T.C.

MLL ETM BAKANLII

BLM TEKNOLOJLER

LETM SSTEM KURULUMU

481BB0093

Ankara, 2011

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.

NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET 1 ..................................................................................................... 3 1.POST (LK AILI) ............................................................................................................. 3 1.1. BIOS ............................................................................................................................. 3 1.1.1. BIOSun levi ....................................................................................................... 4 1.1.2. Postun almas .................................................................................................. 4 1.1.3. BIOSta Yaplan Deiiklikler .............................................................................. 5 1.1.4. BIOS eitleri........................................................................................................ 6 1.2. BIOS Yaplandrmas .................................................................................................... 6 1.2.1. Post Ekran............................................................................................................. 7 1.2.2. Cmos Setup ............................................................................................................ 8 1.2.3. Standard CMOS Setup........................................................................................... 9 1.2.4. BIOS Features Setup ........................................................................................... 10 1.2.5. Chipset Features Setup ........................................................................................ 10 1.2.6. Power Management Setup ................................................................................... 11 1.2.7. PNP/PCI Configuration ....................................................................................... 11 1.2.8. Integrated Peripherals .......................................................................................... 11 1.2.9. Boot Setup ........................................................................................................... 11 1.2.10. Dier BIOS Seenekleri .................................................................................... 13 1.3. Hata Mesajlar ............................................................................................................. 14 1.3.1. Sesli Hata Mesajlar ............................................................................................. 14 1.3.2. Yazl Hata Mesajlar ........................................................................................... 14 1.3.3. Hata Mesajlarnn Bulunmas .............................................................................. 16 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 18 RENME FAALYET - 2 ................................................................................................. 19 2. KURULUM ........................................................................................................................ 19 2.1. letim Sistemi Srmleri............................................................................................ 19 2.2. letim Sistemleri Kurulum ......................................................................................... 20 2.2.1. Kurulum Tipleri ................................................................................................... 20 2.3. lk Kurulum ................................................................................................................. 20 2.3.1. Blmleme........................................................................................................... 20 2.3.2. Biimlendirme ..................................................................................................... 21 2.3.3. Kurulum Admlar ............................................................................................... 21 2.4. Gncelleme lemleri (Update) ................................................................................... 27 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 28 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 29 RENME FAALYET3 .................................................................................................. 30 3.DESTEK.............................................................................................................................. 30 3.1. Donanm Birimlerinin Kurulumu ................................................................................ 30 3.1.1. Donanm Birimleri............................................................................................ 31 3.1.2. D Donanm Birimleri ........................................................................................ 36 3.2.Yardmc Yazlmlarnn Kurulumu ............................................................................. 38 3.2.1. Ofis Yazlm ....................................................................................................... 38

3.2.2. Dosya Sktrma yazlm.................................................................................... 39 3.2.3. Pdf (Portable Document Format: Tanabilir Belge Biimi) Yazlm .............. 39 3.2.4. CD/DVD Kayt Yazlm ...................................................................................... 39 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 42 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 44 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 45 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 46 KAYNAKA ......................................................................................................................... 47

ii

AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 481BB0093 Biliim Teknolojileri Alan Ortak letim Sistemi Kurulumu letim sistemlerinin kurulumunu tantan renme materyalidir. 40/16 letim sisteminin temellerini tanmak Genel Ama Bu modl ile gerekli ortam salandnda, bilgisayar hatasz olarak altrarak uygun iletim sistemini kurup konfigrasyona uygun gncel src ve yazlmlar hatasz ykleyebileceksiniz. Amalar 1. Bilgisayarn ilk al ayarlarn yaplandrabileceksiniz. 2. letim sistemini kurabileceksiniz. 3. Srclerin ve yardmclarn kurulumunu yapabileceksiniz. Ortam: Bilgisayar laboratuvar Donanm: Bilgisayar, bilgisayar masalar, lisansl iletim sistemi program Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

MODLN AMACI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLENDRME

iii

iv

GR GR
Sevgili renci, Bilgisayarlarn alabilmesi iin gereken temel yazlm iletim sistemidir. Bilgisayarlar eitli donanm rnlerinin belli bir tasarma gre bir araya getirilmesiyle oluturulur. Ancak kendilerinden beklenen ileri gerekletirmeleri iin bu sadece donanmdan oluan altyap yeterli deildir. Bir kelime ilem yazlm ile belge oluturabilmek iin nce bilgisayarn almas, donanm rnlerinin birbirlerini tanmas ve birlikte alacaklar artlarn salanmas gerekecektir. Kullanc klavyede bir tua bastnda bir harfin ekranda grntlenmesi, yazlanlarn saklanmak istendiinde belgenin disk zerine yazlmas, belgeye bir dosya ad verilebilmesi yaplabilecek iler arasndadr. Kullanlan yazlm ne tr olursa olsun baz temel ilemler hep ayndr (dosyalarn diske yazlmas, diskten alnp ekrana grntlenmesi, bir dosyann baslmak zere yazcya gnderilmesi vb.). Bu durumda tm yazlmlarn zerinde alaca zemini oluturmak ve temel ilemleri gerekletirmek zere kullanlan yazlm ile karlalr. Bu, iletim sistemidir.

RENME FAALYET1 RENME FAALYET 1

AMA
Bilgisayarn ilk al ayarlarn bilecek ve bilgisayar yaplandrabileceksiniz.

ARATIRMA
evrenizdeki reniniz. Farkl iletim sistemlerinin ortak noktalarn kendinizce belirlemeye alnz. BIOS nedir? Aratrnz. BIOSun ilevleri nelerdir? Aratrnz. BIOS hatalarn aratrnz. Edindiiniz bilgileri snfta arkadalarnzla paylanz. bilgisayarlarda kullanlan iletim sistemlerinin isimlerini

1.POST (LK AILI)

1.1. BIOS

ekil 1.1: BIOS rnei

1.1.1. BIOSun levi

Bilgisayar donanmlarndan ana kart stnde bulunan ve konum itibaryla ok kk olmasna karn ilevsel ynden bilgisayarn en temel paras olan bu aygt ile bilgisayarn al srasnda yapmas gereken tm komutlar ve donanmsal olarak yaplmas gereken tm ilemleri denetleyen ve ayarlamalar zerinden yapan bir paradr. Yani bilgisayar alrken; Hangi aygtlarn, hangi sraya gre okunmas gerektiini, Hangi kartlarn altrlp altrlamayacan, Hangi aygta ne kadar gerilim verilmesi gerektii

gibi konularla birlikte birok uygulamay yapabilen bir paradr. BIOS, Basic Input Output System (temel giri k sistemi)in ksaltlmdr. Teknik olarak baktmz zaman BIOSlar, EEPROM (Electrically Erasable Programmable Read-Only Memory- Elektriksel olarak silinip programlanabilen sadece okunabilen bellek) olarak adlandrdmz hafza entegrelerinin stne ana kart ile uyumlu alabilecek ekilde eitli yazlmlarn monte edilmesi sonucu oluur. Bu yzden BIOSlarn boyutlar ok byk deildir. Ancak yeni nesil ana kartlarda ynetilmesi gereken ilemlerin oalmasndan dolay daha byk boyutlara sahip BIOSlara ihtiya duyulmaktadr. Bunun iin bu tipteki BIOSlar iin flash bellek entegreleri gnmzde ska kullanlmaktadr. Bu entegrelerin en byk zellii elektriksel sinyaller ile hafza zerinde deiiklik yaplabilmesidir. ROM (Read Only Memory- Sadece Okunabilir Bellek) olarak kullanlan blmlerinde, firmalar tarafndan yklenen ve zel mdahale haricinde iindeki bilgileri silinemeyen bir yapya sahiptir. rnein, BIOS mensn atmz zaman karmza gelen men veya yazlar ROM bellekte sakland iin sabittir ve silinemez fakat bu menlerin iindeki ayarlar BIOSun farkl bir blgesindeki ksmlar etkiledii iin buralarda deiiklikler yaplabilmektedir. BIOS hafzasndaki bilgiler elektrik gittii zaman bile silinmez. Aslnda flash bellek yapsnda olmasna ramen BIOS iindeki bilgileri koruyan bir pil bulunmaktadr. Bu pil karldnda veya BIOS bilgileri reset ilemi gerekletirildiinde, kalc blge ROM haricindeki veriler tekrar fabrika k ayarlarna dndrlmektedir.

1.1.2. Postun almas

G dmesine basldktan sonra BIOSun bilgisayar snad bir ekran karmza gelir. Bu ekrana POST ekran deriz. POST ekrannda ilemcimizin hz, bellek miktar ve veri saklama cihazlar gibi bilgiler karmza gelir. Tam bu esnada, ekrann altnda Press DEL to Enter Setup (Setup Ekranna Girmek in DEL Tuuna Basnz.) ifadesi belirir. Setup ekran ile BIOS zerindeki ayarlar deitirebiliriz.

ekil 1.2: Post kontrollerinin grnm

Baz gncel ana kartlarda POST ekran yerine kendi markalarn gsteren tam ekran logolar yer alr. Bu logolarn arka plannda bizim klasik ilemler devam eder. Fakat bu grnt yerine ana kart reticileri gze hitap eden logolar sunmay tercih edebilir. Byle bir durumda TAB tuuna basarak bu logoyu atlatp klasik POST ekranna dnebilirsiniz. Farkl ana kart reticilerinde BIOSa girmek iin gereken tu kombinasyonu farkl olabilir. Genelde DEL tuunu kullanlrken baz ana kartlarda F1 veya F2 tular kullanlabilir. BIOSa girmek iin kullanacanz tu(lar) POST ekrannda belirtilir.

1.1.3. BIOSta Yaplan Deiiklikler

BIOS, ROM ierisinde bulunan bir yazlmdr. ROM ise sadece okunabilir bir bellek olduu iin hibir deiiklik kaydedilemez. Bu yzden BIOS zerinde yaptmz deiikliklerin bir yere kaydedilmesi gerekir. BIOSta ayarlar deitirdiimizde bu ayarlar CMOS (Complenmentary Metal Oxide Semiconductor - Elenik Metal Oksit Yariletken) denilen bir bellek eidine kaydedilir. Bir pil ile CMOS srekli beslenir ve kaydedilen ayarlarn burada srekli kalmas salanr.

ekil 1.3: BIOSta yaplan deiikliklerin kaydedilmesi

G dmesine basldnda CMOSta kaytl olan BIOS ayarlarna gre sistem alr. Kaytl olan ayarlar bir sre sonra kayboluyor ve sk sk CMOS checksum error hatas ekranda gzkyor ise ana kartn zerinde bulunan pilin deitirilmesi gerekir. Bu da sorunu zmezse CMOS yongas bozulmu demektir.

1.1.4. BIOS eitleri

Her ana kart, zerinde bulunan bileenleri dzgn altrabilmek iin genellikle reticisine has bir BIOS yazlmna sahiptir. BIOS mensnn yaps ve seeneklerinin adlandrlmas, reticiden reticiye farkllklar gsterebilir. Hatta birbirinin devam olan iki ana kartn BIOS mens arasnda da byk ya da kk farkllklar olabilmektedir.

1.2. BIOS Yaplandrmas

BIOS mensne giri yaptktan sonra ayarlamalar yapabileceimiz ana men karmza gelmektedir. Bunlar yle sralayabiliriz: Main: Basit ayarlamalar ve bilgilerin bulunduu men. Alt menleri aadaki gibidir: System Time: Saat ayarn buradan yapabilirsiniz. System Date: Tarih ayarn buradan yapabilirsiniz. Primary Master: Birinci blmn ilk srcsdr. Primary Slave: Birinci blmn ikinci srcsdr. Keyboard Features: Klavye ayarlar buradan yaplmaktadr (F ya da Q). System Memory: BIOS deitirilemez hafza bykldr. Extended Memory: BIOS ek hafza bykldr.

Advanced: Gelimi BIOS ayarlar bu blmde yaplmaktadr. Internal Mouse: Dokunmatik mouse ayar (Touch Pad). LCD Panel View Expansion: LCD monitrler iin gelitirilmi grnt zelliidir. Silent Boot: Al zellikleri buradan belirlenir. Logo al, yazl al ve siyah ekran al olarak blme ayrlr. USB Operation Mode: Usb hznz buradan ayarlaynz. USB 2.0 ve 1.1 olmak zere iki seenek mevcuttur. Yeni ana kartlarn hepsi USB 2.0 standardna gre yaplmaktadr. Remote Power On: Lan zerinden bilgisayar amanz salamak iin kullanlr. Legacy USB Support: USB veri yolu desteidir. Security: BIOS gvenlik ayarlar bu blmden yaplmaktadr. Set Supervisor Password: Bu ifre ile BIOS ayar mensne sadece ifreyi bilen kullanclar girebilecektir. Varsaylan yani ilk ayarlarda ifre yoktur. Set User Password: Bu ifre ise sadece men eriim ifresidir. Bir kez girildikten sonra deiiklik yapmak iin bir daha sorulmaz. Bu ifreden nce supervisor ifresi belirlenmelidir. Bu ifre ile giri yapld zaman baz menler aktif olmayacaktr. Password On Boot: Bu ayar aktifletirildii zaman, bilgisayar boot mensne girilmese bile alrken ifre girmeden devam edemezsiniz. Bilgisayar amak iin yukardaki oluturduunuz ifrelerden (Supervisor/User Password) birini girmeniz yeterlidir. Fixed Disk Boot Sector: Boot sektr virslerine kar koruma salamaktadr. Write Protect aktif iken koruma aktifleir. Boot: Bilgisayarn al srasnda hangi srclerin hangi sraya gre okunmas gerektiini bu blm belirler. Diskette Drive, ATAPI CD-ROM Drive, Network, Hard Drive gibi seeneklere sahiptir. Bunlardan hangisinin nce balamasn istiyorsak onu ilk sraya tamalyz.

1.2.1. Post Ekran

POST (power on self test) bir bilgisayarn iletim sistemi yklenmesinden nce gerekletirdii bir dizi ilemdir. BIOS tarafndan gerekletirilen ilemler, adndan anlalaca gibi alta yaplan testleri ierir. Bu testler bilgisayarn arasnda sistem bileenleri ve bellek miktar gibilerinin belirlenmesi, BIOSta bir sorun olup olmad gibi grevlerden oluur. POST srasnda ya da sonucunda bilgisayarnz size ilemci tipi, bellek miktar gibi bilgilerin yan sra BIOSun sfrlanm olabilecei ya da fann almad gibi bilgileri de verebilir. Ayrca sistemin almaya devam edemedii durumlarda POST sonucunda bip kodlar denen bir sesli hata belirtme mekanizmas ile size sorunun ne olduunu sylemeye alabilir; bu ses kodlarn dinleyip ana kart kitapnzdan kontrol ederek bilgisayar ekrannza grntnn gelmemesinin nedenini kestirebilirsiniz. Bir dier hata belirtme

mekanizmas ise PCI yuvalarna taklabilen zel ve basit kartlar (POST Card) yardmyla hata kodu okumaktr.

ekil 1.4: Post ekran

Bilgisayarnzda POST ilemini sistemi atnzda siyah ekranda grdnz yazlardan tanyabilirsiniz. Gncel ana kartlarn pek ou siz istemediiniz srece bunu gizler ve ana kart reticisine ait logo karnza kar. Genel olarak POST ilemi srasnda bir hata bulunmazsa ksa bir bip sesinden sonra iletim sisteminiz yklenmeye balar. Bu aamada BIOS, POST ve ilikili ilemleri bitirmi ve bilgisayarn denetimini artk iletim sistemine devretmitir.

1.2.2. Cmos Setup

CMOS, BIOS verilerini tutan yar iletkene verilen isimdir. BIOS Setup' ilk atnzda ekrana gelen menye de CMOS Setup ad verilir. Klavyedeki yn tular ile buradaki seeneklerden birinin zerine gelip ENTER tuuna bastnzda ya alt menlere geilir ya da bu seenekler birer komutsa bu komut yerine getirilir. BIOS Setup'n tm pencerelerinde olduu gibi bu pencereden de ESC tuuna basarak kabileceiniz gibi F10 tuuna basarak yaptnz deiiklikleri kaydederek de kabilirsiniz. Not: BIOS ayarlarn anlatrken "Enabled" ve "Disabled" terimlerini kullanacaz. ou BIOS ayarlarnn karsnda bulunan bu seeneklerden ilki yani "Enabled" o ayarn aktif olduunu; "Disabled" ise devreden karlm olduunu gsterir.

1.2.3. Standard CMOS Setup

ekil 1.5: CMOS ekran

Ana menden bu blme girdiinizde temel sistem ayarlar ve sistem saati ile ilgili seeneklere ularsnz. Bunlarn ilevleri aada verilmitir: Date/Time: Sistem saatini ve tarihini buradan ayarlayabilirsiniz. letim sistemlerinin saat ve tarihleri BIOStakilerden fark olmaz. Sabit diskler: BIOS altnda IDE disketlerinizin ayarlarn "Hard Disks" adl bu blmde grebilirsiniz. Ancak sisteminizdeki IDE CD srcler veya SCSI srcler burada grnmez. Burada disklerinizin MODE bilgisini tm disk srcleriniz iin AUTO olarak semenizi neririz. BIOS, POST srasnda diskinizin zelliklerini belirleyip sistemi ona gre aabilir. BIOS diskinizi bu ekilde, ana BIOS Setup mensnden "IDE HDD Auto Detection" seenei ile BIOS'un diskinizi otomatik olarak bulmasn salayabilirsiniz. Hard Disk blmesindeki parametreler diskinizin kafa, silindir, sektr says ve teknoloji ile ilgili baz bilgiler ierir. Video: Bu, monitrnzn tipi ile ilgili bir ayardr. Halt-On: POST srasnda bir donanm hatas ile karlalrsa sistem durur. Halt-On seenei ile baz hatalarn dikkate alnmamasn, POST ileminin devam ederek sistemin almasn syleyebilirsiniz. Bu seenekler aadaki gibidir: No errors POST: Hibir hatada durmaz. All errors BIOS: Bir hata tespit ettiinde durur ve size bu hatay dzeltmeniz iin uyarda bulunur.

All, But Keyboard POST: Klavye hatalar dndaki hatalarda durur. All, But Diskette POST: Disket src hatalar dndaki hatalarda durur. All, But Disk/Key POST: Klavye ve disket src hatalar dndaki hatalarda durur.

Bellek Bilgileri: Bu alandaki bilgilerde deiiklik yapamazsnz. Burada geleneksel (base), uzatlm (extended) ve dier bellek kapasiteleri hakknda bilgi yer alr.

1.2.4. BIOS Features Setup

CPU Internal Core Speed : Bu saydaki ekran grntsnde grlmese de baz ana kartlarn zelliine bal olarak burada ilemcinin hz grnr (233MHz, 300MHz gibi). Baz BIOS'larda ana mende CPU&CHIPSET SETUP adl ayr bir blmde de yer alabilir. Virus Warning : Bu seenek "Enabled" konumuna getirilmise diskin boot sektrnde veya blmeleme tablosunda (partition table), kazara veya virsler marifeti ile deiiklik yaplmasn engeller. Boot virsleri iin gzel bir nlemdir. Ana kart kitapnzda bu seenein srekli "Disabled" konumda tutulmas gerektii de yazyor olabilir. Bunun nedeni, yeni iletim sistemlerinin bunu gerektirmesidir. CPU Internal Cache: Sisteminizin performansn artrmak iin bu seenei srekli "Enabled" konumunda tutmalsnz. BIOS Update: BIOS yongas ile btnleik BIOS gncelleme modlnn ilemciye gerekli bilgileri iletmesini salar. Enabled konumunda durmaldr. CPU Fast String: Performans artrr. Bu yzden "Enabled" konumda olmas gerekir. Baz BIOS'larda bulunmayabilir. Quick Power On Self Test: POST ileminin 4 kez yerine (baz PC'lerde 3 kez) bir kez yaplmasn salar. Sistemin hzl almasn salamak iin "Enabled" konumuna getirebilirsiniz. Boot Sequence: BIOS'larda sistemin CD-ROM'dan veya dier srclerden almas iin CD-ROM, E, F, LS/ZIP gibi seenekler de bulunur. HDD Sequence SCSI/IDE First: Baz yeni BIOS'larda SCSI ve IDE diskleri bir arada kullananlar iin konulan bu yeni seenek SCSI'ye ayarlandnda sistemin SCSI srcler zerinde birden fazla iletim sisteminin boot edilmesinde fayda vardr.

1.2.5. Chipset Features Setup

Bu men chipsete ve ana kart zerindeki paralara ait zellikleri deitirmenizi salar. SDRAM eriim zamanlar ilemci alma scaklnn ayarlanmas gibi zellikler bu mende tanmlanmtr. Burada yaplacak olan ayarlar donanm ile ilgili olduu iin donanm hakknda detayl bir bilgiye sahip deiliz, bu mendeki ayarlarn ilk ayarlarnda durmas yararl olur. Yapacanz yanl bir ayar ana kartn dzensiz almasna ya da

10

sisteminizin almamasna neden olabilir. Byle bir durum da BIOSunuzu optimum hle getiren setupn varsaylan deerlerini (load setup defaults) yklemeniz gerekir.

1.2.6. Power Management Setup

Power Management: G ynetim modlarnn ana denetim masasdr Ayar; "Max Saving"e getirirseniz sistem ksa bir sre kullanlmadan durursa g tasarruf moduna geer "Min Saving"de de ayn ilem olur ama bu sefer sistem g tasarruf moduna daha uzun srede geer "Disabled" seenei tm g ynetim modunu tmyle devreden karr "User Define" seenei ise bu blmdeki dier seenekleri ayarlanabilir konuma getirerek kullancnn kendi tercihlerini yapabilmesini salar

PM Control By APM: Bu blmde g seenekleri ile ilgili ayarlar bulunmaktadr. Gelimi g seeneklerini (ACPI) ayarlayabilirsiniz. Sisteminizde gelimi g ynetimi yklyse bu seenei "Yes" olarak ayarlamak gten daha fazla tasarruf salar.

1.2.7. PNP/PCI Configuration

Tak-altr (PnP) destei olan aygtlar ve PCI veri yolu ile ilgili ayarlarn bulunduu blmdr.

1.2.8. Integrated Peripherals

Bu blmde ana kart zerinde bulunan donanm zelliklerini deitirebilirsiniz. rnein; on board modem, ses kart, ekran kart vb. aygtlarnz varsa onlarla ilgili ayarlar bu blmde yer alr.

1.2.9. Boot Setup

Bilgisayarn al srasnda (Boot) iletim sisteminin hangi aygt zerinden balatlaca belirlenir.

11

ekil 1.6: Boot mens

ekil 1.7: Balang ayarlarn deitirme

12

Bir bilgisayara iletim sistemi yklenmesi gereken durumlarda, al srasn boot zellii sahip CD, DVD, flash bellee gre deitirerek kurulumu gerekletirebiliriz.

1.2.10. Dier BIOS Seenekleri

Load BIOS Defaults:

Tm yksek performans zelliklerini kapatan bu seenek, BIOS ayarlar ile ilgili herhangi ciddi bir problem ile karlatnzda kullanlr. Seenein zerine gelip ENTER tuuna bastnzda ilemi onaylayp onaylamadnza dair bir soru ekrana gelir. Klavyede Y (Yes - Evet) tuuna basarsanz ilem onaylanr ve Default BIOS ayarlar yklenir, N (No Hayr) tuuna basarsanz ilem iptal edilir. Load Setup Defaults:

Bu BIOS'un optimize edilmi fabrika ayarlarn ykler. Ancak kullanlan aygtlar, iletim sistemi vb. sistemden sisteme deitii iin bu fabrika ayarlarnn yklemesi her zaman optimum performans salyor anlamna gelmez. Supervisor/User Password:

Supervisor Password, hem BIOS Setup'a hem de sisteme ifre koyar. Yani ifreyi yazmadan BIOS ayarlarna da giremezsiniz, bilgisayar da aamazsnz. User Password ise sadece PC'nin alna ifre koyar Sisteminiz ilk geldiinde ifresizdir lk kez ifre girerken yazdnz ifreyi kontrol amacyla iki kez girersiniz ifreyi kaldrmak iinse bu seeneklere basp ifre yazma satrn bo brakmanz yeterlidir HDD Low Level Format:

Baz BIOS'larda bulunan bu seenek sabit diske dk seviyeli format atar Genellikle arzal sektrlerin (bad sector) kurtarlmaya alld durumlarda kullanlr. ok tekrarlanmas diski bozabilir Bu yzden disk gzden karlmadan kullanlmayacak bir format ilemidir Save & Exit Setup:

BIOS Setup'ta yaptnz deiikliklerin hibiri BIOS'a kaydedilmeden devreye girmez te bu seenee 'Enter'leyip Y tuuna basarak yaptklarnz kaydedecek ve tekrar sistem alna geri dneceksiniz Yaptnz deiiklikleri kaydetmeden nce bir hata yapmadnzdan emin olunuz. Ksa yolu F10dur. Exit Without Saving:

Yaptnz deiiklikleri kaydetmeden yani bu deiiklikleri ileme sokmadan BIOS Setup'tan kmak iin bu seenein zerine gelip Enter tuuna basn. Yine klavyede Y tuuna bastnzda sistem alna geri dnecektir

13

1.3. Hata Mesajlar

1.3.1. Sesli Hata Mesajlar
Sesli hata mesajlarn sistem hoparlrnden duyarsak (Baz istisnai durumlar hari) karlaabileceiniz sesli hata mesajlarnn ne olduklarna bakalm. Hata Srekli Ses Birok ksa bip 1 uzun 1 uzun 1 ksa 1 uzun 2 ksa 1 uzun 3 ksa 2 uzun 1 ksa 2 ksa 3 ksa 4 ksa 5 ksa 6 ksa 7 ksa 8 ksa 9 ksa 10 ksa 11 ksa Anlam G kayna arzas Ana kart arzas Bellek tazelenmesinde hata Ana kart veya BIOS ipi arzas Ekran kart arzas Ekran kart arzas Ekran kart arzas (RAMDAC kaynakl ) Bellek parity (elik) hatas Bellein ilk 64klk blmnde hata Timer hatas lemci hatas Klavye ilemcisi hatas lemci hatas Ekran kart belleinde okuma/yazma hatas BIOS ROM hatas CMOS okuma/yazma hatas Tampon bellek hatas
Tablo 1.1: Sesli hata mesajlar

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17

1.3.2. Yazl Hata Mesajlar

BIOS ROM Checksum Error - System Halted: BIOS ipindeki bir hatay gsterir. ipte fiziksel bir hata veya BIOS yazlmnda bozukluk olabilir. Sisteminizi yeni bir BIOS ile update ediniz, sorun devam ediyorsa yeni bir BIOS ipi edinmeniz gerekiyor. CMOS Battery Failed: BIOS piliniz bitmi veya bitmek zere. Pilin trn belirleyip en yakn zamanda yeni pil ile deitiriniz. CMOS Checksum Error - Defaults Loaded: Herhangi bir nedenden dolay BIOS ayarlarnzda bozukluk olumu (byk ihtimalle bitmek zere olan BIOS pili yznden).Varsaylan ayarlar yklenerek sisteminizin zarar grmesi engellenmi olur. Floppy Disk(s) Fail: Sisteminize takl bulunan disket src(ler) ile BIOStaki disket src ayarlar birbirini tutmuyor. Disket srcnzn balantlarn

14

kontrol ediniz, BIOStaki ayarlar yanlsa dzeltiniz. Sorun devam ediyorsa disket srcnz bozuktur. Keyboard Error Or No Keyboard Present: Bu mesaj genellikle Press F1 to continue diye devam eder. Siz de takl olmayan ya da u anda almamakta olan klavyenin F1 tuuna basarak hatadan kurtulabilir veya yeni bir klavye takarak ileme devam edebilirsiniz. Klavye balantsn kontrol ediniz. Memory Test Fail: BIOStaki bellek ayarlarnzda olabilecek bir problemden kaynaklanabildii gibi bellek modllerinizdeki ksmi arza nedeniyle de ortaya kabilir. Ayarlarnzdan eminseniz baka bir bellek ile sisteminizi tekrar amay deneyiniz. Hard Disk(s) Fail: Sisteminizde mevcut disk(ler)le BIOSta belirilmi disk ayarlar birbirini tutmuyor demektir. BIOStan disk ayarlarna baknz, master/slave ayarlarn kontrol ediniz. Sorun devam ediyorsa disk srcnzde fiziksel bir bozukluk olma ihtimali yksektir. BIOS ROM checksum error - System halted: BIOS ipindeki bir hatay gsterir. ipte fiziksel hata veya BIOS yazlmnda bozukluk olabilir. Sisteminizi yeni bir BIOS ile update ediniz, sorun devam ediyorsa yeni bir BIOS ipi edinmeniz gerekecek. CMOS battery failed: BIOS piliniz bitmi veya bitmek zere. Pilin trn belirleyip en yakn saatiden yenisini alabilirsiniz. CMOS checksum error - Defaults loaded: Herhangi bir nedenden dolay BIOS ayarlarnzda bozukluk olumu (muhtemelen bitmek zere olan BIOS pili yznden). Varsaylan ayarlar yklenerek sisteminizin zarar grmesi engellenmi olur. Floppy disk(s) fail: Sisteminize takl bulunan disket src(ler) ile BIOStaki disket src ayarlar birbirini tutmuyor. Disket srcnzn balantlarn kontrol ediniz, BIOStaki ayarlar yanlsa dzeltiniz. Sorun devam ediyorsa disket srcnzde muhtemel bir fiziksel arza var demektir. Keyboard error or no keyboard present: Belki de en ok karlalan POST mesaj. Bu mesaj genellikle Press F1 to continue diye devam eder. Yeni bir klavye takp F1e basarak ileme devam edebilirsiniz. Memory test fail: POST mesajlarnn belki de en can skcs. BIOStaki bellek ayarlarnzda olabilecek bir problemden kaynaklanabildii gibi bellek modllerinizdeki ksmi (ksmi=belli bir blmndeki) arza nedeniyle de ortaya kabilir. Ayarlarnzdan eminseniz baka bir bellek ile sisteminizi tekrar amay deneyiniz. Hard Disk(s) Fail: Sisteminizde mevcut disk(ler)le BIOSta belirilmi disk ayarlar birbirini tutmuyor demektir. BIOStan disk ayarlarn otomatie

15

getiriniz, master/slave ayarlarn kontrol ediniz. Sorun devam ediyorsa disk srcnzde fiziksel bir bozukluk kuvvetle muhtemeldir.

1.3.3. Hata Mesajlarnn Bulunmas

Bir uzun iki ksa bip: Ekran kartnzda bir sorun var. Ekran kart kablosu yerinden km olabilir ya da ekran kartnz bozuk. Tek ksa bip: Ana kartn bellek tazeleme devresi sorunlu demektir. CMOS battery has failed: CMOS pili zayflam. Deimesi gerekir. CMOS checksum error: CMOSun bozulduunu gsterir (CMOS pili bozuk veya zayf olabilir.). Disk boot failure, insert system disk and press enter: Sistem boot edemiyor. HDD balantsnda sorun olabilir, HDD aktif partition tanmlanmam olabilir, BIOStan HDD tanmlanmam olabilir, HDD bozuk olabilir, sabit diskinizdeki system dosyalar silinmi olabilir. Keyboard error: Sisteme bal bir klavye yok. Klavyenin kablosu hatal taklm olabilir, klavye bozuk olabilir, klavye giriinde sorun olabilir. Primary Slave Failed: Hatal sabit disk tantm ya da daha nceden bilgisayara takl olup daha sonra karlan ve BIOStan kaldrlmayan sabit diskler sz konusu olunca byle yapar. Floppy Disk Failed: Disket srcnze eriilemiyor. Kablolarnn dzgn taklp taklmadndan emin olun. Eer deitirince de hata devam ediyorsa srcnzde sorun vardr. Cache memmory bad, or not enabled cache !: Cache bellek bozulmu olabilir ya da cache bellek ana kart ile uyumsuz. DMA Error: Dorudan Eriimli Bellek devrelerinde sorun var. Ana kart deitirin.

16

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Kullanmakta olduunuz bilgisayarn BIOS ayarlarna klavyeden hangi tu birleimiyle eriebiliyorsunuz? Yaznz. BIOS zerindeki sistem tarih ve saatini deitirip bilgisayarnz yeniden balatn ve ilemi sistemi zerinde tarihin deiip deimediini gzlemleyiniz. neriler

BIOS ierisinde ilgili meny bulup System Time, System Date alanlarndan ilgili deiiklikleri yapnz. Set Supervisor Password ve BIOS ayarlarna ve bilgisayarnzn alna birer Set User Password ifre korumas ekleyiniz. Daha sonra bilgisayarnz alanlarndan ilgi deiiklii yeniden balatmay deneyiniz. yapabilirsiniz. ifre kaldrmak iin, ifre girilecek alanlara eski ifre Bir nceki admda eklemi olduunuz ifreleri girii yapldktan sonra yeni kaldrnz. ifre ksmna hi bir ey yazmadan Enter tuuna basabilirsiniz. Ana kart zerinde yer alan pili kartnz ve Ana kart zerindeki pili bilgisayarnz yeniden balatmay deneyiz. kartmak iin kk dz bir Bilgisayarnzn vermi olduu sesli/yazl hata tornavidaya ihtiya mesajn not alnz. Pili tekrar yerine taknz. duyabilirsiniz. Bilgisayarnzn ana belleini (RAM) sknz ve bilgisayarnz yeniden balatmay deneyiz. Bilgisayarnzn vermi olduu sesli/yazl hata mesajn not alnz. Ana bellei tekrar yerine taknz. Bilgisayarnzn sabit diskinin balant kablolarn Sabit diskinize ait IDE/SATA sknz ve bilgisayarnz yeniden balatmay kablosunun ya ana kart deneyiz. Bilgisayarnzn vermi olduu sesli/yazl zerindeki ya da sabit diske hata mesajn not alnz. Sabit bellek kablolarn balanan ksmdaki balantsn tekrar yerine taknz. skebilirsiniz.

17

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. (......) ROM ana kart zerine sonradan taklan bir iptir. (......) BIOS, ROM ierisinde bulunan bir yazlmdr. (......) BIOS, bilgisayar ilk aldnda alr ve POST testini gerekletirir. (......) POST, bilgisayarda bulunan ve ilk alnda ihtiya duyulan donanmn doru alp almadn test eder. 5. 6. (......) BIOSta yaplan ayar deiiklikleri, ROMa kaydedilir. (......) Integrated Peripherals mens, g tketiminin ve tasarrufunun ayarlanmas iin konulmu bir mendr. 7. (......) Eer post annda bilgisayar DMA Error hatas veriyorsa Dorudan Eriimli Bellek devrelerinde sorun var demektir. 8. (......) CMOS battery has failed hatas CMOS entegresi arzalanm demektir. Aadaki cmlelerde bo braklan yerlere doru szckleri yaznz. 9. 10. yklenir. 11. BIOSta yaplan ayar deiiklikleri, a kaydedilir. Bilgisayar ilk aldnda BIOS yazlmnn yapt teste denir. e

ierisinde bulunan BIOS yazlm, bilgisayar ilk aldnda

18

RENME FAALYET2 RENME FAALYET - 2

AMA
letim sistemini kurabileceksiniz.

ARATIRMA
Bilgisayar olan arkadalarnzdan hangi iletim sistemlerini kullandklarn reniniz. evrenizde ak kaynak kodlu iletim sistemlerinin kullanm orann tespit ediniz. 32 bit ve 64 bit iletim sistemleri arasndaki farklar aratrnz.

2. KURULUM
2.1. letim Sistemi Srmleri
En bynden en kne btn genel amal bilgisayarlarda veya akll telefonlarda alan programlar, bir iletim sistemine gereksinim duyar. Bir iletim sisteminden beklenen hizmet, donanm ve yazlm kaynaklarnn uyumlu ve verimli bir ekilde birlikte iletilmesidir. letim sistemi, bir bilgisayar sisteminde kullanc ile iletiim kurarak donanm ve yazlm kaynaklarnn kullanclar arasnda adil bir biimde paylatrlmasn salayan programlardr. Deiik tipte ve dilde yazlm olan iletim sistemlerinin piyasada yaygn olmakla birlikte kendi arasnda kullanc ihtiyalarna gre farkl versiyonlar bulunmaktadr. Genellikle kiisel bilgisayarlarda kullanlan iletim sistemleri, lisansl iletim sistemleri ve ak kaynak kodlu iletim sistemleri olarak ikiye ayrlr. Microsoft firmas tarafndan gnmze kadar retilmi ve kullanclarn lisans karlnda kullanabildikleri iletim sistemlerinin srmleri u ekildedir: MS-DOS Windows 3.1 Windows 95 Windows 98 Windows ME Windows 2000 Windows XP Windows Vista Windows 7

19

Kaynak kodlar herkese ak, datm serbest ve cretsiz olan iletim sistemi trdr. Gnmzde ska kullanlan ak kaynak kodlu iletim sistemleri unlardr; LINUX PARDUS UBUNTU SUN SOLARIS RED HAT SUSE DEBIAN UNIX FREE-DOS

2.2. letim Sistemleri Kurulum

letim sistemleri kurulmaya balanmadan nce aadaki hususlara dikkat edilmesi gerekir: ncelikle iletim sistemi kurulacak olan bilgisayarn kullanm amac belirlenmeli, ona gre bir iletim sistemi seilmelidir. Bilgisayarn donanm aygtlarnn zellikleriyle uyumlu ve verimli bir biimde alabilecek bir iletim sistemi tr seilmelidir. Eer ihtiya olan iletim sistemi bir lisansl iletim sistemi ise gerekli yazlm lisans temin edilmelidir. Kurulum esnasnda gerekli olan klavye, fare, disket src, CD-ROM src gibi evre birimlerine sahip olmalyz.

2.2.1. Kurulum Tipleri

Genel olarak iletim sistemlerinin 3 farkl kurulum ekli vardr. Bunlar; lk kurma: Bir iletim sisteminin ilk defa bilgisayarmza kurulmas durumudur. Bilgisayar ierisinde hibir iletim sisteminin bulunmad, mevcut iletim sisteminin hasar grp yeniden kurulmas istenildii veya mevcut iletim sisteminin silinerek yenisinin yklenilmesi istenilen durumlarnda gerekletirilen kurulum tipidir. Ykseltme: Kullanlmakta olan bir iletim sisteminin st versiyonlarndan birisinin yklenilmesi istenildiinde gerekletirilen kurulum trdr. ift alma: ki veya daha fazla iletim sisteminin ayn bilgisayara kurulmas istenilen durumlarda gerekletirilen kurulum tipidir.

2.3. lk Kurulum
Bir iletim sisteminin ilk defa bilgisayara kurulmasdr. lk kurulum admda incelenir. Bunlar: Blmleme Biimlendirme Kurulum admlar

2.3.1. Blmleme
letim sistemleri kurulurken sabit diskin daha verimli kullanmn salamak iin istenirse sabit disk blmlendirilebilir veya blmlendirmeden tamam tek bir blm eklinde kullanlabilir.

20

Blmleme ilemini yapabilmek iin piyasada yaygn olarak kullanarak birok yazlm bulunabilecei gibi (rn: FDISK, PartionMagic vs.) iletim sistemi kurulum program ierisinde de iletim sistemini kurmadan blmleme ilemi yaplabilir. Blmleme ilemi ile fiziksel bir sabit diski C:, D:, E: gibi sanal blmler oluturarak ok sayda sabit disk varm gibi kullanabiliriz. Disk blme ilemi ierisinde bilgi olan sabit disklerde uygulanrken ok dikkatli olunmal aksi takdirde ierisindeki bilgiler kaybolabilir.

2.3.2. Biimlendirme
Yeni kurulacak sabit diskin blmleme ileminden sonra ierisine veri kayt edilebilmesi iin biimlendirilmesi gerekir. Sabit diskler biimlendirilmeden kullanlamaz. Hem blmleme hem biimlendirme ilemleri srasnda sabit disklerde veri kaybna neden olmamak iin ok dikkatli olunmaldr. Komple bir diske veya herhangi bir disk blmne eer biimlendirme ilemi uygulanrsa ierisinde kaytl verilerin tm kaybolur.

2.3.3. Kurulum Admlar

Bir iletim sisteminin kurulumu aadaki admlardan olumaktadr: lk olarak BIOStan ilk al aygt olarak optik src (DVD-ROM / CDROM) ayarlanr. letim sistemi DVD/CDsini optik okuyucuya yerletirip arkasndan bilgisayar DVD zerinden balatlr (boot).

ekil 2.1: Kurulum admlar dosyalar ykleniyor

Dil, tarih, klavye ayarlarn setikten sonra ve leri (Next) butonuna tklanr. Gelen admda imdi Ykle (Install Now) butonuna tklanarak kuruluma geilir.

21

ekil 2.2: Kurulum admlar imdi ykle

Bu admda lisans szlemesi karmza gelir Lisans artlarn Kabul Ediyorum (I Accept to license terms) butonuna tklayarak leri butonu seilir. Alan pencere zerinde kurulum metodumuz seilir. Burada iki seenek vardr: Ykseltme (Upgrade): Eer iletim sistemi bir st srme ykseltilecekse Ykseltme seeneini seilir. Gelimi (Custom Advanced): Yeni bir kurulum yaplmak isteniyorsa Gelimi seeneini seilir.

22

ekil 2.3: Kurulum admlar kurulum tr

letim sisteminin hangi disk zerine kurulaca seilir. lk kurulum yaplyor ise varsaylan konumum C: srcs seilebilir. Ardndan dosyalarn kopyalanmas ilemine geilir.

ekil 2.4: Kurulum admlar disk seimi

23

Bu admda iletim sistemi kurulum dosyalar kopyalanmaya balanr. Bu ilem biraz zaman alabilir. lem sonrasnda bilgisayar yeniden balayacaktr. Bilgisayar yeniden balarken herhangi bir tua basmaynz.

ekil 2.5: Kurulum admlar dosyalarn kopyalanmas

Yeniden balatlma ilemi bittiinde gerekli ayarlama ilemleri gerekletirilir. Alan pencerede kullanc ad ve ifre bilgileri girilerek leri butonu tklanr.

ekil 2.6: Kurulum admlar dosyalarn kopyalanmas

24

Sonraki admda iletim sistemine ait rn anahtar girii gerekletirilir. Eer elimizde bir rn anahtar yoksa hibir ey girmeden bu adm geebiliriz.

ekil 2.7: Kurulum admlar dosyalarn kopyalanmas

Bir sonraki admda Otomatik Gncelletirme (Automatic Update) ayarlar yaplandrlr. Burada Tavsiye Edilen Ayarlar (Use Recommended Settings) seeneine tklayarak sonraki adma geilir.

ekil 2.8: Kurulum admlar otomatik gncelletirme ayarlar

Tarih/Saat Ayarlarn seip leri butonuna tklanr.

25

ekil 2.9: Kurulum admlar tarih / saat ayarlar

Bu admda bilgisayarn dahil edilecei a yapsna gre bir seim yaplmas istenir. Eer herkesin ulaabilecei bir a yaps isteniliyorsa Ortak A (Public Network) seeneini seebilirsiniz.

ekil 2.10: Kurulum admlar a konum ayarlar

Kurulum ilemi tamamlanr.

26

2.4. Gncelleme lemleri (Update)

Gncelleme (Update), internet yoluyla iletim sistemine ait en son gvenlik ve zellik gncelletirmelerini alarak kiisel bilgisayarnzn ve yazlmnzn gncel kalmasna yardmc olmas ilemidir.

ekil 2.11: Kurulum admlar gncelletirme ekran

letim sisteminde yer alan Otomatik Gncelleme zellii iletim sisteminin belli zaman aralklaryla otomatik gncellenmesi amacyla kullanlr.

27

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Bilgisayar altrnz. Kurulum CDsini CD-ROM srcye taknz. BIOS ayarlarnda al nceliini CDROM srcye ayarlaynz. Ayarlar kaydedip knz. Bilgisayar yeniden balatarak kurulumu balatnz. CD-ROM srcnn CDyi rahat okuyabilmesi iin zerinin izilmemesine ve tozlanmamasna dikkat ediniz. BIOS ayarlarna girebilmek iin gerekli olan tu veya tular POST ilemi srasnda reniniz. Menlerden gerekli seenekleri takip ederek BIOS ayarlarnz kaydediniz. CD-ROM srcye bootable bir CD taktysanz kurulum sorunsuz olarak balayacaktr. Kurulumu bu ekilde balatamyorsanz kurulum CDnizi deitirmeniz gerekir. neriler

28

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. ( ) letim sistemi, kullanc ile bilgisayar arasnda kpr grevi yrten ve donanma en yakn yazlm trdr. ( ) stediimiz iletim sistemini donanma bal olmakszn bilgisayarmza kurabiliriz. ( ) Bilgisayar kurulum CD ile balatmak iin BIOStan al nceliinin deitirilmesi gerekir. ( ) ki veya daha fazla iletim sisteminin ayn bilgisayara kurulabilmesi iin sabit disklerin blmlendirilmesi gereklidir. ( ) Grsel iletim sistemleri kullanc dostu olmalarna ramen daha fazla bellek alan kullanr. ( ) SATA, RAID veya SCSI uyumlu sabit disklere iletim sistemi kurmak iin ayrca src yazlmlarnn kurulmas gerekmez. ( ) Blmleme, bilgisayarn sabit diskini kullanma hazr hle getirmek iin yaplan bir ilemdir. ( ) letim sistemlerinde al sras kurulum nceliine gre belirlenir ve daha sonra kesinlikle deitirilemez.

29

RENME FAALYET3 RENME FAALYET3

AMA
ve d donanm birimleri iin gerekli srcleri ykleyebileceksiniz.

ARATIRMA
Src ya da driver kelimesinin size artrd anlamlar arkadalarnzla tartnz. donanm birimlerinin bilgisayar tarafndan nasl tanndn aratrnz. stediiniz herhangi bir i donanmn nasl yklendiini aratrarak arkadalarnzla paylanz. Tak kullan aygtlar derken ne anlyorsunuz, arkadalarnzla tartnz. Bildiiniz d donanm birimlerinin bir listesini karnz. Bildiiniz herhangi bir d donanm, yardm almadan bilgisayarnza tantmaya alnz.

3.DESTEK
3.1. Donanm Birimlerinin Kurulumu
Bilgisayarla kullanc arasndaki iletiimden sorumlu olan iletim sistemleri, bu iletiimi salayabilmek iin bilgisayar oluturan donanm birimlerini tanmak zorundadr. Her donanm birimi iletim sistemiyle tanabilmek iin bir ksm tantm dosyalar kullanr. Bu dosyalara src (driver) dosyalar ad verilir. Baz src dosyalar iletim sisteminde hlihazrda bulunduu iin donanm ayrca tantmaya gerek kalmadan otomatik olarak tannabilir. Ancak kimi donanmlar yanlarnda kendilerini iletim sistemine tantacak src CDleri ile gelir.

30

3.1.1. Donanm Birimleri

3.1.1.1. Ana kart

ekil 3.1: Ana kart

Denetim Masas->Sistem ve Gvenlik->Sistem->Aygt yneticisi komutlaryla aygt yneticisi penceresine eriilir. Aygt yneticisi penceresinde bir aygtn yannda sar nlem iareti varsa bu aygt ile ilgili bir problem olduunu belirtir. Ya yanl bir src ykldr ya ilgili aygt iin herhangi bir src yklenmemitir ya da src dzgn bir ekilde yklenmemitir. Aygt yneticisinde yeil renkli bir soru iareti "?" varsa bu aygt iin uyumlu bir srcnn ykl olduunu ancak tm ilevlerin kullanlamayabileceini gsterir. Krmz "X" devre d bir aygt gsterir. Devre d bir aygt, fiziksel olarak bilgisayarda bulunup kaynaklar tketen ancak korumal mod srcs ykl olmayan bir aygttr. Eer doru almayan bir aygt varsa src gncelletirme ilemi yaplarak sorun giderilebilir. letim sisteminde gncelletirme (update) sayesinde bilgisayarn temel paralar ve gncelletirilen (update) dosyalar otomatik olarak ykleyebiliriz.

31

3.1.1.2. Ekran kart

ekil 3.2: Ekran kart

Src CDsinin otomatik almas

Ekran kartnn tantlmasnda en kolay yntem src CDsini otomatik olarak altrmaktr. Src CDlerinin hemen hemen tamamnda otomatik altrma (autorun) zellii mevcuttur. Src CDsi bilgisayardaki herhangi bir CD/DVD ROM srcye taklr. Genellikle bu ilemden sonra src ykleme program otomatik olarak alr. Bu program kullancya eitli seenekler sunar. Kullanc bu seeneklerde tercihlerini belirterek ilemi srdrr. Bylece takl olan ekran kart en verimli ekilde altrlabilir. Src CDsini el ile altrmak Denetim Masas->Donanm blmne gelerek yklenecek srclerin gncelletirilmesi seilir. Takl olan CDdeki srcy kendisi bularak dosyalar iletim sisteminin gerekli yerlerine ykler. letim sisteminden srcleri grebilme

Bilgisayara bal olan donanmlarn srclerini grebilmek iin Denetim Masas>Sistem Ve Gvenlik->Sistem->Aygt Yneticisi-> Grnt Badatrclar ksmna gelinir. Ykl olan ekran kartn grmek iin zeri ya ift tklanarak alr ya da sol tarafnda bulunan + iareti tklanarak ekran kart ve src ile ilgili ayrntl bilgi alnabilir.

32

3.1.1.3. Ses Kart

ekil 3.3: Ses kart

Src CDsinin otomatik almas

Gnmzde standart ses kartlarnn tamamna yakn ana kart zerinde tmleik bir ekildedir. Ayr kartlar eklinde retilenler ise genellikle profesyonel amal hazrlanm ses kartlardr. Ses kartnn srcsn otomatik olarak yklemek iin ana kartla birlikte verilen src CDsi bilgisayardaki herhangi bir CD/DVD-ROM srcye yerletirilir. Ekrana gelen ara yzden ses kart ile ilgili olan seenek seilir. Ses kart ile ilgili olan seenek seildikten sonra ykleme sihirbaz alr ve donanma ait srclerin yklenmesine balanr. letim sistemi iin gerekli olan dosyalar ilgili klasrlere kopyalanr ve srcnn yklenmesi tamamlanr. Src CDsini el ile altrma

Srcleri elle yklemek iin Denetim Masas->Donanm komutu kullanlr.

33

Aygt yneticisinden yklemek istediimiz ses video oyun denetleyicileri blmne gelir ve ses kartn zelliklerini altrrz. Src ksmnda Srcy gncelletir komutu verilir. Yklemek istediimiz ses kart src yazlm iin Bilgisayarm tara komutu seilerek dosya yolu belirlenir ve srcmz yklenir. letim sisteminden srcleri grebilme

Bilgisayara bal olan donanmlarn srclerini grebilmek iin Denetim Masas>Sistem ve Gvenlik->Sistem->Aygt Yneticisi ksmna gelinir. Ykl olan ses kartn grmek iin zeri ya ift tklanarak alr ya da sol tarafnda bulunan + iareti tklanarak ekran kart ve src ile ilgili ayrntl bilgi alnabilir. 3.1.1.4. Ethernet Kart

ekil 3.4: Ethernet kart

Src CDsinin otomatik almas

Ses kartlar gnmzde genellikle ana kart zerinde tmleik (onboard) ekilde gelmektedir. Bundan dolay pek ok ses kartnn srcleri ana kartla birlikte verilen CD ierisinde bulunmaktadr. Ses kartn otomatik olarak tantmak iin tmleik bir kart kullanlyorsa ana kart CDsi, ayr bir kart kullanlyorsa kartla birlikte verilen src CDsi bilgisayarda bulunan herhangi CD/DVD-Rom srcye yerletirilir. CD bilgisayara yerletirildikten sonra otomatik olarak gelen ara yzden ses kart ile ilgili olan seenek seilip ykleme ilemine balanr. Src dosyalar gerekli olduklar klasrlere kopyalanr. Src CDsini el ile altrma

34

Denetim Masas->Donanm ve Ses seilir, zelliklerine gelerek yklenecek srclerin gncelletirilmesi tklanr. Takl olan CDdeki srcy kendisi bularak dosyalar, iletim sisteminin gerekli yerlerine ykler. letim sisteminden srcleri grebilme

Bilgisayara bal olan donanmlarn srclerini grebilmek iin Denetim Masas>Sistem ve Gvenlik->Sistem->Aygt Yneticisi -> Ses, Video ve Oyun Denetleyicileri ksmna gelinir. Ykl olan ses kartn grmek iin zeri ya ift tklanarak alr ya da sol tarafnda bulunan + iareti tklanarak ekran kart ve src ile ilgili ayrntl bilgi alnabilir. 3.1.1.5. Dier Donanm Birimleri TV Kart

ekil 3.5: TV Kart

Src CDsinin Otomatik almas

TV kartnn tantlmasnda en kolay yntem src CDsini otomatik olarak altrmaktr. Src CDlerinin hemen hemen tamamnda otomatik altrma (autorun) zellii mevcuttur. Src CDsi bilgisayardaki herhangi bir CD/DVD ROM srcye taklr. Genellikle bu ilemden sonra src ykleme program otomatik olarak alr. Bu program kullancya eitli seenekler sunar. Kullanc bu seeneklerde tercihlerini belirterek ilemi srdrr. Bylece takl olan TV kart en verimli ekilde altrlabilir. Src CDsini el ile altrmak

Denetim Masas->Donanm Ekleden yklenecek srclerin gncelletirilmesi seilir. Takl olan CDdeki srcy kendisi bularak dosyalar, iletim sisteminin gerekli yerlerine ykler. letim Sisteminden Srcleri Grebilme

35

Bilgisayara bal olan donanmlarn srclerini grebilmek iin Denetim Masas>Sistem ve Gvenlik->Sistem->Aygt Yneticisi ksmna gelinir. Ykl olan TV kartn grmek iin zeri ya ift tklanarak alr ya da sol tarafnda bulunan + iareti tklanarak ekran kart ve src ile ilgili ayrntl bilgi alnabilir. Dosyalar da kopyalandktan sonra ykleme ileminin tamamlandn, uygulamalarn dzgn alabilmesi iin yeniden bilgisayarn balatlmas gerektiini belirten kapan ekran gelir.

3.1.2. D Donanm Birimleri

3.1.2.1. Yazc

ekil 3.6: Yazc

Src CDsinin otomatik almas

Yazc ve tarayclarn bilgisayara yklenmesi iin ncelikle ilgili donanmn bilgisayara tm balantlar yaplr. Kimi zaman yazcnn modeline gre kurulum ilemine balarken kapal olmas gerekebilmektedir. Bu noktaya dikkat edilmelidir. Src CDsi bilgisayardaki herhangi bir CD/DVD ROM srcye taklr. Genellikle bu ilemden sonra src ykleme program otomatik olarak alr. Bu program kullancya eitli seenekler sunar. Bu srada yazcnn bilgisayara bal m oldu yoksa a zerinden mi balanaca, ykleme tipi, yazcnn paylama alp almayaca gibi seeneklerle karlalr. Kullanc bu seeneklerde tercihlerini belirterek ilemi srdrr. Bylece takl olan yazc veya tarayc en verimli ekilde altrlabilir. Ykleme ilemi tamamlandktan sonra bilgisayar yeniden balatlr.

36

Src CDsini el ile altrma

Srcleri elle yklemek iin Denetim Masas->Donanm ve Ses->Aygtlar ve Yazclar->Yazc ve Fakslar seenei seilir. Bu pencerede bilgisayara daha nce yklenmi olan yazc ve fakslarn listesi bulunur. Yeni bir yazc yklemek iin Yazc Ekle seenei tklanr. Bu sihirbazla ekrana gelen ynergeler izlenir, yazc kurma ilemi tamamlanr. Bu srada kullanc ekrana gelen mesajlara karlk olarak balant noktas, yazcnn reticisi ve modeli gibi bilgiler belirtmeli ya da CDden yklenmesi iin src CDsini takp bilgisayar CDye ynlendirmelidir. letim sisteminden srcleri grebilme Bilgisayara bal olan donanmlarn srclerini grebilmek iin Denetim Masas>Sistem ve Gvenlik->Sistem->Aygt Yneticisi ksmna gelinir. Bylece ekrana bilgisayara bal tm donanmlarn listesi gelir. Ykl olan yazc srcsn grmek iin zeri ya ift tklanarak alr ya da sol tarafnda bulunan + iareti tklanarak ekran kart ve src ile ilgili ayrntl bilgi alnabilir. 3.1.2.2. Grnt leme Cihazlar Dijital Fotoraf Makinesi Kamera

ekil 3.7: Dijital fotoraf makinesi

Src CDsinin Otomatik almas

Dijital fotoraf makinesi veya kamerann bilgisayara yklenmesi iin ncelikle ilgili donanmn bilgisayara tm balantlar yaplr. Src CDsi bilgisayardaki herhangi bir CD/DVD ROM srcye taklr. Genellikle bu ilemden sonra src ykleme program otomatik olarak alr. Bu program kullancya eitli seenekler sunar. Kullanc bu seeneklerde tercihlerini belirterek ilemi srdrr. Bylece takl dijital fotoraf makinesi veya kamera en verimli ekilde altrlabilir.

37

Src CDsini el ile altrma

Srcleri elle yklemek iin Denetim Masas->Donanm ve Ses seenei seilir. Yeni bir aygt yklemek iin Aygt Ekle seenei tklanr. Bu sihirbazla ekrana gelen ynergeler izlenir, dijital fotoraf makinesi veya kamera kurma ilemi tamamlanr. Ekrana gelen ynergeler izlenir, dijital fotoraf makinesi veya kamerann kurulumu tamamlanr. letim sisteminden srcleri grebilme

Bilgisayara bal olan donanmlarn srclerini grebilmek iin Denetim Masas-> Sistem ve Gvenlik->Sistem->Aygt Yneticisi ksmna gelinir. Bylece ekrana bilgisayara bal tm donanmlarn listesi gelir. Ykl olan yazc srcsn grmek iin zeri ya ift tklanarak alr ya da sol tarafnda bulunan + iareti tklanarak ekran kart ve src ile ilgili ayrntl bilgi alnabilir. Srcleri yeniden ykleyebilme

Srcleri yeniden yklemek, gncelletirmek iin Aygt Yneticisi penceresi kullanlr. Aygt Yneticisi penceresinden kamerann zellikleri alr. Bu pencereden src sekmesindeki Srcy Gncelletir komutu verilir. Bu komutun ardndan srcn elle yklenmesi admlar tekrar edilir. Bylece kameraya ait yeni srcler yklenmi olur.

3.2.Yardmc Yazlmlarnn Kurulumu

3.2.1. Ofis Yazlm
Kendini srekli yenileyen teknoloji dnyasnda en byk paya sahip olan biliim teknolojileri alan iinde, bilgisayar kullanmnn zorunluluk hline geldiini de dnrsek ofis yazlmlarnn kullanm daha da nemli bir hl almaktadr. Gnmzde sklkla kullanlan ofis yazlm trleri ve kullanm amalar unlardr: Kelime ilemci yazlm: Manyetik ortamda kelimeler, metinler zerinde yaplan her trl dzeltme, ekleme, silme veya tama, kelime ilem ilevini ifade eder. Kelime ilemci yazlmlar tm bu metinsel ilemlerin gerekletirildii yazlm trleridir. Elektronik tablolama: Verilerinizi hzl, kullanl, dinamik ve dzenli bir ekilde saklayabilmenizi, verilerin birbirleri ile etkileiminden (aritmetik, mantk ilemleri vs.) yeni verileri ok hzl bir ekilde oluturmay salayan yazlmlardr. Sunu hazrlama yazlm: Bir konu hakknda kiilere bilgi vermenin etkili yntemlerinden birisi sunum yntemidir. Sunumlar ierisinde metin, grafik, ses ve grnt birlikte kullanlabildii iin etkili bir yntemdir. Sunumlarn hazrlanabildii yazlm tr sunu hazrlama programlardr.

38

3.2.2. Dosya Sktrma yazlm

Sktrma programlar dosyalarn sktrlarak boyutlarnn kltlmesini ve veri depolama elemanlarnda daha az yer kaplamalar iin kullanlan bir programdr. letim sistemi ierisinde entegre bir ekilde gelen sktrma program olduu gibi ayn zamanda gnmzde birok cretsiz sktrma programn eitli internet sitelerinden temin edebilirsiniz.

3.2.3. Pdf (Portable Document Format: Tanabilir Belge Biimi) Yazlm

Platformlar aras tanabilir ve yazdrlabilir belgeler oluturmak amacyla retilmi saysal bir dosya biimidir. Kullanclar; kolayl, abukluu, sistem kaynaklarn kullanma, elektronik biimde belge paylamnn en gvenli ve etkili yollarndan biri olmas ve genellikle dzeltilmesi beklenmeyen, yalnzca yazdrlabilir belgeler iin tercih etmektedir. cretsiz olarak datlan yazlmn bilgisayarnza kurduunuzda elektronik metinleri verimli ve rahat ekilde okuyabileceiniz bir ortam oluturmaktadr.

3.2.4. CD/DVD Kayt Yazlm

Bo CD\DVDyi DVD-RW srcsne taktktan sonra CD/DVDnin ad belirlenir. CD\DVD srcsn seip leri butonunu tklanarak ileme devam edilir.

ekil 3.8: Disk ad

CD\DVDye yazdrmak istediimiz dosyalar CD\DVD blmnn ierisine kopyalarz.

39

ekil 3.9: Diske kopyala

Kopyalama ilemi bittikten sonra Diske Yaz butonu seilir.

ekil 3.10: Seili dosyay yaz

40

Son olarak disk adn kontrol edip disk kayt hzn belirleriz.

ekil 3.11: Diski hazrla

Diske yazma ilemi bittikten sonra CD\DVD kullanma hazrdr.

ekil 3.12:Var olan dosyalar yazar

41

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

lem Basamaklar Ethernet kartnn srclerini aygt yneticisinden grnz. neriler

Takldnz yerde retmeninizden yardm alnz.

Ekran kartnn srcsn kaldrnz, denetim masasndan aygt yneticisini kullanarak tekrar ykleyiniz. Yanl srcy kaldrmamaya zen gsteriniz. Gerekirse kaldrmadan nce src isimlerini bir kada not ediniz.

42

 Bilgisayarnza bir yazc ekleyerek bu yazcy varsaylan olarak kullanlabilecek ekilde ayarlaynz.

Yazcnz a yazcs olarak ayarlayabilirsiniz .

Bilgisayarnza bu modlde anlatlmayan herhangi bir d donanm ekleyerek srclerini iletim sistemine tantnz.

Tarayc olabilir. Sktrma ileminden nce ve sonra dosyann boyutunu ve trn karlatrnz.

Bilgisayarnzdaki herhangi bir resim dosyasn sktrnz.

43

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorular dikkatlice okuyunuz ve doru seenei iaretleyiniz. 1. 2. Aadakilerden hangisi ana kart zerinde yer almaz? A) Bellek B) lemci C) Genileme yuvalar D) G kayna

Aadakilerden hangisi yonga setinin grevidir? A) Btn bileenleri zerinde bulundurarak haberletirmek B) Veri akn denetlemek C) Verileri depolamak D) lemci hzn belirlemek Aadakilerden hangisi bir veri yolu deildir? A) ISA B) PCI C) VGA

3. 4. 5.

D) AGP

Srcleri elle yklemek iin Denetim Masasndan hangi seenek kullanlr? A) Program Ekle B) Donanm Ekle C) Sistem D) Ynetimsel Aralar Bilgisayara bal olan donanmlarn srclerini grebilmek iin Denetim Masasndan hangi seenek kullanlr? A) Program Ekle B) Donanm Ekle C) Sistem D) Ynetimsel Aralar

Aadaki cmlelerin banda bo braklan parantezlere, cmlelerde verilen bilgiler doru ise D, yanl ise Y yaznz. 6. ( ) Aygt Yneticisi penceresi aldnda bilgisayarda bal bulunan btn donanm birimleri grntlenir. 7. 8. 9. 10. 11. 12. ( ) Srcy Gncelletir komutu donanma ait yeni srcler ykler. ( ) Btn ana kart reticileri ayn teknolojiyi kullanr. ( ) Bir ana kartn montaj, kullanm klavuzu olmadan doru olarak yaplabilir. ( ) USB portlar, seri ve paralel portlara gre daha hzl almaktadr. ( ) LAN portu, aa balanmak iin kullanlmaktadr. ( ) Yazc srcs test sayfas, yazcnn doru alp almadn kontrol etmek iin kullanlr. 13. ( ) Varsaylan yazc seenei yazdrma ilemlerinde ncelikli olarak bu yazcnn ) Kimi zaman yazcnn modeline gre kurulum ilemine balarken kapal olmas kullanlmas salar. 14. (

gerekebilmektedir.

44

MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

Modl ile kazandnz yeterlii aadaki kstaslara gre deerlendiriniz. Deerlendirme ltleri 1. htiya duyduunuz iletim sistemi yazlmn belirleyebiliyor musunuz? 2. letim sistemi olmadan bilgisayar kullanlabilir mi? 3. Ak kaynak kodlu iletim sistemlerinin neden daha az tercih edildiini aratrdnz m? 4. Hi iletim sisteminizi gncellediniz mi? 5. Grsel kullanc ara yzne (GUI) sahip iletim sistemlerinin avantajlarn dndnz m? 6. letim sistemi kurarken al nceliini CD-ROM olarak deitirdiniz mi? 7. Sabit diskin blmlendirilmesi ilemini yaptnz m? 8. Ev sinema sistemlerinde kullanlan iletim sistemlerini aratrdnz m? 9. Lisansl yazlm kullanmann avantajlarn aratrdnz m? 10. Mzik dinleme program kurdunuz mu? 11. Mzik dinleme programnn doru alp almadn kontrol ettiniz mi? 12. Sktrma programn kurdunuz mu? 13. Sktrma programnn doru alp almadn kontrol ettiniz mi? 14. Ofis yazlm programn kurdunuz mu? 15. Ofis yazlm programn alp almadn kontrol ettiniz mi? Evet Hayr

DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

45

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1N CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Yanl Doru Doru Doru Yanl Yanl Doru Yanl POST ROM-RAM CMOS

RENME FAALYET-2NN CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 Doru Yanl Doru Doru Doru Yanl Yanl Yanl

RENME FAALYET- 3N CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 D B C B C Doru Doru Yanl Yanl Doru Doru Doru Doru Doru

46

KAYNAKA KAYNAKA
www.microsoft.com

47