Ni̇yâzî - İ Misrî Di̇van - I İlâhi̇yyat Ve Açilamasi 3. Ci̇lt

SBN: 9789944 35503 2
ismailhakkialtuntas@gmail.com
http://ismailhakkialtuntas.com
Dizgi :H.smailHakkAltunta
Kapak :HalukKarslolu
Bask :
Cilt :GzdeMatbaaclk
Ocak2010
DAITIM:
NYZMISR
KADDESELLHSIRRAHULAZZ
(16181694)
DVANILHYYAT
VE
AIKLAMASI
3.CLT
KNCBASKI
hramczde
HacsmailHakkALTUNTA
DivanlhiyyatveAklamas|5

140
Vezin:FiltnFiltnFiltnFiln
Olcihnnfahrininsrrnakurbnolaym,
Hutbeilevlkeinennnakurbnolaym,
Kbkavseynievednsnakurbnolaym,
Benannilmiyleirfnnakurbnolaym,
Benannesrrmircnakurbnolaym.
OlEbbekrumerOsmanAlidrtyridir,
OlRisletbannanlargliglzrdr,
CmleAshbhidyetrhnnenvrdr,
BenannlineAshbnakurbnolaym,
BenannAshbahbbnakurbnolaym.
OlHasanhazretlerinezehriirdiekiy,
HemHseynoldususuzluktanehdiKerbel,
kisidiraslnesliliMustaf,
Benannlineevldnakurbnolaym,
Benannevladuensbnakurbnolaym,
Cmlemmettenhayrldrohnmmeti,
mmetinecmledenartkederHakkrahmeti,
Enbiyannlabuldubuncaltfuizzeti,
Benannltfunaihsnnakurbnolaym,
Benannenvieltfnakurbnolaym,
HernedenlEnbiyvmrselnkimgeldiler,
mmetiolmaklHakkdantemennkldlar,
EvliyanaNiyzkulukurbnoldular,
Benannayanntozunakurbnolaym,
Yolunagidenlerinizinekurbnolaym.
Ocihnnvncnnsrrnakurbnolaym,
Senolmasaydnhtabinennnakurbnolaym,
Benonunilmiyleirfnnakurbnolaym,
Benannmircsrlarnakurbnolaym.
Burada smme den dan maksat Seyri lallh , Fetedell dan

6|NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz

murad edilen Seyri anillh, Fe kne kaabe kavseyn den de Ceml
cemveEvedndandaAhadiyyetmakmlaranlalr.
Hazreti s aleyhisselmn asleten makm cem makm idi ki,
Hakkatmakmdr.
Hazreti Msa aleyhisselmn asleten makm Hazretil cem makm
idi.
HazretiDvdnmakmisetevhidinCemlcemmakmidi.
Enbiynn asleten her birerlerinin zel makmlar vardr. Ancak uyum
lar derecesinde Makm Muhammed ye yani hadiyyet makmna
ularlar.BuycemakmayalnzEnbiyveResldeil,belkiVerese(V
risiUlumiNebolanlar,nsnKmiller)dahivslolurlar.
Benannesrrmircnakurbnolaym
Mircnsrlarnedir?
Hazreti Resl ar alya vard vakit Ettehyyt lillhi vesselavt
vettayyibt dedi. Yani d Allah Tel iindir, namazlar Allah Tel
iindir tayyibt, yani gzel olan nesneler Allah Tel iindir. Cenb Hak
tahiyytakarylebuyurdu:
EsselmaleykeeyyhenNebiyysalevta,yaninamzlarakarve
rahmetullhi ve tayyibti, yani gzel nesnelere kar ve berektuh.
SonraHazretiRaslllahsallallhaleyhivesellem yineEsselmaleyn
ve al ibdillhisslihyn dedi. En sonunda btn melekler hep birden
Ehed en l lhe llallh ve ehed enne Muhammeden Abdh ve
Reslhdediler.Onuniinlenamazklndvakithernamznbirinci
veikincioturularndaEttehiyytnokunmasemrolundu.
Ebbekr,mer,OsmanveAlidrtyardmclarvesevdikleridir,
ORisletbannanlarglveglbaheleridir,
BtnAshbhidyetyolununnurlardr,
BenannAshbvedostlarnakurbnolaym.

OHasanhazretlerinezehiriirdiekiy(Cade),
HemHseynoldususuzluktanKerbelehdi,
kisidiraslveliMustafnesli,
Benannevladvesoyunakurbnolaym,
EHLBEYTSEVMEK
Sevgi ve buz ezeli ve gizlidir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
evladn seven kiinin sevgisi, kendisinden sonra ocuklarna, Ehli Beyte
dmanlk edenin dmanl da ocuklarna gemitir. Raslllah
sallallhaleyhiveselleminevladnsevenlerdebusevgimeydanakmtr.
CenabHakkylebuyurmutur:
Onlar, ancak kendilerine meleklerin gelmesini veya Rabbinin gelme
sini ya da Rablerinin bir takm alametlerinin gelmesini gzetliyorlar. Rab
binin baz alametleri geldii gn, nceden iman etmemi veya imannda
birhayrkazanmambirkimseyeognkimanhibiryararsalamaz.De
ki:Gzetin!nkbizdephesizgzetiyoruz.
1
Allah Telnn baz sz tpa tp Hasan ve Hseyinin saysna tekabl

ediyor. Ayet, onlarn iki ayet (mucize) olduklarn gsteriyor. Kim onlar
inkarederse,AllahTelnnayetiniinkaretmiolur.Sevenlervesevmeyen
ler hakknda btn sylediklerim, MeclszZuhriden alnmtr. Allah
Telgereisyler,O,doruyolailetir.MecaliszZhrideyledeniliyor:
De ki; Bu (tebligatm karlnda) sizden bir cret istemiyorum. An
cak yaknlara muhabbet istiyorum.
2
sznde geen Kurba kelimesi, ka
rabetmanasnamastardr.Yaknlktayankimsemuradedilmitir.Yani:Ya
Muhammed, mmetine syle, size getirdiim hakikat karlnda sizden
bir cret istemiyorum, sadece yaknlarm sevmenizi ve onlara eziyet et
memeniziistiyorum.
Rivayetediliyorki;Buayetnazilolduuzaman:Seninyaknnkimdirki,
muhabbetibizefarzolduyaRaslallahsallallhaleyhivesellem?dediler.
Buyurduki;
AliFatmatuzZehra ve evlatlardr. Kefta Raslllah sallallh
aleyhivesellemEfendimizylebuyurmutur,deniliyor:
Muhammedin Ehli Beytine muhabbet zerine len, ehittir. Uya
nk olun, li Muhammede sevgi zerine leni, nce lm melei, sonra
MnkerveNekircennetlemjdeler.
Dikkat edin, Ehli Beyte muhabbet zerine len, gelin kocasnn evine
teslimedildiigibi,cenneteteslimedilir.

1
Enam,158
2
ura,23

Dikkat edin, li Muhammede muhabbette sebat zerine len kimse,
imangarantilibir mmin olaraklr.liMuhammedemuhabbetzerine
lenkimseninkabrinden cenneteikipencerealr. MuhakkakliMuham
mede muhabbet zerine len kimsenin, Allah Tel kabrini rahmet melek
lerinin ziyaretgh yapar. Muhakkak, li Muhammede muhabbet zerine
len, snnet ve cemaat zere lr, kim li Muhammede buz zerine
lrse, kyamet gnnde iki gz arasna Allah Telnn rahmetinden
umutsuzduribaresiyazlolarakharolunur.liMuhammedebuzzeri
nelen,kfirolaraklr.
Dikkat edin, li Muhammede buz zerine len, cennetin kokusunu
koklayamaz.Raslllahsallallhaleyhivesellemylebuyurmutur:
Bizim kapmza gelenin hakk, zerimize vacib olur Bu hadisin syle
niine sebep udur: TarikusSalat bir adam, Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem zamannda lmt. Ashab, Resuli Ekremin: Namaz kasden terk
eden kfir olur. hadisinin d manasna dayanarak bu adam zerine na
maz klmamak ve onu Yahudi kabristanna gmmek istediler. Ali
Kerremallhvechegeldi,
YaResulallah!Buadam:YaAli,AllahnResulnveevladnseviyo
rum.diyerekbenibu szneahid tuttu. dedi. OzamanHz. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem yukardaki hadisini syledi. Hz. Ali kerremallh
vehedeoadamnnamaznkldrdvemslmankabristannadefnetti.
Hikye olunur ki; Ali Kerremallh veche Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemEfendimizegeldiveinsanlarnkendisineokhasetettiklerindenika
yetetti.Aleyhisselambuyurduki;
Cennete ilk giren drt kiinin drdncs olmak istemez misin? Ben,
Sen, Hasan ve Hseyin, zevcelerimiz samzda solumuzda, zrriyetlerimiz
zevcelerimizinarkasndaolduuhaldeCennetegireceiz.
3
Muhibbuddin atTabari Ebu Hureyre radiyallh anhn yle dediini

rivayetediyor:
EbuLehebinkzSebia:YaRaslallahsallallhaleyhivesellem,bana
Sen HatabunNar: Ate odununun kzsn. diyorlar diye ikyet etti.
Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;
Benimakrabamaeziyyetedenbirkavminhaliniceolur?Benimakra
bama eziyet eden, bana eziyet eder. Bana eziyet eden de, Allah Telya
eziyetetmiolur.
ifai erifte u hadise kaydedilmitir: Muhammedin lini (evladn)
tanmak, cehennemden kurtulmadr. Muhammed evladn sevmek, srat
(kprsn) den gemeye ruhsattr. li Muhammede dostluk, azaptan

3
Alininzikriibdettir.Suyt,Cmiussar,I,425.

emandr.Yineoradadeniliyorki;
Ulemannbirksm:Onlartanmakyerlerinivenebiyeyaknlkcihetle
rinibilmekdemektir.Birinsanonlarbuekildetanrsaonlarhakkndaneler
yaplmas gerektiini bilir ve bu bilgisi sebebiyle onlara hrmet ve muhab
bettekusuretmez.Yineoradauszdevardr:
Ebu Bekir Sddik radiyallh anh demitir ki; Muhammedi, Ehli
Beytindegzetleyiniz.vedemitirki;
Nefsim, elinde olan Allah Telya yemin ederim ki, benim iin
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin akrabas, benim kendi akrabamdan
dahasevgiliveileridir.
Hayret, hayret ki, insan, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin evla
dnsevmez,hattaonuktleyerek,hasetederekonaeziyetederse,Allah
Tel katnda nasl mertebe, makam ve eref talep edebilir? Sadece ye
memek,imemek,akalmak,uyumamakveibadetvazifeleriniyapmaklabir
makam elde edilemez. Zavall bilmiyor ki, gklerle yer aras kadar ibadeti
olsa, Allah Telya kavuamaz. blise bak ki, bu kadar ibadeti varken Allah
Telnnlanetineuramtr.
Rivayet ediliyor ki; Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin
ehrinde kendisine komu olup orada elde ettii sevaplara karn, mam
Mlik radiyallh anh, Cafer ibnu Sleyman dvmt. mam Mlik, da
yaktanbayld.nsanlargelipkendisiniaylttklarvakitylededi:
Benidvenehakkmhelalettiimesiziahittutarm.Sonrakendisi
nebununsebebisorulduundaylededi:
ldmzamanRaslllahsallallhaleyhivesellemilekarlarsam,
benim yzmden evlad Reslullahtan birinin Cehenneme gitmesinden
utanrm.Kimbiriyilikederse,onuniyiliiniartrrz.
4
Sddiden rivayet edildiine gre, bu ayette geen hasene (iyilik)

Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Ehli Beytine muhabbettir. Bu ayet,
Ebubekir Sddik radiyallh anhn Ehli Beyti ok sevmesi hakknda nazil
olmutur.Zahirolanumumiyiliktir.Hangiiyilikolursaolsun.Amauvarki,
Yaknlarasevgidensonrazikredilmesi,busevginin,ayetiniaretettiiiyilik
olduudncesinikuvvetlendirir.Dieriyiliklerdebunatabidir.
Allah Tel tevbe edeni affeder. taat edene ekurdur sevap verir,
nimet ve keremini artrr. Kurtubi ve bakalar Sddinin u ayet hakknda
yle dediini naklederler: Allah balaycdr, ekurdur yani li Mu
hammedin gnahlarn balaycdr. Onlarn iyiliklerine teekkr edicidir.
Salebide:
EyEhliBeyt,Allahsizdenktlgidermekvesizitertemizyapmak

4
ra,23

istiyor.
5
ayetindeki Ehli Beyt ile btn Haim oullarnn kast edildiine
knidir.SavaikulMuhrikadabunuzikretmivedemitirki,
mam Mlik radiyallh anhaya gre, Ehli Beyte farz ve nafile sada
kann haram oluu da onlar temizleme iindir. nk sadaka ve zekt, in
sanlarn kirleridir. Alan insan kk drr. Vereni stn yapar. ve de
mitirki;
Mfessirlerden bir cemaat Selmn al lysin: Selam lyasa ayetin
denmaksat,Muhammedevladolduunakailolmulardr.Kelbidebyle
demitir. Yine Kelbiden bir kavilde Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde
evlabittarikayetinmulnedhildir.FahrddinRziylediyor:
Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Ehli Beyti, be eyde
kendisine msavidir: Selam da. nk Esselam aleyke eyyhennebiyy:
Selamsanaeypeygamberve:Selamnalalysin:lyasaselamolsun.
6
buyurmutur,Onasalttaveehadettevardr.AllahTelbuyurmutur:
T H: yani Ey Tahir ve buyurmutur: Yuridullahu li yuzhibe
ankumurricse:AllahTelsizitemizlemekistiyor.Sadakannhrmetin
devemuhabbette:Banatabiolunki,AllahTelsizisevsin
7
Sizdenbir
cret beklemiyorum, ancak yaknlara muhabbet etmenizi istiyorum.
ayetleribunuamirdir.Raslllahsallallhaleyhivesellemde:
Yldzlar gk ehline emndr. Ehli Beytim, mmetime emndr. de
mitir.Savaiksahibibuhusustayledemi:
Cenab Hakk dnyay, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem iin ya
ratmtr.OnundevamnRaslllahsallallhaleyhivesellemindevam
na ve Ehli Beytinin devamna bal klmtr. nk onlar, Fahri Razinin
zikrettii hususlarda onunla msavidirler. nk Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Allahm, onlar benden, ben onlardanm. demitir.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bir paras olan Hz. Fatma
radiyallh anhadan domalar sebebiyle Raslllah sallallh aleyhi ve
selleminbirparasdrlar.(Savaik)
Raslllahsallallhaleyhivesellemylebuyurmutur:
Aranzda Ehli Beytim, Nuhun gemisine benzer. Binen kurtulur.
(Mslimin rivayetinde: geri kalan boulur) bir rivayette helak olur cmlesi
de vardr. Bu hadisin manas udur: Onlar seven, onlara hrmet ve tazim
eden, onlarn limlerinin gsterdii yolda giden muhalefet etme karanln
dan kurtulur. Bundan geri kalan, kfr denizinde boulur, azgnlkta helak
olur.YinebuhusustaHz.Raslllahsallallhaleyhivesellemin:
Allah Telnn hrmeti vardr: Allah Tel, bunlara riayet edenin

5
Ahzab,33
6
Saffat,130
7
limran,31

dinini, dnyasn korur. Bunlara riayet etmeyen kimsenin Allah Tel ne
dnyasn, ne ahiretini korumaz: slama hrmet, bana hrmet ve benim
rahmime(soyuma)hrmettir.
Ben, tevbe eden, inanan, salih amel ileyip hidayete eren kimseyi el
bettebalayanm.
8
ayetindeSabitlBennai:
YaniHz.RaslllahsallallhaleyhiveselleminEhliBeytininvelyeti
ne erdi. demitir. Bu Savaikte zikredilmitir. Kurtubi orada bnu Ab
bastan:
Rabbinsanarazoluncayakadarverecektir.ayetizerindeutefsi
riyapmtr:
Raslllahsallallhaleyhiveselleminrzas,EhliBeytindenhibiri
nincehennemegirmemesidir.Hkimuhadisikarmvesahihgrm
tr:
Rabbim, Ehli Beytimden Allah Telnn birliine inanan ve benim
nebiliimikabuledeneazabetmeyeceinibanavadetti.
Rabbimden,EhliBeytimdenhikimseyiateesokmamasnniyazet
tim;bunubanaverdi.
Ahmed, Menkbnda Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin
yledediinikaydediyor:
EyHaimoullar,BenihakrasulolarakgnderenAllahTelyaye
min ederim ki, Cennet halkasn tutsaydm, nce sizinle balardm.
TabaraniAliKerremallhvechedenuszderlemitir:
RaslllahsallallhaleyhivesellemEfendimizdeniittim,diyorduki;
Havz Kevsere ilk gelenler, Ehli Beytim ve mmetimden onlar se
venlerdir.
EhliBeytimveonlarsevenler,Cennetteuiki(parmak)gibi(yanya
na)dr.
Biriniz beni kendisinden fazla sevmedike, bana kendisinden ok
hrmet etmedike, Ehli Beytimi kendisinden ok sevmedike, onlar ken
dinetercihetmedikeimanetmiolmaz.
Evladnz huy zerine yetitiriniz: Raslllah sallallh aleyhi ve
selleminsevgisi,EhliBeytininsevgisiveKurnKerimokumaktr.
Benim, Ehli Beytimin, Ansarn ve Arabn hakkn itiraf etmeyen ya
mnafktr,yaiddetveskntiindedir,yadaannesikendisinecnpiken
hamilekalmtr.
Ehli Beytimi ancak mmin ve mttaki olan kii sever. Onlara ancak
mnafkveakiolanbuzeder.
EhliBeytimebuzedeniAllahTelcehennemeatar.
HaimoullarnaveEnsarabuzkfrdr.Arababuzise,nifaktr.

8
Th,82

Kad yaz ifada zetle yle demitir: Bir kimse Hz. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin zrriyetinden birisinin babasna sver ve Hz.
Raslllahsallallhaleyhivesellemiistisnaettiinebirdelilgetiremezse
oadamkatlolunur.Savaikteylediyor:
EhliBeytimhakkndabanaeziyetedenkimseyeAllahTellanetet
sin.EhliBeytimhakkndabanaeziyetedeniAllahTelincitir.AllahTe
l, Ehli Beytime zulmeden yahut onlar ldren yahut ldrene yardm
edenveyaonlarasveneCennetiharamklmtr.
Bu Hadisi eriflerden, Ehli Beyte muhabbetin farz olduu ve onlara
buzunharamolduuanlalmaktadr.Beyhaki,Baavi,EhliBeytemuhab
betinlzumunutasrihetmiler,afiideuszylebunuifadeetmitir:
EyRaslllahsallallhaleyhiveselleminEhliBeyti,sizisevmek,Al
lahTelnninzalbuyurduuKurnKerimdebizefarzklnmtr.Sizeu
bykerefyeterki,sizesalvatierifegetirmeyenkimsenamazklamam
saylr. (zira namazn her oturuunda Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemle beraber line salvat getirilir. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemvesoyunarahmetistenir.)BundandolayEhliBeytten,birbidatve
sair eyi ileyip fask olan kimsenin zatna deil, fiillerine buz edilir. nk
O,aralarndazamanolsadayineAllahTelnnElisininbirparasdr.An
NakiyyulMakriziylediyor:
Onlaradiluzatmaktansaknn.nksalihdeolsa,facirdeolsa,yine
Onun evladdr eyh Muhyiddin Arab kuddise srruhulaziz, Ftuhatnda
ylediyor:
BanaMekkedeinanlrbirkimsedediki;Ben,Mekkedeeriflerinhal
ka yaptklar ileri kt grrdm. Ryamda Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin kz Hz. Fatmatuzzehra radiyallh anhay grdm. Benden yz
evirdi.Selamverip,yzevirmesininsebebinisordum.
Seneriflerediluzatyorsun.dedi.
EySeyyidem,dedim,onlarninsanlaraneleryaptklarngrmyormu
sun?
Onlarbenimoullarmdeilmidir?dedi.Buandanitibarentevbeet
tim.dedim.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz buyurmulardr: Kim
bana kavumak ve kyamet gnnde kendisine efaat elimi uzatmam
isterse,EhliBeytimesaltetsin,onlarsevindirsin.(Savaik).
mam afii yle demi: Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ev
lad, benim vesilemdir. Onlar benim iin Allah Telya vesiledir. Onlar
yz hrmetine kyamet gnnde sahifemin sa tarafmdan verilmesini
umarm.Rivayetedilirki;bnumerradiyallhanhZbeyre
GidipHasanbniAliyiziyaretedelimdedi.Zbeyrbirazarald.bnu
mer:

Bilmiyormusunki,Haimoullarnnhalinisormakfarzdr.Ziyaretnafi
ledir.(Savaik)Hatib,bukonudamerfuanuhadisikarmtr:
Bir adam dierine kyam eder (nnden kalkar); ancak Haim oullar
mstesnadr.Onlar,hikimseyekyametmezler.
Hikaye olunur ki, Kurra (iyi Kurn Kerim okuyanlar) dan biri bo kal
dkaTimurlenkinmezarnagider,baucunda:
Tutunuz onu, balaynz, sonra cehenneme atnz, sonra boyu yetmi
arnolanzincirlerevurunuz.
9
ayetiniokurmu.Buadamdemiki;Bir
den uyumuum. Bir de baktm ki, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimizoturmu,Timurlenkdeyannda.Kendisiniazarladm:
Ey Allahn dman, buraya da m geldin? dedim. stedim ki, elinden
tutup Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin yanndan kaldra
ym.Efendimiz;
Brak onu, dedi, nk o benim zrriyetimi seviyordu. alayarak
uyandm. Artk o ayeti Timurun kabrinde okumaktan vazgetim. Cemall
MridiveihabulKuzanihabervermitirki;
Timurun oullarndan biri yle nakletmi: Timur, lm hastalna ya
kaland zaman birka gn ztrap ekmi, yz simsiyah kesilmi, rengi
deimiti.Sonrauyanm.Kendisineohalinihabervermiler.Demiki;
Azap melekleri bana gelmilerdi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
geliponlara:
Onu brakn gidin, nk o, benim akrabam sever ve onlara iyilik
ederdi.dedi.Onlardabrakpgittiler.bnuHacerdiyorki;
Onlarnhakknariayet,insanlarnenzalimiolan,Timurlenkebilefayda
verirseartkbakasnaniceolur
Hikyeolunurki;
Yemen salihlerinden biri oluk ocuuyla beraber deniz yoluyla Hacca
gitmi. Ciddeye kavutuklar zaman gmrkler, kadnn i amarlarna
varncaya kadar hepsini aramlar. O salih adam bu muameleye ok kzm.
Mekke erifi es Seyyid Muhammed ibnu Berekat (Allah ona rahmet etsin) i
Allah Telya ikyet etmi. Ryasnda Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemi grm. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem kendisinden yz e
virmi.
NiinyaRaslallah?diyesormu.Buyurmuki;
Benim u olumdan daha zalim hi kimse grmedin mi? Adam he
menkorkuierisindeuyanm.erifhakkndaAllahTelyatevbeetmive
artkneyaparsayapsn,hibirerifediluzatmamayaahdetmi.(alkdul
Lai)
Ey Allah Telnn Rasulnn Ehli Beyti, ey kendilerini methetmek

9
Hakka,3032

iinKurnKerimayetleriinenkimseler!
EyRaslllahsallallh aleyhiveselleminEhliBeyti,sizisevmekfarz
dr.Sizbtnmmetlerdenstnsnz.EyRaslllahsallallhaleyhive
sellemin Ehli Beyti, sizi Kurn Kerim mtr. Artk benim memin,
benimszmnnekymetikalr?
iir:
Nebiler,Raslllahsallallhaleyhivesellemialmetyaptlar.
Almet,mehurolmayanniidir.
Nbvvetnuru,oEhliBeytingzelyzlerindedir.
OnlarTrazAhderden
10
dahaereflidirler.
11

FitneninOlumaSebepleri
slmtarihileriIII.HalifeHz.Osmanradiyallahanhniktidarsreciniiki
ksmdadeerlendirirler.
Birincisi (H. 2429/M.644649) yllarn iinde alr ve Sknet Dnemi
olarakadlandrlr.Onunikincibeyllkidaresinetekableden(H.3035/M:
650655)yllararasiseKarklkDnemiolarakbilinir.Bylebirayrma
gidilmesinin temelinde, dhil problemlerin onun halifeliinin ikinci devre
sinde ortaya km olmas dncesi yatmaktadr. Ancak bununla birlikte
Hz.Osmanradiyallahanhnhilafetsrecinibirbtnhalindedeerlendire
rek, olaylarn sebeplerini daha nceki dnemler iinde de aramak gerekir.
Esasnda ikinci dnemde grlen i karklklar, temelleri gemie daya
nan problemlerin davurumundan baka bir ey de deildir. Hz. mer
radiyallah anhden sonra halifelik grevini stlenen Hz. Osman radiyallah
anh, yetkisi gerei pek ok siyas karar alm ve bunlar icraya koymutur.
Onun uygulamalarndan bazlar kabul grrken, bazlar ise iddetle tenkit
edilmitir.
Hz. Osman radiyallah anhn tenkide maruz kalan uygulamalar, idaresi
dneminde meydana gelen karklklarn sebepleri arasnda grlmtr.
Hz. Osman hakknda yaplan tenkitlerin banda, onun devletin en nemli
idar ve asker mevkilere yakn akrabasn getirmesi gelir. Gerekten halife,

10
Traz:f."Ssleyen,donatan"anlamlarnagelirvebirleikkelimeleryaplr.Mese
l:kufetraziekssleyen.
Ahder:Yeil,yemyeil,pekyeil.
TrazAhder:KymetliYeilta
11
(ATE,1971)Altmikincisofra

greve balamasnn ilk yllarndan itibaren ailesinin de telkinleriyle eitli
nedenlerleMsr,Kfe,Basragibinemlieyletvalileriniazlederekyerlerine
Ben meyyeli ahslar tayin etmitir. Onun bu konudaki siyas tasarrufla
rnsralamadannce,mukayeseyaplabilmesiiinhilfetgrevinidevrald
dnemdeki eyalet valileriyle bu valilerin mensup olduu kabileleri gs
termekfaydalolacaktr.
Eyalet valilerini srasyla deitirip yerlerine meyyelileri atayan Hz. Os

man radiyallah anhn tasarrufta bulunmad tek nemli eyalet amdr.
Bunun sebebi Hz. mer radiyallah anh dneminden itibaren buray idare
edenHz.Muaviyeb.EbSfyannmeyyeliolmasdr.
ktidarn btn kilit grevlerine yakn akrabasn yerletiren Hz. Osman
radiyallah anh, ayrca nemli devlet yetkilerini elinde bulunduran Devlet
Ktiplii grevine de amcasnn olu Mervan b. Hakemi getirmitir. Bu
tayinlerle birlikte devletin btn idar kademeleri meyyeoullarnn kont
rolne gemitir. ktidarn zamanla bir kabilenin hkimiyetine girmesi ile
resmen olmasa da, fiilen saltanat uygulamas balam ve Hz. mer
radiyallah anh dneminden devralnan ynetim tablosu tamamen dei
mitir.
Hz. Osman radiyallah anhn tayin politikas bu bakmdan hem Hz.

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem hem de ondan sonraki iki halifenin
icraatna uymuyordu. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Hz. Ali

kerremallh veche hari hi bir Himyi nemli grevlere getirmemiti.
Hz.EbBekirileHz.merradiyallahanhmaisezellikleakrabalarndev
let idaresinden uzak tutmulard. Onlar, uygulamalaryla Hz. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem dneminde st kllenen asabiyet ateinin can
lanmasna engel olmak istemiler, bunda da nemli lde baarl olmu
lard.Hz.Osmanradiyallahanhiseseleflerinintamtersibiryol takip ede
rek, byk eyalet valilerinin tamamn kendi kabilesinden semi, Hz. mer
radiyallahanhdnemindeMslmanlarnilerigelenlerindenoluanistia
re kurulunu da Emevlerin aile meclisi haline getirmitir. Byle olunca da
halife, sosyal tabann yitirmi, btn Mslman toplumdan ziyade bir aile
yedayananfiilsaltanatynetimininicracskonumunadmtr.
Hz. Osman radiyallah anhn tenkide urayan icraatndan birisi de, dev
lethazinesindenkendiailesineekonomikimknlartahsisetmesidir.Rivayet
leregrehalifedahanceTaif'esrgnedilmiolanamcasHakem'iMedi
ne'ye getirdikten sonra kendisine yz bin dirhem para verdii gibi, Fedek
arazisini onun olu Mervan'a tahsis etmi, Medine arsnn gelirini yine
Mervan'n kardei Haris'e aktarm, kendi damad Abdullah b. Halid'e 400
bindirhemvermitir.
Hz. Osman'n akrabalarna yapt ihsanlar hakknda en fazla speklas
yon,frikyyeganimetlerizerindeyaplmtr.Halife,valisiAbdullahb.Sad
b. Eb Serh'i Afrika fethine gnderirken eer asker harekt baaryla ta
mamlayabilirse, elde edilen ganimetlerin bete birini kendisine vereceini
vaat etmiti. Abdullah'n komutanlndaki fetihler sonucunda bir buuk
milyondinar ganimeteldeedilmi,eldeedilenganimetlerinbir ksmhalife
tarafndanvaliAbdullah'aveyaHakemoullarnaverilmitir.Ayrcailkgazve
lerden elde edilen ganimetlerin Abdullah'a, sonraki ganimetlerin ise
Mervan'averildiibilgisidekaynaklardayeralmtr.bn'lEsr'inendoru
rivayet kabul ettii habere gre ise Abdullah b. Sad, kendi payn aldktan
sonra ganimetlerin bete birini Medine'ye gndermi ve yaplan mzayede
sonunda bu ganimetler be yz dinar karlnda Mervan'a satlmtr.
Mervan da ald mallarn karlnn belli bir miktarn demi, geri kalan
borcuisehalifetarafndanbalanmtr.
Halifenin tenkide uramasnn nemli nedenlerinden biri de meyyeli
idarecilerin icraatlardr. Bu idareciler eitli faaliyetleri yznden ayr ayr
eletiriye uramlarsa da, eletirilerin asl muhatab Hz. Osman radiyallah
anholmutur.
Hz. Osman radiyallah anhn halifelii dneminde en fazla problem ya
ananeyaletmerkezleriKfe,MsrveBasradr.Bunailaveolarakbakentte
zellikle halifenin mensup olduu kabilenin baz yelerinin tavrlar Msl
manlar rahatsz etmi, zellikle gen, tecrbesiz, ihtiyattan mahrum ve
harisbirkiiolanMervan'nHz.Osmanradiyallahanhnktibiolaraktayin

edilmesi ve onun da halifeyi zor duruma sokacak davranlar sergilemesi
Medinelileriynetimdensoutmutur.Bundanbakahalifeninhogrsn
ve akrabasna meylini istismar eden Ben meyye mensuplar ar gvenin
verdii cesaretle toplum iinde uygunsuz hareketler yapmaya balamlar
dr.MeselaynetimhakkndakiikyetlerihalifeyeiletmekiinHz.Osman'a
giden Ammar b. Yasir radiyallah anh feci bir ekilde dvmlerdir. Bir
taraftanmeyyelilerebolcaihsanlarverilipdevletimknlartahsisedilirken,
diertaraftaniseashbilerigelenlerindenAbdullahb.Mesdradiyallah
anhn Kur'an'n oaltlmas hususunda halife ile anlamazla dmesi se
bebiyle maann kesilmesi ve Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
hanmHz.Aieradiyallahanhanntahsisatnnazaltlmasashbziyadesiy
lerencideetmitir.
FakatslmtarihikaynaklarndaHz.Osmanradiyallahanhdnemiha
diseleriyleilgiliolarakbazsahblerinrolleriyukardakiekildeortayakonu
lurken,KdEbBekirbnArab(543/1148)vebnTeymiyye(728/1328)gibi
mellifler ad geen ahslarla ilgili rivayetlerin doru olmadn, bunlarn
tamamensonradansiyasamalarlauydurulanvegeersizrivayetlerolduk
larndilegetirmilerdir.
MeselbnArab,elAvsmminelKavsmisimlieserindeHz.Osman
radiyallahanhhakkndailerisrlentenkitleritek teksralayarakbunlarn
tamamnn geersiz olduunu isbata almtr. Ayn anlay daha geni ve
teferruatl bir ekilde bn Teymiyye tarafndan da takip edilmi, mellif bu
konudakibilgileriiaveKaderiyyeninkelmgrlerineredsadedindedile
getirmitir.
Btn bu ve benzeri sebeplerden dolay Medine'de idareden memnun
olmayan bir topluluk olumaya balamtr. O kadar ki, Hz. Osman
radiyallah anhn halife seilmesinde en byk rol oynayan Abdurrahman
b. Avf dahi gerekletirilen icraattan duyduu rahatszlk nedeniyle Hz. Ali
kerremallh vecheye gelerek, "Sen klcn al, ben de alrm" diyerek, me
seleninhalliiinhalifeyekarsilahlmcadeleteklifindebulunmutur.
Ayrca meyye ailesinin basksna maruz kalan Ammar b. Yasir, Hz. Os
man tarafndan Msr valiliinden alnan Amr b. els, Hz. Aie radiyallah
anha, Hz. Osman'n uygulamalarndan memnun olmayan Hz. Talha ile Hz.
Zbeyr, Muhammed Eb Bekir ve Muhammed b. Eb Huzeyfe gibi ahslar
Medine'deki muhalefetin ncleri konumuna gelmilerdir. Bununla birlikte
Hz. Aie, Hz. Talha, Hz. Zbeyr, Hz. Ammar gibi ahslarn tenkitleri ykc
mahiyette deildi. Onlar, sadece yaplan yanl uygulamalar dile getiriyor
lard.AncakAmrb.elsgizlice,Muhammedb.EbBekirveMuhammedb.
EbHuzeyfehalkakaidarealeyhinetahriketmilerdir.
Hz.Osmandnemindemeydanagelenkarklarnnemlisebeplerinden
birisi de Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin byk lde etkisiz

hale getirdii ve Hz. mer'in tekrar canlanmasndan endie ettii ve ald
hususi tedbirlerle etkisini azaltmaya alt asabiyetin yeniden faaliyete
gemesidir.
AsabiyethereydennceKureykabilesiiindeEmevHimrekabetini
yeniden canlandrmtr. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem kabileler
st konumu sebebiyle, cahiliye dnemine kadar uzanan bu mcadele b
yk oranda gndemden kmt. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemdensonrakihalifelerinTeymveAdsoylarnamensupolmalarsebe
biylemeyyeveHimleriktidardanuzakkaldklarvemuhalefetedtk
leriiin,buikikabilearasndaiktidarmcadelesigrnrhalegelememitir.
Ancak Hz. Osman radiyallah anhn halife olmas ve Emevler adna siyas
kararlar almas, rakipleri Himleri tabi olarak muhalefete sevk etmi,
idareden u veya bu sebeple memnun olmayanlar da Emevlere kar mu
halefetblouolarakgrdkleriHimlerinyanndatoplanmlardr.
SonutaMslmanlarEmevveHimtaraftarlareklindeblnm,iki
slale arasnda gemie dayanan siyas rekabet, alann genileterek btn
toplumuetkilerhalegelmitir.
Hz. Osman radiyallah anhn ahs zafiyeti sadece Kurey iinde Emev
Him eklindeki bir siyas hiziplemeye sebep olmakla kalmam, bundan
cesaret alan dier Arap kabileleri de idareye kar birlemeye, kabile asabi
yetlerini aa vurmaya ve hilfetin genelde Kureyin, zelde de
meyyeoullarnn tekelinde olmasna muhalefet etmeye balamlardr.
Busebepledirki,odnemdeyenidencanlananEmevHimasabiyetim
cadelesine Kureyli ve Kureyli olmayan Araplar eklindeki yeni bir politik
rekabet de eklenmitir. Kureye mensup olmayan Bekr, Abdlkays, Reba,
Ezd, Kinde, Temm, Kudaa gibi Arap kabileleri slma daha sonra katlm
olmalarna ramen slm fetihlere byk katk salamlard. Fetihlerde
komutanlk, eyaletlerde de idarecilik mevkilerini hep Mekkelilerin igal
etmesinden rahatszlk duyan bu kabileler, ynetimde de artk kendilerinin
szsahibiolmalarnnzamannngeldiinidilegetirmeye,butrtaleplerine
cevapvermeyenidareyiakatenkitetmeyebalamlardr.
Ancak saylan sebeplerin yannda Abdullah bn Sebenin de, Hz. Osman
radiyallah anhn hilafeti dneminde ortaya kan karklklarn sorumlula
rndanbirisiolarakkabuledildiideunutulmamaldr.Okadarki,Taber'nin
ravilerindenSeyfb.merhadiselerintekmsebbibininbnSebeolduuna
iddiaeder.Onagre,slmbeldelerindefitnevekarklklarorganizeeden
bu kii, San'al bir Yahudi olup annesinin zenci olmasndan dolay Abdullah
b. Sevd olarak tesmiye edilmitir. bn Sebe, Hicaz, Basra, Kfe, Msr ve
amdiyarlarndolaarakburalardakiinsanlarfitneyesrklemeyealm,
onlara Hz. s aleyhisselmn geri geleceine inanmalarna ramen neden
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin dneceine inanmadklarn sor

mu,herraslnbirvasisibulunduugibiHz.Raslllahsallallhaleyhive
selleminvasisinindeHz.Alikerremallhvecheolduunuiddiaederek,Hz.
Osman'n,Hz.Ali'ninhakkolanhalifeliihakszyereelegeirdii vebune
denle Hz. Osman'n hilfetten indirilip yerine Hz. Ali'nin getirilmesi gerekti
ini ileri srmtr. Bu faaliyetleriyle o, Hz. Ali'nin mevkiini ykseltmek,
halife Hz. Osman' yermek ve gsp iln etmek suretiyle bu iki ahs ve ayn
zamandadaeskidenberirekabetiindeolanBenHaimileBenmeyye'yi
birbirine drmek istemitir. Hz. Ali'yi Raslllah sallallh aleyhi ve
selleme vasi ve varis kabul etmesi sebebiyle Abdullah b. Sebe, muhalifleri
tarafndania'nnkurucusuolarakkabuledilmitir.
Seyf'ten gelen rivayet kabul edilip karklklarn tm sorumluluu Ab
dullahb.Sebe'yeyklenirse,budurumdaolaylaraitirakedenbtnMs
lmanlar bir bozguncunun szne aldanarak onun peinden koan basi
retsiz topluluklar olarak kabul etmek gerekir ki, bu ashba bir hakszlk,
hatta iftira olur. stelik bn Sebe hakkndaki bilgilerin yegne kaynann
Seyfb.merolmas,onundaricalkitaplarnda"zayftr","kendisindenhayr
yoktur", "metruktur", "zndklkla itham edilmitir", "uydurduu hadisleri
gvenilir kiilere atfederek rivayet etmektedir", "rivayetleri botur" gibi
olumsuzifadelerletanmlanmas,Seyfinahsnnverivayetleriningvenilir
liihakkndaderinphelerortayakarmaktadr.
bn Sebe ile ilgili olarak bn Sad (230/845), Belzur (279/893), el
Minkar(212/827)gibiilkdnemtarihkaynaklarndadaherhangibirbilgi
yeralmamaktadr.BelkiiyimserbirifadeileSeyfinbtnsorumluluubn
Sebe'ye ykleyerek, olaylarda rol oynayan Mslmanlar hadiselerin so
rumluluundan kurtarmak istedii sylenebilir. Daha sonraki Mslman
tarihilerin bir ksm da muhtemelen bu sebeple Seyfin rivayetlerine ok
itibaretmiler,hattagerekSeyfingvenilirbirraviolduuhususunu,gerek
se onun bn Sebe hakknda aktard bilgilerin gereklii konusunu deliller
sunmayaalmlardr.
Tarihilerin,Hz.Osmandnemindemeydanagelenfitneolaylarnda,ar
dndan Hz. Alinin, Hz. Talha, Hz. Zbeyr ve Hz. Aie ile mcadelesinde bn
SevddanveSebelerinfaaliyetleriniokazikrettiklerini,ancakayntarihi
lerin yukardaki hadiselerden daha derin tesirleri olan Sffin savan nakle
derken Sebeyyeden bahsetmeyi unuttuklarn veya bunu ihmal ettiklerini
dilegetirmektedirler.
Seyfb.mer,gerekHz.Osmandneminde,gerekseonunldrlmesin
den sonra gerekleen Cemel savanda sahabe nderlerinin isimlerinin
gemesi sebebiyle onlar buradaki sorumluluktan kurtarmak amacyla hadi
selerin tek msebbibi olarak bn Sebeyi ve taraftarlarn gstermek istenil
mitir. Sffin savanda ise am taraf ve Muaviye rahatlkla sulanabilecei
iin bn Sebe ve onun gibi muhayyel sululara ihtiya duyulmamtr. Eer

bn Sebe meselesi doru ve gerek tarihe dayanm olsayd, bu frkann
Sffinde meydana gelen kark ve etrefilli savata ve Hz. Ali kerremallh
veche ashbnn tahkim meselesindeki ihtilfnda, sulhtan yz eviren, tah
kimanlamasnaitirakedenlerikfirliklesulayanHaricgrubununmeyda
nakndaSebeyyeninbirparmannvebirtuzannbulunmasgerekir
di.FakatHariclikmeselesindedebnSebedenbahsedilmemitir.
ayet,bylebirkiibilfiilvaridiysedebnSebetarihilerin,oHz.Osman
radiyallahanhdnemindeveHz.Alikerremallhvecheninhalfeliininilk
yllarnda faaliyetlerini tasvir ettikleri gibi bir neme sahip deildir. Ancak
bn Sebe, ia muhaliflerinin, Haricler hakknda yapmadklar bir ekilde,
zellikle ia frkas iin sonradan ihtiya halinde kullanlmak zere uydurup
sakladklarbirkiidir.Hariclercemaattendeildilerveonlarnhilfetiveya
iktidaristemegibibirniyetlerideyoktu.Onlar,herhalfeyekarayaklanan,
heridareciyeisyaneden,frsatbuldukadaiktidarlarasavaaanbirtoplu
luktular.stelikonlarbilhassaBenmeyyeiktidarykldktansonrabyk
nemi haiz ve hayatiyetini devam ettiren bir frka olmamlardr. nk
Abbas devletinin balang yllarnda onlarn gleri zayflam, keskinlikleri
krelmi ve Hariclik geride sadece mtekellimin arasnda bilinen ve ilm
hayattafarkltavrlarkazananbirmezhepolarakkalmtr.
TarihilerinSffinsavandaSebeiyyevebnSebeninadnanmamalarn
dan yola karak, Sebeler ve onlarn reisi bn Sebe konusunun ok zorlama
veuydurmabirmeseleolduunuvebutrbilgileriniailedierslmfrka
lar arasnda daha sonralar meydana gelen mcadeleler srasnda sonradan
uydurulduu sylenilmektedir. Bu ekilde iaya da derin tuzaklar kurmak,
onlar daha fazla ypratabilmek ve meruiyetlerini problemli gstermek iin
bumezhebinaslnaYahudibirunsurkatmakistemilerdir.
Btnbudeerlendirmelerlebirlikte,mevcudiyetitartmaldaolsabn
Sebe'nin bu dnemdehonutsuzluklarvegayrmemnunlarfitneyedn
trecekgizlialmalarndanbahsedilebilir.Neticedesosyalbnyedekiyara
lar ve ikyetleri gren bn Sebe ve bn Sebeler, insanlar devlet ile halife
aleyhinekkrtmlarveonlarisyanasrklemilerdir.
Son olarak ifade etmek gerekirse; olaylar bir sebep veya bir/birka
ahsn sorumluluuyla aklamak mmkn deildir. Dhil karklklar o
dnemdeki, din siyas, ictima ve iktisad deiimlerin bir sonucu olarak
kabuletmekgerekir.
Her eyden nce bu srete asker faaliyetler tamamlanm, devlet ula
abilecei en uzak snrlara dayanm, douda ran'n dman halk ve yk
sek yaylas, kuzeyde Anadolu ve batda Akdeniz, devletin en tabii snrlarn
oluturmulard. Fetihlerin durmasyla birlikte insanlar olaylar dnme ve
deerlendirme imkn bulmular, bunun sonucunda da, onlardan bir ksm
eitli nedenlerle farkl ekillerde ynetim aleyhine faaliyetlere girimeye

balamlardr.AyrcaHz. Raslllahsallallhaleyhivesellemin ahlkter
biyesialtndayetimiolansahbeninsaysnngngetikeazalmasvebu
terbiyedenmahrumkalaninsanlarncemiyetteekseriyetesahiphalegelme
leridekarklklardaetkinbirekilderoloynamtr.
Ayrca slm fetihlerinin genilemesiyle birlikte Mslmanlara boyun
een ve zimm duruma den, ancak iten ie de Mslmanlara dmanlk
besleyenHristiyanzmre,Hz.merradiyallahanhtarafndantarihsahne
sindensilinenSasanimparatorluu'nuntebeasolanranllarvenihayetHz.
Raslllahsallallhaleyhivesellemin622'deMekkedenMedine'yehicre
tindenitibarensrekliolarakMslmanlarakardmancaduygularbesle
yen Yahudiler, Hz. Osman radiyallah anh zamanndaki fitne hareketlerinin
tabii destekileri olmular, teekkl ettirdikleri gizli rgtlerle muhalifleri
srekli olarak devlet idaresine kar atelemilerdir. Btn bu ve benzeri
faaliyetler toplam, Hz. Osman radiyallah anh dneminde Mslmanlar
bykdhilproblemlerlekarkaryagetirmitir.
12
MAMHASANBinALaleyhisselm
13
Hasan aleyhisselm, Ali ve Fatma radiyallh anhumann oludur. Hic

retin3.ylRamazanaynnortasndadomutur.Zehebi,abanaynnorta
snda doduuna dair rivayeti daha doru kabul eder. Fatma Radiyallh
anhann doum zaman gelince, Efendimiz Sallallahu aleyhi ve sellem, ona
EsmaBintimeysiledadsmmEymenignderdi,onlardaAyetelKrsi
ileFelakveNassureleriniokudular.Nesefidenylenakledilmitir;
FatmaRadiyallhanha,Hasanaleyhisselmdourduuzaman,Ali
Radiyallh anha; Ona isim ver dedi. O da; Ona ismi ancak dedesi
Sallallahu aleyhi ve sellem isim koyacaktr. Dedi. Efendimiz Sallallahu
aleyhivesellem;
Allah Azze ve Celle ona benden nce isim verecek buyurdu. Bunun
zerine,Cibrilaleyhisselamonageldivedediki;YaMuhammed!phesiz
AllahTel,budoumdandolaysenitebrikediyorvebuyuruyorki;
Onu Harunun olunun ad olan Seberin manasnda; Hasan diye
isimlendir. Hseyin aleyhisselm doduunda da Cibril aleyhisselam de
mitirki;
YaMuhammed!phesizAllahTel,budoumdandolaysenitebrik
ediyor ve buyuruyor ki; Onu Harunun dier olunun ismi olan Sbeyrin
manasnda;Hseyindiyeisimlendir.
bniSad,mranBinSleymandanrivayetediyor;elHasanveelHseyin
cennet ehlinden iki isimdir. Araplar cahiliye dneminde bu isimleri kullan

12
(APAK,4(2005/2))Makaleksaltlarakalnmtr.
13
(ERDOMU,2003)s.170194Kitaptanzetlenerekalnmtr.

mazd.
smiHasan,lakabZekiveMcteba,
Knyeleri Ebu Muhammed, Taki, Veli, Seyyid, Reyhanetn Nebi ve
SbtunNebidir.Hasanaleyhisselm,RasulullahSallallahualeyhiveselleme
herkesten daha fazla benzerdi. Bandan gbeine kadar olan ksmnda,
RasulullahSallallahualeyhivesellemebenziyordu.
FAZLETLER
EbuBekirradiyallhanhden;RasulullahSallallahualeyhivesellembize
namazkldrrkenhenzkkbirocukolanHasanaleyhisselmgelir,sec
deye varm olan Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin srtna kard.
Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem de, secdeden yava yava kalkard.
Namaz bitirdiinde; Ya Rasulullah! Sen torununa hibirimizin kendi ocu
unagstermediiilgiyigsteriyorsun.dediklerindebuyurduki;
Bubenimfesleenimdir.Umulurki,AllahAzzeveCelle,onunsebebiy
leikiMslmantopluluunarasndzeltecektir.
14
bnimerradiyallh
anhumadan;RasulullahSallallahualeyhivesellembuyurduki;
HasanveHseyin,benimdnyadappkokladmikireyhanmdr.
15
Ebu Said Radiyallh anh, u hadisi nakleder; Hasan ve Hseyin, cennet

genlerinin efendileridir.
16
Ebu Hureyre radiyallh anhden; Rasulullah
SallallahualeyhivesellemHasanveHseyinaleyhimesselmhakknda
Allah'm! Ben bu ikisini seviyorum. Sen de sev, onlar seveni de sev.
diyeduaederdi.
17
EnesRadiyallhanhrivayetediyor;RasulullahSallallahu
aleyhiveselleme;
Ehlibeytindenenoksevdiinkimdir?diyesordular.Buyurduki;
Hasan ve Hseyindir.
18
bni Abbas Radiyallh anhuma rivayet edi
yor;
Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem, boynu zerinde Hasan
aleyhisselmtadhaldekageldi.AdamnbiriHasana;

14
Buhari(Sulh,9; menakb 25) Ebu Davud(2/519) Tirmizi(menakb 30) Nesai(Cuma
27) Ahmed(5/37, 44, 47, 49, 51) Mansur Ali Nasf et Tac(3/662) el stiab(1/384)
SiyeriAlam(3/251)EbuNuaymHilye(2/33)esSavaik(s.310)
15
Buhari(4/217) Tirmizi(3770) Ahmed(no;5675) Zehebi Siyeri Alam(3/250) sfur
Raibin(s.125) Ceml Fevaid(8783) Kenz(5/107) et Tac(3/661) Suyuti Tarihul
Hulefa(s.188)esSavaik(s.310)NurulEbsar(s.132)
16
Ahmed(3/62) bni Hibban(2228) Tirmizi(3768) bni Mace(mukaddime 11) Ceml
Fevaid(8782)ZehebiSiyeriAlam(3/250)etTac(3/665)Busayrithaf(7585)Metalibu
Aliye(3993) Mecmauz Zevaid(9/183) sfur Raibin(s.125) es Savaikul
Muhrika(s.310)sahihtir.
17
Buhari(4/216) Mslim(s.1883) Tirmizi(3782) Ceml Fevaid(8777) sfur
Raibin(s.124)EbuNuaymHilye(2/34)etTac(3/665)esSavaik(s310)
18
Tirmizi(3772)CemlFevaid(8778)SiyeriAlam(3/252)sfurRaibin(s.125)

eyocuk!Negzelbirbineebindin.Dedi.RasulullahSallallahualeyhi
vesellembuyurduki;
O da ne gzel bir binicidir.
19
Ebu Hureyre Radiyallh anhdan;
Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem, Hasana dilini karr, ocuk, dilinin
krmzlngrncesevinirdi.
20
GZELAHLAKINDANRNEKLER
Hasan aleyhisselm yce, erefli, halim (yumuak huylu), zahid, sabrl,
vakarl,hametli,cmert,vlrbirzatidi.Fitneleri,savasevmeyen,sakin
tabiatl,efendibiriydi.Hasanaleyhisselm,
Ben Rabbimin evine yaya olarak gitmeden ona kavumaktan hay
ederim diyerek yirmi defa yaya olarak hacca gitmitir.
21
O, yaya olarak gi
derken, kleleri binek hayvann yannda ekerek gtrrlerdi. Hasan
aleyhisselm, malnn tamamn Allah Tel yolunda iki defa harcam,
defadamalnAllahTelrzasiinpaylamtr.Hattaayakkabsnntekini
sadaka olarak verip, tekini kendine brakmaya yemin etmitir. Ald her
hediye karlnda onun deerinde hediye verir, dilenciyi bo evirdii ol
mazd.
Halifelii dneminde, bir namaz eda ederken, Cerrahul Esedi adnda,
Hasanaleyhisselmagizlikinbesleyen,onazararvermekiinfrsatkollayan
biri, secdeye vard srada Hasan aleyhisselm hanerleyerek yaralad. Bu
hadisedensonraHasanaleyhisselm,halkaylehitapetti;
Ey Irakllar! Hakkmzda Allahtan korkun!Biz Ehli Beytiz. Sizin emir
leriniz ve misafirleriniziz. Allah Tel, bizim hakkmzda; Ey Ehli Beyt!
Allah sizden ancak gnah gidermek ve sizi tertemiz klmak ister.
22
bu
yurmutur. Bu hutbeden sonra mescitte alamayan kalmad.
23
Bir defa
sndaMervan,Hasanaleyhisselmaarlaflaretti.Hasanaleyhisselmhi
ses karmad. Sonra Mervan sa eliyle smkrnce, Hasan aleyhisselm
ona;

19
Tirmizi(menakb 30) Hkim(3/170) sdl Gabe(2/12) Zehebi Siyeri Alam(3/256)
esSavaik(s.311)
20
bni Sadden; Suyuti Tarihul Hulefa(s.189) bni Hibban(12/408, 15/431) Hennad
esSeriyZhd(2/618)AskeriTashifatulMuhaddisin(1/383)esSavaik(s.311)253Ziya
Muhtare(2/307) Ebu Yala(1/290) Heysemi Maksadul Ali(1359) Mecmauz
Zevaid(9/175)MetalibuAliye(3989)isnadsahihtir.
21
Ebu NuaymHilye(2/36) Siyeri Alam(3/253)Dmeyri Hayatul Hayevan(s.434) bni
Kesir el Bidaye(8/68) arani Tabakat(1/89) Es Savaikul Muhrika(s.313) Yenabil
Mevedde(s.126)evahidn
22
Ahzab,33
23
Tefsiru bni Kesir(3/486) Zehebi Siyeri Alam(3/270) Dmeyri Hayatul
Hayevan(s.433) es Savaikul Muhrika(s.313314) Hayatus Sahabe(4/300) Yenabil
Mevedde(s.125)

Sana yazklar olsun! Sa elin yz iin olduunu, byle hareketler iin
sol elin kullanlacan bilmiyor musun? Yuh sana! dedi. Mervan sesini
karamad.
24
te bu, Hasan aleyhisselmn, Rasulullah Sallallahu aleyhi ve
sellemin ahlak ile ahlaklandn gstermektedir. Zira Efendimiz Sallallahu
aleyhi ve sellem de, ahsn ilgilendiren hususlarda kzmaz, eriatn hkm
leriinendiindekzard.
Bir gn Hasan aleyhisselmn kapsna dilenci gelmi ve Hasan
aleyhisselm;
Nedenonubudurumadrdm,obanagelmedenncehaliniarat
rpihtiyacngidermeliydimdiyehayflanarakalamtr.
25
bniSirinveEbu
Cafer Radyallahu anhumadan nakledildiine gre, Hasan aleyhisselm,
yemeearlmayankimseleriyemeinearrd.
26
OnaGsterilenSevgiVeSayg
Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem, Hasan ve Hseyin Radyallahu
anhumayahitabenbuyurduki;
Dorusu siz, Allah Telnn ruhundansnz. Siz sayg grp sevileceksi
niz.
27
Hasan aleyhisselm, kk iken, Rasulullah Sallallahu aleyhi ve
sellem,onundudanperdi.Bazendiliniemer,onukucaklar,barnabasp
onunlaoynard.BazenRasulullahSallallahualeyhivesellemnamazdasecde
halinde iken Hasan aleyhisselm gelip Onun srtna biner, Rasulullah
Sallallahu aleyhi ve sellem de, onu srtnda tutmak iin secdesini uzatrd.
Bazen Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem ile birlikte minbere kard. Sa
hih bir hadiste sabit olduuna gre, Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem
minberde hutbe irad ederken, Hasen ile Hseyin Radyallahu anhumann
kendisine dargn durduklarn grnce minberden inip onlar kucaklam,
yannaalpminberekarmve
Allah doru syler; phesiz mallarnz ve ocuklarnz bir imtihan
dr.Benbuikisininyrrkentkezlediinigrncekendimi tutamadm,
yanlarnagitmekiinindim.
28
Ebu Bekir radyallahu anh, Hasan aleyhisselma sayg gsterir, ikramda

bulunur, onu sever ve Babam sana feda olsun derdi. mer Radyallahu
anhdeonabuekildedavranrd.
Vakdinin brahim Bin Haris et Teymiden rivayet ettiine gre mer
Radyallahu anh sahabelere maa balarken Hasen ile Hseyin Radyallahu

24
bniKesirelBidaye(8/70)SuyutiTarihulHulefa(s.190)ZehebiSiyeriAlam(3/266)
HeytemiesSavaik(s.314)
25
HucviriKefulMahcub(s.460)
26
ZehebiSiyeriAlam(3/262)bniKesirelBidaye(8/69)
27
bniKesirelBidaye(8/63)
28
bniKesirelBidaye(8/63)ZehebiSiyeriAlaminNbela(3/257)

anhumayaBedirsavanakatlansahabelerebalananbemilyondirhemlik
maabalamt.
Osman Radyallahu anh de ayn ekilde onlara ikramda bulunur, onlar se
verdi. Osman Radyallahu anh kuatma altna alndnda, Hasan
aleyhisselm klcn kuanarak onun yannda durmu, onu savunmaya ba
lamt. Osman Radyallahu anh da onun bana bir ktlk gelmesinden
korktuu iin yemin vererek evine dnmesini talep etmiti ki, Ali
kerremellh vechenin gnl rahatlasn. Ali kerremellh veche olu Ha
sana ar derecede kymet verir ve ona sayg gsterirdi.
29
Hasan
aleyhisselm, ok boayan bir zat idi. Fakat boad btn hanmlar onu
ok severdi. Hatta Ali Radyallahu anh, bir gn hutbesinde Hasan
aleyhisselmn ok boamas sebebiyle halk, ona kz vermemesi iin uyar
m,halkise,ehlibeytileakrabalkkurmakarzusuilebundanrazvehonut
olduklarnsylemilerdi.
30
HilafetiveMuaviyeleSulh
bni Mlcem, Ali kerremellh vechenin dnyay terke sebep olunca,
halkHasanaleyhisselmnyannagelerek;
Eymminlerinemiri!Halifeliisenal!dediler.Hasanaleyhisselm;
Hayr! Ben sizi bu konuda tpk Rasulullah Sallallahu aleyhi ve
sellemin(halifetayinetmeden)braktgibibrakyorum.EerAllahsize
hayr murad ederse, mutlaka sizi hayrnza dokunacak bir karara vardrr.
Nitekim Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem vefat ettikten sonra da si
zin, hayrl bir insan zerinde ittifak etmenizi salamtr. Dedi.
31
Buna
ramenhalk,Hasanaleyhisselmbuiesonderecelaykbulduuiinona
biat etti. Daha nce Emirl Mminin olan Ali kerremellh veche,
amllara kar tedbir almak amacyla byk miktarda asker toplamt. O
byle bir sefere kma hazrl iindeyken vefat etti. Cenab Allah bir ii ta
mamlamak istediinde, onu engelleme imkn yoktur. Ali kerremellh
vecheninehidediliiyleberaber,halktarafndanbiatlahalifeseilenHasan
aleyhisselm, Muaviye ve amllarn kendi zerine yrmek istediklerini
haberald.DahanceAlikerremellhvechebylebirseferiinbiatetmi
olan ordu, Muaviye ile karlamak zere Kufeden ayrlmt. Hasan
aleyhisselmbuorduileyolakpMeskendenilenyerevarpkonaklam
t. Oradan Medaine varan Hasan aleyhisselm on iki bin kiilik bu ordunun
banaKaysBinSadBinUbadeelEnsariyitayinetmibulunuyordu.Hasan

29
bniKesirelBidaye(8/63)ZehebiSiyeriAlaminNbela(3/257)
30
SuyutiTarihulHulefa(s.191)ZehebiSiyeriAlam(3/262)bniKesirelBidaye(8/69)
NurulEbsar(s.135)esSavaik(s.314)
31
EbuNuaymHilye(2/37)bniKesirelBidaye(8/14)

aleyhisselm, kampta dinlenirken birden barmalar duyuldu. Birisi; Kays
BinSadldrld!Diyebaryordu.Ansznortalkkart,herkesbirbirinin
malna saldrd. Hasan aleyhisselmn bulunduu yere kadar geldiler. Otur
duukilimiekipaldlar,onahcumedipyaraladlar.Hasanaleyhisselmbu
vakadan dolay isyanclara kar byk bir tiksinti duydu. Bineine atlad,
Medaindeki beyaz kasra gitti. Oraya vardnda her yan yara bere iindey
di. Ordu kasrn nne geldiinde, Muhtar Bin Ubeyd (Allah onu rezil etsin)
MedaindememurolanamcasSadBinMesuda;
ereflivezenginbiradamolmakistermisin?dedi.Sad;
Nedemekistiyorsun?dedi.Muhtar;
Hasan al,her tarafndan zincirlere bala ve Muaviyeye gnder de
di.Sad;
Allah seni rezil etsin! Senin teklifin ne kt! Benden Rasulullah
Sallallahu aleyhi ve sellemin torununu mahvetmemi mi istiyorsun? diye
cevaplad.
32
Hasan aleyhisselm, Irakta yakaland. Irakllar, amllara kar
Hasan aleyhisselma dayanarak kendilerini savunmak istiyordu. Oysa yap
tklar ile istedikleri ey birbiriyle badamyordu. Onlarn asl hsran, bir
birleriylegrayrliindeolmalarndanvebakanlarndinlememelerin
denkaynaklanyordu.Eerbiatettiklerizatn,Rasulullahsallallahualeyhive
sellemin kz olan Fatma radiyallh anhann olu Hasan aleyhisselmn
kymetinibilselerdi,HasanaleyhisselmnMslmanlararasndabirefendi,
birlider konumundaolduununfarkna varsalard,dneklikyapmaz,karga
aya dmezlerdi. Hasan aleyhisselm, ordusunun dankln ve evresin
dekilerinkararszlngrnce,Muaviyeyebirmektupyazarakbaristedi
ini bildirdi. Muaviye de o srada kar koymak iin ordusunun bana ge
miti.Hasanaleyhisselmemirliktenekilmekiinbirtakmartlarnesr
d.MuaviyebunlaryerinegetirdiitakdirdeHasanaleyhisselmemirlikten
vazgeecekti.
33
Anlamaartlar
1IrakveHicazhalkndanAliRadiyallhanhtaraftarolup,onasevgiile
balolanlarakar,intikamsiyasetigdlmeyecek.
2Muaviye,lnceyekadarhalifeolacak,ldktensonrameseleyi,ura
halledecek.(iakaynaklbirrivayetegrede;Muaviyeninlmndenson
ra HasanveyaHseyinaleyhimesselmdanbirininhalifeolmasartkoul

32
Ebu Nuaym Hilye(2/37) bni Kesir el Bidaye(8/14 Terc.:8/2930) bnl Esir el Ka
mil(3/404)ZehebiSiyeriAlam(3/269)
33
rad Mfid(s.172) Menakb bni ehraub(4/33) Abdullah b .Mslim b.
Kuteybe Elmamet vesSiyase(1/163) bni Sabba Fusulul Mhimme(s.145) Sbt
bnlCevziTezkiretlHavas(s.197)

mutu.
34
3 Ali kerremellh vechenin ve Hasan aleyhisselmn tebaasna de

meyemecburolduugiderler,Kufehazinesindenkarlanacak.
4 Hazineden, geinecek kadar bir tahsisat balanacakt. Rasulullah
Sallallahualeyhivesellem;BendensonraHilafetotuzsenedir.Sonrakral
lkhalinegelirbuyurmutur.
35
Hasanaleyhisselmdnemiilehilafetotuz
ylatamamlanmtr.
Hasan aleyhisselm, Muaviye iin Hicri 41. yln Rebiulevvel aynda hila
feti terk etti. te Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellemin vefatndan bu
tarihekadardatamotuzylgemitir.RasulullahSallallahualeyhivesellem,
Hicri 11. yln Rebiulevvel aynda vefat etmiti. Bu da peygamberlik delille
rinden bir(mucize)dir. Ayrca Hasan aleyhisselmn faziletleri blmnde
kaydettiimizhadisieriftebumucizeyeiaretederek,ikiMslmantoplu
luk,Hasanaleyhisselmnhilafettenferagatiilebarsalamtr.
ehadeti
Hasan aleyhisselm, zehirlenerek ehit edilmitir. Umeyr Bin shak anla
tyor;KureylibiradamlaberaberHasanaleyhisselmnyannageldik.De
falarca zehirlendim, ama bu sefer ki hepsinden daha ktyddiyordu. O
srada Hseyin aleyhisselm geldi. Hasan aleyhisselmn yanbana oturdu
ve;
Ey kardeim! Sana bunu iiren kimdi? diye sordu. Hasan aleyhisselm;
Onuldrmekmiistiyorsun?dedi.Hseyinaleyhisselm;
Evetdedi.BununzerineHasanaleyhisselm;
Eer bunu u anda, zannettiim adam yapmsa Allahn intikam da
haetinolacaktr.
36
Hasanaleyhisselm,ryasndasankigzlerininara
snda hls suresinin; De ki; O Allahtr, tektir ayeti celilesinin yazldn
grnce,evhalkylabirliktebunasevindi.Sonrabu,bnlMseyyebeanla
tlncadediki;
Eerryasdoruise,yaamamddetiazkald.Busznzerinden
birka gn getikten sonra Hasan aleyhisselm Hakka yrd. Cenaze na
maznognkMedinevalisiSaidBinelAskldrd.Vefatnnsebebidoru

34
bni Kuteybe ed Dineveri'ye nisbet edilen el mame ves Siyase(1/140) Berzenci
elaaLiEratisSaa(s.50)radMfid(s.172)Menakbbniehraub(4/33)Fusul
ulMhimme(s.145)bnlCevziTezkiretlHavas(s.197)
35
EbuDavud(4446)Tirmizi(fiten48)bniHibban(1534)Hakim(3/71)Ahmed(4/185,
273, 5/44, 50, 220) Ruyani Msned(25/136) Suyuti Hasais(s.714) bni Kesir el
Bidaye(terc.:8/31)
36
Ebu Nuaym Hilye(2/39) Zehebi Siyeri Alamin Nbela(3/274) bni Kesir el
Bidaye(8/76) arani Tabakat(1/90) Heytemi es Savaiq(s.316) Dmeyri Hayatul
Hayevan(s.435)evahidnNbvve(s.328)

lanmayanbirrivayetegreylenakledilmitir;
Yezid gizlice Hasan aleyhisselmn hanm Cade Binti Eas Bin Kays el
Kindiye, Hasan aleyhisselm zehirledii takdirde kendisiyle evlenecei ha
berini100dirhemileberabergnderdi.Kadnbuiiyaptktansonra,Hasan
aleyhisselm, krk gn hastaland. Vefat edince, Cade, verdii sz yerine
getirmesiiinYezidehabergnderdi.Yezidona;BizseninHasaniinbire
olmana raz olmadk ki, seni kendimize e edinmeye raz olalm. Diye ce
vapgnderdi.
37
Hasan aleyhisselm, babaannesi olan Fatma Binti Esed Radiyallh an

hannyanndakimehurkubbesindedefnedildi.Hayatsresi47ylolup,bu
mddetin yedi yl Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem ile otuz yl babas
Ali Radiyallh anh ile getikten sonra hilafet makamnda alt ay bulundu.
SonrahilafetiMuaviyeyebrakarak9yl6aydaMedinedeyaad.Hicretin
49veya50.ylndavefatetti.Cenazesinebykbirkitlekatld.
ocuklar
Havle Binti Manzur Bin Zeban el Fezariye adl hanmndan; Hasan Bin
Hasan,
BintiUkbeBinMesudelBedriadlhanmndan;ZeydvemmlHasan,
Sakafiyeden;mer,
mmshakBintiTalhaBinUbeydullahadlhanmndan;Talha,mm
veledanalardan;HseyinelEsremveAbdullahadlocuklarolmutur.
38
HafzEbuBiredDulabi,brahimveAmradlikiolunundahaolduunu
kaydetmitir.
39
ElBirmavi; Hasan aleyhisselmn 11 ocuu olup bir tanesinin kz oldu

unu sylemi, Mecmaul Ahbab adl eserde de, 15 olu ve 8 kz olduu
kaydedilmitir.
40

37
bni Kuteybe el Maarif(s.146) Ebulferec sbehani Makatilut Talibiyyin(s.73) bni
Kesir el Bidaye(8/77) Suyuti Tarihul Hulefa(s.192) eblenci Nurul Ebsar(s.136) es
Savaiq(s.316)SafurielMehasin(s.196)eyherRadiSulhulHasen(s.361)Berzenciel
aa(s.55) evahidn Nbvve(s.328) Aie Abdurrahman Bintu at Seyide
Sukeyne(s.26)
38
bniKuteybeelMaarif(s.146)sfurRaibin(s.200)
39
DulabiZrriyetutTahira(115)bkz.:sfurRaibin(s.201)
40
SafuriMuhtasarulMehasinilMctemea(s.196)NurulEbsar(s.136)

MAMHSEYNBinALAleyhisselm
41
Fatma aleyhisselma, Hasan aleyhisselmn doumundan 50 gn sonra

Hseyin aleyhisselma gebe kalmt. Hicretin 4. yl aban aynn beinde,
Hseyinaleyhisselmdodu.
Stannesi
AbbasradiyallhanhnhanmmmlFadl,birgnEfendimizSallallahu
aleyhiveselleminyannagelerek;
EyAllahnrasul!Bugeceryamdaseninbedenindenbirparasnnke
silip evime konulduunu grdm. Dedi. Efendimiz Sallallahu aleyhi ve
sellemde;
Hayr,grmsndrinallah.Fatmabirerkekdouracak,sendeona
olun Kusemin stn emzireceksin. Buyurdu. Hseyin aleyhisselm
dounca, mml Fadl onu alp gtrd ve debeleninceye kadar ona
Kuseminstnemzirdi.
42
LakapveKnyeleriKnyesiEbuAbdullahtr.Lakaplarise;ehid,Seyyid,
erRaiyd,etTayyib,ezZeki,elVafi,elMbarek,etTabilimerdatillahvees
Sbttr.
43
Faziletleri
Yala el Amiri radiyallh anhden; Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem
bir gn ashabyla birlikte davet edildii bir yemee gidiyordu. O srada H
seyin aleyhisselm da, sokakta ocuklarla oynuyordu. Rasulullah Sallallahu
aleyhi ve sellem, ashabn geride brakp ilerledi ve ellerini aarak Hseyin
aleyhisselmtutmakistedi.Hseyinaleyhisselmbirorayabirburayaka
yor,efendimizSallallahualeyhivesellemdeglyorveonututmayaal
yordu. En sonunda tuttu, bir elini ensesine, bir elini de enesinin altna ko
yupptvebuyurduki;
Hseyin bendendir, ben de Hseyindenim. Allahm! Hseyini seveni
sen de sev. Hseyin torunlardan bir torundur.
44
Cabir Bin Abdullah
radiyallhanhden;RasulullahSallallahualeyhivesellembuyurduki;

41
(ERDOMU,2003)s.194250Kitaptanzetlenerekalnmtr.
42
Hkim (3/176) Mikat(3/264) bni Sad(8/278) Musab ez Zubeyri Nesebi
Kuray(s.24) evahidn Nbvve(s.331) Yenabil Mevedde(s.138) Nurul
Ebsar(s.139)
43
MsabezZbeyriNeseb(s.40)evahidnNbvve(s.328)NurulEbsar(s.138)
44
Tirmizi(3777) Ahmed(4/172) bni Mace(142) Buhari Edebl Mfred(364) Zehebi
SiyeriAlam(3/283)bniAbdilberrelstiab(3/627)KenzulUmmal(7/107)bniHacer
el sbe(3/630) bni Kesir el Bidaye(8/336) eblenci Nurul Ebsar(s.139) Hayatus
Sahabe (3/347) el Ciylani Fadlullahis Samed (1/459) Heytemi Es Savaikul
Muhrika(s.420)

Cennetlikgenlerinefendisinebakmaklamutlulukduyan,HseyinBin
Aliye baksn
45
Ebu Hureyre radiyallh anh rivayet ediyor; Rasulullah
Sallallahualeyhivesellemmescitteoturuyordu.
ufaklknerede?buyurduveHseyinaleyhisselmodasndankp,d
ene kadar yryerek geldi. Parman Rasulullah Sallallahu aleyhi ve
sellemin sakalna koydu. Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem de Hseyin
aleyhisselmnaznaarakaznonunaznakoydu.Sonrabuyurduki;
Allahm! Ben bunu seviyorum. Sen de bunu sev ve bunu sevenleri de
sev.
46
mamHasanaleyhisselmvekardeimamHseyinaleyhisselm
Hz.leriReslllahsallallahualeyhivesellemEfendimizinhuzurundagrei
yorlard. Reslllah sallallahu aleyhi ve sellem Efendimiz mam Hasan
aleyhisselm tevik ediyordu. Hz. Fatmatzzehra radiyallh anha babas
na:
YaReslallah!Hasanbyktr,heponuntarafntutuyorsunuz.Ne
bisallallahualeyhivesellem:
Ya Fatma! Cebrail aleyhisselm Hseyin'e yardm ediyor. buyurdu
lar.
47
Fatma radiyallh anhadan; Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem bu

yurduki;HasandaBenimheybetimveululukniteliimvardr.Hseyinde
ise,Benimecaatimvecmertlikvasfmvardr.
48
Zeyd Bin Erkam radiyallh anh den; Rasulullah Sallallahu aleyhi ve

sellem,Ali,Fatma,HasanveHseyinaleyhimssselmhakkndabuyurduki;
Bunlarlabarkolanlabarkolurum,arpanlarladaarprm.
49
RasulullahSallallahualeyhivesellembirgnnamazklarkenkulanabir
ocukalamasgeldi.Namaznabucakbitiripdar kt.Sebebinisorduk
larndabuyurduki;
Birocukalamasduydum.OnuHseyinzannettim.
50
EbuHureyre
radiyallhanh,bereketlenmekiinHseyinaleyhisselmnayanntopra

45
Ebu Yala(3/1874) Zehebi Siyeri Alam(3/283) Heysemi Maksadul Ali(1360)
Mecmauz Zevaid(9/187) bni Kesir el Bidaye(8/336) sfur Raibin (s.202) Heytemi
esSavaik(s.421)NurulEbsar(s.139)
46
Buhari(Buyu 49) Mslim (Fadailus Sahabe 57) Hkim(3/196) Buhari Edebl
Mfred(1183) el Ciylani Fadlullah(2/567) Nurul Ebsar(s.139) sfur Raibin
(s.195,202)
47
ZehebiTarih(3/9)ZehebiSiyeriAlam(3/266)MetalibulAliye(3994)Lemazat(1/95)
evahidnNbvve(s.330)
48
bniKesirelBidaye(8/252)HeytemiesSavaiq(s.419)
49
bniMace(145)ZehebiTarih(3/8)bniKesirelBidaye(8/335)
50
ZehebiSiyeriAlam(3/284)evahidnNbvve(s.331)Lemazat(1/96)

ndanelbisesinesararaktard.
51
ehadetininHaberVerilmesi
EnesBinHarisradiyallhanhden;RasulullahSallallahualeyhivesellem
buyurduki,BenimbuolumHseyin,Iraktopraklarndanbirindeldr
lecektir.Sizdenherkimonayetiirse,yardmetsin!
52
Enesradiyallhanhden;YamurmeleiRasulullahSallallahualeyhive
selleme gelmek iin izin istedi. Ona izin verildi. Rasulullah Sallallahu aleyhi
vesellem,mmSelemeradiyallhanhayadediki;
Kapya bak, yanmza kimse girmesin! Derken Hseyin aleyhisselm
geldivegirmekistedi.mmSelemeonamanioldu.Fakato,sradveieri
girdi. Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellemin kucana oturup boynuna
sarld.Melek;
Onuseviyormusun?dedi.RasulullahSallallahualeyhivesellemde;
Evetbuyurdu.
Ama mmetin onu ldrecek. stersen sana onun ldrlecei yeri
gstereyimdedivekrmzbirtoprakgetirdi.RasulullahSallallahualeyhive
sellem, o topra mm Selemeye emanet etti ve o da onu bartsne
sard.Sabitradiyallhanhdediki;
ittiimizegre,oyer,Kerbeladr.
53
RasulullahSallallahualeyhivesellembutoprakoklayp;Riyhukerbin
ve belain (znt ve bela kokusu) buyurdu. mm Seleme radiyallh
anhayadediki;
tebutoprakHseyininldrleceiyerintopradr.Kanabuland
zaman bil ki Hseyin ehit oldu demektir. mm Seleme radiyallh
anha dedi ki; Ben bu topra yanmdaki bir ieye koydum ve kendi ken
dime bu topran kana dnecei gn byk (bir bela) gndr dedim.
mmselemeradiyallhanha,Hseyinaleyhisselmnehitedildiigno
topran kana bulandn grmtr. Bu hususta bni Abbas, Ali ve Aie
radiyallhanhumdendesahihrivayetlervardr.
54

51
Zehebi Siyeri Alam(3/287) 309 bni Kesir el Bidaye(8/337) evahidn
Nbvve(s.331)LemazatHulviye(1/96)SuyutiHasais(2/627)
52
KurtubiTezkira(s.644)araniMuhtasarTezkira(s.418)YenabilMevedde(s.139)
53
Kurtubi Tezkira(s.644) Ahmed (3/242) Zehebi Siyeri Alam(3/194) Metalibul Ali
ye(3999)esSavaik(s.421)
54
Ahmed(1/242) bnl Cevzi el Hadaik(1/396) Zehebi Tarih(3/10) Zehebi Siyeri
Alam(3/288) Ebu Yala(1/363) Mecmauz Zevaid(9/187) Maksadul Ali(1364) es
Savaiq(s.422)evahidnNbvve(s.332)YenabilMevedde(s.139)

YezidinVeliahtTayinEdilii
Muaviye,bazvalileriveyaknlar,Yezitinveliahtlalaykolduunusy
leyerek Muaviyenin kafasn kartrdlar. zellikle Mugire Bin ubenin
kulisfaaliyetlerionaoketkietti.Mugirederki;Muaviyeninkafasnahi
mihiolmayacakgibigzkenmuhalbirisoktum.Buimmetinhayrna
bir ey olmad. yle bir gedik atm ki, ebediyen kapanmayacaktr.
55
Muaviye hicri 56 ylnda aka Yezid iin biat arsnda bulundu. nsanlar
Yezidin ahlakszln bildikleri iin raz olmadlar. Herkes kerhen evet dedi.
Bu ary Abdurrahman Bin Ebubekr, Abdullah Bin mer, bni Abbas, Ab
dullahBinZubeyrveHseyinBinAliradiyallhanhumreddettiler.
56
Yezid,
kralliyiidareetmesiylehretbulduugibi,okarapimesi,namazterk
etmesi, ehvetine dkn oluu, zalimlii ve fahielerle yatmas ile de me
hurolacakt.Yezidebabashenzsaiken,tahtnnvarisiolacanszver
miti.Muaviyelnce,hicri60ylndaYezidhalifeolarakbiatald.
57
Bylece
terr,adamkayrmavervetleeldeedilenbirmirasavarisoldu.Bulundu
u devirde insanlarn en alaklarndan olan Yezid baa gemiti. Hseyin
aleyhisselmbuyuruyorki;Dnyabircife(le)dir.Onuntalipleriisekpek
lerdir.
58
KerbelaFelaketi
Fesahatbahesininblbl,belagatehrinindurusu,cennetlikgenlerin
efendisiHseyinaleyhisselmKerbelafelaketiilekarkaryakald.Biravu
denecekkadarazyaknlar,yardmclarveerkekocuklarilebirlikteobelal
beldede ehadet erbetini ierek, Ehli Beyt dostlarnn yreine kyamete
kadar ifa bulmayacak bir yara ald. Kerbelada Hseyin aleyhisselma
yaplanlar, btn dnyay kan alatmaya yetti. O acnn gnllerde yakt
ate, dalara talara dseydi, dalar, talar erir, gklere dseydi gkler
buharolupfezaboluundakaybolurdu.
HseyinaleyhisselmnMekkeyeYerlemesi
Muaviye hayattayken tannm kiilerden Yezid'e biat almt. Fakat
mam Hseyin aleyhisselma dokunmayp, biat teklifinde bulunmamt.

55
bnlEsirelKamil(3/504)SuyutiTarihulHulefa(s.205)HasanbrahimHasanslam
Tarihi(1/357)
56
bniKesirelBidaye(8/80)bnlEsirelKamil(3/512)bkz.:Taberi(5/301307)Cev
detPaaKsasEnbiya(8/180)
57
bnl Esir el Kamil(8/226) EbulHasan Ali en Nedvi Aliyyul Murtaza(s.207) radi
Mfid(s.182)TarihiYakubi(2/226228)FusululMhimme(s.163)
58
Seyyid Burhaneddin Tirmizi, Maarif (s.77) Muhadaratu Ragb(1/215) Menhecul
Kavi(6/478)erhuBahrilUlum(6/195)

zellikleoluYezid'evasiyetettiki
Hseyin b. Ali biat etmezse fazla srar etme ve ylece brak kalsn.
Hseyin aleyhisselm ehli beytiyle beraber Mekkeye yerleti ve gnlerini
ibadetle geirmeye balad. Mazlum olan mam Hseyin aleyhisselmn
Mekkeye girii, halkta znt ve sevincin bir anda kavumasndan
mtevellid bir his uyandrd. oktan beri Rasulullah Sallallahu aleyhi ve
sellemden ve ehli beytten ayr olan bu mbarek belde, imdi Hseyin
aleyhisselmn gelii ile sanki gklere ykseliyordu. Habibi Kibriyann ak
ateiyle yanmakta olan Batha ahalisi alaya alaya Hseyin aleyhisselm
karlamaya kotular. Ehli Beytten byle anl biri ortada iken Yezide yz
vermek kimsenin hatrndan bile gemiyordu. Hseyin aleyhisselmn yk
sekgayesi;
Hakkn, Yezid gibi, Mslman olduuna inanmak zor olan bir fask
gasbaterketmigrnmektensaknmakidi.ZiraMedinedekendihalin
deoturmaktaiken,Yezidintehditveicbar,oradaemniyetverahatnorta
dan kaldrdndan, aresiz Mekkeye snmt. Fakat Mekke ile Medine
halknnkendisinearballilemeyyeoullarndanolanlarnvevalilerin
tela, Yezid tarafndan Hseyin aleyhisselmn haa bozgunculua te
vikiliklesulanmasnayolamt.
59
KufelilerinBiatMektuplar
Bu arada Kufeliler, Abdullah radiyallh anh ile Hseyin aleyhisselmn
Yezide beyat etmeyerek, Medineden Mekkeye katklarn ve kendi taraf
tarlarn topladklarn iitmiler, bata Sleyman Bin Surad olmak zere
birok kii Hseyin aleyhisselma mektuplar yazmlard. Mektuplarnda,
Yezidin zulmnden bktklarn, kendi aralarna gelmesi halinde beyat ede
ceklerini, Yezidin hilafetini kabul etmediklerini belirtiyorlard.
60
Hseyin
aleyhisselm durumu dnd ve baz zatlar ile istiare yapt. Amcasnn
olu Mslim Bin Ukayl radiyallh anh Kufeye gndermeye karar verdi.
MslimBinUkaylradiyallhanh,HseyinaleyhisselmnIrakllarahitaben
yazd bir mektupla beraber Kufeye gitti ve byk bir ilgiyle karland.
MektubualayarakdinledilerveYezidinadamlarylaarpmakiinyemin
ler ettiler. lk elde 20.000 civarnda kii Hseyin aleyhisselm adna ona
beyat verdi.
61
Yezid, bu durumu haber alnca, hadiseye kar zayf kald
iin Numan Bin Beiri Kufe valiliinden azletti ve yerine iddeti seven

59
MehmedHalidMufassalTarihislam(1/335)TaberiTarihi(5/351)MuhammedAli
esSabbansafurRaibin(s.204)
60
TaberiTarihi(5/352)bnlEsirelKamil(4/20)bniKesirelBidaye(8/151)Mehmed
HalidMufassalTarihislam(1/339)SuyutiTarihulHulefa(s.207)radiMfid(s.201)
61
bni Kesir el Bidaye(8/152) Zehebi Siyeri Alamin Nbela (3/292) Menakb bni
ehraub(4/89)

Ubeydullah Bin Ziyad adl ereften mahrum birini getirdi. Mslim Bin Ukayl
radiyallh anh, yeni gelimelerden habersiz olarak, Hseyin aleyhisselma
mitlendiricihaberlergnderiyordu.UbeydullahBinZiyad,Kufeyegirdiin
de hemen iddete bavurdu, tehditler ile Kufelileri sindirdi ve baz korkak,
karckimselerikullanarak;
Hseyini davet edenlerin aa karlmasnda yardmc olacaklarn
dllendirileceini vaad etti. Bir jurnalci, Mslim Bin Ukayl radiyallh
anhnsaklandyeribildirince,Ubeydullah,birgrupaskerleoraykuattve
Mslimradiyallhanhvuruarakehitdt.Busradadurumdanhaber
siz olan Hseyin aleyhisselm Iraka hareket etmiti. bni Abbas ve bni
mer radiyallh anhum gibi mmtaz ahsiyetler, Kufelilerin vaadlerine
gvenilemeyeceini hatrlatarak, onamani olmak istemilerdi. Fakat Hse
yin aleyhisselm fikrinden dnmedi ve ehli beytiyle birlikte 8 Zilhicce 60
hicritarihindeyolakoyuldu.
BildirilmiFitneYl
Ebu Hureyre radiyallh anh derdi ki; Allahm! Beni 60. seneye eritir
me! Bana oluk ocuun idareci olaca yl gsterme! O, bu szyle, u
hadisi erife iaret ediyordu; mmetimin helaki Kurey ocuklarnn elin
den olacaktr.
62
Nitekim duas kabul olmu ve Ebu Hureyre radiyallh
anh,busenedennceHakkayrmtr.EbuUbeyderadiyallhanhden
rivayetedilenzayfbirhadiste;
BudevletiimeyyeoullarndanYeziddenilenbiradamnbalta
lamasnakadaradaletleayaktadurmayadevamedecektir!
63
buyrulmu
tur. Yakn lafzla Ebu Zerr radiyallh anhden de rivayet edilmitir. Muaz
radiyallhanhnrivayetettiiisnadzayfolandierbirhadistebuyrulurki,
Fitneler karanlk gecenin paralar gibi zerinize gelecektir. Bir ksm
gidince baka ksm gelecektir. Halifelik kaldrlp krallk yerleecektir. Ey
Muaz tut ve say! Bee ulanca; Yezid! Allah Yezide bereket vermesin!
buyurdu.Sonragzleridolduvebuyurduki;BanaHseyininlmhaberi
geldivebanaonunehitolacayerintopraverildi.Onunkatilidebildi
rildi. Say ona ulanca; el Velid! Firavun ismidir. slam eriatn ykandr!

62
Buhari(4/178)Ahmed(2/288,324,328,377,520,536)CemlFevaid(9856)Suyuti
Hasais(2/772)
63
Ebu Yala(2/781) Mecmauz Zevaid(7/190) Metalibul aliye(4533) Ahmed(3/417)
bniHuzeyme(340)Deylemi(7566)Bezzar(1584)CemlFevaid(6071)SuyutiTarihul
Hulefa(s.208) es Savaikul Muhrika(s.470) Maksadul Ali(1785) Suyuti Hasais(2/773)
Berzencielaa(s.63)

Onunkannailesindenbiridkecektir.Buyurdu.
64
YeniHaberlerinHseyinAleyhisselmaUlamas
Haberciler Kufede hayli kark durumlarn ortaya ktn, Mslim Bin
Ukaylradiyallhanhnehitedildiini,HseyinaleyhisselmnKufelitaraf
tarlarnnsindirildiinihaberverdiler.Hseyinaleyhisselmevresindekilere
durumubildirdivekendisiylegelmekveyageridnmekarasndaonlarser
bestbrakt.Ehlibeytiveyaknakrabalardndahemenhemenherkesonu
terk etti. Yaknlar da, Kufeye gitmenin tehlikeli olduunu sylediler. Fakat
Hseyinaleyhisselm,yoladevamettive
Kufeliler bizi davet etti, biz de icabet ediyoruz. Karlarlarsa ne ala,
yokilgilenmezlersegeridnerizdiyednyordu.Tehlikehaberlerioa
lnca, Hseyin aleyhisselm yalnz bana gitmeyi istedi fakat ehli beyti onu
yalnzbrakmadlar.BuaradaHseyinaleyhisselmnhabercisiolanKaysBin
Mshir radiyallh anh yakaland ve bni Ziyad, onun yksek bir yere kp
Hseyin aleyhisselmn aleyhinde bir konuma yapmasn istedi. O ise, kt
veHseyinaleyhisselmavgdebulundu.BununzerineKaysyksekbir
yerdenatpparaladlar.
65
KerbeladaKuatma
HseyinaleyhisselmKufeveyresininskgzaltnaalndnvekendi
siylesavaacakmcehhezbirordununhazrlandnduyuncalmdenba
kabiryolkalmadnanlad.teburadaehitolmakiinkesinkararaldn
akabelirtti.
Hseyin aleyhisselm, Siyrafa geldiinde, Kadisiye taraflarnda, 2000 ki
ilikbirsvaribirliiylekarlat.KumandanlarHrrBinYezidetTemimiidi.
Bu birlii Kufe valisi gndermiti ve Hseyin aleyhisselmn Kufeye sokul
mamas, Hicaza dnmesine de frsat verilmemesi, evre ile irtibat, erzak
takviyesi ve su temini zor bir sahada konaklamaya zorlanmas, silahl bir
vurumaya girilmeksizin kontrol altnda tutulmas gibi gayeler gdyordu.
Kufe'ninyaklakolarakyetmikilometreyaknlarndaKerbelaismindekibir
lde Yezid'in ordusu onlar ablukaya ald. Sekiz gn burada kaldlar. Bu
arada gnden gne abluka emberi daralyor ve srekli dmann says
oalyordu. Bilahare mam aleyhisselm ok az ashabyla birlikte otuz bin
kiiden oluan ordunun muhasarasnda kald. Ve Kufe'ye doru hareketini
devam ettirdi Bu bir ka gn iinde mam Hseyin aleyhisselm ordusunun
yerlerini ayarlayp dostlarn tasfiye etmeye karar ald. Ashabna seslendi.

64
Zayftr. Taberaniden; Mecmauz Zevaid(9/190) Ebu Nuaymdan; Suyuti
Hasais(2/773) Berzenci el aa(s.56) bnl Cevzi Mevduat(2/45) Ebu eyhten;
SuyutiLealilMasnua(1/414)
65
bnl Esir el Kamil(4/41) Taberi Tarihi(6/230) Dineveri Ahbar(s.246) radi
Mfid(s.204)FusululMhime(s.171)MakatilutTalibiyyin(s.73)

Ksabirkonumadaylebuyurdu:
Bizim lm ve ahadetten baka bir yolumuz yoktur. Ben biatm siz
denkaldrdm.Gitmekisteyen,geceninkaranlndanfaydalanpkendisini
bu tehlikeli meydandan kurtarsn. nk onlar bir tek beni ldrmek isti
yorlar. Daha sonra klarn sndrlmesine emir verdi. Maddi maksatlar
iinmamHseyinaleyhisselmakoanlarsahneyiterkedipdaldlar.Fakat
hakklarndanokaz (40kiiyeyaknyaran)ve BeniHaim'denolanak
rabalarkaldlar.mamHseyinaleyhisselmyinekalanlartoplaypkonutu
veylebuyurdu:
Sizden her kim isterse gecenin karanlndan faydalansn ve kendisini
tehlikedenkurtarsn.Onlarbirtekbeniistiyorlar.Fakatbudefamamn
vefaldostlarbirbirkalkp,eitlibeyanlarlacevapverdilerki,
biz hibir zaman senin nder olduun hak yolundan dnmeyeceiz.
Senin temiz eteinden kopmayacaz. Ve elimiz kl tutana, kan damar
mzdan akana dek savap, senin hrmetini koruyacaz.
66
bni Ziyad,
mer Bin Sad, Hseyin aleyhisselma kar yrmesi iin grevlendirmek
istedi. Yaknlar ile istiare eden mer Bin Sad, nce bunu kabul etmek is
temediyse de, Rey ehrinin valiliinin kendisine daha nceden verilmi ol
masvebugrevinancakHseyinaleyhisselmakaryrmesikarlnda
verileceini renince, mal ve makam dknl onu artm, felaket
ukuruna dmt. Hseyin aleyhisselm gibi an ve erefi yce bir zatn
kymetini bildii halde, gz gre gre kendini cehennem ateine atmaya
cesaretedebilmitir.
67
YazmalarveGrmeler
merBinSad,4.000kiilikaskeriyleKerbelayaulat.Onunvazifesi,ge
rekirse zor kullanarak, Hseyin aleyhisselmn Yezide biat etmesini sala
mak idi. mer Kerbelaya varr varmaz, Hseyin aleyhisselma; Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin torunu olarak halk nezdindeki yerini hatrlatt,
banabirfelaketgeleceindenendieettiini,Yezidebiatederek,kendisini
veehlibeytinikurtarmasnsyledi.Hseyinaleyhisselmise;
Bizi Kufeliler davet etmitir. Biz de kalkp geldik.Hlbuki bugn, ver
diklerisznardndadurmadklaranlalyor.Vakannseyrideiikbirhal
almtr.yleyseizinverindegeridnelim.Dedi.
merBinSad,durumubniZiyadayazd.Cevabnda;
Hele o, Yezide kar beyat etsin de, dnrz. imdi siz hazr onu ele
geirmiken brakmayn, suyolunu tutarak su almasna da engel olun diye

66
radiMfid(s.205)FusululMhimme(s.171)MakatilutTalibiyyin(s.73)
67
Taberi Tarihi(5/409) Cevdet Paa(8/203) Tarihi Yakubi(2/243) Zehebi Siyeri
Alam(3/294)

haber ald. Bunun zerine mer Bin Sad, 500 kadar askerini Hseyin
aleyhisselm ile nehir arasna yerletirerek Rasulullah Sallallahu aleyhi ve
sellemincierparesiniveehlibeytinisusuzbrakt.
68
Meseleniniyicekarma
klatngrenHseyinaleyhisselm,gecevaktimerBinSadilezelbir
grmeyaparak,onaalternatiflibirtekliftebulundu;yaHicazadnme
sine izin verilmesi, ya ama gidip Yezid ile grmesinin salanmas, ya da
bir snr ehrine gnderilip, slam iin lnceye kadar cihad etmesine frsat
verilmesi. mer Bin sad bu teklife sevinerek hemen bni Ziyada yazd. bni
Ziyad nce bu teklifi uygun bulmutu, fakat emir Bin Zilceven, valiyi u
szleriylekkrtt;
Hseyin senin eline dmken, onun bu teklifine evet mi diyeceksin?
ayetbeyatetmedenkurtulursa,onunkuvvetveitibarartar,sizdezayflar
snz. Ben, ii sk tutman, Hseyinin ve yanndakilerin biat etmelerini sa
lamantavsiyeederim.Zatenben,merileHseyiningeceleyinikikarargh
arasndagizligizlikonutuklarnduydum.
69
bniZiyad,gazageldivemer
Bin Sada ulatrlmak zere, iddetli emirler ieren bir emirname yazd.
Bunagremer,Hseyinaleyhisselmnveadamlarnnbiatnalmakzere
derhal harekete geecek, beyat etmezlerse, onlarla savaacakt. Aksi halde
kumandanl emire brakmak zorunda kalacakt. Bu emirnameyi emire
verdi,buemirlereuyduu srecemer BinSadeitaatetmesini,aksihalde
kumandanl devralmasn, Hseyin aleyhisselmn ve merin ban ken
disine gndermesini srarla belirtti. mer Bin Sad derhal harekete geerek,
bir grup asker ile Hseyin aleyhisselma doru yrd. O srada Hseyin
aleyhisselm adrnn nnde klcna dayanm bir vaziyette uyuklamt.
Kzkardei Zeynep, kardan gelen atllar grnce, onu uyandrd. Hseyin
aleyhisselm;
Ryamda Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem bana; Sen bize doru
geliyorsun diyordu dedi.
70
Hseyin aleyhisselm, kardei Abbas kuman
dasnda yirmi kadar adamn gnderdi. mer Bin Sad ona, validen gelen
mektuptan bahsetti ve bunu Hseyin aleyhisselma iletti. Hseyin
aleyhisselm sabaha kadar mhlet istedi. Hseyin aleyhisselm o gece b
tn adamlarn toplayp, aile fertlerini alp gitmelerini, dmann sadece
kendisiyle ilgilendiini syledi. Fakat hibiri bunu kabul etmedi ve Hse
yinsiz bir hayatn hibir kymeti olmadn ifade ettiler. Hseyin
aleyhisselmibadetevezikreokdknd.Kuranokumayok severdi.9

68
bni Kesir el Bidaye(8/175) Taberi(5/410) Dineveri Ahbar(s.255) Asm Kksal
KerbelaFacias(s.119)HuseyinAlglslamTarihi(3/68)
69
bni Kesir el Bidaye(8/175) Kerbela Facias(s.121,122) Hseyin Algl slam Tari
hi(3/6869)
70
bnl Esir el Kamil(4/56) Taberi Tarihi(5/416, 420, 451) Tevfik el Fekiki Seyide
Sukeyne(s.123)BintuatSeyideSukeyne(s.51)

Muharremi10MuharremebalayangeceiinmerBinSaddenmsaade
istemesi de bu yzden idi. ehadetinden nceki bu geceyi ibadet, zikir ve
Kuranokumaklageirdi.10Muharrem61(10Ekim680)gnsabahnama
zn mteakip mer Bin Sad, emrindeki askerler ile saldrya geti. Hseyin
aleyhisselm nemli yerlere adamlarn yerletirdi. Kam ve odunlar atee
verdi. Aura gn sabah namazndan sonra Hz. Hseyin aleyhisselm ordu
komutanlarnnherbirininvazifesinibelirledi.Diertaraftamerb.Sadda
ordusununsaflarndzeltmeklemeguldu.mamaleyhisselmngzkala
balkdmanordusunataklpkarsndakiselgibiinsanlargrnceellerini
gekaldrarakuduayokudu:
Allahm! Her gam ve kederde snam, her sknt ve zorlukta midim
ve her musibette gvendiim Sensin. Kalpleri zayflatan, kurtulu yollarn
kapatan, dostlar karan dmanlar sevindiren nice gam ve musibetleri
Sana ikyet ettim, bakalarndan midimi kesip Sana yneldim. Ve Sen o
gam ve znty giderdin, onlar sen izale ettin, her nimetin sahibi ve her
dileinnihayetideSensin.
mamHseyinAleyhisselmnHitabeleri
Aura gn mam'n ashabnn dman ordusuna yaptklar hitabelerin
yansrabizzatkendisidehedefiniaklamak,ilahimesajulatrmakvehc
ceti tamamlamak amacyla defalarca dman ordusunun karsnda durup
tarihi hutbeler irad etmitir. Ordusunun saflarn dzene soktuktan sonra
mamaleyhisselmatnabinerekmer Sadnordusunun karsndadurup
ilkkonumasnyleyapt:
Eynsanlar!
Beni dinleyin; zerime den sizlere t ve nasihatimi dinlemedike ve
bu blgeye gelmemin sebebini renmedike sava hususunda acele etme
yin.Eerdelilimikabuledip,szmtasdikederdebanahakverirsenizsaa
det yolunu bulmu olursunuz ve sava iin de hi bir sebep kalmaz. Eer
delilimi kabul etmezseniz; yaptnz iin daha sonra gam ve zntnze
sebepolmamasiindostlarnzbirarayatoplaypdnptannvesonra
hakkmda aldnz karar uygulayn. Bana gz atrmayn. phesiz benim
yardmcm Kuran indiren Allahtr, salih kullarn yardmcs Odur. Ey Al
lahnkullar!AllahTeldankorkun,dnyayakarihtiyatldavrann;eer
btn dnya bir kiiye kalacak veya bir kii orada srekli kalacak olsayd,
enbiya bki kalmaya daha laykt, rzalar celbedilmeye daha evla ve byle
bir hkme daha uygun olurlard. Ancak Allah Tel dnyay fani olmak iin
yaratmtr; yenileri eskilir, nimetleri zail olur, sevinci ise kararr (gam ve
zntye dnr) . Dnya engebeli bir menzil ve geici bir evdir. yleyse
ahiretiniz iin azk toplayn; en gzel azk ise saknmaktr; Allah Teldan
saknnkikurtuluaeresiniz.

Ey insanlar! Allah Tel dnyay, ehlini halden hale sokan fena ve zeval
yurdu kld. Aldanan kimse, dnyaya aldanan ve bedbaht kii de, ona bal
olan kimsedir. O halde sakn bu dnya sizi aldatmasn. Dnya kendisine
itimadedeninmidinikestiigibitamahedenlerindeumudunuboakarr.
Sizin bir i iin toplandnz gryorum; bu ile Allah Tely gazaplandr
dnz. Derken Allah Tel da rahmetini sizden evirdi ve size azabn gerekli
kld.Rabbimiznegzelbirrbdr,sizisenektkullarsnz.AllahTel'nn
emrine uymaya ikrar ettiniz ve elisi olan Muhammed Sallallahu aleyhi ve
selleme de iman ettiniz. Ama daha sonra torunlarn ve Ehli Beytini ldr
mek iin saldrya getiniz. eytan sizin evrenizi kuatmtr; bylelikle de
size yce Allah hatrlamay unutturmutur. Allah Tel sizi ve dileinizi
helaketsin.Biz,AllahtanzvephesizOnadncleriz.
mamHseyinaleyhisselmhutbeninncblmndekendinitanta
rakonlarauekildenasihatvetverdi:
Eyinsanlar!Soyumusyleyin,benkimim?Sonrakendinizegelin,nefsini
ziknayn.Bakn,benildrmeniz,hrmetimigzetmemenizsizecaizmidir?
Ben,nebinizinkznnoludeilmiyim?
Ben,nebinizinvasisiveamcasolununoludeilmiyim?
Ben, herkesten nce Allah Telya iman eden ve Raslllah sallallh
aleyhiveselleminrisaletinitasdikedenkimseninoludeilmiyim?
SeyyiduhedaolanHamza,babamnamcasdeilmidir?
CaferiTayyaramcamdeilmidir?
Raslllahsallallhaleyhiveselleminbenimvekardeimhakkndaki:
Bu ikisi cennet genlerinin efendileridir szn duymam msnz?
Eer szm tasdik ederseniz, bu sylediim szler bir gerektir. Allah Te
lya andolsun ki, Allah Telnn yalancya gazab ettiini ve uydurduu
szn zararn kendisine evirdiini bildiim gnden beri yalan sylemi de
ilim. Eer beni yalanlarsanz imdi mslmanlarn arasnda Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin ashabndan olan kimseler mevcuttur; bunu on
lardansoracakolursanzsizesylerler.Cabirb.AbdullahiEnsari,EbuSaidi
Hudri, Sehl b. Sadis Saidi, Zeyd b. Erkam ve Enes b. Malikten sorun, re
nin;phesizonlarnhepsi,Raslllahsallallhaleyhiveselleminbenimve
kardeimin(Hasann)hakkndabuyurduuszduymulardr.Buszler,sizi
kanmdkmektenalkoymuyormu?
71
Buaradaimrb.ZilCevenbararakdediki:
O kalbiyle deil de diliyle Allah'a ibadet ediyor, ne sylediini bilmiyor
Habib b. Mezahir mam aleyhisselmn ordusunun adna ona yle cevap
verdi:
Hayr,Allahadiliyleibadetedenvetambirsapklkierisindeolansen

71
Taberi(5/424)bnlEsir(5/62)elBidaye(8/179)

sin. Evet, ben ok iyi biliyorum ki sen mevlam Hseyin aleyhisselmn bu
yurmu olduu eyden korkmuyorsun. nk Allah Tel, pk olmayan kal
bini mhrlemi, ta gibi yapmtr. mam aleyhisselm szlerine yle
devametti:
Ben ve kardeim hakknda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bu
yurduu bu szde pheniz varsa benim Raslllah sallallh aleyhi ve
selleminkznnoluolduumdadampheediyorsunuz?
AllahTelyaandolsunki,douvebatarasnda(btndnyada),sizin
ve dnzdakiler arasnda da Resulullahn benden baka torunu yoktur. Ya
zklar olsun size! Acaba ldrdm bir kimse veya zayi ettiim bir mal ya
da(sizevurduum)biryarakarlndambenicezalandrmakistiyorsunuz?
mam Hseyin aleyhisselmn sz bu noktaya varnca Kufe ordusu tam
birsessizlikierisindeidiveonlardanbirtepkivecevapmahedeetmiyor
du. Sonra kendisini davet eden ve meri Sad ordusu ierisinde olan nl
kiilerdenbirkanahitabenylebuyurdu:
Eyebesb.Ribi,eyHaccarb.Ebcer,eyKaysb.EasveeyYezidb.Ha
ris! Meyvalarmz yetimi, evremiz (ba ve bahelerimiz) yeermitir ve
senin emrindeolacakdonanmbirordudahazrdrdiyemektupyazan siz
deilmiydiniz?Szveahdiniziunuttunuzmu?Onlar:
Bizbylebireyyazmadkdiyemamnszleriniinkarettiler.mam:
Hayr! Vallahi siz byle yazdnz dedi.
72
Hseyin aleyhisselm bunlar
sylemekle, belki insafa gelenler olur da, cehenneme yuvarlanmaktan kur
tulurlardiyemidediyordu.AslndaHseyinaleyhisselmyalvarmyor,uya
ryordu. mmet arasnda fitne kmasn istemiyordu. Zira ayet araya kl
girerse iki ayr siyasi grup kacak, bunlarn ileride dini hviyete brnmesi
szkonusuolacakt.Byledeoldu.BuaradaKaysb.Easyksekbirsesle:
Biz ne dediini bilmiyoruz. Niin amcan olu Yezide biat etmiyorsun?
Biatettiintakdirdesanakaristediingibidavranlacakvesanaenufakbir
zarar bile gelmeyecektir. dedi. mam Hseyin aleyhisselm ona cevaben
buyurduki:
Ey Kays! Sen Haimoullarnn Mslmn kanndan baka bir kan m
senden istemelerinden korkuyorsun? Hayr, Allaha andolsun ki, ben onlara
zillet elini vermeyeceim ve kleler gibi de onlarn nnden kamayacam
Rabbimiz olan Allaha snrm.
73
Kufe ordusu mam'n szlerine mzrak
ve ok atarak cevap verdiler. Daha sonra mam bineinden inerek binein
yularnAkabetb.Semanaverdivegeriyednd.
BirDensizinAkibeti

72
Taberi(5/425)bnlEsirelKamil(5/62)bniKesirelBidaye(8/179)
73
BiharulEnvar(44/192)TuhafulUkul(s.245)

Kfr ordusundan olan Abdullah b. Havzei Temimi ileri kp mamn
ashabnahitabenyksekbirsesle:
Hseyinsizinaranzdam?diyesordu.mamaleyhisselmnashabndan
birisi:
Evet, Hseyin burdadr. Ne istiyorsun? diye cevap verdi. Abdullah b.
Havzemamahitabenylededi:
EyHseyin!Senicehennemlemjdeliyorum!
mamHseyinaleyhisselm:
Yalan syledin; nk ben balayc, kerim, itaat edilen ve efaat
kabuledenAllahadorugidiyorum;senkimsin?buyurduAbdullah:
Ben Havzenin oluyum dedi. Bunun zerine mam ellerini kaldrarak
yle dua etti: Allahm, onu cehenneme gtr. Abdullah b. Havze
mamnbuduasnafkelenerekatnmam'adorumahmuzlad.Atnaya
bir taa taklmas sonucu Abudullah b. Havze yere ykld ve aya eyerin
zengisine takld. At rkerek onu arkasnda srkledi ve ldeki talara
arparak bedeni paralanm ve yar canl bir halde ate yaklm olan bir
ukuraatt.
74
SonraZheyr,BreyrradiyallhanhmaKufelilerenasihatetti
HrrBinYezidradiyallhanh,Hseyinaleyhisselmntarafnageti.
HarbiBalatanKufelilerOldu
BusradamerbinSadnpiyadebirliklerindenbirgrubuHrrnzeri
ne yrdler. Hr geri dnerek mam Hseyinin yannda yer ald. nk
mam Hseyin, ashabn sava balatmaktan sakndryordu. imr b. Zil
Cuenneatlarakylededi:
Kzkardeiminocuklarneredeler?Abbasve kardelerineredeler?On
larimrecevapvermektensakndlar.mam:
Kfirbileolsaonacevapverin.dedi.Dedilerki:
Neistiyorsun,eyimr?imr:
Eykzkardeiminocuklar!Sizeemanaldm.Kendinizihelaketaatmayn
veemirimizYezidinemrineteslimolun.mamHseyininkardeiEbulFazl
Abbasdediki:
Allahnlanetisanavealdnemanaolsun.Raslllahsallallhaleyhi
veselleminevlademandaolmadhaldebizeemanmveriyorsun?!Bizden
lanetlenmi kimselerin emrine mi teslim olmamz istiyorsun?! Amellerin ne
kadarktvenekadaralakbirdncenvar,eyimr!merb.Sadyay
na bir ok takt ve mam Hseyinin ordusuna doru ilerleyerek ilk oku atp
ylededi:

74
Taberi Tarihi(5/431) Mecmauz Zevaid(9/193) bnl Esir el Kamil Fit Tarih(4/66)
HayatusSahabe(4/531)

ahid olun ki, Hseyin ve ashabna ilk oku atan benim; emir
Ubeydullahnyanndabunatanklkyapn.Kfrordusukomutannnbu
hareketinden sonra her taraftan mam Hseyin ve ashab zerine oklar
yamurgibiyamayabaladveashaptanokisabetetmeyenkimsekalmad.
mam:
Eyyaranlarm!Kalkn.Allahsizihayrlamkfatlandrsn.Kaderimizde
olan ehadete doru yryn. Dorusu bu oklar Kufe halknn elileridir
ler. mamn ashab kfr ordusuna karlk vermek iin saldrya geti.
Bylece sava balad ve bir sre devam etti. Bu saldr sona erip ortalk
yatarak toz toprak ktnde mam aleyhisselmn ashabndan 50 kii
ehidolmutu.Savabtnhzyladevametti.
Hr b. Yezidi Riyahi, Enes bin Haris radiyallh anh ve dier ehli beyt
mensuplarehadeterbetleriniitiler.
HseyinAleyhisselmnehidEdilii
Kufeliler saldrlarn Hseyin aleyhisselma ve evresindekilere youn
latrdlar.Oise,elindekiklcilebuhcumlarsavmayaalyordu.Gzleri
nnde,gnlerdirkendizoullardhil,nicekymetlikiilerehitolmutu.
Onlarn acsyla yrei yanyordu. Bir de gnlerdir susuz kalmt. Byle bir
halde metanetini koruyarak saldrlara direnmesi, dmanlarn da art
yordu. 10 Muharrem, ite byle ackl sahnelere tarih oluyordu. Hseyin
aleyhisselmalkvesusuzluktaniyicemecalsizkalm,Kufelilerise
Hseyini vuran ben olmayaym diye son darbeye cesaret edemiyor
lardmamHseyinkatligahtayleceduruyordu.HerbiriHseyinibakas
nnldrmesiniistiyordu.imrbararak,neyedurmusunuz,neyibekliyor
sunuz. Hseyinin iini bitirin dedi. O srada Zra Bin erik et Temimi
mamn sol omzuna bir darbe indirdi. Sonra bir ok mamn boazna ve
dierbirideboynunaisabetetti.Sinanb.EnesmamngsneveSalihb.
Veheb ise yan tarafna vuruyordu. Bu halde iken, Sinan Bin Enes en Nehai
mzrakla onu yere drd ve mbarek ban kesti. Bu sralarda mam'n
at, ba kanl olduu bir halde gidip adrlarn nnde durdu. adrdaki ka
dnlar ba ve dizlerine vurarak adrdan dar kmaya baladlar. mm
Gulsmdiyorduki:
Vayhalimize,HseyinmeydannortasndaylmduruyorZeynep,
Ey kardeim, senden sonra dnyada yaamann deeri yoktur. Keke
yerle gk birbirine geseydi. dedi. Daha sonra Zeynep mam Hseyine
dorugitti.mamHseyinkatligahnortasndaduruyordu.Zeynep,
Ey insanlar, sizin aranzda bir mslman yok mu? Bakn Raslllah
sallallhaleyhivesellemincierparesininbananelergetirdiler.diye
haykrd.Hseyinaleyhisselmnayakkablar,elbiseleri,sarve adrlarda
kalan btn eyalar yamaland. Baz mdahaleler olmasa, emir Bin

Zilceven gibi kpekler Hseyin aleyhisselmn aile fertlerini ve hatta hasta
yatmakta olan Ali el Asgar aleyhisselm bile ldreceklerdi. Hseyin
aleyhisselmn bedeninde otuz mzrak yaras ve otuz drt kl darbesi
tesbitedildi.Okyaralarbundanharitir.Hseyinaleyhisselmnadamlarn
danyetmiikikiiehitolmu,Kufelilerdeniseseksensekizkiildrlm
t. Hseyin aleyhisselm ehit edildiinde 57 (yada 58) yanda idi. ehit
edildiitarih;10Muharrem61Cumagn,vakitledensonraidi.Hepimiz
Allah'tanzvehepimizO'nadneceiz.AllahTel'nnselammamHseyin
aleyhisselmn ve takipilerinin zerine olsun. Allah Tel'nn Lneti onlar
ehidedenveettirenlerinzerineolsun.
HseyinaleyhisselmnbangvdesindenayrarakKufeyegtrdler.
Hseyin aleyhisselmn kabiri belirsiz hale getirilmiti. Bir bedevi gelip
kabri erifi aratrd. Topraklar avulayp koklamaya ve kabrin bulunduu
yeredoruilerlemeyebalad.Kabribuluncada,
Babam, anam sana feda olsun! Senden ve senin toprandan daha
ho,dahatatlbireyyokturdiyerekaladvebirbeyitsyledi.
bni Ziyad, Hseyin aleyhisselmn ban bir sopa zerine yerletirerek
ehirdebirsredolatrlmasnemretti.DierKerbelaehitlerininbalaryla
beraber Ali Bin Hseyin aleyhisselm ile kadn ve ocuklar, Zahr Bin Kays
bakanlndabirheyetileamayollad.Heyetamagidince,Yezidsiyaset
icabgyabudurumazlmgibirolyaptvebniZiyadalanetokudu.
HasaniBasriradiyallhanhHazretleriderdiki:
VallahieerHseyin'ildrenlerleveyaonunkatlinerazolanlarla
beraber bulunsaydm, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme kar
utancmdan ve onun bana kzgnlkla bakacandan korktuum iin
Cennetegirmezdim.
Siyer kitaplarnda grdm ki: Allah Tel Hazretleri Yahya ibnu Zeke
riya'nn katli sebebiyle doksan be bin kii ldrmtr. Her nebinin di
yetibudur.SonraAllahTelRaslllahsallallhaleyhivesellemEfen
dimize:
Ben,ZekeriyyaoluYahyaiindoksanbebinkiildrdm,senin
kzn olu Hseyin iin bunun iki mislini ldreceim. diye vahyetti
eklinde rivayet etmilerdir. Bu, onun nebiliine ve resullne delil
dir. nk veli Peygamber rtbesine eremez. Hlbuki Hz. Hseyin onun
ikimislinekmtr.
Yezid'e la'netin caiz olduunu da alMasabih Hadisi gsterir. Hz. Aie
radiyallhanhannyledediirivayetedilmitir:
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz buyurdu: Alt kii
vardrkibende,AllahTeldavehernebideonlaralanetetmitir:Al
lah Tel'nn kitabna katma yapan, Allah Tel'nn kaderini yalanla

yan, Allah Tel'nn zelil ettiini aziz etmek ve aziz ettiini zelil etmek
iin cebr ile saldran, ahfadmdan Allah Telnn dokunmay haram
kldkimseleredokunmayhelalsayanvesnnetimiterkeden.
Sa'deddin atTaftazani Akaid erhinde yle diyor: Muaviye olu
Yezid hakknda ihtilaf ettiler. Hulasa'da ve dier kitaplarda: Yezid'e
veHaccac'alanetdorudeildir.nkRaslllahsallallhaleyhive
sellemEfendimiz,mslmanlaraveehlikbleyelanettenmenetmitir.
diyor. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kble ehlinden bazlarna
lanetettiinedairnakledilenszise
O, insanlarn bakalarnn bilmedii hallerini bilir. Bildii i hallerin
dentronlaralanetetmiolabilir diyetefsirediyor.Bazlar,Hz. H
seyin aleyhisselm katletmeyi emrettii iin kfir olduu gerekesiyle
Yezid'elaneticaizgrm,onukatleden,katliniemreden(kumandan)ve
buna izin veren veya raz olan kimseler hakknda lanet etmenin caiz ol
duunda birlemilerdir. Hakikat udur ki: Yezid'in, Hz. Hseyin
aleyhisselmn katline raz olmas ve bununla sevinmesi ve Ehli Beyte
ihanetitevatrensabitolangereklerdendir.Hernekadartafsilat(tefer
ruat) ahada dayanyorsa da. Binaenaleyh biz, artk onun hakknda skt
edemeyiz.AllahTelonaveonayardmedenlerelanetetsin.
Biliniz ki: Yezid, Allah Tel dmanlarnn en bydr. nk o,
mam Hseyin aleyhisselm, Haram aylarnn sonunda, susuz olarak,
uzaktan souk suyu gstererek katletmitir. Allah Tel ve Raslllah
sallallhaleyhivesellemonalanetetmitir.Biznaslonalanetetmeye
lim? Allah Tel'nn laneti ona, taraftarlarna, yardmclarna, dostlarna
veonusevdiindentronalanetetmeyenherkese.FakatmamA'zam
onlardankorktuuiinonalanetetmemiti,yoksainancndandolayde
il. Bu da idare icabdr. Zalimlere kar zulmleri korkusundan idare ca
izdir.
75
slam'n erken dnem diplomasisinin nemli isimlerinden biri ve ayn

zamandasaygnbirfkhbilginiolanEbuHamzaelHric(hyt.130/747),
Hz.Muaviyeninynetiminivekiiliinianlatrken,uszlerisylyor:
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem tarafndan hem kendisi hem
debabaslanetlenmibiradamd.AllahTel'nnkullarnhavel
76
Ms
lmanlarn mallarn dvel,
77
Allah Tel'nn gnderdii dini deel
78
yapt.Sonradayokolupgitti.(Chz;elBeynve'tTebyn,1985,c.2,
s.123)
79

75
(ATE,1971)Altmncsofra
76
Havel:Kleletirmekdemektir.
77
Dvel:Halknmalnsaltanateldeetmekiinkullanmakdemektir.
78
Deel:Birdeeriveyakurumupusukurmakamacylakullanmak.
79
(ZTRK,2008),s.4648

EerSffnsavandahaklolantarafHz,Alkerremellhvecheise,
bir nc taraf mevcd olmadndan haksz olan taraf da Muviye
radiyallh anhdr. Muviye haksz olduuna gre savata dklm
olan mslmann kannn, kan fitnenin ve fesdn da vebli altndadr.
nsanlarn kannn dklmesine, fitne ve fesdn kmasna yol aan bir
hakszlnvarl,adletininenmiolduununiaretidir.
80
Yezidin yetitii ahval dnlnce yapt ilerin siyas ve din olarak

dnlnceyaptklarnaamamakgerektir.
Hseyinaleyhisselmnocuklar
1SakafeliLeylabintiMurreBinUrveBinMesudadlhanmndan;Aliyl
Ekber(Kerbelaehidi),
2 Sindiyye (veya Slafe binti Yezdcerd, yada ahzenan binti Kisra
Enurevan)adlmmveledhanmndan;AlielAsgar,
3mmshakBintiTalhaBinUbeydullahadlhanmndan;Fatma,
4RebabBintimrilKayselKelbiyeden;Skeyne,
5Kudaalhanmndan;Cafer(HseyinaleyhisselmhayattaikenHakka
yrmtr.)
6 Kerbelada ehid olan Abdullah adl olu ki bunun annesi de Rebab
bintimruulKaystr.
7AliyylEvsat;Kerbeladaehitolmutur.
8Zeyneb
9Muhammed;kkyataHakkayrmtr.
10mer
11Muakkb.
bni Haldun Mukaddimesinde Hz. Hseyin aleyhisselm konusunu

akladktansonrakonuyuuekildebalyor.
Hz.Hseyinaleyhisselmndurumunagelince,Yezid'infaskl(dinin
emirveyasaklarnaaykrileryapmas)herkestarafndananlalporta
ya knca, Kfe'deki ehli beyt taraftarlar Hz. Hseyesin aleyhisselma
haber gndererek Kfe'ye gelmesini, (Yezid'e kar) ona destek ve
receklerini sylediler. Hz. Hseyin aleyhisselm da, fasklndan dolay
Yezid'e isyan edilmesigerektiinidnd. zellikle debuna g yetire
bilecekbiriiin.Kiiselehliyeti(yeterlilii)vetoplumsalgcilebunag
yetirebileceini zannetti. Kiisel ehliyeti konusundaki zann doruydu,

80
(AHNLER,2004),s.99

ancak toplumsal gc konusunda hata etmiti. Bu hususta Allah Tel
onubalasn.
nk Mudar'n asabiyeti Kurey'te, Kurey'in asabiyeti Abdi Menaf
oullarnda, Abdi Menaf oullarnn asabiyeti ise Emevlerdeydi. Kurey
ve dier insanlar Emevlerin bu durumunu biliyor ve inkr etmiyorlard.
Sadece slmiyetin balangcnda insanlarn vahyin gelii, meleklerin
Mslmanlarayardmediigibiolaansthallerlemegulolmalarndan
dolayunutulmutu.
Evet,insanlarbugibiolaansthallerkarsndacahiliyealkanlkla
rn,asabiyetiniveeilimleriniunutmulard.Geriyesadece dininkorun
masvemriklerlecihadetmeyeyarayacaktabiiasabiyetkalmt.Bui
ler de ise hkmedici ve ynlendirici olan dindi. Cahiliye adetleri ise d
lanm ve atl bir durumdayd. Ancak (Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin Hakka yrmesinden sonra) vahyin ve olaanstlklerin ke
silmesiyleilerbirnebzedahancekiyerleikgeleneklerednd.Asabi
yetdurumudadahancekihalinevesahiplerinednd.Mudarkabilele
ridedahanceolduugibiyenidenmeyyeoullarna(Emevlere)itaat
etmeyebaladlar.
Bylece Hz. Hseyin aleyhisselmn bu konudaki hatas aa km
oluyor.Ancakonunbuyanlgsdnyevbirmeseledeolduuiinonaza
rar vermez. er' hkm ise onun zannna bal olduu iin, bu konuda
hatal deildir. nk o, bu ie g yetirebileceini sanyordu. Abdullah
binAbbas,AbdullahbinZbeyr,Abdullahbinmer,kardeiMuhammed
bin Hanefyye ve dierleri radiyallh anhm onu Kufeye gitme dn
cesinden vazgeirmeye almlar, onun bu konuda hata yaptn anla
mlar, ancak o Allah Tel'nn dilemesinden dolay, koyulduu yoldan
dnmemitir.
Hz. Hseyin aleyhisselmn dnda Hicaz'da, Yezid'in yannda am'da
ve Irak'ta bulunan dier sahabeler ve onlara tbi olanlar ise, Yezid fask
daolsa,onaisyanetmekbykkargaalklaravekandklmesinesebep
olaca iin bunu caiz grmemilerdir. Onun iin byle bir eye kalk
mamlar,Hz.Hseyinaleyhisselmatbiolmamlar,ancakonun yapt
n da inkr etmemiler ve onu (byle yaptndan dolay) gnahkr
saymamlardr.nkornekalnacakbirmtehittir.
Hz. Hseyin aleyhisselma muhalefet eden ve ona yardm etmeyen
buinsanlargnahkrsaymayanlnadmektensakn.nkonlarsa
habelerinounluuyduveYezid'inyanndaolup,onaisyanedilmesig
rnde deillerdi. Ancak Hz. Hseyin aleyhisselm da Kerbala'da sava
rken,kendifaziletivehakkna,onlarahitgsteriyordu.ylediyordu:
(Benim durumumu) Cabir bin Abdullah'a, Eb Sad Hudr'ye, Enes
binMalik'e,SehlbinSad'e,ZeydbinErkamradiyallhanhmvebun

lar gibi olanlara sorun. Onlarn kendisine yardm etmeyiini knam
yordu. nk biliyordu ki, Yezid'e isyan etmek nasl kendi itihadndan
kaynaklanyorsa, bu ekilde hareket etmeleri de onlarn itihatlarndan
kaynaklanyordu.
Ayn ekilde sakn Hz. Hseyin aleyhisselmn ehid edilmesinin,
nebizi(hurmarasn)haram(ikihkmnde)kabuledenafiiveMaliki
lerin,bunu caizkabuledipiinHanefilerehad cezasuygulamasnaben
zeterek doru olduunu sanma. nk her ne kadar Hz. Hseyin
aleyhisselmn hareketi onlarn (sahabelerin) itihatlarna aykr idiyse
de,Yezid'in,Hz.Hseyinaleyhisselmilesavamasdabusahabelerini
tihatlarndan kaynaklanmyordu. Aksine Hz. Hseyin aleyhisselm ile sa
vamak, Yezid ve taraftarlarnn kendi gryd. yle dnme: Yezid
faskdaolsa,sahabeleronaisyanetmeyicaizgrmemilerdir.Dolaysyla
Yezid'inyaptklaronlaragredorudur.
Bil ki, fask birinin ancak meru (eriata uygun) ilerine itaat edilir. O
sahabelere gre isyan edenlere kar savamann art, (kendisine isyan
edilen) imamn (devlet bakannn) adil olmasdr ki bizim meselemizde
buarteksiktir(yaniYezidadilolmaartntamamaktadr).Dolaysyla
Yezid'le birlikte veya Yezid iin Hz. Hseyin aleyhisselm ile savamak
caizdeildir.AksineonunlasavamakYezid'intartmaszfasklkolani
lerindenbiridir.OnuniinbusavataldrlenHz.Hseyinaleyhisselm
itihat ve hak zere hareket eden ve sevaba nail olan bir ehittir. Ayn
ekilde Yezid'in yannda olan (yukarda deinilen sebeplerden dolay
Yezid'eisyanetmenincaizolmadnsyleyipHz.Hseyinaleyhisselma
yardmetmeyen)sahabelerdeitihatvehakzerinehareketetmilerdir.
Kad Eb Bekir bin Arab ElMalik ElAvsm Ve'lKavsm isimli ki
tabnda, bu meseleyle ilgili olarak dile getirdii grnde yanlmtr. O
kitabndasyledikleriuanlamdadr:
Hseyinaleyhisselm,dedesinin(yaniHz.Raslllahsallallhaleyhi
ve sellemin) getirdii eriata gre ehid edildi. Ancak bu gr yanl
tr. Onun bu yanla dmesinin sebebi, (kendisine isyan etmenin caiz
olmadimamn)adilolmasgerektiinigzdenkarmasdr.Zatenken
dizamanndadiergrsahipleriyleyaptsavata,imamlveadaleti
noktasnda,kimHz.Hseyinaleyhisselmdandahaadildiki?
AbdullahbinZbeyrradiyallhanhn(AbdulmelikbinMervan'a)is
yan ediine gelince, o da (isyan edilmesi gerektii hususunda) Hz. Hse
yin aleyhisselm gibi dnm ve (kiisel yeterlilii ve toplumsal gc
konusunda da) onunla ayn zann paylamtr. Ancak onun toplumsal
gckonusundakiyanlgsdahabyktr.nk(AbdullahbirZbeyr'in
kavmi olan) Esed oullar ne cahiliye dneminde ne de slm'dan sonra
Emevlerekarkoyacakbirgteolmamtr.

Hz. Ali kerremellh veche ve Muaviyenin arasndaki mcadelede
hatal tarafn muhalefet taraf (Muaviye) olduu sylenebilmesine kar
lk, ayn eyin burada sylenmesi mmkn deildir. nk birincisinde
(Hz. Ali kerremellh vechenin hakl olduuna dair) gr birlii vardr;
buradaisebylebireygremiyoruz.(Hz.HseyinaleyhisselmveYezid
arasndakimcadeledeise)Yezid'inhatalolduunuonunfasklortaya
koymaktadr.AncakAbdullahbinZbeyrradiyallhanhilesavaanAb
dulmelik ise insanlarn en adiliydi. mam Malik'in onun fiilini delil olarak
almas, yine Abdullah bin Abbas ve Abdullah bin mer radiyallh
anhmann Hicaz'da beraber olduklar Abdullah bin Zbeyr'e deil de
ona biat etmeleri, onun adaletine delil olarak yeter. Dier taraftan ok
sayda sahabe, Abdullah bin Zbeyr radiyallh anhaya geerli bir biat
yaplmadgrndedirler.nkonayaplanbiattaMervan'ayaplan
biatta olduu gibi ehllhal ve'lakd hazr bulunmamtr. Bu bakmdan
AbdullahbinZbeyr'indurumufarkldr.Tamolarakhangisininhatalol
duu sylenemese de, grnte hepsi de hak iin alan mtehitler
dir. Bu sylediklerimize gre Abdullah bin Zbeyr'in ehid edilmesi
amacvemcadelesihakiinolduundandolaysevabahakkazananbir
ehitolmasnaramenslmhukukununkurallarnauygundur.
mmetin en hayrllar olan sahabelerin ve tabiinin yaptklarnn bu
ekildeyorumlanmasgerekir. Eeronlarktleyip karalayacakolursak,
geriyeadaletilenitelenecekkimkalr.Hz.Raslllahsallallhaleyhive
sellem yle diyor: nsanlarn en hayrllar benim asrmda yaa
yanlardr.Sonrabunlartakipedenlerdir(bunuikiveyakeretekrar
lad). Ondan sonra yalan yaylr. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellembuhadiste,hayrlolmaykibuadalettirilkdnemdeyaayanlar
ile onlardan sonra gelenlere tahsis etmitir. Onun iin kendini onlara dil
uzatmaya altrmaktan ve onlarn yaptklar eyler konusunda akln ka
rtracak phelere dmekten sakn. Onlarn yaptklar hakknda gc
nn yettii kadar hep doruluu ara; phesiz onlar, haklarnda byle
dnlmeyeinsanlarnenlaykolanlardr.Onlarancakokakdelille
redayanarakihtilafadmlerdir.Vesadececihadyolundavehakks
tn klmak iin savamlar ve ldrlmlerdir. Yine onlarn ihtilaflar
nn, mmetin kendilerinden sonra gelenleri iin rahmet olduuna inan.
Herbirfertonlardanbiriniseiprnekalrvekendisineklavuzedinir.Bu
husus iyice anlalsn ve Allah Tel'nn yarattklarndaki hikmet aa
ksn.Bilki,AllahTelhereyegyetiren,kendisinesnlacakved
nlecekolanvehereyieniyibilendir.
81

81
(HALDUN,2004),s.302305

KonuhakkndabiryorumveHacccZalim
Hz. Osman radiyallh anhn ehadetiyle bozulan siyasi istikrar, Hz.
Alikerremellhvecheiledinbirmahiyetalaraktrmanmt.Cemelve
Sffn savalarnda on binlerce Mslman hayatn kaybetmi, bu siyasi
olaylarmmetifikrvedinadandablmt.Budnemdezelliklesi
yasdinmezheplerinortayakmayabaladklarngryoruz.
Hz. Muaviye ile devlet dzeni yeniden salanmasna ramen, Yezid
dneminde meydana gelen Kerbela olay, Medine ve Mekke gibi kutsal
ehirlerin muhasara edilerek tahribata uratlmas, zellikle Irak ve Hi
caz'daEmevynetiminekarbirfkeseliuyandrmt.
Siyas ve din alkantlar ierisinde fkeli ve dank bir manzara ser
deden slam lemi, istikrar ancak Abdulmelik dneminde yakalayabil
mitir. Bilim adamlarnn da zerinde ittifak ettikleri gibi slam Devleti,
kurumsal olarak Abdulmelik dneminde bir ereveye oturtulabilmitir.
Bu ortamn hazrlanmas da hi phesiz devletin iteki siyas ve din is
tikraryakalamasylammknolabilmitir.
Devletin bu dnemde siyas istikrar yakalamasnda en byk
fonksiyoner ilevi, hi phesiz Haccac B. Yusuf EsSakaf (hyt. 714) ger
ekletirmitir. Yntem olarak ok sert ve acmasz davranm, ok kan
dkmvetarihteHaccac,ikisfatylahatrlanmtr.Bunlardanbirisiok
kan dkmesinden dolay kendisine Zalim dieri ise Emeviler'e an sa
dakatindendolaykpekyavrusuanlamnagelenKleybdir.
Abdulmelik grnte her ne kadar aktan muhalefeti Hicaz dnda
sindirmigrnyorisede,slamlemiiteniekaynyordu.Irak'taHari
ci tehlikesi tam olarak ortadan kaldrlmamt. Horasan ve Dou eyalet
lerinde de istikrar yoktu. Abdulmelik, imdi artk istedii komutana ka
vumutu. Haccac'n acmaszl, kararll ve takipilii Abdulmelik'e
mit vermiti. Artk bu siyasi blnmle bir son verilmesi Haccac ile
salanmtr.
VII.Yzylnbalarnagelindiinde,EmevhanedanHaccacsayesinde
tm slam dnyasnda siyasi istikrar salamt. Bu istikrar hi phesiz
g ve acmaszlk ile salanmt. Muhalefet tamamen yok edilmemi,
ancakyeraltnaekilmiti.
Haccac'n devletin siyas btnln salamadaki kararll ve bu
adan hizmeti, maalesef takip ettii acmasz yntemlerden dolay hep
gzardedilegelmitir.
714ylnagirildiinde54yandaHaccacolgunlukanyaadgibi,
devletynetimtecrbesiyledeenbirikimlianaerimiti.Ancaksrek
li sava ve mcadele ierisinde geirdii yllar O'nun saln bozmaya
balamt.Doktorlarmidekanseritehisikoymulard.NihayetTemmuz
714ylndakendikurduuVastehrinde,arkasndabykbirnefretseli

brakarak, hayata gzlerini yumdu. Ardndan mal, mlk ve para olarak
hemen hibir ey brakmad. Ancak, Emev ynetiminin O'nun cesedini
gizlicenehir yatanagmmelerivezerindensugeirmelerihalktaolu
an nefretin, naana kar tepkilerinden ekindiklerine delil olduunu
syleyebiliriz.
82
Haccacgibizalimdenilecekkadarnefretileydedilenkiiyefrsatvere
nin Allah Tel olduunu aklmzdan karmamak gerekir. Bu tip insanlarn
ahsi karlar olmad gibi eit sevideki insanlarn dengesizliini salamak
vedevletynetimindealnanbazkararlarnkiilerihattadiniseviyedekili
mertebedeki kiileri rahatsz etmitir. Bu aslnda Allah Telnn celal ve
cemalsfatlarnntecelliyatnnneticesidir.Busfatlararasndaeitseviyede
tecelliyat zuhur ederse zulm artma gstermektedir. Fakat herhangi birisi
galipolursaozamansukunetvehuzurortamerveyaiyilikolarakbulunur.
nsanlardabuhalerazgelirler.stersebuerdahiolsa.
AllahTeldacemalvecelltecellilerivardr.Kfrde,imandaya
ratan odur. Bununla beraber kfre raz deildir. Muhammediyet mer
tebesi ise yalnz cemal tecellisidir. Muhammed sallallh aleyhi ve
sellem ancak kfr olmayan eyleri yapmakla mkelleftir; bu ise zor
dur.(BusebeptenEhlibeytokskntekmitir.)
AyalakirEfendidermiki;
Siyasetvelyettenyksektir.
Bunun manas: Velyet; Allah Telnn cemal tecellisi olduu iin;
hep iyi eyler dnr, iyi eyler yapar. Siyaset ise, Allah Telnn hem
cemal, hem celal tecellisi olduundan, Allah Telnn zuhur ve taayyn
itibar ile birbirine zt sfatlarna ne kadar yaklarsa o kadar muvaffak
olur.
Hzmerradiyallhanhbuyururki;
AllahTelyayeminederimki,AllahTelnnhkmetkuvvetiyle
menettiiey,KuranKeriminayetiylemenettiindenziyadedir.
83
Allahm! Muhammed'e ve Muhammed'in l'ine salt et! brahime

aleyhisselmvebrhm'inl'inesaltettiingibi.deyin.
Bilindii gibi Hz. brahim aleyhisselmn l'i, kendisinden sonra gelmi
olan nebler ve rasllerdir. Bunlar Hz. shak aleyhisselm, Hz. Ya'kb

82
(ELK,YIL:2003Cilt:1Say:1),s.1935
83
(ERGN,1942),s.154

aleyhisselm, Hz. Ysuf aleyhisselm ve onlarn neslinden, Allah celle
cellh katndan nebi olduklarna delalet eden ak eriatlarla gelmi olan
nebler ve rasllerdir. te bu sebepten Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
selleminmmetininulemsnveslihlerinikionlar,o'nunl'idir;
84
herhangi
bireratgetirmeselerde,AllahTelkatndakinbvvetmertebesinedhil
etmek istemitir. Nitekim Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem onlar
iin, kendi eriatna dhil olan bir eit kanun koyma hakkn ibk etmek
zere; Allahm! Muhammed'e ve Muhammed'in l'ine salt et! deyin.
buyurmutur.Bu,l'inedhilolduklartakdirdeonlaradasaltet,anlamn

84
[erRgb elAsbahn'nin (hyt. 502 / 1108) l maddesinde syledikleri, bnu'l
Arabi'nin grleriyle bir paralellik arzetmektedir. O bu hususta unlar sylemek
tedir:
l kelimesi bazen, kiinin akrabalk veya dostluk bakmndan bizzat yaknlk
kurduuinsananlamndakullanlr.NitekimCenbHakcellecellhbuanlamda;
li brhm ve li mrn (li mrn, 33) ve yine; Fir'avn yarann (l'ini) en
iddetliazabasokun.(Gfir,46.)buyurmaktadr.Hz.Raslllahsallallhaleyhive
sellem l'inin, onun akrabalar olduu da sylenmitir. Dier bir grte de. lim
bakmndanHz.Raslllahsallallhaleyhiveselleminyaknlarolduusylenmi
tir.Ziradindarlarikiksmaayrlr.
Birinciksm,kesinbirilimvemuhkembiramelilemtehasssolanlarki,onlara
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem hem l'i, hem de mmeti denilir. kinci
ksm bu ilme taklid yoluyla ulaan lardr ki bunlara Hz. Raslllah sallallh aleyhi
ve sellemin mmeti denilir de, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin li de
nilmez. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin li olan herkes, ayn zamanda
onunmmetidirfakatHz.Raslllahsallallhaleyhiveselleminmmetiolanher
kes,onunl'ideildir.mamCa'feresSdkradiyallhanhahalk,mslmanlarn
hepsiHz.Raslllahsallallhaleyhiveselleminl'idirdiyordenilince,sylecevap
verdi:
Hemyanlmlar,hemdedorusylemilerdir.
Bununanlamnedir?Diyesorulduundauekildeizahetmitir:
mmetinin hepsi onun l'idir grnde olanlar yanlmlardr. eriatnn art
larnyerinegetirenlereHz.Raslllahsallallhaleyhiveselleminl'idirdiyorlarsa
doru sylemilerdir. Cenb Hak celle cellh Fir'avn'n hanedanndan
(l'inden)birkiidediki(Gfir,27.)yetindebulunanl'indenolankiiileonun
yaknlarndan ve eriatna uyanlardan biri kastedilmitir ki, o kii neseb ve mesken
bakmndanonlardandrfakat,kavmininhepsininonuneriatndaolmasanlamnda
deildir.
Bak: Mfredat, 3031. bn Hacer elAskaln, l ile mmeti icbe'nin tmnn
kastedildiini ve Mlik, elEzher ve enNevev'nin ileri srdn, elKd Huseyn
ve er Rgb'n bunu mmetin muttekileri ile snrladklarn ifade etmitir. Fethu'l
Br, XI, 134. Ayrca bak: 'lu'sSunen. 3, 136137. a ise, l kelimesiyle sadece
ehli beyt'e mensup imamlarn kastedildii kanaatndadrlar. Bak: Meclis. 192.]
(ATA,1993),s.648

dadr.Salvatndevamndaki;
brahimealeyhisselmvebrhm'inl'inesaltettiingibi.cmle
siiledetayledenmekstenmitir:
Hz.brhmaleyhisselmabirerefolarak,l'inenbvvetverdin.Onla
rn nbvveti, kanun koyma hakk ile birlikte zuhur ettii halde, benden
sonraeratolmayacanahkmettin.Ohaldebanavebeniml'ime,kanun
koymahakklarolmasada,seninkatndaolannbvvetmertebesinivererek
salt et. Cenb Hakk celle cellh Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin lini enbiya mertebesine dhil etmesi ve Hz. brahim aleyhisselm
dan fazla olarak da, eriatnn neshedilememesi, Hz. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin kemalindendir. Hlbuki Hz. brhm aleyhisselmn ve
ondansonrakilerineriatlar,birbirlerinineshetmilerdir.
85
Niyzi Msr kaddeselh srrahul azz Hz. Hasan'la Hz. Hseyin

aleyhisselmn risalet mertebesi erefine erdiklerini kabul ve beyan etmi
lerdir. Konu hakknda Mevidl rfan ve birok risale ve mecmularnda
izahnyapmveitikatlarnaikrklmtr.yleki;
Kuran Kerimde onlarn bu erefine delalet eden ayetler oktur. Ez
cmle:BakaraSuresinde:
Deyinizki:Allah'a,bizeindirilene,brahim'e,smail'e,shak'a,Yakub'a
ve elEsbata (torunlara) indirilene, Msa'ya, s'ya verilene ve nebilere
Rablerinden verilene inandk. Biz onlar arasnda bir ayrm yapmayz. Biz
Ona teslim oluruz.
86
Nisa Suresinde: Biz Nuha ve ondan sonra gelen
nebilerevahyettiimizgibisanadavahyettik.brahim'e,smail'e,shak'a,
Yakub'a, elEsbat'a (torunlara), s'ya, Eyyub'a, Yunus'a, Harun'a ve S
leyman'adavahyetmi,Davud'aZebur'uvermitik.Baznebilerisanasy
ledik,bazlarndasanasylemedik.AllahMsailedekonumutu.
87
Esbat'ta elif lam cins iindir. nk lami ta'rifte aslolan cins iin olmak
tr. nce saraheten veya delaleten bir delil geerse o zaman ahdi harici
veya ahdi zihni iin olabilir. Burada byle bir ey olmadna gre demek
cinsiindir.BunagreHz.Hasan'laHseyinaleyhisselm,esbat'nmulne
girer.Bunuinkr,cehalet,hasedveinadeseridir.
..
nk Risalet, Allah Tel'nn ayetlerinden bir ayettir. Hisanu'l
Mesabih'te Ya'la ibnu Murre yoliyle Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemEfendimizdenuHadisrivayetedilir:
Hseyin bendendir; ben Hseyindenim. Hseyni seveni Allah sever.

85
(ATA,1993),s.649
86
Bakara,136
87
Nisa,163

Hseyin,Esbabtanbirsibttir.Bunagreo,nebilerdenbirnebidir.Hasan
aleyhisselmdabyledir.
Elhamdlillah, elhamdlillah eer Msri'nin itikadn sorarsanz, o yetmi
altyanagelmitir.Btnmrndesahihbiritikadbulmayaalt.Nihayet
unainandvededi:
EheduenlailaheillallahveeheduenneMuhammedenresulullah,ve
ehedu enne'lHasene va'lHuseyne sibtahu, resulani min resulillahi
salavatullahi ve selamuhu aleyhima va afdalu'sSalavati ala ceddihima
Muhammedin hatemi'nnebiyyin, ve ala'lenbiya'i ve'lmrselin ve alihim
vesahbihimecme'inve'lhamdulilllahirabbi'llemin.
88
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin: Benden sonra nebi

gelmeyecektir. sz ise u anlam tar: Benden sonra benim eraitime
muhalif bir eriat gelmeyecektir. Onlar evvel ve ahir dedelerinin eriatlar
zerinde idiler. Her ikisi de dedelerinin yolunda gitmilerdir. Binaenaleyh
onlariletaaddtvetekessrlazmgelmez.NitekimAllahTel:
Her baanda yz tane bulunan yedi baak bitiren bir tane gibidir
buyurmutur. Ayetteki Habbetin sz, teklik ifade eden nekredir. Yedi ba
ak, habben paralardr. ki dal ile son rasl ve nebi oalm olmaz. Allah
TelHazretleribuyurmutur:
Bunlarn misali Tevrat'ta ve ncil'de vardr. Yann yarp kan, kk
zerine dikilip kuvvetlenen, ekenlere zevk veren, kffarn ekenlerine kin
duyduubirtanegibidirler.
89
AllahTelfezerehu(kuvvetlendirdi)de
di,fekesserehu(oaltt)demedi.Bundananlaldkionlar,dedelerininson
nebiliinibozmazlar.Hatmbirdir.Onlardatekolansonnebilerinikidaldr.
AllahTelHazretlerinin:
DekiAllahTelnnfazlverahmetiylesevinsinler.Buonlarntop
ladklarndanhayrldr.ayetidebyleonlarnerefinedelildir.
90
Ey kardeler, ben inat zorba deilim, haseti mnkir de deilim. Ben

gkler gibi yksek deilim. Yerin de en aasym. Beni hor grmeyin, Ha
sanlarn (aleyhimessselm) risaletleri hakkndaki phelerinizi gelip bana
sorun.Eerhaksizdezuhurederse ben yzstnehakkkabulederim. a
yetbendezuhuredersearetmeyin,kabuledin.ZiraHikmetm'mininyiti
idir, nerede bulursa alr. Bu, en mhim itikad meselelerdendir. Bunu

88
AllahTel'danbakailaholmadna,Muhammed'inAllahTel'nnelisioldu
una, Hasan'la Hseyin'in, O'nun torunlar ve Allah Tel'nn nebilerinden iki nebi
olduklarnaehadetederim.AllahTel'nnsaltveselamherikisine,saltlarnen
efdali dedeleri olan Nebilerin Hatemi Muhammmed sallallh aleyhi ve sellem
Efendimiz'e,btnnebilereveresullere,onlarnalineveashabna,hamddelem
lerinRabbineolsun.
89
Fetih,29
90
(ATE,1971)Ellidokuzuncusofra

araypbulmak,m'minler iinhereydendahanemlidir. Sizonu(Msri'yi)
hie saydnz, ilmi ve cehli sizce birdir. Bundan dolay cehline aldrmadnz.
Rabbmz,bizimlekavmimizarasnhakilea,senaanlarnhayrlssn.
Bizi,seninnebilerindenhibirinidierindenayrmayanlardaneyle.Kyamet
gnyzstbrakma.Senva'dineaykrgitmezsin.
Hz.Raslllahsallallhaleyhivesellemdensonrasaleyhisselmn
gelmesi, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin hatmiyyetine (son
nebi oluuna) zarar vermez. nk s aleyhisselm, indii zaman onun
dinizereolacaktr.(Kadtefsiri.)
Bendediyorumki:Hasaneyn'inrisaletleride,dedelerinindinizerinde
olacaktr.Bununiinonunhatmiyyetinezararvermez.
91
Hasaneyn'inRisaletleri
Nbvvet: lhi hakikatlerden haber veren, demektir. Nbvve, Hakk'n
ztisim,sfatvehkmlerininbilinmesiiin,ilhihakikatlerihabervermek
tir.
Nbvvetinimknna,mlikinmlkndekitasarrufhakkasndanyakla
anEbulMuinenNesefi(hyt.508/l114)unlarkaydetmitir:
Mlknde tasarrufetme yetkisinesahipolanherkes,mlkiyetilsn
de bu yetkiye haizdir. Cenab Allah kinatn btn czlerini ve insanolunu
yaratma kudretine sahiptir ve onlar yoktan var etmi, modelsiz olarak ya
ratmtr.Bundandolaybtnyarattklarndadilediiekildetasarrufetme
yetkisine sahiptir. Dilediini emreder, istedii eyi yasaklar. Bu emirlerini
diledii ekilde insanlara bildirir. Eer isterse bu teklifleri bilecek ilmi yarat
mak suretiyle, isterse vahyedecei bir eliyi grevlendirmek suretiyle ve bu
teklifleraklbaliolmukiilereteblietmesiiinonaemreder.Buelign
derilenlerin cinsinden olabilecei gibi farkl trden de olabilir. Bu ise imkn
sz deildir. nk Allah mlknde ve saltanatnda diledii gibi tasarruf et
meyetkisinesahiptir
92
Nbvvet, alp kazanma yoluyla asla elde edilecek bir mevki deildir.
Kii kendini tmyle ibadete verse, bedensel arzu ve isteklerinden, dnya
metandan,zevkvelezzetlerdenuzaklasadanebiolamaz.nknbvvet,
AllahTelvergisidir.AllahTelonumminkullarndanzelyeteneklerle
donattkimselereverir.NitekimAllahTelKuranKerimde:
Allah rahmetini diledii kimseye tahsis eder...
93
buyuruyor. bn
Kesr,buayettekirahmetin,AllahTelnnHz.Raslllahsallallhaleyhi

91
(ATE,1971)Altmdokuzuncusofra
92
(AKTEPE, 2000), s.3 (enNesefi, Tabsratu'lEdille, Dmak, 1990,11/444; es
Sabun,Age.,s.448)
93
Bakara,105;limran,74

ve sellem vastasyla, nimet olarak mminlere bahettii eksiksiz ve m
kemmel nizam olduunu kaydetmektedir, elc de ayetteki rahmet keli
mesininbvvetolarakyorumluyor.YineKuranKerimde:
Allah hikmeti diledii kimseye verir..
94
buyuruluyor. Ayette geen
hikmet kelimesinin eitli anlamlara geldiini, onlardan birinin de n
bvvet olduunu baz mfessirler beyan etmektedirler. Yine Kuran Ke
rimdeYceAllahTel:
Bu,AllahTelnnltfudur,onudilediineverir.AllahTelbykl
tuf sahibidir
95
buyuruyor. Bu yeti kerime Cuma sresinde gemekte ve
kendindenncekiayetlerde,Hz.Raslllahsallallhaleyhivesellemm
miaraplarierisindenkendilerine,AllahTelnnayetleriniokuyan,onlar
tezkiye eden ve onlara Kitab ve hikmeti reten bir nebi olarak gnderil
mesinden sonra, Bu Allah Telnn ltfudur, onu dilediine verir buy
rulmaktadr.Ayettekiltuftannbvvetkastedildiianlalyor.
96
Azizuddin Nesef (681/1282) de bu rivayetleri daha nce deiik vesile

lerleyerverdiimizlimlernebilerinvarisleridirler;mmetiminlimleri
Ben srailin nebileri gibidirler hadisleriyle aklar. slmdan nceki din
lerdeAllahTel'yayaknolankiilereveliyerinenebidendiinibelirtir.Zira
o dnemlerde veliler de nebiler gibi halk Allah Tel'nn dinine davet edi
yorlard. Ancak onlarn kendilerine zel eriatlar yoktu. Bu duruma gre
dem aleyhisselmn dininde birka nebi vard ve bunlar halk onun dinine
davet ediyorlard. Nuh, brahim, Msa ve s aleyhimsselm gibi nebilerin
dinlerinde de durum ayn idi, Ancak sra Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemegelinceO;
Benden sonra halk benim dinime davet edecek nebi gelmeyecek.
BendensonrabeniizleyenveAllahTel'yayaknolankimselerinadevli
yadr. Bu veliler, halk benim dinime davet ederler buyurdu. Veli ismi s
lmdinindeortayakt.teyukardazikrettiimizlimlernebilerinvris
leridir ve mmetimin limleri ben srailin nebileri gibidirler hadislerin
dekastedilenkimselerbunlardr.
BuhrninmuhtasartasavvfierhiniyapanelEzddemmetiminlim
lerisrailoullarnnnebilerigibidirler
97
hadisiniaklarken;Bummetin
limleriinsanlarhakkavehidayeteiraddaBenisrailinnebilerigibidirler.
Yoksa derece ve mnevi makam itibariyle insanolundan hibirisi, hibir
nebinin mertebe ve makamna ulaamaz. diyerek buradaki benzetmeye

94
Bakara,269
95
Cuma,4
96
(AKTEPE,2000),s.17
97
Hadiskitaplarndayeralmayanancaksfilerceokkullanlanburivayetdahaok
mevzu hadisleri toplayan kitaplarda geer. Sehvi. 286; Acln, II/64; Aliyu'l Kri.
247

birsnrlamagetirir.
98
AncakHz.RaslllahsallallhaleyhivesellemBilliHaberadiyallh
anha
Cennette, beni, ne ile getin? eklinde Billi Habe radiyallh anha
soruncao;
Her abdest bozduumda, abdest aldm. Her abdest aldmda da, iki
rek'at namaz kldm. diye cevap vermitir. Bunun zerine Raslllah
sallallhaleyhivesellem
Demek,buikieyle!demitir.
99
tebuvebenzerleri;hayrlardanegeen(essbikbi'lhayrt)
100
kiile
rin hlidir. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem genliinde ve gen
yandayken, mriklerin arasndaki hli de byledir. Nitekim Raslllah
sallallhaleyhivesellem(budneminde),herhangibireriatladamkellef
olmad halde, Cenb Hakk celle cellh kendisine rislet verene kadar,
Rabbisiyle tek kalm, bdete ynelmi, hayrlarda ve gzel ahlakta ne
gemiti.
101
limveNbvvetlikisi
Muhyiddnbnu'lArab(560638/11651240)bukonudakiyorumuy
ledir:
stadmzEbu'lAbbsb.elArfesSnhc(481536/10881141)yle
duederdi:
Allhm!Bizenbvvetverisletkapsnkapattn,fakatvelayetkap
snkapatmadn.Allhm!Katndakienyksekbirvelye,velayetinenyk
sek mertebesini her ne lde vermisen; ite beni, o veli kl! nk bu
zat, hak etmeleri mmkn olan eyi taleb eden hak ehlindendir (el
muhkkn). Hlbuki insan, zatnn kabul edici olmas nedeniyle, nbvvet ve
risletmertebesiniaklenhakedebilir.Fakato,CenbHakk'nbukapyve
nbvveti ter'i, er'an kapattn bildii iin, bunu istemedi de, hak etti
initalebetti.nkCenbHakkbize,velayetiyasaklamamtr.
Muhyiddnbnu'lArab(560638/11651240)verasetmakamndabulu
nanlarnzellikleriniyleanlatmaktadr:
Eyann lsn takdir eden fakat insanlarn hakkn takdirden ciz
oduu Cenb an ne ycedir! Zira onlar, kendilerini yaradan, gerei gibi
nasl takdir edebilirler ki? te bu kef, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve

98
(EKER,1998),s.141
99
Hadis deiik lafzlarla Eb Bureyde'den (r.) rivayet edilmitir. Bak: Musned, V,
354,360.uab,III,6,hd.no:2717.
100
Fatr,32
101
(ATA,1993),s.449;Futht,II,2223,(Thk.O.Yahya,XI,379383.)

sellemverasetmakamnnbirneticesidir.ZiraRaslllahsallallhaleyhive
selleminveraseti;
Bende,banatabiolanlarda,basiretleAllah'adavetediyorum.
102
ayetindebelirtilenler,EhlullahiindeAllahTel'ybilenlimlerdir.Nitekim
CenbHakkonlar,Allah'adavette,nbvvetimutlaka'daHakklisanyla,
nebilermertebesindebulundurmutur.Onlarbusfatlavasflandrmfakat
bu,nbvvetiter'olmayp,meruolanbiremri,taklidledeilbasiretle
korumaanlamndanbvvetihfzdemektir.
103
Kur'n' hfz edenlerin iki omuzu arasna, nbvvet derc edilmitir.

104
[Zira Cenb Hakk celle cellh kullarndan takval olanlarn retimini

zerinealmaktadr.Allah'tankorkun;Allahsizeretiyor.
105
Birlimkiininsenedi,buyollayaknlatndan;
Rabbim bana, nebsine vahyederek kendisine ibdet ettii eriatn
haberverdi.der.Vebukii,bilgisindeli(isnd'asahib)olmakta,hkm
de de Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme tbi durumunda olmakta
dr, ite onlar neb olmadklar halde, bu halet iinde onlara nebler
aleyhimssselm bile gbta edeceklerdir.
106
nk onlar (bilgiyi) Allah Te
l'dan alma hususunda nebilere katlmaktadrlar. Bu kiilerin (bilgiyi) Allah
Tel'dan almalarnn nedeni; bu rasln getirmi olduu eriat uygulama
dagstermiolduklartakvannbirsonucudur.Onlargerekteburaslme
sabesinde olmasalar da, takvalar onlara, rasllerin deer llerinde (f
mevzni'rrusul), ihtiyat snrlarnda (tahte havtatihim) ve alanlar iinde (f
diratihim) Allah Tel'dan (bilgi) almalar sonucunu dourmaktadr.
Rasllerden olmamalar nedeniyle de, gbta edilmeye hak kazanyorlar. On

102
Yusuf,108
103
(ATA,1993),s.434;Futht.II,53,(TM.O.Yahya,XII,146147.)
104
(ATA,1993),s.502;HadisdeiiklafzlarlaEbUmme(r.),Abdullahb.Amrb.
els(r.)veelHasen'den(r.)rivayetedilmitir.Bak:uab,2,522253,hd.no:2589
2592.Zevid,7,159.Ayrcabak:Lel,I,243244.Fevid,372.
105
Bakara,282
106
Eb Mlik elE'ar'den (r.) rivayet edilen bir hadise iaret edilmektedir. Bak:
Musned, 5, 341, 342, 343. Nebi olmadklar halde, nebilerin bile gbta edecekleri
kimseler hakknda rivayet edilen dier hadisler Muz b. Cebel (r.) ve Ubde b. es
Smit'ten(r.)rivayetedilmektedir.Muzb.Cebel(r.)veUbdeb.esSmitrivayeti
iin bak: Tirmiz, Zuhd (37), 53, hd. no: 2390. Musned, 5, 229, 239, 328. Ayrca
mehurefaathadisininbnAbbs(r.)rivayetindegemekteolanbirziydeyegre,
tmmmetlerkyamette;
NEREDEYSE BU MMETN TM NEBDR. deyerek mmeti Muhammed'e
gbta edecekleri rivayet edilmektedir. Bak: Musned, 1, 281282, 295296. Zevid,
10,372373.

lar, rubbiyetin asla karmad bir ubudiyet ierisin de, srekli Hakk ile
bak olurlar. Rasllerin dereceleri daha yksek olmakla birlikte onlara olan
gbtann nedeni, bu haletteki rahatlardr. Grmyor musun ki, kyamet g
nndeki en byk korku onlar tasalandrmayacak ve onlarn iine hibir
korkuda girmeyecektir.
107
Hlbukirasllerkendinefislerihakkndaolmasa
da, mmetleri iin, mmetler de kendi nefisleri iin son derece iddetli bir
korkuierisindedirler.Kyametgnnde,bunlardakorkudanbireserolma
yacaktr. nk onlar, hey'et halinde rahman'n huzurunda toplanacaklar.
108
Ey meru klnana tbi olmakda zsz doru kii! Sana, derecenin

yksekliinibuekilderettiktensonrabilkiinsanlar;Allah'nkullarieri
sinde zsz doru olanlar ve devaml tatta olanlar hakknda yanlm
lardr. Zira konuyu gerekte olduu ekliyle bilmeyenler ve sfiyyenin yo
lundan (tarkulkavm) zevk almayanlar yle dnrler: Allah Tel'ya
davet eden kii, zsz doru bir biimde insanlar Allah'a davet ederse,
o'nunbuhali,dinleyenlerinruhundakabuletkisimeydanagetirirvebylece
insanlardadaveteicabetederler.Eerbukii,kalbidnyasevgisivednye
vtutkularladoluolduuhaldeinsanlarsadecediliyleHakk'adavetederse,
o'nun bu ars sun'dir ve kalblere etki etmedii gibi, bir kulaktan girer
tekikulaktankar.Onlaryineylederler:
Sz, kalbden karsa, kalbe ular. Dilden karsa, kulaktan kalbe in
mez.Busondereceyanlbirkanattir.Zira,AllahTel'ayeminolsunki,
kavminisdkbirdille,masumbirkalblevemahfuzbirlisaniledavetetme
yen; idare ettiklerine merhametli ve davet ettikleri eye icabet etmelerine
istekliolmayanbirraslyoktur.Bu,Allah'adavettevedoruluktarasllerin
halleridir.BununlabirlikteHz.Nhaleyhisselmsyledemitir:
EyRabbim!Dorusuben,toplumumugecegndzdavetettim.Fakat
arm,onlarnkalarnartrmaktanbakabirieyaramad.Vegnah
larn balaman iin, ne zaman onlar davet ettiysem, parmaklarn ku
laklarna tkadlar, elbiselerine brndler, ayak dirediler ve kibirlendike
kibirlendiler.
109
Rasllerin aleyhimsselm kavimleri hakkndaki bu tr
szlerinekarlkolarakCenbHakkcellecellh;
Onlardoruyolailetmek,seninzerinebirbordeildir.
110
ubirgerekki,senistediinkiiyidoruyolailetemezsin.
111
Rasle den, tebliden baka bir ey deildir.

112
eklinde buyur

107
yetleriinbak:Bakara,38,62,112,262,274,277,limrn,170,Mide(5),69,
En'm,48,A'rf,35,49,Ynus,62,Zuhruf,68,Ahkf,13.
108
Meryem,85
109
Nuh,57
110
Bakara,272
111
Kasas,56

maktadr.
Eer birinin sznn dierine etki etmesi, onun doru szl olmasna
bal olsayd, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ilh sylemiyle
kar karya olan herkesin mslman olmas gerekirdi. Aksine yalanlanm,
szyznevurulmu,hattaldrlmeyekalklmtr.
113
Eer (bu ilh sylemi) dinleyen kiiye, nbvvet kandilinden kan ilh
nuru, kalbinde kabullenerek alglamak iin Cenb Hakk'n celle cellh
yardmolmadtakdirdehidayetgereklemez.NitekimCenbHakkcelle
cellh, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi Ik saan bir kandil
114
olaraktanmlamtr.Fitil'igrmyormusunki;snkolduuhaldetepe
sinden gaz (edduhn) kmaktadr. Gaz bu ekilde kandille ayn hizaya gel
diinde,iindekirutubetletutuur,kandilinylabirleirvekandildebulu
nan fitilin tepesine varana kadar bu yolla aa doru iner. Fitil tututurul
duunda, eer iinde (gaz) ya varsa, parlaklkta kandilin seviyesine gelir.
tebuparlaklkilhinayettirki,kendisineyardmcolan(gaz)yamevcut
olduka k samaya devam eder. Ve bu k, varln kendisine borlu ol
duu(gaz)yandabulunanrutubetigiderdikeksatndan,artkkandil
lebirii(hads)kalmaz.Byleceonailhyardm(elimdd)dorudanHakk
cellecellhkatndangelmeebalarfakatkimsebununneredengeldiini
bilemez.Ziranebileraleyhimsselminsanlar,kendinefislerinedeil,sade
ceRabbinedavetetmilerdir.
115
]
116
Nbvvetgr
lk defa sflerce ve muhtemel olarak da Hakm Tirmz tarafndan kulla
nlm,dahasonraGazzli,bnArabvebiroksftarafndantekraredilmi
tir. Hkim Tirmiz, Nbvveti perdenin kaldrlmas ve gaybn srlarn vkf
olarak Allah' bilme, Allah Telnn nuruyla rtl bulunan eyann
mhiyetinebasiretgzylenfuzetmeeklindeizahetmitir.Bundanson
ra nbvvet ve zellikle Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin nbv
veti konusunda tasavvuf felsef birok izah yaplmtr. Fergni Nebiyi:
Allah Tel'nn ztndan sfatlarndan, isimlerinden, hkmlerinden ve
muradlarndanhaberverenkimseolaraktanmlamtr.

112
yet iin bak: Mide, 99. Bu anlamda dier yetler iin bak: li mrn, 20,
Mide, 92, Ra'd , 40, Nahl, 35, 82, Nr, 54, Ankebt , 18, Ysn, 17, ra, 48,
Tebun,12.
113
Bu duruma iaret eden yetler iin bak: li mrn, 184, En'm, 33, Enfl, 30,
Hac,42,Ftr,4,25,Tn,7.
114
Ahzab,46
115
yetler iin bak: Ysuf, 108, Ra'd, 36, Nahl, 125, Hac, 67, Kasas, 87, Ahzb, 46,
Gfir,12,42,Fussilet,33,Hadd,8,Cin,19.
116
(ATA,1993),s.434441

Allah Tel'nn ztndan dorudan haber vermek, ancak Rh A'zam'a
mahsustur. Rh A'zam, Arapa en byk, rh demektir. Rubbiyyeti bak
mndanilhiztnmazharyeriolanrhinsandenibarettir.Onunknhn
Allah'tan bakas bilemez. Rh A'zam'a, akl evvel, hakkat
Muhammediyye, nefsi vahide, hakkat esmiyye gibi isimler de verilir.
Allah, Rh A'zam' nce kll nefislere daha sonra cz' nefislere gnderir.
Onlar Rh A'zam'dan ahadiyeti ztna, sfatlarna, isimlerine, kadm h
kmlerinedairbilgileralrlar.
smail Hakk Bursev kaddesellh srrahulazize gre Hz. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin nbvvet ve velayet olmak zere iki nuru var
dr.Nbvvetnuru,eratvelayetnuru,hakkatnurudur.teHz.Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem, bu zahir ve btn nuru ile kyamete kadar ara
mzdabulunacaktr.
mamRabbaninbvvetgrevikonusundaoldukagenibirgresa
hiptir.Onagre;nebilikgrevieriatteblilebalar.Buradaerathemdn
hem de onun kurallarn temsil eder. Neb, m'minlere bu dine nasl bal
kalacaklarn, Allah Tel 'ya nasl ibadet edeceklerini gnahlardan saknp
kendilerininaslsaflatracaklarn,faziletvetakvaynaslikmeedeceklerini
gsterir.mamRabbanininnbvvetyoluolarakisimlendirdiieybudur.
Bursev'ye gre Allah Tel'nn insanlara nebiler gndermesinin sebebi,
Hz.Muhammed'invarldr.Allahilkolarakaklevvel,yadafelekia'ldiye
debilinenHz.Muhammed'inruhunuyaratmtr.
demaleyhisselmHzRaslllahsallallhaleyhivesellemkadarbtn
nebiler Ruhi A'zam'nnbvvetinin bir grntsdr.Grntlerinnebilii
zamanlasnrldrvegeicidir.HernebiRuhA'zam'nbirsfatnnveisminin
mazhardr. Ruh A'zam, bunlarn her birinde bir isim ve sfatyla tecell et
mitir. Hz. Muhammed'de ise btn suret ve sfatlaryla grnmtr. Hz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemle nbvvet sona ermitir. Her ne ka
darRaslllahsallallhaleyhivesellemsurettetekinebilerdensonraise
de; hakikatte onlardan ncedir. Nitekim bir hadsi erifte Raslllah
sallallhaleyhivesellemylebuyurmutur.
dem,suileamurarasndaikenbennebiidim.
117
Birdierrivayet
te; dem rh ile cesed arasnda iken ben nebi idim.
118
Bu hadisten de
anlalaca zere Rh A'zam'n nbvveti ruhlarn varlndan ncedir.
Suret bakmndan sonra gelmekle nebilii tamamlamtr. Hakkat, varlk
bakmndan suretten nce ise de; meydana kma bakmndan ondan son
radr. Rz, btn nurlarn Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin nu

117
Buhri, Edep, 119; Ahmet b. Hanbel, IV, 406; Mslim, Fezailussahabe, 28;
Aliyu'lKari,272.273;.Acln.II/187
118
Ahmedb.Hanbel,IV,66,5,59,379;Tirmz,Menkb1;

rundan yaratlm olduunu Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin de
AllahTelnnnurundanyaratldn,busebepledenebiliinummoldu
unu sylemitir. ...Ve sen byk bir ahlak zeresin.
119
yeti kerimesi
deHz.Raslllahsallallhaleyhiveselleminbtnnebileringzelahlkn
kendisindetopladnaiaretetmektedir.
Nbvvet ve rislet, zamana baldr bu sebeple de srekli deildir. Ke
sintiye urayabilir; hatta bir zaman sonra ortadan da kalkabilir. Nbvvet
zinciriensonnebiolanHz.Raslllahsallallhaleyhivesellemlesonaer
mitir.Artk Hz. Raslllahsallallhaleyhivesellemdensonraeriatihdas
eden bir neb gelmeyecektir. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden
sonra Muhyiddin bnlArab kaddesellh srrahulazizin Nbvveti
mme dedii yeni bir eriatn gelmeyecei bir devir gelecektir k, bu da
velayettir.
bnlArab kaddesellh srrahlazze gre teri', nbvvetin en be
lirgin vasflarndan birisidir. Bundan hareketle bnlArab, nbvveti iki
ksmdainceler:
1.Nbvveti Amme (nbvveti velye): Allah Tel'nn sekin kullarn
dan olan nebilerin elde ettii nbvvettir. bnlArab kaddesellh
srrahlazze gre bu makam devam etmektedir. Bu makama mutlak ve
layetdedenir.
2.NbvvetiHssa(ternbvvet):Bunbvvet,Raslllahsallallh
aleyhi ve sellemin vefatyla sona ermitir. Onun eriat geerliliini dima
koruyacaktr. Daha sonra onun hkmlerini kaldracak hibir eriat gelme
yecektir.
bnlArab ryay nbvvetin bir cz sayan hadise dayanarak nbv
vetin, tamamyla kaldrlmadn, kaldrlann teri nbvvet olduunu,
Bendensonraartkbirnebolamayacaktrhadisinindebyleanlalmas
gerektiinibelirterekHz.Muhammedsallallhaleyhivesellemdensonra
nebi yoktur sznn, ondan sonra bir eriat getirecek bir nebi yoktur an
lamna geldiini, ama ondan sonra bir nebinin gelmeyecei anlamna gel
mediinikaydetmektedir.
120
bnlArab bu dncesini yle delillendiriyor: ran Kisrs ld va

kit,Hz.RaslllahsallallhaleyhivesellemOndansonraKisryoktur
121
buyuruyor. Kayser lnce de: Ondan sonra Kayser yoktur

122
eklinde
buyuruyor. Hlbuki Kisr ve Kayser ancak ran ve Rum krallardr. Onlarn
lmyle,neranda,nedeRumdiyarndakrallksonbulmaz.Sadeceogn,

119
Kalem,4
120
bn'lArab, Eb Abdillah b. Muhammed b. Ali b. Muhammed, elFtuhtu'l
Mekkiyye,Kahire,1269/1853,II/49.57.69.78
121
Buhr,Eyman,31;Mslim,Fiten,76;Tirmiz,Fiten,41.
122
Buhr,Menakb,25;Mslim,Fiten,75;Tirmiz,Fiten,41.

krallklar igal eden kiilerin hayatlar son bulur, onlarn yerine baka bir
adlabirilerigelir.AynekildeRaslllahsallallhaleyhivesellemdenson
ra nebi ismi zail olmutur; ama ondan sonra vahiy yoluyla Allah Tel
katndangetirmiolduuSemaveriatzailolmaz.nkondansonraeriat
sahibibirnebigelmeyecektir.Buradaneriatsahibiolmayannebiingelecei
anlalabilir.
bnlArab, nbvvetin tm mmlKitabta
123
toplanmtr. Onun
anahtarise
Besmeleierifedir.Bunabinaennbvvetkyametgnnekadar
halk iinde srecektir. Eer teri nbvvet ise, o kesintiye uramtr;
nk ter nbvvet, nbvvetin czlerinden biridir. Hlbuki Allah
Telnn haberinin ve lemden haber vermesinin kesintiye uramas
imknszdr.nko,kesintiyeurasalemingdaskalmaz,ziralem
varlnaldbugdailedevamettirmektir
diyerek nbvvet ile varlklar lemi arasnda bir iliki kurmakta ve n
bvvetin yalnzca insanlk iin deil, ayn zamanda dier varlklar iin de
geerliolduunuiddiaetmektedir.
bnlArab, kinattaki btn varlklarn vahiy olabileceini; kl, derisi,
eti, siniri, kan, can, kemii olan her varln ftratndaki vahiyle Allah Te
lybildiiniifadeediyor.Onagrevahiy,ilahkelamnetkisiniiiteninnef
sinde sratli bir sekte meydana gelmesidir. Bunu ancak ni ilahyyeyi
bilenler anlarlar. Bu ni ilah vahyin aynsdr, ama insanlar bunu hisse
demezler.Hereykesbiolmayanbirvahiyzerineyaratlmtr.Yenidoan
birocuunanasnnmemesiniaznaalmasdabyledir.Bu,onagelenilah
vahyineseridir.
Ancak bu tasnif bir takm kelmclar tarafndan eletirilmi ve bnl
Arab,bugrsebebiyleHz,Muhammedsallallhaleyhiveselleminson
nebiolduunainanmamaklasulanmtr.
124
Risaletvenbvvetbitmitir.Bendensonranebiveraslyoktur.
125
Bu hadisin asl olmasa da ma'nas kesindir. Zira Hz. Raslllah sallallh

aleyhi ve sellemin hatemu'l enbiya olduu, ondan sonra nebi gelmeyecei
ehli snnet limlerinin zerinde icma ettikleri bir husustur. Her ne kadar
Hz.saleyhisselmnahirzamandayeryznetekrarineceineinanlmakta
ise de, Onun yeni bir din veya eriat getirmeyip, Kuran Kerim ve slm

123
mm'lKitab Kur'an bir tabir olup Kitab'n esas (Ali mran,7) Kitab'larn
asl(Ra'd,39)LevhiMahfuz,Zuhruf,4anlamlarndakullanlmaktadr.
124
(ZLER,2004),s.52
125
Hadiskaynaklarndaaslnarastlanlmamtr.Kaynaklardayeralmayanbirrivaye
tindeliltekiletmeyeceimalumdur.

eriatnatabiolaca,yineehlisnnetetesbitvetekidedilmitir.
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin olu brahim hakknda
Eeroyaasaydnebiolurdueklindehaberlerrivayetedilmektedir.
Buhari, bn Ebi Evfa'nn yle dediini rivayet etmitir: Hz. Muham
med (sav) 'den sonra bir nebinin gelmesi mukadder olsayd, olu yaard,
amaondansonranebiyoktur
126
bn Mce, bn Abbas(r. anhma)'dan syle dediini rivayet ermitir:

Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin olu brahim vefat edince,
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem cenaze namazn kldrd ve yle
buyurdu:
phesiz cennette onu emziren vardr. Eer yaam olsayd sddik bir
neb olurdu. Eer yaasayd kipti daylar azad olacakt ve hibir kipti de
kleedilemeyecekti
127
Ahmedb.Hanbel,Enes(r.a.)'inyledediinirivayetetmitir:brahim
beii doldurmutu. Eer yaasayd phesiz neb olurdu; ama yaamad.
nknebiniznebilerinsonuncusudur.
128
Hakm etTirmiz kaddesellh srrahlazz (hyt. 285/898) bata olmak

zere pek ok sfi hatmi nbvvet inancndan hareket ederek hatmi ve
layetteorisinigelitirmitir.BuanlayagreHz.Raslllahsallallhaleyhi
ve sellemin htemnnbvve=nbvveti sona erdiren kii unvann hak
ettii gibi hteml evliya unvan kazanan kii de vardr. Hakm et
Tirmizyegre,AllahTel,kullarnnarasndannebilervevelilerseipgn
dermitir.Baznebileri,kiminidostluk,kimiylekonuma,kiminivme,kimi
ni lleri diriltme gibi baz zelliklerle dierlerine stn klmtr. Hz.
Raslllahsallallhaleyhiveselleme, lemlerdenhibirkimseyevermedi
inizelolarakonavermitir:
Hitaptailk,efaattailkolmagibibirokzelliklerivardr.Buzelliklersa
yesine Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellem nebilerin efendisi olmu
tur. Onun reddedilemeyecek bir zellii de nbvveti sona erdiren bir
nebi olmasdr. Hakm etTirmiz, bize gre nbvvet, btn czleriyle Hz.
Muhammed sallallh aleyhi ve sellem de toplanm. Onun kalbi, nbv
vetin kemali iin bir kap klnm ve sonra da mhrlenmitir diyerek ko
nuyu baka bir yne tamtr. Ona gre, bunu grmeyen kii
hatemennebiyyin terkibini, gnderili itibariyle nebilerin sonuncusu an
lamna geldiini zanneder. Hlbuki bu yorum cahil ve ahmaklarn yorumu
dur, diyerek grn beyan etmitir. Hakm etTirmiz, htemn

126
Buhr,Edeb,109;bnMce,Cenaiz,27.
127
bn.Mce,Cenaiz,27.
128
Ahmedb.Hanbel,Msned,III/133.

nbvveyimaddibirolguolarakdeildemanevibirmakamolarakgryor.
OnagrenbvvetdaireselolarakHz.Raslllahsallallhaleyhivesellem
ilebalamyineonunlasonbulmutur.Ovebenzerleribugr:dem
suiletoprakarasndaikenbennebiidim
129
hadisinedayandrmaktadrlar.
Hakm etTirmiz hatmlevliy ile ilgili olarak ta unlar da sylemekte
dir.
AllahTelRaslllahsallallhaleyhiveselleminruhunukabzeddikten
sonraonunmmetininiindekrktanesddkkiiyaratmtr.Yeryzonla
rn sayesinde ayakta durur. Onlar Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve
sellemin li beytidir. Onlardan biri lnce, yerine dieri geer. Sonunda
saylartkenip,dnyanndayokolmavaktigelince,AllahTel,szpse
tii, kendisine yakn kld ve btn evliyaya verdii eyleri ona da verdii
bir kulunu vel olarak seer ve ona, htemlvelayet sfatn vererek zel
klar. Bu zelliiyle o, kyamet gnnde dier evliya ya Allah Telnn hc
ceti olur. Yine bu hatmiyyet sayesinde, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemdeyaratlansdknbvvetgibiondadasdkvelayetyaratlr.Artk
onanedmanulaabilir,nedenefsiondakivelayetinbirksmnarmaya
yolbulabilir.
Hatmi velayet sahibi hem evliyaya hem de ondan sonraki dier
muvvahitler zerine Allah Telnn hcceti ve kyamet gnnde de onlarn
efaatisi olduuna gre, artk o, Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve
sellemin Enbiynn efendisi olduu gibi evliyann da efendisi olur. efaat
makamonaverilir.
Hakm etTirmiz, hatmlvelayet sahibinin, htemnnbvvet sahibi
olan Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin zelliklerini tadn iddia
etmektedir.
Hakm etTirmiz sfi filozof, nbvvet ile velayet arasndaki farka iaret
ederken,nbvvettinruhuileberabervahiyolarakAllahTeldangelenbir
kelam olduunu velayetin ise, baka bir yolla yine Allah Teldan velye
ulaan bir hadis (ilham) olduunu, yani ikisinin de kaynann Allah Tel
olduunu ifade ediyor. Ona gre hadis, meiet vakti de meydana gelen
ilahilminbirtezahrdr.Butpksrgibigizlibirszdr.Bylebirhadis
velyeancak AllahTelsevgisindendolayvakiolur.O,hakla birlikte kalbe
girer, kalp onu sekinet ile kabul eder. Nebiye gelen kelam, inkr eden
kfir olur; ama velye gelen hadisi (ilham) inkr eden kfir olmaz, ancak
hsrana urar, vebale girer ve kalbi aar. Muhaddeslerin de makamlar
vardr. Bazlarna nbvvetin te biri, bazlarna yars, bazlarna da daha
fazlas verilmitir. Nbvvetten en byk pay, hatmlvelayet sahibine ve

129
elAcln, hadisin bu lafzla rivayetinin bulunmadn sylyor. Kefl Hfa,
II/132.

rilmitir:
Nebilerindndabirkiiyenbvvettenbireyverildiinisylemece
sareti nereden geliyor? diye bir soru yneltilecek olursa cevabn da yle
veriyor:
Raslllahsallallhaleyhiveselleminuhadisi;sanaulamadm?
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yle buyuruyor: Orta yolu
tutmak, hidayete tabi olmak ve gzel huylu olmak nbvvetin
yirmidrt parasndan bir parasdr.
130
Orta yolu tutan bir kiinin zik
redildii kadar nbvvetten bir hissesi olduuna gre nde olan bir
mukarrebin(AllahTelyayaknolanvelnin)nbvvettekihissesinivar
sendndemektedir.
GrldgibiHakmetTirmizvelayetmessesinikesbdeilvehbiku
rum olarak grmekte, nbvvetle velayete ayn zellikleri vermekte, velyi
denebgibigrmektedir.Ayrca,Hz.Raslllahsallallhaleyhivesellemin
htemennebiyyin zelliini farkl bir eklinde yorumlamakta ve evliyann
dahatemiolduunuilerisrmektedir.Birdevelninaldhadisi(ilham)
vahiygibigrmektevevelayetinbvvetinenbykczsaymaktadr.
Muhammed Vefa, mam Rabbn Ahmed Sihrindi, Ku, Nabls ve
Ahmed Ticnkaddesellhsrrahmllazzngibi isimlerinyabizzatken
dilerihatmulevliyolduklarnilerisrmler,yadamuakkibleritarafndan
kendilerine bu sfat yklenmitir. Hatta (mesela Sirhindnin durumunda
olduu gibi) htemul evliynnkinden daha yksek bir konum fikri dahi
ortayaatlmtr.
131
Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz hatmulevliy konusunda un

larbuyurmaktadr.
Hervaktdehatm'levliybirdr,buvaktdeAllahsbhnehuvete'l
hatm'levliy olma Msrye virdi. Onun taht cehenneminn imdi yu
lar Msrnn elindedr, kime istersem ona virmege beni muhayyer kld,
benmistedgmAllhunistedgidr.
Ey Sultn Mustaf sen benm iznm olmaduka ismine hutbe
okudamazsn her ne kadar 'ukaln ve 'ulemn var ise cemeyle benden
izinsz seni tahta aikre karabilrlerse ben btl olm olayum hemn
celldn gndr beni katl eylesn. Sultn Muhammed merhum olal bu
gn yedi yz on drd gndr bundan ziyde dahi nice izh ideym ide
katlme bundan ziyde sebebi kav olmaz, kadir isen ldr yhud

130
Buhadisdeiiklafzlararivayetedilmitir.Tirmiz,BirrveSla,65;Muvatta,iir,
17.
131
(FT,2003),s.263

Msrdenizinsztahtaaikrekotur,grelmkadirolabilrmisin?
132
Tasavvufun gl muhaliflerinden olan bn Teymiyye (hyt. 728/1328)

133
HakmTirmizninbugrnkendizaviyesindenelealmaktavehtemul
evliyaya yeni bir tanmlama getirmektedir. ncelikle vurgulamak gerekir ki,
bn Teymiyye Hakm Tirmizyi iyi tanmakta ve grlerini bilmektedir.
Onunlailgilifikriniucmleleriyleortayakoymaktadr:
HakmetTirmiz,AllahTelrahmeteylesin,hernekadarkendisifa
ziletveilimsahibiysedevekranlaanlacakgzelvekabuledilirszleri
vefaydaldorularbulunuyorsada,reddedilmesigereklihatalszlerde
sarf etmitir ki bunlarn en uygunsuzu Hatmulvelye adl kitabnda sz
konusu ettii, sonra gelenler arasndan yle bir kimse kacak ki, Allah
katnda bu kimsenin mertebesi Ebbekir, mer ve dierlerinden daha
yksektireklindekiiddiasdr.
134
bn Teymiyyenin hareket noktas bu ifadenin, ne Allah Telnn

KitabndaneRaslllahsallallhaleyhiveselleminsnnetindenedesele
fin ve mmetin imamlarnn szlerinde gemiyor olmasdr. Ayrca btn
bunlara ramen yine de bu ifade kullanlmak isteniyorsa o takdirde ierii
nin deitirilmesi gerekmektedir. Onun yapt tanmlama yledir:
Htemulevliy, en son mttak mmin kuldur. Onun bu tanmlamay
yaparkendayandvedelilolaraksunduuayetudur:
BilinizkiAllahTelnnvelileriiinhibirkorkuyoktur,onlarmahzun
da olmayacaklardr
135
lgin olan, velayet konusunda gr bildiren he
menbtnsufilerin,yorumlarneekildeolursaolsunesasenbuayetesar
lyor olmalardr. bn Teymiyye aklamalarnn devamnda yle demekte
dir:
imdihtemulevliy,dnyadakiensonmttakmminkulolduu
na gre, bu ahs velilerin en stn ve en mkemmeli deildir. Aksine
onlarnenstnveenkmili,resullerinenstnnedierlerindendaha
yakn olandr. Bilinmelidir ki vel, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme
nekadaryaknsaondannekadarfazlailimalmsaveonanekadarok
uygunlukarzediyorsaokadarstnolur.
136
Bu ifadelerinden anlald kadaryla bn Teymiyyeye gre mminler

arasnda onlardan ayr bir velayet makam sz konusu deildir. Btn m

132
(MISR,1223),s.6a;(EEN,2006),s.39
133
Kara,bnTeymiyye,Takyyddin,DA,XX,s.413.
134
bnTeymiyye,Mecmuufetva,II,s.222
135
Yunus,62.bnTeymiyye,Mecmuufetv,II,s.224
136
bnTeymiyye,Mecmuufetv,II,s.225

minler Allah Telnn evliysdr. Bunlarn en sonuncusu da, tamlamann
ifade ettii teknik anlamla deil basit anlamda hatmulevliy olacaktr. Yu
karda izah edildii gibi, Hakm Tirmiz de ilk admda btn mminlerin
evliyullah olduunu belirterek ayn kanaati izhar etmektedir. Ancak o bir
adm daha ileri giderek, mmin olmakla veli sfatn kazanan bu kullar ara
sndanbazlarnnbirstdereceyeykseldiklerinisylemektedir.
137
Netice olarak Kuran Kerim teri nbvvet ile gayr teri nbvvet
diye bir ayrm yapmamtr. srailoullar nebilerinden yeni bir eriat deil
de, Tevrat ile hkmetmeleri kendilerine emredilir ise de, onlarn nbvvet
leri sadece kendilerine ait deildir; aksine mmetleri hakknda genel bir
uygulamaya varacak kadar kapsamldr. Bununla beraber Kuran Kerimin,
nbvvet kapsnn Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellem ile kapand
n bildirmesinde, eriat sahibi nebiler iin bir tahsis bulunmaktadr. Bu
hkm kendilerine yeni bir eriat verilmeyen nebileri de kapsamaktadr.
Dorusu evliyaya verilen ilhamlar, vahiy olarak isimlendirmek, velayet kav
ramyla nbvvet kavramn birbirine kartrmak demek olur. simlerle bu
ekilde oynamak, velileri nebi, onlara gelen ilhamlar da vahiy olarak isim
lendirme sonucunu dourur. Byle yapmak, telafisi imknsz yanllarn or
taya kmasna sebep olur. Aslnda bu tr dnceler, Hz. Muhammed
sallallhaleyhivesellemdensonranbvvetkapsnamakiinsalambir
zemin oluturmaz. Bu ancak herhangi bir gereklii olmayan mecaz trle
rinden biri olabilir. Zaten bunu akl kabul etmez; nk byle yapmak
hakikatlarn snrn amak ve onlar birbirlerine kartrmak demektir. Bunu
dindekabuletmez,nknbvvetkapsnmutlakolarakHz.Muhammed
sallallhaleyhivesellemilekapandnakabeyanedenKitapveSnne
tedeaykrdr.
Gerek udur ki, bu dnceler hem genel slam bak asndan doru
deildir. Burada aka kelime oyunu yaplyor, isimler msemmalarnn
dndakullanlyor,hemdebilimseladandorudeildir;nkbilimsellik
aklkvedrstlkister.
Bu tr dnceler speklasyona ak olduu iin tarih boyunca sahte
nebilertarafndankullanlmveonlarnktemellerinealetolmaktanba
ka bir ie yaramamtr. Son dnemde ortaya kan Bahalik ve Kdiynlik
bunun en bariz rneklerindendir. Getiimiz yllarda lkemizde ve dier
yerlerde nebilik iddialaryla ortaya kan baz kimseler de kelime oyunu ya
parak sadece kamuoyunun kafasn kartrmaya neden olmulardr. Ne var
kibylelerininmaskesiksasrededmektedir.
138

137
(FT,2003),s.264
138
(AKTEPE,2000),s.111116

Ancak Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz gibi kymetli byklerin
bu gibi dncelerinin asl k merkezlerinin ne olduunu tayin etmekte
zordur.OnlarnRaslllah sallallhaleyhiveselleminyolundaolduumu
hakkaktr. Bu dncelerinde hissi olmulardr gibi yorumlar ile bu mesele
lerindezmekavumasdatammanasilezmretmektedeildir.Bize
gre Kur'an Kerimde beyan edilen hatemi nbvvet meselesi aka
zlmtr. Fakat slam dininin devam iin Allah Telnn kyamete kadar
muhafaza edilecei hususunda sebepler leminde Allah Telnn bu dini
kitapla yani Kur'an Kerim ile mi yoksa Kur'an Kerimin ikiz kardei olan
insan ile mi olduunu aklamak gerekir. Mesela Hazreti Mevlna
kaddesellh srrahulaziz bendesi Mevlev kendini tantrken Mevlev ol
duunu aklarken slamn dnda biri olduunu mu sylyor? Yoksa
mslmanolduunuakabeyanetmimioluyor.Obirmslmanolduu
kadarbudininiindedahaiindeolduunusylemektenbakanedir.Mev
lna kaddesellh srrahulaziz iin Nebi deildir fakat kitab vardr de
nilmektedir.
Abdu'lKdir elGeyln kaddesellh srrahlazzin (470561 /

10771165)ylesylediinirivayetedilmitir:
Ey nebiler cemaat! Sze lakap verildi. Bize de, size verilmeyenler
verildi.
139
Size lakab verildi. sznn anlam udur: Ricl'in byklerinde,

mutlakvegenelanlamdanbvvet(ennbvvetulmme)yaygnoldu
uhalde,bizlerenebismininverilmesiyasakland.
Bize de, size verilmeyenler verildi. sznn anlam ise udur:
limlerin Hz. Msa aleyhisselm Hzr aleyhisselmdan daha efdal gr
dkleribilinmeklebirlikte;AllahTelHzraleyhisselmndilolduuna
ve ilim cihetinden nde olduuna ehadet etmitir ve kelmullah, seil
mi (elmustaf) ve yaknlatrlm (elmukarrab) olan Hz. Msa
aleyhisselm onu bulmas iin yormutur. Bununla birlikte Hzr
aleyhisselmHz.Msaaleyhisselma
EyMs!Ben,AllahTelnnbanarettiiylebirilmesahibim
ki,senonubilmezsin.Sende,AllahTelnnsanarettiiylebiril
mesahibsinki,bendeonubilemem.demitir,teHzraleyhisselmn
bu sz; Abdu'lKdir elGeyln kaddesellh srrahlazzin Bize de,
size verilmeyenler verildi. Sznn aynsdr. Eer Abdu'lKdir el
Geylnbununla,umminbvvet(ennubuvvetulmme)ehliolanvel
nebileri kasdetmise, bu takdirde onun sz; Cenb Hakk'n onlara
vermediini, kendisine verdii anlamna gelmektedir. Nitekim onlar iin

139
(ATA,1993),s.427

de, Cenb Hakk'n fdl veya mefdl kldklar da vardr. Byle bir ey
ise,inkrkonusuolamaz.
140
Mridinbiridediki:
BenhergnAllahTelyyetmikereakagrrm.eyhiona
unusyledi:
Senin bir kere Bayezidi Bistam'yi grmen, Allah Tely yetmi
keregrmendendahahayrldr.
Mrid meelikten dar kp da Bayezidi grnce hemen dp l
d, nk k idi. Sevgiliyi arama ynnde ld. Yani nefsinden ona da
birartkkalmt,odatemizlendi.Mrid,cizgrileeksikbasiretiyle
ancakkenditasavvurununsuretinigrr.AllahTelyBayezidkuvvetiy
le gremez. imdi yz bin Bayezid de, Msa aleyhisselmn pabucunun
tozunaeriemez.Hemsentaklityoluyladadiyorsunki,binlerceveli,ne
bininayaktozunaeriemez.Ohaldenaslrevagryorsunki,birklhan
conuhergnbindefagrsn?
Allah Tel ile konuan Msa aleyhisselma da onu gremedi diyor
sun.EerbiriseningereklediinAllahTelygrmekvardr,anla
mndaki Allah Tel kelmn tevil etmek isterse fetva istemek lzmdr.
Sz, ekitirilmeye elverili ise tevil ile sylenir. Doru sze tevil gerek
mez.
EnelHak(BenHakkm)szgibiplakveuygunsuzszlerisetevil
gtrmediindenphesizsyleyeninbaarayagitti.
141
Allah Tel, Onu gzler

kavrayamaz,
142
buyurduki,buumutsuzluktarafdr.Sonrada,Ogz
leri kavrar,
143
buyurdu. Bu da tam umut yndr. Grn hakikati
Msa aleyhisselma yz tutunca onu alaa etti ve bu gr iinde bo
uldu.
Kendini bana gster,
144
dedi ve Allah Tel diliyle
cevapald:
Beni gremeyeceksin!
145
Yani byle (dnya gz ile) gr
mekistiyorsanaslagremezsin!Buifadeinkrdambalavehayrettir.

140
Futht,II,9091,(Thk.O.Yahya,XII,421424.)
141
(emsiTebriz,2007),(M.134),s.220
142
Enm,103
143
Enm,103
144
raf,143

nk sen zaten beni grmekten boulmu bir haldesin. Daha nasl di
yorsun ki, bana grn de, sana bakaym? Yoksa biri, Msa aleyhisselm
hakknda nasl pheye debilir? Allah Telnn sevgilisi, onun konu
tuu rasl ki, Kur'an Kerim'in birok yeri onun zikriyle doludur. Nasl
ki, bir kimse bir eyi severse onu ok anar derler. Allah Tel da Msa
aleyhisselma beni gremeyeceksin dedikten sonra,
Daa bak!
146
dedi. O da, Msa'nn benliidir ki, ululuu ve sarslmaz
sebatdolaysylaAllahTelona,Dadedi.Bu,senkendinefsineba
karsanbenigrrsn,demektir.Bu,NefsinibilenRabbinibilir,nkte
sinedeyaknbirszdr.Naslki,Msaaleyhisselmdakendinebakt,Al
lah Telsn grd, onun varl belirince kendisi arada hilemi oldu.
Yoksanaslrevagrebilirsinki,AllahTelMsagibikendisiylekonuan
bir rasln duasn reddetsin de ona cansz bir da gstersin? Msa
aleyhisselmondansonra:
Yarabbi! Sanatvbeettim,dedi.Yanisenigreyim
derken iinde boulduum gnahlardan ve seni grmek istediimden
dolaytvbeettim,demekistedi.
147
Fthatta srekli nebilerin stnlklerine vurgu yapan bnl Arab

unlarsyler:
Birgn,ierisindesflerindeyeraldbirmeclistehazrbulundum.
Birbirlerine Msa aleyhisselm hangi makamda Rabbini grmeyi iste
miti.
148
diyesoruyorlard.Birisievkmakamndaikengrmeyiistedii
nisyledi.Onlarnbutrkonumalarzerineylededim:
Byle yapmayn! Yolun asl udur; vellerin ulatklar en son nokta
neblerinbalangnoktalardr.Vel,eratsahibirasllerinhallerinden
hibirisiniyaamamtr.Buyzdenbizancakyaadklarmzanlatabi
liriz. Resul ve neb deiliz, dolaysyla Msa aleyhisselmn hangi ma
kamdaikenAllahTelygrmekistediinibilemeyiz.
149
bnl Arab vellerin yetersiz, nebilerin ise kmil insanlar olduklarn

anlatrkendeyledemektedir:
Ulamadmz bir makam ya da tecrbe etmediimiz bir hal hak

145
raf,143
146
raf,143
147
(emsiTebriz,2007),(M.5051),s.113
148
Msatayinettiimizvakitte(Tra)gelipdeRabbionunlakonuunca,Rabim
Bana(kendini)gster;senigreyimdediArf,143.
149
Ftht,c.II,s.51.

knda ne ben ne de benim dmda Allah Telnn kendilerine eriat
verdii nebilerden baka birisi konuabilir. Bu hususta konumak ha
ramdr.
150
bnlArabninnbvvetvelayetkonusundakigrlerioldukanet
tir. O, hibir zaman bir velnin bir nebiden stn olduunu iddia etmez.
Fakatbirkemalderecesiolarakvelayetmertebesininnbvvetmer
tebesindenstnolduunuvurgular;ahslardeilmertebeleriesasalr.
ButibrlabataHz.Raslllahsallallhaleyhivesellemolmakzerb
tnnebilerinvelayetynlerinbvvetynlerindenstndr.nk
vel sfatlar onlar mukaddes huzru ilhiye ve mahede makamna
ykseltirken nebi sfatlar onlarn kevn leme inmelerine ve bu lem
deki ztlklar mahede etmelerine sebep olur. Dier taraftan velayet
sreklidir, nbvvet ise dnya hayatyla, tebli ile snrldr. Bu tibrla
nbvvet, velyet ve marifet makamlarn kendisinde toplayan ve
kemal derecesinde bulunan Hz Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
srekli olan ve onu Rabbinin huzuruna gtren velayet yn, onu
maddlemeindirennbevvetynndenstndr.
151
Hlsa
Evliyalarn ulhiyette ve nbvvette hibir paylarnn olmad bir ger
ektir.EsasenEhlullahtanhibiribylebiriddiadadabulunmam,kendile
rinin insandan baka bir ey olmadklarn sylemilerdir. Bu durum enbiya
hakkndadahiKur'anKerim'deyleifadeedilir:
Hibirinsann,Allah'nkendisineKitap,hikmetvenbvvetvermesin
den sonra (kalkp) insanlara: Allah' brakp bana kul olun! demesi mm
kn deildir. Bilkis, (yle demesi gerekir): Okutmakta ve retmekte
olduunuzKitapuyarncaRabbehaliskullarolunuz?
152
nsanszdininkorunmayacagibislmntemelesaslardaehlllhta
rafndan da tahrif edilmeyecei edilmedii muhakkaktr. Bu dine zarar ve
renlerzerindebirincelemeyapldndaKadzdelerveyamutezileyeben
zerulemnndazararlolduugrlecektir.Tasavvufehlikiilerinmntesip
lerikiileringnllerifethetmesiolmasaidibugntopranstndeayakta
kalmdinimotifleribulmaknekadarzorolacakt.Ulemnnhayatndaula
tzirvehakkayrdktensonradevamiyetitasavvufhayatbenimseyen
lerden bakasna pek nasib olmamtr. Drt byk mezhep imamlarnn
tasavvuf ynleri onlar hala berhayat klmtr. Hak mezhep olupta mnte

150
Ftht,c.II,s.24.
151
bnlArab,KitbulKurbe,(Resil),s.78,79;(AKMAKLIOLU,2005),s.150
152
limran,79

sibikalmayanlarnsebepleriniaratrmakayrbiraratrmakonusuolacan
dasylemeklazmdr.
RaslllahMuhammedMustafasallallhaleyhivesellemsonnebive
rasldr. Niyzi Msr kaddesellh srrahul azzin de onun kapsnda
yolundabulunduunavedurduunaahidizveimanederiz.
Enbiyannlabuldubuncaltufveizzeti,
Benonuneitlilutuflarnakurbnolaym,
HernedenliEnbiyvemrselnkigeldiler,
MuhammedmmetiolmayHakkdantemennkldlar,
EvliyonaNiyzkulvekurbnoldular,
TAHMSAZB
Olehlemlerinemrinekurbanolaym
Ltfunacanvereyimkhrnakurbanolaym
Herglnrsaannhrnakurbanolaym
Kapsndabendeimruna
153
kurbanolaym

153
Mr:olgun,kemleermi,ergin,tamam,

Nsgfildenbunlarektinicecercefa
HemmmAliHdhemohevliya
RehberirhtarikatoldunMusRza
OlHasenAskeriderneslipkiMrtez
Devletiuzmabilenlerbufendazilleti
Tkyametbellidirelhamdlillhkymeti
kilemdehelldrHakknonahcceti
Ehliimnnyanndafedhul
154
durcenneti
Hakkikrreylyenlerycedevletbuldular
Srrillllhlaonlarpaslkalbisildiler
Vechipkinmazharztilhbildiler
MjdevaslHddanAzbcmlegeldiler

154
Kullarmnarasnagir.(Fecr,29)

141
Yamentevahhedebilgufrnivelsmi
Ymenkibrzzunbiledeyhikellemem
Ymenterahhemdemlaynikeddiyemi,
Ymenyuhibbuennlabdiminnedemi
Ymenledeyhidevddivessakam
Lemektedirsarfenefsmingavyetih
Vezdetuyanuhcemhenvemsemeh
nnvakiftalbbirrecileh
Eznebtkllzunbinvatereftbih
Lkinareftkebittevhidivelkelim
Kadftenilmrveeyhuhatnzileten
Birresimlilabdieleyserhiletn
Vennefsfkesretilisynihimetn
Nmeluynuveaynlabdishiretn
Tebkalelbbivastelleylibilkeremi
Sretzunbkemevcilbahrifmededi
Udtuanirremlivennucmibiladed
Biizzimenfilavlimihayrumuktesidin

Ltaktaannerecfkeysened
Ygfirezzenbiilerrcinebilkeremi
Mmaletinnefsilettatiminkesel
Vematedetlihisbilhariminamel
FesletilaynulilMsryyiminvecelin
rhambifazlikeltanzurilzelelin
nnelkermeyuhibbulafveanhademi

Ey!gfrnveismetletevhidedenzat
NiyziMsr,builahisiniokuyannhalinegreyorumlamakgerekir.

Ey!Bykgnahlarseninkatndaekmekkrntsgibiolanzat.
nk ekmek krnts yemee msait olmadndan zerine baslmas

dahi gnh deildir. Gavsl zam hramczde smail Hakk Toprak Sivas
buyurduki;
Bu szler Allah Tel ve Raslllah sallallh aleyhi ve selleme sy
lenmi szlerdir. Ancak yol bizden getii iin bize sylenmitir. Fenfl
ihvnolduysanz,buszlerihvana,Fenfieyholduysanzbuszlerey
he, fenafrresl olduysanz bu szler Raslllah sallallh aleyhi ve
selleme,bekbillholduysanzbuszlerAllahTelyasylenmitir
155

155
eyh Zeyneddini Haf der ki; Mridliin artlarndan biri eyh ile kalp bann
devamdr; ondan yardm isteyecek, teslim olacak, sevgi gsterecek. Kiiye eyhin
den baka vastalarla feyz hsl olmaz. Dnya eyhle dolu olsa da ayet mridin
iinde eyhinden bakasna bir alka uyanrsa batn vahdaniyyete almaz. nk
insannikiynvar:Biriulv,birisfl.HakTelyndenmnezzehtir.Naslkbleye
ynelmeden namaz makbul olmazsa Resule balanp teslim olmadan Resuln

Ey!Gzyalarnamerhametedenzat

Ey!Kulununpimanlndan,onunahlarnaveinlemelerinesevgigsteren
zat.

Ey,katndaazabvederdindevsolanzat
Vcudumuzdabinlercekurt,binlercedomuz....Temiz,pis,gzel,irkin
binlercesfatvar
156

Ben nefsimi azgnlktan evirmee, yani dndrmee, terbiye etmeye
gcmyoktur,bunamuktedirdeilim.
Halk,iindebirtanebilebinmeyeelverilisinibulamadnzyzdeve
likbirsrgibidir.
157
nsanda bir an olur kurtluk zuhur eder, bir an olur ay gibi Yusuf yzl
birgzelhalinegelir.yiliklerlekinlergizlibiryoldagnllerdengnllere
gidipdurmaktadr.Hattainsandan,kzveeekbilebilgisahibiolur,akl
lanr, hner elde eder. Serke at, rahvan bir hale gelir, alr. Ay oynar,

nbvvetinekalpbalamadanAllahTelyaynelmehslolmaz.Resulbirvasta
dr. Kalp ile Raslllah sallallh aleyhi ve selleme balanmakszn kula Allah Te
ldan feyz gelmez. Sonra beden ve ruh ile bir yne ynelince insana
vahdaniyyetten feyzler ve kabiliyetler hsl olur. Bilinmelidir ki, mridin eyhinden
yardm istemesi Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden yardm istemesidir;
nk eyhi de eyhinden, o da Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve selleme kadar
gider.(avuolu,Ali,YusufHakkninTasavvufRislesi,S.B.Ens.D.S.13Yl:2002.
s.141142)
156
Mesnevi,c.II,b.1417.
157
Buhr, Rikk, 34; Mslim, Fedilssahbe, 232; Tirmiz, Edeb, 82; bn Mce,
Fiten,16;Ahmed,Msned,II,70,109,121,122,123,139;Tabern,elMuceml
Evsat,V,37(4607),VIII,60(7963);Beyhak,esSnen'lkbr,IX,19(17568);Eb
Nuaym, HlyetlEvliy, VI, 334, VII, 142, IX, 23; Hkim, elMstedrek, IV, 326.
Mesel iin bkz. Hakm etTirmiz, elEmsl, 51; Ebu'eyh, Kitblemsl, 81, 82
(131);AbdlmecdKatm,elEmslelArabiyye,s.161.(UYSAL,23Bahar2007)

kei de selm verir. Kpee insann huyu geer, nihayet oban olur, av
avlar yahut sry korur. Ashab Kehf'in kpeine onlardan yle bir huy
sirayetettikisonundaAllahTel'yaramayakoyuldu.
158

Kzgnatgibinefsimsnratbenidinlemez.
M'minler hogrl ve yumuak huyludur. Balansa yerinde duran,
'k'emriverilseken,burnuhalkaldevegibi.
159
Biryryedelimdekrpdkelim:ukarayzl,ukthuylunefsi,
yokedelimgitsin!
160
Fakatbumcdelekolaydeildir.Ziraputkrmakkolaydr,fakatnefsi
(eitmeyi)kolaygrmekcahilliktir.''
161

Bunefsiminazgnlndandolayseninrecakapndadurdum.

Herhangibirayetinhkmnyrrlktenkaldrrveyaunutturursak,
onunyerinedahahayrlsnveyaonunbenzerinigetiririz.Allah'nhereye
kadirolduunubilmezmisin?
162

Vehergnahiledimveyaptmgnahlarmitirafederim

158
Mesnev,c.II.b.14201435.
159
Eb Nu'aym, Hlye, V, 180; Beyhak, uablmn, thk. Muhammed Sa'd b.
Besyn,Zall,Beyrut,
1990, VI, 272 (8128), 273 (8129); Ukayl, Eb Ca'fer Muhammed b. Amr, Kitb'd
duafi'lkebr, thk. Abdlmu't Emn Kal'ac, Dru'lktb elilmiyye, Beyrut, ty. II,
279;bnAdiy,EbAhmedAbdullahb.AdiyelCrcn,elKmilfduafi'rricl,thk.
Sheyl Zekkr, Dru'lfikr, Beyrut, 1998, IV, 201; Ebu'eyh, KitblEmsl fi'l
hads,s.124(206),Kud',Msned'ihb,I,114(139),115(140).
160
Mevln, Maclisi Sab'a (Yedi Meclis), eviren: ve Hazrlayan: Abdulbki
Glpnarl,Konya1965,s.54.
161
Mesnevi,c.I,b.778
162
Bakara,106

LkinsenitevhidinleveKuranKerimlebildim,yanirifoldum.

mrmtamamoldu,ihtiyrlknziloldu,sam,sakalmaard.

YalnzOrtadakaldm,biryerinecekkimseyokmu?

Nefisokgnahilemektelgngibi.
Mnafndurumu,ikisrarasndadamzlkpeindedolaandiiko
yunabenzer.Birkerebusrdenbrne,birkereondanbkpdierine
koar.
163
Ey karnna haris olan, bylece ycel. Bunun yolu, ancak yiyeceini de

itirmendir. Ey kalp hastas, ilaca sarl. Btn tedbir, mizac deitirme
denibarettir.
164

Herbirgzuyur,benimgzlerimuyumayanklegzgibi

Geceyarskeremkapndaalar

163
Mslim,Sfetlmnfikn,17;Nes,mn,31;Drim,Mukaddime,31;Ahmed
b. Hanbel, Msned, II, 32, 47, 88; Abdurrezzk, elMsannef, XI, 436 (20934);
Tabern,elMu'cem'ssar,I,211;a.mlf,erRavdu'ddnile'lMu'cemi'ssarli't
Tabern,1.bsk.thk.MuhammedekrMahmdelHcEmrir,elMekteb'lslm
Beyrut, Dru AmmrAmmn, 1985, I, 351(585); Kud', Msnedihb, II, 285
(1372). Mesel iin bkz. Hakm etTirmiz, elEmsl, s. 53; Rmhurmz, Kitb
emsli'lhads, s. 83 (44); Ebu'eyh, Kitblemsl, s. 217 (320); Abdlmecd
Katm,elEmslelArabiyye,s.163.(UYSAL,23Bahar2007)
164
Mesnev,c.V.b.293294.

Gnahlarmdenizlerindalgalargibi,

Kylardakikumgibigktekiyldzlarkadaroald.

lemlerdehayrtutmuolanRaslllahsallallhaleyhiveselleminizzeti
ile

Sendenmidimikesmem.Raslllahsallallhaleyhivesellembenimiin
ricaetsin.

Eykereminimidedenleringnahlarnmafiretedici
mdi Rahm ismi yledir ki Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem

miratan cismini ve nefsini koyup "Kbe kavseyni ev edn"
165
ya vard.
YanibenliindenfniolupHakklammuroldu.Ovakitbirkubbegrd.
Kubbe iinde bir deniz, o deniz ortasnda bir aa ve o aacn zerinde
birku,kuungagasndabirzerregrd.Sualbuyurdularki:
"YRabbe'llemnbunlarnedir?"Nidageldiki
"Y Muhammed bu benim bir sfatmdr. Zira Ruh kudretimin haki
katidir. Buna "zt" derler. Btn dahi derler. Bunu byle grenler sfa
tmdan ztma yol bulurlar. Grdn engin deniz Rahmetimin denizi
dir.Aadnyadr,Kummetininmislidir.Gagasndakizerremmet
leriningnahlardr.Denizinbirdamlasozerreyebedeldir."
Kesmemmithavfedipolbahrrahmettenrec
Kimolurherkatresibebincihanncrmne
Garkederlemleribirkatrebmafiret
Varkyasetvs'atideryyrahmetneydiin
166

165
Necm,9
166
(NiyziMsr,2003),s.38

Nefistembelliktendolaytaattanayrlpsaptt.
AllahTelinsannftratndausanolduunubildiiiinibadetlerieit
lendirdi. Her zaman ibadet etmeyi deil, baz zamanlarda ibadeti emretti.
Mesela namazda niyetin tek namaz klmak deil namaz yerine getirmek
olsun.Zirahernamazklannamazgerekteklmdeildir.Eeryleolmu
olsaidi,mutsuzinsanlarnamazklanlariindegrmezdik.

Benimmaherhesabiinhazrlmdayoktur.

Msrninihtiyarlktangzleriakt.

Neolurfazlnlamerhametet.Benimzilletimebakma,

Kermolan,Sultan,kendisinehizmettebulunanlarnkusurlarnaffetmei
sever
Eersenilladanefsinkusurlarnsilmekleveonlaribadet,taatvezikirle
yok edip Allah Tel'ya vuslat etmeyi dnrsek bu hatadr. Lakin O seni
kendineulatrmakistediinde,seninvasfnkendivasfylarterveaffeder.


N
142
Visllabdilillhibilbeyneveleyne
Kezlikelabdubilhibilbeyneveleyne
Cemlnkadbedhakkanbikllilvechitlkan
Tecellbiennetahkkanbilbeyneveleyne
Feinnelhalkalemyunkalminelimknlnagfel
ErHakkanvcdelkllibilbeyneveleyne
Yerfkllimirtinbiisktilizafti
Vcdulvahdetizztibilbeyneveleyne
Bibbilmridyneelzemlihzelmehedilazam
Termlyeralalembilbeyneveleyne
Seknerbetensubhanfeahynbihiilmen
Fesrelilmlaynenbilbeyneveleyne
TecellvechuhubizztalelMsryyfilhalt
Biifnilvcdiyytbilbeyneveleyne

KulunAllahTelyayaklamasmesfesizvemeknszdr

[SEYRMERTEBELER
Hakkaterbabnagresefer,mridinAllahTelyaynelmesisrasnda
kalbin geirmi olduu seyirlerden ibarettir. Bu esnada takip edilen sefer
drttr:
1SEYRLLLAH
Seyr slkn drt mertebesinden birincisi hakknda kullanlr bir ta
birdir.Bunaseferievveldedenir.(Seyriilllah)demek,aabilgilerden,
yksek bilgilere ilerlemek, ilimde durmadan ykselmektir. Bu ekilde mah
lklara ait bilgiler bilindikten sonra, Allah Telnn ilmine kadar varlr. Bu
bilgiler balaynca, mahlklara ait bilgilerin hepsi unutulur. Bu hle (Fen)
denir.
Allah Telnn, ltfu ve ihsan ile msivnn hepsi, kalb gznden sili
nince, isimleri bile unutulunca, (Fen) hsl oldu denir. (Seyri illlah) ta
mamolur.
Slik, yaradlnda Muhammed ise, lemi emrin be latfesini, sralar
ilegetiktensonra,bunlarnlemikebrdekiasllarndaseyreder.Yaniiler
ler. Allah Telnn ltfu ile bu be asln her birini inceden inceye geerek
sonunagelir.Bylece,imkndairesini(Seyriilallah)ilebitirmiolur.(Fen)
hsloldudenir.(Vilyetisur)makamnabalamolur.
Hakik Fen ise, sfti ilhnin ve isimlerinin ve hibir balln, ayr bir
grnn de, tamamen grlmedii zaman hsl olur. Zt ilhden baka
hibireygrlmezvednlmez.SeyriilallahAllahyolculuu,itebura
dasonaerer.
2SEYRFLLH
Seyrslkndrtmertebesindenikincimertebesihakkndakullanlr
birtbirdir.Bunaseferisani(cem)dedenir.
Allah Telnn isimlerinde ve sfatlarnda ilerleme, Allah Telnn be
endiiverzolduueylerdefniolma(yaniOnunsevdiklerinisevmekve
Onun sevdikleri kendine sevgili olmak) seyri fillah diye isimlendirilir. By
lece anlatlamayan, iaretle bildirilemeyen ve isim verilemeyen, bir eye
benzetilemeyen, kimsenin bilemedii, anlayamad mertebeye varlr. Bu
seyre(Bek)denir.
Bumakamda,slktensonra,cezbehslolur.Buseyre,seyrifillahda
denmesine sebep, insan bu seyrde, Allah Telnn sfatlar ile sfatlanr. Bir
sfattan bir sfata geer. nk aynadaki suretlerin sfatlarnn bazsndan
aynanndanasibiolur.Bundandolay,sankiAllahTelnnisimlerindeseyr
etmigibidir.
(Seyri fillah) hsl olmadka, tam ihls elde edilemez. (Seyri fillah)

denilen (sbt) makamna kavumak iin allr. Bu makamda, kalb yalnz
Allah Tely hatrlamaktadr. Bu makama (Bek) makm ve (Hakkat) de
nir. Vilyetin sonu, bek makmdr. Birincisinde fen makmna ve
hakikttebekmakmna kavuaninsan,vilyete kavumu,Vel olmutur.
Nefsi emmresi, nefsi mutmainne olmu, kfrden, inkrdan kurtulup,
yaratlndabulunanktlk,azgnlkyokolmuveRabbindenrazRabbide
ondanrazdr.
Abdlhakm bin Mustafa Arvs kuddise srruhulazz; Seyri ilallah ve
seyrifillahyaniAllahTelnnbeendiieylerdefnolmahslolmadk
a,tamihls(heriiniyalnzAllahTelnnrzsiinyapma)eldeedilemez.
Muhlislerin(ihlssahiplerinin)olgunluunakavuulamazdemitir.
Fenfillahmakamzahirolunca,dililehergnbebinkeretehlildeya
ni Llhe llallh zikrinde bulunduktan sonra, Allah Tely murakabede
olmak gereklidir ki, Allah Telya kar fenai kll (tmyle kendinden
gemehali)eldeedilsin.
3SEYRANLLHBLLH
nc seyre, (Seyri anillahi billh) denir. Bu da, ilmin hareketidir.
Yksek bilgilerden aa bilgilere inilir. Bylece, mahlklar bilmee kadar
inilir.Btnvcdmertebelerininbilgisiunutulur.
nc ve gelecek olan drdnc seyrler, davet makamn elde etmek
iindir.AllahTelnnkullarnayardmgelipfetihmyesserolunca(Nasr,1)
vahdet kaps alr. Mutlak fen ve istirakla ayn cemde zt hud ve
birlik nru Allah Telnn yardm ile verilince irat seccadesi hell olur. Bu
daeyhhazretlerindenicazetvehazretiizzetteniaretileolur.
Ayn1cem Allah Telnn birliini (Ahadiyyetini) zahir ve btn olan iki
zttabalklmamaktr.Ahadiyyetmakam,Kabekavseyn
167
makamdr.kilik
artkkalmaz.BumakamgeilincedeEvEdnmakamnaulalrki,bumakam
velayetinsonmakamdr.
Seyri billaha kadar her makamda, en kmil Allah Tel dostlarnn

hepsinegrezikirdesayylamegulolunmaldr.Lakinbebinsaysylakayt
lanmak seyri ilallahn tamamlanmasna ve ondan az sonrasna kadar ge
reklidirki,maksatvemerambulunabilsin.
4SEYREY(SEYRMSTEDL)(DnlenMakamlar)
Bunlardansonra,drdncseyrbalar.Buna(Seyriey)denir.Birinci
seyrdeunutulmuolan,eyannbtnbilgileri,imdiyavayavaelegeer.
Budrdncseyr,birinciseyrintersidir.ncseyrde,ikinciseyrinkar
ldr.

167
Necm,9

BumakamdaHakktanhalkadnmemakamdr.Buise,cemvefarkbirlii
demektir.Hakknhalkadhilolmasveondayokolmasdrki,kesrettevahdet,
vahdettedekesretgrlebilsin.BudaAllahTeldanAllahTelyadnmedir.
Bumakam,fenadansonrabeka,cemdensonrafarkmakamdr.
168
Tasavvuftanihyetekavuanbirvelningeridndktensonra,dahan
ceunutmuolduueynnbtnbilgilerineyenidensahipolmas,Seyrifil
ey diye isimlendirilir. Muhammed Bakbillh kuddise srruhulazz bu
yurmuturki;
Seyri filey, davet makamn elde etmek iindir. Davet makam,
nebileremahsustur.

AllahTelnndakulunayaklamasyledir,yanimesfesizdir.
Velayeti Kbr, Allah Telnn Esma, Sfat ve Zatna mahsus olan dai
redeseyirdenibarettir.
[Ne zaman insan Tevhdi Vcd ve Allah Tel ile beraberlik srrna
ererse, o zaman nefsinde Ar Mecidden, hatta Artan daha yce bir
makamdan zeminin altna kadar uzanan lemlerde, zerreler de dhil ol
makzere,hereyikuatmolarakyaylanbirnurgrr.Bunurunrenk
le ilgisi bulunmamakla beraber, semav ve koyu bir grnte olduu
sylenebilir. Bir hadsi kutside Allah Tel mda idi.
169
buyurmak
tadr.
Allah Tel ile beraberlik srrna eren ve Tevhdi Vcdnin ereflisi
olankimseonuru,gneindouanndakinetliigibi,grr.Ozamana
kadarbirbenzerinigrmediibunurakar
Acaba bu grdm Allah Tel mdr? diye pheye decek ka
darbutecellinintesirialtndakalr.Nihayetbunurdainsannmurakabe
sinden ekilir ve eseri bile kalmaz. Bu nur ile yok olan imkn lemi, bu
nurun yok olmas ile tekrar meydana gelir. Bir nur tecellisi ile dier bir
lemin yok olmas, birinin dierini yok ettii iin deil, tpk gnein
domasileaslndavarolanyldzlarngndzgrlemediigibi,birey
dir. Fakat kalbe ait seyirdeki gr, madd gzle olan gr gibi, snrl
olmad iin, bu makamn yolculuunda olan zat, yolculuk esnasnda
grdvarln,varlvcibolann(AllahTelnn)tecellisimidir,yok
sammknolanbirvarlkbelirtisimidir,ayrtedebilir.
Varl vacib olan Allah Telnn tecellisini grme haline

168
SefineiEvliya,c.II,s.177dekiDipnot.
169
HereyyoklukhalindeikenvekinattahibireyvarolmadzamandaAllah
Tel,varlkendiZatileidi.

Onunla olma hali denilir. Allah Telnn ltuf ve kereminin eseri
olan,insandabugrmehali,VelayetiKbradaseyredenvelileremahsus
bir iltifatdr ki; Bu makamn velayeti peygamberlere mahsus bir vela
yettir.
nsan, mnev sarholuktan aylma ve uyanma makamnda varl ol
duu gibi, yerli yerinde grr. Fakat grd eylerin, Allah Telnn
varlngstereneylerdenveOnunvarlnnglgesindenbakabirey
olmayaneylerolduunuanlar.Yinebumakamnsrlarnaerenzatgrr
veanlarki;VarlngrnAllahTelnnsfatdrvekatiyyenaslde
ildir. Tevhdi hdnin manas ite budur. yle bir tevhdi uhd ki,
nefis latifesinden mahede edilir. Allah Telnn kuluna olan yaknl
nnmanasbumakamdaanlalr.
Onunla beraber olmak ve Ona yakn olmak arasndaki farka ge
lince: Beraber olmann sonu Bir olmaya ve sonunda ikilii kaldrmaya
gider. Her ne kadar mmkn olann varl ayrca mahede edilirse de,
varl kendi zatndan deil, Allah Telnn varlndandr. Yine mmk
nnsfatnnvarldaOnunsfatnnvarlndandr.
Beraberliin ve birliin hakikti yokluktur. Yaratlm olann Allah
Telda yok olmasdr. Bu hususu bundan daha fazla amak mmkn
deildir.Burayakadaryaplanizahattananlalmtrki;
Varlktaasilolanglgedeil,bizzatvarlnasldr.Zatenglgeninvar
ldaonusalanbirasldangelir.Varlnsfatndadadurumaynenby
ledir. Glge olan sfatn varl, asl olan sfatn varlnn eseridir. Asl
olannglgeyeyaknlnakarlk,naslolurdaglgeninaslolanayakn
lndan bahsedilebilir? Glgenin varl glgeyi dren asldan gelmek
tedir.
EkrabiyyetAllahTelnnkulunahereydenyaknoluhlinisa
trlaraintikalettirmekmmkndeildir.
Aklngcdebumakamanlamakveanlatmakiinoknoksanveki
fayetsizdir. Allah Telnn kuluna olan yaknlnn, kulun kendi kendine
olan yaknlndan daha yakn olduunu kavramak hususunda, idrk
susmu ve akl acze dmtr. Bu mesele akln tesindedir. Bu srr
meydanakoymayetkisisnrltutulmutur.]
170

AllahTelnncemliheryzdegrnmeyebalad.

170
(ALTUNTA,2007),s.785

Mutlakolaraktecellsigerektenmesfesizvemeknszdr.

Halkimkndanintikletmez,gfilolma.
mkn udur ki, vcd ile yokluu eit ola, yani varlkla yokluu ayn ol
maldr. Yaratlmlar hibir zaman imkn leminden ayrlmaz. Yani ilah ol
maz.

HerbireyinvcdunumesfesizveimknszolarakHakknvcdugrr.

Kaydlarnyokedilmesiyledeherbiraynadatekbirvcdgrnr.

YceAllahTelnnvcdunumeknszvemesfesiztektir.

Bumehedizam(bubyktoplant,bugriin)iinMridinkaps
naskskdevamveeteineyapmaklaolur.
Hz.PirAbdlkadirGeylnkaddesellhsrrahulaziz
"Benim halfelerim, mrdlere zikre izin versinler ve irada karma
snlar,benirdederim."diyevadetmitirki,o,vadindendnmez.
171
Hz.Kuddskaddesellhsrrahulazizdebuyurduki:
"Y Rabb! Y Rabb! eyh Muhammed Bahaeddin kulun bir suu
muzolsabizekser.eyhAbdlkadirkulunksmez.ekinmedengnh
ileselekdahimuhabbettengemez.
172

171
(Kudds,Tarihsiz),s.47
172
(Kudds,Tarihsiz),s.173

Ozamanlemingrmediiniaracszolarakgrrsn
nkBuTevhidilmizevkdir.
lmideildir,yaniylekitaplarokumaklahslolmaz.Kitapokumaklael
deedilenbilgilerdenkitapszhaberverilmez.Butevhidilmiisezevkdir,yani
hlehliolmaklaeldeolunur.

Mrid sabah vakti bana bir erbet iirdi ve beni ilmiyle ihy etti, yani
banabirtevhidmakmgsterdiveyenidendiriltti,
Niyzi Msr kuddise srruhulaziz eyhin elinden itii bde ile srlara
kavutuunuanlatmaktadr.

Sonrameknszvemesfesizolanbilgimikendimdebuldum

Msrninhallerindelhyzbizzattecelletti.

te o zaman arada hibir engel olmadan vcdlarn yok olmasyla onu
kendisindebuldu.
"Hibireybilmeme,hibireyistememe,hibireyolmamanoktas
nageridnmeliyiz"
173
Allah Tel, tecellii biztih (Zt tecell) ve Tecellii bisftih (Sfatyla

tecell)veihtaibiesmih(simleriylekaplama)vezaharabieflih(Fiille
riylegrnme)oldu.Yaniztylatecellietti,sftylaziynetlendi,isimleriyle
btnlemlerikaplad,fiilleriylegrnd.

173
(MaxHORKHEMER,2005),s.411

143
Eybugnlmehrinibinkahrilevrneden,
Bdhnodlaryakupbusnemiklhneden.
Ehlilemderdininmislingrrrahatbulur,
Cinsumisliolmayanderdebenidkkneden.
Birbahirdirshiliyokmevciolmazmnkesir,
Leylininfecringetrmezgktekidevrneden.
Aklfikrimzevrkyollardakaldsernign,
Belkicmleaklufikribendesergerdneden.
Kiminemeydnedenbuleminherkesi,
Msryeutanucaherkeyizindneden
Bdhn
174
odlaryakupbusnemiklhn
175
eden.
Eybugnlmehrinibinkahrileharabeden,
Dumanszateleryakpbugsmklhneden.
Cinsumisliolmayanderdebenidkkn
176
eden.
Dnyaehliderdininbenzerinigrrrahatlar,
Cinsvebenzeriolmayanderdebenidkkneden.
AllahTel dostlarndatecelli kldskntlariledierkullarngnlleri

ne ferahlk verir. Bu ekilde kyaslama imkn bulunca kendindeki az bir
derdinolduudncesiilekr makamnakar. krisesabrmakann
dier yzdr. Esmi ilhiyyedeki son esmann sabur olmasda kullarn
zerindekitecellilerinsonklndmakamaiaretediidir.
Birderyadrshiliyokdalgaskrlmolmaz,
Gktekidevrndagecegndoumunugetirmez.
Gneinhakikatidnyaileaakmtr.Yoksauzaydabinlercegne

174
Duhan:Duman.Ttn.Kur'anKerim'in44.suresininad.Mc:Gafletvedal
let duman ki, hakikatlarn grnmesine mni olur. Arap lisannda galib olan erre,
duhantesmiyeederler.Ktlkvekuraklk
175
Klhan:f.Hamamoca.Hamamdasustmakiinateyaklanyer.
176
Alverimerkezi,kumarhne

olupvezamandaayrayryaanmaktadr.
177
Belkicmleaklufikribendesergerdn
178
eden.
Yollardaaklvefikirkaymbatmkald,
Belkicmleaklvefikribendebadnmeden.
Kiminebuleminherkesinimeydneden,
Msryeiseutanucaherkeyizindneden
Niyzi Msrnin ileli hayat burada teberrken hatrlatlarak, halinize

kredin,demektedir.YoksaAllahTeldostlarrzmakamnavarmadan
veliolmazlar.
TAHMSAZB
Srrsbhnelleziesr
179
dadilmihmneden
stivsrrnvcudunehrinesultneden
Vaybenimaklmperingnlmhayraneden
Bdhnodlaryakupbusnemiklhneden.
Herkescinsmaalcins
180
hemdemisohbetolur
EhliHakkndevletiHakktangelenzilletolur
rekldkatabiblerderdinemihnetolur
Cinsumisliolmayanderdebenidkkneden.
Nefsleruhunvarasnfehmedenehlizamir
181
Tekyeifakrifenyacanudileyleresir
Gerhakikattenhaberalmakdilersenkagir

177
Sernign:f.Baaaolmu.Tersinednm.Bahtsz.
178
Sergerdan:f.Badnm,akn.Hayran
179
srSuresi
180
Cinsmaalcins:cinscinsiileberaber
181
Zamir:Bireyigizlemek..Huk:Bireyiniyz.Niyet.Vicdan.Kalb.

ktmzgalbasardan
182
emimekehliuyun
183
Tfldilderdindenolduseniderdimtzenur
nkbenbiareoldumsinepryan
184
ddehn
185
Belkicmleaklufikribendesergerdneden.
Azbyafakrirzdrkakpesi
186
Gelikilemrahatmdanekmevaktendiesi
Talibifakrufenolkrbuvrniesi

182
Gzoradannekaydvenedeonuat.(Necm,17)
183
Kehliuyun:Gzlereekilensrme.
184
Biryan:Pryn.f.Kebabnbirnev'i.Piran.
185
Ddehn:Gzlerkanl
186
Pie:f.,kr.Meguliyet.Alkanlk,huy,det.Meslek,san'at."Huyedinmi,
alm"anlamlarnagelirvebirleikkelimeleryaplr.Mesel:Hasentpie:yi
eyleridetedinmiolan

144
Vezin:MeflnMeflnMeflnMefln
Geleygurbetdiyrndaesirolupkalaninsan,
GeleyDnyaharbndayatpgfilolaninsan.
GznaperdeyikaldrduracakyermigrDnya,
Katimecnundururbunagnlveripduraninsan.
Kafestetutiyeskkerverirlerhikararetmez,
Acebninkararederbuzindnagireninsan.
Nemklhlolurgafletteyatuphiuyanmayp,
lmvaktindeAzrilgelinceuyananinsan.
Kararmkalbineygfilnasihatneylesinsana,
Hacerdenkatdrkalbitkretmeyeninsan.
Buderdinresinbulsenelindevarikenfrsat,
Nesssonrahuzredphayfdiyeninsan.
Niyzbudsenverevvelkendinefsine,
Deilgayriyeandankimtutaheriiteninsn.
GeleyDnyaharbndayatpgfilolaninsan.
GeleyDnyaperianlndayatpgfilolaninsan.
Ruhundnyavebedendekidurumuiinsrekligurbettekalanvekafes
tekikumisalverilir.
Muhakkakmecnunolmuturbunagnlveripduraninsan.
Kafestepapaanaekerverirlerhikararetmez,
Accabaniindurmakisterbuzindnagireninsan.
Kafesenemniyetliyeriken,papaanoradakararetmekistemez.nk
onun emniyeti z vatanndan ve sevgilisine kavuma engelidir. nsan bu
nedenle dnyaya gelince asl vatann unutup dnyaya balanmaktan ken
dinikurtarmaldr.

Hikye
Bir tacirin bir papaan vard. Bir gn tccar Hindistana gitmek iin yol
hazrlnabalad.Klelerinin,cariyelerininherbirineayrayr:
Hindistandannegetireyimneistersin?diyesordu.
Herbiriayrbireyistedi.Tccarpapaannadasordu:
Eygzelkuum,sananegetireyimSenHindistandanneistersin?de
di.
Papaan:
Oradakipapaanlargrnce hlimi anlatvedeki,falanpapaanbe
nim mahpusumdur, ben onu kafeste besliyorum. Size selm syledi. Ben
gurbet ellerde kafeslerde sizin hasretinizle can vereyim, siz serbeste aa
lklarda kayalklarda dolan bu reva mdr? Hi deilse bir seher vakti ben
garibidehatrlaynki,bendebirazckmutluolaym,dedi,de.Bakadabir
eyistememdedi.
Gnlergecelerboyuyolgitti,nihayetHindistanavard.Giderkenbirka
papaangrdkayalklarakonmu,bekliyorlard,atndurdurupseslendi:
Ben falan memlekette filan kiiyim, ticaret yapmak iin buralara gel
dim. Benim bir papaanm var size selm syledi ve byle byle dememi
istedidedi.
Tccarszlerinibitirirbitirmez,opapaanlardanbirisititredi,nefesike
sildidpld.
Tccarbuhaberiverdiindendolaybinpimanoldu.
Ne yaptm, bu zavall kuun lmne sebep oldum. Galiba bu benim
kuumunbiryakn,candanseveniolsagerekdiyednd.
Aradan bir hayli zaman geti, tccar alveriini bitirip memleketine
dnd.Herkesinistediinibirbirverdi.
Kukafesindetccarasordu:
Benim istediim nerede. Hem cinslerimi, papaanlar grdn m, ne
syledin,negrdnsebanaanlat,benidemutluetdedi.
Tccar:
Sevgilikuumkusurabakma,fakatsylemesemdahaiyiolacaksanyo
rum, nk hl o sama sapan haberi gtrerek yaptm aklszla ve
cahillieyanmaktaym,onuniinanlatmasamdahaiyidedi.
Papaansraretti;bununzerinetccaristemeyeistemeyeolanlaran
latt:
Tarifettiinyerevarpdostlarnolanpapaanlargrnceseninsyle
dikleriniveselmnsyledimilerindenbiribunadayanamadzldtitre
divehareketsizkald,dpatladdayanamadldgittidedi.Bunugrn
ceokpimanoldum,fakatnafilebirkeresylemibulundumdedi.Tcca
rn szlerini duyan papaan kafesin iinde titredi, hareketsiz kald ve biraz
sonradpld.

Tccarbunugrnceaklbandangitti,alaypszlamayabalad,kla
hnyerevurdu.
Eygzelseslikuum,sananeoldunedenbuhlegeldin,benneyaptm
bamaneileratmdiyedvnd.Sonundalpapaan,kafestenka
rp pencerenin kenarna getirdi, getirir getirmez papaan hemen canlanp
utu,biraacnenyksekdalnakondu.Tccarbunaapkald.
Eygzelku,buneitir,bunehaldir,banaanlat,buhileyinaslren
dindebenikandrdndedi.Papaankonduuyerdenseslendi:
Sevgili Efendim, o Hindistanda grdn papaan benim selmm
alnca dp lm gibi yaparak bana bu haberi gnderdi. Eer kurtul
makistiyorsanl!dedi.Bendegrdngibionundediiniyaparakha
pistenkurtuldum.Ksacaldmkurtuldumkafeslerdetutulmaktandedi.
Nemklhlolurgafletteyatphiuyanmayp,
Tatankatdrkalbitfaydaetmeyeninsan.
Ness
187
sonrahuzredphayfdiyeninsan.
Buderdinresinibulsenelindevarikenfrsat,
Neyemaliksonrahuzredpneyazkdiyeninsan.
Deilbakasnaondankimtutaheriiteninsn.
Szn ze uygunluu kuvvetini aikr eder. Sz hale dnmedike tesir

vucuda getirmez. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme dahi emr olundu
ungibidostoruol
188
iinciddiyetinibeyaneder.

187
Is:(Iss)t.Bayndrlk,mmuriyet.enlik.Ses.Shib.Mlik.Efendi
188
Hud,112

TAHMSAZB
Nolabirkagneygafilyzneglsnbudnya
Pimanlkmukarrerdirsonundahasretveyl
189
Elindefrsatnvarikengelmrneylemefen
Sanakolaninsanniincannnisr
190
etmez
Alnm
191
lezzetinefseznHakkayretmez
Sanahlehlininbendiniinbilmemeekretmez
Fendnyayaaldanmdemineznin
192
emezsin
HevynefsineuyupsenAllahtanutanmazsn
Uyarsnnefseeytnamekriharainanmazsn
Hddanyzevirmisensenibendeeylemisevda
Nezikrinvrnafikrinvar,hanahdinsenuya
Sanamatlupyeterdnyanalazmdrsanaukba
Olur,hepdediimbirbirgrrsenakbetelbet
NezrntutarMevlolurmuhiHakkaillet
Halasetkendinigamdanbekayaetmedenrihlet
Nesssonrahuzredphayfdiyeninsan.
Hddanolmaglhlinazrklayniresmine
Saknaldanmanefsineterahhmeylecismine
SzndrtatlskkerdendedilerAzbismine

189
Vaveyla:lk,yaygara,feryat.Eyvah,yazkgibizntifadeleri
190
Nisar:Samak,datmak.'taetmek.Vermek
191
Alm
192
Nez(A.)1.canekime.2.skme,koparma,zorlaalma.nezeylemekayrmak,
ekipatmak,skmek,koparmak.

145
TendecnmcandacnnmdrAllhhdiyen,
DildesrrmsrdasbhnmdrAllhhdiyen.
DestikudretleyazlmyzneytHakk,
GnlmntahtndasultnmdrAllhhdiyen.
CmlezdangelirzikriEnelHaknras,
CismiindezruefgnmdrAllhhdiyen.
Gecelertsubholuncainledirbudertbeni,
DerdiminiindedermnmdrAllhhdiyen.
Yeregesmayanbirmmininkalbindedir,
KatreminiindeummnmdrAllhhdiyen.
Kisveitendenmuarrseyrederbugkleri,
arkuranabdlurynmdrAllhhdiyen.
Herkiiyekendidenakrebolandostztdr,
EyNiyzdildemihmnmdrAllhhdiyen
TendecnmcandacnnmdrAllahhdiyen,
DildesrrmsrdasbhnmdrAllahhdiyen.
Niyzi Msr, bu ilahisinde zikir edenin de Allah Tel olduunu ve ehli zikri
verkendehakikatteAllahTelyvndilegetiriyor.
Bu ak atei ne ile yanar? Derseniz, bu ak atei, zikrullah klc ile

yanar. Zikrullahtan da maksat, sabahlara kadar lisanla: Allah, Allah...
Demekdeildir.
Rabbini zikret, kendini unuttuun vakit
(Kehf,24) buyrulur. Yani

Allah Tely yle zikreyle ki, Allah Teldan gayri bir ey kalmasn ve
kendinefsindekalmasn.nkhakkzikrinmns,zikreden,zikredi
lenvezikrinbirolmasdr.
te bu trl zikirde bulunann kalbinde ikilik ve o kimsede benlik
kalmaz.Okimseninkalbinehakksevgilinazaredervekendicemlinio
kimsenin kalbinde grr. O zaman yle hitap eder ki; Bu gnlde, bu
mlkniindeyrdanbakasyoktur.Veyineylehitapederki;
Bugnlemmlkkiminiindir?Cevap:KahhrvetekolanAl
lahiindir.(Gafir,16)
193

193
KenanRif,Sohbetler,hzl:SmihaAyverdi,st,2000,s.317

Desti
194
kudretleyazlmyzneytHakk,
KudreteliileyazlmyzneHakkyetleri,
GnlmntahtndasultnmdrAllahhdiyen.
CmlezdangelirzikriEnelHakbar,
CisimiindeinleyiveferyadmdrAllahhdiyen.
Cmle zlardan gelr zikri Enel Hakk nras demek, yani btn
organlardan Ben Hakkm nras bir zikir halinde yksek sesle benden
kmaktadr. Cenb Hak kuds hadiste buyurmutur: Her kim benim veli
kullarmdanbirisinedmanlkedersebenonaharpaarm.Kulumkendi
sine farz kldm eylerden daha sevimli bir eyle bana yaklamamtr.
Kulum bana devaml nafile ibadetleri ile yaklar. Bunun sonucunda ben
onu severim. Bir kere onu sevdim mi ben onun iiten kula, gren gz,
tutaneliveyryenayaolurum.Eerbendenbireyisterseonuveririm.
Banasnrsamuhakkakonukorurum.
195
Bylece o kulun btn az ve cevhiri Hak olur, onun tm organlarn

dan,BenHakkmnrasgelir.
Cenb Hak baka bir kuds hadiste buyurmutur: Ben yere ge s
madm,ancakm'minkulumunkalbinesdm
196
nkarzvesemda,yaniDnyavegklerdecemiyyetyoktur.Bunla
rnherbiriAllahTelnnbirerismininmazhardr,insaniseAllahTelnn
btnisimlerinicmidir,yaniiinealmtr.
Gecelertsabaholuncayakadarinledirbudertbeni,

194
Dest:f.El,yed.Mc:Kudret,fayda,nusret,galebe.Dstur.Tasallut.kml.
lmakam.Meclisinerefliyeri
195
Buhr.Rekaik,38;bn.Mce.Fiten.16.38
196
Bkz. Sehv. 589. 590: Acln. 11/195 Hadisin asl muteber kaynaklarda buluna
mamtr.

Kisveitendenmuarr
197
seyrederbugkleri,
ark
198
uranabdlurynmdrAllhhdiyen.
Tenelbisesindensoyulmuolanseyrederbugkleri,
DevranedenplakabdlmdrAllhhdiyen.
Herkiiyekendidenyaknolandostztdr,
EyNiyzgnldemisafirimdirAllhhdiyen
Byezdkuddisesrruhulazzbuyururki;
Onu sevdiimi sanyordum, fakat dnnce grdm ki, Onun ak
benimkindenncedir.
199
MevlanaCelleddinRmkuddisesrruhulazzegre,insannak,
gerektetemsilyoluylaAllahTelyaolanaknbirsonucudur.
BirisihergeceAllahderdurur,buzikrindenaztatllar,zevkalrd.
eytan Ey ok sz syleyen, bunca Allah demene karlk onun Leb
beyk demesi nerede? Allah tahtndan bir cevap bile gelmiyor. Byle
utanmadansklmadannevaktedekAllahdeyipduracaksndedi.
Adamn gnl krld, ban yere koydu, yatt. Ryada yeiller giyin
mi Hzr grd. Hzr Kendine gel, niin zikri braktn, ardn ad
dan nasl usandn, zikrinden nasl piman oldun? dedi. Adam, cevap
olarak Lebbeyk sesi gelmiyor, kapdan srleceimden korkuyorum
deyince;
HzrSeninoAllahdemen,bizimLebbeykdememizdir.Seninoni
yaznderdedmen,yanpyklman,bizimhaberciavuumuzdur.Se
nin hilelere dmen areler araman, seni kendimize ekmemizden,
ayan zmemizdendir. Atein de bizim ltfumuzun kemendidir, a
kn da. Her Ya Rabbi demende bizim, Efendim, buyur dememiz gizli
dedi.
Bilgisiz adamn can, bu duadan uzaktr. nk Yarabbi demesine
izinyokki!Zarara,ziyanaurayncaAllahaszlanmasndiyeazndada

197
Muarra:Fenalktanuzak.Bo.Beri.Yksek.Temiz.plak
198
ark:f.(arherh)Dnenpervanelitekerlek.Vapur,deirmenvedolapark.
Birmakinenindnentekerlei,okzamanbutekerlekmakineyialtrr.Hereit
tekerlekli makine. Dnerek ileyen let. Koz: Birbiri iinde dnen feleklerden
mrekkebkinat,felek,eflk.Baht.Talih.ans.
199
Nicholson, Reynold A, slm Sfleri, Trc. Ycel Belli Murat Temelli, st,
2004.s.78

kilitvar,gnlndede.Azdabal,gnlde.
Firavunayzlercemal,mlkverdi,odanihayetululuk,byklkda
vasna giriti. O kt yaradll, Hakka szlanmasn diye mrnde ba
ars bile grmedi. Allah, ona btn dnya mlkn verdi de dert,
elem, keder vermedi. Dert, Allah gizlice armana sebep olduundan
btndnyamalndanyedir.
Dertsiz d ua souktur, bir eye yaramaz. Dertli dua ve niyaz, gnl
den,aktangelir.Ogizliceniyazn,onsonuanmanyokmu?tesaf,
halis ve hznl dua odur. Ey Allah Telm ey feryadma erien ey
yardmcmdemendir.AllahTelyolundakpeinsesibileAllahTel
cezbesiyledir.nkAllahTelyaherynelen,biryolkesicininesiridir.
200
AllahTelkyametgnyleder;
Ey insanolu hasta, oldum beni ziyaret, etmedin, Kul; Ya Rabbi sen
lemlerin rabbisin, ben seni nasl ziyaret ederim. Allah Tel; Bilmiyor
musunfilankulumhastaland,onagitmedin,bilmiyormusunkieeronu,
ziyaretetseydinbeniyanndabulurdun.Eydemolusendenyiyecekiste
dim,benidoyurmadn.Kul;YaRabbisenrabbulleminsinseninasldoyu
rurum?AllahTel;
Bilmiyor musun ki filan kulum senden yiyecek istedi sen onu doyur
madn, eer onu doyuraydn, bunu benim nezdinde bulacaktn. Ey de
molusendensuistedimvermedin
201
TAHMSAZB
DildezikrifikriKurnmdrAllhhdiyen,
BtnmdadinimimnmdrAllhhdiyen,
BanaHakktanlutfuihsanmdrAllhhdiyen,

200
Mesnevic.III,b.189207
201
Mslim,Birr.43

CmledeeyadagrnmzahidaisbatHakk
HersfatylagrndkabuztHakk
ZahidnzathaktrrifemirtHakk
DestikudretleyazlmyzneytHakk,
OnsekizbinleminolduztHakknzerresi
Hersfatiregrndnuruzatnulesi
Heryanndanbakarsnemivahidehresi
kilecennetolurdzah
202
olursameskeni
Herkesinbirderdivaryokturmeniillaseni
kylahkcanetsemsezdrbuteni
MyeisrrMuhammeddeminslbndedir
Olveledisrrebfehmedenaslndadr
Herkesinmatlubuyineherkesinkurbundedir
203
Kimkimazaalbasar
204
drseyrederbusrlar
Ehliknlveilldangetimhtedi
Geldepostunhhmakamnolaeri
Kisveitendenmuarrseyrederbugkleri,
arkuranabdlurynmdrAllhhdiyen.
MmininmminolanlaraAzbyamirtdr
HerkesekimyahiyamannHdsfatdr
HerneszkimsyledimsebilHakknayatdr

202
Duzah:f.Cehennem.Tamu.Mc:Keder.Klfet
203
Kurb:Yaknlk.Yakndaolu.Yaknolmak.Yaknlkkazanmak.
204
Gzoradannekaydvenedeonuat.(Necm,17)

146
ehayzdndrensendenkimednsegerekyzn,
Gznyumancemlindenkimeasagerekgzn.
Seniterkeyleyeninsanbulurmucismineolcan,
YzndeyetiRahmnokurherkimsilertozun.
Sanlakirpiinknhemeevsfnakkn,
ehmyokturayakdnkimilerisreferzin.
BuyurduHakkkiKurndaedelerdemesecde,
DiveytnokimbundakabuletmezHakknszn.
KanmihrbnimdiNiyzkbleedindi,
Katialtsrndyneldincesanazn.
EyHkmdar!Yznsendendndrenkimednmesigerekiryzn
Cemlindengznyuman,kimeamasgerekirgzn
205
Bu beyitte; Allah Teldan yzn eviren, cemlinden gzn yuman

kimseyekimyardmedebilir,sorusunacevapiindesakltutularak;buhalle
riolanaancakAllahTelmsenyardmedebilirsin,denilmektedir.
Bir baka mana ise bu halleri olan tevbe ederek yzn dnmeli ve g
znamaldr.
Seniterkeyleyeninsancisminecanbulurmu?
KimsilersetozunuyzndeyetiRahmnokur.
ehmyokturayakdnkimilerisreizin.
Sanlakirpiinknbtnnakknvasflar,
ahmyolarkadnyokturkiileriizinisre.

205
EyHkmdar!Yznsendendndrenkimsednmesigerekiryzn
Cemlindengznyuman,kimseamasgerekirgzn

DevveeytnokibundakabuletmezHakknszn.
blsin hakikati grmemesinin delillerinden biri de dem

aleyhisselma secde ile emr olundukda Ben demden hayrlym.
nk beni latif olan ateten ve onu koyu ve youn olan topraktan ya
rattn deyip ona secdeden kanmtr. bls bu szn ilme dayandn
zannetti. Hlbuki Allah Tel melikeye secdeyi emir buyurmu ve bls
dahi melike arasnda bu hitab duymu idi. Halfe ise yerine halife ko
yan ile ayndr. Buna gre muteber olan ey, halfetullh olan dem
aleyhisselmn zahiri deil, btndr. Melikenin dem aleyhisselma
secde ile mkellef olmas, onun hakikatine nazarandr. Btn gz kr
olan bls demin hakikatini gremedii iin, Allah Telnn emrine
muhalefetle kulluk yolunda zerinde yryemedi. Kibri buna da mni
oldu.FakatdemaleyhisselmtatanvetopraktanbinaolunanKbeye
secdeileemrolunduuvakitbu,gayrullhasecdeolmakla,caizdeildir,
demedi. Kulluk yolu zerinde yryerek Kbeye secde etti. Ve Beni
halfe olarak yarattn ve sfat semniyyei ilhiyyenin mazhar kldn.
CanszmaddedenibaretolanKbeninaslilebenimaslmarasndafark
vardr.Benstnmobasittir.Niinonasecdeedeyimdiyerekserke
liketmedi.Ziradembilirki,HakTelhazretleriHakmdir.Onunem
rinekarkyasedepsizliktir.Ubdiyyetkullukancakemreuymaktr.
206
bnAbidinnamazdakisecdeyiaklamtr:
Bir gre gre, namazda secdenin iki defa tekrar, bir defa secde
etmesi emredildii halde bu emre uymayan eytan tevik iindir. Yani
obirkeresecdeetmezkenbizikidefasecdeetmekteyiz
207
NiyzKanmihrbnimdikbleedindi,
Skaltsrndsanayneltincezn.
Dindarlkylebireydirki,onuAllahTelnnbirltfubirihsang
rr ve iman getirirler. Hele hi grmeden iman edenler daha bakadr.
AllahTelnihayetkbletarafnanamazklmasnemretti,nkherta
raftan Kbe ynne doru namaz klmak gerekiyor. Bu yneliin farz ol
duuna btn dnya ufuklarnda sz birlii etmilerdir. Mminler, K

206
KONUK, Ahmed Avni ,etTedbrtllhiyye fi Islh Memleketilnsniyye
Tercmeveerhi,hzl:MustafaTAHRALI,st.1992,s.319324
207
bnbidin.Redd'lmuhtar,I,300;(KAHRAMAN,2002),s.82

benin evresinde halka olup secde ederler. Kbeyi aradan kaldracak
olursan acaba bunlar hep birbirlerine mi secde ederler? Hlbuki onlar
kendignllerinesecdeetmiolurlar.
208
TAHMSAZB
Teebbhe
209
behre
210
mend
211
olmazrzadanalmaynizin
Dnenmridizindenolkiminmridbilirizin
Gznesrmekimekerpirininayatozun
Recasnkesensendenbulurmuderdinederman
Olanlarehliimandrcemlinseyrinehayran
Sanameftunolanmiskinolurhemzarusergerdn
212
ziniizleyinkimsehimre
213
kurtarrban
Mnevvereylerolizdenhemie
214
buiintan
ehherkimkimedheylergzndenaktryan
ehmyokturayakdnkimilerisreferzin.
EbuCehletmedigittiRaslEkremesecde
YzndndrmediHakkaedenlerlemesecde
Bilenlervechirahmnederlerlemesecde
BugnbirzerredenHakkngrndbihisabfendi
Bufendifehmedenrifbiliresrrmnendi
215
nAzbbendeyimimdimuhakkikkuluyumkendi

208
(emsiTebriz,2007),(M.222),s.309
209
teebbh:Benzemek,mbehetetmek.Zorlabenzemeealmak.
210
Behre:f.Nasib,pay,hisse.Teztezsolumak.Vasat,orta.
211
mend:f.Kelimelerinsonunagetirilerek"sahip"mnasnaedattr.
212
Sergerdan:badnm,akn,hayran.
213
Hmare:(C.:Hamyir)Ayakst.Havuzunetrafnakoyduklarta.Avclarnav
vurmakiinevrelerineevgibidizdikleritalar.
214
Heme:f.Dima.Herzaman.
215
Manend:f.Benzer.Denk.E.Gibi.

147
Vezin:MeflnMeflnFeln
Gnldenzikreeyleitili
Zikirdengayritilinidersin.
YneldigrHakkaaklhayli,
Buhaldengayriahvlinidersin.
bdetacsnbunefsetattr,
Ameldenolmalhlinidersin.
Ameloldurkiandaolaihls,
Hulsolmayanmlinidersin.
olzehrikibalolsunsonunda,
Sonundazehrolanbalnidersin.
DerpDnyaycemetmennde,
Seninlekalmayanmalnidersin.
Komekrialdatpgezmebuhalk,
Bumekrfitnevlinidersin.
Gnlikblihalkaolmamarur,
Gnlszolanikblinidersin.
Riyilebuhalkgelaztma,
Kotchrkavlnidersin.
Kurulfilemaksdelegirmez,
Yrhlehliolklinidersin.
Fenenderfenyaerdinise,
Fergatehliolhlinidersin.
Kohalknefsinislheyleevvel,
Salhehlioldllinidersin.
NiyzisteyenHakkbulurmu,
Gelimdiisteihmlinidersin.
Gnlzikrilemeguleyle
Zikirdenbakauranidersin.
YneltegrHakkaaklvehayli,
Buhaldenbakahallerinidersin.
Biz de sizn gibi bir seyirciyz glib gelene uyarz sizn gibi munid
deglmhemnpdihlarabakanmtarikatkitblarndayazarki;

Vcd insanda iki pdih vardur biri ruhdur biri nefsdr bu iki
pdihdyimbirbirineglibmalubolmakdanhlolmazlarakldaas
kerincem'itmibuikipdihunmbeynindemheyyaturur.Herkank
pdihglibgelrseonauyarmalbauymaz.
216
Ameldenuzakolanhlinidersin.
badet acsndaki mana, sreklik arzeden eylerin insanlarda bkknlk

meydana getiriidir. Sonu gelmeyen ve dmeyen ibadetler insana zorluk
verir. Mesela oru ibadetinde zorluk namazdan fazla iken bir ay mddetli
olmas nedeniyle namaz klmayan dahi bu ibadeti terk etmez. Fakat namaz
hafifbiribadetikensayszgnlerdeolmasnedeniyleinsandaihlsolmad
zamanterkedilmeilekarkaryadr.
kincibirhususibadetinynzahirebaktndanterkindeninsannkendi
vebakalarhaberdarolur.Halleriseieynelikolduundaninsannkendini
iknaedebilmesimmknolduugibigeerlibirsebebidebulmaktazorlan
maz.
Ameloldurkiondaolaihls,
hlsolmayanamellerinidersin.
Gizlisadakadansordular.emsbuyurduki,
hls ve ihls korumak dncesine daldn iin, verilen sadakann
lezzetinden haberin olmaz, yani, bundan daha iyi olsayd diye eseflen
meklemegulolmandandolaylezzetinibilmezsin.
Bayezd kaddesellh srrahul azz Hacca ekseriya yaya giderdi. Yet
midefahacetmiti.Birgn,hacyolundahalknsudantrokcizbir
durumdabulunduklarnvesusuzluktanhelakolduklarngrd.Haclarn
banda toplandklar ve sktklar bir su kuyusunun yannda bir kpek

216
(MISR,1223),v.47b
Bizdesizngibibirseyirciyizglibgeleneuyarzsizingibiinatdeilimhemn
pdihlarabakanmtarikatkitblarndayazarki;
vcd insanda iki pdih vardr biri ruhdur biri nefsdir bu iki pdih dyim
birbirine glib ve malub olmakdan hl olmazlar akl da askerin cem' etmi bu iki
pdihun arasnda hazr durur. Her hangi pdih glib gelirse ona uyar malba
uymaz.

grd.KpekEbuYezid'ebakt.Kendisine:
"Bukpekiinsubul"diyeilhamgeldi.Onlar:
"Arduruvemakbulbirhacckimbiriimsuyasatnalr?"diye ba
rdlar.Kimsebunayanamad.Bununzerine
Bedefayayaolarakmakbulhacc,althacc,nihayetyetmihacc,
biriimsuyakimsatnalr"diyeartrmayaptlar.Biri,Bayezid'inhatr
iinbenveririm,diyebard.BununzerineBayezid,
"Aferinbana!Birkpekiinyetmiyayahaccbiriimsuyasattm"
dedi. Suyu kaba doldurup kpein nne koyunca, kpek yzn e
virdi, suyu imedi. Bunun zerine Bayezid yzkoyun yere kapanp
tvbeettivekendine:
"Sen Allah Tel iin unu yaptn, bunu yaptm diyorsun, (hlbuki)
seninyaptnkpeinbilekabuletmediinigryorsun"diyebirnida
geldi.Bayezid:
"Tvbe ettim, artk (byle) dnmem" diye bir feryat kopard. Bu
nunzerinekpekhemenbansuyasokupimeebalad.
iir:
"Sen,yz efaat dilemek, yzdefa alaypszlamak pahasna ayan
peceimbirkiisin,fakatsenbrakmazsn."
Hulsa, yzn bir taa veya nakl bir duvara evirip taa tapan
ktlyorsun.(Hlbuki)sendeyznbirduvaraeviriyorsun.Ohalde
bu, Muhammed'in syledii bir remizdir. Fakat sen anlamyorsun. Ni
hayetKbednyannortasndadr.Onunetrafndahalkaolandnyann
hepsiyznonaevirir.BuKbeyiortadankaldrncaonlar,birbirinin
kalblerinesecdeederler.
Onun secdesi bunun; bunun secdesi de onun gnlne kardr. Bu
yurdu ki: Bir an dnmek, altm sene ibadet etmekten daha hayrl
dr. Bu dnmekten maksat, sdk derviin huzurudur; nk o iba
dettehibirriyayoktur.phesiz,o,huzursuz(yaplan)zahiribadetten
dahaiyidir.
Namazn kazas vardr, huzurun kazas yoktur. Baz fakirler namaz
terk ettilerve: "Kalb huzuruveFatihaolmadan namaz olmaz" dediler.
Onlarn yannda kitabn Fatihas o huzurdur. yle bir huzur ki Cebrail
bile gelse tokat yer. Cebrail daha Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin yanna ulamamt. Raslllah ona: "Gel" dedi. Fakat o: "Bir
parmakdahayaklarsamyanacam"dedi.
217

217
(EFLK&trc:TahsinYAZICI,1995),s.251253,b:(71)

ozehrikibalolsunsonunda,
Sonundazehirolanbalnidersin.
Dnyazevkleriniterket,nksonutaondansorguvesualvereceksin,
demektir. Her ne ekilde olursa olsun imtihan edilmek dnyann zor ve
stresliilerindendir. Eer bireyhakkndasorguvesualvereceksenhakika
tinde o senin iin tatl grnen zehirdir. Gavsl zam hramczde smail
HakkToprakSivasbirsohbetindebuyurduki;
MecnunveLeylvard.Mecnunkidi.Leylbirgnyannagelip,
benLeylymdiyinceMecnun,yabendekiLeylkimdemi.Meer
Leylolmu.
Gardalarm! Allah Tely isteyin. Allah kendini verir. Bu hal ile
olunGardalarm!Bulembirhayaldir.
Gardam,Allahdanhayediyoruz.Bakyoruz,gnlmzenegeli
yorsaooluyor.Allahdanutanyoruz.
Allah iin birbirinizi sevin, biz sizi Allah iin seviyoruz. Karncay da
AllahiinseviyoruznegryorsakAllahgryoruz.SizidegrdkAl
lahgrdk.BizAllahasarlmzki,sizbizesarlyorsunuz.
Vaktinizinkymetinibilin.Dnyabenialdatt.stbaltad,altbe
nialdad.
ToplaypDnyaycemetmennde,
Hibirsevinipglenyokturki,dnyaardndanonukederedrme
sin,alatmasn.Dnyannhibirikbaliyokturki,ardndaidbarbulunma
sn. Dnyada hibir serpintiyle ferahlayan yoktur ki, ardndan onu bel
saanayla slatmasn. Dnyann anndandr bu; sabahleyin birine yar
dm eder, akamlayn ona dman kesilir. Bir yan tatl olur, sindirirse
br yan ac gelir, yerindirir. Kii, onun zevkine erer, gzelliini elde
ederse,mutlakatezcebellaratarona,dertlerierer.Dnyadaesenlie
kavuupakameden,mutlakakorkularaderdesabahlar.
Aldatcdrdnya,ondanevarsahepsideinsanaldatr.Fndir,onda
olanlarn hepsi de yok olur. Dnya azklarnda, sulardan ekinmekten
baka hibir eyde hayr yoktur. Dnyadan az bir ey elde eden, ondan
emin olabilecek ok eye sahip olmu demektir; ok ey elde edense,
kendisini helak edecek ok ey elde etmi demektir. Dnya, az bir frsat
verir insana, sonra geergider; o frsata erense ancak hasret elde eder.
Nice ona gvenenleri dertlere uratmtr; nice ona inananlar helak va

disine atmtr; nice bykleri horhakir etmitir; nice benlie denleri
alaltmgitmitir.
218
Bumekrfitnevli
219
nidersin.
Brakhileyialdatpgezmebuhalk,
Budzen,fitnevetuzanidersin.
Gnlistekleriilehalkamarurolma,
Gnlszolanarzularnidersin.
Kotchrkavlnidersin.
Riyilebuhalkgelartma,
Braktc,hrkavelnidersin.
Kurulfilemaksd
220
elegirmez,
Kurulfileistekelegirmez,
Yrhlehliolsznidersin.
Fergat
221
ehliolhlinidersin.
Salh
222
ehlioldllinidersin.
Halkbrak,ncenefsiniislheyle,
Kurtuluehliolsaptmnidersin.

218
(Hz. Ali kerremallh veche, NehclBelaga, hzl: Abdulbaki Glpnarl, st. h.
1390,s.87)
219
l:Slle, soy, hnedan. Akrab ve taallukat. Yaz scaklarnda su gibi grnen
serap.Hile,tuzak
220
Maksud:Kasdedilmi.Kasdedilen.stenileney.stek.Arzu.Gye
221
Fergat:hakkndanvazgemek,bireyistememek,ahsdvlarndanvazgeme.
222
Salah: Bir eyin en iyi hli. Rahatlk, sulh, iyileme, dzelme, iyilik. Dine olan
ballk. Her hayra cmi faziletlerin toplanmasnda hsl olan yksek bir sfat. (Mu
kabilifesadvefcurdur

Eer sana Allah'n bol nimeti ve rahmeti olmasayd, onlardan bir ta
km seni saptmaya alrd. Hlbuki onlar kendilerinden bakasn sapt
ramazlar, sana da bir zarar vermezler. Allah sana Kitap ve hikmet indir
mi,sanabilmediiniretmitir.Allah'nsanaolannimetinebyktr.
223
NiyzHakkisteyenbulurmu,
TAHMSAZB
Fendnyayamayilnidersin
Sonundagolanflnidersin
Pimanolduunhlinidersin
Eertekmiledeyimdersenkemli
Grnesanayrinsrrhli
Sanayzgsterenruvisli
Hakikatbieritoldukfir
Hakikatleeerolmazsamhir
Nelazmsanaahvlitefhr
224
Olanlarkatilnefsoldunhs
Cedelkldmannamislikss
Ktsayettbulacannhals

223
limran,113
224
Tefahur:Fahirlenmek.ftiharetmek.Kendiniiyigrp,kusurdangafletetmek.

Metnethslettinsebufende
Grndisemuhabbetherdininde
Gznaydnoladimnde
Maliindnyayaolmaefgende
225
OlanlarolamaznHakkabende
Kardnvarisekeriminde
UnutmakahrHakklutfuHakk
Vechiyreyetihlsoku
Sahnkablblasa
226
gelak
Bumekrfitnevlinidersin.
Hilfneylenefsinolamakhr
227
Olacisminderuhunolamamur
LisanndaolaesrrMansur
228
Sznsylemesohbetiuzatma
Saknbirszeyzbindhikatma
Saknbirkimseyesenbirdiluzatma
Kotchrkavlnidersin.
Kuruirfanilematlupbulunmaz
Yorulmadanbeimmenzilalnmaz
Bugnalamayankeserteglmez
229
Kurulfilemaksdelegirmez,

225
Efgende:f.Yereatlm,drlm.Yklm,ykk.Bozulmu,tahribedilmi.
Biare,zavall,dkn.
226
Asa:f.(Gibi)manasnagelerekbirleikkelimeleryaplr.
227
Makhur:(Kahr.dan)Kahredilmi.Mahvedilmi.Bozgunauratlm.Malub.
Mahkum.Allah'n(C.C.)gazabnauram.Yenilmi.Hakaretgrm.
228
HallcMansur
229
Bugnalamayankimsekyametteglmez.Erte:yarn

Hdyolunadorugittinse
Elestikrrngzettinise
Bulemvarlndanyettinise
Bucmleaklmilh
230
eyleevvel
Ruhunisminifettheyleevvel
Dilinzabteyleislheyleevvel
Salhehlioldllinidersin.
BuAzbyisayleHakkbulurmu
Bilirmitlibinmatlupgrrm
Hdherkesemaksudunverirmi

230
Milah:(Milh.C.)Milhler,tuzlar.Tatlandr.

148
5+5=10
EyKermAllah,eyGanSultn,
Derdliyizsendenumarzdermn,
Ltfunahadyokihsnapyn,
Derdliyizsendenumarzdermn.
Gerikullardamasiyetoktur,
RahmetinMevlamdhiartktur,
Gayridenbizehimedetyoktur,
Geldemezisenbizgnahkra,
Biradmkdirmikiyolvara,
reyokolmasasendenre,
udemkisendenbirhedgeldi,
Feyziakdesteningeldi,
Bircefsnabinsafgeldi,
BuNiyzunzikrinedt,
Dngngnlfikrinedt,
Ztnaerenkrnedt,
Ltfunahadyokihsnapyn,
231
Ltfunasnryokihsnanihayet,
Gerikullardamasiyetoktur,
RahmetinMevlamdhiartktur,
Gerikullardagnahoktur,
RahmetinMevlamdhifazladr,

231
Payan:f.Kenar,sonnihayet,u.Tas:Ehlitarikatnulaacabirliklemi.Ak
bet

Gayridenbizehimedetyoktur,
Bakasndanbizehiyardmyoktur,
Perembe gecesi st anda ok yemek yedim. Sonra da bir kurdun

banahamleyappbeniparalamayaaltngrdm.NihayetAllahTe
lonuparaladvebenikurtard.Bununlabanauibaresylendi:
Bu, sevgiyi gerektiren eyin ta kendisidir. Yani Allah Telnn
vedudolmasynndenkulunudmanateslimetmez.Onanefsininf
curunu saknmas iin ilham eder. Takvasn da onu korumak iin ilham
eder. Hrsla, itahla, ok yemek yemek de bu fcur cmlesindendir. Ben
oitahkurt suretindegrdm.nk ondayemeekararbiritah,
hrs vard. Bu sfat bir insanda an olursa, yemee itah olan kii, kurt
suretinde harolur. nk gerek bunu gerektirir ve ahiret, sfat yurdu,
dnyadaisegaybortayakar.yleki kul,ahirettebunaarmaz.Allah
Telyledemitir:
Nefsini kirleten de perian olacaktr.
232
Nefs iin ok desiseler
vardr.Gaybgzonugizler.Vatandabakioldukaonunizalesiveaa
kmaskanlmazdr. UmumuvehususuuyandranAllahTelyaham
dolsun.Ocelalveikramsahibidir.
233
reyokolmasasendenre,
reyoksendenreolmasa,
udemkisendenbirhedgeldi,
Feyziakdesteningeldi,
uankisendenbirsukunetgeldi,
Enmukaddesfeyzindenbildikgeldi,

232
ems,10
233
(ETN,1999),s.152;(BURSEV),v.143b,103.Varidat

Bircefsna
234
binsaf
235
geldi,
Bircefsnabinsafgeldi,
Kimbenimvelimeeziyetedersebanaakaharbilanetmiolur.Ben
yapmasndilediihibireyhakkndam'mininlmkarsndakitered
ddm gibi tereddt etmedim. Fakat bunda kulum, lmden holanm
yordu....
236
BuNiyzun
237
zikrinedt,
Dngngnlfikrinedt,
NezamankibuNiyzzikrinedt,
Dnvebugngnlfikrinedt,
Ztnaerenkrnedt,
Ztnaerenkrnedt,

234
Cefa:Eziyet.Sknt.Zulm.Bireyyerindedurmaypbirtarafaayrlmak
235
Safa: Gnl enlii, elence. Duru olmak, itmi'nan ve meserret zere olmak.
Temiz,sfiolmak.Havaakveayazolmak.MekkeiMkerreme'debiryerinismi
236
EbuNuaym,Hilye.VIII/318
237
un: f. (Tlil edat) Ne zaman ki, nk, u sebepten ki, gibi, yet, zir, nasl,
niin,er..denberimnalarnagelir

149
El,eyMridilemhaberverilmiMevldan,
El,eymnidemhaberverremziesmdan.
NesrdrdemHavv,nesrdrallemelesm
NesrdrSidrevTbhaberverarldan.
Nedirdillerdekiilmeyn,nediryaremziZlkarneyn,
NeyerdirMecmaulbahreynhaberHzruMsdan.
Neyerdirmerkeziednnedirthalkaivust,
BilinmezDevriKbrhaberversenbusuradan
Kimindirfeyzhemihynesrdrhemdemis,
NedirMeryemdekideryhaberverdrriyektdan.
NedirKurnnesrr,nediresrrnenvr
NedirMehdninetvrhaberversrresrdan.
NedirMsr,nedirKenn,selmkimdiryakimdirn,
HaberverdibunuKuranhaberversebikurrdan.
Ey,RaslllahsallallhaleyhivesellemilmiMevldanhaberver.
El:Arapadaszebalarkenkullanlr.Bakdinle,bilmiol,haberinol
sun,yolluhitapcmlesindekullanlr.
lemin mridi Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir. lmi
Mevl ise lmi zat demektir. Kudret, kdirin ayn olduu gibi, ztn ilmi de
lemin ayndir. Fakat ilim bilinenin ve kudret Allah Tel tarafndan takdir
edilmi eyin kendisi deildir. Hakkn dier sfatlarda kez bunun gibidir.
dem manas yine Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir. Bu ilim
Hazreti dem aleyhisselmla balar ta ki Fahri Kinat sallallh aleyhi ve
selleme kadar sra ile gelen nbvvetler Raslllah sallallh aleyhi ve
selleminekildeitirerekzuhurundanbakabireydeildir.
AllahTeldemaleyhisselmhakknda AllahTel
demebtnisimleri(eyannadlarnveneieyaradklarn)retti.
238
buyurup,Hz.Hzraleyhisselmhakknda ..Yineonatara
fmzdanbirilimretmitik.
239
Kelamlarilminikiksmzerineolduu
nugsterir.Birininismineilmiesmavebirininismineilmiledndenir.lm

238
Bakara,31
239
Kehf,65

i ledn hakiketlerin srlarn, ilmi esma iki ciheti kapsar. Bir yn manev
dier yn madd lemi kapsar. Manev ynde snr yokdur. lmi ledn iti
bar olunan dah onun iinde bulunmaktadr. Eer itibrlar olmasa,
hakkatler mutlaka btl olurdu olduundan her eye bir isim konulmu
tur.lmiledneilmibtndahderlerkiHz.Raslllahsallallhaleyhive
sellemMuhakkakki;KurnKeriminbirzahiribirdebtnvardr.Onun
btn yedi btna deindir buyurmulardr. Bu ilmi ledn Allah Tel
enbiysna ve evliyasna istddlar mikdr vermidir. Bu ilmi bazsna al
mas karl bazsna ikrm etmitir. nk bunlarn bazs ehlullahdan ve
bazshavsdanolmulardr.Kimbildiiileamelederse;Allahonubilmedi
iilmevrisklar.
240
Eerbilmiyorsanz,bilenlere sorun
241

Budnyadakrolankimsehirettedekr
dr...
242
nsan bilmediinin dmandr fehvasnca avamn hakikat ehli
ne dmanlklar vardr. Bu nedenle mnafklar Raslllah sallallh aleyhi
vesellem hakknda Bunebiim
rasl; (bizler gibi) yemek yiyor, arlarda dolayor!...
243
Dedikleri gibi
bunlardahikemalsahiblerinedebualayyaplmtr.
BuleminhayretindenSultnEnbiysallallhaleyhivesellem
Rabbim, benim ilmimi artr
244
zikrini yapmas emredilmitir.
Allah Telnn ilmine nisbet olundukta beerin ilmi zerre deildir. Yine
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Allahm bize eyann hakikatini gs
ter.Senihakkylatanyamadk.Diyeduaederdi.
Bir iirinde Benim getirdiim ilimlerden hkem childir

596
diyen
Muhyiddn bnulArab kaddesellh srrahlazz bir bakma tasavvu
run btn ilimlerin olduu gibi felsefenin de batn, felsefenin de tasav
vufun zahiri olduunu m eder gibidir. Ona gre sf muhakkikler bir
nebnin ayak izini srerler. Yani nebev yolu izlerlerken felsife ancak

240
KeflHaf,II,265
241
Nahl,43
242
sr,72
243
Furkn,7
244
Th,114

kendinazarlarnadayanrlar.(bnulArab,Dvn,97)
245
Mevln'dan bir yl sonra da Sadreddin Konev (1274) de Hakka y

rmt. Yazd vasiyetnamede Hz. Muhyiddini Arab kaddesellh
srrahulazizin gmleine sarlmasn ve kabrine Evhadeddin'in seccade
sininserilmesiniistiyor,yetmibinlilheillallahekilerekruhunayol
lanmasn, evindekilerin her birerine yzer dirhem verilmesini, hikmete
aidkitaplarnnsatlpparasnnruhuiinfukarayadatlmasn,tp,fkh,
tefsir, hads vesaireye aid kitaplarnn vakfedilmesini vasiyet ediyor ve
ashabnadiyorduki:
Bendensonrazevkaaitmarifinmkiltnmnakaaetmeyin.An
cak ak olanlarn, bir de tevile ihtiya gstermeyecek derecede mnas
belli bulunanlarn dnn. Bu mkiller, ister benim szlerimde olsun,
istereyh'inszlerinde,hepsibirdir.Bukap,bendensonrakapanmtr,
zevka aid kimsenin szn kabul etmeyin. Ancak mam Muhammed
Mehdaleyhisselmaulaanlar,hyarabbi,bendenonaselmsylesin,
marifeaideyleriondanahzetsin,bakasndandeil.
Fitnelerin geleceini bildiren Sadreddin Konev, gc yetenin am'a
gmesini de vasiyetine eklemiti. lmnden sonra adamlar dald,
onunveeyhininbilgisikitaplardavektphanelerdekald.
246
Eymnidemisimleringizlisrrndanhaberver.
AllahTel,demebtnisimleri,(eyannadlarnveneieyaradk
larn) retti...
247
dem aleyhisselmn sahip olduu isimlere vris olan
hakikattedemoludur.Oul,babasnnsrrdr.
248
buyurulmutur.

Bizemneti,gklere,yerevedalarateklifettikdeonlar
bunu yklenmekten ekindiler, (sorumluluundan) korktular. Onu insan
yklendi; (bununla beraber onun hakkn tam yerine getirmedi). nk o,

245
(KILI,1995),s.121
246
(GLPINARLI,1985),s.235
247
Bakara,31
248
KeflHafa,II,338

okzalim,okcahildir.
249
yetindebahsedilenemnetiykleneninsanve
dem oldu. . Ben yeryznde bir
halfe (bana muhatap bir mahlk, dem) yaratacam.. .
250
hitabnda
Hakka itirz yoluyla melekler
Bizler hamdinle seni tebih ve seni takdis edip dururken,
yeryznde fesat karacak, orada kan dkecek insan m halfe klyor
sun?dediler...
251
DediklerindeAllahTeldan
252
.Sizin
bilemiyeceiniziherhaldebenbilirim...sadszahirolduktautanlarndan
Beytilmmruhergnistifarile tavafederler.Bu sebebtenAllahTel

253
Allah
Tel deme btn isimleri, (eyann adlarn ve ne ie yaradklarnn)
retti.Sonraonlarncemeleklerearzedip,eersizsznzdesdkiseniz,
unlarn isimlerini bana bildirin, dedi. Meleklerde
Ya Rab! Seni noksan sfatlardan tenzih ederiz,
senin bize rettiklerinden baka bizim bilgimiz yoktur, phesiz alm ve
hkimolanancaksensin,dediler.
254
aczlerinivekusurlarnakladlar.
Havva validemiz Hz. dem aleyhisselmdan yaratldndan bu ilimden
pay sahibi oldu. Bu nedenle Hz. dem enfste rh sultan ve Hz. Havva
nefsi mutmainneden ibarettir. Bu ikisinin izdivacndan evld kalbiyye zu
hur edince hakikatten insan haberdr olur. Bu direye giremeyenler ve bu
zevke kavuamayanlar
255
te onlar
hayvanlar gibidir, hatta daha da akndrlar.. snfna dahil olur. Hz.
dem ve Hz. Havva aleyhimesselmn cennetden karlmas bu srrn aa

249
Ahzab,72
250
Bakara,30
251
Bakara,30
252
Bakara,30
253
Bakara,31
254
Bakara,32
255
Araf,179

kmasiindir.Hereyaslnadner.hadsiile Deki:
Herkes,kendimizavemerebinegreiyapar...
256
Zatn biri ryasnda kendisini Hazreti brahim ile Hazreti dem

aleyhisselmnkabirleriarasndagrr.Birnidgelir:
AllahTelnngzelisimlerinioku.BuzatdabalarAllahTelnn
bilinendoksandokuzgzelisminiokumayavetamamlaynca,yineaynses:
AllahTelnngzelisimlerinioku.Zatdnmeebalarve
teokudumder.Budefaaynses:
Hayr, tamamn okumadn, hani Hvettcir, vezziru, vel
hrisu(otccar,ifti,sanatkrdr).
Bunlar duyan zt korkmaya ve vcdu titremeye balar, derhal kalkp
camiyegelir.MsrdaAbdlganNabluskaddesellhsrrahulazizhazret
lerinibulurveonaryasnanlatr.RyydinleyenAbdlganHazretleri:
Senintevhidgrmezamanngelmiolduuanlalyor.Diyerekona
tevhidtelkineder.
te hazreti dem aleyhisselm gerek Esmi Hakkyye olan alm,
semi,basr,kdir,kayymgibiisimlerolsun,gerekseEsmihalkyyeyi
mesel, tcir (ticaret eden), zri (ziraat ve iftilikle megul), hris (sanat
iiylemegul)gibiisimlericmidir.AmmaHakkticaretyaparm?AllahTe
l iftilik yapar m? Diye sorular akla gelebilir. Ya Hakkn kudreti olmasa
bir ey olur mu, olmaz. Btn her ey ancak Hakkn vcdu ve Hakkn
kudretiyleolur.NesrdrlemelesmbeytindeSrrallemelesmya
iaret olunmaktadr. Hazreti dem aleyhisselma btn isimler retildi,
isimler onda zhir oldu. Yani ruh nefh olunca btn isimler andan zhir
olur,demektir.
SidreiMnteha,Tbaacvearlnnsrrndanhaberver.
SidretlMnteh
Yedincikatsemda(gkte)Arnsandabulunanaatr.
Buhusustadeiikrivyetlervardr.KurnKerimdemelenbuyruldu
ki: Muhammed sallallh aleyhi ve sellem, Cebril aleyhisselm hakk
sretiiledierbiriniindeSidretlmntehnnyanndagrd.
257
bniMesdradiyallhanhanlatyor:
Raslllahsallallhaleyhivesellem ayrlyaklatsradavlidemiz
Hazreti ie radiyallh anhann evinde ziyretine gittik. Raslllah

256
sra,84
257
Necm,1314

sallallh aleyhi ve sellem bize bakarak gzleri yaardktan sonra yle bu
yurdu:
Ho geldiniz. Allah Tel sizi mbrek etsin, korusun ve size kurtulu
versin. Takvy size tavsiye ederim ve sizi Allah Telya emnet ederim.
BensiziOndanakakorkuturum.Onunmemleketindevekullararasn
da Ona kar gelmeyin. lm yaklat. Cenneti mevya, Sidrei
mntehya ve Cenb Allaha ynelme vakti geldi. Size ve benden sonra
dnimizegirenlereAllahnselmverahmetinibendenokuyun!
258
Raslllahsallallhaleyhivesellemefendimiz,mrcynigklereka
rld ve bilinmeyen lemleri gezdii ve grd gece, Mekkei
mkerremeden Sidretlmntehya kadar, Cebril aleyhisselm ile birlikte
gitti. Sidrede, Cebril aleyhisselm alt yz kanad ile kendi eklinde grd.
CebrilaleyhisselmSidredekald.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, Cennette bulunduu makmn
ismiVesledir.Buras,Cennetinenyksekderecesidir.Cennettekiherkese
birerdalyetiecekolanSidretlmntehaacnnkkoradadr.Cennet
tekilerehernmet,budallardangelecektir.
Sad, Cennetlik kimsenin rhu, bal ars kadar insan eklindedir. Melek
ler,burhuCennetipeklerindenbiripeesararlar.Birokkatsemygetik
ten sonra, Sidretlmntehya kadar giderler. Orada bu kimdir diye sorar
lar,Cebrilaleyhisselm,yanmdakibukimsefilandrdiyerek,okimsenin
gzel ve sevdii isimleri ile haber verir. Burada bulunan melekler; Ho ve
saf geldi. Her iyiliini Allah telnn rzs iin yapan zta merhab der
ler.
Tb
Kkleriyukarda,dalvebudaklaraayadorusarkancennetaac.
Tbbiraatr.AllahTelonukudreteliyledikmitir.Cennetehlinin
elbiseleriondandikilirvedallarCennetsurlarndantaar.
259
Ar
AllahTelnnyarattenbykvarlk.Yedikatgklerinvekrsnins
tndeolup,maddelemininsonu,maddesizliklemininbalangc.Arullah,
ArmecdveAraldadenir.KurnKerimdeAllahTelgklerive
yeri alt gnde yaratt. (Bundan evvel ise) Ar su zerinde idi.
260
Bu
yeti kerme, suyun, yerden ve gklerden nce yaratldn gsteriyor.
Demekki,Ar,yerinyapsndaolmadgibi,gklerinyapsnadabenzemez.
Yerevegebenzertarafyoktur.AncakAr,yerdenziydegklerebenzer.
Bununiingklerdensaylmaktadr.

258
hyuUlmiddn
259
RmzlEhds
260
Hud,7

Namazn kblesi Kbe olduu gibi, dunn kblesi de, Artr. Bunun iin
dudaellerkaldrlp,avuilerisemyadorualr.Hakikattear,mazhari
ismiazamdr.
DillerdekiikiilminveZlkarneyn,srrnedir?
limden maksad biri gaybe imn ilmi ve biri huzr mn ilmi olarak
vasfettiimiz ilmi zahir ve ilmi btndr.
.O,mttakler(saknanlarvearnmakisteyenler)iinbiryolgste
ricidir. Onlar gayba inanrlar, namaz klarlar...
261
(elBakara, 2/23)]
buyurulmutur.lmizahirileinsanzahirdekiilerinidzenler.lmibtnile
insankalbineaitolanemirleriileridzenler.
lim,ikiksmdr:Bedenlerinilmi(tp)sonradinlerinilmi.
262

Budnyadakrolankimsehirettedekr
dr,
263
buradakasdedilenlerbasiretsahibiolmayanlardr.KyametteAllah
Tel onlar merhametinden dolay atele terbiye ve tasfiye edecektir. Taki
cennete girecek hale gelene kadar. nk onlar Dnyada terbiye ve temiz
lenmeyeuygunolmaypnefisleriarzularndahareketettilervednyalezzet
lerini arzuladlar. hiretde ate onlar terbiye ve tasfiye ederek, nefsn ve
ehevn karanlklar nura dnp cehennemde duramayacak ekle gelirler.
Onun iin tasavvuf ilminin deeri ok yksektir. Tasavvuf lmini ehlinden
renmekvehllenmekgerekir.
Zlkarneynaleyhisselm
Nebi veya vel. Kurn Kerimde kssas, douya ve batya dzenledii
seferlerizikredilmitir.Aslismi,skenderolup,douyavebatyagittiiiin
skenderi Zlkarneyn nmyla anlmtr. Yemende yaayan Mnzir sken
der ile Aristonun talebesi olan Makedonyal skenderden daha nce yaa
mtr.
brhim aleyhisselm zamnnda yaayan Zlkarneyn aleyhisselm,
onunlabirliktehaccettiveelinippdusnald.TeyzesininoluolanHzr
aleyhisselm ordusuna kumandan tyin etti. Yecc ve Mecc kavminin
insanlara zarar vermelerine mni olmak iin ta ve demirden bir set yapt.

261
Bakara,23
262
KeflHafa,II,68
263
sra,72

Bu imdiki in seddi deildir. Asya ve Avrupa ktalarna hkim oldu.
Her tarafa Allah Telnn emir ve yasaklarn yayd. Kfirlerle savap,
mminleregzelmumeledebulundu.Vazfesinibitirip,mrntamamla
ynca, Medne ile am arasnda, ama be gnlk mesfedeki Dmetl
Cendeldenilenyerdeveftetti.MekkedeveyayineocivrdaTehameda
larndadefnedildi.
264
AllahTelKurnKerimdebuyurduki:
Senden Zlkarneyni sorarlar. Sen; Ben size onun hlinden haber ve
reyim de. Biz onu yeryznde bir kudrete erdirdik ve ona her (istedii)
eydenbirsebebverdik.Oda(batyadoru)biryoltuttu.Nihyetgnein
battyereulat.Onu(gnei)sankikzgn,siyhamurlubirpnariinde
batarkenbuldu.Veonunyanndabirkavimbuldu.EyZlkarneyn(oinsan
larmnagelmezlersedilersenldrmeksretiylebukavme)azbet.Yhut
onlarn hakknda hsni mumele edersin dedik. ... Sonra o (Zlkarneyn
aleyhisselm)biryoltuttu(douyagitti).Nihyetstnegnein(ilknce)
doduuyereulatzamanonubirkavminzerinedouyorbulduki,biz
onlar iin buna kar (korunacak) hibir siper yapmamtk. te
(Zlkarneyninii)byleidi...
265
Buayetlerinbtnmanasnagelince:Gneinhakikatindenmurad;Allah
Telnnzat;
Maribden(gneinbattyn)muradHazretlcemmakamolane
riat makamdr. nk hazretl cemde halk zhir olur, hakk batn olur,
yanihakknvcduoradagurupeder(btnolur).
Merikten (gnein doduu yn) murad ise cem makmdr. Cem
makmnda Hak zhir olur, halk btn olur. ems vcd Hak cem
makmndazhirolur.teZlkarneynilmibudur.
Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz ZlKarneyn kssasnndaki ir
tefsiriMevidlrfandauekildegemektedir.
Bil ki: Zlkarneyn'in dnyada (afakta) gezip ehirler fethetmesi, hazi
neler zaptetmesi, inanmyanlar ldrmesi ve esir almas, inananlara iz
zetveikramdabulunmaskeyfiyyeti,slukehlininEnfstenefiskalelerini
fethetmek,bilgihazinelerinitoplamaknefsiemmareyiveonunkuvvele
rini ve havalarn, adetlerini, baya huylarn ldrmek, er'e muvafk
adetlerini brakmak suretiyle yapm olduklar manevi seyirlerine muta
bktr.
Mesela skender'in nce Garp tarafna gitmesi, sluk ehlinin, nce
bedeni er'i amellerin tashihine gitmelerine misaldir. (nk beden, ruh
gneinin garb, batt yerdir). Ta ki vcutta er'a muhalif bir uzuv kal

264
KurtubTaberbnlEsr
265
Kehf,83.

masn. ark tarafna gitmesi, sluk ehlinin, nefislerinde Allah ve Resul'
nnahlaknamuhalifbirhuy,alakbirsfatkalmamasiingriyazetler
yaparak ahlaklarn dzeltme cihetine gitmelerine misaldir. Bu suretle
nefistemizlenmiolur.
Sonra bat ve dou arasndaki imal (kuzey) tarafna gitmesi, kendi
kavmiileYe'cuc,Me'cucarasnasedyapmas;ehlislukunkalbhatrala
rn(ktdncelerini,vesveselerini)slahtarafnagitmelerinemisaldir.
nkbu,herikitarafnsalahvefesadkaynadr.Yanikalbindzelme
siylecesedinamellerivenefsinahlakdzelir.Kalbinbozulmasylacesed
ve nefis de bozulur. nk Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimiz:
demolunun cesedinde bir et paras vardr ki o dzelirse btn
ceseddedzelir,obozulursabtnceseddebozulur.O,kalbdir.bu
yurmulardr. Ye'cucMe'cuc'dan maksat, er'an kt szlerin, ilerin ve
kt huylarn kayna olan kt dncelerdir. Sed'den maksat, Ehli
Slukun zhd, takva ve ihls ile sluklerini tamamlamalar ve onda de
vam etmeleridir. Kalbde bu ey (Zhd, Takva ve hls), baki kaldka
cesed salih amel ile nefis gzel huy ile shhat bulur. Ye'cucMe'cuc'un,
hergnsed'dikazmalarveertesignskender'in,Sed'diyenilemesinde
ki mana udur: M'min, baz amelleri terk eder, bir gnah iler, ya da
nefsin galebesiyle kt bir ahlaka tevessl eder de nefse malup olacak
halegelir.Sonrabunlarbalattranamelleryapar.Zirayilikler,kt
lklerigiderirler.
266
kinamaz,ikiCuma,ikiRamazanveemsaliikiibadetarasndailenmi
gnahlar bu ibadetler affettirirler. Tevbe de byledir. nk Hz.
RaslllahsallallhaleyhivesellemEfendimiz:Gnahtantevbeeden,
gnah olmayan gibidir. buyurmulardr. Bu amel (zhd, takva ve
ihls), kalbde devam ettii mddete heva askeri cisme ve nefse saldr
mayafrsatbulamaz.Amabunlarolmazsasaldrr,kalbi,nefsivecismiis
tilaeder;amelleriveahlakmahveder,cismiameldenalkoyar.Nefisifrit
(ejderha), nefis kuvvetleri eytan kesilir. O insan, er ve fesad kayna
olur.Buadam,AllahTel'nnhalifesiolmaktankardaeytannhalifesi
olur.Buey,kalbdebulunduumddetekalb,murakebesinde,cisim
amelinde, nefis de meskenet tevazuunda devam eder. Ama bu sed yk
lrsahevaaskerikarbukuvvettarafnasaldrr,bunlaryener.Oraya
dolar ve fesad icrasna balar. Ye'cucMe'cuc'un seddi kazp, kyamet
yaklat zaman Sed'di ap kmalar deliler ve mlhidlerin haline gre
dir. M'minlere kp saldramazlar. Zira yeryznde Allah, Allah diyen

266
Hud,114

kimsebulundukakyametkopmaz.Artkanla.
267
Hz.Hzr,Msaaleyhisselmveikidenizinbirletiiyerdenhaberver.
nsan vcudu mecmaul bahreyndir. Yani bir taraf vcub denizine ve

imkndenizinenazrolmakynylefenavebakykapsar.
Birbakabakasdaudurki:nsnkmilkendirtbesindezahiriilim
denizivebatnilimdenizinikabuledecekvasftadr.Buyksekderecekmil
insanamahsusdur.
Bir baka bak as da: insan yaratld mayada cell ve ceml olmak
ynylerhuinsansigzelahlakcazipolduugibivenefsiehevnhuylar
tamaklamecmaulbahreynolmudur.
Hzr aleyhisselm enbiydandr. Son nebi Sultn enbiy Muhammed
sallallh aleyhi ve sellemdir diyerek, onun nbvvetine raz olmayan baz
ilmi noksan ilim ehli vardr. u anda Hz. Hzr Aleyhisselm eriat
mustafaviyye zer amel eder. Yeryznde darda kalanlara yardm zere
grevini if etmektedir. Hz. llys Aleyhisselm da denizde darda kalanlara
nezretilemeguldr.
Hz. Hzr aleyhisselm Allah Telnn ... ona tarafmzdan bir ilim
retmitik. madd ve manev ilme haiz olmakla mecmailbahreyn ol
mutur.
Hz. Hzr aleyhisselmdan murat ird makmnda olan eyh ve Hz.
Msa aleyhisselmdan murat mrd olmak durumuda ayr bir vecihdir. Hz.
Ms aleyhisselm byk enbiyadandr. Bir gn Ben insanlarn en bilgini
yim) kelam sebebiyle Hz. Hzr aleyhisselma sevk olunup mesele ile
imtihan edilerek ird myesser olmutur. Hz. Msa aleyhisselm Hz. Hzr
aleyhisselmdanfaziletliikenbiraltseviyeileeksikliigiderilmitir.
Hikmetmmininyitiidir.Onuneredebulursaalr.
268
Hikmeti, ehli olmayanlara verip de onlara zulmetmeyin, yine ehil

olanlardansaklaypdaonlaradazulmetmeyin.
269
Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz HzrMsa aleyhisselm kssa

sndakiirtefsiriMevidlrfandauekildegemektedir.
Allah Tel Kehf Suresinde yle buyurmutur: Msa, gen arkada

na, Ben iki denizin birletii yere ulamaya yahut yllarca yrmeye

267
(ATE,1971)Elliyedincisofra
268
Tirmiz,ilim,19;lbnMce,Zhd,15;Acln,KeflHaf,I,363
269
bnlArab,Ftht,c.VII,s.106.

kararlymdedi.
270
kideniz,nbvvetahlakolaneriatilmiyleMevla'nnhakikatilmidir.
Hzr'n, Mecma'u'lBahreyn (iki denizin birletii yer) de olmas, onun
herikiilmesahipbulunmasna;AllahTel'nnMsaaleyhisselmHzr
'a gndermesi, insan kemalinin ancak lednni ilimle tamam olacana;
birinci ilim her ne kadar l'lazm nebilerde, ikinci ilim rtbe itibariyle
onlardan aada olanlarda ise de ikincisinin arandna, lednni ilim sa
hibineAllahTel'yaibadetedecekkadareriatrenmesininkfioldu
una iarettir. Bunun iindir ki Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimizameledeceinisyleyeninsanademtefakkuhetti:anlad
buyurmulardr. Zilzal Suresini grnce adam renimi terk etmiti.
Avarif'tevediereserlerdedebyleyazldr.
Hzr aleyhisselmn Msa aleyhisselma: Sen benimle sabredemez
sin.Haberinolmayanbireyenaslsabredebilirsin?
271
demesi,ilkar
pmadahakikatilminineriatilminemukavemetedeceineiarettir.Ve
levbueriatilmininsahibizamanndainsanlarnenbilginiolsada.Hatta
Msa aleyhisselm dahi olsa. Msa aleyhisselmn ilk itiraz, ilmi icab,
dinigayretindenilerigelmiti.Sonrazrdilemesi,lednniilmikabuleis
tidatlolduunugsterir.
Eykardeim,ilminlehakikaterbabnakargeliyorsan,itiraf(ikusur)
edip zr dilemede de Msa aleyhisselm gibi ol. Mnkir ve muannid
olma ki onlarn ilimleri bereketinden mahrum kalmayasn. Sefineyi del
mek, halka, eriatle amel etmede daima noksan yaptklarn dnmeye
iarettir.Takikendinibeenmemelikigemiyizaptetmesin.
Bil ki: lim, her eyden nce ilminde amelinde ve ahlaknda halkn
sevgi ve itaatini kazanmaldr. Sonra eriat ve hakikat denizlerini (ilimle
rini)kendindetoplambirmridaramaldr.Bylebirmridinalameti,
o limin bana toplanm bulunan halk usleyle karmasdr. Kendini
beenme melikinin zaptndan kurtulmak iin emir ve nehiyleri ok sk
yapmaz.radoliminarzusunamuvafkolankimse,mridikmilde
ildir. yle kimsenin zarar, faydasndan oktur. nk eer o ekilde
irad mmkn olsayd, Hzr Msa aleyhisselm irad ederdi. yle bir
gemi lazm ki Hzr'la Msa aleyhisselm o gemide bulunsun ve Hzr o
gemiyi yaralasn. Yara olmayan gemide Hzr'n bulunmas umulmaz. H
zr'n ocuu ldrmesi, ok ekillerde grnen cz'i ruh makamndan
grntlerinbirletiiKlliRuhaykseltmesineiarettir.Beyt:
Hergzelingzellii,(O'nun)cemalindendir;
HergzelingzelliiO'ndanariyetdir.HattahergzelO'dur.

270
Kehf,60
271
Kehf,6768

Hzr'n, duvar ykp sonra yapmas, Msa aleyhisselmn tabii vcu
dunu yok edip Hakk'n varl ile baki klmasdr. Gemiyi delmekle Fi'iller
Tevhidineulat;ocuuldrmekileSfatlarTevhidinevasloldu;duvar
yapmakla da Zat Tevhidine kavutu. Bu suretle Msa aleyhisselmn ir
ad tamam oldu. Bu konuda ok eyler sylemilerdir ama gerek by
ledir.
Bil ki: Hzr iki denizin birletii yer (MECMA'U'LBAHREYN) de oldu
undan onu bulan da MECMA'U'LBAHREYN'de buldu. Msa
aleyhisselmn Mecma'u'lBahreyn olduuna delil, kadnn ona zina ifti
rasnda bulunmas olaydr. Eer Msa, mu'cizelerle susuzluunu isbat
etmeseydi, hakikatte susuz olduu halde o utan, kyamete kadar ze
rinde kalrd. Yine Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin,
Zeyd'in boad karsn almas zerine ok eyler sylediler. Hz. Aie
radiyallh anhaya de iftira ettiler. Cenab Hak eitli ayetlerle bunlar
temizekardvesavundu.kidenizikendisindetoplayanherpeygamber
ve veli de byledir. Elbette onun gemisi delinmi, ocuu ldrlm,
duvaryklpyaplmolmaldr.Artkanla.
Allah Tel, onlardan kiminin beraatini vahiy ile kiminin mu'cizelerle,
kiminin kerametlerle gstermi, kimini de susuz olduu halde halleri
zerinde(zanl)brakmtr.Hepsidesusuzluktaeittir.ayanihayrettir
kiCenabHak'kn,Hzr'nMsaaleyhisselmasylediisznakleden:
Sana sabredemediin eylerin te'vilini syliyeceim.
272
ayeti de
tpk iki denizin birletii yer gibi Kur'an Kerimin tam ortasnda bulun
mu ve iki yarsn birletirmitir. Hele Nazmi erif'in gzel tertibine ve
buKssa'nn,ikiayrdenizininbirletiiyerdebulunmasnabak.
Eyhalknrzasnkazanmmrid,eersen,bircihettenonlarnsev
gilisi, bir cihetten de onlarn nefret ettii isen, bil ki sen, MECMA'U'L
BAHREYN'sin. Vaktin Hzrn arayan, seni Hzr bulur. Yani ne kendisin
den tamamen nefret edilen lim, ne de kendisinden tamamen raz
olunmu lim irada layk deildir. Zira birincisi mlhid, imandan hari;
ikincisicahilvemraidir.Camiolan(herikiilmibirletiren)de,herikita
rafn hkm zuhura gelmelidir. Yani (iki tarafta da) Allah Tel'nn emri
ve iradesi demek istiyorum. Nitekim Allah Tel Hazretleri Hud
aleyhisselmdannaklen:
Hibir canl yoktur ki O, onun alnndan yakalam olmasn. de
mitir. Artk anla. nk bu, kln krkta birinden daha incedir. Ben M
sr'daNilileDenizinbirletiiyerdebusylediimeuygunbireyeahid
oldum.Odauidi:Nil,denizintuzluluundanyarmmilkadaryadadaha
ok iine almt. Deniz de Nil'in tatllndan kapm ve yarm mil kadar,

272
Kehf,78

ya da biraz daha fazla iine ekmiti. imdi ikisinin MECMA'I (birletii
yer)sankiNilidi,denizdeildivesankidenizdi,Nildeildi.
Ac ve tatl sulu iki denizi birbiriyle bulumak zere salvermitir.
Amaaralarndabirengel vardr;birbirininsnrnaamazlar.
273
Ha
kikatinenetamamenaykr,nedetamamenuygunidi.
Eysalik,mridyannda,denizinyanndakiNilgibiol.Denizkenarnda
bulunansahiltalargibiolma.Kisertliindendolayuzunzamanberaber
kaldhaldedenizinletafetindenverikkatindenbireyalamaz.Nehirle
rin tatll ve denizlerin tuzluluu yaayanlara (ehillerine) gredir. Yani
deniz,iindebulunanhayvanlariintuzludur.Nehirdekaradayaayanlar
iintatldr.Amabirleimdeherikisidetatldr.
Bil ki: Bu iki ilmin misali, ve birbirine lzumu dem ile Havva gibidir.
nkeerbunlarbirbirinemuhalifkalsalardocuklarolmaz,dnyain
sanlarla dolmazd. Yine biri dierinde tamamen cem'olup yok olsayd
deminkalbindeAllahTel'nn:
De ki: Rabbin kelimelerini yazmak iin denizler mrekkep olsayd,
Rabbinkelimeleritkenmedeno(nlar)tkenirdi.Bununbirmislinidaha
getirseydik,yine(Rabbinkelimeleri)bitmezdi.ayetiyleifadeedilenAl
lah Tel'nn kelimelerine ait bilgiler hsl olmazd. Ama bunlarn cem'i,
iradiinvebilhassapeygamberleriinokmhimolduundanAllahTe
lMsaaleyhisselmHzraleyhisselmagnderdi.
Bilki:Havva,nasldemAleyhisselam'nkaburgakemiindenyaratl
diseeriatilmide tpkbylehakikatilmindendomutur,onunyank
sdr.Onaztgrnramahakikatteonunayndr.nkbireyinyank
s,onunayndr.Allahgereisyler,O,yolailetir.
274
Dnyannendkyerinmerkeziveortahalkanerededir.
Merkezi edndan murt dnyada Beytlharmdr. Bulunduu arazi

nin araznin en dk yerindedir. Beytlmmr (meleklerin kbesi) dahi
hizasnda drdnc kat semdadr. Kbe dnyann anasdr ki; hakknda
phesiz,...insanlariinkurulanilkev(mbed)
275
yeti

273
Rahman,1920
274
(ATE,1971)Ellisekizincisofra
275
limrn,96

delildir ki tavaf edenler... iin Evimi ...
276
buyurduunda
beytierifiazametiyleAllahTelkendinebalkld.
YeryzCorafyasnnlkMabedi:KbeVeevresi
nsanlk tarihinin en eski (ilk) tabii ortam Arabistan'n bat kesimidir
dediimizde, denilebilir ki, lden bir medeniyet kmas mmkn m
dr?Sorulabilecekbusorununcevabevettir.nkArabistan,sonbu
zul dneminin bitimine kadar henz llememitir. Dini kaynaklarda,
yeryzndeki ilk insan ve ilk nebi olan Adem aleyhisselmn ve O'nun
oluit(is)aleyhisselamnMekke'deyaadklar,KuranKerim'deismi
geen nebilerden ikincisi olan Hz.dris aleyhisselmn ise, Msr'n ba
kentiKahireyaknndakiMeneftedoduu389rivayetedilmitir.Budu
rumda, Hz. dem ile Hz. dris aleyhisselm dnemi arasnda yaayan in
sanlarn; (dem, olu is, olu Enu, olu Kaynan, olu Mehlail, olu
Yerd, olu dris); tamamna yaknnn veya bir blmnn, son buzul
dneminin
M.. 100009000'deki bitimine kadar (veya o dnemlerde), yemyeil
topraklarn ve gr ormanlarn bulunduu Arabistan yarmadasnda ya
amolmalarkuvvetlemuhtemeldir.
Bugn kum lleri ve kurak blgelerle kapl olarak izlediimiz Arabis
tan'n bu blgelerinin yerinde gemite, sk ve geni ormanlarn, byk
rmaklarn bulunduu, iklim artlarnn da insanlarn reyip oalmasna
elverili olduu bilinmektedir. nk, Arabistan'da bugn kurumu bir
halde bulunan geni nehir yataklar ile kum llerinde grlen deniz
mahlkatlarna ait kavklar, bu ktann son Paleolitik devirlerde
(M.10000civarnda)bugnknenispetledahasulakbiriklimesahipol
duunugstermektedir.,.,imdikilleryerindeozamanlarayrlarlar
tl stepler bulunuyordu. Bunun nedeni, Arabistan yresinin
M..10.000 civarnda daha nemli ve daha yal bir iklime sahip olma
syd. Bu dnemde Arabistan'da daha ok aa yetiiyor, daha ok or
manlarbulunuyordu.M..8000ylndaAnadolu(ise),bugnegredaha
ormanlkt.Bununnedeni(debugnegre)iklimindahanemliveyal
olmasyd. Son Buzul Dneminin sonunda (M.. 10.0008000 civarn
da), Anadolu'nun ortalarna kadar inmi bulunan buzullarn gneyinde
yer alan geni bir yamur rzgr kua, Arabistan blgesini yeillik ve
bereketlilik ynnden zengin klyordu. O dnemlerde baka hibir bl
gedebulunmayanbuzellik,ilkinsanveilkinsangruplarnnyaayabile
ceiilkekirdekortamn=ilkekirdekalann=ilktabiiortamnArabistan

276
Bakara,125Hac,26

yarmadasnnbatkesimiolmasnsalamtr.
nsanolunun yeryzne ayak bast (retici yaamn henz balad
)M..10.000civarndabalayandnyaiklimdekisnma,tabiievreye
de yansm, buna paralel olarak da Arabistan yarmadasnn hemen ku
zeyinde (Anadolu'nun ortalarna kadar inmi) bulunan buzul ktleleri,
erimeye ve daha kuzeye doru ekilmeye balamtr. Avrupa (ve Ana
dolu'yakadarinmibulunan)buzktlelerininerimesivebunlarnzerin
deki yksek basn ya da antisiklonlarn kaslmas sonucu, Atlantik'ten
gelen ve yamur tayan dk basn kuzeye yneldi. Kuzey Afrika ve
Arap Yarmadasn (Arabistan) sulayan saanaklar Avrupa'nn zerine
kayd(kuzeyeekildi).BununsonucuolarakdaArabistanblgesikurak
lk ekmeye ve llemeye balad. Kurakln balamasyla birlikte, Ara
bistan'da var olan ayr ve otlaklarn, aalarn ve ormanlarn yerlerini,
yeryervadilerlebezeliusuzbucakszlleralmayabalad.Sznetti
imizbukuraklk,tabiikihemenolmad.Uzunasrlar,belkidebirkabin
ylsrmolmaldr.
Oysayarmadannllemeyebalamasnnhemenncesidnemdeki
uygun iklim artlar (iklimin daha nemli ve yal olmas), yarmadann
yaanlr en ideal ortam (ilk kaynak=ilk tabii ortam) olmasna imkn
salamt. Bu dnem, dnya ikliminin de en istikrarl olduu dnemdi,
iklimsel olarak en istikrarl dnemin, uygarln gelime srecine girdii
son 10.000 yllk dnem olduu bilinmektedir. te bu dnemin banda
(M.. 10.000 civarnda) Arabistan yresi, bu dneme yakn (civarnda)
yeryznde henz grlmeye balayan ilk insan topluluklarnn yaa
yabileceienidealortamasahipti.
BunedenledeArabistanyarmadas(seilmiblgeolanMekkeyre
si),Arabistan'nllemeyebalamasnnhemenncesidnemdeyery
zne ilk kez ayak basan ilk insan ve ilk insan gruplarna yaanlr ilk
tabiiortamolmu,yemyeilormanlarvebereketlitopraklarile,yery
zne bilgilendirilmi ilk insan olarak ayak basan dem aleyhisselma
veilkekirdekaileyevedeilkinsantopluluklarnaevsahipliiyapmtr.
Medeniyetlerin ilk k yeri olmu, uygarlk tarihinin balang nok
tasolmutur.nsanolununilkAnayurdu(Urheimat)olmutur.
277
Merkeziednhakkattekmilmmininkalbindenibretdir.Mminin
kalbiAllahTelnnevivemmininkalbiAllahTelnnardr.
278
Kalb,kmildiresindevekuvvetlerinkutubmenzilindedir.Aklverhve
nefis ve sr ve bunun benzeri eylerin reisleri kalbe baldr. Onun iin

277
(MUSAOLU,1999),s.185187
278
KeflHaf,II,100

KuranKerimde temizbirkalble...
279
aretionugsterir.
HalkaivustdanKfDadr.
BirbakamanacihetindenDnyaymuhittir.
Bir baka manada mmeti Muhammed dir. Haklarnda Kuran Ke
rimmmetvusttebylecesizleridebirmmetivasatkldkkins
zerine ahitler olasnz. Ve bu Peygamber de sizlerin zerinize tam bir
ahit olsun. Ve senin, evvelce tarafna mteveccih bulunduun Kbeyi
yine kble yapmadk, ancak Resle kimlerin tbi olacaklarn, gerisi gerisi
ne dneceklerden temyiz etmek iin yaptk. Geri bu byk bir hadisedir.
AncakAllahnhidyetettiiztlarhakkndadeil.VeAllahsizinimnnz
elbettezyiedecekdeildir.pheyokkiAllahTelnsaelbetteraftur,
rahmdir.
280
Ayeti gelmitir. Dier mmetler ifrat ve tefrit (anormal, bir
ilericilikvegericilik)arasndakalmlardr.
Bilinmeyenbykvekkdevirdenhaberver.
Devrei kbrdan murt ar azim devridir. Btn felekleri evrelemi

tir.Feleklerinhareketvedevirleriarnhareketvedevirlerinebaldr.
Bir baka mana; dem devirdir. Bu devirden daha Allah Tel katnda
kymetlibirdeviryaratlmad.deminyaratlkyametekadardevridevam
edecektir.
Sizi ard gn, O'na hamdederek davetine uyarsnz ve kabirleri
nizdepekazbirmddetkaldnzsanrsnz.
281
Onlar toplayaca kyamet gn, sanki gndz, birbirleriyle sadece

tanacaklar bir saat kadar kalm gibidirler. Allah'n karsna kmay
yalansayanlarkaybetmilerdir.
282
Allahonlarayine:Yeryzndekaylkaldnzder.Birgnveyadaha
azbirsrekaldk,sayanlarasor.Buyurur:Sadeceazbirsrekaldnz;ke
kesiz(bunu)bilmiolsaydnz!
283

279
uara,89
280
Bakara,143
281
sra,52
282
Yunus,45
283
Mminun,112114

Rabbininkatndabirgn,saydklarnzdanbinylgibidir.
284
Melekler ve Cebrail o derecelere, miktar elli bin yl olan bir gnde

ykselirler.
285
Gkten yere kadar, olan btn ileri Allah dzenler, sonra, iler sizin
hesabnzagrebinylkadartutanbirgniindeO'naykselir.
286
Sonra da iki guruptan hangisinin kaldklar mddeti daha iyi hesap

edeceinigrelimdiyeonlaruyandrdk.
287
Birbirlerinesorsunlardiyeonlaruyandrdk.lerindenbiri:Nekadar
kaldnz? dedi. Bir gn veya daha az bir mddet kaldk dediler. Ne
kadar kaldnz Rabbiniz daha iyi bilir. Paranzla birinizi ehre gnderin,
saknsizikimseyeduyurmasndediler.
288
Yahut alt stne gelmi bir kasabaya urayan kimseyi grmedin mi?
Allahburaylmndensonraacabanasldiriltecek?dedi.Bununzeri
neAllahonuyzyllbrakt,sonradiriltti,Nekadarkaldn?dedi,Bir
gnveyabirgndenazkaldmdedi,Hayryzylkaldn,yiyeceineie
ceine bak, bozulmam; eeine bak ve hem seni insanlar iin bir ibret
klacaz, kemiklere bak, onlar nasl birletirip, sonra onlara et giydiriyo
ruz dedi; bu ona apak belli olunca, Artk Allah'n her eye Kadir oldu
unainanmbulunuyorumdedi.
289
DevrikbrHazretiRaslllahsallallhaleyhivesellemnrolanm
barek vcdudur. Devri sur da Hazreti Muhammedin vcd
unsursidir.(bulemdeikensretiolarakgrlenbedeni).
Diriltensaleyhisselmnkan,feyzi,srrkimdedir
Hz s aleyhisselmn nefse hayat verici olarak ona
ruhumdan flediim zaman...
290
enbiy arasnda mkerremdir.

284
Hac,47
285
Mearic,4
286
Secde,5
287
Kehf,12
288
Kehf,19
289
Bakara,259
290
Hicr,29Sd,72

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ise ismi azamn mazhar olmak ile
btnenbiynnhepsindenmkerremolmulardr.
Beyitte geen Ne srdr hem demi sdan murad edilen Hazreti s
aleyhisselmnnefesininsrr,onuncemmakamndaolmasdr.nkcem
makamndahlkbtn,Hakkzhirolduundankendisindensadirolanmuci
zeleri lleri diriltmek oldu. Hatta o balktan yarasa kular yapar, nefes
edincehayatbulurlard.Cemmakmshibihereyekdirolur.
Hazretis,birerkekileikikadndiriltmitir.DirilttiierkekHazretiNh
aleyhisselmnoluHmaleyhisselmdr.
Meryemdekideryaverdrriyektannhaberinedir?
Hz.saleyhisselmHazretiMeryemaleyhisselmnrahmineilkolun
ca .. Mesih ancak
Meryem olu sdr, (O) Allahn rasldr, Meryeme ulatrd kn:
Olkelimesi(nineseri)dir,Ondanbirruhtur.(Onuntarafndangnderilmi
yahut teyid edilmi yahut da Cebrail tarafndan frlm bir ruhtur) ...
291
buyrulmutur.
Drri yektadan murat Hz. s aleyhisselmdr. Drri yekta hakkatte
mevcudatn yaratl sebebi olan Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
kutsal ruhudur. Ben gizli bir hazne idim. Bilinmekliimi sevdim ve mah
lkatbilinmemiinyarattm.manaszerineAllahTelnnilkyarat
tbenimrhumdur.
KurnKeriminsrlarvesrlarnnurlarnedir?
Kimehikmetverilmise(ona)bykbir
hayr verilmitir
292
... Ya ve kuru ne varsa
hepsiapakbirkitabtadr.
293
Zira Allah Hikmeti dilediine retir buyurmuyor mu? Burada

Hikmetilmibtndr,Dilediiisenekredir,yanimehul!.Umumifa
de eder, o halde Allah Tel ilmi dilediine verir? bnulArab, el

291
Nisa,171
292
Bakara269
293
Enm,59

Ftht(Thk.),IV/265267.
294
Hakkn srlar indirilen semv kitaplarda, bunlarn srlar Kurn Ke

rimde,KurnKerimkiFtihada,FtihannkiBesmelededir.Andan
Besmelenin srlar be harfinde, be nin srlar noktadadr ki, Zt
lhiyyedir.Harfleribirbirindenayrtedennoktadr.
Mehdnindurumu(Yaptivehareketleri),mirasrrndanhaberver
Hz.MehdaleyhisselmnhalivedurumueratiMuhammediyezere
dir. Soyu babas tarafndan Hz. mm Hasan aleyhisselma ve annesi tara
fndan Hz. mm Hseyin aleyhisselma ile FtmatzZehr evladndandr.
Hz. s aleyhisselm semdan nzul edip Deccl ldrp Hz. Mehd
aleyhisselm ile grnce birbirlerine hilfet teklif edip sonunda hilfeti
Hz. Mehd aleyhisselm kabul edip krk sene leme hkmedecei kesinlik
kazanmtr.
Mirasrrise Birgece...(Muhammed)ku
lunu ... gtren Allah, noksan sfatlardan mnezzehtir...
295
yeti keri
mesinde akca beyan edilmitir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
cismnmiralarKdyzn
296
ifsnda
297
zikreylediizredrtveyabe
kerre olmutur. Rhn miralar ise her nefeslerinde olduu kesinlik bul
mutur. Cell ve ceml hali ile mahlktta mircdan ayr kalm bir varlk
yoktur.
yetininhikmetigereinceRaslllahsallallh
aleyhi ve sellem Mescidi Haramdan Mescidi Aksy terif etti, Enbiyya
cesedleriyleolduklarhaldeimamolupikirikatnamazkldlar,sonrabirlik
teoturdular.Cebrilaleyhisselmbusradabiryetgetirdikianlam:
Sor,bendenbakaMbudvarm?.SonraRaslllahsallallhaley
hivesellem
BenAllahTeldanbakaMbudolmadnbilirim,benbusorudan
mstaniyim(uzam)dedi.

294
(KILI,1995),s.121
295
sra,1
296
Kadyaz,(476/1083544/1149):Mlikifakhi,hadslimi,tarihi,edipveirdir.
297
KitbfbiTarfiHukkilMustaf:Raslllahsallallhaleyhivesellemin
fazletvemeziyetlerinianlatanbirtrihkitabdr.

NedirMsr,nedirkennSelmkimdiryekimdirn,
Msrnedir,Kennnedir,selimkimdir,nkimdir?
Kenn kelimesinin iaretiyle Msr diyerek kendinin Hz. Ysuf

aleyhisselmgibiolduunu,Kenndanmurtnefiskuyusuolduunaiaret
ediyor. Yusuf aleyhisselmn ilesi ile Msr lkesine hkmdar olunaca
hakikatiaikrolmutur.
Hz. Niyzi Msr kaddesellh srrahulaziz ya kimdir n, diye soru
su,yaninkimdedirdemekolur.Buzorbirsorudur.Cevabkymetliinci
lergibidir.AllahTelKurnKerimdeinsanngzelliihakknda
BZinsanengzelbiimdeyarattk.
298
buyurmutur.
Ahseni takvim iinde n dahi murat edilmektedir. n iin Allah Tel
buyururki; Sanaruhhakkndasoru
sorarlar.Deki:Ruh;Rabbiminilerindendir...
299
yleisehayatboyunca
nolandanayrolmasdnlemez.ndediimizRabbnemirdendir.
EmriRab,rhisultnverhiizafiverhihayvaniolmakzeredir.
KalbiSelm
Kalb, eriat, tarikat, hakikat makamlarn aarak mertebede sel
meteular:
eriatselmeti:Dnyamuhabbetinevevarlnafenavermektir.
Tarikat selmeti: Kt huylar ayne'lyakn ile yok ederek
mchedeylegzelhuylaradntrmekvegzelhuylarndamuhabbe
tinefenaveripfenafillhamazhardmekdir.
Hakikat selmeti: Fenadan ieri bekaya, bekadan ieri likaya, ayne'l
yakndenieriHakke'lyakneulamaktr.
te kalbi selm dedikleri budur. Yani, kalbi selm, Hakke'lyakne
ulam gnldr! Fakat zahirdeki dokuz zulmn ve btndaki dokuz
nrn hicaplar fena bulmaynca, kalb selmete ulamaz. Bu nrn hi
caplar, ebrr ile mukarrebin farkdr. Bu makamda Hz. Raslllah
sallallhaleyhivesellem,"Ebrrniyiliklerimukarrebiingnahtr"ve
dier bir sznde de, "Btn mukarreb ebrrdr. Ancak her ebrr,
mukarreb deildir." demitir. Zira ebrrn ameli karlnda, duas, yani
beklentisi cennetdir. Ehli yannda maksat bu deildir. Mukarreb ise, her
amelini Allah Tel sevgisiyle iler. Gayesi de, Allah Tel'nn rzas ve

298
Tn,4
299
sra,85

didrdr. Ebrrzmresididr,cennette,yevm'Imezd gnndema
hede ederler. Hlbuki mukarreb zmresi ve ehlullah, zulmn ve nrn
hicaplara zahiren ve btnen fena verip ismi zt ile slk edip semya
ulamlardr.Onlarzat,hlileayne'lyakndenpenceresizolarakma
hede ederler. Bu makamda Habibi Ekrem sallallh aleyhi ve sellem,
"Cennet ehlinin bir bl vardr ki, didr Hakk onlara gizlenmez."
demitir. Yine Habibi Ekrem dnya, ahiret ve didr ehli kiiler hakknda
ylebuyurmutur:
"Dnya ile ahirete fena vermeyince ehlullah makamna eriilmez."
Ziraehlullah,nefsiniterkederekbumakamaulamtr.Bumanyava
sl olmayanlar, "fekad arafe rabbe" olmaz. Bilinmelidir ki, er'i erifin
nihayeti"menarefenefse"dir.Bumanyavaslolmayncaeriatbtn
olmaz.
300
KurnKerimyediokuyuilebunuhaberverdi
Yediokuyu(sebikurr)YediHarf(AhrufusSeban)
301
Harf Lugat olarak bir eyin ucu, kenar, sivri ve keskin ksm, klcn
keskinksm,gemininucuvedanzirvesi,birtarafameyletmeksapmak,
tarafu,yan,kelimekelam,hecaharflerininherbiri,uslub,vecihvekra
atanlamlarnagelmektedir.
esSebalafznnzahirdeyedisaysnifadeettiiaktr.
Kurra (Kari'. C.) Okuyucular. Kur'n Kerimi usul ve tecvidine gre
okuyanlar.Dindarveslihkimse.
Bukonuileilgiliokadarokgrilerisrlmtrki,bunlarnsays
otuzbeeulamtr.
YediHarfMeselesininKur'anKerimdenDelilleri
Biz Allah Telya kar gelmekten saknanlar Kuran ile mjdele
sin, inat eden bir topluluu da uyarasn diye, onu senin dilin ile kolay
latrdk
302
Bizonusenindilinlekolaylatrdkki,dnptalsnlar.
303
Andolsun biz Kuran dnp t almak iin kolaylatrdk. Var

300
(EroluNuri,2007),s.75
301
(ALIKAN,Cilt5,Say1,OcakHaziran2005)makalesindenistifadeedilmitir.
302
Meryem,97.
303
Duhan,58.

mdnptalan.
304
yiceanlasnlardiyeonuArapabirKuranyaptk
305
...ArtkKurandankolaynzageleniokuyun...
306
YediHarflelgiliHadisRivayetleri
YediHarfedair40kadarhadisrivayetininolduubilinmektedir.Baz
larunlardr.
Muhakkak Allah, mmetinin Kuran yedi harf zere okumalarn

emrediyor,hangiharfleokurlarsadoruyubulmulardr.
307
Kuranyediharfzereindirildi
308
Kuranyediharfzereindirildi.Onunhepsiafidirvekafidir.
309
BuKuranyediharfzerenazilolmutur.Bunlardanhangisikolay
nzagelirseonuokuyun.
Ey mer! Rahmet ayetini azap azap ayetini rahmet klmadka
Kurann(buokuyularnn)hepsidorudur.
Allahn affn ve mafiretini dilerim mmetimin buna gc yet
mez.
KuranYediHarfzereindi.Onunhepsiafidir,kfidir
EyCibril!Benmmibirkavmegnderildim,bunlarnarasndayal
kadnlar, yal erkekler, erkek ve kz ocuklar, hi kitap okumayan
adamlarvardr,diyenHzRaslllahsallallhaleyhivesellemeCebra
il:
KuranmuhakkakYediHarfzerenazilolmutur
310
YedHarfleilgiliGrlereTopluBirBak
Kurann okunmas, anlalmas ve ierii ile ilgili olmak zere Yedi
Harf konusunda yukarda da ifade ettiimiz gibi, otuz be kadar gr
beyan edilmitir. Bizce bu grlerden zikredilmesi gerekenleri buraya
almakistiyoruz:
1Harf manas bilinmeyen mkillerdendir. Yedi harfin mahiyeti hak
kndahibirnassyoktur.Bundandolayinsanlarharflafznanlamada
ayrladmlerveonafarklanlamlaryklemilerdir.

304
Kamer,17,22,32,40.
305
Zuhruf,3.
306
Mzzemmil,20.
307
Mslim,SalatlMsafirin,274;bnHanbel,Msned,V,127.
308
bnHanbel,Msned,III,Hd,7995;Taberi,CamiulBeyan,I,25.
309
Taberi,CamiulBeyan,I,27.
310
Taberi,CamiulBeyan,I,35;Zerkei,elBurhan,I,227.

2Dier bir gr, Zerkei (794/1392)nin zayf olarak grd Yedi
HarftenmaksadnyediKraattr,eklindekigrtr.
3YediHarfinKurannmuhtevasnaynelik,emir,nehiy,vad,vaid,
kssa,helalveharamolduueklindekigr.
4Yedi harfin ne olduuna dair grlerden birisi de onun dorudan
dilyapsylailgiliolandr.
5Yedi Harf terkibindeki es Seba nn gerekte yedi saysn ifade
ettii grnn yannda, bu lafza okluk ve kolaylk anlam ykleyenler
deolmutur:
6Yedi Harf, ayn anlam tayan farkl lafzlardan kolayna gelenin
okunmasna ynelik bir ruhsat olduu ynnde de gr beyan edilmi
tir.
7YediHarftenmaksadnbazayetlerdekiUff
311
veHeyhat
312
gi
bi lafzlarn nasb, cer, raf, tenvin ( eidi) ve cezm ekillerinde okun
masdr.
YediHarflelgiliGrlerinDeerlendirilmesi
lmidisiplinlereaitolanyukardakikavramlarnYediHarfledorudan
ilgisinin olmad kesindir. nk bunlara harf denmez. Yukardaki dier
grlerden birini tekil eden Yedi Harften kast, Yedi kraat gr de
isabetli grlmemektedir. Zira Yedi mtevatir kraat, Ebu Bekir b
Mcahid (324/925) tarafndan mehur olan kraatler arasndan seilmi
tir.Mursiise
Biroklar yedi harften murat yedi kraat zannetti ki bu bir
cahalettir
313
demitir.
Ancakbuhusustakirivayetlerebaktmzzaman,hadislerinortaky
nnn,Kur'anKerimiokumaktazorlanacakkimselerekolaylksalama
arzusu olduunu grrz. u iki hadis Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin Kur'an Kerimin Yedi harf zere indirilmesindeki srarnn se
bepleriniakaortayakoymaktadr:
EyCibril!Benmmibirkavmegnderildim.Bunlarnarasndayal
kadn ve erkekler, kk erkek ve kz ocuklar, hi kitap okumayan
adamlarvardr.
314
MuhakkakKuranyediharfzereindirilmitir.Sizkolaynzageleni
okuyun.
315
Hz.Raslllahsallallhaleyhivesellem,birincisindekolaylkisteme

311
Enbiya,21/67.
312
Mminun,23/36.
313
Suyuti,elItkan,I,66.
314
315
Buhari,Sahih,VI,227;Mslim,Sahih,I,562;EbuDavud,Snen,I,340.

sininsebebini,ikincisindeisesonucunubelirtmektedir.Bunedenlediye
biliriz ki, yedi harfle tam olarak yedi says ifade edilmekten ziyade
kolaylk,genilikveoklukmuratedilmitir.
YediHarfeEnyaknGrveYorumlar
Bu grler arasnda, hadis rivayetlerinin de zahirine bakarak, Yedi
Harfyorumunayaknbulduumuzgrleriksmdatoplayabiliriz:
aYedilehe,
bYediVecih,
cOkunutaruhsatveyedininkesrettenkinayeolduunadairg
rlerdir.
Yedi Harf konusunu lehelerle irtibatlandrarak bu hususun sadece
kraatlailgiliolduunudnmekonufazlacasnrlandrmakanlamnada
gelebilir. Nitekim Ignaz Goldziher, Yedi Harfe dair hadislerle ilgili u de
erlendirmeyiyapmtr:
Hadisin sahih anlam, ok erken bir dnemde harf teriminin tefsiri
zerinde odakland, tabi ki bu, Kur'an Kerimle irtibatl olunca, kraatla
ifadeedildi.
316
Goldziherinbudeerlendirmesindenkonuileilgilihadis
lerinkraatdndaKur'anKerimikuatcdahakapsamlanlamlarage
lebileceieklindebirifadeanlalmaktadr.
Sonu
Kuran Kerimin Yedi Harf zere inmesi meselesi, sahih rivayetlerin
ahadetiyledorulanmaktadr.Ancakbumeselenintamolarakhangian
lama geldiinin Hz Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin tarafndan
aklanmaddabirolgudur.Bunaramen,bukonununsahabetarafn
dan srarla sorulmamas, belki de Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
selleminKuran,yediharfzereindieklindekiaklamasveonapa
raleltatbikatistenencevapiinyeterliolmasndandolaydr.
Yedi Harfin ne olduu hususunda ayet ve hadislerin iaretlerinden
bazkarmlaryaplmtr.Bukarmlarnbanda,AllahTelnnKuran
okunmasnda, anlalmasnda ve ona gre davran belirlenmesinde ko
laylkprensibinibahettiininkabuledilmesienbarizbirhusustur:
Muhakkak Biz Kuran dnp t almalar iin kolaylatrdk.
Fakat dnen var m?
317
ayeti, bu kolayl mjdeleyen ilahi buyruk
tur.
Neticeolarak,YediHarf,Kurannevrenselliivenuzulndeninsanlk
tarihi boyunca devamll gerei, onu okuma, anlama ve anlatmada ko

316
Ignaz Goldziher, slam Tefsir Ekolleri, Trc. Mustafa slamolu, Denge Yay., st.
1997,s.65.
317
Kamer,54/17,22,32,40.

laylkadnasalananilahibirizindir.Buerevedeherkes,gayretivean
lay nisbetinde Kur'an Kerime yaklaacak ve ondan istifade edebile
cektir.]
318
KurnKerimbubahsedilensrlaryedimakamdayedihalzerebeyan
eder,demektir.Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;
Herayetinhemzahirhemdebtnvardr?
319
Yine kinat hakknda Allah Tel yedi rakam ile grnn arkasndaki
tabakalardanbahsetmektedir.
Andolsunki,stnzdeyeditabakayarattk.Biz,yarattmzdanhaber
sizdeiliz.
320
TAHMSAZB
Nemanidenseerzhidkibilsemlyilldan
SfatztlaHakktrgrndsrrmsemmdan
NemanidengrndHakkbilindivechileyldan
NesrdrKevserisahbana
321
srdrcennetlmev
Nesrdrmihnetdnyanasrdrlemiukba
Nesrdrsrrevednnasrdrnshikbra

318
(ALIKAN,Cilt5,Say1,OcakHaziran2005)
319
Buhr. Fezailu Kuran. 5. 27. Tevhid. 53: Mslim. Msafrun. 270: Tirmz.
Kuran,9;EbuDavud.Vitr,22;Nesai,ftitah.37;bnHanbel.V/16.41
320
Muminun,17
321
Sahb:arapiki

Nesrdryaebi
322
isneynene
323
srdrSeyyidlKevneyn
324
Nesrdrkurretlayn
325
nemananedirharfeyn
326
Nesrdrkuvvetidreynnesrdrmtemiadeyn
Nesrdrbendeiednnasrdrahiledn
327
NesrdrdalasahranasrdrNililederya
NesrdrKnbediHadra
328
nesrdrMescidiAksa
Nesrdrmatlaiulya
329
nesrdrmaktaiefn
330
NesrdrbumehyiGarnanesrdrknbediMina
Nesrdrnefslemannanasrdrtenderhay
331
Nedirmmininikrrnedirmnkirininkr
Nedirknasr
332
nedirsrrnkfrnizhr
Nesrdrknyrinesrdryrinayr
Nedirnefsvenedireytanvenediradlvenedirgfran
Nedirdinvenedirimannedirsyanlatuyan
NedirAzbnedirinsannedirinsandakibun
NedirMsr,nedirKenn,selmkimdiryakimdirn,

322
eb:f.Gece,karanlk.sneyn:ki.(2)Pazartesign.
323
Raslllahsallallhaleyhivesellemindoduugece
324
seyyidlkevneyn:kileminefendisi,seyyidi.Hz.Raslllahsallallhaleyhive
selleminbirnm
325
Kurre:Parlaklk.Tzelik.GznparlakvenurluolmasAyn:Gz
326
kiHarfinSrr:Ysin
327
Dn:f.Bilgili,bilen,malmatl,lim
328
Knbed:f.Kubbe.Hadra:(Mennestir)Yeillik.Sebze.Enyeil.Pekyeil.
329
Matl:gneveyayldzlarndoduklaryer,ufuktanktklaryer;yldzveya
gneinzuhuretmesi.Ulya:(Me.)Pekbyk,pekyce,dahayksek.okyksek
olan.
330
Makt:kesilenyer,kat'edilenyer,kesintiyeri.Efn:Noksanetmek.mek.Sa
mak.Davarnstazolmak
331
y:"acaba,nasloluyor,hayret'gibimnlara.Gelenaknlkbildirenbiredat
tr.
332
sr:almalar.ntikamlar.Eserler.zler.Nianlar.Abideler.detler

150
Geleybdsabltfeylebirdem,
Haberbizecnnillerinden,
Beretlebizekldhurrem,
Haberverbizecnnillerinden,
Aradmniceylkevnmekn.
Bulunmadannnmunin,
Acebnicebuluristeyenan,
Haberverbizecnnillerinden.
Seherdealangllerdemidir
Yhutefgnedendillerdemidir,
Akansudaesenyellerdemidir,
Olildenazmedindebucihna
Tamuyaurasandnercihna,
Teselliverkulbkne,
Harmikudsilahtavarrsan,
Sarayihscnngrrsen,
Yineazmeyleyipbundagelirsen,
Nesmifeyziakdesbahricdun,
Havdistenmukaddestirvcdun,
Cemliztaldr,uhdun,
Eerbircnisehsnnbahs,
Nicebincnannolsunfeds,
Niyzininkadmians,
Geleybdsabltfeylebirdem,
Geleysabrzgrltfeylebirnefes,
Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki:
Zamannzn hayrl eylerini talep ediniz ve Allah Telnn rahmet
esintisinin kokularn almaya alnz. Zira Allah Telnn, rahmetinin
eseribirtakmkokularvardrki,onlarkullarndandilediineisabetettirir.
Allah Teldan ayplarnz rtmesini ve korkularnzdan emin klmasn,

isteyiniz.
333
Hz.Mevlanakaddesellhsrrahulaziz,hadistegeenesintileri,nebiler
veAllahTelnnvelikullarolarakyorumlamaktadr.
334
Beretlebizekldhurrem
335
Mjdeylebizeklsevinveferahlk,
Aradmniceylkevnmekn.
Bulunmadannnmunin,
Aradmniceyllarkinat.
Bulunmadannnmvenin,
Acebnicebuluristeyenan,
Acebnicebuluristeyenonu,
Seherdealangllerdemidir?
Yhutefgnedendillerdemidir?
Seherdealangllerdemidir
Yhutferyadedendillerdemidir?
Akansudaesenyellerdemidir?
Akansudaesenyellerdemidir?
Olildenazmedindebucihna
Tamuyaurasandnercihna,
Oildenazmedindebucihna
Cehennemeurasandnercihna,
Teselliverkulbkne,

333
Kuzai, MsnedsSihb, I,407, ha.456. Ayrca bkz. Taberani, MucemulKebir,
ha.720; Ebu Nuaym, HilyetlEvliya, III,162; Suyuti, elCamiussair, (FeyzulKadir
iinde),I,451,ha.1108
334
Mevlana,Mesnev(GlpnarlTerc.),I.Beyit:1960vd.
335
Hurrem:f.Sevinli.Mesrur.en.Ferahlkveren.Tazeveho.Gleryzl.

Teselliverklarnkalbine,
Harmi
336
kudsilahtavarrsan,
Sarayihscnngrrsen,
Kutsleminhareminevarrsan,
Cnnamahsussaraygrrsen,
Yineazmeyleyipbundagelirsen,
Yinekararveripbundagelirsen,
Nesmifeyziakdesbahricdun
337
Havdistenmukaddestir
338
vcdun,
Kutsfeyzinlatifesintisi,cmertlikdenizi,
Vcdunhaberlerlerdendahamukaddestir,
Cemliztaldr,uhdun
Ztnncemliyksektirmaheden
Eerbircnisehsnnbahs,
Nicebincnannolsunfeds,
Eerbircnisegzelliinbedeli,
Nicebincnonunolsunfeds,
Niyzininkadmians,
Niyzinineskidenberians,

336
Harm: Herkesin giremiyecei, dokunmyaca ey. Haram dairesi. erik. Bir
kiinin olup, bakasnn duhul ve taarruzundan masun yer. Haclarn Mekkei
Mkerreme'degiydiklerilibas.
337
Cud: Cmertlik. Sahilik. Eli ak olmak. Muhtalarn vaziyetlerini, durumlarn
bildirmeemeydanvermeksizinltufveihsandabulunmahleti.Mcahedeidiniye
ve neri hakaik Kur'aniye ve imaniye hizmetinde mutemed ztlara lzumunda
maddetendeitiraketmekfedakrl.
338
Mukaddes: (Kuds. den) Takdis edilmi olan. Temiz ve pk. Noksan ve kusurdan
mberra ve uzak olan. Her eit noksan, ayp ve kusurlardan mnezzeh ve uzak
olan.Kudsi

151
7+7=14
Ndanterketmedinyrnarzularsn,
Hayvnsengemedininsnarzularsn.
MenarefenefsehfakadarefeRabbeh
NefsinisenbilmedinSubhnarzularsn.
Senbuevinkapusnhenzbulupamadn,
indekikenzibpynarzularsn.
Tarafrmekileyalunlanrmocak,
YnnHakkadnmedinihsnarzularsn.
Dalargibikuatmbenlikgnhseni,
Gnhnbilmedengufrnarzularsn.
Cevizinyeilkabnyemekledadbulunmaz,
ZhirileeyfakhKurnarzularsn.
arbsenimedinsarhoumestolmadn,
NiceHakkemrinefermnarzularsn.
Gurbetliedmedinmihnetesatamadn,
Kebaboluppimedinbrynarzularsn.
Yabandasnevinyokbiryanmocanyok.
Isszdanbandamihmnarzularsn.
Benbailebostangezdimhyrbulmadm,
Senstaacndanrummnarzularsn.
Baszkabakgibibirtekerlemeszile
(Yunus)leyinNiyziirfnarzularsn.
Cahilliiterketmedinyrnarzularsn,
Senincanmdediinnefsinlezzetleridir.Belkiosanacanndanazizdir.
Ama, senin dmanndr. Ondan gemeden Hakk' bulurum zannetme.
Znnrdan maksat tabiattr. Yani, yaramaz huylardan, hev ve heves
ten gemeden imn isteme ki, senin imnn tabiatndr; Hak deildir,
demektir.
imdi, byle szle bilmekle tabiatndan kurtulmayp hakikate kavu
tumdiyevuslatdavasedenyalanclarbilebirkmilinterbiyesialtnagi
rerek ahlkn gzelletirip bir Hak tarka dhil olsalar, evliyadan olurlar
d;lkinbyleyezitlerbiryerdeHakk'arayan,mchedevesuluktagay
ret eden bir k grseler, hemen eytan gibi yanna varp yle derler:

Behey dvne, ne zahmet ekersin? Safamza bakalm. Kimi ararsn?
Aradnyinesensin.YaniTanrsensin.Kimdenkorkarsn?Orucu,namaz
ne yapacaksn? Kendi kendine azap m edersin? Eline ne girerse frsat
karma. eriat, nizam iindir. (Allah korusun!) Ne peygamberlerin, ne
vellerinaslvar.eriatkuranseningibibiradamdeilmidir?Bylesz
lerleonlar,dertlislikinyolunukesipkendilerigibiyezitederler.
Geriaradnsendedir.Fakatinsankendisini,tabiatbendinden, nef
sin lezzetlerinden ve yaramaz huylardan geirip Hak sfat ile sfatlandr
masna, benliini mahvetmesine bir mrdi kmil lzmdr. Onu bilme
diklerinden,szilebilmekleahlkdeitirerekvuslatolurzannederler.
339
Hikye Hoca Nasreddini grmiler ki bir aacun banda stinde

durdudalunaagasnkeser.
Eyhocasenstindedurduun,dalkesersinodincesendeder
sin, dirler inanmaz kesince kendi de der syleyen adamun ardndan
yeter
adam sen benm decegm bildn benm lecegm de bilrsin
banahabervirnevaktinlrmdimi
ey hoca ol yb bilmek degldr ondan senn decegni herkes
bilrdidimi
yokelbettediyibramidincedirki
eegnnezamanyellerseolzamanlrsindirhemyleolur.
340

339
(eltik,2004),s.139
340
(NiyaziMISR,1223),v.53a
Hikye: HocaNasreddinigrmler ki bir aacn bandastindedurduudaln
aagsnkeser.
Eyhocasenstindedurduun,dalkesersinodincesendedersin,derler
inanmazkesincekendidedersyleyenadamnardndanyeter
adamsenbenimdecegimibildinbenimleceimidebilirsinbanahaberver
nevaktinlrmdemi
eyhocaolybbilmekdeildirondansenindeceiniherkesbilirdidimi
yok,elbettedeysraredincederki
eeinnezamanyellerseolzamanlrsndirhemdeyleolur.

Senbuevinkapsnhenzbulupamadn,
indekitkenmezhazineyiarzularsn.
Duh sresinin yedinci yetinde, Biz seni yoldan

sapmbuldukdoruyolaynelttik,buyurulmutur.Bununmanasne
dir?Buudemektir:
YaMuhammed!AllahTelseniyolunuarmbirhaldebuldu,sana
gerekyolugsterdi.Bunuherkesbyleyorumlad.Hakk,onuyolunua
rmbirdurumdabuldudediler.Naslki,obanbirbuzaykaybeder,o
tarafa bu tarafa koar ki onu bulsun. Belki Hazreti Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem nefsini yitirmiti. Yani o kaybettii nefsini yine kendi
nefsiyle buldu. Burada nefis anlamna gelen sz mennes (diil) yapla
maz.nkbu,varlnkendisiolanzattr.
341
YnnHakkadnmedenihsnarzularsn.
Darfrmekileparlarmocak,
YnnHakkadnmedingrmeiarzularsn.
Zhirilebatnanlalmazdemektir.Ateinzerinekrkynelmezsena
sl alevlenmezse btnn srrna vukufiyet bulmak isteyende bu bilgiye ve
ulamadanseyriniikmaledememiyecektir.
Gnhnbilmedenaffedilmeyiarzularsn.
Sevendelikanl,akateiiindeeyhinyannageldi.
Benmridolacamdedi.eyhdekabuletti.Onukendiyaknlarve
gvendiiinsanlararasndabrakt.Gizlicediyorduki:
Bu delikanlda hem byk bir cevher var, hem de byk bir utan
galk.Benikihlinidebilmekteyim.Bunusizedegstereceim.ocu
u ieriye, halvete armalarn emretti; delikanly gizli bir yerden g
zetlediler. Bir gece ocua saldrd ve nihayet ocukcaz ldrd. He
mendarkmakistedi,kaacakt.eyhdervileriuyandrd,onlaray
le dedi: Falan mrit yle bir harekette bulunmutur, kamak istiyor biz
onun yolunu kesmiiz kapy bulamaz. O imdi her taraf duvar gryor.

341
(emsiTebriz,2007),(M.62),s.134

Korkulurkidpatlasn.Gidiniz,onadeyinizki,
eyh seni istiyor, yaptklarn da biliyor. Nasl ki: Bunu sana kim
haber verdi? demi, o da: Bana, her eyi bilen ve her eyden haber
darolanAllahhaberverdidemiti.
342
buyrulmutur.
Derviler geldiler, kapy atlar, oday kan iinde grdler ama bir
trl feryat etmeye cesaret edemediler. nk eyhin iaretinden kork
mulard. Delikanly eyhin yanna getirdiler. eyh glerek neeli neeli
ileridoruyrd,kolundantuttukendihrkasnsrtndankararakona
giydirdi,getiripkendimakamnaoturttu.Ona,seniniinzatenubirtek
perdekalmtki,bumakamaeriesin,dedi.
Her insanolunda bir benlik vardr. nsan sonunun neye varacan
nceden grse idi, hi benlik davas eder miydi? Muhakkak ki saknrd.
Amancedensonunugremedi.tenebilerinsultanvesonuncusuolan
HazretiMuhammedsallallhaleyhiveselleminstnlburadadr.
Ak,benliinisevmeksevdasndankendinikurtarrsasevilenveiste
nilensevgilidebenliksevdasndanvazgeer.
343
Cevizinyeilkabnyemekledatbulunmaz,
Ceviz, srf hakikate misaldir ki iinde asla yabana atacak bir ey yoktur.
Hemyenirvehemnicemarazlaraveilletlereifahslolur.
344
mn ksmdr: Biri mn taklid, dieri mn istidll, ncs de

mntahkikdir.mmGazlhyyiulmadlkitabnndrdnccildi
nin sonlarndaki tevhd kitabnda imn hakkndaki yukardaki ayrm cevizi
mislgetirerekyapar.
Taklitedilenimncevizindndakiyeilkabuugibidirder.Neyenir,ne
yaklr,nkacdr,ateekoysanyanmazvehibirieyaramaz.Bunedenle
mntaklidninkoruyuculuktanbakayararyoktur.
stidllmncevizinikinci,yanikuruolankabuudur,yenmezfakatate
ekoysanyanar.
Tahkikmniseceviziniiki,hereyeyarar.
Ancak bu kymet ynnden dereceli olsa da birbirinden de ayr de
ildir. Birini terk edersen dierini rtrsn. Cevizin yetime hikyesini

342
Tahrim,3
343
(emsiTebriz,2007),(M.308),s.398
344
NyaziMsr,erhiEbytYnusEmre,SleymaniyeKtphanesi(H.Mahmud
Efendi),no:1099/2;HseyinARF,YunusEmre,stanbul,1977,s.4962

hatrlayarakyorumyaplabilir.
NiyziMsrkuddisesrruhulazizburadaimnnbirubesiilekurtulua
kavuulamayacanbeyanetmektedir.
arbsenimedinsarhovemestolmadn,
arap imek demek menhiyat ile megul olmak demek deil, bilkis akl
terkederekkmilpireitaatetmektir.
Gurbetliedmedinbelayaatmadn,
Kebab(eti)oluppimedinkebabarzularsn.
Mevln kaddesellh srrahulaziz bu balamda babasnn u szn

nakleder: Yaratlandan daima ikyet, bir anlamda yaratan da ikyet
etmektir.
345
Isszdanbandamisafirarzularsn.
Seyrin evveli niyet ortas teslimiyet sonu hizmettir. Bu ekilde vuslatn

bereketizuhuredecektir.
Benbailebostangezdimhyrnbulmadm,
Senstaacndannararzularsn.
Huyunu deitiren kii, yaratln deitiren kiiye benzer. nk
onunyaratlndeitirmedikehuyunudeitiremezsin.
346

345
(KK,2001),s.149
346
Buhr, Eb Abdillah smail b. Muhammed, elEdeb'lmfred, 3. bsk. thk. Mu
hammed Fuad Abdulbk, Dru'lbeir elslmiyye, Beyrut, 1989, s. 107 (283);

Onunyaratlndeitirmedikehuyunudeitiremezsiniz.
347
TAHMSAZB
Ormanlktankmadnbostanarzularsn
Cehlindenkurtulmadanmaanarzularsn
Cehennemdeyanmdancananarzularsn
BirbakarkrsnhemanzahirHakksemedin
Pirimuani
348
bulupbariyzeiinden
Ruhunusenbilmedingizlisrramadn
Senbirodayapmadnkapnvrnabucak
Geldinodunkesmeenebaltanvarnenacak
meegeldingibiolduarabayasak
YnnHakkadnmedinihsnarzularsn.
Zlmetedeylemibunurusiyahseni
Aldadbuleminzzilechsen
bliseyreylediyrvesveselirhseni

Deylem,elFirdevsbime'sri'lhtb,I,232(893).Elbnhadisinbulfznnzayf
olduunu sylemitir. Bilgi iin bkz. elCmiu'ssar ve ziydeth, I, 480 (4791).
(UYSAL,23Bahar2007)
347
Tabern, elMucemlkebr, IX, 178 (8884, 8885). Heysem bu rivayetin
rvlerinin sika olduunu sylemitir. Bilgi iin bkz. Mecmau'zzevid, VII, 402. An
cak tespitlerimize gre bu rivayet Hz. Peygamber'e isnat edilmeden verilmitir.
(UYSAL,23Bahar2007)
348
eyh

NefslebizimHakkakimseyaknolamaz
Ettiinkikimsenintevbeilebaklmaz
Zahireolupbilmedinbatnilealnmaz
Aferinolsunsanaarzhnerklmadn
Yarsanarahmettialamadnglmedin
Ttnemekrhdedinnkarabbulmadn
Mayalanptamadnocanamadn
Bahrigamadmedinzdiliinkomadn
Davebeliemedindertliolupamadn
Yatupkalkacanyokevinyokbucan
Bucaktanacan
349
yokbirulanm
350
evinyok
Dildegamvedanyokkurbanabanyok
Hlisanupmeydnarzuhnerklmad
Yerigdolutumkendizmbilmedim
Subhumesa
351
Zhidalamadnglmedim
Varilevaraynolurpirekaniziyle
znHakktangrrhemdemolanzile
Azbbugnergrrbugzile

349
Nacak:Biraasapageirilen,azkeskin,geniedemirlet.Balta.
350
Ulanm:Eklenmibitimi
351
Sabahakam

152
7+7=14
Cnnsenterketmedincnnarzularsn,
Znnrnkesmedinimnarzularsn.
oluacklargibibinersinaaata,
evkniletopunyokmeydnarzularsn.
Karncalargibisenufakufakyrrsn,
Meleklerdenileriseyrnarzularsn.
Topuunakmayansuyudenizsanrsn
Senkatreyigemedinummanarzularsn
VarsenNiyziyratmaokunileri,
Derdiylekulolmadansultnarzularsn.
Znnr Hristiyanlarn almeti olup (bilhassa Katolik Papazlarnn) belle

rinebaladklaryapadanyaplm(kordonhalinderlm)biriptir.te
Hristiyanlk almeti olan znnr belinde slm olur mu, olmaz. Burada
znnrdan murad edilen irktir. Znnrn kesmeden imn arzularsn,
yanisenhenzirkiterketmedenimnarzuedersindemektir.
Denekiletopunyokmeydnarzularsn.
Goldziher'in iaret ettii gibi, dindar mslmann en ateli amac, en

ufakayrntdabileRaslllahsallallhaleyhivesellemitaklitetmekol
mutur. nk Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, mslmana gre
mmkn olan en byk mkemmellie sahiptir. Balangta bu daha zi
yaderitelinbiimleriyle,gndelikhayatndgrntleriyleilgiliolmu
tur. Ancak zamanla Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, ahlakn asl

alanntekiledenkonularda,yaniriteldenok,bireyselahlakdavran
laralanndaahlakibirmodelolarakalnmtr.
Daha sonraki bir safhada bundan da ileri gidilmitir. slam ahlaknn
geliiminin daha ileri bir safhasnda tasavvufun etkisi altnda insann
davrannda Allah Tel'nn sfatlarn benimsemesi projesi ahlaki bir
ideal olarak tespit edilmitir. (el tahalluk bi ahlak Allah). Erken sufi d
neminin temsilcilerinden biri olan Ebu'l Hreyn el Nuri'nin, ahlaki ideal
olarak bunu tesis ettiini grdmz gibi bnl Arabi'ninde insann
dmannadahiiyilikyapmasynndekitalebinibuAllahTel'ytakli
de dayandrd anlalmaktadr "Ftuhat elUlmunun giriinde
Gazzali"AllahTel'nnahlakileahlaklann"vecizesinizikretmekteve
yledemektedir:
"nsannmkemmelliivemutluluu,AllahTel'nnsfatlarnka
zanmaabasndanvekendisiniTanr'nnsfatlarnngerekanlamyla
sslemesindenibarettir"
Allah Tel'nn en gzel isimlerinin aklanmasna veyorumlanmas
naayrdnleseri"elMaksadelEsnafierhEsmaiAllahiHsna"nn
birinci blmnn drdnc faslnn balnda Gazzali, yine ayn gr
tekrarlamaktadr: "Kulun mkemmellik ve mutluluu Allah Te
lnn ahlak ile ahlaklanma ve O'nun sfatlar ve isimlerinin manala
rylabezenmedenibarettir"
352
imdiGazzali'niniaretettiigibi,ahlakiidealolarakinsannkendisi
niAllahTel'nnsfatlarnngerekanlamylasslemeprojesi,busfat
larngerekanlamnuveyabuekildebilmeyigerektirir.Bakadeyi
le, eer Mu'tezile'nin ileri srd gibi Allah Tel'y yaratklarn yara
tlmlklar ile ilgili hi bir sfatla vasflandrmak mmkn olmazsa,
O'nunlainsaniolanarasndabiryapvedoafarkllolduukabuledi
lirse, insan nasl Allah Tel'ya benzemeye, O'nu taklit etmeye alabi
lir.OhaldeinsannAllahTel'nnahlakileahlaklanmasveO'nutaklit
edebilmesi, O'na benzemeye almasnn bir anlam olmas iin Allah
Telileinsanarasndabellibirbenzerlikolduunukabuletmekzorun
ludur.Bubenzerlik,zitibariylebilinemezolanTanrsaldoaileinsan
doas arasnda aranmaktan ok, hi olmazsa fiilleri bakmndan bize
belli bir lde grnr olan Tanrsal sfatlarla insani sfatlar arasnda
aranabilirveyatesisedilebilir.
353

352
Gazzali,ElMaksad,s.6,26
353
(ARSLAN,24ubat1996),s.329

Senkatreyigemedinderyayarzularsn
BtninsanlarAllahTelhakkndaokadarbahisederlerkihepsibuko
nudasonnoktayaeritiinizaneder.Fakatbubyleolmadbirhakikattir.
nsanlarninanlarndabirAllahTeltasavvuruikiekildedir.inan
lardayaratlmlhveyainanlanlh
lhkavramkulununkendisinedirinancnaveyazannnagreoldu
udur.BudnceAllahTelnnkyametgnbirtakmsuretlerdekul
larna tecellsi ile ilgilidir. Bu rivayete gre Allah Tel, kyamet gn
kendiliinde bulunduu hal zere kullarna tecell eder. Fakat hi kimse
onukabuletmezveSenbizimRabbimizdeilsindiyekarlar.Bunun
zerineAllahTel,herkeseherkesin Onun hakkndakitasavvurunag
re tecell eder. Bylece herkes, kendi inancna gre grd Allah Te
lykabuleder.VeOnuikrarederler.SadreddinKonev,bunuyleifa
de etmitir: Hak, kyamet gn mminlere tecell eder, onlar da Hakk
ilekendileriarasndakialmetigrmediklerisrece,Hakkinkrederler
veondankanrlar.Szkonusubualmet,Hakkadiroyledir,yle
deildir eklindeki inanlardr. Hakk, onlar iin suretlerde bakalar
(tahavvl)veherbirisi,kendialmetiileOnutanr.
354
YinebukonuhakkndaKonev,yledemektedir:
uhalde,insannzihnindemeydanagelenvemabudiinolmasge
reken kemal sureti, naks bir surettir ve belirttiimiz nedenden dolay
eksiklii sabit olan bu kemalin nispet edildii kimse, onun tarafndan
bilinmemektedir.Bakabirifdesindeise:
nsanlarn pek ok ey hakkndaki hkmleri ise, zanlarna ve ta
savvurlarnabaldr;zellikleAllahTelyadirzan,hibirbilgiifde
etmez. nk Hakk ihata mmkn olmad iin, her hkm sahibinin
Allah Tel hakkndaki nih hkm, Haktan kendisine gre ortaya
kaneyolmutur;butaayynedeneyde,okimseyegretaayynet
mitir,yoksabizatihiHakkagredeildir.
355

Verirmabudunaherkesidrkincebirsuret
Baklsaemiibretleacepputhanedirlem
NamkKemal

354
(DEMRL,2003),s.139;Bkz.Konev,lhNefhalar,s.95
355
(DEMRL,2003),s.140

NiyziMsr,hakikatilmindendemvuranlarasitemediyor.Dahaken
di durumunu bilmeden bakalarna srlardan bahsedenlerin acziyetiini
istiare yaparak, biz o kadar bildik, hala bildiimiz, bir ey deil, haddine
mi ki, sen bu ilere tevessl etmektesin demektedir. Herkes hakkndaki
sonu,airindediigibiolacaktr.
"Greceksin,tozlarkalknca,yaknda,
Atm,yoksaeekmivar,altnda?"
NitekimEhlullaharasndada,hakikatehliileiddiaclar,kyametgnn
debelliolacaktr.
"Karncagzyalanbirbirineyanaklarda,
Alayanlarbelliolur,alargibiyapanlarla."
TAHMSAZB
Bildiindengemedinirfnarzularsn
Birpirdenelalmadnrahmnarzularsn
DerdiHakkekmedindermnarzularsn
Birszndenbinkeredeligibidnersin
Birbziyafersizsinsanzamnca
356
yenersin
Telsizr
357
alarsnezgisizceuyanrsn

356
Za'm:Kelm,sz
357
r:Biralgtr.Gnmzde"ksasap"olarakanlan,36il42teknelle
ri arasnda deien ve yukardan aaya lasolre dzeni ile alnan balamann,
balamaailesiiindekiad.rntanmileilgilisregelentartmalarvardr.
Bir tanma gre r,balamaailesinin en kdemlialglarndan saylr. Divan
saz'nayaknbyklkte,9yada6tellidir.rleseslendirilendinseleserler,yin
havalar,semai,nefesgibitasavvuf mziieserleri, etkileyici bir hava yaratr. Bir
dieryaklamagreise,rbellibirsaznaddeildir.
Trkiye'nin eitli yerlerinde, eitlisazlarar denildii ne srlmektedir.
GneydeAdana,Mersin,Gaziantep,Urfa,Diyarbakr)bozuka,onikitelliaksazla
rnardenilmektedir.

SenErmenikiisinnefsinekulolurken
Nefsineoldunnedim
358
darHakkagelirken
Bilmeyesinkendinigayriyepend
359
verirken
klanyelersenHakksuyunakanarsn
Hernekigrrsenonaelinsalrsn
Sncennetedalarsnbulduunualarsn
Kendinigrmelcehlilekalmageri
YerilebugnkamuHakkileolmudolu
EtmezngayguluAzbgedalkeyi

358
Nedim:(C.:NedmnNdem)Sohbetarkada,meclisarkada.
359
Pend:f.Nasihat,vaaz,t

153
Eybucmlekintnaslnbircneden
demikudretleolcanasevipcnneden.
Allemelesmilehemtckerremnile,
Arldameleklercemine,Sultneden.
Vechidemlecihnfnsunutenviredip,
Knhztnaovechihccetburhneden.
Evvelidem,sonunhtemklupbulemin,
HtemiMahmdudemizbdeiinsaneden.
NoktaipergrlemAhmedinZtnklup,
SrrnkutbhakkatmazharRahmneden.
EnbiyavEvliyhepmazharenvrHakk,
Mustafadaherununcemedpbireneden.
smiresmimahvikenbucizbrenin,
NmnMsrverpdillerdedusneden.
KintnaslNuriMuhammeddir.Bukinatanntafslidir.demceset
lerinbabasdr.demaleyhisselmyaratldzamancennetlberzha
konuldu.Cennetlberzhdenilmesionundnyaileahiretarasndaoldu
undandolaydr.HadisiPeygamberilesabittir.Birkimseldzaman
sadise,yaniimnehliisekabrindencennetlberzahhabirpencerealr,
kyamete kadar bu cennetle nimetlenir, ayet ak, yani irk ehlibir kimse
ise kabrinden cehenneml berzha bir pencere alr ve kymete kadar
cehennemle azap grse gerektir. Cenab Hak Hazreti Risaletin nurunu
demin alnna koydu. Cennetl Berzhn bir dier ismi de Cennetl Ve
lyet dir. (Yani vellik mertebesine ulaanlarn cennetidir). Ehlullahtan
herbiridahadnyadaikenzamanzamanorayagidipnimetlenirler.
Allemel esm isimler Hazreti dem aleyhisselma retildi demek
deildir.
360
Btn isimler demin vcdunda zhir oldu demektir, yani
Hakkn btn isimlerine dem aleyhisselm mazhar oldu ve Cennetten

360
(AllahTel)btneyannisimlerinidem'ebildirdi.Sonrabueyaymeleklere
gstererek, Bunlarn isimlerini Bana haber veriniz, eer siz sdk iseniz diye bu
yurdu.(Bakara,31)

kendisine hlle (bir eit elbise olup cennette giydirilecek) ve tac getirilip
giydirilerektekrmolundu.Buhususubildirenyeticellede:
Biz,
hakikateninsanolunuanveerefsahibikldk.Onlar,(eitlinakilvas
talarile)karadavedenizdetadk;kendilerinegzelgzelrzklarverdik;
yine onlar, yarattklarmzn biroundan cidden stn kldk.
buyurulmutur.
Cihn fnsu dem aleyhisselmn vechiyle nurland, yani lemin ruhu
insandr, insan olmasa lem olmazd ve insansz lem pyidr olmaz. Bu
lemin ncesi bir dem aleyhisselmdr, bu dem deil bir dem, sonu
htemdir,yaniHtemlVelyetdir.
361
Allemelesmilehemtckerremnile,
Allemelesmilehemtckerremnile
ArldameleklertopluluunaSultneden.

Ve(AllahTel)btneyannisimlerinidem'ebildirdi.Sonrabue
yaymelekleregstererek,"BunlarnisimleriniBanahaberveriniz,eersiz
sdkiseniz"diyebuyurdu.
362
Andolsunki,bizinsanoullarnereflikldk,onlarnkaradavedeniz
degezmesinisaladk,temizeylerleonlarrzklandrdk,yaratklarmzn
pekoundanstnkldk.
363
Vechidemlecihnfnsunu
364
tenviredip,

361
Buradabuleminevvelibirdem,budemdeil,birdem,sonuhtemdir
szlerindekanaatimizcedurmakyerindeolur.eyhlEkberMuhyiddnbnu'lArab
hazretleri hac farzalarnda Kbeyi tavaf srasnda bir zt ile selamlar. Bu zt
kendisineBizlerdesizingibivaktiyleniceyllarncesiburaytavafederdik.Ka
yllarncedeyinceyzyirmibinylncesidiyecevapalr.Fakatefendim,Haz
retideminzuhrubizcealtyedibinylolarakbiliniyor.Buzt:Senhangidem
denbahsediyorsun,sizlereyaknolandemdenmi,uzakolandemdenmibahse
diyorsun.Nicedemleryaratlmtr.Bizsendenncekidememensbuzdemi
tir.teMuhammedbnu'lArabHazretleriBudemdeil,birdemdiyebunu
bildirmekistemilerdir.
362
Bakara,31
363
sra,70
364
Fanus:yunanca.Fener.Sbitvesslfener.Kim:Bazeylerinstnekapatmak

Vechidemlecihnfenerininurlandrp,
Aslnztnaoyzhccetvedelileden.
HtemiMahmdudemizbdei
365
insaneden.
Evvelidem,sonunHtemklpbulemin,
Raslllahsallallhaleyhivesellemiinsannzbdesieden.
[nsannsrr,AllahTelnnsrrnnzahiryn,AllahTelnn srr,
insann batnn srrdr. leme deer veren insann varldr. Her insan
ei olmayan biricik mucizedir, fakat Efendimiz (sallallh aleyhi ve
sellem) yaratl bu mucizenin tamamland cevherdir. Yoksa kinatn
varlAllahTelkatndayoksaylacakkadarkkbireydir.
Ftuhat Mekkiyede Allah Tel yz bin dem yaratmtr sz
gelmitir.Buyaratlnhikmetiiselemlerinsaysalifadesindekigrece
liianlatrki,birbiriiindeolansrlardr.AllahTelYzbindeminsr
rn bir demde toplamtr. Bu yaratllarn hepside Efendimiz
(sallallhaleyhivesellem)densonraveOnunsrriindeolmutur.]
366
leminpergelnoktasnAhmedinZtklp,
SrrnhakkatkutbuRahmnnzuhurueden.
Allah Tel lemlerin zne sebebiyet ilkesini koymutur. Olaylar ve

eyaybirsilsileiindeyaratmtr.Bazendurumlarnbozulmasolmusa,
bunlarmucizesnfndaolmutur.
Allah Tel, Sen olmasaydn bu lemleri yaratmazdm Raslllah
sallallhaleyhivesellemibuyurmasileleminvarlnaSenisebepkl
dm,demektedir.
EnbiyaveEvliyhepmazharHakknurlardr,
Mustafadaherolaylarcemedipbirieden.

iincamdanyaplmkapak.
365
Zbde:(C.:Zbd)Netice,sonu,hlsa.Bireyinenmhimksm.Kaymak.
Hernesneniniyisivehlisi
366
(ALTUNTA,2004)

limlerin ilmi, hkimlerin hikmeti, ariflerin marifeti ve eyann bilgisi
hep Efendimiz Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden ald nisbet ile
dir. Btn mahlkatn ilmi toplansa Efendimizin deryasnda bir damla
dahietmez.
367
Nitekimhadisierifte, ncekilerinveson
rakilerinilimleribanaretildi.Bakabirrivyette;
ncekilerin ve sonrakilerin ilimleri bana mirastr. Yani
RaslllahsallallhaleyhivesellemEfendimizncekilerinvesonrakile
rin ilimlerini ve daha fazlasn talim eylemitir. Bu sebepten dolay
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz ilimde cmle enbiya ve
evliyadanstnolmutur.Onunhakknda, Al
lah Telnn ltfu senin zerine pek byk olmutur.
368
buyruldu.
nkilimileinsan,melekttanfaziletliolmutur.
Kurn Kerimde Allah Tel eyann isimlerini
demebildirdi.
369
demkelimesindenmuratdemaleyhisselmolur
sa, manas dem aleyhisselma ilimleri Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemEfendimizinanndanindirilmitir.nkdemaleyhisselmson
rakigeleceklerdenncegelmitir.
Fahri lem Muhammed Mustafa sallallh aleyhi ve sellem Efen
dimiz netice ve gayedir. Onun iin her ey ilmini istidad miktarnca
Efendimizden almtr. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efen
dimiz mkemmellik zere yaratlmtr. Kurn Kerimde
Allah Tel eyann isimlerini deme bildirdi. Buradaki
demden murat zahirde Beerin atas olan dem aleyhisselmn
sretidir.HakikatteisedemiHakkidirki,aklevvelolarakisimlendiri
lenRhuMuhammediyedir.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz dem aleyhisselm
amurdanyaratlmadan,hakktindenncebtnisimlerinhakktlerine
kavumuidi.Hereyayismiile bilirdi. Ayettekiisimlerden murat belki,

367
(ALTUNTA,2003),s.33
368
Nis,113
369
Bakara,31

isimlerivekonulduueylerinhakktlerinitoplamolmasdr.
Sofiyye, bu konuda isimleri bildirmesi ve konulduu eylerin
hakktlerine ulamasdr demitirler. Nitekim hadisi erifte;
Rabbimeyayaslilegster
370
smiresmiyklmikenbucizveresizin,
NmnMsrveripdillerdedvehreteden.
TAHMSAZB
Eynicenreelhakfeyzinizhreden
Eyniceukzrzrsergerdn
371
eden
Noktaiesrrztmgndebindevrneden
Oldularaynimsemmallemelesmile
ErdilerztHdyahersfatndanLile
Kadrimizidrkegeldinsrrmevhile
Allemelesmilehemtckerremnile
Destikudretlebuvechidemitasavvureden
Ztnasecdeemrindemetakdireden
HersfatdeminvechindeHakktamireden
Vechidemlecihnfnsunutenviredip,
RyunayinekldruyunaHakkdemin
Olmayaharfunidsbilbuismiazamn
nElestbezmibudemdirettinakdemin
HtemiMahmdudemizbdeiinsaneden.

370
(ALTUNTA,2003),s.3435
371
Sergerdan:f.Badnm,akn.Hayran.

Bisi
372
ihyaylemiAhmedinztnklp
HemsfatilminemuharremAhmedinztnklp
HemmuahhirhemmukademAhmedinztnklp
GrnrherkandebaksamemimedidrHakkn
phesizhakkalyakndireyleyenikrrHakk
OldueytanvechidemdenedeninkrHakk
nkcnsultnoldunefsibedmekkrenin
373
Yaniesmsbiroldusebiseyyarenin
374
MsrdrsultanAzbkemterivrenin

372
Bis:Gnderen.Sebebolan.cabettiren."Gnderen,yenidenyaratan"
mnsndaAllahTel'nnbirismi.
373
mekkr:Hilekr.Dzenbaz.okaldatc.Mekiryapan.
374
sebiseyyare:Yedigezegen

154
Vezin:MeflmefailMefilfeln
Aldnmgnlhsnileyekthaberinsen,
DuydunmuhemolYsufzibhaberinsen,
Yakubveol,ddeleringrmezolunca,
Aladmtasorsanobinahaberinsen.
YsufyolunaalayanancakdemeYakub,
ittinannolduZleyhhaberinsen.
Kaysniceylalatpinletmedimiak,
AlsannolabirdorucaLeylhaberinsen.
Dalardahidayanmazannyznekar,
limleresorTrileMshaberinsen.
Sulargibiyznyeresrkalmayolundan,
Alaktaalursunyrderyhaberinsen.
lemdeniceyzbinolurakagiriftr.
Gelsormaomecnunlaradnhaberinsen.
Blblleresormayrvarhletiak,
Pervnedenalgizlicetenhhaberinsen.
Tevhidsanrlileisbatvcdu,
Sormagzelimanlaraillhaberinsen.
Herkimbuyolasdkilegirmezseyokolmaz,
YokolmayacakYsufunummahaberinsen.
Lhtilenstugnlanladise,
MsranasorKfileAnkhaberinsen.
Senaldnmgnlgzelliiileesizhaberini,
SenduydunmuhemoyakklYsufunhaberini,
Yusufaleyhisselmcemlilhiyyeye(ilhgzellie)irettir.Gzellikler
Yusufaleyhisselmileanlr.
GzleringrmezoluncaYakubgibiol,
aladm,Senobinahaberinisorsan.
Alyankiininsrlaranlatndaperdelerkalkar.AllahTelkulunaala
mayihsanedinceikincibiralamayaniazabdahatakdiretmez.Aynanda

iki azab hibir zaman Allah Tel tecelli ettirmemitir. Srlar alayann a
zndandkldzamanruhsattaaynaynandaverilmitir.
YsufyolunaalayanancakYakubusyleme,
OnunolduZleyh,seniittinhaberini.
SenalsannolacakbirdorucaLeylhaberini.
SenlimleresorTrileMshaberini.
Senalaktaalrsnyrderyhaberini.
Ucubvevarlndangeenkimseiinmneviyatsrlaralr.
Sengel,sormaomecnunlaraaklllarhaberini.
Pervnedenalgizlicetenh
375
haberinsen.
Aknhaliniblblleresormayrvar,
Senpervnedenalgizlicetenhhaberini.
Akn mekn tenha yerlerdir. Tenha yerlere bakalarnn etkisi yoktur.

Birlemenin yurdudur. Tenhadaki yalnzlk kskanln bittii andr. Tek ol
mak ise, bilmenin zirveye kmasdr. nsan bir eyi bilmeye balaynca sev
meye de balar. Ezelden gelen bir bilme de varsa bu srr daha ok aikr

375
Tenha:f.Boyer.Kimsesizyer.Yalnz,tek

klar.
Sensormagzelimonlaraillhaberini.
Lilhe illllh demek ile bu iler anlalmaz. Yokluk ve varln bittii

makamdasrlaraakar.AllahTelnnvarlnbeeranlamakmmkn
olmadgibi,Allahdaolmakimknszdr.Bunedenlesznbittiiyerdebir
eyler aa kar ki, bu konuda her ne konuulursa konuulsun hepsi hata
danibarettir.
SenyokolmayacakYsufunmitetmehaberini.
Lht
376
ilenstu
377
gnlanladise,
SenMsronasorKfileAnkhaberini.
Lhtcell,yanibtn,Nstiseceml,yanizhirdir.Hvelevvel
lht Hvelhirnst kez Hvezzhir nst, Hvel btn
lhttur. te zhir ile btn, yani ceml ile celli gnln anlad ise, o za
manKfileAnkdanhaberinolurveonlarbilirsin.Kfzhirdevardrvel
kinAnknnismivardr,cismiyoktur.Kftanmuradedilencellki,buise
Ztilhiyyedir.
Halklemsanurlarkienbiyvevliyagzelsevmezlergzelibunlar
severler siznle enbiy v evliynun gzele bakmakda fark Kur'na
bakmakgibidrsizKur 'nabaknca kelimesinii'rbnmansnhakika
tinimecaznmutlaaidersizenbiyvevliyahakyknesrarnrumzn
irtn tevrhini gzlerler kezlik gzle de bakduka siz ehevtla ba
karsz enbiy v evliya hakla bakarlar Ulemi ns Kur'n ararlar man
bulalum trih bulalum diy ma'n ve tevrh enbiy v evliyay ararlar
bizebakundiy.NitekimCaferisdkradiyallhanhbuyurur;Kur'nun

376
Lhut:lhlem.Uluhiyetlemi.Ruhan,manevalem
377
Nasut:nsanlk.nsanlarveonlarlaalkaleyler

tecellsivardurya'nhakkundostlarnaKur'niindentecellsivardurehli
olmayana tecell itmez Ona ancak temizlenenler dokunabilir.
378
ayeti
bunclayn mahbub yzinden Hakk klarna tecelli ider teselli virr
Mahbubun haberi olmaz mahbub ancak bir yinedr grinen ayrdur,
gayrdeglayndur,gayroldubirsandur.Sizyineyebakarszenbiy
v evliya ayine iindeki cemle bakarlar. mdi bir gz ki yineye baka ol
gz iinde tecelli iden cemali kanda grr. Fsusda yazar ki ayineye ba
kan iindeki sreti gremez iindeki srete bakan yineyi gremez
acebdr dir. Gnl her neye
kasd iderse grdgi odur gnln maksud

olmayan gzine de girse grmez bu mcerrebdr insn bir eye ziyde
megulolsagayrnegrrneiidrgholurbirgzdenbirhirkimsebir
ey grr gzn shibinn haberi olmaz acebdr kudretu'llha nihayet
yokdur.
379
TAHMSAZB
demdenalupnshaikbrhaberinsen
FehmeyledinMescidiAkshaberinsen
Vechimdenokusrrylamevlhaberinsen

378
Vak'a,79
379
Halklemsanrlarkienbiyveevliyagzelsevmezlergzelibunlarseverler.Si
zinleenbiyveevliynngzelebakmakdafarkKur'nabakmakgibidir.sizKur'na
baknca kelimesini i'rbn mansn hakikatini mecazn anlamaya gayret edersiniz.
enbiyveevliyahakikatleriniesrarnrumzunuiaretlerinintarihlerinigzlerler.Bu
ekildegzledebakdkasizehvetlerlebakarsnzenbiyveevliyaHakklabakarlar
limlerKur'nararlarmanbulalm,trihbulalmdeyima'nvetevrhenbiyve
evliyayararlar,bizebakndey.NitekimCaferisdkradiyallhanhbuyurur;
Kur'nntecellsivardrya'nhakkndostlarnaKur'niindentecellsivardrehli
olmayana tecell etmez Ona ancak temizlenenler dokunabilir.
379
ayeti bunun iin
sevgili yzinden Hakk klarna tecelli eder, teselli verir. Mahbubun haberi olmaz
mahbub ancak bir aynadr. Grnen ayrdr, gayr deil ayndr, gayr olduu bir
sandr.Sizyineyebakarszenbiyveevliyaayineiindekicemlebakarlar.mdibir
gzkiyineyebakaolgziindetecelliidencemaliondagrr.
Fsusdayazarkiaynayabakaniindekisuretigremeziindekisretebakanay
naygremezacebdirder.Gnlherneye
kasdedersegrdgodur.Gnlnmak
suduolmayangznedegirsegrmezbumcerrebdirinsnbireyeziydemegul
olsa gayr ne grr ne iidir gh olur bir gzden bir hir kimse bir ey grr gzn
shibininhaberiolmazacebdirkudretu'llhanihayetyoktur.

FikriHakkkendinitbilmezolunca
Nefsinsanaiblisisznvermezolunca
Ferdagmnacanudilsalmazolunca
Hakktansanabirzerreeerolmayamahbub
SenolmayasensrrHdvechinemensub
HemmihnetCercis
380
olubensabreyleEyyb
Hakkkgibiolmayabiddahbirzevk
Birdildekihslolahemklabinevk
Gykieerlutflalutfileolhak
Alatmabenihicrinleeygzmhu
Glbiryzmehndegneydileriancak
Gerbanatecelliedeoldilberihbru
381
kmahatailehazergzeledilekden
Kimseyesaknvermehabergoncaglnden
Sabreylegnlhernegeliryrinelinden
Herkavuslatsrrnetmesezvar
382
Hemkahaberineylemechileizhr
Pimnolupsonradileylemeprzr

380
Cercis: (Circis) Taberi tarihine gre: s Aleyhisselmdan sonra gelmi ve
Filistinde yaam ve onun eriat ile amel etmi olan bir peygamberdir. Yedi sene
iersindeteblidebulunarakokikenceleremaruzkalm,mteaddiddefalarld
rlm ve mu'cize ile dirilerek tekrar tebli vazifesine devam etmitir. Kendisine
dmanlkedenkavimatelehelkedilmitir.EnsonundayineCercisAleyhisselm
ehidedilmitir.
381
Hubru(y):(C.:Hubruyn)Yzgzelolan.Gzelyz.
382
Sezavar:f.Mnsib,uygun,lyk,yn.

Divneyesorderdiylebuhayretk
Herkesekmezcevrilebugayretk
Birzerredegrsuretileseyretak
Pervnedenalgizlicetenhhaberinsen.
Birlmelifireayananlauhdu
Hemanlaotuzikihurufilevedud
Tevhidileimnaerianlavcud
Dilolmazolderdiderdiylebinpredelinmez
Burei
383
nkHakknmazharbilmez
Maksudueerkabeiseondadabulmaz
Azbsznfehmedibenanladnise
LakaydolubenHakksesinibekledinise
demdeHakkseyregelipdaladnise

383
Drdaltgrena

155
Vezin:FiltnFiltnFiln
Yinefirktnrnayandcihn,
Hasretgittimbrekramazn,
Nrilebulmutulemyenicn,
Firktgittimbrekramazn.
ndiKurneynrugzel,
LeyleiKadrindeeykadrigzel,
Gittieytehliltekbirigzel,
Elvedgittimbrekramazn.
Ghtesbhsenvzikrile
Ghtahmddvkrile
Canbulurdumrdedillernrile
Hasretgittimbarekramazn.
BuayirebalanurdediResl
Cineytnetmeyeaslafzl,
Hepdularbundaolurdukabl,
CemolupHakkamnctedelim,
NriKurniledorugidelim,
BilmedikkadrinNiyznidelim,
Eydiriggittiehriramazn.
Yinefirktnrnayandcihn,
Yineayrlkateineyandcihn,
Ayrldgittimbrekramazn.
ndiKurneynrugzel,
ndiKurneynrugzel,

Ghtesbhsenvzikrile
Ghtahmddvkrile
Canbulurdumrdedillernrile
Bazzamantesbh,senvezikrile
Bazzamantahmd,dvekrile
Canbulurduldillernrile
BuayirebalanurdediResl
Cineytnetmeyeaslafzl,
Reslbuayiindebalanrdedi
Cinveeytn.Aslalzmszszsanma,
BilmedikkadrinNiyznidelim,
Eydiriggittiehriramazn.
BilmedikkadriniNiyznidelim,
Eyvhokyazkgittiehriramazn.
KurnKerimveRamazanbirbirleriniartranunsurlardr.Birianln
camuhakkakdieriaklagelir.Bununsebebiiinbirokyorumlaryaplmtr.
Fakat belki hatra gelmesi gereken oru sfatnda bulunan ilh zelliin
(samediyyet) Kurn Keriminde Allah Tel kelm olmas nedeniyle
uluhiyetpenceresininbirbirinebakanblmleriolmasdr.Bunedenledirki
AllahTelilekonumakisteyenKurnKerimokusunbuyrulmaktadr.
Oruun sevap terazisindeki deerinin Allah Tel tarafndan ayr hesapla
mayatabitutulmasnnbirzelliiolsagerekir.
Hz. Ebu Hreyre radiyallh anh anlatyor: "Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem buyurdular ki: "demolunun her ameli katlanr. (Zira Cenb
Hakk'nbuhusustakisnnetiudur:)Hayramellerenazonmisliyleyazlr,
bu yediyz misline kadar kar. Allah Tel Hazretleri (bir hadisi kudside)
ylebuyurmutur:"Orubukaidedenharitir.nkosrfbenimiindir,
bendeonu(dilediimgibi)mkfatlandracam.Kulumbenimiinehve
tini,yiyeceiniterketti."

156
Glmdrblblmdrolzruefgneyleyen,
Tenmidirycanmdrhemarseyrneyleyen
Nrubdubhkingelhaberverasln,
Kimbulrnherbiriniemrefermneyleyen.
teinkeremiyetininsrrntuygurbize
Gehhilfzreankimdirglistneyleyen.
Yeldekimdirgehnesmgehsabzevkinveren
Ghhmiylenicebldnvrneyleyen.
Kimdiranbanagsterolsulardadurmayp,
Rzuebyzstneakilecevlneyleyen.
Hknemadendirbiterandanmadingehnebat,
Kimdiranghhayvnghinsaneyleyen.
Ayugnyldzlarkimdndrrvergelhaber,
Hemneseyriindnerlerbuncadevrneyleyen.
Bdebirdirskbirmeclistekiyrndabir.
Bdeninkeyfiyyetinikimdirelvneyleyen
Kimininmesciddeboynunediripzhidklan,
Kimininmeyhnedeserhousekrneyleyen.
Zhidinbenzinsarartpalatankimhemnedir?
Kfirinkfrdahifsktaisyneyleyen.
Halktanayrmgznpinhnaekmizn
Neararkendinihalktanbylepinhneyleyen.
Grsemahbubugnlbihtiyrnilolur,
Ehliderdukkimdirzrugiryneyleyen
Kimbusrdankiminimahrumedpchileden
Kiminimahremedinpehliirfneyleyen.
Vahdetehlicmledebiryzseyrnettiler,
Likgrmezolyzkesrettetuyneyleyen.
EyNiyzkimvcdunterkederseoldurur
Cmleyzlerireolbiryzseyrneyleyen.
Tenmidirycanmdrhemarseyrn
384
eyleyen
Glmdrblblmdruinleyenveferyateyleyen,
Tenmidirycanmdrhemdearseyrneyleyen

384
Seyran:(Asl:Seyeran)Gezme,gezinme.Bakpgrme.Hareketetmek.Alma,
ferahlanma,teferrc

Nrubd
385
ubhkingelhaberverasln,
GelhaberverAte,hava,suvetopraknasln,
Kibunlarnherbiriniemrefermneyleyen.
Allah Telnn en byk vasflardan birisi zd olan eyleri birbirleri ile

cem etmesidir. Drt unsuru bir ekilde ve birbirlerini yok etmeden ve boz
madanSalverilmiikidenizgibitutmasonunilhivasfnnhakkiiaretle
rindendir.
teinkeremiyetininsrrnduygurbize
teinerefvestnlnnsrrnduyurbize
Kimdironubazanaykrolarakglistneyleyen.
brahimaleyhisselmatelmihvardr.Ategerekvasfiledeildeglistan
olarakhalarzetmesindekihususiyetateinvebakavasflarnkeyfiyetlerin
deolaneylerininklbndaitaatnneolduuanlalmaktadr.
Sonra duman halinde olan ge yneldi, ona ve yerkreye: steyerek
veyaistemeyerek,gelin!Dedi.kiside"steyerekgeldik"dediler.
386
Yeldekimdirbazanesintibazansabrzgrzevkiniveren
Zamanzamanfkeilenicelkeleriharapeyleyen.
Kimdiranbanagsterusulardadurmayp,
Gecegndzyzstneakilehareketeyleyen.
Hknemadendirbiterondanmadenlerbazanbitki,
Kimdironubazanhayvnbazaninsaneyleyen.

385
Bd:f.Yel.Rzgr.Soluk.Nefes
386
Fussilet,11

Hemneseyriindnerlerbuncadevrn
387
eyleyen.
Gel,Ayvegnyldzlarkimdndrrhaberiniver,
Hemneseyriindnerlerbuncadevireyleyen.
Bdeninkeyfiyyetini
388
kimdirelvn
389
eyleyen
Kimininmeyhnedesarhovemesteyleyen.
bnuMes'udradiyallhanhanlatyor:"SdkveMasdkolanRaslllah
sallallhaleyhivesellembuyurdularki:
"Sizdenbirininyaratl,annesininkarnndakrkgndecemolur.Sonra
bukadarmddetle"alaka"olur.Sonrabukadarmddette"mudga"olur.
Sonra Allah bir melei drt kelimeyle gnderir: (Bu melek) rzkn, ecelini,
amelini, aki veya said olacan yazar, sonra ona ruh flenir. Kendinden
bakailaholmayanztayeminolsun,sizdenbiri,(hayatboyunca)cennet
ehlinin ameliyle amel eder. yle ki, kendisiyle cennet arasnda bir zirlk
mesafekaldzamanonayazsgalebealarvecehennemehlininameliy
leamelederekcehennemegirer.Aynekildesizdenbiri(hayatboyunca)
cehennem ehlinin amelini iler. Kendisiyle cehennem arasnda bir ziralk
mesafekalncayazsonagalebealarvecennetehlininameliniileyerek
cennetegirer."
390
Buhadisierifilebizimkendimizeveinsanlarabakmzdabazeylerin
takdire bal olduu anlalmtr. Gavslzam hramczde Hac smail
HakkToprakSivaskaddesellhsrrahulaziz;
EdeneyleyenAllah,velahavlevelkuvveteillabillh.
Gardalarm!Kimseninkusurunuaramaynvegrmeyin,grdnz
zamanda zerini rtp gein
391
buyurarak iin hakikat cephesinde Allah

387
Devran:Devir,felek,zaman,deveran,dnya
388
Keyfiyyet:Durum,esas,iyz,bireyinnasl...
389
Elvan:(Levn.C.)Renkler.Muhtelifgrnler
390
Buhari,Kader1,Bed''lHalk6,Enbiya1,Tevhid28;Mslim,Kader1,(2643);
EbuDavud,Snnet17,(4708);Tirmizi,Kader4,(2138).
391
HazretiMevlnkuddisesrruhulazzbuyuruyorki;
Onlara beddua edeceine, kendi etrafn tavaf et. Sebeblerin yaratcs Allah
Teldr.(KenanRif,a.g.e.s.385)

Telnn olduunu bilmek gerekir. Ancak Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemeyleisebizneyapacazdiyesorularsorulmutur.
Hz. Cabir radiyallh anh anlatyor: "Sraka bnu Malik bnu Cu'em
radiyallhanhgelereksordu:
"Ey Allah'n Resl! Bize dinimizi akla. Sanki yeni yaratlm gibiyiz.
imdiamelnehusustadr:Kalemlerinkuruduu,miktarlarnkesinletiiey
lerdemi,yoksaistikbaleaiteylerdemialacaz?"
"Hayr (istikbale ait eylerde deil). Bilakis kalemlerin kuruduu, mik
tarlarncereyanettii(kesinletii)hususta!"buyurdular.Srkatekrar:
"yleyse niye amel edelim (boa zahmet ekelim)?" diye sordu.
Raslllahsallallhaleyhivesellem:
"aln! Herkes yaratld eye erecektir! Herkes, (yazld) ameliyle
amilolacaktr!"buyurdular."
392
Zhidinbenzinisarartpalatankim?Hemnedir?
Halktanayrmgzngizlemiekmizn
Neararkendinihalktanbylegizleyen.
Risalet zamannda mnafklar gelip Raslllah sallallh aleyhi ve

sellem ile namaz klarlard ve er' emirlere uyarlard amma yine onlarn
hakkndaayetnazilolduki:
pheyokki,mnafklarateinenaatabakasndadrlar.Veelbette
onlariinyardmcdabulamazsn.
393
Namaz ve niyaz suretinde grnen riya ehlinin hakknda bu yeti

Hz.Mevlnkuddisesrruhulazzkusurlar,banlarabenzetir.Kendindeolan
dan tiksinip rencde olmad halde, bakasnda grnce rahatsz olan insanlar,
aynalardanuzaklam,bakalarnnkusurlarylaavunup,kendiniunutmukimseler
gibidir.
nsan, bakasnda ok ak ve net olarak grd fenal, kendisinde de ayn
netlikte gremiyor. te bu gre sahip olanlar, nce kendi nefislerinin dman
olurlar.(MevlnCelleddinRm,FhiMFh,trc.AhmedAvniKonuk,hzl.Seluk
Eraydn,st.2001,s.XXII)
392
Mslim,Kader8,(2648).
393
Nisa,145

kerme buyurulmutur. Allah Tel ehli da bakc olmazlar. Belki
ehlullhn niceleri vardr ki kendisini gizleyip rtmek iin kabahat ileyip
puthnevemeyhanekesindearapierveolancemaliniseyrederler.
Grenlerfaskvefacirvekfirderler.Dabaktklariin.Velkinkabi
liyetli olanlar szlerinden anlarlar ve nefesinin etkisinden hisseler alp
ehlullahdanolurlar.
Zahidderpalaspnst
Zahidpkbgeratlasp
394
Grsemahbubugnlbihtiyr
395
nilolur,
Grsesevgilisinignliradesizkavumakister,
Kimdirderdehliklarinletenvealatan
Kimbusrdankiminimahrumedipchileden
Kiminimahremedinipirfnehlieyleyen.
Likgrmezolyzkesrettetuyn
396
eyleyen.
Lakingrmezolyzokluktailerigiden.
Ve dahi hss'l hslarn iman odur ki btn eyann Allah Telnn s

fatlarnnaavurulduuyerolduunubilipzikrinaynizikredilenolduunu
grrler. Btn lemde ve kendinde grnenleri Hakk'tan gayr grmezler.
Yani Allah Tel'da fni ve Allah Tel ile bak olup hakka'l yakn mertebe
sinevaslolalar.
rehakkanvcudandansanakefolahl
KimodurmezkrhemzkirdahezkrHakk
Yani zikreden ve zikr olunan ve zikir Hakk'tr. Bu makama kutbu'laktap

makam derler. Fen srf, tecelliyi zt, cem'lcem, hazreti ehadiyyet,

394
Zhitlikeskielbisegiymekliktedeildir,
Zhitlikatlasgiysedetemizolmaktr.(NiyziMsr,2003),s.21
395
htiyr:irde,kendiisteiylesemevehareketetmek,isteme;arzuetmek.
396
Tuyan: Zulm ve kfrde ok ileri gitmek. Azgnlk, taknlk. Takn mizallk.
Kangalebeetmesihali.Resmdevletkuvvetlerinekardurmak.Subaskn

hakikat Muhammediye hep bu makama verilen isimlerdir. Buna delili
ntk odur ki: Yani "Ben deme ruhumdan fledim."
397
buyurmutur.Vebirdahibuyururki Bensizeboy
nunuzdakidamarnzdandahayaknm.
398
Vehadisikudsdebuyururki
399
Kulum bana devaml nafile ibadetleri ile yaklar. Bunun sonucunda

ben onu severim. Bir kere onu sevdim mi ben onun iiten kula, gren
gz, tutan eli ve yryen aya olurum. Eer benden bir ey isterse onu
veririm.Banasnrsamuhakkakonukorurum.
400
EyNiyzkimvcdunterkederseodurur
Ey benim ruhum! Bir kimse grerek iman edenlerden olunca o her

yerdeHakkgrr.BelkikendindengrendahiHakolur.Busylenenlere
uygunolarakRaslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki:

401

"M'minin ferasetinden kann, nk o Allah Tela'nn nuruyla bakar"
buyurupsonrauyetiokudular:
"Elbettebundafikrufirsetiolanlariinibretlervardr"
402
TAHMSAZB
Cnmdrbuarzuyuvaslcnaneyleyen
Dilmidirdilbermidirbuaklhayrayaneyleyen
Nefsimdiryacanmdrbutendecevlaneyleyen
Tenmidirycanmdrhemarseyrneyleyen

397
Hicr,29
398
Kf,16
399
400
401
Hicr,75Tirmiz,Tefsir,Hicr,(3125)
402

Eyleyenbirnoktadrbur
403
kitbnnaklini
Soyudharfirezhirkoydubtnilmini
Ruhileherkimdeitialdsultanakln
Nrubdubhkingelhaberverasln,
Drtkitabvechiaktanokudunezberbize
kyolundafeyziHakkeyledirehberbize
Vaktmzita
404
eyym
405
hepbirdirbize
teinkeremiyetininsrrntuygurbize
SohbetiHakktanbizelutfatzevkinveren
Slikemriddeilmibusafzevkinveren
NutkuHakktanglenenevnema
406
zevkinveren
Zhidsenkaldnamavechinrugrmeyip
Sretahayvanadndnztaslnsormayp
Hersfatnsrrnasayinlemahremolmayp
Senznfehmeyledinseoldummknmkilt
Budrryektvenurusrrnkmmknt
Birikimadenbirolduaynivcduiltift
Nesebeptendevrederbulemeemsukamer
Hemdemnehrehlididaroldumiskin
407
nilfer
408
YeldebirsunuHddanarzederkaddinsemer
409
Hemneseyriindnerlerbuncadevrneyleyen.
Bindinartkmjdevazgrnyorinsandabir
Biryananefsinhcmubiryanaeytandabir
Nebilbunefsveeytancanyetercanandabir

403
r:drt
404
ita:kmevsimi.
405
Gnler
406
Nevnema:Bymekvegelimek.
407
Misk:Bircinsgzelkokuismi.
408
Nilfer:f.Beyaz,mavivesariekleraanbircinssubitkisi.Bursayaknlarnda
akanbirakarsu
409
kadd:Boy,bos.Semer:Geceleyinkssasylemek,hikyeanlatmak

Kimisiniehliakntlibitevhideden
Kiminintaatmakbulkiminifaskfaskeden
KiminitakvayolundaserseriZhideden
Mveraklfehmetbudemilemnedir?
KimisininutkuHddansylemezebkem
410
nedir?
Zikrullllhtekrareyleyenherdemnedir?
AyrbilmemridindensalikHakkizini
Gzlerinetutyave
411
srmeekpirtozunu
Kimineseyraneyledibiperdeyrinyzn
Kalarnnnahedeyna
412
okuyankmilolur
Vechinisebulmesn
413
anlayanfdlolur.
Sanmabirmahbubisevsebirkiicahilolur
Grsemahbubugnlbihtiyrnilolur,
KiminifeyziHdnnsrrnanaileden
Kimineveriphayayilmilekileden
Kimineesmitalimeyleyipfdleyleyen
Arzuyuvaslyridildemihmanettidiler
zleriniolsebeptenehlivicdanettiler
Srryrifedenleriehliisyanettiler
Likgrmezolyzkesrettetuyneyleyen.

410
Ebkem:(Bkm.den)Dilsiz.Konuamyan.
411
Tutya:inko.Srme.Ve:Gibi(mnsnatebihedat.)MahveAygibi.
412
phesizbizona(doru)yolugsterdik.ster
krediciolsunisternankr.(nsan,3)
413
Fatihaierif

PirkbenAzbyakHdybildirir
Bundakendinalatanlarandayringldrr
Ruhunuihyederherkimkinefsinldrr

157
Kimkicandangemezisedeyinbizeyrolmasn,
rurzilegelpklarabrolmasn.
Gamyknkolandimekegelmidurur,
Duymayndostderdineakagiriftrolmasn.
Derduyutmazrahatetmezgecegndzk,
olkiblbldrglekarnicezrolmasn.
Zevkitatlekimesnehliakanlamaz,
Tlibisdkisenbelindeznnrolmasn.
RemziHakkamahremolmakdemeninkrdeil,
Kimdilerseakileyrolsun,ayrolmasn.
Zerreceakadukimdeolsayakarvarln,
AkoduisterkiHakkdangayrihivarolmasn.
Cmleefkrnhurfuncemedptevhidile
Noktaivahdetteharolgayriefkrolmasn.
EyNiyzhliakherkesefeyleme,
SrrHakkdranabignehaberdrolmasn.
rurzilegelpklarabr
414
olmasn.
Kimkicandangemezisesyleyinbizeyrolmasn,
rverzilegelipklaraykolmasn.
Can, yine candr. Fakat bir insan cannn vriyetinden

415
gemezse bize
yrolmasn,ziracannnvriyetiHakknvriyetidir.VriyetHakkndr.
Biri muhip (seven), dieri habib (sevilen) dir. Allah Tel buyurur:
Onlar ki Allah Tely sevdi, Allah Tel da onlar sevdi.
416
Yanibuyetlesabittirki,CenbHak kullarnamuhabbeteder.nkmu
habbet Hakkn sftdr. Kullar da Hakkn habbidir. Gayreti ilahiyye zuhr
edipksevenolursa,ozamankulseven,Hakkdasevilenolur.Busrada
kul ok zahmet eker, tki kul yine sevilen oluncaya kadar, yani sevilmi
olduuzamanrahatlar,sevenikenkulrahatetmez.(nsandaimaAllahTel

414
Br:f.Yk.Zahmet.Eziyet.Sknt.Defa.Kerre.Yemi,meyve.Sebebimas
rafveztrabolaney.Kaleduvar.zin.
415
Varlndan
416
Maide,54

tarafndansevilmekister.
SadreddinKonevkaddesellhsrrahulaziz,yledemektedir:
Sevginin nedenlerinden birisi, seven ve sevilenin birtakm sfatlar
arasndagerekleenmnsebetinneticesidir.;
Biz, kendimizden Hakta yansttmz eyi severiz ve O da, bizde,
kendisinisever.
417
olkiblbldrglekarniceinleyiolmasn.
Tlibisdkisenbelindeznnr
418
olmasn.
Tatzevkiilekimseakhlinianlamaz,
Sdktlibisenbelindeznnrolmasn.
Zevkvetaatlamegulolankimseaknhalinianlamaz,yanibidvezhid
ibdetzevkinibilir,akzevkiniduymaz,ktankaar.kolantevhidehli
ibadetvetaatzevkiniduymaz,yaniibdetvetattanzevkalamaz,oancak
tevhiddenzevkalr.biddetevhiddenzevkalamaz.
Tlibisdkisenbelindeznnrnolmasn.
Znnr Hristiyanlarn iaretleri olan parmak kalnlnda yapadan ya
plm bellerine baladklar bir iptir. Gy hazreti s byle bir ipi beline
balamm. Ann iin sya ibadet edenler bunu balarlar. Beyitteki
znnrdanmuradedilenirktir.
Hakksrlarnamahremolmakrastgelekiininideil,
Kimdilerseakileyrolsun,yabancolmasn.

417
(DEMRL,2003),s.119
418
Znnar: p. Hristiyan rahiplerinin veya puta tapanlarn, papazlarn bellerine
baladklar rme kuak. (Rka mni olduu iin kuanlmas slmiyette kfr
almetisaylmtr

RemziHakkamahremolan,yaniomahremolanmaneviaretibaka
larnaifetmez.Ziraifetmekcaizdeildir.Mahremolmayanayledir,
byledirdiyesylemekmemnudur.
AkateiisterkiHakktanbakahibireyvarolmasn.
Mevln kaddesellh srrahulaziz hazretleri bir gn bir pazar ye

rindedurmu,ilhbilgiler vemnalarsayordu.Btnehirhalketra
fna toplanmt. Mevln mbarek yzn bunlardan duvara evirerek
devametti.Ortalkkararpakamnamazoldu.Gecebasncapazarnb
tnkpekleriMevlnnnetrafndahalkaolmulard.O,gzlerinionlara
dikerekszlerineyinedevametti.Kpeklerkafalarnvekuyruklarnsal
lyorlarveyavayavazavzavdiyeseskaryorlard.Mevln:
Varlk leminde kendinden baka kudretli ve kahredici olmayan
yce, kuvvetli olan Allah Telya yemin ederim ki, bu kpekler bizim
bilgilerimizianlyorlar.Bundansonrasizbunlarakpekdemeyiniz.Zira
bunlarAshabKehfinkpeiileakrabadrlar.
iir:
EshabKehftebulunmakfeyizvekabiliyetiverildiinden
Bukpeklerinnndebtndnyaaslanlarnnbaeildi
419
Zerreceakodukimdeolsayakarvarln,
AkoduisterkiHakkdangayrihivarolmasn.
Zerreceakateikimdeolsayakarvarln,
AkateiisterkiHakkdanbakahivarolmasn.
Cmlefikirlerinharflerinicemediptevhidile
Noktaivahdetteharolbakadncelerolmasn.
Burada harflerden murad edilen de grnen mevcdattr, yani btn

mevcdattevhidilebirletir,vahdetnoktasndakaynabakalarkalmasn.
CmleninvcduHakktr,bakamevcdyoktur.
EyNiyzakhliniherkesemeydanavurma,
Hakksrrdronalaykolmayanlarhaberdrolmasn.

419
(YAZICI,1995),s.339(77)

TAHMSAZB
Kmilifillhacahilcehlileyrolmasn
YokyerekehlineZhidsitemkrolmasn
BibesvaslHbibeoltalepkrolmasn
rurzilegelpklarabrolmasn.
Olhakikatbahrinefeleitenisalmtr
kyolundacanveripcnnalmtr
Klukliterkedipolehlihlolmutur
Bilmekistersenszndeneyleidrksdk
Arzszndenbilirsenvaslyrelyk
Bilebuderdindevasnbuldumbirhazk
bidundahibn
420
ahvliakanlamaz
Klukligemedeneflikanlamaz
ekmeyenyrincefsnlikanlamaz
Tlibisdkisenbelindeznnrolmasn.
ZhidaakmeczsanmaHakkvrdeil
Germeczgerhakikatherkesinkrdeil
Yriayrbildinyrayrdeil
Lyiskteyleyencnzhiratmacd
421
ile
GecesiKadriBeratgndzhemiyd
422
ile
Bildiindengetegelsenkuloluptevhidile
KendiniAzbsaknndanayoldaeyleme
Hemsanayrolmayanhlehaldeyleme
Aklbirgzelegrpherkesigardaeyleme

420
Abid(un):badeteden.Zhid.okibadeteden.KleHaib:Mahrum.midsiz.
Kederli.Me'yus.Bibehreolan.
421
Yalandanatmaile
422
Iyd:bayram.Bayramgn.

158
Vezin:MaflnMeflnMeflnmeln
lmibahrvcdasdfnndrdnesiyimben,
Maarifkenzidilvassfnnvirnesiyimben.
Benimilmimkatndamctehidlercizoldular,
Velilmilhnindelidivnesiyimben.
Birerhlecihnnhalkbirbirrzoldular,
BenimbirhlemeylimyokHakknbilmemnesiyimben.
Bikllleminhalkbilirlerbendebirdertvar,
Bilinmezsevdiimkimdirneninmestnesiyimben.
Eerkisretahirdegeldimlemimlke,
Nemziyem,nemstakbelhernnnesiyimben.
Yitrdmbenlii,benlikbanahakbenliindendir,
Tekellmdehitbgybetinkrhnesiyimben.
NeMsryim,neMehdyim,nesym,neinsnm,
Buyanandimeminvelipervnesiyimben.
Ben,Varlnilimdenizininincilerininesizincisiyim
Ben,Gnlhazinesininbilgileriilevasflvirneyim
lim; den maksat marifet ilminin sonu olan ilmi ilhdir. lh ilme agh
olmayanlarndndr.
Hz.NiyziMsrkaddesellhsrrahulazzhakikatsrlarnaveilmile
dnne mlik olduklarn beyn ederek, Ben, ilmi bahryim. Esdf hakkat
drdnesi bende sakldr. demek istiyorlar. lmi ledn, Allah Teldan
seilmikullarnaihsanbuyrulanbireydir.
Ledn Vehbdir. Kullara vastasz ihsan buyurulur. Bu ilmin shibi
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir. Kmil vrisleride Onun sayesinde
nasiplenirler.lmilednnnnebalangcnedesonuolmaz.Builminsahibi
olduunutemslenilmibahribuyruldu.
Bahri vcd: De ki: Rabbimin szleri iin derya ...
423
yeti keri
mesindekibusrraiaretvardr.
Vcd: Lgatta, varlk manasnadr. Burada Allah Telnn ztdr. Al
lah Tel vcdun ta kendisidir. Onun vcdunun ekli, snr, zaman ve
mekn ile snr yoktur. O vcuda benzer hibir suret ve heyet yoktur ve
olmasmuhaldir.

423
Kehf,109

Esdf; sadefin ouludur. Sadef, inci kabuu, iinden inci kan bir bir
denizmahsldr.Butabirdeokincelikvardr.Sadef;derinvegenideniz
lerdebulunur.nciiseonuniindedir.Onukarandalglaroktehlikegei
rirler.Bundandolayincininkymetiyksektir.
limden maksad irfan; irfandan maksad Allah Tely bilmektir. Bilince
bulmak; bulunca olmak lzm. u halde bahri vcda dalmak ve dibine in
mek,sadefibulmak,onuniindeninciyieldeetmekgerekir.
Drdnesiyim ben: Drr; inci manasnadr. Drdne: nci tanesi de
mektir. Hz. Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz buyurmak istiyorlar ki;
Benilimdenirfanaeriip,irfandaneflveesmavesfatlemleriniseyredip
vhidiyyetlemindenhakikatinzyaniinciyibuldumveincioldum.diye
tevhdi zta kavutuklarn ve bahri ztta mahv ve mstarak olarak misl
yoluylaifadebuyuruyorlar.
Kelmadikkatveibretilebaklmazsabuhakikatiidrktenmahrumolan
kimseler, Msri Allahlk iddiasna kalkt diye hezeyana balar. Allah, Al
lahdr.MsriseOnunmazharfeyziilhsiolmubirkuldur.NeAllah,kul
olur;nedekul,Allaholur.Bunuidrkiinirfanlzmdr.
Demir,atelekpkrmzolur.Benateimdiyecaizdir.Halbukidemirin
atele yaknlamas ile atete bir noksanlk grlemez. Demirde de bir
fazlalalkta olmaz. Bu ne hululdr ne ittihd; yalnz yaknln feyzidir. Ate,
atetir;demirdedemirdir.
Marif:Marifetinouludur.Marifet:Bilmekdemektir.Marifet:Bireyi
tefekkr ile bilmek demektir. Burada maksat ilh marifet olan irfn
Muhammediyyedir.
Kenz: Hazne, define manasnadr. Ben gizli hazine idim hadisi
kudssine ireti beyniyye vardr. Mecazen ztullah murddr. Hak, kendi
negrebiliniridi.Bizleriyaratt,kendinibildirmekiinilhmuradilealem
leriyaratt.Bencinleriveinsanlar,ancakbanakulluketsinlerdiyeyarat
tm.
424
Dl:Gnl,kalpmanasnadr.Basar,basiretdediklerioradadr.
Vassf:Vasftanmblaaiismifaildir.Buradailmiilhiyibizebildi
ren, zt celli samednyi bize anlatan ve tavsif buyuran Raslllah
sallallhaleyhiveselleminztvesftdr.
Vrnesiyim ben: Ykk bina harap olmu, yklm mahalle vrne der
ler.Buradaikimanavardr.
Biri hakkat tevhide ulatm, mahv vcd ettim, bende benlik kalma
d.Benliktenhalsoldum,ikiliiterkettim,hakikatimeerdim,nefssfatlar
yok ettim. Allah Telnn ahlak ile ahlaklann, Allahn sfatlar ile muttasf
olupgereinekavutumveilhsfatlarlabakabuldum.Bunedenlemerte

424
Zariyat,56

bei cemulcem deyim. Srr Hakk arayanlar bana gelsinler, bizde ve be
nimmesleimesuluktabulurlar,demekisterler.
Dieri; defineler genellikle viranelerde bulunduu gibi irfan cevheride
benim vrnemdedir. imdi fn vcuda ait ne kadar haller ve fiiller varsa
nefis ve eytn ile mchede ve mcdele yznden hepsini yok ederek
ehlisuretegrevrnemislioldum,demektir.
Sizler de eer define aramak sevdasnda iseniz onu elde etmek iin be
nimvrnevcdumageliniz.Benhakkatizttanibaretolanocevherih
mil, vrisi ilmi ahmedyim. Srr Hak, feyzi mutlak bendedir, diye iaret
buyuruyorlar.
Burada tevhid bahri iinde sadef, sadefin iinde inci tevhdi efl,
tevhdisfat,tevhdiztadaiaretvardrgibihtrageliyor.
Mctehidlerbenimilmimyanndacizoldular,
Veli!Ben,lhlmindelidivnesiyim
lmi ilh: harf ve lafz smayan ilmi ledndr. Bunda zahir ifls et
mitir.
lmimkatndabuyurmalarndanmaksadilimveirfnilhdir.
Mctehidlerden maksad ilmi zahir ulemsnn en yksek mertebe
sindebulunanvehkmkaranlardr.
Buradaki ilmi mctehid, zahire id olup makam eriat, mertebei
Msadr. lmi ilh ilmi btndr ki, makm hakikattir ve Hzr
aleyhisselmn mertebesidir. Ancak mctehidnin diyebilecei Akl erdir
mekten,anlamaktancizolmak,aslidraktirgereinceaczmakmdr..te
benimmnevilmimekarmtehidlerdeacizlikleriniizharederler.
yle iken ben ilh ve lednnin ilmin deli dvnesiyim. nk Rabbim
benimilmimiartr.
425
ayetigereincebununnihayetiyoktur.
Mtehidlerinherbirizahirilminsonunakavumuvezamanlarnabu
lunan evliyullahdan birine kavutuklarnda teslim olmulardr. Mesel
mmzamEfendimiz,mamCaferiSdkradiyallhanhnterbiyesin
de iki sene feyz almlar ve ki sene olmasayd Numan helak olurdu bu
yurmasbunadelildir.
Bu manalar, renmekle, tartmayla anlamak mmkn olsayd le
min topran banda tamak yarard. Bayezid ile Cneyd'in yz yl
Fahri Raz'ye mezlik etmeleri gerekirdi. Bazan tefsirde bazan Kur'an
Kerim'deonayetimeyehasretekerlerdi.

425
Th,114

Derlerki:FahriRaz,tefsirveKuranbilgisindebintopktharcam
tr. Bazlar da be yz top kt karalam olduunu sylerler. Hlbuki
yzbinFahriRaz,Bayezid'inyolununtopranabileeriemez.Halka,ka
pyaaslr,amaokapdaeviniinigremezveanlayamaz.Halkakapnn
dndadr,evinizelliiisebakadr.Eviniindesultangzdeleriilehas
halvette yaamaktadr. O kapnn halkas deil, penceresinin halkas bile
dardadr.Buabalamavetartmaunabenzerki,senbunuilimyoluy
la renmek istiyorsun. Hlbuki bu yolda yrmek ve savamak gerek
tir.
426
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem btn olgunluu ile gz nne

getir. Eer bir kimse btn halk okutarak yetitireceine inanyorsa, o
her eyden habersiz bir gvurcuktur. yle bir insann hi bir yetkisi, hi
bireydenbilgisiyoktur.Belkiakynndenbunainanyorsaondabirir
fanvardemektir.
427
Cihnnhalkbirhlebirbirrzoldular,
Bubeyitcemulcemdenyanitevhdiztneesinemtarakolduktan
sonramakmfarktasylenmitir.
Eer insann nefsinde ehvet ve kt sfatlar olmasa idi sliknin Allah
Tel yolunda seyr ve slkuna gerek kalmazd. nk Allah Tel ile kul
arasndauzaklkveyaknlkyoktur.
Beer,beerdir.Hak,Haktr.Neo,buolur.Nedebu,oolur.
Benimbirhlemeylimyok.Hakknbilmemnesiyimben,
Grenbink,grmeyenbirkdediklerimakamdr.
Bir gn elebi hazretleri (Allah Tel onun zikrini yceltsin)

Hdavendigrhazretlerinden:
Nebilik niin Allah Telnn elisi Muhammed sallallh aleyhi ve
sellemilesonaerdi.veRaslllahsallallhaleyhivesellem:Ben
htimim(sonuncuyum)ve....fakato,AllahTelnnelisivenebilerin
sonuncusudur
428
dedi diye sordu. Mevln kaddesellh srrahulaziz
buyurduki:
Allah Tel nebilik ve nebiliin Muhammed sallallh aleyhi ve

426
427
428
Ahzb,40

sellemle bitmesini istedi. Fakat nebilik sras son buldu da ilahla ne
oldu? Tanrlk daimidir ve ilahlk sfatlar olan kimseler de daima mev
cuttur.
429
Btnlemlerinhalkbilirlerbendebirdertvar,
Neyinsarhouyumvebenimsevdiimkimdirbilinmez
Aklemihallerindenhaberveriyorlar.Halkleminherbiribirhavada
ikenbenimfevkaldehlimgrrler,olszlerimiiitirler,ohaliniirlerini
okurlar, anlarlar ki; Msr dah ak derdine dmtr. Byle olmakla bera
berleminhalkbundangaflettedir.Kimsebilmez,kimseanlamazki;benim
akateimmuhabbetlegirynolduumkimdir?
Hermmetkendinebisinitakipedip:Eyfalan!bizeefaatet,eyfa
lan bize efaat et! diyecekler. Sonunda efaat etme ii bana kalacak. te
MakamMahmudbudur.
430
eyhin biri bir gn eline bir elma almt, Zeyneddin Kelus'den sordu
vedediki:
Ben Allah Tely grdm, ondan bir elma istedim, bana verdi. Sen
AllahTeldanneistersin?BayezidiBistam,AllahTel'danAllahTe
l'yistedi;filankiifilanistedi.Zeyneddindedediki:
Ben de Allah'dan Allah Tely istiyorum. yleyse, sen
Bayezid'inmertebesindesin,dedi.
431
Eerkidnyalemine,srettesonradangeldimsede
Negemiim,negeleceimhernnnymben.
Geri ben beeriyyet itibariyle sonradan geldim. Mesel hicretin 1027

(m. 1618) tarihinde dodum. Fakat hakikatim itibariyle bana ne mazi ne
mstakbelyanincelikvesonralkveremez.Birliimilhilimdemevcudol
mas sebebiyle ruhum elest bezminde idi. Ancak hakikatim ondan da nce
olduundanbanazamanmekntesiredemez.Zrzamanndameknnda
mevcdiyyeti benden sonradr. nk bunlar dnya leminin unsurlarn

429
(YAZICI,1995),c.2,s.363,(24)
430
Buhr,Tefsir,Bensrail,11,Zekt52.
431
(emsiTebriz,2007),(M.188),s.274

dandr.Onuniinbenherndazuhurederim.
Benliimiyitirdim,benlikbanaHakkbenliindendir,
Konumaktagaybhitbnkrhnesiyimben.
Kulum bana nafilelerle yaklamaya devam eder.. hadsi kudssinin

haber verdii makm l olan kurbi nevfil denilen makama vsl olunca
Bendebenlikkalmad.Bendengrpiitenibildimki;olcnnimigere
ince fenfillah srrna erdim ve Hakkn baks ile bak oldum. Artk tekel
lmdehitbgaybetinbenletioldum.YaniHz.Msaaleyhisselmaaa
tanBenAllahmhitabgelmitir,aakelmavstaolurdainsnkmil
olmazm?YaratlitibriyledeilkmahlkyaniNriMuhammeddirki;oda
nriilhdenvcdagelmitir.BuitibrladabenimvarlmesasenHakkn
varlndandrveyaSeninvcdunbirgnahtrki;onabakagnahkys
edilmez gereince byk gnah olan vehim olan varlm ben yitirdim,
kaybettim;uhaldekalanvarlkAllahTelnnvarldr,denilmektedir.
Ben,bendeilim;bendediimsensinsen.denilmesibuvarlktankur
tulann krdr. Kendine vcud verir isen Allah Telnn vcuduyla ikilik
kar.Benlikyaniherferdinnefsinde(Ben)denilenmndrki;kiininnefsive
ztdr.
Hitb gaybet: Kudret ve kelm sfatlarn beyndr. Hitb gaybetten
maksad,kalbdetecelledenhitbilhyibeyndr.
Krhne: mlt yeri mnsndadr ki; burada ilh kudret
kasdedilmitir. Yani benlikten hals olduklarndan benlikleri Hakk benliin
denibaretkalmveszlerinilhhakikatlerolduununbeyandr.
Veli!Benbudevamlyananateinpervnesiyim
Bumakmbeeriyyettenkncaartkbende Msrlikahsiyyetikalma
d. Hidyete vesile olmak da kalmad. nk hakkatta hd mehdi Allah
Teldr. huss rhum rhi klliyyeye dnd. u halde insan mertebesin
dekibeerhalimdemahvoldu.Ancakancakakkald.Hervarlkmahvoldu,
akkald.... Bugnhkmranlkkimindir?...
432
hitabna...Kahhrolan

432
Mmin,16

tekAllahndr.
433
cevbnakverecek,diyorlar.
Kendisinin merebi msevde olduunda ben emi cemli
pervnesiyim
Tecelli seviyyede olduunda; Dediler sya Msri bir zaman, Bu
nunlabiroldudemisileMsr
Tecelli tmmei muhammediyye de olduklarnda; Niyaz taht bda
noktaolduAlininsrrnaolalmahrem
Buyuruyorlar ki; Hz. Ali kerremellh veche srrnn mahremi olmak
BenveAliaynnurdanz.hadsierifigereinceklltecelliytamazhar
olduklarnbeyndanibarettir.uhaldeMsrlikslkdakalmaz.
Msr s aleyhi'sselmdur bu hev szi degldr vahydr hem akla

hemnaklemuvfkdurbenaramadumsenaradndabuldn.
434
EyzlimhbirkitbdayazarmkisveMehddecclauyupherfit
nesindeondanziydesa'yitmeklesolurveMehdolurdiy.Senonla
rn fitnesine onlardan ileri gitmek ile s ve Mehd ve Allah oluruz m
sanursn.
435
NiyziMsrhakkndaBursevininyanlyorumlarbulunmutur.Bu
nedenleruhnimecradaonaHz.Pirinibirarmevcuttur.
[(Mehmed emseddin Ulusoy, Dildrems isimli kitabnda ) 9 aram
baZilkde1313(22Nisan1986)senesindestanbulagetim,VefadaEfen
diDaymaveeyhAhmedEfendiyeuraypEdhemEfendininakrabasndan
Mehmed Ali Beyde o gece misafir kaldk. Ferdas Perembe gn Fatihe
gidildi,mehurtrbedarAmiEfendi
436
ilegrtk,Hazret,trbedeoturu

433
Mmin,16
434
Msr s aleyhi'sselmdr bu hev sz deildir vahydir hem akla hem nakle
uygundurbenaramadmsenaradndabuldun.
435
EyzlimhbirkitbtayazarmkisveMehddecclauyupherfitnesindeon
danziydesa'yetmeklesolurveMehdolurdey.Senonlarnfitnesineonlardan
ilerigitmekilesveMehdveAllaholuruz,oluruzmusanrsn.
436
(KABAKCI, 2006 ) Tezde Ali Efendi geiyor. Sehven yazlm olmas gerekiyor.
nk o dnem Trbedar Ahmed Ami kaddesellh srrahul azz trbede grev
yapyordu.
AHMEDAMkuddisesrruhulazzEFEND
FatihSultanMehmedHanntrbedarlarndanveabniyyetarkatnnsonde
vir eyhlerinden. smi, Ahmed Ami (Ami kelimesinin Arapadaki am veya
amele ilgisi yoktur. Bu kelime Rumelide amca mnsnda ammn tasir (k
ltme)sigasolupamcackdemektir.Rumelideoksevilenocuklarbutbirle

arlrlar)olup,TrbedarveyaTrbedarAhmedEfendiisimleriyledetannr.1807
(h.1222) de Tuna vilyetine bal Trnovada dodu. stanbulda 1920 (h.1338) de
Hakkayrd.AramghiebedisiFatihCamiiyanndakikabristandadr.
DoumyeriolanTrnovadailktahsilinigrenAhmedAmikuddisesrruhulazz
Efendi, medrese tahsilini de orada tamamlad. On drt yanda tasavvufa alka
duydu. Bir eyhe balanmak arzusuyla Sadk Efendi adl bir zata bavurdu. Sadk
Efendi, Onun bu konudaki yksek arzusunu anlamasna ramen, tasavvuf yoluna
girmezamannngelmediinibelirtti.Buhususta;
Yavrum! Senimdi git.Sonra seni soyutemiz birisi gelip bulacak ve irad (reh
berlik) edecektir. dedi. Bu sz zerine ilim renmeye devam eden Ahmed Ami
Efendi, yirmi yana geldii zaman abniyye yolunun brhimiyye veya
Kuadaviyye kolunun kurucusu Kuadal brahim kuddise srruhulazz Efendinin
TrnovayanibolarakgnderdiimerHalvetkuddisesrruhulazzeintisbedip,
talebe oldu. Senelerce mer Halvet kuddise srruhulazzin ilim meclislerinde ve
sohbetindebulunuptasavvufyolundailerledi.1846senesindeiradayniinsanlara
slmiyetin emir ve yasaklarn anlatp, talebe yetitirmeye mezun oldu. 1853 Os
manlRus yni Krm harbine tabur imam olarak katld ve harpte stn hizmetler
grd.
Harpten sonra memleketine dnd. Bir ara grd bir rya zerine, hocas
mer Halvet kuddise srruhulazzin izniyle stanbula geldi. Kuadal brahim
kuddise srruhulazz Efendinin Hakka yrd tarihinden sonra, onun yerine
geen stanbulFatih Zeyrek civarndaki inili Hamamn sahibi Muhammed Tevfik
BosnevkuddisesrruhulazzEfendiilegrpsohbetindebulundu.Sonratekrar
Trnovaya dnerek bir hamam kiralad ve Muhammed Tevfik Bosnev kuddise
srruhulazz gibi o da hamam iletmeye balad. Bu srada ayrca Sbyan Mektebi
hocal da yapan Ahmed Ami Efendi, Muhammed Tevfik Bosnev kuddise
srruhulazzin 1866 senesinde Hakka yrd tarihi zerine tekrar stanbula
geldi.MuhammedTevfikBosnevkuddisesrruhulazzinndegelenmridlerinden
skdarl Hoca Ali Efendi, Rfat Efendi, skdarda Nalac Dergh eyhi Mustafa
Enver Bey, Kakar hkmeti temsilcisi Ykub Han ve Ftih trbedr Nideli Bekir
Efendi ile sohbetlerde bulundu. Bir mddet sonra Trnovaya dnd, talebe yeti
tirmek ve insanlara vz nasihat etmekle megul oldu. skpte Seyyid Muham
med NrlArab kuddise srruhulazz ile grt. Muhammed NrlArab
kuddise srruhulazzden iczet ald. 1877 senesinde Tuna vilyetinin Osmanllarn
elinden kmas zerine tekrar stanbula geldi. Nideli Bekir Efendiden Fatih tr
bedarln devrald ve FATH TRBEDRI unvanyla anld. Gmhaneli Ahmed
Ziyeddn kuddise srruhulazz Efendiden Nakibendiyye yolundan icazetli olan
Ahmed Ami kuddise srruhulazz Efendi tasavvufta mchede yolunu deil de
sohbet ve telkin yolunu tercih etti. Kendisine tbi olanlardan slmiyetin emirle
rine uyup yasaklarndan kandktan sonra sadece sohbet ve muhabbet yolunu
semeleriniistedi.ileveriyzatyolunutercihetmedi.
AhmedAmikuddisesrruhulazzEfendibuhusustadiyorki;
Mchedtn, tasavvuf perhizlerin bir ksmn Kuadal kaldrmt. Geri ka
lanndabenkaldrdm.

Kendinetbiolanlaraskskutavsiyelerdebulunur;
stifar edin, salvat okuyun, Kurn Kerm okuyun, her eyi Kuran Ke
rimde bulursunuz. Derdi. Bu szleri dorultusundaki yaay sebebiyle, mensb
olduu tarkatn Piri Kuadal brahim kuddise srruhulazz Efendi gibi tekkeye ve
merasimeitibaretmemitir.KrkseneyiaanirdfaaliyetisrasndataliplereHalve
tveseyrekolarakdaNakibendicazetnamesivermitir.
mrnn sonuna kadar mensb olduu abniyye yolunun eyhliini ve Fatih
Sultan Mehmed Hann trbedarln yrten Ahmed Ami kuddise srruhulazz
Efendinin mridleri ve yaknlar arasnda, Bursal Mehmed Thir Efendi, Mderris
BabanzdeAhmedNamBey,AhmedAvniKonuk,HseyinAvniKonukman,smail
Fenni Erturul, Abdlazz Mecd (Tolun) Efendi gibi kimseler yer ald. Yaklak 113
yanda iken damad AhmedNam Beyin stanbul ehzdebandaki evinde 9Ma
ys 1920 (h.1338) trihinde Hakka yrd. Cenaze namazn talebelerinden
Abdlazz Mecd kuddise srruhulazz Efendi kldrd. Senelerce trbedarln yap
t Fatih Sultan Mehmed Hann trbesi yanndaki kabristana defnedildi. Ahmed
AmikuddisesrruhulazzEfendininkabirtanda;
Hmiliemntisbhaniyye,
Cmiimakmtiinsaniye
Mrebbiisliknirahmniyye,
elHacAhmedAmielHalvetebn
HazretlerininrhierifleriinelFtiha.20aban1238
Hakka yrd tarihine talebelerinden Evranoszde Sam Bey; Gitti glzr

CemalepriefradCihn(1388).msrailetarihdrmvemezartalarndan
birineumanzumeyiyazmtr.
RhipkimridiyektacenbiAhmede.
Syeiariilhdirmualliyn
Matlaifeyzivelayettirokutbulvsln
Srriferdiyyetolurduvechipkindeniyn
RhibniVelideekmelidevrnolup
Ehlihilmekbleiirfanidibirokzaman
Ahkimykseldilhta,muhtivahdete
Olduenvritecellibekadabnian.
Ahmed Ami kuddise srruhulazz Efendi eser brakmamtr. Abdulbki

Glpnarl, Ahmed Avni Konukun Ahmed Ami Efendinin sohbetlerinde tuttuu
notlarnkendisindeolduunukaydetmektedir.Kendisindensonrayerinebahalife
siolanKayseriliMehmedTevfikEfendiyipostniinbrakt.abniyyeveHalvetiyye
yollarnnsondevirtemsilcilerindenolanAhmedAmiEfendi,sohbetyoluylatalebe
yetitirmeyealt.Sohbetleriesnasndaksavezlszlerletalebeleriniikazeder,
onlarn istikamet zere Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile ashabnn yolunda
olmalarn isterdi. Talebelerinden birisi mridin yni talebenin eyhe (hocaya) olan

ihtiyacnsorunca;
Dada,tatagrdkeeyhemuhtasn.Bubyleolsun,uyleolsun
dankurtuluncayakadar,eyhemuhtasn.Demitir.
KIYMETLSZLERNDENBRDEMET
Ben,namazdanziyadenamazklanseverim.
Marifetehli,eyanezereise,hakikatiylebilmivegrmlerdir.
nsansurettemuhtar,hakikattemecburdur.
BtnmevcudatHakknzuhurudur.lhuntzatiradedir.
Allah,haddizatndaekberdir.
Kalbsafs,bedenhafifliiiste.
AllahTelolmakkolaydr,amaMuhammedsallallhaleyhivesellemolmak
gtr.
Azmdankanszlerizamanlaunuturum.Fakatnesylersemhdistilem
ylezuhreder.
Mtecelli vhid, mecla mteaddittir. (Tecelli eden birdir, Ayna ve grnme
yerioktur.)
Ezeldehilkatyok,zuhurvardr.
ZahirenKaderiyyndan,btnenCebriyyndanol.
Bizisevenlerisevenlerimanlarnkurtarr.
Bizimlafmzolduuzamansklpkaanlardankorkarz.
Birisiseninyanndabenimaleyhimdebulunursabenimdafaaetme.
Ahmed(Efendimizsallallhaleyhivesellemadlarndanbiri)inMimikalkarsa
ovakitAhadolur.Mimkalkarm?Kalkarsaovakitsenkalmazsn.
Gmerabtaolmaz.(Tasarruftandmevliyaiin)
Tevcd,vecd,vcd..Bundantesisylenmezki?
eratitut,hakkatiyut.
Vahdet enisi imdi Kadirlerle Halvetlerde kalmtr. tekilerde bir ey yok
tur.
Huzuruna gelen bir gence: Hadi git, meyhanelerde, kerhanelerde gezmeye
devamet!dediveevredekilersordular:Amanaslolur,Efendim?Cevapverdi:
Bunun,ezeltakdirdeiio.Baribunuemirleyapmolsun.
Bir kadn huzuruna gelip, Medinede Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
ravzasna konmak zere bir dua rica eder. Ami kuddise srruhulazz Efendi bir
pusulaya bir iki satr yazp verir. Kadn: Ama bu kadarck olur mu? diye sorunca
cevab u olur: Hadi git be kadn, ben onu zatmdan Muhammedime yazdm! El
betteolur!
Huzuruna gelen bir doktor, sohbet srasnda : Tuz, iki madenden mrekkeptir.
Bu iki maden tek balarna alndklarnda ldrc birer zehir olurlar. Hlbuki ikisi
bir alnnca lezzet veren bir madde oluyorlar. Bunu dinleyen Ahmet Ami kuddise
srruhulazz Efendi der ki; Allah Tel ile Muhammed sallallh aleyhi ve sellem
deaynenyledir.
Birmknatsbirdemiretutarak:Baknnaslekiyor!Bendeistediimiitebyle

yor, ihtiyar, nuran bir zat, bizi sordu, syledik. Hazret (Ami Efendi), Msr
deyince elini gsne koyarak gzlerini yumdu, kaddesallah srrahlazz
dedi, bir mddet murakabede bulundu. Sonra smal Hakk (Bursevi) dan
bahsat,smalHakk(Bursevi)benimlegrmedidedi,benMedneiM
nevverede Hazreti Rasulullah ile mlak oldum, iltifat buyurdular ama
smalHakk(Bursevi)ilegrmedidedi.

ekerim.Siztedenberidenadamgetireceimdiyeneurarsnz?der.
Dahaiyihallereykselmekisteyenbirmridinesz:Kartrdhelvayaeke
rinnezamankonulacan,helvacbilir.
Rzk ile ilgili olarak soru soran birine de; En l rzk, mnev rzktr. Dnyada
einibulamaz,iinibilemezsenrahatedemezsin.Demitir.
Ahmed Ami kuddise srruhulazz Efendi sohbetine gelenlerle tatl tatl konu
tuktan sonra, onun hakknda dua eder ve baz mjdeler verirdi. Evranoszde Sam
Bey, o zaman Rdiye retmeni olan erafettin Yaltkayay, Ahmed Ami kuddise
srruhulazzEfendininsohbetinegetirdi.Fakatikisaatmddetleoturduklarhalde
AhmedAmikuddisesrruhulazzEfendisessizduruphikonumad.Evranoszde
Sam Bey, Ami kuddise srruhulazzEfendinin byle gelenlere dua edip bz mj
delerverdiinibildiiiinbudurumumeraketti.OgnhikonumadanAmiEfen
dininyanndanayrldlar.EvranoszdeSamBeyertesigntekbanaAmikuddise
srruhulazzEfendininyannagittive
Efendim,erafettiniinbirmjdevermedinizsebebinedir?diyesordu.Ahmed
AmikuddisesrruhulazzEfendi,birazdurakladktansonra;
O(erafettinYaltkaya)bulunduumesleinenykseinekar.dedi.Hakika
tenerafettinYaltkayazamanlaykselipprofesrveDiyanetleriReisioldu.Fakat
slmdinnehizmetedeceiyerdepekokzararverdi.Buyzden,icraatnbilenler
tarafndanTelafddnHaltkayaadileanld.
EdirnekapdndakabribulunanBekirNidevninkabriyanndaAmiEfendinin
talebelerinden Hilmi Beyin kabri vardr. Hilmi Bey anakkale Savanda Fransz
zrhlsn Boazn sularna gmen mehur askerdir. Gmsuyu Asker Hastanesi
Batabibliinden emekli Albay Doktor Hamdi Hzlan Bey, Ahmed Ami kuddise
srruhulazzEfendidennaklenanlatyor:
Siz harbin fecaatini bilmezsiniz. Ben Rus (Krm) harbinde yarallar srtmda
tadm.Harbinfecaatiniyakinenbilirim.Saknharbitemennietmeyin.
Ahmed Ami kuddise srruhu Efendinin halife olarak brakt talebeleri unlar
dr:
1. Kayserili Mehmed Tevfik Efendi. Bu zat Ami Efendiden sonra abniyye
tarkatnnKuadaviyye(brhimiyye)kolununeyhliiniyrtm,emanetiMaral
AhmedTahirkuddisesrruhulazzEfendiyebrakarakHakkayrmtr.
2.AbdlazzMecd(Tolun)Efendi.
3.EvranoszdeSleymanSamBey.
4.TrablusNibiSultanemseddnPaa.


Dedim:Efendim!Belkibakabirmahaldeimitir?
Hayr dedi mertebei zat tecellsine mazhar olanlar her yerde zuhur ve
bruzu
437
zarurdir dedi. Zan edersem smal Hakk (Bursevi)nn Hazreti
Msr hakkndaki itirazlarndan dolay Ona olan ibirarn
438
telmh
439
etti.]
440
TAHMSAZB
Sftullhseyretsenkimindrdanesiyimben
Gedsuretgzettimsehakknbiranesiyimben
Eerfehmeylesensofinecncnnesiyimben
Vrmsrrmagholanlarhissealdlar
Dlillaklmtolupbenimsrrmdakaldlar
Hakkateslimolancanlaryoluerknbuldular
Kimisirzsergerdnoluphayrettekalmlar
Kimisidrmihnetteznkavgayasalmlar
Kimiyokluktamahvolmukimibuvregelmiler
Neizhreylesemmmknnepnhneylesemeyyr
Nebirderdimleortakvarnebirmislimgibinr
Ersatveleri
441
oluraciznemerhemleolurtmar
442

437
Bruz:Zhirolma,belirme,meydanakma.kmak.
438
birar:krlma,gcenme.
439
Telmih:Bireyiakasylemeyipbakabirmnaifadeiinszarasndamnal
sylemek.mileszarasndabakabirmnayifadeetmek.
440
(KABAKCI,2006),s.4344
441
Satvet:Ezicikuvvet.Hmveiddetlekavraypalmak.Birisininzerineiddetle
sramakvehamleetmek.Zorluluk
442
Timar:f.Bireyindevamveinkiafiinyaplanhizmet.Tedavi

Hakikatbahridiraklmreisoldumtenifelee
zmevveldenevveldirkadembasmadaneflke
GzmeHakkolurperdebakarsammliemlke
ninsnmvemeknmbumirttenliimdendir
Ziybahybizimbuziynetenliimdendir
Bakdafnidebenlikbenimlesenliimdendir
Ezeldenskiyacmbekdanmesthayrnem
Perianturresinyrinkreldendilperinm
NeAzbyemnerkyemnegrbiyemkibencnm
NeMsryim,neMehdyim,nesym,neinsnem,

159
Vezin:MeflMeflnMeflMefln
Sevdimsenihepvrmyamadralanalsn,
Grdmseniefkrmyamadralanalsn.
Aldbenibendengetimbucnutenden,
Aklmdahihervrmyamadralanalsn.
Benvarlmattmdostvarlnayettim,
Herusluyabazrmyamadralanalsn.
Getimbendusandanktmbenodkkndan,
Heprzilevakrmyamadralanalsn.
Geldidiledildrmbuldumgliglzrm,
imdengerhepvrmyamadralanalsn.
Sengibuhzrsnherhlimenzrsn,
Ahvlileetvrmyamadralanalsn.
nbuldugnlyrimterkeyledimayrm,
mnileznnrmyamadralanalsn.
Msryevcbimknbiroldukamayan,
Tatileezkrmyamadralanalsn.
Grdmsenipekfakirimyamadralanalsn.
Rodos'asrldsradatekkedekidolabalpkitaplaryamaedilmi.
Niyzi Msr kaddeselh srrahul azz bu mnasebetle bu gazelinini sy
lemitir.
Hak byle olmak ister bizm yama ilhmze dahl idenler bun
grmiolsalarvemnlardaolsadahlitmezlerdibizmarazumuzhn
kryamaitdrdipdihaittibanbizdeyamaitdrdkimdipdih
Allhun rzn da yama itdrmek ister orasn biz bilmezz. Allah bilr
idebilrse itsn. Bir kimse ziyde teshr bilr imi hatrna gelmi ki her
ey'in teshiri bana musahhardur, Allh da bir teshr ideym greym
dimivefknikonarkenimiatlam.
443

443
Hak byle olmak ister bizimyama ilhmize karanlarbunugrm olsalar ve
mnlar da olsa karmazlard. Bizim maksadmz hnkr yama ettirdi pdiha
ittibanbizdeyamaettirdikimdipdihAllhunrzndayamaettirmekister
orasnbizbilmeyiz.Allahbiliridebilirseetsin.Birkimseziydeteshrbilirimihat

Ald
444
benibendengetimbucnutenden,
Aldgibibenibendengetimbucnvetenden,
Herakllyapazarmyamadralanalsn
Heprzilevakrm
445
yamadralanalsn.
Getimbendvehrettenktmbenodkkndan,
Geldidilesevgilimibuldumglbahemingln
imdengerihepvrmyamadralanalsn
Sengibvehzrsnherhlimigrrsn,
Hallerimiletavrlarmyamadralanalsn.
mnileznnrm
446
yamadralanalsn.
nkbuldugnlyrimterkeyledimbakalarn,

rnagelmikiherey'inteshiribanakolaylamtr,Allhdabirteshrideyimgre
yimdemivefknikonarkenimiatlam.
444
:f.(Tebihvetliledat)Gibi.Dikkat.Ahenk
445
Vakar: Arballk. Halim ve heybetli olu. Nmusu muhafazay mucib haslet.
Temkinlilik.Azametveizzet
446
Znnar: p. Hristiyan rahiplerinin veya puta tapanlarn, papazlarn bellerine
baladklar rme kuak. (Rka mni olduu iin kuanlmas slmiyette kfr
almetisaylmtr

447
Msryevacibimknbiroldukamayan,
Tatilezikirlerimyamadralanalsn.
TAHMSAZB
Budildekiefkrmyamadralanalsn
Hemyrileayaryamadralanalsn
mneyleikraryamadralanalsn
zadeyimefgendekaydugammedfeninden
Dzaheylecennettenklhaneyleglenden
Hepminnetimikesdimelindenveyerinden
Aldbenibendengetimbucnutenden,
Buknhneyalancnnzehriylebalnyuttum
Dnyaileukbaybirpulaalpsattm
ndostuayangrdmefkrmdattm
Sencanlacnnagetimsrilecandan
Hemnmlaniandanhemkfrileimandan
Abdile
448
veyranmbuahdilepeymnndan
nahdileikrrmbiroldukamuvarm
Nurilebudemnrmyrimeyleayarm
BenkudilinanlarmdilAttarm
Herkandekieydilberbaktmisehazrsn
nkHakkznduyduhervechilezahirsin
Eydilnicebirbilmemblblgibiakrsn

447
Ayan:(Ayn.C.)Gzler.Biryerinilerigelenleri.Mecliszalar.Senatozalar.
Muayyenvemahhasolaneyler.Altnlar.Kaymakam
448
Abdile:Abdullahisimliler

Hakkoldubenimbenimvarmhikalmadinkrm
Mahvoldukamukarmdoldudilzrm
Hembirglbirhrmhemeilehemrm
449
Azbederimefganhicrinleolamnlan
Kalmadgamniranyroldubanacanan
Kalmazbanaisyanbunefsilehemeytan

449
e:Alt,ar:drt

160
Teneibahrmhtolandilereneylesin,
Ttiiskkerfenuftdeyekeneylesin.
Craisahbiztnediptemkinbulan,
Afitbolangnltelvnimehveneylesin.
Arifinesrrsettrolduunetmeaceb,
Tnederzhiddenilendiviserkeneylesin.
deminvechindeHakkgrmediiblsilin,
Sretgrdbireklimunakkaneylesin.
CanNiyzehliakanaziknevazeder,
Ehlinefsolaniitmezdilimevveneylesin.
Ttiiskkerfenuftdeye
450
ke
451
neylesin.
Bykderyayarzulayangnleserpintineylesin,
Papaanaekersaandknolanaakeneylesin.
Birincibeyittegeenengindenizesusambirgnlesuserpintisineyle
sin,yanitevhidehlineilmiirusm(resmilimler)neyapar?Oresmilimlere
hi iltift etmez. Tevhidi efl, tevhidi sft, tevhidi zt telvin
makmlardr, yani renklenme makmlardr. Cem makm ise temkin
makmdr,yanivakr,sebt,arballkmakmdr.Hazretilcemmakm
yine telvin makmdr. Ahadiyyet makm temkin makmdr. Temkin ehli
olan, yani Ahadiyyet makmnda bulunan bir kimse bir daha telvin
makmna inmez, ancak tevhid mertebelerini bakalarna retmek iin
olabilir.
Biryudumztnikisiniiipsakinolan,
Gneolangnlaynrenklerinigibieylerineylesin.
Arifinesrrsettr
452
olduunetmeaceb,
Tn
453
ederzhiddenilendiviserkeneylesin.

450
ftade:f.Dm.Fakir,biare.k,tutkun
451
Ke:Yaszpeynir
452
Settar(e):rten,kapayangizleyen.Enokgizleyenverten
453
Tan: Ho grmemek. Ktlemek. Birisinin ayp ve kusurlarn beyan etmek.
Kfretmek.Muhalifiniddialarnrtmek.Vurmak.Duhuletmek,dhilolmak,

Arifinesrrnsaklarolmasnaarma,
Hogrmeyenzhiddenilenisarholuubykolanneylesin.
deminvechindeHakkgrmedilnetlenmiibls,
Sretgrdbirnakilenmieklineylesin.
nsan bilmedii eyi grmez. blis meleklere uzun sre hocalk yapnca
her eyden haberi olduunu zannetti. Bilmedii eyleride grmekten aciz
kald.
[Mesela;birkiigeceleyinbirehregirmekisterse,yolubilmezse,yol
zerindehaydutlarolduubildirilseveyabilse,ikieyemuhtaolur.
Birifener,ikincisirehberdir.
Buna gre nefis yolunda; fener esaslar, yol usul, rehber yol gsteren
dir. Terbiyede gidecei ehirde hakikt ehri yani insan olmann srrna
kavumaktr.
Eer feneri olsa, rehberi olmazsa isteine kavuamaz. Fenersiz gide
cekolursabuseferdeyolunukaybediptelefolur.Rehberiolsafeneribu
lunmazsa,rehberinigremezyolukaybeder.
Beynimizsadecemmknolduunainandmzgsterecekekilde
alr.rnekleridahanceiimizdevarolanlarlaartlanmayollueleti
ririz. Doru olduuna inandm harika bir hikyeye gre Kzlderililer
KarayipAdalarndakiyerliAmerikanKzlderilerColumbusungemilerinin
yanatngrdklerizamanonlarhibirekildegrememi.nk da
ha nce grdkleri hibir eye benzemiyormu grememiler.
Columbusun donanmas Karayiplere vard zaman hibir yerli gemileri
gremedi ufukta var olmalarna ramen. Gemileri gremeyilerinin ne
denibeyinlerindeyelkenlilerinvarolduunadairbir bilgiyadadeneyim
bulunmamasyd. Bu yzden bakan, okyanusta dalgalanmalar olduunu
fark eder. Fakat hi gemi grmez. Sonuca ne sebep oluyor diye merak
etmeye balar. Bylece her gn kp bakar bakar ve bakar. Ve belli bir
zamansonragemilerigrebilir.Vebirkezgemilerigrdzamangemi
lerinoradavarolduunuherkeseanlatr.nkherkesonainanmtrve
gvenmitironlardagrrler.
454
]
455

girmek
454
(KuantumFizikBelgeseli)
455

Nefisehliolaniitmezgnlpheliyineylesin.
[Ak ne eydir, nasl olur der isen, sana bir temsil ve hikye ile ak
beyanedeyim.Birdeveci,devesinikaybediparamakiinsahralaraura
ya buraya gider imi. Bir sahrada bir eme banda bir kz grm. Mu
rat etmi ki, bu kza sual edeyim, belki deveyi grmtr deyip yanna
yaklapkzdandevelerisualetmi.Kzonacevabndademiki,
Beni babam daymn oluna verecektir. Ben ona varmyorum, iste
mem,benfilnavaracam!Devecitekrar:
Kzmbensendendevelerisualediyorum.Tekrarkzcevabnda:
Canm emmi, dedim ya, ben ona varmayacan, filna varacam
demi. Deveci birka defa tekrar tekrar byle demi ise, de fayda etme
yipyineokendiefkrnsylyor.Devecianlamki,bunaiianlatvere
meyecektir,oradangitmitir.teakilhdeolanzatbyleolmal,yani
akilhdenbakabireybilmemelidemektir.]
456
TAHMSAZB
Btarikatbhakikatolanaeneylesin
Shibikibruknedzahdaateneylesin
Talibialtunolanbimrepeke
457
neylesn
Ttiiskkerfenuftdeyekeneylesin.
Eledimhakikatoldushibinktedn
Balzehribirbilipsemm
458
helhil
459
irfn
Baktyinedireylersfatnhoyadr
Ettitekmiltarikatmliksrredep
Serbeser
460
srrhakikatonazhirolduhep
Gelbugnsenayncemoldervieyletalep
Arifinesrrsettrolduunetmeaceb,
Tnederzhiddenilendiviserkeneylesin.

456
457
Peke:karlkszvermek.Hakszyerebireyivermek.
458
Semm:(Semmiye)Zehirlealkal.Zehirli.
459
Helahil:(Hlhl.C.)Tesiripekkuvvetliveldrczehir.Panzehiriolmayanau
460
Serbeser:f.Batanbaa.

Buzlakibrihaseddirhalkalanetnhemin
Byleidrkeylemitirrifhakkalyakn
Kendinurundanvcdageldidemdirhemin
OlduhepriflerirebuhaberHakkmuteber
Tabinefsiolankesrhnayanlgider
DinlebumazhakikatAzbdenmanahaber


161
6+5=11
Kanbirmridikmilisteyen
YetiElmaldammiSinana
461
Kalbmmarazndankurtulamdiyen
Geriherkedeeyhimdiroktur
Bindebirinin(kim)irfanyoktur
MridikmilimtarkiHakkdr
Allahfillhirdyolunadurmu
Yollaehlindenuslnalm
Sinesinrileeyle(ce)dolmu
EriElmaldammiSinana
yetinhadsinsrrnanlayan
Dimtevhidilegnlneyleyen
BreMsrninszndinleyen
EriElmaldammiSinana
Kanbirmridikmilisteyen
Hanibirmridikmilisteyen
MMSNANkaddesellhsrrahulaziz
462
HAYATI
TarkatvehakkatinrehberiolanmmSinan'nasladYusuftur."mm
Sinan"veya"Sinanmm"lakabylatannmtr.
Doumtarihikesinolarakbellideildir.Bazipularndanhareketederek
doduu seneyi tahmin olarak tesbit etmek mmkndr. yle ki, XVII.
yzyl mutasavvf airlerinden Niyzi Msr, mm Sinan tarafndan yetiti
rilmitir. O, baz eserlerinde mridinden de bahsetmitir. Bunlardan birisi
kendielyazsylamevcutolan"Htrt"
463
dieride,"rfanSofralar"
464
adl
eseridir.NiyziMsrnin,eyhininvefatnadttarihiirindenanlala

461
KenanErdoan,NiyziMsrHayat,EdebKiilii,EserleriveDvnnnTenkitli
Metni,Ankara,1998,s.182
462
(TATI,2007),s.93132,ksaltlarakalnmtr.
463
bkz.KelmatKudsiyye,BursalHalkKtp.OrhanGaziBl.Nu:690)
464
(ATE,1971)

cazere,mmSinan1067/1657senesindeHakkayrmtr.Butarih
te Niyzi Msr krk yanda, stad ise doksan yan zerindedir. Doum
tarihini bulmak iin Hakka yry tarihi olan 1657'den en az doksan sene
gerigitmemizgerekmektedir.Budabize1567tarihiniverir.
mm Sinan, Halvet erkn byklerinden Erolu Nuri'ye mensuptur.
Erolu, 1603 senesinde Hakka yrmtr. Bu erknda yetien mridler
posta getiklerinde en az krk yanda olmak zorundadrlar. mm Sinan
irdpostunaoturduunda40yandandahakkolamayacandandola
y,1603tarihinden40seneevvelinegidildiinde1563tarihikarmzakar.
Bu iki ipucuna dayanarak, mm Sinan'n 15631567 yllar arasnda, byk
birihtimalle1567senesindedoduusylenebilir.
mmSinan'nailesihakkndabilgilersnrldr.Ancak,onunoullarndan
ikisibilinmektedir.SleymanHakirveSelmHalilisimlerindekiherikiolu
da, babalan tarafndan eitilmilerdir. Sleyman Efendi iirlerinde "Hakr"
SelmHalilEfendide,"Selm"mahlasylaiirleryazmtr.
Elmal'ymanevahsndatemsiledecekkadarhretsahibiolanmm
Sinan,MustafaLutf'nin;
Zahirdedrahnubtndacevhirdn
Elmaldeyipgemezbirdilkiolainsn
beytindebelirttiizere,gerektende,devrindegenibirkitleyitesirial
tna alm, ilmi ve faziletiyle pek ok kiinin gnlnde taht kurmutur. Bu
byk mutasavvfn hretine oranla hayat hakknda bildiklerimiz olduka
azdr.
mmSinan,HalvetierknnnbyklerindenEroluNuri'yemensuptur.
eyhi Erolu Nuri 1603 tarihinde Hakka yrynce, onun yerine ird pos
tunagemitir.Buaradasadecetasavvufeitimlemegulolmayp,bugne
kadargelenvekendiadylaanlanmedresedezahirilimlerleilgiliderslerde
vermitir.
mmSinan,10.04.1657tarihindeElmal'daHakkayrmtr.Buta
rihle ilgili belgeler mevcuttur. Bunlardan birincisi, Niyzi Msr'ye ait tarih
manzumesidir. Elmal le Halk Ktphanesi'ndeki bir Mecmua iinde (Nu:
43/2,s.400)bulunaniir,"VelehuMersiyyeiTrhieyhmmSinank.s."
balylakaytldr:
Uradcanyinematemstne
Olmayabirnlenlemstne
Cnudilmeksfumahsfoldular
Karagndodubuhanemstne
Feyziminsuyuyerindenodkar
Yararbanakiyanamstne

Yklpmeyhanehimeykalmad
Bireikbulammyatamstne
GeldieyhiminNiyztrihi
Sankyametkopdulemstne
Sene:1067(M.1657)
mm Sinan'n Hakka yry ile ilgili ikinci belge, yine ayn
Mecma'da (s. 36) bulunmaktadr. mm Sinan'n olu Sleyman Efendi
tarafndanyazlanbubilgileryledir:
"MerhumvemagfrunlehmmSinanEfendiismuhuYusufEfendi.Dr
dnydandrhireteintikletdiiseneseb'asittnelf.MedfnfElmal.
Sene1067.
Fehri Cemziye'lhirin yigirmi besinci gecesi vki olup dnydan
hireteintikledipsalgndahveikbrdanhkisiyahataprld.
Nevverallahumerkadehuverahmetullahivekuddisesrrehu."
Sleyman Efendinin bu kaydndan, mm Sinan'n Hakka yry tarihi
10Nisan1657,Salolduuanlalyor.
Yine Hakka yry tarihi ilgili bir dier belge Mstakimzde Sleyman
Sadettin'in"Mecellet'nNisb"ndakikayttr:
"Sinan mm, eeyh Ysuf Sinneddin elElmal, eyh'l Msr Muham
med Niyz ve mriduhu Tuvuffiye kable'lmie ba'del elfi ve huve gayru'
eyhmmSinanvehuvekadmnminhubimietiseneevezyed."
465
Mstakimzde'nin bu kaydnda, Hakka yry tarihini 1100/ M.1688

eklindetesbitetmesidorudeildir.
YusufmmSinanelHalvet'nindoumyeri,erkn,Hakkayrytari
hivekabrisaadetibilinmekte,ailesiverenimhayatileilgilibilgileryeter
sizkalmaktadr.
Elmal'daki kabri saadeti ve dergh, gnmze kadar bir ziyaret yeri ol
mutur.Kendiadylaanlancamininduvarnabitiikolaneski1926daykt
rlm,yenitrbe,camiyebitiikolarak1959dayaplmtr.
ERKNIVESLSLES
mm Sinan, Halvetiyye erknnn Ahmediyye ubesine mensup bir
sfidir. Silsilesi Erolu Nuri ve Vhib mm vastasyla Hz. Raslllah
sallallh aleyhi ve selleme kadar gitmektedir. Bunu, yazd manzum silsi
lename anlatmaktadr. mm Sinan, dvnnda, mridi Erolu'ndan yle
szeder:

465
Bu ibarenin evirisi yledir: eyh Ysuf Sinnddin Elmal, Msr Muhammed
Niyazi'nineyhivemridi1100/M.1688ylndavefatetti.BueyhmmSinan'dan
ayrdr. mm Sinan, bundan yz yl ya da daha ok eskidir.) (Mstakmzde,
Mecellet'nNisb,Vr.260a).

Busrraerdiimhlimsorarsan
Bakodumbirzamanyollariinde
mmSinaneydrEroluderler
sminieyhiminilleriinde
*
YlhsenmededeylekibummSinan
Aldanpdmeyetkimbundamekrilela
PirihemazizidirEroluhrmetineklnazar
Tvarpderghnaolztnsnbula
mm Sinan, Erolu'na mensup olmakla birlikte, Niyzi Msr'nin rfan

Sofralarn yazan rencisi Kri Msr Mustafa Efendi'nin kaydettii bir
nottan rendiimize gre yedi ismi Erolu'ndan tamamladktan sonra,
hilafet makamn (esmsn) Vhib mm'nin Denizlili halifesi Mazhar Sul
tan'danalmtrKriiMsr'ninverdiibilgiyledir:
"mm Sinan Elmall kaddesellh srrahulaziz hazretlerinin olu
Murtaza elebi'den iittiime gre mm Sinan kaddesellh srrahulaziz
yedi usli esmay nce Sultan Erolu kaddesellh srrahulazizden alm,
onun vefatndan sonra da fr' esmi lhiyyeyi de Abdlvehhb Sultann
halifesi Mazhar Sultan'dan terakki eylemitir. Mellif Hazretleri (Niyzi
Msr) ise, esmay eyhi mm Sinan Elmall kaddesellh srrahulazizden
alm. Onun vefatndan sonra da, iki ismi mm Sinan'n halifesi Ktahyal
MslihddinEfendi'denterakkieylemitir.".(NiyziMsr,A.g.e.,s.95).
mmSinanhilafetmakamlarntekmilettiieyhmerMazhar(Vhib
mm)ileilgilibirimedhiyedierimersiyeikiiirkalemealmtr.Matlalar
yledir:
Eycanlariindecnfedadryolunacnba
BehakkyetiKur'nfedadryolunacnba
Gnllerderdinedermanfedadryolunacnba
EfendimMazharSultnfedadryolunacnba
*
Arzlaypgeldimyinekapna
EfendimMazharSultnkandasn
Yzsrmekisterizsenintapna
EfendimMazharSultnkandasn
ESERLER
Edebiyat tarihimiz iinde, mm Sinan mahlas ve lakabyla hret bulan
ikimutasavvfairvardr.Buikiair,birbiriylekartrlagelmitir.Bunlardan
biridemmSinan'nasladbrahim'dir.HalvetokulununSinniyyekoluna

mensuptur. Karaman veya Bursa'da domu, 1568 tarihinde stanbul'da
Hakka yrmtr. Bu mutasavvfn, iirlerini ihtiva eden bir mecmuas
bulunmaktadr. Sz konusu iirler, Yunus Emre tarzyla yazlmtr ve Yusuf
mmSinan'niirleriylekaracakkadarbenzerlikgstermektedir.
YusufmmSinan'nikieserivardr:
Kutb'lMan: nsan hakikatin tenezzl ve tekmln, yani devir ko
nusunuanlatantasavvufimensurbireserdir.MellifhattElmal'damevcut
iken kaybolmutur. Bilinen tek nshas zmir Mill Ktphanesi'ndedir (bkz.
Nu: 2011; vr. 63b74a). Yazmada, Sinan mm'nin mridi Erolu'nun da
tasavvufibirrisalesimevcuttur.Sonvarakta,Sinanb.brahimkaydvardr.
Eser,saltuselmdansonra"Ammaba'd:ylema'lmolaki,burisale
insann lemi ervhdan lemi suflye ne tarkle nzul edip ve ne tarkle
urcedeceinbeyneder."eklindedevametmektedir.
mm Sinan'a gre Allah Tel nce Muhammed nuru yaratm, ona
usliesmaytelkinetmitir.Butevhidinveesmannnuruyladabtnlem
leriyaratm(yaratmakta)dr.Mellif,eserindeinsanhakikatin,nzulnve
urcunuyaniiniveykselimertebelerinibirbtnolaraksemkavramy
laaklamaktadr.
Eserdenzulsrasyleverilmitir:
1HakkatiMuhammediyye,
2Hakyknsn,
3lemiLht,
4lemiCeberut,
5lemiMelekt,
6Ar,
7Krs,
8YediGk,
9Heyla.
10Tabyi'hnevemeni.
11Anarahmi,
12Ceninveocuk.
Sem kelimesini "devr" anlamnda kullanan mm Sinan, bu kavram
blme ayrmakta, her blm ayrca kendi iinde er ksmda deerlen
dirmektedir.Semntamambylecedokuzblmolmaktadr:
1Semiul:
Buseminsannlemiervahtakisemdr.
aHakkatiMuhammediyye'ninsem,
bHakykinsnn(aynsabitelerin)sem,
cHakykinsnnmelektalemindekisem.
2Semivust:
Busem,insannmlkalemindekisemdr.

aNefsnveeytansem,
bCismnvenrnsem,
cMridlerehas,ruhanveinsansrrnrcuuylailgilisem.
3Semiuhr:
Busem,insannhiretalemindekisemdr.
aNefsinsannhirettekicezayadayalsem,
bTalipveariflerinhirettekimkafatadayalsem,
cnsansrlarna(aynsabiteye)dnenHakkdostlarnn"Hazrei
kuds"te(AllahTel'nndostlarnnruhlarnntoplanacaklarmahalde)zt
tecellsiyleyapacaklarsem.
2.Dvnlahiyat:mmSinan'nilhlerimrettepbirdvndatoplan
mveYalvaleyhSleymanEfenditarafndaneskiharflerlebastrlmtr.
Ktphanelerimizde10'ayaknyazmanshasbulunmaktadr.
Yusuf mm Sinan'n edebiyat tarihimiz iinde adn duyuran eseri, p
hesiz Dvn lhiyat'dr. Divndaki iirler, elifbe ile tertip edilmitir. Bu
eserde, iki yz kadar ilh ve nutuk mevcuttur. inde az da olsa, tasavvufi
muhteval tevhd, mnct, itif, na't, devriyye, hayvnnme trlerinde
iirbulunmaktadr;
mm Sinan, iirlerinin byk bir blmn aruz vezniyle ok azn he
ceyleyazmtr.BuiirlerdeO,mmSinanveyaSinanmmmahlasnkul
lanmaktadr. Mutasavvf, tpk kendisini yetitiren Erolu ve Vhib mm
gibi,YunusEmreslubuylakalemealdilhlerdegenelolarakAllahTel
ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellem sevgisini, hakk ak, nefis terbiye
sini,ilhmertebeleriveinsankmilinzelliklerinidilegetirmektedir.Dier
vahdeti vcd mensuplarnda grld gibi mm Sinan'da da, derin bir
AllahTel,varlkveinsanuuruvardr.O,buanlaynkanebirslupla
aktarmaktadr. iirler, sade saylabilecek bir Trke ile kaleme alnmakla
birlikte, basit deildir. Mahall motifler ve tasavvuf stlahlar, ilhlerdeki
sadeliiderinlikveedeblikkazandrmaktadr.
mm Sinan, iirlerinden anlald kadaryla ayn zamandankte ve
mizahtan holanan bir halk adamdr. iirlerindeki mizah unsurlar, halk de
yimleri, tevriyeli ve cinasl ifadeler Onun, insanlardaki olumsuz ynleri ve
toplumsalzaaflarortayakoyarkenmracaatettiiifadeler,glbirslup
uolduunugstermektedir.Mesela,tasavvufvederininceliklertadna
inandmz aadaki athiyye, gerekleri mizah yoluyla dile getirmektedir.
BuiiraynzamandaYunusEmre'nin"kdmerikdalna"msraylabalayan
mehurathiyesininnaziresiniteliindedir:
Leylekbinyapmaa,cemeylemicamn
Kurnadzerkabaktan,hammmclkzamri
Kartalkadlkalm,saksaanmuhzrolmu

Kurbaayeilgiymi,eydrbenememri
Kuzgunkarpuzeylemi,birardcnbana
kmbirsuboasuurlaypkemiri
Derdikkavakyapran,kaftanedipgiymee
Unyourdunsamradan,etmekedipsatmaa
Keysakn,ekitirsin,gafilolmahamn
Kuyumcusunkalpazanustagersinibozan
Altungmsatarsn,bakriledemiri
mmSinanbuszn,mansnanlayan
brahim'inputunubulsa,ykaryemiri
466
Tasavvufedebiyatmzngltemsilcilerindenolanairimizintesirizel
likle Elmal ve evresinde, Afyon, Denizli, Uak ve Ktahya gibi ehirlerde
younluk kazanmaktadr. mm Sinan'n hreti daha sonra rencisi
Niyzi Msr'nin va'z ve sohbetlerinin etkisiyle saray evresine kadar ula
mtr. mm Sinan, devlet ricalinin istei zerine, oullarndan birini
Msr'yleberaberbirdefastanbul'agndermitir.
Sarayevresinekadaruzananbutesirindndameclislerdeokunanbes
telenmi ilhleriyle, olaanst halleriyle, ahlk ve faziletiyle, yetitirdii
sanatkr sfi airleriyle O, edebiyat tarihimizin dikkate deer ahsiyetlerin
denbirisidir.
mm Sinan'n nemli bir zellii de, mderris olmasdr. O, gndzleri
kendi adyla anlan medresede dersler vermi; geceleri de kendi evinde ta
savvufsohbetleriylesfilerieitmitir.
mmSinan'nbtnbuzelliklerininyannda,anlmasgerekenbirba
ka zellii daha vardr. O da, anda, toplumdan, toplumun dertlerinden
kendini sorumlu tutmas ve sorumluluk uuruyla hareket etmesidir. mm
Sinan,btnkmilmutasavvflardagrldzere,hayatniindeyaayan
ve topluma nemli tesirler brakan sflerden birisidir. O, gerek yaayyla
ve gerekse iirleriyle tasavvuf dnya grn ortaya koyarken, ayn za
mandaaneletirmektendegerikalmamtr.uiir,onunDivn'iinde
butreletirilerininendikkatiekenlerindenbirisidir:
Eygnlbakkinatagrcihannhlini
Ahirolmudurzamannva'desigzlebunu.
Ziraokdrlalmetzahiroldubirbirin
Markumaribarasgeydicehlinzulmn
FakirinhlinsorarsanprikyetTanr'dan
Hrsunefsinivsylaeytnalmsabrn

466
(iirin yorumu iin bkz. Ahmet gke, Vhibi mm'den Niyzi Msr'ye Trk
TasavvufDncesindeMetaforikAnlatm,Van2005.).

Hubbdnybalylayapdhayrnkapsn
Kaplamdrhrsugafletaniynngnlini
liminilminsorarsanyledirbahsimdm
Ebcedrensebirolansatmakisterilmini
Hrsdnynnelindenbakmridinengine
Amakisterlermeyhperdesindensrrn
Pirleringnlndeyokdurhergizlmkorkusu
Sankiolhubbzamandrgzlerisenkavlini
Nehatunlardahayvarnekzolandaedeb
Neyiitlerdekemltvargrelerfi'lini
Mescidinkaplarnayapdevlerankebt
ncematyokimmnte'sreylemezn
Pdihlardrdadlindefterinyakdoda
Sadlarbelerhkimlerhalkazulmnodunu
Zulmgafletdencihanututuupparparyanar
Gussasndankimsebilmezkimseninahvlini
Zulmgafletdencihanututuupparparyanar
Gussasndankimsebilmezkimseninahvlini
Arifolanbildiibliserisininengini
Herkiininstnekldhavalecehlini
FilimutlakdrolHakknfeknemrindedir
Herneisterseklarolkimseykmazhkmn
Lutfanndrkahranndrderdanndermanann
Lutfinkldhavalekullarnakahrn
EySinanmmnazarklolmatevhddencda
Pdihlarpdihpekbilireflini
RENCLER
mmSinan,kendindensonra,tasavvufeitimeyetkilinemlisfilerye
titirmitir.
BunlardanbiriKtahyalGlaboluAsker(hyt.1693,Afyon)'dir.Tasav
vuf bir dvn, bir mesnevsi ve Slku's Slikn fi Beyn Esrri'lrifn adl
mensurbireserivardr.
mm Sinan'n bir baka rencisi, Mehmed Efendi'dir. Mehmed Efendi
Uakldr.mmSinan,1647senesindeUak'taonuziyaretetmitir.Niyzi
Msr'nin mm Sinan'a, bu ziyaret srasnda biat ettiini biliyoruz. Niyz,
1078/1682senesindevefatedenMehmedEfendiiinbirtarihdrmtr:
HsnihtemineNiyzdeditrihinann
AllahAllahdedivkldbekayairtihl

mm Sinan'n bir baka rencisi Muslihddin Mustafa Uk'dir. Ha
yat hakknda fazla bilgimiz yoktur. Elmal'daki 43 numaral Mecma'nn
218307sayfalararasndamrettepbirdvnbulunmaktadr.Budvndaki
ecereden rendiimiz kadaryla Muslihddin Mustafa'nn soyu Hz.
Ebubekir radiyallh anha dayanmaktadr. iirlerinde "eyh" mahlasn
kullanmtr.
mmSinan'nrencilerindenAhmedEfendide,Matlamahlasylaaruz
veheceyleilhleryazanbirairdir.Elmal'daki43numaralMecmua'daelli
biriiribulunmaktadr.
Mft Derv veya Mft eyh olarak bilinen avdarolu Ahmed Efendi
de, mm Sinan'n yetitirdii sofilerdendir. Mehur mutasavvf air Gayb
Sun'ullah babasdr.Gayb,Mes'eleiSlkadlrisalenindibacesindebabas
hakkndaunlarsyler:
"Mezkr Sun'ullah Efendi Mft Dervi denmekle maruf eeyh Ahmed
EfendiibneeyhBeirEfendininoludur.MezbreyhAhmedEfendiMe
dinei Ktahya'ya on sekiz yl mft olup ba'dehu mftilii terk edip Elmall
mm Sinan Efendi Hazretlerinden bey'at eyleyip teslimi kll olmudur
hir'lemr ird olup tarki halvetiyyede kmil mrid oldu. Amma evvel
mft iken gayet mnkirinden idi. inkrdan geip ikrara geldii kssai
drzdr.Bumahaldezikrolmasmmkindeildir.Fefehm."(Bkz.Alahi
yatFak.Ktp.Yz.Nu:1468).
Mft Derv'in iinde aruz ve heceyle yazd iinde 172 iir bulunan
dvn ilahiyat vardr.
467
iirlerinde Mft, Mft Derv ve az da olsa
avdarolu, avdarolu Ahmed mahlaslarn kullanmtr. avdarolu,
dvnndanrendiimizegre,Fuss,Ftuhat, hya, Nefehtgibieserleri
okumutur. Esasen Elmall Halvetlerin tamam bu eserlerden haberdrdr.
Mft Dervi'in Mezar Ktahya Kabristan (Msalla)'nda bulunmaktadr.
Manev silsilesini anlatt iirinde mridi mm Sinan'dan u ekilde sz
eder:
Hepisininfeyzigelsinisteyeneyhindebulsun
mmSinanhimmetklsnbizionlardanayrma
mmSinan'nenhretlirencisiNiyziMsr'dir.Niyazi'ninMsr'da
tahsilde bulunduu ve Bursa'da ikamet ettii gnlerde grd ryalarla
hayat deimi, nihayet bir vesile ile Elmall mm Sinan'a Uak'ta intisap
etmitir.
Msr,mmSinan'nyetitirdiiiindekendisinindebulunduubekii
yi,"beer"diyeniteler:
Msr,biriirinde,btnbilgivekabiliyetininstadndankaynaklandn,

467
(Bkz.M.Tatc,C.Kurnaz,avdaroluMftiDervi,Ankara1999)

eldeettiihertrlbilgivesrrnkendisineonuntarafndanverildiinianla
tr.O,"EylesinAllahoktahiyyt"matlamsraylabalayaniirinibandan
geenylebirolayvesilesiylesylemitir.
Msr, slkunu tamamlamak zere olduu gnlerden birinde, bir cuma
gn mridinin istei zerine halka nasihat etmek zere krsye kar.
Va'zabalayacasradadilitutulurvekonuamaz.BuhalinmmSinan'dan
kaynaklandn anlar ve tevazuyla yzne bakar. Bu esnada dili zlr ve
konumaya balar. Bunun zerine va'z srasnda doalama olarak u iiri
syler:
EylesinAllahoktahiyyt
Anakimverdiilmigyt
GizlisultndrsrrSbhn'dr
Mridicandrhepmaklt
Kutbhalaykbahrhakyk
Ferdicmi'dirhepmakmt
Eynicecanlaryarnbekler
Bulmadkderlerbundalezzt
Bizbeeridikkdkbirdemdeyolagirdik
Krkyldapreerdikbusohbeteerince
NiyziMsr,gerekrfanSofralar'nda,gerekseilhlerindemmSinan
'a mensubiyetinden eitli vesilelerle bahseder. mm Sinan'a biati vesile
siyleugazelinikalemealmtr:
Aknmeyinebenkanageldim
evkinodunahoyanageldim
em'itevhdigrdmyaklm
Gitdikarrmpervanegeldim
Halkaizikrikurmuklar
Bendesahnndacevlnageldim
Mecnn'umbugnLeylderdinden
N'eylerimakldvnegeldim
Derdicanannadyareler
Barmstndedermanageldim
mmSinan'nhkipyine
Srmeeyzmsultnageldim
Yaremibildimyrimdenimi
BundaNiyzLokmn'ageldim
Bir ara eyhinin oullarndan biriyle stanbul'a giden Msr, geri dnd

nde Elmal grndnde bu beldenin madd ehresiyle Yusuf mm Si
nan'nmanevahsiyetinizdeletirerekirticalenubeyitlerisylemitir:
Dostillerininmenzilikeylgrnd
DerdidiledermanolanElmalgrnd
TenYakbunungzlerialsaacebmi?
CanYsufununglyznnhligrnd
BuiiriniHtrat'nadakaydedenNiyziMsr,"AzizimmmSinanHaz
retlerini ziyarete giderken Elmal grndkde tul etmi idi bu iir"
468
diye
biraklamadabulunur.
Niyzi Msr, mm Sinan'a 1647 senesinde intisap etmi, dokuz sene
sreneitimdensonra1656senesindeiradamezunolmutur.
Araypbulankulluunklan
Telkninalanbulduhlt
ehriElmalcandabulmal
mmSinan'drhretizt
eyhiniHakbileyNiyzkim
PryzndendirHakhidyt
Niyzi Msr, Htrt'nda da zaman zaman mm Sinan'dan sz eder.

Buanekdotlardanbirisiyledir:
"Bizimazizimizkendieyhi(DenizliliMazharEfendi)'ninoluZuhuriEfen
diderleridi.Elmal'yageliyorhaberiniidincekarkmlar,uzaktanbirbir
lerini grnce atlarndan inmiler yz stne dmler. Srne srne ka
vuupikitarafdanolandervilerbirgarrkoparmlar.Gykyametdenbir
gnolmu..."
469
Bu satrlardan mm Sinan'n son derece mtevaz bir kii olduu anla

lmaktadr.
Niyzi Msr, eyhulEkber'e benzeyen fikirleriyle, yazm olduu otuz
dan fazla tasavvuf eseri ve bilhassa Ynus Emre slubuyla kaleme ald
dvnylainsanlarzerindebyktesirlerbrakanmektepbirmutasavvftr.
mmSinan'nyetitirdiirencilerindenbirisideairAsker'dir.Asker,
aslen Ktahyaldr. Ancak ird greviyle Afyon'a gnderilmi ve burada
yaamtr. Asker'nin Divannda da, mm Sinan ile ilgili baz iirler bulun
maktadr.
Ktahya yaknlarndaki Aslan'da oturan Subh mahlasl bir sfi air de,

468
(KelimtKudsiyye,vr.90b)
469
(bkz.KelmatKudsiyye,vr.40a).

mmSinantarafndanyetitirilmitir.
470
Kalbmmarazndankurtulamdiyen
Kalbimhastalndankurtulsamdiyen
Geriherkedeeyhimdiroktur
Bindebirinin(kim)irfanyoktur
Geriherkedeeyhimdiyenoktur
Bindebirinin(kim)irfanyoktur.
Yollaehlindenuslnalm
Yoluylaehlindenuslnalm
Sinesinrileeyle(ce)dolmu
EriElmaldammiSinana
Sinesinrileyle(ce)dolmu
UlaElmaldammiSinana
Dimtevhidilegnlneyleyen
Dimatevhidilegnlnileyen
Ayetlerinsrrnanlamakiintevhidinnaihtiyavardr.Mesela:
Onlardan, kar ile kocann arasn ayran eyleri reniyorlard
471

470
(TATI,2007),s.93132,ksaltlarakalnmtr.
471
eytanlarn Sleyman'n hkmdarl hakknda sylediklerine uydular. Oysa
Sleyman kfir deildi, ama insanlara sihri reten eytanlar kfir olmulard.
Babil'de,melekdenilenHarutveMarut'abireyindirilmemiti.BuikisiBizsadece
imtihan ediyoruz, sakn inkr etmek demedike kimseye bir ey retmezlerdi.
Hlbukibuikisinden,kocailekarsnnarasnayracakeylerreniyorlard.Oysa
Allah'nizniolmadkaonlarkimseyezararveremezlerdi.Kendilerinezararverecek,
faydalolmayacakeylerreniyorlard.Andolsunki,onusatnalannahirettenbir

buyurulmutur.Zahirehli,tefsirederken,erkeklekadnnarasnayrrlar
demilerdir. Hakikat ehlince canla bedenin arasn ayrrlar demektir.
nk cann, nne n olmayan ebed ifti, gereklik duradr. Onun
ifti,onuiftliktenayrpbirlieulatran,derttenkurtarptekedendir.
Btnlemdeiftiolmayanotek,Kuluylauyutudatekmi iftmi
oyunuoynamayakoyuldu.Derkenbana,tekmiistersin,iftmidedi;
Seninleiftolmakisterimdedim,fakatbulemdentekolmak.
Herey,birbakaeyledostoldumu,ikiolur.Fakatbugerek,alacak
bir gerektir ki sen, onunla beraber oldun mu bir olursun; onsuz kaldn m,
ikiiki olursun; olursun, drtdrt olursun. Bunun benzeri canla be
dendir.Can,bedendeolduka,btnbirbirineaykrolanparabuuklarbir
soluk haline gelirler, birleirler, fakat can, bedenden ayrld m, bu bir ey
yzbineyolur.Gzbiryanagider;kulakbiryantutar;kemikbiryaneker;
etide,herdalayan,yiyenhayvankaplar,didiklemeyekoyulur.NedenDal
dbuparabuuklar;tekdeilmiydi,birdeilmiydi?Toprakoldumudabir
parasn testi yaparlar o topran; bir parasndan testi dzerler; bir ks
mndan kp yaparlar. Her biri, kendi bana bir ey olur; birbirine yabanc
kesilirgiderler. Biz birdik derler, neden yabanc olduk? Cann sohbetiyle
birlemitik,birolmutuk.
472
EriElmaldammiSinana
KavuElmaldammiSinana

nasibi olmadn biliyorlard. Kendilerini karlnda sattklar eyin ne kt oldu
unukekebilselerdi!(Bakara,102)
472
(MEVLANA,etal.,1965),I.Meclis

162
4+4=8
lemahvlimehayran
Eylemezdilhlinizn
Hibilemembuneseyrn
473
GehHalvetigehCelvet
GehKdirdirlerbana
Grenibretederbana
Nicehaberveremsana
Tatmayanlarermezbuna
GehHalvetigehCelvet
GehKdirdirlerbana
Dilahvlinarifbilr
khlimarufolur
Budillutfacevlnklur
GehHalvetigehCelvet
GehKdirdirlerbana
knHakkdrnairi
Oldumdervilerhakiri
MsrHakkndilesiri
GehHalvetigehCelvet
GehKdirdirlerbana
lemahvlimehayran
Eylemezdilhlinizn
474
Hibilemembuneseyrn
lemhallerimehayran
Gnlhlinbasireteylemez
Hibilemembuneseyrn
GehHalvetigehCelvet
GehKdirdirlerbana
BazanHalvetiBazanCelvet
ArasraKdirdirlerbana

473
474
izan:basret,anlay,teslimolupitaatetmek,inan,idrak,akl,zek.

KADRLK
(Kadiriye), Abdulkadir Geylan olarak nlenmi Muhyiddin Eb Mu
hammed b. Eb Salih b. ZengiDost (d. 1077 Geylanhyt. 1165 Badat)'u
nckabuledentarikat.
Ballarnca Gavsu'lAzam, Kutub, Bzullah, Sultanu'lEvliya, Ayetul
lah gibi lakablarla anlan Abdulkadir Geyln kaddesellh srrahulaziz,
renimini tamamladktan sonra balad ders ve vaazlarn kesip yirmi
be yl kadar sren uzlet hayat srd bilinen bir husustur. Tasavvuf
alanndakimridiEbuSadelMbarekb.AlielMahzmidi.Tarikatsil
silesi elMahzm, Ebu'l Hasan Ali bn Muhammed b.Yusuf elKurei,
Ebu'lFerec Yusuf elTarsus, Abdu'lAziz etTemim, Ebubekr ibl,
Cneyd Badd, Srriy'sSakat ve Maruf elKerh aracl ile Ehli Beyt
imamlarndan Ali elRza'ya, ondan da Msa elKzm, Cafer esSdk,
Muhammed elBkr, Zeyne'lAbidin ve Hseyin b. Ali aracl ile Hz. Ali
kerremellhvecheyedayanr.
Kadirilik'egretasavvufseha,rza,sabr,iaret,gurbet,seyahat,fakr
vesuf(ynelbise)giyinmekzerinekuruludur.Geylani'yegrebirmrid
nce bir ile dnemi yaayarak zhitlie tamamyla almal, sonra uzak
lat dnyaya yeniden dnerek haz ve nasibini ala ala bakalarn irad
etmeli,aydnlatmaldr.AncakdnyaveahiretnimetlerinininsanileAllah
Tel arasnda bir perde olduu unutulmamal, mutasavvf bu nimetleri
deil, Allah Tel'nn zatn kendine ama edinmelidir. Bunun iin ko
nuyazengsterilmelidir:
Allah Tel'nn emirlerini yapmal, yasaklarndan kanmal ve kadere
boyunemelidir.Mridnceliklefarzgrevleriniyerinegetirmeli,bunla
rbitirdiktensonravacibvesnnetleriyapmal,dahasonradanafileiba
detlerleuramaldr.Nafileibadetlerinennemlisiisezikirdir.
Kadirilik'egiri"Mbayaa"denilenbirtrenlegerekleir.Butrens
rasndaeyhncekereFatiha'y,arkasndanmbayaayetiniokurve
kere "Estafirullah elazim ve etub ileyh" der. Sa eliyle adayn sa
elini tutar ve "Ben Allah'a, meleklerine, peygamberine ehadet ederim.
phesiz ben Allah ve Raslne btn gnahlarmdan dolay tevbe ve
Raslnn emirlerine imtisal, yasaklarndan ictinabla Hakk'a ibadete
gayret ediciyim. Takatm nisbetinde fakir ve dknlerin hizmetine ko
mann en byk vazife olduuna inancm tamdr. Abdulkadir Geylan
Hazretleri dnya ve ahirette bizim eyhimiz olsun. Bu ikrarmza Cenab
Hakk ahittir" diyerek telkinde bulunur. Telkinin son blm bir ahitle
medir:
"Eleyhimizinelidir.SizinrnektutacanzzatSeyyideyhMuhyiddin
Abdulkadir Geylan'dir. Ahid Allah ve Rasl iledir." Bu srada mrid diz
lerizerinekervegzlerinikapar.eyhkerekelimeitevhiditekrar

eder,mriddeonutakipeder.Dahasonrabirmakasgetirilerekmridin
alnndanbirmiktarsakesilir.Bu,mridinmasivailekalbbalarnnke
sildiinisimgeler.Dahasonrahepbirliktekbleyeynelerekkeretek
bir getirirler. Tren eyhin duas, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme
salt ve selam ve btn nebilerin, ashabn, gemi velilerin, Abdulkadir
Geylan'ninvetarikatbyklerininruhlarnaokunanFatihailesonaerer.
Kadirilik'te zikir ak olarak ve ok defa topluca yaplr. Zikir srasnda
oturulabilecei gibi ayakta da durulabilir. Zikir ayakta yaplacaksa halka
biiminde dizilen mridler ellerini birbirlerinin omuzlar zerine koyarak
hepbirazdanzikrebalarlar.Genellikle"Hu"diyerekyaplanzikirsra
snda gzler kapatlr; ba, kelimei tevhidi temsil edecek biimde saa
solasallanr.Kadirilerinayrcahersabahnamazndansonrayadagnn
uygunbirvaktindeokumakzorundaolduklarvirdlerivardr.AllahTel'
ya hamd, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme salt ve selam ile dua
lardanoluanbuvirdlerArapaolarakokunur.
Kadiriyetarikatslamdnyasndaenyaygntarikattr.Tarikatmerkezi
Badat'taki derghtr ve halen Geyln'nin soyundan geldii kabul edilen
birisi tarafndan ynetilir. Kadirilik'i Anadolu'ya ilk getiren kii Erefolu
Rm'dir (hyt. 1469). Erefolu Rm'nin kurduu Erefiye kolu,
Kadirilik'intannmasndanemlibirroloynamtr.Erefiye'nindahaok
Bursa ve evresinde yaylmasna karlk, Kadirilik'i stanbul'da tantan
smailiye ya da Rmiye denilen kol olmutur. Bu kolun kurucusu smail
Rm(hyt.1631)AnadoluveRumeli'dekrkkadarKadiritekkesiamtr.
Anadolu Kadiriliinin merkezi de smail Rm'nin stanbul Tophane'de
yaptrdKadirihane'dir.
Fas'tanEndonezya'yakadaroksaydayesibulunanKadirilik,kendi
sindensonraoksaydakikollararaclilegveetkinliiniarttrmtr.
BukollarnbalcalarEsediye,seviye,Yafiiye,Hilaliye,Garibiye,Halisiye,
Erefiye ve Rmiye'dir. Kadiriler, mhri Kadiri denilen bir klah (sikke),
oksslbirtac,deerlikumalardanyaplankollargenivebeldenbir
kuaklabalananhaydariyeyadacbbevealvardanoluanzelgiysile
riyle dier insanlardan ve tarikat yelerinden ayrlrlard. Trkiye'de var
ln gnmzde de srdren Kadirilik, yelerinin "burhan gsterme"
adnverdikleriisaplama,kzgnfrnagirme,ateleoynamagibigste
rileribugndebykilgiekmektedir.
475
CELVETYYE
Bayramiyye tarikatnn bir besi. nl mutasavvf Azz Mahmud
Hdaikaddesellhsrrahulazizenisbetedilenbirtarikat.

475
amilAnsiklopedisi

Arapa'dayerini,yurdunu,terketmekmnsnagelencelvetkelime
si, tasavvuf stlah olarak, kulun, Allah Tel sfatlar ile halvetten k
veAllahTel'nnvarlndafanoluuanlamntar.
Celvetiyye,celvetemensupolanlaraverilenisimdir.Celvet,halvetten
kmaktr. Bu da itibar olan her eyi karmak, hakikat libsn giymek
demektir.Halvetilecelvetarasndaanlamveimlasndanaltvestte
kinoktadanbakabirfarkyoktur.
Celvet ve halvet kelimeleri, balangta bir makam ve mereb ifade
ederkendahasonralarikiayrtarikatnadolmutur.Celvetiyyetarikat
nn ilk kurucusu olarak deiik isimler ileri srlr. Bu deiik rivayetleri
te'lifedensmilHakkBursevderki:
"Celvetiyye tarikat brahim Zhid Giln (hyt. 700/1300) devrinde
hill; ftde (hyt. 988/1580) zamannda yarm ay; Hdai (hyt.
1038/1628)asrndaisedolunaydurumundadr."
Aziz Mahmud Hd, 948/15521038/1628 tarihleri arasnda yaam
bir Trk mutasavvfdr. yi bir medrese tahsili grdkten sonra sfiyye
mesleine slk ederek Bursal M.Muhyiddin ftde kaddesellh
srrahulazizemridolmuveksazamandaonunyanndahilfetalarak
irda mezun olmutu. eyhinin vefatndan sonra stanbul'a gelerek
irda balayan Hdy, ilmi ve mnev nfzu sayesinde halkn her ke
simindenbinlerceinsannsempatisinikazanm,zellikledevletadamlar
vesultanlarnhrmetine mazharolmutu. OnuneserleriCelvetiyyetari
katnn teekkln ve sistemlemesini salamtr. Hdy'nin "Vakt",
"Tarkatnme," "etTarkat'lMuhammediyye" ve "Cmiu'lFazil" gibi
eserleri,tarikatntemelkaynaklararasndasaylabilir.
Aziz Mahmud Hd, "akyk zeyli"ne gre, Seferhisarl'dr. Glen
Efendi, "Klliyt Hd" de Sivrihisarl olduunu kaydediyor. Bakalar
da onun Konya Kohisar'ndan olduunu sylemektedirler. stanbul' da
okuyan, Edirne'de Sultan Selim medresesinde muitlik, am ve Msr' da
niplikeden,Msr'daKerim'ddinHalvetadlbirisineintisapedipHalve
tolanMahmudHd,nihyetBursa'daFerhdiyemedresesinemder
risveCamiiAtikmahkemesinenipoluyor.Busrada,birgece,ryasn
da, cennetlik olduklarn zannettii birok kimseyi Cehennem'de, Ce
hennem'lik zannettiklerini Cennet'te gryor. Bunun zerine ertesi sa
bahderhalUftde'yegidipteslimoluyor.
MahmudHdzamanndabykbirhrmetemazharolmutur.
"Silsilenmei Celvetiyyn", eyhin bu tevecche urayna Sultan 1.
Ahmed'inbir ryasnkermetletbiretmesini,sebepolarakgsteriyor.
Peev, Rumeli Kazaskeri Sunullah'n tesiri ile vezir Ferhat Paa tarafn
danFatihCamii'nevaiztayinedildiinikaydetmektevehretininbusu
retlebaladnaiaretetmektedir(brahimPeev,Tarih,II,36).

MahmudHdakerehacetmitir.MihrimahSultan'nkzAyeSul
tanileevliolduurivayetedilmektedir.eyhintatldillivegzelszsy
leyen,sakallveortaboyluolduukaydedilir.
Aziz Mahmud Hd, vahdeti vcdu, erat hudutlarn tamamak
zere kabul eden ve her hususta zahitlik yolunu tutan tam snn bir
eyhtir. Hatta o, tasavvufta taknlk gsteren yahut bira serbest fikri
olan sofilere bile kardr. Celvetiye'de slk, esm iledir. Esmi seb'a
yani Allah Tel'nn yedi ad "usli esma" adn alr. Celvetlikte bunlar
danbakabeaddahakabuledilmitirkibunlarada"furiesm"deni
lir.
Celvetiyye Tarikat, Bayramiyye'nin; Bayramiyye de Safeviyye ve
Halvetiyye'nin bir kolu saylmaktadr. Celvetiyye, Hz. Ali kanalyla gelen
bir tarikat olmas itibaryla cehr zikri esas olan, nefs tezkiyesine nem
veren bir tarikattr. Harrzde M. Kemleddin, Tibynu vesili'lhakik
adleserindeCelvetiyye'ninesaslarnntezkiye,tasfiyevetecliyeolduu
nubelirtir.
"Tezkiye" dnya sevgisini terkederek nefsi msivnn errinden ko
rumak; "tasfiye", kalbi her trl kirden temizleyerek ilh iradenin akse
decei bir hle getirmektir. "Tecliye" ise, zt lh'nin yine kendisi iin
zuhru demektir. Slikin, bu lemi, Hakk'n zuhr mahalli olarak grme
sidir.
Hereitibadetvezikirdengaye,insangerekkulluaerdirmek,kalp
tasfiyesi ve nefs tezkiyesiyle kemle ulatrmaktr. Celvetiyye tarikatnn
temelesaslar,yineCelvetler'inkabulettiiuslegre,"zikir"ile"mane
v ve sr mchede" sretiyle gerekleebilir. Ksaca "kelimei tevhd"
zikridenilentevhidzikri,butarikatnfarklbirzelliiolarakkabledile
bilir.
Celvetiyye'deslkndrtmertebesivardr:Tabiat,nefs,rhvesrr.
Tabiat mertebesinde slik tabiatn gerei olan yeme, ime ve cins
mnsebettenmchedeyoluylauzaklamayaalr.Zaruretlsnde
yer, ier ve belli bir sre evlenmez. Nefs mertebesinde nefsten kaynak
lanan kt huy ve sfatlarn mchede yoluyla terk etmeye alr. Nef
sin kt fiilleri iki trldr. Bir grubu kendi irdesi ile iledii gnahlar;
dierleriiyiceyerlemikthuyvealkanlklardr.Bunlarnherikigru
bundaancakriyzatvemchedeileslahedilebilir.Nefs,belliekillerde
slah edilip kontrol altna alnnca rh ve srr mertebelerine yol alm
olur.Ruhmertebesindeslik,nefsinkthuylarnntasallutundankurtu
lup rhu ile irtibata gemi saylr. Ruhun bozuk taraf, marifeti
ilhiyyeden mahrmiyyettir. Bu yzden rhun terbiyesi ancak marifeti
ilhiyyeileolur.Rhmertebesindeilmilednsrlarzhirolmayabala
dnda slike "kef" vki olmaya balar. Tabiat ve nefs mertebelerinde

kef yoktur. Slik rh mertebesinde mrifet ve ilh ak elde ettikten
sonra, srr mertebesine ykselir. Bu mertebenin gerei msivdan ilgiyi
kesmek, Hakk'tan bakasna gnl vermemektir. Bu makam, mahv fena
vetecellnrlarnnzuhrettiivuslatmakamdr.
Budrtmakamnherbiri,ayrayrrenklerletemsiledilmitir:Tabiat
ta renk "toprak" almeti olarak siyahtr. Nefs kan rengindedir ve bu
"hev" almeti saylr. Rhta renk sardr ve "ate"in semboldr. Srr
renksizdir ve "su" yu temsil eder. Bylece ansr erbaa tamamlanm
olur. Bu drt makamn sonunda Celvet sliki hilfete ehil hle gelerek
mriditarafndanhalifetayinedilir.
Celvetiyye'nin; smil Hakk Bursev tarafndan kurulmu olan
Hakkyye, Selmi Ali Efendi'ye nisbet edilen Selmiyye, Ktahyal Ali
Feni Efendi'nin temsil ettii Feniyye ve M. Him Baba tarafndan ku
rulmu olan Himiyye olmak zere drt kolu vardr. stanbul'da tarikat
vetekkefaaliyetlerininserbestolduudnemlerde,hemenhemenotuza
yakncelvetitekkesivard.
Celvetiyye tarikatnda dier tarikatlardan farkl olarak dizler stne
kalklp yarkyam hlinde icra edilen bir zikir tarz vardr ki buna "nsf
kym"yada"hzrkym"denilir.
Celvet mensuplarnn giydii Celvet tacnn tepesinde on; dilim ve
bu dilimleri birletiren bir dme bulunur. Tarikatn merkez tekkesi, s
tanbulskdar'da Aziz Mahmud Hd'nin medfn bulunduu
sitnedir.Tarikat,stanbulveBursa'nndndaBalkanlar'dadayaylma
istidadgstermiti.
476
Grenibretederbana
Nicehaberveremsana
Grenibretederbana
Nicehaberveremsana
GehHalvetigehCelvet
GehKdirdirlerbana

476
amil Ansiklopedisi (Geni bilgi iin bk. H. Kamil Ylmaz, Aziz Mahmud Hud ve
CelvetiyyeTarikat,stanbul1982)

Dilahvlinarifbilr
khlimarufolur
Budillutfacevln
477
klur
Gnlhalleriniarifbilir
khlibilinenlerdenolur
Bugnllutfaduramazkalr
GehHalvetigehCelvet
GehKdirdirlerbana
knHakkdrnairi
Oldumdervilerhakiri
MsrHakkndilesiri
Hakkdrknyaycs
Oldumdervilernemsizi
MsrHakkndilesiri
GehHalvetigehCelvet
GehKdirdirlerbana

477
Ceveln:yerindedurmaypgezme,dolama,kaynama.

163
Mushafhsnndeyazmduredbikfunn

478

Halkaiervhdanzlfruhuntesbhider
Ehlidiller
479

KfrizlfnhakkineynrRahmnyzn
Ehlizhdmngetrmezse
480

Dilserricennetikuyundabuldukamakam
Derlisnhlile
481

Ehliakaarzufirdevsikyundurvel
Aslmaksdoldddrun
482

Tkunlaehdolsammezrmsengine
Yazalarbuyeti
483

yetihsnnNiyaziyemufassalyazdrr
Olkidir
484

Mushafhsnndeyazmduredbikfunn
GzellikMushafedbiyazmtrkfvennu

485

phesizbundadinleyenbirtoplumiinibretlervardr.

478
Yunus,67;Nahl,65;Rum,23
479
Rum,17
480
Bakara,170171;Maide,58103;Enfal,22;Yunus,42100;Ankebut,63;Yasin,
68;Zmer,43;Hucurat,4;Har,14
481
Yasin,26
482
Furkan,68
483
Alimran,52
484
Enm,97
485
Yunus,67;Nahl,65;Rum,23

Halkaiervhdanzlfruhuntesbhider
Ruhlarhalkasndazlfveruhuntesbiheder
Ehlidiller
486

GnlehliAkamagirerkenvesabahaererkenhepinizAllah'tesbihedin.
Kfrizlfn
487
hakkineynrRahmnyzn
EyyzRahmnnnru!Zlfnkfrhakkiin
Ehlizhdmngetrmezse
488

Zhdehliimangetirmezlerveakldaetmezler.
Dilserricennetikuyundabuldukamakam
Gnltahtcennetkyndebuldukamakam
Derlisnhlile
489

HallisanileKekemilletimRabbiminbenibaladnvebeniikrama
mazharolanlardankldnbilseydi!
lgiliHadsierif
490
SakafKabilesi'ndenMes'doluUrve,Raslllahsallallhaleyhive
sellem Efendimize gelerek, Ya Raslllah sallallh aleyhi ve sellem!
Beni kendi kavmime gnder de onlar slm'a araym dedi ve arala
rndaukonumageti:
Senildrmelerindenendieduymaktaym.
Onlarbeniuyurkenbulsalaruyandrmazlar.
Ohaldegidebilirsin.
BuruhsatzerineUrveradiyallahanhkendikavminegidipnceLt
veUzzadndakiputlarauradveyarnsiziktdurumadreceim
diye mrldand. Onun bu dncesini renen Sakifli'ler fkelendiler.
BunaramenUrveradiyallahanhonlarayleseslendi:
Ey Sakifliler! Lt artk Lt deildir; Uzz da Uzz deildir. slm'a
girin, selmete erin dedi ve bu szn defa tekrarlad. Sakifli'lerden

486
Rum,17
487
Zlf:(Zlf).f.Yznikiyanndansarkansallesi
488
Bakara,171
489
Yasin,26
490
(Celal Yldrm, lmin Inda Asrn Kuran Tefsiri, Anadolu Yaynlar: 10/5036
5037)

birionabirokatarakldrd.
Bu haber Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz'e ulanca,
zldveylebuyurdu:
Dorusu Urve'nin misli, Ysn Sresinde geen kimsenin (Habib
enNeccar)mislinebenzer.
491
KasabaHalkVeldrlenM'min
Onlara o kasaba halkndan misl getir; hani onlara rasller (veya
raslelileri)gelmiti.
492
Kssadam'minleriaydnlatranlamdaaltsafhaileniyor.yleki:
1Kasabahalknanceikieliningnderilmesi,
2Oikisinidestekleyenbirnceliningnderilmesi,
3 Kasabann bir ucunda oturan uurlu bir m'minin yardma ko
masveelileritasdiketmesi,
4Buyzdenom'mininzulmenldrlmesi.
5Tebli ve irad kabul etmeyip ii tehdide dndren ve sonra da
masumbirinsannkannagireninkrcazgnlarnkarakteryaps,
6ldrlen o sadk m'minin sa kalanlar hakkndaki temennisin
denhaberverilmesi.
Anlatlan resul (eli) konusu btnyle Msa aleyhisselm, s
AleyhisselmveMuhammedsallallhaleyhivesellemraslleremiia
rettir; yoksa Romallara gnderilen, uyar, tebli ve rat greviyle y
kml bulunan rasl elisi mi veya ayr rasl m misal anlamnda
kasdedilmektedir?
nce unu belirtelim ki: Gnderilen eli hakknda murseln kav
ramna yer verilmitir ki bu daha ok nebiler hakknda kullanlmaktadr
ve bazan da onlar adna tebl ile grevli eliler hakknda da kullanld
vkidir.Obakmdanbyknebilerindiniyaymaklagrevliyaknarka
da hatra gelebilir. Nitekim mfessirlerin ou sz edilen elilerin, s
aleyhisselmnhavarileriolduuihtimalizerinde durmulardr.Kasaba
nnise,Antakya,ldrlenyerlinindeHabibenNeccaradndabirzatol
duunu yazmaktadrlar. Ancak bunlarn hibiri sahh bir rivayete dayan
mamaktadr,yanigvenilirbirdayanaklaryoktur.Busebeplesonasrda
yetien mfessirler bu rivayetin sriliyattan olduu phesini izhar et
milerdir.
byk rasle iarettir eklinde yorumda bulunulmutur. Bu da
kesindeildir,amagereepekyakndr.ButakdirdeMsaaleyhisselm
Msr'Fir'avn'danveyandalarndankurtarptemizlemivezamanlailh

491
bnEbHatimbnKesr:3/568
492
Yasin,13

dinin o lkede yaylmasna ortam hazrlamtr. s aleyhisselm Ro
mallar arasna ilh kvlcm atp ayrlm ve zamanla o kvlcm ortam
bulup genileyerek krallar dize getirmi, lkeleri aydnlatmtr. Hz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz de o iki nebinin arkasn
danncresulolarakgnderilmitir.O,nceArapYarmadas'na,son
radaktalarabaedirmiveAllahTel'nndininiyayp,AllahTel'nn
sonmesajninsanlarateblietmitir.
Bu yoruma gre, ldrlen yerli m'min, cann Allah Tel ve
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yolunda seve seve feda eden ilk
mslmanlaramisaldir.
RasllerinTavr
smi anlmayan, kasabaya gnderilen rasl veya rasl elisinin
herkes gibi insan olduklar ileri srlerek, kasaba halk tarafndan tasdik
edilmemilerdir. Bu, gnderilen her nebiye inkrc sapklarn, putperest
mriklerin syledii klasik bir szdr. O halde gnderilenlerin uyarc
raslolmasihtimalidahadakuvvetkazanmaktadr.
Hadste, bn Eb Htim'in rivayetini sahh kabul edersek, gnderilen
lerin rasl elisi olduu arlk kazanr. Ancak sz edilen hadsin sh
hatizerindepheizharedenlerolmutur.
GnderilenRasllerdenSonraSkntlGnlerinBalamas
Kasabahalkonlara:Dorususizinyznzdenbamzauursuzluk
kt.....dediler.
Kur'n Kerm'in birka yerinde bir kasaba veya mmet ve millete
peygambergnderildiktenvehakilebtlarasndasrtmevetartma
bagsterdiktensonra,CenbHakk'noyerhalkndahaetinsnavdan
geirmek ve bir bakma ayr bir yoldan da uyarmak iin zerlerine ktlk,
zelzele,kasrga,lav,selbasknvebenzeribirafet oluturupgnderdii
nedikkatlerekilmektedir.NitekimRaslllahsallallhaleyhivesellem
Efendimiz hemMekke'deraslln ilnettiktenbirkaylsonraMek
ke'de;hemdeMedine'yehicretettiktensonraMedine'dekuraklkves
knt ba gstermiti. O kadar ki bu durum gerek m'minlerin imn ve
balln artrm; inat kfirlerden bir ksmnn yumuamasna, bir ks
mnndabsbtnkfrvetuyannartrmasnasebepolmutur.
Gnderilenraslnveyaraslelisikiininszedilenkasabaya
gelmesiylebirlikteoradaskntbagstermitir.Oyzdenkasabahalk
nnouinkrveazgnlnartrarak,sizinyznzdenbamzauur
suzluk kt demilerdir. Oysa uursuzluk kendilerinin kalbinde, niye
tinde ve vicdanlarnda yuvalanm bulunuyordu ki onu bir trl anlaya

myorlard. Peygamberlerin veya elilerin gelip tebli ve iratta bu
lunmasylayuvalananuursuzlukmeydanakmoldu.
KurnKeriminbirbakayerindebukonuyaaklkgetirilerekyle
buyrulmaktadr:
Hangi memlekete bir rasl gnderdiysek mutlaka orann halkn,
yalvarp yakarsnlar (gafletten uyansnlar) diye birtakm sknt, darlk
veiddete(tabi)tutup(hrpalamzdr),
493
FedakrM'mininUyarVeTavsiyesi
ehrinenuzakkesimindenbiradamkoarakgeldiveeykavmim,
gnderilen bu elcilere uyun; uyun sizden cret istemeyenlere. Bunlar
doruyolzerindebulunuyorlardedi.
494
Nebileleri veya gnderilen elileri tasdik eden yerli halktan bir

m'minin uyar ve tavsiye mahiyetindeki bu szleri incelendiinde, yedi
kadarnemligereiyanstmaktadr.yleki:
1Hakk'a davette sr'at ve cesaret esastr. Ayn zamanda rasllerin
kiiliinivegrevlerini,yardmcoluphalkaanlatmakbykbirhizmettir.
2Hakka, doruya, iyiye arda bulunurken cret istenmez. Bu kut
salgrevtamamenhasbdir,fahrdir.Nitekimhibirnebibuhusustac
ret talebinde bulunmam; aksine hakka davet dorultusunda yaplan
tebli ve iradn cretsiz olduunu zellikle aklamtr. Nitekim ur
sresindebukonudayeterliaklamayaplmbulunuyor.
Unutmamak gerekir ki, davann bykln ve yceliini kiisel
karlaraaletetmek,odavayabtnyleihanettir.Aynzamandadavann
kutsallnatersder.
3Rasllerin veya onlar temsil eden gerek mritlerin doru yolda
bulunduklarna dikkatleri ekmek; hibir makam, mevki, servet ve ba
olma sevdasnda bulunmadklarn sylemek ve bu adan hareketle on
larn nasl feraati nefisle yola ktklarn anlatmak her m'minin g
revidir.
4YoktanyaratpvarklanvehereyiinsannhizmetineverenAllah
Tel'ya kulluk ve ibdette bulunmann akllca bir dnce ve salam
imndan kaynaklanan bir davran olduunu belirtmekte; her eyin O'
nun kudretinin eseri olduunu isbat etmekte; eninde sonunda o yce
kudrete dndrleceimizi, lmn bunun giri kaps bulunduunu ha
bervermektesayszyararlarvardr.
5Allah Tel'y brakp yarar ve zarara muktedir olmayan basit ci

493
Araf,94
494
Yasin,2021

simlere, canlcansz eyaya tapmann akl ve idrk d olan cehaletin
rn olduunu anlatarak dnceleri ynlendirmeye almay ihmal
etmemekoldukalzumludur.
6AllahTel'ybrakpbakaeyetapaninsan,phesizkendinden
dahaaaderecedebulunaneyleretapmakgibibirkklkveaalk
sergilemektevebtnylesapttnortayakoymaktadr.
7lemleriyaratpterbiyeeden,hereyidzenvedengedetutanO
Yce Rabbe kulluun en stn eref ve meziyet olduunu ekinmeden
ilnetmektemutlakhayrvardr.
te irat ve teblin tartmal, ekimeli safhalarnda mritlerin du
rumunun yedi madde halinde aklanmas, onlarn gerek tavrn, sadk
m'minler olduklarn simgeler. Gerisi Allah Tel'ya aittir. Dilediini ko
rur, dilediini doru yola eritirir, dilediini sapklyla bocalar halde b
rakr,dilediinidebuyoldaehadetmertebesineeritirir.
Nitekim Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ashab da bu yedi
maddeyle ortaya kp kendilerine den hizmeti lykyla yerine getir
milerdir.
Bylece Kur'ni Kerm, beyn ettii kssa ve misallerle bu gibi
m'minlerihemvmekte,hemdeonlarkyametekadargelecekolanla
rarnekvemodelgstermektedir.
HakUrundaahadeterbetinimek
Ona,gircennetedenildi.Oda,ahkekekavmim,Rabbmnbeni
baladn ve beni ikrama lyk grlen kiilerden kldn bir bilse
lerdidedi.
495
Kurn Kerim Hakk urunda cann vermek suretiyle ehitlik merte

besine ykselen gerek bir m'minin ne kadar aziz ve uurlu olduunu
bize retirken, hak urunda ldrlen, kasabann yerli halkndan o
m'minimisalvermekte;ldrldktensonradaonun,sakalanlarhak
kndakigzeltemennisininaklederekAllahTel'nngerekbirm'mine
olangeniltuf,inayetverahmetinibirdefadahahatrlatmaktadr.
496
NiyziMsrkuddisesrruhulazizbuayetilehemdurumununulviliini,
kimseninbilmediinivebykeziyetler(hapis,srgnvb.)iindeolduunu
aklamaktadr.
Ehliakaarzufirdevsikyundurvel
VelAkehliarzusufirdevskydr

495
Yasin,2627
496
CelalYldrm,lminIndaAsrnKuranTefsiri,AnadoluYaynlar:10/5041.

Aslmaksdoldddrun
497

Onlaraoradaneisterlersevardraslniyetimdidardr.
498
Tkunlaehdolsammezrmsengine
knklcehdolsammezrmbatana
Yazalarbuyeti
499

YazsnlarAllah'aimanettik.Sendeahidolkibiz,muhakkak
mslmanlarzayetini.
s onlarn (Yahudi haham ve devlet adamlarnn) inkr ve inat

larn hissedince, Allah yolunda yardmclarm kim? dedi. Havariler:
Allahyolundayardmclarbiziz.Allah'aimnettik;hidolki,bizher
haldemslmaniar(Hakk'adosdoruteslimiyetgsterenlerizdediler.
EyRabbimiz!Seninindirdiineinandk.(Gnderdiin)Rasleuyduk.
Artk bizi (Senin varlna birliine, s'nn rasllne) hid olanlarla
beraberyaz.
(Onlardan bir ksm haham ve devlet adamlar) hileye bavurdular,
(s'y ldrmeyi plnladlar). Allah da onlarn hilesini boa kard. Al
lahhileleriboakaranlarnenhayrlsdr.
500
Hakk'nSesininDuyulmas
Hakk'n sesinin iyice duyulabilmesi, gnllerde yer etmesi, dimalara
ilemesihibirdevirdekolayolmamtr.Bykdvalar,kklinklplar
ancak byk himmetler, stn fedakrlklar ve ok ciddi mcadeleler is
ter.Aksihaldebyklnntmzelliklerinikaybeder.
Tezin g bulmas, ya da evrede duyulup ilgi ekmesi; antitezin
amansz biimde kar kmas, gl hamleleriyle, saldrmas sonucu,
gerekleebilir.RaslllahsallallhaleyhivesellemEfendimizayndo
rultudabundanokdahaetinmcadelelervermedimi?
Karsnadikilenkfr,tuyanveinathergeengnhznartrmyor
muydu?
saleyhisselmdahafarklbirtakmyetenekvezelliklerle,odevrin
ba dndrc saylan mu'cizeleriyle ortaya ktnda, karsna kan

497
Yasin,57
498
Didar: f. Mlkat, gr. Grnme. Yz. ehre. Gr kuvveti, gz. Ak,
meydanda.
499
Alimran,52
500
limran,5254

kfr,nkrvenadnonisbettebyk,olduugrlmektedir.
Gerisaleyhisselm,sriloullararasndanayrlmadanncebtn
gayret, himmet ve sistemli mcadelesine ramen ancak 1012 kadar
kassar
501
ya da balky kendine yardmc olarak bulabilmiti. Ama ura
d hakszlk, ldrlme teebbsleri, annesiyle birlikte azgn Yahudiler
den kap yer deitirmesi, davasnn bykl orannda onun nn
yavayavayaygnlatrm;antiteziniddetibirbakmarahmetekapa
mtr.
Bugerekunubizehatrlatr:Hereyinidavasurundaharcamaktan
ekinmeyen, fedkrlk ve feragatin doruuna ykselen dava adamlar
herzamanmaervicdandalykolduuyerigedeolsaalmtr.
s aleyhisselm hibir mcadele vermeden, hibir hakszla ura
madan, saldrya mruz kalmadan gelip geseydi, oktan unutulur,
yaymakistediidinveeriatlkelerdeduyulmazd.
te byk dvalarn, kkl inklplarn kamu vicdannda yer edebil
mesinindeimeyenmetotlarndanbiri,belkibatagelenibudur.Kurn
Kerimdesaleyhisselmolayanlatlrkenzellikleilhsnnetinuygu
lama l ve anlamna yer verilmi ve Mslmanlar uyarlmaya all
mtr. Kurn Kerimin sergiledii bu snnet ve metot u yetle daha
akanlatlmtr:
nsanlar, inandk demeleriyle kendi hallerine terk edileceklerini,
etinsnavlardangeirilmeyeceklerinimisanrlar?
502
iDoluTaneyi,iBoTanedenAyrmak
saleyhisselmetinmcadelelerdensonraldrleceinianlad.s
riloullar arasndan ayrlmadan nce ii dolu taneyi, ii bo taneden
ayrmak istedi. nk ayrldktan sonra m'minle kfir; Hakk'a teslim
olanla olmayan birbirine karr, ikiyzller birtakm entrikalar evirebi
lirdi. Bunun iin kendisinden sonra halkn kime inanacaklarn, kimlere
gvenebileceklerini tesbit edip belirledi. Bylece son grevini yerine ge
tirmebyklnbirkezdahakantlad.ncil'is'dansonraortalkya
tncaya kadar bekleyip yazanlar da Havariler olmutur. Bernaba ve
Yuhanna'nnonlardanolduusanlmaktadr.
Grlyor ki, 1012 kadar Havr'nin inanmas, hak bir dinin unutul
masnnlemitir.zellikles'dan4050ylsonrancil'intesbitedilipya
zlmas, bu kutsal kitabn da asrlarca yaamasn salamtr. nk g
nldenakveheyecanlainananbirmmininetkisiherzamanbykol
mutur. Salam imn, ciddi mcadeleye iter, ciddi mcadele dvann

501
Kassar:Lekekaran.rpc,ykayc.
502
Ankebut,2

yaygnlamasnavasathazrlar.
te Kurn Kerim bunu ilh snnetin en ince lleriyle gnllere
ilemektedir. saleyhisselmolayndaHavarilerdenszedilmesininne
deni, daha ok bu hususu kalblere yerletirmektir. mndan sonra pey
gambereuymak,dvayaciddiyetlesarlmaygstermektedir.
503
yetihsnnNiyaziyemufassal
504
yazdrr
GzelliinyetiniNiyaziyeakayazdrr

505
Olkidir
OayetGerektenbiz,bilenbirtoplumiinyetlerigenigeniakladk
dr.

503
CelalYldrm,lminIndaAsrnKuranTefsiri,AnadoluYaynlar:2/918920.
504
Mufassal:tafsiltl,izahl,geniizahl,ksmlaraayrpanlatlm.
505
Enm,97

V
164
GirsemazikrilegelyneyneHdeyu,
ErsafyakHakkayneyneHdeyu.
HeperenlerHilekaldrrlarcanperdesin,
AtlargzlerinandayaneyaneHdeyu.
GrdlerHkaplamhepOnsekizbinlemi,
FeyzalrlarcmleHdanyaneyaneHdeyu.
ZtHakkbuldular,bulutularHile,
DostgrndhertaraftanyaneyaneHdeyu.
EyNiyzgnlneklarnhikmetdolar,
KntkenzinhaznesindenyneyneHdeyu.
GirsemyazikrilegelyanayanaHdeyu,
ErsafyHakkaknayanayanaHdeyu.
Sem,birmerkezetrafndadnenbircisminaynzamandakendiekseni
etrafnda dnme hareketidir. Sem kelimesi ayn zamanda gk anlamna
gelir.Zatenbtngkcisimleridehembirmerkez,hemdekendieksenleri
etrafndadnerler.Gezegenlergnein,gnegalaksimerkezinin,galaksiler
sper galaksilerin merkezlerinin etrafnda dnerken ayn zamanda kendi
eksenleri etrafnda da dn yaparlar. Kur'an Kerim, gk cisimlerinin bu
hareketlerinionlarnyaptklarzikirolaraktantmaktadr.
Eer gk cisimleri kendi etrafnda dnmezlerse etrafnda dndkleri
merkezin cazibesine kaplarak onda yok olurlar. Bundan tr hem merke
zinhemdekendieksenlerininetrafndadnyaparakbirdenge salamak
suretiylevarlklarndevamettirirler.nk kendieksenietrafndadnmek
demerkezkakuvvetyaratr.tesemzende,insannhayattaki buztg
ler arasnda kal macerasnn aynn gsteren bir dnme hareketi yapmak
tadr.
AtlargzlerinondanyanayanaHdeyu.

HAhadiyyetlaynairettir.AllahAhadiyyetlkesreteirettir.
nk Ulhiyyet mertebesi btn ilm ve d kesretleri mil ve mstarak
olan Ulhiyyet mertebesidir, yani Allah ismi ve Ulhiyyet mertebesi
shibi, gerek Allahn ilminde olan kesreti ilmiyyeyi ve gerek hrite olan
kesretleri, yani btn mevcdat ve mahlkat dnyeviyye ve uhreviyye
esm ve sfatlar, velhsl her ne kesret var ise cmlesini muht ve
mstaraktr.
H yani Hviyyet gayb mutlak zt baht kesretten sarf nazar
Ahadiyyetilaynmakmdr,bundan dahayksek mertebeyoktur.Yani
Ulhiyyetbtnilahmertebelerimuhtvemstaraktr,velkinUlhiyyet
mertebesindeHviyyetmertebesialtndamnderictir.Ulhiyyetmertebesi
sahibi btn lemlerde mtesarrftr, yani lemlerde tasarruf eden
Ulhiyyet mertebesi sahibidir. Hlbuki Hviyyet mertebesinde tasarruf
yoktur, zevk yoktur. Onun iin Kmiller Ahadiyyetl ayni telkin etmezler.
Telkin ettikleri Ahadiyyetilkesrettir, nk Ahadiyyetlaynda zevk ve
evkyoktur,zevkAhadiyyetilkesrettedir.
FeyzalrlarcmleHdanyanayanaHdeyu.
ZtHakkbuldular,bulutularHile
DostgrndhertaraftanyanayanaHdeyu.
H () asla grlmesi mmkn olmayan gayb srrndan ibarettir.
Ammabtnmevcudatonunlameydanaveaakmtr.Hbirekir
dek gibidir ki sonradan aa olmutur. Eer o ekirdek olmayayd aa
olmazd. O ekirdek aacn her yerine sirayet etmitir. Lakin grnmez
fakat aa yetiip bymeyi o sr ile alr. Ylda bir kez yapraklanp, iek
tutup meyvaland o sr ile olur. Meydana gelip meyve olarak grnen,
bir iken bin grnen o srdr. Bir'den yz bin grnmtr ki cmlesi bir
ekirdektendir.Khbirgrnrkhyzbingrnr.
Gzdegrnenosrdr,kulaktaiiten,eldeolankuvvet,ayaktayr
yen,yzlerdegrnengzellik,ogzelliekolan,gldekigzelkoku,
blbldekisonsuzakmaheposrdr.Aaahnediyeyimkihernevarise
osrdr.YzH'durkionagayblarngayb,ilerinii(btnu'lbutn)be
lirmemi asl ve sri olan hviyyet dahi derler. te bu yzden Hakk

mtleaHisminizikretmektir.Gereksedilisusmuolsungereksebaka
szdeolsun.
506
KntkenzinhazinesindenyanayanaHdeyu.
HNEFES
Hu zikri kalbi besleyen, ruhu arndran bir tesire sahiptir. Bu neden
leneyin Hu nefesi ile derviin kalbinin stne okuduu Hu zikri ayn
ak ve muhabbeti temin eder. Allah Tel yolcusunun dilinde her nefes
zikrivekalbindeonunmuhabbetivardr.
Arapa'da nc tekil ahs ifade eden hve (h) zamiri, tasavvuf
ehli arasnda ilh isimlerden saylp, Allah Tel kelimesiyle e deerde
tutulmutur. Cenb Hakk'n Cell ismi olan "Allah" lafz zhir (ehdet)
lemiyle,ztismiolanHzamiriisebtn(gayb)lemiyleilgilidir.
507
Mutasavvflar ve tefsr limleri, "H" kelimesinin ihtiv ettii srlara

dair geni aklamalarda bulunmulardr. Mesel smail Hakk Bursev,
Hccet'lBligaadleserindebuhusustaugrlereyerverir:
"Ayn yirmi sekiz menzili olup her gn bir menzilde dnd gibi, in
sannazndadayirmisekizmahrevardrvekonuulanharflerlekelime
ler o mahreleri devreder. Nitekim Arap harfleri de yirmi sekiz adettir.
"H"kelimeside,gsboluundankan"he"denbalayp,dudakla
telaffuzedilen"vav"agelinceyekadarbtnmahreleriihtivedenbir
zellik arz ettiinden, sflerce byk bir srra dellet ettii ve Kelimei
ehdet'ten sonra en faziletli zikir ve isim olduu kabul edilmitir.
Sflerin, "H btn isimleri ihata etmitir." demeleri, onun azndaki
k mahallinden dolay deil, Ehad tecellsi itibariyledir. "mukarrebn"
makamnaulaankimseler,ezeldeAllahTel'yaverdikleriszezhirve
btnbakmdanvefetmiler,miskgnndekiminhitabniitmilerse
dnyadadaondanbakasngrmemilerdir.BundandolayHzamirine
ondan baka merc kabul etmemilerdir. O hlde onlara gre, "H, H"
demek,"Allah,Allah"demektir.OnuniinsflerHismiyleokame
gul olmulardr. Onlara bu hususta ta'n edenler, Tevhd'in hakikatndan

506
507
smail Hakk Bursev, Kitbu'nNetce, II, Haz. Ali Namlmdat Yava, stanbul
1997,s.223224.

habersizolduklarndandolayta'nederler."
508
"Tarki esm" ve "tarki nefsn" ad verilen ve nefis mertebelerini,

her birisinde Allah Tel'nn bir ismini zikretmek suretiyle, srayla
katetmeyi esas alan mesleklerde, slik, "nefsi emmre" mertebesinde
"L ilhe illallah", "nefsi levvme" mertebesinde "Allah", "nefsi
mlhime" mertebesinde ise "H" ismiyle zikreder. Srayla ilk mertebede
"tevhdi ef'l"e, ikincisinde "tevhdi sft"a, ncsnde de "tevhdi
zt"aular.
Hismi,slikelhtaykselipnefsimlhimeoluncaverilir.Vcutbir
lii burada idrk edilir. smail Hakk Bursev baka bir yerde,
"MuvahhidlerinzikriHuvallah'dr."der.
509
H'nun gereine mazhar olan, yani, yoklua ulap Hak ile var olan
mahedeehli,"AllahvardveOnunlaberaberhibireyyoktu."srr
na"elnkemkn"(uandayledir!)derler.
bnl Arab, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bu hadisini
aklarken yle der: "Bunun mns; Allah Tel mevcuttur ve onunla
beraberhibireyyoktur.YaniHakk'tanbakakendizatylavacib(olabi
lecek) bir vcud yoktur. Mmkn varlklar ise Allah ile vcib'l
vcd(varlzorunlu)dur.nklem,O'nunzhirolduuyerdirveAllah
lemilezhirdir.
510
Srr Paa, Srr Kur'an isimli eserinde H hakknda u bilgileri ver

mektedir:
Kul, her trl alkann stnde olan Allah Tel'ya dorudan hitab
edebeuygunolmadndan,O'nagibsfatylaseslenerek"yH"der.
H sz, kiinin nefsinin ve aslnda var olmayan Allah Tel'nn d
ndaki eylerin (msivallah) yokluunu ifade eder. Kii H diyerek
msivallahn demi mahz ve nefyi srf olduuna hkmeder. Bu, Allah
sznn sonundaki h harfinde bulunmaktadr. Y H diye zikre devam
etmedike,buszkonusuhlidrkedilemez.
Kul, Allah' sfat isimlerinden biriyle zikrederse marifetullaha gark ol
mu olmaz. H zamirinin mercii ise bizzat Hakk'n ztdr. H zikrinin
kalbtemeydanagetirdiinurhibirekildekararmazvetambirkeifhali
dourur.
Nefsi, his leminden uzaklatrp kuds leme yaklatrmak iin sfat
isimlerini zikretmek gereklidir. Bu isimler ise tam olarak Allah Tel'nn

508
Seyyid Muhammed Fzl elMevlev, Hakyk Ezkr erhi Evrd Mevln,
stanbul1283s.205206.
509
smailHakkBursav,Kitb'lEnvr,Haz.NaimAvan,stanbul1999,s.95.
510
NihatKeklik,ElFthatelMekkiyyeEsasMotifler,stanbul1980,c.II,BlmB,
s.390

ztn ifadeden uzaktr. Bu durum anlalnca, kul H demeye balar. Bu
durumdakikulsankiyledemigibidir:
Y Rab, mahlkatn noksanlarn senden gidermemden veya onlarn
kemallerini sana isnat ederek seni yceltiimden senin rububiyyetin da
ha yksektir. Senin cell ve kemlin ondan byk ve ycedir. Ancak,
kendi hviyyetinle yine kendi hviyyetini medh sen ederim. Sana
"ente" (sen) szyle de hitap etmem. Bu szde kibir vardr. Byle hitap
edince, sanki ben bir meblaa bli olmuum da Vcib'lvcut'ta hazr
gibiimiimanlamortayakar.OnuniinbendeHszzerinebirey
katmam.Bylece,Rabb'iminztnnyineztilevlmvemahlkatile
mnasebettenarnmveyceolduunuikrarveitirafetmiolurum.H
sz,busrlaruyandrdndantecellivemkefemakamlarndaene
reflizikirsaylmtr.
Baziaretehli,HakTaalHismiylesrlarkefedicivebunundn
dakiisimleriylekalbleriacdrdemilerdir.
Halveti mesleinde H, esm tarikinde yedi isimden ncsdr.
Nefsimlhimeveseyrialllahmakamdr.Yeriruhvesarnurdur.Slik,
sr makamnn almas iin H zikrine devam etmelidir.
511
Ak ve mu
habbet,buesmailekemlbulur.
512
Hz.Alikerremallhvecheouzaman
"YHYMENH
HVE'LLHULLH
LYA'LEMUEYNEHLLH"diyeduaedermi.Kendisinesebebini
soranlarabununismia'zamolduunusylermi.
513
Buhusus,YunusEmre'deuekildedilegetirilmitir:
EvveliHhiriHyHillHolam
Evvelhirolkalavmenaleyhfnolam
514
Mesel"Allah"isminde"elif"kaldrlrsa"lillah"kalrvebirmnifa
de eder. "Lam" kaldrlnca "leh" kalr. Bunun da mns vardr. kinci
"lam" kaldrlrsa "hu" kalr: Bu da "huve"nin asl olan "he"dir. Hvenin
asl"vav"sz,"hivhide"denyani"he"denibarettir...
515

511
HaririzdeKemaleddin,erhiVirdiSettr,stanbul1287,s.6768,
512
SeyyidYahyairvan,VirdiSettrerhi,erheden:PrizrenliMarkalazde
SleymanbinRstemEfendi,zmir,1998,s.47.
513
smailAnkarav,Minhcu'lFukar,Haz.SaadettinEkici,stanbul1996,s.145.
514
YunusEmreDvnII,stanbul1997,s.283.
515
LafzaiCell:Allahsmicell,ynierefliAllahkelimesi,doksandokuzismin
en bydr. Bir kimse Y Allah! derse Hak Tel Hazretlerini btn sfatlaryla
yd ve btn fiilleriyle zikretmi olur. Fakat Y Rahman! dese yalnz rahmet s
fatylaanmolur.Dierisimlerdebyledir.BulafzaicellAllahTelnnhasismi
dir, hibir eyden tremi deildir. Bu doru gr mam Halilin, Sbeveyhin,

"Vav"n"H"yadhilolmasiba'(doyurma,ilveetme)kabilindendir.
diistimrarbuikisinitekkelimeyapmtr."Hve"isimlerinenfaziletlisi
dir...
Necmeddini Kbr'ya gre, dil, bir harf ile zikretmek iin yeterli de
ildir.nklisankkdil,bykdilolmakzereiftolaneylerden
dir.Kalbisebyledeildir.Zikriinbirharfonakfidir.nk,kendiside
herkesingsboluundabirtanedir.
516
H()skindir.Ziraonunaslkalbtendir.Kalbdairebiimindedir.H()
harfinin yazltaki eklinin yuvarlak oluu bu mnya iaret etmektedir.
Daire,merkeziveaslolannoktadanayrlmaz,hareketetmez.Kalbdaire
sinin merkez noktas ise Hakk'tr. yle de ifade edilebilir: Daire gibi bir
skin,birdemteharrikvardr.Daireisebirnoktaetrafndabulunur.Da
iredeirmentanevirendemirinevresindekitatr.Veyadairekuzey
gneykutupdaireleriarasndakiikinoktadr.
NecmeddiniKbr'nnbelirttiinegre,Sehlb.AbdullahTster(hyt.
283/986),mridlerine:
"Sizebirbelvemusibetgeldiizamansaknohdemeyin.nkbu
eytannismidir.
h deyin, bu Allah Tel'nn ismidir. Vah vah ( ) da byledir.
nkbuH'nun()tersdnmeklidir."demitir.
517
TAHMSAZB
CnudildenklagelyneyneHdeyu
NefsinealdanmazinhryneyneHdeyu
KendiniklilehlolyneyneHdeyu

uslclerin ounluunun ve fukahann grdr. (AYN, Mehmet Ali, Tasavvuf
Tarihi,sadeletirenH.RahmiYANANLI,stanbul,2000s.231232)
516
Ahzab,4
517
NeyzenEnderDoan,(http://www.neyzender.com)

Bilmeyenimnbulmazkfrimnperdesin
demolmazgemeyenilmiylehayvnperdesin
kederkolanelbetteisyanperdesin
HileiradolanlarolduHnunhemdemi
VariseHyokiseHibusrrnmahremi
EvvelHhiriHkltemademi
MbtellarsrrnakavutularbuHile
Evliynnbezmine
518
olutularbuHile
DostlaaltlarbulutularbuHile
KalbineyHdiyenklarnrahmetyaar
kilemmihnettenkurtulupcennetarar
zbiyafeyziHddanHdeyudoar

518
Bezm:f.Sohbetmeclisi.Muhabbetyeri.Yiyipime,un.Meclis.

165
Nevbahareritibidrolaymimdenger,
Andelipibaglzrolaymimdenger.
Dnyavukbahevsndangepabdlve,
Kificilbendiesrrolaymimdenger.
alubenMansrgibitablEnelHaknevbetin,
Gireyimmeydnaberdrolaymimdenger.
Dkelidrudiyrnrahtubahtnterkedp,
bniEdhemgibideyyrolaymimdenger.
DolanaymHzrvelemgzndenbirzamn,
Mutlakolupsrrsettrolaymimdenger.
Nicebirbutenzeminindekararedpkalam,
kaymgkleredevvrolaymimdenger.
Buizftukuydtillerinedpharb,
Lmeknilindeseyyrolaymimdenger.
Mrgicnbukafestenuurupdedeyim,
Oldemehrinetayyrolaymimdenger.
Birbedenkaldbanamensbolanbundahemn,
Yokedipandahvarolaymimdenger.
KalmasnvarlktaMsrninvcduzerrece,
Kurtulaymvasldildrolaymimdenger.
lkbahareritiyurtsuzolaymimdidensonra,
Glbahesibannblblolaymimdidensonra.
Bahardan murad edilen ilahi vcddur. m gelse artk gam yemem

demektir.
Dnyaveahirethevesindengeipabdlgibi,
srlarkutusununkifiolaymimdidensonra.
Abdlve unlara derler: yzler vardr, her biri bir Nebi merebin
dendir.Bunlaryzonricaldir.Krklarvardr,yedilervardr.yzlerin
Krk dem aleyhisselm merebinde, yani yaradlndadr. te bu krk
kiiye Abdl tabir olunur. yzlerin Yetmii Nuh aleyhisselm merebin

dendir, bunlara da Nakibler tabir olunur. Bunlardan yedisi Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin merebindedir. Bu Yedilerden Drdne Evtd,
ikisinemamnvebirinedeGavstabirolunur.
alubenMansrgibitablEnelHaknevbetin
519
Gireyimmeydnaberdr
520
olaymimdenger.
MansrgibiEnelHakdavulunualmanbetine
Gireyimmeydnaaslmolaymimdidensonra.
Mansr gibi EnelHak diyerek meydana girip berdr olaym demesi,

ihtiyri lmle lmee iarettir. nk Mansr Ene =ben demekle
vcdunda Hakk kayd ettiinden Kur'an Kerimin yetleri, onun katline
hkmetti,Hakkayddanmnezzehtir.
Dkelidrudiyrnrahtubahtnterkedp,
bniEdhemgibideyyr
521
olaymimdenger.
kidnyannvediyrnrahatvebahtnterkedp,
bniEdhemgibiruhbanolaymimdidensonra.
DolanaymHzrgibilemgzndenbirzamn,
Mutlakolupsettrsrrolaymimdidensonra.
kaymgkleredevvr
522
olaymimdenger.
Nicebirbutenyerindekararedipkalam,
kaymgkleredevredenolaymimdidensonra.
Lmeknilindeseyyr
523
olaymimdenger.
Bubantvekaytilleriniharbedip,
Meknszlkilindegezegenolaymimdidensonra.

519
Nevbet:Mehter.Nbet,sra.Srailegrleni.
520
Berdar: f. Aslm, yukar kaldrlm. Tutucu. taat edici ve ettirici. Meyveli.
Meyvevericiolan
521
Deyyar:Birkimse.Ehad.Yurtsahibibirisi.Manastrsahibi
522
Devvar: Durmayp dnen, devreden. Devredip gezen. Gerdn. Kbei Muaz
zamannbirad.Haremdenalpberabertavafedilenta.
523
Seyyar(e):Biryerdedurmaypyerdeitiren.Gkteveygneetrfndadola
anyldz.Gezegen.Kervan,kafile.Otomobil

Olademehrinetayyrolaymimdenger.
Cnkuubukafestenuurupmutluedeyim,
Odemehrineuakolaymimdidensonra.
Bundahemenbirbedenkaldbananisbetiolan,
Yokedipandahvarolaymimdidensonra.
VarolmakTecrbesi
Zamanszl ve meknszl Allah Telnn en temel niteliklerinde birisi
olarak tespit edip, tarihin dna iten dncenin de terkedilmesi demektir.
Hem Batn hem Zahir, hem Evvel hem Ahir oluuyla her trl hayat eklini
kuatanvebubirbirineztdurumlarlayarattklarndanayrlanAllahTely
tecrbeedeninsan,AllahTelaaitkullanddiliartkuzaktakibirnesne
yi, bir eyay tanmlar gibi kullanmann getirdii geliigzellikten; hayetin,
sevginin,saygnn,neeninverdiibilinlemuttakiolacaktr.
nsanbiryandanvarolufelsefesininyalnzlk,bulant,yabanclama
gibi kavramlar ile ilahi mesajn varoluunun yorumuna zemin hazrlayacak
tr.nsannyalnzlkacsilebulanmasveetrafna,kendineveAllahTelya
yabanclamasacsylaolgunlar.Neticedeuzlamakiingayretgsterirve
uzlaarak varln bulmu olur. Paul Tillich, paral bir yabanclamadan
bahseder:
524
1. Bakalarndan yabanclama: Gvensiz ve benmerkezli olduu

muz zaman baka insanlardan ayrlrz. Gerek duygularmz gizler ve
egolarmz tatmin etmek iin maskelerimizi takar ve rollerimizi oyna
rz. Braktmz izlenim konusunda endielerimiz vardr, bu yzden de
statmzinaetmekiindadnkyzlertakarz;Sevgisizlikveyalnz
lkbirbirinitakipeder.
2. Kendi gerek benliimizden yabanclama: Bizler, atan amalar
tarafndan farkl ynlere ekilen paralanm bireyleriz. Kendimizi belli
birpotansiyelevesnrllasahipolduumuzuyanikendimiziolduumuz
gibi kabul edemeyecek kadar aciz ve sulu hissederiz ve kendimizi anla
mayz.
3.AllahTeldan,anlamzeminindenyabanclama:Nihaigvensiz
lik,hayatnanlamszolabileceiynndeki(ennemli)tehdittir.Modern
insan ou zaman bir boluk ve amaszlk, arasra korku ve deersizlik,
bazendemitsizlikiineder.

524
PaulTillich,SystematicTheology(London:Nisbet,1957).

Bunlar yaayan insann tecrbesinin temel dini bir tecrbeye dn
mesi, yabanclamadan kurtulup bir uzlamaya ynelme sreci de yle
devameder:
1.AllahTelileUzlama:BuuzlamanntemeliAllahTelnnbizi
olduumuzgibikabulettiigereinedayanr,Onunsevgisinikazanacak
bir ey yaptmz iin deil. Allah Tel nn merhameti, ondan kopma
mz engellemektedir. Allah Telnn yardm edecei deneyimi Tillichin
uszleriilekaranlmzbazenbirkdalgasyararvesankibirsesun
larsyler:
Kabuledildin.Sendendahabykolanveadnbilmediintarafn
dankabuledildin.Buadimdisorma;belkisonrarenirsin.imdibir
eyyapmayaalma;belkidahasonraokeyyaparsn.Bireyiara
trma;bireyedaetmeyealma.Sadecekabuledildiingereinika
bulet!
525
Byleceanlamszlntehdidiileilgilikorkununstesindenge
linmiolur;buradayenibirgvenveanlammerkezioluur.
2. Gerek benliimizle uzlama: Allah Tel tarafndan kabul edilme
nin getirdii gven iinde kendimize daha drst bir ekilde bakabilme
zgrlne sahip olmuuzdur. Allah Tel bizi kabul ettii iin, biz de
kendimizikabuledebiliriz.AllahTelnnhuzurundamaskelerimizika
rrz, savunma mekanizmalarmz ve hilelerimizi bir kenara atarz. Pi
manlkvebatecrbesinde,biryandasutanvekendimizeolannefre
timizden,dieryandandagururdankurtuluruz.Kendimizianlamamzve
i btnlmz yakalamamz, iimizde atan ideallerin ve i bln
melerinyerinialr.Gerekkendinigerekletirme,buynelimdeyatar.
3.Bakalarylauzlama:AllahTelileyeniilikibiimimizbakalar
n sevmemizi salar. Bir insan ancak ar karclndan ve ben
merkezciliindenzgrletiizaman,kendinibiranunutabilir,bakalar
n da olduklar gibi kabul edebilir; zira Allah Tel nn onu olduu gibi
kabulettiinihatrlar.
526
Bunda hemen bir beden kald bana nisbeti olan yani slik eflini
Hakkda fen eder, sfatlarn fen eder, ztn fen eder. Sonra Cem
makmnda nce Hakkn ztn giyer, Hazretl Cemde Hakkn sfatlarn
giyer,CemlCemmakmndaHakkneflinigiyer,varolur.ZirVarlk
Hakkndr.Hakknvriyetiileancakinsanvarolur,yanivriyetinHakkn
olduuna vkf olur demektir. Bu sebepten de Niyz: Kalmasn varlkta
Msrninvcduzerrecediyerekiirinesonvermektedir.

525
PaulTillich,TheShakingoftheFoundations(London:SCM,1949)
526
(DZGN,2:12004),s.4043makalesindenfaydalanlmtr.

Kurtulaymsevgilivaslolaymimdidensonra.
GabrielMarcel8Kasm1932'degnlneunotuder:
"Bir dkknn nne yatan bir kpee baktm srada dilimin ucuna
bir tmce takld kald: Bir ey var ki, adna yaamak denir; yeni bir ey
dahavarki,bunadavarolmak(exister)adverilir:Benvarolmaysetim."
Peki,buvarolmaknedir?"Gnlk"nyazar,BenveBakasadlkon
feransnda, kiiliin yaratc ayrcaln aklarken bunu bize anlatmaya
alr:
Kiiiinvarolmak,kendiniaarakkendiniyaratmaktr.
527
TAHMSAZB
Akylamestefkrolaymimdenger
Cevrihicriglesitemkrolaymimdenger
Yrehemayrahoyarolaymimdenger
Lutfukahrndanvefsndangeipabdlve
leminahgedsndangeipabdlve
Buribathnhndenurynolupabdlve
Bulmasnbirkimsebendebulmasnnmunin
Kalaymyoklukiindebninvebmekn
Cmlelemkolsungrmeevechimyan
klleyinyerciu
528
nunmadenindeknolam
nbanaelzemzmdenzmzdenbulam
Eyleyimsyatalimsrdaerat
529
kyam
kaymgkleredevvrolaymimdenger.

527
(FOULGUNE,1998),s.104
528
BtnilerO'nadndrlr.Hud,123
529
Erat:Nianlar.Almetler.artlar.

leminakvekarasndankarlicenb
Bilmedimnkersulinektileronlarazb
Hakkateslimolmadanznbekdayoksevab
Lmeknilindeseyyrolaymimdenger.
Nicebirdirdomanlasubhdemferydedem
Khsrrknabenkendimiferhdedem
Kayttankurtulupruhumeylebadedem
Oldemehrinetayyrolaymimdenger.
Hkleyeksn
530
olanrzreeylerhomekn
Geldinbendenbanabenlikninndanziyn
Getimondandahmnend
531
birolurpehlivn
HerkiminkalbindeolsaHakkuhuduzerrece
GelirelbetonaHakklutfcud
532
zerrece
Azbninzhirubtnyokvcduzerrece

530
Yerlebirtoprakolan
531
Manend:f.Benzer.Denk.E.Gibi.
532
Cd:cmertlikbolverme.

166
Vezin:MstefilnMstefilnMstefilnMstefiln
Birehreeritiyolumdrtyandzmeydankam
Anagirengrmezlmierbhayvankam.
Birhogzelyapsvarotuzikikapsvar,
Cmleehirlerdenuluheryanbabostankam.
buhavsmutedilgirenkamazayuyl,
Dalarlleakkzlbalarglihandankam.
Blbllerinalnedercnudilihayrneder,
Baheleriseyrnederherkedehbnkam.
Erdasazlaralnrdallardameyvesalnr,
Sensunmadanolbulunurheremrinefermnkam
KimSelsebildennederrahikanbiheder,
Tesnmebedsarhoederolurienmestnkam.
BudediimCennetdeilanlaraolminnetdeil,
Bununsafszevkineehlicinnhayrnkam.
ehrihakkattrad,Hakksrrnbundakodu,
Olsrravkfolan,Hakeyledimihmankam.
Olmazanlaradahifesadbuzuhasedkibrinad,
Cmlebiliyokaslaydbirbirineihvnkam.
zlericanlardanazizszleriballardanleziz,
Yokandasen,ben,sizbizbirlikileyeksnkam.
OlehreMrselgelmedi,anlardvetklmad,
AnlaryoluyanlmadevsaflarKurnkam.
Hakmezhebimezhebleri,deryyztmerebleri,
Hslkammatlableri,kadriredirherankam.
YokturonlardanihtilfgndenaynHakkbhilf,
HerileriHakkamuzfruheylemiYezdnkam
Terkeylemilerklukilllolmuanlardabudil,
HerhalleriHakkadelilhepmazharRahmnkam.
Gerisanabakpgz,sohbetedersylersz,
LkinHakkbulmuz,syletiiFurknkam.
Dnyyaanlargelmedi,geldiysedeelenmedi,
eytnolargrmedi,andaolarpinhnkam
Anagirersebirkiigidergnldentevii,
BanabudevletkuukonanolurSultankam.
Hemenkiolehregelirherkorkudanazdolur,
Yollardabellerdekahrdivuperieytnkam.
Drlemndrolehirlkingireryzbindebir,

Sanmaanadhilolurhrimelekrdvnkam.
Kimkioehrizledierenlerizinizledi,
AdbHakkgzlediirdederPrankam.
Hersemtoehrinyoludur,lkingirenlervelidir
AnniindopdoludurTrkArabSryankam
Ehlinibulolillerinsarpngeersinbellerin,
Yrtaryalnzgidenikurdupelengarslankam.
Ehlineanlarbellidir,zirbilirbirillidir,
Herbirisiahsensfathermklebrhnkam.
GirEnbiynnsilkinebinbuvcdunflkne,
Kahreylenefsinaskeringarkeylesntfankam.
VarSemmevechullhbultgrnesanaolil,
Sendensanaeyleseferkimidesinseyrnkam.
Candanriyzattaabeksinanediptaleb,
Olurriyzatsonuderdlerinedermnkam.
eksinenedazredaolhastagnlnolasa,
ayetoladastbydlarolayrnkam.
Canermeyinceaslnablblgibiglfaslna
Hepcennetiarzeylesenolurananirankam
Canilidirvasfettiimderdiletarifettiim,
Bundaninipdkldlerbutenlerehercnkam.
Geltendekomacnnalyakbulknn,
Lykmdrinsnakimyeriolazndnkam.
TutbuNiyzninsznbundaaagrgzn,
Birgngidersinanszngrmezsenikarbnkam.
VarolhakkatehrineerandaHakknsrrna,
Dolsunsenindegnlnederyolupirfnkam.
533
Anagirengrmezlmierbhayvankam.
Onagirengrmezlmierlmszlksuyukam.

u ehre girin, orada dilediiniz gibi, bol bol yiyin, secde ederek kap
sndangirin,bala!deyin,Bizdeyanlmalarnzbalarz,iyileredaha

533
Kamu:(Kamu)t.Hep,btn,tamamen

daartrrzdemitik.
534
Beyitte geen ehirden murad Semsem vdisi dir. Cenb Hak Beyti
erfintoprandandemaleyhisselmnbalyapldvakitfazlasnKrs
cinn(cennetler)evresineserpti.teSemsemvadisiandanyaratld,n
k Semsem dem aleyhisselmn balndan arta kalana derler. O ehrin
byklnenisbetlecennetlerbirhardaltanesikadardr.Cennetehlizevk
ve tenezzhe istek duyduklar vakit oraya karlar ve sonra tekrar cennete
dnerler. Ayn burada da gezinti iin halkn iftliklere ktklar gibi. Lkin
riflerdnyvehiretteistediklerizamanryadaveyavarlklarndansoyu
nupoehregiderler,kapsndakarlanrlar,elbiselerinikarrlarveoeh
rinkendinehaselbisesinigiyipieriyegirerler.
O Vel veya rif kii hangi makmda ise, altndan aalar ve zerindeki
altn meyveler, o rifin makmndan konuup tesbih ederler ve herhangi
bir aaca baksa kendi sretini grr. te orada bylece zevklenirler ve
nimetlenirler. karken ehrin kapsnda orann elbisesini brakr ve yine
kendielbisesinigiyer.
Oraya giren kimsenin tevhiddeki makm; Cem, Hazretil Cem, Ceml
Cem ve Ahadiyyet makmndan aa olmamal. Cem makmndan aa
olursa o ehre giremez. te bu Semsem vdisine Hakkat ehri denilir,
Krsstndedir,yeryzndedeildir.YeryzndeolanCennetlVelyet
dir(Vellikcenneti).tebuehregirenbirdahalmez.kramedilendegeri
alnmaz.nkAllahTelbirkulusevdimidahaonuterketmez.
Birmisalverecekolursak
Hz. Ali kerremellh veche yle rivyet etmitir: Hz. Raslllah
sallallhaleyhivesellembeni,ZbeyriveMikddb.elEsvedibiryere
gnderirken:
Hah bahesine varncaya kadar yol alnz. Orada mahfe
535
iinde
bir yolcu kadn bulacaksnz. Kadnn zerinde bir mektup vardr. Onu
alp bana getiriniz buyurdu. Bunun zerine yola ktk, nihyet sz ko
nusubaheyevardk.Hakikatenkadnoradamahfeiindebulduk.Ona:
Mektubukar!dedik.Kadn:
Bendemektupyokdedi.Ozamanona:
Ya mektubu karr verirsin, ya da seni soyar mektubu biz buluruz!
dedik. Bunun zerine kadn mektubu sann rgleri arasndan kard.
BizdemektubuHz.Raslllahsallallhaleyhivesellemegetirdik.Mek
tubu Hatib b. Eb Belte radiyallh anh Mekkedeki baz mriklere

534
Bakara,58
535
Mahfe:Deve,filgibihayvanlarnzerindeseyahatedenleriscak,gnevb.tesir
lerdenkorumakiinyaplankafesliadrsepet.

gndermi olup, onlara, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
(Mekkeyifetihseferiyleilgili)bazilerinihaberveriyordu.Hz.Raslllah
sallallhaleyhivesellemona:
BuneitireyHatb?!diyesordu.O:
Bana kzmada acele etme ey Allah Telnn Rasl. Ben Kureye
dardan katlan bir adamm. Onlardan deilim (aramzda kan ba yok).
Seninberaberindekimuhcirlerin(Mekkede)akrabalarvar.Mekkedeki
mallarn ve ailelerini himye ederler. Bu ekilde nesepten gelen
hmilerim olmad iin, oradaki yaknlarm himaye edecek bir el edine
yim istedim. Bunu katiyen kfrm veya dinimden irtidadm veya s
lmdan sonra kfre rzamdan dolay yapmadm dedi. Hz.Peygamber:
Busizedoruyusyledi!dedi.Hz.merradiyallhanhatlarak:
YaRaslllah(sallallhaleyhivesellem)!Brakbeniumnafn
kellesiniuuraym!dedi.Hz.Raslllahsallallhaleyhivesellem:
AmaoBedirekatld.Nebiliyorsun,belkideAllahTelaBedirehli
ninhlinemuttaliolduda:Dilediiniziyapn,sizlerimafiretetmiim
buyurdu.BuolayzerineAllahTeluvahyiindirdi:
536
Eyimanedenler!Benimdedmanm,sizindedmannzolanlar
veller/dostlar edinmeyin. Siz onlara kar sevgi yneltiyorsunuz; oysa
onlar Hakktan size geleni inkr etmiler, Rabbiniz olan Allaha inan
manzdandolayRasldesizide(yurtlarnzdan)srpkarmlardr.
Eersiz,BenimyolumdacihadetmekveBenimrzamaramakamacy
la kmsanz, (nasl) onlara kar hl sevgi gizliyorsunuz? Ben, sizin
gizledikleriniziveaavurduklarnzbilirim.Kimsizdenbunuyaparsa,
artko,elbettedoruyoldansapmolur.
537
Otuzikifarzimedilmektedir.Ancakbubahsedilendenbakabirmana
damuratedilmiolmasdadnlebilir.
OtuzkiFarz
"Otuziki Farz" terimi, zellikle yurdumuzda, dolays ile Hanefi mezhebi
nin hkim olduu yerlerde slamn nemli temel prensiplerinin, avam anla
yilebirarayagetirilmesinianlatrkiunlardr:
mannartlar(6)

536
Buhr,Cihad141,195,TefsirMmtehine1;Mslim,FedilusSahabe161
537
Mmtehine,1

slamnartlar(5),
Namaznfarzlar(12)
Abdestinfarzlar(4),
Gusulnfarzlar(3),
Teyemmmnfarzlar(2),
Buotuzikinemlifarz"ElliDrtFarz"agredahatutarlvedahanemli
sralama olmakla beraber bu da ilm bir temele oturmamaktadr ve genel
olarakbtnmslmanlarnanlaynyanstmaz.
nk:
1. ncelikle en nemli farzlar bunlardan ibaret deildir. Cihad, anneye
babayaihsan,yaknlarlaiyiilikilergibibazprensipler,OtuzikiFarz'dasay
lanlarn bazlarndan daha nemli olabilir. Binaenaleyh, byle bir snrlama,
slam bu yolla renen birisini dinin isteklerinin bunlardan ibaret olduu
vehminedrebilir.
2.Buprensiplerintamamibadetlere,dolaysileahiretlemineaitpren
sipler olmas; slamn dnya dzenine hi yer vermedii tamamen Allah
Tel ile kul arasnda bir din olduu kanaati uyandrabilir. Nitekim bunlarn
hi birisi hukuki prensipler deildir. Oysa slami prensiplerin pek ou dn
yaya bakan hukuk dzenlemelerdir ve kanunla belirlenmi meyyidelere
sahiptirler.
3.man,slam,namaz,abdest,guslveteyemmmgibiesaslarbtns
lami mezheplerde bulunmakla beraber, bunlarn farzlar ya da artlar her
kesegreaynsaydadeildir.
Mesela abdestin farzlar Hanefilere gre drt iken afiilere gre altdr.
Dolaysylaonlarnotuzikifarzdandeil,otuzdrt,belkidekrkfarzdansz
etmeleri gerekir. Nitekim Hanefilerin de hepsi otuz iki farzdan sz etmezler.
Bazlar bunun otuz farz olduunu sylerler. Bu fark da teyemmmn
farzlarnn iki ya da olarak saylmasndan kaynaklanr. Ksaca "iki darp
(vuru)birniyet"ifadesiyleanlatlanbufarzlar,mahiyetolarakaynolmakla
beraber,ikivuru(darp)un,vuruolmalarnagrebirfarz,yadaikiayrvu
ru olmalarna gre iki farz saylmas bu fark doldurur. Nitekim u anda
Yugoslavya'da yaayan mslmanlar arasnda "Otuz farz" teriminin bu
lunduuveonlarn,"otuziki"diyenlerinyanllkyaptklarnahkmettikleri
nireniyoruz.
4. Otuz iki farz arasnda bulunan "slamn artlar"nn, aslnda "kelimei
ehadet" dndakiler slamn art deil, slamn rkn ve hadisteki ifade
siyle; zerlerine slamn bina edildii esaslardr. art, bulunmadnda me
rutundahibulunmadeydir:
Mesela abdest namazn artdr. Namaz meruttur. Abdest olmasa na
maz da olmaz. Oysa namaz, orucu, zekt ve hacc bulunmayan, insan
mslman deildir denilemez. Demek ki bunlar slamn art deillerdir.

Belkirknleridirler.Dieryndenbirhadisteslamnbeeyzerineotur
duusylenirveburkunlersaylramabakaHadislerdedahadeiiksay
lardavedahadeiikrknlerdendeszedilir.yleyseslamnrknlerini
dahi bele snrlamak doru olmaz. Keza, iman esaslar da alt maddeden
ibaret deildir: cmalen daha aza indirilebilecekleri gibi, tafsilen daha oa
dakarlabilirler.
5. "Otuz ki Farz" saylrken hem imann artlan hem de slam'n artlar
saylm,amabunlarnpekoununkendiiindekiartlarayrcasaylmad
halde,slamnartlarndangsterilen namaznayrcaartlarsaylm,hatta
daha ileri gidilerek namazn artlarndan birinin (abdestin) artlar dahi bu
sayyadhiledilmitir.Bunagrezektn,haccnveorucun;hattahaccnart
olan hramn da artlar saylabilir ve bu rakam ok daha kabark olabilirdi.
Btn bunlar, bu rakamn hem sistematik, hem ilmi hem de slami olmad
n gsterir. Binaenaleyh, en olumlu yaklamla nihayet yle sylenebilir:
Farzlar otuz iki ile snrlandrmak, ocuklara ve avama en az bu saydaki
nemlifarzbilmekolaylsalarveonlarabirsontayinederekenazndan
bu kadarn renmelerini kolaylatrr. Yoksa slamn farzlar otuz ikiden
ibaretdeildir.
538
Suyuvehavshogirenkamazayveyl,
Dalarlleakkzlbalarglamkam.
Blbllerinalnedercnvegnlhayrneder,
Baheleriseyrnederherkedegzellerkam.
Aalardasazlaralnrdallardameyvesalnr,
Erda sazlar alnr demek aalar oraya giren rifin makmndan

tehliltesbih(Kelimeitevhidveismicellilezikir)ederler.Orifkimse
yeikramenaalarnmeyvelerikevn,yanikaintbyklndedir.
Arzuettiinvakitomeyvasanagelirkenufalaufalaaznagelir;tamye
nilecek kadar klr ve kendiliinden azna girer, o meyvalar hi el ile

538
slamFkhAnsiklopedisi,Alim

tutmazsn.
KimSelsebilden
539
nederrahik
540
anbiheder,
Tesnm
541
ebedsarhoederolurienmestnkam.
KimSelsebildentadarsararonusersemeder,
Tesnmebedisarhoederienolursarhokam.
(Bu arap) orada bir pnardandr ki adna Selsebl
denir.
Kendilerineazmhrlsafarapielerindena
rapikramedilir.
Ve onun mizac tesnmdendir. (O) Bir kaynaktr ki, on
danancakmukarrepolanlarierler.
Semsemvdisininrmavardr:Selsebil,rahik,tesnmdir.
BudediimCennetdeilanlaraolminnet
542
deil,
BudediimCennetdeilonlaraominnetdeil,
Bununsafszevkinecennetehlihayrnkam.
Osrravkfolan,Hakkmisafireyledikam.
Olmazanlaradahifesadbuz,hasedkibrveinad,
AllahTel'nnsanaverdiinimenedecek,menettiinideverecek

539
nsan,18
540
Mutaffifn,25
541
Mutaffifn,27
542
Minnet: iyilie kar duyulan kr hissi birisine iyilik etmek, yaplan iyilikleri
sayarakbaakakmak.

yoktur...
543
Yokandasen,ben,sizbizbirlikileyeksn
544
kam.
Yokondasen,ben,sizvebizbirlikileberaberkam.
Ya,buinsannevininkiminebi,kimiveli,kimisalih,kimidefask.Bu
eitliderecelernedemektir?Busoruyadaucevabveririz:
DerecelerineitlioluumarifetbabndadrAslimandacmlesibe
raberdir; ama marifet babnda beraber deillerdir. Nitekim ahla geda;
azadaberaberdir.Amalibasta,devlettevemansptaberaberdeiller
dir.nsanninsanlise,marifetlibasndavemanevidevletindedir.Ni
tekimpadiahnpadiahl;bedeniiledeil,mertebesi,devletiveman
sbiledir.
545
Mrid eyhinin szlerinin Allah Tel'dan olduuna itikad etmelidir.

Onlarnhallerindesen,ben,sizvebizbirlikileberaberolmakvardr.
ftadekaddesellhsrrahlazzbuyurduki;
Nebisallallhaleyhivesellemin:Hakmer'inlisanylakonutu
546
buyurduu gibi, sana sylediklerime kulak vermeli ve sana konutuk
larmn tamamnn Allah Azze ve Celle 'den geldiine itikad etmelisin.
547
Sylediim hususlarda sana phe arz olursa, yerinden kalkmadan onu

bana sor. Ta ki phe izale olup rahatlayasn. Aksi hlde tarknda sana
set olur ve aramza soukluk girer. phesiz ben sana Allah Tel rzas
iin konuuyorum. Sen de Allah Tel iin beni dinliyorsun. Aramzda
bakabirmaksatyok.
548
OlehreRasllergelmedi,onlardvetklmad,
OnlaryoluyanlmadsfatlarKurnkam.
[MesnevhnSirceddn,elebiHsmeddn'denylenaklederki:

543
Buhr,Ezan,55;Mslim,Salt,184,205;E.Davud,Salt,140;Tirmizi,Salt,108
544
Yeksan:Beraber.Bir.Dz.Herzaman
545
NiyziMsr,RisaleiEsileveevcibeiMutasav.,ONYEDNCSUALVECEVABI
546
Tirmz,Menkb,17(3682);EbDvud,Hara18(2962)
547
(BAHADIROLU,2003),s.137;(HDAY),c.I,v.5a
548
(BAHADIROLU,2003),s.137;(HDAY),c.I,v.17b

Bir gn elebi Hsmeddn mridlerinden birine, eriata aykr ilerle
uramamasiinyeminveriyordu.Birrahlezerinedestrtlmoldu
uhaldeHakmSen'ninlhnmesinimridinnnegetirdiler.Oanda
Mevlnierigirerek:
Buneyemindir?diyesordu.elebiHsmeddnde:
YeminibozmasndankorktuumiinonaMushaf'layeminverdirmedim.
lhnmenin zerini kapadm, bunun zerine yemin vereceim dedi. Bu
nunzerineMevlnCelleddin:
Bunaedilenyemin,Kur'n'aedilenyemindensalamolur.nk
KurnKeriminsuretiyourttur.Sen'ninbukitabndakimnlarise,
KurnKeriminyavekaymadrdedi.]
549
OehreMrselgelmedi,yaniohakkatehrineReslgelmedi,zir
orasdrteklif,birteklifyerideildir.
Hakkmezhebimezhebleri,deryyztmerebleri
550
Hslkammatlableri,
551
kadr
552
iredirherankam.
Hakkmezhebimezhebleri,deryyztmerebleri,
Hslbtndileklerimatlableri,kymetiredirherankam.
Amel mezhebleri arasnda anlamazlk oktur. nk hakkat ehlinin

mezhebi yalnz bir trldr, aralarnda hi anlamazlk yoktur. Onlar her
ileriniHakkatefviz,yaniHakkahavaleetmilerdir.rifinherhareketve
sekentHakkadelildir.ZirkendileriRahmnnmazhardrlar.
Fkhkonulardakifarklmezheplerirahmetunsuruolarakgrenbnl
Arab,dneminfakihlerinin,AllahTelnnsonsuzrahmetiylehepgeni
tuttuu eriat yolunu kendi itihatlaryla daraltmalarndan ikyet eder.
Bunu sylerken kaytsz geni mezheplilii kastetmez. Zaten kendisi ve
talebeleri sz konusu olduunda azimeti esas alr veazimetin braklma
snacevazvermez.
553

549
(KARABULUT,1984),s.26
550
Mereb:Huy.Yaradl.Adet.Ahlk.Gidi....
551
Matlab:stek,istenileney.Hallolunacakmesele.Mebhas.Kaziye.
552
Kadr: tibar. Deer, kymet. Haysiyet. Derece miktar. Miktar. Mebla. Takat.
Takdir,rzktaksimeylemek.Gna
553
(AKMAKLIOLU,2005),s.25

Yokturonlardanihtilf
554
gndenaynHakkbhilf,
HerileriHakkamuzf
555
ruheylemiYezdn
556
kam
Anlamazlkyokturonlarda,Hakkikiliksizgndenayn,
HerileriHakkabalYezdnruheylemikam
M'mininmisali,rzgrnkuruyuncayakadarsaasolaedii,bazen
yereyktbazendorulttuuekindalgibidir.Nihayeteceligelir.Mna
fnmisalide,kendinehibireyisabetetmeyenvedimdikvesalambir
ekilde duran katran/am aac gibidir. u kadar var ki, bu aacn skl
mesibirhamledegerekleir.
557
Terkeylemilerdedivedenildidilsizolmuonlardabugnl,
HerhalleriHakkadelilhepRahmnmazharkam.
.Kulumbanadevamlnafileibadetleriileyaklar.Bununsonucunda
ben onu severim. Bir kere onu sevdim mi ben onun iiten kula, gren
gz, tutan eli ve yryen aya olurum. Eer benden bir ey isterse onu
veririm.Banasnrsamuhakkakonukorurum.
558
Dnyyaonlargelmedi,geldiysedeelenmedi,

554
htilf:anlamazlk,uyumazlk,karklk,ikilik,ayrlk,farkllk.
555
Muzaf: (Zayf. dan) Bal. Katlm. zfe olmu. Balanm. Gr: Baka bir isme
katlmveonutamamlamolanisim.Evinkapsdediimizzaman;kap,evi
tamamlyor.Bumuzfdr
556
Yezdan: f. Cenab Hak. (Mecusilerce) : Hayrlar yaratan hayr ilh dedikleri
mevhummbud
557
Buhr,Merd,1;Mslim,Sfet'lmnfikn,58,60;Tirmiz,Edeb,79;Ahmedb.
Hanbel,Msned,III,454;bnEbeybe,Msannef,VI,163(30346).Meseliinbkz.
Rmhumz,Kitbemsli'lhads,s.79,80(37);Ebu'eyh,Kitblemsl,s.212,
213 (315); Abdlmecd Katm, elEmsl el Arabiyye, s. 163. (UYSAL, 23 Bahar
2007)
558

eytnolargrmedi,dnyadagizliolurkam
Dnyaya anlar gelmedi, evet Ahadiyetsseyr olanlar, yani vahdet
zevkiyle Hakka ulaanlar hi dnyya gelmedi demektir. Onlar dnyda
grrsn velkin onlar ocukluundan Hakkladr. O gibi kimse imdi
dnydaolurmu?Olmaz,geldiisedeelenmedi.
eytannsimleri
blisveeytankelimeleribykbirihtimalle,Grekediabolosvebra
nicesatankelimelerindentretilmitir.SatankelimesiArapayaHabeli
lervastasylagirmitir.Bukelimeninyabancmeneigznndebulun
durulduundaeytandncesinintamamenArapoktanrclayaban
colduu,gereeoldukauygundur.
Bazkelamclar,iblisveeytannikiayrvarlkolduunuaklasalarda;
akbirekildebazayetlerdebuikikelimenin,birbirlerininyerlerinekul
lanlyorolmasbudnceyirtmektedir.Bununlabirlikteblisterimi
eytanterimindendahaazkullanlmtr;Kur'anKerimdesadecedokuz
yerde gemektedir. Bunlardan birisi hari, her zaman dem
aleyhisselma, secde etmekten kanan asi varlk (iblis) kssasnda
gemektedir.Buistisnadaeytanismi,basitbirsfatolarakkullanlmtr.
559
eytan onlar grmedi, de olan zahiri durum dimi zikir sahibinden

eytn bir mil mesfeden uzak durmasdr. Bu mesfe Drtbin admdan
fazla olup, daha yakndan yaklaamaz. Baz muvahhid dim zikirde olma
ynca kalbi gfil kalr. te o kimseye eytan Cem makmna kadar musallat
olur. O kimse Cem makmna ayak basnca ekilir. te dnyaya gelip de
elenmeyenveeytnnkendilerinigrmediklerikimselerbunlardr.
TrkeliliKkHseyinEfendianlatyorki:
Mridim Hac Hasan Darendev (hyt: 1984) kaddesellh srrahul
azizefendimbirziyaretimdeevvelkisohbetlerimizdekigibiayyaptrd.2
saatsohbetbuyurduvedediki:
Allah Tel bamdaki salarm teli adedince srlarn kefedecek
zekaklnimetiihsanetti.Acizliimidebilmeyidelutfetti.Bugneka
dar Hakktan ayr olmadm. eytan bizi grmedi. Salihleri Allah Tel
hfzeyledivemirataAllahTelbuyurdu.
Habibimhibirnebiyenasibolmayanltfumsananasiboldu.Birde
mmetini araya koydun. mmetinin salihlerini de nebilerimle bile m
metininsalihlerinidenamazdaandrdn.

559
(M.J.L.Young,etal.,2003/1c.II,say:3)

Bu szlerden anlalyor ki, salihlerin eytan tarafndan grlmedii
dir.Bugrmemedekimanaiseeytanveerliilerinsalihlertarafndan
ilenilmemesidir.Bukuvvetibulamamakdemektir.
MuhyiddnbnulArabkaddesellhsrrahlazzegreiblis,Buhu
susiyeti ile lemleri kuatmtr ve onun hkmranl altnda saylama
yacak kadar ruhlar mevcuttur ki, hepsi idll ve ivaya memurdurlar. Bu
ruhlar, tabiat leminde btn eyaya, her eye sirayet etmitir ve hatta
insann tabiatnda dahi eytan bir kuvve vardr. Raslllah sallallh
aleyhivesellemEfendimizin:
Her kimse ile beraber bir eytan doar ve ben, benimle beraber
doan eytan slma getirdim buyurmalar da insan nefsindeki bu
kuvveye, yani vehme iarettir. (Konuk, FussulHikem Tercme Ve
erhi,c.I,s.30)
560
Raslllahsallallhaleyhivesellem,BeneytanmMslmanet
tim,demedikekimseonaimanetmedi.
561
Beyit:
Buyoldayzbintanedemyzlblisvar.
Herinsanyzlysakninsansanma.
562
Bir eyin tecelli etmesi o sfatn zuhur edecei vcudu bulmas gerek
mektedir. Allah Tel Kur'an Kerimde bildirdii zere eytann etkisi
avanesiolduundansalihlerineytanilebirbirlikteliiolmamaktadr.
blis: Ya Rab! O halde insanlarn diriltilecekleri gne kadar bana
mhletver.dedi.
AllahTelylebuyurdu:Haydisanamhletverildi!Obellivaktin
gnnekadar.blis:
yleiseizzetveerefineyeminederimki,benonlarnhepsinimut
lakaaldatr,saptrrm.Ancakilerindenihlsileseilmihaskulla
rnmstesna.dedi.
563
Onagirersebirkiignldenkarklgider,

560
(AKMAK,1994),s.15
561
(emsiTebriz,2007),(M.218),s.305
562
(emsiTebriz,2007),(M.360)s.446
563
Sd,7983

Gnlden tevii brakmak yle bir noktaya varr ki rzkn dahi talep
etmekte tevekkln son derecesine kavuur. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellembuyurduki;
Eersenonunpeinegitmezsenosanagelecektir.Yanignderilecek
tir.
564
MstaniolanAllahTelzenginletirir...
565
Hemenkiolehregelirherkorkudanaztolur,
Yollardabellerdekahrdevveperieytnkam.
Eminyurtturoehirlkingireryzbindebir,
Sanmaonagirerolurhri,melek,rdvnkam.
HakkadbngzlediirdederPrlerkam.
AnniindopdoludurTrk,ArabveSryankam
Ehlinibulolillerinsarpbellerigeersin,
Yrtaryalnzgidenikurd,kaplanvearslankam.
Ehlini bul Maneviyat yoluna kar en etkili zarar avamdan ve kendini

dine adayanlardan gelmemi, tersine ehil olamam, ancak veli olabilmek
iinbuklagirmivegrnenlerdengelmitir.
Mderrisin olu elebi emseddin (rahmetullhi aleyh) yle rivayet

564
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem hurmay almakta olan kimseye bu ke
lmbuyurdu.Iraki,IV/269;elMekki,II/14
565
Nesai,Zekt,89;Tirmizi,Zhd,17

ettiki:
kdostlarMevlnnnmridiolunca,Mevlnduaettive:
YceAllahTelsizieskikurtlarnerrindenkorusundedi.Dost
lar:
Onlar nasl kavimdirler diye sordular. Mevln kaddesellh
srrahulaziz:
Onlar,Hakkyolunukesenler,kendiarzularnauyanlarveyeniusuller
icadeedencahilmnkirlerdirdedi.
566
Yalnz giden hakknda Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu

ki;
Eerinsanlartekbanaseferekanndurumukonusundabenimbil
diklerimibilselerdihibirkimsegecetekbanaseferekmazd
567
nsannvarlkendibanaalnamaz.nsanlemdevarlkolarakaln
maldr. lemde var olmak sjeyi
568
atmz gsterir, fakat lemi at
mz gstermez. nk insan kimlii ve z itibariyle sonludur; sonsuz
varl yaayamaz, ama dnr ve (bu dnce insan varln kendini
amak iin yapt en byk abadr. Srf sonlu olduumuz iin sonsuza
az. Nicelii sonsuz olarak dnebiliriz. Artk bu dncemiz sonlu
var olan lar hakkndaki dncemiz cinsinden deildir. nk onlar
duyularmz ve alglarmzla kontrol ediyoruz. Burada bu kontrol snrn
ayoruz.Bununiinsonsuzaaitdncemizenanma(yalnzlktankur
tulma) deriz. Ayrca sonsuz varlk hakkndaki dncemiz bir seme ol
mayp, bilakis sonlu olan varlmzn var olanlar zerindeki dncesin
den kard mantk bizi sonlu olmayan, sonsuz varlk zerinde d
nmeyezorlar.
569
nsan, btn mamul eyas, aletleri, i sistemi ile dnyasn ku

rarken, bu eylerin devamlln temin edecek bir dayanaa, akn bir
deeremuhtatr.Buakndeerolmakszndnyasndadeerdedii
eylerden, onlarn her zaman iin faydallk, doruluk ve gzelliklerini
saklayacaklarndan emin olamaz. O suretle ki objelerden ibaret olan

566
(YAZICI,1995),s.633
567
EbuCemreElEzdi.BehetunNfus.III/144
568
Sje:zne,fiiliyapan,fail.
569
(SANAY,1986),s.88;VarlkveOlu,s.99

dnya s deta bu akn varlk tarafndan, her ynden kuatlmtr.
uur verilerinden ibaret dnyas olduu iin, akn varlk yoktur. Tam
tersine, akn varlk olduu iin dnya s vardr ve o sayede devam
eder. Akn varlk olduu iindir ki, insan varlk uurlu ve manev varlk
olabiliyor.Ahlkvedinimmknklanveruhlararasitirakidourana
knmnasebetolmasa,insanlkortadankalkar.
570
lem akn varln tecelli sahasdr (ortaya k alandr). Allah Te

l'ya, insana ve leme iman bilginin tamln ve btnln salar. Bu
imann salad bilgi muvazenesi (dengesi) dnda ise, yalnzca meka
nizm, akld varlk, kor tabiat ve hercmer (karmaa ve kargaa) var
dr.DncemizdenAllahTel'ykaldrrsak(yalnzkalrsak)insannuu
ru, hrl ve sorumluluu manasz kalr. radesiz, zeksz, kr tabiat
kuvvetine indirilir. Fakat tabiatn kr kuvveti, uuru douramaz. Akn
varlntabiatamdahalesiise,tabiatstndebirvarlkolaninsanmey
dana getirir. stnn aaya etkisi, Allah Tel'dan insana ve leme
dorual,leminanlalmasnmmknklar.nsanaknvarlakar
sorumluolduuiindirkikendikendisinevebakainsanlarakarsorum
ludur. Ve byle olduu iin de daha ahlk ve itima kanunlara sahiptir.
nsann kuvveti akn varla balanndan ileri gelir. Akn varl kald
rnca insan cynik'lerin
571
zavall kpeinden farksz kalr. nsan mutlak
olarak hr deil, ancak, sahip olduu uur nisbetinde hrdr. Onun iin
onun hrlne varlk derecelerine nazaran ykselen ve mutlak varla
nazaran alalan nisb muhtarlk demek doru olur. Allah Tel'y, lemi
veinsanbirliktednmedikenehrl,nebuuuruanlamakmm
knolur.
572
Bu anlatlanlardan anlalan inanmak ve birine dayanmak ve bu dayan

laneyinAllahTelolmasinsannilerlemesindebykbirgolduugibi
kurtulureetesiolduudaaktr.
Beyitte geen kurt ve arslandan murad, nefis ve eytndr. Mridi
Kmili bulmadan o hakikat ekline gidilmez. yle kitap okumak ve yalnz
sohbetdinlemekledeolmaz,kmilebeyatlzmdr.
NaksMridlerinTerbiyesininZararlar
Tasavvufta uur ve uuraltn terbiye eden sistemdir. Terbiye sayesinde
insan kendisini ve etrafn muhafaza etmeye balar. Bu nedenle ahlak de

570
(SANAY,1986),s.89,FelsefeyeGiri,2.kitap,s.165,226,283
571
Cynac= (K'inik) : Rahatla, hayatn zevklerine ve zenginlie kar kankpekler
gibi,serbest,baboyaamayyeleyenantikfelsefbirgr.
572
(SANAY,1986),s.90;FelsefeyeGiri,2.kitap,s.275

erlerde ykselme olur, ferd ve toplum huzura kavuur. Bu uslde niha
hedeflere kavumak iinde sevgi ve ceza meyyideleri uygulmada bulun
maktadr. nk ruhun ilhi iradeye intibakn salamak iin nefsin cezalar
almas ise onsuz ruhn uyumun olmamasndandr. Bu nedenledir ki tasav
vuf terbiye yar kenarnda yryen yolcunun tedirginlii kadar skntl,
zayiatdavemenfaatdaokolanusldr.
uurun kelime manas anlay, idrak, vicdan, hissi zhirle duymaktr.
Istlh manas ise kendi varlndan haberi olma, inceliklerini iyice idrak
etmedir.
Mridinmrideteslimolmasdemek terakkidekendisineelzem
573
olan
cezalara
574
razolmak iin verilen bir szleme demektir. Terbiyede uur ve
altndakinedenleriiyitesbitedenvesezenmridtalebesiniyksekmerte
belerdekiolgunluunaakmasnsalar.Mridinuygulamasndakiceza
meyyidesi isabetli ve uygun olduka mrid kendini tanmakta ge kalmaz
veabukolgunlar.
Dinininsanlarzerindeuyguladcezablminsancezalandrrkendi
ertaraftantoplumuveferdiemniyetealmakiintedbiralmakiindir.Yok
sa su ileme gds insann iinde yok edilmesi gibi durum yoktur. Ancak
baz ileri seviyelerde su ileme melekesi o derecede inktaya urar ki yok
olmu gibi olur ki, mesela fen ve bek mertebelerinde olduu gibi yokluk
derecesi hilik derecesini alr ki, bu zaman insn kmil sfat zuhur etmi
demektir.
Btninsanlaruuraltlemlerinedehapsolmueitlivahihisveduy
gularbirokmanevhuzursuzlukduygusuolarakhissedilengnahkrlkveya
sululukbirekirdekhalindeherkestemevcuttur.
Bir fikir adamnn syledii ok dorudur: imde dncesi doma
yanhibirktlkyoktur,ancakidartelkinlebufikrimibastrrm.Ohal
detaslakhalindebirsuluahsiyetveyayapbahiskonusudurvenve
575
halindeenolguninsandabilemevcuttur.Esasenbirsudrtsnkaza
naninsangenelolarakcrmilenmesinden birmddetncebirtasav
vur devresi geirir. Bu mddet zarfnda ruhta moral duygusuzluk belir
mekte ve deerler bertaraf edilmektedir. Nitekim normal insanlar bile
uzunca bir moral
576
gevemesinden sonra nemli ve hakl bir sebep ol
madaninsanldrmegibibykbirsuileyebilirler
577
.

573
Elzem:Dahalzm.oklzm.Ziyademucib
574
Ceza:Karlk,mukabil,ivaz.Crmveyagnhileyenlereverilenazab
575
Nve:ekirdek,asl,menb
576
Moral:ahlaki,trel;drst,ahlakli;manevi,tinsel,alinacakders,kissadanhisse;
ahlakdersi
577
Adasal(R.)Suluahsiyetinmahiyeti,MukayeseliHukukDergisi,1956n.2s.11
(EREM)

Her insan hayatnn ilk yalarndan itibaren balangta bilmeyerek ve
sonralar bilerek kusurlar ilemekte, moral engellerle karlamakta ve ilk
defaana,babadangelmekzereeitlicezalaradamaruzkalmaktadr"
578
te bu nedenledir ki mrid kendi iradesini mridin iradesine teslim

ederekcezauygulamasgibiolanbirtakmuygulamalarnefsikabuletmese
bileyapmayamecburkalr.Hakikattebubircezalandrmadanbakabirey
dedeildir.
Mridinuurunumridinsohbetiiledoldurmasverabtagibionungl
gesini srekli hissetmesi ipnotize edilmekten baka bir ey olmasa gerekir.
ylekimridryalarndahiteslimolduueyhineilintiliklar.
Birtabiptarafndanipnotizeedilmibirkimseye,tabip,ipnozhalinde
ikenbirhareketyaptrmise,okimsenormalhalegelinceyaptbuha
reketi hatrlamaz; fakat bir mddet sonra ayn hareketi yapabilir ve bu
hareketi"uurluekildeyapar,fakatniinyaptnbilmedenyapar"
579
.
"uur""irade"yetbivefakatniinilendiibilinmeyenfiillerinbyle
bir mnas olsa gerekir. Psikanaliz "nsan niin bu fiili ilemitir" diye
sormaz.Onunsorduuudur:"nsanniinbufiiliilememitir?Psikana
lizine gre "ahlk uur" insann ge elde ettii eydir, cemiyet halinde
yaamak zaruretinin gerektirdii ve stnben'in teekkl ile tahakkuk
edebilmitir.Cemiyeteintibak
580
ameliyesibirkarlktehdidialtnda(et
rafndakisevgiyikaybetmemekkorkusuvemaddbircezatehdidi)k
n derece derece insiyak
581
isteklerini feda etmesi eklinde tecelli
eder.Cemiyetetamamylaintibakhalindedahibuinsiyakhareketlerden
ancakbirksmtammnasileortadankalkmsaylabilir.Dierksmu
ur altnda faal olarak mevcuttur. Bu eit insiyakler, eer ak olarak te
zahredemezlerseruhbiruzlamayifadeedenfaaliyetler(ryalar,isa
betsizhareketler,nevrotikarazv.s.)eklindeortayakarlar.
[Beden zevk, ho grnen btn eylemlerin nedenidir. Alkanlk, is

terainalkyoluylaisterabaylaedinilmiolsun,hoeylersnfnagirer,
nk birok eylem vardr ki, tabii olmadklar halde insanlar onlar yap
maya alr almaz zevkle yapmaya balarlar. O zaman, zetlersek, ken
dimizebalbtneylemleriyiveyahoturlaryadaylegrnrler.Ay
rca, kendimize bal btn eylemler istemli olarak, kendimize bal ol

578
Adasal(R.)Suluahsiyetinmahiyeti,MukayeseliHukukDergisi1956n.2s.11
(EREM)
579
Freud(Me'tapsychologie),s.12)(EREM)
580
ntibak:ayar,ayarlama,dzeltme;adaptasyon
581
nsiyak:igdsel

mayanlaristemsizolarakyapldklarnagre,btnistemlieylemleriniyi
veya ho olmalar ya da yle grnmeleri gerektii sonucu kar ortaya;
nk kt eylerden ya da kt grnen eylerden kamay ve daha
byk bir ktl daha kyle deitirmeyi iyiler arasnda sayyo
rumben(bunlarbiranlamdakesinliklearzuedileneylerdir),aynekilde
ac veren ya da ac verecek grnen eylerden kamay ve daha byk
biracydahakyledeitirmeyidezevklerarasndasayyorum.
lke olarak, Zevkin bir hareket, bir btn olarak ruhu bilinli bir bi
imdenormaldurumagetirenbirhareketolduunusyleyebiliriz;Acda
bunun zdddr. Eer zevk bu ise, ho olan eyin bu durumu yaratmaya
ynelik olaca aktr, oysa onu yok etmeye ya da ruhu bunun tersi bir
duruma getirmeye ynelik ey ac vericidir. Dolaysyla, bir kural olarak,
varln doal durumuna doru hareket etmek, zellikle de doal bir s
rebudoaldurumueksiksizkendinegetiriyorsa,hoolmaldr.Alkan
lklar da hotur; nk bir ey alkanlk haline gelir gelmez, gerekten
doaldr; alkanlk doaya benzemeyen bir ey deildir; sk sk olan bir
eyherzamanolaneyebenzer,doalolaylarherzamanolur,alkanlk
olaylarisesksk.Yine,bizizorlanmayanhereyhotur;nk zorlama
doaddr,bununiindirki,zorlananeyacvericidir;haklolarakyle
sylenmitir:
Zorlamaileyaplanhereyruhazararverir.
582
]
"Dengesini kaybeden alt uur sadece tabiat kanunlarn bozmakla
kalmaz.Aynzamandaferdinbenliinimahveder.Bubakmdanruhfak
trlerin kontrol hem ferdin, hem de toplumun denge dzenini ayarlar.
Bununaksiolursaykceilimlergalipgelirler.Psikolojikbirktlemahv
na sebep olan atom bombasnn tesirini yanl yneltmi bir psikolojik
durum da yaplabilir. Muazzam bir selin iine gmlen ruh kendisine,
onu tutabilecek, yrtebilecek yeni semboller bulmaa alr. Bu
kollektifakmakaplankiilermehulleriersindehakikatigrmee,onu
mnalandrmaa alrlar. Daha dorusu hakikati burada bulduklarn
sanrlar.Gnmznproblemibudur"(C.G.Jung).
583
"Niin bu fiili iledin?" diye sorguya ekilen kii buna ancak ksmen
cevap verebilir. Onun cevab uur sahasndaki bilgisinden ileri gidemez.
Hlbukihakikveenfaalgdlergayriuurolanlardr.Busebeplesulu
dahi hdisenin asl sebebini izaha muktedir deildir. Bazen sulunun ifa
desinde(veyaifadeleriarasnda)"tezat"grlr.Bunaamamaklzm
dr. nk insann birok hareketleri tezat halindeki gdlerin tesiri ile
dir.uurlubirekildesevmek,gayriuurekildenefretetmek(veyaak

582
(ARSTOTELES,2006),s.73
583
(EREM)

si) mmkndr. Bu sebeple ayn zamanda kin ve sevgi yznden bir kii
ldrme suu ileyebilir. Mesel terbiye hususunda uurlu bir irade ve
zlimbirtahakkmigd"mrid"debulunabilir.Ezicibirdisiplintaraf
tar olan bir mridde zt iki temayln mevcudiyetine ekseriya rastlan
maktadr. Bu iki unsurdan yalnz biri uurlu, dieri uur altnda sakldr.
Fakat onun gayr uurda yer almas faal olmasna, netice olarak insann
fiilinetesiretmesinemnideildir.
584
Tasavvufi terbiye yolunda naks mride teslim olan aslnda bir ahlak
abidesi olacana yol kesici olarak bir sonraki gelecek olana zarar vermek
iinhazrlanmsuluyuretmektenbakabireyolmadkesindir.
Eerinsanlarnyalarnauygundavranmazsakmevsimsizmeyveler
yetitirmioluruzkibunlarhamvetatszdrlar.Hemyenmezlerhemde
bozulmaktagecikmezler.
585
Duyulara kar en etkili zehir gszlerden gelmemi, kendini dine

adayanlardangelmemi,tersinekeiolamam,ancakkeiolabilmek
iinbuklagirmigrnenlerdengelmitir.
586
Rahman olan Allah Tel'y anmay grmezlikten gelene, yanndan

ayrlmayacak bir eytan arkada veririz. phesiz onlar bunlar yoldan
alkorlar,bunlardadoruyolaeritiklerinisanrlar.
587

Deki:SapklktaolanRahmannekadarertelesebile,sonundatehdit
edildikleriazabyadakyametgnngrdklerizamanonlarkiminyeri
nindahaktvetaraftarlarnndahagszolduunubilecektir.
588
Herbirisiahsensfathermklebrhn
589
kam.
Ehlineonlaraktr,zirbilirbirehirlidir,
Herbirisigzelsfathermklebrhnkam.
Bir aziz karsn seviyordu. Bir gn hanm naz ederek Ey efendi, gel de

584
(EREM)
585
JeanJacquesRousseau
586
Nietzcshe,PutlarnAlacakaranl,ev.,smetZekiEyubolu,stanbul,2004,s.40
587
Zuhruf,3637
588
Meryem,75
589
Brhan: Delil, hccet, isbat vastas. Man: Yakn mukaddemelerden meydana
gelenkyas.Redveinkriinitirazkabuledilmeyeceksuretteisbathakikateden
kavihccet.

senden ne istersem vereceine dair talkla yemin i, yoksa boanrm der.
Kocas kabul eder. Kadn Yce Allah Telnn dnyada yaratt her nimet
ve garip eyi benim nmde hazr etmeni istiyorum der. Zavall kocas bu
arzuyu yerine getirmekten ciz kalr. Nihayet samimiyetle kalkp Mevln
kaddesellhsrrahlazzhazretlerinegelir,macerayanlatr.Mevln:
Git, Allah Telnn kitabn tedarik et ve onu mendiline sarp karnn
eteinekoy;nkbylecednyadakiyavekurunimetlerionuneteine
koymuvednyanngaripeylerinionunnndehazretmiolursun.Zira:
ya ve kuru hibir ey yoktur ki Kuran Kerimde olmasn
590
buyurulmutur.Byleceaslatalkveayrlkvkiolmazbuyurdu.
591
GirEnbiynnyolunabinbuvcdungemisine,
VarSemmevechullhbultgrnesanaoehir,
Sendensanaeyleseferkimedesinseyrnkam.
Candanriyzattaab
592
eksinanediptaleb,
Candanriyzatskntseksinonuediptaleb,
Candanriyzatteapdemekburadariyzatakldr.Aklksmdr:Akl
ma,Aklmad,Aklkmildir.
Aklmashibi,aklndnyayafazlasylasarfedendir.
Aklmadshibi,aklnhiretefazlasylesarfedendirvekendisinde
hiretfikrigalipolandr.
AklkmilshibiisekendisindeHakfikrigalip,yanifazlaolanve
sarfedenbirkimsedir.
eksineneda
593
zredaolhastagnlnolasa,

590
Enm,59
591
(YAZICI,1995),s.657(382)
592
Taab:Yorgunluk.Sknt.Zahmet.Bezginlik.Eziyet.
593
Dg:f.Yankyaras.nsanveyahayvanvcudunakzgndemirlevurulandamga

eksinenedamgazredamgaolhastagnlnolasa,
ayetoladastbyabanclarolsunyrnkam.
Hepcennetiarzeylesenoluronacehennemkam
594
Geltendekomacnnycelerekbulkanan,
Lykmdrinsnakimyeriolahapishanekam.
Birgngidersinansznsenikervangrmezkam.
Buraya kadar anlatlanlar ile Hakkat ehri ve Ehlinin tarifi yaplmtr.

Bu ehrin varl hakknda enfsi manada varl hakknda phe yoktur.
Ancak zahirde bu yerin durumu iin farkl grler bulunmaktadr. Aslnda
bu yurdu manev Niyzi Msr nin risalelerinde beyan buyurduu enfsi
mana ile insan memleketinde vardr. Hz. Muhyiddin Arab kaddesellh
srrahulazizin Tedbrat lahiyye isimli eseri de bu ekilde yazlm eserler
dendir.NiyziMsrbueseritetkikettiiRisaleiKudsiyesinde
595
belirtmek
tedir.

594
Kn:f.Bireyinmenba.Kuyu.Kaynak.Mdenoca.Birkeyfiyetin.(niteliin)
bololarakbulunduukimse.
595

Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellh

srrahulaziz,ihvanlar
596
builahiyihuzurlarndaokuduklarndabantasdik
mahiyetindesalladklarvebuilahiyionlaraerhederkenoranndurumlar
naaitbakasrlardaonlaraanlattklarnbizzatdinledim.
GnmzmeayihlerindenDarendeliSeyyidHulusiEfendikaddesellh
srrahulaziz(hyt:1990)sohbetlerindenereliolduusorana
Garda,LameknlyzHakikatehirliyizbuyurmulardr.
TAHMSAZB
Zhidsanaerheyleyemgu
597
eylebirdestnkam
Doruhaberlersyleyimfehmeylesinyrankam
Hibilmezemkineyleyimklamyanbeyankam
Onagirengrmezlmierbhayvankam.
GaflettediruykusuvarHakktankatkorkusuvar
Yirmidokuzbrusu
598
varotuzikiincisivar
Itrgibikokusuvarheryankaplarsu
599
var
kehlioleyledinkesilbrevnolselsebil
DalarsnblzencebilalarakarCeyhunNil
Ondadlmmisliglaltncevhirfsebil
Dertlileredermnederklaraihsaneder
Hersrrsrcnban
600
ederb
601
urevnefgneder
kehlinimestnederhlinperinneder

596
enVeliveOrhanZarifolu
597
Gu:f.Kulak.Mc:itmek.
598
Bar:i.1.ubuk,sirik.2.engel.3.bar(ikiiilenyer).4.huk.baro.5.suiindeki
kumseti.6.mz.lizgisi.f.(red,ring)1.srglemek.2.engelolmak.3.sok
mamak,almamak.edatdenbaska,hari
599
Kaplayan
600
Cnbn:f."kmldanan,kmldatan,sallanan,oynayan,oynatan,hareketeden"
mnlarnagelirvesfatlaryapar.
601
Ab:f.Su.Mc:Yamur.Letfet,gzellik.tibar.Irz,nmus.Vakar.Cil.
Keskinlik.

Heremrinefermnolurherneararsnbulunur
Bilmediinhepbilinirgrmediinhepgrnr
Dostlarbanaderilir
602
canlasohbetolunur
Derymisaliuederhernedilersenhoeder
Canansanaeederhurilerdemke
603
eder
Dmankaddinhamke
604
edereytanlayda
605
eder
KimSelsebildennederrahikanbiheder,
Tesnmebedsarhoederolurienmestnkam.
lletbanahccetdeilgsterdiimilletdeil
retvehemsohbetdeilhemiretvesohbetdeil
Hakktanbizerahmetdeilsanmakibukudretdeil
BudediimCennetdeilanlaraolminnetdeil,
Baldanekerdenhotadcanblblolmutt
Oldubeynsrreb
606
Hakktangelendemgibi
CismihakikattenidiHakkdemedostumdedi

602
Toplanr
603
Demke:f.Nefeseken,solukeken.Devamltenbirgvercincinsi.Kaval,
neygibialglardevamlfrenler.Bazkularn,kbblgibiuzunuzuntenleri.
arapien
604
Hamke:f.Bklm,kvrlm,erilmi.
605
Anlrsn
606
Srreb:Babalksrr

Buszlerimgellevhayazbuehregelmezyazgz
607
BunlardrehlitemizHakktanyanbunlardayz
Hakktrbularda
608
Hakktanzyokudeilheryandz
Yokandasen,ben,sizbizbirlikileyeksnkam.
Budediimehlinecatbulmazbulurkesbkesad
609
Atedeilsudannebtbunlardeilhkilebd
610
Haktrhakikatibudiitonubdd
Baladmdalmadbusrrbtlbilmedi
kmdangaholmadteviekendinsalmad
Nefsyzneglmedibunlarhakikatolmad

607
Gz:Sonbahar
608
EskiAnadoluTrkesi
Xlll. yyn sonlarna kadar tek bir koldon devam eden Tk yaz dili, ayn yyn
sonlarnda dallanmalara uramtr. Douda Dou Tkesi (aatayca), Kuzeyde
Kuzey Bat Tkesi (Kpaka), Batda ise GneyBat Tkesi (Ouzca) adlaryla
anlanTkyazdilindebugnkullandmzyazdilinintemeliniBatOuzcas(Ana
doluyagedenTklertarafndanilenerekyazdilihalinegetirilen)tekliletmek
tedir.
BatOuzcasngsterdiideisimlergredevrelereayrdmzdaXlllXV.Yylar
arasnda kullanlm olan, iine Seluklu dnemi Tkesini de alan Eski Anadolu
Tkesi devrinin ilk sray aldn grz. Deiik kaynaklarda bu devrenin Eski
Osmanlca,EskiTkiyeTkesiadlarndaaldgrlmektedir.
XV,asrnll,yarsbirgeidevresidir.BununlabirlikteEATsidevrizellikleriXVl.
YyboyuncadevametmiveXVll.Asrdadaetkisinsrdmt.
Bu dil kullanm zellikleri ile bunun, ann, bularnn, onlarnn, bunun, unun,
onun, bularun (bunlarn), ularun (unlarn), olarun onlarun) eklinde yuvarlar
nllkullanlmtr.
609
Kesb:Kazan.almak.Sa'yveamelilekazanmak.Eldeetmek.Edinmek.Kazan
yolu.Kesad:Alveridurgunluu.Ktlk.Eksiklik.Verimsizlik.
610
Hk:ToprakBd:f.Yel.Rzgr.Soluk.Nefes

Epsemlik
611
olmudilleriikicihanmerkebleri
612
Yokbunlarnucblar
613
imanoluredepleri
HakkbunlarnmucipleriHakktanmhrllebleri
614
Hakmezhebimezhebleri,deryyztmerebleri,
Hslkammatlableri,kadriredirherankam.
Bilmezbularlfgzaf
615
Hakkbunlarklmmuf
BunlarkamuyasinesfolmubularAnkiGf
Hayrileerbunlardalfherszlerinnilekf
YokturonlardanihtilfgndenaynHakkbhilf,
HerileriHakkamuzfruheylemiYezdnkam
MakbuliHakkolmazrezilolmubuluraynHalil
Hakkiledirbunlaraeylemakbuledprabblcelil
Bundanmberravekilcanlarverirlerfsebil
BdingrrmezhepsizHakktanyandrHakkyz
BulmusedetyldzpiriiziHakknizi
Kehliuyunpayitozubirdir
616
geilegndz
Sarhoolupbaylmadienleriaylmad
Esrrlaryaylmadhepdilleriduyulmad
Kimseyegnlvermedialmadyorulmad
CndrHdyapekeionuniinyeterii
Zhirdedirdemkiidomuhakikatkuu
ErkekdeildirhemdiihemhakkylaHakkcnb
Olmazdanevvelnolurmaksuducandanalr
Fnideolbakkalristediizhirolur
Cnnverircananalurnefsinbilirrahmanolur

611
Epsem/epsera:Suskun
612
Merkeb:(Rekb.den)Binilenvsta.Binileney.Eek.
613
Ucb:kibir,gurur,kendinibeenme,ameline,yaptklariegvenme.
614
Leb:f.Dudak.efe.Kenar.Sahil.Ky.
615
Lfgzaf:Bosz
616
Ayanntozugzsrmesiilebirdir

lmezdenevveleypser
617
canilineklmsefer
Bunlarayokarzhnerherilericmlebiter
MahvbulurherderdisrrHakktangelironahaber
Aklnkurbaneylediolneylediyseeyledi
Butahmsim
618
kimdeildiesrarHakkanlad
DostunizinkimizlediHakkncemlingzledi
lemleronunkuluduronlarvelininlidir
619
Bmarifetkimdilidirkiminkibuszebeldir
620
Canblblnngldrkdninblbldr
Seyreyledimsnbllerinmesteylemiblbllerin
HayolduverdidillerinHkoktucmlegllerin
Oynamazkkllerinkfirinanmazkullarn
Buehrinaslblbldrkmilolanbdillidir
klarkanldrerknbyleyolludur
Snbllerihotellidirblbllerihoglldr
Herbirisiahsensfathermklebrhnkam.
Etmemuhabbetmlknehermlheremlkine
Eylenazareflknakatmasivaimskine
Sayeylenefsinterkinesultanolasnmlkne
GelsenznebendeoltHakkyolunakayol
Bahrihakikatiredalferdgamnferdyasal
Kalmayasendeklukldhitaaal

617
Pser:(C.:Psern)f.Erkekocuk,oul
618
Tahmis:(Hums.dan)Bireyibekatveyabekehalinegetirmek.Edb:Bir
iirinherbeytineermsrailveederekbeekarmak
619
l:Slle,soy,hnedan.Akrabvetaallukat.
620
Beli:f.Evet.

Sayeyleolehliedesanamisilinacep
Etmesaknarznesepcehlinyanetmekihep
Cmleacemilearabemrindeolarzeb
Candanriyzattaabeksinanediptaleb,
Yokondahemblbleza
621
yokandamatemhemfera
Yokondakarayzayokondallebauda
Yokondahemyakniravarandahemnurdanra
eksinenedazredaolhastagnlnolasa,
Bakmakiininfiilineonunnazarklnesline
Dnyaykoymumeylinemarurolanlarilmine
Cahilinolannfazlnadmbuzulmetcehline
Cnudilnrettiimbenkendimirttm
Derdimitefsirettiimhlimitabirettiim
Takdircetedbirettiimukatebirettiim
hlsedipimnnfehmeylegeliznn
Nefsinbilipdmannhoreylegeleytann
Tbulasnrahmanndildetutupmihmnn
BenAzbninkoymaizintgresinHakknyzn
Candaniitcnmsznpayinevrhemsryzn
Pendinitutmaszsznhemdemiolmagzszn
YuyanimnnkfrnebalanHdnnemrine
Sabreyleyrincevrinekilolupherkahrine
Tkimeresinzevkinealdanmanefsinmekrine

621
Zag:(C.:Ziygan)f.Kargavekuzgun.Fitneci,gammaz

H
167
Vezin:MeflnMefilnMeflnMefiln
Ezeldennrnaaknbenynegeldimcihnire,
Akttmncedemyalargzmdendolukanire.
Hakilebninikenkamcanlaracniken,
Drdbmeknikenbenikevnmeknire.
Nicegeldim,nicegittimnicedodum,niceldm,
Niceatm,nicesoldum,olglgibicihnire.
Bulutolupgeadm,matarolupyereyadm,
Gneolupgehidodumzemnusumnire.
Nebatolupnicedevrnnicedemdeoluphayvn
Geyrdsretiinsnbanadevrizamnire.
insnsretinbuldumHakkahamdsenkldm,
Fenenderfenoldumbekyicvidnire.
EritimarifetnrugnlolduHakknTru,
Niyziduydunsrrgmnettiaynire.
Ezeldennrnaaknbenyanegeldimcihnire,
Akttmnce
622
dem
623
yalargzmdendolukanire.
Ezeldennrnaaknyanarakgeldimcihnire,
Akttmncezamanyalargzmdendolukanire.
Herkesezeldeneiseburadadaodur,hibirdeimeveyadeiiklikol
maz,yaniburadakmilolanezelderuhlarlemindeikendekmilidi.rif
olanburadadarifolur,mminolanmmin,kfirolankfir,siolansi,
fskolanfskolur.Ezeldeherneiseburadadaodur.
Hakkileninszikenbtncanlaracniken,
Benimeknszikendnyalemineiinedrd.

622
Nice:(s.)ho,cazip;iyi,mkemmel;nazik;latif,tatl;ince;dakik.niceandiyice,
sevindirici bir derecede. nice and brown iyice piirilmi; iyice yanm. nicely (z.) iyi
birtarzda,latife,gzelbirekilde.niceness(i.)incelik,dakikolma.
623
Dem:f.Nefes.Soluk.Az.Nazar.An,vakit,saat.Koku.Kibir,gurur.li,
yksek.Krk.

ayetbize;ylebirsualtevcihedersen:
Bu sofilerin; ekseri kasidelerinde baz acaip szler grr ve iitiriz.
Onlarn bu sznden; tenashi mezhebinden olduklar anlalyor.
Mesala,diyorlarki:BenGahbulutolurum,Gahyamur,Ghnebatolu
rum,GahhayvanVegahinsanolurum.Vebunlarabenzer,niceeyler
derler;hepgrrveiitiriz.Buszlernedirvenedemektir?
Busorunakarcevabmzaadadr:
Eykarde,Raslllahsallallhaleyhivesellemefendimizylebu
yurdu:
(mmetimahiretteonblkharolur,Onlarnkimimaymun,kimi
hnzrolur.Kimidahabakasuretlerde)BuHadisierifihiokumadn
m?.BirAyetiKerimedeylebuyurudu:
Onlar sana fev fev gelecekler
624
Bu Ayeti Kerimenin tefsirini
KadBeyzaviAllahrahmeteylesinylebeyanetmitir:
Bu beyan, daha ziyade kendisine tevcih edilen: Onlarn hayvanlar
suretine girmesinin sebebi nedir? eklinde bir soruya atfen yapmtr.
Diyorki:
Onlar,dnyadaohayvanlarnhuyunuhuy;sfatndasfatedindikle
riiinahiretteosfatagirerler.
Mesela; maymunun sfat, kouculuk ve gaybettir. Hnzrn sfat,
haram yemektir. Bu duruma gre; bir kimsenin huyu, kouculuk ve
gaybetetmekise;okimse,dtainsanolsada,itemaymundur.Amao
maymun ekliyle grnmez. ld zaman, kendini o surette grr ve
maherde o surette kalkar. Bu gibi hallerden Allah Telya snrz.
625
u var ki; tevbe ederse, lmeden evvel o sfattan kurtulur. ki cihann

sultan, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem efendimiz yle buyurdu
lar:

624
Nebe,18
625
nsana gre maymun nedir? Glnecek bir ey, ya da ac veren bir
utan.nsandastinsan'agretpkbyleolacaktr:glnecekbirey,ya
da ac veren bir utan. Siz solucanlktan insanla giden yolu atnz ve
iinizde birok ey hl solucandr. (NETZSCHE, et al., 2006, s. 9) nsanlar
arasndaolmak,hayvanlararasndaolmaktandahatehlikeli.(NETZSCHE,
etal.,2006,s.23)

lm, uykunun kardeidir Bu duruma gre; bir kimse ld za
man ne hale girecek ise; uykuda kendini yle grr. u var ki; bu gr
herkesenasipolmaz.Ancakmuhasebeehlineolur.Bumuhasebeehli
ne;
br lemde hesaba ekilmeden nce, nefsinizi hesaba ekiniz
MealinitayanHadisierifiileiaretedilmitir.Eerryanda,Tilkig
rrsen;kendisfatnsay.Onu,HakkTelgsteriyor;ihalinebirrettir.
Hilesfatndanhalasbulmayabak.ayetryanda maymungrrsenbu
da:
Gybetiterket.Remzinitayanbiriarettir.Ryanda,Hnzrgrr
sen:Harambrak.Manasnagelenbirbakaiarettir.Ryada,hallerini
grp dzeltmeye balayan kimse, yukarda da getii gibi muhasebe
ehlidir.Kibunlar:lmedenevvellnzHadisierifininmanasnan
layan kimselerdir. Bir kimse, bir kmil mride biat eylerse muhasebe
ehliolur.Vebulemdehernevarsa;cmlesinigrrgeeristeriyi,is
ter kt nce yaramaz sfatlarn grmeye balar. Bal olduu zatn
telkinettiiekildeismicelaliokuyunca;oktsfatlaryokolur.ylebir
mertebeyeeriirki;artkryadagrd;enbiyaveevliyavb.kmilzat
larolur.okkerebuekildegrlenbirrya;insann,insansiretinibul
duuna iaret saylr. te bu sebepledir ki, manevi yolunu ikmal eden
bir kimse: Ben Gh bulut olurum Gh yamur Gh nebat olurum Gh
hayvanVeghinsanolurum.Vebenzeriniceszler:
Her ne varsa ben olurum eklinde syleyebilir. Zira kim insan
mertebesine yetiti ise; cmle mertebeyi znde toplad. Hsl kelam
onlarnszanlatlanhallerdenbakasdeildir.Ksacasudemektir:
Bencmleyicamioldum.
626
Bulutolupgeykseldim,yamurolupyereyadm,
Gneolupkhdodumzemnvegkyziinde.
Bulutlar, yamur olarak drt rzgrn yardmyla vcda gelir. nce

poyraz eser, yeri ve sular serinlendirir, sonra gnein hararetinden drt
milyukarya kadarbuharlarykselir. Sonrabatrzgrlaresip obuharlar
yrtr, dou rzgrlar eserek onlar bir araya toplar, sularnn tadn de
itirir,ensonundagney,yanikblerzgrlarbulutlaryamuraevirerek
yadrr.
Gneyeryznearkayzyledir.nyzAralyadorudur,yerleri

626
NiyziMsr,RisaleiEsileveevcibeiMutasavvfne,SEKZNCSUALVECEVABI

vegkyznnrlandrr.Biricikatgktenikincikatgkbyktr.kinci
kat gkten nc, ncden drdnc, drdncden beinci, beinci
denaltnc,altcdandayedincigkdahabyktr.
NiyzHazretleribuiirlerindeinsannbirokdevirlerdengetiktensonra
nasl insn sretiyle bu leme geldiini aklar. lhi mertebeler
yirmisekizdir:
BirincimertebeNriMuhammedsallallhaleyhivesellemdir.
SonrasrasylaNefsiklgelir,buruhlarlemidir.
Nefsikldentabiat,tabiattanheyl,heyldancismikl,cismikl
denekil,ekildenar,ardankrs,krsdenyedikatgk,gklerdenate
kresine,atekresindenhavakresine,andansukresine,andantoprak
kresine,andanmadenlere,andanbitkilere,andansonradaNSNagelir.
Budevirerdir,
Ahadiyyetsseyir olan Kmiller hibir mertebede gecikmeyerek ezelde
olduklar gibi, burada da nsn suretinde Kmil olarak gelirler, yani onlar
Kmil olarak doarlar. Anlarn dvete ve mride ihtiyalar yoktur. Ancak
bumertebelerdegecikeneTevhidbirazggelir,nekadargecikmeolursa,
o kimsenin Tevhide istidd uzak olur. Bu husus eri devirde yenilmeyen
bitkiyegelmiseveobitkiyidebirhayvanyerse,ncemadeneverirveby
lece insann Kmil insn olmas gecikir. Bu sebebten bu gibilere halvet ve
riyzetverilir.
Buerdevirdenbakabtlolandevirlervardr,drtadettir:
Biri Temsuh devridir, dieri tensuh devri, dieri tefasuh devri, dr
dncs de terasuh devridir. Bunlardan biri insan keml mertebesini bul
madanlrse,yineinsanolarakgelir,budevirkemlbuluncayakadarde
vameder.Dieriobirhayvanolarakgelir,bunlarndrddebtlinanlar
dr.Hiinsansuretindegelentekrarhayvan,bitkivemadenolarakgelirmi?
Gelmez.Temsuhdevrineinananlar(ruhunbircisimdendierine,insandan
hayvanavehayvandantekrarinsanagemesi)Yahudilerdir.Tensuhdevri
ne inananlarda Hristiyanlardr. Hakk mezhebi zere olanlar er devre
inanmolanlardr.
NiyziMsrkuddisesrruhulazizbuyurduki;
Bu tenashi mezhepleri ve sizin mezhep erinizi bir hoa beyan eyle.
Diyebirtekliftebulunursan;ylederiz:
Tenash meselesi iinde, biz berzahta ve ahirette olacana kniyiz.
Amaonlar;dnyadaolacanakanidirler.Onlardiyorki:
Kimbuhayvanlardanbirininsfatilesfatlansa;lnce,ruhuosfatl
birhayvana,anasnnkarnndaikensfatolur.Taetvekaniken,Tekrar
dnyayagelir.teanlatlanvasftakiinsanlardrkibugrlenhayvanlar
olmulardr.tetenashlervefikirleriBunlarnaslaimandannasip

leriyoktur.Hz.merradiyallhanhbunlarhakkndaylebuyurur:
Kim ki tenash mezhebindedir; nesh olmak ona layktr. Sen on
danuzakol.
Yetmi iki batl mezhebin iinde, bunlardan azgn yoktur. Bunlarn
errindenAllahasnrz.Dnyaveahirettetenashyolunututmaktan
mutlakasaknmalsnz
627
Bitkiolupnicezamannicezamandaoluphayvn
Giydirdiinsnsuretinibanazamndevreleriire.
Filazoflaryledemilerdir:NefsiNatka,hakikatlereuygunsuretle
re brnr ve onlara sadk hkmleri gerekletirirse sanki o, btn v
cut(varlk)unkendisiolur.Btnyaratklarbucismanisuretlerleokid
detlibirekildebirletiklerindenvebunlarlasonderecemegulbulunduk
larndan dolay kendilerini seemeyecek ve grnmeye muktedir olama
yacak durumdadrlar. Sanki o suretler ve heykellerden ibaret olmular
dr. Yani nefsi natka (konuan nefs), cisimlilik dolaysyla son derece
kesiftir ruhaniyyet dolaysyla son derece latiftir. Ruh, hangi eye girse
onunhkmnalr,onun renginebrnr.Tpksu gibi. Suyunrengi de
kabnrenginebaldr.Bubilindiisebilki:
Nefsi natka, letafet kazanp, harite hakikatlere uygun olan, onlara
muhalifolmayanzihnihayallerinekilleriylebezenirveohakikatlereuy
gunhkmlerigiyervebudncelernefsinatkadaiyiceyerleir,nefsi
natkann szlerinde ve fiillerinde bunlarn eseri meydana kar ve nefsi
natkahiabeskonumayacak,abesivehareketetmeyecekekildebu
hakikatlerdersuhbulursaiteozamannefsinatka,sankiosuretlerin,
ahsiyetlerin,oheykellerinkendisiolur.Bu,dlemdeunabenzer:
Mesela Zeyd bir ehirden kp baka bir ehre yerlese, bir zaman
sonra kt o ehir halkn eskiden grd gibi ahslar ve grntler
olaraktasavvuretseyanlmolur.nkoehirhalklmvedoumile
kuvvetlenme,zayflamavebymeiledeimi,haldenhale,sfattans
fata gemilerdir. Bundan dolay onun bu dncesi geree uygun de
ildir. Ama o ehir halkn, ahslaryla, grnleriyle deil de trleriyle
vecinsleriylednrseonunbudncesi,gereklereuygunder.
628

627
NiyziMsr,RisaleiEsileveevcibeiMutasav.,DOKUZUNCUSUALVECEVABI
628
(ATE,1971)Beincisofra

nsngibisretinibuldumHakkahamdsenkldm,
Feniindefenoldumebedbekyiinde.
nsnsretindegeldiimehamdvesenlarkldm.Hakknefl,sfatve
vcdunHakknolduunavkfoldum,yaniFenfillaholupBekbillh
buldumdemekisterler.
Niyziduydunsrrgmn
629
ettiayn
630
ire.
Niyziduyduuvezannettiisrraikretti.
TAHMSAZB
Hakikatemsindoduzeminuesmire
Gman
631
gittiyanireyanoldubeyanire
Neyzdendemoldumbenglncecismimvecnire
Ezeldennrnaaknbenynegeldimcihnire,
Akttmncedemyalargzmdendolukanire.
Gedsretiyanoldumtyafeyzkniken
Libsmrehberimolduansrbniniken
Noktikevnumeknirezeminuasumniken
Nicedtmnicekaldmnicedemaladmgldm
Nicekmilnicesliknicendanolupkaldm
bendenbencddtmonuniinderdmendoldum

629
Gman:f.Zan.Tahmin.Sanmak.phe
630
Ayan:(yn)Aikr. Belli. Herkesin bilebilecei ve grebilecei. iftiletlerin
denolansabanokununbilezii
631
Gman:f.Zan.Tahmin.Sanmak.phe.

Nicedemserserigezdimnicedemoturupkaldm
Nicedemmalikoldumbenariuebera
632
oldum
Gelincebufenadehreniceoldumnicedodum
Benimlebkidirbkibenimlefnidirdevrn
Benimdirsikkei
633
efdlbenimdirkisveiinsan
Benimledevrederdevranbenimleseyrederseyranm
Nicedodumniceoldumiitseyranmbuldum
Nicemakbulmerubum
634
neyzdenmarifetbuldum
Hakikatehrinesultanoluphaylihneraldm
Vcudumsidresin
635
bildibilenlerBeytMamuru
636
BilenleristivanurHddanittilerfahri
HakikatehrinesultanbenAzbdirHdemri
Niyziduydunsrrgmnettiaynire.

632
era:f.Ik.kandil.Lmba.Mum.Kutlu,mutlu.Otlak.Mer'a.Otlama.
Tekad.Talebe.
633
Sikke:Damga.Nereyevekimeaitolduununbilinmesiiinkonulaniaret,m
hr.Umumidamga.Dirhem.Parastnevurulandamga.Dz,doruyol.Mev
levilerinkeeklhlarnnismi.Baslmmadenipara
634
Mergub(E):Rabetedilmi.Beenilmi.okkymetverilen.oklartarafndan
istenen.
635
Sidre:aacatebihilebenzetilen,yedincikatgktebirmakamismi.
636
BeytiMa'mr:'maredilmiev.MeleklerKbe'sininbirismi.

168
Vezin:MeflMeflnMeflMefln.
UyangznadurmayalvargzelAllha,
YolundanizinayrmayalvargzelAllha.
Hergeceyikimolhergndznsimol,
HemzikriledimolyalvargzelAllha.
Birgnbugzngrmezhemkulaniitmez,
BufrsatelegirmezyalvargzelAllha.
Salganmetbilhersaatnimetbil,
GizliceibdetklyalvargzelAllha.
Heyniceyatarsntrolmabusafdandr,
BahrikeremibolduryalvargzelAllha.
mrnhiesatmakendiniyakma,
HermseheryatmayalvargzelAllha.
HervaktiseherdebinltfugelrAllhn,
OlvaktuyanrkalbinyalvargzelAllha.
Allhnadnydetcaniledilidet,
BlblgibiferydetyalvargzelAllha.
GelimdiNiyziyleAllhaniyazet,
HctdrzeyleyalvargzelAllha.
Hergecenamazklolhergndznorutut,
HemdezikredevametolyalvargzelAllha.
Sabrimann,orudasabrnyarsdr
637

637
bn.Hanbel.V/319

Heyniceyatarsntrolmabusafdandr,
BahrikeremibolduryalvargzelAllha.
Heyniceyatarsndagibibusafdanuzakolma,
KeremderyasbolduryalvargzelAllha.
HermseheryatmayalvargzelAllha.
HerakamsabahyatmayalvargzelAllha.
Hiinmanasdnyavenefsinarzulardr.
DnyaHayat
[ Serrac "Eer dnyann Allah kalnda sivrisinein kanad kadar bir
deeri olsayd kafire bir yudum su vermezdi (iirmezdi) "
638
hadisini u
aklamasylaverir:
"stina ehli olan kimseler; dnyann tamam kendilerinin olsa, bun
dandolaydaahiretteherhangibirsuallekarlamayacakolsalarveAl
lah nezdinde kendilerine ayrlan ecirden bir eksilme de olmayacak olsa
yinedezhdiindeyaarlar.ZiraonlarneyayakarzhdleriAllahTe
l'nn dnyayyarattve onanazarettiigndenberidevam etmekte
dir. Ona gre tahkik ehli zahidler balangtan beri zhd yolunu
tumulardr.BuhadisiduyanYahyab.MuazerRazi(258/871)duygular
nyledilegetirir:
"Dnya gelin gibidir. Dnyay isteyen onun berberi olur. Onu ssler
durur.Dnyayakarolandaonunyznkarartr.Sanyolar,elbise
siniyrtpparalar.Arif,Allahilemeguldr.Buyzdendnyayahiilti
fat etmez. mam ibli (334/945) ye zhdden sorulunca o da bu hadisi
hatrlatarak;
"Yazksize!Dnyadabirsineinkanadndandahadeerlinevarki,
onda zhd bahis konusu olsun. Bu kadar deersiz bir eye rabet et
memekmeziyetmidir?EbuBekirVastde,yineaynhadisleilgiliolarak:
"Allah Tel nezdinde bir sinein kanad kadar bile deeri bulunma
yanmurdarbireyiterketmekiindahanekadarabalayacak,ondan

638
TirmiziZhd13;bniMce.Zhd.3

yz evirmek iin daha ne zamana kadar uraacaksnz" eklinde ser
zenitebulunur.
Tasavvufta zellikle de ilk dnemde dnya, Allah Tel yolunda tehli
kelibirtuzakgibigrlmtr.Onuniindesfleronuancakihtiyaha
linde uranacak bir abdesthaneye, ryen bir lee ya da bir gbre y
nna benzetmilerdir. Daha da ileri giderek "itlerin toplama yeri" ben
zetmesiyaplmvebundanuzakdurmayannkpektendedahaaalk
olaca belirtilmitir. Bu tr benzetmelerin etkisinde kalarak olmaldr ki
uilginhadisuydurulmutur:
"Dnya facir (fahie) bir kadn gibidir... " Kim olursa olsun evine gi
der ve koynuna girer. Yzne gler, ama hi kimseye vefas yoktur. O
halde byle bir kadna gnl verip arkada olunmaz.
639
Mzekkin N
fus'ta bunun benzeri birok uydurma hadis yer almaktadr. Mesela bun
lardanbirdieride"Herkimdnyayseverse,ahiretineziyanverir..."
640
eklindedir.
641
tebtnbunlardandolayzellikleilkdnemsfileridnyayakar
tavr almlar hatta bundan dolay (dnyaya ait nesneler olduu iin) gi
yim kuamlarna bile dikkat etmemilerdir. yle ki, ayakkablarnn bile
Allahyolundaengelolduunudndkleriiinyalnayakgezinenlerve
buvaziyetlerindenzevkalanlarolmutur.
Bu konuda son olarak yine halk arasnda hadis olarak itihar bulmu
ikirivayetvardr.
Birincisi:"Dnya,ahiretintarlasdr"
642
kincisi: "Hi lmeyecekmisin gibi dnyaya, yarn lecekmisin gibi

deahireteal"
643
Bu rivayetlerin her ikisi de son dnemin mahsul olup imdiye kadar

kihadislerinramna,dnyayaazckdaolsagzkrpmaktadrlar.
Dnya, ahiretin tarlasdr" hadisine son dnemden bnl Arab
(638/1240)'ninyaklamyledir:
"Herkes dhil olaca cennetin nimetlerini hurilerini, glmanlarn,
vb. nimetleri bu lemde tahsil edip beraberce gtrecektir. Kfirler ise
cehennem ve cehennemdeki azap eitlerini dnyada tahsil edip, gi

639
Hadsin asl muteber kaynaklarda bulunamamtr. Konuyla ilgisi iin bkz.
ErefoluRum,70
640
Hadiskaynaklarndamevcutdeildir.KonuylailgisiiinBkz.ErefoluRumi.69
641
Bu konuda ok sayda mevzu hads iin bkz. Kelbz, Taarruf. 142. 43; Hucviri.
506,507;AzizuddinNefesi.145;ErefoluRumi.69.70
642
Aliyu'l Kari . 199; Aclun. 1/490; Hakim. Mistedrck. IV/312: Zehebi "mnker"
olduunu ravilerinden Abdullah b. Cabbar'n ma'ruf olmadn syler. Bkz. Saani.
64
643
Muteberhadiskavnaklarndabulunamamtr.

derken beraberinde gtreceklerdir." Ayn dnemde ortaya kan ve
halkn dilinden dmeyen "Hi lmeyecekmisin gibi dnyaya, yarn
lecekmisingibideahireteal"eklindekirivayetdegrnrdedn
yayatevikunsurlartayorolsada,sflerneyappyappkendilerinden
tarafayorumlamlardr:Hadisininsan psikolojisiasndanyaplantahli
linde"Hilmeyecekmisingibidnyayaal"ifadesiileHz.Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem insandaki dnya hrsn krmak istemitir. Zira
insanebediyaayacakmgibidnncefazlahrsakaplmaz(naslolsa
mrbitmiyorder,hrsgstermez)ahiretiinise,tambununzddnabir
mantk yrterek, ahiret'e almay ve ona hrs gstermeyi tevik iin,
"yarnlecekmigibiahireteal"demitir."
644
]
645
HervaktiseherdebinltfugelrAllhn,
OlvaktuyanrkalbinyalvargzelAllha.
HervakitseherdebinltfugelirAllhn,
OvakituyanrkalbinyalvargzelAllha.
Allhnadnydetcanilegnlmutluet,
htiyaiinduayuzuneyleyalvargzelAllha.
TAHMSAZB
SengayriyzebakmayalvargzelAllha
HemnefsinealdanmayalvargzelAllha
zindenizinayrmayalvargzelAllha

644
elAlv.SaidHalil.erhHadsMselselbilEvliyavr.7
645
(EKER,1998),s.285287

Gelhlyei
646
lemolhemruhunahdim
647
ol
Gelvakfhlimolmaksudumaalim
648
ol
Herdemdehayalimollutfilekemlol
pheileibitmezHakkehliyolugtmez
Srrnylevermezcahilleyolagitmez
MaksudunakimeremezevvelHakkmeerbilmez
Senzilletidevletbilbudevletishhatbil
Herzerreikudretbilherkudretihikmetbil
Yennefsiniizzetbilbuizzetirahmetbil
Nefsindenznkurtarkendiznzadeet
Mamuredibenkalbingelkendinibdet
ehridilimamuretnefsiliniberbdet
GelAzbniyzeyleniyazdrz
649
eyle
GelhcetinAllahasendoldrzeyle
KimdirsanaAllahaniyaznazeyle

646
Hilye:Gzelsfatlar.Ss.Zinet.Cevher.Gzelyz.Klcnsapndakiveyaknn
dakizinet.Suret.Hey'et.Grn.
647
Hdim:hizmeteden,hizmetkr.
648
Maalim:(Ma'lem.C.)Dininanlara,itikadlaradairmes'eleler.zler.Nianlar.
Eserler.
649
Draz:f.Uzun

169
Vezin:MeflnMefilnMeflnMefiln
UyangafletteneynimHakkayalvarseherlerde,
DkpacyadimHakkayalvarseherlerde.
Kapusndadurupherbryznderghnatutvar,
YrektenkldemdemzrHakkayalvarseherlerde
Seherlerdealrglanniinzrederblbl,
UyanpderdileeydilHakkayalvarseherlerde.
Geleymiskinbiredolamagezmevre,
DilersenderdinereHakkayalvarseherlerde.
Seherdekalkubenherghyznyeresrpklh,
EreltfusananaghHakkayalvarseherlerde.
AlrbbSbhnekilrhnisultn,
DklrfeyziRabbniHakkayalvarseherlerde
SeherdeuykudanuyanNiyzdurmaderdeyan,
OlakimeriedermnHakkayalvarseherlerde.
UyangafletteneyuykucuHakkayalvarseherlerde,
DkpacyadimaHakkayalvarseherlerde.
Kapusundadurupherdefayznderghnatutvar,
YrektenskskferyatklHakkayalvarseherlerde
Seherlerdealrglanniinferyatederblbl,
Geleymiskinresizdolamagezmevre,
saleyhisselmagelince
Kldan elbise giyerdi. Aa yapraklarn yerdi. Evi yoktu, nerde uykusu

gelirse orackta uyurdu En holand isimlerden biri de Miskin ismi idi.
Daimakendisine(miskin)denilmesindenholanrd.
650
Allah Telm beni miskin yaat (fakir), miskin ldr, miskinler toplu
luuileharet.
651
Seherdekalkubenherghyznyeresrpklh,
EreltfusananaghHakkayalvarseherlerde.
Seherdekalkubenherzamanyznyeresrpklh,
BidenbireltfsanaererHakkayalvarseherlerde.
AlrbbSbhnekilrhni
652
sultn,
AlrSbhnkapekilirsultnokur,
Sehervakitleri(sabahveikindiseherleri)ndeolanfeyzlerekavumakiin
sabrl ve mdavim olmak gereklidir. Bu vakitleri koruyanlarda manev kef
ve haller zuhur eder. Feyz beklemek hakknda Cneyd Baddi
kaddesellhsrrahulazzbuyurduki;
Slik, iinde fare bulunan delii bekleyen kedinin dikkatiyle feyz bek
lemelidir.
653

650
bn Asakir. am Tarihi'nde Abdullah b. Abbas radiyallh anh mam Ahmed b.
Hanbel radiyallh anh Kitab'z Zhd'de, Ubey'd, b. Umeyr'den Mcahid
veSa'b'den rivayet etmilerdir. Syt; Menahil'sSafa Shf. 27. AliyylKaari erh.
I/190. mam Ahmed b. Hanbel, Kitab'zZhd'de Sa/d b. Abdlaziz'den rivayet et
mitir.Syt;Menahil'sSafaShf.28.
651
bnMce,Zhd,7,(II,1381,Ha.No:4126)
652
Han: f. Okuyan, okuyucu, aran manasna gelir. Mesel: Duhn : (Niyaz ve
tazarrukranebirtezelllile)duokuyan
653
(Muhammedb.SleymanelHadkatu'nNediyye,stanbul1983,s.85.)

TAHMSAZB
HemendurmagecegndzHakkayalvarseherlerde
BucmlemasivadangeHakkayalvarseherlerde
TmevlyaeriinceHakkayalvarseherlerde
Unutupcmleefkrkeremeylemededeyyr
Eerdildrbildinseseninyrinolurayar
Olathemdemineydosthakikatdilberihnkr
Eersencnbundaverirsinfsebil
654
eydil
HakikatehliolmaksamuradnvarHdy
655
bil
Eerzhireerbtnmuradnhslolsungel
SeherkalkpyatndaMededeyzrbire
Yappdmenipirinyakinollutfdildre
Alnmanefsigaddareuymasenayare
Eerkirhusultnedersesanaihsan
Alrsanktameydneerbildinsecnn
Bilirsenhkmyezdnmdamklhuefgn
AlrbbSbhnekilrhnisultn,
GelAzbklahernedegrcanlaefgn
Edeihsansanasultanedersensdkilevicdan
Namazdahazroleycngirersekalbineirfn

654
Yoluna
655
Huday:f.Hudlk,uluhiyyet.Allah'lk.AllahTel'yamensub.

170
Vezin:MeflnMeflnMeflnMefln.
Gnltesbihekseccdedenhiayanayrma,
Namazehlindenznlesaknsendurmaoturma.
bdetehlioldimyznkaldrmatopraktan,
Vuzudanelyuyuprhatedipolnefsiyatrma.
Yznyerleresrgelburiymescidiinde,
Oturminbergibidimkafestekugibidurma.
Mezzinnlesindinledalsndildeteviin,
Saknterkeyleyiptamkapsnsanaatrma.
Cematlanamazterkedenialmkudretler,
Annterkiyleltfetbirkedrethemartrma.
Hatibinsanmagilmlhidannfilineuydim,
mamdangayriyeaslsaknzntaprma.
Niyzitatiterkeylemekbilkimfzulluktur,
Keremklterkitatlebuhalkbaarme.
SALT(NAMAZ)
656
Namazn, slm'da byk bir nemi ve hibir ibadetin ona denk ol

mad, bir mevkii vardr. O, ilk farz klnan ibadettir. Tevhid'den sonra,
slm'n en nemli esasdr. Amellerin en faziletlisi ve Allah Tel tara
fndanenoksevilenidir.Kur'anKerimdeonunannyceltti,onuve
onuklanlarereflendirdi.Dieribadetlerarasndazellikleonuzikretti,
kullarna onu tavsiye etti. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem onu,
kendi gznn aydnl ve ruhunun rahatlatcs yapt. Ashabna nama
znfaziletiniretti,byleceonlarnhemkalplerihemorganlarhayetle
doldu, davranlar dzeldi, ahlaklar gzelleti, bundan dolay onlar n
derler ve liderler oldular. Sahih ve huulu bir namazn, mmeti zafere
gtren en belirgin sebeplerden olduunda kuku duymuyoruz. nk
o,umulanaermeninkorkulandaneminolmannyoluveikicihandakur
tuluunsebebidir.
Namaz,diniayaktatutandirektir.Direkyklrsa,onadayananyapda
yklr. O, Allah'n farz kld ilk ibadettir, en byk bedeni ibadettir. Al

656
YOLCU,Abdullah,Namaz,GurabaYaynlarElBrorleri

lah Tel'nn onu, dier ibadetler gibi yeryznde ve Cebrail vastasyla
farzklmamas,derecesininyksekliinigstermektedir.Allahonu,ken
disiylePeygamber'iSallallahualeyhivesellemarasndabirvastaolmak
sznfarzklmtr.BuiseMiragecesi,yedikatgnstndeolmutu.
Gerekten ben, (evet) ben Allah'm. Benden baka ilh yoktur.
Onuniinbanaibadetetvebenianmakiinnamazkl.
657
Eyimanedenler!Rkedin,secdeedin,Rabbinizekullukedin,ha
yrileyinkifelahbulabilesiniz.
658
Namaz,mminlerzerinebelirlivakitlerdeyazlbirfarzdr.
659
Syleimanetmiolankullarma,namazklsnlar.
660
Raslllahsallallhaleyhivesellemdeylebuyurmutur:
inbaslm,direinamaz,zirvesidecihattr.
661
slm, be temel zerine kurulmutur: Allah'tan baka ilh olma

dna, Muhammed'in Allah'n elisi olduuna ehadet etmek, namaz
klmak, zekt vermek, Ramazan aynda oru tutmak, imkn bulann
Beyt'ihaccetmesi.
662
Namaz, erkek veya kadn, hr veya kle, zengin veya fakir, mukim
(ikamet eden) veya yolcu, salkl veya hasta, ergenlik ana ulam,
akllhermslmanafarzdr.
Salt
663
Kur'anKerimingerekMekkegerekseMedinednemindenazilolan
sure ve ayetlerinde en fazla zikredilen kelimelerden biri essalt kavra
m ve trevleridir. Msterikler, kavramn Arapaya baka dillerden ve
zellikle Arm veya Sryn kkenden getiini ve kavramn kaynak dil
deduamanasnageldiiniilerisrmler,saltavesalavtkelimele
rinin kkeni konusunda Mslman dilciler de benzer grleri dile ge
tirmilerdir.SonutahepsiSmdilailesinemensupolduklariinkkeni
ister Arm veya Sryan, isterse Arapa olsun, kavramn Kur'an Ke
rimin nzl ile birlikte slam dinine zg ibadetlerden birini kastetme
konusundamerkezibiryeredindiigrlmektedir.KlasikArapaszlk
lerde kavramn anlamlar dua, tapnma, ibadet, rahmet, istifar, ba
lanma dileme, ibadethane/tapnak ve namaz klma eklinde sralanmak
tadr. Kur'an Kerim kavramlarnn balamsal anlam tespite alan kla
sik elvch vennezir tarz Kur'an Kerim szlklerinde kelimenin

657
Th,14
658
Hac,77
659
Nisa,103
660
brahim,31
661
Tirmiz.
662
BuhrveMslim
663
(OKUMU,2004/2)

farkl anlamlar ile ilgili vecih/ anlam saysnn erken dnem eserlerinde
azvesnrlolduu,ilerleyendnemlerdeyazlaneserlerdeisevecihsay
snda belirgin bir artn ve anlam genilemesinin varl dikkati ekmek
tedir.
Kur'anKerimdekikullanmlarnabakldndakavramnAllahTel,
melekler,nebilervemminlerleilgiliolmakzerefarklbalamlardakul
lanld;geminebilerinibadetlerinindesaltolarakadlandrldan
lalmaktadr. Nzul dnemi asndan bakldnda kavram, hem Msl
manlarnibadetleri,hemdeMriklerinputlariinyaptklaribadetekil
lerivezellikleKbeninetrafndakitavaflariindekullanlmtr.Medi
ne dneminde nazil olan Enfal Suresindeki bu kullanm tarz, kelimenin
mriklerin tapnmalar iin de kullanlabildiini ve namazdan farkl ola
raktapnmamanasnageldiinidegstermektedir.
Namazibadetimanasnaessalt,vahyinilkdnemlerindenitibaren
ekillenmiverk,secde,Kur'anKerimkraativeduaetmegibiesasl
hatlar herhangi bir deiime uramadan gnmze kadar gelmitir.
Nzl srecinin sonucunda slamiyetin din olarak kemle ermesi ve di
nin kitlelere ulamas sonrasnda essalt kavram, terimleme srecini
tamamlam; rk ve secdesi, kendine zg artlar ve zel klnma ekli
olannamazibadetiiinzelisimolarakkullanlrolmutur.
DilimizdeessaltkavramnkarlamakiinFarsaasllnamazke
limesi benimsenmitir. Bilindii zere Trkede kullanlan namaz sz
c Farsa kkenli bir kelimedir ve dilimize peygamber, abdest, oru
vebenzeribakadiniterimlergibiFarsadangemitir.Namazkelime
siFarsaszlklerdehizmet,bendelik,Hakkaitaatibadetvebirkimse
ye tazim iin eilmek gibi anlamlara gelmekte, nemaz szc ise
temiz ve pk manalar tamaktadr. Salt ve musalln kelimelerinin
yeraldMnSuresindekianlamlarvesureninyorumukonusundaise
mfessirlertambirittifaksalanamamvesurefarklekillerde yorum
lanmtr.
Bahis konusu surenin baz mfessirler tarafndan ikiye blnerek ilk
yarsnn Mekkede mrikler, ikinci yarsnn da Medinede mnafklarla
ilgiliolaraknazilolduuilerisrlmtr.Sonyzyllardayazlaneser
lerdesaltkavramnnanlamvecihlerininsaysndabelirginbirartgz
lenmektedir.
Mesela; hicri beinci yzyl Kur'an Kerim szl yazarlarndan
Abdulmelik b. Muhammed esSelib, (hyt.429/1038) vchulKur'an
KerimedairyazmolduubireserindesaltkavramnnKurandatop
lam olarak on ayr anlamnn bulunduunu ifade etmektedir. Bunlar da
uekildesralamaktadr:

1Namaz: Onlar ki namaz klar ve zekt verirler.
664
Ona gre
Kur'an Kerimde zekt ile yan yana kullanlan btn salt ifadeleri bu
anlamagelir.
2Mafiret:AllahvemelekleriNebiyesaltederler.
665
Bununbir
benzerideAllahsizesaltedervemeleklerde.
666
BuayetlerdekiAllah
Telnnsaltmafiretidemektir.
3stifar:Ahzabsuresindegeenmeleklerinsaltbumanadadr.
667
4Dua:EyPeygamberonlarasaltet!
668
Yaniduaetdemektir.
5Kraat:Saltncehriyapmavegizlemede.
669
6Din:Seninsaltnmbizebunlarterketmemiziemrediyor?
670
7badetyeri(namazgh):Savami,biye,salvatvemescitleryk
lrd
671
8Cumanamaz:Cumagnsaltiinnidaedildiinde.
672
9kindinamaz:Onlarsalttansonraalkoyarsnz.
673
10Cenazenamaz:Onlardanlenhibiriiinartksalatadur
ma!
674
675
[Mslmanlarn namazlar (dua) sair dinlerde mevcut btn dua ekillerinin

hepsini kapsayan bir duadr, ibadettir. Mslman namazn klarken Fatihay
okuyup rku ve scutlarn tamamladktan sonra kendi iinde, mcerret bir e
kilde, ibadetini yaptn, Allah Telnn huzuruna gitmeye layk olduunu d
nd srada kendisini Allah Telnn karsnda hisseder; tam bu anda da
tahyyatokumayabalar.
Namaz sadece beeri dinlerde mevcut btn ibadet ekillerini kapsamakla
kalmadn,kinattakibtnibadetekillerinidekapsamaktadr.
Eyrasulm!Grmedinmiki,gkteolanlar,yerdekiler,havadakanatlarn
rparakuankular,gerektehepAllahtesbihediyorlar.
676
Buayetikerimede,yerde,gktenevarsa;gne,ay,yldzlar,dalar,talar,
aalar,kularvebtnyaratklarnAllahTelyaibadetettikleribildiriliyor.
Btnbuvarlklaribadetlerinineekildeyapyorlaracabadiyednln

664
Maide,55
665
Ahzab,56
666
Ahzab,43
667
Ahzab,43,56
668
Tevbe,103
669
sra,110
670
Hud,87
671
Hac,40
672
Cuma,9
673
Maide,115
674
Tevbe,84
675
esSelib,elEbhvennezir,tahk.:MuhammedelMsri,AlemulKtb,Bey
rut1984,s.188189.(OKUMU,2004/2)
676
Nur,41

ceylebirizahyaplabilir.
badetinmanaskulun(kle)yaptitir;efendisininvemabudununemirleri
dorultusundayapti.Efendikuluna(klesine)bireyemrederkuldaonuifa
ederse, yapt bu i ibadettir. Efendinin emirleri kullarna gre deiebilir. u
kuluna u ii yapmasn emrederken bir dierine baka bir emir verebilir. Bu
emirlerkullarnzelliklerinegredeienemirlerolabilir.Hattaefendibirkulu
na,hareketetmedenolduunyerdedurdiyebilir.Buskndaonunibadetidir.
Buadanbakacakolursakkinattakibtnvarlklarngrubaayrldklarng
rrz:
Camid (cansz) varlklar, bitkiler ve hayvanlar. Camidlerden, rnek olarak,
dalarabakalm;nkdalar,kelimeolarak,ayettedegemektedir.Allah,da
lara dikilmelerini, hareket etmeden durmalarn emretmitir. yleyse, dalarn
ibadetihareketetmedendikilipdurmalardr.KuranKerimdebizlerede:
ve Allaha itaat ederek namaza durun
677
deniliyor. Grlyor ki, Ms
lmanlarn namaznda cemadatn (hareketsiz, cansz varlklarn) ibadetleri de
bulunmaktadr.
kincigrupvarlklarhayvanlardr.Etrafmzdakihayvanlarabakarsak,uan
ndayerdeyryeninide,eilmivaziyette,yanirkuhalindegrrz.yleyse,
KurnKerimin:
verkuedenlerlerkuedin
678
emriyleMslmanlarnnamazlarnahay
vanlarnibadeteklidegirmitir.
nc grup varlklar bitkilerdir. Bildiiniz gibi, bitkilerin azlar kkleridir.
Gdalarn kkleriyle alrlar. Bu durum onlarn hep secde halinde bulunduklarn
ifadeeder.CenabHakbizlere:
secde ediniz
679
diye emrettiine gre bitkilerin ibadet ekilleri de namaz
ibadetimizdeyeralmbulunuyor.Dikkatiekenbirhususda,KuranKerimin
enazbirayetindekularhakkndanamazkelimesiningemesidir:
Bunlarnherbiriduasndatesbihinidebilmitir.
680
Sonuta kinattaki btn varlklarn ibadetleri Mslmanlarn namazlarnda

mndemitir. Mslmanlardaki ibadeti dier dinlerdekilerle ve kainattaki mev
cut btn ibadetlerle karlatracak olursak, mslmanlarn namaz ibadetleri
ninonlardandahaiyivedehepsineamilolduunugrrz.Byleolmasdage
rekirdi.nkinsanAllahTelnnhalifesidir,yeryzndekivekilidir.Buneden
le onun yapt ibadetin kinatta grlen btn ibadetlerden daha yksek ve
daha kymetli olmas zorunludur. Ayn ekilde slam Dini dinlerin en sonuncusu
olmas hasebiyle, slam ibadetinin de gemi dinlerdeki ibadetlerden daha m
kemmelvedahagzelolmaszaruridir.]
681

677
Bakara,238
678
Bakara,43
679
Hac,77
680
Nur,41
681
MuhammedHamidullah;nsanToplumlarndabadetTarihi;trc:Prof.Dr.Zahit
AKSUHikmetYurduYl:1,s.1,(Ocak2008);s.930


bdetehlioldimyznkaldrmatopraktan,
Vuzudanelyuyuprhatedipolnefsiyatrma.
bdetehlioldimayznkaldrmatopraktan,
Abdestenelyuyuprhatedipolnefsiyatrma.
Yznyerleresrgelburiymescidiinde,
Oturminbergibidimkafestekugibidurma.
Yznyerleresrgelburaymescidiinde,
Oturminbergibidimakafestekugibidurma.
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem en kt hrszln namazdaki
rknlerdeyaplaneksiklikolduunusylemitir?
682
Raslllahsallallhaleyhivesellemnamazesnasndasakallarileoy
nayan birini grm ve Bu zatn kalbi huu iinde olsayd organlar da
huuiindeolurdu
683
Mezzinnlesin
684
dinledalsndildeteviin,
Saknterkeyleyiptamkapsnsanaatrma.
Mezzininiltisinidinledalsngnldekikarkln,
Saknterkeyleyipcehennemkapsnsanaatrma.
Cematlanamazterkedenialmkudretler,
Annterkiyleltfetbirkedrethemartrma.
Cematlanamazterkedenialmkederler,
Onunterkiyleltfetbirkederinhemartrma.
Namaz m'minin miracdr , Kiinin Allah 'a en yakn olduu an na
mazvesecdeandr
685
NAMAZITERKETMEK
Kendisinden baka ilah olmayan Allah'u Azze ve Celle'nin
vucudiyyeti'nilailaheillallahszileitirafedenkulun,edaetmek
lemkellefolduuilkibadetnamazdr.
Lisanen Allah'dan baka ilah olmadn syleyen kiinin kendisine
namaz'n farziyyeti ulat halde daha hl lemlerin Rabbi olan

682
bn. Hanbel ve Darekutni Ebu Katdeden rivayet etmilerdir, bn. Huzeyme ve
Hkim,sahihkabuletmilerdir.Bkz.Acln,I/225;
683
Suyuti,CamiusSair,II/30
684
Nal(e):f.nilti,fign.Kamkalem.Kamddk.ekerkam
685
bn.Hanbel.I/380

Allah'u Azze ve Celle'nin nnde rk ve secde etmemesi, kelime'i
tevhid'in hakikatini anlamadna delalet eder. Kelime'i tevhid'in haki
katinianlamadankiininonutelaffuzetmesihibireyifadeetmez.
686
AllahTelKur'anKerimdebuyurmaktadrki;
Hep Allah Tel'ya dnp itaat edin, O'ndan korkun ve namaz'
kln'damriklerdenolmayn.
687
Haram aylar knca mrikleri bulduunuz yerde ldrn; onlar ya

kalayn, onlar hapsedin ve onlar her gzetleme yerinde oturup bekle
yin. Eer tevbe eder, namaz dosdoru klar, zekt da verirlerse artk
yollarnserbestbrakn.Allahyarlayan,esirgeyendir.
688
Raslllahsallallhaleyhivesellemdebuyurduki;
Kiiyleirkarasndanamaznterkivardr.
689
Kullakfrarasndanamaznterkivardr.
690
Hz.Breyde(radyallhuanh)anlatyor:
Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurdularki:
Benimle onlar (mnafklar) arasndaki ahid (antlama) namazdr.
Kimonuterkedersekfreder.
691
Abdullahbnuakikradiyallhanhmerhumanlatyor:
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Ashb' ameller ierisinde
sadecenamaznterkindekfrgrrledi.
692
bnumerradiyallhanhanlatyor:Raslllahsallallhaleyhi ve
sellembuyurdularki:
kindi namazn karan bir insann (urad zarar ynnden du
rumu),malnveehlinikaybedenkimsenindurumugibidir.
693
Eb'lMelih(rahimehmullah)anlatyor:
Biz bulutlu bir gnde Breyde radiyallh anh ile bir gazvede bera
berdik.Dediki:
kindinamaznerkenkln,zraRaslllahsallallhaleyhivesellem

686
(ElYARBUZ,22/RAMAZAN/1404),s.4
687
Rum,31
688
Tevbe,5
689
Mslim, man 134, (82); Eb Dvud, Snnet 15, (4678); Tirmiz, man 9, (2622).
MetinMslim'inmetnidir.Tirmizininmetniyledir:Kfrlemanarasndanama
znterkivardr.
690
Tirmiz, man 9, (2622); Eb Dvud, Snnet 15, (4678); bnu Mce, Salt 77,
(1078).
691
Tirmiz,man9,(2623);Nes,Salt8,(1,231,232);bnuMce,Salt77,(1079).
692
Tirmiz,man9,(2624).
693
Buhr, Mevkt 14; Mslim, Mescid 200, (626); Muvatta, Vuktu'sSalt 21,
(1,11,12); Eb Dvud, Salt 5, (414, 415); Tirmiz, Salt 128, (175); Nes, Salt 17,
(1,238).

Kimikindinamaznterkederseameliboagiderbuyurdu.
694
NAMAZI TERK EDENN KIYAMET GNNDE FIRAVUNLA,

HAMAN'LA,KARUN'LAVEUBEYYBNUHALEP'LEBERABEROLACAI
Bir gn Raslllah sallallh aleyhi ve sellem namaz'dan konutu.

Dedi ki: Her kim u be vakit namazmuhafaza ederse, namaz, kya
met gnnde ona nur, burhan ve necat olur. Her kim ki de; be vakit
namazmuhafazaetmezsekyametgnndeonaneburhannenurve
nedenecatolur.
Kyamet gnnde de Karun'la, Haman'la, Firavn'la ve Ubeyy ibnu
Halefleberaberdir.
695
bnuKayymrahmetullhikitabu'ssaltisimlieserindebuHadis'i
erifi naklettikten sonra yle diyor. Namaz terk edenin hasseten bu
drt kii ile beraber olacaklarnn zikredilmesinin sebebi udur ki, bu
drtkiininkfrileyileridir.Buradabedi'ibiriaretvardr.Ziranama
zterkeden,malnn,mlknn,riyasetininveyaticaretininmekuliyyeti
ileterkeder.
Her kim ki, malnn mekuliyetiyle namaz terk ederse, Karun'la
beraberdir.
MlknnmekuliyetiyleterkedendeFiravn'laheraberdir.
RiyasetininsebebiyleterkedeniseHaman'laberaberdir.
Ticaretinin mekuliyetiyle terk eden de Ubeyy ibnu Halefle be
raberdir.
696
NAMAZITERKEDENNKUR'ANIKERMNYET'LERNVEAHRET
YALANLADII
O halde, onlarda ne var ki, iman etmezler kendilerine Kur'n
ya'ni namaz klnz yeti okunduu zaman, (Allah'n emrine teslim
olup da) namaz klmazlar. Daha dorusu (namaz terk ederek) kfir
olanlar hesab gnn yalanlyorlar. Hlbuki Allah, ilerinde ne sakla
dklarn en iyi bilendir. Onun iin (Ey Resulm) sen onlar ackl bir
azab'la mjdele. Ancak iman edib de salih ameller ileyenler ms
tesnaonlariin,bitmeztkenmezbirmkfatvar.
697

694
Buhr,Mevkit15,34;Nes,Salt15,(1,236).
695
Bu Hadis'i Ahmed (2/169) Darimi (2/301) ve ibnu Hibban (1448) curri eriada
(135) Muhammed bnu Nasr elMervezi Kitab'sSalet'da (58) Taberani Kebirde
Beyhakiuablimandasahihbirsenedlerivayetetmilerdir.
696
697
nikak,2025

NAMAZITERKEDENNHRET'TEEFAATEDENOLMAYACAI
Kitab'larsaellerindenverilenlercennettedirler:mcrim'lerden
sorarlar.
sizibusakarcehennem'inesokannedir?Onlarylederler.
biz namaz klanlardan deildik, yoksula yedirmezdik, batla da
lanlarlaberaberdalyorduk,hesabgnndeyalansayardk.Nihayet
bize lm gelib att. Fakat (o vakit) efaat'clarn efaat' onlara
fidevermez.
698
yet'i Kerme'deki zikredilen mcrim'lerin yarn hirette

efaat'clarn efaat'ndan mahrum olmalarnn sebebi drt ey'e g
redir.
1- Namazklanlardanolmadklariin.
2- Yoksulayedirmedikleriiin.
3- Kfir'lerleoturupkalktklariin.
4- Hesabgnnyalanladklariin.
Budrtsfat ilemuttasfolanmcrim'leryarnhiret'tekendileri
ne hi bir efaat'c bulamyacaklardr. Zikredilen bu drt sfatlarn en
tehlikelileri, namaz'n terki ile hesab gnn yalanlamaktr bu iki s
fat'nherbirisisahibinislm'dankaranhasletlerdir.Kiidebuikis
fattan birisinin olmas slm'dan kmasna ve hirette efaat'clarn
efaat'ndan mahrum olmasna kfidir illa bu iki sfat'n bir arada ol
masgerekmez.Eerillbuikisfat'nbirkiidemevcudolduktansonra
ancakslm'dankarve efaat'clarnefaat'ndanozamanmahrum
olurdiyenkarsabizdederizki,yledeolsazatennamazterkeden
hiretideyalanlamtrBinenaleyhefaat'clarnefaat'ndanmah
rum olacaktr hlbuki Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin efaat'
ehlikebiriindir.Eernamazterkedenslmdankmaypbyk
gnahkrlardan olsa idi hirette efaat'clarn efaat'ndan mahrum
olmasgerekmezdi.
699
NAMAZITERKEDENNALLAHTELDANKORKMADII
Raslllahsallallhaleyhivesellemylededi:
Da tepelerindeki koyun obanndan Allah'u Azze ve Celle holanr.
Ziraonamaziinezanokurvenamazklar.BunabinaenAllah'uAzze
veCelleylebuyurur.
u kuluma bakn, ezan okuyup namaz klyor ve benden korku
yor.BendeokulumungnahlarnmafiretbuyurdumveonuCenne

698
Mddesir,4048
699

timekoyacamder.
700
DN'DEENSONTERKEDLENAMELNNAMAZOLDUU
Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki:Dininizdenilkterk
edeceinizeyemanettir.Ensondaisenamazterkedersiniz.
701
Evet din'den en son terk edilen NAMAZ olduktan sonra, artk oki
idedindenhibireykalmamtr.
702
Rabbim! Beni, gerei zere namaza devam eder kl; zrriyetim

dendebylekimseleryarat...EyRabbimiz,duamkabulet.
703
Hatibinsanmagilmlhidannfilineuydim,
mamdangayriyeaslsaknzntaprma.
Sanmakisyleyendinsiz,onunfiilinedimauy,
mamdanbakasnaaslsaknznbalama.
mamdan gayriye zn taprma demek, Ullemrden

704
bakasna
uyma demektir. Zir kiinin can, rz, mal Ullemrin muhafazas altnda
dr.
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Mira esnasnda saa sola
gzlerininkaymamasndaedepolarakyorumlar.
705
Niyzitatiterkeylemekbilkimfzulluktur,
Keremklterkitatlebuhalkbaarme.
Niyzitatiterkeylemekbilkilzmsuzluktur,
Keremkltatiterkilebuhalkbaarme.

700
Bu Hadis'i Ebu Dvud (1203) ve Nesei (2/20) Ahmed (4/145) bnu Hbban (260)
ve Taberni Kebir de (17/833) sahih bir senedle rivayet etmilerdir. eyh ElBni
Silsilet'sSahda'da(41)tahrietmitir.
701
Bu Hadis'i Ebu Nuays Hylada (6/265 ve Ahbar'da 2/213 bnu Mes'ud'dan
Tabernikebirde(9754)HaraitiMekarimde(77)veTaberniEvsatta(1/138)Umer
IbnulHattab'dan sahih bir senedle rivayet etmilerdir. Ve eyh Albni Silsile'de
(1739)tahricetmitir.
702
703
brahim,40
704
Ullemr:reis,bakan,mir.
705
Necm. 18: Buhri. Tefsir sure 66,4. Nikh. 12.Cihad. 145. lim 31:Ebu Davud.
Edeb.121:Mslim.Mescid.66:Tirmizi.Birr.33B:bn.Hanbel.IV/144.146.148

171
7+7=14
DemekimHakksendemevcdolayabende,
Nesendedirnebendesmazolbirmeknda.
Meknbimekndrninbinindr,
Yinezuhredenolmekndaolzamanda
Hemcnuhemtenoldurhemsenvehembenoldur,
Cmlegrnenolduruzaktavyaknda.
Sanrmsnkimolduristediinyabudur,
ObukambirHdurgidendevduranda.
NiyzgznabakhereyolupdururHakk,
Sanmankimolanihandaveayanda.
DemekimHakksendeyabendemevcdola,
Onesendedirnebendesmazbirmekndadr.
Bu ilahide Niyzi Msr kuddise srruhulaziz Allah Telya nasl itikat

edilmesi gerektiinden yola karak zahir ve eriatn gsterdii mecradan
hareketle sorumlu olan ksm bildiriyor. Eer bu snr alrsa insann kaybe
denlerdenolacahaberverilmektedir.
Meknmeknsz,ninninszdr,
HemcnvehemtenOdurhemsenvehembenOdur,
CmlegrnenOduruzaktaveyaknda.
SanrmsnkimOduristediinyabudur,
ObuhepsibirHdurgidendeveduranda.
llet Tecellsi adndaki tecelliytnda manev olarak Muhyiddn

bnulArab ile Hallc kaddesellh srrahmalazz ile aralarnda yle

birkonumagemitir.
ButecelldeHallcgrdm.Ona;
Ey Hallc! sana gre illiyyet var mdr? diye sordum. Tebessm etti
ve
BununlaEyilletlerinilletiveEySonsuzKadm!diyenkiininszn
kastediyorsundeilmi?dedi.Bende
Evetdedim.Bununzerinebana
Bu chil szdr. unu bil ki Allah Tel illetlerin yaratcsdr ama
kendisiilletdeildir.YalnzOvardveOnunlaberaberhibireyyoktu
olan iin bu kabul edilebilir bir ey midir? O lemi bir hiten var kld ki
imdi bile o yine yledir, yni bir hitir. Eer O bir illet olsayd mll ile
irtibat gerekirdi. Ve eer irtibat olacak olsayd o zaman Onun iin ke
mal caiz olmazd. Allah Tel o zlimlerin byk iftiralarndan beridir
dedi.Ben
Bendebylebiliyordumdedim.Oda
Evet, bunu byle bellemek ve byle tesbit etmek lzm dedi. Sonra
devamlaona
Peki,niinevini[bedenini]katledilmeyebraktn?diyesordum.Yine
glmsedive
Mahluktn elleri ona uzannca onu onlara braktm... Zira zerinde
mahluktn ellerinin hkmedecei bir evi mmur etmekten fn olmu
tum. Ondan elimi ektim. Onlar da Hallc ld dediler. Hlbuki Hallc
lmedi.Sdeceevyklncaiindeoturandaoradangt,okadar.En
sonundaben
Bende senin deliller serdediini rtecek bir ey var deyince ban
neeydive
Herilimsahibininzerindebiralmvardr.(Ysuf,76)dahafazla
itirazlarserdetme,Senhaklsn.Amabenimkapasitemdebudedi.Bende
kendisini braktm ve oradan ayrldm (Bkz. etTecelliytullhiyye,
382387).
706
Sanmaonukiolagizlideveakda.
AllahTelyanlamakveanlatmaktakiortayolbudur.YoksaAllahTel
yarattklarnnekendineevearkadayapt.Ancakonunztnnaklnalma
yacakkadarazametliolmasvemahlkatnonisbettekkolmasnede

706
(KILI,1995),s.109

niylevarlktanyokluadenlerdetabiidirki,aklda,fikridekarpkendini
kaybetmektir.
Buhalzeresylenenbtnkelmlarhemmazurveistifaradamuhta
szlerdir. Ancak Allah Teldan umut edilen bu durumlarda afv olunmak
olduudur. nk Hakk yolunda bu trl dnceler ve haller kn b
yanlamameselesidir.Bykiinafvetmekisedahauygundur.
TAHMSAZB
likinkalmayaalndaveturanda
707
Ortaklnbulunurgrmezylegrende
Akllahilmuedephembendedirhemsende
Cnbeldacanndrcannmihmnacndr
Hermekndrninherninmekndr
Dinsizimnsznedirhemevvelbanaimandr
Miskinonaeykiiyereylegktenolur
RuyuHakkseyredenalamadanenolur
Hakkyananlamakfeniindefen
708
olur
hu
709
dediinbudur
710
budurdediinhudur
Llyiincisananincdeillldr
Aikresandnikresakldr
bretlebaktnAllaholsunonabk
Yaksineneteiniseninleodasenyak
Azbirasandnyakndrolmazrak

707
Turra:(Tura)Alndakisa.Tura.Mhr.Pdiahdamgas.Pdiahnimzas.
Kumanetrafndakinianveiaret.Kumataipektenevrilenkenar.Hereyinucu
vekenar.
708
Fenn:Hner.Mrifet.San'at.Tecrbe.lim.Nevi,snf,eit,tabaka.
709
Ahu:f.Ceyln.Gzleriokgzelolan.okgzelgz.Gazl.Mc:Dilber.
Mahbub.
710
Bu(y):f.Koku,ryiha.

172
HddavetederElhamdlillh,
BucanHakkagiderElhamdlillh.
Hakikatehrinenrihletoldu,
GnldurmazuyarElhamdlillh.
TuyaldancndilvaslHabbi,
Hemokur,hemyazarElhamdlillh.
Yakngelditulaemsirhum,
BugnkevnimdoarElhamdlillh.
lmdedikleridirhalvetiyr,
KamayrgiderElhamdlillh.
ehdetmansbdrlimansb,
BizeveriliserElhamdlillh.
Grndmanyzndencemli,
BozulduhepsuverElhamdlillh.
Bilitikbundahemihsanlaretti,
NasbimizkadarElhamdlillh.
NegamgidersednydanNiyz,
VislineererElhamdlillh.
Hakikatehrinenaslkigoldu,
DuyalcnvedilvaslHabbi,
Yakngeldidouurhumgnei,
BugnkinatmdoarElhamdlillh.

lmdedikleridiryrhalveti,
BtnyabanclargiderElhamdlillh.
ehdetmakamdrlimakam,
BizeverilseElhamdlillh.
Grndmanyzndencemli,
Grndmanyzndencemli,
BozulduhepsuretlerElhamdlillh.
TAHMSAZB
EderdefikederElhamdlillh
KlararzhnerElhamdlillh
BudurdoruhaberElhamdlillh
Bugnyekzerrehikmetoldu
Buhikmetdediinhokudretoldu
BizeHakktandevletoldu
Aramaztaradanderdetabbi
zneyredenlerbinrakb
Bilrayinerknadb

Dilersenolasnhayrilemerhum
Birzekimedesinhrz
711
masum
Hdnnrahmetindenolmamahrum
Bulundukesretirevahdetiyr
Bulunduyrayarcelvetyr
Bucennetdediimizsohbetiyr
Velilerzmresineolamensup
Onahazrolaheryerdematlup
Grnesanadmannoluphb
712
Edenlerakaarzkemal
Yezidileyezidolmakfil
713
BudurkrvelininHakzevli
Grndmanyzndencemli,
Nicedertlileredermanlaretti
Bubizklarafermnlaretti
Bizetalimvaslcanlaretti
KavmeAzbniyzisendrz
Cefsylahabibinanlanaz
Budurklarnszgzr
714

711
Hrz:Melce'.Snlacakyer.Tlsm.CenabHakk'nmuhafazaetmesinedair
yazldu.Fk:Birmalndetzeremuhafazasnamahsusyer.Muhafazaetmek.
712
Hubb:(HibbHibbMehabbet)Sevgi,muhabbet,ballk,dostluk.Bireyi
birisinesevdirmek.Hulus,lzumvesbut.Muhafazaveimsk.
713
Fial:(Fiil.C.)Fiiller,yaplaneyler
714
Gzar:f.Gei,geme.Beceren,halleden,yapan.Geiren,geiricimnlarna
gelirvebirleikkelimeleryaplr.Mesel:Demgzar:Zamangeiren,vakitld
ren.

173
6+5=11
Dnmekistergnlmcmlesivdan,
DnelimklarMevlderdiyle.
Gemekistergnlmmlkifendan,
GeelimklarMevlderdiyle.
Derdedenknetsincihn,
Derdehlinindimyanmaktacn,
Dnerarzulaypvaslcann,
Ayugnyldzlarhemnhfelekler,
Arnetrafndasafsafmelekler,
Meydnaktacevlnederler,
Taneylemezhidbenimhlime,
Dahleylemehergizbudevrnma,
Dermndevrndabuldumcnma,
Baapgirelimakmeydnna,
MansrolurumEnelHakmeydnna,
YanmaktaNiyzevkinnrna,
YanalmklarMevlderdiyle.
Dnmekistergnlmcmlesivdan,
Gemekistergnlmmlkifendan,
Dnmekistergnlmcmlegayrdan,
Gemekistergnlmfenmlknden,
Dnerarzulaypvaslcann,
Dnerarzulaypcannvasl,

Ayugnyldzlarhemnhfelekler,
Meydnaktacevlnederler,
Ay,gnveyldzlarhemdokuzgezegen,
Akmeydnndadolarlar,
Tan
715
eylemezhidbenimhlime,
Dahleylemehergizbudevrnma,
Kzmazhidbenimhlime,
Karmaaslabudevrnma,
Ehlihakkatdirlerkieytnnerdbnenbiyvevliydursizdes
ilemehdzuhurnavekemlleriminnihayetinebulasebebsiznekadar
hareketi ziyde itsenz ol kadar ftht ilhiyye zuhrndan hli
deldr
716
YanmaktaNiyzevkinnrna,
YanmaktaNiyzevkinateine,

715
Tan:Ho grmemek. Ktlemek. Birisinin ayp ve kusurlarn beyan etmek.
Kfretmek.Muhalifiniddialarnrtmek.Vurmak.Duhuletmek,dhilolmak,
girmek
716
Ehli hakkat derler ki eytn enbiy ve evliynn merdivenidir. Siz de s ile
mehd zuhuruna ve kemllerimin nihayetine bula sebebsiz ne kadar hareketi
ziydeetsenizolkadarfthtilhiyyezuhurunasebepolursunuz.

174
Bilmemnetsemneylesembuhalvetinerbetine,
Bucnteslimeylesembuhalvetinerbetine,
Hepbugkleriindirselererbetiledoldursalar,
Biricikbizikandrsalarbuhalvetinerbetine.
erbetignderdikteHakkncegnolsaerak,
Yldzlarolsahepanakbuhalvetinerbetine,
Duysabunuhalkcihnkatresineverirdican,
Olmazbahkevnmeknbuhalvetinerbetine.
Bubiracebildengelirancakbunuienbilir,
Kimtatsahayrettekalrbuhalvetinerbetine,
Herkimeolsafethibbierangrmezazab,
Cismcneylerkebbbuhalvetinerbetine.
erbetimiztkenmediienleriusanmad,
Niyzhergizkanmadbuhalvetinerbetine.
Tevhidde iki vecih vardr: Biri celvet, dieri de halvettir. Celvet, cem
makmolupHakkzhir,Halkbtndr.HalvetteiseHazretlcemki,eri
at makmdr, halk zhir, Hakk btndr. Halvet ehli sfta kadar makm
gsterir, onlara Sftiyyn tbir olunur. te onlarn makmlar erat
makmdr ki, hicap makmdr. Celvet ehli zat makmna kadar makm
gsterir,onlaradaZtiyyntbiolunur.CemmakmHakikatmakmdr.
HakikatmakmndaiseHakzhirdir.
Birdefackbizikandrsalarbuhalvetinerbetine.
erbetignderdikteHakkncegnolsaparlakkandil,

Duysabunucihnhalkdamlasnaverirdican,
Kinatbedeliolmazbuhalvetinerbetine.
Herkimeolsakapalsaierangrmezazab,
Cismvecneylerkebbbuhalvetinerbetine.
TAHMSAZB
Aklmhayraneylesembuhalvetinerbetine
Fikrimpostunubeklesembuhalvetinerbetine
Kavlimimetineylesembuhalvetinerbetine
Alarikengldrseleremimyansildirseler
Ayklmbildirselermeykpnedaldrsalar
Muradmaerdirselersakilerkadehverseler
Tulumtulumolsaarak
717
sarhoolsamyalnayak
Dalartalarolsaanakmezeolsatabaktabak
Afitabetsesancakhembulutlarolsayaprak

717
Arak:rak

Srszmdenhaberalanvahdettemeskenetbulan
Mnkirlereolsayalanbilirbunuehliiman
Hamdlillholmunihan
718
bunihansrdeilyan
Derndalezzetikalrtadnunutulmazanlr
Buerbettenkananbilirkanmayanahmaktanolur
Aklnolurcannverirkehlininaklnalr
Buiengrmezazapvaslolurolbnikp
719
Blbllerlebirmigurab
720
mnkirlerehozdrap
Bubirarabdrbirarabherkatresiyzbinsavab
Azbhlianlamadhigaflettenuyanmad
YarnekignsaymademriHdsaymad
Akrengineboyanmadklarainanmad

718
Nihan:f.Gizli,sakl.Bulunmayan.Mevcutolmayan.Sr.
719
Nikap:yzrts,pee,perde,rtnme.
720
Gurab:(C:GarbnEgribe)Karga.

175
Vezin:MeflnMefilnMeflnMefln
ZuhrukintnmadensinyReslallh,
RumzuKntkenzinmahzensinyReslallh.
Beerdenenbulemdeseninsretleahsndr,
HakkattahviyettedeilsinyReslallh.
Vcduncmlemevcdtnicecmiolduysa,
DahilminmuhtoldukamsunyReslallh.
Dehnnmenbaiesrrilmiminlednndr,
HakykilmininsenmahremsinyReslallh.
Nekimgeldicihnahemdahherkimgeliserdir,
indecmleninseraskersinyReslallh.
Cihnbandainsnbirecerdirgayrileryaprak,
Neblermeyvedir,senzbdesisinyReslallh.
efatklmasanvarlkNiyzyiyokederdi,
VcduzahmnnsenmerhemsinyReslallh.
Zuhru
721
kintnmadensinyReslallh,
Rumzu
722
Kntkenzinmahzensin
723
yReslallh.
YaratlankintnmadensinyReslallh,
KntkenzremzininmahzensinyReslallh.
Hakkattahviyette
724
deilsinyReslallh.
[KasideiBrdedegeenifadegereigzlernnesermitir.
Muhammed(sallallhaleyhivesellem)beerdir,beergibideil
Efendimiz(sallallhaleyhivesellem)inhayatbunugstermektedir.
Fahri lem Muhammed Mustafa (sallallh aleyhi ve sellem) Efendi
miz Rabim tarafndan doyurulurum srrnca, gnlerce a durur; be
nim gzm uyur, kalbim uyumaz buyurarak geceleri devaml ibadet
ederdi.

721
Zuhur:Meydanakmak.Ansznmeydanagelmek.Bagstermek.Grnmek.
Hulul.Galipolmak.lkadr
722
Rumuz:(Remz.C.)aretler,remizler,incenkteler,mnasgizliolaniaretler
723
Mahzen:Hazinevedefinegibieylerikoyacakyer.Erzakyeri.Bodrum.Yeralt.
724
Hviyet:asl,mahiyet,kimlik.

Bunormalinsanlarauygunbireydeildir.
725
Onunyaantsiradenin
cesetteulaacasonnoktaygstermektir.BazlargibiOaltrmayapa
rak(riyazat)bumelekeyikazanmad.
Binaenaleyh, eer Efendimiz Muhammed Mustafa (sallallh aleyhi
ve sellem) manev lemden beer lemine gelmeyi tercih etmeseydi s
tnl Rabbi katnda bilinir, yaratlmlar yannda srl olur ve Allah
(cellecellh)gerekmanadabeeretantacakbirideolmazd.
Kullar Allah Tely aciz idraklerinde anlayamaynca, sorumsuzluk
girdabndabouluphayvansfatndankurtulmalarmmknolmazd.]
726
DahilminhepsinikaplaycolduyReslallh.

[Raslllah sallallh aleyhi ve sellem; ncekilerin ve sonrakilerin
ilimleribanamirastrbuyurdu.
Mhr,yazlbirmetneveyanesneyekymetkazandraniarettir.Bu
iaret ile alan kapanr; kapanan alr. Mhr sfat Fahri lem Mu
hammed Mustafa (sallallh aleyhi ve sellem) Efendimize layk grl
mtr.OnuniinhereydeOnuntasarrufyetkisivardr.Maneviyatve
maddiyat leminde Onun izni olmadan bir ey meydana gelmez. Allah
TelnnOnunzatnaihsankldenbyknimettir.]
727
Aznsrlarilmininmenbaminlednndr,
HakikatlerilmininsenmahremsinyReslallh.
Nekimgeldicihnahemdahherkimgelecektir,

725
Mesela; Ashab Kehf uyurlard, kendileri zahmetsizce saa sola dnerlerdi. Ya
pankendileri,fakatyaptraniseAllahTelidi.bretmanzarasolarakbizeanlatld
lar.
Fakat bu geen zamann srrndan mahrum olmulard. Allah Telnn nefisle
rinde lmden sonraki yaratl ve vaat ettii eylerin hakikatini grmek oldu. Bu
mkfat ise kabul ettikleri tevhit inancnn karl idi. Balarndan geen olayda
insaniinaklnvevcuduntahammledemeyeceieyiyaamakolmutur.
726
(ALTUNTA,2004),s.38
727
(ALTUNTA,2004),s.53

indecmleninbaaskerisinyReslallh.
[BtnnebilerindinindeAllahTelnebilerineemrettiki;
Muhammed Mustafa (sallallh aleyhi ve sellem) sizin zamannz
daraslolursa,onaimanetmelerinimmetlerinizedeemrediniz
GelmiolanbtndinlerdeOnunmjdesitemelalnmtr.]
728
Neblermeyvedir,senzbdesisin
729
yReslallh.
Cihnbandainsnbiraatrgayrileryaprak,
Neblermeyvedir,senzsnyReslallh.
[Allah Tel, Efendimiz (sallallh aleyhi ve sellem)i kendi tazimi ile

tazimeyledi.DolaysileOnutazimetmekAllahTelytazimetmektir.
nk O Hakkn sureti ve mutlak srrdr. O, hem byk ve hemde b
ykl kabul edilmitir. Bundan dolay halk Ona kar edepli durur ve
heybetindentitrerdi.
AllahTel,Kur'anKerimde,hernebiyiismiileEfendimiz(sallallh
aleyhi ve sellem)i ise, Ey Resulm, Ey Peygamberim diyerek Onu y
celtenvasflarlailebildirmitir.]
730
VcdyaramnsenmerhemsinyReslallh.
Raslllahsallallhaleyhivesellemin yaratlmerkezivehergzele
yin sebebi olmasndaki hikmet, imanlar, akllar ve anlaylar ileri seviyeye
ulam kiilerin Allah Tel karsnda acziyetlerinin farkna varmalar ve
Efendimizin ilh mevkideki sonsuz itibar nedeniyle kar yol olmutur. Bu
nedenle insan konumu ayarlarken ancak bu ekilde bir dayanak ile tatmin
olarak huzur bulur. nk gemiin ve gelecein ak bilgisi bizlere gizlidir.
Gizliolaneydeszsylemektekiisabetisevehmdir.
Anlatlm eyler yannda anlatlmayann okluu dnlnce insann
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme dayanmasna sz sylemek yanl
olduu grlmektedir. Allah Tel iin beer her ne kadar yaknlk kursa da

728
(ALTUNTA,2004),s.55
729
Zbde:(C.: Zbd) Netice, sonu, hlsa. Bir eyin en mhim ksm. Kaymak.
Hernesneniniyisivehlisi
730
(ALTUNTA,2004),s.71

beere duyaca yaknlktaki nsiyet gibi olmaz. nk Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin miraca kmadan geirdii kalp ameliyatlar beer vcu
dunmanevbilgiyialmadakitahammlnnnoksanlnaiarettir.
TAHMSAZB
KmumevcudolannzamsnyReslallh
DilberibireninsenmerhemisinyReslallh
KmununzamsnekremisinyReslallh
ZuhrukintnmadensinyReslallh,
RumzuKntkenzinmahzensinyReslallh.
Atbahyii
731
lemolanihsnfeyzindir
Muhibbinruyezdnsnevsayk
732
nrumahzndr
733
Sanahervechilebendeolankesabdihsndr
Seninanndalevlk
734
nidsnHakkkldysa
Seninzterifindenokimbirlemaolduysa
kilemdelphe
735
velioladageldiyse
Hakikatyokedenhervarilmiledndr
Kanmihrabsznherbarilmiminledndr
Cemlinmazharesrrilmiminledndr
Seninkadrinbilenkadrinznalayabiliserdir
kilemdetebihincemlinpkinoluserdir
Veyabkvechike
736
remzinbugnztnbiliserdir

731
Bahayi:f.Balay.hsan.hsanetmek.Afv.Atiyye
732
Cevsak:Kasr,kk,konak.
733
Mahz:Safivehlis.Katksz.Srf.Hs.Hulusilemuhabbet.Tkendisi.Sadece.
Sukatlmamhlisst
734
Senolmasaydnnidas
735
bhesiz
736
AncakazametveikramsahibiRabbininztbki
kalacak.(Rahmn,27)

eriattanelinherkimekersekaldrlplak
Kapndabendeikemtergeddrnicebinishk
737
Hakikatlemesendenaldlemilesancak
Neblermeyvedir,senzbdesisinyReslallh.
NicedemsrrnAzbdahahdinigrd
Gamnlaknoldumbeniknlayedirdi
Cefnkesseneydilberlmdenbanabeterdi

737
shak:nebi,resul;bilhassaAllahTeliinszsyleyenkimse,khin,kehanet
sahibi.

176
7+7=14
Eybmislvhidihsnnmisliinde,
yneningrndbirhubcemliinde.
Dtkamheykilkmetinemukbil,
Cnbgsterenseneklhayliinde.
Busanatkimbilr,bukudretikimgrr,
Buvuslatkimbulurcengcidliinde.
Kandebuluristeyenltfunueydostsenin,
nkimangizledinkahrcelliinde.
Mushafhsnnentefeleyledimben,
Burcubeldagrdmkendimifliinde.
Taliimiyokladmmihnetevindebuldum,
Anniinyrrmherdemmelliinde.
Ksmetirziezelaldkmnasbn,
Kimisibuldurhatkiminekliinde.
Bizimdemihnetimiksmetimizezelde,
Kaldbamannnfitnevliinde.
Gamszolanadamsanmaandemi,
Hayvandanoledaldirkalddalliinde.
adlkehliaka,akngamdrveli,
olayrlkgzeldirolavisaliinde.
Haddintecellsinemtakolurbucnm,
Grmedioktananolzlfhliinde.
Mescidevarmakilezevkeereydizhid,
Klmazddavyolbuklkliinde.
Meyhnedebirkadehnetmeivermezem,
Binulunasofinintekyedeliinde.
Mescidimeyhneyifarkeylememzhid,
Grndmisenevarhiledliinde.
VerseriniNiyzsrrnvermeyda
Nadnasrrnverenkalurvebliinde
Eybmislvhidi
738
hsnnmisliinde,
Eybenzersizbirlik!Gzelliinrnekiinde,
Grntngrndbirgzelcemliinde.

738
Vahd: Yalnz, tek. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin de bir ismidir.
Benzeribulunmayan,hibirmahlklamsaviolmayanvetekolan(melindedir)

Dtbtnheykellerboybosunakarlk,
ekilvehayliindeelencelikgsterensensin.
[KenanRifkuddisesrruhulazizinBebektekikomularngrlt
l elencelerden holandklarndan mecliste ikyetle bahsedilmiti.
Bununzerinebuyurdularki;
Niin lemin elencesine hrmet etmiyorsunuz? Onlarn zevki ile
benimkiarasndanefarkvar?leminzevkibizimdezevkimizdir.Benim
zevkimonlardazevkybgrmektir.
AllahTelherkesekendiistidadnagrebirvazifevermi.]
739
Buvuslatkimbulurcengcidl
740
iinde.
Busanatkimbilir,bukudretikimgrr,
Buvuslatkimbulurcenkvemcadeleiinde.
Eydostseninltfunuisteyenneredebulur,
nkonugizledinkahrvecelliinde.
Kulumbeninaslbilirse(zannederse)onaylemuameleederim
741
bu
nedenleAllahTelnncellinidahicemlolarakkabuletmekgerekir.

Bir ehri yok etmek istediimiz zaman, mark varlklarna yola gel
melerini emrederiz, ama onlar yoldan karlar. Artk o ehir yok olmay
hakeder.Bizdeonuyerlebirederiz.
742
Mushafhsnnen
743
tefel
744
eyledimben,

739
KenanRif,Sohbetler.s.57
740
Cidl: szle mcdele, ateli konuma; muhrebe; cenk; kavga, mcadele, ar
pma,ekime.
741
Hadismttefekunaleyhtir.Bkz.Buhar.Tevhid.15:Mslim.Tevbe.1.Zikir.2.19:
Tirmz.Zhd51.Daavat.131:bn.Mce.Edeb.53.58:Darm.Rikak.22
742
sra,16
743
un: f. (Tlil edat) Ne zaman ki, nk, u sebepten ki, gibi, yet, zir, nasl,
niin,er..denberimnalarnagelir.

NezamankigzellikMushafndafalatmben,
Fliindekendimibelburcundagrdm.

Yeryzne ve sizin banza gelen herhangi bir musibet yoktur ki biz
onu yaratmadan nce o, Kitap'da bulunmasn. Dorusu bu Allah'a kolay
dr.
745
Bahtmyokladmmihnetevindebuldum,
Onuniinyrrmherzamanskntiinde.
SahabedenSadibniZbeyrradiyallhanhhazretlerinceEnbiyya
ihls okur, sonra Kurn Kerimin bir sahifesini aarak sonuna kadar okur,
behemehl isbetli bir yet bulurdu. Niyzi Msr kaddesellh srrahul
azzdekendisinibelburcundagrd,Msahadisesiisbetetmiti.Onun
hayat hep mcadele ile gemitir. Firavun ile muharebe etti, Firavun bo
uldu, sonra kavmi buza yapp ona tapt vesire gibi. Hazreti Msrnin
zamanndadaMsaaleyhisselmzamangibibiroktarikatehliyleEhlullh
inkr edenler vard. Onlar durmadan tevhid ehliyle urarlar ve onlara
rahatvermezlerdi.
FAL
Fal, dilimize Arapadan gelmi bir kelimedir ve szlkte uur; talih de
neme; kahve fincanna,iskambilebakmakgibi birtakmgarip usullerleinsa
nntalihineaiteylersylemegibianlamlaragelmektedir.
746
eitliaralar
kullanlarak ve birtakm iaretler yorumlanarak, gelecekle ilgili tahminlerde
bulunmakfalbakmak;szkonusutahminlerdefalolarakadlandrlmak
tadr.FalnTrklertarafndanokeskidenberibilindii,krekkemiifal,
ak kemii fal, kumalak fal, kurban eti fal ve ate fal gibi eitle
riyle hemen hemen btn Trk boylar arasnda yaygn olduu
747
ve

744
Tefel:Falamak.Bazhdiseleri,tevafuklaruurlusaymak.Mesel:Birkitab
rastgeleaarakilktevafukedenyeriokuyuponadikkatederekonuuurluveesas
birderssaymagibi.Olacakeyitahminetmek.
745
Hadid,22
746
DEVELLOLU, Ferit, Osmanlca Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara, Aydn
KitabeviYaynlar,1982,s.298
747
NAN, Abdlkadir, Tarihte ve Bugn, amanizm, Ankara, Trk Tarih Kurumu
Yaynlar.1995,s.151159

slamiyetin kabulndenncekidnemeaitbirfal kitabnnbulunduu da
748
bilinmektedir.
slmiyetin kabulnden sonra, gelecein sadece Allah Tel tarafndan
bilinecei inancna ramen, gelecek hakknda bilgi sahibi olma arzusu, ge
lecekle ilgili birtakm tahminlerin yaplmasna sebep olmutur.
Yldznmeler, rya tabirleri, kyafetnmeler (vcut yapsndan hareketle
kiilerinyaratllarhakkndakitahminlerdenoluaneserler)vemelhameler
de (ayvann bol olmas gibi baz tabiat olaylarna bakarak hava durumuyla
ilgili tahminlerden meydana gelen eserler) fal eitleri olarak kabul edilebi
lir.Bunlaraokatmakvekuraekmekdeilaveedilmektedir.
749
Gnmzdedeiskambilvekahvefaloldukayaygndr;hattabazsakz
larn ambalajndaki ok basit drtlklerden ve arklardan fal tutulduu da
bilinmektedir.
Falbakmakiinkullanlanvastalararasnda,eitlikitaplardayeralmak
tadr.BukitaplardaHfzDivan,Mesnevierif,FuzulDivanveKurn
Kermdir. Ayrca, Timurun bat seferine karken Yesevnin
Makmtndanbiriaretaradvemjdeverenbirrubasiylekarlatn
sylediidebilinmektedir.
750
Fal bakmak iin kullanlan eserler arasnda, ilk sray Kurn Kerm al
maktadr.Kurnabakarakgelecekleilgilitahminlerdebulunmannolduka
yaygn olduu, hatta randa baslan Kurnlarn sonuna 1015 sayfalk bir
falnmenin konulduu da bilinmektedir.
751
Vasta olarak Kurn Kermin
kullanldfalaKurnFaladverilmektedir.Szkonusufal,aadagr
leceigibiFaliHemzeeklindedeisimlendirilmektedir.
752
AncakKur'anKerimilefalbakmanncaizolmadnadairverilenfetva
larnbulunduunuunutmamakgerekir.
987.Mesele:Kur'anazmfalamak detiolanmezzinin,dilolduu
takdirceimameticaizolurmu?
Elcevap: Min ba'din teeddben terk ederse olur. Olur olmaz niyet iin
Kur'anazmtefe'ledilmez.
753

748
ARAT, Reid Rahmeti (1991), Eski Trk iiri, 3.Bask, Ankara, Trk Tarih Kurumu
Yaynlar.1991,s.277305
749
ONAY,AhmetTalt(1992),EskiTrkEdebiyatndaMazmunlar(Haz:CemalKur
naz)Ankara,TrkiyeDiyanetVakfYaynlar.1992,s.165
750
Yesevi, Ahmed (1993) Divan Hikmet Hoca Ahmed Yesevi (Haz: Hayati Bice),
Ankara,TrkiyeDiyanetVakfYaynlar.1993,s.XIII
751
PALA,skender(1989),AnsiklopedikDivaniiriSzlI,Ankara,KltrBakanl
Yaynlar.1989,s.311
752
(TEMZKAN)
753
(DZDA,1972)

BUERHMBAREKKURNBUDUR
..
DilersenkimaasnfliKurn
TemizbdestalasnideGufrn
OkubirftihaKulhvallh
Kimonaraiinievvelallh
SalavtedersinkerreResle
Neinvarsadneusle
OkulhavleeliniMushafakoy
Aupsayanabaknegelrgr
Yedincisatrakadarsayasnharfi
Kikildemlerdryeharfi
Yedincikddahaupokugel
Yedincisatrabakdahokugl
..
BUFLMBREKKURNIAZZ
754
Eerelifgelse:AyetiKerimesiElifLmMm.Allhulilheillh.Tevli
Hayrdurvezlkdur.
Eer be gelse: Ayeti Kerimesi Beretn minallhi ve rslih. Tevl
zlkdurvehayrlanimethslolmakdur.
Eer te gelse: Ayeti Kerimesi Tebrekellez biyedihil mlk. Tevl
Tevbedr, salhatlikdr. Hayrla selmetlige ve rhata irer inallhur
rahmn.
Eersegelse:AyetiKerimesiSmmelleznekeferbirabbihimyadiln.
TevlMurdayetimekdr,Allhtalninavniyle.
Eercimgelse:AyetiKerimesiCenntadn.TevlMblaa......durki
hadkadurvembrekseferdr.
Eer ha gelse: Ayeti Kerimesi Ha Mm. Velkitbulmbn. Tevl
Murddurvekuvvetdrveyardmhslolmakdurkendikavmlerinden.
Eer h gelse: Ayeti Kerimesi Hatemallhu al kulbihim ve al
semihim.Tevlstifrdurvniyyetsabrdurvekatlanmakdur.
Eer dl gelse: Ayeti Kerimesi Demmerallhu aleyhim. Tevl zlkdur
verhatlkbulmakdur.
Eer zl gelse: Ayeti Kerimesi Zevt fnan. Tevl Murd hsl
olmakdur,dmnlarkahrolmakdur,selmetliklemurdairimekdr.
Eer r gelse: Ayeti Kerimesi Reslun minallh. Tevl Devlet hsl
olmakdur selmetlikle. Eer ze gelse: Ayeti Kerimesi Zyyine lilnsi

754
(TEMZKAN)

hubbulehevti. Tevli Sabr itmekdr, birka gn sabr itmese murd
hslolmaya.Beslzmoldurkievmemekgerek.
Eersngelse:AyetiKerimesiSeele silunbiazbinvkn.TevlFe
rahvezlkdurvehayrlamurdhslolmakdur.
Eer n gelse: Ayeti Kerimesi ehidallhu enneh l ilhe illh. Tevl
Korkudur ve avrat mekridr ve kendi dili ucundan incinmekdr. Amm
sabrlazaferbuladmanlarzerine.
Eer sad gelse: Ayeti Kerimesi Sd velKurni zilzikr. Tevl azlkdur
vehayrdur.Kendikavmiarasndamurdhslolmakdur.
Eer dad gelse: Ayeti Kerimesi Daraballhu meselen. Tevl Anun hik
metiniAllhbilir.
Eer t gelse: Ayeti Kerimesi Th. M enzeln. Tevil budur ki Hayr
kapus almakdur ve er kapular kapanmakdur ve halyk zerine hkm
olmakdur.
Eer z gelse: Ayeti Kerimesi Zaharalfesde fil berri vel bahri. Tevl
yilikhslolmakdurvedahimurdbulavehiretimamrola.
Eer ayn gelse: Ayeti Kerimesi Abese ve tevell. Tevli stifrdur ve
tevbedrvebuniyyetkiold,sabritmekgerek.
Eer gayn gelse: Ayeti Kerimesi Gfirulzenbi ve kbililtevbi
eddlikb.TevliHayrkapularalmakdur,inaallhutaal.
Eer fe gelse: Ayeti Kerimesi Fel uksim bimevkiilncmi Tevl
lerisnolmakdurvedalmilerihslolmakdur.
Eer kaf gelse: Ayeti Kerimesi Kf velKurnlmecd. Tevl Yolda
lardan ve ululardan hrmet yetimekdr. Hayrla ve rhat ile dosta
yetimekdr.
Eer kef gelse: Ayeti Kerimesi Keef, he, ye, ayn, sd. Zikru rahmeti
rabbike abdeh Zekeriyy. Tevl Nice gn sabr itmekdr ve istifr ve
kanatitmekdr.
Eer lm gelse: Ayeti Kerimesi Lem yeknillezne kefer. Tevl Nimet
vehayririmekdrvedevletkapularalmakdur,inaallhutaal.
Eer mm gelse: Ayeti Kerimesi Mkne Muhammedn eb ahadin
TevlSabrdur;sabritmesemelmetola,dahikazyadelletider.
Eer nn gelse: Ayeti Kerimesi Nn velkalemi vem yestirn. Tevl
Rhatvehayrve(z)lkdurvecemilerisnolmakdur.
Eer vav gelse: Ayeti Kerimesi Vallhu min verihim muhtun. Tevl
demolanlarnaihtiycolmamakdur,ganolupmurdnbulmakdur.
Eer he gelse: Ayeti Kerimesi Hel et alelinsne. Tevl Murd hsl
olmakdurvedmnkahrolmakdur.
Eer lmelif gelse: Ayeti Kerimesi L uksimu bihzalbeled. Tevl
leritevolmakdurvezahmetekmekdrvetevbeveistifrdur.
Eer ye gelse: Ayeti Kerimesi Ysn. VelKurnulhakm. Tevl

Hayrdurvesevinmekdrvenimetelinegirmekdr.
FLTEKRR
nallhtekrrgelenharflarbeynider.
Eertekrrelifgelse:Mekirdr?,hslolmaz.
Eertekrrbegelse:Birkimuvenetitmeyincehslolmaz.
Eertekrrtegelse:Cehdide,dnyzevkihslola.
Eertekrrsegelse:Gyetiydr.
Eertekrrcmgelse:iydr,gndehslolmaz.
Eertekrrhagelse:Birulukiiarayagirmeyincehslolmaz.
Eertekrrhgelse:Ahzinasbtarafndanhleola.
Eertekrrdlgelse:iiyyedneinaallhutaal.
Eertekrrzlgelse:Gyetyaramazdur,eliiilemeye.
Eertekrrrgelse:ydr,yakndahslolur.
Eertekrrzegelse:Gyetyaramazdur,oliiilemeye.
Eertekrrsngelse:Elinegirenkarylebilesin.
Eertekrrngelse:Dav()csyanakendnidahihslolmaz.
Eer tekrr sad gelse: Bana veya ... nesnesine kasd ideler, zinhr gn
uyumayavegfilolmaya.
Eertekrrdadgelse:Evikavmirzoluriiyle.
Eertekrrtgelse:Cehdeylesn,iihslolurgnedegin.
Eertekrrzgelse:Oliirebulunmaz,ilemeye.
Eertekrrayngelse:Olinicedefakasdolmdur,hslolmamdur,nice
gndahihslolmaz.
Eertekrrgayngelse:Nahsdur,ilemeye.
Eertekrrfegelse:Dmnglibolur,ylebile.
Eertekrrkfgelse:Cehdidersehslolur.
Eer tekrr lm gelse: Yedi gnden iden sonra yedi yla degin hsl olur
inaallhutaal.Eertekrrmmgelse:ydrmlin.
Eertekrrnngelse:Gussastnegamola.
Eertekrrvavgelse:Birkurgavggreceg,yalandav()gibinesnehsl
olmaz.
Eertekrrhegelse:ydegildr,gamstnegamolur.
Eertekrrlmelifgelse:Flntevola;yaramazdur,gfilolmaya.
Eertekrryegelse:Yaramazdur;gfilolmaya,gnhndileyesin.
755
Ksmetirziezelaldkmnasbn,
Kimisibuldurhatkiminekl
756
iinde.

755
(TEMZKAN)
756
Nekal:iddetliazab.kenceveukubet.bret.

Ezelgnndeherkesnasibiniksmetiald,
Kimisibuldurahatkimiazapiinde.
Enokbelalaradenlernebilerdir.Sonraonlaraenfazlabenzeyenler,
sonraonlarabenzeyenlerebenzeyenlerdir
757
Dny ile rahat bulupta kendisinde lhi ak bulunmayan ve gam shibi

olmayandemisenadamsayma,ohayvandandahaaadadr,yaniode
lletiindedir.
nsan iin ihsan edilen nimet belki onun farkl olmasn temin ederken
ykndearlatrmtr.Aklyksekbirnimetikenderinliiartkahuzur
suzluk veren halide artmaktadr. Bu ekilde ok akll kimsenin akln zayi
etmesi belki ondaki bu irtifadan dolaydr. Yksek akl sahipleri anlaylar
yznden hep huzursuz, tedirgin ve yalnz kalmlardr. Sezgi ve manevi
oluumlar ynnden ksr kalanlar bu girdaptan ou zaman kendini kurta
ramayp akllarndaki zayiat fazla olup delirmilerdir. Niyzi Msr
kaddesellh srrahul azz bile son dneminde bu buhranlar yaamtr.
OnukurtaranynisealmolduumaneviterbiyenintakviyesiileAllahTe
lyaynelmisongnlerindeHakknyaknlndahafazlahissetmitir.
nsanzentekeybelkibeklentisiolduueyleringereiilekarlanca
ykmauramasdr.AllahTelkullarnaihsanederkenKahhrsfatnher
zaman tecelli ettirmi ve kyametin son kelam
Bugn mlk kimindir? Vhid, kahhr olan Allah'ndr.
758
Bu nedenle
insanhangihalvemakamagelirsegelsinsonszveemirAllahTelnndr.
Kaldbamonuniinfitnevehileiinde.
Gamszolanadamsanmaonudem,
Hayvandanoalaktrkaldsapklkiinde.

757
Tirmizi HasenSahih kabul etmitir. bn. Mce. ibn. Hibban ve Hkim Sad b. Ebi
Vakkaslan rivayet etmilerdir. Nesa. Darim. bn. Mce. Malik vd. sahih kabul et
milerdir.Deiikvaryanttaniinbkz.Acln.I/130:
758
Mmin,16

Her eyi hogrmek bir insan iin mmkn deildir. Raz olunan ve
olunmayan hallerin hepsini Allah Teldan bilerek sukut etmek ile nefsin
tepkisiz kalmas ayr ayr eylerdir. Mesela kfredenin kfrne raz olmak
ile sabrederek tepki vermek arasnda ok fark vardr. Birisinde Allah Te
lnnrzasndierindenefsininhogrsvardrki,nefsehogelenherey
batldr. Bu sebeble mslmann bir olaya sabr ile rzasnda Allah Telnn
hkmleriynlendiriciolarakmuhakkakbulunur.Kfirdeisenefsinemniye
tindenbakabirdnceyoktur.
Veli,akehlindesevin,aknzntsdr
Visaliindeolanuayrlkgzeldir.
ol ayrlk gzeldir e misl olmak zere Mevln kaddesellh

srrahulazizin hicretle ilgili bir gazeli ile onun Erzrumlu brahim Hakk
kaddesellh srrahulaziz tarafndan yaplan manzum tercmesi ile
aadaveriyoruz:
"Aabiryerdenbiryeregidebilseydi,netestereeziyetiniekerdi,ne
cefayaralarylayaralanrberelenirdi.
Sarkayagibiolduklaryerdekalakalsalard,negnekverirdi,ne
aylemistrd.
Deniz gibi durduklar yerde dursalard, Frat da acrd, Dicle de, Cey
hunda.
Hava,birkuyudahapiskalsazehirolur,bakdagr,havabiledurutan
neziyanaurad.
Denizsuyuyolculuakt,havayaaddabulutoldumuaclktankur
tuldu,helvayadnd.
Ateinyalm,aleviyattmstnklkaplad,ld,yokoldugitti.
Bak hele Yusuf Ken'an, babasnn kucandan ayrld, yolculua d
t,tMsr'akadargittideesizbirmakamaulat.
BakhelemrnoluMsa,anasnnkucandanayrld,Medyen'egitti
deoyolyzndenulukesildi.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Mira gecesi Burak'a bindi de
yola dt, "Yaklat, yaknlat, aralarnda iki yay kadar bir yaknlk
kald,hattadahadayaknavard"makamnbuldu.
Bak hele eriat sahibi Ahmed sallallh aleyhi ve selleme, Mekke'yi
braktdaorduekti,gelipatt,Mekke'yesahipoldu.
Bak Meryemolu s'ya, boyuna yolculuk etti de lleri dirilten b
hayatadnd.

Usanmasaydn, sklmasaydn dnyadaki konuklar, yola dm, yol
culuakmerleri,birerbirer,ikierikier,erersayardkerdim.
Birazn gsterdim geri kalann sen bil, sen ren, kendi huyundan,
AllahTelhuyunaulamayabak,yolad."
759
Eerecermteharrikolaydcaybec
Nebkzahmekerdinebaltailecef
Mellolurducihanhalkemstenheran
Mukmolaydyerindesahraisemma
FuratuDicleveCeyhunacolurlaridi
Eeryerindesknetselerdinderya
Havadaebreseferkldnkibahrsuyu
Halsbulduaclktanoldunhelva
PederkenarnterkettiYsufKen'n
SeferleMsr'aazizolduandamstesna"
HabbiHakseferkldMekke'denmalup
SeferleMekke'yifethettiglibolmevla
Kyasklseferizahiregnlseferin
Tavattuneylemedetlerindegzlerza
Sadetidcihandrsanagnlseferi
SanasendenraolmakoldukurbHuda
KosuretiseferisreteyleeyHakk
HuyundaneyleseferhulkHakkhuyolasana
760
Bucnmyanantecellsinearzuluolur,
Grmedioktanonuuzlfvehliinde.
Klmazddavyobudedikoduiinde.
Dintapnmadilidir,inanankiininbilgisineklavuzlukeden,onugvenilir
klan,canltutan,imniaklnauygunyapantapnmafiilleridir.
[nsan, doumundan lmne kadar hep mutlu olmak arzusu ieri

759
Mevlna,DvanKebir,trc.A.Glpnarl,c.III,s.67
760
brahim Hakk, Dvan, Erzurum. l Halk Ktp. nr. 14232,yk. 17b 18a; Ayrcabkz.
Amilelebiolu,S.Nahf'ninHicret'nNebiAdlMesnevisi,s.5759

sindedir. Mutluluk insann hayatnn amac ve anlamdr. Bu yzden o,
daimaonamutluluuyaatacakeyiarardurur.
Modern dnyada teknolojinin ve bilimin ilerlemesi ile insann mutlu
luunun artaca dnlmtr. Oysaki teknolojinin ilerlemesi insann
mutluolmasnavesileolmam,aksinekaygnn,skntnn,stresinartma
sna neden olmutur. Bu ortam ierisinde insan kendisini mutlu edecek
her yntemi kullanmaya almtr. KLER MUTLULUA GTRECEK
ETLFORMLLERRETLMEYEALIILMIVEBUFORMLLERLELGL
YNTEMLER VE KTAPLAR TM DNYA ZERNDE RABET GRM
TR.
Balangcninsanlnbalangtarihiolarakgsterebileceimizdinler
de kiilerin mutluluunu hedeflediklerini, amalarnn insana dnya ve
ahiret mutluluunu kazandrmak olduunu ifade etmilerdir. yleyse
mutluluuarzulayaninsaniindinlerolumlubirkatkdabulanabilir.n
kdinler,insannyaratlnauygunformllerilerisrerveiddiaederler.
Buyzdenbirdineinanmanaslinsanndoasnda yeralyorsa,inand
dininonamutluluugetireceidncesinesahipolmakdakiilerinzih
nindeyeralabilir.Budurumdadinilemutlulukarasndaanlamlbiriliki
ninvarolduusylenilebilir.]
761
[Ancak modern dnemin burjuvazi kesimi, geleneksel din kavramn

kkten deitirerek yerine kusursuz evren dzeneini yaratan yi ve
Adil Saat Yapmcs, herkesi ayn dzeyde seven, onlara gnah ileme
ya da gnahtan kanma zgrl veren, sadece ok byk gnahlar
cezalandran yeni bir Tanr koydu. Allah Tely mantk nermelerle is
patlanmasn rasyonel bir syleme geirdiler ve NANCI KSEL BR SE
Msaydlar.]
762
Buekildeinsanaklkart.Birokuydurmavebenzerihayalegelmeyen
kurgular ile olur olmaz felsef, ideolojk trevler iinde dinleri ve manev
hayatlar zayflamaya balad. Hakikatte din zayflamaz, din yaay zayf
lar. rkntler iinde her geen gnnde insan aresizlilerini gidermek ve
mutluolmak iingayretgstersedesonutazlenveldnde dnyaya
gelip ve gelmedii kimseler tarafndan hatrlanmayan birey olarak kalmak
tadr.
nsanmutluluaazckbireylekavuur.Fakatsevdiieybirzamanson
raonuskmayabalar.
nsanmutluluaazckbireylekavuur.Fakatsevdiieybirzamanson
raonuskmayabalar.

761
(ACABOA,Ocak2007),s.IV
762
(ER,2006),s.8285

Sonsuz hrs ve istek karsnda ezilen insan iin ancak Allah Telnn
tatmin edebileceini grmekteyiz. Sonsuzluk ancak Allah Telda olunca
baka bir eyden mutlu olunacan sanmak yanl olabilmektir. Allah Tel
dahi insann ftratnda usan olduunu bildii iin ibadetleri eitlendirdi.
Her zaman ibadet etmeyi deil, baz zamanlarda ibadeti emretti. Mesela,
namaz klmak deil namaz yerine getirmek niyetinde olursa namaz seni
skmaz. Zira her namaz klmakla namaz gerekle klm deildir. Eer yle
olmuolsaidi,mutsuzinsanlarnamazklanlariindegrmezdik.
Sonu olarak bedeni zevkler hibir ekilde insan mutlu etmiyor. Ruhn
zevklerisegeicibirdnemmutlukveriyor.Onuniintekkurtuludinsahibi
olmak deil, Allah Tely sevmek ve ona kendimizi sevdirmenin yollarn
bulmaktr.
badetokluunayokitibarhi
KulundanHlikholanmaynca
763
Meyhnedebirkadehimeivermezim,
Tekkedeliindesofininbiniine.
Grndmisenevarh
764
iledl
765
iinde.
Mescidvemeyhneyifarkeylememzhid,
Grndmisenevariyilikilektlkiinde.
Kinat, Allahn ceml ve cell sfatlarnn tecellsiyle doludur. Niyzi

Msr kaddesellh srrahul azzin u beyti, bu konuyu ok ho bir tarzda
izahetmektedir:
Cemlizhirolsa,tzcelliyakalarn,
Grrsnbirglalsayanndahrolurpeyd.
uayb erefeddn Glen kaddesellh srrahulaziz bir mektubunda
ayn mutasavvf irimizin bir beytine yer verdikten sonra, ceml ve cell
sfatlarnntecellleriniuekildeizahetmektedir.
Mescidumeyhneyifarkeylememzhid

763
Kuddsikaddesellhsrrahulazz
764
Hidayet: Doruluk. slmlk. Hakk hak, btl da btl olarak grp doru yola
girmek.Dallettenvebtlyoldanuzaklamak.
765
Dal: Dallete giden, azan. Azdrc, sapkn. akn. Aacn ilk verdii kol.
Kurn hattiyle yazlan () harfinin okunuu (Ebcedi deeri drttr.) Noktasz oldu
undandlimhmelededenir.

Grndmisenevarhiledliinde
Mescid ile meyhnenin erat ve tarkatte fark vardr. nk eratte
mescid,mahalliibdet,meyhneise,mahalliisyndr.Vetarkattemescid,
mazhar Cemldir. Yan Hakkn Ceml yzdr. Meyhne ise Cell
yzdr. Ve lkin hakkatte hi fark yoktur. MsryyulNiyz kaddesellh
srrahulaziz Efendimiz ehlihakkatolduundanmescidilemeyhneyifark
etmediini syledi. nk her nereye tevecch ederseniz Hakkn yz
dr
766
. Gerek mescid, gerek meyhane.
767
Mektup 45 (MEN, 2002), s.
141
Yenia filozoflarndan Leibniz Theodicee adl eserinde en mkem

mel varlk olan Tanrnn ktl neden yarattn tartr. O Her seyi
bilen,eniyi,englvarlkolanTanrnedeniindeacnnvegnahnol
madbirdnyayaratmamtr?diyesorarveardndanAcolmasayd
haz olmazd, gnah olmasayd sevap olmazd. diyerek sorusunu yant
lar. Kendi dnce sistemi ierisinde Tanry hakl gstermeye alan
Leibniz,Tanrnnyaptnnolabilecekeniyiihtimaloldugusonucunava
raraktartmasnnoktalar.
768
Nadnasrrnverenkalurvebl
769
iinde
VerbanNiyzsrrnvermeyabancya
Cahilesrrnverenkalrvebliinde

Memleketindenkarmakiinseninerdeysezorlayacaklard.Otakdir
deseninardndanonlardapekazkalabilirlerdi.
770

766
Bakara,2/115.
767
Mektb,45.
768
(KEKLK,2007),s.8
769
Vebal: Gnah. Zarar. Ziyan. iddet. Arlk. Azab. Doru olmayan bir hareketin
manevmesuliyeti
770
sra,76

TAHMSAZB
Klilekl
771
gizlidirkahliinde
Lutfunugrdmyan
772
saklzevliinde
Cehliniseyreyledimgizlikemliinde
Eybmislvhidihsnnmisliinde,
Serviyletopu
773
seninkaddine
774
olmumelil
775
Kimkisenigrmedicehliyleolduzelil
Yolunaherkimverircanudilifsebil
rifolurerkiibusohbetikimgrr
Sohbetiylecnolurbusohbetikimgrr
Vuslatnatezererbufarkkimgrr
Buvuslatkimbulurcengcidliinde.
Cennetolurtlibesrrneyleklhnn
Dzholurmnkiremkleyleglenin
Aknlakncennetedermeskenin
Ehligamnpendinicanlangeldim
Haylizamandrseninvuslatnbekledim
Tbiliceksrrnnicezamaneledim
Mushafhsnnentefeleyledimben,
Derdinleserserisarhoikeneyledim
Nicenicebensanaarzmileyledim
Nicezamanknladerdedpeledim

771
Dedikodu
772
Ayan:(yn)Aikr.Belli.Herkesinbilebileceivegrebilecei.
773
Serviyletopu:Batanayaa.toplam,tm,btn,toptan,hepten
774
Kadd:Boy,bos.
775
Mell(Melile):Kliindepiirilenekmek.Hararet,scaklk.zgn,kederli.
Melul.

Cevrucefsnekipummavefgzelin
Yrikadmim
776
olmayahiecilden
Olmayaherkeznasipkurtulubukeselden
777
Ehlidiliniindekimkiolurhemdemi
AnlarElestemrinifehmedibenbudemi
SrrHakknsenonusanmasaknmahremi
Hayrileerhaktrdemisanmadeli
Cismieritolurdilihakikatili
Dliolandrvelikiminevelidirbeli
Haylizamandrseninknlagiryanm
Sendenolurderdimelutfunladermanm
Mededmddameylebanamededsultanm
Hakkagidenrhgerbanasoraydzhid
HubbusiveerHakkavereydizhid
BaktnaHakkdeydorugreydizahid
nkHakkbilmiimyahiyamanyermezem
Hakkyangrmemkimseyeyolsormazam
Kendizmkimsedennkganigrmezem
Cennetolupturbanakeifakrurza
HayrerribudemHakktanokudumeh
KandekibaksagzmHakkgrpbriya
Grndmisenevarhiledliinde.
Nadnasrrnverenkalurvebliinde

776
Kadm:Eskizaman.Balangcolmayan.Uzunzamandanberivarolan.Evveli
bilinmeyenhlvekeyfiyet
777
Kesel:Tembellik.Uyuukluk.Yorgunluk.Arlk.

177
Kalbinibcinnetravzaitevhidile
Candimnklmuattarnefhaitevhidile.
Kbeinrisiyhnbnihyetyollar,
Katedererbbakbirlemhaitevhidile.
Hernedenlrsiyhettiyseisynnseni,
Aarrbekyznbugarraitevhidile.
Mveriinscinniseyrediparakar,
Kimkimireylediysecezbeitevhidile.
EyNiyzrifibillhgnldenselbeder,
Onsekizbinperdeyibirlemaitevhidile.
Candimnklmuattar
778
nefhaitevhidile.
Kalbinicennetbettevhidbahesiile
Candimnklkokulandrtevhidfrile.
NurlusiyhKbeninsonsuzyollarn,
Yolalrakerbbbirtevhidimeiile.
Aarrbekyznbugarrai
779
tevhidile.
Hernedenlisiyahyzlettiyseisynnseni,
bhesizyznbeyazlar,buparlatctevhidile.
Mveri
780
inscinniseyrediparakar,
nsvecinninidrakidndaarakadarkar,
Kimkimireylediysetevhidcezbesiile.
EyNiyzrifibillhgnldenselb
781
eder,

778
Muattar:Itrl,kokulu.Gzelkokulubirlleieininad
779
Garra: Parlak. Beyaz. Gzel.aaal. Kurann kudsi nurlarnn parlad Medi
neiMnevvereninbirismidir.
780
Mavera:Bireyingerisinde,arkasndaveyatesindebulunanlar
781
Selb:Zorlaalma,kapma,soyma.Nefyveinkretme.Kaldrma,giderme,izale.
Man:kieyarasndanisbetivcudiyeninkalkmas

Onsekizbinperdeyibirlema
782
itevhidile.
EyNiyzrifibillhgnldenkaldrr,
Onsekizbinperdeyibirtevhidile.
TAHMSAZB
Devreirokubuhalkaitevhidile
Tcihnaholasnkisei
783
tevhidile
GelbudemtevhidiHakkakisvei
784
tevhidile
Candimnklmuattarnefhaitevhidile.
kkurbuHdyaektizilletyollar
Kasriretghktanlagurbetyollar
Oldubinbirdenziydeyrevuslatyollar
GerklaMhrSleymnahdpeymnnseni
Olacanndanazizinsanacnnnseni
rgrr
785
dermnahirderdedermnnseni
Aarrbekyznbugarraitevhidile.
Vuslatnsrrnbilirilmiledndenhohabr
786
Srrnfeylemezmunisoluronayr
Evliyaveenbiyannkadriniokuryazar
Mveriinscinniseyrediparakar,
AzbyimknatskfeyzHakkcezbeder
SanmaHakktansyleyenkudretinsznkizb
787
eder
MasivyterkederhubbuHdykesbeder
EyNiyzrifibillhgnldenselbeder,
Onsekizbinperdeyibirlemaitevhidile.

782
Lema:(C.:Lemat)Parlamak.imekgibiakmak.Gneveyldzgibiparlamak.
Elileveyaelbisegibibireyleiaretetmek
783
Kise:(KisKese)f.Kkbyktorbakab.Parakesesi.Kumatanantabiimin
detorbakab.Yourtkesesi.Para.Parahesab.zpara.Kestirmeyol.
784
Kisve:Elbise.Klk.Hususikyafet.Ksve.Kisbet
785
rgrr:Ulatrmak,gtrmek
786
Habar:(C.:Habrt)mz.Mhr,damga.
787
Kizb:yalan;yalansyleme.

178
Vezin:FiltnFiltnFiltnFiln.
Zerrelerzhirmiolurduafitbolmasa,
Katrelerkandeyaardhisehbolmasa.
Bahrztnmevcininhihaddivpaynyok,
Zhirolmazdcihnannhabbolmasa.
Herkesanlarhemgrrdyzneydostsenin,
Kibriyylenternidennikbolmasa.
Kimbilrdzlfnilekalarnmansn,
kilemgibierheylerkitbolmasa.
Ukdesinkimhalledeydiolkitbdanzlfnn,
Anninsandenilenhirkibbolmasa.
Hariinkreyleyenmlhidlerilzammolur,
Slbeslevrkecrinklbolmasa.
Kabrivahdetkesiharitemghidi,
EyNiyzikimdekimcehlinazbolmasa.
Zerrelerzhirmiolurdugneolmasa,
Katrelernereyeyaardhibulutuolmasa.
Tozlarnhavadauuunuancakgneinvarlilegrrvehissederiz.Ay
rca zerrenin yolcuu iin gnein scakl gerekir. nk onu neminden
kurtararakbulunduuyerdenkoparr.
Zhirolmazdcihnannhabb
788
olmasa.
Ztderyasnndalgasnnhisnrvesonuyok,
Zhirolmazdcihnonunmuhabbetiolmasa.
AllahTellemleriyaratmaymuradediindeknvarlndanszedi
lir.BuaknmerkezindeiseRaslllahsallallhaleyhiveselleminHakikti
Muhammediyesiyeralr.
[RaslllahsallallhaleyhivesellemEfendimiz,btnkinatanfuz
etmiolanilahihakikatvehermahlkunyaratlmasndailksebepolduu
gibi,mutlakvarlkolanAllahTelilebeerlemibirbirinebalyankll

788
Habab:(Habbe)Sonderecemuhabbet.Suzerindekihavakabarc

akldr.
lem de Hakikati Muhammediye'nin suretinden ibaret olduu gibi
HakikatiMuhammediyedeAllahTel'nntecelliedensuretindenbaka
bireydedeildir.
Onun hakikati, nebilerin ve evliyann ilhi ilme dair bilgilerini kendi
sindenaldklarbirkaynaktr.
Arveiindekiler;yervegkler;ahiretvednya;gizliveaknevar
sa, hepsi bir araya getirilip bakldnda Mevlmz Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin nurundan bir para olduu grlr. yle ki, Arn
kymetkazanmasOnunayanntozunakavumasileoldu.
Onun btn nuru bir araya getirilip ara konulsa ar erir; ar evre
leyenlemlerekonsa,paralanrlar.
Btnyaratklarbirarayagetirilipobyknurlakarlasa,hepsiz
leriniOndakaybedipdalrlard.]
789

Kibriyylenternidennikb
790
olmasa.
Kibriyylenternidenpeesiolmasa.
Kimbilirdizlfnilekalarnmansn,
Kitaptanmaksatburadainsnkamillerdir.
Ukdesin
791
kimhalledeydiolkitbdanzlfnn,
Dmnkimhalledeydiolkitbdanzlfnn,
Onuninsandenilenhirkiksmolmasa.
Hariinkreyleyenmlhidlerilzam
792
molur,
Hariinkreyleyendinsizleriknamolur,

789
(ALTUNTA,2004),s.90
790
Nikap:yzrts,pee,perde,rtnme.
791
Ukde: Dm, ba. Kark ve mkil i. Zorluk, zor i. Vlilik ve halifelik iin
akdolunanbiat.Aalkyer.Pelteklik,kekemelik.Arzuedipdeulaamadndan
dolayiedertolaney
792
lzm:iknedipskutettirme,delilgstermekleveispatetmeklegalipgelme.

Senedenseneyeaalarnyapraklarnnevrilmesiolmasa.
Kabrivahdetkesiharitemgh
793
idi,
KabriVahdetkesiharitemghidi,
EyNiyzikimdekicehlinazbolmasa.
Marifetullhaerienkiininhari,tevhidehlihari olupbir nevi tem

yerigibidirvemakmatladr.Otevhidehli,Cem,Hazretlcem,Ceml
cem, Ahadiyyet makmlarn tem ederek hair olur. Eer bir kimsenin
cehaletleazbolmazsa,yaniArifibillholursa,nkazpbtncehalet
tenilerigelirki,oiseHakkburadaikenrifolmamaktan,yanibilmemek
tendolaydr.
TAHMSAZB
Ehlikmestimeyolmazkarabolmasa
GlemezdisrrHakkdildetbiolmasa
Gerbuzlmettenbezerdizdrbolmasa
Dertdenznehangiderttirderdivardermanyok
Yrinekyaknolsadniimnyok
Herkiminsyanokkadrbilonungufranyok
Zhirolmazdcihnannhabbolmasa.
Tenkulaylaiittimszneydostsenin
Koymazeldenlnceizinieydostsenin
Kimkoyupgitmiayatozunueydostsenin
Kibriyylenternidennikbolmasa.
Lileilnnidrkeyleyenakssn
794
Ehliimanoldubildihazretimevlsn
Kimbilirdilmeliftenknesmsn

793
Temgh:f.Gamvekederidefetmekiingezip...
794
Aksa:Enuzak.Enson.Kusv.Nihayet.Irak

buhayvandannefarkvarbubdanzlfnn
Yokrehyab
795
olmaabaisimekandanzlfnn
Birteliyektirkesersebintuvandan
796
zlfnn
Ukdesinkimhalledeydiolkitbdanzlfnn,
Ehrimensrrnebiyehmahremmiolur
demiinkredeneytandrdemmiolur
Cahilekmilbuyzdenoldumekremmiolur
Hariinkreyleyenmlhidlerilzammolur,
MnisiyrirefikAzbninAllahidi
knhlimkeddermnkiringmrhidi
BufendnyadaolmakHakkadorurhidi
Kabrivahdetkesiharitemghidi,

795
Rehayab:f.Kurtulan.Yolcuolan.
796
Tuvan:f.G,kuvvet.

179
Vezin:MeflMefilnMeflMefln
Ahvliserencmmbusaateerince,
Dememsanaicmlintgyeteerince.
Bizbeeridikktkbirdemdeyolagirdik,
KrkyldaPreerdikbusohbeteerince.
Heryanayaalndkokadlartakndk,
Drttekbiribirkldktakmeteerince.
nkmetalpdurdukdivnnaelbal,
Vehiniayngrdkbuhayreteerince.
Tatbuimiancak,rhatbuimiancak,
zzetbuimiancakbuhizmeteerince.
Kesretidibiroldu,sretidisroldu,
Zulmetidinroldubuyeteerince.
ncnilebiridikebdniledaldk,
hirkidemeerdikbuvahdeteerince.
Bindrtyzkanatatmaltyzdanikotum,
Tonbeedekutumbuhleteerince.
Dnyyniderk,ukbynidersdk,
Msrolagrayk,senvuslataerince.
Bamdakihallerinseyribusaateerince,
Toplucatnihayeteerinceyekadarsanadiyemem.
Srr encamdan gaye bir kiinin beeri lde seyri slukudur. Grnen
mkevvenatikiekildezevkedilmesiicabeder.Birincisiicmal,ikincisitafsil
dir. Hatta Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yle bir mjdesi vardr.
Kurannbatnvardr.Batnnndabatnvardr.Herbatnyedianamnaya
amildir. Her blmde yetmie blnr. te bu yedi ana mn tevhit mer
tebeleridir.TevhidmerbelerinizevketmekicmalitibarileAllahTelyzevk
etmek, tafsil itibarile de Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi zevk etmek
tir. Bu demektir ki grnen her varlk da icmal ve tafsil itibarile Allah Tel
ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi zevk ve meahede her ehli
Tevhidinzvehakikizevkidir.
Bizbeeridikktkbirvakitteyolagirdik,

BusohbeteerinceKrkyldaPreerdik
NiyziMsrburadaeyhimmSinan,kendisiyleberabertasavvufei
timverdiibekiidenbahsediyor.
KtahyalGlaboluAsker(hyt.1693,Afyon)'dir.
Mehmed Efendi'dir. Mehmed Efendi Uakldr. mm Sinan, 1647 sene
sinde Uak'ta onu ziyaret etmitir. Niyzi Msr'nin mm Sinan'a, bu ziya
ret srasnda biat ettiini biliyoruz. Niyz, 1078/1682 senesinde vefat eden
MehmedEfendiiinbirtarihdrmtr:
HsnihtemineNiyzdeditrihinann
AllahAllahdedivkldbekayairtihl
MuslihddinMustafaUk'dir.SoyuHz.Ebubekirradiyallhanhada
yanmaktadr.iirlerinde"eyh"mahlasnkullanmtr.
AhmedEfendide,Matlamahlasylaaruzveheceyleilhleryazanbira
irdir.
avdarolu Ahmed Efendi de, mm Sinan'n yetitirdii sofilerdendir.
MehurmutasavvfairGaybSun'ullahbabasdr.
air Asker'dir. Asker, aslen Ktahyaldr. Ancak ird greviyle Afyon'a
gnderilmi ve burada yaamtr. Asker'nin Divannda da, mm Sinan ile
ilgilibaziirlerbulunmaktadr.
797
Tasavvuf mana olarakta Niyzi Msr kaddesellh srrahulaziz, insa

nn hakikati drt unsurla arkadal ile be olup bir vakitte yola girdik, de
mitir. An unsurlar rtbesinden unsur elbisesi ile gh bitkiler leminden
seyrseferveghhayvnlemdengeerekkrkyldainsnlncemlma
kamnaeritik.
Bir baka mana biz be er idik ktk nefis, kalb, akl, rh ve sr haki
katenekadarbirsaylsadamertebeleritibrncabeadetsaylmtr.
Bir gnde yola girdik seyri sulktan ibarettir ki; nefis menzillerinde
seyrederekvekalbinmakamlarngeipnihyetruhtavhidiyyetsrrnave
srdacemliehadiyyetkavumaktr.
Krkyldaereerdikbusohbeteerincebuyurduklarilhmarifetnurlar
ve hakkat muhammediye gneine krk yanda eritiklerinde kalp ayna
sndaolanirfansohbetinekavutuklarnaiarettir.nkkrkyakemlatn
bulu yadr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz hazretlerinin
nbvvetleri,krkyanaeritiklerindeolmutur.

797
(TATI,2007),s.93132

Erginlikanaerinceonahikmetvebilgiverdik.yidavrananlarby
lemkfatlandrrz.
798

Hernetarafakieriincemakamamnsibisimileisimlendirildik.ismimiz
Adem olunca drt tekbri bir kldk. Yani insnlk mertebesini maden, bitki,
hayvan toplamak itibariyle drt tekbri bir kldk demek olur. nk kya
mmzinsanlkrtbesiverkumuzhayvnrtbesi,secdelerimizbitkimer
tebesindevetahiyyattaoturuumuzmadenrtbesindeibadetinitamamlar.
Her yneye alndk,her adlartakndk.Drt tekbribirkldk, tka
mete erince buyurduklarndan murat seyr ve suluklar mertebei nefsi
emmredenolupmisllemindehayvnsftzuhurettikeenfstabirinin
gereincekendisfatnnisimlerinitaknpnefsitemizleyerekhayvnrtbe
denkarakveyksekinsanrtbesinekavuupdrttekbribirkldk,demek
olur.
Tekbirin biri nefsi kurbn iin, biri kalbi harab iin, biri akl ve rhu fed
iin ve biri srr ifn iindir. Yani sr makm, rh mertibesi, akl ve kalb,
nefsi toplamak itibariyle sr makmna eriip onda drt tekbri bir kldk,
demekolur.Bunedenlecenazenamazndadrttekbiralnr.
Tekbirinefs,tevhidisra;
Tekbirikalb,tevhidiefle
Tekbiriaklveruh,tevhidisfata
Tekbirisr,tevhdiztadelleteder.
Akl,ruhunnraniyyetindenibaretolupmutlakvekiliolduuiinikisibir
tekbirileiktifaolundu.
Hatta tarik Bektaiyede tarikata yeni girenler iin bu srra iaret olmak
zerecenazenamaznklarlar.
Kmetalpdurdukdivnnaelbal,
Yznapakgrdkbuhayreteerince

798
Yusuf,22

Hayvanisfattankurtulupnefsitemizleyipahlksslemekleinsankmil
makamnaeritik.
El gnl erhidir ki, solu dnyya meyil, sa ahirete meyile iarettir.
Yani dny ve ukbdan el ekip Allah Telnn rzsna kalbi evirmekle
masivadankurtulduk.Onuniiniftithtekbrindekulaadeinikikaldrmak
gerekmektedir. Masivay terk edince vechini iyn grdk yani ceml nu
runakavutuk,demektir.
Hayretden murad hayret ilmidir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
duasnda: Allahmme zdn fike tahayyren Allhm hayretimi arttr
buyurdu.
Ben cinleri ve insanlar, ancak bana kulluk etsinler diye yarattm.

799
Ayeti kerimesi kulluun kurtulaa ve rahata ulatrddr. Allah Tel k

mil olduu iin lemi yaratmtr; yoksa kemale ulamak iin deil.
800
YoksaAllahTelbizebirihtiyataduymaz.
Buyeteerince;oklukikenbiroldu,
Zahirdeikensroldu,karanlkikennroldu
Buyeteerinceyanifarzlarvenafileleriileyincevahdetincemlnuru
ile kesret zannettiimi bir, sureti zannettiimi sr ve zulmet zannettiimi
nurolduunugrdm.
Bir salik slukunun bitimine kadar mridinin hizmetinden ve emrinden
ayrlmaz. nk her hizmetin karl izzettir ve bu izzetlerin zevkinden
doar ki kesret olarak grnen surettir. Bu suretler aslnda Allah Telnn
srlarntar.Busrlaravukufpeydaedensalikinzulmetidalm,buzulmet
yerininuraterketmitir.

799
Zariyat,56
800
(DEMRL,2003),s.193

DorususizeRabbiniz'denakbelgelergelmitir;kimgrrsekendilehi
nevekimkrlkedersekendialeyhinedir.Bensizinbekinizdeilim.
801
Cnikenbiridikbedenleriledaldk,
Buvahdeteerincesonundaanaerdik
Candan murad Raslllah sallallh aleyhi ve sellem nurudur. te bizler

knt kenzde o can ile bir idik. Buraya geliimize sebep tekil eden beden
lerdedaldk,ayrldk.
Mesela: Gne birdir. Lkin ziyas oktur. Herkesin evinden penceresin
den girer. Bir olan gnein ziyas dalr. te bu lemler Nuru Muhamme
dnintafsilidir.
mdi ey benim azizim, tembihat oktur, nihayeti yoktur. Sen seyra

nndangerikalmaki,birdahaelegirmeyeceiiin,birnefesinkymetini
ceyzbincevheredeer.
Kogemiigeleceinebakmahemen
Saatbusaatdembudemdir
Yanigemidediiruhlarlemidir.
802
Tonbeedekutumbuhallerekavuunca.
NiyziMsrkaddesellhsrrahulaziz1400kanatdemesindenmurad
u olsa gerektir. Kendisi halvet tarikindendir. Bu tarikatda yedi isme yani
esmayadevamederler.Makamlarbuyediesmailezevkedilir.yleki:
1Lilheillallah
2Allah
3Hu
4Hak
5Hay
6Kayyum
7Kahhar

801
Enam,104
802

imdi esmai hsna 99 dur. Bir de zat, 100 olur. Allah ismi cami olduu
iindir ki, yedi ismi yzer ile arparsak 7000 olur. 7000 zahir, 7000 batn
1400eder.nkonlarHuismininnurunugrr.Kimininnuruyeil,kiminin
krmz,kimininsardr.te1400kanatdanmuradbuisimlerinbatnvezahir
zevkleridir.600dahikotumdanmaksadtarikihalvetiyedehilfetverdikleri
vakit srr hilafet olmak zere daha isim talim ederler. Bu isimlerde un
lardr.Vedud,GaffarveRezzaktr.
Vedudismileilhmuhabbethslolur.Gaffarismilemarifettalepedilir.
Rezzakismilederzktalepedilir.
Buisimdeyzerden300ve300zahir,300batn600eder.1400daha
ilave edecek olursak 2000 eder ki ite 2000 ismi daima zikrederler, demek
tir.
TonbeedekutumbuhleteerinceOnbeedekutumdemek,ite
bulu yana kadar demektir. Tevhid ehlinin kemlce bulua eri ya krk
yandadr.
Msrolagrayk
803
,senvuslataerince.
k,niderdnyy;sdk,ahiretinider
Senvuslataerince,aklbandaolanMsrgibiol,
Dnyayterkehlitarikatyanndadr.Ahretiterkiseehlieriatyanndadr.
Bunun her ikisinden geerek ve her ikisinde de Allah Tely ve Raslllah
sallallhaleyhivesellemizevketmekehlihakikatzevkidir.Buzevkeulaan
kgecegndzHakikiarabilesarhotur.
Sarho olmayan bizim halimizi anlamaz demektir. Vuslata erince bu
yetinsrrnamazharolur.

Hkmdar:Onubanagetirin,yanmaalaymdedi.Onunlakonuun
ca:Bugnseninyanmzdanemlibiryerinvegvenilirbirdurumunvar
dr.dedi.
804

803
Ayuk/ayk(t):Aklbanda,uyank.
804
Yusuf,54

TAHMSAZB
Bildimnicegezdimbuhikmeteerince
Cnileslkettimbenhizmeteerince
Kaldmnicehizmettrahataerince
Bulemeyolbuldukhepvrmzyzdk
Serseddinibirkesdinmaksudumuzaerdin
Suretyinebirolduzulmetevinuroldu
nHakkileHakklandkyayanikenatlandk
Birlikilebalandkbirfendileavlandk
Sanmabizealdandkikrarilesalandk
Heryannaalndkokadlartakndk,
arileeebaktkolnurileuyandk
mamHakkaerdikesrrduyduk
Akliledilverdikmaksudumuzaerdik
Hikmetbuimiancakkudretbuimiancak
Rahmetbuimiancakhccetbuimiancak
efkatbuimiancakzilletbuimiancak
Mnkirgzkrolduikraredeneroldu
Pirimbanapirolduslikbanamr
805
oldu
Sretyinebirolduzulmetevinroldu
EsrrHakkatmderyadiloluptatm
Hepberzahmetimaklmilebartm
Yrimilebulutumhasretimekavutum

805
Mr:olgun

Mestneidikgamdanknileayldk
Birdenbinedekyzbintbiredeinsayldk
nmahvivcudettinhemferdileyayldk
LutfilenhalkAzbolauyank
Derdinleoluphzkdermnaolalayk
Nefsimyolukaranlkruhumyoluaydnlk
Msrolagrayk,senvuslataerince.

180
Vezin:MeflMefilnMeflMefiln
Eyeyh!Zenidnynngellinealdanma
emiruhinrnapervnegibiyanma,
Fnidirannhsnvarrengineboyanma,
Ahdinevevdinegnlveripaldanma.
Hakdrbuszmhaklainkrnadayanma,
Gereklereteslimol,herszyalansanma.
Budnyayedibalbindiliejderdir,
Herbatabinazvarherlokmasdemdir,
Zehridiranntiryk,tirykiannsemdir,
Hererbetikimisen,erbetdeiloldemdir.
Matolduniceeyhlerbudnynnelinden,
Doymadbiribununchndanvemlndan,
bretalabilirsenalmhileslinden,
Grnicednertiztizherbirisihlinden.
Aklilebununhergizbirhilesibilinmez,
eytndahgizliilmileobulunmaz.
Hernekadaranasenetmeylesenalnmaz,
Rfkileedermekriheryakayaalnmaz.
Msrsanadrbuszcehdetalagribret,
Fakrileedipfahrietmeanasenminnet,
Tutmasaknaslhibirkimseyevarkudret
Emrzcehildensenbuldunsaeershhat,.
Eyeyh!zeni
806
dnynngellinealdanma
emiruhi
807
nrnapervnegibiyanma,

806
Zen:f.Kadn,nisa;zen:kesen
807
Ruh: f. Yanak, yz, ehre. Arabada: Efsnevi bir ku. (Bak: Ruhsr)RUH : Can,
nefes, canllk. z, hlsa, en mhim nokta. His. Kuran. s (A.S.). Cebrail
(A.S.). Korkmak. (Bak: Vicdan)(Ruh, bir kanunu zivcudu haricdir. Bir namusu
ziuurdur.Sabitvedimftrkanunlargibi,ruhdahilemiemirden,sfatiradeden

Fnidirannhsnvarrengineboyanma,
Eyeyhdnynn,kadnngelhilesinealdanma
Innyzgsterenateinepervnegibiyanma,
Fnidironungzelliivarrengineboyanma,
Dnyanngnahtakihissesiakvebelirgindir.Gzelliklerdekikihazzise
gizlivebelirsizdir.gizliolandnyahazznntedavisidahazordur.
Kadnlareytanntuzaklardr
808
Aldanma dan maksat gnlnden kar demektir. nk gnle almak

hem iyilie ve ktle sebep olan ilerdendir. Onun iin gnl hicreti ile
hicretetmelidir.Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki;
MuhacirAllah'nnehyettiieylerdenuzaklaankimsedir
809
eerbir
kii dnyadan kendini korumaz ise onun aldatcl Allah Teldan uzak
lamasna sebep olur. Dnyann hilesinin byklne en gzel misal unu
verebiliriz.
Bir gn Sultan Veled, kardei elebi Emr lim ve arkadalardan bir

toplulukla Mevln kaddesellh srrahulazizin huzurunda oturmutu.
Tam o srada slm sultan bir kese altn gnderdi ve onunla Mevln
hazretlerinden kendisine inayet ve duada bulunmasn rica etti. O za
manda elebi Emr lim sultann sevilen bir dostu ve hazinedar idi.
Mevln:
Eydostlar!Enbykisim(ismizam)hangisidir?diyesordu.Hep
si ba koyup: Bunun cevabn Hdavendigr buyursun dediler. Bunun
zerineMevlnkaddesellhsrrahulaziz:
En byk isim (ismi zam) bu altn ve gmtr. O insan hem
Hakka ulatrr, hem de btl ssler; nk bu olmadan ne dnya ba
yndr,nedeahiretehlidolurbuyurdu.NitekimSultanVeledhazret
leribuyurmutur.

gelmi, kudret ona vcudu hiss giydirmitir. Bir seyyalei ltifeyi o cevhere sadef
etmitir.Mevcudruh,mkulkanununkardeidir.kisihemdim,hemlemiemir
dengelmi
808
smailDurmu,Mesel,DA,XXIX,295.(UYSAL,23Bahar2007)
809
Buhar.man.45:EbuDavud.Cihad.2.Nesa.man.8.9.11

iir:
insanlarnsevincidnyannbtnholuklaraltnvegmlerdir.
Ey Veled, eer altn ve gmten merdivenin varsa emel binasnn
damnaabukkarsn.
810
Zehridiranntiryk,tirykiannsemdir,
Hererbetikimisen,erbetdeiloldemdir.
Onunzehripanzehiridir,panzezehiriannzehirdir,
Hererbetikiisen,erbetdeilolkandr.
Hz. merin rann fethiyle ilgili syledikleri ok manidardr: Hz. mer

radiyallhanh,herkesinaksine,rannfethisebebiylezlmtr.Vaktiyle
genliindeticaretvesilesiyleoblgelerigrmt.Refahiindeyaayanbu
blgeinsanlarnnsefhnehayatlarveilerideonlartaklidekalkacakgalip
Araplarniinedecekleriktdurumonungznnnnegelmiti.n
k o, servet ve varln bir sefahat anahtar olabileceini ok iyi biliyordu.
Medine ehri deve kervanlarnn tad ganimetlerle dolup tamaktayd.
Ylanbuganimetlerkarsndahalifeningzleriyaarmve
Ne olurdu, ran ile aramzda ateten bir da olsayd da biz oralara
varmam olsaydk dedi. Hayretler iinde Hz. mer radiyallh anhn y
znebakansahabeninilerigelenleribununsebebinisorduklarndaiseo:
leridevukubulacakbtnfitneleriteuynynservetleriniinde
gizlidir.
811
cevabn vermiti. Bu hadise bize daha sonra ortaya kan bir
ksm ihtisas, husumet ve ihtilaflarn nedenlerini anlamamza dair ipular
vermektedir.

810
(YAZICI,1995),c.2,s.378,(5)
811
TahirHarimiBalcolu,TrkTarihindeMezhepCereyanlar,stanbul,1940,s.23
24;Bkz.Mevlanaibl,
AsrSaadet,ev.merRzaDorul,stanbul,IV,304,1974.

Mat
812
olduniceeyhlerbudnynnelinden,
Doymadbiribununchndanvemlndan,
bretalabilirsenalmh
813
ileslinden,
Grnicednertiztizherbirisihlinden.
Budnynnelindenniceeyhleryenildi,
Doymadbiribununmakamndanvemlndan,
bretalabilirsenalayileylnden,
Grnicednerteztezherbirisihlinden.
AllahTelylededi:Allahbirkavmehidayetettiktensonrasapt
racak deildir.
814
Bu ayet hakiki hidayete sapkln bulamayacana
iarettir. nk O Allah Telnn ilmindeki zati ve asli saadete dayanr.
AllahTelnnbilgisindekideariziveitibariolarakgrnrdekiekavet
le(aslktlkle)deimez.Hakikiidlal,saptrmadabyledir.Onahida
yetbulamaz.nko,Allahnilmindekizativeasliekavetedayanr.Al
lahTelnnilindekiariziveitibariolangrnrdekisaadetledeimez.
uayetbunaiarettir:
Bilakis Allah sizi imana hidayet etmesini size minnet eder. Eer
doru kiilerseniz.
815
man davanzda doru kiilerseniz, eer byle
deilsegrntesizdevarolsadagerektesiziniinhidayetyoktur.Al
lahTelnnuszdeaynekildedir:
Allah Onu bilgi zerinde saptrd.
816
nk sapklar Allah Te
lnn ilminde ebedi olarak mhtedi olamaz, sapk bunu bilse de. nk
onunhakkbilmesionaiktidaygetirmez.AllahTelylededi:
NefisleriOnuyakinenkabulettiklerihaldeOnuinkrettiler.
817

812
Mat:(i.),(f.)(ted,ting)hasr;paspas;bardakveyavazoaltll;arapsagibibir
birine dolam yn; (f.) hasr ile rtmek; bkerek veya keeletirerek hasra ben
zetmek;hasrlamak,keelemek;dmlenmek,birbirinedolamak,itimek.
813
Mah:Mahveden.Raslllahsallallhaleyhiveselleminbazkitablardageen
birismidir.Nbvvetverisaletininnuru,kfrkaranlklarnmahvettiindenbuisim
verilmitir
814
Tevbe,115
815
Hucurat,17
816
Casiye,23
817
Neml,14

AllahTelbizivesizierilmekvesapmaktankorusun.
818
Aklilebununhergizbirhilesibilinmez,
Hernekadaranasenetmeylesenalnmaz,
Rfkileedermekriheryakayaalnmaz.
Aklilebununaslabirhilesibilinmez,
Hernekadaronasenkfreylesenalnganolmaz,
Rfkilekurartuzaherkestarafndananlalmaz.
NiyziMsrkaddesellhsrrahulazzdnyakarsndaaklnacizliini
kabul etmektedir. nk akl sezgi ile hareket etmedii iin manev konu
lardayetersizliimuhakkaktr.
J. Paul Sartre'a gre akl, hayatn srlarn ve problemlerini zemez.
Oysakislmdnrleri,aklahayatnsrlarnvekarmaklnzebile
cekbirgolarakbakmaktadrlar.
819
Nefsinhilesininbykliseaklnidrakindenyksekolduudur.nk
akl nefsin hilesi karsnda aciz kalr. Kalbin yardm olmaynca sonu hs
randr.
Birdervi,nefsinhilevearderecedekiisteklerindenbkpusanm
t. Bir gn kendi pirini ryada grd. Pir, bu derviin nne civa ile dolu
bir leen koydu ve eline elmastan bir kl verdi. Dervi bu elmas klla,
tasniindekicvaynekadarikiyeblmekistediysedecivayinebirleti.
Nihayetbuitenusanpacizgsterdi.Uyannca,baucundaeyhindur
duunugrd.eyhona:
lnceye kadar byle nefisle urap didimekten elini ekmemen
ve imkn nispetinde katil nefsi ldrmekten geri durmaman lzmdr.
nk nefis lmeyince onun hilesinden kendini kurtaramazsn dedi.
dedi.
820

818
(ETN,1999),s.66;(BURSEV),v12b,11.Varidat
819
(BAYRAKLI,2002),s.157
820
(YAZICI,1995),c.2,s.83,(501)

nsan bakasndan kurtulabilir, ama kendinden kutulamaz.
821
Bu ne
denleinsannkendinekartavrEpiktetosundediigibiKatlanvekendini
tutmakolmaldr.
Msrsanadrbuszcehd
822
etalagribret,
Tutmasaknaslhibirkimseyevarkudret
Emrzcehildensenbuldunsaeershhat,.
Msrsanadrbuszgayretetalagribret,
Tutmasaknaslhibirkimseyevarkudretinle
Cahillikhastalndansenbuldunsaeershhat,.
almavegayretolmadantasavvufehliolduunuiddiaedenlerbuyola
ihanetedenlerdendir.Enokgayretvehimmetgerektirenyolbuyolmn
tesibinegerekir.Fetvalardadahibukonununilenmesibuyoldabazkiile
rinistismarettiklerinigstermektedir.
338. Mesele Tekkelerde mnzev olup "ehli tevekklz" diyenlerin

er'anhallerimakbulmdr?
Elcevap:Deildir.
823

821
JeanPaulSartre
822
Cehd: Fazla alma. G ve kuvvetini sarfetme. nsann nefsine hkim olmas.
Azim,gayret,fedakrlk.Takat
823
(DZDA,1972)

181
6+8=16
GeleDecclgelegeleGrkimbugnnelerola,
CmletenilsanagleGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
DevrintammolduseninZevkinharmoldusenin,
YoldanlmolduseninGeleDecclgelegel
Grkimseninhlinnola.
MeleklersenitutsunlarKrsniartanatsnla
TehtesseryadksnlerGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
KaaridinsenAllhtanLilheillllahtan,
GazaberdisanaahtanGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
Azzilebrhnidineridepehlivanidin,
eytnlaraeytnidinGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
EhlifesdakprsnCanibnicnnbirisin,
GsterirsinyolerisinGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
snzlettiyereDecclihemehlinkra,
AnauyanlarsreGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
BenlemvehemdirilemSonundasenildrem,
GznetoprakdolduramGeleDecclgelegele,
Grekimseninhlinnola.
AsyMsbendedirHemyedibeyzbendedir,
MsrbanabirbendedirGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
ZhirdeMsrgrnrsatulbrnr,
YzkaradriinrGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola

YeteransenhorladnKpekgibiokhrladn,
okatladnhemgrledinGelezlimgelegele,
Grkimseninhlinnola.
Bilmioldemdirgelensyahemdemdirgelen,
CanlaramerhemdirgelenGelezlimgelegele,
Grkimseninhlinnola.
KurnbenimFrknbenimDerdlileredermanbenim,
BuzulmetiaanbenimGelezlimgelegele,
Grkimseninhlinnola.
Kurnnesrrbenim,Gklerinenvrbenim,
MmininikrrbenimGelezlimgelegele,
Grkimseninhlinnola.
lleridiriltirimAlayangldrrm,
DecclibenldrrmGelezlimgelegele,
Grkimseninhlinnola.
Decclacebyorulmadnndndanayrlmadn,
BirlsndirilmedinGelezlimgelegele,
Grkimseninhlinnola.
Senbeninkimbilmedinmnakbilolmadn,
HasmamukbilolmadnGelezlimgelegele,
Grkimseninhlinnola.
VcdunHakkvcdudurAllhnhalkacdudur,
MadumikenmevcdudurGeleZlimgelegele,
Grkimseninhlinnola.
MsrninszdadrKuyumculartopradr,
HalkacevhirdadrGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
GeleDecclgelegeleGrkimbugnnelerola,
CmletenilsanagleGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
GeleDecclgelegeleGrkimbugnnelerolacak,
BtnmilletsanagleGeleDecclgelegele,

Grkimseninhlinnola.
Deccl
Deccl hakknda geni olarak deilde sadece nemli grdmz taraf
iktibas
824
ederekvereceimizksmlardikkatliokumakgerekmektedir.n
kbubilgiRaslllahsallallhaleyhivesellemdenbizeintikaletmiolmas
nedeniyle mmeti Merhmeyi ayk tutmak gerekir. Bu blmde Deccl
hakknda aratrmaya sevk edecek bir yn vermekten baka niyetimiz yok
tur.
Decclsinsidmandr.
Tanmann birinci art Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ittibadr.
Onun biz mmetine dknln bildiimizden o bizleri bu konudaki ha
disleriveilhmileaikreder.
u konuda unutulmamaldr. Kiilerin deccliyetinden ok kendimizin hi
dayet halini sorgulamak daha nemlidir. Yoksa bu dine zarar veren herkes
debirdeccliyetesintisivardr.AllahTelyasnrz.
ki cihann fahri, Rasuli Ekrem efendimiz Sallallahu aleyhi ve sellem,

kyametin byk ve kk alametlerini bildirmi, en byk fitnenin
Decclfitnesiolduunubelirtmi,fitnelerdensakndrmvekurtuluyo
lunubizleregstermitir.
825
EbuHreyreradyallahuanh'n,merfuanrivayetettiiuhadisierif,
iinde bulunan hali deerlendirmeyi, Suflerin tabiri ile ibnl vakt ol
may tavsiye etmekle beraber, hir zaman fitnelerinden kurtulu yolla
rndan birisinin de, bu fitneler zuhur etmeden nce salih amellere sarl
may,aksihaldesalihamelleredemuvaffakolunamayacanhaberveri
yor;
Beklenenuyedieygelmedenamellerekouun;hereyiunuttu
ran fakirlik, azdran zenginlik, bnyeyi bozan hastalk, tketen, eriten
ihtiyarlk, yakaya yapan lm ve bu beklenenlerin en kts olan
Deccl.Kyametise;dahadehetlivedahaacdr.
826

824
(ERDOMU,2002)
825
(ERDOMU,2002),s.2
826
Tirmizi(2306) Hkim(4/516) Beyhaki uabul man(10572) Cem'l Fevaid(9672)
Ramuzl Ehadis(3038) Camis Sair(3121) FeyzulKadir(3/195) Zehebi Mizan(6/30)
bni Adiy elKamil(6/442) Tuhfetul Ahvezi(6/488) Ukayli Duafa(4/230) Sbls Se
lam(4/175)Tirmizihadishakknda;hasen,garib,Suyuti;sahihdediler.snadnda
zayf ravi Muhriz bin Harun vardr. Ukayli, bni Adiy ve Zehebi, hadisin baka bir
tarikiledegeldiinibelirttiler.Hadisimanaolarakdestekleyenrivayetleriinbak
nz:Mslim(1/110,4/2267)bniHibban(15/96)Hkim(4/561)EbuAvane(1/55)bni
Mace(4056) Ahmed(2/303, 337, 372, 407, 511, 523) Tayalisi(1/332) Ebu

Deccl'i inkar eden, s aleyhisselmn nzuln inkr eden ve
MehdAleyhisselam'inkaredenkfredmtr.
827
Hernekadar,buhadisinshhatikonusundaihtilafedildiisede,mam
Gmar ve dier hadis ulemas hadisin manasnn sahih olduunu belirt
milervedemilerki;Bunlarinkreden,tevatrilegelmirivayetleri
inkretmiolacandankfirolur.
828
Ye'ccveMe'cc'nzuhuruisezatenayetlerilesabittir.Abdullahbin
AbbasRadyallahuanhumadediki;
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, u duay Kur'an Kerim suresi
retirgibiretirdi;

Allahm!Cehennemazabndansanasnrm.Kabirazabndansa
nasnrm.MesihDeccl'nfitnesindensanasnrm.lmnveha
yatnfitnesindensanasnrm.
829
mamMslim,Sahih'indebuhadisirivayetettiktensonraderki;
Bana,Tavusradyallahuanh'nolunayledediiulat;
Namazndabuduayokudunmu?Oludediki;hayrBununze
rineTavusradyallahuanh;Namaznyenidenkl.ZirababanTavusbunu
veyadrtsahabedennaklettimamNevevidediki;
Bu duann te'kid edilmesi, bu snma duasnn zellikle emredilmesi
veTavusradyallahuanh'nsznnzahiri,buduaynamazdaokumann
vacipoluunadalaleteder.Eerbuduaunutulursanamazniadeedilme
sigerekir. Ulemannounluuise bununvacip olmaypmstehaboldu
unusylediler.Umulurki;Tavusradyallahuanhbuduayvacipolduu
nainandndandeil,olunuedeblendirmekiinzerindedurarakte'kid
etmiti.Vallahua'lem
830

Ya'la(11/396) Taberani(18/36) edDani Snen Varide Fil Fiten(5/1006)
Deylemi(207374)elHuseynielBeyanvetTa'rif(2/2)
827
bni Hacer elHeytemi elKavlul Muhtasar(s.28 tercemesi; s.13 Ebu Bekir
esSekkaf'n Msnedi ve Sheyli'nin erhu Siyer'ine izafe eder.) Suyuti elHavi Lil
Fetavi(2/244)SefariniLevaihulEnvar(1/17)bniHacerFetava(s.37)smailBinMah
fuzetinDurerulAvali(s.175)
828
imari kametul Burhan(s.130) Kettani Nazmul Mtenasir(289) Muhammed Bin
RasulelBerzencielHuseyni,ElaaLiEraratisSaa(s.192)
829
Mslim (Mesacid, 134, 1/413) Ebu Nuaym Msnedl Mstahrec(2/188) Tirmizi
(3494) Ebu Davud (1542) Nesai Kbra(1/662) Nesai(4/104) Malik (1/215) bni
Mace(3840)MsnediRabi(1/198)bniHibban(995)
830
Nevevi,erhuSahihuMslim(5/89);(ERDOMU,2002),s.9

DecclDiyesimlendirilmeSebebi
Decclkelimesiontrlmanayatlakolunur,
Birincisi:Decclokyalanc(Kezzab) demektir.Hakkbatlilertmek
manasnagelir.Decclyalanlarilegereigizleyicidir.
kincisi:DeveuyuzolduundakatranileboyanrvebunaDecldenir.
Deccldesihriilegereiadetakatranlakapatrgibirtecektir.
ncs: Adam yeryznn etrafn dolat zaman; deceler
raculderler.
Drdncs: rtmek manasnadr. phesiz o yeryzn kalabalk
kitlesiilertecektir.
Beincisi: Yeryzn kat ettii (her yerini dolat) iin bu isim veril
mitir.MekkeveMedineharicindekibtnbeldeleregirecektir.
Altncs:nsanlarerriilekartrp,deitirmesidir.
Yedincisi: Deccl; yalan uyduran demektir. u ayetteki gibi Ve bilgi
sizce ona oullar ve kzlar uydurdular. O onlarn vasfetmekte oldukla
rndan mnezzeh ve ok ycedir.
831
Manas; onlar byle yapmakla
yalansylediler,iftiraettiler,kfrettilerdemektir.
Sekizincisi:Deccl;yaldzlayandemektir.
Dokuzuncusu:Deccl;faydaszbireyialtnsuyuilegzelgstermeye
almak demektir. te Deccl'de bylece batl gzel gstereceinden
buisimverilmitir.
Onuncusu:Deccl;klsslemekdemektir.
832
DecclNeZamankar?
Cabir Bin Abdullah radiyallh anh, Rasulullah sallallahu aleyhi ve

alihivesellem'denylebuyurduunurivayetetmitir;
Deccl,dindengafilolunduuveilimdenyzevrildiibirzamanda
ortayakar
833
Sa'bBinCsameradyallahuanhdediki;
Rasulullah sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem'in yle buyurduunu
iittim; nsanlar Deccl'i unutmadka, imamlar minberlerde ondan
bahsikesmedikeDecclmeydanakmaz
834

831
En'am;100
832
(ERDOMU,2002),s.1315
833
Ahmed(3/367) Ebul Mehasin elBaci Mu'tasarul Muhtasar(2/219) bni Abdilberr
etTemhid(16/180)MecmauzZevaid(7/344)sahihtir.
834
Ahmed (4/71Abdullah Bin Ahmed'in ziyadesi) Taberani Msnedi
amiyyin(2/102) bni Ebi Asm Ahadu vel Mesani(2/170) Deylemi(7831) bni Hacer

Deccl'inKur'an'daakcazikredilmemesininhikmeti;
te gnmzde ilahiyat profeser gibi akademik nvanl bazlarnn,

DecclKur'anKerimdegemiyor,hadisleredegvenemeyizgibilaf
larettikleriniiitipduruyoruz.AllahTelnnhikmetiicab,vahyinEfen
dimizsallallahualeyhivesellem'edeilde,kendilerinegelmiolmasnn
daha uygun olduunu zanneden bylelerinin telkinlerine aldanlmas se
bebiyle, Deccl'in ilk safhada inkr edilmesi, sonra da insanlarn onu
unutmas,
835
malumbykimtihanadarolmalarnavesileolacaktr.Bu
meselede kalbinde hastalk olan bazlarnn inkra/kfre derek, Allah
Azze ve Celle'nin takdirinin gereklemesi, Deccl'in Kur'an Kerimde
akazikredilmeyiininsebeblerindendir.Allahua'lem.
836
MesihDeccl'inFitnesindenKorunma
1.Deccl'denveonunfitnesindenAllah'asnmak;
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, namaznda Mesih Deccl'in fit
nesindensnrd.
2. Kehf suresinden on ayet ezberlemek; Ebud Derda radyallahu
anh'n Nebi Sallallahu aleyhi ve alihi ve sellem'den rivayet ettii hadisi
eriftebuyruluyorki;
Kim Kehf suresinin bandan on ayet ezberlerse Deccl'in fitnesin
denkorunur
837
Vebirrivayette;
Kim Kehf suresinin sonundan on ayet ezberlerse veya Kehf sure
sininsonunuezberlersediyegeer.
3.Deccl'ingiremeyeceiyerler;
EnesBinMalikRadyallahuanh,RasulullahSallallahualeyhivealihive
sellem'inylebuyurduunurivayetediyor;
Deccl'in, Mekke ve Medine haricinde giremeyecei belde yoktur.
Bu iki ehrin hibir giri yeri yoktur ki, Meleklerin oluturduu saflarla

Tehzibut Tehzib(4/369) bni Kani Mucemus Sahabe(2/8) elsbe(3/426) Cem'l
Fevaid(9961)RamuzlEhadis(485/11)Kenz(38817)SuyutiHasais(2/290)SaidEyyub
MesihudDeccl(s.246)
835
nsanlarDeccl'iunutmadka,imamlarminberlerdeondanbahsikesmedike
Decclmeydanakmaz
836
(ERDOMU,2002),
837
Mslim(1/555) Hakim(2/399) Ebu Nuaym Msnedl Mstahrec(2/405)
Kurtubi(10/346) Beyhaki(3/249) Ebu Davud(4323) Tirmizi (evvelinden ayet
ezberlerse..diyegeer;2886)NesaiSnenlKbra(6/236)Ahmed(5/196,6/449)
NesaiAmellYevmevelLeyle(no;950952)

korunuyor olmasn. Sonra Medine sarsnt geirir. Bu sarsntlar ile
Allahoradakibtnkfirvemnafklarkarr.
838
Decclleroktur
Abdullah Bin mer radyallahu anhuma, Rasulullah Sallallahu aleyhi

vealihiveselleminylebuyurduunuhaberveriyor;
Muhakkak ki kyamet gnnden nce Mesih Deccl olacaktr
.(ondan nce de) otuz veya daha fazla yalanc (deccaller) olacaktr.
839
mmetimin iinde otuz tane yalanc zuhur edecektir. Hepsi de

kendisininnebiolduunuiddiaedecek
840
Kyamet ncesinde yalanc(nebiler) kacaktr. Onlardan saknn

841
EbuHureyreradyallahuanh'den;
Allah'n Rasulu olduunu iddia eden otuza yakn yalanc Deccl
kmadkakyametkopmaz.
842
Dierbirrivayette;
Hepside;'Benraslm,benraslm'derler
843
OnlarnDrtTanesi
Kadndr; Ahmed, Ceyyid senedle Huzeyfe radyallahu anh'den merfuan
rivayetediyor;mmetimdedrd kadnolan,yirmiyediyalanc deccal
kacak
844
NiyziMsrkaddesellhsrrahulazzDecclhakkndakienfsigr

838
Buhari(2/665, 6/2609) bni Hibban(15/214) Tirmizi(2242) Nesai Snenl Kb
ra(2/485) Ahmed(3/123, 202, 206, 229) Ebu Ya'la(5/317,368,390,402,6/13)
Deylemi(6680) Fethul Bari(10/191) Ebulvelid elBaci Ta'dil ve Tecrih(1/376) bni
HazmMuhalla(7/281)
839
Ahmed(2/95,103)SaidBinMansur(1/252)EbuYa'la(10/68)bniEbiHatemCerh
veTa'dil(5/293)Huseynielkmal(1/269)MecmauzZevaid(7/333)Busayrithaf
(856162)
840
Buhr, Menakb, 25, Fiten, 25; Mslim, Fiten, 84; Tirmiz, Fiten, 43.Ahmed b.
Hanbel,Msned,II/237.313.530.
841
Mslim,mare,10,Fiten,83;Ahmedb.Hanbel,Msned,II/429.
842
Mslim(4/2239) Buhari(3/1320, 6/2605) bni Hibban(15/27) Tirmizi(2218) Ebu
Davud(4333)Ahmed(2/236,313,457,530)TaberaniSair(2/182)EbuYa'la(11/394)
Dani Snenl Varide(4/861) Kayserani Tezkiratul Huffaz(2/703) Hatib(3/33) Zehebi
SiyeriA'laminNbela(14/218)FeyzulKadir(6/419)
843
Ahmed(2/429)
844
Ahmed(5/396)Taberani(3026)TaberaniEvsat(5/327)Deylemi(8724)EbuNuaym
Hilye(4/179) Mecmauz Zevaid(7/332) Fethul Bari(13/87) Tuhfetul Ahvezi(6/385)
FeyzlKadir(4/454)EbueyhTabakatulMuhaddisiyneBiEsbahan(3/124)Heysemi,
Bezzar'nbunusahihsenedlerivayetettiinisyledi.

leriniuekildeaklamtr.
Bil ki: Byk lemde bulunan her ey, kk lem olan insanda da
vardr. Zira lem, byk olmakla beraber insani hakikat zerine yaratl
mtr. Bunlarn manevi byklk ve kklklerindeki farklar, suretteki
farklarnn tersinedir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz,
byk lemin (dnyann) kyamet alametlerini sylediine gre elbette
insanfertlerindedemelekt,ceberutvelhutlemineslukedenleriin
kyametalametleriolacaktr.nsannilmenvezevkenbilmesilazmgelen
alametlervardrkisalikbunlarnhepsindengemedikebykkyamete
eremez,cennetegiremez,Hakk'dagremez.Byleolursaneyazk.
Bunu bildinse bil ki: Asfar Oullarnn hurucu, hayvani sfatlarn k
masndan ibarettir. nk insan leminde salikin ilk defa yolunu kesen
ekiyalar, bunlardr. Ye'cucMe'cuc'un hurucu, eziyet veren yedili (kt)
sfatlarnbelirmesindenibarettir.Deccl'nhurucu(kmas),devveey
tansfatlarnnkmasndanibarettirkibunlarriyaset,rbubiyyet(sahip
lik, byklenmek), hile hud'adir. Bunlar, dnya sevgisinden ileri gelir.
Bundandolayinsann,sagzaolur,ahireti higrmez.Dabbetu'l
Arz(YerHayvan)nkmas,kalbdeNefsiLevvame'ninzuhurundaniba
rettir.YanikalbinkabrindecennetlerebirpencerealrvekendisindeAl
lah Telya bir meyil belirir. s Aleyhisselamn inmesi, Akli Maad'n
(ahiret aklnn), yakin nuruyla meydana kmas, insann dnyaya mey
letmekten vazgeerek ahirete ynelmesinden ibarettir. O knca Deccl
ldrlr. nk yakin nurunun zuhuriyle cehalet karanl gider. Meh
d'nin kmas, tam fena ile Akli Kl'ln ve Byk Ruh'un kmasndan
ibarettir. Onun hkmranlk anda mezhepler birleir ve onun zama
nnda yeryznde asla kfir kalmaz. Gnein batdan domas, hakikat
gneinin, arifin hafi srrnn matla'ndan (tan yerinden) domasdr.
Bundandolayariflerinhayvanlarnnnallartersaklmtrdenilir.Riva
yetedilmitirki:RaslllahsallallhaleyhivesellemEfendimizahirette
RahmanSuresinitefsirettiizamanlimlertefsirlerindenutanacaklardr.
Birgregredegnein,battyerdendomas,ruhunbedendenay
rlmas demektir. nk insandaki hayvani ruh, dnyadaki gne duru
mundadr. Bedene girince orada batmtr.
Bedenden ayrlnca batt

yerden domu olur. Tevbe kapsnn kapanmas, insann mrnn sonu
geldiine iarettir. Bu kapnn geniliinin yetmi senelik mesafe olmas
na gelince: bu kap, gne batt yerden douncaya kadar kapanmaz.
Yani bu kap, insan mr kadar genitir. mr bitip, gne (ruh) batt
yerden dounca (bedenden ayrlnca) bu kap kapanm olur. Bu hususa
Hz.RaslllahsallallhaleyhivesellemEfendimizinuhadisindedeia
ret vardr: mmetimin mrlerinin ou, altm ile yetmi arasnda

dr.veAllahTel,kulununtevbesini,canboazagelmemiolduka
kabul eder. Tevbe kapsnn geniliinin zikredilip, uzunluunun sy
lenmemesideusebeptendolaydr:Genilik,daimauzunluktanazdr.
Allah Telnn haber verdii zere insann iki eceli vardr. Biri sonlu
eceldirkidnyadakimrsresidir.Dieridesonsuzeceldirkibudauh
revimrdr.
Bil ki: Sen, bu alametleri geip byk kyamette durmadka cennete
girip aka Hakk' grmedike nce dediimiz gibi bin kere de dnyaya
gelsen ve her geliinde bin sene yaasan, yine Cennete girip Hakk ifa
hen gremezsin. Allah Tel bizi ve sizi Kyameti Kbraya (Byk Kya
mete) ve Byk Mahedeye ve yaknla erienlerden eylesin (MN).
845
DecclngeliininTasavvufiYorumu
Decclnortayakmas;insandaaklmean(dnyevakl)kibir,rablk
sfatlar, istil ve yce istek ile tezahr etmesidir. Bu, nefsi levvmenin in
sana hkim olmas demektir. Bir elinde Hz. Mus aleyhisselmn asa
s/baston,dierelindeHz.Sleymnaleyhisselmnmhrvardr.Deccln
asa/sopa ile mminin yzn sayp cennetlik olduunu belli eder. Mhr
kfirin yzne vurarak, onun kfrn ortaya karr. Bu uygulama nefsi
levvamemakamndaolankiinindurumunabenzetilir.Nefsilevvmeninbir
yz alt safha olan nefsi emmreye bir yz de st aama olan nefsi
mlhemeyednktr.nsantabiatitibariyleiyiveyaktamelleryapmaya
msaittir. Eer insan, nefsi itibariyle mlhemeye geerse iyi insan olduu
yzndekialametlerdenbelirir.Geriyedorunefsiemmreyeindiindeise
ktinsanolduuyineyzndenbelliolur.
846
Baka bir yoruma gre Deccl, nefsin bakaldrmasdr. nsana batl Hak
suretinde takdim eden bu nefse emmre denir. Nefsi emmreye teslim
olanlar Deccln vaat ettii cennetine girer. taat etmeyerek ona kar du
ranlar ise onun yalanc cehennemine girer. Nefsi emmrenin aldatmacala
rn anlayacak hale gelinmesi, Deccl zamannda baz kiilerin a ve susuz
kalmas gibidir. nsanlarn nefsin arzularna yenilmesi ve ehev duygulara
kaplmasise,asusuzkalanlarnDecclnverdiiyiyecekveieceklerialma
sna benzetilir. Bir kimse, Allah Telya snp balangta kendisi iin ay
dnlk olmayan hakikat yolunda ibadet ve mcahede nurlaryla yrrse
Decclncehenneminegirmiolur.NeticedeYceAllahTel,herkesehak

845
(ATE,1971)Ellincisofra,
Niyzi Msr kuddise srruhulaziz (Rislei Esrtu'sSat) isimli risalesinde de bu
konuyubenzerekildeaklamaktadr.
846
(MEK,yl:8[2007],say:19,)Tokd,TeviliEhdisiErtSaa,vr.14b15a.

knteslimederekbudurumutersineevirir.
DecclnortayakndaadzikredilenMekkeveMedineehirlerinege
lince, bunlar tasavvuf seyirde/manev terbiyede elde edilen makamlardan
sekr/manev sarholuk ve sahv/dinginlik hallerine benzetilir. Bu iki makam
sfyeylebirhalyaatrki,odurumdanefsinhibirmecalivegckalmaz.
nkeldeedilenbumanevmakamlarYceAllahtarafndankorunmutur.
Nefsin insan ilah kef ve doru yola girmekten alkoymaya almas ise
Deccln saptrma faaliyetlerini yaygnlatrmak iin Kudse ynelmesine
benzetilerekyorumlanr.
847
YeccveMeccnknnTasavvufiYorumu
YeccveMecc,insandahayvansfatlarn/ktlklerin,irkinfikirlerin
kmasndan ve bunlarn tamamen hkim unsur haline gelmesinden ibaret
tir.
848
nk irkinlikler ve ktlkler iyilikleri rter. Byle kt hallerin
oalmas kalbi karartr. Kaan, Yecc ve Mecc ile mizacn bozulmas,
terkibin zlmesiyle meydana gelen nefsan ve beden kuvvetlerin kaste
dildiinibelirtir.
849
DabbetlarznknnTasavvufiYorumu
Suf yorumculardan Abdrrezzak elKaanye gre Dabbetlarz kk
kyametin alametlerinden biridir. Dabbetlarz, her kt nefis sahibinin
beden arzndan ortaya kan melekelerin ve ahlakn farkllamas sebebiyle
onun zahirindekilerle batnndakilerin arasnda meydana gelen uzaklktan
kaynaklanan eitli ekiller ve heyetlerdir. Onlar hayat ve sfatlarnn diliyle
sylerler.
850
YoldanlmolduseninGeleDecclgelegele
Grkimseninhlinnola.
YoldanlmolduseninGeleDecclgelegel
Grkimseninhlinnola.
Devrintammoldusenindekimanaseninhayatntakdiredilenzamann
nevakitbiteceidir.
Biradam,Raslllahsallallhaleyhiveselleme:

847
(MEK,yl:8[2007],say:19,)Cl,elnsanlkmil,c.2,s.53.
848
(MEK,yl:8[2007],say:19,)Tokd,TevhdiBr,vr.14b.
849
(MEK,yl:8[2007],say:19,)elKan,Tevlt,c.2,s.50.
850
Kan,Tevlt,c.2,s.107.

Kyamet ne zaman kopacak? diye sordu. Bu srada yannda Ensar'dan
Muhammed adnda bir ocuk bulunuyordu. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem:
EerbuocukyaarsaumulurkioihtiyarlamadanKyametkoparbu
yurdu.
851
Hadisi erifin iareti kyametin takdirdeki vukuunun varl ile o durum

itibarileaynartlardevamettiindekopmasdemektir.
MeleklersenitutsunlarKrsniartanatsnla
TehtesseryadksnlerGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
Meleklersenitutsunlarkrsnartanatsnla
ToprakaltnadksnlerGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
KaaridinsenAllhtanLilheillllahtan,
GazaberdisanaahtanGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
SenAllhtanLilheillllahtankaaridin,
ahtansanagazabgeldi.GeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
Azzilebrhnidineridepehlivanidin,
Grkimseninhlinnola.
eytanaadelilidineritepehlivanidin,
Grkimseninhlinnola.
EhlifesdakprsnCanibnicnnbirisin,
GsterirsinyolerisinGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
fesdehlinekprsnCanocuklarndanbircinsin,
ErisindenyolgsterirsinGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.

851
Mslim,5249

Kim iyi bir ite araclk ederse, ona onun sevabndan bir pay vardr;
kim de kt bir eyde araclk yaparsa, ona o ktlkten bir hisse vardr.
Allah,hereyinkarlnverir.
852
yilikyaptnkiininktlndensakn
853
snzlettiyereDecclihemehlinkra,
AnauyanlarsreGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
syereindiDecclihemehlinildre,
OnauyanlarsreGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
NedenSadecesaleyhisselamDeccl'ildrebilir?
Kur'nKerm'deMeryem'insaleyhisselmahamilekalanlatlr
ken,
Mahrem yerini korumu olan mran kz Meryem de bir misaldir.
Ona ruhumuzdan flemitik; Rabbinin szlerini ve kitablarn tasdik
etmiti;o,Bizegnldenitaatedenlerdendi.
854
Buyrulduu iin, s aleyhisselm "Ruhullah" olarak anlr. s

Ruhullah yani Allah Tel'nn Ruh'undan, Allah Tel'nn sfat ve esma
sndanveyaRuhuilh'denanlamnda..Aslndabuanlamyla"Ruhullah"
herkeste mevcuttur. dem aleyhisselmn yaratlmasndan sz edilirken
AllahTelmeleklerine
Onu tamamlayp, iine de ruhumdan frdm zaman, derhal
ona secdeye kapann!
855
eklinde buyurur. Bu anlamda Ruhullah her
insandavardr.YaniHz.saleyhisselmnsahipolduuruhileMehmet
'inveyaAliinsahipolduuruharasndatemeldefarkyoktur.nkRuh
Tek'tir ve her yaratlann hayatiyeti O Tek Ruh'tandr. Ancak Cenab
Hak, bunu, Hz. Meryeme vastasz (babas olmadan) nefha etti (fledi,
yani bilin boyutundan / meleki boyuttan geleni madde leminde aa
kard).Vastabeerbirbabadeil,birmelekikuvvettikiOCebrailisimli
elimelekti.Melek,saltbilincinkuvveleriylevarolananlamndadr.
Melekler,Allah'aaitkuvvelerinsafbirbiimdebulunduu,sadeceAl
lah emri ile hi bir irade koymakszn glerini kullanmak zere yaratl
mlardr.BusebeplemeleklerdorudankatkszAllahelisidir.
Mutasavvflara gre Cebrail isimiyle yaratlan melein hayatiyet kay

852
limran,85
853
M. Akif ZDOAN, Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi V (2005), Say:4;
Meydn,MecmaulEmsl,I,181.
854
Tahrim,66
855
Sd,72

na Ruhl Kuds'tr (Kudsi Ruh/Kutsal Ruh).. Ruhl Kuds de Evrensel
RuholanRuhuzam'dandr.Ruhuzam'dapotansiyelolarakbulunan
bilincinkuvveleri,hayatiyeti,galaktikyaplardaaakncaRuhlKuds
ismini alr. Bunun holografik evren gereine gre de, yldz sistemlerin
dekihayatiyetdegalaksidekininbirmikrorneidir.Yaniyldzsistemleri
de byle tek bir hayatiyet kaynandan gelir ve O Ruh'un mikro modeli
dir, yani Ruhl Kuds'tr bir anlamda.. te bizlerde bulunan hayatiyet,
yani ruh'un kayna da ayndr. Bu anlamda hepimiz ayn, Tek Ruh'tan
hayatiyetimizialdk.Ancakbilinceaitkuvveleritayanbuhayatiyet/ruh,
size veya bana babalarmz vastasyla geldi. Yani sperm hcresiyle.. n
sandaki beeriyet anamzdan, melekiyet babamzdandr. Ruh, sperm
hcresinin potansiyelindeki hayatiyettir (Allah sfat ve esmasndan kay
naklananhayatiyet/bilin),kiodacenin120.gneeritiindeaktiveedi
lir.Vastalveyavastaszolmasarasndakifarkdaudur.Meleklegelen
de hi bir irade bulunmaz, saf olarak Allah Tel'nn emriyle gelendir.
Babavastasylagelendeise,durumbakadr.Babaospermianneyeyol
larken bir beeri dnce tayordu. O spermi kendi beeri dncesiyle
yadabakabirifadeyle birimnefsindenkaynaklanandnceyle,tabia
tnn arzusunu da katarak anneye verdi. Bu fark, s aleyhisselmn da
tmbeergibiyaratlmbirmahlkvebizimgibibeerolduugereini
deitirmesede,O'nabazayrcalklzelliklervermitir.Bizlerinbabala
rndan sperm yoluyla gelen ruh (hayatiyet), babalarmzn bedeninde
maddeleminin(sfliboyutlarn)enerjilerindenvebabannbilincininsaf
olmayndan etkilendi. s aleyhisselmn ki ise bir melek vastasyla
dorudanAllahTel'danidi.Busebeplemaddelemineaitkuvvelerden
etkilenmedi, olabildiince saft. Bu sebeple Allah Tel sfat ve esmala
rndanoluanhayatiyet/ruh,saleyhisselmdatmsaflylaaak
t. Bu sebeple daha beikteyken konutu; amurdan yapt kua fledi
inde, o suret hayat buldu; my ve abra ifaya kavuturdu; ly di
riltti.
Bizlerde babadan ve anadan gelen bir biimde beeriyet ar basar
ken, s aleyhisselmdaki beeriyet (madde leminin hatrasn tayan
hayatiyet/bilin)sadeceanasndand.BusebepleO'nunvarlndameleki
yan(RuhlKuds)bizlerdekindendahaarbasyordu.Melekyanise,bir
anlamdabilinboyutununzellikleridahaarbasyoranlamnagelir.Ya
dasafolarakbilincinkuvveleriyleyayoranlamnda..tebusebepleha
yalinde oluturduu suretlere kolaylkla hayat verip, madde lemine ge
tirebiliyordu.Safbilincinkuvveleriyleyaayan,hikmetlemindedeilde
kudret leminde yayor gibidir. O tpk cennet yaamnda olduu gibi,
hayalettiisuretehayatverebilir.Herbirimiziincennetyaamdaby
le olacaktr. nk madde beden tabiatnn oluturduu beeriyet o bo

yutta olmayacaktr. Bu durum s aleyhisselm iin doutan olmasna
ramen,eerherhangibirkiidebeeriyan,birimnefsvemaddelemi
neaitbedenintabiatnnbasknzelliklerizayflarvemelekyankuvvet
lenirse, o kiide de tpk s aleyhisselmn varlnda ar basan melek
zellikler ar basar, yani bilincin kuvveleriyle yaamaya balar. Yani l
medenncedebudurumuyaayabilirehlinindediinegre..Tasavvufta
bu duruma, kiiye zel "s'nn inii" denir. Baka bir anlatmla, bir kii
nin nefsi birimsellikten kurtulup, o kiide beden tabiatnn getirdii bas
knzelliklerkontrolaltnaalnrsa,tasavvufiterimle,okiinins'siner.
Yani o kii beden tabiatnn kontrolnde deil, bilincin kuvveleriyle ya
amayabalarartk...
Yine tasavvufi olarak kiinin deccalinin kmas da udur: Kii hakikat
ilmini aldnda varlnn ilahi kaynan renir, yani kendindeki ilahi
kuvvelerin varlnn farkna varr. Fakat mahedesi eksiktir. nk en
fsi mahedesini tamamlam, ama afki mahadesi eksik kalmtr.
Yani kendindeki ilahi kuvveleri fark etmi, ama dier yaratlanlarda da
var olan bu gerei fark edememitir. Sadece kendinde mahede edip
farkna vard bu gerei hazmedemez ve kendini seyrettii alemin
rabb, efendisi zannetmeye balar. Bu sebeple hi bir kural tanmaz, hi
bir ykmllk kabul etmez ve diledii gibi yaamaya balar. Bu yaam
da kiinin beeri yann daha da glendirir. Yani kiideki madde beden
tabiatvebirimnefsbaskstamamenkontroldenkarvebuekildeya
amaya balar. Dier bir anlamda, kiinin melek yan zayflar ve bilincin
kuvveleriyleyaamdanbsbtnuzaklar.Eerbuhaldeyken,AllahTe
l'nn lutfu eriir de afki mahadesini de tamamlarsa, kurtulur. Tasav
vufianlaylaokiinins'sinincedeccalilr.
Bir de bildiimiz anlamda Deccl vardr. Deccl, Allah Tel'nn lutfu
erimemiveylecezann(gereklealakasolmayaninan)iindekalm
bir kii olacak. Allah Tel hidayet ve lutfunun ona erimemesindeki en
byketkenise,Deccl'inkrldr.Deccl'ikrletirenise,kendisinde
doutanesmaterkibindearlklolarakbulunankudrettir.Yanikudreti
oluturan isimler Deccl'in terkibi yapsnda arlkl olarak bulunduu
iin, ok byk kerametler gsterebilecektir. Fakat bu kerametler, s
aleyhisselmdakigibimelekyannarbasmasndanvedolaysylabilin
cin kuvveleriyle yaamasndan kaynaklanmaz. Sadece doutan kudreti
oluturan esmalarn, yapsnda daha arlkl olmasndan kaynaklanr.
Hepimizin esma (mn) terkibi bulunur ve bu terkipte baz esmalar
(mnlar) daha arlkldr. Deccl'deki byk g ve kudreti bu mnlar
oluturur,melekiyannkuvvetliolmasdeil..Fakato,bugcnkayna
n ilmi yeterli olmad iin kavrayamaz; nk basireti krdr, ki
Deccl'in sa gz kr olmas basireti gr, ilmi yetersiz, kavray eksik

anlamndadr.
Deccl kendindeki kudretin meleki yann ar basmasndan deil de
doutan, terkibi yanndan geldiini anlayamaz. lmi de halini gremeye
yetmedii iin, bu gcn verdii stnlk hissiyle nefsi iyice kabarr ve
hakikatigrmektenbsbtnperdelenir.Deccl'insagznnkrl
basiretinin krlne de iaret eder, ama ondaki bu basiret krlne
sebepdekendindekibuesmakaynaklbykgtrbirbakma.Buyle
byk bir gtr ki perde olmaktan kmtr. nk perde ekilip orta
dan kalkar, ama ondaki bu byk kudret gerei grmesine perde deil
bir engeldir. nk bir beer doutan bylesi glerle yaarken kendi
siyle ilgili gerei grmesi imknszdr. Hi bir arnma sreci yaamadan
buglerekavuanbirinekimsedeyardmedemezartk..tebusebep
le, bu stn gcn oluturduu zan, bir gn kalkacak bir perde deil,
ebedibirengeldir,krlktr.BusebepleDecclkendinirabzannetmeye
balarveherkesikendinetapmayaarr.VeyakiminebensMesih'im
der,kimineMehd'yimder,kiminedelaholduunuiddiaeder.Herkesin
kafasndakikutsalkabulnebirekildeyerlemeyealr.lmiyeterliol
maypbugereklerifarkedemeyenlerdeonainanr.Oysabirimnefsive
tabiatoldukaarbasanbirininmelekiboyuttannasibiolmayacanbi
lenbirionunkerametlerinede,kutsallkveilahlkiddiasnadaaldanmaz.
Ayrca ilmi olan yine bilir ki bir kiide s aleyhisselm gibi meleki yan
arbassadahi(Allah'aaitsfatveesmayla,yanibilincinkuvveleriyleya
asa dahi) hi kimse lemlerin rabbi Allah Tel olamaz, nk Allah
lemlerden Gani'dir. lemde her ne var ise, O'nun yaratt bir mahlk
turancak.Deccl'isadecesaleyhisselm'nldrecekolmasnnsebebi
de, yukarda anlattmz gibi, O'nun yapsndaki bu arlkl meleki zel
liklerebalkudrettir.Bilincinkuvvelerindenolankudretbukadarsafbir
biimde, yeryzndeki beer arasnda sadece Meryem olu s'da aa
kmtr. Sadece anadan ald beeri zellikler zayf kald iin, O ilahi
kuvvelerle yaamtr aramzdayken. O'ndaki kudret, bilin boyutundan
(sfatboyutundan)kaynaklandiin,Deccl'denokdahastnveg
ldr. Bu sebeple Deccl'i de sadece O ldrebilecektir. Enbiyadan bir
bakas deil de s aleyhisselm olmasnn sebebi de budur. Yani s
aleyhisselmdakibeeriyetin,melekizelliklerininyanndazayfkalmas
nabalolarakaakankudretdolaysyladr.KezaO'nunsemayayk
seltilii ve tekrar madde boyutuna inecek olmas da, bu ilahi kuvvelerle
yaratlmasndankaynaklanrehlinindediinegre...lhievrenselsenar
yoda bu olayla bizlere anlatlan ve idrak etmemiz istenen gerek de yu
karda anlattklarmn tmdr dnceme gre... Yoksa hi bir olay se
bepsizmeydanagelmez.
Yeryznn enbykfitnesiolanDeccl'denAllah Tel'nnlutfuyla

korunabiliriz. Ve yine umarm nefs deccali kanlara Allah Tel ruhun
danflerde(sinerde)kurtulur.
856
BenlemvehemdirilemSonundasenildrem,
GznetoprakdolduramGeleDecclgelegele,
BenleyimvehemdirileyimSonundasenildreyim,
GznetoprakdolduraymGeleDecclgelegele,
AsyMsbendedirHemyedibeyzbendedir,
Msrbanabirbendedir
857
GeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
MsAssbendedirHemparlakelidebendedir,
MsrbanabirbendedirGeleDecclgelegele,
Grkimseninhlinnola.
Grkimseninhlinnola
Grkimseninhlinnola
Grkimseninhlinnola.
Grkimseninhlinnola.
Bilmioldemdirgelensyahemdemdirgelen,
Grkimseninhlinnola.
Bilmioldemdirgelensyacancierarkadatrgelen,
Grkimseninhlinnola.

856
html\www.sessizsozler.org
857
Bende:f.Balanmolan.Kle.Esir.Hizmeti.Hizmetkr.Kul

Grkimseninhlinnola.
Grkimseninhlinnola.
Kurn benim, burada Kurndan maksat Zat, Furkn benim

Furkandan murad da sfattr, yani zt ve sfat benim demektir. Cehlet
hastalna dermn benim. Bu bilgisizlik karanln aan, gideren hep be
nim.
Kur'anKeriminsrlarFtihieriftedir.FtihnnsrlariseBes
melededir.nkBesmeleHazartlhiyyeyicmidir.Hazartlhiyye
tr:
1 Ulhiyyet, 2 Rahmniyyet, 3 Rhimiyyet dir. Bunlar srasyla
Tevhidiefl,TevhidiSfat,TevhidiZattr.
Kurnnesrrbenim,Gklerinenvrbenim,
Grkimseninhlinnola.
Kurnnesrrbenim,Gklerinnurlarbenim,
Grkimseninhlinnola.
Grkimseninhlinnola.
Grkimseninhlinnola.
Grkimseninhlinnola.
Grkimseninhlinnola.
Senbeninkimbilmedinmnakbilolmadn,
HasmamukbilolmadnGelezlimgelegele,

Grkimseninhlinnola.
Senbeninkbilmedinmnkabuledenolmadn,
DmanakarlkvermedinGelezlimgelegele,
Grkimseninhlinnola.
VcdunHakkvcdudurAllhnhalkacdudur,
858
MadumikenmevcdudurGeleZlimgelegele,
Grkimseninhlinnola.
VcdunHakkvcdudurAllhnhalkaikramdr,
YokikenvaredilendirGeleZlimgelegele,
Grkimseninhlinnola.
MsrninszdadrKuyumculartopradr,
Grkimseninhlinnola.
MsrninszdadrKuyumculartopra(altn)dr,
Grkimseninhlinnola.

858
Cud: Cmertlik. Sahilik. Eli ak olmak. Muhtalarn vaziyetlerini, durumlarn
bildirmeemeydanvermeksizinltufveihsandabulunmahleti.Mcahedeidiniye
ve neri hakaik Kuraniye ve imaniye hizmetinde mutemed ztlara lzumunda
maddetendeitiraketmekfedakrl.

A
182
Vezin:FiltnFiltnFiltnFiln.
EssalherkimgelrbazrakaEssal,
Essalherkimyanarsanrakaessal.
EssaldrEnelHakdabugnMansrolup,
Canubndangeenberdrakaessal.
bniEdhemgibitctahtnterkeyleyp,
Soyunupabdlolanhnkrakaessal.
KendiniodlaraatanolHalilullhgibi,
Cnudildenblbliglzrakaessal.
Varldndelprinilineyoleder,
EyNiyzsyleolmimrakaessal.
Essal
859
herkimgelrbazrakaessal,
Essalherkimgelirakpazrnaessal,
Essalherkimyanarsaakateineessal.
NiyziMsrkuddisesrruhulazizburadameydanokuyor.
Canubndangeenberdr
860
akaessal.
EssalEnelHakdraacndabugnMansrolup,
Canvebndangeenakaaslmaessal.
Hallc Mansr kaddesellh srrahulaziz Enel Hak, yani Ben

Hakkmszlerinisylemesizerineeranvehakikatenkatlilzmgeldii
ne fetv verdi. nk EnelHakk demesiyle Mansr Hakk kendi
vcdunda kaydetmi oldu. Cenb Hakk gerek eriat ve gerek hakikatte
kayddan mnezzehtir. Mansr ise bu szleri sarf etmesindeki iddiasndan
geridnmedivetvbeetmediindensonundakatlolundu.

859
Essel:Kendinegvenenortayaksnmanasndameydanokumaszdr.
860
Berdar: f. Aslm, yukar kaldrlm. Tutucu. taat edici ve ettirici. Meyveli.
Meyvevericiolan

Soyunupabdl
861
olanhnkrakaessal.
bniEdhemgibitcvetahtnterkeyleyip,
Soyunupabdlolanaksultannaessal.
KendiniatelereatanuHalilullhgibi,
Cndildenakglbahesiblblneessal.
Varldndeliprinilineyoleder,
EyNiyzsyleolakmimrnaessal.
TAHMSAZB
Essalhbn
862
gnldenbdakessal
Essalherkimsatarsavrakaessal
Essalherkimgirersekrakaessal
Essalherkimgelrbazrakaessal,
Aklazilletondahorikenmamurolup
Hayrileerdenelinyuvcmlesendendrolup
Dhikahrndanhabbinruzuepmesrurolup
Canubndangeenberdrakaessal.
Drthuruftanbirbilirkmilcevbgelp
Kudilinl
863
bilirolsrrduyupsrsyleyp
Butasavvuftanokursundersiniezberleyp

861
Abdal: t. Safdil, ahmak, bn. Afganistanda yayan bir Trk kavminin ad, bu
kavimdenolankimse.Anadoludakibazgebelerinadvebunlardanolankimse.
Dervi, ermi, kalender. Kendini Allaha adam. Ona teslim olmu, bu yolda ile
ekmikimse.(Bak:Ebdal)
862
Huban:f.Gzeller,iyiler
863
l:stn,yce,okyksek,kymetli.

Soyunupabdlolanhnkrakaessal.
Zhirubatngedlkolaayniahgibi
Cesetvcuduhergnlabdaldrsiyahgibi
Bahriakatensefinedilonamelah
864
gibi
Evvelveahirdebirszolmayagerekyalan
HerneszkimsylenirHakktannihanolmazayan
Azbirhakagirdivarnyamaklan

864
Melah:f.ekirge

183
Vezin:FiltnFiltnFiltnFiltn
Devredpgeldimcihnayinebirdevrnola,
Bengidembutensaryyklavirnola.
Cedpummncancismimgemisindada,
Yerleraltndatenimtoprakileyeksnola.
Buvcudumdakalkaatlaynlergibi,
ecihtmalabirhaddiyokmeydnola.
Drtyanmdannrubdubuhkedehucm,
Benliimanlaralupbuvarlmtalnola.
Dalaterkibimotuzikiharfolatamm,
Noktaisrrmkamnuncevherineknola.
Cmleefkrhavssmharolabuarsada,
Kalkalarhepyenidensankimbahristnola.
YevmiTbldrognhermnbirsretgiyer,
Kiminebatvekimihayvan,kimisiinsnola.
Kabrimedostlargelipfikredelerahvlimi,
Herbiribilmektehalimvlihhayrnola.
HerkimisterbuNiyziderdimendiolzaman,
Szleriniokusunkimsrrnamihmnola.
Devredipgeldimcihnayinebirdevrnola,
Bengideyimbutensaryyklavirnola.
Devirnazariyesindenbahsedilmektedir.
Candenizikaynaypcismimgemisiniparalaya,
Yerleraltndatenimtoprakilebirola.
altynmalabirsnryokmeydnola.
Drtyanmdannrubdubuhkedehucm,
Benliimanlaralupbuvarlmtalnola.

Drtyanmdanate,hava,suvetoprakedehcum,
Benliimanlaralpbuvarlmtalnola.
Noktaisrrmkamnuncevherine
865
kn
866
ola.
Noktaisrrmhereyincevherineknola.
Beyitte geen otuziki harften murad Mertibi halkiyye olup

yirmisekizdir.Bunlar:NriMuhammed,Nefsikl,Tabiat,Heyl,Cism
ikl,ekil,Ar,Krs,Felekiatlas,FelekiMenzil,yedikatgk,yedikat
yer, maden, bitki, hayvan, cin ve melektir. Bunlardan sonra Mertibi
Hakkiyye de drt ki, bunlar da Fatih suresinde zikredilmitir. Bunlar
Ulhiyyet, Rahmniyyet, Rahimiyyet, ve Mlikiyyet tir. Bylece toplam
mertebeler otuziki olmu olur. te bunlar tamam olunca her cevher kn
(kaynak)olur.
Cmleefkrhavssmharolabuarsada,
Kalkalarhepyenidensankimbahristn
867
ola.
Btnduygularmndncelerimkefolabuarsada,
Kalkalarhepyenidensankibahristnola.
Kimibitkivekimihayvan,kimisiinsnola.

865
Cevher:Bireyinz,esas.Kymetlita.elikzerindekinak.Edb:Noktal
harf.Yalnznoktalharflerinebcedsihesabedilerekyazlanmanzumtarih.Harf
lerinnoktas.Fls:Varlkendindenolan,varolmakiinkendidndabakabireye
muhta olmayan varlk. Allaha inanan filozoflar iki eit cevher kabul etmilerdir.
Yaratccevher,Allah.Yaratlmcevher,madde,ruh.Allahcevherolarakvasflan
drmak noksan bir anlaytr. nk cevherAllahn sfatlarndankyam binefsihi:
varlkendindenolansfatnbelirtebilir.Allahsfatlarveisimleriyletanmakicab
eder. Maddeci filozoflar cevher olarak yalnz maddeyi kubul ederler. Oysa madde
Allahn yaratt lemlerden sadece biridir. Fizik ilmi maddenin enerjiye ve enerji
nin maddeye dntn gstermitir. Madde de enerji de belli kanunlara bal
dr.Kanunvarsakanunkoyucudavardr.Maddeveenerjiyehkimolanvekanunla
rkoyan,maddeveenerjiyiyaratanAllahdr.
866
Kn:f.Bireyinmenba.Kuyu.Kaynak.Mdenoca.Birkeyfiyetin.(niteliin)
bololarakbulunduukimse
867
Baharistan: f. lkbaharn hkm srd zaman. Yeil ve iekli yer. Molla
Cminineseri.

868
Srlarnortayere karlacagnyanimaherde her
kesin ameli birer sret giyer. O kimsenin amelleri hayr ise, hr, gilman,
aalar,meyveler,kular vesirekillerinde. O kimseninamellerierise,
maymun, ylan, akrep, domuz, kpek veya bunlara benzer sretler giyip
dururlar ve bunlar tartlrlar. nk ameller birer sret giymeyince tartla
mazlar. Onun iin Mir gecesi Resln dnnde brahim aleyhisselm
ilegrtnde(yedincikatta):Y,Muhammedbendenmmetineselm
syle ite cennet botur. Cennetin her nimeti amellerin sretleridir. Bu
cennet (Suphanallh, Velhamdlillh ve Lilhe illallh vallh ekber) de
mekledolardemilerdir.nsanlarndnydakiamellerisretgiyiptartlr
lar, hasent (iyilikleri yaptklar gzel ileri) seyyitndan (fenalklar, yap
tklar fena ileri) fazla olanlar cennete, seyyit hasentndan fazla olanlar
cehennemegirsegerektir.
Kabrimedostlargelipfikredelerhallerimi,
Herbiribilmektehalimaakalmvehayrnola.
NiyziMsr,kabriniziyaretedenlerehimmetvetasarruftabulunupik
ramolacandanhaberdrediyor.
HerkimisterbuderdliNiyziyiozaman,
Szleriniokusunkimsrrnamisafirola.
TAHMSAZB
CevrinekHabibinbendeifermanola
Tezeldetolupturkmilepnhnola
Kiminebuszgmandr
869
kimineimnola

868
Trik,9
869
Gman:f.Zan.Tahmin.Sanmak.phe

tmeyecnblblbutenglbirgnsola
Yinehaldmgelipbusrrmavakfola
Ykulupbudertdeyvrmbirkurudemkala
Olmadbusrramahremhamdlillhecnebi
Kandedirsrrilhkandedirsrrnebi
nkbirzllhayaldirbendebusrreb
Mebdeisrrmaadfehmederehlihner
Drtkitabnremzinibirnoktadanezbereder
Erkiimaksudunistereyleypazmisefer
Birimisavmuzekthacscdilekyam
Bylebirhlivcudumolmayarenzalm
870
Harfusavtmkalmayatekmilolakllikelm
Noktaisrrmkamnuncevherineknola.
Edeleryamaolmadancmleklukli
Cbbevedestr
871
ilezhirgrenlerlm
Benbilefarketmezolamhlimflblimi
DerviAzbbirolurhlehlinessziyan
872
Ehlihlolankiiyesmyaekvegman
Tgirebirehiresalikolmayagerekyalan

870
Zalm:Karanlk.Zulmet.
871
Destar:f.Sark,imme,baasarlantlbent.
872
AzbBabanndivanndaburasmmizebngeiyor

184
Vezin:MstefilnMstefilnMstefilnMstefiln.
Devrnodurkimdevrinidevrifelekbilmezola,
nsnodurkimsrrninsmelekbilmezola.
Merkepizindesugrpderyygrdmsanmasen,
Deryodurkimkarnaslsemekbilmezola.
demodurkimnrolahemmuhemzemnola,
Hayvandanoladaldururnnnemekbilmezola.
Kmilodurkimasusuzokokemekekmiola,
Nksoidrbundakimhergizemekbilmezola.
HerbirNeb,herbirvelzilletleerdimenzile,
MsryessnolazAllhdemekbilmezola
nsnodurkimsrrninsanvemelekbilmezola.
Srrn ktlerden gizlemen alacak bir ey deil; alacak ey ken

dindendesaklaman,kendindendegizlemendir.
873
Deryodurkimkarn
874
aslsemekbilmezola.
Deryodurkidibiniaslbalkbilmezola.
demodurkimnrolahemmuhemzemn
875
ola,
Hayvandanoladaldururnnnemek
876
bilmezola.
demodurkiateolahemsuvehemzamnola,
Hayvandanoaadrekmekvetuzbilmezola.

873
Mesnevi,c.II.b.1500.
874
Kar: Derinlik. Dip. Her eyin dibi. Nihyet. Yemei dipten yemek. almak.
koparmak
875
Zeman:Zaman,devir,vakit,a,mevsim,mehil.(LevhiMahvsbatise,sbitve
dimolanLevhiMahfuzuAzamndaireimmkinatta,ynimevtvehayata,vcut
vefenyadaimamazharolaneyadamtebeddilbirdefteriveyazarbozarbirtah
tasdrki,hakikatzamanodur.Evethereyinbirhakikatolduugibi,zamandedi
imiz, kinatta cereyan eden bir nehri azimin hakikat dahi Levhi Mahvsbattaki
kitabetikudretinsahifesivemrekkebihkmndedir.S.)
876
Nemek:f.Tuz.Milh.Lezzet,tat.Ballk,hak.

Nksoidrbundakimhergiz
877
emekbilmezola.
Noksanokimsedirbundakimaslaemekbilmezola.
TAHMSAZB
Eyleeziyetnefsinerhundilekbilmezola
kolanvuslatiinkaydgerekbilmezola
Hakkalyaknzanbulakehliekbilmezola
Yrincefsnekmedinkgerekusanmasn
Mevldanznekimseyokhikimseyedayanmasn
rifoderdimingreferdsafsnekmesin
Merkepizindesugrpderyygrdmsanmasn,
Deryodurkimkarnaslsemekbilmezola.
Ehlisulukunartdrbktenilecnola
Hernegelirdostundangelircnilebirfermnola
Sahnrzairegiriphemhkileyeksanola
demodurkimnrolahemmuhemzemnola,
Hayvandanoladaldururnnnemekbilmezola.
Dimedemestnelikkmeyiniimiola
Dehrinbuakvekarasnatpkamugemiola
TkimvralliyyineHakktankanadamola
Nksoidrbundakimhergizemekbilmezola.
knelindenAzbyameskenkafesdirblble
Duymazcefsendenonuncnnverirblblgle
Buremzikmilgerekzhirilebatnbile

877
Hergiz:f.Asl,katiyyen.Hibirsuretle.

Y
185
BugnYakbkalbeYsufcndangeldi,
Kmsipurnesmileocnndanhabergeldi.
Aleygzlerimenvrvechizlcellden,
Dilbedrolkimmehridrahndanhabergeldi.
Yerinmenksmdeyukemlehlinigrdke,
Kamnoksntekmiledeninsanlardanhabergeldi.
Nekimyamaolunduekmegamimdengerusenvar,
Dilivrandakiolkenzivrndanhabergeldi.
Edipdilhneyitamiroturbubeytlahzanda,
Buebbanasehervaktindemihmndanhabergeldi.
BuMsrninvcduMsrninoldurehinh,
EzeldentebedhkmiSleymandanhabergeldi.
Kmsipur
878
nesmileocnndanhabergeldi.
BugnYakbunkalbineYsufcndangeldi,
Oulgmleininesintisiileocnndanhabergeldi.
Bu beyitte Yusufdan murat ruhtur, Yakubdan murad ise kalbtir. Ruh

makm, hakikat makm olup Makm cem dir. Makm ceme vsl
olmadan hi Hazretil cem e vsl olunabilinirmi? nce Yusufa, andan
Yakubagidilir.KurnKermbtnenfsveafkcmidir.Fakatbirtife
vardrki, onlara Tifei Btnyye tbir olunur. Bunlar Kurn yalnz
enfse hasrederler. Mesel; Salt afkiyeyi tanmazlar, salt yalnz
enfsiyyeyehasrederler.Orukezaylevedierfarzlardaenfse(nefisle
re)hasredip,afkiyyeyiinkrederler.
Cebril akli Resldr, srfil himmeti Resldr, yoksa Cebril ve
srfilin asl yoktur, murad enfsdir diyerek, afkiyyeyi inkr ederler.
Tifei zindka gibi bu gibiler kfirdir. Kurn yalnz enfse hasreden kf
reder.

878
Pur:(C.:Purn)Oul.Evld;
Pr:f.ok,dolu,okfazla,memlu,tekrar(mnlarnagelir,birleikkelimeleryap
lr)Shib,mlik.

Dilbedr
879
olkimmehri
880
drahndanhabergeldi.
Aleygzlerimzlcellninyznnnurlarndan,
Eydolunaygibignlparlayangnetenhabergeldi.
Zlcellin nrlarndan murad, burada grnen mevcdattr, yani lh

Cemldir.BugrnenlerHakknefli,isimleriseHakknsfatdr,bunlar
ztadelleteder.
Yerinmenksmdeyukemlehlinigrdke,
Yerinmenoksanmdiyekemlehlinigrdke,
Btnnoksntamamlayaninsanlardanhabergeldi.
nsnnksmdiyeyerinme,yanizlmesenitekmilettirirler.nk
nsn Hayvn vardr ki tevhide hi dhil olmamtr ve seyri slk grme
mitir,bunlarainsnHayvantbireolunur.TevhidiEflveTevhidisft
makmlarngrmveyayalnzTevhidiEfligrmolanlaransnNaks
tabirolunur.TevhidiztavslolanlaransnKmiltbirolunur.
Kamunoksntekmiledeninsandanhabergeldi
Bir kere tevhide ayakbastm, o kimse kmil olur, yani nsn Kmil
mertebesine vsl olur, ona makmlar tekmil ettirilir. Bir kere o adam
hayvniyetten kurtuldumu, ya bu lemde veya son nefesinde veya Berzah
leminde,yamaherdeonatekmilettirilir,mahrumkalmaz.
Nekimyamaolunduekmegamimdengerisenvar,
Periangnldekioharaphazinedenhabergeldi.

Sanaminanacaz?Sanaenrezilkimseleruymaktadrdediler.
881

879
Bedr:(Bedir)Dolunay.Aynenparlakolduuhli.MekkeiMkerremeileMe
dinei Mnevvere arasnda bir yer ismi. Bir eyin tamam olmas. Sibk ve srt
etmek.Biriinansznzhirolmas.Tamvemnasibolanz.Doluey.yihiz
metedenkle.
880
Mehr: Ak, efkat, muhabbet. Gne. Huk: Mihr. Evlenme muamelesinde
erkektarafndankadnaverilennikhbedeli
881
uara,111

882
Gnleviniediptamiroturbudnyada,
Bugecebanasehervaktindemisafirdenhabergeldi.
BuMsrninvcduMsrninodurahlarh,
TAHMSAZB
Bihamdillhvelminne
883
kidermandanhabergeldi
BuderdinaresinbuldumLokmandanhabergeldi
Bugnmsrdile
884
adliisultandanhabergeldi
Kmsipurnesmileocnndanhabergeldi.
Grndnyanbizehnerarzkemlinden
zmdrvuslatndildehakikathlihayalinden
Dlibarezredertemenyvislinden
Dilbedrolkimmehridrahndanhabergeldi.
zmeyledimtasdikhayalehlinigrdke
Onahemdemolurgnlmvisalehlinigrdke
Temaycemaleylercemlehlinigrdke
Yerinmenksmdeyukemlehlinigrdkte,
Bugnoldumemnillahemnettirbanaesrr
EritimilmiYezdnainyeteyledisettr
feyzineylediihsancenbHazretiGaffr

882
Ahzan:(Hzn.C.)Hznler,kederler,skntlar,tasalar,gamlar
883
AllahTelkrminnetleberaber
884
msrdile:Gnlehri

Buhasretitiykndansanasanmaziynede
SanaihsanereHakktanvcudunayncanede
Kmuderdidiledermnolabkdefnde
MsemmaolataesmabrakmadildenAllah
Yorulupkalmagelyoldagecegndzedpah
BenAzbninvcudundaneserkalmadvallhi

186
7+7=17
Zevlegnsalnd,kalaiVnalnd,
Btlvcddoland,vcdHakkbulundu.
Vcdinsnacn,muhakkakolduSultn,
eytnsrdRahman,levhindenolsilindi.
Birmahfsahhridi,kattlucebbridi,
Cdymekkridi,caduluubilindi.
Tevbeederdihayre,niyetederdierre,
Kpolmuidihamrehamrinkpdelindi.
Sevmezdiolbeeri,emidihepzarar,
EhliHakkncieri,dilimdilimdilindi.
Olzliminelinden,ktouyolundan,
Cddpilinden,defterlerialnd.
Yezdibednmidi,ilimdehahamidi,
tidiBelamiditaradilisalnd.
Zevle
885
gnsalnd,kalaiVnalnd,
Btlvcddoland,vcdHakbulundu.
Gnsonaerdi,Vnkalesialnd,
Btlvcdevrildi,Hakkvcdubulundu.
VANMEHMEDEFEND
886
Van Mehmed Efendi'nin hayatn; hayat, yetitirmi olduu talebeleri,

yaptrmolduueserleri(hayrat)veyazmolduueserleriolarakdrtana
balkallndaelealabiliriz.
A.HAYATI
1.DoumYeriveKimlii
Trk tarihinin altn sayfalarnda; din, siyas ve edeb bakmdan yerini al
m olan Van Mehmed Efendi, daha ok ilm ve siyas hayatyla dikkatimizi
ekmektedir. XVII. yzylda yaam olup Vanzade ismiyle n yapmtr.
Van ilinin Hob kasabasnda domutur. Knyesi yledir; Van Muham
med b. Bistam b. Rstem b. Halil elHseyn elHoab'dir. Doum tarihi
kesinolarakbilinmemektedir.VanMehmedEfendi'ninHakkayrytari

885
Zeval: Zil olma, sona erme. Gitmek. Yerinden ayrlp gitmek. Gnein tam
ortada gibi, ba ucunda bulunduu zaman. Gnein nsf nehar dairesinden bat
mayadorudnmesi.Seyrininsonunayaklamas.
886
(KONUK,2001),s.716

hiise(1096/1685)olarakbilinmektedir.Kendisinedoduuyerleilgililakap
lar taklmtr. Vanl olmasndan Van, Mehmed Efendi ve Van Mehmed
Efendi diye anlmtr. Hoab'l olmas, elHob olarak tannmasna yol
amtr.
Burada nemle unu arz etmek gerekir ki, baz ktphane kataloglarn
da,VanMehmedEfendiileVankulu MehmedEfendibirbirinekartrlm
tr.VankuluMehmedEfendi(Vanehrihyt.1592)birTrkbilginidir.Mder
ris ve mftdr. Vankulu Mehmed Efendi hazrlad Arapa Trke szlk
ilenkazanmtr.
JBrockelmann (1868/1956) GAL diye bilinen eserinde, Van Mehmed
Efendi (hyt. 1096/1685) ile Vankulu Mehmed Efendi'yi (hyt. 1000/1592)
ayn ahs olarak kaydetmi ve bu eserinde, Van Mehmed Efendi'yi; M. b.
BistmalHassbWnEf.,Wnqulu,starb1096/1685eklindezikretmive
bunakaynakolarakda;BursalMehmedTahir,OsmanlMellifleri,II,50ile
smailBelEfendi,GldesteiRiyazrfan,S.209'ugstermitir.
Ancak, Brockelmann'n kaynak olarak gsterdii bu eserlerde Van
MehmedEfendiveVankuluMehmedEfendihakkndabilgiverilmiolup,bu
ikiahsiyetbirbirinekartrlmtr.Herhalde,herikisininVan'lolmasndan
dolay, Brockelmann baz ktphane kataloglarnda da kartrlmas sebe
biylekendisidebukonudayanlmolabilir.
Ktphane kataloglarndaki yanl kaytlardan bir rnek verirsek; Yeni
Cami matbu katalogunda, Mehmed elVan eehr biVankl (hyt. 1000);
Es'ad Efendi Ktphanesi defterinde ise, Mehmed elVan eehr bi
Vankulu(hyt.1000)olarakkaytldr.
Zatenbuikiahsnlmtarihleriarasnda93ylgibibirzamanfarkvar
drki,ayrayrdnemlerdeyaamlardr.
2.TalebelikDnemi
Van Mehmed Efendi ilim akyla dolu olduu iin, tahsilini daha da de
rinletirmek iin Van'dan ayrlp, Tebriz, Gence ve Karaba'a gitmitir. Van
Mehmed Efendi elde ettikleriyle yetinmiyor, daha fazlasna ve gzeline
ulamak istiyordu. Bu yce gayesiyle ilim merkezlerinden biri olan Tebriz'e
gitmitir. Lkin burada Rfzler ve dinsizler ile karlamtr. lim renimi
nin kmaza girmemesi dncesiyle buradan Karaba'a gitmitir. Karaba'
da nl, esiz stad Molla Nurettin hazretlerinin yannda on yla yakn ilim
tahsiledip,kendiniyetitirmitir.
2
VanMehmed Efendi, daha ok tefsir, hadis, ksas enbiy ve tarihe ilgi

duymutur. 0, eitli tarikatlerle ve tasavvufla uram fakat bu yolda git
memitir.
Van Mehmed Efendi ilim hayatn tamamladnda Erzurum'a yerleip,
vaazvenasihatlerdebulunmutur.

3.HayatndaYapmOlduuGrevler
Van Mehmed Efendi ilk olarak Erzurum'da vaizlik yapt yllarda,
KprulFazlAhmedPaa(hyt.H..1069/1659)iletantktansonrakiyllarn
stanbul'dageirmitir.O,stanbul'dasultanvaizlii,hnkrvaizliiveordu
vaizliigrevlerindebulunmutur.
a)Vaizlik
VanMehmedEfendivaizlikdnemineilkolarakErzurum'dabalamtr.
Vaizlik mesleinde o kadar n ve hret yapmt ki, evreden birok kimse
onugrmeevedinlemeyegeliyordu.
O, eyh olarak tannm fakat tasavvuf yoluna girmemitir. Bu da onun
dikkatekenbirdiertarafdr.
Vaizlik mesleinde Erzurum'da epey grev yapan Van Mehmed Efendi
bunun yan sra ilim meclislerindeki sohbetleriyle de mehur olmutur. O
senelerdeKprlFzl,AhmedPaaErzurumBeylerbeyisiolarakErzurum'a
geliyorveVanMehmedEfendi'ninnnduyuponunlatanyorvearala
rnda samimi ilikiler oluuyor. Bylece Van Mehmed Efendi'ye stanbul
yolu almtr. Onun, sultan IV. Mehmed
887
ile tanmasn kolaylatran
hatta sultan vaizlii ve ordu vaizlii mevkilerine kadar ykselmesine sebep
olan kii Kprl Fzl Ahmed Paa'dr. Van Mehmed Efendi, 1664 ylnda
stanbul Yeni Cami krs vaizliine tayin edilmi bunun yan sra Sultan IV.
Mehmedinhocalkgrevideonaverilmitir.
Van Mehmed efendi'nin talebelerinden shak b. Hasan Tokad (hyt.
1100/1688),VanMehmedEfendi'yiokvm,onuadetabirtdenizine
benzetmitir.
Van Mehmed Efendi, ehzade Mustafa'nn ve Ahmed'in de hocaln
yapmtr.
b)SultanHocal
Van Mehmed Efendi'ye, nceden de ifade ettiimiz gibi, 1664'te Yeni
Cami krs vaizliinin yan sra, Sultan IV. Mehmed'in hocalk grevi veril
miti. Daha sonra ehzade Mustafa'nn hocaln yapmtr. Van Mehmed
EfendiHnkrVaizigrevinialnca,ehzadeninhocaln,damadFeyzullah
Efendi'yedevretmitir.
ehzade Mustafa'nn eitimine balanlmas, Van Mehmed Efendi'nin
ona ilk dersini vermesi, trenler dzenlemesi Hammer'de anlatlmaktadr;
Sultan IV. Mehmed ayaa kalkarak olunu karlam, gzlerinden perek,
onu kendi yanna oturtmutu. ehzde'nin eitimiyle grevli Emr Efendi'
den nce, Van Mehmed Efendi evvela Bestnele'yi okutmu, daha sonra da

887
19.OsmanlpdiholanIV.MehmedinbabasSultanbrahim,annesideHase
kiHaticeTarhanSultandr.Osmanltarihinde,avaolandknl,nedeniyleAvc
Mehmedolaraktannmtr.

elifb'nn ilk drt harfini syleyerek, ehzadeye defa tekrar ettirmitir.
Sultann ikinci olu Ahmed'in hocal da Van Efendi'nin damad Feyzullah
Efendi'ye verilmiti. Feyzullah Efendi gen ehzadeye verilecek olan ilk der
sinverilmesierefiniVanEfendi'yebrakmt.(Temmuz1680)
c)OrduVaizlii:
Orduvaiziveyaeyhi,askerlerigazavecihadatevikveordununmuzaf
feriyetineduaetmekiinbulundurulankimselereverilenisimdir.Orduvaizi
olankimse,yksekilmiyesnfnamensupbirzatolup,savatannceaskere
hitap eder, manev destek salard. yle ki bazlar bizzat savaa katlr, as
kerinnndedmanlamcadeleederveehdetiarard.anltarihimizde
bununlailgiligzelrneklervardr.
VanEfendideorduvaizliindebulunmutur.O,savatannceaskerehi
tapeder,manevdesteksalard.
1683ViyanaseferineVanEfendidekatlmt.FakatII.Viyanakuatma
s,bozgunlasonulannca,padiahtarafndanBursaKestel'esrlmt.
4.IV.MehmedileMnasebetleri:
FzlAhmedPaa'nnkanalylaIV.Mehmed(16421693)iletananVan
Efendi, ok ksa bir srede sultann sevgisine ve saygsna mazhar olmutu.
Padiah her zaman onun derslerini dinler, hemen her seyahatinde onu ya
nndan ayrmazd. Dolaysyla, meclis trenlerinde ok nemli kii haline
gelenVanMehmedEfendi'yepadiahbtnilerindedanrhalegelmiti.
Padiah,oksevdiibuvaize,cizyevegmrkmuhasebelerindenikibin
akaverdiigibi,BursaKestelkalesiveevresindekibirokkyonatemlik
etmiti, Bunun yannda eskiden Papaz Bahesi imdi de Vanikoy
888
ismiyle
anlan,Boazii'ndeyeralanyerideonavermiti.
Buyredegezmeyiavlanmayseven,buradakikasrvebaheleriyeniden
dzenleten IV. Mehmed, ehzadelerine hocalk eden Van'l bir hoca olan
VanMehmedEfendi'yeburadabykbirtoprakvekorulukbalamtr.
IV.Mehmed,Cumagnndenbakahergnavtertipederdi.Cumagn
leri ise Van Mehmed Efendi'nin vaazlarn dinler, son derece ona gvenir;
heriindeonadanrd.Padiah,VanMehmedEfendi'ninokiyibirnianc
olmasndandolayonatezhiplibiryayhediyeetmiti.
Van Efendi'nin padiah zerinde etkisinin byk olduu; padiaha baz
tekkeleri kapattrd, mevlev semahlarn, bekta ayinlerini, iki ve ticare
tini yasaklattrd sylenir. Vanky ad, bu Van'l hocadan gelmekte ve
yzyldanfazlasredirbuisimleanlmaktadr.
2

888
Boaziinin Anadolu yakasnda, Kandilli ile engelky arasnda kalan, skdar
ilesinebalsemtvemahalledir.

5.YaadDnemdeDinSiysiDurumveFaaliyetleri:
XVII. asr incelediimiz zaman, din hayatn kargaa iinde olduunu g
ryoruz. Bu kargaa mutasavvflar ile fkhlar arasnda olan mcdeledir.
nceleri fikir alannda, kitaplarda vaazlarda olan bu mcadele, asrn sonla
rna doru eyleme dnmt. Bu dnemde Osmanl topraklan zerinde
tasavvuf hareketler yice hzlanmt. Bu mutasavvflar iinde dine uygun
grolandavardolmayandavard.
Siys olarak baktmz zaman, Osmanl devletinin siys, idri, mal, as
kervehukukbakmlardanitenieyklmaktaolduugrlmektedir.Padi
ahlarnyalarnnyetersizolmassebebiylekarcvezirlerinidareyiellerin
debulundurduklarvervetinilerisafhalardaolduugrlmektedir.Ayrca
budnem,veziriazmlarnokskdeitii,siysi veidriistikrarnbozul
duu en nemlisi de, Ksem Sultanlarn, Halice Tarhan Sultanlarn etkileri
ninokkuvvetliolduukarmakarkbirdnemdir.
Kprller dnemi; Kanun dnemini hatrlatan istikrarl bir toparlanma
dnemi olmutur. Kprllerin vezirlik dnemi Fzl Ahmed Paa dnemi,
Kprllergibibaarlolamamtr.II.ViyanaKuatmas(1683)'nnhsranla
sona ermesi artk Osmanl'nn Avrupa'da, Tuna boylarnda sona ermesi de
mekti.
Dnemin kltrel dokusuna baktmz zaman, XVII asr ilm ve fikr ba
kmdan medreselerlemderrislerinalmalarylaortayakmaktadr.Fakat
bunlarn almalarnn ufk olarak pek geni olmadklarn anlyoruz. Bunun
yannda, kltr hazinemizi zenginletiren nemli eserler te'lif ve tercme
edilmitir.Bunlardanbirka;
Ahzde Halim (hyt. 1604 m.) slm hukukunun nemli kaynaklarndan
Hidyeerhiyazmtr.
SanAbdullahEfendi(hyt.1660m.)Hadikat'lfukahaadleserinikaleme
alm ve erhini de yazmtr. Bunlarn yan sra Kefeli EblBeka Eyb b.
Msa(hyt.1682m.)KlliyatEbu'lBekadllgatiniyazmtr.
Bunlarn yan sra, Peev brahim Efendi(hyt. 1651 m.)'nin Tarhi
Peev'si, Ktip elebi'nin (hyt. 1657 m.) eserleri, Solakzde Hemdem (hyt.
1658) m.)'nin Solakzde Tarihi, Kk Nianczde Mehmed Paa(hyt. 1571
m.)'nnNiancTarihibudneminbellibaleserleridir.
XVII. asrda, tasavvuf dncelerin olduka yaygn olduu zellikle de
Halvetiyye, Bayramiyye, Kadir ve Mevlevi tarikatlarnn etkin olduu bir
zeminyardr.VanMehmedEfendikendisinibylebirmcadeleninerisin
debulmutur.
VanMehmedEfendi,XVII.asrndin,siysiveilmortamnda,padiahn
gzdeleri arasnda olmutur. Van Mehmed Efendi birok sahada, kendi
fikirleriyle devlet ierisinde tesirli olmasn ok iyi bilmitir. Van Mehmed
Efendi'ninaktifrolaldbazolaylarunlardr.

Kahvehanelerin kapatlmasna bizzat almtr. Yine arabn yasaklan
masn salayan Van Efendi olmutur. eyh'lislm Minkrzde Yahya
Efendi ile duann aleni yaplp yaplmayaca tartmas iddetli bir ekilde
olmutur.VanMehmedEfendiduannaktanyaplmasnsavunuyordu.
Ayrca Van Mehmed Efendi, mutasavvf air Niyzi Msr kaddeselh
srrahulazzin(16181694)Bursa'danLimniadasnasrlmesi,Babaeski'de
bulunanbirBektatekkesininyktrlmas,MevlevveHalvetderghlarnn
kapattrlmasndansorumlututulmaktadr.
6.Kestel'eSrgnEdilmesiveHakkaYry:
Bu srgnn sebebi, II. Viyana Kuatmas(1683)'nn baarsz olmasdr.
VanMehmedEfendibukuatmayaorduvaiziolarakkatlmt.
hret dkn Veziri A'zam Merzifonlu Kara Mustafa Paa baz yaz
malarla devlet kademelerini sefere tevik ediyordu. Ayn ekilde Yeni Cami
vaizi Van Efendi'ye de yazlar gnderip, vaazlarda Viyana seferini tevik
ettirmiti.SonutaVanEfendipadiah,sefererazetmeyibaarmt.
Fakatbuseferinbozgunlasonulanmas,KaraMustafaPaa'nndahaya
tnamalolmu;VanMehmedEfendi'nindepadiahngzndendmesine
sebep olmutu. Neticede, nceden Van Efendi'ye temlik edilen Kestel'e
srgnedilmiti.
BusrgnolayVanMehmedEfendi'yiokzmt.Buolaydanksabir
sresonra,14Zilkade1096/12Ekim1685CumagnHakkayrmtr.
VanMehmedEfendi'ninikikzdrtoluvard.Oullarnnhepsiilmiye
dendi. Oullarndan Ahmed Efendi slanbul payelilerinden, Selman Efendi
iseHaremeynevkafmfettiidir.
Van Efendi'nin zamannda mutasavvflara olan tutumu, Edirne Vak'asn
kendiailesialeyhineevirmiti.
B.TALEBELER
Van Mehmed Efendi'nin tesbit edilen iki talebesi vardr. Bunlardan biri,
eyhlislm Feyzullah Efendi(10481115/16381703)'dir. Van Efendi'nin
damaddr. Feyzullah Efendi, padiahn gvenini fazlaca kazanm olduu
iin, kendi yaknlarn da birok yksek makama getirmitir. lmiye snfn
kendi aleyhine kstrp, gcendirdi ve dman etti. Edirne vak'asnn ba
sebeplerindenbirisioldu.
Van Mehmed Efendi'nin rencilerinden birisi de shak b. Hasan
Tokad'dir.O,dinbilgileriniVanMehmedEfendi'dentahsiletmitir.
Hanef mezhebine mensup olan shak, birok eser yazm olup, eserleri
nin ou da manzumdur. Eserlerinden zellikle Manzumei Akid, devrin
limlerinceoldukamutebersaylmvebueserebirokerhleryazlmtr.

C.YAPTIRMIOLDUUESERLER(HAYRATI)
Van Mehmed Efendi'nin birok hayrat vardr. Bunlar stanbul ve Kes
tel'deyaplmt.
IV. Mehmed'in Boazii'nde Van Mehmed Efendi'ye temlik ettii yer
olan Vaniky'de, Vaniky Cmii'ni (H. 1076/1655)'te yaptrmtr. Bursa
Kestekalesininevresindebircamidahayaptrmt.
Ayrcayalolarak,18.yzyldayklm,talariseSadabatkklerininya
pmndakullanlmbiryalsvard.AyrcaVanikysemtinde,VanMehmed
Efendi'yeaitolduusylenenbirdeyalbulunmaktadr.
Bunlardanbaka,Kestelkalesievresindekicamiinyannda,mescid,ima
ret ve byk bir kervansaray yaptrmtr. Van'nin ve yaknlarnn kabri de
buradadr.
NiyziMsrkaddeselhsrrahul azzVaniEfendihakkndaki g
rleriniMevidlrfandauekildeaklyor.
Allah Telnn: Vela teniya fizikri: Beni anmakta vani (gevek) ol
mayn.
889
sz hakkndadr. Dersen ki: Vani zikirde nasld ki, biz de
onungibiolmayalmcevabenderimki:
Vani Sultan Mehmed'e yaklama imkn bulunca Sultan Mehmed
Camide,mescittevetekkelerde bulunanbtnzikirehlinicehri zikirden
kesti. Zikir ehlini darmadan etti. Zikir yerlerini ehlinden boaltt. O ka
dar ileri gitti ki zikir nuru insanlarn kalbinden tamamen snmeye yz
tuttu.BununiinAllahbizideonungibiolmaktan,Fir'avn'nyasaklaral
tndakalanMsaveHarunaleyhimesselmgibionunyasaaltndakal
maktanmenetti.
Cenab Hakk'n Taha Suresinde: Benim zikrimde vani (zayf) olma
yn ayetiyle iaret buyurduu zere hasedilerin en by VAN'dir.
nko,byyaparakpadiahayaklat,padiah,saltanatyularnonun
eline verdi, ona itaatkr oldu. Sultan onun emriyle Msri'yi hapsettirdi.
OnyediseneRodos'ta,onaltseneLimni'de.Sultanveokmevkierbab,
Msri'yigeimskntsylatazyikedipVani'yetabietmekistiyorlard.Hl
bukiMsri,alkvesusuzluktanlsedahionatabiolmaz.Msri'ninonlara
soncevabuidi:
Allah Tel'nn setii Hasan ve Hseyin aleyhisselma raz olmayan;
bilakis Hseyin aleyhisselm katledenlerden raz olan kimse, Allah'n en
byk dmandr. Ve bugn bu mezhebin reisi Sihirbaz Vani'dir. Allah
bizivesiziMuhammedEvladnnsadkdostlarndaneylesin.(MN)
890

889
Th,42
890
(ATE,1971)Altmncsofra

Dindarlk lsnn kullanlmasnn nelere mal olacana yine ilgin
birrnekyineK.KarabekirPaa'dan:
Erzurum'dayakaladmzMslmanolmubirRuscasusunutemi
zekarmakiinbirmahallehalknnkararghmageldiizamanhalle
rinebakphatratmaunukaydetmitim:
Ey Trkolu! Sen pek safsn, seni herkes aldatt. Erdim diyen, dn
dm diyen emberinden atlatt. (Karabekir, stikll Harbimiz, 2/717)
891
eytnsrdRahman,levhinden
892
olsilindi.
nsnvcdnacn,muhakkakolduSultn,
eytnsrdRahman,ollevhindensilindi.
eytnRahmansrdburadaRahmsrddemeklzmgelirdi,n
k eyh Kteri hazretlerine eytn gelip: bir mklm var. Cenb
Hakbuyurmutur:Vesiat rahmetklli eyin(Rahmetim hereyikaplaya
cak derecede genitir), ben de burada geen ey de dhilim, u halde
benimderahmetiindebulunmamiktizeder. NiinHakknrahmetinden
kouldum?.
Kterhazretleri:Kllieyinmuhtolan(Hereyikaplayan)Rahmann
rahmetidir ve rahmeti Rahmandr. nk rahmeti Rahman bir rahmeti
mdr (Yani mterek, herkese it ). Rahmeti Rahm ise rahmeti hstr ve
rahmeti ycaddr, ite sen oradan, yani Hakkn Rahm olan rahmetinden
kouldun. te bu sebeple Msr efendi iirdeki beyitte Rahman yerine
Rhmdemesilzmgelirdi.
Birmahfsahhr
893
idi,kattlucebbr
894
idi,
Cd
895
ymekkr
896
idi,caduluubilindi.

891
(ZTRK,2008),s.61
892
Levh:Grnenibretlimanzara.zerindeyazveyaekilizilebilirdzlk.Sey
redilenyerinizilisureti.Ayet,hadisveyabyklerindersvericiszleri.Yazley.
imekakmak.Susamak.Zhirolmak.alpalmak.
893
Sehhar:(Sihir.den)Bygibibirkuvvetleeken.Byyapan.okaldatc
894
Cebbar:(Sfatlahiyedendir)stediinimutlakyapan,dilediinemuktedirolan.
Byklk, azamet ve kudret sahibi. mar eden Cenab Hak. Kullarn slah edip
tevbeye gtren Allah Tel Hz.leri (C.C.) Zlim, gaddar, mstebid, mtemerrid
insanlardabusfatlatavsifedilir.Mesel;Cengiz,cebbarvegaddarbirdevletadam
idi.Koz:Gkyznncenubundabulunanbiryldzkmesi.
895
Cad:Avrupadaputperestlikandanberigelenbirinancagre,eytanngc
n kull anarak by yolu ile insanlara ktlk eden, felketler getiren kadn. Bu

Birgizlibycidi,okldrenvezalimidi,
HilekrCdidi,cadlbilindi.
Hayratevbeederdi,erreniyetederdi,
arabakpolmuidiarabnkpdelindi.
Sevmezdiolbeeri,umumidihepzarar,
Hakkehlinincieri,dilimdilimdilindi.
O ulu Mevln kaddesellh srrahlazz hazretlerine sevdikleri

zaman zaman gmler ve dinarlar getirirler, gizlice keenin altna ko
yarlard.Mevlnhazretlerionlarngnllerinikrmamakiinbuparalar
kabul ederdi ve hibir ey sylemezdi. Namaz klmak iin gece yars
kalktvakit,oparalanalr,kuyularaatard.Hayrlarkadalarzaruretleri
dolaysyla:
Buparalarniindostlarabalamyordakuyuyaatyordiyesorar
lard.Mevlnkaddesellhsrrahlazz
Sevginin ve dostluun tam almeti, en sevdii ve en gzel olan
eyleri dostlara ve arkadalara vermektir. Yoksa ho olmayan zehirli
eyleri onlara vermek deildir. Btn eya ve btn dnya mallar l
drc bir zehir ve bir ey elde edilmeyen az bir maldr. Bana zararl
olan ve zahmet veren bir eyi, dostlarma vermee acyorum. Size de
vermememdahayiolur.Siziondansaknyorumdediveuhadsibu
yurdu:
Elinikalbinekoy;kendinefsineyapmakistemediineyikardeine
deyapma
Msra:
Kendineuygungrmediinibakasnadauygungrme.
897

btl inan yznden birok yal masum kadn, cad diye Hristiyanlarn kurduu
Engizisyonmahkemelerikararylayaklmtr.
896
Mekkr:Hilekr.Dzenbaz.okaldatc.Mekiryapan
897
(YAZICI,1995),s.666(400)

Ayrdpilinden,defterlerialnd.
lindenuzaklamak,hakikattenuzaklamak;defterinalnmasitikatlar
bozuldudemektir.
Yezdibednmidi,ilimdehaham
898
idi,
tidiBelam
899
iditaradilisalnd.
Yezdgibinmktidi,ilimdehahamidi,
KpekidiBelamiditaradilisalnd.
Bel'ambnBra
[Hz.Msaaleyhisselmzamanndayaamvesonradanirtidatetmi
olanilimadam.
A'raf suresinin 175176'nc ayetleri mnasebetiyle ismi eitli tefsir ve
tarih kitaplarna girmi olan Bel'am bn Bura (veya Bel'am bn Eber)' nn,
sriloullar'ndan,devlerlkesinden,YemendiyarndanveyaKen'anilinden
AllahTel'nndininirenmi,ilimveirfansahibi,duasmstecap,yannda
AllahTel'nnismia'zambulunanvefakatsonradanitaatszladmbir
kimse olduu eklinde rivayetler vardr. Her ne kadar Lt aleyhisselmn
kzlarndan biri ile evlenmi olduu sylenirse de, bunun Yahudiler tarafn
danmslmanlaraleyhineuydurulmubiriftiraolduubilinmektedir.
900
Bel'am'akonutekiledenayetmelleriyledir:
"Habibim!Onlara,eytannpeinetaktvekendisineverdiimizayet
lerden syrlarak azgnlardan olan kiinin olayn anlat. Dileseydik, onu
ayetlerimizle stn klardk; fakat o, dnyaya meyletti ve hevesine uydu.
Durumu, stne varsan da, kendi haline braksan da, dilini sarktp solu
yan kpein durumu gibidir. te ayetlerimizi yalan sayan kimselerin hli
byledir.Senonlarabukssayanlat,belkizerindednrler."
901
Bel'am'lailgiliolarakslmkaynaklardaunlaranlatlmaktadr:"Rivayete
gre Msa aleyhisselm, Ken'niler' in am'daki topraklarna girmiti. Bu
srada Bel'am, elBelk kylerinden Bal''da bulunuyordu. Ken'niler'den
bazlarBel'am'nyannagelerek:
"Ey Bel'am, Msa bn mrn sriloullar'nn banda olduu halde bizi
yurdumuzdan srmek ve ldrmek zere geldi. Bizim lkemize

898
Haham:Msevilerindinreisi,rhibi,limi
899
Belam: Terbiyesiz, agzl, obur. Hz. Msa aleyhisselm hakknda, yalan ve
fenasyleyerekBenisrail'ikandranBel'ambinBauraadndabirininad.
900
(Taber, Tefsiru'tTaber, Msr, 1373/1954, IX, 119120; Fahruddin erRz,
Mefthu'lGayb,Msr,1308,XV,54;D.B.Macdonald,A,"Bel'mbnBura"Mad.)
901
A'raf,175176

sriloullar'n yerletirecek. Senin kavmin olan bizlerin ise yerleecek bir
yerimiz yok. Sen dus kabul edilen bir kimsesin. Onlar defetmesi iin Allah
Tel'yaduet",dediler.Bel'am:
"Yazklar olsun size! O Allah Tel elisidir; melekler ve m'minler de
onunla beraberdir; onlar aleyhine nasl du edebilirim! Bildiimi bana
Allah Tel retti" diye red cevab verdi. Kavmi du etmesi hususunda
srar ettiler. Bel'am da eeine binerek, sriloullar'nn kmakta olduu
daadoruilerledi.Buda,Husbandadr.Birazgittiktensonraeeiyere
kt. Eeine binerek biraz ilerledikten sonra hayvan yine kt. Bel'am
biraz evvelki gibi hareket ettikten sonra tekrar hayvanna bindi. Biraz yol
alncaeekyinekt.O,yineeeiyerindenkalkncayakadardvd.Niha
yet eek, Bel'am aleyhinde bir delil tekil etsin diye, Allah Tel'nn izni ile
konuarakylededi:
"Ey Bel'am, nereye gidiyorsun? Meleklerin nmde durarak beni yo
lumdan evirdiklerini grmyor musun? Allah elisi ile m'minler senin
kavmin aleyhinde du etmektedirler." Fakat Bel'am, buna aldr etmeden
eeinidverekyolunadevametti.NihayeteekonuHusbandanakard,
Ms aleyhisselmn ordusunun ve sriloullar'nn karsna gtrd.
Bel'am onlara beddu etmeye balad; fakat sriloullar'na bedda eder
ken Allah Tel onun dilini kendi kavmi aleyhine evirdi. Yannda bulunan
halk,onunkendialeyhlerinebedduetmekteolduunugrnce:
"EyBel'am!Neyaptnbiliyormusun?Sensriloullar'nahayrduda,
bizebeddudabulunuyorsun"dediler.O:
"Benbunukendiihtiyarmlayapmyorum,AllahTeldilimehkimol
du" dedi. Bunun zerine dili azndan karak gs zerine sarkt. Sonra
kavmine: Dnya ve hiret benim elimden gitti, artk hileye bavurmaktan
bakaareyoktur..."dedi.
902
Her ne kadar mfessirler yetlerin nzl sebebi olarak daha ok

Bel'am'n ismi zerinde durmularsa da, szkonusu yetlerle anlatlmak
isteneninBel'amolduuyolundakirivayetleriveonunlailgiliolarakanlatlan
kssalar dorulayacak gvenilir hi bir eser yoktur. Ayn ekilde yalnz
Bel'am'n,yetlerinnzulnesebeptekiletmiolmasdadorudeildir.
903
teyandan,yetlerdebahsigeenkiinin,Bel'am'ndnda,meyyebn
Ebi'sSalt,erRhibEbuAmr,sriloullar'ndandusmakbulbirkii,mna
fkolanherkiiveyayahudi,hiristiyanvehaniflerdenolupdaHakk'tanayr
lanherkesolduueklindederivayetlervardr.
904

902
Taberi,a.g.e.,IX,124126;Rz,a.g.e.,XV,54;bn'lEsir,elKmilfi'tTrih,Bey
rut1385/1965,I,200vd;bniKesir,e!Bidyeve'nNihye,Riyad1966,I,322vd.
903
Ksm,Mehsin'tTe'vil,VII,2906
904
Taberi, a.g.e, IX,119 vd; Rz, a.g.e, XV, 54; Zemaheri, elKeaf, Beyrut
1366/1947, II, 78; Mes'd, Mrc zZeheb, Msr 1384/1964, I, 52; bni Kesir,

yleanlalyorkiyetler,Bel'amvehareketleriitibariyleonungibiolan
herkese mildir. nk Allah'n yetlerini yalnz bir veya birka kiiye
hasretmek doru olmaz; onlar geni kapsamldrlar. Burada asl zerinde
durulmasgerekenkonu;Bel'am'lailgiliolaraksylenenveslmkaynak
laragirmiolanbilgilerinbykounluununsriliyytadayanmolma
sdr.
905
nkslmkaynaklardazikredilenbilgilerbazisimveifadedei
ikliklerihariKitabMukaddes'tegeenbilgilerintamamenaynsdr.
906
AncakBel'am,dnyevkarvehesaplariinAllahTel'nndininitah
rif eden bir ilim ve din adamn kfr sistemlerine ve kfir yneticilere
yaranmak maksadyla Allah Tel'nn hkmlerini ineyen ve asl gaye
sindensaptrankimseleritemsiletmektedir.
nsanlar "Allah Tel adn kullanarak" aldatan, hev ve heveslerini
tatmin iin "Tevhid akdesini" tahrip eden "Bel'am'n" etkisi korkuntur.
slmtopraklarnda;kfirlerinistilsnhazrlayang,"Bel'am"dr.
Allah Tel'nn indirdii hkmlere kar ayaklanan ve slm'a kfreden
ynetimlerleyaniTatglerledinadnauzlaanvemslmanlarda"Al
lah Tel adn kullanarak" aldatan, Kur'n Kerim'deki ifdeyle "kpek
sfatl" kimselerin ortak ismi Bel'am' dr. Bu kpek sfatl kimseler de; Allah
Tel'nn indirdii hkmlerin bir ksmn kabul, bir ksmn "zamann de
imesi" gerekesiyle sktla geitirirler. Gnmzde, bata resm ideolo
jiyi kabul eden ve slm' o ideolojiye hizmeti klmaya alan messeseler
olmak zere, ok sayda Bel'am benzeri vardr. Bunlar "ok dindar" grn
mekle birlikte, Taut'a itikad ve iman etme noktasnda titizdirler. "Ul'l
Emr" i slm'a kar ayaklanan glere izfe ederek, m'minleri yanltrlar.
tebunlaradaBel'am'lardr.]
907
TAHMSAZB
Birmenzildekalndarzhnerkalnd
Bahriilmedalndsanahaberolundu
Nusretksalndaikreklnd

a.g.e.,I,322
905
D.B. Macdonald, A, II, 464465; Abdullah Aydemir, Tefsirde sriliyyat, Ankara
1979,s.242
906
KitabMukaddes,stanbul1981,SaylarXXII,241;XXIII130;XXIV,25;XXII,16;
YeuXXIV,9
907
amilAnsiklopedisi

Zevlegnsalnd,kalaiVnalnd,
Btlvcddoland,vcdHakkbulundu.
LtfuHdyatapangafletikogeluyan
Sanarivayetbeyaneyleyeyimdsitan
908
Buszmegelyansanmabunusenyalan
eytnsrdRahman,levhindenolsilindi.
Hemdemihnkridiherszinkridi
Mnkiriinkridizalimgaddridi
bkisileyridinindvaridi
Birmahfsahhridi,kattlucebbridi,
Cdymekkridi,caduluubilindi.
Gneisormakrehaberieriverir
Binylolursamrdayanpetmegarre
909
Tanrcezasnveresanmamuradaere
Batlidihnerimalaidiseferi
Yokidihihazerisevmezidigeri
Girmionadipdiriolurucehennemyeri
Sordumonunhalindengemezidimalndan
Zahidkluklindenblblcdaglnden
Bezmiidikavlindenlemonundilinden
Kendinbednameyledisaneyinmeyledi
Arzmerameylediazmizlameyledi
Azbkelameyledionadnm
910
eyledi
Yezdibednmidi,ilimdehahamidi,
tidiBelamiditaradilisalnd.

908
Dsitn:(Dstn)f.Destan,sergzet.Gemihdiselerianlatannesirveya
nazmhalindeyaz.hret.
909
Garre:Gafilkii,gaflettebulunankimse.
910
Dnam:f.Svme,svpsayma,ta'n.

187
Kldanincevekltankeskinolhnyolu,
Herkemlehli,kapusundaannednkulu.
Oklarkavsikaznnkuvvetinceyolalr,
Putesinekalbisultandangeerokunyolu.
nmukaddemFakrifahridedisultnrrusl,
Yacebmifahrizlldesebuhirveli.
FerhatarhaikideryMecmailBahreynolan,
TahtakdmerzilArRahmnmenzili.
rifinbirhimmetivaranaarolmazmakm,
SidrevTbgzetmezkmilincnudili.
kilinmiznaklnmversnalmad
knkillerireadmlhidyadeli.
ZerrezerrekldMsrninvcdunukaza,
Katrekatrekldztnannaknyeli.
Herkemlehli,kapusundaannedn
911
kulu.
Kldanincevekltankeskinohnyolu,
Kapsndabtnkemlehlionunenalakkulu.
Burada bahsedilen ah, durumuna gre kiiyi terbiye eden eyhi (fen
fieyh),Raslllahsallallhaleyhivesellem(fenfirrasl),dr.
NiyziMsrkendinitahkirediyorvediyorki,hangihalzereisemrid
kulvealakzeredir.stersekemaltnzirvesindeolsun.
Putesine
912
kalbisultandangeerokunyolu.
Oklarkazyaynnkuvvetinceyolalr,
Sultannkalbindenniantahtasnageerokunyolu.
nmukaddem
913
Fakrifahridedisultnrrusl,
Yacebmifahrizll
914
desebuhirveli.

911
Edn:enkk;endi,enaa,enalak.
912
Pute:Silhveyaokatlarndadikilenniantahtas.indemdeneritilentava
913
Mukaddem: Zaman ve mekn cihetiyle daha evvel olan. Askerin n tarafna
sevkedilenkarakol.Deerli,stn.Kktenbyesunulan,takdimedilen
914
Fahr:vnme.Yaptnsayarakvnme.vlmeyesebebolacakkimse.Fazilet.
Byklk.eref.

nknceFakrifahridediSultnRusl,
BusonveliYacebmifahrizll
915
dese.
Hatemiyet(sonhalka),genelliklebtnevliyaullahnsyledikleribirma
kamvehaldir.Buherzamaniindorudur.nkherinsanbirlemolmas
ile son olarak bulduu eyi bakas ile kyaslamas mmkn deildir. Bu ne
denle nasl mehd ve deccal insann enfsi manasnda zuhur Raslllah
sallallhaleyhiveselleminmakamolanhatemiyyetibirekildebulduunu
fehmeder ve grr. Kendisinin kavutuu bir ey olunca kyasn da yapa
maz. Kavuulmas gereken her makama kavutuunu zanneder. Bilmez ki
daha nice makamlar vardr. Allah Tel bir kuluna tecelli ettiini bir daha
bakasnatecellietmez.nkAllahTelnnyaratmasndatekrardiyeyani
benzer gibi durum yoktur. (Rahman, 29)Mesela insan cinsini yaratrken in
sanlartekbiryzkalbileyaratmad.
tebusonvelilikhalindefahrizllihorluumvncmiledekendini
aalarsa doru olan eyi bulduu anlalmaldr. Niyzi Msr de ulalm
ycehalinekaryinetevazuilehareketediyor.
FerhaterhaikideryMecmailBahreynolan,
Taht
916
akdmerzil
917
ArRahmnmenzili
918
.
kmbirlemekisteyenikideryMecmailBahreynolan,
BasitolanlarnayaklarnnmenziliRahmnnmakamArdr.
Ferha ve terha daki mana zddyet anlamna geldii dnlmektedir.

D zellikleri ayn (Tatl su ile tuzlu su) veya ayr (Allah Tel ile insan) iki
eygibi.Ancakbirnoktadabirlikvar.Fakatkarmaolmasnadamaniolan
seddeayrcabulunmakta.
Mecmau'lbahreyn mutasavvflar farkl ekillerde yorumlamlardr.

Hz. Ms, zahir ilim denizi, Hzr ise; btn ilim denizidir ve mecmaul
bahreynbuikiilimdenizininbirletiiyerdir.
Kn'ye gre. iki deniz: can ile beden denizidir, bunlarn birletii yer
de insandr. Bursev'ye gre ise; mecmau'lbahreyn ifadesi ile hakikati
insniyyenin kastedildiini bahr vcb ile bahr imknn birletiini sy
ler. O mecmau'lbahreyn'le makam sfatn da kasdebileceini bunun da
kbekavseyniletanmlandndnr.

915
Zll:Hakirolma,alalma.Zilletteolu.Horluk.
916
Taht:alt,aa;hkmdarlarnoturduubykkoltuk.f.Yama,talan,soygun,
apulcu
917
Erazil:(Erzel.C.)Reziller,namussuzlar,yzszler.
918
Menzil:konakyeri;ev,oda,yer,mekn,durak.

Btnbuyorumlarndndamecmau'lbahreyneriatvehakikat;akl
meveaklmead,ulhiyetveubdiyyetinbirletiivarlkolarakinsan,
eklindedeyorumlanmtr.
Her ikisi iki denizin birletii yere varnca, balklarn unuttular. Balk
denizdebirdeliedoruyolakoyulmuu.
919
Hz.MsileYaleyhimsselmbalklarnunutmalarinsannnisyn
yniunutkanbirvarlkolduunuhatrlatmadr.Aynzamanda,insannbilgi
vehayatnnihikaynannAllah,olduugereini unutmasnifdeeden
birmdatamaktadr.
nsan,hakikatyolunubulmadatamamenaklagvenemez,nkonlar
mecmau' lbahreyn'e kadar gtren akl, bu yere ulatklarnda onlara en
nemlibilgiyiunutturmutur.Akl,hakikatibulmadasadecebirvstadrve
vstayasarlmakgayeyieldeetmekiinyeterlideildir.
920
Mecmau'lbahreyn hakknda Niyzi Msr kaddeselh srrahul

azzindeiikbiryorumudaudur.
Ac ve tatl sulu iki denizi birbirine kavumak zere salvermitir.
Aralarnda bir engel vardr; birbirinin snrn aamazlar.
921
ayetini
izahetmektedir.
Ayetin anlam udur: Tatl denizi ve ac denizi salverdi. Bunlar, kar
layorlar, yaklayorlar, yzeyleri birbirine temas ediyor. Fakat aralarn
da birbirine gemelerine mani bir berzah (aklk) vardr. Bundan dolay
biridierinekararakonunzelliinibozmaz.Yanisnrlarngeemezve
aralarndakiengeliamazlar.
Buradaikidenizdenmaksateriatvehakikattir.AllahTelonlarsa
lvermitir.Karkaryagelirler,komuolurlar,yzeyleribirbirinedoku
nur.ylekieriattebulunanherilimveamelhakikattedebulunur.Hi
biri o ilim ve amelden ayrlmazlar. Fakat yine de aralarnda Allah Tel'
nn hikmeti ve kudreti icab birbirlerine karmalarna engel bir berzah
vardr.Buengelsebebiylebiridierinegeemez.Bumani,ikitarafadam
larnn vehimleridir. Yani bu iki ilim, aslnda tek bir ilimden ibarettir. ki
ilimitibaredilir.Buitibardandolay,ikitaraferbabarasndadaimibirih
tilafvardr.Bununzahirdemisalida'dr.Da,daolmasdolaysylatek
tir. k ve inii dolaysyla ikidir. k eriata misal, inii hakikate mi
saldir. Dada yrmek, kan iin zordur; inen iin kolaydr. Ama dan
zirvesindeolankimsekveinizahmetindenkurtulmutur.
Bu engelden dolay iki taraf ehlinden gizli kalan bir hikmet gereince

919
Kehf,61
920
(ZLER,2004),s.87
921
Rahman,1920

biri,dierininhkmnkaldrmaz.Zirabuengel,ikicihannimariinko
nulmutur. Bunun iindir ki tamamen birbirine geip karmazlar eriat
ehli, hakikat ehlinin ilmini bilmediklerinden ve onlar eriata aykr san
dklarndan dolay hakikat ehline kar koyarlar. Tam kemale ermi mu
hakkikler mstesna, hakikat ehli de eriati hakikate aykr grerek onu
terketmektebirsakncagrmedikleriiineriatehlinekarkoyarlar.Fa
kat dan zirvesine ulaan en yksek kulelerde oturan arifler, A'RAF
922

922
Kuran Kerimde Araf Suresinde geen Araf ve Araf ehli Cennetliklerle Ce
hennemliklerin durumu ve aralarndaki konumalarn zikredildii ayetlerden sonra
uayetlerdeyeralmaktadr:
CennetileCehenneminarasndabirsurvardr.OradabulunanA`rafehlikim
seler,CennetveCehennemehlininhepsiniyzlerindentanr.OnlarCennetehline,
Sizeselamolsun`diyeseslenirler.KendileriCennetegirmemi,fakatgirmeitiya
kiindedirler.
GzleriCehennemehlineevrildiindeise,EyRabbimiz!`derler.Bizizalimler
topluluuileberaberbulundurma.
A`rafehli,yzlerindentandklarCehennemliklereseslenirlervederlerki:Ne
dnyadakitaraftarlarnznokluu,neservetiniz,nedebyklktaslamanzsize
birfaydavermedi.`Allahonlarrahmetineeritirmezdiyeyeminederekkmse
diiniz kimseler u Cennet ehli olan zayf ve fakir m`minler miydi? Siz de ey
m`minler girin Cennete. Size ne bir korku vardr, ne de mahzun olursunuz.
A`raf,4749.
Araf,arfkelimesinincem`idir.TefsirlerimizdeArafhakkndapekokizahlar
bulunmaktadr. Ancak bunlarn iinde mfessirlerin ounun ittifak ettii gr,
ArafnCennetleCehennemarasndabirperde,yksekbirsurvetepelermanasna
geldiidir. bniAbbas radiyallhanh ise,Srat Kprszerinde bulunan erefe
lerdirdemektedir.
HasanBasriradiyallhanhHazretleriiseyledemektedir:
Bukimseler,AllahTel`nn,CennetveCehennemehlinibirbirindenayrmak
iintayinettiiinsanlardr.Vallahi,bilmem,amabunlardanbazlarimdiberabe
rimizdedir(TefsirulKebir,14:87.)
Araftakilere,Arafdenmesininsebebiise,onlarn,insanlaramellerinegreta
nmalardr. Yine tefsirlerimizde izah edildiine gre, Cenab Hakk, Mizanda sevap
ve gnahlar tartp, Cennetlik ve Cehennemlikleri ayrd ettii zaman, sevap ve g
nah eitgelenleri bir mddet bekletecektir. Srat Kprsnnyannda bulunan bu
kimseler, Cennetlik ve Cehennemlikleri tanyacaklar, Cennet ehlini grdkleri za
man,AllahTel`nnselamsizinzerinizeolsundiyecekler,soltaraflarnabaktk
larzamandaCehennemehlinigrecekler,bulunduklaryerdeAllahTel`yasna
rak,YaRabbi,bizibuzalimtopluluktanklmadiyeduaedecekler.Cennetliklerve
Cehennemlikler gittikten sonra Cenab Hak onlar rahmetiyle balayp Cennete
koyacaktr.(TaberiTefsiri)8:136139.
NitekimRaslllahsallallhaleyhivesellemeArafehlininkimlerolduusorul
duundaylebuyurmutur:

ehlidirler. Bu iki ilmin, bir tek ilim olduunu, iki taraf erbabnn gzlerin
dekiilletrtsndendolayikiilimgibigrndnbilirler.Veikitaraf
ehlinindehaklarnverirler.
ki tarafn benzerliklerini aklayarak, mkllerini zerek bu iki ilim er
babnnarasnmmknmertebedzeltmeealrlar.
Herasrdabunlarnaralarnbulankimselermevcuttur.Eeraralarnbu
lan kimseler olmasayd, aralarnda sava olur, dzen bozulurdu. Bundan
dolay dr ki Ahlak gzelliklerinin en iyisi, iki kii arasn islah etmektir.
denilmitir.Buikiilim,sulhilekaracak,birleecekgibiolur,lakinarala
rndakiberzahileayrlrlar.Vebylecedaimiolarakhalleribirbirineteca
vz etmez. Ta ki birinin hkm dierini yenerek iki cihann dengesi bo
zulmasn.
923
Niyzi Msr aalk halimizle arn makamlarn kat etsek bile, bir du
rulma, kavuma ve karma yoktur. Daha fazlasna doru yol almak isteriz,
demektedir.
Sidre
924
vTb
925
gzetmezkmilincnudili.
rifinbirhimmetivaronaarolmazmakm,
SidreveTbgzetmezkmilincnvegnl.
Ancakbuyksekmakamlardaolanarifinhimmetigayretiardakendine
kararyeriolarakkabuletmez.Dahafazlasnadoruarzuitiyakiindedir.

Cenab Hak kullarn ayrp bitirdikten sonra en son kalan kullarna da, Se
vaplarnz sizi Cehennemden kurtard, fakat Cenneti hak edemediniz. Sizi ben
rahmetimle Cehennemden azad ediyorum. stediiniz Cennete giriniz` buyura
cak.(a.g.e)
Ayrca,Arafehlininbazrivayetlerdeinsanolmaypmeleklerdenbirsnfolduu
da bildirilmektedir. Btn bu izahlar ve aklamalar, ayetlerin mefhum ve mealine
uygundur. Fakat brahim Hakk kaddesellh srrahlazz Hazretleri,
Marifetname`sinde,dinimkellefiyetlerdenmuaftutulandelilerinvekfirocukla
rnnArafehliolduunu,Cennetliklerigrdklerizaman,onimetlerekavuamadk
lar iin mahzun olduklarn, Cehennemliklere baktklar zaman da kendi hallerine
krettiklerinivebuhaldeebediolarakoradakalacaklarnbildirmektedir.
Bununla beraber, Araf ve Araf ehli hakknda yaplan btn bu izahlar ayetin
birtefsirimesabesindedir.EsasmahiyetiniancakAllahTelbilir.
923
(ATE,1971)kincisofra
924
Sidre:aacatebihilebenzetilen,yedincikatgktebirmakamismi.
925
Tuba: Ne ho. Ne iyi. Her eyin iyisi ve efdali. yilik, gzellik. Baht. Cennette
bulunan ve kk gklerde dallar aada olan aa ismi. ok berrak ve saf olan.
Sadet.Hayr.Devlet

kilinmizn
926
aklnmversn
927
almad
kllnnakldengesimversnalmad
knaklllariindeaddinsizyadeli.
nsan bebeklik dneminde mutludur. nk arzular ve iktidar

dengehalindedir.Yanieldeetmesineyetecekkadargcesahiptir.
928
Dahasonraaklnplanakarveyolgsterir.Ancakdengelerisrekliolarak
koruyamaz.nkkalbideaynandagelimektedir.Sonundabirykmolur.
nkakldengeninbozulmasndaenbyketkendir.Aklaldvebuldu
u bilgi neticesini ararken bulamad vakit perian olmaktadr. Kalp ise bu
konuda yaratlnda ki genilik Ben yere ge smadm, ancak m'min
kulumunkalbinesdm
929
nedeniyleokeyondayerbulur.Buseferad
bazen deliye kadar kar. Deli sfat ile arlmak nebilere dahi nispet edili
yorsa bunu anlamamak mmkn deildir. Bu nedenle ak yurd olarak kalbi
semitir.
ZerrezerrekldMsrninvcdunukaza
930
Katrekatrekldztnonunaknnyeli.
Paraparaolmakokeziyetekmekdemektir.Akinsanelemle,acyla
yourduuiintakdiredilenmerebideNiyziMsrkuddisesrruhulazizi
hayatboyuncaskntdanskntyaduareylemitir.
TAHMSAZB

926
Mizan:terazi,tart,l,denge.
927
Mavera:Bireyingerisinde,arkasndaveyatesindebulunanlar.
928
JeanJacquesRousseau
929
Bkz. Sehv. 589. 590: Acln. 11/195 Hadisin asl muteber kaynaklarda buluna
mamtr.
930
Kaza:Birdenbireolanmusibet.Beklenmedikbel.Vaktindeklnmayannamaz
sonradanklmak.Allahntakdirininveemrininyerinegelmesi.Hkimlik,hkimin
hkm.stemedenyaplanzarar.Hkmeylemek,hkm.Bireyibirbirinelzm
klmak. Beyan eylemek. Ahdini yerine getirmek. demek, ed etmek. cab.
lm.

ByleidrkeylemiHakktanbunucanblbl
Flmislihrdrmzeyyeneyleyennzngl
Kimhakikatleeriatemrineetmezbeli
931
Herkemlehli,kapusundaannednkulu.
kilemrabetiyanndaednyoluolur
lemesultanolanbirzereyebinkulolur
Yinekendiemrinehkimmeerololur
Putesinekalbisultandangeerokunyolu.
Sahibigennbvvethsultanrrusl
Padihbasikevnvemeknirrasl
Bsbtnlemleresultnhirrasl
nmukaddemFakrifahridedisultnrrusl,
Yacebmifahrizlldesebuhirveli.
Gelrumuzuneyleidrkhbgaflettenuyan
Actatlyanndadroldubirsr
932
kn
933
Kimbudemiksiresaedenlereolmazyalan
FerhaterhaikideryMecmailBahreynolan,
TahtakdmerzilArRahmnmenzili.
Kmilinbirnutkupkiolduvechiintizm
Gerhakikatgereriatbsebebolmazkelm
Hakktelalmininkimtamametmi
SidrevTbgzetmezkmilincnudili.
Nicebingrdmcihndahlehldaolmad
Kimseninahvlinehikimsegaholmad
Birkimseninhikimsedenhiricskalmad
kilinmiznaklnmversnalmad
erhaerhaolsasinendnyznHakktanyana
LemalemaztpktirHdyarena
934
YneyneknolmubukemterAzbiya

931
Beli:f.Evet.
932
Sr:emin,gvenli
933
kan:yiveyaknenbilmek.Salambiri.Yakinhasletmekveedilmeksuretiy
lebilmek.
934
Ren:f.Parlak,aydn.Belli,ikr.

188
Vezin:Mstefilnmstefilnmstefilnmstefln
Kasabelindekoynum,yaobeni,yabenonu,
Celldndeboynum,yaobeni,yabenonu.
Irzuvakrmalmenlyamaolunducmlesi,
Soyunmuumbuyoldaben,yaobeni,yabenonu.
HabsmbugnkrkerbnoldutamamDeccllan,
KldbeniRabbimemn,yasenbeni,yabenseni.
Vallhisendenkorkmazamdvybtlklmazam,
Haktryolumyanlmazamyasenbeni,yabenseni.
VardkalgklereBinaltyzdoksanbire,
ndimseniniinbenyereyasenbeni,yabenseni.
Mehdbenimadlimdurur,sbenimfazlmdrr,
hiramelkatlimdurur,yasenbeni,yabenseni.
Meydnakgeleykabaavretgibigiymekaba,
BenMsryemgeydimab,yasenbeni,yabenseni.
Kasabelindekoynum,yaobeni,yabenonu,
Celldndeboynum,yaobeni,yabenonu.
Kasabelindekoyunum,yaobeni,yabenonu,
Celldndeboyunum,yaobeni,yabenonu.
NiyziMsrkaddesellhsrrahulazzbuilhisininaslyazdnise
elyazmasmecmuasndayleanlatr:
LimyeCamiindeisneyngntarakmidim.Biribirszokur,bana
iittirerek,yaobeniyabenonudeyu.Nehokafiyeolurunailhol
sa!dirkenbuzuhritdi.Sonradidilerkiolplakidi.
935
Buradahalkair
leri gibi mutasavvf airlerin de kafiye konusundaki rahat davranlarn
grmeyannda,birdeliye,meczupbirininszlerinenemvererek,syle
yene deil, syletene bak sz gerei onun szlerini ilhilerin hareket
noktaskabulettiinigryoruz.
936
Irzuvakrmalmenl
937
yamaolunducmlesi,

935
(NiyaziMISR,1223),v.83b
936
Yard. Do. Dr.Kenan ERDOAN, iirEfsaneMenkbe ilikisi Ve Niyzi
Msrnin Menkabelerine Gre Baz iirlerinin Hikyesi Sosyal Bilimler Yl: 2003
Cilt:1Say:1,s.49
937
Menal: Yetitirme, nil olma, kavuma. Ele geirilen ey. Nil ve sahib olunan
ey

Irzvevakrmalvekazandmeylerinhepsiyamaolundu,
Hasan Basr radiyallah anh, sehdan yani cmertlikden sorulduun

da,malnAllahyolundavermekdenibarettirdemitir.
Yineisrafdansormular,Riyasetsevgisiylevermektirdemi.
Kays'noluAhnef,biradamnelindepara grm, Bu para kimin
dirdiyesormu.
Adam,benimdirdeyince:
Cevabenhayr,oseninelindeoldukasenindeildir.Nezamaninfk
edersenozamanseninolur,demitir.
Hazreti Hasan aleyhisselm kardei Hazreti Hseyin aleyhisselma
yazdbirmektuptairlereverdiiparalardandolayonutenkdetmi
tir.Kardeindenaldcevabda;
Maln hayrls, rz, namus ve erefin muhafazas iin harcanan pa
radrdenilmektedir.
938
KldbeniRabbimemn,yasenbeni,yabenseni.
LanetlenmiDeccl!Hapsimbugnkrkerbnoldutamam
Rabbimbenikldemn,yasenbeni,yabenseni.
Vallhisendenkorkmazamdvybtl
939
klmazam,
Haktryolumyanlmazamyasenbeni,yabenseni.
Vallhisendenkorkmazamdvybtlklmam,

938
(KOTKU,1985),s.32
939
Batl: Hakikatsz, hurafe. Hak ve doru olmayan, yalan. artlarn yapmamakla
kabul olmayan ibadet ve mumele. Mesel: Bir zr bulunmakszn taharetsiz kl
nan namaz gibi. (Bak: Fasid)(Bir bayram akam, gkte ay ve hilli aryanlar iinde,
ihtiyarbirzatdabulunur.Buzat,gktekihilligrmekiinbtnkasdvedikkatiyle
nazarn ge tevcih edip, hilli aratrmakla megul iken, gznn kirpiklerinden
uzananvegznnhadakaszerineeilenbeyazbirkl,naslsagzneiliir.Ozat,
derhl:Hilligrdm.der,tebugrdmaydr.diyehkmeder.tesath
ve dikkatsiz nazarlar bu gibi hatalara dtkleri gibi, yksek bir cevhere ve
mkerrembirmahiyetemlikolaninsan,kasdvedikkatiiledaimahakvehakikat
ararken, bazan sath ve dikkatsiz bir nazarla btla bakar. O btl da; ihtiyarsz,
talebsiz, davetsiz fikrine gelir. Fikri de, r nr alr saklar; yava yava kabul ve
tasdikinemazharolur.Fakatonunobtlkabulvetasdiki,btnhikmetlerinmercii
olan nizam lemden gaflet etmesinden ve madde ile hareketinin ezeliyete zd
olduuna krlk gsterdiinden ileri gelmitir ki, u garip naklar ve acib sanat
eserleriniesbabcmideyeisnadetmekmecburiyetiyleodalletleredmlerdir.
..)

Hakktryolumyanlmazmyasenbeni,yabenseni.
Ey zlimler lmden havf iden her ne iderse ider pdiha dil uzat
maz, pdiha bu kadar stm idenn y cnn vardur y lmden
ziyde siyseti vardur lm yannda kepaze gibi kalmdur anunn
sgerleymdiyhemn bugiceldrmekgerekidrizbugnenin
kodunuz eer dahi mdnz var ise hh u nhh biz seni Hamziyye
iderz diy h iidilmi midr enbiydan birisi Hamziyye mezhebine
dndgini siz benm imdiye dek ittib mnfaslalarn ayrdunuz dahi
mefsl muttaslalarun henz turur Mansur gibi dara [81a] ekn her
bir 'uzvm benden ayrduka teklf eyleri a'z dginince kemiklerimi bir
birayrunyinearzeylentakiMsryikimoldunolzamanbilesizveill
Msrnn siz ancak merkebini grrsiz huff gibi nr basret yok ki
Msryigresiz.
940
VardkalgklereBinaltyzdoksanbire,(1691)
Bumsrailemiladitarihibirbeyitteilkdefakullananairolduudaifade
ediliyor.
941
Niyzi Msr kuddise srruhulaziz 1694 ylnda Hakka yrd d

nlrseseneevvelbuilahisylenilmitir.
Mehdbenimadlim
942
durur,sbenimfazlm
943
drr,

940
(NiyaziMISR,1223),v.80b81a
Eyzlimlerlmdenkorkanherneederseederpdihadiluzatmaz,pdiha
bu kadar kfrler edenin y delilii vardr y lmden ziyde siyseti vardr. lm
yanndakepazegibikalmtronuniinserleyimdeyhemnbugeceldrmek
gerek ederiz. bugne niin koydunuz. Eer dahi midiniz var ise ister istemez biz
seniHamziyyeederiz,dey.Hiiitilmimidir?EnbiydanbirisiHamziyyemezhebi
nedndnsizbenimimdiyedekittibmnfaslalarnayrdnz.Dahimefsl
muttaslalarun henz durur. Mansur gibi daraacna [81a] ekin her bir uzvumu
benden ayrdka teklf eyleri a'z dnnce kemiklerimi bir bir ayrn yine arz
eyleyin ta ki Msryi kim olduunu ol zaman bilirsiniz ve ancak Msrnin siz ancak
merkebinigrrsnzyarasagibigznuruyokkiMsryigresiniz.
941
Bilgi iin bak Do. Dr. smail Yakt. Trk slm dncesinde Ebced Hesab ve
TarihDrme,st,1992,s.284
942
Adl:Adletemensup,adletlealkal,ilgili.
943
Fazl: limlere yakr olgunluk. mn, cmertlik, ihsan, kerem, ilim, marifet,
stnlk,hner,tefvt,inayet.Artmak.Artk,(bununzddnakstr).

hiramelkatlimdurur,yasenbeni,yabenseni.
Mehdbenimadlimderim,sbenimfazlmderim,
Soniim(szm)lmmderim,yasenbeni,yabenseni.
Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz sluk yolunda bu hallerin

olacanbildirdiktensonrabununbirbedelideolduunusyler.
de benm dnini ve mezhebini sindiim

944
dedklerim bu tyifedr
sindgm dimekden muradum odur ki, bir ka sene mellerine degl
ilimlerine teslim olm idm. Slk iinde vartalar okdur hak din sanup
kabul etmi idm. Elhamduli'llahi te'al inyeti ilhiyye
945
yetip
tardd.
946
Bu fakiri ol amurdan kard. Gya cehennemden kard. Ol
kadar kablun mukabelesinde deccl cehennemine yakd.
947
Grn za
rar ne mertebedr ki, dokuz yldur yanarum dahi hals olamadum bin
seksen trihinden beri yanarum bu evvlun ibtidasnda dokuz sene
tamamoldonuncuyagedi.
948
BenMsryemgeydimab
949
,yasenbeni,yabenseni.
BenMsryemgiydimab,yasenbeni,yabenseni.
Bubeyitteisedurumlarngeiciliiilekadnlkhalininnoksanlgibibu
sevveMehdhallerindenvazgetiinibeyanediyor.
TAHMSAZB
Zhidyolabenkilimyasenbeni,yabenseni
Kurbaniingelmitimyasenbeni,yabenseni
Sanmabenihinimyasenbeni,yabenseni

944
Sindiime:SinKafokuma
945
AllahTelnnyardm
946
Tard:Srme,kovma,uzaklatrma.Mektebdenveyavazifedenuzaklatrma.
Hizmettenkarma
947
Yanleylereinanmammkarlolarakeziyetektimdemektedir.
948
949
Ab: Ekseriyetle ynden yaplm, bol giyimli bir libas. (Raslllah sallallh
aleyhivesellemdabulibasgiyerlerdi.)

Kasabelindekoynum,yasenbeni,yabenseni,
950
Celldndeboynum,yasenbeni,yabenseni
Srrmhseylemm
951
nkgeliptircmlesi
Merditriktolduumzhidbiliptircmlesi
Cnilebmcmlebkkalptrcmlesi
Irzuvakrmalmenlyamaolunducmlesi,
Soyunmuumbuyoldaben,yasenbeni,yabenseni
Seyrnghmdrbuzemindnmemyeminettimyemin
HalvetteoldumhemniinztHakkaoldumykin
Anlarszmilllen
952
kurbanHakkoldumhemin
KldbeniRabbimemn,yasenbeni,yabenseni
Mnkirleregrnmezemmeydandaymbilinmezem
Hakktanolupayrlmazamndanasrrmvermezem
Tallhayalimolmazambillhszmdendnmezem
Vallhisendenkorkmazamdvybtlklmazam,
Haktryolumyanlmazamyasenbeni,yabenseni
kgerekkalbegirekehlikalmamsrra
Fildenbykoldupireyzyirmidengre
niyokudpdzovasrrmammnkire
ndimseniniinbenyereyasenbeni,yabenseni
Tuteber
953
hlmimdirhemunam
954
ilmimdrr
Isyanbenimklemdiryergkbenimzulmmdrr
HakkMustafateslimdrrhemMurtazaaslmdrr
Mehdbenimadlimdurur,sbenimfazlmdrr,
hiramelkatlimdurur,yasenbeni,yabenseni
AzbsanaHakktanatolmubuilmiver
Kaydbekakaydfengelmezbanabirzerrem
Merdnegeldimbensanavarsahnergsterbana
BenMsryemgeydimab,yasenbeni,yabenseni

950
AzbBabayaobeni,yabenonuyerineyasenbeniyabenseniolaraktah
mistekullanmtr.
951
mm:herkeseit,umumait,umumi.
952
Lein:Vallahieer
953
Tg:f.Kl,seyf.Teber:f.Balta
954
Cu:f.Comak,kaynamak.Tamak.Deprenmek

189
Yaknyalnlklhan,atnfirengitemreni,
oktanarardmbenbunuyabensizi,yasizbeni.
ngrdnzkimtnmazamsavesolumabakmazam,
Sanursunuzdayanmazamyabensizi,yasizbeni.
Geldikiintucunaeritikhirgcne,
Btlolurkimgocunayabensizi,yasizbeni.
emsinyanndazerrelerbahrniindekatreler,
Zldaneceretmezhazeryabensizi,yasizbeni.
HorhoruyurkenbasnzMsryiolvakitasnz,
Bulunzebnnassnzyabensizi,yasizbeni.
Yaknyalnlklhan
955
,atnfirengitemreni,
956
Yaknalevliklhan,atnFranszokunu,
ngrdnzkimtnmazamsavesolumabakmazam,
Sanursunuzdayanmazamyabensizi,yasizbeni.
nkgrdnzkialdrmamsavesolumabakmazm,
Sanrsnzdayanmazmyabensizi,yasizbeni.
Geldikiintucunaeritikhirgcne,
Btlolurkimgocunayabensizi,yasizbeni.
Geldikiintucunaeritiksongcne,
Btlolurkimkialnganolayabensizi,yasizbeni.
emsinyanndazerrelerbahrniindekatreler,
Zldaneceretmezhazeryabensizi,yasizbeni.
Gneinyanndazerrelerdeniziniindekatreler,
Glgedenaakorkmazkanmazyabensizi,yasizbeni.
Bulunzebnn
957
assnz
958
yabensizi,yasizbeni.

955
Klhan:f.Hamamoca.Hamamdasustmakiinateyaklanyer
956
Temren:Oklarnucunademirveyasardantaklanparayaverilenaddr.Menzil
oklarnamadenyerinekemiktaklrveonadasoyaadverilirdi.Temrenilesoya
nntaklndafarkvard.Temrenoka;okisesoyayataklrd
957
Zeban:f.Dil,lisan,lgat,lehe

Bulunsusturundiliniyabensizi,yasizbeni.
NiyziMsr,srgndekihayatndazlmnsonhaddinevardn,usan
drmakisteyenlerinisebaarszkallarnnhaberdrediyor.

Zebanaver:f.Dzgnkonuan,dzgnszveyaiirsyleyen.Dilegetiren.
ZebanDraz:f.Diluzatan,atptutan.
958
Ass:Hernesneninasl,hereyinesas

190
Vezin:MeflMeflnMeflMefln
Dostillerindenmenzilikeyligrnd,
DerdidiledermnolanElmalgrnd.
Ttilereskkerbannzevkieriti,
Blbllerecnnglnndligrnd.
Mecnngibisahralaraalaygezerken,
Leyldannllesininalgrnd.
CanYsufununglyznnhligrnd.
KlehlininahvliniterkeyleNiyz,
imdengerhlehlininahvligrnd
Dostillerindenmenzilikey
959
ligrnd,
Nezamankidostillerindenlimenziligrnd,
GnlderdinedermnolanElmalgrnd.
YinerivayetegreeyhiyleElmalyabirliktegitmilerveElmalgrnd
ndedebuilhisinisylemitir.
960
Msrnindilininzlerekdetaitolduunuanlatanaadakimenkabe
iseYnusunkineokbenzemektedir.Rivayetleregre,dokuzylbykile
lerleslkntamamlayanMsrEfendi'denElmalhalknasondefavaazve
nasihatetmesiistenir. Msrkonumakiinkrsye kar.Fakat dilitutulur,
konuamaz. Sonunda eyhi, Msr Efendi, bundan byle durma ve susma,
konu deyince dili zlr, gzelce va'z eder. Niyzi Msr kaddesellh
srrahul azz sonradan bunu anlatrken, eyhimin bu izin ve himmetiyle
hlkonuur,syleriz.Bizekorkuyokturdermi.
961
BuhadisezerineMsrnin,eyhinimethedenaadakiekildebalayan
ilhisiniirticalensylediiderivayetedilir.
962

959
Key:EskiAcempdiahlarnnnmdr.f.Nevakit,nezaman?(Soruiinkullan
lr.Arapadamuzarifiilininasbeden(sonharfinistnokutan)vein,tki,hangi,
nasl?yerindekullanlanharf.(Bak:Hurufinsibe)
960
Niyz nin Bursa Orhan Ktp.690 numarada bulunan kendi el yazsyla yazlm
Mecmuasndabuilhininbanda:(v.89b)Elmal'daazzmmmSinanhazretle
riniziyretegiderkenElmalgrndkdetulitmiidibuilhkaydbulunmakta
dr.
961
(brahimRAKIM,1750),v.60;Tuhfe,s.2021
962
Msrnin Menkabelerine Gre Baz iirlerinin Hikyesi Sosyal Bilimler Yl:2003

EylesinAllhaoktahiyyt
Anakimverdiilmigyt
GizlisultndrsrrSbhndr
Mridicndrhepmaklt
Ttilere
963
skkerbannzevkieriti,
Blbllerecnnglnndl
964
grnd.
Ttilereekerbannzevkieriti,
Blbllerecnnglnndlgrnd.
LafehlininhalleriniterkeyleNiyz,
imdengerihlehlininhallerigrnd
Birgnderviler,tekkedesemabirtrltutturamyorlard.eyhdedi
ki:
Aman dikkat edin, bizim derviler arasnda bir yabanc var. Etraf
yokladlar,
Hayryabancyok,dedilereyhtekraretti:
Ohaldepabularyoklaynz.
Evet,yabancbirpabuvar,dediler,
yleise,oyabancpabularderghtandaratnz!Darattlar.
Derhal sem yini dzene girdi. Akl dergha kadar yol bulur, ama evin

Cilt:1Say:1s.3752
963
Tuti:Dudukuu.Papaan.ittiiszleriezberleyip,insansesitaklidiniyapanve
syleyenbirku.
964
Dal:Aacnilkverdiikol.Kurnhattiyleyazlan( )harfininokunuu(Ebcedi
deeri drttr.) Noktasz olduundan dli mhmele de denir. Semiz avrat. i
mankadn.Yabansediridenenbirot.

iinde yol karamaz. Orada akl perdedir. Gnl perdedir, sr perdedir.
965

Kendilerine yazk edenlerin melekler canlarn aldklar zaman onlara:
Neyaptnzbakalm?deyince,Bizyeryzndezavallkimselerdikdiye
cekler,meleklerde:Allah'narzgenideilmiydi?Hicretetseydinizya!
cevabn verecekler. Onlarn varacaklar yer cehennemdir. Oras ne kt
dnlecekyerdir!
966
TAHMSAZB
ZhidtalebiHakktaikenmalgrnd
imdengeribusylemeell
967
grnd
Pirimleolanahdidiyememdl
968
grnd
Dostillerindenmenzilikeyligrnd,
Biryerdegnlkanmaddnyaygezerken
drkilebuLilellygezerken
Binderdilebuzttecellygezerken
Derdilegezipyribulupgelseacebmi?
Cniledilduferaholsaacebmi?
Dilhaldiliderdenihnkalsaacebmi?
GelsevdiineAzbMededeylemenaz
Yokluktaznvaredibenanlaburz
Nzetmesaknyrinterketmeniyz

965
966
limran,97
967
Ll:f.Dilsiz.Szsyleyemiyen
968
Dal:Aacnilkverdiikol.Kur'nhattiyleyazlan()harfininokunuu(Ebcedi
deeridrttr.)Noktaszolduundan"dlimhmele"dedenir.

191
7+7=14
Eykefereorbavlarmbubal
Yanlhabersylemisizevirensalg
Yerilegesmayanbirirbesgarm
Karniiykenanunderylarnyata
Verilegkarasdolardahitaard
Eerzahirolaydcihnabirtrna
Yergtrensarkzondrtyzbinyanda
Andandahibyktrbubalnkula
Nedenlvasfedersembindebiridegildir
Zrabununalndrlevhukalemdura
Merkezidebelirsizzahirkknoktadr
Arilekrsanngdsnnana
BuMsrninsuretialdarbuhalkvel
Mandeherbirklbudnynnkfda
Eykefereorb
969
avlarmbubal
Eykfirlerobykaavlarmbubal
Yanlhabersylemisizehaberveren
Niyzi Msr, Ahmed Bican (hyt: 1466) kaddesellh srrahul azzin

Drri Meknun
970
isimli eserinden mlhem
971
olarak bu ilahiyi yazd g
rlmektedir. Bu balk meselesi ehlullah katnda konuulan mesellerden ol
duu muhakkak ki emsi Tebrizi kaddesellh srrahul azz dahi bu mesel
zerineMakalatdabahisamtr.
Birahsbalveonunbyklnanlatyordu:"Sus,senbalnne
olduununebiliyorsun"dedi.O:"Bilmezolurmuyum,denizdebukadar
seyahatetmiim"dedi.Buseferoadam:"Eerbiliyorsan,balnalme
tininneolduunusyle"dedi.O:"Balnalmeti,devegibiikiboynuzu
nunolmasdr"dedi.;Bununzerineoadam:"Ben,seninbalktanhiha
berinolmadnanladm;fakatbuaklamandanseninkzdeveden
ayrpbilmediindemalmoldu.Tabiatsahibideil,gnlsahibiolmak

969
Irb:Kenarlarnaarlkbalanmbykbalka.
970
(AhmedBican,1999)
Not: Baz yaynclar bu eseri zuhul eseri olarak Muhyiddin rab kaddesellh
srrahulazzeaitolarakkarmlar.(EsmaYaynlar1982)
971
Mlhem:kalbedomu,AllahTel'nn,ilhamilekalbebildirdiiey.

lzmdr.Tabiatdeil,gnlara,gnlnyerinerede?Gnlnyzkapa
ldr.Osahib,AllahTel'dr.Kskanlklarndanonagnlsahibiderler.
972
Yerilegesmayanbirirbesgar
973
m
Yerilegesmayanbiraaklrm
Onunkarnnniiderylarnyataiken
Andandahibyktrbubalnkula
Yeritayansarkz1.400.000yanda
Ondandahabyktrbubalnkula
Rivayet ederler ki, Hak Tel Hazretleri bu yerleri sakin durmas iin.
Birmelekyarattvemelekbununaltnagirdi.Birelinimarktan,birelini
maribtenkard.Yerlerigtrenyerlermelei,ktakarartuttu.Ama
meleinayaklarkarartutmad.HakTel,FirdevsiA'l'danbirgzelta
karmasnbuyurdu.Otan,yeilyakuttanbeyzyllkkalnlvardr.
Otanzerindeyedibinukurvardr.Herbiribirdenizdir.
Hakk Tel'nn emriyle ta, melein aya altna koydular. Melek ka
rar tuttu, bu kez ta karar tutmad. Hakk Tel emreyledi, Firdevsi
A'l'dan bir kz kardlar. Krk boynuzu vard. Uzunluunu ve arln
Allah Teldan gayr kimse bilmez. O tan altna koydular. Bu kez kz
karartutmad.
HakkTelbirtayarattkiululuuyerlerdenuluydu.Hakknemriyle
otakznaltnakoydular.kzkarartutu.Bukeztakarartutmad.
O kzn boynuzu, yerlerin kazklarndan kmtr. Ucu t ar altna er
mitir. O kzn nnden kaana be yz yllk yoldur. Onun krk bin
boynuzuvekrkbinayavekrkbinazvekrkbingzvekrkbinku
laklarvardr.Hakk'nemriylebuyerigetirmitir.
Nezamankmldaypharekete gelmekistese,HakTelbirsivrisinek
yaratponahavaleetmitir.Sinekgelerekkanatklarnrparakburnuna

972
(EFLK&trc:TahsinYAZICI,1995),s.254,b:(76)
973
Sgar:ocuklukhali.Kklk.Zelliolu.

girmek ister. kz de iki gzn ve kulaklarn dikerek sinee bakar ki,
burnuna girsin diye sakin bekler. Ne gzel kadir bir keml, sni' zlcell
AllahTelki,onungibicanavarzafbireyilekorkutmutur.Kuvvetve
kudret, ululuk, padiahlk O'na mahsustur ki, nasl isterse yle yapar.
inde ve sanatnda czi yoktur. Bir'dir, Vhit'tir, Ferd'dir, Ehad'dr.
Lilheillhkudretinde,hikmetindeakllarhayrandr.
O kzn ad Belh'dr. Sonra kz bu vecihle duracak. Bu defa ta
karar tutmad. Bu kez Hakk Tel bir balk yaratt. O baln krk bin ka
nadvekrkbinayavardr.kinciBelh'dr.Eercmledenizleri,oba
lnburnunakoysalard,duymazd.
HakTelobalnaltndadeniziyaratt.Sonraobalktaaltnagirdi.
Obalk,btntavekzgtrd.HakkTelonabirkuvvetvermitir
ki,altndabuzikirolunaneylervarmdr?Haberiyoktur.Okadarbyk
nesnedir ki, arkasnda bu yerler evrilmitir. Ba ile kuyruu yine Ar'ta
bulumutur.
Hikye: Bir gn s aleyhisselm, Hakk Tel Hazretlerine mnct

ederek:
Bu yerleri gtren bal bana gster de greyim! dedi. Hak Tel
Hazretlerindenhitabizzegelerek:
Ys!Eergrmekdilersenvar,denizkenarnadur,tkigresin.
buyurdu.
Sonra s aleyhisselm deniz kenarna vard. Orada gn durdu.
Yaydanokgidergibibireygeti,hiaraskesilmedi.saleyhisselm
Yarabbi!Buyerlerigtrenbalkbumudur?dedi.
Hakkcellevel'danhitbgeldi:
Ysaleyhisselm!Hergnbunungibikrkbinbalkonungdas
dr.Henzgngetiinigrdn.Geenbalklar,onungznnkara
skadardeilidi.buyurdu.
Bir nesne ki, yedi kat yerleri gtryor. Ba ile kuyruu yine Ar'da
buluur.Busylediklerimacyibeylerdendeildir.imdibukeiler,s
aleyhisselmbyleyaptdiye,ozamanhatrlaypgnyemeyipperhiz
yaparlar.
Sonra o baln altnda denizi yaratt. Denizin altna evvelce koyduu
ta, Allah Tel'nn heybetinden eriyip sv oldu. Sulardan dalgalar mey
dana geldi. Dalgalar rzgr meydana getirdi. Hak Tel o rzgr cem
edip suyun altna koydu. Denizlerin vsfn Allah Tel'dan baka kimse
bilmez. Ey kuvvetli geinen! Baln, yerlerin ve gklerin ululuuna gre
deerinidekyseyle!
974

974
(AhmedBican,1999),v.18b20a

Nedenlvasfedersembindebirideildir
Zrabununalndrlevhvekalemdura
Arilekrsanngdsnnana
Arilekrsonungdsnnana
BuhalkvelMsrninbusuretialdatr
ManadaherbirklbudnynnKfdadr.
KfDa
BuKfdakivardr.Firdevsia'lderelerindenbirgktadr.Buha
vavegkyznnlciverdrengindegrnmesinesebep;otanKfda
naaksedendrki,aksihavayavurur,ondandolaygk(mavi)gr
nr. Bundan dolay havadan suya dokunduundan gk grnr. Yoksa
su,nerenktirkimsebilmez.Hangikabakoysan,okabnrenginigsterir.
Amaaslveztaktr.Delilodurki,krbeyazdr.Eriyincesuolur.Subuz
olsagkgrnr.Eritsenakgrnr.
imdi bu Kf dan grm kimse yoktur. Ancak drt kii grd. On
lardan rivayet olunur ki, sarp ve sessizdir. Bir taraf deryy umman ve
birtarafuludalarlaevrilidir.Hararettendolaykimseyannavaramad.
AllahTelHazretlerininemriilegrenlerin
Birincisi dem aleyhisselmdr. Ne zaman cennetten kt, Cebrail
aleyhisselmonugtrd,gelirkengsterdi.
kincisi de, Sleyman aleyhisselmdr. Tahtn yel gtrd. Bir gnde
biraylkyolgiderdi.HakTel'nnemriyleonagsterildi.Okuvvetlevar
dderler.KuvvetvekudretHakk'ndr.
ncsde,Sleymanaleyhisselmdanyzylsonradnyayage
lenskenderiZlkarneyn'dir.HakTelHazretlerionainayetetmiti.Ri
vayet ederler ki, onun tahtn bulut gtrd derler. Fakat hikyelerde
bylebahsedilmez.
HakkTelHazretlerihereyekadirdir.Nedilerseonuondamuvaffak
klar.Onunhikyesibudur:
skender,Rum'danslih birkiiidi.Hakcellevealskender'einayet
edip:

Yskender!Senimuhtelifbirkavmedavetegnderdim.Onlarikika
vimdir.Onunbirimariktadr,adMensik'dir.Vebiridemaribtedir,ad
Mnsik'dir. Ve iki kavim daha vardr. Birine Havil, dierine Tvil derler.
Vebunlardanbaka,yerortasndaikikavimdahavardr.BirineCin,die
rinedemderler.Onlarabenimvahdaniyetimibildir.buyurdu.
Bundanunuanladmki,HakTelbirkimseyidavetegnderirse,o
kimseEnbiydandr.
975
Onuniinskender,nebideildirdemesinler.a
yetnebiise,inkretmiolurum.Birkimsenebileleriinkretse,kfrdr.
HakTelskender'eyardmyapnca,skender:YRabbi!Benhangi
kuvvetleonlaragideyim.Yhangikuvvetileonlarlacenkedeyim.de
di.HakkTelHazretleri
Yskender!Kuvvetvekudretbenimdir,yrvar,nuruvezulmetisa
namusahhareyledim.nndenr,ardndazulmetyrsn.buyurdu.
skender'in etrafnda limler, slihler, bilgeler, hekimler, pehlivanlar
ve deerli eyhler toplanmt. skender'in ordusunda yzbin suba ve
herbirininemrindebinkiivard.O,geceyigndzgibigrrd.
skenderbukuvvetlerlecihandolaarakgezdi.Nicetrlmahlktile
cenk eyledi. Nicelerine Hakk'n emrini ve birliini bildirdi. syan edenin
hakkndangeldi.Sonramarikageldi.Oyerinhalk,Ye'cc'denikyetet
tiler.Ye'cc'malbettiktensonraKfdanageldi.
Bu dnyaya nice mahlklar gelmitir. Her biri devrini tamamlayp
tebdilolmutur.
976
HakkTelbuyeryznKfdaileskinletirdi.
lk nce bir erkek yaratt, ad Mric idi. Sonra bir kadn yaratt, ad
Mrece idi. Bunlardan yeryznn drtte biri doldu. Bunlardan bir o
cukmeydanageldi.AdnCinkoydular.Bucintaifesioald.Yeryzn
kapladlar.blisiLandebunlardanoldu.lerindezhidlerazald.bdet
edenler bunlardan ayrld. Melekler ile cinler bunlardan seildi. Yani
meleksfatilemuttasfoldular.Hattabirincigktebinylibdetettiler.
Ondanyedincigektlar.Meleklerinyannavardlar.Ondansonrabin
yl daha cennetin hazinedarln yaptlar. Meleklerden bir cemaat ona
itaatederek hizmetkroldular.Sonra onunardndanvenndentazim

975
AllahTeluyarcolankimseyenbvvettenbirczvermitir.Bunedenleuya
rankiilermanadanebidirler.
976
[ Zr, ismi Rahman'n zahiri kffra taallukdan munkat'dr. Pes, m'minlerin
neticeleri rahmeti ilhiyye ve ceml ve kfirlerin neticeleri gazab ve celldir. Ve
netcet'nnetic/neolacanHakkbilir.
Zr,m'minlercenneteduhldenonbebinsenesonramelekmerebinedhil
olurlarvekfirlerdahbumddettensonraeytnmerebinegiripbuikimerebden
gayrnetcei merib kalmazve ikisi dah Hakk'a muzf olurlar. Zr, Hd ve Mudill
AllahTeldr.(smailHakkBursevi,1997),s.188(v.108)]

vetekrmederlerdi.
Bir gn eytan Lan, cennetin kapsnda yazl u yazy grd: Eer
birkul,HakTelHazretlerininemrinitutmasaveyahasedetse,okulu
kendisine yakn etmiken kapsndan kovar. Cehennem ehli olur. Vak
takiblisonugrd.Okuduve:
Yarabbi!Okulnektkulimi,banadesturver, okulalanetede
yim.dedi.HakkTeldesturverdi.blis,kendisinebilmeyerekbinylla
netetti.Fakatlanetinkendisineolacanbilemedi.Zirao,ilmineveHak
kayaknlnamaruroldu.Kibirvertbesinemestoldu.Kimseyiyanna
kabul etmez, kt niyetli idi. Akbet aslna kavutu. Asl hat ileyici, ve
fasz,kendinibeenmiti.Yalnzyeryzndecintaifesiiinazgnlkd
nrd.HakkTelHazretlerionlaranebignderdiki,onlarnazgnlklar
n bildirip slh etsin, onlar kabul etmediler. Hatta nebiyi ldrdler.
Hakk Tel, Melike askerini gnderdi ki, onlarla gaz etsin. Yeryzne
indiler,onlarlagazettiler.Fakatblisonlarlaberaberinmedi.
Sonra Hak Tel Hazretleri dem'i yaratmay murat etti. Bu keyfiyeti
meleklerebildirdi.Ve:
Yeryznde topraktan bir halife yaratacam. O mahlk, yery
zndeenerefliveensonmahlkolacak.buyurdu.blis'iniindehased
ateiyandve:
Ben nrdan oldum, O topraktan. Benim zerime nasl itibarl olur?
diyekibirlenerekhasedetti.
eytan Lin, Hak Tel dem'i balktan halk etmeden, dem
aleyhisselmn kalb yer zerinde yatarken sk sk gelir yoklard. Melek
lerdenkendinetbiolanlarna:
Bubalknaslhalkolupitibrbulacak,bununiibotur,naslmlik
olacak?derdi.
demaleyhisselmnkalbnnazndangiripaasndankt.Melek
lere:
Eerbuhalkolupbizimzerimizehkimolacakolursa,benbunudi
nindesakoymam.derdi.Atlarartrdki,dem'inkalbnineyiniz.
Buhalkoluncasizebinerekokcefedecekderdi.Atlargelipblis'ins
zyle inemek isteyince; Hak Tel Hazretleri kelbi (kpei) yaratp
dem'in gbeinden srayarak atlara vurur, kaard. Zira cinden evvel
cihanatlardoldurmuidi.
SonraHakTeldem'eruhverdi.demgznad.Birkezaksrd.
Elhamdlillah! dedi. Hakk Tel Hazretleri: Yerhamke rabbke y
dem!buyurdu.Ovakittenberi,oszdakald.HakTeldem'etc
ve elbise giydirdi. Esm'y yani isimlerini retti. dem'i izzetlendirdi.
Cennetteyaa!buyurdu.
Ona: Y dem! Cennette yaa, yalnz eceret'lHuld ki, buday

aacdr.Onayaknolursanzlimlerdenolursun.buyurdu.
HakkTelHazretleri,dem'insoliyekemiindenHavvaAna'yyarat
t. Nitekim Kur'an Azm'de : Dedik ki: Ey dem! Sen einle cennette
kal!Veonunni'metlerindenistediinizyerdeikinizdebolbolyiyinAma
uaacayaklamayn!Yoksazlimlerdenolursunuz!buyurmutur.
dem de bu emneti kabul etmiti. O hasedcinin ii yand. dem'e
itibrolunca,hasedidahaziydeartt.
HakkTel:
dem'e secde ediniz! buyurdu. Zira ki, dem'in alnnda Muham
medMustafasallallhaleyhivesellemHazretlerininNruvard.Cmle
melekler Hak Tel Hazretlerinin emri zere olup, nce srafil
aleyhisselmsecdeetti.Onugrncecmlemeleklersecdeettiler.Fakat
blisdurdu,secdeetmedi.HakkTelblis'elanetetti.Suretinideitirdi,
kapsndankovdu.
Rivayetolunduunagre;meleklerdenbircematonatbiolmutu.
Hak Tel ate gnderdi. Onlar yakt, mahvoldular. Ondan sonra b
lis'ingnlndehaseddahaziydeartt.
eytan'nhilesiuidi:Ayrldcennet'ebirhileilegirerekdem'iaz
dracak.AllahTelnnyasakettiiaatanyedirip,demaleyhisselm
cennettenkarmaktr.
Bireklegirip,cennetkapsnageldi.Tavuskuununveylanncennet
kapclarolduunugrd.Onlarkandrpaldatarak,ylannazndacen
nete girdi ve sonra srad. dem'in yanna geldi. Ylann aznda blis'in
zehirikald.Oylanokho,okgzelkimseidi.Ayaklardavard.Vakta
ki eytan, Havva'y grd. Gzel, kymetli, ssl elbiselerle, tc ve hlle
ilealdatt.Onalmhatrlatt.
Havva;
lmnedir?Yonarenedir?dedi.Lan:
O yasak aatan yerseniz kalrsnz. Onun iin sizi men eyledi, l
drse gerektir. dedi. Havva dem'e o meyveden sundu, fakat dem
menetti.Yedirmeemuvaffakolamad.Havvaalarakyedi,bireyolma
d. Onun iin Havva, eytana uymutu, Havva'ya bir zarar olmadn g
ren dem de, Havva'nn ikram ettii meyveden, o da yedi alnndan ve
bandanhullevetcutu.demplakkald,.
977
Buanlatlanlardankarlacaksonu,leminevvelivesonuhakkndabil
gilerimizokyetersizdir.NiyziMsrninkurgugibianlatteyaslndabir
gereinifadesidir.Lakinbeerbilgimiznoksanolduuiincevapveremiyo
ruz.

977
(AhmedBican,1999),v.27b29b

TAHMSAZB
Tengemisinsremezliinatsnyokluu
Taradanpkgrrsniimurdarkaba
Poyraziledoldurmumezeiintaba
Eykefereorbavlarmbubal
nkkarnnaimirzgrladoyarm?
Tarhanesizgemidedenizsuyuyanarm?
Klabinsekarncakarncaklduyarm?
Yerilegesmayanbirirbesgarm
Serendipten
978
binarntufangibiard
Kuvvetindenyerekipgksilkinipderdi
Yerdegktehernevarglgesinerd
Cennetilecehennembirzerediriinde
Badsarsar
979
kimeserseninkovarbanda
Yzyirmibinaygneyandrbirkanda
Ondandahibyktrbubalnkula
Bundanartksylemekyerideildir
EerHakknkuluysanadndirideil
Kimseonunvasfnnmehdierideil
kalazmolanemrolanbirnefhadr
Mnkirsanmabuemripuhte
980
olmulokma
MenuselvakudretHakktanbizenshdr
Arilekrsanngdsnnana
lemeeyleratbunuHakkcnngl
MedhinionundilHakktanokurHakkveli
AzbdoluhercihankudretfeyziAli

978
Serendib:(Hinte)Hindistan'ngneyindekiSeylnadasnnismi.
979
Sarsar:Grltilegelenpeksoukrzgr,yel.Kasrga.
980
Puhte:(C.:Puhtegn)f.Pimi,pikin.Olgun,kmilinsan.

192
Hamrryiyrilesekrnolananlarbizi,
Katresinbahreyleyipummnolananlarbizi.
Chilanlamazzevilirfnolananlarbizi,
Vkfesrroluphayrnolananlarbizi.
Anlamazhayvnolan,insnolananlarbizi,
Halknartkeksiinekeylimizyokturbizim.
Kimseyetnetmeehidilimizyokturbizim,
Lmekndangelmiizbirilimizyokturbizim,
Bufenglzrahergizmeylimizyokturbizim,
Herseherblblgibinlnolananlarbizi.
Srrvaslyriyolazanlaraalmazz,
Bizhakikatemsiyizrevzenlerealmazz,
Bizriclesrrnolzenlerealmazz,
Zhidilefffolanrehzenlerealmazz,
Alupgllergibihandnolananlarbizi.
Sanmanzzhidgibihavfurecabdlyz,
Gemiizandanehbezmilikabdlyz,
Tekyeiiklmilhttabekabdlyz,
Baakyalnayakrhfenabdlyz,
Refediptencbbesinrynolananlarbizi.
Msriyehrifenyauradrhmbugn,
emsiryiyrilebedroldunmhmbugn,
Kulunarahmeyleyipkldnazarhmbugn,
Lmaallhsrrnamahremdirbrhimbugn,
Olsaryvahdetemihmnolananlarbizi.
Hamrryiyrilesekrnolananlarbizi,
Katresinbahreyleyipummnolananlarbizi.
Chilanlamazzevilirfnolananlarbizi,
Vkfesrroluphayrnolananlarbizi.
Yryznnarabilesarhoolananlarbizi,
Damlasnderyaeyleyipokyanusolananlarbizi.
Chilanlamazirfnsahibiolananlarbizi,
Srlarvkfoluphayrnolananlarbizi.
Szlerin anlalmasnda karsndakinin ahvali ok nemlidir. Yoksa en


gzel ekilde beyan eden ve edilmi olan Kur'n Kerim dahi birok insan
tarafndan anlalmamtr. Bunun nedeni kar tarafn yetersizliinden
baka ne olabilir. Hakikatler gn gibi ak olsada ilgilinin gr ve bak
oknemlidir.
Bir gn Konya'nn erafeddin Cami' civarndaki bir dkknda halk
toplanm,ehreilkdefagelenbirgramofonunbandatartyorlar:
GramofondaKur'anKerimokumakcaizmidir,deilmidir?
AliKemal(d.1853hyt:4Ekim1920);fikirbeyanetmesiiinrenci
lerinin de bulunduu tartma yerine arlr ve meseleyi dinledikten
sonrayleder:
Siz bunu mnakaa edeceinize oturup, acaba Frenk bunu nasl
icatetti,sesiplaanaslalddiyekafayorsanzdahaiyideilmi?
Busoruzerineherkessusarvetartmasonaerer.
981
Halknartkeksiinekeylimiz
982
yokturbizim.
Lmekndangelmiizbirilimizyokturbizim,
Bufenglzrahergiz
983
meylimizyokturbizim,
Herseherblblgibinlnolananlarbizi.
Halknfazlasnaeksiineleimizyokturbizim.
Meknszyerdengelmiizbiryurdumuzyokturbizim,
Bufenglbahesineaslameylimizyokturbizim,
Herseherblblgibifiganolananlarbizi.
Fena bahesi (Fen fillh) makamndan geip meknsz yurda (bek

billh)erieneeskihallerianlatmakuygundmediidir.Gemiinhayaliile
megulolmakabesleitigaletmektir. Gelecei dnmeksebounagayret
tir. imdiki hal ise yoktur. O zaman insan iin varln deeri yerine kendini
AllahTelnnemirlerinedaldrpkendiyokluundankurtulup,ondakendi
ni bulmaya almaldr. nk beerin varl Allah Tel katnda yok ile
ayndr.
Srrvaslyriyolazanlara
984
almazz,
Bizhakikatemsiyizrevzenlerealmazz,
Bizriclesrrnolzenlerealmazz,

981
(KARTALCI,2004),s.14
982
Keyl:lme.Kile.Hububatls.lek
983
Hergiz:f.Asl,katiyyen.Hibirsuretle.
984
Azan:(zn.C.)Kulaklar;Yolazan:Yolunuaranlara

Zhidilefff
985
olanrehzenlerealmazz,
Alupgllergibihandnolananlarbizi.
Yrvaslnnsrrnyolunuaranlaraamayz,
Bizhakikatgneiyizpencerelereamayz,
Bizerlersrlarnolkadnlaraamayz,
okkonuanzhidolanekiyalaraamayz,
Alpgllergibiglcolananlarbizi.
Recl,manenolgunlaminsandr.Kur'anKerimtercmelerininbazla
rnda hatal olarak erkek diye tercme edilmi olan bu kelime, aslnda
kadn' da erkei de kapsayan insani kmil'i ifade eder. Tpk, adam
olma'nn, yetimi, olgunlam fert olmak anlamna gelmesi gibi, recul ol
makda,insanikmillikseviyesineykselmektir.
Rical kelimesi recul'un ouludur. recullerin srrn yoldan kanlara a
madklarn bildiriyor. Reculler hakikat gnei (emsi) dirler. Bundan tr
onlarn kendi srlarn, alanlara amadklarm bildiren Niyzi Msr
kaddesellh srrahul azz zellikle ok lf konuan zahitlerden olan yol
kesenlere, yani slamn hakikatini bozarak insanlarn, hakikat ilmine giden
yolda,yollarnsaptranlara,srvermedikleriniifadeediyor.
Sanmanzzhidgibihavfurecabdlyz,
986
Gemiizandanehbezmi
987
lik
988
abdlyz,
Tekyei
989
iklmilhttabekabdlyz,
Baakyalnayakrhfenabdlyz,
Refediptencbbesinrynolananlarbizi.
Sanmaynzhidgibikorkuvemitabdlyz,
Gemiizandanpadiahsohbetinekavumaabdlyz,

985
Leffaf:okkonuan,oklfeden.Pekfazlasyliyen.Canskan
986
Abdal: t. Safdil, ahmak, bn. Afganistanda yayan bir Trk kavminin ad, bu
kavimdenolankimse.Anadoludakibazgebelerinadvebunlardanolankimse.
Dervi, ermi, kalender. Kendini Allaha adam. Ona teslim olmu, bu yolda ile
ekmikimse.(Bak:Ebdal)
987
Bezm:f.Sohbetmeclisi.Muhabbetyeri.Yiyipime,un.Meclis
988
Lik:kavumak;bulumak,grmek;Allahavesevdiklerinekavuma.
989
Tekye: f. Zikir veya ders iin toplanlan yer. Dervilerin meskeni ve mbedi.
Yaslanlacak, dayanlacak ey. timd etmek, dayanmak.(te Hocai Kinat olan
Fahrilemin(A.S.M.) kudsimedresesi ve tekkesi olan Suffenin demirba bir m
him talebesi ve mridi ve kuvvei hfzann ziyadesi iin duai Nebeviyeye mazhar
olanHz.EbuHreyre;gazveiTebkgibibirmecmainsdavukuunuhaberverdii
u mucizei bereket, manen bir ordu sz kadar kati ve kuvvetli olmak gerektir.
M.)

lhiklmTekkesindebekabdlyz,
Baakyalnayakfenyoluabdlyz,
Tencbbesiniatpplakolananlarbizi.
AbidlervezahitlerhereydeAllahTel'ygrmedikleriiinonlardans
klmlardr.ayethereydeO'nugrselerdihibireydensklmazlard.
Msriy
990
ehrifenyauradrhmbugn,
emsiryiyrilebedroldunmhmbugn,
Olsaryvahdetemihmnolananlarbizi.
EyMsrifenehrineuradyolumbugn,
Yryznngneiiledolunayolduaymbugn,
Ovahdetsaryndamisafirolananlarbizi.
TAHMSAZB
Kfrzlfyrilehayranolananlarbizi
Zahidyekdinolupimnolananlarbizi
Vkiadrryetimeknolananlarbizi
ZtHakkdamahremiirfnolananlarbizi,
lmisrdabahrbpynolananlarbizi.
lmisrrnhlinizahirbilenleranlamaz
FeyziHakkdavirfanolanlargelemez
Msivasultanntenbin
991
olanlaranlamaz
Bufenglzrnablblolanlaranlamaz,
Vechibkhsnnehayrnolananlarbizi.
Hamdlillhdahmei
992
sfendiyri
993
amaz

990
Ya:Hey,ey!mnasndanidaolarakkullanlr.Arapadabanageldiikelime
ninirabntreokutur.YHalimu,YRahimudaolduugibi.Y,terkiblikelime
lerin bana gelirse; bataki kelimeyi stn meftuh okutur. Y Rabbel lemn
de olduu gibi. Y ekilde kullanlr:1 Mennes zamiri olur. Kbr $ Hsn
gibi.2Harfiinkrolur.3Harfitezkrolur.BuhldeelifleolursaHarfiniddr.
Bzen tekid iin kullanlr: Y Allah, Y Rabbi denildii gibi. Bazen teessf,
istimdadveistigaseifadeettiideolur.YmededAllah,YAllah!gibi.Y,terdif
beyaneder.Veyahutmanasna:Yagelirya
991
Bn:f.Kelimesonunailveile"gren,grc"mnalarnagelir.
992
Dahme:f.Mezar,kabir.Trbe.Donanmageceleriatlanhavafiei.

Olsebebtenlemedrlcevhirsamaz
leminakvekarasndanonuniinkamaz
Dnyvukbytamireylemektengemiiz,
Hertaraftanyklpvrnolananlarbizi.
Hamdlillhkimseyemalumdeilahvalimiz
Kalmadeldeiradetdildekluklimiz
Oldubirdostlabirpostdcihanda
994
malmz
Bizolabdalzbraktkenimizdenlmz,
Varlndansoyunuprynolananlarbizi.
Arifegeldiemirdenbuhitapmstetb
995
KatresinneylemektirfeyziHakknbinsevap
HeriiHakktanbilencnphesizgrmeztab
996
Kahrultfeyivhidbilmeyenektiazab,
Olazabdankurtulupsultnolananlarbizi.
HakknyzprinyzprinszHakknsz
nnfetehn
997
ayetinyrinokurkagz
BuremziidrkegelHakktryineHakknyz
Zhidaykdururkenanlamazsnsenbizi,
Craysfipmestnolananlarbizi.
ZhirinKurnmanasrrnamihmangerek
Btnnesrrhikmetsahnnameydangerek
Hemtarikattireriatsdkilemerdngerek
rifinherbirsznduymayainsngerek,
Bucihndasanmanzhayvnolananlarbizi.
Bamzbirolmadksevdyasaldkbizbugn
Aklmzhaddiyoksahrayasaldkbizbugn
VarmzAzbiyayamayasaldkbizbugn
EyNiyzkatremizderyyasaldkbizbugn,
Katreniceanlasnummnolananlarbizi.
Varidimlemdenevvellemdemolal
Bniandrsohbetinztntecellklal
Aklilefikrihayalibahriferdesalal
Halkkoyuplmeknilindemenziltutal,
Msryolcanlaracannolananlarbizi.

993
sfendiyr:EfsneviranHkmdr,GustapsnOlu.Firdevsininahnmesinde
macerlaranlatlr.
994
kicihanda
995
Mstetab:yi,gzel,l.Dev.
996
tab:paylamaazarlama
997
Fetih,1

193
ZtHakkdamahremiirfnolananlarbizi,
Zhidaykdururkenanlamazsnsenbizi,
ZtHakkdamahremi
998
irfnolananlarbizi,
ZtHakkdairfnmahremiolananlarbizi,
lmisrdasonsuzderyaolananlarbizi.
[Sultan Veled kaddesellh srrahl azz Hazretlerinden nakledilmi

tirki:
BirgnbircemaatSeyyidBurhneddinHazretlerinden:
AllahTelyolununsonuvarmdr,yokmudur?diyesordu.Oda:
Yolun sonu var ama menzilin sonu yoktur. nk bu yolda yolculuk
ikitrldr.BiriAllahTel'yadoruyolculuk(seyrila'llh),dierideAl
lahTel'da(seyrfi'llh)yolculuktur.AllahTel'yadoruolanyolculu
unsonuvardr.nkbuyolculukvarlktanvealakdnyadangemek
vekendindenkurtulmaktr.Btnbunlarnbirsonuvebirhududuvardr.

998
Mahrem:Gizli.Dinceveeranmsaadeolunmayan.Birisininhususihllerine
ait gizli sr. Nikh dmeyen, evlenilmesi haram olan yakn akraba. (Baba, dede,
anne, nine, erkek ve kzkarde, amca, day, hala ve teyzeler arasnda bir neseb ya
knl,birebedmahremiyetvardr.Bunlararasndanikhaslacaizdeildir.)ok
samimiveilidlolankimse.

Fakat Allah Tel'ya ulatktan sonraki yolculuk, Allah Tel'nn ilim ve
marifetiiindeolurveonundasonuyokturbuyurdu.Nitekimdenilmi
tir:
Ayakizleridenizinkenarnakadargider,sonrayokluk(L)denizinde
kaybolur. Kurak menzillerde (llerde) Slik'in at mertebeleri bilmesi
iin,ihtiyatenkyler,evlervekervansaraylarvardr.Ucubucaolmayan
hakikatdenizinindalgalzamanndaisekonaklarnneyerivenedetavan
vardr!]
999
BufenglzrnablblolanlaranlamazileHz.Msaaleyhisselmka
demindeolanveliler,VechibkhsnnehayrnolanRaslllahsallallh
aleyhiveselleminkademindeolanevliyaullhdr.
OnlarKur'anvehadislerinmnalarnnebilirler?Kur'anKerimonla
rayztrlnikabbalar.Kur'an'da,"Onaancaktemizveabdestliolan
lar el srebilirler"
1000
buyurulmutur. Ancak bazlar Kur'an Kerim'in o
gzelyznnduvannaslaarlar?Mtabaat,
1001
yaniSallallhaleyhi
vesellemeuymakonusunuyorumluyorum.Bilmiyor,kendikendinesy
leniyor, acaba bu mtabaat nedir ki? Mtabaat nnde duruyor, tekrar
nnedmtr,amaobunugremiyor.
Msa aleyhisselm, nebi idi. Resul mertebesi ile yce Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem arasndaki fark sormuyorum. Zahir bilginleri
nin aldanm olduklar o farktan baka bir eyi, mtabaat szn syl
yorum.aryor,hatrnereleredalyor.
Mtabaat
1002
evininkapsnageldi,amabilemedi.Msaaleyhisselm,
git su getir, diye bir derviin eline bir testi vermiti. Msa aleyhisselm
Mlekat'a
1003
gitti,amamtabaatgremedi.Raslllahsallallhaleyhi
vesellemmtabaattand.Oderviigrnceiltifatalykbuldu,onauy
gunszlersyledi:
Alkekiyormusun?

999
(KARABULUT,1984),s.54;bkz:Sultan Veled, btl dnmes. 295;Eflk 1/6768.
1000
Vaka,79
1001
Mutabaat:Karlklanlama.Uymatbiolma.Bireyeuyupmuvafakatetme.
1002
AllahTel
1003
Mlakat:Kavuma.Buluma.Birleme.Resmigrme.Yzyzeolma.

Safabuluyormusun?
1004
Dnyveahiretitamireylemektenvazgemiiz,
Hertaraftanyklpharabolananlarbizi.
Bizuabdalzkiyakamzdanbraktklmz,
Varlndansoyunupplakolananlarbizi.
Kahrveltftekeybilmeyenektiazab,
AbdulkadirGeylnkaddesellhsrrahulazzbuyurduki;
AllahTelnnvelikullar,dierinsanlaranispetlesarvekrdr
ler; kalpleri Allah Telya yaknlk peyd edince bakasnn szn duy
maz ve grmez olurlar. Yaknlk onlar mestu hayran eder, ilh heybet
onlar kendilerinden geirir. Muhabbet onlar mahbuplarnn yani Allah
Telnn huzuruna balar. Artk onlar Cell sfatyla Cemal sfatnn te
cellileri arasnda bir mevkidedirler, ne saa, ne de sola meyletmezler.
AyrcaOnlarntesiolmayanbirynleridevardr.nsanlar,cinler,melek
lervedieryaratklaronlarahizmeteder.limvehikmetonlarnsusuzlu
unugiderir.OnlarAllahTelnnfazlkeremindenyerler,dostluker
betindenierler.Halknszonlarmeguletmez.
Onlarbirvadide,halkdaayrbirvadidedir.
Halka, Allah Telnn emrettiini emrederler rasllere vekleten,
halkAllahTelnnmenettiieylerdenmenederler.
Hakikatdenebilerinvrisleribunlardr.
Allah Telnn hayrl kullar, Onun huzurunda edep makamnda
drlar. Hakktan ak bir izin olmadka hareket etmezler, bir adm bile
atmazlar.Kalplerineak birmsaadeilhamvakiolmadkamubahey
lerdenyemezler,giymezler,nikhyapmazlarvehibirsebeptetasarrufta
bulunmazlar.OnlarHakkileberaberdirler;kalplerivegzlerieviripevi
renyegnemutasarrfilekaimdirler.Rabblerineudnyadakalpleriyle,
ahirettecisimleriylekavumadkahibirkararlarolmaz.YaniAllahTe

1004
(emsiTebriz,2007),(M.268),s.358

lyakavumadklarmddetegnlrahatlnaeriemezler.
1005
Zhid
1006
aykdururkenanlamazsnsenbizi,
EyZhidaykdururkenanlamazsnsenbizi,
Sfbiryudumiipsarhoolananlarbizi.
Bucihndasanmaynhayvnolananlarbizi.
Katreniceanlasnderyaolananlarbizi.
Halkkoyupmeknszlkyurdundaduraktutal,
EyMsrolcanlaracannolananlarbizi.

1005
(ALTUNTA,2005),s.80
1006
:Nidaedatolup,kelimeninsonunagelireymnasverir.Aynveyafarkliki
kelimearasnagelirse,sznmnasnkuvvetlendirir.rengrenk,lebalebgibi.

194
Bensanrdmlemirebanahiyrkalmad,
Benbeniterkeylerimbildimkiayrkalmad.
Cmleeydagrrdmhrvarglzryok,
Hepglistnoldulemimdihihrkalmad.
Gecegndzzruefgneyleybinlerdidil,
Bilmezemnoldukesildihilezrkalmad.
Gittikesret,geldivahdetolduhalvetdostile
HepHakkolducmlelemarpzarkalmad.
Dndiynetdethretkamuvardyele,
EyNiyznoldusendekayddindrkalmad.
Benlik zahiri lye gredir. Hakikat lsnde benlik, ikilik dourur.

nk bir sen, bir ben olur. Bu hususta zevkleri yle sralamak icab eder.
eriattasensensin,benbenimki,buzahirizevktir.
Tarikatdanesensin,nebenbenim.Budayoklukzevkidir.
Hakikttaise,hemsenbenim,hembensensin.Buisebirlikolanvahdeti
vcudzevkidir.
lk zevkde, zevki sahibi yle zan eder ki, kendisine hibir yr bulunmaz.
kinci zevkte her eyin yokluuna vakf olur. nc ve hakiki zevk de ise,
ayardiyebireykalmadgibihertarafoolur.Bakasnniyivektgr
d her varlk iyidir. Btn mkevvenatta halk fena grp fenfillah ol
duktan sonra fen fieyh olmu olur. Fen fis sfat olduktan sonra
fenfirresul olmu olur. Fen filvcut olduktan sonra fen fizzat olmu
olurkibusuretleherhususdakendiniHakkdaifnaeder.Hernereyebakar
sabaksnHakkzevkveuhudeder.Buzevkiyaayankimseiinkesretkal
kar. Buraya kadar gece gndz bunun ii ah ve figandr. Bundan sonra ma
kamlarnmuktezasbazmakamfeyizverir.
Benbeniterkeylerimbildimkibakalarkalmad
Niyzi Msr kaddeselh srrahul azz seyri slklerinin balangcnda

lemde kendileri iin hibir yr sdk kalmadn hepsinin masiva oldu
undan kendinden baka olduunu zannederlerdi. Sonunda tevhid makam
larndan tevhid deryasna gelip gark olduklarnda Senin vcudun bir g

nahtr ki; ona baka gnah kyas edilmez hadsi erifi gereince byk
gnah olan vcudunu tevhd denizinde kaybederek kendinde bir varln
kalmadn grd. Nazarlarnda cmle lem Hakk oldu. Grdler ki; ayar
kalmayp hepsi Allah Tel oldu. lemi hakikat yz gsterdi. Bylece ma
km cemden Heme ost (ben Oyum) namesi can kulana eriti. Zr
fark ehli nazarnda ayar olan makm cem erbab nazarnda Hakkdr. L
mevcde illallah srrn mahede edip Onun ztndan baka her ey yok
olacaktr...
1007
yzndeninolmulardr.Nazarlarndamsivyokolan,
bulunmayan,iflasetmi,perianolmuveHakknkendisikalmtr.Ehlullh
hernegrrlerseyrgrpayargrmezler.
[MevlnCelleddniRmidemitirki:
Birbirleriyle tanp sevien kiilerin birbirlerinden bir takm umduklar
vardr.Onanekadarvefgstersenazgrr,onarazolmaz,benbukadar
mumuyordum,dahafazlasnummaktaydmder.Fakatyabancnndier
bir yabancdan midi yoktur, yar buuk bir hrmet grse sevinir, onun se
vinci de insanda grlr. Nitekim brnn teekkr etmeyii de insana
tesireder.ZiraRaslllahsallallhaleyhivesellem;
Yabanclarla otur, dkalk da gzelve ho bir ahlka sahip ol! diye
tavsiyedebulunmasnnhikmetibelkidebudur,yanionlarnhohuylarsana
tesir eder, Tazeleip yeerirsin. Seni ne yana eseler eilirsin, krlmazsn;
seni rp zenbil yapsalar rlrsn, kuru aa gibi krlmazsn demek iste
mitir.]
1008
Cmleeydagrrdmhr
1009
varglzryok,
Cmleeydagrrdmdikenlikvarglbahesiyok,
Hepglistnoldulemimdihidikenlikkalmad.
Birinci beytin deiik ekilde ifadesidir. Fark erbab nazarnda hep hr

olup glzr yoktur. Cem erbab nazarnda cmlesi glzr olup hr yoktur.
Nitekimaynayabakankimseninnazaraynayaderseondagrnensureti
grmez ve suretine baktka da aynay grmez. ..derhal biz senin perdeni
kaldrdk.Bugnartkgznkeskindir.
1010
Bumakamcemmakamndan
dahayksek birmakamolancemulcemdir.Bumakamdaolanlarokluu
vahdeti,vahdetteokluumahedeederler.

1007
Kasas,88
1008
1009
Har:Diken.f.Hor,hakir,di.Aa.(Dinsiz,imanszvedindmanahlakszlarn
vesefihlerinvasflar
1010
Kf,22

Mesel insan cmle mahlkattan ldir. nk insan btn olgunluk
lar kendisinde toplamtr. Amma bir ku umak ynnden insandan
ldir.nkkuuarinsanuamaz.Birkarncadabirkemlolurkiolgun
insandabulunmaz.mdibuulvv(ycelik)btneyayabulamtr.y
le ki hibir ey yoktur ki onda bundan bir hisse olmaya. O eyin vcuda
gelmesinesebepoolgunluktur.Hakknoyzdenbilinmesiokemliledir.
Arifler her eyde o kemli arayp bulduklarndandr ki bir eye hakaret
nazarilebakmazlar.
1011
Gecegndzalaypefgneyleyipinlerdignl,
Bilmiyorumnoldukesildihilezrkalmad.
Niyzi Msr kaddeselh srrahul azz gece ve gndz Hakka vasl ol

mak ve okluktan vahdete vasl olmak iin alayp efgn edip inlemek ve
daimazikremegulolmakgerektiiniaklyor.KendisisindebuhalileAllah
Tel mevcd ve msiv yok olup gnle vuslat sevinci ile h ve zardan hi
eser kalmadn, niyetin hsl olduu ve zkir ile zikredilenle bir olduunu
haberveriyor.
Bazmakmkabzverir(insantasarrufualtnaalr),bazmakmdabast
verir (her ey akla kavuur). Cem makm kabz verir, nk kesret
gizlidir. Hazretl ceme geince alr, nk bast makmdr. Bu ma
kamdakesretzhirdir.
HepAllahTelolducmlelemarpzarkalmad.
Gittikesret,yanikesretbtnoldu.Geldivahdet,yanivahdetzhiroldu
ki,cemmakmndakesretbtn,vhdetisezhirdir.Dostilehalvetcem
makmndaolur.HalvetiyyetarkatndaHalvetdenilmesininsebebi
bundandolaydrki,halvetseverlerdi,yaniHakkileolurlar,halkileolmaz
larddemektir.
EyNiyznoldusendekayd
1012
dindrkalmad.

1011
1012
Kayd:Kelepe,ba.Balamak.Bir eyibiryereyazmak.Defteregeirmek.

Dinvedinileridethrethepsivardhavayautu,
EyNiyznoldusendedindrlkkelepesikalmad.
[SeyyidBurhneddinkaddesellhsrrahlazzMaarifkitabndade
diki;
Mslmanlkuzak,okuzakdmtr.Bizdebunlarnsandgibi
mslmanlrenkten,kokudanibaretmisandk?
Zten bu topluluk bizden holanmaz, nk aramzda cins birlii
yok. Cinsinden olmayana bakmak gnl kr eder demilerdir. Cin
simden olmayan grmek, bana her an bir lmdr. Ama falan kimse
tertemizdir,ondahibirktlkyoktur,hasetetmez,kingtmez,kim
seyiincitmezbudaolur.Olur,amaoukezonbinkiininiindebue
itbirkiibilekmaz.Nefsiemmreyeaykrdavrandnm,AllahTe
l seninle, adam denmesi iin krk gn bir evde kapanmas m gerek?
Ama Muhammed (Sallallh Aleyhi ve Sellem)'in dini ile (slamlkla)
bununneilgisivardr?.]
1013
[SeyyidBurhneddinTirmizikaddesellhsrrahlazzMuhammedS
resinintefsirindedediki;
Her kim Allah'tan baka ilah yoktur, Muhammed de Allah'n
Rasldr szn, yani kelimei tevhidi, kklnden beri det edinip
sylerse o kimse ahmaktr, ocuklukta kalp gitmitir. Eer dnyann iyisine
ktsneaardasylerse,perdearkasndakalmtrvegereklerdenhabe
ribileyoktur.Herkimbutertemizsz,ztemizolaraksylemezse,temiz
suyu pislikle kartrp sanki o su ile de boy abdesti almtr. Nitekim Senin
yznden bulanp kirlenen su, gzel bir su dahi olsa bir ie yaramaz de
nilmitir.
Vesveselerin karmas, Allah Tel'nn buyruunu bozmasayd, kbleye
ynelenler yetmiiki frkaya ayrlrlar myd? Hepsi de Kurn Kerimden
delil getirirler, fakat kendi kt emellerini ve dileklerini Kurn Kerime
katmaaalmlardr,hanitopraklabulandrlansugibi,bylebirsudabir
ey gremezsin, grsen bile tam bir ey gremezsin. imdi temiz sz (keli
meitevhidi)ztemizliiilecangnldenvegerekolaraksyleyenkimse,
temiz bir testi ile tertemiz olan bir rmaktan su alp, bu su ile boy abdesti
alaraknamazklanveduaedenkiiyebenzer.Byletertemizbirtaharetve
cangnldenyaplanbiribadeteveduayakarlkolarakdaAllahTel:
EyKulumiste!Btnisteklerinkabulolunmuturbuyurur.Herkimde,
CenbAllah'nbuyurkulumemrindekiycelieerervebuemrecankesi

Snrlamak.art
1013

lirse;Okimseye,mektupzerinemektup,davetzerinedavetgelir.]
1014
[GenelAnlamylaDin
1015
Din olgusunun insanlk trihinin ok gerilerine gittii, onun insan

hayt ile birlikte balad noktasnda bilginler hemfikir grnmelerine
karsn,dinintrifinoktasndatambiresitlilikhkimdir.Kitaplardaonun
yzlerce, hatt binlerce trifini bulmak mmkndr. Zr hemen hemen
herkesin kendine mahsus bir din trifi vardr. Bu adan tanm en zor
kavramlarnbanadinikoymaktabirsakncayoktur.
Triflerin okluu dinin alannn geniliinden kaynaklanmaktadr.
Herkesdinolgusunubellibirnoktasndanyakalamaktaveonagretrif
etmektedir.Buyzdendeoksaydatrifortayakmaktadr.Ancak,her
dinkltrndinkavramnifdeetmekiinsetiikelimelereitanlam
larnortaknoktasnnyol,inan,det,ba,kullukolduunusylemek
mmkndr. Btn bu kelimelerin, kkleri insann i haytnda bulunan
ve esitli davran biimleriyle tezhr eden kkl ve evrensel bir feno
meniifdeetmeyiamaladngrrz.Batlaratrmaclardini,genel
likle,trih,kltrelvesosyolojikartlarnoluturduutrihbirolguola
rakkabulederler.Bununyanndaferdboyuttanyaklaarakonutrifet
meyealanlardavardr.Mesel,nlyazarTolstoy;Hakkdin,insan
ileonukuatansonsuzhayatarasndailikininkurulmasdrveinsann
haytn bu sonsuzlukla birletirerek, ona hareketlerinde yol gster
mektir
1016
diyerek, dinin hem dnyev, hem de ldkten sonraki
hayttakiyerineireteder.BununyanndasondevirDinlerTrihiara
trmaclarndanChevalierdini;insanlaYcekudretarasndayaanm,
dnlmbirilikilersistemi
1017
eklinde trifederek,dikkatiinsan
yaratcilikisineeker.
slm limlerinin din triflerinde ise Kur'n Kerm ve hadslerin esas
alndhemengzearpar.Tbiricizse,slmlimlerinindintriflerinin
vahy olduunu, baka bir deyile biraz daha resm olduunu syle
yebiliriz. nl slm bilgini Seyyid erf elCrcn ise mehur eseri
Trftnda, din kelimesinin Allah Telya, millet kelimesinin peygam
berevemezhepkelimesinindemtehidenisbetedildiinihatrlattktan
sonra, dini; akl shiplerini peygamberlerin getirdiklerini kable a
ran ilh bir knun
1018
eklinde trif eder. Aslnda zerinde durulmas

1014
1015
(GRER,2002)
1016
Tolstoy,LeoNikolayevi,DinNedir?trc.:Muratiftkaya,_stanbul,1993,s.98.
1017
Chevalier,Jean,DinFenomenitrc.:MehmetAydn,(DinFenomeniierisinde),
Konya,1993,s.21.
1018
ElCrcn, esSeyyid esSerf, etTarft, tah.: Abdlmnm elHfen, Khire,

gereken husus, dinin trifinden ziyde muhtevs olmaldr. nk bir
fenomeni, vkay din yapan onun unsurlardr. Dolaysyla Din Bilimleri
aratrmaclarna gre, bir olguyu din yapan hususlar arasnda unlar
sralanabilir:
1nsanstycevarlklarainanma,
2Kutsalkabuledilenmaddvemneviunsurlar,
3bdet,yinvetrenler,
4lh bir kaynaa dayandrlan kutsal kitaplar/metinler, ifh gele
nekler,ahlkknunlar,
5Kutsal varlklarla ilgili duygular (sevgi, korku, gven, gnahkrlk,
sevapkazanmav.b.),
6nsanst ile irtibat (vahiy, ilham, peygamber, dua, kef, kermet,
v.b.).
Bugn yeryzndeki dinlere baktmzda bu unsurlar ana balk
altndatoplamakdammkndr:
1nanesaslar(tikat),
2bdetvemumelt(amel),
3Ahlk.
Elmall, bunlara srasyla; tikdiyt, ameliyt ve vicdniyt, der.
1019
Hemen hemen, yeryzndeki btn dinler bu unsuru bnyesinde

ihtiv eder. u da var ki, bir dinin ortodoks (tam, doru, salam) olabil
mesi iin, evvel, tammen yeterli ve mnsip bir mutlak gretisini
(doktrin) temel almaldr. kinci olarak, bu retiye denk olan ve hem
kavram, hem de gereklik olarak kendinde kutsall barndran bir
mneviytateorikvepratikynlerdenshipolmaldr.
1020
slm Dininde dn hayat aamal olarak belirlenmi ve bu durum

Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin lisnyla slmmnihsn
lsyle
1021
aklanmtr.

ts.,s.117118.
1019
Yazr,ElmallHamdi,HakDniKurnDili,stanbul,1982,VI/XII.
1020
Schuon,Frithjof,slmveEzelHikmet,trc.:SehbeddinYaln,_stanbul,1998,
s.25.
1021
Mehur Cibrl Hadsini kasdediyoruz. Buna gre, bir defsnda Cebrl
aleyhisselm Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin meclisine gelerek mmeti
bilgilendirmekmaksadylasorusordu:
YRaslallah,slmnedir?Raslllahsallallhaleyhivesellem
slmbeeyzerinekurulmutur:AllahTelyehdetetmek,namazklmak,
orututmak,zektvermekvehaccagitmek.
YRaslullah,mnnedir?
mn Allah Telya, hirete, meleklere, kitaplara, rasllere ve kadere inan
maktr.

Din kelimesi Kur'n Kermde doksan iki yerde geer ve balca; zl,
ynetme/ynetilme, itat, hkm, tapnma (ibdet), tevhd, slm
(teslmiyet), erat, hudd, det, cez, hesap, millet gibi anlamlara gelir.
Anlam birliinden hareket eden mslman mellifler ise bunlar drt
grupaltndatoplamlardr:
1Cez,mkft,hkm,hesap,
2stngelme,hkimolma,zelilklma,zorlama,
3tat,teslmiyet,hizmet,ibdet,
4det,yol,knun,erat,millet,mezhep.
(Niyzi Msr kaddesellh srrahul azzin grleri vahdeti vcud sis

temi ierisinde olduu iin Muhyiddin ibnl Arab kaddesellh srrahul
azizindinkelimesineverdiimanalarileaklkgetirmekuygunolmutur.)
bnl Arbi din kelimesine szlk asndan drt anlam yklemekte

dir:
1Cez(karlkverme),
2nkyd(ballk,itat),
3det(gelenek,geridnme),
4Din,cehletinzdddr.
bnlArabkaddesellhsrrahulazizdinistlhanlamdaikiksma
ayrr:
1Allahkatndakidin,
2Halkkatndakidin.
1Allah katndaki din: bn Arab, dinin bu anlamnda da yukarda ge
en Allah katnda din slmdr
1022
yetini delil getirir. Ona gre ger
ek din, ya da baka bir ifdeyle, dinin gerei Allah Tel katndaki bu
dindir.Bu,AllahTelnnsetii,kendisineenyksekrtbeyiverdiive
erat olarak belirleyerek, rasller vstasyla insanlara ilettii dindir. Al
lah Tel katndaki bu ilh erat aslnda tektir, tek dindir. Fakat her
rasln zamnna gre deiik sretlerde zuhur etmitir. Dolaysyla
eratlerin tamm tek olan ilh eratin sretlerinden baka bir ey de
ildir. Hz.demaleyhisselmile balayanbuzuhur, Htemlenbiyile
tamamlanm ve son bulmutur. Yni, Hakkn btn nebilere ve onlarn
da mmetlerine bildirdikleri din, slm dinidir ki, bu dinin z

YRaslallah,ihsnnedir?
hsanAllahTelygryormusungibionakulluketmendir.Zrhernekadar
sen onu grmesen de o seni grmektedir. (Buhr, mn/37, Lokmn Sresi
Tefsri/2;Mslim,mn/5,7.)
1022
limrn,19

teslmiyettir, inkyddr. Teslmiyet ve inkyd ise btn olarak dnce
de, zhir olarak da fiillerde ortaya kar. u da var ki, bu ilh eratin
farkl ekillerde zuhrunda, o eratin hitap ettii toplumun seviyesi en
nemliroloynamtr.Ziradininouhalknanlayna,seviyesinegre
gelmitir.
1023
BudiniinAllahTelnndinihlisdinNebnindini
gibi isimler de veren bnl Arabnin bu ilh din, yni Hz. Raslllah
sallallhaleyhivesellemtarafndansonkeztebli edilenslm hakkn
daki, yukardaki genellemenin yannda, uygulamaya dnk, teferrutta
kalandncelerinedeelFtht'lMekkiyyederastlanlr.Hereyden
nce din kemle ermitir. Ona herhangi bir ey ilve etmek doru ol
madgibi,ondanbireyeksiltmektedorudegildir.
1024
te bu noktada bn Arabnin mukallit limlerden bir hayli serzenite

bulunduu dikkati eker. Allah Tel, mslman mkellefin zerinden
zorluu kaldrm ve ona gcnn yettii kadaryla takv shibi olmasn
buyurmutur.Mukallitlimlervezamnefakhleridinde,insanlariinol
duka zorlatrc yorumlarda bulunmular ve hkmler vermilerdir. Bu
isedinebireylerilveetmektenbakabireydeildir.
Allah Telnn dininde bir baka dikkat edilmesi gereken husus da,
onuyorumlamada,onuanlamayaalmadaahsgrten,dnceden
ziyde, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin uygulamasnn esas
alnmasdr. Zr eratte asl olan Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
selleminuygulamasdr.
Baka bir ifdeyle dinde rey (ahs gr) deil, nakil esastr. Hz. Ali
kerremellhvecheninifdesiyle:
Dinreyileolsayd,meshinaltnmeshetmek,stnenazarandaha
mantklolurdu.
1025
HlbukiRaslullhmeshinsttarafnmeshetmitir.
Diniyaamadaennemliunsurihlstr.hlsiseniyetileilgilidir.Kul,ya
paca din faaliyetlerde her eyden nce salam ve tertemiz bir niyete,
ihlsa, sammiyete ship olmaldr. Bu dinin temelidir. Bu temele her
dindrshipolamaz.nkhlis,srfAllahiinolandiniancak,Mf
tlersanafetvaverselerde,senkalbinesor
1026
hadsierfininsrrna
vkfolabilen,murkabemakmnaulamkimseleryaayabilir.Bukii
lerinkayna,onlaraHakktarafndangelennrmahzdr.Kaldki,her

1023
bnlArab,elFtht'lMekkiyye,(tahkik),II/95.
1024
bnlArab,elFtht'lMekkiyye(tahkik),V/419.
1025
EbDvd,Tahret/63.
1026
Raslllahsallallhaleyhivesellemkendisinesalihamellerinveerrinaslolan
iyilikvektlsoranbirisinebucevabverir;
Heysemiricalininsikaolduunusylemitir.Bkz.Heysemi.I/175.176:bn.Hanbel,
IV/194;EbuNuaym.Hilye.VIII/172

dinde iyi vey kt bir mreket, yni kul ile Rabbi arasnda bir iliki
szkonusudur. Hlis din Allah iindir sz ise sdece ve sdece
memduhbirilikiyiifdeeder.
1027
nsan,Rabbiilebuortaklniyiynde
gelitirmelivekazanlkmayaalmaldr.Aksihaldebuortaklktanza
rarldakabilir.Hlisdin,ancakkulRabbiileilikisinigzelbirseviyede
tutabildiizamangerekleir.
2Halk katndaki din: Aslnda bu din deildir; herhangi bir rasl
vstasyla bildirilmedii halde, fetret (nebi olmad) devirlerinde halkn
kendi kendine ortaya koyduu, hlis niyetlerle yerine getirmeye alt
veilheratede
Uygun olan, ters dmeyen rf uygulamalardan oluan ibdet ve
inan ekilleridir. bnl Arab bunlara hikmetli nmslar
(EnnevmslHikemiyye)
1028
adnverirveilh hkmlere uygun oldu
u mddete Allah Telnn bunlara kendi katndaki erat gibi tibar
edeceini,onlarmakbulsayacansyler.
1029
DininBtnAnlam
bnl Arabye gre yukarda din hakknda sylenenlerin tamm ko
nununzhirlisanlaifdesidir.Oysadininbirdebtnanlam,srrvar
dr.O,dinkavramnnyukardakianlamlarndanhareketlemeseleyivar
lk/vcdagetirir.Zronagrehermeselenintemelindevezmn
devcduanlamakesastr.Onuanlamadanhibireyianlamakmmkn
grnmemektedir. Hakkati bulmaya alan bir dnr, btn feno
menlere bu adan yaklamak ve varla kll bir bakla bakmak zorun
dadr.Dininbtnanlamnoucmleleriyleifdeeder:
O (dinin cez ve karlk anlam) Hakkn vcdunun aynasnda bir
tecelldir. Haktan mmkn varlklar zerine dnen (yansmalar,
tecelller)ancakommknlerin kendi ztlarndan Hakkakendi hallerin
deverdikleri(bilgilerdir).Onlarnherhallerindebirsretivardr.Sretler
ise hallerinin deiikliine gre deiir. Dolaysyla tecell de hle gre
deiir.Kuldameydnageleneser/tesirdeolupbitenegrefarkllkgs
terir. Ona hayr veren ondan (nefsinden) bakas olmad gibi, ona
hayrn zddn veren de ondan bakas deildir. Bilakis, kendisini
nmetlendirende,kendisineazapedendeodur.Busebeple,insankt
leyeceksedekendinefsiniktlemeli;veceksedekendinefsinivmeli
dir. Onlar bilmesinde Allah Tel iin yeterli huccet mevcuttur.
1030

1027
bnlArab,elFtht'lMekkiyye(tahkik),IV/80.
1028
BuibreyiDvdKayserhikmetvemrifetgerektirenerkurallarseklin
deaklar.(Kayser,a.g.e.,I/443.
1029
bnlArab,Fussu'lhikem,s.9495.
1030
Enm,149.

Zrilimmlmatbidir.
1031
Bucmleleriledinarasndakialkaytesbitilkbaktazorgrnebilir.
Oysa dinin cez ve karlk anlam ile Hakkn sfatlarndan birisi olan
Deyynsfatarasndayaknilikivardr.AynzamandaDeyynsfat
kul iin de mtedeyyin, dindar anlamnda kullanlmas mmkn olan
birsfattr.yleki:Hakk,isimleriyleaynsbite
1032
aynalarndazuhur
eder. Buna gre bunlar birbirlerinin aynasdr. Cez ise Hakkn
tecellsinden ibrettir. Hakkn kulu inkyd ile mkellef klmas ve onun
amellerine karlk vermesi, kulun aynnn gereidir. Hakk onlara
aynlarna gre teklifte bulunur ve hallerine gre de onlara cez (kar
lk)verir.MmknvarlklaraHakktandnen,tecelledeney,ancakon
larnztlarnnhalleriningerektirdiidir.Hallerisesretlerigibimuhtelif
tir. Dolaysyla, ilh tecelller de, tecell edilen varln hallerine gre
muhtelif olur. te, Allah Tel varlklar olduklar gibi bilir ve onlara ge
rektii ekilde tecell eder. O halde kulun amelleri iin Hakktan ald
karlk,aynsbitesininHakknvcdununaynasnda,Deyynismin
denzhirolanbirtecelldir.Bunuuekildederneklendirebiliriz:
Mesel,mtedeyyinbirkulaHakkninkyd,onun,yaratlnauygun
olarakHakktantalepettiiDeyynismininonatecellisindenbakabir
ey deildir. Yni, mtedeyyin kulun ayn sbitesinde mtedeyyinlik
vardr. O, bu istidd ezelsi mcebince Hakktan dindar olmay talep
eder. Hakk da, bu talebini onun ayn sbitesinden bilir ve o kula
Deyynismiiletecelleder.Mtedeyyinkulbutecellningeregiolarak,
gzelamellerdebulunur.Sonuta,Hakkokulaamellerininkarlng
zelbirekildeverir,gzelbirekildeonatecelleder.
1033
BtnbunlariseHakkn,ilmiezelsiilemmknler hakkndakibilgi
sini onlardan, varlklardan almas demektir. Baka bir deyile, Hakkn
varlklar hakkndaki bilgisi, varlklarn, ayn sbitelerinin hallerinden
Hakka verdikleri bilgiye dayanr. Onlar, Hakkn vcdunun aynasnda o
bilgilerle tecell eder. Hakk dahi, onlara yine onlardan ald bilginin ge
reince tecell ettii iin, o varlklar bu defa Hakkn tecelgh, Hakkn
aynas olurlar. Burada det, biri Hakka, dieri de varlklara (halk) it
olmakzereikivcuttan(varlk)bahsediliyormuintibuyanabilir.Oysa
bu vahdeti vcda ters bir durumdur. Zr Hakkn vcdundan baka

1031
1032
Ayn sbite tbiri kaynak, z anlamna gelen ayn ile sbit kelimelerinden
mrekkep olup ilk defa bnl Arab tarafndan kullanlmtr. Vahdeti vcd
erbbnagrevarlkzuhr(ortayaks)nazariyesiilezahedilir.Zuhrnazariyesi
negrelemesitlimertebelerdengeerekvarolmutur.
1033
Konuk, A. Avni, Fussu'lhikem Tercme ve Serhi, haz.: Mustafa TahralSeluk
Eraydn,stanbul,19891992.II/186.

bir vcut kabul etmek, bu dnceye gre irktir. Aslnda yukardaki
ifdelerde de iki varlk szkonusu deildir. Bu da, bu meselede btn
lisnyla ifde edilmesi gereken ikinci bir srdr. Bu ikinci srr bnl
Arab, mmknlerin asllarnn yokluk olduunu belirterek aklar. Ona
gre,mmknvarlklarnzerindesbitolduuasllardemden(yok
luk) ibrettir. Hakkn vcdundan (varlndan) baka bir vcd yok
tur. Mmkn varlklarn nefislerinde/benliklerinde ve aynlarnda
(ayn sbitelerinde) ship olduklar hallerin sretlerine brnen
Haktr. u halde, zevk alann da, ac duyann da kim ve hallerden her
bir hli tkip edenin ne olduunu anlam oldun. Ukbet ve kb den
mesinin sebebi budur. Bu hayrda da erde de geerlidir. u kadar var
ki, gelenekte hayr ilerde sevap, er ilerde de kb (cez) kavramlar
kullanlmtr.
1034
Grld gibi, bnl Arab, din meselesinin hakkatini Hakkn

vcdundan baka bir vcdun olmad netcesine balad. Aslnda bu
slpbnlArabningenelslbudur.Ohermeseleyi,herkonuyuvar
ln birlii daha doru bir ifdeyle, Hakkn hricinde hibir varln ol
mad, onun hricindeki varlklarn varlklarnn izf olduu, onlarn
sretlerininglgesretolduu,onlarnaslndayoklukzerinevarolduk
lar noktasna balar. Kulun vcdu, Hakkn, kulun ayn sbitesinden
aldbilgiyegreortayakanvcuttanbakasdeildir.
1035
Buradayineincebirhususdikkatimiziekmektedir:Mmknvarlklar
ileHakkarasndakibalant.Mmknlerancak,Hakkonlardatecelletti
isretvesrecevardr. Hakkise btnisimvesfatlarylammknler
detecelleder.Buincehussu,varlnnekadarHakk,Hakkndaneka
darvarlkolduunuanlamadanemlibirunsurolarakgrlmektedir.
bnl Arab lezzet alann da, elem duyann da Hak olduuna iret
etmektedir.Oysalezzetalmakveelemduymakbeersfatlardandr.Da
hadorusubunlarkevninsfatlarndandr.BunlarnHakkaisndiseiki
yollaolur:
1Hakkn tenezzl (varlklar seviyesine inme) makmnda kevn sfat
larlasfatlanmas,
2KevninsfatlarnnHakkarucuile.
u da var ki, Hakkn Ehadiyyet (birteklik) mertebesinde her ey
mstehlektir. Bu mertebede hibir hrite varlk szkonusu degildir.
bnlArabyegrevcdunbusrr,kadersrrnndazerindebirsr
dr.nkbusrdanancakEhadiyyetlisnylabahsedilebilir.Olisanise

1034
1035
ElKn,SerhuFuss,s.174.

kesretinvedierlisanlarn hepsininzerindedir.
1036
Dolaysyla,Dvd
Kayser, bnl Arabnin grlerini anlamak iin, ok yksek seviyeden
birhal,makamvednceyapsnashipolmakgerektiinivurgulamak
tadr.]
1037
TAHMSAZB
Vridrkeyledinseordavrkalmad
Youvreyledinsegayrefkrkalmad
Birkiisultanoluncaondadeyyr
1038
kalmad
Zhidankezeldenasllaefkryok
HemHakkabirdirdedinhemmislineuyaryok
Bilmedininkrileikrrsendeydyok
Cmleeydagrrdmhrvarglzryok,
Keikuyuceyb
1039
subhdembeklerdidil
Hasretiruyungummetinden
1040
hedipalarddil
Srrnbizimezeldencngibisaklarddil
nkyrolduezeldenbanazilletdostile
Rahatmzevkimbildimcmlemihnetdostile
Arayerdekalmadnefsimlelfetdostile
KalarngzlerinAzbyeverdigalgale
1041
Vechinigldengrenleroyduakblble
GeldinyrinhayalisrrHakktanHakkgle
EyNiyznoldusendekayddindrkalmad.

1036
Dvd Kayser, Matlau husslkelim f man Fuss'lhikem, (?), 1416, (tah.
vener.:Drltism).I/448.
1037
(GRER,2002)
1038
Deyyar:Birkimse.Ehad.Yurtsahibibirisi.Manastrsahibi.
1039
Ceyb:(C.:Cyb)Cep.Gmlein(yar)akl.Yaka.Kalb.Geo:Sins.
1040
Gumme:Tasa,keder.Krba,tulukgibieylerinderinlii.Belirsizmhimnesne.
1041
Galgale:Sr'atlegitmek.Geceningitmesi.Habervermek.

195
7+7=14
Canyineblblolduhralpgloldu,
Gzkulakolduhepbirhernekivrololdu.
Uyandnnrakkaynadebhrak,
Heryanayaalayupaktgzmseloldu.
Gnlolbahredalddilimtutuldukald,
Girdimannzikrineazlarmdiloldu.
Ferhadbugnbenoldumvarlkdandeldim,
irinimevarmayahercnibimyololdu.
Geakilekaradanhalkbrakaradan,
Niyzdnburadandurmasanageloldu.
Canyineblbloldudikenalpgloldu,
Uyandiinakateiaknderyaskaynad,
Heryanayaalaypaktgzmseloldu.
Gnloderyayadalddilimtutuldukald,
irinimevarmayahertarafmyololdu.
Bu beyit ahkm iermektedir. Ferhad bugn ben oldum demeleri,

akhakikidebirtaneolduklar;Varlkdandeldimbuyurmalar,mahvi
vucud ettikleri, nefs ile mcahedede galebelerine; irin'ime varmaga de
meleri, canani hakiki ile vuslat ne'elerinin zuhuruna;Her canm yol oldu
buyurmalar, Ne tarafa ynelirseniz, Allah Tel'nn vechi oradadr. (Ba

kara,115)srrnnzuhurunaiarettir.
1042
Ferhadileirin
Konusunu ran kaynakl Hsrev irin yksnden alan halk yks.
Anadolu, Balkanlar, ran, Ermenistan ve Azerbaycan'dan Trkistan'a kadar
yaylmtr.
yknn konusu Horasan diyarndaki Erzen kentinin kadn hkmdar
Mehmene Bnu'nun kardei irin ile nakka Behzad' n olu Ferhad'n ak
dr. Anadolu'da, 19. yzyl ortalarndan balayarak ta bask rnekleri de
grlen bir eidine gre, Mehmene Bnu kardei irin iin bir kk yaptr
mtr. Bu kk sslemeye gelen Ferhad irin'i grr. Birbirine k olan
genleri Mehmene Bnu engeller. Ferhad, irin'e kavumak iin bir da
delerek ardndaki suyu kkn yaknlarna aktrsa da, iki gen kavuamaz.
Ferhadzindanaatlr.AmaAmasyakentihkmdarHrmzahonukurta
rrvehizmetinealr.Sonrairin'iFerhadiinMehmeneBnu'danistersede
reddedilir,bununzerineikihkmdararasndasavakar.Savasrasnda
Hrmz ah'n olu Hsrev de irin'e k olur. Sonunda Mehmene Bnu
yenilip her eyi brakarak kaar ve irin Hrmz ah'n sarayna gtrlr.
Olunun irin'e k olduunu renen Hrmz ah, Ferhad'a g bir i
buyurarak iki sevgilinin evlenmesini engellemek ister. Ferhad 40 gn ieri
sindebykbirdadelereksuyukenteaktacaktr.Ferhad'nbuiibaara
can anlayan saray kadnlar, ona irin'in ld yalann sylerler. Bunun
zerine Ferhad, kendini ldrr; onu bu durumda gren irin de koynunda
saklad bir hanerle intihar eder. ki sevgili yan yana gmlr. Ferhad'n
zerindebirkrmzgl,irin'inzerindebirbeyazglfidanbiter.
Ferhad ile irin yks Karagz oyunu olarak da ilenmitir. Ama bu
oyunlardaikisevgili,balarndangeenbirokolaydansonrabirbirinekavu
ur. Konusu divan edebiyatndan kaynakland iin, "hikayeci klar" tara
fndananlatlmayan,yazmavebasmakitaplardanokunanhalkykleriara
sna girer. Kitabn baz blmlerinde aruzla yazlm iirler bulunmas da
bunuortayakoymaktadr.
yknn bilinen en eski Trke basks 1854 tarihli bir ta baskdr. Yeni
harflerleilkbasmniseSleymanTevfikzzorluoluyapmtr(1930).Son
raki yllarda pek ok basks yaplan yk, Nazm Hikmet'in Ferhad ile irin
(1965)adloyununadakonuolmutur.
1043

1042
(MEN,2002),s.42
1043
Anabiritannica


TAHMSAZB
Kluklizhidinhlehlinehloldu
khlininebilsinzhidehlkloldu
Birlemdenayrldmyzyetmibinsl
1044
oldu
Aklufikricnlakapladhervrk
krrileinkrdanektiilkyrik
Kimdenmyanolurfeyzileesrrak
Firakndandilberabenzimhaznadnd
Kalarnnderdindenbelimkatkatbkld
Cemlinmiblendimazkurnbulundu
Banamuhabbetedengnlirebulundum
Kendimiondagrpztmiinklndm
Ztlasfatlagizliikenbilindim
Ferhdbugnbenoldumvarlkdandeldim,
Kndeimibilmedinsenibeniyaratan
AtaanahakkkimdirAzbvreden
Hakkbilengemedimnkiremdradan

1044
Sal:f.Sene,yl.

196
7+7=14
Gnlleridoldururerenlerinhalveti,
lleridiriltirerenlerinhalveti.
Yakayakakleder,herdikenigleder.
Hakkdanyanayoledererenlerinhalveti.
Sdkilegirenkii,huzrolurii,
Gzdenaktryaerenlerinhalveti.
Tuygururolilleritizgeirrbilleri,
Yaknederyollarerenlerinhalveti.
inebirodsalarnefsinsftnyakar,
Canngznaarerenlerinhalveti.
Senisanabildirir,alarikengldrr,
rfaniledoldururerenlerinhalveti.
Niyzsenvaryrsanmaanzhiri,
rdenierierenlerinhalveti.
Gnlleridoldururerenlerinhalveti,
lleridiriltirerenlerinhalveti.
Erenlerinhalvetignlleridoldurur,
Erenlerinhalvetilleridiriltir.
Buradahalvettenmuradedilendrtduvararasndaolanhalvetdeildir.
Belkicelvettehalvet,yanikesrettevahdetolanMakmcem dirErenle
rin halveti cemdir. Makm Cem hazreti s aleyhisselmn makm idi.
Bumakmshiplerilleridiriltirler.
Hakkdanyanayoledererenlerinhalveti.
ErenlerinhalvetiHakkdanyanayoleder.
Sdkilegirenkii,huzrolurii,
Gzdenaktryaerenlerinhalveti.
Sdkilegirenkii,hveinleyiolurii,
Erenlerinhalvetigzdenaktrya.
Toygururolilleritizgeirrbilleri,
Yaknederyollarerenlerinhalveti.
Duydururolilleritizgeirirtmsekleri,

erenlerinhalvetiyaknederyollar.
Evet,erenlerinhalveti,oillerden,yanierenlerinulatomanevizevkve
yceliklemlerindenhaberverir,onlarduyurur.Olemlereulamadagidi
lecekyollarnbellerinitezgeirtirvehedefeyakinlatrr:
inebirodsalarnefsinsftnyakar,
Canngznaarerenlerinhalveti.
inebiratesalarnefsinsftnyakar,
Erenlerinhalveticanngznaar.
rfaniledoldururerenlerinhalveti.
Erenlerinhalvetiirfaniledoldurur.
rdenierierenlerinhalveti.
Erenlerinhalvetiitenieri.

197
TlibiHakkndevszderddurursermyesi,
Anninhuzrolurhemnhemsyesi.
knmakyolundaderdiarttkamdm,
Artaranndembedemakrniindepyesi.
Tatnihlsaermezilmileamlile
zzetikozilletitutoldurannmyesi.
Arzvsiisterisenkmilingirkabzna,
Arukrsdengenitirbirvelninyesi.
rifingnlnbilmezkandedirhalkcihn,
OlkiAnkdryeredmezbilannsyesi.
Kimkimazagalbasarsultnnntflola,
Msryolfeyziakdesnruoldudyesi.
TlibiHakkndevszderddurursermyesi,
Anninhuzrolurhemnhemsyesi.
DevszderdHakkatlibolannsermyesidir,
Onuniinherzamanglgesidahihvezriindeolur.
Hakkntlibiolankimsenintarikeslkedeninsermyesiancakdevasz
derdidir.nkdevaszderdekimsetlibolmaz.Ancakdevaszderdserma
yesiyle vuslat devasna eriirse kendinden isteme sfat gidip matlup yani
gaye olur. Skntlar hidyet yoluna ulatrc vastalar olur. Sonunda
mchede potasnda yksek mertebede kzp akn harreti ile deva mey
danagelipvuslatakavuur.
knmakyolundaderdiarttkamdm,
Artaranndembedemakrniindepyesi.
knsevgiliyolundadevamlderdiarttka,
Arkadalariindezamanlamakamykselir.
Amabizimurumuzdacihdedenlerielbettekendiyollarmzlaeriti
receiz...
1045
yeticellesininesrr,hakkativeeserleriaikrolur.
Tatnihlsaermezilmileamlile
zzetikozilletitutoldurannmyesi.
Tatnihlsaermezse,ilminleamelilemezsen

1045
Ankebt,69

Onakavumayolu,izzetibrakphorluututmaktr.

KimalakgnllolursaAllahTelonuyceltir.
1046
Arzvsiisterisenkmilingirkabzna,
Arukrsdengenitirbirvelninyesi.
Genibiryurtisterisenkmilintutuunagir,
Arvekrsdengenitirbirvelninavucu.
AbdulkdirGeylnkaddesellhsrrahlazzbuyururki;
Btndnyannavucumunortasndaolduunugrrsn
Birhardaltanesigibi;hediyehkmnebinen.
1047
Ey talibi Hak olanlar, gerek vellerin ve halifelerin elini alp bey'at

etmeklazmdr.Ziraveller,enbiynnvarislerivevekilleridir.
Habibi Ekrem sallallh aleyhi ve sellem, Medine'den Ka'be fethine
slk etdii zaman, ulu fethin zahiri ve btn bilinsin diye bir aa di
bindeonsahabeyebey'atettirdi.Zirahakkndauyetnaziloldu:
"Y Habib'im unlar kim senden bey'at ettiler, el aldlar, tahkik bil
sinler,bendenbey'atetdiler.Ziraseninelinstndebenimkudretimeli
vardr."
1048
HabibiEkremsallallhaleyhivesellem,buayetinmansnbildirdi.
Sahabe, hamd ettiler. Onlara bey'at mukabelesinde cennet mutuland.
Aereimbeereonlardr.
Sonrabusahabelerdedilerki,"YResulallah,seninmbarekelinden
bey'ataermeyenlerneolacak?"
HabibiEkremsallallhaleyhivesellemonlarabuyurduki:
"Her kim halifelerimin eline yaprsa, ta dnya hir olunca, Allah
Tel'nn izniyle, benim srrm yznden ve kmil erenler dusyla
ayne'lyakn ird olup hilafete ular. Silsilemden gelen halifelerimin
her hangi birinin ellerine yapanlar benim elime yapm gibidir. Be
nim elime yapan Allah'n kudret eline yapmtr. Bin ele bir el,
Hakk'tr."dedi.
Bu silsileden birine bey'at edip gnhlarna tevbe edip amelinde de
vambulanlarahlilecennetmutulanr.Onlar,btngnahlarndanar
nrlar.

1046
AhmedibnHanbel,111,76;Acln,KefulHaf,II,242
1047
(GEYLN,2005),s.206
1048
Fetih,10

Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem demitir ki, "Gnahndan
tevbeeden,hignahilememigibidir."
Habibi Ekrem sallallh aleyhi ve sellem "Gelin mbarek ravzamdan
bey'at edin hem halife, hem lim olun; her ne muradnz varsa hasl ol
sun." demedi. Ve fakat birine zahiren ve btnen hilfet verip halife b
rakt.rad,sadansaadr.zellikleimdikizamandamezarlardanird
umanlar,mahrumkalrlar.Allahkorusun.
BukonuylailgiliolarakAzzPrim(Yiitba)ylebuyurmutur:
Gericaizdirmezarahemziyarethemdu
Lkkalbemraznaolmazziyretdendeva
imdi anlald ki, evliyadan ve halifesinden bey'at etmek farz olmu
tur.Dnyadangenebey'atedilmez.Bu,yetvehadislesabittir.Habib
iEkremsallallhaleyhiveselleminashabnatelkinetmesiylesnnetol
du.Ashb'ndammetinetelkinetmesiyleicmammetoldu.
1049
rifingnlnbilmezkandedirhalkcihn,
OlkiAnkdryeredmezbilannsyesi.
dnyainsanrifingnlnbilmeznerdedir,
bilkionunglgesiyeredmeyenAnkdr.
Arifin kalbinin durumunu avam bilmez. Zannederler ki; msivya ilgisi

vardr. Hlbuki Arzm beni iine alamaz. Semm da alamaz. Fakat beni
mminmuttaki,temizkulumunkalbiiinealr
1050
hadsikudssigerein
ceHakkavaslolmutur.AllahTelyamazharolankalbAllah,gklerinve
yerinnurudur...
1051
yeticellesiiretincesafnuroluponunyereglge
sidmez.
Kimkimazagalbasarsultnnntflola,
Msryolfeyziakdesnruoldudyesi.
Kim,mazagalbasarsultnnnnocuuolursa,
KutsalfeyzinnruMsryehizmetiolur.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin mirataki Mazagalbasar: Gz

oradannekaydvenedeonuat.
1052
haliilehalleneniinAllahTelnn
kutsalfeyziikramolurvehizmeteder.

1049
(EroluNuri,2007),s.70
1050
Acln,KefulHaf,11,195
1051
Nur,35
1052
Necm,17

198
5+5=10
EylesinAllhaoktahiyyt,
Anakimverdiilmigyt.
GizliSultandrsrrSubhandr,
Mridicandrhepmklat.
Kutbihalykbahrhakyk,
Ferdicmdirhepmkmat.
Noktaikbrgremezam,
Gizlidirzircmledenzt.
Kalbinikefeylemiefff,
Grnrandahepberiyyt.
Araypbulankulluunklan,
Telkininalanbulduhlt.
Eynicecanlaryannbekler,
Bulmadkderlerbundalezzt.
Neylesintalmolamazteslim,
Yanicebulsunolkemlt.
Myeninzevkinalamazolkim,
eyhiHakbilmezyokryt.
ehriElmalcandabulmal,
mmSinandrhretizt.
Hubbucnmdasrrztmda,
Savarstmdenherbeliyyt.
eyhiniHakkbileyNiyzkim,
PryzndendirHakkhidyt.
EylesinAllhaoktahiyyt,
1053
Anakimverdiilmigyt
1054
.
Allhaeylesinoktahiyyt,
Onakimverdiilmigyeleri.
Rivayetleregre,dokuzylbykilelerleslkntamamlayanMsr
Efendi'den Elmal halkna son defa vaaz ve nasihat etmesi istenir. Msr
konumak iin krsye kar. Fakat dili tutulur, konuamaz. Sonunda
eyhi,MsrEfendi,bundanbyledurmavesusma,konudeyincedili
zlr,gzelceva'zeder.NiyziMsrkaddesellhsrrahulazzson

1053
Tahiyyt:selmlar,dular,mnevhayathediyeleri.
1054
Gyt:gyeler,amalar,emeller..

radan bunu anlatrken, eyhimin bu izin ve himmetiyle hl konuur,
syleriz.Bizekorkuyokturdermi.
1055
Bu hadise zerine Msrnin, eyhini metheden bu ilhisini irticalen

sylediiderivayetedilir.
1056
Mridicandrhepmklat
1057
Mridicandrhepszleri.
Kutbihalyk
1058
bahrhakyk,
Ferdi
1059
cmdir
1060
hepmkmat.
YaratlmlarKutbu,hakikatlerderyas,
Btnmkmlartoplayanferttir.
Noktaikbrgremezam,
Gizlidirzircmledenzt.
Enbyknoktadr,krgremez,
Gizlidir,zircmledenzt.
[Seyyid Burhneddin kaddesellh srrahl azz Maarif kitabnda

dediki;
eyh aynaya benzer. Ona ne kadar bakarsan, kendini ne kadar ona
verirsenodasanaokadarbakar,kendiniokadarsanaverir.]
1061
Kalbinikef
1062
eylemiefff,
Grnrandahepberiyyt
1063

1055
(brahimRAKIM,1750),v.60;Tuhfe,s.2021
1056
Msrnin Menkabelerine Gre Baz iirlerinin Hikyesi Sosyal Bilimler Yl:2003
Cilt:1Say:1s.3752
1057
Makalat:(Makale.C.)Makaleler.Szveyazlar.Bahisler
1058
Halayk(halik)(Halk.C.)Mahlukat.Yaratlmlar.Huylar.Tabiatlar.
1059
Ferd:Tek,bir,yekta.Ei,benzeriolmayan.
1060
Cmi: pek ok mnlar ve hakkatleri iinde toplayan, birok eyle alkal
olan,toplayanveihtiveden.
1061
1062
Keaf:Kefeden.Gizlieyleribulupmeydanakaran.Mehurbirtefsirismi.
zci.
1063
Ber:f. zere, zerine, yukar mnasna (ve Arabadaki Al yerine edat is

Kefedipkalbinieylemiefff,
Grnrandahepberiyyt.
Telkininalanbulduhlt.
Telkininalanbulduhlleri.
Hdy:Hz.eyhbanaAllahTelnn:Hamd,gkleriveyeriyara
tanAllah'amahsustur
1064
yetinisorduvetefsirkitaplarndanbazlarn
getirdi.Sonrabuyurduki:
Ey evladm bu ilimde kitap oktur. Lkin Allah Tel'nn kelmnn
mnskalbindedouncayavehatrnnsahifesindenokuyuncayadeka
l,lim builimdir.Senbu ilimde mmsin,birey bilmiyorsun.Seninilim
saydnbireydeildir.Sonraltfedipbuyurduki:
Ey evladm sana sylediklerimden dolay beni sorumlu tutma. Allah
Sbhaneh'nun kereminden sana (bu) mny retmesini dileriz. ayet
(omny)okuyabilsensanayeter.
1065
Bulmadkderlerbundalezzt.
Bulmadkderlerbundalezzetleri.
Terbiye yolundaki talebe hatalarndan birisi; makamlara ykselirken,

limlerin szbirlii ile yksekliklerini kabul ettikleri kimselerden kendini
dahayksekgrmesidir.
Talebelerin makam, bu byklerin makamlarndan elbette aadr.
Fakattalebe,bazenkendini,insanlarn enstnolduklarakolanne
bilerdenbilestngrr.Onlarnnceinanm,stnimansahibioldu
unuunutur.Rasllerinyksekliinde,evliyannstnlklerindepheye
der.Bumakam,talebelerinayaklarnnkaydyerdir.
MuhyiddinArabkaddesellhsrrahulazizbuyurduki;
Kibirlenmek,insanlarnvecinlerinzelliklerindendir.

tildr)Gs,sine,bar,sadr.Fayda.Hamil.Hfz.Yan.Taraf.Nkil.Gt
rc.Meyve.Yaprak.Varak.Meme.Genkadn.Evinkaps.
Ber:(Beret. den) Kurtulmu. Temiz. Kayt ve hkm altnda olmayan. Zimmeti
bulunmayan adam. Hibir karklk, kusur ve noksan olmayan. Hastalktan slim
olan.(Bak:Ber)
1064
En'm,1
1065
(BAHADIROLU,2003),s.138;(HDAY),c.I,v.18b

Bundaki hikmet, insan ve cinlerin yaratl Hannan, Latf ve Rahmet
sfatlar altnda olduundan kendilerinde bir rahatlk hissi duymalarn
dankibirlenmegafletinederler.MelekleriseMntekmveCebbars
fatlar altnda olduklarndan kibirlenmeyi hatrlarna bile getiremez
ler.
1066
Neylesintalmolamazteslim,
Yanicebulsunolkemlt.
1067
Neylesinrenmezteslimolamaz,
Yanicebulsunolkemlleri.
Mslmanolki,selmetbulasn
1068
Mslmanolmakdemekteslim
olmakdemektir.
eyhigamlgrdnzamanbileonabalan!Daimaonayapki,seni
tatlveolgunbirmeyvegibiyetitirsin.nkseninolgunlamanvebes
lenmenobulutunbereketindendir.
1069
Mridlerden birisi, mridinin birisine, Falan yere git diye emre

der.Mridemreuyaraksebebinisormadangider.Geceleyinkonaklad
yerde,evsahibinincariyesi(hizmetisi)yatanhazrlamayagelirken,
cariyenin elinden tutup, peyim diye dnrken, iinde bulunduu
odannduvaratlarvemridineligrnr.Mridkorkarakkendinden
geipbaylr.Criyedahikapgider.Mriddnnce,eyhiona:
te emrin imtisali senin imtisalin gibi olsun. eyh de mridin ha
ramdan muhafazas, benim muhafaza ettiim gibi olsun! nk sen
hi bir ey sormadan emre imtisal ederek gittin. Senin grdn gibi
bendeseniharamdanmuhafazaettim.
1070
Myeninzevkinalamazolkim,
eyhiHakbilmezyokryt.
ukimseznnzevkinialamaz,

1066
1067
Kemalt:(Kemal.C.)Faziletler,iyilikler,mkemmellikler.Ahlkvehuygzellik
leri.Terbiyelilik,edeblilik
1068
Buhr, Bedlhalk, 6; Mslim, Cihd, 74; bn Mce, Mukaddime, 10; Ahmed,
Msned,I,263,IV,257.(UYSAL,23Bahar2007)
1069
(emsiTebriz,2007),(M.269),s.359
1070
(KARABEL),s.90

eyhiHakbilmezryetiyok.
Myeninzevkidemekaslbilmekdemektir.
Tuzyemekleretatvelezzetverir.BuyzdenArapamilh(tuz),melih,
melhat (gzel, gzellik, holuk); Farsa nemek (tuz), nemeki, nemekn
(tat, tuz, lezzet, sevimli) anlamlarnda kullanlr. Azer Trkesinde ho
sohbet,sevimliinsanatuzlukiidenir.
1071
Tuzgrnteacgibiolsaonsuzyemektadbulamaz.Bunedenleinsan
kmillerinacynlerivardr.Fakatonlarszlemhibirekildeneelemez.
Mrid baba hkmnde olduundan itaat etmek gerekir. Raslllah
sallallhaleyhivesellembuyurduki;
Babayaitaat,Allahaitaat;Babayaisyan,AllahTelyaisyandr.
1072
eyhiinkreden,gerekteeyhiinkretmemitir;eyhonuinkret
mitir; eyhin yanna gelmeyen de, eyhin, kendisini reddetmesi yzn
den gelmez. eyh, tepeden trnaa keramettir; eyhten bir keramet
grmeyen, eyhin kerameti olmadndan grmemi deildir; eyh, o
mridi istemediinden kendi gzelligini, kerametini ondan gizler. eyh
Allah'n huylaryla huylann hkmnce Allah Tel sfatlaryla sfat
lanmtr;GerektendeAllahTelgzeldir,gzelliisever.
1073
Mevlnakaddesellhsrrahulazizbuyururki;
Gen ve ter taze talihe Pr adn taktm. Fakat o, Halk tarafndan
Pr olmutur, gnlerin gemesiyle deil. O yle bir Prdir ki iptidas
yoktur,ezeldir.yletekveesizinciyeeyoktur.
Eski arap esasen kuvvetlidir, hele Min lednn arab olursa...
Pribulkibuyolculuk,Prsizpektehlikeli,pekkorkuludur,fetlerledo
ludur. Bildiin ve defalarca gittiin yolda bile klavuz olmazsa arr
sn.
Kendinegel!Higrmediinoyolayalnzgitme,saknyolgsterici
denbaevirme!
Eysertmizal!Pringlgesiolmazsagulyabanisesi,senisersemle
tirir,yolunuartr.
Gulyabani, sana zarar verir, yolundan alkor. Bu yolda nice senden
daha dahi kiiler kaybolup gittiler. Yolcularn yollarn ardklarn,
ktruhlublisinonlaraneleryaptnKur'anKerimdeniit!Onlar

1071
(PEKTEN,1986)
1072
Suyt,CmiusSar,Beyrut,1410/1990,s.72,nu:1109;Acln,KeflHaf,
I, 154, nu: 396; Beyhak, uablmn, II, 87, nu: 1233; Heysem, Mecmauz
Zevid,IV,63.
1073
(VELED),balkCVI

anayoldanyzbinlerceyluzakolanyolagtrd,felaketeuratt,r
plakbrakt.
1074
mmSinandrhretizt.
mmSinandrhretizt.
Hubbucnmdasrrztmda,
Savarstmdenherbeliyyt.
Sevgisicnmdasrrztmda,
Kovarstmdenbtnbelalar.
[Mridolankimse,gneebakankimseyegneinzyaverdiigibi,
kendisine bakan mritlere zya vermelidir. O mrid yle bir yksek
himmetesahiptirkionunlanefishastalnayakalananmritlerihasta
lklarndantabiatilletinetutulanmridleriilletlerindenkurtarr.]
1075
[Mrid, insanlarn gzlerinde gizli olan eyleri kuds kuvvet ile g

rrvebilir.Mridlerinolgunlamasnaengelolanperdelerianlarvegi
derir.]
1076
eyhiniHakkbileyNiyzkim,
PryzndendirHakkhidyt.
EyNiyzeyhiniHakkbilki,
PryzndendirHakkhidyetleri.
Gavsi a'zm Abdlkdir Geyln kaddesellh srrahulaziz zama

nnda, gnhlara devam eden bir fsk adam var idi. Fakat kalbinde
Gavsin muhabbeti yer etmiti. Vefat edince, onu gmdler. Sul iin
MnkerveNekrgeldiler.
Ona, Rabbin kimdir? Nebin kimdir? Hangi dindensin? dediler. Her
sullerine, Abdlkdir'dir diye cevab verdi. Bu iki sul meleine kadir
olanRabbdenhitbgelip:
Ey Mnker ve Nekr, bu kul, fsklardan olmakla beraber, sevgili
kulumSeyyidAbdlkdir'iseviyor.Bununiinonumafireteyledimve
onunmuhabbetiveonahsniitikadsebebiilekabrinigenieyledim,

1074
Mesnevi.c.I.b.29402950
1075
1076

buyurdu.
1077
YineSultanVeledbuyurduki:Birgnbabammedresedebilgilersa
yordu.(Buarada)Gerekmrit,kendieyhininherkestenstnoluuna
inanankimsedir.yleki,biradamBayezid'inmritlerindenbirine:
eyhinmibyk,yoksaEbuHanifemi?diyesordu.Mrit:
eyhimdiyecevapverdi.Sonra:
Ebu Bekir radiyallh anh mi byk, senin eyhin mi? diye tekrar
sorduOyine
eyhim diye cevap verdi. (Nihayet) o, birer birer btn sahabeyi
saydktansonra:
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem mi byk. Senin eyhin mi?
Oyine:
eyhimbyktr?dedi.Ensonunda
AllahTelmbyk,senineyhinmi?diyesordu.Mrit:
Ben Allah Tel'y eyhimde grdm, eyhimden baka bir ey ta
nmam,heponutanrmdedi.Bakabirmrittende:
AllahTelmbyk,yoksasenineyhinmi?diyesordular,oda:
Buikibykarasndahifarkyokturdedi.Ariflerdenbiride:
Bu iki bykten daha byk biri lzmdr ki, o, bu fark ortaya koy
sundemitir.iir:
AllahTelgrnmediiiinnebileronunnaibiolmulardr.
Hayr,hayrbylededeil.
Bu naiple, naibin naipliinde bulunduu kimseyi birbirinden ayrmak
irkineydir.
Buradaikilikyoktur.
1078
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi yaratlmlar iinde en stn

grmedike hakikat yolunda bir nebze yol almak yoktur. yle ki baz kiiler
baz atahatlarda bulunsalar da hakikat cephesi Onun ismine dahi tazim
etmeyi terk etmemelidir. Belki bu misilli szler yine Onun sevdiklerini v
mekkabilindendir.
356. Mesele: Sfiyyeden ba'z "bize eyhimiz byle emr etti" deyu
ed'iyeye(dua)megulolsalaranlaranelzmolur?
Elcevap: eyhleri olan mudilli, Reslullahn (sallllhu aleyhi ve
sellem) cenbi erifinden tercih ederlerse cmle katl olunmak vcibdir.
1079

1077
(GEYLN,1979),s.510
1078
Mesnevi,c.I,67374(YAZICI,1995),s.497
1079
(DZDA,1972)

199
Sanakolandillerniderlerhriglmn
Cemlinseyredengzlerniderlerbaubostan.
arbakilesekrnolupherbirisimestn,
Vislinglnehayrnolanneylerglistn.
Koyanlarakluidrkiolurmukimsedenbk,
Yakpbusneikidertelerecn.
Bunrakayananlarbuharevkadalanlar,
Gzndenyailekanlarakanbulmazmsenhn.
Niyzkaldhayretteyanardilnrfirktte,
Denbudrgurbettedngneylerefgn.
Sanakolandillerniderlerhri
1080
glmn
1081
Cemlinseyredengzlerniderlerbaubostan.
Sanakolandillerneederlerhriveglmn
Cemlinseyredengzlerneederlerbavebostan.
arbakilesekrnolupherbirisimestn,
Akarbilesarhoolupherbirisimestn,
Koyanlarakluidrkiolurmukimsedensk,
Yakpbusneiki
1082
dertelerecn.
Aklveidrkikoyankimsedenolurmubk,
Yarlmbugsyakpdertelerecn.
Bunrakayananlarbuharevka
1083
dalanlar,
Gzndenyailekanlarakanbulmazmsenhn
1084
.
Buakateineyananlarevkbuharnadalanlar,

1080
Huri:Cennetkz.
1081
Glman:(Gulm.C.)Byyenibitmigenler.Cennettehizmetgrendelikan
llar.Kleler,esirler
1082
ak:f. Yark, atlak, yrtma. Kl, bak gibi eylerin sesleri. Sabah vakti be
yazl.Kkpencere.Hazr.Amde.
1083
evk:okistek,iddetliarzu.Nee.Bireyibiryereeyesalamcabalama.
Memnun.duman.(Bak:Himmet,avk)
1084
Han: f.Okuyan, okuyucu, aran manasna gelir. Mesel: Duhn : (Niyaz ve
tazarrukranebirtezelllile)duokuyan.

Gzndenyailekanlarakanbulmazmsenhn.
Niyzkaldhayretteyanardilnrfirktte,
Denbudrgurbettedngneylerefgn.
Niyzkaldhayretteyanardilfirktateinde,
Denbugurbetyurdundadnvegneylerefgn.
Bizlerruhlarlemindenbugurbetleminekpgeldik.Buradabulunur
kengurbetteyiz,Dimaaslvatanmziinhefgnederiz.
NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz,latfolanruhynylenefsi
natka 'nn tamamyla kesf cisimden ibaret, bedenle ilikisi esnasnda
ou kez asl hviyetini unutarak bedenden ibaret olduunu ileri srer.
Gelmi olduu vatandaki zelliklerini unutmu gibidir. Riyazet, zikir ve
benzeriameliyelerlebedeninhkmlerineruhuntasarrufunugerekan
lamdateminederekddnyadakivarlklarahakikatgzylebakar.
Genel anlamda slk, tasavvuf boyutuyla, lmle bitmeyen, sadece
dnya hayatyla sona ermeyen ve sonsuz bir seferdir. Ancak burada bizi
ilgilendiren dnya plannda devam eden slktr. zelde tarkatlar, Al
lah'agidilengenelsreceslkadnvermilervebununmetodunuken
diuygulamalarylazelletirmilerdir.Bunundasebebi,Allah'agidenyol
larn eitlilii gibi, bu yolda yrmenin de farkl farkl olmasdr. Ve in
san, sonsuz varlk Allah'n, kendine fledii ilah ruhu beden kafesinde
tadsrece,geldiiyerizleyecekveorayadoruzorunlubiryolculuk
yapmakisteyecektir.Ezeldengelenbusafveberrakruh,bedenkafesine
girince, insan onu asl vatan olan Allah'a ulatrmak iin arndrma faali
yetine girecektir. Bu arndrma ii Kur'n'n ifadesiyle, aalarn en
aasnadrlen
1085
,yanibedeniniineitileninsann,Engzelk
vam
1086
diyenitelenenilksaflnaulatrlmasfaaliyetidir.Slkdabu
faaliyetesnasndakiyolculuun,gidiinaddr.
1087
AyrcabnlArabikaddesellhsrrahulaziz(638/1240)bukonuda
guslnhikmetinibtnte'villerleuekildeizahederken:
ehvetlekanmenisebebiyleykanmaker'anvaciptir.Bununbtn
manas udur; Bu cnplk gurbet cnpldr. nsan kulluk vatann
danayrkalncagaripolur.Zirainsannvatankulluktur.
1088

1085
Tin,5
1086
Tin,4
1087
(AKAR,1997),s.251
1088
(EKER,1998),s.228

200
Eygnlgeylegelklarngftrn,
Nicedirgrdostileynklarnbazrn.
Dostbelssehminerynedpsinelerin,
Sonraolyrelerinistedilerdermnn.
Derdini,dermnverptiryineolyrelerin,
Anninarttrrklarnefgnn.
Akoduyleyakupturcismucnnanlarn,
Kledipsavurdularcmlevcdharmnn.
VaslHakkisteyencnucihnterkedip,
Akmeydnndaoldiktianndrn.
Skiibezmielestpeymnesinienleri,
GrkinicekefederlersrrHakkastrn.
BininnmenzilinKfdemdenizleyip,
EyNiyzbylebulmubulanolcnnn.
Eygnlgeylegelklarngftrn,
Nicedirgrdostileynklarnbazrn.
Eygnlkulakvergelklarnszlerine,
Nicedirgrdostileynklarnpazrn.
Dostbelssehminerynedpsinelerin,
Sonraolyrelerinistedilerdermnn.
Dostbelsdehetinegsleriniplakedip,
Sonraoyrelerindermnnistediler.
Derderzaolmakvekurtulmaytalepetmekvefalolmaktr.nkifa
talepetmektesevgiliyiyceltmektir.
Derdini,dermnverptiryineolyrelerin,
Anninarttrrklarnefgnn.
Derdini,dermnveriptiryineoyrelerin,
Onuninklarnferyatlarnarttrr.
Derdin derman olmas insann yaratlnda bulunan hzn

czndendendir. nk srekli sevinen insanda huzur bir zaman sknt ve
rir. Dert ve gamn insana salad kuvvet sevinten ok fazladr ve gerekli
dir. Terbiyede esas olan gmn var oluundaki esrardr. Her dert aslnda
yenilenmedenbakabireydedeildir.

Akoduyleyakupturcismucnnanlarn,
Kledipsavurdularcmlevcdharmnn.
1089
Akateiyleyakptrcismvecnnonlarn,
Kledipsavurdularbtnvcutharmnn.
VaslHakkisteyencnucihnterkedip,
Akmeydnndaoldiktianndrn.
VaslHakkisteyencnvecihnterkedip,
AkmeydnndaHakkonundraacnodikti.
Skii
1090
bezmielestpeymnesinienleri,
GrkinicekefederlersrrHakkastrn.
ElestmeclisininSkisininbykkadehiniienler,
GrkinicekefederlerHakksrrnnyazlarn.
Ski, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir. Elest meclisinde insanlar

onayaknlklarileAllahTelybilmedederecelerekavutular.
BininnmenzilinKfdemdenizleyip,
NinsznmenzilinidemKfndanizleyip,

1089
Harm: Muhkem etmek, salamlatrmak. Davara yk vurmak. inde abuk
abukolmak.Uduletmek.Katetmek.
1090
Saki:(Saky.dan)Sulayan,ieceksuveren,sucu.Kadehsunan.kisunan.SAK
:Kra,ebnem,i.

201
Dilbergamzenokuiimdolukaneyledi,
olsiyahzlfnteliaklmperineyledi.
Herkiminehrineuradysaaknaskeri,
Hepimrtnannbirdemdevirneyledi.
Trltrlfitnelersandanolduikr,
Halklemsandlarkimaneytneyledi.
Hatthlinikiblmbucihnnhalkn,
Birinikfir,biriniehlimneyledi.
Gizlisrrndanhaberverdikeukndili,
bidvezhidlerinaklnhayrneyledi.
Grnegayrettirkisrrvahdetiseyretmee,
Cemutafsliogayretkulusultneyledi.
Cmleesmvesftndrgrnengayriyok,
Herbiribirvechilehbztnilneyledi.
Kudretininsanmazharkldiinztna,
YznnnaknhepytKurneyledi.
rttbubzrkesretgzlerinhalknveli,
rifolancmleyzdenseniseyrneyledi.
Bunehikmetbunekudret,bunesanatrgrn,
Zerreyikevn,katreyideryyummneyledi.
Kimkibusrdanhaberdrolduriftenolur,
Kurtuluphayvnadndankendininsneyledi.
LalicnnolaldaneyNiyzmerebin,
Szlerinukiindebhayvneyledi.
EyDilberszgnbakokuniimidolukaneyledi,
usiyahzlfnteliaklmperineyledi.
Bak tasavvufta kesrettir. Beyitte oka benzetilmi. Hkmi Kaza, tri

Kaz'dr.Kaz'nnokuamadanhedefinibulur.Bakokvekltrvel
drcdr,iltifatiseldrmesidir.Umutsuz,acekenhastayldrmek
onaiyiliketmektir.
Sevgiliningzkatilvecellttr.kkorkuveheyecanndancelltbir
an nce bam kessin de kurtulaym der. n suu sevgiliye tutkunlu
udur. Bunu sevgiliye syleyemez, karlk gremeyecei korkusuyla sr
olaraksaklar.nksevgililerdaimabirumursamazlk,tegafliindedir

ler.
1091
Herkiminehrineuradysaaknaskeri,
Hepimrtnannbirdemdevirneyledi.
Aknaskerikiminehrineuradysa,
Onunhepimryerlerinibirandaharapeyledi.
ehir,vcuddemektir.Karasevdavcudusardmbtnazalarbirbirif
lasedersonutayalmveyavuslatolur.klargenelliklevuslatpencere
sinde hep lm grdler. Bahsettiimiz lm izafidir. lmeden nce l
nzsrraakar.
leminhalksandlarkionueytneyledi.
Hatt
1092
hlinikiblmbucihnnhalkn,
Hlinizgisiikiyeblmbucihnnhalkn,
Birinikfir,biriniimanehlieyledi.
Gizlisrrndanhaberverdikeklarndili,
Grnegayrettirkivahdetsrrnseyretmee,
Ogayretincemvetafslikulvesultneyledi.
Herbiribirvechile
1093
hbztnilneyledi.

1091
(PEKTEN,1986)
1092
Hatt:Snr.izgi.Hudud.Yaz.Elyazs.Nme.Mektup.Genlerdeyenikan
bykveyasakal.izgigibiuzananbelirsizhafifyol.Denizyals.Gemilerinhare
ketteki istikameti. Parman onikide biri olan bir l. Ferman, buyruk. Padiah
emri. Geo: Sadece uzunluu olan. Bir eyi yukardan aaya indirmek. Ucuzlat
mak.Cilvurmak.Brakmak;yan;izgi.
1093
Vehile:vechkelimesiyleilebalacndanmeydanagelenbukelime,ekil

Esmvesftndrbtngrnenbakayok,
Herbiribirekildehoztnilneyledi.
Kudretininsanmazhar
1094
kldiinztna,
nsanaztnakavuabilmekudretiniverdiiniin,
YznnnaknhepKurnayetlerieyledi.

Ben,benimdeRabbim,sizindeRabbinizolanAllah'adayandm.n
kyryenhibirvarlkyokturki,O,onunperemindentutmuolmasn.
phesizRabbimdosdoruyoldadr.
1095

Veli,buoklukpazarrtthalkngzlerini
rifolanbtnyzdenseniseyrneyledi.
Zerreyikinat,katreyiokyanusdenizeyledi.
Kimkibusrdanhaberdrolduriftirz,
Kurtuluphayvnadndankendiniinsneyledi.
Lali
1096
cnnolaldaneyNiyzmerebin,
EyNiyzmerebincnndudaolaldan,
Szlerinklariindelmszlksuyueyledi.

de,bakmdan,tarzilegibimnlaragelir
1094
Mazhar:sahipolma,nilolma,ereflenme,kavuma,ortayakmavegrnme
yeri.
1095
Hud,56
1096
Lal:Krmz.Alrenk.Dudak.Krmzvekymetlibirssta.

TAHMSAZB
Hasretinbenderdmendizrgiryneyledi
Bamautanucadnyayzindaneyledi
Hlimiilletiperinkrmefgneyledi
Ebcedihevvez
1097
bilirsenahdinegelmezzarar
Drtkitabnremzinibirnoktadanokuryazar
Gelbugndrifdan
1098
anlasndoruhaber
Gelbiribretgzleseyretkribnn
1099
halkn
SanmamahremiHakktanbuzamannhalkn
AnlasenHakkehlidirsd
1100
ziynnhalkn
Hatthlinikiblmbucihnnhalkn,
MahremiesrrAhmedyavelidirYAli
nAlidirsrrHakknyvelidirYAli
RhusultnenelHakksrrnadedibeli
Dilberinvechindennrunayetiseyretmeye
KalarndaHakkTelsanatseyretmeye
Vahdetiakndayrinkesretiseyretmeye
HayrerdeHakktanznecmledehiayryok
Yanibulemdeerigrmedimhidoruyok
Ilmiztndanhabbinhemgamndanaryok
Herbiribirvechilehbztnilneyledi.

1097
Ebcedtekerlemesi
1098
ifayurdu
1099
Kriban:f.Kervan.
1100
Sud:(Sevda.C.)Rengikaraolaneyler.Sevdalar.Ziya:parlakakeyler

Gelimngetiromhincnbprtbana
Kalmakesretlemindealdanplezztna
nbedelolmazcihandaztnnmirtna
1101
Kudretininsanmazharkldiinztna,
Aldanrmzll
1102
dnyayabeniveHakkveli
MsivallhyanbilbyledirHakknyolu
SrrHakknmahremininllolurakldili
Mnkireinkrdemuluillettirgrn
Hizmetiirfanarifvechesohbettirgrn
Buneizzetbunelfetbunehccettirgrn
demiinkredenkesehlihcetindenolur
Evliyullahsanmasrrkifdenolur
AhmeduMahmudbendenkmandenolur
yineerknHakktansanaihsandrdinin
mutafkudsiyndrehlikamektebin
EhliimnmezhebidirAzbyahakmezhebin
LalicnnolaldaneyNiyzmerebin,

1101
Mir'at.Ayine.Ayna.Mehurbircinslle.
1102
Zll:Glgeilealkal.

202
5+5=10
nsanagnlmmbteldt,
Derdgambanaindt.
Zhdtakvyayridimevvel,
Aklabendenhepcddt.
Vizedergelakterkeyle,
Nideyimsabrmbvefdt.
Niceterketsinakolk,
Anakarsenmehlikdt.
Vechinigrsemdalraklm,
Zlfnonanmukteddt.
Kimsenibuldukendiyokoldu,
Vaslnaeydostcanbahdt.
Aka,ukndvetetmisin,
Cankulanaolsaddt.
BuNiyzninhivcdunda,
Zerrekomadhepbekdt.
nsanagnlmmbtel
1103
dt,
Derdgambanain
1104
dt.
nksanagnlmderdinedt,
Derdvegambanatandkgeldi.
Aklabendenhepcddt.
Zhdvetakvyayridimevvel,
Aklabendenhepayrdt.
Nideyimsabrmbvefdt.
Vizderkigelakterkeyle,
Nideyimsabrmvefszdt.
Niceterketsinakolk,
Anakarsenmehlikdt.

1103
Mbtel:Dertli.Hasta.Baskntl.Rahatsz.Bell.Dkn.Tutkun.Tutulmu.
1104
ina: f. Mlumatl, haberli olan. Arif. Bilgili. Mlik. Tandk. Yabanc olmayan.
Yzc.

Niceterketsinakuk,
Onakarsenayyzldt.
Zlfnonanmukted
1105
dt.
Zlfnonuniinimamdt.
smlerinvefiillerinolanzlfnbananderlikyapyor.Bakahibirey
beniilgilendirmez,demektir.
Vaslnaeydostcanbah
1106
dt.
Senikimbuldukendiyokoldu,
Eydostvaslnacanmzbedeldt.
Aka,ukndvetetmisin,
Cankulanaolsaddt.
Aka,klarndvetetmisin,
Cankulanaosaddt.
BuNiyzninhivcdunda,
Zerrekomadhepbekdt.
BuNiyzninhivcdunda,
Zerrekomadhepbekdt.
TAHMSAZB
Onuniinbamabukavgadt
Zahidbamahemsevddt
Vefsanacefbanadt
nsanagnlmmbteldt,
Derdgambanaindt.

1105
Mukteda:Kendisineuyulan.ndegiden.Mtehid.Piiv.Peiv.Namazda
kendineuyulanimam.
1106
Bah:f.Kymet.Deer.Bedel.Pah.

Cehdinlesevdiimnridimevvel
Hemseninknlazridimevvel
Cmledenakdemvridimevvel
Aklabendenhepcddt.
rifisenkgeldorusyle
kisenkbundadeil
Subhdemklakolinle
Nideyimsabrmbvefdt.
Herkimbuyoldaolduysasadk
Ololurlutfuylaihsanalayk
BihtiyarolurkehliVmk
1107
Niceterketsinakolk,
Anakarsenmehlikdt.
Yerleregklereyaylraklm
lemdenbyksaylraklm
knrehberbulunuraklm
Zlfnonanmukteddt.
Kimgaibolduolsenibuldu
Dnyyterkedenknladoldu
Derdinlekdivneoldu
Vaslnaeydostcanbahdt.
Dilbervechinhccetetmisin
Tlibearzyetetmisin
kiindemeizzetetmisin
Aka,ukndvetetmisin,
Cankulanaolsaddt.
Pirinleolanahdinigde
DoruyolbilmemkimHakkagide
Azbderdmend
1108
bilmezemkimbende
BuNiyzninhivcdunda,
Zerrekomadhepbekdt

1107
Vamk:Seven.k,sevdal.MehurbirhikyedeAzra'nnnnismi.
1108
Derdmend:f.Tasal,kaygl,dertli.

203
Biryzedoldugzmyzbingezerdivnesi,
Olmucemliemninayilegnpervnesi.
Kendisunardoludolupeymnelerklara,
Birkezelindennedenolurebedmestnesi.
unlarkitatmadezelbezmindeanncrasn,
Tatmayadahibundaolakehlininbignesi.
Herbirkurulfehlidhilolmazbumeclise,
Olcnakymaznicegeldesinanacannesi.
Akehliaylmazezeldentebedsarhoolur,
Pesniceaylsnkidimdevrederpeymnesi.
Birmlkemlikeylemiuknolpdih,
MlkiSleymnonlarnyanndabirvirnesi.
kicihandaMsryedevletdahiizzetyeter,
Geldikeyrinsunduugevherlerinherdnesi.
Biryzed
1109
oldugzmyzbingezerdivnesi,
Olmucemliemininayilegnpervnesi.
Gzmbiryzerastladyzbingezerdivnesivar,
Olmucemlignegibi,ayilegnpervnesi.
Kendisunardoludolupeymneler
1110
klara,
Kendisunarklaradoludolukadehler,
Elindenbirkezienolurebedsarhoolur.
Tatmayadahibundaolakehlininbignesi
1111
.
unlarkiezelbezmindeonunyudumunutatmad,
Obundadahitatmazsa,akehlininyabancsolur.
Herbirkurulfehlidhilolmazbumeclise,
Olcnakymaznicegeldesinanacannesi.
Herbirkurulfehlibumeclisegiremez,

1109
Du: Urad, rastlad. f. Omuz. Ketif. Dn gece. lemi menm, rya lemi.
Mtesadifvemtelkiolan.
1110
Peymane:f.Bykkadeh.lek,kile.arapbarda.
1111
Bgne:Kaytsz.Alkasz.Aldrsz.Yabanc.Dnyailealkaykesmiolan.

OnaNnicegeldesinsevgilisiocnakymaz.
Builafszleolmadgibisevgilionudeerlidahibulmaz,demektir.
Pesniceaylsnkidimdevrederpeymnesi.
Naslaylsnkidimakadehindendevamlarabsunarlar.
Kadehaynas:arabbulanCeminkadehidir.Sylentiyegreyedi
ayr madenden yaplm olan kadehine bakarak Cem, epevre btn
dnyada olup bitenleri grrm. Cemin kadehi iirde cm cihn
nm,cmgtnm,yineilmnmekillerindegeer.
1112
Birmlkemlikeylemiklaropdih,
Sleymnmlkonlarnyanndabirvirnesidir.
Hz.MevlnahdvendigrkaddesellhsrrahulazizMesnevi'sinde
buyurur:
stdnyaezHdgafilbden
Nkumaunokravferzendzen
Yani "Dnya seni Hak'tan gafil eden eydir yoksa esvap, ake, mal,
oulvekzdeildir."
Mademki bunlar seni Hakk yolundan alkoyamazlar dnya olmazlar.
BunaahitoldurkiHz.brahimaleyhisselmnyirmibinsrkoyunuvar
d. Cmlesi krld, bir an nazarn Hakktan ayrmad. Ve Sleyman
aleyhisselmn taht devleti vard, yine nbvvetleri bozulmad. Bir
nesneki Hakkn ltfu olunca niin yaramaz olur. zellikle Hakk tel
cennetihurilerilevegzelsaraylarvearaplarileveirnimetlerlemet
hedipkullarnavaadetti.Niinyaramazolsun?Haktangafilolmamakiin
balangtaslikyasaklarlartkiHakkavuslatbulavegre.Ozamanya
sa terk ettirirler. O vakit "advvn lekm" (size dman) dr, yoksa
"mtukableentemtu"(lmedenncelnz.)sfatndaolupyinedi
rileler.

1112
(PEKTEN,1986)

Bulmakistersenhaytcvidn
lmedenlmeyesyetldiril
1113
kicihandaMsryedevletizzetiolarakyeter,
Yringeldikesunduucevherlerinherdnesi.
Cevherlerinherdanesi,sevgilidensrekligelenfeyizlerveaknuleleri
dir.
TAHMSAZB
Oldilberinnznteninmecnunolurdivnesi
Herkimyznseyrnederasrnolurhayrnesi
Dzhisecennetolurkehlininknesi
Biryzedoldugzmyzbingezerdivnesi,
Olmucemliemninayilegnpervnesi.
Sylerenelhakksznkolanlyklara
Etmesaknmestnelikmestnesinayklara
Herkimolursacnylahemdembugnsdklara
Kendisunardoludolupeymnelerklara,
Herkimhakikatanladakhakikatlemasn
NuruhakikatondrseyreyledimHakkulesin
stekeylekimkigiyerHakktanmelmethrkasn
Tatmayadahibundaolakehlininbignesi.
nkSleymanhkmnetmiyanolpadih
Srrhakikatresminiihfedenolpadih
Getinsenefsineyledindcihnolpadih

1113

AzbcemliyrsanaHakktanolurhccetyeter
Ruhsarilebukalarhemkavlineyetyeter
Vulatiinderhatmdzahbanacennetyeter
HerkiminsrrndavardrsrrAhmedmayesi
Mahvolurcismiolurnrnrunolmazsyesi
1114
nklevlkdediHakkCebrildirdyesi
1115
TlibiHakkndevszdrolursermyesi
Onuniinhuzrolurhemnhemsyesi

1114
Saye:f.Glge.Mc:Himaye,sahipkma,koruma.Muavenet,yardm.
1115
Dye:ocukhizmetisi,ocuastveren,dad,mrebb.

204
Zhdnkoakadehlicannetsinseni,
Priakakulluketcnnecnetsunseni.
Birzamanblblgibiefgnnadrgklere,
olkadarklnleyikimglistnetsinseni.
runmusunbrakhretkabsndansoyun,
GiyMelmethrkasnkimolnihnetsinseni.
Yznyerlergibiayaklaraltndakokim,
Haktelbalarzresumnetsinseni.
Vermerhatnefsinedimgazyiekberet,
Kbeidilfetholupdrlemnetsinseni.
GelNiyzininelindenbirkadehneylekim,
Mahvedipnmninnbninetsinseni.
Zhdnkoakadehlicannetsinseni,
Priakakulluketcnnecnetsunseni.
Zhdnkoyakadcannehlietsinseni,
Aknstdnakulluket,cnnecnetsinseni.
Birzamanblblgibiefgnnadr
1116
gklere,
olkadarklnleyi
1117
kimglistnetsinseni.
Birzamanblblgibiefgnnykseltgklere,
ukadariniltiklkiglistnetsinseni.
runmusunbrakhretkabsndansoyun,
GiyMelmethrkasnkimolnihnetsinseni.
rvenmusunbrakhretcbbesindensoyun,
Melmethrkasngiykiolgizlietsinseni.
Melmet:Knanmlk.tabveserzenilik.Rezillikversvaylk.
Melmetliin pri saylan Hamdun Kassr kaddesellh srrahulaziz,
melmet yolunun ne olduunu soran brahim elKannda Halk iin ss
lenmeyi, her hal ve davranta halkn rzasn gzetmeyi kesinlikle terk
etmen ve knayann knamasnn seni Allah yolundan alkoymamasdr.

1116
Amak: Yukar kalkmak, ykselmek, yukarya meyletmek. Buhar olup yukar
kalkmak,buharlamak
1117
Nle:f.nleyen,szlayan,figneden.

1118
der. Buradaki halkn tavrn dikkate almama ve knayann knamasna
aldrmama meselesi, kiinin kendisi dnda olumu dindarlk llerine bir
tepkidir.Yoksaonlarlaztlamakdeildir.nkbirekilde;
Dindetanrrzasiinisteneney,aslndabtniin,toplulukiinger
eklemektedir.
1119
Melmetnin zellikleri arasnda saylan, kiinin nefsini knama

s/eletirmesi de aslnda bu meseleyle ilgilidir. nk bu, herkese kendi
durumuna ve konumuna uygun bir dindarlk anlay oluturma ykmll
getirmektedir. Bu ii darlarda bir yerde aramak yanl ve bounadr.
Melmet ehlinin sufilerce kabul gren ve benimsenen ou eye kar
olmasnngeriplanndabuanlaynnemlibiryerivardr.
1120
Melmet,terkiibadet,terkiadaberiatterkiesrartarikatdeildir.
Melamet tesettr demektir. Cmle evliyaullah hrkai melamete
brnmlerdir. Melmi demek, ma'nai ihlasa riayet ve kaidei sdk
derniiinihfaysalahvetaatvesetrihayratveibadetetmekdemektir.
1121
Niyzi Msr kuddise srruhulaziz tarikan halvet iken mesleken Melmdir.
Essen melmet bir tarikat deildir bir meslek halil ve mevhibe celildir. Her
tariktan zuhur eder. Her tarikin gayesi (sonu) melmettir sz buna bir burhn
celildir. Zira meslek baka, tarikat bakadr. Kurn Kerimde haklarnda buyrul
muturki:

1122
Eyimnedenler!Sizdenherkimdinindendnerse,muhakkakAllahTelbir
kavmi getirir ki, onlar sever, onlar da O'nu severler. M'minlere kar mtevazi
olurlar,kfirlerekardaizzetsahipleribulunurlar.Allahyolundasavaaatlrlar
veknayannknamasndankorkmazlar.teo,AllahTel'nnfazldr,onudiledi
ineverirveAllahTelvsidir,almdir.
1123
Yznyerlergibiayaklaraltndakokim,

1118
Slem,Risale,71
1119
(MaxHORKHEMER,2005),s.132
1120
(KONUR,SayXXI,zmir2005,)
1121
(MEN,2002),s.37
1122
Mide,54
1123
(ERGNHasanCafer,Yz_K.000544297.792BelediyeYazmalarDepo),v.67

Haktelbalarzresumnetsinseni.
Yznyerlergibiayaklaraltndakoyki,
Haktelbalarzerindegkyzetsinseni.
Vermerhatnefsinedimgazyiekberet,
Kbeidilfetholupdrlemnetsinseni.
Vermerhatnefsinedimenbyksavaet,
GnlKbesifetholupeminyurtetsinseni.
Amellerinenzorukkcihaddr.nkbucihadkffarnelindebu
lunan ruhu kurtarp Allah Tel'ya satmaktr. Cihadn en zoru ve en b
y nefisle savamaktr. nk bu savata her zaman ve her an ruhu
feda etmek vardr. Nefis ba kaldrdka hemen onu ldrmek gerekir.
Aksitakdirdenefisbirejderhaolur,ruhusrpderhalldrr.
Ama bu ii yapmak yle kolay deildir. Bu, zayflarn yapabilecei bir
ideildir.Yakinnuriylekuvvetlenmi,phedenveyalandankurtulmu
olanlarniidir.
Lakinbunun balangc,amellerinkolayndangcnedorugide gide
amelleri dzeltmektir ta ki nefis memleketlerinin etraf eksilsin ve ruh
memleketlerininetrafartsn.EersalikbyleyaparsaelbetteAllahTe
l'nnyardmylanihayetnefsiyener.NitekimCenabHakTelHazretle
ribuyurmutur:"Grmyorlarmkibizarzgetiripularndaneksiltiyo
ruz? Onlar m stn geliyorlar?"
1124
Bu ayet, her iki cihann, tamamen
stngelmekiinilerlediklerinedelaleteder.
Fakatelbettekkmuharebedeaskerebirkumandanlazmdr.By
leolduunagreelbettebykmuharebeolannefismcahedesindede
bir kumandana ihtiya vardr. nk nefis mcahedesi birok bakmlar
dan tekinden zordur. Nitekim Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimiz: "Kk muharebeden byk muharebeye dnyoruz."
1125
buyurmulardr. Bu mcahedenin kumandan mrid, en kuvvetli aleti

(silah)deeyhinverdii TEVHD'dir.Sonratalibinistidadnagre eyhin
emrettii dier ameller gelir. Fakat avam iin Byk Cihad, kmil, iman,
riyasz, iittirmesiz, kendini beenip kendini temize karma olmadan
eriatle amel etmektir. Fazlasn yapmakla da Allah Tel'ya yaklamaya
devam eder. Nitekim bir Hadisi Kudsi'de Cenb Hak Tel Hazretleri

1124
Enbiya,44
1125
Kk cihattan byk cihada dnm bulunuyoruz szne karlk byk
cihadnneolduusorulunca;Dikkatedino,nefismcadelesidirbuyurdu.
(Suyt.
CmiusSagr.II/253:bn.Hacer.bn.Aliyeninszolarakrivayetederken.Irkve
BeyhakzayfbirsenedleCabirdenrivayetetmilerdir.;bkz.Aclun.I/424.425)

ylebuyurmutur:"Kulumbananafilelerleodereceyaklarkionuse
verim. Onu seversem, onun gz, kula olurum... Kul, bununla Allah
Tel'nn nuruna nail olur. Allah Tel ile olan akibetinden piman ol
maz.Zirasevgilininyaptherey,sevgilidir.
1126
GelNiyzininelindenbirkadehneylekim,
Mahvedipnmninnbninetsinseni.
GelNiyzininelindenbirkadehiki,
Mahvedipnmveninnnianszetsinseni.

1126
(ATE,1971),ELLKNCSOFRA

205
Belirmezrifinnmnin,
Deilirfn,filnibnifiln,
Yerinterkedeninyokturmekn,
Hakktehlininolmaznn.
ziyokturkiizindenbiline,
Dahitozmazkitozundanbiline,
Senansanmaszndenbiline,
Hakiktehlininolmaznin.
Nedenlivariselemdeevsf,
Sfatlanrnbilehliraf,
ndehlideilseneyleinsf,
Hakkatehlininolmaznin.
Senannsabrukrnsorarsn,
Bulamazsnovasfylayrrsn,
Bilindikimninnararsn,
KubbHakktamesturolanerler,
Sfthalkiindegrnrler,
Nedoarlaronlarnedolanurlar,
Gazabehvetikiayaktranlar,
Binipstndeseyyholducanlar
Bularlaktlararakanlar,
Nekimfktahorgrmezserif,
Vcdundadaolmazansrif,
Anniinderbunuehlimarif,
Grnsetaradanbirvasffil,
indendebiriolsamukbil,
Yaknayardmeyleolmahil,
Anuranururalatmakiin,
Yagayretgsterirdarlatmakiin,
Odaalardarlratmakiin,
Nefessizdnyadabirharfdirilmez,
Nefesdeharfeboyanrarlmaz,

ukimHakktangelircnyorulmaz,
Cihandabirgrholmazkieycn,
Bulunmayaiindeehliirfn,
Olurmevsfsfatlarileheran,
Kimidn,kimindolurlar,
Kimistd,kiminerrdolurlar,
Nicelersretcelldolurlar,
eratleolursagerolefl,
Dimeanakibugyetbedefl,
eriredetmesesendeklikbl,
Nekimmevcdolupturbucihnda,
Gerilensekamuyerliyerinde,
Bahnebulamazlarhibirinde,
Niyzyegelirhergaybuhzr,
Grnrcmlearzvecevhir,
Niniyleolurherbirizhir,
Belirmezrifinnmnin,
Deilirfn,filnibnifiln,
Belirmezrifinnmvenin,
Deilirfn,filnouufiln,
Hakikaterininbulemdebirnianolsayd,
Hatragelenbtnilhremizleretercemnolurdu.
1127
Allah Tel'nn nice pejmrde, salar dank ve eski elbiseleri olan
ylekullarvardrki;kendilerineiltifatedilmez.AllahTel'yayeminetse

1127

ler,Allahonlaryalanckarmaz.Berab.Malikonlardandr.
1128
Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz bir zaman olu Ali elebi
hakkndacamikrsisindensylediiszlerdir.
RakmEfendi,eyhiMuhammedMevleviEfendi'dendinlediihadise
yiyleanlatyor?HazretieyhMsrEfendi,dahanceoluAliEfendi
hakknda herhangi bir olumsuz ey sylemedii halde bir gn hankahda
krsideva'zederkenbirden
Bu ana dek benim akvlimi hilafa hami etmeyp tasdik ve tahkik
eyliyendostlarmvedervilerimbirayburiyavebiekmurmalumu
nuz olsun ki bu vakte dek benim olum i'tikad eylediiniz Ali benim o
lumdeildir.Bendendeildir.Herkimsekibeniisterveseverbylecebil
sinbugnedekayanubeyanitmemiidimlakinvaki'ulhalbuidginde
itibah itmeyesiz anlamnda szler sylemiler. Bu konumay duyanlar
acaba bu da nceleri gelen cezbeli konumalardan birini 'Havadisi rz
grdan bir kaziyyeye mebni midir' eklinde dnrler. Daha sonra
MehmeddedeMsrileyalnzkaldndabukonumannanlamnsordu
undaMsr'ninverdiicevapokfarkldr.
BenimolumeyhAlier''aklvenefs'lemrhkmzresahihsa
limkurretlaynmsulbiolumdur.Lakinsenindahimalumundur,taraf
hilafmzda ok eyyamdr ki zorba zevi hile v keydilerine ittika v 'avna
vemrdelerinei'tinaidpherzamantemirisaidhusumetvesahtezeyli
'advet buz ve kin kasd intikm eytan iden mungabn
mdebbirn bikeremillahi teala biz labisi libs hayat olduka ne bana
ne evlad u 'yalimize zarar beyyin ve keder zahirasna kadir olur deil
lerdir lakin... Fakat benim vefatmdan sonra onlara zarar vermelerinden
korktuum iin byle bir ey yapp onlara gelebilecek tehlikeyi nlemek
istedimdiyeifadeediyor.
1129

1128
TirmiziHasensahiholarakkabuletmitir.Bkz.Tirmizi,Menkb.55
1129
KerimKARA,VktNiyziMsr,Ankara,1997,YksekLisansTezi,s.XXV

Nedenlivariselemdeevsf,
Sfatlanrnbilehliraf,
1130
ndehlideilseneyleinsf,
Nedenlivariselemdevasflar
BilrafehliSfatlanronu,
eyleinsfinatehlideilsen,
BeyzidiBestmkaddesellhsrrahulazizbuyururlarki
"lkzamanlarmdabenigrenlerbidvezhidolurlard.Sonzamanla
rmda grenler mlhid ve zndk olurlar. Evvelki hallerimde gndz oru
lu,gecelernamazkridim.Tvuslatleminibuluncayakadar.Birlieyet
tiimzamaniseylededim.
"Leyse f cbbet sivallah ve sbhne m azama n" "bdet ben
denkalkt".Grenler,"ibdetfaydaetseBeyzid'eederdi"dediler.
"Bunu syleyenler gafiller idi ki benim mertebemi bilemediler. Zndk
vemlhidolmalarnnsebebibudur."
1131
Senannsabrukrnsorarsn,
Bilindikimninnararsn,
Senannsabrvekrnsorarsn,
Bilindikininnararsn,

1130
Araf:(Arf. C.) Srt, tepe. zel manas Cennetle Cehennem aras bir yer.(Arf,
herhangibiryksekyerdemektirki,bumnsebetleatnyelesine,horozunibiine
arfdenilmitir.)(Araf,mehurbirkavlegreCennetileCehennemarasndakihica
bn,surunyksektepeleridemekolur.bniAbbastansratnerefeleridiyebirkavil
demervidir.FakatHasanBasriHazretleridemitirki,Arafmarifettendir.Vemn
EhliCennetileehliNrsimalarndantanmakzerebirtakmricalvardrdemek
tir. Kendisine bu rical hasenat ve seyyiatlar msavi olan kimselerdir denildikte
dizinevurmuvebunlar,demi,AllahtealnnehliCennetileehliNrtanmakve
birbirinden temyiz etmek zere tyin buyurduu bir kavmdir. Vallahi bilmem belki
bazs imdi beraberimizdedir. Hsl Araf zerindeki ricalin tefsirinde balca iki
kavil vardr. Birincisi Ebu Huzeyfe ve saireden mervi olduu zere bunlar amelde
kusuretmivemizandahasenatveseyyiatlarmsavigelmibirtaifeimuvahhidin
dirkiCennetileCehennemarasndabirmddetkalrlar.SonraAllahTealhaklarn
dabirhkmverir.(kincisi)BunlarEnbiya,hed,ahyar,ulemveyaricalsuretin
degrnr.Melikegibidereceleriyksekbirtakmzevattr.)(E.T.)
1131

Kubb
1132
Hakktamesturolanerler,
Sfthalkiindegrnrler,
Nedoarlaronlarnedolanurlar,
Hakknkubbelerindegizlenmiolanerler,
Halksftiindegrnrler,
Nedoarlaronlarnedolanrlar,
Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz ehlullah denilen mridin

olmas gereken hali u ekilde akladn gryoruz. Ehlullah denilen
mridyleolmaldrki,meselonundrtadetderviiolsa,ayryerlerde
ayn vakitte irtihali dar beka etmelerine az bir vakit kala kendisinden
istimdadruhanideolsalaromridbirvakittedrdnndeyanba
larnda bulunup iman selameti ile hsni hatimelerine ve eytann er
rinden Allah'n kudreti ile muhafaza edip, ayrca drd ile kendisinden
cenazelerineimamettebulunmalarnricaettiindemridolanzatnher
birinin cenazelerinde imamette bulunup cemaati mslimine cenaze na
mazlarm kldrmak. Yine zahirde muhal saylan amellerin onun yannda
okkolayamellerolmasgerekdiyevasfediyor.
1133
Bu fukaraya nindur Allah Teldan bakas onlara muttali olamaz bi

ninbininbilirancak.
1134
Gazabehvetikiayaktranlar,
Bularlaktlararakanlar,
Gazabehvetonlarikiayaktr,
Arakanlarbunlarlaktlar,
nsnkmil,cismnehvetinehkimolduugibi,aklda,nefsnehve
tine galiptir. Bedeninde beer ynyle ehvet peyda olsa, o ehvet onun

1132
Kubab:Kubbeler;Biryeretoplanmkum.
1133
KerimKARA,VktNiyziMsr,Ankara,1997,YksekLisansTezi,s.XXVI
1134
(EEN,2006),s.71;(NiyaziMISR,1223),s.42a

ayanHakkyolundakaydramaz.nkakldagibisabitvemuhkemdu
rur. ehveti aklna kar saman p gibi kalr, bedeni ve akl onun icrasna
meyletmez.
nsnkmil,fkeveknhslolduuvakitsabrederer.Karrndavese
batndasabrgeveyipfkeninvekinininhkmnicrayameyletmez.Ancak
kmilolmayaninsanlarbuikitehlikeninmadurlarolmaktadrlar.
"ehvet,topuklarmzkemirenbirfahiedir!Vebufahiedenbirpar
aetesirgendiindebirpararuhiinyalvarmayokiyibecerir.'"
"Grdnzgibisorun,cinselliinolupolmamasndadeil,bakabir
eyi,ondanokdahadeerli,sonsuzlukkadarkymetlibireyiyoketme
sinde! ehvet, tahrik olma, tensel zevkler; bunlarn hepsi kle edicidir!
Ynlar, ehvet yalandan beslenen domuzlar gibi bir yaam srerler."
1135
Theophastros, gerek bir filozofa yarar biimde, genellikle yapld

gibi,hatalarsnflandrrken,arcinselistektentrilenenhatalarn,
fkeyleilenenlerdendahaciddolduunusylyor.nkfkeyeyenik
den bir insann, bir eit acyla ve bilinsiz bir yrek burkulmasyla
mantktanuzaklaacaaktr,oysaarcinselistektentrkusuriler,
hazza yenik derse, daha ar, su ilerken de daha onursuz grnr.
Theophastroshaklyd;hazdantrilenensuun,acylailenensutan
daha ok knanmay gerektirdiini sylerken bir filozofa yarar biimde
konuuyordu.Sonuolarak,birincidurumda,suileyenncebirbakas
tarafndan hakszla uratlm ve duyduu acdan tr fkeye kapl
mtr;ikincidurumdaise,kendieilimindentrbirhakszlkyapmaya
itilmi,arzusukamlandiinyledavranmtr.
1136
Nekimfkta
1137
hor
1138
grmezserif,
Vcdundadaolmazansrif,
1139
Anniinderbunuehlimarif,

1135
(YALOM,etal.,2000),s.129
1136
(MarcusAURELIUS,2006),II.Kitap,10,s.42
1137
Afak: Ufuklar. Yerle gn birletii gibi grnen uzak dire. Etraf. Cihetler.
Mc:Grvednsnrlar.(Zdd:Enfsdr.)
1138
Hor:f. Kymetsiz, ehemmiyetsiz. Adi. Gne, k, aydnlk. Yiyen, yiyici anla
mndaolup,birleikkelimeleryaplr.Mesel:Mirashor:Mirasyiyen
1139
Sarf: (C.: Sruf) Harcama, masraf, gider. Fazl. Hile. Men etme. Bir kimseyi
yolundan ve iinden ayrp baka tarafa yneltme. Farz. Gr: Bir lisan meydana
getirenkelimelerindeimesinden,birbirindentremesindenbahsedenilimubesi.
Kelime bilgisi. Kelime ekli bilgisi. Morfoloji. Tasrif eitlerini, isim ve fiil nevilerini
retenilim.Parabozma.

Nekimfktaaydnlkgrmezserif,
Vcdundaonuharcayandaolmaz,
Onuniinderbunumarifehli,
Bireyhiarifvemridikmileintisabedip,hemszvehemdeic
raat bakmndan onun emrine itaat edip, kendini ona teslim edip, ona
gerekli hizmeti yaparsa, o da onu, anann ocuunu besledii gibi rhi
sultanningdasolan,evrd,ezkr,ilimvemarifetilebeslerse,khmu
habbet, kh cell ile, mnev yolculukta onu kt fiillerden vazgeirip
eytann hortumundan ve iblis yzl kimselerden muhafaza edip, ird
ederekokimseyiAllahTelnnsrlarnbilmemertebesineulatrr.
Fahri Kinat Efendimizden alnan Myei Muhammed ve nefesi
Ahmedyi, mridler, devri teslim ederek eln devam ettirmektedirler.
Kyamette srafil aleyhisselmn sra frmesiyle btn llerin tekrar
dirileceigibi,mridikmillerinnefesidelhkmndeolanrhisul
taniyiuyandrrveonazindelikverir.Veliyyullahn(Allahdostlarnn)ne
fesleri,srafilinsrugibidir.Rhisultanyiuyarmannbundanbakayo
luyoktur.
Eyslik!
Mridnda olan rhi sultan, erkek menzilesindedir. Slikte, l
hkmnde olan rhi sultan, kadn menzilesinde olup, mridde olan
nefsi l, cevher (z) menzilinde olup, o mridi kmil, nefsi l olan
cevheri, slikin ya azndan ya da kulandan ilk eylediinde, mridde
l hkmnde olan rhi sultan hmile olur. Mridin isdidadna gre,
seneden on iki seneye kadar ondan, (mnev) bir ocuk doar ki
mridlerbunakalpocuu(VelediKalp)derler.Okalpocuuda,ya
erkek,yadadiiolabilir.
Eer,doanocukerkekolursa,omridilerdeeyhiarifvemrid
i kmil olup irad sahibi olur. Yani, bakalarn da irad eder. Zra ehli
tarik arasnda ilmi ledn ve ilmi btn dedikleri ey, kalp ocuu
nun ilmi ve kelmdr (konumasdr). Ve meyihin kalbinden doan tu
lat mezkrtn eserleridir. O (mnevi) kalp ocuunun erkek olarak
domas,mridinistiddvemridinhimmetiyleolur.
Eer kalp ocuu, kz olursa, o kimsenin ancak kendisi irada kadr
olup,bakasnniradnakadrolamaz.Vebakakimselerdeondanfeyiz
alamaz.
Meyihin de olur olmaz kimseye beyt vermesi caiz deildir. Zira
intisab edecek kimsede kabiliyet ve istidat (yeterli ve becerikli olma)
arttr. stidd ve kabiliyeti olmayan kimseye, meyihin beyt ver

mesiaynhatanntakendisidir.
1140
Tecell, herkesin istidat ve kabiliyetine, yani kabna gredir. Bu kap

lardanmeselbirfincann,birbardanstndenderyaydageirsen,is
tiabkadaralrvedoluncada,haldiliyle;doldum,diyerekgerikalanakp
gider. Keza bir kazan, bir havuz ve ilh... iin de ayn knun hkimdir. T
deryayavarncayakadar...
Geri her kabn dolunca, doldum, demesi tabidir. Fakat bir fincann
birkazananisbetledoldumdiyipvnmesinekadarglntr.
te,bualveistidatsebebiyle,herkesekabiliyetinegretecellvki
olur. Fakat azameti ilhiyyeye nihayet yoktur. yle olmam olsa, Haz
retiResliEkremsallallhaleyhivesellem:
YRabbseninmarifetinihakkylabilemedikbuyururmuydu?
1141
Grnsetaradanbirvasffil,
indendebiriolsamukbil,
Yaknayardmeyleolmahil,
Grnsetaradanbiriyapannvasf,
indendebiriolsabedel,
Perdeolmayaknayardmeyle,
AllahTelyanndakiyerinirenmekistersen,senineredekullandna
bak.Neekildeolursaolsunbtnyaratlmlarnkudretionunkabzndadr.
Anuranururalatmakiin,
Onuvuranvururalatmakiin,
Her kim benim veli kullarmdan birisine dmanlk ederse, ben ona

1140
eyhMustafaKablerRif,KenzlEsrr,st.,2001,s.3132
1141
KenanRif,Sohbetler.s.17

harpaarm..
1142
Hikye:
Kasabn biri veresiye et verirmi. Bir ocuk da raym. Dkknda
veresiyeleri yazarm. Kasap yaz dermi; filn bu kadar bor ald, filnda
bu kadar alacamz var. Gnn birinde le yiyen bir ku uup havadan
iner;birparaetkapphavalanrgider.Kasap,
ocukder,yaz;etindrttebirparas,uleyiyenkuta;ondada
bukadaralacamzvar.
Birbakagn,leyiyenku,detedindiindengenegelir,etkapmaya
urar. Kasap, bir dzen kurmu; ku tuzaa tutulunca ban koparr,
kanaraya,brkularaibretolsundiyeasar.ocuk,
ustader,
senin kutaki alacan yazdm. Ey nefislerine uyup hadden ar
hareketedenlerhkmncehani;imdikuundasendealacavar,ne
kadaryazaym?Usta,yeniniyakasnyrtardaderki:
Etiikolay,fakatbaisterlerseneyapacamben?
1143
Nefesdeharfebulanrarlmaz,
Nefesdeharfebuyanrarlmaz,
Cehennematei,Rabbine:
Y Rabb, bir ksmm bir ksmm yedi. diyerek ikyet etti. Allah da
onun,birikn,dieriyaznolmakzere,ikidefanefesalmasnaizinver
di.
1144
Busebeblenefessizbireydirilmez.Nefisbilelr.Zirnefis,nefesden
mtaktr. Yukarda getii gibi cihanda hibir topluluk olmaz ki, ilerinde

1142
Buhr.Rikak.38;bn.Mce.Fiten.16:bnHanbel.VI/256:
1143
1144
HadisdeiiklafzlarlaEbHureyre(r.)veEnesb.Mlik'den(r.)rivayetedilmi
tir. Eb Hureyre (r.) rivayeti iin bak: Buhr, Mevkt (8), 9, Bed'ulHalk (59), 10.
Tirmiz, Sifatu Cehennem (40), 9, hd. no: 2592. Drim, 2, 340, Rikk (20), 119.
Musned, 2, 238. 277. 503. Zevid. 10, 388. Enes b. Mlik (r.) rivayeti iin bak:
Zevid,10.388.

bir rif bulunmasn. Hatta evlik bir kyde bile bir rif kii bulunur, bu
lunmazsaoky,otoplulukharabolur.CenabHakkotopluluuveoky
orifilekorur.OnlarKutuplardr,fakatbuhususukendileridebilmezler.
Cihandabirgrholmazkieycn,
Olurmevsfsfatlarileheran,
Cihandabirblkolmazkieycn,
Vasflanmolursfatlarileheran,
Kimidn,kimindolurlar,
Kimistd,kiminerrd
1145
olurlar,
Nicelersretcelldolurlar,
Kimisevinli,kimizntlolurlar,
Kimistd,kimitavlacolurlar,
Nicelerisrettecelldolurlar,
eratleolursagerolefl,
Dimeanakibugyetbedefl,
eriredetmesesendeklikbl,
1146
Eerfiilerieratleolursa,
Demeonakibugyetktfiiller,
eriatredetmesesendekltevecch,
phesiz ameller, niyetlerle beraberdir. Kiiye de ancak niyet ettii

vardr.
Kimin hicreti Allah Tel ve Raslu iin ise, hicreti Allah Tel ve
Raslnedir.
Kiminhicretidekavuacabirdnyalkveyabirkadnnikhlamakiin
ise,onunhicretideancakniyetettiieyedir.

1145
HneriTavlaoyuncusu
1146
kbal: Bir eye ynelmek. Tevecch etmek. Reddetmeyip kabul etmek. Bir eyi
birininnnegtrmek.Bahtakl.Talih.Refah.stemek.(Bak:dbar)

[nsannniyetivebununsonucundahareketplanndaortayakanfiille
rinin temel gereklii hususunda net bir sonuca varlamad gibi kiinin,
trl savunma mekanizmalarnn altna gizlenmi, kendisinin de bihaber
olduu halleri vardr. Yine meleklerin dahi fark edemedii niyetlerin bulun
duubilinmektedir.Meleklerinuszleribunaiareteder:
Seni tesbih ederiz, Senin bize bildirdiklerinden baka bizim bilgimiz
yoktur.pheyokkialm,hakmolanSensin.
1147
Bu, dem aleyhisselmn yaratlnda dolaysyla mahiyetinde bulunan

bir gizlilik olup dem aleyhisselm ile balad gibi Allah Telya kadar
varacaktr. Seyrin bir yerlerinde bu gizlilik srekli ba gsterirken srasyla
zahirdenbatnadoruherilerleyitebirncekininbirsonrakindenhabersiz
olduu grlmektedir. imdi hatrlayamamakla birlikte bir zaman uur alt
ile yaayp etkisi altnda kaldmz ve yine bilgisine henz sahip olmayp
varlmzda hali hazrda cereyan etmekte olan tm hadiseler bu gizlilikle
hareketeder.nsannkendiuuruylayaptizahlarbirokbahaneyideier
diindenhareketininmahiyetiniaklamaktanokuzaktr.
AllahTelhesapgnnde,amellerisorgularken,insan;Hayrbunuu
niyetle yaptn! cmlesine oka muhatap klacaktr. Bu tip bir sorgulama
insannkorkunderecedestresegirmesinesebepolacagibiterlerebata
cakifadesiyleaklanmaktadr.Burada,amellerinzahirieklininkiiyleba
lantsnn yannda menfaat, bencillik gibi duygular ieren batni yn son
derecearlklbirdurumoluturacaktr.Bubakmdan,Raslllahsallallh
aleyhi ve sellemin Senden sana snrm eklinde dua etmesi yine hesap
gnnnzorluunaiaretetmektedir.Herinsannilahinancnefsiilebala
yarak, eitli merhalelerden geer ve nihayetinde Allah Telya kadar ula
r.
brahim aleyhisselmn yldz, ay ve gnein ilah olup olmadklarn sor
gulayndan sonra Allah Tely bulmak iin geirdii merhaleler ksa d
nemler ierisinde gereklememitir. Bilgisine ve hakikatine erdii her bir
yanlterkederektenilahigereklieulamtr.Raslllahsallallhaleyhi
ve sellemin Hiradaki inzivas da yine benzer sreler ierisinde gemitir.
Yolunukaybetmigrpsenidoruyolaulatrmadm?
1148
ayetindede
ifade edildii gibi bu aama aama ilerlemeler onda bunalm dahi olutur
mutur.Raslllahsallallhaleyhivesellemin,inancveniyetindehakikate
eriinceye kadar geirdii tm srelerde senden sana snrm duasna
muhtaolduugrlmektedir.Yinegnahgerektirenbirhaliolmadhalde
gndeyetmidefavedahafazlaistifaretmesi
1149
herilerlemedeniyet

1147
Bakara,32
1148
Duha,7
1149
"stifredenkimsegndeyetmidefadagnahilemiolsabundaisraretmi

lerindebakalamgsterdiiniaklamasasndannemlidir.
Yaknlkarttkabakalamgsterenniyetler,insandahanoksanbirha
legetirebileceindenkiininbununfarkndaolarak(acziyetinibilerek)hare
ket etmesi gerekmektedir. yilerin sevaplar mukarrebler yannda gnah
seviyesindedir sz de ilahi mizanda geerli lnn niyetler olduunun
bakabirifadesidir.
Buradan,niyetlerimizinamellerimizigeeceisonucunavarlabileceigi
bi her niyetten Allah Telya snmak, Raslllah sallallh aleyhi ve
selleminsendensanasnrmifadesinibireyselolarakhayatageirmek
tir.
OysaAllahsizide,yaptnzeylerideyaratmtr.
1150
ayetininiare
tiveyine;Nefsininarzusunuilhedinen,Allahn;(hlini)bildiiiinsap
trdvekulanvekalbinimhrledii,gznedeperdeektiikimseyi
grdn m? imdi onu Allahtan baka kim doru yola eritirebilir? Hl
dnp ibret almayacak msnz?
1151
ayetiyle kiinin eylemlerinin k
noktasndamspetyadamenfiyndesreklibirdeiiminszkonusuoldu
u ifade edilmekte ve buna bal olarak niyetlerde gizli bir irk tehlikesinin
varolduu anlalmaktadr. Eer kiinin eyleminin k noktas ilah edinilen
nefsin arzusu ise iyi ve doru zannedilen birok eyde yanlg sz konusu
olacaktr.]
1152
Nekimmevcdolupturbucihnda,
Ger
1153
ilensekamuyerliyerinde,
Nekimmevctolupturbucihnda,
ayetilensehepsiyerliyerinde,

saylmaz"(Tirmiz,Deavt,107).
1150
Saffat,96
1151
Casiye,23
1152
(ALTUNTA,2009),s.3540
1153
Ger:f.Trkedekieerkelimesininksaltlmekli.Eer,ayetmnasndadr

TEFVZNME
1154
Hak,erlerihayreyler,Zannetmeki,gayreyler,rifnseyreyler,
Mevlgrelimneyler,Neylerse,gzeleyler...
SenHakkatevekklklTefvzetverhatbul,Sabreyleverzol,
Kalbinanabendeyle,Tedbriniterkeyle,Takdriniderkeyle,
HallkuRahmoldur,RezzkuKermoldur,FalHakmoldur,
Bilkdyilhct,Klanamnct,Terkeylemrdt,
Biristnedme,Olduysainatetme,Haktandro,retetme,
Haktandrbtniler,Boturgamuteviler,Ol,hikmetiniiler,
Hepilerifyktr,Birbirinelyktr,Neylerse,muvfktr,
Dildengamdreyle,Rabbinlehuzreyle,Tefvziumreyle,
Senadlizulmsanma,Teslimolnrayanma,Sabret,saknusanma,
Demeuniinyle,Birnicedirolyle,Baksonuna,sabreyle,
Hi kimseye hor bakma, ncitme, gnl ykma, Sen nefsine yan kma,
Mminii,rengolmaz,klhuyucengolmaz,rifdilitengolmaz,
Hosabrcemlimdir,Takdrikeflimdir,Allahki,veklimdir,
HerdildeOnunad,HercandaOnunyd,Herkuladrimdd,
Nrkalacakyerde,Naghaar,olperde,Dermanederolderde,
Herkulunahernda,Gehkahrugehihsnda,Heranda,obirnda,
Gehmutgehmn,Gehdarrgehinf,Gehhfidgehrf
Gehabdinederrif,Gehemngehhif,Herkalbiodursrif,

1154
TEFVZ:Birisinebrakma.*iniAllahTelyahavleetme.


Gehkalbiniboeyler,Gehhulkunuhoeyler,Gehaknateyler,
Azye,azuyu,azi,Tenmezbelesindenge,Dilgleninegelg,
Bunsileyorulma,Nefsinledahikalma,Kalbindenrakolma,
Gemilegerikalma,Mstakbelehemdalma,Hliledaholma,
Herdemonuzikreyle,Zeyrekliikoyyle,HayrnHakol,syle,
Gelhayretedalbiryol,KendinunutOnubul,Koygafletihzrol,
Herszdenashatvar,Hernesnedezynetvar,Heriteganmetvar,
Bilelsineihalk,AklmHakeyHakkrenedebHulki
Vallahigzeletmi,Billahigzeletmi,Tallahigzeletmi,
Allahgrelimnetmi,Netmisegzeletmi...
brahimHakkkaddesellhsrrahulazz
Niyzyegelirhergaybuhzr,
Grnrcmlearzvecevhir,
Niyzyegelirhergaybvehzr,
Grnrcmlearzvecevherler,

206
BrekellhglistnblblndrAspozi,
CennetitezkirederlimekndrAspozi.
Mutedilbuhevhemmctemienvizevk,
MecmaibezmisairifndrAspozi.
bhayvnbeenmezhasletindendirMesih,
AktncasankibirrhirevndrAspozi.
Cmeihadrsneyymrebidekimgiyer,
phesizmenzilgehiHzrzamndrAspozi.
Hertarafprmiveiirinlebidilbermisl,
YeilatlasladonanmnevcivndrAspozi.
Bmiddelmaszrenakolurebytsrh,
LceremsunHdybirbeyndrAspozi.
Olsebebdenehliprakluzekvmarifet,
MahzeniehliulmukmilndrAspozi.
Cennatinmintahtihelenhrutecrdensehb,
HzihicenntiadnindennindrAspozi.
EyNiyzgerdokunmasaydhibdfen,
KimdemezdianafirdevsicinndrAspozi.
Brekellh
1155
glistnblblndrAspozi,
CennetitezkirederlimekndrAspozi.
BrekellhblblbllerglistndrAspozi,
CennetihatrlatanlimekndrAspozi.
Niyzi Msr kuddise srruhulazizin doum yeri olan eski ismiyle
Aspozi diye bilinen bu yer, Eski Malatya'nn gneybat tarafnda yer
alan,genibirovannkenarndabulunan,Tohmanehrinedklenbira
ynzerindeolup,yerigayetgzelveferahlkverici,sokaklarmuntazam
ve temiz bir yer idi. nceleri Eski Malatya'nn sayfiyesi hkmnde olup,
halknoradayazlkkklerivard.Fakat1255/1839tarihindevukubulan
NizipMuharebesiesnasnda,HafzPaakumandasndapekokaskerEs
kiMalatya'yagelmiolduundan,halk,oylAspozi'denehrednemeyip
orada klamaya mecbur kalm ve o zamandan beri orada kalmaya al
mlardr. Ayrca ertesi yl ehri terk eden askerler giderlerken, evleri
barklar ykp gitmilerdi ki; o tarihten sonra halk, Eski Malatya'ya dn
meyip Aspozi'de kalmaya balamlar, bylece de Malatya ad, zamanla
Aspozi'yeintikaletmioldu.

1155
Barekallah:Allahmbareketti.Allahmbareketsin.Hayrlvebereketliolsun

Aspozihakkndakibakarivayetlerdeunlardr.
EskiMalatya'nnyazl
SoanlKy
Malatya'nnSoancknahiyesi
imdikiMalatya'nngneybatsndayeralanYeilyurtilesi
BugnkKonak(Yukarbanaz)kasabas
1156
Mutedilbuhevhemmctemienvizevk,
MecmaibezmisafirifndrAspozi.
lldrsuyuhavashemtoplanmeitlizevkler,
SafmeclisirifntoplantsdrAspozi.
bhayvnbeenmezhasletindendirMesih,
Aktncasankibirrhirevndr
1157
Aspozi.
HayatsuyunubeenmezhasletindendirMesih,
AktncasankibirakcrhdurAspozi.
Cmei
1158
hadrsneyymrebidekimgiyer,
phesizmenzilgehiHzrzamndr
1159
Aspozi.
Yeilelbisesinirebulevvelgnlerindekigiyer,
phesizkonakyeriHzrnkefilidirAspozi.
Hertarafpr
1160
miveiirinlebidilbermisl,
YeilatlasladonanmnevcivndrAspozi.
Hertarafdolumeyveirindudakldilbermisli,
YeilatlasladonanmdelikanldrAspozi.
Bmiddelmaszrenakolurebytsrh
1161
LceremsunHdybirbeyndrAspozi.
Mrekkepsizelmaszrenakolurkzlbeyitler,
bhesizeseriHdybirbeyndrAspozi.

1156
(AKAR,1997),s.44(Tahliliiinbkz)
1157
Revan:f.Giden,akc.Derhal.Ruh,can.Nefsintka.Edb:Sugibiakpgiden
gzelsz.
1158
Came:f.Evdegiyilenbolelbise.Elbise,amar.Sevb,libas
1159
Zaman:Zaman;Kefilolma,kefillik.Bireyinmisliniveyadeerinivermekzere
zararakarkefilolma,garanti.
1160
Pr: f. ok, dolu, ok fazla, memlu, tekrar (mnlarna gelir, birleik kelimeler
yaplr)Shib,mlik
1161
Srh:Krmz,kzl,ahmer.Krmzmrekkeb

KzlrenkEhliBeytmuhibbnnn
1162
iaretidir.
Olsebebdenehliprakluzekvmarifet,
MahzeniehliulmukmilndrAspozi.
Osebebdenokehliakl,zekvemarifet,
limehlihazinesikmilleridirAspozi.
Cennatinmintahtihelenhrtecrdensehb,
HzihicenntiadnindennindrAspozi.
densesevimlidir,
dennindrAspozi.

OnlarnRablerikatndakimkfat,iindetemellivesonsuzkalacakla
r,ilerindenrmaklarakanAdncennetleridir.Allahonlardanrazdr.Onlar
daAllah'tanrazdr.Bu,Rabbindenkorkankimseyedir.
1163

lerindenrmaklarakanAdncennetlerinegirerler.Orada,diledikleri
kendilerineverilir.Allahsaknanlarbylecemkfatlandrr.
1164
EyNiyzgerdokunmasaydhibdfen,
KimdemezdianafirdevsicinndrAspozi.
EyNiyzayethidokunmasaydfenrzgr
KimonademezdifirdevscennetidirAspozi.
NiyziMsrAspoziileaslndakendinianlatmaktadr.ereflmeknb
mekinMeknnerefioturanlariledir,sadedincebumethiyelerkendiiin
dir.Tabidirkiherkesbunuanlamadndandrkibuilhitevlid
1165
etmitir.
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem'e Allah Telnn velileri kim

1162
Muhibban:f.(Muhibbin)Dostlar.Muhabbetedenler.Sevilenler.Sevgibesle
yenler.Birkimsenintarafllar
1163
Beyyine,8
1164
Nahl,31
1165
Tevlid:dourma,neticeverme.

dir?Diyesorulduunda,ucevabvermitir,GrldklerindeAllahTely
hatrlatan kimselerdir
1166
Sizin en hayrllarnz, grldklerinde Allah
Tel'yhatrlatankimselerdir.
1167

1166
bn.Mce.Zhd,37;Heysemihadisinisnadndaproblemolduunusyler.
1167
Ebu Nuaym, Hilye. 1/6: Beyhk. uabul man. VII/494; Heysemi bu hadisinde
senedindesikaolmayanravibulunduunusyler;bkz.Heysemi.VII1/93

207
Hamdlillhhabsizindnehlihlinhrfeti,
Fakruzilletderdmihnetolgrhunizzeti.
Habsicismnefsedencnnederelbethals,
HalvetinrenederenvrHakkncelveti.
Zulmetiretenedillerbhavnagider,
Killetiresabrileokkimsebuldudevleti.
Halklemkabzaikudrettebiner,
Hakkkazsnarzver,bulakalbinvusati.
zzetiukbyazillettirNiyzntark,
NefhaiRahmnabuyoldanedegrsrati.
Hamdlillhhabsizindnehlihlinhrfeti,
1168
Fakruzilletderdmihnetolgrhunizzeti.
Allahakrolsunzindndakalmakhlehlininiidir,
Fakirlikvezilletderdvemihnetocemeatnizzetidir.
Karanlktakalmayanadoumolmadndanzindandakalmakhasleti,zik
rinilehneadverilenyerlerdetecellisifazladr.Karanlkyerrahminolgun
latrmaiin ocua desteidir.ocukrahimdenilencennetteancakolgun
luubulabilmektedir.
Nefs, karanl sevmez. nk onda riya ve hret gibi eylerin karl
bulunmaz. Cennetin etrafda karanlktr. Cehennem ise etraf aydnlk ve
aldatceylerilebezenilmitir.
Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurdularki:
"Cennetin etraf mekrihle (nefsin holanmad eylerle) sarlmtr.
Cehenneminetrafdaehevi(nefsinarzulad,cazip)eylerlesarlmtr."
1169
Habsicismnefsedencnnederelbethals,
HalvetinrenederenvrHakkncelveti.
1170
Cisimvenefsinihapisedenincnelbetkurtulur,
Halvetiaydnlatr,Hakknurlarnncelveti.
Halvetmakm,RuhmakmveHakikatmakm,yaniCemmakmnda

1168
Hrfet:Geinmeemedar(sebeb)olani,sanat.Devamlmegulolunani.
1169
Sahihayn
1170
Celvet:Yerini,yurdunuterketme.Abdinfenfillaholuphalvettenayrlmas.

vahdet zhir, kesret btndr. Halvet makm ise, nefs makm, eriat
makm olup, Hazretilcem makmnda vahdet btn, kesret zhirdir.
erat makmn belli eden kimseler gnlleri susuz olanlardr ki b hayat
koarlar.bhayattanmuradburadaTevhiddir.Yanitevhidibulandnyve
hiret devleti bulur. nk hiret devletini bulana dny behemehl hiz
meteder.
Zulmetiretenedillerbhavnagider,
Killetiresabrileokkimsebuldudevleti.
Zulmetiindesusamgnllerhayatsuyunagider,
Azlkiindesabrileokkimsebuldudevleti.
Halklemkabzai
1171
kudrettebin
1172
er
1173
Hakkkazsnarzver,bulakalbinvusati.
Niyebylebenzersizlemhalknkudretelindetutar,
Hakkkazsnarazolursan,kalbindebulursungenilii.
MmininkalbiAllahTelnnikiparmaarasndadr.AllahTeldi
lediigibitasarrufeder
1174
Buhadisiizahetmeyealansflerbuhadisizahiranlamdaizahetme
nin aklen mmkn olmadn, zira mminin kalbi aratrldnda orada
parmak falan bulunamayacan sylerler. Bu durumda mecaz anlamda
sylendiini, ma'nasnn da Allah Tel'nn cell ve cemal sfatlar oldu
unu kabul ederler.
Bazlar da parmaktan muradn kudret olduunu, her

ey gibi insan kalbinin de Allah Tel'nn kudretinde olduunu belirtirler.
Mevlna kaddesellh srrahulaziz (672/1273) bu hadisten bahsederken
buradakiparmaklardankastedileneyinilhnurolduunubunurunveliler
zerine evrilmi olduunu, Allah Tel'nn btn cmertliiyle onu velile
rin ruhlan zerine sam olduunu, bu ruhlarn istidatlar nisbetinde bu
nurdanistifadeedebileceklerinisyler.
1175
mam Gazali (505/1111) bu hadisi Kalbin acib halleri (acaibu'lkalb)

blmndekullanrveonundeikenliininazaraverir.
Fusus'unAvniKonukerhindedemmininkalbilafzylakalbinm'mine

1171
Kabz: Tutmak. Ele almak. Kavramak. Almak. Tahsil etmek. Teslim almak.
Ameldezorlukekmek.Kuunsratleumas.Mlk
1172
Bn:f.Emsalsiz,esiz,ortaksz,benzersiz.Sebepsorulmaz.(AllahTel)
1173
era:f.Niin,niyebyle?Mera.Otlak.
1174
Mslim. Kader. 17; Tirmz. Daavat. 90: lbn. Mce. Dua. 2: Hkim. Msledrek.
IV/321
1175
(EKER,1998),s.82

tahsisi ne karlmtr. Bu ilgin tespitte m'min olmayanlarn kalp sahibi
olmayp akl sahibi olduklar, akln ise ilh hakikatleri idrakten ciz olduu
belirtilir.
Behetu'n Nfsta ise Kalbin, Allah'n iki parma arasnda olmas;
emirlerinden iki emir arasnda olmas eklinde te'vil edilir ( Rza ve zdd,
zhdvezdd,gibi.)buradakievirmeisebunlardanherhangibirisinindier
birisine bir anda evrilmesi olarak aklanr. Hz. Raslllah sallallh aleyhi
vesellemin
EykalpleritersyzedenAllah'm!kalbimidininzerinesabitkl.
1176
eklindeduaetmesibundanolmaldr.
bniKuteybeburadakiparmaklardankastedileneyinnimetlerolduunu
syler.AllahTel'yagerektenparmakizafeetmeninmuhalolduunuArap
lgatindenveiirindenrneklervererekizaheder.
bniFrekdeAraplarnparmamecaziolaraknimetiinkullanmalarn
dan yola karak, sz konusu hadisteki iki parman, zahiri ve btn olmak
zereikinimetolduunu,zahirinimetinfaydalolanherey;btnnimetin
ise errin defedilmesi olduunu belirtir. Hadiste zellikle kalbin seilerek
kullanlmasnda,onunbedeninennemlimerkezindeolmasnabalar.
Bazlardabuikiparma,onunfazlveadli,kudretivekabzyadamlk
vesaltanateklindeiradesininveyafiillerininikiayrtecellisiolarakyorum
larlar. Btn bu yorumlardan anlalan husus bu hadisteki parmaklarn me
caz anlam tadklardr. Parmaklarn Allah Tel'nn rahmetini, inayetini,
nimetinivekudretinitemsilettiinedairte'villerehlisnnetinanlaynaen
uygunolandr.
1177
zzetiukbyazillettirNiyzntark,
NefhaiRahmnabuyoldanedegrsrati.
Niyzbuyolnaslahireterefinezilletolabilir,
Rahmnnefesinekavumadasratinibuyoldabirgr.
Nefha,nefesinidarvermekvenefesindaryaverilmesindehslolan
istirahattir. yette Biz ona rhumuzdan fledik vrid olmutur. Rh
istirahatanlamnadr.nsannefesiniierialpta,sonraoaldnefesinida
rya vermesi hayatn devam ettirmesi demektir. Nefesini darya vere
mezsederhallr.Bundandolaydrki,insanlrkennefesiniieriyealr,
o nefes ierde hapis olur, darya verilmezse vefat eder. te tabii lm
byleolur.
Tarikat yolunda olan ancak nefhann srrn ve hzn anlar. nk baz
tarikatlerdezikirnefesinalveriiileseyredilir.

1176
Mslim.Kader.17:Tirmz.Daavat.90:bn.Mce.Dua.2
1177
(EKER,1998),s.186

208
NolaydeyKeidanolayd,
Senindimyznbylegleydi.
Yzngznkanalaypitdan,
Bitendrlieklersolmasayd.
Seninbhavnmatlabedip,
Bandahertarafyrndolayd.
Kibirlegklerebaekmeseydin,
Bandadrlbarnolmasayd.
BuMsryaacebbudanederdi,
Eerdilegelpbirsyleseydi.
Senindimyznbylegleydi.
Senindimayznbylegleydi.
KeiDa(Uluda)
MarmaraBlgesi'ninGneyMarmaraBlm'ndeda.
lkada Olympos ya da "Mysia'daki Olympos" anlamna gelen
Olympos Mysios adyla bilinen da, Osmanl Dneminde Kei Da ola
rak anlrd. 1925'te ad Uluda olarak deitirildi. Bursa Ovasnn gne
yinde ykselen Uluda, Ege Blgesi snrnda yer alr. Gneydoudaki
DomaniDalarzerindenbatAnadolu'dakuzeybatgneydoudo
rultusundauzanandadizilerinebalanr.Yzeyekilleriasndanbat
Anadolu Blmnndoalbirparasolmasnakarn.Bursakentinin
simgesiolmasnedeniyle1.TrkCorafyaKongresi'ninkararylabukent
tenveBursaOvasndanayrlmayarakMarmaraBlgesi'ninsnrlariinde
braklmtr.Kuzeybatgneydoudorultusundakiuzunluuyaklak40
km olan Uluda'n Bursa Ovas ile Nilfer aynn yukar r arasndaki
genilii20kmkadardr.
MarmaraveEgeblgelerininenyksekktlesiolanUluda'nyksek
lii Karatepe'de 2.543 m'ye ular. Doruk kesiminin batsndaki
Snaktepeise2.493m'dir.Uluda.Hersiniyendaoluumusrasndaor
taya km bir ktledir. Ama bu yal ktle Neojen Blmdeki (y. 262,5
milyon yl nce) karaoluumu (epirojenez) srasnda bugnk ykseklii
neerimivegenlemitir.
1178

1178
Anabiritannica

Bu daa "Kei Da" denilmesine sebep, Ayasofya'daki patrik ve ra
hiplerin bu daa gelip oturmalar, dinlenmeleri sebebiyledir.
1179
Bursa
ehrinin kble tarafndan ehre rt olan, gklere uzanm yksek bir
dadr.
CenbAllahkudreteliylebudayarataldanberi tepesinde karek
sikolmaz.AllahTel'nnemriileZllKurdudediklerimahlk,binlerce
yllk kar iinde burada bulunur. Hkmdarlar arzu ederlerse, kazdrarak
eski karlardan bu hayvan buldurabilirler. Amma gayet kktr. Emri
ilhiolarakelbisegvesigibibirkurtturki,kariindekaryiyeyiyegezdii
yollardanbulunur.
yle yksek bir dadr ki, insan bir kaya arkasna gizlenmezse rzgr
insansamanpgibihavayaatar.oksertrzgrvardr.Bununente
pesindebirmezarvardr.Drttarafnniritalarlaevrilmesindendeerli
bir kimsenin mezar olduu anlalr. Bu mezar Kral Lenduha'nn olu
Sa'dan'nmezardr.Hz.Hamzaradiyallhanhnkorkusundanbudada
yerletiihalkarasndasylenir.Bumezarnyaknndayeraltndabirma
ara vardr. Yoku aa hayli gider bir karanlk maaradr. inde yetmi
seksen kadar maara vardr. Baz kayalarda ikibin yllk tarihi yazlar var
dr. Gezmek iin gelen bilginlerin dahi gzel yazlar vardr. Seyretmeye
deeryksekbirdadr.
1180
Bursa'nnfethinimteakipTrklertarafndantasavvufkltrnnf
krdilhibiryerhalinegelmitir.OrhanGazizamannda;Rumkilisele
rinin yerine Trk erenleriyle, Trk dervilerinin renklendirdii tekke ve
zaviyeler, medrese ve hcreler faaliyete balam, birok imaretler al
m,birokcami,mektepvemedreselerinaedilmitir.
1181
Yzngznkanalaypitdan,
Bitendrlieklersolmasayd.
Yzngznkanalaypkdan,
Bitentrlieklersolmasayd.
Seninbhavnmatlabedip,
Seninsuyunuhavanisteyen,

1179
Manastrlar, kiliseleri ile n salm olan bu daa uyuuk bir ekilde barnan
papazlarnkehanetlerindenmedetumarakikidebirorayatanrlard.Rumkeile
rindeneitliuydurmalarylaHristiyandnyasnnmukaddesbirdaolarakbilinir
di.(YARDIMCI,lhan,Hazretiftade,stanbul,1994,s.17)
1180
(Evliyaelebi,2006),s.139
1181
YARDIMCI,lhan,Hazretiftade,stanbul,1994,s.17

Bandadrlbarnolmasayd.
Bandadrlyamurolmasayd.
Eerdilegelpbirsyleseydi.
Eerdilegelipbirsyleseydi.
Tasavvufta da, nefs iin kullanlmaktadr. Nefs iin znnar kesmedin

iledehiristiyanolmasgibimanalarsebebiylebudaileistiare
1182
yaplm
tr.KeiDannefis manasnaalarakmanaverilecekolursa,Niyzi Msr
buradanefsininterbiyeedilmesindendemvurmaktadr.
Bu ilhiyi bu anlattmz mana ile yorumlamak daha uygundur. nk
Niyzi Msrnin dnya ila olan dncelerinde hi sevgi ba olmad b
tnhayatboyuncagrlmektedir.

1182
stiare: Ariyet istemek. dn almak. Birinden ireti bir ey almak. Edb: Bir
kelimenin mnasn muvakkaten baka mnada kullanmak; veya herhangi bir varl
a, ya da mefhuma asl adn deil de, benzedii baka bir varln adn verme
san'atnaistiaredenir.Cesurvekuvvetlibirinsana"arslan,kurnazbirkimseye"tilki"
demekleistiareyapmoluruz.

209
Eleysilimridnazarklgelbueyay
KelmHakkgelgitbueyazremany
1183
NefisrhdemHavvahakykandadrhl
MertibSidrevTbsfatbilArly
SftuztdurilmeynvcdMecmlbahreyn
VelayetnrZlkarneynakleynHzruMsay
esmamerkeziednmsemmdevreikbr
Bulemhalkaivustnstbilbusury
Muhyismizmdrhemsrhsultndur
NefisMeryemyemirfndrnefahtdrriyektay
VcdunMsrdirKennhakykkaplameln
Bugndrmaneveycnhakyksebikurry
El
1184
eysilimridnazarklgelbueyay
KelmHakkgelgitbueyazremany
Aykoleymridsorannazarklgelbueyaya
GelHakkKelmnakulakverbueyazerindemanya
[Mridi Kamil de bulunduu lemin iksiridir. Kimyaclarn kulland

Kibriti Ahmeri
1185
gibi, konulduu eyi altn eder. Onlarla nice ller
dirilir, niceleri kemal bulur. Onlarn cisminin ve bulunduu mekndan
feyz hibir zaman eksik olmad gibi kyamet gnne kadarda devam
eder gider. Eer bu ekilde bir durum olmam olsayd madd hibir mi
raslar olmayan bu kiilerin kabri mbarekeleri hala ayakta kalmaz ve
adlarunutulurdu.
Byklerimizden iittiimize gre Byklerin bast topraklardan
yzyllar sonra dahi feyz alnr. Buyurmulardr. Eer onlarn teberr
ken bir eyasna da sahip olmak onlardan bir nisbete sahip olmak ile e
deerdir.]
1186
NefisrhdemHavvahakykandadrhl

1183
1184
El:Arabadaszebalarkenkullanlr.stiftahharfitbiredilir.Bevecihzere
bulunur:1Tevbihvetenbih,2nkr,3stifhamaninnefiy,4Arz,5Tevikve
rabetettirme,makamlarnda
1185
(Enndirukelmadm)yokgibinadirbulunankimya,kymetliey
1186

MertibSidrevTbsfatbilArly
Nefis,rh,demveHavvahakykhlondadr
MertebelerSidreveTbsfatbilArly
RuhBilgisi
Ruh,AllahTelnnmahlkatnabenzemedenyaratpyceliitara
fndanbildirilmihususibirmahlktur.
Ruh, Allah Telnn bir emridir veya bizlerin melekleri grmedii
miz gibi, meleklerin de gremedii nasl olduu anlalamayan, anlat
lamayanlemdenolanbirmahlktur.
Ruh, cesedin hayatnn devamna sebep olan sr, Allah Telya
mahsus,ilikisienkuvvetlibirmahlktur.
Ruhun en byk zelliklerinden biri, meknsz olmasdr. Geri Allah
Telnn meknsz olmasna nispetle meknldr. Allah Telnn varl
mertebesindeki bilinmezlie gre ruh bilinenin ve anlatlabilinenin ta
kendisi olmaktadr. Sanki ruhlar lemi, bilinmeyen mertebesi ile lem
arasndabirgeittir.
Ruhunhakikatinibilenlerazdr.
Builmibilenler,azolmaklaberaber,kendilerinealmolanruhbilgi
sini de, aka anlatamayp, insanlarn yanl anlamasndan korkarak
topluifadeileyetinmilerdir.nkruhlailgilimertebeilhigrnlere
benzerolduundan,arasndakifarkokincedir.Bukonudadoruolanz
olarak beyan etmektir. Ruhun hakikatini olduu gibi aklamak inkr
ehlinebenzemekgibiolur.nkdnyalemibilgileribukonudayeter
sizkalmaktadr.
AllahTelhissiz,hareketsizolan,hibireyeyaramayan,karanlkce
setilemaddesiz,zamanszvemeknsz ruhu,birletiripvebiraradabu
lundurdu.
Ruh bu bedene gelmeden nce, mukaddes lemi biliyordu. Bedene
gelince, bu bilgisi kalmadndan, yolun bykleri, ruha eski bilgisini ha
trlatacak bir yol aradlar. Bu ekilde ruh, bedende kaldka, o ilh ma
kama ynelen kalple olmutur. Ruhun hedefe ynelmesi, kalbin ynel
mesine yerletirilmitir. Kalbin ynelmesiyle, nefis ve ruh da ynelmi
demektir.Cesetruhtansayszkemalatedindiigibi,ruhdacesettenb
ykmenfaatlerkazanmtr.
Buna gre ruhun da beden sayesinde iitmesi, grmesi, konumas,
bedenhalegirmesivemaddelemineuygunolanileriyapmasdr.
Ruh, btn mertebeveonatabiolanlarlabirlikteykselmekabiliyeti
olsada,bedeninterbiyesiokzorolduundan,maddilemeihtiyacvar
dr.Bununiinruhun,maddevemanaleminedeyaknlolmaktadr.
nsannruhu,bugrdmzcesetilebirlemeseydi,terakkiedemez

ve ilerleyemezdi. Kendine mahsus makamda, derecede bal kalrd. Ce
setlebirletiktensonra,ykselebilmekzelliivekuvvetikazanmtr.n
san bu zellikleri ile melekten stn ve erefli olmutur.
1187
Fakat nefis,
terbiye olduktan sonra, beeri sfatlar kaybolmayp kendisinde brakl
mtr.nkbundabirokfaydavardr.Eersfatlaryokolsayd,insan,
yksekderecelereilerleyemezdi.Ruh,melekgibiolurvesabitmakamn
dakalrd.Ruh,ancaknefseuymamaklaykselebilmektedir.
1188
Nefisteazgnlkolmasayd,ruhnaslilerleyebilirdi.
Ruh,hereydendahalatifvemaddebileolmadndan,herneilebir
leirseonunhaline,eklineverenginegirer.
1189
Ruhlar bedenler yznden aalanrken, bedenler ruhlar ile ycel

mektedir.Ancakelerinbirbirinebenzemesilazmdr.
1190
Birifarklolursa
ikisideieyaramaz.

1187
Ruh ile ceset, her bakmdan, birbirinin zdd olduundan, bunlarn bir arada
kalabilmesiiin,AllahTel,ruhunefseketti.Busevgi,bunlarnbiraradakalma
snasebepoldu.
KuranKerimde;
Bizinsannruhunu,gzelbirsuretleyaratp,sonraenaadereceyeindirdik
(Tin,4)buyurarakbuhalibizehabervermitir.
Aslnda ruhun aa dereceye drlmesi ve bu aka tutulmas, ktlemee
benzeyen bir yceltmedir. Ruh, nefse kar olan bu ak ile kendini nefis lemine
att.Kendindengeerekveunutarakonunesirioldu.birtrlnefishaliniald.Sanki
ktlisteyennefisgibioldu.
1188
Ruh kendini unuttuu iin, nce kendi leminde, derecesindeki Allah Telya
olanbilgisinideunutupcahilvegafiloldu.Nefisgibikarard.FakatAllahTelok
merhametliolduuiin,rasllergnderip,byklervastasileruhukendinear
d, sevdii nefse uymamasn ve dinlememesini ona emretti. Ruh bu emri dinleyip,
nefseuymaz,ondanyzeviririse,ancakfelakettenkurtulabilmektedir.Yok,eer,
ban kaldrmaz, nefisle beraber kalmak, bu dnyadan ayrlmamak isterse, yolunu
arr,saadettenmuhakkakuzaklar.
1189
Ruhsugibidir.Dolduukabneklinialr.DrrlFahiredemamGazali(ks)
buyurduki;
Mmininruhuarsuretinde,kfirinruhuekirgesuretindedir.Aslndaikiside
ruhtur.
KuranKerimdeMezarlarndandonukverkekbaklarlakarakekirges
rs gibi etrafa yaylrlar. (Kamer,7) gelmesi kfirlerin durumuna delil kabul edil
mitir.
1190
Ruh,bazenbedenhkmnalrvebedenetabiolur.Ohalevarrki;bedenhazr
ise, ruh da hazr olur. Beden gafil ise, ruh da gafil olur. Ancak namaz klarken ruh,
btnmertebeleriilebirlikteAllahTelyaynelir.Bedengafilolsada,ruhunyne
liinemaniolamaz.nknamaz,mmininmiracdr.

Ruhun bedenle olan ilikisi, ceset iin dzelmenin ve iyiliin kayna,
ayrca yaam kaynan tekil etmektedir. Bu iliki olmasayd, beden ta
mamenervenoksanlkyeriolurdu.
nkdnyevhallerikitrldr:
Birisibedenin,ikincisiruhunhalleridir.
Binaenaleyh, ruh ile ceset, birbirinin aksidir. Bedene ho gelen her
ey, ruha elem verir. Bedeni inciten her ey, ruha tatl gelir. Ancak dn
yadaruh,bedenderecesinedmvecesetlebirlemi,kendinibedene
kaptrdndan bir karmaa meydana gelmitir. Ruh, nefis halini alm,
onalezzetvereneylerdenlezzetduymaavecismeacgeleneylerden
elemduymaabalamtr.tecahilhalkbyledir.
Bu anlatlanlardan, ruhun, nefisle birlemi olduu, hatta kendisini
unutup,nefishalinialmolduuanlalr.Ruh,buhaldekaldka,nefsin
btnhalleriilehallenir.Eer,ruh,nefistenyzeviripAllahTelyse
verse,nefsinkthallerindenkurtulur.
Ruh, lmden nceki lmle cesetten ayrlnca, terbiye olmu kimse
ruhunu ne bedeninin iinde, ne dnda, ne bedenine bitiik, ne de ayr
olarakbulur.
Bedenterbiyeolunca,dierunsurlarile
1191
,AllahTelyaynelerek,
btnvarlilecesedinaalksfatlarndanyzevirir.Bedendebtn
varl ile kulluk makamna ynelir. O halde ruh, mertebeleri ile birlikte,
AllahTeldanbakasngrmektenvebilmektentamamenayrlr.Be
dendedolaysylatamamenkullukmakamndakuvvetbulur.
RuhTerbiyesindeolanyanlmalar
Ruh her iki lem asndan incelenebilir. Hibir eye hi benzemeyen

AllahTelisebyledeildir.Bundandolaykul,ruhunbtnmakamla
rngemedike,hakikatevaramaz.Byklerindenbirou,ruhmakam
na varnca, onu Arn stnde bulmular. Ruhun maddelere benzeme
mesini,AllahTelnnvarlnakartrmlar.Ruhmakamnnbilgilerini,
marifetlerini, ince, gizli eyler zan edip, Allah Telnn Ar stnde isti
vasn anladk demilerdir. Hlbuki onlarn grdkleri nur, ruhun nuru
dur.Fakatohalinyanlolduudasonradananlalr.
Eer Allah Tel doru yolu insana gstermezse kendini bu makam
dankurtaramamaktadr.]
1192

1191
Ruh(sr,hfi,ahf),kalp,nefisveakl;
1192
(ALTUNTA,2005),s.6165

ALLAHTEL RUH
Maddedeildirvebenzeriyoktur Maddedeildir.
Meknszdr Meknszdr
AllahTelnnlemileberaber
liiNeiindedir,nedndadr.
Ruhunbedeneball,nebitiiktir,
nedeayrdr.
Allah Tel, bilinemez, nasldr
denilemez
Allah Tel, insann ruhunu

bilinemez, nasldr denilemez olarak
yaratmtr.
lemivarlktadurduran,Allah
Teldr.
Bedeninherzerresinidiritutanruh
tur.
AllahTelanlalamayandr.
Ruhnaslolduuanlalmazolarak
yaratlmtr.
SftuztdurilmeynvcdMecmlbahreyn
VelayetnrZlkarneynakleynHzruMsay
kiilimsftveztdr,vcuduMecmlbahreyndir
VelayetnrZlkarneyngibiikiaklHzrveMsadr
Ayette iki denizin birletii yer olarak geen yerin neresi olduu hak
kndamfessirlerfarklgrlerdebulunmulardr:
* FarsveRumdenizlerininbirletiiyerdir.
* AsinehrininAkdeniz'edkldyerdebulunanAntakya'dr.
* ki denizin birletii yer, Akdeniz ile Atlas okyanusunun birletii yerin
kysndakiEndls'tebirehirdir.
* ki denizin birletii yerden maksad bir boazdr. Nitekim Ka'b b.
Kurz'denTanca=Sebteboazolduurivayetedilmektedir.SebteBoaz,
AkdenizileAtlasOkyanusununbirletiiyerdir.
* KaradenizileMarmaradenizininbirletiistanbulboazdr.
* AzerbaycanveErmenistantaraflarndakiKrveRes(Aras)nehirlerinin
birletikleriyerdir.
* rdnNehriileKulzum(Kzldeniz)Nehirleriarasdr.
Bu konuda birok rivayet mevcuttur. Kuran Kerimde bir isim verilme
mekle beraber burann Akdeniz ile Kzldeniz nehirlerinin birletii Akabe
krfezi kysnda bulunan Eyle ehri olmas daha muhtemeldir. Nitekim Hz.
Msa Kzldeniz'i getikten sonra Sina'da yaam ve srailoullar Msr'dan
ktktansonrauzunsrebublgedekalmlardr.Hz.Msa,neTanca'yane
Azerbaycan'a ne de spanya'ya gitmitir. O halde iki denizin birletii yerin
KzldenizileAkdeniz'inbirletiiyerolmasdahauygundur.
1193

1193
(ZLER,2004),s.8

1194
esmamerkeziedn
1195
msemm
1196
devreikbr
Bulemhalkaivustnstbilbusury
Dikkatenbykdevirdeisimlerinenalakmerkeziisimlendirilen
Bilkibukkinsanlariinlemortayerolarakyaratlmtr
Devriyenazariyesindekklemolaninsanbykdevirolanleminya
ratlndamerkezdurumundadr.
Muhy
1197
ismizmdrhemsrhsultndur
NefisMeryemyem
1198
irfndrnefahtdrriyektay
Dikkatethayatverenismizmdrhemsrhlusultndr
NefisMeryemiirfndenizidir,nefahtbirlikincisidir
VcdunMsrdirKennhakykkaplameln
Bugndrmaneveycnhakyksebikurry
VcdunMsrdirimdiKennhakikatlerkaplam
Eycnbumanevktr,hakikatleryediokuyutadr

1194
:f.(Tebihvetliledat)Gibi.Dikkat.Ahenk
1195
Edna:Pekaa,enalak.Pekaz,pekczi.okyakn
1196
Msemma:simlendirilen, ad verilmi olan, bir ismi olan. Muayyen zaman.
Belirlivakit
1197
Muhy: Madd mnev hayat veren, dirilten, canlandran, can ve ruh veren
mnalarnda olup, Cenab Hakkn bir ismidir.(Ehli dnya kfr ve dallet karanl
nda mnen l gibi iken Raslllah sallallh aleyhi ve sellem mbarek iradlar
ve iman nurlar ile dirilmelerine ve o mnev lmden kurtulmalarna binaen
RaslllahsallallhaleyhivesellemMuhydenilmitir)
1198
Yem:a)Deniz

210
MeydnakagirdilerHakyolununklar
MaksdabundaerdilerHakkyolununklar
1199
nmsivterkettilerdosttanyanaazmetdiler
ArzrecevlnettilerHakkyolununklar
Zulmtdnyygeerbhaythemier
DeryaolupdrlersaarHakkyolununklar
lmezdenevvelldrrbakhaytolbulur
HakkyolunakurbnolurHakkyolununklar
HerkimHakkbulmakdileralsnNiyzdenhaber
BundaikendostaererHakkyolununklar
MeydnakagirdilerHakyolununklar
AkMeydnnagirdilerHakyolununklar
nmsivterkettilerdosttanyanaazmetdiler
ArzrecevlnettilerHakkyolununklar
nkmsivyterkettilerdosttanyananiyetetdiler
ArzerindedolatlarHakkyolununklar
Zulmtdnyygeerbhaythemier
DeryaolupdrlersaarHakkyolununklar
Karanlkdnyygeerhemlmszlksuyunuier
DeryaolupincilersaarHakkyolununklar
lmszlkHakknda
Felsife dnda, Mslman dnrlere gre, daha bu dnyada iken
bilebedenimizheranlpyinedirilmektedirvebudnyadakivaroluu
muz da akl almaz bir eydir.
1200
Ahiret hayatnda ikinci kez hayata geli
imiz, birinci geliimizden daha ok artc gelmemelidir.
1201
Ancak bu
dnyadabubedeneballmszlkte,zamanlahereytekdzeleece
inden,bylebirhayatsonundakatlanlmazbirhalalacaktr.
1202
Bune

1199
1200
MehmetAydn.DinFelsefesi
t
s.204
1201
(KO,1990),s.112
1202
B.Willlams, Problems of the Self Cambridge Uni. Press,1973,s.82( Hunter

denle dnya artlarnda beer iin sonsuz bir hayat anlamsz bir hayat
olacaktr. A.DuncanJones gibi baz dnrler insan hafzasnn sonsuz
lua uzanamayaca grn savunmaktadrlar. DuncanJones bu ko
nudaunlarsylemektedir:
Normalhayatta,bilindiigibi,sadecesnrlsaydahafzaileri,snrl
birmuhtevailesnrlbirzamandayeralmaktadr.Zamangetikehatr
lanabilecek olaylarn says artmaktadr. Bundan u ortaya kar: Hatr
lanabilecek her ey srekli ve sk sk ayn derecede hatrlanacak olursa,
hatrlanmayadeerherhangibirolaynzamangetikedahadaazhatr
lanmasgerekir.Bunagre,eeruandanitibarenbirmilyonylyaaya
cak olursam, sadece imdiye kadar olan hayatmdaki olaylar deil, bu
nun20.000katfazlaolansreninolaylarndahatrlamamgerekir.Farz
edelim ki bu 20.000 (ortalama olarak elli ya alnrsa, 50 x 20.000 =s
1.000.000)dnemdenherbirihafzamzdaaynnemesahiptir. Bundan
ylebirsonukar:zaman,gesedeherolaynhemenhatrlanmasge
rekir. Ama biz, zamanla kiinin hayat evreleri arasndaki balarn geve
diini ve solduunu da gryoruz. Bu durumda yle grnyor ki insan
lar bildiimiz insanlar olmaktan kyorlar. Balantlar gittike geviyor.
Eerbirkimseyibirmilyonyandaveyadahafazlabiryatafarzedecek
olursak,hayatnnilkdnemleriyleolanbalantlaraltmzbalantla
rakyaslaaklalmazderecedegevemiolacaktr
1203
Burada kiisel lmszln iptalini ve inkrn gerektirecek bir ey

olmasa da, lmszlk asndan son derece nemli bir hususa temas
edilmektedir.Dorusu,sonsuzbirzamanboyuncayaayanbirkimsenin,
gittikearasalangemiiyleokincevebelirsizbirbiimdedeolsaili
kisini srdrmesi mmkndr. Ancak, insan sonsuz bir sre yaayacak
olursa,birangelecektirki,kendisinincekihayatylazdeletirmesn
rylakarkaryakalacaktr.Hattabylebirdurumubudnyahayatnda
bile grmek mmkndr. Szgelimi, ok kk yalarda tuttuumuz bir
hatradefterindekifikirlerleveyaoradakikendimizleuandakikendimizi
zdeletirmek bazen ok zor olabilmektedir. Dolaysyla, 5.000 yl son
rakikendimizi(benliimizi)de,kiiselveahlkbakmlardan,imdikiken
dimizleaynnemdeveayndeerdegrmemizmmkndelildir.
Ancakbiz,dnyadakarlatmzbutrkiilikynelileriyadadei
ikliklerine ramen, yine de kesinlikle ayn kii olduumuzu syleyebil
mekteyiz.Bubizegsteriyorki,diyorJ.Hick,kiiselkimliefarklekil

Steele,CouldBodyBoundmmortalitybeLiveableMind,Vol.LXXXV,1976,s.424
tennaklen);D.A.Failin,GroundworkofPhilosophyofReligion,s.191.
1203
A. DuncanJones, Man s Mortality,Analysis, Vol.28,n.3 (January 1968),s.68
(J.Hick,DeathandEternalLife,s.209dannaklen).

lerde ve farkl maksatlar asndan bakmak gerekir. Faraza, bir d gz
lemciasndangrlenobjektif,fizikyadametafizikzdelikdenebile
cek zdelikle, sz konusu bilin tarafndan grlen sbjektif zdelik
arasndabirayrmbulunmaktadr
1204
Kiiselkimliiyenidenvarolmu;aynbedeni,aynendamtayanve
ilelebettayacakolanbirvarlkolarakalglayabildiimizgibi,teyandan
bunu kendi bak amzdan ahlk ve varolusal bir mesele olarak gr
memizdemmkndr.Eerkiiselkimliifizikselbirzdelikolarakg
recek olursak, pek byk bir problem ortaya kmamaktadr. Buna kar
lksbjektiflmszlkdeiken,pusluvezamanabalbirzelliesa
hiptir. Bu bakmdan gemie uzanma imknmz snrsz deildir ve hi
kimse de, bir kiinin ahlk bakmdan ne kadar bir sre ayn kii olarak
kaldn syleyemez
1205
yleyse ebedi hayat, insann kendi kendisini
kavraynnbellibirdnemekadargeriyeuzand,sonradayavayava
solduu; bilinli gelimeler, umut, korku, kayg ve gaye gibi varolusal
balarla gemi durumlarn kendisiyle zdeletirerek yeni bir tecrbe
imknvednemininbirbiriniizledii;sonugelmeyenbirhayatolarakd
nmek,ylegrnyorki,yerindebiryaklamolacaktr.Dolaysyla,bu
hayatta, lm olmamasna ramen, insan varoluun korku, cesaret, ak
veumutgibilmolgusunabalynlerininolabileceinidekabuletmi
oluruz,J.Hickindedediigibi,eerinsanlmszseveyadnyevhayat
sresininsonsuzlaarpmndanoluanbirsreiinkalcise,onunlm
sonrasvaroluudevamedenbirtekbirimolmaktanokbirbiriniizleyen
birblmlerdizisiiindevukubulacakdemektir
1206
Buna gre, u birka hususu daha tespit etmemiz mmkn olmakta

dr:Hereydennce,skcgeleceindendolayinsannbuhayattamutlu
olamayaca gr phe gtrr bir iddiadr, te yandan, ebediyyen
yaayanbirkimseninreneceibireykalmayaca,dolaysylaunuttu
u bir ey de olmayaca grne de katlmak mmkn grnmemek
tedir. Zira, bedenli bir lmszlk dndmze gre, bu dnyadaki
varoluumuza benzer bir varolu tarznn, dolaysyla bu dnyadakine
benzeralglama,iitmevegrmebiimlerinin(vebunabalepistemolo
jik
1207
problemlerin) orada da olmas son derece muhtemeldir, renme

1204
J.Hick,DeathandEternalLife.s.410
1205
a.g.e.,,s.41011
1206
J.Hick,DeathandEternalLife.s.41314
1207
Epistemoloji, bilginin doas, kapsam ve kayna ile ilgilenen felsefe daldr.
Bilgifelsefesiolarakdaadlandrlmaktadr.
lk alarda Thales gibi filozoflar metafizik ile ilgileniyorlard. Evrenin salt maddesi
nin bulunmas temel bir ama olmutu. Ama bu konularda herkesin vard farkl
fikirler, fikirler arasndaki elikiler filozoflarn insana, dolaysyla akl ve bilgiye y

veunutmazelliitayanlariinbylebirhayatokcazipgelebilir.
1208
Elbette tm bunlar, itiraz gtrmez, salara ve sarslmaz kantlar ol

maktanok,sadeceihtimaldhilindebulunan,yaniolmasaklasndan
mmkn grnen varsaymlardr. Ama imkn bakmndan da, bunlar
hangi anlamda olursa olsun, lmszl inkr eden kantlama alma
larnnulatsonulardandahaazsalkldeildir.
1209
Buradanylebirsonuortayakmaktadr:
lmszlkteizmindorulanmanahizmetetmemektedir,J.Hickin
dedediigibi,bu,Tanrnnyokluuileakauzlamazbireydeildir.
lmszl, pekl, insan artan doal bir olay olarak da grebiliriz,
Dirilen ve dnyadaki hayatna hatrlayan ateist, lerin allak bullak oldu
unusyleyecektir;amabu,yenibirevreveyenibirbedenlegerekle
ensaltlmszlkolgusu,kesinbirbiimde,Tanrnnvarolduunuka
ntlamayacaktr
1210
Bu bakmdan, te dnyann varlnn kantlanmas, mantk asndan

kesin bir kantlama olsa da, bu, din bir kantlama olmayacaktr. Bu ne
denle, ateizmden yola karak, te dnya hayatnn olmayacan savun
mak da ok sama bir ey olacaktr.
1211
yle grnyor ki, lmszlk
meselesi,zellikleTanryainananlariin,akldanokinancnbirkonusu
olmaktadr.imdinedentr,niinvehangihaklavarsak,osebepten,
onuniinlmszdeolmalyz.
1212
Biryerdebizimvarlktarzmznyara
tlmlk olmas, varlmz srdrmemizin Tanrya bal olduu inancn
da beraberinde getirmektedir.
1213
Bu bakmdan, lmszln, bizim
varoluumuzdan sorumlu olan Gcn niha akllii ya da gayri aklli
i, efkati veya zalimliine bal bulunduunu syleyenler olduu gibi,
bunu,Tanrnnbizeolanbirborcuolarakgrenlerbilevardr.
1214
Burada yle bir sonu ortaya kmaktadr: lmszlkle Tanrnn

varl arasndaki balant meselesinde ne tr bir lmszle inand
mzdanemliroloynamaktadr.Yaniruhunbasit,yokolmazbircevher

nelmesine yol at. Bu da insann bilgilerinin doruluunun sorgulanmasna neden
oldu.Bylecebilgifelsefesidomuoldu.
1208
H.SteeleCouldBodyBoundmraortalityBeLiveable?s.425.
1209
(KO,1990),s.136138
1210
Rem B.Edwards, Reason and Religion. s.359: M.Aydn Tanr Hakknda
Konumaks.39.
1211
Unamuno,YaamnTrajikDuygusu,s.17.
1212
a.g.e.,s.53;Galloway,ThePhilosophyofReligion.s.572;K.L.Patterson,.Platoon
Immortality,s.33
1213
D.A.Pailln,GroundworkofPhilosophyofReligion.s.19091
1214
E,S.P.Haynes
,
The Belief in Perasonal Immortality, s. 145; C. Lamont, The
IllusionofImmortality,s.78.

olduu dncesinden yola karak lmszlk inancn temellendirme
abasnda Tanr
nn varl ile ruhun lmszlnn, en azndan teorik

dzeyde,ayrayrelealnabileceikanaativardr.Belkideruhunlm
szlkavramnnvebukavramnaklanabilmesiiinbavurulanme
tafizikdelillerindinevrelerdepekhokarlanmamasnnbirsebebide
budurumdur
1215
.Ancak,tartmabedenli dirilikonusunatandnda,
bukanaatipaylamakpekmmkngrnmemektedir.
lmszlkle Tanrnn varl arasnda herhangi bir balant bulun
madn savunanlar asndan burada u hususlar belirtmekte de yarar
bulunmaktadr:
(a)Ruhlabedenarasnda,enazndansaduyudzeyinde,detakesi
ne varan bir ayrmn bulunmas; beden burada kalyor, ruh ise gp gi
diyor,
(b)Kendimizihiolmamgibidnmeninimknszlve
(c)hayatasarlmavelmdenkaynndeokglbirigdnn
varl.
Diyebiliriz ki bu zellikler hemen hemen tm insanlarda doutan
gelmektedir ve bu duygu Tanr inancndan daha kkl gibi grnmekte
dir.
1216
Buna gre, ruhun lmszln doal bir ey olarak grnce,
Tanrilelmszlkinancnnarasnayrmakdakolaylayor.
1217
lmszlkkonusundaimdiyekadaryaplantartmalar,tednya
daki varolu tarznn mahiyetinin ne olacan deil de, daha ok, ne ol
mayacan ortaya koymutur, Yani, bu konuda onaylanan hususlardan
ok, kar klan noktalar stnde yrnerek yol alnmtr. .Bu adan
baknca, salt ruhun lmszl imknn bir lde saf d etsek bile,
bedenli bir yeniden varolu tarz, Tanrnn bilgisi ve kudreti dhilindeki
alabildiine geni bir imknlar dnyasna ak olarak kalmaktadr. Tan
rnnvarlnainanldveyainsanvaredeneyinevrendehlfaalol
duu kabul edildii takdirde, bizim iin dirili imkn da her zaman var
olacaktr. Ayn kalr (pattern) iinde, kiisel kimliin korunarak gerek
leecei savunulan dirili ekli bu imknlardan sadece birisidir. Belki de
buyzdenolacak,HumeveRussellizgisindekifilozoflar,lmszlkko
nusundaki kantlarn arlnn tamamen mminlerde olduunu syle
milerdir.
lmszlkleilgiliiddialarnnaslisbatedileceikonusudasondere
cenemlidir.Aka,lmdensonrakivarolulailgiliiddialardeneyeda
yalyndenaslartlemezler.Eerlmszleolaninancmzyanl

1215
M.Aydn.DinFelsefesi
t
s.l94.
1216
O.Lamont.TheIllusionofImmortality,s.910.
1217
(KO,1990),s,149150

sa,bunurenmemiz(veyaispatetmemiz)hibirzamanmmknolma
yacaktr. Buna karlk, lmszl inkr ediimizin yanl olduunu
renme ansmz olabilecektir. Bu durum da lmszlk lehinde kaydedi
lecekbirhusustur.
uras bir gerektir ki, lm sonras varolu tarz konusunda biz ne
sylerseksyleyelim,eerherhangibirekildelmszlkvarsa,bizbu
nuisterkantlayalmisterkantlayamayalm,buvarolutarzvetedn
ya hayat nasl olacaksa yine yle olacaktr, te yandan, eer lmsz
deilsek, hibir delil bizi lmsz klamayacaktr. Dorusu, lmszlk
konusu salt niha mukadderatmz asndan deil, bu dnyadaki varo
luumuzasndandasonderecebykbirnemarzetmektedir.Szge
limi,dirilidncesihayatmzayenibirboyutkazandrmakta,onahibir
eyinveremeyeceibiranlamveciddiyetvermektedir.Denebilirkiinsan
insanklanveahlkbirvarlkoluunupekitiren,onun,lmtesiyleil
gili byle bir metafizik gerilim iinde olmasdr. Bu konu bizce, lmden
sonra neler olaca meselesinden ok daha fazla eyleri ihtiva etmekte
dir. nsann, kendisi ve niha kaderine ilikin dncelerinin, onun haya
tndaoknemlibiryerivardr.
yle grnyor ki, insanlar lmszl ispatlamak iin her yolu de
nemiler, her delile bavurmular ve bazen delillendirmiler(!) de; delil
getiremedikleri zamanlarda da yine lmsz olduklarndan gl bir bi
imdeeminolmulardr.
lmszlk aleyhindeki hibir kant, insann lmszlk arzusunu,
ebediyyen var olmak eklinde tezahr eden bu en kkl ihtiyac ondan
skp atamamtr. Kesin olduu ileri srlen bilimsel bulgularla ya da
herkese kabul edilen felsef delillerle lmszlk inancn insanln, en
azndan insanlardan ok byk bir ounluun kafasndan silip atmak
imdiye kadar mmkn olmamtr. Bu demektir ki, gerek ruhun lm
szl eklinde, gerekse baka bir zaman zamanmekn ortamnda ru
hfizik kiinin yeniden kurulaca veya diriliin gerekleecei eklinde
herhangibirlmszlkeklininolacanainananlargemiteolduugi
bigelecektedebulunacaktr.
lmszlkkonusunda,hangisonucaularsakulaalm,problemine
tr bir zme kavuturursak kavuturalm, yine de burada irrasyonel
olan bir ey kalmaktadr. Belki de lmsz olduumuza kesin gzyle
baktmzdan dolay, durmadan onu ispatlamaya alyoruz. Zira lm
szleinanmadmzda,dnyayaanlamvermemizimknszolmasada
sondereceglemektedir.
oukonudaolduugibi,bukonudadaproblemenindesonundage
lip insanda dmlenmektedir. Ne var ki, hakikate ulamak ve geree
vakf olmak iin, P. Pattisonun deyiiyle, arkaya gemeye alacak

olursak,buii,sadece,insanparalayarakyapabiliyoruzvebirdahada
buparalarbirarayagetirmemizmmknolmuyor.Buyzden,biryan
dan katksz ruh, br yandan fiziksel glerin l dnyas arasndaki
uurumu kapatmak in, insan ayrlmaz bir ruhbeden birlii iinde gr
meyemecburuz.
Naslyokikenvaredildiimizeinanyorsak,ulamayaaltmzm
kemmellik idealleri ve dolaysyla lmszlk de ayn ilham ve inantan
beslenenbirumutvegvenkaynaolarakbizdeyaayacaktr.lmsz
lk konusu son tahlilde, ekzistansiyel (varoluuluk, vcudiye) bir konu
olarak kalmaktadr ve lm tesi varoluun mahiyeti hakknda bildikle
rimizdebirimkndanileriyegitmemektedir.
Dinisediriliingerekolduunusylyorokadar.
1218
Bedzzamansonsuzlukduygusuhakkndaubilgiyiaktaryor.
Cehennemfikri,gemiimanmeyvelerininlezzetlerinikorkusuylaka
rmyor. nk hadsiz rahmeti Rabbaniye o korkan adama der: Bana
gel, tvbe kapsyla gir. T Cehennemin vcudu deil korkutmak, belki
sana Cennetin lezzetlerini tam bildirsin ve senin ve hukuklarna tecavz
edilen hadsiz mahlkatn intikamlarn alsn, sizi keyiflendirsin. Eer sen
dalalette boulup kamyorsan yine Cehennemin vcudu, bin derece
idamebeddenhayrldrvekfirleredebirnevimerhamettir.nkiin
san hatt yavrulu hayvanat dahi, akrabasnn ve evldnn ve ahbabnn
lezzetleriylevesaadetleriylelezzetlenir,bircihettemesudolur.uhalde
sen ey mlhid, dalaletin itibariyle ya idam ebed ile ademe (yoklua)
deceksinveyaCehennemegireceksin!
errimahz
1219
olanademise,seninbtnsevdiklerinvesaadetleriyle
memnunvebirderecemesudolduunumumakrabaveasluneslinse
ninleberaberidamolmasndan,binlerdereceCehennemdenziyadese
ninruhunuvekalbinivemahiyetiinsaniyeniyandrr.nkCehennem
olmazsa, Cennet de olmaz. Her ey senin kfrn ile ademe der. Eer
senCehennemegirsen,vcuddairesindekalsan,seninsevdiklerinveak
rabalarn ya Cennette mesud veya vcud dairelerinde bir cihette mer

1218
(KO,1990),s.156158
Gazzali ise, Mslman filozoflardan Farabi ve bn Sinay konuda kfrle itham
etmektedir.Bunlar;
1.Maddeninezeliolmas
2.Tanrnnbilgisi.Kllileribilip,czileribilmemesi.
3.Harncismaniolmadanlaydr.
[(GEDOAN,2005),s.12;bkz.EbuHamidGazali,TehaftlFelasife,thk.vetkd.
SleymanDnya,Kahire,1987.]
1219
errimahz:Srfer.Hihayrcihetiolmayanervemusibet.

hametlere mazhar olurlar. Demek herhalde Cehennemin vcuduna
tarafdar olmak sana lzmdr. Cehennem aleyhinde bulunmak, ademe
tarafdar olmaktr ki, hadsiz dostlarnn saadetlerinin hi olmasna
tarafdarlktr.
Evet Cehennem ise, hayr mahz olan dairei vcudun Hkimi
Zlcelalinin hakmane ve dilane bir hapishane vazifesini gren dehetli
ve celalli bir mevcud lkesidir. Hapishane vazifesini de grmekle bera
ber,bakapekokvazifelerivar.Vepekokhikmetlerivelemibekaya
aithizmetlerivar.Vezebanigibipekokzhayatncelaldaranemeskenle
ridir.
1220
nsan, sair hayvanata muhalif olarak, hanesiyle alkadar olduu

misill dnya ile alkadardr ve akaribiyle mnasebetdar olduu gibi,
nevi beer ile de cidd ve ftr mnasebetdardr. Ve dnyada muvakkat
bekasn arzulad gibi bir dr ebedde bekasn, ak derecesinde arzu
luyor. Ve midesinin gda ihtiyacn temin etmee alt gibi dnya ka
dar geni, belki ebede kadar uzanan sofralar ve gdalar, akl ve kalb ve
ruhveinsaniyetmideleriiintedariketmeeftratenmecburdur,abal
yor. Ve yle arzular ve matlablar var ki, ebed saadetten baka hibir
eyonlartatminetmiyor.
Hatt Onuncu Szde iaret edildii gibi, bir zaman kklmde
hayalimdensordum:Sanabirmilyonsenemrvednyasaltanatve
rilmesini, fakat sonra ademe ve hilie dmesini mi istersin? Yoksa
bkifakatdivemeakkatlibirvcudumuistersin?dedim.
Baktm,ikincisiniarzulaypbirincisindenahekti.
Cehennemdeolsabekaisterimdedi.
te madem mahiyeti insaniyenin bir hizmetkr olan kuvvei
hayaliyeyibudnyalezzetleritatminetmiyor.Elbettegayetcmimahi
yeti insaniye, ebediyetle ftraten alkadardr. te bu hadsiz arzu ve
emellere bal olduu halde, sermayesi bir cz cz ihtiyar ve fakr
mutlakbirinsana,hireteimannederecekuvvetlivekfivevfibirha
zine, bir medar saadet ve lezzet, bir medar istimdad, bir merci ve
dnyannhadsizgamlarnakarbirmedarteselliolduuylebirmeyve
ve faidedir ki; onu kazanmak yolunda dnya hayatn feda etse, yine
ucuzdur.
1221
Bediuzzaman,Rabbin,kullarnahakszlkedecekdeildir
1222
mealin
deki ayetin bu ilahi adalete delil olduunu syler. Madem bu dnyada

1220
SaidNurs,saiMsa,s.47
1221
SaidNurs,saiMsa,s.40
1222
Fussilet,46

tam adalet gerekleemiyor, ahirette mutlaka tam adaletin gereklee
ceibirmahkemeolmaldr
1223
Peki, niye bu hayatn neticesi ebedi hayattr? Nursinin bu meseleyi,

daha nce olduu gibi, Allah Telnn Adil, Hkim, Rahman, Rahim,
Vedud,Kerim,Cemil,Cevvad,Celil,Baki,Hakkgibiisimvesfatlarnada
yandrdn; hikmet ve adalet delillerini ne kardn gryoruz. Bir
yaratcnnolduunuveOnunbusfatlarasahipolduununerdenanlyo
ruz seklinde bir soru sorulursa daha nce ifade ettiimiz gibi bunu ki
nattaki icraatlarndan, fiillerinden anlyoruz. Gzmzn nnde her an
yaplan bu fiilleri inkr etme lksmz yoktur. Bu fiilleri tabiata, kr te
sadfe,sebeplerevermemizinimknszolduunumellifeserlerininbir
ok yerinde ispat etmitir. Konumuz dnda olduu iin girmiyoruz. Al
lahn yukarda saydm isim ve sfatlarnn hayat ile balantl olarak
niye ebedi hayat gerektirdii meselesine gelirsek, bunu daha nce izah
ettik. Yeri geldii iin tekrar zet olarak Nursinin bu konuya getirdii
izahlarabakalm.nsanaverilenkabiliyetlerebaktmzdaokyksekol
duunugryoruz.yleki,okabiliyetlerinoldukaazbirksmbudnya
hayatnda kullanlyor. Ebedi hayat olmazsa bu kabiliyetler hi kullan
lamayacakdemektir.Buisemanaszolur.nkhikullanlmayacakbir
kabiliyetinyaratlmasabestir,gereksizdir.Sonsuzhikmetsahibiolanya
ratc bundan mnezzehtir. Sermaye olarak mesela bir sere kuundan
yzlerdefadahayksekolaninsan,ebedihayatolmazsaserekuundan
binlerderecedahabedbahtbirdereceyeder.Akl,okiiyebirikence
aletinedner.nkaklgemitenzntler,gelecektenendielerta
r.Vicdanokiiyeazapeder.nkvicdanebedenveebedibirsevgili
den bakasyla tatmin olmaz. Yaratcnn insann hizmetine sunduu bu
kadarnimetinahadetiyleyaratckendinitantmakvesevdirmekistiyor.
Kendini sevdirmek istemesiyle beraber ftraten kendini seven insan ru
hunu yoklua atmakla ebedi olarak kendine gcendirmek ve dman
etmekelbetteoZatayakmaz.Bylebirirkinliktenvezulmdenuzak
tr. Ebedi bir hayatn ve saadetin olmayaca dncesi akl, kalp ve
vicdan cihetiyle insan elem ve znt iinde brakr. Btn bunlar Al
lahnrahmet,keremveefkatineuygundmez.nsannenbykiste
i, en ehemmiyetli arzusu bekadr. Midenin cuzi arzu ve duasn iitip
ona rzk gnderen yaratc, insann en byk arzu ve duasna ilgisiz kal
mas mmkn deildir. Bu kinattaki bu kadar byk masraflar, bu ha
metlisaltanat,sadecebuksackdnyahayatiinolamaz.Bunlarnarka
sndabykmaksatlarolmasgerektiiniaklihtarediyor.Dnyahayat
na dikkat ettiimizde btn mahlkatn insana, yani insan hayatna hiz

1223
Szler,s.67,525

met ettiini gryoruz. Yani merkezde hayat (insann hayat) vardr. B
tn icraatlar insan hayatnn devamna hizmet edecek ekilde tasarlan
mtr. Madem gzmzn nndeki icraatlarn ehadetleriyle her ey
insann hayatna hizmet ediyor, insann hayat bu kadar nemli! Bu du
rumda hayattan beklenen bir maksat olmaldr. Aksi takdirde btn bu
icraatlarvemasraflarboaolmuolur.
1224
lmezdenevvelldrrbakhaytolbulur
lmezdenevvelldrrbakhaytobulur
HerkimHakkbulmakdileralsnNiyzdenhaber
BundaikendostaererHakkyolununklar
NiyzdenhaberalsnherkimHakkbulmakdilerse
OnunlaikendostaererHakkyolununklar

1224
Lemalars.333;Szler,s.106,108;(BAKA,2008),s.44

211
6+6=12
Bilirvarbuyolucndadrdostili
Sylercnblblsendedirdostili
1225
Eyderviikeyslikisdk
Bilcevbtahkiksendedirdostili
Sordukbilenlereyzngrenlere
Sylervaranlarasendedirdostili
Taradanvarlmazbinyldaerilmez
Yabandayrolmazsendedirdostili
Niyzdirbundauzakdeilcanda
Grnmeznihndasendedirdostili
Dostili,gnlvedolaysylainsannkendisidir.Raslllahsallallhaley
hivesellembuyruduki;
Benyeregesmadm,ancakm'minkulumunkalbinesdm
1226
Eyderviikeyslikisdk
Bilcevbtahkik
1227
sendedirdostili
Eykdervieysdkslik
Bilkimuhakakcevbsendedirdostili

1225
Sleymaniye Ktphanesi Reid Efendi kitaplar ksmnda nr. 1218 de Niyzi
Msr kaddesellh srrahul azzin kendi el yazsiyle bir mecmuada bulunan ilahi;
Abdulbaki Glpnarl, Niyzi Msr, arkiyat Mecmuas, c. VII, s.203; Kenan Erdo
an,NiyziMsrHayat,EdebKiilii,EserleriveDvnnnTenkitliMetni,Ankara,
1998,s.243
1226
Bkz.Sehv.589.590:Acln.11/195Hadisinaslmuteberkaynaklardabuluna
mamtr.
1227
Tahkk:Doruolupolmadnaratrmak,veyadoruluunuyanllnortaya
karmak,incelemek,iyznaratrmak.

Taradan
1228
varlmazbinyldaerilmez
Yabandayrolmazsendedirdostili
Taradanvarlmazbinyldaerilmez
ldesahradayraranmazsendedirdostili
Grnmeznihndasendedirdostili
Grnmezgizlicesendedirdostili

1228
Tara: Hari ve d taraf. stanbul harici olan memleket. Merkezi hkmet
hricindeolanyerler.

212
Nrvhidcmlelemyokdururbignesi
Nrzulmetgsterenhepbucihetviranesi
1229
LmhalkmahvediphakbnolupHakkgrp
Kaydzulmetdenkpolmaakldvnesi
Akimaslnsorarisenbirresendirbalsn
Seyrilhtakoymazkahrdiyeviranesi
EyNiyazinrnurdanfarkidenbilmezbizi
Anlamazillkelmmecihetviranesi
Nrvhid
1230
cmlelemyokdururbignesi
Nrzulmetgsterenhepbucihetviranesi
TekNrbtnlemikaplar,bilmiyorsun
Nrukaranlkgsterenhepbucihetharabesi
Maneviyattanarkayaniynleryoktur.Cihethususubeerlemdedir.
Nurunkaranlkgrnmesiyanisiyahgrnmesiktakizelliklerdir.
CisimlerinIYanstmas
Saydamolmayanbircisminzerinegne(beyazk)drlrise:
aCisimrenklerintamamnyanstyorsabeyazgrnr.Beyazcisimze
rinedentmrenkleriyanstr.
bCisim renklerin tmn souruyorsa yada hi birini yanstmyorsa g
rnmez.Siyahcisimlerzerinedennhibirrenginiyanstmadiin
siyahgrnr.
cCisim renklerden hangisini yanstyorsa o renkte alglanr. Yanstlan
birdenfazlarenkvarsacisimorenklerinkarmndagrnr.
Lmhalkmahvediphakbn
1231
olupHakkgrp
Kaydzulmetdenkpolmaakldvnesi
halktakiLmharfinisiliphakgrenolupHakkgrp
Zulmetkaydndankpakldelisiolma

1229
1230
Vahd:Yalnz,tek.Hz.Raslllahsallallhaleyhiveselleminbirismidir.Benze
ribulunmayan,hibirmahluklamsaviolmayanvetekolan(melindedir).
1231
Hakbn:f.Hakkgren.Hakveren.Hakkaimneden.Hakkainanan

(halk)kelimesinden(lam)sil kalr.Demektekimanatevhid
ilmindenhaberdrolunmaktr.
Akimaslnsorarisenbirresendir
1232
balsn
Seyrilhtakoymazkahrdiyeviranesi
Neticesiyok,aslnsorarisenbirhalattrbalsn
lahlemeseyrikoymazkahrdiyeviranesi
AllahTelyaramayakalkmasonsuzdur.Fakatonabykbiriplebal
sn.Yanihibirekildeayrlkyokdemektir.
Sanadabunubilmekfrsatnkahrsfatyzndenvermez.
EyNiyazinrnurdanfarkidenbilmezbizi
Anlamazillkelmmecihetviranesi
EyNiyaziateinurdanayrgrenbilmezbizi
Anlamazillkelmmaltcihetviranesi
Syleyen ve syletinin Allah Tel olduu bilinmelidir. Lakin bilenler bil

meleriyle,bilmeyenlerbilmemeleriyleharaptr.nkyokluaerieniinde
bilmek derdi kalmaz. Mana sze smad iin virane olmak kanlmaz ol
duuvebuhaldegreniinbulmaktazorlukgsterir.
Niyzi Msr, benim szlerimi herkes anlamaz alt cihetim yklm, yok
olmuumkimsebilmezdemektedir.

1232
Resen:(C.:Ersn)Atveyadavaripilebalamak.p,halat,urgan
Resen Kendi bana, bizzat. Kimseye danmadan. Mstakil olarak. Dorudan
doruya.

213
Vezin:MefulMeflMeflfeln.
Birgzkionunolmayaibretnazarnda,
Oldmandrshibininbazerine
Kulakkitalmayaherdinlediinden,
Aktanasenkurunuhemendeliinden.
olelkionunolmayahayrhasent
VerilmezonaCennetilininderect.
Ayakkiibdetyolunubilmezonukes,
rensinonumescidnndekapdaas.
BirdilkiHakknzikriileolmayamutd,
Urmasenoletpresinedildeyuhiad.
Nefsimdemeoldvekiiletirsenierre,
Nefisodurannfikrivmeyliolahayre.
Gnlmdrolkimiivesvsiledolmu,
Kibrilehasedaskeriherynnalm.
olcnkifakatcismidiritutademecn,
Hayvandadavardrodamarlardadolankan.
CanolkinefahtdediKurndaanaHakk,
OnefhaiRahmniyyedirbusrrmutlak.
Olrhiizfiyekimerdiodurinsn,
OlnoktaikbradrolansretiRahmn.
nsandadeniranadahihemdemiman,
Hemrhumusavverdirohemkildan.
Zirkicihnaneyegeldiinibil
Maksdolunanmatlabialsnbuldu.
Olnefhaimidemebilmerebial,
OlnefhaimikfvcdundakiAnk.
Olnefhaimidiritutancmlecihn
Olnefhaimizynetedenbcinn.
Olnefhaileolduimretbuavlim,
Olnefhaileoldukamyedieklim.
Olnefhailegzaklargrribret,
Olnefhaileiidilirmanihikmet.
Elannilevermeemeyleyledimli,
Ayakdahidorulttubunefhaileyolu.
Dilannilekldznzikrinemutd,
Olnefhailedimederyradnyd.
Nefsannilerzyyevmarziyyeoldu,
Emmreliinterkedbentasfiyebuldu.

Rhannileettisemvtaurcu,
Kldmelektadahannlavulcu.
Ulvoluptlkaeritirdislku,
Mlkiukiterkedebulurhmlku.
nidahiyokubirolurcmleyannda,
Cismindekicangibibulurdostucannda.
GiderikilikbirlikoluphereyolurHakk,
ngidebulutlemegndoamuhakkak.
Olnafhakidemdemidirdemiiste,
OldemdeNiyzierilrmenzilidosta.
Aktanasenkurunuhemendeliinden.
Senonaaktkurunuhemendeliinden.
olelkionunolmayahayrhasent
VerilmezonaCennetilininderect.
olelkionunolmayahayrveiyilikleri
Verilmezonacennetyurdunundereceleri.
BirdilkiHakknzikriileolmayamutd,
Urmasenoletpresinedildeyuhiad.
BirdilkiHakknzikirdetiolmaya,
Koymasenoletparasnadildiyebirad.
Nefsimdemeoldvekiiletirsenierre,
Nefisodurannfikrivmeyliolahayre.
usenierregtrendeveyenefsimdeme,
Nefisoduronunfikrivemeyliolsunhayra.

Gnlmdrolkimiivesvsiledolmu,
Gnlmdrolkimiivesveseleriledolmu,
olcnkifakatcismidiritutademecn,
Cismidiritutanadergibicndemeoylebircnki,
CanolkinefahtdediKurndaanaHakk,
OnefhaiRahmniyyedirbusrrmutlak.
BahsettiimcananefahtdediKurndaonaHakk,
OnefhaiRahmniyyedirbumutlakbirsrdr.
Olrhiizfiyekimerdiodurinsn,
OlnoktaikbradrolansretiRahmn.
KimOizfrhaerdi,odurinsn,
OenbyknoktaolanRahmnnsuretidir.
Ruhikidir.Birisirhhayttr.teburh,emriRabbolanruhtur.
1233
Dieri, rh revndir. te bu ruh, lemi melekta gider gelir. Elestu

birabbikum hitabnda Bel! diyen ruh budur. Bu ruh, cismi latiftir; bu
ruh, hakkat insandr, yani ayn sabite denilen, bu ruhtur. Bu rh revn
herinsannheykelveheyetizereyaniZeydinveAmrnveHasanveHse
yinin vb. bu zahirde olan heykel ve heyeti nasl ise, o rh revan aynen
ylecedir. Mesel bir adam litografya (Tabask) vastasyla resmini karr,
iteonungibidir.Oresimdesenincmleheykelveheyetinveemailinmev
cuttur. Lkin senin gibi, o resimde bir younluk ve bir arlk yoktur, cismi
latfgibidir.teburhrevndaaynenyledir.

1233
KenanRifkuddisesrruhulazzegreise,ksmruhvardr.
Biri hayvani ruh ki, bu hem insanda hem hayvanda bulunur. kincisi ise, rh
revandr ki, insanda bulunur ve uyku hlinde de bedenden ayrlp birok eyler
grr. Mesel ryada gezip konuuyor, oturuyor kalkyorsun. Fakat vcudun hare
ketetmiyor.Btnbunlaryapanrhrevan,uykuhlindevcutilebsbtnal
kasndakesmiyor.Onuniinryadakorktuunveyamuztaripolduunvakit,ba
ryor,hattaalyorsun.Bylecedegrleneylerazokbedendetesiricraediyor.
Birdeizafruhvardrki,oancakbirkmilinsanavusulilekazanlr.tecezbeyi
kabuledenburuh,cncncandr.Ynibircanvardrsonrabununiindebircan
dahavardrki,odaHakkatiMuhammediyedir.Bircandahavardrki,Srrullahtr,
Allahtr.Ynicncncanbudur.(KenanRif,Sohbetler,s.146)

imdi nefis denilen ey bir cevheri latftir; ruh ile kalp arasnda bir
vastadr. Ruhtan feyzi rabbaniyi alp kalbe dker. Bu nefis, hakiktte
uursuz, kt ve Cenb Hakka asi deildir. Bu nefse svmek ve lanet
etmek caiz deildir. Bu nefis, daima ruh tarafna meyleder. Ancak buna
nefsiemmrelikvesairktsftlarinsantarafndangelir;onunlabus
fatlarnefsearzolur.Nefis,daimaseni Hakkakavuturmayaalr.Sen
onun muhalifi olan eyleri ona teklif etmekle onu yoldan karrsn. Bu
nunmisaliyledirki,meselsahrayayayaylayabirtakmvahivehaar
hayvanlar mesel bir tay, sahrada gelen ve giden adamlar kapar, tapar,
srr, lkin otay gzelce terbiye eder isen ondan ohldefolur. Artkis
tediingibi,onuistihdamveistimaledersin.
te bundan anlald ki, o hayvann zatnda bir fenalk ve haarlk
yoktur. Onu sen yle sahraya salverip kendi hevsna terk ettiinden
tr asi oldu. Men arefe nefsehu fekad arefe rabbehu.
1234
te bu
hadsi erif yukarda beyan olunan esrar beyan ve izah eder. yle ki,
yani ihvan olan, tekmli slk edip son makmda Fekne kbe
kavseyni ev edn
1235
ya vsl oldukta, kbekavseyn demek okun yay
dr,bircihetiyaratlmlarimknleminevebircihetilemivcdayani
Allah Telyadr. te buraya kadar olan slke, slk fk tesmiye
olunur.Evedn
1236
makmkurbiilhiye(AllahTelyayaknlk)dir.
Bundanileriolanslke,slkenfstesmiyeederler.teburadanile
rideCenbHakknesmavesftilhiyyesindeslkdemektir.Burada
nefis,mertebeleritamamlaypedipCenbHakkaaynaolur,yanibtn
esmavesftilhiyyebuaynadaaakpovakitbuaynaolannefste
Hakkn cemalini mahede ile ara yerde ayna olan nefsi dahi sanki yok
gibi olup Hakka vsl olmakla ite Men arefe nefsehu
1237
bunu yani
nefsinibildiingibiHakkozamanbilirsin,bulursundemektir,yaniayn
Hakk olup esma ve sft ilhiyye hepsi birden sende tecelli etmekle
Hakknedemekolduunubilir.]
1238
A gzelim yoldam, sen alelde tek bir adam deilsin ki. Sen bir
lemsin, sen bir derin denizsin. O senin muazzam varln yok mu? O
belki dokuz yz kattr. O, dibi, kys bulunmayan bir denizdir, yzlerce
lem,odenizedalargarkolupgider.Zatenburasneuyanklkyeri,ne

1234
Kendinibilen,rabbinibilir.Kefulhaf,c.2,s.262,no:2532.bnTeymiyye
mevzuolduunu,enNevevdesabitolmadnsylemi.
1235
(Muhammed ile arasndaki mesafe) ki yay uzunluu kadar, yahut daha az
kald.(Necm,9)
1236
Yahutdahaaz.Necm,9.
1237
Kendinibilen,rabbinibilir.Kefulhaf,c.2,s.262,no:2532.bnTeymiyye
mevzuolduunu,enNevevdesabitolmadnsylemi.
1238

uykuyeri.Buradanbahsetme,AllahTel,dorusunudahaiyibilir.
1239
nsandadeniranadahihemdemiman,
Hemrhumusavverdir
1240
ohemkildan.
1241
nsandadenironadahihemdeminmans,
Hemmusavverrhdur,ohemkildan.
[Ruhun yeri kalptir. Ruh, zellik bakmndan lh Zatn tecellilerini

tarken,nefiszatsfatlarnvefiillerintecellisinitamaktadr.
1242
Ruh, z itibaryla kutlu olmasna ramen halife sfatna eriememi

tir. nk halifelik makamnn karl ancak nefis tamas karlnda
insana verilmitir. Ruhlar letafet, ihata ve hareket bakmlarndan, gr
nte,kendiniyaratanabenzer.
Allah Tel, demi kendi suretinde yaratt hadisi erifi, bunu bil
dirmektedir.
Beden, ruh iin dikilmi bir elbisedir. Eer ki; ruh yalnz bana yara
tlmkalsayd,meleklerilearasndabirfarkkalmazd.
Meleklermaddeli,meknlvenaslolduklaranlalabilirolduklariin
halifelik sfatna kavuamaz. Bu bilgilerden insann nasl Allah Telnn
halifesiolduuanlalmaktadr.
Bir eyin sureti, onun halifesidir, vekilidir. Bir ey onun suretinde ya
ratlmazsa,onunhalifesiolamaz.Halife olmaayakmayan,emanety
kntayamaz.
Cneydi Badadi kaddesellh srrahul azz Hadis (sonradan yara
tlan), kadime (ezeli, aratlmayan) yaklanca, izi, eseri bile kalmaz bu
yurdu.
Sultannhediyelerini,ancakonunhayvanlartar.
AllahTelkararmolanbedeni,nurluolanruhasevdirdi.Nurkaran
lakoldu.okseverek,bedenleilebirleti.Bubalantilenuruncila
sartt.Onayaknlamakla,parlakloald.Nurunbuhali,aynayapla
cakcamgibioldu.
Parlak olan nur, karanlk cesede balannca, nceden Allah Telya
olan yaknln, kendi varln ve zelliklerini unuttu. Karanlk bedene
olan sevgisine dalarak ve yalnz bir grn olan o bedene balanarak
kendini kaybetti. Onunla bir arada kalnca, deerini kaybedip ktleti.
Ruh bedenden yz evirip, unuttuu Kuts sevgilinin mahedesine da

1239
Mesnevi,c.III,b:13021304
1240
Msavver:Zihnendnlen.Tasavvurolunan.Tasvirli.
1241
Dn:f.Bilgili,bilen,malmatl,lim
1242
CellettinSuyutisahihgrolarak;ruhilenefsitekbireyolarakkabuleder.

larsa ve ona balanrsa, karanlk bedeni de, o kuts makama srkler.
Mahedesiartncada,bedendeonunnurlarileaydnlanr.
1243
Bunedenlenefsinruhileolanarkadalneticesikutsimakamlarin
sana hediye edilmitir. En byk ikram da sonsuz hayatn ruh sebebiyle
insana ihsan edilmesidir. nk ruhun znde sonsuzluk iaretleri var
dr.]
1244
Zirkicihnaneyegeldiinibil
Maksdolunanmatlabialsnbuldu.
Zirkicihnaneyegeldiinibilen
Maksatolunanulvdileinibuldu.
Olnefha
1245
imidemebilmereb
1246
ial,
OlnefhaimiKfvcdundakiAnk.
Olnefhaimidemebilenulvmereb,
OlnefhaimivcdKfindakiAnk.
Olnefhaimizynetedenbcinn.
Olnefhaimicennetbnssleyen.
Olnefhaileolduimretbuavlim,
Olnefhaileoldukamyedieklim.
Olnefhaileoldubulemleriimreden,
Olnefhaileoldubtnyediiklim.
Olnefhaileiidilirmanihikmet.
Olnefhaileiitilirhikmetmanalar.
Elannilevermeemeyleyledimli,
Ayakdahidorulttubunefhaileyolu.

1243
ZevaidzZhdadlkitaptaurivayetvardr.
Kalpvecesedinmisalikrvektrmnmisaligibidir.Ktrmkredediki;
Benmeyvegryorum,fakatulaamyorum.Beniyklen.Odayklendi.Srtna
ald.Kreyedirdi.
1244
(ALTUNTA,2005),s.43
1245
Nefha:frmek.frk.imek.Kabarkolan
1246
Merep:Huy,yaratl,det,ahlk;mnevhaz...

Elonunilevermeemeyleyledimal,
Bunefhaileayakdahidorulttuyolu.
Hikye: eyhn biri davete giderken grmi bir dm asyorlar rica

itmi tevbe virmi gitmi sonra bir gayr gnde yine grmi ol dm a
maagetirmilerdemiki
yibndembensanatevbevirmedmminintutmadun?diyince
dimiki
eyeyhhidyetAllhdanolursasenngibieyholurhidyetkuldan
olursabencileyinbirhrszolur.
1247
Dilannilekldznzikrinemutd,
Olnefhailedimederyradnyd.
Dilonunileoldu,zndezikriniadetet.
Olnefhailedimeder,yradnydet.
Nefha,ilhinefeslerdir.lemdenefhlarileayaktakalmaktadr.
Nefsannilerzyyevmarziyyeoldu,
Emmreliinterkedbentasfiye
1248
buldu.
Nefsonunilerzyyevemarziyyeoldu,
Emmreliinterkedipsaflkbuldu.
Saflbulanlardauysallkhalizuhuredincenefisonualdatmakister.Fa
katkurduutuzaklarnefsiruhakleeder.
Farenin biri devenin yularna yapt, onu ekmeye balad. Deve uy

sall,alakgnllvearballynndenfareninarkasndanyr
d.Naslki,"Mmindeuysaldevelergibisabrldr,"
1249
buyurulmutur.
Devenin bu uysalln onun yumuak huylu ve alak gnll olmasna,
bazlar da onun btn hayvanlardan daha uzun boylu olmasna ramen
aklderecesinindknlneyorarlar.Bununsrrbakadr.

1247
Hikye: eyhin biri davete giderken grmi bir adam asyorlar rica etmi tevbe
vermigitmisonrabirgayrgndeyinegrmoadamamaagetirmilerdemi
ki
ydemolubensanatevbevermedimminiintutmadn?diyincedemiki
EyeyhhidyetAllhdanolursaseningibieyholurhidyetkuldanolursabe
nimgibibirhrszolur.
1248
Tasfiye:sfletirme,artma,arndrma,temizleme
1249
Mmin,uysalbirdevegibi,Ihdenince,yersertolsadaker.(Beyhki)

Fare,deveyisukenarnakadaryrtt.Oabukyryl,iricsseli
hayvanacizkalamazd.Fareyesordu:
imdi burada niin durakladn? Buradan niin gemiyorsun? Sen, be
nim gibilerin yularna yapmann sana yakmayacan bilemedin mi?
imdinasltuttunsayular,yrbakalm!Fare,
Suokbykvederin,dedi.Ayansuyabasandeve,
Gelgel,dedi.Sudangemekkolaydr;nihayetdizkapanda.Fare,
Amadizdendizefarkvar,dedi.
imdi sen de tvbe et ki, bir daha byle yzszlk etmeyesin! Benim
semerimin stne k otur! Benim semerimde senin gibi yz binlerce fa
reninarlnnnedeerivar?Birandasuyugeeriz.
1250
Rhannileettisemvtaurcu,
Kldmelektadahannlavulcu.
Rhonunileoluncasemlaraykseldi,
Onunladahmeleklerleminekart.
Mertebelerde srasyla ruh seyrinde semlara ykselirken menzillerde

mridi, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve Allah Tel ile olan bera
berliiykselmesebebidir.
AllahTelveAllahTelerlerinininayetleriolmazsa...Melekbileol
sadefterikapkaradr.
1251
Ulvoluptlka
1252
eritirdislku,
Mlkiukiterkedebulurhmlku.
Ykseklereseyrislkukavuturdu,
ukimsekimlkterkedersehnmlknbulur.
Terkedilenmlk,bedenvenefsinistekleridir.
nidahiyokubirolurcmleyannda,
nidahiyokubirolurhepsiyannda,
Tasavvufta yolun evveli ve sonunda birlik vardr. Bu yolu tercih edenin

1250
(emsiTebriz,2007),(M.237),s.324
1251
Mesnevi,c.I.b18781879:b.2122.
1252
Itlak: Salvermek. Brakmak. Koyuvermek. Serbest brakmak. Serbest olup her
taraftabulunmak.Cezadankurtarmak.Boama.Boanma.Afvetmek.

balangtakihalisonhaliileayndr.Sadecefarketmedenenhalinderecesi
yksek olur. Balanglar sonularn aynasdr, Her ey Allah Telile bala
miseonunlasonulanacaktr.
ngidebulutlemegndoamuhakkak.
nkbulutlemegidergndoarmuhakkak.
Olnafhakidemdemidir
1253
demiiste,
OldemdeNiyzierilrmenzilidosta.
Onafhakidemnefesidirdemiiste,
OandaNiyzierilirmenzilidosta.
GavslzamhramczdesmailHakkToprakSivasbuyurduki;
Gardalarm! Allah Tel ruhlar ezelde toplad, herkese istedii
sanatgsterildi.Bizdederviliialdk,sizinledeezeldetantk.Herin
sanamr,rzkvenasibiruhuileberaberverildi.Bulemdetedbiralp
takdire saygl olduumuz kadar amel edebimizle daha kim yakn olur
diye leme imtihan iin gnderildik. Burada bilitik maherde bulua
caz. kinci duramz berzah leminde toplanacaz. nc dura
mzmaherdetoplanacaz,buluacaz.AllahTelbuyurduki;
Ognmaherdehikimseyesoyuhretisorulmaz.Ameli,edebive
yaknlilemkfatlandrrz.
Gardalarm! Kinat bize bal, bizdeki cana bal, canda canana
bal.Bucanbizdengitti,bakacangeldi.AllahTelkulanimetverir
bakasbinalsaolutfaeriemez.
Gardalarm!EdeneyleyenAllah,LHavlevelkuvveteillbillh
Gardalarm!Herinsaniinezelbirhkmvar.Hernebininmek
n zaman ve ashb ezelde bilindi. Raslllah sallallh aleyhi ve
selleminvehalifelerinindemekn,zamanveashbezeldebilindi.Bi
zimde zamanmz bu, Sivas meknmz imi. Allah Tel bizi sevdi, biz
deAllahTelyseviyoruz.Hereyi,yerdekikarncayAllahTeliin
seviyoruz.Sizdeemriilhiyeimanveameliedebiilebizisevmiolursu
nuz.BizisevmekleRaslllahsallallhaleyhiveselleme,oradanAllah
Telyayaknolursunuz.Ameledebinizle,MurakabeiHayrileokzi
kirleyaknlnzasaygayretedeceiz.
Gardalarm!Kimbiziseverse,bizleyaarsa,bizimsevgimizlelr

1253
Dem:f.Nefes.Soluk.Az.Nazar.An,vakit,saat.Koku.Kibir,gurur.li,
yksek.Krk.

se,maherdeberaberoluruz.
1254
[Gardalarm! Kuldan Allah olmaz. Allah Teladan kendini de is

teyin.AllahTeldilersekendinideverir.
MecnunveLeylvard,Mecnunkidi.
Leylbirgnyannagelip,benLeylymdemi,meerLeylolmu.
MecnunelleriniaarakyabendekiLeylkimdemi.
MecnnasordularLeylniceoldu
Leylgittiaddillerdekald
BenimgnlmimdibirLeylbuldu
YrLeylki,benMevlybuldum
LeylLeylderkenAllahbuldum
Bu hal ile olun, Gardalarm! Bu lem bir hayaldir.

1255
Allah Tel
iinbirbirinizisevin.BizsiziAllahTeliinseviyoruz.KarncaydaAl
lah Tel iin seviyoruz. Dar kyorum, bakyorum, ne gryorsak
Allah Tely gryoruz. Sizi de grdk Allah Tely grdk. Biz Al
lahTelyasarlmzki,Sizbizesarlyorsunuz.
1256

1254
1255
Ahmed mikuddisesrruhulazzHazretleribuyurduki;
Olmuolmutur,olacakdaolmutur.Olacakbireyyoktur.
1256
Birgnbalklartoplanarakdemilerki;
Su,su...dedikleribireyvarm.Yalnzisminiiitiyoruz,kendinigremiyoruz.
lerindenbiridemiki;
Falandenizdehereyibilenbirbalkvardr.Gidelimdeonasoralm...Olsaolsa
mklmzohalleder.
Gidipdertlerinianlatmlarve:
Sunerededir,bizegster!demiler.Hazretde:
Suyunolmadyeri,sizbanagsterin!Cevabndabulunmu.
Bunun gibi, her bir zerreyi nurun nuru olan Cenb Hakkn nuru ihata etmi,
hereyonunvcudundanzuhuretmiveonayaknolmutur.Naslki,CenbHak,
KurnKerimde:
Sanabendensoranlaradeki;Benonlarnyaknndaym.(Bakara,186)
Adamcazn biri ryasnda Cenb Hakk grm, komu ellerine yapm:
Senin elinden baka bir el bilmiyorum! demi. Uyannca kendi elini tuttuunu gr
m.
Adamcaznbiride,karsndakendisinehcumedenbireeigrmkulakla
rnyakalam.Uyandvakitkendikulaklarntuttuunugrm.
Bir sf ile kelmcnn biri konuuyorlarm. Kelmc demi ki; Yaknrm o Al
lahtan ki, kpek ve kediden zuhur eder. Sf de demi ki; Ben de yaknrm o Al
lahtanki,kpekvekedidendezuhuretmez.

ZatHakkanlazatndrsenin
Hemsfathepsfatndrsenin
Sensenibilmeknecatndrsenin
Gayrebakmasendebul
NiyaziMsrikuddisesrruhulazz
Gardalarm! Allah Teladan baka bir ey yoktur. Zaten bizde

yokuz.Biziyokbileceksiniz.Bizdesizinledpkalkyoruz.Konupg
yoruz.Amabiz,bizdeyokuz.
Benibendedemenbendedeilem
Tenimbogezerdondanieri
YunusEmrekuddisesrruhulazz
Sizde byle yok olun. Gezen duran siz olmayn. Allah Telnn bir
ismi Gayyur (ok kskan)dur, nsanlar birbirini sevince, Allah Telada
onlarsever
ZatnbiriAllahTelya,
YaRabbi!Kapnademi.AllahTel;
Kulumsengel,kapakdemitir.]
1257
Firavun'un akl, padiahlarn aklndan stnd ama Allah Tel

hkmonuaklszvekretmitir!
Biradamncangzn,cankulanAllahTelkapattmoadam
Efltunolsahayvanlar!.
1258

Bunlarbirbirlerinibusuretletekzipederlerkenarifinbirionlarnhallerindenha
berdarolurvederki;Sendehaklsn,odahakldr.nkkpekvekediendeersiz
hayvanlardanolmakhasebiyle,birinizbylekymetsizhayvanlardanCenbHakkn
zuhurunu Hakka bir noksan addettii iin hakldr. Dieriniz ise, her eyde Hakk
grd iin bunlardanda zuhur etmeyenHakkn zuhurunda noksanolacandan,
onoksanlHakk
aisnatetmediiiinhakldr.(KenanRif,a.g.e.s.347)
1257
1258
Mesnev,c.1V.b.19221923.

SONSZ(HATME)
1259
Gardamdediimibildinsevakftaoldun.Bugndensonraseniniinev
lvelaykolanHakkkatndaenbiyasallavatullhaleyhimecmenhazretle
rinin,ehlieriatveehlitefsirinszlerinednmekveoekildeitikatetmek
tir.
Kardam, zahiren ve batnen erit mutahharaya inkiyad etmek lazm

dr.Ziraeriathakolaneriatmstakimhakikatininglgesidir.Ancakeria
tamuhalifolarakdahancezikrettiimilmibil.Fakatoekildeitikatetme
yesin. Zira yksek yldzlar ilmi gibi her ilmi talim caizdir. Lakin ehli snnet
velcemaatitikadnamuhalifbildiineyiitikatetmencaizdeildir.
Ancak Ben Zt, Sfat ve Efl metbesinde hak olan akidi ve mtemilat
ile ahvli ve hallerin hepsi hakknda hak olan akidi itikt ederim. (Tevhid
ilmi)hepsihaktrvegerektir.SonSzmdebudur.

1260
BiziburayaeritirenAllah
Tel'yahamdolsun.EerAllahbizidoruyolailetmeseydi,bizdoruyolu
bulamazdk. KurtuluancakAllahTeliledir.
Burisaleolupturhayretehlinedelil
erbetigaybdirierseifabuluralil
1261
Msryabhayatelfznntarihibu
Aktgyabezmicennetirebsebil
Gerekleri sylemede cesur, skntlara katlanmada azimli ve niyetinde

sadkolanNiyziMsrkaddesellhsrrahulazzinedDevretlariyefi
ahkmelferiyesininhatimesindebeyanbuyurduuzerehareketetme
li,AllahTelveRaslllahsallallhaleyhiveselleminyolundaolmalyz.
HakmSenyikaddesellhsrrahulazizeceligeldiisralardadilinin
altndan bir eyler mrldanyordu. Kulak verdiler azndan u szler d
klyordu:
Sylediimeylerinhepsindenvazgetim,pimanoldum,
nkszdemna,mnadaszkalmad.
1262

1259
(NiyaziiMsri,1929),s.1516
1260
raf,43
1261
Hastalkl,sakat
1262
(emsiTebriz,2007),(M.241),s.328

BEYTLER
1263
Beyt
Herkimdekimderdvarvardermanveli
Biderdlerinderdinedermanolmaz
1264
Beyt
TalebimlkinanndemeSleymanbulamaz
Gammenrnhergnlhercanbulamaz
1265
Beyt
Kimekimzerrederdiyrverildi
KomazHakkdanhaberdrolmaynca
1266
Beyt
Hallkcihanlemekldkdatecelli
Herkesibirhlileklmmteselli
1267

1263
Divandaolmaypmecmualardageenbeyitlerdir..
1264
(NiyaziMISR,1223),s.16b;(EEN,2006),s.54
1265
1266
1267
TasavvufiHadisler|530

TASAVVUFHADSLER
1268
1limlernebilerinvarisleridir.
1269
2 Bir kula dnyada zhd ve az konuma ihsan edildiini grdnz za

manonayaklanz.nkonahikmetverilmitir.
1270
3 Krk gn sreyle Allah Tel'ya ihlsla amel edenin hikmet pnarlar

kalbindenlisannaakar.
1271
4Herayetinhemzahirhemdebtnvardr?
1272
5MuhacirAllah'nnehyettiieylerdenuzaklaankimsedir.
1273
6Seyahatediniz,Shhatbulunuz.
1274
7MmininkalbiRahmannikiparmaarasndadr
1275
8Cesettebiretparasyardr.Oiyiolursabtncesetiyiolur,obozulur
sabtncesetbozulur.Dikkatedinokalptir
1276

1268
aNecmeddin, EKER, (1998). lk Dnem Sufilerinde Hadis Yorumu. Kayseri:
ErciyesniversitesiSosyalBilimlerEnstits,(DoktoraTezi).72650
bAliVasfiKURT(1997)MagribVeEndls'deHadislmi'ninGeliimSafhalar
Ve Muhyiddin bnu'l Arabi'nin Hadis Kltr. Ankara niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Temel slm Bilimleri Anabilim Dal Hadis Bilim Dal; (Doktora Tezi),
62543.
Muhiddin UYSAL,. (23 Bahar 2007 ). Hadis Meselleri (Mahiyet, Literatr,

rnekler).SelukniversitesilahiyatFakltesiDergisi,73107
1269
Buhr.lim.10:EbuDavud.lim.1:bn.Mce.Mukaddime.17;Darimi.Mukad
dime.32;AclunktbisitteimamlarnnEbuDerdadanrivayetettiklerinibelirtir.
Ayrcabn.HibbanveHkminsahihsavdklarnKattannindeHasenkabuletti
inisyler.Bkz.Acluni,II/64
1270
bn.Mce.Zhd.1:EbuNuaym.Hilye.10/405
1271
bn. Cevzi, Mevzuat. III/144. 145: Aliyul Kri. 315; Acln. 11/224; Sehavl 620
21; Ebu Nuaym, Hilye. V/189; Hadisin salam kaynaklarda yer almamas ihtiyatla
yaklamaygerektirmektedir.
1272
Buhr. Fezailu Kuran. 5. 27. Tevhid. 53: Mslim. Msafrun. 270: Tirmz.
Kuran,9;EbuDavud.Vitr,22;Nesai,ftitah.37;bnHanbel.V/16.41
1273
Buhar.man.45:EbuDavud.Cihad.2.Nesa.man.8.9.11
1274
IbnHanbel.II/380
1275
bn.Hanbel..11/173.IV/419;
1276
Buhr,man.39;Mslim.Msakat.107

9indekpekveyaresimbulunanevemeleklergirmez.
1277
10 Eer insanlar tek bana sefere kann durumu konusunda benim

bildiklerimibilselerdihibirkimsegecetekbanaseferekmazd
1278
11Sendensanasnrm
1279
12Banadnyanzdaneysevdirildi;kadn,gzelkoku,namaz
1280
13nsanlarnasllmlerseyleba'solunacaklardr.
1281
14Ben,gizlibirhazineidimbilinmekistedimvebenitansnlardiyemah
lkatyarattm.
1282
15Nefsinibilenrabbinibilir
1283
16 Her kim benim veli kullarmdan birisine dmanlk ederse ben ona
harpaarm.Kulumkendisinefarzkldmeylerdendahasevimlibirey
lebanayaklamamtr.Kulumbanadevamlnafileibadetleriileyaklar.
Bunun sonucunda ben onu severim. Bir kere onu sevdim mi ben onun ii
tenkula,grengz,tutaneliveyryenayaolurum.Eerbendenbir
eyisterseonuveririm.Banasnrsamuhakkakonukorurum.
1284
17 Hseyin bendendir, ben de Hseyindenim. Allahm! Hseyini seveni

sendesev.Hseyintorunlardanbirtorundur.
1285
18AllahTelinsankendisuretindeyaratmtr.
1286
AllahTeldemikendisuretindeyaratt
1287

1277
Ebu Davud. Taharet. 89. Libas. 129: Nesai. Taharet. 167. Hayl. 11: Darm. s
tizam.34:bn.Hanbel.1/80.83.107.139
1278
EbuCemreElEzdi.BehetunNfus.III/144
1279
Mslim.Salt.222:EbuDavud.Talak.148.Vitr.5:Tirmz.Daavat.112:Nesai.,
Taharet.119,Sehv.89,bn.Mce,Dua,3;bn.Hanbel.1/96.118.150.VI/58.201
1280
Nesai.AretnNisa.1:bn.Hanbel.III/128.199.285
1281
bnHanbel.I/215
1282
Acln.2/132;AliyulKari.273:Manasdoruolsadahibirsenediolmayanbu
sznhadisolmadaktr.
1283
Muteberhadiskitaplarndabulunmadgibibtnmevzuatkitaplarndamevzu
olduubelirtilirbkz.Acln.2/262;AliyulKari,352:Saan,35,36;Sehav,198
1284
1285
Tirmizi(3777)Ahmed(4/172)bniMace(142)BuhariEdeblMfred(364)Zehebi
Muhrika(s.420)
1286
Buhr.stizan.1:Mslim.Birr.115.Cennet.28:bnHanbel.II/244251

19Sizdenevvelkimmetleriindebiradamvard.Tevhidhariieyarar
hi hayrl bir ameli yoktu. Bir gn ailesine dedi ki; ldm zaman beni
yaknz.Kemiklerimihavandadverektozediniz.Sonrarzgrlbirgnde
bu tozun yarsn karaya, yarsn denize atnz. Vasiyet yerine getirildi.
Allahtelrzgra;vesuyaDattnztozlartoplaynbuyurdu.Suve
rzgrtozlartoplaypilhhuzuragetirdiler.Hakteladamabununiin
yaptn sorunca adam; Senden hay ettiim iin dedi. Bunun zerine
Allahadama;Senibaladmbuyurdu.
1288
20 Ashab kiramdan Ebu Rezin el Ukayl radiyallh anh bir keresinde

Raslllahsallallhaleyhiveselleme;
Rabbimiz mahlkat yaratmazdan nce nerede idi? diye sorar.
Raslllahsallallhaleyhivesellemde;
FevkindevetahtndahavaolmayanAmadaididiyebuyurur.
1289
21HereydennceAllahvardveonunlaberaberhibireyyokidi
1290
22NefsimelindeolanAllah'ayeminolsunkienalttakidnyaya,iplebir
adamsarktmolsanz,mutlakaAllahTel'nnzerineder..
1291
23Ebu Msa el E'ari anlatyor; Bir gn seferde Raslllah sallallh

aleyhi ve sellemle beraberdik. Dnmzde Medine'ye yaklatk, insan
lar sesli olarak tekbir getirmeye baladlar. Bunun zerine Raslllah
sallallhaleyhivesellemylebuyurdu;
Kendinizeacyn,siznesaranedegaiholanaduaediyorsunuz.Sizig
ren ve iiten zata dua ediyorsunuz. O sizinle beraberdir. Dua ettiiniz zat,
birinizebineinizinboynundandahayakndr.
1292
24BenimAllahileberaberolduumylebirvakitvardrki,benimlebir
likteovakitiinenebirmukarrebmeleknedebirmrselnebisar.
1293Bireyisevmengzkr,kulasareder.
1294

1287
Buhr..stizan.1:Mslim.Birr.110.Cennet.28:.ibn.Hanbel.II/244.251.315.
323.434.463.519
1288
Buhr.Enbiya.54;Msim.Tevbe.24;bn.Hanbel.I/398
1289
Timizi,Tefsirsure11.1;bn.Mce.Mukaddime.13;bnHanbel.IV/11.12
1290
Buhr.Tevhid.22;bn.Hanbel.II/431
1291
Tirmizi Hadisin garib olduunu syler. Tirmizi. Tefsir, 57; bn. Hanbel. 2/370;
bkz.Sehavi.543:Acln.11/153
1292
Buhr.Megzi.38;Mslim.Zikir.44:EbuDavud.Sebat.361
1293
Muteber hadis kitaplarnda olmayan bu rivayete ilk olarak Kueyrinin Risale
sinderastlanmaktadr.Duafavemevzuatkitaplarndazayfvemevzuolduubelir
tilir.Bkz.Sehav,565;Aclun,1/173,174;AliyulKari.291

25CabirradiyallhanhnrivayetinegreHz.Raslllahsallallhaleyhi
vesellemTaifgnHz.Alikerremallhvechehileuzunuzunyaptzel
birgrmeyigrenimanlarHz.Raslllahsallallhaleyhivesellemebu
konumann uzun srmesinin hikmetini sorunca Hz. Raslllah sallallh
aleyhivesellem
Onunla gizli konuan ben deilim, Fakat Allah onunla gizlice uzun ko
numamemirbuyurdu.der.
1295
26Allahmevcutidi.Onunlaberaberhibireyyokidi.
1296
27 Raslllah sallallh aleyhi ve sellem hicret esnasnda maaraya giz

lendiinde yanndaki Hz.Ebubekir radiyallh anhaya buyurdu ki; zl
meAllahbizimleberaberdir.
1297
28BengrengerektenHakkgrmtr
1298
29AllahTelkyametgnyleder;Eyinsanoluhasta,oldumbeni
ziyaret,etmedin,Kul;YaRabbisenlemlerinrabbisin,benseninaslziya
ret ederim. Allah Tel; Bilmiyor musun filan kulum hastaland, ona git
medin, bilmiyor musun ki eer onu, ziyaret et eydin beni yannda bulur
dun.Eydemolusendenyiyecekistedim,benidoyurmadn.Kul;YaRabbi
senrabbulleminsinseninasldoyururum?AllahTel;
Bilmiyormusunkifilankulumsendenyiyecekistedisenonudoyurmadn,
eeronudoyuraydn,bunubenimnezdindebulacaktn.Eydemolusen
densuistedimvermedin
1299

1294
Eb Dvd, Edeb, 116; Ahmed b. Hanbel, Msned, V, 194; Buhr, etTrhu'l
kebr, II, 107 (1853);Tabern, elMucemlKebir, IV, 334; a. mlf, Msned
miyyn,II,340(1454),346(1468);Ebu'eyh,KitblEmslfi'lhads,s.70(115);
Kud',Msnedihb,I,157(151,219).HernekadarbnlCevzveSanhadi
sin mevz' olduunu sylemilerse de, Irk ve Sehav gibi limler buhkm
mblaal bulmulardr. Irk Hadis hakknda Eb Dvd'un skt etmi olmas
bizimiinyeterlidir.Mevz'deildir.Kaldkiza'fdaedddeildir,hadishasendir
demi,bnHacerdeIrk'ninbuhkmnekatlmtr.Sonutaihtiyatlbirhkmle
onun en azndan zayf olduu sylenebilir. Bilgi iin bkz. Irk, Tahrc ehdsi'l
hy,III,15;Acln,Keflhaf,II,79(1095);Elbn,Silsilet'lehdsedda'fe,IV,
348(1868).(UYSAL,23Bahar2007)
1295
TirmizibuhadisiHasenGaribolaraknitelendirir.Bkz.Tirmizi.Menakb.20
1296
Buhri. BedulHalk. I; bn. Hanbel. 4/431; Hkim, Mstedrek. 2/341; Acln,
II/130,131
1297
bn.Kesir,Tefsir.4/95.96.
1298
Buhr.Tabir.10;Mslim.Rya.2:Darim.Rya.4
1299
Mslim,Birr.43

30Dehre(zamana)svmeyiniz,nkdehrAllah'tr.demoludehre
sver. Hlbuki ben dehr (in yaratany)m. Gece ve gndz benim elimde
dir
1300
31Rabbnaonugryormugibionaibadetet
1301
32AllahTelbireyetecelledinceoeyHakk'aboyuneer
1302
33 Bazen kalbimi bir perde brr, bu perdeyi kaldrmak iin gnde yet
midefaistifarederim
1303
34 Allah Tel yznden perdeyi asa yzn ualar ve nurlar gznn

grdhereyiyakarkleder.
1304
35 Rabbim bana bu gece en gzel ekilde geldi, (tecell etti grnd)

1305
36Cabirb. Abdillah'nrivayetinegreHz.Raslllahsallallhaleyhive
sellem;AllahTel'nnenevvelyaratteyinneolduusorusunaverdii
cevapudur:
Allah Tel, kendi nurundan nce senin nebinin nurunu yaratt ve yle
dedi:OnrAllahTelnnkudretiyledilediiyerlerdedevredipgezerdio
zaman ne levh, ne kalem, ne cennet, ne cehennem, ne melek, ne gk, ne
gne, ne ay, ne cin, ne de ins vard. Hsl mahlkattan bir nesne yarat
mamt,(devamlaHz.Raslllahsallallhaleyhivesellem):
AllahTelmahlkatyaratmakistediizamandaonurutaksimedipdrt
para yapt; ilk paradan kalemi yaratt, ikinci paradan levhi yaratt,
nc paradan ar yaratt, drdnc paray taksim edip drt paraya
ayrd ilkinden gkleri, ikincisinden yerleri, ncsnden cennet ve ce
hennemi; drdncsn yine taksim edip drt para yapt, birincisinden
mminlerin gzlerinin nurunu, ikincisinden kalplerinin nurunu, nc
sndendillerininnurunuyaratt(kalplerinnurundanmaksadAllahTel'
ybilmedir.Dillerinnurundanmaksatdakelimeitevhiddir.
1306

1300
Mslim.Elfz.5;bn.Hanbel.II/237.272
1301
Buhar.man..17.Tefsirsure31,2:Mslim.man.1.5.7:Nesa.man.5.6
1302
bn.Mce.kamet.152;Nesa.Ksuf.16
1303
Mslim.Zikir,51:EbuDavud..26
1304
Mslim,man,79;bnMce.Mukaddime.13;bn.Hanbel,III/401
1305
HadiskitaplarndabulunmayanburivayetKueyriveHucvirgibisflercedei
ik vesilelerle zikredilir. Duafa ve Mevzuat kitaplarnda zayf ve uydurma olduunu
belirtilir;bkz.Sehv,565;Aclun.I/73:AliyulKari,291
1306
Hkim.Mstedrek.II/60;Ahmetb.Hanbel.IV/127;Acln,I/265.266;

37demsuileamurarasndaikenbennebiidim
1307
38Senolmasaydnbukinatyaratmazdm
1308
39Bu hadisi teyid eden baka rivayetler de nakledilir. Bunlardan birisi bn

Abbas'nrivayetettiiCibrilbanageldivedediki:EyMuhammed!Sen
olmasaydncennetvecehennemyaratlmazd.
1309
40Acdaolsagereisyle.
1310
41 Ben yaratlta nebilerin ilki, nebi olarak gnderilme ynnden de

sonuncusuyum
1311
42AllahTel'nnylekullarvardrkionlarnenebidirnedeehiddirler.
AncakAllahTelkatndakiderecelerindendolaykyametgnndenebi
lerveehidleronlaragptaederler.Onlarnkimolduusorusunada
Onlararalarndanenesebnedemaddibirbaolmamasnaramenbir
birleriniAllahTeliinsevenlerdir.AllahTel'yayeminolsunkionlarn
yzleri nurludur ve onlar nr zeredirler. nsanlar korktuu zaman onlar
korkmazlar,insanlarzldzamanonlarzlmezler
1312
43 Allah Tel'nn nice pejmrde, salar dank ve eski elbiseleri olan

ylekullarvardrki;kendilerineiltifatedilmez.AllahTel'yayeminetse

1307
Buhri, Edeb, 119; Ahmet b. Hanbel, IV, 406; Mslim, Fezailussahabe, 28;
AliyulKari,272.273;Acln.II/187
1308
Hadiskitaplarndaaslbulunmayanbuvecizifadehadismnekkitlerincedered
edilmitir. Aliyul Kri. Acln ve evkn, Saannin mevzu dediini naklettikten
sonramanasnnsahiholduunukabulederler.Bkz.AliyulKri.288;Acln,II/164:
evkni. Fevaidul Mecmua, 326; Deyleminin bn. Abbastan; bn. Cevzinin Sel
mandan naklettikleri rivayetlerin her ikisi de mevzu kabul edilir. Suyti de mevzu
olduunutasdiketmitir.Elbnideyukardakilerinaklettiktensonramevzuolduu
nu aklar. Btn bu deerlendirmeler iin Bkz. Saan. 52: Aliyul Kri. 295. 296;
EIbni.SilsileniAhdisiDaire.1/282
1309
Acln bu rivayeti Deylemnin naklettiini belirtmektedir, bkz. Acln, I/45,
II/232
1310
Ahmedb.Hanbel,Msned,V,159;bnHbbn,Sahh,II,76(361);EbNu'aym,
Hlyet'levliy, I, 168; bn Askir; Trihu Dimek, XXIII, 278; Kud', Msned
ihb, I, 378 (422, 651) Eb Zerr'in merf olarak rivayet ettii hadisin hitleri de
bulunmaktadr. Bilgi iin bkz. Acln, Keflhaf, II, 884 (1890). (UYSAL, 23 Bahar
2007)
1311
Muteber kaynaklarda yer almayan bu rivayete Deylemi, Ebu Nuaym. Sehavi.
Aliyul Kri ve Acln eserlerinde yer vermilerdir. Bkz. Deylem. III/331: Ebu
Nuaym,DelailuNbvve.1/42;Sehavi.386:AliyulKri,269;Acln.II/129
1312
Ebu Davud, Buyu. 76; Ebu Davut Hz. merden merfu olarak rivayet etmitir.
Bkz.bn.EsirCamiulUsul.VI/553

ler,Allahonlaryalanckarmaz.Berab.Malikonlardandr.
1313
44 Her kim benim veli kullarmdan birisine dmanlk ederse, ben ona
harpaarm..
1314
45Kimbenimvelimeeziyetedersebanaakaharbilanetmiolur.Ben
yapmasndilediihibireyhakkndam'mininlmkarsndakitered
ddm gibi tereddt etmedim. Fakat bunda kulum, lmden holanm
yordu....
1315
46 Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem'e Allah Telnn velileri

kimdir? Diye sorulduunda, u cevab vermitir, Grldklerinde Allah
Telyhatrlatankimselerdir
1316
47Sizinenhayrllarnz,grldklerindeAllahTel'yhatrlatankimse
lerdir.
1317
48 En ok belalara denler nebilerdir. Sonra onlara en fazla benzeyen

ler,sonraonlarabenzeyenlerebenzeyenlerdir
1318
49M'minm'mininaynasdr
1319
50 Yeryznde Allah Allah diyen bir kimse bulunduu mddete, kya

metkopmayacaktr.
1320
51Kulumbeninaslbilirse(zannederse)onaylemuameleederim
1321
52 Allah Tel bir kuluna hayr murad edince, onun nefsinin ayplarn

1313
TirmiziHasensahiholarakkabuletmitir.Bkz.Tirmizi,Menkb.55
1314
Buhr.Rikak.38;bn.Mce.Fiten.16:bnHanbel.VI/256:
1315
EbuNuaym,Hilye.VIII/318
1316
bn.Mce.Zhd,37;Heysemihadisinisnadndaproblemolduunusyler.
1317
Ebu Nuaym, Hilye. 1/6: Beyhk. uabul man. VII/494; Heysemi bu hadisinde
senedindesikaolmayanravibulunduunusyler;bkz.Heysemi.VII1/93
1318
TirmiziHasenSahihkabuletmitir.bn.Mce.ibn.HibbanveHkimSadb.Ebi
Vakkaslan rivayet etmilerdir. Nesa. Darim. bn. Mce. Malik vd. sahih kabul et
milerdir.Deiikvaryanttaniinbkz.Acln.I/130:
1319
Taberni ve Bezzr Enesten: Ebu Davud da Ebu Hureyreden nakletmilerdir.
Eb Dvd, Edeb (35), 57, hd. no: 4918. Hadisin dier rivayetleri iin bak:
Tirmizi, Birr: 18. Cmius Sagr, 4, 338. Durer, 155. bni Mbarek Hasan
Basrininszolduunusyler;bkz.Acluni.II/294
1320
Mslim.man.234:deiikrivayetleriinbkz.Buhri.Zekt.47.Hac.47.Cihad.
94.Fiten.22.25,Hudud,20,Rekaik.40;EbuDavud.Fiten.1.Melahim.8.9:Tirmizi.
Cemaat.1.Fiten19.21.35
1321
Hadismttefekunaleyhtir.Bkz.Buhar.Tevhid.15:Mslim.Tevbe.1.Zikir.2.19:
Tirmz.Zhd51.Daavat.131:bn.Mce.Edeb.53.58:Darm.Rikak.22

onagsterir
1322
53 Kk cihattan byk cihada dnm bulunuyoruz szne karlk

byk cihadn ne olduu sorulunca; Dikkat edin o, nefis mcadelesidir
buyurdu.
1323
54Mcahid,Allah'aitaathususundanefsiilecihadedenkimsedir.
1324
55Nefsiniktleyenkiiyenemutlu
1325
56 mmetim hakknda endie etliim hususlarn en korkun olan; hev

veheveseuymakvetliemeldir.Nefsinarzularnauymakinsanhakyol
dansaptr.Tliemelisehiretiunutturur.
1326
57Benyeregesmadm,ancakm'minkulumunkalbinesdm
1327
58 Mminin kalbi Allah Telnn iki parma arasndadr. Allah Tel

dilediigibitasarrufeder
1328
59Bilinkibedeniindebiretparasvardr.Buetparasshhatliolursa
beden de shhatli olur: O bozulursa beden de bozulur. Bu et paras kalp
tir
1329
60Kiibir hatayaptndakalbindebirnoktaoluur.Eerondankaar,
onu terk eder ve istifar edip tevbe ederse o nokta der, eer tekrar o
hatay(gnah)ilerse,onoktabyr,artar.Takikalbikaplayanakadar,
budurumdadakalbipaslanr.
1330
61 Raslllah sallallh aleyhi ve sellem kendisine salih amellerin ve

errinaslolaniyilikvektlsoranbirisineucevabverir;

1322
Mnvi. I/26: Beyhki. Enesten: Bezzar bn. Mesuddan rivayet etmilerdir.
bkz.Acln,I/78
1323
Suyt.CmiusSagr.II/253:bn.Hacer.bn.Aliyeninszolarakrivayeteder
ken. Irk ve Beyhak zayf bir senedle Cabirden rivayet etmilerdir.; bkz. Aclun.
I/424.425
1324
Tirmz.FeziluCihd.2:bnHanbel.VI/20.21
1325
Beyhki uabul man. III/225: Sehvi. 443: Deylemi Enesten merfu olarak.
BezzardaHasenolarakrivayetetmilerdir.BkzAcln.2/46
1326
Suyuti.CamiusSair.I/50:Acln.I/6889:bn.AdiyCabirdenfarklbirifadey
lerivayetetmitir.TabernideKebirindeAvfb.Mliktennakletmitir.
1327
Bkz.Sehv.589.590:Acln.11/195Hadisinaslmuteberkaynaklardabuluna
mamtr.
1328
Mslim. Kader. 17; Tirmz. Daavat. 90: bn. Mce. Dua. 2: Hkim. Msledrek.
IV/321
1329
Buhr.man.39:Mslim.Muskat.107:bnHanbel.IV/271.275:
1330
Tirmizi.Tefsir,74:bn.Mce.Zhd.29

Mftlersanafetvaverselerde,senkalbinesor
1331
62Hz.merradiyallhanhbirgnKbeyebakarakyleder:
Sennebyksn,seninannneycedir.M'mininAllahTelkatndaki
erefiisesendendahabyktr
1332
63 Ruhlar toplu cemaatlardr. (Ruhlar leminde) birbirleriyle tanrlar,

lfetederler.Tanmayanlarisebirbirlerindenayrlrlar
1333
64 Allah Tel akl yaratt, sonra ona: ynel dedi. Yneldi; geriye
dn dedi. Dnd; otur dedi oturdu; kalk dedi. Kalkt; konu dedi.
Konutu; sus dedi sustu; Sonra Allah Tel; zzetim cellim, kibriyam,
saltanatm ve ceberutum hakk iin, mahlkat iinde senin kadar bana
sevimlibireyyokturbuyurdu.
1334
65 M'minin firasetinden saknnz, nk o Allah Tel'nn nuru ile ba

kar
1335
66AllahTelnnilkyaratteykalemdir.
1336
67liminuykusuibdettir
1337
68 Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem namaz klarken gsnden

1331
Heysemi ricalinin sika olduunu sylemitir. Bkz. Heysemi. I/175. 176: bn.
Hanbel,IV/194;EbuNuaym.Hilye.VIII/172
1332
Tirmizi Hasen Garib diye nitelendirmi, ancak benzer rivayetlerin olduunu da
belirtmitir.Bkz.Tirmz.Birr.85
1333
Buhri.Enbiya.2:Mslim.Birr.159.160;EbuDavud.Edep.16:bn.Hanbel.II/
237.295.527
1334
Ebu Nuaym. Hilye. 7/318; Hadisin mevzu olduu ittifakla kabul edilmektedir,
bkz.Sani,35;Sehvi163;Acln.1/263;Akllailgilitmhadislerinuydurmaoldu
usylenir.Bkz.Jbn.Cevzi.Mevzuat.(EKER,1998),s.205
1335
Hadis bn mer. Ebu Said el Hudri. Ebu Umme, Ebu Hureyre gibi sahabelere
izafetenrivayetedilir.Ancakherrivayettedezayf,metrukvehadisikabuledilme
yenravilerinolduubelirtilir.Ahmetb.Hanbel.YahyaelKattan,Buhr,EbuDavud.
Nesa. Darekutn, bn. Hibban gibi mdakkik ve muhakkik hadisiler
deayngrtedirler.Bkz.bn.Cevzi.Mevzuat.III/145147:bn.Arrak.II/305.306;
Sani.51
1336
Ebu Davud. Snnet. 16: Tirmz. Kader. 17.1 bn Hanbel. V/317: Tirmz Ubde
b. Samit yoluyla gelen rivaete HasenGarib derken (bkz. Tirmz Kader 17 ) Ebu
Hureyretarikiylegelenrivayettebtlvemnkerolduusylenir.Bkz.Suyti.Lealil
Masnua.130131;Acln,1/309
1337
Deiikifadebiimleriolanbuszhadisdeildir.Hadiskaynaklarndayeralmaz
daha ok sfiszlerine benzemektedir. Benzer bir rivayeti. EbuNuaym Selmandan
rivayetetmitir.Bkz.AliyulKri.357

sankikaynayanbirtencereninsesiningelmesihadisi
1338
69 Allahm hatalarm ve gnahlarm kar suyuyla temizle, kalbimi de

gnahlardankoru
1339
70 Kii farz namaz iin Allah 'a ynelince kalbiyle, kulayla ve gzyle
ynelir. Bu ekilde namaza durur ve bu ekilde namaz bitirir ise, namaz
dankarkenanasndanyenidomugibiolur
1340
71Hz.Raslllahsallallhaleyhivesellemenkthrszlnnamazdaki
rknlerdeyaplaneksiklikolduunusylemitir?
1341
72 Raslllah sallallh aleyhi ve sellem namaz esnasnda sakallar ile

oynayan birini grm ve Bu zatn kalbi huu iinde olsayd organlar da
huuiindeolurdu
1342
73 Namaz m'minin miracdr , Kiinin Allah 'a en yakn olduu an

namazvesecdeandr
1343
74Sabrimann,orudasabrnyarsdr
1344
75Rabbimbeniengzelekildeedeplendirdi
1345
76Hz.RaslllahsallallhaleyhiveselleminMiraesnasndasaasola
gzlerininkaymamasndaedepolarakyorumlar.
1346

1338
Buhrman37:Tefsirsure312:Mslim.man1.5.7:Nesi.man.5,6;Tirmz,
man.4
1339
Ebu Davud. Salt. 121; Nesai. Taharet. 47. 48. Miyah. 6. tnital. 15: bn. Mce.
kme.1:Darim.Salt37;lbn.Hanbel.II/231.494
1340
Makasd Hasenede aslnn olmad belirtilmesine ramen bn. Hacer. Buhr
erhindedeiiklafzlarlaHalebninmmSelemedenrivayetettiinibelirtir.Ayr
ca bn. Hanberin de rivayet ettii sylenir. Acln mttefekun aleyh olduunu sy
lerken.SanninderyasndaHz.Peygambereshhatinidorulattnsyler,bkz.
Acln.I/87
1341
bn. Hanbel ve Darekutni Ebu Katdeden rivayet etmilerdir, bn. Huzeyme ve
Hkim,sahihkabuletmilerdir.Bkz.Acln,I/225;
1342
Suyuti,CamiusSair,II/30
1343
bn.Hanbel.I/380
1344
bn.Hanbel.V/319
1345
Tirmizinin Sneninde geen ve Askernin Hz. Ali den rivayet ettii bu hadse
bn. Hacer garib hads demitir.. Semani bn. Mesuddan munkat bir senetle
naklederken: bn. Esir. Nihayede manasnn doru olduunu sylemitir, bkz.
Aclun,I/70
1346
Necm. 18: Buhri. Tefsir sure 66,4. Nikh. 12.Cihad. 145. lim 31:Ebu Davud.
Edeb.121:Mslim.Mescid.66:Tirmizi.Birr.33B:bn.Hanbel.IV/144.146.148

77Fakr,benimvnkaynamdr
1347
78 Allah Tel beni miskin olarak yaat, miskin olarak ldr ve miskin
olarakharet
1348
79Fakr,azkalsnkfrolayazd.
1349
80EerdnyannAllahTelkatndasivrisineinkanadkadarbirdee
riolsaydkfirebiryudumsuvermezdi(iirmezdi)
1350
81Kendisinezhdvezhdkonusundava'zetmekabiliyetiverilenkimse
yigrdnzdeonayaklan,ziraohikmettelkineder.
1351
82Cennetzorluklarla,Cehennemdeehvetlerlesarlmtr.
1352
83Ecelinkuluaraypbulduugibi,rzkdakuluaraypbulur.
1353
84 ...stediinde, Allah Tel'dan iste, yardm talep ettiinde Allah Te

l'danyardmtalepet..
1354
85Aklveaczevarncayakadarhereykazavekaderiledir.
1355
86 Bil ki, (takdiri ilahiye gre) bana gelmeyecek olan ey sana isabet
etmeyecektir. Sana isabet edecek eyden de sen kurtulamayacaksn...
1356
87 Allah Tel'nn sana verdiini men edecek, men ettiini de verecek

yoktur...
1357

1347
bn. Hacer ve bn. Teymiyye batl ve mevzudur derken; Bkz. Acln. II/87; Bu
ifadelerdensahiholmadanlalmakladr.
1348
bn.Teymiyevebn.Cevziyyemevzukabulederlerken.bn.MceveTirmziEbu
SadelHudrden.Taberni.Atadanzayfbirsenetlerivayetetmilerdir.(bnMce,
Zhd,7,(II,1381,Ha.No:4126)Deiikvaryantlariinbkz.Acln.I/181
1349
Ebu Nuaym Hilyede; bn. Sikkn Msannafnda. Beyhk uabulmanda:
bn.AdiyelKamilde.HasanBasrdenrivayetetmilerdir.Bazlarda.Senedinin
zayfolduunusylerler.rneinTabernEnestenzayfbirsenetlerivayetetmitir.
Bkz.Acln.II/108
1350
Buhar,Tefsir(18)6;Mslim,Mnfikn,18,Tirmiz,Zhd,13;bnMce,Zhd,
3;Ahmed,V,154,177.
1351
bn.Mce.Zhd.1:EbuNuaym.Hilye.X/405
1352
Buhr.Rikak.28:Mslim.Cennet,1:Tirmizi.SifatuCennet.21
1353
Heysemi,IV/72
1354
bn.Hanbel,1/293,303,307;Tirmizi,Kyamet,59
1355
Malik,Kader,4;Mslim,Kader,18;bn.Hanbel,II/10
1356
Heysem,I/55
1357
Buhr,Ezan,55;Mslim,Salt,184,205;EbuDavud,Salt,140;Tirmizi,Salt,
108

88 Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem hurmay almakta olan kim
seye; Eer sen onun peine gitmezsen o sana gelecektir. Yani gnderile
cektir.buyurdu.
1358
89MstaniolanAllahTelzenginletirir...
1359
90 phesiz Allah Tel bir kulu sevdii zaman, Cebrail'i arr ve: Ben
filanseviyorum,sendeonusevdiyeemreder.Cebraildeonusever.Sonra
Cebrail semada seslenip: Allah filan kimseyi seviyor, binaenaleyh siz de
onu seviniz! der. Artk gk ahalisi de onu severler. Sonra yeryzne onun
iin(Allahtarafndan)kabulkonulur.AllahbirkulabuzedincedeCebrail
'iarrve: Benfilansevmiyorum, sendeonusevmediyeemreder.Ceb
raildeonusevmez.SonraCebrailgkhalkiinde:AllahTelfilankimse
yisevmiyor,sizdeonusevmeyinizdiyenidaeder.Gktekilerdeokimseyi
sevmezler. Sonra onun iin yeryzne (Allah tarafndan) buz ve nefret
konulur.
1360
91 Allah Tel bir kulunu sevdi mi, onu muhtelif eylerle mbtela eder.
Sabredersesekinklar,kredersetemizekarr
1361
92Allahsevdiiniateteyakmaz
1362
93 Kendisine Allah Tel ve Rasul her eyden daha sevimli olmadka

kiiimanetmiolmaz.
1363
94
Ben nefsinden, malndan ehlinden ve btn insanlardan kendisine

dahasevimliolmadkakiiimanetmiolmaz.
1364
95SizeverdiinimetlerindendolayAllahTel'yseviniz,Benide,Allah
Tel sevdii iin seviniz, benim ehli beytimi de bana olan sevginiz sebe
biyleseviniz.
1365
96 Kalplerin, kendisine iyilik yapan sevme, ktlk yapan sevmeme

zelliivardr.
1366

1358
Iraki,IV/269;elMekki,II/14
1359
Nesai,Zekt,89;Tirmizi,Zhd,17
1360
Buhri, Edeb, 41, Bedul Halk, 6, Tevhid, 33; Mslim, Birr, 157; Malik, age, iir,
15;Tirmizi,TefsiruSure,19,7;bn.Hanbel,II/267,341,413.480
1361
bn.Mce,Fiten,23;Tirmizi.Zhd,57;bn.Hanbel,V/427,429
1362
bn.Hanbel.III/235
1363
Buhr, man, 9,14; Mslim, man, 66,67; Tirmizi, man, 10; Nesai, man, 2,4;
bn.Mce.Fiten,23
1364
Buhr,man,8;Mslim,man,70;Nesai,man,19;bn.Mce,Mukaddime,9
1365
Tirmizi, Menakb, 32: Hkim, Mstedrek, 3/150; Yorumu iin bkz. Kelabz,
BahrulFevaid,vr.1a.
1366
EbuNuaym,Hilye,IV/121

97 Bir adam Raslllah sallallh aleyhi ve sellem'e, ben seni seviyo
rumdeyince,Raslllahsallallhaleyhivesellem
yleysefakirliehazrlanbuyurdu.Adam:benAllahTel'ydaseviyo
rumdeyince:Raslllahsallallhaleyhivesellem:
Ohaldebelayadahazrlanbuyurdu.
1367
98 Kim Allah Tel'ya kavumay dilerse Allah Tel da, ona kavumay
diler.
1368
99 Allah Tel'nn Rab olduuna raz olanlar, imann lezzetini tatm

olurlar.
1369
100AllahTelbirkulunusevdiinde,onubelayaduareder,sabreder
seonukorur,razolursaonuterciheder
1370
101 Muhakkak ki kyamet gnnden nce Mesih Deccl olacaktr

.(ondanncede)otuzveyadahafazlayalanc(deccaller)olacaktr.
1371
102mmetiminiindeotuztaneyalanczuhuredecektir.Hepsideken
disininnebiolduunuiddiaedecek
1372
103Kyametncesindeyalanc(nebiler)kacaktr.Onlardansaknn
1373
104mmetimdenbirtaifehakzerindegalipduracaktr.Onlarhakze
rinde hep byle sebat edip dururlarken, Allah Tel'nn emri gelinceye
kadarmuhalifolanlaronlarazararermeyecektir
1374
105 Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin olu brahim hakknda

Eeroyaasaydnebiolurdueklindehaberlerrivayetedilmektedir.
Buhari, bn Ebi Evfa'nn yle dediini rivayet etmitir: Hz. Raslllah
sallallhaleyhivesellemdensonrabirnebiningelmesimukadderolsay

1367
Tirmiz,Zhd,36
1368
Buhr, Rikak. 41; Mslim, Zikir, 14,16,18; Tirmiz, Cenaiz, 67, Zhd , 6,; bn.
Mce,Zhd,31;Nesai,Cenaiz,20;
1369
Mslim,man,11;bn.Hanbel,1/308,Mnav,11/29
1370
bn.Hanbel,V/427,429;Heysemi,II/291
1371
Ahmed(2/95,103)SaidBinMansur(1/252)EbuYa'la(10/68)bniEbiHatem
CerhveTa'dil(5/293)Huseynielkmal(1/269)MecmauzZevaid(7/333)Busayrithaf
(856162)
1372
Buhr, Menakb, 25, Fiten, 25; Mslim, Fiten, 84; Tirmiz, Fiten, 43.Ahmed b.
Hanbel,Msned,II/237.313.530.
1373
Mslim,mare,10,Fiten,83;Ahmedb.Hanbel,Msned,II/429.
1374
Mslim,mare,171,174;Ahmedb.Hanbel,Msned,IV/99.

d,oluyaard,amaondansonranebiyoktur
1375
106bn Mce, bn Abbas(r. anhma)'dan syle dediini rivayet ermitir:

Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin olu brahim vefat edince,
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem cenaze namazn kldrd ve yle
buyurdu:
phesiz cennette onu emziren vardr. Eer yaam olsayd sddik bir
neb olurdu. Eer yaasayd kipti daylar azad olacakt ve hibir kipti de
kleedilemeyecekti.
1376
107Ahmedb.Hanbel,Enesradiyallhanhnyledediinirivayetetmi
tir: brahim beii doldurmutu. Eer yaasayd phesiz neb olurdu;
amayaamad.nknebiniz,nebilerinsonuncusudur.
1377
108Rabbinizikret,istersesanadelidesinler.
1378
109AllahTelyonugrrcesineibdetet.
1379
110Gkleriaydnlatankerimvechininnurunasnrm.
1380
111nsanlarnenfaziletlisi,amelasndanenfaziletliolandr.
1381
112AllahTelhalknkaranlkiindeyaratmtr.
1382
113mmetimhakkndasaptrcnderlerdenkorkarm.
1383
114AllahTelybileninkldbirrekt,cahilinkldbinrekttanha
yrldr.
1384
115EbBekirokorututtuuiinsizdenstndeildir.
1385
116 Cabir b. Abdullah'n rivayetine gre Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve

sellem; Allah Tel'nn en nce yaratt eyin ne olduu sorusuna verdii
cevapudur:

1375
Buhr,Edeb,109;bnMce,Cenaiz,27.
1376
bn.Mce,Cenaiz,27.
1377
Ahmedb.Hanbel,Msned,III/133.
1378
Crcn,elKmilfiduafairicalisimlieserinde(c.III,980)Derrcdanaktarm
tr.BuDerracgvenilirbirrvideildirvehadiszayftr.
1379
Buhadisipekokkimserivayetetmitir.Bkz.ElMevsa,c.II,3
1380
Bu hadisi erif, uzun birhadisin parasdr.Hadisi Taber Trihindec. II,345de
zikretmitir,
1381
Tabern,10531.
1382
Tirmz,2644
1383
Tirmz,2230
1384
Elbn,elCamissar,3126
1385
bnlEsir,enNihye,c.V,213

Allah Tel, kendi nurundan nce senin nebinin nurunu yaratt ve yle
dedi:
O nr Allah Telnn kudretiyle diledii yerlerde devredip gezerdi o za
man ne levh, ne kalem, ne cennet, ne cehennem, ne melek, ne gk, ne
gne, ne ay, ne cin, ne de ins vard. Hsl mahlkattan bir nesne yarat
mamt,(devamla):
AllahTelmahlkatyaratmakistediizamandaonurutaksimedipdrt
para yapt; ilk paradan kalemi yaratt, ikinci paradan levhi yaratt,
nc paradan ar yaratt, drdnc paray taksim edip drt paraya
ayrd ilkinden gkleri, ikincisinden yerleri, ncsnden cennet ve ce
hennemi; drdncsn yine taksim edip drt para yapt, birincisinden
mminleringzlerininnurunu,ikincisindenkalplerininnurunu,ncsn
den dillerinin nurunu yaratt (kalplerin nurundan maksad Allah Tel 'y
bilmedir.Dillerinnurundanmaksatdakelimeitevhiddir.
1386
117Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurdularki:
Benim nazarmda en ziyade gbta etmeye deer kimse u evsaf tayan
kimsedir: (Dnyevi yk ve) hli hafif, namazdan nasibi fazla, insanlar
iinde (demi hretle) gizli kalm ve kendisine (cemiyette) iltifat edil
memim'mindir.Onunrzk(zaruriihtiyalarna)yetecekkadard,obuna
sabretti,lmdeabukgeldi,azmirasbrakt,kendisiiinmtem tutan
kadndaazoldu.
1387
118AzizveCellolanAllahTelylebuyurur:
Kulum byk abdest bozup da abdest almad vakit, Bana cef etmi
olur. Abdest alp da namaz klmad vakit Bana cef etmi olur. Namaz
klpdaBanaduetmediivakit,Banacefetmiolur.Banaduedipde,
Ben ona icabet etmediim vakit, kendisine cef etmi olurum; oysa Ben
cefedicibirRabdeilim.
1388
119AzizveCellolanAllahTelylebuyurur:
Kendisine beden sal ve geim rahatl verdiim ve be yl boyunca
Banaynelmeyenkulmutlakamahrumolacaktr.
1389

1386
Hkim.Mstedrek.II/60;Ahmetb.Hanbel.IV/127;Acln,I/265.266;
1387
Tirmiz,Zhd,35;bnMce,Zhd,4;Ahmedb.Hanbel,V,252.
1388
bnulArab,MiktEnvrdabuhaberi,Ibn'lCerrhdiyebilinenAbdullahb.
HaneelKinn'denmerfolarakrivayetetmitir.
1389
bnul Arab, Mikt Envrda bu haberi, Ebu Bekr b. Eb eybe Eb Sad el
Hudr(ra)'dentahrcetti.

120Allahvard.Onunlabirliktehibireyyoktu.
1390
121Muhakkakki(eski)mmetleriindemuhaddesler(ilhamlkiiler)
vard.Eermmetimiindebunlardanbulunacaksa(kiphesizbuluna
caktr);onlardanbiriside,mer'dir.
1391
122EbHureyre'ninradiyallhanhnHz.Raslllahsallallhaleyhive
sellemdenikikaphfzettim.Onlardanbiriniyaydm.Dierinegelince,eer
onudayaymolsaydm,benimuboazmkesilirdi.
1392
123bnAbbs'nradiyallhanhnYedikatgveyerdendebiroka
darnyaratanAllah'tr.Allah'nfermanbunlararasndainer.
1393
yeti
hakkndaki;Eerbenbuyetintefsirinisyleseydim,benitaatutupld
rrdnz.;dierbirrivayette,Kesinliklebenimkfirolduumusylerdi
niz.
1394
124Bende,KuranKerimhakknda,birkiiyeAllahtarafndanverilen
biranlaytan(fehm)bakabireyyoktur.
1395

1390
Buhri, Bed'ulHalk (59), 1, Tevhid (98). 22. Hadisin dier varyantlar iin bak:
Durer,127.Mevduat,263265.Haf,II,130131.
1391
HadisdeiiklafzlarlaHz.Aie(r.),EbHureyre(r.)veEbSadelHudr'den(r.)
rivayet edilmitir. Hz. Aie (r.) rivayeti iin bak: Mslim, Fedilu'sSahbe (44), 23,
hd.no:2398.Tirmiz,Menkb(50),18,hd.no:3693.Musned,6,55.EbHureyre
(r.)rivayetiiinbak:Buhar,FediluAshbi'nNebi(62),6.HadisinEbSadelHudr
(r.) rivayeti iin bak: Zevid, 9, 69. Ayrca bak: erhu Nehci'IBela, 12, 177. Bir
rivayetteHz.Ali(r.);Mmin,muhaddestir.demitir.Bak:erhuNehci'IBela,
20,320.
1392
Hadisiinbak:Buhr,lim(3),42.
1393
Talak,12
1394
bnAbbs'n(r.),Talak(65),12.yetihakkndakibuszyukardakigibideiik
lafzlarla rivayet edilmitir. Bak: bn Kesr, 8, 183. Bu yette ifade edildii ekliyle,
inmekte olan ilh ferman hakknda bnu'lArabnin yorumlar iin ayrca bak:
Futht,1,141,156,2,455,3,28,382,398,4,397.
1395
Hz. Ali'den (r.) nakledilen bu cmlenin deiik rivayetleri iin bak: Buhr, lim
(3), 39, Cihd (56), 170, Diyt (88), 23, 30. Tirmiz, Diyt (14), 16, hd. no: 1412.
Nese, Kasme (45), 12, hd. no: 47174718. Drim, Diyt (15), 5. Msned, 1, 79.
Ayrca Hz. Ali'ye (r.), bir kii; Sana gayb ilmi verilmitir. deyince, nce glm
ardndan da ona cevap olarak, gayb ilminin Kyametin kopaca vakit anlamnda
olduunu, bildii ilmin ise, gerek ilim sahibinden renme (Ve innem huve
teallum min z ilm) olduunu syleyerek, Lokman (31), 34. yetini okuyup akla
m, bu ilmin dnda ise, Allah'n Raslllah sallallh aleyhi ve sellem rettii ve
kendisinedeHz.Raslllahsallallhaleyhiveselleminrettiibirilimolduunu
ve bu ilmi sadrnn anlamas ve gnlnde toplanmas iin Hz. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin kendisine dua ettiini sylemitir. Bak: erhu Nehci'l Bela, 8,
215,11,137141,13,317318.

125EerKur'n'dakiFatihasresihakkndakonusaydkyetmideve
ykkitapolurdu.
1396
126Cehennematei,Rabbine:
Y Rabb, bir ksmm bir ksmm yedi. diyerek ikyet etti. Allah da
onun,birikn,dieriyaznolmakzere,ikidefanefesalmasnaizinver
di.
1397
127nsanlaruykudadrlar.ldklerindeuyanrlar.
1398
128Bummetinlimleri,diermmetlerinnebilerigibidir.veyaBen
srailnebilerigibidir.
1399
129Kyametgnndebirkavimgetirilecekveonlariinminberlerkuru
lacak.Onlarnebilerdenveehidlerdenolmadklarhalde,nebilerve
ehidleronlaragbtaedeceklerdir.
1400
130Hakkincezbelerindenbiribilebtninsanvecinlerinamelinedenk
gelir.
1401
131Kuranyediharfzereindirildi
1402

1396
bn Eb Cemre yoluyla Hz. Ali'den (r.) nakledilmekte olan bu sz ve aklamas
iinbak:Risletu'lLedunniyye,106.tkn,2,12231224.
1397
HadisdeiiklafzlarlaEbHureyre(r.)veEnesb.Mlik'den(r.)rivayetedilmi
tir. Eb Hureyre (r.) rivayeti iin bak: Buhr, Mevkt (8), 9, Bed'ulHalk (59), 10.
Tirmiz, Sifatu Cehennem (40), 9, hd. no: 2592. Drim, 2, 340, Rikk (20), 119.
Musned, 2, 238. 277. 503. Zevid. 10, 388. Enes b. Mlik (r.) rivayeti iin bak:
Zevid,10.388.
1398
Hz. Ali'nin (r.) sz olarak rivayet edilmektedir. Bak: erhu Nehci'IBela. 20,
226. Durer, 167. Mevduat, 368. Fevid, 231. Haf, 2, 312. Haberin Nehcu'l
Bala'daki ekli yledir. Dnya bir d'tr. hiret ise, uyanklktr. Bizler de,
dnya ile hiret arasnda, karmakark bir takm hayallerden ibaretiz. Bak:
erhuNehci'IBela,20,226.
1399
Hadisinaslyoktur.Bak:Durer,113.Mevduat,247.Haf,II,64.Fevid,256.
1400
Eb Mlik elE'ar'den (r.) rivayet edilen bir hadise iaret edilmektedir. Bak:
Musned, 5, 341, 342, 343. Nebi olmadklar halde, nebilerin bile gbta edecekleri
kimseler hakknda rivayet edilen dier hadisler Muz b. Cebel (r.) ve Ubde b. es
Smit'ten(r.)rivayetedilmektedir.Muzb.Cebel(r.)veUbdeb.esSmitrivayeti
iin bak: Tirmiz, Zuhd (37), 53, hd. no: 2390. Musned, 5, 229, 239, 328. Ayrca
mehurefaathadisininbnAbbs(r.)rivayetindegemekteolanbirziydeyegre,
tm mmetler kyamette; Neredeyse bu mmetin tm nebidir. deyerek m
meti Muhammed'e gbta edecekleri rivayet edilmektedir. Bak: Musned, 1, 281
282,295296.Zevid,10,372373.
1401
KeflHaf;1069
1402
bnHanbel,Msned,III,Hd,7995;Taberi,CamiulBeyan,I,25.

132Kuranyediharfzereindirildi.Onunhepsiafidirvekfidir.
1403
133Kiisevdiitopluluklaharedilir
1404
134Birkavimlesreklibirlikteolanonlardandr.
1405
135Babayaitaat,Allahaitaat;Babayaisyan,AllahTelyaisyandr.
1406
136Yeryznisimleriyle,dostudadostuyladeerlendirin.
1407
137mmetim,mbarekbirmmettir.Bannm,sonununmuhayrl
olduubilinmez.
1408
138lenkiininkyametikopmutur.
1409
139nsanlarmadenler(gibi)dir
1410
140Kiisevdiiileberaberdir.
1411
141Mslmanolki,selmetbulasn.
1412
142nsanlartarandilerigibieittir.
1413
143Neredeolursanol,Allahtankork!
1414
144Hay,ancakiyilikgetirir.
1415

1403
1404
Mstedrekalessahhayn,III/19.
1405
FevkihdDevvn,II/350.
1406
Suyt,CmiusSar,Beyrut,1410/1990,s.72,nu:1109;Acln,KeflHaf,
I, 154, nu: 396; Beyhak, uablmn, II, 87, nu: 1233; Heysem, Mecmauz
Zevid,IV,63.
1407
Suyt,CmiusSar,Beyrut,1410/1990,s.74,nu:1136.
1408
Suyt, CmiusSar, Beyrut, 1410/1990, s. 102, nu: 1620; bni Askir,
Tehzib Trhi Dmak, VII, 232,Acln, KeflHaf, I, 228, nu: 598; elHind,
KenzlUmml,nu:34451.
1409
Acln,Kefulhafc.II,s.379380.
1410
Buhr, Menkb, 25; Mslim, Fedilssahbe, 199; Ahmed b. Hanbel,
Msned,1.bsk.Beyrut,1929,II,257.(UYSAL,23Bahar2007)
1411
Buhr,Edeb,96;Mslim,Birr,165;Ahmedb.Hanbel,Msned,III,104,IV,107.
(UYSAL,23Bahar2007)
1412
Buhr, Bedlhalk, 6; Mslim, Cihd, 74; bn Mce, Mukaddime, 10; Ahmed,
Msned,I,263,IV,257.(UYSAL,23Bahar2007)
1413
Rivayeti bn Ll (398/1008), Mekrimlahlk adl eserinde kaydetmitir. Bilgi
iinbkz.Syt,Menhilssaf,49:Meseliinbkz.AbdlmecdKatm,elEmsl
elArabiyye,161.(UYSAL,23Bahar2007)
1414
Drim,Rikk,74;Hkim,elMstedrek,I,54.(UYSAL,23Bahar2007)
1415
Buhr,Edeb,77;Mslim,mn,60;AbdlmecdKatm,elEmslelArabiyye,

145Utanmazsandilediiniyap!
1416
146nsanlarateekkretmeyen,Allahakretmez
1417
147Merhametetmeyenemerhametedilmez.
1418
148Gnahtantevbeedenkiignaholmayankiigibidir
1419
149yilikyaplmasnanayakolankii,bizzatonuyapangibidir.
1420
150Kadnlareytanntuzaklardr.
1421
151Mslmanlarbirbirlerinisevmede,birbirilerinemerhametetmeve
efkatgstermedebirvcutgibidir.Vcuttanbirorganikyetederse,
vcudundierorganlaruykusuzlukvehummaileonakatlrlar.
1422

161.(UYSAL,23Bahar2007)
1416
Buhr, Edeb, 78; Eb Dvd, Edeb, 6; bn Mce, Zhd, 17; Mlik, Muvatta,
Sefer,46;Ahmedb.Hanbel,Msned,IV,121,122,V,253;AbdlmecdKatm,el
EmslelArabiyye,161.(UYSAL,23Bahar2007)
1417
EbDvd,Edeb,11;Tirmiz,Birr,35;Ahmedb.Hanbel,Msned,II,258,III,32,
IV,278.Ebu'eyh,Kitblemsl,67.(UYSAL,23Bahar2007)
1418
Buhr,Edeb,18,27;Mslim,Fedil,65,66;EbDvd,Edeb,145;Tirmiz,Birr,
1419
Tabern, Sleyman b. Ahmed, elMu'cem'lkebr, thk. Hamd Abdlmecd es
Selef,Druihyi'ttrselArab,Beyrut,ty.X,150(10281),XXII,306(775);Beyhak,
Eb Bekir Ahmed b. elHuseyin, u'ab'lmn, 1. bsk. thk. Muhammed Sa'd
Besyn, Zall, Beyrut, 410, V, 388 (7040),436 (7178), 439 (7196); a. mlf, es
Snen'lkbr, X, 154 (20348, 20349, 20350). Eb Nuaym,Ahmed b. Abdillh el
Isfahn, Hlyet'levliy ve tabakt'lasfiy, Beyrut, 1967, IV, 210, 318, VIII, 78,X,
1420
Ahmedb.Hanbel,Msned,V,274,357;Tabern,elMu'cem'lkebr,XVII,226
(628), 227 (629), 228 (631, 632); a. mlf. elMucemlevsat, 1. bsk. thk. Mahmd
etTahhn, Mektebet'lma'rif, Riyd, 1985, III, 34 (2384); Eb Ya'l elMevsl,
Ahmed b. Ali etTemm, Msned, 1. bsk. thk. Huseyn Selm Esed, Dru'lMe'mn
li'ttrs,Dimek,1984,VII,275(4296);Beyhak,u'ab'lmn,VI,116(7657)Eb
Nuaym, Hlye, VI, 226; Kud', Eb Abdillh Muhammed b. Selme b. Cafer,
Msned'ihb, 2. bsk. thk. Hamd b. Abdlmecd esSelef, Beyrut, 1986, I, 85
(60, 86). lfzyla da rivayet edilmitir. Bkz. Mslim, mra, 133; Eb Dvd, Edeb,
115;Tirmiz,lim,14;Ahmedb.Hanbel,Msned,IV,120,V,274,357.Meselolarak
bkz. Eb Mansr esSe'lib, el'cz ve'lcz, Mektebetdri'lbeyn, BadatDru
Sdr,Beyrut,ty.s.3,4.(UYSAL,23Bahar2007)
1421
smailDurmu,Mesel,DA,XXIX,295.(UYSAL,23Bahar2007)
1422
Buhr, Edeb, 27; Mslim, Birr, 66; Ahmed, Msned, IV, 270; Tabern, el
Mu'cem'ssar, Beyrut, 1983,I, 137; a. mlf. erRavdu'ddn ile'l Mu'cemis'sar
li'tTabern,I,230(382);Beyhak,u'ab'lmn,VI,481(8985),a.mlf,esSnen'l
kbr,III,353(6223);Kud',Msned'ihb,II,283(1366,1367).Meseliinbkz.

152 yi arkadala kt arkadan rnei, misk tayanla krk fren
kiiye benzer. Misk tayan ya ondan sana hediye eder, ya ondan satn
alrsn veya onu koklarsn. Krk frcs ise, ya elbiseni yakar, ya da
ondanpiskokualrsn.
1423
153limler gkyzndeki yldzlar gibidir. Karada ve denizde onlar saye

sindeyolbulunur.Yldzlarsnverirse,klavuzlarnyoldankmalaryakn
demektir.
1424
154yiliiretipdeonuyapmayankiinindurumu,insanlaraydnlatp
dakendiniyakankiinindurumunabenzer.
1425
155Rabbinizikredenkimseilezikretmeyeninbenzeri,diriilelgibidir.
1426
156 Mmin hurmaya veya arya benzer; ar temiz yer ve temiz retir.
Yinemminsomaltnparasgibidir;ateeatlpzerineflenir,yinesom
altnolarakkar.
1427
157 M'minin misali, rzgrn kuruyuncaya kadar saa sola edii, ba

zen yere ykt bazen dorulttuu ekin dal gibidir. Nihayet eceli gelir.
Mnafn misali de, kendine hibir ey isabet etmeyen ve dimdik ve sa
lambirekildedurankatran/amaacgibidir.ukadarvarki,buaacn

HakmetTirmiz,KitblEmsl,s.52;Rmhurmz,Kitbemsli'lhads,s.81,82
(40);Ebu'eyh,Kitblemsl,s.237(350).(UYSAL,23Bahar2007)
1423
Buhr,By',38;Zebih,31;Mslim,Birr,156;EbDvd,Edeb,16;Ahmedb.
Hanbel, Msned, IV, 405, 408; Eb Ya'l elMevsl, Msned, XIII, 237 (7303); bn
Hbbn, Sahh, II, 320 (561); Beyhak, esSnen'lkbr, VI, 26 (10909); Kud',
Msned'ihb,II,288(1380).(UYSAL,23Bahar2007)
1424
Ahmed b. Hanbel, Msned, III, 157; Rmhrmz, Kitb emsli'lhads, s. 87
(51)(UYSAL,23Bahar2007)
1425
Tabern, elMucemlkebr, II, 166 (1681), 167 (1685); Hatb elBadd,
ktizu'lilm elamel, 4.bsk. thk. Muhammed Nsruddn elElbn, elMekteb'l
slm,Beyrut,1397,s.70;Heysem,Mecmau'zzevid,I,184,185.(UYSAL,23Bahar
2007)
1426
Buhr, De'avt, 67; Mslim, Msfirn, 211; bn Hbbn, Sahh, III, 135 (854);
Eb Ya'l, Msned, XIII, 235 (7306). Mesel iin bkz. Ebu'eyh, Kitblemsl, s.
324(219).(UYSAL,23Bahar2007)
1427
Hkim, elMstedrek ale'sSahhayn, I, 147 (253); bn Eb eybe, Eb Bekir Ab
dullah, Msannef, 1. bsk. thk. Muhammed Abdsselm hin, Dru'lktb el
ilmiyye,Beyrut,1995,VII,89(34414,Hadisinbirinciksm);Beyhak,u'ab'lmn,
V, 58 (5765, Hadisin birinci cmlesi); Kud', Msned'ihb, II, 278 (1354).
Rmhurmz, Kitb emslilhads, III, 66, 67; Ebu'eyh, Kitblemsl, s. 232
(343).(UYSAL,23Bahar2007)

sklmesibirhamledegerekleir.
1428
158 Halk, iinde bir tane bile binmeye elverilisini bulamadnz yz

develikbirsrgibidir.
1429
159M'minlerhogrlveyumuakhuyludur.Balansayerindeduran,
'k'emriverilseken,burnuhalkaldevegibi.
1430
160 Mnafn durumu, iki sr arasnda damzlk peinde dolaan dii

koyunabenzer.Birkerebusrdenbrne,birkereondanbkpdierine
koar.
1431
161Herhangibirsadakaveripdesonrasadakasndandnenkiininhali,
kusupdasonrakusmuunuyiyenkpeebenzer.
1432

1428
Buhr, Merd, 1; Mslim, Sfet'lmnfikn, 58, 60; Tirmiz, Edeb, 79; Ahmed
b. Hanbel, Msned, III, 454; bn Eb eybe, Msannef, VI, 163 (30346). Mesel iin
bkz. Rmhumz, Kitb emsli'lhads, s. 79,80 (37); Ebu'eyh, Kitblemsl, s.
212,213(315);AbdlmecdKatm,elEmslelArabiyye,s.163.(UYSAL,23Bahar
2007)
1429
Buhr, Rikk, 34; Mslim, Fedilssahbe, 232; Tirmiz, Edeb, 82; bn Mce,
Fiten,16;Ahmed,Msned,II,70,109,121,122,123,139;Tabern,elMuceml
Evsat,V,37(4607),VIII,60(7963);Beyhak,esSnen'lkbr,IX,19(17568);Eb
Nuaym, HlyetlEvliy, VI, 334, VII, 142, IX, 23; Hkim, elMstedrek, IV, 326.
Mesel iin bkz. Hakm etTirmiz, elEmsl, 51; Ebu'eyh, Kitblemsl, 81, 82
(131);AbdlmecdKatm,elEmslelArabiyye,s.161.(UYSAL,23Bahar2007)
1430
Eb Nu'aym, Hlye, V, 180; Beyhak, uablmn, thk. Muhammed Sa'd b.
Besyn,Zall,Beyrut,
1990, VI, 272 (8128), 273 (8129); Ukayl, Eb Ca'fer Muhammed b. Amr, Kitb'd
duafi'lkebr, thk. Abdlmu't Emn Kal'ac, Dru'lktb elilmiyye, Beyrut, ty. II,
279;bnAdiy,EbAhmedAbdullahb.AdiyelCrcn,elKmilfduafi'rricl,thk.
Sheyl Zekkr, Dru'lfikr, Beyrut, 1998, IV, 201; Ebu'eyh, KitblEmsl fi'l
hads,s.124(206),Kud',Msned'ihb,I,114(139),115(140).
1431
Mslim,Sfetlmnfikn,17;Nes,mn,31;Drim,Mukaddime,31;Ahmed
b. Hanbel, Msned, II, 32, 47, 88; Abdurrezzk, elMsannef, XI, 436 (20934);
Tabern,elMu'cem'ssar,I,211;a.mlf,erRavdu'ddnile'lMu'cemi'ssarli't
Tabern,1.bsk.thk.MuhammedekrMahmdelHcEmrir,elMekteb'lslm
Beyrut, Dru AmmrAmmn, 1985, I, 351(585); Kud', Msnedihb, II, 285
(1372). Mesel iin bkz. Hakm etTirmiz, elEmsl, s. 53; Rmhurmz, Kitb
emsli'lhads, s. 83 (44); Ebu'eyh, Kitblemsl, s. 217 (320); Abdlmecd
Katm,elEmslelArabiyye,s.163.(UYSAL,23Bahar2007)
1432
Buhr,Hibe,14;Mslim,Hibt,5,6,8;EbDvd,By',81;Tirmiz,By',62;
Nes, Hibe, 3, 4; bn Mce, Hibt, 5; Ahmed b. Hanbel, Msned, I, 237; Tabern,
elMucemlKebr, X, 293 (10704); a.mlf, elMu'cemu'ssar, II, 104; a. mlf, er
Ravdu'ddn, II, 218 (1056); Rmhrmz, Kitb emsli'lhads, s.127 (96);
Drakutn, esSnen, thk. AbdullahHim Yemn elMeden, Dru'lma'rife, Beyrut,

162Kurnokuyanmminturungillerebenzer;kokusudagzeldir,tad
da gzeldir. Kurn okumayan mmin ise, hurmaya benzer; kokusu yok
tur, fakat tad gzeldir. Kurn okumayan mnafkreyhana benzer; koku
sugzeldir,tadiseacdr.KurnokumayanmnafkdaEbCehilkarpu
zunabenzer;kokusuolmadgibi,taddaacdr.
1433
163 Huyunu deitiren kii, yaratln deitiren kiiye benzer. nk

onunyaratlndeitirmedikehuyunudeitiremezsin.
1434
164Onunyaratlndeitirmedikehuyunudeitiremezsiniz.
1435
165Beniryadagren,hakikatengrmolur.Ziraeytan,benimsure
timle temessl edemez. Bir de, benim zerime bilerek yalan uyduran, ce
hennemdekiyerinehazrlansn!
1436
166 Kardeinin bana gelen musibete sevinme. Olabilir ki, Allah ona
merhametederdesenihastaladreder.
1437
Ryasndabenigren,(hakolarak)benigrmtr,nkeytanben(im
suretim)lehayalegiremez.
1438
167 Beni ryada gren, hakikaten grmtr, nk eytan benim ek

1966,III,42(177).Ebu'eyh,Emsl'lhads,s.227(335).
1433
Buhr,Etme,30;FedillKurn,17,36;Mslim,Msfirn,243;EbYa'lel
Mevsl, Msned, XII, 168 (7237); Tabern, elMucemlkebr, IX, 136 (8670);
Beyhak,uablmn,II,337(1973);Kud',Msnedihb,II,289(1381).Me
seliinbkz.HakmetTirmiz,elEmsl,s.44,45;Rmhrmz,Kitbemsli'lhads,
s. 85 (46); Ebu'eyh, Kitblemsl, s. 215 (318); Abdlmecd Katm, elEmsl
elArabiyye,s.163.(UYSAL,23Bahar2007)
1434
Buhr,EbAbdillah smailb. Muhammed, elEdeb'lmfred, 3. bsk. thk. Mu
hammed Fuad Abdulbk, Dru'lbeir elslmiyye, Beyrut, 1989, s. 107 (283);
Deylem,elFirdevsbime'sri'lhtb,I,232(893).Elbnhadisinbulfznnzayf
olduunu sylemitir. Bilgi iin bkz. elCmiu'ssar ve ziydeth, I, 480 (4791).
(UYSAL,23Bahar2007)
1435
Tabern, elMucemlkebr, IX, 178 (8884, 8885). Heysem bu rivayetin
rvlerinin sika olduunu sylemitir. Bilgi iin bkz. Mecmau'zzevid, VII, 402. An
cak tespitlerimize gre bu rivayet Hz. Peygamber'e isnat edilmeden verilmitir.
(UYSAL,23Bahar2007)
1436
Buhr,lim,39/51.
1437
Tirmiz, Kyme, 54; bn Hbbn, elMecrhn, thk. Mahmd brahim Zyed,
Dru'lva'y, Haleb, ty. I, 355 (465); Tabern, elMucemlKebr, XXII, 53 (127), a.
mlf, Msnedmiyyn, I, 214 (384), IV, 305 (3379); Ebu'eyh, elEmsl fi'l
hads, s.121 (202); Kud', Msnedihb, II,77 (592, 917), 78 (919) (UYSAL, 23
Bahar2007)
1438
Buhr,Tabir,10/13.

limegiremez.
1439
168Grmediibirryaygrdniddiaederekyalansyleyen,(kya
met gn) iki arpa tanesini birbirine dmlemekle mkellef klnr ve
bunuyapamamasndandolayonaazapedilir.
1440
169Vatansevgisiimandandr.
1441

1439
Mslim,R'y,1/10.
1440
bnMce,Tabir,3/2907.
1441
Sehav,Makasd:s.183;Semhud,Gammaz:s.60;bn'dDeyba\Temyiz:s.77;
Aliyy'1Kar, Kbra: s.189; Acln, Tesf 1/413.Hadis hafzlarna gre bunun asl
yoktur.
KasideiBrdeTesbi|553

NYZMISRKASDEBRDETESB
1442
ONALTINCISOFRA
[Allah'nresulsallallhaleyhivesellemylebuyurmulardr:
"Sadk rya, nbvvetin krk alt u'besinden bir u'bedir. Bu da m
minlerin nbvvetten nasipleridir. "
1443
Mevlana Cami kaddesellh
srrahulazzinFsuserhininYusufFass'ndadabyledir.
Fakir der ki iimden geiyordu ki, mam Busr kaddesellh srrahul
azzin Kasidei Brde'sini tahmis (ikili beyti msra ilave ile be msraya
karmak) veya tesbi (ikili beyti be msra ilave ile yedi msraya karmak)
edeyim. Ve her beytin banda Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin
ismini getireyim. sti'dadm olmad iin buna muvaffak olamadm. Ne ka
dar altmsa glk ektim, ar geldi, uzun zaman sadece birka beyit
ten fazla bir ey yazamadm. Bu yazdklarm da beenmiyordum. Fakat bu
dnceyidekalbimdenkaramadm.Benimbilgin,salihbirihvanmvard.
Onaiimdekibuitiyak,fakatbunugerekletirmeyemuvaffakolamad
msyledim.Bana:
"Sahibinden yani Allah'n Resul sallallh aleyhi ve sellemden izin al
dnm?"dedi.
"Hayr"dedim.
"teiinedomaynnsebebibudur.BunuHz.ResulAleyhisselamdan
sor."dedi.Sankibenuyuyordumdaokardeimbudylebeniuykudan
uyandrd.BirkageceResulAleyhisselam'nsrrnayalvararak,niyazederek
kerem denizinden fakiri bo dndrmemesini istiyerek iltica ettim. Bin yet

1442
Niyzi Msr kaddesellh srrahl azzin Bsr'nin elKevkibu'dDurriyye fi
MehdiHayri'lBeriyyeadlKasdeiBrde(Br'e)adylamehurolmukasidesize
rineArapaolaraknazmettiitesb'idir.
Trkeletirmesi iin Do. Dr. Musa YILDIZn yapm olduu tahrili almas
esasalnarakveAbidinPaannKasideiBrdeerhindenistifadeedilerekyeniden
dzenlemelervebazyerlerdesehvenyazlmayanyerleriaakararaktesbiyeni
denyazlmtr.
ArapaolanbiriirinTrkeyeevrilmesiokzorolduukadarmealtrevirisi
ayrcazordur.Fakatinsanlarbiralmazerindesreklibireylerretirseumulur
kidahaiyieserlerortayakacaumulur.
(merFarukHARMAN;ABDNPaaKasideiBrdeTercmesiveerhistan
bul: Kalem, 2004. Musa YILDIZ; Niyzi Msr Kasidei Brde Tesbi stanbul: Elif,
2007.)
1443
Buhr,K.Tabr,2101

mi be senesi Muharrem'lHaram'nn ikinci onunda Bursa'da
Resulllah'nmbarekyzngrmekerefinenailoldum.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bana arkadalarndan birini gn
dermi., Kendisi ark tarafndan garp tarafna geiyormu. Bana dedi ki:
Raslllahsallallhaleyhivesellemsanadiyorki:
"Beyazatbizdenayrld,arkamzdakiotlaktakald.Onualsn,bizege
tirsin."
Ogelenzat,banaatnneredebulunduunuveorayagidilecekyolugs
terdi.
"Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin sz bam stne" dedim.
Hemen ata kotum ve onu denilen yerde buldum. Yularn elime aldm,
abuk srdm, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Hazretlerine yetitir
dim. Yannda yedi kii vard. Bir dan eteinde, nehir kenarnda, bir aa
glgesinde konaklamlard. Aralarnda Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemde bulunuyordu. Baktm namaz klyorlar. Ben yetiinceye kadar na
mazlarnbitirdiler.ResuliEkrem'ekavuuncasabrmtkendi,utanmaybir
yanabraktm,hemenboynunasarldm,ptm,Raslllahsallallhaleyhi
veselleminikidudanemdim.Benmbarekdudaklarnptmsrada:
"te bu, ilimler ma'denidir; bu, bilgiler kaynadr; bu, Allah'n vahiy
hazinesidir."diyordum.Raslllahsallallhaleyhivesellembenibirmd
detbundanmenetmedi,sonrabana:
"Namazkldnm?"buyurdu.
"Hayr,yaResulallah."dedim.
"tesudedi,abdestalvenamazkl."
"Ba stne" dedim. Namaz klmak iin abdest almaya balaynca fera
hmdan sevin ve alama ile tatl bir ekilde uyandm. Derhal tesbi'e bala
dm.Ognotuzyedibeytintesbi'immknoldu.Ertesignkrkbeyittesbi
ettim. Hsl on gn iinde bitti. Yce Allah'a hamdolsun. Allah ve Resul
dahaiyibilir,ru'yanntabiribuidi:
Ameller sahibinin bineidir. Onu isteine ulatrr. Tasnifler ve dier ha
yrl iler de byle (sahibinin binei)dir. Demek at Kasidei Brde idi, onu
Allah'n Resulne gtrmemiz iin bize olan emir, onu, Muhammed
Aleyhisselam'n ismine kavuturmaya iaret idi. nk isim, ehli hakikat
indinde msemmann kendisidir. Onlarn yedi kii olmalar da tesbi'e iaret
idi. Abdest almakla emir ise, tesbi'e balama emrine iaret idi. Vefatndan
sonra,kardelerimdenburu'yay,Tesbi'iMuhammedi'ninbanayazmalar
nricaederim.]
1444

1444
(ATE,1971)
BRN
Ras
1
Muham
Btnin
lkyarat
Haremd
Onunac
Selemde
Gzlerd
2
Muham
Saanak
Gvenm
Kalbine
Yoksad
Medine
Yoksa,k
3
Muham
Grmy
Yoksak
Dedimk
Eerd
Neoldu
Neoldu

1445
Hare
1446
kl
1447
Haki
1448
dam
Medine'
NCBLM:
lllahSallal
mmedakde
nsanlmjd
tlzamann
deki
1445
olanl
csylakvran
eki
1446
kom
denakangz
mmedgsle
kyamurlarl
mediimnefs
hkmeden
uyduunzl
etarafndanb
karanlkgece
mmed'inheve
yorumkalbim
albimbusev
ki,cierdele
nrsense
ugzlerinea
udediindek

em,buradaAl
arntavafett
katiMuhamm
m:Medineciv
yeyamurya
Bismill
:
llhAleyhi
elillervehikm
deleyiciveko
nhaberlerin
ardostlara
nankalbimed
ular
1447
hat
yanakart
erialevlendi
abirgnols
simesordum
iddetlisevg
lemininhzn
biryelmiest
ededam
1448
esiylekalpler
minartkba
vgiyiinkrda
ensevgiyiink
vgininyeer
lamadedik
kalbingamn

lahTelkat
iimakam
mediyeninha
arndakibird
mayabalar
hirrahmn
veSelleme
metlerlegeld
orkutucuold
nisyledi
ulatrd,
dedimki:
trladndan
trdnkann?
******
rdiateiyle,
unscakls
m.EyNefsim!
isimiydi?
nmdrsen
ti?
Dandaim
******
rgenleti,
kasnameyle
haddinimia
kretmektes
meyeceini,
ehznlenm
kederiartt

ndakimahrem
lleri
anaddr.d
.
Kasid
irrahm
kOlmaH
di,
du,
m,
?
soumad
!
niynelten?
mekmiakt
ettiini,
at,
sin,
mekte,
rmakta.
myerler.
dam'daime
deiBrdeTes
akknda
?
kakmayaba
sbi|555

alaynca,


4
Muhammedakisabetedincehararetartar,
Onuniinksevdaacsnakatlanr,
Zannetmekiksevdasnsaklayabilir,
Yamurolangzyalarbedenibitapdrrken,
Kalptederdiolannhlimigizlikalr?
Hangiksevdasnngizlikalacanzanneder?
Dklengzyavetutuankalparasnda.
******
5
MuhammedAllahnkullarveraslleriiindeenhayrlsdr.
Onundini,btninanlarvetopluluklarnkaldrd.
Eybeniknayan!Elekartkknaypazarlamaktan
Ksaveuzunszenehacethakikatgnyznekt.
Heyhatyaralkalp,sevginigizlemektesin,
ayetbusevdaolmasaydharabelerdenegzyadkerdin,
NedeBn
1449
aacnvelem
1450
Danydederekuykusuzkalmazdn.
******
6
Muhammed'inkaranlktadagrnnceiaretleri,
Karanlklaryokoldu,vahiygneidounca,
Alevlerisevdiimdenberibeniyakmaktadr,
Onuniinnefsimarzularnvehereyiterketti,
Sevmektendolaymuhabbetiaretleribalad,
Sevgiyeahitlikedeniinkredebilirmisin?
Gzyanilehastalklarnhakikatiaakmakta.
******
7
Muhammed'intemizvesoyluailesigvencemizdir,
Btnerefliashabbizikemaleerdirendir.
Torunlar
1451
Me'v
1452
cennetindenderlerimizdir,
Onlara
1453
olansevgimizleimanmzzahirdir,
1454

1449
Hicaz blgesinde bulunan ve ok gzel kokan bir aacn addr. Bu aa Hz.
Musaaleyhisselmatecelliolanaatanistiaredir.
1450
Tur dadr. nk burada Allah Telnn tecelli ettii yerdir. Hicretteki Sevr
maaras dnenlerde olsa da Tur Da daha tecelliyattaki hreti daha fazladr.
Ayrcaaacnberaberzikredilmesidebunaiaretetmektedir.
1451
Hz.HasanveHseyinaleyhimesselm
1452
ehitlerinvetakvasahiplerininruhlarnnbarndcennet
1453
Hz.HasanveHseyinaleyhimesselm

Muhakkakonlarazulmeden
1455
ettiiniekecektir.
Akateiikiyanaakrmzsarbirizgiekti,
Yanaklarmzsarkrmz
1456
birglednd.
******
8
Muhammed'inhayalivallahibenitelalandrd,
Yanaklarmaakangzyalarmbenibouyor,
Dedimki;sabrmtkenipiziiimdekalmadnda,
Dallardakiyapraklarnhrtsbeniakagetirdi,
Beniacszlerleyakpknayan
Sevgiliminhayalibeniuykumdanuyandrdda,
Sevgimdnyevizevkleristraplardefeyledi.
******
9
Muhammedgeceleyinbirayparasgibigrnr
Ogeceinsanlarnyzleriaydnland,
Hakikatiinohidayetgneiparlad,
Gneikararnca
1457
dnyaydazntlersard,
Braknbeni,yakyoriimdekihznnatei,
EyUzr
1458
akmdandolaybeniaalayan!
Senininsafnolsayd,knamazdnbeni.
******
10
Muhammed'insrrbirhaberleortayaktnda,
Korkununateiylegsmdekicanmtututu,
Onaolanakmyznden,kaybetmikenaklm
Gecevaktiknayannlaflarkeletirir,
Dedimki:Hayr,hayrkadervehkmnknama,
Hlimiartkrendinsrrmgizlikalmad,
Lafsayanlarnebilsinderdimevardrdermanmvesrrm.
******
11
Muhammedaknnyrektevardrmakam,
Hernasihatkngnlndekisevgiyikaldrrm?

1454
Niyzi Msr, burada Hz. Hasan ve Hseyin aleyhimesselmn nbvvetine
iaretetmektedir.
1455
Yezidvetabiileri
1456
Sargliindeyananakateinin,krmzglisekanlgzyanniaretleridir.
1457
RaslllahsallallhaleyhivesellemHakkayrynce
1458
UzrekabilesiYemen'deakvemuhabbetleriyletannmvebukonudakihikye
lerihertarafayaylmbirkabiledir.

Gizlibalayanakkalptenkovan
Brakkknayaniflaholmayacak,
Hlinebrakbugenci;sevgisindenvazgeecekdeil,
Nasihatlerinsamimiysedekduyacakdeil
Ziraazarlayanmethedeniduyamazkik.
******
12
Muhammed'insrrgizlidenbananasihatvermekte,
Rabbimgzellikyoluilevuslatyngstermekte,
Kendimdedeilimkovuyorgibibananasihatetme,
ngnlknayanlardinleyemezki,
Sevgiliyevuslatansondileidir,
Aksalarmnnasihatiniktyeyorupdainanmadm
Hlbukinasihatedenaksalthmettenuzakdeilmi?
KNCBLM:
NefsinsteklerineKarkmaHakknda
13
Muhammeddelillerkamatrdgzleri,
Gkyzneykseldiveinsanlanasihatetti,
Kabulettimuttakilerleiyiinsanlarnkalpleri,
Nefretettiakilerveisyankrlarnnefisleri
Eyvahlarolsunnefsimebunimetlerifarketmedi,
Ktlemredennefsimtlerdenyzevirdi,
Cahilliindenaksalarnveihtiyarlnnasihatlerinidedinlemedi.
******
14
Muhammed'denbirzarargrmedinefsim,
Lakinemredildiieyevefasdaolmad,
Yaklaamadtakvannmakamnamrnce,
Rabbindenkorkmadortayakmkenkusurlar,
Nefsimeneolduysabiriktiremediiyiamellerini,
Birziyafethazrlamadgzelamellerle,
Muhteemolmayanmisafirim
1459
elemindirdibama.
******
15
Muhammedgelenhermisafirineikramederdi,
mmetinhepsinebunuemretti,

1459
htiyarlklagelenlm

Uyardaksalargelenkiiyeyazkoldu,
Misafirinetazimetmeyipinkredene,
Banageldiklerindenberibenonlarhakirgryorum,
ayetbilseydimmisafireikrametmeyeceini,
Salarmketemle
1460
boyardmvesrrmsaklardm,
******
16
Muhammednefsincahilliininsarrafdr
1461
Allah'nyolundagayesinedorugiderken,
Sapknlsreklidevamedennefsimiknasamda,
Kotukakoaralaklkiindeekyala,
steklerihephidayetindenkamakta,
Kimbenliimekefilolabilirserkenefsinelinden?
Azgnatzaptetmeyedizginkfimi?
******
17
Muhammed'inefsimgafletindengrmedi
Nurlarn,aksineakvetemeyledipdurdu,
Ktlkleriylehepbudnyayaesiroldu
Aslaaylmadbirtrlsarholuunuykusundan,
Eykalpnefsikovveirkinisteklerinekarol,
Gnahlarlaehvetinimhasnarama,
Muhakkakyemekaisteklerinikuvvetlendirir.
******
18
Muhammedfiiliolarakalthayatnda,
Tembelliketmedivekimseonaisyanetmedi
Knanmnefsimetekrarladkanasihatlerimi,
Oisyannavekendinibeenmeyedevametti,
Nefseisteklerindenuzakdurvernekleriiitdedike,
Nefisstemenocukgibidir,delikanldaolsa
Eervaktindekesmezsenstsevgisinibrakmaz.
******
19
Muhammednefsiiyiliiistemeyeyneltirken,
Doruyubulmasiinnefsidezorlamad,
Allahiinnefsikzdrmayaal,onunrazolduu
Hounagideneylerieerverirsenonudiriltirsin

1460
Ketem:Salarnboyanmasndakullanlanbirbitkininaddr.
1461
Onunoyunlarnokiyibilir.

stediklerindenuzaklaveatlarnasabrlakatlan
Nefsinivazgeiristeklerindenyoksasanahkmeder,
Muhakkaknefsedostunolursanyaralarveyahelakeder.
******
20
Muhammeddelillernasihatederkendekoruyucudur,
Nefsiktlktentvbeettirir,oserseridir,
Nefsimnimetleriindeykenbeyazsalargrd,
Haldednyadaktledevamldmektedir,
Eernefsislahetmekistersentvbeetkudretinvardr,
Amellermerasndaotlarkeniyigzetonu,
Eermerasntatlbuluyorsaotlatmasnaengelol.
******
21
Muhammed'eyetlerinerkensabahleyin,
yiliitavsiyeedenszlerile
imikarartannefsimisezulmemeyyldir,
yiliekr,erreyneliiabukolunca,
Naslhevesleriylezayiettifarzvenafileyi,
ldrczehriniouzamangzelgsterdi,
Birekildeyallokmanniindekizehrigrmedi.
******
22
Muhammedyaratlmlaramriddir,tabiiol,
Boverbakalarnkulakasmaonlara.
Birkanaatkrgibikolaybirhayatyaamasa,
Menedilmeyenarabkanakanaimekle,
Nefsihelakedentamahnolmaz,agzllketmezsin,
Kork.Alnvetokluunhilelerinden,
Tokluktandahazararlnicealkvardr,
******
23
Muhammeddelillerinortayakbelirginleti,
Yapacaktlklerindenkorkmadannefsenasihatet,
Okunankitaplardakiyazlanlarakargelsede,
Kurtulamyorsa,isyanhastalnatutulmutur,
KarnndolduraneylerdenAllah'atvbeet,
Gzdenyaboaltdoldurmadan,
Haramlarvektlkler.Nedametperhizinesksarl.
******

24
Muhammed'itasdiket,kabulettiimizMevlndr,
Szlerinivehaberleriniincelikleriyleezberle,
RehberliinistenirseOnundelileriylehkmver,
Sendenvasilik
1462
isterlersedilinivebelinikoru,
Kurtuluiinihtiramlaszdeveameldeihlaslol,
Nefseveeytanauyma,isyanetherikisine,
phelensanaverdiklerisevindiricinasihatlerine.
******
25
Muhammed'inemrivenehyihkmmzdr,
Emrevenehyeazolduinsanlardanteslim,
nknefisveeytankararaldlar
Dmanmzdrdiye,onlarsakndostedinme,
erleriheryerebular,hilelerininiseartvardr,
Hasmnyadahkiminolsalardauymazsnonlara,
Bilirsenhasmnvehkiminoyunlarn.
******
26
Muhammedsultanlarnverasllerinenfaziletlisidir,

1462
Sana snarak vasiliini veya tavsiye etmeni isterlerse demektir. Vasilik Hz. Ali
kerremallhvecheninsfatdr."phesizAli,sizinaranzda,benimhalifem,vasim
vekardeimdir;yleyseonunszlerinidinleyinveonaitaatedin."(TarihiTaber,
c.2,s.319.bkz:Yenabiu'lMevedde,76.blm,1.ve2.hadis.)
"BenAllahResulsallallhaleyhivesellemdenylesordum:
EyAllahResul!Hernebininbirvasisivardr,sizinvasinizkimdir?Peygamber
susmay yelediler. Ama sonraki toplantda beni grnce "Ey Selman!" diye ses
lendiler. Ben sratle yanna giderek "evet" dedim. Hazret yle buyurdu: Musa'
nnvasisininkimolduunubiliyormusun?"Evet,Yuab.Nundur."dedim.Hazret,
"Niin?" diye sordu. Ben, "nk o kendi kavminin en bilginiydi." dedim. Hazret
ylebuyurdu:yleyse,phesizvasim,srdamvebendensonrammetimara
sndabrakacameniyiahsAlib.EbTalip'tirkibenimvademevefaedecekve
borcumu eda edecektir."
(Mu'cemu'lKebir, c.6, s.221; Mecmau'zZevaid, c.9,

s.113.)
bn Asakir, Enes b. Malik'ten yle naklediyor: "Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemabdestalarakikirekatnamazkldlarvesonraylebuyurdular:"Bukap
dansanadoruierigirecekilkahs,muttakilerinimam,Mslmanlarnefendi
si, dinin nderi ve vasilerin sonuncusudur." O srada Ali kerremallh veche ieri
girdi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem kimin geldiini sorunca Ali, dedim.
BunuiitenRaslllahsallallhaleyhivesellemAli'yedorugelerekonusevin
le kucaklad"( Tarihi bn Asakir, c.2, s.486; Hilyetu'lEvliya, c.1, s.63; erhu bn
EbilHadid,c.1,s.450)

Dinimilletleregelendinlerinenkuvvetlisidir,
limsizveamelsizmrzayiolur,
Yanllargrmedennasihatimiartrsamda,
lemediimamellerleszlerimisslesemde,
Allah'tanafdilerimamelsizszmden,
Benksrkimseyenesilisnatetmigibioldum
1463
.
******
27
Muhammedinsanlarnengzeliveentatlsdr,
1464
Konumasylaphelerdenuzaklatrrnasihatleri,
Birszveriyorumfakatgereiniyapmyorum,
Tembihleriniuyanmaaknlndaolannaslduyar,
Gryorumkiszmamelimhiuymuyor,
yiliiemrettimsanalakinbenonuyapmadm,
Dosdoruoldumdesemdoruolurmuyum?
******

1463
Kendisindebulunmayanzellikleribakalarnaemredenkii,kendisindenolma
yanocuayalandansahipkaninsanabenzetilmektedir.
1464
Negzelsin,YaMuhammed!(sallallhaleyhivesellem)
Hibirhalininsanlarazararvericibirsebepolmad.
Raslllahsallallhaleyhiveselleminzahirivebatngzelliikemalmertebe
sinde olmutur. Kamil bir gzelliin sahibi olduu iin gzellii Yusuf aleyhisselm
gibifitne(imtihan)sebebiolmamtr.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem efendimizin, mbarek bedeninde topla
nan, grnen ve grnmeyen gzellikler hibir ferdin bedeninde toplanmamtr.
mamKurtubikaddesellhsrrahulazzylebildirmitir:
"Resuli ekrem efendimizin gzellii bsbtn grnmemitir. Eer hakiki g
zellii grnseydi, Eshab kiram O'na bakmaya takat getiremezdi. ayet hakiki
gzelliini gsterseydi, hi kimse bakmaya dayanamazd."ashab kiram,
Raslllahsallallhaleyhiveselleme;
"Ya Resulallah! Siz mi gzelsiniz, Yusuf aleyhisselam m daha gzeldir?" diye
sordular.Efendimiz cevap olarak; "Kardeim Yusuf benden sabih (gzel), ben on
dan melihim (tatlym). Onun grnen gzellii, benim grnen gzelliimden
oktur"buyurdular.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem efendimiz bir hadisi eriflerinde; "Allah
Telnngnderdiihernebigzelyzl,gzelseslidir.Sizinraslnzise,onla
rnengzelyzlsveengzelseslisidir"buyurdular.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem efendimizin, Kur'an kerimde geen isim
lerinden biri de Kur'an kerimin kalbi olan Yasin suresindeki "Yasin" kelimesidir.
Ulemairasihininbykleri;
"Yasin, "Ey benim muhabbet deryamn dalgc olan habibim" demektir" bu
yurmulardr.

28
Muhammedonefsikarklklaperdelemedi,
Hayrlaravesilenasihatlerikefilolup,
Adncennetinin,
1465
yksekbiryerindebizitoplayacaktr.
Yazklarolsunnefsime.Ktilerdekullanmaktabizi,
Tatemeyilvehayrdandauzakbrakt,
lmdenncefazlabirazkhazrlamadm
Farzolandanbakanamazklmadm,orututmadm.
NCBLM:
RaslllahSallallhAleyhiveSellemevgHakknda
29
Muhammed'ineraitikinattayokolmad,
mronlaryapmadabaarlolmadvezayioldu,
Nefsimkusurlaravetembelliealkanlketti,
Bunlarilemektenusanmad,
Yakariingeceleribirsaatbileayrmadm,
Kendimezulmettim,geceleriihyaedeninsnnetine
Uyumazd,ienayaklararsndanikyetedenedek.
******
30
Muhammedinsanlararasndakibtnvgleresahipti.
Nicegvenilirinsananlatpdurduonunahlakn,
Srekliakalrdorucunuvisalederek
Hiikyetetmedialktanvedevamlgeliinden,
Nefsiiindnyamalnistemedi,
Alasabretti,karnnatabalad,
Tanaltndaiyiceskldndanbelitoplanrd,
******
31
MuhammedkitaplardaAllah'nkullarnnenstndr
Yaratlahlkerefvenesepynnden,
Enstrtbedendahaycedirmakam,
Baeiktiryeryzndekavutuunimetlerden,
Malvealtnlaryerinefakr
1466
eti,

1465
phesizki,imanedenlervegzelamelileyenleryokmu,iteonlarmahl
katnenhayrlsdrlar.OnlarnmkfatRablerikatndaAdnCennetleridirki,on
larnaltlarndannehirlerakar,oradaonlarebedkalcdrlar,Allahonlardanraz
olmutur, onlar da ondan raz olmulardr. Bu Rabbinden korkanlar iindir
(Beyyine,8)

Altndoludalaronakendileriniarzettiler,
Ululuunyerinigstermekiinnefsemeyletmedi.
******
32
Muhammed'insrlarbizdenuzakoldu,
nkoenseilmimevlamzdrvehayrldrda,
Allah'nyardmcsolduunubildiinden,
Aslailgigstermedidnyakpeine,
Dnyaonuntutsaolmasnaramenzhtileyaad,
Bulunduuzhdhayatzahitliinikuvvetlendirdi,
Muhakkakmasumolanayokluketkietmez.
******
33
Muhammedbatndahemdezuhurundagzeldi,
Azbirkuvvettenbakadnyadameyliolmad,
Duruuyla,gnllerinenzenginiveenkanaatkryd.
Bazengizlibazenaktan,leminsslerinireddetti,
Nebirannedebirzamandnyayaelamad,
NaslarrdnyaOnamuhta,
Zira,Oolmasayddnyayokluktankurtulamazd.
1467
******
34
Muhammedkurtardbizlerikaydrcsapknlktan,
Odurbizecmerteikramedencmertkii,
Kalbinlcanbulurhidayetininnuruyla,
Farzolanvncmdr,onusevmeyiseviyorum
Yarnkyametgnnde"banayakla"derbelki,

1466
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki; Fakr, benim vn kayna
mdrNiyziMsrkaddesellhsrrahlazz,fakr'ntanmnAllah'tanbaka
her eyden varl almak eklinde yapmtr. O'na gre Vcut kalknca, Hakk g
rnr ve hi kaybolmaz. Fakr tamam olmaynca dorudan doruya Hakk'n yzne
bakmakmmknolmaz.
1467
Senolmasaydnbukinatyaratmazdm
Hadiskitaplarndaaslbulunmayanbuvecizifadehadismnekkitlerincedered
edilmitir. Aliyul Kri. Acln ve evkn, Saannin mevzu dediini naklettikten
sonramanasnnsahiholduunukabulederler.Bkz.AliyulKri.288;Acln,II/164:
evkni. Fevaidul Mecmua, 326; Deyleminin bn. Abbastan; bn. Cevzinin Sel
mandan naklettikleri rivayetlerin her ikisi de mevzu kabul edilir. Suyti de mevzu
olduunutasdiketmitir.Elbnideyukardakilerinaklettiktensonramevzuolduu
nu aklar. Btn bu deerlendirmeler iin Bkz. Saan. 52: Aliyul Kri. 295. 296;
EIbni.SilsileniAhdisiDaire.1/282

Muhammedlemlerin,insanlarnvecinlerinEfendisidir,
Arap'nveArapolmayanbtnfrkalarndaEfendisidir,.
******
35
Muhammedfaziletleritoplamadabirtanedir,
efaatikyametgnndedayanamdr,
Sahibidirsaylmayacakmucizelerin,
Ondakifaziletlerdenizineherkesgelir,
Dirilignsancakonunladikilecektir,
yiliiemretmedektlktensakndrmadaNebimizbirtanedir.
Szndeki"Hayr"veya"Evetineitirazolmamtr
******
36
Muhammed'ineriatduruuylaycedir.
OemindirveOnauymak,kulunemniyetidir,
Obirkahramandrkiululuuyaylmtr,
Oecaattekahramanlklaramtr,
Topluluuardndaicabetedilendir,
MuhammetefaatiarzulananHakk'nsevgilisidir,
BtnkorkuveskntlarOnunlayokedilir.
******
37
Muhammedmerebinekavualmisteriz,
Sapknlphedentemizhakladorulttu,
AllahTelnngizliliindederasldr
AllahfazlndandaOnaylebirsevgiverdiki,
Gsterdiihakyoldapheyahuteksiklikbrakmad,
KendisinetutunanlarAllah'adavetetti,
Otutunanlarnsarlanlarnkopmayanipidir
******
38
Muhammed'inyzgnegibigrnrufuktan,
Kokusugzelkokarkoklayana,
Elicmertlikteikramdadenizgibidir,
Mevlkorkusundankalbiheyecanldr,
SbhanMevlsOnukanphtsndansekinyaratmtr
Btnnebilereyaratlveahlktastnklmtr.
HibiriOnailimvecmertlikteyaklaamad
******
39
Muhammed'dennurehlinurlarnalr,

Onunilmindebtninsanlarnilmikaybolmutur,
Onunyerikutsanmtr,hazretolmakonauygundur,
Onunulvmertebesineulamaktanmitlerikestiler,
Mirataimamlkyaptonlaraarkadaoldu
BtnAllahrasllerihepsiricadabulundular,
Denizindenbiravuveyamurundanbiryudumimekiin.
******
40
Muhammed'inanycedironlarnereflerinden,
Onunerefiyleniyetlerineulamaymitederler,
Yarnlardamutluluakavumakiinynelirler
Ondakiseilmilik,skntlardanbirkurtulutur,
Zikirvaktihuuylaetrafndatoplanrlar,
Onunycekatndadururlarhadlerince,
lmindekinoktayadaharekeeklinde.
******
41
Muhammed'ingzelyzgneiutandrd,
Aydandahaalmlydskntvaktindebiledouuyla,
Nurununklardnyaydoldurdu,
Kimyardmistediyseondanihtiyacngiderdi,
YaratlmkemmeldirahlakndanAllahrazoldu.
Onunmaddesivemanaskemaleermitir,
SonraAllahinsanlardanonukendisinesevgilisemitir
******
42
Muhammed'inmakamycelerinycesindedir,
Rabbionahazinelerindensonsuzcavermitir,
Onunvarlylakfrkahredipsndrmtr,
Dinihakikatiyleocandankarmtr,
Kemaldeesizbulunmazbereketleriindedir,
Gzellikteortaolmaktanmnezzehtir.
Ondakigzelliincevheriparalanmamtr.
******
43
Muhammedbtnyaratlmlarnenhayrlsdr,
Susuzgelenlerekanacaklarkadarikrameder,
Sapmalarndansonrainsanlaradoruyolugsterendir,
ardklarndaonlarnyardmcsvekurtarcsdr,
Eerldktensonravlecekbireybrakmakdilersen,
VazgeHristiyanlarnnebilerinedairsylediklerinden

Baka,hakkndadilediinkadarmedhsenaet.
1468
******
44
Muhammed'invgskitaplardageldi,
Gemilertarafndansfatlaranld,
mrnceonumethetsendebitmezhasletleri,
Yaz,syle,vmektearyakaacandankorkma,
Allah'nraslndelicesinemethet,Onusev,
Dilediinerefinisbeteyleonunahsna,
Gcnyettiikadar,dilediinbyklnisbeteyleyesin.
******
45
Muhammed'iRabbigzelahlklassledi,
Onunyaratlnsrrndakmilklarakfaziletlikld,
OnuzhtlemkemmeledenAllahneycedir,
Onubtnyaratllarahidayetediciolarakgnderdi,
Muhabbetveyaknlonaehilkld,
Allahnraslnefazilettebirbenzeryoktur,
Konuanlarfaziletlerinidilegetirememitir.
******
46
Muhammedsemalarsemasnaykseldiinde,
Hudnurununparlaklyzndekaybolmad,
Tkifasihdiliyleglmseyerekgeldi,
Parlayanincigibigzelvemuntazamd,
MeleklerlemiOnahizmetidurdu,
Mucizelerindeeribyklneuygunolsayd
smiheranltaryenkemiklerdirilirdi.
******
47
MuhammedAllah'ayaknlyladileklerinekavutu
Buyaknlklayedikatsemygeti,
Burak
1469
gururlandzerinebindiianda,
Kitap
1470
hibirphevekukubarndrmadangeldi,

1468
Necip Fazl Ksakrek dedi ki; Biz Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi yle
severvemethederizki,birAllahdemeyiz.
1469
Burak: Mira gecesinde Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi tad rivayet
edilenbinek.
1470
Buradakimana;LevhiMahfuzdakikitabnasl.
Bir dier mana; "... nk namaz, mminler zerine vakitleri belli bir farzdr." (Nisa,
103) yetinde "farz" karl olarak, "kitb" kelimesi kullanlmaktadr. Bu beyitte

Onaitaatettiimizdenberiyolunusetik,
Biziakladurgunlukverecekbireyleimtihanetmedi,
Bizedknlndendolaypheyeveyanladmedik
1471
.
******
48
Muhammedkadarmehurolmadyaratlmlarnhibiri,
Onunsrrnanlamadaacizkaldaklveperdelendi,
Btnmethiyelernekadaruzasadaonunhakkndaksakald,
nsanlarnbelikonukannndilionagelincetutuldu,
airleronunsfatlarnailikinnesyleyebildilerki,
BtnvarlklarOnungereinigrmedeacizkald,
Onayaknveuzakolmaktaaknlktanbakabireyolmad
******
49
Muhammedmakamafazilettekimseulaamad,
Zamanngemiindegeleceindekimsekavuamad,
Aratranherkesivasfacizbraktrd,
nkRaslllahnmucizelerisaylamad,
Onuneliolmadanhakikattesaadetekavuulmad,
UzaktankkgrnenGnegibiolsada,
Yaklap,bakldndagzlerikamatrr.
******
50
Muhammed'inyaratlnAllahTelpakeyledi,
Tatlanracsuaznadediinde,
KiminyoluOnauygunolduysafeyizald,
Onuninceliklerininefisleridrakedemedi,
Btnhalkalsadavasfnagyetiremedi,
Dnyadaonungerekynnaslidrakedilirki,
Uyuyaninsanlargrdkleriryalarlatesellioldu.
******
51
Muhammed'infaziletinianlatmadavglerimksakald,
Onaneaynedegnebenzeemedi,
Onumethettimlakinmethimfakirkald,
Onuvasfedendilleracizkald,

kitaptanmaksatnamaznfarzolmasdr.
1471
Eyinananlar!Andolsunki,iinizdensize,skntyauramanzkendisinear
gelen, size dkn, inananlara efkatli ve merhametli bir peygamber gelmitir.
(Tevbe,128)

Medhnekadaruzunolursaolsunyinedenoksanlat,
Onunhakkndailminvardensonnoktabeeriyetidir,
GerektenOAllahTelnnyarattklarnnenhayrlsdr.
1472
******
52
Muhammedniceiaretlergrndnde,
MertebeykselmesiiinOnasadakatlebalanmakgerekti,
Onunerefiyleulumakamlarverildi,
Enstnoldubulunduumakamlarda,
Onunmucizelerindekigarabetebedibitmedi,
KeremlirasllergsterdiibtnmucizelerOnunsebebiyledir.
AncakOnunnurundankavutuklarokadard.
******
53
Muhammeddelipgeenklarsaanbirincidir,
Ulubirmakamvarkionakimyaklaabilir,
Gne,ayveyldzlaronunisteindehareketederler,
zniylemakamlarycelir,stnlklerionunladr.
Nebilerinhllerionunlaarlartemizlenir,
Ofaziletingneidirvenebileryldzdr,
Karanlktainsanlaranurlarylakverirler.
******
54
Muhammed'inparlaketrafaydnlatt,
Bandakisiyahsalarndanklarsald,
Dileriiyikorunanincigibidzgnd,
Saanakyamurgibielicmertti,
Gzelkokusuheryereyaylanmiskti,
Gzelahlkssleyenyaratlnbykbil,
Gzellikleritoplayangleryzllktemayzeder.
******
55
Muhammedisrafolmayancmertkiiydi,
Onunveailesininverilerilutufluydu,

1472
mamBsir,bukasideyitanzimettiktensonra,ryasndaRaslllahsallallh
aleyhi ve sellem Efendimizi grm ve kasideyi huzurunda okumutur. Ancak bu
beytin ikinci msrasna gelince duraklam, Resli Ekrem Efendimiz "Oku" deyince,
"Bu msray hatrlayamadm" demitir. Bunun zerine Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem Efendimiz "Ve ennehu hayru halki'llahi kullihimi" eklinde iaret buyur
mulardr. Dolaysyla beytin ikinci msras, Allah Resulnn manev ifadesini ihtiva
etmektedir.

EyMustafa'yvasflayan!Vallahiyeterincetasviretmedin,
Tkidurmaksznuzunsreanlatsandahi,
Osusuzlariindenizdi,yardmdileyenekoand,
ereftedolunay,yumuaklktabiriekgibiydi,
Cmertliktedenizolanhimmetisonsuzzamangibiydi.
******
56
Muhammedszleriylebizedoruyolugsterdi,
Risaletindedoruluklabizleregeldi,
Sankihalesigrnenortadabirdolunayd,
Bereketliolmasbeklenenbiryamurdu,
Cesaretindenkorkulurbiraslangibiydi,
Celallendiindebileesizdir,
Birorduonunlakarlatndahizmetkrlargibidir.
******
57
Muhammedvarlktakibtnerefieldeetti,
Yaratlanlaryumuaklvelutuflakuatt,
Gzellik,iyilikvenimetOndayd,
Glylevebakylakonumasylastnd,
Konutuundaincisedefiniindesaklzannedilirdi,
Sedefiniindesaklolaninciler,
SankiOnunszndenveglmseyiindenolmutu.
******
58
Muhammed'iAllahereflendiripyceltti,
Makamnykselterekkeremlikld,
Manasnziyadeletirerekonaynelenkazand,
Onunravzasnntopranpenyceldi,
Duhayyceltenkiininhayatnedegzeloldu,
Hibirkokuvcudunukucaklayantopraadenkolamad,
Nemutluotrabptvekoklad!
DRDNCBLM:
RaslllahSallallhAleyhiveSelleminDoumuHakknda
59
Muhammed'levnmekatalarlavnmektenyedir,
Btnfaziletleriziyadesiyletamaktadr.

Mahergnndehereyonaiaretedecektir,
1473
Sonradangelmisedeondakifaziletncedendir,
Musavvir
1474
Allah'nizniylehkmlegelendir
zndekigzelliidouuylaortayakarandr,
GzelliklerinbalangcvebitiiOndanolandr!
******
60
Muhammedkfirlerinemniyetinigiderdi,
Allahdmanlarnnzanlarnboakard,
Onundouuylabirkorktular,zannedersinki
Bykcehennemkorkularonlaradokundu,
Hergeceninsabahonlarnhznleriniartrd,
Persleranladlarkiognparaland,
Onungeliiylesefaletveskntlarlakorkutuldular.
******
61
Muhammed'inykselmedeolanycelerdenycemertebesi,
HeryksekolanOnunmakamnnaltndayd,
Doduugnnurlarykselmekteydi,
am'nsaraylarndabileparlamaktayd,
Saraylarnnndekiputlardevrilmekteydi,
OgeceKisr'nnsarayykld,dald
Adamlarbirdahakendinegelemeyecekgibiydi.
******
62
Muhammed'innuruheryerdeikroldu,
Kfirlertopluluuhsranaurad,
Saltanatlarveerefleriyokoldu,
Kisr'nnsaraynanladlarkiykld,
Kisrgecelerihephznlegeirdi,
Mecuslerinateizntdensnd,
Akannehirlerikederindenkurudu.
******
63
MuhammedMecuslerinateinisndrd,
Doduugnonlarnfikraknlklarartt,

1473
efaatkonusundahereyRaslllahsallallhaleyhivesellememracaatede
cektir.
1474
Musavvir:tasvireden,ekilvesuretizenhereyekendinelykgzelekilve
suretlerverenAllah

Hattabtnhalktarafndandoumununhayretigrld,
VeinsanlarAdnanlerinbyklneahitoldu
Hayrettenkfirlerindnceleriveakllarkart,
Savallar,yerebattndagllerimitsizliedt,
Susadklarzamanglegidenlerhiddetlegeridnd.
******
64
Muhammedyaratlmlarnverasllerinenstndr
Odurbtln,dinlerinvemezheplerinhkmnkaldran,
Eskiadetleriveeskidzenideitirdi,
Suileateonunlabedeloldu,
1475
Mecusilerinateisnd,suakmad,,
Sankiatesugibikederdensouyupsnd,
Sudazntdenategibisnpkurudu.
******
65
Muhammed'ingneikainattaparlamakta,
Onunnndedmanlarboyunedi,
Mustafanndoumundabayraklarykselmekte,
Hakimekgibiparladhaberleriyayld,
Yersarsldmucizeleriaakt,
Etrafanurlarsalncacinlerlkatt,
Hakszvemanadaaakt,
******
66
Muhammedcmertliiylehususiveumumignderildi,
Makamgerektenuluduronaisyanedendezalimdir,
Nurununimeklerikaranlklaraydnlatt,
Kfirleronakarkrlkvesarlklargitmedi,
Oysadelilleribayraklarkadarakbirlemdir,
Krvesarkesildiklerindengeldiininmjdesiniduymadlar,
Kfirleruyarcimeklerinigrmedi.
******
67
Muhammed'indinionlarndinindenyceoldu,
Gvendeolmakiinsndklarmeknlarsarsld,
Durularzntlerindenbozuldu,
Korkanvekorkmayanbtninsanlarpanikledi,

1475
Kuruyarak,snerekinsanlarabedeloldular.

Savataonlardestekleyenlerperiand,
Khinlerikavimlerinebildirdiklerinde,
Artksapkdinleridevametmeyecekti.
******
68
Muhammed'inemrigayetartcyd,
Eskidevirlerdeondanhaberverilmiti,
limlerigrrlerdikitaplardageenhakikatini,
Fakatdoruyuinkrettiler,yalanatabioldular,
Bykkorkunihayetilerineilemiti,
Ufuktayldzlarnizleyerekkaymasn,
yeryzndeputlarndevrildiinigrdler.
******
69
Muhammedgeldiindeonlarncinlerikovuldu,
Gkyzndenzerilerinealevtoplardt,
Cinlerleberaberolanlardayakpmahvetti,
Vahyidinlemeyealanlartaatutuldu,
Cinlerasrlardrkhinlerleazarlard,
Hattavahiyyolundanhezimeteurayarakgitti,
Kateytanlartakipederekbirbirlerini.
******
70
Muhammeddnyayageldiaydnlkbirgecede,
Binbireitparltsolannurlaryla,
Cinleriseokbykkorkuierisinde,
Kendilerineynelmialevtoplarnngeldiinigrdler,
Hibirtarafakamayagyetiremediler,
Ebrehe'ninaskerlerigibikatlar,
kiavucundanatlanakltalardeenaskerlerdi.
******
71
Muhammeddmanlarnaakltalaratt,
Atlantalaryzndenordularhezimeteurad,
Onunelindekitalarntespihleribilindi,
OdeiltalarfrlatanAllah't,
1476
Taisabetedenlerinhepsikroldu,
Tespihettiktensonraikiavucundakitalar,

1476
Bu beyitte de "Attn zaman sen atmadn; ama Allah att." (Enfal, 17) yetine
iaretvardr.

Balnkarnndatespihedeninfrlatlgibiatldlar.
1477
BENCBLM:
Raslllahsallallhaleyhiveselleminmucizelerihakknda
72
Muhammed'inpekokmucizesigrld,
Dorubirbiimdegerekleiphakkaahitlikettiler,
Onayrtchayvanlarbileitaatetti,
Onunsrlarngrdklerinde,
Yeryzndekiaalarardndaboyunedi,
Secdeederekdavetineaalaruydu,
Ayakszolduklarhldeyrdlergvdelerizerinde.
******
73
Muhammed'eaalaristeyerekyneldiler,
Hitereddtetmedenarsnauydular,
Btndallarbirakilerpndlar,
Gzapkapanmadanyarldyerler,
Grrsnemriylehareketlerini,
Aalarylebirizgiizdilerki,
Sankiyolortasnadallarylagzelyazlaryazdlar.
******
74
Muhammed'inneokmucizesizahiroldu,
Denizindalgalargibizenginederdielleri,
Gecelerboyuncauyankkalrdgzleri,
Mira'aykseldiindeayetleriaikaregrd,
Unutulmadmiragecesininizleri,
Hernereyegitsebulutgibimeleklertakiptedironu,
Gnortasscandanbileesirgerleronu.
******
75
Muhammed'i,Rabbimizhakikatlegnderdi,
Onuilimdenizindefaziletlikld,

1477
Bubeyitte,SaffatSuresi39/139146arasndageen,Yunusaleyhisselmnbal
nkarnndanatlmasolaynatelmihvardr.

Cebrail,Onunkalbinikarpykad,
karpyreklerdekigili
1478
temizledi,
limveimanladoldurarakkamilkld,
Oyarlanayayeminolsunki,
1479
Onunkalbiyeminedilecekkadarnoksanlktanberidir.
******
76
Muhammedcmertliktebulutlaraemsaldir,
HuyvetabiatylaYceNebidir,
Allahrasllerininsonuncusuveenkeremlisidir,
nsanlarnenahlklsmjdeleyicisiveuyarcsdr,
Faziletin,ihsannvenimetlerinsahibidir,
Hangimaara
1480
iyiliiveerdemebirarayagetirdi?
Netaraftanbaksalardakfirlerkrd,grmedi.
******
77
MuhammedveEbbekirkayboldugzlerden,
Maaradaikisibirdenkayboldu,
Rabbindengizlibirltufonlarkuatmt,
Vekurtulumjdesiarkasndangeldi,
Allahnkudretiktlklerdenkorumadayeterliydi,
SadkileSddkmaaradagremezlerdi,
Kafirler,bumaaradakimseyokdiyorlard.
******
78
MuhammedileSddkmaarayaindiler,
Hayretierisindekfirlergeridndler,
GvercinOnlargizlemekiinmaarannstneyerleti,
rmcekiyicerdanhullegibi,
Kfirlermaaradaolanlargrdklerinde,
Zannettilerkibirgvercinvebiridermcekti,
Varlklarnenhayrlsnamyuvakuruluparlrd.
******
79
Muhammedmucizelerhakikatlemeydanakar,
Heryerdeonunnuruparlamaktadr,

1478
Gil:f.Suileslanmtoprak,balk.Lleciamuru,kil.Herinsannkalbindeibli
singiriyaptkkpara.
1479
Aynikiyeblnmesiolay;"Kyametyaklat.Ayikiyeayrld(Kamer,1)
1480
Mekke'denMedine'yehicretsrasndaHz.Raslllahsallallhaleyhivesellem
Hz.EbBekir'lebirliktesaklandklarSevrmaaras.

fkelerindendmanlarnnyzlerikararmtr,
Hasneyninnbvvetignegibiaydnlktr,
Obakikalacakenhayrlveensonmesajdr,
Allah'nkorumasihtiyabrakmamtrartk,
Neyksekburlaranedekatkatzrhlara.
******
80
Muhammeddiniylehelakolanlarkurtarcdr,
Okendisiylekurtuluubulduumuzsevgilidir,
Heriimdebenonasnrm,
KalbiminheryneliindeOnadnerim.
Yksekliimveilerlememonusevmekledir,
Zamannkahrnauradkaheponasndmben,
Onuntamhimayesindenbakayolbulamadm.
******
81
Muhammed'ineliyleengzelhayatkazandmben,
Kulluumdaonasarslmazinanlabalandm,
AncakOnunerefiylediramacmaulaabildim,
AncakOnunkaynaylaifabulabildim,
Ondanbugndeyarndakimisterseonukazanacaktr,
Dnyaveahiretzenginliiiinelineyaptmzaman,
Bolbolihsanakavutumiyilerinengzelinden.
******
82
Muhammed'eAllahsonsuzltuftabulundu,
OnaCebrailileKur'n'indirdi,
OnuMevlasheybetivekymetiylestnkld,
Heryerdeonubulutlaglgeledi,
Allahdirilignefaathakknonabalad,
Ryadaykenbilesaknvahiyaldninkretme!
Ziraonungzleriuykudaikenuyumayanbirkalbivard.
******
83
MuhammedAllahTelnnkuvvetiyledmanlarnyendi,
Kiiliktebenzeribulunmaktanmnezzehtir,
Risalettenncevesonrasstnkiilikteydi,
Bizeonungcnispatlayandelillerokkuvvetliydi,
OerefiyleanlalrdildeolanKur'n'getirdi,
Nbvvetmertebesinekavutuktanberi,

Ryadagrdklerinibilekimseinkredemedi.
1481
******
84
Muhammed'eAllahalacakolaylargsterdi,
OnuKbekavseyngibiperdesizyaknkld
1482
,
Oeksizphesizbirrasldr,
BunukabuletmeyenAllah'ngazabnaurad,
Onundavasyalandanmnezzehtir,
anyceAllah'nvahyialmaklakazanlmad,
Hibirnebigaiptenverdiihaberlerdehataetmedi.
******
85
Muhammedgktekiparlayanaygibi,
Yeryzndedenizeemsaldircmertliiyle,
Araplarfasihkonumasnaheparmlard,
Niceinsanhelaktenkurtulmuturonunnasihatleriyle,
Hogrsbizdennicezorluukolaylatrmt,
Elleridokunmaklahastalarifabulurdu.
Nicelerinicinnetgeirmektenkurtarmt.
******
86
Muhammed'indavetillerecanverdi,
Nefsincanlanniddetleldrd,
Mbarektkrylenicehastayiyiletirdi,
Vurularylakfirleringcnparalad,
NiceavesusuzOnugrmekledoyard,
Duasktlkylnahayatverdi
1483
,
Onunasrtmasrlarnenparlakyllaroldu.
******
87
MuhammedRabbineduaederdiyamuryamasiin,
Yamuryaarddahaelleriniindirmeden,
Yeryznsuyadoyururdubulutlarnherbiri,
Hertaraftayaanankuraklklara,
Mustafaduaedincesaanakyamurboalrd,

1481
Ryanbvvettenbirczdr.
1482
Okadar(birletirilmi)kiikiaraskadar,hattadahadayaknoldu.(Necm,9)
yetineiaretvardr.
1483
Mekke ve havalisi iddetli bir kuraklk ve ktlk yl yaarken peygamberimizin
amcasEbTlibileberaberKbededuaetmesizerinesaanakyamurlarnya
mas,vadilerinsularladolmasvebollukolmasolaynatelmihvardr.

Duaszerinerahmetyamurudkld,
DenizdengelensuyadabirArimseligibiydi
1484
.
******
ALTINCIBLM:
Kur'nIKeriminFaziletleriHakknda
88
Muhammed'eyaplanmedihlerhepmehuroldu,
Onunniteliklerinianlatannazgzelkoktu,
Sylendikeortayaktdahabakagzellikleri,
Onunsfatlarnkimindilianlatyorsamethedilmitir,
EyMustafa'ymethederkenbenigrenkii!
Brakbahsedeyimonunaakmiaretlerini,
lemDandagecevaktiyaklanlenateiningrngibi.
******
89
Muhammed'ivenhastaifabulurhastalna,
Glmseyenbirbaheyebenzeronunsfatlarnngzelliiyle,
Okiszlerindehikmetolanhakrasldr,
Okideerbiilemezarbircevherdir,
Byklolduundandahauluazametesahipti,
ncinindzgndizilmesideeriykseltir,
Dizilmemiolsadahi,Onundrmezdeerini.
******
90
Muhammed'iniirlevlmesinegzeldir,
Yldzlardanuludurbeeriindedeeri,
Duh,Nn,Kadirsureleriniokuduunda,
Kevservenirhsurelerindeonubulursun
Grrsnkiobtnyaratlanlardanycedir,
veninmuhayyilesionaacabauzanabilirmi?
Ondagzelahlknveulviyyatnkaynavardr.
******

1484
Yemen'de Sebe kavmini cezalandrmak zere, iddetli yamurlarn yad
Kur'n Kerimde "Ama onlar yz evirdiler. Bu yzden zerlerine Arim selini gnderdik.."
eklindegemektedir.

91
Muhammed'ininsanlariinpekokmucizesivardr,
Yaratlanlariinkonumasndatlervardr,
Haklabirliktebtnyetlerimuhkemdir,
Arnsahibininkatndamakamuludur,
Btnsfatlarkitaplardayazlmtr,
Rahman'nhakolanyetlerisonradangelmiolsada,
Allah'nKadmsfatndandolayezeldir.
******
92
Muhammed'ingetirdiiyetlerbizimenetti
Bizlerisakndrdhayszlktanvektlkten,
yilikte,hayrda,takvadanasihatederdi
UkbdakiAllahTel'nnrahmetinimjdeledibize,
NegzeldirNebi'ninbiziuyaranyetleri,
Haberlerverirbizezamanabalkalmakszn,
Ahiret,dveremkavimlerinden.
******
93
Muhammedbizeapakyetlerlegeldi,
OyetlerokuyanSratzerindengeirdi,
Ycebil,atetenesirgeyenyetleri,
Akmucizelerkarsndaherkesacizkald,
BumucizelerAllah'nhimayesiylekorundu,
Diernebileringelmimucizeleridevametmemiken,
Onuntmmucizeleribizimiindevametmekte
******
94
Muhammed'lehepimizemniyetekavutuk,
Bizepheolmayanyetlergetirmitir,
Onlarkiphevetereddttenkurtard,
yetlerindeneelikivardr,nedebirphe,
yetlerikimokursahuylargzelleti,
yetleriphebrakmayanmuhkemdir.
Muhaliflerbakabirhkimemuhtadeildirler.
******
95
Muhammedolabilecekyalanlaryokedipsildi,
pheilletineyetleriyleifaverdi,
Ayetlerindezenginlik,arzular,edep,kazanmavardr
Yakndandahayaknolmakisteyenlere,

AcemveArapdilcileriacizkald,
Kur'n'aharpaanlarbirbirboyunediler,
Enazldmanlaronateslimoldular.
******
96
Muhammed'innuruyetlerindr,
yetlerinnurundankimyararlanrsakazanldr,
Ayetlerekarkanbtnylehsrandadr,
Eeronunincelikleriiindednceyedalarsan,
Ztlktanstndahabakailimlerbulursun,
Onunbelgatmuhaliflerinindavalarnrtt,
Namusunatecavzetmekisteyenitepeleyenerkekgibi
******
97
Muhammed'ihasetilerinsylediklerietkilemedi,
ApakyetleriSamedin
1485
srlarndandr,
yetlerisayszvesnrszilimlerierir,
Builimlerimtehitlerinakllardahikavrayamad,
Oyetlerinbenzerlerigemizamanlardabilegelmemitir.
Onlarndalgalargibibirbirinitakipedenmanalarvardr,
Hepsigzelliktevedeerdeincidendestndr.
******
98
Muhammedayetlerakaanlatmayadevametmekte,
indeilginanlamlaraahitolunmaktadr,
Gerektenyetlergezegenlergibihidayetnurundanparlamakta
irkinkaranlkaybolmaktayken,
okyksekihsanolduundanayetlerivmelisin,
Kur'nyetlerininsaylamazinceliktekimanalar,
okokumaklakesinlikleusanduymazsn,
******
99
Muhammed'iRahmanRabbihizmetettirdi,
Onubudeerliyetleriyleehilkld,
OyetleriSadkn
1486
diliokuduunda;
Hakknndanapakbirnuronukaplard,
NemutluoyetleriokuyanakiAllahTelonuolgunlatrr,

1485
Samed:hereyKendisinemuhtaolduuhaldeKendisihibireyemuhta
olmayanAllahTel.
1486
Raslllahsallallhaleyhivesellem

Oyetleriokuyarakgzleriparlayana,dedimki;
ZaferekavutunartkAllah'nipinitut.
******
100
Muhammedrzailesemannsttaraflarnaykseldi,
Hakknyetlerininnuruvarlaydnlatt,
Nemutlubuyetleriyaadzamandakoruyanlara!
Ezberleonlarveibretaltlediklerinden,
Eyatetenkorkupyetleriokuyanveibretalankii!
Eercehennemateininhararetindenkorkarakokuyorsan,
OnlarnserinsuyuylaCehenneminhararetinisndrebilirsin
******
101
Muhammed'leyaratlnzelliklerigzelleti
Kimdahaokyaklamayartrrsa,
Herkimisteindeyetleriniokuduysaodenliartrd,
Onuenuzakemellereulatrp,kavuturdu.
yleysemuhafazaet!Ateisndrdyetlerin
Kur'n,yzleriparlatanKevserhavuzugibidir,
Kapkarayzlasilerykanmakiingeldiler.
******
102
MuhammedHakkbilinmezliktebrakmad,tantt,
yetlerinaklamasnmklklmad,
yetlerinderecevemevkileriniululuuonunlabilindi,
Onlarnnurluyaratlnmbhembrakmad,
Onlargnevedolunaygibiparlakvemkemmeloldu,
AdaletteSratveMizangibidiryetler,
Adaletbeeriinonlardanbakasylakimolamaz.
******
103
Muhammedherzamanayetleriinsanlarahatrlatt,
Gecegndztekrarlamaktanvazgemedi,
Oyetlerinsaylmayacakkadarbereketlerivardr,
Kimkikalp
1487
veikigz
1488
ileonlarabakt,
Buyetlerigrmeyeninkrlneiddetlidir,
Hasetinininkrayelteniiartmasnseni,

1487
Raslllahsallallhaleyhivesellem
1488
Hz.Hasan,Hz.Hseyinaleyhimesselm

Kioiyianladhldeyetleribilmezdengeldi.
1489
******
104
Muhammed'innurukahramanlariingnegibidir,
Yazklarolsun!Zulmvebozgunculuklaonuruinkredene,
yetlerikiminkredersedoruyoldankt,
Onlarkisonsuzadekcehennemdekald,
OnlarnarlklartekveSamedolanRabbedir,
Bazengzhastalanpgneinninkretti,
Hastalndanazdabazensuyuntadninkreder.
******
YEDNCBLM:
Raslllahsallallhaleyhiveselleminmirachakknda
105
Muhammed'emedetYaResulszsendenular,
Ycemakamnaelaankulmuradnaerer,
Eyhogrsncmertlikdenizlerininanlattkii!
Ondanefaatbekleronuisteyen,
steyenlereoefaatinibolcaverecektir,
Hacetsahipleridevelerleyerdeizbrakr,
Koarakkapsnayneldiikimselerinenefdali!
******
106
Muhammedbeerinvemeleklerinenfaziletlisidir,
O,tatanhususiselamalankiidir,
KuruhurmaktnnkkOnaalar,
Onunstnlklerisurelerdeanlatlandr,
Osabredenlerinnihaigayesidir,
Eyibretlebakanaenbykdelilolan,Resul!
Ganimettoplayanabyknimetolan!
******
107
MuhammedAraplarnveAcemlerinenhayrlssn,
Ayakstndeyryenlerinenstnsn,
OkeremsahibiCebrailsanagelerek,
Senierdemevekeremekavumayaard,
"Eymuhteremvehayrlkii!Burak'abin"diyerek,

1489
NiyziMsr,VaniMehmetEfendiyencekibeyitlerleiaretetmektedir.

MescidiHarm'danAks'yabirgecevaktigittin,
Zifirikaranlklaradolunaynktgibi.
******
108
Muhammed'imeleklerkabuliinhazrlandlar,
Allahsanaikramdabulunmakiinardnda,
SenMekke'denKuds'eolanmesafeyikatettin,
Azametinigrmeleriiinrasllerenamazkldrdn
Vesonraykseldingktekiayetlerigrmekiin,
Ykseldikeykseldinbirmenzileulaanakadarki,
Orayanekimeriilebilirnedekimseninerimesidnlebilir
******
109
Muhammedyedikatgklereykseldi,
Gklerinenyksekmertebesineulatn,
MeleklercemaatiSeninlemutluoldular,
Apakbirdillesana"Hogeldin!"dediler
Senmakamnlaenbiynnennndesin,
Ogecebtnenbiyaseninegeirdiler,
Rasllerhizmetininefendisinetakdimigibiydiler
******
110
Muhammed!Btnrasllertopluluununsultansn,
Ebedimakamnlaenndeoldun,
Hepsisanayaklaabilmekiinsanauydular,
Nbvvetyolundaseniimamkldlar,
Sendenefaatistedilergzleriperdeliolduundan,
Yedikatgkleriyarpgittin,
Nebilertopluluununbayraktaridin.
******
111
Muhammedufuklarndoruunaykseldi,
almavegayretleulalmayanmeknlaraulat,
EyinsanlarnvetoplumlarnpakMustafas!
Eyyaratlveahlkengzelolan!
Ufuktakayboluncayadekykseliinisrdrdn,
ylekiAllahTelyayaklapyaranlarayerbrakmadn,
leriyegeilecekbiryermesafedekalmad
******

112
MuhammedAllahdndahervarlklakalbibankesti,
Obtnyaratlmlarnarasndanseildi,
Eygnlmnondanbakasnistemediikii!
Ondanbakaherkestenuzaklatkalbim,
Allahbtnyaratlmlararasndanseniseti,
Makamnabaklncabtnmakamlaraadakald,
arlncadoruklardakibayrakgibiyalnzkaldn
******
113
Muhammedmeleklerinveinsanlarnefendisidir,
Eybedevilerinvemedeniinsanlarnenereflisi!
Senseilmiliintmalametlerinekavutun,
nsanlaraiyilikvegvenlikgetirdin,
Mevlnsanabtnhayrlarvehaberiverdi,
Gzlerdenrakbirvuslataerimeniindavetedildin,
Nicegzlerdensaklanmsrlarakavumaniin
******
114
Muhammed!Seningklereykseliindevametmektedir,
sengerektenkulluunlafeleklerestnoldun,
Eynebilerinsonuveenstnsultan!
Allahsenisetibilinmeyecekbirsrrile,
HerskntndaHaktanihsanaerdin,
Ortaklarnolmakszneldeettinsenbtnvgleri,
Btnmakamlartekbanagetin.
******
115
Muhammed!Senindirhemvnmekvehemdenesep.
Tmyaratlmlaraerdemveedeptestndesin,
Yorulmadansevapkazanmaysaladnbize,
Ellivaktinyerinebedelbevaktigetirdin,
Karlndafarzlardan,EyenstnNebi!
Sanaverilenrtbelerindeeribyktr,
Sanabahedilennimetlerinidrakizordur.
******
116
Muhammed!Allahikidnyadaseninlegzelletirdibizi,
Ayetlerinnurunuidraketmekiinehilkld,
AllahMustafa'ylabizidiermmetlerefaziletlikld,
Onunlabizislammmetineulatrd,

YardmvebaarsylaAllahmkemmeleyledibizi,
EyMslmanlarbizemjdelerolsunki!
AllahTelbizeyklmayacakbirdinltfetti.
******
117
Muhammed'inefaatinimitetmekteyiz,
nkbizOnundavetkldcemaatindeniz,
Bizerisaletindenhediyelersundu,
Yardmylayaratlanlarnenhayrlsolduk,
Kyametgn,kazananlarnarasndaoluruz,
BizikulluadavetedeniAllahardnda,
Oenazizrasldrdiye,bizimmetlerinenstnkld.
SEKZNCBLM:
RaslllahSallallhAleyhiveSelleminChadHakknda
118
Muhammedakbirarylageldi,
ncekilerigetirdiieriatortadankaldrd,
Nemutluonunmmetininyolundaolanlara,
Nemutluonugrnceyannakoanlara,
Ognderililiindeinsanlardininedavetetti,
Onbvvetiylegeliindedmanlarnkalbinekorkusald
KendihlindeotlayankoyunlarAslansesinintitretiigibi.
******
119
Muhammedmrikleriveiftiraclarard,
Atetenvecehenneminderinliklerindenkurtulua,
OnlarhereyinsahibiAllah'birlemeyedavetetti,
OysaOnaortakkoarakonlarmrikoldu,
Uzlaanakadarklcirktoplumundanekmedi
Hersavatadmanlarnnkarsnakt.
Takionlarengeldekietgibioluncayakadar.
******
120
MuhammedzaferkazandMslmanlarlabirlikte,
Btndmanlaronunlasavamakistemiti,
Birmriksaolarakkurtuluncaonunklcnatakld,
Pekoununldgrldonuneliyle,
Savaalanndankaannstnednyadaroldu,
Mrikleryleistemilerdikikapkurtulmay,

Kartalveakbabalarnyakaladleleregptaettiler.
******
121
Muhammedzaferklcyladmanlardatt,
Savandmanlaraokskntverirdi,
manlcemaatinkahramanlortayaktnda;
Uzunsrefeleinarkndaezildiler,
Busapknlargruhumusibetleriniddetlisinigrd,
Gnlergeldigetidedmanlaronlarnsaysnbilemedi,
Haramaylarn
1490
gecelerigelmedike.
******
122
Muhammedkfirlerinrahatnyorgunlukladeitirdi,
Onlarngzellikleriniirkinlieevirdi,
Savaonlarnlklarnartrd,
Yaraveberelerebrdonlar
Mriklerzorlamminlereyerlerinibrakt,
Dindmanlarnnsahasnagirenbirmisafirgibiydi
Btntaraftarlarylaonlarnetleriniyemekistedi.
******
123
Muhammedmcadeleyekahramanlarylageldi,
Mriklerinzntdenyzlerisertelipdonuklat,
Onlarnatlardmanlarnkanndayzd,
Mriklerinyurdundankadnlarnalaylarduyulurdu,
Onlaraasilaskerleriylegeldiinde,
Kheylanlarzerindebiraskerderyasndmanasald,
Okatankahramanlarndmanlarnzerinedalgadalgaatt.
******
124
Muhammedmertebesiyletmrasllerestngelir,
Allah'ndinineArapveAcemlerincmlesinidaveteder,
ArnRabbineyeminolsunsavatankurtuluyoktur,
KimkiHakkadairpheveyalanndainatederse,
Onayalnzcapaksoylubirnebikucakaabilir,
HakknrzasiinHakkakoanyiitler,
Kfrkkndenskmekiinhcumederler.
******

1490
slam'dan nce Araplarn birbirleriyle savamay haram saydklar, Zilkade, Zil
hicce,MuharremveRecebaylardr.

125
Muhammedinsanlarasevilecekeylerigetirdi,
HereyRaslnmuradnbekledikleriiinOnauydu,
kariindeilonunhonutluuiinkatlandlarzorluklara,
Onundinizailolmaypykselmeyedevametmektedir,
hlsladininikorumayaalmaktalar,
ylekiMslmanlarayrkaldklarslama
Gurbetteyalnzlktanakrabalarnakavuanlargibi.
******
126
Muhammedashabylabirliktesavatdaima,
Hepondanyanaolmu,zaferyazlmt,
Parlakkllarvekaramzraklarzerindebalklarvard,
Ashabekvephedenkorunmutu,
Yksekmertebedeerefelbisesinigiymilerdi,
Hayrlbabavekocalarsayesindedmanlardankorunmutur,
slammilletineyetimkalmnededulolmutur.
******
127
Muhammedsavatamriklerekardurdu,
Ashabylabirliktemriklerikorkuttu,
Mslmanlarlasavamayanlarselameteerdiler,
UluRahmannonlaramerhametidevamlyd,
Onlaradmanlktasraredenlerhelakoldu,
Sankidalargibidirler,savatklarndasoronlar,
Onlarnelindenhersavatanelerektiler.
******
128
Muhammed'inyaratlnninsanlararasndabenzeriolmad,
Kimonainandysadoruyubuldu,
Allah'nmeleklerionlaradevamlyardmetti,
Savalardaonundmanlarnakaroldular,
Benimdediklerimeinanamyorsan,
Huneyn'e,Bedr'eveUhud'asor!..
Odevirleronlaravebadandahaktyd.
******
129
Muhammed'inashabsavaabalaynca,
Seilmitoplulukdmanlarnkovdular,
Baarszoldudmanlarnekadarsavamakisteselerde,
Ashabmriklerinyaktklardmanlkateinisndrd,

Dmannazllarkkrediklerindekarkoydular,
Beyazkllarkrmzyaboyadlargslerindensokarak
Vedmanlarnsarkansalarlasiyahlamensekklerine,
******
130
Muhammedvedinsavalarktklarnda,
Kfirehirlerine,topluluklarhelakoldu,
Dmanlarndelindimzraklarlavcutperdeleri,
Hintkllarylaparalandkfirlerinyzleri,
Klsallayanashabkanlarfkrttlar,
OnlardrHatt
1491
oklarylayazyazanmcahitler,
Kalemleridmanvcutlarndanoktaszyerbrakmamtr.
******
131
Muhammedashabnnruhuvesevgilisidir,,
Hibireysahabeleriniacizbrakmadsavata,
slam'nzaferineengelolunamazd,
lmvedmankorkusuonlaraczeasladrmedi,
Onlarhalleriniyceltenvenekaransfatlaramaliktirler,
Silahlakuandklarndasimalarfarkldr,
Glnpalamutaacndanfarklolduugibi.
******
132
MuhammedKur'n'daashabnnanldyerleriokurdu,
Allahashabnnkrndenrazoldu,
Allah'nzaferleereflendirdiiaslanlardr,
Onlarkimzrakvekllarlayurtlarnkoruyanlar,
Tekrartekraronlarkendimevsemde,onlarbanaydet,
Zaferrzgrlarsanaonlarnkokularnsunar,
Hermcahidiklfndanalmamgoncagllersanrsn.
******
133
Muhammedveashabnecipinsanlardr,
ArapveAcemdeonlargibibulamazsn,
Allahonlarazafervegalibiyetverdi,
Onlardandmanlarnherbirinebirmusibeturad,
lgineylerfarkedersingrdndeonlar,

1491
Hatt:BahreynveUmman'dabirkakasabavekynaddr.Hindistan'dangetiri
lenoklarbulimankasabalarndapazarlandiinkasabannadylaanlrd.

Onlaratlarnnsrtndatepelerdekisalamaalargibi,
Eeriskbalanmasndandeil,azimliolmalarndandr
******
134
Muhammedsavatadenizlergibidalgalanr,
Atlarnnzerindeaskerleridalmadanbiraradadr
Mustafannordulartoplucayrdnde,
Onlargrendmanlarngzlerineuykugirmezoldu,
Onlarnnaralarndandolaysavalardpbayld,
Mcahitlerinkorkusundankfirlerindlerikoptu,
Aslanlarlakuzuyubirbirindenayrtedemezoldular.
******
135
Muhammedyaratlmlarnenereflisiveenhayrlsdr,
Onunzmresimriklerbirliinidatmtr,
Heraskerisaldrdndaaksederklyzne,
Ykselendolunaygibidirherbiri,
Allahayeminolsunkiashabzaferkazand,
KiminRaslllaholursayardmedeni,
OrmandakarlatAslanbileondankorkar.
******
136
Muhammedinsanlarnvemeleklerinenstndr,
Mjdeleyici,uyarcvezarardankurtarcdr,
Zaferkazanmayanyokturonadostolanlardan,
Dmanlarndanyenilmeyenikalmamtr,
Herkesnasibinedenialmtr,
Gremezsinonunyardmylabirdostukizaferkazanmayan,
Tekbirdmanhezimeteuramam.
******
137
Muhammedcandrkblesinenamazadurann,
Okiizilletindensonraazizolur,
Obykhatalaraffedendir,
Merhametiyle,elleriylevefaziletiyle,
Mustafammetionundostluunukazandlar,
mmetinidininsalamsnanayerletirdi,
Yavrularylaormanainenaslanlargibi.
******

138
Muhammedhakikattesonraslolarakgeldi,
Onundinidierdinlerikaldrphkmszkld,
Onunkitabhilekrlaracizbrakt,
Okitabakarkoyaninsanlarnenktsoldu,
Okitabakarkoyanadekisenbirkavgaiindesin,
Allah'nkelamnicemcadeleedenleriyereserdi,
Niceazldmankendileriylemalupetti.
******
139
Muhammedapakdelillerinsahibidir,
Kur'nyetlerininmucizelerimehurdur,
Vallahiomucizelerinortayakmadbirgnbileyoktur,
Seildiigibimucizelerbakalarncizbrakt,
Gzellik,ilimveedepsekinliionunvasflardr,
Yetmezmisanammikenilimsahibiolmasmucizesi,
Cahiliyetteyetimolduundaedepliolmasda.
DOKUZUNCUBLM:
AllahTeldanMafiretveRaslllahSallallhAleyhiveSellemden
efaatDilemeHakknda
140
Muhammed'inMedine'sinekalbimmeylettiinde,
Ruhumsevinledolduonuarzulamakla,
Zamanonayaklamamaengelolsada,
Raslllahngeldiibirmescidinezamangrsem,
Gnahmnokluundandolayondanafdilenirim,
bumethiyeilehizmettebulundum,
iirvehizmetlegeenmrmdekignahlardanaffmmitederim.
******
141
Muhammed'insevgisiniistemekteruhum,
Benimkalbimiirdenvehizmettendarald,
airlerbabodolarvadilerde,
Buitenancakondansaknanlarkurtulur,
iirvehizmetilegetivaktiminou,
Bunlarnneticesindekorkulangerdanlboynumatakt,
Bunlarlabensankikurbanlkbirdevegibiyim.
******

142
Muhammedzntsnvenedametinigsterdi
Kalbemrgelipgetidiye,
Banalayktryorgungzlerimdenkanboalsabile,
Vcudumzayfdsevelsemarsevgimden,
htiyarlmvegenliimiboyeregeirdim,
Herikiamdaocukabenktlklereuydum,
Gnahvepimanlktanbakabireyelimegemedi.
******
143
Muhammeddnyanngzelliinebakmad,
Onunyaplarnakalbimeyletmedi,
Yazklarolsun!Dnyaktlklerinedevamedenkiiye,
Sabahakamcahilliindekalana,
aknlndanahiretibrakpdnyaysatnalana,
Eyyaptticarettezararedennefis!
Dnyayakarlkdinialmadn,tevesslndeolmad.
******
144
Muhammeddnyakarlndaahiretiald,
KimMustafayindirdiinetaminanrsa,
Gafletboluunabraklmazkalbi,
Gnlboeylerlegururduymad,
Ahiretyaantsndnyakarlndakimsatnalrsa,
Kimahiretinidnyayasatarsa,
Bualveriteakazararetmiolur.
******
145
Muhammedltufderyasnnsonuyoktur,
Genliimdebtnlezzetleriyaamsamda,
Budeitokutayanlmaldanmm,
Meergizlicevherimidnyayasatmm,
Fakatyinededualarlabuskntdankurtuldum,
Gnahilesemdebozulmazahdim,
Nebidenmanevbamkesilmedi.
******
146
Muhammedgnahlarmiinafdiledi,
Bendeafdiledim,gnahlarmveisyanlarmiin,
Onuvmeklebenimmertebemykseldi,
Ahretiminkorkusundandolayondanamandiliyorum,

Onunefaatiyleaffedilenlerdenolurum,
smiMuhammedolduuiinbenimbirahdimvardr
Zirayaratlanlarnarasndaahdeenvefalolandr.
******
147
Muhammedyarnyardmisteyeceimkiidir,
Obenimgerekefendimveinandmdr,
Odurdoruyolaaranlarnenfaziletlisidir,
Onuniyiliklerininsayssaylmayacakkadardr,
vncmyardmcmkurtarcmefendimvesenedimdir,
Eerkyametgntutmazisebenimelimi,
Banadeki:Eyayakaymadam,vayseninhline!
******
148
Muhammed'inmerhametinibeklemekteyimherdaim,
Oihsanlardabulunurdurmakszn,
Onuvdmiyiliklerineerieyimdiyehakikaten,
Onuvmekiiniiryazansslenir,
Crmnitirafedenemerhametlidir,
Haa,kendisindenmedetumanneboevirir,
NedeOnasnankomuyumahrumetmez.
******
149
Muhammedikimverseahsnaihsanlardabulunur,
Onuvmeurunaazalarzayfdenkazanr,
Benimgnahmsaylamayacakkadaroktur,
Ancakyaratlanlarefaatisisilmekisterkusurlar,
Doduumdanberionukalbimsezmektedir,
Dncelerimionunmethinetahsisettiimdenberi,
Buldumkurtuluiinhamilerinenefdalini
******
150
Muhammed'inmucizelerigrndyaratlmlariinde,
pheleryokolduvehakikatingneiykseldi,
HasanileHseyin'inrisaletleriahitlerleortayakt,
Sabitolduonlarhakkndakiyetlerindelilleri,
Birkulolarakonlarsevdiruhum,
Muhtaolanaslaeliboevirmezdi,
Zirayamuryksektepelerdeieklerbitirdi.
******

151
Muhammed'i,Ahmed'imethedenkelimelertatland,
Onuvenszlerycelippakland,
Eyrasllerinefendisinefsimseniarzulad,
nkvaatedildinefsimecennettenbaheler,
Zayfdennefsimhonutolurobahelerle,
Methimlednyamaln,ssnistemedim,
Herem'i
1492
vmesizerineZuheyr'in
1493
topladgibi.
ONUNCUBLM:
MnctVehtiyalarArzEtmeHakknda
152
Muhammedkendisindenyardmisteyeninefendisidir,
Kyametgnndeonunefaatisiolurda,
Eyahirettecehennemdenkurtulmakisteyeneyardmeden,
Cennettemutluyaarsendenyardmisteyenkii,
AmacnaulaarakNa'mcennetinikazanr,
Eyyaratlmlarnenhayrlssendenbakakimimvar,
Benimlmgelipattndasnabileceim.
******
153
Muhammedsensnasnskntyadenlerin,
Sensinateteazapiindeolanlarnefaatisi,
MethetmekiintesbiyazankusurlugnahkrMsr'yekar,
Cmertolursan,Eycmertlikveerefsahibi!
Ateteodungibiyaklrsambanaefaatiolursan,
Banaefaatetmeklemakamnanoksanlkgelmez
KerimolanAllahMntakimismiyletecelliedince.
******
154
Muhammed!Skntlardanikyetetmektenefsim,
Sevinvehuzurummaktadrondan,
Eycennetegirenveonungzelieklerinikoklayan,
Gzlerimicennettesenigrmeyeverahatlamayaulatr
Yardmnladefetskntlarnahiretin,
phesizdnyaveahiretsenincmertliindendir,
LevhiMahfuzveilmikalemseninilimlerindendir.

1492
Heremb.Sinn:CahiliyednemindecmertliiylemehurbirArapkraldr.
1493
Zuheyrb.EbSulm:CahiliyednemindeMuallkaairlerindenbirisidir.

155
Muhammed'denhibirzamanmitlerkesilmedi,
Onunbanayaptumutbinalarmyklmad,
Bugnbtnyaratlanlarbenimgnahlarmrendiler,
Nefsimiyiliivedoruyolubulamad,
efaatetonaki;Eyumudum!Pimanoldum,
Eynefisbykgnahlarndandolayumudunukoparma,
Allah'naffediciliindebykgnahlarkkgnahtr.
******
156
Muhammedaffngeniliininefislereretti,
DoruyolubulmasnveAllahdaonabalad,
PekoknefisgnahkrolurkenAllahonlarkorudu,
Allahtanumulurkionlarainayetiyleikrametti
Korkunefsimihelakettiindebendedimki:
UmulurkiRabbimpaylatrrkenrahmetini,
Butaksimdegnahmiktarncaolurrahmeti.
******
157
Muhammed'dirhergnahkrkulunefaatisi,
Hatayadmlerin,elenceyedalmlarnbile,
Eyihsaneden!Gnahbrakamayankulamerhametet,
Sendeniflasettiindezenginlikister,
KazanmayarzularCennetiveCebrail'i
YaRabbihuzurundamidimizannmboakarma,
Hesabmdanoksaneyleme.
******
158
Muhammed!Senykselttinherkesinmertebesini,
Herkeseverdinkavumakistediiemeli,
annahrmetzelilolankulamerhameteyle,
Okulkorkmaktadrilediignahlardan,
Senykselt,cennetodalarndaonunyerini,
Kulunadnyaveahretteltfnledavran,
nkonunkorkularlabozulanbirsabrvardr.
******
159
Muhammeddilemitimmetiiinengzelsonucu,
Ltufdenizlerindenkuatcmerhametideistedi,
Vemmetininhergnahtandabalanmasn,
Sendengelecekolancmertevereitliinayetleri,

Sanasaltnfeyzindenbolcaihsanetbize,
Allah'msaltbulutlarnaizinverde;
Saanaksaanakboalsnlarnebininzerine.
******
160
Muhammed'e,btnresullerevetorunlarna,
SelamolsunonlarabalolanHasanileHseyin'e,
SonraensonuncuolanMehd'ye,
mamlarngrevleriniyerinegetirenenhayrlimama
1494
,
Nebilereveonlarainananlarncmlesine,
line,ashabnaveonlaratabiolanlarnzerine,
Muttakilere,temizlere,halimlerevecmertlere
(saltlaryamurgibiaksn)
******
161
Muhammedvebtnlisoyludur,
Ashabiletabinzerinedeniyapmtrlar,
Gzelkokuluselamlarlabenimnefsimitemizle,
Nebininkokusundangelenveoalanselamulatr,
Efendilervedervilerhakkiinrasle
SabarzgrBanaacnndallarnsalladkaSaltolsun,
DevecinameleriylebozdevelericoturdukaSaltolsun.

1494
NiyziMsrkaddesellhsrrahlazz
RisaleiHasaneyn|597

RSLEHASENEYN
1495

1495
BurisaledeNiyziMsrkuddisesrruhulazizHz.Raslllahsallallhaleyhive
sellemintorunlarHz.HasanveHseyin'innbvvetlerini,gerekbazyetlereken
dince verdii anlamlarla gerekse cifr hesaplaryla ispatlamaya alr. Ayn konu
Mevidlrfn'ndeiikblmlerindedearaaraelealnr.EserHasanRzatarafn
dan 1271 tarihinde bastrlmtr. Ktphanelerde rastlanlan yazma nshalar un
lardr:
Sleymaniye Ktphanesi, Hac Mahmud Efendi Bl: 3346/10, Pertev Paa Bl:
262/6;MilletKtphanesi(AliEmireryyeBlm)no.963,s.3
Tercme yaplan nsha Osmanlcadr. Baz cmlelerde gnmz Trkesi kulla

nlmtr.BazyerdekiEbcedhesaplarnsehvennoksanlkvarisetarafmaaittir.
Ayrca, Sleyman ATE, Niyzi Msrnin ebced hesaplarn uygulamada keyfi
davrand gibi bir iddias vardr. (ATE, 1971), s. 145149 Bu konuda hocamzn
ebced hesab hakknda yeterli biri olmadndan olabilir. Bu harf ilmi kendine has
vehbiolmazelliiyansragizliliidebulunanilimdir.Bunuengzelaklamakiin
Latinharflerindekibuhesababenzerbiruygulamannnaslyapldnaadasunu
yorum.
TARHLEMESSTEMNASILKULLANILIR
Sistem iki nemli prensibe dayanr. Her harfin bir say deerine karlk geldii
NmerikAlfabe
1- Yukarkartlanartkharflerinveonlarnyerinidolduranyeniharflerinnme
rik deerlerinin incelenmesi yoluyla karlan tarihlerle kehaneti destekleyen "De
itirilenHarflerDzeni"
2- Bunlaraekolarak'ZamanGstergesi"sistemi
NMERKALFABE
24 harften oluan eski Fransz Alfabesi'ni temel alyoruz, bu arada gnmz
Franszcas'ndakullanlan,Yunanca'dangelen"k"veAlmanca'dangelen"w"harfle
rinisralamamzakatmyoruz.Herharfeaitbirnumaravar.
abcdefghijlmnopqrstuvxyz
123456789101112131415161718192021222324
"k"harfi"c"ile,"w"ise"uu"ileyerbazzamanyerdeitirir.
ROMARAKAMLARI
harfdeRomayadaLatinsaysistemlerindedeerleresahipler.I=bir,V=be
ve X=on. Bunun byk nemi var, birok yerde "I" rakamnn iki deeri 1 ve 9 ile
karlaacaz.
10SAYISI
Tekbana10says,1,1ve9(toplamlar10yaptiin),hattabazdurumlarda

Msrninburisleitesvdden
1496
muradtarafSultandandnyalkricasde
ildir.Yahuderaftan,meayhtan,ulemdanvesairehlislmdanpesend
1497
ve aferin deildir.
1498
Kavmi Vn
1499
nin istihzsndan ve shryyesinden
1500
halas iin deildir. Ancak bir emanettir. Taraf vahy olunduum hizmetimdir.
Bilgarz
1501
ashbnateslimeyledim.
Kabuledenetsinetmeyenkendibilir.

19(1ve9toplam10)anlamnagelir.
SAYIAZALTIMI
Sonu0'labitensaylar0atlmaksuretiyleazaltlabilirler.
10=120=2gibi.
"L"harfineaitolan11rakamaslnda2saysnadaindirilebilir.Birokdurumda
11yahesaplardakullanlmakzere1halinegetiriliryadaanlamlbirbilgimeydana
getirmediianlalddurumlarda2saysnadntrlr.
SAYIANAGRAMLARI
SayAnagramlar,gizlikehanetinsatrlarndakiartkharfdzenlerisonucuorta
yakanvesonradankodlarnnzlmesigerekenkarmaksaylardr.
ZAMANGSTERGELERVEZAMANSZCKLER
Zaman kelimeleri metnin arasnda kolay fark edilmeyecek ekilde sktrlm,
normal,Franszcakelimelerdir.Herbirininanlamzamangsterenbirolaylailgilidir.
Entipikrneklerjour/gn,jeune/gen,encore/yenidenkelimeleridir.
Buna benzer kelimeler metnin iinde olayla balants olan bir tarihin ya da bir
seritarihlerinvarlnhaberverirler.Sralamaveunvanlarlailgilidierkelimelerde
ouzamanilerindezamanesitarlar.
DERBLGLER
Birharf/saydahafarklbilgilerdeierebilir.rneinhanedandanbirininisminin
yanndabulacamz sralamalar kinci Charles, Altnc George. Saylarya olduklar
gibi 11, 12, 13.... ya da birbirleriyle toplama yoluyla indirilerek kullanlrlar 18=9
16=7(PeterLORIEV.J.HEWITT,2001)
1496
Tesvd:Karartma.Yazilekaralama.Yazmak,msveddeyapmak.
1497
Pesend:f.Beenmek,kabuleylemek.Beenici.Muvfk.
1498
ada olan smail Hakk Bursevi, Niyazi Msr kaddesellh srrahulazizin
Hz. Hasan ve Hz. Hseyin aleyhisselmn nebi olduklarn iddia etmesine iddetle
tepki gstermi, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin HtemlEnbiy oldu
unusyleyerekonungrleriningeersizolduunuifadeetmitir.Ayrca
Zamanmzda Bursada eyh Msr namnda bir mfsit zuhur edip Hz. Hasan
ile Hz. Hseyinin nebi olduunu sylemekle nice bir insan sapkla, hatta kfr
noktasnaulatrmtrdiyerekonu,insanlarsaptrmakvehalk iindefitnekar
maklasulamtr.(KARA,Mustafa,NiyaziMsr,Ankara1994,s.50)
1499
VanMehmedEfendi(hyt.1096/1685)
1500
Sihirleri
1501
Bilgarz: Batrmasz, sokmas. ne sokmakszn. Doldurmakszn. Noksan et
meksizin,tamolarak.
RisaleiHasaneyn|599

Dindeikrah(zorlama)yoktur.Doruluk,sapklktaniyiceayrlmtr.Artk
her kim eytana kfreder, Allah Tel'ya imnda bulunursa kopmas bulun
mayanbirkulpayapmolurveAllahTelsemdir,almdir.
1502

vedeyinkibizAllahaimanettiimizgibibizeneindirildiyse,brahimeve
smaile ve shaka ve Yakuba ve Esbata ne indirildise, Msaya ve sya ne ve
rildiyse ve btn Pegyamberlere rablarndan olarak ne verildiyse hepsine
imanettik,onunResullerindenbirininarasnayrmayzvebizancakonuniin
boyuneenMslimleriz
1503
(Esbat: Torunlar) n enbiyaya mulu

1504
vardr. Zira (Marife
edt)ilegeldi. Hasaniindir.Bundanmaadaadedihuruf :110dur.
Sekiz harfi vardr. Onunla 118 eder. Olur, Hasan ( )ismi 118 dir. Noktai
hfiyei
1505
10dur.elifler()vesin()deiki()ve()dahepsi
10 dur. Bu 10 dadahi zam
1506
edince 128 olur. Hseyin ( ) adedi hasl
olur.Esmnn(isimlerin)vchu
1507
vardr.
AllahSbhnehveTel Ve(AllahTel)btneyann

1502
Bakara,256
1503
Bakara,136
1504
mul:Kaplamak.htivetmek.inealmak.Hkmaltnaalmak.
1505
Harflerinzatisimlerindekiharfler
1506
Zamm:Bireyebireyiekleme.Artrma.Katma.Fazlaolarakverme.Kenarlar
nbititirme.Gr:Birharfinzammeli(treli)okunuu.
1507
(Vech.C.)ehreler,yzler,suretler.Tarzlar.Sebepler.mknlar.Mnase
betler.Kur'anKerimokunuundakifarklar.Birmemleketinilerigelenleri.

isimlerinidem'ebildirdi.
1508
dedi.Vchuesmayadelleteder.YaniKurn
Keriminesmayzndencemmedllt
1509
sdkna(doruluuna)ahittir.
Kabuledenmelek,etmeyeneytandr.
Manacihetindenmaada
1510
esmcihetindendahiHasan( )ve
Hseyin ( ) ismine dellet olunca Kurn Azm (torunlar)
enbiynn cmlesine dahi nzl ettiine iman getirin der, iki Hasan ( )
ve Hseyin ( )i (torunlar) dan tefrik
1511
illeti nedir? Ne sebep ile
bunlar Sbt Enbiya
1512
iken sir (dier) enbiyann torunlarna inanp bunlar
onlardan BizAllahTel'nnpeygamberlerindenhibi
rinin arasn ayrmayz" dediler.
1513
Ayeti gelmi iken tefrika(ayrma) sebebi
nedir?
Hsl Msrnin itikadn sul ederler ise 76 yama dek
1514
tashhi itikda
sa
1515
ettim.Ahirmrbunubuldum.

Ehedu en lailahe illallah ve ehedu enne Muhammeden raslullh ve
ehedu enne'lHasene va'lHuseyne sibtahu, reslni min resulillahi
1516

1508
Bakara,31
1509
Medll (C.): Dellet olunan. Gsterilen. Mn. Mel. Mefhum. Delil getirilen
ey.Birkelimeveyabirirettenanlalan.
1510
Mada:Baka.Fazla.Bundangayr.(Bak:Ad)(stisnkelimesidir)
1511
Tefrik:Birbirindenayrmak,semek,ayrdetmek,ayrklmak.Korkutmak.
1512
Raslllahsallallhaleyhivesellemintorunlar
1513
Bakara,285
1514
Dek: t. Edat olup zaman vemekn iin kullanlr. "Hatta,t, kadar" mnalarna
gelir.Mesel:Akamadekaltm.
1515
Sa:gayretetmek,komak
1516
MerhumeyhuayberefeddniGlen'ye,
"Mezkrrisalehakkndanedersiniz?"diyesoruldukta,
"OlumHz.Msrefendimizinmurdllerianlalamamtr.Marnileyhin
muradlarnbvvetita'rfiyyeyenazrdr.Nbvvetiteriyyeveta'rfiyyeikayr
RisaleiHasaneyn|601

salavatullahi ve selamuhu aleyhima va afdalu'sSalavati ala ceddihima
Muhammedin hatemi'nnebiyyin, sallallh tela aleyhi ve sellem ve ala
cemilenbiya'ive'lmrselin.
1517

mayanlar, i'tirdzda kalmlardr. Hasaneyn efendilerimizden ziyde, haktan haki
katten haber veren olmad. Hz. Msr'nin risalesi mu'teberdir." buyurup, u
hikyeytnaklbuyurdular:
Tarkaten Mevlev, sreten Bekta olan Kahyzde Arif Molla'ya baz muarzlar
gelmi,
"Hz. Msr'nin nbvveti Hasaneyn hakkndaki beynna ne dersiniz?" diye sor
mular.
"BenHz.Hasaneyn'inde,fazlaolarakHz.Ftma'nndanbvvetlerinekailim.
Zr, "Hasaneyn bendendir. Ben de onlardanm. Ftma benden bir paradr."
buyurdu. Ayr gayr yoktur. ecerei nbvvetin dallar aslndan fer'dir, i'tirz
gtrmez."cevbnvermitir.
Bir gn Mstakmzde'nin Dvn Hz. Ali erhi'ni mtla ediyordum. 29. sa
hfesindeokudumki:
"Sfiyyeikiramderlerki:
Nbvvet Hak Tal'nn zt ve sfat ve esma ve ahkmndan haber vermektir.
Eer siyset ile me'mr ise nbvveti teriyyedir ve eer deil ise, nbvveti
ta'rfiyyedirki,kendisindenmukaddemgelmiolaneriatta'rfvete'ydvetakviye
sidir.Naslnebolpeygamberdirki,mintarafi'llhonagelenvehattmutazammn
olduu eriatla kendi mil ola. Eer ol eriat hara tebl ile me'mr olursa
rasldr. (s.86) Hasaneyn'e isnd olunan nbvvet ta'rfiyyedir. Onlarn nbvvet
leri teriyye olmadndan kat' nazar vchla te'vli mmkin olduu
mtebahhirneayandr.hdmahalliten'deildir,buyurulmutur."(VASSAF&
hzl.Prof.Dr.MehmetAKKUProf.Dr.AliYILMAZ,2006),v.90,(s.83)
1517
Allah Tel'dan baka ilah olmadna, Muhammed'in Allah Tel'nn elisi
olduuna,Hasan'laHseyin'in,O'nuntorunlarveAllahTel'nnnebilerindeniki
nebiolduklarnaehadetederim.AllahTel'nnsaltveselamherikisine,salt
larn en efdali dedeleri olan Nebilerin Hatemi Muhammmed sallallh aleyhi ve
sellemEfendimiz'e,btnnebilereveresullereolsun.
Bursa'daHnkhHz.MsreyhiMuhammedemseddnEfendi'denistzhma
aldm cevbnmede, "Bursa hkimi merhum Asm Molla ile olan
mbhasemiz esnasnda vridi hatr olan u,
Burada de
memilerdir. Ahkm er'iyyeyi halka teblie cedleri tarafndan me'mrlardr,
demekolur."demitimdepekhounagitmiidi.AllahTelrahmeteylesin,vefa
tnakadarderghadevamederdi.
Yine Vkt'ta eyh Emn Efendi'(nin), Gazzzde'ye yle buyurduunu oku
dum:
"Msr ile Hakk'y m soruyorsun? Hakk, Msr'ye deil, belki Gazz'ye mudil

Eer sual olunur ise Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
1518
benden
sonra nebi yoktur yani, BENDEN SONRA ERAT SAHB NEB GELMEZ de
mektir. Bunlar eriat getirmediler, cedlerinin eriat zeredirler. Bunlar
Raslllahsallallhaleyhiveselleminczleridirveayrdeildir.
Hseyin bendendir, ben de Hseyindenim. Allahm! Hseyini seveni sen
desev.Hseyintorunlardanbirtorundur.
1519
KurnKerimdebunadelil
yedibaakbitirenbirdanegibidir
ki,herbaaktayzdanevardr.
1520
Habbe(dane)birdir,ondanyedisnble(baak)bitinceohabbeninbirlii
neyedisnblmaniolmad.Snblyediolduu,herbiriyzdaneolduuhab
benin, birliine mani olmaynca Hasan ( ) ve Hseyin ( ) iki

olur. Msr nerede, Hakk nerede? Msr'nin bir nutku, Hakk'nn cem'i sryla
vezn edilse Msr'ninki rcih gelir. Zr Msr kn trndandr. Hakk slikn
zhidndandr."buyurmulardr.
smailHakkBursevimerhumunVridtKbr'snda,birgn,"Senpeygamber
sin." demiler, o da, "Evet peygamberim, amma shibi eriat deil, nbvveti
ta'rfiyyeilepeygamberim."demi.
Marnileyh Emn Efendi hazretleri buyuruyor ki: Kendi nbvvetini byle
te'vl ettii hlde, Hz. Msr'nin risleti Hasaneyn mes'elesini ne iin te'vl etme
mi?(VASSAF&hzl.Prof.Dr.MehmetAKKU Prof.Dr.AliYILMAZ,2006),v.9192,
(s.84)
1518
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin olu brahim hakknda Eer o
yaasaydnebiolurdueklindehaberlerrivayetedilmektedir.
Buhari,bnEbiEvfa'nnyledediinirivayetetmitir:Hz.Raslllahsallallh
aleyhi ve sellemden sonra bir nebinin gelmesi mukadder olsayd, olu yaard,
amaondansonranebiyoktur(Buhr,Edeb,109;bnMce,Cenaiz,27)
Risaletvenbvvetbitmitir.Bendensonranebiveraslyoktur.(Hadiskaynak
larnda aslna rastlanlmamtr. Ancak bu hadisin asl olmasa da ma'nas kesin va
kati'dir. Zira Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin hatemu'l enbiya olduu,
ondan sonra nebi gelmeyecei ehli snnet limlerinin zerinde icma ettikleri bir
husustur. Her ne kadar Hz. s aleyhisselmn ahir zamanda yeryzne tekrar ine
ceineinanlmaktaisede,Onunyenibirdinveyaeriatgetirmeyip,KuranKerim
veslmeriatnatabiolaca,yineehlisnnetetesbitvetekidedilmitir.
1519
Tirmizi(3777)Ahmed(4/172)bniMace(142)BuhariEdeblMfred(364)Zehebi
Muhrika(s.420)
1520
Bakara,261
RisaleiHasaneyn|603

snbledir. Cedlerinin hatemiyyetine
1521
nasl mani olurlar. Bunlar rasllerdir.
Dedeleri HtemlEnbiydr. Bunlardan teksir
1522
lazm gelmez. Nitekim
KurnKerimde

onlarn ncil'deki meselleri (vasflar) ise bir ekin gibidir ki, filizini
karm, sonra onu kuvvetlendirmi, sonra da kalnlam, sonra da saklar
zerine ykselmi (istikamet alm) ekincilerin holarna gidiyor, onlar ile k
firlerifkelendirmekiin.
1523
dedi, demedi.Onunhatmine
1524
bunlar
dahiziyadekuvvetolurlar.Mminlerkuvvetlenincekfirlerfkelenirler.Bunla
ra
1525
iman getirenlere vadi kerim vardr. Btn gnahlarna mafiret ve ecri
zime ve vadi kerim budur.
Allah Tel, onlardan imn edip slih amellerde bulunmular iin bir mafi
retvepekbykbirmkfaatvaadbuyurmutur.
1526
Busbtnin(torunlarn)
risaletlerine iman getirenlere vadi kerim (byk ecir) vardr. Bu ayetide kabul
eden etsin, etmeyen kendi bilir. Hasan ( ) ve Hseyin ( )
radiyallahanhmahazretlerininnbvvetlerineimangetirmeyenlerevad
1527
olanayetikerimebudur.

Rabbinin(azab)iaretlerinin(bazalmetlerigeldiign)geldiign,
daha nce iman etmemi, yahut imannda bir hayr kazanmam kimseye,
artk inanmas bir fayda salamaz. De ki: Bekleyin; biz de beklemekteyiz.
1528

1521
SonRasloluuna
1522
Teksir:(C.:Teksirt)oaltmak,artrmak,oaltlmak.
1523
Fetih,29
1524
Raslllahsallallhaleyhiveselleminsonrasuloluuna
1525
Hasan( )veHseyin( )
1526
Fetih,29
1527
Vaid: yilie sevk veya ktlkten kurtarmak iin ileride olacak kat'i hdiseleri
habervererekkorkutmak.Cehennemihabervermek.
1528
Enm,158

:1508
1529
200denfazlas108dir.ismlmudgam( )
1530
Hasan
( :118)dir.ismlmudgameteyn(iki)Hseyin( 128 :)adedidir.
imdi bunlarn risaletleri oldu demek olur ki bunlarn risaletleri
zuhur ettikten sonra bir nefse evvelki iman fayda vermez. Bunlara iman getir
meyincedemekolur. :1688ayetindenkalanksm88dir. nun100
nde, mucemenin
1531
100 noktal esmalar 10 dur. zerine eklenince Hse
yin( )ismihaslolur.
Hsl benim kimseye hayrm yoktur. Hakk size cretkarl olmadan size
beyaneyledim.
Kabuledenetsin,etmeyenkendibilir.

Ve(AllahTel)btneyannisimlerinidem'ebildirdi.Sonrabueyay
meleklere gstererek, "Bunlarn isimlerini Bana haber veriniz, eer siz sdk
iseniz" diye buyurdu.
1532
imdi, ilmi esm Hurufu Kurn size beyan eyle
dim.1103senedenberikilitlikapysizeatm.steyengelsingirsin,istemeyen
sahrada sergerdn
1533
ve hayran gezsin. Allah
gereisylemektedir,doruyolaOeritirir.
1534
Deki:AncakAllahnltfu
verahmetiyle,itebunlarlasevinsinler.Bu,onlarn(dnyamalolarak)topla
dklarndan daha hayrldr.
1535
ayetinin kalan ksmnn tekrar et

1529
Rabbinin (azab) iaretlerinin (baz almetleri geldii gn) geldii gn Topla
m:1508
1530
Mudgam:(Dagm.dan)Pepeegelenikikelimedenbirincisininson,ikincisinin
ilkharflerininaynolmas.Ebcedde::10nnilavesi
1531
Mucem: Arap alfabesindeki noktal harfler. Alfabetik olarak dzenlenmi sz
lk, hl tercmesi, ansiklopediler byle adlandrlr. Mucem tarih, ebced hesab ile
sadecenoktalharflerinhesapedilmesinedayanlarakdlentarihlerdir.
1532
Bakara,31
1533
Sergerdn:f.Badnm,akn.Hayran.
1534
Ahzab,4
1535
Yunus,58
RisaleiHasaneyn|605

meyen harfleri 118 dir. Hasan ( :118 ) says hsl olur. esmi
rahmetbudur.

128
Hseyin( :128)adediolur.imdi Hasan(
),rahmet,Hseyin( )oldu.Bunlarimanileseversen,seveninbun
lara iman getirmesi toplad maldan ve amellerden hayrldr. imdi Msrnin
bunlara ben inananlarn ilkiyim
1536
olduunu der, ferah ve
srrunu
1537

:HamdolsunoAllahTelyakihidayetilebizibuna
muvaffakkld,obizehidayetetmeseidibizimkendiliimizdenbununyolunu
bulmamzaimknyoktu,
1538
BaarmzvesnamzAllahTeldanbakas
deildir.Onatevekklederizvevekilimizodur.
Dorusuben,kendini
Allah'a verenlerdenim diyen, yararl i ileyen ve Allah'a aran kimseden
dahagzelszlkimvardr?
1539
adedidir. dekidansonraki ksm37dir.ismibykebcedde

181100=81 dir. zerine 37 eklenirse Hasan ( :118 ) kar. En kk
ebcedde:10dur.zerineeklenirseHseyin( :128)hslolur. de
bunun gibidir. dan sonraki ksm 37 dir. ismi byk ebcedde
100+81=181dir.ToplamHasan( :118)olur.Enkkebcedde:10ile
zerineeklenirseHseyin( :128)hslolur.ManademekoluyorkiHasan
veHseyininrisaletinedavetedeninszndekikimin (gzel)szvardr.

1536
Araf:143;uara:51
1537
Srur:Sevin.Ne'eliolmak.
1538
Araf,43
1539
Fussilet,33

Allahadavetedendahibenbunlara Mslmanlarnilkiyim.
1540
der.Benimvncmbudur. .

Bugn,inkaredenlersizidininizdenetmektenumutlarn
kesmilerdir,onlardankorkmayn,Bendenkorkun.Bugn,sizedininizibtn
ledim, zerinize olan nimetimi tamamladm, din olarak sizin iin slam' be
endim.
1541
(BykEbcedile)264

264
,(BykEbcedile)

264

Besmelei erif btn Kurn Kerim surelerinde Rahman( ) sigasyla
Sleyman ( ) oldu.
1542
, (Rahman ve Rahim) Mcerred
1543
isimler, ( ) ( )Hasan ve Hseyin adedinde olduu dellet eder ki ehli

slamn tasaddr
1544
etmeleribunlaraimanileevvelhussan :(B
ykEbcedile)264

264
dr.Kelimesi(BykEbcedile)

264
dir.

1545
kelimesindeki isimler 200 saysndan kkler (Byk Ebced ile)

118
Hasan ( :118 )dr. (Kk Ebced ile)

118
,

1540
Enm,163;Zmer,12
1541
Mide,3
1542
Hkmedici,ynetici,sureleriayransultanoldu.
1543
Mcerrede:(C.:Mcerredt)Yalnz,tek.Hlis,saf,katksz,karkolmayan.
Tekbana.plak,soyulmu.Tekbanayaayan,evlenmemi,bekr.
1544
Tasaddr:(Sadr.dan)Enbataoturma.Baageme.retmek.Yceliktalep
etmek,ykseklikveululukistemek.
1545
onlardankorkmayn
RisaleiHasaneyn|607

(Byk Ebced ile)

128
Hseyin ( :128) dir.
ite bunlarla sevinsinler. Bu, onlarn (dnya mal olarak) topladkla
rndan daha hayrldr.
1546
ok amelden ok maldan Hasan ve Hseyn
aleyhisselma iman getirmeleri daha hayrldr. Cmle edyn
1547
bununla
malubeder.
Yine,seninbuayetikerimeyecevabnnedir,grelim.
deki (Byk Ebced ile) 200 den kk
isimleryine(KkEbcedile)

128
Hseyin( :128),ayetinsonunda
ki (BykEbcedile)264

264
,(BykEbcedile)

264
dir.
Beyt:
DedimHasanilinekimdirSleyman
ardHudhudu,CandediBu!Bu!
1548
Sleymandedikleri
Gerekteno;Sleyman'dandrvegerek
teno;Rahman,RahimolanAllah'nadyladr.
1549

O, o (Allah Zan) dr ki, rasllerini hidyet ile ve hak din ile gnderdi.
Tki,onuherdinzerineykseltin.VeahidolmakiindeAllahTelkfidir.
Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) Allah Tel'nn rasldr. O'nunla
beraberbulunanlar,kfirlerekarpekiddetlidirler,kendiaralarndaisepek
merhametlidirler.
1550

1546
Yunus,58
1547
Edyan:(Din.C.)Dinler.
1548
Bubu:HasanveHseyinaleyhisselm
1549
Neml,30
1550
Fetih,2829

108

118

108
ismlmudgam
1551
( ) Hasan ( :118 ) dir. isml
mudgameteyn
1552
(iki)Hseyin( 128 :)adedidir.Hslikisininadedi.
Hseyin ( ),
1553
da
108
ismlmudgam
1554
( )Hasan( :118)dir.ismlmudgameteyn
1555
(iki)Hseyin(
128:)adedidir.Beyt:

nsanlar iki Hasan hakknda akide bakmndan sala ki, Msr Allah Tel
rzaiinbunauzand.
EyAllahTelmonlarhakkndasadkehdetlebizikonutur.
Buehadetimizilimler,allmevefaziletlikiilerkabuletsinler.
Ben ahidim ki; her ikisi nebidirler, rasldrlerve htemdirler. Allah Te
lnnsaltveselmhepsininzerineolsun.
Onlarnikisibirhabbedirkicedlerininhamiyetveerefinezararvermezler.
BelkionlardedeleriRaslllahsallallhaleyhivesellemiteyidiingeldi
ler
ve onlarn ncil'deki meselleri (vasflar) ise bir ekin gibidir ki, filizini

1551
10saysilaveetmekile
1552
20saysilaveetmekile
1553
BirkimseHakilegeldiinde.
1554
10saysilaveetmekile
1555
20saysilaveetmekile
RisaleiHasaneyn|609

firlerifkelendirmekiin.AllahTel,onlardanimnedipslihslihameller
de bulunmular iin bir mafiret ve pek byk bir mkfaat vaad buyurmu
tur.
1556
PekbykbirmkfatHasan( )veHseyin( )imangetiren

ler hakknda sabittir. Hsl gizlenmesi mmkn olmayan mana demek olur ki
mam Hasan ve Hseyin aleyhisselmn risletlerini inkr eylersen ,
(Rahman ve Rahim)ibesmelei erifinden silmi olursun. Bunun nasl
birisebesmeleierifenicesitaaddt
1557
teksir
1558
irk
1559
getirmezisemam
Hasan ve Hseyin aleyhisselm dahi Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
hatemiyyetineirketvetaaddtgetirmezler.
De ki: ster Allah deyin, ister
Rahmandeyin,hangisinidersenizdeyin,engzelisimlerO'nundur.
1560
Yine ,(Muhammed) Hasan( )veHseyin( )

Yine Gerekteno;
Sleyman'dandr ve gerekten o; Rahman, Rahim olan Allah'n adyladr.
1561
yleki:banakarbakaldrmaynvemslmanolarakgelinbana!
1562
Besmeleierifinmcerredisimleri(Muhammed) Hasan( )veH

seyin( )adedincedirdemektir.
Namaz klarken sesini ykselt
me,gizlideokuma,ikisiortasndabiryoltut.
1563
Yanibunlarnherbiriniistik

1556
Fetih,29
1557
Taadt:oalma.Birdenfazlaolma.Tekessretmek.
1558
Teksir:(C.:Teksirt)oaltmak,artrmak,oaltlmak.
1559
irk: En byk gnah olan Allah Telya ortak kabul etmek. Allah Teldan
midinikeserekbakasndanmededbeklemek.(irkinmnasmutlakkfrdr.)
1560
sr,110
1561
Neml,30
1562
Neml,31
1563
sra,110

ll
1564
hatemdirdiyeiddiveinkrdahietmeye.stiklliveinkraradankaldr.
Bu ikinin arasnda bir snbl kabul et. , (Rahman ve Rahim) bes
melei erifin biricik ayet olmasna taadt ve teksir getirmedii gibi Hasan ve
Hseyin, Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin hatmine mani ve mezahim
1565
olamadklar bilginiz olsun. Ancak bu itiktta olun. Bundan baka itikatta
olmayndemekolur.
MsrninriclVniyenin
1566
vekibriyenin
1567
elindeyirmiseneuzunhapis
ektiini cmle ulem ve sulehya ve meyiha tevarihi Kur'an Kerim ile fahr
olunurikenAllahSbhnehuveTelbukezbirfahrverdiinehepsikfidir.
Hicri1103senedirbuangelincedevirdevirmtehidlergeldi.Bunlarnbiri
nemamHasannvemamHseyinincemiKur'anKerimayetlerinebalang
olunan olduklarn bildirmedi ve bildirdiklerine dahi akla
mayaizinverilmedi.AllahTelTakiMsrgelenekadartevkf
1568
eylediiiin
FahriMsryebykvntr.Msryirmiseneiddetlihapisektiiniunuttu.
1103 seneye gelince tevkif olunan kendinin hali olduu vn kaynadr. Dev
letidnyaveizzetiBaka(ahiret)onlarnolsun.FutuhatMekkiyedevardrki;

BenKur'anKerimim,benSebulMesniyim
eyruhudeil,ruhuntakendisiyim.
KalbimOnunyannabilinirvemukmdir.
Onumahedeedendilimsizinyannzdagrnr.
1569

1564
stikll: (Kllet. den) Kendi bana olmak, kimseye bal olmay, mstakil olu.
Az bulma, kfi grmeme. Rey sahibi olup keyfi i grme ve bakasnn emrine ve
fikrinetbiolmaktanuzakkalma.
1565
Mezhim:Zahmetler.Skntlar.Bellar.
1566
VnMehmetEfendiadamlar(eriatlar)
1567
Kibirli,byklktaslayanadamlar
1568
Tevkf: Alkoyma, tutma. Hapis olarak bekletme. Vakfetme. Arafatta mevkaf
olanyerdedurdurmak.Birkimseninkolunabileziktakmak.
1569
(bnulArb,1977),s.20
RisaleiHasaneyn|611

Gerekten o; Sleyman'dandr ve gerekten o; Rahman, Rahim olan Al
lah'n adyladr.
1570
yle ki: bana kar ba kaldrmayn ve mslman ola
rakgelinbana!
1571
Muhammed, Hasan ve Hseyin salavtlAllahi aleyhimsselm Sley

mandr.yianlaynbakadadeildir.
Beyt:
ardHudhudu,CandediBu!Bu!
1572
YaniHasanveHseyin

"Bismillahirrahmnirrahm ile balamayan her hayrl i, gdktr (hayr ke
siktir).
Bukelam(Bismillahirrahmnirrahm)Msrninilkszdr.Sonszise
Allahgereisylemektedir,doruyolaOeri
tirir.
1573

24
6340
1574
ninmcerredisimleriikielifle832dir.
Besmeleninisimleri800dr.

3221
323

24

508
inmcerredisimleri

Su8
dir.

323

832

832
besmeleieriftir.
Beyt:
ardHudhudu,CandediBu!Bu!YaniHasanveHseyin

1570
Neml,30
1571
Neml,31
1572
Bubu:HasanveHseyinaleyhisselm
1573
Ahzab,4
1574
NiyziMsrkuddisesrruhulazizinkullandbirtakvimtarihi

IsImIcrI kcndIIcrI IIc bcrabcr
5408
5429

noktaIIar
31

IsImIcrI bcsmcIc IIc bcrabcr
vc sz

Bursadagayretisadiyeilesevkekalbugnlerinsaysbudur.
Ey Milletim, Msrnin sizden midi ve korkusu yoktur. Ancak hakk akla
makistemektedir.Budavetikabuledenhalsbulur.Etmeyentamaiemir
1575
olur. mam Hasan, Hseyin ve babalar Ali Veliyyullah radiyallah anh

aleyhimsselmhakkndangelir.
man ve tasdik ederim ki: Muhammeddir. Hasan ve
Hseyindir.(salavtllhialeyhimecmen)

832
=

832
=

832
(salavtllhialeyhimecmen)
Bu gece yarsnda uyandm bemelei erifenin

832
olduu vahiy ol
du.Bunuyazpkimmakama
1576
gndermeyeemirdeoldu.BekriMuhammed
Dedeye
1577
degnderdim.GeldiindemamHseyinedegnderdim.Geldiler.
Onlar da Molla Ahmede gnderdim. Nice illere yazdm (gnderdim). Biz size
emnetiirdei
1578
cileileteslimetmektetevkf
1579
ettim.Emnetisizegn
derdim siz bilirseniz, isterseniz kabul edin, isterseniz Vezir Ali Paa gibi istih
za
1580
veshriyye
1581
edin. Allahgereisylemek
tedir,doruyolaOeritirir.
1582

1575
emir:Kl,Tamai:istekli
1576
Kimmakam:Birininyerinegeen.Kaymakam.Birkazay(le)idreedenme
mur.Osmanllarda,binbailemiralayarasndakiaskerirtbe.Yarbay.
1577
MevlevhanePostniiniMehmedDede:Bursa'daeyhSalihDede'ninoluolup,
babas vefat edince gen yata yerine postniin olmutur. Niyazi Ms, kendisini
tekkesinde ziyaret eder birlikte sohbet ederlerdi. Farsay iyi bildii iin, lafzlarn
anlamn eyh Mehmed Dede aklamak, Niyazi Ms de beyitlerin tasavvuf yn
denanlamlarnvermekzere,birlikteMesnevokumulardr.eyhMehmedDede,
daha sonra Niyazi Msrye intisab etmi ve esma ile yeniden slkunu tamamla
mtr.1114/1702tarihindevefatetmitir(AKAR,1997),s.188
1578
rde:stek,arzu.Dilemek.Emir.Ferman.Bireyiyapmakveyayapmamakiin
olaniktidar,g.
1579
zerindedurdum.
1580
stihza:alay
1581
Shriyye:Sihirtrndenkabuledin.
1582
Ahzab,4
RisaleiHasaneyn|613

EyGulam
1583
KaymakamPaaya!
Hezar zr
1584
ile badet tahiyye ves selm
1585
bu emneti tahtn padi
ahna
1586
teslimde sa
1587
etmeniz muradulAllahdr. Siz bilirsiniz. Ali (Paa)
gibiistihzaeylemeyin.

1588

Bu gece douu olan

25
6340
tarih budur. Mektup ile Kaymakam Pa
ayaMuhammedDedevemamHseyinilegnderdiler.Hayrola.

O, o (Allah Zan) dr ki, rasllerini hidyet ile ve hak din ile gnderdi.
Tki,onuherdinzerineykseltin.VeahidolmakiindeAllahTelkfidir.
Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) Allah Tel'nn rasldr. O'nunla
beraberbulunanlar,kfirlerekarpekiddetlidirler,kendiaralarndaisepek
merhametlidirler.Onlarrkediciler,secdeedicilerolarakgrrsn.
1589

6261
79
6340
Yirmisayseklenince.kiyzdenaalar.Hapisanegnlerimizbundandr.

1583
Gulam:Gen,delikanl.Byhenzbitmemigen.Esir,hizmeti,kle.
1584
Hezarzr:Binlercekerezrile
1585
Selamvedualarile
1586
SultanII.Sleyman
1587
Sa:gayret
1588
Kurtulu,hidayeteuyanlarndr.TH:47
1589
Fetih,2829

AllahTel'daninyetverdvndilerler,yzlerindekinianeleri,secdele
rinineserindendir.Bu(na't)OnlarnTevrattakivasflardr
1590

61
6281
6341
Busayyarngecegelir.

ve onlarn ncil'deki meselleri (vasflar) ise bir ekin gibidir ki, filizini
firlerifkelendirmekiin.
1591
Krk says eklenince. ki yirmi eklenince eder seferine

190040
694

Allah, inanp yararl iler ileyenlere, balama ve byk ecir vadetmitir.
1592
bundan olan byk ecir
harfIcrIn kcndI IsImIcrI
4726

harfIcrIn kcndI IsImIcrI
4826

bIr tanc yz
141

IkIyz IsImIcrI
kabuledipimmnnrisletlerine
imangetirenlerdir. Bumanaytahkikeder.Btndinlerebun
largalipolur.Bunlarainanmayanmalupolur,demekolur. dediigibi

118

128
Hasan ( ) ve Hseyin ( )

118
10 ilave ile

12 8

buikiimamlarnrisaletleriniimanbeyndr.

128

128

128

inananlarndnidir.

1590
Fetih,29
1591
Fetih,29
1592
Fetih,29
RisaleiHasaneyn|615

Vepheyokki,Ynusdaelbettegnderilmirasllerdendir.tkiO,dolu
bir gemiye kamt. Derken kur'a ekmi de, malup olanlardan olmutu.
Artkomelmeteder(nefsiniknar)birhaldeikenO'nubalkyutuverdi.Eero
oka tesbih edenlerden olmasa idi. Elbette ki, onun karnnda, tekrar dirile
ceklerignekadarkalrd.ArtkO'nukendisihastaolduuhaldebirakyere
atverdik.VeO'nunzerinekabaknev'indenbiraabitirdik.VeO'nuyzbin
ve daha artar olana (byle bir kavme rasl) gnderdik. Nihyet imn ettiler,
artkonlarbirmddetekadargeindirdik(faidelendirdik).
1593
NoktaIi
128
kI NoktaIi
179
91
270

128

128

128
10lceplerindevekoyunlarnda
hamil (muska) gibi bulundururlar. Bu hal ile kimsenin akln beenmezler.
Hidyetolmayncaareyoktur.
EyVnayetAllahTelya(gnde)bedefairkkomadantevhidedenve
ya zikredenlerden olursan! Vni kelimesi Kbr Hasan iken tam yerine koy.
BunlarMsrbilmedi,necat
1594
bulmazddemektir.

endim.
1595

1593
Saffat,139148
1594
Necat:Kurtulu
1595
Mide,3

128

264

200dcn kaIani

118

82

118

118

242

264
Hepsi162242ikiyzdenkalanisimleryahudiyyedir
Ali Paa Msrnin muhatab bugn sensin bakas deildir. Btn Esbat (to
runlar)nebiolup,hattaYusufaleyhisselmnkardeleriYusufukuyuyabrakm
Hz.Yakub aleyhisselma bu kadar isyan etmiler iken onlara nebidir demeyen
kfir olur. Ya bizim nebimiz Raslllah sallallh aleyhi ve sellem en faziletli
rasl ve Hteml Enbiya iken bu hususla nbvvetleri hakknda o kadar ayet
tarihleri ile ahitlik eder iken onlara nebidir diyen kimseyi 16 sene Limni Ada
sndauzunhapislerdetutanVezirAliPaanndininedindir.
MsrninmamHasanveHseyinsalavtlAllahialeyhimesselmhazret
lerinin risletlerini haber verince Msrnin yan ihtiyarlkta olduunu bildii
iin haps eyledi. Vasiyet eyledi ki, Msryi Limni Adasndan karmayn. Haps
olduubuhaberdendir.Velkinonlarndinihangidindendir,bilinmiyor.
din olarak sizin iin slam' beendim.
1596

264

264
Hseyin ( )

264
yani Hasan ( ) ve Hseyin
( )Haknebolduklarndinolarakkabuledersenizdininizitamamederim
vedininizdenrazolurumhakkatinehakkattirvetenbihdir.Bukadartenbihve
tekde kar duran advet
1597
ne advettir. Msrnin sizden saltanat ve vezret
davas yoktur. Ancak din davasdr. slmnzdan Allah Tel raz olsun diyorsa
nz, bu dine raz olursunuz. fi
1598
, Meffa halli musaddak Kur'an Kerim
onlarn ehdetlerini kabul etmeyin dinleri nasl dindir. Eer bu sze burhan
isterlerisebuayetdelilimizdir.
Beyt:
Grdsarraf,bildicevherkymetin
Erbilir,ancakgrrkymetin
Kimsebilmezdiolneahidi

1596
Mide,3
1597
Adavet:Husumet, dmanlk. Kin. buz. Garaz.(Advet ve muhabbet, nur ve
zulmetgibizttrlar.kisi,mnayhakikisindeolarakberabercemolmazlar.
1598
afi:(efaat.den)efaateden.Birkimseninsuununbalanmasiinvastalk
eden.
RisaleiHasaneyn|617

BusznKur'anvehadisdirahidi

endim.
1599

264

128

128

264

264

264

162
.82
264
ikiyzden kalan isimler yahudiyyedir

82
bu yahudye ismi olduu onlara
dmanlkedenyahudolduunaehdetiKurniyedir.
1600
Bakabirfeth,rebulhir
6236

ve onlarn ncil'deki
meselleri (vasflar) ise bir ekin gibidir ki, filizini karm, sonra onu kuvvet
lendirmi,sonradakalnlam,sonradasaklarzerineykselmi(istikamet
alm)ekincilerinholarnagidiyor,onlarilekfirlerifkelendirmekiin.Allah,
inanp yararl iler ileyenlere, balama ve byk ecir vadetmitir.
1601
(Ekinciler)tekrarlanmayan harfler ve iki harfi 20 ilavesi ilavesi ile

118
(BykEbcedile)birharfi11

118

108
.10
118
.10
128

128

118

118
EyYezidVn(MehmetEfendi)!EyKfirVn!

1599
Mide,3
1600
Muhammed'in dman ancak Yahudi'dir. Yahudi ise erkek saylmaz. Ne dii,
nedeerkektir.(emsiTebriz,2007),(M.371)s.454
1601
Fetih,29

Bumcerredtemsilbumanaiinolduunaekvephekalmad.Gayza
1602
gelirseniz, zalimler sizi gayza getirin

818

128
mam Hasan ve Hseyin
salavtlAllahi aleyhimesselmdr. Allah Telnn murad mam Hasan ve
Hseyinaleyhimesselmolduunaekvephekalmad.AncakVnninkfr
ve gayz gitmedi. aret yerindedir. nakza itibarna nnde gelen elif ()
iarettir.Elif1dir.
Hslbuikiimamnrisaletlerineinanphanif
1603
amelindeolanlaramafiret
ve byk ecir vaad olunduuna inanmayanlara elim azap tehdine uzanr. So
nundainanmayanlargrrinanrlar.Basraharapolduktansonranefayda
1604
108
.10
118

118

118

128
RisaletteRaslllahsallallhaleyhivesellemdir.OHakkSadktr.tr.

1605
mam Hasan ve Hseyin salavtlAllahi aleyhimesselm
dr.

Allahyolundamallarninfakedenlerin meseli,o
bir tanenin meseli gibidir ki, yedi baak bitirmi ve her baakta yz tane bu
lunmu olur. Ve Allah Tel dilediine kat kat artrr. Ve Allah Tel vsidir,
almdir.
1606
Birdanedenyedisnble
1607
olsaherbirindenyzbudayksaobudayla
rn birbirinden fark olmayp ve her biri ifilerin makbul olunca, bundaki eki
nin iki snblesini aslndan ayrmak isteyen Vn Yezidi ne demek ister. Asl
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Hatemdir, ama bunlara (mam Hasan ve
Hseyin salavtlAllahi aleyhimesselm) deildir olur. Bu (bizim) szmz

1602
Gayz:Hiddet,kin,fke,gadab.Dargnlk.Hn.
1603
Hanif: slmiyetten evvel Allah Tel'nn birliine inanan ve Hz. brahim
aleyhisselmn dininden olanlarn vasf. slmiyete kuvvetle bal olan ve ilmiyle
milolankimse.Eri.Eskikthallerindenvazgeiphakkavedoruluaynelen.
1604
Deyim
1605
Filizinikarm
1606
Bakara,261
1607
Snble:baak
RisaleiHasaneyn|619

hicnn
1608
vezrszlerinszdr.

1609
bunlarbizimszmzdenbakasyleyenlerdir.

13

128
ibtidamamHasann
HcpsI
6253

6329
vemamHseyinsalavtl
Allahi aleyhimesselm hazretlerinin risaletlerini ryay drdnc gece
(araamba) grdk.

5971
bunda idi. O ryada evvela akla diye vahy olun
dum. Kalktm yazdm. Bugne kadar kayn
1610
gah ylan aktt, gah ama zehir
katt. Hasan ile ikisi eza ederler. Bu gece yatsdan sonra Bekir girmedi kzdrd.
Dnmekurdugidince,birsaattensonravahyolundumki,Anki(Murib)de
olansadkryaburyadr.KalkyazdiyeBekriyinetekrarkaldrdm.Mumyak
trdmAnknnburyasnyazdm.Grnburyailemnasebetivarmdr.

Hslbyknbvvetinczolanryaburyadr.
Kaynatam bu gece (eve) girmedi. Dnmeden uyurken bu gece karm,
souktan helak olsun diye iddetli advete
1611
balar, bin canm var ise le. O
sultanlarnyolunafedolsun.
imdi bu mevzuda olan bu cz kebiri
1612
, bu cz nedir diye musannif
1613
olanulemamutalaa
1614
edersebeenir.Decclolanmutalaaedersegayzgelir.
(Kitapbitti.)
Hz.MuhyiddiniArabkaddesellhsrrahulazizbuna
koymas zerine bu ismi teberrken
1615
ve

1608
Hican:yi,kerimkimse.Gzelvebeyazdeve.
1609
Ekincilerinholarnagidiyor,onlarilekfirlerifkelendirmekiin.
1610
Kayn:Kadnnveyakocannerkekkardei.
1611
Advet:Dmanlk
1612
Bykokumaparas
1613
Msannif:Snflandran.Kitabtertibeden.tasnifeden.
1614
Mutalaa: Bir mes'ele hakknda bilgi edinmek iin tetkikatta bulunma, okuma,
okumailemeguliyet.
1615
Teberrk:Uurluvembarekolarak.Bereketmevzuuederek.

teyemmnen
1616
(bu ismi
verdim).

28

6345

13

vedeyinkibizAllahaimanettiimizgibibizeneindirildiyse,brahimeve
smaile ve shaka ve Yakuba ve Esbata ne indirildise, Msaya ve sya ne ve
rildiyse ve btn Peygamberlere rablarndan olarak ne verildiyse hepsine
imanettik,onunResullerindenbirininarasnayrmayzvebizancakonuniin
boyuneenMslimleriz
1617
Ey limler
1618
ayetine gerek iman getirenin
1619
ayetine iman getirmesi mukarrerdir.
1620
(Onlarn torunlar) olsa
veya (Onun torunu) olayd kelimeden nce gelen enbiynn torunlar
yahutYakubaleyhisselmntorunuolurdu.Bunda ()marife
1621
harf
leriilegeldi. Mutlakmanadaenbiyannolur.nn(sonragelennebileri)
istisnaya nas
1622
lazmdr. Ne delil ile ihra olunur (Torun: anne
yada babann ocuklarnn ocuklarna verilen addr.) ( ) Ahdi harici ve ahdi

1616
Teyemmn:Uursayarak.Teyemmnederek.
1617
Bakara,136
1618
vedeyinkibizAllahaimanettiimizgibibizeneindirildiyse
1619
Torunlar
1620
Mukarrer:Kararlam.Takriredilmi.Kararverilmi.Kat'i.ekvephedenberi
olan.Muhakkakvemsellemolan.Anlatlm.Bildirilmi.
1621
Marife:Belirliolan
1622
Nas:Delil,ayet
RisaleiHasaneyn|621

zihni olmakla imkn var ise cins
1623
iin olmakla cinsi enbiya olmasna
maninedir?YineMuhtarusShahisimlikitaptadabuekildegemektedir.Hs
l Kurn Kerime inanlm olmaz. Bunlara inanlmaz ise bu iki rasllerin
risaletlerinihaberverenayetmtebihat
1624
gibisaleyhisselmamevkuftur.
(aret eder) Vakti bu gndr. Allah Sbhneh ve Telya yzbin hamd ve
krler olsun ki, iki rasln risaletlerinin haberini Msr Fakire myesser eyle
mi.Bilenlerhabervermemi,bilmeyenlerbilmemi.
Elhamdlillh evvelen ve uhr
1625
byk vncm budur. Bin canmda var
isefedolsun,osultanlarnyoluna.EnmSuresininsonksm,besmele,Bakara
136.ayettorunlarnrisaletlerineinanmayankimselerhakkndadr.
EerimanetmezlerisemamHasanveHseyinsalavtlAllahialeyhimes
selm hazretlerinin risaletlerini iittirdii gibi nceki imanlar da fayda vermez.
manedersencekivesonrakiimanmakbuldr.Eerimangetirmezisenceki
iman da kfr olur. Btn enbiyaya da kfretmi olur. nk tezci
1626
kabul
etmez.Gnebatdandomutur.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz Hz. Ali kerremallh veche
hakkndabuyurdularki;

1627
"ayet denizler mrekkep olsa, aalar kalem olsa, cinler hesap etse, in
sanlar da ktip olsalar, Ali bin Ebi Talib'in faziletlerini (erdemini) saymakla
bitiremezlerdi"
1628
mamHaniferahimehullhaaadakiszsyleyenSufilimlerinhakknda
soruldu:
Soru:mamHasanveHseyinsalavtlAllahialeyhimesselmenbiya

1623
()Arapagramerkaidesidir.
1624
Mteabiht:Beerlisannn,lgatnvazetmedii,sezipdnemedii,misali
nigremediihakikatlarntebihvetemsillerileanlatldyetikerimeler.
1625
ncevesonra
1626
Teczi: (Cz'. den) Ksm ksm ayrma, dorama, ufaltma, blme. Birine inanp
dierineinanmama
1627
Lev knet'l ecru aklm, vel bihru midd, vel cinnu hissb, vel insu kittb,
mahsufediluAlibinEbiTlib
1628
bni Osman elElZehebi'nin "Mizan'l tidal" c.3, s.467 / elKnci eafii'nin
"Kifayet tTalip" s.252 / bni bni Hacer'in "Lisan'l Mizan" c.5, s.65 / elEl
Zehebi'nin"Tezkiret'lHuffaz"s.8/elHamvinieafii'nin"FeraidesSimtayn"c.1,
s.16 / elKunduzi elHanefi'nin "Yenabi'l Mevedde" s.121 / Menakb Hvarezmi
s.2/MenakbAhmetbinHanbel

dandr. nk onlar sbt (torunlara) dahildir. Allah Tel onlara
cedleriRaslllahsallallhaleyhivesellemhrmetinetazimiinrisaletver
mitir.OnlarRabbnhikmetilenebidirler.Bendebunaimanediyorum.Buna
negerekir?
Cevap: Bu sz Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi tazim ve kadrini y
celtmek iin olup, murad mam Hasan ve Hseyin salavtlAllahi aleyhi
messelm eriat sahibi nebi olarak kabul itikat etmemektedir. Allah Te
lya snrz eriat sahibi nebi der ise kfir olur. nk Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem sahih hadiste ittifakla Benden sonra nebi yoktur buyurdu.
Bu sz nbvvetin geldii zamanda sylendi. Buna zt ve menfi bir kelamda
yoktur.
Bu kelamda snr yoktur. Muradm Raslllah sallallh aleyhi ve sellem za
tn takdir neseb ve erefi tazimden, yceltmek iindir. Hz. s aleyhisselm
bununuzlederekteyid
1629
edecektir.Bukadardanfazlasnagerekyoktur.yi
anla,dnveird
1630
ol.
1631

1632
MuhammedNiyziMsr
kaddesellhsrrahulazz

1629
Teyid:(C.:Te'yidt)Kuvvetlendirme.Salamlatrma.Metnetverme.Doru
lama,dorukarma.Destekleme.
1630
rad:Doruyolugstermek.Aklivekalbi,muknivete'sirlieserlerveyaszlerle
gafletten uyandrp hidyet yolunu gstermek. Caddei krbay Kur'aniye yolunda
selmetle devam ettirmek. Allah'a ibadet ve itaata kavuturmak. Veli bir ztn, bir
kimseninhidyeteermesinevesileolmas.
1631
YaRabbNiyziMsrkaddesellhsrrahulazzinbukonudaizahbuyurduu
imanzereimanveitikatederim.Kabulbuyur.mn.
1632
EndorusunuAllahTelbilir.
NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz|623

Tasavvufiiirlerdekullanlansemboller
Tasavvufi Gayb ilimlerinin gizli manalar, izzet perdesi ile rtl bulun
duuna binaen, tasavvuf yolunda gidenlerin kudsi srlarn, akllara telkin
edebilmek ve yaklatrabilmek iin, sufiyye hazerat, hislerle anlalabilen,
eylere delalet eden ve bilinen lafzlar ile gizli manalar arasnda enasbe
riayetle,,hususiiaretleritedvineylemilerdir.Aadakifihrist,emsddin
tebrizi,MahmudebsteriHafzirazigibieazmsufiyyeninkudsivenadir
eserlerindekiaslimaksadnanlalmasnahizmetetmesicihetinden,sufiyye
kitaplarndaniktibasedilmitir.
Ruhtecelliicemaliilahi
Zlftecelliicelaliilahi
Ebrumakamkurbiletalibinmaksad
emmurakabatilahiyeyenazar
Mjganvaridikahr
Gamzeistina,serzeni
Pirimuganmridikmil,
arapakvemuhabbet
Meyhaneaknpazar,aknpazarnda,akbestvenereylemek
Btseyrslukunmntehasolan,ycematlub,ycemaksad
Znnarhizmetiakdiltizametmek
Deyrhalvetitalepetmek
Zhdmasivayamuhabbetiterketmek
Glahedhakiki
Blblk
Glistanmahedemahalli
Sirekasarhzn
Nefsehliimannsebebicavidanisiolanruhikudsiyan
Bazusalikin,ilahicezbelerdenkuvvetbulmas
Destvahdaniyetinasarndantecelliedentasarrufatulviye
Kalemkazavekaderincereyanahkm
Reftarrfatveulvimertebeler
Destarasarsunilahiye
Cevgankazavekader
Kuyteslimveinkyad
Harabattevhidimahz,beerizelliklerdenkurtulu
1633

1633
Tasavvufceridesi,no:31sh.456
624|DivanlhiyyatveAklamas

EhliBeytileilgiliemalar|625


EhliBeytileilgiliemalar|627

Kitabiyat|629

KTABYAT
1. AbdullahLeknevtrc:HarunNALDndenBugnebadetlerdeBid'at
[Kitap].stanbul:[s.n.],1984.
2. ACABOAAsiyeDinMutluluklikisi[Kitap].Kahramanmara:St
mamniversitesiSosyalBilimlerEnstitsFelsefeveDinBilimleriAnabilimdal
YksekLisansTezi204569,Ocak2007.
3. AHMEDOVAZamiraTrklerArasndaslmiyetinYaylmasndaTasavvufun
Rol[Kitap].Ankara:AnkaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitsslamTarihiVe
Sanatlar(slamTarihi)AnabilimDalYksekLisansTezi,2006.
4. ASOPOStrc.NurullahATAMasallar[Kitap].stanbul:MEB,1998.
5. AKSOYProf.Dr.HasanemseddinSivs,Hayat,ahsiyyeti,Tarikat,
Eserler[Dergi]//iCumhuriyetniversitesilahiyatFakltesiDergisiCiltIX/2Aralk
2005..Sivas.s.143.
6. AKTEPEOrhanNbvvetinSonaErmesi[Kitap].Erzurum:Atatrk
niversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslamBilimleriAnaBilimDalDoktora
Tezi94133,2000.
7. ALTUNTAsmailHakk40Hadis[Kitap].stanbul:Gzde,2009.
8. ALTUNTAsmailHakkGavslzamhramczdesmailHakkToprak
SivasNakiHakiTarikatilmiLednSrlar[Kitap].stanbul:GzdeMatbaa,2007.
9. ALTUNTAsmailHakkKutsiDuaveKasideiErcuze[Kitap].stanbul:
GzdeMatbaa,2005.
10. ALTUNTAsmailHakkSalatMei[Kitap].stanbul:[s.n.],2003.
11. ALTUNTAsmailHakkSevgiliEfendimizeMuhammedDua[Kitap].
stanbul:[s.n.],2004.
12. AminMAALOUFtrc.AyselBORAlmclKimlikler[Kitap].stanbul:
YKY,2006.
13. APAKAdemHz.Osman'nHalifeliiDnemindeMeydanaGelenSiyas
ProblemlerveSebeplerizerineBazDeerlendirmeler[Dergi]//Usl.4
(2005/2).s.157170.
14. AREFEOLUGkhanGuleniRazLahcerhiTercmesiVe
Deerlendirilmesi[Kitap].stanbul:MarmaraniversitesiSosyalBilimlerEnstits
lahiyatAnabilimDalTasavvufBilimDal158401YksekLisansTezi,2005.
15. ARGYLEMichaelvetrc.MustafaKObadetVeDuaWorshipandPrayer
[Dergi].London&NewYork:SosyalBilimlerEnstitsDergisiSay:,2000.
2006/2:Cilt21Yl.s.111125.8.blm..
16. ARSTOTELEStrc.MehmetH.DOANRetorik(Rhetoric:Belgatilmi,
konumasanat)[Kitap].stanbul:YKY,2006.

17. ARSLANAhmetII.Kur'anHaftasSempozyumu[Kitap].Ankara:Fecr,24
ubat1996.
18. AI.brahimDedeMustafaKoEybTanrverdiADedeninHatralar,
19. AKARMustafa[KitapBlm]//NiyziMsrHayat,Eserlerive
TasavvufAnlay.stanbul:(DoktoraTezi1997),2004.
20. AKARMustafaNiyziMsrHayat,EserleriveTasavvufAnlay[Kitap].
stanbul:AnkaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitsTEMELslamBilimleri
Anabilimdal(TasavvufTarihi)(DoktoraTezi1997),1997.
21. ATAAliKelmVeTasavvufAsndanTevessl[Kitap].stanbul:
MarmaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslmBilimleriAnabilimDal
KelmBilimDal(DoktoraTezi)25868,1993.
22. ATAYProf.Dr.HseyinGazlVebnRdFelsefesininKarlatrlmas
[KitapBlm]//KelamAratrmalar.[s.l.]:Ankara.lahiyatFak.Emekli
retimyesi.,1:22003.
23. ATESleymanrfanSofralarNiyaziMsr[Kitap].Ankara:[s.n.],1971.
24. AYDINMehmetS.III.Kur'anHaftasSempozyumu[Kitap].Ankara:Fecr,
1319Ocak1997.
25. AYDINYrd.Do.Dr.HAYATKurnKerimdensanPsikolojisi[Kitap].
stanbul:Tima,1999.
26. AYKUTabanBursa'nnManeviTarihi[Kitap].stanbul:[s.n.],1976.
27. AYNProf.Dr.MehmetAlieyhiekberiNiinSeverim[Kitap].stanbul:
[s.n.],1995.
28. BAIOrhanNiyziMsrDivanndaDinveTasavvuf[Kitap].Ankara:
AnkaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitsslamTarihiVeSanatlarBlmTrk
slamEdebiyatAnaBilimDalYksekLisansTezi,41442,1995.
29. BAHADIROLUMustafaVkatIHdy'ninTahllveTahkiki(I.
Cild)ncelemeMetinDoktoraTezi[Kitap].Bursa:UludaniversitesiSosyal
BilimlerEnstitsTemelslmBilimleriAnaBilimDalTasavvufTarihiBilimDal,
2003.
30. BAKAMuhammedSaidiNursideHar[Kitap].Sakarya:Sakaryanv.
lahiyyatFak.Bitirmealmas0404.00023,2008.
31. BATSLAMDo.Dr.H.DilekDivaniirindeSab[Dergi].stanbul:Osmanl
TarihiAratrmalarXXVI,Prof.Dr.MehmetavuolunaArmaanII,,2005.
32. BATSLAMH.DilekDivaniirininMitolojikKular:HM,ANKAVE
SMURG[Dergi].stanbul:TrkKltrncelemeleriDergisil,185208.,2002.
Kitabiyat|631

33. BAYRAKLIBayraktarMukayeseliEitimFelsefesiSistemleri[Kitap].
stanbul:Sidre,2002.
34. BAZbrahimAbdlehadNriSivsninHayat,EserleriVeTasavvuf
Grleri[Kitap].Ankara:YK,DoktoraTezi,2004.
35. BAZERGNMehdKur'nnNzlSreci[Kitap].Ankara:[s.n.],1998.
36. BLGSEVENmiranKurtkanNiyziMsr'denEsintiler[Kitap].stanbul:
[s.n.],1998.
37. BNNEBMalikKur'nKerimMucizesi[Kitap].stanbul:Boazii,2003.
38. BCZDESleymanSamiHakayklbeynfieklilezmnYahutNe
DerekeyenmitikNeDereceyektkDevirdeGrdklerim[Kitap].
39. BURSEVsmailHakkVridatKbra[Kitap].Bursa:[s.n.].
40. CHURCWARDC.JamesMUOCUKLARI,Mu'nunMukaddesSembolleri
[Kitap].NewYork:[s.n.],1934."TheSacredSymbolsofMu"adleserinNewYork
IverWashburn,S.basmnnevirisidir..
41. COKUNbrahimMuhyiddinbnArabininFelsefesindeAllahMefhumu
[Kitap].[s.l.]:Tasavvuf|lmveAkademikAratrmaDergisi,2008.Cilt(bnl
ArabzelSays1),yl:9[2008],say:21,ss.117143.
42. AKMAKMuharremTasavvufiDncedeeytan[Kitap].Erzurum:
AtatrkniversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslamBilimleriAnabilimDal,
Y.LisansTezi,36892,1994.
43. AKMAKLIOLUM.MustafaMuhyiddinbnlArab(560638/1165
1240),EtTedbrtllhiyyeFIslhMemleketilnsniyye[KitapBlm]//
Tasavvuf:lmveAkademikAratrmaDergisi.72006.Cilt17.Klasiklerimiz
XVI.
44. AKMAKLIOLUM.MustafaMuhyiddinbnlArabiyeGreDilHakikat
likisiMarifetinfadesiSorunu[Kitap].Ankara:AnkaraniversitesiSosyalBilimler
EnstitsTemelslamBilimleri(Tasavvuf)AnabilimDal,2005.DoktoraTezi,.
45. ALIKANr.Gr.MehmetKurannNuzlveYediHarf(elAhrufus
Seba)Meselesi[Dergi]//..lahiyatFakltesiDergisi.Cilt5,Say1,Ocak
Haziran2005.s.215240.
46. AVUOLUProf.Dr.MehmetDivanlarArasnda[Kitap].Ankara:
Umran,1981.
47. AYLIOLUAbdullahNiyaziiMsrierhleri[Kitap].stanbul:Marmara
niversitesiSosyalBilimlerEnstitsFelsefeveDinBilimleriAnabilimDalslm
FelsefesiBilimDalY.LisansTezi36851,1994.
48. EENHalilNiyziMsrninHatralar[Kitap].stanbul:[s.n.],2006.

49. ELKr.Grv.SebahattinEmeviDevletOtoritesininTesisindeHaccacB.
YusufEsSakaf'ninFonksiyonerRol[Dergi].MANSA:SOSYALBLMLERDERGS
CelalBayarniversitesiS.B.E.,YIL:2003Cilt:1Say:1.
50. ELKYusufsmailHakkBursevi'deBasiretanlay[Kitap].stanbul:
MarmaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslmBilimleriBlmTefsir
AnabilmDalY.Lisans,36931,1994.
51. eltikMustafaTatcHalilSelimDivane,AriflerinDeliliMkillerinin
Anahtar[Kitap].2004.
52. ETNTanerVridatKbra[Kitap].Bursa:UludaniversitesiSosyal
BilimlerEnstitsY.LisansTezi,87344,1999.
53. EVKBASebahattinPlatonveMuhyiddinbniArab'ninVarlk
AnlaylarnnKarlatrlmas[Kitap].Erzurum:AtatrkniversitesiSosyal
BilimlerEnstitsFelsefeAnaBilimDal.Y.LisansTez,31734,1994.
54. FAdilAbdulbkiGlpnarl'nnHayatveEserleri[Kitap].Sivas:
CumhuriyetniversitesiSosyalBilimlerEnstitsY.LisansTezi136948,2003.
55. FTSalihHakmTirmizVeTasavvufAnlay[Kitap].Bursa:Uluda
niversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslamBilimleriAnabilimDalTasavvuf
BilimDal,DoktaraTezi,128062;2003,2003.
56. MENadiyeuayberefeddnGlenHayatMektuplar[Kitap].
stanbul:MarmaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslamBilimleri
AnabilimDalTasavvufBilimDal110334Y.LisansTez,2002.
57. DAHLKEThorwaldDethlefsenRuediger,ev:BerrinBilginHaznedar,
58. DEMRCMustafaEmevlerdenAbbslereGeiSrecininBirTan:
AbdullahbnlMukaffVeRisletsSahbesi"[Dergi]//D.E..lahiyatFakltesi
DergisiSayXXI,.zmir2005.s.117148.
59. DEMRLEkremSadreddinKonevi'deMarifetveVcd[Kitap].stanbul:
MarmaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitslahiyatAnabilimDalTasavvufBilim
DalDoktoraTezi,124699,2003.
60. DOKSATDo.Dr.M.KeremBaArlarVePsikiyatri..CerrahpaaTp
FakultesiSurekliTpEitimiEtkinlikleri[Dergi]//BaArlarBaDnmeleri
Sempozyumu.stanbul:[s.n.],1011Aralk1998.s.79107.
61. DostoyevskiHamitKAPLANYeraltndanNotlar[Kitap].stanbul:Tima,
2004.
62. DRKENidemRoma'daRhetorcaEitimi[Kitap].stanbul:Kanaat,
2001.
63. DZDAM.ErturuleyhlislmEbussu'udEfendiFetvalarInda16.
AsrTrkHayat[Kitap].stanbul:EnderunKitabevi,1972.
Kitabiyat|633

64. DZGNabanAliTecrbe,DilVeTeoloji:DiniTecrbeninTeolojik
Yorumu[Dergi]//KelamAratrmalar.[s.l.]:Ankara.lahiyatFakltesi,2:1
2004.s.2746.
65. EFLKAhmedvetrc:TahsinYAZICIAriflerinMenkb[Kitap].stanbul:
MEB,1995.
66. ENSTENAlbertzafiyetTeorisi[Kitap].1976.
67. ElYARBUZMuhammedEbuSaidslamdaNamazTerkEtmeninHkm
[Kitap].22/RAMAZAN/1404.
68. EMEKSZZehraMervanb.elHakem[Dergi]//
http://www.akademiktarih.com.2008.
69. ERFilizOntolojininDinTasavvurlarneriineEtkisi(DoalTeoloji)
[Kitap].Bursa:UludaniversitesiSosyalBilimlerEnstitsFelsefeVeDin
BilimleriAnabilimDalDinFelsefesiBilimDalYksekLisansTezi204782,2006.
70. ERDOANsmailslmDncesindeKmilTabiat/TbutTmmFikri
[Dergi]//Tasavvuf:lmveAkademikAratrmaDergisi.7[2006],say:17.s.121
149.
71. ERDOANKenanNiyaziMsrHayat,EdebKiilii,EserleriveDvn'nn
TenkitliMetni[Kitap].Ankara:AtatrkniversitesiSosyalBilimlerEnstitsTrk
DiliveEdebiyatAnabilimDal,DoktoraTezi,26563,1998.
72. ERDOMUEbuMuazSeyfullahEhliSnnetVeOnkimam[Kitap].
2003.
73. ERDOMUMecdMuhammedeehavitrc.SeyfullahSeyfeddinMesih
DeccalveYecucMe'cuc[Kitap].ubuk:[s.n.],2002.
74. EREMProf.Dr.FarukPsikanalizmAsndanCezaHukuku[KitapBlm].
Ankara:AnkaraniversitesiHacettepeFakltesi.s.479488.
75. ERGNHasanCafer(19001985)NiyaziiMsriHakkndaEtd[Kitap].
stanbul:BelediyeAtatrkKitapl,Yz_K.000544297.792BelediyeYazmalar
Depo.
76. ERGNO.NuriBalkesirliAbdlazzMecdiTolunHayatveahsiyeti
77. ERGLNecmeddin,KaniHakikat'ttevzilfDekiku'ttenzilTahkikve
Tahrici[Kitap].anlurfa:HarranniversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslam
BilimleriAnabilimDalTasavvufTarihiBilimDal125442DoktoraTezi,2002.
78. EroluNuriTasavvufBi'tTarkatRisalesi[KitapBlm]//Elmal'nn
Canlar/yazanTATIMustafa.Antalya:[s.n.],2007.
79. EROLMehmetAzbBabaDivan[Kitap].anakkale:anakkaleOnsekiz
MartniversitesiSosyalBilimlerEnstitsTrkHalkEdebiyatBilimDalDoktora
Tezi122267,2002.

80. ESKGNKbraKlasikTrkiirindeEfsaneviKular[Kitap].[s.l.]:YK,
Y.LisansTezi,2006.
81. EvliyaelebiSeyahatnamesi[Kitap].stanbul:Yeniafak,2006.
82. FENTONPaulB,trc.SalihFTYahudilikveTasavvuf[Dergi].Bursa:
UludaniversitesilahiyatFakltesi,2004.1:Cilt13.s.245260.
83. FOULGUNEPaulVaroluununVaroluu[Kitap].stanbul:Kuram,1998.
84. FUADmerMenakbeyhabanVeli[Kitap].
85. GEDOANRabiyelimVeRuhKavramlarnnFelsefeKelamlikisi
BalamndaDeerlendirilmesi[Kitap].Ankara:AnkaraniversitesiSosyalBilimler
EnstitsTemelslamBilimleriKelamAnabilimDal,Y.LisansTezi,2005.
86. GEYLNAbdlkdir,Prof.Dr.YusufZEYDAN,Dvn[Kitap].2005.
87. GEYLNSeyyidAbdulkdirtrc.A.FarukMEYANGnye'ttTalibn
[Kitap].STANBUL:elik,1979.CiltIII.
88. GKYAYOrhanaikMollaLutfi[Kitap].Ankara:KltrBakanl,1987.
89. GLPINARLIAbdlbkiMevlnCelleddn[Kitap].stanbul:nkilap,
1985.
90. GLPINARLIAbdlkadirNiyziMsr,arkiyatMecmuas,c.VII,[Dergi].
91. GMEProf.Dr.Saadettin[KitapBlm]//EskiTrknanczerineBir
zet.[s.l.]:A..DilveTarihCorafyaFakltesiTarihBlm.
92. GLERDo.Dr.ZekeriyaAlib.EbTalib'inGnmzProblemlerineIk
TutanBazAhlaklkeleri[Dergi]//SelukniversitesilahiyatFakltesi.s.3546.
93. GLERZlfieyhGalibDivanndaAynaSembol[Dergi]//Frat
niversitesiSosyalBilimlerDergisi.ELAZI:[s.n.],2004.1:Cilt14.s.103121.
94. GMELHayreddinBeklenenMehdi[Kitap].stanbul:[s.n.],2003.
95. GNDODUYrd.Do.Dr.CengizAbdlmecdSivs'ninMevln'nn
athiyyeTrndeYazdBirGazeli'neYapterh:erhiEbytCelleddniRm
[Dergi].[s.l.]:Atatrkniv.lhiyatFak.TasavvufAnabilimDal.
96. GRERYrd.Do.Dr.DilverbnArabdeLgat,IstlahVeBtn
AnlamlarylaDinKavram[Dergi]//Marife,Yl1.S.3,Konya.2002.s.4354..
97. GRZAdnan[KitapBlm]//radeHrriiyeti.
98. Hafziraztrc.AbdlbkiGlpnarlDivn[Kitap].stanbul:MEB,
1985.
99. HALDUNbntrc:HalilKENDRMukaddime[Kitap].stanbul:[s.n.],2004.
100. HalilCBRANtrc:merRzaDORULHakErenler(Nebi)[Kitap].
stanbul:GrKitabevi,1970.
Kitabiyat|635

101. HARMANmerFarukABDNPaaKasideiBrdeTercmesiveerhi
[Kitap].stanbul:Kalem,2004.
102. HASbrahimMenakbnameiHasanUnsi[Kitap].Ankara:Kltr
Bakanl,2002.
103. HeyetTrkDnceHareketiTrkDncesi[Kitap].stanbul:rfan
Yaynclk,2008.
104. HDAYAzizMahmutVkatHdy[Kitap].
105. Hz.Alitrc:MstekmzdesleymanSaadeddinEfendiDivn[Kitap].
stanbul:Ana,1981.
106. bnArabi'de"Dnlerin(Akn)Birlii"ve"badet"Meselesi'HakkndaBir
Deerlendirme[KitapBlm]//Tasavvuf/yazanGRERDilver.Seluk.
lhiyarFakltesiKonya:[s.n.].
107. bnulArbtrc.SelahattinALPAY,FutuhatMekkiye,[Kitap].stanbul:
[s.n.],1977.
108. BN'LARBiMuhyiddinRisalelerNakelFusus[Kitap].stanbul:
Kitsan.
109. brahimRAKIMVaktNiyaziMsri[Kitap].SleymaniyeKtphanesi
No:790(zmirBlm):Yazma,1750.s.78.
110. DZFerzendeTasavvuftalmZahirlmBatnAnlay[Dergi]//Atatrk
niversitesilhiyatFakltesiDergisi,.Erzurum:[s.n.],2006.25.s.237260.
111. NANER.Turul,hzl.AyeASABeratDEMRC,VakteKarSzler,
112. PEKTENHalukN'ili[Kitap].Ankara:KltrBakanl,1986.s.138
160.AklamalarBlmnden.
113. smailHakkBursevitrcAliNAMLImdatYAVAKitabNetice[Kitap].
114. KABAKCIYusufDildremsMehmedemseddin(ULUSOY)[Kitap].
Bursa:UludaniversitesiSosyalBilimlerEnstitsslamTarihiVeSanatlar
AnabilimDalslamTarihiBilimDal(YksekLisansTezi)187506,2006.
115. KAHRAMANYrd.Do.Abdullahslm'dabadetlerinDeimezlii[Kitap].
Sivas:AkedemiYaynclk,2002.
116. KARAKerimKarabaVeliHayatEserleriveFikirleri[Kitap].stanbul:
MarmaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitslahiyatAnaBilimDalTasavvufBilim
DalDoktaraTezi109319,2002.
117. KARAKerimVktNiyziMsr,[KitapBlm].Ankara:Marmara
niversitesiSosyalBilimlerEnstitslahiyatAnaBilimDalTasavvufBilimDal
Y.LSANS,1997.

118. KARAMustafaMakblVeMaktlTasavvufKltrlelgiliTesbitler,
Problemler,Teklifler[Dergi]//UludaniversitesilahiyatFakltesi.2002.1:
Cilt11.s.116.
119. KARABELHakimFeyyazNurinMevihndaneyhHazretMuhammed
ZiyuddininMektubat[Kitap].Adyaman:[s.n.].
120. KARABULUTAliRzaKayseri'deMehurMutasavvflar[Kitap].Kayseri:
[s.n.],1984.
121. KARADENZHayrettinErzurumlubrahimHakknnAhlakFelsefesi
[Kitap].Konya:SelukniversitesiSosyalBilimlerEnstitsFelsefeVeDin
BilimleriAnaBilimDalslamFelsefesiBilimDalDoktoraTezi189230,2006.
122. KARTALCIMelikeMilliMcadeledeAliKemaliEfendiHayat[Kitap].
Ankara:YKMasterTezi145111,2004.
123. KAVRUKProf.Dr.HasanNiyziMsrHayatveEserleri[Kitap].
Malatya:[s.n.],2004.
124. KEESNGElisabethGnlGznAn[Kitap].stanbul:Okyanus,2006.
125. KEKLKGlenHadisRivayetlerindeiyilikveKtlkKavramlar[Kitap].
Ankara:YKYksekLisansTezi,2007.
126. KEKLKNihatbniArabnineserlerivekaynaklariinmsdakolarak
elFutuhtelMekkyye,[Kitap].stanbul,:stanbulniv.Ed.Fak.Yay.,1980.
127. KELEDo.Dr.AhmetslamktisatZihniyetininOlumasndaZhd
HadislerininRol[KitapBlm]//Prof.Dr.HseyinHATEMYEArmaan.[s.l.]:
DicleniversitesilahiytFakltesi.
128. KESKNHasanKurandaMeleklerinHz.dem'eSecdesininYorumu
[Dergi].
129. KILIMahmutErolBirMetodunMetodolojisi:DinilimlerMetoduOlarak
TasavvufaMukayeseliBirBak[Dergi]//UslI.1(2004).s.91109.
130. KILIMahmutErolMuhyiddnbnu'lArab'deVarlkveMertebeleri
[Kitap].stanbul:MarmaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitsDoktoraTezi
42349,1995.
131. KILISadkII.Kur'anSempozyumu;MetninYorumuBeeriAlananmi
CevaplarnOkunmas[Kitap].Ankara:Fecr,24ubat1996.
132. KOTuranlmszlkAsndanRuhveBedenlikisi[Kitap].zmir:
DokuzEyllniversitesiSosyalBilimlerEnstitsslamMedeniyetiveSosyal
BilmlerAnabilimDalDoktoraTezi9723,1990.
133. KOYrd.Do.Dr.EmelPlatonveYunusEmreDncesinde"SevgiVe
Ak"[Dergi]//FelsefeDnyas.2000.32:Cilt2.s.3747.
Kitabiyat|637

134. KONUKHamzaVaniMehmetEfendi'ninMne'at[Kitap].Kayseri:
ErciyesniversitesiSosyalBilimlerEnstits,2001.
135. KONURHimmetHorasannslamVeTasavvufTarihineKatks(H.IV.
Asrlar)[Dergi]//D.E..lahiyatFakltesiDergisi.SayXXI,zmir2005,.s.ss.327.
136. KONURHimmetKemalPaazade'ninKasideiHamriyyeerhi[Kitap].
iZMR:DokuzEyllniversitesiSosyalBilimlerEnstitsslamMedeniyetiveSosyal
BilimleriEnstitsTemelslamBilimleriAnabilimDalY.Lisans21406,1992.
137. KOTKUMehmetZahitCmertlikK[Kitap].stanbul:Seha,1985.
138. KuddsBor'luMarzzdeAhmedPendnmeNasihatnmeve
MektuplarTrkeevirileri[Kitap].:brahimEREN,Tarihsiz.
139. KUMANLIOLUHasanFehmiMuhammedNr'lArabHayat,ahsiyeti
VeBazTasavvufGrleri[Kitap].zmir:DokuzEyllniversitesiSosyalBilimler
Enstits4112YksekLisansTezi,1988.
140. KUNDERAMilan,trc.FatihZGVENVarolmannDayanlmazHafiflii
[Kitap].stanbul:letiim,1986.
141. KURTAliVasfiMagribVeEndls'deHadislmi'ninGeliimSafhalarVe
Muhyiddinbnu'lArabi'ninHadisKltr[Kitap].Ankara:Ankaraniversitesi
SosyalBilimlerEnstitsTemelslmBilimleriAnabilimDalHadisBilimDal
Doktora,62543,1997.
142. KKOsmanNuriFhiMfhiEksenindeMevlana'nnTasavvufGrleri
[Kitap].Erzurum:AtatrkniversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslm
BilimleriAnablimDal.Y.Lisanstezi109264,2001.
143. M.J.L.YoungtrcveSleymanGezerKurndaKtlklkesininEleAln,
[Dergi]//GaziniversitesiorumlahiyatFakltesiDergisi,.2003/1c.II,say:3.
s.175182..
144. MarcusAURELIUStrc.adanKARADENZDnceler[Kitap].stanbul:
YKY,2006.
145. MARDENOrisonSwettGcnGelitirmeTeknikleri[Dergi]//
RETMEN,GelienGelitiren.[s.l.]:[GELM],2007.Mays.s.45.
146. MaxHORKHEMERtrc.MustafaTZELGelenekselveEletirelKuram
[Kitap].stanbul:YKY,2005.
147. MERTERMustafaDokuzYzKatlnsan[Kitap].
148. MEVLANAvetrc.AbdulbakiGLPINARLIMecalisiSeb'a[Kitap].1965.
149. MONTAIGNEtrc.SabahattinEYUBOLUDenemeler[Kitap].[s.l.]:Cem
yaynevi.
150. MuhyiddiniArabtrcSalaheddinALPAYMeleklerinRuhlemindenMadd
leminenii[Kitap].stanbul:Esma,1996.

151. MURDOCHrisveHilvtrc:SelhattinSartre'inYazarlVeFelsefesi,
152. MUSAOLUAhmetUygarlnTarihi[Kitap].stanbul:VuralYaynclk,
1999.
153. MustafaTATCICemlKURNAZYaarAYDEMRGiritliSalacoluMustafa
Celvet[Kitap].Ankara:Aka,2000.
154. NETZSCHEFriedrichvehzl:HasanKALEMCByleBuyurduZerdt
[Kitap].Ankara:KitapZaman,2006.
155. NiyaziMISRMecmuaiKelimtiKudsiyeiHazretiMsri[Kitap].[s.l.]:
BursaSultanOrhanKtphanesi690,1223.
156. NiyaziiMsriRisaleiahvaliharvemead[Kitap].AtatrkKitapl,
stanbul:297.41275HOsmanErginYazmalarOE_Yz_000537/05diernsha
297.7NYOE_Yz_000125/03.
157. NiyaziiMsriRisaleieratsaat[Kitap].AtatrkKitapl,stanbul:
[s.n.].Cilt297.453NYBEL_Yz_K.000502/02;2977MC_Yz_K.000339/06.
158. NiyaziMsriRsaleHzryyeCedide[Kitap].
159. NiyziMsrSadeletiren:ErdemMEMOLURisleiVahdetiVcud
[KitapBlm]//EhlibeytAkveNiyziMsr.Ankara:maj,2003.
160. NiyziMsrSadeletiren:ErdemMEMOLU,RisleiErtSaat[Kitap
Blm]//EhlibeytAkveNiyziMsr.Ankara:maj,2003.
161. NiyziMsrSadeletiren:ErdemMEMOLUerhiEsmiHalvetiyye
[KitapBlm]//EhlibeytAkveNiyziMsr.Ankara:maj,2003.
162. NiyaziiMsrierhibeyan(Enenoktaitahte'lba)mamAli[Kitap].
stanbul:AtatrkKitaplMC.YazmalarDepo297.7NYMC_Yz_K.000339/07,H.
1184.
163. NiyaziiMsrierhiesmaelhusna[Kitap].297.412NY
BEL_Yz_K.000502/04:AtatrkKitapl,stanbul.
164. NiyaziiMsritrc:MehmedNurullahedDevretelariyefiahkamel
feriyetercmesi[Kitap].stanbul:AtatrkKitaplBelediyeYazmalarDepo
BEL_Yz_K.000546297.7NY,1929.
165. NURSeyyidMuhammedMsrNiyaziDvnerhi[Kitap].stanbul:[s.n.],
1982.
166. OCAKAhmetYaarZndklarveMlhidler[Kitap].stanbul:TarihVakfve
YurtYaynlr,1998.
167. OKUDANRifatAydnoluTekkesiSonPostniniHafzBekirNecmeddn
Sdk[Dergi]//Tasavvuf|lmVeAkademikAratrmaDergisi,.Yl:8[2007],Say:
19,.s.ss.265295..
Kitabiyat|639

168. OKUMUAliMenkbeyha'banVeli[Kitap].stanbul:Marmara
niversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslamBilimleriAnabilimDalTasavvuf
BilimDal.Y.LisansTezi74585,1998.
169. OKUMUMesutSemantikVeAnalitikAdanKurandaSaltKavram
[Dergi].orum:lahiyatFakltesiDergisi,2004/2.6:CiltIII,.s.130.
170. GKEAhmetYiitbaVeliAhmedemseddniMarmaravHayt,Eserleri
veTasavvufGrleri[Kitap].stanbul:MarmaraniversitesiSosyalBilimler
EnstitsTemelslmBilimleriAnabilimDalTasavvufBilimDalDoktora97061,
2000.
171. ZDEMRHseyinHatratTrkeliliMevlanaKkHseyin[Kitap].
stanbul:Baslmam,2008.
172. ZDERCengizKuantumFelsefesiveMutluluk[Kitap].stanbul:Okyanus,
2006.
173. ZELsmetenebazlk[Kitap].stanbul:ule,2007.
174. ZELsmetTehditDeilTeklif[Kitap].stanbul:ule,2008.
175. ZELsmetMesele[Kitap].stanbul:uleYaynclk,2006.
176. ZLERNurtenTasavvuftaHzrTelakkisiveNiyaziMsr'ninHzrRisalesi
[Kitap].stanbul:MarmaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitslhiyatAnabilim
DalTasavvufBilimDal,Y.LisansTezi149218,2004.
177. PALNDavidA.veUslutrc.:FeritDinFelsefesiNedir?[Dergi]//Gazi
niversitesiorumlahiyatFakltesiDergisi.2005/12,cilt:IV,say:78.s.121
154..
178. PaulRICURtrc.MehmetSemaRIFATZamanveAnlat[Kitap].
stanbul:YKY,2007.
179. PeterLORIEV.J.HEWITTFranszca'daneviren:MuratKAMACIOLU
Nostradamus1992'den2001'eKehanetlerOrijinalad:Nostradamus,Theendofthe
Millennium[Kitap].stanbul:PhilipDunnThe13ookLaboratory/TheClark
AgencyLtd.,2001.
180. SAFAPeyamiNasyonalizm,Sosyalizm,Mistizm[Kitap].stanbul:[s.n.],
2003.
181. SAHlLLOLUDo.Dr.HalilBNNCEYM'inRvetHakkndaki
Risalesi[KitapBlm].[s.l.]:st.n.ktisatFakltesi.
182. SANAYYrd.Do.Dr.EyypHilmiZiyalken[Kitap].Ankara:Kltr
Bakanl,1986.
183. Saruhnbnisybnis'nnEsmiHsnerhi[Kitap].AnkaraMill
Kth.Yz.A.488,Yz.A.864.....:[s.n.].

184. SAYYamurOsmanlYnetimineKarsSiyasalDiniBirTez:Bedreddiniler,
Brklceliler,Torlaklar[Dergi].
185. SELUKBahirFuzldeGzya[Dergi].Malatya:EkevAkademiDergisi,
Yl:9Say:25Gz2005,s.233246.
186. SddkSeyyidEyybBinMenkbihrYriGzn[Kitap].stanbul:
Hakikat,1998.
187. SOMAKCIYrd.Do.Dr.PnarTrklerdeMzikleTedavi[Dergi]//Hali
niversitesiKonservatuvarTrkMusikisiBlmSosyalBilimlerEnstitsDergisi.
152003/2.s.131140.
188. SOYSALDIhsanHalvetKavramzerineBirDeerlendirme[Dergi]//
Tasavvuf|lmveAkademikAratrmaDergisi,.yl:8[2007],say:19.s.ss.235
243.
189. SYLEMEZYrd.Do.Dr.FarukAnadoludaSahteahsmailsyan
[Dergi]//SosyalBilimlerEnstitsDergisi.172004/2.s.7190.
190. AHNLERNecmedinETREFLBRADAMProf.Dr.AHMEDYKSEL
ZEMRE[Kitap].Trabzon:[s.n.],2004.
191. EKERNecmeddinlkDnemSufilerindeHadisYorumu[Kitap].Kayseri:
ErciyesniversitesiSosyalBilimlerEnstits72650(DoktoraTezi),1998.
192. emsiTebrizMehmetNuriGENOSMANMaklt[Kitap].stanbul:
Ata,2007.
193. eyhMahmdebstertrc.YahyaMustafaoluGleniRz[Kitap].
[s.l.]:Kitsan.
194. eyhuayberafeddinGlenizhu'lMermFMeziyyeti'lKelm
erhunNoktativelkalem[Kitap].stanbul:Buhara,2001.
195. ICIKProf.Dr.YusufKur'anKeriminTercemeEdilmesiVeyetlerinin
ShhatliAnlalmasKonusundaBazMlhazalar[Dergi]//Selukniversitesi
lahiyatFakltesiTefsirAnabilimDalretimyesi.
196. MEKHalilbrahimKymetveAlmetlerininTasavvufTecrbe
AsndanYorumlan[Dergi]//Tasavvuf,lmveAkademikAratrmaDergisi.yl:
8[2007],say:19,.s.123142..
197. TANKUTH.R.TrkDilBilgisineGiri[Kitap].Ankara:TDK.
198. TANKUTOkutan:H.ReitGneDilTeorisineGreDilTetkikleriBirinci
KitapTrkDilBilgisineGiri[Kitap].stanbul,:DevletBasmevi,,1936.
199. TarihVeTarihDArasndaGelenekTraditionBetweenHistoryand
MetaHistory[KitapBlm]//KELAMARATIRMALARI/yazanGLERProf.Dr.
lhami.[s.l.]:Ankara.lahiyatFakltesi,3:22005.
Kitabiyat|641

200. TATCIMustafaBuYoldaAcibok:YnusEmreninBiriirininYorumu
[Dergi]//TurkishStudiesInternationalPeriodicalFortheLanguages,Literatureand
HistoryofTurkishorTurkicVolume.2/4Fall2007.s.740749.
201. TATIDo.Dr.MustafaElmal'nnCanlar[Kitap].Antalya:[s.n.],2007.
202. TEKELHamdiAhmedGazzi'ninHayatVeTasavvufiGrleri[Kitap].
Bursa:UludaniversitesiSosyalBilimlerEnstitsKelmslm14535Yksek
LisansTezi,1991.
203. TEKHAFIZOLUAbdullahNurRisalelerineEletirelBirYaklam(Risale
Nurunyz)[Kitap].Ankara:[s.n.],2005.
204. TEMZKANYard.Do.Dr.MehmetFal,BirKurn;Fortune,AQuran
[KitapBlm].EgeniversitesiTrkDnyasAratrmalarEnstits:
http://www.millifolklor.com.
205. TevfkerkezdeMehmedLevyihulKudsiyyefFedilieyhilEkber
(bnArabninfaziletihakkndakudsparltlar)[Kitap].
206. TOLSTOYtrc.ZeynepGLEDinNedir?[Kitap].stanbul:[s.n.],2005.
207. TUNATaknSonsuzUzaylar[Kitap].stanbul:[s.n.],1995.
208. TURGUTAliKuratMuhammedkbl'delahiBilgi[Kitap].Adana:
ukurovaniversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslamBilimleriAnabilimDal,
2004.Y.LisansTezi.
209. ULUDAProf.Dr.Sleymanstimdd[KitapBlm]//Tasavvuf.[s.l.]:
Uluda.lahiyatFakltesi.
210. UYSALMuhittinHadisMeselleri(Mahiyet,Literatr,rnekler)[Dergi]//
SelukniversitesilahiyatFakltesiDergisi.23Bahar2007.s.73107.The
ParablesInHadth(Nature,Literature,Examples).
211. UZUNARILIOrd.Prof.smailHakkBykOsmanlTarihi[Kitap].[s.l.]:
TrkTarihKurumu.
212. LGERMustafaHocaAbdulkerimEfendininFelsefiGrleri[Kitap].
Ankara:AnkaraUniversitesiSosyalBilimlerEnstitusuFelsefeVeDinBilimleri(slam
Felsefesi)AnabilimDalDoktoraTezi,2007.
213. mmSinanTasavvufRisalesiKutb'lMan(ManlarnZirvesi)[Kitap
Blm]//Elmal'nnCanlar/yazanTATIMustafa.2007:[s.n.],Antalya.
214. NALAlimerGrnninTercemeMntehabMinFthtIMekkiyye
AdlEserininYeniHarflereevirisiVeTahlili[Kitap].stanbul:Marmara
niversitesiSosyalBilimlerEnstitslahiyatAnabilimDalTasavvufBilimDal
YksekLisansTezi207656,2006.
215. VAROLMehmetBahaddinEhliBeytVeSiysFaaliyetleri[Kitap].Konya
DoktoraTezi87323:T.C.YksekretimSelukniversitesiSosyalBilimler
EnstitsslamTarihiVeSanatlarAnabilimDalslamTarihiBilimDal,1990.

216. VASSAFOsmanzadeHseyinvehzl.Prof.Dr.MehmetAKKUProf.Dr.Ali
YILMAZSefineiEvliya[Kitap].stanbul:[s.n.],2006.
217. VELEDSultanbtidnme[Kitap].
218. WATTWilliamMontgomeryveKAHRAMANtrc.HseyinTanrSretinde
Yaratlma:CreatedInHsImage:AStudyInIslamcTheologyS.[Dergi]//Seluk
niversitesilahiyatFakltesiDergisi,slmKelmnaDairBirAratrma.21Bahar
2006.s.253263.Bumakle,W.MontgomeryWattnslmilimlerleilgilieitli
yazlarnntoplandEarlyIslam,CollectedArticles(Edinburg1990)isimlikitabn
94100sayfalararasndayeralanCreatedinHisImage:AStudyinIslamic
Theologybalklyazsn.
219. YALOMvervinD.trc:AysunBABACANNietzcscheAladnda[Kitap].
220. YAMANBahattinTercmeiCifru'lCm[Kitap].Ankara:Hacettepe
niversitesiSosyalBilimlerEnstitsDoktoraTezi113447,Ekim,2002.
221. YARDo.Dr.ErkanHz.brahimVeAklcMetodu[KitapBlm]//Kelam
Aratrmalar.4:22006.
222. YAZEKRamazanBilgiDeeriAsndanCefrveEbcedHarflerve
RakamlarMetafizii[Dergi]//MLELVENHALinan,kltrvemitolojiaratrmalar
dergisi.yl2say1Aralk2004.s.75114..
223. YAZICIAhmetEflaktrc.TahsinAriflerinMenkbeleri[Kitap].stanbul:
M.E.B,1995.
224. YAZICIZDEAhmedBican,trc:NecdetSakaoluDrriMeknn[Kitap].
stanbul:TVYY,1999.
225. YILDIZAlpayDoanEskiBirBaheninYenidenDzenleniiyadaFuzlnin
HikayeiLeylveMecnunuSunuu[Dergi]//Bilig.[s.l.]:AhmetYesevi
niversitesi,Bahar/2004.Bahar/2004.s.201222.
226. YILDIZDr.MusaveTatcDr.MustafastanbulVelleriVeDelileri[Kitap].
227. YILDIZMusaNiyziMsrKasideiBrdeTesbi[Kitap].stanbul:Elif,
2007.
228. YILMAZNecdetAbdlehadNriSivasVeMir't'lVcdVeMirkt'
hdAdlEseri[Kitap].stanbul:MarmaraniversitesiSosyalBilimlerEnstits
TemelslamBilimleriBlmTasavvufBilimDal,Y.LisansTezi,27129,1993.
229. YILMAZProf.Dr.AliTrkEdebiyatndaEsmiHsnerhleriVebns
ySaruhn'ninerhiEsmHsn's[Dergi]//C..lahiyatFakltesi.
230. YCERHrMahmutBirbnArabMdafaas:erkezdeMehmedTevfk
EfendiveLevyihulKudsiyyefFedilieyhilEkberAdlEseri[Dergi]//Tasavvuf
Kitabiyat|643

|lmveAkademikAratrmaDergisi(bnlArabzelSays1).yl:9[2008],say:
21.s.331351..
231. YCERHrMahmutMeratiblVcudHakkndaRisale[Kitap].
stanbul:MarmaraniversitesiSosyalBilimlerEnstitsTemelslamBilimleri
AnabilimDalTasavvufBilimDal53611Y.LiasnsTezi,1996.
232. ZWEIGStefanveSALHOLUtrc.HseyinRuhyoluylaTedavizgnAd:
DieHeilungdurcbdenGeist.1931[Kitap].stanbul:mgeKitabeviYaynlar,
2005.Cilt1.Bask:Mays.
Kitabiyat|644

HADSLERNARAPAKAYNAKLAR
Acln,smailibn.Muhammed
Kefu'lHafaveMuzilu'llbasammateheremine'lAhadisalaElsineti'nNs,Bey
rut,1988
AliyulKr,Alib.MuhammedelKr
Esraru'lMerfuafilAhbari'lMevzua,(TahkikMuhammedLtfesSebba),Bey
rut,1986
Beyhk,Ebbekirhmedb.elHseyin,
uabu'lman,(TahkikMuhammedesSaidb.BesyniZalol),(IIV),Beyrut,1990
elEsmave'sSft(thk.mdu'dinAhmedHaydar,III)Beyrut,1994
Buhar,EbuAbdillahMuhammedb.smail;
elCamiu'sSahih(IVI),aryaynlan,st.,1992
Crcan,Seyyiderif,
elKmilfidduafa,Darlfikr,Beyrut,1984
Darim,EbuMuhammedAbdillahb.Abdirrahman,
Snen(III)arYaynlan,st.,1992
Deylemi,rveyhb.ehredr
KitabulFirdevsi'lAhbar,(thk.FevvazAhmedZemrel,Muhammedel
Mu'tesimbillahelBadd(IV),Beyrut,1987.
EbuDavud,Sleymanb.EIE'anesSicstan,
Snen,(IV),anyaynlan,st.,1992
EbuNuaym,Ahmedb.Abdiilahelsbahan,
- Hilyetu'lEvliyave'tTabakatu'lAsfya,(1X)Dru'rReyhnli'tTuras,Kahire,Ts.
- Delailu'nNbvve,(thk.MuhammedRevvasKal'aciAbdulberrAbbas(III)Beyrut,
1991.
Hkim,enNisabur
elMstedrekala'sSahihaynflHadis,(IIV)Beyrut,1992
Heysemi,NureddinAlibn.EbiBekrelHeysemi,
Mecmau'zZevaidveMenbau'lFevidDaru'lKitab(IX),Beyrut,1967
Heytemi,Ahmedihabuddin,bn.Hacer,
ElFetava'lHadisiyye,Msr,1970
Irak,ZeynddinEbu'lFazl
Kitabiyat|645

elMunianHamlilEsfarfiTahririmafilthyamine'lAhbar,(IIV)Beyrut,1992
bnArrak,EbuHasanAlib.Muhammedel.Kinn,
Tenzihu'eriati'lMerfuaani'lAhbri'sSeniatu'lMevzua,(III)Beyrut,1981
bn.Cevzi,Ebu'IFerecAbdurrahman,
- Kitabu'lMevzuat(thk.AbdurrahmanMuhammedOsman),Beyrut,1983
- Sfatu'sSafve(thk.MahmutFahr),(IIV)Beyrut,1986
- Telbisu'lblis,Beyrut,1992
- Medaricu'sSalikin(IIII)Beyrut,Ts.
bn.Esir,Ebu'sSaadetelMbrekb.MuhammedelCezer,
enNihyefiGaribilHadis(IV),Mektebetu'llmiyye,Beyrut,Ts.CamiulUsl,
bn.Hacer,Ahmedb.AlielAskalani,
- FethulBr,(IXV),Beyrut,1993
- Metalibu'lAliyye(IV),Kuveyt,1973
bn.Hanbel,Ahmeteeybni,
Msned(IVI),alyaynlan,st.,1992
bn,Mce,EbAbdiIIahelKazvn,
Snen(III),anyaynlan,st.,1992
bn.Teymiyye,TakyuddinAhmed,
Mecmau'lFetvaeyhi'lslmAhmedb.Teymiyye(Tertib,AbdurrahmanMuham
medelsm(IXXXVI)Riyad,1991.
Malik,b.Enes,
Muvatta(thk.MuhammedFuadAbdulbki),aryaynlar,st.,1992
MuhammedSaid
Mevsuatletrafihadisinnebevi,,Darlfikr,Beyrut,1989
Mnvi,Abdurrauf,
Feyzu'lKadirerhu'lCamiu'sSair(IVI)Daru'IFikr,Beyrut,Ts.
Camiu'sSahih(IIII),aryaynlan,st,1992
Nesi,EbuAbdurrahmanAhmedb.uayb,
Snen(IVIII),aryaynlanst.1992.
Nevev,MuhyiddinYahyab.eref,
- Erbainu'nNevev,Msr,1350
- elEzkrminKelmiSeyyidi'lEbrar,Beyrut,1988
- elMinhc,erhuMslim(IXVIII),Beyrut,1347

Sehv,emsuddinMuhammedb.Abdirrahman,
elMeksdu'lHasenefiBeyaniKesilinMine'lEhadisi'lMtehireale'lElsine,M
sr,1959
Suyt,CellddinAbdurrahmanb.Ebbekir,
- Camiu'sSairfiEhadisi'lBeiri'nNezir(lII),Msr1954
- edDureru'lMntesirefilEhadisi'lMtehire.(thk.MuhammedAbdulkadir
Ata),Kahire,1987.
- FethulKebirfiZamm'zZiyadetiile'lCamii'sSair(IIII),Beyrut,Ts..
elLealilMasnuaflEhadisilMevzua(III),Beyrut,1982
Tahziru'lEykaznnEkazibi'lVuaz,(hazrlayanAliToksan),Diyanetyaynlan,
Kayseri,1993
Tabern,Eb'IKsimSleymanb.Ahmed,
- elMu'cemu'lKebir(IXX),BeyrutTs.
- elMu'cemu'sSar,(ILl),Beyrut,Ts.
Taberi,EbuCaferMuhammedbn.CeriretTaberi,
Camiu'lBeyanfiTefsr'lKur'an(IXX),Msr,1323Tanevi,ErefAh,
HadislerleTasavvuf(HazrlayanDr.ZaferullahDvud,AhmetYldrm)mranyayn
lan,st,1995
TarihiTaber,tah.MuhammedEbulFazlbrahim,Beyrut,(tarihsiz)
Taftezn,Ahmedb.Yahya,
erhHadisErbainli'nNevevi,Sl.ReidEfendi,155/5
Taftezn,SadeddinMes'udb.mer,
erhHadisiErbainli'nNevev,st.,1316,1323
Tirmizi,EbuIsaMuhammedb.s
lelu'tTirmizi;Kitabu'llel,st.,1992(Sneninsonunda)
Snen(IV)arYaynlar,st.,1992
indekiler|647

NDEKLER
Ol cihnn fahrinin srrna kurbn olaym, Hutbei levlke inen nna kurbn
olaym,........................................................................................................................5
EHLBEYTSEVMEK..................................................................................................7
FitneninOlumaSebepleri........................................................................................14
MAMHASANBinALaleyhisselm.........................................................................21
FAZLETLER...............................................................................................................22
GZELAHLAKINDANRNEKLER...............................................................................23
OnaGsterilenSevgiVeSayg..................................................................................24
HilafetiveMuaviyeleSulh....................................................................................25
Anlamaartlar.......................................................................................................26
ehadeti....................................................................................................................27
ocuklar...................................................................................................................28
MAMHSEYNBinALAleyhisselm.......................................................................29
Stannesi..................................................................................................................29
Faziletleri..................................................................................................................29
ehadetininHaberVerilmesi.....................................................................................31
YezidinVeliahtTayinEdilii......................................................................................32
KerbelaFelaketi........................................................................................................32
HseyinaleyhisselmnMekkeyeYerlemesi..........................................................32
KufelilerinBiatMektuplar.......................................................................................33
BildirilmiFitneYl....................................................................................................34
YeniHaberlerinHseyinAleyhisselmaUlamas....................................................35
KerbeladaKuatma..................................................................................................35
YazmalarveGrmeler........................................................................................36
mamHseyinAleyhisselmnHitabeleri..................................................................38
BirDensizinAkibeti..................................................................................................40
HarbiBalatanKufelilerOldu...................................................................................41
HseyinAleyhisselmnehidEdilii.........................................................................42
Hseyinaleyhisselmnocuklar.............................................................................45

bni Haldun Mukaddimesinde Hz. Hseyin aleyhisselm konusunu akladktan
sonrakonuyuuekildebalyor..............................................................................45
KonuhakkndabiryorumveHacacZalim..............................................................49
Hasaneyn'inRisaletleri.............................................................................................54
limveNbvvetlikisi...........................................................................................56
Nbvvetgr......................................................................................................59
N......................................................................................................................81
Ey bu gnlm ehrini bin kahr ile vrn eden, Bdhn odlar yakup bu snemi
klhneden..............................................................................................................88
Geleygurbetdiyrndaesirolupkalaninsan,GeleyDnyaharbndayatpgfil
olaninsan.................................................................................................................91
Tende cnm canda cnnmdr Allh h diyen, Dilde srrm srda sbhnmdr
Allhhdiyen..........................................................................................................95
eha yz dndren senden kime dnse gerek yzn, Gzn yuman cemlinden
kimeasagerekgzn..........................................................................................100
GnldenzikreeyleitiliZikirdengayritilinidersin.................................103
El,eyMridilemhaberverilmiMevldan,El,eymnidemhaberver
remziesmdan......................................................................................................114
SidretlMnteh..................................................................................................118
Tb........................................................................................................................119
Ar...........................................................................................................................119
Zlkarneynaleyhisselm........................................................................................120
YeryzCorafyasnnlkMabedi:KbeVeevresi...............................................127
KalbiSelm.............................................................................................................133
Yediokuyu(sebikurr)YediHarf(AhrufusSeban)
..........................................134
Harf......................................................................................................................134
YediHarfMeselesininKur'anKerimdenDelilleri.................................................134
YediHarflelgiliHadisRivayetleri..........................................................................135
YedHarfleilgiliGrlereTopluBirBak.............................................................135
YediHarflelgiliGrlerinDeerlendirilmesi.......................................................136
YediHarfeEnyaknGrveYorumlar.................................................................137
indekiler|649

Ndan terk etmedin yrn arzularsn, Hayvn sen gemedin insn arzularsn.
................................................................................................................................143
Cnn sen terk etmedin cnn arzularsn, Znnrn kesmedin imn arzularsn.
................................................................................................................................150
Eybucmlekintnaslnbircnedendemikudretleolcanasevipcnneden.
................................................................................................................................155
Aldnmgnlhsnileyekthaberinsen,DuydunmuhemolYsufzibhaberin
sen,.........................................................................................................................161
Yinefirktnrnayandcihn,Hasretgittimbrekramazn,........................167
Glmdrblblmdrolzruefgneyleyen,Tenmidirycanmdrhemar
seyrneyleyen.......................................................................................................169
Kim ki candan gemez ise deyin bize yr olmasn, r u rz ile gelp klara br
olmasn...................................................................................................................178
lmi bahr vcd asdfnn drdnesiyim ben, Maarif kenzi dil vassfnn
virnesiyimben......................................................................................................182
Sevdimsenihepvrmyamadralanalsn,Grdmseniefkrmyamadralan
alsn........................................................................................................................195
Tenei bahr mht olan dile re neylesin, Ttii skkerfen uftdeye ke
neylesin..................................................................................................................199
KanbirmridikmilisteyenYetiElmaldammiSinana.............................203
YetiElmaldammiSinana..................................................................................203
MMSNANkaddesellhsrrahulaziz.............................................................203
HAYATI....................................................................................................................203
ERKNIVESLSLES................................................................................................205
ESERLER.................................................................................................................206
RENCLER..........................................................................................................210
lemahvlimehayran............................................................................................216
KADRLK................................................................................................................217
CELVETYYE.............................................................................................................218
Mushafhsnndeyazmduredbikfunn......................................................223
lgiliHadsierif ............................................................................................. 224
KasabaHalkVeldrlenM'min ................................................................ 225
RasllerinTavr ............................................................................................... 226

GnderilenRasllerdenSonraSkntlGnlerinBalamas ............................ 226
FedakrM'mininUyarVeTavsiyesi ............................................................. 227
HakUrundaahadeterbetinimek ........................................................... 228
Hakk'nSesininDuyulmas .............................................................................. 229
iDoluTaneyi,iBoTanedenAyrmak ....................................................... 230
V.....................................................................................................................232
HNEFES...............................................................................................................234
Nevbahar eriti bidr olaym imdenger, Andelipi ba glzr olaym
imdenger............................................................................................................239
VarolmakTecrbesi................................................................................................241
BirehreeritiyolumdrtyandzmeydankamAnagirengrmezlmierb
hayvankam..........................................................................................................245
OtuzkiFarz............................................................................................................248
NaksMridlerinTerbiyesininZararlar..................................................................259
H.......................................................................................................................272
Ezelden nrna akn ben yne geldim cihn ire, Akttm nce dem yalar
gzmdendolukanire.........................................................................................272
Uyan gzn a durma yalvar gzel Allha, Yolundan izin ayrma yalvar gzel
Allha....................................................................................................................279
DnyaHayat..........................................................................................................280
Uyan gafletten ey nim Hakka yalvar seherlerde, Dkp ac ya dim Hakka
yalvarseherlerde...................................................................................................284
Gnltesbihekseccdedenhiayanayrma,Namazehlindenznlesaknsen
durmaoturma........................................................................................................287
SALT(NAMAZ).....................................................................................................287
NAMAZITERKETMEK.............................................................................................292
NAMAZITERKEDENNKIYAMETGNNDEFIRAVUNLA,HAMAN'LA,KARUN'LAVE
UBEYYBNUHALEP'LEBERABEROLACAI.............................................................294
NAMAZITERKEDENNKUR'ANIKERMNYET'LERNVEAHRETYALANLADII294
NAMAZITERKEDENNHRET'TEEFAATEDENOLMAYACAI............................295
indekiler|651

NAMAZITERKEDENNALLAHTELDANKORKMADII.......................................295
DN'DEENSONTERKEDLENAMELNNAMAZOLDUU........................................296
DemekimHakksendemevcdolayabende,Nesendedirnebendesmazolbir
meknda................................................................................................................297
HddavetederElhamdlillh,BucanHakkagiderElhamdlillh.............300
Dnmekistergnlmcmlesivdan,DnelimklarMevlderdiyle..............303
Bilmem netsem neylesem bu halvetin erbetine, Bu cn teslim eylesem bu
halvetinerbetine,.................................................................................................305
Zuhru kintn madensin y Reslallh, Rumzu Knt kenzin mahzensin
yReslallh..........................................................................................................308
Ey bmisl vhidi hsnn misl iinde, ynenin grnd bir hub ceml iinde.
................................................................................................................................313
FAL..........................................................................................................................315
KalbinibcinnetravzaitevhidileCandimnklmuattarnefhaitevhidile.
................................................................................................................................328
Zerreler zhir mi olurdu afitb olmasa, Katreler kande yaard hi sehb
olmasa....................................................................................................................330
Ahvliserencmmbusaateerince,Dememsanaicmlintgyeteerince.....334
Eyeyh!Zenidnynngellinealdanmaemiruhinrnapervnegibiyanma,
................................................................................................................................342
GeleDecclgelegeleGrkimbugnnelerola,...................................................348
Deccl.....................................................................................................................350
DecclDiyesimlendirilmeSebebi......................................................................352
DecclNeZamankar?.........................................................................................352
Deccl'inKur'an'daakcazikredilmemesininhikmeti;..........................................353
MesihDeccl..........................................................................................................353
1.Deccl'denveonunfitnesindenAllah'asnmak;.............................................353
3.Deccl'ingiremeyeceiyerler;............................................................................353
Decclleroktur.....................................................................................................354
DecclngeliininTasavvufiYorumu......................................................................356
YeccveMeccnknnTasavvufiYorumu...................................................357
DabbetlarznknnTasavvufiYorumu..........................................................357
NedenSadecesaleyhisselamDeccl'ildrebilir?.............................................359

A....................................................................................................................366
EssalherkimgelrbazrakaEssal,Essalherkimyanarsanrakaessal.
................................................................................................................................366
Devredpgeldimcihnayinebirdevrnola,Bengidembutensaryyklavirn
ola...........................................................................................................................369
Devrnodurkimdevrinidevrifelekbilmezola,nsnodurkimsrrninsmelek
bilmezola...............................................................................................................373
Y.....................................................................................................................375
Bugn Yakb kalbe Ysuf cndan geldi, Kmsi pur nesm ile o cnndan
habergeldi.............................................................................................................375
Zevlegnsalnd,kalaiVnalnd,Btlvcddoland,vcdHakkbulundu.
................................................................................................................................379
NiyziMsrkaddeselhsrrahulazzVaniEfendihakkndakigrleri...........385
Bel'ambnBra....................................................................................................388
[Hz. Msa aleyhisselm zamannda yaam ve sonradan irtidat etmi olan ilim
adam......................................................................................................................388
Kldanincevekltankeskinolhnyolu,Herkemlehli,kapusundaannedn
kulu.........................................................................................................................392
Kasab elinde koynum, ya o beni, ya ben onu, Celld nde boynum, ya o beni,
yabenonu..............................................................................................................399
Yakn yalnl klhan, atn firengi temreni, oktan arardm ben bunu ya ben sizi,
yasizbeni...............................................................................................................404
Dost illerinden menzili key li grnd, Derdi dile dermn olan Elmal grnd.
................................................................................................................................406
EykefereorbavlarmbubalYanlhabersylemisizevirensalg..........409
Hikye:....................................................................................................................411
KfDa...................................................................................................................412
Hamr ryi yr ile sekrn olan anlar bizi, Katresin bahr eyleyip ummn olan
anlarbizi.................................................................................................................417
Zt Hakkda mahremi irfn olan anlar bizi, lmi srda bahr bpyn olan
anlarbizi.................................................................................................................422
Ben sanrdm lem ire bana hi yr kalmad, Ben beni terk eylerim bildim ki
indekiler|653

ayrkalmad........................................................................................................426
Can yine blbl oldu hr alp gl oldu, Gz kulak oldu hep bir her ne ki vr ol
oldu.........................................................................................................................438
Ferhadileirin........................................................................................................439
Gnlleridoldururerenlerinhalveti,lleridiriltirerenlerinhalveti.................441
TlibiHakkndevszderddurursermyesi,Anninhuzrolurhemnhem
syesi......................................................................................................................443
EylesinAllhaoktahiyyt,Anakimverdiilmigyt.....................................446
SanakolandillerniderlerhriglmnCemlinseyredengzlerniderlerbau
bostan....................................................................................................................453
Ey gnl g eyle gel klarn gftrn, Nicedir gr dost ile ynklarn bazrn.
................................................................................................................................455
Dilber gamzen oku iim dolu kan eyledi, ol siyah zlfn teli aklm perin
eyledi......................................................................................................................457
nsanagnlmmbteldt,Derdgambanaindt.......................462
Biryzedoldugzmyzbingezerdivnesi,Olmucemliemninayilegn
pervnesi................................................................................................................465
Zhdnkoakadehlicannetsinseni,Priakakulluketcnnecnetsun
seni.........................................................................................................................469
Belirmezrifinnmnin,Deilirfn,filnibnifiln,.................................473
BrekellhglistnblblndrAspozi,CennetitezkirederlimekndrAspozi.
................................................................................................................................487
Hamd lillh habsi zindn ehli hlin hrfeti, Fakr u zillet derd mihnet ol
grhunizzeti.........................................................................................................491
NolaydeyKeidanolayd,Senindimyznbylegleydi........................494
KeiDa(Uluda)...............................................................................................494
EleysilimridnazarklgelbueyayKelmHakkgelgitbueyazre
many....................................................................................................................497
RuhBilgisi...............................................................................................................498
Meydn aka girdiler Hak yolunun klar Maksda bunda erdiler Hakk
yolununklar......................................................................................................503
lmszlkHakknda.............................................................................................503
Bedzzamansonsuzlukduygusu...........................................................................509
Bilirvarbuyolucndadrdostili...........................................................................513

Nrvhidcmlelemyokdururbignesi..........................................................515
Birgzkionunolmayaibretnazarnda,...............................................................517
TASAVVUFHADSLER.............................................................................................530
ONALTINCISOFRA..................................................................................................553
RaslllahSallallhAleyhiveSellemekOlmaHakknda.................................555
NefsinsteklerineKarkmaHakknda................................................................558
RaslllahSallallhAleyhiveSellemevgHakknda.........................................563
RaslllahSallallhAleyhiveSelleminDoumuHakknda..................................570
Raslllahsallallhaleyhiveselleminmucizelerihakknda.................................574
Kur'nIKeriminFaziletleriHakknda......................................................................578
Raslllahsallallhaleyhiveselleminmirachakknda........................................582
RaslllahSallallhAleyhiveSelleminChadHakknda......................................585
AllahTeldanMafiretveRaslllahSallallhAleyhiveSellemdenefaatDileme
Hakknda.................................................................................................................590
MnctVehtiyalarArzEtmeHakknda............................................................593
RSLEHASENEYN...............................................................................................597
Tasavvufiiirlerdekullanlansemboller................................................................623
KTABYAT...............................................................................................................629

Ni̇yâzî - İ Misrî Di̇van - I İlâhi̇yyat Ve Açilamasi 3. Ci̇lt

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ni̇yâzî - İ Misrî Di̇van - I İlâhi̇yyat Ve Açilamasi 3. Ci̇lt

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

SBN: 9789944 35503 2

Burada smme den dan maksat Seyri lallh , Fetedell dan

Allah Telnn baz sz tpa tp Hasan ve Hseyinin saysna tekabl

Muhibbuddin atTabari Ebu Hureyre radiyallh anhn yle dediini

Sddiden rivayet edildiine gre, bu ayette geen hasene (iyilik)

Eyalet valilerini srasyla deitirip yerlerine meyyelileri atayan Hz. Os

Hz. Osman radiyallah anhn tayin politikas bu bakmdan hem Hz.

Hasan aleyhisselm, Ali ve Fatma radiyallh anhumann oludur. Hic

Ebu Said Radiyallh anh, u hadisi nakleder; Hasan ve Hseyin, cennet

Ebu Bekir radyallahu anh, Hasan aleyhisselma sayg gsterir, ikramda

3 Ali kerremellh vechenin ve Hasan aleyhisselmn tebaasna de

Hasan aleyhisselm, babaannesi olan Fatma Binti Esed Radiyallh an

ElBirmavi; Hasan aleyhisselmn 11 ocuu olup bir tanesinin kz oldu

Fatma aleyhisselma, Hasan aleyhisselmn doumundan 50 gn sonra

Fatma radiyallh anhadan; Rasulullah Sallallahu aleyhi ve sellem bu

Zeyd Bin Erkam radiyallh anh den; Rasulullah Sallallahu aleyhi ve

slam'n erken dnem diplomasisinin nemli isimlerinden biri ve ayn

Yezidin yetitii ahval dnlnce yapt ilerin siyas ve din olarak

bni Haldun Mukaddimesinde Hz. Hseyin aleyhisselm konusunu

Allahm! Muhammed'e ve Muhammed'in l'ine salt et! brahime

Niyzi Msr kaddeselh srrahul azz Hz. Hasan'la Hz. Hseyin

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin: Benden sonra nebi

Ey kardeler, ben inat zorba deilim, haseti mnkir de deilim. Ben

Azizuddin Nesef (681/1282) de bu rivayetleri daha nce deiik vesile

Kur'n' hfz edenlerin iki omuzu arasna, nbvvet derc edilmitir.

[Zira Cenb Hakk celle cellh kullarndan takval olanlarn retimini

Ey meru klnana tbi olmakda zsz doru kii! Sana, derecenin

Rasle den, tebliden baka bir ey deildir.

bnlArab bu dncesini yle delillendiriyor: ran Kisrs ld va

buyuruyor. Kayser lnce de: Ondan sonra Kayser yoktur

Bu hadisin asl olmasa da ma'nas kesindir. Zira Hz. Raslllah sallallh

bn Mce, bn Abbas(r. anhma)'dan syle dediini rivayet ermitir:

Hakm etTirmiz kaddesellh srrahlazz (hyt. 285/898) bata olmak

Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz hatmulevliy konusunda un

Tasavvufun gl muhaliflerinden olan bn Teymiyye (hyt. 728/1328)

bn Teymiyyenin hareket noktas bu ifadenin, ne Allah Telnn

Bu ifadelerinden anlald kadaryla bn Teymiyyeye gre mminler

Abdu'lKdir elGeyln kaddesellh srrahlazzin (470561 /

Size lakab verildi. sznn anlam udur: Ricl'in byklerinde,

Allah Tel, Onu gzler

Fthatta srekli nebilerin stnlklerine vurgu yapan bnl Arab

bnl Arab vellerin yetersiz, nebilerin ise kmil insanlar olduklarn

nk ekmek krnts yemee msait olmadndan zerine baslmas

Ey karnna haris olan, bylece ycel. Bunun yolu, ancak yiyeceini de

mdi Rahm ismi yledir ki Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem

Seyri billaha kadar her makamda, en kmil Allah Tel dostlarnn

Allah Tel, tecellii biztih (Zt tecell) ve Tecellii bisftih (Sfatyla

AllahTel dostlarndatecelli kldskntlariledierkullarngnlleri

Niyzi Msrnin ileli hayat burada teberrken hatrlatlarak, halinize

Szn ze uygunluu kuvvetini aikr eder. Sz hale dnmedike tesir

Bu ak atei ne ile yanar? Derseniz, bu ak atei, zikrullah klc ile

(Kehf,24) buyrulur. Yani

Bylece o kulun btn az ve cevhiri Hak olur, onun tm organlarn

Bu beyitte; Allah Teldan yzn eviren, cemlinden gzn yuman

blsin hakikati grmemesinin delillerinden biri de dem

badet acsndaki mana, sreklik arzeden eylerin insanlarda bkknlk

Perembe gecesi st anda ok yemek yedim. Sonra da bir kurdun

Bir iirinde Benim getirdiim ilimlerden hkem childir

Mevln'dan bir yl sonra da Sadreddin Konev (1274) de Hakka y

Zatn biri ryasnda kendisini Hazreti brahim ile Hazreti dem

nsan vcudu mecmaul bahreyndir. Yani bir taraf vcub denizine ve

Hikmeti, ehli olmayanlara verip de onlara zulmetmeyin, yine ehil

Niyzi Msr kaddesellh srrahul azz HzrMsa aleyhisselm kssa