdir. Bilgi teknolojisinde alyorum, irket bankaclndaym. demek insanlarn houna gidiyor. Bu insanlara gre, hizmet, klelikten bir basamak yukarda, baya bir ey olarak grlyor. Fakat bir an durun ve en gzde kuru temizlemeciden, en gzde lokantanza, en gzde manavnza kadar ilikilerinizi zevkle srdrdnz i yerlerini dnn. Sizi bu i yerlerine sadk klan nedir? Bir iletmeye devaml mteri olan birine, neden her zaman buradan alveri yaptn sorsanz size: Buras uygun, hep buradan alyorum, baka bir yerden mi almalym? diyecektir. Bununla birlikte devaml mteri: Bu insanlar harikulade, satn almadm zaman bile benimle ilgileniyorlar. Kesinlikle tavsiye ederim. Harika i yapyorlar. diyecektir ve sizin de o iletmeye mteri olmanz iin teklifte bulunacaktr.
2.4.3. Rekabet
Rekabet, ayn amaca ulamak isteyenlerin aralarnda yaptklar mcadelelerden olumaktadr. Rekabette, kimlere ve neye kar rekabete girildiinin bilinmesi zorunludur. Rekabet edebilmek iin kendimizin ve rakiplerimizin, pazardaki rekabetin gl ve zayf noktalarn bilmek gerekir. Bir rakibin tannmas, bir mterinin tannmas kadar nemlidir. Eski alarn basit mant yerini, iletiim ann ar karmaklna brakmtr. Artk rakiplerin en ince ayrntlarna kadar incelenmesi gerekmektedir. letmeler faaliyette bulunduklar sektrlerde baarl olabilmek iin rakiplerinin gcn ve zayflklarn bilmek zorundadrlar. Rakipler kimlerdir? Faaliyet alanlar nelerdir? Kuvvetli ve zayf taraflar nelerdir? Mal ve hizmet ve fiyat kalitesi nasldr?
34
35
36
2.
4.
5.
Hanm: Ben bu irkette nemsenmiyorsam istifa ederim. dedi. Yusuf Bey de hemen dilekesini yazmasn istedi, sonra da Elif Hanmn dilekesini yrtp pe att. A) ten karlan iinin amire saldrmas doal bir olaydr. B) Elif Hanm nemsenmiyorum dncesiyle istifa etmek isteinde hakldr. C) Bir amir memurun grn almadan ahit yazdrabilir. D) Yusuf Bey istifa dilekesini yrtmaya yetkilidir.
DEERLENDRME Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevapladnz sorularla ilgili renme faaliyetini tekrarlaynz.
38
UYGULAMALI TEST
yerinde iki alan arasnda ile ilgili bir tartma yaanm, daha sonra tartma yneticiye yansmtr. Kendinizi ynetici kabul ederek bu konuda nasl davranrsnz? Snf iinde bir uygulama yapnz. Uygulamanz aadaki deerlendirme leine gre deerlendiriniz.
DEERLENDRME LE
Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri evet ve hayr kutucuklarna (X) iareti koyarak kontrol ediniz. Deerlendirme ltleri 1. 2. Taraflar ayr ayr dinlediniz mi? Dinlediinizi ve anlamaya altnz belli eden sz ve ifadeler kullandnz m? Evet Hayr
3. 4.
5. 6. 7.
DEERLENDRME Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz evetler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. Hayrlarnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam evet ise modl deerlendirmeye geiniz.
39
10. nsanlarn dayanmas, rekabet etmelerinden ve yarmalarndan daha verimli midir? 11. nsanlarn dllendirilmesi daha verimli almalarn salar m? 12. Davran tahminin, salkl iletiim iin nemi var m? 13. Mteri hizmeti, iletme varlnn devam iin, nemli bir unsur mudur?
DEERLENDRME Uygulama faaliyetinde kazandnz davranlarda iaretlediiniz evetler kazandnz becerileri ortaya koyuyor. Hayrlarnz iin ilgili faaliyetleri tekrarlaynz. Tamam evet ise dier modle geiniz.
40
41
KAYNAKA
BENTLEY Trevor, nsanlar Motive Etme, Hayat Yaynclk, stanbul, 1999. BNBAIOLU Cavit, Endstri Psikolojisi, Kadolu Matbaas, stanbul, 1991. BOZAN Osman, letme Bilgisi, TTBAY, Ankara, 2002. BROWN Andrew, Mteri Hizmetleri Ynetimi, MEB Yaynlar,
Ankara,1999. CCELOLU Doan, nsan ve Davran, Remzi Kitapevi, stanbul, 2003. DCLE lk, Bir Ynetim Arac Olarak rgtsel Haberleme, Ankara, 1974. EREN Erol, rgtsel Davran ve Ynetim Psikolojisi, Beta Yayn Datm, stanbul, 1998. ERTRK Mmin, letmelerde Ynetim ve Organizasyon, Beta Basm, stanbul, 1995. GEKL Fatma, Halkla likiler ve letiim, Beta Yaynlar, stanbul 2008 GM Mustafa, Ynetimde Baar in Altn Kurallar, Alfa Basm Datm, stanbul 1999. H.WES Donald, Etkili Ynetim, Rota Yayn Yapm, stanbul, 1993. NOGAY Sami, letme Bilgisi, Tekk Matbaas, Ankara, 1993. ODMAN Mesut, Ynetici in rgt inde Davran Klavuzu, teki Ajans, Ankara 1999. ZALP nan, Eskiehir, 1997. SABUNCUOLU Zeyyat ve Murat GM, Yaynlar, stanbul, 2008 AKAR zlem, Nazife KKARSLAN, Bro Ynetimi ve letiim Teknikleri, Ekin Kitapevi, Bursa, 2003. EVKATL Murat, nsan likileri, TUTBAY, Ankara, 1999. 42 rgtlerde letiim, Arkan Ynetim ve Organizasyon, AF Anadolu niversitesi,
TEL Uur, Kiilik ve Liderlik, Sekin Yaynclk, Ankara, 2001. TUTAR Hasan, Profesyonel Sekreterlik ve Bro Uygulamalar, Nobel Yayn, Ankara, 2001.
TUTAR Hasan, Mehmet ALTINZ Bro Ynetimi ve letiim Teknikleri, Sekin Yaynclk, Ankara, 2003.
TRKER Asuman, rgt alma Gc Olarak nsan ve Davranlar, Trkmen Kitapevi, stanbul, 1999.
UZAY aban, letmelerde Kontrol Sistemi, Pelin Ofset, Ankara, 1994. YAMAKOLU Cihan, nsan likileri, Devlet Kitaplar, stanbul, 1994. YNC Fatma, nsan likileri, Ync Yaynclk, Ankara, 1999.
43