Konuklar Dergisi 2007

Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirliyi a yrtim ltmlri
Qafqaz Universiteti
2007
Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirliyi a yrtim ltmlri
QAFQAZ UNVERSTET
2007
Tsisi Qafqaz Universitetinin rektoru Prof. Dr. Ahmet Sani
Ba redaktor ahin Durmaz Redaktor Dr. sa Qasmov Redaksiya zvlri Rcb Rzayev, slam Hseynov Korrektor Dr. slam Hseynov Dizayn Famil Rhimov, Sahib Kazmov
Copyright
Qafqaz Universiteti, 2008
Bak -Sumqayt ossesi, 16-c km. AZ0101, Xrdalan, Bak - Azrbaycan Tel: (+994 12) 448 28 62/66; Faks: (+994 12) 448 28 61/67 e-mail: info@qafqaz.edu.az; www.qafqaz.edu.az
Abdullah Gl Trkiy Cmhuriyytinin prezidenti Qafqaz Universitetinin sas binasnn al, digr binasnn is tmlatma mrasimindki x
Vasili stratov Rusiya Federasiyasnn Azrbaycandak fvqlad v slahiyytli sri Rusiya-Azrbaycan mnasibtlri mvzusunda keirilmi seminardak x
6
Prof. Misir Mrdanov Azrbaycan Respublikasnn thsil naziri Qafqaz Universitetinin sas binasnn al, digr binasnn is tmlatma mrasimindki x
25
Nuirvan Mhrrmli Azrbaycan Respublikas Teleradio urasnn sdri Teleradio jurnalistikas v etika qaydalar mvzusunda keirilmi seminardak x
9
nvr zrn a yrtim ltmlri irktinin prezidenti Qafqaz Universitetinin sas binasnn al, digr binasnn is tmlatma mrasimindki x
28
Prof. Yusuf Halacolu Trkiy Tarix Qurumunun baqan Srgndn soyqrma ermni iddialar mvzusundak x
10
Prof. Ahmet Sani Qafqaz Universitetinin rektoru Qafqaz Universitetinin sas binasnn al, digr binasnn is tmlatma mrasimindki x Vidadi Barov Sumqayt hr Thsil bsinin mdiri NEPO olimpiadasnn son dyrlndirilm mrasimi
33
12
Dr. Bataar Baysal TSAB dar Heytinin sdri srin layihsi mvzusunda keiriln seminardak x Minar Tahirova Sumqayt hri texniki v tbit fnlri zr liseyin direktoru NEPO olimpiadasnn son dyrlndirilm mrasimi
41
14
Prof. Rbiyyt Aslanova Millt vkili 8 Mart Beynlxalq Qadnlar gn mnasibtil keirilmi tdbirdki x Mhbub Mahmudova Trqqi liseyinin direktoru NEPO olimpiadasnn son dyrlndirilm mrasimi
42
19
Abdulbar Gzal Azrsun Holdinq irktlr qrupunun prezidenti Gnclr tvsiylr mvzusunda keirilmi seminardak x Nail Rzayeva Baki Oksford liseyinin direktoru NEPO olimpiadasnn son dyrlndirilm mrasimi
44
22
Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan
45
2007
Elin fndiyev Azrbaycan Respublikas Ba nazirinin mavini, yaz Azrbaycan dbi prosesinin masir vziyyti v perspektivlri mvzusunda keirilmi seminardak x
Prof. lkbr Mmmdv zrbycn Rspubliks Shibkrlr (gtrnlr) Milli Knfdrsiysnn przidnti, zr Univrsittinin prfssru Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqresin al proqramndak x
46
Dr. Per Kristofer Stanina Almaniyann Azrbaycandak fvqlad v slahiyytli sri Azrbaycan - Almaniya laqlri mvzusunda keirilmi seminardak x
62
Dr. Serhat Kkkurt Trkiy Cmhuriyyti Banazirliyi, Trk mkdalq v nkiaf darsi Baqanl - TKA Bak Proqram Koordinatoru
49
Prof. Misir Mrdanov Azrbaycan Respublikasnn thsil naziri Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqresin al proqramndak x
Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqresin al proqramndak x
63
Akademik Ziyad Smdzad Milli Mclisinin qtisadi siyast Daimi Komissiyasnn sdri Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqresin al proqramndak x
53
Prof. Natiq liyev Azrbaycan Respublikasnn Sny v nrgtik nziri Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqresin al proqramna nvanlad tbrik mktubu
64
Prof. Ahmet Sani Qafqaz Universitetiin rektoru Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqresin al proqramndak x
56
Heydr Babayev Azrbaycan Respublikasnn qtisadi nkiaf nziri Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqresin al proqramna nvanlad tbrik mktubu
65
Viktor liyev amax rayon Thsil bsinin mdiri Qafqaz Universitetinin professor-mllim heyti il grndki x
58
Dr. Batacar Baysal TUSAB dar Heytinin sdri Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqresin al proqramndak x
66
F ah Heydrov Millt vkili mummilli Lider Heydr liyevin anadan olmasnn 84-c il dnmn hsr olunmu xatir proqramndak x
59
Prof. Cfr Cfrov Azrbaycan Turizm nstitutunun rektoru Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqresin al proqramndak x
68
Dr. Hakan Acar Qafqaz Universitetinin prorektoru Trkiynin Fatih Universitetin tyin edildiyi n Qafqaz Universitetindki vzifsinin tamamlanmas mnasibtil tkil olunmu proqramdak x
61
2007
72
Qafqaz Universiteti
Elmar Qasmov Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirinin mavini Xaricd thsil alan azrbaycanl gnclrin VII Forumundak x
Aydn Mirzzad Millt vkili, politoloq 18 Oktyabr-Mstqillik Gn mnasibtil keirilmi tdbirdki x
74
ntiqam Babayev Azrbaycan Respublikas Gnclr v dman nazirinin mavini Xaricd thsil alan azrbaycanl gnclrin VII Forumundak x Sinan Aygn Ankara Ticart Odas (ATO) baqan
93
Azrbaycan v Trkiy iadamlar arasnda ibirliyi mvzuzusundak x
97 77
Nuri Grgr Ankara Ticart Odas (ATO) Mclis baqan Azrbaycan v Trkiy iadamlar arasnda ibirliyi mvzuzusundak x
Valeh Hacyev Xaricd Yaayan Azrbaycanllarla zr Dvlt Komitsinin sdr mavini Xaricd thsil alan azrbaycanl gnclrin VII Forumundak x
100 79
Tacddin Nqi Trkiyli i adami Azrbaycan v Trkiy iadamlar arasnda ibirliyi mvzuzusundak x
Ceyhun Osmanov rli Gnclr hrkatnn sdri Xaricd thsil alan azrbaycanl gnclrin VII Forumundak x
101 81
Elmar Qasmov Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirinin mavini Elm v thsild informasiya-kommunikasiya texnologiyalarnn ttbiqi adl beynlxalq elmi konfransn plenar iclasndak x
Qnir Paayeva Millt vkili 2007-2008ci tdris ilinin al proqramndak x
103
ltimas Mmmdov Rabit v nformasiya Texnologiyalar nazirinin mavini Elm v thsild informasiya-kommunikasiya texnologiyalarnn ttbiqi adl beynlxalq elmi konfransn plenar iclasndak x
83
Prof. Misir Mrdanov Azrbaycan Respublikasnn thsil naziri Thsilimizin Ulduzlar proqramndak x
85
Erturul Gnay Trkiy Cumhuriyytinin Mdniyyt v Turizm naziri Qafqaz Universitetinin mllim v tlb kollektivi il grndki x Akademik Abel Mhrrmov Bak Dvlt Universitetinin rektoru
105
Elm v thsild informasiya-kommunikasiya texnologiyalarnn ttbiqi adl beynlxalq elmi konfransn plenar iclasndak x
87
Dr. Serhat Kkkurt Trkiy Cmhuriyyti Banazirliyi, Trk mkdalq v nkiaf darsi Baqanl - TKA Bak Proqram Koordinatoru Trk i birliyi v inkiaf agentliyi (TKA) v inkiaf yardmlar mvzusundak x
107
Prof. Havar Mmmdov Azrbaycan Texniki Universitetinin rektoru Elm v thsild informasiya-kommunikasiya texnologiyalarnn ttbiqi adl beynlxalq elmi konfransn plenar iclasndak x
89
109
2007
Prof. Yusif Mmmdov Azrbaycan Dvlt Pedaqoji Universitetinin rektoru Elm v thsild informasiya-kommunikasiya texnologiyalarnn ttbiqi adl beynlxalq elmi konfransn plenar iclasndak x
Faiz bu l-Nc Misir rb Respublikasnn Beynlxalq mkdalq naziri Faiz bu l-Nc xanma Qafqaz Universitetinin fxri doktoru adnn verilmsin hsr olunmu grdki x
110
Dr. Serhat Kkkurt Trkiy Cmhuriyyti Banazirliyi, Trk mkdalq v nkiaf darsi Baqanl - TKA Bak Proqram Koordinatoru Elm v thsild informasiya-kommunikasiya texnologiyalarnn ttbiqi adl beynlxalq elmi konfransn plenar iclasndak x Zakir Frcov Aberon rayon icra hakimiyytinin bas
134
Faiz bu l-Nc xanma Qafqaz Universitetinin fxri doktoru adnn verilmsin hsr olunmu grdki x
136
Adli Hseyn Misir rb Respublikas Qalubiyy yaltinin qubernatoru Faiz bu l-Nc xanma Qafqaz Universitetinin fxri doktoru adnn verilmsin hsr olunmu grdki x
111
Prof. Ahmet Sani Qafqaz Universitetinin rektoru Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirinin mavini Elm v thsild informasiya-kommunikasiya texnologiyalarnn ttbiqi adl beynlxalq elmi konfransn plenar iclasndak x
137
Yusif hmd brahim lrqavi Misir rb Respublikasnn Azrbaycandak vvqlad v slahiyytli sri Faiz bu l-Nc xanma Qafqaz Universitetinin fxri doktoru adnn verilmsin hsr olunmu grdki x
112
Hseyin Avni Karslolu Trkiy Cmhuriyytinin Azrbaycandak fvqlad v slahiyytli sri Trkiynin xarici laqlri mvzusundak x
113
li hmdov Yeni Azrbaycan Partiyasnn sdr mavini, millt vkili mummilli lider Heydr liyevin xatirsin hsr olunmu seminar proqramdak x Tlblrimiz Londonda kurs kedilr
138 139
Qafqaz Universitetinin tlblri Trkiyd parktiki tcrb kedilr
123
Prof. jdr Aayev Qafqaz Universitetinin btidai Thsilin Metodikas kafedrasnn mdiri Mruzinin 70 yana hsr olunmu yubiley proqramndak x
141
Qafqaz Universitetinin 2006-2007-ci tdris ilind apard xarici laqlrl bal faliyytlr haqqnda
130
Akademik Abdulla Mehrabov Azrbaycan Respublikas Thsil Problemlri nstitutunun direktoru Qafqaz Universitetinin professoru jdr Aayevin 70 yana hsr olunmu yubiley proqramndak x Qafqaz Universitetind yay mktbi
143 145
Qafqaz Universiteti hrciyi layihsi
132
2007
146
Qafqaz Universiteti
Trkiy v Azrbaycan arasndak dostluun, qardaln, birliyin, brabrliyin n yax gstricilrindn biri hazrda iind olduumuz, bu Qafqaz Universitetidir.
Abdullah Gl
Trkiy Cmhuriyytinin prezidenti
2007
Qafqaz Universitetinin sas binasnn al, digr binasnn is tmlatma mrasimindki x
Qafqaz Universiteti, 7 noyabr 2007-ci il
Dyrli qonaqlar, ox qiymtli tlblr! Bu gn sizlrl brabr olmaqdan ox byk xobxtlik v sevinc hisslri keirirm! Trkiy v Azrbaycan arasndak dostluun, qardaln, birliyin, brabrliyin n yax gstricilrindn biri hazrda iind olduumuz bu Qafqaz Universiteti hrciyi, onun yksln v ykslck olan binalardr. Trkiy il Azrbaycan laqlri irisind tkc siyasi, hrbi, iqtisadi deyil, hm d mdniyyt v thsil sahlrind d ox byk ilr grlmkddir. Bax, el onlardan biri d bu universitetdir. Bizlr, unutmayn ki, hammz bir milltik! Hammz bir milltik, amma frqli dvltlrin vtndalaryq. Hammz bir milltin nmayndsi olduumuz n aramzdak dayanma, aramzdak sevgi v ya ibirliyi d buna layiq kild olmaldr. Xobxtik, ona gr ki, bunun nmunlrini veririk. Xobxtik ki, bunu daha da inkiaf etdirrk, gclndirrk, ox yksklr qaldra bilirik. nanram ki, siz tlblr bu universiteti bitirrkn Azrbaycann glcyi sizlrin lind ox daha parlaq olacaqdr. nanram ki, mmlktiniz, lkniz ox byk xidmtlr gstrcksiniz. Eyni zamanda Trkiy il Azrbaycan arasnda da hqiqi ibirliyinin v hqiqi krplrin saslar olacaqsnz. Bu tbbs gstrnlr, bu gzl faliyytlri tkil ednlrin hr birin tkkr edirm. Sizlri tviq ednlr hr ks ox-ox tkkr edirm. nanram ki, bu universitet Qafqazlarn n nmli, qabaqcl ali thsil oca olacaqdr. nanram ki, universitetlr arasndak rqabtd, yarda hmi n keckdir. Bu yar da Azrbaycann lehin olcaqdr. Tkrar myi ken hr ks tkkr edirm, hr ksi tbrik edirm!
Abdullah Gl
Trkiy Cmhuriyytinin prezidenti
Trkiy v Azrbaycan arasndak dostluun, qardaln, birliyin, brabrliyin n yax gstricilrindn biri hazrda iind olduumuz bu, Qafqaz Universitetidir. Buradan mzun olacaq tlblrin glckd Azrbaycann daha da inkiaf etmsin v iklnmsin byk xidmtlri olacana inanram. Azrbaycan btn bu gnclrin lind glckd ox daha parlaq sabahlara gedckdir.
2007
Qafqaz Universiteti
Siz, dyrli tlblr d mvffqiyytlr arzulayram. Glcyiniz parlaq olsun! Yaasn Trkiy-Azrbaycan qardal! Sa olun! Yeni tikiln tdris korpusunun tmlin xatir yazsn gndrrkn: Bunu sn mant edirm, apar bunu bizim admzdan tml qoy. Bu tmld ykslck universitet binasna bizim gzl bir xatirmiz olacaq. rf kitabn yazdqdan sonra: Xeyirli olsun! Burada oxlu sayda dvlt mmurlar, lk srlri var. Onlarn hamsna ox tkkr edirik.
Hqiqtn bu universitetin qsa mddt rzind tkc Azrbaycann deyil, btn blgnin elm-thsil mrkzin evrilcyin inanram. Hrmtli thsil naziri xnda ox gzl syldi: Bu universitet yaxn zamanlarda Azrbaycann Harvard olacaq. Biz d buna inaallah, deyirirk. Biz d bu dncdyik. Zatn burada dzlm bu medallar universitetin bu yolda olduunu aq aydn gstrir. Biz d bundan byk bir qrur hissi keiririk. nki Trkiy v Azrbaycan arasndak qardaln szd deyil, bel layihlrl hyata kediyinin ahidi oluram. Buradan mzun olacaq tlblrin glckd Azrbaycann daha da inkiaf etmsin v iklnmsin byk xidmtlri olacana
inanram. Azrbaycan btn bu gnclrin lind glckd ox daha parlaq sabahlara gedckdir. myi ken hr ksi tbrik edir v tkkr edirm! lb ki, bu frsti, bu imkanlar vern Azrbaycann dyrli idarilrin, nazirlrin, bada hrmtli prezident lham liyev v hr ksdn nd d, ta ilrin vvlind bu universitetin qurulmasnda mnvi memarlq etmi rhmtli Heydr liyevi v Trkiynin mrhum prezidenti Turqut Ozal minntl anrq. nki onlar bu universitetin ta quruluundan nc, bu yerlrd onun faliyytin dstk vern dvlt adamlar olmulardr. Sa olun!
2007
2007
Qafqaz Universiteti
Trkiy Cmhuriyytinin ox hrmtli prezidenti, onun hyat yolda Hayru Nis xanm v trif buyurmu qonaqlar Azrbaycann btn thsil iilri adndan salamlayram! Hamnza xo glmisiniz deyirm! Trif buyurduunuz n tkkrlrimi bildirirm! Bu thsil mssissinin sas Azrbaycan xalqnn mummilli lideri Heydr liyev trndn qoyulmu v a yrtim ltmlri irktin aid olan mktblr Azrbaycanda nmunvi thsil ocaqlardr. Mn minm ki, sizin bu gliinizdn sonra irktin mktblri v Qafqaz Universiteti daha yksk sviyyy qalxacaq v Azrbaycanla Trkiy arasnda mvcud olan thsil krpsn, mumxalq krpsn daha da mhkmlndirckdir. Qeyd etmk istyirm ki, Qafqaz Universiteti yaxn glckd Azrbaycann Harvard olacaqdr! Bir daha siz xo glmisiniz demk istyirm v minntdarlm bildirirm ki, bu gn bizim thsil mssislrind, o cmldn Qafqaz Universitetind olursunuz.
prof. Misir Mrdanov

Azrbaycan Respublikasnn thsil naziri
Qafqaz Universiteti yaxn glckd Azrbaycann Harvard olacaq!
Siz tkkr edirm! Sa olun!
2007
Hrmtli prezidentim, hrmtli Hayru Nis xanm, hrmtli qonaqlarmz! Tarixi Azrbaycan-Trkiy qardalna saslanaraq qurulan a yrtim irkti faliyytlri il bu tarixi gnd bir daha tarix yazr v glcyimiz midl v iqla baxr. irktimizin Azrbaycandak faliyytinin 15-ci ildnmn bu il qeyd edirik. Hr iki xalqn Trkiy v Azrbaycan insannn irktimiz olan gvn v etibar, Azrbaycann mummilli liderinin irktimiz n burada, bu raitl tmin etmsi v biz thsild bu ii aparmamza imkan vermlri bizim n unudulmaz bir vzifdir. Ona gr d biz tarixi bir qeyd olaraq, yazlm tarixi bir kitab halna gtirmk qrarna gldik ki, bu kitabn adn bel myynldirdik. Heydr liyev v a yrtim, etimada sdaqtl 15 il. str Trkiy insan il, istrs d mrhum prezident Turqut zalla balayan v mummilli lider Heydr liyevl davam edn thsil laqlrimiz, bu gn Trkiy Cmhuriyytinin ox dyrli prezidentinin buraya triri, onunla birlikd gln heytin triri il birlikd daha da byyrk davam edck v iki lknin, iki xalqn bayramna evrilckdir. Hrmtli prezidentim, icaznizl hazrlam olduumuz bu tarixi kitab v bu gn burada olmanzn xatirsin plaketi tqdim etmk n Zati-Alinizi krsy dvt edirm.
nvr zrn
a yrtim ltmlri irktinin prezidenti
irktimizin Azrbaycandak faliyytinin 15-ci ildnmn bu il qeyd edirik. Hr iki xalqn Trkiy v Azrbaycan insannn irktimiz olan gvn v etibar, Azrbaycann mummilli liderininin irktimiz n burada, bu raitl tmin etmsi v biz thsild bu ii aparmamza imkan vermlri bizim n unudulmaz bir vzifdir.
2007
10
Qafqaz Universiteti
2007
11
Trkiy Cmhuriyytinin prezidenti, hrmtli Abdullah Gl, hrmtli Hayru Nis xanm, dyrli qonaqlar, hkumt vziflilri v medya mnsublar! Trkiy-Azrbaycan qardalnn zamanla mhkmlnmsi v bu hala glmsi n a yrtim irkti lindn glni sirgmmidir. mummilli Lider Heydr liyevin xeyir-duas il faliyyt balayan v hrmtli prezident lham liyevin bu ilri yksk qiymtlndirmsi, thsil gstrdiyi diqqt v qay, elc d thsilin inkiafna verdiyi nmin nticsi olaraq inkiaf edn Qafqaz Universiteti hquq, iqtisadiyyat, pedoqoji v mhndislik sahlrind bakalavr, magistr v doktor sviyylrind 2400 tlb v tdqiqatlara thsil vermkddir. Azrbaycanda n yksk reytinq malik zl ali thsil oca - Qafqaz Universiteti olaraq beynlxalq tkilatlarda ily biln, ingilisc danma bacaran v kompyuter texnologiyalarndan istifad ed biln, masir dvrn elmitexniki inkiafnn tlblrin cavab ver biln, dvlt v millt sevgisi il, dnyvi v insani dyrlrl dopdolu, milli dyrlrimiz bal kild gnclrimizin hyata hazrlanmas thsil faliyytimizin sas istiqamtlrini myynldirmkddir. Qafqaz Universiteti rektorluu, professor-mllim heyti, tlblri v digr alanlar adndan hamnza kran v hrmtlrimi bildirirm! Yaasn Azrbaycan-Trkiy qardal! Sevgi v hrmtlriml!
prof. Ahmet Sani

Qafqaz Universitetinin rektoru
2007
12
Qafqaz Universiteti
2007
13
srin layihsi mvzusunda keiriln seminardak x
Qafqaz Universiteti, 1 mart 2007-ci il
Dr. Bataar Baysal

TSAB dar Heytinin sdri
1991-ci il otyabrn 18-d Azrbaycan mstqillik haqqnda konistitutsiya aktnn qbul edilmsi il mstqilliyin qovudu. Azrbaycan mstqilliyin qovuduqdan sonra Xzr dnizi sektoruna aid olan ne -qaz ehtiyatlarnn istismar edilmsi il laqdar faliyyt balad. Xzr hvzsinin ne qaz ehtyatlarnn istismara clb edilmsi il laqdar 1992-ci ild qrb lklrinin ne irktlri bir araya glrk konsorsium tkil etdilr. 1993-c il oktyabrn 3-d is Azrbaycann mummilli lideri Heydr liyev lknin prezidenti seildi. Heydr liyev ne -qaz ehtiyatlarnn istismar il laqdar atlan addmlar incldikdn sonra bu sahd faliyytlri srtlndirdi v 1994-c il sentyabrn 20-d Bakda (Glstan saraynda) Qrb lklrinin ne irktlrinin tkil etdiyi ne konsorsiyumu il Azrbaycan Dvlt Ne irkti arasnda srin mqavilsi imzaland. srin mqavilsind nzr alnan rtlri ttbiq etmk n Azrbaycan Beynlxalq mliyyat irkti qurulmudur. 1. srin mqavilsi mumi olaraq aadak msllri hat edirdi: a) Xzr dnizinin Azrbaycana aid olan hisssind yerln Azri, raq v Gnli ne yataqlarndan mvcud olan ne ehtiyatlarnn hasilat;
Trkiy-Azrbaycan arasnda qurulmu olan bu dyrli krpnn daha da genilndirilmsi n hyata keirdiklri faliyytlr gr sonsuz tbriklrimi bildirirm.
b) Hmin yataqlardan ne l birg xan qaz ehtiyatlarnn hasilat; c) Qaz yataqlarnda mvcud olan qaz ehtiyatlarnn hasilat; d) Yataqlardan xarlan ne -qaz ehtiyatlarnn sahil danmas; e) Sahild ne terminaln quraraq, bu terminalda ilkin emal v depolama ilrinin tkili; f) Hasil ediln ne -qaz ehtiyatlarn xarici bazara xara bilmk n lazm olan yer qdr ne kmrlrinin kilmsi; g) Ne v qazn dnya bazarnda satlmasnn tkili. 2. srin mqavilsi niy imzalanmdr v ya Azrbaycan ne -qaz ehtiyatlarnn istismar ilrini niy z tkbana etmdi?
2007
14
Qafqaz Universiteti
- O zaman Azrbaycanda kemi SSR-dn qalma khn emal mssislri, khn gmilr vard. Amma bu imkanlarla qsa mddtd oxlu miqdarda ne emal ed bilmk mmkn deyildi. Yeni v ya masir texniki tchizat almaq n is Azrbaycann yetrinc pulu yox idi. Dolays il, yeni texniki tchizat v maddi imkanlar sas rtlrdn biri idi. Ona gr d mummilli lider Heydr liyev srin mqavilsi layihsini ttbiq etdi. 3. srin mqavilsi Azrbaycana n qazandracaqd? - Maliy imkanlar: a) Azrbaycana bu sahnin n son texnologiyas gtirilckdi; b) Bu texnologiyalarn istifad edilmsi yollar azrbaycanllar trndn yrnilckdir; c) Gtiriln texniki avadanlqlar glckd Azrbaycana qalacaqdr; d) Hasil ediln ne dn lkd ne mhsullar istehsal edilckdi;
e) Ne snayesindn v ya ne satlarndan ld ediln maliyy imkanlar il digr tsrrfat sahlri inkiaf etdirilckdi; f) mzalanan mqavillrin hyata keirilmsind Azrbaycann bir ox irktlri yer alacaqdr. Msln, platformalarn qurulmas, Sanqaal Terminalnn qurulmas, Ceyhan Terminalnn qurulmas Tekfen v Azfen irktlri trndn gtrlm v bu faliyytlrd 6000 nfr azrbaycanl, 2000 nfr trkiyli insan almalar. g) Btn bunlarn nticsind iqtisadiyyat inkiaf edckdir. - Sosial-iqtisadi inkiaf: a) qtisadiyyat nkiaf edn Azrbaycanda yeni i yerlrinin almas il isizlik v yoxsulluq azalacaqdr; b) Masir texnologiyalarla ilyn mssislrd azrbaycanl mhndislr, mtxsislr v texniki iilr hm zlrini yetidirckdilr, hm d maalar artacaqd;
- Siyasi qazanclar: a) Azrbaycann mstqilliyi tannm, gzlri hl d Azrbaycan torpaqlarnda olanlarn hvslri yox edilmidir; b) Azrbaycan dnya iqtisadiyyatna aq bir lk olacaqdr; c) Bak-Tbilisi-Ceyhan (BTC) boru kmrinin kilmsi il Azrbaycan, Grcstan v Trkiy bir-birilrin daha da yaxnlaacaqdrlar; d) Qazaxstan ne ehtiyatlarnn qrb danmasnda BTC ne kmrindn istifad edckdir. Bu da Qazaxstanla olan mnasibtlri daha da inkiaf etdirckdir; e) Trkmnistan qaz ehtiyatlarnn qrb danmasnda BTC dn istifad edckdir. Bu da Trkmnistanla olan mnasibtlri daha da inkiaf etdirckdir; f) Trkiyy atdrlan ne -qaz ehtiyatlar Trkiy zrindn Avropaya danacaqdr.
2007
15
g) Tarixi pk yolu yenidn canlanm olacaqdr; ) Regionda sabitlik inkiaf edckdir; h) Xzr dnizi hvzsi Qara dniz v Aralq dnizin balanacaqdr. 5. srin mqavilsi layihsi imza mrhlsin nec glmidir? 1991-ci ilin sonundan balayaraq 1992, 1993 v 1994-c ilin sentaybrna qdr Azrbaycan Dvlt Ne irkti Qrb lklrinin tkil etdiyi konsorsiyum il oxtri grlr keirdi. Bu grlrin bir qismi Bakda, bir qismi stanbulda, bir qismi is AB-n Hyuston hrind keirilmidir. 1994-c ilin sentyabrnda Azrbaycann mstqil olaraq bel bir anlamaya imza atmasn istmyn gclr Azrbaycan mxtlif yollarla thdid etmy baladlar. H a bir lknin gmilri Bakn bombalamaq n hazr vziyyt gtirildi. Fqt Heydr liyev bunlarn he birindn qorxmayaraq, 1994-c il sentyabrn 20-d srin mqavilsini imzalad. Mqavil imzalandqdan bir ne gn sonra Azrbaycann dvlt adamlarna qar terror hadislri trtdilr. ki dvlt vziflisi ldrld. Bunlardan biri Azrbaycan Respublikas Milli Mclisinin sdr mavini, digri is lknin thlksizlik tkilatnn rhbrlrindn olan bir polkovnik idi. Daha sonra is hrbi zrb endirilcyi hdsi il x etdilr. Bu ilrin arxasnda bzi lklr v daxildki bzi geri kirli trfdarlar dururdu. Bir mddt sonra yenidn hrbi zrb vurma hdlri glmy balad. Fqt Heydr liyev bunlarn hamsn df ed bildi. Daha sonralar daxild v xaricd srin mqavilsin ynlik bhtan xarakterli yalan mlumatlar yaynlamaa baladlar. Guya ki, Azrbaycan hkumti Dnya v Qrb lklrinin ne irktlrin yalan mlumatlar vermi, Xzr dnizind ehtimal olunan qdr ne -qaz ehtiyatlar yox imi v s. lb ki, bu mllrin d bir nticsi olmad.
6. Azrbaycann ne sektorundak tcrbsi: Azrbaycan ne lksidir. 1847-ci ild Bak-Bayl-Bibiheybtd ilk df ne emal edilmidir. 1872-ci ild Nobel qardalar Bakda ilk ne irktini qurdular. 1900-c ild Azrbaycanda artq 10 milyon ton ne hasil edilirdi. Bu gstrici Rusiyadak hasilatn 95%-ni, dnyadak hasilatn is 50%-ni tkil edirdi. 1918-ci ild Azrbaycan mstqilliyin qovudu, lakin bu mstqillik 1920-ci ild Sovet hkumtinin ialna qdr davam ed bildi. Hmin hadisdn sonra Azrbaycan xalqnn n byk srvtlrindn hesab olunan ne -qaz ehtiyatlar Sovet ifaqnn mnafelrin ynlik istifad edilmidir. Azrbaycan ne indn btn Sovet ifaqnn inkiaf n istifad edilmidir. 1941-45ci illrd kinci Dnya mharibsind btn Sovet ifaqnda hasil ediln ne in 75%-ni Azrbaycan ne i tkil edirdi. Azrbaycann ne snayesi v ne ilri btn dnya n thlk olan Alman faizminin mlub edilmsind byk rol oynamdr. str 1920-ci illrin vvllrind, istrs d 1930-cu illrd Xzr dnizindn ne hasilatnn artrlmasna sy gstrils d, dnizd byk miqdarda ne hasilatna 1949-cu il noyabrn 7-dn etibarn balanlmdr. Hmin tarixd Xzrin Ne Dalar ad il tannan yataqlarndan ilk df ne xarlmdr. Son zamanlara qdr, yni Azrbaycan mstqilliyin qovuana kimi, Azrbaycan xalq he bir zaman z srvtlrin sahib xa bilmmidir. 1920-ci il qdr Azrbaycan ne i hm xarici irktlr trndn, hm d Azrbaycann z sahibkarlar trndn hasil edilmsin baxmayaraq, Azrbaycann, xsusil d Baknn inkiaf n byk ilr grlmsin baxmayaraq, xalq bu srvtin sahibi ola bilmmidir. 1920-ci ildn balayaraq Azrbaycann ictimai-siyasi hyatnda ox byk dyiikliklr yaanmdr. Azrbaycan iqtisadiyyat inkiaf et-
dirilmi, lkd iri snaye mssislri, elmi potensial qurulmu, ne snayesi drin tarixi yol kemidir. Btn bunlara baxmayaraq Azrbaycan z ne inin hqiqi sahibi ola bilmmidir. Btn bu znginliklr Azrbaycana deyil, Sovet dvltin aid idi. 7. Bak-Tbilisi-Ceyhan boru kmri: Xzr dnizinin Azrbaycana aid sektorunda, mumi olaraq, Azrbaycanda hasil ediln ne in ixrac edilmsi mqsdi il iki ayr ne kmri
x inin kilmsi planladrlmdr. Birinci ne kmri Asiya zrindn Qara dnizin Novorosiysk limanna, ikinci ne boru x i is Grcstan razisindn kerk, Qara dnizin Supsa limanna qdr ina edilmidir. Birinci ne kmri x i byk tinliklrdn sonra artq faliyyt balamdr. Bu kmrin Azrbaycan razisin dn hisssinin uzunluu 230 km-dir. Kmrin mumi uzunluu is 1400 km-dir. Rusiya razisind aparlan ilr nticsind imali Qafqazda meydana xan tinliklrin hdsindn glinmidir. kinci ne boru kmrinin Grcstan razisindn keirilmsi planladrlmdr. Bellikl, tkc raq
2007
16
Qafqaz Universiteti
yatandan deyil, digr yataqlardan da hasil edilck ne ehtiyatlar iki ayr ne kmri vasitsi il dnya bazarna xarla bilinmkddir. Lakin birinci nvbd kiln Bak-Novorosiysk ne boru x i stabil kild ily bilmdi. Hmin kmrl ne in nql edilmsi prosesi myyn fasillrl hyata keirildi. Bzn is tamamil dayandrld. Bel hallar is lknin ciddi tinliklrl qar-qarya qoyurdu. 1994-c ild srin mqavilsi imzaland zaman Rusiya Federasiyas
Bu layih n BTC boru kmrinin ana x olaraq kilmsinin tmin edilmsi mtlq mnada z yerini gstrirdi. slind buna nail olmaq he d asan olmad. Azrbaycan bu mrhld d bir sra subyektiv v ya obyektiv ngllrl qarlamal oldu. Aq etiraf etmk lazmdr ki, hazrda Beynlxalq mliyyat irktind yer alan bzi irktlrin raq yatandan hasil edilck ne in glck taleyi mslsind frqli dnclri olduuna gr onlar BTC-nin inasna balamalarna
irli srlrd. Amma Azrbaycan bu ii z dostlar il (Trkiy, Grcstan) hyata keirmk istyirdi. lb ki, bu layihy qatlan irktlrin maraqlarna da dyr verilirdi. Nticd, BTC ne boru kmrinin sas ana ixrac boru kmri kimi kilmsin qrar verildi. Bununla da, hasil edilck ne ehtiyatlarnn sas hisssi BTC vasitsi il Ceyhan limanna, oradan da Aralq dnizi vasitsi il dnya bazarna xarlacaqdr. Bu qrarn z d xeyli mzakirlr sbb oldu. Hans ki, o zamanlar hm imzalanan mqavily etiraz ednlr, hm d bu boru xttinin Bak-Tbilisi-Ceyhan marurutu il hayata keirilmsin qar xanlar mvcud idi. Bu qar xmalar daha ox Azrbaycana gstriln tzyiqlr klind zn gstrirdi. BTC kmrin qar xanlar nclikl onu deyirdilr ki, bu bir xyaldr, mmkn olmayan bir hadisdir. Azrbaycann BTC-ni smrli edck qdr ne ehtiyatlar yoxdur v s. kimi xlar ox oldu. Mslnin zrind uzun zaman mzakirlr getdiyi n, h a bu kirlr inananlar bel taplrd. Lakin btn bu tzyiqlr v frqli kirlr boa xd v Azrbaycan tin bir ii uurla baara bildi. Bak-Novorosiysk 1400 km (Azrbaycan razisin dn hisssi 230 km)
Azrbaycana bel vdlr verdi ki, siz hasil edilck ne in hamsn Rusiya zrindn nql edin v baqa variantlardan istifad etmyin, biz bunun hamsn tmin edcyik v s. Azrbaycan bu vdlr gvnmdi v erkn hasil edln ne in ixrac mqsdi il Rusiya zrindn Novorosiysk limanna birinci ne boru kmrinin kilmsini tmin etdi. Lakin Rusiya hkumti verdiyi szlri yerin yetirmdi v bu xtl hyata keirilck ne danmas ciddi tinliklrl qarlad. Bel vziyyt is hm xarici irktlri zrr uradr, hm d Azrbaycan Respublikasn ciddi ziyanlarla qar-qarya qoyurdu.
trdddl yanardlar. BTC-nin maliyti, yni x in inas n lazm olan maliyy miqdarnn ayrlmasnda da frqli dnclr ortaya xmd. Bu kimi msllr problemin vaxtnda hll olunmasna mane olurdu. Lakin btn bunlarn hams ortaq i birliyi almalar il ortadan qaldrld. BTC ne kmrin qar xanlar v onun realla evrilmsin ngl olmaq istynlr d vard. Bzi irktlr maliy baxmndan bu kmrin smrli olmadn iddia edirdilr. Btn bunlarla yana, hasil edilck ne in dnya bazarlarna xarlmas sas rtlrdn idi. Bunun n d, slind, mxtlif variantlar
Bak-Supsa 692 km (Azrbaycan razisin dn hisssi 443 km, Grcstan razisin dn hisssi 249 km) Bak-Tbilisi-Ceyhan 1760 km Bak-Tbilisi-rzurum 670 km 8. ahdniz layihsi: kinci razlama ahdniz yata il laqdardr. Hmin yataqda ehtimal olunandan daha ox qaz ehtiyatlar taplmdr. 1996-c il iyun aynn 4-d ahdniz ne -qaz yatana ynlik mqavil imzaland. O zamanlar bu layihy d ngl olmaq istynlr var idi. Azrbaycan iqtisadiyyatnn inkiafna mane olmaq istynlr buna da mane olurdular. Lakin Azrbaycann ne i mtxssislri, geoloqlar v bu sahad Azr-
2007
17
ahdniz yatann istismarnda irktlr arasndak pay blgs aadak kimidir: 9. Ne -qaz sahsind aparlan ilrin mumi plannda irktlrin pay blgs aadak kimidir: srin mqavilsi layihsini gerkldirmk n ilk ortaqlq AOC (Azerbaan nternational Oil Konsorsium Azrbaycan Beynlxalq Ne Konsorsiyumu) klind tkil edilmidir. Daha sonra bu konsorsiyum aadak kild formalamdr. Buradak n nmli nqt Trkiynin (TPAO) hisssi 1.75% -d qalmdr v Azrbaycann is 10 % hisssinin qarl olan pulu dy bilck gc yox idi. Bu vziyytd mrhum prezident Heydr liyev problem qararaq, digr irktlrdn myyn miqdar alaraq Trkiynin hisssinin 6.75% olmasn tmin etmidir. Trkiy is hm 6.75%-lik pulunu dmi, hm d Azrbaycann 10%-lik hisssinin qarln zmant alaraq dmidir. Sonralar is Azrbaycanla Trkiy aralarndak borc mslsini hll etmilr.
baycanla ortaq i aparan BP v digr irktlrin mtxssislri aradrmalar nticsind qrara gldilr ki, bu yataqda almalara balamaq mmkndr. ox tcrbli geoloqlar ahdniz yatanda 400 milyard kub metr qaz tapdqlarn iddia edirdilr. Amma sonrak mliyyatlarn nticlri gstrdi ki, bu yataqda 1 trilyon kub metrdn ox qaz ehtiyatlar mvcuddur. Lakin bu gstrici d hl son rqm deyildir. Mqavil imzalandqdan sonra konsorsiyum tkil edilmidir. Bu konsorsiyumda Byk Britaniyan tmsil edn BP AMOCO, Norvei tmsil edn Statoil, Fransan tmsil edn Elf Akiten, Rusiya v taliyan birg tmsil edn LUKoil-ACP, Trkiyni tmsil edn Trkiy Petrollar irkti, ran tmsil edn OPEK itirak edirdilr. Bu konsorsiyuma Avropann bir ne byk dvltinin iri ne irktlri il yana, Amerikan Petrol irkti d qatlmdr. ahdniz yata Xzr dnizinin Azrbaycan sektorundak n byk v n zngin ne -qaz yataqlarndan biridir. Bu yataq ne dn daha ox qaz yatadr. Bu yata azrbaycanl ne ci mtxssislr ilk df 1954-c ild kf etmidir. 1976-c ild bu yataqda bzi qazma, geoloji ilr
hyata keirilmi v yatan zngin ehtiyatlara malik olduu tsbit edilmidir. Daha sonra, 1980-ci ilrd burada yen d bzi almalar hyata keirilmidir. Orada quyu qazaraq qaz hasil etmk istmilr. Lakin hmin zamanlar ld olan texniki imkanlarla o qdr drinlikdn qaz hasil etmk d asan olmadndan bu mmkn olmamdr. Btn bunlara baxmayaraq, ne snayesini bilmyn, mxalif dnclri ortaya atanlar bu layihnin hyata kemsini istmirdilr. Bzilri d deyirdi ki, bu layihni indi gerkldirmyk, sonralar buna yenidn baxarq. Onlar deyirdi ki, biz ilkin mqavildn glir ld edrk, lazm olan texniki tchizat zmz alarq v bu layihni tkbana hyata keirrik. Birincisi, qeyd edim ki, hmin glir n zaman tmin edilckdi? kincisi, o gliri ld etdikdn sonra, ne sektoruna ynldilrs, onda Azrbaycann digr tsrrfat sahlrinin inkiaf etdirilmsi v ya sosial hyat trzinin yksldilmsi nec mmkn olacaqd? Nticd, 1996-c il sentyabrn 4d bu layihnin ilnmsi lk parlamentind ssvermdn kedi. ahdnizdn ld edilck qazn nqli n is uzunluu 670 km olan Bak-Tbilisi-rzurum qaz boru kmri x inin kilmsi razladrld.
2007
18
Qafqaz Universiteti
8 Mart Beynlxalq Qadnlar gn mnasibtil keirilmi tdbirdki x
Hrmtli tdbir itiraklar, ziz xanmlar ! Burada yln gnc, yaraql, sabahn mllimi, alimi, ictimai xadimi, gzl anas olacaq xanmlar! lk nvbd sizi v sizin timsalnzda btn qadnlarmz qardan gln gzl gn, yni 8 Mart Beynlxalq Qadnlar gn mnasibtil tbrik edirm. Siz bel gzl gnd ryimdn ken n gzl arzular - ilk nvbd uurlu hyat yolu olan qadn sadtini, sntini gzl biln xanm olma arzulayram. Grrm ki, burada ox gzl xanmlar v gnc qzlar ylib. Bu mnzr anlq bir xatirlrimi tzldi. Bir vaxtlar vard mn d sizin kimi gnc bir qz idim. Bel grlrd tamaa kimi ylib kimis dinlmyim yadma dd. Otuz il bundan vvl mn Bak Dvlt Universitetind thsil alarkn biz d bel bir tdbird topladq. El hmin gr d 8 Mart rfsind idi. Biz dedilr ki, Azrbaycann qabaqcl, sem xanmlar sizinl gr glck. Respublikamzn ictimai siyasi hyatnda z mvqeyi olan, varlqlar il mmlktimiz rf gtirn bu xanmlar yaxndan grmk, onlarla nsiyytd olmaq, onlarn kediklri hyat yoluna kir vermk, onlarn dann eitmk, onlardan myyn mslhtlr, tvsiylr almaq bizim n ox maraql idi v biz d salonda bax bel sakitc oturmuduq. O zaman Azrbaycann Qadn Hrkatnn qabaqcllarndan biri olmu Hkm xanm Sultanova gr salonuna daxil oldu. Blk d bu gn Hkm Sultanova sizin n bir ey ifad etmir. Ancaq Azrbaycann saylb seiln xanmlarndan olan Hkm xanm Sultanova o zamanlar bizim diqqtimizi ox kirdi. Hl d yadmdadr, ox gzl v zmtli bir xanm idi. Hkm xanmla birg Sid xanm da grd itirak edirdi. Onlar kediklri hyat yolundan danrdlar. Biz d onlara diqqtl qulaq asrdq. Hmin vaxtlar o qadnlar bizim n bir nmun idi, bir rnk idi. O qadnlara baxaraq biz nmun gtrrdk v kirlirdik ki, glck faliyytimizi d el bu cr quracaq. Blk d el bu gn bunu kirlmyim bir tsadf deyil. Bilmirm, kimlr ns nmun ola bilcym ya yox, amma bir eyi bilirm ki, n sizin mniml, n d mnim sizinl grm yaddan xmayacaq.
prof. Rbiyyt Aslanova

Millt vkili
Hazrda Azrbaycanda faliyyt gstrn universitetlr, o universitetlrdki imkanlar Azrbaycan qadnnn sabahna xidmt edn mqamlardandr.
2007
19
nki mnim kediyim yol da, yni bu gn mni bu krsy gtirn yol da, el o xanmlardan gtrdym nmun idi. Xalqna, milltin xidmti hr eydn yksk tutmaq mqsdi idi. nanram ki, sizin d hyat yolunuzda sas qay vtn, millt xidmt etmkdir. Yalnz hmin yol sizi bu kimi krslr aparacaq. Bu haqq qazanmaq n smrli hyat yaamaq lazmdr. Ali thsil aldm, sonradan aspiranturada oxuduum v elml mul olaraq professor sviyysin yksldiyim illr rzind, nhayt Milli Mclisin deputat, daha sonra sdr mavini, hazrda is nsan Hquqlar Komissiyasna rhbrlik etdiyim mddtd mn anladm ki, insan n yksk amala haqqa, dalt xidmt edrs, onun myi itmir v baqalar n nmun ola bilir. Burada Azrbaycan cmiyytind Azrbaycan qadnnn yeri v rolu haqqnda ox gzl kirlr sylndi. Dorudan da, Azrbaycan qadn bu
gn ox byk uurlar ld edir. Ancaq bu uurlar o qdr d asan ld olunmur. Azrbaycan mstqillik qazand gndn indiy kimi ken vaxt rzind myyn mrhllrd ortaya xan tinliklrin bir hisssi d Azrbaycan qadnnn zrin dmdr. Biz bu gnlrin hm itiraks, hm d ahidi olmuuq. Byk ndrimiz Heydr liyevin gzl bir sz var: Mstqilliyi ld etmk n qdr tindirs, onu qoruyub saxlamaq ondan da tindir. Demli onu qoruyub saxlamaq n bu gn Azrbaycan gncinin zrin ciddi msuliyyt dr. Bu mmlktin zrind oxlarnn gz var. Sadan, soldan, imaldan, cnubdan Azrbaycan adl mmlkt, onun mkanna, ideologiyasna nfuz etmk istyn qvvlr var. Bizim varlmz thlk altnda yaatmaq istyn qvvlr var. Btn bunlarla mbariz apara bilmk n v Azrbaycan adn yksklr qaldrmaq n hr birimizin zrin byk msuliyyt dr. Bu gn mn
azrbaycanlyam deyn hr bir gnc bu msuliyyti anlamal v blmlidir. Ona gr d sizlr yksk zkaya v bacara malik mtxssislr olmalsnz. Bu bard mnim xsusi kirlrim var. Hesab edirm ki, bu gn Azrbaycan gncliyinin zka potensial olduqca oxdur. ndiki vziyytd Azrbaycan gnci Avropa gncindn, Amerika gncindn df, drd df all olmaldr ki, o zn tsdiq ed bilsin. Biz bu msl il laqdar Milli Mclisd olduqca ox alrq. Bu msl lk prezidenti lham liyevin d diqqtinddir. Bel ki, mhtrm prezident lham liyev cnablar lkmizdki istedadl gnclrin glcyinin tmin olunmas n xsusi qanunlar, qrarlar, srncamlar qbul edir. Hazrda azrbaycanl gnclr irisind n istedadllarnn seilmsi, onlarn xarici universitetlr gndrilmsi d sevindirici haldr. Mn ox istrdim ki, xarici universitetlrd thsil aldqdan sonra o gnclr yenidn Azrbaycana qaytsnlar v vtnimizd
2007
20
Qafqaz Universiteti
faliyyt gstrsinlr. nki lkmizd buna ox ehtiyac vardr. Cmiyytd grksizlik adlanan bir sindrom var. Alimindn, adi bir sntkarndan, mllimindn, hkimindn asl olmayaraq insan z grksizliyini duyanda, z grksizliyini hiss ednd sntin, mvqeyin qar geylir. stedadl insanlarn yaatmaq eqi d byk olur. nanram ki, zn gvnn v z biliyi il bu mmlkt n ns etmk istyn hr bir insan z dyrini alacaq. Aranzda cmiyytd mvqeyini tutmaq, yax mtxssis olmaq n almaqla yana, itimai-siyasi hyata meyl edn insanlar da var. Bu da vacibdir. znz snayn, he vaxt knara kilmyin, bacararamm, bacarmaramm ifadsini iltmyin. Bzn sekilr zaman gnc qzlarmzn istr parlament sekilrind, istrs d bldiyy sekilrind itirak etmmsi bizi narahat edir. Mn ox istrdim ki, Azrbaycan Parlamentind 15 yox, 25-30-35 qadn olsun, gnc qzlar olsun, z dnclri il, z qabiliyytlri il, z siyasi savad il dnyaya sbut etsin ki, dvlt hmiyytli qrarlarn qbul edilmsind Azrbaycan qadnnn rolu da var. Hazrda rq qadnnn, Azrbaycan qadnnn yeni obraz formalar. Bu obraz rqin n yksk keyyytlrini, mnvi chtlrini znd birldirmkl, Avropa dnc trzini sintez edn bir qadn olmaldr. Hr bir cmiyytin trqqisi mhz qadndan asldr. Blk d, bu kir kiilrin bir az xouna glmsin. Lakin bu dorudan da beldir. nki cmiyytin trqqisi qadna olan mnasibtl llr. Bu baxmdan mnvi dyrlrimizin qorunmasnda Azrbaycan qzlarnn, Azrbaycan qadnnn rolu ox mhmdr. Ona gr mnvi dyrlrimizin, adt-nnlrimizin qorunmasnda qadnlarn xsusi yeri, xsusi mvqeyi olmaldr v biz d bunu drk etmliyik. Bu baxmdan, hesab edirm ki, yeni formalaan Azrbaycan qa-
dn obraz mstqil dvltd azad dncli cmiyytin qarantdr. Azrbaycan qadn gzl iqtisatdr, gzl siyastidir, gzl hkimdir v. s. Mn ox arzulayram ki, azrbaycanl qzlar humanitar sahy maraq gstrdiyi kimi digr sahlr d maraq gstrsinlr. Bu gn cnab rektorla shbt edrkn, o da qeyd etdi ki, qzlar daha ox humanitar sahlr meyl edirlr. Bel bir gnd arzulayram ki, siz byk ndrimiz Heydr liyevin Azrbaycan qadn n qurduu gzl raitdn, hazrlad geni imkanlardan istifad edsiniz. Mhz onun tbbs il 1998-ci ild Azrbaycan qadnnn problemlrinin hlli n byk bir komit - Ail, Qadn v Uaq Problemlri zr Dvlt Komitsi tsis edildi. Bu komit indi d faliyyt gstrmkddir. Bu sahd grlck ilri daha da intensivldirmk n 2000-ci ild Dvlt Proqram hazrland. Hazrk dvlt bas lham liyev d Azrbaycan qadnna xsusi qay il yanar. Bu yaxnlarda cnab Prezidentin imzalad srncam da bunu bir daha sbut edir. Hazrda Azrbaycanda faliyyt gstrn universitetlr, o universi-
tetlrdki imkanlar Azrbaycan qadnnn sabahna xidmt edn mqamlardandr. ziz xanmlar, sabah 8 Mart Beynlxalq Qadnlar gndr. Bu gzl gn mnasibtil sizlr minamanlq arzulayram. Arzu edirm ki, sizin hr biriniz hyatda idealnz ola bilck nmunvi xsiyytlr sesiniz. Mn bu gn sizin baxlarnza diqqt edrkn, hiss edirm ki, bu bayram sevincini blmk n hr biriniz hycanlsnz. Sevinc dolu baxlarnz qarsnda sizlr xobxtlik, ail minamanl, uurlu hyat yolu arzulayram. Bu uurlar irisind Azrbaycan Dvltin xidmtiniz hr eydn vacib olacaq v inanram ki, insann uurlu taleyi varsa onun grdy i d faydal olacaqdr. Unutmayn, byk zhmt daha byk nticlr verir. Sa olun!
2007
21
Gnclr tvsiylr mvzusunda keirilmi seminardak x
Hrmtli rektor, dyrli qonaqlar v gnc-ziz qadalarm, baclarm! Sizlri salamlayram! Mn gnc olarkn iki tip adamdan xoum glirdi. Biri ox zngin olan, digri is ox yal olanlar idi. Znginlrin hyatn yrnmy alrdm ki, grm onlar nec zngin olublar.
Abdulbar Gzal
Azrsun Holdinq irktlr qrupunun prezidenti
mrlrinin ixtiyar ana qdr dnya hyatn nec keirdiklri il maraqlanr v bizim bamza gl bilck hadislr haqqnda onlardan tcrb yrnmk mqsdi il yal nsilin nmayndlrini hmi dinlmyi sevirdim. Sizi min edirm ki, 18 yam olanda mnim yoldalq etdiyim insanlar 65 ya da ondan yal insanlar idi. Hmi onlarn yannda olardm, onlara ay szrdim v s. Cavan dostlarm mni hmi qoca, ahl insanlarn yannda axtarardlar. nki mn hmi onlara yaxn olmaa alrdm. Onlar hyatn mxtlif trrindn bhs edrdilr. Onlar dinlyrkn dnrdm ki, mn d bu dnyaya glmim v bir vaxt glck onlar kimi yalanacaam. Onlar dinlyrk v hyat tcrblrini yrnrk, z hyat yolumu ona gr qurma dnrdm. Blk d, hyatda mvq olmamda o gnlrin byk rolu olmudur. Hqiqtn d, o insanlardan ox eylr yrnmim. Bli, hyatda mvq olmaq n mllimlrimdn, zmdn yal v ya tcrbli insanlardan v ya trafmda ba vern hadislrdn ox ey yrnmy alrdm. Bununla yana, btn varl sevirm v varln niy mvcud olduunu da hr zaman dnrm. Bu dnc xarakteri gnc yalarmdan, h a daha erkn yalarmdan bu gn qdr mnd mvcuddur. Bir mslni d qeyd edim ki, mrm boyu he vaxt zaman bo keirmmim. Hmi yrnmim, dnmm v trafmda ba vernlrdn ntic xarmam. nsann gnc yalarndak a ox nmlidir. ndi siz hqiqtn d ox ansl bir gnclik yaayrsnz. Azrbaycan mstqilliyini ld etdikdn sonra, sizin aillriniz n kiik bir zaman (5-6 il) mddtind tinliklr oldu. Ancaq sizlr yqin ki, tarixi oxuyursunuz. (Tarixi oxumaq v yrnmk vacib msldir. nki tarix bizim hyatmzdr. Tarix bizim
Bu universitetin hd dnya universiteti olmaqdr v mn grrm ki, ona layiq universitetdir. nki bu universitetin z var, flsfsi var, hd var.
2007
22
Qafqaz Universiteti
zmzdr). Tarixdn bllidir ki, hr dvrd insanlar ravan hyat keirmkl yana, tinliklr d kmilr. Bel tinliklr bzn yngl olsa da, bzn is ox ar olmudur. Msln, byk nnmin syldiyin gor, ruslarn birinci dfki hcumu zaman hali ox tinlik kmidir. Azrbaycanda 1990-c ildn sonra hali bir mddt tinlik kdi. nki birdn-bir sistem dalmd. Hr ks arsizlik irisind idi. Vziyyt el qarq idi ki, he kim glcyinin nec olacan proqnozladra bilmirdi. Ermnistanla olan mharib azm kimi, bir yandan da lk daxilind ba vern kimlr vziyyti xeyli tinldirmidir. Lakin, krlr olsun ki, Heydr liyevin myi nticsind Azrbaycan bel xo gnlr qovua bildi v o byk liderin syi nticsind lkd ravanlq v qardalq yenidn davam etmy balad. Byk lider Heydr liyevin davams lham liyev d onun yrtdy siyasti layiqli kild ttbiq etmkddir. Hazrda Azrbaycan iqtisadi inkiaf srtin gr dnyada n nd gedn dvltlr srasndadr. Bu lk n ox byk bir nemtdir. Qeyd etmk istyirdim ki, siz v aillriniz 1990-c illrin vvlrind hkm srn tinliklrdn z paynz aldnz. Bu sxntlar mxtlif
maddi, mnvi, aildaxili, mdni v s. ola bilr. Sizi inandrm ki, nec sxnt olursa olsun, onu z alminizd n qdr bytsniz bir o qdr iindn xlmaz vziyyt glckdir. slind bunlar hyatn normal tinliklri kimi grmyiniz lazmdr v problem mntiql yanaaraq, onu hll etmk balca rtlrdn olmaldr. xsi problemlrl mul olmaqla yana, vtnda olduunuz dvltin, mnsub olduunuz milltin problemlrinin hllind d sasl rol oynamalsnz. Dnmk lazmdr ki, biz hardan gldik, indi hardayq v haraya gedcyik. Ona gr d trafmzda ba vernlrdn doru ntic xararaq anlamalyq ki, z hyatmz yaxladrmaqla yana, cmiyyt d xidmt gstrmk hr birimizin borcudur. Cmiyytd hr ks yax yaad zaman hqiqi ravanlq meydana glir. nki cmiyyt irisind bir nfr ravan yaayarsa, digrlri tinlik irisind olarsa, hmin bir nfri cmiyyt yaatmaz. Heydr liyev prospektind masir quruluda tikdirdiyim os hazr olduqdan sonra drd il mddtind hmin binada oturmadm. Byk lider Heydr liyev yeni binadan os kimi istifad etmmyimin sbbini soruanda ona dedim ki,
kimins mni qsqanman sevn biri deyilm. Siz mn imkan verdiniz, mn d bu imkanlar dyrlndirrk Azrbaycan xalqna xidmt etmk istyirm. Mn Azrbaycana gstri n glmmim. Mn alram ki, zhmtsevr bir insan kimi digr sahibkarlara nmun ola bilim v azrbaycanl qardalarma xidmt gstrim. Qeyd edim ki, kapitalizm iki hissy blns - biri msbt, digri is mn istiqamtli olsa, mn mmnuniyytl msbt niyytli kapitalizmi tmsil etmk istyirm. gr mn kapitaln srcs olaraq skan limd olan biriyms, bu mvqedn istifad edrk insanla xidmt gstrmkd nmun olmaq istyirm. Mn yksk vzifli dvlt mmuru olsaydm, yen d eyni dnclrl xalqma, insanla xidmt gstrrdim. gr bir bostan olsam da, yen eyni dnclrl cmiyyt xidmt gstrrdim. Azrbaycanda msbt dnclrl faliyyt gstr bilmyim n Heydr liyev mn rait yaratd. Savadl insanlar il frqlnn Azrbaycan xalq is mnim xidmtlrimi doru anlad. Mn hmi enerjimi alanlarmdan almam. Hazrda da savadl v tviq aq Azrbaycan insanndan enerji alram.
2007
23
Demk istyirm ki, mnim gzgm trafmdak insanlardr. Gzlliyin grnmsi n ziki grntlr yetrli deyil. nsann ryinin gzlliyi hr eydn nmlidir ki, bu da trafn gzlliyi il zn tcssm etdirir. gr iilrim mn msbt gzl baxrlarsa, mn gzllir v gclnirm. Yox, gr onlar mn mn baxlarla baxrlarsa, onda mn zif rhbrm. Yni onlara hl d ata bilmmim, onlarn drdin lac ola bilmmim. gr qonum mn yax gzl baxmrsa, mn zm pis hiss edirm. Demli ki, ona yetrinc smimi olmamam. Ola bilsin ki, z qapmn qarsn sprnd onun qapsnn qarsn gzard etmim v ya ona yetrinc yaxnlamamam. Bunlarn hamsn dnnd bel bir nticy glinir ki, biz nc insan olmalyq. Mvqiyytlr, zavodlar, fabriklr sonrak msllrdir. Mn he vaxt insan dyrini maddiyat zrind dnmmim. Dostlarmn bir oxu maddi olaraq zngin deyillr, amma yksk mnvi dyrlr malikdirlr. El insanlar da vardr ki, ox zngindirlr, amma bzi msllrd razlamrq. Qsacas mnim dostumun anlay trzi ox nmlidir. O insan alim, rssam, kndi v ya oban ola bir. Ancaq mnvi dyrlrimiz uyundursa, biz yax dost ola bilrik. Yetrki onun bax mstvisi msbt niyytl olsun. Bir-birimizi baa dk. Anlayaq ki, biz hyatda daimi deyilik v hyat lmi ox qsadr. Qsa olmaqla yana, ox srtl glib ker. Ona gr d zamannz ox gzl dyrlndirin. Bir vaxtlar vard mn Tehranda faliyyt gstrirdim. Geni kapitala malk bir sahibkarn ii il mnim iim st-st drd. Bir gn onunla shbt edrkn, o mn dedi ki, btn kapitalm sn versm gncliyini mn verrsnmi? Mn zzm dndm ki, mn n qdr yaamalyam ki, bu adam qdr zngin olum... Ancaq indi artq o zaman istdiklrim artq reallamaqdadr. Blk d yaxn glckd tyyarm d olacaq. Yni maddi olaraq hr eyim
var. Hazrda mvcud olan kapitalmn miqdar txmin etdiyimdn d oxdur ki, btn bunlar Allah mn nsib edib. Mn hmi dnrdm ki, ya halal yolla qazanacaam, ya da gedib dada obanlq edcym. Yax srmaydar krp (vsil) rolunu oynayr. Grk lazm olduu qdr ilysn ki, Allah da sn nsib etsin. Allah insanlar vasitsi il insanlar ayaa qaldrr, peymbrlr vasitsi il insanlara hidayt edir, liderlr vasitsi il insanlara yardm edir v s. Ona gr d hmi arzulamam ki, mn msbt baxl srmaydar olum. styirm ki, xalqn nifrt etmdiyi srmaydar olum. gr bilsm ki, xalqm mn nifrt edir, btn srmaylrimi ayamn altna alacaq qdr csartim var ki, bu da Allahn mn verdiyi lamtlrdndir. Hazrda kapital v alan insanlarn mnasibtlri istiqamtindki mlahizlriml bal kitab zrind ilyirm. Mn alqan v drst insanlar sevir, tnbl insalara is nifrt edirm. Siz gnclr bu gnn iini sabaha saxlamayn. El bu gn oturun yaxyax dnn: siz bu gn dnya n n etmlisiniz. Sizdn vvlkilrin etdiyi shvlri tkrarlamamalsnz. Digr trfdn sizlrin bel bir universitetd oxumanz hyatdak ansnz artrr. Bunun dyrini bilin v buradak imkanlar yax qiymtlndirin. Mnim yaxn trafmda ilyn kmkilrim bu universitetin mzunlardr. Onlar yksk mk qabiliyyti il yana, hminin xsiyyt yaraan insani dyrlr sahib, drst insanlardr. Avropa universitetlrindn frqli olaraq siz burada hm d yksk xlaqa yiylnirsiniz. Bu kimi msllr ox vacib amillrdir v siz buna nm vermlisiniz. Ona gr d bu universitetin qiymtini bilin v buradak zamannz gzl dyrlndirin. Bilirsinizmi, mnim zavodlarmda mrbb d hazrlanr. kr xst-
liyim olmasna baxmayaraq mn hmin mrbblri yoxlamadan bazara xarlmasna icaz vermirm. nki hmin mhsullarda mnim adm var v mnim adm hyatmdan daha nmlidir. Hyat keyyytli olmaldr ki, yaamaa dysin. ziz gnclr, sizin zriniz glck adna ox ar msuliyytlr dr. Ona gr d znz bilin v bu msuliyyti drk edrk, hyata ona gr hazrlan. Sizlr sadc zn qurtarmaq n deyil, vtni qurtarmaq kimi geni dnmlisiniz. Ancaq bel geni dnrkn d radikalla yol vermk olmaz. Btn hadislri bir ahng, kompleks, harmoniya mstvisind dnrsniz, lb ki, Allah da siz yardm edr. Qlbiniz, ryiniz, niyytiniz sizin qdrinizdir. He zaman dnmyin ki, siz ansszsnz. Hr zaman ans vardr, sadc sn onu gr bilmirsn. nki sn o ansn ryin hopmas n qap amrsan. Ona gr ilk nvbd qlbini, niyytini tmiz tutmalsan. Burada mnim hrkt etmyim, dana bilmyim hams ayrayrlqda hrsi bir ansdr... Bu gzl universitetin qiymtini bilin! Mn bura hm minntdarlq n, hm d sizlrl brabr rk szlrimi sylmk n gldim. Sizlri ox sevirm. Hyatda hamnza mvqiyytlr arzulayram. Qafqaz Universitetin d glckd daha byk uurlar arzulayram. Bu universitetin hd dnya universiteti olmaqdr v mn grrm ki, ona layiq universitetdir. nki bu universitetin z var, flsfsi var, hd var. Allah da doru yol alanlara hmi yardm etmidir. Hamnz sevirm, smimi qlbdn tbrik edirm! Sa olun!
2007
24
Qafqaz Universiteti
Rusiya-Azrbaycan mnasibtlri mvzusunda keirilmi seminardak x
Mn Rusiya Federasiyas v Azrbaycan arasndak mnasibtlrin indiki vziyyti bararsind mhazir oxumaq istmirm. Mqsdim bu brd bir az mlumat verib, sonra suallarnz cavablandrmaqdr. sas msldn, yni dvltlrimiz arasndak laqlrin bugnk sviyysindn danarkn qeyd etmliym ki, onon be il bundan vvlki vziyytl indini mqayis etsk mnasibtlrimizin qnatbx olduunu demk olar. Xatrlayrsnzsa, on alt il bundan vvl (blk bzi insanlarn yadndadr) kemi Sovet ifaqnda vtndalar arasnda Sovet ifaqnn saxlanmas mslsin dair referendum keirilmidir. Bildiyim gr, respublikalarn hamsnda halinin byk ksriyyti gzlnildiyi kimi Sovet ifaqnn saxlanmasnn lehin ss vermidi. Lakin hmin hadisdn yarm ildn az bir vaxt kedikdn sonra Sovetlr Birliyi paraland. Rsmi surtd Sovet ifaq z mvcudluuna 1991-ci il Milad bayram gn xitam vers d, slind bu, 1991-ci ilin payznda faktiki olaraq ba vermidi. Bellikl, 16 il nc biz myyn mnada bir lknin trkib hisslri idik. Nticd lklrimiz arasnda balancda znmxsus olan mnasibtlrin sas 15 il bundan vvl qoyuldu. slind hl 15 il tamam deyil, bel ki, bu il aprelin 4-nd biz diplomatik laqlr yaratmamzn 15 illiyini qeyd edcyik. Srliyimiz 1993-c ild alm v o vaxtdan etibarn lklrimiz arasnda myyn drcd sabit diplomatik mnasibtlr mvcuddur. Azrbaycann mstqil dvlt kimi varln brqrar etmsi lverisiz raitd ba verdi. Bel ki, Azrbaycann z mstqilliyini brpa etmsi qonu dvltlrdn biri il byk mnaqi yaranmas il eyni vaxta tsadf etdi. Bu baxmdan, Azrbaycann ddy vziyyt kemi Sovet Respublikalar arasnda ola bilsin ki, Tacikistan istisna olmaqla, btn digr respublikalardan ar idi. Tacikistanda vziyyt daha pis idi. Hmin vaxt federasiyadan ayrlaraq trkib hisslrin paralanan Yuqoslaviya kimi dvltlrin d daldn xatrlatmaq olar, lakin bu halda ayrlmaq daha dadc nticlr gtirib xard. Bellikl, dvltlrimiz arasnda mnasibtlrin yaradlmas balancda tn olmu v sonrak 6-7 il rzind, tssf ki, ox lng inkiaf etdirilmdr. Mnasi-
Vasili stratov
Rusiya Federasiyasnn Azrbaycandak fvqlad v slahiyytli sri
Bu yeni, modern, iklnmi olan universitet glmkdn mmnunluq duyuram. Universitetin heytin v tlblrin ne bel uurlu illr arzulayram.
2007
25
btlrimizin hazrk sviyysi myyn drcd 2001 v 2002-ci illrin hadislri, yni cnab H.liyev v cnab V.Putinin z lklrinin prezidentlri seilmsi il baldr. slind, mnasibtlrimizin yeni mrhlsinin hl 2000 v 2001-ci illrd Kiyev grlrind balandn demk mmkndr. Bu, bizim prezidentin hmin lky ilk sfri idi. Bu bir uurlu balanc oldu v hmin vaxtdan etibarn mnasibtlrimiz btn sahlrd v istiqamtlrd ardcl olaraq inkiaf etmy balad. Demk istyirm ki, yalnz siyasi mnasibtlrimiz deyil, iqtisad v mdni laqlrimiz d inkiaf etmy balad. slind bu mnasibtlr h a 90-c illrd d ksilmmidi. Lakin 2001-ci ildn etibarn dvltlrimiz arasnda mnasibtlr yaxlamdr. Jurnalistlr hmi mn mnasibtlrimizdki problemlr bard suallar verirlr. Mn deyrdim ki, jurnalistlik pesi onlara yax chtlr bard deyil, problemlr aid suallar vermyi dikt edir. Hmi bel dnblr ki, yaymlamaq n n yax xbr pis xbrdir v jurnalist-
lrin btn sylrin baxmayaraq, mn hmi demim v tkrar edirm ki, bizim mnasibtlrimiz yaxdr. lb , vaxtar olaraq bizim lklrimizin mzakir etmli olduu bzi msllr ortaya xr. Msln, tn ilin noyabr - dekabr aylarnda mtbuatn ilk shiflrind olan Rusiya Federasiyasnn yeni miqrasiya siyasti, onunla bal yeni qanun-qaydalar v yaranm vziyyt bu gn d mtbuatn diqqt mrkzinddir. Bir ne dqiq bundan vvl jurnalistlr dedim v yen d bildirirm ki, bu tdbirlr mxsusi olaraq Rusiyada yaayan azrbaycanllara qar ynldilmyib. Yanvar, fevral v mart aylarnda hyata keirilm tdbirlr Rusiyada yaayan azrbaycanllarn maraqlarna uyun olmudur v bildiyim gr, Rusiyada yeni sistem keidi asanladrmaq n Azrbaycan diasporas trndn alm hquq mslhtxanalarnn yaxnlarda balanmas haqqnda qrar verilmdr. Bellikl, bu mslnin ikitri mnasibtlrd problem yaratmadn sylmk olar. Bu, ayr-ayr frdlr n problem ola bilr, lakin btn bir
xalqn problemi deyil. Glin bu msly bel yanaaq. Geni mzakir olunan digr bir msl qaz mslsidir. Azrbaycan hkumti Qazprom irktindn onun qoyduu yeni qiymtl qaz almaqdan imtina etdi v bu qrar baa dmk olar. Bu msl il laqli bel bir rh vermk istrdim ki, ne , qaz, elektrik kimi msllr potensial olaraq siyasildirilmi msllrdn n qdr tez ayrlarsa, bir o qdr yax olar. Bununla mn n demk istyirm? Subsidiyaladrlm qiymtlr bir gn lv olunacaq. Bu, n qdr tez ba vers, bir o qdr yaxdr. Bu ildn etibarn Azrbaycan qaza olan tlbatn z daxili ehtiyatlar hesabna dy bilirs, onda lb Azrbaycann baqalarnn subsidiyaladrlm ehtiyatlarndansa z ehtiyatlarna arxalanmas daha dzgn bir addmdr. Bu anda suallarnz olarsa, bu msl trafnda daha geni dana bilrm. Qeyd etmk istyirm ki, bu ilin ilk iki ay n dvltlrimiz arasndak ikitri ticartin hcmini gstrn rqmlri grnd mn ox tccblndim. Rqmlr artr. Bu mqamda
2007
26
Qafqaz Universiteti
qeyd etmk lazmdr ki, qaz ehtiyat sat artq buraya daxil deyil. Bu halda rqmlr qaz olmadan bel artr. Qaz olmadqda bel ticart rqmlrind tn ilki il mqayisd artm mahid olunur. Bu is o demkdir ki, bizim mnasibtlrimiz h a iqtisadi chtdn d srtl inkiaf etmkddir. Maraq xatirin Azrbaycann xarici lklrl ticartinin hcmini hesablamaa alsanz v qaz v ne istisna olmaqla Azrbaycann digr dnya dvltlri v Rusiya il ticart dvriyysinin hcmini mqayis etsniz grrsiniz ki, Azrbaycann xarici ticartinin hmiyytli faizi Rusiyann payna dr v yqin ki, bu sizi n az mnim qdr sevindirr. Bu he d tccbl deyil, ax biz qonuyuq. Rusiyada yaayan azrbaycanllar da daxil olmaqla bizim bir ox ortaq chtlrimiz var. Onlarn bzilri Rusiya vtndadr, bzilri is deyil. Azrbaycanda da srlr boyu ruslar yaayb, indi d yaamaqda davam edirlr. Bu sbbdn biz yalnz siyasi v mdni baxmdan deyil, eyni zamanda iqtisadi sahd d mkdalq etmy hr chtdn hazrq. 2005-ci ild lklrimiz arasnda ticartin hcmi tqribn bir milyard dollar olub. Bu il, gr mnd olan rqmlr dqiqdirs, ne v qaz olmadan qarlql ticart rqmi 2 milyard dollar hcmind ola bilr. Bu, mn deyrdim ki, kifayt qdr byk rqmdir. Lakin bununla mn bu gstricinin n yksk hdd olduunu demk istmirm. lb , bu sviyy il qane olmaq olmaz. mkdalmzn byk potensial var. Hr halda adam ki, lklrimiz arasnda laqlrd salam iqtisad mnasibtlr var v glckd d olacaq. Mdniyyt v dil laqlrin gldikd is, bunu tkrarn demy ehtiyac yoxdur, amma yen d demliym ki, burada, demk olar ki, hr yerd rus dilind nsiyyt girmk mmkndr. Mnim zm is Azrbaycan dilini yrnmy alram. Bir eyi d diqqtiniz atdrmaq istrdim ki, rus dilind burada yalnz ruslar danmr. Burada danlan rus dilinin saf v
slis olmas mnim diqqtimi clb edib. Rusiyann thsil naziri cnab Fursenko bir-iki h bundan vvl Bakya sfri zaman orta mktblrdn birinin rus v azrbaycan blmlrin ba kmi v ox mmnun qalmdr. Onun krinc, buradak ikinci sinif agirdlri qrammatik chtdn rus dilind Moskval aqirdlrdn daha dzgn danrlar. Cnab Fursenkonun z Sankt Peterburq hrindndir. Demk istyirm ki, ola bilsin, cnab Fursenko Moskva mktblrinin sviyysinin ox yksk olmadn dnr. Lakin hr halda bu, hqiqtdir. Rus dilinin burada saxlanmas mn cht deyil. Trk, rus v ingilis dillrini biln azrbaycanl gnclr dnya iqtisadiyyatna qoula bilr v bu da bir xalqn sahib ola bilcyi n byk stunlklrdn biridir. Burada mnim vvlki tyinatlarm haqqnda mlumat verilnd bildirildi ki, Dublind Rusiya Srinin maviri vzifsind almam. 1990-c illrd davaml olaraq bir ne il rlandiya dnyada n srtli iqtisadi inkiafa nail olan lk oldu. ndi is bu lk Azrbaycandr. rlandiyann n ne i, n d qaz var. Mn deyrdim ki, he nyi yoxdur, bir tk xalqdan baqa. Uzun illrdn bri rlandiyann ixrac etdiyi yalnz insanlar olmudur. Nticd, rlandiyada cmi 4 milyon irland yaad halda AB, Avstraliya, Yeni
Zelandiya v baqa lklrd is 70 milyon irlandiyal yaayr. Onlar z gnclrini xarici lklr gndrmyi dayandrb, onlara yax thsil vermy balayanda v xalq namin almaq n i imkanlar yaradanda lkd el bir iqtisadi artm ba verdi ki, hl 80-ci illrd ancaq halisini ixrac edn lk 90-c illrd ne i olmad halda adamba ixracat gstricisin gr dnyada birinci yeri tutdu. Halbuki, 1973-c ild Avropa ifaqna daxil olanda rlandiya i ifaqn n kasb lksi idi. Bu gn adambana dn glir gr rlandiya Lksemburqdan sonra ikinci yerddir v Avropa ifaqnn adambana dn glir baxmndan ikinci varl lksidir. Bu nec oldu? Onlar z gnclrindn dzgn istifad etdilr v ingilis dilini yax bilmlri d onlara daha bir stnlk verdi. dili yax biln Azrbaycan gnclri is 21-ci srin blk d n byk stnly hesab olunan ne v qaz snayesinin inkiafndan baqa lk iqtisadiyyatnn digr sahlrini d srtl inkiaf etdir bilr. Biz, yni Rusiya buna yalnz sevinrik. Tkkr edirm.
2007
27
Teleradio jurnalistikas v etika qaydalar mvzusunda keirilmi seminardak x
Hrmtli hmd by, hrmtli qonaqlar, mllimlr v tlblr! Mn sizinl birg bel bir konfransda itirak etmkdn byk mmnunluq duyuram. Doru deyim ki, Qafqaz Universitetindki mvcud vziyyti grrkn, mn bir azrbaycanl kimi ox sevindim ki, artq Azrbaycanda beynlxalq standartlara uyun universitet mvcuddur. str onun maddi-texniki bazas, istrs d professor- mllim heyti il bu beldir. Bu, bizi ox sevindirir. Ona gr mn d zmd nqsan tuturam ki, indiy kimi niy Qafqaz Universiteti il bizim laqlrimiz kifayt qdr inkiaf etmyib. Bu konfransa dvt etdiyin gr mn Qafqaz Universitetinin rhbrliyin z minntdarlm bildirirm. Burada mzakir olunacaq mvzu mrkkb olmas il yana, hm d aktual bir mvzudur. Televiziya v radio il bal sah artq dnyada nmli bir sahy evrilib. nki hazrda canl ahidi olduumuz XXI sr daha ox qloballama il, informasiyal cmiyytin yaranmas il v ba vern proseslrin ox srtl hrkt etmsi il xarakteriz olunur. Bu dvrd informasiyal cmiyyt v ya informasiya texnologiyalar il bal olan sahlr xsusi nm verilir. Ona gr d btn beynlxalq tkilatlarda mtbuatla bal olan msllr xsusi nm verilir v mtbuat azadl problemin demokratiyann inkiaf amili kimi nm verilir. H a lazm gldiyi halda mtbuatn azadl mslsi digr sahlrdn stn tutulur. Hazrda btn dnyada televiziya v radio sahsind ba vern dyiikliklr v texnoloji yeniliklr xsusi nm verildiyi n, mn xmda bu sahy qsaca aray vermk istyirm: - Hazrda dnyada analoq sistemindn rqmsal sistem keid ba vermkddir. Bu sistem keid televiziya v radio sahsind hm keyyyt baxmndan, hm d yaymlanan proqramlarn daha geni razilr atdrlmas baxmndan ciddi dn yaradacaqdr. Artq dnyann ksr lklrind dvlt miqyasnda rqmsal sistem keid n proqramlar hazrlanr. H a bir sra inkiaf etmi lklr (Skandinaviya lklri) artq 2007-ci ildn etibarn rqmsal sistem kecklr. 2008-ci ildn is bu i daha da genilnckdir. Azrbaycanda da bu msly xsusi nm verilir. Azrbaycan hkumti rqmsal sistem keid n artq
Nuirvan Mhrrmli
Azrbaycan Respublikas Teleradio urasnn sdri
Qafqaz Universitetindki mvcud vziyyti grrkn, mn bir azrbaycanl kimi ox sevindim ki, artq Azrbaycanda beynlxalq standartlara uyun universitet mvcuddur. str onun maddi-texniki bazas, istrs d professor- mllim heyti il bu beldir. Bu, bizi ox sevindirir. Ona gr mn d zmd nqsan tuturam ki, indiy kimi niy Qafqaz Universiteti il bizim laqlrimiz kifayt qdr inkiaf etmyib.
2007
28
Qafqaz Universiteti
proqram hazrlayr. Hesab edirik ki, bu proqram Azrbaycanda hyata keirmk n 2015-ci il kimi biz vaxt lazmdr. Bunu qeyd etmkd mqsdim odur ki, televiziya v radio artq ayrca bir faliyyt sahsin evrilir. Yni bu faliyyt sahsi il artq minlrl insan mul olur. Digr trfdn bu faliyyt sahsinin nmi daha da artmaqdadr. Televiziya v radio sahsind faliyyt gstrn bir xs kimi bu sahnin tkc stnlklrindn danmayacaam. Tssr olsun ki, bu sah il bal oxlu problemlr d mvcuddur. Ancaq, dorudan da, televiziya v radio ktlvi tsir vasitsi kimi (biz buna ktlvi informasiya vasitsi d deyirik) tsiretm imkanlar olduu n onun nmi daha da artr. Televiziya v radio yaym Azrbaycanda artq myyn bir tarix malikdir. 1926-c il noyabrn 6-da Azrbaycanda radio yaymlarnn faliyyt balamas il bu sahnin tarixi balanmdr. 1956-c il fevraln 14-d is Azrbaycanda ilk df olaraq televiziya yaym faliyyt balamdr. Grndy kimi artq tarixi baxmdan myyn qdr zaman kemidir ki, bu tarix rzind Azrbaycanda tele-radio sahsind byk ilr grlmdr. Nhayt, 1991-ci ild Azrbaycan mstqilliyini qazandqdan sonra tele-radio yaym sahsind d yeniliklr ba verdi. Azrbaycanda zl radio v televiziya qurumlar faliyyt balad. Hazrda Azrbaycanda, btvlkd gtrsk, 40-dan ox televiziya v ya radio yaym il mul olan qurum faliyyt gstrir. Bunlarn irisind 6 televiziya qurumu btn lk miqyasnda verililrini yaya bilir ki, onlardan da 4- zl televiziya kanaldr. Regional televiziya kanlallarnn say 12-dir. 2 regional televiziya kanalna is lisenziya verilmidir ki, onlar da yaxn vaxtlarda faliyyt balayacaqlar. Azrbaycanda radio yaym il mul olan qurumlarn say 10-dur.
Baqa lklrd radio kanallarnn say televiziya kanallarnn sayndan daha oxdur. Yqin ki, yaxn zamanlarda bu balansn tarazlamas mslsin d baxacaq. Son zamanlar lkd kabel televiziyasnn inkiafna da xsusi diqqt veririk. Son bir ild sayca 10 kabel televiziyasnn faliyytin razlq vermiik. Qeyd olunan gstricilri Azrbaycann halisinin sayna v razisinin lsn gr dyrlndirsk, bu rqmlrin kifayr qdr olduunun ahidi olarq. Dzdr, bzilri bizi gnahlandrr ki, Azrbaycanda tele-radio kanallarnn say yetrinc deyil. Ancaq qeyd etmliym ki, hr bir lknin z daxili siyasti mvcuddur. gr biz yazl mtbuatmzdak vziyyti teleradio sahsin ttbiq etsk, acnacaql bir vziyyt alnar. Yni bu dvltin strateji maraqlar hatsind olan bir sahdir.
Qeyd etmliym ki, bu sahnin inkiafna mane olan amillr d mvcuddur. Ona gr d bu msld hmi radikalla yol vermk olmaz. Hr bir addm dnrk atlmaldr. Azrbaycanda Milli Televiziya Radio uras 2003-c ild yaradlmdr. Hmin tarix kimi bu sahy mumi dvlt nzarti ayr-ayr qurumlar v ya nazirliklr trndn hyata keirilirdi. 2003-c ild Milli Televiziya Radio uras qurularkn Avropa standartlar sas gtrlrk, mstqil bir qurum kimi faliyyt balamdr. Bu qurumun prezident trndn tyin olunmu 9 zv olur. Amma onlarn he biri prezident v ya parlament trndn faliyyt mddtind geri arla bilmzlr. Yni onlar faliyyt mddtind tam srbstdirlr. Onlarn dvltdn tk asllqlar maliyy msllri il baldr. lk baxdan mstqil bir qurum kimi grns d, bu qurumun bir ox problemlri mvcuddur.
2007
29
Birincisi onu qeyd etmliym ki, yeni faliyyt balam bu qurum istr maddi texniki bazasnn tkmilldirilmsi, istrs d kadr probleminin hlli baxmndan bir sra problemlrl qarlar. Bu mqsdl xeyli ilr grlmdr. Artq Azrbaycann tele-radio mkanna tam nzart etmk n tam kild faliyyt gstr bilirik. Qeyd etdiklrim mumi bir aray idi. ndi is sas mvzumuz olan teleradio jurnalistikas v etika qaydalar haqqnda danaq. Azrbaycan Respublikas hl ki gnc bir lkdir. Ona gr d kemi SSR-nin ideoloji nnlri hl d bizd z tsirini myyn mnada saxlamaqdadr. Bu vziyyt mxtlif mqamlarda mitd, televiziya verililrind v saird zn gstrir. Btn bunlar, aydndr ki, Azrbaycan mkannda ba verir. Ona gr d biz birdn-bir istdiyimiz ideal cmiyyt malik ola bilmrik. Yni hl ki, Azrbaycanda ictimai ur bizim istdiyimiz kild deyil. trafmzda ba vernlr mnasibt gstrn zaman hmin hadisni ox rahat tnqid edirik. Ancaq tssr olsun ki, hmin vziyytlrdn zmz ntic xartmrq. Azrbaycann teleradio sahsind, ideal olmasa da, bzi Avropa lklrind mvcud olan qanunvericilikdn stn qanun mvcuddur. Bu qanun 2002-ci il oktaybrn 8-d qbul olunmudur. Qanunda liberal dyrlr stnlk tkil edir. Qanuna gr Tele-Radio urasnn slhiyytlri mvcud olsa da, hmin slahiyytlri mhdud edn myyn trr d oxdur. Msln, qonu Trkiy Respubliksnda v ya Avropann bir sra lklrind Tele-Radio urasna verilmi slahiyytlr daha oxdur. Hmin lklrd Tele-Radio uras qanunvericilikdn yaynan tele-kanallara qar daha srt qaydalar ttbiq ed bilirlr. Bizd is bu msllr nisbtn yumaq hll olunur. lk baxdan bzi insanlar bizi tnqid edirlr ki, ayr-ayr tele-kanallarda ba alb gedn zbanala
qar tdbir grlmr. Ancaq qeyd etmliym ki, biz slahiyytlrimiz rivsind, btn imkanlarmz ttbiq edrk, bu ii lazm olan sviyyd tkil etmy alrq. Lakin bununla bel, xeyli problemlrimiz mvcuddur. Tele-kanallarmz hl gnc olduqlar n bu mssislrd alan insanlarn da ksriyyti gnc yada olanlardr. Gnc kadrlar is faliyyt zaman radikalla stnlk verirlr v hr ey daha tez nail olmaa alrlar. Bu mqsdl d srtl faliyyt gstrmk istyn kadrlar bzn qarsna xan haisnin mahiyytin varmadan hrkt edirlr. Bu kimi hallardan ortaya xan nqsanlar telekanallarda xeyli mvcuddur. Bu kimi problemlr milli-mnvi dyrlrimizl bal daha oxdur. Azrbaycan Avropa il Asiyann srhddind znmxsus bir mkanda yerlir v bizim zmz xas olan milli-mnvi dyrlrimiz var. Yni Azrbaycan Avropa deyil. Telekanallarda Avropa insanna xas olan verililrin yaymlanmas tzadlara sbb olur. Bzn biz saatlarla xarici lk vtndalarnn milli dyrlrini ks etdirn verililr baxmal oluruq. Bu sahd xeyli ilr grsk d, hl ki, istdiyimiz nail olmamq. Mn minm ki, biz buna nail olacaq. Tele-Radio verililri haqqnda qanunda milli-mnvi dyrlrl bal xsusi tlblr var. Hr bir verili v ya proqram hazrlanarkn milli-mnvi dyrlr nzr alnmaldr. Telekanallar proqramlarn hazrlayarkn maarindirm v ya mdniyytin inkiafna tkan vern msllr stnlk vermlidir. lb ki, digr msllr d qanunda z ksini tapmdr. Amma mn alacaam ki, marifilik v mdni inkiaf msllri haqqnda danm. Tss qeyd etmk ityirm ki, Azrbaycanda milli-mnvi dyrlr qiymt vermyn qeyri-pekar jurnalistlr mvcuddur. Azrbaycanda jurnalistlrin faliyyt gstrdiyi sah drdnc hakimiyyt kimi dyrlndirilir. Blk d,
bundandr ki, jurnalistika sahsind ilynlrin say daha oxdur. Bu sahd alanlarn hrsinin z mqsdi var. Qarya qoyulan mqsdlr is hmi bizim istdiyimiz istiqamtd formalamr. Mxtlif maraqlara xidmt gstrn trrin mvcudluu is telekanallarda istniln keyyytin ortaya xmasna mane olur. Bu kimi hallar digr dvrlrd v ya baqa lklrd d mvcud olmudur. Bununla laqdar 1923-c ildn etibarn jurnalistlr
zlrinin pe kodekslrini qurmaa balayblar. Sonralar bu pe kodekslri daha geni kild yaylmaa balamdr. Lakin hl indiy kimi bu problem tam kild z hllini tapmamdr. Dnyann n byk telekanallarnda da bu msllrin hlli hl d gndmd qalmaqdadr. H a hmin pe kodekslrin gr bel bir qayda da vardr ki, jurnalistlr adi diyirckli qlm v tqvimdn baqa he bir hdiyy d ala bilmzlr v s. Yni haqqnda dandmz pe kodekslrind bu cr xrda msllr d yer almdr. Bizd is, bu kimi msllr hl ki, istniln sviyyd deyildir. Hr halda biz bu istiqamtd ciddi i aparrq. Hesab edirm ki, Azrbay-
2007
30
Qafqaz Universiteti
cann tele-radio mkannda 1990-c illrin vvllrind mvcud olan vziyyt indi yoxdur. Biz artq xeyli mddtdir ki, doru yolda xeyli ilr aparrq. Qeyd edim ki, hazrda lkmizd istr qanunvericilik baxmndan, istrs d praktiki tcrb baxmndan bu sahd xeyli irlilyilr olmudur v bu hrktlilik davam etmkddir. Azrbaycann televiziya v radio verililri sahsind qanunvericiliy nzart edn bir qurum kimi biz
mi material yox idi. Aradrmalardan sonra myyn etdik ki, onlarn dediklrind myyn hqiqt mvcuddur. Mlumdur ki, Azrbaycanda kino sntinin inkiaf il bal lk prezidentinin srncamndan sonra bu sahd kompleks ilr balanmdr. Btn bunlar imkan verck ki, yaxn glckd televiziya v radio yaymlarnda Azrbaycan dilli verililr bazas tam tmin edilsin. Tbii ki, o vaxta kimi biz xarici lklrin istehsal olan kinalarn yaymlanmasna icaz vercyik, amma bu mhdud kild ttbiq olunacaqdr. Aq etiraf etmk lazmdr ki, Azrbaycann televiziya mkannda xarici lk istehsal olan seriallarn yaymlanmas acnacaql hal almdr. Digr trfdn tele-kanallarda yaymlanan seriallarn ideoloji baxmdan biz tamamil uzaq lklrin istehsal olmas bu problemi daha da ciddildirir. Biz bu mslni tele-kanallarn rhbrlri qarsnda qaldrdmz zaman bel cavab verirlr ki, hmin seriallar ucuz qiymt alnmaqla yana, er vaxtnn doldurulmasnda da mhm rol oynayr. Hm d etiraf edk ki, Azrbaycanda xanmlar mvcuddur ki, bu seriallar hqiqtn maraqla izlyirlr. Bizim qaynar x imiz bu seriallarn davam etdirilmsi n znglr d glir.
dilind proqramlarn hazrlanmasna tinlik xarr. Bzn d verililrd danlan mvzular xoaglmz mcraya gtirilir ki, bu da istniln hal deyildir. Biz glckd bu msl il d bal ilr grmyi planladrrq. Ciddi problemlrdn biri uaqlarn v yetkinlik yana atmayanlarn hquqlarnn qorunmas il laqdardr. Televiziya v Radio urasnn qanunvericiliyind bununla bal xsusi bir madd vardr. Bel ki, qanuna gr Televiziya v Radio uras uaqlarn v yetkinlik yana atmayanlarn hquqlarnn qorunmas n xsusi qaydalar hazrlamaldr. Biz bu qaydalar hazrlamq v dliyy Nazirliyind d qeydiyyatdan kemidir. Qaydalara gr axam saat 23.00-a kimi televiziya kanallarnda zoraklq, qorxu, erotik v dht shnlri olan lmlr gstrilmmlidir. nformasiya proqramlarnda lm insann csdi gstrilmmlidir. ntihar hadislri gstrilmmlidir. Htta, tibbi mliyatlarla bal grntlr insan psixologiyasna tsir gstrirs, o yalnz axam saat 23.00-dan sonra gstril bilr. Tbii ki, biz bunlarn ttbiq olunmasna alrq. Lakin bunlarn hamsnn izlnilmsi v ya cza ttbiq olunmas bzn mmkn olmur. Msln, Azrbaycanda el lmlr var ki, mvzusu vtnprvrlikdir, amma hmin lmd qorxu v ya dht shnlri d mvcuddur. El gtrk Hdf lmini, bu lmd insanlarn vhicsin dylmsi v s. shnlri var. Grndy kimi bzn el hallarla qarlalr ki, bu da sistemin istniln kild tmin olunmasnda tinliklr sbb olur. Lakin biz tdricn hr n olursa olsun, dht shnlri olan lmlrin ekrandan azaldlmasna v ya qeyd olunan zamanlarda yaymlanmasna alrq. Azrbaycanda hazrda qeyri-hkumt tkilatlar v bir sra mtbuat tkilatlar trndn diomasiya haqqnda qanun zrind i gedir. Diomasiya rf v lyaqtin alaldl-
faliyyt balayarkn, alnm qrarlara riayt olunmas mslsini n plana kdik. Bu sahd nizam-intizamn brpa olunmas n xsusil reklam ilrinin tkil olunmasna nzarti gclndirdik. Diqqt gstrdiyimiz problemlrdn biri d verililrin Azrbaycan dilind yaymlanmas idi. Bzn el olurdu ki, Azrbaycan dilind veriln verililr 50%dn az tkil edirdi. Bizim slahiyytimiz var ki, inzibati qaydada qayda qoyaq ki, btn verililr Azrbaycan dilind verilsin. Lakin televiziya rhbrlri biz bildirdilr ki, bel olarsa tele-kanallar iini davam etdir bilmycklr. Cnki hmin vaxt telekanallarn bazasnda yetrinc Azrbaycan dilind sslndiril-
Azrbaycan dili il bal baqa bir problemimiz is lkmizd, xsusil d Bakda rus dilind danan halinin hl d myyn ktl tkil etmsidir. Ana dilimizin inkiaf etdirilmsi il bal bir ox frman v ya srncamlar imzalanmasna baxmayaraq, tssr olsun ki, hl d Azrbaycan dilind srbst dana bilmynlr mvcuddur. lb ki, bu kimi problemlrin hll olunmas n d qanunvericilikd qeyd olunanlara ciddi riayt olunmaldr. gr diqqt etmisinizs, Azrbaycan Televiziyasnda alan bzi rus dilli aparclar artq srbst kild Azrbaycan dilind dana bilirlr. Bununla bel, Azrbaycanda ziyallarn bir hisssinin rus dilli olmas da ana
2007
31
mas problemi il laqdar msldir ki, bu da Avropa lklrinin ksriyytind mvcud deyildir. Amma Avropa lklrinin ksriyytind faliyyt gstrn beynlxalq tkilatlar sy gstrirlr ki, bu qanun Azrbaycanda qvvy minsin. Bu qanun qvvy minrs, jurnalist bhtana v thqir gr he bir cza almayacaqdr. Bu msl ox mrkkb msldir. Mn tele-radio sahsind alan bir insan kimi baa drm ki, jurnalistika tin pelrdn biridir. Yni bu sah il mul olanlar az ziyyt kmirlr. Ona gr d jurnalistlr myyn qdr imtiyaza malik olmaldrlar. Dzdr, mslni bel qoyanda buna qar xan digr pe sahiblri d az olmur. Ancaq qeyd etmk lazmdr ki, jurnalistlr pe faliyyti zaman hyatn hr bir sahsin tzahr etmli olurlar. Digr trfdn jurnalistika faliyyti cmiyytin demokratiklmsi v ya ffaamasnda mhm rol oynayr. Ona gr d mn trfdaryam ki, jurnalistlr lav imtiyazlar verilmlidir. Lakin bununla he d demk istmirm ki, jurnalislr msuliyytdn uzaq olmaldrlar. Btn yuxarda qeyd olunanlar nzr alaraq demk istyirm ki, diomasiya haqqnda qanuna biz tdricn getmliyik. Bunu etiraf etmliyik ki, bizim ictimai ur sviyymiz Avropa insannn ictimai ur sviyysindn frqlidir. Diqqtimizi kn msllrdn biri d jurnalist-mmur mnasibtlridir. Azrbaycanda jurnalistlrin mmurlar trndn incidilmsi hddindn artq oxdur. Tssr olsun ki, bzi mmurlar mediyann hmiyytini baa dmrlr. Bel mmurlar jurnalistlr ya mlumat vermk istmir, ya da doru mlumat vermirlr. Bu da jurnalistl mmur arasnda problemin meydana glmsin sbb olur. Digr trfdn hazrda Azrbaycanda jurnalist snti il mul olanlarn say artmaqdadr. Bu da z nvbsind bu penin adna lk gtirn hallarn artmasna sbb olur. Yni hqiqi jurnalist olmayanlar bu penin dyrini d bilmirlr. Msln, AB-da hl d mtbuat
haqqnda qanun yoxdur. ndiy kimi bu lkd jurnalistlr faliyytlrini pe kodekslri il tnzimlyirlr. Amma tssr olsun ki, hl d Azrbaycanda bu sahd zbanalq mvcuddur. Ona gr d bu sahd irliy gedrkn realqlar mtlq nzrd saxlamalyq v mrhlli suldan istifad etmliyik. vvlc cmiyytimizd ictimai ur sviyymizi hmin istiqamt uyunladrmalyq. Hazrda televiziyalarda yaymn bir-ne sulu var. Onlar er yaym, peyk yaym, kabel vasitsil yaym v son zamanlar istifad olunmaa balam internet vasitsi il yaymdr. Son zamanlar artq internet radiosu da faliyyt balamdr. Bizi narahat edn problemlrdn biri d tele-jurnalistlrin ou almin getdikc artan maradr. zl televiziya kanallar daha ox biznes maraqlarna stnlk verir. Bdcdn maliyln televiziya kanallar is bu sahd frqli mvqe tutmaldr. gr reytinq gstricilrin gr zl telekanallar hr hans msld irlid dururlarsa, bu yarman dvlt televiziyasna aid etmk olmaz. zl telekanallarda ou-biznes ba alb gedir. Bu da yuxarda qeyd etdiyim kimi bizi ox narahat edir. nki bel vziyyt lkmizd mnvi dyrlrin ucuzlamasna zmin hazrlayr. Bunun nticsidir ki, gnclrimiz hr ey tez nail ola bilmk n bzn n ucuz yollara ba vururlar. Msln, inidi bizd mnnilik n papulyar pe olub. Bir trfdn adlq saraylarnn say artr, ona uyun olaraq da mnnilrin say artr. lb , bu mvzuda bizi narahat edn n nmli mqamlardan biri d pekr olmayan mnnilrin tele-erlrdn d geni istifad edrk bu sntin ucuzlamasnda rol oynamasdr. Hammza mlumdur ki, vvllr biz daha ox xalq musiqisin stnlk verirdik. Lakin tssflr olsun ki, qeyd etdiyim xoaglmyn hallara qar biz, hl ki, istniln kild mbariz apara bilmirik. Anacaq bu sahd ciddi nzart nail ola bilmk n i aparrq.
Yeni telekanallarnn almamas bzn biz nqsan kimi nvanlanr. Msln, uaq, idman v s. telekanallarnn olmamas biz nqsan kimi gstrilir. Bu nqsanlar biz nvanlayanlara bildirmk istyirm ki, Azrbaycan cmiyyti n Rusiya il, n AB il, n d Trkiy il eyni deyildir. Burada spesik msllr var ki, onlar mtlq nzr almaq lazmdr. Deyk ki, biz uaq telekanaln adq. Onda mn sual verirm ki, bu telekanaln eri gn rzind hans proqramlarla doldurulacaq? Yni Azrbaycanda cizgi lmlri hazrlanrm? Hamya mlumdur ki, hazrda bu sah Azrbaycanda yox drcsinddir. Biz alrq v telekanallara bildiririk ki, zlri bu kimi lmlrin hazrlanmasna balasnlar. nki qanunvericilikd d uaq verililrinin inkaf etdirilmsin xsusil nm verilir. Biz hesab edirik ki, telekanallarn say lkd reklam bazarnn artmas nticsind mmkn olacaqdr. Son zamanlar regional telekanallarn almas zrind i aparrq. Bu yaxnlarda kid v Yevlaxda yeni telekanallarn almas n icaz verdik. 10 telekanal is regionlarda faliyyt gstrmkddir. Lakin biz bu telekanallarn maddi-texniki bazasnn yetrli olmadn da grrk. gr qoyulmu standartlar hmin telekanallara ttbiq etsk, onlarn ksriyyti balanmal olacaqdr. Ona gr d yeni telekanaln faliyytin icaz verrkn biz, reklam bazarnn inkiafn mtlq nzr alrq. Biz regionlarn inkiafnda maraql olduumuz n, bzn regional kanallarn faliyytin icaz verrkn reklam bazarnn inkiaf etmmsin bzn gz yummal oluruq. Mn xmn sonunda qeyd etmk istyirm ki, mtbuatn azad olmas vacib msllrdndir. Amma bunun znd bel ifrata getmk biz he n qazandrmayacaqdr. Mn itiraklardan oxlu suallar gzlyirm. ox sa olun!
2007
32
Qafqaz Universiteti
Srgndn soyqrma ermni iddialar mvzusundak x
Hrmtli elm adamlar v sevimli gnclr! Znn edirm ki, bu konfransmz Srgndn soyqrma ermni iddialar ad altnda tkil edilmidir. Ancaq konfransa balamadan vvl qeyd edim ki, hammz bilirik ki, bir milltin uru onun tarixini bilmsidir. gr biz tariximizi doru olaraq v ox qdim kklrin qdr biliriks, demli bir o qdr d tcrby sahibik. gr dvltlrimizin gcl olmasn istyiriks, yen d tariximiz sahib xmamz rtdir. Tbii ki, mdniyytimiz d sahib xmalyq. Szm buradan balamaq istyirm. nki bu gn istr Azrbaycan, istrs d Trkiy, eyni corayada yaayan, hm d tarixi il, dini il, dili il vhdt tkil edn bir millt mxsus dvltlrdir. Hammzn kk qdim Ouz trklrin dayanr. Yni bizim eramzdan vvlki zamanlara qdr uzanan qdim tariximiz vardr Moskvada nr olunan pazr kurqanlarn dak materiallara baxdmz zaman, dnyann ilk dynl xalasn trklrin hazrladn grrk. Bu gn karavan adlandrdmz (manlarn arxasnda yataqlar il birlikd syaht ednlr) m umun, daha e.. 2000-ci illrd Altay dalarnda, Sarsu ay blgsindki qazntlardan ld ediln mlumatlara sasn trklr aid olduu bilinmkddir. nki trklr arabalarn zrin adrlarn quraraq syaht edrlrmi. Bellikl, ilk karavann tarixi trklr dayanr. Bununla da, biz tariximizi n qdr yax biliriks, mdniyytimiz n qdr sahib xrqsa, onu n qdr zmznk olaraq qoruya biliriks v dilimiz n qdr sahib xrqsa, millt olaraq da o qdr uzun yaayacaq. M. Kamal Atatrk demidir: Mmlkt, lk gnclrin rmaanmzdr. lky onlar sahib xacaqlardr. Bu baxmdan sizlr - universitetlrd oxuyan gnclr sahib olduunuz biliklrl lkni v lklrimizi daha ox irliy, dnyann n irli mdniyytlrin aparacaq, srin n yax biliklrin atdracaq insanlarsnz. Biz niy bel bir i iham edirlr, yni ermnilr trklr trndn soyqrma mruz qald, ldrld, qtl yetirildi v s. deyirlr? slind bunu baqa mvzularda axtarmaq lazmdr.
prof. Yusuf Halacolu

Trkiy Tarix Qurumunun baqan
Bellikl, Osmanl Dvlti Birinci Dnya mharibsin girdiyi zaman z vtnda olan ermnilr franszlarla, ingilislrl, ruslarla lbir oldular. Bunu hardan yrnirik? - Bunu o zamanlar Osmanl Dvltind vzifli olan v Paa nvan alm ermni Milli Delaqasiya bas Boqoslovar Paann yazm olduu raportlardan ld etmiik. z sndlrimizdn Osmanl sndlrindn deyil, mhz bir ermninin yazd raportlardan ld etmiik.
2007
33
Bu gn trk tarixin baxdmz zaman grrk ki, trklr ox byk imperiyalar - Hun, Gytrk, Aqoyunlular, Qaraqoyunlular, Uyurlar, Slcuqlu v Osmanl kimi byk dvltlr quraraq br tarixind mhtm shiflr yazmlar. Trklr dvltlr qurmaqla yana, hm d byk mdniyytlr sahib olmular. Bellikl, hammzn grdy v hammzn bildiyi bir ox memarlq abidlri qdim trk tarixindn bu gnmz qdr miras qalmdr. O dalardak inclmy v ilmy baxn. Dnyann he bir lksind bu qdr da ilmiliyi yoxdur. Bu bir zvq iidir. Qazaxstandak Yeit Kurqanda xan tapn-
Mvlana haraldr? Mvlana bu blglrdn, yni Xorasandan getmdir. Xoca hmd Ysvinin tlbsidir. Bs bu dahi xsiyyt n deyir? O, insan Hr ks glin - deyir. Bu mkan hr ksi qucaqlayacaq. slind biz bu flsf il byk imperiyalar, byk dvltlr qurmuuq. Hans ki, dvlt qurmaq onu inkiaf etdirmk flsfsi v potensial trk milltind vardr. Trk millti dediyim zaman Trkiy trklrini nzrd tutmuram. Diqqt edin, Trkiy trklri deyirm. Trk millti dedikd dnya trkly mnasnda sylyirm. Bellikl, biz bu mvzulara sahib olub, bunlar bildiyimiz zaman, s-
cidin ayaqda qalmas n ona glir tmin etmk mqsdi il fond adrr. Bu ilrin hval olunduu dindarn ilk cmlsi bel olur: Bu fond insanlar ndr. Yni insana bu qdr qiymt vern bir milltin v ya bel anlayn v mdni dncnin baqa insanlar yox etmsini he bir zaman dn bilmzsiniz. Amma Avropa tarixin nzr salaq. Bunun n he d Avropa tarixinin ox uzun zamanlarna getmy ehtiyac yoxdur. 1450-ci illrdn sonrasna diqqt yetirk. Amerikann k il birlikd Afrikadan zncilr kl olaraq Amerikaya aparld. Milyonlarla znci Amerikaya gndrilirdi. Bilirsinizmi Avropa tarixind znci ticartin n deyirlr? Qara Avanoz ticarti ad vermidilr. Qara Avanoz yni avanoz aac kimi ox srt v dzml, hm d qiymtli. Bli, insanlar aac yerin qoyurlar v Qara Avanoz ticarti adn verirlr. Amerikaya gndriln milyonlarla insandan minlrcsi yollarda lrd. nki onlarn yoluluu da ox ar rtlrd hyata keirilirdi. Hazrda Amerika qitsind yaayan zncilrin tmli d buraya dayanr. Hmin tarixlrd Avropada nkivizisiya mhkmlri vardr. Dnyann kr klind olduunu v ya dndyn sylyn insanlar inkarla gnhalandrr, daha dorusu dindn xm olaraq qbul edir v hmin insanlar yandrrdlar. Bu cr yandrlan arasnda Yan Qus kimi adamlar da olmaqla bir ox insan eyni kild yandrlmdr. Hamya mlum olan, dnyann frlandn sylyn Kopernikdn tutmu, bir ox elm adamlar nkivizisiya mhkmlrind i iham olunmudur. Bu mhkmlr nec insanlar gtirilirdi ki, onlardan etiraf etmlri tlb olunurdu. Etiraf etmynlr ldrlr, etiraf etmk n is ar ignc verilirdi. gnclr nlr idi? - Msln, insann aya iki taxta arasnda qoyulurdu v taxtalar bir-birin mhkm vurur v ya azlarna su doldururdular, yni hmin su iknc veriln adamn mdsin mcburi halda
tlarda qzl paltarl adam (sgr) vard. Onun zrindki qzldan ilmlr miladdan nc 4-c sr aiddir. Oradak qzl ilmlrin inc gzlliklri trklrin mhartini, zvqn aq kild ortaya qoyur. Yni ruha toxunan, ona xitab edn, eirlr yazan, mahnlar sylyn bir milltin insanlara nec qsd ed bilcyini, onlar nec ldr bilcyini dnn. lb , bu mmkn deyildir. nki bizim byklrimiz vardr, airlrimiz vardr, dnnlrimiz vardr. Hammzn bildiyi Mvlana Clalddin Rumiy adn verdiyimiz Rum, bugnk Rumlar mnasnda deyil, Anadolu mnasndadr. Amma
lind ermnilrin iddialarnn v ya ermnilrin yannda yer alan bzi Avropa dvltlrinin v ya digr dvltlrin iddialarnn n qdr shv olduunu anlaya bilrik. nki Osmanl dvltinin qurucusu Osman Qaziy eyxi dabal bel deyir: Ey oul, insana dyr ver ki, lkn ucalsn! Yni trklr dvlti insan n qururlar. nsan dvlt n yoxdur. Dvlt insan n vardr. Fateh Sultan Mhmt stanbulu fth etdikdn sonra, (mlumdur ki, stanbuldak Bizans hakimiyyti xristianln rq mrkzi saylrd) Ayasofyan mscid edir. Sonra da o, tarixi abidnin qorunmas v ms-
2007
34
Qafqaz Universiteti
yeridilirdi. Ya da ayaqlarndan ipl aslrdlar v s. Onsuz da ikst olan insanlar sonunda etiraf etdirirdilr. Buna da mhkm deyirdilr. Bu dediklrim onlarn z kitablarnda yazlbdr. nkivizisiya mhkmlrinin banda din adamlar dayanrd. ndi Avropa tarixini bel grdkdn sonra tbii ki, din mhariblrinin, 30 illik mhariblrin, 100 illik mhariblrin niy Avropada meydana gldiyini anlaya bilrsiniz. Elc d, Birinci Dnya Mharibsinin v ya kinci Dnya Mharibsinin ny gr Avropada meydana xdn anlaya bilrsiniz. nki Makavellilinin anlayna, prinsiplrin gr ki ahzad adl srind yazr: Bir hkmdar razlab, sz verib, sznd durmayan v yalan sylyn hkmdardr. Bu prinsip gnmz qdr glmidir v Avropa siyastinin ana tmlini tkil edir. Onun n d znn edirm ki, Osmanl dvlti ingilislr n ingilis tnengiz, almana is bi-iman demidir. Osmanl dvlti zamannda trklr d etraki bi idrak, yni tez unudan demilr. Hqiqtn, dorudan da tez unuduruq, hr hadisni tez unuduruq. Hadislri ciddiy almrq. Bamza glnlrin sas sbblrindn biri d el budur. El ona gr d bu gn Srgndn soyqrma kimi konfranslar keiririk. Nec oldu ki, ermnilr bunu soyqrm adlandrd. slind, Azrbaycan blgsind, Anadolu corayasnda ermnilr azm insan ldrdlr? Xeyr. Bizim apardmz aradrmalara gr, (bu cnbi aradrma arxivlrind d vardr) sadc 1914-1915-ci illrd, srgn dediyimiz zamanlarda ermnilr trrndn 122000 adam ldrlmd. Bunlarn hams tk-tk, knd-knd,
adlar il limizd var. O srgn tarixindn sonra, ermnilr sadc Anadoluda - hl Azrbaycan demirm - 410 000 adam ldrmdlr ki, onlarn hamsnn adlar limizd var. 1914-c ild rvann (hazrda Yerevan deyirlr) halisinin 85 %-i trk olduu halda, 1915-ci ild is burada bir nfr d olsun trk qalmamdr. Daha sonra is 1920-ci ild Ermnistan qurulandan sonra bzi trklr geri qaydr. Bilirsiniz ki, 1992ci ild onlar tamamn srgn edilmidir. Yni tkc Xocal v ya Qaraba deyil, Ermnistanda olan
btn trklr d srgn edilmidir. Nticd, btn bunlar baa dmk n, anlamaq n tarix gz atmaq lazmdr. Nec oldu ki, bu hala gldik? Slcuqlu v ya Osmanl zamannda trklr ermnilrl birg yaad. O zamana qdr he bir ey olmad. 850 il he bir ey olmad. Birdn-bir trklr niy ldrsn ermnilri? Niy ldrsnlr ki, onlar? O zamank imperialist gclrin faliyytlrin baxmaq lazmdr. Hmin zamanlar avropallar dnyan mstmlk halna gtirmidilr. XIX srd Amerika qitsi bada olmaqla Hindistan, Uzaq rq, Afrika btnlkl Avropallarn mstmlksi idi. Hollandiya, Fransa, ngiltr, Belika,
Danimarka, Norve, spaniya, Portuqaliya kimi Avropa lklri btn dnyan mstmlk halna gtirmidilr. N ld etdilr bundan? Baxn, bu ox xsusi nmun olduu n deyirm, 1550-ci ild sadc Amerikadan spaniyaya gln qiymtli metal, qzl v gmn miqdar 220 ton olmudur. Yni siz buradan bugnk Avropann var olmasnn, tarixinin, mdniyytinin, hr eyinin ny borclu olduunu anlaya bilrsiniz. Yni mstmlk halna borclu idi. slind btn dnyan l geirmidilr. Amma tk sahib ola bilmdiklri bir coraya var idi. O da Osmanl dvlti idi. Osmanl mperiyasnn srhdlri Qara dniz, Aralq dnzi, Qrmz dniz v ran krfzi sahillrin kimi uzanrd. Bu razilr rq v Qrb ticart yollarnn gediyi yerlr idi. Avropallar v ar Rusiyas hmi bu razilr nec hakim olacan dnrd. Avropallar v ar Rusiyas hmin tarixlrd hmi birlik halnda oldular v Osmanl imperiyasn bldrmk xyallarn qurdular. Balkanlar ld etmidilr. 1877-1878-ci illrd Osmanl-Rus mharibsind Osmanl dvlti Bosniya-Hersoqovina, Makedoniya v Qrbi Trakya xaricind btn Balkanlar itirmidi. Qafqazn Qars, rdahan, Batum daxil hams Rusiyann lin kemidi. Yni Azrbaycan daxil olmaqla btn bu razilr Rusiyann himaysin girmidir. O tarixlrdn nc baqa bir nmli hadis vardr. 1816-c ild ruslar ilk df Moskvada Ermni Dillr Filologiya nstitutu qurdular. 1828-ci ild ranla-Rusiya arasnda meydana gln mharibdn sonra Trkmnay mqavilsi imzaland. Bu mqavil il, slind, hazrk Ermnistann olduu yerd ruslar bir Ermnistan
2007
35
dvlti qurdular. Buraya randan ermnilr gtirdilr. 1829-cu ildn sonra tkc Osmanl dvltindn bu blgy gln ermnilrn say 250 000 nfr idi. Bellikl, burada ermnilri yerldirmy baladlar. Halbuki, burada rvan xanl vard. Bu razilrd trk xanlqlar mvcud idi. Hmin zamanlar bu blglrd myyn miqdarda xristian mnli grclr yaayrd, amma ermnilr yox idi. Ermnilr Bizansllar trndn Anadoluya srgn edilmidilr. Anado- luda okorva blgsin, Kilikya dediklri blgy srgn edilmidilr. Yava-yava ermnilr birlrk bu blgd toplanmaa baladlar. Ruslar burada Aralq dnizin qdr uzanan bir Ermnistan dvlti qurmaq istyirdi. ngiltr Uzaq rqd z mstmlklrinin ana ticart yollarn z lind tutmaq istyirdi. Bunlar Trabzon v Tbriz zrindn ken yollar, franszlar is ingilislri bura buraxmaq istmdiklrindn Suriyan v Adana blgsini ld etmk istyirdi. Ona gr d dvlt birlikd (Rusiay, ngiltr v Fransa) Osmanl dvltini paralamaa baladlar. ngilis arxivlrind 1914 -c ilin mlumatlarna baxdmz zaman, mlum olur ki, 1918ci ild Osmanl dvltinin Birinci Dnya Mharibsindki mlubiyyti nticsind imzalanan Sevr mqavilsindn sonra hazrlanan xrit, slind, 1914-c ild hazrlanmdr. Bunlarn hamsnn sndlrini ingilis arxivlrindn aldq. ndi d bundan baqa bir nmli mvzu var ki, diqqtinizi buna kmk istyirm. Bu siz gnclri daha ox maraqlandracaq. Bel ki, onlar (avropallar) bir trfdn bu (ial) ilri grrkn, digr trfdn d misyonerlrini Osmanl dvltin gndrirdilr. Misyonerlr slind vvlc trklr (mslmanlar) zrind deyil,
xristianlar zrind aldlar. nki Anadoludak xristianlar ortadoks xristianlar idi. Onlar vvlc ortadoks xristianlarn katolik v protestanla kmy baladlar. Ancaq n nmlisi is bu misyoner faliyytlrinin buralarda thsil cmiyytlri amas olmudur. Yni onlar Misyoner mktbi qurdular. Osmanl dvltind ilk misyoner mktbi amerikallar trndn 1863-c ild stanbulda alan, bu gn hammzn bildiyi Robert kolleci oldu. Hmin mktbin 1868ci ildki mzunlar diqqtinizi clb etmk istyirm Bolqarstann balar idi. Bellikl, Anadolunun hr trnd misyoner mktbi almaa
balad. Bu mktblrd insanlar hazrladlar. Xlas, 1878-ci ild Osmanl-Rus mharibsindn sonra Berlin mqavilsi imzaland. mzalanm mqavily ermnilrin xeyirin islahat madd lav edildi. Ancaq o mqavil maddsi nmli deyildir. nmli olan o tarixdn etibarn artq ermnilrin hamisi v qoruyucu vziyytin avropallar v ruslar gemidir. Bu tarixdn etibarn ermni terror tkilatlar quruldu. Onlardan biri 1878-ci ild Vanda Qarahi Cmiyyti ad altnda tkil olundu. Qarahi Cmiyyti Amerikada zncilr qar yaradlm tkilatla eyni gc sahib
olan cmiyyt idi. Sonralar ruslara Vann tslimind bu tkilatn cox byk rolu olmudur. Yen Cenevrd baqa bir tkilat - Hnaq quruldu. 1889-cu ild Tiisd bu df Danaqsytun partiyas tsis edildi. Bu partiya hazrda Ermnistann idar edilmsind nmli rol oynayr. Buna bnzr olaraq Radqala, Armankala v s. ad altnda bu kild sayca 21 drnk v tkilat quruldu. Bunlarn tk bir vzifsi vardr. Byk Ermnistan dvlti qurmaq. Bir dvlti qurmaq n vvlc torpaa sahib olmaq lazmdr. gr bir torpaa sahib olacaqsanzsa, demli, blli sayda haliy sahib olmaq lazmdr. haliy sahib olmadan dvlt qurmaq mmkn deyil. Ermni halisinin sayna baxaq. Qeyd etdiyimiz kimi bugnk Ermnistann halisnin 85 %-i trklr idi. Anadoluda Vanda 16 % ermni halisi vard. n ox olduqlar yer Mu idi. Bitlis-Mu blgsind ermnilr 33 % tkil edirdi. nki Osmanl mperatorluunda btn halinin ancaq 4,4 %-i ermni idi. Bel olan halda nec dvlt yarada bilrdilr? Bel vziyytd dvlt qura bilmk n iki istiqamt var idi. Bu raziy ya hali gtirilckdi, ya da orada yaayan digr hali hr hans kild qarlacaq v ya mhv edilckdi. Birinci variant tmin etmk mmkn deyildir. nki baqa hali yox idi. Nticd, ikinci sulu sedilr. Danaklar, Hnaklar bada olmaq zr oradak mslman, trk halisini yox etmy baladlar. Bs o zaman ermnilr silah dstyini kim verdi? - Silah dstyini vernlr is ruslar, franszlar v ingilislr idi. Bu mlumatlar onlarn (ruslar, franszlar v ingilislrin) sndlrind var. Rus arxivlrindn
2007
36
Qafqaz Universiteti
ld etdiyimiz mlumatlara gr btn bu hadislrl nlr ld etmk istdiklrini yrnmk mmkndr. Bunlar l aldqda, slind tdricn 1914-c ild, Birinci Dnya Mharibsind meydana gln hadislrin tmlin doru enmi oluruq. Bellikl, Osmanl Dvlti Birinci Dnya mharibsin girdiyi zaman z vtnda olan ermnilr franszlarla, ingilislrl, ruslarla lbir oldular. Bunu hardan yrnirik? - Bunu o zamanlar Osmanl Dvltind vzifli olan v Paa nvan alm ermni Milli Delaqasiya bas Boqoslovar Paann yazm olduu raportlardan ld etmiik. z sndlrimizdn Osmanl sndlrindn deyil, mhz bir ermninin yazd raportlardan ld etmiik. Boqos Nbar Paann Fransa Xarici lr Nazirliyin gndrdiyi raportda qeyd olunur: Biz mharibnin bandan bri Antanta dvltlrinin hdrin sarslmaz bir qay il inanm insanlar olaraq sizin yannzda dyn trk. Fransz ordusunun yars ermni knlllrindn ibart idi. ngilis general Alembin ordusunda 8000 knll ermni var idi. Alembin ordusu Osmanl dvlti il dyrd. Rus ordusunda Rusiya vtnda olan 150000 ermni var idi. Ermni vilaytlrinin - Van, rzurum, Sivas, Diyarbkir, Elaz v Bitlis olmaqla 6 vilaytin qurtulmas n 40 000 nfrlik ermni knlls rus ordusunda xidmt gstrirdi. Btn bunlar Birinci Dnya Mharibsind 4 cbhd dyn, yni anaqqalada ingilislr v franszlara qar lm-qalm mcadilsi vern; Flstin blgsind yen ingilislr v franszlara, xsusil ingilislr qar dyn; Qafqazda Rusiyaya qar dyn; Qaliyada, yni Rumuniya blgsind yen mharib vziyytind olan trklr z vtnda olan ermnilrin trtdiyi xyantlrin sndlridir. Dnyann hans lksi olursa-olsun, hr bir lk beynlxalq razlamalara gr thlkli grdy amillri mharib blgsindn xartmaq haqqna sahibdir.
AB kinci Dnya Mharibsind Yaponiya il mhariby balayarkn Sakit okean sahilindn yaponlar Missisipi vadisin srgn etmidir. slind yaponlarn, yni Amerikada yaayan yaponlarn AB-a qar he bir faliyyti yox idi. Amma srf Yaponiya il mhariby girdiyi n ehtiyat edrk Amerika hmin yaponlar qeyd olunan razidn xartmdr. gr srgn etmk soyqrmdrsa, o zaman AB da yaponlara qar soyqrm trtmidir. Amma he kim AB-n soyqrm trtdiyini sylmir v ya demir. Amerikan haql olaraq qiymtlndirirlr. Bs onda niy Osmanl Dvlti eyni haqq iltdiyi zaman soyqrm deyilir? Qald ki, sadc bu qdr deyil. Maran Zeytun qsbsind yaayan ermnilr hams birlikd syan etmidir. Osmanl dvlti Suriyada mharib apararkn, yaxud da Mosulda dyrkn, o istiqamtdki nmli bir dzngah hesab olunan Zeytun blgsind ermnilr syan edir v buna qar 20 000 nfrlik bir trk ordusu geri qaytmaq mcbutiyytind qalr. Dn bilirsinizmi, sfrbrlik elan edilmi, 4-5 cbhd dyrlr gedir, bel bir vziyytd 20 000 sgrdn ibart ordunu z iinizdn olan insanlarnz sakitldirmk n istifad etmk mcburiyytind qalrsnz. Hmin tarixd yen ermnilr Vanda, Bitlisd, Muda syan etmilr. Bu faktlar da yen ermnilrin z mnblrind; hm qzetlrind v digr mnblrd yazlmaqda idi. Nticd, 1915-ci ild Anadoluda tam 27 yerd ermni syan ba vermidir. Hmin zamanlar xbrlm teleqraf vasitsi il hyata keirilirdi ki, teleqraf tellrinin sas keid mntqlrind ermnilr syanlar xarrdlar. Bellikl, Osmanl dvlti ermnilri niy srgn etmidir sual gstriln faktlarla yetrli kild cavablandrlmdr. Bs nec oldu ki, srgn soyqrm adlandrld? Bli, ermnilr krlmdr, krlrkn d onlara yemk verilmidir, mmkn olduu
qdr qatarlarla v manlarla krlmy allmdr. z manlarn istifad etmy icaz verilmidir. Mxtlif hadislr ba vermidir. Amma Osmanl dvlti lindn gldiyi qdr onlar qorumaa almdr. Qoruya bilmdiklri zamanlar da olmudur, mxtlif basqnlar nticsind ldrln ermnilr olmudur. Amma iddia edildiyi kimi el 1,5 milyon ermninin ldrlmsi mmkn deyildir. Niy, mmkn deyildir deyirm? nki Osmanl imperatorluunun hali saysna baxdmz zaman, 1914-c ild ermnilrin say 1milyon 300 000 olduunu grrk. Nticd, 1,5 milyon ermninin lmsi mmkn deyildir. Deyk ki, Osmanl dvlti yaln saymdr. Bs onda Patrikxannin verdiyi rqm n deycksiniz? 1 milyon 845 000 deyir. O zaman 1 milyon ermni ldrlmdrs, demli 300000 ermni sa qalmaldr. Amma 1918-ci ild Patrikxannin tqdir etdiyi Amerikann arxivindn ld etdiyimiz mlumata gr: 644 000 ermni Anadoluya geri dnm v Anadoluda yaamaqdadr rqmlrini vermi, hans vilaytlrd n qdr ermni yaam v 644 000 orada yaayr v Qafqaza n qdr ermni gldi. Boqos Nbar Paa deyir ki, 250 000 ermni d oraya gldi. Onu da toplasaq, Misird n qdr, Amerikaya n qdr ermni gd. Bird bel dnn, ham axmaq deyil. limiz armud toplamr. Bir kild Amerikaya gnlri tsbit etmk el d tin deyil, nki o zaman Amerikaya sadc su yolu vardr. Amerikann 2 dn liman vardr. Amerikaya girn gmilrin biri Baltimor liman, digri d Nyu-York limandr. Limanlarn yolu dftrin, gmilrin yolu d rlrin, arxivlrin baxdmz zaman n qdr ermninin Amerikaya gdyn tsbit ed bilrik. Bizim tsbitimizd 218 000 ermni oraya getmi. Kanadaya 8000 nfr getmi, Avstraliyaya getmi, Braziliyaya getmi, Argentinaya getmi, Avstriyaya k etmi, Hindistana k etmidir. Btn bunlarla laqdar ermnilr
2007
37
doktorluq dissertasiyalar yazmlar. Bu sahd 52 ayr doktorluk dissertasiyas ilnmidir. Bu mlumatlar biz onlardan aldq v Trkiy Tarix Cmiyytin gtirdik. Onlardan istifad edrk tdqiqat ilri apardq. Biz digr dvltlr kimi ermnilrin iddialarna hmn inanan bir zehniyytd deyilik, biz aradraraq yrnn bir milltik. Avropallar el hesab edirlr ki, biz uzaqdan hrbi komandanlqla idar edil bilinck, yetrli drcd bilgiy sahib olmayan bir milltik. Halbuki biz intellektual insanlarq, onlarn btn oyunlarn bilirik, onlarn n etmk istdiklrini bilirik v onlar z blglrind vura bilck qdr mlumata sahibik. Amerikaya girn hr ermninin, bu gn yaayan, hans tarixd girdiyi, hans yolu gmisi il Amerikaya gldiyini syly bilck durumdayq. Nticd, onlarn syldiklri he bir mvzuda he bir qorxumuz yoxdur. Digr trfdn, bir az vvl qeyd etdiyim kimi, trklr insana qiymt vern, insana nm vern bir milltdir. Son 100 ild II bdlhmid dvrnd stanbulda ox nmli bir mssis qurulmudur. Ad Dar`lAciz. Adn ox eitmisiniz. Dar`l - Aciz n demkdir? Dar-farscadr, qap demkdir. Aciz- acizlr demkdir. Acizlrin, yni mhtaclarn qaps, ba vuracaqlar yer. Dar`lAcizy sadc mslmanlarm mracit edrdilr? Baxn, Dar`l-Aciz ehtiyac olanlarn qapsdr. Mslman, xristian, yhudi, hr ks n idi. Dar`l-Acizy girdiyiniz hr qapdan, z dininin ibadtxanas vardr. Dar`l Aciz hr qapya xitab etmidir. Son 100 ild bel Osmanl insanlar dinindn, irqindn ayrmamdr. Hr ksi insan olaraq grmdr. nki slam dininin n tml prinsiplrindn biri canlnn yaradanla olan mnasibtlrinin badr. nki canl aac olsun, heyvan olsun, insan olsun, frqi yoxdur. Canl yaradandan tr qiymtlidir. Bel is, buna gr itlr n, qular n
yardm klublarnn tkil edilmsi v s. dnyann he bir yerind olmayan bir hal gr bilrsiniz. Memarlq abidlrind qu evlri grrsiniz. Niy, insan bunlar n edir? Bunlar niy Avropada yoxdur, mhz trklrd vardr? Mscidlrd vardr, bzilri ev klind deyildir, oval klinddir. Kiik deiklr qoyulur, qular oraya girr. Bzilri is ox gzl memarlq ii kimi, kk kimi evlr dzldilmidir. Bzi memarlq abidlrinin zrind (bunlar n azndan yerind gr bilmzsiniz, kitablarda gr bilrsiniz, internet girin, qu evlri yazaraq googledan baxn) qu evlrini grmk mmkndr. Canlya bel qiymt vern bir milltin, bu qdr dgnlr kmk edn bir milltin soyqrm trtdiyini nec sylmk olar? Halbuki, Osmanl dvlti bu qrar (ermnilrin krlm qrarn) vern zaman, bdcsin lav olaraq 68 milyon quru lav odnck pul qoymudur. Ayrca shiyy nzartinin, yni Shiyy Nazirliyinin bdcsin 13 milyon quru qoymudur. lk grln ilrdn biri, bilirsinizmi ndir? Hlb hrind Cmil mhlsind 850 yataql xstxana hazrlanmdr. Bu srgn zaman hmin xstxanann ba hkimliyin Dr. Altunyan adnda bir ermni tyin edilmidir. Amerikann Mrsin konsulu Eduard Neytinin raportlarna baxdmz zaman mlum olur ki, o, bu xstxanan ziyart etmi, orada ne ermninin xstlnib malic olunduunu, ne insann da saalb braxldn yazmaqdadr. Bundan baqa Amerikann Hlb konsulu Cenksinin raporlarnda n qdr ermninin gb Hlb gldiyi yazlmaqdadr. Bunlara Amerikann yardm cmiyytinin, Orta rqin yardm cmiyytinin n qdr ermniy kmk etdiyi d qeyd olunub. Btn bunlara Tlt Paann imzas il icaz verilmidir. Nec soyqrmdr ki, insanlarn qeydin, xstliyin, hr halna mdaxil edcksn, sonra da onlarn lmmsin alacaqsan v nticd d bu soyqrm olaraq adlandrlacaq? Onu qeyd etmliym ki, geriy dn
qrarnamsi xd zaman, buna rait d yaradlmdr. Bir az vvl qeyd etdiyim kimi geri dnn ermnilrin say 644 min olmudur. Amma bu tarixdn etibarn ermnilr bo durmamdr. Franszlarla lbir olmular. ukurova, Mara, Antep blgsinin ial zaman ermnilr bu blgd yen d fransz ordusunun yarsn tkil edirdilr. Ermnilr 1917-ci ild bolevik inqlabndan sonra istr Azrbaycan blgsind, istrs d rqi Anadolu blgsind byk qtllr trtmilr. Hmin o qtl tarixlrindn biri d sabahk anma gn olaraq qeyd olunan 1918-ci il 31 mart tarixidir. Hmin qtliam hadissi nticsind minlrc, yz minlrc insan vhicsin ldrlmdr. Baxn, o zaman Nuru Paa (Osmanl Paas) Azrbaycana qdr glmidir. Bu hadisdn sonra Azrbaycan Respublikas yaradlmdr. Azrbaycan Respublikas trk dvlti olaraq ilk respublika kimi tarixd yer almdr. Nec olur ki, haqqnda dandmz srgn hadissi bzilri trndn soyqrm kimi adlandrlr. ndi msl budur ki, Trkiy Respublikas milli mcadil verdi. Bu milli mcadildn sonra Trkiynin Misak- Milli srhdlri hazrk raqdak Hlb v Krkk qdr uza-
2007
38
Qafqaz Universiteti
nrd. Suriyada Hlb hrini irisin alrd. Yunanstanda Selanik blgsini hatsin alrd. Misaki Milli bel idi. Ancaq btn mcadillr rmn bugnk Trkiy Respublikasnn srhdlrin sahib oluna bilindi. Amma bu gn Trkiy Respublikasnn srhdlri txminn 780.576 min kv.km-dir. Anadolunun evrsin hakim olan bir coraya, yni hmiyytli bir razi, rql Qrb arasndak keid blglrdir. ndi bunu beyninizd canlandrn, xritni gznzn nn gtirin. Tarix bel bir gz gzdirk. Anadolu irisind yaradlm hr mdniyyt kmdr. Lidyallar, Filiplr, hams kmdr. Ny gr Anadolunun iind kiik dvltciklr olduu halda, Anadolunun xaricin xan hr bir dvlt imperiya olmudur? Trkiy Respublikas bu potensiala sahibdir. Trk dnyas lklri mstqillik ld etdikdn sonra, bu vziyyt daha da hmiyytli hala glmidir. Yni Azrbaycan da daxil olmaqla Orta Asiyadak trk respublikalarn birlikd tsvvr etdikd, bir milltin ayr-ayr dvltlrini gz nn alm olarq. Kim n deyirs desin, bu dvltlr eyni tarix v eyni mdniyyt sahibdirlr. Qrzstandak Talas Anadoluda da var (Kayseri Talas); Mrsindk Mezitli,
Orta Asiyada da var; Ahlat, Van blgsind d var, Orta Asiyada da; Uluda orda da var, burada da. Yni bzi yer adlarnn bir-biri il nec btnlk tkil etdiyini aydn grrk. Krkn bizim Anadoluda dalara veriln addr? Krkn damad demkdir. Trkmnc v ya zbk dilind grgn demkdir. Eyni ey burada da var. nki eyni olmas lazmdr. nki Azrbaycan bir az nc syldiyim kimi Ouz kknlidir. rann halisinin 53 %-i trkdr. Bu gstricilrl Trk Dnyas dnyann gznd ox byk bir thlk tkil etmkddir. Bu fantaziya deyil. Niy, bilirsinizmi? Trklr Avropann ortasna qdr, Paris qdr ged bilmi tk millt olmudur. Avropann ortasna qdr gedn dvltlrin n nmlilri Avarlardr, Hunlardr, Kumanlardr v nhayt Osmanllardr. H a Viyanaya v rqi Romaya qdr gedilmidir. Bu Avropann sla unuda bilmdiyi, yaddanda hmi xatrlad bir msldir. Bunun fantaziya olmadna bir nmun vermk istyirm. Macaristanda prof. Xzai adnda ox nmli bir tarixi var. Bir gn Xzai il shbt edirdik. Mn dedi ki, bir gn nvm qaaraq glib mnim qucama xd. Baba, baba, bax trklr glir-dedi. Dn bilirsinizmi, demli, uaqlar hl d trklr glir dey qorxudulur. Uaq televizordan Almaniyadan trklrin Macaristan zrindn Anadoluya, yni Trkiyy gedcklrini eitmi v onu demi. Trklr glir deyrk, uaq qorxusundan babasnn qucanda gizlnmi. Mn d: Olum! Bu trklr, o trklr deyil. Bunlar Mercedesli trklrdir - dey cavab verdim. slind hqiqtn d bu qorxu Avropada hmi vardr. Bu gn Almaniya, Fransa Trkiynin Avropa birliyin girmsin qar xmaqdadrlar. nki Trkiyd 75 milyon nfr hali var v bu halinin 60 %-i gnclrdir. Unutmayn ki, Avropann halisinin cmi 30 %-i gnclrdir. Indi n qdr insan hans miqdar insan bslyir? Avropann btn lklrin-
d hali artq qocald, halinin demoqraq raitinin bel vziyyti 10 il v ya 20 il sonra Avropan n hala gtirck? Avropa Birliyi z irisind byk bir toqquma vziyytinddir. nki bdcni tkil ed bilmirlr. Konstitusiyalarn qbul ed bilmirlr. Bunlar balancdr. Dnya mhariblri Avropada meydana gldi. Byk mhariblr Avropada meydana gldi, rqabt Avropada meydana gldi. Niy? nki Avropada materialist bir anlay var, yni maddy saslanan bir flsf var. El is bir iin sasnda madd dayanrsa, orada mtlq bir arpma v ya toqquma xacaq. Bu tarixi bir gerkdir. Kim n deyirs-desin, bu beldir. Sabah Avropa yeni bir biri il rqabt girckdir. Bu rqabt yava-yava grlmkddir. Diqqtinizi kmk istyirm, geni mstmlk torpaqlar indi xeyli kiilmidir. Bel olduqda Avropann xam maddy olan ehtiyacn hara qarlayacaqdr? Avropa yava-yava snayeldirmd d geriy getmkddir. in v Uzaq rq inkiaf etmkddir. El is, bu blglrl mqayis etsk, Avropa hr hans bir kild Trk dnyasnn nn gemk mcburiyytinddir. Yoxsa, diqqtinizi kmk istyirm, 1992-ci ild Xocalda, hr ksin gz qabanda, kameralarn kdiyi bir vziyytd, tamamil uaq, gnc, qoca, v qadnlardan ibart 613 nfrlik qtliam, aq-aydn bir soyqrm olduu halda, dnya buna ssini xartmr. Btn bunlar dnyann gz nnd cryan edir. BosniyaHersoqovinada ba vern hadisy diqqt edin. Bu hadisy faili-mchul bir soyqrm adn verdilr. Lahey dalt divannn verdiyi qrara baxn, faili-mchul soyqrm olarm? Mtlq kild ldrn blli, telekanallar grntlri yaynlayr, hr ks grr. Bs ny gr faili-mchul soyqrm adlandrlr? nki Sebiya xristian birliyi irisin alnacaq, yni Avropa Birliyin daxil edilckdir. Demli, soyqrm iddialar tamamil siyastdir. Yni uydurma bir mvzularla gndm gtirilmkddir. Ken gn Amerikadan bir adam
2007
39
glmidi. Dnn d Trkiyd 14 nfr Avropa v Amerika jurnalisti yanmda idilr, onlarla bu haqda dandm. Diqqt edin, Avropa deyir ki, 4 qiymtli sas msl vardr: 1. Hququn stnly, demokratiya, insan haqqlar, ifad srbstliyi. ndi mn syly bilrsinizmi, Avropada Avropa hququna n qdr gvncym? fad srbstliyi deyir, buna n qdr gvncym? nsan haqqlar deyir, n qdr gvncm? Demokratiya deyir, n qdr gvncym? Msln, hququn stnly varsa, Lahey dlt divannn verdiyi soyqrma nec aqlama gtir bilr? V ya Trklr ermnilr soyqrm trtdi dey, harada qrar aldlar? Parlamentd. O zaman hququn stnly harda qald? Niy mhkmd qrara almrlar, parlamentd qrara alrlar? 2. Parlamentin vzifsi ndir? Parlament qadaanlar orqandr. Niy mhkmnin yerin keir? He kimsdn mda haqq istmdn qrar verir, yni bizlri, trklri gnahlandrarkn, niy bizdn mda olunmaq istnilmir? O zaman bu tlblr v ya iddialar inkivizisiya xarakteri dayr. Yni Avropa slind geriy dnr. nsan haqqlar n qdr nmlidir? raqda ne insan ld indiy qdr? lnlrin say tkc dnn 144 nfr idi. Onlarn zlrindn sorudum dnn, bir Amerikal jurnalist mn dedi ki, 600000 nfr ld. Mn dedim ki, 1 milyon, o, dedi 600000. Dedim, yax, 600000 olsun. 600000 insan deyilmi? Niy Avropa uras toplanb bu vziyyti qnamr? Bu qdr insana niy insan demir? nki mslmandr. Xristian olsa n olacaq ki, bir nfrin iini bilirsiniz. srail bir nfri bhan edrk, hara girdi? Livana girdi. Ne adam ldrd? Bir insan n 1300 adam ldrd. Bs o insan dediklri insan deyilmi? Han Avropadak insan haqqlar? Baxn, bunu kirlmyimiz lazmdr. Hamsn dyrlndirmyimiz lazmdr. O zaman
Avropa grkdn bu qaydalara hrmt edirmi-etmirmi, inanrm-inanmayrm? Mn onlardan sorudum bunlar, Almaniyada sorudum, sverd sorudum. Orda tutmaa aldlar. sas msl n edcyimizi dqiqldirmkdir. Etmyimiz grkn bir ey var, xsusil d gnc dostlar, siz mracit edirm, burada - Azrbaycanda thsil alanlarn faiz drclri ykskdir. Amma zmz inkiaf et-
Etmyimiz grkn bir ey var, xsusil d gnc dostlar, siz mracit edirm, burada - Azrbaycanda thsil alanlarn faiz drclri ykskdir. Amma zmz inkiaf etdirmk, yetidirmk sadc mllimlrimizin borcu deyil. sl vzif siz dr. Artq linizin altnda internet var, hr ey var. Hr ey liniz atr. Dnyann hr bir elmin, biliyin ata bilrsiniz.
2. nmli olan msllrdn biri vtndalq borcunuzu yerin yetirmkdir. Vtnda qanda kimi bir msldir, yni eyni vtni paylaan insanlar, brabr paylamaq mcburiyytinddirlr. Sadc, biraz nc syldiyim kimi, hr eyi dvltin ixtiyarna qoymamaq lazmdr. Bzi msllrd zmz hrkt etmliyik. Millt kmk edcyik v ya dvlti idar ednlr kmk edcyik. Amma n nmlisi zmzn, almzn byi olacaq. Baqa kirlr znz ynlndirmyin. znz dnn, znz hll edin. Hamnz sevgi il qucaqlayram! Sa olun!
dirmk, yetidirmk sadc mllimlrimizin borcu deyil. sl vzif siz dr. Artq linizin altnda internet var, hr ey var. Hr ey liniz atr. Dnyann hr bir elmin, biliyin ata bilrsiniz. O zaman bzi msllrin zrind mhkm durmanz lazmdr: 1. A komandas olacaqsnz. Xaricdn istifad edilm v ya xaricdn glm A komandasn qbul etmycksiniz. A komandas siz olacaqsnz. Bu lknin glcyi siz baldr. Onun n A komandas siz olacaqsnz. n yax yetin siz olacaqsnz. n yax biln insan siz olacaqsnz. Buna alacaqsnz.
2007
40
Qafqaz Universiteti
NEPO olimpiadasnn son dyrlndirilm mrasimi

Qafqaz Universiteti, 6 aprel 2007-ci il
Vidadi Barov
Sumqayt hr Thsil bsinin mdiri
Hrmtli nvr by, hrmtli hmd by, hrmtli Adm by, hrmtli dostlar, qonaqlar, ziz agirdlr! Mn d sizin hamnz Sumqayt hrinin thsil ictimaiyyti adndan salamlayram. Mn el glir ki, myyn mnada, icaz verslr haqqm atar ki, sizin hamnza xo glmisiniz deyim. nki bizim Qafqaz Universiteti il ox sx mkdalmz var, biz buran zmzn rhbr bir yerimiz kimi qbul edirik, zmzn bir thsil mssismiz kimi qbul eldirik v bu mkdalqdan biz ox eylr qazanmq. Hazrda, gr hrimizin thsilind myyn qdr uurlar varsa, mn buna gr, lb , Qafqaz Universitetin ox borcluyam. Bizim monitorinqlrimizd Qafqaz Universiteti yzlrl mkda, tlbsi il brabr itirak edir. Bizim olimpiadalarmzn qaliblri bu salonda mkafatlar alrlar. Bizim 100-lrl mllimlrimiz kompyuter hazrln aylarla burada keirlr. Mn btn bunlara gr, bir daha frstdn istifad edib hmd by ox drin tkkrm bildirirm. Arzu edirm ki, bu mkdalmz bundan sonra da ox sx olsun.
2007
41
Bizim xeyli mzunumuz bu universitetd thsil alr v biz onlarn thsillrindn xeyli razyq. ox adam ki, bura gln yksk sviyyli mzunlarmzn say hr il artr. Mn d hamnz kimi dnn bu olimpiadann tntnli balannda itirak etdim v dorusu bir azrbaycanl kimi, bir mllim kimi, bir thsil iisi kimi ox byk bir qrur hissi keirdim. Sadc ona gr yox ki, birinci, nc, drdnc yer layiq grlnlr arasnda bizim hrimizin d nmayndsi var idi. Tbii ki, bunlar da mnim n bir sumqaytl kimi ox xo idi. Amma mumn buna bir az da geni baxrdm ki, nhayt, Azrbaycanmz da thsil sahsind bel bir olimpiadaya yksk bir sviyyd ev sahibliyi ed bildi. Bu olimpiadaya tkilatlq, lb , bir ne nazirliyin itirak il edils d, mn bel glir ki, bunun mtlq arl a yrtim irktinin zrin dmd v irkt bu
Bizim xeyli mzunumuz bu universitetd thsil alr v biz onlarn thsillrindn xeyli razyq. ox adam ki, bura gln yksk sviyyli mzunlarmzn say hr il artr.
dim olunmudu v bu layihlrin hazrlanmasnda biz Sumqayt zl Trk liseyi kmk etdi. Mn smimi etiraf edirm ki, gr Sumqayt zl Trk liseyindn Ayhan byin kmyi olmasayd, yqin ki, biz orada el bir uur da qazana bilmzdik. Hesab edirm ki, bu olimpiada bizim thsilimizi, Azrbaycanmz dnya dvltlri arasnda tantmaqda ox xsusi bir yer tutdu. ox adam ki, bu itiraklar arasnda bizim dost, qarda lklrin nmayndlri var. Mn el glir ki, onlar lkmizl bal z tssratlarn gedib z lklrind paylaacaqlar. Mn d sizin hamnz smimi qlbdn, rkdn tbrik edirm. ox byk midlr bslyirm ki, bizim xalqmzn, dnyamzn glcyi sizlrin linddir v etibarl llrddir. Sa olun!
iin hdsindn ox mvqiyytl gl bildi. Ona gr btn tkilat komitsin, orada mk srf etmi hr ks z drin tkkrm bildirirm. Yeri glmikn qeyd edim ki, bizim hrimizdn yeddi layih tq-
Mn siz dnyann glck qurucular kimi mracit etmk istyirm. nki glck, mumiyytl, dnyann glcyi sizin linizddir. Beynlxalq traf mhitin mhazsi layihsi olimpiadasnn bir itiraks da biz olmuuq. Bu tdbir bizim hammz ox hycanlandrb. Bu olimpiadann itiraks olmaq z byk bir fxrdir. Mn el glir ki, bu olimpiadada btn trk dnyas itirak edirdi. Sanki bu olimpiadada btn trk dnyasnn uaqlar byk bir birlik ld etdilr. Bunu he zaman unutmaq olmaz. Bu, bizlr n ox byk bir ibrt drsidir. Bu adi bir olimpiada deyil, bu sadc birlik olimpiadasdr. Sizi elm sahsind, texnika sahsind, dostluq sahsind, tkilatlq v tbliatlq sahsind birldirn ox gzl bir olimpiadadr. Mn bu gn sizin burada belc sx birlmyinizl, dost olmanzla, birbirinizi tanmanzla fxr edirm. Siz tandnz v bildiniz ki, gzl bir trk dnyas var. Onun trafnda sx birlmk lazmdr. Birlik olan yer he ks l ata bilmz. Xsusil, elm sahsind, yenilik sahsind, texniki yaradclq sahsind olan birliyi he bir ey paralaya bilmz. Bu gn bizi burada birldirn, bizi bir dild, bir qlbd birldirn bu olimpiadan hazrlayan tkilatlara xsn z minntdarlm bildirirm. Dnnki gr hammz n yadda qalan bir gn oldu. Oradak xlar hr ks z msbt tsirini gstrdi. Mn orada nmayi etdiriln 203 iin hamsn qlb adlandrram. Amma bu qlblrin irisind zirvy qalxan, yksklik ld edn, qzl, brnc, gm medal alan uaqlar var idi. Mn onlarla fxr edirm. Mn yeniliyin
Minar Tahirova
Sumqayt hri Texniki v Tbit fnlri zr liseyin direktoru
2007
42
Qafqaz Universiteti
monitorinqlr rhbrlik edirlr. lb , burada olduum n demirm, Qafqaz Universiteti btn universitetlr irisind z obyektivliyi il, znn yksk bilik vermk qabiliyytin gr, btn gnclr gzl estetik zvqlri alamana gr, tlblrinin dnyagrnn inkiafna gr btn universitetlrdn ykskd dayanr. Burada mnim tlblrim oxuyur. Onlarin yalniz bir sz var: Qoy 11- ci sin qurtaran agirdlrin hams bu universitet glsinlr. nki bu universitetd haqq var, dalt var, yksk bilik var, ox gzl kollektiv var, ox yksk mdniyyt var, hyatda mvqe tutmaq n, ykslmk n hr cr rait yaradan, mhz Qafqaz Universitetidir. O, Azrbaycan xalqnn glcyidir. Azrbaycan gnclrini glcy sslyn n gzl tdris mssissidir. Mn onun rhbrliyin, onun btn pedoqoji kollektivin, burada oxuyan btn tlblr z minntdarlm bildirirm. Xsusil, rektor Ahmet Sani by drin minntdarlm bildirirm. Bir mktb direktoru kimi hmi a yrtim irktinin btn mssislri il sx laqm olub, hamsn gzmim. Amma onlarn n yksk zirvsi bu gn bizim iind olduumuz Qafqaz Universitetidir. zm uaqlara tutub deyirm: Siz bizim glcyimizsiniz. Siz trk dnyasnn glcyisiniz. l-l verin, oxuyun. Glck thsilinizi bax bel, gzl mssislrd davam etdirin. carlar olan bu uaqlarla fxr edirm. Ona gr ki, siz hamnz yaradc adamlarsnz. Amma bu yaradcl ortala xaran insanlar var. Sizi ortala xarb, siz rhbrlik edn mllimlriniz var v bu mllimlri bir yerd birldirn Trk Dnyasnn a yrtim ltmlri adnda b-yk bir irkti var. Mn dnn inan-dm ki, bu irktin siz ox byk bir qays var. Bax bu qaynn nticsidir ki, bu gn hammz burada birlmiik. Mn bir mllim kimi, bir mktb rhbri kimi ox fxr edirm ki, bu gn Qafqaz Universitetindym. kinci dfdir ki, mn Qafqaz Universitetin glirm. mumiyytl, bizim Sumqayt hr thsil bsinin Qafqaz Universiteti il ox gzl laqlri var. Bizim elm sahsind, olimpiadalarda qalib olan agirdlrimiz bura glirlr, rektorluq trndn yksk drcd mkafatlandrlrlar. Burann tlblri Sumqayta glir, Sumqaytda keiriln olimpiadalara, Sizin hamnz rkdn tbrik edirm, hamnza glck hyatnzda uurlar arzulayram!
lb , burada olduum n demirm, Qafqaz Universiteti btn universitetlr irisind z obyektivliyi il, znn yksk bilik vermk qabiliyytin gr, btn gnclr gzl estetik zvqlri alamana gr, tlblrinin dnyagrnn inkiafna gr btn universitetlrdn ykskd dayanr. Burada mnim tlblrim oxuyur. Onlarin yalniz bir sz var: Qoy 11ci sin qurtaran agirdlrin hams bu universitet glsinlr. nki bu universitetd haqq var, dalt var, yksk bilik var, ox gzl kollektiv var, ox yksk mdniyyt var, hyatda mvqe tutmaq n, ykslmk n hr cr rait yaradan, mhz Qafqaz Universitetidir. O, Azrbaycan xalqnn glcyidir. Azrbaycan gnclrini glcy sslyn n gzl tdris mssissidir.
2007
43
ox hrmtli a yrtim irktinin prezidenti nvr by, Azrbaycann thsil sistemind xsusi yeri olan, mhtm Qafqaz Universitetinin rektoru hmd by, dyrli qonaqlar, mslkdalarm v bu layihy nm gtirn, qrur gtirn, bu layihnin nnd gedn agirdlr! Sizin hamnz bu ziz gnd salamlayram! Azrbaycanmza baharn qdm qoyduu bu xo gnlrd hr biriniz gzl hvali-ruhiyy arzulayram! Minar xanmn ox dyrli xndan sonra daxilimd qrur hissi keirdim. Bu qrurdan bhrlnrk mn xma mummilli liderimiz Heydr liyevin Mn fxr edirm ki, mn Azrbaycanlyam klam il balamaq istyirm. Eynil Trkiy Cmhuriyytinin qurucusu ulu Atatrk d bel bir kir sslndirmidi: N mutlu trkm deyn. Bu gn bu olimpiadann tntnli balandr. Bu byk layihd itirak etdiyim n ox byk bir qrur hissi keirirm. Blk d, mn bugnk qdr bu layihd itirak etmyimin nmini drk etmmidim. Bu universitet daxil olub, bu zala girdiyim zaman bu layihnin n qdr nmli olduunu bir daha drk etdim. Bu layihd itirak etdiyimiz n a yrtim irktinin prezidentin xsn liseyimiz adndan xsusi minntdarlmz, tkkrmz bildiririk. Bu irktin btn yaradc heyti bu id biz ox yardm oldular. Mn, xsusil, Adm byi qeyd etmk istyirm. Mn xsn onun ox kmyi oldu. Azrbaycan v Trkiy thsilinin bugnk inkiaf, dorudan da, bizim glcyimizin gzl olacandan xbr verir. ziz balalar, siz bu dnyann ox gzl, ox xobxt vladlarsnz. Vaxt var idi ki, biz Trkiyni grmk arzusu il yaayrdq, amma buna he cr nail ola bilmirdik. Bu bizim gzlrimizd yaa, qlbimizd byk bir arya evrilirdi. ox krlr olsun ki, bu gn iki qarda lk birbirin qovuub, rahat gedi-gli brpa olunub. qtisadi, siyasi chtdn ox nmli addmlar atlb, bu
gn dnyaya ss salan hegemon dvltlr srasnda addmlayan iki qarda lk var. krlr olsun ki, bizim vladlarmz bunu grdlr. Mn inanram ki, bizim glcyimiz etibarl llrddir. Bizim mhtrm prezidentimiz cnab lham liyev, ulu Heydr liyevin qurub biz hdiyy etdiyi mstqil Azrbaycanda onun ideyalarn yaadr. Btn sahlrd olduu kimi, thsil sahsind d bu zn ox gzl gstrir v thsilimiz bu gn dnya thsil sistemin inteqrasiya edck drcd inkiaf edir. Hrmtli tdbir itiraklar, bu iki qarda lknin bir-birin olan mnasibtindn ox danmaq olar. Mn xsusi olaraq bu gn Qafqaz Universitetin, onun rektoruna xsi tkkrm bildirirm ki, bizi bir ail kimi yen d balarna topladlar. Bir sfr trafnda oturub 15 lknin vtndalarnn bir yerd rk ksmsi, trk dnyasnn birliyindn xbr vern bir ssdir. ox sa olun! Hr biriniz drin tkkrlrimi bildirirm. Olimpiadann btn qaliblrini, btn itiraklarn smimi qlbdn tbrik edirm v burada myi olan mllimlri xsusil qeyd etmk istyirm. nki gnclrimizin bugnk qlbsinin fonunda, arxasnda byk bir mllim myi dayanb. Bu myi xsuil qeyd etmk istyirm. Eq olsun bu ada, eq olsun deyk, Bu adn qarsnda glin ba yk. Eq olsun bu ada, eq olsun deyk, Hr zaman sslyk, qapsn dyk. nki xo glck snsn, mllim! Glin bu gn ulu Atatrkn v ulu Heydrin ruhlar qarsnda ba yk v deyk ki, ruhunuz ad olsun, sizin bizlr etibar etdiyiniz byk Azrbaycan v byk Trkiy qardalq saysind bu gn inkiaf edir. Eq olsun byk Trk Dnyasna! Eq olsun Trkiy-Azrbaycan qardalna! Sa olun!
Mhbub Mahmudova
Trqqi liseyinin direktoru
Azrbaycan v Trkiy thsilinin bugnk inkiaf, dorudan da, bizim glcyimizin gzl olacandan xbr verir.
2007
44
Qafqaz Universiteti
Salam! Burada xarici dvltlrin d nmayndlri var. Ona gr d icaz verin mn xm ingilis dilind sylyim.. ziz xanmlar v cnablar! Bak Oxford liseyinin kollektivini bura dvt etdiyiniz n siz tkkr edirm.
Arzu edirm ki, glckd Bak Oxford Liseyi il Qafqaz Universiteti arasnda sx laqlrimiz olsun.
Mn bu mhtm olimpiadann tkilatlarnn hamsna z smimi tkkrm bildirirm. Mn demk istyirm ki, bu yarda itirak edn btn tlblriml fxr edirm. Azrbaycana xaricdn glmi itiraklara tkrar xo gldin deyirm. hmd by d qonaqprvrliyin gr tkkr edirm v arzu edirm ki, glckd Bak Oxford Liseyi il Qafqaz Universiteti arasnda sx laqlrimiz olsun. Diqqtiniz gr minntdaram!
Nail Rzayeva
Baki Oksford liseyinin direktoru
2007
45
Azrbaycan dbi prosesinin masir vziyyti v perspektivlri mvzusunda keirilmi seminardak x
Elin fndiyev
Azrbaycan Respublikas ba nazirinin mavini, yaz
Qafqaz Universiteti qsa bir mddtd Azrbaycanda yksk nfuz qazanm bir thsil ocadr. Azrbaycann thsil sistemind ox layiqli yer tutmudur.
Hrmtli rektor, hrmtli professor-mllim heyti, ziz dostlar v tlblr! Hamnz salamlayram. vvlc, son drd ild mni iki df universitetiniz dvt etdiyiniz v mniml gr keirdiyiniz gr siz tkkr edir v drin minntdarlm bildirirm. Bu badan qeyd edim ki, bu gn mn sizinl yalnz yaz Elin kimi gr glmim. Byk bir hvsl, byk bir maraqla glmim. N n byk bir hvsl, byk bir maraqla glmim? Ona gr ki, Qafqaz Universiteti qsa bir mddtd Azrbaycanda yksk nfuz qazanm bir thsil ocadr. Azrbaycann thsil sistemind ox layiqli yer tutmudur. Eyni zamanda mnim n maraql v son drc daxili bir ehtiyacla glmyimin sbbi ondan ibartdir ki, mn sizin, xsusn gnclrin dbiyatla, sntl, mdniyytl bal hans hisslri yaadnz, dbiyyata, mdniyyt, snt hans mnasibt gstrdiyinizi, ndn raz, ndn naraz olduunuzu, dbi prosesl bal, sntin mxtlif nvlri il (teatr, kino v s.) bal n kirlirsiz, nec kirlirsiniz mn son drc maraqldr. Ona gr mn tklif edirm ki, burda uzun-uzad dbi proses haqqnda danmaqdan daha da maraql olar ki, mn keim sizin qarnza, bilavasit sizinl dialoq halnda tmasda olaq. Sizi maraqlandran msllr bard suallarnz versiniz, mn d imkanlar daxilind veriln suallara cavab verm. El bilirm bu cr canl tmas ox yax olar. Amma vvlcdn bel bir reqlament qoyaq ki, bu bir saat yarmdan uzun olmasn. Bu zaman rzind siz yorulmayasnz. Demli, bu gr zm aparram, odur ki, sz sizindir, buyurun gnc dostlar! dbiyyatla, sntl, v ya mdniyytl bal hans msllr sizi maraqlandrr suallarnz ver bilrsiniz. Sual: ndi yazlan srlrin glckd oxucular trndn nec qarlanacan dnrsnz? Cavab: ziz dostum, msl burasndadr ki, 2077-ci ild n olacan demk indi mnim n bir az tindir? O da ondan ibartdir ki, dorudan da, hazrda Sovet dvrnd yazlan srlri yqin ki, oxuyurlar. Amma mn el baa drm ki, hamsn oxumurlar. N n oxumurlar? Yalnz ona gr ki, hams bdii estetik sviyysi etibaril zamann snana sin gl bilmdi. Hm d ona gr ki, tamamil mxtlif parametrlri il bir-birin qar dayanm oxuculara
2007
46
Qafqaz Universiteti
tqdim oluna bilmir. Yni o oxucular ki, Sovet dvrnn oxucular idi v bu oxucular ki, bugnk mstqil dvltin oxuculardr. Yni indiki oxucularla o zamank oxucular (cavan oxucular nzd tuturam) tamamil mxtlif baxl oxuculardr. Ken il bir layih hyata keirdik. ox cildlik yazlarmn nr olunmas mslsi v mn oraya daxil etdiyim srlrin, yazlarn 85-90 faizi Sovet dvrnd yazlm yazlardr. Mn onlarn bir cmlsin, bir szn, bir nqtsin, bir vergln mdaxil etmdn, 30 il bundan qabaq, yni 1960-70-ci illrd - o illrd ki thlksizlik orqanlarnn qlncnn dal da, qaba da ksirdi - o illrdki idiologiya hakimlik edirdi, ronluq edirdi, hmin dvrd yazlm srlri mn bu gn dediyim topluya salmam. Hmin toplunu byk bir fxrl bu gn oxucuya tqdim edirm. Bu fxart ona gr deyil ki, mnim srlrim gzl srlrdir. srlrin keyyytindn asl olmayaraq, yaxlndan, pisliyindn asl olmayaraq hmin idiologiyaya xidmt etmyib. gr oxucuya - bugnk Azrbaycan cavanlarna tqdim olunursa, demli mnim imkanlarm daxilind dbiyyata, snt xidmtimin bir nmunsidir. Trkiy mnim n sevdiyim lkdir v hmi bel olub, bel d olacaq. Yeri glmikn deyirm, ilk df 1979-cu ild Trkiyy getmim. Birinci df Trkiyy gedrkn orada bir ay bir h qaldm. O vaxtlar Trkiyy getmk tin bir msl idi. Grk vvl Moskvaya gedsn, Moskvadan viza alasan. Mn stanbul Yazarlar Sini asnn dvtisi olaraq getmidim v qaytdqdan sonra Yaxn Uzaq stanbul adl bir kitab yazdm. Bu kitab dorudan da ox ss sald, shbt onda deyil, shbt ondadr ki, (Sovet dvrnd yazlm kitab) Sovet idalogiyasnn hkmranlq etdiyi bir dvrd yazdm hmin kitab, demk olar ki, dyidirmdn (dbiyyatla laqdar bzi ixtisarlar edilib) indiki oxuculara tqdim olunub. Yni mnim Trkiyy olan mhbbtim, sevgim 30 il bundan
qabaq z tzahrn nec tapbsa, bu gnd d mnd o mhbbt eynidir. Hazrda bir ox yazlar var ki, yazdqlarndan imtina edirlr. Onlar da baa dmk olar, tbii ki, onlar bir insandr. Hans bir shv gr bir sr yazb, oerk yazbsa, indi onlardan imtina edir, ap etdirmir v he ap etdir bilmz d. nki o, he ks maraql deyildir, amma mn he bir srimdn imtina etmmim, n yazmamsa onlarn hams mnimdir. Onlarn hamsn ryimin dediyi il yazmam. 30-40 il bundan qabaq da n yazmamsa, ryimin ssi il yazmam. Sual: dbi yaradclqla mul olmanz n atanz lyas fndiyevin siz bir tviq v ya bir istiqamti olubmu? Cavab: Bu sual mn tez-tez verirlr. ndi bilirsiniz, btn yazlarn vladlar yaz olsayd onda bu nnvi bir ey olard. Yaxud da bel xr: atas yaz olmayan grk yaz olmasn. Shbt ondan gedir ki, mn gzm aandan dbi mhit grmm v mn grmm ki, lyas fndiyev oturub oxuyur, yazr. Bu yaz prosesinin bilavasit ahidi olmuam. ahidi olmuam ki, idn glir, qapn balayr oturub yazmaa balayr. Siz deyim ki, o, ski li a il yalnz iki sinif oxumudur. Amma mrnn axrna qdr o, ski li a il yazrd v mrkkb il yazrd. Bu prosesin mn ahidi olmuam. Yni mn ahidi olmuam ki, yaradc insan nec a vrql zbz dayanr v zn o a vrqd ifad edir. bhsiz ki, bunun tsiri olub. Mn gzm ab evd o dvrn byk yazlarn, byk sntilrini grmm. bhsiz ki, bunun tsiri var. Orasn da deyim ki, mn oxuma ox sevirdim v mn mktb getmmidn li an yrnmidim. Amma .fndiyev mnim qolumdan tutub, yox sn mtlq yaz olmalsan demyib, bel bir ey olmayb. Bir ey var ki, mnim yazlarm onun n gzlnilmz olmayb. O, sonralar z d deyirdi ki, mn bilirdim sn yaz olacaqsan.
Yen d deyirm, shbt yax yazmaqdan, pis yazmaqdan getmir. Bunu dn-dn tkrar edirm ki, mni dzgn baa dsiniz. Yni o, mn bu mnada deyirdi ki, mnim yazmaa uaqlqdan hvsim var idi. Deyirdilr, sn ilk yazn n vaxt yazmsan. Mn onu dey bilmirm, hqiqt bundan ibartdir. Mn ilk yazm n vaxt yazdm bilmirm. Yadma glir ki, li a bilmdn mn zmdn nallar qourdum, danrdm. Hqiqtn, bilmirm mn ilk yazm n vaxt yazmam. Bu yaxnlarda, yni 4-5 il bundan qabaq arxivimi gtr-qoy edirdim. Orda 1-ci sinifd, 2-ci sinifd oxuyarkn yazdm yazlar grmm. Mn siz deyim ki, istr atan yaz olsun, istr olmasn, gr snin istedadn varsa sn yazacaqsan, istedadn yoxdursa, sn yazmayacaqsan. Bunu bir az baqa cr desk istedadn varsa yazdqlarndan bir ey xacaq. Bunun n parlaq sbutu atalar yaz olmayan yazlardr, atalar bstkar olmayan bstkarlardr, atalar rssam olmayan rssamlardr ki, onlar da byk ksriyyt tkil edir. Sual: Bildiyimiz kimi son dvrlrd siz daha ox dramaturgya il mgul olursunuz, bunun sbbi ndir? Cavab: Siz deyim ki, ilk pyesimi yazanda 25 yam var idi. Mn bu pyesi gtirdim rhmtlik Toq Kazmova gstrdim. Toq Kazmov bizim mili rejissor idi. O vaxtlar lyas fndiyevl sx laqsi var idi. 1964c ild Sn hmi mnimlsn tamaasn shnd oynayrdlar. Bu tamaa ox byk ss sald. Azrbaycann teatr hyatnda ondan sonra ox srlr qoyulmudur. Uzun szn qsas mn bu pyesi gtirdim verdim Toq Kazmova. Pyes Toq Kazmovun xouna gldi. Amma biz bu pyesi shny qoya bilmdik. Ona gr ki, Qlavlid Senzura deyiln bir idar var idi ,o bu sri qoymad. Ona gr ki, burada Sovet ifaqnn leyhin, hkumt leyhin ns var idi. (ndi qoyulub tamaaya, kitablarda da var, oxuya bilrsiz.) Ona gr ki, guya o dvrn senzurasna gr, gnc yaz burada bdbin hisslri
2007
47
srlri kmiyyt v keyyyt baxmndan qaneedicidirmi? Cavab: Mn siz deyim ki, btn dvrlrd kmiyyt hmi keyyytdn ox olub. Msln, hazrda biz Fzulini oxuyuruq, Fzulini sevirik. Fzuli il yaayrq, amma Fzulinin dvrnd n qdr airlr olub, n qdr qzllr yazlb, dastanlar yazlb. Amma bu gnlri biz Fzulini oxuyuruq. Eyni vziyyti indiki dvr d aid etmk olar. Eyni vziyyt sabah da olacaq. Eyni vziyyt Sovet dvrn d aid edilmlidir. Sovet dvr dbiyyat n idi? deologiyann bir hisssi idi. Amma istedad o rivy smrd. O rivni dadrd. gr Sovet dvrnd dbiyyat ancaq ideologiyaya xidmt etsydi, sn indi o dvr aid he n oxumazdn. Azrbaycan dbiyyat m umunu drnaq arasna alb, ona nifrt edrdin. Amma sn Sovet dvrnd yazlm srlri oxuyursan, eirlri oxuyursan, roman oxuyursan, hekaylr oxuyursan. Onlarn arasnda sevdiklrin d olar, sevmdiklrin d. Demli, h a Sovet ifaq kimi son drc siyasilmi bir lkd, dbiyyat hakim ideologiyann paras idi. Bu gn n qdr qzetlr var, jurnallar var hamsn arsan ii eir il doludur, amma onlarn iind gr 3-5 er, 3-5 hekay istedadldrsa, blk d, 3 df, 5 df, 10 df ondan art istedadszdr, keyyytsizdir. Kmiyyt keyyytdn artqdr. Amma istedad ona gr istedaddr ki, kiikliyin, kmiyyt azlna baxmayaraq, keyyyt z rolunu gstrir. Sa olun, tkkr edirm!
ifad edir, Sovet gnclrini bdbin verir, Sovet gnclrini hyatdan bezmi kild verir, bu ksknly mumildirir v.s. Tsvvr elyin o vaxt Cfr Cfrov bizim byk tnqidi, mrkzi komitnin katibi ilyirdi. deoloji katib ilyirdi, o da bu pyesi oxuyub, bynmidi. O da buna nail ola bilmdi ki, pyes teatrda tamaaya qoyulsun. Ondan sonra mn bu pyesi, dramatik povest ad il ap etdirdim. Rus dilind d v baqa dillr d ap olundu, amma shny qoyulmad. Mnim kitabxanamda Molyerin 3 cildlik srlri var idi. Molyerin 3 cildlik srlrini gtrb tzdn vvldn axra qdr oxumaa baladm v he kiml mqavil imzalamadan, he kim demdn v he kimdn icaz almadan Molyerin pyeslrini Azrbaycan dilin trcm etmy baladm. Jos Dandeni, ekispirin srlrini trcm etdim. Bundan sonra aradan bir mddt kedi, limd byk yaz var idi. Roman indiy qdr d qraqda qalb. Bunu qoydum qraa Ah Paris, Paris adl pyes yazdm, ondan sonra is birbirinin ardnca 11 pyes yazdm. Sonuncusu bu gnlrd tamaaya qoyuldu. Yni bu proses d ndns gzlnilmz idi v ona gr d mn birdn-bir izah ed bilmirm. Niy
mn birdn-bir dramaturgiya il mul olmaa baladm? Grnr, o mvzu, o hisslr, o hycan ki var, mni daxiln narahat edirdi. styirdi ki, mn onlar ifad edim. Mnim almimd n uyun janr dramaturgiya janr idi. Sual: Buyurduunuz kimi Azrbaycanda istedadl gnclr var, ancaq onlarn bzilri tcrbsizlik problemi yaayr. Yni dbi geclrd gnclrin itirak lazmdr ki, onlar istedadn nmayi etdirsin.Yaz olsunlar, yaz sviyysin atsnlar, bunun n n etmk lazmdr? Cavab: Bunun n vvlc onlar dvt edin gecy, glsinlr bura, gecd itirak etsinlr. Bel baa ddm. Siz dvt edin, glsinlr, vacib deyil ki, mtlq rektorluq bu i il mul olmaldr. Drnklr var, yoxdursa tkil edin, drnklr dvt edin. Gnc qlm sahiblrini, onlarn srlri bard kirlriniz olar, onlarn kirlrini dinlyin v.s. Burada baqa mn n dey bilrm. Hr ey snin zndn asldr. gr snd dorudan bel maraq varsa, gnc yazlar grlr dvt etmk lazmdr, onlarla gr keirilmlidir, bunlar zn elmlisn. Dzdr yoxsa, yox? mid edk ki, bundan sonra edcksn. Sual: Nec kirlirsiniz, indiki masir yazlarn yaradcl, onlarn
2007
48
Qafqaz Universiteti
Azrbaycan - Almaniya laqlri mvzusunda keirilmi seminardak x
Cnab rektor, professorlar, tlblr, dostlar! Bir diplomatn xna qulaq asarkn yqin ki, diplomatlar haqqnda bir ox deyimlr yada dr v onlardan ikisi praktik chtdn hmiyytlidir. 18-ci srd dnya hrtl diplomat, Fransann Xarici lr Naziri v Yepiskopu olmu Talleyrand ona sorulmu Yax diplomat nec olmaldr? O, hans keyyytlr malik olmaldr? -sualna bel cavab vermidir: Diplomat hddn artq canfanlq etmmli v ox ey nail olmaa almamaldr. Masir dvrd is yax diplomat o ksdir ki, onu he vaxt i masasnn arxasnda tapa bilmzsn. Yax diplomat lkni gzib insanlarla grn, onlar dinlyn v onlarla shbt edn biridir. Blk d xatrnzdadr, bu yaxnlarda mnim hmkarm olan Amerika sri bir universitet getmi v onun orada suallara verdiyi cavablar byk hay-ky sbb olmudur. Bel olduqda sr dediklrinin haqq qazandrmaa almdr. Bellikl d, diplomata olan ilk tvsiy beldir: hddindn artq canfanlq etm. Bu szlr bu gn d z kisini itirmyib. kitri mnasibtlrdn danarkn mtlq kemi nzr salmaq lazmdr, nki istniln mnasibtlr myyn bir zmin zrind qurulur. Bizim n bel bir zmin 1820ci ild almanlarn Qafqaza kmsidir. Napoleonun Avropada apard mharibdn sonra Almaniya yoxsul olmaqla yana, eyni zamanda dini dzmszlyn hkm srdy bir lk idi. Hmin vaxt Rusiya almanlar imperiya razilrind mskunlamaa dvt etdi. Bellikl d, 1820-ci ild txminn 20.000 alman uzun bir sfr xaraq nhayt glib mxtlif adlar veriln, o zaman Yelizavetpol adlanan, bugnk Gncy atdlar. Onlar burada mskunladlar v tezlikl ox dzml xalq olan azrbaycanllarla dostladlar. Stalin hl nasistlr Sovet ifaqna hcum etmzdn qabaq almanlar srgn etdi. Mn tez-tez bunun mnasibtlrimizd sadc bir epizod olmadn deyirlr. Bu, Azrbaycan xalq n ziz olan bir epizoddur. V bu sbbdn Azrbaycan trnin xomraml olduuna minik. Eynil, sizi d Almaniya il balayan bzi saslar var. Bu, sizin mdniyytinizdir. Azrbaycan v fars dillrind yazan bzi mhur Azrbaycan airlri Almaniyada ox mhur idi. Onlar Avropada ilk olaraq alman dilin trcm edilib nr
Dr. Per Kristofer Stanina

Almaniyann Azrbaycandak fvqlad v slahiyytli sri
Bakya gliimdn drhal sonra Qafqaz Universitetind thsilin yksk keyyti haqqnda eitdim. Birinci Beynlxalq yay mktbi kursuna gln bir qrup alman tlblrin glii sbbil Qafqaz Universitetin gliim zaman ox byk mmnunluq hissi keirtmidim. Onlar burada grdklri qonaqprvrlikdn v burada yrnmi olduqlar yeni kirlrdn mmnunluq duymudular.
2007
49
olunmu v Almaniyada byk hrt qazanmlar. Grndy kimi, sizin d mnim lkml mnasibtlr yaratmanz n zmin var. Hr iki zmin tbit etibaril dostluq xarakteri dayr. Bu, hqiqtn d, gzl br balancdr. Bu gn ikitri mnasibtlr mxtlif meyarlarla llr. n hmiyytlisi, lb ki, siyasi sahdir. Siyasi sahnin n drcd uurlu olmas rsmi sfrlrin say il myyn olunur. Yqin ki, sizin prezidentin tn 4 il rsind 3 df Almaniyaya sfr etmsindn xbrdarsnz. Bu qeyri-adi bir haldr. He bir qeyri dvlt bas bir ne il rzind Almaniyaya 3 daf sfr etmyib; o, tn ilin noyabr aynda v bu ilin fevral aynda Almaniyada olub. Bu ilin fevral aynda mn d onunla getmidim v dey bilrm ki, bu sfr ox byk siyasi uur idi. Prezident lham liyev z dinlyicilrini l alma bacarr. O, hm azsayl, hm d oxsayl auditoriyan l ala bilir. Auditoriya yalnz tlblrdn ibart deyildi, orada mxtlif pe sahiblri vard. O, podiuma qalxd v srbst bir trzd danmaa balad. xna yax hazrlamd v mtni z il gtrmy ehtiyac yox idi. O qdr yax hazrlql idi ki, istniln sahy aid sual-
lar cavablandrrd v gzl hazrl saysind insanlar z bax v dnclrin inandrrd. Onun byk zalda x inanlmaz drcd uurlu oldu. Kiik qrupda siyas hmkarlar arasnda da uur qazand. O, insanlarda ox drin tssrat yaratmd. Bakya qaytdqdan bir h sonra Almaniya Xarici lr naziri il mn onun grn getdik. mid edirm ki, Almaniya Xarici lr nazirinin Qafqaza glii v cnab liyevin bu sfri ox msbt qiymtlndirmsi bizim ikitri mnasibtlrimizin inkiafna yeni bir tkan olacaq. V dey bilrm ki, prezidentin Almaniyaya uurlu siyasi sfrinin msbt nticlri hyatn mxtlif sahlrind hiss olunur. lklrimiz arasndak siyas laqlri ox yksk kimi qiymtlndirmk olar. Lakin mkmml olan hr bir eyi saxlamaq n ona qulluq etmk lazm olduu kimi, laqlrimizi d genilndirmli v tkmilldirmliyik. Biz bu yolda almaa davam etmliyik. Siyas uur digr sahlr d yol ar. Siyastdn sonra ikinci drcli hmiyytli iqtisad sahd mkdalqdr. Bildiyiniz kimi, Azrbaycan iqtisadi sahd byk uurlar qazanb. ki il vvl lkd mumdaxili mhsul 25%, ken il 31-32%, bu il is yen 25% artb. Bu
sbbdn Azrbaycann vvlki illrl mqayisd indi xarici ticartl mul olmas n daha byk imkanlar var. lklrimiz arasnda ticart dvriyysinin hcmi tn il ilk df olaraq 1.000.000.000 avronu kemidir. Bir milyard avro ox byk bir rqmdir. slind, biz Azrbaycann n byk ticart partnyorlarndan biriyik. Sizdn aldmz yalnz enerji dayclar deyildir. Siz is bizdn sasn manqayrma avadanlqlar, kimya mhsullar v Bak klrind hr ksin gr bildiyi avtomobillr alrsnz. Siyasi mnasibtlr dzgn qurulduqda iqtisad mkdalq sahsind d byk uurlar qazanmaq mmkndr. Siyasi sahd uurlar iqtisadi uurlar da gtirirs demk biz yeni uurlar qazanmaq n baqa sahlr mracit etmliyik. Bu baxmdan n vacib sahlr mdniyyt, elmi tdqiqat v mbadildir. Avropa ifaq kimi Almaniyann da qarsna qoyduu sas mqsdlrindn biri Qafqaz respublikalarn Avropaya daha da yaxnladrmaqdr. Siyasti nzrd tutmuram, bu zzlynd ba verir; iqtisad baxmdan da deyil, irktlrin zlri z ilrini davam etdirirlr; insanlar nzrd tuturam. Biz istyirik ki, insanlar bir-biri il nsiyyt yaratsnlar. styirik ki, daha ox sayda azrbaycanl tlb Avropaya glsin v alrq ki, z tlblrimizi d sizin lky glmy inandraq. Ken yay siz Almaniyadan glmi tlblr n yay kursu tkil etmisiniz v bildiyim gr bu cr yay kursu ilk df idi ki, tkil olunurdu. mid edirm ki, daha ox adam glck. Burada olmu alman tlblr ox byk tssratlarla qaytdlar, nki sizin universitet bu lknin n yax universitetlrindn biridir. Bu universitetin tmiz ad var v buran bitirib diplomunu alan hr bir ks min ola bilir ki, onun diplomu hr yerd qbul olunur, unki insanlar bilir ki, siz bu diplomu atanzn v ya daynzn hesabna deyil, xsi gstricilriniz v nailiyytlriniz hesa-
2007
50
Qafqaz Universiteti
bna qazanmsnz. Biz bu cr universitetlrl ilmk istyirik, Almaniyada bel universitetlri tbli etmk v alman tlblrini bel universitetlr glrk baqa lklrl tan olmasn istyirik. Lakin, lb , biz yalnz tlbrin deyil, mllim v professorlarn da grmsini arzulayrq. Rektor Ahmet Sani mn dedi ki, gln h Qafqazda v Mrkzi Asiyada qloballamann tsiri mvzusunda beynlxalq konfrans keirmy hazrlarsnz. On il nc insanlar qloballama haqqnda tz eidirdilrs, bu gn siz qloballama prosesini aradrrsnz. Dnyann n yaxlar il rqabt apara bilmsniz, uur qazanmaq mmkn deyil. Qloballama btn dnyada tlblrin nnd brabr imkanlar aacaq v tlblr d bu imkanlardan yararlanacaqlar. Azrbaycann zngin bir lk olduunu deyirlr. Prezidentiniz d bunu aq sylyir. Bilirik ki, Azrbaycann enerji ehtiyatlar var: rqmlr 20 milyardla 240 milyard arasndadr. Lakin mnim bu msly baxm tamamil frqlidir. Mn Azrbaycan enerji ehtiyatlarna gr deyil, tamam baqa sbbdn zngin olduunu dnrm. Bu sbb sizsiniz: yrnmy, rqabt aparmaa v yrtmy hazr olan tlblr. yirmi il sonra blk ne tknck, siz is burada olacaqsnz. lknizi irlilr aparmaq n linizd ali thsil diplomu v msuliyytli vzifniz olacaq. Dnrm ki, Azrbaycann sl srvti bu sayda tlbsinin olmasdr. Mvzudan bir az knara xdq. caznizl, ikitri mnasibtlrimiz qaytmaq istrdim. ki dvlt arasnda mnasibtlr mdniyyt sahsind n asan yaradlr. vvld adn kdiyim burada mskunlam almanlar v Almaniyada Azrbaycan dbiyyat haqqnda dedikilrim mdni laqlr qurmaq n gzl zmindir. Bu yaxnlarda Gnc v kidn qaytmam. Gncd iki uni-
versitetd v Knd Tsrrfat Akademiyasnda oldum v mkdalq etmyi tklif etdim. Onlara dedim ki, biz mkdalmzn yalnz Bak il mhdudlamasn istmirik. styirik ki, bu lknin yaltlri v n uzaq gulri d bu mbadil proqramlarnda itirak etsinlr. V bunun n mn universitet rektoruna v akademiyaya biziml birg ilr grmk n imkanlar tklif etdim. Biz daha sx inteqrasiya olunmalyq. Bu gn Azrbaycann siyasi iradsi Avropa standartlarna yaxnlamaqdan ibartdir. Bu is o demkdir ki, bu lk hl dyimli, islahatlar aparmal, siyas, iqtisadi sahd tkmillmlidir. Biz is yardm etmk n sizin yannzdayq. Biz siz z dstyimizi v mkdalq tklif edirik. Avropa ifaq bunun n maliyy vasitsi d yaratmdr. Almanlar onun yaradlmasnda mhm rol oynamlar. Biz buna nail olmaq n ciddi sylr etdik v nhayt, tn ilin noyabr aynda bu bard snd imzaland. Haqqnda dandm Avropann qonu dvltlrl bal siyasti v faliyyt plandr. Hazrda biz yen d buna bnzr bir i grmy alrq. Almaniya Mrkzi Asiya il bel bir siyasi dialoq yaratmaa alr. Bunu hans sbblrdn etdiyimizi bilmlisiniz. Mn hl d Almaniyann siyastindn, xarici siyastindn v maraqlarndan bhs edirm. Lakin Almaniya Avropa ifaqnn trkib hisssidir; Avropa ifaqnn zvlrinin, avropallarn hamsnn maraqlar eynidir. Bu maraq ondan ibartdir ki, qonularmz varl olsun. Biz qonularmzn qeyri-sabit v ya yoxsul olmasn istmirik. Bellikl d, Almaniyann v Avropa ifaqnn xarici siyastinin mqsdi qonu dvltlrin rifahdr. Bu siyast rvsind is mbadily byk hmiyyt verilir: kir mbadilsi, mdniyyt mbadilsi v tlb mbadilsi. Bu baxmdan mn bu ilin ortasndan sonunadk srgilr, mhazirlr, seminarlar v konsertlrl vvlki illrdn daha
zngin olan bir mdni proqram tklif edirm. Biz bu lky olan n xo mrammz nmayi etdirmk istyirik. Biz baqa lklrin d inkiaf etmsind maraql olan, yrnmk, biziml ayaqlamaq v mbadil etmy hazr olan gnclr tapmaq istyirik. ki lk arasnda mnasibtlri myyn edn sas meyar siyast, iqtisadiyyat v mdniyytdir. Yenidn mdniyyt mvzusuna qaytmaq istyirm, nki mdniyyt mslsin tkc biz deyil, sizin hkumt d byk nm verir. Azrbaycan hkumti Almaniyada Azrbaycan mdniyyti ili keircyini bildirib. Bu, 2008-ci ild olacaq v Alman ictimaiyytin Azrbaycan dbiyyat, rssamlq v musiqi srlri, lm v rqslri tqdim olunacaq. Bu tdbirin bizim mdni laqlrimizd n drcd byk bir irlilyi sbb olacan hl dey bilmrik. Gman edirm ki, Almaniya srliyi d bu tdbirdn sonra Azrbaycanda mdniyyt ili keirck. Biz buna indidn hazrlarq. Znnimc, mnasibtlrimizin btn sas mqamlarndan bhs etdim. Diqqtiniz gr tkkr edirm.
2007
51
Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqres

M.Moqamayev ad. Azrbaycan Dvlt Filarmoniyas, 1 may 2007-ci il
Qafqaz v Mrkzi Asiyann iqtisadiyyatn, beynlxalq mnasibtlrini, dbiyyatn, tarixini, mdniyytini aradrmaq, institutlar v elm adamlar arasndak mkdal artrmaq mqsdil Qafqaz Universiteti v Azrbaycan qtisadiyyatlar Birlii trndn 2003-c ild Qloballama Prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl konqres keirilmidir. Xbr verdiyimiz kimi, silsil xarakterli beynlxalq elmi konfranslardan biri d 02-05 May 2007-ci il tarixlrind Qloballama Prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya ad il II Beydlxalq Konqres yen d Qafqaz Universitetind keirilmidir. Konqresd region lklrinin iqtisadi v beynlxalq mnasibtlri geni mzakir obyektin evrilmidir. Konqres 18 lkdn 267 mqal, o cmldn iqtisadiyyat blmsi zr 140, beynlxalq mnasibtlr blmsi zr 67 mqal qbul olunmu v 3 cildlik Kongres Materiallar klind ap edilmidir. Konqres iqtisadiyyat blmsi zr 140 mqal qbul edilmidir. Onlardan 46s xarici lk alimlri v tdqiqatlar trndn, 94 mqal is Azrbaycan alimlri v tdqiqatlar trindn tqdim olunmudur. Konqres Beynlxalq Mnasibtlr blmsi zr 67 mqal qbul edilmidir. Onlardan 44- xarici lk alim v tdqiqatlar trndn, 23 mqal is Azrbaycan alim v tdqiqatlar trindn tqdim olunmudur.
2007
52
Qafqaz Universiteti
Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqresinin al proqramndak x
Prof. Misir Mrdanov

lm prssinin lamtlridir. Dnyada gedn proseslrdn gerid qalmamaq n hr bir lk bynllq strukturlr v tkiltlrla s mkdlq etmy almaldr. Bunu nzr alaraq zrbycn Rspubliksnn Thsil Nzirliyi bynllq lqlrin v qrlql mkdln gclndirilmsini z fliyytinin ss istiqmtlrindn biri kimi myynldirmidir. Bu gn biz vrp urs, YUNSK, ISSK, vrp ifq, YUNVK, YUNICF v digr nfuzlu tkiltlrla s mkdlq edir, bynl-lq v rginlrrs thsil prqrmlrnd, bynllq frumlrd ktiv itirk dirik. vrp urs lkmizd thsil shsind prln islhtlr mslht v ksprt yrdm gstrn n fl bynllq prtnyrlrdn biridir. vrp ursnn himysi ltnd Thsilin kyyytinin tmin dilmsi shsind qnunvricilik v Tbilisi tbbs kimi byk rginl lyihlr hyata keirilmidir. Tbilisi tbbs lyihsin gr vrp mumthsil mktblrinin 15-16 yl girdlri n Qfqz lqlrnn trii drs vsitinin hzrlnms nzrd tutulmudur. vrp urs trndn tqdim lunmu v rgin lklri trndn qbul dilmi prinsiplr syknn bu vsitin yzlmsnd rginun 4 dvltindn (zrbycn, Grcstn, rmnistn v Rusiy Fdrsiys) ln mllir qrupu v vrp ursnn Byk Britniy, Pl, lmniy v Hllndiydn dvt dilmi ksprtlri v nirlri itirk tmilr. Lyihnin ss mqsdi Qrbi Avrp lklrinin rt mktb girdlrini zrbycn v digr Qfqz lklri lqlrnn trii, nnlri v mdniyyti il tn tmkdir. 2006-c ild vsit ingilis dilind p lunmudur. vrp ursnn digr mhm rginl pryktin rmnistnd, zrbycnd v Grcstnd thsilin kyyytinin tmin dilmsi shsind qnunvricilik adl layihsin zrbycn Rspubliks Thsil Nzirliyinin qulmas nticsind zrbycnd thsilin kyyytinin tmin dilmsi n bynllq stndrtlr uyun ln mnizmlrin (kkrditsiy, lisnziy vrilmsi, diplmlrn tnnms) yrdlmsn yrdm gstrilmidir.
Hrmtli qonaqlar! Hrmtli konqres itiraklar! Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirliyi adndan hamnz salamlayram v xo arzularm sizlr atdrram. Bugnk konqresin mvzusunun qlbllm prssin hsr olunmas tsad deyildir. Msir dvrd srtl genilnn qlbllm prssi insn hytnn, dmk lr ki, btn shlrin hmiyytli drcd tsir dir. nsn fliyytinin n vacib shlrindn biri olan thsil sahsindn d bu proses yan kemir. Thsilin qlbllms bu sferada beynlxalq mnasibtlrin keyyytc yeni mrhly qdm qoymas kimi qiymtlndiril bilr. nnvi beynlxalq mnasibtlrin (tlb v agird mbadilsi) intensivldirilmsi, elc d informasiya texnologiyalarndan istifad bazasnda yeni formalarn (on-line rejimind distant thsil, virtual universitetlr) yaranmas bunu bir daha sbut edir. Bynllq thsil mknnn yaranmas v hmin mkanda mxtlif thsil xidmtlrinin v beynlxalq rqabtin meydana glmsi qlbl-
2007
53
ld lunmu smrli tcrb v infrmsiy li thsil mssislrinin kkrditsiys (2003) v li thsil shsind rici diplmlrn tnnms (2004) zr yni nrmtiv sndlrin hzrlnmsnd gni kild istifd lunmudur. Bu lyihnin uurl reallamas 2004-c ild Strsburq hrind kirilmi Cnubi Qfqz lklri thsil nzirlrinin Knfrnsnd vurulnmdr v nzirlr trndn birg bynnm qbul dilmidir. vrp ursnn zrbycn Rspubliks Thsil Nzirliyi il birg hyt kirdiyi Thsil siysti v milli zlqlr mvzusund digr rginl lyihnin ss mqsdi itirk lklr milli zlqlrn thsili il bl qnunvrici sndlrin hzrlnmsnd yrdm gstrmk v milli zlqlrn thsil siysti shsind tvsiylr hazrlamaqdr. 2005-ci ild zrbycnd thsil siysti v milli zlqlr mvzusund ykun hsbt hazrlanm v vrp
ursna tqdim lunmudur. Hsbtd susil qyd edilmidir ki, zrbycnd milli zlqlrn z dillrind thsil lmlar n btn lzmi rit yrdlmdr. Azrbaycan Avropa Birliyi il thsil sahsind mkdalq edir. Bu mkdalq sasn Avropa Birliyinin TACS proqram rivsind hyt kirdiyi TEMPUS layihlri il baldr. 2006-c ild hmin proqramn sonuncu III mrhlsi baa atmdr. Lakin bu, Avropa Birliyi il thsil sahsind mkdaln sonu deyildir. 2007-ci ildn Avropa ifaqnn Erazmus Mundus Xarici mkdalq tbbs mkdalq proqram Azrbaycanda faliyyt balayacaqdr. Bu gn Avrp rginund li thsil shsind intqrsiyn tnzimlyn n smrli mkdlq Blniy prssi rivsind hyt kirilir. Blniy prssinin mzmununu v mhiyytini nzr lrq zrbycn Rspubliksnn Thsil
Nzirliyi 2004-c ild bu prss qulmq n vrp ursn v Blniy prrssinin Ktibliyin mrcit tmi v 2005-ci ildn zrbycn Blniy prssin qulmudur. Qlbllm prssinin fal itiraks olan zrbycn Rspubliksnda iqtisadiyyatn dnya iqtisadi sisteminin trkib hisssin evrilmsi z nvbsind yeni tipli kadrlarn hazrlanmasna tlbat yaratmdr. Masir mrhld lkmizin iqtisadi qdrti gnclrimizin yeni bilik, informasiya v texnologiyalar qavramas qabiliyyti il bilavasit baldr. Mvcud intellektual potensialn znginldirilmsi lkmizdki elm v thsil ocaqlar il brabr, xarici lklrl kadr hazrl msllrini aktualladrr, xarici dillri mkmml biln, informasiya-kommunikasiya texnologiyalarna yiylnn v beynlxalq diplomatik tcrbni yax mnimsyn yksk hazrlql mtxssislr olan ehtiyacn dnilmsini tlb edir.
2007
54
Qafqaz Universiteti
Azrbaycanl gnclrin lk n zruri ixtisaslar zr xaricd thsil almalarn v lknin inkiafnn mhm amilin evrilmlrini tmin etmk mqsdi il "Azrbaycan gnclrinin xarici lklrd thsil almasna dair Dvlt Proqram haqqnda" Azrbaycan Respublikas Prezidenti lham liyev 2006-c il 19 oktyabr tarixli 1746 nmrli Srncam imzalamdr. Hmin srncama uyun olaraq hazrlanm v Azrbaycan Respublikas Prezidentinin 2007-ci il 16 aprel tarixli Srncam il tsdiq edilmi "2007-2015-ci illrd Azrbaycan gnclrinin xarici lklrd thsili zr Dvlt Proqram"nda istedadl Azrbaycan gnclrinin xaricd thsilinin tkili istiqamtind vahid sistemin yaradlmas nzrd tutulur. Ad kiln srncamn sasnda dnyann n nfuzlu ali mktblrind 5000- qdr azrbaycanl gnc thsil alacaqdr. XX srin 70-80-ci illrind minlrl Azrbaycan gnci respublikadan knarda yerln nfuzlu ali mktblrd mxtlif ixtisaslar zr thsil alaraq lkmizin iqtisadi, mdni v elmi potensialnn gclndirilmsin z layiqli thflrini vermilr.
Azrbaycan Respublikas mstqilliyini brpa etdikdn sonra azrbaycanl gnclrin dnyann mxtlif ali mktblrin gndrilmsi siyasti yenidn formalamaa balanm, mxtlif lklrl mkdalq mqavillri rivsind ayrlm tqad yerlri hesabna gnclrimizin mvaq lklrd ali thsil almaa gndrilmsin tkan verilmidir. Hazrda dvlt x i il xarici lklrin ali thsil mssislrindki 1000- yaxn azrbaycanl tlbdn tqribn 700 nfri Trkiy Respublikasnda, 180 xs Rusiya Federasiyasnda, 50-y yaxn xs Misir rb Respublikasnda, 20-y yaxn xs in Xalq Respublikasnda, qalanlar is hr lkd bir ne nfr olmaqla exiya, Slovakiya, Rumniya v Malayziyada thsil alrlar. Azrbaycan gnclri hminin respublikada faliyyt gstrn mxtlif thsil mbadil proqramlar rivsind AB, Byk Britaniya, Almaniya, Fransa v baqa lklrd d thsil alrlar. Xaricd thsil alan Azrbaycan Respublikas vtndalarnn sas hisssini is z vsaitlri hesabna thsil alanlar tkil edir. Hazrda hans yolla thsil almasndan
asl olmayaraq mxtlif proqramlar zr xaricd thsillrini bitirib Azrbaycana qaytm yzlrl mzun mxtlif sahlrd alaraq lkmizin iqtisadi, mdni v elmi potensialnn gclndirilmsin z layiqli thflrini vermkddirlr. Eyni zamanda Azrbaycan Respublikasnn ali thsil ocaqlarnda mxtlif beynlxalq mqavillr sasnda 50 lkdn 5500-dn artq xarici tlb thsil alr. Hrmtli konqres itiraklar! Mn yalnz thsill bal bzi kirlrimi siz atdrdm. Qlbllm m umu ox genidir, qloballama prosesi is myyn drcd btn lklr tsir gstrir. Buna gr d hmin msllrin beynlxalq konfranslarda mzakir edilmsin ehtiyac duyulur. minm ki, bugnk konqres bu sahd olan problemlrin mzakirsi v mxtlif lklrin alimlri arasnda kir mbadilsi n geni imkanlar aacaq, hminin qloballama proseslrind Cnubi Qafqaz v Mrkzi Asiya il bal problemlrin hll yollarn tapmaqda z thfsini verckdir. Konqresin iin uurlar dilyirm.
2007
55
Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqresin nvanlad tbrik mktubu
btn shlrd z siystini bri v trqqiprvr myrlr ssnd myynldirrk qry qyduu mqsdlr dru inml irlilmi, trzl siyst yritmkl mtlif mrqlrn tqquduu Cnubi Qfqz rginunun rqbt v qrdurm mydnn vrilmsin yl vrmmi, milli mnflrini ytrinc qruy bilmidir.
Prof. Natiq liyv

Azrbaycan Respublikasnn Sny v nrgtik nziri
Hrmtli Knqrs itirklr! Hrmtli qnqlr! nmlr v cnblr! Qfqz Univrsittinin tbbs il Bkd kiriln Qlbllm prssind Qfqz v Mrkzi siy mvzusund II Bynllq Knqrsd dnynn bir sr lklrinin nfuzlu lm v ictimi dimlrinin itirk zrbycn ln drin inmn tzhrdr. Msir dnyd, cmldn ydmz rgind cryn dn trnsmilli prsslrin lmi tdqiqt bu gn n ktul prblmlr srsnddr. susi il, qlbllmnn gni vst ld hzrk bynllq mnsibtlr sistmind zrbycnn gngndn mhkmlnn rlun lmi ictimyytin rtn mr bizi rkdn svindirir. rtq bu gn btn sviyylrd tirf lunur ki, mstqil dvltimizin mmr, mummilli lidrimiz Hydr liyvin grgin myi v misilsiz lidrlik kyyytlri sysind, yni zmnd zrbycn Rspubliksnn Przidnti cnb lhm liyvin uurlu fliyytinin nticsi lrq bu gn rspublikmzd byk quruculuq v islhtlr prqrm hyt kirilir. Mstqil zrbycn Rspubliks sn 10 ild
Umummilli lidrimiz Hydr liyv trndn ss qyulmu v bu gn zrbycn Rspubliksnn Przidnti cnb Ilhm liyv trndn uurl dvm tdiriln yni n strtgiys sn 10 ild zrbycnn btn hyti hmiyytli shlr zr dinmik inkif ylund ln lky vrilmsi, bynllq rnd nfuz v mvqlrinin mhkmlndirmsi, hbl srtl qlblln dnyd milli mrqlrnn yksk sviyyd tmin dilmsi bmndn mustsn rl ynmqddr. lkmizin ssil-iqtisdi yksliin rl zmin yrdn v srin mqvilsinin imzlnms il ss qyulmu bu uur strtgiys zbycnn d triinin n ri, prlq shiflrindn birini tkil dir. Bu gn zrbycn dvlti n milindn lkmizin hrtri inkif, ssil-iqtisli islhtlrn hyt kirilmsi, ysulluun sviyysinin zldlms, qyri-n sktrunun inktf tdirilmsi istiqmtind smrli kild istifd tmkddir. Qlblln msir dnyd zrbycn lqnn mrqlrnn dh smrli mdsi nmin lk iqtisdiyytnn inkif n mtlif lyihlr rici srmylrin clb dilmsi d rspublikmz n mstsn hmiyyt dmqddr. Bu gn lkmiz znn slhprvr siysti il btn dvltlrl mtlif shlrd hm ikitri, hm d tri ssd brbr v qrlql fydl mnsibtlrin qurulub-inkif tdirilmsini hyt kirir. zrbycn Rspubliksnn Przidnti cnb lhm liyv dnyd gdn mrkkb, ziddiyytli prsslr fnund lkmizin mstqilliyini v milli thlksizliyini dh d mhkmlndirmy nil lmudur. Dvlt bs yksk dinmizml inkif dn zrbycnn bynllq rndk nfuz v mvqlrinin dh d gclndirilmsini, rspublikmz hqqnd tm byktiv, dlun infrmsiylrn dny ictimiyytin tdrlmsn qry vcib msl kimi qymudur. zrbycnn zngin tbii rsurslr, hbl rql Qrbi qvudurn
2007
56
Qafqaz Universiteti
lvrili trnzit imknlrn mlik lms, qlbl lyihlrin hyt kirilmsind tibrl trfd kimi itirk tmsi nun dnynn siysi mnzrsini myyn dn prc dvltlrl lqlrinin gnilnmsin yni imknlr mdr. Bu gn mstqil zrbycn z inkifnn l yksk mrhlsinddir ki, rspublikmzn btn hyti hmiyytli shlrd qznd byk uurlr bynllq sviyyd gni tbli lunmldr. mdvrm ki, Qfqz Univrsittinin tkiltl il kiriln Qlbllm prssind Qfqz v Mrkzi siy mvzusund II Bynllq Knqrs qry qyuln bu mqsd nil lunms ylund irliy dru tlm uurlu ddmlrdn biri lcqdr. Hrmtli Knqrs itirklr! Bir dh Sizi bu mtbr tplntnn kirilmsi mnsibtil tbrik dir, iinizd v lmi fliyytinizd uurlr rzulyrm.
2007
57
Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqresin nvanlad tbrik mktubu
Hrmtli Knqrs itirklr! Hrmtli qnqlr! Sizi, Qafqaz Universitetind tkil olunan Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl II Beynlxalq Konqresd itiraknz mnasibtil Azrbaycan Respublikasnn qtisadi nkiaf Nazirliyi adndan salamlayram.
Heydr Babayev
Azrbaycan Respublikasnn qtisadi nkiaf nziri
Qloballama prosesinin geni vst ald masir dvrd iqtisadi yanama trzinin beynlxalq v regional mnasibtlr sistemind dvltlrin ikitri v oxtri laqlrinin formalamasnda aparc mvqey evrildiyi tkzibolunmaz bir reallqdr. Qloballama fenomenindn bhs edrkn bunun iqtisadi tzahrlri kimi, beynlxalq miqyasda ticartin, srmay hrktlrinin, istehsaln v mk miqrasiyasnn srbstlmsi tendensiyalar zrind dayanmal oluruq. Onu da ox gzl anlayrq ki, yalnz bu tendensiyalar dzgn qiymtlndir, thlil ed v ntic xara bildiyimiz tqdird qloballama prosesi Qafqaz v Mrkzi Asiya xalqlarnn rifahnn ykslmsind bir frst evril bilr. Azrbaycan Respublikas xarici ticart v maliyy gstricilri baxmndan xaric alma nisbti kifayt qdr yksk olan v beynlxalq mnasibtlr sistemin sx inteqrasiya edn lklr srasndadr. lkmiz Qafqaz v Mrkzi Asiyada qarlql iqtisadi maraqlar n plana xarmaqla faydal iqtisadi, siyasi v mdni mkdalq imkanlarnn inkiafna maksimum rivd z thfsini vermkddir. Bak-Tbilisi-Ceyhan ne kmri v Bak-Tbilisi-rzurum qaz kmrinin ardndan Bak-TbilisiAxalkalaki-Qars dmir yolu layihsinin realladrlmas istiqamtind ortaya qoyduumuz irad iqtisadi mkdalqla bal syldiklrimizin sbutudur. Btn bunlara baxmayaraq, fsuslar olsun ki, blgmizd yersiz iddialar il zn smrli mkdalqlardan tcrid etmkl qalmayb hr vchl regional v qlobal layihlri ngllmy alan Ermnistan nmunsi d var. Sonda tdbirin btn itiraklarn bir daha salamlayr v bel mhtm konqresin faliyyt balamas mnasibtil tkilatlara tkkr edirm. mid edirm ki, bu konqres regionda smrli mkdaln perspektiv imkanlar istiqamtind maraql mzakirlrl yadda qalacaq.
2007
58
Qafqaz Universiteti
ilmi inqilab xarakterli dyiikliklrdir. Eyni dvr hm d qlobal idariliyin ilkin olaraq stuktur quruluunun sistemlmsin d shn oldu. Beynlxalq Valyuta Fondu (BVF), Dnya Bank (DB) v GATT kimi tkilatlar buna yani misaldr. Tkilat v liderlrin elmi v texniki nailiyytlr saslanaraq verdiyi vdlrin gr, briyyt mharib v xstliklrdn v yoxsulluqdan qurtulmu yeni bir dvr girmli idi.
Dr. Batacar Baysal

TUSAB dar Heytinin sdri
Qloballama prosesi son zamanlarn n ox gndm gln v mzakir ediln mvzularndan biridir. Bu proses haqqnda oxlu kitab v minlrc mqal yazlm, xeyli sayda konfrans, seminar v s. hyata keirilmidir. Qloballama prosesinin lehin v ya leyhin bir ox aradrma v ya dissertasiya ilri irli srlmdr. Dnyann hr yerind, bada sivil toplum tkilatlar, xsusil d sol ynml partiyalar mvzunu mzkir etdilr v bu sahd izlycklri strategiyan myynldirmy aldlar. Btn bu faliyytlr qar qloballamann mnas v izah haqqnda bel tam olaraq ortaq mxrc glinmdi. XX srin ikinci yars, blk d, tarix insanln dyrli dvr olaraq yazlacaqdr. Elm sahsind dnlmsi bel mmkn olmayan ixtira v yeniliklr, Yerdn Aya v kosmosa gedilmsinin mmkn olmas, srt tyyarlrinin istehsal v istifady verilmsi, kompyuterdn tutmu surtxarma manlarna, televizordan air-condition sistemlrin, doumu nzartd saxlayan drman pereparatlarndan, orqan nqli, h a vzlyici orqan, gen v informasiya hesablama texnologiyasna qdr btn bu v ya digr yeniliklr hams son lli ild hyata keir-
Dnya halisinin 10%-i mhsul v xidmtlrin 70%-ni istehsal etmkd v dnyann cmi glirinin 70%-ni almaqdadr. Dnya halisinin tqribn yars is gnd 2 dollardan az bir glirl yaamaqdadr (satnalma gcn gr bir ild 700 AB dollar). Dnya halisinin 50%-ni tkil edn bu 3 milyard nfr insann dnya istehsalndak pay cmi 6%-dir. Dnyann n zngin 20 lksinin ortalama gliri il dnyann n yoxsul 20 lklsinin ortalama gliri arasndak frq 40 il nc tqribn 20 df olduu halda, hazrda bu frq tqribn 40 dfy ykslmidir. Dnya nkiaf Raporuna gr dnyada insanlar arasndak glir brabrsizliyi XIX srd ciddi bir kild ykslmi v XX srin birinci yarsnda, demk olar ki, sabit qalmdr. XX srin ikinci yarsnda is ox srtli olmasa da qeyd olunan frq daha da ykslmidir. Qloballama il laqdr olaraq vurulanmas lazm olan baqa bir msl is qloballamann dinamikasnn myynldirilmsidir. Bu mvzuda iki qarlql ideyadan birincisi qloballamann tbii bir proses kimi dyrlndirilmsidir. Digr bir ideya is tamamil baqa bir mstvidn yanalan, yni qloballama prosesinin btn hallarda dnlm bir ynlndirm olaraq dyrlndirilmsidir. Bu ideyaya gr qloballama sasn blli dvltlr, beynlxalq tkilatlar v konsorsiumlar (beynlxalq irktlr) trndn sanki planlanr v ttbiq olunur. Qloballamann tsirlri bhsiz ki, istr lklr arasnda, istrs d lk iindki hali tbqlri arasndak frqlri bydr. Qloballamadan faydalanan lklr v hali tbqlri olduu kimi, zrr grnlr d vardr. Bu sahd hyata keirilck mumildirmlr istisnalarn gzdn yaynmasna sbb ola bilr. qtisadi mnada qloballamadan bhs edilmsin sbb v ya sas formaladran dyiikliklrdn n vaciblri aadaklardr: 1. Dnya ticartinin genilnmsi
2007
59
2. lklraras srmaylrin artmas 3. stehsaln qlobal vst almas Mxtlif sektorlar qloballamadan frqli kild tsirlnmkddir. Qloballamann tsiri il itiklr mruz qalanlar arasnda tinlik kn sektorlar olduu kimi, qazancl xaraq genilnnlr d vardr. Qloballamann istr xarici ticartin, istrs d srmaylrin v maliyy proselrinin srbstlmsi il laqdr yn dvltlrin iqtisadisiyasi sahsindki gcn zitmkddir. Baqa szl beynlxalq bazar mnasibtlri qarsnda dvltin mdaxil gc azalmaqdadr. Bu inkiaf etmkd olan, sasn d byk miqdarda xarici borclar olan v knara bal olan lklr n daha da ciddi problemdir. Qlobllama mumilikd mstqil v z-zn ilyn bir proses deyildir. Bada AB olmaqla inkiaf etmi lklrin, sasn BVF, GATT (sonra
TO) olmaqla myyn beynlxalq tkilatlarn hyata keirdiyi siyasi istiqamtlr qloballaman srtlndirmidir. Hazrk qlobal iqtisadi meydanda AB hegemon dvltdir. Qloballaman dayandrmaq, ya da geri evirmk mmkn deyildir. Bu sahd hdf qloballaman mzakir etmk v ynlndirmk ola bilr. Qbul etmk lazmdr ki, qsa mddtd bu hdf atmaq da asan msl deyildir. Ancaq beynlxalaq almd tsiredici faliyytlr hdf atma asanladra bilr. Azrbaycan-Trkiy Snayei v adamlar Beynlxalq Cmiyyti (TSAB) qurulu mqsdlri hatsind Qafqaz Universitetinin elmi faliyytlrin hr zaman dstk vermkddir. Qlobal iqtisadiyyatn bir aya saylan xarici srmaynin Azrbaycanda tmsilisi olan bir tkilat olaraq bu konqresin tkilatlnda itirak etmk bizim n byk hmiyyt damaqdadr.
qtisadiyyatn bir btv olaraq dyrlndirildiyi v qlobal srmaynin dnya apna gr srtl yer dyidirdiyi masir dnyada biz tkilat olaraq, bu mvzunun hmiyytin nm verdiyimiz gr bu faliyyt dstk vermyimiz mcburiyyt olaraq dyrlndirilmidir. Ona gr d Azrbaycann dnya iqtisadiyyatnda iqtisadi, siyasi v geostrateji nmin uyun, gvnilmi bir mqam formalamas n dstk v faliyytlrini getdikc daha da artran TSAB qloballama mvzusunda da faliyytlrini srtlndirmidir. Hm xarici srmaynin Azrbaycana gtirilmsi, hm d yerli srmayilrin dnyann mxtlif blglrind investisiya qoya bilmlri n imkanlar aan tkilatmz, hrmtli prezident laham liyevin tviq v dstklri il faliyytlrini genilndirrk davam etdirmkddir.
2007
60
Qafqaz Universiteti
sl mahiyytin aydnlq gtirilmsin byk ehtiyac vardr. Xsusn d Qafqaz v Mrkzi Asiya lklri mvqeyindn hmin msllrin thlili, qloballamann onlar n perspektivlrinin akar edilmsi bu lklr n dstkdir. Qloballama cmiyytin btn sahlrin - iqtisadiyyata, sosial vziyyt, mnviyyata, siyasi qurulua, ideologiyaya v digr sahlr gcl tsir gstrir. Bu chtdn keiriln konqresd n mxtlif elm sahlrinin nmayndlrinin itirak yuxarda sadalanan problemlri aradrmaa v mumildirmlr aparmaa imkan verir. Mn v mniml birg konqresin iin qatlan hmkarlarm Azrbaycan Turizm nstitutunu tmsil edirik. Qloballaan dnya iqtisadiyyatnda mhm sahlrdn biri olan turizm snayesinin yeri v rolu kifayt qdr bykdr. Son onilliklr rzind bu sah daha da inkiaf etmi v gnbgn genilnmkddir. Xsusn, kemi sosialist lklrind turizm snayesinin inkiaf etdirilmsinin vacibliyi n planda dayanr. Azrbaycan hmin lklrdn biridir v burada da turizm snayesin diqqtin ayrlmas, onun inkiaf strategiyasnn ilnib hazrlanmas, qanunvericilik bazasnn yaradlmas, bu sah n mtxssislrin hazrlanmas qarda duran sas vziflrdndir. Azrbaycan Respublikasnda bu msl hm dvlt, hm d lk ictimaiyyti trndn dstklnir. Turizm sahsi zr dvlt v kommersiya strukturlarnn yaradlmas, qanunvericilik sndlrin qbul edilmsi, beynlxalq turizm laqlrinin yaradlmas istiqamtind atlan addmlar bunun yani sbutudur. Uurlu addmlardan biri d masir standartlara cavab vern turizm mtxssislrinin hazrlanmasnda mhm rol oynayamaa balam Azrbaycan Turizm nstitutunun yaradlmasdr. Yeni yaranmasna baxmayaraq nstitutun mkdalar bu sah il bal geni elmi-tdqiqat ilrinin aparlmasna da balamlar. Gman edirm ki, aparlacaq mzakirlr v konqresin drc olunacaq materiallar glck elmi aradrmalar n mhm sas olacaq. Bu materiallar Qafqaz v Mrkzi Asiya dvltlrin qloballaan dnyada z strategiyalarn formaladrmaa v bu xalqlarn rifah namin dzgn addmlar atlmasna da kmk edck.
Prof. Cfr Cfrov

Azrbaycan Turizm nstitutunun rektoru
Hrmtli konqres itiraklar! Qafqaz Universitetinin tbbs v tkilatl il Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya mvzusunda keiriln konqres son dvrd zn daha qabarq bruz vern v btn dnyan hat edn qloballama prosesin hsr olunmudur. Qafqaz v Mrkzi Asiyann mstqilliyini yeni ld etmi lklri, seimlrindn asl olmayaraq, bu prosesin itiraklarna evrilmilr. Mhz bu sbbdn konqresd qloballamann hmin dvltlr n yaratd problemlrin geni elmi-nzri v praktik mzakirsi, ictimai hyatn mxtlif aspektlrind bu prosesin tzahrlrinin aradrlmas tqdirlayiqdir. Mn bu tbbs alqlayr, bu id konqres tkilatlarna v itiraklarna uurlar arzulayram. Son onilliklr rzind qloballama haqqnda ox danlr, onunla bal oxsayl mqallr, monoqrayalar yazlr. Buna baxmayaraq, briyytin hyatnda kkl dyiikliklr vd edn bu obyektiv proses haqqnda yetkin bir kir yoxdur, onun barsind ziddiyytli kirlr formalamdr. Onlarn mumildirilmsi v prosesin
2007
61
Prof. lkbr Mmmdv

zrbycn Rspubliks Shibkrlr (gtrnlr) Milli Knfdrsiysnn przidnti, zr Univrsittinin prfssru
Msir dvrmzd, qlbllm prssinin gni vst ld bir dvrd, pstsvt lklrinin mstqillik ld tdikdn snr, z kdiklri siysi v iqtisdi yl nzr slm bir htiyc duyulur. Bu htiyc kmiimizi drk drk glcyimizi kr tmy imkn vrir. Bl htiyclr dmk n Qlbllm prssind Qfqz v Mrkzi siy II Bynllq Knqrsi kimi tdbirlr mhm hmiyyt ksb dir. Knqrsd gndlik mvzulr mzkir dildikc mtlif kirlr, rylr v idylr sylnck, nmli tcrb mbdilsi, nlitik mqyislr prlcqdr. Bu is yni idylrn v mnsibtlrin yrnmsn mnbit rit yrdcqdr. Bl ki, hl-hzrd zrbycnn Dny Ticrt Tkiltn zv lms brsind hkumt, lmi v igzr dirlrd qzn mzkirlr gdir, bu prssin zrbycn iqtisdiyytn tsirinin qiymtlndirilmsin chdlr dilir, mtlif kirlr sylnilir. Bununl yn, lk iqtisdiyytnn, yrli biznsin rqbt qbiliyyti, mhsuldr v smrli ilmsi prblmlri d n pln kilir v mzkirlr sbb lur. zrbycn shibkrlrnn Mrkzi siy rginund mvcud iqtisdi prblmlr v prspktivlr hqqnd gni infrmsiyy htiyclr vrdr. Bu bmdn d kiriln tdbirin hmiyyti bykdr. Knqrsin gdit dvrnd shibkrlrn hmin infrmsiylr lmq imknlr lcqdr ki, bu d z nvbsind lklr rsnd iqtisdi lqlrin dh d mkmlnmsin zmin yrdcqdr. zrbycnd shibkrlrn mumrspublik birliyi kimi zrbycn Rspubliks Shibkrlr (gtrnlr) Tkiltlr Milli Knfdrsiys bu lqlrin rtn tmpl dvm tmsin z thfsini vrmkddir. Hl-hzrd znd 3000-dn rtq shibkrlq subyktini, cmldn 35- qdr sh ssssiylrn birldirn Knfdrsiy lklrimiz rsnd iqtisdi intqrsiynn dh d srtlnmsi n kifyt qdr ptnsil mlikdir.
2007
62
Qafqaz Universiteti
Dr. Serhat Kkkurt

TKA Bak Proqram Koordinatoru
TKA ttbiq etdiyi layihlr vasitsil qeyd olunan lklrd konfrans, konqres, seminar v digr faliyyt grlri kimi almalar hyata keirmkl; rapor, ml, aradrma, magistr layihlri v digr inkiaf planlarnn hazrlanmasna dstk vermkddir. TKA eyni zamanda aidiyyat lklrd mtxssislrin yetidirilmsi, sasnamlrin hazrlanmas, ibirliyinin genilndirilmsi, yeni tkilatlarn qurulmas v mvcud tkilatlarn gclndirilmsi n danmanlq, thsil, tchizat v kadr dstyi d vermkddir. Faliyytlri hyata keirrkn tkc texniki dstk hatsin girn layihlr deyil, hm d mdniyyat sahsin ynlik ibirliyi layihlri d gerkldirmkl ortaq dyrlrlrl yana, yerli v mumi dyrlrin qorunmasna v inkiaf etdirilmsin d dstk verilmkddir. Trkiy Cmhuriyti Banazirliyin bal olaraq faliyyt gstrn TKA geni razilrd ttbiq ediln layih v proqramlarlarn tkilatln tmin etmkl Proqram Koordinasiya Oslri amdr. Hazrda fqanstan, Arnavutluk, Azrbaycan, Bosniya v Hersoqovina, Eopiya, Grcstan, Qazaxstan, Qrzstan, Kosova, Monqolustan, Moldaviya, Ozbkistan, Tacikistan, Trkmnistan, Ukrayna, Flstin, Makedoniya, Sudan v Seneqal olmaqla 19 ayr lkd TKA Proqram Koordinasiya Oslri faliyyt gstrmkddir. Bu lklrd mvcud olan 21 Proqram Koordinasiya Oslri bel oslrimizin olmaqd lk v ya blglrd srliklrimiz v xarici tmsililiklrimiz vasitsil layih v faliyytlrini davam etdirir. TKA hazrda 4 qitd 90a yaxn lknin faydalana bildiyi faliyytlrini artan qrakl inkiaf etdirmkddir. Baqanlmzn yuxarda bhs ediln vziflri hatsind dstk verdiyimiz Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl konqresin istr itirak lklr, istrs d elm adamlarnn faliyyti baxmndan xeyirlr vsil olmasn dilyir, zhmt knlr minntdarlm tkrarlayram.
Qafqaz Universitetinin Orta Asiya v Qafqaz lklrinin iqtisadi v beynlxalq laqlr sahsind faliyyt gstrn elm adamlarn bir araya gtirrk qloballama prosesind regionla laqdr olan mlumatlarn, blgnin nmli problemlri haqqnda kir v mnasibtlrinin mzakir ed bilcklri mhim bir konfrans tkil etdiyin gr univeritetin idarilrini v btn myi kenlri tbrik edir, nailiyyt dolu arzularm bildirirm. Bak Proqram Kordinatoru olduum Trk birliyi v nkiaf darsi Baqanl (TKA) 1992ci ild qurulmudur. Qurulduu tarixdn bri Trkiy Cmhuriytinin illrdir ki, soyda, qarda, yaxn olan dvlt v xalqlara szl v qlbl verdiyi dstyi, texniki ibirliyini konkret layihlrl yerin yetirmyi xarici siyastinin sas hd halna gtirmidir. Bu mnada bada Trk dilinin danld lklr, qraba xalqar v Trkiyy qonu olan lklr bada olmaqla, inkiaf yolundak btn lk v xalqlarla iqtisadi, ticari, texniki, sosial, mdni v thsil sahlrindki ibirliyini genilndirmk rti il bu lklrin inkiafna dstk vermk qarya mqsd kimi qoyulmudur.
2007
63
Hrmtli sdart, hrmtli konfrans itiraklar! Bel bir konfransda sz demk, x etmk ox tindir. vvla ona gr ki, qloballama problemi n ar, mrkkb v dnmk n vaxt tlb edn bir problemdir v burada da respublikamzn ox grkmli alimlri, millt vkillri itirak edirlr. Onlarn bir oxu qloballama il laqdar ox drin tdqiqatlarn, aradrmalarn mllidirlr. Ona gr d, sz demk ox tindir. Qloballama obyektiv bir prosesdir. Azrbaycan da bu yolda inkiaf edir. Tbii ki, mxtliik d var, tinlik d var. Amma bu gn burada Qafqaz Universitetinin v Azrbaycann digr ali mktblrinin alimlrinin itirakn nzr alaraq mn bir ne msly toxunmaq istyirm. Qloballama v milli mnafelr, qloballama v dvltlrin milli iqtisadi thlksizliyi, qloballama v dnyada yoxsulluq, qloballama v beynlxalq maliyy tkilatlarnn faliyyti, btn bu msllr haqqnda biz tra dnmliyik. nki, bu gn hr hans bir shv he bhsiz ki, mstqil dvltlrin inkiafna ox mn tsir gstr bilr. Qloballama obyektiv bir prosesdir. Artq Azrbaycan qloballaan dnyann n iri qlobal layihlrind itirak edir. mummilli lider Heydr liyevin myyn etdiyi ne strategiyas, Bak-Tbilisi-Ceyhan ne boru kmrinin v Bak-rzurum qaz boru kmrinin faliyyt balamas, Avropa-Qafqaz-Asiya nqliyyat dahlizinin i dmsi, nhayt Azrbaycann Avropann enerji thlksizliyinin tmin edilmsind rolu mstqil Azrbaycann son 15 ild ld etdiyi uurlarn mntiqi nticsidir. Bu gn regionda Azrbaycansz he bir qlobal layih hyata keiril bilmir. Mn burada ylmi gnclr, Qafqaz Universitetinin tlblrin demk istyirm ki, biz qloballama prosesini ox yax drk etmliyik. lkmizin mnafeyini hr zaman gzlmliyik. Bu ox mrkkb bir prosesdir. Bu prosesi hr birimiz yrnmliyik. n sas odur ki, milli dyrlrimizi - musiqimizi, dilimizi, mdniyytimizi qorumalyq. Bu id mn konfransa uurlar arzulayram v arzu edirm ki, Qafqaz Universitetinin tkil etdiyi bel konfranslar glckd daha da genilnsin.
Akademik Ziyad Smdzad

AR Milli Mclisinin qtisadi siyast Daimi Komissiyasnn sdri
2007
64
Qafqaz Universiteti
qtisadi chtdn dnyadak tbii resurslardan btn insanln optimal istifad etmsinin tmin olunmas, frqli mdniyytlr arasndak diyaloq v tolerantln artmas n globallamann hmiyytinin daha yax drk olunmas vacibdir. Tarixn dvltlrin v mdniyytlrin tkkl mskni olan Mrkzi Asiya v Qafqaz regionu geostrateji mvqeyi, malik olduu tbii srvtlri v hal-hazrdak srtl inkiaf baxmndan dnya itimaiyytinin diqqtini daha ox clb edir. Bu sbbdn, qloballaan dnyada Qafqaz v Mrkzi Asiyann yerini v rolunu elmi chtdn thlil etmk xsusi hmiyyt ksb edir. Mhz buna gr d, Qafqaz universiteti bu sahdki nnsini davam etdirrk 2003-c ild bu sahd keirdiyi I Beynlxalq Konfransn davam olaraq Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya mvzusunda II Beynlxalq Konqres tkil etmk tbbs il x etmidir. a yrtim rkti quruluunun 15-ci ili mnasibtil 2007-ci il 2-5 may tarixlrind keiriln konqresd bu sahd apardqlar elmi-tdqiqat ilrinin nticlri haqqnda mlumat vermk n Azrbaycandan baqa dnyann mxtlif lklrindn alim mtxssislr dvt olunmudur. Konqres 200- yaxn mruz tqdim olunmu, bunun txminn yars 20-y yaxn xarici lk alimlri trndn tqdim olunmudur. 1400 shifni aan konqres materiallar cildd ap olunmudur. Konqres, Azrbaycan Respublikasnn Thsil Nazirliyi, Snaye v Energetika Nazirliyi, qtisadi nkiaf Nazirliyi, Trkiy Cmhuriyyti Banazirliyi Trk mkdalq v nkiaf darsi Baqanl (TKA) Bak Koordinatorluu, Sahibkarlar Tkilatlar Milli Konfederasiyas, Azrbaycan-Trk Snayei v adamlar Bey-nlxalq Cmiyyti (TSAB), Azrbaycan Turizm nstitutu v Qafqaz Universitetinin birg tkilatl il keirilckdir. Konqresin keirilmsind gstrdiklri maddi dsty gr Azrsun Holdinq, BP irktin, Texnika Banka, DNS Computers minntdarl zmz borc bilirik.
Prof. Ahmet Sani

Qafqaz Universitetiin rektoru
Hrmtli nazirlr, milltvkillri, 20 frqli lkdn glmi ox dyrli qonaqlar, professormllim heyti, xanmlar v cnablar! Masir dnyada bir zrurt kimi qarmza xan qloballama prosesind beynlxalq v regional mnasibtlrin ayrlqda v birg thlili byk hmiyyt ksb edn msllrdn biridir. Masir dvrd dvltlrin bir birindn qarlql asll getdikc artr. Dnya halisinin say 6.3 milyard keib v srtl artr. Bu gn insanln qarsnda duran v hllini tlb edn n nmli msl dnyada slhn v min amanln brqrar olmasdr. Dnyann bir ox lksi mharib vziyytinddir. Mda xrclri inkiaf etmi v inkiaf etmkd olan lklrin bdc xrclrind hmiyytli yer tutur. Buna mqabil bir ox lkd bdcdn thsil ayrlan vsaitin pay mda xrclrindn yetrinc azdr. Mharib olmayan regionlarda da regional thlksizliyin v slhn uzunmddtli tmin olunmas n xsusil elm v thsil sektoruna xsusi hmiyyt verilmlidir. Slhn v global terrorizmin aradan qaldrlmas n thsil mssislri daha ox almaldr.
2007
65
Qafqaz Universitetinin professor-mllim heyti il grndki x
Qafqaz Universiteti, 8 may 2007-ci il
Hrmtli nvr by, hrmtli rektor v Qafqaz Universitetinin dyrli professor-mllim heyti! Hamnz salamlayram! Biz oxdan arzulayrdq ki, Qafqaz Universitetin glk v burann thsil faliyyti il yaxndan tan olaq. Bu gn biz bu arzumuza atmq. amax Thsil bsin bal olan hr, qsb v knd mktb direktorlar bu gn burada itirak edirlr. Bu universitet haqqnda mn vvlcdn d yani kild mlumatl idi. Ancaq yoldalarn ksriyyti birinci dfdir ki, Qafqaz Universitetind olurlar. Mn mlumdur ki, Qafqaz Universitetinin bel mhtm binasnn qurulmasnda n qdr zhmtlr kilib. Tkc onu qeyd etmliym ki, burada grdymz raitin qurulmas n a yrtim irktinin rhbrliyi nbbazar bilmdn alblar. amax Araz kursunun qurulmas da zhmtl baa glmidi. Tsvvr edin ki, yayn isti vaxtlarnda insanlar Bakdan amaxya istiraht n gldiyi halda, nvr by amax Araz kursunun tikintisinin srtl davam etdirilmsi n, ninki i gnlri, hm d istiraht gnlri d alrd. lb , bu ilr lkmiz n ox hmiyytlidir. Mn istyirm ki, amaxda lisey d alsn, h a Qafqaz Universitetinin lial da alsn. amax Araz kursunda bizim glcyimiz olan gnclrimiz yksk sviyyd yetidirilir. amaxnn digr mktblrind d thsild mvq olan agirdlr yetidirilir. Msln, prezident tqadn layiq grlm v 600-dn ox bal toplayan agirlrimiz d xeyli mvcuddur. amax Araz kursunda thsillrini davam etdirn agirdlr vvlc dvlt mktblrind thsil alrlar. Yni Araz kursunda veriln thsil dvlt mktblrinin qoyduu tml zrind davam etdirilir. Mn mahid etmim ki, dvlt mktbind 200 bal toplaya biln girdlr Araz kursunun dinlyicisi olduqdan sonra 500-600 bal toplaya bilirlr. lb , bel vziyyt d biz uur gtirir v amaxda thsilin
Viktor liyev
amax rayon Thsil bsinin mdiri
lb ki, agirdlrimiz tvsiy edcyik ki, ali thsil almaq n Qafqaz Universitetini sesinlr. nki ali thsil almaq n buarada yksk sviyyd rait hazrlanmdr.
2007
66
Qafqaz Universiteti
irdi. Hazrda is Heydr liyev Fondu Azrbaycanda thsilin inkiaf n byk ilr grr. Hrmtli prezidentimiz cnab lham liyev d thsilin inkiaf n srncamlar verir v bu inkiafda davamll tmin etmk n xeyli i grr. lkmizin thsil naziri professor Misir Mrdanov da cmiyytimizin inkiafn thsilin inkiafnda grr. Buna hammz ahidik ki, hqiqtn d Azrbaycanda thsilin inkiafna btn istiqamtlrd dstk verilir. El hmin dstyin nticsidir ki, tchizat v digr raiti il hammz sevindirn Qafqaz Universiteti d hmin dstyin nticsidir. Biz Qafqaz Universitetind bu raitin qurulmasnda rolu olanlarn hamsna tkkr edirik. ykslmsin kmk edir. Nticd is amaxl abituriyentlrdn ali mktblr qbul olanlarn say artr, bal miqdar ykslir. Btn bunlar is a yrtim ltmlri irktinin rhbrliyinin v kollektivinin zhmti hesabna mmkn olur. Mn mid edirm ki, amax Thsil bsinin 2000 nfrlik pedaqoji kollektivi v 15000 nfrlik agird kollektivi Qafqaz Universitetinin i tcrbsindn faydalanacaq. lb ki, agirdlrimiz tvsiy edcyik ki, ali thsil almaq n Qafqaz Universitetini sesinlr. nki ali thsil almaq n buarada yksk sviyyd rait hazrlanmdr. Azrbaycan xalq xobxt xalqdr ki, onun rhbrlri thsil qay il yanar. Ulu ndr Heydr liyev Azrbaycanda thsilin inkiaf n geni trkibli proqramlar hyata kecaz verin minntdarlmzn trnnm kimi, amaxda toxunmu bu xalan universitetin rhbrliyin tqdim edk. Hdiyymiz kiik olsa da, byk kimi qbul etmnizi xahi edirm. Sa olun!
2007
67
mummilli Lider Heydr liyevin anadan olmasnn 84-c il dnmn hsr olunmu xatir proqramndak x
Qafqaz Universiteti, 10 may 2007-ci il
ziz dostlarm hmd by v nvr by! ox hrmtli universitet mllimlri, ziz tlblr, hrmtli mrasim itiraklar! Mn sizi ox lamtdar bir gnd - Azrbaycan xalqnn i ixar, xalqmzn mummilli lideri, mstqil Azrbaycann banisi qurucusu olan byk bir insann Heydr liyevin anadan olmasnn 84-c il dnmn topladnz bu ri salonda salamlayram. Hr biriniz can sal yeni-yeni uurlar, ail sadti, xobxtlik v thsild daha byk nailiyytlr arzulayram. Bu gnlrd lkmiz v lkmizdn knarda Heydr liyevin mqdds doum gn qeyd olunur. Onun haq-
F ah Heydrov
Millt vkili
Heydr liyev Azrbaycann milli strategiyasn hazrlamaqla thsil sistemini inkiaf etdirdi. krlr olsun ki, hmin sistemin iind n aparc yeri sizin n hazrlad. Azrbaycanda a yrtim ltmlri irktinin iin geni rait yaratd v ninki Bakda, lknin btn regionlarnda bu sistemi qorudu, saxlad v inkiaf etdirdi. z mzunlar il tkc Azrbaycanda deyil, onun hdudlarndan knarda da hrt qazanan Qafqaz Universiteti faliyyt balad. Getdikc bu universitetin ad v r yksldi. Hazrda Azrbaycann thsil sistemind a yrtim ltmlri irktin aid btn mktblr, o cmldn Qafqaz Universiteti znmxsus yer tutur ki, bu n hrtli, n dyrli yerlrdir. Sizin adnz n yksk sviyyd sslndirilir. Buran bitirdikdn sonra sizi gzl glck gzlyir. Siz glcyin n bacarql qurucular olcaqsnz. Burann mzunlar bacarql kadrlar ordusu kimi yetimkddir
2007
68
Qafqaz Universiteti
qnda, onun hyat faliyyti haqqnda mzakirlr aparlr, konfranslar keirilir. Onunla brabr faliyyt gstrmi insanlar z xatirlrini blrlr. Elm adamlar Heydr liyevin elm sahsind, h a tkc Azrbaycan elmin deyil, dnyann byk siyast elmin verdiyi thflrdn danrlar. Tsrrfat adamlar, istehsalatda alan insanlar onun Azrbaycanda v lk hdudlarndan knarda insanlara yrtdiyi byk istehsalat mdniyytindn v nailiyytlrindn danrlar. Onunla iyiniyin alm xsiyytlr Heydr liyevin xalqn mdniyyti, xalqn mumi rifahnn yaxladrlmas istiqam-tind gdry ilri ox mhartl yada salrlar. Btn bunlarn hams birmnal olaraq o byk xsiyytin dnyann seilmi insanlar irisind n qdr byk nfuza, n qdr byk hrt malik olduunu gstrir. Bunlar z myin gr Heydr liyevin n qdr ucaldna yani bir sbutdur. Hqiqtn, 1923-c ild may aynn 10-da anadan olan Heydr liyevin doum gn Trk dnyasnn bu gn d dnyada tannan, aparc qvv olan v btn Trk dnyasnn kryini dayayaca qvv olan Trkiy Cmhuriyytinin yarand ill eyni il dmsi, bizim xobaxt glcyimizin bir iarsidir. Bli, Heydr liyev o ild dnyaya gldi ki, hmin il dnyada Trkiy Cmhuriyyti quruldu. Bu gn mn siz Heydr liyev haqqnda z xatirlrimdn d dana bilrm. Sizin hr biriniz mlum olan Azrbaycan n Heydr liyevin nlr etmsindn, Heydr liyev dhasndan bu dvltin, bu xalqn nlri gtrmsindn v ya istifad etmsindn shbt aa bilrm. Heydr liyevi mn ilk df dz 40 il bundan vvl xsn tanyb onun lini sxmam. Hmin vaxt o SSR-d Azrbaycann Dvlt Thlksizlik sistemind alrd. Azrbaycan rhbrliyi hmin vaxt Naxvana glmidi. Hmin tarixd Naxvan SSR-nin yksk ordeni il tltif edilmidi. Tltifetm mrasimi kiik
bir salonda Azrbaycann v Naxvann rhbrlri il birg keirilirdi. Heydr liyev d hmin rhbrlri Thlksizlik Komitsinin mavini kimi mayt edirdi. Hmin grd Trk Dnyas n, Azrbaycan n ox nmli olan bir xbr yayld. Blli oldu ki, Heydr liyev general rtbsi verilmidir. Hmin anlarn sevincini duymaq mn d nsib oldu. nki o zamanlar azrbaycanllara yksk rtb v ya yksk dvlt vzifsi el d rahat vermirdilr. Bli, hmin sistemin ilk azrbaycanl general Heydr liyev oldu. Hmin xbri alan kimi oradaklarn hams kimi mn d Heydr liyevin lini
Azrbaycann I katibi tyin edildi. O, hakimiyyt gldikdn sonra keirdiyi ilk grlrd btn Azrbaycan ayaa qaldrd. O, inkiaf baxmndan Azrbaycann geri qalmas il he cr razlaa bilmirdi. Heydr liyev hakimiyyt gldikdn sonra Moskvadak rhbrlri trimk v ya onlarn taprqlarn yerin yetirmk vzin real i grmk n Azrbaycan ayaa qaldrd. Tsrrfatn, mdniyytin v digr sahlrin inkiaf etdirilmsini mumxalq ii olaraq ortaya qoydu. ox kemdi ki, Azrbaycanda yeni bir cryan
sxdm v onu tbrik etdim. O zaman mn gnc idim v partiyada faliyyt gstrirdim. Heydr liyevi tbrik edrkn onun dan, qarya qoyduu msllr, onun glcyinin daha iql olacan yani olaraq gstrirdi v mn bunu hiss edirdim. Bir gnc trk kimi, bir azrbaycanl kimi onun bu qabiliyyti mnd tamam baqa hisslr oyadrd. Azrbaycan o zamanlar istr tsrrfat, istrs d mdni inkiaf baxmndan ifaqn digr respublikalarndan gerid qalrd. General rtbsi aldqdan iki il sonra Heydr liyev 1969-cu ild
ktlvi mktb v mdniyyt saraylarnn tikintisi balad. Torpaqlarn daha mhsuldar becrilmsi n yeni su kanallar, su anbarlar qurulmaa baland. Azrbaycan hrlrinin yeni simas z xmaa balad. Bak hrinin mikrorayonlar hmin illrd tikildi. mumiyytl sovet dvrndn bu gn qalm btn abad mntqlr Heydr liyevin hakimiyyti illrind tikilmi yerlrdir. Bli, onun o zamank 14 illik hakimiyyti dvrnd Azrbaycan simasn tamamil dyidi. Ola bilsin ki, bu gn qeyd etdiyim bu ilr o qdr d hycanl grnmy bilr. Ancaq bilmlisiniz ki,
2007
69
liyevi sorudu v onun byk siyasti olduunu syldi. randa azrbaycanl vzif sahiblrindn biri Heydr liyevl grrkn, ona bel dedi: Siz hl Moskvada vzifd olarkn, biz sizin kimi bir trkn, bir mslmann el bir vzifni icra etmsindn qrur hissi keirirdik. Bli, Heydr liyev Allahn yaratd fvqlad bir insan idi. Bel bir insan ki, 300 milyonluq halisi olan lkni idar ednlrdn ikinci v ya nc xslrdn biri idi. Heydr liyev tutduu bu vzifdn millimnvi dyrlrin sahib xd n uzaqladrlan bir xsiyytdir. Heydr liyev Moskvadan qaytdqdan sonra Naxvana glir. O, Naxvana gln zaman orada vziyyt ox ar idi. Hmin vaxtlar mn Naxvanda mdniyyt naziri ilyirdim. Trkiy il olan 11 km-lik srhddimiz bal idi. ranla olan srhddimizd vziyyt tin idi. Digr trfdn d Ermnistanla olan srhd boyu is mharib raitind idi. Srhddn hr gn cnaz glirdi. Yemk yox idi. Naxvanda q srt keir. Hm d bilirsiniz ki, Naxvanda me d yoxdu. Enerjinin olmamas srt q raitind Naxvanda vziyyti kilmz etmidi. Bel bir vziyytd Heydr liyev Naxvana gldi. Qsa zaman dilimindn sonra Heydr liyev Naxvan Milli Mclisinin Sdrliyin dvt olundu. Baxmayaraq ki, o, bunu istmirdi. O istyirdi ki, xalqn arasnda qalsn. Lakin Heydr liyev naxvanllar n bir mid idi. Sonralar vziyyt tdricn normallamaa balad. 1990-c ilin aprel aynda ilk df vzifli xs kimi mni Trkiyy dvt etmidilr. Trkiynin o zamank mdniyyt naziri Namiq Kamal Zeybk mni dvt etmidi. Hl o zaman Sovet hkumti dalmamd. Oradak grlrimd mn sual verdilr ki, 20 yanvar hadislrind bizdn n gzlyirdiniz? Mn dnmdn cavab verdim: Trk topunun ssini.
hmin vaxtlar xaricd Azrbaycan klmsini bel dzgn tlz ed bilmirdilr. Yax yadmdadr, 1967-ci ild mn kurort hrlrindn birind istirahtd idim. ndiki Sankt-Peterburq hrindn istiraht glmi bir zabit mniml eyni otaqda qalrd. Mn onunla tan olarkn Azrbaycandan olduumu dedim. O is ban bulayaraq bel bir yerin olduunu bilmdiyini etiraf etdi. Sonra ona Bak haqqnda deynd, o yen d ban trpdrk, onu da tanmadn bildirdi. Bu df is Arn mal alan lmindn bir fraqmenti ona dandm. Onda hmin zabit kr getdi v Rid Behbudovun adn kdi. Bli, hmin vaxt Sankt-Peterburqlu zabit Azrbaycan Ridin ad il tand. Lakin Heydr liyev Azrbaycana rhbr tyin edildikdn sonra bu respublikann ad hmi yksklrdn glirdi. Azrbaycann btn tsrrfat sahlri srtl inkiaf etdi. Yeni yaay mntqlri tikildi. nfrastruktur hr tri inkiaf etdirildi. Sosial sahad ciddi irlilyilr ld olundu. Nticd Azrbaycan el bir srtl inkiaf yolu tutdu ki, Heydr liyev o zamank ifaq rhbri Brejnyevi 2 df Bakya glmy svq ed bildi. Btn bunlarla Heydr liyev qarsna qoyduu Azrbaycan i-
ifaqda v btn dnyada tandlmas mqsdin nail olurdu. Hmin zamanlar Heydr liyev Azrbaycanda tkc tsrrfat sahlrind inkiafa nail olmad. O, hminin Azrbaycann istedadl insanlarnn elm v mdniyyt sahsind z szlrinin dey bilmlri n aadan-yuxarya hr bir raiti qurdu. Msln, Rid Behbudov, Fikrt mirov, Qara Qarayev kimi bstkarlar, Mirz brahimov, Rsul Rza v s. kimi yazlarn tannmasna zmin hazrlad. Onlarn ifaqn n yksk adlar il tltif olunmalarna nail oldu. lb ki, burada mqsd tamamil mummilli idi. Btn bunlarla Heydr liyev dnyaya v tiifaqa demk istyirdi ki, Azrbaycan var v Azrbaycann bel istedadl v qabiliyytli xsiyytlri var. Heydr liyev Moskvaya getdikdn sonra yen d Azrbaycan namin ox ilr grd. Tkc onu demk kifaytdir ki, Heydr liyev Moskvada olarkn, z ad il Azrbaycan layiqli bir kild tmsil ed bildi. Yadmdadr, hl Sleyman Dmirl prezident seilmmidi. Mn Dnizli hrind tbliat kompaniyas zaman Sleyman Dmirll gmk imkan ld etdim. Onunla shbt apararkn, o, mndn Heydr
2007
70
Qafqaz Universiteti
Biz istyirdik ki, Trkiy il srhddimiz alsn. Hmin DostluqQardalq krpsnn almasn istyirdik. Heydr liyev Naxvana glms idi, o krp almayacaqd. Qsa mddt irisind Trkiynin o zamank prezidentlri - vvlc Turqut zal, sonra da Sleyman Dmirl Naxvana Heydr liyevl gr gldilr. Bellikl, Azrbaycann Trkiy il laqlri Naxvandan balad. El o zaman da Trkiynin mtrqqi qvvlri, xsusil a yrtim ltmlri irktinin ilk qaranqular Zaman qzeti Naxvana gldi v biziml birg oldu, tinliklrimiz, drdlrimiz rik oldular v biz kmk etdilr. lk df olaraq, sizin bu universitetin aa pillsi olan trk liseyi Naxzvanda byk ndr Heydr liyevin tbbs il ald. O zaman Naxvann n yax binalarndan biri hmin mktbin istifadsin verildi v mktbin al yksk sviyyd qeyd olundu ki, hmin mrasimd itirak etmk mn d nsib oldu. Sonralar Heydr liyev xalqn tbbs il, xalqn ar il, yaranm vziyytin tlbi il Azrbaycanda ikinci df hakimiyyt gldi. Heydr liyev yolunu Naxvanda tamamlaya bilrdi. Grnr ki, byk v qdrtli Allah Azrbaycan xalqn unutmamdr. Vziyyt ox tin olmudu. Azrbaycan paralanmaq v qonu lklrin mstmlksin yenidn evrilmk thlksi il z-z qalmd. Bel tin vziyytd insanlarn fryadn Allah eitdi v Heydr liyevi Azrbaycann bana gtirdi. Paralanma thlksi aradan qaldrld v insanlar yenidn bir arada yaamaa davam etdilr. Heydr liyev Mstqil Azrbaycann saslarn qoydu v dvlt atributlarn tsdiq etdi. Mstqil Azrbaycann Konstitusiyasn, demk olar ki, z llri il yazaraq Milli Mclis tqdim etdi. Azrbaycann ilk Milli Mclisini qurdu. Hmin ilk Milli Mclisin zvlrindn biri olmaq mn d nsib oldu. Mn artq nc ar Azrbaycan Respublikas Milli
Mclisinin deputatyam v sizin qarnzda nitq sylyirm. Heydr liyev Azrbaycann dvlt quruculuu ilri il mul olmaqla yana, onu xarici qvvlrin tsirindn qorumaq, paralanmaqdan qorumaq, onu mhkm saslarla dayaq icra hakimiyyti, qanunvericilik hakimiyyti v mhkm hakimiyyti zrind qurmaqla yana, istr daxili, istrs d xarici yad tsirlrdn xilas etdi. Bellikl d, Azrbaycan btn sahlrd mhkmlndirdi. Azrbaycan ne lksidir. Heydr liyev bunu vvlki 14 illik faliyyti dvrnd d ox gzl bilirdi. Ona gr d o, Azrbaycann ne strategiyasn hazrlad ki, bunun hyata kemsi il d Azrbaycan inkiaf etmy balad. Heydr liyev Azrbaycann milli strategiyasn hazrlamaqla thsil sistemini inkiaf etdirdi. krlr olsun ki, hmin sistemin iind n aparc yeri sizin n hazrlad. Azrbaycanda a yrtim ltmlri irktinin iin geni rait yaratd v ninki Bakda, lknin btn regionlarnda bu sistemi qorudu, saxlad v inkiaf etdirdi. z mzunlar il tkc Azrbaycanda deyil, onun hdudlarndan knarda da hrt qazanan Qafqaz Universiteti faliyyt balad. Getdikc bu universitetin ad v r yksldi. Hazrda Azrbaycann thsil sistemind a yrtim ltmlri irktin aid btn mktblr, o cmldn Qafqaz Universiteti znmxsus yer tutur ki, bu n hrtli, n dyrli yerlrdir. Sizin adnz n yksk sviyyd sslndirilir. Buran bitirdikdn sonra sizi gzl glck gzlyir. Siz glcyin n bacarql qurucular olcaqsnz. Burann mzunlar bacarql kadrlar ordusu kimi yetimkddir. Eq olsun siz! nki siz Heydr liyevin, demk olar ki, myinin nticsisiniz! Heydr liyev haqqnda xatirlr o qdr oxdur ki, onu gnlrl danmaqla qurtarmaq olmaz. Ancaq bir mslni qeyd etmk istyirm. Heydr liyev Azrbaycan n byk
bir sr qoydu getdi. Bu Mstqil Azrbaycan dvltidir. Mstqil Azrbaycan dvlti Heydr liyevin ah sridir. Bu ah sr srlr boyu yaayacaq, sizlr is bu srin davamlar v qurucular olacaqsnz. Buradan mn gnclik n vacib olan bir mslni d atdrmaq istyirm. Hazrda a yrtimin thsil prinsiplri btn dnyan hat edir. Artq dnyann ksr lklrind trk mktblri mvcuddur. Bu is sizin glckd dnyada tannmanz, aparc qvvy evrilmyiniz, mummilli bir mqsdin trk dnyasnn inkiafnn sas qaysidir. Azrbaycanda Heydr liyev hm sizin, hm d digr btn thsil sisteminin inkiaf n hr cr rait hazrlamdr. Siz xobxtsiniz ki, Heydr liyev qurduu bu ah sri Mstqil Azrbaycan bizlr mant buraxd bir zamanda, onun mktbini n yksk sviyyd kn lham liyevi lknin bana rhbr olaraq qoyub getdi. lham liyev Heydr liyev kimi dahi xsiyytin btn keyyytlrini znd layiqli kild ks etdirn bir insandr. O, ninki xalqa, torpaa btn varl il baldr, hm d beynlxalq almd byk nfuza malik bir siyastidir. Eq olsun o insana ki, o, z hyatnda nyi vardsa hamsn xalqna bx etmidir. Bu byk insan Heydr liyev idi. Biz onu bu gn rhmtl anrq. Allahdan ona rhmt dilyirik. Onun ruhu hmi yksklrddir. Onun ruhu hmi xalqn il brabrdir. Dnya dyis d, sistemlr dyis d, n qdr ki, Azrbaycan var, Heydr liyev d onunla brabr yaayacaqdr. Sa olun!
2007
71
Trkiynin Fatih Universitetin tyin edildiyi n Qafqaz Universitetindki vzifsinin tamamlanmas mnasibti il tkil olunmu proqramdak x
Qafqaz Universiteti, 22 iyun 2007-ci il
Hrmtli rektor, hrmtli hmkarlarm! nc bel bir proqram tkil etdiyiniz n hamnza tkkr edirm. Bu proqrama glib, ziyyt kdiyiniz n hamnzdan zr istyir v minntdarlm bildirirm. Daha vvl bir mdirdn bel bir sz eitmidim: l laqdar ttbiq olunan tyinatlar insana dnyann fani olduunu anlamasnda kmk edir. Mnc d, insanlar daimi bir yer kk salma dncsi irisind olmamaldrlar. Mn dyiikliyin ox faydasnn olduuna inanram. Universitetlrimiz arasnda bu keilrin, tyinatlarn ox faydal olduunu dnrm. Tbii ki, yerin bir vzlyicinin qoyulmas, yerinin bo buraxlmamas rti il. Msln, mnim gzm bu dqiq he bir kild arxada deyil. Hquq fakltsi olaraq Reha byin, digr mslkdalarmn bu ii mndn daha da yax yerin yetircklrin inanram. H a mn burada bzilrin mane olduumu da dnrm. Murat Erguvan byin universitetin beynlxalq mnasibtlrini daha yax vziyyt gtircyindn minm. Tbii ki, bu, ox normal haldr. nki insanlar myyn bir yerd eyni bir ii uzun mddt icra etdiyi zaman, (buna irktlrd sistem korluu da deyirlr) irkt sistem korluu irisin girir v sizin n hr ey ablon bir hala glir. Hr hans bir yeniliy qar aq olmaya bilrsiniz v artq siz gr hr eyin bir cavab var. Hycannz, hvsiniz d qalmr. Bunlar insan trtinin lft dediyimiz, nsiyyt dediyimiz hala mruz qalmasnn bir nticsidir, mnc. Dolaysil, mnim gedcyim yer hr n qdr birbaa akademik bir i olmasa da, frqli bir mhit olduu n frqli bir hycan olacan dnrm. Burada Reha byin, Murat byin baqa bir hycan irisind bu i yiylncklrin inanram. Bu i z rnglrini, z boyalarn qataraq, z hycanlarn ks etdircklri n ayr bir gzllik olacan v universitetimizi n yax bir sviyyy xardacaqlarn dnrm. Tbii ki, yeddi il az bir vaxt deyil. Mn zmdn bura mnim n ndir - dey, soruduum zaman, bura mnim i yerimdir, ifadsi mn ox bsit glir. nki mn buralara ilmk n glmmim. Bu mnim qaym idi. Burada olan digr yoldalarmz da nzr alaraq deyirm ki, bu sz bizim
Dr. Hakan Acar

Qafqaz Universitetinin prorektoru
Tbii ki, yeddi il az bir vaxt deyil. Mn zmdn bura mnim n ndir - dey, soruduum zaman, bura mnim i yerimdir, ifadsi mn ox bsit glir. nki mn buralara ilmk n glmmim. Bu mnim qaym idi. Burada olan digr yoldalarmz da nzr alaraq deyirm ki, bu sz bizim halmz daha gzl ifad edir. Yni biz buralara bir qaymiz olduu n gldik.
2007
72
Qafqaz Universiteti
halmz daha gzl ifad edir. Yni biz buralara bir qaymiz olduu n gldik. Tbii ki, mn burada bir ey ed bilmim, dey bilmrm. Amma shv etmmy aldm. Amma buna n qdr nail ola bildim, onu bilmirm. Tbii ki, bzi xtalarm oldu. Mn burada hr ks qar daltli olmaa, gcmn atd qdr hr ksin problemi il mul olmaa aldm v qurumdan daha ox insan faktorunu n xartmaa aldm. nki qurum da insanlardan ibartdir. Bu universitetd d n nmli amil insan amilidir. nsan yetidirilmsind is bir az yumaq davranmaq lazmdr. Mn d bunu etdiyim n peman deyilm. Arxama evrilib baxdm zaman yoldalarmzn yetimsi n zmin hazrlamaa aldm v yoldalarmn da bundan gzl bir kild istifad etdiklrini grrm. Mnim idarilik anlaymda idarinin n nmli xsusiyytinin insanlarn yetimsi n onlara zmin hazrlamaq olduuna inanmaq var. Siz insanlara bu raiti yaratmalsnz ki, onlar inkiaf edib qurumlara ns ver bilsinlr. Bu mnada da bu anlay etibaril bel bir yol tutmaa aldm. Digr bir hmiyyt vermy aldm msl d - birlik v brabrlik nqtsind bir atmamazln olmamasdr. nki bu ox nmli bir msldir. Azrbaycanda bel bir sz eitdim: Btn kiclri eyni nqty vurmaq. Yni nys bir forma, killnm vermk istyiriks, hammz kiclrimizi o nqty vurmalyq. Mn d bu misala ox nm verdim. Bizim inancmz etibaril d, Allahn birlik v brabrliy ltf v ihsanlar nsib edcyini dndm v burada hqiqtn bunun ahidi oldum. Tfrrata girmk istmirm, amma bizim birlik v brabrliyimizi tmin etdiyimiz dvrlrd bu universitetimizin daha srtl inkiaf etdiyini grdm. Hal-hazrda da, hrmtli nazirimiz Misir Mrdanov cnablarnn da dediyi kimi, universitetimiz Azrbaycanda birinci yerddir. Onu da qeyd
edim ki, mnim indi gedcyim universitet d yax universitetdir, ancaq Trkiynin birinci yerd olan universiteti deyil. Azrbaycann bir nmrli universitetindn baqa bir universitet gedirm. mid edirm ki, o universitet d bir nmrli universitet olar. Sizlr tvsiy demi olmaym, nki bu mni aar, bir vsiyytim olsun ki, bu birlik v brabrliyinizi he bir ey dyimyin. Hr zaman sbirli olun, bzn siz haql, digr trf haqsz olsa da siz susun. He vaxt insanlar utandracaq bir kild v haqq tlb edrcsin davranmayn. Susman danmaqdan daha qiymtli olduunu xatrlayn. He vaxt birlik v brabrliyi he bir ey fda etmyin. nki bizim n byk gcmz, hqiqtn d, birliyimizddir. Bli, mn dnb geriy baxdm zaman bu yeddi ilin irisind xo v sxntl gnlrimin olduunu grrm. Asanln tinliklrl brabr yaand gnlri grrm. vvlki balaca, soyuq binamzda keirdiyimiz gnlri xatrlayram. Tbii ki, biz bura glmdn vvl bu kimi sxntlarla zlcyimizi bilirdik v bu sxntlar kmk n gldik. Amma ox krlr olsun ki, bu gnlri d grdk. Azrbaycann dvlt rhbrlrin d ox tkkrlrimi bildirmk istyirm. Bundan sonra yeni hdflrimiz var. Bu, Boloniya prosesin kemkdir. H a Boloniya pros-
esi d bir simvoldur. Bizim indi hyata keirdiyimiz proses sadc Boloniya prosesi d deyil. Biz bu dqiq ox mkmml bir tdris reformunun irisindyik. Standartlarmz dnya standartlar sviyysin gtirib xartmaq istyirik. Ondan sonraki proses blk tdris metodumuzun yenilnmsi, tkmilldirilmsi olacaq. Yni biz elmi tlby n tsiredici bir kild nec atdra bilrik? Bu haqda kirlcyik. Bu da bir az tin bir proses olacaq. Yeni bir metodologiya, pedaqogika kimi drslrin keirilmsi lazm glck. Onsuz da, Azrbaycanda yksk reytinqimiz var, amma bununla da iimizi bitmi hesab etmyib universitetimizi dnya standartlarna doru aparmalyq v inanram ki, bu universitet hmin nqty d glckdir. Bunun n kifayt qdr texniki imkanlarmz, elm v bacarmz v insani keyyytlrimiz mvcuddur. Mn bu gedi bir ayrlq kimi baxmram. Bilmk olmaz, blk d, bir gn yen buralara glrm. Bundan sonra da sizlrin qulluunda hazram. Mn sizlrdn haqqnz halal etmyinizi rica edirm. Tkkr edirm. ox sa olun!
2007
73
Xaricd thsil alan azrbaycanl gnclrin VII Forumundak x
Qafqaz Universiteti, 11 avqust 2007-ci il
Hrmtli forum tkilatlar! ziz tlblr, xanmlar v cnablar! caz verin sizin hamnz Thsil Nazirliyi adndan, hrmtli nazirimiz Misir Mrdanovun adndan salamlaym v forumun uurla baa atmasn arzu edim.
Elmar Qasmov
Azrbaycan Respublikas thsil nazirinin mavini
Bu razi, bu rait ulu ndrimiz Heydr liyev trndn bu universitet verilmi v indi Qafqaz Universiteti Azrbaycann n nmli universitetlrindn birin evrilmidir. Bu universitet qsa mddtd srtl inkiaf etdi.
Artq xaricd thsil alan tlblr z tbbslri il yeddinci dfdir ki, toplarlar. Bununla da, ken tdris ilin bir nv yekun vurur v hesabat verirlr. Bu grlrd tkc tdrisl bal deyil, Azrbaycan xaricd nec tmsil etmlri haqqnda mzakirlr aparrlar. Bu ox yax haldr. n az ona gr ki, siz adi tlblr deyilsiniz. Siz Azrbaycan xarici lklrd tmsil edn xalq diplomatiyasnn nmayndlrisiniz. Bu Azrbaycan n ox vacibdir. El lklr var ki, hl orada Azrbaycanllar o qdr oxluq tkil etmirlr. El lklr d var ki, Azrbaycanllar hmin lklr yeni gedirlr. El kllr var ki, ora srliyimizdn vvl bizim tlblrimiz gediblr. Msln, Malaziya kimi lkd azrbaycanl tlblr thsil alrlar, amma indi orada bizim srliyimiz ald. Bu baxmdan sizin faliyytiniz hm d Azrbaycan dvltini, Azrbaycan xalqn xaricid tbli etmk, tmsil etmk missiyasn dayr. Siz bu missiyan ox uurla hyata keirirsiniz. Ona gr ki, sizin faliyytinizd, sizin istyinizd vtnprvrlik hissi o qdr gcldr ki, siz Azrbaycan xarici lklrd lyaqtl tmsil etmy borclusunuz v bu missiyan da uurla hyata keirirsiniz. ziz tlblr, Azrbaycandan xarici lklrd bu gn min yaxn tlb thsil alr. Bunlarn min nfri dvlt x i il qalanlar is qeyri dvlt x i il thsil alanlardr. Dvlt x i il, sasn, Trkiy Respublikas, Rusiya Federasiyas, Misir rb Respublikas, exiya, in Xalq Respublikas, Rumniya v digr lklrin universitetlrind thsil alanlar mvcuddur. Qeyri dvlt x i il, sasn, beynlxalq proqramlar, beynlxalq tkilatlarn qrantlar hesabna, tlblrimiz Almaniya Federativ Respublikas, Fransa, Amerika Birlmi tatlar, Byk Britaniya, Yaponiya, Koreya v digr lklrd thsil alrlar. Bu yaxnlarda mhtrm prezidentimiz cnab lham liyevin imzalad azrbaycanl gnclrin xaricd thsil alma
2007
74
Qafqaz Universiteti
imkanlarn genilndirn dvlt proqram saysind soydalarmzn xaricd thsil alma imkanlar daha da artmdr. Hmin proqram sasnda bu tdris ilindn balayaraq 2015-ci il qdr be min nfr qdr Azrbaycan vtnda dnyann n nfuzlu universitetlrind thsil almaq imkan ld edcklr. Nzrd tutulan thsil mssislri sasn Rusiya Federasiyas, Trkiy Cmhuriyyti, AB, Fransa, Byk Britaniya, Almaniya, Yaponiya, Koreya, Malaziya v s. lklrin universitetlridir. Azrbaycann iqtisadiyyat srtl inkiaf edir. Bu da ayr-ayr sahlrd alacaq ixtisasl mtxssislr olan tlbat artrmaqla yana, dyin dnyann texniki rtlrini biln kadrlara olan ehtiyac da artqrmaqdadr. Aydndr ki, tlblri bu proqramn rtlri maraqlandracaq. Thsil haqqndan tutmu, tqad v yol xrcin qdr btn maliyy msllri dvltin hesabna dnilckdir. lb ki, hmin proqram sasnda dvltin hesabna thsil alm gnclrimiz xaricdn qaytdqdan sonra mtlq dvlt strukturlarnda ilmli olacaqlar.
Hazrda xaricd thsil alan gnclr zlrini glcy uurla hazrlayrlar. Trkiyd thsil alan tlblrimiz yqin ki, yax bilirlr, digr lklrd thsil alan tlblrimiz d mn mlumat vermk istyirm. Bu il tibbd uzmanlq imtahanlar zr 15000 tlbnin qatld imtahanlarda azrbaycanl tlblr 1-ci v 2ci yerlr layiq grlmlr. Bu tlblr Mtin v Rizvandr. Bu tlblr orta mktbi tamamil, ali thsilin is yarsn Azrbaycanda oxuyublar. Ona gr d mn hmin tlblrin yksk sviyyy atmasnda myi olan mllimlr, onlarn ald pedoqoji kollektiv z minntdarlm bildirmk istyirm. Digr tlblrimizdn Teymuru xsusil vurulamaq istyirm. stanbul Texniki Universiteti Tyyar Mhndisliyind thsil alan Teymur drd illik bakalavr proqramn il bitirdi v yz mmkn baldan yz bal toplad. Bu cr tlblrimiz oxdur. Onlar Azrbaycana rf gtirir, onlar Azrbaycan milltin ba ucal gtirir. Xaricd thsil alan tlblrimiz Azrbaycana qaytdqdan sonra qsa mddtd ox byk nfuz ld ediblr. Msln, hazrda Azrbaycanda
Mrkzi Klinik Xstxanas v Ne ilr xstxanas lkmizd n nfuzlu salamlq mrkzlri saylr. Hmin xstxanalarn hkimlri yaxn kemi qdr sizin kimi tlb idilr, hazrda is gcl mtxssisdirlr. ziz gnclr! Byk ndrimiz Heydr liyev Azrbaycan dvltini qurmu v onu miras olaraq Azrbaycan milltin rman etmidir. Bizim d borcumuzdur ki, hmin dvltin iklnmsi n sdaqtl, dyantl bu dvltiiliyimizin inkiafnda z xidmtimizi gstrk. Azrbaycan Prezidenti cnab lham liyevin arxaland n byk qvv Azrbaycan cmiyyti v Azrbaycan gncliyidir. Prezidentimizi d mda edn n byk qvv Azrbaycan cmiyytinin sasn tkil edn Azrbaycan gncliyidir. Bu gncliyin d qabaqcl hisssi, qayma sizlrsiniz. Azrbaycan universitetlrind thsil alan gnclrl xaricd thsil alan gnclr arasnda n byk frq odur ki, xaricd thsil alanlar thsill yana, mstqil hyat, mstqil qrar almaq keyyytlrin yiylnir. Xaricd oxuyarkn sizin yannzda n ata-ana, n d isti ev olur. Demli, siz
2007
75
hr eyi znz hll etmli olur, qarnza xan mit problemlrini hll edrkn mstqil qrar qbul etmk qabiliyytin malik olursunuz. mumiyytl, vtni sevmk n grk nisbtn vtndn ayr, vtndn knarda olasan, o zaman vtn daha ox balanrsan, daha ox vtnprvr hisslr malik olursan. Ona gr d, ziz gnclr, vtn sizi gzlyir, vtn hmi sizi gzlyir v vtn xidmt etmk n o qdr byk potensiala malik olmalsnz ki, o qdr byk savad ld etmlisiniz ki, Azrbaycana qaytdqdan sonra hmin potensialnz dzgn istifad ed bilsiniz. ndi bu tdbirin tkilatlarndan ikisi artq mzundur. Onlardan Rft zizov orta mktbi yksk nticlrl bitirmi, beynlxalq Mendeleyev olimpiadasnn qzl medalna layiq grlmdr. Sonra is Moskva Dvlt Universitetin imtahansz qbul olunmudur. Kimya fakultsind uurla thsil alm, sonra aspiranturaya daxil olmu v shv etmirms, mda edrk elmlr namizdi adn alaraq Azrbaycana qaytmdr. Hazrda is BP-d yksk vziflrin birind almaqdadr. Onu da qeyd edim ki, Moskva Dvlt Universiteti Rusiyann n nfuzlu ali mktbidir. Bu kimi hallar oxdur. Bizim qarmzda sas vziflrdn biri bu imkanlar yksk sviyyd dyrlndirrk, lkmizin inkiafn srtlndirmkdir. Mn siz bir ne fakt bildirmk istyirm. Son drd il rzind Azrbaycanda 1200 yeni orta mktb binas tikilmidir. Azrbaycan MDB mkannda yegan lklrdndir ki, orta mktb drsliklri pulsuz verilmkddir. Onu da nzr alaq ki, Azrbaycanda son 100 ild drd df li a dyidirilmidir. Son il rzind Azrbaycanda nformasiya Kommunikasiya Texnologiyalarnn ttbiqi sahsind xsusi proqram tsdiq edildi v hyata keirildi. Proqramdan vvl gr Azrbaycanda hr min nfrdn artq gnc bir kompyuter drds, indi 30 a-
gird bir kompyuter dr. Artq proqramn ikinci mrhlsi hazrlanb v o mrhl bitdikdn sonra qsa bir mddtd hr bir agird bir kompyuter dck. Btn bunlar n kredit hesabna edilir, n qrant hesabna edilir. Btn bunlar Azrbaycan bdcsinin hesabna edilir. Azrbaycan mktblri kompyuterlrl tmin edildikdn sonra n nmli ilrdn biri informatika mllimlrinin yetidirilmsidir. nformatika mllimlri qsa bir mddtd tkmillm kurslar kedilr. Azrbaycanda universitetlr ox srtl inkiaf edir. Msln, sizin oxunuz indi Qafqaz Universitetind, yqin ki, birinci dfdir olursunuz. Grrsnz kampus klind universitet tikilmidir. Onu da qeyd edim ki, bu razi, bu rait ulu ndrimiz Heydr liyev trndn bu universitet verilmi v indi Qafqaz Universiteti Azrbaycann n nmli universitetlrindn birin evrilmidir. Bu universitet qsa mddtd srtl inkiaf etdi. Ama bizim digr universitetlrimiz d inkiaf edir. Mn grrm ki, sizin oxlu sualnz var. nki siz glcyinizi kirlirsiniz v bu da lazmdr. Ancaq sizin glckd uur qazanmanzn yegan yolu, yen d tkrar edirm, yksk sviyyli mtxssis olmaqdr. Sual olunur ki, vtn qaytdqda biz i verilckmi? mumiyytl mn arzu edrdim ki, bu psixologiyadan siz uzaqlaasnz. Siz i axtarmamalsnz. sizi axtarmaldr. Vaxtil Trkiyd thsil alm yoldalarnzdan biri Dvlt Gmrk Komitsi sdrinin birinci mavinidir. Vaxtil Ege Universitetind thsil alm gnclrdn biri Naxcvan Muxtar Respublikas Babk rayonu cra Hakimiyyti Basdr. Hl mn idar rislrini, byk struktur rhbrlrini demirm ki, onlar cnab prezidentin srncam il tyin olunan rhbrlrdir. Ne fondunun prezidenti vaxtil Amerikada thsil alm gnclrdndir. Grndy kimi bu cr mtxssislr hmi qiymt verilib v bu gn d qiymt verilir.
Sizin n byk vzifniz xaricd ilk nvbd Azrbaycan diasporasna yardm etmkdir. Burada indi Xaricd Yaayan Azrbaycanllarla i zr dvlt komitsinin nmayndsi x edck. sas vzifniz bax bu funksiyan yerin yetirmkdir. Hmvtnlrimizl ilyn qurumlarla birg ilmkdir. Buna ciddi ehtiyac var. Sizin n qdr ehtiyacnz varsa o qurumlara, o qurumlarn da siz daha byk ehtiyac var. znz tbbs gstrmlisiniz. Aktivlik etmlisiniz ki, hmin o diaspora komitsi il, konqresl bir yerd ilysiniz. Bu gn bilirsiniz ki, Moskvada mumrusiya Azrbaycanllarnn konqresi ox uurla faliyyt gstrir. Hmin konqresin gnclr tkilat faliyyt balaybdr. ox byk tdbirlr hyata keirir. Sizin sznz hmi daha tsirli olmudur. Gncsiniz ona gr bu tsirli gcnzdn istifad etmlisiniz. Mn siz yax istiraht arzulayram. Vtnimiz glmisiniz, yax istiraht edin, yax enerji toplayn, byk hvsl thsil aldnz universitetlr qaydn v ulu ndrimiz Heydr liyevin Azrbaycann gnclri Azrbaycann glcyidir, Azrbaycann glcyi gnclrin linddir - arna uyun olaraq, hmin o skan l almaq n bu keyyytlr yiylnin. Bu forumu tkil edn tkilatlara z tkkrm bildirir, isti yay aylarnda dinclmk vzin gzl bir forum tkil etdiklrin gr minntdarlq edirm. ziz gnclr, ziz tlblr, mn burada itirak edn hr ks bir daha uurlar arzulayram. Sa olun.
2007
76
Qafqaz Universiteti
lk nc hamnz salamlayram! Salona baxarkn grrm ki, gr 2001-ci ild Xaricd thsil alan azrbaycanl gnclrin I forumu SR Plaza otelinin tqribn qrx nfrlik kiik bir salonunda keirilirdis, bu gn biz lkmizin n gzl thsil ocaqlarndan biri olan Qafqaz Universitetinin byk salonlarndan birind toplamq. lb ki, forum itiraklarnn say da xeyli artb. vvl x ednlrin qeyd etdiyi kimi, xaricd thsil alan tlblrimizin birinci vzifsi z ixtisaslarna uyun olaraq mkmml bilik ld etmkdir. Amma, hesab edirm ki, ikinci bir mqam da vtn qarsnda borcumuzla laqdardr. Thsill yana, frstdn istifad edrk, o illr rzind Azrbaycan hqiqtlrini dnyaya atdrmaq, Azrbaycan dvltinin mnafeyini mda etmkdir. Artq dnyann hr yerind - Avropa lklrind, Amerika v digr lklrd gnclrimiz thsil alr. Mn minm ki, hr ken il bu lklrin say daha da artacaqdr. Artq tlblrimiz tkilatlanr v vtnda mvqeyindn x edir. Mxtlif lklrd, hanssa bir tkilatda v ya assosasiyalarda birlrk drgilr nr edir v toplantlar keirirlr. Bu ilin may aynda Brsseld keiriln Avropada thsil alan azrbaycanl tlblrin forumunda itirak etdim. Yqin ki, sizin aranzdan da bu forumda itirak ednlr var idi. ox maraql mvzular var idi: - Azrbaycan iyirmi ildn sonra nec olacaq? Azrbaycan hans sahd inkiaf edck? Azrbaycann bu gnk vziyyti v sabah nec olacaq? Gnclrin, xsusi il xaricd thsil alan gnclrin bu inkiafda yeri v rolu v s. Btn bunlar gsrir ki, artq gnclrimiz qlobal dnr v alr ki, z potensialn vtnimizin, dvltimizin xidmtin srf etsin. Bilirsiniz ki, bu il Azrbaycanda gnclr ili elan olunub. Bununla bal tsdiq olunmu tdbirlr planna nzr saldqda grrk ki, burada yalnz srf gnclrl bal olan mqamlar deyil, eyni zamanda mummilli v ya qlobal msllr d z ksini tapr.
ntiqam Babayev
Azrbaycan Respublikas Gnclr v dman nazirinin mavini
Bu gn biz lkmizin n gzl thsil ocaqlarndan biri olan Qafqaz Universitetinin byk salonlarndan birind toplamq.
2007
77
Ermnistan-Azrbaycan mharibsi il bal olaraq beynlxalq konfransn Azrbaycanda keirilmsi, koniktlrin hll olunmasnda gnclrin rolu v digr bu kimi mtbr tdbirlrin Azrbaycanda keirilmsi cnab prezident trndn mhz gnclr hval olunub. Mn minm ki, sizin d gcnzdn istifad edrk biz mxtlif lklrd baqa milltlrdn olan i adamlarnn, siyast adamlarnn, elm adamlarnn srasnda dostlarmzn sayn artracaq. Bu toplantlarda da biz onlarn potensialndan istifad ed bilcyik. Bu gn forum balanarkn d deyildi ki, keirdiyimiz tdbirlrin ksriyyti Qarabaa hsr olunur. Bzn d tklir olunur ki, blk baqa mvzu seilsin. Mn hesab edirm ki, Qaraba mvzusu Azrbaycann milli davasdr. naallah yaxn zamanlarda torpaqlarmzn qaytarlmasndan, razi btvlymzn
tmin olunmasndan sonra da bu dava davam edck. N qdr ki, bu dnyada bu iki millt - azrbaycanllar v ermnilr mvcuddur, biz z insanmz dzgn trbiy etmli, onlar vtnprvrlik ruhunda hazrlamalyq. Hazrda diasporamzn formalamasnda, intellektual potensialmzn gclndirilmsind xaricd thsil alan tlblr byk mid v ehtiyac var. Mn minm ki, bundan sonra da, xaricd thsil alan gnclrimiz, qurum v ya frdi olaraq , dvltilik mnafeyind z faliyytlrini tkil edcklr. Gnclrd radikallq, bir ox hallarda inkaretm v ya tnqid zn tez biruz verir. Bunlar z nvbsind inkiafa xidmt edir. Amma istyimiz ondan ibartdir ki, tnqid konstruktiv olmal, tnqid mntiq saslanmaldr v hr hans bir tnqidin arxasnda hanssa bir tklif,
hanssa bir konsepsiya durmaldr. O zaman laqli kild dvlt qurumlar, ictimai tkilatlar, frdi qaydada is biz mkdalq edrk almalyq ki, hanssa bir nqsanlarmz varsa onlar tdricn aradan qaldra bilk. El problemimiz var ki, onu qsa bir mddtd hll etmk olar, el problem d vardr ki, onun hlli n uzun mddt vaxt tlb olunur. Bu gn biz btn bu reallqlar drk edrk, ardcl olaraq, lkmizd gedn islahatlarda yaxndan itirak etmliyik. Mn vaxtnz ox almaq istmirm. Arzu edirm ki, daha ox sizi dinlyk v hr hans sualnz varsa onlara cavab verk. Mn sizin hamnza thsilinizd, xsi hyatnzda, ictimai faliyytinizd, Azrbaycan namin faliyytinizd uurlar arzu edirm! Sa olun!
2007
78
Qafqaz Universiteti
ziz mrasim itiraklar, hamnz Xaricd Yaayan Azrbaycanllarla zr Dvlt Komitsi adndan, mumiyytl, xaricd yaayan btn Azrbaycan gnclri v Azrbaycan tkilatlar adndan salamlayram! Mn sevinirm ki, Azrbaycan gncliyi hr zaman olduu kimi yen d forumlar keirmkl z gcn, qvvsini v qdrtini gstrir. Mndn ncki natiqlr siz gnclrin, xaricd thsil alan mzunlarn v tlblrin faliytini diaspor faliyyti kimi dyrlndirdilr. Bu dyrlndirm bs yer deyil. Hl 1970-ci illrd, mummilli liderimiz Heydr liyev Azrbaycana rhbrlik etdiyi dvrd, hr il artan silsil il azrbaycanl gnclr kemi SSR-nin, yni indiki MDB mkannn btn lklrind thsil almaa gndrilirdilr. Bu gn d bu lklrd - Rusiyada, Belorusiyada, Ukraynada, Qazaxstanda v digr lklrd diaspora rhbrlri, diaspor tkilatlarnn qurucular 1970-ci illrd o lklr oxumaa getmi sizin kimi gnclrdir. Mn tkc Trkiyd thsil alan gnclrimizi deyil, btn Avropada, Amerikada thsil alan tlblri grdkdn, onlarla mnasibt qurduqdan sonra bu qnat gldim ki, Azrbaycan Respublikasnn glcyi siz gnclrin iyninddir. nki Avropa lklrind orta ya hddi 50-dn yuxardrsa, yni 60-70 yal insanlara daha tez-tez rast glinirs, lkmizd is halinin byk hisssini gnclr tkil edir. Bu o demkdir ki, dvltin tmli v dvltin glcyi daha gcl llrd - gncliyin linddir. Bli,inkiaf glckddir, glck d indiki gncliyin lind olacaq. Mhz ona gr d sizin zriniz ox byk ilr dr. Bundan baqa sizin zriniz dn ilrdn biri d thsil aldnz lklrd azrbaycanl diaspora tkilatlarnn qurulmasnda yaxndan itirak etmkdir. Artq dnyann btn lklrind diaspora tkilatlarnn qurulmasna nail olmuuq. Bu diaspora tkilatlar hazrda vahid bir sistem olaraq konqress halnda faliyyt gstrirlr. Amma bu tkilatlara orta yal v ya daha yal insanlar rhbrlik edirlr. Bizim tkilat sdrlrindn n byk istyimiz v ya arzumuz ondan ibart olub ki, xarici lklrd thsil alan gnclrin tcrbsindn, onlarn masir dnyagrlrindn daha ox
Valeh Hacyev
Xaricd Yaayan Azrbaycanllarla zr Dvlt Komitsinin sdr mavini
Sizin thsil aldnz universitetlrd dnyann hr yerindn gln insanlar mvcuddur. Sizin imkannz var ki, az mddtd birne xalqn nmayndsi il tmasda ola bilsiniz. Ona gr d bu imkanlardan lkmizin v milltimizin tannmas n maksimum sviyyd istifd etmlisiniz.
2007
79
istifad etsinlr. nki hazrda qloballaan dnyada, informasiyann daha zngin olduu bir mkanda, khn kir v khn dnya grlri yenilnmlidir. Bu gn bir gncin gr bilcyi i byk bir qeyri hkmt tkilatnn v ya srlik mkdalarnn gr bilcyi idn stn ola bilr. Msln, Taylandda
thsil ald xarici lklrd grdklri ilrin miqyas vzedilmzdir. Ona gr d mumilikd Azrbaycanl olaraq, Azrbaycanlq ideyalarnn yaanmas n, Azrbaycanmz, dvltimizi v milltimizi daha yax tantmaq n, n gzl vasitlrdn biri sizin kimi tlblrin faliyytidir.
gtirsinlr. nki sizin bax dairniz digrlrindn daha stndr. Sizin thsil aldnz universitetlrd dnyann hr yerindn gln insanlar mvcuddur. Sizin imkannz var ki, az mddtd bir-nec xalqn nmayndsi il tmasda ola bilsiniz. Ona gr d bu imkanlardan lkmizin v milltimizin tannmas n maksimum sviyyd istifd etmlisiniz. lkmizin rhbri cnab lham liyev, elc d Heydr liyev Fondunun prezidenti Mehriban xanm liyeva istr xarici, istrs d lkdaxili xlarnda gnclrimizin potensialn v faliyytini hmi vurulayaraq qeyd edirlr. Hans lkd faliyyt gstrmyimizdn asl olmayaraq azrbaycanl olduumuzu fxr hissi il bildirmli v hiss etdirmliyik. Unutmayn ki, azrbaycanlq ideyasn yaadan Azrbaycan dvlti hr zaman sizinldir. Ona gr d harada yaamanzdan asl olmayaraq azrbaycanlq ideologiyasn hmi qoruyun. Bilmlisiniz ki, sizlr lkmiz qaytdqdan sonra da Azrbaycan dvlti btn imkanlar il sizin arxanzdadr. nki sizin arxanzda Azrbaycann prezidenti dayanb. Getdiyiniz lklrd istr thsil faliyytinizd, istrs d diaspora faliyytinizd sizlr uurlar arzulayram. Insan zn v milltini tsdiq etmdn irlily bilmz. Mn inanram ki, siz thsil aldnz universitetlrd trafnzdak insanlar arasnda znz v milltinizi tsdiq etmisiniz. Dstkldiyiniz azrbaycanlq ideologiyas siz hmi baucal gtirckdir. Burada mhtm kild tkil etdiyiniz foruma, elc d thsiliniz v diaspora faliyytiniz uurlar arzulayram. Mn bu forumu Azrbaycan gncliyinin VII qurultay kimi dyrlndirirm. Sizlr n smimi duyularla can sal v uurlu hyat yolu arzulayram. Sa olun!
bir nec il bundan vvl Nurcan adnda bir azrbaycanl qz thsil alrd. ndi o universiteti bitirib v bu gn ne irktind msul vziflrdn birind alr. Aldm mlumata gr hmin qz ilmk n Taylandak Azrbaycan srliyin gndrilck. Nurcan xanm Taylandda thsil alarkn Azrbaycann tannmas n ox byk ilr grb. H a thsil ald universitetd onu Azrbaycann sri kimi d adlandrrlarm. ndi hmin universitetd Nurcan xanmn kiik qarda thsil alr. Mhz Dnya Azrbaycanllarnn kinci Qurultaynda hmin universitetin rektoru sln trk olan li by d Azrbaycana bir nmaynd olaraq dvt edildi. Rektor li by xnda qeyd etdi ki, mn bura, mhz Nurcana gr glmim. nki Azrbaycan n bu qzn tkbana grdy ilri, orada thsil alan trkiyli tlblr Trkiy n ed bilmyiblr. Btn bunlar sylmkl bildirmk istyirm ki, gnclrin bu gn
Xaricd thsil alan v ya thsilin tamamlam azrbaycanl gnclr hmi mrur olmaldrlar. nki onlarn arxasnda Azrbaycan kimi gcl bir dvltin dayandn hiss etmlidirlr. nsan gcl v gvnli ataana v ya bac-qarda yannda zn daha mrur hiss edir. Mn demk istyirm ki, siz gnclr bilmlisiniz ki, sizin yannzda gcl Azrbaycan dvlti vardr. lkmizin prezidenti cnab lham liyevin yrtdy daxili v xarici siyastin uurlar sizlrin hyata daha da real v optimis baxmanza sbb olmaldr. Hazrda dnya azrbaycanllarnn xaricdki diaspora faliyytinin n fallar v ncllri xaricd thsil alan tlblrimizdir. Bu yaxnlarda Strasburqda gnclrimizin tkil etdiyi yr-tdbirinin ssi btn Avropada yayld. Biz istyirik ki, xaricd thsil alan azrbaycanl gnclrimiz ld etdiklri yksk intelektual sviyylri il diaspora tkilatlarmza masirlik
2007
80
Qafqaz Universiteti
ox hrmtli tdbir itiraklar, ziz hmkarlar! Xaricd thsil alan v mzun olan gnclrimizin bu il 7cisi keiriln forumunda olmaqdan rf v mmnunluq duyuram. minm ki, bu forum ayr-ayr lklrd thsil alan gnclrimizin qarlql tanl, ortaq hmiyyt ksb edn msllrin mzakirsi, gnclrimizin diaspora quruculuuna dair nvbti il n strategiyasnn myyn olunmas v konkret layihlrin mzakirsi baxmndan ox mhsuldar olacaqdr. Bu forum haqqnda danarkn hl 2000-ci ild keiriln ilk forumu da xatrlamaq yerin drdi. Sirr deyil ki, hr bir faliyyt sahsi z nnlri zrind inkiaf edir. Lakin 2000ci ild bizim gnclrimiz Mstqil Azrbaycanda nnsi olmayan bir sahnin nnsini qoydular ki bu da hr yay Bakda xaricd thsil alan azrbaycanl gnclrin forumlarnn keirilmsi idi. Bu tarixi Mstqil Azrbaycan diasporasnn tkilatlanmas v sistemli diaspora siyastinin formalamas istiqamtind ilk addmlardan biri kimi d sciyylndirmk olar.
Ceyhun Osmanov
rli Gnclr hrkatnn sdri
Qafqaz Universiteti Azrbaycanda n keyyytli thsil sistemi il dnya standartlarna tam kild cavab verir.
Azrbaycan diasporasnn qurulmas v tkkl dvr bu gn d davam etmkddir. Xaricd thsil alan gnclrimiz d bu prosesd z missiyalarn drk edirlr. Sevindirici haldr ki, bu gn dnyann drd bir yannda harada azrbaycanl tlblr varsa, orada onlarn tkilatlar qurulmaqdadr. Bu tkilatlarn v bu tkilatlarda birln insanlarn is z nvbsind Azrbaycann dnyaya tantm, eyni zamanda Azrbaycan hqiqtlrinin dnyaya atdrlmasnda vzsiz xidmtlri vardr. Tlblrimizin yaad lklrin mhitin qsa mddtd almas, o lklrin v orada yaayan xalqlarn spesik chtlrini mnimsmsi, aldqlar mkmml thsil v qazandqlar tcrb orada uurlu diaspora faliyytinin aparlmas n gzl zmin yaradr. Zaman zaman thsil aldqlar v yaadqlar lklrd sxntlara baxmayaraq ryi vtn sevgisi il hr zaman dynn dostlarmz knll olaraq Azrbaycan reallqlarn tbli etmkddirlr. Lakin eyni zamanda bu gn Azrbay-
2007
81
cann qarlad haqszlqlar knll diaspora faliyyti il yana, pekar diaspora iilri sinnin meydana glmsini d rtlndirir. Bu yaxnlarda Brsseld faliyytin balam olan Avropada yaayan azrbaycanl gnclrin Forumunun faliyyti bu tipli faliyyt nmun kimi qeyd edil bilr. Bzn ahidi oluruq ki, he d hr zaman maliyy, insan resurslar, savad v ya ziki gc myyn problemlrin hlli n yetrli olmur. Bel hallarda yerli reallqlarn v bu reallqlar prizmasnda msllrin hll olunmas mexanizmlrini aydn drk etmk olduqca zruridir. Bu gn dnyada qloballama prosesi gedir. Dnyann internetl, dollarla, hollivud mdniyyti il, dnya bazar il, BMT il, NATO il gn gndn mrkzldiyinin v vahid dnya mdniyytinin formaladnn ahidiyik. Lakin gedn bu inkiafn fonunda biz d dnyan 50 milyonluq Azrbaycan mdniyyti il qarlamaa hazr olmalyq. Mdniyytimizin v mumiyytl zmzn assimlyasiyaya uramamza imkan vermmliyik v tam ksin diasporamzn gclnmsi vasitsil Azrbaycan mdniyytini dnya mdniyyti sviyysin qaldrmalyq.
slind vahid diaspora siyasti mvcud deyildir. Bizim n dnyada n qdr dvlt, h a n qdr xalq vardrsa, o qdr d diaspora siyasti mvcud olmaldr. nki hr ksl onun anlad, hzm ed bilcyi trzd danaraq kirlrimizi daha dzgn kild dnyaya atdra bilrik. Bzn xaricd hyata keiriln tdbirlr zaman yanl tendensiyan da mahid edirik. Sanki keiriln bzi tdbirlrin mahiyyti hmin lknin deyil, Azrbaycann diqqtini clb etmkdn ibartdir. Sanki mracitlrin nnd, yni hdnd Azrbaycan, arxasnda is xarici ictimaiyytdir Lakin bu slind trsin olmaldr. Arxan sykmk, sla arxan evirmk demk deyildir. Bu bizim arxamzda gcl bir Azrbaycann durduunu hiss etmk, bamzn zrind rngli bayran olduunu grmk v istniln halda, istniln rtlr altnda, istniln zaman biz qucan aacaq bir mmlktin var olduunu bilmk demkdir. sas msllrdn biri is btn bu ilri grrkn inammz v entuziazmmz he bir zaman itirmmkdir. Bzn hr birimizin yorul-
duumuz, usandmz zaman olur. H a bzn trafdak insanlarn biganliyini grnd bizd sual da yaranr ki, grsn bu ilr kim v ny lazmdr? Lakin btn bu suallar meydana gln zaman bir mslni hr zaman gz nnd tutmaq lazmdr ki, trafdak insann bizi anlamas n onun bizdn biri olmas grkdir. Bizdn biri olmayan bizi he bir zaman baa d bilmz. Bizdn biri olan is onsuz da bizim yanmzdadr. Biz bir olduqca is qarmzda aa bilmycyimiz nglin olmadn sbut edn n byk amil damarlarmzda axan qandr! sas odur ki, bizlr bir birimizi yax tanyrq v birlikd Azrbaycanmz hans zirvlr doru apardmz yax bilirik. He bir zaman bu birliyi itirmmk arzusu il krimi tamamlayram v diqqtiniz gr minntdarlm bildirirm.
2007
82
Qafqaz Universiteti
2007-2008ci tdris ilinin al proqramndak x
Qafqaz Universiteti, 17 sentyabr 2007-ci il
Salam! Mn btn valideynlri, mllimlri, tlblrimizi yeni drs ili mnasibtil tbrik edirm. Bildirmk istyirm ki, bura glmyim baqa grlrin hyacann v yorunluunu zrimdn atamaa macal tapmadan ba verdi. Biz Grcstanda idik. Bakya yenic atmq. Grcstanda da tdbirlrimiz var idi. Ona gr d n qsurlarmz olsa, mid edirm ki, mni balayarsnz.
Qnir Paayeva
Millt vkili
Qafqaz Universiteti Azrbaycann bir ne universitetindn biridir ki, cmiyytd zl ali thsilin keyyytin inam artrd, inam qaytard, inamn mhkmlnmsi n lindn glni etdi. Bu universitetin tlblri il hmi rastlaram. Mlumatm var ki, burada ox yax thsil var. Gnclrin yetimsi n ox yax mhit var.
Sadc olaraq Qafqaz Universitetinin bugnk gnnd, bu tdbird itirak etmyi v sizlri d tbrik etmyi zmz borc bildik v yorun da olsaq bura gldk. Qafqaz Universiteti Azrbaycanda ali thsil mssislri irisind, xsusil zl ali thsil mssislri irisind yeri v kisi olan bir universitetdir. Bu thsil ocan frqlndirn sas xsusiyytlrdn biri yax thsilidir. Bu universitetin tlblri il hmi rastlaram. Mlumatm var ki, burada ox yax thsil var. Gnclrin yetimsi n ox yax mhit var. Qeyd etmliym ki, gnclrimiz burada yax thsil almaqla brabr, eyni zamanda istniln thsil oca n vacib olan milli-mnvi dyrlrimiz d yiylnirlr. Bli, Qafqaz Universiteti bel tmiz ab-havann, milli-mnvi ab-havann hkm srdy thsil ocaqlarndan biridir. Ona gr d mn Qafqaz Universitetinin btn kollektivini tbrik edirm. Bu kollektiv qsa vaxt rzind Azrbaycan cmiyytind hr zaman tqdir ediln bir mvqe qazana bilib. Bu universitet haqqnda cmiyytd hmi ox yksk kirlr sslnir. Tbii ki, bu dost, qarda lknin bizim n, bel deyk, canmz, qanmz, qardamz olmaqla yana, Azrbaycan dvlti n ox hmiyytli bir lk olan Trkiymizin Azrbaycann thsil sistemind gstrdiyi faliyytlrdn biridir. Siz bilirsiniz ki, qarda Trkiy Cmhuriyyti Azrbaycan thsilinin inkiafnda v digr sahlrd d Azrbaycann uurlar qazanmas, nailiyytlr ld etmsi n lazm olan dstyi gstrib. Qafqaz Universiteti mhz bu ilrin parlaq bir nmunsidir. Ona gr d mn hamn tbrik edirm v mn inanram ki , Qafqaz Universitetinin uurlar bundan da ox olacaq. vvllr, nnvi olaraq, hmi dvlt thsilin xsusi nm verilib. Dvlt universitetlrinin kisi ox byk olub.
2007
83
ox tssf ki, lkmiz mstqil olduqdan sonra da bzi zl universitetlrin faliyyti insanlarn zl thsil ocaqlarna olan mnasibtinin dyimsin msbt tsir gstrmdi. Tbii ki, cmiyytd zl universitetlr var ki, onlarn kisi he d dvlt universitetlrindn geri qalmr. Masir dnyada buna aid byk praktika var. Qafqaz Universiteti Azrbaycann ox az sayda bir ne universitetindn biridir ki, mhz cmiyytd zl ali thsilin keyyytin inam artrd, inam qaytard, inamn mhkmlnmsi n lindn glni etdi. zl ali thsil d ox yksk sviyyd ola bilr, dvlt standartlarndan he d aa sviyyd olmayan, h a bzi hallarda stn ola bilr. Bu baxmdan Qafqaz Universitetind, tbii ki, ox byk missiya var. Hqiqtn d Qafqaz Universitetind gzl istedada malik gnclr yetiir. Burada mn onlarn bzilrini grrm v ox fxr edirm. Bu gnclik tkc elm baxmndan deyil, hm d bir vtnda kimi savadl olduu qdr milltini, dvltini sevn, ona bal gnclikdir. Bu baxmdan Qafqaz Universitetinin tlblrind, burada yetin gnclrd uurlu glck grrm. Ona gr d artq universitet hyatna yeni balayan gnclr uurlar arzulayram v onlara arzu edirm ki, hmi ox yksk sviyyd thsil, mdniyyt nm versinlr.
Biz universitet daxil olduumuz illrd mstqil Azrbaycan dvlti yox idi. O zaman biz dnrdk ki, bizim ged bilcyimiz n yksk yer Moskvadr. Amma bu gn gnclrimiz mstqil Azrbaycan dvltinin vtndalardr. O dvlt ki, onun urunda ddlrimiz, babalarmz uzun illr mbariz aparblar. Mstqil lkmizin vtnda kimi tlb adn qazanmaq bu gn siz nsib olubdursa, bu hm d msuliyyt demkdir. Bu o demkdir ki, biz daha ox ilmliyik, daha ox oxumalyq. nki bizim qarmzda lkmizi yax tantmaq, lkmizi inkiaf etdirmk kimi byk missiya durur. Bu baxmdan gnclrimizin zrin d byk msuliyyt dr. Onlar z milltlrinin tarixin qaydlar il, tarixin sahib olmaqlar il, dinin sahib olmaqlar il, dilin sahib olmaqlar il birbaa msuldurlar. Qeyd olunan dyrlri biz unutdurmaq n qar qvvlr uzun illr geni trkibli ilr aparblar. Mn btn gnclr uurlar arzulayram, mllimlr can sal arzulayram. Mllimlrin zrin byk rol dr. Mn Grcstandan qaydarkn millt vkili seildiyim regionda z seicilriml grdm v z oxuduum mktb ba kdim. Hmin mktbd agirdlrl grrkn hazrda dnyasn dyimi,
lakin mnim yetimyimd mhm rol oynam mllimlri d unutmadq. Dorudur, onlarn bzilri artq hyatda yoxdur, amma xo xatirlri bizim n hmi zizdir. Bu gn burda sizin qarnzda z etmk mn nsib olubsa, lb , buna gr mn mllimlrim borcluyam. Demk istyirm ki, mllimin sviyysi cmiyytin inkiafnda n nmli amillrdndir. Mllimin sviyysi , mllimin hyata bax, mllimin zn aparmas cmiyytin inkiafnda mhm rol oynayr. Burada qeyd etmliym ki, Qafqaz Universitetinin ox yax professor-mllim kollektivi var. Mn bu bard eitmim, onlara da uurlar arzulayram. styirm ki, uurlar bol olsun. Bir mllimin n byk uuru onun yetidirdiyi tlblrdir. Mn d arzu edirm ki, sizin yksk sviyyd yetidirdiyiniz tlblrin say hmi ox olsun. Qoy bu thsil ocaqlar Azrbaycanla brabr inkiaf etsinlr! Bu thsil ocaqlarnn Azrbaycanda inkiaf etmsin mummilli liderimizin ox byk dstyi olub. Veriln dstkl yana, bu thsil ocaqlarndak tdrisin sviyysindn d lk rhbrliyi hmi razlq edir. Ona gor d bu faliyytlr byk kmk olunur. Biz hammz bilirik v inanrq ki, bu diqqt davam edckdir. Hazrda lk gnclrinin keyyytli thsil almasna diqqt daha da artr. Bel ki, xeyli gncimiz dvltin hesabna xarici lklrd d ali thsil almaq ans qazanacaq. Mn inanram ki, bundan sonra lkmizd thsill bal yen ciddi islahatlar aparlacaqdr. Biz ld ediln nailiyytlr sasn dey bilrik ki, bu sahdki uurlarmz daha da artacaqdr. Bel uurlardan biri d Qafqaz Universitetidir. Mn btn Qafqaz kollektivini tbrik edirm. Siz can sal v Azrbaycan namin uurlu faliyyt arzulayram!
2007
84
Qafqaz Universiteti
Thsilimizin Ulduzlar proqramndak x
Hrmtli sr, hrmtli millt vkillri, hrmtli icra bamz, hrmtli mllimlr, ziz tlblr! Mn d hamn salamlayram. ox adam ki, bu tdbird mn d itrak edirm. Dz 11 gn bundan vvl Azrbaycan Respublkasnn Prezidenti cnab lham liyevin xeyir duas il 2007-2008-ci tdris ilin baladq. Mn inanram ki, Azrbaycan n yeni balanan thsil ili daha uurlu olacaqdr. Bunu demy o sas verir ki, Azrbaycan dvlt bas Azrbaycanda thsilin inkiafna ox byk diqqt yetirir. lbil Azrbaycanda thsilin inkiafna dvlt bdcsind ayrlan vsaitlr artrlr. Bu il dvlt bdcsind Azrbaycanda thsili inkiaf etdirmk n ayrlan vsait ken ilkin nisbtn 28% ox nzrd tutulur. Mktblrin maddi texniki bazasn yksltmk n investisiya vsaitlri ken ilkindn 2.5 df oxdur. Azrbaycann mktblrind alan iilrin, mllimlrin mk haqqnn artrlmas da dvlt bdcsind nzrd tutulub. Btn bunlar onu demy sas verir ki, bizim thsilimiz prezidentimizin rhbrliyi il inkiaf etmkddir v edckdir. Glck illrd nticlrimiz daha yksk olacaqdr. Thsilimizin bugnk sviyysin gr biz ilk nvbd mstqil Azrbaycan dvltini quran, onu yaradb bizlr rman edn mummilli liderimiz Heydr liyev borcluyuq. Mn minm v inanram ki, o byk insann ruhu bu gn bu salondadr v o ruh addr. addr ona gr ki, onun layiqli vlad - bugnk prezidentimiz lham liyev onun qoyduu siyasti hyata keirir. Bu gn Azrbaycan dnyann siyasi chtdn n stabil lksidir. Bu gn Azrbaycan dnyann iqtisadi chtdn n dinamik inkiaf edn lksidir. Btn bunlara gr biz ilk nvbd byk lider Heydr liyevin ruhu qarsnda hmi ba ymliyik v onun ruhunu minntdarlqla yad etmliyik. Hazrk prezidentimiz lham liyevin thsil gstrdiyi xidmt v qay hamya mlumdur. Artq Azrbaycan ictimaiyyti zn thsil evirmkddir. Mn minm ki, glckd bu ilr daha yax olacaqdr. Xsusi olaraq, mn Heydr liyev fondunun Azrbaycan thsilinin inkiafnda apard ilri qeyd etmk istyirm. Bu gn Heydr liyevin adn dayan fondun grdy ilr tk Azrbaycanla tamam-
Prof. Misir Mrdanov

Mn bel glir ki, bu gn bizim hyatmzda unudulmaz bir gn olacaqdr. Sadc bir irktin Azrbaycanda 15 il rzind grdy i byk bir dvltin grdy i brabrdir.
2007
85
lanmr. Grcstanda yaayan soydalarmzn thsili il bal, h a Pakistanda v fqanstanda yaayan insanlarn thsili il bal Heydr liyev fondu ox ciddi ilr aparr. Ona gr biz lkmizin birinci xanmna tkkr etmliyik. ox sa olsun ki, thsil sahsind ox ciddi ilr grb. lb , bunlarla btn ilr bitmir. Hl grlsi ilr oxdur, hl problemlrimiz daha oxdur. Bugnk tdbirl bal mn d btn dananlara, x ednlr birmnal kild demk istyirm ki, a yrtim ltmlri irktinin gstrdiyi faliyyt yalnz v yalnz Azrbaycana xidmt edir, Azrbaycan dvltin, milltin xidmt edir. Kim baqa kir sylyirs o adamlar, mnim krimc, dz dnmrlr. 15 illik yol onu gstrir ki, bu yol Heydr liyev yoludur v bu irkt Heydr liyevin yolunu tutan yol olacaqdr. Burada irktin thsil sahsind uurlar bard kifayt qdr dandq. Mn lav etmk istmirm. Ancaq bizim hr birimiz yax bilmliyik ki, bu uurlar qazanmaq byk tinliklrl baa glibdir. Bu ilri baa gtirmk n onun mkdalar, bu irktin iilri ne min qaplar dyblr, ne df o qaplarda saatlarla gzlyiblr, bzn onlara mn cavab da verilib. lb , buna gr mn byk tssf keirirm. Ancaq sevindirici cht ondan ibartdir ki, bu gn biz hammz a yrtimin Azrbaycandak faliyytin kmk etmliyik.
Bir gileyimi d bildirmk istyirm. Mn bura glrkn, bel bir thsil kompleksinin hazrlanmasn grrkn hmi sevinirm, hammz sevinirik. Sevinirik ona gr ki, burada bizim balalarmz, glcyimiz thsil alr. Ancaq, mni dzgn baa dn, bel bir thsil ocann yannda sement zavodunu grnd mnim ryim aryr. Mn bel glir ki, bu dzgn deyil. Yni bunu biz Allah balamaz. Thsill mul olan adamn, mllimlikl mul olan adamlarn lindn pk. Heydr liyev kimi byk bir xsiyyt hmi deyirdi ki, thsil milltin glcyidir. Mn mllimdn byk ad tanmram. Bu insanlar bizim balalarmza, uaqlarmza thsil, tlim-trbiy vern insanlardr. Biz n n onlara maneilik trtmliyik? Ona gr hr ksdn xahi edirm, hamnn borcudur ki, thsil il bali n imkan var etsin. Thsil tkc dvltin v ya thsil nazirliyinin ii deyil. Hmi deyirik ki, tk ldn ss xmr. Btn millt prezidentimizdn v onun xanm Mehriban xanmdan nmun gtrb thsil dstk vermlidir. Baqa cr bizim yolumuz yoxdur. Bu yolda mn sizin hamnza uur arzulayram. Mni bugn n ox sevindirn chtlrdn biri budur ki, ox hrmtli millt vkillrimiz bu gn buradadrlar. Bugnk millt vkillrimiz, kemi millt vkillrimiz, dvlt adamlarmz, tannm ziyallarmzn hamsna minntdarlm bildirirm. ox sa olun, zhmt kmisiniz. Yni a yrtimin dvtini qbul edib bura glmyiniz el a yrtim byk dstkdir. Glmk lazmdr, itrak etmk lazmdr, grmk lazmdr. Yadma dn bir mqam da qeyd etmk istyirm. Biz sentyabrn 15-i drs baladq v prezidentimizin tapr il Azrbaycann vzifli adamlar, millt vkillri 100-dn ox
mktbd, mktb alnda itrak etdik. Onlarn bzilri il dnn v ondan vvlki gn grmm. Dnn ox byk vzifli adamla grmm. Deyir ki, Misir mllim, n yax getdim. Mn el bilirdim ki, Azrbaycanda thsil yoxdu, mktb yoxdu, kitab yoxdu. Deyir ki, getdim Astaraya. Bir coraya mllimi nlri bilirdi? Mn heyrt gldim. Baqa bir hrmtli millt vkili Masallya gedib v mn deyir ki, insanlarn gznd iq grdm. Ona gr getmk lazmd, grmk lazmd. Grln ii grb, sonra qiymt vermk lazmdr. Bu ilrin hams prezidentimizin grdy ilrdir, biz is onun taprqlarn yerin yetirn adamlarq. Ona gr d xahi edirm ki, mtbuat da, digr adamlar da getsin grsn blglrdki ii. Pis d var, yax da var. Mn bel glir ki, yaxlar daha oxdur. Grln ilri msbt qiymtlndirmk lazmdr. Mn bel glir ki, bu gn bizim hyatmzda unudulmaz bir gn olacaqdr. Sadc bir irktin Azrbaycanda 15 il rzind grdy i byk bir dvltin grdy i brabrdir. Bu il universitetlr qbul olanlardan 100 nfri prezident tqadn layiq grlb. Onlarn 16 nfri Qafqaz Universitetin daxil olub. Bu ox byk gstricidir. Mn Qafqaz Universitetinin rektorunu tbrik edirm, bu universitetin btn mllimlrini tbrik edirm. Bu universitetin xmiri halallqla yorulmudur. a yrtim irktinin btvlkd xmiri halallqla yorulmudur. Ona gr d brkt var, ona gr d keyyyt var, ona gr d inkiaf var. Biz bunlardan yrnmliyik. Tbrik edirm sizi, hamnza uur arzulayram! Bir d hamnza minntdaram. Mn el bilirm ki, mnim dvtimi qbul edib bura glmisiniz. ox sa olun!
2007
86
Qafqaz Universiteti
Qafqaz Universitetinin mllim v tlb kollektivi il grndki x
Dyrli rektor, dyrli mllimlr, sevimli tlblr v qonaqlar! Hamnz sevgi v hrmtl salamlayram! Mn Azrbaycann qarda olan Trkiy Cmhuriyytinin 60-c hkmtinin Mdniyyt v Turizm lrinin msul zv, naziriym. Trkiy Cmhuriyyti Mdniyyt v Turizm naziri olaraq ilk xarici sfrimi qarda Azrbaycana etdim. Bu shr buraya gldim. lk xarici sfrimi Azrbaycana etmkl xsusi bir sevinc v xsusi bir hycan hissi keirdiyimi ifad etmk istyirm. Siz d bilirsiniz ki, Azrbaycan Trkiy Cmhuriyyti il tarixi, mdni balarla baldr. Azrbaycan drin hrmt etdiyimiz, bir millt olaraq grdymz, hiss etdiyimiz bu corayada xsusi nm ksb edn dvltlrdn biridir. Bu shr Azrbaycan Mdniyyt v Turizm naziri, hrmtli mslkdamla grdkdn sonra, dyrli dvlt adam, Azrbaycan Respublikasnn prezidenti cnab lham liyev bizi qbul etdi. Daha sonra bzi grlrd z vzifmizi yerin yetirdik. Hrmtli srimizin v rektorun dvti il buraya gldik. Yuxarda qeyd etdiyim kimi, biz Azrbaycana istiqlaliyyt duyusunun v Azrbaycan Trkiy qardalq hisslrinin gcl sslrindn olmu Alamas ldrm anmaq n glmiik. Amma gln il (bunu bu gn dyrli mslkdalarmla da, cnab prezident lham liyevl d grdm) bunu daha mhtm kild qeyd etmyi planladrrq v bel d olacana mid edirm. Bir az vvl, dyrli dostumuzun syldiyi kimi, 1918-ci ild dnaynn mxtlif yerlrind ciddi dantlar ba verrkn, br tarixinin ahidi olduu n byk imeratorluun Osmanl mperatorluunun haqsz v talehsiz tsirlr mruz qald bir zamanlarnda Nuru Paann rhbrliyind trk ordusu ermnilrin ialndan qurtarmaq n Azrbaycana glmidir. mid edirm ki, gln il Trkiyd d, Azrbaycanda da bu hadisni qeyd etmk n byk bir toplant tkil edilckdir. Gln il tkil edilck bu tdbir universitetinizin btn kollektivinin qatlmasn sizlrdn xahi edirm. Buraya brabr gldiyimiz yoldalarmzdan da siz bhs etmk istyirm. nki bu ziyart gr, Azrbaycan tor-
Erturul Gnay
Trkiy Cumhuriyytinin Mdniyyt v Turizm naziri
Dorusu bura glrkn nec bir mkan, hans texnoloji rtlrd alan bir universitet grcyimizi bilmirdim. Amma bu salona glmzdn vvl hrmtli rektor v mllimlrimiz mni universitet daxilind; kitabxananzda, drs otaqlarnzda, laboratoryalarnzda bir mahid aparmaq frstin qovudurdular. Hqiqtn, elm olaraq, texnologiya olaraq, mdniyyt olaraq ox inkiaf etmi bir universitetl qarlamamdan byk xobxtlik duyuram. Bel bir universitetin tlblri olduunuz n d sizi tbrik edirm.
2007
87
panda doulmu, daha 25 yanda ikn Trkiyy glmi v mrnn sonuna qdr Trkiyd yaam Azrbaycann nmli v byk airi Almas ldrmn doumunun 100-c il dnm vsilsiyl keirilck bir mrasim borcluyuq. Trkiynin Xzr dnizin bnzyn bir glnn knarnda yerln Elaz hrind artq 15 ildir ki, hr il eir geclri keirilir. Bu eir geclrindn biri 2005-ci ild keirilni, Almas ldrmn xatirsin hsr olunmudur. ox hrmtli Elaz merini, bldiyy basn, mrkzi Elazda yerln Frat Universitetinin rektorunu siz tqdim etmk istyirm. Bu yoldalar bu vsilyl artq iki gndr ki, buradadrlar. Biz onlarla v Trkiy Cumhuriyytinin Azrbaycandaki sri v Trkiy Cumhuriyyti Mdniyyt v Turizm nazirliyinin xarici laqlr v Avropa Birliyi koordinasiya ilri mdiri il brabr universitetiniz gldik. Bu axam bu mvzuda keirilck mrasim qatlacaq. Universitetinizi grmkdn, hqiqtn d, ox ad oldum. Dorusu bura glrkn nec bir mkan, hans texnoloji rtlrd alan bir universitet grcyimizi bilmirdim. Amma bu salona glmzdn vvl hrmtli rektor v mllimlrimiz mni universitet daxilind; kitabxananzda, drs otaqlarnzda, laboratoryalar-
nzda bir mahid aparmaq frstin qovudurdular. Hqiqtn, elm olaraq, texnologiya olaraq, mdniyyt olaraq ox inkiaf etmi bir universitetl qarlamamdan byk xobxtlik duyuram. Bel bir universitetin tlblri olduunuz n d sizi tbrik edirm. Siz burada aldnz thsill glck illrd bu corayalarn ndrlri olacaqsnz. Burada thsil alan tlblrimiz glck illrd Trkiyd, Azrbaycanda, elc d dnyann mxtlif blglrind elm-mdniyyt ndrlri olacaqlar. Indiki zamanda thsilin nmliliyini hammz
yax baa drk. ndiki zamanda gcl olmaq elm v thsildn irli glir. Blk d, qdim zamanlarda gcl olmaq, gcl bily, silaha sahib olmaq mnasna gl bilrdi. ndi is gc elm v texnologiyann inkiafndan asldr. Sizlr burada n byk gc hesab olunan elm yiylnirsiniz. Bunun qiymtini bilin. nki bizim torpaqlarmzn - zlm uradlan, mdur edilmi v aclar kmi torpaqlarmzn, hqiqtn d, bilikli, elmli ndrlr, zmli, vtnprvr gnclr ehtiyac var. Sizlrin Azrbaycanda, Trkiyd v btn Asiya corayasnda bu regionun inkiaf v gclnmsi n linizdn glni edcyiniz btn smimiyytiml inanmaq istyirm. Bu universitetin burada qurulmasna vsil olanlar, eyni zamanda universitetin qurulmasna v inkiafna byk dstk vern Azrbaycann dyrli ndri, Trk Dnyasnn ndrlrindn biri olan Heydr liyev cnablarna rhmt v hrmt dilklrimi ifad edirm. Bu bilik yuvasnn, elm mkannn yaradlmasna, inkiafna mk vernlri v hamnz hrmtl v sevgi il salamlayram!
2007
88
Qafqaz Universiteti
Trk i birliyi v inkiaf agentliyi (TKA) v inkiaf yardmlar mvzusundak x
Qafqaz Universiteti, 7 oktyabr 2007-ci il
Qafqaz Universitetinin dyrli rektoru, hrmtli mllimlr, ziz tlblr, qiymtli mtbuat nmayndlri! Mruzm balamadan nc qardan gln Ramazan Bayramanz smimi qlbdn tbrik edir, hrmtlrimi bildirirm! Bu gn burada olmaqdan, zm, hqiqtn, xobxt hiss edirm. nki mn Bakya glmdn nc, Trkiyd bir universitetd mqavilli olaraq alrdm. lb , bel bir smimi mhitd olmaq ansn verdiyin gr Qafqaz Universitetinin dyrli rektoru, prof. Dr. hmd Sani by tkkr edirm. Bu gn, mumi olaraq, mnsub olduum TKA (Trkiy qtisadi Kalknma Agentliyi) baqanlnn nkiaf Yardm Konsepsiyas, dnyada hyata keiriln yardmlarn nmi, beynlxalq karyerada tsirlri v TKA-nn Azrbaycana ynlik faliyytlri haqqnda sizlr mlumat vercym. nkiaf yardmlar: Davam etdiril bilinn i birliyi mqsdi il inkiaf etmi lklrl, inkiaf etmkd olan lklrin iqtisadi v sosial uyunluunun tmin edilmsi n hyata keiriln yani v maddi yardmlar il srmaylri hat etmkddir. nkiaf yardmlarnn mumi mnada aqlamasn bel dey bilrik. Texniki yardmlar inkiaf yardmlarnn daha dar mnada izah sayla bilr ki, bu da baqan olduum TKA Azrbaycan Kordinatorluunun faliyytlrinin sas hisssini tkil etmkddir. Texniki yardmlar iqtisadi inkiaf srtlndirn kir, mlumat, ttbiqetm tcrbsi, elmi-texniki bacarqlarn ttbiq edilmsin ynlik faliyytlrin cmidir. Texniki yardmlarn mqsdi siyasi inkiaf, tkilatlanman tmin etmk, yadda dayanqlln tmin etmk, layih v proqram dstyini etmkdir. Bu yardmlar etmyimizin sbbi ndir? Texniki yardmlarn strateji rolu nlrdir? - lklrin mtrk mdni inkiaf razilrindki tarixi missiyalarnn grkldirilmsi nmli dstklr vermkddir. Klassik diplomatiya dvltlr v xalqlar arasnda i birliyi il inkiaf arasnda lav imkanlarn saxlanmasn tmin edr, iqtisadi tmllr v istehsal sahlrind ttbiq
Dr. Serhat Kkkurt

Trkiy Cmhuriyyti Banazirliyi, Trk mkdalq v nkiaf darsi Baqanl TKA Bak Proqram Koordinatoru
2007
89
ediln faliyytlr il xarici ticartin v srmaylrin inkiaf etdirilmsin dstk verr. Trkiynin yeni texniki yardm layihsi fqanstan, Kosova, Bosniya v Hersoqovina kimi koniktli blglrd, Trk Silahl Qvvlrinin slh qoruma v yenidnqurma rivsind vzif ald kriz regionlarnda stabilliyin tmin edilmsi il yana, sosial-iqtisadi yardmlar da srtlndirrk, TKA olaraq faliyytlrimizi davam etdiririk. Beynlxalq donor tkilatlarla i birliyin girrk, lav qaynaq ld edrk Trkiynin balca olaraq nm verdiyi lklrd istifad edilmsin zmin hazrlanmas istiqamtind d almalarmz mvcuddur. Bu mslni bir qdr aqlamaq istyirm: - Hazrda dnya zr sosial-iqtisadi inkiafa ynlik v texniki yardmlar mqsdi il istifad etmk n byk bir fond vardr ki, bundan da geni istifad edilir. Bu fondun imkanlarndan istifadd sas problemlr maliyy dstyinin taplmasndan ox hmin dstyin hans layihlrd nec istifad edilmsi il baldr. Bu msld d TKA olaraq, mtxssislrdn tkil olunmu qrupumuz Trkiydn aldmz dstkdn d faydalanaraq, maliyy dstyinin istifadsi zaman iin layihlndirilmsi mrhlsind Trkiynin balca olaraq nm verdiyi lklr ynlndirilmsini tmin edirik. Hr ks mlumdur ki, Trkiy n Azrbaycan nm ksb edn lklr srasnn banda dayanr. Ona gr d bir mnada Azrbaycanda faliyyt gstrdiyim n zm ansl hesab edirm. Texniki yardm gstrrkn bzi qaydalara sasn hrkt edirik. Birinci nvbd qeyd etmliym ki, TKA tkilat olaraq birbaa Trkiynin Ba Nazirliyin baldr. Ancaq faliyytlrimizi Trkiynin xarici siyasti hatsind myynldiririk. Bunun n d Trkiynin Xarici lr Nazirliyi il tam v da-
vaml kild lqlrimiz var. Digr trfdn hyata keirdiyimiz iin iqtisadi v mdni boyutu olsa da, ntic etibarl beynlxalq faliyytlr rivsind i grdymz n burada diplomatik faliyytlr d rol oynayr. Dolays il, btn proqram v layihlrimizi ttbiq edrkn diplomatik qaydalara diqqt edirik. Birbaa maliyy dstyi vzin, layih sasnda yardm anlayn ttbiq edirik. Yni, hr hans bir layih n qaynaq axtarmrq. Hmin layihnin nticlnmsini gzlyirik. nki bizim n nmli olan bir layih n ayrlan qaynan itkisiz olaraq, hqiqi nvanna (xalqa, dvlt v s.) atmasdr. Trkiynin z sahsindki aktivliyini artran layihlr nm veririk. lb , bu Azrbaycan n nmli grnmy bilr, amma bu Trkiyni daha az tanyan lklr n nmli mvzudur. Msln, burdan vvl mn Flstind alrdm. Xsusil gnclr Trkiynin adn eitslr bel, harada v nec olduunu bilmirdilr. Bu madd sasn qeyd etdiyim lklr n nzrd tutulmudur. Yardmlarn tkil edilmsind sas gtrln trrdn biri d yardm gstriln dvlt v ya xalqn sas ehtiyaclarnn diqqt alnmasdr. Burada nzrd tutduumuz msl odur ki, biz hr hans istdiyimiz sahd dstk vermir, sasn, dsty ehtiyac olan trn myynldirdiyi istiqamt sasnda hrkt edirik. Layihlrin ttbiq olunmasnda ox mrhlli yardm strategiyasnn sas alnmas, yni layihlrin birbirini tamamlayan ardcllqda olmasna diqqt edilir. Soyda v yaxn olan haliy nm verilmsi, layihlrdn geni ktllrin faydalanmas (msln, xstxanalarn tikilmsi, artezian quyularnn qazlmas) diqqt alnr. Bu kimi faliyytlr mharib blglrind daha da nmli hala glmkddir. Bu layihlr baqa bir nqtd d diqqt veririk ki, bir xstxana qurduumuz zaman hmin xstxanadan hm fay-
dalanacaq insanlar blli, hm d mrhlnin sonunda faliyytlrin ll bilinmsi mvzusunda da diqqti kmkddir. Layihlrimizi ttbiq edrkn, i adamlar v sivil toplumlarla i birliyi hyata keiririk. Layihlrimizin ttbiq olunmasnda mtxssislrin kmyindn faydalanrq.
TKA baqanl niy quruldu? 1990-c illrin vvllrind rq bloku SSR dald v dnya xritsi dyidi. Yeni mstqil lklr meydana gldi. Regional v qlobal rivd yeni sistemlr quruldu. Ortaq tarix, mdniyyt, dil v din malik olan lklrin Trkiydn gzldiklri msllr gndm gldi. Bel bir vziyytd Trkiynin tcrb v potensialnn bu lklr dstk olaraq dyrlndirilmsi n daha eektli bir mhit ml gldi. Bu lklrin dnyaya inteqrasiya etmsind Trkiynin nmli bir rolu ola bilrdi. nkiaf etmi lklr
2007
90
Qafqaz Universiteti
gzl gr siaysti ttbiq edrkn, Trkiynin tarixdn gln sorumluluqlar sbbi il bu lklrin yannda olmas lazm idi. Bu dnc altnda yeni yaranm mstqil dvltlr Trkiy trndn ilk nvbd tannd. Trkiydn bu dvltlrin gzldiklrini hyata keir bilmk n is qeyd olunan dnclr sasnda
Bu istiqamtd lazm olan proqram v layihlri hazrlamaq, ya da zl tkilatlara hazrlatmaqdr. TKA-nn proqram kordinasiya oslrinin mumi say ayr-ayr lklrd faliyyt gstrmkl 20 dddir. lk alan os olaraq Azrbaycandak osimizi qeyd etmk istyirm. n sonuncu alan os is Ser-
v ya ziki xslr d Ankaradak baqanlmza mracit ed bilr. Qbul olunmu mracitlr mtxssislr trndn inclndikdn sonra dyrlndirilmk n aidiyyat mrhllrdki TKA vziflilrin hval edilir. TKA-nn mtxssislri trndn dyrlndiriln layihlr hyata keirilmsi uyun deyildir, hyata keirilmsi uyundur v ya glckd dyrlndirilck klind cavablandrlr. Texniki baxmdan tml prinsiplr gldikd, sas diqqt mrkzind saxlanlan trr sosial, iqtisadi, istehsal, nqliyyat v mdni i birliyinin inkiaf etdirilmsidir. nkiafa ynlik gstriln dstklrin xsusi bir tr is tcili gstriln insan yardmlardr. Bura qdr syldiklrim tanlq n mumi mlumatlar idi. ndi is Trkiynin inkiafa ynlik yardmlarndan bhs edcym. Yaxn zamanlara qdr Trkiy xarici lklr etdiyi yardmlar hesablaya bilmirdi v ya bunun qeydiyyatn aparmrd. 2005-ci ild 11 sayl akta sasn Trkiynin btn qurumlarnn etdiyi yardmlarn qeydiyyatnn aparlmas TKA baqanlna verildi. Hazrda Trkiyd faliyyt gstrn btn nazirlik v dvlt qurumlar, qeyri-hkumt tkilatlar xarici lklr gstrdiyi istniln yardm haqqnda TKA baqanlna mlumat vermk mcburiyytinddir. Bu faliyyt qdr Trkiynin xarici lklr gstrdiyi yardmlarn gstricilri hqiqi gstricilrdn ox kiik grnrd. Msln, gstriln yardmlar 2001-ci ild 65 mln. AB dollar, 2004-c ild 339 mln AB dollar, 2005-ci ild is 601 mln. AB dollar olmudur. Bu gstricilrin bel artmas yeni qaynaqlarn v ya mvcud qaynan artrlmas hesabna deyildir. Sadc olaraq, veriln dstklrin qeydiyyatnn doru aparlmasnn nticsidir. lb , yardmlarn artrlmas da tsir gstrmidir, amma sas msl ediln yardmlarn qeydiyyata alnmasna balanmasdr.
Trkiy dvlti trndn TKA quruldu. Yni TKA-nn qurulmasnda balca mqsd eyni tarix, mdniyyt v dil mnsub olan dvltlrin sosial-iqtisadi inkiafna, dnyaya inteqrasiyasna v s. bu kimi msllrd yardm ola bilmk n hyata keirilck layihlrin ttbiq edilmsinin tmin olunmas idi. Bu mvzuda qanunun biz verdiyi vziflr TKA-nn faliyyt gstrdiyi razidki lklrin inkiaf etmsi n ehtiyaclarn v hdrin lkmizin gndmin gtirrk i birliyi istiqamtlrini myynldirmkdir.
biyada alandr. fqanstan kimi laq saxlanlmas tin olan lkd 3 os olaraq faliyyt gstririk. TKA baqanl mxtlif proqram v layihlr hyata keirrkn bu proqramlar hans rtlr daxilind qbul edir, onlar nec myynldirir? Yuxarda qeyd olunan koordinatorluq oslrin dvlt v ya zl sektora aid olan tkilatlar, hminin yerli v ya xarici tkilatlar layihlrl mracit ed bilirlr. Beynlxalq tkilatlar istr regional oslr, istrs d Trkiydki mrkzi os d mracit ed bilr. Bununla bel, hquqi
2007
91
ehtiyaclarnn yerin yetirilmsi il laqdr ilr aparlr. Azrbaycann mxtlif rayonlarnda xalaln inkiafna vercyimiz dstkl hm insanlara yeni i yerlrinin tmin olunmas, hm d bu mdniyytin gclndirilmsin dstk vermi olacaq. Azrbaycann suvarlmaa ehtiyac olan razilrind drenaj su kanallarnn inkiaf etdirilmsi il d bal layihlrimiz mvcuddur. Regionlarn nkiaf Dvlt Proqramnn icrasna dstk kimi turizmin inkiafna ynlik layihlrimiz d vardr. Bu sah hqiqtn perspektivli sahlrdndir. Nuru Paann Azrbaycana glmsinin 90 illiyi il laqdar keirilck proqramlarn tkilind i birliyimiz hyata keirilmkddir. TKA-nn tkilatl il gstriln yardmlarn n ox hisssi Asiya lklrin ediln yardmlardr. kinci yerd Avropa lklri, daha sonra Afrika lklri v oxtri regional layihlrdir. Gstriln yardmlarn hcmi artdqca beynlxalq rivd yerimiz d daha geni hatd zn bruz verir. 2006-c ild dnya zr yardm gstrn lklr arasnda veriln yardmlarn artm tempin gr Trkiy birinci yer sahib oldu. Trkiy inkiafa ynlik yardmlarn hans tkilatlarla hyata keirir? - TKA, Milli Thsil Nazirliyi, Kiik v Orta snaye sahlrinin inkiaf etdirm birliyi, Trkiy Radio-Televiziya Qurumu (TRT), Diyant Vak v s. qurumlar vasitsi il yardmlar gstrilmkddir. 2006-c ild Azrbaycanda hyata keiriln yardmlardan kidki ikst insanlarn malic olunduu mrkz nqliyyat vasitsi alnd, Yasamaldak uaq evin yardm edildi, mxtlif thsil mssislrin ayr-ayr dstklr gstrdik, bir sra dvlt tkilatlar il smrli i birliklri qurduq v s. Trkiyd keiriln xeyli sayda konfrans v ya simpoziyumlara Azrbaycandan itiraklarn qatla bilmsini tkil etdik. Universitet tlblrinin praktiki tcrblrinin Trkiyd keir bilmlrin dstk verdik. Trkiy Byk Millt Mclisinin zvlri il Azrbaycann Milli Mclisinin zvlri arasnda tcrb mbadilsin yardm olduq. Tibb sahsind tcrb mbadilsin dstk verdik. Veriln dstklrin say oxdur. Amma n ox nm verdiyimiz layihlrdn biri 300 ha razid ina edilck snaye hrciyinin qurulmasdr. Bu iin layihsini tamamlayaraq qtisadi nkiaf naziri Heydr Babayev tqdim etdik. Bu layihnin hm d Azrbaycanda ne sektorundan baqa sahlrin inkiaf etdirilmsi proqramna da cidii dstyi olacaqdr. H a mvzu il n son grlrimizd bu layihnin daha geni hatd inkiaf etdirilmsi razlna da gldik. nm verdiyimiz digr layihlr knd tsrrfatnn inkiaf etdirilmsi il hazrlanan proqramlardr. Gnc, Quba v Aberonda torpaqlarn trkibini yrnrk, burada hans tsrrfat sahlrinin daha mhsuladar ola bilcyini myynldirilmsi zrind ilr aparacaq. Bundan baqa Xamaz rayonunda AzrbaycanTrkiy birg toxumuluq tsrrfat mvcuddur. Burada Azrbaycann knd tsrrfatnda lazm olan toxum Qaqnlarn hyat trzinin yaxladrlmas, maarindirilmsi kimi problemlrinin hllind bir ox ilrimiz mvcuddur. 2007-ci il n nmli layihlrimiz mvcuddur. Bu layihlr Azrbaycann mumi inkiafna ynlik olan layihlrdndir. Burada da diqqti kn iki sas istiqamt mvcuddur ki, onun da biri qeyri-ne sektorunun inkiaf etdirilmsi, digri is regionlarn inkiaf etdirilmsi il laqdardr. Diqqtiniz gr ox tkkr edirm! Sa olun!
2007
92
Qafqaz Universiteti
18 Oktyabr-Mstqillik Gn mnasibtil keirilmi tdbirdki x
Hrmtli cnab rektor! Hrmtli professor mllim heyti, hrmtli tlblr! Azrbaycan xalq n bel ziz bir bayramda sizin qarnzda x etmk mnim n olduqca yksk fxrdir. 18 Oktyabr Azrbaycann dvlt mstqilliyi gndr. Azrbaycan mstqilliyini 1991-ci ilin 18 oktyabrnda qazanmayb, brpa edib. Bizim mstqilliyimiz 1918-ci il 28 mayda da qazanlmayb brpa edilib. Bizim tarixn ox qdrtli, ox mhkm nfuzlu dvltlrimiz olub. O dvlt mstqil adlana bilr ki, o birinci dfdir ki, tarixin shiflrin z adn yazmaa balayr. gr bizim Sfvilr, Aqoyunlu, Qaraqoyunlu, irvanahlar kimi dvltlrimiz, ayr-ayr xanlqlarmz olubdursa, mn el glir ki, biz 1991-ci ilin 18 oktyabrnda ancaq mstqilliyimizin brpasndan dana bilrik. mumiyytl, o xalqlarn ki, tarixn qdrtli dvltlri olub, onlarn mstqilliyini lindn almaq mmkn deyil. Tsadfn, hr hans xalq mstqil ola bilr. Ancaq o xalqn ki, mstqil dvltltlri olub, onun mstqilliyini lindn almaq olar, onun dvltini mhv etmk olar, onun ziyallarn hmin razinin, hmin dvltin idar edilmsindn uzaqladrmaq olar. Ancaq hmin xalqn mstqilliy olan arzusunu he bir zaman sndrmaq olmaz. 1818-ci ild, 1823-c ild bir-birinin ardnca Azrbaycann xanlqlarn Rusiya v rana birldirdilr. Bir anla tsvvr edin. Kiik d olsa, bunlar Azrbaycan dvltlri idi v bu xanlqlarda Azrbaycan dvltlrinin siyasi elitas, hrbi qvvlri, generallar, hmin dvrn ox tannm ziyallar, hmin dvrn indiki dill desk sahibkarlar v s. var idi. Btn bunlarn hamsn hr iki dvlt, sadc olaraq tarixin shnsindn silrk rhbrsiz, basz bir ktly evirmy alrdlar. nki rhbrsiz, ziyalsz olan ktlni idar etmk asandr v hmin dvrd, xanlqlar Rusiyaya birldirildikdn sonra azrbaycanllar orduya bel armrdlar. Ancaq istisna var idi. Hr by ailsindn bir nfr olan 25 illiy ar ordusuna zabit kimi gtrrdlr. Hmin byin digr olu xalqn trndn x edrk syan edrs, rus polkovniki rtbsind olan is z qardana qar vurusun, dey.
Aydn Mirzzad
Millt vkili, politoloq
Mnim n sevindiricidir ki, bu imkanlar Qafqaz Universitetinin uuru kimi, sasn, Azrbaycann uurdur.
2007
93
smayl by Qutqanl da hmin dvrd by ailsindn arlm v iyirmi be il ar ordusunda qulluq ednlrdndir ki, o, rus ordusunda general rtbsin qdr yikslmidir. Azrbaycan xalqnn siyasi elitasnn yaranmasna imkan vermirdilr. Azrbaycanda ilk mktb 1875-ci ild ald. Hmin dvr qdr, 50 il mddtind, Azrbaycanda mktb, universitet yox idi. Siyasi elita, hrbi, iqtisadiyyat, idaretm d yox idi. Bununla bel, Azrbaycan xalq aadan z rhbrlr olacaq xslri bir-birinin ardnca tarixin shnsin qaldrrd. Kim idi bunlar? - Mirz Kazm by, Mirz Ftli Axundov, Hsn by Zrdabi v s. Yni, baxmayaraq ki, hmin xslr aadan glirdi, amma xalqn arzularn z faliyytlrind ox ciddi surtd ortaya qoyurdular. Hsn by Zrdabini biz sadc olaraq kini qzetinin rsy gtirn kimi tanyrq, amma Hsn by Zrdabi ox grkmli ictimai-siyasi xadim olub. O, Bak hr Dumasnn deputat olub. Bak qubernatoru deyirdi ki, Hsn by Zrdabinin dumadak xlarndan mn Bakda v Bak quberniyasnda olan bir ox msllri yrnirm. Hal hazrda 26-lar deyiln bir ba var. Siz kir verirsinizmi, ora
qdr hr trf binalarla tutulub, ancaq birc o yerd ba var. Hmin park olan yerd Hsn by Zrdabinin tzyiqi nticsind yaay binalar tikilmmidir. Bunu he ks bilmir, ancaq bu tarixin bir shifsi olaraq qalr. 1918-ci ild artq tarixin uurlu bir annda Azrbaycan xalq z ziyallar il, z vtnprvrlri il mstqil dvltini yenidn qura bildi. Dzdr, bizim sahibi olduumuz torpaqlarn hamsn biz vermdilr. gr Glstan mqavilsin qdr Azrbaycan xanlqlarnn 400 min km2 qdr razisi var idis, 114 min km2 razi zrind Azrbaycan Demokratik Cmhuriyyti quruldu.Nec bir cmhuriyyt quruldu? - Sivil, dnyvi, Avropa dyrlrin uyun olan. Siz bilirsiniz ki, Azrbaycann bayra vvllr he d bel olmayb. Mn istdim ki, sizi tccblndirim, ancaq grrm ki, sizlr bunu bilirsiniz. Mn ox adam ki, bel xrda incliklr qdr bilirik. Hmin dvrdn Azrbaycan slind ilk demokratik, hquqi dvltin sasn qoymaa balad v bir-birinin ardnca atd addmlar indiki tarixilr trndn yrnilnd hmin dvr n dzgn olub, amma tssf ki, tarixi rait hl tam yetimmidi. Bununla bel, iyirmi ay rzind Azr-
baycan xalq mstqil yaamaq istyini gstr bildi. 1920-ci ild Sovet Rusiyas z qounlarn yeridir, Azrbaycann mstqilliyini lindn alr v Azrbaycan znn bir yaltin evirir. Yen d ar hakimiyytinin vaxtil Azrbaycana qar yrtdy siyast Sovet Rusiyas trndn yrdlmy balayr, yen digr xalqlarn nmayndlri Azrbaycana rhbrlik etmy balayr. 1920-ci ilin mart aynda hl Mstqil Azrbaycan dvlti mvcud idi. Leninin imzasyla Azne stehsalat Birliyin Serebrovski adl bir xs ba direktor tyin edildi. Baqa bir dvltin ne snayesin qonu dvlt z nmayndsini rhbr kimi tyin edir. Sonradan Azrbaycana Kirov, Sarkisyan v s. kimilr d rhbrlik edir. Ancaq 1931-ci ild, Sovet hkmti qurulandan on bir il sonra, Mircfr Barov adl bir xs Azrbaycana rhbr kimi tyin edilir. On bir il rzind Azrbaycann z milli kadrlarnn Azrbaycana rhbrlik etmsin imkan verilmdi v yen d Azrbaycann ziyallar, Azrbaycan rhbrliyin, orduya, idtisadiyyata, rhbrliy yaxn buraxlmrd. Mqsd yen d rhbrsiz, elitasz, ziyalsz bir ktl ld etmk idi. Azr-
2007
94
Qafqaz Universiteti
baycan xalqnn kemiini bel unutdurmaq istyirdilr. Bununla bel, 1920-ci, 1930-cu illrd bir-birinin ardnca Azrbaycan ziyallar shny xb Azrbaycan xalqnn tarixini yazmaa baladlar. Azrbaycan xalqn formaladrmaa baladlar. Milli dnc mslsi n xd. Almaz ldrm, Cfr Cabbarl, Hseyn Cavid, Heydr Hsynov, mam Mustafayev, Mirz brahimov v baqalar bellrindn idi. 1969-cu ild Heydr liyev xsiyyti Azrbaycanda rhbr vzify gldi. Bir az vvl mn hrmtli rektorla shbt edrkn qeyd etdim, 1969-cu ild Heydr liyev ona gr Azrbaycana birinci xs tyin edilmdi ki, Azrbaycan qdrtlnsin, mhkmlnsin. Mqsd ondan ibart deyildi. Mqsd o zaman SSR-nin cnub srhdlri kifayt qdr zif idi v onun krinc ah hakimiyytli ran v NATO-nun Trkiysindn qorunmaq n mtlq burada gcl bir lider olmal idi. Amma Heydr liyev Sovet iifaq irisind kifayt qdr gcl, milli tfkkrl bir dvlt qura bildi. Heydr liyevin on il rzind Azrbaycan n etdiklrinin hr biri tarixin qzl shifsin evril bilr. On il rzind Azrbaycanda mnzil fondu iki df artd, Azrbaycanda 250 yeni mssis tikildi. On il rzind Mingevird Azrbaycan DRES deyiln, elektrik stansiyas tikildi. Hans ki, indi gr o stansiya tikilsi olsa, bunun n bir ne milyard dollar vsait lazm olar. On il rzind onlarla ali mktb ald. Azrbaycanda elmin inkiaf n ox byk ilr grld. Bir szl, 1991-ci ild mstqilliyimiz brpa olunanda Azrbaycan faktiki olaraq artq mstqilliy hazr idi. Siz bir anla tsvvr edin ki, 1988-ci il hadislri balayanda Ermnistan v ermni diasporas, sadc olaraq, oka ddlr. 1988-ci ild ermnilrin razi iddialar cmi 4000 km2 razini hat edirdi. 1920-ci ild Azrbaycandan Zngzur, rvan, Meqri alnr, ondan da vvl Drbnd v digr torpaqlarmz alnmdr. Bu hadislrin
he biri zaman Azrbycan trndn etiraz ssi eidilmir. 1988-ci ild is cmisi 4000m2 n btn Azrbaycan xalq ayaa qalxr. Ona gr ki, 1969-cu ildn balayaraq Heydr liyev Azrbaycanda milli dncnin formalamas n kifayt qdr byk ilr grmd. Bxtiyar Vahabzadnin, Anarn, Rsul Rzann, Xlil Rza Ulutrkn yazdqlar hmin dvrd dissident adlandrmaq n hazr materiallar idi. Bel bir xsiyytlr digr sovet respublikalarnda olsaydlar thlksizlik xidmtlrinin tcridxanalarnda ryrdilr. Qobustan jurnal, Azrbaycan jurnal, Ulduz jurnalnn hmin dvr aid shiflrini ab baxsanz, grrsiniz ki, hams milli tfkkr dnclri il doludur. Amma Heydr liyev onlarn hamsn qoruya bildi. Hmin xslr Azrbaycan xalqn, bizim tfkkrmz formaladra bildi v 1991-ci ild faktiki olaraq Azrbaycan artq mstqilliy hazr idi. Hmin dvrdn balayaraq Azrbaycan btn dnyaya sbut etdi ki, o, mstqil dvlt qura bilr, z z problemlrini hll ed bilr. Bu shr Space kanalnda x edrkn, orada bir ne rqm gstrdim. Mn istyirm tkrarlayam. Bu gn biz 2007-ci ilin rqmlrini 1993c ilin gstricilri il mqayis edirik. Frq hddn artq bykdr. Bir ne il bundan vvl il mqayis edirik. 1993-c ild Azrbaycann bdcsi 300 mln dollar idi. Orta mk haqq 10 dollar idi. Gln il bizim bdcmiz 10 mlrd. dollar olacaq (33 df ox). Drd il bundan vvl, 2003c ild bdcmiz 1.2 mlrd. idi. Drd il rzind bizim bdcmiz on df artb. Maa 2.5 df artb. 2003-c ild Azrbaycann hrbi bdcsi 130 mln. dollar idi, gln il 1.5 mlrd. dollar olacaq. 12 df artb. 2003-c ild Azrbaycann thsil ayrd vsait 100 mln. dollar hcmind idi. Bu il 750 mln. dollar idi, gln il is 1 mlrd. dollar olacaq. Yni inkiafmz gz qarsn-
dadr. Bu gn artq hr gn yeni bir obyektin al, yeni bir proyektin i dmsi bizi qtiyyn tccblndirmir. Biz el glir ki, el bel d olmaldr. Naxvanda Konservatoriyann binas almaldr, Baknn lan ksind krp almaldr, lan yerd lan mssis almaldr v s. Amma bunlarn hams byk inkiafn nticsidir, bunlarn hams Azrbaycann irlilmsinin, dnyada z yerini tutmasnn nticsidir v Azrbaycan qsa bir mddtd ox qdrtli bir dvlt evril bilr. Daxili siyastd uurlu bir iqdisadiyyat modeli stn tutularaq, Avropa dyrlrin cavab vern hquqi, demokratik dvlt modeli seilir. Xarici siyastd aparlan ilr Azrbaycana byk dvltlrin oyunlarnda zilmmk imkan verir. Azrbaycan razi v hali baxmndan kiik bir dvltdir. Bununla bel apard siyast byk dvltlrin dostuna evrilmsin, konikt situasiyasnda Azrbaycann da krinin yrnilmsin rait yaradr. Bu gn Azrbaycanda mdniyytin inkiafna ox byk kir verilir. Azrbaycanda thsilin inkiafna ox byk diqqt verilir. Drd il rzind Azrbaycanda 400- qdr yeni mktb tikilib, 800- qdr mktb tmir edilib. Yni bu dvltdn gln vsaitdir. Pensiyalarmz artb, mkhaqqmz artb, ordumuz gclnib. Bunlar hams Azrbaycann qazand nailiyytlrdir. mumiyytl, bu templ gedn inkiaf bir ne ildn sonra Azrbaycann daha yksk uurlara glib atacana imkan verck. Btn bunlar sadalamaqda mqsdim ndn ibartdir? Ny gr mn getdim 1818-ci il xdm? Ny gr mn smayl by Qutqanldan, Hsn by Zrdabidn, Mmmdmin Rsulzaddn dandm, Cfr Cabbarlya, Mirz brahimova gldim xdm? Bunlarn hamsn niy dandm? - Bunlarn hamsn danmaqda mqsdim ondan ibartdir ki, hr bir-
2007
95
hrcik yaradblar, tlblrin thsil almas n btn imkanlar vardr. Kitabxananzla tan olduq, sizin kompyuter sisteminizl tan olduq, ayr-ayr auditoriyalarda olduq. Mnim n sevindiricidir ki, bu imkanlar Qafqaz Universitetinin uuru kimi, sasn, Azrbaycann uurdur. Bu gn xarici lklrdn bel Azrbaycana oxumaa glirlr. H a auditoriyalardan birind biz uzaq Afrikadan - Malavidn bura oxumaa gln iki tlb il shbt etdik. Cnubi Afrikadan Azrbaycana thsil almaq n glmk Azrbaycan thsilin veriln bir qiymtdir. mumiyytl, bu gn Azrbaycanda gedn byk inkiafda, byk quruculuq ilrind Qafqaz Universitetinin z yeri vardr. Bu mni rkdn sevindirir, nki bu qardalarmzn biz bir hdiyysidir, qardalarmzn biz bir thvsidir. Mn universitet rhbrliyin, Trkiydn olan mllimlr Azrbaycan Milli Mclisinin deputat kimi, bir azrbaycanl kimi z tkkrm bildirirm. Grdynz bu byk ilr n, etdiyiniz bu byk thv n tkkr edir v Trkiy il dostluumuzun, qardalmzn bdi olacan, hmi yksk olacan z trmdn v Milli Mclis trndn byan edirm. Sizlrl grdn ox mmnunluq duydum, ad oldum. Mni dinlyn zlr grdm, mni eitmk istyn, mn qulaq asan auditoriya grdm. Bu mni rkdn sevindirdi v yenidn sizlrl grmk mnim n xo olard. Bayramnz tbrik edirm. Siz thsilinizd, ail hyatnzda uurlar arzulayram! Glckd, sizin ssinizi yksk zirvlrdn eitmyi arzulayram! Sa olun!
imiz hans xalqa mxsus olduumuzu bir daha xatrlayaq. Xalqmzn tarixinin zngin olduu, mdniyytinin zngin olduu v btn bunlarn hamsnn sahibinin bizlr olduumuz haqqnda bir daha zmz hesabat verk. Bu xalqa mxsus olduumuzla fxr elyk. Bu xalqn daha qdrtli, dvltimizin daha gcl olmas n alaq. Bu mbarizd hr birimiz z yerimizi tutmaa alaq. Bu gn Azrbaycann apard siyast onun mhkm dostlar qazanmasna imkan verir. Mnim n byk fxrdir ki, bizim dostlarmz irisind n nmlisi Trkiy Cmhuriyytidir. Bu gn Trkiynin problemlri bizim problemimiz, Trkiynin uuru bizim uurumuzdur v Trkiy il, trk xalq il yaxnlq, mkdalq v birg qardalq bizim bir ox problemlrimizin hllin imkan vermkl yana, eyni zamanda bir ox msbt tcrbnin Azrbaycana gtirilmsin d imkan vermidir. Bunlarn irisind bu gn sizin thsil aldnz v mnim x etdiyimi fxr saydm Qafqaz Universitetinin qurulmasdr. Sizinl grn qdr hrmtli cnab rektorla universitetin tarixi il bal, onun faliyyti il bal xeyli shbt etdik v aldm informasiya mni rkdn sevindirdi. Tssf-
lndim ki, bizim dvrmzd bel bir universitet yox idi. Yqin ki, mn abituriyent olsaydm, qbul zaman sizin universiteti birinci yazardm. Dzdr, cnab rektor bildirdi ki, bu il qbul olunanlar irisind, shv etmirms, 34 nfr 600 baldan ox bal toplayan olub. Mn hesab edirm ki, bu say mniml birlikd 35 olard. Universitetinizd thsil sisteminin yksk sviyyd qurulmas, informasiya texnologiyalarndan istifad edilmsi, elm yrnmk n hr cr raitin, atmosferinin tmin edilmsi, n nmlisi - ttbiq ediln thsil modelind tlbni nys mcbur etmk deyil, tlbni qorxu irisind saxlamaq deyil, tlb il mllim arasnda uurum yaratmaq deyil, ksin, tlbnin yrnmk istyin nail olunmasdr. nki tlb anlamaldr ki, z ixtisasn n qdr ox bils, n qdr drindn yrns, sabah hyatda z yerini daha rahat tapa bilck. Bir mtxssis kimi ona byk bir ehtiyac yaranacaq. Yni bu atmosferi trk qardalarmz Azrbaycana ilk gtirnlr olublar. Mn aq deyim ki, Qafqaz Universiteti Azrbaycanda Avropa thsil modelini, Trk thsil modelini Azrbaycana gtirilmsind ox byk rol oynayb v bu gn mn Qafqaz Universitetinin uurlarna rkdn sevinirm. Mn sevinirm ki, gzl bir
2007
96
Qafqaz Universiteti
Azrbaycan v Trkiy iadamlar arasnda ibirliyi mvzusundak x
Dyrli qonaqlar, ziz tlblr! Mn ox unverstetlrd xlar etmim. Hesab edirm ki, Trkiyd getmdiyim v ya x etmdiyim universitet qalmad. Bu mvzuda universitetlrl yax mnasibt qurma biln bir i adamlar drnyinin baqanyam. alacaam ki, buradak xm ox uzun olmasn. Mnim n sas olan odur ki, sizlr hans suallar vercksiniz? Yni sizin dnyaya baxnz yrnmk mnim n ox maraqldr. Bel proqramlarda, yni siyastilrin olduu toplantlarda siyastilr danar, qar trf is dinlyr. x edn d alar ki, qarsndak insanlara vermlilik istdiklrini uyun bir kild syly bilsin. Amma burada mhm olan odur ki, srf ediln zaman dilimi hr iki trf n n smrli kid dyrlndiril bilinsin. Qeyd edim ki, mn Azrbaycana ilk dfdir ki, glirm. Bakya dnn gec endik. Grgin proqramlara gr bir az yorunluum olsa da, sizlri grn kimi sanki btn yorunluum kedi. Hesab edirm ki, sizin qarnzda daha performansl ola bilcym. Bli, dediyim kimi, gec saatlarnda Bakya endiyim n vvlc intizarnda olduum Bakn demk olar ki, gr bilmdim. Ancaq shr qalxb, Bakn seyr edrkn, sanki zm Trkiyd hiss etdim. Reklam tablolarndan tutmu, sizin universitetinizdki bufetd sata qoyulan irniyyat v digr btn grntlr mn Trkiyni xatrlatd. El bu salonda diqqt etsk, bizim ulu ndrimiz Mustafa Kamal Atatrk il, sizin mummilli lideriniz Heydr liyevin yana aslm killri biz ox ey deyir. Bizlr, ndrlrimizin dediklri kimi, eyni milltin, eyni kkn nmayndlriyik. Yni mn burada zm hr hans xarici bir lkd deyil, z mmlktimd kimi hiss edirm. Buradan znz baxram v he birinizi baqa milltin nmayndsi kimi grmrm. Yni hamnz Anadolu insanna oz bnzyirsiniz. Qeyd etdiyim kimi, soyumuz, irqimiz, dilimiz v s. eynidir. Ona gr d bu proqramn daha rahat v daha smrli olacandan minm.
Sinan Aygn
Ankara Ticart Odas (ATO) Baqan
Universiteti tamamil gzdim. Yuxarda dediyim kimi, mn ox universitetlrd olmuam, ox universitetlrl tanam. Qafqaz Universiteti gzdiyim, grdym universitetlr irisind n ox byndiyim ilk 2-3 universitet irisinddir.
2007
97
ndi mvzunun ticart baxmndan izahna glmk istyirm. 1990-c ild rus tanklar Bakya girrkn, yax xatrlayram ki, Trkiy insan bu vziyyt alayrd. lb ki, bu tarixi hadisni v ya buna bnzr anlar unutmaq mmkn deyil. Amma hr n qdr tzyiq gstrslr d, sas olan odur ki, qarda Azrbaycan z mstqilliyin qovudu. lb ki, dnya lklri arasnda Azrbaycann mstqilliyini ilk tanyan lk d Trkiy oldu. Ona gr d Azrbaycan-Trkiy laqlri ta vvllrdn balamdr. Bir az vvl Bakda gzrkn ahidi oldum ki, bir ox trk i adama Azrbaycana srmay qoyur v burada i qurur. Hmin i adamlarnn bzilri il grm frstim d oldu. Grdym i adamlar, bzn kiik problemlr olsa da, z torpaqlarndak kimi i gura bildiklrini, h a burada i qurman daha msbt trrinin olduunu bel qeyd etdilr. Demli, Trkiy-Azrbaycan i
birliyind hr hans bir problem msllr yoxdur. Yaxn gnlrd d Trkiy Cmhuriyytinin prezidenti, hrmtli Abdullah Gl d buraya sfr edckdir. gr hmin heytd olsam, tkrar bura glmyi v sizinl bir daha grmyi dnrm. Bli, Azrbaycan-Trkiy i birliyi mnasibtlrin toxunduq v problemlrin olmadn qeyd etdik. Amma grln ilr yetrlidirmi? Mnc yetrli deyildir. Avropa insanna diqqt edk. Avropa lklri bir araya glrk nhng bir iqtisadi birlik Avropa qtisadi Birliyini qurmular. Bu birliyi quranlar Osmanl dvltinin dalmasna sbb olan lklr qurmudur. Osmanl dvltinin 31 paraya blnmsin sbb olan bu lklrin bu gn d Trkiyni rahat buraxmaq niyytlrind olmadqlar gz qabandadr. Trkiy il yana, tssr olsun ki, ona qonu olan lklrd d xaos v ya qarqlq davam etdirilmkddir. Osmanl dvltinin dalmas Avropann birlm-
sin rait yaratd. Hazrda srtl inkiaf edn, razilrini genilndirn bu birlik AB-la birlikd dnyan ynlndirmy alr. Bu iki qvv n istyirlrs, onu da edirlr. Yqin ki, mediyadan izlyirsiniz. Trkiy thlksizliyinin tmini n imali raqa girmk istyir. Beynlxalq hquq normalarna gr hr hans lk razisin baqa bir dvltin razisindn basqn v ya tsir olarsa, hmin lknin oraya qar mdaxil etm haqq vardr. Trkiy Byk Millt Mclisind d bu qrarn lehin ss verildi. Amma Avropa lklri v AB imali raqa girmmyimiz n btn imkanlar il tzyiq gstrirlr. AB Atlantik okeannn o biri sahilindn glrk, dvlt thlksizliyinin qorunmas ad altnda, terror var deyrk bu blgd mhariblr aparr, Trkiyy gldikd is olmaz deyir. Amma btn dnya bilir ki, bu blgdn, elc d imali raqdan terror, sasn, Trkiyy zrb vurur. Blk d, bu terror faliyytlri nti-
2007
98
Qafqaz Universiteti
csind hr gn Trkiyd insan lr. srail bir vtnda ldrld dey, byk bir texniki gcl Livana hcum etdi. Trkiynin is 35 min qdr insan itkisi, milyardla dollar dyrind zrri var. Buna rmn AB minlrc kilometr uzaqdan glrk raq ial etdi. Bu ial nticsind bir milyondan ox insan hlak oldu. Mslmanlarn mnvi dyrlri, nsanlqdan gzlnilmyck drcd alaldld. Mslmanlarn alnn qoyaraq scdy getdiyi mscidlri AB sgrlri qanl ayaqqablar il gzrk kirltdilr. Bunlara da insaq haqqlar v ya demokratiya ad verirlr. oxlu sayda mdniyyt nmunlri mhv edildi v s. Bu mvzuda oxlu sayda sas gtirmk olar ki, bunlar siz d bilirsiniz.
Btn mhariblrin sas sbbi mnft qazanmaqdr. Ona gr d biz yuxarda qeyd etdiyim birliyi tmin etmk mcburiyytindyik. Baqa he bir yolumuz yoxdur. Harada trk topluluu, harada lhmdulillah deyib, Kelimeyi-hadt gtirrk mslmanam deyn varsa, bir bayraq altnda birlmlri lazmdr. Deyk ki, birlm olmad. Onda nec olar? Hr lk tkbana, Azrbaycan ayr, Trkiy ayr n is etmy alar. Bu ayrlqdan istifad ednlr is frst dn kimi, msln raqdak kimi, mslman mslmana, Trkiyd olduu kimi trk krd qrdrarlar lklr irisind sa-sol qardurmas xardarlar v s. Bir az vvl universiteti tamamil gzdim. Yuxarda dediyim kimi, mn
dn d dstk alaraq, bel bir universitet qurduqlar n hamsnn llrindn prm. Bli, bizim vzifmiz tikmk, qurmaqdr. Sizdn bunun qarlnda istdiyimiz sadc olaraq bu imkanlardan layiqinc istifad etmnizdir. Dnayan ynlndirn, trkly v islamiyyt byk bir cbh am qvvlr meydana gcl, qvv il xrlar. Daha ox mhsul istehsal ed bilirsns v bu mhsullar smrli kid bazara xararaq valyuta ehtiyatlarn artra bilirsns, demli gcl d sn olacaqsan. Btn bunlar is elm v texnologiyann ttbiqi il hyata keirilir. Ona gr balca olaraq yax thsil alaraq, gcl elm v texnologiyaya sahib olmalyq. Msln, Azrbaycanda ne v qaz ehtiyatlar xeyli miqdarda mvcuddur. Bundan smrli kild faydalanmaq lazmdr. Bunu biz trk ibirliyi hatsind ed bilsk, lklrimiz n daha smrli olaca aydndr. El Avropan da bu kimi hallar narahat edir. 48 ildir ki, Trkiy Avropa Birliyinin (AB) qapsnda gzlyir. Bu zaman ksiyind bir ox lklr birliy mracit etmi v birliyin trkibin daxil olmudur. Amma bu qdr mzakirlr v razlamalara baxmayaraq, hl d Trkiynin AB-y n zaman qbul edilcyi v ya edilibedilmycyi d blli deyildir. Avropada bu mzakirlr zaman ayrarkn, istr istmz trk dvltlri il gerkldirilmsi vacib olan grlr d nisbtn gerid qalr. El, bir mnada AB-nin d istdiyi budur. Yuxarda qeyd etdiyim kimi, avropallarn qorxduu n nmli msllrdn biri 300-350 milyonluq bir trk birliyinin yaranmasdr. Onlar yax bilir ki, bel bir birlik qarsnda tab gtir bilmycklr. Bir trfdn d Rusiay Federasiyas bel bir birliyin yaranmamas n ciddi sylr gstrmkddir. Lakin biz i adamlar olaraq bu birliyi qurmaq n sy gstririk. limizdki imkanlarla Trkiy-Azrbaycan i birliyi rivsind hr iki trn i adamalarn yaxnladr-
Davranlar v yrdln siyast onu gstrir ki, hazrda dnyan dzn qoymaq ad altnda, gcl kimdirs, o da irli dr v ya qazanan trf olur. Bel vziyytd Trkiy olaraq n etmyimiz lazmdr? Eyni kkdn, eyni soydan, eyni irqdn, eyni dild danan insanlarn birlik v brabarlik iind yaamalarna zmin hazrlamaq, onu tmin etmk sas msllrdn hesab olunmaldr. Hesab edirm ki, AB v ya Avropann da n ox qorxduu msl d budur. gr biz trk-islam birliyini qura bilsk, dnyada n gcl qvvy evrilrdik.
ox universitetlrd olmuam, ox universitetlrl tanam. Qafqaz Universiteti gzdiyim, grdym universitetlr irisind n ox byndiyim ilk 2-3 universitetlr irisinddir. Bunu trif olsun dey demirm, sizin mn qar gstrdiyiniz say v hrmt qarlq olaraq, szn n dorusunu ifad etmk istyirm. Bu universitetin qurulmasnda myi ken i adamlarna - aln tri il qazandqlar halal srmaylrini, h a ilrini davam etdir bilmk n topladqlar pulun da bir hisssini burann tikintisin ayran kslr qarnzda drin minntdarlqla tkkr etmk istyirm. Kiik d olsa, mn-
2007
99
maa alrq. lb ki, bu kimi thsil ocaqlarnn mvcud olmas haqqnda dandmz ilrin daha srtli aparlmasna ciddi kmklik gstrir. Mnd olan mlumata gr Qafqaz Universitetind 400 nfr yaxn tlb trkiylidir. Bu tlblr mzun olduqdan sonra Trkiyy dnrk biz mracit edrlrs, lb ki, onlar bizim azrbaycanl i adamlar il ortaq yrtdymz ilrin nnd yer alacaqlar. nki bu tlblr burada ali thsil alamaqla yana, Azrbaycan da hrtri tanya bilirlr. Ona gr d mn Qafqaz Universitetinin faliyytin ox nm verirm. Bu cr elm ocaqlar Trkiyy, Azrbaycana v mumiyytl, Trk Dnyasna iq saacaqdr. Biz bu istiqamtd zrimiz dn vziflri n yax kild yerin yetirmy alacaq. Grlck ir oxdur. Mnim krimc, balca vziflrdn biri elm v texnologiyaya sahib xa bilmkdir. Yqin ki, aranzda mobil telefonu olmayan yoxdur. Bs sizin istifad etdiyiniz mobil telefonlarn bir tonunun
ne manat olduunu bilirsinizmi? Hesablamalara gr, bir ton mobil telefon aparatnn dyri orta hesabla 6 milyon dollara brabrdir. Bir ton riyin dyri is 250 dollardr. Bu rqmlri mqayis ed bilirsinizmi? Shv etmirms, Azrbaycanda da, Trkiyd d mobil telefon aparatlar istehsal olunmur. Mn mobil telefonu nmun olaraq gstrdim. Bunun kimi bir ox texniki aparatlar saymaq olar ki, onlar bugnk hyatmzn bir hisssin evrilmidir. Msln, dizst kompyuteri gtrk. Onun bir tonunun dyri orta hesabla 3 milyon dollara brabrdir. Bir ton pomidorun pulla dyri is orta hesabla 100 dollara brabrdir. Demk istyirm ki, rik, pomidor v ya baqa bu kimi mhsullar satmaqla bir ntic ld etmk mmkn deyil. Yni Avropadan bir yk man il mhsul gndrilir, vzind is bizdn 8-9 gmi mal alnr. Bu o demkdir ki, biz texniki baxmdan zmz inkiaf etdirmliyik. Artq soyuducu hazrlamaq, paltaryuyan man hazrlamaq 3-4-c dnya lk-
lrinin grdy ilrdir. Biz artq bilgini satmalyq. Elm v texnikann ttbiqi il hazrlanm proqramlar satmalyq. Bunlar ed bilmk n d bu cr thsil ocaqlar qurmaq v onlar inkiaf etdirmk lazmdr. Qsaca desk, mnim dnyaya baxm beldir. Bir az vvl izldiyimiz lmd hrmtli Heydr liyevin d dediyi kimi, biz bir millt, amma iki dvltik. Bunu bizlr bir millt, 6 dvlt dncsin xartmalyq. Ka ki, bunu tk millt 10 ayr dvlt m umuna xarda bilsk. Ka ki, Avropann birldiyi kimi birl bilsk. Amma tssr olsun ki, bizi sizdn, sizi d bizdn ayrmaq n qar trf lindn glni edir. Bax bel, mnim dnyaya, islam almin, trk dnyasna baxm bu kild inkiaf etmidir. Dnyada ba vern hadislri izldiyimiz zaman da haql olduumu dnrm. Sa olun, tkkr edirm!
Dyrli qonaqlar, ziz gnclr! lb , zamann az olduunu bilirm, amma krsy dvt edildiyim n sizlr bir-ne klm sylmk istyirm. nclikl, diqqtiniz atdrm ki, hazrda qarmda milltimizin glcyini grrm. Sizlr XXI srd bu millti inkiaf etdirck, bu millti n gzl kild tmsil edck olan insanlarsnz. Ona gr d sizlr ox nmlisiniz v biz siz ox dyr veririk. Sizlr glcyimiz olaraq, yax yetimlisiniz. nki milltimizin glckdki uurlar adna bu ox vacibdir. Son drc qarq v srtl dyin bir dvrd yaayrq. Hazrda qloballama deyiln bir proses var. Bel bir dyikn inkiaf x ind dnyann ld etdiyi elm v texniki nailiyytlri ld ed bilmyn, ortaya xan yeni rtlrl ayaqlaa bilmyn v ya dvrn imkanlarndan
Nuri Grgr
Ankara Ticart Odas (ATO) Mclis Baqan
faydalana bilmynlr zilmy mhkum olanlardr. Ken dvrlrd, millt olaraq, bu saydqlarmn acsn hm rqd, hm d qrbd ox kdik. mperialist gclrin hakimiyyti alltnda v ya hcumlar qarsnda atalarmz ox ziyytlr kdi, ox itkilr verdi. Bu itkilrin bzilri ox dhtli, vhicsin trdilmidir. 20 yanvar, Xocal kimi hadislr v ya qaqn halnda yaayan bir milyona yaxn insanlarn kdiyi ziyytlrdn dnya lklri danmaq istmir. mperialist gclr hadislri istdiklri kimi dyirk, dyrlndirirlr. Ona gr d biz zmz yetridirrk, inkiaf etdirrk dnyada sz haqqna sahib olmal v insanmzn haqqlarn mda ed bilmliyik. nancmzda bilnl bilmyn arasndak frqdn bhs edilir. Bu anlay btn dvrlrd z yerini gstrmidir. Hazrda da bilnl bilmyn arasnda ciddi bir kild tzad var.
2007
100
Qafqaz Universiteti
Ona gr d biz bilnlrdn olmaq mcburiyytindyik. Elmli olmaq, bilikli olmaq hr mnada dvrn sas faktorlarndan olmudur. Ona gr d bu msllr hr zaman ciddi yanamal v onlar n planda tutmalyq. Hazrda btn trk topluluqlarnda bu v ya digr problemlr yaanr. Amma bu da tarixi bir hqiqtdir ki, bu problemlr kemid yaadqlarmzdan daha byk deyildir. Dnn ki, 1768-ci ild ruslar, bir nfr d olsun rusun yaamad Krm ial etmilr. 5-10 il sonra is Krmda trk v ya mslman qalmamdr. Yz minlrl insan mxtlif tinliklr qarsnda dzmyrk Anadolu istiqamtind k etmk mcburiyytind qalmdr. 1821-ci ild Mora hrind syan xarkn, hri ial edn yunanlar
burada bir nfr d olsun mslman v ya turk qalmasna imkan vermdilr. Gnlrl klrd qan axd. 1820-ci ildn balayaraq, 1823-c il qdr btn bu razilrd - Balkanlarda, Bolqarstanda, Krmda v Qafqazda 5 milyona yaxn insan trk v ya mslman olduu n ya ldrld, ya da bu yerlrdn qovuldu. slind hqiqi soyqrm bunlardr. Biz millt olaraq, kdiyimiz bu qdr aclar dnyaya duyura bilmirik. lb ki, dnya da bunu duymaq istmir. Xocal qtliamn duymad kimi, Bosniyada cryan ednlri d grmmzlikdn glir. 250 min yaxn bosniyal dindamz orada - dnyann gz qarsnda qtl edildilr. Eynil, bu gn raqda yaanan qtllr kimi. Bu sri bizlr nec quracaq? Dnyann saylan v ya sz eidlin
bir milltimi olcaq, yoxsa ken srdki kimi gcl qvvlrin lind bir vasit kimi istifadmi edilcyik? lb ki, bunlar tyin edck insanlar, milltimizin gnclri sizlrsiniz. Sizlr istiqbalmzn memarlarsnz. Ona gr d sizlr ox dyrlisiniz. Ona gr d sizlri grmk n bura gldik. N qdr problemli olursa olsun, dnyada sizlrin duyu v dnclrinizi paylaan yz minlrl hmkir insanlar var. Yni tk deyilsiniz. Burada tk olmadmz bir daha mahid etdik. Bir-birimizi sevmkd v saymaqda davam edcyik. Bu yolla da glcyimizi gzl kild quracaq. Hamnza sevgi v hrmtlrimi bildirirm! Sa olun!
slind mndn vvl x ednlr lazm olanlar n gzl kild qeyd etdilr. Mn yam etibaril buradak gnclrin misi sayla bilrm. Ama grnt olaraq byk qardalar da ola bilrm. Trkiyd bel gnclri grdym zaman ox duyulanram. Hqiqtn, bura glrkn grdm ki, burada iklr var, burada ik baas var. Sizlr hr biriniz bir iksiniz. Allah sizlri soldurmasn! Biz bu baxalara su verrkn, bu sular hara gedir, dey dnrdik. lb ki, glib bu iklri grrkn d ox duyulandq. Blk, szlrim texniki v ya nzri baxmdan doru olmaya bilr, amma duyusallm da balamanz xahi edirm. Mn almaqdan oxumaa zaman tapa bilmyn zavall biriym. Oxuya bilmdiyim n zm zavall hesab edirm. Fqt bu intiqamm sizlrl brabr olmaqla aldm dnrm.
Siz ik olmaa davam edin, siz ik olarsanz, biz sizin altnzdak torpaq olmaa razyq. Siz hdrinizi msbt mnada tutun, biz siz krp olmaa razyq. Bu yolda bizim belimiz basb ke bilrsiniz. Amma sla nfsiniz adna deyil, amalnz adna hrkt edin! ox tkkr edirm! Sa olun!
Tacddin Nqi
Trkiyli i adam
Siz ik olmaa davam edin, siz ik olarsanz, biz sizin altnzdak torpaq olmaa razyq.
2007
101
Elm v thsild informasiya-kommunikasiya texnologiyalarnn ttbiqi adl beynlxalq elmi konfrans

Qafqaz Universitetind "Elm v thsild informasiya-kommunikasiya texnologiyalarnn ttbiqi" mvzusunda ikinci beynlxalq konfrans keirilib. Konfransn keirilmsind sas mqsd informasiya-kommunikasiya texnologiyalarnn inkiaf il laqdar son nailiyytlri, elm v thsild ttbiqi il laqdar vacib msllrin hllini masir sviyyd aradrmaq v mzakir etmkdir. Konfransda Azrbaycandan 137, Trkiydn 26, randan 6, Qrzstandan 3, Moskvadan 1, Ukraynadan is 1 nfr nmaynd itirak edir. Beynlxalq konfrans Qafqaz Universiteti, Thsil Nazirliyi, Rabit v nformasiya Texnologiyalar Nazirliyi, Azrbaycan Texniki Universitet, Bak Dvlt Universitetlri v Trkiynin Telekommunikasiya Qurumu il birg keirilmidir
2007
102
Qafqaz Universiteti
Hrmtli sdart, hrmtli konfrans itiraklar, xanmlar v cnablar! caz verin btn konfrans itiraklarn hrmtli nazirimiz professor Misir Mrdanovun adndan salamlaym, konfransn itiraklarna tbriklrimi atdrm v itiraklara uurlar arzulaym!
Elmar Qasmov
Azrbaycan Respublikas thsil nazirinin mavini
Yaadmz dvr informasiya v kommunikasiya texnologiyalarnn intensiv inkiaf, hyatn btn sahlrin ttbiqi il lamtdardr. nformasiyaladrma artq sosial sahlri, thsil, elm, mdniyyt, shiyy sahlrini d hat edib. nternet getdikc daha ox insann faliyytinin ayrlmaz hisssin evrilir, briyyt yeni cmiyyt - informasiya cmiyytin daxil olur. Yeni cmiyyt z zvlrindn byk hcmd informasiyalar tez qbul edib emal etmyi, masir i vasitlri, metodlar v texnologiyalarn bilmyi, baqa szl informasiya mdniyytin yiylnmyi tlb edir. nformasiya mdniyytini formaladran v onu inkiaf etdirn balca amil vardr: - nsanlarn intellektual inkiafnn mumi sviyysini myyn edn thsil sistemi;
Qafqaz Universiteti Azrbaycann n nmli universitetlrindn birin evrilmidir.
- nsanlarn informasiya almas, onu trmk, saxlamaq v istifad etmk imkanlarn myynldirn informasiya infrastrukturu; - lk iqtisadiyyatnn inkiafn tmin edrkn informasiya texnologiyalarndan istifad ed bilmsi n maddi imkanlarn olmas. Diqqtinizi informasiyann emal zr beynlxalq federasiya trndn hazrlanm orta mktbd informatika sndindki bir ifady ynltmk istyirm. Sndd deyilir: Btn hkumtlr z maliyy imkanlar rivsind vtndalarna mmkn qdr hrtri thsil vermy alr. nformasiya texnologiyalar masir cmiyytd hakim mvqe tutduundan informatika fnninin orta mktb proqramna daxil edilmsi birinci nvbli siyasi msllrdn biridir. nformatika fnni il bal deyilmi bu kirlri mumiyytl thsild informasiya texnologiyalarnn ttbiqin d aid etmk olar. Burada iki mqama diqqtinizi kmk
2007
103
istyirm. lkd thsilin sviyysinin hmin lknin maliyy imkanlar il bilavasit laqdar olmas v bunun bir siyasi msl olmas. lkmizdki bugnk iqtisadi inkiaf prezidentimiz cnab lham liyevin lk rhbrliyi sviyysind bu msl il bal siyasi iradnin ortaya qoyduunu gstrir. nkiaf etmi lklrin tcrbsin nzr salsaq grrik ki, o lklr inkiaf edir ki, orada thsil yksk sviyyddir. Yeni texnologiyalar ttbiq olunur. mumiyytl, dnyada gedn trqqinin sas lamti v sbbi bilikdir, savaddr. Ona gr d Azrbaycanda yeni gnc nslin yetidirilmsi v trbiy olunmasnda thsilin, mktbin ox byk hmiyyti var. Thsil sistemi hmi dvrnn texnologiyalarndan yararlanmaa alb. Son dvrlr informasiya texnologiyalarnn inkiaf v internetin yaranmas tdris prosesind zndn qabaqk texnologiyalardan frqli olaraq grnmmi imkanlar ar. Belki, yeni kompyuter texnologiyalar sadc fnnlrin tdrisi prosesin yeni keyyytlr gtirmir, onlar hm d mumilikd thsil sisteminin idar olunmasnda vzolunmaz rol oynayr. Bildiyiniz kimi hazrda lk prezidenti cnab lham liyevin srncam il tsdiq olunmu mumthsil mktblrinin informasiya v kommuni-
kasiya texnologiyalar il tminat proqram 2005-2007-ci illr rzind hyata keirilir v bu proqramda thsil sistemind informasiya texnologiyalarnn ttbiqi bir sra zruri msllrin hllini tlb edir: 1. Thsil mssislrinin kompyuter avadanlqlar il tmin olunmas 2. Kommunikasiya infrastrukturunun yaradlmas v tdris mssislrinin internet xnn yaradlmas 3. Yeni tlblr cavab vern mllimlrin hazrlanmas 4. nformatika fnninin masir rait uyun tdrisinin tkil olunmas 5. Ayr-ayr fnnlr zr masir elektron tdris vsaitlrinin hazrlanmas 6. Thsilin idar olunmasnn mlumat sisteminin yaradlmas. Bu amillrin hyata keirilmsi il laqdar mktblrin informasiya texnologiyalar il tminat illik proqram rivsind baa atdrlacaq. Bellikl, proqramn yekununda, yni ilin sonunda 5-11-ci sinird hr 29 agird 1 kompyuter nisbti tmin edilckdir. Nzriniz atdrm ki, proqramn icras balanarkn, yni 2005-ci ild Azrbaycanda 1030 agird 1 komp-
yuter drd. Amma il rzind aparlan iin nticsind bu nisbt 29 agird enmidir. kincisi kommunikasiya infrastrukturunun yaranmas mslsidir ki, bu istiqamtd dvlt v zl irktlr trndn bir sra layihlr hyata keirilir. Mn Qafqaz Universitetinin rektorluuna tkkrm bildirirm ki, bel bir konfrans tkil ediblr. Bu konfrans adndan da grndy kimi praktik bir konfransdr. Elm v thsild informasiya v kommunikasiya texnologiyalarnn ttbiqiadl bu konfrans nticsi olan bir konfrans olacaqdr v bu konfransn nticlrin uyun olaraq biz thsil sistemind konfransn vercyi tvsiylri nzr alb z iimizd ttbiq edcyik. Konfransn materiallarndan grndy kimi Azrbaycann grkmli alimlri, gnc alimlri bu konfransda fal itirak edib. Ona gr d mn grkmli alimlrimiz, gnc tdqiqatlarmza z tkkrm bildirirm. Bir daha konfransn iin uurlar dilyirm! Diqqtiniz gr tkkr edirm!
2007
104
Qafqaz Universiteti
Hrmtli cnab rektor, hrmtli konfrans itiraklar, hrmtli xanmlar v cnablar! caz verin, ilk nc sizlr hrmtli nazirimiz akademik li Abbasovun smimi salamlarn atdrm v ox aktual bir mvzuya hsr olunmu bel bir beynlxalq elmi konfransn balanmas mnasibti il btn itiraklar tbrik edim.
ltimas Mmmdov
Rabit v nformasiya Texnologiyalar nazirinin mavini
mummilli lider Heydr liyev trndn sas qoyulan v cnab prezident lham liyevin rhbrliyi il mvffqiyytl davam etdiriln uurlu ne strategiyas v aparlan mqsdynl siyast nticsind Azrbaycanda srtli sosial iqtisadi inkiaf gedir. qtisadiyyatn srtli inkiaf gstricilri respublikamz son iki ild dnya lklri arasnda lider lky evirmidir. Dnya tcrbsi gstrir ki, lklrin sosial iqtisadi inkiafnda informasiya texnologiyalarnn, informasiyaladrmann rolu xsusi hmiyyt ksb edir. Bu gn KT ttbiqind inkiaf srti mumdnya iqtisadi artm tempini, demk olar ki, iki df qabaqlamdr. Respublikamzda KT sektorunun prioritet sah elan olunmas v bu sahy xsusi nm verilmsi, tbii ki, sahnin daha srtli inkiafna zmin yaradr. Son statistik mlumatlara sasn KT-nin dnya zr mumdaxili mhsuldak pay tqribn 7 %, elektron kommersiyann ticart laqlndirici pay is 30 % tkil edir. Digr sahlrd, o cmldn thsilin, shiyynin, elektron idariliyin, hminin cmiyytin humanitar inkiafnda KT-nin rolu xsusil artmdr. Bel bir inkiaf tempi Azrbaycanda da gedir v biz fxr edirik ki, KT sektoru inkiaf tempin gr elektro-energetika sektorundan sonra ikinci yeri tutur. Azrbaycan 2006-2007-ci illr rzind qabaqcl informasiya kommunikasiya texnologiyalarndan istifad sviyysin gr dnya lklri irisind 71-ci yer glib xmdr. Bu sahad inkiaf xarakteriz edck gstricilr zr hal-hazrda respublikamzda hr yz nfr haliy dn telefon aparatlarnn say txminn 14,4, mobil telefon istifadilrinin say is 49 nfr atdrlmdr. mumi lk zr ATS-lrin elektronlama sviyysi 76.7%, Bak hrind is bu gstrici txminn 85%- atdrlmdr. nternet istifadilrinin say lk zr txminn 10% tkil edir. Grndy kimi bu gstricilr mumdnya
Bu konfransn nticlri elm v thsild masir texnologiyalarn eektli ttbiqin yeni thf olaraq, iqtisadiyyatn btn sahlrind yksk texnologiyalar zr perspektiv layihlrin reallamasna gcl tkan verckdir.
2007
105
ortalama gstricilrin yaxn olsa da, inkiaf etmi lklrin gstricilrindn hl gerid qalr. Bu gstricilrin inkiaf etmi lklrin gstricilrin atdrlmas n 2005-ci ildn 2008ci il qdrki dvr hat edn dvlt proqram ilnib hazrlanmdr ki, bu dvlt proqramnda mumdnya gstricilrini yaxalamaq n addm-addm mrhllr gstrilmidir. Hmin dvlt proqramna uyun olaraq hazrda genilnm, tikinti ilri ninki tk Rabit nformasiya Texnologiyalar Nazirliyi trndn, digr aidiyyat qurumlar trndn d davam etdirilir. Bu dvlt proqramnn yerin yetirilmsi nticsind, elektron Azrbaycan layihsi ideyas ortaya xmdr.
Son bir ne il rzind respublikamzda KT sahsi zr ox mhm qanunlarn qbul olunmas n bir sra addmlar atlmdr. Burada elektron imza, elektron snd, elektron ticart, informasiya ld etmk, telekommunikasiya, pot rabitsi haqqnda qanunlar qbul olunmudur. Bilik v yksk texnologiyalara saslanan yeni iqtisadiyyatn formalamas n KT-nin inkiaf v hrtri ttbiqi Azrbaycan Respublikasnn iqtisadi-inkiaf siyastinin sas istiqamtlrindndir. Dnrm ki, bu konfrans mhz bir nv gnn reall il tam sslir v ox aktual bir mvzuya hsr olunub. minm ki, bu konfransn nticlri elm v thsild masir tex-
nologiyalarn eektli ttbiqin yeni thf olaraq, iqtisadiyyatn btn sahlrind yksk texnologiyalar zr perspektiv layihlrin reallamasna gcl tkan verckdir. Bir daha konfransn btn itiraklarna smrli i v mvqiyytlr arzulayram. Sa olun!
2007
106
Qafqaz Universiteti
Hrmtli konfrans itiraklar, hrmtli qonaqlar! Mn ilk nvbd sizin hr birinizi bu gzl gnd smimi qlbdn salamlayram! Trkiydn, randan, Qrzstandan, Ukraynadan v digr lklrdn gln qonaqlara dma Bakmza xo glmisiniz deyirm! Biz orta mktbd oxuyarkn, hrdn mllimlr biz sual verirdilr ki, XX sr hans srdir v ya XXI sr hans sr olacaqdr? Biz bu suala kommunizm quruculuu sri olacaq klind cavab vermdikd iki almal olurduq. Ancaq reallqlar onu gstrdi ki, XX srin sonu, XXI srin vvllri v ya btvlkd XXI sr informasiya sri oldu. nformasiya srinin formalamasnda sas amil qloballamadr. Yni bu dvrd lklr bir-birin srtl inteqrasiya edirlr. Biz Avropaya v s. lklr inteqrasiya edirik. Bzn bel bir kir ortaya xr ki, inteqrasiyan informasiya texnologiyalarnn inkiaf sviyysi myyn edir. nki vahid elektron potlar alr v s. Bu baxmdan biz istsk d, istmsk d informasiya cmiyyti mvcuddur v bu vtnda cmiyyti il birlikd inkiaf edir. Bir mslni diqqtiniz atdrmaq istyirm. Bu shr professor Havar mlliml Rumniyadan qaytdq. Biz Rumniyadan Qara dniz Universitetlr bksinin elmi konfransnda itirak etmy getmidik. Bu konfransda Avropa Birliyinin mzakir olunan proqramlarnn, demk olar ki, hamsnda informasiya texnologiyalarnn pay 30-40 % tkil edirdi. Bu o demkdir ki, yeni texnologiyalardan n qdr ox istifad olunursa, informasiya texnologiyalarndan istifad d o qdr hmiyyt ksb edir. Elmd yeni bir kf olunursa, onun da rsy gtirilmsind informasiya texnologiyalarnn rolu bykdr. Bu yaxnlarda Nobel mkafat alm yapon kimyas bir molekuldan ibart nonotrubka hazrlayb. Halbuki bir malekulun atomunu grmk asan i deyildir. Hmin alimdn soruanda ki, bu iin n tin mrhlsi n olmudur, o, n tin mrhl kimi prosesin proqram tminatn qeyd etmidir. Bu baxmdan da istr elm, istrs d thsil informasiya texnologiyalar artq el daxil olmudur ki, bu pro-
Akademik Abel Mhrrmov

Bak Dvlt Universitetinin rektoru
Mn Qafqaz Universitetind olmaqdan ox mmnunluq hissi keirdim. Bu elm v thsil oca 15 il rzind tarixi bir yol kemi, inkiaf dinamikas yksk olmu, bu gn Azrbaycann n qabaqcl ali mktbin evrilmidir. Bu uurlar Bak Dvlt Universitetinin kollektivi ox yksk qiymtlndirir.
2007
107
sesdn geri qaytmaq mmkn deyildir. Qara dniz Universitetlri bksinin elmi konfransnda Avropa Birliyin aid iki istiqamtd proqram v qrantlar hyata keirilirdi. Biri thsil istiqamtind, digri is elm sahsin aid olunan proqram v qrantlar. Hazrda Avropada Yeddinci riv Qaununu adnda proqram hyata keirilir. Bu proqramn maliyy vsaiti 73,3 mlrd. avro hcminddir. Amma bu gn Azrbaycann maliyy bdcsi 10 mlrd. AB dollar hcminddir ki, bu da bizi ox sevindirir. 73,3 mlrd. avroluq bdcni 27 lk birlikd tmin edir. Bu bdcnin d tqribn yars aparlan elmi faliyytlr zaman informasiya v kommunikasiya sahsin xrclnir. Ona gr d, tsad deyil ki, btn elmlr informasiya texnologiyalar il paralel inkiaf edir. Btn bunlar sylmkl bugnk konfransn aktualln qeyd etmk istyirdim. Hqiqtn d, bu konfrans aktual bir sahy hsr olunmudur. Btn dvltlrin sas mqsdi lkd vtnda cmiyytini forma-
ladrmaqdr. Yni hquqi, demokratik v dnyvi dvlt qurmaq sas prinsiplrdndir. Lakin bunu tmin etmk n ilk nvbd informasiya cmiyytini qurmaq lazmdr. nformasiya cmiyyti olmadan dnyvi dvlt qurmaq olmaz. Qloballaan dnyann bir istiqamti var, bu da informasiyal vtnda cmiyytidir. Bu baxmdan da mn bu konfransn aktuallna xsusi hmiyyt verirm. Bir mslni d qeyd etmk lazmdr ki, informasiyal cmiyyt d srtl dyiir. Elektron hkumt, elektron ticart, elektron imza v s. qanunlar qbul edilir ki, dnya mstvisin xla bilinsin. nformasiya cmiyyti el srtl inkiaf edir ki, buna atmaq xsusi enerji v aktivlik tlb edir. Msln, 1994-c ild Bak Dvlt Universitetind (BDU) cmi iki dd kompyuter var idi. Amma hazrda kompyuterlrimizin sayn myynldir bilmirik. Burada problem odur ki, hr ken gn kompyuterlr khnlir. Digr trfdn d inteqrasiya etmliyik. Bel olduqda da tzadlar zn biruz verir. Yni Avropa lklrinin maliyy imkanlar genidir. Ona gr d onlar informasiya texnologiyalarn
yenily bilirlr. Ancaq bizd bu tam kild mmkn olmur. Son zamanlar biz ayrlan qrantlar da ciddi kild azaldlb v ya demk olar ki, he verilmir. Tkc ken il BDU olaraq qeyd olunan istiqamtlrd 21 ayr proqram vermiik. Lakin aq danmaq lazmdr ki, ox az uur qazanmamq. Biz indi buradan msl qaldrrq ki, hmin qrantlar tkc Avropa lklrin deyil, hm d Avropaya inteqrasiya edn, n az Avropa urasna aid olan digr lklr d verilsin ki, biz d o sviyyy qalxa bilk. Bu sahd hrtri inkiafa nail ola bilmk n fundamental saslarla birlikd digr istiqamtlri d inkiaf etdirmk lazmdr. Ona gr d lk rhbri, hrmtli prezidentimiz lham liyev bu sahy xsusi nm verir. Yax xatrlayram ki, cnab lham liyev 2003-c ild prezident seildikdn sonra, onun ilk xarici sfri d bu istiqamtd olmudur. Bundan vvl is mummilli lider Heydr liyev d bu sahnin inkiaf etdirilmsi n xsusi srncam v frmanlar vermidir. Mn tklif edirm ki, hr alt aydan bir bu sahd konfrans keirk. Bu konfrans tkil ednlr tkkr edirm. Dorudur, biz bu konfrans birg tkil etmiik, ancaq iin sas tinliyi Qafqaz Universitetinin zrin dmdr. gr etiraz etmirsinizs, hammzn adndan Qafqaz Universitetinin rektoru professor hmd by tkkr edk. Vziyyt el gtirdi ki, Havar mlliml mn xarici sfrd olmal olduq v bizim zrimiz dn ilri d hmd by hyata keirmli oldu. Ona gr d hmd by xsusil tkkr edirik. Btn itiraklar da smimi qlbdn salamlayr v uurlar arzulayram! minm ki, hr birimiz bu konfransn iindn faydalanacaq. Sa olun!
2007
108
Qafqaz Universiteti
Prof. Havar Mmmdov

Azrbaycan Texniki Universitetinin rektoru
Hazrda KT-nin kmyi olmadan dnya elmini yrnmk, dnyada ba vern yeniliklri tqib etmk ox tindir.
Hrmtli sdr, hrmtli qonaqlar, hrmtli konfrans itiraklar! Mn sizin hamnz salamlayr v konfransn iin uurlar arzulayram! Bu konfrans informasiya cmiyytinin yaradlmasnda xsusi hmiyyt ksb edir. Bu gn Azrbaycanda nformasiya v Kommunikasiya Texnologiyalar (KT) lk prezidentimiz trndn ne -qaz snayesindn sonra prioritet bir sahy evrilmidir. Bu sahnin inkiaf ilk nc yksk ixtisasl kadr hazrl tlb edir. Bu sahd ali thsil ocaqlarnda kadr hazrlna olan diqqt daha da artrlmaldr. Hl Cenevrd informasiya cmiyytinin yaradlmasna hsr edilmi sammitd lk prezidentimiz cnab lham liyev z xnda iqtisadi potensial bilik potensialna, intellektual potensiala evirmyin lazm olduunu sylmidi v bu gn Azrbaycanda KT-nin inkiaf lk prezidentinin diqqt mrkzinddir. Bu sahd lkmizd mqsdynl ilr hyata keirilir. Bununla bal elektron hkmtin tkil edilmsind v ya digr dvlt proqramlarnn hyata keirilmsind Rabit v nformasiya Texnologiyalar nazir-
liyinin iini, xsusil hrmtli nazirimiz, akademik li Abbasovun xidmtlrini qeyd etmk istyirm. Rabit v nformasiya Texnologiyalar nazirliyi tkc lkd informasiya v kommunikasiya bklrinin inkiaf etdirilmsin deyil, hm d ali thsil ocaqlarna da kmk edir. Bu kmk saysind mktblrd, ali thsil ocaqlarnda yeni kompyuter laboratoriyalar tkil edilir, elektron tchizatl konfrans zallar qurulur v digr mqsdynl laboratoriyalarn hazrlanmasna da kmk gstrilir. Hqiqtn d, bu gn qloballaan dnyada informasiya ld etmk v bu informasiyadan dvlt orqanlarnda, elc d digr mssislrd geni istifad etmk byk tcrb tlb edir. Bu gn Azrbaycanda, hrmtli thsil nazirinin mavini Elmar mllimin qeyd etdiyi kimi, bu texnologiyalarn tdrisi thsilin btn pilllrind aparlmaldr. Yni bu proses fasilsiz bir proses olmaldr. Yeni texnologiyalar yrnmk v ttbiq etmk lazmdr. Btn ali mktblrd olduu kimi bu gn Azrbaycan Texniki Universitetind d bu sahy xsusi kir verilir v burada informatika, komp-
yuter texnikas, kompyuter elmlri sahsind kadr hazrl aparlr. Bu ilk nc hm gcl kadr potensial tlb edir, hm d burada laboratoriyalar qurulmasna, masir informasiya texnologiyalarnn ilk nc tdrisd ttbiqin xsusi kir vermk lazmdr. Ali mktblrd bu msllr xsusi kir verilir. Elektron materiallarn hazrlanmas n vacib msldir. Mn thsil iilrinin diqqtin atdrmaq istyirm ki, Boloniya prosesin keid, yni Avropa thsil mkanna inteqrasiya bu gn bizdn elektron kitabxana, elektron mhazirlr, bu mhazirlrin yerldirildiyi saytlar v s. tlb edir. Buna gr d biz z zrimizd ox ilmliyik, xsusil kadr hazrlna kir vermliyik. Hazrda KT-nin kmyi olmadan dnya elmini yrnmk, dnyada ba vern yeniliklri tqib etmk ox tindir. Ona gr d biz thsil iilri olaraq ox ilr grmliyik. Mn qeyd etmk istyirm ki, bu konfrans ox byk hmiyyt ksb edir. Mn bir daha sizlri salamlayr v konfransn iin uurlar arzulayram. Diqqtiniz gr ox sa olun!
2007
109
Tsad deyil ki, bu konfransn tkilatlar Azrbaycann ox qabaqcl universitetlridir. Mn Bak Dvlt Universitetinin, Qafqaz Universitetinin, Texniki Universitetin rhbrlrin d bel bir konfrans keirtdiklri n tkkr edir v mmnuniyytl bu konfransda itirak edirm.
Universitetinin, Qafqaz Universitetinin, Texniki Universitetin rhbrlrin d bel bir konfrans keirtdiklri n tkkr edir v mmnuniyytl bu konfransda itirak edirm. nki, dorudan da, informasiya texnologiyalarnn thsild ttbiqinin, elmd ttbiqinin bu gn n bundan daha aktual bir ey kirlmk olmaz. Burada x ednlr qeyd etdilr ki, informasiya texnologiyalarnn mktblr verilmsi, thsil mssislrin, digr mssislr verilmsi, hl o demk deyil ki, biz bu sahd hanssa bir irlilyi nail olmuuq. lb , bu myyn drcd bir irlilyidir, ancaq bizim bu sahd geriliyimiz oxdur. Birinci nvbd bu sahd kadr hazrln tmin etmk lazmdr. Burada ali mktblrimizin, o cmldn d mnim tmsil etdiyim Dvlt Pedoqoji Universitetinin d bu sahd ciddi faliyyti olmaldr. Biz buna alrq. nki mktblrimizd informasiya texnologiyalar artq yetrli qdr var. Amma biz bilirik ki, ucqar rayonlarda bu texnologiyalardan istifad ed biln mllimlrin say ya ox azdr, ya da he yoxdur. Ona gr pedoqoji thsil vern mssislrin bu i ox ciddi yanamas lazmdr v mn d konfrans itiraklarna mlumat vermk istyirm ki, bizim universitetd bu sahd ciddi i aparlr. Yni informasiya texnologiyalar fnnini tdris edck mllimlrin hazrl mslsi n zmzn xsusi proqrammz var. Mn vaxtnz ox almaq istmirm. Konfrans itiraklarn bir daha tbrik edirm, konfransn iin uurlar arzulayram v dnrm ki, bel konfranslarn tez-tez keirilmsi bizim cmiyytimiz n ox vacibdir. Diqqtiniz gr ox tkkr edirm!
Prof. Yusif Mmmdov

Azrbaycan Dvlt Pedaqoji Universitetinin rektoru
Mn byk mmnuniyytl konfrans itiraklarn salamlayram! Azrbaycanda bu gn artq iqtisadi inkiaf, intellektual inkiaf, mdni inkiaf, mumiyytl, btn sahlrdki inkiaf gzl grlr, vizual grlr v bu inkiaf fonunda da lk rhbrimizin xsusi prioritet etdiyi, xsusi nm verdiyi sahlr informasiya texnologiyalar sahsidir, informatika sahsidir, elm sahsidir. Prezidentimiz dflrl vurulamdr ki, intellektual inkiaf, elmin, thsilin inkiaf lknin inkiafnn, xalqn inkiafnn sas vacib amilidir. Btn inkiaf etmi lklrin tcrbsi d bunu tsdiqlyir. Bu sahlrin inkiaf bizim lk prezidentimizin rhbrliyi il Thsil Nazirliyi v Rabit v nformasiya Texnologiyalar Nazirliklri trndn qabarq kild hyata keirilir. Ona gr mn d bir vtnda kimi, bir ziyal kimi bu iki nazirliyin rhbrliklrin, bu faliyyti aparan insanlara tkkr edirm. Bugnk konfrans da el bu iki sahnin vhdtini, bir-biri il laqsini, bir-birin kmyini tmin ed bilck elmi kirlrin, mlahizlrin, mslhtlmlrin aparlmasna hsr olunmudur. bhsiz ki, ox nm dayan vacib bir konfransdr. Tsad d deyil ki, bu konfransn tkilatlar Azrbaycann ox qabaqcl universitetlridir. Mn Bak Dvlt
2007
110
Qafqaz Universiteti
Bu gn artq yeni bir elmi-texniki inqilabn tam ortasndayq.
Dr. Serhat Kkkurt

Trkiy Cmhuriyyti Banazirliyi, Trk mkdalq v nkiaf darsi Baqanl - TKA Bak Proqram Koordinatoru
real olaraq qarmza xr. Qlobal hatd bir ox sahlrd informasiya texnologiyalar myynldirici rol oynayr. nformasiya texnologiyalar qlobal rqabtd hmiyytli bir amildir. Ona gr d elm v thsil iilrinin d kadr hazrl sahsind d informasiya texnologiyalarnn imkanlarndan faydalanmas nmli faktordur. qtisadiyyatn qloballamas, iqtisadi dyiikliklrd mlumat bazasnn nminin artmas, i dnyasnn yenidn formalamas, myyn ilrin yerdyimsi v kompyuter texnologiyalarnn ttbiqinin srtli inkiaf hazrk v glck hyatmz myynldirn n vacib amillr olacaqdr. Bu nticy gldikdn sonra bu gn n mhsuldar qvv yetidirilmsind thsild informasiya texnologiyalarndan faydalanman nmi v bugnk konfransn aktuall da ortaya xr. Azrbaycann thsil sahsind informasiya texnologiyalar il laqdar faydalanmalar v almalar byk bir sevincl izlmkdym. TKA baqanl olaraq hyata keirdiyimiz layihlrl bu proses dstk vermy alrq. Masir dnyamzn n nmli rtlrindn biri olan informasiya texnologiyalarnn ttbiqini mvzu olaraq dyrlndirn bu konfransn tkilind myi ken hr ks v itirak il dstk vern hr ks tkkr edirm. Hrmtl sa olun!
Hrmtli nazir mavinlri, hrmtli millt vkillri, dyrli rektorlar, konfransn dyrli itiraklar v mtbuat iilri, hamnz sevgi il salamlayram! Hazrda yaadmz yeni bir texnika dvrnn srtli dyiikliklrini mahid etmkdyik. Bu gn artq yeni bir elmi-texniki inqilabn tam ortasndayq. qtisadi inkiaf v istehsal n grnmyn bir dstk olaraq, elm v texnologiyann srtli inkiaf il bal biz davaml dyin bir dnyada zaman v mkan anlaylarmz yenidn nzrdn keirmk v yrnmk mcburiyytind qalrq. Bel vziyytd elm v texnologiyann ttbiqi iqtisadi, sosial v mdni srhdlri ortadan qaldrr v haradasa, zamann bel qloballamasna sbb olur. Bu dyiikliklrl bir mnada dnya kiilir v professor Maqla xanmn dediyi kimi, qlobal hatd elektron knd (hr, lk) anlay inkiaf edir. Bu mqamda telekommunikasiya, elm v texnologiyann artan srtl ttbiqi gn kedikc daha ox zrurt evrilir. Bir ox sahlrd informasiya texnologiyalarnn ttbiq sahlri genilnir v hmiyyti
2007
111
Prof. Ahmet Sani

Qafqaz Universitetinin rektoru
Hr ksi sevgi v hrmtlriml salamlayr, xo gldiniz deyirm! Konfransn al proqramnn Qafqaz Universitetind keirilmsin gr qrur hissi keirdiyimizi universitet kollektivi adndan bildirmk istyirm! Elm v thsild informasiya-kommunikasiya texnologiyalarnn ttbiqi adl beynlxalq elmi konfrans Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirliyi, Azrbaycan Respublikas Rabit v nformasiya Texnologiyalar Nazirliyi, Bak Dvlt Universiteti, Azrbaycan Texniki Universiteti, Qafqaz Universiteti, Trkiy Cmhuriyyti Telekomminikasiya Qurumu v Trkiy Cmhuriyyti Banazirliyi, Trk mkdalq v nkiaf darsi Baqanl TKA trndn tkil edilmidir.
Konfransn al proqramnn Qafqaz Universitetind keirilmsin gr qrur hissi keirdiyimizi universitet kollektivi adndan bildirmk istyirm!
Konfransn hyata keirilmsind Qafqaz Universiteti Mhndislik Fakltsinin dekan prof. Hmzaa Orucov v hmin fakltnin Kompyuter Mhndisliyi kafedrasnn mdiri dos. Xlil smaylov bada olmaqla btn myi kenlr, konfransn tkilat heytin v konfransn iind rol oynayan hr ks qarnzda tkkr edirm. Bundan baqa konfransn iin gstrdiklri maddi dsty gr Texnika Bank v Azrsun Holdinq drin minntdarlm bildirirm. lk grmz mrhldn ibartdir: 1. Al proqram 2. Konfrans sponsorlarna xatir plaketinin tqdimi 3. Plenar iclas Bellikl, mn vaxtnz daha ox almadan sz thsil nazirinin mavini Elmar Qasmova verrk konfransn iin uurlar arzulayr v hamnza tkrar tkkrlrimi bildirirm. Sa olun!
2007
112
Qafqaz Universiteti
Trkiynin xarici laqlri mvzusundak x
Hrmtli rektor, mllimlr, dyrli qonaqlarmz v sevimli tlblr! Hamnz salamlayram! Sizlrin yannda olmaq, sizlrl bzi tcrblrimi paylamaq, blk d, sizin vercyiniz suallarla znginlmk v sizin kimi yksk sviyyli bir kollektivin qarsnda nitq sylmk mnim n d bir qrurdur. mid edirm ki, bu mnim n d yrdici olacaq. Rektor by xnda yol gstrici ola bilck bir nitq sylycyimdn bhs etdi. slind bel bir xsusiyytimin olduunu iddia etmirm. Yni mn d z vzifmi yerin yetirirm. Sr olduum illr rzind ld etdiyimiz tcrblrl, tarixdn gln bir dvr davam etdirmy alram. ld etdiyimiz tcrblri sizlrl paylamaq bizim borcumuzdur. Bu bizim n intellektual vzif olmaqla yana, hm bir vtnda borcu, hm d lkmiz qar msuliyytimizdir. Elm bilikli bir nslin baqa bir nsl tcrblrini yrtmsi il meydana xr. Usta v onun kmkisi arasndak mnasibt kimi. Mn hr n qdr ustalq sviyysin qalxmamamsa da, zm hl d kmki kimi grrm. Sizlrl bu hyat tcrbmd qazandm bilgilrimi paylamaq n, daha dorusu shbt etmk n buradayam. nmz bir yol xritsi kmkdn lav, z hyatmdan bzi mqamlar paylamaq, kemii xatrlayaraq siz bir drs vermk kimi deyil, ancaq bildiklrimi paylamaq formasnda sizinl shbt etmk istyirm. Bunun n nitq d hazrlamamam. Dorudur az-ox hazrlq etmim. Ancaq narahat olmayn, bunlarn hamsn oxumayacaam. Bel eylr darxdrc ola bilr. Ancaq ndn danacaq, nyi mzakir edcyik dey, bir-ne qeydlr aldm ki, sas problemlri unutmaym. Rektorumuz mn universitetd oxuyarkn sr grmdim dedi. Mn d grmmim. Siyast fakultsind oxumuam, ancaq mn d sr grmmidim. Birinci df sr szn orta mktbd oxuyarkn eitmim. Bel ki, bir srin olu il brabr oxuyurduq. O, he d biz oxamrd. nki o, uzun sal idi. Biz salarmz zamannda ks-
Hseyin Avni Karsliolu

Trkiy Cmhuriyytinin Azrbaycandak fvqlad v slahiyytli sri
Trk dnyasnn grur abidlrindn olan Qafqaz niversitetind olmaq v mruz sylmk mnm n byk qrur v xobxtlik mnbyi olmudur. Allah nailiyytlrinizi davaml etsin. Allah burada alanlara v idari olanlara, bura dstk olanlara gc versin.
2007
113
dirrkn, o, bunu etmzdi. O, biz atasnn ilrindn, apaz- larnn onlara nec xidmt gstrdi-yindn, mrasimlr nec getdiyin-dn, diskotekalara gedib nlr etdi- yindn uzun-uzad danard. Ancaq hr ey bu qdr sad deyil, iin yax trri d var. Yqin diqqtinizi kib v ya grmsnz, gzl bir avtomobil il gzirm. Dvlt mni ba nazirin avtomobili kimi bir avtomobill tmin edib. Bilirsinizmi, h a iind masaj alti bel var. Dymciy basrsan, alt ilyir, ox da gzl olur. Adi hyatda bel manlara minmirik. Bu ndir? Bu, iimizi rahat grmyimiz n dvltin biz tkil etdiyi imkanlardr. Evimd apazm var. Mnim yemk biirmy ehtiyacm yoxdur. Biz aild quru paxladan ox istifad edirik. Bu mnim n ox sevdiyim yemkdir. Yni sr olduum n xsusi hazrlanm yemklri yemliym mnasna glmz. lb , onlar da bilirm, amma nticd mn in mtbxinin v ya Fransz mtbxinin n gzl yemklrini tklif edin v bir trf d quru paxla orbasn qoyun, mn ikincini secym. nsan dyimir. Sr olursan v baqa bir tbqy keirsn, ancaq insanln v ya zn itirmirsn, yaxud da itirmmlisn. Gzmzd bytdymz o sr, professor v ya generaln kemii d, kk d sizlrdn ox frqli deyil. Mn kemiim baxram, nticd yen hyatmn bir qisminin kndd kediyini, bir qisminin qsbd kediyini gzl xatrlayram. Atam blk d, bu bizim qismtimizdndirhkim idi, amma nticd o da tsadfn deyil z zhmti il, oxuma, myi il bu nqty glmidir. O, yetim bir uaq olmudur. Bellikl, bizim lkmizin sisteminin gzlliklrindn biri d odur ki, zn gstrsn, zn mk srf etsn, oxusan v ya hamnn oxuduundan bir az daha ox oxusan, shr tezdn yuxudan qalxaraq bir iki saat daha ox oxusan, dnyan izlmk istsn, yolun alacaqdr. Bizd Hindistandak kimi kastalar yoxdur, yaxud da Sovet dvrndki kimi myyn bir sviy-
ylr sahib olman v ya bir partiyann zv olmaq kimi bir mcburiyytin yoxdur. gr zn yetidirmisns, iini dzgn grrsns, zn i verirsns ykslirsn. Avropada da bir kasta sistemi var. sverd doulan bir uan atas gr qssabdrsa, uaq da qssab olmaldr, yaxud da otel iisinin olu da otel iisi olmaldr. Hrdn frqli mstvilr ortaya xar, amma nticd o mumi cizgini davam etdirirlr. Bizd el bir ey yoxdur. Yni, gr zn yetidirmisns, hqiqtn yax yerlr yksl bilirsn. Yaxud da ox gzl bir brokratn
maraql olard. Mnc, sizin dilinizl desk, sr olaraq n edirik, n il mul oluruq? Bakya sr tyin edilmk mnim n bir frqlilikdir. Bakya glnd burann adi bir srlik olmadn bilirdim. Buraya tyin olunmaq mnim n sevincdir. Blk d, sr karyerasnn sonunda hr hans bir yer getmk ox nmli, ox yax bir nticdir. Yni nticd, dvltini, prezidentini, hkmtini tmsil edirsn, bunlar ox gzl duyulardr. Ancaq bu gzlliyin iind bzi mqamlar daha gzl olur. Yemklr irisind btn yemklr gzldir,
vladnn mtlq ykslmyi vacib deyil. Bellrindn mnim tandqlarm var. Bir ox yksk vzifli xslrin vladlar var ki, onlarn ii he d yksk deyildir. Haqqnda danacam mvzu Trkiynin xarici sistemindki msllrdir. Trkiynin gndlik xarici msllrini slind siz d bilirsiniz. slind danacaq el d yeni bir ey yoxdur. nterneti izlyirsinizs, qzetlri oxuyursunuzsa, peyk antenalarndan trk v ya dnya telekanallarn, CNN-i, l- Czair TV-ni izlyirsinizs, onsuz da hr eyi bilirsiniz demkdir. O na gr d, blk d, sizinl adi hyatdan danmaq daha
hams Allahn nemtlridir, amma quru paxla mnim n daha frqlidir. Eynil onun kimi, Makedoniya gzldir, iliy getmk ox gzldir (dnyann n gzl yerlrindn biridir), yaxud Tailanda getmk, Avstraliyaya getmk, Misir getmk xodur, ancaq Bakya glmk daha frqlidir. Burada xidmt etmk daha frqlidir. Trkiynin srliyi Bakda klassik bir srlik olmur. Digr lklr tyin olunduun zaman xarici dild danrsan, ancaq burada xarici dild danmrsan. Bu ox gzl bir duyudur. Dnclrini v hisslrini z istdiyin kimi ks etdirirsn. Szlr bir qdr frqli ola bilr, onu da onsuz da bilirsn. z kndimizd, Anado-
2007
114
Qafqaz Universiteti
luda dandmz trkmnlrin dand dill buradak danq eynidir. gr Trkiynin hr hans bir kndindnsns, buradak dili ox yax baa drsn. Msln, mn Yozqatdanam. Yozqatda dandmz bir ox szlr olduu kimi hams burda da var. Demli, kkmz eynidir. Onu burada kf etmk v yaxud tkrarn tapmaq ayrcalqdr. Bura klassik bir i yeri deyil, nki problemlrimiz v ya mnasibtlrimiz frqli kilddir. Biz buran 1990-c ild yenidn kf etdik. Onsuz da buran he bir
dak dyiikliklr, PKK problemi v s. kimi msllr sayla bilr. 50-60 illik yaxn tariximiz nzr salsaq grrik ki, Trkiy-AB mnasibtlri, hr halda n tin dvrlrindn birini yaad. Bu problemin qaynana diqqt etdiyimiz zaman, sas problemi 1 mart tzkrsind grmk lazmdr. 1 mart tzkrsini xatrlayrsnzm? 2003-c ild AB raqa mdaxil etmk istyir. nki raqda hammzn narahatlna sbb olan kimyvi silah vard. Atom bombasndan bhs edilirdi. Dnya mharibsi thlksi yaranmd. Ona
ox aqca bildirmdilr, nki bizim Adanadak ncirlik bazasna yen d ehtiyaclar olacaqd. Hamnz ncirlik haqqnda bilirsiniz. Hr zaman lojistik dstk n yen d ehtiyac olacaqd. Ancaq dilrini el qcrdatdlar ki, sanki dilri sklm kimi oldular. Bunu biz d hiss etdik. Bunun intiqamn bir kild alacaqlar. Byk dvltlr bzn kiik dvltlr kimi ql mnasibt bildirmzlr. Onun heyini yava-yava xardrlar. Byk dvlt olman gryi d budur, yni hirsini o dqiq bildirmzlr. Uaq tez hirslnr, ancaq byklr mn sn gstrrm deyib stndn kerlr. Amerika da biz mn d siz zab vercm dedi. nki snin d bir ox problemlrin var, iqtisadi problemlrin v s. O zaman Trkiy iqtisadiyyat kd, dollar srtl qalxd kimi xbrlr xd. O zaman tzkr rdd edildi. BBC, SNN v digr avropal xbr agentliklri v h a bizim bir sra trfsiz mtbuat Trkiy iqtisadiyyatnn dmyi mvzusunda bir ox yazlar hazrladlar. Lakin bu doru deyildi, el bir hava yaratmaq istyirdilr. Allaha ox kr bu ba tutmad. qtisadiyyatda inkiaf he bir ey olmam kimi, h a daha yax davam etdi. Bunun nticsind AB daha ox maliyytli, daha ox zhmtli bir istiqamtl hrkt etmk mcburiyytind qald. AB sgrlrini damaq yalnz krfz zrindn mmkn oldu. Halbuki, Trkiy zrindn - Mrsin limanndan rahatca ke bilrdilr. Bu vziyytin ardndan baqa sxntlar meydana gldi. Bzi yoldalarmz bu tzkr hadissinin rdd edilmsini he d arzu etmirdilr. Oraya daxil olsaydq v yaxud tzkr kesydi, bizim d orada deyck szmz olard, biz d ora daxil olsaydq, oraya tsirimiz olard v s. kimi kirlr sslndi. Bizim oxumuz hqiqtn el kirldik. Trk iqtisadiyyat kck v s. kimi qorxu iind idik. Ancaq bel olmad. ksin rb dnyasnda, slam corayasnda v Avropada da Trkiynin hrmti xeyli artd. Onu deyim ki, o
vaxt yaddan xarmamdq. Trkiyd myyn bir qisim insanlar var ki, buran he zaman yaddan xarmamdr. Yaddan xardanlar, unudanlar, buran artq frqli bir corayada grnlr d var idi. Ancaq biz he zaman el olmadq. Bu baxmdan burada ilmk, mnim n szn sl mnasnda frqlilikdir. Aktual mvzulara glk. Aktual mvzular ndir? Trkiynin xarici siyastind sas aktual mvzular AB il mnasibtlri, raqdak dyiikliklr, 1 mart tzkrsi, son zamanlar AB mclisind yaanan Trkiyni laqlndirn hadislr - ermni mslsi, onun geri alnmas, imali raq-
gr d mdaxil edilmli idi. AB tcili olaraq buna mdaxil etmk istyirdi. Bu mdaxilni is Trkiynin zrindn planladrrd. nki raqa mdaxilnin n asan yolu Trkiydn idi. Hkmtdn icaz istdilr. Hkmt is vvlc bel cavab verdi: Bu problemin h-dsindn biz gl bilmrik. Parlamentimiz var. Nec ki, sizin senatnz var, konqresiniz var, biz d demokratik parlamentli bir lkyik. Onun n d parlamentdn kemlidir. Parlamentd is AB qvvlrinin Trkiy zrindn kemsi mslsi qbul edilmdi. Parlament bunu rdd etdiyi zaman danann quyruu qopdu. AB qzbli bir hirs iind idi. Bunu
2007
115
zaman qismtimdn ba nazirin szcs (zl qlm mdiri) idim. nsan orada bzi eylri d grr. Hqiqtn, mharibnin qarsnn alnmas n, o zamank ba nazirimiz ox ald. Mharibnin qarsn almaq n n ed bilrik dncsi il yeni bir faliyyt baladaraq, 1 mart tzkrsindn vvl, yanvar, fevral aylarnda blg lklrin sfrlr etdi. rb lklrini ziyart etdi, ran ziyart etdi, raqn trafndaki lklri ziyart etdi. H a, gizli bir tkilatlqla raq prezidentinin kmkisini Trkiyy gtirtdi. Qarda, alnz banza yn, AB girck, banzdan vuracaq, bir ey edin, istdiklrinizi bir yolla yerin yetirin, yoxsa hamnzn axr pis olacaq. Bu intihar davranndan l kin-dedi. Bu mharibnin olmamas n ox sy gstrildi. nki ham bilirdi ki, ox qan tklck, zablar kilck. Amma nticsi olmad. ox tssr olsun ki, bu mharibnin qarsn ala bilmdik. Ancaq nticlrini hl d hammz kirik. n ox da oradaki insanlar kir. raqa AB-la birg girsydik biz ox faydalanardqm? Bu mvzu hl d mbahislidir. Ancaq mharibnin qarsn almaq n ox aldq. Bu mqsdl, yuxarda da qeyd olunduu kimi Avropaya da getdilr. O zaman Brsseld bzi Avropal dvlt adamlar il grdlr. H a, he vaxt yadmdan xmaz, Jak irak Fransann o zamanki prezidenti dedi ki, bir trf mharib masasdr, bir trf is slh masas. Biz slh masasnda otururuq, gr slh dstk olarsanz, biz d Avropa Birliyi olaraq bunu bir daha nzrdn keirrik, ancaq mhariby getsniz ox problemlriniz olacaq. Blk d, siz bzi iqdisadi yardmlar edrlr. lakin burada slh, iqtisadi inkiaf var dedi. Yni slind, ngiltrdn baqa, Avropa da bu mharibni istmirdi. ngiltrnin d bel davranmasnn sbblri baqa idi. ngiltrnin qit Avropasndan frqli olaraq AB-la daha frqli mnasibti var idi. Bu kinci Dnya mharibsind qurulmu, tsis olunmu bir mna-
sibtdir. AB-n kklrinin ngiltrdn qaynaqlanmas kimi kirlr d rol oynayr. Folkland mharibsind AB-n ngiltry tkil etdiyi mhtm lojistik kmyi ngiltr yaddan xarmad n, AB-n da bu tlbini rdd ed bilmdi. nki bir gn yen d bel bir dsty ehtiyac ola bilrdi. Ona gr d bu mhariby girdi. Bu savan nticlrindn biri, hr halda, mharibnin imali raqda yaratm olduu thlksizlik boluudur. Orada PKK terrorunun yer tapmas v bunun da Trkiynin thlksizlik problemind yaratd tinliklr v s. Ermnilrin ortaya atdqlar iddialarla 1915-ci il hadislrinin soyqrm kimi qbul etdirilmsi n beynlxalq almd tkil etdiklri mllrin taclandrlacaq n gzl yeri AB senat v ya AB konqresi idi. Bu hadis 106 nmrli qrarla 226 konqres zvnn imzalamas nticsind kulminasiya nqtsin xd. Bu n demkdir? Bel bir qrar glrs v gr bu konresd ss yarsa, bunun kemk ehtimal ox yksk olard. Bunun nticlri n olacaqd? Bunu nticlri ox pis ola bilr. Ancaq hyat dayanacaqm? lb ki, xeyr. Ondan sonra baqa frqli mbarizlr l atlacaqd. Ancaq ermnilrin AB konqresind alaca bir zfr digr lklr n d nmun ola bilrdi. Arxasnca da digr tlblr glrdi. Ndir bu digr tlblr? Tzminat v s. tlblr ortaya atlacaqd. Bu qdr adammz ldrdnz, torpaq tlblri v s. Tssr olsun ki, bunu gizltmyin he bir mnas yoxdur. Ermni ba bir mazaxist badr. zn ziyan vurmaqdan zvq alan bir dnclri var. Blk d, zlrin qapanq olman tsiri il yz illrdn bri bel yaayrlar. Bu kirlrl Trkiy leyhin bir sra hrkatlar balatdlar v bunu da AB senatnn qarsna qoymaq istyirdilr. Ancaq Trkiy d libo dayanmad. Trkiy d byk sylr gstrdi ki, bu qrar senatda qbul edilmsin. Bunun AB-n leyhin olacaq byk zrrlrindn bhs
etdi. Yni AB-n milli maraqlarna zidd olduu onlara bir daha izah edildi. Amerikallar bu mvzuda ox hssasdrlar. Amerikallar maraqlarna ox nm verirlr. Onlar ninki dollarn, h a sentin qdr maraqlarn gdr v insann diindn drnandan krk alacan alr. Bli, amerikallara izah edildi ki, ermni mslsinin qbul edilmsi onlarn maraqlarna ziddir. Bunun nticlri ox pis ola bilr. 1915-ci ild olmu bir hadisni ermnilr birtri olaraq, zbildiklri kimi izah edirlr. He d bel deyil. O zaman olmu bir hadis indi qnanr v siz d tarixi olaraq deyil, siyasti olaraq bir qrar qbul edirsiniz v Trkiyni qnayrsnz. Deyirsiniz ki, soyqrm olmudur. Bu, ala, mntiq smayan v lknin milli mara il laqsi olmayan bir mvzudur. Siz bel bir qrar qbul etmkl Trkiyy v znz n kimi bir fayda ld edirsiniz? Bunu bir daha kirlin. Biz bu razid yaayacaq. Ermnilr d bu blgd yaayrlar. Biz glckd d yaayacaq. Bu qrarn ermnilr he bir faydas yoxdur. Bunun siz d he bir faydas olmayacaq. Biz d faydas olmayacaq. Hr trf d byk zrri olacaq bir qrar qbul etmkl, siz nyi ld edcksiniz? Bunu biz izah ed bilrsinizmi? dey - soruduq. Btn senatorlarn tk-tk yanna gedildi. Yhudi lobbisin msl izah olundu. Bunun btn Mrkzi Asiya blgsi n byk bir ziyan olacan v Trkiyni itirrlrs, blgd AB n tarazlq ox dyick. Biz ox zrr grrik, ancaq trafmza da ox byk zrr verrik. Bunun bir daha hesablamasn aparn, dedik. Yqin ki, bir daha hesablamasn apardlar v mvzu konqresin gndliyin gtirilmdi. Bellikl, hr ks anlad ki, bu AB-n milli maraqlarna uyun deyil. ncirlik zrindn imali raqa, sizin d bildiyiniz kimi, hl d byk lojistik tzyiq edilmkddir. Xstlr, yarallar ncirlik zrindn danmaqdadr. Yarallardan vziyytlri kritik olanlar Trkiyd mal-
2007
116
Qafqaz Universiteti
ic olunduqdan sonra Almaniyaya gndrilmkddir. Bunlarn hams bizim zrimizdn yerin yetirilir. Onlarn hr halda uularnda gecikmlr ola bilr v yaxud he olmasa texniki sbblrdn gecikmlr ola bilr. Bilirsiniz ki, texniki gecikmlr, axsaqlqlar hr zaman ola bilr. Telefonlar ql ksil bilr v ya fakslarda, internetd problemlr ola bilr. Tyyarlrin ne problemi ola bilr, tankerlr yolda qala bilr, avtomobil yollarnda txaclar yaranar v s. kimi sbblr oxdur. Bel hadislr qtn olur. Blg lklri il mnasibtlrd byk zrr sbb ola
gln hr hans bir hcuma qar qorumaq mcburiyytinddir. Hr lk bunu edir. AB z lksinin maraqlarn tmin etmk n fqanstan v raq ial etdi. Sn bu qdr uzaq msafdn glrk, maraqlarn namin hr tr bombalayrsan, insanlar ldrrsns, biz niy qapmzn dibindki bzi terroristlrin lkmiz girib xdn yoxlamamalyq? klind qeyd etdiyimiz zaman da mxtlif siasi bhanlr gtirilmy alld. minm ki, bu mvzuda da suallarnz olacaqdr. Trkiynin xarici siyastind AB il mnasibtlrd n aktual ms-
lrd d Moskvann gz il hr eyi grn, digr qonu lklrl maraqlanmayan bir vziyytd idik. Balkanlarda he bir tsiri, arl olmayan bir haldaydq. qtisadi problemlr sbbindn onsuz da raq, Suriya v s. lklr il he bir dostluq mnasibtlri yox idi. Yunanstanla hmi bir sava halnda idik. Bolqarstandan Sovet dvrnn gtirmi olduu bir idar trzi il mnasibtimiz d Varava aktna gr srhdli idi. Xsusil, daha iin qapanq v Qrbin azna baxan bir vziyytdydik. Ancaq indi btn bunlar dyidi. 1990-c ildn sonra ox eylr dyidi. 2001-ci ildn sonra frqlildi. Trkiynin aktual msllri irisind Kosova problemi d var. Bu Kosovann mstqilliyi problemidir. Makedoniyada baqa bir mslmiz var. Orada trk insan var v orada sn mid bslyn bir ciddi ktl, mslman bir ktl var. H a xristiyan da sn baxr nki ora iqtisadi chtdn kmdr.Yaxud da Yunanstan trndn sxntya soxulmudur. Trkiynin Yunanstanla mnasibtlri var, problemlri var, Kiprd problemlri var. str Flstindki proseslr olsun, istr digr Orta rq lklri olsun, Trkiynin bu blgdki lklrl yaxn mnasibtlri var. ranla mnasibtlr is btn dnyan maraqlandrr. nki AB v Qrb lklrinin ranla olan mnasibtlrind rann nv mslsi ciddi problem halna glmidir. lb , bununla laqdr, randan ne almayn, qaz almayn v s.kimi Trkiynin qarsna mxtlif rtlr d qoyulur. Ancaq Trkiy ranla 1649-cu ildn bri srhdlrini dyidirmmi v ox da dost kimi olmasa da, n azndan slh rtlri irisind yaadmz bir lkdir. Mn ran ox da sevmy bilrm, ancaq mn rana hrmt edirm. Bellikl, biz z siyastimizi Qrb d izah etmliyik. Avropa Birliyi (AB) il mnasibtlr ox aktualdr. AB yolunda atacamz addmlar hr birimizi ox maraqlandrr. Demokratik olmaq
bilr. nki madam ki, AB uzun illrdir ki, dostdur, biz bu dostluu asanlqla mhaz ed bilmdik. Biz AB-la dmn deyilik. Ancaq milli maraqlarmz da dnmliyik. Siz d milli maraqlarnz dnrsnz. Ona gr d ermni mslsinin n mnas olduunu xatrlatdmz zaman, ox da vacib bir ey deyil, n mnas var? ndi vaxt deyil, kimi szlr demy baladlar. minm ki, daha sonra yen irli srlckdir. nki Trkiyd demokratiyann olmasn istmynlr oxdur. PKK problemi yen d eyni kilddir. Bu 1 mart tzkrsinin intiqamn almaq ndr. Ancaq bunu da xatrlatdq ki, Trkiy z milli maraqlarn, z torpaqlarn knardan
llr bunlardr. Trkiynin blgdki siyastind d nmli hadislr ba verir. srail ba nazirinin v Flstinin liderinin Trkiyy glmsi v burada grmlri, daha sonra hr iki liderin d Trkiy Byk Millt Mclisind x etmlri mhm tarixi hadislrdir. Bu Trkiynin blg lklrindki hrmtinin bir niansidir. vvllr rb lklrinin biz bax bel idi: - Trkiy NATO-nun klsidir. Qrb lklrinin araxasna db, onlar n edrs onu edir v s. Ciddiyyti olmayan xarici siyast aparan bir lk olaraq tannrd. Biz zmz Qrb evirdik, bu digr qonularmz unutduq kimi grnrd. Sovet hkumti il mnasibt-
2007
117
hm daxili, hm d xarici problemimizdir. AB-nin irisindki ayrayr lklrl mnasibtlrimiz vardr. Bunlardan, mnc, n nmlisi Almaniya il olan mnasibtlrdir v ya Almaniyadak vtndalarmzn vziyytidir. Avropada 4,5 milyon nfr vtndamz var. Bunun 2,5 milyonu Almaniyadadr. Onlarn hyat rtlri, oradaki vtndalq vziyytlri, thsil v tdrislri mni ox yaxndan maraqlandrr. mumiyytl, Almaniya mnim ox yaxndan maraqlandm bir lkdir. Bu hm d Trkiynin aktual xarici siyast msllrindndir. mumiyytl, hr bir mvzu sasnda sizinl bir saat dana bilrm. Tbii ki, Orta Asiya v Qafqaz lklri il d aktual iqtisadi-siyasi mnasibtlr var. Ermnistanla problem var. Sadc olaraq Ermnistana tklif etdiyimiz ortaq tarix komissiyas mvzusunda, istsniz sizin n burada yarm saat dana bilrm. Ermnistanla grlrimizd onlarla n haqqnda dandmz haqqnda siz dana bilrm. Bilirm ki, bu ox hycanl olacaq, h a, mtbuatn da xouna glck, ancaq danmayacaam. Trkiynin Qara dniz qtisadi Birliyi, Qara dnizdki hrbi hrkatlar v AB-n Qara dniz nec girmk istdiyi mvzusunda dana bilrik. 1992-ci ild Qara dniz qtisadi Birliyi qurulduu zaman buna ox midlr var idi, ancaq ox ey ed bilmdilr v ya arzu ediln qdr ed bilmdilr. Ancaq bir sra addmlar atld. AB o blgy girmk istyirdi v girdi. 1938-ci ild balanm mqavily gr qeyd olunan razilr 3-c dvlt gir bilr. Bu mvzu barsind d geni dana bilrik. Ermnistanla srhdlrin almasnda ciddi tsirlr var. Onlarla mnasibtlrimizin inkiaf ynnd hm AB-dan, hm d Avropadan ciddi tsirlr mvcuddur. Rusiya Federasiyas il mnasibtlr gldikd, bu lk bizim n hr zaman, zli v bdi olaraq, bir dmn olaraq grnrd. Tariximizd el oxuyub, el yetimidik. Tarix-
imizi inclsniz, 500 illik mddtd Rusiya il Osmanl mnasibtlrind hr zaman mharib var. Ancaq son zamanlarda mnasibtlrimiz o qdr yaxlab ki, qarlql ticartin hcmi 20 milyard dollar kemidir. Rusiya il mnasibtlr ox nmlidir. Rusiyann iindki Muxtar Respublikalarla mnasibtlrimiz vacibdir. Qafqazda Azrbaycanla, Grcstanla, h a Grcstann daxilind Acarstanla laqdar siz iki gn boyunca dana bilrm. nki mn Batumid 3 il ildim v oradak aclarn v proseslrin xsn ahidi olmuam.
doludan, Balkanlardan toplad qvv il bura glrk, mslman qardalarnn ermni v rus zlmn-dn qurtarmaq n etdiyi fdakarl) nzr alsaq, aradan ken 80 il rzind buradak maraqlarmzn bzi nostalji mnasibtlrdn ox da ciddi olmadn, xarici ilrd alanlarn he bir i grmdiyini (nki xarici ilrd alan yoldalarn hamsnn milli olmadn etiraf etmk mcburiyytindym.) qeyd etmliym. Burada cryan edn proseslri bzi yoldalarmzdan baqa, el d ox yaxndan izlyn yox idi. nki oxuduumuz siyasi tarix v aldmz thsil bunlara l vermirdi. Tssr
Orta Asyadak mnasibtlrimizin nec balad v nec davam etdiyi haqqnda da dana bilrik. 1991-ci ildn Azrbaycanda hyata keirdiyimiz mnasibtlrin kvrkliyi, hycan, ayr-ayrlqda grlck mvzulardr. gr qsa demk lazmdrsa, etiraf edirm, tssr olsun ki, 1991-ci il qdr bizim Qafqaz v Orta Asiyadak trk respublikalar il ox da laqmiz yox idi. 1915-ci ildki hadislri, anaqqalan xatrlasaq, 1918-ci ild Azrbaycanda mslman dnyasnda ilk cmhuriyytin qurulmasn xatrlasaq v Nuru Paann buraya glib, o cmhuriyytin yaamas n etdiyi fdakarl (Osmanl ordusunun Ana-
olsun ki, bunu da etiraf etmk mcburiyytindym. Ona gr ki, biz zmz tnqid etmkdn geriy kilmmliyik. Tnqid edcyik ki, inkiaf x imizi doru myynldir bilk. Amerikallar hr zaman zlrini tnqid edirlr. Mnc, AB-n bykly el bundandr. AB-da bzi tnqidi insanlar elm adamlar, yazarlar hmi mvcud olmudur. H a, brokratiyann iind bel bzn tnqidi kimlr ola bilr. Msln, xarici ilrd alanlarn ksriyyti raq mharibsind Pentaqonla razlamrdlar. Bel ki, Xarici lr Nazirliyi mharibni istmirdi, amma Pentaqon istdi. Niy? nki iin iind sava snayesinin d, ne
2007
118
Qafqaz Universiteti
snayesinin d, yhudi lobbisinin d z rolu var idi. Btn bunlar analaya bilmk n sizin yax yetimyiniz lazmdr. Frqi yoxdur, istr dvlt qurumunda, istrs d zl irktd aln. Sizlr yksk thsilli olmalsnz. Biz he d yax yetidirilmdik. Tssr olsun ki, biz he bir mrhld yax yetidirilmdik. He bir mvzuda drindn mlumatlandrlmadq. Tbii ki, ham hr eyi bil bilmz. Ancaq bzi mvzularda mumi bilgimiz olmaldr. Aranzda ncili oxuyan v ya onun z qapan grn varm? Bs QuraniKrimi dini bir kitab olaraq oxuyan
landm n izah il birlikd ingiliscdn Quran oxudum. Mn onu Avstraliyada ildiyim zaman da oxudum v n qdr frqli bir mnb olduunu o zaman yrndim. Orada ncili d daha tra oxudum, krina v hinduizml d maraqlandm, onlar da oxudum. ziz gnclr, universitet tlbsi orta mktb agirdi deyil. Bu sz universal szndn glir. Universallqdan glir, bunu bilmk lazmdr. gr inkiaf etmk istyirsinizs, lkniz faydal olmaq istyirsinizs, onda hr mvzuda oxumalsnz. Almaniyadaki lisey tlbsi z dinini bildiyi kimi siz d z dininizi bilin. badt etsniz
var m? Grndy kimi burada Quran oxuyan cmi 5 nfr var. gr mn bu sual Almaniyada bir liseyd versydim, orada da burdak kimi 5-6 nfrin li qalxacaqd, amma oxumayanlar srasnda. Dostlar, gcl olmaq n bilikli olmaq lazmdr. Avropada hr hans bir otel v ya Avstraliyada shradak hr hans bir otel gedin, orada mtlq ncil vardr. Hr halda, bunu bilmirdiniz. N qdr dinsiz d olsalar, bunu dini bir kitab kimi yox, maraqlandqlar n oxuyurlar. Mn d universitet qbul olana qdr Qurani-Krimi oxumamdm. Ta ki universitetd oxuyarkn, ingilis dilini yrndikdn sonra, maraq-
d, etmsniz d, inansanz da inanamasanz da oxuyun, yrnin. Yad biri il, xarici biri il nyi is mzakir etdiyiniz zaman daha bilikli olmaq n oxuyun. Nyu-Yorkda ildiyim zaman, bzn qruplarn arasnda mzakirlr olurdu. Orda ahidi oldum ki, bzilri latnca danrlar. Msln, primus inteparis n demkdir? Yni eyni olanlar irisind birinci demkdir. Burada bunu ox adam bilmir. Avropada is bunu lisey agirdlri bilir. Bu beynlxalq mnasibtlrin tml terminlrindndir. Beynlxalq mnasibtlrd oxuyanlarn latnca bzi terminlri bilmlri lazmdr. Glckd hams bir-bir
qarnza xacaq. Bu ixtisas mnim ox sevdiyim bir ixtisas deyildir. Ancaq nmli bir ixtisasdr. Bu ixtisasa yiylnrkn, adama el glir ki, he bir ey yrnmirsn, amma slind ox ey yrnirsn. Xarici siyasti bilmk n zn yax yetidirmlisn. Eyni zamanda xalqmz da yax tanmalyq. z xalqn, mdniyytini tanmayan, onu xaricd nec tmsil ed bilr? Mn buradaki v Avropadaki soydalarma sahib xmasam bunu kim edck? srail buradak yhudilrl hr zaman tmas iinddir. Onlarn i adamlar olmalar n byk sylr gstrirlr. Ticarti onlar vasitsi il edir v onlar znginldirir. Harada ki, insan var, ona kmk edir v onu yksldir, onu qoruyur. Amma biz trklr birbirimiz kmklik gstrmirik. Grcstann n byk i adamnn kim olduunu bilirsinizmi? Bu yhudi i adam Ataraskavilidir. Rusiya il byk ilr aparr, ancaq kiminl i grr? Tbii ki, yhudi dostlar il. Mn onlar aa sviyyd grdym n demirm. Bir-birin dayaq olmalarndan danram. Trk dnyasnda biz bir-birimiz bu dstyi gstrmsk, sonumuz nec olacaq? Kim v nec ykslck? Sn bir cr dnrsn, mn frqli bir ey dnrm, o dindard, bu dindar deyil, o hicabldr, bu deyil, onun qsa tyi var, bunun yoxdur kimi faydasz eylrl mul olduumuz n he bir i gr bilmirik. Deycksiniz ki, bunun xarici siyastl n laqsi var? Amma ox laqsi var. nki mn Avropada gcl olmasam n olacaq? AB-da yhudi lobbisinin gcl olma sbbi, slind birlikdir. Kils onlarn arasndaki birliyi mhkmlndirir, tmin edir. Ermnistann halisi 2 milyondur. Txminn o qdr d ermni Rusiyada, AB-da, sraild, Avstraliyada, Argentinada, Fransada yaayr, ancaq ox gcldrlr. Niy? nki birliklri var. Aralarndaki birliyi kils tmin edir. Bizd is ksin o birliyi pozmaq n chd edirlr. Biz vaxtmz bel itirsk, gcl ola bilmrik. qtisadi chtdn d gcl ola bilmrik.
2007
119
Bu gn Azrbaycanda ne ehtiyatlar var. Azrbaycan bununla gclnir. Sabah tkndikd nec olacaq? n byk gc bri qaynaqdr, yni sizlrsiniz. Sizin elminiz qvvtli olsa, texnologiya sahsind gcl olsanz, o zaman dnyaya hkm edrsiniz. 1400-c illr qdr in dnyann n gcl, n irlid olan, texnolgiya chtdn n inkiaf etmi lksi idi. rqin n byk gc, n byk texnologiyasna sahib idi. Armadalar, gmilri btn dnyada hakim idi. Bir szl llri hr yer atrd. inin tarixini oxuyun grcksiniz. Finglrin ilk kf olunduu yer indir. Bart, kaz, yaz -bunlarn hamsnn k in aiddir. Lakin in n vaxt gerildi? in Xandan dnd ki, biz o qdr gcl, o qdr inkiaf etmiik ki, bizim armadalarmzn, gmilrimizin xaric getmsin ehtiyac yoxdur. Niy bu qdr pul xrclyk ki v s; bununla da in gerildi. Yaxn zamanlara qdr insanlar acndan lrd. 1800-c illrin axr v 1900-cu illrin vvllrind, Avropadan gln ngiltr, Almaniya, Fransa Hind-ind mstmlklr qurdular. Allahn ingilisi gmisin minir v glib oralar fth edir. Elm, texnologiya sahsind inkiaf edir. Bart, buxar inkiaf etdirir. Bu da axtarla olur. Axtara xrclnn pul he vaxt bo xrclnmi olmaz. in d bunun n geri qald. Amma sonradan in vziyyti anlad v indi dnyaya meydan oxuyurlar. Bu gedil yaxn zamanlarda in Rusiyan gerid qoyacaqdr. nki ind elm v texnologiyaya byk srmaylr qoyulur. Hazrk Rusiyada is bu yoxdur. Dorudur Rusiyann hrbi texnologiya sahsind mvqiyytlri var. Ancaq bu hr ey demk deyildir. Rusiya indiki gcn gr ne v qaz ehtiyatlarna borcludur. sas olan odur ki, Rusiya istifad etdiyinin byk hisssini idxal edir. Thsil v axtara xrclnn pul boa getmir. Azrbaycanda yavayava bunu edirlr. minm ki, Azrbaycann glcyi parlaq olacaq.
Trkmnistan ox pis vziyytddir. Orta mktblrd thsil mddti aaya endirilib, universitetlrd thsil mddti iki il endirilib. Bunlar Trkmnbann dvrnd oldu. Bu mddtin d yars iqtisadiyyatn onura stunlarndan biri olan pambq ymlarnda keirdi. Gnlrinin yars da Trkmnba kend ona l sallamaqla keirdi. Bir hisssi is Ruhnam kitabnn oxunmas il keirdi. Bel bir kild inkiaf ola bilr mi? Oradaki insanlar trafdan mhrumdurlar. ndi midvarq ki, yeni seiln prezident, inallah, bu ilrl mul olacaq.
midi. Niy ed bilmdi? Trkiynin xartma gmisi yox idi, 40 km-lik msafni dnizdn ab Kipr sgr xaracaq gc yox idi. Ondan sonra al bana gldi, xartma gmilri hazrlad v 1974-c ild o mdaxilni ed bildi. Bundan sonra AB ox narahat oldu. Trkiyy silah ambarqosu ttbiq etdi. Bu df Trkiynin radarlar ilmdi. Trkiy texnologiyas olmad n Kiprd z gmisini batrd. Niy batrd? styrkmi batrd? Xeir, istmyrk batrd. Radarlar ilmdiyindn, mlumat trl bilmdi v z tyyarlrimiz z gmimizi batrd. nki AB-dan alnm texnologiyan AB
Trk Dnyasnn pis vziyyti bu kimi hallardan irli glir. Trkiyd d demk olar ki, bel idi. Son vaxtlarda Tubitaka, hrbi texnologiyaya v s. pul ayrlr. Trkiynin hrbi texnologiyaya ciddi ehtiyac var. 1974c ildki hadisni xatrlayn. Kipr Bakaryos zrb endirdi v rahib prezident oldu. 1974-c ild Trkiy Kiprd qarantorlk hquqlarndan istifad edrk hrbi mdaxil etdi. nki hququ var idi. nki yunanlar orada bir hrbi diktatura qurmudular. Trkiy z haqqndan istifad edrk mdaxil etdi. 1965-ci ild d bel hadislr olmudu, ancaq Trkiy o zaman mdaxil ed bilm-
istdiyi kimi ynlndir bildi. Yni texnologiaynn olmamas z gmimizin zmz trndn batrlmasna sbb oldu. Ondan sonra bir sra tdbirlr alnd v bzi texniki irlilyilr imza atld. Bunlar gerkldir bilmk n axtar texnologiyasnn mhndislrin ciddi ehtiyacmz var. nsanlarmzla maraqlanmaq, onlara srmay qoymaq lazmdr. nsanmzla maraqlanmalyq, sahib xmalyq. Norvein krallq olduunu bilirdiniz? Norvein axrnc ba nazirinin sntini biln varm? O, rahibdir. Ad da Bondevikdir. Norve petrol texnologiyas, dnizdn ne xartma tex-
2007
120
Qafqaz Universiteti
nologiyasnn n yaxsna sahibdir. Ne xarma platformalarnda dnyann n yaxsna sahibdir. H a AB ondan texnologiya alr. Niy? nki bu haqda axtar edib. Buna mk v pul srf etmidir. Almaniyadak insanmz qazana bilmsk, Hollandiyadak 400 min, ngiltrdki 300 min, Fransadak 400 min insanla, AB-dak 200 min insanmz qazana bilmsk, onlarn problemlri il maraqlanmasaq, bir byk dvlt adam olaraq bu cr ilr kiik baxsaq, bir sr olaraq snin yanna gln insan, tlbni aa sviyyd grsn, onlarla sh-
mvzuda ilm-ilm ilmk lazmdr. Bel eylr z-zn, birdn-bir meydana glmir. Bunlar sizin digr trk lklrinin uaqlar il brabr dostluqlarla olacaq. Hr halda iinizdn bzilriniz byk adam olacaqsnz. Yen d problemin hlli thsil dayanr. Trk Dnyasnn birlmsindn, trk lklrinin qurultayndan v s. danrq, ancaq ntic olaraq sizin dostluunuz v ya birliyiniz nmlidir. nki sizlr sabah gcl mmur, siyasti, mhndis, elm adam, aradrma olacaqsnz. Blk d, byk kr edcksiniz. Ka ki,
Hmin o axtardr ki, inin aln bana gtirdi. Hal hazrda o qdr inkiaf edirlr ki, yava-yava dnyaya hkm etmy balayrlar. Hr eyin sas elm dayanr. Bellikl, mn bu gn sizinl shbt edirms, birinci nvbd anamn dualar, hyat yoldamn dstyi, Allahn kmyi, ancaq n sas ox oxumamdan irli glir. Oxuduqlarnz qeydlr edrk oxuyun v onlar yeri gldikc istifad edin. Blk d, bu gn aktual mvzulara o qdr d toxunmadq, ancaq hamsna mumi bir gzinti etdik. Mn xm burada yekunladrram. Hamnz sevgi il salamlayram ,hamnza uurlar arzu edirm, Allah kmkiniz olsun!
bt etmsn sn xarici i faliyytlrind n ed bilrsn? Mnc xarici ilrin n zd olan mvzusu insanlarnn hququdur. Xaricdki qardalarmzla maraqlanmaqdr. gr xaricd gcl olsaq, msln, srail niy gcldr, niy he ks onlara toxuna bilmir? nki arxasnda AB var. Niy? nki AB-dak yhudi lobbisi ox gcldr. 4,5 milyon yhudi AB- idar edir. Mn tqdir edirm. Mn hrmt edirm. nki tkilatlanmalar var. Tkilatlanm 3 insan, tkilatlanmam 10 nfri dyr. Yen d diaspora, Trk Dnyas qurultaylar, trk danan lklrin zirvsi kimi msllr dayanrq. Bu
bunlar grk ola. Nobel mkafat alasnz. O zaman dvltiniz v ailniz xidmt etmi olacaqsnz. Adi bir insan olsanz, he bir frqiniz olmayacaq. Sntilrin bir oxunun psixoloji sxntlar var, amma frqli ynlri d var. Onlar rollar il tanyrsnz. Msln, Mozart, Bethoven, Eynteyn kimilri dli olublar, lakin yenilik gtir biliblr. Sizdn xahiim budur ki, adi insan olmayasnz. gr mvqiyytli olmaq istyirsinizs, ox oxuyun. Frqli mvzular, hr eyi oxuyun. mumi mvzulardan da bir mlumatnz olmaldr. Ancaq bununla yana, bir sahd gcl mtxssis olun, axtarlar edin. Yoxsa, he ks sizin frqinizd olmaz.
2007
121
2007
122
Qafqaz Universiteti
mummilli lider Heydr liyevin xatirsin hsr olunmu seminar proqramdak x
Qafqaz Universiteti, 10 dekabr 2007-ci il
Qafqaz Universitetinin rektorunu, professor v mllim heytini, burada thsil alan ox dyrli gnclrimizi salamlayram! Bu gr zm n xobxt bir an hesab edirm. Mni layiq bilib bura dvt etdiyiniz gr tkkr edirm! Tam smimiyytl sizin nzriniz atdrmaq istyirm ki, Qafqaz Universitetind olmaq, sizin qarnzdqa x etmk mnim n ri, msuliyytli bir idir. Hm d ona gr hmiyytlidir ki, mnim bura dvt olunmam Azrbaycan xalqnn tarixind v taleyind hmiyytli rol oynam Heydr liyevin anm gnn tsadf edir. Burada ylnlrin ksriyyti cavanlardr. Azrbaycann kemiini, bu gnn, Azrbaycan bu sviyyy gtirn yolu gnclrimizin bilmsi ox vacibdir. Drd ildir ki, Heydr liyev Azrbaycanda anlr. nki drd il bundan vvl Heydr liyev dnyasn dyimidir. Heydr liyevi insanlarmz ny gr anrlar? Ny gr insanmzn buna ehtiyac var? Ny gr hr df Heydr liyevin anm gnnd on minlrl insan fxri xiyabana gedir v Heydr liyevin mzarn ziyart edir? - Buna sadc bir nn kimi baxmaq dzgn olmazd. Bu hr eydn vvl Heydr liyev Azrbaycan vtndalarnn rklrinin drinliyindn gln hrmt v ehtiramnn ifadsidir. Digr trfdn bu, Azrbaycann masir dvltini yaratm, Mstqil Azrbaycan dvltini yaratm bir dvlt xadimin insanlarmzn hrmt v ehtiramdr. Bu hrmt v ehtiram bir yandan Heydr liyev xsiyytin olan hrmtdir, Heydr liyev xsiyytin olan ehtiramdr, digr bir yandan Azrbaycann dvltilik nnsinin mhkmlndirilmsi n ox grkli bir idir. Dvlti gcl edn, hr eydn vvl, vtndalarn dvlt mnasibtidir. Vtnda dvltini n qdr smimi v drindn sevrs, n qdr oxlu tellr vtnda, insan dvltin balayarsa, bu dvltin qarsnda xidmt gstrmi insanlar n qdr ox anlarsa, onlarn zhmtin, dvltin, xalqn inkiaf n kdiyi ziyytlr v verdiyi thflr qiymt verilrs, dyrlndirilrs dvlt o qdr gcl olar. Dolays il dvlt hr eydn vvl insanlar il gcldr v bu gcn n vacib ifadsi d insan-
li hmdov
Yeni Azrbaycan Partiyasnn sdr mavini, millt vkili
Qafqaz Universiteti Azrbaycanda thsill bal hyata keiriln islahatlarn trkib hisssidir.
2007
123
larn, vtndalarn z dvltin olan mnasibtidir. Dnrm ki, dvlt mnasibt mcrrd anlay deyil. Bizim gnclrimiz bunu dqiqliyi il drk etmlidirlr. Dvlt mnasibt ox eylr, o cmldn d, o dvltin yaranmasnda, mhkmlnmsind xidmti olan tarixi xsiyytlrin myin qiymt verilmsinddir. Biz Heydr liyevi andqca, Heydr liyevin xidmtlrini dyrlndirdikc, Heydr liyev hrmt v ehtirammz bildirdikc bugnk Azrbaycana v Azrbaycan dvltin olan sdaqtimizi ifad edirik. ks halda bizim dvlt sdaqtimiz, yqin ki, dzgn ifad edilmi olmazd. Ona gr d insanlarmz Heydr liyevi anr, v dnrm ki, insanlarmzn vtn sdaqti, dvlt sdaqti n qdr gcl olacaqsa, bizim hr birimizin vtnda olaraq zn ifadmiz o qdr saf bir bnvr zrind qrar tutmu olacaqdr. Yqin ki, gnc nslin Heydr liyevi daha yax tanmasna ehtiyac var. nki Heydr liyev yal nslin gznn qarsnda ilyib, xidmtlrini gstrib. Yal nslin xeyli hisssi Heydr liyevl bir yerd alb, iyin-iyin ilyiblr. Buna gr d yal nsil Heydr liyevi v onun xidmtlrini ox gzl bilir. Lazmdr ki, bizim gnclrimiz d, Heydr liyevin faliyytini v onun xalqmz qarsnda xidmtlrini d aydn drk etsin. Heydr liyev otuz ildn ox Azrbaycana rhbrlik etmidir. Yqin ki, siz elmlr yiylnrkn, eyni zamanda briyytin tarixini d, ayr-ayr lklrin tarixini, siyasi tarixi d yrnirsiniz v siz bu biliyi
mnimsmisiniz ki, hr bir insann lky, dvlt uzun mddt rhbrlik etmsi o zaman mmkn olar ki, insanlar da bunu istsinlr. ks halda bu mmkn olmaz. gr Azrbaycanda insanlar Heydr liyevin Azrbaycana rhbrlik etmsini istmsydilr, Heydr liyev otuz ildn yuxar Azrbaycana rhbr ola bilmzdi. Heydr liyev Azrbaycana ona gr otuz ildn yuxar rhbrlik ed bilibdir ki, Azrbaycan vtndalarnn byk hisssi Heydr liyevin Azrbaycana rhbrlik etmsin msbt mnasibtini ifad edib. Heydr liyev Azrbaycana iki df rhbr seilibdir. Biri Sovetlr
ox vacib rol oynamd. Sovetlrin iqtisadiyyatnn byk bir hisssi Bak ne inin zrind dayanmd. Amma btn bunlara baxmayaraq, 1960-c illrd Azrbaycan hm iqtisadi chtdn SSR-nin n gerid qalm respublikas vziyytin dmd, hm mnvi-psixoloji baxmdan da Azrbaycan xoaglmyn bir vziyyt glib xmd. O zaman - 1969-cu ild Heydr liyev Azrbaycana rhbr seildi.. Artq 1970-ci illrin otalarnda Azrbaycan SSR-nin 15 respublikas irisind z inkiafna gr seiln respublikaya evrildi. 1980-ci illrin vvllrind is inkiaf tempin gr, iqtisadiyyatnn inkiafna gr, mdniyytinin inkiafna gr, elm v thsildki inkiaflara gr Azrbaycan SSR-nin n inkiaf etmi bir respublikasna evrilmidi. Heydr liyev Sovet ifaq irisind, o qdr d byk sz malik olmayan, bir respublikann rhbri kimi, o qdr d geni olmayan slahiyytlr irisind Azrbaycan bu qdr dyidirmy mvq ola bildi. kinci df Heydr liyev Azrbaycana 1993-c ild rhbr seildi. Yen d Azrbaycan bhran irisind boulurdu. Bir yandan ermni tcavz gndn gn daha da genilnirdi v Azrbaycann daha ox torpaqlar ermnilr trndn ial olunurdu. Ikinci bir trfdn yeni bir sistemin yaranmas il laqdar lk daxilind bhranl proseslr davam etmkd idi. nc bir trfdn SSR-nin vahid iqtisadiyyatnn dalmas il laqdar olaraq iqtisadi laqlr pozulduuna gr, Azrbaycan iqtisadiyyat srtl tnzzl urayrd.
dnmind, digri d Sovet ifaq iasa urayb, Azrbaycan mstqilliyini yenidn brpa edndn sonra. Hr iki df d Heydr liyev Azrbaycann ar vaxtlarnda, Azrbaycan bhran irisind olanda Azrbaycana rhbr seilib. 1960-c illrd Azrbaycan bir ox sbblr gr z mvcudluunu tin vziyytd tmin etmy mcbur olurdu. Sovetlr ifaqnn on be ayr respublikas var idi ki, onun da biri Azrbaycan idi. Azrbaycan n gerid qalm respublika vziyytin dmd. Baxmayaraq ki, ikinci dnya mharibsinin Sovetlrin xeyrin tamamlanmasnda Bak ne i
2007
124
Qafqaz Universiteti
Digr trfdn is lky o zaman rhbrlik etmk ansn ld etmi insanlar bu vzif v imkanlarndan istifad etmk qabiliyytlrin malik olmaqdqlarndan bhrann qars ninki alnrd, bhran daha da drinlirdi. Bundan baqa Azrbaycanda bir ne df rhbr dyidi. Ancaq bu rhbr dyiikliklri Azrbaycann bhrannn qarsn almaq vzin, ksin, bhran daha da drinldirirdi v insanlarn sabaha olan inamlar itmidi. Dvlt n, bir az vvl qeyd etdiyim kimi, n vacibi dvltin gcn tkil edn, insanlarn dvlt olan mnasibtidir. 1990-c illrin vvllrind Azrbaycan n n byk flakt lamti zn onda gstrirdi ki, insanlar z dvltin olan inamlarn itirmidi. Bunun da ciddi sbblri var idi. nki hr gln gn tn gndn pis olurdu, hr yaanan il, yola salnan ildn tin olurdu. Ntic etibaril, insanlarn sabaha inamlar itmidi. nsan yaadan inamdr, vtnda yaadan dvltin onun thlksizliyini v hyatn tmin etmsin inamdr. Bunlar itmidi, bunlar yox idi v insanlar vahim irisind yaayrdlar. Sabah n olacaqd? Dediyim kimi, ermnilr Azrbaycann torpaqlarn ial etmi v bunun nticsind mharib yaranmd. Mharibnin qarsn alman smrli sullarn tapa bilmyn o zamank rhbrlr bizim gnclrimizi lm girdabna batrrdlar. ndi siz sabit bir lkd, minamanln tmin edildiyi bir lkd he ndn kinmdn thsilinizi davam etdirirsiniz. Hr hans bir thlk yoxdur. Amma o zaman tl-
blr drsdn evlrin qaydarkn, universitetlrin yaxnlqlarnda dayanm avtobuslara doldurularaq cbh x in gndrilirdilr. Ola bilsin ki, bu vtnprvrlik ideologiyas altnda insanlara tqdim edilirdi v o zaman buna qar hr hans bir sz demk d antivtnprvrlik kimi qiymtlndiril bilrdi. nki vtni, torpa qorumaq hr bir vtndan borcudur. Amma vtni qorumaq vzin insanlar aparb qrna vermk, vtni qorumaq deyil. nki, tcrb d gstrdi ki, o qdr insann hlak olmas mqabilind n torpaq azad olundu n d ermni tcavznn qarsn almaq o zaman mmkn deyildi. Demli, bu sadc
mk olmaz. lky rhbrlik etmk n, xsusil d bhran vziyytin dm lky rhbrlik edib, lkni o bhrandan xarmaq n, insanlarn rhbr bsldiyi midlri dorultmaqdan tr, grkdir ki, n azndan tcrb olsun. Amma bu tcrb d, ala v zkaya istinad etmlidir. Btn bunlarn he biri o zaman Azrbaycana rhbrlik etmk ans ld etmi insanlarda yox idi. Ona gr d rhbrlik dyiirdi, amma vziyyt dyimirdi, ksin pislirdi. Bel olan halda insanlar yenidn Azrbaycann xilas olmasnn mmkn bir yolunun Heydr liyevin Azrbaycana rhbr glmsind grdlr. Heydr liyev Azrbaycana rhbr gldi. Heydr liyevin Azrbaycana rhbr glmsi il Azrbaycanda o mqamda yalnz bir ey dyidi. Azrbaycann rhbri dyidi. He n dyimdi. Xalq hmin xalq, iqtisadi potensial hmin iqtisadi potensial, dvlt qurumlarnda alanlar yen d hmin insanlar idi. Baqa bir lkdn bura vzify adamlar gtirilmdi. Demli, dyin bir rhbr oldu. Heydr liyev gldi v hr eyi dyidi. Blk, bu zalda oturanlardan bzilri o zaman he anadan olmamd, amma Azrbaycan o zaman baqa Azrbaycan idi, Bak tamam baqa Bak idi. Baknn klrind insanlar iynind avtomat gzirdilr, yol il gedrkn kimins kimdns xou glmirdis, onu saxlayb thqir edirdi, lyaqtini alaldrd. Hrcmrclik, qeyri-sabitlik, drbylik, bapozuqluluq, btn bunlarn hams 1990-c illrd bizim yaadmz vahimlr idi. Dhtli anlar, dhtli gnlr idi. Tbiidir ki,
olaraq kimins zn vtnprvr gstrmk istmsindn baqa bir ey deyildi. Bu da vahim yaradan sbblrdn biri idi. lk hr tri bhran vziyytind idi. Bundan xan ntic odur ki, lky istniln adam rhbrlik ed bilmzdi. lky o insan rhbrlik ed bilr ki, o lknin rhbrlik msuliyytini drk ed bilsin. Dnn partadan qalxb, bu gn glib lk rhbri olmaq mmkn deyil. Hyatn he bir sahsind he bir ey nail olmayb, amma gzn eynk taxb, zn all gstrmkl, lky mn rhbrlik edcym deyib, bu iddian ortaya qoyaraq, lky rhbrlik et-
2007
125
bel olan vziyytd lknin ninki inkiafndan shbt ged bilmzdi, hm d glcyindn shbt ged bilmzdi. Bir insan qsa bir zaman rzind btn bunlarn hamsnn qarsn ala bildi. Sabitlik d tmin edildi, iynind silah gzdirnlr d trkisilah edildilr, drbyliy, bapozuqlulua, zbanala, qanunsuzlua da son qoyuldu. Torpaqlarmz hl azad olunmayb, amma ermnilrin Azrbaycann drinliklrin irlilmsinin qars alnd. Azrbaycann iqtisadiyyatndak tnzzln qars alnd. nyasiya ayda 1000-1500 faiz glib atmd. Btn bunlarn hamsn Heydr liyev qsa bir zamanda hll ed bildi. Demli, ntic ondan ibartdir ki, Heydr liyev ox gcl xsiyytdir. Hm mntiqi il, hm zkas il, hm iradsi il, hm tcrbsi il. Heydr liyevd rhbr n lazm olan oxlu keyyytlr birlmidi. lb , onun zkas, mntiqi, al, dncsi anadanglm keyyytlr idi. Amma bundan lav Heydr liyev uzun mddr Azrbaycana rhbrlik edrkn, SSR-nin rhbrlrindn biri olarkn, byk dvltilik tcrbsi toplamd. Btn bu keyyytlr Heydr liyev imkan verirdi ki, Azrbaycan dar olduu bhran vziyytindn xarda bilsin. Dnrm ki, Heydr liyevin bu qdr ilrin hdsindn glmsini tmin edn bir amil d unudulmamaldr. O da Azrbaycan bu qdr drindn sevmsidir. lksini, dvltini, xalqn v milltini drindn sevmdn, ona Heydr liyev kimi xidmt etmk mmkn deyildi. Heydr liyev qdr Azrbaycan drindn sevn, nys gr deyil, rkdn sevn, dnrm ki, ox az insan olubdur. nki Heydr liyev qdr Azrbaycana xidmt edn ikinci bir adamn adn kmk mmkn deyil. Bellikl, mn istyrm ki, bizim hrmtli, ziz tlblrimiz, gnclrimiz Azrbaycann bu tlatml tarixinin detallarn bilsinlr v fr-
qind olsunlar ki, Azrbaycan hans bir mrhldn keib glibdir. Amma Heydr liyevin bykly tkc 1990-c illrin vvllrind Azrbaycann yaad tinliklrin aradan qaldrlmasnda ifad olunmur. Baxmayaraq ki, btn bunlarn z hddn artq byk qhrmanlq tlb edirdi, szn hqiqi mnasnda siyasti qhrmanl tlb edirdi. Bu qhrmanl Heydr liyev lyaqtl v layiqinc yerin yetirdi. Amma Heydr liyevin tarixi xsiyyt kimi miqyasnn geniliyini tsdiq edn digr msllri d nzriniz atdramaq istyirm. Byk tarixi xsiyytlr o kslr olur ki, onlarn qoyduu nnlr, onlarn myynldirdiklri x , siyast onlardan sonra da yaayr. Heydr liyevin ideyalar bu gn d yaayr v mn inanram ki, bu yol glckd d davam edckdir. Artq Azrbaycan 1990-c illrin tlatml zamanlarn gerid qoayaraq, dnyann srtl inkiaf edn bir lksin evrilmidir. nsanlar gec vaxtlarndan rk nvbsin dayanmal olurdular. 1990-c illrd bu gnlri yaayan Azrbaycan drd ildir ki, iqtisadi inkiaf tempin gr dnyann birinci dvltin erilmidir. qtisadi inkiaf srti ild 30 faiz atmdr. Dnyann he bir lksind iqtisadiyyatn 30 faiz artmasna rast glmk olmaz. Dzdr, bizi tnqid edirlr ki, Azrbaycan oxlu ne istehsal edir, ona gr iqtisadiyyat bu qdr artr. Ne i istehsal edib, nec deyrlr, sa-salamat onu dnya bazarna xartman z byk dahilikdir. nki dnya iqtisadiyyatndan, dnya siyastindn yrndiyiniz kimi, bilirsiniz ki, ne ox lklr n baarsdr. Azrbaycana is ne Heydr liyevin myynldirdiyi siyast nticsind ravanlq gtirir, xobxtlik gtirir. Drd il bundan vvl kirlirdik ki, n vaxt Azrbaycann bdcsi bir milyard dollar olacaq. Bli, 4-5 il bundan vvl biz bunu arzu edirdik. Artq tsdiq edilmi yeni bdc on iki milyard dollara glib atmdr. 4-5 il irisind Azrbaycann dvlt bd-
csi on-on iki df artmdr. Btn bunlarn hams Heydr liyevin znn zamannda, Azrbaycana on il prezidentlik etdiyi dvrd hyata keirdiyi siyastin, Heydr liyev dnyasn dyidikdn sonra is onun myynldirdiyi siyastin hyata keirilmsi nticsind ld olunan uurlardr v nailiyytlrdir. Tbiidir ki, btn bunlarn hams hm d insanlarn rifahna tsir gstrir. lbtd, insanlar hmi yaadqlarndan daha yax yaama arzu edirlr. Bu tbii bir istkdir, tbii bir arzudur. gr bel olmasayd cmiy-
yt inkiaf ed bilmzdi, mumiyytl, inkiaf olmazd. gr mn sabah bugnkndn daha yax yaama arzulamramsa, demli, mnim sabahm bundan yax olmayacaq. gr bugnk dvlt znn sabahn bugnkndn yax etmk istmirs, bu dvlt inkiaf ed bilmyck. Ona gr d insanlarmz daha yax yaama arzu edirlr v bzi hallarda biz o tnqidlri eidirik. Niy mn daha yax yaamram szn siz d dey bilrsiniz. Blk d, bu szd hqiqt d var. Amma eyni zamanda n mmkndr onu etmk
2007
126
Qafqaz Universiteti
flsfsindn knara xmaq olmaz. ndi Azrbaycann iqtisadi imkanlar ny sas verirs, tbiidir ki, Azrbaycan dvlti d insanlarmz n o yaay tmin edir. Amma bu rtl ki, Azrbaycan hkmti bundan sonra da, Azrbaycan vtndalarnn daha yax yaamasn tmin etmk n layihlr hyata keirsin. Azrbaycann btn gulrind byk islahatlarn hyata keirildiyinin ahidlrisiniz. str Bakda, istr Azrbaycann digr hrlrind v ya yaay msknlrind olsun, bu inkiafn srtl getdiyini mahid edirsiniz.
atna, hm lkmizdki mnvipsixoloji vziyyt tsir edn ciddi amildir v bunun indiy qdr hll olunmamas bizim hr birimizi, tbiidir ki, Azrbaycan hkmtini d ciddi kild narahat edir. Amma hr bir problemin hlli o zaman szn hqiqi mnasnda smrli olur ki, o problemi hll edrkn, daha byk problem yaratmam olasan. Azrbaycann Dalq Qaraba mnaqisinin nizama salnmas il laqdar konsepsiyasnn kknd dayanan hqiqt bundan ibartdir ki, biz hm torpamzn ialdan azad olunmasn tmin ed bilk, hm d Azrbaycan baqa bir bla il zlmsin, baqa bir facilri yaamaa mhkum olmasn. Blk d, biz mnaqini nizama salaraq all tdbirlr grmdn el bir byk problem yarada bilrik ki, bundan biz udmu yox, uduzmu olarq. Problemin incliyi bundan ibartdir. Azrbaycan hkmtinin Heydr liyevin myynldirdiyi xtl apard siyastin kknd dayanan cht d bundan ibartdir. Hdr qanlar tklmmi olsun. Torpa azad etmk n tkln qan, lbtd ki, ri qandr. Amma bunun mqabilind torpaq azad olarsa. Torpa azad ed bilmdn insanlarmz mhv gndrmk, dnrm ki, dzgn bir yol deyil v he kim d bu addm atan hkmti v ya siyastilri balamaz. Bir problemi hll etmk n bundan byk problemlr yaratmaq doru deyil. Azrbaycann indi yrtdy siyastin mzind dayanan odur ki, Azrbaycan o qdr gclnsin ki, bizim torpaqlarmz ial etmi dmnlrin Azrbaycann ial altnda saxladqlar torpaqlarn azad etmkdn baqa yolu qalmasn. Azrbaycan gc ttbiq etmkl bu mslni hll edrkn, alternativ yollar lazm olduqda Azrbaycan n ciddi problemlr v ciddi tlatmlr meydana xmasn. Bunun yolu ndir? qtisadiyyatn gclnmsi. qtisadiyyat gcl olan bir dvlt, qarsnda duran vziflrin hamsn hll etmk qdrtinddir. Bu gn dnyann super dvlt-
lrinin gcnn mrkzini onun iqtisadi potensial tkil edir. Azrbaycann iqtisadiyyat gclnnd, iqtisadi potensial artanda Azrbaycann dnyadak mvqeyi gclnir. Bu gn Azrbaycann mvqeyi on il bundan vvlki mvqeyindn qat-qat frqlidir. ndi Azrbaycan dnyann ox hmiyytli iqtisadi layihlrinin ninki itiraksdr, bir sra hallarda tbbskar, bir sra hallarda mllidir. Bak-Tbilisi-Ceyhan yaxud BakTbilisi-rzurum xtlri, indi is BakTbilisi-Kars dmiryolu. Bu sadc olaraq bir dmiryolu x inin kilmsi deyil. Bu, Azrbaycann v Trkiynin birlmsidir. Bu layihnin hyata keirilmsin n qdr manelr trdilmsin baxmayaraq, Azrbaycan bu layihni hyata keir bildi. Siz bilirsiniz ki, bu layihnin hyata keirilmsini istmyn dnyada oxlu gclr var v bu niyytlrini hyata keirmk n hmin layihnin maliyyldirilmsindn imtina edildi. Banklar o layihnin hyata keirilmsi n pul ayrmadlar. Xsusil d, Grcstan hisssinin kilmsi n he kim pul ayrmad, Grcstann da bunun n pulu yoxdur. Grcstan bu layihnin hyata keirilmsini arzulayr. Bunun n ona vsait lazmdr. Vsaiti is banklar vermlidir, yni beynlxalq qurumlar vermlidir. Beynlxalq qurumlar da bu layihnin hyata keirilmsini istmdiklrin gr, Grcstana o pulu vermdilr ki, layih mumiyytl pozulsun. Amma Azrbaycann iqtisadi imkan olduundan Grcstann da payna dn hissni ddi ki, Azrbaycanla Trkiynin birlmsin mane yaradanlar z istklrin nail ola bilmsinlr. gr Azrbaycann bu gc olmasayd, bu iqtisadiyyat olmasayd, Azrbaycan onu ed bilmyckdi. Bir ne ildn sonra, grcksiniz ki, Azrbaycann artan gc bu gn bizim hll ed bilmdiyimiz bir mslni d bax bel uurla hll etmy imkan yaradb. Facilrl, tlatmlrl zlmdn, lk n daha byk problemin yaranmasna rvac vermdn,
Btn bunlarn hams bugnk Azrbaycann gerkliklri, bugnk Azrbaycann reallqlardr. Tbiidir ki, bizi narahat edn bir reallq da var ki, bu da Dalq Qaraba mnaqisinin indiy qdr nizama salnmamasdr. lb , he bir xalq onun torpaqlarna qar tcavz edilmsini istmz. Azrbaycann torpaqlarnn 20 faizi ial olunubdur, skkiz milyon yarmlq Azrbaycan insannn bir milyonu qaqn v mcburi kkn vziyytind yaayr. Bu, Azrbaycann hm iqtisadiyyatna, hm insanlarmzn sosial hy-
2007
127
qarda dayanan problemin hlledilmsi daha mqsduyundur. Ona gr d Azrbaycann prezidenti lham liyev all yol semi, btn lklr n mqbul saylan alternativsiz bir variant semidir. qtisadi chtdn qdrtli olan dvltin qarsnda dayanmaq mmkn deyil. Vaxtil Azrbaycan bu v ya digr layihlrd itirak etmk n ayr-ayr beynlxalq qurumlara vsait ayrmas xahii il mracit edirdis, indi Azrbaycan z vsait ayrr. Dnya da artq frqinddir ki, Azrbaycan he kim mhtac deyil. ki il bundan vvl Rusiya Azrbaycana qaz verilmsi il laqdar ciddi bir tinlik trtdi v qaz ver-
balca olan Dalq Qaraba problemini hll etmk mmkn olsun. lb , dvlt ona gr gclnir ki, hm onun problemlri olmasn, ona kimlrs problem yaratmasn, hm d insanlar yax yaasn. nsana xidmt etmyn he bir iqtisadi potensialn dyri yoxdur. Azrbaycann prezidenti lham liyevin d hyata keirdiyi siyastin sas mayasn tkil edn bu ideyadr. Amma bzi hallarda yqin ki, qzetlrdn bunu da oxuyursunuz, bizi tnqid ednlr deyirlr ki, ne dn gln glirin niy hamsn insanlara xrclmirik. nann bundan asan dnyada he n yoxdur. Ne tknn bir srvtdir. Ne hmi olmayacaq.
baycan prezidentinin tklif etdiyi yoldur. lb , ne dn gln glirlrin qaqnlarn gzrannn yaxladrlmasna xrclnmsi faktlarn siz bilirsiniz. Bunlar mcburi xrclrdir. Amma digr hisslri o yerlr xrclnmlidir ki, o Azrbaycann glcyin xidmt etsin v ya daha ox var-dvlt gtirmy, daha ox srvt toplamaa xidmt etsin. Ona gr d bizim gnclrimiz aydn drk etmlidir ki, insan o zaman z hyatn yax tkil edir ki, tk bu gn il yox, sabah il yaayr v sabahnn daha yax olmasn dnr. Azrbaycan prezidentinin hyata keirdiyi siyast d bundan ibartdir v biz inanrq ki Azrbaycan bu yolla daha srtl inkiaf edckdir. Prezidentimizin bir arn da mn sizin nzriniz atdrmaq istyirm; Ne kapitaln intellektual kapitala evirmk lazmldr. Vaxtil Heydr liyev bu x i yeridirdi. Bir az vvl hrmtli rektor qeyd etdi, SSR-nin ali mktblrind thsil almaq n Heydr liyev minlrl Azrbaycan gnclrini baqa respublikalara gndrirdi v indiki Azrbaycann intelektual gcnn byk bir hisssi o zaman formalamdr. Digr trfdn Azrbaycandan thsil almaq n gednlrin bir hisssi Ukraynada, bir hisssi Rusiyada, bir hisssi digr yerlrd alaraq Azrbaycann adn yksklr qaldran mtxssislr evriliblr. ndi is lham liyev Azrbaycann istedadl gnclrinin byk bir qisminin xaricd thsil almas n gndrilmsi il laqdar layihni d hyata keirir. Btn bunlarn hams ondan xbr verir ki, Azrbaycan prezidenti Azrbaycann artan potensialnn glckd daha da artmasna xidmt etmsil bal layihlr hyata keirir. ziz dostlar, biz inanrq ki, Azrbaycann glcyi daha parlaq olacaq v biz alrq ki, Azrbaycann ravan glcyinin tmin edilmsi n btn imkanlardan istifad edk. Bu imkanlar az deyil, bu imkanlar oxdur v bu imkanlardan smrli kild istifad edilir. Bunlardan biri d
mdi. Amma Azrbaycan Rusiyann bu addmnn qarsnda geri kilmdi. nki znn daxili imkanlar var idi. Bellikl, mn hesab edirm ki, bizim gnclrimiz bel eylri yrnmk n maraq gstrmlidirlr. Azrbaycan gclnck, gclndikc onun potensial artacaq. Tkc iqtisadi potensial yox, hm d dvltilik potensial artacaq, nec ki, bu gn artr, bundan sonra da artacaq v n qdr bizim potensialmz artacaqsa, Dalq Qaraba mnaqisinin nizama salnmas imkanlar da Azrbaycann xeyrin o qdr dyickdir. lkmizin potensialn srtl artrmalyq ki, slind bizim n indi
Btn lklrd ne tknir. Digr bir trfdn ne in qiymti indi ox ykskdir, amma tarixd bu hallar da olub ki, ne in qiymtini ox kskin kild aa da sala bilirlr. Sovet hkmtinin iasa uramasnn bir ox sbblrindn biri d bundan ibart idi. 1970-80-ci illrd Sovet hkmti oxlu ne ixrac edirdi v o zaman ne in qiymti ox yuxar qalxmd. 1980-ci illrin ortalarnda beynlxalq gclr sz bir yer qoyub ne in qiymtini kskin kild aa saldlar v Sovet hkmti iqtisadi bhranla zldi. Ne dn gln glirlrin Azrbaycann glcyin xidmt edn layihlr istiqamtlndirilmsi Azr-
2007
128
Qafqaz Universiteti
elm v thsilin inkiaf etdirilmsidir. Azrbaycanda thsill bal islahatlarn hyata keirilmsini, yqin ki, bilirsiniz. Gman edirm ki, bu islahatlarn trkib hisssindn biri d Qafqaz Universitetidir. Azrbaycan gnclrinin yksk biliklr yiylnmsind bu universitetin xidmtlrinin byk olduunu mn grrm. nanram ki, siz bunu mndn daha yax bilirsiniz. N qdr ki bizim gnclrimiz savadl olacaqlar, n qdr yksk intellektual sviyyy malik gnclrimiz yeticklrs, Azrbaycann iqtisadi potensial da o qdr ykslmi olacaqdr. Gman edirm ki, gnclrin dvltimizin, vtnimizin, milltimizin qarsnda yegan bir xidmti varsa, indiki halda xsusil tlb gnclrin, o da yax oxumaqdr, biliklr yiylnmkdir. Siz n qdr yax oxusanz, demli, vtninizi, Azrbaycan o qdr ox sevdiyinizi nmayi etdircksiniz. nki sizin indi mnimsdiyiniz yksk biliklr bir ne ildn sonra Azrbaycann inkiafna srf olunacaqdr v onun faydasn hm siz grcksiniz, hm sizin valideynlriniz grck, hm d sizin vladlarnz grck. Ona gr d inanram ki, btn ali thsil ocaqlarnda, o cmldn d Qafqaz Universitetind thsil alan gnclrimiz bu tarixi missiyalarn aydn kild drk edirlr v ona mvaq d alrlar, zhmt kirlr. 2008-ci il yaxnlar. 2008-ci ild Azrbaycanda prezident sekilri keirilckdir. Gman edirm ki, bizim gnclrimizin ksriyyti artq seicilrdir v bu bard dnrlr. Azrbaycan Respublikas prezident lham liyevin rhbrlik etdiyi drd il rzind ox dyimidir. Bu bard mn dandm, amma hesab edirm ki, mnim dandmdan daha oxunu da siz grrsnz. nanrq ki, 2008-ci ilin prezident sekilrind siz d daxil olmaqla bizim vtndalarmzn, seicilrin byk ksriyyti lham liyev ss vercklr v nvbti sekilrdn sonra glck be ild d Azrbaycan bu templrl inkiaf edck, bu inkiaf srti il yaayacaq. Bu templrl Azrbaycan
masirldircyik v bu imkanlar rivsind btn insanlarn, o cmldn d gnclrimizin daha yax yaamasn tmin etmk n layihlr hyata keircyik. lb , problemlr d, tinliklr d var. O cmldn gnclrin daha yax oxumalarn tmin etmk n thsillrini baa vurduqdan sonra ilmlri n v ya ail-mit problemlrini, mnzil problemlrini hll etmk n tinliklr mvcuddur. Amma bununla yana, eyni zamanda btn bu problemlri hll etmk iqtidarnda olan Azrbaycan hkmti v Azrbaycann prezidenti d var. Biz hesab edirik ki, 2008-ci ilin sekilrindn sonra da bu istiqamtd
can dvlti v hkmti lyaqtl z vtndalarna xidmt edck. Mn siz thsilinizd uurlar arzu edirm, arzu edirm ki, Azrbaycan n layiqli, bilikli, yksk intellektual sviyyy malik olan vtndalar kimi yetisiniz. Universitet rhbrliyin d tkkr edirm ki, mni bu rf layiq grbsnz. Tkkr edirm! Sa olun!
bizim hyata keircyimiz ilr saysind hyatmz daha da dyick, daha da yaxlaacaq, insanlarmz daha yax yaayacaq, gnclrimiz daha yax yaayacaq, mnzil problemlrinin d hlli n daha smrli layihlrin hyata keirilmsi n anslar yaranm olacaqdr. ziz dostlar, mn bir daha mni bura dvt etdiyiniz gr siz minntdarlm bildirirm. styirm ki, siz min olasnz, bu gn Azrbaycanda hyata keiriln siyastin bnvrsi Heydr liyev trndn o qdr sasl kild qoyulmudur ki, o bnvr sasnda Azrbaycan uzun illr inkiaf edck., ykslck, dvltimiz mhkmlnck, Azrbaycan z potensialn artracaq v Azrbay-
2007
129
Mruzinin 70 yana hsr olunmu yubiley proqramndak x
ox sa olun! Mn hamnza tkkr edirm! Xsusil hrmtli rektorumuz hmd by tkkrlrimi bildirmk istyirm. mumiyytl, bu tdbiri tkil etmkd mk srf etmi hr ks z tkkrm bildirirm. Mnim bu tdbir qdr he bir eydn xbrim olmayb ki, n olacaq, nec olacaq?
Prof. jdr Aayev

Qafqaz Universitetinin btidai Thsilin Metodikas kafedrasnn mdiri
Bizd gzl bir sz var, qonaqlarmz n deyirm, Qafqaz ailsi. Biz buran Qafqaz ailsi adlandrrq. Bu sz mnim ox xouma glir. Bilmirm ilk df bu sz kim ildib, o adama tkkrm bildirirm. ox yerind ilnmi bir szdr. Biz, hqiqtn d, burada bir ailyik, Qafqaz ailsiyik. Bizim Qafqaz ailsinin mllimlri olduqca smimi, mehriban, ii n can yandrandrlar. Tlblrimiz d hminin ox demokratik meyilli, alqan, z iini ox gzl bilndirlr. Bu ail mnim n hm d ona gr domadr ki, burada mllim- tlb ailsi, birliyi var. Biz tlb - mllim mkdal irisind ilyirik. Ona gr d mn bu universitetin koridorlarnda gzrkn, bir mllim olaraq, bir insan olaraq zm drk edrk gzirm. Bu universitetd xsiyyt azadl, xsiyyt bykly var, qarlql anlama, smimiyyt, rbt var. Hqiqi mnada, Allahn insanlara bx etdiyi mhbbt var. Ona gr d mn Qafqaz Ailsini sevirm. Bu tdbird itirak ednlr bu ailnin byyn d grdlr, kiiyini d grdlr, smimiyytini d grdlr. Bir df Toq Quliyevin 80 illik yubileyind itirak edirdim. Shv etmirms, Respublika Saraynda idi. Heydr liyev cnablar da orda idi, bir ox snt adamlar itirak edirdi. Txminn saata qdr Toq Quliyevin mahnlar sslndi. Sonda, x n Toq Quliyev sz verdilr. O dedi ki, mn indi bildim ki ns etmim, ilmim, deysn. He zmn xbrim yox idi. Bu gn d mn eyni vziyyt ddm. Mnim zmn d etdiklrimdn xbrim olmayb. nki eldiklrimi planl, dnlm bir kild etmmim. Hyatn axar kimi, ehtiyac yaranb, tlbat yaranb, duyu meydana glib. Yaradc adamlar daha gzl bilr, bzn el olur ki, gec saat 3-d qalxrsan bir d grrsn ki, bir saata bir eir artq hazrdr. Buna zaman lazm deyil. sas
Biz buran Qafqaz ailsi adlandrrq. Bu sz mnim ox xouma glir. Bilmirm ilk df bu sz kim ildib, o adama tkkrm bildirirm. ox yerind ilnmi bir szdr. Biz, hqiqtn d, burada bir ailyik, Qafqaz ailsiyik.
2007
130
Qafqaz Universiteti
zaman gedir pedaqogikaya, elm. Bu mnim vaxtm yaman alr. Bu sah olmasayd bdii yaradclq mnd daha geni olard. Elm stnlk verdiyim n d peman deyilm. nki air olanda grk vurun olasan, mn d vurun olas deyilm. Elmin ucal daha yaxdr. Mn Qafqaz ailsin bel bir tdbiri tkil eldiyin gr, mni zm haqqnda dnmy vadar etdiyin gr tkkr edirm. Burada mnim haqqmda deyiln szlrin hams mn msuliyytdir. Mn grk bel olmaa alam, bu deyilnlri bundan sonra da davam etdirm. Hr bir insann hesabat var. Bu hesabat glck ilrind insana nyi is qurubyaratmaa svq edir. Mn, lb , Qafqaz Universitetin balyam. nki Qafqaz Universiteti bizim ortaq trk dnyasn yaradr. Mn bunu tlblrim d deyirm. Ham trk dnyas n ortaq bir dil haqqnda kir sylyir. Mnim krimc, bizim burada tlblrimizl, bir-birimizl danarkn istifad etdiyimiz dil el ortaq dildir. Artq biz bunu yaratmq. Bundan lav, buradak insanlar kemilrin, tarixlrin baldrlar. Trk soyu birliyin baldrlar.
Mn Trkiynin bir ox yerind olmuam. Mn dnya trk xalqlarnn qurultaynda itirak edrkn hiss etdim ki, harada bir trk varsa, harada bir azrbaycanl varsa, orada bir qar trk-azrbaycanl torpa var. Onu qorumaq lazmdr. Burada biz rklrimizi, torpaqlarmz, qidlrimizi, glcyimizi birldir bildiyimiz gr bu universitet mnim n zizdir. Adi bir insan olaraq deyirm, bunun qiymtini tbii ki, ulu ndrimiz Heydr liyev verib, lkmizin prezidenti cnab lham liyev verib, yni baa dn insanlar bunun qiymtini verib. caz versydiniz xm bir eirl bitirmk istyirm. Bu eiri 1999-cu il iyul aynn 23-d Trkiyd olarkn yazmdm v Milltin ssi qzetind drc olunmudu. Ayaq basdm torpana, Ciyr dolusu kdim havan, Seyr xdm aranna, dana Gzdim mcnun kimi hr yan, Qarda yurdu Trkiy! dim sularndan doyunca, Qoxladm yarpan Yastna ba qoyunca. Ninni sandm torpan Qarda yurdu Trkiy! Halal ryini yedim,
Dadn, tamn xoladm. jdrm, qardanam Dedim bir trk addr, adm Qarda yurdu Trkiy! Azri elind douldum, Atatrk sandm bayraqdarm, Rsulzad hsrti il bouldum Sn oldun mid diyarm Qarda yurdu Trkiy! N iyi gnlr ki, daha mstqildir Azrbaycan! N xobxtm trk qardam ssim ss verir, deyir can, Qarda yurdu Trkiy! Bir tatl su kimisn, oh n irin ax ryim Kndini grmk istsn, ara qlbimi bax ryim Qarda yurdu Trkiy! Atatrk inanc inancm, Atatrk qeyrti qeyrtim! Azri oluyam, Trk Ataya sonulmazdr mhbbtim Qarda yurdu Trkiy! Qardam grmy gldim, zm srtdm torpana. Yksldikc yksldim, Baxdqca ucalan bayrana. Qarda yurdu Trkiy ox sa olun! Mn hamnza tkkr edirm!
2007
131
Qafqaz Universitetinin professoru jdr Aayevin 70 yana hsr olunmu yubiley proqramndak x
Hrmtli tdbir itiraklar, hrmtli Qafqaz Universitetinin tlblri, professor-mllim heyti! vvlc jdr mllim haqqnda sz demmidn qabaq Azrbaycan Respublikasnn thsil sistemind xsusi yeri olan v z tlblri il, yetidirmlri il tkc Azrbaycanda yox, dnyann thsil mkannda zn xsusi yer tutan Qafqaz Universitetinin btn professor-mllim heytin, tlblrin v bu gn burada itirak edn gnclrimiz, asaqqallarmza, bada universitetin rektoru prof. hmd Sani olmaqla, hrks byk minntdarlm bildirirm. Ona gr ki, bu gn 70 ya tamam olan cavan olan, pedaqoji elmlri doktoru, bir ne akademiyann hqiqi zv olan akademik jdr mllimin yubileyini bel yksk sviyyd tkil etmisiniz. Buna gr hmd by Thsil Problemlri nstitutunun kollektivi adndan, mumiyytl, Azrbaycan Thsil Nazirliyinin kollegiyas adndan ox byk minntdarlm bildirirm. Hrmtli tdbir itiraklar, mn bel glir ki, jdr mllimin kediyi hyat yolu il burada tan oldunuz, bunu tkrar etmy ehtiyac yoxdur. Ancaq jdr mllim xas olan, jdr mllimi bir insan kimi, yksk mdniyyt sahib olan bir mllim kimi, pedaqoq kimi, kediyi hyat yolu il tan olanda bizd myyn tsvvrlr yarand. Mn bel glir ki, insan formaladran, insann dnyasn znginldirn mkdir. Fikrimc, insan dnyaya gz aandan sonra, formalama dnyasn kerkn, qarsna qoyduu mqsd birinci nvbd xalqna, milltin, dvltin grkli bir insan kimi formalamaq olmaldr. Pedaqoq, mllim olmaq ox ar bir sntdir. Mllimin z bir xsiyyt kimi el bir insandr ki, onun daxili dnyasn duymaq, onun daxili almi haqqnda tsvvr yaratmaq, onun myini qiymtlndirmk ancaq onun yetidirdiyi insanlar, drs dediyi tlblr trndn edil bilr. Mn uzun mddt bu sahd alan biri olduuma gr bu qnat glmim. jdr mllimin kemi Lenin adna Pedaqoji nstitutunda, indiki Azrbaycan Dvlt Pedoqoji Universitetind ali thsil ald 1955-60-c illrd mn d hmin mssisd thsil almam (1957-62-ci illr) v zika fakultsini bitirmim. ox tssr olsun ki, o vaxtlar mn jdr mllimi tanmamam. Ancaq insan hy-
Akademik Abdulla Mehrabov

Azrbaycan Respublikas Thsil Problemlri nstitutunun direktoru
Qafqaz Universiteti Azrbaycan Respublikasnn thsil sistemind xsusi yeri olmaqla, z tlblri v yetidirmlri il tkc Azrbaycanda yox, dnyann thsil mkannda zn xsusi yer tutur.
2007
132
Qafqaz Universiteti
atda arzu il yaayr. Bu arzu mni Thsil Problemlri nstitutuna gtirdikdn sonra mn jdr mlliml birbaa mnasibtd olmuam v bir insan kimi, gzl bir ail bas kimi, xsiyytli bir insanla tan olmuam, mkdalq etmim. Hal hazrda jdr mllim Thsil Problemlri nstitutunda Thsilin Konseptual Problemlri bsinin mdiridir. Eyni zamanda bizd faliyyt gstrn ixtisaslam dissertasiya urasnn zvdr v s. Azrbaycan ikinci df mstqillik qazandqdan sonra, mummilli liderimiz lkd myyn stabillik yaratdqdan sonra, lknin thsil sistemind d islahatlarn aparlmas zrurti ortaya qoyuldu. Yeni mstqil dvlt kemi qapal bir cmiyytdn aq bir cmiyyt kedi v bazar iqtisadiyyat deyiln bel bir iqtisadi yanamalar olan bir dvr olduuna gr thsil sistemind d islahatlarn aparlmas zrurti meydana gldi. stniln bir msly baxda o msld olan problemlri aydn
tsvvr etmdn onun elmi-nzri, pedaqoji, psixoloji, metodik saslarn ilmk mmkn deyil. vvlc problem olduu kimi z xarlmaldr, problemin mqamlar aradrlmaldr, ondan sonra onun elminzri, pedaqoji, psixoloji, metodik saslar ilnmlidir. jdr mllim bel alimlrdndir. Hal-hazrda Azrbaycan thsil sistemi qarsnda duran n byk vziflrdn biri, ilk nvbd kamil insann, xsiyytin, baqa szl desk rqabt davaml insann formaladrlmas mslsidir. Bu rqabt davaml insann formaladrlmas birinci nvbd thsil sistemi il baldr. Ancaq thsil sistemi d bu insann formaladrlmasnda he vaxt tkc bir i gr bilmz. Bel insann formaladrlmasnn mnbyi ail, cmiyyt v mktb lyndn ibart olmaldr. Mzmun is milli, mnvi, mumbri dyrlr syknmlidir. Metodologiyas v texnologiyas is bu qarlql mnasibtlr mdniyytinin birliyindn ml glmlidir. Bax bel bir insann formaladrlmas n bizim thsil problemlri
institutunda, o cmldn thsilin konseptual problemlri bsind, hanski hrmtli professor jdr Aayev rhbrlik edir, bu problemlr aradrlr, bu problemlr mnasibt bildirilir. Azrbaycanmzn iqtisadiyyat bu gn inkiaf edir. qtisadiyyatn inkiaf thsilin inkiaf il baldr. gr thsilimiz inkiaf etms, iqtisadiyyatda olan inkiaf he vaxt daimi ola bilmz. Mn xmn sonunda yen d Qafqaz Universitetinin rhbrliyin z tkkrm bildirmk istyirm. Sonra zm bizim hrmtli jdr mllim tutub deyirm: - jdr mllim, sizi bir daha rkdn tbrik edirm, siz cansal, uurlar arzu edirm. Siz thsil sahsind prezident tqadn layiq grln insanlardan birisiniz. slind bel cavan yanda prezident tqadn layiq grln insanlar az olur. Siz can sal, uzun mr arzulayram. Sa olun!
2007
133
Faiz bu l-Nc xanma Qafqaz Universitetinin fxri doktoru adnn verilmsin hsr olunmu grdki x
Balayan v mrhmtli Allahn ad il! Sizin hamnzn zrin salam olsun. Hrmtli universitet rektoru, hrmtli ziz dostum Aberon rayonunun icra bas, burada olan misirli qonaqlar v eyni zamanda burada yln tlblr, sizin hamnza tkkr edirm v sizlr glcyin liderlri olma arzulayram!
Faiz bu l-Nc
Misir rb Respublikasnn Beynlxalq mkdalq naziri
Mn z hisslrimi siz atdrmaqda, hqiqtn d, tinlik kirm. Sizin universitetinizin mn fxri doktor adnn vermsi qrar mn mlum deyildi v mnim n byk bir srpriz oldu, ona gr d n edcyimi, n deycyimi bilmirm. Lakin bu srpriz xo bir xbrdir. Mnim qlbimd, mnim hyatmda mhm bir yer sahibdir v mnd xo tssrat buraxd. Bu mhm tarixi gn mn bel bir fxri adn verilmsi il st-st dd. Bu da, mnim krimc, Azrbaycan - Misir dostluunun bir nmunsidir. Artq iki gndr ki, gzl Azrbaycan torpandayq. Biz burada zmz qarda Azrbaycan xalqnn qays, hatsind hiss etdik. Eyni zamanda biz burada zmz z evimizdki kimi, ikinci evimizdki kimi hiss edirik. Dnn Bakda oxlu grlr keirdik. Bu grlrin irisind Azrbaycan Respublikasnn Prezidenti cnab lham liyevl olan grmz yadda qalan oldu. Daha sonra biz Bakda Misir Azrbaycan qtisadi mkdalq Komissiyas hkmtlraras komissiyann nc iclasnn alnda olduq. Burada biz hminin Thsil naziri, Rabit v nformasiya Texnologiyalar naziri v Xarici lr naziri il d grlr keirdik. Yadda qalan grlrdn biri d z hmkarm, Azrbaycan Respublikasnn qtisadi nkiaf naziri Heydr Babayevl d grlrimiz oldu. Sabah is bizi digr grlr gzlyir. Mlumat n qeyd edim ki, biz sabah ba nazir, parlamentin sdri v bir sra digr nazirlrl grlr keircyik. Bu gn shr saatlarndan etibarn Aberon rayonuna sfrimiz balad. Aberon rayonunun sakinlri bizi byk coqu il qarladlar v biz bunu he bir zaman unutmayacaq. Hqiqtn d, byk v tarixi bir gn idi. Biz Aberon rayonunda bir sra grlr keirdik. Eyni zamanda Aberon rayonunda Misir i adamlarnn investisiya qoymas
Bu kkl universitet haqqnda reportaja baxarkn grdm ki, burada mxtlif sahlri hat edn fakultlr v mxtlif ixtisaslar vardr v bu gzl universitetd sizlr n ox gzl rait yaradlmdr.
2007
134
Qafqaz Universiteti
msllrini d mzakir etdik. Burada mniml birlikd Misir rb Respublikasnn drman preparatlar hazrlayan n byk irktlrindn birinin nmayndsi, Aqdima irktinin prezidenti var. O da eyni zamanda mllimdir v vaxtil Misir rb Respublikasnn Ayn ms Universitetin rhbrlik etmidir. Mn qeyd etmk istyirm ki, trcminiz d, bu universitetin mzunlarndan biridir, Ayn ms Universitetinin Dillr fakultsini bitirmidir. Bu gn Misir Azrbaycan laqlrind tarixi bir gndr. Azrbaycan v Misir dostluunun simvoluna evriln Aberon rayonundak Misir Azrbaycan dostluq parknn alnda, hminin Misir rb Respublikasnn prezidenti Cnab Hsn Mbarkin heyklinin alnda da itirak etdik. Qeyd etmk istyirm ki, analoji heykl Misir rb Respublikasnn Qalubiyy hrind d Azrbaycann mummilli lideri Heydr liyev n qoyulmudur.
str bu universitetd, istrs Misir rb Respublikasndak universitetlrd, istr dnyann digr bir sra universitetlrind tdris alan tlblrl grdym zaman hmi gncliyin gcn inanmam v onlarn glcy olan inamn, onlarn qvvsini, onlarn gcn, bacarn hmi qiymtlndirmim. Misir rb Respublikasnn naziri olaraq hr zaman gnclri, elmi v elmi aradrmalar dstklyirm v trfdaryam. Bu kkl universitet haqqnda reportaja baxarkn grdm ki, burada mxtlif sahlri hat edn fakultlr v mxtlif ixtisaslar vardr v bu gzl universitetd sizlr n ox gzl rait yaradlmdr. Mn siz bildirmk istrdim ki, thsil, insan qaynaqlarna qoyulan investisiya n nmli investisiyadr. Bu elm mbdinin sasn qoyanlar v bu elm mbdinin inkiafna kmk ednlr tkkr etmk istyirm. Mn video materiala baxdm zaman hiss etdim ki, bu kkl universitetin elmi sviyysin d layiqi qiymtlr ver-
ilmidir. Burada bir ox lklrdn tlblr thsil alrlar. Bu da universitetin n qdr populyar olduunu gstrir. Bunu da demyi zm borc bilirm ki, Misirin d bu cr ncib mllrd itiraknn artrlmasnn trfdaryq v mxtlif vasitlrl Misir d bu universitetin inkiafnda z thflrini ver bilr. Misir, Azrbaycan v Trkiy inkiaf etmkd olan lklrdir. Bu dvltlr z iqtisadiyyatlarnda byk nailiyytlr ld ediblr v inkiaf yolunda uurla addmlamaqdadrlar. Hr lknin glck hyatnda byk gstricilr ld edcyi proqnozladrlr, lakin bu proqnozlar siz tlblrin dstyi il mmkn olacaqdr. Eyni zamanda onu da qeyd etmk istyirm ki, insan qaynaqlar, insan resurslar masir dvrmzd ox mhm hmiyyt ksb edir. Gnclr bizim glcyimizdir v gnclrimiz istr Misird, istr Azrbaycanda, istr Trkiyd, istrs d digr dost lklrd elm nurunu, elm in irliy doru aparmaldrlar. Siz onu da bildirim ki, mnim tmsil etdiyim lknin halisi yetmi alt milyondur v bunun da byk bir qismini gnclr tkil edir. Bu mnada baxdmz zaman slam Dnyasnda gnclrin glckd mhm gstricilr ld etmsi mmkndr. Qlbimin drinliklrindki hisslri siz tam olaraq atdra bilmsm d, n son arzularm bundan ibartdir ki, Misir v Azrbaycan universitetlri arasnda krplr qurulsun, tlb mbadilsi aparlsn v bu tlb mbadilsi eyni zamanda iki lknin mumi maraqlarna xidmt etsin. Bundan baqa, mn siz tlblri, gnclri Misiri grmy dvt edirm. Siz thsil hyatnzda, i hyatnzda n xo arzularm atdrram v yeni ilinizi tbrik edirm, qardan gln il sizin n uurlu olsun! Sa olun!
2007
135
Hrmtli nazir, cnab qubernator, hrmtli qonaqlar, ziz tlblr! Mn sizin hr birinizi salamlayram! Bu gnlr bizim hr birimiz n, aberonlular n tarixi gnlrdndir. Bir ne ay bundan vvl hsrtl gzldiyimiz gnlr artq gldi atd. Bu gn artq biz misirli dostlarmzla, qonaqlarmzla bir yerdyik. Biz bu gn ox tarixi bir an yaadq. Misir Azrbaycan dostluq parknn alnda itirak etdik, btn dnyada tannm siyasi xadim Mhmmd Hsn Mbarkin abid kompleksinin alnda itirak etdik. Xrdalan hrinin mrkzi klrinin birin bizim dost yalt olan Qalubiyy yaltinin adn verdik. Yaadmz btn bu gzl anlarn irisind n gzli bizim hammzn hrmt etdiyi xanm Faiz bu nncaya Xrdalan hrind yerln Qafqaz Universitetinin fxri doktoru adnn verildiyi an oldu. Mn z admdan, burada ylnlr adndan, btn rayon ictimaiyyti adn-
dan xanm naziri tbrik edirm ona xsi hyatnda, i hyatnda uurlar arzu edirm. Onu da deyim ki, bu Qafqaz Universiteti ilk fxri doktor nvann, bu byk fxri ad Faiz xanma tqdim etdi. Mn inanram ki, bu tdbir hammzn hyatnda nmli bir yer tutacaq. Siz ahidi oldunuz ki, bu gn Misir-Azrbaycan dostluunun bnvrsi ox mhkm kild qoyulmudur. Bizim prezidentlrimiz cnab Mhmmd Hsn Mbark v cnab lham liyev arasnda imzalanm o protokollar lazmi yerlrd layiqinc icra olunur v bizim bu dostluumuz bdi v mhkm olacaqdr. Yaasn Misir-Azrbaycan dostluu! Mn hamnzn bayramn tbrik edirm. Yeni iliniz mbark! Sa olun!
Zakir Frcov
Aberon rayon icra hakimiyytinin bas
2007
136
Qafqaz Universiteti
Balayan v mrhmtli Allahn ad il! Hrmtli, cnab rektor! ziz tlblr, vladlarm! Bu kkl universitetd bizlri qarladnza gr sizlri tbrik edirm v tkkr edirm. Bizim hal-hazrda iind olduumuz bu zal mn Qahir Universitetinin Hquq Fakltsini xatrladr. Mn Qahir Universitetinin Hquq Fakltsini bitirmim, oran bitirdikdn sonra is hakim olaraq faliyyt balamam. Sizinl gr mni z tlb olduum illr apard. Mnim qz vladm var v hr ali thsillidir. Bu universitetd thsil alan tlb qzlara baxdm zaman onlarn simasnda z qzlarm grrm. Mnim qzlarmdan biri cza, ikincisi sosial elmlr zr mtxssis, digri is mhkmd hakimdir. Mn buradak tlblrin d hr birin arzu edirm ki, onlar universiteti bitirdikdn sonra hyatda z layiqli yerlrini tutsunlar v z karyeralarnn zirvlrin doru hrkt etsinlr. Azrbaycan bizim sevdiyimiz lklr srasndadr. Mn Misirin n byk quberniyalarndan birin rhbrlik edirm. Bizim quberniyann razisind mummilli lider Heydr liyevin heykli ucaldlmdr. Eyni zamanda Aberon rayonunda da Misir rb Respublikasnn prezidenti Mhmmd Hsn Mbarkin heykli ucalr.
Mnim rhbrlik etdiyim quberniyann halisi be milyondur v bizim quberniyamzda bir universitet vardr ki, tlblrinin say lli be mindir. Hmin universitetd on be fakult vardr. caz verin mn Qafqaz Universiteti rektorundan xahi edim ki, bu universitetin bir ne tlbsini Qalubiyyy gndrsin v biz onlar qonaq olaraq qbul edk. Biz d onlar sizin bizi qarladnz kimi, gzl bir kild qarlayaq. Mn Aberon rayonu Xrdalan hrind Misir Azrbaycan dostluq parknn alndak xm zaman qeyd etdim ki, biz sizlrin, aberonlularn ryind, qlbind z yerimizi tapdq v eyni zamanda bizim ryimizd znz yer eldiniz. Bu sevginin lamti olaraq, simvolu olaraq icaz verin mn cnab rektora Qalubiyy qubernatorluunun rsmi simvolunu tqdim edim. Sizi salamlayram, siz tkkr edirm, siz z sevgilrimi bildirirm! Sa olun!
Adli Hseyn
Misir rb Respublikas Qalubiyy yaltinin qubernatoru
Qafqaz Universitetind tdris qsa mddtd kkl kild inkiaf etdirilib.
2007
137
biyy v Aberon arasnda imzalanm qardalama haqqnda protokol artq z smrsini verir, mli kild hyata keirilir v mn bunu regionlar diplomatiys adlandrram. Sadc Aberon v Qalubiyy arasnda deyil, eyni zamanda Azrbaycan v Misir arasnda da laqlrin inkiafnda byk rol oynayan ziz qardamz, dostumuz Aberon rayonunun icra bas Zakir Frcovu da salamlamaq istyirm. Bu salonda, bu krsd biz dflrl sz vern Qafqaz Universitetinin rektoru professor Ahmet Sanii d salamlamaq istyirm. Fzilt hli olan insanlar he bir zaman unudulmurlar v onlar btn tkkrlr layiqdirlr. Frstdn istifad edib Misir-Azrbaycan laqlrinin inkiafnda oynad rola gr Azrbaycan Respublikasnn Thsil naziri cnab Misir Mrdanova da tkkr etmk istyirm. Hminin qarda Trkiy Respublikasnn Milli Thsil naziri Hseyin elik cnablarna da z tkkrm bildirirm v eyni zamanda a yrtim ltmlrinin prezidenti cnab nvr zrn by d burada bu gzl universitetin mvcud olmasnda gstrdiyi qayya v oynad rola gr z tkkrm bildirirm. Hazrda burada olan Misir nmaynd heyti istr rsmi heyt olsun, istrs d i adamlar olsun vaxtlarn srf edib bura gldiklri n onlara
tkkr etmk istyirm. Onlarn arasnda i adam Aqdima irktlr Qrupunun prezidenti cnab Avattaceddin d vardr, ona z xsi tkkrm bildirirm. Bu gzl tdbiri iqladrdqlar n ktlvi informasiya vasitlrinin nmayndlrin - Misir rb Respublikasnn l hram v l Cmhuriyy qzetlrinin nmayndlrin, hminin Azrbaycan ktlvi informasiya vasitlrinin nmayndlrin d z tkkrm bildirmk istyirm. Nitqimin sonunda eyni zamanda tlblr v buradak Misir diplomatik missiyasnn nmayndlrin d laqlrin inkiafnda oynadqlar rola gr z tkkrm bildirirm. Bir daha byan etmk istyirm ki, Qafqaz Universitetinin rb dili blmsind thsil alan tlblr v mumiyytl, rb dili blmsin hr cr texniki dstyi hr zaman gstrmy hazrq v bu dstyin gstrilmsind biz gstrdiyi kmy gr Misir rb Respublikasnn Xarici lr Nazirliyi MDB lklri il mkdalq fondunun rhbrliyin v xsn Xarici lr Naziri cnab hmd bul Veyt d z tkkrm bildirirm. Sonda, bir daha sizlr tkkr edir, yeni iliniz mbark olsun deyirm. Sa olun!
Yusif hmd brahim lrqavi

Misir rb Respublikasnn Azrbaycandak fvqlad v slahiyytli sri
Balayan v Mrhmtli Allahn ad il! Hrmtli xanmlar v cnablar! caz verin z salamlarm Azrbaycann v Misirin dvlt balar cnab lham liyev v cnab Mhmmd Hsn Mbark atdrm. Bu laqlrin inkiafnda onlarn aparc rolu vardr v hr iki dvlt bas laqlrin inkiafna z thflrini vermi v bu laqlrin inkiafn dstklmilr. Hrmtli xanmlar v cnablar, eyni zamanda burada Misir rb Respublikasnn Beynlxalq mkdalq Naziri xanm Faiz buncaini, Misir Azrbaycan hkmtlraras komissiyasnn misirli hmsdrini salamlamaq istyirm. Xanm doktor Faiz bunnca Misir Azrbaycan laqlrinin inkiafnda biz hr zaman dstk verir v biz onun daimi qaysn hr zaman hiss edirik. Eyni zamanda burada Misir rb Respublikasnn Qalubiyy qubernatoru Adli Hseyni d salamlamaq istyirm. Bildiyiniz kimi, hr iki lknin hrlri Qalu-
2007
138
Qafqaz Universiteti
Tlblrimiz Londonda kurs kedilr

Qafqaz Universitetinin fallarndan 7 nfrlik tlb heyti 2007-ci ilin avqust aynda ngiltrnin paytaxt London hrind olmular. Tlblrin buradak faliyyti dil yrnm, syaht v aradrmalardan ibart proqramlarla izlnilmidir. Qafqaz Universiteti xarici vtndalar n Hazrlq bsinin mdiri li Tatlnn trtib etdiyi proqram sasnda tlblr E.F. Schoolda iki h lik ingilisc yrnm kursunu kemilr. E.F. mktblri 40 ildn oxdur ki, dnyann 65 lksind beynlxalq thsil sahsind tcrbli tdris vern thsil mssislri kimi tannr. Tlbrin bu tdris mssislrind tcrbli ingilis mllimlri trndn aldqlar drslr iki h rzind davam ets d, onlarn ingilisc danqlarna ciddi kild tsir etmidir. Bu mddt rzind tlblrimiz vvlcdn tkil edilmi ingilis aillrind qonaq olaraq qaldlar. lb ki, bu vziyyt d tlblrin xarici dil qabiliyytlrini inkiaf etdir bilmlrin xeyli kmk etmidir. Bundan baqa gzintilr v aradrmalar zaman ld ediln praktiki nticlr d dil yrnilmsind ox faydal olmudur. Tlblrin qonaq qismind qaldqlar evlrd baqa lklrdn glmi hmyadlar il qarlql mnasibtlrin inkiaf etdirilmsi il mdniytlraras dialoqun ml glmsin d msbt tsir gstrmidir ki, bu faliyytlrin nticsi olaraq, gnclr arasndak dostluq mnasibtlri hl d davam etmkddir. Tlblrimiz Londonda shr v axam yemk saatlarn qonaq olduqlar aillrl birlikd keirrkn, gnorta yemklrini is Hyde Park v ya Green Parkda piknik klind yeyirdilr.
2007
139
E.F. mktbind ilk gn keiriln sviyy imtahanndan sonra tlblrimiz Waterloo v Regents Park yaxnlnda, Great Potland Roaddak mktbd yerldirildilr. Keiriln sviyy imtahanndan yksk gstricilrl xan tlblrimiz bizi d sevindirmidilr. Gzinti v aradrmalar zaman gedilck yerlrin tyin edilmsi v taplmasnda tlblrdn birbaa istifad edilmsi v bunun n hr gn bir tlbnin myynldirilrk ndrlik ed bilmsinin tmin edilmsi maraql olmaqla yana, tlblrimizd ingilis dilind danq qabiliyytinin d inkiafna tsir gstrirdi. Bu kild gzinti v ya aradrma aparmaq n gediln yerlr arasnda aadaklar yadda qalanlardr: - Big Ben, Houses of Parliment, Aquvarium, Madame Tussauds, Lon-
don Eye, House Museum of Sherlock Holmes, Westminster Abbey, Buckingham Palace, British Museum, Convent Garden, Green Park, Hyde Park, China Town, Transport Museum, Piccadilly Circus, Thames nehrinde botla gezinti, Tower Bridge, London Metropolitan University, The University of Greenwich, National Maritime Museum, Trafalgar Square, Camden Town, Greenich, Holborn Arsenal, Harrods v s. Bundan baqa al-veri n teztez getdiyimiz Elephant and Castle, Oxford Street , Grove Hill, Lewisham, Bromley, pul dyidirmk n getdiyimiz Russell Square v hr yerd rastladmz kitabxanalardan bhs etmmk olmaz. Londona gedrkn tlblrimizin gzlrindn oxunan intizar v hycan, proqramn sonunda geri d-
nrkn, Heatro hava limannn 2 nmrli terminalndan havaya qalxan tyyarnin oturacaqlarnda yorunluq v gzl nticlrin sevincin evrilmidi. Gnin alar Bakn iqlandrmaa balad erkn saatlarda Heydr liyev adna hava limanna endik v bizlri maraqla gzlyn aillrimizl grdk.
2007
140
Qafqaz Universiteti
Qafqaz Universitetinin tlblri Trkiyd praktiki tcrb kedilr

Qafqaz Universitetinin tlblri thsil hyatlar mddtind iki df praktiki tcrby gndrilirlr. mumi olaraq, III kurs tlblri Azrbaycanda, IV kurs tlblri is Trkiyd praktiki tcrb keirlr. Son drd ildir ki, hr il mtmadi olaraq, yz yaxn tlbmiz Trkiyy praktiki tcrby gndrilir. 2006-2007-ci il tdris mvsmnd d universitetin qtisadiyyat v daretm Fakltsindn 45, Hquq Fakltsindn 15, Mhndislik Fakltsindn is 20 nfr olmaqla, cmi 80 nfr tlb Trkiyy praktiki tcrby gndrilmidir. Son iki ildir ki, tlblrimizin Trkiyy praktiki tcrb n tyyar il gedi-gli syaht xrclri TKA trndn tmin edilmkddir. 2007-ci il iyulun 6-da tlblrimiz Trkiyy yola ddlr. Hquq Fakltsinin tlblri stanbulda mxtlif hquq brolarnda, Mhndislik Fakltsinin tlblri zmird mxtlif bldiyy v snaye mssislrind, qtisadiyyat v daretm Fakltsinin tlblri is Trkiynin n sviyyli bank v sorta irkt qurumlarndan olan ETA Bilgisayarl Mhasib Firmas, skdar v mraniy Bldiyylri, MKB, Kveyt Trk Qatlm Bank, Bank Asiya Qatlm Bank, Trkiy Finans Katlm Bank, stanbul Bykhr Bldiyysi ETT Qurumunda praktiki tcrb kerk, yrnmi olduqlar nzri biliklri praktiki i hyatna ttbiq etm imkan ld etdilr. Sonuncu h praktiki tcrb keiriln tkilatlarn genel mdirlri ziyart edilrk, gstrdiklri kmkliy gr tkkr edilmi, onlara universitetimiz v tlblrimiz adndan mxtlif hdiyylr tqdim edilmidir.
2007
141
H nin i gnlri tcrb kerkn, istiraht gnlri d mxtlif proqramlarla znginldirilmidir. Tlblr Trkiynin tarixi v gzmli yerlrin syahtlr edrk, faydal yay ttili keirmk imkan qazanmlar. Hyata keiriln proqramlar rivsind aada adlar ken yerlr gzilmidir: - Fatih Universiteti, stanbul Bykhr Bldiyysin bal Miniatrk v Yerbatan Sarnc, Ayasofya Muzeyi, Marmara dnizind olan Prens adalar, stanbul boaznn Anadolu hisssind olan tarixi yerlrdn Hz.Yua tpsi, Anadolu Kava, Yoros qalas, Poyrazky v Anadolu Fnri gzilmi, qayqla boaz syahti edilmi, Dolmabaxa saray, Topkap, Arxeoloji muzeylr, Glhane park il anakkala hidliklri gzilmidir. Tlblrimiz praktiki tcrblr qurtardqdan sonra, 06.08.2007 tarixind, stanbul Atatrk Hava limanndan Trk Hava yollarna aid tyyar il Bakya qaytmlar.
2007
142
Qafqaz Universiteti
Qafqaz Universitetinin 2006-2007-ci tdris ilind apard xarici laqlrl bal faliyytlr haqqnda
Bir dnya universiteti olma hdyn Qafqaz Universiteti xarici laqlr xsusi nm vermkddir. Bu mqsdl universitetd prorektorlardan biri xarici laqlrdn msul olaraq tyin edilmi v beynlxalq laqlr bsi tkil edilmidir. Qafqaz Universiteti faliyyt baladqdan sonra qsa bir mddt rzind bu mqsdl bir ox thsil mssislri il niyyt protokollar imzalamdr. Bu istiqamtd grln faliyytlr olaraq, almaniyal, ingiltrli v grcstanl tlblr ynlik yay thsili mktblri tkil etmi, Koreyann bir universiteti il ortaq layihlr girmi, bir ox sahlrd nnvi beynlxalq elmi simpozium v konfranslar tkil etmi, AB, Almaniya, Misir, Trkiy v taliyann bzi universitetlri il professormllim heytinin transliyasiyasna imza atmdr. Hazrda is Qrb universitetlri il ikitri v ya ortaq diplom zrind faliyytlrini davam etdirmkddir. 7 ayr lkdn 400-dn ox bynlxalq tlby sahib olan Qafqaz Universiteti hr ken il xarici tlb saysn artraraq, hm Azrbaycan dnyaya tantmaqda, hm d kosmopolit bir mentalitet malik Azrbaycan mdniyytinin daha da inkiaf etmsin kmklik gstrmkddir. Qafqaz Universiteti beynlxalq tlblr xitab ed bilmk n drs proqramlarn mtmadi olaraq yenilmkddir. Bununla laqdar hr kafedrada n az bir xarici dil mlliminin olmasn dstklyir, bu yolla Bolonya Prosesi olaraq adlandrlan AKTS-nin sas gtrdy tlb v professor-mllim heytinin aktivliyin rait yaratmaqda v universitetin dnyvi ali thsil oca olduunu bir daha vurulamaqdadr. BP il imzalanan mqavil sasnda Azrbaycann parlaq glcyinin tminat olan ne sektoruna dstk ver bilck tlblr tqadl olaraq oxudulmaqdadr. Bundan baqa Trkiynin ODT ali thsil ocana da bzi tlblr bu sah il bal gndril bilinmkddir. Robot yarlar v Gzl Elm kimi proqramlarla British Conuncilla ortaq keiriln elmi faliyytlr universitetin sas istiqamtlrindn biri olan elmi kr iini n plana xartmaqla yana, tqdim olunan proqramlarla halinin hr tbqsin xitab etdiyi n, hl ki, universitet tlbsi olmayan orta mktb agirdlrin d ali thsil ocaqlarnda oxumaq v lknin mnafelrin uyun elmi alma xsusiyytini alamaqdadr. Beynlxalq laqlr bsi xaricd thsil almaq istyn tlblr istiqamt vermkl, xaricd thsill bal trtib ediln proqram, tqad v digr imkanlar tqib etmkl universitetin xarici laqlrinin tkilind nmli rol oynamaqdadr. hyatna atlmadan nc onlar praktiki tcrblrinin keirilm yerlrinin xaricd tkil edilmsi, Qafqaz Universitetinin tlblri n nmli olan stnlklrdndir. Trkiy, Grcstan v baqa lklrd hyata keiriln i tcrblri tlblrin, eyni zamanda, dnyann i hyat haqqnda da mlumatl olmalarna imkan verir. Tcrb keiriln mssislrd tlblrin gstrdiklri yksk i qabiliyyti onalarn il tmin olunmas mstvisindn d nmlidir. Xarici tkilatlarn tmsililiklrindn olan nmayndlrl brabr istr Azrbaycann, istrs d xarici lklrin yksk vzifli dvlt
2007
143
adamlarn, i hyatnda mvq olmu sahibkarlar universitet dvt edrk, onlarn karyeralarna aid seminar v ya konferanslar tkil edrk tlblrin glck hyata daha sviyyli hazrlanmas tmin edilir. str Fulbright kimi proqramlarla, istrs d universitetlr arasndak razladrmalara sasn mssismiz gln ixtisasl mllimlr d daxil olmaqla, universitetin professormllim heyti thsilin keyyytinin yksldilmsi n xarici universitetlrl ciddi i birliyind olur ki, bu da hr zaman diqqt mrkzind saxlanlr. Qafqaz Universiteti dnyann bir ox ali thsil ocann dil ls olaraq qbul etdiyi TOEFL iBTnin rsmi olaraq keirildiyi bir mssisdir. Bununla yana, CSCO Networking Akademynin zv olaraq, Qafqaz Universiteti Azrbaycandak CSCO Lokal Academynin faliyytini tmin etmkl d z iinin inkiaf dairsini geniltmkddir.
Qafqaz Universitetinin imzalad razlamalar, yay mktbi v ortaq layihlrin bir qismi aada gstrilmidir. 1. Yaxn rq universiteti, kitabxana v informasiya texnologiyalar zr birg faliyyt v mkdalq memorandumu, 4 Dekabr 2007. 2. rqi Adniz Universiteti Strateji Aradrmalar Mrkzi v Qafqaz Universiteti Qafqaz aradrmalar mrkzi arasnda qarlql razlama memorandumu, 13 Sentyabr 2007. 3. Qafqaz Universitetind yay mktbi, DAAD il, 20 Avqust 200731 Avgust 2007. 4. Hanyang Universiteti v Qafqaz Universiteti arasnda indossament zr razlama memorandumu, 13 Avqust 2007. 5. Grcustan Sosial Elmlr Mrkzi v Qafqaz Universiteti arasnda mkdalq mqavils, 14 yun 2007.
6. Qahir Universiteti v Qafqaz Universiteti arasnda aradrmalar, thsil v tlim proqramlar zr mkdalq memorandumu, Aprel 2007. 7. Qafqaz Universiteti v Britaniya Konsulluu arasnda anlama memorandumu, 21 Fevral 2007. 8. Qafqaz Universitetind yay mktbi, DAAD il, 21 Avqust 2006 3 Sentyabr 2006. 9. Stony Brook Nyu York Dvlt universiteti v Qafqaz Universitetinin d zv olduu Beynlxalq Universitetlr Assosiasiyas arasnda mkdalq mqavilsin tlb mbadilsi haqqnda lav, Sentyabr 2006. 10. imali Texas Universiteti v Qafqaz Universiteti arasnda anlama memorandumu, 31 yul 2006.
2007
144
Qafqaz Universiteti
Qafqaz Universitetind yay mktbi

2006-c ilin yaynda Qafqaz Universitetind faliyyt balayan Yay Thsili proqram 2007-ci ilin yaynda da davam etdirildi. Almaniyann DAAD tkilatnn sponsorluu il 21 avqust 8 sentyabr 2007-ci il tarixlrind hyata keiriln Yay Thsili proqramnda Almaniyann Magdeburg, Bonn v Tuebingen; ngiltrnin The University of Vales kimi tannm universitetlrdn tlblr itirak etdilr.16 tlbnin itirak etdiyi builki Yay Thsili proqram iki h si Azrbaycanda, son h si d Grcstanda tkil edilmkl cmi h davam etmidir. tirak tlblrin istirahti v geclmi n Qafqaz Universitetinin qonaq evi tyin edilmidir. Elmi v mdni kateqoriyalar zr faliyyt gstrn proqramda itirak edn tlblr Azrbaycanda olduqlar mddtd lkmizin tarixi, mdni, iqtisadi v digr trri il yaxndan tan ola bildilr. Keiriln btn grlrd mdniyytlraras dialoqun inkiaf etdirilmsi v bu kimi msllr diqqt mrkzind tutulmudur. Bu mqsdl hyata keirln faliyytlrdn Avropa Birliyi (AB) lklri trndn Bolonya prosesi olaraq adlandrlaraq v yaxn trafdak qonu lklri d bu proses clb edrk, geni bir razid lklraras tlb mbadilsinin tmin edilmsi aparlan ilr irisind xsusi nm ksb etmkddir. Proqramn elmi trrind, Qafqaz Universitetinin masir dizaynl v hr cr texniki imkanlara sahib, xsusi zvql, bir o qdr d geni v rahat auditoriyalarnda Azrbaycan dili v mdniyyti, Azrbaycan tarixi, Azrbaycan v onun enerji thlksizliyi kimi mvzularn hat edn drslr Qafqaz Universitetinin v Azrbaycann digr tannm universitetlrinin qabaqcl alimlri trndn verilmidir. Olduqca keyyytli v smrli ken drslrd itirak edn tlblr gndlik hyatda ehtiyaclarn tmin ed bilck kild d olsa, Azrbaycan dilini yrnm imkan qazandlar. Bununla yana, Azrbaycann Avropa enerji thlksizliyind rolu mvzusunda da diskussiyalar tkil edilmidir. Azrbaycann mdni inkiafnn yrnilmsi btn proqram boyu diqqt mrkzind tutulmudur. Bel ki, Azrbaycann tarixi v mdniyyt mrkzlrin syahtlr edilmlkl yana, bir sra turizm mrkzlrin d gedilmidir. Bundan baqa azrbaycanl aillr trndn ayr-ayr evlrd alman v ingilis tlblrin verilmi yemk ziyaftlri, qonaqlara xalqmzn adt v nnlri il yaxndan tan olmaq imkan vermidir. Simpozium itiraks olan tlblr Azrbaycann n byk hrlrindn olan Gncd xalqmzn dahi klassiklrindn olan Nizami Gncvinin trbsini, ki hrind tarixi memarlq incisi ki Xan sarayn, Qafqazn n gzl yerlrindn olan Zaqatalan, br tarixinin da dvrn ks etdirn tarixi abidlrin qorunduu Qobustan Milli Parkn, Aberonun palq vulkanlarn, Atgah, Yanarda v s. kimi nmli yerlrini grm imkanna sahib oldular. Bundan baqa alman tlblrin oxluq tkil etdiyi tlb heytin Azrbaycann Xanlar rayonunda almanlarn yaad kndlr d gzintilr tkil edilmidir. Bak hrind keiriln gzintilr d digr syahtlr kimi smrli oldu. Bel ki, ri hrin gzilmsi, Qz Qalasna xlmas, axam saatlarnda aq hava ayxanalarnda mhur Bak dmliklrind hazrlanm ayn armudu stkanlarla iilmsi cnbi qonaqlarda xsusi zvq sbb oldu. Hyata keiriln faliyytlr hatsind qonaq tlblr a yrtim irktinin d qona oldular. irktin mxtlif mktblrind olarkn, hmin mssislrd alan mllimlrl diskussiyalar da tkil olndu. Proqramn sonunda simpozium itiraklar hdiyylrl mkafatlandrlmaqla yana, Qafqaz Universiteti trndn sertikatlara da layiq grldlr. Bundan baqa tlblr 3 ECTS krediti il d mkafatlandrld. Bel ki, bu kreditlrdn hmin tlblr thsil aldqlar universitetlrd istifad etmlrin imkan qazandlar. Qafqaz Universitetindn aldqlar kredilr vasitsi il hmin tlblr Avropann qabaqcl universitetlrin transfer edil bilmlri n vacib olan addmlardan birini atdlar.
2007
145
Qafqaz Universiteti hrciyi layihsi
2007
146
Qafqaz Universiteti
2007
147
2007
148
Qafqaz Universiteti

Konuklar Dergisi 2007

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Konuklar Dergisi 2007

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirliyi a yrtim ltmlri

Azrbaycan Respublikas Thsil Nazirliyi a yrtim ltmlri

Qafqaz Universiteti, 2008

Aydn Mirzzad Millt vkili, politoloq 18 Oktyabr-Mstqillik Gn mnasibtil keirilmi tdbirdki x

Qnir Paayeva Millt vkili 2007-2008ci tdris ilinin al proqramndak x

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Qafqaz Universitetinin sas binasnn al, digr binasnn is tmlatma mrasimindki x

Qafqaz Universiteti, 7 noyabr 2007-ci il

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Qafqaz Universitetinin sas binasnn al, digr binasnn is tmlatma mrasimindki x

Qafqaz Universiteti, 7 noyabr 2007-ci il

prof. Misir Mrdanov

Qafqaz Universiteti yaxn glckd Azrbaycann Harvard olacaq!

Siz tkkr edirm! Sa olun!

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Qafqaz Universitetinin sas binasnn al, digr binasnn is tmlatma mrasimindki x

Qafqaz Universiteti, 7 noyabr 2007-ci il

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Qafqaz Universitetinin sas binasnn al, digr binasnn is tmlatma mrasimindki x

Qafqaz Universiteti, 7 noyabr 2007-ci il

prof. Ahmet Sani

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

srin layihsi mvzusunda keiriln seminardak x

Qafqaz Universiteti, 1 mart 2007-ci il

Dr. Bataar Baysal

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

8 Mart Beynlxalq Qadnlar gn mnasibtil keirilmi tdbirdki x

Qafqaz Universiteti, 7 mart 2007-ci il

prof. Rbiyyt Aslanova

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Gnclr tvsiylr mvzusunda keirilmi seminardak x

Qafqaz Universiteti, 15 mart 2007-ci il

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Rusiya-Azrbaycan mnasibtlri mvzusunda keirilmi seminardak x

Qafqaz Universiteti, 16 mart 2007-ci il

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Teleradio jurnalistikas v etika qaydalar mvzusunda keirilmi seminardak x

Qafqaz Universiteti, 27 mart 2007-ci il

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Srgndn soyqrma ermni iddialar mvzusundak x

Qafqaz Universiteti, 30 mart 2007-ci il

prof. Yusuf Halacolu

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

NEPO olimpiadasnn son dyrlndirilm mrasimi

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Azrbaycan dbi prosesinin masir vziyyti v perspektivlri mvzusunda keirilmi seminardak x

Qafqaz Universiteti, 10 aprel 2007-ci il

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Azrbaycan - Almaniya laqlri mvzusunda keirilmi seminardak x

Qafqaz Universiteti, 26 aprel 2007-ci il

Dr. Per Kristofer Stanina

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Elm-dvlt xadimlri v i adamlarnn xlarndan

Qloballama prosesind Qafqaz v Mrkzi Asiya adl beynlxalq elmi konqres