‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬

‫ﺁﯾﺖ אﷲ ﻣﺤﻤﺪی ﻧﯿﮏ ﺭی ﺷﻬﺮی‬

‫‪١‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא‬

‫אﻫﺪאﻑ ﺩﺭﺱ‬
‫‪ 9‬ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺒﻨﺎی ﭘﻠﻮﺭאﻟﯿﺴﻢ ﺩﯾﻨﯽ ﻭ ﺑﻄﻼﻥ ﺁﻥ؛‬
‫‪ 9‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא אﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ؛‬
‫‪ 9‬ﺑﺮﺭﺳﯽ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻋﺮﻓﺎ ﭘﯿﺮאﻣﻮﻥ ﺭאﻩ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא‪.‬‬

‫ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא‬

‫ﻣﺒﻨﺎی ﭘﻠﻮﺭאﻟﯿﺴﻢ‪ ١‬ﺩﯾﻨﯽ ﻭ ﺑﻄﻼﻥ ﺁﻥ‬
‫ﺁﯾﺎ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮאی ﺧﺪאﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻬﻮﺩی ﻭ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﯾﮏ ﺭאﻩ אﺷﺎﺭﻩ ﻣﯽﮐﻨـﺪ ﯾـﺎ ﭼﻨـﺪﯾﻦ‬
‫ﺭאﻩ؟ ﺁﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ אﺯ ﯾﮏ ﺭאﻩ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא ﺭﺳﯿﺪ ﯾﺎ ﺭאﻫﻬﺎی ﺩﯾﮕﺮی ﻧﯿﺰ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ؟‬
‫ﺟﻤﻠﮥ ﻣﻌﺮﻭﻓﯽ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא‪ ،‬ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪:‬‬
‫אﻟﻄﱡﺮُﻕُ ﺇﻟَﯽ אﷲِ ﺑِﻌَﺪَﺩِ ﺃﻧْﻔَﺎﺱِ אﻟْﺨَﻼﺋِﻖِ‪.‬‬
‫ﺭאﻫﻬﺎی ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪא ﺑﻪ ﻋﺪﺩِ ﺧﻮﺩِ ﺁﻓﺮﯾﺪﻩﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ אﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ אﺳﺘﺪﻻﻝ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ ﮐﻪ ﺭאﻫﻬﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩی ﺑﺮאی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧـﺪא ﻭﺟـﻮﺩ ﺩאﺭﺩ ﻭ ﻫـﺮ‬
‫אﻧﺴﺎﻥ ﺩאﺭאی ﺭאﻫﯽ ﻭﯾﮋﻩ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪא אﺳﺖ‪.‬‬
‫אﺯ ﺷﯿــﺦ ﺑﭙﺮﺳــﯿﺪ ﮐﻪ ﺁﻥ ﺭאﻩ ﮐــﺪאﻡ אﺳﺖ‬ ‫ﺭאﻫﯽ אﺳﺖ ﻧﻬﺎﻧﯽ ﺯ ﺩﻝ ﺧﻠﻖ ﺳﻮی ﺣﻖ‬
‫אﺯ ﺳﻮﯾﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺑﺮﺧﯽ אﺯ אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﭘﻠﻮﺭאﻟﯿﺴﻢ ﯾﺎ ﺗﮑﺜﺮﮔﺮאﯾﯽ ﺩﯾﻨﯽ ﺭא ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﺮﻓﺘـﻪאﻧـﺪ‪ ،‬ﮐـﻪ ﺑـﻪ אﯾـﻦ ﺩﯾـﺪﮔﺎﻩ‬
‫ﻣﯽאﻧﺠﺎﻣﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﺬאﻫﺐ ﺣﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺭאﻫﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪאﻭﻧـﺪ ﺩאﺭﺩ ﻛـﻪ ﺑـﺪאﻥ ﻭﺳـﯿﻠﻪ ﺑـﻪ ﻣﻘـﺼﺪ‬
‫ﻣﯽﺭﺳﺪ‪ .‬אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ אﺳﺖ אﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺩﻗﺖ ﺑﺮﺭﺳﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫ﺑﺮאی ﻓﻬﻢ ﺻﺤﯿﺢ אﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻮﺩﻥ ﺁﻥ ﺭא ﺑﺮﺭﺳﯽ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﻪ ﺭאﺳﺘﯽ ﺁﯾﺎ אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ אﺯ ﻣﻌﺼﻮﻡ‬
‫ﺻﺎﺩﺭ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ؟‬
‫אﮔﺮﭼﻪ אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻥ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺼﺎﺩﺭ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺫﻛﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ ،‬אﻣـﺎ אﺯ ﺩﯾـﺪﮔﺎﻩ ﻋﻠـﻢ‬
‫אﻟﺤﺪﯾﺚ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﺁﻥ ﺭא ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺭﻭאﯾﺖ ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧـﯽ ﻧﯿـﺰ אﯾـﻦ ﺳـﺨﻦ ﺭא אﺯ אﺣﺎﺩﯾـﺚ ﺳـﺎﺧﺘﮕﯽ ﻭ ﻣﺠﻌـﻮﻝ‬
‫ﺩאﻧﺴﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺩﺭ ﺑﺤﺎﺭ אﻻﻧﻮאﺭ‪ ٢‬אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺭא‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺣﺪﯾﺚ‪ ٣،‬ﺫﮐﺮ ﻧﮑﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .١‬אﺻﻄﻼﺡ ﭘﻠﻮﺭאﻟﯿﺴﻢ אﺯ ﻭאژۀ ﻻﺗﯿﻦ ‪ pluralism‬אﺧﺬ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻡ ﻧﮕﺮﺵ ﻭ ﮔﺮאﯾﺶ ﺑﻪ ﻛﺜﺮﺕ‪ ،‬ﻭﻓﻮﺭ ﻭ ﺗﻌﺪﺩ אﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .٢‬ﺑﺤﺎﺭ אﻻﻧﻮאﺭ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٦٤‬ﺹ ‪.١٣٧‬‬
‫‪ .٣‬ﺇﻥ ﺃﻓﻬﺎﻡ אﻟﻨﺎﺱ ﻭﻋﻘﻮﻟﻬﻢ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﺔ ﻓﻲ ﻗﺒﻮﻝ ﻣﺮאﺗﺐ אﻟﻌﺮﻓﺎﻥ‪ ،‬ﻭﺗﺤﺼﯿﻞ אﻻﻃﻤﯿﻨﺎﻥ‪ ،‬ﻛﻤّﺎً ﻭﻛﯿﻔﺎً‪ ،‬ﺷﺪﺓ ﻭﺿـﻌﻔﺎً‪ ،‬ﺳـﺮﻋﺔً ﻭﺑﻄﺌـﺎً‪ ،‬ﺣـﺎﻻً‬
‫ﻭﻋﻠﻤﺎً‪ ،‬ﻭﻛﺸﻔﺎً ﻭﻋﯿﺎﻧﺎً ﻭﺇﻥ ﻛﺎﻥ ﺃﺻﻞ אﻟﻤﻌﺮﻓﺔ ﻓﻄﺮﯾﺎً‪ ،‬ﺇﻣﺎ ﺿﺮﻭﺭﻱ ﺃﻭ ﯾﻬﺘﺪﻯ ﺇﻟﯿﻪ ﺑﺄﺩﻧﻰ ﺗﻨﺒﯿﻪ‪ ،‬ﻓﻠﻜﻞ ﻃﺮﯾﻘﺔ ﻫﺪאﻩ אﷲ ﻋﺰّ ﻭﺟـﻞّ ﺇﻟﯿﻬـﺎ‬
‫ﺇﻥ ﻛﺎﻥ ﻣﻦ ﺃﻫﻞ אﻟﻬﺪאﯾﺔ‪ ،‬ﻭאﻟﻄﺮﻕ ﺇﻟﻰ אﷲ ﺑﻌﺪﺩ ﺃﻧﻔﺎﺱ אﻟﺨﻼﺋﻖ‪ ،‬ﻭَﻫُﻢْ ﺩﺭﺟﺎﺕ ﻋﻨﺪ אﷲ ﯾﺮﻓﻊ אﻟﺬﯾﻦ ﺁﻣﻨﻮא ﻣﻨﻜﻢ ﻭאﻟـﺬﯾﻦ אﻭﺗـﻮא אﻟﻌﻠـﻢ‬
‫ﺩﺭﺟﺎﺕ‪.‬‬

‫‪http://vu.hadith.ac.ir‬‬ ‫‪٢‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﺩﯾﮕﺮ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﻋﻠﻢ אﻟﯿﻘﯿﻦ‪ ٤،‬ﺟﺎﻣﻊ אﻻﺳﺮאﺭ‪ ٥‬ﻭ ﺷﺮﺡ ﺃﺳﻤﺎﺀ אﻟﺤﺴﻨﯽ‪ ٦‬ﻧﯿﺰ אﯾـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ ﺁﻣـﺪﻩ‬
‫אﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٧‬‬
‫אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺩﺭ ﻣﺼﺎﺩﺭ אﺻﻠﯽ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺣﺪﯾﺚ ﻭ ﻏﯿﺮ ﺁﻥ‪ ،‬ﺫﮐﺮ ﻧﺸﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﻣﺤـﺪﺛﯿﻦ ﻧﯿـﺰ ﺁﻥ ﺭא ﻧﻘـﻞ‬
‫ﻧﮑﺮﺩﻩאﻧﺪ ﻭ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺼﺪﺭ ﺁﻥ ﮐﺘﺎﺑﻬﺎی ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻼ אﺣﻤﺪ ﻧﺮאﻗﯽ ﺩﺭ ﮐﺘﺎﺏ ﻣﺜﻨﻮی ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ‪ ،‬אﯾـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ ﺭא ﺑـﻪ‬
‫ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ אﮐﺮﻡ )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻣﻨﺴﻮﺏ ﺩאﻧﺴﺘﻪ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺑﺮﺧﯽ ﺩﯾﮕـﺮ אﺯ ﮐﺘﺎﺑﻬـﺎی ﻋﺮﻓـﺎﻧﯽ ﻧﯿـﺰ אﯾـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ‬
‫ﻣﻨﺴﻮﺏ ﺑﻪ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ אﮐﺮﻡ )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺩאﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺑﻪ ﻣﺴﻨﺪ ﺑﻮﺩﻥ אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ אﻃﻤﯿﻨﺎﻥ ﮐﺮﺩ ﻭ ﺁﻥ ﺭא ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﯾﮏ ﺭﻭאﯾﺖ‪ ،‬ﺑﻪ אﻫﻞﺑﯿﺖ ﻭ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ‬
‫ﻣﻨﺴﻮﺏ ﺩאﻧﺴﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﺑﺎ ﺁﻧﮑﻪ אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻧﺴﺒﺖ ﺩאﺩﻩ ﺷﺪﻩ‪ ،‬אﻣﺎ ﺩﺭ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﮐﻬـﻦ‬
‫אﺛﺮی אﺯ ﺁﻥ ﻧﯿﺴﺖ ﻭ ﺗﻨﻬﺎ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺮﺑﻮﻁ ﺑﻪ ﻣﺘﺄﺧﺮﯾﻦ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮאﯾﻦ אﺯ ﻧﻈـﺮ ﺳـﻨﺪ ﺿـﻌﯿﻒ אﺳـﺖ ﻭ ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫אﻋﺘﻤﺎﺩ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺻﺤﯿﺢ »אﻟﻄﱡﺮُﻕُ ﺇﻟَﯽ אﷲِ ﺑِﻌَﺪَﺩِ ﺃﻧْﻔَﺎﺱِ אﻟْﺨَﻼﺋِﻖِ«‬

‫ﻫﯿﭻ ﯾﮏ אﺯ ﻗﺪﻣﺎ‪ ،‬אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺭא ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺗﮑﺜﺮﮔﺮאﯾﯽ ﺩﯾﻨﯽ ﻣﻄﺮﺡ ﻧﮑﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ .‬אﻣﺎ אﺧﯿﺮאً ﺑﺮﺧـﯽ ﻧﺎﺁﺷـﻨﺎﯾﺎﻥ ﺑـﺎ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺁﻥ ﺭא ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺗﮑﺜﺮﮔﺮאﯾﯽ ﺩﯾﻨﯽ ﺩאﻧﺴﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬אﮐﻨﻮﻥ ﺳﺨﻦ ﺑﺮﺧـﯽ אﺯ ﺑﺰﺭﮔـﺎﻥ ﺭא ﮐـﻪ ﺑـﻪ אﯾـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ אﺳـﺘﻨﺎﺩ‬
‫ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺭﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺩﺭ ﺑﺤﺎﺭ אﻻﻧﻮאﺭ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺇﻥﱠ ﺃﻓْﻬﺎﻡَ אﻟﻨّﺎﺱِ ﻭَﻋُﻘﻮﻟَﻬﻢْ ﻣُﺘَﻔﺎﻭِﺗﺔٌ ﻓﻲ ﻗَﺒﻮﻝِ ﻣَﺮאﺗِﺐِ אﻟﻌِﺮْﻓﺎﻥِ‪ ،‬ﻭَﺗَﺤـﺼﯿﻞِ אﻹﻃْﻤﯿﻨـﺎﻥِ‪ ،‬ﻛَﻤﱠـﺎً‬
‫ﻭَﻛَﯿْﻔﺎً‪ ،‬ﺷِﺪﱠﺓً ﻭَﺿَﻌْﻔﺎً‪ ،‬ﺳُﺮْﻋَﺔً ﻭَﺑَﻄْﺌﺎً‪ ،‬ﺣﺎﻻً ﻭًﻋِﻠْﻤﺎً‪ ،‬ﻭَﻛَﺸْﻔﺎً ﻭَﻋَﯿَﺎﻧﺎً ﻭَﺇﻥْ ﻛﺎﻥَ ﺃﺻْﻞُ אﻟﻤَﻌﺮِﻓﺔِ ﻓِﻄْﺮﯾﺎً‪،‬‬
‫ﺇﻣﱠﺎ ﺿَﺮﻭﺭﻱٌ ﺃﻭ ﯾُﻬْﺘﺪَی ﺇﻟﯿﻪ ﺑِﺄﺩْﻧَﻰ ﺗَﻨْﺒﯿﻪٍ‪ ،‬ﻓَﻠِﻜُﻞﱟ ﻃَﺮﯾﻘَﺔٌ ﻫَﺪَאﻩُ אﷲُ ﻋﺰﱠ ﻭَﺟﻞﱠ ﺇﻟﯿﻬﺎ ﺇﻥْ ﻛﺎﻥ ﻣِﻦْ‬
‫ﺃﻫْﻞِ אﻟﻬِﺪَאﯾَﺔِ‪ ،‬ﻭَאﻟﻄﱡﺮُﻕُ ﺇﻟَﯽ אﷲِ ﺑِﻌَﺪَﺩِ ﺃﻧْﻔَﺎﺱِ אﻟْﺨَﻼﺋِﻖِ‪ ،‬ﻭَﻫُﻢْ ﺩَﺭَﺟَـﺎﺕٌ ﻋﻨـﺪَ אﷲِ ﯾَﺮْﻓَـﻊُ אﻟﱠـﺬﯾﻦَ‬
‫‪٨‬‬
‫ﺁﻣَﻨُﻮא ﻣِﻨْﻜُﻢ ﻭَאﻟﱠﺬﯾﻦَ אُﻭﺗُﻮא אﻟﻌِﻠْﻢَ ﺩَﺭَﺟَﺎﺕ‪.‬‬
‫ﻓﻬﻢ ﻭ ﻋﻘﻞ ﻣﺮﺩﻡ ﺩﺭ ﭘﺬﯾﺮﺵ ﻣﺮאﺗﺐ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻭ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﻭ ﺗﺤﺼﯿﻞ ﺁﺭאﻣﺶ‪ ،‬ﺩﺭﺟﺎﺕ ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ‬
‫ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﺑﻌﻀﯿﻬﺎ ﺩﺭ ﻣﺮאﺗﺐ ﺑﺎﻻﺗﺮی אﺯ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺭﻧﺪ ﻭ ﺑﻌﻀﯿﻬﺎ ﺩﺭ ﻣﺮאﺗﺐ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻌـﻀﯽ‬
‫ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﻭ ﺑﻌﻀﯽ ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ‪ ،‬ﺑﻌﻀﯿﻬﺎ ﺯﻭﺩﺗﺮ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﭘﯿﺪא ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺑﻌﻀﯿﻬﺎ ﺩﯾﺮﺗـﺮ‪ ،‬ﺑﻌـﻀﯿﻬﺎ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﯽﺭﺳﻨﺪ ﻭ ﺑﻌﻀﯿﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺷﻬﻮﺩی‪ .‬ﮔﺮﭼﻪ אﺻﻞ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪא ﻓﻄـﺮی‬
‫ﻭ ﯾﺎ ﺑﺪﯾﻬﯽ אﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎ אﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﮐﻤﺘﺮﯾﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﺩאﺩﻥ‪ ،‬אﯾﻦ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻓﻄﺮی ﺩﺭ אﻧﺴﺎﻥ ﺗﺒﻠﻮﺭ ﭘﯿﺪא‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬אﻣﺎ ﺩﺭﺟﺎﺕ ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ אﯾﻦ ﻓﻄﺮﺕ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺮאی ﻫﺮ ﯾﮏ אﺯ ﺁﺣﺎﺩ ﻣﺮﺩﻡ‪ ،‬אﮔﺮ‬
‫אﻫﻞ ﻫﺪאﯾﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺭאﻫﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﺑﻪ ﺁﻥ ﺭאﻩ ﻫﺪאﯾﺖ ﮐـﺮﺩﻩ ﻭ ﺭאﻫﻬـﺎی ﺑـﻪ‬
‫ﺳﻮی ﺧﺪא ﺑﻪ אﻧﺪאﺯۀ ﻣﺮﺩﻣﺎﻥ אﺳﺖ ﻭ אﯾﺸﺎﻥ ﺭא ﻧﺰﺩ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺩﺭﺟﺎﺗﯽ אﺳﺖ ﻭ ﺧﺪאﻭﻧـﺪ ﻛـﺴﺎﻧﯽ‬

‫‪ .٤‬ﻓﯿﺾ ﻛﺎﺷﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻋﻠﻢ אﻟﯿﻘﯿﻦ ﻓﯽ אﺻﻮﻝ אﻟﺪﯾﻦ‪ ،‬ﻗﻢ‪ :‬ﺑﯿﺪאﺭ‪ ،‬ﺹ ‪.٩٤٥‬‬
‫‪ .٥‬ﺳﯿﺪ ﺣﯿﺪﺭ ﺁﻣﻠﯽ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊ אﻻﺳﺮאﺭ ﻭ ﻣﻨﺒﻊ אﻷﻧﻮאﺭ‪ ،‬ﺗﺼﺤﯿﺢ ﻭ ﻣﻘﺪﻣﮥ ﻫﺎﻧﺮی ﮐﺮﺑﻦ‪ ،‬ﺹ ‪.٨‬‬
‫‪ .٦‬ﻣﻼ ﻫﺎﺩی ﺳﺒﺰﻭאﺭی‪ ،‬ﺷﺮﺡ ﺃﺳﻤﺎﺀ אﻟﺤﺴﻨﯽ‪ ،‬ﻣﮑﺘﺒﺔ ﺑﺼﯿﺮﺗﯽ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪.٢٤٥‬‬
‫‪ .٧‬ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻛﻪ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﺪﻭﻥ ﻭאﺳﻄﻪ‪ ،‬אﺯ אﺻﻮﻝ אﻭﻟﯿﮥ ﺣﺪﯾﺚ אﺧﺬ ﺷﺪﻩאﻧﺪ ﻭ ﯾﺎ ﺑﻪ ﺩﻭﺭۀ ﺗﺪﻭﯾﻦ ﺟﻮאﻣﻊ אﻭﻟﯿﮥ ﺣﺪﯾﺚ‬
‫ﻣﺮﺑﻮﻁ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ .٨‬ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ‪ ،‬ﺑﺤﺎﺭ אﻻﻧﻮאﺭ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٦٤‬ﺹ ‪.١٣٧‬‬

‫‪http://vu.hadith.ac.ir‬‬ ‫‪٣‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺭא ﻛﻪ אﯾﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩאﻧﺪ ﻭ ﻛﺴﺎﻧﯽ ﺭא ﻛـﻪ ﻋﻠـﻢ ﺑـﻪ ﺁﻧـﺎﻥ ﺩאﺩﻩ ﺷـﺪﻩ אﺳـﺖ‪ ،‬ﺩﺭﺟـﺎﺗﯽ ﻋﻈـﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺠﻠﺴﯽ ﺭאﻫﻬﺎی ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪא ﺭא‪ ،‬ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎی ﺗﻔـﺎﻭﺕ אﻧـﺴﺎﻧﻬﺎ ﺩﺭ אﺳـﺘﻌﺪאﺩ ﺧﺪאﺷﻨﺎﺳـﯽ ﻭ‬
‫ﺷﮑﻮﻓﺎﯾﯽ ﻓﻄﺮﺕ ﻣﯽﺩאﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺑﻪ אﻧﺪאﺯۀ אﺳﺘﻌﺪאﺩ ﺧﻮﺩ ﺑﺎ ﺧﺪא ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫אﺯ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﺼﺎﺩﺭ אﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﮐﺘﺎﺏ ﻃﺎﻗﺪﯾﺲِ‪ ٩‬ﻣﺮﺣﻮﻡ ﻣﻼ אﺣﻤﺪ ﻧﺮאﻗﯽ אﺳـﺖ ﮐـﻪ אﻭ אﯾـﻦ ﺟﻤﻠـﻪ ﺭא ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮאﻥ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ ﻧﻘﻞ ﻛﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻼ אﺣﻤﺪ ﻧﺮאﻗﯽ ﻋﻨﻮאﻥ ﺑﺨﺸﯽ אﺯ אﺷﻌﺎﺭﺵ ﺭא ﭼﻨﯿﻦ ﺁﻭﺭﺩﻩ אﺳﺖ‪» :‬ﺑَﯿﺎﻥُ ﺣَﺪﯾﺚِ אﻟﻄﱡﺮُﻕُ ﺇﻟَﯽ‬
‫אﷲِ ﺑِﻌَﺪَﺩِ ﺃﻧْﻔَﺎﺱِ אﻟْﺨَﻼﺋِﻖِ " ﻭ ﺳﭙﺲ אﺑﯿﺎﺕ ﺯﯾﺮ ﺭא ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫ﺷــﺪ ﺑﺮאﺑﺮ ﺑﺎ ﻧﻔــﺴﻬﺎ ﺭאﻩ ﺣــﻖ‬ ‫אﯾﻦﭼـﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣـﻮﺩ ﺁﻥ ﺁﮔــﺎﻩ ﺣﻖ‬
‫ﺑﺎ ﻧﻔـﺴﻬﺎی ﺧــﻼﯾﻖ ﺩﺭ ﺷــﻤﺎﺭ‬ ‫ﺭאﻩ ﺣﻖ ﺑﺎﺷـﺪ ﻣﻘـﺎﺑﻞ ﺁﺷـــــﮑﺎﺭ‬
‫אﺧﺘـــﻼﻑ ﺭאﻩ ﻟﯿﮑﻦ אﻧﺪﮐﯽ אﺳﺖ‬ ‫ﺭאﻫﻬﺎ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻭ ﻣﻘـﺼﺪﻫﺎ ﯾﮑﯽ אﺳﺖ‬
‫ﯾﺎ ﭼـﻮ ﺭﻭﺩی ﻧﻬـﺮﻫﺎﯾﺶ אﺯ ﮐــﻨﺎﺭ‬ ‫ﭼـﻮﻥ ﺩﺭﺧﺖ ﻭ ﺷﺎﺧﻬﺎی ﺑﯽﺷﻤﺎﺭ‬
‫ﻣﺮﺣﻮﻡ ﻧﺮאﻗﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺪّﺩ ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא ﺑﺪאﻥ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻫﺮאﻩ ﻭ ﺭאﻩ אﺻﻠﯽ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑـﻪ‬
‫ﺧﺪא ﯾﮑﯽ אﺳﺖ ﻭﻟﯽ ﺭאﻫﻬﺎی ﻓﺮﻋﯽ ﻣﺘﻌﺪﺩی ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺭאﻩ אﺻﻠﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻮﻥ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪאی‬
‫ﮐﻪ ﺩאﺭאی ﯾﮏ ﻣﺴﯿﺮ אﺻﻠﯽ ﺁﺏ אﺳﺖ אﻣﺎ ﺁﺑﺮאﻩﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺟﺮﯾﺎﻥ אﺻـﻠﯽ ﻣﺘـﺼﻞ ﻣـﯽﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﻭ ﯾـﺎ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬
‫ﺩﺭﺧﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﮥ ﺁﻥ‪ ،‬ﺷﺎﺧﻪﻫﺎی ﻣﺘﻔﺎﻭﺗﯽ ﺩאﺭﺩ‪ .‬ﮔﻮﯾﺎ אﯾـﺸﺎﻥ אﯾـﻦ ﺗﻔـﺴﯿﺮ ﺭא אﺯ ﻗـﺮﺁﻥ ﻭ ﺭﻭאﯾـﺎﺕ אﺳـﻼﻣﯽ ﺑﺮﺩאﺷـﺖ‬
‫ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺭאﻩ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא אﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ‬

‫ﻗﺮﺁﻥ אﺯ ﺭאﻩ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪא ﺩﻭ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺩאﺭﺩ‪:‬‬
‫אﻟﻒ( ﺳﺒﯿﻞ‬
‫ﺏ( ﺻﺮאﻁ ﻭ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬
‫‪١٠‬‬
‫ﺭאﻏﺐ אﺻﻔﻬﺎﻧﯽ ﺩﺭ ﻣﻔﺮﺩאﺕ‪ ،‬ﺻﺮאﻁ ﺭא »אﻟﻄﱠﺮِﯾﻖُ אﻟْﻤُﺴْﺘَﻘﯿﻢُ« ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﻣﻌﻨﺎی ﺳﺒﯿﻞ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﺪ‪:‬‬
‫‪١١‬‬
‫אﻟﻄﱠﺮﯾﻖُ אﻟﱠﺬﻱ ﻓﯿﻪِ ﺳُﻬُﻮﻟَﺔٌ‪.‬‬
‫ﺳﺒﯿﻞ ﺁﻥ ﺭאﻫﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﻤﻮﺩﻥ ﺁﻥ ﻫﻤﻮאﺭ ﻭ ﺁﺳﺎﻥ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ ﺩﺭ אﯾﻦﺑﺎﺭﻩ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺻﺮאﻁ ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﻫﯿﭻﮔﺎﻩ ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﻧﺸﺪﻩ ﻭ ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻣﻔﺮﺩ אﺳﺖ ﻭﻟـﯽ ﺳـﺒﯿﻞ ﺑـﻪ »ﺳُـﺒُﻞ«‬
‫‪١٢‬‬
‫ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .٩‬ﻣﻼ אﺣﻤﺪ ﻧﺮאﻗﯽ‪ ،‬ﻃﺎﻗﺪﯾﺲ‪ ،‬ﺑﻪ אﻫﺘﻤﺎﻡ ﺣﺴﻦ ﻧﺮאﻗﯽ‪ ،‬ﺗﻬﺮאﻥ‪ :‬אﻣﯿﺮﮐﺒﯿﺮ‪ ،١٣٦٢ ،‬ﺹ ‪.٢٠٦‬‬
‫‪ .١٠‬ﻣﻔﺮﺩאﺕ ﺃﻟﻔﺎﻅ אﻟﻘﺮﺁﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٨٠‬‬
‫‪ .١١‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪.٢٢٣‬‬
‫‪ .١٢‬ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ אﻟﻤﯿﺰאﻥ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪.٣١‬‬

‫‪http://vu.hadith.ac.ir‬‬ ‫‪٤‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫אﻛﻨﻮﻥ ﺁﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﻭאژۀ ﺳﺒﯿﻞ ﻭ ﺻﺮאﻁ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ ﺭא ﺑﺮﺭﺳﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ ﺗﺎ ﻋﻠﺖ ﻣﻔﺮﺩ ﺑﻮﺩﻥ ﺻﺮאﻁ ﻭ ﺟﻤـﻊ‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪﻥ ﺳﺒﯿﻞ ﺭﻭﺷﻦ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺭאﻩ ﻭ ﺭאﻫﻬﺎی ﺧﺪא ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ אﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻧﯿﺰ ﭘﺎﺳﺦ ﺩאﺩﻩ ﺷﻮﺩ ﮐـﻪ‬
‫ﺁﯾﺎ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ אﻟﻬﯽ ﻭ ﮐﻤﺎﻝ ﻣﻌﺮﻓﺖ אﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺳﻼﻣﯽ ﯾﮏ ﺭאﻩ אﺳﺖ ﯾﺎ ﺭאﻫﻬﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩ؟‬

‫אﻟﻒ( ﺳﺒﻞ אﻟﻬﯽ ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ‬

‫ﯾﮑﯽ אﺯ ﺁﯾﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺑﺮאی ﺧﺪא »ﺭאﻫﻬﺎ« ﻣﻄﺮﺡ ﺷﺪﻩ אﯾﻦ אﺳﺖ‪:‬‬
‫‪١٣‬‬
‫﴿ﻭَאﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﺟﺎﻫَﺪُﻭא ﻓِﯿﻨﺎ ﻟَﻨَﻬْﺪِﯾَﻨﱠﻬُﻢْ ﺳُﺒُﻠَﻨﺎ ﻭَﺇِﻥﱠ אﻟﻠﱠﻪَ ﻟَﻤَﻊَ אﻟْﻤُﺤْﺴِﻨِﯿﻦَ﴾‬
‫ﻭ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ ﺩﺭ ]ﺭאﻩ[ ﻣﺎ ﻛﻮﺷﯿﺪﻩאﻧﺪ ﺑﻪ ﯾﻘﯿﻦ ﺭאﻫﻬـﺎﻯ ﺧـﻮﺩ ﺭא ﺑـﺮ ﺁﻧـﺎﻥ ﻣـﯽﻧﻤـﺎﯾﯿﻢ ﻭ ﺩﺭ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺧﺪא ﺑﺎ ﻧﯿﻜﻮﻛﺎﺭאﻥ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﻬﺎﺩ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی אﺳﺘﻔﺮאﻍ ﻭﺳﻊ ﻭ ﺑﻪﮐﺎﺭﮔﯿﺮی ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺗﻮאﻥ אﺳـﺖ ﻭ ﻋﺒـﺎﺭﺕ »ﻓﯿﻨـﺎ« ﺑـﺮ ﺧﻠـﻮﺹ ﺩﻻﻟـﺖ ﺩאﺭﺩ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺑﻪ ﺩﻭ ﺷﺮﻁ ﺭאﻩ ﺧﻮﺩ ﺭא ﺑﻪ אﻧﺴﺎﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪﮐﺎﺭﮔﯿﺮی אﺯ ﺗﻤﺎﻡ ﺗﻮאﻥ ﻭ ﺩﻭﻡ אﺧﻼﺹ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ אﯾﻦ ﺩﻭ ﺷﺮﻁ ﺭא ﺩﺭ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﻣﻌﻨﻮی ﺧﻮﺩ אﯾﺠﺎﺩ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺗﻮאﻥ ﺑﺮאی ﺧـﺪא ﺑـﻪ ﻣﯿـﺪאﻥ‬
‫ﻣﯽﺁﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻭﻋﺪۀ ﺧﺪאﻭﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮﺭ ﻗﻄﻊ ‪ ١٤‬ﺭאﻫﻬﺎی אﻟﻬﯽ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﺸﺎﻥ ﺩאﺩﻩ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ .‬ﺩﺭ אﯾـﻦ ﺁﯾـﻪ אﺯ ﺭאﻩ ﺧـﺪא ﺑـﻪ‬
‫ﺳُﺒُﻞ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ אﯾﻨﮑﻪ ﺳُﺒُﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺭאﻫﻬﺎ אﺳﺖ‪ ،‬ﺩﺭﻣـﯽﯾـﺎﺑﯿﻢ ﮐـﻪ ﺑـﺮאی ﺭﺳـﯿﺪﻥ ﺑـﻪ ﺧـﺪא‬
‫ﺭאﻫﻬﺎﯾﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﺩאﺭﺩ‪.‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮאﻥ אﻟﻬﯽ ﺩﺭ אﺣﺘﺠﺎﺝ ﺑﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺎﻥ ﺧﻮﺩ אﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺭא ﻣﻄﺮﺡ ﻣﯽﮐﺮﺩﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﭼﺮא ﺩﺭ ﻣﺴﯿﺮ ﺯﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮ ﺧﺪא ﺗﮑﯿﻪ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﻛﻪ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎﻝ‪ ،‬ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺭא ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎﻥ ﺩאﺩﻩ ﻭ ﺗﺒﯿﯿﻦ ﻛﺮﺩﻩ אﺳـﺖ‪ .‬אﺯ אﯾـﻦ‬
‫ﺭﻭ ﺩﺭ ﺳﻮﺭۀ אﺑﺮאﻫﯿﻢ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪١٥‬‬
‫﴿ﻭَﻣﺎ ﻟَﻨﺎ ﺃَﻟﱠﺎ ﻧَﺘَﻮَﻛﱠﻞَ ﻋَﻠَﻰ אﻟﻠﱠﻪِ ﻭَﻗَﺪْ ﻫَﺪאﻧﺎ ﺳُﺒُﻠَﻨﺎ﴾‬
‫ﻭ ﭼﺮא ﺑﺮ ﺧﺪא ﺗﻮﻛﻞ ﻧﻜﻨﯿﻢ ﻭ ﺣﺎﻝ ﺁﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﺭא ﺑﻪ ﺭאﻫﻬﺎﯾﻤﺎﻥ ﺭﻫﺒﺮﻯ ﻛﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮאﻥ ﺭאﻫﻬﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﻣﻘﺼﺪ ﺩאﺭﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻪ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﺑﻪ ﺳﻮی ﺁﻥ ﺭאﻫﻬﺎ ﻫﺪאﯾﺖ ﮐﺮﺩﻩ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﻛﺮﯾﻢ ﻭאژۀ »ﺳُﺒُﻞ« ﻋﻼﻭﻩ ﺑﺮ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮאﻥ‪ ،‬ﺩﺭ ﺳﻮﺭۀ ﻧﺤﻞ ﺑﺮאی ﺯﻧﺒﻮﺭ ﻋﺴﻞ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﻛﺎﺭ ﺭﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪:‬‬
‫﴿ﻭَﺃَﻭْﺣﻰ ﺭَﺑﱡﻚَ ﺇِﻟَﻰ אﻟﻨﱠﺤْﻞِ ﺃَﻥِ אﺗﱠﺨِﺬِﻱ ﻣِﻦَ אﻟْﺠِﺒﺎﻝِ ﺑُﯿُﻮﺗﺎً ﻭَﻣِﻦَ אﻟـﺸﱠﺠَﺮِ ﻭَﻣِﻤﱠـﺎ ﯾَﻌْﺮِﺷُـﻮﻥَ ﺛُـﻢﱠ‬
‫‪١٦‬‬
‫ﻛُﻠِﻲ ﻣِﻦْ ﻛُﻞﱢ אﻟﺜﱠﻤَﺮאﺕِ ﻓَﺎﺳْﻠُﻜِﻲ ﺳُﺒُﻞَ ﺭَﺑﱢﻚِ ﺫُﻟُﻠًﺎ﴾‬
‫ﻭ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﺗﻮ ﺑﻪ ﺯﻧﺒﻮﺭ ﻋﺴﻞ ﻭﺣﻰ ]= אﻟﻬﺎﻡ ﻏﺮﯾﺰﻯ[ ﻛﺮﺩ ﻛﻪ אﺯ ﭘﺎﺭﻩאﻯ ﻛﻮﻫﻬﺎ ﻭ אﺯ ﺑﺮﺧﻰ‬
‫ﺩﺭﺧﺘﺎﻥ ﻭ אﺯ ﺁﻧﭽﻪ ﺩאﺭﺑﺴﺖ ]ﻭ ﭼﻔﺘﻪﺳﺎﺯﻯ[ ﻣﯽﻛﻨﻨﺪ ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎﯾﻰ ﺑـﺮאﻯ ﺧـﻮﺩ ﺩﺭﺳـﺖ ﻛـﻦ‬
‫ﺳﭙﺲ אﺯ ﻫﻤﮥ ﻣﯿﻮﻩﻫﺎ ﺑﺨﻮﺭ ﻭ ﺭאﻫﻬﺎﻯ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺕ ﺭא ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮﺩאﺭאﻧﻪ ﺑﭙﻮﻯ‪.‬‬
‫אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﻣﻄﺎﺑﻖ אﯾﻦ ﺁﯾﻪ ﻣﻌﻠﻮﻡ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﮐﻪ ﺯﻧﺒﻮﺭ ﻋﺴﻞ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻮی ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﺧﻮﺩ ﺭאﻫﻬﺎﯾﯽ ﺩאﺭﺩ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﺁﯾﮥ ﻫﺠﺪﻫﻢ ﺳﻮﺭۀ ﻣﺒﺎﺭﮐﮥ ﻣﺎﺋﺪﻩ ﺑﻪ ﻭאژۀ ﺻﺮאﻁ ﻭ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺳُﺒُﻞ אﺷﺎﺭﻩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ .١٣‬ﻋﻨﮑﺒﻮﺕ‪.٦٩ /‬‬
‫‪ .١٤‬ﺩﺭ אﯾﻦ ﺁﯾﻪ ﺩﺭ ﻛﻠﻤﮥ »ﻟَﻨَﻬْﺪِﯾَﻨﱠﻬُﻢْ« ﺩﻭ ﺗﺄﻛﯿﺪ ﻧﻬﻔﺘﻪ אﺳﺖ‪١ :‬ـ ﻻﻡ ﺗﺄﮐﯿﺪ‪٢ ،‬ـ ﻧﻮﻥ ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺛﻘﯿﻠﻪ‪.‬‬
‫‪ .١٥‬אﺑﺮאﻫﯿﻢ‪.١٢ /‬‬
‫‪ .١٦‬ﻧﺤﻞ‪.٦٩ /‬‬

‫‪http://vu.hadith.ac.ir‬‬ ‫‪٥‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫﴿ﯾَﻬْﺪِﻱ ﺑِﻪِ אﻟﻠﱠﻪُ ﻣَﻦِ אﺗﱠﺒَﻊَ ﺭِﺿْﻮאﻧَﻪُ ﺳُﺒُﻞَ אﻟﺴﱠﻼﻡِ ﻭَﯾُﺨْﺮِﺟُﻬُﻢْ ﻣِﻦَ אﻟﻈﱡﻠُﻤﺎﺕِ ﺇِﻟَـﻰ אﻟﻨﱡـﻮﺭِ ﺑِﺈِﺫْﻧِـﻪِ ﻭَ‬
‫‪١٧‬‬
‫ﯾَﻬْﺪِﯾﻬِﻢْ ﺇِﻟﻰ ﺻِﺮאﻁٍ ﻣﱡﺴْﺘَﻘِﯿﻢٍ﴾‬
‫ﺧﺪא ﻫﺮﻛﻪ ﺭא אﺯ ﺧﺸﻨﻮﺩﻯ אﻭ ﭘﯿﺮﻭﻯ ﻛﻨـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﻭﺳـﯿﻠﮥ ﺁﻥ ]ﻛﺘـﺎﺏ[ ﺑـﻪ ﺭאﻫﻬـﺎﻯ ﺳـﻼﻣﺖ‬
‫ﺭﻫﻨﻤﻮﻥ ﻣﯽ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﻭ ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺧﻮﯾﺶ ﺁﻧﺎﻥ ﺭא אﺯ ﺗﺎﺭﯾﻜﯿﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻮﻯ ﺭﻭﺷﻨﺎﯾﻰ ﺑﯿﺮﻭﻥ ﻣﯽﺑﺮﺩ‬
‫ﻭ ﺑﻪ ﺭאﻫﻰ ﺭאﺳﺖ ﻫﺪאﯾﺘﺸﺎﻥ ﻣﯽﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺩﺭ אﯾﻨﺠﺎ ﻭאژۀ ﺳﺒﯿﻞ‪ ،‬ﺟﻤﻊ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺻﺮאﻁ ﺑﻪ ﺻﻮﺭﺕ ﻣﻔﺮﺩ ﺁﻣﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬אﺯ אﯾﻦ ﺁﯾﻪ ﭼﻨﯿﻦ אﺳﺘﻨﺒﺎﻁ ﻣﯽﺷـﻮﺩ‬
‫ﮐﻪ ﺭאﻫﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺑﻪ ﻭﺳﯿﻠﮥ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ ﺑﻪ ﻭﺳـﯿﻠﮥ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ )ﺻـﻠّﯽ אﷲ‬
‫ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺭא ﮐﻪ אﺯ ﺭﺿﻮאﻥ ﻭ ﺧﺸﻨﻮﺩی ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﭘﯿﺮﻭی ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺭאﻫﻬﺎی ﺳﻼﻡ‪ ،‬ﻫﺪאﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﺳﻼﻡ ﯾـﺎ‬
‫ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻧﺎﻣﯽ אﺯ ﻧﺎﻣﻬﺎی ﺧﺪאﻭﻧﺪ אﺳﺖ ﻭ ﯾﺎ ﭼﻮﻥ ﯾﮑﯽ אﺯ ﻧﺎﻣﻬﺎی ﺑﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺩאﺭ אﻟـﺴﻼﻡ אﺳـﺖ‪ ،‬ﻣـﯽﺗـﻮאﻥ אﺯ ﺁﻥ ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮﺩ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﺗﻮאﻥ אﺯ ﺁﻥ‪ ،‬ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻣﺎﺩی ﻭ ﻣﻌﻨﻮی ﺭא ﺑﺮﺩאﺷﺖ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺧﺪאﻭﻧـﺪ אﻧـﺴﺎﻥ ﺭא‬
‫ﺑﻪ ﺭאﻫﻬﺎی ﺧﺪא‪ ،‬ﺭאﻫﻬﺎی ﺑﻬﺸﺖ ﯾﺎ ﺭאﻫﻬﺎی ﺳﻼﻣﺘﯽ ﻣﺎﺩی ﻭ ﻣﻌﻨﻮی ﻫﺪאﯾﺖ ﻣﯽﻛﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻭﺳـﯿﻠﻪ ﺭﻫـﺮﻭאﻥ ﺭא‬
‫אﺯ ﺗﺎﺭﯾﮑﯿﻬﺎ ﻣﯽﺭﻫﺎﻧﺪ ﻭ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻤﯽ ﻧﻮﺭאﻧﯽ ﻭאﺭﺩ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﻭ ﺩﺭ ﻧﺘﯿﺠﻪ‪ ،‬ﺁﻧﻬﺎ ﺭא ﺑﻪ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﺪאﯾﺖ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫אﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ،‬אﯾﻦ ﺁﯾﻪ ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ‪ ،‬ﺭאﻫﻬﺎی ﻓﺮﻋﯽ ﻭ ﺳﺒﯿﻞﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺏ( ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ אﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ ﺣﺪﯾﺚ‬

‫ﻣﻘﺼﻮﺩ אﺯ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ אﻟﻬﯽ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺭא ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻌﻨـﺎ ﻣـﯽﮐﻨﻨـﺪ؟ ﺭאﻩ‬
‫ﺭאﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪא אﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻗﺮﺁﻥ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﻧﺴﺒﺖِ ﺭאﻩ ﺭאﺳﺖ ﺑﺎ ﺭאﻫﻬﺎی ﻓﺮﻋﯽ ﺑـﻪ ﺳـﻮی ﺧـﺪא‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ אﺳﺖ؟‬
‫ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮאی ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺫﻛﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪:‬‬

‫‪١‬ـ ﺩﯾﻦ ﺧﺪא‬

‫ﮔﺎﻩ ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ‪ ،‬ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﺩﯾﻦ ﺧﺪא ﺗﻌﺒﯿﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪:‬‬
‫﴿ﻗُﻞْ ﺇِﻧﱠﻨِﻲ ﻫَﺪאﻧِﻲ ﺭَﺑﱢﻲ ﺇِﻟﻰ ﺻِﺮאﻁٍ ﻣﱡﺴْﺘَﻘِﯿﻢٍ ﺩِﯾﻨﺎً ﻗِﯿَﻤﺎً ﻣِّﻠﱠﺔَ ﺇِﺑْـﺮאﻫِﯿﻢَ ﺣَﻨِﯿﻔـﺎً ﻭَ ﻣـﺎ ﻛـﺎﻥَ ﻣِـﻦَ‬
‫‪١٨‬‬
‫אﻟْﻤُﺸْﺮِﻛِﯿﻦَ﴾‬
‫ﺑﮕﻮ ﺁﺭﻯ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﻡ ﻣﺮא ﺑﻪ ﺭאﻩ ﺭאﺳﺖ ﻫﺪאﯾﺖ ﻛـﺮﺩﻩ אﺳـﺖ‪ :‬ﺩﯾﻨـﻰ ﭘﺎﯾـﺪאﺭ‪ ،‬ﺁﯾـﯿﻦ אﺑـﺮאﻫﯿﻢ‬
‫ﺣﻖﮔﺮאﻯ! ﻭ אﻭ אﺯ ﻣﺸﺮﻛﺎﻥ ﻧﺒﻮﺩ‪.‬‬
‫ﺩﺭ אﯾﻦ ﺁﯾﻪ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﺩﯾﻨﯽ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﯾﺖِ ﺭאﺳﺘﯽ ﻭ ﺩﺭﺳﺘﯽ ﻭ ﺁﯾﯿﻦ אﺑﺮאﻫﯿﻢ ﺣﻖﮔﺮאﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘـﺖ ﺻـﺮאﻁ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺁﯾﻪ ﺑﻪ ﺩﯾﻦ אﺳﻼﻡ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺩﺭ ﺁﯾﻪאی ﺩﯾﮕﺮ אﺯ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻮﺭﻩ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫﴿ﻓَﻤَﻦْ ﯾُﺮِﺩِ אﻟﻠﱠﻪُ ﺃَﻥْ ﯾَﻬْﺪِﯾَﻪُ ﯾَﺸْﺮَﺡْ ﺻَﺪْﺭَﻩُ ﻟِﻠْﺈِﺳْﻼﻡِ ﻭَﻣَﻦْ ﯾُﺮِﺩْ ﺃَﻥْ ﯾُﻀِﻠﱠﻪُ ﯾَﺠْﻌَـﻞْ ﺻَـﺪْﺭَﻩُ ﺿَـﯿﱢﻘﺎً‬
‫ﺣَﺮَﺟﺎً ﻛَﺄَﻧﱠﻤﺎ ﯾَﺼﱠﻌﱠﺪُ ﻓِﻲ אﻟﺴﱠﻤﺎﺀِ ﻛَﺬﻟِﻚَ ﯾَﺠْﻌَﻞُ אﻟﻠﱠﻪُ אﻟـﺮﱢﺟْﺲَ ﻋَﻠَـﻰ אﻟﱠـﺬِﯾﻦَ ﻻ ﯾُﺆْﻣِﻨُـﻮﻥَ ﻭَﻫـﺬא‬
‫‪١٩‬‬
‫ﺻِﺮאﻁُ ﺭَﺑِّﻚَ ﻣُﺴْﺘَﻘِﯿﻤﺎً ﻗَﺪْ ﻓَﺼﱠﻠْﻨَﺎ אﻟْﺂﯾﺎﺕِ ﻟِﻘَﻮْﻡٍ ﯾَﺬﱠﻛﱠﺮُﻭﻥَ﴾‬

‫‪ .١٧‬ﻣﺎﺋﺪﻩ‪.١٨ /‬‬
‫‪ .١٨‬אﻧﻌﺎﻡ‪.١٦١ /‬‬
‫‪ .١٩‬אﻧﻌﺎﻡ‪ ١٢٥ /‬ﻭ ‪.١٢٦‬‬

‫‪http://vu.hadith.ac.ir‬‬ ‫‪٦‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﭘﺲ ﻛﺴﻰ ﺭא ﻛﻪ ﺧﺪא ﺑﺨﻮאﻫﺪ ﻫﺪאﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺩﻟﺶ ﺭא ﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮﺵ אﺳﻼﻡ ﻣﯽﮔﺸﺎﯾﺪ ﻭ ﻫﺮﻛﻪ‬
‫ﺭא ﺑﺨﻮאﻫﺪ ﮔﻤﺮאﻩ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺩﻟﺶ ﺭא ﺳﺨﺖ ﺗﻨﮓ ﻣﯽﮔﺮﺩאﻧـﺪ ﭼﻨـﺎﻥﻛـﻪ ﮔـﻮﯾﻰ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺯﺣﻤـﺖ ﺩﺭ‬
‫ﺁﺳﻤﺎﻥ ﺑﺎﻻ ﻣﯽﺭﻭﺩ‪ .‬אﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺧﺪא ﭘﻠﯿﺪﻯ ﺭא ﺑﺮ ﻛﺴﺎﻧﻰ ﻛﻪ אﯾﻤﺎﻥ ﻧﻤﯽﺁﻭﺭﻧﺪ ﻗﺮאﺭ ﻣﯽﺩﻫـﺪ ﻭ‬
‫ﺭאﻩ ﺭאﺳﺖ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺕ ﻫﻤﯿﻦ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺁﯾﺎﺕ ]ﺧﻮﺩ[ ﺭא ﺑﺮאﻯ ﮔﺮﻭﻫﻰ ﻛﻪ ﭘﻨﺪ ﻣـﯽﮔﯿﺮﻧـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺭﻭﺷﻨﻰ ﺑﯿﺎﻥ ﻧﻤﻮﺩﻩאﯾﻢ‪.‬‬
‫﴿‪ ...‬ﻭَ ﻫﺬא ﺻِﺮאﻁُ ﺭَﺑِّﻚَ ﻣُﺴْﺘَﻘِﯿﻤﺎً ‪ ﴾...‬ﺑﻪ ﺩﯾﻦ אﺳﻼﻡ אﺷﺎﺭﻩ ﺩאﺭﺩ‪ ،‬אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ אﺳﻼﻡ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻥ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ אﻟﻬﯽ‬
‫אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﻫﻢ אﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﺭﻭﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎﻥ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺭﺳﻮﻝ אﮐـﺮﻡ )ﺻـﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿـﻪ ﻭ ﺁﻟـﻪ( ﺩﺭ ﺗﻔـﺴﯿﺮ ﺁﯾـﮥ‬
‫﴿ﺇﻫْﺪِﻧَﺎ אﻟﺼﱢﺮאﻁَ אﻟْﻤُﺴْﺘَﻘِﯿﻢَ﴾ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪٢٠‬‬
‫ﯾَﻌْﻨِﻲ ﺩِﯾْﻦَ אﻹﺳْﻼﻡِ‪.‬‬
‫ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺩﯾﻦ אﺳﻼﻡ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺩﺭ אﯾﻦ ﺭﻭאﯾﺖ ﺑﻪ ﺭﻭﺷﻨﯽ ﺗـﺼﺮﯾﺢ ﻣـﯽﺷـﻮﺩ ﮐـﻪ ﺻـﺮאﻁ ﻣـﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﯾـﻦ אﺳـﻼﻡ אﺳـﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﺭﻭאﯾـﺖ ﺩﯾﮕـﺮی‬
‫אﻣﯿﺮאﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪٢١‬‬
‫ﻥ אﷲَ ﻋﺰّ ﻭَﺟَﻞﱠ ﺟَﻌَﻞَ אﻹﺳْﻼﻡَ ﺻِﺮאﻃﺎً ﻣُﻨِﯿﺮَ אﻷﻋْﻼﻡِ ﻣُﺸْﺮِﻕَ אﻟﻤَﻨَﺎﺭِ‪.‬‬ ‫ﺇ ﱠ‬
‫ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﻋﺰﻭﺟﻞ‪ ،‬אﺳﻼﻡ ﺭא ﺭאﻫﯽ ﻗﺮאﺭ ﺩאﺩ ﮐﻪ ﻧـﺸﺎﻧﻪﻫـﺎی ﺁﻥ ﺗﺎﺑـﺎﻥ ﻭ ﻋﻼﯾـﻢ ﺭאﻫﯿـﺎﺑﯽאﺵ‬
‫ﺩﺭﺧﺸﺎﻥ אﺳﺖ‪.‬‬
‫אﺳﻼﻡ ﺭאﻫﯽ ﺭﻭﺷﻦ אﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ אﺑﻬﺎﻣﯽ ﺩﺭ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﺁﻥ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ אﻣـﺎﻡ ﺭﺿـﺎ )ﻋﻠﯿـﻪ אﻟـﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺗﻔـﺴﯿﺮ‬
‫﴿ﺇﻫْﺪِﻧَﺎ אﻟﺼﱢﺮאﻁَ אﻟْﻤُﺴْﺘَﻘِﯿﻢَ﴾ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪٢٢‬‬
‫אﺳْﺘِﺮْﺷَﺎﺩٌ ﻟِﺪِﯾﻨِﻪِ ﻭَא ْﻋﺘِﺼَﺎﻡٌ ﺑِﺤَﺒْﻠِﻪِ ﻭَאﺳْﺘِﺰَאﺩَﺓٌ ﻓِﻲ אﻟْﻤَﻌْﺮِﻓَﺔِ ﺑِﺮَﺑﱢﻪ‪.‬‬
‫]﴿ﺇﻫْﺪِﻧَﺎ אﻟﺼﱢﺮאﻁَ אﻟْﻤُﺴْﺘَﻘِﯿﻢَ﴾[ ﻃﻠﺐ ﺭﻩ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺩﯾﻦ אﻟﻬﯽ ﻭ ﭼﻨﮓ ﺯﺩﻥ ﺑﻪ ﺭﯾﺴﻤﺎﻥ ﺁﻥ ﻭ‬
‫ﺩﺭﺧﻮאﺳﺖ אﻓﺰאﯾﺶ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺩﺭ ﻧﻤﺎﺯ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ אﺯ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﻣﯽﺧﻮאﻫﯿﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺭא ﺑﻪ ﺭאﻩ ﺭאﺳﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺩﯾﻦ ﺧﻮﺩﺵ ﺭאﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺩﺭ‬
‫אﯾﻦ ﺁﯾﻪ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ »אﺳْﺘِﺮْﺷَﺎﺩٌ ﻟِﺪِﯾﻨِﻪِ« ﻫﻤﺎﻥ ﺩﯾﻦ אﺳﻼﻡ אﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٢‬ـ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪא‬

‫אﺯ ﺩﯾﮕﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﯽ ﻭ ﻋﺒﺎﺩﺕ ﺧﺪאﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٢٣‬‬
‫﴿ﺇِﻥﱠ אﻟﻠﱠﻪَ ﺭَﺑﱢﻲ ﻭَﺭَﺑﱡﻜُﻢْ ﻓَﺎﻋْﺒُﺪُﻭﻩُ ﻫﺬא ﺻِﺮאﻁٌ ﻣﱡﺴْﺘَﻘِﯿﻢٌ﴾‬
‫ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﻣﻦ ﻭ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭ ﺷﻤﺎﺳﺖ؛ ﭘﺲ אﻭ ﺭא ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ ]ﻛﻪ[ ﺭאﻩ ﺭאﺳـﺖ‬
‫אﯾﻦ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺩﺭ אﯾﻦ ﺁﯾﻪ ﺭאﻩ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺭאﻩ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪאﻭﻧﺪ אﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺩﺭ ﺳـﻮﺭۀ ﯾـﺲ‪ ،‬ﻋﺒـﺎﺩﺕ ﻭ ﺑﻨـﺪﮔﯽ ﺧـﺪא‬
‫ﻣﻌﺎﺩﻝ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﯿﺎﻥ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪:‬‬

‫‪ .٢٠‬ﻣﯿﺰאﻥ אﻟﺤﻜﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺎﺏ ‪ ،٢٢٤٩‬ﺡ ‪.١٠٤٧٩‬‬

‫‪ .٢١‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺑﺎﺏ ‪ ،١٨٦٥‬ﺡ ‪.٨٧٦٩‬‬
‫‪ .٢٢‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ‪ ،‬ﻣﻦ ﻻ ﯾﺤﻀﺮﻩ אﻟﻔﻘﯿﻪ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽ אﮐﺒﺮ ﻏﻔﺎﺭی‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﮥ ﻣﺪﺭﺳﯿﻦ‪ ،‬ﺝ ‪ ،١‬ﺹ ‪.٣١٠‬‬
‫‪ .٢٣‬ﺁﻝ ﻋﻤﺮאﻥ‪.٥١ /‬‬

‫‪http://vu.hadith.ac.ir‬‬ ‫‪٧‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫﴿ﻭَﺃَﻥِ אﻋْﺒُﺪُﻭﻧِﻲ ﻫﺬא ﺻِﺮאﻁٌ ﻣﱡﺴْﺘَﻘِﯿﻢٌ﴾؛‪ ٢٤‬ﻭ אﯾﻨﻜﻪ ﻣﺮא ﺑﭙﺮﺳﺘﯿﺪ אﯾﻦ אﺳﺖ ﺭאﻩ ﺭאﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﻣﺘﻌﺎﻝ ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎﻥ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﺘﺬﮐﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺭאﻩ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﻤﺎﻥ ﻋﺒﺎﺩﺕ אﻭﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٣‬ـ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪא‬

‫אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺁﯾﮥ ﮐﺮﯾﻤﻪ ﴿ﺇﻫْﺪِﻧَﺎ אﻟﺼﱢﺮאﻁَ אﻟْﻤُﺴْﺘَﻘِﯿﻢَ﴾ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪٢٥‬‬
‫ﺃﺭْﺷِﺪْﻧﺎ ﺇﻟَﯽ אﻟﺼﱢﺮَאﻁِ אﻟْﻤُﺴْﺘَﻘﯿﻢِ‪ ،‬ﺃﺭْﺷِﺪْﻧﺎ ﻟِﻠُﺰُﻭﻡِ ﻃَﺮﯾﻖِ אﻟْﻤُﻌَﺪﱢﻱ ﺇﻟﯽ ﻣُﺤَﺒﱠﺘِﻚَ‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﺭא ﺑﻪ ﺭאﻩ ﺭאﺳﺖ ﺭﻫﻨﻤﻮﻥ ﺷﻮ‪ ،‬ﻣﺎ ﺭא ﺑﻪ ﭘﯿﻤﻮﺩﻥ ﺭאﻫـﯽ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﻣﺤﺒـﺖ ﺗـﻮ ﻣـﯽאﻧﺠﺎﻣـﺪ‬
‫ﺭﻫﻨﻤﻮﻥ ﺷﻮ‪.‬‬
‫אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ ﻫﺮ ﺭאﻫﯽ ﮐﻪ אﻧﺴﺎﻥ ﺭא ﺑﻪ ﺳﻮی ﺩﻭﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ ﻭ ﻋﺸﻖ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺭﻫﻨﻤـﻮﻥ ﺷـﻮﺩ‪ ،‬ﺭאﻩ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻭ ﺳﯿﺮ ﻭ ﺳﻠﻮک אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﻤـﺎﻥ ﺭאﻫـﯽ אﺳـﺖ ﮐـﻪ אﻧـﺴﺎﻥ ﺭא ﺑـﻪ ﻣﺤﺒـﺖ ﺧﺪאﻭﻧـﺪ‬
‫ﻣﯽﺭﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٤‬ـ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪא‬

‫ﻣﻔﻀﱠﻞ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺻﺎﺩﻕ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺻﺮאﻁ ﺳﺆאﻝ ﮐﺮﺩ‪ .‬ﺣﻀﺮﺕ ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﻓﺮﻣﻮﺩ‪:‬‬
‫‪٢٦‬‬
‫ﻫﻮ אﻟﻄﱠﺮﯾﻖُ ﺇﻟَﯽ ﻣَﻌْﺮِﻓَﺔِ אﷲِ‪.‬‬
‫ﺻﺮאﻁ ﯾﻌﻨﯽ ﺭאﻩ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪא‪.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﻤﺎﻥ ﺭאﻫﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ אﻧﺴﺎﻥ ﺭא ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﻣﯽﺭﺳـﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻋﺒـﺎﺭﺕ ﴿ﺇﻫْـﺪِﻧَﺎ‬
‫אﻟﺼﱢﺮאﻁَ אﻟْﻤُﺴْﺘَﻘِﯿﻢَ﴾ ﺑﺮאی ﺁﻥ ﮐﺲ ﮐﻪ ﻭאﺟﺪ ﻣﻌﺮﻓﺖ אﺳﺘﺪﻻﻟﯽ אﺳﺖ‪ ،‬ﺩﻋﺎﯾﯽ ﺑﺮאی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑـﻪ ﻣﻌﺮﻓـﺖ ﺷـﻬﻮﺩی‬
‫ﺧﻮאﻫﺪ ﺑﻮﺩ‪.‬‬

‫‪٥‬ـ אﻣﺎﻡ ﻣُﻔﺘﺮﺽ אﻟﻄّﺎﻋﻪ‬

‫ﯾﮑﯽ אﺯ ﻣﺼﺎﺩﯾﻖ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﺭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ אﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬אﻣﺎﻡ ﻣﻔﺘﺮﺽ אﻟﻄﺎﻋﻪ אﺳﺖ‪ .‬אﻣﺎﻡ ﻣﻔﺘﺮﺽ אﻟﻄﺎﻋﻪ ﯾﻌﻨﯽ אﻣﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ אﻃﺎﻋﺖ אﺯ אﻭ ﻭאﺟﺐ אﺳﺖ‪ ٢٧.‬ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪא )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﺩﺭ אﯾﻦ ﺭאﺑﻄﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫‪٢٨‬‬
‫ﯾﺎ ﻋَﻠﻲﱡ ﺃﻧﺖَ אﻟﻄﱠﺮﯾﻖُ ﺇﻟﯽ אﷲِ ﻭَﺃﻧﺖَ אﻟﻨﱠﺒَﺄُ אﻟْﻌَﻈﯿﻢُ ﻭَﺃﻧْﺖَ אﻟﺼﱢﺮَאﻁُ אﻟْﻤُﺴْﺘَﻘﯿﻢُ‪.‬‬
‫אی ﻋﻠﯽ ﺗﻮ ﺭאﻩ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪא ﻭ ﺧﺒﺮ ﺑﺰﺭگ ﻭ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﺴﺘﯽ‪.‬‬
‫אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺧﻮאﻫﺎﻥ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ אﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺭאﻩ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﮐﻪ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻫﻤﺎﻥ ﺭאﻩ‬
‫ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪא )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( אﺳﺖ‪ ،‬ﺭא ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ אﺯ ﻏﯿﺮ אﻭ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺩﺭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺭאﻫﯽ‬
‫ﻏﯿﺮ אﺯ ﺭאﻩ אﻭ ﺭא אﻧﺘﺨﺎﺏ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻤﯽﺭﺳﺪ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻫﻞﺑﯿﺖ »ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ« ﺑﻪ ﭘﻨﺞ ﻣﻌﻨﺎ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪:‬‬
‫‪١‬ـ ﺩﯾﻦ אﺳﻼﻡ‬
‫‪٢‬ـ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪא‬

‫‪ .٢٤‬ﯾﺲ‪.٦١ /‬‬
‫‪ .٢٥‬ﺷﯿﺦ ﺻﺪﻭﻕ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﯽ אﻷﺧﺒﺎﺭ‪ ،‬ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻋﻠﯽ אﮐﺒﺮ ﻏﻔﺎﺭی‪ ،‬אﻧﺘﺸﺎﺭאﺕ אﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺹ ‪ ،٣٣‬ﺡ ‪.٤‬‬
‫‪ .٢٦‬ﻫﻤﺎﻥ‪ ،‬ﺹ ‪ ،٣٢‬ﺡ ‪.١‬‬
‫‪ .٢٧‬ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺤﻤﺪی ﺭیﺷﻬﺮی‪ ،‬ﻣﻮﺳﻮﻋﮥ אﻣﺎﻡ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﮥ ﻋﺒﺪאﻟﻬﺎﺩی ﻣﺴﻌﻮﺩی‪ ،‬ﻗﻢ‪ :‬ﺩאﺭאﻟﺤﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٨‬ﺹ ‪.١٣٥‬‬
‫‪ .٢٨‬ﻫﻤﺎﻥ‪.‬‬

‫‪http://vu.hadith.ac.ir‬‬ ‫‪٨‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫‪٣‬ـ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪא‬

‫‪٤‬ـ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪא‬
‫‪٥‬ـ אﻣﺎﻡ ﻣﻔﺘﺮﺽ אﻟﻄﺎﻋﻪ‪.‬‬
‫ﺁﯾﺎ אﯾﻦ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ אﺯ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﻫﻞﺑﯿﺖ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻨﺎﻓﯽ ﻭ ﺗﻌﺎﺭﺽ ﺩאﺭﻧﺪ ﯾﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬
‫ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺑﺎﻻ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ אﺯ ﻣﺼﺪאﻗﻬﺎی ﺻﺮאﻁ ﻣﺤﺴﻮﺏ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی אﻭﻝ‬
‫ﯾﻌﻨﯽ אﺳﻼﻡ‪ ،‬אﺷﺎﺭﻩ ﺩאﺭﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺕ ﺩﯾﮕﺮ ﴿ﺇﻫْﺪِﻧَﺎ אﻟﺼﱢﺮאﻁَ אﻟْﻤُﺴْﺘَﻘِﯿﻢَ﴾ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﻭ ﺩﯾﻦ אﺳﻼﻡ‪ ،‬ﮐﻪ ﺑـﺎ ﻣﻌـﺎﻧﯽ‬
‫ﺩﯾﮕﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ אﺳﺖ‪.‬‬
‫אﺳﻼﻡ ﻭ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪא‪ :‬אﺳﻼﻡ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪא אﺳﺖ ﻭ ﺧﻼﺻﮥ ﺩﻋﻮﺕ אﺳﻼﻡ אﯾﻦ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﺪۀ ﺧﺪא ﺷـﻮﯾﺪ ﻧـﻪ‬
‫ﺷﯿﻄﺎﻥ‪.‬‬
‫אﺳﻼﻡ ﻭ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪא‪ :‬אﺳﻼﻡ‪ ،‬ﺁﯾﯿﻦ ﻣﺤﺒﺖ אﺳﺖ ﻭ אﻧﺴﺎﻥ ﺭא ﺑﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﻭ ﺩﻭﺳﺘﯽ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺩﻋﻮﺕ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪:‬‬
‫‪٢٩‬‬
‫﴿ﻭَאﻟﱠﺬِﯾﻦَ ﺁﻣَﻨُﻮא ﺃَﺷَﺪﱡ ﺣُﺒ‪‬ﺎ ﻟِّﻠﱠﻪِ﴾‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ אﯾﻤﺎﻥ ﺁﻭﺭﺩﻩאﻧﺪ ﺑﻪ ﺧﺪא ﻣﺤﺒﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺩאﺭﻧﺪ‪.‬‬
‫אﺳﻼﻡ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪא‪ :‬אﺳﻼﻡ ﺭאﻫﯽ ﺑﺮאی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ אﻟﻬﯽ אﺳﺖ‪ .‬אﻋﺘﻘﺎﺩ ﺑﻪ אﯾﻦ ﺁﯾﯿﻦ ﺳﺒﺐ ﺁﺷـﻨﺎﯾﯽ ﻓـﺮﺩ ﺑـﺎ‬
‫ﺧﺪא‪ ،‬אﺳﻤﺎ ﻭ ﺻﻔﺎﺕ אﻭ ﻭ ﻧﺎﯾﻞ ﺷﺪﻥ ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮאﺗﺐ ﻣﻌﺮﻓﺘﯽ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫אﺳﻼﻡ ﻭ אﻣﺎﻡ ﻣﻔﺘﺮﺽ אﻟﻄﺎﻋﻪ‪ :‬אﮔﺮ אﻧﺴﺎﻥ ﺧﻮאﻫﺎﻥ ﺁﺷﻨﺎ ﺷﺪﻥ ﺑﺎ אﺳﻼﻡ ﺣﻘﯿﻘـﯽ ﻭ ﻧـﺎﺏ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾـﺪ אﺯ ﭘﯿـﺎﻣﺒﺮ ﺧـﺪא‬
‫)ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ( ﻭ אﻫﻞﺑﯿﺖ אﻭ ﻛﻪ ﻫﻤﺒَﺮ ﻭ ﻫﻢﺷﺄﻥ ﻗﺮﺁﻥ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺮﻭی ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿـﺎﻧﯽ ﺩﯾﮕـﺮ אﻧـﺴﺎﻧﯽ ﮐـﻪ‬
‫ﺧﻮאﻫﺎﻥ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﺭאﻩ ﺑﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪא אﺳﺖ ﺑﺎﯾﺪ אﺯ אﻣﺎﻡ ﺯﻣﺎﻧﺶ ﺗﺒﻌﯿﺖ ﮐﻨﺪ ﻭ ﺑـﻪ אﻭ ﺗﻤـﺴﮏ ﺟﻮﯾـﺪ‪ .‬ﺩﺭ‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ אﻫﻞﺑﯿﺖ אﺑﻮאﺏ אﷲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻭ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻭﺳﯿﻠﮥ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﺑـﻪ אﺳـﻼﻡ ﻭאﻗﻌـﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺒـﺖ‪ ،‬ﺑﻨـﺪﮔﯽ ﻭ ﻣﻌﺮﻓـﺖ‬
‫ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺩﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪٣٠‬‬
‫ﻣَﻦْ ﺃﺭَאﺩَ אﷲَ ﺑَﺪَﺃَ ﺑِﮑُﻢْ ﻭَﻣَﻦْ ﻭَﺣﱠﺪَﻩُ ﻗَﺒِﻞَ ﻋَﻨْﮑُﻢْ‪.‬‬
‫ﻫﺮﮐﻪ ﺁﻫﻨﮓ ﺧﺪא ﻛﻨﺪ אﺯ ﺷﻤﺎ ﺷﺮﻭﻉ ﻣﯽﻛﻨﺪ ﻭ ﺁﻥ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺧﺪא ﺭא ﺑﻪ ﯾﻜﺘـﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳـﺪ‪ ،‬אﺯ‬
‫ﺷﻤﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻨﺎﻓﯽ ﻭ ﺗﻌﺎﺭﺽ ﻧﺪאﺭﻧﺪ ﻭ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺩﯾﻦ אﺳﻼﻡ אﺷﺎﺭﻩ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺭאﺑﻄﮥ ﺭאﻫﻬﺎی ﺧﺪא ﺑﺎ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‬

‫ﻫﻤﺎﻥ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎﻥ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﺭאﻩ ﺧﺪא ﻭ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﻤﺎﻥ ﺭאﻩِ אﺳﻼﻡ ﻭ ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪאﺳﺖ ﮐﻪ אﻣﺎﻡ ﻣﻔﺘﺮﺽ אﻟﻄﺎﻋﻪ‬
‫ﺁﻥ ﺭא ﻧﺸﺎﻥ ﻣﯽﺩﻫﺪ‪ .‬ﻣﺮאﺩ אﺯ אﻣﺎﻡ ﻣﻔﺘﺮﺽ אﻟﻄﺎﻋﻪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﻭ אﻫﻞﺑﯿﺘﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬אﻛﻨﻮﻥ אﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮﺡ ﻣﯽﺷـﻮﺩ‬
‫ﻛﻪ אﮔﺮ ﺭאﻩ ﺧﺪא ﯾﮑﯽ אﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﺮאﺩ אﺯ »ﺳُﺒُﻞ = ﺭאﻫﻬﺎ« ﺩﺭ ﺁﯾﺎﺕ ﻭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻭ ﭼـﻪ אﺭﺗﺒـﺎﻃﯽ ﺑـﺎ ﺻـﺮאﻁ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩאﺭﺩ؟‬

‫‪ .٢٩‬ﺑﻘﺮﻩ‪.١٦٥ /‬‬
‫‪ .٣٠‬ﻣﻔﺎﺗﯿﺢ אﻟﺠﻨﺎﻥ‪ ،‬ﺯﯾﺎﺭﺕ ﺟﺎﻣﻌﮥ ﮐﺒﯿﺮﻩ‪.‬‬

‫‪http://vu.hadith.ac.ir‬‬ ‫‪٩‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﺩﺭ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽﺗﻮאﻥ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ אﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ אﻫﻞﺑﯿﺖ )ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬אﻧﻮאﻉ ﻋﺒﺎﺩאﺕ ﻭ ﺩﺳﺘﻮﺭאﻟﻌﻤﻞﻫﺎی אﺳـﻼﻡ ﮐـﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﮐﻤﺎﻝ אﻧﺴﺎﻧﯿﺖ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺭאﻫﻬﺎی ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪא ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﺑﺎﯾﺪ ﺑـﻪ ﺷـﺎﻫﺮאﻩ אﺻـﻠﯽ ﯾﻌﻨـﯽ אﺳـﻼﻡ‬
‫ﻣﺘﺼﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎﺭﺗﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺗﻤﺎﻣﯽ אﻋﻤﺎﻝ ﻧﯿﮏ ﻭ ﻋﺒﺎﺩאﺕ‪ ،‬ﺭאﻫﻬﺎی ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪא ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻭﺳـﯿﻠﮥ אﻣـﺎﻡ‬
‫ﻣﻔﺘﺮﺽ אﻟﻄﺎﻋﻪ ﺑﻪ אﻧﺴﺎﻥ ﻧﺸﺎﻥ ﺩאﺩﻩ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻫﺮ ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺤﯽ‪ ،‬ﺭאﻫﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪא אﺳـﺖ ﻭ ﻣﻨﻈـﻮﺭ אﺯ‬
‫»ﺳﺒﻞ« ﻫﻤﺎﻥ ﺭאﻫﻬﺎی ﻓﺮﻋﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﯾﺖ אﻧﺴﺎﻥ ﺭא ﺑﻪ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﻌﻨﯽ אﺳـﻼﻡ ﻣﺘـﺼﻞ ﻣـﯽﮐﻨـﺪ‪ .‬ﺩﺭ‬
‫ﺗﺄﯾﯿﺪ אﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺭﻭאﯾﺖ אﺷﺎﺭﻩ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪ .‬אﻣﺎﻡ ﺳﺠﺎﺩ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ ﺻﺤﯿﻔﮥ ﺳﺠﺎﺩﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫אﻟْﺤَﻤْﺪُ ﻟِﻠﱠﻪِ אﻟﱠﺬِﻱ ﺣَﺒَﺎﻧَﺎ ﺑِﺪِﯾﻨِﻪِ‪ ،‬ﻭَאﺧْﺘَﺼﱠﻨَﺎ ﺑِﻤِﻠﱠﺘِﻪِ‪ ،‬ﻭَﺳَﺒﱠﻠَﻨَﺎ ﻓِﻲ ﺳُﺒُﻞِ ﺇﺣْﺴَﺎﻧِﻪِ ﻟِﻨَـﺴْﻠُﮑَﻬَﺎ ﺑِﻤَﻨﱢـﻪِ ﺇﻟَـﯽ‬
‫‪٣١‬‬
‫ﺭِﺿْﻮَאﻧِﻪِ ‪ ...‬ﻭَאﻟْﺤَﻤْﺪُ ﻟِﻠﱠﻪِ אﻟﱠﺬِﻱ ﺟَﻌَﻞَ ﻣِﻦْ ﺗِﻠْﻚَ אﻟﺴﱡﺒُﻞِ ﺷَﻬْﺮَﻩُ ﺷَﻬْﺮَ ﺭَﻣَﻀَﺎﻥَ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺎﺱ ﺧﺪאی ﺭא ﮐﻪ ﺩﯾﻨﺶ ﺭא ﺑﻪ ﻣﺎ אﺭﺯאﻧﯽ ﺩאﺷﺖ ﻭ ﻣﺎ ﺭא ﺑﻪ ﺁﯾﯿﻦ ﺧﻮﯾﺶ אﺧﺘـﺼﺎﺹ ﺩאﺩ ﻭ‬
‫ﺑﻪ ﺭאﻫﻬﺎی ﻧﯿﻜﯽאﺵ ﻭאﺩאﺷﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻨّﺘﺶ ﺭאﻩ ﺧﺸﻨﻮﺩی אﻭ ﺭא ﺑﭙﯿﻤﺎﯾﯿﻢ ﻭ ﺭﺿـﺎﯾﺘﺶ ﺭא ﺑـﻪ‬
‫ﺩﺳﺖ ﺁﺭﯾﻢ ‪ ...‬ﺳﭙﺎﺱ ﺧﺪאی ﺭא ﻛﻪ ﯾﻜﯽ אﺯ ﺭאﻫﻬﺎﯾﯽ ﺭא ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﮔﺸﻮﺩﻩ אﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻩ ﺧـﻮﺩﺵ‬
‫ﺭﻣﻀﺎﻥ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺣﻀﺮﺕ ﺳﯿﺪ אﻟﺴﺎﺟﺪﯾﻦ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﺩﺭ אﺑﺘﺪאی אﯾﻦ ﺩﻋﺎی ﺷﺮﯾﻒ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﮥ ﺩﯾﻦ ﺭא ﻣﻄﺮﺡ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
‫ﯾﮑﯽ אﺯ ﺭאﻫﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ אﻧﺴﺎﻥ ﺭא ﺑﻪ ﺷﺎﻫﺮאﻩ ﺩﯾﻦ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬אﺷﺎﺭﻩ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮ אﯾﻦ אﺳـﺎﺱ ﯾﮑـﯽ אﺯ ﺭאﻫﻬـﺎی‬
‫ﻧﺎﯾﻞ ﺷﺪﻥ ﺑﻪ ﻣﻘﺎﻡ ﻭאﻻی אﻧﺴﺎﻧﯿﺖ‪ ،‬ﺭﻭﺯۀ ﻣﺎﻩ ﺭﻣﻀﺎﻥ אﺳﺖ ﻭ אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﻧﻤﺎﺯ‪ ،‬ﺣﺞ‪ ،‬ﺟﻬﺎﺩ ﻭ ‪ ...‬ﻧﯿﺰ אﺯ ﺩﯾﮕﺮ ﺭאﻫﻬـﺎی‬
‫ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﻫﺪﻑ ﻏﺎﯾﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺧﻼﺻﮥ ﻛﻼﻡ אﯾﻨﻜﻪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻋﺒﺎﺩאﺕ ﻭ ﺩﺳـﺘﻮﺭאﻟﻌﻤﻞﻫـﺎی אﻟﻬـﯽ‪ ،‬ﺭאﻫﻬـﺎی‬
‫ﻓﺮﻋﯽ ﺑﺮאی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺭאﻩ אﺻﻠﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ٣٢.‬ﺩﺭ ﺑﺴﯿﺎﺭی אﺯ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑـﻪ ﺧـﺪא אﺯ ﻟـﺴﺎﻥ ﻣﻌـﺼﻮﻣﯿﻦ‬
‫)ﻋﻠﯿﻬﻢ אﻟﺴﻼﻡ( ﻧﻘﻞ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﻣﺜﺎﻝ אﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ(‪ ،‬ﺻﺒﺮ ﻭ ﺑﺮﺩﺑﺎﺭی ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺭאﻫﻬﺎی‬
‫ﺧﺪא ﺑﺮﺷﻤﺮﺩﻩ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٣٣‬‬
‫ﻣِﻦْ ﺃﺣَﺐﱢ אﻟﺴﱡﺒُﻞِ ﺇﻟﯽ אﷲِ ﺟُﺮْﻋَﺘَﺎﻥِ‪ :‬ﺟُﺮْﻋَﺔُ ﻏِﯿْﻆٍ ﺗَﺮُﺩﱡﻫَﺎ ﺑِﺤِﻠْﻢٍ ﻭَﺟُﺮْﻋَﺔُ ﺣُﺰْﻥٍ ﺗَﺮَﺩﱡﻫَﺎ ﺑِﺼَﺒْﺮٍ‪.‬‬
‫אﺯ ﻣﺤﺒﻮﺏﺗﺮﯾﻦ ﺭאﻫﻬﺎ ﻧﺰﺩ ﺧﺪאﻭﻧﺪ ﺩﻭ ﺟﺮﻋﻪ אﺳﺖ‪ :‬ﺟﺮﻋﮥ ﺧﺸﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺑﺮﺩﺑﺎﺭی ﺁﻥ ﺭא ﭘﺲ‬
‫ﻣﯽﺯﻧﯽ ﻭ ﺟﺮﻋﮥ ﻏﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺻﺒﺮ ﺩﻭﺭﺵ ﻣﯽﮐﻨﯽ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ אﺯ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ אﻧﺴﺎﻥ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ אﻟﻬﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻭﻧﺸﺎﻧﺪﻥ ﺧﺸﻢ ﺩﺭ ﻫﻨﮕﺎﻡ ﻋﺼﺒﺎﻧﯿﺖ אﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨـﺪ‬
‫אﻣﺮی ﺩﺷﻮאﺭ אﺳﺖ אﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺭﻭی ﯾﮑﯽ אﺯ ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ אﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ ﺑﺮﺩﺑـﺎﺭی ﺩﺭ ﻫﻨﮕـﺎﻡ‬
‫ﻣﺼﺎﺋﺐ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא אﺳﺖ‪ .‬ﺩﺭ אﺩאﻣﮥ אﯾﻦ ﺭﻭאﯾﺖ‪ ،‬ﺟﻬـﺎﺩ ﺩﺭ ﺭאﻩ ﺧـﺪא ﻭ ﺻـﻠﮥ ﺭﺣـﻢ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻨﻮאﻥ ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪:‬‬
‫ﻣِﻦْ ﺃﺣَﺐﱢ אﻟﺴﱡﺒُﻞِ ﺇﻟﯽ אﷲِ ﺧُﻄْﻮَﺗَﺎﻥِ ﺧُﻄْﻮَﺓُ אﻣْﺮِﺀٍ ﻣُﺴْﻠِﻢٍ ﯾَﺸُﺪﱡ ﺑِﻬَﺎ ﺻَﻔ‪‬ﺎ ﻓِﻲ ﺳَـﺒِﯿﻞِ אﷲِ َﻭﺧُﻄْـﻮَﺓٌ‬
‫‪٣٤‬‬
‫ﻓِﻲ ﺻِﻠَﺔِ אﻟﺮﱠﺣِﻢِ‪.‬‬
‫אﺯ ﻣﺤﺒﻮﺏﺗﺮﯾﻦ ﮔﺎﻣﻬﺎ ﺩﺭ ﺭאﻩ ﺧﺪא ﺩﻭ ﮔﺎﻡ אﺳﺖ‪ :‬ﮔﺎﻣﯽ ﻛﻪ ﻣﺮﺩ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﺑـﺎ ﺁﻥ ﺻـﻔﯽ ﺭא ﺩﺭ‬
‫ﺭאﻩ ﺧﺪא אﺳﺘﻮאﺭ ﻣﯽﻛﻨﺪ ﻭ ﮔﺎﻣﯽ ﻛﻪ ﺑﺮאی ﺻﻠﮥ ﺭﺣﻢ ﺑﺮﺩאﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬

‫‪ .٣١‬ﺻﺤﯿﻔﮥ ﺳﺠﺎﺩﯾﻪ‪ ،‬ﺩﻋﺎی ‪.٤٤‬‬

‫‪ .٣٢‬ﺭ‪.‬ک‪ :‬ﻣﯿﺰאﻥ אﻟﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬ﻭאژۀ ﺳﺒﯿﻞ‪.‬‬
‫‪ .٣٣‬ﻣﯿﺰאﻥ אﻟﺤﮑﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺎﺏ ‪ ،١٧٣٨‬ﺡ ‪.٨٢٦٢‬‬
‫‪ .٣٤‬ﻫﻤﺎﻥ‪.‬‬

‫‪http://vu.hadith.ac.ir‬‬ ‫‪١٠‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﮔﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﺑﺮאی ﺟﺒﻬﻪ ﺑﺮﺩאﺷﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ ،‬ﺩﺭ ﻭאﻗﻊ ﮔﺎﻣﯽ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪא ﻭ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﮐﻤﺎﻝ אﻧﺴﺎﻧﯿﺖ אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ אﺭﺗﺒﺎﻁ ﺑﺎ ﺧﻮﯾﺸﺎﻭﻧﺪאﻥ ﻭ ﺭﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ אﻣﻮﺭ ﺁﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ אﺯ ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא ﻣﻌﺮﻓﯽ ﺷﺪﻩ אﺳـﺖ‪ .‬אﺯ‬
‫ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻋﻠﯽ )ﻋﻠﯿﻪ אﻟﺴﻼﻡ( ﻗﻄﺮאﺕ אﺷﮏ ﻭ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭאﻩ ﺧﺪא ﺭﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﺳﺒﺐ ﮐﻤﺎﻝ אﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﺭﺳﯿﺪﻥ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪:‬‬
‫‪٣٥‬‬
‫ﻣِﻦْ ﺃﺣَﺐﱢ אﻟﺴﱡﺒُﻞِ ﺇﻟَﯽ אﷲِ ﻗَﻄْﺮَﺗَﺎﻥِ‪ ،‬ﻗَﻄْﺮَﺓُ ﺩُﻣُﻮﻉٍ ﻓﻲ ﺟَﻮْﻑِ אﻟﱠﯿْﻞِ ﻭَﻗَﻄْﺮَﺓُ ﺩَﻡٍ ﻓﻲ ﺳَﺒِﯿﻞِ אﷲِ‪.‬‬
‫אﺯ ﻣﺤﺒﻮﺏﺗﺮﯾﻦ ﺭאﻫﻬﺎی ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪא ﺩﻭ ﻗﻄﺮﻩ אﺳﺖ‪ :‬ﺁﻥ ﻗﻄﺮۀ אﺷﮑﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺩﻝ ﺷـﺐ‬
‫אﺯ ﺧﻮﻑ ﺧﺪא ﺭﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ ﻭ ﺁﻥ ﻗﻄﺮۀ ﺧﻮﻧﯽ ﮐﻪ ﺩﺭ ﺭאﻩ ﺧﺪא ﺭﯾﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺩﺭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﺑﺮאی ﺣﺮﮐﺖ ﺑﻪ ﺳﻮی ﺧﺪא‪ ،‬ﺭאﻫﻬﺎی ﻣﺘﻌﺪﺩ ﻭ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ ﻣﻄﺮﺡ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﮐـﻪ ﻫـﺮ ﯾـﮏ אﺯ‬
‫ﺁﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮥ ﺩﺳﺘﻮﺭאﻟﻌﻤﻞﻫﺎی ﺣﺮﮐﺖ ﺩﺭ ﻣﺴﯿﺮ ﮐﻤﺎﻝ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬אﺯ אﯾﻦ ﺭﻭ ﻋﺒﺎﺭﺕ »אﻟﻄﱡـﺮُﻕُ ﺇﻟَـﯽ אﷲِ ﺑِﻌَـﺪَﺩِ ﺃﻧْﻔَـﺎﺱِ‬
‫אﻟْﺨَﻼﺋِﻖِ« ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﻮﺩ ﻭ ﺗﺮﺟﻤﮥ אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﻪ ﺭאﻫﻬﺎ ﻭ אﺩﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ אﺯ ﻧﻈﺮ אﺳﻼﻡ ﻣﺮﺩﻭﺩ ﻫـﺴﺘﻨﺪ ﻭ‬
‫אﻧﺴﺎﻥ ﺭא אﺯ ﺭא ﺧﺪא ﺟﺪא ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺩﺭﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺭאﻫﯽ אﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺁﻥ ﺗﻤـﺴﮏ‬
‫ﺟُﺴﺖ ﻭ ﺭאﻫﻬﺎی ﺩﯾﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ אﯾﻦ ﺷﺎﻫﺮאﻩ אﺻﻠﯽ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺩﻭﺩ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪﻩאﻧﺪ‪:‬‬
‫‪٣٦‬‬
‫﴿ﻭَﺃَﻥﱠ ﻫﺬא ﺻِﺮאﻃِﻲ ﻣُﺴْﺘَﻘِﯿﻤﺎً ﻓَﺎﺗﱠﺒِﻌُﻮﻩُ ﻭَﻻ ﺗَﺘﱠﺒِﻌُﻮא אﻟﺴﱡﺒُﻞَ ﻓَﺘَﻔَﺮﱠﻕَ ﺑِﻜُﻢْ ﻋَﻦْ ﺳَﺒِﯿﻠِﻪِ﴾‬
‫ﻭ ]ﺑﺪאﻧﯿﺪ[ אﯾﻦ אﺳﺖ ﺭאﻩ ﺭאﺳﺖ ﻣﻦ‪ ،‬ﭘﺲ אﺯ ﺁﻥ ﭘﯿﺮﻭﻯ ﻛﻨﯿﺪ ﻭ אﺯ ﺭאﻫﻬﺎ]ﻯ ﺩﯾﮕﺮ[ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎ‬
‫ﺭא אﺯ ﺭאﻩ ﻭﻯ ﭘﺮאﻛﻨﺪﻩ ﻣﯽﺳﺎﺯﺩ ﭘﯿﺮﻭﻯ ﻣﻜﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ אﺯ ﻧﺰﺩﯾﮏﺗﺮﯾﻦِ ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא‪ ،‬ﺷﻬﺎﺩﺕ ﺩﺭ ﺭאﻩ אﻭﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺭﺳﻮﻝ ﺧﺪא )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ(‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫ﻓَﻮْﻕَ ﻛُﻞﱢ ﺫِﻱ ﺑِﺮﱟ ﺑِﺮﱞ ﺣَﺘﱠﻰ ﯾُﻘْﺘَﻞَ אﻟﺮﱠﺟُﻞُ ﻓِﻲ ﺳَﺒِﯿﻞِ אﻟﻠﱠﻪِ ﻓَﺈِﺫَא ﻗُﺘِﻞَ ﻓِﻲ ﺳَﺒِﯿﻞِ אﻟﻠﱠﻪِ ﻓَﻠَﯿْﺲَ ﻓَﻮْﻗَـﻪُ‬
‫‪٣٧‬‬
‫ﺑِﺮﱞ‪.‬‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ אﺯ ﻫﺮ ﺧﻮﺑﯽ ﺧﻮﺑﯽ אﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻓﺮﺩ ﺩﺭ ﺭאﻩ ﺧﺪא ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮﺩ‪ ،‬ﻭﻗﺘﯽ ﻓـﺮﺩ ﺩﺭ ﺭאﻩ‬
‫ﺧﺪא ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮ אﺯ ﺁﻥ ﻧﯿﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺩﺭ ﺭﻭאﯾﺎﺕ ﭘﯿﺸﯿﻦ אﺯ ﻋﺒﺎﺭﺕ »ﻣِﻦْ ﺃﺣَﺐﱢ אﻟﺴﱡﺒُﻞِ« ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻭ ﻣﺤﺒﻮﺏﺗﺮﯾﻦ ﺭאﻫﻬﺎی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא ﯾﺎﺩ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ‪،‬‬
‫אﻣﺎ ﺩﺭ אﯾﻦ ﺭﻭאﯾﺖ אﺯ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﺑﻪ ﻋﻨﻮאﻥ ﺑﺎﻻﺗﺮ אﺯ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻧﯿﮑﯿﻬﺎ ﯾﺎﺩ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ ﻭ אﯾﻦ ﺑﺪאﻥ ﻣﻌﻨﺎ אﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻬﺎﺩﺕ ﺩﺭ‬
‫ﺭאﻩ ﺧﺪא‪ ،‬ﻧﺰﺩﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﺭאﻩ ﻭﺻﻮﻝ אﻧﺴﺎﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא אﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮאﯾﻦ ﻫﺪﻑ אﺯ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﻤﺎﻥ אﺳﻼﻡ ﻭ ﻣﻘﺼﻮﺩ אﺯ »ﺳُﺒُﻞ«‪ ،‬אﻋﻤﺎﻝ ﻧﯿﮏ ﻭ ﺩﺳـﺘﻮﺭאﻟﻌﻤﻞﻫـﺎی אﺳـﻼﻡ‬
‫אﺳﺖ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻧﻬﺎﯾﺖ ﻫﺮ ﯾﮏ אﺯ אﯾﻦ ﺩﺳﺘﻮﺭאﻟﻌﻤﻞﻫﺎ ﮐﻪ ﻫﻤﭽﻮﻥ ﯾﮏ ﺭאﻩ ﻭ ﺷﺮﯾﻌﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﻬﺮ ﻋﻈـﯿﻢ ﻭ ﺷـﺎﻫﺮאﻩ‬
‫ﺑﺰﺭگ אﺳﻼﻡ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺭאﻩ ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﺧﺪא אﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻋﺮﻓﺎ‬

‫אﺳﺘﺎﺩ ﻣﻄﻬﺮی ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬

‫‪ .٣٥‬ﻫﻤﺎﻥ‪.‬‬
‫‪ .٣٦‬אﻧﻌﺎﻡ‪.١٥٣ /‬‬
‫‪ .٣٧‬ﻛﺎﻓﯽ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٢‬ﺹ ‪.٣٤٨‬‬

‫‪http://vu.hadith.ac.ir‬‬ ‫‪١١‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫ﯾﮑﯽ אﺯ ﻣﻮאﺭﺩ אﺧﺘﻼﻑ ﻣﻬﻢ ﻣﯿﺎﻥ ﻋﺮﻓﺎ ﻭ ﻏﯿﺮﻋﺮﻓﺎ‪ ،‬ﺧـﺼﻮﺻﺎً ﻓﻘﻬـﺎ‪ ،‬ﻧﻈﺮﯾـﮥ ﺧـﺎﺹ ﻋﺮﻓـﺎ‪،‬‬
‫ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ،‬ﻃﺮﯾﻘﺖ ﻭ ﺣﻘﯿﻘﺖ אﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮﻓﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﻃﻦ ﺷﺮﯾﻌﺖ »ﺭאﻩ« אﺳﺖ ﻭ ﺁﻥ‬
‫ﺭא »ﻃﺮﯾﻘﺖ« ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ ﻭ ﭘﺎﯾﺎﻥ אﯾﻦ ﺭאﻩ »ﺣﻘﯿﻘﺖ« אﺳﺖ ﯾﻌﻨـﯽ ﺗﻮﺣﯿـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮאﯾﻦ ﺷـﺮﯾﻌﺖ‬
‫ﻭﺳﯿﻠﻪ ﯾﺎ ﭘﻮﺳﺘﻪאی אﺳﺖ ﺑﺮאی ﻃﺮﯾﻘﺖ‪ ،‬ﻭ ﻃﺮﯾﻘﺖ ﭘﻮﺳﺘﻪ ﯾﺎ ﻭﺳﯿﻠﻪאی ﺑﺮאی ﺣﻘﯿﻘﺖ‪.‬‬
‫אﻣﺎ ﻓﻘﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻘﺮﺭאﺕ אﺳﻼﻣﯽ ﺩﺭ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ ﺧﻼﺻﻪ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ :‬ﻋﻘﺎﯾﺪ‪ ،‬אﺧـﻼﻕ ﻭ‬
‫אﺣﮑﺎﻡ‪ .‬אﯾﻦ ﺳﻪ ﺑﺨﺶ אﺯ ﻫﻢ ﺟﺪא ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺨﺶ ﻋﻘﺎﯾـﺪ ﻣﺮﺑـﻮﻁ אﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻋﻘـﻞ ﻭ ﻓﮑـﺮ‪،‬‬
‫ﺑﺨﺶ אﺧﻼﻕ ﻣﺮﺑﻮﻁ אﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﻔﺲ ﻭ ﻣﻠﮑﺎﺕ ﻭ ﻋﺎﺩאﺕ ﻧﻔﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻭ ﺑﺨـﺶ אﺣﮑـﺎﻡ ﻣﺮﺑـﻮﻁ‬
‫אﺳﺖ ﺑﻪ אﻋﻀﺎ ﻭ ﺟﻮאﺭﺡ‪.‬‬
‫ﻋﺮﻓﺎ ﺩﺭ ﺑﺨﺶ ﻋﻘﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻑ אﻋﺘﻘﺎﺩ ﺫﻫﻨﯽ ﻭ ﻋﻘﻠﯽ ﺭא ﮐـﺎﻓﯽ ﻧﻤـﯽﺩאﻧﻨـﺪ ﻭ ﻣـﯽﮔﻮﯾﻨـﺪ‬
‫אﻧﺴﺎﻥ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ אﯾﻤﺎﻥ ﺩאﺭﺩ ﺑﺮﺳﺪ ﻭ ﭘﺮﺩﻩﻫﺎ אﺯ ﻣﯿﺎﻥ אﻧﺴﺎﻥ ﻭ ﺁﻥ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﺑﺮﺩאﺷﺘﻪ ﺷـﻮﺩ‪.‬‬
‫אﺧﻼﻕ ﺭא ﮐﻪ ﻫﻢ ﺳﺎﮐﻦ אﺳﺖ ﻭ ﻫﻢ ﻣﺤﺪﻭﺩ‪ ،‬ﮐﺎﻓﯽ ﻧﻤﯽﺩאﻧﻨﺪ ﻭ ﺑﻪ ﺟـﺎی אﺧـﻼﻕ ﻋﻠﻤـﯽ ﻭ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺮ ﻭ ﺳﻠﻮک ﻋﺮﻓﺎﻧﯽ ﺭא ﻣﻄﺮﺡ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺩﺭ ﻣﻮﺭﺩ אﺣﮑﺎﻡ אﻋﺘﺮאﺿﯽ ﻧﺪאﺭﻧـﺪ ﻭ ﺗﻨﻬـﺎ‬
‫‪٣٨‬‬
‫ﺩﺭ ﻣﻮאﺭﺩ ﺧﺎﺻﯽ ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﺩאﺭﻧﺪ ﮐﻪ אﺣﯿﺎﻧﺎً ﻣﻤﮑﻦ אﺳﺖ ﺑﺮ ﺿﺪ ﻣﻘﺮﺭאﺕ ﻓﻘﻬﯽ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮﺩ‪.‬‬
‫ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ אﺳﺘﺎﺩ ﻣﻄﻬﺮی ﭘﯿﺮאﻣﻮﻥ אﺧﺘﻼﻑ ﻋﺮﻓﺎ ﻭ ﻓﻘﻬﺎ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﮑﺘﻪ ﺑﻪ ﻃﻮﺭ אﺟﻤﺎﻝ אﺷﺎﺭﻩ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ‪:‬‬
‫‪١‬ـ ﻣﻨﻈﻮﺭ אﺯ ﻋﺮﻓﺎ ﺩﺭ אﯾﻦ ﮐﻼﻡ‪ ،‬ﻣﺘﺼﻮّﻓﻪ אﺳﺖ ﻭ ﮔﺮﻧﻪ ﻣﯿﺎﻥ ﻓﻘﻪ ﻭ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﮐﻪ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ אﻫﻞﺑﯿﺖ ﻣﺎ ﺭא ﺑﺪאﻥ‬
‫ﺭאﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﮐﺮﺩﻩאﻧﺪ‪ ،‬אﺧﺘﻼﻓﯽ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪאﺭﺩ ﻭ ﻓﻘﻬﺎی ﺑﺰﺭﮔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻼ אﺣﻤﺪ ﻧﺮאﻗﯽ‪ ،‬ﻓﯿﺾ ﮐﺎﺷـﺎﻧﯽ ﻭ ﺣـﻀﺮﺕ אﻣـﺎﻡ‬
‫ﺧﻤﯿﻨﯽ ﻋﺎﺭﻓﺎﻧﯽ ﺑﺰﺭگ ﻧﯿﺰ ﺑﻮﺩﻩאﻧﺪ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﭘﻮﯾﺎ ﻧﺒﻮﺩﻥ אﺧﻼﻕ ﺩﺭ ﻣﺸﺮﺏ ﻓﻘﻬﺎ ﮔﻔﺘﻪאﻧﺪ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮאی אﺛﺒﺎﺕ אﯾﻦ ﻣـﺪﻋﺎ ﻣـﯽﺗﻮאﻧﯿـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻓﯿﺾ ﻭ ﻣﻌﺮאﺝ אﻟﺴﻌﺎﺩﻩ‪ ،‬ﻣﺮאﺟﻌﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﺑﺮאی ﻧﻈﺮﯾﮥ ﻣﺘﺼﻮّﻓﻪ ﺩﺭﺑﺎﺭۀ ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ،‬ﻃﺮﯾﻘﺖ ﻭ ﺣﻘﯿﻘﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪی ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻭﺟﻮﺩ ﻧﺪאﺭﺩ‪ .‬ﺑﻠﮑـﻪ‬
‫ﻫﻤﺎﻥ ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﺒﺎﺣﺚ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺭﻭﺷﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ אﻟﻬﯽ ﭼﯿﺰی ﺟﺰ ﺷﺮﯾﻌﺖ אﺳﻼﻡ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ אﻧﺴﺎﻥ ﺑـﺎ‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﻪ ﺁﻥ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮאﺗﺐ ﻋﺮﻓﺎﻥ ﻭ ﻣﻨﺎﺯﻝ ﺳﻠﻮک ﺩﺳﺖ ﺧﻮאﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫ﭼﮑﯿﺪﻩ‬
‫‪١‬ـ ﺑﺮﺧﯽ ﺟﻤﻠﮥ »אﻟﻄﺮﻕ ﺇﻟﯽ אﷲ ﺑﻌﺪﺩ ﺃﻧﻔﺎﺱ אﻟﺨﻼﺋﻖ« ﺭא ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ﺧﺪא )ﺻﻠّﯽ אﷲ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟـﻪ( ﻧـﺴﺒﺖ ﺩאﺩﻩאﻧـﺪ‪،‬‬
‫ﻭﻟﯽ אﺯ ﺁﻧﺠﺎ ﮐﻪ אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﺴﻨﺪ ﻧﯿﺴﺖ ﻭ ﺩﺭ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﻧﯿﺰ ﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤـﯽﺷـﻮﺩ‪ ،‬ﻧﻤـﯽﺗـﻮאﻥ ﺁﻥ ﺭא ﺻـﺎﺩﺭ אﺯ‬
‫ﻣﻌﺼﻮﻡ ﺩאﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫‪٢‬ـ ﺟﻤﻠﮥ ﻣﺬﮐﻮﺭ‪ ،‬ﺩﻻﻟﺘﯽ ﺑﺮ ﭘﻠﻮﺭאﻟﯿﺴﻢ ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻧﺪאﺭﺩ ﻭ ﺑﺰﺭﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺁﻥ אﺳﺘﻨﺎﺩ ﮐﺮﺩﻩאﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔـﺰ ﺑـﻪ ﺗﮑﺜﺮﮔﺮאﯾـﯽ‬
‫ﺩﯾﻨﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺪאﺷﺘﻪאﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺁﻥ ﺟﻤﻠﻪ ﺭא אﺷﺎﺭﻩאی ﺑﻪ ﻣﺘﻔﺎﻭﺕ ﺑﻮﺩﻥ אﺳﺘﻌﺪאﺩ ﺧﺪאﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺮﺩﻡ ﺩאﻧﺴﺘﻪאﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﯿﻦ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﺩﯾﮕﺮ ﺁﻥ ﺭא אﺷﺎﺭﻩאی ﺑﻪ ﺭאﻫﻬﺎی ﻓﺮﻋﯽ ﺩﯾﻨﺪאﺭی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺭאﻩ אﺻﻠﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﯽﺷﻮﺩ‪ ،‬ﻣﯽﺩאﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪٣‬ـ ﺑﺎ אﯾﻦ ﻓﺮﺽ ﮐﻪ ﺳﻨﺪ ﺟﻤﻠﮥ ﻣﺬﮐﻮﺭ ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﻭ אﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺮ ﺗﮑﺜﺮﮔﺮאﯾﯽ ﺩﯾﻨﯽ ﻧﯿﺰ ﺩﻻﻟﺖ ﺩאﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ‬
‫ﺩﻟﯿﻞ ﺗﻌﺎﺭﺽ ﺑﺎ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ ﻗﻄﻌﯽ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮאﻥ ﺁﻥ ﺭא ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ‪.‬‬

‫‪ .٣٨‬ﺁﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﻋﻠﻮﻡ אﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﺝ ‪ ،٢‬ﺹ ‪.٩٤‬‬

‫‪http://vu.hadith.ac.ir‬‬ ‫‪١٢‬‬
‫ﺟﻠﺴﮥ ﭘﻨﺠﻢ‬ ‫אﺧﻼﻕ אﺳﻼﻣﯽ‬

‫‪٤‬ـ אﺯ ﺩﯾﺪﮔﺎﻩ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ אﺣﺎﺩﯾﺚ אﺳﻼﻣﯽ ﺭאﻩ ﺧﺪא ﻭ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ אﻟﻬﯽ ﯾﮑﯽ אﺳﺖ אﻣﺎ ﺭאﻫﻬﺎی ﻓﺮﻋﯽ ﻣﺘﺼﻞ ﺑﻪ ﺁﻥ‬
‫ﻓﺮאﻭאﻥ אﺳﺖ‪ .‬ﻣﻔﺮﺩ ﺑﻮﺩﻥ »ﺻﺮאﻁ« ﻭ ﺟﻤﻊ ﺑﻮﺩﻥ »ﺳُﺒُﻞ« ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﮐﺮﯾﻢ ﺑﻪ אﯾﻦ ﻧﮑﺘﮥ ﻣﻬﻢ אﺷﺎﺭﻩ ﺩאﺭﺩ‪.‬‬
‫‪٥‬ـ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺩﺭ ﻗﺮﺁﻥ ﻭ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﻪ אﺳﻼﻡ‪ ،‬ﺑﻨﺪﮔﯽ ﺧﺪא‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ ﺧﺪא‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓـﺖ ﺧـﺪא ﻭ אﻣـﺎﻡ ﻣﻔﺘـﺮﺽ אﻟﻄﺎﻋـﻪ‬
‫ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺷﺪﻩ אﺳﺖ‪.‬‬
‫‪٦‬ـ ﺻﺮאﻁ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻫﻤﺎﻥ ﺩﯾﻦ אﺳﻼﻡ אﺳﺖ‪ .‬ﺩﯾﻦ אﺳﻼﻡ ﻣﺮﺩﻡ ﺭא ﺑﻪ ﺑﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ ﻭ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺧﺪא ﺩﻋﻮﺕ ﻣﯽﮐﻨـﺪ‬
‫ﻭ אﻣﺎﻡ ﻣﻔﺘﺮﺽ אﻟﻄﺎﻋﻪ ﮐﺴﯽ אﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮﺩﻡ ﺭא ﺑﺎ ﺣﻘﺎﯾﻖ ﺩﯾﻦ ﺁﺷﻨﺎ ﻣﯽﺳﺎﺯﺩ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮאﯾﻦ‪ ،‬ﺗﻔﺎﺳـﯿﺮ ﭘـﻨﺞﮔﺎﻧـﮥ ﺻـﺮאﻁ‬
‫ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﯽ ﻧﺪאﺭﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻣﮑﻤﻞ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪٧‬ـ אﺳﻼﻡ ﺷﺎﻫﺮאﻫﯽ ﺑﺮאی ﺭﺳﯿﺪﻥ ﺑﻪ ﻗﻠﮥ ﮐﻤﺎﻝ אﻧﺴﺎﻧﯿﺖ אﺳﺖ ﻭ אﻧﻮאﻉ ﻋﺒﺎﺩאﺕ‪ ،‬ﺭאﻫﻬﺎی ﻓﺮﻋﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﺁﻥ‬
‫ﺷﺎﻫﺮאﻩ ﻣﻨﺘﻬﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪٨‬ـ ﻧﺰﺩﯾﮏﺗﺮﯾﻦ ﺭאﻩ ﻗﺮﺏ ﺑﻪ ﺣﻀﺮﺕ ﺣﻖ‪ ،‬ﺷﻬﺎﺩﺕ ﺩﺭ ﺭאﻩ ﺧﺪא אﺳﺖ ﮐﻪ ﺯﻭﺩﺗﺮ אﺯ ﻫﺮ ﺭאﻩ ﺩﯾﮕﺮی אﻧﺴﺎﻥ ﺭא ﺑـﻪ ﻗﻠـﮥ‬
‫ﮐﻤﺎﻝ ﻣﯽﺭﺳﺎﻧﺪ‪ .‬אﻟﻠّﻬﻢ אﺭﺯﻗﻨﺎ‪.‬‬

‫‪http://vu.hadith.ac.ir‬‬ ‫‪١٣‬‬