EGR UYDURMA

Genellikle deneysel alismalar sonucu elde edilen veriler

noktasal degerlerdir.Veriler arasinda srekli bir Ionksiyon tanimi
yoktur.Byle durumlarda veriler;
(x
1
, y
1
) , . . . ,(x
n
, y
n
)
seklinde nokta iItleri olarak verilir.j 1 , . . . , n iin I(x
j
) - y
j
olacak
sekilde I(x) Ionksiyonunun bulunmasi istenir.
Yani ; bir Ionksiyonun nokta nokta verilen degerlerinde ,
Ionksiyona en yakin baska bir Ionksiyonun belirlenmesi veya pratikte
kullanimi zor olan Ionksiyonlarin yerine geerek hesaplamalarda
kolaylik saglayabilecek yeni Ionksiyonlarin arastirilmasi 'egri
uydurma problemidir.

1)En Kk Kareler Yntemi

Yntemin temeli;gerek degerlerin regresyon dogrusundan
uzaklasmalarini minimum yapan denklemin bulunmasidir.
y
i
(x) : gerek degerler

(x) : tahmini degerler(regresyon degerleri)
q
i
: bu degerler arasindaki Iark
olmak zere;
minimum
olan denklem,dagilimi en iyi temsil eden denklemdir.
q
i
`nin gsterimi;


(x
0
, y
0
) , (x
1
, y
1
) , (x
n
, y
n
) noktalari arasindan sonsuz sayida
dogru geebilir.Her dogru iin y
i
(x) ve (x) degerleri arasinda
degisik Iarklar ikacaktir.Bunlarin iinde herhangi bir dogru
iin,Iarklarin kareleri toplami minimum ise;o dogru,dagilimi en iyi
temsil eden dogrudur.
(x
0
, y
0
) , (x
1
, y
1
) , . . . , (x
n
, y
n
) noktasindan geen dogru
denklemi ,
ax
i
b
seklindedir.
Bu denklemi denkleminde yerine yazarsak;

elde edilir.
degeri minimum olacak sekilde a ve b degerleri
bulunmak isteniyor.Bunun iin; toplamini
siIira esitleyip a ve b`ye gre kismi trevler alirsak su denklemler elde
edilir:
a nb
a b
Bu denklemlere normal denklemler` denir.Normal denklemler
yardimiyla a ve b degerleri bulunduktan sonra ; y a bx
denkleminde yerine yazilarak, istenen regresyon denklemi elde
edilmis olur.
CRNEK 1 : Verilen x ve y degiskenleri iin en kk kareler
yntemini kullanarak y ax b seklinde bir Ionksiyon bulalim.
(-1.0 , 1.000) , (-0.1 , 1.099) , (0.2 , 0.808) , (1.0 , 1.000)
Ayrica ihtiya duyulan toplamlar su sekilde hesaplanmistir:
n 4 , 0.1 , 2.05 , 3.907 , 0.0517

CDM :
Normal denklemler ; a nb
a b seklinde idi.
$oruda verilen degerleri normal denklemlerde yerine yazarsak;
3.907 0.1a 4b
0.0517 2.05a 0.1b
denklemleri elde edilir.$istem zlrse;
a -0.0224 , b 0.9773
bulunur.Denklem ;
y 0.9773 0.224x
olarak elde edilir.

Yukarida kullandigimiz bu yntemi genellestirelim.Bunun iin
y ax b yerine , m n - 1 olmak zere;
p(x) b
0
b
1
x . . . b
m
x
m

polinomunu alacagiz.Yani ;
s
toplamini en kk yapacagiz.s `i minimum yapmak iin;
0 , 0 , . . . , 0 olmasi gerekir.
Bylece, m 1 bilinmeyenli ve m 1 lineer denklemden olusan
bir lineer denklem sistemi elde etmis oluruz.Bu sistemi zersek;
b
0
, b
1
, . . . , b
m
katsayilarini bularak ve bunlari
p(x) b
0
b
1
x . . . b
m
x
m

polinomunda yerine yazarak,istenen polinomu elde ederiz.
m 2 iin;
p(x) b
0
b
1
x b
2
x
2
seklindedir . Bunun iin normal denklemler syledir ;
b
0
n

b
1
b
2

b
0
b
1
b
2

b
0
b
1
b
2


CRNEK 2 :
10 grencinin matematik ve Iizik notlari su sekildedir:
Matematik 75 80 93 65 87 71 98 68 84 77
Fizik 82 78 86 72 91 80 95 72 89 74

1)Matematik notlari bagimsiz degisken iken, veriler iin en uygun
dogruyu bulunuz.
2)Matematik dersinden 75 alan grencinin Fizik dersinden ka
almasi beklenir?
3)Fizik dersinden 95 alan grencinin Matematik dersinden ka
almasi beklenir?

Su degerler hesaplanmistir:
798 , 819 , 66045 , 64722

CDM :
1)Normal denklemler : a nb
a b
seklindedir.
Verilen degerleri denklemlerde yerine yazarsak ;
798a 10b 819
64722a 798b 66045
$istemleri zersek ; a 0.66 ve b 29.23 elde edilir.Degerler
denklemde yerine yazilirsa ;
y ax b y 0.66x 29.23
seklinde elde edilir.
2)x : Matematik notlari oldugundan (x 75)

0.66 (75) 29.23 - 79

3)y : Fizik notlari oldugundan (y 95)

95 0.66x 29.23 ;%%-




%anm:
ger 0, j=k ve a
k
~, jk ise

0
,
1
,.,
n
} Ionksiyonlarina |a,b| araliginda w agirlik Ionksiyonuna gre ortogonaldir
denir.ger k0,1,.,n iin a
k
1 ise bu durumda
0
,
1
,.,
n
} Ionksiyonlarina ortonormaldir
denir.
n kk kareler ynteminin bir genellestirilmesi
q
integralinin en kk yapilmasidir. Burada w(x) negatiI olmayan bir agirlik Ionksiyonudur ve

k
(x) polinomlari j=k iin genellestirilmis anlamda
0 ortogonal polinomlardir. Bu durumda a
k
katsayilari
seklindedir. ger s
k
denirse
q
min
- ile verilir. Bu da
_ bessel esitsizligini ve m sonsuza giderken
serisinin yakinsak oldugu geregini verir.ger ilgili ortogonal aile,tamlik olarak bilinen bir
zellige sahipse ve eger y(x) yeterince dzgn bir Ionksiyon ise o zaman gerekten q
min
deki
integrale yakinsar.Bu da p(x) polinomunun derecesi arttika yaklastirmanin hatasinin
azalacagi anlamina gelir.

%eorem:
Asagidaki sekilde tanimlanan
0
,
1
,.,
n
} Ionksiyonlari |a,b| araliginda w agirlik
Ionksiyonuna gre ortogonaldir. Her xc|a,b| iin
0
(x)E1,
1
(x)x-B
1
seklindedir.Burada
seklinde tanimlanir.Genel olarak her xc|a,b| ve k_2 iin

k
(x)(x-B
k
)
k-1
(x)-C
k

k-2
(x) dir. Burada
seklindedir.
Crnek: p
n
} Legendre polinomlarinin |-1,1| araliginda w(x)E1 agirlik Ionksiyonuna gre
ortogonal oldugu bilinmektedir.Legendre polinomlarini kullanarak
birinci,ikinci,nc,drdnc ve besinci dereceden en kk kareler yaklasim polinomlarini
bulunuz.
zm: Bir kere ilgili teorem geregince siIirinci dereceden en kk kareler yaklasim
polinomu p
0
(x)E1 seklindedir.Birinci dereceden en kk kareler yaklasim polinomu
!
1
(x) x-B
1
p
0
(x) seklindedir. Burada

olarak hesaplanir ve yerine yazilirsa p
1
(x) x-B
1
p
0
(x)x olarak bulunur.Ikinci dereceden en
kk kareler yaklasim polinomu p
2
(x) (x-B
2
) p
1
(x)-C
2
p
0
(x) seklindedir.Buradaki B
2
ve C
2

degerleri


olarak hesaplanir ve yerlerine yazilirsa
p
2
(x) (x-B
2
) p
1
(x)-C
2
p
0
(x)(x-0)x-x
2
- olarak elde edilir.Benzer sekilde p
3
(x)x
3
-x ,
p
4
(x)x
4
- x
2
ve p
5
(x) x
5
- x
3
x


















Ck DLI]kLNLI kLGkLSCN
8agimsiz degl;kenln blrden fazla oldugu durumlarda normal denklemler en kuuk kareler
ynLemlyle ve daha nce aikladigimiz yolla bulunur 8ununla beraber praLlk olarak regresyon
denlemlnln her lkl Larafi sz konusu degl;kenlerle ayri ayri arpilarak Laraf Larafa Loplanir Crnegln lkl
bagimsiz degl;kenll problemlerde regresyon denkleml
za+b
1
x+b
2
y
;ekllndedlr normal denklemlerln bulunmasi lln e;lLllgln he rlkl yani Laraf Lrafa n defa Loplanarak
blrlncl denklem elde edlllr Sonra bu denklemln her lkl Larafi x lle arpilarak lklncl denklem ardindan
da y ll e arpilarak lklncl denklem elde edlllr
8ylece
zna+b
1
x+b
2
y
xzax+b
1
x
2
+b
2
xy
yzay+b
1
xy+b
2
y
2

elde edlllr
Ck1CGCNAL CLINCMLAk ve LN k00k kAkLLLk N1LMI
Lger y(x) verlsl surekll lse
q
integralini en kk yapacagiz.Burada
p(x)b
0
b
1
x++b
m
x
m

;ekllnde pollnomdur
5lmdl q yu
q
j0,1,.,m iin

Clmasidir ?anl
olmalidir

8ylece m+1 blllnmeyenll m+1 llneer denklemden olu;an
!01m
5ekllnde normal denklemler elde edlllr8u denklem slsLemlnln zulmeslyle
a
0
a
1
a
2
a
m
kaLsayilari bulunur ve p(x) a
0
+a
1
x+ +a
m
x
m

pollnomu llnde yerlne yazilarak lsLenen pollnom elde edllml; olur
rnek
Ln kuuk kareler ynLemlnl kullanarak 01 araliginda y(x) fonkslyonu lln lklncl
dereceden yakla;ik blr pollnom bulunuz
zm
0 1 araliginda y(x) fonkslyonu lln p(x) a
0
+a
1
x+a
2
x
2
;ekllnde blr pollnom elde
edeceglzrobleme gre normal denklemler



5ekllndedlr normal denklemlerdekl lnLegrallerln hesaplanmasiyla
a
0
+ a
1
+ a
2

a
0
+ a
1
+ a
2

a
0
+ a
1
+ a
2

Llneer denklem slsLemlerl elde edlllr8u denklem slsLeml zulurse
A10030463 a
2
412231 a
3
412231
8ulunur8uradan da lsLenen pollnom
(x) 0030463 + 412231x 412231x
2

Clarak elde edlllr
?ukaridakl rnekLe eger daha yuksek merLebeden blr pollnom elde eLmemlz lsLenml; olsaydi
l;lmlz zorla;acakLi unku llneer denklem slsLemlerlndekl blllnmeyen ve denklem sayisi
arLLika zum bulmak zorla;ir 8u durumda kar;i buyuk maLrls hesaplari ikar

















LINLLk CLMAAN kLGkLSCN
8u modellerde bagimli degl;ken parameLrelere gre llneer olmayan blr baginLi lle bagimsiz
degl;kenlere baglidir
Crnegln f(x)a
0
(1e
a1x
) modell baslL ynLemlerle llneer hale geLlrllemez 8unun zumu
lln e;lLll ynLemler olmakla blrllkLe blz CaussnewLon ynLeml uzerlnde duracagiz
CaussnewLon ynLeml llneer olmayan fonkslyonun 1aylor serl ailimi esas alarak ardi;ik l;lemler
sonucu parameLrelerl yakla;ik hesaplamaya dayanir Per defasinda hesap edllen parameLrelerln
haLalari mlnlmum yapma eglllmlnde degl;lm gsLerecegl kabulu alLinda lLerasyonlara devam edlllr
8u ynLeml ylf(xlab) modell uzerlnde aikliyalim 8u fonkslyonu (ab) clvarinda lklncl
merLebeden Lurevlerl leren Lerlmlerden sonrakl Lerlmlerl lhmal ederek 1aylor serlslne aalim
8ylece aa
[+
1a
[
ve bb
[+1
b
[
olmak uzere
y f(x )[ +e
l
elde edlllr 8u denklemlLum gzlemler lln maLrls formunda yazmaya ali;alim 8u durumda
z[
elde ederlz 8u durumda
u
1
y1f(x1) ynf(xn) vekLru fonkslyon degerlerl lle lumler arasindakl farklari lerlr ?lne A
parameLre degerlerlndekl degl;lml leren vekLr olup
A ;ekllndedlr
8una gre uz[A+L yazilablllr 8u lfadeye en kuuk kareler ynLeml uygulanirsa
z[
1
z
[
A z[
1
u normal denklemlerl elde edlllr 8u slsLem zulurse
Az[
1
z
[

1
z[
1
u ;ekllnde bulunur 8ylece yenl a
0
ve a
1
degerlerl
a
0[+1
a
0[
+a
0
a
1[+1
a
1[
+a
1
olarak elde edlllr

rnek A;agidakl Lablodakl degerler verllmekLedlr
x 023 073 123 173 223
? 028 037 068 074 079

a
00
10 ve a
10
10 llk Lahmln degerlerl lle lLerasyona ba;layarak verllere f(x) a
0
(1e
a1x
) Llplnde
llneer olmayan blr model uyumu saglayiniz
zm 8a;langiLa haLalarin karelerl Loplami 00248 olup her adimda bu deger azalacakLir
1 e
a1x
ve a
0
e
a1x
oldugundan z
0
yazilablllr
C halde z
0
1
z
0
olacagindan
z
0
1
z
0

1
bulunur Model Lahmlnl lle gzlemler
arasindakl farklardan olu;an u vekLru
u oldugundan
z
0

1
u bulunur
8ylece A olarak elde edlllr C halde 1lLerasyon sonucunda parameLre
Lahmlnlerl olarak elde edlllr 8u ;ekllde lLerasyonlara
devam edllerek sonuLa
a
0
079186 ve a
1
16731 degerlerl elde edlllr 8u adimda haLa karelerl Loplami 000062 olur

%rigonometrik Fonksiyonlar Yardmyla Egri Uydurma
Bu kisimda trigonometrik Ionksiyonlar yardimiyla verilere nasil egri uydurulacagini
grecegiz. Bilindigi gibi sins ve kosins Ionksiyonlari polinomlarin birok istenen zelligini
paylasir. Ayrica bunlar hizli yakinsayan serilerle kolaylikla hesaplanirlar. Ardisik trevleri
yine sins ve kosinslerdir ve bu integraller iin de geerlidir. Ayrica ortogonallik zelligine
ve polinomlarin sahip olmadigi periyodiklige de sahiptirler. Bu nedenlerden dolayi
trigonometrik Ionksiyonlarin yaklastirma teorisinde kullanilirlar.
$rekli Ionksiyonlar olan
1, sin x, sin2x, sin nx, cos x, cos 2x, ., cos nx
dizileri (0,2a) araliginda birbirine ortogonal Ionksiyonlardir. Yani
i. 0, Tm m ve n iin
ii.
iii.
Kosullarini saglar. Bu zellikler gz nne alinarak herhangi bir Ionksiyonu,

seklinde Fourier serisine ailabilir. Bu Iormldeki katsayilari
, n0,1,.,
, n1,2,..
seklinde hesaplanir. Herhangi bir Ionksiyonunun Fourier $erisi ile yaklasik iIade
edilebilmesi iin asagidaki drt kosulun saglanmasi gerekir.
i. Istenilen aralikta srekli oldugu her noktada Ionksiyonun tek degerli olmasi,
ii. Istenilen aralikta sonlu olmasi,
iii. Istenilen aralikta srekli olmasi,
iv. Istenilen aralikta sonlu sayida maksimum veya minimum degerleri almasi.
ger Ionksiyonu srekli olmayip, n tane esit aralikli ayrik noktalardaki degerleri olarak
verilirse yukaridaki integral islemlerinin yerine toplam sembolleri kullanilir. zellikle x
degiskeninin artan degerleri karsisinda y degiskeninin degerleri periyodik bir degisim
gsteriyorsa, matematiksel model olarak kesikli Fourier serisi seilecektir. n genel durumda
kullanilacak Fourier modelinin matematik iIadesi,

seklinde olur. Buradaki T degeri x degiskeninin trnde ve biriminde olan periyottur. ger
gzlenen noktalari yardimiyla periyot belirlenemiyorsa,

olarak seilebilir. katsayilari daha nce grdgmz gibi hata kareleri
toplami minimum olacak sekilde belirlenecektir. Simdi
, i1,2,,.,n
Dnsm yapalim. Bu durumda

yazilir. Bu iIadenin minimum olmasi iin gerek ve yeter kosul
k0,1,.,m
olmasidir. Buradan k0,1,.,m iin
,

ve

Iormlleri elde edilir. ve parametrelerinin sayisi iin, n gzlenen nokta sayisi olmak
zere, 2m1_n yazilabilir.
Simdi m1 kabul ederek , ve parametrelerinin nasil elde edilebilecegini grelim;
, i1,2,.,n
oldugundan

yazabiliriz. Bu iIadenin minimum olmasi iin gerek ve yeter kosul:

olmasidir. Bylece sirasiyla , ve parametrelerine gre kismi trevleri alinirsa;



elde edilir. Bu denklemler matris Iormunda


seklinde yazilir. katsayilar matrisindeki toplamlar iin,
,
0,
,
, 0
yazilarak elde edilen sistem zlrse,

bulunur.























rnek 0x8 araliginda


t 0 1 2 3 4 5 6 7
y 11 13 20 21 17 16 14 11
1ablosu verlllyor Cyle blr

0
, +

, sin
1
+

, cos
2
LrlgonomeLrlk egrl uyumu yapiniz kl
haLa karalerl Loplami mlnumum olsun

zm 1 80 8 oldugundan
,
4 8
2

9 9
x x
= = l128
dnu;umu yapilir 8una gre

9
0 1 2 3 4 5 6 7

0
4 x 2 x 4 3x
x
4 5x 2 3x 4 7x

cos
1 0.707 0 -0.707 -1 -0.707 0 0.707

sin
0 0.707 1 0.707 0 -0.707 -1 -0.707

cos
11 9.191 0 -14.847 -17 -11.312 0 7.777

sin
0 9.191 20 14.847 0 -11.312 -14 -7.777
1ablosu yapilir 1ablodakl degerler kullanilarak

, 375 . 15
8
1
8
1
0
= =

=

,
7978 . 3 cos
8
2
8
1
1
= =

=

,
ve
7373 . 2 sin
8
2
8
1
2
= =

=

,
kaLsayilari elde edlllr 8u kaLsayilar

, , , cos sin
2 1 0
+ + = denklemlnde yerlne yazilirsa
lsLenen LrlgonomeLrlk egrl




cos 7373 . 2 sin 7978 . 3 375 . 15 + =
olarak elde edlllr



rnek

ve

kaLsayilari yle bellrleylnlzkl

)
2
2
0
) ( ) (

=
=

2
% 6

Loplami mlnumum olsun 8urada
,
1 2
2
sin
1 2
2
cos
2
1
) (
1
0
=

'
+

'

+
+
+
+ =

%
x x
ML


5ekllnde LrlgonomeLrlk Loplamdir

zm 8lr kere

'
+

'

+
+
+
+ =

, ,
1
0
,
1 2
2
sin
1 2
2
cos
2
1
) (
x x

Cldugunu blllyoruz buradan


)

= + =
+ +
+ +
'
+

'

+
+
+
+ =

2
- ,

, , %
1 1
1 2
2
1 2
2
0 0
sin cos
1 2
2
sin ) (
1 2
2
cos ) (
2
1
) ( ) (
x x
x x
elde edlllr 8u lfadenln kareslnl alir x nokLalari uzerlnden Loplar ve orLogonalllk zelllklerl
kullanilirsa

) )

+ = = =
+
+
+ +
+
+
+
= =

2
- ,

- ,

% 6
1
2 2
1
2 2 2
0 0
2
2
0
) (
2
1 2
) ( ) (
2
1 2
) (
4
1 2
) ( ) (
8uluruz Sadece llk lkl Lerlm

ve

ya baglidir 8unlar negaLlf olmadiklarindan

mlnumum Lek blr ;ekllde Lum bu Lerlmlerl sifir yaparak elde edlleblllr 8ylece mlnumum lln



, = ve

- =
olmalidir Lger 1(x) Loplami kM de dersek ) ( %

en kuuk kareler LrlgonomeLrlk Loplami verlr

Ayrica

+ =
+
+
=

- ,

6
1
2 2
min
) (
2
1 2

Clarak bulunur 8enzer hesaplama lle

) )

= = =
+
+

+
= =

- ,

%
2
0 1
2 2 2
0
2
2
2
0
2
1 2
4
1 2
) ( ) (
oldugu grulur ve bu da

)

= =
+
+

+
=

- ,

6
2
0 1
2 2 2
0
2
min
2
1 2
4
1 2
) (
5ekllnde lfade edlleblllr M arLika bu Loplam glderek azalir ve ML oldugunda sifir olur unku bu
durumda en kuuk kareler Loplami lle 1(x) Loplami ayni olur