MEB CNC Tezgahları Eğitimi 2006

T.C.
MLL ETM BAKANLII
MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN GLENDRLMES PROJES)
MAKNE TEKNOLOJS CNC FREZE TEZGHLARI
ANKARA-2006
Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr). Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm, denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr. Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir. rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ulalabilirler. Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak datlr.
NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. CNC FREZE TEZGAHLARINI KULLANMA .................................................................. 3 1.1. CNC Freze Tezgahlarnn Yaps .................................................................................. 3 1.1.1. Kayt ve Kzaklar................................................................................................... 3 1.1.3. Magazin ................................................................................................................. 7 1.1.4. Kontrol Paneli........................................................................................................ 8 1.2. CNC Freze Tezgahlarn Almas ve Kesiciyi Tezgah Sfrna Gnderme................... 9 1.3. Paras ve Kesici Ayarlar....................................................................................... 10 1.4. Paralarn Tezgaha Balama.................................................................................. 10 1.4.1. Parasn Tezgah Mengenesine Balama......................................................... 10 1.4.2. Parasn Tezgah Tablasna Cvata ve Pabularla Balama ............................ 11 1.4.3. Parasn Balama Aparatlar ile Balama ...................................................... 11 1.5. El Tamburu ile alma Modunun Seimi.................................................................. 12 1.6. Parasndan Elle Tala Kaldrma ............................................................................ 13 1.7. Paras Sfr Noktasnn Tespit Edilmesi ................................................................ 14 1.7.1. Parasnn Balanmas..................................................................................... 14 1.7.2. Elle Devir Says Verme ...................................................................................... 14 1.7.3. stenilen Sfr Noktas Kodunun Seilmesi.......................................................... 14 1.7.4. Seilen Sfr Noktasnn Kaydedilmesi................................................................ 15 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 17 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 19 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 20 RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 23 2. CNC FREZE TEZGAHLARININ KONTROL PANELN KULLANMA ...................... 23 2.1. Bilgisayar Ekran ........................................................................................................ 23 2.3. Program Tular ve Fonksiyonlar............................................................................... 24 2.5. Operasyon Kontrol Tular ve Grevleri..................................................................... 25 2.6. CNC Freze Tezgahna Program Ykleme................................................................... 28 2.7. CNC Freze Tezgahnda Bulunan Programlar Yeniden Dzenleme ............................... 28 2.8. CNC Freze Tezgahnda Bulunan Programlar altrma........................................... 28 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 29 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 29 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 30 RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 33 3. CNC FREZE TAKIMLARINI OPERASYONA UYGUN OLARAK BALAMA ......... 33 3.1. CNC Freze Tezgahnda Bulunan Takmlar................................................................. 33 3.3. lenecek Malzeme Cinsine Uygun Takm Seme...................................................... 35 3.4. Takm Deitirme ....................................................................................................... 35 3.4.1. Elle....................................................................................................................... 35 3.5. Takm Magazini .......................................................................................................... 36 3.5.1. Takm Magazinine Balanabilen Tutucular ve Kesiciler .................................... 36 3.5.2. Uygun Tutucunun ve Kesicinin Seimi ............................................................... 37
3.5.3. Tutucunun Uygun Yuvaya Balanmas............................................................... 38 3.5.4. Kesicinin Tutucuya Uygun ve Emniyetli Biimde Balanmas .......................... 39 3.6. Kesicilerin Tanmlanmas ve Kontrol ....................................................................... 40 3.6.1. Balanan Her Takma Ait Bir Takm Penceresi Almas................................... 40 3.6.2. Yeni Pencere Ama ............................................................................................. 40 3.6.3. Takm Tipini Tanmlama..................................................................................... 41 3.6.4. Bal Bulunduu Yuvay Tanmlama .................................................................. 41 3.6.5. U Biimini Tanmlama ...................................................................................... 41 3.6.6. Alan Penceredeki Bilgilerin Doruluunu Kontrol Etme................................. 41 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 42 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 43 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 44 RENME FAALYET-4 ................................................................................................... 46 4. CNC FREZEDE TAKIM AYARI YAPMA ...................................................................... 46 4.1. Paralar zerindeki Sfr Noktalar............................................................................. 46 4.2. Sfrlamada Kullanlan Elemanlar ve zellikleri ........................................................ 50 4.3. lenecek Paraya Gre Takm Boylarn Tanmlama ................................................ 50 4.4. Kontrol Panelinden Gerekli Ayarlar Yapma.............................................................. 51 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 55 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 57 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 58 RENME FAALYET-5 ................................................................................................... 60 5. CNC FREZE BALAMA APARATLARINI KULLANMA ........................................... 60 5.1. Balama Yntemi ile Hassasiyeti ve Verimlilii Arasndaki liki .................... 60 5.2. Seri retimde Uygun Balamann nemi .................................................................. 60 5.3. Balamann Gvenlii Ynnden nemi ............................................................... 61 5.4. Para Biimine Gre Uygun Balama Trnn Seimi ............................................. 62 5.5. Tezgahn Tablasna leri Cvata ve Pabularla Balama........................................... 63 5.5.1. Mengeneyi Tezgahn Tablasna Balama............................................................ 63 5.5.2. Mengeneye stenilen Ay ve Eimi Verme....................................................... 64 5.6. Mengeneye Balama............................................................................................... 64 5.7. Dner Tabla ile Balama ........................................................................................ 65 5.8. Sins Tablas ile Balama....................................................................................... 65 5.9. Balama Gnyesini Tezgaha Balama ....................................................................... 66 5.10. Balama Gnyesi ile i Balama ............................................................................. 66 5.11. Kalplar ile Balama ........................................................................................ 66 5.12. Mengene ve Balama Gnyesinin Doru Balanp Balanmadnn Kontrol Aletleri ile Kontrol Edilmesi.............................................................................................. 67 5.13. Balanan i Kontrol Etme........................................................................................ 68 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 69 PERFORMANS DEERLENDRME .............................................................................. 71 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 72 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 74 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 80 NERLEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 83 KAYNAKA ......................................................................................................................... 84
ii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 521MMI128 Makine Teknolojisi Bilgisayarl Makine malatl CNC Freze Tezgahlar CNC freze tezghlarnda program hazrlama, ilem srasn belirlemeye ynelik renme materyalidir. 40 / 24 Makine imalatlnda gerekli olan i gvenlii , i kazalarna kar gvenlik nlemleri ile alan ortak modlleri alm olmak. CNC freze tezghlarn ve takmlarn ayarlayp kullanmak. Genel Ama Uygun ortam ve ara gereler salandnda CNC freze tezgahlarn ve takmlarn ayarlayp kullanabileceksiniz. Amalar CNC freze tezgahlarn kullanabileceksiniz. CNC freze tezgahlarnn kontrol panelini kullanabileceksiniz. CNC freze takmlarn operasyona uygun olarak balayabileceksiniz. CNC frezede takm ayar yapabileceksiniz. CNC freze balama aparatlarn kullanabileceksiniz. Atlye, snf, el aletleri, CNC freze tezgahlar, CAD ve CAM programlar projeksiyon, tepegz, bilgisayar, rnek iler Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendi kendinizi deerlendireceksiniz. retmen modl sonunda size lme arac (uygulama, soru-cevap)uygulayarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek deerlendirecektir
MODLN AMACI
ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME
iii
GR GR
Sevgili renci, Gnmzde, sanayide gittike artan sayda kullanlan CNC tezghlar, retime esneklik, para bana dk maliyet, istenilen tolerans ve kalitede para retimi gibi konularda byk kolaylklar salamaktadr. malatn ana hedefi, en ksa zamanda, en az retim maliyeti (ham madde, elektrik, iilik giderleri, vb) ile tketicinin bekledii kalitede retimi gerekletirmektir. Bu ama dorultusunda NC ve daha sonra CNC tezghlar imalat sektrne girmitir. Gelien imalat yntemleri dorultusunda, 90l yllarn bandan itibaren, lkemiz, orta ve byk lekli retim atlyelerinde CNC tezghlar yaygn olarak kullanlmaktadr. CNC takm tezghlarnn tamamnn salad en nemli ve birincil fayda, otomasyona imkn tanmasdr. CNC tezghlarn kullanlmas suretiyle is paralarnn imalat esnasnda operatrn mdahalesi en aza indirilmekte veya tamam ile ortadan kaldrlmaktadr. ou CNC takm tezghlar para ilemesi esnasnda dardan bir mdahale olmadan alabilmekte, bylece operatrn, yapaca dier iler iin zaman bulmasna imkn tannmaktadr. Bu, CNC tezgh sahibine, operatr hatalarnn azaltlmas, insan hatasndan kaynaklanan kayplarn en aza indirilmesi, ileme zamannn nceden ve tam olarak tespit edilebilmesi gibi faydalar salar. Makine program kontrol altnda alyor olacandan, konvansiyonel (geleneksel) takm tezghnda ayn paralar imal eden bir usta ile kyaslandnda, CNC operatrn temel isleme tecrbesi ile ilgili olan beceri seviyesi olduka azaltlmaktadr. CNC teknolojisinin ikinci temel faydas, is paralarnn hassas ve devaml ayn lde kmasdr. Gnmzn CNC takm tezghlar, inanlmas g olan tekrarlama ve pozisyonluma hassasiyeti deerlerine sahiptir. Bu ise, program kontrol edildikten sonra, iki, on veya bin adet i parasnn da ayn hassasiyet ve l tamlnda elde edilebilmesini salamaktadr. CNC takm tezghlarnn byk bir blmnde sunulan nc nemli fayda ise esnekliktir. Bu makineler program vastasyla altndan, bir baka i parasnn ilemeye alnp elde edilmesi dier makinelere oranla kyaslanamayacak kadar bir hzda yerine getirilmektedir. Bir para program test edilip, ilemeye geildikten sonra baka bir program ile para islenip yine eski programa dnmek gerektii durumda, program kaytl olduundan gei ilemi sadece balama aparatnn hazrlanmasndan baka bir ey olmamaktadr. Bu sonuta paradan paraya gei sresinin en hzl zamanda olmas gibi bir baka fayday da temin eder.
RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

AMA
CNC freze tezgahlarn kullanabileceksiniz.
ARATIRMA
evrenizdeki sanayi kurulularnda mevcut CNC freze tezgahlarn aratrnz. Sizce normal freze ile CNC freze arasnda ne gibi farklar vardr? Aratrnz.
1. CNC FREZE TEZGAHLARINI KULLANMA

1.1. CNC Freze Tezgahlarnn Yaps
1.1.1. Kayt ve Kzaklar
Tezgah tabla hareketlerini salayan ve tezgah tablasn tayan sistemlere kayt ve kzak denir. Klasik tezgahlarda tabla hareketleri elle veya elektrik motoru ile salanrken, CNC tezgahlarda tezgah hareketleri bilgisayar tarafndan kontrol edilen zel servo motorlar sayesinde yaplr. Bu ematik olarak ekil 1.1 de gsterilmektedir.
Klasik tezgah
CNC tezgah
ekil 1.1: CNC ve klasik tezgahlarda kzak hareketleri
Klasik tezgahlarda tabla ve arabay hareket ettirmek iin ana millerde kare veya trapez vida kullanlr. Ancak vida ve somun arasndaki boluk engellenemez. Operatr bunu bildii iin elle boluu aldktan sonra tala verir. Ayrca somun ve mil vida yzleri arasndaki srtnme yksektir. CNC tezgahlarda tm hareketler bilgisayar tarafndan yapldndan bu boluun olmamas gerekmektedir. CNC tezgahlarda kare ve trapez vidalar yerine bilyeli yatak ve vidalar kullanlarak, kayma srtnmesi yerine yuvarlanma srtnmesi ile hareket gerekletirildii iin srtnme miktar en aza indirgenmi ve klasik tezgahlardaki yzey srtnmesi yerine noktasal srtnme gerekletirilmitir. Bu durum ekil 1.2 de gsterilmektedir.
ekil 1.2: Klasik ve CNC tezgahlarda kzak kayt sistemleri
Bilyeli vida, bilye profiline uygun olacak ekilde ilenir. Bilyeli vida ve bilyeli somun bir set olarak imal edilir ve bilyeler, bilyeli somun iinde rahata hareket edebilecek ekildedir. Ana mil dndrldnde somun iindeki bilyeler yuvarlandklar iin yuvarlanma srtnmesi ile hareket gereklemi olur. Bilyeli vida ve somun sistemi ekil 1.3 te gsterilmektedir.
ekil 1.3: CNC tezgahlarda kullanlan bilyeli vida ve somun sistemi
CNC tezgahlarda srtnme direncini azaltmak ve dolaysyla daha az g harcamak iin bilyeli yataklar kullanlr. ekil 1.4 te grld gibi kzak ve kaytlara kresel veya silindirik bilyeler monte edilir. Kzak hareket ederken bilyeler zerinde hareket ettii iin srtnme direnci azaltlm olur. Bilyeli somun, kayt ve kzak sistemlerinin CNC tezgah zerinde gsterimi ekil 1.5 te verilmitir.
ekil 1.4: Kayt ve kzaklarda kullanlan silindirik bilyeler
ekil 1.5: Bilyeli vida kayt ve kzak sisteminin montajl durumu
1.1.2. Fener Mili CNC frezelerde kesicinin dnme hareketini salayan parasna fener mili denir. Fener mili zerinde kay ve kasnak sistemleri, soutucu niteleri ve elektrik motoru bulunur. Tezgah fener mili ok nemli tasarm zellii tar.Fener milinin eilme ve burulmaya kar dayankl olmas ve ekseni boyunca etki eden tm eksenel kuvvetlere dayanacak salamlkta olmas gerekir.Bu nedenle fener mili ok iyi yataklanmal ve titreimi absorbe edecek (kaybedecek) zellikte dizayn edilip montaj yaplmaldr. Yeterli olmayan destek yalnzca boyutsal hatalara deil, ayn zamanda kt yzey kalitesi ve titreimlere neden olur. ekil 1.6 da komple montajl bir fener mili grlmektedir.
ekil 1.6: Bir fener mili kesit resmi
Tezgah millerine hareket veren motorlar AC (alternatif akm) ve DC (doru akm) eklinde tahrik edilirler ancak gnmzdeki tezgahlarn ounda DC motorlar kullanlmaktadr. Bunun nedeni devir kontrolnn voltaj giriinin deitirilerek ayarlanabilmesi ve sabit bir kesme hz salanabilmesidir. Fener milinin bir CNC freze tezgahndaki montajl yerleimi ekil 1.7 de verilmektedir.
ekil 1.7: Fener milinin CNC tezgahna montajl durumu
1.1.3. Magazin
CNC freze tezgahlarnda takmlarn zerine yerletirildii ve gerektiinde takmn deitirilmesini salayan dzeneklere magazin denir. ekil 1.8 de resmi verilen magazinlere 12 ile 32 arasnda takm balanabilir.
ekil 1.8: Deiik magazin tipleri
Takm magazinleri genel olarak 4 eit yaplr. ekil 1.9 da en yaygn olarak kullanlan magazinler gsterilmektedir.
ekil 1.9: Deiik magazin tipleri
a) Karosel b) Tambur c) Kutu d) Zincir (palet) magazin (ekil 1.9) CNC takm tezgahlarnda magazinlerden takmn fener miline taklmas veya fener miline taklm kesicilerin magazine alnmas iin kullanlan paralara takm deitirme sistemi ad verilmektedir. Takm deitirme sistemleri, tezgah retici firmalarn yapm olduu eitli tasarmlar ekil 1.10 da verilmektedir.
ekil 1.10: Deiik tipte tasarlanan takm deitirme sistemler
1.1.4. Kontrol Paneli

CNC takm tezgahlarnda tezgaha veri ve program giriini salayan ve zerindeki ekran sayesinde tezgahn durumu ve hareketleri hakknda kullancya bilgi veren, programn simlasyonunun izlenmesine imkan salayan ksma kontrol paneli denir. Tipik bir kontrol paneli ekil 1.11 de verilmektedir.
ekil 1.11: rnek bir kontrol paneli
1.2. CNC Freze Tezgahlarn Almas ve Kesiciyi Tezgah Sfrna Gnderme

CNC freze tezgahnn almas iin ncelikle tezgah zerinde bulunan ana alter alr ve kontrol paneli zerindeki POWER ON butonuna baslr. Bu buton, genellikle yeil renkte bir butondur. Bu butona basldnda tm tezgah fonksiyonlar gzden geirilip tezgah kullanma hazr hale gelecektir. Bu aamadan sonra tezgahn kendi sfr noktasna gnderilmesi gerekir. Bunun iin MODE SELECT SWITCH dmesi ZERO RETURN konumuna getirilir. ZERO RETURN; tezgah X, Y ve Z eksenlerinde tezgah tablas ve kesiciyi tezgahn sfr noktasna gndermeye yarar. Bu aamadan sonra kontrol panelinde bulunan X, Y ve Z butonlarna baslr. Bu ilemin ematik gsterimi ekil 1.12 de verilmektedir.
ON
ekil 1.12: Kesicinin tezgah sfrna gnderilmesi ilem sras
1.3. Paras ve Kesici Ayarlar

paralar tezgah tablasna balandktan sonra i parasnn ncelikle doru balanp balanmad ile ilgili kontrollerin yaplmas gerekmektedir. parasnn doru baland kontrol edildikten sonra i parasnn referans (sfr) noktasnn tezgaha tantlmas gerekir. Bu ilem yapldktan sonra kesici ile ilgili ayarlamalara geilir. Kesicinin u ksmnn para yzeyini sfr (referans) yzey olarak tantlmas iin bir dizi ilemin ve ayarlarn kontrol panelinden yaplmas gerekir. Birden fazla kesici kullanlacaksa her takmn ayr ayr ayarlamalarnn yaplmas gerekmektedir.
1.4. Paralarn Tezgaha Balama

1.4.1. Parasn Tezgah Mengenesine Balama
paralarnn yerletirilmesine genel olarak temel prensip zerine balanmaldr. Bunlar; a) in kesme kuvvetlerini karlayabilecek ekilde sk balanmas b) Parann altnda yeterli destek salanmas c) Hzl ve kolay sklabilmesi veya alabilmesi paralarnn balanmasnda ok kullanlan yntemlerden biri de mengenelerle tablaya balamadr. paras mengeneye doru bir ekilde yerletirilmeden nce mengenenin gnyesinde ve dzgn bir ekilde tezgah tablasna balanmasna azami ekilde dikkat edilmelidir. ekil 1.13 te bir parann mengeneye balanmasn gstermektedir.
10
ekil 1.13: Paralarn mengeneye balanma ekli
1.4.2. Parasn Tezgah Tablasna Cvata ve Pabularla Balama

Freze tablasna i paralarnn balanmasnda dier bir yntemde cvata ve pabularla balama yntemidir. Bu yntem genellikle mengene ile balamann mmkn olmad durumlarda, byk i paralarnda ve deiik yzey ekillerine sahip formlu i paralarnn balanmasnda kullanlr.
1.4.3. Parasn Balama Aparatlar ile Balama

paralarnn tablaya balanma yntemlerinden biri de balama aparatlar ile balamaktr. ekil 1.16 da balama aparat ile balanm bir i paras grlmektedir. Bu yntem genellikle; zel balama ekli gerektii yerlerde Parann eitli operasyonlarnn uygulanmasnda hassas konumlanmas gereken yerlerde, Seri retim yaplan ve bunun iin hzl skme ve takmann gerekli olduu durumlarda kullanlr.
11
ekil 1.16: Balama aparat ile i parasnn balanmas
1.5. El Tamburu ile alma Modunun Seimi

CNC tezgah alp i paras balandktan sonra kzak hareketleri ve kesici hareketlerinin el ile kontrol edilebilmesi iin el tamburu ile alma modunun seili olmas gerekir. Bunun iin ncelikle MODE SELECT SWITCH anahtarnda HANDLE modunun aktif hale getirilmesi gerekir. Bu fonksiyon aktif hale geldiinde tezgaha bal olan ve elle almay salayan el tamburu ile eksenlerde hareketler gerekletirilebilir. Kullanlan el tekeri ekil 1.17 de, elle alma modunun seilmesinde ilem basamaklarnn ematik gsterimi ekil 1.18 de grlmektedir.
ekil 1.17: Kullanlan el tekeri
ekil 1.18:Elle alma modunda ilem basamaklar
12
1.6. Parasndan Elle Tala Kaldrma

Bir i parasndan elle tala kaldrmann iki yolu vardr: CNC tezgah elle alma moduna alndktan sonra ekil 1.18 deki el tekeri ile tala kaldrlr. El tekeri zerinde iki dme vardr. Bunlardan birincisi zerinde X-Y-Z gibi harflerin bulunduu dme, dieri ise X1-X10 ve X100 yazan dmedir. Birinci dme kzak eksenlerinden X, Y, Z eksenlerinin seilmesi iin dier dme ise seilen bu kzak hareketlerinin ilerleme deerini semek iindir (ekil 1.19). Birinci dme X konumuna ve ikinci dme X1 konumuna alnd ise bu el tekeri her bir izgi ilerletildiinde X ekseninde 0.001 mm ilerleyecektir anlamndadr. X10 da hassasiyet 0.01 ve X100 de hassasiyet 0.1 mm dir.
X, Y, Z eksenlerinin seimi X=X ekseni hareketi Y=Y ekseni hareketi Z=Z ekseni hareketi
Seilen eksenin ilerleme hz miktar X1 0.001mm X10 0.01mm X100 0.1mm ekil 1.19: El tekerindeki dmelerin fonksiyonlar
Jog konumunda hareket ettirme: Tezgah JOG konumuna alndktan sonra kesici veya kzaklar istenilen konuma eksen (JOG BUTTON) tular ile hareket ettirilebilir. Bu yntemde ilem sras ekil 1.20 de verilmektedir.
ekil 1.20: JOG konumunda el ile hareket ettirme ilem sras
13
1.7. Paras Sfr Noktasnn Tespit Edilmesi

1.7.1. Parasnn Balanmas
CNC tezgahta sfrlama ilemi parann tm llerinin hangi noktadan alnacann tezgaha tantlmasdr. Bu nokta i parasnn bir kesi, ortas veya herhangi dier bir nokta olabilir. Bunun iin nce i paramzn daha nce anlatld gibi balama yntemlerinden biriyle tezgah tablasna balanmas gerekir.
1.7.2. Elle Devir Says Verme

Fener milinin el ile dndrlmesi iin kontrol panelinde ncelikle MODE SELECT SWITCH anahtarnn JOG konumuna getirilmesi gerekir. Daha sonra BOTH HAND ve SPINDLE C.W. tuuna birlikte baslarak fener mili evrilir. Bu ilem sras ekil 1.21 de gsterilmektedir.
ekil 1.21: Elle devir says vermede ilem sras
1.7.3. stenilen Sfr Noktas Kodunun Seilmesi

ncelikle parann hangi dzlemde ileneceine ait kodun girilmesi gerekir. Genellikle tezgah reticileri bu kodu imalat aamasnda st dzlem (X-Y dzlemi) eklinde girerler. Kod olarak girmek istiyorsak G17, G18 ve G19 eklinde kodumuz vardr. Bunlar ekil 1.22 de gsterilmektedir. XY dzlemini semek iin G17 fonksiyonunu seeriz.
ekil 1.22: CNC tezgahlarda dzlemler
14
Referans dzlemi seildikten sonra yaplacak ilem referans noktasnn tayinidir. paras sfr noktasnn tayin edilmesi iin G54-G59 fonksiyonlar kullanlr. G54 tezgah sfr noktas ile i paras sfr noktas arasndaki koordinat deerlerinin yazld WORKOFFSET adresidir (ekil 1.23).Birden fazla i paras balanmas durumunda ise dier referans noktalar G55-G56-G57 eklinde kaydedilir.
ekil 1.23: Tezgah sfrna gre i paras sfr noktas deerleri
1.7.4. Seilen Sfr Noktasnn Kaydedilmesi

Bir parada sfr (referans) noktas ya direkt kesici takmla ya da PROB denilen sfrlama aralar ile yaplr. PROB semek istediimiz sfr noktasna X ve Y eksenlerinde dedirilerek bu deerler ekrandan okunarak kaydedilir ve kontrol panelinde OFFSET SETTING tuu ile OFFSET WORK sayfasna geilir.
15
ekil 1.24: Farkl i paralarnn sfr noktalarnn tantlmas
G54 yazan ksma bu deerler girilerek i parasnn sfr noktas tantlm olur. Birden fazla i parasnn sfr noktas alnmak istenirse o i paralarnn referans noktalarna prob tekrar dedirilerek okunan deerler ayn ekilde SETTING tuu ile OFFSET WORK sayfasndaki G55 ve G56 ksmlarna kaydedilir (ekil 1.24).
16
UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET
Yukardaki i parasn emniyet kurallar erevesinde bir CNC freze tezgahnda aadaki ilem basamaklarna ve nerilere uygun olarak ileyiniz.
LEM BASAMAKLARI
CNC freze tezgahn anz.
NERLER
alma ortamnz hazrlaynz. nlnz giyiniz. ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz. alma srasnda kullanacanz kumpas, komparatr gibi gerelerinizi retmeninizi bilgilendirerek temin ediniz. Mengenenin paralelliini kontrol ediniz. parasn tezgaha balama konularn gzden geiriniz. Pozitif yerletirme yapmaya zen gsteriniz. Gerekirse retmeninizden yardm isteyiniz. Gvenlik tedbirlerini alnz. Kesicinin krelmi olup olmadn kontrol ediniz. Kesicinin sivri yerlerinin elinizi kesmemesine zen gsteriniz. malzemesi, ilem ekline gre uygun kesici seiniz.
Mengeneyi CNC tezgah tablasna balaynz. parasn mengeneye balaynz.
Uygun kesiciyi seerek CNC tezgaha taknz.
17
parasn sfrlaynz.
Elle devir says veriniz. Elle alma moduna geiniz. Kesiciyi i parasna stten dediriniz ve i parasnn st yzeyinden tala alnz.
Uygun sfrlama aleti kullannz. Parann st sol kesini referans alarak sfrlama ilemini yapnz. Kesicinin takm boyu telafisini yaparak tezgah kontrol panelinden gerekli deerleri giriniz. parasnn sfrlanmas ile ilgili modldeki konulara bavurunuz. Kontrol panelinden gerekli tular kullannz. Kontrol panelinden gerekli tular kullannz. Gvenlik tedbirlerini alnz. Kontrol panelinde deme anndaki deerleri kontrol ediniz. Size vereceiniz tala miktar hakknda yardmc olacaktr. Dikkatinizi ie veriniz.
18
PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

renme faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz.
DEERLENDRME KRTERLER
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Gvenlik nlemlerini aldnz m? Mengeneyi tezgah tablasna baladnz m? parasn mengeneye kurallar erevesinde baladnz m? e ve ilem cinsine uygun kesici setiniz mi? parasn sfrladnz m? Kontrol panelinden gerekli kontrolleri yaptnz m? Tezgah uygun devirde altrdnz m? Kesiciyi uygun ekilde i parasna dedirdiniz mi? Teknolojik kurallara uygun bir ilem gerekletirdiniz mi? Sreyi iyi kullandnz m (1 saat)?
Evet
Hayr
Faaliyet deerlendirmeniz sonucunda hayr iaretleyerek yapamadnz ilemleri tekrar ediniz. Tm ilemleri baaryla tamamladysanz bir sonraki faaliyete geiniz.
19
LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

Aadaki sorularda doru seenei iaretleyiniz veya boluklar doldurunuz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Tezgah tabla hareketlerini salayan ve tezgah tablasn tayan sistemlere.. denir. CNC tezgahlarda kayt ve kzak hareketlerini.motorlar salar. CNC freze tezgahlarnda yatak ve vidalar kullanlarak yuvarlanma srtnmesi gerekletirilir. CNC freze tezgahlarnda dnme hareketini salayan ve motor tarafndan dndrlen ksmadenir. CNC freze tezgahlarnda takmlarn zerine yerletirildii ve gerektiinde takmn deitirilmesini salayan dzeneklere.. denir. CNC freze tezgahn zerindeki tular, anahtar ve dmeler sayesinde bilgi girii salayan veya verileri dzenlemeye ve izlemeye yarayan ksma denir. Hangisi magazin eidi deildir? A) Karosel C) Dner 8. B) Tambur D) Zincir (palet)
7.
Kontrol paneli zerinde MODE SELECT SWITCH anahtar zerinde ZERO RETURN seenei ne ie yarar. A) Bilgi girii yapmaya B) Veriler zerinde dzenleme yapmaya C) Tezgah tabla ve kesicisini tezgahn sfr noktasna gndermeye D) Elle alma modunu semeye
9.
paralarn tezgah tablasna balarken hangisi temel prensip deildir? A) sk balanmaldr. B) Para alttan iyi desteklenmelidir. C) Para yalanmaldr. D) Hzl ve kolay sklabilmeli ve alabilmelidir.
20
10.
Hangisi i balama yntemlerinden biri deildir? A) Mengene ile balama B) Cvata ve papula balama C) p ile balama D) Balama (i) kalplar ile balama
11.
Hangisi balama kalplar ile i paralarn balamann uygulanmad durumdur? A) zel balama ekli gerektii yerlerde B) Yuvarlak paralarda C) Seri retim yaplan ve bunun iin hzl skme ve balama gereken yerlerde D) Parann hassas konumlanmas istenilen yerlerde
12.
El tamburu ile alma modunun seildii MODE SELECT SWITCH anahtar konumu hangisidir? A) JOG C) MDI B) HANDLE D) ZERO RETURN
13.
ekli verilen el tekerinin fonksiyonu nedir? A) lerleme miktarn ayarlar. B) Tezgah durdurur. C) X, Y ve Z eksenlerinden birini seerek el tekeri ile ilerleme imkan verir. D) Soutma suyunu amaya yarar.
14.
Hangisi fener milini el ile altrmak iin gerekli ilem srasdr? A) MODE SELECT SWITCH---JOG---BOTH HAND---SPINDLE C.W. B) MODE SELECT SWITCH---HANDLE---XYZ C) FEEDRATE---% 25 D) MODE SELECT SWITCH---MDI---INPUT
15.
CNC freze tezgahlarnda X-Y dzlemini seen komut hangisidir? A) G00 B) G43 C) G17 D) G91
21
16.
ekli verilen dmenin fonksiyonu nedir? A) Soutma suyunu amaya yarar. B) Tezgah durdurur. C) El tamburu ile ilerleme miktarn ayarlar. D) Tezgah eksenini (XYZ) semeye yarar.
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. lme sorularndaki yanl cevaplarnz tekrar ederek, aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayanz.
22

AMA
CNC freze tezgahlarnn kontrol panelini kullanabileceksiniz
ARATIRMA
Bulunduunuz ilde bulunan imalat ile ilgili faaliyet gsteren bir iletmeyi gezerek, Bu tezgahlarda bulunan kontrol panellerini inceleyiniz. Kontrol panellerinde bulunan fonksiyon dmelerinin ne ie yaradklarn aratrnz. Kontrol panelinde bulunan ngilizce ifadeleri not alarak Trke karlklarn bulunuz ve snfta tartnz.
2. CNC FREZE TEZGAHLARININ KONTROL PANELN KULLANMA

2.1. Bilgisayar Ekran
CNC freze tezgahlarnda baz fonksiyonlarn durumunu gstermeye ve ekrandaki kzak hareketlerinin konumunu gibi ilevleri gsteren ekran bilgisayar ekrandr. Bir freze tezgahna ait bilgisayar ekran ekil 2.1 de verilmitir.
ekil 2.1: CNC tezgah kontrol panelinde bulunan ekran
23
2.2. Ekran Menleri

Ekran zerinde belli menlere girmeye ve baz ilevler yapmamza yarayan sayfalar vardr. Bunlara ekran menleri denir. ekil 2.2 de rnek bir CNC ekran yer almaktadr.
2.3. Program Tular ve Fonksiyonlar

Ekrana veri giriini salayan ve programlamaya yarayan tm ayarlamalar yapan tular fonksiyon tulardr. ekil 2.2 de program tular gsterilmektedir.
Program tular
ekil 2.2: CNC ekran ve program tular
Kullanlan belli bal program tular ve grevleri ise unlardr: CANCEL Tuu. POSITION (POS) tuu.. PROGRAM (PROG) Tuu OFFSET SETTING tuu CUSTOM Tuu... SYSTEM tuu. MESSAGE tuu.. :Program yazarken yazlan yerden kmaya yarar. :Ekranda X, Y, Z eksenlerinde kesicinin konumunu grmemizi salar. :Program girii yapmaya veya alan bir program ekrana getirmeye yarar. :Kesici takmn referans noktasnn tantlmas iin gerekli meny ekrana getirir. :Hesap makinesi, tarih ve saat ayarlama gibi kullanc istekli menleri ekrana getirir. :CNC tezgahn sistem ayarlar ile ilgili menleri ekrana getirir. :Alarm mesajn grmek iin kullanlr.
24
GRAPH Tuu. SHIFT tuu.. INPUT tuu.. ALTER tuu. INSERT tuu DELETE tuu.. PAGE UP/DOWN tuu.. HELP tuu RESET tuu.. EOB tuu.
:alan programn grafiksel gsterimini ekrana getirmek iin kullanlr. :Saysal ve alfabetik tularn bazlarnn zerindeki ikincil karakteri kullanmak iin kullanlr. :Verileri veya tezgahla ilgili herhangi bir deerin girilmesini salar. :En son yazlan karakteri silmek iin kullanlr. :Program yazarken satr iine karakter yazmak veya menler iinde iken girilen alfabetik veya saysal deerlerin girilmesinde kullanlr. :Yazlan karakteri silmeye veya menler iinde yazlan herhangi bir saysal ifadenin silinmesi iin kullanlr. :Menler iinde bir st veya bir alt sayfaya gemek iin kullanlr. :Ekranla ilgili yardm mensne girmek iin kullanlr. :alan programn durdurulmas iin kullanlr. :Program yazarken satr sonuna (;) iareti koymaya yarar.
2.5. Operasyon Kontrol Tular ve Grevleri

CNC freze tezgahlarnda kzak hareketlerinin kontrol edilmesi, devir says, ilerleme vb parametrelerin el ile ayarlanmas, magazinde kesicilerin hareket ettirilmesi gibi ilevleri gerekletiren ok sayda anahtar ve tu takmlar vardr. Genel bir grnm ekil 2.3 te gsterilmektedir.
ekil 2.3: Operasyon kontrol tularnn genel grnm
Belli bal kullanlan operasyon tular ve anahtarlar ise unlardr:
25
Feedrate override: Bu dme ile CNC tezgaha yklenen bir CNC programndaki ilerleme deerleri zerinden % miktar olarak arttrmak veya azaltmak istenen durumlarda kullanlr. % 100 programdaki ilerleme deerini, % 100 den kk deerler programdaki ilerleme deerlerinden dk ve %100 den byk deerler programdaki ilerleme deerlerinden daha yksek deerleri ifade eder. Rapid override: Bu dme, kesicinin hzl hareketleri % miktar olarak azaltmakta kullanlr. F0 programdaki hzl (G00) hareketi durdururken % 100 tezgahn maksimum ilerleme hz deerini alr. Dry run: Yazlan programlardaki G00 kodlar ile kesici hareket ederken hzl ilerledii iin koordinat hatas olursa paraya veya balama elemanlarna arpabilir. arpmalar engellemek iin bu dme aktif duruma getirilince G00 kodlar kapatlr ve tala alma ilerlemesinde hareket olduu iin koordinat hatalar tespit edilerek dzeltilebilir. Spindle override: Tezgahn ayarland veya CNC tezgaha girilen programdaki verilen i mili devir saysn azaltmak veya arttrmak iin bu dme kullanlr. %100 geerli devir saysn %200 verilen devir saysnn iki kat kadar daha hzl devir saysna ayarlar. Mode select switch: Tezgaha ait hareket tiplerinin seildii en nemli dmelerden biridir. Bu dmede 7 adet fonksiyon vardr. Bunlar; EDIT: Herhangi CNC program yazmak veya dzeltme yaplmas gereken durumda kullanlr. MEM: CNC hafzasnda retici firma tarafndan veya daha nce operatr tarafndan kaydedilen programlarn altrlmas iin bu fonksiyon kullanlr. TAPE: Dardan CNC program yklemek iin kullanlr. MDI: Tezgaha ksa CNC kodlar yazmak iin bu fonksiyon kullanlr. HANDLE: Tezgahta bulunan el tekerini aktif hale getirip tezgah hareketlerinin el ile kontrol edilmesini salar. JOG: X, Y veya Z eksenlerinde elle tala almak iin veya elle ksa hareketler iin kullanlr. ZERO RETURN: Tezgah X, Y ve Z eksenlerinde kesiciyi tezgahn sfr noktasna gndermeye yarar. Single block: Bu tu, alan programlarn satr satr altrlmasn salar.
26
Block Skip: Bir program ierisinde satr bana (/) iareti konan satrn atlanmasn salar.
Flood Coolant: Tezgahta soutma suyunun elle alp kapatlmasn salar.
Cycle start: Bu tu yklenen bir programn altrlmas, elle program girilmesi balang satrna gitme ve herhangi otomatik bir dngnn balatlmas gibi ilevlerin yerine getirilmesinde kullanlr. Spindle C.W: Bu tu fener milinin saat ynnde dnmesi iin kullanlr. Both Hand tuu ile kullanlmaldr.
Spindle C.C.W: Bu tu fener milinin saat ynnn tersi ynde dnmesi iin kullanlr. Both Hand tuu ile kullanlmaldr. Both Hand: Mode select Switch anahtar Jog konumunda iken bu tu ile birlikte Spindle C.W. ve Spindle C.C.W. tuuna baslrsa fener mili saat ynnde veya saat ynnn tersi ynnde almaya balar. Eksen Tular: Bu tular eksenlerle ilgili hareketlerin verilmesi iin kullanlr. Bu tularn aktif olmas iin Mode Select Switch anahtar JOG veya RAPID konumunda olmas gerekir. RAPID konumunda iken eksen tuuna baslrsa tezgah hareketi hzl olur.
Spindle orientation: Fener milinin belirli bir konumda sabit kalmasn istediimi durumlarda kullanlr. Mode select Switch anahtar Jog konumunda olmaldr.
27
2.6. CNC Freze Tezgahna Program Ykleme

CNC freze tezgahna program yklemek iin yntem vardr. Yazlan program elle kontrol paneli zerindeki tular kullanlarak tezgah bilgisayarna aktarlr. Tezgahn disket srcs varsa disketler program aktarlabilir. RS232 seri kablo aracl ile bir bilgisayardan program aktarlabilir. Bilgisayarda yazlm bir CNC programn tezgaha aktarmak iin seri kablo bilgisayarn ve tezgahn seri portuna taklr. Bilgisayarda veri aktarma program altrlr. Veri aktarma parametreleri tezgah parametreleri ile ayn olacak ekilde ayarlanr. Tezgahta INPUT DATA moduna geilerek kaydedilecek dosya ad yazlr Input abaslr ve bilgisayardan dosyay gnder komutu seilerek gnderilecek dosya ad yazlr ve Enter a baslr.
2.7. CNC Freze Tezgahnda Bulunan Programlar Yeniden Dzenleme

Daha nceden yazlan veya yklenen programlardaki hatalar dzeltmek veya eklemeler yapmak iin daha sonra dzenlenmesi gerekebilir. Tm bu dzenlemeler Mode Select anahtar EDIT konumundayken yaplr. ncelikle EDIT konumundayken program ismi ile program ekrana getirilir. Ekrana getirilen program iinde dzenlenmesi gereken yere imle getirilerek gerekli dzenlemeler yaplr ve program tekrar kaydedilir. Bu admlar ekil 2.5 de sembolik olarak gsterilmektedir.
N110 G00 X50 Y60 N120 G01 X55 Y45 F200 N130 G01 X50 Y57 F250
Ekran
ekil 2.5: CNC tezgahlarda program dzenleme ilem sras
2.8. CNC Freze Tezgahnda Bulunan Programlar altrma

CNC freze tezgahlarndaki programlar altrmak iin ncelikle hafzadan bu programn arlmas gerekmektedir. Bunun iin Mode Select anahtar MEM (Memory) (veya baz tezgahlarda AUTO) konumuna alnr. Daha sonra gerekli program ismi seilir ve START dmesine baslarak program altrlr. Tm bunlardan nce i parasnn rijit bir ekilde balanp kesicinin sfr noktasnn tantlm ve kesici takmn uygun ekilde balanm olmas gerekmektedir.
28

N100 G21 N102 G17G40G49G80G90 (TOOL - 3 DIA. OFF. - 3 LEN. - 3 DIA. - 6.25) N104 T1M6 N106 G0G90G54X0.Y0.S1250M3 N108 G43H1Z100. N110 G98G81X30. Y30. Z-7.R2.F50. N112 X60. N114 X85. N116 X100. N118 Y60. N120 X85. N122 X60. N124 X30. N126 G80 N128 M5 N130 G91G28Z0. N134 M30 Yukardaki CNC programn kontrol paneli zerindeki tular yardmyla yaznz ve program para balamadan bota altrnz.
LEM BASAMAKLARI
CNC freze tezgahn anz. CNC kontrol panelini program yazmaya uygun konuma getiriniz. Program fonksiyon ve men tular ile yaznz. Sanal olarak bir sfr noktas tantnz. Yazdnz program tezgah tablasnda i paras olmadan uygun operasyon tularn kullanarak altrnz. Program bitiminde kesiciyi karnz. Tezgah kapatnz.
NERLER
alma ortamnz hazrlaynz. nlnz giyiniz. ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz. Uygulama faaliyeti-2 de bulunan konular inceleyiniz. Gerekiyorsa retmeniniz eliinde bu ilemi yapnz. Fonksiyon tularnn ilevleri konularn tekrar gzden geiriniz. Uygulama faaliyeti-1 deki takm sfrlama konularn tekrar gzden geiriniz. Tezgah DRY RUN konumuna alnz. Dikkatinizi datacak hareketlerden kannz. Sadece iinizle ilgileniniz. Bu i iin kullanlan operasyon tularnn grevlerini tekrar gzden geiriniz. Gerekli kontrolleri yaptktan sonra ilgili fonksiyon tularn kullannz.
29

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Gvenlik nlemlerini aldnz m? Kontrol panelinden gerekli fonksiyonlar setiniz mi? Kesici takm uygun ekilde uygun operasyon kontrol tularn kullanarak taktnz m? Sanal bir sfr noktasn uygun tular kullanarak tanttnz m? CNC programn DRY RUN konumunda altrdnz m? Programn almasn uygun tularla kontrol edip izlediniz mi? Program bitiminde kesiciyi gvenlik kurallarna uygun kardnz m? Tezgah kapattnz m? Teknolojik kurallara uygun bir ilem gerekletirdiniz mi? Sreyi iyi kullandnz m (1 saat)?
Evet
Hayr
29

Aadaki sorularda doru seenei iaretleyiniz veya boluklar doldurunuz. 1. Hangisi ekrann ilevlerinden deildir? A) Eksen hareketleri hakknda bilgi vermek. B) Fonksiyonlarn durumunu gstermek. C) X, Y, Z eksen konumlarn gstermek. D) Hava soutmasnn ak olup olmadn gstermek. 2. Position (POS) tuu hangi ii yapar? A) Hesap makinesini aar. B) Ekrana mesaj yazmak. C) Ekrana X, Y ve Z eksenlerinde kesici konumunu gstermek. D) Tularn st fonksiyonlarn kullanmaya. 3. Program (PROG) tuu hangi ii yapar? A) Simlasyon ekranna geme B) Program girii yapmaya, alan bir program ekrana getirme C) Tezgahn sistem ayarlarn yapma D) Yazlan karakteri silme 4. EOB tuu hangi ii yapar? A) Program yazarken satr sonuna (;) iareti yazma B) Program girii yapmaya, alan bir program ekrana getirme C) Tezgahn sistem ayarlarn yapma D) Yazlan karakteri silme 5. SYSTEM tuu hangi ii yapar? A) Program yazarken satr sonuna (;) iareti yazma B) Program girii yapmaya, alan bir program ekrana getirme C) Tezgahn sistem ayarlarn yapma D) CNC tezgahn sistem ayarlar ile ilgili menlere girme 6. OFFSET SETTING tuu hangi ii yapar? A) Program yazarken satr sonuna (;) iareti yazma B) Program girii yapmaya, alan bir program ekrana getirme C) Kesici takmn referans noktasnn (sfr) tantlmas iin gereken menleri ama D) CNC tezgahn sistem ayarlar ile ilgili menlere girme
30
7.
FEEDRATE OVERRIDE dmesi hangi ilevi yerine getirir? A) Program alrken ilerleme deerinin kontrol edilmesine yarar. B) Kesicinin hzl ilerleme miktarn ayarlamaya yarar. C) Devir saysn ayarlamaya yarar. D) Soutma suyunu amaya yarar.
8.
MODE SELECT SWITCH anahtar hangi ilevi meydana getirir? A) Program alrken ilerleme deerinin kontrol edilmesine yarar. B) Kesicinin hzl ilerleme miktarn ayarlamaya yarar. C) Tezgahn alma modlarn semeye yarar. D) Soutma suyunu amaya yarar.
9.
MODE SELECT SWITCH anahtarnda MDI konumu ne ie yarar? A) Program alrken ilerleme deerinin kontrol edilmesine yarar. B) Kesicinin hzl ilerleme miktarn ayarlamaya yarar. C) Tezgahn alma modlarn semeye yarar. D) Tezgaha ksa CNC kodlar yazmaya yarar.
10.
MODE SELECT SWITCH anahtarnda JOG konumu ne ie yarar? A) Tala alma ilerlemesinde kesicinin elle hareketine yarar. B) Kesicinin hzl ilerleme miktarn ayarlamaya yarar. C) Tezgahn alma modlarn semeye yarar. D) Tezgaha CNC program yazmaya yarar.
11.
MODE SELECT SWITCH anahtarnda ZERO RETURN konumu ne ie yarar? A) Tezgahn tm kontrollerini operatre verir. B) Kesiciyi ve tablay tezgahn sfrna gnderir. C) Tezgahn alma modlarn semeye yarar. D) Tezgaha CNC program yazmaya yarar.
12.
MODE SELECT SWITCH anahtarnda TAPE konumu ne ie yarar? A) Tezgahn tm kontrollerini operatre verir. B) Kesiciyi ve tablay tezgahn sfrna gnderir. C) Dardan CNC program yklemeye yarar. D) Tezgaha CNC program yazmaya yarar.
13.
MODE SELECT SWITCH anahtarnda HANDLE konumu ne ie yarar? A) El tamburu ile tezgah kzak hareketlerini kontrol etmeye yarar. B) Kesiciyi ve tablay tezgahn sfrna gnderir. C) Dardan CNC program yklemeye yarar. D) Tezgaha CNC program yazmaya yarar.
31
14.
DRY RUN tuu ilevi nedir? A) lerleme ayar yapma B) Devir says ayar yapma C) Yazlm CNC programn altrrken hzl ilerlemeyi kapatr D) Soutma suyunu aar
15.
FLOOD COOLANT tuunun ilevi nedir? A) lerleme ayar yapma B) Devir says ayar yapma C) Yazlm CNC programn altrrken ilerleme kontroln operatre verir D) Soutma suyunu aar
16.
SPINDLE ORIANTATION tuu ilevi nedir? A) lerleme ayar yapma B) Fener milini belli bir pozisyonda sabitleme C) Yazlm CNC programn altrrken ilerleme kontroln operatre verir D) Soutma suyunu aar
17.
CNC freze tezgahnda el tekeri ile hareket ettirmede ilem srasdr? A) MODE SELECT SWITCH---JOG---BOTH HAND---SPINDLE CW B) MODE SELECT SWITCH---HANDLE---X,Y,Z tularn seme C) MODE SELECT SWITCH---MDI D) MODE SELECT SWITCH---ZERO RETURN---X
DEERLENDRME
32

AMA
CNC freze takmlarn operasyona uygun olarak balayabileceksiniz.
ARATIRMA
Normal freze tezgahlarndaki takmlarn balanma eklini aratrnz. Bir CNC operatrn gzlemleyerek i balamadan iin bitimine kadar yapt tm ilemlerini not ediniz ve eksik yapt hareket olup olmadn aratrnz.
3. CNC FREZE TAKIMLARINI OPERASYONA UYGUN OLARAK BALAMA

3.1. CNC Freze Tezgahnda Bulunan Takmlar
CNC freze tezgahlarnda i paralarn ilemek iin deiik tipte kesici takmlar bulunur. Bu kesici takmlar hem ilem hem de malzeme cinsine gre deiik ekillerde seilirler. ekil 3.1 de kullanlan baz kesici takmlar grlmektedir.
ekil 3.1: CNC tezgahlarda kullanlan baz kesiciler
33
3.2. Yaplacak leme Gre Takm Seme

CNC freze tezgahlarnda yaplacak ileme gre takm seimi yaplmas nemlidir. Takmlar malzeme olarak genellikle HSS (yksek hz elii), karbr ular, elmas ular, CBN (Kbik Bor Nitrr) takmlar ve son yllarda retilmi Sialon cinsi takmlar olup, ekil olarak da yuvarlak, baklava dilimi, kare, gen vb geometrik tipte yaplrlar. Yaplacak ileme gre kesici u malzemesi ve tipi deimektedir. Delik delme, klavuz ekme, raybalama, punta delii ve kanal ama gibi ilemlerde yksek hz elii (HSS) kesiciler kullanlmasna karlk yksek hacimlerde tala kaldrma ilemlerinde ve yksek devir saylar ve hzl ilerlemelerin gerektii yerlerde karbr ular kullanlr.
Tablo 1: Karbr ularn kullanm alanlar
34
3.3. lenecek Malzeme Cinsine Uygun Takm Seme

paralarnn ilenmesinde kullanlan kesicilerin seiminde i paras malzemesinin cinsi de nemli bir etkendir. Gnmzde karbr ularn kullanm olduka yaygn olduundan konumuz iindeki kesici seimi bu kesiciler gz nne alnarak anlatlacaktr. Karbr ular genel olarak P (mavi), M (sar) ve K (krmz) snflarnda yaplrlar. P serisi karbrler genellikle eliklerin hassas bitirme ilemlerinde ve yksek kesme hzlarnn gerektii yerlerde , M serisi karbrler alaml eliklerin ilenmesinde ve K serisi karbrler ise pirin, bronz, dkme demir gibi ksa tala karan malzemelerin ilenmesinde kullanlr. Karbrlerin kullanm alanlar ile ilgili daha detayl bilgi Tablo 1 de gsterilmektedir.
3.4. Takm Deitirme

3.4.1. Elle
Takmlar i bitiminde veya gerekli ayarlamalarn yaplabilmesi iin el ile deitirilebilir. Tezgah reticileri el ile takm deitirmek iin genellikle fener miline yakn yerlerde bir buton ile bu ilemi gerekletirme yoluna giderler. Tezgahtaki kesicinin deitirilebilmesi iin MODE SELECT SWITCH anahtarn JOG konumuna getirmek gerekir. Daha sonra fener mili yaknndaki butona baslarak takm mors kovan ile birlikte karlarak deitirilir. ekil 3.2 de bu ilemin sembolik gsterimi verilmektedir.
Kesicinin el ile deiimini salayan buton ekil 3.2: Takmn el ile deitirilmesinde ilem sras
3.4.2. Otomatik
Tezgah zerinde takmlarn otomatik olarak deitirilmeleri iin zel dzenekler yaplmtr. Bu i iin kullanlan deiik trde takm deitiriciler ekil 3.3 te gsterilmektedir. Program ierisinde veya MDI modda T harfinin nne takm numaras yazlarak takm otomatik olarak deitirilir.
35
ekil 3.3: Bir CNC tezgahnda kesici takmn otomatik deitirilmesi
3.5. Takm Magazini

3.5.1. Takm Magazinine Balanabilen Tutucular ve Kesiciler
Bir i parasnn ilenmesinde eitli kesici takmlar kullanlr ve tezgahn bu takmlar kullanma sunmas gerekmektedir. Bir kesici takmn kesme ilemini yapabilmesi iin istenen konumda sabitleyerek kesiciyi tutan aparatlara takm balama aparatlar denir Bir ileme merkezi iin takm balama aparatlar ekil 3.4 te grlmektedir.
36
ekil 3.4: Bir CNC iin takm balama aparatlar
3.5.2. Uygun Tutucunun ve Kesicinin Seimi

lenecek i paras profili, malzemeye cinsi, operasyon cinsi gibi hususlar gz nne alnarak uygun tutucu ve kesici seilmelidir. Baz takmlar direkt olarak takm tutucusuna balanrken bazlar pens, adaptr veya malafa gibi elemanlarla balanabilirler. Operatr, yapt ileme gre bu tercihlerden birini semelidir. ekil 3.5 te, baz tutucu ve kesiciler grlmektedir. Kesici ular deiik frezeleme ilemlerinde deiik trden takm tutucularna balanrlar.
37
ekil 3.5: rnek baz tutucu ve kesici ekilleri
3.5.3. Tutucunun Uygun Yuvaya Balanmas

Kesici ular bir tutucuya balandktan sonra dorudan malafaya (BT32, BT40, BT50, vb) balanrlar. Takm tutucular tarama kafas, silindirik sapl, weldon tipi ve vidal olarak imal edilirler (ekil 3.6).
Silindirik sapl
Weldon tipi
ekil 3.6: Deiik tiplerde takm tutucular
Silindirik sapl kesici takmlar pens yardm ile tezgaha balanr. ekil 3.7de pense balanm silindirik sapl bir kesici grlmektedir.
38
ekil 3.7: Pense ile balanm bir kesici
3.5.4. Kesicinin Tutucuya Uygun ve Emniyetli Biimde Balanmas

Takm tutucular daha nce de deinildii gibi silindirik sapl, Weldon tipi ve vidal skmal eklinde imal edilirler. Kesiciler eer silindirik sapl ise genellikle pens ile, silindirik delikli malafalarla veya mandren sistemli takm tutucularla balanrlar. Kesiciler Weldon tipi ise tutuculara yandan alyen tipi cvatalarla tespit edilirler. Bu cvatalarn sklmas elle yaplabildii gibi bu i iin satc firma tarafndan imal edilmi zel anahtarlar ile sklrlar. Ayrca karbr ularn tutuculara balanmalarnn da emniyetli bir ekilde yaplmas gerekir. ekil 3.8 de kesici ularn tutuculara yerletirilmeleri iin ISO tarafndan tavsiye edilen drt yntem verilmektedir.
ekil 3.8: ISO tarafndan tavsiye edilen drt kesici balama ekli
39
3.6. Kesicilerin Tanmlanmas ve Kontrol

3.6.1. Balanan Her Takma Ait Bir Takm Penceresi Almas
parasnn ilenmesinde birden fazla kesicinin kullanlmas gerekiyorsa her takmn ayr ayr tantlmas gerekir. ekil 3.9 da bir CNC tezgahnda grlen takm penceresi grlmektedir.
POS 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13
ID 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
TYPE Z OffsetD SlabMilling 0.00 NULL 0.00 0.00 NULL 0.00 0.00 NULL 0.00 0.00 NULL 0.00 0.00 NULL 0.00 0.00 NULL 0.00 0.00 NULL 0.00 0.00 NULL 0.00 0.00 NULL 0.00 0.00 NULL 0.00 0.00 NULL 0.00 0.00 NULL 0.00 0.00
LIFE 12.00 990 990 990 990 990 990 990 990 990 990 990 990
724
EXIT MONT HELP
ekil 3.9: CNC tezgahta takm bilgisi ekran
3.6.2. Yeni Pencere Ama

Takm penceresinden (ekil 3.9) ayarlamasn yapmak istediimiz kesicinin zerine imle ile gelip INPUT tuuna baslr. O kesici takma ait yeni bir pencere alm olur (ekil 3.10).
TYPE NULL FACE MILLING END PERIPHERAL END SLOTTING SLAB MILLING SIDE/SLOD MILL BALL MILL COUNTERBORING REAMING DRILLING BORING PROBE MATERIAL HSS CARBIDE CARPIDE,CP10 CERAMIC MATL 5 DIAMOND TOOL ID DIAM 6.35+0.000 LIFE (min) 0 LIFE (R i ) 990 Z OFFSET CARPIDE,SPC MATL 7
0.0000+0.0000
EXIT MONT HELP
ekil 3.10: Seilen kesici takma ait deerler penceresi
40
3.6.3. Takm Tipini Tanmlama

kan bu pencereden (ekil 3.10) TYPE bal altnda olan ksm takm tipini ayarlamak iin kullanlr. Uygun olan seenek seilir ve INPUT tuuna baslr. 3.6.4. Bal Bulunduu Yuvay Tanmlama Seilen kesicinin balanm olduu taret veya magazin zerindeki numarasnn tanmlanmas gerekir. Bunun iin takm penceresinden (ekil 3.10) TOOL ID yazan ksmn karsna takmmz tarette hangi numaradaki yuvaya konmusa o numara tam say olarak girilir. 3.6.5. U Biimini Tanmlama Kesici u biimi de takm tipi penceresindeki seeneklerden seilerek girilir. mle istenilen kesici tipi zerine getirilir (dz, kresel, kavisli) ve INPUT tuuna baslr (ekil 3.9). 3.6.6. Alan Penceredeki Bilgilerin Doruluunu Kontrol Etme Girilen tm parametreler ayarlandktan sonra doruluklar kontrol edilerek ESC tuuna baslr ve kan pencereden INPUTa baslr.
41
Mors Konikli Tutucu
Takm tutucu
Kesici u
Yukardaki Mors tutucusunu, takm tutucusunu ve kesici ucu birbirine balayarak tezgaha balaynz.
LEM BASAMAKLARI
paras malzemesine, ilem cinsine uygun ve birbiri zerine taklabilecek ekilde mors, takm tutucu ve kesici u belirleyiniz. Gerekli gvenlik kurallarn alnz. Kesiciyi takm tutucusuna taknz. Takm tutucusunu mors tutucuya taknz. Kesiciyi CNC tezgaha balaynz.
NERLER
alma ortamnz hazrlaynz. nlnz giyiniz. ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz. Kesici u firmalarnn vermi olduu kataloglardan yararlannz. Takm tutucunun iinde tala kalp kalmadn kontrol ediniz ve gerekirse basnl hava ile temizleyiniz. Firmalarn kataloglarda belirttii anahtarlar kullannz. Kataloglara uygun tutucu aralar temin ediniz. Uygun skma anahtarn seiniz. Tezgah uygun konuma kontrol panelinde uygun konuma getiriniz. Fener milinin bo olup olmadn kontrol ediniz, dolu ise mevcut kesici karnz. Kesicinin tezgaha balanmas ile ilgili konular tekrar gzden geiriniz. Fener milinin durduundan emin olunuz. Gerekli emniyet tedbirlerini alnz. Tezgah uygun konuma kontrol panelinde uygun konuma getiriniz. Gerekli kontrolleri yaptktan sonra ilgili fonksiyon tularn kullannz.
Kesici tezgahtan tekrar sknz.
Tezgah kapatnz.
42

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Gvenlik nlemlerini aldnz m? Uygun kesici, kesici tutucusu ve malafay setiniz mi? Kataloglarda belirtilen kurallara uydunuz mu? Gerekli skma anahtarn setiniz mi? Kontrol panelinden gerekli fonksiyonlar setiniz mi? Fener milini kontrol ettiniz mi? Kesiciyi teknolojik kurallara uygun olarak taktnz m? Kesiciyi tekrar fener milinden aldnz m? Tezgah kapattnz m? Teknolojik kurallara uygun bir ilem gerekletirdiniz mi? Sreyi iyi kullandnz m (1 saat)?
Evet
Hayr
43

Aadaki sorularda doru seenei iaretleyiniz veya boluklar doldurunuz. 1. Hangisi malzeme cinsine gre snflandrlm bir takm deildir? A) HSS (Yksek hz elii) B) Karbr ular C) Elmas ular D) Baklava dilimli ular 2. Kesici ular ekillerine gre snflandrldklarnda aadakilerden hangisi bu snflamaya girmez? A) HSS (Yksek hz elii) B) Baklava dilim ekli C) Yuvarlak ekilli D)gen ekilli 3. Karbr ularn snflandrlmasnda hangi harf ve renk kullanlmaz? A) L(Gri) B) P(Mavi) C) M(Sar) D) K(Krmz 4. P snf karbr ular genellikle hangi malzemelerin ilenmesinde kullanlr? A) Uzun tala karan malzemeler ve eliklerin ilenmesinde B) Dk kesme hzlarnda C) Pirin, bronz gibi yumuak malzemelerin ilenmesinde D) Tahtalarn ilenmesinde 5. M snf karbr ular genellikle hangi malzemelerin ilenmesinde kullanlr? A) Hassas bitirme ilemlerinde ve dkm malzemelerin ilenmesinde B) ok dk kesme hzlarnda C) Pirin, bronz gibi yumuak malzemelerin ilenmesinde D) Alaml eliklerin ilenmesinde, orta kesme hzlarnda 6. K snf karbr ular genellikle hangi malzemelerin ilenmesinde kullanlr? A) Hassas bitirme ilemlerinde ve dkm malzemelerin ilenmesinde B) ok dk kesme hzlarnda C) Pirin, bronz gibi yumuak malzemelerin ilenmesinde D) Alaml eliklerin ilenmesinde, orta kesme hzlarnda
44
7.
El ile takm deitirmede MODE SELECT SWITCH anahtar hangi konumda olmaldr? A) JOG B) HANDLE C) ZERO RETURN D) MDI
8.
Aadakilerden hangisi takm tutucularn imal tiplerinden deildir? A) Weldon tipi B) Silindirik sapl C) Hidrolik skmal D) Vidal
9.
Kesici takmn bal bulunduu yuvay tanmlamak iin bilgisayar ekrannda takm tablosu dialog penceresinde hangi ksmda iaretleme yaplr? A) TYPE B) TOOL ID C) DIAM D) POWER
10.
Kesici takm malzemesinin tanmlanmasn iin bilgisayar ekrannda takm tablosu dialog penceresinde hangi ksmda iaretleme yaplr? A) TOOL ID B) TYPE C) MATERIAL D) OFFSET
DEERLENDRME
45

AMA
CNC frezede takm ayar yapabileceksiniz.
ARATIRMA
Normal freze tezgahlarnda takm bir noktaya gre belli mesafeye nasl ayarlarsnz, aratrnz. CNC takm tezgahlarnda i parasn hassas olarak balama, kesicinin hassas olarak sfrlanmas neden nemlidir? Aratrnz.
4. CNC FREZEDE TAKIM AYARI YAPMA

4.1. Paralar zerindeki Sfr Noktalar
Sfr noktas (referans noktas) tm kesici hareketlerinin bu noktaya gre tanmland noktaya verilen addr. CNC tezgahlarda yaygn olarak kullanlan iki referans noktas vardr. Bunlardan birincisi program yazlrken programc tarafndan parann herhangi bir noktasna yerletirilebilen i referans noktasdr (W). Bu sfr noktas frezelemede X, Y ve Z eksenlerinin orijini olarak kabul edilen noktadr. kinci referans noktas ise tezgah sfr noktasdr (M). Bu nokta tezgah eksenlerinin orijini ve tezgah kontrol sistemi iinde tanmlanm olan bir noktadr. Genellikle bu nokta sabittir ve deitirilmez. Sfr noktalarnn sembolik gsterimi ekil 4.1 de gsterilmitir.
ekil 4.1: Sfr noktalarnn sembolik gsterimi
46
Sfr noktalar para biimine ve teknik resimdeki llendirmelere gre belirlenir. Genellikle paralarn ke noktalar bu i iin kullanlmasna ramen baz zel hallerde baka referans noktalar da seilebilir. rnein mengeneye takma durumu olan yerlerde ve seri imalat olan durumlarda mengene enesine monte edilecek keli bir parann kesi sfr noktas olarak seilebilir (ekil 4.2).
ekil 4.2: Mengeneye i balama rnei
Tablas byk olan tezgahlara bazen birden fazla balama kalb balanr ve bu kalplara birden fazla para balanacaksa bu durumda birden fazla sfr noktas olacaktr ve bu noktalar her parann ayn ke noktas olabilir. paras referans noktas tanmlandktan sonra CNC programlar bu noktaya gre yazlmaktadr. Kesici veya prob eksenlerde referans noktas konumuna getirilerek i referans noktas tanmlama sayfasna tezgah koordinatlar yazlr. Bu sayfada rnein G54 karsndaki X, Y, Z kolonlarna deerler yazlr. Programa balamadan nce G54 yazlrsa bu tanmlanan ke sfr noktas olarak kabul edilir. Ancak bazen tanmlanan bu referans noktasnn yeniden ayar yapmadan program iinde kaydrlmas gerekmektedir. Bu durumda G92 komutu kullanlr. G92 komutunun nne referans noktasnn hangi eksende ne kadar kaydrlaca yazlnca referans noktas kaydrlm olur. G92 X35 Y35 yazlrsa referans noktas (W1) X ekseninde 35mm, Y ekseninde 35mm kaydrlm olur (W2) (ekil 4.3).
47
ekil 4.3: G92 komutunun kullanm
Baz i paralarnda program yapmay kolaylatrmak iin birden fazla referans noktas para zerindeki farkl noktalara tanmlanmas gerekebilir veya tabla zerinde birden fazla balama kalb varsa her balama kalb iin ayr ayr referans noktas tanmlamak gerekir. Bu durumda G55, G56, G57, G58, G59 eklinde alt adet daha sfr noktas tanmlama adresimiz olacaktr. Her i parasna ayr ayr G5. kodu verilmesi gerekir. ekil 4.4 teki noktay tanmlamak istersek formatmz u ekilde olacaktr. G54 X-300.0 Y-250.0 Z-150.0
ekil 4.4: G54 komutunun kullanm
48
Birden fazla parann balanmas durumunda benzer ekilde dier referans noktalar da parann noktasnn konum koordinatlar belirlenerek G kodunun karsna yazlr (ekil 4.5). rnein; G55 X-400.0 Y-250.0 Z-150.0 G56 X-500.0 Y-250.0 Z-150.0 G57 X-300.0 Y-310.0 Z-150.0 G58 X-400.0 Y-310.0 Z-150.0 G59 X-500.0 Y-310.0 Z-150.0
ekil 4.5: Birden fazla i balama durumunda referans noktas tanmlama ekli
49
4.2. Sfrlamada Kullanlan Elemanlar ve zellikleri

Sfrlamada kesici takmn kendisi seilebildii gibi sfrlama iin imal edilmi ve sfrlamada kullanlan elemanlar vardr. Genellikle bu elemanlara prob ad verilir. Problar dilli problar, dilsiz problar, kl, sesli ve kl eitlerde bulunurlar. ekil 4.6 da baz problar grlmektedir.
ekil 4.6: Prob eitleri
4.3. lenecek Paraya Gre Takm Boylarn Tanmlama

Bir parann birden fazla takm ile ilenmesi durumunda her takmn ayr ayr boylarnn tantlmas gerekmektedir. Genellikle her takmn X ve Y eksenindeki sfr noktas birbirlerine gre ayn olduundan, yani sfr tantlan bir takmn X ve Y eksenindeki sfr noktas dier takmlarn ayn fener miline taklmalarndan dolay dier takmlarn sfr noktalar X ve Y de ilk sfr tantlan takmla ayn olacaktr. Bu durumda sadece takmlarn birbirlerine gre boylar arasndaki farklarn tantlmas eklinde olacaktr. Kesici takmlarn boylarnn referans kesici takma gre ayarlanmas ilemine takm boyu telafisi denir (ekil 4.7).
ekil 4.7: Takm boyu telafisi
Yukardaki takmlardan T01, tezgahta kullanlan takmlar arasnda referans takm ise bu takmn tam ucu sfr noktas olarak kabul edilir.
50
Dier takmlarn u ksmlarnn referans takma gre boy farklarnn (takm boyu telafisi) tezgaha tantlmas gerekir. Bu farklar llp Offset sayfasna girilebilir. ekil 4.7 deki takmlarn offset sayfasna girilmesi ekil 4.8 de gsterilmitir.
H1 H2 H3 H4
0.0000 -65.0000 25.0000
ekil 4.8: Takm boyu telafisinin offset sayfasna girilmesi
Dier taraftan bu takm boyu telafileri program ierisinde gsterilebilir. Bunun iin kullanlan CNC kodu G43 kodu olacaktr. Takm boy fark H adresi iine yazlr. Referans takma gre uzun takm arldnda sistem otomatik olarak boy fark kadar kesiciyi yukar kaldrr. Takm ksa ise boy fark kadar aa indirilir.
4.4. Kontrol Panelinden Gerekli Ayarlar Yapma

Bir i parasnn sfrlanmas iin belli bir prosedrn yaplmas ve kontrol panelinden belli ayarlamalarn yaplmas gerekmektedir. Genellikle tm CNC tezgahlarnda farklar olmasna ramen gerekli olan ilem sras ayndr. Para tezgah tablasna uygun ekilde ve emniyet kurallarna uygun bir ekilde balanr. Daha sonra gerekli ilemlere balanr. Bu ilem sralarn tanmlarsak: Tezgah alr ve daha nce anlatld gibi tezgah sfr noktasna gnderilir. Burada tezgahta kontrol panelinde koordinatlar X 0.0000 Y 0.0000 Z 0.0000 olacaktr. Burada i parasnn sol alt ke noktas sfr olarak tantlacaktr. Kesici takm fener miline taklr ve X ekseninde kesici hareket ettirilerek parann sol kenarna ekil 4.9 daki gibi temas ettirilir.
51
ekil 4.9: Kesicinin X ekseni sfrlamas iin i parasna temas ettirilmesi
ekilde grld gibi takm ap 20 mm olduuna gre paramzn sfr noktas kesici apnn yars kadar sa tarafta olacaktr. Ekranda X deeri okunur ve kesici yukar kaldrlarak X deerine 10 mm eklenir. kan deerin tezgaha orijin olarak tantlmas gerekir. Bunun iin ekrann altndaki REL tuuna baslr ve sol taraftaki programlama tularndan X tuuna baslp ekrann altnda bulunan ORIGIN tuuna baslr. Bu durumda ekranda X yazan koordinatlar 0.0000 durumuna geer. imdi bu deerin tezgah sfrna gre tanmlanmas gerekmektedir. Bunun iin OFFSET SETTING tuuna baslr ve G54 yazan ksmdaki kutucua imle getirilir. Sras ile X, 0. ve ekrann altnda bulunan MEASURE tuuna baslr. G54 X kutucuunun karsndaki deer deierek tezgahn sfr noktasna gre tanmlanm olur. Veya kesici X ekseninde kenar zerinde iken ekranda bulunan tezgah X deeri G54 sayfasndaki X kolonuna yazlr (ekil 4.10).
1.adm= REL Tuuna bas 2.adm= X Tuuna bas
3.adm= ORIGIN Tuuna bas Ekranda X 0.0000 olur
5.adm= MEASURE tuuna bas
4.adm= OFFSET SETTING Tuuna bas.Ekranda imleci X kutucuuna getir. G54 X Y Z
ekil 4.10: X ekseninin sfrlanmasnda ilem basamaklar
52
Yukardaki ilem Y ekseninin tantlmas iin de yaplr. Bunun iin kesici takm bu kez ekil 4.11 deki gibi i parasnn alt kenarna dedirilir.
ekil 4.11: Kesicinin X ekseni sfrlamas iin i parasna temas ettirilmesi
ekilde grld gibi takm ap 20 mm olduuna gre paramzn sfr noktas kesici apnn yars kadar st tarafta olacaktr. Ekranda Y deeri okunur ve kesici yukar kaldrlarak Y deeri 10 mm kltlr. kan deerin tezgaha origin olarak tantlmas gerekir. Bunun iin ekrann altndaki REL tuuna baslr ve sol taraftaki programlama tularndan Y tuuna baslp ekrann altnda bulunan ORIGIN tuuna baslr. Bu durumda ekranda Y yazan koordinatlar 0.0000 durumuna geer. imdi bu deerin tezgah sfrna gre tanmlanmas gerekmektedir. Bunun iin OFFSET SETTING tuuna baslr ve G54 yazan ksmdaki kutucua imle getirilir. Sras ile Y 0. ve ekrann altnda bulunan MEASURE tuuna baslr. G54 Y kutucuunun karsndaki deer deierek tezgahn sfr noktasna gre tanmlanm olur (ekil 4.12).
1.adm= REL Tuuna bas 2.adm= Y Tuuna bas
3.adm= ORGN Tuuna bas
4.adm= OFFSET SETTNG Tuuna bas.Ekranda imleci Y kutucuuna getir. G54 X Y Z
ekil 4.12: Y ekseninin sfrlanmasnda ilem basamaklar
53
X ve Y ekseni sfrlamalar yapldktan sonra sra Z ekseninin sfrlanmas gerekir. Z ekseni iin de ayn ayarlamalar gerekecektir. ncelikle takmn Z ekseni ynnde para st yzeyine dedirilmesi gerekir (ekil 4.13). Eer bir takmn ucu sfrlanacaksa herhangi bir kaydrma ilemine gerek yoktur. Takm ucu sfr noktas olarak kabul edilir. Kesici para st yzeyine dedirildii zaman ekranda Z deeri olacaktr. Bu deerin tezgaha orijin olarak tantlmas gerekir. Bunun iin ekrann altndaki REL tuuna baslr ve sol taraftaki programlama tularndan Z tuuna baslp ekrann altnda bulunan ORIGIN tuuna baslr. Bu durumda ekranda Z yazan koordinatlar 0.000 durumuna geer. imdi bu deerin tezgah sfrna gre tanmlanmas gerekmektedir. Bunun iin OFFSET SETTING tuuna baslr ve G54 yazan ksmdaki kutucua imle getirilir. Sras ile Z 0. ve ekrann altnda bulunan MEASURE tuuna baslr. G54 Z kutucuunun karsndaki deer deierek tezgahn sfr noktasna gre tanmlanm olur (ekil 4.14).
Kesici u
paras ekil 4.13: Kesicinin Z ekseni sfrlamas iin i parasna temas ettirilmesi
1.adm= REL Tuuna bas 2.adm= Z Tuuna bas
3.adm= ORIGIN Tuuna bas Ekranda X 0.0000 olur
4.adm= OFFSET SETTING Tuuna bas.Ekranda imleci Z kutucuuna getir. X Y G54 Z
ekil 4.14: Z ekseninin sfrlanmasnda ilem basamaklar
54
Yukardaki i parasn emniyet kurallar erevesinde bir CNC freze tezgahnda aadaki ilem basamaklarna ve nerilere uygun olarak ileyiniz.
LEM BASAMAKLARI
CNC freze tezgahn anz.
NERLER
alma ortamnz hazrlaynz. nlnz giyiniz. ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz. alma srasnda kullanacanz. kumpas, komparatr gibi gerelerinizi retmeninizi bilgilendirerek temin ediniz. Mengenenin paralelliini kontrol ediniz. parasn tezgaha balama konularn gzden geiriniz. Gerekirse retmeninizden yardm isteyiniz. Gvenlik tedbirlerini alnz. Kesicinin krelmi olup olmadn kontrol ediniz. Kesicinin sivri yerlerinin elinizi kesmemesine zen gsteriniz. malzemesi, ilem ekline gre uygun kesici seiniz.
Mengeneyi CNC tezgah tablasna balaynz. parasn mengeneye balaynz.
Uygun kesiciyi seerek CNC tezgaha taknz.
55
parasn sfrlaynz.
Kesiciyi i parasna stten dediriniz ve i parasnn st yzeyinden tala alnz.
Uygun sfrlama aleti veya kesiciyi sfrlama iin kullannz. Parann st sol kesini referans alarak sfrlama ilemini yapnz. Kesicinin takm boyu telafisini yaparak tezgah kontrol panelinden gerekli deerleri giriniz. parasnn sfrlanmas ile ilgili modldeki konulara bavurunuz. Gvenlik tedbirlerini alnz. Kontrol panelinde deme anndaki deerleri kontrol ediniz. Size vereceiniz tala miktar hakknda yardmc olacaktr Dikkatinizi ie veriniz.
56

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Gvenlik nlemlerini aldnz m? Mengeneyi tezgah tablasna baladnz m? parasn mengeneye kurallar erevesinde baladnz m? e ve ilem cinsine uygun kesici setiniz mi? parasn sfrladnz m? Kontrol panelinden gerekli kontrolleri yaptnz m? Tezgah uygun devirde altrdnz m? Kesiciyi uygun ekilde i parasna dedirdiniz mi? Teknolojik kurallara uygun bir ilem gerekletirdiniz mi? Sreyi iyi kullandnz m (1 saat)?
Evet
Hayr
57

Aadaki sorularda doru seenei iaretleyiniz veya boluklar doldurunuz. 1. Tm eksen hareketlerinin referans alnd noktaya ne ad verilir? A) Eksen C) Orta nokta 2. B) Referans (sfr) noktas D) Taret
parasnn sfr noktasn kaydrmak iin hangi kodu kullanrz? A) G00 B) G54 C) G92 D) G71
3.
Takmlarn sfrlamasnda kullanlan elemanlara ne ad verilir? A) Ik B) Taret C) Prob D) Fener mili
4. 5.
Birden fazla kesici takm kullanlmas halinde ilk tantlan (referans) takm boyuna gre dier takmlarn boylarnn sfrlanmas ilemine.denir. Takm boyu telafisi komut satrnda girilirse hangi komutlar kullanlr? A) G00-G01 B) G43 C) G70-G71 D) G90-G91
6. 7. 8. 9.
Takm boyu telafisinde takm boyu referans takmdan uzun olursa takm sistem tarafndan fark kadar . Takm boyu telafisinde takm boyu referans takmdan ksa olursa takm sistem tarafndan fark kadar. Tezgah eksenlerinin (XYZ) kesitii, tezgah kontrol sistemi iinde tanmlanm ve genellikle sabit ve deitirilmez noktaya . denir. Program balangcna i referans noktasn tanmlamak iin kullanlan ilk kod hangisidir ? A) G00 B) G54 C) G71 D) G43
10.
Hangisi prob eidi deildir? A) Dilli B) Dilsiz C) Ikl D) Haval
58
DEERLENDRME
59

AMA
CNC freze balama aparatlarn kullanabileceksiniz.
ARATIRMA
Kendi atlyenizde ne tr balama elemanlar kullanldn aratrnz. Hangi ilerde ne tr balama aparatlar kullanldn aratrnz.
5. CNC FREZE BALAMA APARATLARINI KULLANMA

5.1. Balama Yntemi ile Hassasiyeti ve Verimlilii Arasndaki liki
paralar CNC tezgahlarna genellikle ayna, pens, mengene veya zel balama kalplar gibi elemanlarla balanrlar. parasnn balanma yntemi ve ekli ile iin hassasiyeti ve i verimlilii arasnda olduka sk bir iliki vardr. ncelikle unu belirtmek gerekir ki, i parasnn konumu para programyla dorudan ilgilidir. nk programc, program yazarken tezgah kzak hareketlerini kontrol eden tm saysal verilerin zerine temel alnd referans noktalarn para zerinde tanmlar. Eer i paras bu referanslara (sfr noktalarna) gre doru olarak konumlandrlmazsa istenen hassasiyet elde edilemez. Ayrca iin, balanrken hareket serbestliinin de sfra indirilmesi gerekmektedir. CNC tezgahlarda ileme srecinde yksek kesme kuvvetleri olutuundan i paras yksek basklara maruz kalmaktadr. Bu nedenle iin rijit balanmas i verimlilii asndan da nem arz etmektedir.
5.2. Seri retimde Uygun Balamann nemi

Seri retimde para bana maliyet nemli oranda etken unsur olduundan buna etki eden tm deerlerin minimize edilmesi gerekmektedir. paralarnn taklp sklmesinde geen sre de seri retimde maliyete ok byk etki etmektedir. Seilecek uygun balama yntemi bu adan ok byk maliyet girdileri salayacaktr. Dier bir nemli nokta da paralarn doru olarak seri bir ekilde konumlandrlmalardr. Konumlandrmann gecikmesi ile doacak zaman kayplar ok nemli maliyet problemleri douracak ve rekabet edilebilirlii azaltacaktr. ekil 5.1
60
incelenecek olursa ekilde mengene enesine balanan ek bir para ile X-Y ekseninde konumlama zorluu ortadan kalkacaktr. Bu ise byk zaman kazan salayacaktr. Bu ilemin yaplmamas durumunda ise her para balamada X ve Y eksenleri sfrlamas tekrar tekrar yaplacaktr.
12 XY sfr balangc 12 30 8 (a) 60 4 20 35 10 XY sfr balangc 20 i paras sabit ene
(b)
12 XY sfr balangc XY sfr balangc sabit ene
20 sabit ene
26 yerletirme plakas i paras (d) i paras
(c)
ekil 5.1: paralarnn mengeneye balanma durumlar
5.3. Balamann Gvenlii Ynnden nemi

parasnn balanma biimi i gvenlii asndan nemlidir. Herhangi bir i balama dzenei aadaki artlar yerine getirmelidir. a) Kesme yn salam, sabit paralara doru olacak ekilde para yerletirilmelidir. b) Kesme kuvvetlerini karlayacak emniyetli ekilde balanmaldr. c) Hzl olmal ve kolay yerletirilmelidir. d) Para deforme olmayacak ekilde balanmaldr. parasnn balanma ekli ve yntemi tm emniyet kurallar gz nne alnarak seilmelidir. CNC tezgahlarnda yksek kesme hzlar ve hzl ilerlemeler programc tarafndan gz nne alnp balama aparatlarnn konumlandrlmas ona gre yaplmal veya program buna gre dzenlenmelidir. Aksi halde ileme annda para yerinden frlayarak istenmeyen sonulara ve yaralanmalara neden olabilir.
61
ekil 5.2 de bir i parasnn iki ekilde ayn mengeneye balan grlmektedir. (a) eklinde i parasnn balanma emniyeti, srtnmeli tutmaya bal olmakta ve kesici kuvvetinden tr iin hareketi sz konusu olabilmektedir. (b) eklinde ise sabit eneler yalnzca i parasn tutmakta deil, ayn zamanda kesme ileminden doan kuvvetleri de karladndan i parasnn hareketi sz konusu deildir. Gz nne alnmas gereken dier nemli bir nokta ise verilen geometrik toleranslardr. Resimde bunlardan biriyle karlaldnda programc i balama ve yerletirme donanmlarnn bunlarn gereklemesine imkn verecek ekilde olmasn salamaldr. balama ve yerletirmede belli bir ilem srasn gerekletirmek ve baz hazrlklar nceden belirlemek gerekir. Bunlar yle sralayabiliriz. Kullanlan para balama donanm veya donanmlarn belirlemek, Tala kaldrma sreci esnasnda herhangi bir aamada kullanlmak zere ekstra destek gerekeceinin belirlenmesi, lemeden nce i parasnn doru yerleimini salayan vastalarn belirlenmesi, Para programnn geerliine dorudan etkisi olacak tezgah ustas/programcs iin de ok nemli olacak i ayarna ilikin tm sorunlarla ilgili dokmanlarn hazrlanmas.
ekil 5.2: parasnn yerletirme biimi
5.4. Para Biimine Gre Uygun Balama Trnn Seimi

paralarnn tezgaha balanmasnda i parasnn biimine bal olarak mengene, ayna, cvata ve pabular gibi standart balama elemanlar kullanlabildii gibi karmak formlu ve zel ekilli i paralar iin zel olarak tasarlanm balama kalplar da seilebilir. Ayrca takma ve skme ilemlerinin hzlandrlmas amac ile hidrolik ve pnmatik ok eitli balama dzenekleri gelitirilmitir.
62
5.5. Tezgahn Tablasna leri Cvata ve Pabularla Balama

paralarnn tezgah tablasna balama yntemlerinden biri de cvata ve balamadr. Bu elemanlar standartlar belirlenmi ekillerde imal edilirler. pabular genellikle mengenelerle balamann mmkn olmad durumlarda Balamada kullanlan cvata ve pabulardan bazlar ekil 5.3 te ve cvata ve tezgah tablasna montaj yaplm i paras rnei ekil 5.4 te grlmektedir. pabularla Cvata ve kullanlr. pabularla
ekil 5.3: Cvata ve pabu
ekil 5.4: parasnn cvata ve pabularla balanmas
5.5.1. Mengeneyi Tezgahn Tablasna Balama

CNC tezgahlarda i paralarn balama yntemlerinden biri de mengene ile balamaktr. Bu tezgahlarda deiik olarak tasarlanm mengeneler kullanlr (ekil 5.5). Mengene tezgah tablasna uygun cvatalarla balanmal ve mengene enelerinin paralellikleri kontrol edilmelidir. Mengenedeki en kk kakln ie yansyaca gzden karlmamaldr. Genellikle CNC mengene reticileri mengenenin tabla zerindeki kanallara tam oturmas iin eitli dzenekler koymularsa da i hassasiyeti asndan kontrol edilmesi isabetli olacaktr.
63
ekil 5.5: Deiik tezgah mengeneleri
5.5.2. Mengeneye stenilen Ay ve Eimi Verme

Mengeneye istenilen ann verilebilmesi iin ncelikle al bir mengenenin olmas gerekir. ekil 5.6 da bu tip mengene grlmektedir. Mengeneye istenilen ay ve eimi vermek iin blntl ksm cvatalar gevetilerek istenilen a ve eim zerindeki blnt ile verildikten sonra bu cvatalar tekrar sklr.
ekil 5.6: Al mengene
5.6. Mengeneye Balama

Uygun olarak balanan mengeneye i paras balanrken baz nemli hususlarn yerine getirilmesi gerekmektedir. Mengeneye i balanrken ncelikle i dengeli balanmal ve mmkn mertebe ortalanmasna dikkat edilmelidir. Mengene azlarna ilk sklk verildikten sonra para yumuak bakr bir ekile zerine vurularak tam yerine oturmas salanmal ve boluu alnmaldr. Daha sonra tam sklmaldr. Mengene ok sk olacak ekilde sklmamal, normal el kuvvetiyle sklmaldr. Mengenenin sklmas iin mengene koluna eki vb. aletlerle vurulmamaldr. Para mengene azlarndan daha alak ise altlklarla desteklenmelidir.
64
5.7. Dner Tabla ile Balama

Dner tablalar genellikle parann dndrlp tekrar ilenmesi gereken durumlarda kullanlr. rnein 90 derecelik asal bir dndrme, bir kpn drt kenarnn ilenmesi gibi ilemlerde kullanlabilir. ekil 5.7 de tezgaha montajl bir dner tabla ve resmi grlmektedir.
ekil 5.7: Dner tabla
5.8. Sins Tablas ile Balama

paralarnn belli alarda ilenmeleri iin kullanlan ve belirli derecelerde eim verilebilen tablalardr. Eik dzlemlerin CNC tezgahlarda ilenmesi programlama sayesinde olduka basite indirgenmitir. Bu nedenle sins tablas genellikle parann sklmeden eimli yzeylerine belirli ilemlerin yaplmas (delme, kanal ama vb dier ilemler) ilerinde kullanm kolayl salamas asndan nemlidir. ekil 5.8 de sins tablas resmi grlmektedir.
ekil 5.8: Sins tablas
65
5.9. Balama Gnyesini Tezgaha Balama

paralarn dik olarak balamaya yarayan ve zel olarak yaplm L eklinde dzeneklere balama gnyesi denir. ekil 5.9 da balama gnyesi grlmektedir.
ekil 5.9: Balama gnyesi
Balama gnyesini zerindeki cvata yuvalarndan mengeneleri balama ekline benzer ekilde CNC tezgahn tablasna balanr.
5.10. Balama Gnyesi ile i Balama

paralarn balama gnyelerine balarken zerindeki cvata kanallarndan yararlanlr. parasnn balama srasnda dzgn olarak kzak eksenine paralel olmasn salamak amac ile komparatrle paralellik kontrol yaplr.
5.11. Kalplar ile Balama

paralarnn tablaya balanma yntemlerinden biri de balama aparatlar ile balamaktr. Bu yntem genellikle; zel balama ekli gerektii yerlerde Parann eitli operasyonlarnn uygulanmasnda hassas konumlanmas gereken yerlerde Seri retim yaplan ve bunun iin hzl skme ve takmann gerekli olduu durumlarda kullanlr. ekil 5.10 da balama aparat ile balanm bir i paras grlmektedir.
66
ekil 5.10: kalplar ile i parasnn balanmas
5.12. Mengene ve Balama Gnyesinin Doru Balanp Balanmadnn Kontrol Aletleri ile Kontrol Edilmesi
Mengene, balama kalb ve balama gnyesinin doru balanp balanmadnn kontrol edilmesi komparatr denilen kontrol aletleri ile kontrol edilmelidir. zerinde blntl saat yardm ile paralardaki ekilsel kaklklar (paralellik, eksantriklik vb) len aletlerdir ve komparatrler, komparatr sehpalarna taklarak kullanlr (ekil 5.11).
ekil 5.11: Komparatr ve komparatr sehpalar
Mengenenin kontrol iin mengene tablaya ncelikle normal sklkta balanr. Daha sonra komparatr, komparatr ayana taklarak fener mili zerindeki herhangi bir yzeye oturtulur. Daha sonra komparatr ucu mengene enelerinin sa veya sol kenarna yakn bir yere dedirilir. Komparatr saati dndrlerek 0 (sfr) izgisi ibre zerine getirtilir. Tabla hareket ettirilerek komparatr ucu mengenenin dier kenarna hareket ettirilir. bredeki
67
sapma yn ve deeri tespit edilerek kaklk olan tarafa doru mengeneye yumuak bir ekile hafif darbelerle vurularak kaklk deeri giderilir. Komparatr saati sfr izgisi tekrar ibre zerine getirilir ve tabla mengene enesinin dier tarafna hareket ettirilir. Kaklk tespit edilir ve bu kaklk giderilinceye kadar ilem devam eder. Kaklk giderilince mengene cvatalar sabitlenerek mengene tespit edilmi olur. Bu ilem ematik olarak ekil 5.12 de gsterilmektedir.
Mengene enesi Komparatr

ekil 5.12:Mengenenin komparatrle paralellik kontrol
5.13. Balanan i Kontrol Etme

Para cvata ve pabularla balandnda parann paralelliinin kontrol edilmesi gerekir. Bu i iinde mengene ve balama gnyesinin ayarlamasnda kullanlan komparatr kullanlr ve yaplan ilemlerde mengene ve balama gnyesinin ayarlanmas ile ayndr. Parann kontrol iin i paras tablaya ncelikle normal sklkta balanr. Daha sonra komparatr komparatr ayana taklarak fener mili zerindeki herhangi bir yzeye oturtulur. Daha sonra komparatr ucu i parasnn sa veya sol kenarna yakn bir yere dedirilir. Komparatr saati dndrlerek 0 (sfr) izgisi ibre zerine getirtilir. Tabla hareket ettirilerek komparatr ucu i parasnn dier kenarna hareket ettirilir. bredeki sapma yn ve deeri tespit edilerek kaklk olan tarafa doru i parasna yumuak bir ekile hafif darbelerle vurularak kaklk deeri giderilir. Komparatr saati sfr izgisi tekrar ibre zerine getirilir ve tabla i parasnn dier tarafna hareket ettirilir. Kaklk tespit edilir ve bu kaklk giderilinceye kadar ilem devam eder. Kaklk giderilince i paras cvatalar sabitlenerek mengene tespit edilmi olur. Bu ilem ematik olarak ekil 5.13 te gsterilmektedir.
paras
ekil 5.13: Balanan i parasnn komparatrle paralellik kontrol
68
Yukardaki i parasn emniyet kurallar erevesinde bir CNC freze tezgah tablasna cvata ve pabularla aadaki ilem basamaklarna ve nerilere uygun olarak balaynz.
LEM BASAMAKLARI
parasnn kenarlarndaki apaklarn alnz.
NERLER
alma ortamnz hazrlaynz. nlnz giyiniz. ile ilgili gvenlik tedbirlerini alnz alma srasnda kullanacanz. kumpas, komparatr, balama pabucu, altlk gibi gerelerinizi retmeninizi bilgilendirerek temin ediniz. Cvata ve papularn salam olup olmadn kontrol ediniz. Altlklarn temiz ve gnyesinde olup olmadn kontrol ediniz. Altlklar i parasna dengeli bir ekilde yerletirildiini kontrol ediniz. Gerekli emniyet kurallarn alnz. parasnn altlklar zerine sallantsz oturduundan emin olunuz. Cvata boylarnn i paras boyu ile orantl olmasna dikkat ediniz.
Uygun cvata ve papular ayarlaynz. Uygun altlklar seiniz. parasn altlklarn zerine dengeli bir ekilde koyunuz.
parasn sandan ve solundan cvata ve papularn somunlarn hafif skarak balaynz.
69
Komparatr, komparatr ayana balayarak uygun ekilde CNC tezgahnda konumlandrnz. CNC tezgahn elle alma moduna geiriniz ve komparatr i parasnn n ksmna komparatr ibresini grecek ekilde dediriniz. breyi sfrlatnz ve elle X ekseni boyunca para boyu kadar ilerletiniz. bredeki sapmay tespit ediniz ve yumuak bir ekile parann paralelliini salayncaya kadar para zerinde komparatr hareket ettiriniz. Para paralellii salannca cvata ve papular sknz. Komparatr yerinden alnz.
Gvenlik tedbirlerini alnz. CNC uygun ekilde anz ve tezgah tablas zerinde baka i olup olmadn kontrol ediniz. Dikkatinizi ie veriniz. Daha nceki konu ile ilgili bilgilerinizi gzden geiriniz. Gerekirse retmeninizden yardm alnz. Dikkatli olunuz. Hareketlerinizi yava yava yapnz. Sapmann yars kadar ekile kaydrma yapmann pratik olacan gzden karmaynz. Skma ileminde skma anahtar zerine abanmaynz. Komparatrn hassas para olduunu unutmaynz ve sert hareketlerden kannz.
70

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Gvenlik nlemlerini aldnz m? Parann apaklarn adnz m? Uygun cvata ve pabu setiniz mi? Uygun altlklar setiniz mi? Altlklarn dzgnln kontrol ettiniz mi? parasnn altlklar zerine dengeli oturduunu kontrol ettiniz mi? Uygun ve emniyetli bir ekilde cvata ve pabular sktnz m? CNC tezgahn uygun konuma aldnz m? Komparatr uygun konumda baladnz m? Paralellii uygun biimde kontrol edip paray uygun ekilde sktnz m? Komparatr uygun ekilde CNC tezgahtan aldnz m? Sreyi iyi kullandnz m (1 saat)?
Evet
Hayr
71

Aadaki sorularda doru seenei iaretleyiniz veya boluklar doldurunuz. 1. Hangisi i paras balama arac deildir? A) Ayna 2. B) Mengene C) Balama kalplar D) Kater
Mengeneye i balarken ncelikle i . balanmal ve minimum mertebede .. dikkat edilmelidir. A) Gevek-dzgn C) Boluksuz-sk B) Dengeli-ortalanmasna D) Yan olarak-ortal
3. 4.
paralarnn belirli alarda ilenmesini, paray skmeden kullanlabilen, belli derecelerde eim as verilebilen tablalara .denir. Mengene sklrken mengene kolu ne ile sklmaldr? A) eki C) ngiliz anahtar B) Levye D) Normal el kuvveti
5.
Hangisi i kalplar ile i balamann kullanld yerlerden biri deildir? A) zel balama ekli gereken yerlerde B) Hassas konumlama gereken yerlerde C) Tek para ilemede D) Seri retim iin hzl skme ve takma gereken yerlerde
6. 7. 8.
zerindeki saatli ve dijital gstergeler sayesinde i paralarnda lsel, ekilsel (paralellik, eksantriklik vb.) kaklklar len aletlere .. denir. Mengene, tezgah tablasna balandktan sonra komparatrle mengene enelerinin .. kontrol edilmelidir. Hangisi CNC tezgahlarda i paralarnn ok hassas balanmasnda nemli neden deildir? A) CNC tezgahlarda yksek kesme hzlar olduundan B) in emniyetli balanmamas durumunda i kazalarnn meydana geleceinden C) paralarnn hassas ilenmesi gerektiinden D) CNC tezgahlarn pahal olmasndan
72
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz ve doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Sorularndaki yanl cevaplarnz tekrar ederek, aratrarak ya da retmeninizden yardm alarak tamamlayanz.
73
MODL DEERLENDRME MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST
paras malzemesi: Pirin
Yukardaki paray uygun cvata ve pabular kullanarak teknolojik kurallara bal olacak ekilde tezgaha balaynz, paray ilemek iin gerekli kesici takmlar ayarlayarak CNC tezgaha balaynz, kontrol panelinden gerekli ayarlamalar yaparak kesiciyi tantnz, kesicileri sfrlayarak i parasn ilemeye hazr hale getiriniz.
74
DEERLENDRME
Uygulama faaliyetinde kazandnz becerileri aadaki tablo dorultusunda lnz.
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Gvenlik nlemlerini aldnz m? Parann apaklarn aldnz m? Uygun cvata ve pabu setiniz mi? Uygun altlklar setiniz mi? Altlklarn dzgnln kontrol ettiniz mi? parasnn altlklar zerine dengeli oturduunu kontrol ettiniz mi? Uygun ve emniyetli bir ekilde cvata ve pabular sktnz m? CNC tezgahn uygun konuma aldnz m? Komparatr uygun konumda baladnz m? Paralellii uygun biimde kontrol edip paray uygun ekilde sktnz m? Komparatr uygun ekilde CNC tezgahtan aldnz m? Uygun kesicileri belirlediniz mi? Katalog bilgilerine uydunuz mu? Kesici tutucunuzun temiz, salam olduunu kontrol ettiniz mi? Kesici ularnz tutucularna balarken uygun skma aleti kullandnz m? Gvenlik kurallarna uydunuz mu? Kesicileri magazindeki yerlerine doru yerletirdiniz mi? Kesicilerin sfrlama ilemlerini yaptnz m? Sreyi iyi kullandnz m (3 saat)?
Evet
Hayr
75
LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorularda doru seenei iaretleyiniz veya boluklar doldurunuz. 1. 2. 3. Tezgah tabla hareketlerini salayan ve tezgah tablasn tayan sistemlere.. denir. CNC freze tezgahlarnda dnme hareketini salayan ve motor tarafndan dndrlen ksmadenir. Kontrol paneli zerinde MODE SELECT SWITCH anahtar zerinde ZERO RETURN seenei ne ie yarar? A) Bilgi girii yapmaya B) Veriler zerinde dzenleme yapmaya C) Tezgah tabla ve kesicisini tezgahn sfr noktasna gndermeye D) Elle alma modunu semeye 4. Hangisi i balama yntemlerinden biri deildir? A) Mengene ile balama B) Cvata ve pabula balama C) p ile balama D) Balama (i) kalplar ile balama 5. Elle alma modunun konumland MODE SELECT SWITCH anahtar konumu hangisidir? A) JOG C) MDI 6. B) HANDLE D) ZERO RETURN
areti verilen el tekerindeki dmenin fonksiyonu nedir?
A) lerleme miktarn ayarlar B) Tezgah durdurur C) X, Y ve Z eksenlerinden birini seerek el tekeri ile ilerleme imkan verir D) Soutma suyunu amaya yarar 7. Hangisi fener milini el ile altrmak iin gerekli ilem srasdr? A) MODE SELECT SWITCH---JOG---BOTH HAND---SPINDLE C.W. B) MODE SELECT SWITCH---HANDLE---XYZ C) FEEDRATE---% 25 D) MODE SELECT SWITCH---MDI---INPUT
76
8.
Position (POS) tuu hangi ii yapar? A) Hesap makinesini aar B) Ekrana mesaj yazmak C) Ekrana X, Y ve Z eksenlerinde kesici konumunu gstermeye D) Tularn st fonksiyonlarn kullanmaya
9.
Program (PROG) tuu hangi ii yapar? A) Programdan kmaya B) Program girii yapmaya, alan bir program ekrana getirmeye C) Tezgahn sistem ayarlarn yapmaya D) Yazlan karakteri silmeye
10.
EOB tuu hangi ii yapar? A) Program yazarken satr sonuna (;) iareti yazmaya B) Program girii yapmaya, alan bir program ekrana getirmeye C) Tezgahn sistem ayarlarn yapmaya D) Yazlan karakteri silmeye
11.
MODE SELECT SWITCH anahtar hangi ilevi meydana getirir? A) Program alrken ilerleme deerinin kontrol edilmesine yarar B) Kesicinin hzl ilerleme miktarn ayarlamaya C) Tezgahn alma modlarn semeye yarar D) Soutma suyunu amaya
12.
MODE SELECT SWITCH anahtarnda MDI konumu ne ie yarar? A) Program alrken ilerleme deerinin kontrol edilmesine yarar B) Kesicinin hzl ilerleme miktarn ayarlamaya C) Tezgahn alma modlarn semeye yarar D) Tezgaha ksa CNC kodlar yazmaya yarar
13.
MODE SELECT SWITCH anahtarnda ZERO RETURN konumu ne ie yarar? A) Tezgahn tm kontrollerini operatre verir. B) Kesiciyi ve tablay tezgahn sfrna gnderir C) Tezgahn alma modlarn semeye yarar D) Tezgaha CNC program yazmaya yarar
14.
DRY RUN tuu ilevi nedir? A) lerleme ayar yapmaya B) Devir says ayar yapmaya C) Hzl ilerlemeyi kapatr ve tala alma ilerlemesinde kesici hareket eder D) Soutma suyunu aar
77
15.
CNC freze tezgahnda el tekeri ile hareket ettirmede ilem srasdr? A) MODE SELECT SWITCH---JOG---BOTH HAND---SPINDLE C.W. B) MODE SELECT SWITCH---HANDLE---X,Y,Z---lerleme C) MODE SELECT SWITCH---MDI D) MODE SELECT SWITCH---ZERO RETURN---X
16.
Hangisi malzeme cinsine gre snflandrlm bir takm deildir? A) HSS (Yksek hz elii) C) Elmas Ular B) Karbr ular D) Baklava dilimli ular
17.
Kesici ular ekillerine gre snflandrldklarnda aadakilerden hangisi bu snflamaya girmez? A) HSS (Yksek hz elii) C) Yuvarlak ekilli B) Baklava dilim ekli D) gen ekilli
18.
Karbr ularn snflandrlmasnda hangi harf ve renk kullanlmaz? A) L(Gri) B) P(Mavi) C) M(Sar) D) K(Krmz
19.
Aadakilerden hangisi takm tutucularn imal tiplerinden deildir? A) Weldon tipi C) Hidrolik skmal B) Silindirik sapl D) Vidal
20.
M snf karbr ular genellikle hangi malzemelerin ilenmesinde kullanlr? A) Hassas bitirme ilemlerinde ve dkm malzemelerin ilenmesinde B) ok dk kesme hzlarnda C) Pirin, bronz gibi yumuak malzemelerin ilenmesinde D) Alaml eliklerin ilenmesinde, orta kesme hzlarnda
21.
Tm eksen hareketlerinin referans alnd noktaya ne ad verilir? A) Eksen C) Orta nokta B) Referans (sfr) noktas D) Taret
22.
parasnn sfr noktasn komut satrna yazmak iin hangi kodu kullanrz? A) G00 B) G54 C) G92 D) G71
23.
Birden fazla kesici takm kullanlmas halinde ilk tantlan (referans) takm boyuna gre dier takmlarn boylarnn ayarlanmas ilemine.denir.
78
24.
Tezgah eksenlerinin kesitii (XYZ) kesitii, tezgah kontrol sistemi iinde tanmlanm ve genellikle sabit ve deitirilmez noktaya . denir. Hangisi i paras balama arac deildir? A) Ayna B) Mengene C) Balama kalplar D) Kater
25.
26.
Mengene sklrken mengene kolu ne ile sklmaldr? A) eki C) ngiliz anahtar B) Levye D) Normal el kuvveti
27. 28.
zerindeki saatli ve dijital gstergeler sayesinde i paralarnda lsel, ekilsel (paralellik, eksantriklik vb) kaklklar len aletlere .. denir. Hangisi CNC tezgahlarda i paralarnn emniyetli balanmasnda nemli neden deildir? A) CNC tezgahlarda yksek kesme hzlar olduundan B) in emniyetli balanmamas durumunda i kazalarnn meydana geleceinden C) paralarnn hassas ilenmesi gerektiinden D) CNC tezgahlarn pahal olmasndan
DEERLENDRME
79
CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET-1 CEVAP ANAHTARI
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Kayt ve kzak servo bilyal Fener mili Palet ve magazin Kontrol paneli C C C C B B C A C C

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 D C B A D C A C D A B C A C D B B
80

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 D A A A D B A C B C

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B C C Takm boyu telafisi B Yukar kaldrlr Aa indirilir Tezgah sfr noktas B D

1 2 3 4 5 6 7 8 D B Sins tablas D C komparatr Paralellik D
81
MODL CEVAP ANAHTARI

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Kayt ve kzak Fener mili C C B C A C B A C D B C B D A A C D B B Takm boyu telafisi Tezgah sfr noktas D komparatr D
82
NERLEN KAYNAKLAR NERLEN KAYNAKLAR

GLESN Mahmut, CNC Ders Notlar, Ankara, 1997 NC Makina Programcl ve Program Tasarm, evirmen: Mahmut Glesin ve Ersan Aslan, Milli Eitim Bakanl, 1994. ZKARA Hamdi, CNCye Giri, Ankara, 1998 ZDEMR Ahmet, Bilgisayar Destekli malat, Ankara, 1996
83
KAYNAKA KAYNAKA
ADIYAMAN Oktay, Dnel Paralar in Bilgisayar Destekli Son lemci Tasarm, Ankara, 2001 EDZ Gktay, CNC ile lemeye Giri, Ankara, 1994 GLESN Mahmut, CNC Torna ve Freze Tezgahlarnn Programlanmas, Ankara, 1997
KIRMIZI Cokun, Seri retimde Aparatlar ve Balama Standartlar, Konya, 1980

GLESN Mahmut, GLL Abdulkadir, AVCI zkan, AKDOAN Gkalp,. CNC Torna ve Freze Tezghlarnn Programlanmas, Asil Yayn Datm, Ankara 2005. MALKO Cengiz, CNC Para Programlama, Ankara, 1994 CNC leme Merkezi Programlama Kitab, SES 3000, stanbul, 1998 Mechanical Manuel Supermax CNC El kitab, stanbul, 2003 Operationg Manuel Supermax CNC El Kitab, stanbul, 2003 Kalp Dnyas Dergisi, Say 26, 2004
84

MEB CNC Tezgahları Eğitimi 2006

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

MEB CNC Tezgahları Eğitimi 2006

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII

MAKNE TEKNOLOJS CNC FREZE TEZGHLARI

ETM RETM ORTAMLARI VE DONANIMLARI LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET-1 RENME FAALYET-1

1. CNC FREZE TEZGAHLARINI KULLANMA

ekil 1.1: CNC ve klasik tezgahlarda kzak hareketleri

ekil 1.2: Klasik ve CNC tezgahlarda kzak kayt sistemleri

ekil 1.3: CNC tezgahlarda kullanlan bilyeli vida ve somun sistemi

ekil 1.4: Kayt ve kzaklarda kullanlan silindirik bilyeler

ekil 1.5: Bilyeli vida kayt ve kzak sisteminin montajl durumu

ekil 1.6: Bir fener mili kesit resmi

ekil 1.7: Fener milinin CNC tezgahna montajl durumu

ekil 1.8: Deiik magazin tipleri

ekil 1.9: Deiik magazin tipleri

ekil 1.10: Deiik tipte tasarlanan takm deitirme sistemler

1.1.4. Kontrol Paneli

ekil 1.11: rnek bir kontrol paneli

1.2. CNC Freze Tezgahlarn Almas ve Kesiciyi Tezgah Sfrna Gnderme

ekil 1.12: Kesicinin tezgah sfrna gnderilmesi ilem sras

1.3. Paras ve Kesici Ayarlar

1.4. Paralarn Tezgaha Balama

ekil 1.13: Paralarn mengeneye balanma ekli

1.4.2. Parasn Tezgah Tablasna Cvata ve Pabularla Balama

1.4.3. Parasn Balama Aparatlar ile Balama

ekil 1.16: Balama aparat ile i parasnn balanmas

1.5. El Tamburu ile alma Modunun Seimi

ekil 1.17: Kullanlan el tekeri

ekil 1.18:Elle alma modunda ilem basamaklar

1.6. Parasndan Elle Tala Kaldrma

ekil 1.20: JOG konumunda el ile hareket ettirme ilem sras

1.7. Paras Sfr Noktasnn Tespit Edilmesi

1.7.2. Elle Devir Says Verme

ekil 1.21: Elle devir says vermede ilem sras

1.7.3. stenilen Sfr Noktas Kodunun Seilmesi

ekil 1.22: CNC tezgahlarda dzlemler

ekil 1.23: Tezgah sfrna gre i paras sfr noktas deerleri

1.7.4. Seilen Sfr Noktasnn Kaydedilmesi

ekil 1.24: Farkl i paralarnn sfr noktalarnn tantlmas

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

Mengeneyi CNC tezgah tablasna balaynz. parasn mengeneye balaynz.

Uygun kesiciyi seerek CNC tezgaha taknz.

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET-2 RENME FAALYET-2

2. CNC FREZE TEZGAHLARININ KONTROL PANELN KULLANMA

ekil 2.1: CNC tezgah kontrol panelinde bulunan ekran

2.2. Ekran Menleri

2.3. Program Tular ve Fonksiyonlar

ekil 2.2: CNC ekran ve program tular

2.5. Operasyon Kontrol Tular ve Grevleri

ekil 2.3: Operasyon kontrol tularnn genel grnm

Belli bal kullanlan operasyon tular ve anahtarlar ise unlardr:

Flood Coolant: Tezgahta soutma suyunun elle alp kapatlmasn salar.

2.6. CNC Freze Tezgahna Program Ykleme

2.7. CNC Freze Tezgahnda Bulunan Programlar Yeniden Dzenleme

ekil 2.5: CNC tezgahlarda program dzenleme ilem sras

2.8. CNC Freze Tezgahnda Bulunan Programlar altrma

UYGULAMA FAALYET UYGULAMA FAALYET

PERFORMANS DEERLENDRME PERFORMANS DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME LME VE DEERLENDRME

RENME FAALYET-3 RENME FAALYET-3

3. CNC FREZE TAKIMLARINI OPERASYONA UYGUN OLARAK BALAMA