You are on page 1of 93

LM AHLAKI

3 hramczde HacsmailHakkALTUNTA


Dizgi Redaksiyon Kapak BaskCilt Ekim2009

:H.smailHakkAltunta :Haticender :HalukKarslolu :GzdeMatbaaclkMcellit

stemeAdresi: GzdeMatbaaclkMcellit& ReklamHizmetleriSan.veTic.Ltd.ti Tel:02124818169

indekiler Niinlmekzorundayz?............................17 lmnhakikatinedir?.............................20 lmrenmek.........................................24 . lmpeimizde...........................................26 lmkorkusu..............................................29 lmkabullenme......................................36 lmkarlama........................................46 lmtemenni............................................49 lmleyzleme.........................................51 lmunutma.............................................54 lmebak.................................................63 Sonsuzluabak.........................................68 Ahirethayatnabak.................................74 Nasllmeliyiz? ..........................................90 .
5

Hanginizindahaiyiiilediini belirtmekiin, lmvehayatyaratanOdur. O,gldr,balayandr.


(Mlk,2)

Hercanllmtadacaktr. Sonundabizedndrleceksiniz,
(Ankebt,57)

Neredeolursanzolun, sarpvesalamkalelerdeolsanzbile lmsizeulaacaktr!


(Nisa,78)

Eyimanedenler, AllahTeldangereigibikorkun veancakMslmanlarolarakln!


(limran,102)

Hepimiz lmeye mahkmuz. Bir ks mmz yaamn ierisinde kalrken dier 9 birksmmzbilinmeyenbiryerintufanna dorusrklenmekteyiz. lene zlmzn mahiyetinde, lmn; bir gn bize de gelecek oluunu birden bire hatrlatmasnn sarsc tesiri vardr. Birok musibetten kurtulduuna sevinen insan lmden kurtuluuna tam olarak sevinemez. Bu yzden lenin arka sndan alarken aslnda biraz da kendi istikbalimizealarz. Gidenleriindebedbahtvemesrurolan fazladnrgrnmemizyinebuneden ledir. syankr yada kabul eden de olsak he pimizinyazgsolanlmn,bizyenign

10

leri beklerken habersiz geldiinde, hibir eyeiltifatartkkalmamtr. lm, dost yada dman, bilmeden herkesinsinesinekonmaktadr. Ve bir dnrn lmn zd dolak yumak dedii hayat bitmi ve gelecekbalamtr. te bu nedenle dnce tarihinde en fazla tartlan konu insann lm ve lmsonrashayatolmutur. lm, btn insanlarn kabul ettii bir gerektir. nsann lmll hususunda sahip olduu bilgi, varl hususunda sa hipolduubilgikadarkesindir. nsanpsikolojikolarakenoketkileyen olaylarn banda gelen lm kavram, kiisel olarak insanlarn zihninde sorgu landgibi,dinvefelsefealanndadasor gulanmtr. Gemiteolduugibigelecektedetart lmaya devam edilecek olan lm ve lmszlk problemi, insann ne olduu konusundaki eitli grlerle ilintilidir. Bu bakmdan, insana ilikin bilgimizin boyutlargeniledike,yeniboyutlarkaza narak gelimektedir. Buna gre lm, ya ayan insann zihninde ve duygu dnya sndaoknemlibiryertutar. Genellikleinsannneolduumeselesiy le birlikte ele alnan ruhbeden ilikisi ve

bunaparalelolaraklmproblemi,felsefe tarihinde birtakm sknt ve tartmalarn kaynaolagelmitir. Ruhbeden ilikisinin lm asndan ele alnd tartmalarda btn gr ve retilerin ak yada kapal bir biimde lmszl dillendirdikleri grlmekte dir. Aslnda lm anlamann ondan son raki yaam ve lmszl hatra getire ceikesinolmaklabirliktelmanlamak nemlidir. lm anlamayan kimse lmden sonraki hayat inkr veya kabul den birini bir ekilde semek zorundadr. Bu seim onun Allah Telnn varlna olaninancnyadainkrnbelirler. 1 nsan hayatnn en nemli olay olan 1 lm zmeden hayat zmek mmkn deildir. Kulluk ve imtihan iin yaratlan insanolunun imtihan mddetinin son bulmasnn saiki olan lm; bir gei, bir uyantr. Bu nedenle lm, tesadf bir hdise, bir yok olu deildir. Allah Tel Kurn Kerimde, onun da tpk hayat gibi, bir yaratl, lah irade ve takdirle vukua gel diinibelirtir. Hanginizin daha iyi i ilediini be lirtmek iin, lm ve dirimi (hayat) ya ratanOdur.O,gldr,balayandr.1
1

Mlk, 2

12

lm gerekliini ele alrken ahiret hayatvelmszlktenziyadebugerek liin insana kattklar zerinde durmaya alacaz. Kurn Kerimde surede geen; Hernefislmtadacaktr 2melindeki yet, bizim dmzdaki varlklar iin de lmn sz konusu olduu hususuna k tutmaktadr. Bu yetlerde nefis, insann lmsz olan ruhunu ifade etmektedir. lml olan beden ise mrekkeptir; birok zerre den, moleklden, hcreden, organdan ya ratlmtr. Bu sebeple deimeye ve so nunda bozulmaya mahkmdur. Bedenin aksinebirleikdeilbasitolanruhrme ve bozulmaya maruz kalmaz. Ruh adeta bedenevinininmisafirikonumundadr.Ev ykldndamisafirdekendisinebakabir yerbulur.Bulduuyeriseruhlarlemidir. Bunagrelm,ruhunbedendenayrlma snifadeetmektedir. Her nefis lm tadcdr ayeti ak lanrken; bedenin fn, ruhun ise bk ol duuna dikkat ekilmektedir. Bir eyi ta dann onu tadarken var olmas gerektii dnldnde btn ruhlarn lm tadacaklarn haber veren ayetlerde de bir adaninsaninsanyapanunsuruninsann
2

l-i mran,185; Enbiy,35; Ankebut, 57

bedeni deil, ruhu olduu gerei vurgu lanmaktadr. Buna gre len, yani fonksi yonunu icra edemez hale gelen bedendir. Ruh ise devaml ve bk olmakla birlikte lm tadandr. Zaten lm; ruhun be denden ayrlmas, mekn deitirmesi, dnyahayatnterkederekyenibirhayata balamas fiillerinden baka bir ey de de ildir. Her nefis (canl) lm tadacaktr, ayetiyle ilgili Elmall M. Hamdi Yazrn Aklamalaruekildedir: Her nefis (canl) lm tadacaktr. (Yani herkes lecektir) Nefs, zat ve ruh manalarna geldii iin, bundan baz kim 3 1 seler ruhun ebed olduu manasn anla mlardr. nk tatmak, bir hayat eseri dir. Ve zevk annda tadcnn bak (ebed) olduunu anlatr, yoksa zevk tasavvur olunamaz.Ohaldemana;Hernefisbede ninin lmn tadacaktr eklinde anla lmaldr. Bu da nefsin, bedenden baka olduunu ve bedenin lmyle onun l meyeceini ifade etmektedir. u halde, bu yoruma gre, lm zorunluluunun cismn hayata mahsus olduunu, mcerred (soyut) ruhlarn yok olmadn syleyebiliriz. Yine ahiret meselesi ruhun ebedoluunadayananruhan(ruhlaraait) bir hayat olarak tasavvur edilmi olmakla

14

birlikte dier taraftan birok tefsirci ve bilgin bu ekilde bir yorumunun zorlama olacan ifade etmilerdir. lm tat mak derken lecektir manasnn kaste dildii aktr. Bu durum bize, tadan kim ise lenin de o olacan, aklamaktadr. Bedenin lmesiyle birlikte nefis ve ruhun bsbtn yok olmayp bir mddet varlk gsterdii delillerle aka anlalyor ise deruhlarnkesinolaraklmediklerinedair neaklennedenaklensabitbirispatzorun luolarakszkonusudeildir. lm tatmak eklindeki ifade bize; tatmak eylemini gerekletiren nefsin l mne iaret edildiini dndrmektedir. Rivayetlerin de bu manay destekledii grlmektedir. Rivayet olunuyor ki, ne zaman Yeryzndeki her canl yok ola cak.3ayetiindi,melekler;yeryzndeki lerlddedilerveyinebunabalolarak; bizdeldkdediler.Budurumruhlarn lmn de ifade etmeseydi, meleklerin lmdnlemezdi. Ancakgenelinlmndenbahsederken lm hkmnn umum zere cereyan edemeyeceini hatrlatmakta fayda grl mtr. Nitekim, Allahn diledikleri hari olmak zere, gklerde ve yerde kim
Rahman, 26

varsahepsidplmolacak. 4ayetin deAllahTelnndiledikleri,bugenelden hari tutulmulardr. Buna gre ister gk lere yada yere ait, ister melek yahut dier btn nefisler olsun; bunlarn dnda da lmeyecek olanlarn bulunabilecei konu sunda slm limlerinin ou gr birlii ierisindedirler. zetle ruhun ebed oluu inkr edile mezbirgerekolmaklabirlikteumumiin zorunlu deildir. Dinin ve ahiret imkn nn,mutlakolarak,ruhlarnebedliiteori sine dayanmas da zorunlu deildir. K yametkelimesidetamamenyokoluuve ondan sonra kyam (ldkten sonra diril 1 me), ner ve har (dalp, toplanmay) 5 ifade eder ki, lm ve ldkten sonra di rilme, zetle ahiret inanc, bir ebed olma inancdr. Fakat bu ebedlik, ilk oluum deil,ikincioluumdur. Her nefis lm tadacak, dnyann ne znts, ne sevinci hi biri kalmaya cak ve sevaplarn karlnn tam olarak denmesi de ancak kyamette olacaktr. yilik, ktlk ve dolaysyla sevap ve g nahlarn tam karlnn da yine bu dn yadagrlmesimmkndeildir. lm; ayrllarn ve yeniden buluma larnyaanmasiingerekleendeiimin
4

Zmer, 68

16

addr. Evet, yaratlanlar iin bir deiim olan lm, bizler iin deimeyecek tek gerektir. Hz. Sevban radiyallhu anh anlatyor: Raslllahsallallhaleyhivesellembu yurdularki: Size ullanmak zere, yabanc kavim lerin, tpk sofraya aran yiyiciler gibi, birbirleriniaracaklarzamanyakndr. Oradabulunanlardanbiri: O gn sayca azlmzdan m? diye sordu: Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Hayr, buyurdular. Bilakis o gn siz oksunuz. Lakin sizler bir selin getirip yd erpler gibi hibir arl olma yan erpler durumunda olacaksnz. Al lah Tel, dmanlarnzn kalbinden size kar korku duygusunu karacak ve sizin kalplerinizezaafatacak! ZaafdanedireyAllahnResul?de nildi. Dnya sevgisi ve lm korkusu! bu yurdular.5 lm anlamak ve gzellikle karla yabilmek iin sevmenin gereklilii ve bu sevgiyeerimeninzorluugrlmektedir.

Ebu Davud, Melhim 5, (4297).

Niinlmekzorundayz? 1 nsannvaroluununtemelindeyeralan 7 yaamavelmigdsilkolarak,bebe indoumlabirliktegerekleenveileride kendisini lme gtrecek olan, ayrl kabullenememesiyle balar. nsann do umundan balayarak yaad birleme ayrlk arasndaki gerilim dnyay terk edecei vakte kadar devam eder. Birlik ayrlk, bamllkbamszlk kav ramlar arasndaki diyalektik birlik, insan yaamndacereyanedenhadiselerlesrek libozulmaktadr. Bir eylerin olmas iin ayrlmak mec buriyetinedengerekmektedir? Yalanma ve lm; kinat kitabna ya

18

zlm ve her yaratlmn bana gelecek deimeyenbirkanundur.Skntveaclar la dolu dnyaya ramen insanlarn lme arearadklarngryoruz.Bizleryaratl nbirkanunuolaraklyoruz.Amabiyo lojik olarak niin lmek zorundayz? Hl buki vcudumuz kendini yenileme ve ta mirmekanizmalariledonatlmtr.Btn bunlarvearearaylarmz;yalanacakve eninde sonunda lecek oluumuzla ilgili gereklerideitiremez. lm zerine dnrken hayatla nis pet kurarak bir sonuca varamayz. Hayat hayattr,lmselm.kisiarasndaortak hibir ey olmamakla birlikte lm ve ha yat;birbirinetamkartikikavramdr.Ha yat ve lme bu bilginin snrlar dnda birbakyzeyselolacaktr. Dahayakndan,sebepsonuilikisia sndan,lmnhayatsrdrdveyine lmn canldan geldii dnlerek ba kldnda ise ilkin; birinin dierine kart olamayacan ve hatta birbirinden bu ka darkabacaayrlamayacangrrz. yle ise hayat, lmden kabilir mi? Evet, l bedenin elerinin, topran ve rimine katkda bulunmak gibi faydalar dnldnde, baka yaamlar do urmak iin dntn syleyebiliriz. lmpekokdurumdahayatiyeteyardm

etmektedir. Hayatn domasna izin veren lmn ayn ilevi canl bedende de sr drdn grrz. Evet, yaam ancak lenhcrelerinyerinisrekliolarakdoan baka hcrelerin almasyla mmkn ola caktr. Yalnz burada, mkellefiyet sahibi varlklarn, bu ayrcalklarndan dolay durumlarnn farkl olacan da unutma malyz.Teklifilesorumluksmndeiim kapsamndaki durumu ve dnm hu susundaki bu fark lm gereini etkile mez. Evet, hayat; kendinde var olan, ara vermeden ortaya kan ve zlen bir e likidir.Kartlkbiterbitmezhayattabiter velmbagsterir. 9 1 Allah mminlerden, mallarn ve can larn,kendilerine(verilecek)cennetkar lnda satn almtr. nk onlar Allah yolunda savarlar, ldrrler, lrler. (Bu),Tevratta,ncildeveKurandaAllah zerinehakbirvaaddir. Allahtan daha ok szn yerine geti renkimvardr! OhaldeOnunlayapmolduunuzbu al veriinizden dolay sevinin. te bu, (gerekten)bykkazantr.6

Tevbe, 111

20

lmnhakikatinedir? lmekzorundaolanbirvarlkolarak insan, bu bilgi derinden etkilemekte ve ister istemez dncesini megul etmekte dir. nsann zihninde lm dncesine yervermesindekendisonuylailgiliendie lerinin ve beraberinde evresindeki birta km uyarclarn etkisi sz konusudur. lm, kendi tecrbe alan dnda gerek letii iin kii; bakalarnn lmleriyle eldeettiidolaylbirtecrbedenyolaka rak bu konuda tutumlar gelitirmekte ve yine lm ancak bakalarnn lmyle anlayabilmektedir. Hayatn ak ierisinde insana lm hatrlatan ve hayatn snrl olduunu d

ndren pek ok olay vardr. nsanolu lm konusunda, dncesindeki amaz lara kendince areler retmekten de geri kalmamtr. Baz kimselerin kendilerince are olarak lm dncesini yokluk d ncesiyle tkadklarn gryoruz. Bunla ragre: Nehairvardr,neneir,nehayr,nede errin neticesi vardr. nsanlarn lm hayvanlarn lm ve bitkilerin kurumas gibidir. Yukardaki paragraf, inkr ierisinde olanlarngrdrveAllahTelya,son gne iman etmeyenlerin dncelerinin temsilibirzetieklindedir. 2 Bazlarnn da; ruhun baki olduu, 1 lmle yok olmayaca, ceza ve mkfat grenin sadece ruh olaca, cesetlerin hi bir ekilde diriltilemeyecei gibi bir d nceye sahip olduklar grlmektedir. Fakat bu gibi dnceler hakikati yanst maktanuzaktr. Bizegredoru;lmnsadecebirha lin deimesi hadisesi olduudur. nsann hakikati nefis ve ruh olmakla birlikte ruh bakidir. Ceset lmle, hare kadar yok olacak ve sonra Allah Telnn emri ile tekrar ruhla birleecektir. nsan bu halde sorgulanacak ve kendisi iin takdir edilen ebedihayataynelecektir.

22

BizAllahaaitizveyineOnadnece iz. 7yetide,lmnbiryokoludeil; insann aslna dn, Allah Telya ka vumas, gerek hayat ve ebedilii ka zanmasolduunuifadeeder. lmngereklemesiyinelmnva roluu hakikatinin ok ak ekilde ortaya karlmasndan baka bir ey deildir. u durumda hayat bir gereklik, lmse bir tasavvurdur. Yaamadn muhayyilesinde tasarla yabilme yetisine sahip olan insan, yine de lm tam olarak kavrayamaz. nsana grmedii bir eyi kafasnda bir hayal ya ratacak kadar anlatabiliriz, fakat bu onu iknaetmeyeyetmeyecektir. 8lmleinsan lmden kurtulur ve inanr. lm belir sizdir,hayattansoyutlanmtr,hayatnbir artyadakartdr.Buyzdenlmtek bana bilemeyiz. Ancak vardr ve birden birekarmzakar.Domakaynzaman
Bakara, 156 Ve o vakti de yd et ki, brahim, "Yarabbi! lleri nasl ihya edeceini bana gster," demi, (Allah Telda) "nanmadn m?" diye buyurmutu. O da, "Evet. nandm, fakat kalbim mutmain olsun iin," demi; Allah Tel da: "Kulardan drt tanesini tut da onlar kendine evir, sonra her da zerine onlardan birer para at, sonra da onlar ar, sana koarak gelirler ve bilki Allah Tel phe yok azzdir, hakmdir," diye buyurmutur.(Bakara, 260)
8 7

dalmekdemektirvelmancakhayatla kavrayabiliriz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurduki; Lezzetleri ykan lm oka hatrla ynz.9

3 2

bn Hibban, IV, 281, 282, h.n.: 2981, 2982, 2983, 2984 Ebu Selemenin Ebu Hureyreden Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize merfu olarak kaydettii bir rivayettir. Son rivayette ise lm lafz fazladan zikredilmitir el-Albni SahihulCami, s.2648 h.n.: 1211 de sahih olduunu belirtmi bn Vehb bn Hibban ve el-Bezzar tarafndan nakledildiini belirtmitir.
9

lmrenmek nsanlara ait baz bilgiler; anlamaktan dahaderin,belkidehayatboyusrecekbir kavray gerektirir. te lm bilgisi de ancakuzunbirtecrbeninsonucundaedi nilebilecek trdendir. lk bilinlenmenin gerekletiitaklitsafhasnda;varlmzn geicilii ve lmn kanlmaz bir sonu olduu gerekliini basit, yaln bir bilgi olarak alglarz. Akl yrtmelerimizle ve duygularmzla varlmza yerleerek kendinedairrenmesrecimiziiletenve artk haberdar olduumuz lmle aramz dabyleliklebirbakurulmutur. yiyaamayrenmek,aynzamanda iyi lmeyi renmek veya iyi lmeyi renmek iyi yaamay renmektir diyen

24

Stoaclar gibi Karl Jasper de Felsefe yap maklmeyirenmektirder. lm bilgisine en mkemmel ekliyle dardan eriebiliriz. Onu ieriden tecrbe etmek ise susmak; yani lmdr. Bu tecrbeyi lmeden nce lnz aye tindekiekliyleyaamakkmilkiilikzel lii olduundan ok kii bu bilgiden uzak kalr.lmleilgili,meczimanadayaan larak, tecrbe kazanmak imkn olsa da hakiki lmn gerekleme annda, ok daha farkl bir durum olduu anlalacak tr. lmden sonra grlen ryalarda bu konuokilenmitir. 5 2

lmpeimizde lm, insann bulunduu yerde Var lknbirsnadr.Dahaakifadeyle lm Hiliin kalesidir. lm haktr, herfanionueryadagebirdefatadacak tr cmlesi, semavi dinlerin, hatta ilkel dinlerin paylatklar retinin ve benim senmelerinin temel dayanan olutur mutur. lmn kanlmazl, zaman olarak belirsizlii ve olayn ortaya kma sndansonrakibilinmezlii,herdncede veherinantakiinsanda,yzyllardr,iir lerle, nesirlerle, arklarla, inanlarla ta nmlanmaya allan, korkularn en b ynyaratmtr.AllahTelbuyurdu ki; lmsarholuugerektengelirde:

26

te(eyinsan)bu,senintedenberikatn eydir,denir.10 Belirsizliin srmesi ve kanlmaz so nun durumunun bir trl doyurucu bir ekildeaydnlatlamamasnedeniyle,uzun yada sonsuz yaam iin her trl yol de nenmi, bunun iin sihirli maddeler aran m, doast glerin yardmlarna s nlm veya teoriler gelitirilmitir. Fakat bu yollar deneyendenemeyen yahut d nendnmeyen herkesin hayat, za mangelincesonlanmtr. Aranzda lm Biz takdir ettik. Sizi yok edip yerinize benzerlerinizi getirmeyi ve sizi bilemeyeceiniz bir biimde ve va 2 sftayaratmaydilersek,Bizemaniolacak 7 hibirgyoktur.11 nsanlarn, lmn en ok nesinden korktuklar zerinde dnldnde; bilinmemesinden, acsndan, sevdiklerin den ayrlmaktan ya da yapmay dn dkleri ileri bitirememekten korktuklar anlalmaktadr.Nevarki,gerektebunla rn hepsi buzdann yalnzca grnen ksmdr. lm korkusuyla eletirdiimiz ve asl anlamamz gereken blm; bastr larak bilinaltna, uurun derinliine itil mitir.
10 11

Kaf, 19 Vakia, 60

28

Bakalarna olabilir, ama asla bana deil eklinde dnme eilimindeki in sann kendi lmn alglamas son dere cezordur. Kendilmszkonusuolduundaise genellikle aklna ilk gelen ldrlmektir. Savunma igdsnn sevkiyle dnyevi bir perspektifte cereyan eden bu derinlik siz lm dncesi dnda insann kendi lmndnmediianlalmaktadr. Hibilmezimsrakimin aramzdagezerlm Halkbostanedinmitir dilediinzerlm Birniceninbelinbker birniceninmlknykar Birniceninyandker vargcnzerlm Birininalrkardan revandkergzyan Hionarmazbarban habersizingelirlm Kanannsevdikyrkl tatnaryr MiskinYunusneyedurur ejderhalaryutarlm YunusEmrekaddesellhsrrahulazz

lmkorkusu 2 lmn bilinmesi zaman ve mekn 9 iindevarolmasndandeilonunvebizim tbi olduumuz kanunlarn ayn oluun dan ileri gelir. Hayatmz bir hareketler btn olunca, lme kar direnememek lm korkusunu da beraberinde getirmi tir. lm korkusu aslnda, varlmz ola rakgrdmzeylerdenlmnedeniy le mahrum kalma endiesinden domak tadr. Kendi ahs iin yaayp bakalarn sevmedii ve yine bakalarnn iyilii iin almad takdirde insanda lm korku su fazlalar. Fakat lm, bakalarnn menfaati iin almak arzusunda olan birinin huzuruna mani deildir. Nitekim

30

sregelen hayatn iinde insan, kendi l myle kinatn hayatna yeni bir kuvvet katacaktr. nsann nefsi her zaman kendi ne lm yoktur diye hitap eder. lsen de sonsuz hayat var eklinde bir telkinle kendini teskin etmesi ve bylelikle korku larn yenmeye almas insanolunun elikileriniaavurmaktadr.lecekbiri hernekadarebedihayatarzusuilekendini avutsa da lm korkusu nun iindeki depreniine engel olamaz. Kiinin, lm den sonra bir hayatn var oluunun inan noktasnda kendisine salayaca tatminin dnda,bakabiraresikalmamtr.Belki de lmden korkanlarn bu korkularna nedenolaney,onlarnlmnhakikatini grmeleridir. lmn gereini greme meninbalcanedeniyinehayatngerei ni de grememektir. Varoluta; hayatn tamkarsndabirztlkolanlmkaytl dr. Yaratlm varln karlnn yine yaratlm bir yokluk olduu mantn da kabul edecei bir gerektir. Bu durumda domann ve lmenin eitlii inkr edile meyecek kadar aktr. Cisman lm, madd bedeni yksa da insan varlnn Allah Tel ile ilikisini ortadan kaldra maz. Zaten hayatn esas da ilh yaratlm ilikisinden ibarettir. nsanda ki lm korkusu; hayatn snrl alann

kinatn btn gibi alglayan dar bir g r asndan ileri gelmektedir. nsan, l mekle hayatla olan; kendince gl fakat pamuk iplii kadar zayf tm balarn koparm, bunun yannda bildii fakat grmedii daha aktif bir hayata gei sa lamtr. Burada nemli olan, nasl lne ceidir. nsanda yaama igds (Eros) ile lm igds (Thanatos) srekli sava halindedir. Bu erevede insan hayvan lardan ayran bu hali, lm dncesiyle baetmeabasnnbirparasolarak,bask altnda tutulan bilindnn kendisini da yanstmas niteliindeki bir lmszl 1 3 isteme etkinliinden baka bir ey deil dir. lm karsnda insan, kendisine y nelen yok edici bir gten ve bunun do urduu aresizlik ve umutsuzluk hisle rinden kurtulmak ister. lml olmay lmszlkleeletirmektevebanagele nin, yanllarnn bir cezas olmadn grmektedir. Fakat bununla beraber yine debirkorkuveabaierisindedir.Yinede insan eninde sonunda leceini bilse bile bu korkuyu bilinaltna iterek bastrma yoluna gitmektedir. Bu bakmdan, btn hayat boyunca birbirine kar iki gcn arasnda ve mcadele iindedir. htiyarla dka, tpk kiiliin geliiminde olduu

32

gibi bu durum daha da karmaklamakta ve paralelinde duygu ve bastrma dze yinde art grlmektedir. yapdaki e likiyi zmek yerine bastrma mekaniz masyla tkayan bir bak asn edinen insannruhudanevrotikbirnitelikta yarakhastalklbirbiimalmaktadr. lm korkusunun psikolojik adan bi reyin tm korku ve endielerinin birleme noktasndayeraldnsyleyebiliriz. lmkorkusununbtninsanlardavar olan bir korku olduu bilinmekle birlikte bunun sebepleri irdelendiinde; lmn bilinemezlii, dnya ve madd imknlar dan mahrum kalma endiesi, ahiret haya tndakarlalabilecekcezadncesigibi etkenlerinkiiyezdrapverdiigrlmek tedir. Yine bu korkuyu; belirsizlik, bedeni kaybederek ac duyma, yalnzlk, yaknla rn,denetimgcnvekimlikduygusunu yitirme gibi endieler tetiklemektedir. lm korkusuna kar gelitirilen psikolo jik tepkiler, kiiden kiiye deiiklik gs terse de lm korkusu ve lmszlk ar zusutminsanlardamevcuttemelduygu lardr.Tepkilerinfarkllkgstermesiniise; yetitirilme tarz, sahip olunan maddi g vedolaysylalmeyklenilenmanagibi faktrleretkilemektedir. Sizlerlmlekarlamadannceonu

arzuluyordunuz. Oysa onu grnce bakp duruyorsunuz.12 Ancak lm korkusuna kar inansz insanlarn iki trl psikolojik tepkileri sz konusudur. Birincisi Maskeleme olup bu durum da kii kendini, tamamen dnya meguli yetineynelterek,lmdnmeyefrsat bulamaz hale getirir. Ancak bir taraftan, lmnyinedegelecekolduunubilmek tedir. Neredeolursanzolunlmsizeular; sarpvesalamkalelerdeolsanzbile!13 kinci savunma mekanizmas Bastr madrvekiiyinelmdncesinibile 3 3 rekuurdbrakma,unutmaeiliminde dir. lm hatrlatacak her eyden uzak lamakla birlikte dinlerin ekserisi lm konusunu ilediinden bu durum kiinin dinsizliine kadar varr. Bastrma kavra mnn esas, insann kendi tabiatnn ger eklerindenolanlminkrndayatmak tadr.Bubakmdaninsann,lmszl isteme, kendinden baka bir ey haline gelme gibi gerekletirme abasnda ol duu isteklerinin aslnda ebedi kalma dncesiyle ilintili olduunu gryoruz. Bu,insann;kendiniduyurma,kendidam
12 13

l-i mrn, 143 Nisa, 78

34

gasn dnyaya basma ve dolaysyla da yaamna bir deer kazandrma abasn dan baka bir ey deildir. Bu durum bi reyleriinolduukadar,genelolaraktm insanlk iin de geerlidir. Kiiyi byle bir psikolojik srece iten gerilimin nedeni ise; ruhun (ya da zihnin) lmsz niteliine karn bedenin lml olmasdr. Burada insan bir elikiyle daha karlar; hayat tabiata dayanmakta fakat yine de tabiatn birparasolamamaktadr.Ruhvebedenin ztl;AllahTelnnbiremrindenolan ruhun, canl olmayan bedenin yannda bir yabanc durumuna dmesi, nihaye tindeiseruhvebenliininlmlegitmeleri olgusuna dayanr. Tabiatn bir paras olan, srekli beslenmesi gereken, zamanla bozulan, yalanan, ryen bir bedenin iine hapsedilmi insan ruhunun, kendisi nin de lml olduu gereiyle yaamak zorundaoluuinsantabiatnndatemelini oluturur. nsann asl korktuu, yok olup gitmek deil. Anlamszlk iinde yok olupgitmek..olduundan,zihin;bilinsiz deolsabusnrlanmlamak,lmsz le erimek istemektedir. Bu yzden in san, zamanla yok olup gitmeyeceine, rypbozulmayacanainand,bylelik le de kendisine lm aabilecek bir ara salayan, kltrel simgeler oluturmaya

alacaktr. nsan kimliinin yap talarndan olan korku, engellenemez ekilde srekli aa kar. En cesur insanlar bile korkar ve bilinmeyenden korkma insann tabiatn da vardr mant ile srekli irdelenen insana lmn hakikatine inanmak daha kolaygelmektedir.Bastrlmlmkorku su, insan rahatsz ettii gibi bilin d bir unsur olarak eytan bir grnme d nmekte ve vesvese, bunalm gibi psiko lojik skntlara neden olmaktadr. Ancak insan,lmlolduugereinitamanlam ile kavrayabilirse, bu onu dier varlklar arasndanekipkartrvezgrklar. 5 3 Maneribuyolda mell14olasdeil Manduyangnller hergizlesideil Tenfndircanlmez gidenlergenegelmez lrisetenlr canlarlesideil olHzrlalyas bHayatitiler Bubirkagniinde bunlarlesideil
Melul: Usanm. Bkm. Bezmi. Mahzun

14

36

lmkabullenme lm kabullenme realiteye gei de ildir, aksine bu kabulleni tm realitenin onda yok oluunu salamaktadr. Aslnda lmn realiteyle, varla nedensonu ilikisiyle bal bulunuundan baka, her hangi bir ilikisi yoktur. Tm imknlar kuatan lm, bu imknlarn yaamasn snrlandrrvenlerineengellerkoyar.Bu balamda lm var olmann basit bir olumsuzluudur. lmenin gereine ulaan kii; zgr ln elde etmi, kendi snrlarn tefek kredebilmeninverdiirahatlklabelirsiz liklerden kurtulmu ve bylece kendi zo runluluklarnndabilincinevarmtr.

nsan, lm olgusunu tahlil ederken, ondan kama yahut ona kar koyma gibi eilimler gsterse de, genellikle fazla bir ey yapamayacan da anlamaktadr. Bu anlaya ramen insanlarn lm unut tuklarn, hastalk yada evrelerinde cere yan eden bir lm hadisesiyle, lmn varlnyenidenhissettiklerinigryoruz. Dnyahayatnagelmiolaninsan,ira deli ayrlma zgrln kaybetmitir. Ayrlma yani lp dnyadan uzaklama arzusunu gerekletirmek istediinde in tihar etmesi gerekir. ntihar ise kabul edilmeyecek bir davrantr. Normal yol lardan beklenen lm de kiiyi skntya 7 3 drmekteveaklsalnkaybetmeme si iin zorunlu tedbirler almasn gerektir mektedir. Eer lm isteminin sahibinin ancakAllahTelolduunukabuletmezse delirirveyainancnkaybeder.Kabuledin ce de kararan iini aydnlatacak bir k arar.Eerbulursalmedenncelr.Bir kezlenkimsetekrarlmeyeceinden,bir sonraki hayat tatmin seviyesine karak hayatn geiciliini anlar ve psikolojik ra hatszlktehlikesindenbylelikleuzaklar. Tedavi edici bulamayan, yaad so mut hayatn dnda bir hayatn daha ol duunu kabul etmeyen kimsenin akl sa l tehlike altndadr. Ancak kalbin his

38

setmesiyle aa kan bir inan olmadan, akln sonsuzluk duyusunu sezmesi ok zordur. nan olmadan lmle ilikiye gi ren ruh, aresizlik ile isyan ederek denge sini kaybeder. Kalbin tesiri olmadan sade ce aklyla kabullenirse de yine korkular iinde delirme tehlikesi sz konusudur. Kiinin bu aresizliinin tek aresi mah km olduu akn gce teslim olmasdr. nancn olmad yerde lm, tm korku larn kaynadr. nancn bu noktada tm kmazlar ortadan kaldrd inkr edil mezbirgerektir. Dinlerin manevi tesirleri ve insanolu nun korkularn yenmesinde en etkili fak trlerdenolmas,bununlabirliktebuinan sistemlerinetabiolanlarnsaylarnndn ya zerinde her zaman ounluu tekil etmesi, yine inancn nemini aklayc unsurlardr.Bukorkularngiderilmesinde, inancn hak ve batl olmasnn fazla aran madayrcagrlmektedir.lmlolan insan yine de; grmedii ve akl ile ba datramad bir gerei kabullenmede okzorlanr. Henz lm birden bire nne kma dan, lm dncesiyle ciddi bir karla ma yaayan kimsenin bunun neticesinde balayan kabullenme srecinde be ayr dnemszkonusudur.

1nkr etme ve uzaklatrma: Bu d nemde kii lmn yakn olduunu inkr etmektedir. lk tepki Hayr, ben deil, doru olamaz! biiminde ortaya kmak tadr.Unuttuulmonurahatszetmeye balamtr. nk lm dn olmayan bir yolun balangcdr. Raslllah sallallh aleyhi ve selem buyurdu ki; lmkorkunveibretalnacakbirolay dr. Dolaysyla herhangi bir cenaze gr dnzdeayaakalknz.15 Ayaa kalknz eklindeki ifadeyle cenazeye saygnn ve beraberinde eyle me gemenin gereklilii anlatlmak is 3 tenmitir. Cenaze, hayatmzn bir sona 9 doru ilerleyi ierisinde olduunu kesin ve net bir ekilde haber veren en nemli semboldr. 2fke: Bu dnemde kiinin tepkisi; Neden ben? biimindeki bir soruyla or taya kmaktadr. Odak duygu fke, haset veksknlktr.Bulmn,iyiyadak t ayrmadan herkesin bana geldii ger eini unutan insannkzgnlnn bir ne ticesidir. Fakat kaderde olacak baz eyler aslndaherkesiinayndr. phesiz sen de leceksin, onlar da
15

Mslim, Cenaiz: 24; Eb Davud, Ceniz: 47

40

lecekler. Ey insanlar! Sonra siz, kyamet gn Rabbinizin huzurunda durumaya kacaksnz.16 BuayetlerdeRaslllahsallallhaley hi ve sellem Efendimizin de dnyay terk edeceinin haberi verilerek, insanlarn lmle karlamalarnn kanlmaz bir sonolduuanlatlmtr. 3Pazarlk: Bu srete kii Allah Tel ile durumuna are olabileceini dnd doktoryadabakakimselerlepazarlk edereklmertelemeyeallmaktadr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu yurdularki: demolu ihtiyarladka onda iki ey genleir: Mala kar hrs ve hayata kar hrs.17 Uzun bir hayat elde edebilmek iin gayretler yan ilerlemesiyle birlikte art makta ve bu durumu dizginlemek ise mmknolamamaktadr. 4Depresyon: Bu dnemde kii artk lml olduunu inkr etmez fakat fke ninyerinidepresyonalmtr.Kiikendine
16 17

Zmer, 30-31 Buhar, Rikk 5; Mslim, Zekt 115, (1047); Tirmiz, Zhd 28. (2340), : bnu Mce, Zhd 27, (4234).

farkl trden kurtarclar aramaya balar. Salna yeniden kavumak iin; spor yapmayan biri iken spor yapmak, dindar olmad halde dine sarlmak, kendini be enen bir kii iken kutsal kiilerin etrafn dabulunmakvb.ekillerdetepkilerortaya koyarak kimlik kaybna veya deiimine urar.Bunedenlehazrlaycdepresyon ile tepkici depresyonu birbirinden ayr mak gerekir. lme engel olabilme duy gusuylabu trdavranlarsergileyenkii, depresif durumlarn giderilmesi iin ba vurulan her eyin, zme engel olaca korkusuylanevrozlaryaar. 1 4 5Kabul etme veya red etme: Bahsetti imizdier4duygusalsrecindestnde biryounluktayaandbusondnemde kiiyaklaansonuderinderindnmek tedir. Duygusal bir boluk ierisinde ka rarszlarken inanlar sarslmakta yahut kuvvetlenmektedir. Bu bakalam dne mi, Raslllah sallallh aleyhi ve selleminbazhadislerindeengzelekliy leaklanmaktadr. Sizden birinin yaratl, annesinin karnnda krk gnde cem olur. Sonra bu kadar mddette alaka olur. Sonra bu kadar mddette mudga olur. Sonra Al lahTelbirmeleidrtkelimeylegnde

42

rir: (Bu melek) rzkn, ecelini, amelini, aki 18 veya said 19 olacan yazar, sonra onaruhflenir. Kendinden baka ilah olmayan Zata yeminolsun,sizdenbiri,(hayatboyunca) cennetehlininameliyleameleder.yleki, kendisiylecennetarasndabirarn 20me safekaldzamanonayazsgalebealar ve cehennem ehlinin ameliyle amel ederek cehenneme girer. Ayn ekilde sizden biri (hayatboyunca)cehennemehlininamelini iler. Kendisiyle cehennem arasnda bir arn mesafe kalnca yazs ona galebe alar ve cennet ehlinin amelini ileyerek cennetegirer.21 Bu hadisi erifin ifade ettii gibi; sene lerceedinilenmenfiyadamspetkazancn lmkorkusuylasonandahiumulmadk ekilde kiinin durumunu deitirebilme sinin sz konusu olduu grlmektedir. YineRaslllahsallallhaleyhivesellem buyurduki; Kul (bazen), Allahn rzasna uygun
aki: (ekavet. den) Haydut. Yol kesen. Haylaz. * Her eit gnah ileyebilen. 19 Said: Gnahsz. Gzel insan. Yukardaki temiz toprak, pislikten uzak pk toprak.. 20 Arn: 68 santimetreye denk olan eski bir uzunluk ls 21 Buhar, Kader 1, Bed''l-Halk 6, Enbiya 1, Tevhid 28; Mslim, Kader 1, (2643); Ebu Davud, Snnet 17, (4708); Tirmiz, Kader 4, (2138).
18

olan bir kelam, ehemmiyet vermeksizin sarfederdeAllahonunsebebiylecennette ki derecesini ykseltir. Yine kul (bazan) Allahn honutsuzluuna sebep olan bir kelimeyi ehemmiyet vermeksizin sarf eder deAllah,osebepleonucehennemdeyetmi yllkaayaatar.22 Bu hadisi erifler bize, lm hakikati zerindekigafletperdesininnegibisonu lardourabileceinigstermektedir. nsana, lme hazrlanma dncesi ouzamanlmngereindendahaok azap vermektedir. lm dncesinin acl bizim onu kurcalamamzdan kay naklanmakta ve srekli yzletiimiz l 4 mnvarlbizirahatszetmektedir.Fakat 3 aslndahayattalmdendahaktbirok musubet vardr. lm herkes iin olmasa da iyi olanlar iin korkulmayacak, ou zaman aranacak, pek emin olunacak bir yurttur. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz, tutulduu ateli hastaln art mas zerine, son gnlerini Hz. Aie radiyallh anhann yannda geirmekte dir.Biranolsunbiricikbabasnnyanndan ayrlmakistemeyencierparesiHz.Fatma radiyallhanha,ognEfendimizinekti
22

Buhar, Rikak 23; Mslim, Zhd 49, (2988); Muvatta, 4, (985); Tirmiz, Zhd 10, (2315).

44

iacnndahadafazlalatnhissederek, Vhbabacm!Nekadarokaceki yorsun!demivegzyalarntutamam t.Bunun zerine Raslllah sallallh aleyhivesellem, zlme kzm. Baban artk sknt ekmeyecek, diyerek teselli etmiti. Sonra kendisineyaklamasnistemivekulana bir eyler sylemi bu kez Hz. Ftma radiyallh anhann alamas daha da artmt. Tekrar yaklamasn isteyerek yinekulanabireylerfsldam,budefa yznde tebessm belirmiti. lkin artk AllahTelyakavumaannnyaklatn habervermi,ikincisindeiseOnaennce kavuacak kiinin Hz. Ftma radiyallh anhaolacankendisinemjdelemiti. Sonrakisaatlerdeise,ehadetparman semayakaldrarakAllahm!BeniRefki Alya ulatr. diyerek Allah Telya ruhunu teslim etmiti. Onun arkasndan iirler syleyen bu biricik cierparesi, be buuk aylk bir hasretten sonra gnden gneerimibirmummisalitkenipbitmi ve yeniden ebed bir hayata domak, Sev gililerSevgilisinekavumakzere,hayata gzleriniyummutu.

Ogn;gkyznnufuklarbozard. Gnortasnda,gneinziyaskreldi. Evvelzamanlarnvesonrakivakitlerin, kinatkarard. Raslngidiindensonradnya, Hznvekederden birkumynnadnd. Artkimdi; DoularnveBatlarnbtnehirleri Onaalasn! MudarveYemeninbtnkabileleri matemtutsun. zerimeylemusibetlerdkldki; Buelemler, gndzlerinstnedklseydi, 5 4 Nurlugndzler, simsiyahgecekesilirdi... Ey,Rabbinindavetineicabeteden Babam! Ey,MakamFirdevsCennetlerindeolan Babam! Ey,Cebrailevefathaberiniverdiimiz Babam! Ey,benimazizBabam! SanaRabbinindaveti! Ey,benimazizBabam! YerinFirdevsCenneti Ey,benimazizBabam! DerdimiziancakCebraileyanacaz! Hz.Ftmaaleyhisselm

46

lmkarlama Dnyayageldiimizgnbiryandanya amaya,biryandanlmeyebalarz.Yaa dmz her an, hayattan eksilmi, harcan mbirandr.yleysehayatniindeolan, lmndeiindedemektir. lml bir insann btn zevkleri de lml olacana gre bu lmden sonra baka bir hayatn balayacana iarettir. lm,uzunyadaksa,yaanmbirhaya tn bitiinin habercisidir. Bu dnyaya ken di isteimizle gelmediimiz gibi lm de isteimize gre olmayacaktr. lmden kamannaslndakiininkendikendinden kamasolduugereiunutulmamaldr. lm hususundaki bilin dzeyinin ki

idenkiiyefarkllkgstermesiyinefarkl dnme biimlerinin olumasna neden olmutur. 1Hayatnn srmesi ya da bitmesi: Bu dnce biimine sahip kiinin yorumla rnda ounlukla dini inanlarn etkisi sz konusudur. rnein, lm bu dnyadan bir baka dnyaya geitir ya da ld m zaman ruhumun ebedi olacan d nyorumvb. 2Dmanolaraklm:Kiilm,ha yatveilikilerisonaerdirenbirezelid man,ktbirsonolarakgrr. 4 Bugn ya da yarn hastalk ve lm 7 sevdiklerimeyahutbanailiecektir;geriye yalnzca kokumu beden kalacaktr. Ne tr olursa olsun, abalarm er ya da ge unutulacak ve yok olacaklardr. yleyse buabaniin?eklindekidntarzla rkendiiindetutarlgrnsede inanve yapclk hususunda yetersiz olmakla bir liktekiidekaosoluturarakvahimsonu laranedenolabilecekniteliktedir. 3Birlemeyadaayrdme:Buradaki i lm daha nce ayrld birine ka vumayahutsevdiibirindenayrlmaola rakalglamaktadr.

48

4dl ya da ceza: Kii lm, dnya daki yaantsnn durumuna gre iyi veya kt bir varolu, bir gei olarak grmek tedir. Kii, Allah Telnn koyduu; dn ya hayatnn sonlu olmas ve karlnda baka bir hayatn kazanlmas gibi kural larla balantl olarak lm sevin ya da sknt duyarak alglar. Kurn Kerim de bunaiaretedenayetlerbulunmaktadr. Ve her nefs, ne yapm ise kendisine (karl)denmitirveo(HlikHakm) yaparolduklarnokiyibilendir.23 Ve siz ancak Allah Telnn rzas iininfaktabulunursunuz.Vehayrdanher ne infak ederseniz size karl denir ve sizzulmeuratlmayacaksnz.24

23 24

Zmer, 70 Bakara, 272

lmtemenni 4 Raslllah sallallh aleyhi ve sellem 9 buyurdular: Sizdenhikimse,maruzkaldbirzarar sebebiylelmtemennietmesin.Mutlaka bunu yapmak mecburiyetini hissederse, bari yle sylesin: Rabbim, hakkmda hayat hayrl ise yaat, lm hayrl ise canmal!25 slm akidesine gre, ecel, dua ve te menni ile deil, kaderle baldr. Kiinin eceligelince,istesedeistemesede,neuzar

25

Buhar, Merd 19, Da'avat 30; Mslim, Zikr 10, (2680); Tirmiz, Ceniz 3, (971); Ebu Davud, Ceniz 13, (3108, 3109); Nes, Ceniz 1, (4, 3)

50

ne ksalr. 26 u halde lm temenni et memenin gereklilii ahlki ynden ve mminlik edebi asndan nemlidir. Bu adan lm temenn etmede iki mhim ahlkzrbulunmaktadr. 1)Kaderekarbiritirazdr. 2) Gayesi kiiyi eitli hallerle imtihan olan hayat vazifesinden kamak ruhen ykmanedenolanbirmiskinliktir. Kurn Kerim, maldan, candan, mey velerden eksiltmeler, musibetler ve korku larla imtihan edilmek zere insann yara tldnbildirmekte 27buimtihankazan makiinsabrtavsiyeetmektedir. lmisetmbuimtihanlarnsonland nveartkkarlanbufrsatniyideer lendirilip deerlendirilemedii hususun daki son durumunu insana ac bir ekilde habervermektedir. Ancaklmheryerdeaynolmaklabir liktefakirvezayfinsanlarnlmdn cesine daha ok katlandklarn grrz. Dnya onlara fazla bir ey vermeinden kaybedecekleriokeyleriyoktur.

26 27

Yunus 49, Nahl 61 Bakara 155, Mlk 2

lmleyzleme 5 lm,insannvarolutanyokluaveya 1 baka bir yere srgn edilmesi, fiziksel ayrln nihai gerekliine varmasdr. lmszlk varsaym ahlaki erevede yaayan kimse iin zorunlu bir olgudur. Dnyaya belli bir mddet iin konumlan drlm insann yayor olduu an ieri sindebuanlayaerimesiennemligre vidir.lmleyzlemeninikitemelfayda svardr: Birincisi: lmle yzleen ve lmden korkmamay renen kii, artk hi bir eyden korkmaz. Her durumda lmn varl aklnda olan kii huzuru bulmu demektir.

52

Hz. Ali kerremellh vechenin Ha ben lmn zerine gitmiim ha lm be nim zerime gelmi, umursamyorum! 28 eklindeki ifadesi lme hazrlkl bir ha yat yaayan kimsenin halini en gzel e kilde yanstmaktadr. Bu hal, lm korku suyla yzleen kiinin, kanlmaz bir son olan lm deil kendisini daha stn tuttuununiaretidir. kincisi: lm dnen kii, hayatn kymetini daha iyi anlar. Aslnda hayat kymetsiz ve anlamsz hale getiren, hi lmeyecekmigibivehedefsizyaamaktr. Dnyaya ivi akmak deyiminin ifa dede ettii yanltc hisle oluarak, yine vurpatlasnaloynasneklindekiman tklabirsilsilehalindedevamedenyanl lar,bylecegnbirlikyaamayabalayan kiinin hayatn amasz, anlamsz bir kouturmacaya evirir. Oysa lm d nen ve hayatnn snrl ve geici oldu unu hisseden kii, kendisine; peki ben niinyayorum,hayatmnamacnedir? sorusunu sormakla birlikte, hissederek yaamaya ve anlaml bir hayat srmeye balar. Sonsuz nimetler iinde lmn dahibirnimetolduunuanlayarakkaybe
28

Beydv, Nsruddn Eb Sad e-rz, Envru't-tenzl ve esrru't-te'vl, stanbul, ts., I, 76. (GLER)

decei eylerin, kaybedilme an gelmeden krehliolmakyolunuterciheder. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurduki; Namazkldndasonnamaznmgi bi kl. Sonradan zr dileyecein bir eyi syleme. nsanlarn elindeki eylerden midinikes,birbeklentiierisinegirme,29

3 5

29

Camiul Ehadis; 1:419, Hadis No: 802

54

lmunutma Unutma, bilgilerin depolanmasnn pa sifbiryanetkisideil,glrahatszedici eyleri bastrmak iin alan kontrol me kanizmalarnn bir sonucudur. Bir fikre odaklanmakiin,yanlagtrecekdn celerin zihnimize giriini kontrol etmemiz gerekir.Bazenunutmanndncelerimizi elegeirmesininlemekiinabalarz.Ba zen de hatrlatclarla karlatmzda, istenmeyen eyi dnmemeye, baka olaylaraodaklanmayaalrz.Bunedenle baz bilgileri duygularn tesiri olmakszn deerlendirebilmedezorlanrz. Bir ynden faydal gibi grnse de unutma, baz hayati noktalarda kiinin

zararnadr. Unutmaya altmz eyle rinbandagelenlm,insannzihnindeki birkavramolarakierisindebilinmezlikve acybarndrdndankiininbastmame kanizmasn harekete geirmektedir. l mnkapall,bukonudakibilgininazl vedepresif 30duygularartrmaslm gereini unutmaya almamzdaki dier etkenlerdir. Bellekte depolanan bilgiyi nasl unuttu umuzadaireitliteorilerbulunmaktadr. Unutmagereininaltndayatandurumla raklamayaalanbuteorilerdenenok bilinenlerisilinmevebozucuetkidir. Silinmeetkisiteorisinegre;bilgininsi 5 5 linmemesi iin tekrar edilmesi gerekmek tedir,aksitakdirdebilgizamanlakaybola caktr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellembuyurduki; Lezzetleri ykan lm oka hatrla ynz.31 Bozucuetkiteorisinegreise;unutma,
Depressive: Kasvet verici, kasvetli; durgunluk sebebi olan. 31 bn Hibban, IV, 281, 282, h.n.: 2981, 2982, 2983, 2984 Ebu Selemenin Ebu Hureyreden Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize merfu olarak kaydettii bir rivayettir. Son rivayette ise lm lafz fazladan zikredilmitir el-Albni SahihulCami, s.2648 h.n.: 1211 de sahih olduunu belirtmi bn Vehb bn Hibban ve el-Bezzar tarafndan nakledildiini belirtmitir.
30

56

bellektekibilgilerinrekabetisonucubirbir lerini engellemeleri nedeniyle olumakta dr. lm unutan kii kendi Narsizm 32 in etkisi altndadr. Bo benliinin kendine mabet edindii tehlikeli labirentlerine, kendi benliine hapsolmutur. Aslnda biraz daha derinden bakldnda narsizmin kkeninde kiinin kendine olan sevgisi deil, kendine olan nefreti yatar. Birgnlecekolduunadairbilgibilinal tndamevcutkii,lmlolduunuhatr lamannverdiiskntilezgveninikay bedipkendinekarsaldrganolacaktr. Narsizmigsteren;benmerkezcilik,te kileri nesneletirme ve gdleme, gurur, gsterililik, baarya bel balama... vb. tutumlar gz nne alndnda unutma nndakiininnarsistduygularnntesiriyle gerekletiini sylemek abartl olmaz. Narsizm, lm unutmu benliin hasta
Narsisizm: Narsisizm veya zseverlik, kiinin kendisine duyduu cinsi arzu, kabaca tabirle kiinin kendisine ak olmas olarak tanmlanan bir terimdir. Farkl tanmlar ve kullanmlar mevcuttur. Sigmund Freud Narsizmi D dnyadan soyutlanan libidonun (cinsel eneji) egoya (ben) ynlendirilmesi eklinde aklamtr. Yani libidonun byk bir depoda toplanr gibi egoda toplanmas ve daha sonra nesnelere ynlendirilmesi; fakat kolaylkla tekrar soyutlanarak egoya ynlenmesi durumudur.
32

lkl bir yapsdr. Bu hastalkl durumdan kurtulmannyegneyoluinsannbilincine has sonluluk farkndalnn etkinletiril mesidir. Hz.EbuBekirradiyallhanh; Ey Allahn Resl, salarn aard, yalandn dedi. Raslllah sallallh aleyhivesellem Beni,Hd,Vaka,Mrselt,Ammeve zeems Kvviret sureleri ihtiyarlatt cevabnverdi.33 Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Beni u sureler.. ihtiyarlatt buyurmas osurelerdekimuhtevannkendisinifazlaca dndrp, aznn tadn kardn 7 5 ifade etmek iindir. Zira zikredilen bu su reler, lm, yok olmay, eski milletlerin bana gelen bellar ve bilhassa kyamet hallerini haber vermekte, insann hakiki istikbalindebanagelecekdehetlihadise leri safha safha anlatmaktadr. Gerek iman sahipleri onlar dndke Ehli Dnya gibi neeli, elenceli olamaz. Nite kimRaslllahsallallhaleyhivesellem Benim bildiimi bilseniz az gler ok alardnz34 buyurmakta, hayatn fni
33 34

Tirmiz, Tefsir, Vk'a, (3293) Ebu Zerr radiyallh anh anlatyor: "Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdular ki: "Ben sizin grmediinizi grr, iitmediinizi iitirim. Nitekim sema uuldad, uuldamak da

58

zevklerine olan balar zayflatmak, kr mak iin lm oka hatrlamay tavsiye buyurmaktadr. YineHz.Alikerremallhveche,insan larlmgelmedenncegereklihazrlkla r yapmalar konusunda uyarmaktadr. Sizdenamelileyen,ecelidoluplman gelmeden, can boaza dayanmadan, i i tengemedenvehenzvakitvarkenkendi sine verilen srede yapaca iyi ileri ger ekletirsin. Kendisi iin hazrlk yapsn ve ayrlk yurdundan, ikamet edecei yer iinaznhazrlasn.35 Allahn kullar! Hesaba ekilmeden nce nefislerinizi hesaba ekin; zorla s rklenipalnpgtrlmeden,lmgelme den nce sizden istenene tabi olun, Al lahn dini zere yaayn.36 Hz. Ali kerremallhveche,yinebukonuylailgili
ona hak oldu. Semada drt parmak sacak kadar bo bir yer yoktur, her tarafta Allah'a secde iin alnn koymu bir melek vardr. Allah'a yemin olsun, benim bildiimi siz bilse idiniz az gler, ok alardnz, yataklarda kadnlarla telezzz etmezdiniz, yollara, llere dklr, (belanz defetmesi iin) Allah'a yalvar yakar olurdunuz." [Ebu Zerr radiyallh anh ilve etti:] "Keke sklen bir aa olsaydm." [Tirmiz, Zhd 9, (2313); bnu Mce, Zhd 19, (4190).] 35 AKSU, Ali, Nehcl Belda Hz. Alinin Baz Tavsiye Ve Uyarlar C.. lahiyat Fakltesi Dergisi, XII/2 - 2008, 35-54 36 A.g.e

olarak; arlmadan nce kulaklarnza lm arsn duyurun (lmeden nce lnz) diyerek her zaman lm hatr lamanngerekliliiniifadeetmitir. lm unutmann menfi bir etkisi sz konusuolmaklabirliktemspethikmetleri de bulunmaktadr. Unutma mekanizmas nninsannruhisistemindebulunmasbize unutmann, Allah Telnn istei dorul tusundabiryaratlhikmetiolarakgerek letiini gstermektedir. Niyazi Msri kaddesellh srrahul azz bu konuda unlarsyler. Hz.Sleymanaleyhisselmhalkngaf let ve unutkanlndan ikyeti oldu. Al 5 lah Tel bunlarn kalblerine lm 9 gussas37 musallat kld. Daa ve sahralara dalpmaaralaragirdiler.Btnlemve buhotavrnefsinefsiolupanasevldn, koyun kuzusunu terk ve her biri ibdat Hakkayaptlar.Nizamveintizamkalkt. Sleymanaleyhisselmgrdkinbvvet ve sultanlk ve cmle saadetler kikendine verilmitir, hepsi eytann (verdii gaflet) sayesindeimi. Sleymanaleyhisselmnsanatzembil rpsatmakidi,kimseleralmazoldu.By le olunca Sleyman aleyhisselm yzn secdeiRahmanakoyupitti:
37

Gam, keder, znt,

60

Ey Brii Hd senin her iin bir hik mete mebn (dayanmakta) imi, ben kusur eyledim. Senden sana niyazm budur ki eytan (gafleti) salver. Herkes ii ile ile megul olsun. dedi. Hak Tel da izin verip hemen eytan (gaflet ve unutma) kurtulup serbest brakldkta herkes acaba evimizdenbireyimizgaipoldumu?dedi ler. Divn saltanat ve nbvvet yine kuv vet buldu. eytann (verdii gaflet ve unutkanlk) cmle mahlkat ve insann maslahatgrlsniindir. Unutma kavramna bu zaviyeden ba kldnda durumun ayr bir boyutunun dahaolduugrlmektevednyahayat nnikbaliiinunutmannistenilenbirfak trolduuanlalmaktadr.Budnyabin birlikleri ierisinde sarl bir gl goncas dr hikmetinden yola karak bu elikili durum zerinde dndmzde bura da da yine ztlklarn birlii salayc un surlar olduunu gryoruz. Raslllah sallallhaleyhivesellembuyurduki; Eer siz hi gnah ilemeseydiniz, Al lahTelhazretlerisizihelakederveyeri nize,gnahileyecek(fakattevbelerisebe biyle)mafiretedeceikimseleryaratrd. 38
38

Mslim, Tevbe, 9, (2748); Tirmiz, Da'avt 105,

Buhadisierifindierbirkarliseu ekildedir;Beklenenuyedieygelmeden amellerekouun;hereyiunutturanfakir lik,azdranzenginlik,bnyeyibozanhas talk, tketen, eriten ihtiyarlk, yakaya yapanlmvebubeklenenlerinenkt solanDeccl.Kyametise;dahadehetli vedahaacdr.39 nsanngafletveunutmadasnrlarg recelidirfakatAllahTelnnrahmetsfat genitir. Bu, Allah Telnn bizlere kya met gn Rabb lk zelliinin geni rahmetiyle muamele edebilmesi iindir. Celalsfatnncemalsfatnagalibiyetimu hakkak olup btn yaratm olduu m 6 kemmelkinatbiremriileyokedebilecek 1 gce sahiptir. dil olan Allah Tel hesap gn hesaplarn sonucunda diledii ekil dehkmetmeyetkisinesahiptir.AllahTe l, kendisine mecburiyetler bulunmad halde rahmet sfatnn gerei, koyduu snrlar dilerse deitirir. Bu durum bize beeriyetin de zihninde Allah Telya kar kat bir mecburiyet artlanmasnn olmamasgerektiinigstermektedir. lmduygusuinsansrekliayktuta
(3533) 39 Tirmizi (2306) Hkim(4/516) Beyhaki uabul man(10572) Cem'l Fevaid(9672) Ramuzl Ehadis(3038) Camis Sair (3121)

cakkuvvettebiretkenikenbeerolmamz hasebiylezuhuredecekbirksmdurumla rn daha bulunuu, bizim noksanlktan ve kusursuzluk zelliinden mnezzeh olmadmzaiaretetmektedir.

62

3 6 lmebak Olaylardan karlan sonular, kiinin bakasnagredeiiklikgsterir. kiinsanaynmanzarayaikiayrperspek tiften bakmaktadr. Manzara birdir, ama onla rn grd ayn deildir. Biri tekine grd nn yanl olduunu sylerse bunun bir manas olur mu? Elbette olmaz. Her ikisinin grd de gerektir. Yanl perspektif, kendi grnn tek doru gr olduunu syle mektir. Yanl olan topyadr, hibir geree dayanmayanhayalbaktr.Herhayat,kinata kendi asndan bir baktr. Bu ferd baklar bir araya getirerek mutlak ve topyekn gere inkumandokuyabiliriz.

64

lmkorkutucuolmasnakarnsadece birandaolupbitenbireydeildir.Asln dahergn,heranlplpdirilmekteyiz. badetler bile lmn srekli yaand hallerdir. Hrsla kazandmz maldan Al lah Telnn emri yahut rzas iin vazge erveonu zektyoluylaldrrz.Trl ekillerde kopan ya da ayrlan her para mzla yine biz lmekteyiz. Oruta istekle rimiz, hacda mantmz, namazda benli imizlr.Savatabaarmaszorbirgre vi bir nevi intihar olan lm gze alrz. Mazlumun zalim karsndaki sabr da bir nevi intihar olup dilikten ulvilie ykse len lmne bir fedakrlktr. Zulme ba kaldrta perian duruma deceini, ye rini yurdunu kaybedeceini bildii halde davasiinkutsalbirintihargerekle tirme gcn kendinde bulan kii de yine lmedenncelenlerdendir. Saydklarmza daha birok ey ilave edebileceimiz gibi tm bunlar aslnda bizim lm dolayl olarak birok defa kabulleniimizdir.nsan,benliindenkur tulmakiinlmedenncelnzdstu runun gerektirdii bir eylem olarak her eyden vazgeebilmeli ve bu vazgeiin srryla anlalan akn gce yaarken tes limolabilmelidir.Kii byle ulvi birtercih sonucunda itimai hayatta birok tepkiyle

karlaacaktr.BukimseleriinAllahTe l Kurn Kerimde; fakat o, dnyaya meylettivehevesineuydu.Durumu,stne varsanda,kendihalinebraksanda,dilini sarktp soluyan kpein durumu gibidir. te ayetlerimizi yalan sayan kimselerin halibyledir..40buyurmutur. AllahTelnnayetleriniunutanveka bullenmeyenleriinkpekbenzetmesiok manidardr. Bu insanlar cynicler 41 den olmaklabirliktebellildesinikaldavra n zarar vermeyebilir. Bu bizim daha iyi dnmemizi, pein hkmlerden kan mamzvebilhassahertrlyalandankur tularak gerei grmemizi salayabilir. 6 Fakat bu ayette inkr ve itiraz eden insan 5 iinkpeklemeterimikullanlmolupbu nedenle lm kabullenemesek bile lece
raf, 176 Eski Yunanistanda baz nsanlar, fert hrriyetinin kapsad sahay daha da genileterek rahatlk ve zenginlie de srt evrilip dudak bklmesi gerektiini savunmaa, alma ve gayretlerini bylesine maddi gayretlere hasredenleri kmsemee, onlarla istihzaya baladlar. Onlar beeriyete itimat etmiyor, insanlarn her i ve davranlarnda her zaman kendi kar ve menfaatlerini n planda tuttuklarna inanyor, insann asil ve ulv gayeler peinde de koabileceklerine inanmyorlard. Atinallarn bu kelime ile kpeklerin hrlay arasnda benzerlik bulunduunu gstermesine dikkat eden eski Trkler, bunu "kelb diye Trkeletirmiler. Kelimenin sfat ekli: Sinikal
41 40

66

imizi bilmeli ve anszn gelecek lmden ncelmeyealmalyz. Aslnda bu lmler iin isteklerimizin intihardr diyebiliriz. ntihar gerekte olumsuz bir kavram iken burada; kendi mizi akn bir gce kar isyan etmekten kurtuluun bir yolu olarak kendi gerek tabiatmza teslimiyet gstermenin ad ol mayan bir biimi; kutsal intiharmz dr.42 Her kim Allaha ve Peygamberine hic ret etmek maksadyla evinden kar da sonra kendisine lm yetiirse, kukusuz onun mkfat Allaha der. Allah ok balaycdr,okmerhametedicidir.43 nsann kendisi iin dnyada kalc hi bir hedef semeyen, kendini herkes gibi leceini hissetmekle mesut olmasdr.
ntihar gerei ile dorudan veya dolayl olarak ilgilenen herkes, kendi bak asndan hareket ederek bir tanm yapmaya almtr. Yani konuyla ilgilenen kii says kadar eitli intihar tanmlar vardr. Fakat bu tanmlarn ou, dikkatlice bakldnda, ya dar kapsaml ya da tanm olamayacak kadar genitir. ntihar anlamak olduka gtr. Bunun kukusuz tek nedeni insanlarn iinde yaad usuz bucaksz ruhni denizdir. Her insan olaylar karssnda farkl tepkiler verir, farkl duygulara kaplrlar. Ve tm bunlarn tek bir aklamas ne yazk ki olamaz. Kendini katletme, kendini ldrme anlamna gelen intiharn tanm, hayli tartmalara yol amtr. 43 Nisa, 100
42

Dnyada kalc hibir hedef semeyen, lml oluunu hissetmekle mesut olan kimse bu dnyada bir yolcu olduunu anlamtr. Yolu uzun ve tehlikeli olmakla beraber biteceini tefekkr ederek istekle rindenvazgeer. Dnmeme gafletinden uzaklaarak kendi fikri yalnzlna ekilen kii herkes gibi olmamay gze almtr. te bu kut salintiharbaarankimsednyayagzel bakmaya balar. Artk yaayan bir l gi bidir ve ar sinikal davranlardan kur tulmutur.tirazetmekiinitirazetmezve Allah Tel karsnda boyun bker du rumdadr. 7 6

68

Sonsuzluabak AllahTelbuyurduki; Ehli kitap ve mriklerden olan in krclar, iinde ebed olarak kalacaklar cehennem ateindedirler. te halkn en erlilerionlardr. man edip slih ameller ileyenlere ge lince,halknenhayrlsdaonlardr. OnlarnRablerikatndakimkfatlar, zemininden rmaklar akan, iinde ebedi olarak kalacaklar Adn cennetleridir. Al lah kendilerinden honut olmu, onlar da Allahtan honut olmulardr. Bu syle nenler hep Rabbinden korkan (Ona sayg gsterenler)iindir.44
44

Beyyine, 6-8

lmden sonra hayatn varoluu d ncesininbtndinlerdemevcutolduu nu gryoruz. Dinlerin, ilh inancndan sonra en ok zerinde durduklar konu; ruh yada bedenin lmszl, ldkten sonra yeniden dirilme ve sonsuz hayatn naslolacameselesidir. Yaratlmlk zmresi iinde olan her ey esas itibariyle sonludur. Bu nedenle ahirette kazanlacak sonsuz hayat inancnda bir sembol olarak dnmeli yiz.SonsuzolantekeyiseAllahTeldr. Belki Sonsuz hayat yokluk okunun yol at kayglar bertaraf etmek isteyen Al lah Tel tarafndan insana lutfedilmi 9 6 ihsandr.nkinsaniinyokolmakkat lanlabilirbirdurumdeildir.Sreklitetik lenen bir lm korkusu insan aresizlik iindebrakacakvebunedenleisyanl sndeinkrdaartacaktr.Sonsuzhayat inanc, hayatn genel olarak anlamszl nn ortaya kard sorunlara bir cevap niteliindedir. Bu balamda varolu so runsalyla ilgili belirsizlikleri yine va roluun snrsz bir devamnn olduu d ncesi ve sonsuz hayat kavram orta dankaldrmaktadr. Yokluk tehdidi insan kuatrken lm densonrahayatdncesilmllkkav ramyla elimekte ve kii varoluunun

70

srekliliini kendisinin salayamayacan bilerek bu noktada acizliini hissetmekte dir. nsan dnya artlarndan uzaklat oranda kendi hakikatini kavrayabilmekte dir.Kiilmszlzamanladeilkendi bilgisi ile kavrayabilir. Bu bilgiyi kazan makiseaklngcnebaldr.AllahTel tarafndan gnderilen rasller ile terbiye edilenakl,gereeyaknolanbilgiyeby lelikle kavumutur. Hakiki bilgi Allah Telyaaittir velmdehakikibilgiye ulamadaki perdelerden birinin kaldrl masdr. Bu kaldrlan perde, insana gn derilmi btn bilgilerin srasyla tekrar tekraraklanmasnveonusonsuzagt recek bir zaman gerektirmektedir. E ve benzeri hibir ey bulunmayan Allah Te l, yalnzlk ezel ve ebedilii iindedir. nsana verilen sonsuzluk ise aklnn ve bilgisinin kavrayaca snrlarla kaytl bir zamanaraldr.AllahTeldanbaka her ey yok olmaya mahkm olduundan buzamanaralnndasonluolmasgere kir. Hakikatte insan ruhn ve cisman lemdenapayrbirvarlkdeildirvehatta btnyle bu lemlerin iindedir. nsan gemivegelecei,tekbirzamanolanAl lah Telnn an nda ve bu anlamda sonsuzluun snrsz alan ierisinde ya amaktadr. Bu nedenle insanda iki ayr

varlkalan yoktur.nsannyaratlve lm ise yalnzca bir deiimi ifade et mektedir. nsan bu deiim durumunu yaamakta olup deiimin sona erdii an ise;lmdensonragerekleecekolanyeni bir hayat deil, lmden sonraki hayat adylatemsiledilenveAllahTeltarafn dansonlandrlanzamandr. nsann ruhu dnyaya gelmeden nce, misal leminde olduu gibi yine daha bir okbakalemdedir.lmdnyalemin dendierlemegeikapsolupbukap dan sonras ise bizim sonsuz hayat ifa desiyle vasflandrdmz lemdir. Bahse dilen sonsuz hayat yaamn sresiz de 1 7 vametmesideil,gemi,imdivegelece in de tesinde; Allah Teldan gelip on da yaarken yine ona dneceimiz gere idir.45 Sadece Allah Tel yalnz bana sonsuz olup bu balamda her yaratlan gibi lml olan insann lmszle sa hipolmasdnlemez.Ancakmahlkat yeryzndeki hayattan nce de sonsuz hayatsahibiAllahTelnniradesindeydi. Yayor olduumuz, bizim iin belirle nen zaman sona erdiinde sonsuz olduu belirtilen bir yere gideceimiz bildirilmi tir.Buradalmdensonrakihayatnson
45

"Biz Allah iiniz ve biz nihayet ona dneceiz," (Bakara, 156)

72

suzluk kavramyla tanmlanmas, kalp lam bir zaman anlayn reddederek, zamanaanveonuierenbirbtnifade iindir.Mahlkatiinbahsedilenzamanda aslnda gemi ve gelecek yoktur. Buna gre zaman kendi snrlaryla erevelen mi bir btn olarak, kabul ettiimiz son suzlukiindekendisonunadoruakmak ta ve ana itirak etmektedir. Zamanl ifadelere bavurulmas; her ey zddyla bilinir gerekliinden hareketle zamann snrllna karn Allah Telnn tanm lanamaz sonsuzluu nedeniyledir. Bizim saatlere, gnlere sonrasnda da gemi, gelecek ve imdi eklinde bldmz zaman Allah Tel iin tek ve ayn eyi ifadeeder. nsanlk iin sylenen sonsuz hayat ifadesisembolikolupbizimsonluluumuz ve neticesinde gerekleecek sonsuz ha yat, snrl manada zaman kavramyla aklanamaz. Sonsuzluk Allah Telya aittir ve bunu kazanm veya kazanacak birmahlkyoktur. O gn onlar (kabirlerinden) meydana karlar. Onlarn hibir eyi Allaha gizli kalmaz.. Bugn hkmranlk kimindir? KahhrolantekAllahndr.46 Ebedilik insan iin sembolik bir ifade
46

Mmin, 16

olup yapsnda bulunan hrs ve ilahlama duygusuna karn, Allah Tel, kiinin kulluuna verilecek mkfatn en ykse ini belirtmesi asndan, sonsuz hayat ifadesinikullanmtr. AllahTelbuyurduki; lk tattklar lm dnda, orada ar tklmtatmazlar.VeAllahonlarcehen nem azabndan korumutur (srekli haya takavumulardr).47 Bu ayetle dnyada yaanacak lmn dndabirlmndahavarolmadifa de edilmitir. Cehennemde bulunanlar grdkleri azaptan artk lmn bile kur taramayacak oluu yine lmn yalnz 3 7 dnya iin geerli olduunu gstermekte dir. Dnyada sonsuz bir hayat srmenin skntl olaca da ayrca dnlmelidir. Onu yudumlamaya alacak, fakat boazndangeiremeyecekveonaheryan dan lm gelecek, oysa o lecek deildir (ki azaptan kurtulsun). Bundan tede id detlibirazapdavardr.48

47 48

Duhan, 56 brahim, 17

74

Ahirethayatnabak lm gereklii ve bunun neticesinde oluan inan noktasnda lmszlk d ncesiyle megul olmaktan ziyade nce likli olarak bize bugnmz iin lzm olanimanmevzuunuhalletmekgerekmek tedir. Yalnz fonksiyonel olarak etkili ol duumuz fakat kstl imknlarmz bile vasfl kullanamadmz bu hayatta acziyetimiz gz nne alndnda lme hazrlanmann gereklilii grlmektedir. ok eski zamanlardan gnmze dein, insanlarn birbirlerine kar bak alarn da hastalkl bir durum sz konusudur. Farklinansistemleribirtarafaayninan ca sahip insanlarn bile kendi ilerinde

mezheplere, frkalara ayrldklarn gr yoruz. Ahiret hayatnn gereklii hakknda bilgilerimiz sadece vahiy iledir ve iman konusunagirer.nsandagafletinolumas nn nedeni de bunun dolayl bir bilgi olu udur. Kii her ne kadar iman etse de bu dolayl bilginin gerekliine olan kesin inanc hususunda bir samimiyetsizlik sz konusudur. Grnmeyene gerek bir ima nndeerideburadangelmektedir.Ancak lm insan iin korkun olmasna ramen kavram olmann tesinde gerekletiinde etkialandahagenitir.Fakatbunaramen yine de insanda unutma ve hatra getir 7 memegibibireiliminolmasdagaripbir 5 durumdur. YahyaKemalin; Dnyadasevilmivesevennafilebek ler; Bilmezki,gidensevgililerdnmeyecek ler. Birok gidenin her biri memnun ki ye rinden. Birok seneler geti; dnen yok seferin den msralarnda gidenlerin dnmediini ifade edii gibi lm sonras hakknda di rekt bir bilgiye sahip olunamamasna kar n Allah Telnn rahmet sfat ile

76

rasllerinigndermesibirrahatlatmaalan oluturmutur. Bu bilgilerin dahi insanlar yeri geldiinde ikna edememesi lmden sonraki hayatn bilinmezlii nedeniyledir. lmden sonraki hayata iman ayn za mandailkyaratlmzakolmasvebizi AllahTelyaulatrmasasndannem lidir. lm kaygsn kaybetmek kiiyi inanszlk iptilas, sknt, idealsizlik ve idraksizlikgibimenfisonularagtrr. Buyzdenkiininlecekoluunainanc imannn temel bir esas olup leceini unutmadgibisreklihatrlayanbiriiin isyanszkonusuolamaz.mankonusunda btn inan sistemlerinin kendi ilerinde tutarl fakat dierleri ile tenakuz iinde olduklargrlmektedir. Temeldeki inan tohumundan netice almak iin lmn, insan ruhunu diriltici, iksiri gereklidir. lmszlk olarak ifade bulanbtnsylemlerinsannhrsveemel cokunluu nedeniyledir. Bu bazen yle bir snra varr ki ilahlamak istei gibi tehlikelibirboyutalr.Bunedenlettihat 49 ve hulul 50 gibi akideler lmn kor kun yzn yumuatmak ve yok olma
49 50

ttihat: birlemek, birlik, ayn fikirde olmak. Hulul: Girme. Dhil olma. ine gizlice giri. Birinin veya birka kimsenin sevgi veya itimadn kazanmak, ilerine onlardan grnp girmek.

korkularn gidermek iin insanlar tarafn dangelitirilmitir. Daha ncede belirttiimiz gibi Allah Telebedicennetvecehennemihsanile insana,korkularnnnnegeeceknitelik tebiridealsalamvebudainsannl mn hakikatini kabullenmesinde kolaylk oluturmutur. Bylelikle, doumlarn ve lmlerin mutat bir ekilde gerekletii fni hayatta bu etkilerle srekli sarslan insanruhununnevroztehlikesindenkurtu luu salanmtr. Raslllah sallallh aleyhi ve selem; ne bana ve ne de sizlere ne yaplacan bilmem. 51 eklindeki ha disiyle lmn hakikati ve zahiri kesinli 7 inin yannda gelecek hayatn bilgisindeki 7 belirsizlie iaret ediyor. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem kul sfat ile; dnyann bir gerei olan lm aklar ken, lm sonras hayattaki snrlarn ne olaca hususunun kesin bilgisini verme mektedir. Rasl, bilgilendirilmi ve insanlar bilgilendirilmesi istenilmi seilmi kii dir. Bu kiilerin seilmesi ve verdikleri bilgiler de Allah Telnn koyduu snr ladr. O, kendiliinden konumamakta dr.52
51 52

Ahkaf, 9 Necm, 3

78

Raslleringemivegelecekhususunda bildirdikleri tm bilgilerle lm gereini grmek, bu bilginin dnda bize mehul olan sonraki hayatn zerinde dnmek ten daha nemlidir. Bu nedenle kii lece ine inanmal ve lmnden sonra kendi sine avantaj ve stnlk salamas muh temel olan hazrlklar imdiden yapmal dr. lmszlk, ebedilik veya bir sonraki hayattaolabilecekbakadurumlarileme gul olmaktansa vahyedilen bilgi dorultu sunda bizden istenenlerle megul olmak daha nemlidir. Yunus Emre kaddese llhsrrahulazziilahisibudurumuok akdilegetirmektedir. Aknaldbendenbeni Banasenigerekseni Benyanarmdngn Banasenigerekseni Nevarlasevinirim Neyokluayerinirim Aknileavunurum Banasenigerekseni Aknklarldrr Akdenizinedaldrr Tecelliiledoldurur Banasenigerekseni

Aknarabndaniem Mecnunolupdaadem Sensindngnendiem Banasenigerekseni Sufileresohbetgerek Ahilereahretgerek MecnunlaraLeylagerek Banasenigerekseni Eerbenildreler Klmgesavuralar Topramandaara Banasenigerekseni Cennetcennetdedikleri Birkakklebirkahuri steyeneveranlar 9 7 Banasenigerekseni Yunusdurbenimadm Gngetikeartarodum kicihandamaksudum Banasenigerekseni lmden sonraki hayatn, deerasn dan,dnyahayatilekyaslandndadaha kymetliolduubirgerektir.Yinelmn neticesindekihayatlaAllahTelyakavu uruz. Kstl imknlarla da olsa dnyada sa hip olunan zgrle karn kazan ve krbilgisininbulunmadahrethayatn dakiiiradenoktasndazgrolmayacak

80

tr. Bu yzden kiinin iradesini nefsine ramen doru ynde kullanabilmesinin zorluu gz nne alndnda dnya ha yatdahakymetlidir. Kazan ve kr bilgisinin olmayaca birhayatnvarl,iindebulunduudn ya hayatyla nispet kurmaya kalktnda inandrclk noktasnda zayf kaldndan kiinin, lmn kesin hakikati ile Allah Telya iman etmesi daha nemlidir. Bu bakmdancennetveyacehennembilgisiile Allah Telya iman ile kazanlacak takdir noksan olaca gibi bu durum kiide ma nevi zevk ve huzuru da tam olarak sala yamaz. Gzel insanlarn ahiret yarglarnda, mkfata ve cezaya deer vermeyilerinin altnda yatan sebep; sonraki hayatn belir sizliinin yannda Allah Telnn rzasn kazanmann daha uygun olaca dnce sidir. Ebedi bir hayatn belirleniindeki snrnneolduununkesinolarakbilinme yii, beere ebedidir demekle ilahlk isnad etmekgibibirtehlikeninszkonusuoluu gibi nedenlerle yaplacak yorumlarn o unda hata pay kendi ierisinde sakl kalmaktadr. AllahTelbuyurduki; Bir gnn gelmesinden evvel ki, onda ne alm satm, ne dostluk, ne de efaat

vardr.53 Allah Teldan baka ne bir dost ve nedebirefaatiyoktur.54 Ve onlar o yakn gn ile korkut. O vakit ki, yrekler grtlaa dayanm ola rak korku ile dolmu bulunur. Zalimler iin ne bir yakn dost vardr, ne de itaat olunacakbirefaativardr.55 Ognbirdost,birdosttanhibireyi bertaraf edemez ve onlar yardm da olun mazlar.56 nsann lmden sonraki durumunun, efaat noktasnda Allah Telnn iradesi nin,naslolacahususlarndakesinliksz konusuolmadndanyinekiininlmn 8 hakikatine ererek iyi ve gzel bir insan 1 olmak gayretini gstermesi daha nemli dir. Hibir efaat edici yoktur, ill Onun iznindensonra(vardr)57 O gn efaat fayda vermez, ancak Rahmnkimeizinverirsevekimiinsy lemeerazolursaomstesna.58 Raslllah sallallh aleyhi ve sellem birseferindeokitibarlbirkadnn,hrsz
53 54

Bakara, 254 Enam, 70 55 Mumin, 18 56 Duhan, 41 57 Yunus, 3 58 Taha, 109

82

lk sebebiyle kolunun kesilmesine hkme dince,kadnkurtarmakiinefaattebulu nanlariddetletevbihvereddetmi: Allahn hududunda m efaati olu yorsunuz! Allaha kasem olsun, Muham medin kz Fatma hrszlk yapsayd mutlaka elini keserdim diyerek dnya nngerekliininneminivurgulamtr. Ahrethayatndakiinincezanoktasnda nelerle karlaabileceini bilerek dnya hayatndadahadikkatliolmasnngerekli lii hususuna, ders karlabilecek nitelik tekibuolayktutmaktadr.Bubakmdan kiinin leceine inanmas nispetinde ka zanacakolduuunutulmamaldr. Hz. Ali kerremallh vechenin kendi siyle dalga gemek iin;Ya Ali abdest alpnamazklyorvebuncazahmetegiri yorsun ya Allah yoksa. eklinde soru soran kimseye; Allah Tel yoksa benim kaybedeceim bir ey yok ama ya Allah Tel varsa? szyle cevap vermesi ol dukamanidardr. Bu rnekte de vurguland gibi; lm den sonraki hayatn hakikatinin yannda bizim iin ncelikli olarak nemli olan dnya hayatnda yaplmas gerekenlerdir. Ya yle isenin yerine her gn tekrarla nanlmhakikatiniveyaplmasgereken lelmnbirletiibunoktaygznnde

bulundurmakdahanemlidir. tverenolaraklmyeter59 Bizler iyi birer insan olmak mecburiye tindeyiz. Raslllah sallallh aleyhi ve selem; De ki: Ben rasllerden ilk evvel olandeilimvenebanavenedesizlerene yaplacan bilmem. Ben baka deil an cakbanavahyolunanatbiolurumveben apakbirkorkutucudanbakadeilim.60 eklindeki ifadesi ile lm kabullenme ningerekliliiniaklyor.lmyazgsnn her karl cennet ve cehennem olmaya bilir. nk onlar kulluun neticesidir. AllahTel;O,hergnyenibiritedir.61 buyurarakyarnlarnkendiiindeokey 8 lerisakltuttuununiaretinivermektedir. 3 radeiklliyeninvereceikarardamahl katn etkisi yoktur. Herakleitosun; Allah Tel koyduu kanunlar aamaz ve Einsteinn; Allah Tel kumarbaz deil ki zar atsn demeleri, Allah Telnn kendisiiindebazsnrlarkoyduuhusu sundaki gereklii destekler niteliktedir.62 Fakat rabbln hkm olan snrsz tasar
bn Asakir Ebud-Derda radyallahu anhn sz olarak rivayet etmitir. 60 Ahkaf, 9 61 Rahman, 29 62 Senden, balarna acele azap getirmeni istiyorlar. Allah sznden asla caymayacaktr. (Hac, 47)
59

84

rufkendineaittir.63 Dilediini rahmetine sokar, zalimlere (gelince) onlar iin elem verici bir azab hazrlamtr.64 Ve Allahndr, o gklerin ve yerin mlk.Dilediiniyarlarvedilediinide muazzeb klar ve Allah ok yarlayc, okmerhametediciolmutur.65 Ve Rabbin dilediini yaratr ve seer, onlar iin ise muhayyerlik yoktur. Allah onlarn erik kotuklarndan mnezzehtir, mtealdir.66 Bunu anlayabilmek iin artlarnn olumlu etki alannda kalabilmek iin s nmak prensibini unutmamak gerekir. Kurn Kerimi okurken veya yaplacak ibadette snma istemi Allah Telnn tasarruf ettii bilgisinin aka ilandr. Raslllahsallallhaleyhivesellemsalat vitriniklarkenuduayokurdu: Allahm gazabndan rzana snrm. Cezandan affna snrm. Senden sana snrm.Sana(yaplmasgereken)senay sayamam. Sen, kendi nefsine yaptn v gdekigibisin.67
63

Allah Tel dilediini mahveder ve isbat buyurur ve ana kitap O'nun nezdindedir. (Rd, 39) 64 nsan, 31 65 Fetih, 14; Maide, 40 66 Kasas, 68 67 Tirmiz, Da'avt 123, (3561); Eb Dvud, Salt

Olumlu ortamda olann snmaya te vik edilmesi Allah Telnn sfatlarnn tezahr ile olan fiillerin birey asndan mspet olmas dileinin aa karlmas dr.68 Tasarruf etmekte zgrlk bulun maktadr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Uhud gn dii krld, bandan yaraland. (Yzne akan) kan, yznden siliyorve: Allah, kendilerini Allaha davet eden peygamberlerinin (ban) yarp, diini kran(veyznkanabulayan)birkavmi nasl iflh eder? diyordu. Bunun zerine Allahuyetiindirdi: 8 Allahnonlarntevbelerinikabulveya 5 onlara azab etmesi iiyle senin bir ilgin yoktur.nkonlarzlimlerdir.Gklerde olanlarda yerde olanlar da Allahndr. Dilediini balar, dilediine azab eder. Allah balayandr, merhamet edendir (limran128129).69 Allah Tel kullarn koyduu snrlar
340, (1427) 68 Bakmadn m o kimselere ki, nefislerini tezkiye eder dururlar. Belki Allah Tel dilediini tezkiye eder ve kl kadar zulm edilmezler. (Nisa, 49)
69

Mslim, Cihd 104, (1791); Tirmiz, Tefsir, l-i mran, (3005, 3006); Buhr, muallak olarak kaydetmitir. (Megaz, 21)

86

ile kendi iinde korurken, zt asndan; Bize, bu dnyada da iyilik yaz ahirette de. phesiz biz sana dndk. 70 diyenle re;Allahbuyurduki:Bendilediimkim seyicezalandrrm.Rahmetimisehereyi kaplar. O rahmetimi de Allaha kar gel mekten korunan, zekt veren ve zellikle Bizim ayetlerimize iman edenlere nasib edeceim. 71 buyurarak rahmeti ile tasar rufedebilirliininnnamaktadr. lmn bazen korku bazen de reca oluturan, imgelemimizdeki karanlk deh lizleriyadaaydnlkufkunun,ksacasbiz deki gerekliinin, dndaki hakikatine hazrlanrken inan ile kendimize gelmeli yiz.lmhilik72deildeyokolmave
Araf, 156 Araf, 156 72 Yokluk ile hilik tmyle farkl anlamdadrlar. Belli bir varlk tr ile yapsnn ortadan kalkp yerini baka birine brakmas, ikincinin asndan birincinin yokolmas yahut yokluudur. Yokluk le yokolma, varlk ile varolmay art koar. Varolma ile varlk olmadan yokolma ile yokluk olmaz. Hilikse varln olmamas, kesin ifdeyle varlkszlk demektir. Yokluk, varln uzants, yleki trevi demekken, hilik, zdddr. Varolma in varlk arttr. Varlk olmadkavarolmadan bahsedilemez. Hilik, varlkszlk demek olduuna gre, varln trevi varolmann zdd hi olma olamaz. Varolmann mantka meru zdd yokolma olup hi olma diye bir sz yahut deyi yoktur;
71 70

bylelikle yeni bir eylerin balangc ola rakdnrsek,yokolmanndayaratlm olduunu anlarz. Yaratlmlardaki yok luun kendi iinde sral bir dizide olmas ile; her gelen yokluktan sonra bir nceki varlntayiniszkonusudeildir. AllahTelbuyurduki; Allah,nefislerildklerizamanvel meyenleri de uykularnda ldrverir. Ar tkzerinelmilehkmettiinitutuverir ve dierini de tayin edilmi vakte kadar salverir. phe yok ki,bunda elbette al metler vardr, dncler olan bir kavim iin.73 Burada uykunun lmle elemesi, ira 7 8 deli ve iradesiz olarak olutuu varsayl makla birlikte lmden sonraki dnm de varln etkisi yoktur. Bu durumda lmkabullenmeninneticesiilhkuvve teboyunemekolmaldr.Ancakinanile paralel olarak geliebilecek bu boyun ei in neticesi hususunda Raslllah
samadr. mdi yaratl yokluktan deil, hilikten varlktr. Olaan varolma srecinde varl yokluk, yokluu da varlk izler. Parmenidesci teaml ile Aristoteles mant ile varlk retisi uyarnca varlk dna kmak imknszdr. Hilik, dnmenin uzanamad kesin anlalamaz, kavranlamaz, fehmedilemeziliktir. (Mehmet Sabri GEN, Sorun ann Anotomisi, ule Yayn. stanbul, 2009, s.114 Dipnot) 73 Zmer, 42

sallallh aleyhi ve selem; Allah Tel hakkndahsnzan,gzelibadettendir.74 buyurmaktadr. Bu nedenle iyilikle kar lamay umut etmekten baka aremiz yoktur.

88

74

Tirmiz, Daavat 146, (3604); Ebu Davud, Edeb 89, (4993).

Kusirihletaldmevtamm henzcnbhaber, Askeriazyalerzedt Sultanbhaber. Gndebirtabinymrmn dtyere, Canyatargfil binsolduvirnbhaber. Dilbeksn,dostfensn istedimlkitenin, Birdevszderdedtmahki Lokmnbhaber. Birticaretklmadmben nakdimrolduheb, Yolageldimlkgm cmlekarbnbhaber. ngelolduyalnzgirdim yolatenhgarb, Ddegirynsinebrynakl hayrnbhaber. Azmyok,yazmok yoldatrlkorkuvar Yolumalrsanolager devveeytnbhaber. Yoleriyoldagerektirir aveplakautok, Msrygeldedisana nkcannbhaber. NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz

9 8

90

Nasllmeliyiz? Herdoanlmekiindoar.Buyery znde olan hibir ey, baki deildir. le cek olan birisi hi gler mi? Yaad ha yattan ar ekilde tat alabilir mi? Gnler mrn yerken, kim kime acyacak. Uzun yaadna sevinirken her gn mrden azaldnunutupglenenesylenebilir. Ebediyet kuram lm iin ilemez lm gerei karsnda insan ne yapsa acizkalmtr. yide olsa ktde olsa gerekleecek olan lm karsnda ibenliimizi huzura kavuturmak iin ve eer Allah Telnn bildirdiibirhayatn,sonrasndavaroldu

una da inanmsak; iyi bir insan olabil meninareleriniaramak,gzellikleritespit edilmi veya bildirilmi eylere uymak mecburiyetindeyiz. Ayrlk ve birlemele rin ounluunda kuvvet faktr ok za man ele gemediine gre hayatmzda utanlacak ve yerilecek ilerden kanmal deilmiyiz? sa aleyhisselm bir gn, otlakta otla yan srden bir koyunu yakalayarak, ku lana bir eyler syledi. O gnden sonra koyun ot yemez, su imez olmutu. Bir zaman gemiti ki yine ayn otlaktan ge mekteolansaaleyhisselam,obanakoyu nugstererek: 9 Bu hayvan hasta m? Neden dierleri 1 gibi ot yemiyor ve su imiyor? diye sor du.Kendisinitanmayanoban: Geenlerde,buradanbirzatgetivebu koyunun kulana bir eyler syledi. O gnden beri, bu hayvana bir durgunluk geldi, cevabn verdi. Hazreti sa aleyhisselm koyunun kulana ne syle miti? saaleyhisselam,okoyununkulana: lm var! demi ve hayvan olduu halde,lmiitenkoyunyemeden,ime denkesilmivebuhalegelmiti. Hayvanlarn az tadn dahi bozan lmolgusunukabullenmeliveAllahTe

92

lnn murat ettii ahiret hayatnda mutlu olabilmeninarelerinebavurmalyz. Sonunda kyamet olup, hair ve hesap bitip Allah Telnn dilekleri gereklein celmdenilengerekkoeklindegetiri lirvekesilir.Bubirdneminbitirilmesidir. lml hayat gerei yerini baka hayat ekillerine brakr. Eb Sad radiyallhu anhrivayetetti: Kyametgnlmbeyazbirkosek linde getirilip Cennet ve Cehennem orta snda durdurulur. Sonra insanlarn gz nndeboazlanr.Sevincindenlenbirisi olsayd o anda Cennet ehli sevincinden dolay lrd. Eer zntsnden dolay len olsayd, Cehennem ehli kederlerinden lrlerdi.75 Aristoteles bilimin temel sorusunun olduunusyler.Neden?Niin?Nasl? Nedenveniinleceizsorularnaakln vevahyinndadorucevaplarbulmak mmkndr. Fakat nasl leceiz sorusu navereceimizcevapokzordur.Busoru ya cevap ararken ncelikle Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin buyurdukla rndikkatealmalyz. AllahTelahazretleribirkulunhayr n diledi mi onu istimal eder! buyurmu tu. Kendisine; Onu nasl istimal eder?
75

Camiul Ehadis; 1: 419, Hadis No: 803

diye sorulunca; lmden nce salih amel ilemedemuvaffakklar!76buyurmutur. Yine baka bir Hadisi erifte ise; Her kul, hangi hal zere lrse o hal zere di riltilecektir.77buyurmutur. Naslleceizsorusunafelsef,sosyo lojik ve psikolojik tahlillerle cevap bulu namaz.Bufikriyaklamlarayklanarakbir neticeye varlmasnda ise lmn hakikat bilgisinden baka dier bilgiler teviller durumundadr.Cevaplardakiilerbaznda farkllk olduu iin herkesin anlayna hitap etmek mmkn de olamamaktadr. nemli olan; nasl lmek gerektii husu sundaengzelolanbulabilmektir. 3 9 Herhangibirinizelmgelipde: Rabbim! Beni yakn bir sreye kadar geciktirsen de sadaka verip iyilerden ol sam! Demesindennce,sizeverdiimizrzk tanharcayn. Allah, eceli geldiinde hi kimseyi (lmn)ertelemez. Allah,yaptklarnzdanhaberdardr.78 Ayette bahsedilen pimanlk umumilik ifade eder. Bu nedenle piman olmamak iin gayret sahibi olunmal, lm bilme
76 77

Tirmiz, Kader 8, (2134) Mslim, Cennet 83 78 Mnafikun, 10-11

nin ve vakti gelince gzel ekilde yani imanl lmenin yollarn bulmaya all maldr. Kim Resle itaat ederse Allaha itaat etmiolur. Yzevirenegelince,senionlarnbana bekigndermedik!79

94

79

Nisa, 80

Geleygurbetdiyrnda esirolupkalaninsan, GeleyDnyaharbnda yatpgfilolaninsan. Gznaperdeyikaldr duracakyermigrDnya, Katimecnundururbuna gnlveripduraninsan. Kafestetutiyeskkerverirler hikararetmez, Acebninkarareder buzindnagireninsan. Nemklhlolurgaflette yatphiuyanmayp, lmvaktindeAzrilgelince uyananinsan. Kararmkalbineygfil nasihatneylesinsana, Hacerdenkatdrkalbi tkretmeyeninsan. Buderdinresinbulsen elindevarikenfrsat, Nesssonrahuzredp hayfdiyeninsan. Niyzbudsenver evvelkendinefsine, Deilgayriyeandankimtuta heriiteninsn.

5 9

NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz

You might also like