YA LAR AZIL R 3

H.sma ailHakkA ALTUNTA

 SBN: ismailhakkialtuntas@gmail.com http://ismailhakkialtuntas.com Dizgi :H.smailHakkAltunta Kapak : BaskCilt: 2011

nternettekisitemizhttp://ismailhakkialtuntas.com/da2011ylarndaokuyucularmzlapaylat myazlarbukitaptatopladm.Yazlardasragzetilmedi.Deiikkonularpepeeyazld.Buekil deokuyanasndanfazlaskntoluturmayacadnld. TevfikveinayetAllahTeldandr. hramczde smailHakkALTUNTA Esenler/stanbul Balang:06.06.2011

5YAZILAR

AHMED AM EFEND kaddesellh srrahul azz (1807-1920) LE AHMED AVN KONUKUN SOHBETLER AhmedAmiEfendiKonuk'unmridiolmamasnaramen,onunlatasavvufsohbetleryapmbir zattr. HseyinVassfonuSefine'deyletantyor: Kuadal hazretlerinin mazhar irfan olanlardandr. Ftih Trbedr idi. Tli mre mazhar olup, 1338senesiehriabannnyirmisinde(9Mays1920)irtihlidrna'meylemitir.Demekki,azizin densonrayetmidrtsenedahayaamtr.Sinnimbarekleriyzmtecavizidi.OdaHacMezzin gibiocukmislivcdcaufalmidi.Kendilerindene'eimelmetglibolup,zvvrkesr'lmikdr nushupendkefizamirileteshirederlerdi.Halfebrakmamlardr. Sret ve teslk cihetiyle dahi kendisine bir ube messisi nazaryla baklacak derecede mteced didndenolduunuSdkVicdanBeyTomarndayazmisede,kendilerindenherkesistifdeedebile cekbirmeslekta'kbbuyurmamlardr. Mrdlerinihalvetveriyazetgibimchedtcismniyyeileyormaz,onlarnma'neviyytlarnter biyevei'lyakenditevecchvekuvveiredetinikfibulurdu.Hattderlerimiki,"Mchedtnbir ksmnKuadalkaldrd,mtebakisinidebenref'ettim."Marnileyhinbukableyleriniiitenler, maksadrfnelerinenfuzedemediklerindensizanlaradmlerdir. AhmedAmiEfendiHalvetbntarikatinebaldr."Ami",AhmedEfendi'nindoduucoraf yaolanBulgaristanTrkesinde"kkamca"anlamnagelmektedir.nkAhmedAmiEfendiufak tefekyaplbirzatimi. AhmedAmiEfendi,bugnKuzeyBulgaristan'dabulunanTrnova'da1807'dedodu.Memleketin demedreserenimigrm,daha14yandaikentasavvufyolunagirmitir.merEfendivastasyla Halvetitarikatineintisabetmitir.Trnova'dasbyanmektebihocalyapm,hamamiletmi,tabur imamlyaparak1853KrmSavanakatlmtr. 1866'da stanbul'a geldi ve Bosnal Mehmed Tevfk Efendi'nin mridlerinden skdarl Hoca Ali Efendi,RifatEfendi,skdar'daNalacDergheyhiMustafaEnverBey,Kagarhkmetitemsilcisi ve Fuss rihi Ykub Han ve Ftih trbedr Nideli Bekir Efendi ile sohbetlerde bulundu. Tekrar memleketine dnen Ami Efendi, 1877'de Tuna vilayetinin Ruslar tarafndan igal edilmesi zerine kesinolarakstanbul'ageldi.391BuradaFtihSultanMehmedtrbesinintrbedrolmutur.Buyz den"FtihTrbedr"olarakdaanlr. HseyinVassfagre,AhmedAmiEfendiKuadaleyhSeyyidbrahimEfendi'nin(17741845)ta lebelerindendir.DahaTrnova'daiken,tanmamalarnaramenstanbul'dabulunanNakibendeyhi AhmedZiyeddinGmhanev(18131893)kendisinehilfeticazetigndermitir.YineMelmtari katnn nc devre piri Muhammed Nr'l Arab (18131887) tarafndan Melm tarikatinden de teberrukenverilmiicazetivardr. Ami Efendi taliplerine Halveti, nadiren de Nak icazetnamesi vermitir. Tarikatlerin merasim, db ve erknndan uzak kalarak melmetle ird etti. Fakat mridlerin "melmet" kelimesini kul lanmalarnyasaklamtr.Kendisindendersisteyenleretevbeveistifaretmelerini,Kur'anokumala rntavsiyeederdi. AhmedAmi'inpekokmehurmridivardr:MutasavvflarsmailHakkBursev(mehurmuta savvfdeildir)veAbdlazizMecdiTolun,HseyinAvniKonukman,limHasanBasriantay,felsefe vetasavvufstadsmailFennErturul,SheylnverinbabaspostacMustafaEnverBey,mehur hattatHasanRzEfendibunlarnarasndadr. Ami'in torununun damad ise Mehmed kifin yakn dostu olan Babanzde Ahmed Naim Efen di'dir. AhmedAmiEfendi9Mays1920tarihinde113yandaikenstanbul'davefatetti.Hakkayr mesizerineEvrenoszdeSamiBey'inyazdtrihmsrayledir: "Gitdiglzrcemlepriefrdcihan"(1338). Yani,Allah'nCemliolanglbahesine,yanicennetednyadakiherkesinpiriolanAhmedEfendi gitti.

6YAZILAR

AhmedAmiEfendi'ninmezarFtihCamiihazresindedir.Mezartandakiyazyledir: Hmili emnt Sbhniyye, cmi'i makmt insniyye, mrebbi slikn Rahmniyye el Hc AhmedAmielHalvetea'bnkuddisesrrhhazretlerininrhierifleriiinelFtiha. 20a'bn1338/(9Mays1920) AmiEfendi'ninyazleseriyoktur.Konuk,AmiEfendi'ninhayatnnsonyllarndaonunsohbetle rindennotlartutmutur.AbdlbkGlpnarl,TasavvuftanDilimizeGeenDeyimlerveAtaszleriadl eserindebunotlarnkendisindeolduunuzikretmektedir.Bizbunotlaraikifarklekildeulatk. GerekAhmedAvniBey'intasavvufynnortaya koymakgerekseAmiEfendi'ninmanevsoh betlerindenbirerrnekvermekasndanokdeerliolanbunotlarnbirksmnAhmetGnerSayar TrkEdebiyatdergisindeyaynlad.Sayar,bunotlarndorudanGlpnarltarafndankendisineve rildiiniyazmaktadr.Sayar,aynsohbetlerinyazmakaydnSheylnverindekendisineokuduunu belirtmektedir.AhmedAvniBeyinkaydettiibesohbetinnebuekildeulamolduk. Bizdegeriyekalanikisohbeti,yaniaadakiilk(9Austos1919)vesonsohbeti(6Nisan1920), AbdlbkGlpnarl'nnKonyaMevlnKitapl'ndabulunanyazmamecmuasndanalarakbugnk alfabeye evirdik. Aaya ekliyoruz. Bylece btn sohbetleri okuyucuya intikal ettirmi oluyoruz. FakatsohbetlerdenanladmzkadarylaAhmedAvniBey,aadailksradayeralan9Austos1919 tarihindekaydedilenilksohbettennceAhmedAmiEfendiyienazikikezdahaziyaretegitmiolma ldr,nksohbetinsonunda"Fakirinhuzrerifinencdefagidiimidi"demektedir. AhmedAmiEfendi'nintrbedarlnyaptFtihSultanMehmed'intrbesindeyaplansohbetle riKonukkarkmaznotalmtr.Konuk'unbukaydetmetitizliibizimamzdanoknemlibirkii likipucuvermektedir.DeerlihereyinyerinivegeleceeaktarlmasnnemseyenKonuk'unsohbet lerdeki ifadeleri de ne kadar yksek bir tasavvuf olgunlua sahip olduunu gstermektedir. Ami Efendi'ninremzi(sembolik)sorularnaodaremzicevaplarvermektedir.SohbetlerdeKonuk,mteva z,edebvemanevderinliksahibiycebirkiilikolarakhemenkendinigstermektedir. 12Zilka'de1337(9Austos1919) 335 senesi Austosi efrenciyyenin sekizinci ve 337 sli hicrsi Zilka'desi'nin (9 Austos 1919) on ikinciCum'agnkable'zzuhrHseyinAvnBeybiraderimizleyzyirmiyanmtecavizbulunanve zamanmzdavcdierifiileteberrkolunaninsnkmilFtihTrbedrHacAhmedEfendiHazret leri'nin huzreriflerinegittik.Kimseyoktu. Mbarekeliniptk.nneoturtupyaknagelmemizi iaretbuyurdu.Aadakimklemtcereyanetti. Hazret:"Niingeldiniz?Maksadnz,emeliniznedir,neistersiniz?' Fakr:"MaksudumuzHakk'tr." H:"Hakkvarm,Hakknerede?" F:"HertarafHakladolu,ondangayrbireyyok.Lamevcdeillh[Allah'tanbakavarlkyok tur]." H(Glerek):"yley,O'ndangayrbireyyok..." (HseyinAvnBeyehitaben)"sminnedir?" H:"HseyinAvn..." H(Fakirehitaben):"Seninisminne?" F:"AhmedAvn..." H: "O, benim. Ben beraberim. Ahmed benim. Avniyi sonra getiriverirsin olur gider." (Hseyin AvnBey'ehitaben):"Neredeoturuyorsun?" "SultanMahmudtrbesinde." "Trbeniniindedemioturuyorsun?" "Hayr,efendim,trbenincivarnda..." "Ooo, byk yer! Sultan Mahmud. Sznn eri ise." (Fakre hitaben): "Sen nerede oturuyor sun?" "Unkapan'nnda." (Unkapanlfzmtelffuzedemezgibibirkadefatekrarettiler). "Oo,orasokuzak..."buyurdular.Sonra:"Hangimilletlerlegrpkonuuyorsunuz?"

7YAZILAR

"Yetmiikimilletlegrpkonuuyoruz." "Khtalimvekhteallmediyorsun,deilmi?" "Evet,efendim,kahtalimvekhte'allmediyorum." "nnekemeyyitnveinnehmmeyyitnsmmeinnekmyevmelkymetiinderabbikumtahte smn.(phesizsendeleceksin,onlardalecekler.Eyinsanlar!Sonrasiz,kyametgnRabbini zinhuzurundadurumayakacaksnz.Zmer3031)tebuyettamsanagredir." (Bucevabzerinefakirinkalbindebirukdepeydaoldu."Acabamrmnhirolduunam,yoksa Mtkableentemtsrrnamazhariyetemiiaretbuyurdular?"dedim.) "Gecelerineyapyorsunuz?" "Evliyullhnnuruylamstenroluyorum. "okldr,sa'dettir.""Elhamdlillah." 'Validenizi gryor musunuz?" (Ya'ni, ansr erba'ann ahkmn vcdunuzda gryor musu nuz?) "Hervakittemastayz.Gryoruzefendim." (Hazretgldler.Fakirehitaben):"Bak,sanaksacasyleyeyim:Allahulatifnbiibdihiyerzuku menye'.(ura,19)Allahdenilenma'nlatiftir;biibdihi,ibdna...'B',mlbese(Benzeyeniki eyin birbirinden ayrt edilmeyerek kartrlmas) iindir. Yerzuku men ye, dilediini rzk eder, ammarzk,yalnzyemek deildir.Sylemek,dinlemek,grmek,oturmak,yatmak...ilh. heprzk tr." "Hususuylahuzrlinizdekiistikmetimizalrzktr." "terzknlsodurya!Enalrzk,rzkma'nevdir."(Birazskttansonra)"Syleyinizbaka lm!Ltdrikh'lebsrvehveydrik'lebsrvehve'llatfi'lhabr."(GzlerO'nugrmez,Ob tngzlerigrr.OLatif'tir,haberdardr.Enam,103) (HseyinAvnBeyehitaben):"Nediyor?"buyurdular.HseyinAvnBeyyetikermeyitekraretti. "Hah!teyle...'B'mlbeseiindir.Bismillhi'dekibgibi.Bismillahbudur." (Birazmurkboturdular,ondansonra)"Syleyinbakalm!"buyurdular. "Ztlinizbuyurun,dinleyelim!" (HseyinAvnBeyehitaben)"Nesylyor?" "Ztliniz..." "Ztli,ztli!Sendemzmzsn..."buyurdular.Birmddetbireysylemediler.Sonratekrar buyurdularki:"Geceleriuyuyormusunuz?Yoksah...h...diyebaryormusunuz?" "Khuyuyoruz,khbaryoruzefendim." "yleolmal.Naslgeliyorsayleyapmal,deilmi?Ananzgryormusunuz?" "Gryoruzefendim." (Fakirehitaben):"Neredeoturuyorsun?" "Unkapan'nda..." "Orasokbykyerdir.arsvar,pazarvar.okaydnlktbiryerdir." "Evet,efendim.Kesretvardr." (Ba'dehubirazyattlar,murkbbirhaldekaldlar.Yatarkenrahatszolmamalarmlahazasyla:) "Efendimrahatszolmayn;gidelimmi,oturalmm?" "Yoook. Sakn bu sz bir daha hibir yerde, hibir kimseye syleme! Herkes, ztnda muhay yerdir.Dilediiniiler.stergider,isteroturursun..."(deyipbizemteveccihensataraflarnayatt lar. Be dakika kadar ylece murkb kaldlar. Biz de skitne oturduk. Ba'dehu birden bire kalkp oturdular. ki ellerini atlar. Du' vaziyeti aldlar. Biz de ona muvfakaten ellerimizi atk. Tatl tatl gldlerdebuyurdularki): "minamaneyemin? Du'yadeilmi? Hangidu'ya? (Fakire nazar edip) "mrn tavl olmasna min, deil mi? Bak! Bu Kur'n'dr. Tb limen tle 'umruhvehasune'ameluh.(mruzunameligzelolanlaranemutluHadisierif)Tb,m balaa ile sa'det, limen tle 'umruh, mr uzun olan ve ameli gzel olan kimse iindir. mr uzunolmakveamelihasenolmakbyksa'dettir."

8YAZILAR

(Sktettik.Birazzamangeti). "Syleyinbakalm!" (Biztebessmleyinesktettik.) "Sizinraklarnzvarm?" "Kendimizraz,efendim.Bizimramzyoktur." "Hepimizrak"(dediktensonra)"htiyarlkvarserde...Ben,ihtiyardeilmiyim?" "Hayr,efendimihtiyardeilsiniz." (Hazretgldler.Ba'dehHseyinAvnBeybiraderimizkyamedipelinipmeekastettikteHaz retonunelinimbarekeliiindetutupbuyurdularki): "Ben du' ediyorum. Fakat benim du'm yalnz sana deil... Benim du'm, 'mmdr. Hepinize du'ediyorum." (HseyinAvnBey'densonrafakryedierifinitakblettim.Fakirehibireysylemediler.Kemli dbilebuzreriflerindenktk.Fakirinhuzrerifinencdefagidiimidi). 12Zilhicce1337(7Eyll1919) HseyinAvnBeybiraderimizle120yanmtecaviz[akn]bulunanvezamanmzdavcdierifi [erefli vcudu] ile teberrk olunan [bereket bulunan] insn kmil Ftih Trbedr Ahmed Ami Efendi'ninhuzrueriflerinegittik.Hazretyalnzd.tideki[aadaki]mklemt[konuma]cereyan etti. AmiEfendi:Hogeldiniz,bayrmerifinizmbarekolsun. AhmedAvn:Teekkrederizefendim. AmiEfendi:Neredeeleniyorsunuz? AhmedAvn:Hakk'daeleniyoruzefendim. AmiEfendi:Kirailemi? AhmedAvn:Kiraile. AmiEfendi:Pekal!smierifiniz? AhmedAvn:AhmedAvn. AmiEfendi:BendeAhmed'im. Ahmed Avn: Biz Ahmed'e Avnlik [yardmc olma] de ilhak ediyoruz [ekliyoruz]. Acaba bu ilhak kendihaylimizmi?YoksahakikatenAvnlikvarmefendim? AmiEfendi:Nenelzm?Orasnkartrma.LilaheillallahMuhammednReslullah.Bukfi dir. SonravekilleriTrbedrMehmedEfendigeldiler.Ona"Nevar?"buyurdular.Bizdedesturalphu zurlarndanktk.Budrdncziyretimdi. 5Sefer1338(31Ekim1919) Hseyin Avn Bey ve Hayri Bey biraderlerimizle Cum'a namazm Abdlhay Efendi'nin [ztoprak] mescidinde edadan sonra Trbedar Hac Ahmed Ami Efendi hazretlerinin ziyaretine gittik. Fakirin beinciziyaretimidi.eriyegirdiimizdeyalnzolup,gzlerikapalmstarak[kendindengemi]bir hlde idiler. Bir mddet ayak zerinde durduktan sonra nne oturduk. Mbarek gzlerini at ve bizenazarettivefakirehitbilesordu: "Neredesakinsiniz?Neredetavattunediyorsunuz[oturuyorsunuz]?" "imdilikhazretiehdette,leminefisdetavattunediyoruz." "Mallahuknevemlemyee'lemyekun[Allahneyidilerseoolur,dilemediieyolmaz]. Hakk'ndilediiolur,dilediimevcdolur,dilemediimevcdolmaz.Vebilkaderihayrihiveerrini, bukelmntefsiridir"buyurdular. Birmddetmurkbolup[manevtefekkredalp]tekrarsordular: "Niingeldiniz?" "Ztlinizleerefybolmakiingeldik.Ztlinizlemerrefolmaa "Ziyaret...Ziyaretibilirmisiniz?Benziyaretbilmem." Tekrar murkb olup gzlerini atlar: "Allahmme sall al Muhammedin ve al lihi Muham med"dediler.Ondansonra"AllahsiziZtnamazharbuyursun"diyedu'ettiler.

9YAZILAR

Fakir:"Du'ylinizberektylainallahmazharismiZtoluruz" Badehu[sonra]birhaylimddetgzlerikapalmurkboturdular,sonragzlerimapsalevtge tirdiler. "Syleyinizerkekler!"buyurdular. "Syletinizdesyleyelimefendim"dedim.Hicevapvermeyipyinemurkboldular,gzlerinia tktansonratekrarsalevtgetirdiler.Fakre "Sizintaraflarnzdayangnvarm?" "Bizimtaraflarmasunkald[yangndanetkilenmedi)efendim." Hazretgldler."Allahifversin"buyurdular. Ondansonrayinebirmddetmurkboldular,b'dehugzleriniapyinesalevtgetirdiler. Fakr: "nmemalkevn fil hayti ve hve hakkun fil hakka" [yani, "Dnyada varla ait ne varsa hayldir,fakathakikattehakdr]dedim.Dikkatledinledilerde"Peki,peki"dediler.B'dehu: "oksularnzvarm?" "Varefendim" "Kendikendineakansularvarm?" "Bazenbulunurefendim"dedim., BununzerineHazret,Fakirinnnedoruyzzerineeildiler.Birmddetyledurdular.Fakr btnnda [iimden] Cenb Mevln Efendimiz ile mridim Esad Dede hazretlerine mteveccih ol dum[gnlmbaladm].B'dehu[sonra]kalktlar. "nnekemeyyitnveinnehumeyyitun"[Sendelsn,odaldr].Bizsktettik.Sonrabu yurdularki: "Romatizma,romatizmaderler...nsanuyankikengeliriseuyutmaz.Uyurkengeliriseuyand rr.Rumrumyapar. "Romatizmahararetisterefendim" "Bizhararetibulamyoruzki..." Bir hayli mddet yine murkb durdular. B'dehu gzlerim ap salevt getirdiler. Skt zere oturduk.B'dehu: "Haydi olum! Ben abdest bozaym. Ben abdest almam, bozarm" buyurdular. Biz de ellerini ppkalktk.Huzurlarndanktk. 5Rebflevvel1338(28Kasm1919) SalimEfendiileberaberTrbedrEfendihazretlerininziyaretinegittik.Yalnzdlar.Huzurunagirdi imizde kendilerine yaklamamz iaret buyurdular. Gayet yakn olarak diz dize nlerine oturduk. Hazret,SalimEfendiye"Safgeldiniz"buyurdular. Bizde"Safabuldukefendim"dedik. SalimEfendi:"Bensensizolamam,sendebensizolamazsn"dedi. Hazret:"yleya!" Fakirehitaben:"Neredetavattunediyorsunuz?"Fakr:"Hak'tatavattunediyoruz." "Tavassulmuediyorsunuz[ulayormusunuz]?" "Evet efendim! tavattun ve tavassul ediyoruz." Glerek fakire hitaben: "Bu hoca kim?" "Salim Efendi." "Allah bu hocay mertebesinde dim buyursun." Salim Efendi'ye hitaben, Fakr iin: "Bu efendi kim?" Salim Efendi: "Bid'atn minn" [Bizden bir paradr]. Bizim nurumuzdan Ahmed Avn Bey. Posta mdrmuavini." Fakire:"BendeAhmed'im,sendeAhmed'sin.Ahmedikimi?Sensensin,benbenim." Fakr:"Ahmed'inmim'ikalkncaahad[bir]olur.Ovakitbirolur." Hazret: "Mim kalkar m? Kalkar a! O vakit sen kalmazsn. Fakat bu vcdunun kalkmas lzm gelmez. Vcdunla beraber sen kalmazsn. O vakit Hak sende mahf [gizli] olann kim olduunu bilirsin." "Vcdda mahf olann kim olduunu bilmekle beraber senlik vehmi kalyor efendim. Vehim ise sultnkuvdr[kuvvetlerinsultan]."

10YAZILAR

"Benkonuurkenyoruluveriyorum.Sizkonuun,bendinleyeyim." SalimEfendi:"Sylemenizibizeintikalettirin,syleyelimvekonualm." Fakirehitaben:"OoooNrPaa!Sylebakalm." SalimEfendi:"Efendim,Nrdeil,Avni;." Hazret:"Avnmi?" Fakr:"Efendim,ztlilerinintevecchbuyurduklarNrliikabulettim." "Kabuletmeseydinneolacakt?" "Hibireyolmayacakt.ukadarvarki,tevcihililerini[yksektevecchnz]kemlihondiy le[bykbirmemnuniyetle]kabulettiimiarzediyorum." "Pekal!Dardasoukvarm?" "Hayrefendim." "Rahmetvarm?Kortasderler,geldimi?" "Hayrefendim.Hararetvar.""Yaaa!" Birazmurkbolup,ba'dehusalevtgetirdiler.Sonrada"Lilaheillahve'rRahmn" [Rahman olanAllah'tanbakailhyoktur]buyurdular.Ondansonra:"Benhepbylesylyorum.Allahmme sallialMuhammedinvealliMuhammed.[Allahm!Muhammedaleyhisselmaveonunailesine, soyuna,ehlibeytineselmolsun!]tebukelime.Gecegndzbunlarsylyorum.Bunlaroku yorum." Fakireelleriniuzattlar.Tuttum.Oturduklarmahaldedoruldular:"Tub,tb,tbderler.mr uzunluuimi.Tblimentleumruhvehasuneameluh.Byleuzaypgidiyor." Ba'dehuyinemurkboldular,yinesalevtgetirdilerveLilaheillahve'rRahmn"buyurdular. ElleriniuzatrvaziyetindebulunmaklaFakirellerimptm.SalimEfendidept. Kalktk.Kalkarken:"Benumma[herkese]du'ederim.Bakabireyelimdengelmez.Cmleniz iindu'ediyorum"buyurdular.Ba'dehuhuzurlarndanktk. 9Nisan1336(6Nisan1920) 17 Receblmrecceb 338 ve 9 Nisan 336 Cum'a (6 Nisan 1920) gn Trbedr Efendi Hazretle ri'ninziyaretineSalimEfendi(merhum)ilebirliktegittik.Hazret"Hogeldiniz,safgeldiniz!"buyur du.Bizde"Hobulduk,safbulduk,efendim"dedik. Hazret: "Veyetnlehm'lleyl,Neslehummhu'nnebra (,..)Veklln felekin yesbehn'a (Yasin: 3740)1kadar tilvet buyurdu. Sonra Ve kllhamd lillhillezi sadekan va'deh (...)kylelhamd lillahiRabbillemin(Zmer;7475)2kadarokuyuptekrarVeyetnlehmlleyl,neslehu.okudu. Ysnerifinsonlarnadorugeti.Sonratekrarbuyettenbalad."Vekllnfifelekinyesbehn.. akadarbirokdefatekraretti.Bizdehuzurdankalktk.Buhal,belkiryekdevametmiti.Hazret 9Mays336tarihinde,yanibundantambiraysonraintiklbuyurdular.130yandaidiler. Kaddesenllhubiesrrihi'azzamellhuzikrahuvenefa'anbifiiyztihiyhvelMun"(Allahbizi onunsrlarylakutsasn.Allahzikriniazzetsin.Feyizleriylebizlerifaydalandrsn.EyMunolanAllah!! AHMEDAMEFEND'NNBAZISZLER AhmedAmiEfendi'yidahaiyitantmakiinburadabazszlerinivehatralarnsunmakistiyoruz. Hereyinismilsinibil;babannverdiiisimlear! nnallhelatfnbilibdAllahTelkullarndaltiftir."Allahkullarnaltiftirdeil...n kbuisneteyni[ikilii]cbeder.
Onlarabirdelildegecedir;gndzondansyrrzdakaranlktakalverirler.Gnedeyrngesindeyryp gitmektedir. Bu, gl ve bilgin olan Allah'n kanunudur. Ay iin de sonunda kuru bir hurma dalna dnecei konaklartayinetmiizdir.Ayaerimekgneedmez.Gecedegndzgeemez.Herbiribiryrngedeyrr ler.(Yasin:3740) 2 Onlar: Bize verdii szde duran ve bizi bu yere varis klan Allah'a hamdolsun. Cennette istediimiz yerde oturabiliriz. Yararl i ileyenlerin ecri ne gzelmi! derler. Melekleri, arn etrafn evirmi olduklar halde, Rablerinihamdileverkengrrsn.Artkinsanlarnaralarndaadaletlehkmolunmutur.vg,Alemlerin RabbiolanAllahiindirdenir.(Zmer;7475)
1

11YAZILAR

Tuzikimaddedenibaretolup,herferisiayrayralnrsabirersemmimhlik[ldrczehir} olduuhalde,ikisininbirdenalnmasmucibifaidedir[faydavericidir]diye,bendegnndanbirdok torunifdesine[gre:]"AllahcellecelluhileMuhammedsallallahualeyhivesellemvelihiy ledir"(buyurdular). "Allah'n senin alnna yazd eyin menine Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) bile kadir deildir" Cemimevcudat{btnvarlklar],Hakktanzuhurdur[gelmitir]. u'ntilhiyye,iradeiztiyyedir;Allahhaddiztndaekberdir. Minelbdil'l'zl,ilmlyetenh,elmustecmi'uCemiu'ssftAllh"(Ebedlerdenezel lerekadarsonsuzakadarbtnsfatlarnefsindetoplayan) Bizisevenlerisevenler,imnlarnkurtarrlar. BursaLisesiFranszcamuallimiNevresBeydenrivayet:Benimeyhimderdiki: "Ahmed, birisi senin yannda benim aleyhimde bulunursa beni mdafea etme!" der. Nevres Bey "Benbunaneyiyiyememdiyegnlndengeirince,derhalbende"eyhim,efendim,benbunaneyi yiyemem dedim. eyhim de bana: 'Sen bu naneyi yiyemezsen, sen de benim dediim gibi dem olamazsn'dedi",buyurmulardr. "Biz,bizimIafmzolduuzamansklpkaandankorkarz"buyurdular.Bendeiimden,"Eyvah! Bizimarkadahelakoldudiyerekkendisindebylebirhlgrdmbirarkadamhatrladm.[Ah medAmiEfendi?derhal"ey...Korkma!OnadabirZttecellsiyapar,kurtarrz"buyurdular. Ellerinigslerinevurarak,Buismizikretsinlerdealeyhimdebulunsunlarbuyurdular. Birgnsinnlilerinisoranbirztahitaben:"eyhimbanaderdiki:/Ahmed,senintarihinme huldr"buyurmulardr. nsankmildir. EbTlib,"radiyallhanhdr Ben,namazdanziyadenamazklanseverim. Dnyadaeinibulamazsan,iinibilemezsenrahatedemezsin. NazfEfendimerhumrivyetiyle: "CenabaHakk,erricziyikullanr.Altndanhayrkllzuhureder.CenabHakkhayrcziyikul lanmaz,altndanerrikllizuhurederdiye..." ThirEfendi'denrivayet:"Birinciseneimm,ikincisenebirkalbursaman,ncsenekalpakl Yunanolma "Grge,billahige,durmage!zkurullheindekllhacerinveecerin.(Senhertaveaa taAllahTelyzikretHadis) GMERABITAOLMAZ. Aradnvcddkknndabulursun. Sohbetiinartvardr:Zaman,mekn,ihvan... Enlezzetlieyvardr.TilvetiKur'n,mushabetlihvn,mlkt'rRahmn... Buyolunsermyesikurumuhabbettir.Muhabbetinyadaolurmu?Olurya!Tarikateyhlerini grmyormusun? Kalbsafs,bedenhafifliiiste! Dada,tatagrnceeyhemuhtasn. NaimBeyefendiyehitaben(mderris): uyleolsun,uyleolsun'dankurtuluncayakadareyhemuhtasn.Kendinlekonuuncaya kadareyhemuhtasn..." Yksekhakikatlereulamaykastederek:"Buikitaplaolmaz,fakatkitapszdaolmaz. "Mtecettivhid,meclmteaddiddir."Yani,Allah'dantecelledentektir,bizeiseeitliyollar la,eitliekillerdeular. "Ezeldehilkatyoktur,zuhurvardrAllah'nyaratncedentakdiredilmitir,bizegrneng rneneyotakdiringereklemesidir "Zahiren kaderiyyundan, batinen cebriyyundan ol Yani, grnte sanki takdir hi yokmu gibi sebeplereyap,iradenigster,fakatidnyandasankihiiradenyokmugibiAllahTelnntakdiri neteslimol.

12YAZILAR

"nsansurettemuhtar,hakikttemecburdurYani,insangrntezgriradeyesahiptir,ama gerekteAllahTelnngcnebaldr.Nitekimaynanlamdauszdeonaaittir:"Iyykenabu du ve iyyke nesta'n (Ftih Sresi, Yalnz sana kulluk eder, yalnz senden yardm dileriz') yeti cellesiinsandairadeicz'iyyemibrakmtr?" [AhmedAmiEfendi'nin]keramettarifi: Ehlullahyanndakermtncelveazmi,t'atletelezzzeylemektir.Halvetvekesretvedahher nefestehzrolub,Allah'zikreylemekkermttandr.Vedahvaridatolubinirahhsloldukavakar veseknesiziydeolub,edebvehayzerineolmakkermttandr.VecemiahvldeAllahTel'dan razolmakkermttandr.Yoksamcerredhrkadazuhureylemekkerametdeildir.Zrtasavvufehli mahcbdur.3 Vema'rifetehlieyannilminezerineisehakikatlebilmivegrmtr.Mahbbnndabuyu rur: [Kul]helyestevllezneyalemnevelleznelyalemn.Ulikehumulmuflihn.(Deki:Bilenlerle bilmeyenlerbirolurmu?Dorusuancakaklsahipleritalrlar.Zmer7) Vehumulmhtedn.(Onlardoruyoldadrlar.Enam82) Lhavlunaleyhimvelhumyahzenn.(Onlarakorkuyokturveonlarzlmeyeceklerdir.Bakara, 262) nneibdleyselekealeyhimsultn.(DorusuBenimmminkullarmzerindeseninbirhakimi yetinolamaz.Rabbinvekilolarakyeter.sra,65) Veallemedemelesmekulleh.(Vedemebtnisimleriretti,Bakara,31) Venicebunungibiyt[yetler]demitir.mditasarrufamailolanlardan[meyledenlerden]olma yasn! Kell innehum an Rabbihim yevmeizin lemahcbn. Smme innehum lesllcahm.( Hayr; dorusuonlarogn,Rablerindenyoksunkalacaklardr.Sonraonlar,phesiz,cehennemegirecekler dir.(Mutaffifin,1516) Vema'rifetehlinndabuyurur:Ma'syetullhiillbiinyetillahvelkuvvetealt'tillhillbi tevfkillh.(AncakAllahTelnninayetiilegnahilenirveancakAllahTelnnmuvaffakklmasile AllahTelyataategyeter.) AmiEfendi'ninsilsilesivefatndansonrabiryandanAbdlazizMecdiTolunile,diertaraftanda Kayserili Mehmed Tevfik Efendi, Ahmed Thir Mar, Mustafa zeren ve Hamdi Hizalan ile devam etmitir. AmiEfendikendisineintisabedenlereyledermi: Bundan byle tasavvuf kitaplarn okumak yasak. Kur'n okuyun, Hads okuyun, Mesnevi oku yun.(NiyaziMsriDivaniindeaynbeyanvardr.)Bakakitaplarlauramayn.Tasavvufkitapla rnyazanlarnouyoldaykenyazdlar.Ne'evemertebebakmndanbirbirinitutmazszlerolur, artrsizi.AmaMevlngitti,dnpgeldi.Mesnevi'sinisonrayazd. Sayar,Konuk'unbuziyaretlerdenistifadeettiini,himmetbulduunuvebuhimmetleMesnevive Fusserhigibibykeserleriortayakoymagcneerdiinibelirtmektedir. Kaynak: AhmedAvniKONUK,Sava.BARKN,KlasikYay.2011,stanbul,s.211224

EhlullahyanndakerametlerinaikarvebyAllahTelyaibadettenlezzetvezevkalmaktr.Yalnz,insan larn yannda ve dah her nefeste, Allah Tel'y zikr eylemek kerametlerdendir. Ve varidatlar gelip almalar olduunda vakar ve seknesi artmas, edeb ve hay zerine olmakta keramettendir. btn hallerde Allah Tel'dan raz olmak keramettendir. Yoksa yalnzca hrkada giymek ile tarikata girmek keramet deildir. Zr tasavvufehligzlerdensaklanmtr.(Kendileriaikargrnmezler)

13YAZILAR

KURNI KERMN SIRRI- eyh erfeddn Efendi kaddesellh srrahul azz Kur'nKerm'denherdevirdeanlalabilen,ancakodevrinilmseviyesinispetindedir.Heryenike if,onunicazkrbeynlarndanbirinindahaanlalmasnsalamaktadr.Byleolmaypdabugerek lerbeerkeiflerdenevvelvesarahatlebeyanbuyrulsaidi,bunaaklerdiremeyenlerreddemecbur kalrlarveslmman,oktanbuzndklarnmatlblarvehileinktaaurard. Kur'anKerm'inbuhussiyetiylealkalolaraktrihbirvak'azikretmekisteriz: SaidHalimPaasadrazamiken(sadrazaml191418)kendisiylegrenbirngilizdiplomat,bil vesileonausulitevchetmitir: "Paa Hazretleri! Mslmanlar btn hakikatlerin ve bu arada fenn gereklerin Kur'n'da mevcdolduunuiddiaederdururlar.LkinbirgereibizBatllarkefediportayakoymadkada Kur'n'dankarpgsterememektedirler.Benimaklmbunaheptaklmaktadr.Acabasiznedersi niz,bylemidir?" SaidHalimPaa,Msr'dabydArapa'yavkfolduu,devrincbslm'oldukaiyibildii haldekendinegrebirizahattabulunmu,ancakserdettiifikirlerngilizdiplomatncakabuleyn grlmemitir. Bu duruma can sklan Sadrazam Halim Paa, Osmanl Meclisi Mebusn'ma telefon ederek o zaman mecliste pek ok olan din limlerinden birinin acele sadrete gnderilmesini taleb etmitir.BusuretlecelbedilenhocannverdiicevaplardangilizdiplomatntatminetmeyinceSaid HalimPaa,ngiliz'denertesignekadarkendilerinemsadeedilmesiricasndabulunupmeclisten gnderilenhocayada: "Dinlimiolansensin!..Bakadinlimlerinidesenbendeniyitanrsn.Bunlariindedostumuzu tatminedebilecekbirizahattabulunabilecekherkimvarise,onuaraypbulveyarnbenimyanma getir!..demitir. Bu hoca efendi, bu i in kalkp Yalova'nn Readiye Ky'nde oturan Nak meyihinden eyh erfeddn kaddesellh srrahul azz Hazretleri'nin nezdine gitmi. eyh erfeddn Efendi, eyh millebirlikteTrkiye'yegelipyerlemiolancemaattendi.SultanRead,yerletiklerikydekihazne arazsinionlaratahsisetmibulunduundanbukye"Readiye"(imdikiGneyKy)adverilmiti. 1930ylndavkolan"MenemenVak'as"ndauzunbirmddethapisyatmvenihayetberaatetmi bulunaneyherfeddnEfendi,ozamanziyaretinegelenhocadandurumureninceonukynde birakammisafiredipertesignsabahnamazylabirliktebirfaytonabiniplenzeribirlikteCaa lolu'ndakiSadret'egelmitir.ngilizdiplomattekrarhuzuracelbedilipsulinitekrarlamasistenmi, sylenenlerievvelcezikrettiimizgibidinleyeneyherfeddnEfendidemiki; "Evet,Kur'nKermdekyametekadarvkolacakfennkeiflerinhepsimevcddur.nkO, bir"KitbKinat"'trBugereklerinsizBatllarfiilenortayakarmadkabirmslmantarafn dan Kur'n Kerim'den karlp gsterilemedii de dorudur. Ama bunun sebebi vardr ki; size bunlarnikisinisyleyebilirim.ncssizBatllar'naleyhineolduundanonusylemeknezke teaykrolur." ngilizdiplomat,hersebebindesylenmesindesraredinceeyherfeddnHazretleribuyur mularki: "Kur'nKerm'defennhakkatleretemas"sarhat'ledeil"dellet"cihetiyledir.Bununbirinci sebebi eer bu gerekler sarahat cihetiyle olsayd Kur'n'n hacmi alabildiine genileyeceinden onun ezberlenmesi imknszlard. Hlbuki sir semav kitaplarn bana gelen tahrif hdisesinin Kur'niinvkolmamasebeplerindenbiridebuezberlenmekeyfiyetidir.Yaznnyaygnolmad birzamandatahrif,ancakbusuretlenlenebilirdi." ngilizdiplomat: "Eh."deyippektatminolmamgibigrnm.eyherfeddnHazretleridevamla: "Fakat asl sebep bu deildir. Eer kyamete kadar mer'iyyeti murd lh iktizs olan Kur'n Kerm, fenn gereklere sarahat cihetiyle temas etmi olsayd asrlardan beri m'min ve mslim olan insanlarn ou, zamanlarndaki fenn terakki seviyesi itibariyle onlar kabule yaklamayp inkrederlervemndiresindenkarlard.Bugereklerionlarfiilenisbtedildiktensonrabunla radelletedenyetleribuyoldatelkkiedenlerinkryerinebilkismanlarnnkuvvetlenmesigibi

14YAZILAR

birnetceeldeederler." eyherfeddnEfendi,ncsebebizikretmeyinezketeaykrtelkkiettiindenmazurgrl mesinitalebettiysedengilizdiplomatnsrarylaonudauekildeortayakoymutur: "Kur'nKerm,zikrettiimuikisebepyzndenfenngereklere"sarahat"yerine"dellet"ta rikiyletemasetmiolduundanbugerekleriherkesanlaypkavrayamaz.LkinbunlarsizBatllar tecrbeedilirveisbatlanrhlegetirmedendebilenlervardr.Bunlarilimde"rushsahibi"olanve zahiri ilimler kadar lednn ilimlere de vkf kimselerdir. Lkin onlara bildiklerini sylemek husu sunda msade yoktur. Bunun sebebi Dnya hayatnn sa'y (alma) esasna mstenid olan asl nizammuhafazaolduukadaraynzamandasizBatllarnherfennkefiegoistekendiemelleri nizistikmetindevebakamilletlerinaleyhinekullanmanzdr.SizinKur'n'dankarlacakbirfenn kefevkfolmanzengellenemeyeceiiindirkibubizeyasaklanmtr." deyincengilizdiplomatbununbir"bahane"olduuyolundaitirazdabulunmuveonuiknaetme ninmmknolmadngreneyherfeddnHazretleriuszlerisylemeyemecbrkalmtr. "Bakekselans!BendeKur'n'ndelletcihetiyletemasettiifenngereklerinkffesinebirilh mevhbe olarak vkf olanlardanm. stesem size kyamete kadar vk olacak btn fenn keifleri tddedebilirim.(sayabilirim)Lkinbunuyapmakbenimiinmanevbirintiharolur.Ancakgere inbusylediimgibiolduunukabledebilmeniziinsizebakahrikabirbilgisunabilirim."ngi lizdiplomat: "Meselnegibi."divesuledinceeyherfeddnHazretleri:"SizinceddinizitAdemaleyhis selm'a kadar sayabilirim." karln vermitir. ngiliz'in itiraz zerine de O'nun ceddini yukarya dorusaymayabalayncangilizdiplomat: "Dur!Birdakka...Senbunlarneredenbiliyorsun!?Yedincigbektenteyebendahbilmem." dedi. Sylenenlerindoruluunute'yidmakamndakibucevbamukbeleteneyherfeddnHazretle ridevamla: "BEN SDE BUNU DEL, SZDEN DNY'YA GELM VE GELECEK OLANLARI DA KIYAMETE KA DARSAYABLRM."diyerek,karsndakingiliz'innceocuklarnsonratorunlarn,dahasonrada henzDny'yagelmemiolanneslininngilizceisimlerinisaymayabalayncangilizdiplomat Sadrzam'adnerek: "PaaHazretleri!Bensizdenbirdinlimiistedim,sizbanabirsihirbazgetirdiniz"diyerekkendisi iinmantkenmecburhlegelmiolanhidyettenkanmvebununilhtakdirebalbulunduu gereineyenibirmislolmutur Seksendoksanseneevvelgereklemiolanbutrihvak'a,Allah'nltufvekeremimunzamoldu undabeerilimveirdeninneraddelerekadarnafizolabildiinigsterenclibidikkatbirmisldir. Kaynak: KadirMISIROLU,TahrifHareketleri,SebilYaynevi,2011,stanbul,c:2,s.5961

15YAZILAR

HRAMCIZDE SMAL HAKKI TOPRAK EFENDNN SOHBET Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellh srrahulazizin (1967 1968 yllarnda olabilir) Ankarada Hamamc aban Aydn Efendinin evine terif buyurduklarnda o zamann artlarna gre ekilmi ses kasetini dinleyenler asndan daha iyi anlalabilmesi iin baz ksmlarnimknmzmiktarncayazyaaktarmayaaltk.AllahTelbyklerimizdenrazolsun. Amin. 1 Tedbriniterkeyle,takdirHudnndr. Senyoksunobenliklerhepvehmgmnndr. Birdenbirebulakbuthfebulanndr DevrnolaldevrnErbbsafnndr. ktakederneylergamhalkcihnndr KoymakadehieldenszPiriMugnndr. 2 Meyhneyiseyrettimukamutfolmu Teklftekellftenskknmufolmu Prneeolupmeclisbhavfhilfolmu Gamsohbetiydolmaz,mereplerisfolmu ktakederneylergamhalkcihnndr KoymakadehieldenszPiriMugnndr. 3 Eydilsenodildrelaykmdeilsinya Dvymuhabbettesadkmdeilsinya zrnedirAzrnnVamkmdeilsinya Bugmnegezersendekmdeilsinya ktakederneylergamhalkcihnndr KoymakadehieldenszPiriMugnndr. 4 Mahzunidibirgndilmeyhneimnda nkradenmitimefkrdpyda Birpirgelipnghpendettialelde Aldestinebirbdederdigamveryde ktakederneylergamhalkcihnndr KoymakadehieldenszPiriMugnndr. 5 Birbdeek,efznkalpmeclistezeberdestol Atmaayantarameyhnedepbestol Alaaakarsular,payihmdmestol ProlaymdersenGLBgibisermestol ktakederneylergamhalkcihnndr KoymakadehieldenszPiriMugnndr.4
eyh Galip kaddesellh srrahul azizin ilahisini Hac Berber Bekir okurken kark vezinler ile okuyor. Ancakbizburayaorijinalekliileyazdk. Aklamas PRMUGAN:Mridikmil 1Tedbiriniterket;takdirAllahTelnndr.Senyoksun;obenlikler,hepvehmindir;zannndr.Birdenbire akbul,buarmaan,bulanndr.Devran,devranolal,temizkiilerin,ilhzevksahiplerinindir. ktakederneyler?Gam,dnyahalknndr;feyizveneekadehinielindenbrakma,szprimugnndr. 2Meyhaneyiseyrettim;klarn,evresindednpdurduklaryerolmu;oradaoturanlartekliftendeaffe dilmiler, tekellftende.Birnee gelmi;mecliste nekorku kalm,ne aykrlk;gama dir sohbetyaplmyor, gamnbulanklanlmyor;hepsinindemerebitertemizbirhlegelmi.
4

16YAZILAR

Bismillahirrahmanirrahim .. Birbirinizdemahvolun.Gardalarm! Birbirinizdemahvolun. Yokolun. Yok Yokolanvarolur. Lailaheillallah. Nihayet,Lamevcudeillallah HibirmevcudyokAllahvar YokoluncaAllahvarolur. HacabanEfendi DoktorAhmetKksalSivasaalmannkolay HamamcabanAydnnallahEfendim DoktorAhmetKksalSivasaalmannkolay. Kiminengreceksengr. DoktorAhmetKksalSivastayd,grrdk. Birhanmlageldi. Buhanmkim,dedim Ailemdedi. Bendededimki Orututarmdedim. Yokneorunenamazbireyyokdedi Ordaneolduysaokadnaoadakikadaorucadabalad,namazadabalad. imdiAlbistandalar,Albistanda Nebileyimitehayalihal OHayalihal Bune HacBerberBekireyKonutuunualyor,Efendim Bizdeadamakllkonuamyoruzki. Bendesanrdmayryemdostgayrdrbengayriyem Bendengrpiitenibildimkiolcananimi. Benyomuumovarm. Benyomuum. Dermanarardmderdimederdimbanadermanimi Burhanarardmaslmaaslmbanaburhanimi Samsolumgzleridimdostyzngrsemdeyu Bentaradaararidimolcaniindecananimi
ktakederneyler?Gam,dnyahalknndr;kadehieldenbrakma;szprimugnndr. 3Eygnl,senognlalanalykmdeilsin;yoksasevgidvasndagerekmideilsin?Azrnnzrne dir;senVmkmdeilsin.Sendebugamnegezer;yoksakmdeilsin. ktakederneyler?Gam,dnyahalknndr;kadehieldenbrakma;szprimugnndr. 4Birgngnl,mnmeyhanesindemahzundu;hatrafikirlerdmtdeinkradenmitim.Birpr,an szngeldidealeladetverdi;elinebirarapkadehial,derdideyelevergitsin,gamdadedi. ktakederneyler?Gam,dnyahalknndr;kadehieldenbrakma;szprimugnndr. 5Birkadeharapek,itikei;meclisteycel;sznstnolsun,yrsn.Ayandaryaatma;meyha nedeayakdire.Sularalaaakar;sendekpnayakucunad;alal.CoupkpreyimdersenGalibgibisarho ol. ktakederneyler?Gam,dnyahalknndr;kadehieldenbrakma;szprimugaanndr.

17YAZILAR

ylesanurdumayryamdostgayridirbengayriyam Bendengrpiitenibildimki,olcananimi Savmusaltuhacilesanmabiterzhidiin nsankmilolmaalzmolanirfanimi Kandengeliryolunseninyakandevarrmenzilin Nerdengelipgittiinianlamayanhayvanimi MridgerektirbildireHakksanahakkelyakn Mridiolmayanlarnbildiklerigmanimi Hermridedilvermekim,yolunusarpauradr Mridikmilolanngayetyolusnimi Anlahemanbirszdrryokudeildirdzdrr lemkamubiryzdrrgrenanhayranimi itNiyzininsznbirnesnertmezHakyzn Hakktanayanbirnesneyokgzszlerepnhanimi5 . hramczdesmailHakkEfendiileMehmetenVeliaralarndakonuuyorlar.Veziyaretinegelen misafirlere Maallahsphanallah,maallahmaallah okmemnunolduk, okyaa,berhudarolun,berhudarolun. Elinipenlere; Berhudarolun,berhudarolun . BunlardaNevehirliler! Nevzaddeilmi? okmemnunolduk,okmerrefolduk. EdeneyleyenAllah.Velahavlevelakuvveteillabilllah. EdeneyleyenAllah. Birkiiyolakacaklarnsylyor. H.. Hakknkullarnbazkuleyler Ankuleylemezyineoleyler Alanverenodureyleriinde Kiminbayukiminiyoksuleyler6
NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz Hakknkullarnbazkuleyler Ankuleylemezyineoleyler Alanverenodurbzriinde Kiminbayukiminiyoksuleyler Kimininbakrnederaltn
6 5

18YAZILAR

Bizdeyarnburdakalmay,artkborettik.naallah! Yarnkalacaz. ..Bunlarlabylebirgeldikgece.BunlardaSivasageldiler,biziSivastangetirdiler. . Gardalarm! imdi, Havaiyiolursa,Sivasagelenmisafirlerisahrayagtryoruz.Havaiyiolmazsaevde,vekalemiz var,odamzvarevde Pazarperembeakamlarmuhakkakevdehatimokuyoruz. BugngnlerdenneCumadeilmi? HacBerberBekir: Cuma Yarncumartesi,Pazargnmuhakkakyinehatmimizvarorda,ordabulunmamzlazm Ahh
Kimininaltununukarapuleyler Kiminigldrrdaimcihanda Kimininahuefgannboleyler Kimininsevdiinalrelinden Kimininerinialrduleyler Kimineistemezkenverirevlt Kimiisteranaydouleyler Kimibulmazgiyeuldanabay Kimininatnaatlasuleyler Kiminintatlbalnederac Kimininacsntatlbaleyler Kiminblblidergleklurzr Kiminpervaneveyakpkleyler Ederakgneigehkarabalk Karabalaarghgleyler Kimisanefestirederihya Kimideccalolupsaaleyler rsaedipsarkhem Solusasaghisoleyler Ayabaederghayak Dilikulakkulahemdileyler Filighikarncakursana Koyupkarncayghifileyler karrghiyoldanniceyolcu Gehiyolcuyugstermezyoleyler Gehisszharabenlikedip Gehienliidatpleyler Anasripliintabinesinden Geiriponububunuoleyler Yelighiletafetleederod Odughikesafetleyeleyler Suyudondurupedertavetoprak Tatopraaktpseleyler Hurufcarregibicmleeya Birbirineuzanpeleyler Ederkilleriokiteciz Ederylebirisankileyler BusznYunusuMsrdeildir Lgazbundamuammasnoleyler NiyziMsrkaddesellhsrrahulazz

19YAZILAR

Himmetinvarolsun. Hadiemsidenbireyokuda,dinleyek. (lahiyiokuyanHacBerberBekirdir.) Cnniliningllerininbagrnd Dostiklimininllesinindagrnd EnvrMuhammeddoubentuttucihan akkalkamerinmucizeparmagrnd Kaygugecesigittikamukalmadkorku Vuslatglnnglyznnhligrnd YakubabugnYusufununkokusugeldi Eyybadahishhatininagrnd (Mecnungibisahralaralaygezerken Leylglnnglyznnlgrnd.)7 Aknlabugnemsiyinevecdeeriti Varisebugndostununotagrnd Gardalarm! CenabHakkkendinideverirbize, Kendinideverir. Nihayetylesyleyim. Mecnun,Leylavardr. k,k Nihayet,LeylannderdindenyanyorMecnun. Leylagelmi,Mecnununyanna Mecnun;Senkimsin?demi ylebiryolunadgitdemihaberal.. Leylaym,demi. yledeyinceMecnun Yabenneyim?demi. MecnunkendiLeylaolmu. Gardalarm! Allahistediiniveririnsana,hadi,kendinideverir. Allahkendinideverir. Gardalarm.
7

OkuyutaNiyziMisrikaddesellhsrrahulazzeaitksmilekarkvezinkullanlm. Dostillerinmenziliki,ligrnd DerdidiledermanolanElmalgrnd. Ttilereskkerbannzevkieriti Blbllerecnnglnndalgrnd. Mecnungibisahralaraalaygezerken Leyldannllesininlgrnd. TenYakubunungzlerialsaacebmi? CanYusufununglyznnhligrnd. KalehlininakvaliniterkeyleNiyzi imdidengeruhlehlininahvaligrnd. NiyziMisrikuddisesrruhulazz

20YAZILAR

Hadi.. aylariin,aylariinbakym. Allahnhikmetindensualolunmazki; .fevkaladebirioldu. aygetirene Benyorgunum. Dahaimeyim..Gardam Getirmesin. Birdamlaazmaalakta, Bismillah. Hakknkullarnbazkuleyler Ankuleylemezyineoleyler EdeneyleyenAllah.Velahavlevelakuvveteillabilllah. Gardalarm! Nevzadbydm? BydEfendim H,h O..maallahmaallah,berhudarolun,berhudarolun Berhudarolun,berhudarolun Gardalarm! Ooomaallahmaallah Elhamdulillah,grtk. Ooo..Elhamdulillah,grtk Femnillah,Femnillah, Femnillah,Femnillah, YaniAllahnemanetindeolun. Femnillah,Femnillah, Aleykmselam Sengeldinbizdegeldik Femnillah,Femnillah, Allahnemanetindeolun. Nihayet(Allah)bilmekistedi .. Himmetdediingnleyazmakimi. Ruhayazdk. Alembirhayal Hayalihal Birhayal ArtkaykaldrnGardalarm ayKaldrn zinverdik Yarnburadayzgrrzinallah Hepinizeizinveriyorumhadi Hadigrtkya, Dehadi, Femnillah,Femnillah, . Herkeseizinverdim. izinveriyorumhadi

21YAZILAR

MehmetenVeliyerimizvarEfendim,rahatedersiniz. Gardalarm! zinsize, DehadinNevehirliler,izinverdimsize HacBerberBekirHulusi(Ate)Efendi Ooo,Haberaldk,HulusiEfendi Geldinmi?.. inallahiyisin Gelinnasliyiinallah Evet ..yimi Elhamdulillah.Yarngrrznallah,yarnordagreriknallah.8 .. Bendehatimyerinionuaryorum.HacHasanEfendivarorda.Darendede.Buda(HulusiEfendi) dahaocuk.BendeHacHasanEfendiyiaryorumdiyince,budedikibengsteririmdedi.Gn lndendemikiBanaparaverirsealmaym,himmetisteyim. Himmetgnleyazmakimi. Elhamdulillah. MehmetenVeliSrrBey,SrrBeygeldi. Haberaldk. Epeygezdin,dolatnm? Epeygezdirdinmi,SrrEfendiyi? Berhudarolun,berhudarolun (penlere)Etme..Canm Cmletenmerhabahogeldinizsefageldiniz. Bizyorgunuk,bizeizinverinistirahatedeceiz.Bendesizeizinveriyim.Hadibakym HacBerberBekirYarnburdaykAllahnasipederse,inallahburdayz Yarnburdayznallah okkonutu. Dehadi,gidin. Burdam? Kerimesivar,herhaldeeygilde(OrhanZarifoluevinde HacAyemi?(Torunu) EiOrhanZarifolu:Hilmiilegrmekistedi. GidekteSrrEfendiOluHilmi(TorunuReyhannei)ilegrmekistiyor.SrrEfendiilegr snler.Burdakalmasn. SrrEfendiyimigtrecek Gtrsnhadi. Hadi..hepinizgidin uraybunaverseniz. Hanmlardasenigzlyorlar,ecukonlardagrsn enVeliEfendimbuyrun,istirahatyerinizhazr. Yenigrdk Hanmlardagreyim,geliyim. HacBekir Beraber HacBekir;Berberyatack,herhalde. Dehadi.
SeyyidOsmanHulusiEfendinineiNaciyeHanmrahatszolarakAnkarayageliyor.hramczdesmailHakk Efendikaddesellhsrrahulazzonunhakkndahimmetinilieylemiifabulmasnsalamtr.
8

22YAZILAR

AllahAllah Grsn Hereydebirhikmetinvar. Gelinkzlarm Maallah. HikmetHanmm?HikmetHanmm nallahiyisiniz.. Allahsayinimekretsin. Maallah Hakknkullarnbazkuleyler Ankuleylemezyineoleyler .. ..geldik. BirHasanvar.Orayageldi.Birarabagetirdi..Gezdikdolatrd..BugnburayageldikElham dulillah..okkiiylegrtk. Memnunolduk.Sizigrdk,muererefolduk. Buyurcanm. Yarnburdayzgrrz,yinegrrznallah. Validemhaccagitmi.HermakamaDuaedermi Yarabbibanaevlatverdiye. Demilerki;birocukelbisesiyap.ocukistiyorya.Peygamberimalassalavatgrm.Onu grm.9Elbise..yiyapmndabilirmi,sylyorlarValideme.Oeyieyiminhanmnasylemi.Vali dem. eyhimbendensordu.Tokadagittim. Nerelisindedi? Svaslym Kimlerdensin ..,dedim
HacAieHanm,EfendiHazretlerinehamilikenhacgrevlerindenolanSafveMerveyisayederkenil hamolanaadakibeyitlerioktekraretmi. smailimzamsensin Glyzltazemsensin Drtkitabnhakkiin Gnlmdegezensensin. ValidesiAieHanmaryasndaRaslllahsallallhaleyhiveselleminBZSMALKENDTOPRAIMIZ DANYOURDUK,EKTMEDKVESANADAHEDYEETTKmjdesinemazharolduunuhatrlatrd. Birbakasohbetlerinde Gardalarm!AnamnzrriyetiolmamanamHaccagitmiRaslllahsallallhaleyhiveselleminRav zasndaduaetmidemiki,YaRabbkapnageldim,buHabibinhrmetinebirevlatverdemi.Zamangelmi karnmda, hamile olduunu can bulduunu fark etmi, iki rekt namaz klm, yatm denilmi ki, smaili kendimayamzdanyourduk,ekitmedikvesanadahediyeettiksesiniAnamduymu.kirektHacetna mazklm.Birgnevimizinnndeylanyzmeuzand,yalamayabalad.Anamgrdsmailiylanyiyor dediylankovdu.Gardalarm!imdianladkki,ylansevgisindenyzmyalarm. Gardalarm(taezeldenintisabmleminseyyidine,dtmaknabuanasrbendine,okaradmala dmyztutupHakknkendine,lemiervahiindehubbuMevlolmuuz.)(smailHakkALTUNTAGavsl zamhramczdesmailHakkToprakSivasNakiHakiTarikatilmiLednSrlar[Kitap].stanbul:Gzde Matbaa,2007.)
9

23YAZILAR

Hachanmnolumusun?diyin Evetdedim. Banatuhafbireyoldu. eyhimbenisevmi.Elbiseninkavlinden MusaaleyhisselmTuruSinadaAllahlakonuurdu. YaMusabenimiinamelettin?DiyeCenabHakksormu. YaRabbinamazkldm,haccagittimorututtum,zektverdim,sadakaverdim YaMusa,bunlarnahirettekarlvar,demi Benimiinneamelettin?diyence YaRabbsenbilin,deyince YaMusa,benimiinbirkulsevdinmi?demi BizdehepiniziAllahiinseviyoruz.KarncaydaAllahiinseviyoruz.HereyiAllahiinseviyoruz. imdiBakyorumdarkyorum.NeyigrrsemAllahgryorum.NereyebaksamAllahgr yorum.NegrrsemAllahgryorum. BugndebyleAllahard,geldik. Sizleridedegrdk,yineAllahgrdk. Dehadiyiyinhadi, Yiyin,yiyin Hadicanmhadi, Dehadi,buyur Hikmethanmltfenbuyurhadi, Yiyin,yiyin BenyoumOvarm. Benyoumovardr. AkmaukOdur. . Aferinokyaaberhudarol,berhudarol, Yiyinhadi, . Canm HikmetHanmkalsnm? . Canm .10

10

Not:SeslerimetneaktaransmailHakkALTUNTA

24YAZILAR

HAKKAT Eydorular,drstolanlar,kyametgniinsevapilemenizegerekkalmadm,ne? nkhepalacaklolduunuzbirhayatyayorsunuz. Sizitaklitetmekdahimmknolmadveolamazda. EyRaslllahsallallhaleyhivesellemEfendim! Ztnnhakikatevukufiyetvetahammlokolduuiininsanlardanokstnoldun. Hakikatiaslylammetineincitmedenvekrmadanbildirdin. BunuancakztnbaardiinAllahTelda,bakaraslgndermeyegerekduymad. Hakikatigrmekkolaydr.Ancakaslylasylemekisenekadarzordur.Eerherhakikatgereiile sylenilipyazlsaidi,kr,sarvedilsizolanlardandahaanslkimsebulunmazd. [NuhNebi(Salavtu'llhialnebiyyinvealeyhivealsir'ilenbiyiecmin)ibliserastgelir,iblis (aleyhimyestahik=azabhakeden)derki: Ya Nuh, sen bana bir iyilik etmisindir ki, ne bileyim, nice vasf edeyim, hi byle iyilik olmaz, deyince,buyurdular: Nesylersin,nasliyilikettimbensana? Derki: Bunca kavmini beddua ile helak ettin. Ancak yetmi kii (artk eksik demiler) bunca yzylda imanagelebilmi,benonlarnherbirineniceyllaraltm,imanszgndermeyenicemekrukeyd (hiletuzak)ederdim,senisebirkerebedduaettinbenikurtardn.Hibanabundanartkiyilikmi olur,dedi. Hz.Nuhaleyhisselmalad. yle,m'minolankiia'dyadvv(dmanlar)szneuymaya.]11 AllahTelazdaolsayaptmziyiliklerekarbizibalasn. smailHakk

11

AzizMahmudHDAY,Sohbetler,hzl:SamiARPAGU,1995,nsanYay.,stanbul,1.Sohbet

25YAZILAR

ZHN KONTROL SML KTAPTAN ALINTILAR "Hkmethakineyiciolursa,yasalarnhorgrlmesineanaktutmuolur, budaherkesikendihakknkendisininaramasnadavetdemektir." YargLouisD.Brandeis BEYNMZDIARIDANETKLEYENLER Dardanbeynimizkontroledilebilirmi?Bunuoktandrdeniyorlarveksmendebaaryorlar.En eskirneihipnoz,bildiimiz birey.unu pekduymamolabiliriz:Birinsannderininanlarnazt den bir eyi ona hipnozla da yaptramazsnz. Mesela, insan ldrmeyi byk gnah veya yanl bilenbirinihipnotizeedipkatilyapamazsnz. Etkilidierbiryntem"sodivmpentolhal"inesi:Builacntesirindekalanlar,sorulansuallereya lan cevap veremiyor. Bat'da polisler kullanyorlarsa da mahkemeler kant saymyor. Ama kantlarn yeriniilayzndensylememezlikedemezlersemahkemededeliloluyor. okeskiolmayanbirbakaynteminad"subliminalconditioning"(bilinaltnartlandrma).Si nemalarn birinde ekranda, gzn gremeyecei kadar hzl bir mesaj "fla" edilmi: "k Coca Cola istevei".FilmbitmedensalondankpbfedenCocaColaisteyenlerherzamankininkatolmu. Niincolaaldsorulanlar:"BirdeniimdenCocaColaimekgeldi"demiler.Coloradoniversite si'nden Dr. Hal Becker bu denemesini saniyenin 1/60' kadar hzla yaptn ve perdede 30 defa tekrarladn belirtmi. Fakat reklamclar bunu televizyonda uygulamak isteyince devlet yasak koydu.(imdiyaplmyormu?) AZGINHAYVANINBRDENSAKNLEMES 1970'lerin balarnda Amerika'da ok arpc bir baka "dtan etkileme" deneyine tank olundu. DeneyselpsikologDr.Delgado,birstadyumunortasnda,televizyonkumandasnabenzerbirarala, drtnalasaldranbirboanngeliinikprdamadanseyrediyordu.510admkalaelindekibirdme ye bast. Azgn boa duraklad, sonra da sakin sakin etrafta gezindi. Delgado bir baka dmeye basnca hayvan yine kzgn haline dnt, burnundan kpkler sayor, n ayayla tepiniyor ve saldrya hazrlanyordu ki bir dmeyle tekrar uslu kz oldu! Bu farkl davranlar, boaya daha nce derialtna yerletirilen cipler sayesinde, beyninin fke ve huzur blgelerine elektrik vermekle oluyor. Benzer deneme daha sonraki yllarda "Rhesus" maymunlarnn "aababasna" uygulanm. Krmz suratl bu maymunlar hayvanat bahelerinde seyrederseniz, geni bir aile topluluu halinde yaadklarnve"aababa"nndahayksekbiryerdemevkialdngrrsnz.Budiktatrnevre sindeizilmemibirsnrvardrvediermaymunlara"yasakblgedir".tebudespotadacipleryer letirilmi,"huzur"dmesinebaslncabirdenhogrlolmu;yavrularncerkerke,sonradaha cretlenerek "efe" yaklam, hatta tepesine kmlar, ses karmam ne zaman ki br dmeye baslncayakadar;birdenlgngibinaralaratpsnraanlarsrpkovmu! PSKOMOTORLALAR Beynietkilemesadececipleolmuyor,gazdakullanlyor.Birkediyeilalgazpskrtlphayvan ckbykbirkavanozakonmuvehemenardndanyannabirfarebraklm.Kedifareyigrnced kopmu,panikiindecamtrmalaypkamayaalm.Faredeakntabi.Buda,beyindeki"korku" blgesini,amigdalaguddesiniteknikyollaetkilemesayesindegerekleenbirdeney. Bunlar hayvand diyebiliriz. Ama biyolojik beynimiz de, zellikle duygular konusunda, dtaki et kenleri alglamada hayvanlarnkinden pek farkl deil. Amerika'da, Avrupa'da, Rusya'da, Japonya'da dabunlarnsilaholarakkullanmelbettednld.Kedifarerneindeolduugibi,insanlaragre ayarlanmbirgaz,farkettirmedenordular,ehirlerveyayneticilerepskrtlrseteslimiyet,panik, hereyebovermegibidavranlarasebepolur.Buna"psikomotor"ilalardeniyor. AmerikanDevletNMHEnstitsndenDr.Goodwin,hormonlarlaetkilemeyolunubulmu.Beynin normal, mantkl dnme kanallarn, vcudun kendiliinden ara sra "bloke" ettiini, hislere de meydanverdiinifarketmiveaynetkiyidardanuygulayabilmi.Bunabenzerpsikomotorkimyasal maddelersavaanndabirehrinsubarajlarnasalverilirse,iradeddavranlardmanayarayabilir.

26YAZILAR

BEYNTEKNOLOJS Tabi ki bulularn sadece olumsuz yerlerde kullanlmas gerekmez. Syracuse niversitesi'nden Prof.A.Sehu,bilgisayardadepolanmbilgileri,beyninalcreseptrlerinebalamakiinaratrmalar yapyordu.AynniversitedeimdidekanolanProf.Dr.CeylanTrkkan,vaktiylesolucanlarzerinde yapt bir deneyde, yuvasn ezberlemi olan bcein hafza blgesinden sv alyor ve o yuvay hi bilmeyenbirbakasolucanarngaediyordu.Bu"Yabanc"solucantekininyuvasn,eliylekoymu gibibuluyordu. HAFIZANINKMYASALNAKL! BioFeedbackaletiyle,beynimizin"Alfa"akmlarnartraraksinirlilikhaligiderilebiliyorvehuzura kavuuluyor. Bu i o kadar ilerledi ki, psikoloji, biyoloji, fizyoloji, kimya ve elektronikcybernetik ilimlerinin bir lemesinden yeni bir bim dal dodu: "BrainTech" (Beyin Teknolojisi). Buna "BioKimya" da diyen Prof.Dr.L.J.Perelman,"renimzerindekietkisi,bilgiyiaktarmadaraanelektronikvegr iit(audiovisual)aralarnkiniat"diyor.TomografiveMRaralarylabeynimizindikkat,prdikkat veyorulmadanzihinselalmablgelerikefedildi,haritaskarld. Sonu:u muhakkakki,hafzayglendirenvehatrlamayhzlandranyeniilalarrenciyede, eitimedebykyararsalayacaktr.Amabilgiveirademizdndabeynimizietkilemealmalarn ihtiyatlatakipetmeliyiz.Tpk"Telekulak"olaylargibi.(sh,5153) MERYEMSURESVEOKSTOSN:SADAKATHORMONU nsanlarn birbirine gvenmesinin temelinde oksitosin isimli hormon vardr. svire'deki Zrih niversitesindenThomasBaumgartner,2008ylndabuhormonlabirdeneyyapt. Deneye balamadan nce katlmclarn bir blmne burun spreyinde oksitosin maddesi, dier blmne plasebo verildi. OKSTOSN HORMONU VERLEN DENEKLER, KENDLERN DEFALARCA ALDATANDARECYEHALANANMAYADEVAMETTLER.(??????) PEKBUNASILOLUYOR? Oksitosin,sinisistemininilgiliblmlerinielegeiriyorveonlaraemniyetvegvenduygusual yor.Plaseboverilendeneklerisebirkayalanndansonraidareciyeartkinanmamayabaladlar. Bu deneklerin MR'n eken doktorlar, oksitosin hormonunun, beynin iki blgesinin etkinliini azalttngrd.Bublmlerdenilki,fke,znt,korkuveirenmegibiolumsuzduygulardanso rumluamigdala,dieridavranlardzenleyenstriatumdu. Hormon,beyninbuikiblmn,ilemezhalegetirmi,dolandrlandenekler,kendilerinidoland ranahalagvenmeyedevametmilerdi. Oksitosindzeyiyksekinsanlarnuzunyllariyigidenilikilere,mrboyutekeliyaamayaei limliolduklarbelirtiliyor.(AnadoluAjans30Mays2008) MarylandniversitesindenSueCarter,buhormonutarlafaresiiledafaresizerindedenedi. Tarlafareleriremekiinuzunsreliilikilerkurarken,dafarelerinlerinegelenleiftlemekteler vebabalaryavrularnbytlmesinekatkdabulunmuyorlar. Carterbuikitrnfarkldavranlarsergilemesineyolaanaslnedeninoksitosinolduunukefet ti. Tarla farelerinin beyinlerindeki haz merkezlerinde ok sayda oksitosin alcs varken, da farele rindeoksitosinalcsnnokdahaazolduu,bunedenleelerinedahaazsadkolduutespitedildi. Birdierifadeyle,oksitosinhormonudkkimseler,elerindengleoynayaboanrken,oksitosin hormonuyksekkimselerdeayrlkdahadasanclolmaktadr. Herikirnektedegrdmzgibi,oksitosinhormonu,kiinin,etrafndakileregvenduymasna sebepoluyor.Busebepleoksitosinhormonununbirdierad,"SADAKATHORMONU"dur. Oksitosinhormonu,zelliklekadnlardanemligrevlerstlenmitir. Buhormon,kadnlarda 1Hamilekalmaykolaylatrr 2Doumukolaylatrr

27YAZILAR

3Annelikduygusunuglendirir,kadm,bebeineveeinebalar 4Annestretiminiartrr. Doumsanclarnbalatmakamacyladamaryoluileoksitosinverilmesinehalkarasndasunisan c denir. Bu teknik bugn hastanelerimizde uygulanmaktadr. Sentetik olarak retilen oksitosin hor monu ok dk dozlarda damardan verildiinde, rahimde kaslmalara neden olmakta, bylece do umukolaylatrmaktadr. TamdabukonudaKuran'Kerim'deMeryemSuresi'ndeilginbirolayanlatlmaktadr. 22Nihayet(Allah'nemrigerekleti)Meryemsa'yagebekaldveohaliyleuzakbiryereekildi. 23Sonradoumsancsonubirhurmadalnatutunupdayanmayazorlad.Meryem"Kekebun danncelseydimdeunutulupgitseydim"dedi. 24Melek,Meryem'e,yleseslendi."Saknzlme,Rabbinalttarafndabirrmakaktt.Hurma dalnkendinedorusilkele,zerinedevirilmitazehurmalardklsn.Ye,i,gznaydnolsun." ok enteresan... Allah doum yapmak zere olan bir kadndan, Hurma yemesini istiyor. Neden? nk, bugn hastanelerde doumu kolaylatrmak iin kullanlan oksitosin maddesi dnyada en bolmiktardahurmadabulunmaktadr. Buradandaanlyoruzki,Melek,Hz.Meryem'inhurmayemesinisalayarak,oksitosinmaddesial drmbyleceHz.sa'nndoumununkolayolmassalanmtr. zetleyecek olursak OKSTOSN hormonu, insann evresiyle ilikilerini mr boyu etkileyen nemlibirhormondur Buhormonunsuniyollarlaverilmesi,suistimaleaktrvektellerdeistenmeyensonulardo urabilir.Kiinindavranlarnbirsreliinedeolsabuyolladeitirmekmmkndr. MESELABUHORMON,LAOLARAKVERLDNDECMERTLKRKLEMEKTEDR. Oksitosin verilen kimseler "kendisini daha rahat ve gvenli hissettiini, bakalarna ve doaya yaknolmaktanhonutlukduyduunu"sylemilerdir.(Seimlerdedatlankftednerlervb.yiye ceklerhakkndadikkatetmekgerekirmi?) Manavda,bakkaldasatlankimimeyvevesebzeleriindekibazmaddeler,insandavranlarmet kilemektedir.eitliyollarlaeldeedilecekmaddelervastasyla,dahabykinsantopluluklarnndav ranlarbirsreliinedeolsadeitirilebilinir.Bu,planlbirprogramdhilindedahagenitopluluklar zerindeuygulanabilinirmi,zerindeallmasgerekenbirkonudur. BEYN"RESET'LEMEYEAZKALDI Biliminsanlar,hafzadakiacvekorkuverenktanlarsilecekilagelitirdi... ingiltere'de yaymlanan Daily Mail gazetesinin haberine gre, bilim adamlar, gelitirdikleri ilacn zellikle kt olaylarn ardndan ortaya kabilen "travma sonras stres bozukluu"nun tedavisinde olumluetkiyaratabileceinidnyor. Hollandal bilim adamlar, kt anlarn genellikle kalp hastalarnda kullanlan "beta bloke edici" ilalarlasilinebildiininesryor. Hayvanlarzerindeyaplandenemelerde,ilacnbeyindekiktanlarncanlanmamekanizmasna mdahaleedebildiigrld.ladahasonra60kadnveerkekdenekzerindedenenirken,bukiile regsterilenfotoraflarlancehafzalarndarahatszlkvericianlaroluturuldu,sonradabuanlarn aynfotoraflargsterilerekcanlandrlmasnaalld. Deneklerinbirblmneilacnkullandrldn,diergrubaiseplaceboverildiinibelirtenuzman lar,ilackullanangrubunkorkuuyandranfotoraflarkarsndaaztepkiverdiini,diergrubuntepki lerininisedahaglolduunubelirtti. Birgnsonrailakullandrlandeneklerinilacnetkisindenkmalarndansonraayntestetekrar tabitutulduklar,yineilackullanangrubun,placebokullananagreokdahazayftepkiverdiitespit edildi. Bilimadamlar,butestlersonucundailacnktverktcanlansilmekteetkiliolduusonucu navard.Bilimadamlarnagreilaktannnyenidencanlanmasnnlyorvebeyninbuanytek rarlamasnnnnegeiyor. ngilizuzmanlariseilacnngiltere'debykbiretik tartmasna yolaacanaiaretediyor.Uz manlara gre, pek ok kesim, insan insan yapann yaad aclar olduunu ileri srerek, ilaca etik

28YAZILAR

adankarkacak. Uzmanlar,ilacnayrca,insanlarnhatalarndandersalmaimkanndaellerindenalacanaiaret ediyorvebunundazararlpsikolojiketkilerinihatrlatyor. St.George'sniversitesiTpEtiiBlmretimyelerindenDr.DanielSokol,"Ktanlanhaf zadan kazmak bir siili ya da et benini yok etmeye benzemez. Bu, insan anlarndan kopararak, kiiliinideitirir.Bazdurumlardafaydasdokunabilir,amageneldeanlansilmeninahslar,top lumveinsanlkzerindekiykcetkilerininiyihesaplanmasgerekir"dedi.(Ajanslar16ubat2009) HAYVANLARAVERLENHORMONLAR,NSANLARIVURDU!ERKEKLER,'KADINSILATI';KADINLAR ERKEKLEYOR EgeniversitesiTpFakltesiHalkSalAnabilimDalretimyesiProf.Dr.FethiDoan,hay vanlardagelimeyihzlandrc,etvestmiktarnarttrcetkiyesahiphormonlarnkarcinsinzel likleriningrlmesineyolatnsyledi.EgeniversitesiTpFakltesiHalkSalAnabilimDal retimyesiProf.Dr.FethiDoan,"Testesteronvetrenbolonasetatgibiandrojenikhormonlabesle nen hayvanlar yiyen kadnlarda erkekleme ve adet dzensizliklerinin gelitiini, strojenik hor monkalntlarnnkzlarerkenergenlieulatrdvegskanseririskiniarttrdn,erkeklerde ise strojenli hormon alan havvan eti yemekle kadnslama. iktidarszlk belirtileri grldn anlatt..(AnadoluAjans:30Ocak2008)(sh:135138) LGNNSIRRITERKOKUSUNDA Bilimadamlarkantlad;erkeinkadnlailgilenipilgilenmediininsrrterkokusunda.Yaplanara trmalargsteriyorki,birerkeintahrikolupolmadnortayakoyanenbykayrntyerkeinter kokusuoluturuyor. Teksas'tayaplanbiraratrmayagreerkeinterkokusu,kendisininhangiruhhalindeolduunu gsteriyor.Bunagretpkhayvanlargibiinsanlararasndakiiletiimdedeterbezlerininrolbyk. Kokununda! Rice niversitesi'nde psikoloji alannda almalar yapan Denie Chen, 20'li yalardaki 19 kadn zerindeyaptaratrmada,kadnlarnerkeklerinterkokusunuikiyeayrdnortayakoydu;normal veseksi. Aratrmada,20dakikaboyuncaeitimkonusundavideoizleyenerkeklerinsalgladklarterko kusunun'normal'bulunduu,yineaynsrezarfndapornofilmizleyenlerinterkokusununiseol duundandahaseksiolduutespitedildi. Kadn katlmclara koklatlan kokular srasnda Profesr Chen de onlarn beyin aktivitelerini MRI taraycsylatarad.Bunagre'seksel'ter,katlmclarnbeynininfarklblgelerinihareketegeir di. Profesregrekadnbeyni,erkeinkendisiniekicibulupbulmadndayineterkokususayesin deanlayabiliyor.Mteriekmeninyeniyolu:KokutuzaklarTketicininsatnalmaarzusunutetikle mekiinmaazasahiplerininbulduusonyntem,mterilerikokularlabatankartmak.Buynte minnedenlietkiliolduunuilkkefedenlerdenbiriABD'liyatakreticisiSelectComfort.400maaza danoluanokgenibirperakendezincirinesahipolanirket,maazalarndakullandklarsakinleti ricibirkokununmterileriilteveyataktakmsatnalmayazendirdiinikefetti. BukokukarmngelitirenirketinadScentAir.rnezelkokutasarlayanirketlerdenbiriolan ScentAir, kehribar, kakule ve bergamot kokularndan elde edilen bu karmn insanlarda istirahat etme,uzanmaarzusunuartrdnkefetmi. ANILARITETKLYOR Koklamaduygusunahitapedenbuhizmettenyararlanmakisteyenmaaza,otel,gazinohattam zelerinsaysgiderekartyor. Bununnedenikokularntketicidavranlarnnasletkilediiniaratranbilimadamlarnnsonyl lardaortayakarttilginsonular. nlpazarlamauzmanMartinLindstrom,"BrandSenseMarkaDuygusu"adlkitabnda,gnm znticarimesajlarndanpekounungzlerihedefaldn,ancakgniindeinsanlarnduyguykl

29YAZILAR

anlarntetikleyenennemlietmeninkokuolduunusylyor. Bilimsel aratrmalar da benzer ekilde kokularn bir dizi duyuyu ayn anda uyandrdn ortaya koyuyor.rneinturungillerinkokusuenerjivezindelikverirken,vanilyarahatlkvescaklkduygusu uyandryor. DORUAROMAYIBULMAK Doru aromay bulmak karmak bir sre gerektirir. ScentAir, Westin otel zinciri iin gelitirdii kokudayeilay,sardunya,sarmak,sediraacvefrezyakarmndanyararlanyor.Uzmanlaragre bukokuotellobilerindehuzurvericibiratmosferyaratyor. "ay hakim bir kokudur ve huzur ve rahatlk hissi uyandrr" diye konuan ScentAir CEO'larndan David Van Epps, "Sedir aac dolgunluk verir; yani aromann iini doldurur. Karmn ierdii dier kokularnherbirininkendinezgbirkarakteristiivardr.Kokukarmyaratmaksanatolduukadar birbilimdaldr"diyor. Sonydakokumodasnauyanirketlerdenbiri.Geenylelektronikrnlerinidahaokerkeklerin satn aldn fark eden irket yetkilileri, kadnlar da mterileri arasna katmann yollarn aram. "Bizim rnlerimiz grme ve iitme duyularna hitap ediyor" diye konuan Sony Sat Maazalar yaratctasarmcsChristineBelich,"Budurumdaduyusaldeneyimitamamlamakiinkokuilavesi ningerekliolduunudndk"diyor. KOKUMHENDSLERBAINDA Sonymaazalarna"kokutuzaklar"yerletirmeprojesinidestlenenScentAir'in"kokumhendis leri",mteriprofiliniortayakartmakiinBelichveelemanlarnsoruyamurunatutttular. Aslnda hedefleri kadnlar maazalarna ekmek olduu iin daha ok kadnlar ile ilgili konulara odaklandlar. "Sizinrnlerinizikullanankadnlartatiliinzelliklenereleriterciheder?", "Kadnlaryerdemesiiingenelliklenerenkyerkarosuseer?" gibisorularaverilenyantlardankarttklarmteriprofilinegreellerindeki1.500eitaromatik yaenvanterindenyararlanarakdkkanlardakiambiyanskokuiletamamlamayaaltlar. Dorukarmbulmakiingelitirilen30rnekten5'iadayolarakseildi.Bubeadaykokunce maazaalanlarna,dahasonrairketyneticilerinekoklatld.Sonutaportakal,vanilyaveazmik tardasediraackokusukarmzerindekararklnd. FARKLIKOKULAR,FARKLIARIIMLAR Herkesmaazayneticilerinintketicileriburunlarndan"tavlama"snascakbakmyor. "Birine hafif ve keyifli gelen bir koku bakasnda migren arlarn tetikleyebilir" diye konuan "The Nose :A Profile of Sex, Beauty and SurvivalBurun: Seks, Gzellik ve Hayatta Kalma Profili" isimlikitabnyazarGabrielleGlaser,"Sony'ninkadnlarkokularilekandrmasbenceaalaycbir tutum.Sizienzayftarafnzdanyakalaypbundankarsalyor"diyor. AncakperakendecilerGlaser'inniyetleriniyanldeerlendirdiinisylyor."Bizinsanlarkandr mayaalmyoruz" diyekonuanBelich,"stelik buyntemikimseningznesokmadanuygulu yoruz. Kimse kokunun farknda bile olmuyor. Bizim amacmz insanlara keyifli bir deneyim yaat mak"diyor. SonybukokuyuuandaABD'deki37maazasndadeniyor.Billboarding Dier i yerleri de koku yntemini denemek iin istekli. Bu maazalarn pek ou tketiciyi koku yardmilebelirlibirrnedoruynlendirmeyiamalyor.Buteknie"billboarding"deniyor. Bloomingdale isimli ABD'nin nl perakende maaza zinciri bebek giysileri satan blmde bebe pudraskokusununekartrken,iamarvemayoreyonundaleylakvehindistancevizikarmn tercihediyor. ScentAir'inenfazlatercihedilenaramalarnnbandagelenfrndanyenikmkekvekurabiye kokusuemlaklarnfavorisi.Ama,potansiyelbirmterininbukokununetkisiylekendisinievindey migibihissetmesi. Dondurma zinciri Emack&Bolio da son gnlerde el yapm dondurma klah kokusunu tm

30YAZILAR

dkknlarnda yaygn olarak kullanyor. Sonu: Dondurma satlar yzde 30 orannda artm. Ayn kokuyaikidakikadanfazlamaruzkalncainsanlarnkokuyufarketmemeyebalamalar"Kokuyorgun luu" olarak nitelendirilir. Bu etkiyi ortadan kaldrmak iin baz perakendeciler ortam "dekore" et mekiinzamanayarlfarklaramalardanfaydalanyor. KOKUDEKORASYONUNMALYET SonyveyaWestin'inkulland"imza"kokularnmaliyeti,tasarmnzorluunabalolarak5.000 dolarile25.000dolararasndadeiiyor.irketlerayrcakokularhavayayaymaktakullanlanvan tilatrleredeheraybelirlibirkiralamacretidyor.(Hrriyet11Kasm2006) PARMAKZYERNE,KOKUZ Bilimadamlar,havadakikokuyualglayabilenelektronikburunsistemigelitirdi.Projeninbirson rakiaamasndasistemsayesindesulularparmakiziyerinekokuiziileyakalanabilecek. ABD'dekiYaleniversitesiilespanyolbirirket,spanya'nnValladolidehrindekiBoecilloTekno park'ndayenibirsistemgelitirdi. nsan vcudundan yaylan kokunun, arlkl olarak ya asitlerinden kaynaklandndan hareket edenbilimadamlar,bukokuyualglayabilenbirelektronikburunsistemiyapt.Sistem,elektrosprey ilebuharniyonlatrlmasvebununtayflerileincelenmesiilealyor.Elektronikburun,hemen hemenhiuucuolmayanenaz18karbonatomluyaasitlerineramenkokuyuanndatespitedebi liyor. imdilikhacimolarakbykyerkaplayansistem,birsonrakiaamasndaelizininbraktbileik lerinincelenmesiiindekullanlabilecek.Bylecesulularnyakalanmasndaparmakiziyerinekokuizi kullanlabilecek. Cihazn, kk bir para patlaycnn bile kokusunu alarak yerine sesli ya da grsel olarakbelirleyebildiideifadeediliyor.(AnadoluAjans24Temmuz2009) ANTDEPRESANKULLANANNNEGELENEIKOLUYOR SosyalGvenlikKurumualanlarnakonferansverenPsikiyatristProf.Dr.NevzatTarhan,ilalar veyanetkilerikonusundanemlibilgilerverdi.Salondakidinleyicilerinsorularzerineantidepresan lann yan etkilerini anlatan Tarhan, her ilacn kimyasal bir silah olduuna dikkat ekti. "Silah doru amala kullanrsan zararly yok eder. Hastal yok eder. Yanl kullanrsan faydadan ok zarar olur"diyenTarhan,gereksizkullanmdakiyanetkilerkonusundaartcbilgilerverdi.Antidepresan larmerkeklerde'beniksrlatrmayamalyorlar?'tedirginliinesebebiyetverdiiniaktaranTar han, hastalarda ise antidepresanlarn maniyi tetiklediine vurgu yapt. lac kullanan baz kiilerin rastgelennegelenekolduunadikkatekenTarhan,hastalardanurnekleriverdi:"Tpye akolmukz.Baktmhanmhanmckrtlbirkztpyeakolmu.lackestikdzeldi.Kzn elinde deil. yle bir iadam biliyorum. Antalya'ya gitmiti ilac aldktan sonra hemen orada bir Rusiletanmdorunikahdairesinegidiyor.Yanndakiofraradhemenilackestiknikahdai resine gitmesini nledik. Antidepresanlar bamllk yapmyor ama aileyi ykyor. Masum ilalar deilbilinlikullanlmaslazm"diyekonutu.(CihanHaberAjans20Ocak2011) MI6'NLSD'LDENEYSKANDALI ngilizDstihbaratservisiMI6,50'liyllardayrttgizlideneylersrasndaeskiaskereizin lerinialmadanLSDverdiiiintazminatdyor.Gnmzdekokainyadaesrargibiyasaklmaddeler arasndabulunanLSD,beyindeyounhalsinasyonlar,yanirenklihayallerkurduranbirmadde. Buhayallerbazenkorkunbirkbusadnebiliyor.Herbiriyaklak17bindolartazminatalan eskiaskerlere50ylncengilterehkmetinebalbirkimyasalsavalaboratuvarndabildiimiz gripvirsnekarbirtedaviarandsylenmiti. Amaiinaslnda,gizliceLSDverilerek,sakladklarsrlarbumaddeninetkisialtndaitirafedip etmediklerigzleniyordu. Porton Down kentindeki laboratuvara gittiinde daha 19 yanda bir er olduunu syleyen Don Webb,gripvirsnekararatrmalardayeralacakbirgnllarandiinbavurduunubelirtiyor. Kendisinevebirliktegittiibirdierere,berrakbirsvdanimelerisyleniyor: "lketkiolarakkahkahalarmzkontroledemezdurumageldik.Aslndakorkunbiryanvard.

31YAZILAR

Neye gldmz bilmiyorduk ve kendimizi durdurmamz imknszd. Bunun ardndan arkada mngzlerinebakncasankiherikisinindekanlbirerpamukparasolduunusandm." DonWebb,nelerolupbittiinianlayamasada,gerekoksonralarortayakt.MI6ajanlar,de nekleresunulansvyagizliceLSDkataraketkilerinigzlemliyordu. Budeneyler,SoukSavayllarnnengerilimlignlerinerastlyor.OyllardabiryandaABDven giltere, dier yanda Sovyetler Birlii, dmandan rahatlkla istihbarat toplayabilecekleri bir sihirli maddeninpeindeler. BirarahemVVashintonhemdeLondra,Sovyetlerinbeyinykamaysalayanbirilakefettiine inanyor. ngiliz D stihbarat Servisi MI6, buna en yakn maddenin LSD trevi bir ey olduundan neredeyseemin. PortonDown'dakilaboratuvardanonyllarboyuncakimyasalvebiyolojiksilahdeneylerindekulla nlanbinlercegenervekadngemi.Geenylngilterehkmeti,buradahardalgazdeneylerine tabitutulaneskibiraskerininsanhaklarninemektensulubulunmutu.DonWebb,50ylnceki LSDdeneyindendolayaldtazminatnok bykolmadn,fakatyetkililerinbirhatayaptklarn kabuletmesininkendisiiinokdahanemliolduunusylyor,(bbc24ubat2009) ENAKILLISIANRETLD,SIRANSANDA Tekbirgendeyaplanmodifikasyonladnyannenakllsanretildi.Aynteknikinsannbeyinsel ilevlerini glendirmede de kullanlabilir. inli bir izgi karakter olan HobbieJ'in ad verilen deney san,trdalarnakyaslacisimlerikatdahauzunsreaklndatutabiliyorvelabirentlerdeyolunu dahaabukbuluyor. GeorgiaTpOkulu'ndasrdrlenalmada,henzembryoaamasndaHobbieJ'yebelleikont rol ettii dnlen NR2B geninin ilevini artrc ilalar enjekte edildi. Sann doumundan sonra belleinindahaglgelitii,yolunudahakolaybulduuvecisimlerihatrladtespitedildi. DailyTelegraphgazetesineaklamayapandeneyyneticisiDr.JoeZ.Tsien,NR2Bgenininbellek performanszerindeetkiolduununkesinkantlandn,eldeedilenbilgilerinbunamayakarbel leiglendiriciilalargelitirilmesindeyararlolacansyledi. Dr.Tsien10ylkadarncebirfaretrzerindedebenzersonulareldeetmiti.Ancakbuson deney, ayn tekniin farkl memeli trleri zerinde de ayn sonular verdiini gstermesi asndan nemli,(ntvmsnbc23Kasm2009) KORNEANAKLNDENSONRAEVHANIMIOLDU Will Palmer birka yl ncesine kadar son derece normal bir erkekti. Finansal danmanlk yapan adam,ouerkekgibineelinesprgenedetozbezialmt.Amaneolduysa45yandakiadamn kornea nakli ameliyatndan sonra oldu. ngiltere Doncaster'de yaayan adam getiimiz yl geirdii korneanakliameliyatndansonraelindesprgevetozbeziilenerdetozgrdyseonutemizlemeye balad.PalmervekarsSarahagreisebudurumuntekbiraklamasvarodaPalmer'anakledilen korneannbirkadnaaitolabilmesiihtimali. Palmerbudurumuyleanlatyor:"Ameliyattanncenetoznedekir.Hibiribenirahatszet mezdi,amaameliyatnardndantozgrmeyedayanamyorum.lkbalardakarmlaakaylakark Herhaldekorneabirkadnaaitdiyorduk,amaimdiciddiciddibunudnmeyebaladm.Kadnla rnveerkeklerintemizliefarklnemvermesininnedenidebubence.Erkekgzkirlerigrmyor ama kadnn ki gryor. Bann adn sylemiyorlar bu yzden bu ihtimal doru mu deil mi hibir zaman bilemeyeceim." (Ajanslar 22 Austos 2009) (bni sina hakknda kei(merkep) gz nakliyaplaninsannayrlarahikayesidiyeanlatlandemekkidoru) STEKLERNZSAKULAASYLEYN talyan bilim adamlar, "isteklerin yerine getirilmesi iin sa kulaa konuulmasnn" gerektiini ortayakoydu.Yaplandeneylerinsonundasakulaktangirenkelimelerinbeyninsolkesimindedaha iyiilemgrdnekararverildi.(AnadoluAjans24Haziran2009)(sh:138146) SRALTMTELEFONKONUMALARINIDNLYOR

32YAZILAR

srailynetimiveABD'dekisrailliyetkililer,ikilkearasndakiyaknlbozabilirdiye,birkonuda okhassaslar:srail'inAmerikaiindecasuslukyaptiddias...AfganSavasrasndaizleyicisaysn olaanst artran 'milliyeti' FoxTV'nin, "11 Eyll'den srail haberdard" sonucu da kartlabilen casuslukhaberdizisibusebepleiddetlitepkiekti.FoxTVwebsitesindearadnzda,"Buhaberartk yerindeyok"uyarsylakarlayorsunuz... Olayherhaldehatrlyorsunuz.Amerika'dailetiimtekelikrldktansonra,lkeninherkesinde ayrtelefonirketiservisveriroldu.Arrekabetartlartelefonirketlerinitaeronfirmakullanmaya zorluyor.Enzorveayrntilerdenbiriolanfaturalamailemindeuzmanlamikifirmaortayakt: AmdocsveComvers...ABDNDEK25TELEFONRKETYLEBAKALKELERDEK200'EYAKINR KETN FATURALAMA LEMLERN STLENEN BU FRMALARIN KS DE SRALL. TRKYE'DE KOC.NETFATURALAMALEMNAMDOCS'ADEVRETT;TELSMDECOMVERS'NBLENELLERNE TERKETTFATURALAMAYI... FoxTV,"AMERKA'DAKTELEFONLARINFATURALARISRAL'DEDZENLENYOR"diyor.Faturala maalanndaalanbuikiirketinhatlaragirmeyetkisidevarm.Dahanemlisi, "Kim,kiminlekadakikakonutu?"veya "Kimler srekli gryorlar?" tr sorularn cevaplarn vermede kullanlan btn kaytlar bu firmalartutuyormu...FoxTV'ninhaberi,Amerikangvenlikbirimlerinin,"sraillilerbuikifirmaarac lylaresmencasuslukyapyor"inancndaolduklarngsteriyor... Amerikangvenlikbirimleri,denizkuvvetlerindesrailhesabnacasuslukyaparkenyakalananJo nathanPollard'tansonrasrail'infaaliyetlerinimercekaltnaalncainanlmazyntemlerinbualanda kullanldn tespitetmiler.Bunlardanbiri,alverimerkezlerindekiiportatezghlarnnbilgitop lama amacyla kullanlmas... Gazetelerde "Gzaltna alnanlardan birou srailli" haberleri kmaya balaynca, alveri merkezlerindeki tezghlarn almad grlm... Tezgh banda duran srailli genlersrrakadembasmlar... BirAmerikanistihbaratraporunagre,srail'inkullandcasuslukyntemlerindenbiride,'sa nat'... nanlacakgibideilamagerek:KendilerininKudsniversitesiveyaBazalaAkademisi'ndegzel sanatlar rencisi olduunu syleyen genler, "Elimizde ucuz sanat eseri var" diyerek memurlara yaklayorlarm...Rapor,"Askerislere,DEA,FBIgibiistihbaratbirimlerine,devletdairelerine,hat tagizlibrolaragiriyor,yargvesavclar,istihbaratlarrehberekaytlolmayantelefonlarndan aryorlar" da diyor... Soruturma, kendilerini renci diye tantanlarn aslnda 'askeri istihbaratn eitlibirimlerinde'altklarnortayakarm... Bubilgiler11Eyllnncedenhaberalnpalnmadkonusundanemli.ABDistihbaratbirimleri, Bir grup srailli'nin Kaliforniya'da kiraladklar bir eve kurduklar tehizatla, o blgede yaayan baz Araplar'ntelefongrmelerinidinlemeyealdklarntespitetmiler.AmdocsveComversegibifatu ralamafirmalarnnellerindekikaytlarndatelefonlardanistihbaratkarmayayarayacabizzatAme rikanistihbaratlarnnkukusu.AYNIALANDAALIANVEGEENHAFTACOMVERSETARAFINDAN SATINALINDIIDUYURULANSRALKKENLODGOFRMASINA,11EYLLSABAHI,EYLEMLERDEN SADECEKSAATNCE,KZKULELERESALDIRILACAIHABERNNULATIIDABLNYOR.Karma karkilikiler... Bir ilgin ayrnt da u: Odigo'da alanlarn kendilerine gnderilen bir mesaj sayesinde 11 Eyll eylemlerindensaatlercencehaberdarolduklardeiikgazetevetelevizyonlartarafndandadnya yaduyuruldu.DuyuranlardanbirideCNNtelevizyonkanalyd.CNN'ninwebsitesinegiriparamamo torundanOdigoszcylearamayaparsanzlisteninilksrasndabuhaberinyeraldngreceksi niz...Ancak,tklayarakhaberegirmeyealtnzdaartcgerekleyzyzekalmanzkanlmaz: CNN,balnkoruduuhalde,Odigoalanlarnnsaldrlarikisaatnceduyduunadairhaberini sitedenkartm...yimi? ComverseveAmdocsfirmalarnnABD'dekisrailcasuslukfaaliyetlerinekatkdabulunduukuku sunudilegetirenFoxTVhaberizerine,Washington'dakisrailSefareti,"srailABD'decasuslukyap maz"aklamasylakamuoyukarsnakt.Aklamayduyanlar,halenbirAmerikancezaevindeya tan srail casusu Jonathan Pollard' hatrlayarak, "Sahi mi?" diye sormadan edemediler... Aklama inandrcbulunmad.

33YAZILAR

sraildeJonathanPollard'nktrnekolduunufarknda.BiliClinton'unBeyazSaray'terkede ceignlerde,dneminsrailbabakanEhudBarak'nyountelefonvemesajtrafiiyleynlendirildi inibiliyoruz.Barak'nistedii,dolandrclkyaptiddiasylahakkndasoruturmaaldiinsvi re'ye kaan Marc Rich adl iadamyla birlikte cezaevindeki srail casusu Jonathan Pollard'n affedil mesiydi.BakanlarnbylebiryetkilerivarABD'de.ClintonbasklarzerineRich'iaffetti,amamuha fazakrlarPollard'naffnengellediler... utelefonlarciddentehlikeliaralar.Nedersiniz?(sh:292294) ESKKGBGENERALRATNKOVZHNOKUMAALIMALARINIFAETT KGB Generali Boris Ratnikov, iktidardaki kiilerin eski zamanlardan beri bireylerin dncelerini etkilemekiindeiikmetotlarabavurduklarnaklad. Rusdevletineaitbiryayn,eskibirKGBgrevlisinin,SoukSavasresincevesonrasndagelimi lkelerdekigvenlikhizmetlerininkullandzelzihinokumatekniklerihakkndakisrlarakladn bildirmitir. KGB'nin Moskova ve Moskova Blgesi biriminde grev yapan General Boris Ratnikov, RossiiskayaGazetesine,iktidardakikiilerin,eskizamanlardanberibireylerindncelerinietkilemek iindeiikmetotlarabavurduklarn,gizliservislerin,20.yzyldabilimselesaslareldeetmesinden sonrabupratikleriuyarlamasnnartcolmadnsyledi. GeneralBorisRatnikov"Geenyzylnilkyansndabualandayrtlenmcadeleyihayalede mezsiniz.Bazengerekastralmcadeleleryrtldnsylemekabartolmayacaktr."akla masn yapt. 1980'lerin ortalarnda Sovyetler Birliindeki 50 aratrma enstits, hkmetin mali desteiyle birlikte uzaktan zihin kontrol etme teknikleri hakknda almalar yrtyordu. Ancak 1990'larn banda Sovyetlerin kmesiyle birlikte tm aratrma giriimleri durdurulmutur. 1991 1997 yllan arasnda Federal Gvenlik Servisi'nde srasyla asbakanlk ve kdemli danmanlk ya panRatnikovkendibiriminin,SovyetsonrasRusya'dakitepeyneticilerinbilinaltlarndetkilere karkorumaklagrevliolduunusylemitir.(!!!!!!) General kendisinin ve alma arkadalarnn Bakan Boris Yeltsin'in veya ekonomi reformcusu YegorGaidar'nzihinlerinihibirzamanynlendirmediinistnebasarakaklamtr.AncakGeneral Ratnikov,RusyaDevletBakanYeltsinzerinde,lkeyiinilebirsavatankorumakiinzihinokuma ynteminin kullanldn iddia etmitir. Yeltsin 1992 ylnda Japonya'y ziyaret etmeyi planlad, ama Ratnikov'un birimi Kuril Adalarnn Japonya'ya geri verilmesi iin bakann zihninin programlandrl masnaynelikgiriimleriortayakard.Buhareket,tartmaltopraklarnRusya'dangerialmakiste yenin'intaleplerine,buiseikikomuarasndasavakkrtabilecekbiratmayayolaabilecekti. BuyzdenBorisYeltsin Japonyaseyahatini iptaletmekzorundakalmt. Generalin bir dierakla masnagreBatAvrupaveABD'dekikdemligrevliler,Sovyetdnemindekibilimselbaarlarsaye sindezihinokuyabilenRatnikov'unbiriminefarknavarmadanbilgisalamtr. Ratnikovgazeteye,1990'larnbalarndakendisininvearkadalarnn,Moskova'yagnderilenyeni ABD Bykelisi Robert Strauss'un zihnini "taradklarn" ve elilik binasnda Moskovallar zerinde psikotroniketkileryapabilecekdonanm/cihazolduunugrdklerini,dahasonrabusisteminetkisiz halegetirildiinisylemitir.PsikotroniksilahlarhakkndakiaklamalarndaRatnikov,Rusya,ABDve baka lkelerin gerekli teknolojiye sahip olduunu, ancak kullanmnn ok tehlikeli olduunu syle mitir.nksistemiidareedensilahteknisyenininvehattaemirleriverenkiininbirdenbireokar birekildehastalanabileceimveyalebileceinibelirtmitir.(RusResmiHaberAjansRiaNovosti,22 Aralk2006) Haberinorjinali:http://en.rian.ru/russia/20061222/57596889.html DNRKENBRKEREDAHADNN ABD'deKaliforniyaniversitesitarafndangelitirilensistemsayesindeinsandncesihataszbir ekildeokunabiliyor. Kaliforniya niversitesi'nde yaplan aratrmalarda, grntlenen imgelerin beyinde nasl temsil edildiinibulundu,zihinselhareketlerresimleredntrld.(Stargazetesi:27Eyll2009) DNCEYOKUMAKARTIKMMKN

34YAZILAR

ABD'libilimadamlarbeyindekidnceleriyzde80oranndaokuyabilenbirtaraycgelitirdiler. Bilim dnyasnda heyecanla karlanan gelime, Nashville'deki Vanderbilt niversitesi tarafndan kaydedildi.Naturedergisindeyaymlanangelimeyegre,altgnllyebaktklarresimlerleilgiline dndkleri soruldu. Kiilerin beyinlerinin monitr grntleri sayesinde ne dndkleri belirlen diktensomacevaplaralndveMRIbeyintaraycnnyzde80oranndadnceyiokuyabildiigrl d.DahancedeCalifornianiversite'sindebenzertekniklergelitirilmiti. Bilimadamlartaraycnnyzde80oranndadnceleriokuyabilmesinininsanlkiinoknemli birgelimeolduunu,ancakhastannnzasdnda,ktemelleriinkullanlmaihtimalininde"korku tucu"olduunusylediler.zelsrlarnaakmas,gizliliinkalmamasgibirahatszediciunsurlarla birlikte, beyin okuma tekniklerinin pek ok su olayn aa kavuturaca da vurgulamyo. (Gazete port:20ubat2009) SRAL,TERRSTLERARTIKGZLERNDENTANIYACAK Olasterrsaldrlarnenazaindirmekisteyensrail,BenGurionuluslararashavaalaniingeli tirdiiyenisistemlerleterristleribirkasaniyedetanmlyor.ngilizDailyMail,"engvenli"havaala nngezdi. Vatan'nhaberinegre,tmdnyaAmerika'nnbazhavaalanlarndauygulananvcuttaramasn tartrkensrail'inTelAvivyaknlarndakiBenGurionUluslararasHavaalangeleceinsavunmatek nolojisinikullanyor.srailliyetkililerphelidavrananinsanlarhavaalannniindezelkameralar, sler,iplibinikartlarvetakipsistemleriileizliyor. pheliyolcularahavaalanndakizelbilgisayarlar"Terristmisiniz","Patlayctayormusunuz" gibisorularsoruyor.Gvenliksistemlerinin mimar EranDrukman"Terristler lmektenya da pat lamaktan deil grevlerini yapamamaktan korkuyor, makine s lp terristleri yakalyor" dedi. (Ajanslar:13Aralk2010) CIA'NN'ELABUKLUUMARFET'REHBER SoukSavadnemindeCIA'ninajanlariinhazrlattgizli'ResmiCIAgzbaclveyanltmaca rehberi'satakt. Rehber,1953ylndasihirbazJohnMullholland'aozamaniinhayliyklbirmiktarolan3bindo larlkbircretkarlndayazdrlmve"gizli"balyladatlmt. CIA 1970'li yllarda bu resmi el kitabnn kopyalarnn imha edilmesini emretmiti ama imhadan kurtulanbirkopya"ResmiCIAgazbaclveyanltmacarehberi"adylayenidenbasld. Rehberi, casusluk tarihi uzman Keith Melton ile CIA'nin eski bakanlarndan Bob Wallace ortaya kardveyenidenbasmahazrlad. Ajanlariinhazrlananbuelabukluumarifetelkitabndabirininikisineilakartrmaktan,ufak tefekeyleringsterilmedencebeindirilmesineyadaayakkabbalarylamesajlamayakadartrl numaralarayrntlarylatarifediliyor. rneinajankitaptan,ayakkabbalarnfarkbalayarakkarsndakine"Elimdeyenibilgivar", "Benitakipet"yada"Birinigetirdim"gibimesajlarnaslverebileceiniyadayadabirininsigaras yaklarakdikkatidatlrkenikisininiinekibritkutusunasaklanmuykuilacnnkalagzarasnda naslatlabileceinirenebiliyor. YenidenyaymlananrehberinnszndeCIABakanYardmcsJohnMcLaughlinyazm. McLaughlin sihirbazlk ve casusluun znn birbirine ok benzediini kaydediyor ve "Mullhol land'mhaplar,iksirlervetozlarlailgiliolarakverdiibubilgilerozamanlarcasuslukalanndayr tlen,beyinykamayadadoastpsikolojidedahilokeitlialanlardakiaratrmalarasadece birrnek"diyor. Rehber,odnemdeMKUltraadverilendahagenibirCIAprojesininparasolarakhazrlanm. Proje o dnemde Sovyetler Birlii'nde uygulanan bevin ykama ya da kontrol yntemlerine kar yenitaktiklergelitirilmesinihedefliyordu,(bbcradyosu26Kasm2009) "SRAL,ARAFAT'ILDRMESNBRFLSTNL'YHPNOTZEETT" srail'deyaynlananHaaretzzgazetesinde26Austos1998gnkanbirhaberde,srailgizliservi

35YAZILAR

siMossad'notuzylnce,"ManuryalAday"filmindenesinlenerek,Filistinlibirmahkumun,Arafat' ldrmekzerehipnotizeetmeksuretiylebeyniniykadbildirildi.Gazetehaberinde,Mossad'nbu lgnlyaparkenbirinsannbeyniningerektenykanpykanamayacaylailgilikukularolduunu kaydetti. Mossad yetkililerince seilen ve "Fetih" kod ad verilen 28 yandaki Filistinli mahkumun, FK'yoluturangruplardanbiriolanElFetihyesiolduubelirtilenhaberde,hipnozsrasndamah kumun yapaca suikastin, bal bulunduu grubun yararna bir eylem olduu ynnde beyninin y kandbelirtildi.Haberdeayrca,YaserArafat'adzenlenenbukomplonun,Filistinlimahkmunsrail yetkililerini aldatmas ve gizlice polise gidip olay anlatmas zerine amacna ulaamad belirtildi. Yaser Arafat'a srail tarafndan daha nce de baz suikast giriimlerinde bulunulmu, ancak baarl olunamamt. BUSH'ADNMESAJLIRAPOR Eski ABD Savunma Bakan Donald Rumsfeld'in, Irak'n igali srasnda dnemin Bakan George Bush'asunduuistihbaratdosyalarnaincildenayetlerkonulduuortayakt. ABD'deyaymlananGQdergisindeyeralanhaberegreszkonusuayetler,Amerikanaskerlerinin fotoraflarnaelikediyor. GQ'yagre,dosyalarnkapanancil'denayetlerkoymakaranistihbaratyetkililerindenTmgene ralGlenShaffer'aaitti. Sz konusu istihbarat dosyalarndan birinde dua eden Amerikan askerleri ve Irak'taki Amerikan tanklarfotoraflarnnaltndancirdekiayakitabndan"Oklarkeskin,tmyaylargerginutlarnn toynaklarcam,savaarabalarfrtnagibi"dedi Baka bir istihbarat dosyasnn kapanda Irak'n devrik lideri Saddam Hseyin'in fotorafnn al tnda sa Peygamber'in havarilerinden Petrus'un ilk mektubuna atfen "Tanr'nn ahmaklarn sustu rulmasnistedii"belirtiliyor,(bbcradyosu19Mays2009) DNNEMLBRZHNKONTROLARACIDIR Amerika'nn ilk kadn dileri bakan Madeleine Albright, yeni kitab "The Mighty and The Al mighty"i(GlveTanr)tantmak zeremerkeziNewYork'tabulunanvelkesiyasetindeetkinbiryeriolanDilikilerKonseyi'nde birkonumayapt. Amerikandsiyasetindeyaplanbirokyanlnslamnyeterikadariyianlalmamolmasndan kaynaklandn vurgulayan eski Dileri Bakan, birok Batl liberal siyasetiyi artan bir teklifte bulunduunu belirtti. Hem zekas hem de sert mizacyla tannan Albright, uluslararas sorunlara zmaranrken,diniliderlerinmutlakolarakbusrecedhiledilmesigerektiinisavundu. BakanGeorgeBush'un"BakanseilmemiTanristiyor"szlerinezellikledeinenAlbright,Ge orgeBush'undierAmerikanbakanlarndanfarklbirtarafolduunusyledi.Bush'undinibylesine kabulleniiylegelen"heryaptnnmutlakdoru"olduunuanlaynnslamdnyasndakiduyarl lklar grmezden geldiini bunun da Amerika'nn uluslararas birok soruna zm bulma ansn elindenkarmasnayolatnavurguyapt. Laik Mslman kavramna inanmadn da belirten Albright, daha lml Mslmanlar liderlerin uluslararassorunlarazmsrecindeaktifroloynamasgerektiinisyledi.(AmerikannSesiRad yosu5Mays2006)(sh:356365) "eytanlar,dostlarnafsldar,telkindebulunurlar" Kur'anKerimEn'amSuresi121 ORESMSENMZDN? stihbarat rgtlerinin ve dnyay idare etme iddialar olan baz Oluum'larn metafizik olaylarla yakndanilgilenenmaalelemanlarbulunmaktadr.Bukimseler,defalarcagvenilirliktestlerinetabi tutulmuve"onay"almkimselerdir.stihbaratrgtleri,insannveteknolojininyetersizkaldyer lerdeitebuinsanlardanistifadeederler.Gizliilimleruzmanbuinsanlardanbirbakaekildedaha istifade edilir. Oluum, gizli ilimler uzman elemanlar vastasylabaz insanlar "engeller". Bunu da

36YAZILAR

maddetesivarlklarvastasylayapar. stihbaratrgtnnyadabirtarikatnoluumunynlendirmesizerineinsanlarkendietkisine alan Maddetesi Varlklar, bazen sradan normal bir Maddetesi Varlk olabilecei gibi, bazen de onlarnilerigelenlerinden,onlarnyneticidurumundaolanlarndanolabilir.. OLUUMTARAFINDANKONTROLEDLENMADDETESBRVARLIK,UMUMYETLE,DAHAGEN LKYILLARINDANTBARENGELECENPARLAKGRDBRNAMYADAOLUUMTARAFIN DANBELRLENMNSANISEERVEKENDTABLERARASINASOKAR.BUYALARUMUMYETLE18 LA24YALAROLMAKTADIR.(!!!!!!!!!!) MaddetesiVarlkiin,buseimyapldktanvekendisinetabiklacainsanbelliolduktansonras ragelironutamamylakendisinebalamaya... BununiindeMaddetesiVarlk,oinsanninancnagrebirdinbynneklinegirerekev velaryasndaonagrnmeyeveonunbykbirinsanolacanadairtelkinlerdebulunmayaba lar. BU HVYETNE BRNLEN K, SZ KONUSU AHIS TARAFINDAN SAYGIYLA ANILAN, DEER VERLENBRKMSEDEOLABLR. ARTIKYAVAYAVAGSTERLENRYALARNETCESNDEOKMSEGEREKTENBYKBRNSAN OLACAINA YA DA SA MESH = KURTARICI OLDUUNA NANMAYA BALAR. BU KAPSAMDA "BEN SA'YIM, BEN ALLAH'IN YERYZNDEK HALFESKILICIYIM" DYEN BAZI NSANLARIN NEML BR KISMININHERNEDENSEALMANYA'DANIKMASIDASONDERECELGNTR. engellenenoinsannbazencanbireyister,derhaloisteiMaddetesiVarlktarafndanyerine getirilir.O,budurumubykbirinsanolmashasebiyleisteimAllahtarafndanyadainandtanrs tarafndanyerinegetirildidiyenitelendirir;hlbukiMaddetesiVarlktarafndanyerinegetirilmitir. Birimtihanagirecektir,oimtihandakendisineyardmedilir.Birisiyleyadabykbirtopluluakonu urkenkarsndakiahslarzerineMaddetesiVarlktarafndanyaplanbaskylastndurumage er,adetakarsndakilerkendisinekarkonuamazdurumaderler. Vebuekildegndengnedurumgelimeyebalar. Geenzamanzarfndayavayavaiinebirokeylergelmeyebalar.Yakngelecekteolacakbaz ufaktefekhadiseleriine doar.nceleribunlar6.Hisdiye nitelendirir.Aynandabaka biryerde olanhadisedenanndahaberdarolabilir.Birisininbiriininhalliiinduaeder,derhaloiinyaplmas MaddetesiVarlktarafndansalanrveoda"seilmibykbirinsanolduumiinbuisteimAl lah tarafndan yerine getirildi" zanneder. Nihayet bir sahada byk adam kurtarc olduunu iddia etmeyebalar.Artkkimseyeihtiyacolmaz.Kendisiniherkestenbykgrr,iinedoanlarlahare ketetmeyekoyulmuturbylecebukii...Kendisinesemiolduualannenbyolduunuiddia eder.Birsresonrasonderecebykbirinsanolmuveevresinebirokkimseyitoplamtr. BuradaenbykzevkiseonukendinetabiklanMaddetesiVarlk'avebunuynlendirenOlu um'a aittir. nk o kii sayesinde artk binlerce kiiyi kendine tabi klm ve onlara istediklerini yaptrtmayabalamlardr.BuyzdenMaddeteesiVarlkicabndaokiinindurumunukuvvetlen dirmekiinbazkiilerinryalarnadahigiripokiiyebalanmalarnyahutonayardmetmelerini telkineder. Oluumun emrindeki Maddetesi Varlk, o kiiye mesleiyle ilgili bilgiler vererek onu byk bir adammgibidegsterir.BukiibirressamsaMaddetesiVarlk'tanfsldadilhamlarla,Odnyann engzelresminiizer.Yok,eerbirkomutaniseksabirsresonraolacakbombardmandanhemen ncebulunduuyeriterkederekyerdeitirir.Hitlerbirgnsiperdedieraskerlerleyemekyerkenbir sesonakalkpbakabiryereoturmasnsylemiti.Hitleryemeikesipkalkmvedahaileridekibir siperegemiti.okksabirsresonrabykbirarapnelparasHitler'inoturduuyeredmve dier askerlerin tm lmt Bilmeyenler onu kendilerine lider seer. Artk o kii bilir bilmez ken dinden aklamalarla baz dorular yalan, baz yalanlar da doru gibi anlatabilir. EVET, OLUUM, KEND AMACI DORULTUSUNDA KOACAK, MADD VE MANEV AIDAN DONANMI BR NSANA SAHPTRARTIK. TEBRRNEK! "HitlerhardalgazylayaralandvebirsrekrolduuiinkaldPasewalkHastanesi'nden11Ka

37YAZILAR

sm 1918'de ayrlmt. Hastanede gzleri kapal yatarken bir gece yars Hitler ok garip bir olayn kahraman olmutu. Kendi anlatmyla gaipten gelen bir ses onu armt. Hitler gzleri grmedii iinkendisinikiminardnanlayamamt.GaiptengelensesHitler'e'Biranncekendisinitop lamasnsalnakavumasnvesiyaseteatlarak ksazamandarznageilmiolanAlmanya'nn banagemesinisylemitir.SesingzegrlmeyensahibinegreAdolfHitler,Almanya'nnbekle diiKURTARICI=FHRERolacakt.nceAlmanhalknkurtaracaksonradaonudnyannengl lkesiyapacakt. Hitler'in birhalsinasyongrp grmediibelli deildir.Amahastaneden ktktan sonrabugaripolayevresindekilereanlattvebirkaylsonra"Kavgam"adleserindeyazdke sindir. Hitler, bu sanal sesi duyduu zaman 30 yandayd. G. L. Waite'nin de belirttiine gre; sa Mesihdetam30yandaykengrevinebalamt.ufarklakiHitlerAlmanya'y,saisetminsanl kurtarmayaarlmlard. Hitler'inJand'Arcgibi'Ototestik'esrarengizseslerduyduugnlerdeBavyera'dagaripdavranla rylatannankokainbamlsnlbirkiiAlmanya'ykurtaracakkahramanaryordu.Buadamosra da65yalarndaolanairhatipDietrichEckart't.BuahsHitler'iAlmanya'daibanagetirecekolan STANBUL TEVKYE'DE KURULMU GZL RGT THULE yesiydi ve Ernst Roehm ile Yzba Er hard'mensaygduyduklarkiiydi. Eckart, tam anlamyla Adolf Hitler'i iziyordu. Onu dinleyen ve szlerini nemseyen taraftarlar Almanya'nnbekledii'Fhrer'innaslbirisiolmasgerektiikonusundatambirbeyinykamaoperas yonuiindeydiler. Eckart,birkaylsonrald.lmdeindeykenuinanlmazaklamayyapt:"AdolfHitler'ibiz yetitirdik ve size Fhrer = Kurtarc yaptk. Mzii alan benim, sahnede dans eden odur. Onun szndenkmayn.Almanya'nnkurtarcsodur." OkltistgizliilimleruzmanDietrichEckart'n"Biz"dedii,CermenTarikatveonunkutsalVehm ilesoylularnOkltistmonaristrgtThule'ydi. BazinsanlarnMaddetesiVarlk'lartarafndanbeslenmesininmmknolduuKur'anKerim'de deakaifadeedilmektedir:"eytanlar,dostlarnafsldar,telkindebulunurlar"(En'amSuresi121) Schopenhaner(1860)diyorki:"Benimfelsefinermelerim,benimkarmamolmaksznveira deminuyumugibiolduuesnalarda,fikriminevvelcegremediibiryndemeydanagelmilerdi. Bunedenlekendieserimeyabancgibiyim" 104senfonisivebirokkompozisyonuolanHaydu(1869)"alamadmzamanlartesbihimlebir kenaraekilirveAveMaria(YaMeryem)ilahisiniokurum.Fikirlerozamanderhalgelir"demiti. "Oresmisenmiizdin"balaltndakikonununzetiudur: KuranKerimde6.Sure'nin128.ayetinde"EyCintopluluuinsanlarnnemlibirksmnhkm nzaltnaaldnz"ifadesinegreinsanlarnnemlibirksmCinismiyletanmlananelektromanyetik birbedenesahipnsalmaddetesivarlklartarafndankullanlmaktadrvebuhususunenkuvvetli delilibuayettir. GZLLMLERNYAKINTARHTEKULLANILMASI Hitlerveyaknevresiastrolojiye,ezoterizmevegizliilimlereanderecedkndler.ukadar sylenebilirki,SS'leriynetenHeinrichHimmler'in,RudolfHess'inveAlfredRosenberg'invedierle rininzelastrologlanveokkltizmleuraanelemanlarvard. "Herhaldebirbudaolaraklmekdebanayakmaz" AdolfHitlerbylebuyurmutuama1Mays1945'teonunldyadaortadankaybolduugece ninsabahBerlin'egirenKzlOrduBirlikleriigalettikleriterkedilmibizNaziKarargah'ndagzlerine inanamadklar bir olayla karlamlard. GER BNA TERK EDLMT AMA BYK SALONLARDA YAN YANA DZLM 1.000 KADAR NAZ NFORMALI CESET YATIYORDU. ASKERLER CESETLERN KMLKLERNNCELEDKLERNDEBUNLARINHMALAYA'DANGELMTBETLBUDSTKELEROL DUKLARINI GRMLERD. BU KELER NN VE NE ZAMAN BERLN'E GETRLMLER VE NN TOPLUCANTHARETMLERD,HBRZAMANANLAILAMADI. Hitler'inkiiselktphanesiokltizmveezoterikilimleralanndayazlmkitaplarladoluydu. Adolf Hitler ve Naziler'e gelinceye dein Avrupa tarihinde by, sihir, astroloji ve okltizmle u ram,gndeliksiyasetivehalknnyaamnbugizliilimlerleynlendirmisayszkral,devletadam,

38YAZILAR

dinadam,siyasetiveaskervard.Bunlartektekyazmakciltlerdoldurur.Birkarnekyeterliolacak tr. Papa9.Benedictoknlbirbycyd."KaraBy"nnhertrnyapabiliyordu.Yaptb yyleenglsiyasirakibiMalatesta'yhastalandrarakldrdsyleniyordu.MartinLutherbu papaykastederek"KATOLKKLSES'NDEKTRENLERNOUDYABOLKBYNNKOPYALARI DIR"demiti. NapolyonBonapartedabatlinanlaraokglballkduyanbirdevletadamyd.Astrolojiyeok meraklyd.Paris'in nlkadnkahini MarieLeNormand(17931843)Bonaparte'ninzel falcsyd. Napolyonheraybirtamgnngerektendezelyeteneklibukadnlageirirdi. Gnmzdedebirokdevletadambyclerden,okltistlerden,astrologlardanveifadatc lanndan yardm almaktadr. Hillary Clinton, Sovyetler Birlii'nin Unutulmaz devlet bakan Leonid Brejnev bunlardan sadece ikisidir. Brejnev'in "zel ifac"s ile 1989'da KGB'nin zel izniyle Mosko va'dabirgrmeyapmtm.Gerektendeartcbirkadnd. ATODABEYNYIKANANTRKLERKMLER? "ManeviCihazlanmaDernei'ninTrkiyekanadnda,NazizminbabasgizliThulergt'yleilikili AlmanlarveAvusturyallarvard.Dernek1960'hylardaorduiindeetkiliydi." 1995ylndaAktelDergisi'nin229.saysndayaynlananbirdosyadaAratrmacYazarAytunAl tndalilginsaptamalardabulunuyor: "svire'deMontryaknlarndakiCauxkentindetarihibirato Umberto Eco'nun romann danuyarlanan"GlnAd"filmininsahneleriniandranbirortaadekoru.1500kiilikdevsalonlar, antikalarladoluuzunkoridorlarveortalktadolaansiyahcppelerininarasndakollarnkavuturmu yal papazlar.... Buras bir kilise deil. 'Moral Rearmament' yani 'Manevi Cihazlanma Dernei'nin karargah. BU KARARGAHTA UZUN YILLAR ETL TRKLER ETM GRD. SON OLARAK 1994'TE NL BR KADIN REKLAMCININ ORGANZASYONUYLA, 20 BAARILI TRK GAZETECS BR HAFTA AIR LANDILAR.PAPAZLAR,TRKGAZETECLERNNAYAKLARINIBLEYIKADI. AB'NNFKRBABALARI "1920'debirrahiptarafndankurulanManeviCihazlanmaDernei,1936ylndangilizstihbaratn caNazisempatizanveykcfaaliyetlerdebulunmaklasuland...ngilizler,Dernei'BeinciKol'faali yetlerindebulunan'YkcKurulular'listesininenbandakiilkesoktular.Dernek,Hitler'inyenilgi sindensonra1945ylndaFranszveAlmanndegelenlerinigizlicebuluturarak,5yldabinkiiyi birarayagetirdi.AvrupaTopluluununnvesibugrmelerdeatld.Derneinilkesi,Hristiyanahla knnstnlerevesindeKatolikleri,ProtestanlarveOrtodokslarbirletirmekti...." "Manevi Cihazlanma Dernei, ABD'de en etkili kurumlardan biridir. Bill Clinton bakanlk yneti mindedeoketkilidir.ButrosGali,ZbigniewBrzezinskigibinlahsiyetlerdeDerneivevebiti remiyor.BakanClinton'danzellikleslamveATkonusundargtletemashalindeolmasnistiyor lar.Dernek,TrkYunanilikilerindearabuluculukgrevistleniyor." NEMLTRKLERDE'CHAZLANMI' "Manevi Cihazlanma Dernei'nin bir de Trkiye kolu vardr. 1950'lerde Neo Nazi hareketler yeni adlaraldlar.195455'lerdestanbul'uvedierbykehirlerigzelletirmederneklerisard.Biroki adamnnAvrupavesvireilebalantlar,budernekleraraclylaoluyordu." "ManeviCihazlanmaDernei,Caux'dakiatodaeitilmiTrklertarafndan1958ylndaAnkara'da kuruldu.40kiilikkurucuheyetinintoplantlarvealmalarBulvarPalas'tayaplrd.Derneinonur salbakandneminstanbulValisiFahrettinKerimGkay'd.nlmasonEkremTokvestanbul'da yaayan baz Alman, Avusturyal ve Polonyallar da dernein yeleri arasndayd. Bunlarn bir ksm, gemiyllardaNaziPartisininbabasolangizliThulergt'yleskilikileriolankiilerdi.27Mays htilali'ndeoketkilioldular.Dernek,FenerPatrikhanesineVatikangibi'DevletindeDevlet'stats vermek iin ok urat, zamann Babakan Adnan Menderes'e tavsiyede bulundu. 1960l yllarda orduiindedeetkiliydi."

39YAZILAR

AktelDergisi,ManeviCihazlanmaDernei'ninkaytlarnEmniyetGenelMdrlveDernekler Masas'ndansordu.Alnancevap"ManeviCihazlanmaDernei1967ylndafeshedilmi,evraklarda SEKA'yagnderilmi"oldu. HibirzamanManeviCihazlanmaDernei'ninkurucuheyetlistesineulamakmmknolmad.Ku rucularn ounun hayatta olmadn rendik. Ama Dernei ok iyi hatrlayan biri vard: 27 Mays dneminindevrimcigenliklideriDr.MemduhEren,dernekleilgilibildikleriniyleanlatt. "Dneminihtilalcisubaylarndan,rahmetliCelilGrkanPaannenyakndostlarndandm.Paave ei1972ylndabanaManeviCihazlanmaDernei'ninkendileriyleilgilendiinianlattlar,1960ylnda; ihtilalden10gnsonraCelilGrkanPaa,Kbrs'tagrevliykenstanbul'dankomularolanikiyahudi aileziyaretlerinegeliyor.Birliktesvireseyahatiyapmayteklifediyorlar.Paa'Mmkndeil,ihtilal oldu,grevimiterkedemem'diyor.Bununzerinestanbul'daki1.OrduKomutam'nntelefonemriyle Celil Grkan Paa'ya 3 ay izin kartlyor. Paa ve ei yahudi ailelerle beraber svire'deki dernein atosunagidiyor.Orada15gnboyunca,gnde6saatdersaltnda,beyinykamayamaruzkalyorlar." THULERGTVELGSTERLENRUDOLFVONSEBOTTENDORFTRKYE'DESAKLANDIMI? Hitler'eveNaziPartisinekaynaklkedengizliThulergt'nnliderinin,2.DnyaSavandaNazi yenilgisininardndan,"l"gsterilerekyllarcaTrkiye'desakland...PekiManeviCihazlanmaDer neiilebulideringizlenmesiarasndabirbalantvarm?"ikiolayparalellikarzeder"diyor,Aratr macYazarAytunAltmdalveaklamalarnayledevamediyor: "Thule'ninlideriRudolfvonSebottendorf,Hitler'isiyasetesokan,ykselten,onamalidestekbulan da Thule'ydi. Gamal hal Nazi bayran bile Thule hazrlamt. Bu ltn lideri olan Baron Rudolf von Sebottendorf 1945 ile 1957 yllan arasnda Trkiye'de 'Grnmeyen Eller' tarafndan korundu. BalkesirveAdanaillerindesakland.Almantarihileri'Baron1934'teHitler'leelikiyedtveld rld' dedilerse de lmemi ve stanbul'a kanlarak 1934 ile 1945 yllar arasnda Alman istihbarat grevlisiolarakalm,stanbul'daTaksimveTevikiye'deyaam,Trkndegelenleriyledostluk larkurmutu.ngilizler'1945'teAlmanyateslimoluncaBaronintiharetti'diyorlard.OysaBaron'un ldsylenentarihten12ylsonrabirbakasoyadyla,1957ylndaBalkesir'denAntalya'yagelen kiilikbirAlmanheyetindeyeraldn,Antalya'daikigeceCumhuriyetOteli'ndekalarakAdana'ya getiini ve bylece Sebottendorf un 1945 ve 1957 yllan arasnda Trkiye'de 'Grnmeyen Eller'ce korunuyordu" Pekisaklayanlarkim?Dnyayynetenlerarasndagerekteninsanlnbilmediigizlirgtlerde mivar,bunlarnkollarTrkiye'yedemiuzanyor? MTeskidairebakanMahirKaynak"NeoNazizm'inarkasndaABDvar"diyor.Kaynak'nkonuya ilikinaklamasyle: "2.DnyaSavandansonraAlmangizliservisininartklarnAmerikadevrald.Bukadrolarnbyk blmnGneyAmerika'yakardlar.Hattabuna'OdessaOperasyonu'adverildi.ABD'ninGney Amerika'daki operasyonlarn bunlar yrttler. Bunlar; yenik, esir ve sulu eski Nazilerdi. Amerika bunlaristediigibikullanr."(sh:386394) insan, bir kelime veya kelime grubunu devaml olarak okuduu zaman, nerettii bu elektro manyetikdalgalanadetabirifreeklinesokmaktadrkibununladaoifreyeenyaknyapdakibir MaddetesiVarlk'latemasolmaktadr. AhmedHulusi Kaynak:merZKAYA,ZihinKontrol,Paradoks,Mays2011,stanbul Tag: "sodivm pentolhal","subliminal conditioning" (bilinaltn artlandrma), Coca Cola, dtan etkile me,DeneyselpsikologDr.Delgado,korku,Amerika,Avrupa,Rusya,Japonya,psikomotor,Amerikan Devlet NMH Enstitsnden Dr. Goodwin, oksitosin, svire'deki Zrih niversitesi, Thomas Baum gartner,plasebo,AnadoluAjans,Marylandniversitesi,SueCarter,SADAKATHORMONU,betabloke edici, Ege niversitesi Tp Fakltesi Halk Sal Anabilim Dal retim yesi Prof. Dr. Fethi Doan, BrandSenseMarkaDuygusu,Sony,"TheNose:AProfileofSex,BeautyandSurvivalBurun:Seks,G

40YAZILAR

zellikveHayattaKalmaProfili",GabrielleGlaser,billboarding,Emack&Bolio,"Kokuyorgunluu",de kore, Boecillo Teknopark, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, LSD, srail ,ABD, Amdocs, Comvers, KOC.NET, Kuds niversitesi, Bazala Akademisi, fatura, Odigo, srail babakan, Ehud Barak, Bakan BorisYeltsin,Ratnikov,CIA,Haaretzz,Mossad,Arafat,ABDSavunmaBakanDonaldRumsfeld,Bakan George Bush, "Bakan seilmemi Tanr istiyor", Albright, Maddetesi, ALMANYA, seilmi byk bir insan, Hitler, hardal gaz,Pasewalk, kurtarc = Fhrer, halsinasyon, G. L. Waite, Jan d'Arc, Dietrich Eckart,stanbul,Tevikiye'dekurulmugizlirgtThule,Thule,ErnstRoehm,YzbaErhard,Okltist, CermenTarikat,kutsalVehm,Haydu(1869),HeinrichHimmler,RudolfHess,AlfredRosenberg,kral, devletadam,dinadam,siyasetiveasker,BUDSTKELER,Papa9.Benedictbyc,"KaraBy", Malatesta, Martin Luther, Marie Le Normand, Hillary Clinton, Sovyetler Birlii,Leonid Brejnev, zel ifac,Thulergt,"ManeviCihazlanmaDerneiAytunAltndal,'MoralRearmament',ButrosGali, ZbigniewBrzezinski,stanbulValisiFahrettinKerimGkay,Dr.MemduhEren,MahirKaynak,'Odessa Operasyonu',Erbakan,KurtarclarAlmayadan,

41YAZILAR

"NGLZ GZL BELGELERNDE TRKYE" KTABINDAK KRT SORUNUNU HAZIRLAMA LE LGL GZL BELGELER Belgelerialntyaptmkitaptanyorumsuzolaraksunuyorum.ngilizentrikalarnnnasliledii konusundabirazbilgisahibiolacanzainanyorum. CLT:V,KISIM:30 DAKAMINDATRKMPARATORLUU: MeclisReisiSaitPaa:77yandabirKrttr.Devamlvesamimbirngilizdostudur.Sultan'asa dktr,;fakatpolitiktesiriyoktur.(sh:23) *** Sahife304DahiliKaynamalar: DouAnadoludaMajesteninkonsltarafndanverilenrapordadurumolduundankaranlkgs terilmitir. Van, Ermeni ihtillcilerinin merkezi haline geldi. ubat aynda bu ehirde byk sayda mhimmatvesilhelegeirildi.Ermenifedailerdinamitleyirmiaskerildrdler.Martayndadaelli kiiyildrdler.Bunun:stneTrkotoritelerihareketegetiler.ValionsekizErmenibakanylayz adamntevkifetti.kiyzkilo;dinamitvesilhelegeirdi.FedailerharikuladebirtekiltlaTrkoto ritelerini tehlikeye koyuyorlar. Hareketleri gayet hesapl bir genel katliam gayesi tayor. Btn bu iler aynen kylerde de cereyan etti. Tevkifler stne dier ihtillciler katlar. Btn bu vaziyetler kargsndaTrkotoritelerigayetitidalihareketediyor. 1907'deDersimdeKrtleretraftakikylerebasknlaryapyorlard,buyldaayneyitekrarlad lar.Fakatokilerigittiklerindenstlerinekuvvetgnderildi.(sh:67) *** 3Eyll1912Mr.Marling'tenSirE.Grey'e: KomiteyesiolmayanKmilPaannidaresindebirkabinekurulabilir.DiertaraftaniseKmilPa aya.eyhlslamveHarpBakanbaskyapabilir.imdilikseimhazrlklarylameguller.Taningaze tesindenanladmzagrekomiteninpolitikasAvrupannaleyhineolacaktr. imdikidurumyalnz BalkanlarveAvrupaydeilfakatAraplar,Ermenileri,Krtlerivedierrklardamparatorluktan ayrmaaalmakolmaldr. Trkiyede yapacamz propoganda komitenin Trkiyeyi uuruma srkledii ve mutlak ortadan kalkmamasicap'ettiiyolundaolacaktr(sh:121) *** SahifeNo:425VesikaNo:477 17Nisan1913SirA.Nicholsen'denSirE.Goschene: Jagovv bana iki kere n Asyadan bahsetti. Bu Trkiyenin Asyadaki mlknn paralanmasndan bakabireyifadeetmiyor.Almanlarhisselerinialmakistiyorlar.Jagow,AnadoludakisonsuzAlman menfaatlerindenbahsediyor.BuzenginmemleketAlmanlarn,gzdiktikleriolgunbirmeyvegibidir. Sanyorumkistanbuldakarklklarmitediyorlarvebukarklklarnardndan,KrtlerinErme nileriveyaErmenilerinKrtlerikesmesinibekliyorlar.BudurumdadaRuslarnmdahaleedeceini umuyorlar.BylebirvaziyetteAlmanlardaderhalkendimenfaatblgelerinegireceklerdir.Almanla rnniyetibuolduunagreRuslarnErmenimeselelerindedaha dikkatli davranacaklarmmitede rim.Jagow'agreTrkiyeninparalanmasyoldanolabilir. 1AdalardaveAnadoludayaayanRumlarvastasyla. 2Bulgarlarnatalcahattngeipstanbul'ayrmesiyle. 3stanbuldabalayanskntlarneticesiAnadoludaayaklanmalarveAsyaTrkiyesindekatlim, ile VesikaNo:567'yeMr.Fitzmaurices'ineki: Trklermemleketlerindereformyapmakyaniiyihkmetkurmakistiyorlarkitapraflarkanun vereformprojeleriyledolu,fakatdevamlolarakktsonualyorlar.BUNUNSEBEBTRKLERN ARASINDA KARAKTER SAHB NSAN OLMAMASI VE REFORMLARI TARAFSIZ OLARAK UYGULAYA CAKNSANYOKLUUDUR.TrklerbueksiklikleriniksmenbildikleriiinAvrupalmemurlarkullan yorlar. Benim tavsiyem, yeni reformlar teklif etseler bile Trk hkmet mekanizmasn Ermeni ve

42YAZILAR

Krtblgelerinesokmamaktr.35senedirbekleyenErmenilerinbubekleyiivearzulanzelreform larla karlanamaz 1880 senesinde Asya Trkiyesindeki Ermenilerin durumunu ilk defa ngiliz by kelisibildirmitir.Ayrca1876daLordSalisburyTrkiyedereformyaplmasgerektiifikriniAvrupaya bildirdi.Ermeniler35senedenberi:ihtillcigruplarkuruyorlarveyaonlarlabirleiyorlar.VeErmeni lerinRuslarntesirindekalacadorudeildir. ErmeniveKrtblgeleriTrkblgelerindenayrdr,yebatAnadoludanfarkldr.Ermeniilerige lenleriAdanavilyetinideistemektedirler.ErmenileryakndaAlmanlarnTrkdostluumaskesini atpAnadoludanbykbirparakoparacaklarnainanyorlar.RuslarlaAlmanlararasndabirtercih yapmak icap ederse Ruslar tercih ediyorlar.. Balkan zaferinden sonra hakl olarak Ermeniler mide kaplmtr.VeHakkPaannreformlaronlarsinirlendiriyor.Kendileriiinenbykziyannngilizler leRuslarnmterekalmamasndanmeydanageleceinisylyorlar.KrtlerveErmenilerbirbirle rini sevmemekle beraber ayn eyi istiyorlar. Hint Mslmanlar ngilterenin ald sert kararlardan rahatszlk duyuyorlar. Bu neticede Ermeniler iin ok feci olabilir. Eski Sultan arada bir Panisla mizmden bahsederdi, ben bunun tamamen bir blf olduunu biliyorum. imdiki idareciler daha modernEskisvaribirliklerindeErmeniveKrtsubaylarvard,imdibunlarnilerinesonverildi, bizbunlarErmeniveKrtblgelerindekullanabiliriz,buoknormaldir(sh:177178) *** SahifeNo:410VesikaNo:288 23Eyll1919AlbayMeinertzhagen'denLordCurzon*a: FaysaliinyazlanEmirZaid'intelgraf: ittiime gre bu blgelerden ngiliz Birlikleri ekilecekmi. Bu durumda kuzeyden El Saadun ile Krtlerbirleerekhcumedebilir.VebunlarMustafaKemalileanlamayapmolabilirler. Not:MustafaKemalTrkleri,AraplarveKrtleribirletirerekyabanclaryurdundanatmaaa lyor.(sh:196) *** SahifeNo:678VesikaNo:451 10Haziran1919AmiralSirA.Cathorpe'denLordCurzona: BinbaNoelKrtefleriylegrbirliinevarrsabundanbykfaydalarbalayacansylyor. Bunlarstanbul'daAbdlkadirveBedirHaniledahaazmehurbazkimselerdir.Bunlar.pheuyan drmamakiinNoel'denayrolarakKrtblgelerinegidecekler. TrklersulhkonferansnaKrtlerindegetirileceindenkorkuyorlar.KrtlerhenzMustafaKe mal'ekarayaklanmadamaNoelbunuteminedeceindenemin. *** SahifeNo:693VesikaNo:461 21Temmuz1919Mr.Hohler'denSirF.Tley'e: BenimproblemimKrtler.NoelBadad'tanburayageldi,okiyibirinsan,okkudretlibiri,fakat dierbakmdandaKrtlerinpeygamberiolmakistiyor.Krtlergibikimseyoktur,onlarokasil,ok iyilerdiyor.Ermenilerisedeersizvehilekrgrnde.KrtlerhiErmenildrmedibilakisonlar korudular,fakatErmenilerKrtlerildrdler,diyor.KorkarmkiNoelbirKrtLawrence'iolabilir. MezapotamyaimdibizimolacanagreonabirKrtDevletikurdurupkuzeydalarnbylecekoru yabiliriz. Abdlkadir ve onun gibilerle konutum. Krdistan'a gidip tesirlerini kullanmalarn istedim. OnlaratesiredebilmekiinbizdeTrklerehileyapyoruzdiyebelkibedefatekrarlamakmecburiye tinde kaldm. Mamafi Krtlere fazla itimat edilmez. Majeste'nin Hkmetinin amac Trkleri azami derecedezayflatmakolduunagreKrtleribuekildehareketegetirmekfenabirplndeil *** SahifeNo:695VesikaNo:464'eilve KrtPartisindeaktifrolalantannmKrtler: eyhSaidAbdlKadir(Bakan) MevlnZdeRifatBey(Gazeteci) EminBey(EdirneAdliyesindeMemur.) BunlarWilsonprensiplerinegrehakiddiaediyorlar ***

43YAZILAR

SahifeNo:704VesikaNo:469 29Temmuz1919AmiralSirA.Cathorpe'denLordCurzon'a: BeyaztveKaraKilisedeonbinKrtErmenilerekarayakland.Bizimdiokgaripdurumdayz.Bu uzakblgelerevebukuvvetlerekarbireyyapamayz.Sulhartlarmslmanlarnokaleyhineve Hristiyanlarn ok lehine olmas stelik Byk Ermenistan hakkndaki sylentiler, Krtleri Trklerin yanmaitiyor.(sh:202203) *** SahifeNo:735VesikaNo:492 19Austos1919AmiralWebb'denLordCurzon'a: Amerika,TrabzonveErzurum'uiinealanbirErmenistan'himayeedecek. GerikalandrtvilyetidebirKrtDevletiolarakngilizlerinhimayesinebrakyor. BenAmerikanmisyonerlerinintehlikelihareketlerindenkorkuyorum,dintesirindekalphalknb ykounluunutekiledenmslmanlaraktdavranacaklardr. *** SahifeNo:736VesikaNo:493 22Austos1919AmiralWebb'denLordCurzon'a: Bavezir'e Amerikan Bykelilii Amiral Bristolun bir notasn verdi. Buna gre Bakan Wilson Trklerin,KrtlerinveyadierMslmanlarnErmenilerikorumalarnaksihaldeTrkmparatorluu nun ortadan kaldrlacan kendilerine ok kt sulh artlarnn zorla kabul ettirileceini, sylyor. Bavezirbundanoktelakapld.BanaErzurumValisindenaldhakaretdolubirmektubugsterdi, ondaburadahalknsesihkmetinsesindenfarkldrvehalknsesihakikisestir,yazlyd *** SahifeNo:742VesikaNo:498 27Austos1919Mr.Hohler'denMr.C.Kerre: Krtlerin ve Ermenilerin durumu beni hi ilgilendirmez. Krt meselesine verdiimiz ehemmiyet Mezapotamyabakmndandr.DiertaraftanWilsonbenikorkutuyorajanlardevamlhatalaryapyor lar. Noel'e gelince fanatiin biri. Ermenistan'n ve Krdistan'n hududlarnn kat'i olmadnda sizle aynfikirdeyim *** SahifeNo:743VesikaNo:498 ngilizYksekKomisyonununRaporu: KrtmeselesiMezopotamyadatatminkrbirsnriindir.erifPaa'nnkonferansagelipKrtleri temsiletmekarzusuciddiyealnamaz(sh:205) *** SahifeNo:792VesikaNo:523 27Eyll1919AlbayMeinertzhagen'denLordCurzon'a,Noelgayettehlikeli,birekildeTrklerin, aleyhinealpKrtpropagandasyapyor.(sh:210) *** SahifeNo:893VesikaNo:596 17Aralk1919SirE.Crowe'denMr.Kidston'a: MustafadiyebirivarKrtleriayaklandrabilirveErzurumilemerkezAnadolukyllerininarp amyacabirghalinegetirebilir(sh:215) *** SahifeNo:921VesikaNo:616 4Aralk1919Mr.Ryan'nRaporu: ResitPaaylaKrtmeselesinigrtmveAlbayNoel'inMalatya'yziyaretininyanltefsiredildi ini syledim. Geri Majeste'nin hkmetinin Krt meselesinde byk menfaati olduu dorudur, fakatbusadeceMezapotamyaileilgilidirvesrforaykorumakiindir,Diyarbakr'dakiTrkmemurla rnBedirHan'vehattAlbayNoel'itevkiflerininktbireyolduunuAlbayNoel'inKrtmeselesin debirmtehasssolduunu,propagandayapmadn,BedirHan'ndaAlbayNoel'eklavuzlukettii ni,gayelerininoblgeleresulhveskungtrmekolduunu,syledim ***

44YAZILAR

SahifeNo:925VesikaNo:620; 9Aralk1919AmiralSirF.deRobeck'tenLordCurzon'a: Mr.HohlerKrtmeselesihakkndaKrtBakamolanayhSaitAbdlKadirPaaylagrt.Krt lerbtnmitleriningilizHkmetinebalamdurumdalar.BuaraMustafaKemalgittiketehlikeli olmayabalyor.KuvvetlerKrtleriMustafaKemal'ekarkullanmakiinherparaydemeehazr lardr(sh:217) *** SahifeNo:966VesikaNo:633 26Aralk1919Trkmeselesindenctoplant: KrtkabileleringilizveFranszhkimiyetinekonacak,Krdistan'dahibirekildeTrkbraklma yacak.BirtekKrtdevletimiyoksabirokkkKrtdevletlerimikurulacadnlecek.Ermenile reAmerikalarkanalylasilhteminedilecek *** SahifeNo:975VesikaNo:637 26Aralk1919AmiralSirF.deRobeck'tenLordCurzon'a: Kzm Karabekir Paa Krtlerin Kerkk ve Sleymaniye'de ngilizlere kar ayaklandn Harp Ba kanlnahaberverdi.MustafaKemalSivas'taTrk,KrtveArapefleriylebirErmeniDevletikurul masnakartoplantyapt. Toplantdabulunanlar: 13'ncKolordu'danCevatBey. 20'inciKolordu'danAliFuatPaa. 3'ncKolordu'danSelhaddinPaa. 15'inciKolordu'danKzmKarabekirPaa, Hadi Paa, Abuk Paa, Abdurrahman eref Paa, ve Salih Paalar Harp Bakanlnda Cemal Pa a'nnBakanlndatoplanarakyenibiraskerorganizasyonunprojelerinihazrladlar.MustafaKemal Kuvayislmiyeadndabirtekiltkurdu.Butekilt..Krtlerden,AraplardanveMardinblgesin dekieyhlerdenmteekkil...Trk.SubaylarbunlaridareedeceklerveBaKomutanMustafaKemal olacak.Buradastanbul'dagizlibirtekiltkuruldu.Milliyetilerivatanhainiilnediyor(sh:218219) *** SahifeNo:99VesikaNo:12 LloydGeorgeileAmerikallarnTrkiyestndemnakaas:LloydGeorgeveLordCurzonbizneye kararverirsekTrkleronukabulemecburdur,diyorlarveTrkiyeyeteknikuzmanlardagnderecek leriniaklyorlar Sahife183AmerikalYahudilerdeLloydGeorge'atelgrafgnderipparalananTrkyurdundan hisseistiyorlar Sahife178Trkleriyattrmakiinzmirstndekitaleplerinikabuletmigrnelim,Yunanllar dahafazlaaskerkartsnlarsonravazgeeriz Sahife191talyanS.Nitti,Trklerinbtnarazileriniellerindenaldkbariarboraltnasok mayalm,diyor. Sahife231zmir'ebirTrkbayraasarakTrkvarlnkabuletmigrnelim,diyorlar Sahife 258 Venizelos, Trk bayra ehrin dna aslsn Giritte'de Trk bayra ada dnda bir kayalktaaslyd,diyor Sahife 258 ngilizler Krt devleti kurmak istedikleri blgede ok fazla maden olduundan eminler Sahife280LordCurzon,ErzincanndaErmenilereverilmesiniistiyor.VeKaradenizdebirLazis tankurupErmenilerinmandasnavermekistiyor,buteklifidierdelegelertarafndankabuledilmiyor. Sahife293LordCurzon,stanbul'uboaltmakiinbahaneolarakMustafaKemal'inadamlarol duuveehrinbuyzdenboaltldnsyleriz,diyor.(sh:227228) *** SahifeNo:35VesikaNo:5 19Nisan1920Ayntoplant: Amerika'nn mdahalesi stnde mnakaalar yaplyor. Bundan pek memnun deiller. ayet

45YAZILAR

Edirneyi de Yunanllar almaa kalkarsa iler bozulabilir. talyan Nitti, Osmanllarn en zengin yerleri Yunanllaraverilmeli,diyor.Trkborlarnaaitmeselegrlrken1908'de TrkHkmetinemal mavirlikyapmolanMr,Laurentarlp,Osmanllardaneniyinaslparaalnabileceinireniyor lar.SirAdamBlock'agre:AncakmttefiklerinkontrolndebirTrkmaliyesiolabilir.Trklerhibir zaman kendi maliyelerini organize edemezler. ayet Trkler, zenginleirse biz de zenginleiriz... Belikadamalkomisyondayeralmakistiyor. Krdistan meselesine gelince: Lord Curzon, bunun ok mhim bir soru olduunu, stanbul'dan Badad'akadarbtnblgelerdeyaptincelemedeKrtleritemsiledecekhibirkimseyerastlaya madn,erifPaa'nnkendisiniKrttemsilcisigibigstermesineramenbundaneminolmadn, esasenKrtlerinTrklerleberaberyaamayaalmolduunu,TrklerleKrtler'ibirbirlerindenayr mann k zor olduunu, ancak ngiliz ve Franszlarn manda yoluyla bu ii baarabileceklerini, Mu sul'dayaayanKrtlerinngilizmandasnagirdiinisyledi(sh:241) *** SahifeNo:119VesikaNo:11 23Nisan1920Ayntoplant: Mr.Aharonian,MustafaKemal'inOrdususizinsandnzdanokdahakktr.Vebabobiror dudur,binveyaikibinKrtveyakyldenmteekkildir.Nfushakkndahazrlananistatistiklerise yalandr.ErmenilerinistatistikleriAvrupaayarndaolupbunlaragreHristiyanlarounluktadr.Ma realFoch,ErmeniDevletibabozukvedzensizbirtekilttr,imdikiErmeniidarecilerisemillduy gulartahrikedilmisinirlibirsistemdir.GayetiyitekiltlTrklerkarsndahibireyyapmalarna imkn yoktur. Trklerin en kuvvetli kalelerinden biri olan Erzurum'u elde etmelerine imkn yoktur. (sh:243) *** SahifeNo:26VesikaNo:28 15Mart1920Trkiye'dekigeneldurumhakkndaGenerallerinbildirisi: Gizli aPolitikdurum: Btnpolitikkudretmilliyetiliderdedir. b Moral durum: Halkn ou harplerden yorgundur. Bununla birlikte vatanlarm korumak iin mthibirekildesavaacaklardr. cMalzeme: 1nsan:Btnordubirliklerimilliyetilerlebirlemilerdir. 2Malzeme:Normalbirlikler(iyisilhl,iyibesili)36aydayanabilirler. 3Haberleme:Telgraftesisifenadeildir.DouileBatarasndahaberlemevardr.Erzurum, Van,KarakiliseveBeyaztta4adettelsizvardr. 4Ulam:AnkarademiryoluTrklerinkontrolndedir.Fakatyakndamalzemeskntsekecek lerdir.BunlardaErelikmrveodunyaktolarakkullanlmaktadr.Motorluvastalarhiyoktur,at vekatrokaz'dr. dAskerkontrolvetekilt:Ankara,SivasveErzurum'dakfiderecedeorganizeolmuvaziyet teler.Konya'yterkedersekoraydastolarakkullanacaklardr. eMilliyetihareketleringenilemesi:zmir,TrakyaveAdanagibiErmeniveAvrupalaskerlerin baskyaptyerlerdebilhassaartmaktadr. fKomuhalk:Araplar,ayndindenolanTrkleresempatigsteriyorlar,milliyetihareketonla ratesirediyor.FakatTrklereyardmedeceklerisanlmyor. Krtler:kiksmdr.Trkleritutanlarvengiliz,Fransztesirindekalanlar. Azarbeycan:Trkleresempatiduyuyorlar.Ermenilereokteekkredilirki,bunlarnveTatarlarn Trklerlebirlemesininlyorlar. IIPsikolojikvehiss: a stanbul'un Trklerin elinde kalmasn isteyen Mslmanlarn dncesini anlamak ok zor. HerhaldeHindistan,Msr,Arabistan,Afganistan,Mezapotamya,SuriyeveAzerbeycan'dastnzm reyitekiledenTrklerpropagandayapyorolmal.phesizmahallhdiselerinesassebebi,zmir'e Yunanllarn kmas,BykErmenistan'nkurulmasfikriveAdana'yaHristiyanaskerlerinsokulmas

46YAZILAR

olaylardr. b Karekteristikleri : Trkler mthi savadr. Bilhassa memleket mdafaasnda. Ordudaki su baylarokiyiyetimilerdirveiyiorganizeolmulardr.Milliyetietelerinsilhlarvardr,cephaneleri azdr.Hiulatrmavastalaryoktur,bunarameninanlmazbirhareketkabiliyetlerivardr. 4 Milliyetilerin yapabilecekleri hareketler: Milliyeti eteler haberleme imknszlklar ve maddglklereramenaadakiyerlerehcumedebilirler. aTrakyadakiYunanllara. bstanbul'daayaklanmalar,zmir'dekiYunanllarahcum. cAdana'dakiFranszlarahcum, dErmenistan'ahcum, eMezapotamya'yahcum, fGerillametotlartatbiki. 5stanbulveTrakya: 1)BatTrakya:9Yunanbl,Xanthi'de3500silh. 2)Gmlcne'de3batarya3500silhve3squadron,birbataryatalyanbirkampani. 3)DouTrakya:Trkler2500silhvekababirtahminle30.000silhetecilerinelinde. Mttefikler : stanbul demiryolu stnde bir Yunan bataryonu. Edirne'de 2 Fransz Squadron'u, Edirnehalknn%75Trkolupsilahlanabilirler. stanbulblgesi:Umumbirayaklanmahalinde20.000kadarsilhkartabilirler.Mttefiklerka rada24.000silhvedenizdebtndonanma. 6AydnVilyetindeYunanllar: Trkler17.000kiiyesahipfakatAnadoludemiryolustnde60.000kiiolabileceitahminedili yor.Yunanllarn60.000Bayonet'ivar. Trklerinstndurumu: aYunanllarnstratejikdurumuiyideil. bYunanllarnigalsrasndakullandmetotlarbtnhalkmilliyetilerlebirletirdi,ayrcaYu nanllarnmoraldurumuiyideil. Trklerindezavantajlar: azmirblgesindeokfazlayerli.Rumolmas, bYunankuvvetlerininiyiorganizeolmas, cMttefiklertarafndanhereityardmnyaplmas. 7AdanaBlgesi: 7.000milliyetivar,birayaklanmada20.000olabilir.Mttefiklerise30.000kii. 8Ermenistan: 18,500 milliyeti kuvvete kar 20.000 kiilik Ermeni ordusu ve 36 da toplar (80.000 tfek) leri var. 9KuzeyMezapotamya:Trkler2.400kii,mttefiklerbirHintbl.(Division) 10PasifMukavemetveGerillatehdidleri: ZamanMustafaKemalinlehinedir.YunanllarnAnadoludasavamas,depolarahcum,demiryo lunu bloke etmek, Rus Ermeni snrm kontrol etmek, mttefiklerin karaya asker kartmasna mani olmak,Frat'tangilizlerekarAraplarlabirlemekveAdanadaFranszlarlasava,btnbunlaramani olmakistiyorsaktamteekkllordulargndermemizgereklidir. KISIMII 1)Trklerleyaplacaksulhanlamas: 1BtnAvrupaTrkiyesiYunanllaraverilecek. 2zmirYunanllaraverilecek. 3KrdistandaTrklerinhibirhaklarkalmayacak. 5 Trabzonla Erzincan arasnda 40 mil mesafe askersiz hale getirilecek. Btn bunlara ilveten TrkiyeMezapotamya,Suriye,FilistinveArabistanstndekihaklarndanvazgeecek. 2)Trklerbunlarakarneyapabilir: aSulhuimzalamaz. bGenelbirayaklanmaolurveAnadoluylaTrakyadakibtnHristiyanlarkeserler.

47YAZILAR

cTrklerAvrupadaBulgarlarlabirleipYunanllarakarhareketegeerler. dAsyadaAraplarlaveBoleviklerlebirleebilirler. 3)Mttefiklerinmterekhareketi: aTrakya'dakiHristiyanlarFranszlarkoruyacaktr. bYunanllarzmirdenKonyaveEskiehir'eilerliyeceklerdir. cFranszlarAdana'danMaraistikmetineilerleyeceklerdir. dAydndatalyanlarnTrklerekarilerlemesibeklenemez.Kafildekuvvetbileteminede mediler. estanbul,boazlarveKaradenizngilizlertarafndankorunacaktr. fKrdistandadurumdaneminolamayz,Krtlerbileneistediklerinibilmiyorlar. gErmenistan,(ErzurumTrklerinenkuvvetlikalelerindenbiridirveokbykbirTrktopra nn Ermenilere verilmesine gz yummazlar. stelik Ermeni ordusunun arpma kabiliyeti ok azdr. ayetbublgeyiErmenilerevermekistiyorsakmutlaksilhlamdahaleetmemizlzmdr.Blokajve ticaretikesmekAnadolugibifazlasyla kendikendineyetenbir memleketiinhibirey ifadeede mez.1916'daRuslarikimislikuvvetlebilebublgelerdeilerleyemediler.imdibizimilerlememiziin Trklerdenokdahafazlakuvvetliolmamzzaruridir.Bublgelerbiziyllarcauratrr. 4)ngilizkaynaklar;Ermenileriinlzumluaskermalzemeyineredenbulacamzsyleyemeyiz. Bugnkngilizkuvvetleringilizimparatorluunazorluklayetmektedir. 5)Karkoymahareketlerininbirdenpatlamashali:YunanllarAnadoludemiryolundailerleme ebalarcaTrklerAnadoludayaayanHristiyanlarldrebilirler.AynderecedeeminizkiErmenive Rum'lardasilhszMslmanlarldreceklerdir.Buhdiselerbirkerebaladmydartkdurdurama yz. 6)DierMslmanlaratesiri:Filistin,MezapotamyaveHindistanmslmanlarTrklereimzalat lanbuokaranlamayiyikarlamayacaklardr.Busebepleimzadanokevvelbunlartehditetme liyiz.7)Netice: Mttefikler hazr olmadklar bir asker durumla karlaabilirler. Sulh artlar bu memlekete sulh getirmeyecek kadar ardr. ngiliz imparatorluu bir zamanlar Trk mparatorluunun olan btn blgelerieldeetmitir.Vebtnmes'uliyetlerehazrolmasgerekir(sh:261266) *** *** SahifeNo:49VesikaNo:33 26Mart1920AmiralSirF.deRobeck'tenLordCurzon'a: KrdistanTrkiye'dentamamenayrlphrolmaldr.ErmenilerleKrtlerinmenfaatlerinibadat rabiliriz. stanbuldaki Krt Kulb bakan Said Abdl Kadir veya Paristeki Krt delegesi erif Paa emrimizdedir *** SahifeNo:49VesikaNo:34 29Mart1920AmiralSirF.deRobeck'tenLordCurzon'a: Krtlerinoubirbakantarafndanidareedilmekister,bunaramenerifPaaKrtlerstnde hibirtesiriyoktur.erifPaastndehivakitkaybetmeyiniz *** SahifeNo:51VesikaNo:36 30Mart1920AmiralSirF.deRobeck'tenLordCurzon'a:BavezirdenMustafaKemal'iktleyen veonlarnhkmetinemrinekargelenasilerolduklarnbildirenvehalknhkmeteitaatigerekti inianlatanbiryazaldk.(sh:269) *** SahifeNo:108VesikaNo:103 28Temmuz1920AmiralSirF.deRoberck'tenLordCurzon'a: Krtmeselesihakkndasizinfikrinizibiliyorum,dahakat'birkararavarmanziinbunuyazyorum. DamatFeritbanageldi,sulhanlamasnagreKrtlerayrbirdevletolacaklardr,KrtliderleriMus tafaKemal'isevmezlernkoBolevikliigetirmekistiyor.SizMustafaKemal'dennefretediyorsu nuznkosizinyaptnzanlamaykabuletmiyor,ohaldeKrtleriMustafaKemal'ekarbirlikte

48YAZILAR

kullanalm,dedi(sh:277) *** SahifeNo:146VesikaNo:144'eilve 23Eyll1920Mr.Ryan'nAnadolumillhareketihakkndakinotu: Trkleryaplansulhuoksertveokadaletsizbuldular.stanbulhkmetisonderecedezayfve ifls etmi durumdadr. Milliyetiler zayf, Yunanllar ise zrhlar iinde prl prl ve hazr. Majestenin hkmetihangipolitikaytakipedeceinibilmiyor.Franszlarikikampaayrldlar,talyanlarpolitikve ekonomikbakmdanTrkiyeyiemmekistiyorlar.KRTLERNTRKLERDENAYRILMALARIOKG. ByleolmaklaberaberMajesteninhkmetionlarKemalistlerleBoleviklerekarkullanabilir.Ana doluyu milliyetilere kar cesaretlendirmeliyiz.. Halkn milliyetilerden bitkin olduu teorosini yay malyz.FeritPaaAnadolu'yabirgrupgnderiphalkkandrmaaalacak..(sh:280) Kaynak:ncelemeyiYapan:ErolULUBELEN,ngilizGizliBelgelerindeTrkiye,TheBritishDocu mentsOnTheOriginOfTheWar18981914HisMajesty'sStationaryOfficeLondon1927Birinci Ksm18961908stanbul,1967 KitapNDRPDF9,53MB

49YAZILAR

BE VAKT NAMAZ NN FARZ OLDU? nsan,gelienbirvarlktr.Bugeliimi,hemmaddhemmanevolarakgerekleir.Ancakbusre, herinsandafarkllkgsterir.Bunugenetikyaps,hayat,ivedetkenleremaruzkalarakoluturur. Buetkenlerievre,kltrelveitimetkileimler,kltryapsileilgialanlargibidurumlarladabes lenerekgelimeyedevameder. nsann bilinci dhilinde gerekleen her eit unsuru farklaryla birlikte alglarken; bilinaltnda gerekleenhususlarounluklakontroledememektedir.Busebeptendolay,bilinaltnynetmek de,standartlarasdrmakpekmmknolamamaktadr.Mesela,reklamdnyasbataolmakzere hedefkitlehakkndaulalmasgerekenhedefekavumakiingizlenenbirmesajnbilinaltilekar lanmasnnnnegeilmesiiinyaplmasiingereklitedbirlerhakkndafazlabilgibulunmamaktadr. SubliminalMesaj Mesajneletirelbilinlizihninfiltresinetaklmadan,dorudanbilinalttarafndanalglanmas dr. Belli belirsiz alglamay (subliminal, gizli ekil/imge) bir kimsenin, uzaklk ya da k yetersizlii nedeniylebirnesneyitamolarakdeilhayalmeyalfarketmesi.(Larousseszl) Beynimizgnboyusayszeyleralglar,ounudabilinsizcekaydeder.Mesela;arabakullanrken evremizdegrdklerimizinpekaznbilinliolarakgrrz,gerisihepbilindkaytlardr.aretinin iaretinibilindalglar,bilinlialglamadansonrahareketigerekletiririz.Neticedealkanlklarm zn ve inanlarmzn kaytl olduu bilinalt zihnimiz, davranlarmz, seimlerimizi ve kaderimizi hayatmzboyuncaetkiler,durur. Subliminal mesaj yzde yz gvenlidir, insana zarar verebilecek her trl mesaj otomatik olarak bilinalt tarafndan reddedilir, denilse de insanlarn bir trl mesajlardan bir ekilde zarar grd kesindir.Belkihercanlnnbilinkatmanlartabiatgereikendinikorumayaynelikolarakprogram lanmolsadagizlietkisiolanbupsikolojiketkilenmedurumundankurtulmasgereklidir.Sreklitek rarlananbirmesajalkanlkyapmaktadr.nsannzayfkaldynlerinuyarlmasileduyguvefiiller gizlimesajkarsndareflekslehareketederektekininistenilenhedefinedoruhareketeder. KapitalistsisteminfikirbabalarndanFreudunanafikriolancinsellii,insanhayatnnbtnalan larnda, yiyecek, iecek, giyecek, vb. eylerde dolayl olaraktan kullanlmak istenilmesi tketim eko nomisinintemelfaktrlerindenolmasyla,biryiyecekfirmasrnnetkiliimajyakalamasiincin selliiimaederkenoluacaketkisindekigizlimesajngvenilirliinaslllebilir. Mesela,birfiliminhangimesajakilitlendiini;birpartininseimncesibirarkysreklidinletir kenaltndasubliminalmesajkullanmadnnasltakdiredebiliriz.Bugizlimesajnieriinidahason radantoplumunyargsndayeniolumuyargcmlelerinitespitetmekzamanalsada,bugizlimesa jnbiriaretiolmaktadr. Bizimburadaaslanlatmakistediimiz,bumesajyamurualtndanaslkorunacamzolmaktadr. Dinimizinbizengrdtemelesaslardanbirinifakalametiolanhususlardanuzakdurmaktr.Bunun bandaolduungibigrn,grndngibiolemriilemnafklkesindilleyasaklamasdr.M nafk,kfirolankiidendahaktolupenbykmanevicezaygrendir.nkaldatmavehilesiile insanlaryanlasevketmektedir. Naslkorunacaz? Bahsedilen gizli mesajlar karsnda insan koruyacak bir faktr vardr. O da inanc gerei oluan ibadetlerzinciridir.badetler,taabbudi 12olmasiledirekbilinaltnuyarcolmaktadr.nsannalg lamadzeyindekiBilinncesi,BilinveBilinaltsralamasndaenkorunakszksmolanBi linaltancakaklnsnrndaolmayantaabbudibadetlekorunabilmektedir.BunedenleAllahTel kullarnakendisinehibirfaydasdokunmayanibadetemriniverirken,bahsedilenetkininenazsevi yeyeinmesiniveyokolmasnmuratetmitir.Sreklialanveyamzikdinleyenbirkiininalgsn daetkiyapacaksubliminalmesajsaysvezamanbirnamazvaktiilekesildiinde,beynintemizle meilemiiinezberdenokuyacabirayetbilgisayaraatlanformatetkisigibibeyineetkieder.Bunu
Taabbd:"badeteaitolupemrolunduuiinyaplan.Sebebveilletisadeceemirolan,aklnmuhakeme sinebalolmayan.bdeteitvemteallik.
12

50YAZILAR

fark etmek isteyen kiiler bunu u ekilde deneyebilirler. Namaz iin kalkldnda alnan abdest ve namaznfiilihareketleriiledeiikbirortamadhilolupdnldndekalnanyerdenbalamakye rinesfrdanbaladbirnoktaierisindeolduunugrr.Ayrcanamazibadetindegznaktutul massebeplerindenbiridealglanmgrntlerinsilinmehareketlerindenbakabireydeildir.Al lahTelbuyurduki; Sanavahyedilenkitabokuyuptebliet,namazhakkylaifaet! Muhakkak ki namaz, insan, ahlk d davranlardan, mer olmayan ilerden uzak tutar. Al lahnamazlaanmak,elbetteenbykfazilettir.Allahbtnilediklerinizibilir.13 Bunagrenamazetkileneninsanetkialanndankarrdemektir.Busonulaibadetetmeyeninde biretkiierisindeolduunusylemedendegeemeyiz. Tasavvufun,halvet,zikirgibiunsurlariseileriseviyedebilinaltnamdahaleedenunsurlaroldu undanherkesetavsiyeedilenbirhususdeildir. AllahTelmseningerektenilholduunabirdahaimanettim. smailHakk

13

(Ankebut,45)

51YAZILAR

BU DA GEER Y H Izdrabnsonuyoksanma,bualemdegeer, mrifanigibidir,gndegeer,demdegeer, Gamkarareyliyemezhandeihurremdegeer, Devriadidegeer,gussaimatemdegeer, Gecegndzyokolur,andemademdegeer, Butecelliihayatakilebktbelimi, alyangzyam,yoksakihicranselimi? nleyensazkazannacababamtelimi? evrilirdestikaderlebuu'ununfilimi, Neysusar,meydklr,gulguleiCemdegeer, bretaldn,okudunsauyamandnyadan, Nefsinikurtaragrmasyadmafihadan. Niyyetihilkatbulakcihanaradan, nyokdan,sonuboktan,bukuruda'vadan Utanrgayretigufranlacehennemdegeer. Neeriat,netarikat,nehakikat,netre, Sremezhkmnbunlaryaadkabukre CahilinkorkukokandefteriniTanrdre! Ma'rifetmahkemesindeverilenhkmegre, Cennetiflaseder,efsaneidemdegeer. SerseriNeyzen'inaknlakulakverszne, Girmemitirbuavalim,bubedyi'gzne. Cehlininkudretibaktrmadkendizne. Pirolursakiyiglehrebaklmazyzne, Hakolurpirimugan,sohbetihemdemdegeer. NEYZENTEVFKkaddesellhsrrahulazz

52YAZILAR

HLAFET ORDUSUNUN MENKIBELER VE TRKLERN FAZLETLER- CAHZ [2.FAZ'LELETRK]TRKLERNFAZLETLER [a)Mukaddime] EsirgeyenveBalayanAllah'nAdileBalarm. Allahkendisindenrazolsunveyznaketsin,hukitabMu'tasmbillahzamanndayazdm.Fa kat, anlatlmas uzun srecek baz sebeplerden dolay kitap ona ulamad. Bunun iin burada, o se beplerden bahsetmeye kalkmadm. Eserin orta hacimde, insafa uygun olmasn temenni edip bir kavmin (milletin) medhinde ileri giden, dierlerinin yerilmesinde (hicvinde) mbalaaya kaan bir eserolmamasnistedim.Zira,eserbutazdaolursayalanonuirkinletirir,iinetekrarlarkarr,te melisunlikzerinekurulur,ifdesiirkin,vemulakolur. Medhedeneenokfaydaveren,medhedileneenokiyiliidokunan,enuzuniz,engzelhatra brakanmedihdoru,leninhalineuygunveonamnsipolanmedihtir.Tki,bahsettiivetavsif ettiikimseyeiaretediponadikkatieksin. Benylederim: "Trkler'in menkibinden bahsetmek ancak dier askerlerin meslibinden (eksikliklerinden) bahsetmeklemmknolacaksahepsindenbahsetmeyibirkenarabrakmakdahadoru,bukitab yazmaktanvazgemekdahaihtiyatlolur.Busnflardanoununiyiliindenbahsetmekazckdahi olsa bazlarnn ktlnden bahsetmekle badaamaz. Zira, ounluun iyiliinden bahsetmek nafile(borolmayaney)vefazladanbirksmolduuhalde,aznlnktlndenbahsetmekise gnhvezerimizebor(vacip)olanterketmektenbirksmdr.Azfarzisebizeoknafiledendaha faydaldr. Herkesineksikliktennasibivebirmiktargnahvardr,insanlarancak,iyiliklerininokluu,kt lklerininazlilebirbirlerindenstnolurlar.Btniyiliklerikendisindetoplaypbykkk,aikr vegizlibtnktlklerdenpkolmayagelincebunuhibirkimsegrmemitir. Nbiayleder: "Kusuruolmuyanhibirarkadaedinemezsin.nsanlarnhangisidrtbamamurdur.". HarselSa'ddeyleder: "Arkadal hayatn gnlerine benzeyen, bana kar trl trl tavrlar taknan bir arkadam var.Birhuyunuayplayponuterkedinceayplamadmbakabirhuyubenionadorueker.". Bariseyleder: "Senheritearkadantenkitedersen,tenkitetmeyeceinbirkimseyerastlyamazsn.Yayalnz yaa,yaarkadanlaiyigein.Zira,ohazangnhiler,bazangnhtankanr.Birokdefazerin depvesamanolansudanimezsensusuzkalrsn.Hangiinsannitiisudimatemizdir?". Buhususta,Muti'b.yselLeysyleder. "Eerhayatboyuncakusurilemeyecek(ayakkabskaymayacak)birkimsedenbakasilearka dalketmekistemiyorsan,Nekadarararsanarabylebirinibulamazsn.Benzeriolmayanbylebir kimseneredebulunur.Benimarkadamkusuruaffeden,arkadannazkusurunuhogrenkim sedir".OrdudanbirkimseolanMuhammedb.Sa'dyleder: "yiliiokbykolduuhaldebaakakmadiin,mrmelverirse'Amr'ateekkredeceim. Oylebiradamki,elindekimal,arkadandansakldeildir.Arkadabirkusurilediizamanon danikyetdeetmez.Benimhtiyacmgrlmeyecektarafndangrd.Buihtiya,ortadankalkn cayakadaronungzndepoldu". Doruyu bulamamakta mterek olmalarna, kuvvetlilikleri zayflklar ile bir arada olmasna ra men muhtelif insan zmrelerinden kp gelen ahslar, Araplar'dan mukayeseciler baz kusurlarn affn ahlk bakmdan ibir vecbe, hayatta faydal bir ey, insanlar arasndaki muamelelerde akllca birhareketolarakkabulettiklerinegretemkin,kudret,fazilet,reislik,efendilik,AllahTel'nnmu vaffakiyeti,korumas,desteiveiyiyardmileberaberbulunangzelhasletlere,iyisoylulua,yksek ahlka, ilim ve hilimde tamamla, azim ve ihtiyatta kemle sahip olduktan baka fazilet sahibinin faziletinin, anlay sahibinin anlaynn ulaamad derecede anlay yerinde anlaya, afv yerinde afva,grmemezliktengelmeyerindegrmemezliktengelmeyesahipolmadkaadyceolanAllah'n

53YAZILAR

enbykveenulureisehilfettacn,enbykveengeninimeti,enparlakveenstnkeremlilii balamayacanda, sonra ona itaati kendisine itatla, ona isyan kendisine isyanla bir saymayaca ndapheetmeyiz. KuvvetvekudretsadeceyceveuluAllahTel'yaaittir.imdi,Trklerhakkndabizekadarge lenlerdenbahsedeceiz: HalknhalifetarafndankabuledildiiDaralhilfa'ye(hilfetevine)gelenkimselerdenbirtoplu lukarasndaMuhammadb.elCahmSummeelAsraselKasmb.Sayyryledediler: "BiraralkHumeydb.Abdulhamd,hsidelSudi,Ebuc'abbb.BuhrahudhelBalh,Yahya b.Mu'zveharpilmindeilerigitmi,sayd,tecrbeli,temrinliveharpsanatileokuramkimse lerleotururkenMa'mn'unelisigeliponlaraylededi: Halifesizeayrayrvetoptan,"aranzdanherbirkumandannitimadettiivesekinyzadam ile yz Trkle mi? Yoksa yz Haric ile mi karlamay tercih ettiini sylemesini ve bu husustaki iddiasn,delilinikaydetmesini"buyuruyor. Oradakilerin hepsi, "yz Trkle karlamay yz Haric ile karlamaya tercih ederiz" dediler. Humeyd ise bir ey sylemiyordu. Herkes delillerini sayp bitirdikten sonra eli Humeyd'a "herkes syleyeceinisyledi.Sendesyleyeceinisyleveyaz.Lehindevealeyhindedelilolsun."dedi. [b)Humeydb.AbdelHamd'inszleri.] BununzerineHumeydunlarsyledi: "BenyzHaricilekarlamaytercihederim.Zira,Haric'nindierbtnmuhariplerearbas t hususlarn Trkte mkemmel olduunu grdm halde Haric'de mkemmel olmadn gr dm.BuhususlardaTrk'nHaric'yestnlHaric'nindiermuhariplerestnlderecesin dedir.Ayrca,bazhalamlardanTrk,Haric'dentemayzederki,buhususlardaharicininherhangi bir iddias ve hissesi yoktur. stelik Trk'n Haric'den ayrld bu meziyetler, baz bakmlardan onunlamterekolduuhususlardandahatehlikelivedahafazlaieyaraycdr". Humeyd,ayrcaylededi: "Haric'nindiermuhariplerestnolduumeziyetleriunlardr: Birincisi,harbinilkanndaiddetlehcumetmek.Buhamle,Hricler'inistediklerinieldeettikleri, umduklarnanailolduklarhamledir. kincisi, dmana sabahleyin gafil olarak baskn yapp perian ve ktk zerinde et iken hcum etmek,hcumedipgeriekildiktensonranefesalmayavednmeyefrsatvermedenabucakile rinibitirmekiinhzlyrye(drtnalakomaya)veuzungeceyrylerinesabretmek.[Onlarbu husustaokadarsratlidirlerki],dmanbukadarzamandabukadaryoluhibirkimseninkatedece inetahminbileedemez. ncs,Maricdierinsanlartarafndan"Dilerseyetiir.Yakalanmakistenirsekaar."diyeta nnr. Drdncs,aznhafifliiveeyalarnazlmeselesidir.Haricatnyedeealpkatrnabiner. Gerekirse akam bir yerde, sabah baka bir yerde geirir. Haricler yle insanlardr ki, yurtlarndan ktklarndaarkalarndaokmal,graalbaheler,yksekevler,iftlikler,zahireler,gzelkadnlar brakmazlar. Dier askerleri, onlarla karlamaya tevik edecek eyalar ve mallar da yoktur. Onlar her yerde su ve yetecek kadar azk bulan, bunu bulamadklar yerde kanatlar uzaklar yaklatran, sarp ve yama yerleri dzletiren, hi bir ey biriktirmeyen ve yarn dnmeyen kular gibidirler. Aynekilde,bukulargibiHariclerdeyiyecekskntsekmezler.Azkbulamadklarvakita'vaciyya atlar,14 katrlar, atlar, yklerin hafiflii, uzun zaman hzl (drtnala) gitme kuvvetine sahip olmalar azklarneldeetmeyikolaylatrr,erzaklarnoaltr. Beincisi,eerhkmdarlar,onlargibihafifazklveazyklolmalarveonlargibihareketede bilmeleri iin zerlerine saylarnca asker gnderirlerse bu askerler onlar karsnda dayanamazlar. Zira, yz asker yz Haric'ye kar duramaz. Askeri oaltp saysn artracak olurlarsa, bu askerler onlar takip edemezler, onlar tarafndan takip olunurlarsa kurtulamazlar. Haric ne zaman dman yamalamakvegafilyakalamakisterse,basknyapmakiindmanayaklar,frsatelverdiived manneksikliinigrdzamanganimetalacana,korktuuzamankaabileceine,istediizaman
14

Kkyatabinildiiiinbacaklarerilenbiratncinsindengelenatlaraverilenumumisim.

54YAZILAR

dmankuvvetlerininnizammbozupbirparalarmkoparpalabilmekiinhcumedebileceineka naatgetirincebunuyapar.(?). Humeyd,"ite,Hariclerdinnlkleritaraflarvekumandanlarnonlarlakarlamayistememe lerinesebepolanmeziyetleribunlardr"dedi. ElKasmb.Syyriseunlarsyledi: "Haricler'inkalplerititretenveyerlerindenoynatan,azimlerikranvegevetenbakabirhususi yetlerideaskerlerinvehalkarasndakimuhariplerinonlarhalikndaiittikleridarbmesellerdir.irin ubeyitindeolduugibi. "Cimri olan ve misfire yemek vermekten korkan kimse zrhl azrakiye benzer misfiri grn ce...". Bakabiririnubeytigibi: Vadd dann hli deiti. imdi [orada] kl Haric'nin elinde [ok kullanlmaktan kesmez hale geldiiiin]vurulduuyerikesmeyerekgerisramaktadr."(?). Bakabirirdeyleder: "Tahkim=HkmsadeceAllahTelyaaittir(yniharici)akamlaynklcmekincearslanlar lakarlamakonunlakarlamaktandahaehvendir"(?). BunlarelKasmb.Sayr'nilavesidir. Humeydayrcaunlarilveetti: "lkhcumagelince,Trkbuhusustadahamakbultesire,dahaderlitoplu,dahasalambiretki yesahiptir.Zira,Trkyapthamlekat,azmikesinolsun,kararblnmvekafasdankolma sndiyeatnyolundansapmamay,saptzamanhzlakomayretmitir(?).Aksitakdirdeatn bir iki defa dndrmesi gerekir. Byle olmazsa at yolunu brakmaz, komaktan vazgemez. Trk byleyapmaklakafasnadoacakzararlfikirlerden,hayatsevmekvedmanlakarlamakkor kusudolaysylaazminikurmakgibibirhatayadmektenmidinikesmekistemitir.Atnbue kilde,kendimahvnasebepolmasmuhtemelolanikisafarasndabireyyapmadandnmemeyi, hcumanndasahibininkendisiniidareetmesineimknvermemeyialtrdiiniisalamaba lamadan,dmanneksiinigrmedenhcumakalkmaz.Trk,kalbindenfirardncelerini,geri kamabahanelerinikovmakiin,kendisini,eniddetliharplerigrdzamanhibirfedakrlktan kanmayan,herhangibirhileyigeribrakmayandardakalmkimseyebenzetmekister(?)." Humeydszneyledevametti: "Harichcumanndamzrakdarbelerinegvenir.TrkleriseHariclergibi,hattdahaiyimzrak kullanrlar.Hcumanndaonlardanbinsvari,bindmanatlsnaokatsalaronlarnhepsiniyere sererler.Bu trl hcumahibirordudayanamaz.stelik Haricler'invelaraplarnn atnze rinde,bahsedeyecekderecedeatclklaryoktur. Trk,vahihayvana,kua,havadakihedefe,insana,meltilmiveyayerekonmuhayvandan hedeflere,avnnzerinepikeyapankularaokatar.O,hayvannhzlasrdhalde,ne,arkaya, saavesola,yukaryaveaayaokatar.HaricyaymabirokkoymadanTrkontaneokatar.Bir dadan inerken veya bir ukur vadinin iine girerken atn haricnin dz yerde srdnden daha hzlsrer.Trk'nikisiyznde,ikisikafasnnarkasndaolmakzeredrtgzvardr.Haricler'in harbinsonunda,Horasanllar'nharbinbandaeksikliklerivardr: Horasanllar,dmanlakarlamannbalangcndageriekilirler.Busradakamayabalarlar sahezimeteuramlardr.Bununlaberaberokdefageridnerler.Fakatbu,askeritehlikeyema ruzbraktktanvedmanhcumatamaettirdiktensonavukubulur. Haricler bir geri katlar m, kamlardr. Artk, geri ekildikten sonra tekrar hcuma gemeleri hesabakatlmayacakkadarndirdir. Trk,Horasanlgibigeriekilmez.Geridndtaktirdeldrcbirzehir,insanniinibitirenbir lmdr. Zira, arkasndaki insana nndeki insan gibi okunu isabet ettirir. Bu kadar hzl gitmesine ramenkemendatmasndan,kemendiiledmannatnyereykmasndanvesvariyiatnnzerin denkappalmasndaneminolunamaz.imdiyekadarkemenddenMuhallabb.EbSufra,alHarisb. Hill ve Abbd b el Hseyn 'den baka hibir kimse kurtulamamtr. Bununla beraber Trk, ekseri kemend atarken baka trl bir oyun dnr. Kemend att kimseyi yakalayp yedeine almazsa chil, bu neticenin Trk'n beceriksizliinden, kemend atlan kimsenin maharetinden ileri geldiini

55YAZILAR

zanneder".. Humeyd,ayrca,"Trklersvarilerineiki,yayvebukadardakiritamayretmilerdir."dedi. Sznedevamlaylededi: "Trkhcumettiizamanahs,silh,hayvan,hayvannntakmlarileilgilihereyiyanndabu lundurur. Hzl yrye, devaml yolculua, uzun gece yrylerine ve memleketler kat etmeye gelincebuhusustaociddenyntaaccptr. Mesel bir tanesi; Haricnin at Trk'n at kadar mtehammil deildir. Trk bir baytardan daha usta, atn istedii gibi terbiye etme bakmndan seyislerden daha baarldr. Atn kendisi yetitirir, tay iken kendisi terbiye eder. Atnn adn sylerse at onu takip eder, koarsa at arkasndan koar. Bunu(ismini)atnaokadaraltrmtrki,beygirinHST,diideveninOHH,erkekdeveninIHH,kat rnADSveeeinDEHkelimelerini,delininlkabn,ocuunadntandgibitanr. Trk'nmrnngnlerinitoplasanatzerindegeengnlerininyerzerindeoturarakgeirdii gnlerden daha ok olduunu grrsn. Trk ksraklarnn aygrna biner gaza yapmak, yolculuk et mekveavlanmakiinveyaherhangibirmaksadayurdundankarsaksravetaylaronutakipeder. nsanavlamazsavahihayvanavlar.Bunadaimknbulamaypyiyeceemuhtaolursahayvanlarn danbirininkannemer.Susuzkalrsaksraklarndanbirinisaar.Altndakihayvandinlendirmekister seyereinmedendierinebiner. Yeryznde, Trk'ten baka sadece et yiyen her insann vcudunda arzalar meydana gelir. Ayn ekilde Trk'n hayvan, kam kk, ot ve aa gibi eylerle yetinir. Trk, atn glgelendirmez ve souktankorumaz(hayvanbunamuhtadeildir.)." Humeyddevamederekylededi: "Hzl yrye tahamml etmeye gelince, hudutlardaki askerlerin, btn posta ulaklarnn, ha dmlarnveHricler'inkuvvetleritekbirahstatoplansa,hukuvvetlertekbirTrk'nbukonudaki kuvvetinemsaviolamazlar.Trk'nuzunyolculuklarnahayvanlarndanancakpekasilleritahamml edebilir. Trk'n yorarak ldrd (atlatt), gaza esnasnda binmeyi kabul etmedii atla hi bir Toharistan at yola dayanamaz. Haric ile birlikte yola ksa, harici henz hafife hzlanmadan Trk btn hzyla gitmeye balar. Trk hem oban, hem seyis, hem cabbaz, hem baytar, hem svaridir. HlsabirTrkbalhasmabirmillettir. Humeydunudailveetti: "Trkdieraskerlerleyolakarsabakalar10milkatetmedenTrkyirmimilkateder,Sanda kivesolundakiaskerlergeridekalr.Avlanmakiindalarntepelerinetrmanr,vadilerinderinlik lerine iner. Bu arada, srnen, yryen, uan ve konan her eye ok atar.". Ayrca, "Trk askerler arasndahibirzamandierlerigibiyrmez.Asla,dorudayrmez"dedi.[....]. Devamladediki.. "Gece yry uzad, yolculuk iddetlendii, konak uzakta bulunduu, le vakti olduu, yor gunlukartt,bitkinlikinsanlarmegulettii,birbirleriileyaryapanlarsusupkonumadklar,vazi yetleriszsylemelerineimknvermedii,hereyscaniddetindentefesshettii,veyasouun iddetindendonduu,uzungeceyrylerinemtehammilolanherkavkimseninyolunksalmasn istedii,herserapvesnriaretigrdkesevinipkonaaulatnzannettii,svarikonaaulat zamansnnetolmubirocukgibibacaklarnaarakyrd,hastagibiinledii,esnemeyebala d, yorgunluunu gerinerek veya yan yatarak gidermeye alt srada dier askerlerden kat kat fazlayrd,okyayekmekleomuzlaryorulduuhaldekonanyaknndabiryabaneeiveya geyikgrd,nnebirtilkiveyatavanktzaman,Trk'n,bukadaryoluyryenvebuekilde yorulanodeilmigibiyenikomayabalyaninsangibikotuunugrrsn." "nsanlarbirvadiyevarpgemekiinvadiningeidineveyakprsnehcumettiklerisrada,Trk hayvannmahmuzlaypilerisrer,sonradiertaraftanbiryldzgibidoar.nsanlarbirsarpyokua varncadierleriyoldangittiihalde,Trkyolubrakpyokuyukardaatrmanr.Sonra,dakeisi nininemeyeceiyerlerdenaayasarkar,indiiyerlerigrerekonunkendisinitehlikeyeattnzan nedersin.Eero,btnbuilerdekendisinitehlikeyeatmolsayd,bunabenzerhdiselerbandan okgetiiiinuzunzamansakalamazd". Humeydyledevametti: "Haric,"istediizamanyakalar.Takipolunduuzamankaar."olmasylaiftihareder.Trk'nise

56YAZILAR

kamaya ihtiyac yoktur. Zira, takip olunmaz, elde edilmek istenmez. Ele gemesi mit edilmiyen kimseninarkasndankimkoar?Bu[...]delildir.stelik,Hricler'inhepsinikahramanyapansebep dindarlktamsvolmalar,muharebenindindenolduunainanmalardr. Soylarnneitli,memleketlerininayrolmasnaramenSicistn,Horasan,elCezire,Yemen,Ma rib,veOmanahalisindenbtnAzrakler'in,Necdiler'in,bzler'in,Sufriler'in,Mevli'nin,Araplar'n, diermilletlerin,lAraplarnn,klelerin,kadnlarn,dokumaclarn,iftilerinhepsininharbettiini grncebuhusustaonlarnarasnmsvklaneyindindarlkolduunuanladk.Nitekimyeryznde hangicinstenvehangimemlekettenolursaolsunhacmetyapanlar(kanalclar)nebizseverler.Her hangimemleketten,herhangicinstenolursaolsuneskiciler,balklar,cambazlar,dokumaclaralve rivemuamelttainsanlarnenfenalardr.Bununneticesi,buhlinadgeensanatlardabirtabiat,o mesleklerde birbnyeolduu,busebepleinsanlar arasndabu meslekleresahipolanlarnbyleol duklarneticesinevardk". Humeydunlardasyledi. "Biz,Trkler!Memleketlerindemuharebeederkendin,mezhep,hkimiyet,hara,asabiyet(rk lk), haremine kskanlk, eref, intikam, vatan urunda veya evini maln mdfaa etmek iin deil, sadece ganimet elde etmek maksad ile muharebe ettiklerini grdk. Harpte seim hakk Trk'n elindedir. Kaarsa bir ceza greceinden korkmaz. Yararlk gsterirse mkfat beklemez. Trkler memleketlerinde, yamalarnda, savalarnda hep byledirler. Takip olunmazlar, bakalarn takip ederler.Budurumdaolankimseharptenormalgayretgsterir.Btngcnsarfetmez. Bununlaberaber,Trk'ekarhibireyduramaz,hibirkimseonuyutulacakbirlokmaolarak kabuledemez.Buhususiyetleresahip olaninsanmkilbirdurum,kskanlk,dmanlkveyadin darlkiterse,veyahutfikirvekanatlerimdfaaedenbirmuharibitahrikedensebeplertahrikeder seneolacantahminet.". Humeydszneyledevametti: "Haricnin mzrann kargs uzun ve ii dolu olduu halde, Trk'n mzrann kargs ksa ve ii botur.iboveksakarglmzraklardahaiyisaplanr,tamalardahahafiftir.Araplar'danbakalar uzun kargl mzraklar yayalara kullandrrlar. Bu eit mzraklar hendek kaplarnda ve geitlerde Ebn kullanr. Fakat Ebn bu konuda Trkler ve HorasanllarIa yar edemezler. Zira onlar bu eit mzraklarekserihendekkaplarndavegeitlerdekullanrlar. TrklerveHorasanllaratlvesvaridirler.Ordularnenmhimvazifesiatllaravesvarilereder (Onlarordununmihveridir).Geriekilerektekrarhcumedenleronlardr.Svarilerdmanordusunu tomardrergibidrenvesadatrgibidatankimselerdir.Pusukuranlar,nclerveartlarancak onlardan seilir. Onlar sayl gnleri, byk harpleri ve fetihleri meydana getiren kimselerdir. Kk mfrezeler ve byk birlikler sadece onlardan seilir. Sancaklar, bayraklar, davullar, zrhlar, zilleri tayanlar onlardandr. At kineten, tozkoparan, at sren, elbiselerinde ve silhlarnda rzgrn ses kartt,nalseslerikartan,istediklerizamandmanayetien,takipolunduklarzamankapkur tulanlar onlardr. Atllar harp esnasnda dman ldrme iinde, fetihlerde, yamada, ganimet almadakatmerlivazifegrdkleriiinRaslllahsallallhaleyhivesellematlyaiki,yayayabir hissevermiti". Humeyddevamlaylededi: "Hayatmayeminolsunki,Ebnsokaklarda,hapishanelerde,geitlerdeherkesteniyiharpederler. Fakatyayalardimabakalarnnemrialtndadrlar,bakalarnabaldrlar.Yayalarnkumandanmut lakasvaridir.Svarilerin kumandannniseyayaolmasmmkndeildir.Svrolarakmzrakkul lanmaya,klvurmaya,okatmaya,ahankimseyryerekbunlarkullanmayamecburedilirse,ken disinivearkadalarnsvariolaraksilahkullanmakmecburiyetindekalanyayadandahaiyimdfaa eder.steliksvarilerokkereatlarndaninerekharpederler.Bu.husustairyleder. "Onlarhayvanlarndaninemediler.Biziseindik.Harpehlihayvanndaninebilendir". airZabbideyleder: "nelimdediler.lkncebenindim. nemediimegrebenhayvanmaniinbineyim.". Dierbirirdeunusyler: "Biz,atlarmzdaninerekdmanlakarkaryagrtlakgrtlaaharpederiz.".

57YAZILAR

Humeydunudailveetti: "Yeryznde Trkler'den bakalarnn nbetlee harp etmeleri, kumandanlkta ortak olmalar zararldr. stelik Trkler nbetlee harp etmezler, kumandanlkta ortaklaa hareket etmezler. Harptenbetlemenin,kumandanlktaortaklaahareketetmeninbeenilmeyentaraf,fikirayrl kmas, ekememezlik, benzerler arasndaki kskanlk, ortaklarn ii birbirlerine havale etmeleri korkusudur.Trlderbirorduyakarsafbalayncadmansaflarndabireksiklikvarsahepsionu grrvebilir.Eerbireksiklikbulunmazsa,dmandanbireyeldeetmeimknyoksavehcum dan vazgemek mnsip ise hepsi ayn kanata varr, mnsip olan hareketin bu olduunu kabul ederler.Hcumederlersedncelerivetemaylleriayndr. Trkler, tevillerle (eitli fikirler), tefahrle, iir sylemekle megul olan kimseler deillerdir. Maksatlar,durumlarnsalamabalamaktr.Aralarndaanlamazlkazdr.ranllar,nbetleerek harbegirdikleriiinAraplar'tenkitederlerve"harpte,kanda,idaredeortaklkayndr"derlerdi.. Humeyd,bundan,sonra"yardmlaarakharpyaptklarvakityardmlamannzararvermediiki ilerinbirbirlerinikskandklarvakitneolacaklarmsentahminet"dedi. Konumalar Me'mun'a ulanca "Humeyd'den sonra Trkler'in herhangi bir kimsenin hkmne ihtiyalar yoktur. Zira o, her iki taraf da denemitir. Humeyd hem Horasanl, hem araptr. Onu thmetaltndabrakmayadabirsebepyoktur"dedi. Rvileryledediler: HaberZu'lYemneynThirb.ElHseynevardnda,Humeydnegzelsylemi.Szndeeksikb rakmamveileridegitmemitir."dedi. te,halifeMa'mn'unsz,Humeyd'inhkm,Thir'intasvibibudur. [c)Ebu'lBatt'nszleri.] HorasanlveyaBanSadskabilesinemensupbiriEbu'lBatt'n "Allahiyiliiniziversin(veylsize)dadaninerkenvedaakarkenatndarackyerde(birsomunun kapladyerde)hzlasren,atnsrtndaUbullarakkasnndzyerdeyapamadnyapanbirkimse yeneyapabilirim?"dediiniiittiinibanasyledi.[....]. [d)Sa'db.'Ukbab.SelmelHunininszleri.] Yineaynahsylededi: Harp ilerinde fikir sahibi olan ve fikir sahibi bir kimsenin olu bulunan Sa'd b. 'Ukba b. Selm el Hunadediki, "Bizimle Trkler arasnda u fark vardr. Trkler bir kavme kar gaza yaparlar, saf balarlar, Araplar'danveAcemler'denherhangibirdmanahcumederlerseancakonlarnsayskadarve onlarnkinebenzerkuvvetkarrlar.Maksatlardmannzararnvektlndefetmek,onlarn hilesine mni olmaktr. Sulhtan vazgeip harbe karar verirlerse maksatlar ve gailelerinin mihveri canlarnkorumak,kararghlarnmuhafazaetmek,dmandankendilerinikollamaktr.Dmanla rna kar hile yapacak ve onlar gafil avlayacak derecede fazla gayret sarf ederlerse kendileri ile harpedenlerinakllarndandahigemeyecekderecedeenteresanhileyaparlar". O, sonra unu ilve etti, "kaln ve yksek duvarlar tarafndan ehirlere girmek ve Belh nehrini gemekiintatbikettiklerihileleribilirsin". AdgeenSa'd,"harpederkenkiiisenizbiriniimdat,dierbirinidepusucutyinedin"di yenkimsedir.Onunharbedirdahabirokszlerivardr. Sa'd,unudailveetti: "Babambanahaberverdiveylededi; FakhEbu'lHattbYazdb.Katdab.Di'ama'yigrdm.merb.ElHattb'nTrklerhakknda,"Bu zararpekfazla,eldeedilecekganimetiokazbirdmandr."dediinirivayetetti.Bununzerine 'liya'denbradam,"mer,EbZbeydeITiyiarslantavsifetmektenmenetti.Zira,hukalbin korkudan titreyiini ve helecann artrr, cesur kimsenin cesaretini krar. Halbuki 'mer kendisi, Trkler'iEbZbeyd'inaslantavsifindendahadehetlibirekildetavsifetmitir."dedi. Sa'd,ognszlerineunlardailveetti: "Trkler'den bir blk, Eb Huzeyme yni Hamza b. Azrak eI Hric'nin memleketini ve Horasan

58YAZILAR

havalisindenbiryeri,biriiinkatettiler.Hamza'nnyanndakalabalkbirkuvvetvard.Yanndakilere, "onlar size dokunmadka onlara yol verin ve taarruz etmeyin. Zira Trkler hakknda "ONLAR SZE DOKUNMADIKA,ONLARLADOSTOLARAKGENN."denmitir"dedi. Bunlar,ArapveHorasanlolanSa'd'insz,fikriveanlatteylerdir, [e)Yazdb.Mazyad'inszleri.] Yazidb.Mazyad,TlyelTrki'nin,elVeldb.TarifelHric'yildrdvakayanlatt,Trkler'in vasflarhakkndaunlarsyledi: "Trk'n, atnn srtnda arl, yerde yrrken ayaklarnn tprts yoktur. Bizden bir svarinin nndeikengremediinio,arkasndaikengrr.O,bizdenbirsvariyiav,kendisinipars,svariyi geyikkendisiniavkpeiyerinekoyar.Allah'ayeminolsunki,Trkelikolubalolarakbirkuyuya atlsamutlakabiraresinibulupkurtulur.EeronlarnmrleridanyaniHulvanDaberitara fndaksaolmasadabizimzerimizeyrselerbamzabykbirgaileaarlard,[...]" Yazd'inadamlarndanbiriubeytisyledi: "Farzetkidnyannhereyiseninayanakolaycageliyor.Deilmikisonundayokolacaktr." Yazdunudasyledi: "Trkyamavegaspilekarnndoyurmay,kolaycahkmdarolmayaterciheder.Avvegani mettenbakahibiryemektenholanmaz.Bakalarntakipetsinveyabakalartarafndantakip olunsunatnnsrtndagafilavlanmaz." [f)Summeb.Aras'inszleri.] Muhammedb.ElCahmgibiskskTrkler'denbahsedenSummeb.ElAsrasdeunlarsyledi: "TRK,ANCAKKORKULMASIGEREKENDENKORKAR.MTEDLMEYECEKEYEKARIMTBES LEMEZ.BREYELDEETMEYEALIMAKTANONUKESNMTSZLKALIKOR.DAHAOUNUELDE ETMEDKE AZIBIRAKMAZ.EER,HERKSNELDEETMESMMKNSEHBRNFEDAETMEZ. Y BLMED BR EYN H BR TARAFINI Y BLMEZ, Y BLD HUSUSUN TAMAMIM SALAM YAPAR.HERNBZZATKENDSYAPAR.DIIGBDR.HBRNETCEIKMAYACAKBREYLE URAMAZ. UYKU LE VCUDUNU DNLENDRMESE UYUMAZ. BUNUNLA BERABER UYKUSU UYA NIKLIKLA KARIIKTIR. UYANIKLII ESNASINDA UYUKLAMAZ. EER, ONLARIN MEMLEKETLERNDE PEYGAMBERLER VE FLOZOFLAR YAAYIP DA BUNLARIN FKRLER KALPLERNDEN GESE, KULAK LARINA ARPSA D SANA BASRALILAR'IN EDEBYATINI, YUNANLILAR'IN FELSEFESN, NLLER'N SANATINIUNUTTURURLARDI." Summeszlerineunlardailveetti: "HorasanyolundanmzebirTrkkt.Bamzdaaskerleriileberaberhcumedenkahraman birkumandanvard.Trkilearamzdabirvdibulunmaktaidi.Trk,kumandandanmbrezeyapmak iinbirsvristedi.Kumandanonakarmrmdekendisindendahamkemmel,dahayetikinve dahaboylupostluBunugrmediimbirinikard.Busvronunyannageti.ikisibirmddetbirbir leriilemcdeleettiler.Arkadamznonungibibirkakiiyekfigeleceinizannediyorduk.Oisehu esnadabizdenuzaklayordu.BiraralkTrkgerisingerikamayabalad.Buhareketi,arkadamzn onualtettiinizannettiimizbirsradayapt.Svrdeonutakipetmeyekoyuldu.Trknbankesip getireceinde phe etmiyorduk. Farkna varamadk, bir de ne grelim, arkadamz atn zerinden kaybolduveayrld.Trkiseatndaninerekonuldrdveeyalarnald.Sonraonunatnyakalayp yannayedeealarakgitti." Summeyinedediki: "BuTrk'dahasonralartekrargrdm.ElFazlb.Sehl'insaraynaesirolarakgetirilmiti.Ona,"o gn bunu nasl yaptm, svariyi nasl oyalayp ta nce onun kendisine nasl stn geldiini, sonra gerisingerikamayabalayptaonunaslldrdn"sordum? Oiseylecevapverdi: "Ben,onuvadiyigetiisradaldrmekisteseydim,bupekkolayd.Fakatonualdatpeyalarile atnalabilmekiinarkadalarndanuzaklatrdm.[..,]"Summeunudailveetti: "Birdenegreyim.Dieraskerlerdenherhangibirsvariyeistediigibiharpoyunuvehilesiyap yor." Summe, "Onlarn elinde bir mddet esir kaldm. Onlar gibi, insana ikram ve taltifte bulunanlar

59YAZILAR

grmedim." dedim. Arap olan ve Trkler hakknda verdii haberlerde thmet edilmemesi gereken Summeb.Asrasbunlarsylyor. [G)CHZ'INTRKLERHAKKINDAKAHSKANATLER.] unusyleyeyimki,bendeonlarnokenteresanveinsanhayrettebrakacakhallerinigrdm. Me'mn'ungazvelerindenbirinde,onunkararghyalannda,sataraftaTrkler'denyzkii,solta raftabakaaskerlerdenyzkiiolmakzereyolunikitarafnadizilmisvarilergrdm.Bunlarle vakti olduu ve scak iddetlendii halde hlen saf balamlar Me'mn'un gelmesini bekliyorlard. BirazsonraMe'mngeldi.BusradaveyadrdharibtnTrkleratlarnnzerindeydiler.Ba ka snflardan mteekkil askerler ise veya drd hari yerlere serilmilerdi. Bunun zerine bir arkadama,"Bakbamzagelene,neenteresan!Mu'tasim'in,onlariyitandiinetrafnatopla ypihsandabulunduundapheetmiyorum."dedim. BirdefasndaBadattanktm,elKtl'eynielMabraka'yegidiyordum.BuaradaHorasanllar dan,Ebn'danvedieraskerlerdenmteekkilsvarilergrdm.Biratrkpkam,onlarsoyatlar zerinebinmileratyakalamayaalyorlar,fakatbirtrlyakalayamyorlard.Busradayanlarndan birTrkgeiyordu.Onlargibidzgnkyafetlivearalarndaitibarsahibibirkimsedeildi.Trkclzbir Trk at zerinde, onlar ise soy ve besili atlar zerindeydiler. Bunun zerine Trk atn nne kt, nndenvearkasndandolanarakonubirazdurdurdu.Bununzerinedieraskerlerduruponabak mayabaladlar,ilerindenonukmseyenbiri,"Babannlsiinbununyaptkendisinizorla makvehaddinibilmemektenbakabireydeil.Onlarmemleketinarslanlarolmalarnaramen atlabaakamadlar.Buiseboyununksalna,hayvannnzayflnabakmadanatyakalamaya kalkt."dedi.Henz,onunszbitmemitiki,Trkatgetiriponlarateslimetti.Onlarnmedihlerini vedualarnbeklemeden,onlaraiyilikettiinigstermeyealmadaniininarkasnagitti. Trkleryaltaklanma,yaldzlszler,mnafklkkovuculuk,yapmack,yerme,riy,dostlarnakar kibir,arkadalarnakarfenalk,bidatnedirbilmezler.eitlifikirleronlarbozmamtr.Hleieriye ilebakalarnnmalnhelalsaymazlar.Onlarntekaybvebakalarnkendilerindensoutanhusus, vatanakarokitiyakduymalarvezaferinsevincini,birbiripeindenvukuunu,ganmetintadn ve okluunu, sahralardaki oyunlarn, ayrlardaki gezintilerini hatrladklar [..] ve uzun zaman bodurmaklakahramanlklarnnboagitmesini,aradanuzunmddetgemekleenerjilerinintken mesini istemedikleri iin memleketlerde dolamay ok sevmeleri, yamaya ve apulculua dkn lkleridir.Zira,bireyinustasolanbirinsanondanmahrumkalmayatahammledemez.Biriibil meyenondankaar. TRKLER, ARAPLAR'DAN BAKA MLLETLER NDE VATAN SEVGSNE EN FAZLA SAHP OLAN MLLETTR. nk, onlarn vcutlarnn terkibinde, tabiatlarnn karmnda (ahlat = kan, balgam, safr,savda)bakamilletlerinsahipolmadklarderecedememleketlerine,topraklarnadirhusussi yetler,vatanlarnnsuyunaekmehassasvedierkardelerinebenzerlikvardr.Grmyor musun? BirBasralygrnceonunBasralm?YoksaKufelimi?olduunubilmezsin.Mekkeliyigrnceonun Mekkelimi,Medinelimi?olduunutanmazsn.Cebeleli(HorasanDastan)'ygrrsnonunCebe le'denmi,Horasan'danmolduunubilmezsin.CezreliyigrrsnonunCezirenmi?yoksaamlm? olduunufarkedemezsin.FakatbukonudaTrkler'deyanlmazsn.Onlarnnereliolduklarnanlamak iinkyfetilmine(izlerdenveekillerdenneticelerkarmailmi),ferasete,bakalarnasormayaihti ya duymazsn. Trkler'in kadnlar erkekleri gibidir. Hayvanlar kendileri gibi Trk hususiyetini tar (trkdir). AllahTel,bumemleketleribyleyaratm,oralarabuhususiyetivermi,dnyayaitzellikleri ve yetitirme kabiliyetlerini oralara son derece fazla vermitir( ?). Dnyann mrnn mddeti ise illetlerine, sebeplerinin miktarna, Allah'n oralara balad ve baka memleketlerden ayr olarak verdiihususiyetleregredevameder(?).nsanlar,hiretgnndeiseAllah'n"Bizonlaryeniba tantambirekildemeydanagetiririz."(KurnKerim:54/49)dediigibiolurlar. Horasan'ayerleenehirlivebedeviAraplarnocuklarnyerlilerleaynekildegrrsn. Babas Fergana'ya dardan gelip yerleen kimse ile Fergana'nn yerli ahlisi arasn ayrt edemezsin. Knal bykl, krmz derili, byk kafal olmalar, Fergana elbisesi giymeleri itibariyle aralarnda fark gre mezsin.Btnsaydmzmemleketlerde,aynekilde,yerliahliiledardangelipyerleenlerbirbi rindenfarkedilmez.

60YAZILAR

VATAN SEVGS, BTN NSANLARI VE BTN MEMLEKETLER KAPSAYAN BR HUSUSYET OL MAKLA BERABER ARALARINDA BENZERLK, UYGUNLUK, VCUT BENZERL VE VCUTLARINDAK TERKBN AYNI OLMASI DOLAYISIYLA TRKLER'DE DER MLLETLERDEN DAHA FAZLA VE DAHA KKLDR.Grmyormusun,elAbd, "Allahmemleketlerivatansevgisiylemamuretti."der.bnelZubeyr,"insanlarkendilerined enhisseleriindehibirisindenvatanlarndanmemnunolduklarkadarmemnunolmazlar."der'. mer b. El Hattb radiyallh anh ise "insanlarn arzularnn eitlilii olmasa Allah eitli memle ketlerimamurklmazd."der Cum'atelydiyya,aynkonuda"Allah,kullarnabovellkeleritavsiyeetmeseidi,onlarhi birvadiyesmazlar,hibirazktaonlarayetmezdi."demitir. Kuteybeb.MslimTrklerdenbahsederkenylededi:"Vallahi,onlarvatanlarnayabandabal develerdendahafazlaitiyakduyarlar".Zira,deveUmman'daikenBasra'dakivatannveyeriniz ler.Hereyebasarak,hervadiyiineyerek,ancakmrndebirdefagetiiyollardantekrarmemle ketine gelir. Umman ile Basra'nn aracndaki mesafeye ramen kendisine mahsus hasse ile kokluya kokluya,evkitabiisiileyatanagelir.te,bundandolay,Kuteybebuhusustadeveyimeselolarak getirmitir. Vatanzerindetitreme,onaitiyakvearzuKur'n'dageer.nsanlararasndadolaanmushaflar dayazldr.YALNIZ,SAYDIIMIZSEBEPLERDENDOLAYITRK'NVATANINAKARIDUYDUUT YAKDERNSANLARAGREDAHAFAZLAVEDDETLDR. KUVVETL BR AZME SAHP OLMALARINDAN VE ALIAMADIKLARI DETLERDEN DAHA FAZLA TRKLER'IVATANLARINADNMEYESEVKEDENBAKABRSEBEPDEUDUR(?):YLEK,KMET ETMEK,BRYERDEELENMEK,UZUNMDDETKALMAK,BEKLEMEK,AZHAREKETETMEK,AZLE MEGUL OLMAK TRKLER'E OK AIR GELR. ZRA, ONLARIN BNYELER HAREKET ZERNE KU RULMUTUR. DURMAKTAN NASPLER YOKTUR. RUH KUVVETLER BEDEN KUVVETLERNDEN DA HAFAZLADIR. ONLAR ATEL, HARARETL ANLAYILI KMSELERDR. HATIRALARI OK, BAKILARI KESKNDR. KIT GEM ACZLK, UZUN ZAMAN BR YERDE KALMAYI AHMAKLIK, RAHATLII AYAK BAI, KANAATKRLII AZMSZLK, MUHAREBEY TERK ETMENN ZLLET GETRECEN KABUL EDERLER. Araplarbukonudabazeylersylemilerdir.'Abdullahb.VehbelRsib"Ahesteliisevmekbk knlkgetirir."der.Araplar,"Yaznbeynikaynayannkntenceresikaynar."derler.Aksamb.Sayfi ise,"Benbtnileriminbakalartarafndangrlmesiniistemem"demi,bununzerine"Niin?" diyesorulunca,"Zira,acizliinbendedethalinegelmesindenkorkarm."demitir. te, Trkler'in vatanlarna dnmek istemelerinin ve ona itiyaklarnn sebepleri bunlardr. Onlar kamayazorluyan,memleketlerinednmeyesevkeden,biryerdedevamlkalmaktanmenedenbaka bireybalarndakikumandanndeerlerinibilmemesi,ehemmiyetlerinianlayamamas,onlarafayda lolmayveonlardanistifdeetmeyibilmemesidir.Kumandanlar,onlaraskerlerinnumunesiyapma dklariinkydavekede,ekseriyetinarasnda,dieraskerleriniindekalkmaklayetinmediler.Bu nukendilerineyediremediler.zerlerinedenhakkhatrladlar.Kendilerininhakszlalykolmad n, snkln kendilerine yaramadn, deerlerini bilmeyenlerin yannda kalmann haklarn vermeyenlerin yannda kalmaktan daha fena olduunu anladlar. Fakat hakm, insanlarn kadrini bi len,fenadetleremeyilgstermeyen,arzusunauymayan,birlkeyibakabirlkeyekarkayrma yan,idareneyigerektirirseonagrehareketeden,ihtiyatneyiicapederseonuyapanbirhkmdara rastlayncahaddinibilen,hakikatibenimseyen,alkanlbirtarafaatarakhakikatitutan,vatanndan ayrlmasnakarlkruhunuvuslatakavuturan,babohryaamayyerleikolarakyaamaytercih eden,hakikatidosttanstntutaninsanlargibiyerlerindekaldlar. BTN BUNLARDAN SONRA UNU DA BL K, HERHANG BR MLLETN, NESLN, SOYUN VE ATANINOCUKLARININYASANATTAMAHARETKAZANDIKLARINI,YAGZELSZSYLEMEKTE,YA EDEBYATVEHKMETTE,VEYADEVLETKURMAKTAVEYAHUTDAHARPSANATINDADERMLLET LERESTNOLDUKLARINIGRRSN.AllahTel'nnbazsebeplerdolaysylaonlarbumesleklere kabiliyetliyaratt,huilereuygunsebeplerionlaraverdiiiinonlarnbukonulardaokilerigittikle rinigrrsn.Zira,arzulardank,fikirlerikark,kafalareitlieylerlemegulolan,mesleihusu sundatechzedilmeyenveonahazrlanmayankimsebukonulardanhibirisindeinliler'insanatta,

61YAZILAR

Yunanllar'nfelsefevehikmette,Araplar'nileridebahsedeceimizhususlarda,Ssaniler'insiyset te,Trkler'inharptegsterdiklerimaharetgibitamvemkemmelmaharetgsterememilerdir. Grmyormusunki?eyavehdiselerinilletlerivesebepleriileuraanYunanllartccar,elleri ilealansanatkr,ziraati,ifti,mimar,aayetitiren,maltoplaypyan,agzl,arilerya pankimselerdeillerdi.Balarndakihkmdarlar,onlarayetecekkadarihtiyalarnteminederlerdi. Bunun iin megul olduklar konu ile rahata, btn varlklarn vererek, rahat bir kafa ile altlar. Sonunda eitli letler ve eyalar, insan dinlendiren, yorgunluktan sonra rahatlk veren, kederlinin yaralarm saran, neelendiren musik letlerini icad ettiler. Arimed terazisi, kantar, usturlab, saat letleri(vakitlerityiniin.eitliletler),gnye,dikivekanunyks,perger,nefesliveyaylmu sikletleri,tp,hesap,geometri,musikmakamlar,mancnk,urrade,rutayla,dabbba,naftletleri gibiharpvastalarvebahsiuzunsrecekbirokfaydaleyleryaptlar.Onlar sadecefelsefevehik metlemegulolurlard.letlereekilverenveyapan,rneinimeydanagetiren,onlarlaiyapanii deillerdi.Buletlerinnaslyaplacantarifederler.Fakatkendiellerinidahidokundurmazlard.lme rabetgsteripierabetgstermezlerdi. inlilerisedkmc,eyayaekilveren,kalbasokan,eriten,harikuladeboyaclkyapan,madde leriyontan,ressam,dokumac,iyiyazyazan,maddesiveiiliieitli,deeriayrolsadahizerlerine aldklarvemegulolduklarhereyiincebirzevkleyapaninsanlardr.Yunanllarhdiselerinveeya nnnedenlerinibilirler.Fakatbunungerektirdiiilerleuramazlar.inlileriseeyannamelcephesi ileurarlar,illetlerinibilmezler.Zirabunlarsanatkr,dierleriisehkimdirler. Bunungibi,Araplardatccar,sanatkr,tabib,matematiki,ameleolmalarngerektirenilerden olanifti,cizyeninvereceizillettenkorktuklariinziraat,malvekazanpeindekoan,ellerinde olansaklaypbakalarnnelindeolaneldeetmeyealankimselerdeillerdi.Onlarterazinindilive kilenin az ile hayatlarn kazanmaya mecbur olmadlar, dnak ve krt nedir tanmadlar. limle megul olmaktan alkoyacak derecede fakir dmediler. Kabiliyetsizlie sebep olacak derecede zen ginlie,rahvetgetirecek(veyatoyluasebepolacak)servetesahipolmadlar.Benliklerinildrecek ve kendilerinde aalk hissi uyandracak bir zillete katlanmadlar. Onlar llerde oturup krlarda byyorlard.Busebeplekra,nem,buhar,havannloluu,teaffn,fazlatokluknedirtanmadlar. Bununiinzeklarkeskin,ruhlarmkemmeldi.Gayretlerinivekuvvetleriniiirsylemeye,belatl konumaya,kelimetretmeye,szsylemeye,kyafetilmindenbakaferasetilmine,nesepleriezber lemeye,yldzlarlayolbulmaya,ufuklarabakarakneticelerkarmaya,yldzlarnhareketlerinitakibe (anv ilmine), attan, silhtan ve harpten anlamaya, her iitilen ezberlemeye, hissedilen her eyden ibret almaya, menkib ve mesibi salamca renmeye verince bu sahalarda en yksek dereceye ulatlarvebtnmaksatlarneldeettiler.Bumeziyetlerdenbirksmsebebiylekendilerienbyk, emekleriendeerli,btnmilletleriindeenokiftihareden,mehurgnlerinienokhatrlyanve ezberleyenmilletoldular. Trklerde,aynekilde,adrlardavellerdeotururlar,hayvanbeslerler.HuzayIkabilesiArap lar'n Krtleri olduu gibi onlar da, baka milletlerin bedevleridir. Onlar sanat, ticret, tp, ziraat, geometri,meyvecilikveaayetitirmek,binalaryapmak,kanallaramakvemaltoplamaklamegul olmadlar.Sadece,gazayapmak,avclketmek,atabinmek,kahramanlarlaarpmak,ganimetelde etmek,eitlimemleketleritanmaklamegulolduklarndanveyaratllarbuileriinmsitoldu undanbunlariyicesalamlatrdlar,bukonulardaenyksekdereceyeulatlar.Sanatlar,ticretle ri, zevkleri, ndkleri, aralarnda gndzleri ve geceleri konutuklar harp mevzuu oldu. Bylece, harpsanatnda,Yunanllar'nfelsefeveilimde,inliler'insanatta,bedevilerinsaydmzhususlarda, Sasnler'indevletvesiysetteeldeettikleridereceyieldeettiler. Trkler'inbukonudaiyiceilerigittiklerini,bumevzularnbtnteferruatnrendiklerini,buhu suslardaenstndereceyektklarngsterenhususlardanbiriudur: Biradambirklckuanncayavekullanncayakadarbuklbirokellerdenveeitlisanatkrlar dangeer.Onlardanhibiridierininiiniyapamaz,beceremez.Buhusustabiriddiadabulunamazve onu yapmaya kalkamaz. Zira klcn demirini eritip aktan, tasfiye eden, dzgn hale getiren onu uzatpdvendenbakadr.Onundemiriniuzatpdvenkleklinesokan,doruvedzgnhalegeti rendenbakadr.Doruvedzgnhalegetirensuverenvebileyendenbakadr.Bileyen,kabzasnn kabnvehukabdemirinetakandanbakadr.Kabzaksmnivileyen,kabzannknadediiyerdeki

62YAZILAR

kntlarveknnucundakidemirdenksmyapanknnaalarmyontandanbakadr.Knnaalar n yontan derisini debbalayandan bakadr. Derisini debbalayan tezyinatn yapandan bakadr. Teyznatnyapanveucundakidemiriyerletirenhamailini(klba)dikendenbakadr. Eerin,okun,okdanln,mzran,yaralaycvekalkanolarakkullanlanbtnsilhlarndurumu daaynekildedir.Trkbunlarnhepsinibandansonunakadarbizzatkendisiyapar.Hibirkimse denyardmistemez.Hibirdostunfikrinemracaatetmez.Hibirsanatkrnyanmagidipgelmez. Onunoyalamalar,yalanvaadleriylevecretinidemeklekafasnmeguletmez.vsb.Haceravc nn tavsifini yapt, onun kendi ahsnda gerekli btn hususlar topladn anlatt srada yle der: "Evindenuzaktageceler,avlageinir.Oklarntutkallacilalar,yontar,zerinekoyunbarsage irir." Bununlaberaber,yeryzndeherYunanlfilozofvelim,herinlisanatkr,herbedeviirvek'if (kyafetilmiileuraan)olmadgibi,herTrkdetavsifettiimizekildedeildir.Fakat,bahsettii mizhususlarbumilletlerdedahayaygn,dahamkemmel,dahastnvedahaaktr. Dier milletlerden ayr olarak Trkler'de kahramanln, biniciliin gelimesinin sebeplerinden ve niin harple ilgili hususlar kendilerinde topladklarndan bahsettik. Bunlar yle hususlardr ki, ok ndirfikirleri,okkymetlimeziyetlerigerektirir.Bunlardanbirksmsahibinincmert,kuvvetliazim sahibivemkemmelieldeetmeye alanbirkimse olmasngerektirir.Birksmisedoruhareketi yksek fikri, parlak anlay, derin gr gerektirir. Grmyor musun ki, harp ile uraan kimsenin anlayl,bilgili,ihtiyatl,azimli,sabrl,srrnsaklayan,kltrl,gafilolmayan,oktecrbelibirkimse olmas,attanvesilhtananlamas,insanlarvememleketleridenemiolmas,mekn,zaman,hilele ri,btnilerinmenfaatininneyebalolduunubilmesiicapeder.[.]. [h)Trkler'inKahtnler'eve'Adnnler'ekarverdiklericevaplar.] Rvunudailveetti:"Sonra,TrklermnakaayacevapvererekvemukayeseederekAraplar'a szlehcumettiler.yledediler: "Siz [...] dediniz. Eer yaknlk bir kimseye hizmetle elde edilirse biz itaat, sevgi ve sadakat bak mndan sizden daha eskiyiz. Eer bu yaknlk akrabalkla elde edilirse halifeye akrabalmz sizden dahayalandr". Trklerunudailveettiler: "Ayrca,Araplarikiksmaayrlr.'Adnnler,Kahtnler.Kahtnler'egelincebizimhalifelereakra balmzonlarnkindendahayakndr.Biz,halifelerleonlardandahaskkanbanasahibiz.Zirahali fe, Kahtn b. bar'in deil, sml b. brahim'in ocuklarndandr. brahim'in Kpt olan cariyesi Hcer'dansmiladndakiolu,SrynolankarsSra'danshakadndakioludnyayagelmitir. GerikalanaltolununanasiseaslAraplardanKanturabintMaftn'dur.Kahtnler'denolankim senin "Anamzn soyu sizin ananzn soyundan daha ereflidir." demesinin sebebi Kantr'nn asil Araplardan olmasdr. brahim'in bu alt olundan drd Horasan'da yerleip "Horasan Trkleri"ni meydanagetirdiler.Bizim,Kahtnler'denolankimseyeverilecekcevabmzbudur. Adnnler'den olan kimseye verilecek cevabmz ise, "Babamz brahim, amcamz smaildir. s maileolanyaknlmzsizinkigibidir."eklindedir. [i)Heysemb.Adiyy'inszleri.] Heysemb.'Adiyyyleder:MbrekeITrkiyeHammdelTrkilebirlikteotururken,"SizMaz hic kabilesinden misiniz?" diye soruldu. Mbrek el Trk ise "Mazhic kim imi? Biz ancak brahim Halilullahilehalifeyitanrz(onlardanz)."dedi. Heysemunudailveetti:"Trkler'inmemleketlerineMazhickabilesindenbirigidiporadabir okocukedindi.Bununiinu'biyya'niniriuzunbirkasidesindeAraplar'akaryleder. "Trkler'inMazhic'inocuklarolduunu,sizinleBerberilerarasndaakrabalkbulunduunu,On larn,Basilb.ZabbaveSfn'npekokgnahilemiolanocuklarolduklarmiddiaettiniz." Bakabirirdeyleder: "TrklernevakitMazhic'inocuklaroldular?Eyinsanlarduymuolun!dnyadahayretetmek isteyeninsaniinnetuhafeylervar." BanKantraSeddiveonlarnsvarilerininIrakhurmalklarnneyapacaklarhakkndabizegelen

63YAZILAR

haberleri duymusunuzdur. Bu hadisler, btn insanlar onlardan korkutmak ve rktmek iin sy lenmitir.imdiiseonlar,slm'nyardmclar,kalabalkordusu,halifelerinhamileri,snaklar,sa lamkalkanlarvedgmleinaltndakii gmlekleriolmulardr (ynihalifelerebu kadar yakndr lar). Hadiste,"TRKLERSZEDOKUNMADIKAONLARLASULHNDEYAAYIN."denir.Buhadis,b tnAraplar'aRaslllahsallallhaleyhivesellem'invasiyyetidir.DoruolanhareketbizimTrkler'le mtareke ve sulh iinde geinmemizdir. skender Zu'lKarnayn'in taarruz etmeye cesaret edemedii, "onlarbrakn=Terkedin"demesineticesiTRKADINIALANMLLETNEZANNEDYORSUN?15Hal bukiskenderbuszhertarafharplevekllafethettiktensonrasylemitir. mar b. El Hattb ise Trkler'e iaret ederek "Bu zarar ok, elde edilecek ganimeti az bir d mandr."(Uraanlarnzarargreceineiarettir.)demitir.mer,buekildeeniyibirkinayeileon larataarruzdanmenetmitir.Araplar,etindmanlkhususundadarbmeselirdederlerse"Onlar mutlakaTrklerveDeylemler'16dir."derler. 'Amallasb."Akilb.Ullafayleder: "BamntepesiaardktansonraondanTrk'ndmanlnEbHisl'inkininigrdm." EbHislkelerinknyesidir.Araplar,"Okelerdendahazlimdir"derler."Zirakeleryavrularnyer. Arap ordularnn kalplerini Trkler gibi titreten olmamtr. Halef al Ahmer Trkler hakknda yle der: "ocuklarmonlararehinbraktmda,onlarknalbykllara(Trkler'e)braktmzannederim." Heysemdedid,Avsv.Hacerubeytiileonlar(Tkler'i)muradetmitir: "Onlarnknalbykl,ellerindebyksopalartayankimselerolduklarngrncedevemisula rndanevirdim." [k)Cuneydb.AbdelRahmnileHknarasndageenbirkonuma.] Halifeninmevlsbrahimb.ElSind'ylededi: brahim,devlete(Abbasdevleti)hizmetedenkimseleriiyitanyan,devletindostlarnkoruyan, onlarn mehur gnlerini ezberleyen, insanlar onlara itaat etmeye aran, onlarn menkbelerini reten bir kimsedir. Szleri ve szlerinin manlar ulu idi. Onun dilinin bu devlete, on bin kl ve mzraktan daha faydal olduunu sylesem mbala etmi olmam. O, Abdulmalik b. Salih'ten Ab dulmalikbabasndannaklederekbizeunlarsyledi: BirdefasndaHorasanvalisiCneydb.'Abdurrahmn'TrkhkmdarHknilekarlatlar.Ha kan'ndurumuvekuvvetiCneyd'ikorkutupdehetedrd,birlikleriveordusuonungzneok grnd, zerinde ok fena bir tesir brakt. Hkn bu vaziyeti ve Cneyd'in iinde bulunduu ruh halinianlayncaonauekildebirhabergnderdi: "Korkma!Bensanabirfenalkyapmakistesem,buekildebireyyapmadanyerimdedurmazdm. Kuvvetlerinin eksik tarafn nceden grdm. Eer sana galip gelmek veya bir ktlk yapmak iste seydimdnmeyefrsatbrakmadankuvvetlerinitozladumanederdim.Buhileyirenipdebaka Trkleretatbiketmeyeceinibilsemkuvvetlerinvetabyandakieksikvehataltarafsanagsterirdim. Seninakllvesllenarasndaerefli,faziletlivedininiiyibilenbirkimseolduunuduydum.Dininizi tanyabilmek iin sana din hkmlerinize dir baz eyler sormak istedim. Sen bana maiyetinle gel, bendesanayalnzbamakaym.ahsmiinbuhusustagereklibazeylerisanasoracam.Sakn bendenkukulanpendieyedme.Benimgibibiradamagadretmekyakmaz.Benimgibibirkimse nce hile ve hudasndan emin edipte sonra verdii sz bozan bir insan deildir. BZ LERMZDE HLE YAPMAYAN BR MLLETZ. HLEY SADECE HARPTE MUBAH SAYARIZ. Eer harp hilesiz olacak olsahileyiharptedahimubahgrmezdik.
Bu, Araplarn Trkler'in isimlendirilmeleri hakkndaki kanatleridir. Trkler'e gre bu ismi onlara Allah vermitir. Nitekim, Kagarl Mahmud bu hususta u hadisi nakleder: "Benim bir ordum var. Ona Trk adn verdim. Onlar douya yerletirdim. Bir millete kzarsam onlar bu milletin bana musallat ederim." (Divn luatelTurk,KilisliRifatnr.;Matbaatel'amira13331335,I,293) 16 EskiarapkaynaklarndaumumiyetleTrklerilezikredilir.HattbniManzr,TrklerleDeylemlerinayn rkolduklarnsyler.
15

64YAZILAR

BununzerineCneydyalnzbanaordudanayrld.Hakanlaherikisisaflardanayrldlar. Cneyd istediini sor. Beendiim bir cevap bulursam veririm. Aksi takdirde bu hususu benden dahaiyianlayanahavale,ederim. Hkn: Zinaedenbirkimsehakkndakihkmnznedir? Cneyd: Bizegrezinaedenlerikiksmdr.Birincisi,kendisinebakalarnnnamusunagzdikmeyeihtiya brakmamas,komularnnamusundanmenetmesiiinbirkadnverdiimizkimse,ikincisiisekendisi nebylebirimknvermediimizkimse(ynievliolanveevliolmayan). Evliolmayanayzsopaatarz.Ayrca,bucezaytatbikederkenonunkthretiniartrmak,her kesin kendi namusunu ondan saknmasn temin etmek iin her tarafa onu tantmak, tehir etmek, tekraraynhareketiyapmasnamaniolmak,onunyaptnyapmakisteyenlerinnnegemekmak sadilebykbirkalabalhazrbulundururuz.Bylebirhareketiyapmayamuhtabrakmadmz (evliyi)ldrnceyekadartalarz. Hkn: yivegzel.Bykbirtedbir.Namuslubirinsanazinaisnatedenkimsehakkndakihkmnz nedir? Cneyd: Biz,bylebirkimseyeseksensopaatarz.ahadetinikabulvehibirszntasdiketmeyiz. Hkn: yivegzel.Bykbrtedbir.Hrszhakkndakihkmnznedir? Cneyd: Bizegrehrszikikscdr.Birincisi,duvarlardelerekveyaevlerinzerindenaayasarkarakba kalarnn muhafazal yere koyduklar mal almak iin yol bulan kimse ki, onun, mal alarken, duvar delerkenkullandveduvaratutunduuelinikeseriz. Dieriiseyollartehditedipyolkesen,bakalarnnmalnsoyan,silhekenvemalsahibimaln mdfaaedecekolursaonuldrenkimsedir.Bylebirkimseyildrr,insanlarngidipgeldiiyolla rnzerindearmhagereriz." Hkn: yi ve gzel. Byk bir tedbir. Gasbeden ve bakalarnn malm yamalayan kimse hakkndaki hkmnznedir? Cneyd: Gaspedilmesi,bakalarnnmalnnyamalanmas,bazhafifsularnilenmesiveyenipiileney lerinalnmasgibipheliolan,hatagibiihtimallerinbulunmasmuhtemelolanbtnphelisu lardavehrszlktanbakabirhareketihtimalibulunankonulardaelkesmeyiz. Hkn: yivegzel.Bykbirtedbir,insanldrenveburun,kulakgibieylerkesenkimsehakkndaki hkmnznedir? Cneyd: Buhususlardakihkmmz"Canacan,gzegz,burunaburun,kulaakulak,diedi,yaralamala raiseksas(ayncezaytatbik)'tr.Biradamonkiildrrseksasolarakbunlarnhepsinildrrz. Glkuvvetlibiradamclzbiradamakarlkldrrz.Elveayakhakkndakihkmlerdeayndr. Hkn: yivegzel.Bykbirtedbir.Yalanc,kovucu,saygsz(skskgazkaran)kimsehakkndane dersiniz? Cneyd: Biz, byle kimselere srgn, ahliden uzaklatrma, hor bakma gibi cezalar veririz. ahadetlerini kabuletmez,yerdiklerihibirhkmmutebersaymayz. Hkn: Sadecebumu? Cneyd: Dinimizegreverilecekcevabmzbudur.

65YAZILAR

Hkn: Banagrekovucuinsanlarnarasntututurankimsedir.Bylebirinsan,hibirkimseyigre meyeceibiryerehapsederim.Alenenyelleneninkndalar,buhareketiyapanazasncezaland rrm.Yalancyagelince,sizin,hrsznelinikestiinizgibibendeonunyalansyleyenazasnkese rim,insanlargldrponlarhafifmerepliealtrankimseyiiseidaremaltndakiyerlerdensr gnederim.Onumemleketimdenkarmaksuretiyletabaamnfikirlerinivezihniyetimdzeltirim. Slihylededi: Cneydb.Abdurrahmn,Hakan'nbuszlerizerine"Sizhkmleriniziaklncaizgrpgrmeme sine,fikirlnzbakmndangzelolupolmamasnagreayarlyorsunuz.Bizisepeygamberleretbi olan, insanlar aklmza gre idareye kendimizi selhiyetli bulmayan bir milletiz (mmetiz). nk, Allahbizefaydalolaneyleriniyzn,hadiselerinsrrnvemhiyetlerini,semerelerinivesonula rn bilir. nsanlar ise bunu bilmezler. Her eyin d yzne gre hkm verirler. Zira, nice tedbirsiz kimselerkurtuluaerdiihalde,niceihtiyatlvetedbirlikimselerfelketeurarlar."dedi. BununzerineHknona, "Senbundandahadeerliszsylemedin.Busznlekalbimederinbirkayguattn."dedi. brahim'Abdulmalik'ten,'AbdulmalikSalih'ten,SlihCneyd'dennakleder.Cneydyledemitir: "BuTrktendahavefal,dahainsafl,dahaanlayl,dahazekibirinigrmedim.Onunlagndz leyin saat karlkl olarak konutuk. Dilinden baka hi bir yeri kmldamad. Ben de dilimden bakahibiryerimikmldatmadm." te,Trkhkmdarlarnbuekildetavsifederler. [1)Chiz'inbirnakli.] Sylediklerinegre,SsnileHknbirvadinindnemecindesaflarndanayrlpkarkaryadu rarakkonutular.Aralarndakikonumauzunsrd.Yerlerindenayrlpgeridndklerinde,oradaki ler,"HknKisr'dandahavakurvedahaedepliidi.Kisr'nnatiseHakan'natndandahavakurve daha edepli idi. Bu konuma esnasnda, Hakan'n sadece dili kmldad. At ise bazan bir ayan bazandierayankaldryordu.Kisr'nnatolduuyerekalpladklmgibiduruyordu.Kendisi isebazanbankmldatyorveeliyleiaretediyordu."dediler. Derlerki,tuhafeylerdenbirideudur;HarplerdeHarisk.Ka'bHazm'akar,HazmKinda'yekar ,KindaHrisb.Ka'b'akarduramaz.".Yinesylerlerki,"BUNUNGBHARPTEKTUHAFEYLERDEN BR DE UDUR: ARAPLAR TRKLER'E, TRKLER RUMLAR'A, RUMLAR ARAPLAR'A KARI DURA MAZ," [m)Cahmb.Safvn'nszleri.] Cahmb.afvnelTirmizyleder: "Biz,Farslar'laTrklerarasndacereyanedenharpleribiliyoruz.Nihayet,shriyetyoluileHakan' kenditarafnaekmekvezararnamniolmakiinKisrPervz,Hkn'nkzHtnileevlendi.Yine biz, Farslar'la Rumlar arasnda geen harpleri, nasl zaferi bazen bir tarafn bazen dier tarafn elde ettiini'hangisebepleMada'inveSs'dazeytinaalardikildiini,nesebepleRmiyya'nnkuruldu unu, Kisrnn stanbul'un karsna, boazn zerine mecs mabedleri ve atekedeleri yaptrdn dabiliyoruz.Lkin,nezamankiRumlarHorasanTrklerinibirbiripeineyendilerbununtesirettii sonevekadar(?)veburadacereyanedentrlhadiselerzerine,busoyagirenyabancunsurlarhak kndadarbmeselirdettiler. Hakan'n kz Htn, Husrev Pervz'in yannda idi. Bu kz, ondan iravayh'i dourdu. Bu ravayh, Pervz'densonrahkmdaroldu.ravayhiseMaryambintKaysarileevlendi.Maryam,ondanVeld I'inoluYazdelNkisnanasnnbabasFirz'udnyayagetirdi.Bununiin,Yazd"Bendrthkm darn;Kisr,Kaysar,HknveMervnntorunuyum."derdi.ElVeldb.Yazdb.tika'yldrd muharebelerdeubeytiindederdi: "BenKisr'mnoluyum.BabamHkn,dedemKaysar,dierdedemiseMervndr." iirindecesaretindenveharpediindenbahsedincesadeceHknilevnrveylederdi: "Bennme(ynelerek)vearkamadoruokatyorsamvetayzerindekaygandadaniniyor sambunaamamakgerekir.unubilkidedemHakan'dr.Onundzlkteveyksekdalardayap tklarmhatrla."

66YAZILAR

Buradaki (doarm) kelimesi inerim manasnadr. Bu mana am halknn kulland bir ekil olup onlarbumanayeskidenorayagelenAraplardanalmlardr.Yezd,buradahayvannntayolduunu syledi.Zirataydahahzldrvedahasksaasolasapar,dahaserketir. [n)Fazlb.el'Abbsb.Razn'inszleri.] Fazlb.el'Abbsb.Raznyleder: "BirgnzerimizeTrkler'denbazsvarilergeldi.Dardanekadaradamvarsahepsikalelerine giripkaplarnkapattlar.Trklerisegelipbukalelerdenbirinikuattlar.lerindenbirsvarikendile rini kaleden gzetleyen bir adam grd. Bu svari ona, "nip kapy amazsan seni hibir kimseyi ldrmediimbirekildeldrrm,"dedi. Abbsdediki;"Bununzerinekaledenbakanadaminiponakapyat.Trklerieriyegiripne varsaalpgtrdler.Trk,onunenmuhkemveenemniyetliyerdeikeninipkapyamasnahay retetti.SonraTrk,buaskeritekrarbizimkaleninyannagetirip"Bunubendensatnaln."dedi. Biz,"Onaihtiyacmzyok."dedik. O,"Benonubirdirhemedahisatacam",dedi.Bununzerineonabirdirhemattk.Odabuesiri serbest brakp arkadalar ile ekip gitti. Pek gemeden tekrar dnp sesini iiteceimiz bir yerde durdu.Onunbuhareketibizirktt.Alddirhemiazndankararakortasndanikiparayabld. "Oadambirdirhemedahidemez.Onuniinbukadarfidyevermenizsugtrmezbiraldanmadr.u yarmalnz.O,herhaldedieryarmladahipahaldr."dedi. ElFazlunudailveetti:"HAKKATENBUTRKNSANLARINENZARFOLARAKBULDUM".S znedevamladediki,"Kaleninkapsnaanahskorkaklilemehurbiriidi.Trkler'inharplerde ehirleregirmekve nehirlerigemek hususundaki hilelerini duyduundan, buTrkn mutlakabir eylerbildiiiinkapyatrmakhususundatehditlerdebulunduunuzannetmiti.[] [)Summeb.Asras'inbakabirnakli.] [..]Summeylededi: "Kkkarncalar,insanlariindesadeceTrkler'ebenzetilir.Ziraherkkkarncakendiba namstakilolarakyiyeceinisaklamay,incekokularhissetmeyi,sakladyiyeceklerbitmesindiye kabuklarnkarmayvebitenksmlarnnalnmasnbilir.Bukarncalar,insanlarnyaptklargibi erzakkoyduklarkaplarnazlarntkamay,etraflarnklflamay,yiyeceklerinimuhafazaetmeyi, onlarkazklaraasmay,souktutacakkaplarakoymaybilirler.[ ] kk karncann arkada ileolandurumugibidir.(?) EbMusaelE'ariyledemitir: "Kkkarncalaravarncayakadarhercinshayvanbirreiseveidareciyemuhtatr.".EbAmr elZarrunlarrivayeteder: "Kkkarncalarndelili(klavuzu),nceAllahTeltarafndankendisineverilenbirhassasiyet veincehisliliksayesindekokusunualdbireyedoruyuvasndankarakonugtrmeyevenak letmeye alan, btn gayretini sarf ettikten sonra ciz kalnca gelip dierlerine haber veren ve yuvadantekraroeyedorugeridndzamandierkarncalarnarkasndanuzunvesiyahbir iplik gibi ktklar karncadr. Yeryznde her kk karnca dieriyle karlanca mutlaka durup onunlabireylerkonutuktansonraayrlr. AynekildeTrklerinherbirikendiiinikendisiyapar.Bununlaberaber,hercinseyada,nebatta, canszlardabirderecefarknnolmaszarurdir.Hepsidekymetliolmasnaramenmadencevherle rinindeerlerifarkl,hepsidesratlikomalarnaramensoyatlarbiribirindenstndr." [p)Eserintelifindetakipedilenmetod.] Bueserde,btnsnflarnmenakbhakkndabizekadargelenlerdenvebukonudailmimizinerdi ikadarndanbahsettik.Eeryazdklarmzgereeuygunsa,buAllahTel'nnmuvaffakiyetiveiyilii sayesindedir. Niyetimizin iyiliine, iimizdeki samimiyete, halifeye yakn olmak iin elimizden geleni yapmamzmeselesinegelincebuhusustaelimizdengeleniyaptk.Bireyiihmalederekveelegeen frsatkararakeksikyapmakileacizlikveazminzayfldolaysylaeksikyapmakarasndafarkvar dr.

67YAZILAR

Bukitapmunkazt(cedel)veyamas'ilvecevbtkitaplarndanolsavebusnflardanherbiridi erinekartenkittevekendimeziyetlerinisaymadailerigidecekolsa,kardeinineksildiinimeydana karmaksuretiyledahiolsakendisiniykseltmekgayesinigtseidi,eserdahaokyapraklbykbir kitap olur, mellifinin lim ve geni bilgi sahibi bir kimse olduuna hkmedenlerin says daha fazla bulunurdu.Fakatbiz,insanlarnarasnbulanazn,onlarbirbirindenuzaklatranoktandahadeerli olduuneticesinevardk.AksiekildenAllahTel'yasnr,bukonudaonunyardmnveklavuzlu unu dileriz. O, her eyi iiten, herkese yakn bulunan ve dilediini istedii gibi yapmaya muktedir olanbirkimsedir. Kitap burada tamam oldu. yilii sadece Allah yapar. Kuvvet ve kudret O'nun elindedir. Doruya muvaffakklandaO'dur. Kaynak:Eb'Osman'Amrb.BahrelCHZ,HilafetOrdusununMenkbeleriVeTrklerinFazilet leri(MankibCundElHilafaVeFaz'ilElEtrk),Trc:RamazanEEN,TrkKltrnAratrmaEns titsYaynlar:33Seri:IIISay:A8Ankara,1967,s.6193 NDRPDF3,5MB

68YAZILAR

PSKOLOJ VE DN KTABINDAN evirmeninnsz Uzaagitme,dniine;hakikatseniniinde St.Augustine (I) Moderninsankkszdrvebtnlyitirmitir.Psieyanibilin,bilindvekollektifbilind arasna mesafeler girmi, baz eyler ise bilin dzeyinden toptan silinmitir. Ryalarn dili tutulmu tekbirontolojiyeskpkalnmtr.Tanrldrlmtekboyutluhalegeleninsanlarortalkapla mtr.Herderdedevaprojelerbirbirbaarszlauram,yeryznnkaderiherancinnetgeirebi lecek insanlarn elleri altndaki dmelere balanmtr. Bu insanln yaayabilecei en kt dene yimdir. Ik snm ve gizem kaybolmutur. "Gerek olan her ey akli, akli olan her ey gerektir" diyenlerkyasyayanlmlardr.Yinedetminsanlktarihigznnealndnda,moderndeneyimin ya ok gentir. Ve henz sonular tam olarak grlmemitir. Yaanlm olan hibir ey varln yitirmeyeceinden, gzden raklaan eyler tekrar aranlmaya balamtr. Kk yaammz uykuyla evriliolduundan,ryalartekrarnemkazanrhalegelmitir. (II) BaselniversitesindetpprofesrolanbykbabasnnadntayanCarlGustavJung,26Tem muz1875'tesvire'ninLonstanceglkysndakiKessvvillkyndedodu.BabasProtestanrahibiy di.Oldukapastorelbirhayatgeirmiti.Hersvireliocukgibidalanrmaklarvegllerioksever di.ednkveyalnzbirocuklukdnemigeirdi.lkokuldapekbaarlolamad.Liseyllarndafelse feye merak sald nceleri yunan filozoflarn okudu, daha sonra Schopenhauer'in yaptlarndan ok etkilendi.LisedensonraTpeitimigrd.Okuduklarbiryandandaonupsikiyatrivepsikolojialanna dorusavuruyordu.Seiminibunlarnlebineyapt.lkgreviniZrih'tekiBurghlzliHastanesindeald. BurasAvrupa'nnennlruhhastalklarmerkeziydivebandaizofrenikavrammgelitirmiolan nlhekimEugenBleulerbulunuyordu. 1903'teEmmaRauschenbachileevlendi.1955'teleneiyaamboyuncuJung'unyardmcsol mutur.Birisierkekbeocuklarolmutur. 1905'teZurihniversitesindedersvermeyeveuzmanhekimolarakalmayabalad.Hastalarn bazenZurihglzerindebotladolarkentedaviederdi.Jungburadayeniteknikgelitirmiti.Etkin imgelem (active imagination). Jung kendi kendini analiz ederken vizyonlarnn ve dlerinin resmini izmi ve boyamtr. Hastalarna da ayn eyi nerirdi; ya da dilediklerinde iir yazabilir, modeller izebilir, heykeller yapabilir, hatta dlemlerini raks ile dile getirebilirlerdi. JungFreud'uyu yakndan izliyordu.RyalarnYorumunuokuduktansonrayazmayabaladlar.1907'deViyana'dailkbulu ma gerekleti ve tam on saat durmamacasna konutular. Freud ile karlatnda alt yllk bir psikiyatri deneyimine ait zgn yaptlara sahipti. Freud ondokuz ya daha bykt Jung'tan, baba oulgibiydiler.PsikanalizinprensiartkJung'tu.Ancakbuparlakbalangcnmrpekuzunolmad. Alt yl birlikte pek ok alma yaptlar, Amerika'daki niversitelerde birlikte konferanslar verdiler. Viyanal Edi ile Zrihli Bd idiler onlar artk. 1911'de Viyanal yelerin muhalefetine ramen, Freud'unsrarylaUluslararasPsikanalizDerneininilkbakanJungoldu.FreudgrubaYahudibirinin bakanlk etmesi halinde, antisemitk hareketin psikanalizi engelleyeceini dnyordu. Viyanal yelerinhepsiyahudiidiveJung'undahibirantisemitikolduunainanyorlard.Jung'unhayatnngeri kalanksmlarndaszkonusuantisemitizmveNazizmiddialarsrpgitmiti. Enbandanberipsikanalizeveoradacinsellikzerineolanarvurguyaeletirelbak1912'lerde iyice su yzne km, "Bilindnn Psikolojisi"ni yaynlamasyla da dorua kmt. Freud, kendi buluu olan psikanalizin snrlarnn haksz yere geniletildiini dnyordu nk. Anlamazlklar peisragnyznekmayabalamlard.JungFreud'unlibidoyudaranlamlyorumladn,libidi nalenerjininsadecesexilesnrlolmaypyaamenerjisiolduunusex'inbununsadecebirparas olduunu iddia ediyordu. Ayrca Jung, psikanalizin en temel aksiyomu olan "Odip Karmaasn da reddediyorveilkdnemlerdeocuunanneyeballn,anneninonabesinsaladndandolay

69YAZILAR

birbamllkilikisiolduunusylyordu.Libidinalenerjiancakergenliktensonraheterosexuelbi imegirmekteydi.Buanlamazlklarnuzantlarikisinindedahasonrakialmalarndabagstere cekti.1914'temektuplamalardahidurdu.ButarihtenitibarenJunguzunterbocalamavesuskunluk dneminegirdi.Birneviyaratcbirsessizliktibu."PsikolojikTipler"iyazd,buradaFreudveAdlerile farkllklarnaklyordu.Ortayadanbalayarak,hayatnnsonunadeksrecekolanfarklbirserven balyorduartk.Gezilerinebalad.Tunus'a,Sahralne,Afrika'yagitti.Sivahilidilinirendi.New Mexico'eArizona'yagidipbirylPueblokzlderilikabilesiyleyaad.DahasonraseyahatleriniHindis tan'a ye Seylan'a srdrd. Tm bu gezilerinden sonra en mehur tezini kavramsallatrd: Kollektif (ortak) bilinalt. Btn kltrlerde yle ya da byle karl olan sembollerden kurulu bir dnya, "mundusarketipus",alemimisal. 1933'tebalayanEranostoplantlarnnatsnbuikikavramoluturuyordu.Evrenselkltror taya karmak iin bir araya gelen insanlar sahalarnn en yetkin isimleriydi: C. Kerenyi, Fritz Meier, HenrichZimmer,FriedrichHeiler,MartienBuber,LouisMassignon,CharlesPicard,WalterOtto,Wal terWili,GillesQuispel,EricNeumann,HeririCorbin,MircaeEliade,KariLowith,JosephCampell. KimisiHintgeleneiileilgileniyor,kimisiin,kimisiyahudigelenei,kimisiAfrikagelenekleri,kimi siLatinAmerikagelenekleri,kimisiYunanveAvrupagelenekleriileilgileniyorlard.Bunlarherylbir arayagelenmitologlar,teologlar,psikologlar,filozoflarveedebiyatlard.Toplantlarisvire'ninda lararasndabirglkenarndayaplrd.Jung1953'debugruptanayrld.Birsredahakendialma larnadevamettive1961'debuhayattanayrld. (III) almalarnatplabalaypdahasonrafelsefe,mitoloji,edebiyat,dinlertarihivs.gibidisiplinlerle srdrenJungoldukazenginverenklibirtablobrakmtrgeriye.Kendindensonraalmalarpsiko loji ve psikiyatriden daha ok, felsefe, dinler tarihi ve debiyata olmutur. Eserleri olduka geni bir birikiminsonucuolduuiinanlalmasgtr,1960'lardangilizceyeevrilmeyebalanmtr.Varo lu, indirgemeci bir mantkla, matematiksel formllerle ele alnmadndan okuyucusunun sabrl, nyargsz ve derin kltr sahibi olmas gerekir. Fikir edinmek iin bile olsa Jung'un bir iki yaptn okumakyetmez.Arketipler,kollektifbilinalt,iednklkdadnklk,kelimecarmtestleri, onunlapsikolojialannagirmitir. Bilindnnveryalarneleriolansembollerleilgilenirken,bilindsembollerininanlamlaryla, simyasembollerininaynlndanszetmitir.Simyaileyakndanilgilenmitir."Simyannsrr,dene ystilevdedir;soylununsoysuzcaelere;farkllaanilevlerinaltilevlere;bilincinbilindyla kartrlpkaynatrlarak,kiiliindntrlmesidir"derJung. Sembolleritanmayaalrkenbavurduukaynaklardolaymszyaantlarolmutur,(dinitec rbeler,ryalar)Freud'untersineryalaryorumlarken,onlarbireyleresarmalanm,kisvedei tirmi semboller olarak deil bizatihi kendileri olarak alm, bilindnn yine bilind tarafndan aklanmasgerektiinidnmtr. Ald rnek ise Tevrattr. RYALAR KENDLERNN AIKLA YICISIDIRLAR.17ButavrbenimseyenJung,bylelikleFreud'dandahategitmiveonuamtr.n

RyalarveFonksiyonlarzerineyazdmkemmelrisalesindeS.J.BenedicusPererius(DeMagia;DeOb servationeSomnourumetdeDivinationeAstrologicalibritres,1598)yledemektedir. "Tanrnezamannyasalartarafndansnrlanrnedehareketegemekiinuygunbirzamankollar.Ne redeistersenezamanistersevekimeisterseryalarilhameder."(s.147) Aadakipasajkileseninryakonusunayaklamnailginbirktutmaktadr: "EskiyneticilervekiilerhakkndakiCassian'n22.Blmnokuduumuzdaryalarnsebepleriniaratran oldukanemlisatrlargrrz."(s.142) Pereriusryalarylesnflandrmtr: "Ryalarnoudoaldr.Kimisiinsankkenlikimisiilahikkenlidir."(s.145). Ryalarndrtsebebiyardr: 1)Bedeninetkisi 2)Sevgi,nefret,mit,korkununbelirledii;zihninetkisi.

17

70YAZILAR 3)eytannyaniputperesttanrnnveHristiyaniblisingcvemahareti.(eytan,imdikisebeplerdenyola karak gelecekteki doal etkileri bilebilmektedir; insandan gizli olan gemi ve imdiki eyleri bilmektedir ve onlaninsanaryalarndagstermektedir."(s.129). eytani ryalarn tehislerini gz nne almadan yazar yle demektedir: Ryalarn eytandan geldii tahminedilebilir,ilkolarakeerryalardaimisurettegeleceiyadagizlieyleriiaretediyorlarsa,bilginin neredenolduu,nekendinenedebirbakasnafaydaldeilancakmerakedilenbireyinbobirbilgisiyada eytaniileryapmayayarayanbilgiyefaydalolurlar..."s.130 (4)Tanrtarafndangnderilenryalar.lahiolduunadairiaretlerbulunanburyalarhakkndayazary ledemektedir: "...Ryalartarafndanbildirilenmeselelerinnemi,heleeerbirdeinsanakesinbilgilerolarakverildiysebu sadece Tanr'nn ltfundan ve cmertliinden dolaydr. Byle eyler ilahiyat okullarnda muhtemel gelecek olaylardiyeadlandrlrlar;dahaskalbinsrlaninsanlarntamamnnanlayndansakldr;vesonolarakta,inan cmzn bu yksek gizleri Tanr'nn retmesi hari bir insan tarafndan bilinemez!... Bu [ilahidir] zellikle bir aydnlanmaylaveruhlarnhareketiilebildirilir,Tanrvastasylazihinaydnlanr.radezerinehkmedilir,ryay grenininanmasveryannotoritesininkimolduununbilinmesisalanr.Bylelikleoakveseikbirbiimde tanrvebilirkiryannsahibiTanrdr.Osadeceonainanmayarzulamaz,eksizphesizinanmakzorundadr da."(s.131) eytan,yukardabelirtildiigibi,gelecektekiolaylarkesinolaraktahminedebilecekryalarretebilmekte dir.(DiologorumLibriIV.cp.48,Mgne'dec.77): "Kutsalinsanillzyonileiduyarllktarafndanfarkedilenvizyonunkelimelerivegrntleriyanivahiyara sndaki fark grebilmektedir. Bylelikle iyi ruhtan ne aldn bilmekte ve sahtekra da nasl kar koyacan bilmektedir. Eer insann zihni bu balamda yeterince dikkatli olmasayd, kendini hilekr ruh yoluyla bir sr boiesaplayacakt.Buhilekrruhun,tekilbiryanllklaruhutamamentuzaadrmekiinbazenpekok dorueyincedensylemealkanlvardr."(s.132) Ryalar "inanlarmzn yksek srlar" olarak deerlendirildiinde, bu yntem mulakla kar iyi bir ko runmaolarakgrnmektedir.Athanasius,St.Anthonybiyografisinde,eytanngelecekolaylarncedensyle medenekadarzekiolduuhakkndabazfikirlervermektedir.(Bkz.Budge,TheBookofParadise,I,s.37). Yineaynyazaronlarnbazenkei,bazensylenenbirilahi,bazenykseksesleokunanbirncil,bazende ihvannahlakideerlerinirencideedendeerlendirmelerolaraktagrnebilirler,(ss.3347).NitekimPenerius kendiltlerinegvenmekteveyledevametmektedir: "Zihnimizindoalilkprensibinhakikatinikavramayayeterlidir.Onlarbizimrzamzla,hibiritirazolmak sznhemenkucaklanrlar,bylelikleTanrtarafndanolanryadailahikzihnimiziaydnlatrvebizkesinlikle inanrz ki bu rya haktr ve Tanr'dan gelmektedir." Ancak o itirazsz kabul edilebilecek her inancn zorunlu olarakryalarnilahikkenlioluunuispatlaypispatlayamadhususunuatlamtr.Osadecebutrryalarn doal olarak "inancmzn yksek srlar" ile bir mutabakat gsterdii konusunu ele almtr, yoksa baka bir eyledeil.HmanistKasparPeucer(Commentanusdepraecipuisgeneribusdivinationum,1560)buanlamda dahakesinvedahasnrlayceylersylemektedir: "Kutsalyazmalarnbelirttii,Tanrtarafndanolanryalarnerastgeleherhangibirinenedekendikafa sndanvahiybekleyenveonuarzulayanbirinegnderilmitir.AksineoTanr'nniznivetakdiriylepeygam berlerevekutsalkimseleregnderilmitir.Buryalargznnealndndakmeselesiyadabasitvegeici bireydeil,sailekiliseninynetimiileimparatorlukveonundzeniilevediernemliolaylarileilgilidir. Bunlara,Tanrdaimiolarakyorumlamayeteneivediereylergibikesinkantlareklemektedir.Bylelikle, onlarnneitirazedilebilecekyanlarkalmaktadrnedeonlarndoalkkenliolduuinankalmaktadr.Rya larn ilahi ilhamla gerekletirdikleri ayan beyan ortaya kmaktadr." Onun gizliKalvinizmi, kelimelerinden anlalmaktadr zellikle de onunadaKatolik doa teologlaryla karlatrldnda bu dahadabir belli ol maktadr. Peucer'in ilham/vahiy hakkndaki ipucu muhtemelen heretik (bidatvari) bir yenilenmeye iaret et mektedir. Her ne surette olursa olsun bir sonraki paragrafta ryalarn eytani kkenleriyle ilgilenirken unlar demektedir: "Bu ryalar gnmzde eytan Anababtistlere (vaftizi reddeden bir mezhep) gstermektedir, cokun kimselere ve bylesi fanatiklere deil." Pererius derin bir nfuz yetenei ve yksek bir anlama yetenei ile blmlerdenbirini"Hristiyanbirininryalargzlemlemesimerumudur?"sorusunahasretmitir,(s.142) Dieriise"Kimlerinryalaryorumlamayahakkvardr?"sorusunaayrlmtr.(s.245). Birinciksmdanemliryalardikkatealnmaldrsonucunavanlmtr.Onunkelimeleriyle"sonuta,bizira hatszeden,bizieytanibirmecrayasrkleyenryalardikkatealmakbizdennceeytannyapacabiritir. Bunun gibi, evlenmemek, sadaka vermek, dini hayata girmek gibi tanr tarafndan gnderilen eylere tevik eden eyleri deerlendirmek batl inanl zihnimizin bir paras deil, kendi selameti iin dikkatli, merakl ve

71YAZILAR

k.Freudhernekadarirrasyonelelerleyaniryalarlailgilenerek,Aydnlanmannrasyonelgelene ine bakaldryor grnse de, son tahlilde ryalarn ieriklerini rasyonel hale getirmeye alarak tekraraynparadigmaierisinednmektedir.BilindnndinselbirieriiolduunusyleyenJung, buirasyoneldzeydenedenselbirilikidenoktelos(elemanlar)asahipolanereksel(sonuhedef) bir iliki kurmu, Freud gibi, ryalar sadece gemie dnk ve nevrozlar aklamada deil, ayn zamandakiiyeyolgsterici,tedaviediciveileriyednkolgularolarakgrmtr. Bu yaklamn uzantsn kiilik hakknda sylenilenlerde bulmakta mmkndr. Freudtan deter minizmde insanlar ocukluk yaantsnn bir kurban iken, Jung ta kiilik gemi olaylar tarafndan olduu kadar, gelecek hedefler, mitler ve arzular tarafndan da ekillenir. Kendinigerekletirme tmyaamboyusrmektedeiimiradeyleherzamanolabilmektedir.18Tamolarakbukavramsalla trlmasabileHeideggeryanFreiheit'tr.Yaniaryaakolarakzgrlemek."Anlamagvenvean lamay hedefin kl" Jung Aklamaktan ok anlamaya nem verir. Ksmen Hermenetik bir tutumdur bu.Kiinindeneyiminemdahaleetmez,dierpsikanalistlergibihastayynlendirmekverine,feno monolojistler(Roger)gibitanmasnaveyorumlamasnaalr.Ancakengenelde,Jung'undncele ri sadece nevrotik ya da psikotik hastalardan toplad verilere dayal deildir. Bata kendisininkiler olmak zere btn yaantlar gz nnde bulundurmaktadr. Oysa bu nokta Freud'un eletirildii noktalardan biridir. nk O, kuramlarn hastalkl insanlarn deneyimlerinden karmtr. Jung'te anlama,tarihseldir.nkbizouzamanbilindnnbelirlenimleriylehareketetmekteyiz."Benim hayatm bilindnn kendinigerekletirmesinin bir hikayesidir" der szgelemi otobiyografisinde. Bu ise fenomonolojistlerin19 kabullendikleri, bilin felsefesinin tersine bir eydir. Jung burada, her eyden bamsz bir zneyi (transandantal egoHusserl) kabullenmemekte, daha ok Descartes'in Cogito'suna kar kan Lacan'a Heiddeger'e yaklamaktadr. Bilincin, bamsz olarak kendi zerine kapanpdnmesimmknolmamaktadr.Budncede,dilhihesabakatlmamakta,katlsabile dnceninbasitbiraracsaylmaktadr.Oysadnceninbizatihidiliindegerekletiidilin"Varl n evi" olduu unutulmutur. Jung'da zayf bir noktadr bu. O dncelerini srarla deneyselci bir zemine oturtmaya almtr ancak buradaki deneyselcilik, davranlk anlamndaki deney deil, fenomonolijedekideneyimetekabletmektedir.Birneviyaantbilgisidirbu. Din,numinosum'un(esrarl)birtezahrdrvebilinaltnaaittir. 20Ancakbubilindaslndaok
basiretlivedinibirininbirparasdr."Sadeceaptalinsanlardieranlamszryalargzlemlerler.kinciblm deise"ilahiolarakynlendirilmeyenvevahyolunmayan"dndahikimseryalaryorumlayamazdiyecevap vermektedir."Hatta"diyeeklemektedirTanr'nnRuhudnda"Tanr'nneyleriinsanbilmezler."(ICor2:11) Bu ifade, bizatihi doru olduundan, yorumu, kutsal Ruh tarafndan mkfatlandrlm insanlara mahsus kl maktadr. Bununla beraber, Cizvit yazarn Kutsal Ruh'un iniini Kilisenin dnda bir yerde tasavvur edemedii apaktr. NSANLARINBROUAYNIPROBLEMLERESAHPOLMASINARAMENHBRSAYNIRYALARIGR MEZ.Jung 18 AHLAKZEKAGBBAHEDLMBRSTDATTIR.ONUYOKETMEKSZNELNZDEOLMASINARAMEN, DOUTANOLMAYANBRSSTEMEONUBOALTMANIZINMKNIYOKTUR.(JungPsikolojiVeDin) 19 Grngbilim: Fenomenoloji, yani grngbilim kurucusu Edmund Husserl olan felsefe grdr. 20. yzyln ilk eyreinde grlen bilimlerdeki ve dncedeki genel bunalm iinde doup gelien bir felesefe akmdr.Husserlcifenomenoloji,bubalamda,Metafiziisonaerdirereksomutyaantyadnmekvebylece tkanmolanfelsefeyeyenibirbalangyapmakiddiasylaortayakmtr. 20 Din,olumluyadaolumsuz,enyksekveengldeerlerlekurulanbirilikidir.likignlldeolabi lir,gnlszde,yanibilinsizolaraksizesahipolanbirdeeribilinliolarakdakendinemaletmiolabilirsi niz. Sistemindeki eri byk g olan bu psikolojik unsur Tanrdr, nk Tanr diye adlandrlan bu ey en baat(baskn)unsurdur.BirTanreerbaatolmaktankarsa,ismindenbakabireyikalmaz.zboalr, gcgider.AntikiteTanrlaritibarlarnveinsanruhuzerindekietkilerininedenyitirdiki?nk,Olimpik tanrlarzamanlarmdoldurmuveyenibirgizembalamt:Tanrinsanolmutu. lkbaktamateryalisthatamuhtemelenkanlmazgrnyor.nkTanr'nntahtyldzlarnarasnda kefedilememiti.DolaysilebununanlamTanr'nnhibirzamanvarolmadidi.kincikanlmazhataise psikolojizmidi:EerTanrhise,ozamanbazsaiklerdengisteminden,szgelimiyadabastrlmcinsel likten karsanm bir yanlsama olmalyd. Bu argman yeni bir ey deildi. Putperest tanrlarn putlarn

72YAZILAR

katlbirbilinlilikdurumudur,(multiplecouncousness)Jung'ta Bat'dabugnvarolandininancve teslis (l) yanl ve arptlm eylere dayaldr. nsanlar gerek yaantya kapatlmlardr. Teslis erkeksibirkarakterdedirveanma(ruhcan)sbastrlmtr.Oysahakikatldeildrtldr.Suve havaveatevetoprak.Teslistetoprakeksiktir.Toprakdiidirvedourgandrvekadntemsileder. Ryalarmzda e, sevgili, anne olarak grdmz kadn anima dr. Uluhiyet ift cinsiyetli yani hermafrodit(rkekkadn)tir.AnimaveAnimus,bilindnnenokkarlatrlanarketipleridir.Dier nemliarketipler(aslnsha)isepersone(zat),glgevebenlik(self)tir.Aslndasonsuzsaydaarketip vardr ve bunlar mitolojik zamanlarda olumutur. Szgelimi gne arketipini ele alalm. Gne her gndoupbatmaktadr,itebirsresonrabununizizihnimizekazlrvegnearketipioluur.Ancak yine de dier arketiplerin oluumu bu kadar belirgin deildir. Baz arketiplerin anlamlarn Hermes vermektedirrnein. Persone, maske'dir. Yani insann kendisi olmayan bir karakteri yaamasdr. Bakalarnn istedii ekilde rol yapmaktr. Evde ve okulda farkl davranmak mesela. Bir insan oynad role kendini ok kaptrrveegosuyalnzcaburollezdeleirsekiiliinindierblmbirkenaraitilir.Yaniparalan mayaanr.Glgeinsannhayvaniimmoral,primatifihtirasl,arzuveeylemleridir,arketiplerinbelki deenglveentehlikeliolandr,insannayncinstenkiilerleilikilerindeeniyiveenktyanlarn kaynadr.teyandanyaratcln,igrnn,derinduygularnvespantaneliin(kendiliin)kayna daburasdr.Personeinsanndadnkyznnitelerken,AnimaveAnimusiednkyzniteler. Animaerkekpsiesininkadnslgn,Animusisekadnpsiesininerkeksiliinisimgeler.Jungpsikoloji sininennemliarketipiBenlik'tir.Obtnlveduraanlsalayandr.Kendinigerekletirmeile Jung,kiiliinmkemmelliiniveharmonisini,benliinkemaleermesinikasdetmektedir.Arketiplerin karlmasyla,batnntarihiniyenidenokurJung.Tanr'nnlmesininzatensa'nntanrlatrlmasy labalatldnsyler.Btnlnyitirilmesinesebepolandabunlardr.Ryalarmzderbunubize. BBC'de yaplan bir rportajda "Tanrya inanyor musunuz?" sorusuna verdii cevap "inanmyo rum,fakat biliyorum"olmutur.Dahasonragelen eletirilerzerine"Bildiim tanr,zeus, Yehova, Allah gibi bir Tanr deil, daha ok bizatihi bilinmez olan benim sarih olarak karlatm eydir" olmutur. Evinin giriinin zerindeki duvarda u ibare bulunmaktadr: Vocatus atque non vocatus DeusacleritAGRILSANYADAARILMASINTANRIORADAOLACAKTIR.Bugrlerindendo laymslmanlararasndaepeyrevabulmubirisidir.SondnemlerdedouyavezellikledeHintve in'eolanyaknilgisionubudncelereepeyiyaklatrmvehattakendisinePakistanslamiilimler Akademisitarafndan"alim"nvanibileverilmitir.Jung'unbupotansiyeldouluukendisindenson ra birok kimseye ve gruba ilham vermi, zellikle 1960'larda gelien Hmanistte Psikoloji ve 1970'lerdeABD'degelientranspersonelPsikolojiakmondanoketkilenmi,terapidedouluyn temlerle,batltekniklerisentezlemeyealmvebatpsikolojisinindahayeniyenibulduuyntem lerinaslndayzlerceylncedoudazatenkullanlyorolduunuiddiaetmilerdir.Beniama,nefsi ldrme,mkemmelinsanhalinegelmebunlardanbazlardr.Herinsankendiyaamndanbirsanat eseriyaratabilir.Jungbutrdnceninyollarnam,hayatnnsonotuzkrkylndierkltrlerin incelenmesineadayaraktminsanlaaitolanortakeylerikarmayaalmtr.Btnlnbyle salanabileceini dnr. Bizim iin Jung okumak, Nasr'n dedii gibi tehlikeli bir uratr. Ancak Hlderlin"tehlikenekadaryaklamsakurtulutaokadaryakndr."der.
ykanHristiyanmisyonerleritarafndanbenzerieylersylenmiti.Lakineskimisyonerlereskitanrlarlasava arakyerineyenilerinikoyarken,modernputknalareskideerleriykarkenyerlerinebireykoyupkoyma dklarnnbilincindedeildirler. Nietzsche,eskiyaztlarykarkenkendisorumluluklarnvebilincinipeklbildiinidnyordu.Vebir eit alterego (teki ben) olan, byk trajedisi Byle buyurdu Zerdt te kendisini zdeletirdii yeniden dirilmiZerdtilekendiniayaakaldrmayatuhafbirihtiyahissediyordu.Nietzschebirateistdeildi,tanr slmbirisiydi.Bununsonucundaikiyeblnd.Nietzsche,tekibeninebazen"Zerdt"bazendeDiony susdemeyeicbarediyordukendini.lmclhastalsrasndadamektuplarn,Trakyallarnuzuvlarolma yantanrs"Zagresus"diyeimzalyordu.Zerdt'ntrajedisi,udurki,tanrslmtr.Bununbyleolmas onun ateist olmadndandr. Olumsuz bir inanla, ateizmin nevrozuyla yetinmeyecek derecede olumlu bir nitelikteydi o. Byle birisi iin "Tanr ld" demek ok tehlikeli grnyor: nk o hemen iinmenin bir kurbanolabilir.(JungPsikolojiVeDin)

73YAZILAR

ubat1993engelky Kaynak: CarlGustavJung,PsikolojiVeDin,trc:CengizMAN,stanbulnsanYaynlar,ubat1993, SABRADUYULANHTYA HERKESNSABRETMEKZORUNDAOLMASI

74YAZILAR

EVLENMEK FARZDIR. Aadagelecekolanhadislerinneticesindeevlenmekazkalsnfarzlarnbaolacakt. AllahRasl,genlerievlenmeyeteviketti,evlenemeyecekolanlaradaorututmaynerdi: Eygenlertopluluu!Sizdenevlenebilenlerevlensin,nkevlilikgzvecinselorganharam dankorur.Evlenemeyecekolanlarsaorututsun,nkorunefsifrenler."21buyurdu. Evlenmek, cinsellik gdsne hkim olmann en iyi yoludur. Bu sayede helal ve meru yollardan doyumsalar.GznvenamusunuharamyollardankorumayayardmederUkkafbBeirelTemim adndabiriRaslllahsallallhaleyhiveselleminhuzurunagirer:Raslonasorar: YaUkkaf,einvarm? Hayr. Yacariyen? Odayok. Senhayrlbirinsanmsn? Evet,beniyibirinsanm. Bylebekrsan,seneytannkardeisin. HristiyanlarlaolsaydnonlarnbirrahibiolurdunBizimsnnetimiz,evlenmektir. Enerlileriniz,nikhszlarnzdallerinizinenaasda,nikhszlenlerinizdir. eytannbabasnnrolnoynuyorsunuz. yiinsanlarakareytannenglsilahkadndr,ancakevlilerhari.Onlartemizvebeladan uzaktrlar. VaysanaUkkaf! KadnlarEyyub'un.Davud'un,Yusuf'unveKursuf'unarkadalardr. Birb.Atyyesorar. Kursufkim.YaRaslallah? Kursuf,denizsahilinde,Allah'akullukederekyaayanbiradamd.300senedirgndzlerioru tutar,gecelerinamazklard.SonrakolduubirkadnyzndenAllah'aibadetibrakaraknan krlketti.Sonrabaznedenlerlekendinidzeltti;AllahTeldatevbesinikabuletti. VaysanaUkkaf!Evlen;yoksa(imanlanankrlkarasnda)kararszyaarsn."22 Raslllahsallallhaleyhivesellembabalarnkzlarn,diniveahlakndanhonutolduklargen lerleevlendirmeleriniteviketti;evlendirmektenkanmaktandasakndrd.nkbylegenlerekz vermemek,toplumdabozulmayanedenolur.AllahRasl: "Ahlakvegidiatndanmemnunolduunuzbirikznzistediindeonunikhlaynz.Yoksayer yzndefitneveyaygnbirfesatmeydanagelr.23buyurdu. Raslllahsallallhaleyhivesellemevliliikolaylatrmayaarrd.MihrinazlO'nunsnne tindenolup,genlerievlilietevikiinmihrinokolmasnistemezdi.Sehlb.Sa'd'nanlattnagre, Nebisallallhaleyhivesellemebirkadngeldi: Senin nikahln olmaya geldim. dedi Rasl ona bakp, tepeden trnaa szdkten sonra ban nneedi.KadnO'ndabirhareketgrmeyinceoturdu.Ashabdanbirikalkarak: "YaRaslallah,eerseninihtiyacnyoksaonubenimleevlendirdedi.Raslllahsallallhaleyhive sellem: Yanndabireyinvarm?diyesordu.Adam: Vallahi,yok. Ailenegit,bakbakalm,bireylerbulabilecekmisin? Adamgittivednte:
Buhari.19/129132,No:5060.Mslim.9/172;EbuDavud.II/No:2046;Tirmizi.IV/301;Nesai.IV/169171; Darimi,II/No2171:Ahmed.I/447 22 Ahmed.V/163164 23 Tirmizi,Nikah.V/305;bnMace.Nikah;Con:II/167
21

75YAZILAR

"Vallahi,bireybulamadmYaRaslallah"dedi. Bakbakalm,demirdenbiryzndemiyok?Adamgittivedndnde: "Vallahidemirdenbiryzmdeyok.Fakatufistanmnyarsonunolsun."deyinceRaslllah sallallhaleyhivesellem "Seninelbisenineyapsn!Sengiyersenonabireykalmaz;ogiyersesenplakkalrsn."dedi. Adamoturdu,uzunbirmddetgetiktensonrakalkpgidiyordukiAllahRaslfarkederekgeria rd,adamyannagelince: Kur'an'dannebiliyorsun?diyesordu:Adam. uusreleribiliyorumdiyerekbildiisrelerisayd Onlarezbereokuyabilirmisin? Evet,deyince. "Git;Kur'an'danezberebildiineylerekarlksanabukadnnikahladm."Bakabirrivayette "Kur'an'danbildiineylerekarlk,ikinizievlendirdim."buyurdu.24

24

Buhari,Mslim,EbuDavud,Tirmizi;Malik,Tac,II/298299

76YAZILAR

GELENEK KTABINDAN GELENENPRANGALARI:WEBERVEERATRNE Naslmilliyetilikmilletiyaratmsa,modernliiyaratandabykldemodernizmolmutur.n sanlnmilerledii,yoksailerlemedncesininmiheryankapladilginbirtartmakonusudur. Bununla birlikte modern, modenlik, modernizm, modernleme gibi kavramlarn ekiciliklerinin gide rek artt da bir gerektir. Modernleen ya da modernlemekte olan lkelerde bu kavramlar neler ifadeetmekte,geleneinyerininaslalmaktadrlar? Bir yazsnda "Tarihsel gelenein arlndan ve ''gelenein gcnn dourduu sorunlar"dan szedenMaxWeber,yzylnmodernlemevednyasistemindeszsahibiolmaabalariindeolan Almanya'da, ilerin niin ABD vb. yeni lkelerdeki gibi gitmediini, "(Almanya'da) gelenein gc, tarmda kanlmaz biimde egemendir" yargsyla dile getiriyordu. Bu bak asndan gelenek, her nekadarWeberbylenormatifbirdilkullanmasada"gecikmi"toplumlariinbirtrayakbaol maktadr. Gelenekpekinedenayakbaolmaktadrbutrtoplumlariin? Bir zamanlar: gelenein kutsallndan ve sayg deerliinden sz ederken imdi ne olmutur da, gelenek,toplumu,toplumundeimeihtiyacnfrenleyen,hattaengelleyenbirunsurhalinegelmi tir? Modernlemevemodernlemeninekonomikyzntekiledenkalknmaabalariinegirentop lumlarda gelenek toplumsal deiimi engelleyici bir unsur olarak belirmektedir. Sosyolojik dzeyde toplumdatutucuyadagelenekigruplarnolumasnayardmederekhomojenbirkltrvemerkezi yetibiranlayngelimesineengelolurken,anlamyadakltrdzeyinde"ilerici"(progressive)ve "modernletirici" (modernizing) fikirlere kar status quo'cu ve tutucu (conservative) bir "ideoloji" gelitirmektedir, Weber Almanya'nn ayana taklm "gelenein prangalar" ile "otoriter gelenei", yani toprak aristokrasisinin, modern ekonomik artlara geiin dourduu sorunlara kar taknd olumsuz tu tumukastediyordu.zellikleAlmanya'nndousundatoprakaal,yanitarmsalkapitalizmegemen olmu (batsnda ise sanayi kapitalizmi gelimitir), bu da bir rantiyeler snf dourarak, toplumdaki giriimruhunuzayflatmtr.BuisengiltereveFransagibidahaerkensanayilemivearistokrasinin demirdenyasasndahaerkenortadankaldrmtoplumlarlayaragirmiolanAlmanya'nngelecei iinnemlibirtehlikeoluturmaktadr.SonuolarakWeber,"Almanya'nnbtnhayatiekonomik, sosyal, politik sorunlar ve ulusal karlar, dousu ile batsnn krsal toplum yaplar arasndaki elikiyevebunungelecektealacaeklebaldr"diyerekyazsnbalamaktadr. imdiWeber'inAlmanya'snbirkenarabrakarak,farklbirtoplumavebutoplumdafarklbirbi imde ortaya kan "gelenein gcnden doan sorunlara bir gz atalm. Sz konusu edeceimiz toplumranveran'deerlendirecekWeber'imizAlieriati'dir. ErhestGellner,slmtoplumlarzerineyaptbiralmada,ran'dagemidnemlerdenitiba ren iki tr din bilgini, yani ulema snf bulunduunu sylyor. "Bir yanda ynetici ve brokratik ulema,teyandanpoplistmistikulemavardr.Birincilerdinvedevletehizmetetmekte,ikinciler ise kitlelerin dini ihtiyalarna cevap vermektedirler" Snni dnyada din bilgini ve sufiler arasnda ortayakanatma,bylece,iiliktebizzatbilginlersnfiindekiiselbirfarkllamahalinialmakta dr.Budurum,modernartlarda,Ph.D.unvanlokumuaydnlarla,poplistmollalarnatmasekli nialmtr. Ali eriati, genelde slm dnyasyla, zeldeyse ran toplumuyla ilgili olarak "din"in iki ayr anla mndanszeder: Birincisigelenekselslm,ikincisiideolojikslm. Geleneksel slm, toplumda mevcut inan (belief) sistemi, gemiten devralman miras ya da en genianlamylagelenektir. deolojikslmisebilinyaratan,ilericivebakaldranbiriman(faith)dr.yleyseyaplmasgere ken"bilinyaratanslm',onukesrkleyengelenekselunsurlarndanayrmak"tr. eriati geleneksel slm imajnn ideolojiye dntrlmesi yolundaki programn, gelenekilii (traditionalism) tepkicilikgericilik (reactiorarism) ile zdeletirdii bir baka yazsnda, geleneksel

77YAZILAR

ulemann slmnn gemiin bekisi ve srdrcs olduundan sz ederek kutsal (ruhan) kiilere (mollalara) duyulan saygy eletiriyor ve bunun gelenein deimesini zorlatrdn sylyor. Ona gre,"gelenekselkltr""ilkelkltr"artrmaktadrki,aklclkvebilimselbenlikbilinlilika nagirildiiugnlerdealmasgerekirbukltrn.Bununlabirlikteo,insanda"geleneksel"olan yannteknolojikolarakenilerlemiuygarlktabiletmylesklpatlamayacagereinidekabul etmektedir. Weber'in sosyoekonomik dzeyde Almanya'nn gelimesine engel olarak grd "gelenein prangalar",eriati'dekltreldzeydeelealnmaktavebirPh.D.,yaniBateitimigrmbirDou lu aydnn poplist mollalar eletirmesine dnmektedir. eriati de, Weber gibi ran'n "gerili i"ndenikyetidir.Fakat,bugeriliinnedenini,ran'dahakimbirtoprakaassnfnnvarlya daTurner'n"prebendlizmi"gibisosyoekonomikbirfaktrebalamakyerine,lkeaydnlarnn(ule mann)toplumdaigalettiklerimevkiebalamaktadr.WeberAlmanya'nndousuvebatsarasnda kiretimilikilerinindiyalogusonuculkeningeleceininbelirleneceinisylerken,eriatiulemann, geleneksel temele dayal ruhani bir snfn yerine ruenfikr (yani ran'daki daha sekler aydnlarn savunduuaydnlanma,anlay)grnebalgenliinBatnnkltremperyalizminekarkoyarak toplumu mobilize edeceini ne srmektedir. Toplum mobilizasyonu ise modernizasyona gidecek yoluaacaktr. GELENENDRGVDESI:TRKYERNE 'Aktarma'anlamylabelirginleengelenekterimi,buanlamaenncedin(kutsal)metinlerinmu hafazaedilipbakabirilerineaktarlmasolgusuylakavumutur.Dinkurucusununyadapeygamberin azndan kaydedilen lh mesajn korunmas, oaltlmas ve aktarlmas bir dinin tarih aknda en nemliaamalardanbirinitekileder,Kelm'n(Word),yanilahSz'naslnaensadkbiimde,sa hihliininmuhafazaedilerekaktarlmasisetefsir,te'vilvebugn"derinhermentik"dediimizdisip linlerindomasnayol;amtr.Kelmetrafndakibudikkatyounlatrmasreci,sonunda,Kelm' koruyan,dahadorusukorumaklagrevlibirsnfnortayakmasnayolamtr:Budadinadamlar yadaruhbantabirettiimizsnftr.Herdinde,dininzeltonunagreksmendeiebilenbusnfn yaps,rnein,slm'daokerkendnemlerde(Schuon'unsznettii'apostolic'evrede)teekkl etmivegerekkutsalkitabnkorunupdahasonrakinesillereintikalettirilmesi,gereksePeygamberin szvedavranlarnntesbitvetedviniyoluylaciddibirentellektelgelenekbalamtr. Sanayileme, merkeziyeti devlet, kapitalizm, modernizm gibi zelliklerle karakterize edilen mo derndnyannoluumundanncednyadadrtnemlimedeniyetmevcuttu: Hristiyanlk,Hinduizm,Konfyanizmveslm. Hristiyanlkkendisinimodernartlaratedricenuyarlamvegiderekmoderndnyaiinbiralter natifolmaansnyitirmitir.BununenbelirginrneigiderekseklerbirTanrfikrinedoruyolal maktaolanmodemistHristiyanteolojisidir.Konfyusuluk,hernekadarruhununyaadbirger ekse de, endi vatannda (in'de) bile reddedilmi ve gzden drlmt. Hinduizm ise bir halk diniolarakyaamayadevametmekteydiveyerliaydnlartarafndannetambenimsenmi,nedevaz geilmi durumdayd. Bunlar arasnda yalnzca slm modern dnyada sanayi ncesi inanlarn ve dinamizmini,hemhalk,hemdeaydnkatndakigeleneinikorumaybaarmvebusayedemodern dnyayakardirenebilmitir. Hinduizmintersineslmdaentelijansiy(ulema),dahaesnekvehalkdiniyle(folkreligion)ilikile ri daha canl bir yapdadr. slmn hayatiyetinin tehlikeye girdii kritik dnemlerde ulema, bilginin retimi ve bltrlmesi roln ihmal ederek, kolayca halkn arasna karmakta ve hayati tehlike atlatlanakadarhalkntercmanolabilmekte;aynzamandadatehlikegetiktensonratekrarkendi asl rolne dnebilmekte; daha da nemlisi, entellektel faaliyetini bu 'kritik' dnemin sorunlaryla ilikilendirebilmektedir. Buifadeleribirikirnekleaalm.rnein,ran'daMetafiziinGeliimiveslm'daDiniDn cenin Yeniden Kuruluu gibi akademik ve felsef almalarn yazar Muhammed kbal, Hindistanl Mslmanlarnbamszlkmcadelelerisrasndaatelibirbamszlksavunucusuolmuvebuba lamdakiiirlerinimeydanlardahalknkarsndaokuyabilmitir.BirbakarnekiseTrkiye'den,Cum

78YAZILAR

huriyetinkuruluyllarnakadarstanbul'daulemameclislerindekitartmalarnvefkhkelmal malarngrdmzSaidNursi'nin,Cumhuriyetynetiminindinekartakndykctavriyiceor tayaknca,Anadolu'yagidipmslmanlaretrafndatopladnvehalkn'imannkurtarma'mca delesinegirdiinigryoruz.Burneklerdendeanlalacagibi,slmdaaydnkatilehalkarasndaki snresnekolupgerekalttanste,gereksesttenaltakolayca'alabilmektedir. Bunemlidurum,slmndierdingibimodernartlardadinamizmininiinkaybetmediisoru sunaaydnlkgetirmektedir.Klasikdnemdeslmtoplumusosyolojikanlamdaikianagcnetkile imiyle varln srdryordu. Bir yanda byk ehirlerde toplanan ortodoksi, merkeziyeti iktidar, saray,okuryazarkesim,medeniyet,hukuk(eriat),medreseyounbirinan;teyandakrsalkesim lerde yrrlkte olan ortodoksiden farkl (heterodoks) inanlar, kabileler aras mcadeleler, toprak ilikileri,ademimerkeziyetibirsiyasalyap,cehalet,savalk,rfveadetlervetekkeynelimlilik veyabirtarikateyhineballk.teslmtoplumlarndakidinamizm,buikigruptayeralanfaktrle rin diyalogu sayesinde salanmaktayd. ehir, krsal kesim zerindeki egemenliini pekitirmek iin baskyapyor,budakrsalkesimdekikabilelerinehirkltryletanmalarnsalyor(rneinaskere alnan kyl ocuklar). Zaman zaman da, bn Haldun'un srarla vurgulad gibi, kuvvetli asabiyete sahipkabilelerehirleregelerek(baskn,yamavb.amalarla)tazeenerjileriniehirlereaktaryorlar d.Bedevilerinehirlereyerlemesiyleehirlergelimivetazekanihtiyacgiderilmioluyordu.Byle ce ehrin kozmopolit kltr bedevilerin hcumuyla kan deitirirken, bedeviler de ehrin iktidarn rengineyavayavaboyanyorlard. Bu durum gnmzde de geerliliini muhafaza etmektedir. Kyden ehire gn younlat modernleme ve sanayileme abalar iine giren mslman lkelerde (rnein Trkiye'de) slmn yenidendinamizmvecanllkkazanmas,biradan'bedeviler'inehirleri'basmas'olarakyorumla nabilir. Ky ve kasabasnda henz merkezi iktidar ve onun ideolojisiyle aina olmayan krsal kesim mensuplar, tadklar duygusal dozu yksek mslmanlklarn ehirlerin evrelerinde beklenerek muhafaza etmeye, bilgi ynnden eksik "slmlarn ehirlerde bulduklar yandalaryla paylaarak gelitirmeye ve giderek cami, Kur'an kursu gibi birimler evresinde rgtlenmeye balamaktadrlar. Krsal kesim slmnn dinamik yn ehirlerde medeni bir ereveyi de hazr bulunca giderek daha etkinbirgolaraksahnedegrnmeyebalam;biryandandahatahsilliinsanlaryetitirerekaydn katn beslerken, te yandan, daha halka dnk bir slm halkn arasnayaymtr. Bu da, yukarda deindiimiz,slmnhemhalk,hemdeaydnkesimarasndakietkileimisalayangeleneinkorun masvesrdrlmesisonucunudourmutur. slm gnmz dnyasnda bu iki 'kat'n etkileimleriyle daha da glenecee benziyor. Politik arenadaenokkonuulangndemmaddelerindenbirislmdr.Kltrelalandamslmanlarsrekli kendi konumlarn ve ada durumlarn sorgulamaktalar. Nihayet modernizmin dalgalar dru'slm'nkylarndvmeyebalayalberinlerinekan"Bugnkdnyadamslmanlnasl muhafazaedebiliriz?"sorusunu,"Geleceindnyasndanaslbiryerimizolacak?"sorusuyladei tirme abas"iindedirler, mmet,balangcndanitibarenkendisineynelmi buen ciddivevahim tehdidin farkna varp k yolu bulma urunda yzelli yl eitli snavlardan gemitir. Yzelli yllk slmclk dncesi maceras, mslman lkelerin emperyalist Batllar, vatanlarndan kardktan sonraumsralardaifadeedilennoktayagelipdayanmtr: "BARBARLARGTT;MDONLAROLMADANNEYAPACAIZ? ONLARBRTRAREYD." (Kavafis;Barbarlarbeklerken). BiRKARILATIRMA:NASRveERATI

79YAZILAR

ki ada mslman dnrden Ali eriati, "Gelenek mutlaka alt edilmelidir" derken, dieri SeyyidHseyinNasr,"Gelenek'hereydirvehibireygelenekdndasahihvarlnidameettire mez"demektedir. Buikiiranlaydnn,butabantabanaztifadelerineneanlamvermeli? Birinikolayca"devrimci"diyenitelerken,brndeaynkolayclkla"muhafazakr"olmaklayaf talamakmyz? Yadabirininmuhafazaedelim,dierinindeitirelimdediieyin,yanigelenekselslmnmahiye tininaslkavramak? Sanyorum dnce dnyamzda giderek belirginleen iki net anlayn altn izmemiz gerekiyor. Bunlardanbirincisi,modernslmclk;dncesinebalangcndanberiegemenolan'pratik'yada pratiktenne'etedendnceizgisidir.Budnceizgisininbelirginzellikleriskskan'gerek ler'indenszetmeleri,slmnnndekiengelleredahasomut,hattadeyimyerindeyse'maddeci'bir biimde bakmalar, dini (slm) kutsallndan soyarak neredeyse dind (profan) bir perspektiften grmeleri ve Gelenek'e kukuyla bakmalar eklinde zetlenebilir. Bunlara bir de savunmac/zr dileyicitutumueklersektabloaayukartamamlanmolur. kincinetleenizgiisedahateorikkaarbirincininyannda.Olgulardandeil,'ilkeler'denyola kar. Olaylarn pratikteki "tezahr"nden ok, onlarn asl'ni, hakikatini gznnde bulundurur. Bu yzdenidealisttir,yanidnyevhadiselerikozmolojikevrimiindeigalettikleriyeregredeerlen dirir.slmnkutsalzzerindesrarladurur.Kutsallnkaybetmibirdininsavunulmayadeerpek biryannnkalmadnnesrer.OlaylarhepBir'e(Allah'a)atfederekyorumlarvesosyalvepolitik oluumlarnsonutabirernedendenoksonuolduunu,buoluumlarayorumgetirebilmekiinasl Neden'i(NedenlerinNeden'ini)kavramakgerektiinibelirtir.VeBatmedeniyetininyarattartlara teslimolmay,onlarslmngnmzdeyaamasiin'veri'kabuletmeyireddeder. Buikidncebiiminiuekildenetletirebiliriz:Pratikdnceadnverdiimizdncebiimi slmngeerliliiiledahadorusuuygulanabilirliiileilgilidir,ilkelerdenyolakanidealistizgiise slmnsahihlii,dahadorusu'shhati'zerindedurur.Buyzdenbirinciizgi,Althusser'inayrmyla uygun(just),elveriliolanararken,ikinciizgidoru(vrai),yaniHakkzerindeodaklar. Birincisieylemmerkezli,ikincisibilgimerkezlidir.Dolaysylabirincisindednceninshhatize rinde yeterince durulmadndan ve pratie arlk verildiinden doru dnlp dnlmedii nemsizlesinrneinsiyasiyorumlarylatannanbirmslmannazndanylebircmlekverir: "Tabiatinsanvcudunuvediercanllarnyaplarnbucihazdaki(termostat)sistemlergibidonat mtr"nsanvediercanllarAllahTeldeil,tabiatdonatmtr! Grldgibidncesiniarndrmayadeil,ddnyayslahetmeyeynelmibirdncebu tr temel akidev 'srmelerden kurtulamamaktadr. te yandan, dncenin shhati zerinde du ranlarBir'eyklediklerianlamgereidnyevoluumlardan(siyaset,toplumsalilikilerv.b.)ok,ilh planzerindedururlar.Ksacas,slmnuygulanabilirliinivurgulayanlar(u'angerekleri'nigz nndetutanlar)slmnsahihliindentavizvermekdurumundakalrken,slmndoruluuzerin devurguyapanlar(rneinteknolojiyislmazararverdiiiinreddedenler)iseslmngnmzde uygulamaimknlarnihmalederekonungnmze'uygun'oluundantavizverirler.yleyse,yazm znbandaeriativeNasr'danyaptmzalntlardakarmzakanelikiyinaslaklamal? Gelenekeriati'ningznde;mollalarsnfnn,srarlakorumayaaltklartaban,zeminidir.Bu zeminonlarnaltlarndanekilipalndndaslmngelenekselkurumlardaald(kigerekslmda bumevcutdeildir)dokunulmazkutsalhaleyrtlacakve'ideolojikslm'adnverdii'uygun'oluum meydanakacaktr.eriatiran'nnndeki,ran'nadadnyadakendineyakanbiryerbulmas iinbumollalarsnfnnmutlakabertarafedilmesindenynadr.Ulatsonuisegeleneinmutlaka deitirilmesiynndedir. OysaNasr'nGelenek'e(geleneedeil)baktmyleslmnvahyboyutundanbalaypgn mzekadarsregelmiveierisindelhmesajtayanbirespriiermektedir.Gelenek'inkorunmas AllahTel'nnellerindedirveaynekildeonungeleceide,tpktmhadiselergibi,O'nuntasarru fundadr.GelenekNasr'agregenellikle'grenekleverfveadetlerlekartrlmaktavesonutager ekGelenek(Vahyilebalaypovahyebalananinsanlarndinveyadnyevtmfaliyetlerinibir 'esas'a rapteden zaten eddn'in anlam da balamaktrey) modern anlayn da etkisiyle gcn

80YAZILAR

kaybetmektevefakatbtnolumsuzartlararamenyaamayadevametmektedir. Gelenee ilikin bu iki tavr temelde yukarda sylediimiz iki dnce tarznn bir yansmasdr. (sh:7590) Kaynak:MustafaARMAAN,Gelenek,stanbul,1992

81YAZILAR

Hz. EB ZER EL-IFR Radiyallh anh HAYATI VE AHSYET Tarihtetoplumamalolmuveinsanlaraetkiedenahsiyetlervardr.Bukiilerinherbiryntop lum iin ayr bir deer arz eder. Eb Zerr radiyallh anh, slm daha duyulmadan hakkn dvetine cevapverenveruhenimanedenbyksahblerdenbiridir.Raslllahsallallhaleyhivesellemve RaidHalifelerdnemiiindeyaamveyaayylanemlildedikkatekenEbZerradiyallh anhelGfr'ninhayatveahsiyetiincelenecektir. EbZerradiyallhanhmslmanolarakiindekiimancevherinigizlemeyiphereyigzealarak aklayan,mslmanolmadannceputlarakarnefretiartponlardanuzakduranbirkimseidi. Zhdvetakvaskendisiilebayraklaan,ibadetlerdezorluklartercihedenherzamandahafazlafa ziletyarnagirenbirsahbiolanEbZerradiyallhanhbudavranlarylabtninsanlndikkatini ekmitir. Bir takm slm dnrleri ve aratrmaclar, sahabe arasndaki ilikilerde meydana gelen baz olumsuzluklar grmezlikten gelmilerdir. Bunun yansra, baz dnrler de sahabe arasndaki bu olumsuzluklar,okboyutluphelerortayakoyarakvekendibazyanlkanaatlerini,yalan,iftirave kinleriilebirletirerekolaylarayorumgetirmeyolunusemilerdir.Herikitutumdadorudeildir. Olumsuzluklargrmezliktengelmek,onlargnahszbirkonumasokmakolurki,buyanltr.On larmasumdeillerdir. Ashab arasndaki olumsuz olaylar gereinden fazla bytenler ve onlar tasnife tabi tutarak bir ksmntartmaszdoru,birksmndayanlolarakdeerlendirenlerenazbirincilerkadarhataldr lar.Bunlarnnemlibirblmoukezyalanaveiftiralarabavurmaktadr. Raslullah(S.A.V.)'inashabiindemeydanagelenolumsuzluklar,olumluolanlararasndaokaz dr ve ok kktr. Bu insanlarn pek ou, hatalar kendilerine hatrlatldnda hatalarndan dn meyibilenyceinsanlardr. lk mslmanlardan, sahb Eb Zerr, Ben Gfr kabilesine mensub olup doum tarihi bilinme mektedir. H. 31 (M. 651/652) ylnda Mekke ile Medine arasnda bir yer olan erRebeze'de Hakka yrmtr. EbZerrradiyallhanhnismivebabasnnadhakkndakaynaklardaeitliisimlerzikredilmek tedir.BazeserlerdeismininCndbb.Cendeb.Seken,bazeserlerdeSekenb.Cendeb.Kavsb. Bevazb.merolarakzikredilmektedir.BazeserlerdeiseCndbb.Cendeb.Kaysb.Beyazb.Amr olarak zikredilmektedir. Bu sonuncusunun daha doru olmas muhtemeldir. Zira annesinin knyesi mmCndb'dr. Hz. Cndb b. Cende'nin knyesi Ebu Zerr'dir. slm tarihinde isminden ziyade bu knyesi ile mehurolupbununlaanlmaktadr.LkabiseMeshu'lslm'dr.BulkabonaRaslllahsallallh aleyhivesellembizzatvermitir.EbZerrelGifr'ninkabilesiveailesigenelliklechiliyedevrindeyol kesmek,kervanlarsoymakveekyalkyapmaklatannrd.EbZerr,cesaretiveatlganlileokadar bykbirhretyapmtki,isminiduyan,olduuyerdekorkudantitrerdi. GenyatakiEbZerrhazretleribirgn,birdenbiredeierekmesleinibrakphaniflerdenoldu. slm'n henz zuhur etmedii bir zamanda Allah yolunu tuttu. yle ki, etrafndakilere, Allah'tan bakasna ibadet edilmez. Putlara tapmaynz, onlardan hibir ey istemeyiniz! demeye balad. Bylecehakyolunubulmuvelebbeykdemiti.Buhusustakiifadesinegre,mslmanolmadan ylevvelinekadarkendinemahsusbirekildeAllah'aibadetettiiniifadeetmitir. Bizburadaonunahsiyetivekiiliizerindeduracaz. AHSYET a.Ahlak slmiyet'tennceyolkesenveinsancannakyanserttabiatlbirinsanikenslmiyyetinterbiyesi ile tamamen deimi fakir ve dknlerin koruyucusu olmu, yapt bir kusurdan dolay kendisini balamasnistediibirzencininayannaltnayanankoyacakkadaralakgnll,hizmetisiyle aynelbiseyigiyecekveaynyemeiyiyecekkadarmtevazibirkimsehalinegelmiti. O,herzamanRaslllahsallallhaleyhiveselleminhuzurundabulunan,btnmeguliyetinidin yolunahasreden,Raslllahnevinerahatlklagiripkabilenahslarndanidi. EbZerradiyallhanh,fakirlerekarmuhabbetgsteren,kendisindenbireyistenmedenimkan dahilinde veren slai rahmi yerine getiren, ac da olsa hakk syleyen, Cenab Hakk'n rzasn elde

82YAZILAR

etmekiinkimsedenkorkmayan,ekinmeyenheriindeAllah'atevekkliinlhavlevelkuvvete diyenbirkimseidi. HerzamanveheryerdeRaslullahsevgisiileyanptutuan,O'nunemirleriniharfiyyenyerinegeti renbirkimseidi.Arab'nenahlakllarndanolupbedevilerinbilehayranolduugzelahlaksahibibir kimseidi. EbZerradiyallhanhmslmanolduktansonrakavminednerveslm'tebliebalar.Tebli debaarlsonualmasRaslllahsallallhaleyhivesellem'isevindirir.Medinednemindekabilesi toptanslm'agirinceRaslllahsallallhaleyhivesellemEbZerr'inbaarsnuszylevm tr; EbZerr'dendahadoruvedzgnszlhibirkimseyi,neyeryztamnedegkkubbe glgelemitir.25bnKesrbuhadistezayflkvardrdiyebelirtsedeSehviherhangibireysyleme yipmerfuolarakzikredildiinibelirtir.Aclnsenedininiyiolduunumerfuolarakgeldiinibildirmek tedir.HadislerkonusundaihtiyatlolanElbnidehadisinsahiholduunusylemitir. Bu hadis Eb Zerr'in doru ve hakk sylemek konusunda ifadesinin dzgnln ve gzel ko numakabiliyetiniifadeetmektedir.Farklrivayetlerde Meryemolusa'nnbenzeriEbZerr'dendahadoruvedahadzgn,..26olandiyebelirilt mektedir.BuhadisdeHasenolarakdeerlendirilmitir.Burivayetindevamnda EbZerr'iyeryzndeMeryemolusa'nnzahidliiileyrr27denilerekHz.saaleyhisselma ahlakvetakvabakmndanbenzediiifadeedilmitir. Raslllahsallallhaleyhivesellem'in yetitirdiigibiahlaknmuhafazaetmesinibilmitir.Eb Zerr'inahlaknkendisininbizzatRaslllahsallallhaleyhivesellemdenrivayetettiiuhadisbildir mektedir. DostumRaslullahbanayedieyemretti: Yoksullarseviponlarayaknolmam, Kendimdenaaolanlarabakp,yukarolanlarabakmamay, Kimsedenbireyistememeyi, Yaknlarmakarslairahimdebulunmay, Acdaolsahakksylemeyi, Allahyolundahibirknayannknamasndankorkmamay, Lhavlevelkuvveteillbillah:(GvekuvvetancakAllah'tandr)sznokasylemeyi28

b.lmiYn Raslullah'oksevmesivebirokyerdegecegevaktekadarberaberolmas,Raslullahilebirlik teaynbinitipaylamolmas,kendinislmurundaRaslullah'aadamasOnunilmiseviyesiniyk seltmitir.limdederecebakmndanAbdullahb.Mes'udradiyallhanhileeitsaylmtr. lmi renme ve yayma hususunda ok hrsl olduu belirtilmitir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemilimancakrenmektedirdeyinceEbZerr'deensesinigstererekyledemitir; BenildrmekiinklcboynumakoysanzbendeRaslullah'taniitmiolduumbirszsiz benildrnceyekadarilanedebileceinibilsembunaramenbildiimszsylerim.29 Hz.Alikerremallhveche,EbZerr'inRaslllahsallallhaleyhivesellem'deneldeettiiilim
25 26

Tirmiz,Menkb,19;bnMce,Mukaddime,11;bnHanbel,VI/442;11/163, Tirmiz,Menkb,19;Hkim,Mstedrek,III/342;bnHanbel,V/197,VI/242;bnSa'd,IV/227 27 bnSa'dIV/227;Tirmiz,Menkb,19;bn'lEsirsd'lGbe,I/357;Zeheb,Siyer,II/59 28 bnHanbel,V/159,173;bnSa'dIV/229;Zeheb,Siyer,II/57,64;EbNuaym,Hlye11/159,160 29 Buhr,ilim,10

83YAZILAR

dencizkaldnifadeeder. Hz.AlikerremallhvehebuszileumeselelerinEbZerr'inacziyetindeetkiliolduunuifade etsegerektir. Raslllahsallallhaleyhivesellem'invefatndansonramrnnksaolmassebebiylebildii hereyitamolarakretmeyeimkanbulamamas, nsanlarn bir ksmnn kenz hakkndaki grnden dolay kendisinden uzak durmas veya in sanlarnuzaklatrlmas, Raslllahsallallhaleyhiveselleminvefatndansonraam'agitmesivesonraMedine'yed npmrnnsondemleriniRebeze'degeirmesi, HalknEbZerr'iiddetlibirzhdtaraftardiyebilipsadecenafilelerleilgilimeselelerisormas. TmbunlararamenilmiyaymanngerekliolduunainandRaslllahsallallhaleyhivesellem dekendisinebuyndetavsiyedebulunduuiin,artlarneolursaolsunbildiigerekleriimknl snde aklamaktan geri kalmam, duyduu hadisleri rivayet etmi ve kendisine sorulan sorulara fetvavermitir. Eb Zerr'in rivayetleri bn Hanbel'in Msned'indeki tekrarlaryla birlikte 281 hadisi bulmaktadr. BuhrveMslim'dekirivayetleri33'tr.Kendisindenbiroksahabevetabiinrivayettebulunmutur. Enesb.Mlik,bnAbbas,bnmer,Zirb.Hubey,Saidb.MseyyebveAtab.Yesarbunlardanbazla rdr. Eb Zer radiyallh anh, Medine'de nc derecede birka fkhi meselede hkm veren kiiler arasndasaylmaktadr.am'dabulunduuesnadahalknfkhimeselelerinicevapladbildirilmekte dir.Bununlabirliktearapaytelaffuzdakifasihligiiledebelirginlikkazanmtr. c.ZhdveTakvas EbZerr'inneredeismigeseoradazhdndenvetakvasndanbahsedilir.Zhdkonusundailkler denolduu,farzlaryerinegetirdiigibinafilededefazlasylaitigalettiigrlmtr. BirgnEbZerradiyallhanh YaRaslallahservetsahiplerisevaplarhepalpgtrdler.Onlarbizimkldmzgibinamaz klyorlar,bizimtuttuumuzgibiorututuyorlar.Onlarnzekatvesadakaverdiklerimalfazlalklar davar.Halbukibizimtasaddukedecekbireyimizyok!deyince; Raslullah sallallh aleyhi ve sellem de sana baz cmleler reteyim mi? Bunlar sylediin zaman, senin yaptnn aynsn yapanlar hari, seni gemi olan kimselere kavuursun, senin ar kandakalankimselerdesanaulaamazlardiyesyleyince, EbZerde EvetYaRaslallahdiyecevapverir,Raslllahsallallhaleyhivesellem Her namazn arkasndan otuzer defa tesbihat sylersin diye belirtmitir.31 Grld gibi EbZerradiyallhanhibadetlerkonusundayaptklarileyetinmeyenhayrdayaranbirkimsedir. Nafileibadetleredknlnkendisiyleanlatr; Dostum(Raslllahsallallhaleyhivesellem)banaeyvasiyetetti.AllahTel'nnizniyle onlar hi brakmayacam; Kuluk namaz ve yatmadan nce vitir namaz klmak, her ay gn orututmak.32 badetlermevzuolduundaEbZerr'inherzamanzorluklartercihettiibildirilmektedir.Secdede alnngeleceiyeribirhareketlebirdefadzeltmekcaizkenEbZerr'inRaslllahsallallhaleyhive sellemintavsiyesineuyupsecdemahallinitemizlememeyiuygunbulduuanlatlmtr. Raslllahsallallhaleyhivesellem
30 31

30

bnSa'd11/346,256,IV/232;bnAbdilber,stiab,IV/64 Buhr,Ezan,155;Mslim,Mesacid,142;EbDvd,Vitir,24;bnHanbel,V/238;Drim,Salat,90 32 Nes,Siyam,81

84YAZILAR

...Benimbildiklerimisizbilmiolsaydnzazglerokalardnzveyataklarstndekadnlar dan zevk almazdnz, yollara kar avaz avaz Allah'a niyazda bulunurdunuz dedii zaman Eb Zer radiyallhanhbendekesilipyokedilenbiraaolmaykuvvetlearzuettim.33eklindeznts ndilegetirmitir. GndzleridahiAllah'tefekkrvezikirdenuzakdurmazd. Raslllahsallallhaleyhivesellem'insevdii,beendiiileriEbZerradiyallhanhdesever beenirdi.O'nunholandndanodaholanrd.Raslullah'nyapmadediibiriolduundahibir eysylemedenitaatederdi. nfakkonusundaRaslllahsallallhaleyhivesellemdeniittiiniaynenuygulard.EbZer;Ba nadostumtavsiyedebulunupbirorbapiirdiinzamansuyunuokkoysonradakomulardndan birisiniaratrveonlaraondan(birkakepe)alp(ver)'demitir.34 am Emiri olan Habib b. Mesleme Eb Zerr'e bin dirhem verdiinde kabul etmeyip geri vermi, Bizimstnsadmzbirkeimiz,srtnabindiimizbirmerkebimizvar.Bundanbakasnaihti yacmzdayokdiyerekkanaatkarlnbelirtmitir. EbZerr'inhanmgeimskntsndandertyanncaEbZerradiyallhanhde: EymmZer!nmzdebykbirengelvar.Ovakithafifolanlar,arolanlardandahacevval olacaktrdiyerekniinmalbiriktirmediininsebebinianlatmtr. EbZerradiyallhanhelindekinifazlacainfakederdi.BukonudadaRaslllahsallallhaleyhi ve sellem'in Sizden biriniz kendisi iin istediini, din kardei iin istemedike gerek m'min ola maz.hadisineuygunhareketederdi. Elindekihereyiinfakettiigibihayalindebileparacanlandramayanbirkimseidi.Raslullah'nu hadisinibirkakezrivayetediphayatnauygulamtr.Raslllahsallallhaleyhivesellem Uhuddakadaraltnmolmas,sonraleceimgnyanmdaalacakliinayrdmhari,bir dinarveyayarmdinarkalmolduuhaldelmeyiistemem35 EbZerradiyallhanhmisafirlerinekarokikramdabulunmuhattaonlarabireyleryedirmek iinkendisininaolaraksabahladolmutur. nsanlarherzamanzhdvetakvayaarmvebukonudasylenmesigerekenhereyisylemi tir.NitekimbnHanbelEbZerr'ininsanlaranasihatiileilgiliolarakubilgiyiverir; Eb Zer radiyallh anh yle derdi: Ey insanlar! Ben size nasihat ve efkat ediyorum. Kabrin vahetindenkorunmakiingeceyarsnamazkln.Kyametinscandankorunmakiinorututun, en zor gnn korkusundan uzak durmak iin tasaddukta bulunun. Ey nsanlar! Ben size nasihat ediyorum,sizeefkatediyorum36 RaslllahsallallhaleyhivesellemAllah'danbakailahyokturdiyenvebuikrarzerinelen hibirkulyokturki,cennetegirmesindiyebuyuruncaEbZerradiyallhanhbirkakez zinaetsedehrszlkyapsadaylemi?deyinceherdefasndaRaslllahsallallhaleyhivesel lem Evet zina etsede hrszlk yapsada diye cevap verir en sonunda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemfkelenip EbZerradiyallhanhpatlasadadiyesorularasonverir.37 BuhadisedenanladmzkadarileEbZerradiyallhanhherkesikendisigibidnpmsl manbirkimseninzinavehrszlkgibibykgnahileyebileceinidnemiyor.Bykgnahile mektenuzakdurmadncesionudahafazlaibadetyapmayaitmitir. EbZerr'infaziletarayvefazlaibadetisteiherzamanRaslullah'aeitlisorularsorarakortaya kmtr. lkkurulanmescithangisidir?
33 34

EbDvd,Salat,175;Tirmiz,Salat,162,279;bnMce,kmet'sSalat,62; Mslim,Bir,142;Tirmiz,Et'ime,30;bnMce,Et'ime,58;bnHanbel,V/149,156,161;Drim,Et'ime,37 35 Buhr,RKk,14;Mslim,Zekat,32;Drim,Rikk,53;bnHanbelV/149,160161,176 36 bnHanbel,Kitabu'zZhd,11/215 37 Mslim,iman,154

85YAZILAR

Sonrahangisidir? Buikimescidarasndanekadarzamanvardr? Amellerinhangisidahaefdaldir? Hangisidahahayrldr? Eb Zer radiyallh anh bu sorularla kendi i aleminde bir aktivite kazanyordu. Eb Zerr'in Raslllah sallallh aleyhi ve sellem'den rivayet ettiii 281 hadisi incelediimizde bu hadislerin o unun nafile ibadetler, amellerin en faziletlisi, Allah Teldan saknmak, gzel ahlak, sadaka, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin stnlkleri Allah'n kyamet gn yzne bakmayaca kimseler,yeryznnmescidolduu,konularnihtivaettiigrlmektedir.Bunlarndndadier konularn ise mira, Cennete ve Cehenneme en son giren kimse, sadaka eidi ve kuluk namaz, dua,irkkomayanncennetegirecei,namazdasaasoladnmekolduugrlr. nsanilgilendii,ihtiyacolduuveyaenokolmasnistediimevzularetrafndakikimselereanla tr.Raslllahsallallhaleyhivesellemhayatntmsahalarilebizzatilgilendiivebirokszoldu uhaldeniinEbZerr'inrivayetettiihadislerzhtvetakvaileilgiliolanrivayetlerolsun.Niyeah kam,megazi,siyer,tefsir...gibikonulararlktadeildenevafilkonulararlkta! Btn bunlardan anlalan odur ki Eb Zer radiyallh anh kendi i dnyasnda bir ok meseleri am,farzlarveharamlaryappyapmamakOnuniinbirproblemdeil,OnuniinnemliolanAllah veRaslnedahafazlayaknolabilmek,dahafazlaibadetedebilmek,ibadetlerihuuiinde,lezzetine vararakyapmakt.BtnbunlarEbZerr'inyaantsnda,kendipsikolojisinde,idnyasndazhtve takvaynnortayakoymaktadr. d.ServetHakkndakiGrleri(Kenz) ... ALTIN VE GM BRKTRP ALLAH YOLUNDA SARF ETMEYENLERE CAN YAKICI BR AZABI MJDELE38ayetinedayanarakEbZerradiyallhanhdierSahabeninaksine gnlkihtiyacndan fazla gelen maln Allah yolunda harcanmas gerektiini savunur. Raslllah sallallh aleyhi ve sel lem'indebugrteolduunusyler.39Malbiriktiripyan,tasadduktabulunmayan,zekatvermeyen kimselere kar Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden duyduu hadisleri ve Tevbe Suresinin 34. ayetinieniddetlibirekildedilegetirir. EbZerr'indierSahabeilearasndakigrayrlnnsebebiyukardakiayetinkimleriinindiive kenzkonusudur. Ayetinkimlerhakkndaindiiihtilafkonusuolupgrortayaatlmtr. Ehlikitaphakknda, Mslmanlardanzekatvermeyenlerhakknda, EbZerr'indediigibielindeihtiyacndanfazlasndatmayanlarhakkndanazilolmutur. am'daMuaviyeilebuayethakkndatartmlard.MuaviyeEhliKitaphakkndaindiini,EbZer radiyallhanhdehemEhliKitaphemdeMslmanlariinindiinisyler.40 Ayetteisimverilerekaltnvegmnkenzedilmesigemektedir.Bundandolaykenzinneoldu ukonusuihtilafmevzuuolmutur. KENZ:Biriktirmek,mallarststekoymakhazine,yeraltnasaklanmgmlmal,etrafevrilmi korumaaltnaalnmmaldemektir.Tevbe34'tebiriktirmeanlamndakullanlrkenayrca...Onabir kenzindirilmeliveyayanndabirmelekgelmelideilmiydi?41 ayetindehazineanlamndakullanl mtr.Kur'anKerim'dekenzinhazineanlamnageldiidahabakayerlerdevardr.
38 39

Tevbe,9;39 bnHanbel,V/156,165,176 40 Buhr,Zekat,4;bnSa'd,IV/166;Belzur,EnsbV/55 41 Kehf,18:82;Furkan,25:8;uara,26;Kasas,28:76

86YAZILAR

Hadislerdekenz,eldeetmekmanasndakullanlmtr. Zekatverilmimalnkenz(stok)olupolmadhususundaalimlerdeiikgrlerilerisrmler dir.limlerinounluunagre,bylebirmalyasaklanankenzkapsamnagirmez. Hz.merradiyallhanhzekatdenenmaltoprakaltndagmldeolsastokhkmnedahil deildir, stok, zekat denmeyen maldr. Toprak altnda gml de olsa bu maln sahibi onunla Cehennem'dedalanacaktr.42bnmer,Abdullahb.Abbas,krimedeayngrtedir.43 Baz alimlere gre stok edilen mal, zekat denmi olsa bile yasaklanan kenze girer. Bu grte olanlarTevbe3435'lebirlikteuayetidedelilgetirirler.Yzlerinizidouvebattarafnaevirmeniz iyilikdeildir.Asliyilikodurki,Allah'a,ahiretgnne,meleklere,kitabaverasllereinanr,Allah rzasiinyaknlara,yetimlere,yoksullara,yoldakalmlara,dilencilereveboyundurukaltndabu lanan(kleveesirlere)malverir,namazklar,zektverir...44 Dikkatlice incelendiinde ayette hem zekt verilmekte hem de yaknlara, yetimlere, yoksullara, yolda kalmlara, infaktan bahsedilmektedir. Ayetin ba tarafnda zikredilen zektn ayns olsayd, ayrcazekatnzikredilmesininbiranlamkalmazd.45 EbZerr'egreyiyecekmaddeleriylenormalgeimimknlarndanfazlaeldetutulanbtnmallar kenz olup sahibi er'an knanmtr. nsanlar bu gre tevik etmi ve muhalefet edenleri iddetle knamtr. Hz. Ali kerremallh vehe kenz snrn kendi devri iin yllk 4000 dirhem diye rakamla bildirip kenz,busnrnzerindedirdiyerekodneminzenginlikseviyesinidebelirtmitir.46 bn Hazm Fakirlerin ihtiyalarn gidermek, her memleketin zenginleri zerine farz klnmtr. Zekatlarihtiyacgidermediitakdirde,devletzenginleribunazorlayabilir.Buekildefakirlerinzaru ri yiyecek maddeleri, klk ve yazlk giyecekleri, yamur, gne ve souktan koruyacak mesken ihtiyacalar ile iecek ihtiyalar giderilebilir47 diyerek bir nevi Eb Zerr'in dncesindedir, bn Hazm'nkendisinedelilaldAkrabaya,fakireveyolcuyahakknver48ayetidir. Kurtub,EbZerr'ingrnylebirihtimalileyorumlamaktadr;Kenzileilgiliayetmslman larn gerekten maddi sknt ierisinde olduklar muhacirlerin byk maddi skntlar ierisinde olup Raslllahsallallhaleyhivesellem'inbuskntlarnkarlyamadbirdnemdeinmiolmal.Zira beyt'lmalsahbilerinihtiyalarnogniinkarlayamyordu.teMslmanlarbudurumdaolduk larbirsradaihtiyatanfazlasnnstokedilmesibuayetleyasaklanmtr.Gerektendebyledurum lardaaltnvegmbiriktirmekcaizdeildir.Mslmanlaroskntldurumdankurtulduktansonra, sadecezektlarndemekle,ykmltutulmulardr.49 EbZerradiyallhanhgnlkihtiyatanfazlasnkenzsayarkenHz.Ali4000dirhemsnrnkoy mutur.BuitihadHz.Ali'nindneminikapsarkendierdnemlerdekikenzinsnriinlolmutur. Btnbunlarnyanndaasliihtiyalarnneolduumeselesiortayakmaktadr.Asliihtiyalarb tn limler zekat d sayarken bunlarn ne olduu konusu netlik kazanmamtr. Btn kaynaklar kabataslakbirlikteverirler.Bulistede;giyecekler,zatieyalar,yiyecekveiecekler,mesken,geim temin iin bulundurulan el aletleri ve tezgahlar, binek vastas, okumak iin edinilen kitaplar ve ihtilaflolmaklabirliktebellildekiziyneteyalar.50 Yukardasaylaneyalarnkeyfiyetikonusubirnetlikkazanmamtr.Lksileyokluunsnrmuhi

Rzi, Meftihu'layb,V/630; bn Kesr, Eb'lFid, smail b. mer, Tefsiru'l Kur'ani'lAzim, Kahire, T.siz. IV/80,81 43 Rzi,Mefthu'layb,IV/630;bnKesr,Tefsir,IV/80,81;elKurtub,Muhammedb.Ahmed,elCamiilAh kami'ilKur'an,Kahire,1967,VIII/124,125,;Malikb.Enes,Muvatta,Zekat,21 44 Bakara,2:177 45 Kurtub,elCmi,II/241,242 46 Rzi,Mefthu'layb,IV/631;etTaber,Muhammedb.Cerir,CamilBeyan'anTe'viliyi'lKur'an,Msr, H.13211328,X/73 47 bnHazm,MuhammedAlib.Ahmedb.Said,elMuhall,Kahire1967,VI/156 48 sra,17:26;Nisa,4:36;Mddesir,74:4044 49 Kurtub,elCmi,VIII/125126 50 eker,Orhan,"HavaiciAsliyye",D..A.iinyazlanfakatyaynlanmayanmadde,Konya,1992

42

87YAZILAR

tinverfnhkmbuhusustakihkmlerinenadiliolacaktr. htiya fazlas mallar konusunda farkl ictihadlarda bulunan dier sahabenin hibirinin ynetimle ihtilafadmemesi52dndrcdr. NiinEbZerradiyallhanhdeonlargibiolmad? ZhdvetakvasnanlatrkenbelirttiimizgibiEbZerr'innafilelerevedieribadetlereolanmeyli ile toplumdaki hayat seviyesinin ykselii ile birleince Eb Zerr'in kenz dncesinin ortaya kt gzkr. 2.Tesiri a.SosyalistlerceYanlYorumlanmas EbZerr'inmalnylmasnakarolmadncesiilesosyalizmvekomnizmeyaklatrlmayaa lldgrlmektedir.slmtarihindeilkdefasosyalizmdenszedenkii53diyeanlatlmayaall mtr.HernekadarEbZerr'desosyalistgrlerinbelirtilerinibuldularsadabugrlerinsahipleri bir sonuca varamamlardr. Bir takm gr sahipleri Eb Zerr'e sosyalist demelerinin yannda bu telkindenetkilenenveyabylebirdnceyi,enazndanifadeedilieklinibenimsediklerindenEb ZerradiyallhanhveSosyalizmisimlikitaplar54yazmlardr. KomnizmingyaherkesimaldanmahrumediiileslamninfakemriveEbZerr'infazlacada tmakisteieitsaylmayaallmtr.Komnizminahlakszl,servettanmaygrmezlikdenge linmitir.Sosyalizminferdimlkiyetitanmamasbatakibirtakmkimselerinsaltanatnakatkdabu lunurkenEbZerradiyallhanhdncesindebylebirtakmayrcalklinsanlarolmamtr.Sosya lizm ferdi mlkiyeti gya kaldryor, fakat belli insanlardan mahrum ediyor, slm ise zel mlkiyeti kaldrmaypbellinoktalardaynvererekinsanlarnhayrnaveistifadesinesunmutur. slmsadecemalnbellizenginlerarasndadolaanbirnimetolmasn55nlemitir.nsanlarnge lirden ve mlkiyetten en faydal ve en eit artlarda istifadesi iin zel mlkiyete yn veren sekiz maddeyiMannanyleanlatr; Malnsreklikullanlmas, Mallaorantlolarakzekatdenmesi, Malnyararlilerdekullanlmasnsalayanbakuralnnolmas, Bakalarnazararvermeksizinmalnkullanlmas, Malnhelalyollarlakazanlmas, Malnkullanmndanecimrilienedeisrafagidilmesi, Malnkullanmndayalnzcahaklyararlarsalamaamacnngdlmesi, slm'nmirasyasasnneksiksizuygulanmas.56 slmgerektiindeferdimlkiyetisnrlar,gerektiindeeldebulunanbtnmallarninfakngnl
Kutub,Seyyid,slmdaSosyalAdaletTrc.YaarTunagr,M.Adnan,stanbul,T.siz.s.186;eiKardv,Yu suf, Fkhu'zZekat, Beyrut, 1977, 1/151153; Yavuz, Yunus Vehbi, islm'da Zekat Messesi, istanbul, 1980, s. 260;Yenieri,Celal,islmAsndanTketicininKorunmasveEvdaresi,istanbul,1996,s.54 52 Aydnl,A.,"EbZer"D.I.A.,X/268 53 ezZirki, Hayreddin, elA'lm, Kahire, 1959, 1/136; Sakr, Nadiye Haseni, Sebeiyye, Ahtaru'lHarekati'l HadimetifiSadri'lislm,Kahire,1991,s.21 54 Abd'lHahim Muhammed, Eb Zer radiyallh anh elGfr ve'uyiyyeti, Kahire, 1985; Sehhr, Eb Zer,elGfr 55 Har,59:7 56 Mannan,M.A.islmEkonomisiTeorivePratik,Trc:BahriZengin,v.d.stanbul,1980,s.153
51

51

88YAZILAR

l olarak vermeye arr. Eb Zer radiyallh anh fazla infak istemekle insanoulunun cimriliini amak istemi olabilir. Fakat adn bile duymad bir batl grn savunuculuunu hibir zaman yapmamtr. nk slm gzellikler dinidir. Hi kimse nsanlarn baz kt huylarn grmeyip bir tane iyi huyunu ne karmakla, slm benim dediim gibidir diyemez. Sosyalizm eitlik ilkesini n planakarpkendisinitoplumasevdirmeyealrkenbununyanndadintanmayanlar,gayriahlaki tutumlar,adetanesebvemlkiyetiyokedilerikabuledilebilirbirtutumolmaypnefretlekanlma ldr. EbZerr'iSosyalistsayankimselerniindierzelliklerinikabuletmeyipsadecebirgrnal yorlar?Btnartniyetleribusorununcevabndayatmaktadr.slmSosyalizmidiyesentezyapanlar daslamdabireksiklikbulduklarndanmbusenteziyapyorlaryoksakendilerinde20.y.y.daortaya kanakmlarakarbiraalkduygusumuhissediliyorlar?yleanlalyorkiikincisebeptendolay kendilerigibiEbZerr'ideyanlanlatpyanlyayorlar. b.Haricilereveia'yaTesiri Hariciler birok sahabeyi tekfir ederken, Eb Zer radiyallh anh bu kimselere kar her zaman saygldavranmtr.Halifeyeisyanedecekolanlarbileitaatearmtr. HaricileregreimametKurey'eaitbirhakdeilken,EbZerradiyallhanhHz.Ali'nintarafnda dr. GrldzereHaricilerleEbZer'inhibirilikisiolmadgibigrleridetabantabanazttr. EbZerradiyallhanhelGfriilernazarndavelisaylanbirSahbdir.iilerierisindebirok noktadaneletirileneriatibile:EbZer,Ali'ninkopyesi57ifadesinikullanmaktadr.Kendisininter cemeedipiirivayetlerledesteklediikitabndaiaierisindeenazabartankimseolsadaEbZerr'i adetabirPeygambergibianlatmaktadr.58 c.TasavvufaTesiri EbZerradiyallhanhgayetsadevebasityaard.Servetolarakanlacakbireyiyoktu.Dnya metaolarakyanndastndenfaydalanmakiinbirveyaikikei,biryeregittiindezerinebinecei merkep,kkbirev,birtanehizmeti,sadecezerinegiydiibirelbisesivardr. Dnyamalolarakamellerinikabuledenzenginolmaydnmeyipbiryudumsuveyast,cuma dancumayabirazbudayyeterdeyipkendinitamamenibadetveilmeveren,sadecedevlettenald nakanaatedenbirkimseidi. Bylece Allah'a kulluk erevesinde bir hayat yaayan Eb Zerr'i birok tasavvuf erbab kendine rnekalmt.BekaveFenakonusundakonuanilkkimseolmutu.59Faruk,EbZerr'itasavvufhare ketininndegelenisimleriarasndasayar.60 EbZerr'inyaadhayat,biroktasavvuferbabnnyaamayaalt,enazndankendisiner nekaldbirhayattr.BiroksahabegibiEbZerr'eduyduklarsevgiden dolaystanbul'dayaayan insanlarOnunadnastanbul'abirkabiryapmlardr.61BudabizeEbZerr'instanbulhalktarafndan sevildiiniortayakoymaktadr. SONU EbZerelGfrradiyallhanhkendikabilesininndegelenahsiyetlerindenidi.Mslmanol madanbirkaylncekavmininbatlinanlarnbrakpnamazklmayabalam,tarihonun,slm'a ilkgirenbekiidenbiriolduunukaydetmitir. EbZer,mslmanolduktansonraRaslllahsallallhaleyhiveselleminelisiolarakGfrhalk naslamanlatmtr.BusebebtenRaslllahsallallhaleyhivesellem'invgsnelaykolmutur.
57 58

eriati,A.KendiniDevrimciYetitirmek,Trc.EjderOkumu,stanbul,1996,s.43 eriati,A.EbZer,s.187214 59 Kettn,Teratib,III/86;elMnavi,Abdurrauf,elKevakibu'dDrriye,Msr,1938,I/83 60 Faruki,smailRaci,LuisLamia,islmKltrAtlas,Trc:MustafaOkanKibaroluv.d.,stanbul,1991,s.321 61 nver,A.Sheyl,IstanbuldaSahabeKabirleri,stanbul,1953,s.28

89YAZILAR

O'nundoruluu,ifadesinindzgnlherzamanvlmtr. Medine'yehicrettensonrabiroksavalaraneferolarakkatlpzerinedentmgrevleriyap mtr.Raslllahsallallhaleyhivesellemdenidarecilikistemesineramenidarecilikverilmeyince zlmemi,kendisineverilenemirlereharfiyyenriayetetmitir.Ancakidarikonudazaafndandolay kendisineidarecilikverilmemitir. lkMslmanlardanolmas,EhliBeytsevgisi,daimaRaslllahsallallhaleyhivesellemilebe raberoluu,Suffeehlindenolmasonunherzamansevilmesinisalamtr.Bedirsavanakatlmad haldeHz.meronunfaziletinibildiindenatiyyemiktarnbelirlerkenonudaBedirashabndansay mtr. GenelliklezamannRaslllahsallallhaleyhivesellemilebirliktegeirmesionunderecesiniart trmfakihSahabearasndasaylmtr.Raslllahsallallhaleyhivesellemden281tanehadisriva yetetmitir.limdedereceolarakAbdullahb.Mes'udradiyallhanhadenksaylmtr. EbZerradiyallhanh,dnyamalnameyletmeyipelindegnlkihtiyacndanbakanevarsata mamnintaketmeningereineinanphibirservetbiriktirmemitir.nfaketmeyiherkestenistemesi kendisinizamanzamanskntyasokmutur.Ayrcabtnmrnzhdvetakvazeregeirdiinden bylebirhakknnolmamasnaramendierinsanlarndakendisigibiyaamasnistemitir. EbZer,RaslllahsallallhaleyhiveselleminvefatndansonraMedineDevletindemeydanage lenmaddikalknmayhiesayarakmslmanlarnilkdnemlerdekigibisadeyaaypellerindekitm varlklarninfaketmelerigerektiineinanmtr.BuuurdaMuaviyeileyapttartmalarbazkim selerikendietrafnatoplamhattaonunbutavram'daMuaviye'ninotoritesinisarsmtr. Bunun zerine zamann halifesi, Eb Zerr'i Medine'ye getirttiinde Medine'de de zhd ve takva zereyaantsnadevamedipbazservetsahiplerinieletirmesivebukonudakiserttutumlarorada darahatszlkvermitir. Kenzveinfakkonusunda halifeileitihatlarndakifarkllk EbZerr'in Rebeze'yesrlmesinese bep olmutur. Halife ile olan anlamazlndan baz kimseler faydalanmak istemilerse de Eb Zer radiyallh anh bunlara izin vermemitir. Eb Zer radiyallh anh halife ile gr ayrlna ramen devletinbekasndndndenkendisiniisyanaaranlaritaatedavetetmitir. Zhdvetakvas,fikirlerivehareketlerindeetkiliolmutur.Nitekimrivayetettiihadisleramellerin faziletiileilgilidir.Toplumatavsiyeettiiilerfaziletleilgilidir.FaziletyaradetaEbZerr'debirizgi oluturmutur. EbZerr'inRaslullahsevgisi,kahramanl,zhdvetakvasherdnemdernekolmutur.Lks hayatn mslmanlar arasnda yaygnlap fakir Mslmanlarn elinden tutulmad dnemlerde Eb Zer radiyallh anh elfri'nn infak ve kenz grlerinin hatrlanmas mslman topluma yenibirveheverecektir. YaznnzetlenerekalndKaynak: AdemSARITA;EbZerElfrradiyallhanhHayatVeahsiyeti,SelukniversitesiSosyalBi limler Enstits slm Tarihi ve Sanatlar Anabilim Dal slm Tarihi Bilim Dal, Yksek Lisans Tezi 61464,Konya1997

90YAZILAR

LM- LEDN SIRLARINDAN (Mutlaka Okuyun) AHMEDAMkuddisesrruhulazzEFEND Fatih Sultan Mehmed Hann trbedarlarndan ve abniyye tarkatnn son devir eyhlerinden. smi,AhmedAmi(AmikelimesininArapadakiamveyaameleilgisiyoktur.BukelimeRumelide amcamnsndaammntasir(kltme)sigasolupamcackdemektir.Rumelideoksevilen ocuklarbutbirlearlrlar)olup,TrbedarveyaTrbedarAhmedEfendiisimleriyledetannr.1807 (h.1222) de Tuna vilyetine bal Trnovada dodu. stanbulda 1920 (h.1338) de Hakka yrd. AramghiebedisiFatihCamiiyanndakikabristandadr. DoumyeriolanTrnovadailktahsilinigrenAhmedAmikuddisesrruhulazzEfendi,medrese tahsilinideoradatamamlad.Ondrtyandatasavvufaalkaduydu.Bireyhebalanmakarzusuyla Sadk Efendi adl bir zata bavurdu. Sadk Efendi, Onun bu konudaki yksek arzusunu anlamasna ramen,tasavvufyolunagirmezamannngelmediinibelirtti.Buhususta; Yavrum! Sen imdi git. Sonra seni soyu temiz birisi gelip bulacak ve irad (rehberlik) edecektir. dedi. Bu sz zerine ilim renmeye devam eden Ahmed Ami Efendi, yirmi yana geldii zaman abniyyeyolununbrhimiyyeveyaKuadaviyyekolununkurucusuKuadalbrahimkuddisesrru hulazz Efendinin Trnovaya nib olarak gnderdii mer Halvet kuddise srruhulazze intisb edip, talebe oldu. Senelerce mer Halvet kuddise srruhulazzin ilim meclislerinde ve sohbetinde bulunuptasavvufyolundailerledi.1846senesindeiradayniinsanlaraslmiyetinemirveyasakla rnanlatp,talebeyetitirmeyemezunoldu.1853OsmanlRusyniKrmharbinetaburimamolarak katldveharptestnhizmetlergrd. Harptensonramemleketinednd.Biraragrdbirryazerine,hocasmerHalvetkuddise srruhulazzinizniylestanbulageldi.KuadalbrahimkuddisesrruhulazzEfendininHakkayr d tarihinden sonra, onun yerine geen stanbulFatih Zeyrek civarndaki inili Hamamn sahibi MuhammedTevfikBosnevkuddisesrruhulazzEfendiilegrpsohbetindebulundu.Sonratek rarTrnovayadnerekbirhamamkiraladveMuhammedTevfikBosnevkuddisesrruhulazzgibio dahamamiletmeyebalad.BusradaayrcaSbyanMektebihocaldayapanAhmedAmiEfendi, Muhammed Tevfik Bosnev kuddise srruhulazzin 1866 senesinde Hakka yrd tarihi zerine tekrarstanbulageldi.MuhammedTevfikBosnevkuddisesrruhulazzinndegelenmridlerinden skdarlHocaAliEfendi,RfatEfendi,skdardaNalacDergheyhiMustafaEnverBey,Kakar hkmeti temsilcisi Ykub Han ve Ftih trbedr Nideli Bekir Efendi ile sohbetlerde bulundu. Bir mddetsonraTrnovayadnd,talebeyetitirmekveinsanlaravznasihatetmeklemeguloldu. skpteSeyyidMuhammedNrlArabkuddisesrruhulazzilegrt.MuhammedNrlArab kuddise srruhulazzden iczet ald. 1877 senesinde Tuna vilyetinin Osmanllarn elinden kmas zerine tekrar stanbula geldi. Nideli Bekir Efendiden Fatih trbedarln devrald ve Fatih Tr bedrunvanylaanld. GmhaneliAhmedZiyeddn kuddisesrruhulazzEfendidenNakiben diyyeyolundanicazetliolanAhmedAmikuddisesrruhulazzEfenditasavvuftamchedeyolunu deildesohbetvetelkinyolunutercihetti.Kendisinetbiolanlardanslmiyetinemirlerineuyup yasaklarndan kandktan sonra sadece sohbet ve muhabbet yolunu semelerini istedi. ile ve riyzatyolunutercihetmedi. AhmedAmikuddisesrruhulazzEfendibuhusustadiyorki; Mchedtn,tasavvufperhizlerinbirksmnKuadalkaldrmt.Gerikalanndabenkaldr dm. Kendinetbiolanlaraskskutavsiyelerdebulunur; stifar edin, salvat okuyun, Kurn Kerm okuyun, her eyi Kuran Kerimde bulursunuz. Derdi. Bu szleri dorultusundaki yaay sebebiyle, mensb olduu tarkatn Piri Kuadal brahim kuddisesrruhulazzEfendigibitekkeyevemerasimeitibaretmemitir.Krkseneyiaanirdfaali yetisrasndataliplereHalvetveseyrekolarakdaNakibendicazetnamesivermitir. mrnn sonuna kadar mensb olduu abniyye yolunun eyhliini ve Fatih Sultan Mehmed HanntrbedarlnyrtenAhmedAmikuddisesrruhulazzEfendininmridleriveyaknlarara snda, Bursal Mehmed Thir Efendi, Mderris Babanzde Ahmed Nam Bey, Ahmed Avni Konuk, HseyinAvniKonukman,smailFenniErturul,AbdlazzMecd(Tolun)Efendigibikimseleryerald.

91YAZILAR

Yaklak 113 yanda iken damad Ahmed Nam Beyin stanbul ehzdebandaki evinde 9 Mays 1920 (h.1338) trihinde Hakka yrd. Cenaze namazn talebelerinden Abdlazz Mecd kuddise srruhulazzEfendikldrd.SenelercetrbedarlnyaptFatihSultanMehmedHanntrbesiya nndakikabristanadefnedildi.AhmedAmikuddisesrruhulazzEfendininkabirtanda; Hmiliemntisbhaniyye, Cmiimakmtiinsaniye Mrebbiisliknirahmniyye, elHacAhmedAmielHalvetebn HazretlerininrhierifleriinelFtiha. 20aban1238 HakkayrdtarihinetalebelerindenEvranoszdeSamBey;GittiglzrCemalepriefrad Cihn(1388).msrailetarihdrmvemezartalarndanbirineumanzumeyiyazmtr. RhipkimridiyektacenbiAhmede. Syeiariilhdirmuallaiyn Matlaifeyzivelayettirokutbulvsln Srriferdiyyetolurduvechipkindeniyn RhibniVelideekmelidevrnolup Ehlihilmekbleiirfanidibirokzaman Ahkimykseldilhta,muhtivahdete Olduenvritecellibekadabnian. Ahmed Ami kuddise srruhulazz Efendi eser brakmamtr. Abdulbki Glpnarl, Ahmed Avni KonukunAhmedAmiEfendininsohbetlerindetuttuunotlarnkendisindeolduunukaydetmekte dir. Kendisinden sonra yerine ba halifesi olan Kayserili Mehmed Tevfik Efendiyi postniin brakt. abniyyeveHalvetiyyeyollarnnsondevirtemsilcilerindenolanAhmedAmiEfendi,sohbetyoluy latalebeyetitirmeyealt.Sohbetleriesnasndaksavezlszlerletalebeleriniikazeder,onlarn istikametzereRaslllahsallallhaleyhivesellemileashabnnyolundaolmalarnisterdi.Talebe lerindenbirisimridinynitalebenineyhe(hocaya)olanihtiyacnsorunca; Dada,tatagrdkeeyhemuhtasn.Bubyleolsun,uyleolsundankurtuluncaya kadar,eyhemuhtasn.Demitir. MARALIAHMEDTHREFEND (18851954)Kad,dersiam,vaiz,Halvetibneyh. Mara'ta dodu. Mara vilyeti ktiplerinden Berberzde Hz. Efendi ile Hzanouilan'ndan Esma Hanm'noludur.DedesiAhmedEfendivilyetbaktibiidi.AhmedThirEfendi'ninocukluuMa ra'ta geti. Medrese tahsilini Kayseri"de tamamlad. Prda olaca medrese arkadalar Hseyin Avni(Korukman)veYozgatlYsufBahri(Nefesli)beylerlebirliktestanbul'agiderekyksekrenime balad.Drlfnun'unUlmiRiyziyyeveTabiyyeubesileHukukubesi'ninikisinibirlikteokuya rakmezunoldu.DahasonraMedreset'lkudt'agirdi.merNasuhi(Bilmen)veBekirHki(Yener) onunbumedresedeberaberokuduuarkadalardr.AhmedThirEfendi,Ftihtrbedardiyetan nanHalvetibneyhiAhmedAmiEfendi'yebuyllardaintisapetti. Medreset'lkudt'bitirenAhmedThirEfendi(1914),askerliiniI.DnyaSavayllarndaKafkas cephesinde nc Ordu kumandan Vehib Paa'nn hukuk maviri olarak tamamladktan sonra Sivas'nSuehrikazasnakadtayinedildi.SivasKongresi'ninyapldtarihekadar(1919)buradakad lkvekaymakamvekilliiyapt.Ardndanstanbul'adndveBeyaztdersiamoldu.Cumhuriyetdev rindedersimlkmessesininkaldrlmaszerineAyasofyaCamii'ndevaizolarakgrevlendirildi.Aya sofyaCamiimzeyedntrlnce(1934)vaazlarncumanamazndansonraSultanAhmed,pazar

92YAZILAR

gnlerilenamazndansonraNuruosmaniyecamilerinde1953ylnnortalarnakadarsrdrd.Bu grevininyansraNisan1941'deBeyaztDevletKtphanesi'ndeKtphanelerTasnifHeyetiyesi olarakalt.1951ylndaemeklioldu.1947'deciddibirrahatszlkgeirenAhmedThirEfendi1954 Temmuzunda mide kanamas geirdi ve 11 Temmuz 1954'te Haydarpaa Numune Hastahanesi'nde vefatetti.ErtesignBeyaztCamii'ndeklnancenazenamaznnardndanvasiyetigereiFtihCamii hazresindemridiAhmedAmiEfendi'ninyanndatopraaverildi. Drlfnun'da okuduu yllarda arkadalar Hseyin Avni ve Ysuf Bahri beylerle mrid aray iinegiripbuamalastanbul'dakitekkeeyhleriniziyareteden,ancakaradklarniteliktekieyhibir trlbulamayanAhmedThirEfendi.sonolarakadnduyduuHamzavMelmkutbuSeyyidAb dlkdiriBelhyegittiklerindeBelh,nasiplerininFtihtrbedarndaolduunusyleyerekonlarAh med Ami Efendi'ye gndermi, arkadalarndan bir gn sonra trbedar ziyaret eden Ahmed Thir Efendi'nintarikataintisabbuziyaretsrasndagereklemitir.Mridininlmnnardndanirad makamnageenKayseriliMehmedTevfkEfendi'yebalananAhmedThirEfendionun1927'deve fatzerinehalifesiolarakiradfaaliyetinebalad.Soyadkanunukncamridininadnatelmihen Memisoyadnald. AhmedThirEfendiArap,FarsveeskiTrkedebiyatlarniyibilir,vaazlarndayetvehadislerden sonra genellikle Mevln Celleddni Rm'nin Mesnevi'si ile Dvn Kebir'inden beyitler okuyup bunlarherkesinanlayabileceibirdilleaklard.Kendisidemridlerigibisohbet,muhabbet,hizmet verabtayesasalanbirseyrslkusulnbenimsemi,mensuplarnKoska'dakievinde,dnemin aydnlarnndevamettiiBeyazt'takiKllkKahvehanesi'nde,BeyaztDevletKtphanesi'ndekioda sndaveyazaylarngeirdiiengelky'dekiSultanVahdeddinKk'ndekabuledipsohbetyoluyla irad etmitir. Tarikat silsilesi Ahmed Ami Efendi, mer elHalvet, Bosnal Mehmed Tevfik Efendi vastasyla Halvetibn tarikatnn Kuadaviyye (Kuadal) kolunun pri Kuadal brahim Efendi'ye ular.KllkKahvehanesi'ndeyaptsohbetlerdeEvrenoszdeSamiBey,MustafaEfendi (zeren), HasanNevres.MiralayHilmianltop,MuzafferOzak,MehmedAliYitik,VehbiGlolu,FethiGemuh luoglugibimridlerininyansraBabanzdeAhmedNaimBey,MuhiddinRaif,NeyzenTevfik,Abdl bakiGlpnarlgibidneminnemliahsiyetleriyleniversiterencilerikatlmtr.zellikleMevln ve Mesnevi konusunda Ahmed Thir Efendi'den stifade eden Abdlbaki Glpnarl'nn birka defa onaintisapetmeyiistedii,ancakonunbunukabuletmediibilinmektedir. Mensuplararasnda"Hocaefendi"diyeanlanAhmedThirEfendi'ninmridiAhmedAmiEfen di'ninmethinedairFarsabirmanzumesiyleSultanAhmedveNuruosmaniyecamilerindeverdiibaz vaazlarndanderlenmibirmetninbulunduukaydedilmekteysedebunlarhenzyaymlanmamtr. Sahipolduuhukuk,fenveilahiyatdiplomalarnnkendisinetasavvufyolundahibirfaydasolmad n syleyen Ahmed Thir Efendi'nin, "Reslullah Allah'n harem dairesidir; insan bir aaca benzer, kk Allah, gvdesi Muhammed, yapraklar da kendisidir; kii alarak kkyle gvdesini bulmal; mkevvenat btn teferruatyla beraber insann kendisinde mevcuttur, sahibi de beraber; insanda ak ilh o kadar fazla olmal ki atei yakmal" gibi irfan anlamlar tayan 131 vecizesi Muhabbet zerine adl kitapta yer almaktadr. Burada ayrca mensuplarndan mer Lutfi Toygar'a yazlm on bemektubudabulunmaktadr.YirmidrtvecizesiylebazmektuplarndansemeparalarAbdullah Kucurtarafndanyaymlanmtr. Bibliyografya: lmiyyeSalnamesi(haz.SeyitAliKahramanv.dgr.),stanbul1998,s.225,660;Mahirz.Yllarnzi, stanbul 1975, s. 230; Muzaffer Gkman. Kitaplar Arasnda 44 Yl, stanbul 1977, s. 140; mer Ltfi Toygar,Muhabbetzerine,stanbul,ts.,s.1272;AbdullahKucur,"HocaAhmedTahirMemiEfen di",SahabedenGnmzeAllahDostlar,stanbul1996,X,2131.NihatAzamat MUHABBETZERNESMLKTAPTAN TekrarmlakioluruzBezmiezelde, Evvelgidenahbabaselamolsunerenler.

93YAZILAR

NSZ merLtfiToygar1924ylndademi'tednyayageldi.BabasHacYusufToygar,annesiFatma zirehanmdr. HacYusuf,doduuvebydyerolanKonya'danmedresetahsiliiingenyataayrlmve DavaVekilliiyaptdemi'eilkeiefikaHanmileevlenerekyerlemitir.efikaHanm'danocu uolmayncaefikaHanm'laberaberhaccagitmeleriartileYusufEfendi'yeocukverebilecekbir hanmla evlenmesine izin vermi ve dnyaya gelen Mehmet Kemal ile mer Ltfi'ye ikinci annelik yapmtr. Aabeyi Mehmet Keml, stanbul Hukuk Fakltesi'nde okuduu iin mer Ltfi, Denizli Lisesi'ni(otarihtedemi'teliseyoktu)bitirdiktensonraailesineykolmamakiinaskeritalebeola rak stanbul Di Tabiplii Fakltesi'nde okuyarak 1949 ylnda mezun olmutur. Temen rtbesi ile mezunolduuylFatma MesserHanmile evlenenmerLtfi,Ankara,Merzifon,zmir, Visbaden, Ktahya ve Eskiehir Hava Hastanelerindeki grev yllarndan sonra albay rtbesi ile emekliye ayrl mtr. Bu yllar srasnda demi'te byk kz Hasene, Merzifon'da Atiye ve byk olu Yusuf Am mar,zmir'dedekkoluAhmetTahirilekkkzFeyziyednyayagelmilerdir.stanbul'dadi tababetindeokuduuyllardatanmakbahtiyarlnaeritiiAhmetTahirMemiHazretlerindenald feyzvemuhabbetvefatlarndavazifeyidevrettikleriMustafazerenEfendiHazretleriiledevametmi ve mer Ltfi bu rabtann bu dnya ile ilgili ksmn son nefesindeki "ALLAH" kelamna kadar terk etmemitir. Bu rabtada ald zevki ve heyecan paylamak istei ile okuyacanz "Muhabbet zerine" adn verdiimizeserikalemealmtr. AllahTelbizleredeburabtannkokusununasipederinallah.Amin.(sh:79) *** Huzurnedir?Tarifzor.Bubirhisveduygumeselesi.ehevvemeyve,gdalezzetleridelykile anlatlabilirmi?imdilikhissedebildiim:Allah'ayaknolmaduygusu;O'nayaklamak,O'nakendimizi sevdirmekiin,dnyevhibiristekolmadan,ihlasileyaplanhergayretinverdiibirrahatlkduygu su.AnladmcadabuduygudahakikatenheranHakileberaberolanzatlarnyanndahissedilirve hissedilmemesidemmkndeildir. Birdemirparasnnmknatsyanndabulundukamknasiyetaldgibi,kuleerdnyanngeici, Allah'nemirlerininHakolduunuitenduyarakkabuletmi,Hakyolunatalipliise,Hakileheranbe raberolanbirveliyanndabuhuzurubulacaktr. "Evliyanndasahtesivardrevladm."buyurmulard.Elbetteszlerihakt. Taliphuzurbulmuyorsa,yabakrgibi mknasiyetkabuletmiyor,yahut evliyannsahtesiilekar lamtr,derim.Allahistediini,ezeltakdiriilekendinedorueker.Bizlerimahzunetmemitirina allah." BilenlerNaslbuldun?"diyesorarlar:Hikyembakasiingeerliolurmubilmem.Zirakimirya ile,kimitantm,kiminisbetkokusuilebuldudenir.Elbetbirilksebepmevcuttur.Anlataym: Gnlerdencumartesi,gecesaat24'ekadarokuldandarkmaiznivar.Kimisinemaya,kimige zintiyegiderdi.Namazlbirarkadaabdestalm,acelehazrlkiinkoridordakouyordu.Dierbiride yksekseslesoruyordu: "Buakamnereyegidiyorsunuz?"Koandadurmadanyksekseslecevapverdi: "Bizimbirkalaycmzvar,gnllerimizikalaylatmayagidiyoruz." Ognekadarkararangnlmnkalaya,temizlieihtiyacolduununhissiilemibilmem,cevabn cazibesindekaldm. Camidetoplananarkadalarbiryeregitmehazrliindeler.Ognherkesdaldgeneyalnzlkta kaldm.Birkagnsonra,arambavehaftaortasgalibatatilgnlerivard.Geceayngruparkada lar,yatsnamaznedadansonraokuldnakmahazrliindeidiler.Sevdikmisevildikmibilmem, VahyiAabeyedantlar,"mer'idegtrelimmi?"VahyiAabeykimuhabbetekapvepencereleri ak, bir skntmz olursa ona anlatrdk. Tabii gtrelim" tevikinde bulundular. Meer bu konuda "stediinigetirebilirsin"diyeizinliimiler.

94YAZILAR

Ognde,bakaziyaretilerinbulunmassebebiyle,biztalebelereertesigniin"gidebileceimiz" ruhsatkt. Gn perembe, ben yine merak ve itiyakla arkadalarn pelerini takiple onlara katldm. imdi Kanada'dadoktorlukyapan,oradabirmiktarmrgeirenEdipCan'nkolundaidim. Birgnsormulard:"Senikimgetirdibeyahu?" Efendim,Edip'legelmitik.""Yaa."Busualleribirkakerezuhuretmiti.Hlbukibirrendikle rine tekrar sual amazlard. lk vuslata sebep olmann kymetini anlayabilmitim ama, niin tekrarla sorduklarnanlayamamtm.(sh:3033) (Nasltarifetsembilmemki,edebiyattarifimiyapsam,nasl?)diyebocaladm.Benimskldm anladlar.VeDinneyapar?"sualineevirdiler.Din,insanlarayneltilen,Allah'akulluu,ibadetiem redenAllah'nyalnzinsanlaramahsusemirleri,insanlretenkaidelerdi. "nsaninsanyaparefendim"diyebildim.Onlarhakikicevabltfettiler: "Din,radeicziyeyi,radeiklliyeyegtrr.(radeicziye:nsanlarniradesi,radeiKlliye Allah'niradesi).radeiKlliyeyeulatnmburadanBadad'abakarsangrrsn." Sohbetveilgilerihepbenimlemioldu?Dahaneleranlatldbilemiyorum.Eskiarkadalaralatife lerdebulundular.Zamannaslgeti,neabuksaat23.30oluverdi."Haydisizeizinvereyim."buyur dular.Geldiimizdeolduugibitekertekerelleriniptk.Kimiellerininiini,kimistnpyordu. Hatralarmdasakl,birde,ertesigntekbamakendilerinegidipsarlmamdr. imdi,OnlarnkelmlarndanbazlarmEdipCan'nkalemindenyadedelim: (1) lkgittiimgnlerbanaumisaliverdiler: "nsanbirtramvayabenzer.Tramvay,cereyankesilincedurur.Ocereyannbirmerkezivardr,kesi lencereyanorayaavdeteder,insandabyledir.Ondakiruh,tramvaydakicereyangibidir.Ruhkar, merkezineresiiseorayagiderveinsanhareketsizkalantramvaygibiilemez,durur.tebudalm dr."dediler. (2) "nsanlarAllah'abirokyoldanvarrlar.Hsnhulk,ibadet,zikir,iyilik,vs.gibi.Fakatenksa vekestirmeyolMuhabbettir." (3) "Namazhuzurlaklabilmekiinnamazabalamadannceokok"LilheillallahMuham medinsallallah"demelivenamazaondansonradurmal,nk"Lilaheillallah"kalbinsprgesidir, orasntemizler." (4) "Namazabaakdurmamakiyidir.nk(BizHristiyanlarnyaptklarnnaksineyaparz)di ye Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz buyurmulardr. Onlar anla toplanr, biz ezanla, onlarbaakklarlarsabizrtneceiz." (5) "Nefislmez,nefisteilerlemeolur." (6) "Herkesineytanbakabakadr.Bazlarnnkiazlolur.Reslullah:(Benimeytanmbanaiyi liktenbakabireysylemiyor)buyurmular. (7) "Namazlardansonra,(Bedenafiyeti,ruhafiyeti,kalpsafas,ruhsafasihsaneyleYaRabbi)di yeduaetmeli. (8) "Fatihalleringdasdr." (9) "Satarafa"Lilaheillallah"sola"Muhammedinsallallah"diyezikirekmeli. (10)"Uyurkenyataktazikirekerekuyunursa,sabahakadargnlzikirilegeceyigeirmiolur. (11)"Zikirokekmeli,barabaragnlkapsnzorlaypierigirmeyealmal.Naslkibirar kadanza"Necmi,Necmi"diyearrsanz,sardahiolsanihayetbirandnp"Efendim"diyecek tir.tegngelirbukapdandasesgelir,osesiiittinmitamam." (12)Hz. Mevlna'y ok severler. Kendilerine, Nuri Osmaniye'deki vazlarnda Mevlna'dan pek fazla bahsettiklerinden "Siz Mevlevi misiniz?" diye arkadalar sor mular. "Ben Mevlevi deil, Mevlnaviyim"demiler. (13)"nsankmiloadamdrkiban'gszerineediizamankendinihuzurullahtabulur." (14)eyhinruhudaAllahgibiheryerdehazrvenazrdr.Mritherzamanheryerde,skkann da,eyhinesnabilir. (15)"eyh,kendiyleAllaharasndahibireyolmayandr." (16)"eyh,mridiniyleyetitirmelikiAllah'laarasndaolanhereysiliniptemizlenmeli.Biraltn dnsek, onun zerindeki toprak, amur ve ie yaramaz ksmlarn tasviyesinden sonra altn, saf

95YAZILAR

altn meydana karmak naslsa bu da yledir. nsanla Allah arasnda "hrs, hayal, kin, ehvet, vs." vardr;iteeyhbunlarntasviyesiileurar. (17)"Kendileriherzaman,sesliolarak"Lilaheillallahverrahmanirrahim"zikrinitekrarlard. (18)"Mminlerinsrat,mizanbudnyadadr." (19)"AbdlkadirGeylhiHazretlerileceklerignkapnneiinneuzanm,perianbirhalde alyorlarm,sormular: "YaAbdlkadirneyealarsn.Sendenbahtiyarkimsevarm?Senzamannkutbusun.""teenson mertebeyiburadazillettebuldum"demiler.BizimEfendiHazretleritrbedardazillettebuldular." (20)"Namazlardauikiduayokumal: 1YaRabbi,hakkmdahayrltecelliyatlarihsanet. 2Kendibenliimiifna,Kendivarlnicraeyle." (21)"M'minlerin ektii azap, hastalk, gnahlarn azaltr, ona karlktr. Bu adamna gredir. Bazlarndadamertebedeiir." (22)"nsandaAklhiokadarfazlaolmalkiateiyakmal." (23)"(Tarikatiin)insanyolundayuvarlanmal,yuvarlandkatoparlanr." (24)"Zikir ektirmek eyhin kuvvetine, kmilliine baldr. smi eriflerden hangisini sylersen olur.Hattaeyhkmilolunca(ta,ta)diyezikirektirse,ilergeneolur.MritlerindenbirisiKuadal Hazretlerinesormu;onlarda(Gnde15defabrahimeksensanakfi)demiler. (25)AzizAabeykendilerinesordular:"BuzamandaEvliyaullahazmdr,yoksaoklardakendile rinigstermiyorlarm?" " Evliya oktur, fakat zamanmz dallet zaman ve Allah'n Cell sfat hkm sryor, onun iin kendilerinigstermiyorlar,yoksa,zenginler,fakatparalarellerindedeil.Gnevar,fakataradabu lutvar,ziyasmestur." (26)"Allah'nkanunuicab,birdallet,birhidayetdeyezamanlarhkmsrer.Budevrinensonu dellet bitecek, kyamet o zaman kopacak. Son zamanlarn en son hidayeti, Mehdi Aleyhisselmla olacak.OndanevvelHz.saaleyhisselminecek,btnHristiyanlarMslmanolacaklar.MehdiAley hisselmzamanna100senekadarvar.(Sene1947'desylendi). (27)"Maneviyattailerleyeilerleyeevveladn,sonratadn,sonrahuzurunu,ennihayetkendini bulursun." (28)"nsanAllah'nbinasdr,birinsanldrmek,kinatykmaktanfenadr." (29)"Ruhlarezeldeyaratlmlardr.Srasgelincekafesegirerler.Dahakafesegirmemivesrasn bekleyenniceruhlarvar.BazinsanlarnruhlarAraladanbalayp,7(yedi)katgkleridolatktan sonravcutkafesinegirerler.Bazlar12,bazlarda34katdolaarakgirerler.Nekadardolamise, rcu,yanieskiyednokadargtr.Eskiyedn:lhikudrettenmaadasnatmaktr.YalnzAr grerekkafesegirmiruhlardavardr.Bylelerindercuokerkenvebasitolur,kkyatazuhur eder.Hazretisaaleyhisselmgibi." (30)"nsanruhu, bedenegirmeden evvel18.000alem gezmi,herbirindenbakabirey "nefis, ehvet,hevesvs."alm.Mridinvazifesibunlarnhepsinitemizleyiptekeyibrakmaktr." (31)"nsanLailaheillallahdiyediyekalbibununladolar,bunagebekalr,gnnbirindedourur." (32)ArkadalardanbirisiAf.Hazretlerineuhikyeyianlatt: eyhinbirisiderviesormu:"Allahsana100ylmrverseneyaparsn."Dervi "badetlegeiririm"dediinde,eyhefendi:"Benolsam99'unuHLSile,birylndaibadetlegei ririm"demi. Arkadabundanbahisile, "hlasnbukadarmhimolupolmadnvemansn"sordu.Cevapolarak: "Okadarmhimdirevldm.hls,insandaAllah'tangayrihereyintemizlenmesi,yalnzAklhi ninkalmasdr.Dahadorusu,(Halisolmaktr)kibudaEvliyaullahnsonmertebesidir." (33)"Allah'avarnca,insanAllaholurmu?"diyesoruldu: "Allah,Allah'lnkimseyevermez,vermemitir.Peygamberlerinedahi.Sureteuluhiyetisnatet tirilemez.Evliyaullahndurumu,birdenizinkysndakievsahibinebenzer;hemdenizden,hemderya danistifadeeder.Odeniz"Deryaylhidir". Evliyaullahnhalinisobannierisinesokulu,uzunmddetkalanbirdemirparasnadabenzetebi

96YAZILAR

liriz:Sobannierisindeikenvektktanbirkadakikayakadarodemirdeateolmuturveategibi kpkrmzdr. Fakat ona ate diyebilir miyiz, o gene demirdir. Allah Allah'lndan vazgeer mi evldm." (34)"nsanikidefadomadaninsanolmaz:Anasndandoar,ikincisideruhundoumudur.kinci sininebesiMritlerdir." (35)"Allahbirinsanyapm,iine70.000trlterkipkoymu.eyaramayanlarnskpatmal. Naslkibaheyeektiimizsebzeninetrafndakimuzr(faydasz)otlartemizleyerek,sulaypbytr, beslerizbudayledir." (36)"Darsesbaplveesbapszeytanlarladoludur,saknmal." (37)"Dnyevilerdeyerinegrekafatutmal,yerinegrealaypszlanmak.FakatAllahilerinde kafatutmayagelmez,orasBabtevazudur,kafatutarsanbitirirler." (38)Anatomiimtihanndamuvaffakolamayarakhuzurlarnagittiimde:"Nevakit(Lilaheillallah) kaypedersenovakitzl"dediler. (39)Kurbanbayramndaziyaretlerinegittiimizgn: "Neyappyapmal,Allah'gnldenierdekstrmak,ondansonrameseletamam.Yaoseniya hutsenonubecerirsin.Adamnagre...Fakatbunubaarmakiinbirdepezevenklzm,onsuzol maz. O bazen Allah'a, bazen sana gelir. Allah' kandrr, yapar yaktrr. Ama zor evldm zor. Fazla muhabbetister,fazlaakister.Aknkabarrdaalarsn,alarsn,yalvarrsan,nihayetacr.Ozaman iinibitiriverir.Allah'ndacilvesioktur.MuhabbetinartardakvamnagelirsebudefaOrahatdur maz,vakitlivakitsizseninleoynar,aradabirimdikatar,uyursunbircezbegeliruykunkaar." (40)"Birilacbirdoktorverir,ifabulamazsandabakadoktordanalacanaynilalaiyiolursun. Ohassaizniilemessirdir." (41)"Meleklereverilenmrdefteriuzayabilir,lkinAllahindindekiecelsabittir." (42)"TrbedarHazretleri;"Benimecelim6senencegeldi,sizleriinbekliyorum"derdi.Onlara budnyatevkifgibigelir." (43)"Ehlullahkinatahakimolurmu,dorumu?"diyesordular. "Okmilleriindirevldm,hepsiiindeil.tebenonlardanbirtanegrdmkikinatlamumgi bioynard." (44)'nsannefseatgibibinerekAllah'agider,onundayeminifazlakarmamakzrevermeli." (45)(Nefis iin) "Yendim zannedersin, bir yerden gene karna pehlivan gibi kar. Burada yere atarsn,kapnnnndeeskisindendahaazlkarnakar." (46)"Ryalarnhikmetiokbyktr.Bualemintesindebiralemvardr.Buradaolacakherhangi birvak'aevveloradaolur,sonraburadazuhureder.Oalemburayabenzemediiiinekseriryalar tabiremuhtatr.Orasburannatlyesidir." (47)mtihandamuvaffakolamayphuzurlarnagittiimde:"Trbedar(Ami)Hazretleri(Bireyin olupolmamasarasndasencebirfarkmevcutsa,nakssn,tamamlanmayaal.)derdi.Sendedebir farkmevcutmu?"diyesordularvedevamla:"GeneEfendiHazretleri(almaileolmaz,almadan daolmaz)derlerdi.Bunusanabirmisalleanlataymm?Mesel:Birfidandikersin,onaemekekip almadan,sulamadanmeyveverirmi?vermez.Fakat,alpsulamakladameyvevereceinigaran tileyebilirmisin?Hayrvermeyebilirde.Budayleevldm,alpdidinmeli,duaetmeli,ondansonra gelenerzagstermeli." (48)"trlkitapvardr: Birincisi,sizinbildiinizderskitab. kincisi,mamDinkitab. ncsde,insannkendikitab. ncsnokumakokzordur.Onunhocasnbulmal,hocasdapekbulunmaz.Kitabnsahifele ri namtenahidir. Hz. Mevlna, Hz. Abdlkadir o kitab son sahifesine kadar okumulardr. Ben size onunilksahifesinisyleyeyimmi?"LilaheillallahMuhammedinsllallah." (49)"Zikir eke eke, ierde bir eyler kaynamaya balar, muhabbet doar, zevk duyulur. te o zevkiyakalamakipucudur.pucunueldeettiktensonrayavayavadrmeyebalamal." (50)"Zikir ekerken gzleri kapayarak saa sola rgalanmal, rgalandka yayn iindeki yan toplandgibi,ruhtakimuhabbetyalandabirarayagelerek,toplanr.Onunzevkinedoyumolmaz."

97YAZILAR

(51)"stanbul'ageleli,ikidefatiyatroya,birdefadasinemayagittim.Terkideazckgnahdaol sun,Allah'ngafursfatnanailolmakiin." (52)"Havalarald,bahargeldi,fakatinsanniindekibaharamal,gelmeli.Obahardageldikten sonrayazkhepbaharolur.Fakatonubulmakpekzor:70.000tlsmvarevladm." (53)"Bazinsanlarngz,bazlarnnsz,bazlarnndazdeer.zdeenlerEvliyaullahtr." (54)"Evliyaullahikiksmdr:Birksmistediizamankalbindengeeniicraeder.Birksmdaier debirkabarmaoluncayapabilir." (55)Kendisinezikirverilenbirarkada,ryasndazelzelegrm. "Ozelzeleyaptnzikirdolaysylagnlndeolansarsntyaiarettir,zamanladiner."Buyurdu lar. (56)Azizaabey,NecipFazl'n(lenenNur)ismialtndaRaslllahsallallhaleyhivesellem Efendimizinhayatlarnyazdnsyledi: "RESULULLAHINHAYATINIYAZABLMEKNONUNAHLKILEMEDDEPOLMAKLZIMDIR.AL LAHTELDABULANIKLIKSTERAMMARESULULLAHDAKAT'YYEN.ALLAH'INSIFATLARIARASINDA SARHOLUK, GADDARLIK, HER EY VARDIR. RESULULLAHTA BULANIKLIK STEMEZ, TAM DURULMAK LZIMDIR." (57)"RASLLLAHSALLALLHALEYHVESELLEMALLAH'INHAREMDARESDR." (58)"ManeviyattadahisalikinAllah'avarmasbirderecekolaydr.Fakat,Resulullahavarmakiin: Akister,ahlkister,sayi(almak)ister." (59)SalihYeil'inmuaviyedavasylahlalakadarolduunusylediler: "yiamma,onunmuhakemesinibizemiverdiler.HerbynbirMuaviye'sivar;ResulullahnEbu Cehl'i,Hz.Musa'nnFiravunu,HseyinEfendimizinYezid'i,Hz.Ali'nindeMuaviye'sivar.Dikensizgl olurmu?Dikeniileuraacanaglileura.Dikenikoklarsanburnunukanatr,glkoklarsanzevk duyarsn." (60)"nsanbiraacabenzer:OnunkkAllah,gvdesiMuhammed,yapraklardakendisidir.al arakkkylegvdenibulmal." (61)"Allah'nyanndainsannbilgisivekudreti,sataklkadarbireydir.nsankudretini,bilgisini, hattammknsevarlnAllah'ateslimetmeli.VarlnteslimedersenEvliyaullaholursun,odaok zordur." (62)"Birdardan,birdeierdenadamolunur." (63)Enfiyetabakalarnkaybetmilerdi,yanlarnadrmler,buldularvesonra: "Birgnnerdeysekendimiitireceim.Fakatkendiniitirmekiyidir.OzamaninsanAllah'bulur." (64)TrbedarHazretlerininbirkerametlerindenbahsile:"Nepezevenkmi"dediler. (65)"Akkabarmbirinsan,dolabagelmihayvangibiuursuzdur,arar." (66)hvandan bir zat, Efendi Hazretlerini ziyaret etmi, gittik orada idiler, az sonra ayrldlar. EfendiHazretleri: "Buadamdaparayadkndr,sizdenncebirhaylimnakaaettik,paralolmasiinbenden duaistiyor.Herkesburayasoyunmakiingeliyor,bugiyinmeye." (67)"BZMMZOKZOR,BURAYAGELENLERNBRKISMIDEL,BRKISMIMECZUP,BRKIS MIAKILLIOLUR.HERBRNEBAKAANAHTARLZIM,HELEKADINLAR." (68)Mutrip Muzaffere: " Sen algya meraklsn, stne fazla dyorsun. u Allah'n zerine de birdemiyormusun?" (69)Gene Muzaffere: Madem kanuna hevesin var, sana bir kanun bulalm beyahu ben kanunla ney'iseverim.Fakataslmesele,kanunsuzkanunalmaktr,gnlden." (70)"Maneviyattasonmertebeyekadar6basamakvardr:Fenafieyh,Fenafirresul,Fenafillah, Fenafial'al,Fenafissfat,Fenafizzat." (71)Adana'dabirzatabazenbirhalgelerekyeredtvecezbehalindebirokgazeller,kaside lerokuduunu,milletinhayrettekaldn,sylediler.Onlarda: "nsanlarAllah'nbirkuyusudur,budalletzamanndabileinsanlarAllahbobrakmyor,kuyula rndanbirinitarverir.Henzhidayetzamangelmediiiininsanlarokzamandrbyleeylergr medi. Arada vu ku bulan zuhuratlar da gariplerine gidiyor. Henz musluklar kapal yaknda alrsa Fyuzatilahiyemstalitkalplereakmayabalar,cezbelenensokaader."

98YAZILAR

(72)"Tarikatn Halvetiyenin gayesi faniliktir, faniliin gayesi zatiyettir. Ricali Halvetiye, mazhar zattandrlar." (73)mtihanlardanbahsolunuyordu:"Buimtihanlarkolayevldm, aslimtihan Allahimtihan dr.Oradadaikibykimtihanvar: (a)Tevhid, (b)Amelisaliha. Benbunlardanbirincisiniabukverdim,ikincisindebirhayliuratm." (74)Maddvemanevimtihanlardanbahsolunuyordu:"Herikisindedealmaklzm,fakatma neviyatta hak yenmez, lyk olduunu verirler. Bazen almadan da verirler. Orada tek ey lzm. steyici,trmalaycolmamal,kalenistememeli,halenistemeli." (75)"Herkesinslkuveseyribirolmaz,bakabakadr." (76)engelky'deV...aabeymanevbirhalilesarhogibiolupyerlereuzanverdi.Sonrakendine geldiinde, bizleri gstererek " Bunlara da himmet edin Efendim" dediler. Onlar da: Zaman gelince olur,imdiozevkinzerindebirkapakvar,onunalmaslzm."Sonrabizednerek:"V...'ninkapa ikiseneevvelfrlad."vedevamla:"tebuzevkNe'eyiMuhammediyeninenbasitidir."buyurdular. (77)"Evliyaullahbiryapraabaksa,sizincinsimnasebetanndaduyduunuzzevkiduyar."(Ma nevizevkincinsiolandanstnlnkastile."Allahinsanlaraozevki,arkasn"yanimanevzevki" arasnlardiyevermitir."buyurmulard.) (78)"Dnyailerindemuvaffakolamayan,ahiretilerindehiolamaz.Bunlartekininyanndasi garaiimikadardadeildir." (79)"Herismieriftebirarapmevcuttur,yeterkizamangelsinozevkzuhuretsin." (80)"erdesaklbirmevcudiyetvar,uyumaktadr.Onuzikirleuyandrmal.Zikironunninnisidir, uyutmaz,uyandrr.Birdefadauyandm,artkuyumakbilmez." (81)As.retmenOkulu,sonsnftaSaitisimliarkada34derstenikmalekalmtr,dahaevvelse nekaybolduuiin,ikmaliniveremezsehemtahsilihebaolacak,hemdeerolarakktayasevkedile cektir.Memleketindekievleriniannesinebaskyappsatarsa,belkiAs.okulmasraflarndeyip,sivile karaktahsilinedevamedebilecektirama,bunadaimknyoktur.Bunalmvekmazlariindeders dealamamaktadr.KendinistanbulBoazsularnaatp,intihardnm,skntlariindecamide aramzdabulduk.Derdininnegeleneanlatyor.ArkadalarEfendiHazretlerinegtrelimdiyeko nutular,odaHazretisminiduyunca,belkiparayardmyapp,As.okulmasraflarnderlerzannile huzurageldi. "Arkadanbirderdivar"dediimizde: "Hayrdrinallah,akiiise,zorca,bakabireysebasit."diyeltifeettiler.Arkadadurumunu anlatt,dinledilervegayetsakin: "Bukadarm?Bundabireyyokevldm.Sengnde100taneLilaheillallah,33tanedeAlla hmmesalli ek, derslerine al, fakiri de gnlne bir ey kalmaz. Bir eytan tokatlarz, o bizim solumuzdadrvesonradevamla: "Bunu Trbedara gtrn, byle ilerde Allah'n adamn bulmal, yapan var, yaptran var evldm.Odediim,Allah'nadmdr.BizdeO'nunadamyz,yalnzO'nuntrnannucuyuz."bu yurdular.Netice:BuSaitdenilenarkadaimtihanlarnvererekretmenoldu,hattaEfendiHazretle rionu,rabtal.Lisemezunubirkzileevlendirdiler,ocuklaroldu.Fakatmaalesefhereyineilgigr dbumuhabbetinikincisahifesindekoptu,nasip. (82)ENGELKY'DE,RAHMETLALBEY,BRADAMINTAHSLDEKKIZINIZORLAAMERKA'YAG TREREKTAHSLNKMALETTRMEKTEISRARETTNVEKIZLEANNESNNBUETARAFTAROL MADIKLARINI, DOLAYISIYLA EFEND HAZRETLERNN HMMET BUYURMALARINI STRHAM ETTKLE RNDE:BUYURDULAR: "BRKIDA'LLAHELLALLAHMUHAMMEDRESULULLAH'YAZAR,ANNESNNELNEVERRSN. ANNES KIDI KYE BLEREK, 'LA LAHE LLALLAH' KISMINI KENDSNDE BIRAKIR, MUH... RES...'I KIZA VERR, BABASI STERSE KIZI AMERKA'YA GTRSN, GENE ER GE DNECEKTR. NK, AL LAH,MUHAMMED'DENAYRILMAZ." (83)"Mkevvenatbtnteferruatylaberaberinsannkendisindemevcuttur,sahibideberaber." (84)"Allahinsanngnlnnderinliklerindedirvedaimainsanlaberaberdir.Uykudaveuyankhal

99YAZILAR

lerdede.teAllah'orada,gnlnnlyenetaha'sndaaramal." (85)"Mrid odur ki hasta kalpleri tedavi etsin, ameliyat etsin. Zira her kalp hastadr, tedaviye muhtatr.Tedavigrmbirkalpilehastakalbin'Lilaheillallah'demesibakadr.Berikinde'Lilahe illallah' yalnz azndan kar, dierinde, az da varl da zikir eker, hatta karda eyalar da ayn kelimeyisylerler." (86)"Hayattahibireyezlmemeli,yalnzbireyeznlseyeridir;oda'Allahherzamanbe nimle beraber de ben neden O'nun cahiliyim. O'ndan bihaberim.' Akll insanlar buna zlmler, bunuaramlar.Hz.Mevlna,Hz.Abdulkadirgibileridebulmular." (87)Bahsigeen,bunalmveskntlarndankurtulanSait,iirleryazard.BirgnSait'e: "Geneiiryazyormusun?"diyesordularve"BundansonraAllah'aaitiirleryazmayaal.Bu gzelliklerhepO'ndangelmedir,O'nunbircz'drler,O'ndansramalardr,erraresidirler.Zevkle ringzelliklerinmemba,deposuAllah'tandr."buyurdular. (88)"Gnldeki emaneti burada iken yakalamal, lnce ruh an terk eder seninle beraberken yakalayamazsan,ayrlncanaslyakalanrsn?Buradaikenkuyruundan,sandan,eleneresigelirse orasndanyakala." (89)"Hocalkkolay,lkinAllahhocalzor.Ohocadandnyada35taneancakbulabilirsin.Allah'a yolok,gitmesizor.Yoldabinbirtrlekiya,hain,eytandolu.tekmileyhbunlarnhepsinden atlataraksalikiyrtendir." (90)Sait'esigaraiipimediinisordular."erim"dedi.Onlardevamla:"Fazlaime,gnde10 tanekadarnormaldir,tiryakisiolma.Dnyadahibireyintiryakisiolmamal,yalnzgnldekizev ketiryakiolmakiyidir.Oradanelervar.Bakaeyetiryakiolursanoraskskanr."veSaid'edne rek: "tesendeki,kskandndanolacak,seninsaasolameylettiinigrncekrbalad,kendimev cudiyetinibelirtti.Ohalinondandr,ylebil."dediler. (91)"Ryadabyklerlemnasebeticinsiyedebulunmak,ilerdeondanfeyzalnacanaiarettir. Ohalruhunruhailkahdr." (92)"ehvetmaneviyattamubahvemakbuldr." (93)"Evvelkahvehane,sonrameyhane,sonrakrhane."(Herhaldebumisallerle,maneviyattada zevkbasamaklarnnmevcudiyetineiaretettiler.) (94)"Ekiyalnda3nev'ivardr. Birincisi,bildiimiz"ekavetiamme' ikincisi,tahsildarlarn,polislerin,hkmetinyapt'ekavetikanuni', ncsdoktorlarnyapt'ekavetitbbi.'" (95)"Kur'an'nbirmektub,birdegayrimektubkanunlarvardr.Yerinegre,bilhassabuzaman daikinciyideyapacaksn."'polisineline5lirasktrmagibi.' (96)"His,aklahakimdir.Hissehakimolacaktekeydemandr." (97)TrbedarHazretleriiin,"Mkevvenatikidudaarasndaidi."derler. (98)V... aabey, kendilerine 'Efendim, bana manev zevk kfidir, evlenmesem olmaz m?" diye sordular."Hayr,biriruh,brkalp zevkidir.kisideyerinegelecektir."buyurdular.Birgnde: " Kalpzevkitamamolmadan,kalpzevkitamamolmaz."buyurdular. (99)Said'esordular: "Artkiirkapsnbrakp,uurkapsnambaladn?Gzellereiiryazyordun,imdiAllah'ayaz, onuonlaraverenAllah'takigzelliknihayetsizdir." (100) "Bir kimse hakiki n sever de, yolundan, dediinden gitmezse, o sevgi makbul deildir, hayvanidir." (101)"eyhokimsedirkisaliklerindenbirisiMarip'de,dieriMarik'deolsa,ikisideaynzamanda tehlikeyedse,ikisinedeaynandayetisin." (102)Gurupdanvegzelliindenbahsolunuyordu:Asltulvegurupinsandakidir."buyurdular. (103)"nsanniindelakal7trlinsanlkvardr,bizleronunnefiskatndayz.OnunardndaSr, onunardndaAk,sonraFelek,ylegider." (104)"nsankinatndndaolupkinatseyretmeli." (105) mtihanda muvaffak olamayarak zldm gn, " mtihan gene kayp ettin ha. zlyor

100YAZILAR

musun?Nevakit'Lilaheillallah'kaypedersenovakitzl."buyurdular. (106)"Gnldekimuhabbeteldei,dsturumuzdur." (107)"Derviiinheryerbirdir,am'dastanbul'uda,Badat'dabir,Gne'iayn,Ay'birAllah' bir.YalnzuvarkinereninEvliyaullahzenginseorannAllah'dahaiyidir."(Yani,kendinevusulvesi lesinidahafazlazuhurettirmitir.) (108)"nsan,18.000alemlemnasebette,Ay,Gne,ehvet,nefisvs.Bunlarnhepsinekarbiris tinatgahamuhtatr:teodaAllah..." (109) Namaz istediimiz ekilde, oturarak, rahata klmak hususunda hkmet adamlarnn fikri sylendi. Cevaben: "Doktorun reetesindeki terkiplerden bir tanesi deise, o ila messir midir? Deil.Tesirinikaybeder,ifaszkalr,budabyle;builerakliledeilnaklileolur. (110) "Ruh zevki baka beden zevki bakadr. Beden zevki ruh zevkine haildir, ikincisinde perhiz etmeli,ondatenzilolunca,brndetezyitolur." (111)"nsannruhuAllah'ayakn,bedeniuzaktr.Aslmeseleikisinideyaklatrmaktr." (112) "radeyi krmamal, iradeli olmal. radeyi kullana kullana inkiaf eder, iradeyi klliye yakla r." (113)"Allah'nltfuhangitanaltndaolduubilinmez,usanmadanalparamaklzm." (114)"Bu,verilmez,alnr.Bizhalinegrevermekmecburiyetindeyiz,mesel,dardaGnevar, senpencerenikapyorsun,neyapmal." (115)"Meyvegibidir,bazlarevvel,bazlarorta,bazlardageyetiirtecelliyatnagre." (116)"Buyolunevveliiir,sonukimyadr." (117)"Namazklmazsaniineeytan,klarsanRahmankarr." (118)"Bazlarodungibidir,yakmakiinokemekister,gyanar.Bazlardaragibibirkibritle tutuur." (119) "Peygamberimizin doumlar, nbvvete ermeleri, lmleri hep Pazartesine rastlamtr. OnuniintarikatmzdaPazartesi,Perembeorututmaksnnettir." (120) "Namaz olmazsa niyaz olmaz, niyaz olmazsa mnacaat, mnacaat olmazsa ryet, ryet ol mazsahakikatolmaz,odaolmazsaHakbulunmaz." (121)"HerkesAllah'biryoldanbulur.LkinenkestirmesiHayratveMuhabbetyoludur." (122)"Namazyleklmalkisendeilklanklsn.Bizimkilernamazdeil,namaztaklididir." (123)"KADINLARAMMKNKADARYMUAMELEEDPONLARAHAKARETETMEMEL;ZRA ONLARMAZURDURLAR." (124)"Hz.Trbedardannaklettiler:BirhafzbirgnTrbedarHazretlerininhuzurlarnagiderek: "imdendodu,sizebirKur'anokuyaymEfendim."demi.Onlarda:Hafz,birnokta,ikinokta, nokta"demiler.Hafz;"Evet"demi.Sonra, "nokta,ikinokta,birnokta"demiler.Hafzgene: "Evet"demi.Devamla:"kinokta,birnokta"demiler.Hafz, Evet"demi.Ellerinivererek "Haydigit"demilerveiinihalletmi. Efendim: "Onlarbazendolarlar,saacakyerararlar,neresiolursasaverirler." "Ozamanolurdu,amaimdipekolmaz.Ziraozamanharmanzamanidi,imdibaakzaman, hafz'aolandaiinharman." (125)"Zikir,cilaykulptr,kalpcilalanrdaalemimelektoaynadankalbeakseder." (126)"EfendiHz.'leri(Trbedar),bazenhuzurlarnagittiimizde,elleriniuzatarak, "Benimeguletmeevldm,haydigit"derlerdi.Bu"Haydigit"inmanasnanlayncayakadarka famziti." (127)"RaslllahsallallhaleyhivesellemileHz.Alibirbirindenayrlmazlar.Onlarparanniki tarafgibidir,birisiyaz,brturas." (128)Milleti,Hz.Trbedara,zndkdemelerizerine: "Secdelerin,rklarnkimeolduunubilmezlerdekonuurlar.AldulkadirlGeylniHazretleri, "HibirCamiyokturkioradabanasecdeolmasn"demi.OkidahaKutbiyyetmakamndanhi taptr.OradaTrbedesenelerceVerasetveKutbiyyetmakamndaoturdudakimselerbilmedi."

101YAZILAR

(129)"Fenafillahnedir?"diyesordular: Allah'abanmak,yaniAllah'ncebinegirmektir."buyurdular. (130)Uzakillerdenbirindebirzat,EfendiHazretlerine(Trbedara)mlkiolmakistemi.Onlarda cevapolarak:"stemez,yalnzunubellesinleronayeterBireyineyinineyi,oeydir.Birnurun nurununnuru,onurdur." (131) "En byk ibadet ve sevap, bir kalbi ad etmek, sevindirmektir. En byk gnah da bir gnlkrmak,ihtizazettirmektir." Cihanapadiaholmakbirkurudavaimi, Birveliyebendolmakheritenalaimi (GaribullahiSivasiBunuoktekrarederdi.) EdipCan'n,senelerncebanavermiolduunotlar,131adetkymetliszler,sonundabirbeyitile sonbuldu.Onungnlkkaytlanilefeyizbu kelm veiratlarndevamveilvelerinkendisindevar olduunusanrm.Benfakirkulabylenotlaryazmaknasipolmad,inaallah,herkeselzumluolanlar verilmiveprlprlhatravefeyizlerignllereilenmitir.VeOIkaile,dostlarmuhitinde,seven densevenenaklolmaktadr. Kendilerine,kavumaveayrlkzamanlarnda,birevldnbabasnasarlppmesigibisarlr,sakal larn koklayp yanaklarndan pmemize de izin verirlerdi. Zahir muhabbet izharndan, gerek gnl muhabbetine yol vardr herhalde, mektuplara muhakkak cevap yazarlar ve kendilerine muhabbetli mektuplar yazlmasndan memnun olurlard. Bu sevgi vastasnn zuhur tecellisine her zaman hamd ederim.(sh:3873) Kaynak: merLutfiTOYGAR,Muhabbetzerine,SeilOFSET,Ocak2009,stanbul

102YAZILAR

RSALE- NUR AISINDAN DUA VE UBUDYET 1.DUA a.LgatAsndan Lgatlerde dua "Allah'a yalvarma, niyaz, birini arma, bir yere gnderme, birinin iyilii iin Al lah'ayalvarma,Allah'taninayet,rahmet,nusretveselmetistemek,fizikveafiyettalepetmek"vb. eklindetarifedilmitir.eitlilgatlerdenderlenenbutariflerdendeanlalacazereduada,do rudan doruya aracsz olarak Allah'tan dilekte bulunma, Ona yalvarma, rahmet, inayet, yardm, selmet,rzkveafiyetideyineOndanistemeknemtamaktadr.nkyaratlnznde,teme lindeAllah'nidrakedilmesi,tambirimanlaOnateslimolu,Onunbirliinitanmann,dilekleriniyal nzcaOnasunmanngstergesibulunmaktadr. Bedizzaman'a gre duann kabul veya reddedilecei bir makam vardr. Mracaatlar ancak Ona yaplabilir. Her ey Ondadr. Bundan dolay da btn istekler, btn hasenat, btn ihsanat Onun hazinesindendir: "Biyedihi'lhayr: Yani btn hayrat Onun elinde, btn hasenat Onun defterinde, btn ihsanat Onunhazinesindedir.yleyse,hayristeyenOndanistemeli,iyilikarzuedenOnayalvarmal"dr. b.TerimAsndan Ruhhallerimizincokuluvederneklinitekiledenduainsankalbhuzurunakavuturanenyce tatminvastasdr.Dierbiradandua,ruhglerimizinbellibirgayeyedorusevkedilmesidir.B tnmitlerkrldktansonraAllah'asnarakyalvarmakveyalnzOndanyardmdilemekolanduadan maksat,ruhadoanAllahilhamnnsknetiiindeyineOnaynelerektecellisinibeklemektir.Dua, insannAllahileolanmnasebetlerinindoruaulamhalininaddr;enbykhrmetduygusunun ifadevastasdr.KinattakihereyinsanAllah'aardnagreduaOnateslimoluunengzelbir ifadesinitekiletmektedir. Bedizzaman'a gre, m'min iin dua bir zrh, bir koruyucudur; onu cesaretlendiren manevi bir hazinedir.Rahmethazinesininkapsdaancakduailealr: "M'min,hereydebirrahmethazinesikapsnbulur,duailealar,Rabbineilticaeder.Herhakiki hasenatgibi,cesaretindahikaynaimandr.Herseyyitgibikorkaklndahikaynadallettir." Beeriihtiraslarnagemvurmakbirinsaniin,hemenhemenolmayanilerinenbandagelir.Yine budurumdadaduayailticadanbakaareyoktur: "nsannihayetsizeyleremuhtaolduuhalde,sermayesihihkmnde,hemnihayetsizmusibet leremaruzolduuhaldeiktidarhihkmndebirey..." nsan ancak dua sayesinde yca mertebelere, azim manev tecellilere mazhar olabilir. Bu babta stadBedizzamanutesbittebulunuyor: "Kulylebirmaksat,ylebirgayeiinsaadetisteyipduaediyorki,insanvebtnmahlkat esfelisfilinolanfenaymutlakasukuttan,kymetsizlikten,faydaszlktan,abesliktenlyiliyn olankymete,bekaya,mektubatSamedaniyeolmasderecesinekaryor. "Kul yle yksek bir fizr istimdatkrne ile istiyor ve yle tatl bir niyaz istirhamkrane ile yalvaryor ki, gya btn mevcudata, semavata, ara iittirip, vecde getirip duasna 'Amin, Alla hmmemn'dedirtiyor." 2.Ubudiyet a. LgatAsndan Eskidilde"ubudiyet"kelimesiileifadeedilenvelgatte"Kulluk,klelik,arballk,mensupol ma"vb.anlamlarnagelenbuszncelikleAllah'akarvazifelerindilegetirilmesindekullanlr. Kulluungstergelerindenbiriolanduannengzelrneklerini,hemdeinsanlahidayetrehberi olanpeygamberlerinkendidillerindenKur'nKerimdebulmaktayz. Mutlakkudretsahibiniimdadaarmannbirdieradolandua,ruhunAllah'aykselii,kalbinAl lahilekonumasdr. b. TerimAsndan

103YAZILAR

Lgatynndenyaptmzaklamadandaanlalacazerekulluk,nceliklevezellikleAllah'a karykml Kiklerimizinyerinegetirilmesindehemenhatrmzagelenbirterimdir. Burada,insann,yaratlmlarnenstnvasfls'veyeryzndeAllah'nhalifesiolduumutlaka dnlmeli,deerlendirmeonagreyaplmaldr. temeseleyebupenceredenbakanBedizzamanSzlerindeubudiyetlesaadetkapsnnalaca n, Resuli Ekremin (sallallh aleyhi ve sellem) de ubudiyetiyle hiret kapsn atn yle izah ediyor: "Ubudiyetdrsaadetinalmasnasebebiyetvermitir.Acabahimmknmdrki,akllanhay rettebrakanleminuintizam,misilsizcemliRubbiyet,oduayaicabetetmemekle,bylebirir kinlii kabul etsin? Yani en ehemmiyetsiz arzular yerine getirsin, en ehemmiyetli arzular nemsiz grpyapmasn?Hvekell!Bylebircemlbylebirirkinliikabulederekirkinolamaz.Demek kiResuliEkrem(sallallhaleyhivesellem)risaletiylednyannkapsnatgibi,ubudiyetiyle de hiretinkapsnaar" Butesbitiyledeiktifaetmeyenstad,birvaizedasylaszlerineyledevamediyor: "Eyinsan!Mademkihakikatbyledir.Gururuvebencilliibrak.Uluhiyetinderghndaaczve zaafn,istimdatlisanyla,fakrvehctn,tazarruvedualisanylailnvekulolduunugster.'Al lahbizeyeter,Onegzelvekildir'de,yksel.Hemdemeki,'Benhiim,neehemmiyetimvarki,bu kinat bir Hakimi Mutlak tarafndan kasdi olarak bana teslim edilsin, benden bir umumi kr istenilsin.' nksennefsinvesuretinitibariyle hihkmndesin.Fakatilhisevginin ziyasniinealan imannnuruylaparlayanslmiyetinterbiyesiyletekemmledip,insaniyetcihetindekulluuniin debirsultansn" "Allah'atammanasylagnlvermibirkulmusibetkarsnda,'BizAllah'nkullaryz,yineOna dneceiz'deyip,itminnkalbleRabbiRahim'ineitimadeder.Evetrifibillahaczden,Allahkor kusundanlezzetalr.Onuniindirki,kmilinsanlar,Allah'aaczilesnmlar,aczivehavfikendile rineefaatiyapmlardr. "Dierilaise,krvekanaatiletalepveduaveRezzkRahminrahmetineitimattr." teduaveubudiyetibuazimmanalarndatefekkredenbirkul,ubudiyetinmehasinini,Resulul lah'n(sallallhaleyhivesellem)tarifettiivehileidrakedebilirse,CenabHakknulhiyetinekar, ubudiyetkusurilemez.Baknstadburadanediyor: "Mehsiniubudiyetinbinlerindenyalnzbunabakki,Nebi(sallallhaleyhivesellem)ubudiyet cihetiylemuvahhidininkalblerinibayramveCumavecemaatnamazlarndabirletiriyorvedillerinibir kelimedetopluyor.ylebirsuretteki,uinsan,YceAllah'nhitabnnbyklnehadsizkalblerden vedillerdenkansesler,dualarzikirlerlemukabeleediyor.Osesler,dualar,zikirlerbirbirineyardmla birleerekylegenibirsuretteCenabHakknulhiyetinekarbirubudiyetgsteriyorki,gyakre iarzkendisiozikrisylyor,oduayediyor." 3.KUR'NIKERMDEDUA Lgatlerde,"Allah'ayalvarma,niyaz,biriniarma,biryeregnderme"vb.manalaragelenduann en gzel anlam ve rneklerini ncelikle Kur'n Kerimde bulmak mmkndr. eitli mana ve lafz farkllklaryla dua yetinin Kur'n Kerimde yer ald dnlrse bu konuda yce Kitabmzn ne kadarzenginbirkaynaasahipolduukolaycaanlalabilir. Kur'n Kerim bize, duada haddi amamamz, Rabbimize yalvara yakara ve gizlice dua etmemiz tavsiyesinde bulunmakta, azabndan korkarak ve rahmetini umarak tebih ve secdenin yalnz Ona yaplmasnadikkatekmektedir. HakduannyalnzAllah'ayaplacansabah,akam,srfAllahrzasndileyerekduaedenlerlebir likteResulndesebatetmesi,mitvekorkuylaRabbeyalvarmakgerektiiCenabHakkn"Banadua edinsizeicabetedeyim"buyurduu,duaettiiandakulunniyaznnAllah'aulat,duasolmayan birkulaRabbindeervermediiduadakalbidedevreyesokmakgerektii,AllahveyaRahmanisimle riyleduaetmeninfarkbulunmadvb.hususlarlaKur'nKerimduannsadeceAllah'ayneltilmesi ni nemle vurgulamtr. Allah'tan bakasna, putlara veya kendilerine mutlak nitelikler izafe edilen

104YAZILAR

dieryaratklaraduaveibadetedilmesiniKur'nkesinlikleyasaklamtr.YineKur'nAllah'tanbaka sna dua edenlerin ellerinin boa kacan bunun "ak bir sapklk" olduunu, "kfirlerin yapt duannbounayaplmsaylacan"aklamtr.. Kur'nKerim,peygamberlerdenbazlarnndualarndanrneklervermi,bylecebizkullarny ce Rabbimize kar nasl dua edeceimizi bildirmitir. Ayrca, "Bana dua ediniz, size cevap vereyim" yetidem'minlerinherzamanCenabHakkaduaetmelerigerektiinihatrlatmaktadr. 4.HADSERFLERDEDUA nsan,yaratlgerei,hemgnah,hemdesevapilemeyemsaitbirvarlktr,bubakmdansevap ilemeiradesinigelitirdiildeAllahnazarndamakbulbirkuldurumunagelir. Hz. Peygamber Efendimizden (sallallh aleyhi ve sellem) bize intikal etmi eitli konular iine alanbirokduavardr.Kitabmznsnrlerevesiiindebunlarntamamnzikretmemizinmmkn olamayaca da ortadadr. O bakmdan Hz. Peygamber Efendimizin (sallallh aleyhi ve sellem) dua tekniindeuymamzgerekenprensipleritesbitetmeyealacaz. Birpeygamberolmasna,gemigelecekbtngnahlarnnaffedilmesineramenHz.Peygambe rin(sallallhaleyhivesellem)tevbeveistifarhiihmaletmemesi,niinbyleyaptsorulunca: "Allah'akredenbirkulolmayaymm?"diyecevapvermesi,zerindedikkatledurulmasgereken birhusustur."Allahkatndaduadandahadeerlibireyyoktur'buyuranyinebizimpeygamberimiz dir. Dua,MslmannheranAllah'asnmasnneneminbiryoludur,ancakduayalnzsknt,meak katvearesizliedldzamanlardabirsmakolmamaldr."DarlkzamanndaAllah'nkendisine yardm etmesini isteyen kimse, rahat ve genilik zamannda ok dua etsin. Genilik zamannda dua etmekkadarAllah'ahogelenbireyyoktur"buyuranHz.Peygamberin(sallallhaleyhivesellem) buradakimesajgayetaktr. Yine Hz. Peygamber (sallallh aleyhi ve sellem) bir baka hadislerinde "Dua m'minin silahdr" buyurmulardr. BilindiizereHz.Peygamberin(sallallhaleyhivesellem)dualarndanbirksmgenelmanada, birksmdabellizamanlarda,belliileriyaparkenokunacakdualardr.BumanadaResulullahEfendi mizin(sallallhaleyhivesellem)enokyaptbirdua: "EyAllah'm,eyRabbimiz,bizednyadaiyiolanhereyiver.Ahiretteiyiolanhereyiver,bizice hennemazabndankoru." Hz. Peygamberin (sallallh aleyhi ve sellem) oka yapt dualardan bir dieri de "Allah'm u drt eyden sana snrm: Fayda vermeyen ilimden, korkunla rpermeyen kalpten, doymak bilme yennefistenvekabuledilmeyelykolmayanduadan"mealindeolandr. Hz.PeygamberEfendimizin(sallallhaleyhivesellem)cmleitibariyleokksa,manaynnden okzenginolan,"EykalblerieviripevirenRabbim,kalbimisenindininzeresabitvedaimkl"ha disidehibirzamandilimizdendremeyeceimizniteliktedir. BukonuyuHz.PeygamberEfendimizin(sallallhaleyhivesellem)ikihadisierifiilenoktalyoruz: "Allah'm,rettiimbilgilerlebanafaydaver.Bana,benimiinfaydalolanret.lmimiarttr. HerhalvedurumdahamdAllah'amahsustur.CehennemazabndanAllah'asnrm." "Allah'm yaptklarmn errinden de, yapmam gerektii halde yapmadklarmn errinden de Sanasnrm." BuradaHz.Peygamberin(sallallhaleyhivesellem)dualarnnksavezlolduunu,onunduala rndabayavegeiciisteklerinhibirzamanyeralmadnzelliklebelirtmeliyiz. 5.DUAYAOLANHTYA Yce bir Yaratcya dua etme ihtiyac tarihin hibir dneminde, hibir din ve inan sahibi insann vazgeemediibirgerekolmutur. "Eerinsanbirgnkendiinsanlnnenmkemmelhalineykselmekistiyorsa,enyksekdiye

105YAZILAR

bildiivarlasenaveperestietmelivekendindeolanneniyisiniOnavermelidir." Yinetarihiaratrmalardananlyoruzki,duaetmekihtiyacndanilkelkabiledinlerinemensupolan lar da, medeniyet seviyesi yksek toplumlar da vazgeememitir. Kitab Mukaddes (Tevrat, Zebur, ncil)veKur'nKerimdeinsanlarduayaaranyetlerbulunmaktadr. EnilkeltoplumolarakbilinenveAfrika'dayaayanPigmelerin,mukaddessaydklarvarlakar: "SENKDNYADANSANYERDN,OGR. KULBEMZEYAKLAMAOGR. KARANLIKGECEDEGZLERNNPARLADIINIGRDKEYOGR" szleriyle dile getirdikleri dualar buna tipik bir rnek tekil etmektedir. Ayn ekilde Nil'in aa vadisindeyaayanDenkakabilesinindebunabenzerbirdualarnnolduubilinmektedir. Uzunsrediryaplanaratrmalar,herdinveseviyedekiinsannduayaihtiyaduyduunu,duafe nomeninininkredilmesininmmknolmadn,izahgerekenhususunduanneklindedmlen diiniinsanlarnn,dileklerinitanrlaraarzederkenbunu"dans"eklindedilegetirdikleribilinmekte dir. Duaya ihtiya konusunda, "Allah Tala, grnen grnmeyen gizliak hereyi, hatta kalbimiz dengeenleridahieninceayrntsnakadarbildiinegreduayavelzumvar"diyenlereherzaman her toplumda rastlamak mmkndr. Bu tr dnenlere en gzel cevaplardan birini Hamdi Yazr veriyor: Duadan maksat ilm (bildirme) deil, kulluu gstermektir; insan dua ettiinde (h!) Allah'n bilmedii bir eyi Ona bildirmiyor, halini arzederek kulluk vazifesini yerine getirmeye alyor. Bun dan dolay insann Allah katnda elde edebilecei en yce makamlardan biri rza makam, Allah'tan gelenhereyerazolmauurudur. DuayaolanihtiyabirbakmaisteristemezUluhiyetveubudiyetmefhumlarndatedaiettirmek tedir.stadBedizzamanbukavramlararasndakialakayaRisaleiNurlarnbirokyerindedikkatimizi ekmitir.teonunszleri: "Uluhiyet,hikmetinbirgereiolaraktezahretmesinemukalifenazamibirderecedeslamdi nindeki azami ubudiyeti ile en parlak bir derecede gstermitir. Hem lemin Yaratcsnn sonsuz kemldekicemalinibirvastailegstermek,muktezayhikmetvehakikatolarakistemesinekarlk engzelbirsurettegstericivetarifedicigayetaklklaoZttr." 6.DUANINNEMVEFAYDALARI Duannnemivefaydalarzerindeuzunuzadyaszedilmeyecekkadaraktr.Dua,bazlarnn iddia ettikleri gibi, sadece zayf ruhlarn, dilencilerin veya miskinlerin megul olduklar bir fiil olarak elealnmamaldr.HeleNietzsche'nin"Duaetmekayptr"eklindekitavsifinehimihiuymamakta dr.nsannsuyaveoksijeneihtiyacgibiAllah'amuhtaolmasduafenomeniniisteristemezzaruri klmaktadr. Birbakmadua,vcudumuzunoksijengibinemlibirhayatunsurudur.Bnyedenbnyeyedei enbiyolojikbirfaaliyetbtnliindeduadabunemlifonksiyonunuyerinegetirmektedir.Baz ynleriyledetateneffsebenzeyendua,herbnyeninyapsnauygunolarakfizikibirhareketgibi, uurunhudutlarerevesindefonksiyonunuyerinegetirenmuntazambirfaaliyettir. Birokyndennemarzedenduannfaydalardasaylmayacakkadaroktur. Hereydennceinsannbaaryaulamasnsalayandua,Allah'tanhidayetvebaardilemenin bir addr. Rzkn artmas/saln devam, mrn bereketlenmesi dua iledir. nsan dua ile Allah'n rahmetine,ihsannaveyardmnakavuur,Allah'aitaatisalayanenbyketkenduadr.nsanduay terkettiildegnahagirerveAllah'akarkibirlenir.Kiidarlkvehastalkzamanlarndaaresizli edtanlarda,eliboliken,salyerindeiken,yaptdualarnfaydalarnokagrr. Birdieradandua,kiiyihayragtrr,zararleylerdenkorur.Sabrlaveazimleduayadevam edenler,bununfaydalarnhayatlarndagrmeselerbileldktensonramutlakagrrler;nkdua Allah'nnezdindemuhafazaedilmektedir. Gelmi ve gelecek musibetlere kar bir kalkan olan dua, insan her zaman bellardan korur; en azndanfetlerinzararnasgaridzeyeindirir. Kazaileduaarasndakiarpmadadua,kazannktsonularnnler,tesirgcnazaltr.

106YAZILAR

Dua,insanamusallatolanznt,kedervetasalargiderir,kiininruhunutemizler,hayatabalar. Dmanlarndzenlerini,plnlarnbozandua,kiiyenefisemniyeti,kendinegvenduygusuverir. 7.DUANINTEDAVDEKTESRLER Genelmanadaduanntesirlerinimaddvemanevolmakzereikinoktadatoplamakmmkndr. Duann,saylamayacakkadarokolantesirleriarasndatp,genelliklepsikofizyolojikolanlarze rindeokadurmaktadr. Uygunartlaraltndayaplanduannmsbetsonularverdiiherzamanmahadeedilmitir,an cakduannazyaplkarsnda,insanoluonunmsbetsonularnyeterincegrememektedir.Hl bukiiyidnrsekdua,detapatlamayahazrbirtesiresahiptir.Buyollakanser,bbrekiltihaplar, lser,deri,akcier,kemikvekarnzarveremigibihastalklarnsratleiyiletiklerigrlmtr.Hadi sehementamamylaaynekildevukubulmakta,ncebykbirzdrap,sonraiyiolduunuhissetme anyaanmaktadr.Birkasaniye,enfazlabirkasaatiindearzalarkaybolmaktaveanatomikyara larkapanmaktadr. Duanntedavizerindekitesirlerindenhemenherdevirdebahsedilmi,bukonudaeitlikitaplar yazlmtr. Gnmzde de dnyann birok lkesinde dua ve telkinlerle tedavi yaplan merkezlerin varlbilinmektedir.Duavetelkinsayesindebirokhastalklarniyiedildiineinanlanyerlerdenbiri Fransa'dakiLourdesifamerkezidir. Ruhdeiimlerdiyebileceimizduannmanevtesirlerigzlegrlmemekleberaber,bazma hedelersonucundatesbitedilebilir. Zihninbireitistihalesisaylmasgerekenduasayesindesankiuurunderinliklerindeparlayank insannkendiniolduugibigrmesinisalar.Byleceinsanfikirvezihinyapsitibariyletevazusahibi olur,asabihareketlerinifrenler;lmkarsndadahametindavranr. Buradavurgulanmasgerekenbirdierhusus,duanntesirinin,onuniddetvekalitesinebalolu udur. "Duasinirsisteminikuvvetlendirenveuzvikuvvetlerarasndamuvazenesalayanbirunsurdur. Dua,kalitesine,iddetvekuvvetine,tekerrrnegreruhve beden zerindetesiryapar.Duann frekansnvebellilleriindeiddetinitanmakkolaydr."Gerekfizloyojistler,gereksecerrahlar, duayaskskyabalolanhastalarnndahaksavekolaybirekildeifayakavutuklarn,moralleri ninherzamanstdzeydeolduunutesbitetmilerdir. AleladebirsuolmasnaramenEfes'teMeryemAnaEvidenilenyerdekisuKatolikHristiyanlarca mukaddessaylmakta,telkinveduaileiildiitakdirdeifavereceineinanlmaktadr. zlerekifadeedelimki,birtakmmikroplarihtivaettiiyaplantahlillersonucuispatlananbusu danbazgafilMslmanlardaimektevehastalklarnaifaummaktadrlar. nsanngnlndebirferahlkveserinlikhissettirendua,isteininyerinegetirileceikonusundaki iyemitverir;buynyledeinsaniinifa,ruhibunalmlarakarkoruyucubirsalktedbiriyerine geer.Sosyologlaragreduageleneinisrdrmeyentoplumlarruhenkmeyevegeleceeaitmit leriniyitirmeyemahkumdur. nsannmaneviyatmkuvvetlendirenenbykmillerdenbiri,enbatageleniduadr;duaenar hastalarnbilemanevidirensayesindehayattanmitkesmeyerekyaamaazminedinamizmkazan drangrndrenbirgcesahiptir. 8.DUANINDABI phesizhereyinbirusulolduugibi,duanndabirusulnn,dabnnolmasgerekir.Nitekim duadaolurolmazeyleristenmeyeceigibi,dinveahlkaaykrbirdilektedebulunulamaz."Duada lyk olmayan bir ey istemek, mesela harika talep etmek, peygamberlik mertebesi istemek veya msiyetolaneylerdilemekdeduadatecavzsaylr." Duaedenindininegreekillenendua,birimannkaidelerinegreolur,dahadorusufethedilmi birkalbtenakar. Duaeden,duayagnldeninanmalveynelmelidir.Duaedenkiiduasndasamimiolduunubiz zat tavrlaryla ortaya koymaldr. Hz. Peygamber (sallallh aleyhi ve sellem) "BLNZ K, ALLAH TELA,KENDSNDENGAFLBRKALBNDUASINIKABULETMEZ"buyurmutur.

107YAZILAR

Kur'nKerimdeCenabHakkullarnakendisinenaslduaedilmesigerektiinikullarnaretmi, Peygamberlerindualarndabizebildirmitir.tebtnbubilgilergznndetutulduuzamandua nndabproblemidekendiliindenhalledilmiolmaktadr. PeygamberlerinKur'nKerimdeaklanandualarincelendiindeduadabileilgilibilgilenmemiz aklakavumaktadr. Hz.Eyyub'un(aleyhisselm)"YaRabbi,gerektenbenimbamabelgeldi.Halbukisenmerha metlilerinmerhametlisisin" Hz.Zekeriyya'nn(aleyhisselm)"Rabbim,beniyalnzbrakma..." Hz.Yunus'un(aleyhisselm)"Sendenbakahibirilahyoktur.Senitenzihederim.Benzalimler denidim"vb.tarzdakidualarbizehemduadabn,hemdepeygamberlerindualarndakimesajlar aksettirmesiasndannemarzetmektedir. DuannyalnzAllah'ayaplmas,istekveyardmnsadeceAllah'aarzedilmesi,Allah'tanbakasn danyardmtalebindebulunulmamasdaduadauyulmasgerekendierartlartekiletmektedir.Hz. Peygamber (sallallh aleyhi ve sellem) Efendimizin, "Biriniz dua edecei zaman Allah'a hamd ve senailebalasn.Resulnesalavatgetirsinvebundansonraartkdilediiduayyapsn"eklindeki ikaz da duann dabn ifade etmektedir. Ayn ekilde Resulullahn (sallallh aleyhi ve sellem) dua ederkenseslerinarekildeykseltilmesineizinvermediidebilinmektedir. Duann bir dier dab da gnlden, gizlice, barmakszn, samimiyetle yaplmasdr. Bakalarna kar dua ediyormu gibi bir grnt vermek, seili, kafiyeli ve yazl duada bulunmak, gzyalaryla evresindekilerietkilemekiinzelbirkomutladuaetmekdeduanndabnperdeleyenveinsanlar riyayasevkedendavranlardr.62 Btn benlii ile dua etmek, duaya hemen isteini syleyerek deil, Allah'n adn anaraka, Ona hamdederek,EzBesmeleilebalamak,yineaynekildeAllah'ahamdveResulnesaltveselm getirmekle bitirmek, elleri kaldrarak dua etmek, kbleye ynelerek dua etmek, mmknse duadan nceabdestalmak,niyetetmek,duabitincemindemek,dapcmlelerinindierayrntlarntekil etmektedir. Hz.Peygamber(sallallhaleyhivesellem)birhadisieriflerinde"Gafil,bobirkalbinduasnAl lahkabuletmez"buyurur.BunaparalelolarakAlexsCarrel"Dua,manasnbilmediimizkelimeleri kurukurusylemektenibaretdeildir"szleriyleduanngerekmanasnaklamayaalmtr. Duadadikkatedilecekbirdierhusus,haddiamamakveolmayacakeyleri(peygamberlik,dnya hayatndalmszlkvb.)istememektir. 9.DuannMhiyeti,Yeri,Zaman Dua,nceliklevezellikleruhunilemedoruynelmesidir.Dua,insannbtnbaarveteeb bslerine ramen, birtakm eksiklikleri, acizlikleri, korku ve mitleri olduu dncesinin bir sonucu gibidnlrsede,ycebirYaratanasnmaburadaennemlifaktroluturur. MutasavvflaragreduannmahiyetindencelikleAllah'tandilektebulunmaanlamndaruhunAl lah'adoruykseliiyatmaktadr. Dua ile istenen eyin Allah tarafndan bilinmesi duann gereksizlii anlamna hi gelmez. Kiinin duailegerekletirdiifaaliyetteAllah'aolansaygsnndilegetiriliimahadeedilmektedir. Kur'nKerimvehadisieriflerdeduanngerekliliinivurgulayaniaretlerbirbakmaonunmahi yetinideortayakoymaktadr. Tarihboyunca,tekbanaveyatoplubirekildemahadeedilendua,birbakmabtndinlerin mterek zelliklerinden birini tekil etmektedir; nk dinlerin hepsinde dua fenomeninin zn kutsalaynelmeidrakioluturmaktadr. HernekadarAllahinsannkalbindengeenleriveihtiyalarnbiliyorsada,dilileduaetmekinsa nnbizzatkendikendinieitmekanlamnageldiiiinayrbirnemvedeerarzeder;buradaAllah emrininyerinegetirilmesigibiibadetiilgilendirenbirhususszkonusudur. Nerede, ne zaman dua edilir veya edilmesi gerekir/sorusu hemen her din mensubunun ortak problemidurumundadr.Ancakhemenbelirtelimki,slmdaduaiinzelbirmeknyoktur.Tuvalet
62

"Rabbinizegnldenvegizliceyalvarn.DorusuO,argidenlerisevmez."(Araf,55)

108YAZILAR

ve banyoda dua etmek iyi grlmemekle beraber, baz meknlarda yaplan dua ve zikirlerin daha faziletliolduunuyetvehadisleraklamaktadr. Allah'nevlerisaylanmescitler,zellikleKabe,MescidiNebiveMescidiAks'dayaplandualarn kabulgreceiniHz.Peygamber(sallallhaleyhivesellem)mjdelemitir.Nitekimbirhadisierifle rinde:"Sadecemescidehususiseferyaplr(Bumescidindierlerindenstnlvardr).Bun larMescidiHaram,(Kabe'ninbulunduumescid)BenimMescidimveMescidiAks'dr""buyur mulardr. Bir dier hadisi eriflerinde Hz. Peygamber (sallallh aleyhi ve sellem) Efendimiz "Yeryznn tamam mesciddir, kabirler ve hamamlar mstesna" buyurarak mekn kavramna dikkatimizi ek mitir. Bedizzaman'a gre de dua iin belli bir zaman ve mekn yoktur. Kii her zaman ve yerde dua edebilir. Dua etmek iin gndzn aydnl ile gecenin karanl arasnda fark yoktur. Yerin altnda olmaklafezannderinliklerindebulunmakfarkszdr.maneldeedeninsanruhu,mnisiz,mdahale sizherhalinde,herarzusunda,heranda,heryerdeoezelveebedsultan,rahmethazinelerininmli ki,saadetdefinelerininsahibiolanAllahTal'nnhuzurunagiripihtiyalarnarzedebilirverahmetini bulupkudretinedayanarakferahvesrrnenycederecesineulaabilir. KabulolunmasdahaokumulanKadir,Beratgeceleri,Arefegn,Ramazanboyuncaiftarnnda, Cumagn,gecesi,geceninikinciyars,sehervakti,ezanokunduunda,ezanikametarasnda,harp esnasnda, namazlardan sonra, Kur'n Kerim okuduktan sonra, Zemzem iildiinde, lm annda, yamuryamayabaladndavb.zamanlaniyigzetlemeklzmdr. Hz.Peygamber(sallallhaleyhivesellem),birhadisieriflerindeduannkabuledileceibirza mannhergecedemevcutolabileceinedikkatimiziekmitir. phesiz ki dualarn kabul olaca kuvvetle mit edilen zamanlar bu saylanlarla snrl deildir. Kur'n Kerim ve hadisi erifler gzden geirildiinde Ramazan ncesi Recep ve aban aylarnda, bayramlardavb.zamanlardakidualarndahafazlamakbuliyetinedairiaretlergrlmektedir. "Duabiralkanlkhalinegelmekartylakarakteretesireder.Ohaldeskskduaetmeklzm dr. Epiktet 'Nefes aldn gibi sk sk Allah' dn' der. Sabahtan dua edip de, gnn geri kalan ksmnbarbarcageirmekmanaszvesamadr.Biranlkdncevezihnmracaatlar,insanAllah huzurundatutabilir.Btnhatthareketimizilhamnozamanduadanalacaktr.Byleanlalrsa dua,biryaaytarzhalinegelir." Buradabirnoktaydahahatrlatalm:nsan,yapitibariyle,uzakvetehnaolanmeknlarda,kimse ninbulunmadyerlerdekendiniAllah'adahayaknhisseder.Kalabalkvegrltlmeknlarda,arzu ettii gnl huzurunu tam anlamyla bulamaz; Rabbiyle istedii diyalogu kuramaz. Nitekim Hz. Pey gamberin(sallallhaleyhivesellem)peygamberlikncesinde,ibadetveduaiinskskHiraMaara snainzivayaekildiibilinmektedir. YineHz.Peygamber(sallallhaleyhivesellem)birhadisieriflerindeduannzamankonusunda ylebuyurur: "Rabbimizhergeceninsontebirindednyasemasnamtevecciholurvederki:Yokmubana duaeden,duasnaicabetedeyim!Yokmubendenisteyenistediinivereyim!Yokmuistifareden mafiretimemazharklaym!" 10.DUABADETALKASI Niyazveibadetinbirparas,inanankiininAllah'ahitapetmesi,Onayaklamakiingayretgs termesi, kranlarm bildirerek gnahlarndan mafiretini dilemesi, ruhun Allah'a ynelmesi vb. an lamlaragelendua,gerekteibadettenayrdnlmesimmknolmayanbirkavramdr. Tapmak,kulluk,itaatetmek,boyunemek,niyetebalolarakyaplmasndasevapumulan,Allah'a yaknlk ifade eden, her dine gre deiik ekillerde yerine getirilen davranlar btnnn ad olan ibadet,geneldeerlendirmeileAllah'yceltmekgayesinigdenbirkullukgrevidir.CenabHakka kargsterilenhrmetinenyksekdereesiolanibadet,Allah'nhonutolduubtnfiilvedavran lariinealr. slmasndanibadetyalnzAllahiinyaplr.Peygambervedierinsanlariinibadetaslaszko nusudeildir.Kur'nKeriminAllah'akullukarsbtninsanliinealr.

109YAZILAR

slminsannyaratlgayesininAllah'aibadetolduunuaklam,amellerinniyetleregreekil leneceinibildirmitir. DuailekulYaratanndandileklerini,dilinindnd,akiminyettiikadarileister.Bundasamimi olduu, kalbini her tr vesvese ve cin fikirlikten uzak tuttuu lde arzularna kavuaca inancn tar.tebudncelsndeelealndndaduabirihtiyaolarakkarmzakar. badetegelince,obirvazifeolarakdnlmelidir.badet,Allah'n,kullarndanistediikullukg revinin belli zamanlarda, belli artlarlayerine getirilmesidir. Kulun isteine bal olmayan ibadet fe nomenindemecburiyetszkonusudurveAllah'akarolankullukgrevideancakbirtakmibadetler leyerinegetirilebilir. Duaveibadetlerinherdinegretesbitedilmizelzamanvemeknagreformleedilmiliibu lunduugibi,bukaytlardanzdeolanlardavardr. Kalbi fenalklardan, kt dncelerden temizleyerek kiinin ahlk ynden ycelmesini salayan ibadetle,ayngayelerigerekletirmekiingiriilengayretleriifadeedenduaarasndafarkbulundu unusylemekmmkndeildir. Resulullah(sallallhaleyhivesellem)bumanada"Duaibadettir"buyurmulardr. badetnaslkarakterisalamlatrr,innyalandan,tembellikten,gnahilemektensakndrarak kiininkendinegvenini,metanetvecesaretiniarttrrsa^duadaaynekildeibadetiinbusaylanla rn gereklemesini salar. Bu bakmdan dua ile ibadet arasnda sk bir alka vardr; nk ibadet yceYaratanakarkullukgrevinineniyiekildeyerinegetirilmesiiingiriilenbirgayrettir.Duabu gayretveisteklerinyineYceAllah'tankabulvemkfatnnumulmasdr.badetinoknemlisrla rndanbiriolandua,aynzamandahlisbirimannsonucudur. DuaileibadetarasndakialkamevzuundavecizbirifadeolmasasndanBedizzaman'nutes bitinekulakverelim: "Malumdurki,zararszyol,velevonihtimaldenbirihtimaliledeolsa,zararlyolatercihedilir. Halbuki meselemiz olan ubudiyet yolu, zararsz olmakla beraber, onda dokuz ihtimalle bir ebedi saadethazinesinesahiptir. "Szn ksas hiret gibi dnya saadeti dahi, ibadette ve Allah'a asker olmaktadr. yleyse biz daima'BizetaatvemuvaffakiyetnasipedenAllah'ahamdolsun'demeliyizveMslmanolduu muzakretmeliyiz." 11.DUANINKABULNSALAYANETKENLER Dua,Allah'ahitapetmek,Onayaklamayaalmakiinbirabadr;maddivemaneviihtiyacnAl lah'aarzedilmesidir. Hangidindenolursaolsunherm'minyaptduannkabuledilmesiniarzueder;duannmsbet sonularnenksazamandagrmekister.Ancakherdindeolduugibislamdinindededuannkabu lneyardmcolanbirtakmfaktrlerinvarlbilinmektedir. Hz.Peygamber(sallallhaleyhivesellem)"MUHAKKAKKALLAHISRARLADUAEDENKULUNU SEVER" buyurarak, duann kabulnde srar faktrnn nemine dikkatimizi ekmi bulunmaktadr. Buhadisieriftenkastedilenmana,kulundileinisrarlaAllah'asunmas,kalbindendebakame guliyetlerisilerekyalnzYceYaratannaynelmesidir. mamGazali,duannkabuliinuartlarauyulmasgerektiiniaklar: 1. ereflignvezamangzetmek, 2. ereflivembarekhalgzetmek, 3. Kbleyednerekduaetmek, 4. Alaksesleduaetmek, 5. Duadatevazuvehuuhalindebulunmak, 6. Kabulolacanainanarakduaetmek, 7. Dileinikeretekraretmek, 8. DuayaAllahadylabalamak, 9. Pimanlkduygularyladuaetmek. Yine Hz. Peygamber (sallallh aleyhi ve sellem) Efendimiz bir baka hadislerinde, "Her gecede duannkabulolacabirsaatvardrkiherhangibirMslmanonarastlardadnyavehiretedair

110YAZILAR

Allah'tanhayrdilersemuhakkakAllahdileiniyerinegetirir.Buhalhergecedevardr"buyurmu lardr. phesizduannkabulnsalayanetkenlerbusaylanlardanibaretdeildir. BtnbenliiileyalnzAllah'aynelerekdilinindndnceistekleriniarzedenm'min,duasnn kabuledildiinidebazkarinelerdenanlar,ektiiskntlarunutur. M'minnankrlkederekAllah'tanyzevirmemelidir.Nitekimbylelerinindurumunuaklamak zereylebuyurulur: "DenizdebirskntyadtnzzamanAllah'tanbakayalvardklarnzkaybolurgider,fakatO sizikarayakararakkurtarncaOndanyzevirirsiniz.Zateninsanpeknankrdr." Duannkabuledildiinianlamakhernekadarkolaydeilsedebazslmlimleri,insanvcudunda meydana gelebilecek deiikliklerin duann kabulne bir iaret olabileceini sylemilerdir. Duann kabulolunduununbelirtilerindenbirideryadr.slmkltrtarihindebununbirokrneinerast lamakmmkndr. DuannkabulnsalayanetkenlerebirbakaadanbakanBedizzaman,kulun,duasnnkabul olmasveyaolmamashallerindetaknmaslzmgelentavrhakkndabaknnaslbirmakulvemantk izahgetiriyor: "Zalimlerintasallutuvebellarnnzul,bazhususidualaravakittir.Buvakitlerbakikaldka,o namazlar,odualaryaplr.Eerbuvakitlerdednyevmaksatlarhaslolursa,zatennurunalnur. Veill'CABETDUAYAKTRAMETMED'diyemezsin.Ancak,'HENZVAKTKTZAETMEMDUA YADEVAMLZIMDIR'diyebilirsin.nkomaksatlardualarnmukaddemesidir,neticesideildir. Cenab Hakkn dualarn icabetine vaad etmesi ise, icabet ayn kabul deildir. Yani icabet kabul istilzametmez.Duayaherhaldecevapverilir.Cevapszbraklmaz." 12.DUAVESABIR lkbaktaduailesabrarasndanaslbiralkavarsualiaklagelebilir.Gerekteduavesabrbirbi riyleyakndanilgisiolanikikavramdr;nkkiininsabrlavesrarladuaettiildeduasnnkabul greceiniHz.Peygamber(sallallhaleyhivesellem)habervermitir. Bu dnya hayatnda herkesin bana zaman zaman birtakm felketler, bellar gelebilir. Allah'a tamimanlabalananbirm'min,musibetveskntlaragsgererekbunlarkendindenuzaklatr masnCenabHaktandilerseYceMevlonunzdrabngiderir;nkbudnyabirbakmaimtihan yeridir.Unutulmamaldrki,skntvemeakkatlereurayanlaryalnzinsanlardeildir.Peygamberle rin hayatlar incelendii zaman her birinin nice musibet ve felaketlere uradklar grlecektir. Pey gamberlerinsonuncusuHz.Muhammed'in(sallallhaleyhivesellem)slmteblidavasndabirta kmile,kederveitirazlarlakarlathattaTaiftetaatutulduu,mbarekvcudunaisabeteden talarlaayaklarnnkaniindekald,bunaramenbuikenceyirevagrenlerinslahiinduaettii bilinmektedir. Nitekim Hz. Peygamber (sallallh aleyhi ve sellem) Efendimiz bir hadisi eriflerinde bukonudaylebuyurur:"unuunutmaynki,insanlarnenokbelyaduarolanlarpeygamber lerdir.Sonrabunlardansonrakilerdahasonrabunlardansonrakiler." Burada bir noktay daha belirtmeliyiz: M'min Allah'n rahmetinden midini kesmeyecektir; zira Allah'nrahmetinden mitkesmekharamdr. Yinem'min,sadecebadara dtnde,ihtiyave skntiindekvranrkendeil,shhat,bollukvemutlugnlerindedeskskAllah'anacak,samamibir kalbleyalnzOnaduaedecektir.NitekimHz.Peygamber(sallallhaleyhivesellem)Efendimizyle buyurmutur:"ALLAH'IN,BAIDARAGELDNDEDUASINIKABULETMESNDENHOLANANNSAN, RAHATLIKANINDABOLBOLDUAETSN." Duadasabrlolmak,ilerisinidnerek,dikkatlidavranmakmtevekkilherMslmanmiarol maldr.BanabirfelaketgelirgelmezAllah'aduaederekhemenomusibetingiderilmesiniaceleyle beklemekgibibirtavrierisinegirmemelidir.BukonudaHz.Peygamber(sallallhaleyhivesellem) yle buyurur: "ACELE EDEREK DUA ETTM KABUL EDLMED DEMEDKE BRNZN DUASI KABUL EDLR." 13.TEVBESTFARVEDUA lgattetevbe"lenmignahveyasuunbirdahailenmeyeceinedairverilensz"dr.stifar

111YAZILAR

ise"Allah'tangnahnbalanmasnistemek,tevbeetmek"demektir.Duancekibahislerdeak ladmzzere,"Allah'ayalvarma,niyaz"anlamlarnagelmektedir.Dikkatleincelendiindegrlecek tirkiherterim,CenabHaktangnahlarnaffnistemekesasnadayanmaktadr. Kur'nKerimvehadisieriflerm'minleridevamlolaraktevbe,istifarveduayaarmtr.Bir yetikerimede,YceAllah"...Ben,yrektenteslimiyetleyaplantevbeleri hemenkabulederim" buyurur. Tevbeveistifardualarnhemenardndanyaplabileceigibi,mstakilolarakheran,herfrsatta yaplabilir,yaplmaldr;nkm'mininherzamantevbeveistifardabulunmayaihtiyacvardr,bu dainsannhemsevap,hemdegnahilemezelliinesahipoluundankaynaklanmaktadr.nsann Allahkatndakideeri,gnahlardansaknaraksevapilemekabiliyetinigelitirdiildeartar.Yce Mevlagnahileyenkulunuohaliyleterketmez,rahmetkaplarnaktutar,onunyznekapamaz; nkinsangnahilemeyenmelekdeildir,aksinegnahilemeyeeilimli"zlimvechil"birya ratlasahiptir.Akl,irade,nefisvb.hasselerledonatlmolaninsan,iradesiniiyiyoldakullanmad nisbette gnah ilemekten kendini kurtaramaz. Bu bakmdan gnah ilemeyen, hata yapmayan bir insandnmekzordur.nsanngnahilemesinekadarkanlmazise,suununvegnahnnidraki ierisindetevbeistifaretmesi,balanmayYceAllah'tandilemesideonisbettegreviolmaldr: BaknzbukonuileilgiliolarakHz.PeygamberEfendimiz(sallallhaleyhivesellem)nebuyuruyor? "HayatmelindeolanAllah'ayeminederimki,sizlerhignahilemeseydinizAllahsiziyokeder, gnahileyipKendisindenafvemafiretdileyenveKendisinindeonlaraffedeceibirkavimgeti rirdi."Birdierhadisieriflerinde, "Ey insanlar! Allah'a tevbe ediniz, ben gnde yz kere tevbe ediyorum" buyurarak tevbenin nemini vurgulamtr. Btn gemi gelecek gnahlar Allah tarafndan affedildii halde niin bu kadartevbeveistifardabulunduusorulduuzaman; "Allah'akredenbirkulolmayaymm?"diyecevapvermesinekadarmanaldr. Gerekte tevbe ve istifarn duadan pek fazla fark olmadn sylemek mmkndr; nk her ndedegnahlarnaffYceAllah'tanistenir.Tevbeveistifardabirdahagnahilememekarzusu enitendileklerleCenabHakkasunulur.Duadaisebuarzuyailveolarak,dnyayaaitbazhusus lardadaisteklerdebulunulur.SztevbeveistifardanalmkenYceAllah'n,tevbeedenkulundan memnunverazolduunuzelliklebelirtmeliyiz. 14.KAZAKADERVEDUAALKASI Kazavekaderproblemislmdaenokmnakaaedilen,ancakkesinsonucaulalmaskolayol mayanbirmeseledir.Bundandolaydaprobleminaklanmaskonusundaortayabirokgratlm tr. slama gre kaza ve kadere iman etmek farzdr; bu iman gerekte Allah Talya imana dhildir. Kaderolacakeylerinzamanvemeknn,niteliklerini,keyfiyetlerini,ayrntlarnAllah'nbilipezelde takdirvesnrlandrmasdr;CenabHakknilimveiradesfatnarcidir.Kazaise,AllahTalnnirade vetakdirettiieylerizamangelince,ilimveiradesineuygunolarakvcudagetirmesidir;AllahTal nntekvinsfatnarcidir. Kaza ve kader meselesinin mahiyetini tam anlamyla idrak etmek mmkn olmad iin, Msl manlar imanla mkellef tutulduklar bu problemin srlarn aratrmaktan ve tartmaktan menedil milerdir.Hz.Peygamberin(sallallhaleyhivesellem)kazavekadermeselesiniyasakladbilinmek tedir. Buradakazavekaderzerindeyaplantartmalardanok,duailekazakaderarasndakialakadan szedilecektir. KaderAllah'nezelitakdiri,kazadaotakdirolunaneylerinzamangelincevukubulmasolduuna greduabutakdirvezuhuragelmedenedereceetkiliolabilir?Derlerki"kaderlersabk,kazalarm tekaddimdir.Dualarbununearttrr,neazaltr.Ohaldeduannfaydasne?"Butrsuallereveendi elereylecevapverilmitir:nsannduaetmesi,duayainanmasbiliniyorsaohaldeduayaplacaktr. Duadanmaksutbildirmedeilkulluugstermedir.Gayebuolduunagrekazavekadererzagste rerekAllah'aduaetmek,Onunkudretinibireyinstndetutaraktazimanlamnagelir. Kaderiyecilere gre kul fiilini kendi yaratt iin duaya hacet yoktur. Cebriyecilere gre de bu

112YAZILAR

lemdekihadiselervehereyezeldeyazlmtr,duanntesiriolmaz. 15.SOSYOLOJKAIDANDUA Sosloyojinin genel kaidelerinden biri, toplumlarn salam temeller zerine oturtulmas gerektii gereidir;nkinsangibi,toplumdazamanzamanbirtakmolumsuzartlarnmuhatabolabilir.Hi umulmadk bir anda zuhur eden bu olumsuzluklar toplum yapsnda onulmaz yaralar aabilir. O ba kmdan toplumun salaml manevi deerlerle olan barkl ile doru bir orant meydana getirir. Nitekimtoplumunsadecebuynnaratransoyologlar,maneviyatszbircemiyetinenindesonun dayklmayamahkmolduundahemfikirdirler.Maneviyapnnentemeldinamiideduadr. nsangibiduasztoplumdaboluktadr.Duaetmeduyarllnyitirmibylebircemiyetigenelde deinsanlhznlvemitsizbirgelecekkarlayacaktr.Ahlkvemanevduygularbirmilletinfaal unsurlararasndayeralr.Bunlaryokoluaynelirseomilletinkesinkbalamvebalarndan koparakyokolmayagidenortamagirilmidemektir.Busebepleduaihtiyacnkendindeldrenbir toplumpratiktefesatvektenkorunabilecekunsurlaraartksahipdeildir.Hibirmilletduayterk ettiiolduukadarkendinilmehazrlamam,kvealalmayamaruzkalmamtr. Allah'aduaedenfertlerdenmeydanagelentoplumsalambirtoplumdur.Anariden,kargaadan, intiharlardan,ahlkkntlerdenuzakbirtoplumdur. Cemiyetler fertlerden meydana gelmekle beraber, o cemiyetin her bakmdan mkemmel olabil mesi ncelikle o cemiyeti meydana getiren fertlerin olgunluuna baldr. te bu bakmdan insan unsurununnemikendiliindenortayakmaktadr. nsannkendideerinincekendisininbilmesigerektiinerisalelerinbirokyerindedikkatimizie kenBedizzaman,Hz.Alikerremallhvechenin"Senkendiniruhsuzkckbirvarlkmzannedi yorsun?Halbukibykbirlemseniniindedrlpbklmtr"sznaklamababndayle diyor: "Kkln iinde bir lemsin ve hakaretin iinde yle makamn, byk ve dairei nezaretin genibirnazrsnki,diyebilirsin:BenimRabbiRahim'imdnyaybanabirhaneyapt.Ayvegnei o haneme bir lamba ve bahar bir deste gl ve yaz bir nimet sofras ve hayvan bana hizmetkr yapt.Sznz: "Eersennefisveeytandinlersenaalarndaaasnadersin.EerhakveKur'n'dinler senycelerindeycesinekarsn,kinatnbirgzeltakvimiolursun." 16.DUADAKTLKSTEMEK Bazaninsannbilerekveyabilmeyerekduasndaktlistediideolmutur."nsanhayristedi i gibi erri de ister. nsan pek acelecidir" yetinde insanolunun psikolojik bir ynne iaret edil mektedir.Gerektendeinsanfkelendii,skldveyabirglklekarlatndabedduaeder.Zor luklara sabr ve metanet gsterecei yerde acelecilikle hemen kurtulmak isteriz. Bu olmaynca da mitsizvektmserbirruhhaletiiinde,"Allah'm,canmaldabenibuskntdankurtar"vb.sz lerlekendisiiinbedduaederki,budorudeildir. Yineinsan,kendihakkndakibirerrihayrzannederekisteyebilir.NitekimsahabedenSalebe,mal ve servet vermesi iin Cenab Hakka dua etmi, fakat bu nimetlere kredecei yerde bunlarla marmtr. Ayncmledenolarakkfirlerinazapistemeleridezikredilebilir: "Haniokfirlerbirzamanda,EyAllah'm!Eerbukitapseninkatndangelmibirgerekseze rimize gkten ta yadr, yahut bize elem verici bir azap getir! demilerdi" O yeti kerimesinde grldzerekfirler,bukitabnAllahkatndangeldiinikabulederekkendilerinindoruyolaev kinidileselerdikurtuluaermeleridahakolayolurdu. Ancakhemenunudazelliklebelirtelimki,kfrasrlarboyuhepaynsakatdncenintemsilci siolmutur.Nitekim,gnmzimannasipsizlerinin"Allahvarsabizitaetsin"tarzndakihezeyanla rnazamanzamanahitolunmutur. 17.DUADAMANMAZHARYETNEERMEK manvekrnimetineermekherkulanasipolmayanbykmazhariyettir.Bubyksaadetesa

113YAZILAR

hipolmasumulanlardannicelerigrlmtrki,kendilerinebunimetihsanedilmemitir.Birerpey gamber hanmolanHz. NuhveHz.Lut'uneleridebusaadet nasipsizliininiki nlkiisidir.Buna mukabil,kfrilehretbulmuFiravun'uneisiye'yi,CenabHakHz.Musa'yaimanmazhariyeti neerdirmitir.KocasFiravun'unamanszzulmnekarda:"YaRabbi!Banakatnda,Cennettebirev yap,beniFiravun'danveonuniindealmaktankoruvebenizlimlertopluluundankurtar"diye duaetmeksuretiylehiretegensiye,"Allah'atevekkledeneAllahkfidir"yetindekiilhimj deninsrrnanailolmutur. Bunabenzerbirduarneide,CennetehlininCennetegirdiklerindegrdklerindenhayretiinde kalarak, "Allah'm! Seni takdis ve tenzih ederiz" diyerek duada bulunmalar, sonunda da "Hamd, lemlerinRabbiAllah'adr"demeleridir. mangibibircevheremazhariyetinehemmiyetinehemenherfrsatdtketemasedenBediz zaman,insannbumaneviihsansayesindeinsanlnakavutuunu,kulunaslvazifesininimanvedua olduunuvecizcmleleriyleSzleradleserindeyleifadeediyor: "maninsaninsaneder;belkiinsansultaneder.yleise,insannaslvazifesiimanveduadr. Kfr,insangayetcizbircanavarhayvaneder.Evetinsaniyet,imanileinsaniyetolduunu,insan ilehayvanndnyayageliindekifarklargsterir." 18.ENGZELBRDUA DikkatleincelendiizamanKur'nKeriminduaileilgiliyetlerindenherbirininkendihasbiryap svezelbirmesajolduuanlalr.Duannbtnzelliklerinibiraradagrmekisteyenkiiyehemen okumastavsiyeedilenyetlerise,Kur'nKeriminilksuresiolanFatiha'datoplanmtr. "Hamd, lemlerin Rabbi Allah'a mahsustur. O, Rahman ve Rahimdir. Ceza gnnn mlikidir. AncakSanakullukederizveyalnzSendenmedetumarz.Bizedoruyolugster.Kendilerineltuf veikramdabulunduunkimselerinyolunu,gazabauramlarnvesapmlarnyolunudeil." AynzamandagzelbirduarneiolanFatihaSuresi,namaznherrektindeokunduugibi,na mazharicindedeokunabilir.FatihaSuresininneminianlatmasasndanburadabiranekdottansz edeceiz: KIRK YIL NCE AMERKA'DA KLSE TARAFINDAN BR MSABAKA AILMI VE EN Y BR DUA YAPANAMKFATVERLECELNEDLM.BROKLMVEVAZDUAYAZIPGNDERMLER. BUNUHABERALANBRMSLMANFATHASURES'NTERCMEEDEREKGNDERM.BRNCL KAZANDIINLNEDLENMKFATIALMI." FatihaSuresihakkndabugnekadarokeysylenmi,okeyyazlmtr.Busreyiengzelyo rumlayanlardan biri belki de en bata geleni byk Trk mfessiri M. Hamdi Yazr'dr (18781942). OnunbykeseriolanHakDiniKur'nDiniadlTrketefsirininGiri'inezaydFatihaSresiileilgili ahanemnctnaynenburayaalyoruz: "lhi!Hamdiniszmesertcettim. Zikrinikalbimemiraettim. Kitabnkendimeminhacettim. Benyoktumvrettin,varlndanhaberdarettin. nayetinesndm,kapmageldim. Hidayetinesndm,ltfunageldim. Kullukedemedim,afvinegeldim. artmabeni,doruyusylet,neemiduyur,hakikatiret. Sensyletmezsenbensyleyemem,sensevdirmezsenbensevdiremem. Sevdirbizehepsevdiklerini,yerdirbizehepyerdiklerini. Yretbizeerdirdiklerini. SevdinHabibinikinatasevdirdin. Sevdindehil'atrisaletigiydirdin. Makambrahim'denmakamMahmud'aerdirdin. Serveriasfiyakldn. HtemiEnbiyakldn.

114YAZILAR

MuhammedMustafakldn. Salatselam,tahiyyatikram,hertrlihtiramOna,OnunlashabetbamayaRab." Btnbuaklamalardansonradiyebilirizki,FatihaSuresi,hembirduaniteliindeolmas/hemde Kur'nKeriminzntekiletmesiasndanayrbirzelliesahiptir. EngzelbirduanumunesiolmakcihetindenBedizzaman'nFatihaSuresi'niizahsadedindekiifa delerideclibidikkattir.Sadecebirfikirvermekiinonunbumevzudakiikiyorumunuveriyoruz: "Madem,'Yardmdiliyoruz,ibadetediyoruz'yetlerinamazdabulunanmilyonlarcacemaatibize gsteripbiziilerindebulunduruyor,dualarnavesyledikleriniaynentasdiklerinehissedarolma mzayolayor.Bizdahibu'Amin'kelimesiyleocemaatindualarnaveefaatlerininmakbuliyetine 'min'ilebizimcz'iubudiyetveduamzkll,genibirubudiyeteevirip,kll,umumrububiyete mukabeleettirir." "Elhamdlillah,yanibtnmevcudattamedihvesenasebebiolankemaltOnundur.yleyse hamd dahi Ona aittir. Ezelden ebede kadar her kimden her kime kar gelen ve gelecek medh sena Ona aittir. Evet Kur'n yetlerinin iaretiyle btn mevcudattan daimi bir surette dergh ilahiyeyegidenbirubudiyettir,birtesbihtir,birsecdedir,birduadr,birhamdsenadrki,daimio derghagidiyor." stad,FatihaSresihakkndakibuikiizahtansonra,stanbulBeyaztCamiindebirvakitnamazk larkenkalbinetahatturedenmanevibiratmosferdenbizleridehaberdaretmekiindiyorki: "Benozamanstanbul'daBeyaztCamiindenamazklarken'AncakSanaibadeteder,ancakSen denyardmisleriz'dedim.Baktm,o.camidekicemaat,benimgibidiyerekbuduamave'Bizehida yetver'dekiduamatamamenitirakediptasdikettiklerizamandabirperdedahaald.Grdmki stanbul'unbtnmescidleribykbirBeyazthkmnegetiler.Aynenbenimgibidualarmaimza basyorlar,mindiyorlar."Hayretvemahviyetiindegnahlarterkederekmuhabbetveubudiye tiniilnediyorlar." "Allah'tanbakahibirilhyoktur.Obirdir.Hibirortayoktur.MlksadeceOnundur.Hamd deOnamahsustur.HayatverenOdur.lmemazharedenOdur.O,lmeyenhayatsahibidir.Her hayrsadeceOnunelindedir.Onunhereyegcyeter"diyerekduaediyorlar. Kaynak: OsmanCLACI,RisaleiNurAsndanDUAveUBUDYET,NesilYayn,Eyll,1997,stanbul

115YAZILAR

BEDZZAMAN SAD NURSDEN DUA SIRLARI 1.DUAMEFHUMU Dua,olaanstbirolaykarsndakulunRabbinehitapetmedzeyineulamasdr. Allah'aibadetetmekiinyaratlmolaninsankendinignahilemektenherzamankoruyamaz. Bu adan zaman zaman Yaratanna yalvarmak, gnahlarndan tevbe ederek Ondan balanmasn istemekdurumundadr. Dua, Mslmann ahsiyetinin gelimesini ve salam karakterli olmasn salayan bir ibadettir. "Ben yle salam bir imana sahibim ki, Senden baka kimsenin nnde eilmem. Sen benim Al lah'msn, beni Sen yarattn" duasn daha kk yatan itibaren kalb ve diliyle tekrarlayan Msl manmkarakterinisalamlatranbudua,onunAllah'tanbakashuzurundaeilmesineizinvermez. Dua,kulunAllahnazarndakideerininbirlsdr. "EyMuhammediDeki;SizinduanzolmasaRabbimsizenediyedeerversin."Buhususuteyit edenbirdieryetteylebuyurulur: "Bencinleriveinsanlarancakbanaibadetetsinlerdiyeyarattm.""Duaetmektenkibirlenenler hakirolarakcehennemegireceklerdir." YceRabbimizherzamanduaetmemiziistemi,samimiyetleyalvardmztakdirdekabulbuyura canbizeduyurmutur."Allahkatndaduadandahadeerlibireyyoktur"buyuranHz.Peygamber Efendimiz(sallallhaleyhivesellem)debunuvurgulamtr.Allah'ayaplanduahibirzamankar lkszkalmayacaktr."Aynzamandaduam'mininsilhdr. Kalitesivetekraredilmesinegreruhvebedenetesiredenduann,kutsiyetveahlkduygusunu dakuvvetlendirdiibilinenbirgerektir.Duanndourduuhuzur,tedaviiinkuvvetlibiryardmcdr. Duaveibadetinsandiercanlvarlklardanayranenbykzelliktir.Dua,rzkngenilemesini, salnartmasn,mrnhareketliolmasnsaladgibifelaketleridenler. nanminsannhayatndanemlibiryeriolanduaancakyaanarakbilinebilir,onunyazanlatl masgtr. nsanolu tarihin hibir dneminde dua etmek ihtiyacndan uzak kalmamtr. Duadan maksat, unuturgibiolduumuzbiranOnunhuzurunayenidenkmaktr.muharrefolmaklaberaberdrt ilahikitap,insanlarAllah'aduayadavetetmitir.Nitekimiptidaikabileinsanlarbileduygularnbir takmduavedanseklindeifadeyealmlardr. Byk slm mutasavvflarnn dualarnda orijinal yalvarma rnekleri bulunmaktadr. Rabia Ha tun'un,"EyRabbim,eerbencehennemkorkusuilesanaibadetediyorsambeniocehenneminde yak"diyebalayanduasndakisamimiyetiiyianlamaklzmdr. Virdvezikirdeduannbakaekillerdekitezahrolarakdeerlendirilmelidir. Dua ve ubudiyet birbirinden ayrlmas mmkn olmayan iki mhim mefhumdur. Mcerret mnda,isteklerimiziAllah'aduyurmannenmkemmelaracolandua,kulunubudiyetvazifesininbir vastasdr.Ubudiyetiseibadetlerleyerinegetirilir. Dinleregrefarkllklargsterenubudiyetinanvetatbikat,odinmensubuncakendiartlarnda ve kendine has kaidelerine gre yerine getirilir. Bunun dnda yine her dinde, ubudiyetin muayyen artlarnyerinegetirmekleyetinmeyenzhtvetakvaehlikiilervardr. Dua ve ubudiyet zerinde defalarla ve srarla duran Bedizzaman, peygamberlikle ubudiyet ara sndagzelbiralkakurarakbuehemmiyetlinoktaySzler'indeyleifadeediyor: "Nbvvetinbirincivechi.ubudiyetimahznnmeneidir.Yanienekendiniabdbilir,bakasna hizmeteder.Bakabirisininvcuduylakaimveicadylasabittir.Vazifesiise,kendiHaliknnsfatve untmamikyasvemizanolarakuurkrnebirhizmettir." "Errahmni'rRahmisimlerindeylebirnruazamvardrki,btnkinatkuatrveherruhun btnebediihtiyalarntatminedeceknurvekuvvettedir.Buikibyknurayetimekiinenm himbulduumvesile,fakrilekr,aczileefkattir,yaniubudiyetveiftikardr," 2.UBUDYETNNSANFITRATINDAKVARLIIMESELES nsanlardaftratenmevcutolanubudiyet,onlarnkalbveimanlarnkuvvetlendiren,ahlkvefikr yaplarnyceltenbirolgunlukalmetidir.

116YAZILAR

nsann mesud ve bahtiyar hayat srmesini salayan, ona insanln erefini idrak ettiren dua ve ubudiyet,kulunacziniitirafederekHaliknakarkullukvazifelerininendoruknoktasndakitezahr dr. Hayatn ncelikle imann kurtarlmasna hasreden Bedizzaman Said Nurs hemen btn eserle rinde,okeitliimanveslmproblemleryanndahususiyleduaveubudiyetmevzularnageniyer vermitir.Onagrefert,Allah'akulolduunuidrakettiildenefsinibirtakmsultalarnesaretin denkurtarabilir.Budaduailebalar,ubudiyetlekemleerer. Bedizzamanimankuvvetlendirmekveslmbtncemiyetemaletmekyolundagiritiimca deledemrboyuncahaddiamaktan,siyaseti,mcadelesininmihverihalinegetirmektensondere ceuzakdurmu,biricikkurtuluunKur'n'asmsksarlmakolduunuvurgulamtr. SaidNursuzunyllarhapislerdekalmasnaramenRisaleiNurtelifveneriniinktaauratmam tr.Van'nErekDa'ndabirkatalebesiylemnzevihayatndan(192325)sonraonunaslilelimr balamtr.HayatngnllerdeimanveKur'nhakikatleriniyerletirmeklegeirmi,milletvemem leketiincanmvermektenekinmemitir.Kendisinezulmedenlerebilebedduadabulunmamakonun birbakazelliinitekiletmektedir. "Benimftratmzilletvehakaretetahammletmez"diyenBedizzaman'n,ihlaslagiritiivem rnnsonunakadaraynsafiyettesrdrdimanveKur'nhizmetineyazkkibazkalemerbabn caanlalamam,onunmcadelesibirsiyasekolehizmetveyaayrbirdincereyangibivasflandrla rakneriyatyaplmtr. 3.BEDZZAMAN'AGREDUAUBUDYETALKASI DuaveubudiyeteayrbirehemmiyetverenBedizzaman,buikimefhumuayrayrelealdgibi, birliktedemtalaaetmitir.Buarada"Rububiyet"kavramndadeerlendirerekMesneviiNuriye'de ylediyor: "Eygzlerisalamvekalblerikrolmayaninsanlar!Baknz,insanlemindeikidairevardr: 1. Rububiyetdairesi. 2. Ubudiyetdairesi. "Buikidairearasndakimnasebetebaknzki,ubudiyetdairesibtnkuvvetiylerububiyetdai resihesabnaalyor. "Bu hakikati gzmle grdkten sonra, rububiyet ve ubudiyet dairelerinin reisleri arasnda en bykbirmnasebetinbulunmamasnaaklncaimknvarmdr? "Rububiyetiamme,ubudiyetiklliyeister.Budazlcenaheynresullerinvahdetiilahiyeyihal kailanetmeleriylemmknolur.nkresulubudiyetiyleHlknhsnneaynadr.Risaleticihe tiyledehalkaizharveilneder." Bu husustaki fikirlerine devamla, evveliyetle "Rububiyet"e yneldii ular'da, kinatn her tara fndaCenabHakknycekudretininbelirginiaretlerininbulunduunu,bunakarlkkulunubudiyet lemkelleftutulduunuyleaklyor: "Evet, kinatn her tarafnda, kendini tanttrmak ve sevdirmek iinde merhametkrane bir hametirububiyet,hametvemerhametekarkrvetakdisiindeihatalveuurlubirubudi yetle mukabele etmek lzm ve katidir. O saltanat Rububiyetin her tarafta, serada, Sreyya'da, zeminintemelindehakimaneicraatnancakiteonlartemsiledebilirler." Gayetakifadelerledilegetirilenbuhakikatlerkarsndadahafazlaszsylemeklzumsuzdur; nk kulun ubudiyete mutlak surette ynelmekten baka bir aresinin olmad gayet aktr. Yeri geldiince ayrca belirteceimiz zere, kinattaki btn varlklar hal diliyle Kdiri Mutlak takdis ve tekbir ediyorlar, saltanat Rububiyet'e kullukta bulunuyorlar. Bu durumda insan ibret ald lde ibretalyor,hissedarvebehredaroluyor: "u kinat denilen aacn dallar olan unsurlar ve unsurlarn ularnda bulunan ve iekleri ve yapraklar hkmnde olan nebatlar ve hayvanlar ve o yapraklarn ve ieklerin en yukarsmdaki meyveler olan insanlar ve o meyvelerin en mhim meyveleri ve semereleri ve neticei hilkatleri olanubudiyetlerinivekrlerinivebilhassaomeyvelerincemiyetliekirdekliolankalblerinihibir cihetlekprdatmazvesaltanatrububiyetinikrmaz." Allah'akulluunzlbirkarlolan"Ubudiyet"manasz,bobirkavramdeildir.CenabHakkn

117YAZILAR

biremridir;kulluunbirgzelnianesi,rzylhiyenintecellisidir.Yerinegetirildiildekuliin uhrev,binlercefaydasvardr.staddinleyelim: "Ubudiyetbiremrilhiyeverzylhiyebakar.Ubudiyetindsiemrilhiveneticesirzy haktr.Semerelerivefaydalaruhrevidir.Fakatilleigaiyeolmamak,hemkastenistenilmemekar tyla dnyaya ait faydalar ve kendi kendine terettp eden ve istenmeyerek verilen semereler ubudiyetemnafiolmaz.Belkizayflariinmevvikvemreccihhkmnegeerler.Eerodnya yaaitfaydalarvemenfaatleroubudiyete,ovirdvezikreilletveyailletinbircz'iolsa,oubudiyeti ksmeniptaleder.Belkiovirdiakmbrakr,neticevermez." Bununla beraber "Ubudiyet"in dnyev bir takm istenilmeyerek verilen semereleri bir tezat gibi anlalmamaldr.Hemkulubudiyetinde,CenabHakka,evetyalnzonaibadettebulunduunu,iba detelykbakahibirmbudtanmadnifadeetmektedir.Ztenkulunhalisaneubudiyetibirba kmaYceRabbineteekkrdr.Bedizzamandiyorki: "Bu kinatn tek Yaratcs yce Rabbimiz bu kadar hadsiz nimetiyle kendini hayat sahiplerine bildirip sevdirdiine karlk, teekkr ve kendisini sevmelerini bekler. Rabbani emirlerine kar itaatveubudiyetlemukabeleetmeleriniister. "teburububiyetsrrnagreteekkrveubudiyet,btnenvahayatnvedolaysiylebtn kinatnenehemmiyetligayesiolduundandrki,Kur'nKerimpekokhararetleveiddetleve halavetle kr ve ibadete sevkediyor, 'badet Cenab Hakka mahsus, kr Ona lyk ve hamd Onahastr'diyeoktekrarlabeyanediyor." 4.DUAVEUBUDYETNBRBAKAYORUMU Duaveubudiyetlealkalmevzularanahatlarylatespitettiktensonraimdiaynmevzularnte ferruat olarak Risalei Nur Klliyat'nda nasl getiini, izah ve yorumunun nasl yapldn grmek iinSzler'ebakalm: Bediazzamanbueserinde,duamevzuunutetkike,"Deki:EerduanzolmasaRabbimkatndane ehemmiyetinizvar?"yetikerimesiilebalyorvehemensznbanda"mannduaybirvesilei kat'iolarakiktizaettii,ftratinsaniyeonuiddetleistediigibi,CenabHak"Duanzolmasane ehemmiyetinizvar?"diyefermanediyorcmleleriyledikkatleriektiktensonra,"Banaduaedin,size cevapvereyim"yetikerimesiilemevzuyupekitiriyor. Bu yeti kerimenin devamnda, Cenab Hakka kar ibadeti terkederek byklk taslayanlarn aalanacaveCehennemegirecekleriaklanmaktadr.nkkulunibadetedeceibirmercivardr odaAllahTal'dr.Ondanbakasnakaribadetinbirmanasyoktur.Aynekildeduaykabuledip etmemekdeCenabHakkaaitolduuiinboyerebakalarnayalvarmanninsanakazandracabir eydnlemez. Buyetikerimededikkatiekenbirdierhususduaveubudiyetkavramlarnnaynanlamdakul lanlmolmasdr.Nitekimbirincicmlede"dua"kelimesikullanlrken,ikincicmlededeaynmanay ifade etmek zere "Ubudiyet" kelimesi seilmitir. Bedizzaman'n burada ve Risalei Nurun dier blmlerinde gayet byk bir vuzuhla izah ettii zere, ibadetin ruhu duadr. Nitekim stad da Al lah'ayalvarmakveduaetmenin,ibadetintkendisiolduunubirokdefalartekrarlamvemeselenin ananoktasnadikkatimiziekmitir. Hz.Peygamber(sallallhaleyhivesellem)Efendimizin"Duatambiribadettir"buyurduktanhe mensonrayukardamealiniverdiimizyetiokumasdabuadanayrbirehemmiyetihaizdir. BuradaszHz.PeygamberEfendimizden(sallallhaleyhivesellem)almken,Bedizzaman'n SzlerveMesneviiNuriye'de,Resulullahn(sallallhaleyhivesellem)dualarntavsifederekverdii birkanumuneyiehemmiyetinebinaenaynennakletmeyilzumlugryoruz: "Hz.Peygamber(sallallhaleyhivesellem)ylebirsaltkbrdaduaediyorki,gyauada, belkiyeryzonunazametlinamazylanamazklar. "Bak,hemylebircemaatiuzmadaniyazediyorki,gyainsanlnHz.demzamanndanasr mza,kyametekadarbtnnranvekmilinsanlaronauymakladuasnamindiyorlar. "Hembak,ylebirumumiihtiyaiinduaediyorki,deilyeryzinsanlar,belkigkyzndeki ler,belkibtnmevcudatniyazna'EveteyRabbimiz,ver,bizdahiistiyoruz'diyerekkatlyorlar,O, yle tatl bir niyaz istirhamkrne ile istiyor, yalvaryor ki, gya btn mevcudata, semvt ve

118YAZILAR

araiittirip,onlarvecdegetiripduasna'Amin,Allahmmemin'dedirtiyor." BugzelPeygamberinumunedensonrastadokuyucuyuResulullahn(sallallhaleyhivesellem) mbarekbeldesinegtryorvehirzamanPeygamberi'niziyaretettiriyor: "Evet,mnactAhmediye(sallallhaleyhivesellem)zamanndanimdiyekadarbtnm metinbtnsalatlarvesalvatlaronunduasnabirminidaimivebiritirakiummidir.Hatta onagetirilenherbirsalvatdahi,onunduasnabirermindir.tebtnbeerin,yaratlgereive hal diliyle, btn o insanlk namna Zt Ahmediye (sallallh aleyhi ve sellem) istiyor ve onun arkasndamindiyorlar." "Acababtndemoullarnarkasnaalp,uyeryzndedurup,ArAzamamteveccihenel kaldrp,nevibeerinhulsaiubudiyetinitoplayanhakikatubudiyetiAhmediye(sallallhaley hi ve sellem) iinde dua eden u erefi nevi insan ve ferdi kevn zaman olan Fahri Kinat ne istiyor, dinleyelim. Bak, kendine ve mmetine saadeti ebediye istiyor, beka istiyor, Cennet isti yor." stadBedizzaman,Hz.PeygamberEfendimizin(sallallhaleyhivesellem)duasndakizellikler denbirinedahadikkatimiziekerekvebiziResuliEkreminmbarekbeldesinegtrerekdiyorki: "Gelbuzamandantecerrdedip,fikrenAsrSaadetevehavalenArapYarmadasnagidiyoruz. T ki Resuli Ekremi (sallallh aleyhi ve sellem) vazife banda ve ubudiyet iinde grp ziyaret ederiz. "Bak,oZatnaslkirisaletiyle,hidayetiylesaadetiebediyeninsebebihusulvevesileivusul dr.Onungibi,ubudiyetiyleveduasylaosaadetinsebebivcuduveCennetinvesileiicaddr." Hz.ResulullahEfendimizin(sallallhaleyhivesellem)duasnn,btninsanlkadnabekavesaa detistemektenibaretolduuna,onlariinCennetidilediine,onunduasnabtninsanln"min" diyerekitirakettiklerineUstad,birkeredahanemvermemizgerektiiniitebyleifadeediyor. 5.RSALENUR'UNSSTEMATNEDR? MalumolduuzereonuneserlerihereydennceKur'n'nbirtefsirimahiyetindedirvemevzu lariyianlalsndiyetemsilvetesbihlereyervermitir."RisaleiNurKlliyatKur'nKerim'incihan mulbahesindenderilenbirgldemetidir." RisaleiNurKlliyatndadikkatimiziekendierbirhusus,mevzularnyerigeldikesorucevapek lindeizahedilmesi,yerigeldikedemcmelenyazlanblmnmufassalolarakelealnmasdr.Nite kim dua mevzuuna da Bedizzaman ayn tarzda girmi ve, "BROK DEFA DUA EDYORUZ, KABUL OLMUYOR. HLBUK YET UMMDR, HER DUAYA CEVAP VAR" dersen, "ite benim cevabm" szleriylemevzuubyletevcihetmitir: "Cevapvermekayrdr,kabuletmekayrdr.Herduaiincevapvermekvar,fakatkabuletmek hem ayn matlubu vermek Cenab Hakkn hikmetine tabidir. Hasta bir ocuk, hekime seslenerek 'banabak'der.Hekim:'Neistersin,cevapver'der.ocuk:'uilcbanaver,'der.Hekim,yaaynen ocuunistediiniverir,yahutonunmaslahatnabinaenondandahaiyisiniverir,yahuthastalna zararolduunubilir,hivermez.teCenabHkimiMutlak,hzrnazrolduuiinabdinduasna cevapverir.Vahetvekimsesizlikdehetinihuzuruylavecevabylansiyeteevirir." Bedizzaman'agreduaaynzamandabirubudiyettir.Ubudiyetisemeyveleriuhrevolanbirne vehalidir.Dnyayaaitmaksatlariseoneviduaveibadetinvakitleridir. Meselyamurnamazveduasbiribadettir.Yoksaoibadetveduayamurugetirmekiindeil dir.Eersrf.oniyetleolsa,oduaibadethalisolmadndankabulelykolmaz. Aynekildegneinbatakamnamaznnvaktidemektir.Yamursuzlukda'yamurnamaznn vaktidir.Birtakmbellarnvemuzreylerininsanlatasallutu,bazdualarnkendilerinehasvakitle rininolduunugsterir.teinsanozelvakitlerdeaczinianlar. "DUALE,NYAZLEKDRMUTLAK'INDERGHINALTCAEDER.EERDUAOKEDLDHALDE BELLAR UZAKLAMAZSA, 'DUA KABUL OLMADI' DENLMEYECEK, 'DUANIN VAKT KAZA OLMADI' DENLECEKTR. EER CENABI HAK FAZL VE KEREMYLE BELYI UZAKLATIRSA NURUN AL NUR, O VAKTDUAVAKTBTERKAZAOLUR." Btnbunlardandaanlalyorkidua,birubudiyetsrrdr."UbudiyetisesrfAllahrzasiinol mal,yalnzacziniizharedipduaileOnailticaetmeli,Rububiyetinekarmamaldr;Allah'nhikme

119YAZILAR

tinegvenmeli,rahmetiniithametmemelidir." Evet, gerekte yeti kerimelerin bey aniyle sabit olmutur ki, btn mevcudat kendilerine has tesbih, kendilerine has ibadetlerle secde ettikleri gibi, btn kinattan dergh ilhiyeye giden bir duadr.Dua: 1. Kiininistidatlisaniledir;btnhayvanvebitkilerindualarndaolduugibi. 2. Kiininftrihtiyalisaniledir;btncanllarn,iktidarlardhilindeolmayanzaruriihtiyalar iinyaptklardualardaolduugibi. 3.Zordurumdakalanbtncanllarnkat'ibirilticaiinyaptklardualardaolduugibi. tebueitdua,herhangibirengelkmazsakabulolacakdualardr. Busaylanlarndndabirdrdncduadahavardrki,itebizimduamzodur;ikiksmaayrlr: 1. Fiilvehl,yaniesbabateebbsteolduugibihaldiliylemsebbibiCenabHaktanistemek iinalnanvaziyet. 2. Dille,kalbleduaetmek,eliyetimediibirksmisteklerinitalepetmektir.Buradaduaeden kiianlarki,onunkalbindengeenleriiiten,hereyegcyeten,herarzusunuyerinegetirenBirisi var.O,aczinemerhameteder. Buayrntlaklamalaryaptktansonrastad,bizlerebirhatrlatmadabulunmadandaedemiyor. Diyorki: "teeycizinsanveeyfakirbeer!Duagibirahmethazinesininanahtarvetkenmezbirkuv vetin medar olan vesileyi elden brakma. Ona yap; ly illiyyni insaniyete k, bir sultan gibi btnkinatndualarn,kendiduaniineal,birabdikllvebirvekiliumumigibi,'AncakSenden yardmdileriz'(Fatiha,)de,kinatngzelbirtakvimiol." "Demek dua, bir srr ubudiyettir. Ubudiyet ise, halisen livechillah olmal, yalnz aczini izhar edip,duaileOnailticaetmeli;Rububiyetinekarmamal.TedbiriOnabrakmal,hikmetineitimad etmeli,rahmetiniittihametmemeli." BuizahlardandagayetvazholarakanlalmaktadrkiBedizzamanburadanceduayaklamak ta,kulunvazifesiniizahettiktensonraduaubudiyetalkasnbelirtmektedir. 6.DUANINEHEMMYETZERNE stadBedizzaman,FurkanSuresi17.yetinintefsirisadedinde,"Btnmevcudat,herbiribirer derghilhiyeyegidenbirduadr"ifadesiylekinattahervarln,kendinemahsuslisanylaCenab Haktan talepte bulunduklar, "ftr lisanlaryla Cevd Matlaktan idamei hayatlar iin bir nevi rzk hkmndebazmetalibiistiyorlar"neticesineulamaktadr. Bedizzaman'agreinsannyanldennemlinoktalardanbiri,belkideenbatagelenibudur; yaniduagibibirrahmethazinesininanahtarnasahipolmak... "Deryaiindekimhigibideryaybilmemek"(suiindeyaayanbalnsuyunkymetinibilmeme si). M'mine yakan, ncelikle bu tkenmez hazineden imkn nisbetinde yararlanma yollarn ara mak,dahaakbirifadeile,dileklerinibuyollayceYaratannasunmaktr.Ancakburadadikkatedil mesigerekenhusus,sadeceskntlvearesizkaldanlardadeil,genilikvehertrlimkniinde yzerkendekulunyalnzvesadeceCenabHakkayalvarmas,ylnzOnailticaetmesidir.FatihaSre sindedebuyurulduuzere"AncakSendenyardmisteriz"dileindesamimiolmas,budileebtn kalbhasletieriylebalanmasdr. RisaleiNurKlliyatndaduamevzuunuMektubatuekildeifadeetmektedir:"M'mininm'mi neeniyiduasnaslolmaldr?"BusualeBedizzaman'ncevab: "Esbab kabul derecesinde olmal. nk baz erait dhilinde dua makbul olur. Ezcmle dua edileceivakitistifarilemanentemizlenmeli,sonramakbulbirduaolansalavterifeyiefaati gibizikretmelivehirdeyinesalavtgetirmelidir." Biryetikerimedeylebuyurulur: "EyRabbimiz!Bizednyadadaiyilikver,hirettedeiyilikvervebiziCehennemazabndanko ru." Bedizzaman'agreduabirgayret,birfaaliyet,birtaleptir.Herhangibiriegirimezdenncenasl hazrlk safhasna ihtiya duyulursa, aynen bunun gibi, duaya balamadan nce de mnevi hazrla ihtiya vardr. Mnevi temizliin ilk merhalesi tevbe ve istifar getirmek, sonra da salavt erifeyi

120YAZILAR

efaati gibi zikretmektir. Bunlar bir bakma n hazrlk gibi dnlmeli, duaya konsantrasyon sa lanmaldr.Bylecemsivailealkakesilmeli,dnyabirtarafabraklarakdeteebedhayataynel melidir. Bedizzaman'agre"Duannengzel,enleziz,enhayrmeyvesionunbirdinleyeninin"bulun masdr.YineOnagreduahalisbirimannneticesidir.Halisbirimanduay,duadaimanzaruriklar. BuradaBedizzaman'n"Btnehliimannmtemadiyenkemalihulsveduaileistediklerisaa detiebediyeonlaraverilmesin,ORahmiMutlakbtnonlarnduasnkabuletmesin"tarzndaki tespitleri, hassaten dikkatimizi ekmektedir. Gayet vazh olarak anlalmaktadr ki, m'min tam bir olgunluklainktaszekildeduayamlazemettebulunacak,mutlakkabulndeyalnzHlkKerimin denbekleyecektir. nsanda,yaptnnkarlngrmekduygusumterekbirdilekhalindemevcuttur.Sevdiibirine mektupyazankiinin,enksazamandacevapbeklemesi,cevapummas,beerimnasebetlerere vesinde nasl normal bir istek ise kulun yce Rabbine niyaznn msbet cevabn, kabul edilmiliini grmesi de onu mesut ve bahtiyar klacaktr. Ancak burada kula den, yapt her duaya halis bir imandamgasvurabilmesidir.BylebirdamgaytayanduannmstecapolacanadairRabbnve Muhammedimjdelerbulunduunuherm'minidraketmelidir. Bedizzamanbirbakaeserinde"Dualar,tevhidveibadetinesrarnanumunedir;duaedenkimse de, kalbinde dolaan arzu ve isteklerini, Cenab Hak iitir deyip Kadir olduuna itikat etmelidir" cmlesiyle,duamevzuunabirbakazaviyedenbakarak,tevhidveibadetsrlarnaduannbirnumune tekilettiinedikkatimizi ekmektedir.stekvearzularmzCenabHakkaarzetmeninyegneyolu nunduaolduubuaklamannakabindeyeralmaktadr.Yineayneserininbirbakayerinde"Bana duaedinsizecevapvereyim"yetinintefsirisadedindeuizahatveriyor: "BAZIDUALARCABETEKTRANETMEZDYEDDADABULUNMA.NKDUABRBADETTR. BADETNSEMERESHRETTEGRLR.DNYEVMAKSATLARSE,NAMAZVAKTLERGB,DUA LARBADETNBRERVAKTTRLER,DUALARINSEMERESDELDRLER.KEZA,ZLMLERNTASAL LUTUVEBELLARINNZULBAZIHUSUSDUALARAVAKTTR." Btn hayatn, ncelikle imann phe ve tereddtlerden kurtarlmasna hasreden Said Nurs, tevhid meselesini daima n plnda tutmu onsuz hibir din esasn yerli yerine oturtulamayacan savunmutur.Onagredua,buadantevhidveibadetlerinsrlarnkefetmeyebirnumunedir,bir methaldir;duaszbiryereulamakmmkndeildir.Tevhidveibadetininceliklerinenfuzetmesinin duadangetiiniaklayanstad,kulunistekvearzularnCenabHakkaarzetmesininbiricikyolunun dayineduaolduunuvurgulamaktadr. 7.DUADANCEVAPALMAK Bazlar herhangi bir arzusunu iletir iletmez Cenab Haktan msbet bir tecelliye hemen mazhar olmakister.Eerarzusununyerinegetirilmesibirazgecikirse"DUAEDYORUM,EDYORUM,EMEL MEKAVUAMIYORUMVB."eklindeserzenitebulunur;hattayaknlarnaartkbundansonraduay brakacanbilesyler.BylednenlerekarRisaleiNurunmantk,ilm,psikolojikvemuknce vaplarvardr.Butrsualvecevaplarmtalaaedenler,hemimanlarnphedenkurtarm,hemde kalblerinimutmainklmolurlar. MesneviNuriye'ninbirbakayerindeduaksmaayrlmaktadr: 1. nsannlisanylayaptkavlidua. 2. Nebatat,ecrn,bilhassabaharmevsimindelisanihtiyalayaptklarihtiyadualar. 3. Tahavvl,tekemmle'nindeolaneylerin,lisanistidatilehissedilenistiddidualar;herey CenabHakktesbihettiigibilisanyla,ihtiyacyla,istidadyladahiAllah'aduaeder. nsanolununpekacelecibiryapyasahipolduunu,"nsanhayristediigibi,errideister.nsan pekacelecidir"yetivecizekildeaklamaktadr. Gerektenbuyetinsannnemlibirpsikolojikynneiaretetmektedir.nsanlarfkelendii,s kldveyabirglklekarlatzamanumumiyetlebedduayasarlr.Glklerdensabrvemeta netlekurtulmakiinabagstereceiyerdeacelecibirtavrlatezdenkurtulmakister.Buolmaynca damitsizvektmserbirruhhaletiiinde"Allah'm,canmaldabenibuskntdankurtar"gibisz lerlekendisiiinbedduaederki,bunlardorudeildir..

121YAZILAR

slamlleriindem'mineyakantedbirieldenbrakmaksznteenniilehareketetmektir.Dua snnhemenkabulgrmemesinezlmeksizin,hakkndahayrlneticelerinyineCenabHaktarafn danyaratlmasiinmitlebeklemekkulunimannnbirgereiolmaldr. Yinebirm'minbilmelidirki,kinattacanlcanszhervarlk,kendilisanileCenabHakkaduaet mekte,niyazdabulunmaktadr."Yedigk,dnyavebunlardabulunanherkes,Onutesbiheder.Onu vgiletesbihetmeyenhibireyyoktur..." Btn eyann atomlardan meydana geldiini, atom ekirdeklerinin etrafndaki elektronlarn s rekli,ve muntazam bir ekilde ekirdein etrafnda dnmelerini, bu dnlerinde en ufak bir sapma gstermeksizinboyunemeleriniKur'nKerim"Allah'tesbih"olaraknitelendirmitir. RisaleiNurKlliyatbirbtnolarakmtalaaedildiindegrlecektirki,ouzamanduaveubu diyetmefhum'larbirlikteizahedilmi,buikiteriminbirbiriyleolanalkasnadikkatekilmitir.Ger ektendeshhatlibirneticeeldeetmekiinbuikikavrambirliktednmek,birliktemtalaaetmek teyararvardr.nkduaveubudiyetkavramlar,insannyaratlndakiincesrlarnaklanmasna daktutmaktadr. Bedizzaman'agre,insanbudnyayabirmemur,birmisafirolarakgnderilmi,onaokehem miyetliistidatverilmi,buistidatagreehemmiyetlivazifelertevdiedilmitir. nsanbukinatageldiktensonraikicihetleubudiyetivardr. 1. Gibanebirsurettebirubudiyet,birtefekkr. 2. Hazirane,muhatabasuretindebirubudiyet,birmncat. YineOnagrebuhususikivecihleanlanalabilir: 1.KinattagrlenRububiyetinsaltanatnitaatkrbirekildetasdikedipkemaltinavemehasi nine hayret edercesine bakmaktr. Yine kula den bundan sonra kutsi ilahi isimlerin naklarndan ibaret olan gzel sanatlar birbirinin ibret nazarlarna gsterip tellallk etmektir. Bundan sonra yine kul, herbiri birer gizli manevi hazine hkmnde olan Rabbani isimlerin cevherlerini idrak terazisiyle tartacak,kalbininkymetbilirliliiiletakdirederekgerekenkymetiverecektir.Sonrakudretkaleminin mektuplar hkmnde olan mevcudat sayfalarn arz ve sema yapraklarn mtalaa ederek aknlk derecesinde tefekkre dalacaktr. Sonra u mevcudattaki sslerin ve ltif sanatlarn hakkn vererek seyredecek,onlarn,YceYaratannmarifetinemuhabbetetmekveOnunhuzurunakmaya,iltifat namazharolmayaderinbirarzuduymakiinbirervesileolduunuidrakedecektir. 2.Huzurvehitapmakamdrki,eserdenmessiregeer.GrrkiYceAllah,kendisanatnnmu cizeleriylekendinitanttrmakvebildirmekister.Odaimanile,marifetilemukabeleeder.Sonrag rrki,RahimolanAllahrahmetiningzelmeyveleriylekendinisevdirmekister.OdaOnamuhabbet etmekveibadetiniOnaayrmaksuretiylekendiniAllah'asevdirir. BuduygulariindeAllah'akullukyaniubudiyettebulunanolgunherm'min,maddivemanevini metlerinlezzetleriyleCenabHaktarafndanduyurulacaktr. KulHaliknabtnbenliiileubudiyettebulunduunisbette,grrki,YceAllahumevcudatn aynalarnda,kibriyavekemlini,cellvecemalinigsteripnazardikkatiekiyor.Bunakarlkkulda "Allahuekber,Sbhanallah"diyerekmahviyetiindehayretvemuhabbetlesecdeediyor. mann keml derecesine ulatrm bir kul sonra grr ki, Allahu Zlcell, yeryzn bir sergi hkmndeyapm,btnantikasanatlarnoradatehiretmektedir.Kuldabunlarkarsndaubudi yetinbirgereiolarak"Maaallah"diyerektakdirile,"Barekallah"diyerektahsinile,"Sbhanallah" diyerekhayretile,"Allahuekber"diyerekistihsanilekarlkverir.Kulidrakederki,CenabHakb tnbunlarlavahdaniyetbayrandikmi,rububiyetiniilnetmitir.Bundansonrakulunzerined enubudiyetlecevapvermektir. Kulancakbueitibadetvetefekkratlahakikiinsanolur,ahsenitakvimdeolduunugsterir." 8.BADETTEHLASFAKTR slmda ubudiyet mhim bir yer igal eder ve Cenab Hakka kulun yaknlnn bir iareti saylr. Kulnekadarsamimiyetveihlaslaubudiyetemlazemetederse,onisbetteKadriMutlaknsevgilisi olur. Bu ehemmiyetli noktay hemen btn eserlerinde yeri geldike vurgulayan Said Nurs, ayn ehemmiyetibirkezdahaizahederekyledemektedir: "TE BU SIRRI ANLAMAYANLAR, EVRADI KUDSYE NAKBEND'Y VEYA CEVEN KEBR O

122YAZILAR

FAYDALARIN BAZILARINI MAKSUDI BZZAT NYET EDEREK OKUYORLAR. O FAYDALARI GREM YORLAR, GREMEYECEKLER VE GRMEYE DE HAKLARI YOKTUR... ONLAR NYET ETSE, HLASI BR DERECEBOZULUR,BELKUBUDYETTENIKARVEKIYMETTENDER." Bedizzaman'agre"Ubudiyetinesasolanaczvefakr,medarnecatvehalasyalnzihlastr.h laskazanmakokmhimdir.Birzerreihlaslamel,batmanlarlahalisolmayanamreccahtr". Lgatlerinveansiklopedilerinakladubudiyetkavramndaarballkvekulluktabulunulacak makamdagsterilmitir;nkyaratlmannnemlibirmanas"Bencinleriveinsanlarancakbana kulluketsinlerdiyeyarattm"yetikerimesindedegayetvuzuhlaaklandzerenceliklekulluk tur,ubudiyettir.GerekmanadaCenabHakkakarubudiyettebulunulmazsa,kulluunbirnemive deeri olmaz. Kul, ahseni takvim zere yaratlnn uuruna ancak Cenab Hakka kar kulluunu gsterdiildeerebilir.tebuincevenaziknoktayyakalayanlarhemdnyalarn,hemdehiret lerini ma'mur klm olurlar; nk Islhtm nemle zerinde durduu noktalardan biri, dnya iin hiretin,hiretiindnyannmuvazenelibirekildeyrtlmesidir.Bunazikdengeyieniyibirekilde salamaklaykmlolankiiCenabHakkakullukgreviniifaederkenhertrlarlktansaknacak, Bedizzaman'agreubudiyetinesasolanaczvefakreldenbrakmayacaktr. Lgatte,"Doruvesamimisevgi,samimiyet,riyaszvesamimiibadet,gnldengelendostluk, ballk"vb.ekildetarif edilenihls,slmnentemelilkelerindenbiri,belkideenbatagelenidir. hlshereyinherteebbsnbadr.SaidNurs'ninkalemiile,"Budnyadahususanuhrevhizmet lerdeenmhimbiresas,enbykbirkuvvet,enmakbulbirefaati,enmetinbirnoktaiistinat, en ksa bir tariki hakikat, en makbul bir duay manevi, en yksek bir haslet, en safi bir ubudiyet ihlas"tr. Diyebiliriz ki, onun hemen btn eserlerinde zerinde durduu en mhim husus ihls olmutur. hlssz hibir msbet neticenin alnamayaca da bir hakikattir. Ubudiyetin tam mansyla ifasnda kulunihlsldavrannnbykehemmiyetiniizahedenSaidNurs,ubudiyetteaslolanbirdiertemel faktrdeyleaklamaktadr. "UBUDYETTEANCAKTESLMYETVARDIR,TECRBEYOKTUR;NKSEYYD,ABDNMTHAN EDEBLR;KEZANSANRABBNTECRBEEDEMEZ." Ona gre kul her eyden ziyade btn kuvvetiyle ihls kazanmaya mecbur ve mkelleftir. Kul, ihlsmsrrnruhunayerletirmekiinsonderecebirgayretemuhtatr. hlskazanmakvemuhafazaetmek,ortayakacakengelleridefetmekiinstadikinemlids turayapmamztavsiyeetmektedir. 1. Kul amelinde Allah'n rzasn gzetmeli; nk o rza olduu takdirde btn dnya ksse ehemmiyetiyoktur.Eerokabuletse,istersebtnhalkreddetsin,nemiyoktur. 2. Kur'nhizmetindebulunanMslmanlartenkidetmemekveonlarnstndefaziletfruluk cinsindengptadamarnkrkleyereklzumsuzekimeleremeydanvermemek. YineBedizzaman'agre"badet,dnyavehiretsaadetlerinevesileolduugibi,dnyahiret ilerini tanzime sebeptir; ahs ve nev' kemlta vastadr. Allah ile kul arasnda pek yksek bir nisbetveereflibirrabtadr." SaidNurs"ihlssahibibirkulHaliknaubudiyetleyaklarveOnunrzasndayinebuyollaka zanabilir"tesbitindensonra: "Eynefis!nsan,ecereihilkatinmeyvesiolduundandnyayabakanbirmahluktur.Ubudiyet ise,onunyznfenadanbekaya,halktanHakka,evirenmebdevemntehaortasndabirnoktai ittisaldir"sonucunavarmaktadr. Gerektendeibadet,ihlslayapldzamanonunmsbetsemeresinigrmekmutlakammkn dr.ZamangesedekulbumkfatgrrveYceRabbineolanballbirkatdahaartar;bundan itminankalbvemuhabbetullahaular.Birkuliin,hemdebudnyadabylesibirsaadetekavu maktandahaidealneolabilir? Muntazamveartlarnauyularakyerinegetirilenbiribadet,kulundnyailerinideonisbetteve intizam duygularyla yapmasn salar. Mesel gnn be ayr zamannda eda edilen namaz, bir kul iinaynzamandavakitleriayarlayanbirsigortavazifesigrr.Hayatnbellibirdisipliniindesrd ren kul, ilerini ayarlamada namaz vakitlerini nazar itibara alrsa sonuta nce kendisi rahat eder. ylem'minlergrlrki,randevularnfalannamazdafalancamidebulualmdiyeverirler.Bylece

123YAZILAR

hembirfarznamazcemaatleedaetmi,hemderandevularnkarmamolurlar. badetlerAllahilekularasndakiirtibatnenyksekveenerefliiletiimvastasdr.Kulun,dilekle riniYceRabbinesunduuennemliveensamimiortamdr.Allah'ayaklamann,arzuveistekleri Onasunmanneneminyoluibadetlerdir.Btnbunlarndatesindeibadetlerinsankemltaula tran, ona ubudiyetin lezzetini tattran bir ldr. Kulun Yaratcsna yaklamas ancak ubudiyetle mmkndr.Allahrzasnkazanmanntartmaszyoludayineubudiyettir.Ancakibadetinde,ubu diyetindemakbuliyetindeennemlifaktrihlstr.Birbakma"ihls"kavramgerekm'minlez delemitir;zdelemekzorundadr. Birdieradaninsanyaratlvakasnnengzelmeyvesidir;leminzdr.nkAllahinsan "...yeryzndekibirhlifeolarakyaratmtr...""...cinleriveinsanlarkendinekulluketsinlerdiye yaratmtr." Kur'nKerim,insann"Engzelbiimdeyaratldn"aklamaklaberaber,onunhrsnadkn ln,hilkatininzayflnkendisinedoruyolgsterildiinionueniyibileninbizzatYaratcsoldu unu acizliini Allahn emanetine talip oluunu insann ektiinin kendi ettii yznden meydana geldiinikinatn,insannemrineverildiinimhiyetini,farkllklarn,kabilevemilletlereayrlml n,gafletinivb.hususlardaaklamtr. Bedizzaman'nbumevzudazerindedurduunemlinoktalardanbirideinsann,ibadetetmek suretiyleyznyokolutanebedilie,halktanHakkaevirmegcneerimesidir.Kulibadetveubu diyetinhakknverdiilde,geiciolansfhemellerindenyakasnkurtararaksonsuzluaveebedi lieyelkenaabilir. 9.BEDZZAMAN'INDUADANSANACZNTESBT nsanpsikolojisiniokiyibilenBedizzaman,onunihtirasveacziindebocaladn,zamanzaman hemihtiras,hemdeaczininkurbanolduunu,bunlardankurtulmanndabiryolununbulunduunu uvecizcmleleriyleifadeediyor: "nsanhadsizaczivenihayetsizzaafkarsndabirdayanaknoktasaramaklavicdandaimaVa cibu'lVcudabakar.Hemnihayetsizfakrnda,sonsuzihtiyalariinde,nihayetsizmaksatlarakar .biristimdatnoktasaramayamecburolduundanvicdandaimaonaktadanbirGaniyyiRahimin derghnadayanr.Duaileelaar.Demekhervicdandaunoktaiistinatvenoktaiistimdatcihe tindeikikkpencereKadriRahm'inrahmetkapsnaalr,hervakitonunlabakabilir." teinsanbuikivakakarsndabirmelcearamakmecburiyetinidaimahissetmitir.Bumelceye mracaatnilkkapsda"dua"dr.Duay"ubudiyet"takipeder.Buaradaenaniyetduygusudainsann birdieradanhandikapdr.Buduygununzebunuolaninsankendinibirokktlklerdenkoruya maz.Hususandnyayayalnz"enaniyet"penceresindenbakanlariinhsrandahadabyktr: "nsanda iki vecih var. Birisi enaniyet cihetinde u dnyevi hayata bakmaktr. Dieri, ubudiyet cihetindeebedihayatabakar: 1. nsan yle bir aresiz mahlktur ki, sermayesi yalnz mevcudiyetten abuk ryen bir ci simdir. 2. zellikleinsanubudiyeteynelikaczvefakrcihetindepekbykbirvs'ativar,pekbyk birehemmiyetibulunuyor." nsann,dnyadayaadsrecekurmaklamkellef,hattazorunluolduubirdengevardr.tebu dnyahiretmuvazenesinitesisedemeyenleraresizlikiinderypgidenbircisimhkmndedir. Halbukiinsanleminbirzbdesi,Hlknbirhalifesidir.nsanolunun,bugeicidnyahayatndagir diibtnkmazlarkendiidraksizliininbirneticesidir: "nsan,hilkataacnnuurlubirmeyvesidir.Buradaikinemlinoktavardr 1.Gayetmuhteem,muntazambirdaireiRububiyetvegayetmusanna,murassabirlevhaisa nat. 2.Gayetmnevver,mzehherbirdaireiubudiyetvegayetvas,camibirlevhaitefekkrveis tihsan ve teekkr ve iman vardr. kinci daire, btn kuvvetiyle birinci dairenin namna hareket eder." Birbakmainsanbudnyayaimtihaniingnderilmitir.hiretehazrlkmanasndabuimtihanda muvaffakolmak,ubudiyetuurunaererekRububiyetsaraynkefetmekleancakmmkndr.nsan

124YAZILAR

nceliklesahipolduusayszhazinelerinkymetinibilmekmecburiyetindedir.Baboyaratlmadn dnmekzorundadr.nsannbucephelerinidenazaritibaraalarakUstaddiyorki: "nsandakiuzenginliktarzgsteriyorki,insannaslivazifesi,aczinivefakrnvekusurunud nerekubudiyetleilanetmekveihtiyalarnnyerinegetirilmesiniteminiinduaetmekvemevcudatn tesbihatn grp mahade ederek ahadet etmek ve nimetleri grp tefekkr iinde kretmek, ibretiindebakmaktr. "Endkaklolananlarki,ucihzat,ufnihayatnidamesiiinverilmemitir.Belkibirbakiha yatnsermayesidir."tebuyceidrakiyakalamasyolundainsann,btngayretiniharcamasniste yen Bedizzaman, Rububiyetin keml bulmasnn da kulun kendi elinde olduunu tebarz ettirmek iin,onuubudiyetesevkediyor;aczini,fakrnbilmesiniistiyor.Birhimesabesindeolduununuuru naermesigerektiinisylyorveylediyor: "Rububiyetinkemalikudretidahiisterki,kulkendizaafnvemahlkatnaczinigrmeklekudreti SamedniyeninazametiasarnakaristihsanvehayretiindeAllahuEkberdeyiphuzilerkuagidip Onailticavetevekkletsin. "HemRububiyetinnihayetsizhazineirahmetideisterkiabd,kendiihtiyacnvebtnmahlu katnfakrveihtiyalarnsualvedualisaniyleizharveRabbininihsanvenimetlerinikrvesena ileElhamdlillahileilnetsin." Btn bu sylenenlerden kan netice udur ki, bir kul iin ubudiyet yegne arei halstr. Kul, ubudiyetiyleHaliknakarkrvesenailevazifesinideifaetmiolmaktadr.Bubirbakma,birbor cudemeninrahatlninsannkazanmasdemektir.BaknstadBedizzamanbunoktayanaslak lkgetiriyor: "Yalnzbeerinduas,birfiilduanevindesamimibirihtiyailecz'ikesbi,birmakbulduahk mnegeer.OnudaCenabHakkabuleder.FiiliduaetmekneticesindeCenabErhamrrahimin RisaleiNuruoekirdektenhalkedipihsanetmi.Benimhissemhibircihettefahirolamaz,belki yalnzveyalnzkrdr.yleisekinatadedinceekrLillah,elhamdLillah..." 10.RSALENURAISINDANHAYATKNATDENGES HayatvekinatarasndakialkayaeitlizaviyelerdendikkatekenRisaleiNur,detabuikimef humuntamamlaylarnanemverilmesizaruretinidilegetirmekte,kavramnbuikiubudiyetleolan balantsnavecizbirekildedikkatekmektedir: "Kinatnneticesihayatolduugibi,hayatnneticesiolankrveibadetdahikinatnsebebihil kativeneticesidir.KinatnSaniiHayyKayymuzhayatlardannimetlerekarteekkrveevmiri Rabbanisinekaritaatveubudiyetlemukabeleetmeleriniister." GklerdeveyerdekihervarlnkendilisanileAllah'tesbihettiinibildirenHacSresi.yetinin tefsirihakkndaBedizzamanSaidNursylediyor: "Kur'n Hakm tasrih ediyor ki, artan fere, yldzlardan sineklere kadar herey Cenab Hakka ibadet,hamdvetesbiheder.Fakatibadetlerimazharolduklaresmavekabiliyetlerinegreeite ittir." ubilinenbirhakikattirkiinsaniinikilem,ikihayatvardr: 1. Dnya. 2. hiret. nsannenbatagelenvazifesidebuikilemarasndaokhassasbirdengekurabilmesidir.nk her iki lemin kendine has kriterleri vardr. Her iki lem de belli bir lde sapma ve inhiraf kabul etmez.Eeristenilenekildedilbirdengebuikilemarasndakurulamazsaozamaninsanniiol duka zor demektir. Bu dengelerin nasl ve ne ekilde kurulmas gerektii slamn iki ana kayna Kur'nKerimvehadisieriflerdeaklanmtr.manveibadetinekavibirm'min,nceliklebuiki kaynaa mracaat edecek, buralardan ald direktif ve ilhamla her iki hayat tarzna yn verecektir. YaniPeygamberibiriradla"Hilmeyecekmigibibudnyaiin,yarnlecekmigibidehiretiin alacaktr. Zamanzamanbuikihayatarasndakihassasdengeyikuramayaninsanlarnbocaladklar,terazinin birtarafnaarlkverincedierkefeninsarktolmutur.Dengeyiherhangibirtarafnlehinekullan makhatalvenoksanbirdavrantr.

125YAZILAR

badetveubudiyetkonusundainsanbirdeunoktaygzdenuzaktutmamaldr:Kinattahervar lkkendidiliyleYceYaratannaduaveibadetetmekte,ubudiyettebulunmaktadr.Nitekimbukonu daCenabHakylebuyurur: "Grmedinmiki,gklerdeolanlarveyerdeolanlar,gne,ay,yldzlar,dalar,aalar,hayvan larveinsanlarnbirouAllah'asecdeediyor..."yetikerimenindevamndabirokkimseninzeri ne azabn gerekleecei, Allah'n hor ve hakir grd kiilere ikramda bulunacak hi kimsenin ol madaklanmtr. Ayn meale yakn bir dier yeti kerimede kinattaki btn varlklarn kendi lisanlar ile Cenab Hakktesbihettikleriaklanmtr. Gnmzdetabiatilimlerindekigelimelerbuvebenzeriyetlerindahaiyiaklanmasnaveanla lmasnaimknvermektedir.Nitekim,ncelericanszvehareketsizolduklarzannedilenvarlklarile grnen btn eyann atomlardan meydana geldii artk ispat edilmi bulunmaktadr. Atom ekir deklerininevresindekielektronlardasreklivemuntazambirekildeekirdeinetrafndadnmek tedirler.teonlarnbuekildekidnleriniilimadamlar"Allah'tesbih"olaraktefsiretmilerdir. nsanndndakidiercanllarnibadetiniaklamakbakmndanuyetikerimedenemlidir: "GklerdeveyerdebulunanlarladizidizikanatrppuankularnAllah'tesbihettiklerinigrmez misin?Herbirikenditesbihiniveduasnbilmitir.Allahonlarnyapmaktaolduklarnhakkylabilir." Kinattakibtnvarlklarnibadetleriniincelendiindebunlarnanagruptatoplandklarnsy lemekmmkndr: 1. Cmid(canszvarlklar). 2. Bitkiler. 3. Hayvanlar. Cmidlerdenrnekolarak"da"abakalm.Dalaryetikerimedegemektedir.CenabHakda lara dikilmelerini, hareket etmeden durmalarn emretmitir. Bu takdirde dalarn ibadeti hareket etmedendikilipdurmalardr.yleiseMslmanlarnnamazndacemdatn(hareketsiz,canszvarlk lar) ibadetlerinin mndemi olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Ayn ekilde hayvanlarn ve bitkilerin bazzeldurumlarnn,onlarnibadetlerinebireriaretolduunusylemekyanlbirtesbitdeildir. Btnbunlarailvetenbiryetikerimede,glgeninAllah'asecdeettii,gneegreksalpuzama snnonunibadetiolduuaklanmtr. YineKur'nKerim,gne,ayveyldzlarndaAllah'aibadetettiklerinibildirmektedir.Onlarniba det ekilleri devaml doup batmalar, kendi mihver ve yrngelerinde sapmadan dnmeleri olsa gerektir. 11.HZ.EYYUB'UNDUASINAGETRLENYORUM Enteresan ve calibi dikkat bir dua numunesi de Hz. Eyyub'undur (aleyhisselm) Bedizzaman'n kalemindeokuyalm: "Hz.Eyyub(aleyhisselm)hastalnazimmkfatndnerekkemalisabrlatahammledip kalm,sonrayaralarndantevelldedenkurtlarkalbvelisannailitiklariin: 'YaRab!Zararbanadokundu.Lisanenzikrimevekalbenubudiyetimehalelveriyor'diyemna catedip,CenabHakhlisvesafi,gararsz,omnactkabuletmi". SaidNurs,Hz.Eyyub(aleyhisselm)hakkndaki,onunduasnihtivaedenyetikerimeyiksaca beyan ettikten sonra sz, cemiyetimizin iinde bulunduu duruma getirerek yle bir neticeyi gzlernneseriyor: "Hz.Eyyub'un(aleyhisselm)zahiriyarahastalklarnnmukabili,bizimbtn,ruhivekalbhas talklarmzvardr.da,diebirevrilsekHz.Eyyub'tandahaziyadeyaralvehastalklgrne ceiz;nkilediimizherbirgnah,kafamzagirenherbirphe,kalbveruhumuzayaralaraar." MfessirlerinaklamalarnagreHz.Eyyubhalivaktiyerinde,aileefradoldukakalabalkbirzt idi.Evininyklmaszerineailesindenokkiilm,malmlktelefolmutu.Onyldanfazlasren ar bir beden hastala tutulmasna ve bana gelen btn bu felketlere ramen, halinden bir an bileikyetetmeyerektakdiriilhiyerzagstermitir.O,biryandandadurumunuCenabHakkaar zederekshhatveafiyetistemektenekiniyordu.Nihayethanmnnbukonudakiricasnkramayarak,

126YAZILAR

sadece"...bamabirdertgeldi.Sen,merhametlilerinenmerhametlisisin"yetindeifadesinibulan szlerleniyazdabulunmaklaiktifaetmitir. DikkatleveibretlednlrseHz.Eyyub'un(aleyhisselm)gerekahsiveailevidurumunda,ge reksebanagelenbuncafelketeramenduadagsterdiiistinavesabrhertrtavsifinstnde dir.Hz.Eyyub'un(aleyhisselm)hideksasrmeyen,budayanlmasghalindenikayetetmeksizin sabrgstermesindenikyettebulunmamasndanm'minlerinalacaklarokderslervardr.Gerek tem'miniayaktatutan,sabrvemetanetdeilmidir? teburadanhareketleBedizzaman,"Hayatmusibetlerle,hastalklarlaberraklar,kemalbulur, kuvvetbulur,terakkieder,tekemmleder,neticeverir,vazifeihayatiyetiyapar.Yeknesakistira hatdeindekihayat,Jayrmalzolanvcuttanziyade,errimahzolandemeyakndrveona gider"diyor. Bedizzaman,duaveubudiyeteverdiiehemmiyetinokgzelbirtecellisiniRububiyetvesabrla meczederekgsterdiindenHz.Eyyub'a(aleyhisselm)veonundavranlarnadikkatimiziekmekiin diyorki: "Hz. Eyyub (aleyhisselm) mnctnda, nefis istirahati iin dua etmemi. Belki lisn zikir ve kalbitefekkremniolduuzamanubudiyetiinifatalebeylemi.Bizomnactlabirincimaksa dmz,gnahlardangelenmanevruhyaralarmznifasnniyetetmeliyiz. "Maddihastalklariinubudiyetemniolduuzamanilticaedebiliriz.MademOnunrububiyeti nerazyz;onoktadaverdiieyerzalzm." Butesbitveizahlardananlalmaktadrki,kulhem madd,hem manevhastalklarndanifabul mak iin Hlk Hakmin Rububiyetine raz olmak durumundadr; bylece verdii eylere de rza lzmdr. Lem'alar'ngiriksmndahayatnbirnevifelsefesiniyapanstad,birkanktehalindeizahettii duamevzuunaucmleleriyledevamediyor: "U DRI DNYA, MEYDANI MTHANDIR VE DRI HZMETTR. LEZZET, CRET VE MKFAT YERDELDR.MADEMDRIHZMETTRVEMAHALLUBUDYETTR.HASTALIKLARVEMUSBET LERDNOLMAMAKVESABRETMEKARTIYLAOHZMETEVEOUBUDYETEOKMUVAFIKOLUYOR VE KUVVET VERYOR. HER BR SAAT BR GN BADET HKMNE GETRDNDEN, EKVA DEL, KRETMEKGEREKR." Yinestadagreibadetikiksmdr: 1. Msbet. 2. Menf. "Msbetksmmalm.Menfksmisehastalklarvemusibetlerle,RabbiRahm'inetevecchedip, Onudnp,Onayalvarphlisbirubudiyettebulunmaktr.Buubudiyeteriygirmez,hlistir.Eer sabretse,musibetinmkfatndnse,kretse,ovakitherbirsaatibirgnibadethkmnegeer. Ksackmruzunbirmrolur. Bu aklamalardan sonra Bedizzaman "Asl musibet ve muzr musibet, dine gelen musibettir. Musibetidiniyedenhervakitderghilhiyeyeilticaedipfefyadetmekgerekir"eklindekitesbiti ileaslfelketedikkatimiziekmektedir. 12.BRYETVEBENKTE SaidNurs,"Duaetmek,hemhulsvehuuileduaetmek,hernamaznsonundabilhassasabah namazndan sonra, hususan mescidlerde, hususen leyalii mehrede, Ramazan'da, Leylei Ka dir'deduaetmekkabulekarinolmasRahmetilahiyedenkaviyyenmemuldur"szleriyle,duann dabn,makbuliyetartlarn,vakitlerini,duayaistifarilebalamakgerektiini,kabulolmasmjde lenenhususanlarn,duaedilecekmahalleri,mbarekgecelerdeduaetmeninfaziletini,yetveha disieriflerdeduaetmeninbereketinimcmelenbeyanetmektedir. BuradaszkonusuolanBakarasuresinin.yetindekul,CenabHaktanhembudnyada,hemde hiretteiyilikvermesinivekendisiniCehennemazabndankorumasnister. yetikerimedegeen"hasene"kelimesiokeitlimanalaragelmektedir.zetolaraksylemek gerekirse"hasene",insannnefsinde,bedeninde,ahvalinde,nailiyetlemesrurolacabirnimettirki, isimmanasylagzelvegzellikdemektir.Kur'nKerimdevaridolanhsnler(gzellikler)iseekse

127YAZILAR

riyetlebasiretcihetindenmstahsenolanlardr.Bununiinyalnzbidayetinazaritibaraalarakdnya gzelliiistemekaklkrdeildir. Bedizzaman,Szler'de(23.sz,1.mebhas,5.nokta)izahettii"Deki:EerduanzolmasaRab bimkatndaneehemmiyetinizvar?"yetikerimesinibukereMektubat'nda(25.mektubun1.zeyli) benktehalindeaklamaktadr: 1. Nkte:Duabirsrrazimiubudiyettir;ubudiyetinruhuhkmndedir. 2. Nkte:Duanntesiriazimdir.Hususanduklliyetkesbederekdevametse,neticevermesiga liptir.HalklemistikbaldeoZt(Hz.Muhammed),nevibeernmna,ogelecekduaykabulet mi,kinathalketmi.teeyMslman!Seninrzmaherdebylebirefinvar.Buefinefaatini kendinecelbetmekiinonunsnnetineittibaet! 3. Nkte:Duaykavliihtiyarininmakbuliyetiikicihetledir;yaaynmatbuluilemakbulolurve yahutdahaevlasverilir.Mesel,birisikendinebirerkekevlatister,CenabHakHz.Meryemgibibir kzevldnverir."Duaskabulolunmad"denilmez;"dahaevlbirsurettekabuledildi"denilir.Ba zankendidnyasnnsaadetiiinduaeder,duashiretiinkabulolunur;"duasreddedildidenil mez"; belki "daha evl bir surette kabul edildi" denilir. Biz Cenab Haktan isteriz, O da hikmetine grebizimlemuameleeder.Meselhastabalister,tabibihazk,stmasiinsulfataverir.Buna"Ta bibbenidinlemedi"denilmez. 4. Nkte:Duannengzel,enltif,enleziz,enhzrmeyvesiudur:duaedenadambilirki,birisi onunsesinidinler,derdinedermanyetitirir.Onunkudretelihereyeyetiir.BirKerimZtvar,ona bakar,nsiyetverir.BukiiOnunhuzurundakendinitasavvurederekbirferah,birinirahduyar,dn yakadararykzerindenatp"Elhamdlillah"der. 6.Nkte:Duaubudiyetinruhudurvehalisbirimannneticesidir;nkduaedenadam,duasyla gsteriyorki,btnkinatahkmedenbirisivar,enkkilerimettlavar.Nitekim,"Rabbinizbu yurdu ki: Bana dua edin, size cevap vereyim" Eer vermek istemeseydi, istemek vermezdi. Burada mantkbircmleilemeseleenvecizekildeanlatlmtr. Bedizzaman'nFurkanSuresi77.yetinegetirdiiizahciddenokmanidardr."VERMEKSTEME SEYD,STEMEKVERMEZD"cmlesitekbanavebuhaliylebileyetikerimeyimantkdokusuiin devermektedir."NekymetverirsizeRabbim,duanzolmasa"cmlesi,insanyaratlnnhikmetinin ibadetveubudiyetolduunu,ibadetveubudiyettenyoksunbirkulunAllahindindebirdeerininbu lunmadnbizebildirmektedir.Ayetindevamnda,duanzolmadtakdirdetekzipetmisiniz,Rabbi nizeinanmamsnzdemektir.Otakdirdetekzibincezasyarnboynunuzageer,diyebuyurulmakta dr. Yinebuyetikerimenintefsirinde,Allah'ngerekkullarnavaadedilenbykmkfatlaraztola rakkfirlereyaplanbirikazlaylebuyurulmaktadr:"YardmvehimayeiinAllah'aduaetmezve Onaibadettebulunmazsanz,Onunyanndahibirdeerveneminizolmayacakvesizdenmsta ni olduunu, hibir ekilde yardmnza muhta bulunmad iin size hi itibar etmeyecektir. Size rahmetiyledavranmasiin,kendisineduaetmefrsattanmas,phesizkendiyararnzadr.Bu nudayapmazsanz,dieryaratklarlaaranzdahibirfarkkalmaz"Ksacabuyetikerimededuave ibadeti olmayan insann, Allah Tel indinde bir deerinin bulunmad, bu gerei yalanlayanlara azabnmutlakaurayacakesinliklebildirilmitir. 15.DUAHASTALIAFAMIDIR? Her insan, hayatnn eitli dnemlerinde baz hastalklara tutulabilir. Her hastala duar oldu undaHaliknakargelmeksizinkredebileceknoktalaryakalamakinsannhemzdrabndindirir, hem de onu mitsizlie dmekten korur, duaya daha fazla zaman ayrma imknna kavuabilir. Bu duygularizahsadedindeBedizzamandiyorki: "Hastannduasnnmakbuliyetiehemmiyetlibirmeseledir.Bensenedenberi,bendekikulun denilenbirhastalktanifaiinduaederdim.Benanladmki,hastalkduaiinverilmi.Duailedua y, yani dua kendi kendini kaldrmadndan, anladm ki, duann neticesi uhrevdir, kendisi de bir neviibadettirvehastalklaaczinianlaypderghilahiyeyeilticaeder. Hemduaistediimiztarzdakabulolmazsa,makbulolmaddenilmez.HlkHakmdahaiyibili yor,menfaatimizehayrlneiseonuverir.Bazandnyayaaitdualarmzmenfaatimiziinhireti

128YAZILAR

mizeevirir,ylekabuleder." Hastalninsanbirtakmaktiffaaliyetlerdenalkoymasnnhastaiinbirmenfilikolmadn,in sann hastalk sebebiyle de sevap kazanacak vesileleri yakalamasnn mmkn olduunu beyan iin SaidNursLem'alar'daylediyor: "Eyhastalkvastasylahayratyapamamaktanikyetedenhasta!kret.Hayratnenhalisinin kapsn sana aan hastalktr. Hastalk mtemadiyen hastaya ve lillah iin hasta bakclara sevap kazandrmakla beraber, duann makbuliyetine en byk bir vesiledir. Hz. Peygamber (sallallh aleyhivesellem)Efendimiz,'Hastalarnduasnalnz,onlarnduasmakbuldr'buyurmulardr." Buizahnsonundakihadisierifdebizeinirahverenbirhasletibiritmi'nanihtivaetmektedir. Bedizzaman Said Nurs'nin birok yeti kerime ve hadisi eriflere mantk, ruh, tatminkr ve muknyorumlargetirdiini'ifadeetmitik.imdiarzedeceimiz"Sendenbakalhyoktur.Seniher trlnoksandantenzihederim.Gerektenbenkendinezulmedenlerdenoldum"yetikerimeside bunlardanbiridir.BalnkarnndakalanHz.Yunus'un(aleyhisselm)CenabHakkabumnacatayn zamandamhimbirvesileiicbeiduadr.Ovaziyetteesbabbilklliyeskutetmitir;nkohalde onanecatverecekylebirztlzmki,hkmhembala,hemdenize,hemgeceye,hemcevvise mayageebilsin. Bedizzamanbuyetikerimeyitefsirdensonraszyinecemiyetinilerasdurumunagetirerek birsosyologedasylauibretdolutabloyudikkatimizesunuyor: "Hz. Yunus'un (aleyhisselm) birinci vaziyetinden yz derece daha mthi bir vaziyetteyiz. Ge cemizistikbaldir,istikbalimiznazargafletleOnungecesindenyzderecedahakaranlkvedehet lidir...Mademhakikivaziyetimizbudur;bizdeHz.Yunus'a(aleyhisselm)iktidaen,umumesbabtan yzmz evirip, dorudan doruya MsebbiblEsbab olan Rabbimize iltica ederek ayn duay tekrarlamalyz.NaslkiomnctnneticesindeHz.Yunus'a(aleyhisselm)balkbirbinek,birde nizalt,denizgzelsahra,gecemehtaplbirltifsuretalm,bizdahiomnctnsrrylabuduay okumalyz." Bedizzaman'agregafletvedalaletimizsebebiylealeyhimizeittifakedenistikbal,dnyavehe vaynefsinzararlarnuzaklatracakyalnzoZtolabilirki,istikbaltahtemrinde,dnyatahthk mnde,nefsimiztahtidaresindedir. "AcabagkleriveyeriYaratan'danbakahangisebepvardrki,eninceveengizlihtratkal bimizi bilecek? Ve bizim iin istikbali, hiretin icadyla klandracak ve dnyann yzbin boucu dalgalarndankurtaracakhZtVcib'lVcuttanbakahibirey,hibircihette,Onunizni veiradesiolmadanimdatedemezvehalaskarolamaz. "Mademkihakikathalbyledir.Bizdahiomnctnsrrylaaynduayokumalyz.Bylece istikbalimize,dnyamza,nefsimizeOnunmerhametnazarlarnekmeliyiz." 16.BEDZZAMAN'INHZ.PEYGAMBER(SALLALLHALEYHVESELLEM)NHUSUSDUASI Bedizzaman,umumidualarnndndabazdualarnhususisuretteyapmtr.RisaleiNurKlli yat iinde Onun sadece Hz. Peygamber Efendimize (sallallh aleyhi ve sellem) ayrd dualarnn birkanbumevzudadabirfikrimizolmasderediyoruz. "ALLAH'IM!KCHANINEFENDS,CNVENSANLARINMEDARIFTHARI,DNYAVEHRETSAA DETNNSEBEB,PEYGAMBERLKVEKULLUKOLMAKZEREKMANEVKANADINSAHB,KULUNVE RESULNHABBNESALATVESELMEYLE!AMN." Kur'nkerimidemevzuubahsederekHz.Peygamberefendimizi(sallallhaleyhivesellem)ya dettiibirdierduasudur: "EYKUR'N'NDRENALLAH'IM! KUR'NVEKENDSNEKUR'NNDRLENZTHAKKINKALBLERMZMANVEKUR'NNURUY LANURLANDIR,DUAMIZIKABULBUYUR,EYKENDSNDENYARDIMSTENENYCEMEVL,BZMAH CUPEYLEME." Bedizzamann,sadeceresulullahefendimizle(sallallhaleyhivesellem)iktifaetmeyereklve ashabn,peygamberkardelerinidedahilettiiduasiseyledir: "ALLAH'IM!EFENDMZMUHAMMED'E,ONUNLVEASHABINAVEPEYGAMBER"KARDELERNE, SENN N HONUTLUK VE ONUN HAKKINI EDA EDECEK BR MERHAMET VE SELM EYLE! BZ VE

129YAZILAR

DNMZSELMETTEKIL.DUAMIZIKABULBUYUR,EYLEMLERNRABB!" Snnetiseniyyeyeittibamevzuundaokhassasolanbedizzaman,buhassasiyetiniuduasyladi legetirmektedir: "ALLAH'IM!SNNET.SENYYEYEUYMAYIBZENASPEYLEEYRABBMZ!BZENDRDNKTABA NANDIKVEPEYGAMBER'EUYDUK.SENDEBZSENNBRLNEVEPEYGAMBER'NDORULUUNA AHTLKEDENLERLEBERABERYAZ." Hz. Peygamber (sallallh aleyhi ve sellem) efendimizin hrmetine, anne babamzn cehennem ateindenkorunmasvecennetedahiledilmesidileinistaducmleleriyledilegetiriyordu: "ALLAH'IM!SETNPEYGAMBERN(SALLALLHALEYHVESELLEM)HRMETNEBZ,ANNEVE BABAMIZICEHENNEMATENDENKORU.BZ,ANNEVEBABAMIZIYLERLEBERABERCENNETEKOY. DUAMIZIKABULBUYUR." Yine resulullah (sallallh aleyhi ve sellem) hrmetine Cenab haktan bir dier dilei, bize ihsan edilenmaddivemanevinzklarmznbereketlenmesidir: "YARAB!URESULEKREM'N(SALLALLHALEYHVESELLEM)BEREKETHRMETNEBZEH SANETTNMADDVEMANEVRIZKIMIZABEREKETHSANEYLE". Bedizzaman,Hz.Peygamberefendimizin(sallallhaleyhivesellem)mmetihakkndanaslbir duadabulunduunuizahsadedindeylebirifadeikelmediyor: "TEBAKOZTYLEBRSALTIKBRADA,BRBADETULYDASAADETEBEDYENDUA EDYORK,GYABUCEZRE,BELKBTNARZONUNAZAMETLNAMAZIYLANAMAZKILAR,NYAZ EDER; NK UBUDYET SE, ONA TTBA EDEN MMETN UBUDYETN TAZAMMUN ETT GB, MUVAFAKATSIRRIYLABTNENBYANINUBUDYETSIRRINITAZAMMUNEDER." 17.BEDZZAMAN'INUMUMDUALARINDANNUMUNELER Bedizzaman'n Hz. Peygamber Efendimiz (sallallh aleyhi ve sellem) ve ferdi dualarndan ayr olarakumumimanadaeitlimevzularihataedendualardabulunmaktadr.DahaokMektbat'n dayeralanbudualarndanbirkanumuneyiburadatakdimediyoruz: "YalhiveyaRab! "BenimangzyleveKur'ntalimiylevenuruylaveResuliEkrem'in(aleyhisselm)dersiyleve smiHkimingstermesiylegryorumki,gkyzndehibirdeveranyokturki,byleintizamyla Seninmevcudiyetineiaretvedelaletetmesin. "EyKdiriZlcell! "Cevvifezadakihava,bulutveyamur,yldrmveimekSeninmlkndeSeninemrinle,Senin kudretinlemusahharvevazifedardr." statBedizzaman'n,dahaokCenabHakknyceadnzikrederekyaptve"Besmele"year lkverdiibirduasdayledir: "EydnyadadahaokRahmanvehirettedeRahmisimlerinitecelliettirenAllah'm!Bismilla hirrahmanirrahimhrmetine,Rahimiyetineyakrekildebizemerhametet!Rahmniyetineyara rekildebizeBismillhirrahmnirrahm'insrlarnanlamaynasibeyle!min..." "Allah'm!Bismillah'nsrlarhrmetine,lemlererahmetolarakgnderdiinZta,onunbtn l ve ashabna, Senin rahmetine ve onun anna yakr ekilde salt ve selm eyle. Bize yle bir merhamettebulunki,bu,Senindndakiyaratklarnaihtiyabrakmasn.min!" UstadBedizzaman'nimditakdimedeceimizduasda,hernekadarferdibirmahiyetarzediyor gibigrnsede,herm'miniinnumunealnabilecekdurumdadr: "lhi!Gnahlardilimituttu.Emrinekaritaatsizliiminokluuutancmdannediyeceimibi lemez hale getirdi. iddetli gaflet sesimi kst. Rahmet kapn alyor ve efendim, dayanam olan eyhAbdlkadirGeyln'ninSencemakbulvekapcnnyanndatannansesiylemafiretkapnda duraraksesleniyorum." Yukardabirnumuneolaraktakdimettiimizdua,baznoktalardabirncekiduayamabihgibi telakkiedilsede,buradahususaneyhAbdlkadirGeyln'ninhimmetitalepedilmektedir. Bilinen bir hakikattir ki, Bedizzaman, dnyann fniliini, aldatcln daima gz nnde bulun durmu,hepebedolanhiretlemineynelmitir.Bunun,dualarnaaksedenifadelerindenbazlarn aayaalyoruz:

130YAZILAR

"Allah'm!Bizednyadasevgini,biziSanayaklatracakeylerinsevgisiniemrettiinekildeisti kametzereyaamayvehirettederahmetinivecemalinigrmeyinasipeyle." "Fniyim, fni olan istemem. cizim ciz olan istemem. Ruhumu Rahman'a teslim eyledim, gayristemem.sterim,fakatbirbakiyaristerim.Zerreyim,fakatbirSermedisterim." "Bki hakiki yalnz Sensin. Msiva fnidir. Fni olan elbette baki bir muhabbete ve ezeli ve ebedbirakaveebediinyaratlanbirkalbinalkasnamedarolamaz.Mademohadsizmahbubat fnidir,benibrakpgidiyorlar.Onlarbenibrakmadanevvelbenonlar'YaBaki!Ente'lBki'diye rekbrakyorum." stadBedizzaman'naadaokuyacamzuduasda,evvelkidualarndanbazsnnteyitvetek rardurumundaolmaklaberabersonlarnadoruhususiyetarzedencmlelerihtivaetmektedir.Bir likteokuyalm: "lhi! Evim ve menzilim gibi olan dnyama kar iddetli alkalarm var. Hlbuki 'Yeryznde hereyfnidir.CellveikramsahibiolanRabbininZtmstesna'yeti,benimbueviminharabiye tiniveyklacakolanbuevlebirliktetamaktaolduumarzularmndasonaereceiniilnediyor. BukorkunmusibettenvesnpgidensevgililerdenayrlktankurtulugcancakSendedir.Beni buglerdenmahrumeylemeYaRabi!" lmnkesinliklehissedenm'mininyapabileceibasitveksabirduanumunesiolmakasn danonunikiduasnveriyoruz: "YaRahman!YaHannn! "Benignahlarmnaryklerindenkurtar! "tekabrimegirdim,kefenimesarldm.Tayanlarbenikabrebrakpgittiler.Seninafverah metini bekliyorum. Senden baka snacak yer yok. Beni irkin gnahlarmn arkadalklarndan kurtar!Yerimigenilet!" Dnyanngeiciolduunu,alyiinekaplmamakgerektiini,gaddarln,hilekrln,insannbu durumkarsndauyankbulunmakmecburiyetinivb.deMektbt'ndaucmlelerleifadeetmekte dir: "EyRabbiRahmim,HlkiKerimim! "Benim si ihtiyarmla mrm ve genliim zayi olup gitti, mr ve genliin meyvelerinden elimdeelemvericignahlarvezilletvericielemler,dalletvericivesveselerkalmtr.Buaryk vehastalklkalbvehacletliyzmlekabreyaklayorum.Okabirbirmenzilvebirincikapdr.u dnyaokgaddardr,hilecidir.Birlezzetversebinelemektirir.Birzmyedirseyztokatvurdu rur." nsannemellerininokluuvebuemellerinekavumakiingsterdiiihtiras,neticededebunlara nailolamayndilegetirildiiikiduanumunesi,bizeOnunbumevzudakidnceleriniaksettirmesi asndanmhimdir: "lhi!htiyarmzayfbirklabenzer.Emellerimisesaylamayacakkadaroktur.Onlarszyapa mayacameyleri "Hibir eyi dualarma, niyazlarma hedef edinmem. Ancak krei arz harekete getiren, felek arklarn durdurmaya ve gne ve ayn yerletirilmesiyle zamann hareketini teskin ettirmeye ve vcudun ahikalarndan yuvarlanp gelen u dnyay sakin klmaya kadir olan, kudreti nihayetsiz, CenabHakkadualarm,niyazlarmarzvetakdimediyorum." Bedizzaman'nbuhususidualarndanayrolarakherMslmannherzamanokuyabileceitarz da baz mnacatlar bulunmaktadr. Okuyucularmzn bu mevzuda da bir fikir sahibi olmalar bak mndanotrdualarlaalkalbirkanumunetakdimiediyoruz: "slmdinivekmilimannimetinibahettiiiinAllah'ahamdolsun." "EmirlerineitaatetmevehayrlileriyapmadamuvaffakkldiinAllah'ahamdolsun." "YaRab!Kusurumuzuaffet.BiziKendine,kulkabulet.Emanetinikabzetmekzamannakadarbi ziemanetteeminkl!min!" "Allah'm! Kalblerimizi iman ve Kur'n'n nuruyla nurlandr. Bizi Sana muhta olma uuruyla zenginletir.Sanaihtiyaduymamayoksulluunadrme." Sonolarakteberrkenuduasndaokuyalm: "Allah'm! Kur'n' bizim iin dnyada yolda, kabirde canda, kyamette efaati, Srat kpr

131YAZILAR

sndenur,Cehennemateinekarrtveengel.Cennettearkadavebtnhayrlilerderehber vendereyle." FaydalanlanKaynak: OsmanCLACI,RisaleiNurAsndanDUAveUBUDYET,NesilYayn,Eyll,1997,stanbul

132YAZILAR

SABATAYSTLERN BAYRAMLARI VE GARP TKATLAR Bunlaruekildezetlemekmmkndr: 1TahumBayram:NisanSivanaynnondrd. Bubayramnsebebi,birTevratyetinegreSabatay'nadnabenzeyenbirsznbulunmasnaat fediliyor.Bugn,Israilinssvezatenolacakvednyayemiionlarnerefvegururuutekilede cek...inannbyle.. 2Sabatay'n Eli Tarafndan takdis bayram: Nisan Sivan aynn drdnc gn. Buradaki Eli'den.muradGazzeliNathan'dr.Hatrlardadrki,Sabatay'nFilistingezisindesznettiimizNat hanonumesih,olaraktanmgyaonunpeygamberiolmutu. 3Nisanaynn26'si.Onubugnsizeverdilereklindebranicedentercmeedilentarihibirha trayaatfedilen,neyedelaletettiiakabelliolmayanbirbayramdr. 4'RuhunGiyinmeeBalamasBayram:9Temmuz SebebiSabatay'nmesihlikilhamnduymaabalamasolarakyorumlanr, 5SamuelPr'imonundouubayram:Temmuz.17'dekaynbiraderinindoumudolaysylakut lanr. 6DonanmaBayram:Temmuz23.Tahminegre,bubayramMesihingelmesiylemeydanage len dini inklab anmak iin kutlanr. Sabatay, bu mnasebetle kendisine inananlarn evlerini trl ekildedonatmalarnemretmitir. 7MukaddesCumartesi:Temmuz24.Bubayram,Sabatay'nkarsSaraerefineihdasedilmitir. 8 Zaferle talanmann balamas bayram: 13 ubat. Bu bayramn hangi vesileye istinat ettii bellideilsedeSabatay'nKahire'desarrafbaYusufelebikarsndakibaarlarnaveyadahasonra Aydos'da iken Mesihlie ortak kan Polonyal Haham Nehime Kohen gn gece tartmadan sonra,butartmadanzaferlekmasnaatfedilir. 9MeserretBayram:9ubat.BubayramKudsmabedinintahribininhatrasmnasebetiyletu tulan yasn bir meserret gnne dntrlmesi emrinden ileri gelir. Ayrca bu gnn, Sabatay'n doumgnolduunuiddiaedenvebunainaniardavardr. 10TuzlamaBayram;ubat15.SabataySevi'inkralilnedilmesidolaysylakutlanr. 11MiladitakvimegreEkim14Rebilevvel14.gnkutlananbayram:Sabatay'nEdirne'de slamiyetiszdekabulederek,yenibirdinizmrenindouumnasebetiylekutlanr. 12Sabatay'nDouBayram:Mart21,Ancak9ubattarihlerindekutlananbayramdado ugnolduundan,Sabatay'nikikezdnyayageldiigibiortayainanlmazbirdurumkmak tadr.Vebunlardanhangisininhakikatveyahakikatayaknolduubirvesikayadabalanmdeildir 13Sabatay'nSnnetBayram:Mart28, 14Aralkaynn16'sndakutlananvemanasimdiyekadartesbitedilememibirSabatayistbay ram. 15PurimekerBayram:ubat15. 16 Kuzu veya Drt Gnl Bayram: Mart 22. ilkbaharn balangc dolaysyla kutlanan bay ram. KUZUBAYRAMIveyadieradileEKERBAYRAMI Yaplareitliaratrmaveincelemelerdenbukonuzerindeuneticelerkyor:KuzuBayram 22Adar'damartyaplr.Bubayram,gnbattktanoksonra,gecelerikutlanr.Heryl,kuzuetibu bayramdolaysylavezelolarakyenilir.Buzeltrendeenazndanikisierkek,ikisikadnveevlidrt kiininbiraradabulunmasgerektir.Evliiftlerinsaysartabilir,amaazalamaz.Kadnlarengzelelbi selerinigiyerveziynetlerinitakptaktrrlar,sofrahizmetleriniyaparlar.Yemekbitinceklarsnd rlrvebelirlibirmddetkaranlktakalnr.Bubayramdolaysyladoacakocuklaraeitkutsiyet izafe"edilir"vebayramaDrtgnlbayramaddaverilir. Bir gen, Sabatayist ise Kuzu Bayramn u ekilde anlatmtr ve bu anlattklar Resimli Dnya Dergisinin15Ekim1925tarihlinshasndakelimesikelimesinevardr. Zannediyorumkikuzubayrammerasimidnmelerdehldevamedenbiradettir.Vegaliba evvelcebenimmensupolduumailededahitatbikedilirdi.Fakatitirafedeyimkibenhigrmedim. Sonzamanlarakadardnmelerbukuzumerasimindenncehikuzuetiyemezler,ilkbaharatesadf

133YAZILAR

eden muayyen bir gnde okunmu bir kuzu kzartlr ve evli erkekler zevceleriyle birlikte ziyafette hazrbulunurlar.Fakatbengenvebekrolduumiinhiitiraketmedim.Onunsrrnanlamakiin yaptmbtnteebbslerboagitti.nkbanacevapolarak,sendeevlen;ondansonrarenir sin,derlerdi. Kuzubayramn,Prof,Galanteuekildeizahediyor:stanbulniversitesindeeskiarktarihipro fesr olmak sfatyla ben ok defa eski adetlerin mukayesesine frsat buldum. Burada sz edilen mesele,hadisevesahne,kkneskiarkntarihindealyor.Bukkudur. Hurafeyegrekntabiatlrvegktanrszincirdedir,ilkbaharngndnmndegktanrs AttiskinatniekamamevsiminiilaniinyeryzneinervetabiatilahesiMveyaAmmas tarafndan kabul edilir. Ve onunla evlenir. Bu bir, ak bayramdr. Bu gk tanrnn gkten inii, eski kavimlerdeylekutlanrd: Birbykamaaseilerek,aamenekelerlertlrvetanrAttis'intasvirveonuninanna aitaragerelerlesslenirdi.Attis'ntasviribirtlrtyesarl,lgibidururdu.nkbubatlinan agre,Attis'inertesiseneyenidendirilmekzere,lmolmasgerekti,ilkbaharn,ertesiyldomak zerelgibi...Buam,trenlevehazrbulunanlarnsylediiilahiarklarlaateeverilir.Sonra trendehazrbulunanlargktanrsylayerilahesininevlenmelerierefineaklagelebilecekenirkin ve adaba aykr erotik mbe balarlard. Eski kavimler tarihini incelersek bu trenin sonralar da uygulanmolduunuvesonzamanlardadabazizlerbraktngrrz. AnadolununbazyerlerindeokazdaolsahalaAttisinuygulayanlaryardr Not:Buyaz1925ylnda'kalemealnmtr. BRGAZETEHABER AkamGazetesi (MARA,4Mays1935Buradamumsndrmeyinitatbikedenbazehas"crmmehdha linde yakalanmlardr. Kadnlardan, erkeklerden baka mum sndrlen odada bir siyah tavuk bu lunmutur.) Grlyorki,buradaszgeenyinsabatayistlertarafndanyaplanayindir. " Galante yukardaki aklamalar yaptktan sonra eski Musevi tarihinde bu trl detlerin, zevce deitirmekalkanlnnizlerinerastlandnyazyor. BAKABAYRAMLAR imdiyekadaranlattmz6bayramdanbaka,Sabatayistlertarafndankutlananbakamukaddes gnlerinin ve yortularnn mevcut olduu, kendileri tarafndan yaplan neriyattan anlalmaktadr. BunlarniindeMusevilerleaynolanbazbayramlarlaOsmanAa'nnhatrlanmasbayram,Yusuf Bayram,AaBayram,MeyveBayram,FecirBayramvardr... OsmanAa'nnansnayaplanvesabatayistleriinoknemlisaylanbayram,tabiikisahteMe sihinlmndensonraortayakmtr. Aabayramndaaalarokunaraksulanr, Meyvebayramndasabatayistailelerbirtepsiyemeyvedoldurarakduaedipdolarlarvebuayin densonraherkesbirtutammeyveyiknnakoyupevinegtrr. Fecirbayramndaisesabatayistlerylnbelirlibirgnnde,gnedomadanncekalkar,ilkolarak olukocukvekanlarylazelmabetlerinegiderlerveibadettensonrahahamlara,dilencileresadaka datarakdnerler. Bubayramveyortugnlerinesabatayistiertarafndantutulanorugnlerinideekleyecekolursak, ruhanignlerinsays,buzmreninzeltakvimlerinihemenhemendolduracakkadarbololduunu grrz. Ancak, bunlardan byk bir ksm gnmzde nemlerini kaybetmi, unutulmu, uygulan mazolmulardr.Fakatkoyusabatayistlerinsonzamanlarakadarbukutsalgnlerineuymuolmalar ndnmekyanlolmasagerekir.(sh:9097) BAZIDETLER 1Musevitakviminegreylnilkgnndeshaknyerinekurbanedilmiolankuzununhatrasn anarakkuzuetiyemekgelenei. 2 Yakubi zmresine bal olanlar arasnda salar ustura ile tra etmek ve siyah melon apka giymek.Kadnlarnsalarninceufakrglerleayrmalar. 3HerdneminbirdeYahudiadnnolmas.MeselaAbdiiseMordehayadndatamas.

134YAZILAR

4Sakalbrakmak.Buzmredesakalbrakmakbireitimtiyazsaylrvemzvakelimesiylead landrlr.Milzva'yaancakdinibakmdanyksekemertebebelerulaabilmikiilernailolabilirler. 5Kuzuetiherylancakzelbiryindensonrayenilebilir.Buyiniyapmadankuzuetiniyiyenlerin oylierisinde,birvesileileleceineinanlr. Galante,kuzuetinibelirlibirzamandannceyememekdetinibizzatmahedeetmitir.Mak rky'deimdikiadylaBakrkySabatayistlerinbiryatlokulundamdrkenilkbahardabirsabata yist olan ahya kuzu eti piirmesini emretmi, ancak bu emri kat'iyen dinletememitir. Alcnn bu karkoyusunu,okulidareheyetineikyetetmi,ancakidareheyetideikyetinazardikkatealma yarakiirtbasetmitir. 8Dnmeler arasnda dnme olmayan kadnlarla mnasebette bulunanlar lanetlenir ve cehen nemliksaylrlar.Bugelenekgnmzdeartktamamenkaybolmutur. 7Birdnemin,dnmeolmayanondannceselmlamasbykbirgnahaddedilir. 8Deerliziyneteyasnelmas,zmrt,yakutvebenzerizmrereisininevindesaklamakadetti Bu,bireitsigortasaylrd.Sigortaokadarkutsaladdedilirki,biryangnksabiledeerliziynete bireyolmayacanaitikatedilirdi.Ancak,Selanik'tebirzmrereisininevindekanyangnsonucu, saklananbtnmcevherleryanpkaybolmasbudettinterkedilmesinesebepolmutur. 8DenizkysndaveyanehirkysndamesihibeklemekveSabataySeviEsperamoatidemek, yaniSabaty,senibekliyoruzeklindeseslenmektedenberiadetti.Hlterkedilmediisylenen adetlerdenbiribudur. DNMEDUASI Selanikdnmelerininduaskendilerinemahsusbirbesmeleilebalamaktadr.Besmeleninmetni udur: BeambarohyailenSabataySevi,esSabataySevielnodolozmondoz. Besmeleninilkkelimeleribrani,sonkelimelerispanyollisanlarncatertipedilmiolupmanasu imi: DnyannyarsdemekolanSabataySevi'nnmbarekismiyle. Besmeleyiihtivaedenibaredensonraduannmetniuekildedevamediyor: irabekemiirlibzaKantardoloskanterles,Kaelimo,bizasonrebohosdesuhukakebos,ni yoskrensiyasdevinoagoremezetosazetiyesboynosazetiyemoaziyada... Aznnpmeleriylebenipsn. Ziraaknaraptanldr. Seninyalarnhorahiyaldr. Seninismin,dklmyadr. Busebebdenbakirelerseniseverler. Benicezbeyle. Ardncakoalm. Melikbenihalvetlerinegtrd. Seninlemesrurveadumanolalm. Seninaknaraptanziyadezikredelim. Bilhakknseniseverler. EyUrelimkzlar,benkralnadrlar. Sleymannperdelerigibiesmerisemdegzelim. Esmerolduumabakmayn,nkbenigneyakt. Valdeminoullarbanadarldlar. Balanbanabeklettiler. Kendibambekledim. Ey,canmnsevgilisi,banahaberver,srnneredeotlanrsn? levakitlerineredeyatarsn? Zirarefiklerininsrleriyanmdaniinserserigibiolaym? Eynisvaniindegzelolan,eersenbilmezsensrlerinizlerindengitveobanlarnadrlarya nndaolaklarnotlat. Eymahbubem,seniFiravununyanndakiksraklaratesbihettim.

135YAZILAR

Yanaklarnziynetler,boynungerdanlklarlagzeldir. Sanagmdmelerlealtnziynetleryapacaz. Meliksofradaikennardenrahiyasverir. Mahbubumbanabirknmerridafidir. Memeleriminarasndakalacaktr. MahbubumbanabirhunnasalkmdrkiaynCehdibalarndabulunur. tegzelsin.Gzleringvercingibidir. Eymahbubumitegzelsinveirinsinveyatamzyeilliktir.) Dua'nnmetninisznettiimizdergi1925lerdebuekildetercmeederekstunlarnaalm. Kaynak:AburrahmanKK,DnmelerTarihi,Mart1990,ANKARA TrkiyedeDnmelerveDnmelikSelahattinGALP,tarihsiz. NDR-PDF KTAP 21,5 MB

136YAZILAR

ATEZMN IKMAZI SML KTAPTAN SkskTanrnnvarlnadairdelillergetirmemistendiberiden.Bazenbuiiinzorlandmvehatta zamanzamanbunatahrikedildim.Bukonuyakaraslabykbirilgiduyamadm.Bizzatbendekive dnyadakiaknlatrcbirgerekliinTanrkelimesinekarlkolduunaokadareminimki,bylesine eminolduumbirkonuylailgilibazdelilleraraypbulmafikri,banahideilgingelmiyor.Budeliller banasadecebildiimdendahafazlabireyretmeyeceigibi,kendiispatlarnnbirneticesiolmak tandahaok,onlarnsebebidurumundaolanvencedenkazanlmbugerekliklerinbirilehinekafa yormakgibibirduyguyadasahipolacaktmstelik.Oyundahileyaparakkazanmaktanzevkalankii lerhogrlebilirziraneticedebireykazanyorlar.Ancakyalanyanlbirdelil(ispat)hibireyiis patlayamayacanagre,onuilerisrenindekazanacahibireyolamaz. Bunakarlk,dorusumademkiTanrnnvaroluubenimiinkendiliindenkesingzkyor,y leysebakalarnnTanr'nnvarolmadnsyleyebilmelerinesebepolandelilleridemerakediyo rum.Benimiintartmakonusuolaney,Tanrnnvarolmay(nonexistence)'dr.Ohaldeateizm lehine bavurulan bu delillerin bazlarn tanmak ve snamak da arzuladm bir eydir. Bununla u dogmatikvepozitifateizmi,yanimkemmelbirtefekkrdensonra,gerekte,hibireyin'tanrke limesinekarlkolmadmaklbirkesinlik(gereklik)olarakilerisrendoktrinikastediyorum.Hi bireyiledehibirvarlkdemekistiyorum., Bundan dolay bu mefhumu aklamakla ie balayacam. Bu kavramn olumlamasn Tanrnn birolumlamas,onunyadsmasniseTanrnnbirinkrolarakgryorum..Bukavramolutu ranunsurlar,Wollfunifadesiyle,onunEssentialias(temeli,esas)tanedir: 1)Tanraknbirvarlkolmaldr,yanibendenvelemdenbamszolarakvarolanbirvarlk; 2)O,aynzamandazorunlubirvarlkolmaldr,yleki,onubulduktansonra,delilini(cause=se bep)iaramayaihtiyaolmasn; 3)O,gerikalanhereyinsebebi(cause)olmaldr. Bu artlar belirlememin sebebi udur: Tanrnn varln olumlamak, Tanr diye isimlendirilen herhangibirobjeninvarlmolumlamakdemekdeildir.ByleceEspritdergisince(Ekim1967)Ye niDnyaveTanr'nnSzbalaltndayrtlennemlibirankette,verilmiolanbirkonferans metni.indeitirazedeceimhibireybulunmayanbunemlikonferansbanagnderdiiiin,Dr. Adler'eteekkrederim.Felsefmutabakat,insanonunlakarlatmda,severekkabuledeceien derbirgdagibidir Tanrysa(Jesus)ilezdeletirerekJ.J.Natansonylediyor:BuTanr'nnilksfat(attribut) varlkdeildir,kdirimutlaklk(latoutepuissance)dadeil,ak'dr. HristiyanlarnTanrselbetteAk'dr:Deuscharitasest.FakatTanr'nnakolabilmesiiinilknce onunvarolmasgerekir: Gerektebunusizesylyorum,brahimyaratlmadanncebenvarolanm.lknceTanr'nn iletiimkurulacakbirvarlasahipolduu;ksacaonunvarolduukabuledilmeksizin,Tanrykendi sininbirhaberlemesivekendisininbirltfuolaraktanmlamakmmknolmadgibi,onunmut lakkudretinivarlnhaberlemesieklindetarifetmekdemmkndeildir. HAKLI OLARAK ATEZMN PEK OK ED OLDUU GZLENMEKTEDR. ZEL OLARAK FADE EDLMEKGEREKRSEBLMSELATEZMYOKTUR.nkilimTanrkavramndeerlendirmeyetkisini haizdeildir.Ancaksaltbazilmmetotlarlaelealnanbirtakmproblemlerledopdolubazzihinlere has bir ateizm vardr. Burada ahsi bir tutum sz konusudur. Zaten tecrbe de bu tutumun hayat boyuncadeiebileceinivebununnebirobje,nebirispat,nedebirinkrolduunugstermektedir. Buradaszkonusuolanpozitivistyadabilimciateizmdeildir. Birdepratikateizmvar.Belkienyaygnateizmekliolandinsizliktir.Buateizm.Bizzatinananlarn uurunda en sinsi bir tehdit ve sanki yokmu gibi yaamaktan ibaret olan ateizm eklidir. Temelde pratikIeilgiliolanbuateizmbiimidebiziilgilendirmiyor.Biziilgilendiren,"dinhakkndanedn yorsunuz?"sorusunacanszbirekilde"kardeilim"diyecevapverenntrkiilerinateizmidir.Bu insanlar,tanrtanmazolupolmadklarnbilmiyorlarvehattabunuanlamakiin,belkidebyleolduk larnkefetmekorkusuyla,kaygbileduymuyorlar. S.S.C.B.'nindevletateizmigibibirderesmvepolitikateizmvardrki,buradaMarksistateizmbir

137YAZILAR

nevisosyalvesiysbnyeyedahiledilmitir.Onudabirkenarabrakmakisterdik.Zirao,zitibaryla nefelsef,nedeteolojiktir.Gerekteo,speklatifbirzbiledeildir.Amaonubilmemezlikdeede meyiz:Ziraosreklielealmakzorundabulunduumuzproblemlerleilgilitartmayakatlmaktadr. zellikle dikkatimizi zerine ekecek plan ateizm ekli ise felsef ateizmdir. Tanr'nn metafizik kavrambahismevzuuolduu,buda"tabiiilahiyat"adverileneyinzirvesiolduuiin,buanlamda otrateizmeteolojikdedenilebilir.AmaTanr'nnvahyikendiliindenhangieklialmolursaolsun, vahy edilmi dinlerin Tanrs'ndan sz edilmeyecektir. Ayrca ilk modemizm devirlerinden bu yana, aydnzihniyetsahibikkgruplartarafndanretilmidinateizmde,Tanr'nnrolnnaynsnoy nayansaanlaynnenyakneklinioluturduuHristiyanateizmidebahiskonusuedilmeyecektir. 1.HANGTANRILD? Nietzsche'ninTanrldszokadardilleredestanbirklieolduki,insanbundanbahsetmek tenbileutanyor.Bununlaberaber,o,buszleriyazdzamanbunlaronunmesajnnsadecebirks mmifadeediyordu.Zirabuszleronundncesindebirbakaifadeilebirlikteyeralyordu:Size stninsanilnediyorum. Nietzscheiinbusznikinciksmolmadanbirinciksmhibiranlamtamyordu.nkstn insan'mdouu,buTanr'nnlmesininnedeniidi.YeniinsanileTanr'nnbuyerdeitirmesivebu yeniinsannTanr'nnyerinegemesi,ormandankarakkeilerininyannagidenZerdt'nkendi kendinemrldanduszndezidi: uihtiyarveli,Tanr'nnldnhlrenmemi. nsannaleyhineigalettiiyerdenTanr'yuzaklatrmakNietzscheiin,giriiminsonsafhasyd. Gazeteler, dergi ve kitaplar ya da binbir eit bror stninsan'n geliinden daha ok, Tanr'nn lmyleilgiliyaynlarladoluptayordu.Belkidebu,gerekte,Tanr'nnlmneinanmaycesaret lendirenhibireyinbulunmayndandr. Herhalkrda,ifadeninanlamakdeildir.Olduugibialndndabuifadeuanlamagelecekti: Tanrdenilenbellibirvarlknihayetvarolmaybrakmtr. Byleanlalncadanerme,anlammyitirmiolacakt.ZiraGreklerbiletanrsallkvelmszlk kavramlarn zdeletiriyordu. Onlara gre lmszler ya da Tanrlar demek, ayn kapya k yordu.Bizimiindehlbirlmlyadainsandemek,pratikolarakayneyiifadeetmektedir. kikavramndenkliiokadarkesinidiki,ilkhristiyanilhiyatlarnnpekou,insanruhutabi olarak lmsz olmutur diyen ve kendileri iin yeni olan bu retiye kar ktlar. Bu, ondan bir Tanryaratmakt.Tanr'nnlebileceinibelirtenbirkavramdayinesamagibigeliyor.Ziraolgudo ruisebuleneybirTanrdeildi.EerbirzamanlarbirTanrvaridiyse,tarifitibarylaolumsuzoldu unagre,ohlmevcuttur.63 nermeninbusamalbile,onubykbirreklmsksesihalinegetirmitir;Zirareklm(basn yayn) sadece olaand olan ile, tercihen de, arz olanla ilgilenir. Bir lmszn var olmay (etre) srdrmesi,ondanbahsetmeyedemeyecekkadartabidir. Fakat lm olmas ok daha byk ilgi ekerdi. O halde, felsef bir tartmann mmkn olmas iinuhususkabuledilecektir:Buetkiliforml,gerekte,birlmsznlmolmasndanbakabir anlama gelmez. Ama sonunda daha ok onun binlerce yldan beri insann yerini zorla elinden alan
ZikrettiimizDieu,religionetl'fommemoderne(Tanr,dinvemoderninsan)adleserdeMortimerJ. Adlerateismeexistentiel(varoluuTanrtanmazlk)dediieviyletanmlamaktadr:Tanryoktur.Hakl olarako,buradanuneticeyikanyor:''BtnyeniilhiyatlarmzTanr'nnlmnbelirtenilhiyatlarmz Tanrtanmazdrlar...BukiilerTanr'nnlmyleyenibirteolojinindoduunayadadahasamaolan,insann dinhayatiinyenibirdevrinbaladnaokuyucularninandrmagayretiiindeolmalandr.(...) Tanr' nn lmn bildiren akm Tanr'nn deil; teolojinin ve dininlmn bildiren akm olarak ta nmlanmalyd.Buakvekesinnermereddedilemezolupprobleminmahiyetinitamolarakbelirtmektedir. Ancak bu nermenin kendi deyileriyle ilhiyatlar snfnn yabancs olduu entellektel bir belirginlii daha batanieripiermediisorulabilir.
63

138YAZILAR

mitolojikbirvarlkbiiminindndahibirzamanvarolmamolduuyenifarkedilmitir.uurlarda kaybolmaktaolanvebizzatNiezstche'ninuurundaoktankaybolmuolandaitebumit'tir. Daha yakn zamanlara kadar onun varlna olan inan, pek ok insann dncesinde canl iken, bunlar arasndan en aydnlanm olan birinin dncesinde henz yeni snmtr. Bu inan, byk kitletekiledenbirgrupinsanndncesindedesnmeyebalyor;bunlarnounluunundn cesindegiderekdahadasiliniyorvepratikolarakdaonlarndncesindevarlnyitiriyor. Nietzsche'ninkendisidekonuyubukadarbasitletiricihibireysylememitir.Onagre,prob lemesasitibarylaahlkidi.Yenideninsanlaradoruinmekzereormandankarakkeilerineg rnenZerdt,arkasndaTanr'nnazametineilhilerbesteleyipokuyanbirkeilertopluluubrak mtr. Sadece ve sadece kendileriyle megul olup dnyadan el etek ekmi olan bu kiiler, ahlkn belirledii iyi ve kt kavramlar gibi insana dardan empoze edilen akn deerler kltn ( culte)vednyadaneletekekmeyicismniletirirler.yivektnntesinegitmekdemek;var olmayanbirTanr'nn,kendimenfaatineuygunbirbiimde,insanayukardanempozeettiibuszde deerlersisteminiamakdemektir.Birdefabumittenkurtuluncainsan,kendizdeerinibizzat ilnetmekzerehrolacaktrveo,bizzatkendisiolacaktr:Eccehomo. Nietzsche'deFeuerbach'tanizlervardr.zitibarylaonungereklemesininerdiireform,Hris tiyanalakgnlllkveuysallkidealiniortadankaldrmakveonunyerineinsanaverilenbtng ve kuvvetleri, hrriyet iinde ve en etkili bir biimde deitirmektir. O HALDE, GEREKTEN LM OLAN EY, GELENEKSEL VE HRSTYAN AHLKININ TANRISIDIR. Nietzsche'nin ifadesi, inkr (kfr) iitecekkimseolmadnagre,Tanryinkretmenindahiimknszolduunuifdeeder. Eskidenenbykkfr,Tanr'yinkridiFakatTanrldnden,Tanr'yinkredenkfirde onunlabirlikteld.Bundanbylebykgnah,dnyyalanetetmekveinsanaTanr'dan,dinve semaveylerdendahaazdeervermekolacaktr. Nietzsche'nindncesigibigerginvetehlikelibirdnceyizetlemekkolaydeildir.Kesinolarak onun dndnden, syledii eyden sylemedii eyi dnmedii sonucu karlamaz. Burada Nietzsche'ninTanr'yinkrnealenen,belkinedezmnen,dnyaveinsannYaratcsnhedefalyor. Onunbukonudanedndnsyleyemezdim.lhiyatlarn,tanr'nntabivetabiattesikav ramileilgiliolarakgsterdikleridelillerekarszgelimiSt.Thomas'nEsvthamsesindekigibi( LesCinqvoies=Betmeller)Nietzsche'ninynelttiikritiinneolabileceinitasavvuretmekbenim iinhlokzordur.HerhalkrdaYahudilerinveHristiyanlarnTanrsnreddederdiamaGrektanr lar hakknda ne sylene bilirdi? O tanrlara tapanlar, bunlar Timee'nin (Timaios) Demiurge'sine ( Demiurgos)benzerbirekilde,tabiatnbuilhuzlatrcs(mellifi)vednyannuyaryaratcsn, odereceinsanstveyaiilerinstndetelakkietmiyorlarmyd?Ziraaslnda,derPlaton,hibirey gerektenvardeildir;hereysonradanolurvesonradanvarolanhereykanlmazolarakbirsebep tarafndanmeydanagetirilebilir.nksebepsizhibireymeydanagelmez. Nietzsche'ninkendisi,probleminbuksmnacevapvermemiolduununfarkndaydzirao,meta fizikiolmaktanokahlkydveo,bunubiliyordu.Okuyucusu,onunbakasndakibunemlinok tayunutabilir.Nietzschekendisi,busnrlandrmannuurundayd.OneTanrya,nedeahlkaat yordu;o,sadeceteolojiyeveahlkanlayna(moralite)atyordu.Zira,insanlarnzihnindenTan r'y yok eden teoloji ahlk ldren de ahlk anlay dr. yle kolayca Tanrnn boyutlarna ulalamaz.Obirkadavragibirypdalmazfakatdahaokbirylannderideitirmesigibi,ken disini yeniler: O, ahlk derisini syrr, deitirir ve siz onu ksa bir sre sonra iyinin ve ktnn tesindebulacaksnz.NihayetvemmknolduukadarakbirifadeyleTanr'yinkr:gerekte yalnzahlktanr'nnreddindenbakabireydeildir. Ohalde,geriyegenibirteolojiksahaakkalmaktadrki,Nietzschebusahayadokunmadnbil mektedir. Onun reklm hline gelen ifadesini delil olarak gsterenler, pek ok ynden ondan ayrl maktadrlar.Fizik(tabiataait)vekozmik(evrensel)tanrbatagelirvegenellikleonlarnilkindn dklerideyalnzcaodur.EskidenTanrdenilen,evreninveinsannyaratcsvekoruyucusuolanBiri vardvevarolmayterkedenitebudur,diyednyorlar.Pektenemsizsaylmayacakbiranlam da,Zerdt'nlmnilnettiitanrgibi,butanrnndaortadankalktambirahlkzgrle yolaacaktamabudadetlerinsaladkolaylklaranlamndaolacakt.Onunlaberaberdllendirici vecezalandrcYceHkimdeortadankaybolacakt.ayetTanryoksa,diyoryalKaramazov,her

139YAZILAR

eyserbesttir!Herzamanmeseleninikivehesibiribirinebalolmutur.Buveheler,dinsiz(li bertin)kelimesinineskimanasndamevcdidi.Nitekim17.yzyldabukelime,aynzamandasefih (ahlksz) olan tanrtanmazlar belirtmek iin kullanlyordu. Tanr'dan. kurtulmu olanlar, ayn za manda dinden ve ahlaktanda kurtulmu oluyorlard. Nietzsche tamamen buna kardr: Eer biz, Tanr'nnlmnkendimiziinycebirdnyadanvazgemevekendizerimizdedevamlbirzafer halinegetirmiyorsak,ozamanbukaybekmekzorundaolacaklaryinebizleriz. Nietzsche,stninsan'noluturacabuyenitanrile,temelolarakhiyeraridoktrinivebuhususa dikkatedilsin,birkozmikglerbasamaolandini,doalolarak,muhafazaedecektir.bdetsizger ekhibirdinyoktur:Buavamasrnda,sekinvesoylubirkafa,hergnnehiyerariyidnerek balamaldr.Onungrevlerininveenetkiliyanlmalarnnbulunduunoktaiteburadadr. Nietzsche'ninbuahlkateizmikesindir.Eeristenirse,buradaeytan'nnonserviam(secdeetmi yorum,hizmetetmiyorum)eklindekicevabnabenzerbirkarlkgrlebiliramao,aslndaeytan dandahaileridedirziraEYTANKESNLKLETANRITANIMAZDELDR.VeNietzschegayetiyibilmek tedirki,yarolmayanbireyekarisyanedilemez.urasdabirgerektirki,stninsanda,enazn dan henz, mevcut deildir. Fakat var olacaktr. O, bir efsane ( mit) deil; bir bekleyi, bir mittir. Nietzsche,bustninsan'nmesajndnmeksizin,onunlavnen(yadastninsanolmasevda sndaolan)avamasrntammanasylakmsemektedir:Onlarimajlartersineeviriyorveyle diyorlar:Birtanrolaraktaplmayalykhibireyyoktur. NietzscheilebbrlenensahteateizmilebizzatNietzsche'ninkibirli,kendinibeenenateizmiara snda hibir iliki grlmez. Bu durumu da dikkate almayarak, onun asl niyet ve kastn anlamaya alacaz. Bizzat kendi yle diyor: Dnme seviyesi ok dk olan yerde, gerei anlatmak banaimkanszgibigrnd. Nietzsche, her zaman kendini ok yalnz hissetmiti fakat o, gnmzde, ucuz tanrtanmazlarn oluturduu ve Nietzsche'i denen u kalabalk arasnda hissedecei yalnzlktan daha yalnz ola mazd. Bunlar anlamyorlar ki; eer artk bundan byle tanr yoksa kendilerini tanrlatrma grevi yinekendilerinedmektedir. AslnauygunNietzsche'iateizminzekibirtanJ.P.Sartre'dr.Onagreateizmylepekkolay, basitveelencelibireydeildir.Aksinebykbirmcadeleyleeldeedilebilirveeldeedildiktenson radaileekmeyikabullenmekgerekir. Les Mouches ( Sinekler) adl dramnn ikinci sahnesinin nc blmnde Jpiter ile Oreste, yanitanrileinsankarkaryagetirilir.Tanroradaolduunagre,Tanr'yinkrszkonusudeildir. Oreste,kocakatiliolanannesiClytemnestre'yildrdndenberi,birsuludur. Jpiter,Oreste'yiaffetmeyehazrdr.Hattaayettanr'nnbuyruklarnihllettiiiinsuluoldu unukabulederse,onumutluklmayadaamadedir.Oreste'ninreddettiikesinliklebuboyuneitir. Oreste'ninvicdanndaNietzsche'ninkindendahafazla/tanryokturveherpimanlk,insannahlk kleliininkabulolacaiin,Orestehereitpimanl(znty)reddeder.Bounadr,Jpiter'in Oreste'yigzleriniyldzlsemaya,canltrlerineksacasyaratcsolduuevrenselnizamaevirmeye armas. Oreste bunlardan hibirini inkr etmiyor,. Onun iin artk tabiatn Tanrs da sz konusu deil;fakato,Zeus'a:Senintmevreninbenihakszbulmayayetmez.SenTanrlarnkralsn.Ta larnveyldzlarnkral,denizdalgalarnnkralJpiter'sin.Amainsanlarnkraldeilsinsen!diye karlkveriyor.Tanrileinsanarasndabudiyalogyledevamediyor: (Jpiter)BenseninTanrndeilmiyim?Utanmazkstahkurtuk!Ohaldesenikimyaratt? (Oreste)Sen!Fakatbenihryaratmamangerekmezmiydi? Bu, yaanm realiteden tiyatro edebiyatna geen, gerek Nietzsche ateizminin tam dramatik ifdesivenihszdr.Diertaraftano,Aristo'nunyapteskibirayrmadayanrki,buayrmne Tanr'nnvarlnnlehindeveyaaleyhinde,nedeahlkkanunununotoritesinekarhibirmetafizik temeldenkaynaklanmaz.Hermeselededorudanesasainmeyeimknveren,buolaanstaklselim ileFilozof,basitolarakbirtabiat(nature)veyairdeyebalhaldelemdeikisebepvesonunizam olduunumahedeediyordu.Tabiatneylemleri(operations)belirlenmitir.Oysairdeninhareket leri ( operation ) hrdr. Gerekte, fiillerinin ( operation ) irad ve hr olduu bilinen yegne varlk insandr, O halde, Tanr iradeler ve hrriyetler yaratmak suretiyle, kendisine kar kabilecek baz isyan

140YAZILAR

imknlardayaratmtr,AyrcahrinsanlaryaratmaksuretiyleTanr'nn,kendisinehizmetetmekten dahaokkendisinisevmeyemuktedirbazvarlklaryaratmolduudadnlebilirdi.FakatOreste kendineglkkarmyor.syanagitmiyor,ondanhareketediyor.JpiteronaBanakulluketmen iinsanahrriyetibahettimdediizaman;bu,ciddbirkstlamaaltndabrakanbirba,birltuf tur.OresteOlabiliramabuhrriyetseninaleyhinedndveherikimizde,nesen,nedeben,ona bireyyapamayz.diyecevapveriyor.AyrcakendisinekargelebilmekiinbirTanrdagerekir.Bu tanrtanmazlar,artkvarolmayanbireyiinbirbardaksudafrtnakoparyorlar.Neondanvaz geebiliyor,nedeondanbahsetmeyibrakabiliyorlar. Tanr'nngerektenldnaslvehangialmetilebilinecektir? ArtkTanr'danbahsedilmeyinceo,lmolacaktr.llerabukunutulur.GerektenartkTan ryokidiyse;Nietzschegibibirbykyazar,bunuispatlamakzereakiliintehlikeliolanbylebir aba harcamazd. Gel gr ki, durum hi te yle deil. Mesel onun: Herkes Tanr'nn olmadn biliyor. dedii de iitilmiyor. Onun var olmay bundan byle onu dnmeye gerek kalmayacak kadarbenimsenmideildir.BununlabirliktegerektenTanrlnce,vukubulacakolanbudur.Tanr mefhumubile,sadecearkeologlariinbirmerakkonusuolacaktr. stelikdahancebirbakamefhumunkaderidebyleolmutu.AugusteComte,btnmetafizik kavramlarn,yaniilmenispatlanamayantmkavramlarn,aynkaderemahkmolduunudnyor du. DiscourssurVespritpositij(Pozitifdncezerinekonumalar)adleserindeComte,zm lenemezolanproblemlerleilgilibtnkanaatlerinnetasdik,nedeinkredilmemesigerektiinifakat sadecebirkenarabraklpuzaklatrlmasicbettiinivesalkl(salam)birfelsefeninbuproblemle ri sadece gerekliklerini yitirmek zere terk etmek zorunda olacam telkin etmitir. Bylece o, Apollon, Minerve ile dier Tanr ve tanralarn var olmadklarn kimsenin mantkl bir ekilde asla ortayakoyamayacamgzlernneseriyordu.Dou'nunperilerininvarolmaydaispatlanmde ildir.Fakatbudurum,oeskiinanlar,eldeedilenbilgileringeneldurumuylauyumazhlegelirgel mez;insanaklnnbunlarkesinbirbiimdeterketmesineengelolamad. Comte haklyd. Fakat Tanr'nn var olmadm ispatlamaya kalkmakta hibir samalk grlm yor;oysagktekiayngrevlerininKabil'inmevcudiyetine(presencedeCain)balolmadnispat lamayakalkmakakaglnkarlanrd.I.Napolyon'unldbiliniyor.(Tanr'nnldisepek kesindeil.Ynlarcainsanateizmlevnmeninyararlolduunainanyorvebuinanszlklarnda( Tanr inancnn ispatland trden) delillerle sz gelimi ktln varl gibi haldi karmaya al yorsa,bubiricikgereklikbileprobleminhloldukacanlolduunugsterir. ayetTanr'nnlm,insanlarnzihinlerindeonunkesinvenihlmniaretediyorsa;ateiz minsrpgidencanll,ateizminkendisiiinbile,enciddigloluturur.Tanr'nnvarlninkr etmeyidnenbirtekkiibulunduusreceTanraslazihinlerdelmolmayacaktr.Tanrilebirlik te ateizm de bitsin diye beklerken; Tanr'nn lm (iddias), hl tasdik bekleyen bir kum grlt olarakkalacaktr. 2.LGSZLERNATEZM Nietzsche'nindeerineyarar,stn,vasfltanrtanmaz(athee)'larbulmakinanlamayacakkadar zordur.Zatengerektanrtanmazlarkendilerinibireitaristokrasimensubukiilerolarakgryor lar:Heristeyenbuaristokrasininmensubuolamaz.Konuherhalkrdaakkalmaktadr.nkbaz geometri hakikatlerinin var olduu gibi, tartma gtrmez bir ekilde Tanr'nn varln gsteren deliller bulunsayd, tanrtanmazlar olmazd. Ve ayet ayn ekilde Tanrnn var olmadn gsteren delillerbulunsayd.BununlaberaberispatiiTanr'nnvarlnkabuledenlereder.Onlarbuhusus taellerindengelenabaysarfediyorlar.Fakatinanmayankiiouzamandinlemeyibilekabuletmi yor. Birokdinsizi(libertin)tanmafrsatnbulacakkadarsarayayaknyaayanLaBruyere,pozitif,akl ve felsef olarak derinlemi bir ateizmle karlamann ok g olduunu dile getirerek, amzn tanrtanmazlarmnitelemeyegayetuygundenterimlerlebuhususayleiaretetmitir: Tanr'nn asla var olmadna inanan biriyle karlamay ok isterdim. Byle birisi bana, en azndan,kendisiniiknaedebilen,rtlemezgerekeyiaklard.Veo,hemensonucagelereku

141YAZILAR

anlamlifdeyiekliyordu: Tanr'yispatlamahususundaiine dtmacizlik,bana onunvarol duunukefettiriyor. uhaldeLaBruyere,ispatykntanrtanmaz'aykleyerek,durumutersineeviriyor.O,bu banaonunvarolduunuispatlyordemiyordasadeceonunvarlnkefettiriyordiyor.Bul leriinde,LaBruyere'inifdesidikkatedeer.Biz,Tanr'nnvarolmadnadairdelillerinbulunmay onun varln ispatlar, demiyoruz. Sadece bu delil yokluunun, belirlenecek mahiyette, bir temelin aksi ynde geerli delillerin olmayn da aklamak zorunda bulunduunu dnmeye sevk ettiini sylyoruz.uhaldeTanryokturdiyenler,suladklarhasmlariletamamenaynpozisyondadr lar.Onlarnkendilehlerinedeerlendirilecekdelilleribulunmadniddiaetmiyoruz.Fakatdahaok bukiilerinrastgeledelillerilerisrmektenhikanmadklarnvebilhassameseleninciddbirbiim dedikkatleriniekmediiniiddiaediyoruz. LaBruyere,birazkeskinbirifdeolmaklaberaber,oketkilibirslpile,buparadasankiyle demek istemi gibidir: Ateizm diye bir ey asla yoktur. Akl olarak dorulanm felsef bir tutum olarakateizminnedenmevcutolmad,mteakipparadagrlecektir. Ondanenfazlapheedenbykler,zihinlerindeTanr'nnvarolmadnakararveremeyecek kadartembeldirler.Onlarnbugeveklii,kendiruhlarnnmahiyetivegerekbirdininhkmleri zerindeolduugibi,bylesinenemliolanbirkonudadaaynderecedesoukveilgisizkalmaya kadar varyor. Onlar bu konular ne inkr ediyor, ne de kabulleniyorlar. Bu konularda hibir ey dnmyorlar. Gerekten de durum byledir: Onlar bu konuda hibir ey dnmyorlar. Fakat bu ilgisizlik tarzndaki ateizm, kibarlar lemine (mondains) ve insanlarn ounluuna hasredilmi deildir imdiEcceHomonun,dahancezerinedikkatimizievirdiimizbirpasajnabavuralm: Tanr,ruhunlmszl,(satarafndaninsanlnkurtarl(redemtipon),kurtarma(deliv rance)gibi,biryndncehibirzamannedikkatimisarfettiim,nedezamanharcadmkonu lardr.Hattailkgenlikamdabile.Belkidebunuyapacakkadaraslaocukolmadm?Bendetabii birigdolduuiin,ateizmdebirnetice,birolaygrecektedeildim. Nietzsche'yegreilhiyatlariinoknemlibirmeseleolaninsannkurtuluuproblemindenok dahamhimbirkonu,beslenmerejimidir.Glvesalklolmakiinneyapmaklzmdr?Dahaok rahatszedicibirtakmmutfakdeneyimlerinianlattktansonraeniyimutfanPiemontmutfaol duusonucunavaryor.Nietzsche'yireddetmekistemeyiz.Amabu,Tanr'nnvarlmeselesinientel lektel kayglar plnnda olduka aa bir yere koymak olur. Nietzsche'nin nnde Tanr kelimesi sylendiinde,onunvarlhakkndakendikendisinesorularsoracadnlrm?Hibirekilde. Ben, diyor Nietzsche, dnre kar verilmi kaba bir cevab, bir hdkl kabul edemeyecek kadargururlu,phecivedemeraklbiriyim.Aslndabubizimsahamzdakonulanbayabiryasak lamadanbakabireydeildir:Dnceyisavunmak. TanrkelimesininortayakoyduumeseleyeNietzschegibibykbirkafanniindengelen(spon tane)cevabbyleolursa,pekoktanrtanmaznateizmininnekadaryzeyselolacakolaycatasav vuredilebilir.Bunlarnounluununnedndnbildiimiiddiaetmiyorum,bukonudaistatis tiklerhataldr.AmaLaBruyere'in,grdvetasvirettiikraliyetilerigelenlerininateizmi,XIV.Lo uis'nin sarayndan olduka farkl zaman ve yerlerde olmakla beraber, Nietzsche'nin kendisine zg ateizmineverdiiekilileylesineuyumaktadrki,butipinoldukayaygnolmasgerekir.Kimileribu konuyuhidnmyor,kimileride,kendilerineondanszalnca,fkeyleisyanediyorlar.Btnbu durumlardaLaBruyere'insznyalanlayanhibireygrlmyor.Tanr'nnvarolmadnispatla makmmknolsunveyaolmasn,butanrtanmazlarnhibirisindenispatetmeleribeklenemez.Bu ise,bizeonunvarlnkefetmemiziinrtlemezfelsefdelil(sebepraison)lerinmevcutolmad fikrinitelkinetmekiinfazlasylayeterlidir. 3.TANRITANIMAZLARINTANRIADINIVERDKLEREY TeolojininmuhtelifdallarndanenkaRIkolanateizmdir.Nietzsche'denberiokeydeiti.n konunbykbirskseileortayaattforml,btn lkelerin tanrtanmazlartarafndansadece birbirlemenoktasolarakkullanlacakyerde,yenibirilhiyatlarkesimininsermayesihlinegeldi.

142YAZILAR

ibunoktayakadargtrmemekleberaberhaftalkAmerikanTimedergisi,imkndhilinde,en parlakkantvermiveenazndankonubirhaftaiinaktelolmutur.Tanrldm?sorusu,der ginin8Nisan1966tarihlisaysnnbtndkapannkonusunutekiletmitir.Time'nkapanss lemekiindnyaapndakikonularsemeyeverdiinembilinince,kamuoyuiinkonunungndem deolduuphesizdir. Bununlabirlikte,bukapanayrcahususibiryandavard.Krkyllkyaynhayatndailkkez,ka paktakelimelerdenbakanefotoraf,nederesimvard.Aylarcaaratrmadansonraeditrler,a da Tanr fikrini telkin eden bir sanat eseri bulma fikrinden hareket ederek, bundan daha uygun bakahibirtasarmbulunamayacasonucunavardlarvebufikritelkinedenbakabir,sanateseri aramaktanvazgetiler.Bueditrler,herhalkrda,YahudiokuyucularnveTeolojikformasyonlarn negatifTeolojiyiincelemeyekadarilerletmiolanHristiyanokuyucularntatminediyorlard. Byleceilkkez,genellikleeitlidevletadamlar,atletlerveparlayantiyatroveyasinemayldzlar gibi nllerce igal edilen bir alan, Tanr'nn lm meselesinin tek bana igal ettii grld, sa Mesihdemehurolmasnedeniylepeklabuieuygunolurdu.Fakatoarmhagerilelihaylizaman oldu. GizliTanryadorubalntayanbasayfayhazrlamakiingsterilenbykgayrettensz ederlerken Time'in editrlerine gnlden inanyoruz. Baz okuyucular, bu geni anket sonularnn kendilerineaktarlmamasnazleceklerdir.Fakatbunuyapmakiinyerlerininmsaitolmadanla lyor. Ne olursa olsun, editrlerin elde ettikleri dokmanlar, daha imdiden tefekkr iin zengin bir malzemeoluturmaktadr. Burada ncelikle daha evvel La Bruyere tarafndan ilgisizlik veya laubalilik ateizmi diye tantlm olandnceyapsnnkalntsgzlemlenecektir.Budnceyapsoksaygnyelerikabuledevam etmektedir.CollegedeFrance'dasosyalantropolojiprofesrolanLeviStraussbununensekinbir rneidir.O,basiteyledemektedir:ahsenbentanrkavramylakendimiyzyzegetirmiola rakbulamadmhi.O,bunusylediinegredorudur,fakatbu,okilgintirde.Birsosyalantropo lojiprofesrolmak,Amazontopraklarnabazvahikabilelerinkalntlarmincelemekiinbirtakm yorgunluklarvetehlikelerigzealmolmakveaynzamandabizzatLevikabilesininadntaypda Hz.brahimin,Hz.shakveHz.Yakub'unTanrs'ylaaslayzyzegelmemiolmak,itebutalihsizliin doruk noktasdr. Ne olursa olsun, bu ahsi tecrbe evreni asla aklayamayacamz inanc iinde hayatm geirmenin tamamen mmkn olduunu sanyorum gibi, bir iddiann lehine delil olarak kullamlamaz. Bununla beraber teizmin belki prensip itibaryla ve her halkrda evrenin yegne sebebi olarak Tanrynesrmektenibaretolmadmgzdenuzaktutmakszn,yinedebukarkgznnde bulunduralm.ayetyaratmamefhumubunuaklyorsa,bukavramnkendisinindeiyiceaklanmaya ihtiyac vardr. lgisizlik; bu bn ateizmlerin kendilerini ifde etmek iin yaptklar giriimlerde bile hissediliyor. Onlarnbnl,dayandklarfelsefdelillerdekendinigsteriyor.Herkesgibionlarda,bazeyleri aklamaya imkn salayan belirli bir Tanr fikrini elde ediyorlar. Ama bir gn bu aklama, zm getirmektenziyadebirokzorluklarortayakardgrlnce,hementerkedilecektir. Tpk gnn birinde Dnyann btn elikilerini stlenen bir yaratcnn yerine yaratcsz bir dnyadnmeninkendisiiindahakolayolduunufarkedenMmeSimonedeBeauvoirgibi. EerTanr'nnvarlproblemiteodise'yeindirgemeydi;MmeSimonedeBeauvoirinonuzmek tekibaarszl,bumeseleyizmlenemezlerarasndatasnifetmeyeyeterliolsayd,delildahada kymetkazanrd.HidegerizeklbiriolmayanLeibniz,buproblemizdndnyordu.Aqui noluThomasbukonudaprobleminniinhemkanlmaz,hemdezmlenemezolduunuaklaya cakt.Fakataslmeseleburadadeildir.Problemleilgilibizimzeltartmamzdasadeceuveyabu felsefeprofesrnnahsispeklatifkararnnhangiarlktaolmasgerektiisoruluyor?HattaTan rszbirdnyalehindeolandelillerinbudnyannbiryaratcsolduunadairdelillerdendahaar bastna karar vermek iin, bir profesrn hangi l birimine sahip olduu soruluyor. Leibniz'in Teodiselabirentineniindaldbiliniyor.tebununiino,zmszkalmaktansa,oradakaybolup gitmevehibireyyerine,bazeylerieldeetmeriskinitercihediyordu.Renouvier,bubirincisoruyu cevapszbrakmaktansa,sonlubirTanr'ykabuletmeyiyeliyordu.Bakalardabusoruyuolduugibi

143YAZILAR

brakmaytercihetmilerdirvebuonlarnhakkdr.Fakatfelsefeprofesrlerininkonuylailgilitercihi vecevabneolacahususundayanltahminyaplyor.Felsefedeoylarsaylmaz,oylarnifadeettii mndikkatealnr. Buradaikisorununkartrldaikrdr.ZirabirTanr'nnvarolupolmadnbilmekbirsorundur veonunvarlnndnyannmhiyetiilenaslbadatrlacanbilmekdierbirsorundur.Buseviye de,ahskanaatler,meseleninverileriierisinegirmez. Felsefeprofesrlerindensonrayinyneticilerininounluuda,dinpratiklerdekinoksanlklar,ya dabakabirdeyile,dineksikliiileateizmizdeletirirbirtutumsergiliyorlar.1965'teABDnfusu nun%97'siAllah'nvarlnainandnbelirtmitirdenildiinde;hikukusuz,birkamuoyuyoklama sndaanketekatlanlarn%97'sinin,Tanr'nnvarlnainanyormusunuz?sorusunaevetstu nunabirarpiaretikoyarakcevapverdikleri;%3'nnhayrhanesinearpiaretikoyduklaranla tlmakistenmitir.Buradahibirkarklk,hibiranlalmazlkyoktur,zirasebeplerineolursaolsun, evetdiyecevapverenler,Tanr'nnvarlnakainkredenkiilerdenayrlmakistemilerdir.Tanr ileilgilibuinancnkeyfiyetihakkndasorusorulduunda,itamamendeiiyor.Aynanketi,Tanr'ya inandnbelirtenve%97'likorandakibukiilerinsadece%27'sininkendilerinikoyubirdindarola rakbelirttiklerinikaydediyor. Elbetteplandeiti. Din,birerdemdir;younluuiseilknceoluturulanTanrmefhumunabaldr:Tanrlar,kendileri ninvarlnaklylakabuledenkiilerinuurununeaynderinlikte,nedeayntarzdaetkiler.Kendisini okdindarzannedenlerarasndakendiduygularhakkndabohayallerkurankimbilirnekadarinsan var?BustunakaydolurkenFers(Tevrat'nmetninesdkkalmakisteyenveHz.sadnemindeks menbirmezhebmensubu,ikiyzl)evetdiye,Aarda(publicain)hayrdiyecevapveriyoramaHz. sabukonudahiyanlmyor.Herhalkrdainsanntanrtanmazolupolmadnbilmekayrbirkonu veyineinsannsamimbirdindarolupolmadnbilmekbirayrkonudur.NANCINEKADARZAYIF OLURSAOLSUN,DNDARHBRKTANRITANIMAZDELDR.Nietzsche'yegre,Tanr'nnld nbilmeyenlerdenbirikalyorgeriye.Dnduygununderinlii,kiliseyegidipgitmemeyeveibdet lere (yinlere, culte) katlp katlmamaya gre deerlendirildiinde de; bir defa daha, farkl sahalara geiliyor.Kendinidingeveklikilesulayanlarnou,bunuyapyorlar.nkbunlardnpratii( ameli)hiolmayanyadaokazolankiilerdir.Bugn120milyondanfazlaAmerikal,dindarolduk larnifadeetmektedirler.VedahayakndaGallupfirmastarafndanyaplanbiranketise,bukiilerin %44'nnherhaftabirtakmhayrilerinekatldklarnbeyanettiklerinigsteriyor.Fakat,birTan r'nn varlna inanmak, zorunlu olarak bir dini benimsemek deilse; bir baka dini benimsemek de mutlakaodinigerektirdiitizlikleyaamakdemekdeildir.Kaldki,zorunluolduuiinbirdininemir leriniyerinegetirmek,arzuedildiivesevildiiiinodininemirleriniyerinegetirmektenokfarklbir eydir. Zaten tahmin edilir ki, kanlmaz bir ekilde olaan ve beer olan, Tanr'ya kretme tarz bazlarnaokfazlaveyaokaz,bazlarnadadayanlmazgibigelir.Amerikalyalbirpapazbirgn banaylediyordu:Herzamanbirvaazdanrenilecekbazeylervardr:Sabr.Eersabrtayorsa; genamerikalkadniinbu,kalbindenylebirikyetinkverdiiandr:Tanr'yseviyorumama kilisedennefretediyorum.Tanr'nnldndnmeksizindeinsan,kiliseyiekilmezbulabilir. Dahakklvebununlabirlikte,dahayaygnolanbirkarklkdainsannTanrhakkndahibirfikir edinememegibibirhissekapldandakigszlnitirafediini,birateizmitirafolarakgster mektir.Timedergisininanketisikendilerini,yolunuyitirmibirsapkolarakhissedipdepsikanalize, uyuturucuya bavuran ya da gizlice kiliseyi tamamen terk eden inananlardan bahsettikten sonra; Romenkkenligenkuakkatoliklerdenszediyor.Bugenlermensupolduklarkilisenindomalar nngcndenokeykaybettiinibelirtmekteymiler. Stanfordniversitesi'ndenfilozofMichaelNovakbugenkuakadnayledemektedir:Tanr'y veonunyappetmelerinianlamyorum.ayetherhangibirvesileilekalbimdenbirduaykselirse; bu grebildiim, iitebildiim ya da hissedildiim bir Tanrya doru deildir. Bu, hibir inanszn aslabilemeyeceikadarsoukvekaranlkbirkutupgecesineyerlemibirTanr'yadorudur.Baz kiliseadamlarbilebenzerbirkararszlksergiliyorlar.WashingtonMilliKatedrali'ninbapapazFrancis B.SayreTanrnnneolduukonusundabazbelirsizliklerbulunduumdanszediyor;dahasonrada AmaAmerika'nngerikalanksmdabylediyeekliyor.

144YAZILAR

uhalde,ylegrnyorki;Tanrnnmahiyeti(nature)hakkndakendikendinesorularsorarakbir sonucavarmadan,Tanr'nnlmproblemiortayakonulamayacaktr.Skolastikilhiyatlarhakknda yerliyersizpekoklfedilmitir.Hemdeonlarhiokumadan.Fakatenazndanonlarnbirbirlerini okumuolmaerefinikendilerineteslimetmekgerekir.Henzbaslkitabnbulunmadbirdeviriin buhususdikkatekicidir. Onlarmeselenintemelnoktasntespitetmekleiebalyorlard:Tamolarakmeselenedir?Daha ncebukonudahangikanaatler,grlerdilegetirilmiti?Bukanaatlerveyagrlerhangigerekle redayanyordu?Vebiz,bunlarhakkndanednmeliydik?Tahminedebileceimizbazsonularyla birliktebugelenek,XVI.yzyldanitibarenkaybolmutur.Kendilerindenncebiriktirilmiolanbilgiyi, bunasahipolduklariinrahatakmseyebilennesillerdensonra,macerapeindekoanyadabu bilgiyiicadettiklerinisanarak,onuyenidenkefetmekiinzamanlarnkaybedenbirmteakip,kuak geliyor.BugnhakkndahibirkavramoluturulamadiinTanr'danuzakdurulmasgerektiisanl yor. Oysa ki, gerekte bu, onun yeniden kefedildiinin bir iaretidir. 'Tanr'nn mhiyeti hakknda aklmkaryor"(IamconfusedastowhatGodis)dediizamankiibilmedenSt.Thornas'n"Hik metliszlerkitab"ileilgilierhindekullandkelimeleritekraretmektedir.St.Thomas,bukelimele ri,Tanr'nnneolmadkonusundabilgisinigelitirerekTanr'nnvarolduunusylemekdurumuna denkiiyitarifederkenkullanmtr.Bukonudakiininaklnagelenvedryklemiyleifadeedilen kelimeneolursaolsun,Tanrytamifadeetmez.nkbiz,sadecehissedilebilir,sonluobjelerinvarl ntasarlayabiliriz.OhaldeSt.Thomas,WashingtonKatedrali'ninbapapazD.C.ileayndurumda bulunuyor.O,tambirkarklkiindebulunmaktadr.Butoplulukiindekaldklarsrecebapapazve Amerika'nngerikalanksm,hafifedeolsa,Tanr'nnldgibisalgnbirhastalabulapgit meyeceklerdir. lahiyatkonusundakibilgisizliinTanrfikrinintedriciolaraksilinmesindensorumluolduunusy lemek, insan kasntl bir entellektel havaya girme tehlikesine sokar. Tanr'dan bahseden bir Bat lnnarkasnda,hesabakatmakzorundaolduuyirmidrtasrlkbirtefekkrvetartmasrecivardr. Bylece,kendileriiinartkgenibirsahadanbakabireyolmayanbirkonudabirazkaybolmuilhi yatlarnhissettikleriaknlkduygusundankurtulunacakt.Washingtonbapapaznndurumubasit tir.Ondan,hidnmemigibigrnd,GregoiredeNysse'yiokumasnistemekgerekirdi. 4.BLMCATEZMDENEMELER Anlaylarn liklemesindeki en modern etkinin bilim olduu ifade edilmitir. Evet bu dorudur, amahangimanada? lkncebilimilemitolojiarasndaokiyibilinenatmalarbirkenarabrakalm.Bunlardinilebi lim arasndaki atmalar deildirler. Mitolojiler kanlmaz bir fenomendir, bilimin de kendine has mitolojilerivardr.Bunlar,bellidereceyekadargereeyaknolmasgerektiikabuledilenvedeakim dahaiyisinibeklerkengeiciolarakbenimsedii,gereintasavvuralamalardr. nsan imajsz ( hayal) dnmez; hatta mhiyeti (natre) tahayyln (imagination) dnda kalan birobjeyidnsebile,oobjehakkndabirimaj(hayal)kuracaktr.lkhristiyanlar,grekoromentanr laryla(pantheon)savamakzorundakaldlarnkonlarnibadeti(tapnmasculte)yalanctanrla ratapmaidivegerekTanr'nntannmasnabirengeltekilediyordu.FakatbuHristiyanlarbile, sahte tanrlarn mevcut olmadn iddia etmiyorlard. Aksine bu tanrlar, yar tanr eklinde dn dklerive cindiyeisimlendirdiklerieylerlezdeletiriyorlard.Bukavgadanuzakta bulunduumuz buzamandabizzatmitolojinintanrlargerektenlmlerse,bukonudabirhkmvermekzorunda deiliz.Butanrlar,OffenbachveJ.P.Sartreiinahsiyetlerhalinednmlerdir.Bununlaberaber putperestlerin putlara tapnmasnn iine, gerekten samimi bir dindarlk unsurunun girmi olmas gerektiinidesylemekgerekir.Maamafih,Yunanfilozoflar,eskilerinkenditanrlarkonusundaan lattklarmasallarnahlkdolduunubildirmekiinHristiyanlbeklememilerdir.Karsndvenu Jpiterbirkomedikahramanyd.Hristiyanlntanrsbunlardanokfarkldr.Amao,mahiyeti,tabi attanakn(mtel)olanvebyleolduuiindemuhayyilemizizorlayanbirvarltasavurtarzmzda herzamaniinbirmitolojikunsurolarakbulunmaktadrvebulunacaktr.lhisimvesfatlarprob leminidzenekoymakilhiyatlarniidirfakatkonununortayakardgerek,azdaolsa,birmito lojik tasavvurun kanlmaz olduunu gstermeye yeter. Zr Tanr tahayyl edilmeksizin adlandr

145YAZILAR

lamaz,mitolojikmhiyetebrndrmeden(efsaneletirmeden)detahayyledilemez. Bukonudabiliminbtnyapabilecei,mitolojilerimiziyeniletirmektir.Gerekdnakdeise,bui lemlerleilgilenmez.Dindarzihinler,ilminklaplarnhibirekildednhakikatiilgilendirmediinid nmeyealmlardr.Yaratllemi,isterPtolme'nin,Galilee'nin,Descartes'in,Newton'un,Dan vin'inveEinstetn'nlemiolsun,yadabirbakasnnlemiolmakiinbekleyedursun,dnuurunbu husustakayglanacakbireyiyoktur.Birynbunalmlayorulmuolanm'min,nekadarazyetimi olursaolsun,Tanrnnyaratmolduuevren,enazndan,onungerekevreniolduulde;bilimin deevreniolduufikrinealmtr.BugndeHristiyanfizikilerin,biyologlarnvehertrdenbilginle rinbulunmas,dininlehinehibireyiispatlamaz.Fakatenazndanilmzihniyetin(espritscientifique) Tanrfikrinintasdikinidlamadndorulamayaimknsalar. Matematikvefizikmetodlarla,yanitecrbeveaklyoluyla,ilmolarakispatlanmamveyaispat lanabilirolmayan,hibireyi(prensipolarak)kabuletmemektenibaretolanbilimcilik(scientisme) iin durum ayn deildir. Tm bilginler bilimci (sciantist) deildir. Tm bilimciler de bilgin deildir. Ama u da inkr edilemez bir gerektir ki; herkesin gznde canlanan bilimin sade varl, artc pratikbasanlarladoludur.Budurum, enazndanbazlarnndncesindeilmenispatlanmolduu dnlemeyenhernerme(proposition)iinhorgrcbirilgisizlikduygusunudapekokzihinler deyaymayayetiyor. uandadikkatimiziekenTanr'nnlmifadesi,AnglikanilhiyatDavidJenkins'innerisinde gayetgzelzetlenmigibigeliyorbana:lminitibarokadaryksekki,onunllerihayatndier alanlarna girmitir. Gerekten bilgi, bizim iin bilimsel incelemeyle bilinebilen ey olmutur ve bu ekildebilinemeyen,anlalamayaney,bizesankiilgisiz(faydasz),akldgibigrnyor. Bizdenncekialardafikiradampapazyadafilozofbilgeliinkaynaolarakgrlyordu.Bugn isebilgekii,dahaziyadefenomenlerigzlemmetotlarylailidlolanbirotorite,szlerinigzlem vedeneyedayandran,devamlbiimdeyeniilemlerveyenigzlemleriledorulananbilgilerman zumesikuraninsanolacakt Ksaca,tecrbiilminprestiji(itibar),ilhiyatlarnyetinmekzorundaolduu,tecrbeyledorula namayansoyutfikirlerigiderekdevredbrakt. Bundan daha doru fakat ateizm meselesine bu kadar yabanc baka hi bir ey de sylenemez. lmingralan,tarihinbakalarnunutturmamaldr.Tanr,modernbilimlerdenaslahibirey renememi olan kalabalklar iin, asrlardan beri kitlelerin vicdannda yayor. O, ayn zamanda, modem bilimin ve zihniyetin metotlarna in birok insann zihninde de yaamaktadr. Bunlarn saylarnnazolduudorudur.Amayinedebudurum,dikkatedeerbirkeyfiyettir.Buikialansade cehukukolarakdeil,vakaolarakdabirbirindenokfarkldr.limlerinbubadndrcilerlemesi nin,Tanrkavramveonunvarlnaolaninancruhlardansilmedenaslbiretkiyapabileceinitahmin etmekteglkekiyorinsan.Enazndan,sammiveaktifbirilmaratrmaakyladolubirilhiyat, AlbertleGrand(BykAlbert)vard.Amaodah,kendisiniesasitibarylabirbilgindeil,birilhiyat olarakgryordu.Diernlilhiyatlardabakabireyolduklarnaslaiddiaetmemilerdir.Bunla rnbazlarise,kendidevirlerininilminitetkiketmilerdir.Bunuyapmalarhemhaklar,hemdegrev leriidi.Amabunlarnhibirisi,herhalkrda,dinininekendifelsefesi,nedekenditeolojisizerine kurmaiddiasndabulunmamtr.zerinefelsefe,teolojivedinbinaedilen,Tanr'dr.Onundeerinin ilimtarafndandrlmesi,ncebirtehditdahasonrabirrnolmasiin,Tanrkavramileonun varletrafndakumgibikaynaanspeklasyonlararasndabirkarklnbulunmasgerekti. 5.PROLETERYENATEZM Marksizminfelsefetarihinehakszveusulszolarakgirii,zelbirdikkatigerektirir.ZiraMark sizm,hernekadarkendisinibirfelsefeolarakgstermekistesede,birfelsefedeildir.Marx,Tan r'nn varln inkr etmekle yetinmemi, insanlarn ruhlarnda mevcut olan, Tanr'nn varlna inancfiilensilipatmakistemitir,ilkncekendisiYahudiolmaklaberaber,artkonuniinszkonu su olan ey, Yahudi halknn kalmad izlenimini yaymakt. Operasyonun gerekleebilmesi iin gerekliolanilkart,YahudilerinpheliTanr'snortadankaldrmaktr.BuTanr,hernekadarbu kavmefkelensede,sadeceO'nunlaveO'nuniinvarolanbirkavminyaratcsdr.Marx'nateiz mi,Tanrnnlmylebirolan,Yahova'nnldrlmesidirhereydennce...ArtkTanrolmayn

146YAZILAR

ca,nedinler,neYahudilervenedebakalarolacaktr.srailkavmi,zerinebeklenmedikbirbel gibikenilhiardankurtulunca,dierbtnkavimlergibibirkavim,hrbirkavimolacaktr. Kimi olursa olsun ldrmek bir felsef eylem (acte philosophique) deildir. Zira, felsefe, tanmak (bilmek)izgisindekurulur.FakatMarx,hereydenncevarolmayasonvermekeklindeki,enderin zleminitatminetmedesrail'eyardmarzusunasaplanmbirdevrimcidir.Ondaspeklasyonadna nevarsa,hepsitamamenpraxis(fiilenicra,uygulama,tatbikat)eyneliktirvehereybupraxis inhkimiyetialtndadr.Dnce,onungzndesadecebireylemaracolarakmerudur.Pekfazlan kazanm olan sz de buradan kaynaklanr: Filozoflar bu gne kadar felsefeyi eitli biimlerde yorumlamaktanbakabireyyapmamlardr.imdibunudeitirmekszkonusudur. ByleceTanrfikriyenibirstat,hemdespeklatifdeil,pratikbirstatkazanyor.BuTanrfikri nin doru olup olmadn bilmek de artk sz konusu deildir. Marx'n gerekletirmeyi arzu ettii devrimiengelleyipengellemedii,yadakolaylatrpkolaylatrmadnbilmekszkonusudur.htill art...ZRABRDEVRMOLMADIKA,BRTANRIOLACAKTIR.VedebirTANRIKALDIISRECE DEVRMOLMAYACAKTIR.Ohalde,gerekletirilecekoperasyondorudandoruyasosyalhayat ilgilendirmektedir.Vemademkiesasolaraksosyalhayatpratiktir.Tanryokturseklindekidevrim cihkmspeklasyonadeil,aksiyonabaldr? Denilebilirki,Marxzimfelsefeyleilgilenmiyor,ziraonunbukaranfilozofundnda,onuaanyada kendisininatvehibirdahlininbulunmadbirbalamdayeralyor.Kiliselerkapatlabilir,inanan larsrgnedilebilirvepapazlarldrlebilir.Fakatbueylemlere(acte)naslbirfelsefimnverile ceianlalmyor.Felsefeyibirpraxisyapmakaranbile,felsefbirteemmldendomamaktadr. ayetiidevrimiartsa,vicdanlardanTanr'nnsilinmesi,yokedilmesilzmdrvehibirfelsefebuna bireyyapamayacaktr. Marksist felsefe diye isimlendirilen eyler, sadece Marksizmin uygulayclarnn eylem etkinliini salamakiin,teorikonusundayararlgrdklerieylerdir.Bylebirteoriyirtmekgayesiyleince lemefikrisamaolurdu.Btngereipratiketkinliktenibaretolanbirdoktrin,budelileduyarszdr. Filozof,birTanr'nnvarolduunungerekolup olmadn kendikendisinesorar.Bualandaonu izleyecekbirmuhatab(intertocuteur)Marksisttebulunmuyor.Marksistfelsefehereydennceey lem iin bir klavuz, ii snfnn (proletariat) bir letidir. Devrimci teoriyle donanm ii snf, Marksist ideallerin gereklemesi iin gzpek bir sava olmaktadr. Yani, btn Marksistler in sanln ylmaz birer savas oluyor... Bu sebeple daha Marksizm zuhur eder etmez, nemli tarihi bir grev de ortaya kmtr: Bu grev, Marksist sosyalist teoriyle ii hareketini birletirmek, ruh teoriksilahise,busilahkullanabilecekmaddgolanhalkile,yani,iisnfylabirletirmektir. uhalde,Marksizm'edairherfelsefeletiri,Lenin'cibiimindebile,bounadr.Bizzatproletariat (iisinf)kavram,iilerdenayrbirbtn(entite)olarakdnlmolup,devrimcibireylemistei zerinekurulmutur.Materyalizmileidealizmarasndaamanszbirmcadeleyeindirgenmibirfelse fetarihikavramdaayrbirmit(efsane)'dir.Pekazmateryalistfelsefevarolduusrecevekendiside birmateryalizmolanMarksizm,kendisiniHegel'ciidealizmintersineevrilmibirvaziyeti(trangpoti sion)olarakgrdlde,bumit(efsane)dikkatekiciolmayadevamedecektir. Bununla birlikte, bu faydal bir mit'tir. nk bu efsane, tarihi faydal btn gayelere yneltme imknsalyor.amznmarksistlerindenbiri,Engels'inszolarak,felsefenintemelprobleminin uekildeortayakonabileceinisylyor:DnyaTanrtarafndanmyaratlmtr?Yoksaezelden berivarmdr?Materyalistlerveidealistlerbirbirinidlayanbirtakm'cevaplarveriyorlar..Fakat St. Thomas, ezel olan Tanr tarafndan yaratlm bir lem kavramnda hibir eliki grmyordu. dealizm / Materyalizm alternatifi, problemin verileri iine girmiyor. Bu, marksizm iin pek nemli deildir. Lenin, idealizmin dini savunmak iin meydana getirildiini sylyordu. Marxizmin iigc, diniykmakamacylamateryalizmiileyipgndemegetirerekmisillemedebulunmaktr. Baz Marksist demlendirmeleri (argumentations) takip etmek, manalarn anlamak bakmndan faydadan uzak deildir. lemin ezeliliini kabul eden Marksizmleninizm, materyalizme gre, mad deninve tabiatn daimavarolduunubelirtmektedir.ayet,maddeyikimseyaratmadysa;dn yannevrimi,ilhycehibirgceyerbrakmyor,,Tanrfazlalktr,lzumsuzluktur:,Dnyaonun dahliolmaksznebediyyentekmleder tebuekildemateryalizm,Tanr'yinkrayolamaktavekanlmazolarakdaateizmilebir

147YAZILAR

lemektedir. Materyalist bir kimse, ayn zamanda bir tanrtanmazdr. Tertullien, bu konuda ne derdiacaba?diye,insankendikendisinesoruyor.O'nagre:Eercisimlerdeilse,hibireyTanr veruholamaz.(Nihilenim,sinoncorpus)Ancaktarihburjuvatereddtleriiteburadayatmakta dr.Zirabunlarkapitalistlervesmrclerdeiliseidealizmintemalarndanyararlanankimdiro halde?Bunuyaparakidealizm,smrclerdendinekadar,gericiveadolanhereyidestekler. Gereklerin(olgularn)tambirkmsenmesiolduubelirtilmesigerekenbylesinekeyfibirtarihe karsndasilahszkalyorinsan.Platonkapitalistbirburjuvamyd?Herfelsefeningayetbelirlibaz snfmenfaatlerinidilegetirdiiinancveriliyorbize. O halde, tm mensuplar ayn snftan olan ortaa retim kadrolar iindeki bitmez tkenmez felsef'atmalarnaslaklamakgerekirdi?GrekvatandaAristo'nunfelsefesinin,zitibaryla,Ya hudi bni Meymn'un felsefesiyle ayn olmas nasl aklanabilir? Laf uzatmadan, onalt asr sonra yaam Endlsl mslman bn Rd'n ve yine zamanmzn Hristiyan yazar Jacques Maritain'in felsefelerininAristofelsefesiyleaynolmas,naslaklanabilir?nkredilemezbirgerekvarsa,buda, bazfelsefdoktrinlerin,filozoflarnitimadurumunabamldeilmiesine,yzyllarboyuetkilerini srdrmolmasdr.RomamparatoruMarcAurele,YunanlkleEpictete'infelsefesiniicraediyor. Btnfilozoflarn,ikitarafarasndasrpgidenbirmcadeleiindebulunduubirtarihinhikyesini okurken,insanryagrdnsanyor.Ziramateryalizmileidealizmarasndakimcadele,snflar mcadelesininifadesiolduusrece,{...}ikikamptanbirinegirmeyentarafszfilozoflarvarolmaya cakt. ki kamptan hi birisine dhil olmadn iddia edenler, marksizmin en kt dmanlardr. nkbunlar,marksizmitekiledenmcadeleninvarlminkretmektedirler.Onlarnsapknlolan revizyonizm,marksizminbirekildeitirmesi,birbozulmueklidir.Verevizyonizm,MARKSZMin temelgrleriniburjuvazininmenfaatlerineuydurmakiin,yenidenelealpdeitirmektedir.Bu dogmatizm,speklatifitirazlardanzarargrmez.nkO,ESASTBARIYLABREYLEMPLNIDIR. Marksizmbizibasitbirateizmilekarkaryabrakyor.BirTanr'nnvarolduunusylemekbur juvaziiinalmak,Tanr'nnyokolduunusylemekiseproleteryaiinalmakdemektir.Oysabiz, proleteryainalimkistiyoruz:OhldeTanryoktur.Butavrlartutarldr;eskidendenildiigibi,bu tavr sadece extranea philosophiae dr. Bu, onun sahte olduunu ispatlamaz ama evvela gerek olupolmadmanlayabilmekiinhibirfelsefvastayasahipdeiliz.Venihayetpratikdzeniinde hakikat,eyleminbaarsnabalolduundan,iienternasyonalihlbeeribirtavra,birgereklie dnmediisrece,probleminverilerinideerlendirmekimknszolacaktr.Ognngelmesinibek lerken,resmenvefiilentanrtanmazglbirtekdevletinbulunmasdagstermektedirki,TANRI, MARKSZMKARISINDAHLOKDRENLBRGEREKOLARAKDURMAKTADIR.Kapitalistburju va Franois d'Assise'nin Tanrs hl lmemitir. Bu byle olunca: MOSKOVA ATEZM MZES VAR OLMAYANBREYEHASREDLM,DNYANINTEKMZESOLARAKKALMAKTADIR. 6.PROBLEMNCANALICINOKTASI RuhlardanTanrkavramnkarpatmakiinmarksisttutumunabalarveuradbaarszlkiki katdahamanidardr.Bunlar,Tanrfikrinindikkatedeersrekliliiniveonuykmayaalanglere kar gsterdii byk direnci dorulamaktadrlar. Bu fikir direnlilii, problemin zdr ve aklan masgerekendebumerkeznoktadr. Tanrtanmaz,Tanrnnvarlkdelillerininyetersizliinisevinvecokuylaifaetmektedir.Yeter sizdelilleryokdeildir.Fakathepsidebirgereiortayakoymaktadr.Bugerek,eerteizminken dinehasbazglklerivarsa,ateizmindekendiglklerininbulunuyorolmasdrki,meselebizzat ateizminmevcudiyetidir.Zira,ondanokbahsediliyor,onakitaplarhasrediliyor.HattaTanrnnyok luu konusunda bir ansiklopedi bile yaynlanmtr. Eer bu durum gznne alnrsa, olaand bir fenomenszkonusudur.Nitekimpekokyazar,filozof,sosyologyadaekonomistinyokluunuispat lamaya alt tek varlk Tanr'dr. lke olarak, eer Tanr'nn olmadndan emin olunsayd, bunu ispatlamakiinbuncazamanparaharcanmazd.Zatendikkatekicidirki;ateizmininanesslrkendi safsamimiyetleriiindeifadeedildiklerizamanbile,oukezbulnnhayatnsrdrdnedair birinancnmevcudiyetiniyanstmaktadr.YazarJeanSchlumberger'eayrlmbirtantmayazsndaLe Monde gazetesi (27/28 Ekim 1968) dikkat ekici bir husus olarak, yazarn sadece inansz olduunu deil,sankibutabideilmi,gibi,bundanhiendieduymadnakabelirtmekzorundaolduunu

148YAZILAR

dnyor:JeanSchlumbergerhayatterketmevezelliklebirAntiPascal'adairedebprojelerinden vazgemenin znts iinde ve de kendisine sakin inanszlm veren tam bir sknetle, uzun za mandanberi lmbekliyordu.ayet,inanszlokadarsakinidiyse,SchlumbergerniinbirAnti Pascal'kalemealmay,dnyordu?ayet,ahsbirtecrbeyibirbakatecrbeninkarsnakar mayaizinvarsa,kenditecrbemdenbahsedeceim. Bu tecrbe o kadar salamdr ki, Pensees (dnceler) hakknda byk alaycnn eletirilerini dengelemekiinnebirAntiVoltaire,nedeMonsieurTeste'ninaclarnakarPascal'savunmakiin birAntiValeryyazmakfikriaklmnkesindenbilegemezdi.Bylesigiriimlerinbovncokadar aktrki;kendileriiinTanrnnyokluukesinolaninsanlarn,sadecebunudnmeklekalmadklar gibi baka insanlarn ruhundan skp atma ihtiyac duyduklarn insan kendi kendisine sormadan edemiyor. Hakiki tanrtanmaz eer varsa Tanr'nn varln inkr ermez. fakat artk onu dnmyordur. TanrnnvarlnaaitdelillerinyetersizliionuTanrnnyolduundandahadaeminolacakkadarilgi sizligesevkeder.TanryainananlarnTanrhakkndagelitirdikleritasavvurlarnocukal(naivet) artk onu pek o kadar rahatsz etmez. Var bir eyi veya olmayan birini tasavvur etmenin ne nemi var.lgiekiciolaney,Tanrnnvarlylailgilidelillerineksikliindendahaok,hlbyk birinsankitlesiningnlndeTanrnnvarlnadairsamimiinancncanllnkorumasdr. ZatenTanrnnbirzamanlaryaadbirkalptelpgitmesindenaslaeminolunamaz.Kesinolarak ondankurtulunduunusananbazruhlardabile,buinanhlyaamaktadr.Butrbiryenidendirilii mahede eden bir kii olarak, Benjamin Constant'n bir mektubunda da grlecei gibi, bu ie ilk hayretedenyinekendileriolmaktadr: Bildiinizgibi,benartkogzpek,budnyadansonrahibireyolmadnainananvebirbaka solmadiintadankardbudnyadansonderecememnunolanbirfilozofdeilim.Benimese rim(oktanrclntarihiL'HistoireduPoliteisme),Bacon'nsylediieylerinarpcbirispatdr:AZ LMNSANIATEZME,OKLMSEDNEGTRR.Hertaraftantopladmolgularpozitifbire kildederinletirerekvebunlarninanszlakarkardklarsayszglklerledefalarcakarlamak suretiyledirki,kendimidinfikirlerintarihindedahagerileregitmekmecburiyetindehissettim.Elbette ki bunu iyi niyetle ve inanla yaptm zira geriye doru atlan her adm, bana pahalya mal oldu. u andadahltmalkanlklarmvetmhatralarmfelsefidirvededininbenimzerimdefethettii hereyimenzilmenzilsavunuyorum.Hattabirizzetinefsferagatibileszkonusudur.Zira,butrden btnkanaatlerihcumetmekiinkullandmmantktandahasalambirmantkbulmanngol duunusanyorum.Kitabmntekkusuru,uandabana,doruveiyigrnendenaksibirynesahip olmasdr. Byle olmasayd kesin olarak partiyi kazanm olurdum. Hatta dnya apnda nl olur dum. Zira ok hafif baz eilimlerle kitabmdan, bugn ok istenen eyi, yani vasat insanlar iin bir ateizmsistemi,papalarakarbirmanifestovelzumlubiritirafiledzenlibirbtnolutururdumve masallardaolduugibibu,insanlarnhemgururunu,hemdeiktidarnokard. BuradaConstant'ntanklnamracaatmz,birtakmsavunmacgayelerleyaplmamtr.Hidayet lerinde(convertion)uurluhibireyinroloynamadvehidayete^ermibukiilerintecrbesinak ledilemez olduu iin, burada zikrettiimiz din deitiren nllerin yaad tecrbeler gibi, Cons tant'ntecrbesidetamamenahsdir.Fakataynzamandabutecrbesininrnektekiledenbirde eridevardr.Zirao.Tanrfikrininenaklbandavetutarlinkrlarakarbilegsterdiidirenciak lamaktadr. Bu tanr fikri, hibir ispatn yardm olmakszn, kendi gcyle canllm srderecek gibi grnyor. Constant,bykfelsefideeriolanbirtankdeildir.FakatfilozoflardnyasndanKant,evrensel olaraksaygduyulanbirisimdir.O,kendisininbirfilozoftanceliklebulunmasnistediierdemins tnbirrneiolarakhafzalardayaamaktadr.Buerdemciddiyettir.Bundan anladda,fikirlerile aslaoynamamakfakatonlarngereklerinedaimariayetetmekveonlarnnndedolambalyollara ba vurmadan eilmek alkanldr. Problemimiz karsnda onun tavr ok daha dikkate deerdir. SafAklnTenkidi(LaCritiquedelaraisonpure)adleserinde,speklatif(nazari)akimhissedilebilir tecrbeyeikisebeptengirmeyenbirvarlnmevcudiyetiniispatlaypispatlayamayacankendiken disinesorarak,Kant,negatifbirsonucavarmtr.Bunuistemeyerekfakatmmknolduukadarak lkla yapmtr. Hi bir metafizik hkmn ispat mmkn olmadna gre. Tanr'nn varlnn ispat

149YAZILAR

dammkndeildir.Kant'ndurumundadikkatedeerolaney,buhkmevardktansonra,Tanr'nn varlndan daima emin olmay srdrm olmasdr. Tanrnn varlnn ispatlanamaz olmas onu tanrtanmazyapmamtr.TamtersineKant,sankisolcebinidoldurmakiinsacebiniboaltmgibi, buispatlanamazhkmndahaazgerekolmadngstermekiin,pratikaklntenkidi(Critique de la raison pratique) adl eserini kaleme ald: Hatrlanaca gibi, bu hkm bir postulat (nerme) olarakdorudur.nkKant'agre,birvakaolanahlkvazifeninzorunlukarakteriyzndenbaka trlsmmknolamazd. Kant'nkendikendisiyleelitiinisanmyorum.Tersine,Kant'nikincitenkidinsonularnn,birinci tenkidinsonularnahidokunmadmnekadarsrarlahatrlattmvurgulamakisterim.Teorikakln, Tanr'nnvarlnispatlamadayetersiz olduunugsterdiktensonra,Tanr'nn varolduundanniin hlemindir?Zirapheyokki,birincitenkidveonunvardsonularlekesiz,tertemizdurmaktadr. Buhususlailgiliolarakpratikaklntenkidisimlieserininanablmolan1.,2.ve7.ksmlartekrar okunabilir. Aynzamandaspeklatifadansafakimbilgisinigeniletmeksizin,safaklnyaylntasavvur etmekpratikadannaslmmknolabilir?Gerekte,bylebirilemnaslbaarlabilir? kincitenkiddenncebirTanrnnvarolduunuhlbilmiyorum.Hattaonunvarlnispatlaya mayacamdabiliyorum. kincitenkiddensonrabirTanrnnvarolduunumutlakkesinliklebiliyorum.Vedeniinisyleye bilirim.Bunuhangiekildeeldeetmiolursamolaym,pratikakimkesinbirbilgisi(birpratikaklbilgi siinanc)tanmolarak,aklbirgerekliktir.Aklinan,bilgimizibirgereklikilezenginletirdiikonular hari,Kant'nisimlendirdiigibi,bilgimizispeklatifnizmayayamaz.Tanrnnvarlileilgilikesinlik, onunvarlnispatlamaimknszldelilindenncegeldiivesafolarakbuimknszlkdelilindevar ln srdrd, bundan daha iyi gsterilemezdi. Bir kavramn yklmazlna bundan daha ak bir sayg gsterilmemitir. Bu kavramn kendi zndeki kesinlii (certitude intrinseques), kendi ispatla namazlnn ispatyla hi bir ynden etkilenmemitir... Tanr kavramnn ruhtaki bu yklmazl, akl bandabirateizminyoluzerindealmasokzorlubirengeldir.Buengelmantn,diyalektiinve tenkidinsonszsyleyemeyeceini,nkilkszdesylemediinianlamamzayardmeder.nsa nnbirTanr'nnvarolduueklindekispontane(kendiliinden)inancnaaklibirispat(justification) aramasmerudur.Fakatbuinanncedenoradabulunduunagre,o,budorulamalardanbam szdr.Buinan,buispatlarnsonucuolmaktandahaokonlarnsebebigibigrnyor. 7.TANRIFKR SaintAugustinTanrkavramnnkaynameayryordu:airler,Site(ehirdevleti)vefilozoflar. Bugnbatlinsan;aile,okul,edebiyat,hattadilgibi,hertaraftankendisineTanrkavramnnulat bir toplum iinde yayor ve marksist devletin militan ateizm lehine, Rusya'da ve dolayl olarak ise btndnyada,yaplanetkilipropogandaydaunutmayalm.Tambiryalnzlkiindedomuveye timiinsanvarlnn,tekbanabufikritasarlayptasarlayamayacambilmekmanaszbirsorudur. Zirabylebirinsanyoktur.Veayetolsayd,onunlanasliletiimkurabilirdik?urasbirgerektirki; sosyalbircanlolaninsan,dahaotoplumaaitolduununuurunavardandanitibaren,iindeyaa dbutoplumdadahancedenberimevcutolanbirlhvarlkvebirgkavramnhazrbulur.Bu bilgitohumu,ilkbatasadece,sonderecekarkbirduygudanibaretolsabile,bazsademminlerin olduukadarfilozoflarnruhundada,ilerideTanrkavramnadnecekeyintemelivezdr.ster tefekkrrnolsun,isterbirtrdinkamuoyundan,istersedetabiatstsanlanbirilhamdando sun, ulhiyyet ile ilgili daha somaki bir bilgilenme (information), bu ilk ve elemanter din duyguyla birleecektir. Bugzlemlerkonuylailgilihibirhususicevabihtivaetmez:Gerektevehususidurumda,insan larbuelemanterkavramlanaslkarlayorlar?BazlarTanrygrdkleriniyadayledeilsebile,en azndan,onunlakarlatklarniddiaediyorlar.Musa'nnYahve'yigrdgibi,busadecebirbulut iindedeolabilirdi.Bazlarise,birdahasylemeleriimknszbazeylersyleyerek,Tanr'nnkendi leriylekonutuunubelirtiyorlar.Fakatinsanlarnekseriyeti,bubasitekliyleTanryevrenintemaa snda ve onun yaratc gcnn ak almetlerini ise, kendi z ruhlarnn aydnlnda kefediyorlar. Kilisebabalarndabuortakbirdurumidi.SaintPaul'egreTanr'nnvarlkdelilleri,kendieseri(kina

150YAZILAR

t)zerindedir.Veonunvarlnbilmediiniilerisrmesi,insaniinaffedilmezbireydir.Buyetlerin (iaretlerin)enaise,aklveirdesiileinsannkendisidir. Bu cevaplarn her biri kendi sistemi iinde geerlidir. Fakat hepsi de baz glkler tamaktadr. Tanr'ygrdnyadaonunlakonutuunuveyasadeceherhangibirekildeonunhuzurunavard niddiaedensekinkiilerindurumuylailgiliolarakyapacamztekeyonlarainanmaktr.Fakatbu inan,biziminanmaykabuledeceimiztecrbeninkendisindenokfarkldr:Havaridenesinlenilmi olanveinsanlarnTanr'yyaratklarnabakarakanladklarmbelirtencevabagelince,bucevapdoru dur. Fakat bu cevap ekli de filozofun karsna kan soruyu yine karlksz brakr. Daha nceden herhangi bir ulhiyyet kavram, ya da duygusu olmadan, sonularndan bylesine farkl mhiyetteki birsebepkavramnainsannaslulaabiliyor? EvhmrismeilkTanrlarndierinsanlartarafndanTanrlatrlmbirtakminsanlarolduunu sylyor.Ama,glkhldevametmektedir.Zirameselebazinsanlarndierbazlarn,insanlar danokfarklveTanrdiyeisimlendirilenvarlklareklindenasltasavvuredebildiklerinianlamak tr.EerbenbirTanrfikrinesahipsem,Evhmr'innermesinianlayabilirim.Tanrlarstninsanlar olaraktasavvuredebilirim.Fakataslmesele,sadecebazihsanlartanyarak,bunlararasndansadece bazlarnnnaslveniinbirtakmTanrlarolaraktahayyledildiinibilmektir? Buameliyedeesrarengizbireylervar.Buameliyehibirtecrbkarlbulunmayanbirkavra mn,ruhtamevcutbulunmasngerektiriyor.Tminsanlarngnei,ay,ovalan,dalanveakarsulary la belli bir tabiat fikrine sahip olmas esrarengiz ve anlalmaz bir ey deildir. Her yerde bir gne kavramnarastlanmaktadr.nkgnevardrveherkesonugrebilmektedir.RuhtaTanrfikrinin hazroluundandoanilkproblem,bufikrinneredengeldiinibilmemeselesidir.nkhikimse asla ne Allah' ve hatta ne de her hangi bir Tanr'y grmtr. Hata biz bir varln Tanr kimliine brnmekiinneyebenzemekzorundaolacandabilmiyoruz. Buadanbakldnda,LaBruyere'ingzlemibykanlamkazanyor.Bu,problemdenkurtulmak iinbavurulannebirparadoks,nedebirhileidi.Basitbirgerektirbu.Tanrkelimesiyleiaretedilen vekavramnasahipolduumuzbirvarlngerektenvarolupolmadsoruluyordu?Bukavramicad etmebilincinesahipdeiliz..Bizonuruhtabuluyoruzvehernekadaronunmevcudiyeti,kesinobje nin varln ispatlamyorsa da, onun lehine bir nesin hkm yaratyor. Onun varlndan daha ok, objesininyokluuispatlamamzgerekiyor. Soruyadnyoruz: Tecrbedegrnmeyenbirvarlnkavramruhtabulunabilirmi? ODELLLERNTESNDEDR,EKLNDEBRCEVAPVERMEKBOUNADIR.O,DELLLERDENNCE GELR.Tanrfikrinindoutan(ftr)olduunusavunanlariinbuaikrdr.Ziraozamanispat,onun dncedeki mevcudiyetinin mmkn tek aklamas, onun objesinin varldr deliline indirgenir. FakatilksebepolanTanr'nneserlerindenhareketedenaposteriori(tecrbedensonra)delilleriin dedurumayndr.AquinoluSt.Thomas'nmehurbedelili(cinqvoies)'ninherbiriTanr'nnno minal(ism=ad)birtanmndanyolakar.Yani,arananeyinneolduunubilmekiinyeterlivezo runluolanbirkavramdanhareketeder.Bedelilinherbiri,bellibirgerekliknizmiindebirilkvar ln mevcudiyetine gtryor: Hareketi etkileyen illiyet, imkn ve zorunluluk, varlk dereceleri, giyet Bu nizmlarn her biri hakknda mkemmel bir tanma ulaan St. Thomas, kendi ztyla var olan varlk konusunda unu eklemekle yetiniyor: Ve herkes anlar ki: bu, Tanr'dr. Baka bir ifadeyle, herkii,kendisihareketetmeyenlkHareketettiricinin(lkMuharrikin)dahavarlnispatlamadan nce,kendisininTanrdiyeisimlendirdiivarlkolduunuhemenkavrar. Ohalde,delillerdenncegelen,Tanrhakkndabirnbilgivardr.Ayneyikincideliliindedo rudur: O halde, herkesin Tanr diye isimlendirdii messir bir ilk sebebin varl ortaya konmal dr...:quamomnesDeushominant.Bunkavramnkkenineolabilir'?ocuunaldilkeitimmi? Yaygn kabul m? Kukusuz ama, kavramn mmkn olan bu kaynaklarnn her birisi iin problem yenidenortayakyor.Bukavramnonlaraneredengeldiitekrarsorulabilir.Tanrkavramdeliller den nce gelir ve Substances Separees (Ayrlm Cevherler'e dair) kitabnn I. blmnde Aquinolu Thomas,enazndaninsanlarbirkereilkprensipkavramnaulatklarzaman,onlardabunuTanrdiye isimlendirmenin ftr olduunu yazyor: Omnibus inditum fuit in animo ut illud deum aestimarent quedessetprimumprincipium...Bukendiliinden nfikir(anticipationspontane)bir delildeildir.

151YAZILAR

Fakatdelilin yorumlanmasndabirroloynuyor.Bunfikirolmadan,bizlkMuharrik,lkZorunluve SonGye'ninTanrdiyeisimlendirdiimizvarlkolduunubilemeyecektik. ZatenSommedeTheologiebalklbirkitapyazankimsenindahabalangtakitabnnkonusuyla ilgilibelli bir kavramasahipolmasdoaldr.Buzt, TanrkavramnYahudiHristiyanvahyindenal yor.Amabuvahyiimanyoluylabenimsemeyi,felsefbirdelilolarakkullanmyor.Tertullleninyapt gibi, o doal olarak hristiyan bir ruhtan da bahsetmiyor. Fakat o, belki doal olarak dindar bir ruhtanbahsetmeyikabuledebilirdi.Buradailksebepleilgiliherkavram,Tanrkavramyladoalola rakzdeletirecekbirruhkastedilmekartyla...? BuradahususihibirTanrkavramSzkonusudeildir.MetafizikadleserindeMslmanfilozof bnSnaslaAllahdemiyor.Fakatdevamllkdiyor.Tanr,felsefedekiilksebepkavramnnteolo jidekikarldr.Fakatfilozofunlk'i,bnSntarafndandorudandoruyainananmslmannTan rsolarakdnlmtr.ayet,Tanrnnvarlnadairbirtakmfelsefitirazlarvarsa,bunlar,onun varlnntasdikindensonragelirler.BirTanrnnvarlaleyhindeilerisrlecekenkorkunitiraziin bilebugeerlidir/stermadd,istermanevolsun,ktlnvarlgibibiritiraziindebugeerlidir. Tanrtarafndanyaratlanbirevrendektlnvarolmas,ayetsamaolsayd;strap,ktlkve lmnnnegeilemez,devamlveevrenseltecrbesiTanrkavramnndoaloluumunuimknsz klard.Dnya,ilhibiryaratcnneseriolamayacakkadarktymgibigeliyorinsana.Oysainsan larktlnvarlnaramenTanr'ydnmezler;aynzamanda,ktlnvarlsebebiylede dnrler, nsanlar ac ektikleri, korktuklar ve zellikle de lm korkusu onlar tedirgin ettii zamanTanr'ydnrler. Trait thologicopolitique adl eserinin banda Spinoza bunu belirtmitir. Eer insanlar ilerini naslyrteceklerinikesinliklebilseler,yadatalihonlardanyanaolsayd,hurafeninkalplerindeyeri olamazd. Ona gre, hurafenin gerek sebebi ite burada yatar. Yoksa bazlarnn iddia ettii gibi, hurafenin sebebi, btn ruhlarda mevcut olan kark ve herhangi bir ulhiyyet kavram deildir. Spinoza,bakahibiryardmcsnnbulunmadbirandasonareolarakkendisinemracaatedilecek YcebirYardmcolarakvarolanveaslahibirtecrbkarlbulunmayanbukavramn,insanask skhissettiiglkler,korkularveyalnzlkduygusutarafndannasltelkinedildiinisylememekte dir. Skntdan kurtulmak iin kendisine gvendiimiz. Kii ve bizi bu sknt iinde koyan da ondan bakasolmadsrece;eeronudnyorsak,bu,fevkaladebirkandr.Budurum,korkununTan rlara inancn ilk sebebi olduu eklindeki, Lucretus'tan beri sregelen dnceyle ayndr. Ktlk korkusunun Tanrya inancn temel kaynan tekil ettiini ve onun varlna kar en kuvvetli delil olduunuiddiaetmek,aklaaykr(paradoksal)gibigrnmektedir. 8.TANRIFKRNNESASI Hernekadarmeneineinilemiyorsada,okyaygnolanbukavramiyibirtenkitszgecindenge irmek uygun olur. Felsefe tarihi boyunca, objesinin mevcut olmadn dnmenin bile imknsz oluuonundeimezkarakterikaldka,bukavramdikkatlerizerineekecektir.Budurum,szko nusukavramnobjesininvarolduunuispatlamaz.Bizsadece,bukavramnbirobjesininvarolduunu kabullenmeden anlalamayacan sylyoruz. Bu durum, kavranabilir her objenin kavram iin ge erlidir.Hattabu.Varolduklarn kesinolarakbildiimizobjelerinkavramlar iin degeerlidir. Eer bilfiilvarolanbirobjeyedelletedenbiradolarakkullanlyorsa,hakkndaayneyinsylenebilecei bakabirtekkavramvardr,budavarlkkavramdr.Zatanbuanalogie(kyas)aklamaktadrki,Tan r'nnvarlnadairbtn deliller,neticeolarakbellibirilkvarlrealitenin eitlimertebeleriiine oturtmazorunluluunagtrmektedir.Onunhakkndakendikendimizekafamzdakurduumuzspon tane (kendiliinden oluan) kavram, metafizik dnceye aktarld zaman, Varlk, Tanr'nn da ad olacaktr.HerhalkrdavarolmayanbirTanr'danbahsetmekkadarsamagibigeliyor.Gerikalan ne varsa, hatta evren ve bizzat biz de dahil pekala var olmayabilirdik. Fakat Tanr iin ayn eyi syleyebilmenintekyolu,onunkavrammruhtansilipatmaktr.EerTanrTanrysaderSt.Bona venture,Tanrvardr.SiDuesestDeus,Deustesi,ifadesiningrlensafl,nemlibirgerei gizlemektedir.Tanrkavramngerekvarolukavramylabirletirenilikininzorunluluu,ihmaledi lemeyecekbirolgudur.Ontolojikdelildenileneyinbtntarihi,ontolojizminkisidedahil,bugzle mingerekliinidorulamaktadr.Bununlaberaber,biriilhiyatfilozof,dierifilozofilhiyatolan

152YAZILAR

veburetinintipikikitannadikkatekmekbizekfigelecektir. BukonudaSt.Anselme'izikretmeyebilelzumyoktur.Proslogionadleserindekideliliherkese bilinmektedir.FakatunudabelirtmekgerekirkibudelilingeerliliinireddedenSt.Thomasd'Aquin bile,ayndelilinTanrkavramileilgiligeerliliinikabuletmektedir:Dahakesinolarakkonuursak, Tanr'nn var olduu kendisiyle (ztyla) anlalr. Onun zt varl ile ayn ey, olduuna gre, bu onunztyla(vcuduyla)varolduunugsterir.Kendisinehasbiresse(z)olaraktasarlanan,tama menThomas'aaitTanrkavram,buradayineonunvarlilekavramarasndakizorunluilikininke sinliinimmknolduuncateyidetmektedir.Anseme'dendahaokThomasd'Aquiniin,Tanr'nn var olmayan olarak dnlemeyecei daha dorudur. nk onun zt (essence), tabir caizse, VAROLANvarlktr.Descartes'inMetafizikDnceleradleserininbeinciblmndebuhusus, Tanr ve varlk (existance) kavramlarnn ayrlmazl eklinde aklanmaktadr. Filozof burada, Tanr varolmasabile,varoluuTanr'yaizafeetmemize hibirevin engelolmadeklindebiritirazile karkaryabulunmaktadr.O,ilhivarlktakizt(essence)vcd(existance)ilikisininbiricikliize rinde durarakcevapvermektedir.Vadisizdalarolmayacafikrindenhareketle,yadalarvardr ya da ovalar eklinde bir sonu karlamaz. Ancak Tanry varolusuz (vcdsuz) dnemeyeceim iinvaroluunondanayrlmazolduusonucukarveburadanhareketledeO,gerektenvardr.Bu dnceyiyaratanbendeilimvedncemeyalarahibirzorunlulukempozeetmez.Aksine,eya nn gerei budur, yani Tanr'nn var oluu (existence de Dieu), onu byle dnmemi tayin eder. . Bakabirdeyile,Tanrfikrinitasavvuredipkavrayamam,ancak,eerbunuyaparsam,Tanr'yreali tedevarolandanbakatrltasavvuredemem.Demekki,Descartes,Locke'ninileridekiitiraznakar tedbiralmtr.Locke'agre,bizdekiTanrfikrikeyfimizebalunsurlardanmteekkilsun'ibirkav ramdr.Objesininvarolmasiin,varolufikrinibukavramakatmamzkfideildir.Tersine,filozofbu fikrinmodelininedeondabulmadnagre,onuhibirekildeihmaledememektedir.Realitede,bir varlzorunluvesonsuzolarakkavramayabizizorlayanhibireyyoktur.Ohalde,bizdekiTanrfik rinindoutanolmasgerekir.Vebufikrinbirsebebiolmasgerektiinegrede,bizatihisonsuzolan bir z (substance) ile ben'de (ya da benliimde) yerlemi olmas gerekir Metafizik Dncelerin ncblmndekisonuburadandomaktadr: Eer gerekten Tanr var olmasayd, benliimde Tanr fikrine sahip olmam imknsz olurdu... Tanr fikrini kendi kendimize oluturduumuzu iddia edebilmemize yarayacak hi bir ey yok. Zira onun elemanlarna tecrbede rastlansa dahi, kendisine gre dncenin bu elemanlar birletirdii modelaklanmamolarakkalrd. Buyaklamlaelealnnca,ontolojikdelil,sadecebirsofizm(mugalata)olmaktankar.Ontolojik delilnaslyorumlanrsayorumlansn,enazndanTanrfikrininvaroluunuaklamayauygundur.Her halkrda, bu fikir (Tanr fikri) oradadr. Malebranche'in Le Second Entretien Metaphysiaue adl eserinde;Ariste,Theodore'yeksacasizTanr'yO'nunHz.Musa'ya:Tanrvarolandr,(G,III, 14) dedii zaman, kendisini tarif etmi olduu gibi tarif ediyorsunuz. der. u ya da bu varlk var olmayanolarakdnlebilir,varlgrmeksizinzgrlebilir.Ancak,Tanrfikriapayrbirdurum dur(uncasunique):EERTANRIDNLYORSAONUNVAROLMASIGEREKR.SpinozaveHe gelgibitanrtanmazlarndoktrinlerindebile, hl Tanrdiyeisimlendirdiklerieyinkavram,onun var oluunun kavram Onun var oluunun iermektedir. Vakia gerek ne ile ilgilenmeyebilir fakat onun inkr edilmesi pek mmkn deildir. Tanr'nn var olmayn zar zor kavranabilir klan da bu olgudur.Bugereksebebiyledirki,iyicednlmbirfelsefateizmhaklolarakyenidentartma konusuyaplabilir. Tanr'nn tasdiki kanlmaz olarak doutancla (innismeftriyye) bal deildir. Bu olumlama, hususihibirdncezelliinedebaldeildir.Onunhzrvenazroluumeseleyiortayakoymaya vecevabndikteetmeyeyeter;nkherhalkrda,biraklamaister.Hattabuolumlamalarnbiri onunmevcudiyetini(presence),dieriiseobjesininrealitesininispatileilgiliolannemliirtibatgs termekiin,ikiaklamayzorunluklmaktadr.FakatTanrvevarlkkavranlanarasndakiilikinin,her zaman, koruduu esrar sebebiyle ve ilk prensiplerin mhiyetine ait bir gereklilik olan doutanclk asgarisindenkanmakimknszgibidir. Biz,prensiplernizmiindeyiz.Buprensiplerindoutanolduunukabuletmesekbile,enazndan onlarekillendirmedeakim(intellect)sahipbulunduugcndoutanolduunuinkredemeyiz.

153YAZILAR

Her iki pozisyon ( durum ) da hemen hemen ayn kapya kar, sadece u husus hari tutulmaldr: Akimprensiplerikavrayabilmesiiin,ikincidurumhissedilirrealiteninkavranmasngerektirir.Onlarn ekillendirilmesiproblemi,kllilerproblemi,yaniufilozoflarnha'ileilikisizdeildir. Modernfilozoflar,artkbundanhikukuduymuyorlar.Buonlarnhakkdramabukonudags terdikleridikkatyznden,ortaadakiselefleriylealayetmeyehaklaryoktur.Unutulmubirprob lem,yinedezmekavumudeildir.Duyununferdyi,aklnisekll'yiidrakettiisylenir.Ancak bu,ksmendorudur.Aklbilgiileduyularadayalidrak,uurdakarmakbirbiimdeststebinimi vaziyettedir. Duyuda verilmemi olan bir eyin aklda (intellect) olmad doru ise, ayn ekilde, o zamanakldabulunmayanhibireyduyudadayoktur.Mesela,birkpeigrdmsylerimama hikimsebylebirkpeigrmez.Grmeduyusurenkliekillerialglarfakatasladahafazlasnalg lamaz.Hemdekpekkelimesibirtrgsterenveiaretedensoyutbirkavramolduuhalde...Hi birtrnegryorum,nededokunuyorum.Buisterkpek,isterhayvan,istersebirbakatrolsun, benbirtakmrenklekeleri,olsaolsabirtakmrenklimotiflergryorumvebazlarnnbellibirhayvan trnyadabirinsantemsilettiinibiliyorum.Fakatkavramnferdiobjesinigrmyorumnko, kendisindeveolduuekliylevarolmamaktadr. Cz'i alanda akim, akledliebilir olan' hissedilebilir olan'dan ayrdn aklamak iin ileri srlen gelenekselsoyutlamateorisi,birolgununbasitaklamasylayetinmektedir.NeAristo,nedebirAris to'cubumetafizikdeiiminnaslgerekletiinisylememitir.Gayettabiaklnakledilebilirikavra yabilmesiiinonunhissedilebilirolandabulunmasgerekir.Fakatbu,akldakavrameklindedeilise, mhiyeti nedir? Bununla birlikte Aristo, akledilebilir'in idrk edildiini cesaretle beyan etmektedir. Duyu idrkini bir tr tmevarm (induction) olarak tarif ettii zaman, Aristo'nun bu alglamaya dair deringr,phesizbuhususaiaretetmektedir. Kllkavram,hzlbirtmavarmdandoar.Butmevarmlabengrdmhissedilircz'varln, aklmn kpek tr olarak kavrad trn bir ferdi olduunu biliyorum. Ne nominalizm(adlk), ne realizm,nedelmlgerekilikdenenuacayiphilkatgaribesi,dahakonumayabalarbalamaz ocuungsarfetmedengerekletirdiibuesrarltmevarmhesabakatmaybeceremedi.Bues rarl tmevarm terimi duyumun (sensation) akla sunduu eydir, yani hissedilebilir basit bir nitelik deil;bireydiyeisimlendirdiimiz,hissedilebilirniteliklerinyapsdr. Bununprensiplerinelerdir?Dahancebelirttiimizgibi,buprensiplerftr(doutan)deildir.His sedilebilirmalmatilemnsebethalindekiakimtabiaydnlndabilinirler.Buradadayine,kavra mndurumundaolduugibi,prensiplerinifadeettiiey,hakikatinz(substancedelarealite)olan madd objeler iindedir. Bununla birlikte, prensiplerin kendileri gayr madddirler ve onlar tanyan, bilenakllardaolduklargibivardeildirler.Benbirtakmvarlklargryorveonlaradokunuyorum. Varlgryorvedokunuyor,deilim.Birtakmfailvemefller(etkileyenveetkilenen)gzlemliyo rum.Birincilerisebep,dierleriniisesonudiyeisimlendiriyorum.Fakatbizatihisebeplilii(causalite) mahede etmiyorum. SEBEPSZ SONU OLMAZ dediim zaman; yaptm i, sadece sebep veya sonutarifiniaklakavuturmaktr.Bu,diyorduHume,kocaszkadnyokturdemekgibidir.ayetbir metafizikiyi biraz sktrrsanz, bizim her prensiple ilgili malmatmzn iinde esrarengiz bir eyin bulunduunukabuledecektir.Tanmitibarylailkolduunagre,buartcdeildir.Kendisivasta sylasebebiaklanabilenprensiptendahancegelenhibireyyoktur. Akl,busnrilekolaycauyumamaktadr.Bununlabirlikte,Aristobuhususu,Organonadleseri ninennemliparasolarakgstermeyealtmeyi,btnsadelikveaklylabelirtmitir; Sezgi hari, ilimden daha doru hi bir bilgi tr olmadna gre, zorunlu olarak prensipleri kavrayanbirsezgiolacaktr.Budurum,ise,sadecetekitelkkilerdendeil,ispatprensibininken disinin de bir ispat olmamasndan ileri gelmektedir. yleyse, ilim ilmi olmaz. u halde, eer biz ilimdendahadorubirbakabilgitrnesahipolursak,buprensibindeprensibiolan,biriciksezgi dirvetpksezgininprensibeaitolmasgibiilimderealiteninbtnneaittir. Bylesineyounvetammnlarnanlamaktaglkektiimizbusatrlaraklamakzorolurdu. Bilginler bu konuda pek kayg duymazlar. lmin ruha bahettii youn tatminler, prensipler bir kere tartmaszkabuledilince,onlarnndaakimeminbirekildeilerisrebildiieyeakabalkal nr.Prensiplerinmevcudiyetindentedirginolanfilozoftur.Tpk,ateetrafndadnpduranpervane ler(bcekler)gibionundncesideaynkonuetrafndadnerdurur.Dndhereyde,hibir

154YAZILAR

eye dahil edilmeyen ve Cevheri bile yok olmaya mahkm bulunan, her eyde varl grr. Fakat varlkbirsoyutlamadr.Somutbirgerekolarakdnldzaman,buvarlkTanrdiyeisimlendiri lir. phesiz, muhtemelen bu yzdendir ki, Tanr'nn varl hakknda bir ilim yoktur. Ancak Tan r'nnvarlhakkndailmgerekliktendahakesinbiraklgereklikvardr.Yinebuyzdendirki,bu konueerTanrvarsa,onunkavramnndadahancedenruhtavarolduunuzorunluklar. 9.CEVAPSIZSORU Tanrtanmazlar, Tanrnn var oluu ile ilgili geleneksel delillerin yetersizliini ileri srmekten holanrlar.Aslndamatematiktipteolanveyatecrbiilmeaitbulunandelillerdenbakadelillerka buledilirse,bunlarndayeterliolanyoktur.Ancak,metafizikdnceiidahaileriye,diyalektikdeli lindahatesinegtrd,yaniayn delilin prensibinekadargittii zaman, bazmetafizikdelillerin metafizikdnceiinzorunluolduuortayakmaktadr. Buradatanrtanmazlarnolmadniddiaetmiyoruz.Hattaokeitlitiptetanrtanmazlarnol duunudahancesylemitik.AncakbukiilerarasndaTanrnnvarolmaynadairbirtakmme tafizik deliller ileri sren tek bir kiiye rastlamadk. Felsefeyle uraan tanrtammazlarn ekseriyeti, Tanrnnvarlhakkndailerisrlendelillerinyetersizolduunusylemekleyetiniyor.Buiseapayr birhusustur.Tanrnnvarolmayileilgilibirtakmdelillerinistenmesiolgusubile,Tanr'nnvarlna dairinancnhlyeraldntelkinetmektedir.nsanlarnimannkaybetmekdiyeisimlendirdikleri ey,onlaraaslamutlubirhadiseolarakgrnmemektedir.Niininibilmeksizin,budurumonlariin bykbirkayptr.Bununbyleolmasiinhibirsebepyoktur.Bununbirhataveyaenazndanbir peinhkmolduunusanacaknoktayavarmadurumundankurtulunca,budurumdahaokbirse vinsebebiolmalyd.nsanlarnbumutluluuhepbirliktekutlamakiineinidostunutopladg rlmyor.Aksineedebiyat,yazarlarnimanlarnyitirdiiartlanromantikbirbiimdeanlatanhikye lerledoluptamaktadr.Tanr'nnvarolmadnispatlamakiin,onunyerinedengibireykoymak gerekirdi.Buylebireyolmalki,hemonunakladbtnhereyiaklayabilsin,hemdevarl ispatlanm olsun.Lavoisier,onunyerinebakabir eykoyarakbunuispatlamtr.Birtanrtanmaz imannkaybettiizaman,bylebireyvukubulmuyor.Buacnacakbirkayptr.Bukonulardapek srvermesedeMallarme,birgndostuHenriCazalis'ekahredici,insantketenbirbunalmdanhe nzktn,bubunalmesnasndaTanrdenilenuihtiyarkutynsonundayendiinivebu iinpekkolayolmadnyazyordu.Varolmayanbireykarsndabudirenneden?nkTan r'nngidii,hibireyingeliiyletelfiedilememektedir.Onuntuttuuyerisonsuzbolukdoldur maktadr. Ohalde,Tanrfikrinimetafizikbirkavramolarakreddetmekbykbirsafdilliktir.Bukavramkesin likle metafiziktir. Fakat ateizm de byledir. Charles Peguy, bu hususu kendisine tannan byk bir kesinlikvesrarlabelirtmitir:Metafizikinkrlar,metafizikispatlarileaynderecedebirtakmme tafizikilemlerdir.Bunlar,oazamandahaereti,dahakararszdrlar... Metafizikispatlarmmknolduuncasafvekatkszdr,tamanlamylametafizikispatlarolumla yc,dorulaycvemsbettirler.Vesonrayledevamediyor: Ekoln dilini kullanmak iin, ateizmin bir felsefe, bir metafizik olduunu, bir din ve hatta bir batl itikat olabileceini ve dnyada var olan en sefil bir sistem olabileceini hatrlatmak gerekir mi?Dahadoruolaraksylemekgerekirse,ateizmbuncateizmvedeizmile,birynmonoteizm vepoliteizmle,mitolojivepanteizmileaynnitelikteveneeksii,nefazlasylabunlarnbirounu hattapekouolduunuveyaolabileceini,hatta ateizminde dierlerigibibirmitoloji vebirdil olduunu,yaplacakbuncaeyolduunavebunuyapmakgerekliolduunagre,ondandahaakll, dahamantklolanlarnbulunduunuhatrlatmayagerekvarm? Busonsatrlarkrcamaoketkileyicidir.Gayettabi,yeterkiateizm,Platon'danKant'akadar, Tanr'nnvarlnifadeedenfilozoflardandahaaklltaraftarlardanyararlanabilsin.Eerbyletaraf tarlarvarsa,bunlarnisimlerinibilmekisterdik.Eeryeterlisebeplerivarsa;onlardarenmekister dik.Diyalektikzmihtivaetmesebile,tarihintandenbykmetafizikkafalardanolumlaycbir cevapalmolmaklavnebilecekolanbuprobleminzerindePeguy,bakabireysylememektedir. Olgununkendisidezerindednlmeyedeerbirdurumdur. Buolgu,Kant'nahsitecrbesiningzlernneserdiigerekileayndr.Tanr'nnyarlileilgili

155YAZILAR

delillerin speklatif bir illizyondan doduunu ispatladktan sonra, Kant'n pratik akln zorlaycl hakkndadaayninancsrdrdngrdk.Fakateer,teorikakl,haklveyahaksz,ilkncepratik akla bu kavram vermemise, pratik akln Tanr'nn varlm nasl postulat olarak ileri srebileceini Kant kendi kendisine sormamaktadr. Hatta Kant, teorik akim tm objelerinin, gerek matematiin, gerekNewtonfiziininelealdobjelerileaynmahiyetteolupolmadnbilekendikendisinesor mamtr.Bunlarnaynmahiyetteolduunukabuledendnceninkendisimetafizikzdedeilmi gibi,bundanbyleartkherhangibirmetafiziksorusormaykendisineyasaklyordu.Dnmek,me tafizikbirobjeolanvarldnmektir.Varlkdeneneykabuledilmiveilimlebirletirilmisayla bilir.Ancakozaman,ilminkendisianlalabilirliinikaybeder.Budurum,tabiiteolojiiindeevleviyet le geerlidir. Varlk kavram gzden rak tutulur tutulmaz, Tanr kavram da btn anlalabilirliini kaybeder. Bu kavram ruhlarda aynen varln srdrp gider fakat artk metafizikinin akl iin bir tutunmanoktassalamaz. Garipbirrastlantsonucu,probleminbuirtibatbizzatKant'ndncesindekigelimeiledahapar lakbiimdeifadeedilmitir.TanrkavramnnaknbirillzyonolduunuKant'nispatladnsyledi imizzaman,unudasormakzorundayz:HangiKantvehayatnnhangidneminde? 1764'te,BerlinakademisitarafndansorulanbirsoruyacevapolarakKantTabiiTeolojiveAhlak Prensiplerinin Gereklii zerine Aratrma adl eserini kaleme ald. O halde, Kant o devirde u problem ile karlamt: Tanr hakknda ne bilinebilir? Tanr hakknda hi bir ey bilinemeyeceine kararverdiiandaKantkendisineitebusoruyusoruyordu.OvakitKant,tabiteolojinindorudanve pozitif bir eletirisini yapabilirdi. Ancak filozoflarn ou, tarihten pek holanmaz. nk felsefede icadetmek,yenibireylerortayaatmakyeterliolduuhlde,tarihtenszetmekiinnceonu renmeklzmdr.Konuhakkndabykfilozoflarnbtnsyledikleriniincelemeiinigerekletiren Kant,buradametafizikininruhundamevcutolantemelkavramn,herhangibirvarlnvarolma sngerektirenmutlakzorunlulukkavramolduunumahedeettirmekleyetinmitir.Bunaunuda ilve ediyordu: Bu kavram anlamak iirt hibir eyin kesinlikle var olmamasnn mmkn olup olmadn ilknce insann kendi kendisine sormas gerekir. Zira bu soruyu soran kii, ortada var oluadnahibirveriolmadzamangeriyenednlecekbireyin,dahagenelbirifadeyle,ne de herhangi bir imknn kalmadn anlayacaktr. Bylece her imknn meneinde bulunan eyi dikkatealmayamecburolacaktr.Buteemmlgenileyecekvebylecemutlaksurettezorunluvar lkileilgilibubelirlikavramyerineoturtacaktr. Bu noktaya ulaan Kant'n cesaretini kaybetmi grnmesi ve bu metafizik yolda ilerlememi ol mas esef vericidir! uras da bir gerektir ki, bu, sonunda kmaz bir yol olduu anlalan Wolffu ihtimaliyetyoluidi.Realistbirepistemolojide,Hibireyvarolmayabilirmiydi?sorususorulmaz. nkhibireyinolmamasmmknolsayd,hibireyolmayacakt.Kant'ndahaklolaraksyledii gibi,dncedeolmayacaktvehattasoruyusormakiinKantbileolmayacakt.Mademkibireyvar olduunagre,zorunluvarlkdavardr.nkhalihazrolarakverilmigereklem(lereelactuelle mentdonne)varolduumddete,buvarlk,tartmagtrmezbirekildezorunludur.Parmanides hidehakszdeildir.Ohalde,onunhakkndasorutabilecekbirtekusorukalyorgeriye:Btnbu zorunluvarlktaTanrdiyeisimlendirilmeyelykolannedir?Varlkiindehareketedenbirdnce, soruturmasnn ilk anndan itibaren aktel var olu iinde harekete geer. Bu dnce zorunlu olan'dadahareketegeervemutlakbirzorunluluaartlanmzorunluluktandoar.KonuTanr'nn varolupolmadmbilmekdeildir.ZiraeerbirTanrvarsa,ozorunluolarakvarolan'dr.Aslmese le,zorunluolan'da,bizimTanrdiyeisimlendirmekzorundaolduumuz,birTanrnnolupolmad nbilmektir. Tanrnnvarlprobleminedairmodernbirtavrnbulunduugrnsavunanfikirbirillizyon dur.Mteryalizmdeyenihibireyyoktur.EskilerbirTanrlartopluluununvarlnainanyorlardve bunlaronlarngzndegerek(reel)olduukadardamaddidiler.St.Augustin'inkendisidebalan gtamateryalistidi.ayetbugnyaasayd,genbirAugustiniemarksistolmaklabalardphesiz. Fakatyinedekutsalyolculuuna(plrinage)yenidenbalard.Ekonomikvesosyalfaydalandadahil, ihtivaettiibtnfaydalanileberabermaddeyeylesoracakt:BenimTanrmsizmisiniz?Belkidaha sonraKant'adaylesoracakt: VazifeninsesibenimTanrmm?

156YAZILAR

Ancakahlkuur,ykseksesleylecevapverecekti: BenseninTanrndeilim.Ziradncemdoruvegerekolanhangiaydnlktagryorveaklna danan her insan dier insanlarn doru veya yanl, iyi veya kt saydklar eylerle kendiliinden nasluyuupanlayor? Neolursaolsun,insannstndebireyvarsa,onunTanrolduundaanlamayacakmyz? diyeyinesorardAugustin.Buna,evetdiyecevapveriyorAugusteComtevebu,insanlktrdiyor. NietzschedeEvetvebustninsan'drdiyecevapveriyor.Ancakinsanagretanmlanannsan lkvestninsankavramlar,biziinsannseviyesininstnekarmyor.Bylecesonundayineilkba lamolduumuznoktayavaryoruz. Eer,Tanrtamanlamylamtealbirvarlkise,bizesunulansahteTanrlarbilegerekTanrya tanklk ederler. O halde, gerek tanrtanmazlarn nadir olduklarn sylemeye gerek yoktur. Onlar yoktur.nkgerekbirateizm,yanibirruhtaTanrkavramnntamvenihibiryokoludeil,ayn zamandadaimknszdr.oukezistendiindebukavramyklabilir.Amao,keyfibirihtiyaeklinde varlnsrdrrveinkredilmesibeyhudedir.Tersine,kesinliklevarolaney,knt,yknthalleri hari,Tanr'ydnmeyenbykbirinsankalabalyadasahteTanrlaratapaninsankitlesidir.Fa kat burada, kendi varlklarnn ve kendi hususi gayelerinin yeterli sebebi kendileriyle alkal olduu iin,insanvednyayhibiraklamasolmakszn,uurluolarakkabuletmektenbakabireysz konusudur.Tanr'ybulmayaalanbirruhunabasndabirokphe,tereddtvekararszlkvardr. Fakatbylebiraratrmanntadtekihtimalunugerektirmektedir:Tanr'nnvarlileilgiliprob lem,filozofunruhuiinkanlmazbirmhiyetarzetmektedir.(sh:781) 12Ekim1970 Kaynak:EtienneGLSON,trc:Dr.VeyselUYSAL,ATEZM'NIKMAZI,EseriNereden:MehmetKI LI,lahiyatFakltesiVakfYaynlar,stanbul,1991

157YAZILAR

ERKES MESELES-M. FETGEREY OENU(Mutlakaokuyun) MillMcadele'densonraTrkiye'debirerkeskymvetehciriyapldnkakiibilir? Yakntarihimizinnicehadiselerikaranlktakalm,unutulmuveyaunutturulmutur.Bizdeikitarih vardr: Trkiye'mizin,yakntarihisrlarvemehullerledoludur.Zatenbizdeikitarihvardr:Birimitolojik veideolojikresmtarih,NecipFazl'ntabiriylebalnkavaatrmanmasndanbahseden hikyeler; dieri ise karanla itilmek istenen gerek tarih. Birinci tarih ne kadar dallandrlp budaklandrlm, sslenippslenmise,ikincitarihdeodereceihmaleuram,unutulmuveunutturulmutur. Tanzimat'tanbuyana,birantitarihedebiyatilekarkaryayz.Aklarnkara,karalarnak,zirvele rinukur,hendeklerintepeolaraksunulduu,evrenselvemilldeerlerintepetaklakedildiibiranti tarih... Elinizdekibukitap,MillMcadeledensonrakierkestehcirivekymileilgilibirbelgedir.Bazla rnagreteferruataaitmarjinalbirkonudurbu.Ancakunutulmamaldrki,tarihbykvekkko nularilebirbtndr.oknemliolmad,teferruatateallukettiiiinhibirtarihdosyaterkedi lemez,kapatlamaz. Bilindiigibi,BirinciCihanHarbimalubiyetindensonraMillMcadele'ninncleriiindeer keslerdevardr.AslndaKurtuluSava'nnilknderierkesEdhemdir.Ancakkendisi,eitlientri kalarsonucusafharicibraklmvenhakyerevatanhiniilnedilmitir.MillMcadeleesnasnda Halife ve Padiah' destekleyen, stanbul hkmeti saflarnda yer alan erkesler de olmutur. Hatt 1921'dezmir'dearkKariberkesleriTe'miniHukukCemiyeti(YaknDouerkeslerininHakla rnGvenceAltnaAlmaDernei)adylabircemiyetkurarak,Yunanistan'nkorumasaltndabirer kesdevletikurulmasiinalanerkeslerdegrlmtr.OtarihlerdeTrklerarasndada,Ankara clar,stanbulcular,mandaclaryokmuydu? Kaldki,arkKarib'ierkeslerekarilktepkilerbizzaterkeslerdengelmitir. (Baknz:TarkZaferTunaya,Trkiye'deSiyasPartilerc.2,s.60623,st.1986 Elinizdekibueser,1923'te,OsmanlerkesaydnlarndanMehmedFetgereyeonu'nunyaynlad ikikkkitabnOsmanlslamyazsndanlatinharflerineevrilmimetniniihtivaetmektedir.lve, karma ve deiiklik yaplmamtr. Bu yaynmzla gerek tarihe kk bir hizmet etmi olduysak kendimizibahtiyarsayarz. BirhakikatkalmasnAllah'mlemdenihan! Bueserioluturanikikitabn,Osmanlharfleriylebaslmorijinalilkbasklarnnbibliyografikkn yeleri: 1. erkesMeselesihakkndaTrkVicdanumumsineveTrkiyeBykMilletMeclisi'neArza. st.KarabetMatbaas,13381923.39+4s. 2. erkesMeselesihakkndaTrkVicdanumumsineveTrkiyeBykMilletMeclisi'nekinci Arza.13391923.48s. BEDRYAYINEV YAZARADAR Bu kitabn 1923'te yaplan ilk basksnda, yazar kendi ismini, o tarihte henz resmen kabul edil memi bulunan Latin harfleriyle M. Fethgerey Schaenu eklinde yazmtr. zee kataloguna Meh medFetgereyoenuimlasylakaydedilmibulunanbuismibizdeaynekildeyazdk.TarihveTop lumdergisinin22'ncisaysnda(Ekim1985,s.45)AyenJansetKubanl,yazarnbiyografisiveeserleri hakkndakiyazsndaaynimlaykullanmaktadr.Aynderginin3'ccildinin211'incisayfasndaki(Mart 1985) erkes Kadnlar balkl tenkidinde Hseyin Kl Mehmet Fitgeri en imlasn kullan maktadrki,yanltr. Mehmed Fetgerey oenu, 1890'de Sapanca'nn Yank kynde domutur. Babas Kuzey Kafkas ya'nnGdowtaVendripblgesihalkndanAtkugMusaoenuolup93harbinden(187778Osmanl Russava)sonrazorartlaraltndaanavatnterkederekOsmanltopraklarnailticaetmiveSapan ca'dayerletirilmierkeslerdendir.MensupolduukabileninismiVubuh'tur.=Ibh MehmedFetgerey56yandaikenbabasnnvefatzerineannesiveikikardeiilebirliktestan

158YAZILAR

bul'a,daysHabibBeyinyanmagelmitir. Hrsl,inatbirkarakteresahipolanFetgereyintizamlbirmektephayatyaayamad,klasiktahsili terkederekkendikendiniyetitirmeyealt.Onabirotodidaktdiyebiliriz.Franszcarendi,terc meleryapt.Hayatstimiyeadlilkeserinikalemealpbastrtt.DevrininnlgazetecilerindenCell Nuri(leri)Beyinerkeskadnlarhakkndakieserinekarinfialinibelirtmekzere1914'teOsmanl timaAlemindeerkesKadnlaradlkitabneretti. A.JansatKubanl,Fetgerey'inGalatasarayLisesindetahsilyaptnkaydetmektedir. BeiktaJimnastikKulbnnikinumaralkurucuyesidir.KardeiAhrnedFetgereyoenuiseFe nerbahekulbnnkurucular,iindeyeralmtr.OzamanOsmanldevletininhudutlariindeyer alanskbehrindebedenterbiyesiretmenliimemuriyetindebulunmu,BalkanHarbi'ninma lubiyetilesonulanmaszerinestanbul'adnm,Bursa'yatyinikm,birmddetdeoradabe denterbiyesiretmenliiyapmtr. BirinciDnyaSava'ndazmitmebusuvedayzadesismailZiyaBersisilebirlikteIrakcephesinde Orduhizmetindebulunmutur.ttihadveTerakkiidaresirejimininlkeyivesavaktidareetmesi, frsatlarnkarlmas,orduyapolitikanngirmesiFetgerey'iyrektensarsm,acacdndrmtr. Mtrekeden sonra tekrar stanbul'a dnm, ilmi, tarih aratrmalar yapm, eserler telif etmitir. 1922'deerkeslerveerkeslerinAsladlkitaplarnyaynlamtr. MillMcadele'ninkazanlmasndansonraAnkararejimiBatAnadolu'dakierkeslerintehcirine (srlmesine)kararvermitir.Birkakiiningnahndandolaybiretnikgrupcezalandrlm;oluk, ocuk,kadn,ihtiyar,hastademedenbinlerceerkeskylerindenalnarakDouAnadolu'yafeciart laraltndasrgnedilmiti.BufaciakarsndaFetgereyeonuerkesMeselesiHakkndaTrkVic dan Umumsine ve Byk Millet Meclisine Arza adyla bir kitap yaynlam. Ayn yl, bu birinci Arizay takiben ikinci bir Arza daha kartarak hkmet erknna, btn mebuslara, gazetecilere, byk brokratlara ve aydnlara gndererek yaplan hakszln ve zulmn durdurulmasn istemiti. BununzerineMehmedFetgereyrejimtarafndanyayndanmencezasnaarptrlmtr. Bu durum karsnda tedkiklerine ve yazlarna devam eden eonu eserlerini bastramamann zntsilekahrolmutur.DayzadesininsahibibulunduuAdapazarMadenleriletmesiTrkAno nim irketinde alan eonu, irket idaresinin bulunduu Agopyan Hannda kan yangnda zehirli dumanlardanboularakgenyanda19.1.1931'deterkihayateylemitir.CenazesiMakamezarl na defn edilmitir. M. Fetgerey oenu bylece gen bir yata, daha ok eserler kaleme alabilecei ikenkaybedilmitir. Baslmeserleri: 1. HayatctimiyyeveYaamannFelsefesi. 2. KadnlaraBedenTerbiyesi. 3. OsmanltimilemindeerkesKadnlar. 4. erkesler.(stanbul,1922,48.s.) 5. erkeslerinAsl.(stanbul,1922,47s.) 6. erkesMeselesiHakkadaTrkVicdanUmumsineveBykMilletMeclisineArza.(stanbul 1923) 7. erkes Meselesi Hakknda Trk Vicdan Umumsine ve Byk Millet Meclisi'ne kinci Arza. (stanbul,48s.) 8. KafkasyaveServetMenbalan. Baslmameserleri: OnsekizinciAsrdaimalKafkasya. LezgilerveLezgiUnvanHakknda. KafkasVahdeti,arlkveSovyetRejimleri. IrakveIrakllar.Makaleleri: Mehmed Fetgerey oenu'nun lmnden sonra. 40 kadar aratrma ve makalesi stanbul'da ve Ankara'daneredilmiKafkasyadergilerinineitlisaylarndayaynlanmbulunmaktadr.64
64

(Kaynaklar:1.Muhacerettekierkes'Aydnlar,zzetAydemir.Ankara1991,243s.(s.1517); 2.TarihveToplumdergisinin22'no.lusaysndakiAyenJansetKubanlnnyazs).

159YAZILAR

ERKESLEREDAR erkesler(TrkAnsiklopedisierkezimlsnkullanmaktadr)anavatanlarKuzeyKafkasyaolanok eski,kklvesoylubirkavimdir.Milattannce6'ncasrdaburadabulunduklarbilinmektedir.er keslerkendiaralarndabirokkabileveboylaraayrlr:Abaza,Bjeduh,apsu,Matuhay,Temirgoy, Besleney,Flakui,Kabarday...TarihboyuncaRuslardanbykzararvezulmgrmkavimlerden birideerkeslerdir.BalangtaRuserkesmnasebetleridostagrnyordu.Korkunvan(1547 1584)devrindeMoskoflarKazanveEjderhanhanlklarnortadankaldrdktansonraerkessnrlarna dayanmlard.van,erkesleringafletindenfaydalanarakTerek suyuzerindeTerekkalesiniyaptr makfrsatnakavumutu.van'dansonraRuslarerkezistanzerinebirordugndererekorayafeth etmek istediler. Bu ordu erkesler tarafndan imha edildi. Bu tarihten itibaren bir daha erkes Rus dostluundan bahsedilmedi. erkeslerin gz ald, Osmanl mparatorluuna yaklatlar ve slam'a sarldlar, erkeslerin son drt yz ksur senelik tarihi onlarn Moskoflarla boumasnn ve feci krmlara, muhaceretlere,jenosidlereuramalarnntarihindenibarettir.LordPonsonby,ngiltere'ninstanbul sefiri iken Londra'ya gnderdii 1834 tarihli resm raporunda erkeslerin nfusunu 4 il 6 milyon arasnda tahmin etmektedir. Bu rakama Rusya ile harp halinde bulunan Kafkasyal dier kavimler dahiledilmideolsa,dierkaynaklardakibilgilerledengelendiitakdirdebykmuhacerettenevvel erkezistan'daenaz3milyonerkesyaadanlalr.(NuhelMartuk,Nr'lmakabisfitevrihel erkis,Kazan1912,s.10).tebunfusknlaknlazamanmzdaanavatanlarndaancakbirkayz binerkeskalmtr. 1840'taeyhmil,MehmedEminadlmchidierkezistan'anabolarakgnderdi.erkeskabi leleri1848'tetoplananAdagumkurultayndaonubakanolarakkabulettiler.MehmedEminRuslara karslamiaskerbir tekiltkurduve topyeknbircihadhareketinegiriti. Nevarki, dmanok glyd,Osmanlmparatorluuisegszdmt.1859'daeyhamilRuslaraesirdt,Meh med Emin de teslim olmak zorunda kald. Mevzi direnmeler 1864'e kadar srd ve bundan sonra erkeslerindirenecekhalikalmad.Aslfaciadabundansonrabalad.nanlarndanvekimliinden vaz gemeyen soylu bir millet anavatanlarndan srlyordu. (Ruslar 2 milyon kadar erkes'i sr mlerdir. Bunlarn 1.5 milyonu yollarda feci artlar altnda can vermitir. kinci bir g dalgas da 1877/78 savandan sonra olmutur ki, bu esnada da ok erkes krlmtr.) Ruslar grlmemi bir vahetlebtnerkesilerigelenleriniidametmiler,erkeskyleriniyamalamlar,sakalanhalk Sibirya'yasrmlerdir.19'uncuasrdakibykerkesmuhaceretisonundaTrkiye,Suriye,Irak,r dn,srail,MsrveAmerika'daerkesnfusuvekolonilerolumutur. Trkiyeerkesleri,dominantkltrolarakOsmanlslmkltrnveTrklisannbenimsemekle birliktekendierkeskimliklerinidemuhafazaetmilerdir.Devletadam,kumandan,dinlimi,eyh, fikir adam, yazar, sanatkr, aydn, gazeteci olarak birok erkes asll deerli ahsiyet yetimi ve Trkiye'yehizmetetmitir. erkesasllbaznlkiiler: MizancMuradBey, merSeyfeddin, AhmedMidhatEfendi, KadircanKafl, erkesEdhem, DeliFuadPaa, BekirSamiBey, PrensSabahattin, RaufOrbay, evketDa, HseyinAvniLifij, MuhlisSabahaddinEzgi, NeveserKkde,

160YAZILAR

LemiAtl, HaydarBammat, Saidamil... erkeslerdenhayliulemavemeayihyetimitir. eyhlislm Mustafa Sabri Efendinin arkada ve ders vekili Dzceli Muhammed Zhid Kevser erkes aslldr. Mill Mcadeleden sonra, Mustafa Kemal'e ters dt iin Msr'a gitmi, orada Arapadeerlieserleryaynlamtr. Yakn tarihimizdeki darbe teebbsleriyle n salan ve baarl olamad iin ikinci darbesinden sonraidamedilenHarpOkulukumandanTaltAydemirdeerkesti. 1MAYIS1920'DEBYKMLLETMECLS'NDEETNKBRMNAKAAM.EVKETEYG Yl1920,Ankara'daBykMilletMeclisi'ndeyiz.TakvimMaysn1'nigstermektedir,yniMeclis alaldahaongnbilegememitir.BuMeclisKur'anKerimhatimlerinden,Buhrierifkraatlerin densonra,uurluolsundiyebircumagn,mebuslar(milletvekilleri)Hacbayramcamiindetopluca cumanamazkldktansonradualar,tekbirler,kurbanlarilealm,MustafaKemal'inilksz,,bizbu Meclis'inceHalifevePadiahEfendimizivesonravatanmzkurtarmakiinatkcmlesiolmutu, iteimdi1Mays1920tarihindeMeclis'tesalkkonusuhakkndaYusufKemalbeykonuurkengayet meraklveibretlibirgelimeolur.YusufbeykrsdememleketinsalkilerindenbahsederkenTrk kelimesindenokabahseder.Konumasiinde: ...zannediyorum ki, her Trkn syleyecei, memleketimizde grlecek ilk i shhiye iidir. nkshhatolmazsa,nkTrklkbulunmazsa,oTrklerzerinebinaedeceimizhibirikal maz...Trklerimuhafazaetmekiinevvelshhatimuhafazaetmeli(alk)...Trklbitirenhasta lklarbiranevvelkaldrmazsak,eerTrkailesinin,Trkferdininrefahmteminetmekse...cm lerinisarfeder. YusufKemalbeyinbukonumasndansonraSivasmebusuEmirPaakrsyekarveukonu mayyapar: EmirPaa.(Sivas) YusufKemalbeyefendihazretlerinin,konutuusradashhatlerininmuhafazaslzumunuyal nzTrklerehasretmiolmasnaitirazediyorum(slmdemektisadalar...Kelimeileoynamaynses leri). Msaade buyurun, zannederim ki, Mslmanlk namna teesss etmi bir Hilfet vardr. Deil buradaki Mslmanlarn, aktan cihanda bulunan umum Mslmnin bu Hilfete merbutiyetlerini unutmamakiktizaeder.Ricaederimki,yalnzTrklknamnistimaletmeyelim.nkTrklknam nabizburayacemolmadk(Grltler).Ricaederim,yalnzTrklerdeil,Mslmanlardemek,hatt Osmanl demek kfidir efendim (slm deniliyor sadalar). Bu vatanda erkes, een, Krd, Lz ve dahabrtakmkabailiislmiyevardr.Bunlarharitebrakacak,tefrikayabaisolacakszsyleme yelim(Grltler).) Reis Msaadebuyurunuz,devametsin. EmirPaa.(Sivas)(Devamla) Bendeniz bu mesele hakknda uzun sz syleyecek deilim. Bu gibi szlerin imdiye kadar bir fidesinigrmedik.HepimizHilfetemerbutuz (balyz).BuHilafetimuazzamaybirokuzunasr lardanberimuhafazaedenTrkkavminecibiolduunudakimseinkredemez.Yalnztefrikayicab edecekhibirszsylenilmemesinitekrartemenniediyorum. erkes asll olan Emir Paa krsden inince sz bu sefer Mustafa Kemal Paa alr ve aadaki konumayyapar MustafaKemalPaa Efendiler,meseleninbirdahatekerrretmemesiricasilebirikinoktaarzetmekisterim:Bu radakimaksudolanveMeclisilinizitekiledenzevatyalnzTrkdeildir,yalnzerkesdeildir, yalnzKrddeildir,yalnzLzdeildir.Fakathepsinden,mrekkebanasrislmiyedir,samimibir mecmuadr.Binaenaleyhbuheyetiliyenintemsilettii,hukukunu,hayatm,erefveannkur tarmakiinazmettiimizemeller,yahutbirunsurislm'amnhasrdeildir.Anasrislamiyeden

161YAZILAR

mrekkep bir kitleye aittir. Bunun byle olduunu hepimiz biliriz. Hep kabul ettiimiz esaslardan birisivebelkibirincisiolanhudutmeselesityinvetesbitedilirken,hududmillmizskenderun'un cenubundan: geer, arka doru uzanarak Musul'u, Sleymaniye'yi, Kerkk' ihtiva eder. te hu dudi millmiz budur dedik! Halbuki Kerkk imalinde Trk olduu gibi Krd de vardr. Biz onlar tefriketmedik.Binaenaleyh,muhafazayemdafaasyleitigalettiimizmilletbittabi'birunsurdan ibaretdeildir.Muhtelifanasrislamiyedenmrekkebtir.Bumecmuaytekiledenherbirunsuri slambizimkardeimizvemenfiitamamiylemterekolanvatandamzdr.Veyinekabulettii mizesasatnilksatrlarndabumuhtelifanasrislmiyeki,vatandatr,yekdierinekarhrmeti mtekabile ile riayetkardrlar ve yekdierinin her trl hukukuna, rk, itimi, coraf hukukuna daimariayetkarolduunutekrarvete'yidettikvecmlemizbugnsamimiyetlekabulettik.Binae naleyhmenfiimizmterektir.TahsilineazmettiimizvahdetyalnzTrk,yalnzerkesdeil,hep sindenmemzucbirunsurislamdr.Bununbyletelakkisinivesuitefehhmatameydanverilme mesiniricaediyorum(Alklar). te 1920'de Byk Millet Meclisinde Mustafa Kemal byle konuuyordu. O, bu tarihte Halifeci, Padiah, Osmanl devleti taraftan, eriata, slamc idi. Mill Mcadelenin bu ilk Meclisi islam bir cihad hareketinin merkeziydi. Btn slm dnyasnn gzleri Ankara'ya evrilmiti. Bu Meclisin 1924'te Halifelii kaldrp. Halife'yi ve Osmanl hanedan ailesini yurt d edeceini bilmi olsalard, HintMslmanlar30binililaltntoplaypdaAnkara'yayardmolarakgnderirlermiydi?Meclisve Mustafa Kemal eriatilikte o kadar ileriydiler ki, ki Yasa Kanunu kartarak alkoll ikileri yasak etmilerdi. Bu Meclis'e Bedizzaman Said Nurs geldii ve samiin locasnda oturduu zaman Meclis ayaakalkm,alklarlabeyanhomedieylemiti.Meclis'teyzeyaknsarkl,tarikattalulema, eyhvard. te bu hava iinde, bir Trk mebusu ile bir erkes mebusu arasnda mnakaa knca, Mustafa Kemal Krsye kp, yukarda metnini verdiimiz yattrc konumay yapmt. Bu memlekette sa deceTrkyoktur,Krd,Laz,erkesvedierslamiunsurlarvardrvebunlarhepkardetirdemiti. Paann misak mill hudutlaryla ilgili cmlelerine de dikkat etmisinizdir. skenderun'un cenu bundanbalayanbusnrKerkk,SleymaniyeveMusul'uiinealmaktadr.Sonrabugneyblgele rimizFranszlaravengilizlerepekeekilmitir.Batum'undaRuslaraverilmesigibi... te byle bir hava iinde balayan mill mcadele zaferle sonulannca, eski szler unutulmu, Trk,Krt,Lz,erkesvedierMslmanunsurlararasndakidinveimankardeliirafakaldrlm, onunyerinebakaideolojiler,yabanc...izmlergetirilmitir, Ohengmeiindede,elinizdekibukitabnkonusunutekiledenerkestehciriyaplmtr. EMRPAA: lk Byk Millet Meclisi'nde Sivas mebusluu yapmtr. Sivil Paalk unvanna sahiptir. Hukuku dur, fakat iftilikle megul olmutur. Bekir Sami ile birlikte Mill Mcadele hareketini desteklemi, Sivas ve Uzunyayla erkeslerinin Kurtulu Savama katlmalarn salamtr. Geleneksel slm Osmanl kltrne bal drst ve ak szl bir aydn ve politikacyd. Mill Mcadeleden sonra s tikllMahkemesineverilmiveylsreylesparta'yasrgnedilmitir.AbhazKkenlidir,Adigeceyi deiyibilirdi.SoyadkanunundansonraMaransoyadnalmtr.Doumu1840,lm1940'tr. ERKESMES'ELES HAKKINDATRKVCDANIUMUMSNEVE TRKYEBYKMLLETMECLS'NEARZ MehmedFetgereyOENU (M.FethgereySchaenu) Transkripsiyon: MuhammedSafi

162YAZILAR

HalideEdipHanmefendi'ye: Bu arizack, ihtill gnlerinden birinde, ihtiyat Zabiti Peymi' nin kalbini yilik ve Muhabbetle dolduranYeilBalkondakiBeyazEfsneKadnlaKrmztopraklyoldagidenzarifverkekhayalsin mesibinealayanbirkasahifedenibarettir.Ruhunuzunzevld,osabkHariciyeKtibininGzel kardelerimiz demekten haz duyduu erkezlerin imdi virane olan evleri masal evlerine benze yenhlylkylerinsahiplerininimalKafkas'nkartaltepeleristndekuracaklarvatanlariin aktmasnkendineva'dettiitemizveasilTrkkannaithafetmekistiyorum.Buhkrklarbilmemo erefletalanmayalykbulacakmsnz?.. MehmetFetgereyOENU 22Austos1923 erkesMeselesiHakkndaTrkVicdnIUmmisine VeTrkiyeBykMilletMeclsineAriza itiyoruzki,erkeslertehcirvetaktil(ldrlyor)ediliyormu.Hnmnlarsndrlyor.Ky leri,malvemenlleriemvlmetrukeyedevrolunuyormu.Buomnakaratnmedlulleripekfeci eylerdir.nsannruhundaimeklerakanboralarkoparmakiinkfigelecekbatankarcmuhar riklerdir. Lkin yalnz bu kadar deil, daha var: Denizden karlan balklar gibi, meskensiz, mevsz, hayat vesitindenmahrumkalanbuzavalllarnerkekleriderelere,kayadiplerinegmlyor,kzvekadnla riseTrkkylerine,Trk kyllerine taksimvetevzi'olunuyormu.Bunlar namtenahi birvs'atle genileyebilenbirsr(mi)lerdirkiherbirikeyfiyetitibariyleycebirdanbandankopanbirkaya parasnnaayaininceyekadaraldmthibirmanzarasnpekandranbirmhiyetarzediyor. Vetpkolargibiyollarnadenenmukavimbnyeleribilesrkleyipgtrecekkabiliyetlergs teriyorlar... Haddizatnda bunlarn hepsi belki birer hitir. Fakat grnen bir ey var ki; o da bu (mi)lerden herbirininehemmiyetliveyaehemmiyetsizbirvk'ayaistindetmibulunmasdr.Buvk'alarn,bu hdiselerin yalann hakikisinden, erisini dorusundan tefrik edebilmek, imdi iinde yaadmz gayyakuyusundaancak(Hddm)'amrca'atavabestekalyor. Veesasenktleler,cematlerhibirzamanbyletedkkvetahlildnmekkabiliyetinigstere mezler.Onlar,tahlilyerineterkipederler.Tefekkryerinesdecehissederler.Btnkuvvetlerinibu hislerdenaldklariinonlaravsatverirlervearabukmalubolaraksevkedecekleriyollaragitmek tenbakabireyemuktedirolamazlar. Zaten,ortadagnegibiparlayanbirhakikatvar.Buhdiseler,hattayi'alaristersahih,isterde ercfeolsun,devrinyaattbuhranlardolaysylate'sirleribirvebmnoluyor.Her(mi)memle ketinummnruhunadtzamantpkbirglnsathnadenbirtaparasnnglnsathnda izdii namtenahi byyen direlere benziyor ki skt noktasnda ancak kk bir yuvarlak olan ihtizaz yzlerle metre uzakta, yzlerle metrelik katrelere mlik olacak kadar cesamet kesbediyor ve byleceenufakhdiselerenbyltcadeselerleyzdefabindefabydktensonransbeynine ayi'oluyor... Busayfalarnhalkzerindekitesirlerininehvenveehemmiyetsizolduunainanmakpekfazlasaf dillikolur.ylegrnyorkiaksitesirlerpekkat',pekmdhioluyor.Trkerkes'e,erkesTrk'e karemniyetedemezbirhlegiriyor.Vebu,gndengnekat'iyyetkesbediyor.. Grneniolduugibigrenhibirkimseinkredemezki,buiyilikalmetideildir.Birvatanda,bir bayrakaltndavebirnmileayngayevemaksadiinyaayacakinsanlarabirsa'detva'dedemez. Bilkis,bunama'rzkalanmilleteherma'nsylatali'sizdenir.Omilletinsesikirilerigevekvekopuk biralgnnkaracaahenksizvebadndrccurcunadanfarklolamaz... te,arzettiimiz(mi)'lerimdiTrkiye'yibuhledorusrklyorlar.Bunlarnenfazlama'nve kymetleri: Bulank suda balk avlamak isteyen ihtirstn oltalarn arlatrp zenginletirmekten, bi'nnetice avclarn yzn gldrmekten baka bir ey deildir. Bu ihtiraslarn cidaline sahne olan

163YAZILAR

bedbahtlar ise, Trk veya erkes, dnk gzel vatann bugnk harabelerinde birer kara diken gibi batc ve yrtc oluyorlar... Halbuki bu memleket bundan byle skun ve huzura, syi ve mizie pek,pekmuhtatr... *** Evet, biliyorum, gzmle gryor, kulamla iitiyor gibi hissediyorum ki, imdi beni de thmet lendirmek iin (nkes erkes!) demeye istical eden birok dudaklar titreiyorlar... Zarar yok, onlar banaistediklerinidesinler,fakatbenhakdiyebildiklerimisylemektenekinmeyeceimve(hinsfa tnn)erkeslereterdifedilmesindekisaikanladmgibianlatmayaalacam: Diyorlarki;TrkiyeTrklerindir.Trkta'birinindelletiisebirrkifdesindenokziydemedid bir muslebe mahslnn alemidir. Bu muslebe bilhassa Ortaasya ve Kafkas rklarnn ihtiltt kadimevemedidesineticesidir.uhaldeiseTrkdemek,isteplerinekikgzl,kkyanakl,seyrek sakall,yerdenyaplobandemekdeildir.Belkionlardanfersahlarlaayrlm,dahaziydeAvrupal lambirmevcudiyettir.Anadolubumuslebenincanlbirnumnesidir. imdiartkbuTrklerinbirMskMilllerivardr:Oahdinizdiihuddlardhilindeyaayanun surlarnhepsininyalnzTrknvnumumsialtndakaynamalarsretimutlakadaelzemdir...Avru padenilenmeheriakvamvemileldeTrklerdenbakabylebukalemun!birmanzaraimilliyearz eden,dahadorusuhenzbircmi'aimilliyete'sisedememi,hlenmu'srdsturlardanpekgeride veuzaktakalanbircami'aidiniyyebnyesindemezeolupgitmekrevhiyetindekalmbakabirmillet dahayoktur...ilhirihi... Biz, btn imanmzla, btn mevcudiyetimizle bunlara (Amenna) diyoruz. Lkin bunu itmam eden;erkeslerhindir.nkTrkiye'ninTrklereidolduunukabuldeta'alllediyorveTrkl ykanOsmanlistibddylaberaberbulunuyorlar...i'atnhibirsuretlenefs'lemremuvafkbul muyoruz.BubizebirkaseneevvelZiyaGkalpBey'innerettii;...Birmefkureninkuvvetlenmesi iinikihissinyardmnaihtiyavardr.Bunlardanbirisi(Millmuhabbet)'dirkimillmefharetlerle halk an'anelerinden doar. kincisi (Mill kin)'dir ki herhangi bir istibdada kar gayz ve adavet uyandrmaklahslolur.fkrasnnikinciksmndakihakikatiihtarediyor. FakatokteessfolunurkiTrkmillmefkuresininkuvvetlenmesi,teesssvete'yidiiinonareh berolacak(millkin)yanlbiristikametleerkesleriihataetmibulunuyorvezannolunuyorki,er keslersaltanatahsiyyeninmeyyididirler.Bu zihniyetle OsmanlSaltanatnnistibdadnatevecch eden kinden erkeslerin de hissedar olmalar tabii grlyor. Bu yanltr ve gnhtr. erkesler ne saltanatdrlar,nedemillTrkmefkreciliinindmandrlar. erkeslerinbyletannmalarnnsebebvesikiacabanedir?.. Geenbadiredebunlarnbiravulukbirksmnnkendilerindenondefa,yzdefadahafazlaTrk vegayrierkesleberaberpadiahlk,dahadorusustanbulHkmetihesabnahareketetmiolma larmdr?Buiseohareketinsebebvesikleridnlenbueylerdeildir.Vebizimkanaatimizceo sikler,sebeblererkeslerinTrkiye'yiTrklerinolaraktanmayppdihlarndiyei'tikadettiklerine veTrkmefkreciliinindmanlarolduklarnadelletedemez.. Vk'aokyamnsebeplerinisretizahiredeherkesbiliyor,lkinhakikatihaldeesbbmtekad dimeveevveliyyebirokgzlerdennihndvehlnihnbulunuyor.Banageirdiieytanklah ilegzegrnmedenalanbusaikerkeslerintahvifedilmiolmasylabutahvifneticesindeonlarda uyanantu'meiihtirasolmak,imhaedilmekgibiendielerdenbunlarilkedenmevkiiiktidarihtiras larnnettiiistifdedirki,icmaletmekicbedersebervechitnoktalartebarzeder: AMertiyetimte'kib,millmefkreciliinrevacnte'minevakffikredenlerinbazlarTrki ye'deki gayri Trk fakat mslman ansrn da hudud mill dahilinde bel' edilmesi fikrini ileri sr mlerveiddetlemdfa'aetmilerdi.Alrivyetinerefsokandabubel'vetemsilsiysetiolduk ataraftarlardabulmutu.lktecrbeninerkeslerzerindeyaplmasterviediliyordu.nker keslerAnadolu'nuneskiyerlisiolmadklargibitopluvekesifdedeildiler.Kafkasya'danaltmsene kadar evvel hicret ettirilen 1 /2 il 2 (birbuukiki) milyon raddesindeki nfs Anadolu ,elCezire ve Suriyedahilindefazlacadalmt.Bunlarnbel'iTrklknoktanazarndanpekziydemuhassena td'grlyordu. Bununiinerkeslerinbel'inelzumikafigsteriliyordu... Bi'nnazariyyevebi'lkuvvepeka'lgrlenvednlenbutemsilsiysetifi'liytakabilmekiin

164YAZILAR

namtenahi acemilikler iinde bocalyordu. Evdeki pazar arya uydurmann yolunu bir trl bula mayan, bu siysetin o zamanki erbab felkete bir mebde' vermilerdi. nk memleketteki gayri memnunlarvemuhalefet frkasbuacemiliktenbi'listifdeerkeslerarasndatahriktakoyulmu lard.Heleharbiumumesnasndabutahrikathaddia'zamisinibulmutu.Hey,diyorlard:Yaknda grrz.Vilytarkiyyedensonrasrasizindir.Ozamanaklnzbanzagelir... Tedbiri dfi'asma hi bir zaman tevessl edilmeyen bu hl erkesleri byk bir sr'atle vdii ekkvepheyesrkleyipgtrmt.Oderecelerdekiherhangibirkuladelikerkes'i(Hkmet) kelimesiniduyduuzamankendikendine;tbirgnbenimdelmmefetvaverecekmerkez! diyecekkadarvesveseyedrmt... Berkeslerce,kendilerineelaltndanyaplanpropagandalarnbirhakikatolduuzehabnhsl ederek onlar bsbtn pheye ve emniyetsizlie dren en mhim bir nokta da Balkan Harbini mte'kb Bandrma ve Adapazar havlisinde kesif kitleler hlinde erkes kylerine tecvzt dimede bulunmakla mkellef gibi faaliyete balayan Arnavud etelerinin hkmeti merkeziyye tarafndanhimayeedildiiveimhayame'mredildiklerihakkndakuvvetlisayfalarnkarlmasidi... CBuhlvevaz'iyyettenistifdeilemevki'iiktidareldeetmekendiesinekaplanmuhalefetin propagandavetahriktagermivererekerkesler'deuyananekvephetohumlarnkkletirmesi... DMillmefkrecilikzimmdrnnnbuhallerekarpekkat'ibirlkaydiltizametmeleri...Bu lkaydinindemuharriklerielindeyenibirtahrikvetecridmessirigibikullanlmasvehkmetimer keziyyeninsktununveambiri'tirfolduununnervei'as...ilhirihidir. Grlyorki:Bugnerkeslerihinmevkiindebulunduransebeplerimdiyekadarbilindiizu'me dilen eylerden bambakadr. Onlarn ruhunu kemiren endie sadece hayatlarn korumak, mahv ve nbdedilmeyerazolmamakidi.Hldayledir... Btn hayat sahiplerinin mtehallik, olduklar, hatta en di bir hayvann bile kendisini tehlikede grdzamansilahmdfa'asolanboynuzlarn,dilerini,penelerini...hasmnatevcihetmekiin duyduu sevki tabii kabilinden olan bu erkes hareketi de onlarda, velev yanl olsun, bir hakcm bulunduuna ve bugnk maherin srunu alan srafil'in erkeslikten baka bir ihtiras olduuna delletiinkfideilmidirvebuhldeerkeslerhinmidirler?.. *** Eer byle ise, biz yanan hnmnlarn yangn dumanlar, dklen masum ve bignah msl mankanlarnnmorarmrengihenzgznndeduran(Dzce)kyamntafsilelzumgrmeyiz... nkohareketimdikihaldeerkesleriendnmithamlarama'rzbulunduranbirhyanetlekesi olarak iln ediliyor. Hin millet tbirini, bir zamanlar Kafkas dalarnn sertc ve serfirz iken imdi kk Asya'nn, elCezire ve Suriye beyabanlarnn hki pyi olan bu bedbaht unsura lem olarak ithfdatereddtetmiyor... Hlbukibizbunu,pekma'nszolanerkesTrkda'vasnasebebolduukadarerkeslerinTrkle rekardmanolmasnakfibirsebebvesaikgibigrmyoruz.Bubirneticeidi.Sekizonseneevvel (Mevki'i iktidar) hrslarnn ektii ve mtemadiyen ihtimamla timar ederek bytt me'um to humlarn yeerip mahsl vermesi idi. (Kuvy milliye)'ye kar olmazsa, herhangi bir kuvvete kar patlamak isti'ddnda bulunan ve gayri muayyen bir dakika iin ayr edilen mdhi bir bombaya benziyordu. Bu i'tibrla biz bunda padiah taraftarlnn, hatta taraftarlk kokusundan bir zerrenin bile bulunmadn iddia' ediyoruz. Tasdi' edeceimizden olduu kadar ilzam edileceimizden de korkmakszmi'lnediyoruzki:erkesler,arasndayaayacaklarbirmilletinhsnimiziiilezerleri nehaylibirankakanadaacakbirpdihbendesiolmakarasndakifarkidrkedemeyecekkadar budaladeildirler.Onlarpeka'lbilirlerdikipdihlakucakkucaa,koyunkoyunayaayacakdeil, bilkismilletle,Trklklebekaynaacak,geineceklerdir... FakatnerekiKudretibliacemiyetlere,kitlelerede,ferdlerebeziettii,harektnahkimol mak iktidarn bah etmemitir. Onlar hareketlerinin sahibi deil, lkin tamimiyle esiridirler. Maer hayatnenbykhkimiitebusrryettir,gayriuriliktir.erkeslerinkendileriiinzarardanbaka hibireyintcetmeyeceigngibiaikrbulunansonkyamlardabugayriurliinsonbirnu munesindenbakaneolabilirki...Onunsebebleriisearzettiimizeylerdir.Sekizonseneninyamur gibiyadrdimhaedilmek,bel'olunmakayi'alar,taktilvetehcirpropagandalardr. teuurumahvedenbuendieidikierkesleripekziydesarsm,mtemadiyeneametteren

165YAZILAR

nmedenihtirasbaykularnnsesleri,onlardaTrkzimamdrnmakar(TrklereveTrkledeil, lalettayin hkmeterknna)biritibh,birademiemniyet,biritimadszhk vebirekuyandrm, (Acaba)kurduosafvetemizkalpleri,ruhlarkemirekemireonsenedeemniyetveitimdnbirhayli aksamnyiyipbitirmiti... BilhassaMondrosmtarekesinimteakibvaziyyetsonvehaddevresinegirmiti.Muzrayialarla haliibagelensarslmruhlarveimanlarartkcuhuriinvesilelerbekliyorlard.Herhangibir vesile,tpkdolmubirbardaadklecekyenibirkadamlagibitesiryapacakt. O zaman, stanbul'da batan istikll gneinin brakt karanlklarda uuarak etrafa yaylan bay kular doruca mtereddit, ek ve phe iinde, emniyeti mnselib bir heyecanla n mev'dunu bekleyenerkeslerihedefittihazederekdolmubardaa,tahammledemeyeceisonvenamtena hidamlalarboalttlar.Odamlalarbirerzehiridiki,ruhlarbsbtnkrletiyordu... ByleceAnadolumchedesiniihzarederkenbubaykulardaoralardayeilyuvalarnfevkndaat tklar kahkahalarla safruhlar bulandryor, zehirliyor, tten ocaklarn dumann evin iine doldurup skknndaryauratmakiinbacalarnhavadeliklerini,yuvayaparak,tkyorlard.Biryedikudret kmad ki daha o zamandan o yuvalarn oralara kurulmamasn te'min etmekle temiz ocaklarn ak dumanndorutttrmeyehimmetetsin!.. Bilkis,ilkykselenkudret:Buralardauursuzbaykularyuvayapm!dedi.VeakabindeBun larn defi eametine re yuvalarn kurulduu ocaklar ykmaktr! hkmn vermekte tereddt etmedi...Okudrethidnmediki,baykuunyuvasnadokunmakdaonunkahkahasnama'rzkal makkadarme'mdur!.. Elhsl, byle serbest serbest tenmiye ve takviye edilen emniyetsizlik, i'timdszlk pdihn mhdfetvalarylabirazdahakrldlar,sarsldlar.BedbahtKafkasmuhacirleribudefa:KuvyMil liye ismini tayan tifei byye, erkesleri mahv iin tremi bir shibzuhur mahiyetindedir. Ey erkesler gzlerinizi anz. Yoksa hakknzda verilen imha kararna, kendi ayayla kasabn nne gidenkoyunlargibi,boynunuzuuzatmolacaksnz... Mislmiistiyorsunuz? tesizeBandrma'dayaklan,yklanerkeskyleri...Neduruyorsunuz?..Silahlannz.Pdihn sancaaltndatoplannz...Btnmslmanlaradnyevveuhrevbyksevaplarva'dedenfetvy ldesizimahvakararverenbailerintenkilinihermslmanafarzklyor..Hltereddtmediyor sunuz?..Yoksakalbinizdekiimannzkararmmdr?...ilahirihinakaratylavealtolarlatahrikedilir lerken Yldz Saraydaerafvemteneffiznerefmsle nailediyor.Birkadngibialayansultan onlaraBenimkahramanerkeslerim,diyordu.Haydigreyimsizi..Bugnbanaedeceiniziyiliin krann btn lemi slm deyeyecektir. Hayatmca ben, benden sonra evld ve ahfadm, ha nedanmiseile'lebedsizeminnettarkalacaz...CenbHakklcnzakuvvetversin...RhPey gamberiyardmcnzolsun!..diyordu. Bupropagandalar,bufa'aliyetoyllanmbaykuseslerininuyandrdeameteyenibirahenk hazrlamt.Veyalnzerkeslerdeil,lkinonlardandahafazlabir'atiisyanileTrklerdekalkt. zmit'inbirazilerisindenEskiehirhudutlarnakadarDzceveBoluhavalisihemenkamilentuyan etti.Ktalbalad.Yamalarvelyetti,hnmnlarsnd,kylerharbtrboldu... Bunakar,ozamankiismiyle,KuvyMilliyeneyapt,osarslmimanlartakviyeiinnaslvene derecedefa'aliyetsarfetti?..'tirfedelimkibunlarhenzbilmiyoruz.Bildiimizeytarafeynintedhi vevetedmirtarzndakifa'liytndanibarettir.Bununiinerkesleribuhareketlerindendolayaffe dilmezhinlerolarakkabuledemiyoruz.nkonlarTrkmilletininte'sisedeceimilliyetini,koruya cavarln,mdfaaedeceivatannbirliinitanmakistemediklerinden,onumahvetmekhayline dtklerindendeil,belkiarzettiimizgibi,senelerinkendilerinetelkinettiimdhifitnevefesadn taht tesirinde ve sdece uursuz bir mdfa'ai nefs endiesiyle kyam etmilerdi. Ve yine nk neriyatvei'tanazaranKuvyMilliye'ninhedefierkesleriimhaidi... imdi,acababuvaz'iyetvebuhlkarsndakyamedenlerden,Kur'anilesarknndeeilenler den yalnz erkesler mi mcrimdirler, bu bedbahtlarn hyanetleri ummi ve mutlak mdr ve hlen btnerkeslerhinmidirler?.. Hayr,hayr.Buzehbyanltr.Buiaathatdr,gnhtr.erkesveTrkimdiyekadarmteradif kelimeler gibi ayn henge dellet ediyorlard. Gnhtr, bunlar byle kinlere, dmanlklara sevk

166YAZILAR

etmek,boazlattrmakgnhtr.Hemdegnhlarnenbydr... Biz, bugn kuvvetlendiini, kklenmeye doru ilerlediini, bin esefle, grdmz Trkerkes mnferetveadavetikadarma'nszvelzumsuzbireydahatasavvuredemiyoruz.Bunanel zumvard?..EeranlayanvarsaAllahrzasiinbizedeanlatsn.Hatta,bugnbuncahdistmes sif eden sonra bile Trklerle erkesler arasnda silahsz fasl olunmaz, erkes kyleri datlmadan sonugelmezbirda'vnnvcdunakani'deiliz... Eerbudavannmebnialeyhibel'etmek,millletirmekgibibirlzumiitimiiseobyleolmaz. Milliyetlerkllateesssetmezler.Kavmiyetleriddetletemsiledilemezler.Buiiintopvetfenk, cebrveiddettenokevvelokziydenevzilzmdr.Hsnimizilzmdr,ilimveirfannta'mimi lzmdr,temsiliarzuedilenkavmintm'llzmdr,hlsa:Hayatnamtenahiceflareklindedeil, huzurverefahilesa'detrengindegstermeklzmdr. imdiyekadarhibirmillmefkreterviedilmediihaldebirokerkeslerin,bahususmnevver lerin, ehirlililerin kendi kendilerine Trk vicdn ummsi 'dhilinde hallolup gittiklerini grmyor muidik?Birokgenlertanyoruzkibenimbabam,yahudbykbabamerkes'didiyorlar.erkes likonlar:daancakbylebirhtratarihiyyedenbakabireybrakmambulunuyor... Hemerkeslergibimteferrikbirunsurunbel'i,Trkletirilmesiiincebrveiddete,taktilveteh cirehilzumyoktur.Hibirhaldedelzumhissedilmez. Temsilvetemesslkunduraboyasgibiikidakikalkbirrenkdeitirmeameliyyesideildir.Buza maniidir.Bi'lfarzbugnbtnkylerdealacakmekteplerveyaplacakitim'tekilt,hereyden ziydeTrk',Trklykseltmek,dieransrnpekfevkinekarmakbuiiharikuladeteshiledebi lirler.Hemdebuiintatllkla,gzellikle,nefretsiz,kinsiz,dmanlksz,baarlmasnte'mineder ler.KrkellisenezarfndabtnAnadoluerkesleriTrkolupkar... Vk'a50senebireydir.Fakatbirmilletinhayatndaancakbirhaftadr.GayrTrkakvamnTrk olmasiinfazlasylakifayetedecekolanbusenelerbatndemektir.batnnnesilleriyekhenk vemillbirterbiyedstruylayetitirilirsenc,hattaikincinesilartkbugnkenimanlTrkten dahaTrkolur.Bumuhakkaktr.Avrupa'nnbugnkmilletlerindebunabirokmisldevardr.Bil hassaPrusyavearlkRusyasileBalkanmilletleriencanlnumunelerdir.Lkinbunlarnhepsideaz okarklruhuylahareketetmilerdir. Hemen her mill mefkre rehberinin ileri srd Amerika en hakiki, en ma'kl ve en insan bir numunedir.Oradakiuslkyleriboaltmakuslndenbambakavetabantabanazdbireydir:Ame rikallk vicdn ummisi dhilinde bel' edilmesi arzu edilen aileleri mal ve mlk sahibi ederek o memlekete menf'atle rabt etmek, balamaktr. Onlar pekiyi biliyorlar ki mal ve mlk gibi alikten, menf'attenrikimselermemleketinasayiiiindimibirertehlikedirler.Bunlarnbuhalleriilemilli letirilmesindehmelhuzfidesfrdr.Busebepleale'lacelelrengimillalacakbirplakyerinebiraz uzunzamandatemellledecek(senationaliser)shibiservetvesa'yitercihediyor,temsilvazifesini cebrveiddetyerinezamanvemenf'atehavaleediyorlar.Buhldekendilerinedenvazife:Mte yakkz bir intizr oluyor... Halbuki bu usln yannda cebr ve iddetin, i'tisfn temessl mddetini haddia'zamisinekadarkaracak,uzatacakvstalardanbakabireyolmad,sonbirtecrbesine dahalzumhslolmayacakkadartahakkuketmibireydir.yledeilmiya...Birdefatarafeynkine bouldumuartkbirnesil,benesildahabdhev[bedava!geecekdemekdeilmidir?.. Evet...nkbugnnmilliyetmeselesidiyegsterileneybirterbiyemes'elesidir.Binenaleyh hlenyaayanbakaterbiyegrm,bakaruhlarlayetitirilmimevcudlarn:genlerivekhilleri de Trk yapmak iddi'sna kalklrsa mantksz bir harekette bulunulmu olur. Onlar hakiki Trk olamazlar.Hangiunsuramensupolursaolsun,yalanmbirkimseyemilliyetiniunutturmak,ya'ni tahtte'srindebulunduuan'anat,buyaakadarkendisinibesleyenma'neviyatakuvvetvegda veren maziyi, tarz terbiyeyi, te'mlleri birden bire tebdile kalkmak demektir. Ki bu abesle i tigldenbakabireyolamaz.EerTrkmefkureciliimantkbirhareketyapmakistiyorsabugnk yetimilerdenvazgemeli,neslicedidile,neslitiilemegulolmal,onlarndabugnklergibiba kaperdelerdentensadlarlayetimemesinite'minetmelidir... Ykmakkolaydr.Fakatyklannyerinedahaiyisinikurmakokzordur.Bugntehciredilenveya edilecekolanherhangibiraile,herhangibirky,hattaherhangibirfertmemleketinistikbliiktisdisi iin,saadetiiinbirzararmahzdanbakabireyolamaz.

167YAZILAR

Dnmelidirkiyklanveyklacakbirocanrefahvasatiolarak25senedeancaktekrartemin edilebilir. Tehcir ve taksim gibi itimai ameliyelerle milliletirmek usl, memleketin btn ahvli msid olduu halde, en aa 25 sene gerilemek, servet ve sa'deti milliyeyi gayri muayyen bir zamaniinmahvetmek,refahvehuzuruveasayii mn'adimklmaklamuadildirler.Busiysetinen me'mbirsemeresideruhlarserserilikle,sa'ydenkamakla,macerperestlikletahliketmesidir... EskiOsmanllarbuhusustanegzeldnyorlarm.Acabamillletirmeksiysetinihlhzron larkadarsuhuletvevs'atletatbikedebilecekvemuvaffakiyetistihsledecekmidir?.. Bunoktahakikatendnlmeyedeerbirmhiyettedir.imdiilkicraaterkeslerhakkndagr lenbumes'eledekizihniyet,mazininfeyizdrzihniyetiylekbilikysdeildir.EskizamanlardabirEn dernHmyn,birYenieriOca,bilhassabirDevirmeveolanlartekilathihissettirmeksizin Trkletirmeyeyarayanbykmesseselerdi.BirTrkmtefekkirinindediigibi,Osmanllanam tenahiricalyetitirenbuocaklardanbakabiryerdeildir.BunlardorudandoruyatemlilNationali seredicimerkezleridiler. Bittabibugnyenidenyleocaklarte'sisineimknyoktur.Vk'adr'leytmlar,sanayi'mek tepleri,rakmektepleri...ilhirihigibileylmekteplerdebuiigrebilirlersedebunlarnlzumu kadar teksiri mmteni'dir. Ve byle, aile kesinden uzakta yetiecek insanlar da ya rhib ruhlu veyaaskertabiatlolmaktankurtulamazlar.Ensalimtemsilvstasiseumumiyetlemektepveir fandr. Bunlar iki cenah temellldrler ki insanlar az bir zamanda ayn dnr, ayn grr bir hlegetirebilirler.Sporcemiyetlerivemsabakalar,milltiyatrovesinemalara'zmteshiltyara tyorlar.Helebunlaraemniyetvei'timdlahuzur,refahveservetdeinzimamederseikendiliin denmeydanakar.nkbirokinsanlarnmilliyetlerionlarnbirazfazlacaahsolanmenfatle rininhududunuaamaz.Yokeermutlakapekseribiruslitemlilvetemsilaranyorsabunayk makszn,yakmakszn,tahripetmeksizinyalnzbirrevardr:Trkolmayanlarayeolamayacakla rakaplarapbuyurunuzefendilerdemek...Bubasitbireydirkinetehcirlere,netaktilleremey dan brakr. Kalanlar z ruhlarndan duyduklar mecburiyetlerle veya samimiyetlerle Trk olmaya namzettirler. Gidenler, gidecekler ise memleketin selmeti tiyesi nmna karlan dara gibi telkkiedilirler. Yoksa,bugnhervicdanrpertecekbirerfecaateklindemeydanalaniatveosayfalarnuyan drd fikirler insan hareketler addedilemezler. nsanln tyneti bu kadar di bir amurla hamur edilmideildir. Evet...Biliyorveteslimediyoruzkikuvvethaktr.Hakkndsturlardimakavibirpenededir.Fa katdnmelideilmidirkizulmvastaedinecekhak,kuvvetebhtaneden,bireydir.nkkavi olanhakkndaneminolandr.Binenaleyhonunzulmgibiza'iflerinkrolaneyleretenezzlms tahildir.Veyinenkkuvvetfazilettir.Hakdakuvvetleayneyolduunagrefaziletdemektir. Biz,byledndmziin,tekiltyapmaktahaklolanTrkmilletininbugnpekkuvvetliol duunu da kabul ediyoruz. Kendi kendisinin sahibi olan bir mevcudiyet bakalar tarafndan idare edildiizamanlardandahaza'ifolamaz.tebununiindirkibizbugnkTrklktendnkTrk'ten fazlafaziletbekliyor,hakinslkistiyoruz. Halbuki idar veya asker herhangi sebeble olursa olsun, mukaddemt grlen icrt, bu icrt etrfndagermiitmileyaplanmuzri'tveneriyatsafvenecipTrklyinednkgibibirsa raynsiysetineletvebzieolmayasrklyor.Busaraybirsultannkanesi,birpaanndevlet hanesideildir.Fakatsadecebirendie,birhayldir.Milliyetperverliinhastavemarizbirhlysdr. Buhlyamemleketibirrezradndrmektenbakaneyeyarayacaktr?.. Milletiteettte,fetretedrmektenbakanemahslverecektir?.. Bunlaranlamyoruz.Kckbeeridrkimizbusiyahhlyalarihatayakifayetedemiyor. Lkinhayathayldeildir.Milletlerinhayattanonlarntarihleriyleykselenmevcudiyetleridir.y leysebizdnkOsmanlcmi'asnn,bugnkTrkmilletinintarihindeylebircevelnyapverelim. Oradagreceimizey,Trkleerkes'inbumemlekettehemendimaaynmaksatiinomuzomu za beraber yrm bir ocak ve mezar arkada olduudur. Trk tarihi ald zaman orada rast gelinecekricalinbirouheperkesdeilmidir?Maalesefonlarnicrtndantercmeihallerinden bahsetmeye bu arizamz ms'id deil. Bu sebeble yalnz bir icmli tarihi ile bir aded ricli nispeti arzetmekleiktifaedeceiz.

168YAZILAR

erkeslerleTrklerinmnsebttarihiyyesipekeskidir.HattaSelukTrklerindendahaevvel dir. Fakat Kafkasya'daki erkezistan'n Trkiye ile msbit olan mnsebt ve revbt 900 tarihi hicrsindensonradr.BumnsebetKrmHanlvestetiyleteesssetmitir.erkezistan'laKrm'n revbtise940'tahanolanSahibgirayzamannatesadfeder. Tarihin btn edvarnda erkezistan, siyseti dahiliyesinde dima serbest ve mstakil kalmt. James Bell ve De Montpereux gibi birok limler, mverrihler, dnyada en eski zamanlardan beri istikllini,serbestisinikorumuyalnzbirkt'abulunduunu,okt'anndaKafkasdalarnnharmle rindekierkezistanolduunusylyorlar.Krmileteesssedenrabtadabyleidi.Memleketiyalnz mukadderthariciyyedebirbirinerabtvebendediyordu. Kafkasya'nn pek mehur olan bu istikll ve serbestisi 1760'tan 1864 tarihi mildisine kadar yz senelik medd muharebe neticesinde Rus arlar tarafndan selb edilmiti. Tarihinde ilk defa Kafkas ftihiunvann,prenslikilepayesii'ledilenGeneralBaratinskikazanmt... Fakatgalibamaksadayoruz.Arzetmekistediimizbudeildi...940hicrdeartkKafkasyadalar Krm hanl ile birbirine rabt kader etmilerdi. Krm ise 880 hicrden beri Trkiye ile beraberdi. Binenaleyh940'tansonraartkerkezistandadolaysylaTrkiyeileberaberolmutu.Buhlerkes lerehiargelmiyor,bilkispekziydehogeliyordu.nkstanbulonlaraSlynelerbalamt, lkTrkbtesininmrettibiolanTarhuncuAhmedPaa'yagreKrmHanveerkesBeyleriileAk deniz Beyinin Slyneleri 169 yk, 56.710 aka idi. Ahmed Rsim Bey'in Eyyb Kanunnmesi nmndaki kk bir risaleden iktibas ettiini syledii 1071 H. btesinde Umery derya, Krm HanKalgaySultanveNureddinSultan'mveba'zerkise'ninSlynelerine17.352.000akatahsis edilmiolduugrlyor. BuSlynelerKafkasftuhatndaLalaMustafaPaa'yavsilenbirerkesolanzdemirOsmanPa a'yavs'ibeerinyetebileceiderecedeyardmte'minetmiti.AynzamandaKrmhanlarnnitirak ettikleribtnmuhrebattadaerkeslerinpekmhimhizmetlerisebkediyordu.HattaViyanamuha saralarnapekfevkaldebirsuretteitiraketmilerdi.. kinciKaterin'indesisiharbiyevesiysiyesiyle1774mild'deKrmTrkiye'denayrld.1783'te Rusya'ya ilhak olundu. Bu hdise ile beraber erkezistan'n Krmla olan rabtas da koptu. arln yaygaralar,grltleriboagitti.erkeslerdorudandoruyaTrkiyecami'asmadhiloldular.Bu halde1829Edirnemusalahasnakadardevametti.Edirnemusalahaserkezistan'nrbirhalde Rusya'yaterketti.Lkinarlaroraya1864senesinekadarbi'lfi'ilvazyededemediler... Bumddet,yaniikibuukasrkadarKrmvastasyla,rub'asrkadardabilvstaolanTrk erkesmneebterkeslerinTrklerisevmesiiinkfigelmiti.Reviihlegrebumeveddetve merbtiyetinhibirsuretlegevemeyecei,sahhanzannolunabilirdi.nksebeplerokadarmhim vesarihidi.Omhimolanesbabbervechitiicmaledebiliriz: ATrklergerekKrmzamannda,gerekKrm'nRusya'yailhakndansonrakidevirdeerkesis tikllveserbestsine,yalnzkavlendeilfiilendedokunmamlard... BTrklermslmand.Kendilerigibimslmanolandierfertlerevecem'atleredeaynhu kuktanistifdeetmekhakknbahediyorlard.Kibunev'amabirkardelikdstru,birnev'ibeyne'l milelliyetidi. CHepsindenfazlaolarakdaTrklerleerkeslerpekeskizamanlardanberiakrabaolmulard. Gerek saraylarn, gerek ricalin yzde yetmibeinin harem direleri, hanmefendileri erkes'ti. Bu shryyetpektabiivemtekbilbirtemaylhslediyor.Tarafeynibirbirinebalyordu... Dahabirokhussivefer'isebeplerinvcdunudainkretmemekleberaberbusebeperkes lerinTrklerhakkndalyezlbirmuhabbetbeslemeleriiinkfigelmitidiyeiddi'aedebiliriz. Byle muhtelif siklerle Trklere manen meclb ve merbut olan erkesler, 940'tan sonra artk Trkiye'ninhayatla,canlavebalaalanvefakrbirunsuruolupkalmlard.Ozamandanbericere yanedenhibirhdise,hibirvk'atasavvuredilemezkiTrk'leerkesayrdnm,ayrhareket etmiolsun.Tarih,dima,dimaomuzomuzamezarakadarberabergidenikiunsurkaydedebilmi iseonlardamutlakaTrk'leerkes'tir. Bumdde'ayisbtiinbirokisimler,vk'alar,tercmeihallerzikredereksahifedoldurmakpek kolaybiritir.Lkinbizbunalzumgrmyoruz.Biliyoruzkibugnegibibirhakikattir.VeTrk'n ensfkylsnekadarherkesemalmdur.

169YAZILAR

Yalnztidearzedeceimizbirtesbitenazardikkaticelbetmekisteriz.BubizeerkesveTrk'n nederecelerdebirbirinemerbutbulunmuolduunugstermeyekifayetederzannediyoruz. Takriben 950'den erkeslerin muhaceretine kadar geen zaman zarfnda erkeslerden hizmeti devlette bi'ttefeyyz Paalk unvann ihraz edenlerin yeknu 250'ye bali olmakta idi. Bu paalar arasnda 12'si, ekserisi bi'ddef'at ihrz makam etmek artyla, sadrzam, biri eyhlislm, on onbeivezirisni,kubbeveziri,sadretkaymakam,kaptnderya,yzkadarmir,vezirferikola rak seraskerlik, serdarhk, valilik, sefirlik... il hirihi gibi makamat aliyyeyi igal ederek hidemat mhimme ve mekrede bulunmulard. Trke tercimi ahvl kitaplarnn, bilhassa Hadikatl Vzera, Sefinet'rRes, Devhat'lMeyih, Sicilli Osmn... gibi esasllarnn verdii bu yekn ih mledilecekbireydeildir. Muhacerettensonra,SultanAbdlazizdevrindenzamanmzakadarmruredensenelerisehide evvelkiilekbilikysdeildir.BilhassabusonasrdaTrklerekarbirkranborcumedyunolduk larn iyi bilen erkeslerin rabtas daha kavi, daha salam olmutur. erkesler, Ruslarn Kafkas is tilsnda, Trklerin kendilerine gsterdikleri ulvvi cenabn minnettarln bugn bile unutmu de ildirler.Nedn,nedeogeenuzunasrlardasebkedenhizmetleriylebuborcundendiinekaildir ler... Mertiyet'ekadarbuzihniyetleyetienvzervevkelnnyeknudaistisgr(kkgrlme yecek) edilemeyecek bir derecededir. Yalnz benim destres olabildiim paalarn yeknu 150'yi tecvzediyorkibunlarnarasndadaserdarlar,nazrlar,vezirler,mirlermebzuldr. imdiufackbirmukayeseyapmakisterim: Bu devletin bidyeti teekklnden beri yetien paalarn yekn takribisi, yukarda saydmz me'hazlaragre(3000)kadardr.Yediasrdaononbemuhtelifunsurunhey'etimecmuasnnye titirdii ricalin yekunu 3000 raddesinde olduu hlde yalnz erkeslerin 950'den sonraki yeknu 400'tecvzetmektedir.Nfusumumiyenindereceikesafetiileerkesnfusununderecesil lecek,karlatrlacakolursaerkeslerinTrktarihindenekadaralmolduklarngsterenenak sahifeokunmuolur. Vebubizegsterirkierkesler,buukmilyonluknfuslarylavasatiolarak30milyonakar yalnz drt asrda 7 buuk da bir derecesinde, asrlarn adedini de nazar itibara aldmz takdirde 4'te bir derecesinde ricli devlet yetitirmiler, Trk tarihine canla ve bala, imanlarnn, ruhlarnn btnsalbetvesamimiyetiylehizmetetmilerdir.BununiindirkibugnartkTrk'nvatan,er kes'in de vatan demektir. Osmanl Trklerinin tarihi erkeslerin de son devirdeki tarihidir. Ancak karabetveshriyeteinzimamedenbusiklerledirkiTrk'nbedbahtlerkes'idebedbahtediyor. Trk'n felketi erkes'i de helake srklyor. Bunca vakayi'i messifeden sonra hl bugn bile Trk'nvatandeninceyreiszlamayacakbirerkestanmyoruz. Buiddamzte'yidedecekenbarizmislAnadolumchedesininkurulmasvebaarlmasemrin deerkeserknvemernn,erkesmnevverlerinerkeshalkngsterdiitehalk,evkvegayret tir. Bidayetinden nihayetine kadar her merhalesinde, asker, siyas, itima'i her hareketinde bir ok erkessermed,birokerkesmchidkaydedenAnadolucihdtarihihibirsuretleinkredeme yecektirkiteesssveilerlemesi,muvaffakolmasiinenziydealanlaryineerkeslerolmulardr. Bahususbidyetiteekkldeherkesrkekvekorkaktavrlarlaihtirzedipdururkencihdaanhe menyalnzerkeslerdeilmiidi?zmircephesininilkfaaliyetleriveSivaskongresininbandagr nensimalarnekseriyetikimlerdi?.. SonsafhalardaniseSakaryaHarbinde dmankylerinitehdid, EskiehirveBilecikcivarndakik ta'tmtemditaarruzvetecvzleriyle,aknlarylabzrvetedhieden,busuretleilerleyenYunan ordusunu hatt ric'at kesilmek tehlikesine ma'rz bulunduran svarilerin tekilats, kumandanlar veeksermchidinikimlerdendi? Bizbunlar,bykzaferdenerkeslikhesabnadahisselerifrazettirmekemeliyleserdetmiyoruz.O ereftammiyleveyalnzTrkiyelilereveTrkleaittir.Ozaferite'miniinruhlarn,kalplerinid manateinesiperedenlerTrkiyeliliktenbakabirnmiinTrklktenbakabirgayeiinalmve lmdeildiler...Bizbunlar,sadeceerkes'leTrk'nbirbirinenekadarmetinbalarlamerbutol duunugstermekiinkaydamecburolduk... (Dzcekyamnbizkabuletmiyoruz.Onubizemislgibigstererekyzmzearpmaynz.Onun

170YAZILAR

sebeplerinibiz,dilimizindndkadar,esbbhakikiyeleriilearzaaltk.Eerobirkabahatidiyse mes'uliyetiyalnzerkeslereitdeildir.BugnartkTrkunvannmutlakolarakkabuledenOsman llaaittir.Osmanlfrkaclonsenelikmuharrikvemevvikvaz'iyyetindebulunuyordu.Bahususo zamankyamedenlerindrttegayrierkesvebilhassaTrkt..!) BugnhlYunanistan'dabulunanbiravuerkes'idemisldiyekabuldema'zruz.nkenksa birszleonlarnyansraikiavudagayrierkesbilhassaTrkvar.. *** Yokeerdenildiigibi;erkesleristiklldiyyesindedirler.Memleketi,Trklparalamakis tiyorlar...diyednlyorsabylednenlerinaflarnaigtirrenbununpekocukabirfikirol duunusylemektetereddtetmeyiz.Hayathenzbylebobiriddiadabulunacakbirtekerkesin vcudunutanmdeildir.Bugnberhyathibirerkesyokturki,Trkiye'deistiklliddiasnakal kacakbirhakktarihsahibiolduunutahayyletsin!.. arkkaribilerinbirtiyatrosahnesihararetiyleparlayanma'hdbeynnamelerinibizemislge tirmeyiniz, O bir erkes istikllinden bahsetmi olmamakla beraber o zaman, igal ordusuyla iyi ge inmeklzumunakni'olanbirokgayrierkesler,bilhassaTrklerdeonammasilnutuklarlapro pagandalarlapazarakmlard.Onlarhepbirerlfgzfidi.nkHazretiSleyman'nbirha disine gre me'ys olann szleri rzgr gibidir. erkeslerin istikll emeli hakkndaki safsatann menei aranmak lzm gelirse yine geen devrin me'm hkmetinin ve meum frkasnn me'm hareketlerindeolduugrlr;pekmevsukdiyeserdedilenrivytvemenkltagrenzavurzor ilebakankarlm,muhalefethkmetiAnzavuruiknaileurarkenfrkamerkeziumumside btnerkesleridahaiyitahrikiingizligizlimuhtariyetva'diileittim'akadarilerigidiyor.Asrlardan beribumemleketinenvefakrbirunsurudiyetannanKafkasmuhacirlerinibatankarmayaura yordu.Btnerkeslerinbubalona,DeMolen'inokkullandbirtebihiiletarlakularnn,ziyalar parldayanyineyekotuklargibibiritbilekoacaklarnmitediyordu.imdisorarm,acabaer kesleribuhlegetirenlermiyoksaerkeslermihindirler?.. HalideEdipHanmefendi'ninpeknecipvepekbykruhlarerkeslerinma'smiyetiniherkes tenevvelidrketmibirmecvdiyetinnurudur.Memleketafakinibtnzulmetiylekavrayan;er kesler hindirler! nakaratn hakka leke sren, hakikata iftira eden bu kara cmleyi ykmak iin ilk hamleyiedenvema'sumlara:Geliniz...Bendesizin iintesellivar!diyehaykranyalnzveyalnz Halide Edip Hanmefendi olmutur. Bu byk edibenin, mazlumlarn srrna ilk dokunan iltifat ve nevzilerAtetenGmlekinikisahifesinitezyinediyor.Trkiinerkes'in,erkesiindeTrkn ne demek olduunu en ak gstermeye yarayacak olan o mlhazat arizamza bir lahika olarak ilveyibizbirereftelakkiettik... Neise.erkeslerbuvatandaistikllaramazlar.OnlarburayaTrkvatanndanpayalmakiingel mediler. Bunu herkes bilmelidir. Cenb Hakkn varlna inand kadar buna inanmaldr. Onlar bu memleketinveTrklnmisafirleridirler.Ozavalllaraltmseneevvel,dnyannengzelbirkt'as olanyurdlanndankovanGrandDucMichel'inemirnamesinekarkollarnaarakkabuledenTrkler ise,Hicretedeceklerinbykleribykbiraderim,kklerikkbiraderimdir!diyetevikeden de,ozamankihkmetinbaolanbirsultand.Veodevrinricalierkeslerehicretianlatmakmaksa dyla:Dahaiyiatlamakiinbirgerilemek,hzalmaklzmdr!nasihatiniveriyorlard... MsyEdmondDulaurierRevuedeDeuxMondes'dakineriyatylaovakit,MsyJeanCaroleda 1899'da kitap eklinde intiar eden Le deux routes du Caucase'de erkeslerin hicretinin yalnz bu gerilemezzihniyetitahttesirindevuku'bulduunuveonlarnhibirzamanyarndanmidkesmedik lerinikaydediyorlard... Binenaleyhbiz,arzamznhatimesiolarakbirdaharica,istirhamveisti'tfiletekrarediyoruzki: Cebrbirsurettetemlilerkeslerinolduukadarbumemleketin,bumilletindebedbahtlnasebep olacaktrveolmaktadr.Dsturbel'itemlildeil,temelllsevdirmekolmaldr.Bununiindecebr ve iddetten ziyde nevzie, hsni mu'meleye, tma' ve ikna'a, hsni mizie mracaat semere baholur.Terbiye,ruhlariinistenilenkalplarihzareder.. Buvstalarzamanlaancakmahslverirler.Zamanistiksredilirseyaplacakbykvemhimbiri kalmaz. Artk bu memleketin altm senelik misafirlerine, dalarna avdetle balarnn aresine bak malariinkaplaramakeninsanveenhrendibirhareketolur.ZannediyorumkiTrkveerkes

171YAZILAR

iindeaynderecedenfi'olacakbundandahaelemtarikyoktur!.. Mamafih, temenni olunur ki, hkim olan Kudreti Ezeliye buna lzum kalmadan hemen birlik ve beraberlikihsanetsin..BtnTrkiyelileriayngneetrafndadnenpeyklergibibirbirinebalbu Umdursun... Ve Kafkasya'nn garb yamalarndaki yeil ormanlarn glgelerinde gunde ve sde yaayanAbhazlarnruhugibibirrhmillivevataniiletahallfnasipetsin,kibusayedeherTrki yelininmefkuresibirolsun,herkesvatanvemilletendiesini,onlargibi,hersofrannbandaylebir duileret"ibrghetsin:65 YRabbiTrkiye'yiveTrkiyelileridimeyle! 17Austos1913 MehmedFetgereyEUNU LAHKA Halide Edip Hanmefendinin, Anadolu htilli Safahatn yaatan Ateten Gmlek isimli eserle rindenmuktebestir. ... Bu ocuklardan birini yolun yanndaki yamata grdk. Bize mendil sallad. Bizi tevkif etti ve yanmzageldi.Geeceimizmuhtelitbirerkeskyhakkndabizemalmatverdi.stanbul'danbir takm pheli adamlarn oraya geldiini, kendimizi bunlardan saknmamz tavsiye etti. Nihayet en tabiisesiyle: SaffetBey,Kaymaz'dasakldr,dedi.kizce'yisageersenizonuoradabulursunuz.Haydiuur larolsunaam!
Abhazya'daasrdidevepekclibidikkatbirdetvardr:Enfakirindenenzengininekadarherailehersof rabandailklokmadanevvelmutlakauduaytekrarederler: YRabbiAbhazya'yveAbhazyallardimeyle! M.F..
65

172YAZILAR

Bizihayretvemerakiindebrakt,gitti.BudamutlakKuvyMilliyedendi.nkbizdngeceih tiyarnihtiyatlyzndenendieederekhiSaffetBey'denbahsetmemitik.., kizce'yegidenormanlk,allksrtgecegetik.Havabulutlanm,aynkslmt.Bizeherbiri birbacak,birkolgibigelenskdikenli,grallarnarasndanhayvanlarmzzorlageiyor,yzmz, ellerimiz trmk ve bere iinde kalyordu. Biz ilerledike ayn kslmakta devam ediyor, nihayet tepeyegeldiimizzamansnmekzerebulunuyordu.allardankurtuluncakaranlkularylabirbiri negirenbuaalayukardandurdukbaktk.Aayadoru,yerdenbirbirinesarlaraksiyahparmak larfkrmgibibirallkovannzulmetineuzanyorveovayancakortasndaaaranveuzananbeyaz suilegeiyorduk.Buuzunvebeyazsuyunkenarlarnnbirnoktasndamuazzambirulusiyahlnum kuna dalyor ve etrafndaki karanl kzllk iin de eritiyordu. Orada ate yakyorlard. Hlbuki biz oradangeerkenkimseyigrmemitik.imizdegaripbirezavepheilesrtnsandabeyazminare sinin ucuyla glgelerini gsteren kye doru ihtiyatla ilerledik. Yanndan sessizce gelip getik. Fakat yaklarkenaynstndengeenbulutlardanbiriinceldi.Esmerbirbulutperdesialtndanayn kandil ziyas gibi kyn stne serpti: Ne cazip ve hulyl bir kyd. Evleri birbirinden uzak, beyaz, hepsi terasl ve drt keli yuvalard. Solda krmz toprakl geni bir yolda erkes kostmyle ince belli,geniomuzlu,blendbirmahlketrafkollayarakyavayavailerliyordu.Veyolunazndadrt kesidebalkonlubirevden,buesmer,kskklararasndanbirefsnegibigrnenbeyazlbirkz balkonunyeilparmaklklarnadayanmskutiindeuzaklarabakyordu.Oiirvegzellikdakikasn dakendikendimeyaptmfelsefeyiburadatekrarediyorum: Niinbeonerkespadiahlaberabermilletyolundanbakabiryoldagidiyordiyekzyorduk. OnlaraTrktopraklarzerindeva'dedilenhkmetinbirefsneolduunubilenlerbizimleberaber deilmidirler?Bizimleeleleihtillinenfedakrunsurlarndanbazlaronlardeilmiydi?brta rafta vuruanlar arasnda ka tane nankr Trk evldmz yok muydu? Bu gzellik, bu iirle kan mzdaatankardelerimiznekadarzamanvefaile,kahramanlkileomuzomuzakendilerininolan bumemlekettelmlerdi.Katanenamdarpaa,kaisimsizfedakryzlercesenedenberibizim levebizdendeilmiydi? Bulutlarn ap ksd muzlim perdeli n altnda yeil balkondaki beyaz efsne kadn, krmz toprakl yolda giden zarif ve rkek hayal kalbimi iyilik ve muhabbetle doldurdu. Her millet hakkn aldvakitimliKafkas'nkartaltepeleristndebugzelkardelerimizvatanlarnkurarkeniste dimkibenimdeonlariinaktacakkanm,decekbirteksalamkolumolsun. (Sahife130il132) TRKVCDANIUMUMSNE VETRKYEBYKMLLETMECLS'NEKNCARZA MehmedFetgereyOENU (M.FethgereySchaenu) Transkripsiyon:MuhammedSafi GeendeTrklntemizvebykvicdanna,erkesmeselesihakkndakiilkarizamzrefiinbir risleciknerettik.Ruhumuzunsamimiyetindenkopanonleyisszbirsahrayamhaykrdkneettik bilmem,ikibuukaylkintizrbizeonunaksifignndanbakabircevb,birifvebirdevavermedi. Vermediammabiliyormusunuzki,felketlerinocuuolanbumes'elebugnkhaliylenaslm ellimbirmanzaraalmbulunuyor?Birinsanntylerirpermeden,bunutahayylvetasavvurede bilmesimmkndeildir. Enfecicihet:Nsyesinenhakyerebirhyanetdamgasnn,almetifarikagibivurulmubu lunmas ve ona el dokunduran, dil uzatan her ferdin de o hyanetten nasibedr telkki edilmesi hakkndayaayanme'mbirkan'attr.Hlbukihyanetyoktur.erkesTrk'ehyanetetmemitir veedemez.Buonunerkekruhunasmaz... Bununlaberaberbi'liltizmihyaedileni'attandomamuzlimbirhaylolanbukaranlkkan'a tnesen'olacakgalibakiherkesmtehdavranyor.AbdlhamidHandevrindeHrriyetimdiki devirdeSaltanatta'birlerindennaslrklyorduysaverkuluyorsaerkesunvanndandayle cekanmaklzumuhissediliyor.Bununhikmetinedir?'tirfedelimkikestiremiyoruz...

173YAZILAR

Yinebuhlinacbirmahslolsagerek;iki/buukaydanberisktlarlaboulanilkarizamznhe deflerindenbiriolanTrkvicdnummisininma'kesimatb'tbilebuncaciddvehezeliarasnda, buderdedevaolacakbirkacmleyi,hattabirkakelimeyiesirgedi,sustu,okadarsustuki,eersen vebengrltlerineverilengermiolmasa,,karlarnakanbumes'eleninazamet,dehetvefec'at nndematb'terknnndilleriniyutmuolduklarnahkmetmekitenbileolmaz.kincihedefolan BykMillet Meclisi'ninansrmrekkebesimeb'snkiramdaayntavrtaknmaytercihetmi bulunuyorlar... Fakat,scakkoltuklariindetatlvehlylgeenbulkayddemlerinyansraUlukla'danNide, Kayseri,SivasveVanhavalisinekadarbtnyoluraklarndayrtkadrlaraltnda,ykkahrlariinde Azrail'ibekleyenondrtkynbirkabinperiankadn,ocuk,ihtiyar,dulveyetimia,susuz,hasta, plakifalbirsz,yalnzbirsz,ma'smiyetleriniteslimedenbirsziitmekiinbatanbaakulak kesilmiduruyorlar...Hergnngurbedengneiileberaberonlarnmidleri,midihalsvene catlardazulmetleretahavvlediyor,ryor,hayatazimlerigeviyor...'Bilirmisinizbunemdhi, neacbirazbvebirkahrdr? Sorarm;sktedenmatb't,sizbundanhaberdardeilmisiniz?..Veyinesorarm;milletinmuh teremmvekkellerimeb'snkirambubinlerevaranmasumlar,tedviriumurunasizleritevkileden milletinefradndandeilmi? Sonra,dierbircephedehenzyerlerindekalan,kaldrlmayan,datlmayan30kynbirkabin bedbahtdahavarkionlarda,kasden,yaplanpropagandalarlabtnemvlmenklelerini,hayvan larnbirbardaksupahasnaellerindenkarmsrabekleyereksefaletekiyorlar. Bucezaazbireymidir,bunlarngnhyalnzerkeskantamak,crmerkesharsylayeti miolmakmdr?..Eeryleisebucrmleriikadaozavalllarnsun'vetaksirlerinedir,bugayriirad gnhnonlariradgnahkrlarmdrlar?..Yoksasizler,eymatb'tveeymeb'snkiram,sizlerde onuniinmisktediyor,dudakbkyorveomuzsilkiyorsunuz?.. Nekadaryazk:..Bizbyle,dibibulunmayan,efsunlubirkuyuyaatlmbirtaparasnncumbur dusunu bekleyen ocuklar gibi, yeni gnlerin hayrl gneinden if ve deva bekler, meded umar, lkinhaylimizdenbakabirsesduymazken,diertarafdaoluuyla,ocuuyla,ehliyle,iyliylebir nesilmahvoluyor...Gelipatanknbtnedidine,hermansylaplakbirhldema'rz,fec'bir akbetbekleyenbinlerlebre..Btnkabahati,crmvegnherkesisminitamaktanibaret binlerle ma'sm Allah'n semsnn altnda gndzlerin gnei, gecelerin ayazyla derdlee derdlee lmyolculuuediyor,lmekucakayor... Oarizamzmbyle,fi'ilenolduukadarkavlendecevapszkalmolmasnaramenbsbtnte sirsizkalmadnadelletedenemareleredestresolmuyordeiliz...Ztenohareketimizlebiz,bobir evinkapsnaldmzakat'iyyeneminiz.Buemniyetimiziyaatmakiin,lisnresmininmev'dine istindettiimizhaldeatlacakkat'rcu'admlarnbekliyoruz. Bu intizr dnce bize burada geen defaki milerin ardna gizlendikleri perdeyi bir derece dahaaarakvekyi'eyakndantemasetmek,hdisatnzerindebirsrgibiduranmechliyetbulutla rn, mmkn olduu kadar eritmek mecburiyetini veriyor. Ve bizi erkes'in Trk'e kasden hyanet etmediinigstereceknurunkdnaiddetletevikediyor.Bizdeonatbi'olmaktanvicdanbirhaz duyuyoruz. *** Vakailkarzamzsretiummiyeveresmiyedaderinbirsktvelkaydiiindekendielimlerin denbakabircevbfilekarlamad.AmmaaynzamandaduyanvehissedenTrklkvicdanda onunsamimiyetineyabanckalmad.Bubizimiinbirtesellidir.Bizebuteselliyiveren,biroktaraflar dansretihususiyedeaghedildiimizmtlalardr.Trkvicdannntelkkiytnabelitercmanlar diyekabulettiimizomtlalaricmaletmekicbederse,kendiliindenufkradoar: Trkiye'debirerkesmes'elesiyokturveolamaz.Trkiinerkes'inimhasnmevzu'bahset meliabestir.Binenaleyhtehcirvetaktldetasavvuredilemez.nkTrkimdiyekadarerkes'i kendisindenayrbireygibitelkkietmideildir. Ancakhliharbinvebelkibirazdahikmetisiysiyeveitimiyeninlzumgsterdiimuvak katbirhususiyethlihslolmuveonunicbolarakba'zkylerinmevki'leritebdiledilmiolabi lir.Buummaddedilmemelidir.Fevkaldehallerinfevkaldeicrtndanibaretolupgeicieyler

174YAZILAR

dir... Busuretleicmaledebildiimizdostmtlalarnnsamimiyetindenpheetmiyoruz.pheetme yignahtelkkiediyoruz.ukadarvarkiyaplaniindereceveehemmiyetini,muln,ta'alluku nu...Ohikmetisiysiyeveictim'iyyeninevvelvehiriniiyiceta'mik(q)ettiimiziinkaydihti yatla(minhn)oluyoruz...Hdistdama'alesef,bizimleberaberaynsafagiriyor.nkbuidebir eytanparmannizlerigzebatmaktanhlikalmyor... Budakikada,bizimdedostlarmzgibinefyveinkretmesiniciddenarzuettiimizerkesmes'e lesi fi'len ve feci' bir surette mevcd bulunuyor. sterseniz siz bi'lkuvve byle bir ey yoktur diye bannz. Hdist onu heribdbd ikme ve idmeye hhiger grnyor. Ortada kaybolan ey mes'ele deil, mes'elenin mhiyetinden ibarettir. Geende erefyb mlakat olduumuz pek de erli ve pek mnevver bir meb'si muhteremin mlhazat bu mhiyeti bir dereceye kadar tenvir ediyordu. Buyuruyorlard k: erkes mes'elesi yoktur. erkeslerin imhas ne hkmete, ne de Meclise tasavvuredilmideildir.Yalnzseri'birtemliliinlzmgelenTrkkesafetinihsledecekbirtak sim ve tevzi ameliyyesi vardr. Yaplan ey bundan ibarettir. Bu da tabi'idir. Hatta imdiye kadar bulunduklar mevki'de unsur aslden daha kesif kalm mntkalar mevcudsa onlar da datla caktr.Buameliyyeleresnasndahikimseninzerrekadar"mutazarrrolmamas,yalnzbirseyhat tenezzhiyyeicraedergibibirkydendierkyenakletmesidsturuta'kibedilecektir.Eerzu lmdenbahsediliyorsabunamni'olmakiindatmavesevketme,yerletirmeme'murlarnda erkeslerdenintihbveta'yinpekmmkndr. Bizbumtlayenineboyunadndk.Birrehbergibigsterilenbufikriizahedecekikiyoldan bakabiryerdekgrmedik.Fikrimizcebuherikiyoldarehbervedstrittihazedilecekbirl'ikri essiyetemelolacakkadarmetindeildir. Bulduumuzyollarunlardr: 1 erkeslere emniyet ve i'timad edememek, onlarn ilk frsatta isyan ve ihtill ile ya bir muhtariyetveyabiristiklliddi'aedeceklerineinanmolmak... 2 MaddvemaneviteekkltvemevcudiyetitibariyleTrkleri,erkeslerdendnbirsevi yede,binenaleyhonlarnistismarnamahkmfarzetmek... imdiki hlde bunlar burada mnkaa etmek istemiyoruz. Yalnz birinci arzamzda olduu gibi urackta da arz etmek isteriz ki, eer erkeslere itimd caiz deilse onlar harman savurur gibi sa vurmak suretiyle yerlerinden, yurtlarndan skp memleketin asayiini tehdit eden plak serseriler mhiyetinekalbetmektensekapdaretmek,geldikleriyere,ynieskiyurdlarmakovmakevldr.Bu sayede Trklk ve Trkiyelilik kendine bel, olacana zhib olduu bir unsurdan, fitne ve fesadn menba'diyezu'mettiibirrktanhalsbulmuolacagibialtmsenedirhasretekengzelKafkas'n sszocaklarnntekrarttmesinedehizmetedilmiolur.Butrihindetakbihedemeyeceibirhare ketvebelkiinsanbirhizmetdemektir. Ve yine eer erkesler, Trkler'e faik bir mevcdiyeti fikrye ve iktisdiyyede iseler msavat, erkeslerin elindekini almakla deil, Trkleri onlarn blsna karacak tedbiri asryyeyi ittihaz ile te'minetmekdahasemerebahvema'kldeilmidir?.. FakatbizeylegeliyorkibueyibylednmekveyapmakbumemleketinTrkmemleketi,bu milletin Trk milleti, buradaki ekseriyeti azmenin Trk ekseriyeti, buradaki harsn Trk hars oldu unda phe etmekle msavidir. Hatta sdece phe etmektir. Byle bir phe mevcudsa icrta gayr Trk, fakat Trkn asrdde ve vefakr bir aile akrabas olan bir unsurun fidedestghlarn ykmakladeilbelkiopheedileneylerinhakikisrmlerinima'klveinsantarzlarlatelkinetmek le balamak gerektir. Mfid ekalliyetlerin Trklemesini geen arzada da mcmelen zh ettiimiz gibi, asr ve ilm tekilt yava yava hsl eder. Bu (yava yava )tan memleket de, millet de faide grr, zarar grmez. Eldeki (abuk abuk) siysetinin ise zarardan baka mahsl yoktur. imdiye kadarhibiryerde'iktitfedilmemitirde... Bufikirlerbizerehberolduundanhkmetinvemilletmeclisininsamimiyetinden,hsniniyetin dendepheetmiyoruz.Yukardakimfritmlhazalarufakufakhey'etiklerinhenztebellrede meminoktainazarlardrdiyekabulediyoruz.okteessfolunurki,hkmetinsrfbirsikaizaru retledefibeliinihzarettiinizannetmekistediimiz,2Mays339kararnamesitatbikatbumfrit

175YAZILAR

fikirleringayrmtebellirte'sirleriylebirfci'aeklineinklbetmektenkurtulamamtr. Bunahid(Gnen)ve(Manyas)mlhakatndaadetselhiyetisiistimaldiyetavsifedilebile cek bir vs'at ve hususiyetle yaplan icra'ttr. Bugn, oralarda yalnz erkeslere id olmak zere, hemdeTrklerlemuhtelitolanlarndanyalnzerkeslerinseilmesisuretiyle14kynyerindeyeller esiyor. Dnn en cvltlaryla neelenen yuvalarnda bugn kuzgunlar tyor. O kylerin sahipleri olanbinlerceerkekruhluvevefakrerkesler,imnbtnolanbumslmanlariseoluuyla,ocu uyla, hastasyla, alliyle, ihtiyaryla Anadolu'nun isimsiz ovalarnda sefaletin en derin bir kesinde insanln kabul edemeyecei bir pespayelik iinde srnyorlar. Mademki bir erkes mes'elesi mevcd deildir, ya bu bedbahtlklarn mans nedir, ayrlarda trnaklaryla ot kk karp karnn doyuranbusefillerinkabahatineydi,negnhilemidirler?Buralarnhakikiolarakbilenerastgel medik!. Yalnz bir ey rendik; o da lisn resmden nmmbhem bir surette' tereuh eden delil ve emarelerdenibaret...Onlaragreerkesler,ale'lhussbuondrtkyn,ondrttrlbedbahtolan insanlar, Yunanistan'da tekil, edilen bir Anadolu htill Cemiyyeti Osmniyyesi ile alkadar ol maklamaznundurlar. Butatminedicibircevbdeildir.Hakikatinkendisiolmaktanziydehakikatgneininnnea lan (Hak)rtcbirbuluttur.Ozailolduuzamanancak(Hak)doabilecektir.Nerekiovakitdoa cak (Hak)kszveyetimkalacaktr.nkozamanakadaronunidolduubuvcudlarnkemikleri bilekalmambulunacak,(h!)ekeekeheptrbolmuolacaklar... Pekiyibiliyorveiddia,ediyoruzki,artkbirdahahortlamasimkndahikalmayanoAnadoluh tillCemiyyetiOsmniyyesiTrklnolduukadar,hattaokdahaziydeerkeslerinzararnaidi. Bunaerkeslerummiyetleriyleitiraketmemilerdiveedemezlerdi.nkonlarhernlerineka nnardndangidecekkadarkr,sarvedncesizdeildiler.Kuvveimmeyyizeleriaklakarayse emeyecekkadarkasrdeildi.OyalnzkuyrukacsilekvrananbekiininYunanlkhesabnaken dilerinecalmakiinatldmcerperestliktenbakabireydeildi.OnunnmnaAnadoluyayay lanbiravuluklmesusamserserivaridiyseonlarnancakbirksmkallierkesidi.Mtebakisi gayrerkes,TrkveYrkt. Mes'elebirazta'mikedilincebuhakikatkendiliindentebeyynveta'ayynediyor.yleki(Lozan) Konferansnnpekhadbirdevresiidi.Yeilmasalarkzlbirrenkalmakisti'ddlarngstermeyeba lamt. O sralarda gazeteler Yunan adalarndan ve sevhilinden kopan eteci frtnalarnn Anadolu sahillerinearppparalandnmtemadiyenilnediyorlard.teerkeslerinsonfelketineilkba langbuhdisttandouyordu.Sretiresmiyedetehcirevesileverenyalnzbuetelerveekiyy siysiyeidi. Bizresmiyetiniaretettiibuhedefielealdk,ta'mik(derinletirmek)ettik.Vslolduumuznetice yalnz erkeslerden 14 kyn datlmasna bu mes'elenin esasl bir, sebep tekil edemeyeceini gsterdi.Yaptmztahkikthussiyeiledestresolduumuzmalmat,mlhazamzte'yiden,ber vechitikaydediyoruz: YunanllarnAnadolu'dantardndansulhunimzasnakadargeenzamanzarfndaYunanistan'dan Trkiye,ta'biridierleBiga,ManyasveGnenhavalisineyalnzsiysetedhilolmutur: 1MlzmevvelMehmedAlietesi, 2KelAzizetesi, 3KanlMustafaetesi, Buetedenevvelki(Manyas),ikincisi(Gnen),ncsde(Biga)havalisineme'mredilmiti ler zannedilmektedir. eteleri tekil eden ehasn meneleri bu zann hkm derecesine karacak kuvvettedir. Mamafih ilk eteden m'ds hakknda vazhve mufassal malumat yoktur, yahut daha mtevaz'birifdeilebizdestresolamadk.Cereynhlegtehkmedilebilirkibunlarnistslin deki sr'at ve iddete inzimam eden ekiynm ekseriyetle yabanc vilyetlerden bulunmas halka ehasn tannmasn mstehil klmtr. O derecelerde, ki ikinci eteden, aada grlecei vehile yalnz eteba tannabilmi, baka kimse tannmam, bilinmemiti. Hatta bu mehur sergerde G nen'egeldiizamanm'iyyetinaebulunan9kadarserseridenhibirininerkesolmaddakaviyyen

176YAZILAR

iddi'aedilmektedir.Vebunundoruluumuhakkaktr.Bunaramenbizbuetedeelebadanm'ad isimlerimehulerkesindahabulunduunuiddi'edenlerintevatrn kabuletmekte beisgr myoruz.(Ozamannterristlerininyanietelerinerkesleradileanlmasbalarnaskntlarngel mesinesebepolduunudnyoruz.) nceteiseilkadmndalmlekucaklam,birhaftabileyaayamamt.Bununerkesef raddadrtbeigemiyor... Birinciete:338senesiTeriniBanisinde(Ayvalk.)civarndanhududugemi.Mevcudu25ile30 kii(Rivytbunu50'yekadarkaryor.)ikikolaayrlmyediiladokuzkiilikbirkolYrksmailEfe, birrivayetteallKadirEfenmndabirininemrialtnda(zmir)havalisine,dierleride(Manyas)hava lisinedoruistikmetalmlar... etenin asl kumandan Mehmed Ali, Balkan Harbinde ilk yetitirilen ihtiyat zabitlerinden iken bilharejandarmayanakiletmi,335mtrekesibidayetlerinde(Manyas)havlisindeekiyta'kiba tnamemuredilmibirTrkgenci.BueteksmklliyitekiledenManyaskoluilezmirkoluhenz ayrlmadan.Dikili'deilkmsademesiniveriyorveetebaMehmedAlimecrhenelegeiyor.Bunun zerine zabt u rabttan r kalan babozuklar tekil etmek vazifesi Mrvvetler ky ahlisinden Tkievket'eintikalediyor. Bilhassa arnikan tahkik ettik: Bu 25 (veya 50) ahstan yalnz altsnn erkes, mtebakisinin de gayrierkes,TrkmenveYrkolduunurendik.AlterkesindrdManyaskolunda,ikisizmir kolunda...Manyaslbirizmitli,ikisizmirli. AzbirzamandaigremeyecekbirhlegirenbueteninensoneldeedilenferdiTkievketol mu. Bu 7 Haziran 339'da meyyiten istisl edilmi. Halka evket'i saklam olmakla en ok ittiham edilenler; bir teyzesi ile erkes olmayan bir enitesidir. Evvelki on seneye mahkm edilmi, sonraki beraatkazanm... BunlarnTeriniSn'denHaziran'akadarbirigrebildiklerinitasavvuretmekocivarkyllerine crmisndetmektir.erkesahliylezu'mvezannedildii,farzolunduugibibuadamlarhimaye etmideildi.Naslkibualterkesdemuhteliftarihlerdehemenkmilencivarerkesleritarafndan vuku'bulanihbarlarzerinedimasktrlm,a,plakkalmaya,ennihayetarzteslimiyetetmeye mahkmedilmilerdi. kinciete: 1339Nisannn23'ncPazartesignBayramihavlisindeDalyaniskelesindenTrktopraklarna ayakbasmKelAzizismindeeskibirakininemrialtndahareketedenbueteninmevcudu19kii (rivytbunuda30'aiblediyor)ilerindenikisigayrimslim,(birihtimlile)erkes,mteba kisiBursavezmirahlisinden... Buetedeki,etebaileberaber,drterkesinhemenosevhilinveovilyetlerinocukla rndandeil.Tahkikatbunlarndahayukarveierisancaklaramensbolmalarihtimlinigsteriyor. Bui'tibrlahalkonlartanyamambulunuyor. Bu hl ile onlarn da tanmadklar ve tannmadklar dalarda, bilmedikleri kyler arasnda bir i grebilmelerimelhuzolamazd.Naslkiilkadmdahemenhepsi,rmcekanadensersemsinek ler gibi, sevhi muhafz mfrezelerin ortasna dm, memleket ayaklandrmak yerine canlarn Cehennemedoruayaklandraraklmeyuvarlanmlar.lerindenkapetrafailticaedebilenlerde birerbirerteslimedilmiler,hibirtaraftanhimayegrmemilerdi. ncete: Anzavur'unoluKadrininbirkaarkadayletakviyeettiiBigalmehurKanlMustafaetesiidi. Buda1339Maysnnnihayetlerinedoruanakkale'dekingilizigalmntkalarndanistifdeetmek suretiyle hududu gemi... Fakat ihtille deil lme karm olduunu sonradan anlamt. Bunlar da Trk topraklarna tekrar eken ey, i, ihtill vesilesiyle (ecel) olmutu. Daha Biga'ya girmeden yaptklar bir msademede perian edilmiler. Kadri ve ba'z rfeks kimi meyyiten kimi mecrhen elegeirilmiler... BuetededeerkesveTrkkarkm.KanlMustafa'nnavanesieteninanadireinitekiledi yormu.Bunlarkamilengayrerkes,Trkmen,Yrkvesairedir,diyegsteriliyorlar. Muhtelitanmecmu'lar25kii(rivytagrebuda70)kadarsaylyorsadailkadmdadaldklar iinhibirigrmeyemuvaffakolamam,melanetlerinifiileisaledememilerdi.Buetedekierkes

177YAZILAR

lerinikisiBigalbiriManyaslimi. Bu son iki etenin, bilhassa Kel Aziz etesinin istslinde elde edilen matbu' beyannameler ve evrksairebirihtilltertibatihzaredildiinevebutekiltnAnadoluHkmetialeyhineYunanis tan'dabirmerkezdenidareedildiinekat'iyyenphebrakmayacakbirmhiyetteimi... etelerinMidilli'denAnadolu'yagemeleriniteminedenzmirlibirgayrerkesimi.Onunfa'ali yetvedelleti,btnvesititeminetmiimi... etedemecmu'laryetmiilayzelliyitecvzetmeyenbuserserilerina'zamyeknuba'zla nncayzyetmiekadarkarlmaktadr.Herikihaldedeerkesolanlarnadediiina'zam15'tenfazla birrakamsaylamyor. Ancak14ila15'igsterenbuerkesyeknununyanlolmasihtimlipekazdr.Mamafihihtiya tenbuna56dahailveedebiliriz.Buhaldebileumumyekundiyegsterilen70ila170'inyannda vasatiolarakancakondabirderecesiniverirki,dierondadokuzunkimveneolduklarhakikatenpek cyisulvemeraktr. Buetearasndaenbykmukavemetiyalnzilketenindalanefradgstermiler.Dierleri ilkadmlarndabalarnsarslmazbirkayayaarptklarnrenmilerdi.uhaldemaksatlar,gayeleri, emelleridehenzdomadanboulmularddemektir. Bununlaberaberenme'mroltehcirevesilevermeksuretiyleoynayandaikincieteolmutu. Bunun,hattabundansonrakinindebirkanefeslikmrle Anadolu'yagirmiolmaserkesleriinhideehemmiyetlibireyhsletmedi.Me'mneticeye tebdiliistikametettiremedi.Cereynhldenilenlkaydderviyinebildiiniokudu.Birokgayretle rine, vefakrlklarna ramen erkes kyleri datld. Hem de bu satrlar yazdmdan be on gn evvel, meni ekavet kanununun (Terr Kanunu) Meclisi Millde hn mzkere ve mnkaasnda hey'etivekilereisisabkbeyefendininmnakkdmeb'slarisktedencevaplarhilfnaumumiyet ledatld.Sabkhey'etivekileninsabkreisiognberymdfa'aylebuyuruyorlardi:Efendi ler,ekiyyayataklkedenlerindhilenaklidemekhibirzamandaumumbirmuhaceret(get me)demekdeildir.Bugibilerinadedipekmahduttur.Bumaddeyedokunmaynz. MADDEBK(BIRAKILIP)EDLD.KANUNTASDKOLUNDU.AMMAHUDUTLARINANELERNG REBLECEDNLMEYENUMUMTA'BRNNNEKADARELASTKBRMHYETOLDUUNU ERKES KYLER LAN EDP DURUYOR. BR DE ZATEN O KANUN HENZ KARARNAME KEN YAPA CAIYAPMI,ONDANSONRAMLLETVEKLLERNNHUZURUNDAARZIVCUDETMT... Mantkdnlmeklzmgelirseakileri,bahusus14kynperianlna,kahredilmesinesebep olanekiyysiysiyeyihimayeedenbirkyndeil,birferdinbilevcudunuiddiayaimknkalmaz. Malmdurki;kylekiyayseveseve,isteyeisteyesaklamaz.Onlarerrinela'netdiyebesler. Hkmetin,zabtannizhraczetmediimahalvemeknlardahalk,kylneasabiyetikavmiye ye, ne de asabiyeti diniyyeye tbi' olur. Sadece menfatinin, huzurunun, refahnn izlerini ta'kib edervedimahkmetleberaberbulunur.nkekiyageiciveserseridir.Hkmetmstekar dr.stikrardaiserefahvardr. Huzur vardr,kdemvardr, bekvardr. Ekiyannhimyesiherkes bilirkiancakzabtannaczi,kylymdfa'avesynetekifayetsizliihlindekerhenihtiyaredi lenzaruribiryoldur. Son hdistn tarihine bir gz gezdirelim. Grrz ki. o zaman hkmet, hkmeti mlkiye pek kuvvetliidi.Yalnzdeildi.Harptehlikesijandarmayorduiletakviyeediyordu.Bahususherkesteb ykvemislibulunmazbirzaferintakviyeettiiyksekbirma'neviyatdavard.Binenaleyhkylnn gururveizzetinefsigibihuzurudaemniyetaltndaidi. Ancakbusayededirkiihtillciaalarhalktarafndanylekolaycabirerbirerteslimedilmiler,ih barolunmular,oralardaharmanlayacakbirhlegetirilmilerdi.Bizylekanathslettikkioeteci leri, hayatlarnn faizini verir gibi, ekmek vererek besleyenler, erkesler deildi. Trkler de deildi. Yalnzhayatndan,malvemenlininselmetindeneminolmayanzavalllard.Henzisknedilmemi airetlerdebumeyndata'ddedilebilirler.Onlarndtvetemlt,dsturvekanunlarhkmet aleyhdarlndan ve hkmet aleyhdarlann mahv oluncaya kadar, himayeden baka bir ey emret mez.Yeterkibugibikimselerkendilerinedahletmiolsunlar.Akbetlerim'menolmasabilebirve belkibirokyardmcbulmuolurlar.Bunlarisedakollarndakikyler,bilhassahaymeninlerdir.Ki tamamenerkesingayrdrlar.

178YAZILAR

Bir etecinin bir kyde barnmas o kyn hey'eti ummiyesinin bundan haberdar olduuna da delletedemez.Bugibieylersrolupikiahsnhududttla'mtecvzetmez.Saklananbilen lerinadedininartmasetecilik kavidinetevfuk etmeyenbire'mettir.etecilerbyle biroklar tarafndanduyuluptanndklarkylerdebarnamazlar.nkmevzbahsolanhayattr.Bakabirey deil... Esasenbugibitekilatlarkylerledeil,fertveahslarlayaplr,baarlr.Kylerinumumiyetinin kat'iyyenhaberi,phesibileolmaz,ruhuduymaz.Onlarikemleerdiktensonraemrivki'kar sndabraklrlar.Geenvk'adahkmetinmteyakkzhareketlerininvehalktakizaferruhununby lebireyeimknvermediigngibimuhakkakbirkeyfiyettir. Buhaldeisekylerindatlmasndamilolaneydiye,mfritmefkreciliinihtiyatntahtndagiz leyerektatbikettirdiifikrimahssundanbakaortadabireykalmyor. Grlyorki,erkesleruradklarcezayamstahakolacakgnahkrlardeildirler.Eeroekya nn bu mntkalara yaylm olmas o kyller iin bir crm idiyse btn o havalideki gayri erkes kylerin,obalarn,bilhassaerkeslemuhtelitolduuhaldeistisnaedilen,hattaerkesleraleyhinebir silah ittiham gibi kullanlmak iin tahrik edilen kylerin de eriki crm olmalar lzm gelmez mi idi?..CereynhlilebunoktakarlatrlncameydandaykselensahneyeerkesMes'elesinden dahalykbirisimbilmembulunabilirmi?. Bununaksinikabuletmek,erkeslerin,buncazamandrTrkevefakrkalm,mstesnabirunsu run re'sen, mstakilen, tamamen ve mutlaka mcrim olduunu iddi'a etmeye mu'dil olur ki gerek vakyi'gerekehas,gerekhdistmkahramanlarnnkavmiyetleribununlata'arruzedipduruyor... Hatrmzagelmikenuracktaistitrdenarzediverelim:Geendefanaslsasevkikelamlakullan verdiimiztehcirvetaktilta'birleridebirokdostlarcata'yibediliyor.Netehcirvar,netaktil,yalnz ahvlfevkaldeninfevkaldeicrtdeniyor.Bilmembuta'birlerinfilenayrma'nlarvarmdr? Tehcir,lgatenarzusuhilfnahicretettirmekdeilmidir? Taktilisemutlakasatrlarla,baltalarlakafakesmek,cesedleriatetekebapetmekmidemektir? Herhangisuretleolursaolsunlmlerintcedenhareketlerebirnev'itaktildenbakanederler... erkesleriinrevagrlen,ta'birihafifvezarifiyle,ahvlfevkaldeninfevkaldeicrtndanolan dhilenakletmeksiysetiisebuikikelimeninma'nlarnmenkuvvetlitecelliytnarzetmiyormu? Evvel: Dhile nakl etmek demek, mte'addi olduu iin tehcir demektir. Hem de en feci' ma'nsylamalndan,mlknden,hereyindenolaraktehcirdemektir. Saniyen:BusuretleAllah'nllerine,dalarnaserpilipdatlaninsansrlerivesaitsizlik,parasz lk,gdaszlk,plaklk,hastalk...ilhirihiilekoyunkoyunalmesevkedilmilerdemekdeilmidir? Buisetaktilinsatirli,baltalnevindendahaelimvefeci'birimhatarzndanbakanema'nverebilir ki?.. Mamafihbizniinbyleyaplddemedikvedemiyoruz.Bylebirsulinbeyhudevebsdolduu numdrikiz.Bizimmesrdtmz,yaplanbueyyanltrvezarardr.Belkideeledenbirfrsatdiye, mfritlercemerkezemirlerininsiistimalidir,demektenibaret...Zararniseneresindendnlrseo krdrveyanlhesabntBadat'tandnmesiaklvemantnemredipdurduubireydir. *** imdisamimiyetindeneminolduumuzTrkvicdanacabahlaerkeslerinuradfelketsil lesininiddet,vs'atvemulndephevetereddtediyormu?OhyRabbi...Bununaslizle etmeli?erkesileTrknarasnagirenKarakediyinasldef'etmeli?.. Bu gayeyi istihsl midiyle imdiye kadar 14 kyn Anadolu'nun cra kelerine datldn, 30 kynderlplakkalmasnasebebiyetverilmiolduunuakagstermekistiyoruz.Allahla'netle rini bu iin msebbiblerinin zerine etsin!.. Filhakika, velev zahiren olsun, vesileyi verenler zten cezysezalarnbuldular.Gerikalanlar,kyda,bucaktatannmadangezenlerivarsadilerizAllah'tan kionlarabyleabuklmdeilebedsefaletrefiketsin!.. tesizebiresbbmucibemuhtrasylabircedveltakdimediyoruz.Kitehciredilenlerleolduu yerde yoklua yuvarlanan 14 kyn isim ve mahallerini, nfuslarn, bilhassa kaldrlan, datlan 14 kynhebolanhayvantvemezru'tyeknuyla,nfusnisbetinitakribibirhesablaihtivaediyor: lkkaldrlanky,birincieteninparalanmasnmte'kb338senesiKnunlarnda,sancakdahi linde Kebsut nahiyesinin kylerine idreten taksim edilen Mrvvetler karyesidir. Taki evket bu

179YAZILAR

kydendi.imdievketoktanlm,etedeneserkalmam,lkinbukyhlyerineiadeedilme mi,serpildiiyerlerdeelimbirvaz'iyettesrnmektedir. Asltehcirikincietenin,yaniKelAzizetesininhurucundansonrabalamtr2Mays1339ar amba gn cami kaplarna ta'likan i'ln edilen Dhiliye Vekletinin bir ta'mimi tehcirin mhiyeti feci'asnvetevess'kabiliyetinipekakgstermektedir.maddezerinemrettebolanota'mim aynendenebilecekbirkat'iyyetle,ume'ldeidi: 1AnadoluhtillCemiyyetininihrcettiiakilerdenherhangibirferdinbirkydebarnd,iae edildiihaberalnrsaokyAnadoludhilinedatlacaktr. 2Mezkrefrddankaryedeihtifedenlermfrezelercehaberalnpmsademeyevekaryenin ihrknasebebiyetverildiihldemfrezelerkafiyenmes'lolmayacak,bumes'liyetkylereitola caktr. 3 Bu kabil efradn ihtif ettikleri mahalleri ihbar veya derdestlerini teshil edenlere 200 lira mkfatverilecektir. Belkifevkaldeolanvaz'iyyetinicabettirdiibuhlhaddizatndapekfeci'veinsafszbirakbetha zrlamoluyordu.Birferdinhareketindenbirkymes'ltutmakgibinev'ima'lmolmayancezalarn tedhiveterhibtenbakama'nlarnbulmakokzorbiritir.Buta'miminhalkzerindekidehetnk te'sirihakikatenpekderinolmutu.Herkesbykbirfaaliyetleekiyysiysiyeyikovmayaitbedi yor,onlardanbirinerastgelenherhangibirkimse,sekertmevtiniyaarken,baykusesiduymubir hastagibitee'mediyordu. Heyhat!..Halknbukorkunvaz'iyyetkarsndakiihtirazveihtiyat,hkmetemzaheretiseme relenememi,ta'miminilanndan1520gnsonrabyk birfaaliyetbalam;birincimadde,fakat arnikantahkikvetebyinedilmeksizinale'lekseryalnzbirihbarzerinekemliiddetletatbikeba lanm...Veikiayzarfndatamamondrtkybirbirinimte'kibyerindensklm,birgnevvelen kahkahalarylames'dbireriyanolanevleriylebykaalarnyeilglgelerindesdebirhuzur yaayanhulylkylerakallarame'vedilmeyebalamt.Okyleribervechitita'ddediyoruz: GnenMlhakatndan Kylerinsimleri KaldrldklarTarihler KaldrldklarGnler 1 UPnar 28Mays339 Pazartesi 2 Mir'tlar 5Haziran339 Sal 3 Sz 9Haziran339 Cumartesi 4 Keideresi 13Haziran339 aramba 5 Keeler 16Haziran339 Cumartesi (MehmedAliBey) ManyasMlhakatndan 6 KzlKilise 7Haziran339 Perembe 7 Yeniky 7Haziran339 Perembe 8 Dmye 7Haziran339 Perembe 9 Iha 11Haziran339 Pazartesi 10 Karaallk 13Haziran339 aramba 11 Bolcaaa 13Haziran339 aramba 12 Deirmen 21Haziran339 Perembe Boaz 13 HacOsman 21Haziran339 Perembe 14 lkkaldrlanMrvvetlerky338Knunlarnda Bu kylerin birou ekiyya yataklk etmek deil, hatta ahslarn bile grmemi, tanmam idiler.Hem,bugnartkpekiyigrnyorkiterhibvetedhiileberaberbirfikrimahssa,dais tindedenbudatmaameliyyesipekkeyfibirsurettetatbikedilmi,kararnameninbirincimadde

180YAZILAR

siylei'lnedilenummma'nyalnzerkeslerikasdedenbirhususiyeteklinekalbedilmiti.Dier tarafyalnzzevahirdevecamikaplarndaaslkalanbirilnhlindenkmamt. Oderecelerdeki,aylarlazamanmahkemelerinherhangibirerkes'inehdetinikabuldeilisti ma'bileetmediibugnufakbirtahkikilerenilenenbasitbirmisldir.Birkynkaldrlmasiin hereydenevvelerkesolmas,ikinciderecededeufakbirihbarveyaisnd,ehemmiyetsizbirphe kfigeliyordu.Bunlardazevahirikurtarmakgayesinema'tuftudiyehslolacakzandaokhatayoktur denilebilir.Hertaraftaerkesleraleyhinemthibirpropagandayaplyorvebtnkuvvetiyleteves s'ediyor.Hainerkes!herdildeyeredipgidiyor...Bylecebinlercezavallneolduunubilmedik leri feci' sahnelerin aktrleri gibi renkten renge sokuluyorlard. Sanki o gnlerde Anadolu'da yalnz erkeslerekavetyapyor,yahutisyanetmi,hkmetitaklibekalkmt.Bylebirtelkininyaatl dmaensarihdelilta'mimiresmininilkmaddesindeki;ekiyysiysiyyeyeyataklkedenkylerin Anadoludhilinedatlacakaydnnummiinma'nszbraklm,yalnzerkeslereta'allukeden birmaddehlinegetirilmiolmasdr.Kaldrlan14kyarasndagayrierkesbirkynbulunmama sna,Trk,Rumelimuhaciriveerkesmuhtelitolanbekydendeyalnzerkeslerinseilipalnmas nabakabirma'nvermekomaddeyitekzipetmekdemektir. Bufa'aliyetveicrtnmfidolduunubizanlayamadk.drkimiznndebirokrakamlarbunda kiideyianlamayamni'oluyor.Onlarbelkimuvakkatbirertedbirin,belkideotedbirlerdenistifde edenhussivefakathenztebellretmemimefkurelerinmahslidiler.Lkinhibirzamandabir fide deildiler. tideki rakamlar zerinde siz de bizimle beraber bir lahza megul olmak klfetine katlanrsanzszmznshhatiniteslimdetereddtetmezsiniz: Kaldrlanbu14kyn,cedveldegrldgibihanelerinintakribimiktar755,nfuslarasgaribir hesaplaherhneiinvasatiolarak5nfuskabuledildiihalde3775rakamlarnveriyor.teimdibu yeknmeskensiz,me'vsz,vesitsizlmnaznatevdi'edilmiduruyor.Bunlarneyapacaklardr? A, plak yaamak mmkn mdr?.. Bu beliyyelere ma'rz kalanlarn tedricen yapacaklar ey syiikenliktenbakaneolabilir?Dnmemleketiinmfidolanbu,drtbinnfusbugnbyle cemuzrolmayasevkedilmiolmuyormu?.. Memleketinasayii,mizii,huzuru,refah,nfsummiyesi,saadetiiinolanbuzararaynza mandahaytiktisdiyeveistihsliyesiiindeaynenmevcuttur.Budaihmledilecekbirderecede deildir.Bukylerinhaytistihsliyyelerihakkndaeldeedebildiimizmalumatdatakribibirhesab la,arzediyoruz: Gnen Mntkas hemen kamilen ttncle bir ehemmiyeti mahssa atf ederdi. Mezr'tn oradakimhimyeknttnd.Manyashavalisiisehububatvesebzezer'iyytnagermivermiti. Arazinin kuvvei inbtiyesi gibi kylerin ma'mriyeti derecesi de Trkiye'nin en iyi ve en mstesna mntkalarndanma'dddu.Bu14kynmuhtelifsuretlerlezer'ettiiarazininmecm'uasgari40bin dnmdenhiaadeildi.Oyeiltarlalarartk,eskibirta'birleiynbmugurbolmubu lunuyor.Buherhldehazineimliyeninkrnadeildir.Bilkiszimmetinealmbirsahifedemektir. Hayvnt muhtelifeye gelince mecm'unda takriben yedibin kadar inek ve dombay, 1000 ift kzvekoummandas,4ila5binkadarstveynkoyunu,binbeyzkadarksrakvehergele...il hirihidir. Koyunlarn 2500' yalnz Kzl Kilise'ye id diye gsteriliyor. Fazla olarak Pnar, Sz, Mir'atlar, KeiDeresi,HacOsman,DeirmenBoaz,Keeler...gibikylerinbeherinde300'denaaolmamak zere kei de beslenirdi. Onlarn yeknunu da asgari bir hesapla 2500 kabul edebiliriz. Kzl Kilise, Yeniky,Bolcaaa,Mrvvetler,Dmyegibikylerbilhassabeygirciliktehretkazanmlard. BunlarnhepsiartkBirvarm,biryokmu!ainklbetti.imdiyerlerindeyangndansonraka lanklkadarolsun,birmevcudiyetkalmamtr.MalatyaKayseri,Sivas,Ulukla,Nide(Bornahiyesi) veVangibimuhtelifistikametleredatlanbukylerinzarrmahzainklbetmeleribuhleura malarndansonra,hemenbiremrizaruridi... Aslfelketgerikalanlarndaonlarkadarplakkalmasndadr.Yaptmztahkikatisimleriniaa dakaydettiimiz30kyntakriben1100hanesinde5800nfsundahatehciredilenlerlehemhlbir yoksullukiindesikaizaruretledilenciliemahkmbulunduunupekgzelgsteriyor. Bukylerdetpktehciredilenlergibiemvlmenklelerinivehayvanlarnyokbahsnaelden karmolduklargibibuseneninzira'atmevsiminideemreintizrilebogeirmiler,zer'iyytyapa

181YAZILAR

mamlardr.Yahutsongnlerdebinphevetereddtletopraatevdi'edilebilenhububattohumlar dier senelere nisbetle devede kulak kabilinden pek az bir miktardadr. Hayvanat vesireleriyle zer' ettikleriarazimiktarhakkndailerideverdiimizrakamlarbirmikyasvenispetolabileceiiinburada skutediyoruz.Buhalilebunlardaalamahkmbulunuyorlardemektir. Buzavalllar,tedbiriidrisillesineuramadklarhaldeniinbyleoldulargibibirsu'lvridola maz. Nmresm lisn kullanan propagandaclar, madrabazlar, halkn zararndan kendi krn temin eden ak gzler bo bulduklar meydanda serbest serbest at oynatarak bu akbeti tesri' etmilerdi. Neduruyorsunuz,diyorlard.Srasizegeliyor.imdidenhazrlanmakdahaiyideilmi?Gidenky lerigrdnz.Mallarnkaasatabildiler...bylelikleherkesmtemadiyensatm,elindeavucunda be kt lira ile gndz stnde gece altnda barnd bir rt ile kalmt. imdi artk bi'ttabi' onlardahiolmutur. Satnsupahasnacereyanettiiniilveetmekbilmemlzmmdr?Eeristiyorsanzyalnzunu arzedeyim:Birfikiredinmekiinkfidir.Ahvlidiyede200liraedenbiriftkz,30a'zam40lira dan, koyunun ifti 78 liradan fazla para etmiyor. Bir beygir a'zam 20 ile 25 lira tutabiliyordu. Hele tehciretbi' olduklartebliiyleberaberjandarmaveaskertarafndanihataedilerekihtilftanmen' edilen,yalnzmahdutve mu'ayyenmadrabazlarnitirakettii mzayedelerle satlanemvalvehay vantbsbtnbdhev(bedava)gitmitir... *** te bu feci' vaz'iyetler hi yoktan ve yok yere erkeslere tevcih edilmiti. Ma'rztmzdan da mstebn olduu vehile, ortada bir crm varsa o mterekti. Ve ksm a'zm gayri erkeslere ta'allkediyordu.Halbukierikicrmolmaslzmgelenogayrierkeslerinklnabilehatgelme mi,getirilmemiti.Bunedenbyleoluyordu? akilerhimayeedilmiseyalnzerkeslermihimayeetmilerdi? Hayr...erkeslerekvetisiysiyeyeyalnzgirmedikleri,srklendiklerigibierikverefikleriad dedilmekicbedenkomularkadaronlardabuakilerihimayevemdfa'aetmemilerdi.Esasenbu kabildeildi.Camikaplarnda,kbuslubirgecegibikaranlklarlaruhakenhkmetbeyannmesi veobeyannameyeterdfedenicrtbunaimknbrakmyordu. Okadarkabildeildiki,dahaokararnameninta'mimindenevvel,evketkendikynegiripsak landvakitkylonuta'kibmfrezelerineihbaraitbetmiti.Hattailkdefakymuhasaraeden svarikt'asnnkumandanMlzmEvvel(E,F.)Bey'ebizzatkyltarafndanteslimedilmiti.Byle olduuhaldeevketogntekrarbraklm,bununhikmetihalkamehulkalmt.Bunungibihk metin akidir! diye i'ln ettii hemen btn ehasn istslinde de erkeslerin byk himmetleri sebketmi,yadorudandoruyaderdestveyaihbarsuretiyleoadamlarteslimedenlerhemenkmi lenerkeslerdenkmt. Bugibihallergsteriyorkierkeslerhkmete,ellerindengeldiikadar,cnsiprne,vefkrne arz sadkat etmiler, Trkle vefaya uramlard. Fakat efss.. bu gayretleri deil, uhuvveti slmiyet bile onlara yr olamad. Mdhi bir cereyan her eyi, btn komularn, btn dostlarn aleyhlerinedndrmeyemuvaffakolmutu.Kinoderecelerdetevsi'ihudutetmitiki,insanhayret eder.Yllarladostvekardegibiyaayanikiunsurunbuyanbakmalarnama'nveremez.Veopro pagandalarnmahsligayrimuhikkolanbuhaldendoangaribelerinnaslkarlanmaslzmgele ceinehkmedemez.Destresolduumuzgaripvak'alardanpekclibidikkatikisini,birmikyasolur vebirfikirverirdiye,tesbitediyoruz. Manyas mlhakfandan Hac Osman kynden ov smail Efendi isminde bir Mlzm Evvel, HarbiummideSinacephesindetavzifedildiiKprcBl'ndevazifebandaehiddm... Refikas,RumelilibirTrkhanmkszyavrusuylabirhaylievvelzevcininailesineilticaetmi,birlikte imrrhayatediyorlar.Vaktakitehcir balyor.Buehidaileside selnnedmbirkumdnesi gibisrkleniyor...Kadncazmrc'atediyor,haykryor,feryadediyor!YhbenTrkm!diyor veiddi'snnfstezkeresiyleispatediyor. Pekgzel,yleisesenkal...Fakat(1314yalarndakikziin)bugidecek,nkerkes'tir! Cevabn veriyorlar. Bedbaht kadn sefalete kendini tevdi ile bir baka trl ehid olarak zevcine kavumay yavrusundan ayr kalmaya tercih ediyor. Ve kylsyle beraber lm yoluna revn olu yor...

182YAZILAR

YineManyasmlhakatndanBolcaaakaryesindenNavkiYakubOluReidismindebirzt,bida yetinden nihayetine kadar harekt mliyeye canyla ve bayla bi'lfi'il itirak etmi bir mchid... Mtemdiseferlerinmekkvemezhimiyzndenteverrmediyor,KastamonuHey'etiShhiyesi kendisinetebdlihavaveriyor.Kynegnderiyor.Kytehciredilirkenbunudaberabersryorlar. Kantkrenhastacierlerindenkabilenksksesiderdinianlatmayayetimiyor.Nesararm,d m bir yapra hatrlatan soluk rengi, ne de senelik cansiprne hidemt istfy hakka deil, celbimerhametebilekifayetedemiyor.Zavallkantkretkrekyn,kylsnAfyonkarahisa r'na kadar ancak ta'kib edebiliyor, oradan ileri takati yetmiyor. Tehcir me'mrlarmn ok grd istirahatoradaAllah'onaebedolarakihsanla,mlevvesbeerinihtiraslararasndanekipalyor. Bugibivakyi'pekmte'addittir.Onlarnondabiriniolsunburadata'ddedecekolursakbiroksa hifeler dolduracamz gibi kri'lerin kalbine de da vurmu olacamz pek iyi tahmin ediyoruz. Bu yanllklar, kastlar kabili inkr olmadndan sz ksa keserek bu hususu tashihe tevecch eden 1339Austostarihliresmibirta'miminelimizegeenme'linikaydetmeyidahamfidbuluyoruz: Mdfa'aMilliyeVekletiCelilesinden stanbulKumandanlnaGelenCevabnme Hey'etiVekilecemttehazkararnameahkmnatevfikandhilenaklolunankylerinhayattabu lunanzbitnveefrdaskeriyesimehrimininveidreimaietlerikendilerinemnhasrolanakra basnn, Anadolu htill Cemiyetinin, Anadolu'ya ihrc ettii ve etmesi melhuz ekiyaya alkadar ol madklarveahvlisabkalarmazbutbulunduutakdirdenakildenistisnalarnntensibedildiibun danm'adgerekmchedeimilliyedevegereksemuhrebttaveekiyta'kibtndaehidolanla rndulzevcelerivezt'zzevcolmayanhemireleriyle,ocuklarveihtiyarpedervevalideleridahi nakildenistisnaedilmiolupolvehilealkadrnevevilytveelviyeimstakileyetebligatfk lndndan bu mislllerden yanllkla sevk edilmi olanlar var ise mahalli me'mrini mlkiyesine mrca'atlar hlinde iade klnacaklar Dhiliye Vekleti Celilesinden bildirilmektedir. Malmat huslylebukabilailelerhakkndaahzaskeru'belerinceveirmakmtcasuhuletibrazveber vechblmu'meleifsta'mimolunur. 23.8.39 Hatannveyanlln,siisti'mlinidrkedilmeyebalandni'lnedenbuta'mimherhlde ynkranbireydi.Bunanazaran,tehciredilenkylerdenpekaznnistisnsylahemenhepsinin avdeti icb ediyordu. nk o kyler arasnda bu saylan sfatlar nefsinde cem' edemeyecek ya hi kimseyokturveyapekazkimsevardr.Geenuzunharpsenelerindeocabandapastasnpiirir kenehidkocasnn,oullarnn,kardelerininkarahaberinealamambirzevce,biranavebirhem iretannmyor... Buta'mimdenberiaylargeti.Avdetedebilenlerinancak20hnekadarolduunureniyoruz.Di erleriparaszlk,vesaitsizlik,mkilt,bilhassaYunanllar'nhnfirarndaahzaskerktklerininde yaklm bulunmas yznden bir defa dtkleri bahtszlk kuyusunda boulup gidiyorlar. Hkmet istesevete'yidetseydibtnsrgnerkeslerinbuta'mimdenbi'listifdeavdetedebilmiolmalar nnlzmgeldiinekani'iz.Bunahimmet,kafalarfethetmektenherhaldeokdahahayrlbiritir. Esasenbutehcireresmibirrenkvereneskikararname,ufakbirtadiltlabugnkanunolmubulu nuyor. Geende Meclis'ten de kt. Men ekavet ismini tayan bu kanunun bir maddei mah ssas,hatrmdakaldnagre,yedincimaddesi,ekiyayamzaheretveyataklketmeklemaznnen kaldrlankimselerinoakilerinistslindensonraavdetteserbestolduklarnmu'lindir.erkeslerinbu musibet bataklna saplanmasma sebebiyet veren etelerin, etecilerin ise artk kemikleri bile rmbulunuyor. Anadolu'nunManyasveGnenhavlisindeonlardanbirtekferdinkalmad,hattadabalarn dakiizlerininbilefrtnalartarafndansilindiibizimkadarkadarhkmetedemalmvemsellem dir.DhiliyeVekiliCedidiBeyefendininsongnlerdegazetelerdegrlenbeynatlarndakimemleket dhilindebirteksiysieteninkalmadnte'yidedenfkradabunoktaymeyyidbirsenediresm kymetinihizdir.Binbernonlarnerrineurayarakyerlerinden,yurtlarndan,mallarndan,mlkle rinden,ereflerinden,haysiyetlerinden...hereylerindenolanfelketzedelerdeserbesttirler.Avdetle rine,eskiyuvalarnenlendirmelerinebirmni'kalmamdemektir. Mehurbirmte'rifedir.M'ni'zailoluncamemnu'avdeteder.Bumes'elenin,yanierkeskyle

183YAZILAR

rininkaldrlmasnnmni'iiseharpidi.Bilhassatevikthariciyyenindmanharektnteshilede cekbirriemeydnverebilmesiendiesiidi.Haddiztndabunekadarmevcuddu.Onubilmiyo ruz. Lkin bugn artk o hli harp mevcud deildir. O endienin yaatlmasna sebep kalmamtr. Onlar,okaravehakszphelersulhileberaberzailolmuturlar.Okadarzailolmuturlarki,dnYu nanistan'da o ihtill etelerini tekil ettirip kendi igal mntkalarndan Trkiye'ye sokan dmanlar imdistanbullimanndaTrkbayramlarntes'dentoplarbileatyorlar...Sulhunbudostlukni'metle rinden, mesibin kamlar altnda haksz yere aylarla zaman perian olan bignah erkesler de is tifdeedemeyecekmidir?.. Alemdefelketenbykdershneiirfanolmadnabaklrsaaylardanberifelketinkoynun daokuyanbukyllerinaldklardersyetimezmi?Bizeylegeliyorki,onlarnherbiriimdibirer kutbzamanbileolmutur!.. Bunulisnresmnindete'yidetmesini,hkmetinbiri'lnilebildirmeksuretiyleinsanvazifesini fetmesinicandanvegnldentemenniettiimiziarzetmektetereddtetmeyiz.Bundafidevar dr,salahvardr,nurvardr.Binenaleyhhergnnilkfecriylememeiebindouracabuhrriyet veadaletfermannaintizretmektehaklolduumuzudailvedeisti'clediyoruz. nkbununaksi,erkeslerinuradklarbellarnsneitarihdekanlayazlkalansonbiriziola caktr.BizTrkiyeninveTrklnbylebiraibeileldekalmasn,Trkmilliyetinedestekveren slmdiyanetininbylekzlbirglgederenginindeimesini,birlahzadaolsaarzuetmeyiz.steme yizkihalkTrkiyesiikibalkarakularnhakanlarolanarlarneskisaltanatnnerkeslerhakkndaki icr'tileyoldalketsin... Evet,bacmdiyelerletalanan,beyazbulutlarlatllenenyeilKafkaskahramanla,vefaya,er lie, can veren ocuklarnn hasretine o iki bal karakularla ssl armalar yznden tamam altm senediryastutuyor.Derelerinin,rzgrlarnnferyadhep,hepincebellizarifverkekoullarnn, lacivertgzlefsnekzlarnnaltmsenelikdertlerinialayanmersiyelerterennmediyor... Omersiyelerinaladerkesnekbetiniondokuzuncuasrbtnfecyi'iyleseyretmiti.Yirminci asrbirnaziregibionlarnburadakifelketlerinimigrmelidir?Buhaldeokarabahtllarnyarmasr drYarn!..Yarn!..diyeatankalpleriartkmebbedendurmuvelmolmayacakmdr? Hayr.Hayr...Buolmamaldr.HalkTrkiyesiasrlardanberikardeolmubirunsurunsonnefesini karacakfec'tleresahneliketmemelidir.Trklnyksekvemefkreciruhu,bykvicdanbunu kabuletmezdiyetanyoruz. Bu itibarla hereyden sarf nazar, yalnz bu itibarla avdetlerine hi bir mni'i kanun ve nizam kalmad halde el'an datldklar gurbet ellerinde sergerdan olan ma'smlarn iadeleri esbabnn tesri'edilmesiniisti'tf,dertleredermanarayanszlerimizebirsonediyoruz. 15TeriniSni1923 MehmedFetgereyoenu GRCMEGALDEASI 14Aralk1945'teTiflis'tekanKomnistadlgazetede,dahasonradaMoskova'daPravda'da,S. Canaia ve N. Berdzenivili adh iki Grc akademisyeninin mtereken kaleme aldklar bir mektup yaynlanmt. Bu mektup Trkiye'den Hakl Taleplerimiz baln tamakta ve Trkiye hudutlar iindekiArdahan,Artvin,Oltu,Tortum,Bayburt,Gmhane,Trabzon,GiresungibitopraklarnGr cistan'aaitolduunu,binaenaleyhgeriverilmelerigerektiiniiddiaediyordu. Nasl Yunanllarn ve Ermenlerin Byk Yunanistan, Byk Ermenistan emelleri varsa, Grcis tan'n da byle bir megali ideas bulunmaktadr. Sovyetler Birlii daldktan sonra Kafkasya'da Hristiyan Grcler ve Ermeniler emperyalist hayaller peinde komaya balamlardr. Bu cmle denolmakzereGrcistanAbhazya'yasaldrm,ErmenistandaKaraba'almakiinsavakartm tr.Kimseninphesiolmasnki,buikidevlet,ilkfrsattaTrkiye'dendetoprakisteyecekler,gerekirse biristilsavabalatacaklardr. KafkaslardaAbhazya'nnstikllisadeceerkeslerivediermadurvemazlumkkkavimleride il,dorudandoruyaTrkiye'yiilgilendirenhayatbirmeseledir. Rum,Ermeni,Grcmegaliidealarnakulaklarntkayanlar,tehlikekarsndabalarnkumaso

184YAZILAR

kandevekularnndurumunadmvekendiiplerinikendileriekmiolurlar. Kaynak: M.Fetgereyoenu,erkesMeselesi,BedirYaynevi,stanbul,1993 Yorum: Hepaynhikye,ibretniyealnmazki?

185YAZILAR

SULTAN II. ABDULHAMD DEVR DOU ANADOLU POLTKASI SML KTAPTAN NSZ XIX.Yzylnikinciyarsndanitibaren,OsmanldevletininhkimiyetialtndakiDouAnadolubl gesinin,corafi,diniveetnikbakmndanmilletleraraspolitikavediplomasisahnesindetartlrhale gelmesininsebeplerini,yanitarihikkenleriniarkMeselesierevesiiindearamanndoruolaca kanaatindeyiz.ZiraDouAnadolumeselesinin,zellikle1878'densonraortayakmas,onun,neyeni birpolitikannbalangcnedeeskibirpolitikannsonucuolduunugstermektedir.GerekteDou Anadolumeselesi,Avrupa'nnveyaHristiyanlemininslmiyetve1071tarihindenitibarenTrklere kararkMeselesiadaltndasrdrmolduueskibirpolitikannsadecebirhalkasndanibarettir. Ancak,unubelirtmektefaydavardrki,Trklerslamiyetinhmisiveslmlemininnderiduru muna gemekle, Avrupa iin ark Meselesi Trk veya Osmanl meselesi halini almtr. Durum bu olunca, artk slamiyetle Trklk ayn anlam ifade eder olmutur. Bylece, Trkslm ve Avrupa HristiyanmcadelesiarkMeselesi'nintemelinitekiletmitir.BusafhadaarkMeselesi'ndeAvrupa lnn anlad Trkslm ftuhatn mutlaka durdurmak ve Hristiyanlarla meskun topraklarn fethini engellemektir.Avrupalbuhedefineancak1699Karlofaanlamasylaulaabilmitir.Butarihtenson ra,Osmanlmparatorluu'ndayaayanHristiyanlarkurtarmakarkMeselesi'ninesasntekiletme ye balamtr. Ancak, Avrupa'nn ilim ve teknikteki baars, Sanayi nklbn balatmas ve nihayet smrgecilikhareketinegirimesiylearkMeselesi'niniticigleriveyafaktrleriarasnayeniunsur lar girmeye balamtr. Nitekim, XIX. yzylda ark Meselesi'nin ehresi tamamen deierek, dini faktrlerinyanndaekonomikvestratejikmenfaatler,milliyetfaktrleriarlkkazanmayabalamtr. BunlaraXX.yzyldapolitikveideolojikmenfaatlerdeeklenince,arkMeselesi'nineklivemuhtevas tamamendeierek,Trklerekaryrtlenokynlvezararlbirpolitikahalinednmtr. Hernekadar,dini,ekonomik,stratejik,kltrel,politik,ideolojikvesairegibimenfaatleribirbirin den ayrmak mmkn deilse de, Avrupal byk devletler zaman, mekn ve dier artlara gre bu unsurlar ayr ayr kullanarak hedeflerine yava yava yaklamlar ve nihayet Osmanl Devletini yk mlardr.Bununlaberaber,arkMeselesisonbulmam,gnmzdeOrtaDou,Filistin,Afganistan, Kbrs,EgevePetrolmeselesiolarakdevametmektedir.zellikleTrkiyeiinarkMeselesihlenfiili olarakmevcutolup,stratejikveideolojikgrnmylevarlnsrdrmektedir.Osmanldevletinin arkMeselesi'ndenedineceiactecrbelerdendersalarak,TrkiyeCumhuriyetinignmzdekiark Meselesi'ndenkorumannvekurtarmannmmknolduunainanyoruz. 1683kinciViyanakuatmasve1699KarlofaAntlamasilearkMeselesi'ninbirincisafhasyani Trkleridurdurmapolitikassonbulmu,ikincisafhasntekiledenTrkleriRumeli'denatmapoliti kas balamtr. Aralarndaki byk rekabete ramen, byk devletler Trkleri Balkanlar'dan atmak ve imparatorluu smrge haline getirmek iin her frsatta elbirlii yapmaktan geri kalmamlardr. Balkansavalaryladabuikincisafhaytamamlamayagayretetmilerdir. Bykdevletlerdaha1878BerlinantlamasylaBalkanlar'danTrkleriattklarnaveyaatmakze reolduklarnainandklariin,arkMeselesi'niOsmanlmparatorluu'nunAsyatopraklarnakaydr maybaardlar.Nitekim,Berlinantlamasnakoyduklar61.maddeileAnadolu'daErmenilerlehine reformlaryaplmasnBbAli'yekabulettirmilerdi.Artk,AvrupaldevletleriinarkMeselesiHris tiyanErmenilerikurtarmakveDouAnadolu'dabirErmenistandevletikurmakanlamnageliyordu. Bu srada Osmanl mparatorluu'nun banda II. Abdlhamid bulunuyordu. II. Abdlhamid ark Meselesiadaltndamparatorluksnrlariindetahrikedilenherbuhrannveyakrizinvearkasndan DveliMuazzamtarafndantavsiyetelkinedilenvedesteklenenreformlarnHristiyanteb'aiinnce muhtariyetsonraistikll,Osmanldevletiiindezayflamaveparalanmaanlamnageldiini,yaanan tarihitecrbelervastasylagayetiyibiliyordu.Buyzdendirki,II.Abdlhamidbtngcylevema haretiyle Dou Anadolu'yu kurtarmak, orada bir Ermenistan devletinin kuruluunu engellemek, Rus vengilizemperyalizmininhareketkabiliyetiniazaltmakiinalmtr.Bununiintakipettiipoliti kannesaslarnuekildesralamakmmkndr: a) DevletinaskerivemlkiotoritesinimaddetenvemanenDouAnadolu'datesisetmek,

186YAZILAR

b) Resmikuvvetveotoriteninyetersizkaldyerlerdemahallikuvvetveotoritelerdenyarar lanmak, c) BtnDouAnadoluhalknnmenfaatinikoruyanreformlaryapmak,sadeceErmenilerle hineyaplacakolanlarreddetmek, d) Bykdevletlerinreformisteklerinigeciktirmekveuygulamamak, e) DouAnadolu'yaBattaraftanvehayranolanmemurlaryollamamak, f) ErmenilerinolupbittilerikarsndakalmamakiinMslmanhalk,zellikleairetlerisilah landrmakveonlarmteyakkzhalegetirmek, g) Mslman halkn ve mahalli otoriteleri (Reis, eyh vb.) himaye etmek ve onlar Merkezi SaltanatveHilafet'ebalamak, h) Ermenilerinkaracahertrlhadiseyezamanndamdahaleetmekveyaettirmek, )Avrupalmisyonerlerinfaaliyetleriniengellemekveyakontrolaltndabulundurmak, i)Airetlerdenaskeribirliklertekiletmek, YukardasaydmzilkelerndayrtlenpolitikasayesindeVilyatSitte(Altvilyet)denilen DouAnadoluvilyetleriimparatorluksnrlariindetutulabildi.DouAnadolu'nunstratejikmevkii, HristiyanErmenilerinarzuvefaaliyetleri,Rusvengiltere'ninemperyalistemellerivenihayetOsman ldevletininiindebulunduuvaziyetnazardikkatealnrsa,uygulananpolitikannvealnansonucun deerlendirmesini yapmak daha da kolaylar kanaatindeyiz. nk gnmzde de d merkezlerce ynlendirilenveTrkiye'ninblnmesinihedefalansiyasifaaliyetler1800yllarnakadarinmektedir. TrkMilletininblnmezbirparasolanDouvegneydouAnadoluTrkAiretlerindenKrtler ()zerindeoynananvegnmzdededevamettirilmeyeallankirlioyunlarniyiceanlalabil mesi, yakn tarihi olaylarn ilmi usullerle tedkiki, tahlili ile elde edilebilecek sonularla mmkn olabilecektir. Bu bakmdan otuz yllk II. Abdlhamid devrinin sadece Gen Osmanllar ve Gen Trkler gzyle onlarla padiahn mnasebetleri asndan deil, fakat btn ynleriyle ele alnp msbetvemenfitaraflaryladeerlendirildiindeyakntarihimizinaydnlakavuacavenesillerin n yarglardan kurtulaca muhakkaktr. Bu bakmdan, ayet bu kitabmzla II. Abdlhamid devrinin karanlkkalmbirynnaydnlatabildikse,kendimiziilimadnaveTrktarihiadnabahtiyarsaya caz. 10Temmuz1983Elz Prof.Dr.BayramKODAMAN OSMANLIDEVRNDEDOUANADOLU'NUNDARDURUMU Giri: DouAnadolu1071'denitibarenTrklerinanavatan,zyurduveyerleimmerkeziolarakTrkl n,millikltrnvemslmanlnkksald,gelitiiveyaadbirblgedir.Buynyle,Dou Anadolu'nunBatAnadolu'danveTrakya'dan,Edirne'ninHakkri'den,Bursa'nnDiyarbakr'dan,Kon ya'nn Van'dan fark yoktur. Her biri, btn olan milli varln, devletin ve vatann ayrlmaz deiik paralardr. Bugnk milli hudutlarmz iinde, Seluklu mparatorluu, Osmanl mparatorluu, Ak koyunlu, Karakoyunlu, Artukoullar gibi irili ufakl Trk devletleriyle ve beylikleriyle srdrlen 900 yllk Trk varl, milli btnlmz aleyhine ierde ve darda sylenen her trl fikri ve iddiay rtecekvemesnedsizklacak,inkrmmknolmayan,enbyktarihidelildir.OhaldeDouAna dolu'da900yldrkltryle,devletleriyle,imparatorluklaryla,insanyla,eserleriylevarolagelenTrk varlilmiaratrmalarlashhatlibirekildeortayakarlmalveilimalemineduyurulmaldr.Butr aratrmalarnimdiyekadartammanasylayapldnsylemekmmkndeildir.BusebepleTrk tarihilerinenemlivemillbirgrevdmektedir. Bilindii zere, 19. yzyln ikinci yarsndan itibaren dnyay menfaat sahalar eklinde paylaan Batlbykgler(zelliklengiltere,Rusya,Fransa),aynekildeOsmanlmparatorluu'nudaeitli ekil ve vastalarla blerek, Orta Dou'da kendi nfuz ve tesir sahalarn geniletmek temaylnde idiler,Osmanlmparatorluu'nunparalanmasmeselesiniveOsmanl'nndhiliproblemlerini"ark Meselesi" erevesi iinde ele alan Byk Devletler Balkanlar'da. Afrika topraklarnda ve dier baz

187YAZILAR

yerlerdesiyasiemellerinibyknisbettegerekletirdiler.SraAnadolu'yagelince,Doublgelerinde dankveaznlkhalindeyaayanErmenilerleilgilenmeyeveonlartahriketmeyebaladlar.Bunun zerinedirki,DouAnadolu'nuntarihivemevcutdurumuhakkndasiyasimaksatlkitaplar,makaleler yazlmayaveyaynlanmayabalad.BtnbusiyasiyaynlarnvepropagandannmaksadDouAna dolu'nun "Ermenistan" olduu fikrini dnya kamuoyuna benimsetmekti. Tarihen ve ilmen bu fikrin yanllnaramenzellikleAvrupakamuoyu,halzihniyetiyle,Ermeniiddialarndesteklemektehi birsakncagrmemitir.Fakatbuekildeevvelafikren,dahasonrazellikle1878BerlinAndlama s'ndansonrafiilenbalatlanDouAnadolu'yuErmeniletirmeveyaErmenistanyapmagayretleri 900yllktarihigereklerveTrkslmvarlkarsndaneticevermemitir.BununlabirlikteDou Anadolu'yuTrkdevletindenkoparmakiinyaplanfaaliyetlerdurmamtr.NTEKM,DOUANA DOLU'YUBLMEKNERMENLERVEYAERMENSTANFKRVETEZKFGELMEYNCE,BLGEDE K MSLMAN HALKIN BR KISMINI TRKLERDEN AYRI BR ETNK CEMAAT EKLNDE TAKDM VE TELKNE BALADILAR. HATT YLE LER GTTLER K, ORTA ASYA KKENL VE MSLMAN OLAN KRT UNSURUNUN ERMENLERLE AKRABA OLDUKLARI GB DDALARI ORTAYA ATTILAR. ANCAK, BLGE HALKININ DN VE TARH UURU, BU TR DDALARIN NE KADAR GEERSZ OLDUUNU FLEN GSTERMTR. Zira, mslman halk imparatorluk zamannda daima halifenin ve padiahn, CumhuriyetdevrindededevletinyanndayeralarakErmenilerinveemperyalistdevletlerinniyetve arzularn boa karmtr. Ermenilerin, Krtlerin ve Trkiye'nin paralanmasndan fayda bekle yenbykdevletlerinErmenistanveKrdistangibihayaldevletlerkurmakiinkendilerininyarat tklar son ve byk frsat olan Sevres Anlamas ve Milli Mcadele devrinde dahi Dou Anadolu halkevvelaKzmKarabekir'indahasonraMustafaKemalPaa'nnetrafndabirleerek,blgenin insanyla,toprayla,kltrylevediniyleTrkmilletivedevletininayrlmazbirparasolduunu btndnyayaispatetmitir. BtnbunlarayaniErmenistanveKrdistanyaratmahayallerifiilensonbulmasnaramen,ite ve dta bulunan blc mihraklar Dou blgelerini Trkiye'den ayrmak iin bir yandan etnik ve dini unsurlaristismara, br taraftan dafikrialanda hayallerinicanl tutabilmekiin teorikal malarnyanitarihigerekleriarptrarakelealanyaynfaaliyetlerinisrdrmeyegayretetmekte dirler. Bu gayretlerinde, kendilerini Trkiye aleyhine vasta olarak kullanmak isteyen devletlerce de tevikvedestekgrmektedirler.Neticede,TrkiyealeyhineveDouAnadoluzerineyazlmpekok kitab, dergiyivegazetehaberini dnyakamuoyunaarzedereksempative destek toplayabiliyorlar. Ayrca,buyollameselErmenilerinisyannvedevletekarhyanetlerininlemekiinOsmanldevle tininaldtedbirleri"katlim"mgibigsterebiliyorlarveDouAnadolu'daTrklerdenayrbiretnik gurupvarmgibibirintibauyandrabiliyorlar.Ksaca,blclertarafndanyazlanveyazdrlansiyasi veideolojikmaksatleitliyazlardnyakamuoyunuTrkiyealeyhineynlendirmedenemlibirrol oynayabiliyor. Hemen ifade etmek gerekir ki, gerek Ermeni ve gerekse Krtlerin iddia ve hayalleri kitaplara, makalelere,sanatfaaliyetlerinevemetodikaratrmalaradayandrlmaktadr.Butrfaaliyetlertarihi hakikatlerin tahrifi eklinde srdrlmesine ramen, Trkiye aleyhine zihinlerde iz brakmaktadr. BtnbufaaliyetlerkarsndaTrkdevletidiplomatlaryla,aydnlarylavetarihileriylesessizkalm vebusessizliibykbirsiyasetolarakgrmtr.Busessizlikikizihniyetineseriolmutur: Birincisi,"Ermenimeselesibizimmeselemizdeildir,biziilgilendirmiyor.OmeseleOsmanldev leti ile Ermeniler arasnda olup bitmi tarihi bir hadiseden ibarettir. Trkiye Cumhuriyeti'nin Os manldevletiileherhangibirmnasebetiyoktur".BuzihniyetinsahipleriErmenilerlevedierbl clerle beraber Osmanl devletini ktlemekte ve itham etmekteler. Hatta blclerin iddialarnn haklolduunudolaylbirekildeimaetmeyekalkmaktadrlar. kincisiise,"Amanbutrmeselelerikurcalamayalm.stnegitmeyelim.ErmenilerveKrtler nedersedersincevapvermeyelim;onlarTrkiye'yitartmanniineekmekistiyorlar,oyunlarna gelmeyelim",diyenzihniyettir.tebuikizihniyettirki,DouAnadolu'nuntarihihakkndailmiara trmalarengellemivelehimizeolantarihikaynaklarngnnakarlmasnamaniolmutur.Bu nun sonucu, aydnlarmz ve diplomatlarmz milli tehlikeler karsnda uursuz ve bilgisiz kalm ve 19701985yllararasndatehlikeyifarketmiisedebudefadafikiredinebileceiilmineriyatnye tersizliini,hattayokluunugrmtr.

188YAZILAR

Bu bakmdan 12 Eyll 1980 harektndan sonra Tarih ve Dil Kurumlarna yeniden ekil verilerek AtatrkKltr,DilveTarihYksekKurumuatsaltndatoplanmalartesadfdeildir.Buteebbs, hiphesiz mazidenkopmakla,maziyizellikle Osmanldevletiniktlemeklebiryerevarlamaya cannveistikblinkurulamayacanniyiceanlalmolduunugstermesibakmndananlamldr. Ermenilervekrtlertarihtenmedetumarken,kendihayallerinetarihdayanaklarbulmakiinariv lerdekiufakbirvesikayleyhlerinekullanrkenvemarxistlerOsmanltarihinikenditeorilerinetemel tekil edecek tarzda yorumlarken Trk devleti elbette kendi mazisine, tarihine ve kltrne bigne kalamazd.phesiztariharatrmalar,mazidevn kaynaklarbulmakve maziyiyenidenihyaet mekiindeil,fakatistikblitemellendirmek,kurmakvetarihuurunubeslemekiinyaplmaldr.Bu anlayla Dou Anadolu tarihi zerinde yaplacak ilmi aratrmalarn, gnmzde karlalan baz problemlerinzmndebizekolaylklarsalayacamuhakkaktr.Zira,dglerinDouAnadolu'da istismarkonusuhalinegetirdiklerietnikvemezhepmeselelerinintarihikkenleriveevrimiaydnla kavuturulduu takdirde tedbir almak ve zm getirmek daha da kolaylaacak ve istismar unsuru olmalarbylecenlenebilecektir.Mesel,mahdutaratrmalararamenDouAnadolu'daErmeni lerinhibirblgedeounluutekiletmediklerivehalknnyzde80veya90nnmslmanoldu ubirblgededevletkurmaisteklerininhayalvebuistikamettekifaaliyetlerininmaceraniteliin deolduuanlalmtrAyrca,gnmzdeDouAnadolu'da,bazehirlerdekibirkaErmeniailenin dnda,hibiryerdeErmeniyerleimmerkezininolmadbilinenbirgerektir. Aynekilde,emperyalistemelleriindiernemlibiristismarunsuruiseTrkmilletindenayr bir etnik gurupmu gibi empoze edilmeye allan Krtler'dir. Burada Krt kelimesinin ve bu ad altnda kastedilen topluluun menei hakknda grler ileri srecek deiliz. Bu konuda bilhassa yabanclar tarafndan yaplan ve bir ou maksatl olan aratrmalara ramen Krtler'in ayr bir rktangeldikleritezininispatedilememiolduunubelirtmekleyetineceiz.HernekadarTrke, ArapaveFarsakelimelerinounluktekilettiklerivebelirlibirgrameryapsnasahipolmayan ve bir dilden ziyade bir ok azlarn varl ve konuulmas blclerin dayanak noktasn tekil etmekteisede,millibirdilinolmadaktr.Dilkonusunundnda,KrtairetleriyleTrkmenler arasndaki,zelliklefolklorvekltrasndanbenzerlikler,ilerisrleniddialarihtiyatlakarla may,hattmeseleyefarklbirekildeyaklamaygerekliklmaktadr. BugnDouAnadolu'daZazaveKurmanogibiikiayrgurubunfarklkonumas,krtekonu anbazairetlerinOrtaAsya'dangeldikleriniveTrkolduklarnbeyanetmelerivebazarivvesi kalarnda"TrkmanEkrad"ve"EkradTrkman"gibitabirlerinkullanlmasKrtveTrkmenai retlerininuzunasrlarboyuncatefrikedilemeyecekderecedekaynamalarve900yllkmterek maziveaynkltrpotasiindebulunmalarsebebiyleDouAnadolu'dayaayanhalkbirbirinden ayrmtalaaetmekmmkngrnmemektedir.Douhalkbirbirineokadarkarmveaynam trki,XVI.veXVII.yzylaaittarihibelgelerdedahi"EKRAD"VE"ETRAK"tabirleriylezikredilenai retler genellikle kartrlmtr*. Dolaysyla,, Dou Anadolu halk arasndaki mahalli farkllklarn menei ne olursa olsun milli kltr btnlmz meydana getiren folklorik eitlilikler olarak kabul edilmesi gerekmektedir. Her milletin hayatnda bu tr farkllklar ve eitlilikleri grmek mmkndr. Dikkatiekenbirdierhususdakendilerinezeamettevcihedilen"Ekrad"merasnnadlarnn tamamylaOrtaAsyakkenlieskiTrkadlarolmasdr.Mesel,1518tarihliMufassalTahrirDefte rinde zeamet tevcih edildii grlen ve "Ekrad meras" olarak zikredilen emikezekli Saruhan Bey'inveXVI.yzyldaPalu'datekiledilen"hkmetsanca"nnhkimleriolanMirdesiairetin den Kara Cemid Bey'in oullarnn bazlarnn isimlerinin Orta Asya kkenli Trk isimleri olduu grlmektedir. Neticeitibariyle,TrklerleKrtlerarasndamevcutufakvenemsizfarkllklardanziyadebykve nemli tarihi, kltrel, corafi ve dini balar ve mterek noktalar ar basmaktadr. Bu bakmdan, ufakmahallifarkllklardanhareketederek.DouAnadolu'nunsiyasi,dini,kltrelveidaribtnl nbozmakveparalamakmaksadylaierdevedardayaplanfaaliyetlerin,blgehalkarasnda messirolmasmmkndeildir.Yeterki,mterekbalar,modernanicaplarnagredevlettara fndanmuhafazaedilsin,kuvvetlendirilsinveyenibalarlatakviyeyaplsn.(sh:58)

189YAZILAR

Hiphesiz,DouveGneyDouAnadoludokuzyzyldrTrkcorafyasiinde,Trkdevletle rininidaresialtnda,TrkkltrhakimiyetindeveTrkmilletinintasarrufundabulunduubilinenve inkrmmknolmayantarihgerektir.HernekadarzerindeBizans'tantevarsedilen(mirasal nandankveazazsaydaErmeniler,Yezidler,Sryanlergibigayrimslimetnikguruplaryaamsa da bu durum blgenin Trk olduu gereini deitirmemilerdir. Bu gn, bu cemaatlere mensup insanlarnsaysyokdenecekkadarazolmasitibariyle,artkonlarnadlarndanbilebahsetmeyege rekkalmamtr.BudurumukabullenmekmecburiyetindekalanivedtakiblcmihraklarDou blgelerinde Trk milletini paralamak maksadyla, yeni etnik guruplar aramak ve yaratmak gayreti iinegirmilerdir.Neticede,dokuzyzyllkmterekmazinin,kltrn,dinin,trenin,devletin,top lumlarnhayatbakmndansosyolojikvetarihiadannemanaifadeettiidnlmeden,zellikle rklnokgerilerdekaldbirada,DoublgelerindeyaayanhalknbirksmnTrkler'denayr bir etnik gurup gibi gsterme faaliyetlerine girimilerdir. stelik kendi iddialarn dorulamak iin tarihitahrifetmeye kalkmlardr.Bylece,kendilerinemaziyaratabileceklerinizannetmektedirler. Halbukiilimle,tahrifedilmigereklerle,propogandayla,iddialarlakendisinemazivetarihbulmuhi bir toplum yoktur. Bu basit gerei bile grmemektedirler. Bu bakmdan, Osmanl devletinin Dou Anadolu'datesisettii"Yurtlukveocaklk"gibizelsistemlerdeyanldeerlendirmeleretutulmu tur.Busistemin,blgeninverimsizcorafiyapsndan,nfuskesafetininazlndan,stanbul'auzakl ndan ve Osmanl'nn idare anlayndan kaynakland ak bir ekilde bilinmektedir. Ayrca, ran tecavzlerineveXIX.yzyldaErmenitehdidineveRussaldrlarnakar,yerlihalkazelstatlertan yarakkendikendinisavunurhalegetirmekisteidemhimroloynamtr.ByleceOsmanldevleti, Dou'dadevamlolarakkalabalkbirordubulundurmaklfetindendekurtulmuoluyordu. phesiz, Osmanl devletinin Dou'da tatbik ettii deiik zel sistemler, blgedeki feodal yapy muhafaza etmi hatta kuvvetlendirmitir. Ancak feodal dzeni Osmanl yaratmam, daha nce var olandzeniOsmanlkendisisteminegreuyarlamayaalmtr.Kaldki,oalardahemenhemen dnyann pek ok yerinde feodal dzen hakimdir. Osmanl Dou Anadoluyu ve halkn imtiyazl ve farkldurumunaramenimparatorluunaslparas,asliunsuruolarakgrmveylekabuletmitir. BatadrsiBitlsolmakartylablgedekihalkvebeylerSaltanatveHilafeteitaatvesadakadabal kalmtr.RumeliveBatAnadolu'dakifeodalAyanlarkadargailekarmamlardr.Bat'yDou'dan, Dou'yu Bat'dan ve Van'ly Edirne'liden ayrmayan tarihtir, kltrdr, corafyadr, dindir, devlettir. Buunsurlarebedidir.Ohaldebirlikdeebedolacaktr.Bubirliibozmaktarihe,corafyayadine,kl trevedevletemeydanokumaktrki,imdiyekadarkimseningcyetmemitir.(sh:1920) **** II.AbdlhamiddevrindedeykselmekveadalamakiinBatMedeniyeti'ndenfaydalanmann zaruretiinkredilememitir.AncakTanzimatdevrininaksine,Battaraftarolanveyenibirsnftekil edenaydnlarndenetimaltndatutulmasndanyanabirsiyasetinbenimsendiikabuledilebilir.Ayr ca,keyfivedenetimdenuzakinklphareketlerininimparatorlukvetoplumiinfelketolacagr ar bastndan, bu gibi yeniliklerin ve deiikliklerin toplumu rahatsz etmeden devletin kontrol altndayaplmaseilimimevcuttur. Aydnlarveyenilikleridenetimaltndabulundurmaeiliminindomasndaphesizodevrinaydn tipininbyketkisiolmutur.Ozamankiaydnlarnikibykkusuruvard:Birincisi,naslkieskiOs manlaydnlarBatMedeniyeti'nitanmadan"dogmatik"birtarzdaBatdmankesilmilerse,Tan zimat aydnlar da ters istikmette, fakat ayn "dogmatizm" iine derek Bat'ya hayran, eskiye ve mevcudadmanoldular.Aydnlarmznelikisibelkibunoktadayatmaktadr.Ksaca,Tanzimat'lar Bat medeniyetinin esasn tanma ve Osmanl toplum yapsn tahlil etme zahmetine katlanmadan "taklitilikteustalk"yarnagirdiler.kincikusuruise,Tanzimataydn,Avrupa'yaBatmedeniyeti'ni renmeyedeil,kenditarihinirenmeyegitmitir.Bakabirdeyiledevrinaydnlareitlivesile lerle Avrupa'ya gittiinde ve Bat Medeniyeti'ni renmeye deil, kendi tarihini renmelerine ra men, onlar orada TrkOsmanl tarihini ve slam toplumunu ve medeniyetini renmeye almlar ve birtakm eyler de renmilerdir. Ancak sonu msbet olmad. Zira aydnlarmz Osmanl toplu muna ve Trkslm medeniyetine Avrupal gzyle bakmaya baladlar, meselelerimize Avrupa'nn ilerisrdzmyollarylayaklatlar.Bununsonucuolarakda,aydnlarmztoplumayabanclat lar,eskiyivemevcuduinkrayneldiler.Bylecehalkaydnkopukluu,ruhvefikrbocalamalarorta

190YAZILAR

yakt.TrkkltrnnzerindekiArapFarsalnkaldrmakyledursun,ayrcaonunzerinebir de Avrupa (FranszngilizAlman) al ekilerek iyice altta kalmasna yol ald. Bunun sonucu olarak ise Trk kltrn muhafaza ve temsil eden Trk halk kendi kaderine terk edildi. Ancak, bu arada bazaydnlarmznolumluyndekialmalarninkretmemekyerindeolurkanaatindeyiz. te1876'yakadar,mparatorluk'taidarideeriolanfakatsosyaldeeriolmayan,yukardaizahet tiimizzellikleresahipbiraydnveyaaydnbrokratzmremevcuttu.Bunlarnkarsndadaeitli eilimleriyanstanfakatmerkeziyetiislmcpadiahctutumlarylaasgarimtereklerdebirleebilen veazokhalkndesteinesahipmuhafazakraydngrupvardr. II.Abdlhamidbuikigruparasndahassasbirdengemeydanagetirerek,herikisinindeisteklerini karlayacakveayrcamerkeziyetiliinveslambirliininkuvvetlenmesineyardmcolacakreformlar yapmay tasarlyordu demek yerinde olur. Hatt dengeyi kurmu ve baz reformlar yapabilmitir. Ancak1890ylndanitibaren,ikiaydnguruparasndakidenge,ncbirgurubunveyafikrin(ttihat TerakkiFrkasveTrklkakm)ortayakmasylabozulmutur.Buncmuhaliflergurubunaek olarak, gayri mslimlerin taknlklar ve Avrupa"nn tahrikleri de artnca imparatorluk her ynden bocalamadevrinegirmiveII.Abdlhamiddevrinisonaerdirmitir.BykDevletlerveDouAnadolu 187778 OsmanlRus sava sonunda, Rusya Balkanlar'da ve Dou Anadolu' da mevcut dengeyi kendilehinebozaraketkisiniarttrmveayrcangilizkarlarntehdidederbirghalinegelmiti. ngiltereRusya'nneldeettiistnldengelemekvekarlarnkoruyabilmekiinBbAli'dengizli bir anlama ile (1878) Kbrs'a kirac olarak yerletii gibi, Berlin Antlamas'na da Ermeniler lehine olan61.maddeyikoydurarakDouAnadolu'yamdahalehakkneldeetmiti.Bylece,"arkMesele si" Balkanlardan Anadoluya kaydrlm ve "Ermeni Meselesi" ortaya atlarak Osmanl mparatorlu u'nunAsyatopraklardatartmakonusuhalinegetirilmitir.Bundangiltere'ninpaybykolmu tur. Berlin Antlamasnn 61. maddesiyle "Bb Ali Ermenilerin sakin olduklar eyaletlerde mahalli ihtiyalarngerektirdiislahatvetanzimatvakitkaybetmeksizinyapmayveErmenileringvenli ini,erkezveKrtler'ekarkorumaytaahhdetmitir".Yaplacakslahatabykdevletlerneza ret edeceklerdi. Bu madde ile Bb Ali Dou Anadolu zerindeki hkimiyetini kaybetmi oluyordu. ngiltereise,Rusya'nngneyeiniini,durduramayanzayfOsmanlDevleti'nintoprakbtnlnden vazgemiveDouAnadolu'daAvrupa'nnherzamandesteinesahipolabilecek,aynzamandaRus ya'nn Irak taraflarna inmesini engelleyecek bir Ermenistan devleti yaratmay dnyordu. Zaten, ngiltere,Msr'veArapyarmadasndaelegeirmeninplanlarnyapyordu. II.AbdlhamidilkyllardaKbrs'solarakkiralamaklaAsya'dakitopraklarnnmuhafazasiinn giltere'ye gvendiini ve onun politikasn tercih ettiini gstermitir. Ancak 1887'lerden itibaren II. Abdlhamid'inngiltere'denuzaklatnveyaonakardahaihtiyatldavranmayabaladn,buna karlkgiderekRusya'yayaklatngryoruz.Budeiikliinesas:ngiltere'ninMsr'igaliveArap Yarmadas,IrakKuveyttaraflarndakifaaliyetleri,ayrcaDouAnadolu'daErmenirgtlerineyardm veErmenilerihimayeetmesidir.ngiltere'ninbututumu,II.Abdlhamidikukulandrm,hattakor kutmuolduundan,DouAnadolu'dakendipolitikanlaynagretedbiralmayaitmitir.Butedbir lerialrkende,sosyaldengeyimerkeziyetilikesasnslamclErmenitehlikesinihesabakatmtr denilebilir.zellikle1890,1891'denitibarenpolitikasnuygulamayakoymayabalamtr.Butarihten sonra,ngilterebataolmakzereAvrupa'nnOsmanlDevletihakkndakidncesitamamyladei ti ve Tanzimat devrinde "Osmanl mparatorluu'nun toprak btnln koruma" politikalar Os manlmparatorluu'nuyavayavaparalamaveykmapolitikasnadnt.OndansonradaErme ni Girit Makedonya, olaylarn yaratarak daima i ilerimize karma ve Osmanl devletini ypratma yolunubenimsemilerdir. DouAnadolu'nunDurumu Corafi ve sosyal yaps sebebiyle, Dou Anadolu'ya Osmanl hkimiyeti tam anlamyla, Yavuz ve Kanun devrinde bile girememitir. Bu yzden, Dou Anadolu ile merkez otorite arasnda ciddi bir ilikikurulamamveblge,Cumhuriyetdevrinekadarmuhtarolarakkalmtr.Buzelliindendolay DouAnadolu'nunsosyalekonomikkltrelyapskendinezgbirdurumkazanmtr.Buyapnnen belirginyanikiekildesomutolarakgzebatmaktadr: I)Aalkdzeni,servetesasnazellikletoprakmlkiyetiesasnadayanyordu.Herkeskendine gre daha zenginin nfuzuna girerek zincirleme bir ballk iinde en zenginin kuvvetlinin ege

191YAZILAR

menliialtndabulunuyordu.Bylecebir"Aa"tabakasmeydanagelmitir. II) eyhlik dzeni ise, mezhep ve tarikatlardan yani dini duygulardan kaynaklanyordu. Aalar maddiynden,eyhlerdim'yndenDouAnadoluhalknetkilerialtndabulunduruyorlard.Buiki gurupdahaziyadeairetlervekrsalblgelerdekihalkzerindeetkiliidiler. Ayrca, Vilyet, Sancak, Kaza merkezlerinde de "eraf tabakas" mevcuttu. Bu grup Tanzimat'tan itibarenpolitikidarikltrelyndenehirlerdeegemendurumdaidi.Valilerietkialtnaalabiliyorlar, reformlardaszsahibiolabiliyorlar,reformlarlailgiliheyetlerekomisyonlaramahalliynetimekatla biliyorlard.Bugibiimtiyazlarnyitirmemekiindemerkezotoriteninfazlakuvvetlenmesiniistemi yorlard.Zatenmahalliotoriteleri(vali,mutasarrf,kaymakam,mdrkadvs.)eitliyollarlakolayca elde edebiliyorlard. Dier taraftan krsal blgedeki airet reislerine ve aalara da resm yollardan bask yaptrarak kendi nfuzlarn arttryorlard. ehir erafnn reformlara gvenleri olmadndan, uygulamasn? Geciktiriyorlar veya hkim olduklar heyetler yoluyla engelliyorlard. Ermeniler lehine yaplanreformlardandolaydaOsmanlbrokrasisinisuluyorlard. DouAnadolu'nundierbirzelliideetnikvedinyndenokeitlioluuidi.Trklerounlukta olmakla beraber eitli aznlklar mevcuttu. Din ynden mslman ve hristiyan olmak zere iki ce maatvarsada,mezhepvetarikatynndenpekokeitlilikarzetmekteydi.Fakatetnikdinkonuda enbykelikiHristiyanErmeniler'lemslmanhalknbiraradaolmasyd.BirksmKrtlermerkez otoriteyi tanmakla beraber stanbul'un kontrol dnda olduklarndan serbest hareket etme imknnaherzamansahipidiler.Buyzdenkendiaralarndakavgalar,kyleresaldrlareksikol muyordu.Ermenilerise187778OsmanlRussavandansonradevletkurmahayalinekapldklarndan stanbul'udinlemiyorlard.Yukardabelirttiimizgibi,erafdaehirlerehkimhertrlkontrolelle rindebulunduruyorlard. Btnbunlaryetmiyormugibiyabancdevletlerdeajanlaryla,DouAnadolu'dakikonsoloslukla rylavedinsiyasiamalarlaamolduklarokullarylabiryandanhristiyanaznlklartahrikediyorlar, dier yandan da mahall idarelere mdahale ederek merkez otoritenin kuvvetlenmesini engelliyor lard.zelliklengiliz,Amerikan,FranszmisyonerokullarvekollejleriDouAnadolu'daykcfaaliyet lerdebulunuyorlard.Birara,II.Abdlhamidizinsizalmyabancokullarkapatmveyenialacak larhkmetinizninebalamvekontrolaltnaalmakistemisedetambirbaarsalanmtrdeni lemez. te, II. Abdlhamid byle bir Dou Anadolu ile kar karya idi. Kendi merkeziyeti slamc dengecireformcu devlet anlayna gre, her ynden elikiler iinde olan ve uluslararas karlarn arptDouAnadolu'daII.Abdlhamidbirpolitikadenemesinegirmitir.Bupolitika,DouAnado luartlarnauymakmecburiyetindekalncakimizamansert,kimizaman"tavizci"kimizamandalm l,dengeliveolumluekildekendinigstermitir.FakatbupolitikaDou'Anadolu'nunsosyoekono mikyapsndabirdeiiklikyapamamtr.Fakatpolitikveazokkltreldurumdamslmanhalkn lehinebirdurumyaratmtr.Zaten,II.AbdlhamidpolitikasnntemeliDouAnadolu'daErmeniDev leti'ninkuruluununlemekveDouAnadolu'yumparatorluksnrlariindetutmakt.Ksaca,Dou Anadolu'daikincibirDouRumeliveyaGirithadisesinemeydanvermemekti.Buadanbakldnda, II.AbdlhamidzamanndaDouAnadolu'nunbtnmeselelerininelealnmolduuphesizsavu nulamaz.tenvedtansarslan,maligcolmayanimparatorluuayaktatutmakzamannynetici kadrolariin,nemlibirmeseleidi.(sh:2627) HamidiyeSvariAlaylarnnKuruluuSebepleri: Ad geen alaylarn kurulu sebebi phesiz sadece bir olaya, yani yukarda deindiimiz gibi Er meni meselesine dayandrlamaz. Bu bakmdan, Hamidiye Alaylar'nn kurulu sebeblerini II. Abdl hamid'in giri ksmnda ana hatlaryla belirtmeye altmz, politikasnda aramak doru olur kan sndayz.unudabelirtmektefaydavardr:HamidiyeAlaylar,Abdlhamidpolitikasnnhedefideil, fakatvastasdr.Ohalde,bualaylarnkuruluundaroloynayanetkenleriaadakiekildesralamak mmkndr: 1Merkeziotoriteyitesisetmek, 2DouAnadolu'dadevletinetkinolabileceiyenibirsosyopolitikdengekurmak,

192YAZILAR

3Airetlerdenaskerigolarakfaydalanmak, 4Ermeniler'in faaliyetlerine engel olmak ve Mslman halkla Ermeniler arasnda g dengesini teminetmek, 5Ruslar'nsaldrsndanvengilizpolitikasndanDouAnadolu'yukorumak, 6Panislamizmpolitikasnyrtmek.(sh:29) ERMENMESELESNNDOUSEBEBLER XIX. yzyln son ve XX. yzyln ilk eyreinde "ark Meselesi"nin nemli bir safhas ve ayn za manda Osmanl Devleti'nin dahili bir problemi olarak dnya ve bilhassa Avrupa kamuoyunu megul edenmilletlerarasmeselelerdenbirtanesidehiphesiz"ErmeniMeselesi'dir.Bumesele,Avrupal koloniyalist ve emperyalist devletleri de yakndan ilgilendirecek boyutlara erimesine veya eritiril mesineramen,dnyakamuoyunakastlolarakdaima"TrkErmeni"meselesiolarakyanstlmtr. Bylece"ErmeniMeselesi"ninortayakmasndabirinciderecederoloynayanvemakroseviyedeele alnmasgerekensebeplergzdenkarlmakistenmitir.Nitekim,konudaimatektarafldarbira danmtaalaedilerek,AvrupaldevletlerinOsmanldevletininiilerinekarmalar,dnyakamuoyu nazarndatasvipedilebilirbirhareketeklinesokulmutur.Ayrca,konuTrkErmenimeselesiolarak takdimedilmekle,birtarafaOsmanlDevleti,OsmanmparatorluuvemslmanTrktoplumu,br tarafaOsmanldevletinetabiimparatorluunsnrlariindeyaayankkhristiyanbircemaatolan Ermenitoplumukonularak,btnhristiyanleminin(katolik,ortodoks,protestanvs.)maddvema nev destei, hristiyan ermeni cemaatinin lehine evrilebilmitir. Btn bunlara ramen, tarih ve sosyalgerekler,Avrupa'nnemellerineveonuntahriklerinekaplanErmenietelerininhayaliihtiras larnastngelmitir.Ermenimeselesitarihilmimetoduerevesindeelealndzaman,bumesele ninksebeplerininTrkErmenimnasebetlerindenveyasadeceErmenilerinimparatorluktasahip olduklarsosyal,kltrelekonomik,idarvesiyasstatdenilerigelmedii,fakatdnyanngenelkon jonktrndenilerigeldiigrlmektedir.BubakmdanErmenimeselesininmakroseviyedekisebeple rinigrmektefaydabulunduukanaatindeyiz: ARKMESELES: Yukardadaifadeettiimizgibi,ErmeniMeselesiHristiyanAvrupaiinciddiveokynlbiranlam tayanvednyatarihliteratrne"arkMeselesi"adylageen(gnmzeOrtaDou,Petrol,Lb nan,srail,Filistin,Arapmeseleleriolarakyansyanveyaylegrnen)milletlerarasmeselelerdizisi ninbirparasndanibarettir.Bakabirifadeile,ErmeniMeselesismrgeciAvrupadevletlerininOs manlimparatorluunakaruygulamakistediklerigenelpolitikannsadeceDouAnadolublgesinde sahneyekonulanksmntekiletmektedir.Ohalde"arkMeselesi"nedir?DahaziyadeXIX.yzylda politikbirterimolarakifadeedilmeyebalanan"arkMeselesi"nintarihmeneioldukaeskidir.Za man ve mekna bal olarak eitli grnmde ortaya kan ve deiik ekillerde tarif edilen "ark Meselesi"nintemelindeHristiyanMslmanveyaAvrupaTrk(Osmanldevleti)mnasebetleriyat maktadr. Terimin Avrupa'da ortaya kt dikkate alnrsa, "ark Meselesi"nin esasen Avrupa'nn hal zihniyetiyle zerine eildii ve kendi menfaatlerine uygun bir biimde halletmeye alt bir meseleolduukendiliindenanlalmaktadr.Avrupa'yfazlasylameguleden"arkMeselesi"niiki ksmdamtalaaetmekmmkndr.Birincisi10711683tarihleriarasndaki ark Meselesi"dir. Bu safhada, Avrupa savunmada Trkler taarruz halindedir. Yukarda belirtilen tarihlerarasndaAvrupaiin"arkMeselesi'nin"esasnvesafhalarnuekildezetleyebiliriz: a) TrkleriAnadolu'yasokmamak, b) TrkleriAnadolu'dadurdurmak, c) TrklerinRumeli'yegeiininlemek, e)TrklerinBalkanlarzerindenAvrupailerinedoruilerleyiinemaniolmak. ark Meselesinin kabul edilen bu hedeflerine ramen, Trkler Anadolu'ya girmi, Rumeli'ye ge mi,Balkanlar'tamamenzaptetmiveViyanakaplarnakadarilerlemilerdir.Fakat,1683tarihinde TrklerinViyana'damalubiyeteuramasyla"arkMeselesi'ninilksafhasbitmi,ikincisafhasba lamtr. Bu safhada Trkler savunmada Avrupa taarruzdadr. 1920 yllarna kadar devam eden bu safhada"arkMeselesi"ningelimesiutarzdaolmutur: a) BalkanlardakihristiyanmilletleriOsmanlhkimiyetindenkurtarmak.Bununiinhristiyantop

193YAZILAR

lumlarisyanatevikederekevvelaonlarnmuhtariyetinisonraistikllleriniteminetmek. b) Birincimaddedebelirtilenhususlargereklemezse,Hristiyanlariinreformistemekveonla rnlehineBbAlnezdindemdahalelerdebulunmak, c) Trkler'iBalkanlar'dantamamenatmak, d) stanbul'uTrklerinelindengerialmak, e) OsmanlDevletininAsyatopraklarzerindeyaayanhristiyancemaatler(aznlklar)lehinere formlaryaptrmak,muhtariyeteldeetmekveyammknolursaistiklllerinekavuturmak. f) Anadolu'yupaylamak,Trkler'iAnadolu'dankarmak. Grldzere,ErmeniMeselesi"arkMeselesi"ninOsmanlmparatorluununAsyatopraklar zerindekiuzantsdr.BilhassaikincisafhadauygulanmakistenenAnadolu'dakihristiyanlarkurtarma gayretlerininveyaksaca"halzihniyetinin"XIX.yzylnsoneyreindeDouAnadolu'datezahr dr.BubakmdanErmeniMeselesi'nintemelindeAvrupa'nndinuurlabeslenensiyasvemilltah rikleriyatmaktadr. EMPERYALZMVESMRGECLK: Osmanlmparatorluunda,XIX.yzylnikinciyarsndazuhureden"ErmeniMeselesi"ninsebep lerininbirdieriveennemlisideAvrupa'nnkoloniyalistyaylmaveekonomikemperyalizmpolitika sdr.Avrupa'daemperyalistvekoloniyalistpolitikanngelimesebeblerinianabalkaltndatop lamakmmkndr. 1) Maddi sebebler: XIX. yzylda Avrupa, dnyann sanayi, sermaye ve retim merkezi duru mundadr. Bu bakmdan Avrupa'nn sanayii iin hammaddeye, retimi iin pazarlara, sermayesi iin emein ucuz olduu, tekniin ve sanayiin bulunmad lkelere ihtiyac vard. Bu ihtiyalar Avrupa ktasnda karlamak, uygulanan himaye politikas yznden zordu. O halde Avrupa dnda yaylma lzmd.Bylece,emperyalizmvekoloniyalizmAvrupa'nn"emniyetsbab"durumunageldi. 2) Stratejik sebepler: Kolonileri, pazarlar, etki sahalarn korumak ve irtibat temin etmek iin stratejikmevkilerielegeirmekveyatesirsahasiinealmaklzmd. 3) Psikolojiksebepler:Bilindiigibiemperyalizmvekoloniyalizmsadeceekonomikihtiyalargi dermez.Onlaraynzamandaruhiihtiyalardatatmineder.Devletinprestijiniartrma,bykmillet vedevletolmaarzularnnyanndaAvrupalbeyazinsanndierrklardanstnolmashissivehristi yanlk uuru emperyalist ve koloniyal yaylmann motor unsurlar olmulardr. Bunlara bal olarak, Avrupal kendi dndaki dnya milletlerini ve halklarn uyandrmak, medeniletirmek, hristiyanl yaymak,bakadevletlerinsnrlariindebulunanhristiyanlarkurtarmakgibibirgrevikendiiikabul ediyordu. Bu unsur Avrupa emperyalizminin umum esaslarn tekil etmekle birlikte, ayrca her byk devletinkendinehaskoloniyalveemperyalistpolitikasnniticigcnvegerekesinioluturmaktay d. Bu ise, byk devletler (Dveli Muazzama) arasnda rekabeti ve elikiyi artrmtr. Mill his ve millmenfaatlerarasndakibuelikidevlettendevlete(veyamillettenmillete)phelerivedman lklar,diplomatikmcadeleleryoluylaiyicetahriketmitir. Avrupa'nnemperyalistvekoloniyalistpolitikasylaErmeniMeselesiarasndakimnasebetegelin ce,bukonudahereydennce,XIX.yzyldanitibarenOsmanlmparatorluu'nunpekokynlerden Avrupa emperyalizmi iin cazip bir blge olmaya, balam olduu sylenebilir. Ancak, Avrupa; Os manlmparatorluunda,Amerikaktasnda,AvusturalyaveYeniZelanda'datatbikettiinfusihrac yoluylakolonizasyonveyaAfrikaktasndauyguladfizik,beervemanevtahribatadayalgerek birsmrgepolitikastatbikedememitir.Zira,OsmanlmparatorluuneAmerika,YeniZelandavs. gibi nfusu az bo bir toprak paras ne de Afrika gibi siyas ve sosyal messeselere sahip olmayan ilkelkabilelerinoturduubirblgeidi.Bunakarlk,Osmanltoplumuoturmusiyas,sosyalmesse seleriyle Avrupa toplumundan daha eski bir yapya ve tarih gemie sahiptir. Bunun da tesinde Trkslm toplumu, psikolojik ynden kendisini Avrupaldan stn gryordu. Bu yzden Avrupa, Osmanlmparatorluu'nabakayollarlanfuzetmeyealmtr.Bunfuzyollarnnbanda"ticar vemalanlamalar"veimparatorluktaki"gayrimslimler"gelmekteydi.Bukonulardafazlateferruata girmedenErmenilerindurumunuelealmaktafaydavardr. Avrupaemperyalizmi1838ylndanitibarenimparatorluunAsyatopraklarnpazarhalinegetire bilmekiinRumlardansonraErmenilerdendeyararlanlabileceinihesapetmeyebalamtr.Buhe

194YAZILAR

sapladrki,AvrupaErmenilerleilgilenmeyebalamtr.NitekimksazamanzarfndaErmenitccarlar imparatorluktaAvrupann,zelliklengilizsanayiinin"simsarlar"durumunageldiler.Byleceimpara torluun smrlmesinde Avrupa emperyalizmine hizmet eden ve onunla btnlemekte fayda g ren Ermenilerden mteekkil bir arac (komprador) snf oluturulmutur. te yandan Avrupa'nn Ermeni toplumuyla ilgilenmesinin bir dier sebebi de Ermenilerin aznlk halinde bulunduu Dou Anadolu blgesinin stratejik durumu idi. Gerekten bu blge Kara Deniz, skenderun krfezi, Basra krfezi geni arasnda bulunmas, hatta ran Kafkasya yoluyla Asya ilerine alma imknna sahip olmas dolaysyla emperyalist devletler, zellikle Rus ve ngiliz emperyalizmi iin ihmal edilmemesi gereken ok nemli stratejik bir mevkie sahip idi. Bu neminden tr, hem devletlerin dikkatini ekmihemdedevletlerarasrekabetkonusuolmutur.Bylebirdurumdablgedestnlksala mak isteyen gler iin, Ermeni toplumu istismar edilmesi kolay ideal bir "vasta" durumunda idi. Avrupa'yveyahristiyandnyayErmenilerleilgilenmeyeitenncbirsebepdepsikolojiktir.Hris tiyandnyasOsmanlsnrlariindekiErmenileridinkardeiolarakgryorlard.Onlarnnazarnda Balkanlardaki hristiyanlann ou kurtarlm veya himaye altna alnm, Lbnan'daki Hristiyan Ma runlerveDouAkdenizkylarndayaayandiergayrimslimleriinbirtakmimtiyazlarteminedil miolduundan,artksraAnadolu'dayaayanErmeniaznlnagelmiti.BuilgideHristiyanlkuuru vehalzihniyetiarbasyordu.Nitekim,Franszlar,KatolikErmenileriAmerikavengiltereProtestan Ermenilerikorumaveuurlandrmagrevinizerlerinealmaktagecikmediler. Gregorien mezhebine dahilErmenilerisekendilerinidestekleyenherdevletinhimayesineveaynzamandatahriklerineak idiler.Batldevletlerdin,kltrelvemanevyndenErmenilerleilgilenerek,kendikamuoyuveHris tiyankamuoyunndeglvetesirlibirpropagandasilhneldeetmioluyordu.Bylece,emper yalist emellerini Ermenileri katolik veya protestan yapmak, Hristiyan Ermenileri kurtarmak, onlara Bat medeniyetini gtrmek ve Mslmanlarn idaresi altndan karmak gibi propagandalarla gizle yebilecekleriinancndaidiler.Gerekten,Ermenilerbtnbunlarainanmlarveasrlardrhuzuriin deyaadklarimparatorluuparalamayakalkmlardr.(sh:105108) MLLBTNLMZDEVRPOLTKA OsmanlmparatorluuzamanndaAnadolu'nuneitliyerlerindedeiik,fakataslasiyasolma yansebeplerdentrbazisyanvribakaldrmalar,ayaklanmalargibihadiselerinolduubilinen birgerektir.CelliisyanlarnhakszmuameleyeuradniddiaedenbazglvalilerinBbAl'ye kafa tutmalarn, yine 18. ve 19. yzyllarda Anadolu'daki Ayanlarn hareket ve tavrlarn isyanvri olaylariindemtalaedebiliriz.BtnbuhadiseleriAnadolununbtnlne,Osmanldevletineve rejiminekarynelmiisyanlarolarakkabuletmekmmkndeildir.phesiz,buolaylarndevleti zaafauratt,megulettiidorudur.Fakatolayveyaisyanlarnhedefihibirzamandevleti,salta nat,hilafetiykmak,OsmanldndaAnadolu'damstakilbirbakadevletkurmakdeildir.Bunlarn sebepleridahaoksosyal,iktisad,din,ahsvemahallllerdekalyordu.Busebepledesiyasbir muhtevavehedefszkonusuolmamtr.DahaziyadeBbAl'nineitlikonulardaaldtedbirve benimsediipolitikayakartepkiniteliindekiolaylardr.BudurumdaBbAlVali,Bbli,Mahall gler, ValiMahall gler mnasebetlerindeki uyumsuzluklardan, hatta bazan iki vali veya mahalli glerarasndakisrtmelerdenilerigeliyordu.Bylebirolaymeydanageldiindedevletdorudan kuvvete bavurarak, isyanclarn lider veya liderlerini yakalatr ve isyan da kendiliinden sona ermi olurdu.Zirabuisyanlarahs,mnferitvemahallihadiselerolmaktanteyegitmiyordu.Nesebepler, nedeolaylarsreklilikgsterirdi.Mesel,isyanvergiyzndenkmise,vergininkaldrlmasveya hafifletilmesiylesonaererdi.Ayanisyanetmiise,Ayannitaativeyaldrlmesiylehadisekapanrd. ButrbirhadiseyeDouAnadolu'danbirrnekolarakCizre'liBedirhanolaynverebiliriz.Bedir han,devletehizmetiveballgrlerek,1838'deCizremtesellimitayinedilmitir.CizreDiyarbakr vilayetinebaliken,1842ylndaCizretopraklarnnbirksmMusul'abalanmt.Bedirhan'nMusul ValisiMehmetPaailearasakolduundankendisininidaresindekiblgeninMusul'abalanmasn istemiyor,eskidenolduugibiDiyarbakrvilayetisnrlariindekalmasnarzuediyordu.Buarzusunu hemDiyarbakrvalisiVecihiPaa'ya,hemdeBbAl'yemektupvearaclarvastasylailetmiti.Bedir han'nbuisteimsbetbirneticeyebalanmamt.MusulValisideBedirhanzerindebaskyapyor du.Bedirhanbylecehemkskn,hemdeMusulvalisindentedirginidi.

195YAZILAR

BusradaTanzimatferman'nngetirmiolduubazhaklaryanlanlayarak,mslmanhalkakar halvehareketlerindeilerigidenblgedekigayrmslimler,zellikleNesturiler,Bedirhan'rahatsz ediyordu.Musul'dakingilizveFranszKonsolosluklardaNesturilerihimayeediyorlarveonlarlehine BbAlinezdindeteebbstebulunuyorlard.BundancesaretalanNesturiler,1843ylndabirmsl man kyn basmlar ve baz kiileri ldrmlerdi. Bunun zerine Bedirhan, Nesturilerin zerine yrmveintikamnalmt.Fakathadisedevletlerarasmeseleboyutlarnald.ngiltereveFransa Bb l'ye bask yaparak, Nesturiler ve Keldaniler lehine tavizler koparmak istiyorlard. Bb l iin bymesininlemekmaksadylaBedirhan'itaataltnaalmakistedi.zerineaskergnderdi.Bunun zerineBedirhankorkusundanEruhdolaylarnakatisede,sonundateslimolmaytercihetti.Bedir hanstanbul'agnderildivedahasonraGiritadasndaKandiyeehrindemecburiikmetetabitutul du.Bylecehadisekapand. Grld zere Bedirhan'n Bb Ali'ye itaatsizlii, tamamen ahsi meselelerden, Nesturilerin mslmanlarakartavrndan,Tanzimatnmslmanhalktayarattmemnuniyetsizliktenvengiliz Fransz mdahalesinden kaynaklanyordu. Temelde devlete kar bir hareket olmad, Bedirhan'n mektuplarndananlalmaktadr.Bumektuplarndadevlete,saltanata,hilafeteballndanvesada katindendaimabahsetmitir. BirinciDevir XIX.yzylnikinciyarsndanitibaren,Osmanlimparatorluununmukadderatndaroloynambir birineparalelolaylarserisidikkatekicidir.Herserideise,ernirenginoktasmevcuttur.Bunlar uekildegstermekmmkndr: 1 Buhranlar(Krizler)serisi:MsrMeselesi,KrmHarbi,93harbi(187778,OsmanlRusHarbi) 2 Islahatlarserisi:TanzimatFerman,IslahatFerman,I.Merutiyet. 3 Andlamalarserisi:1841LondraAndlamas,1856ParisAndlamas, 1878BerlinAndlamas. Buhranlarserisi,Osmanllar'nparalanmasnasebepoluyor.IslahatlarserisiOsmanltoplumunu alt st ediyor ve onu yeni blnmelere hazrlyor. Andlamalar serisi ise, Osmanl Devletini Byk devletlerin (Dveli Muazzama) yani emperyalizmin menfaat ve mcadele sahas iine sokuyordu. BtnbuolupbitenlerinAnadolu'dayanklarksazamandakendisinigsterdi.Kars,Ardahan'aRusya, Kbrs'angilteresahipkt.Ayrca,DouAnadolu'daErmenilerlehine,paralanmannbalangcma nasnagelenslahatlarbykdevletlerinnezaretindeyaplacakt.ArtkAnadolutopraklarvemsl manhalk,emperyalizmindesteindeolanmisyonerlerin,gayrimslimmekteplerin,ecnebimekteple rin, ecnebi konsolosluklarn, ecnebi tccarlarn insafna terk ediliyordu. Nitekim, mektep, misyoner, konsolosvetccardrtlsAnadolu'yukltrel,iktisadvesiyasiyndenkolonizeederken,birtaraf tandaAnadolu'yuistikbaldekimenfaatleriicabblmeyealyorlard.Halzihniyeti,Trkvems lmandmanlAnadolu'yublmearzularntahrikediyordu.Buemellerinigerekletirmekiinde kendilerinemttefikbulmadaglkekmediler.MttefikleriErmenicemaat,zellikleErmenieki yalarvecemiyetleriidi.Neticede,Doublgelerinde"Ermenimacerasn"yarattlar.Ermeniler,dev letiinikiynlbirtehlikeyaratyorlard. 1 Anadolu'nundousunudevlettenkopararak,Ermenistandevletinikurmakistiyorlard. 2 BlgeninesassahibiolanmslmanTrkhalkn,ldrmevegezorlamakyoluylayoket mekistiyorlard. steklerihemAnavatannbtnln,hemdemilletinvarlntehditedensiyasiniteliklerta yordu.tedahancekiyzyllardameydanagelmihadiselerdenErmeniler'inkiniayranbusiyasive blczelliidir. II. Abdlhamid, emperyalist devletlerin destekledii ve tahrik ettii Ermeni Meceras'nn ne gibi neticelerdourabileceininfarkndaidi.Bununiin,DouAnadolu'daErmenilerlehineyaplacakhi birslahatprojesinikabuletmedi.lkaldveinatlasrdrdtedbirbuolmutur.ZiraBykdev letlerin mdahale ihtimali, Osmanl devletinin zayfl, Bb Ali'nin dier blgelerdeki meguliyeti, dorudan kuvvete bavurmasn nlyordu. Ayrca, Dou Anadolu'nun corafi yapsnn ulama ve dzenlibirliklerinharektnamsaitolmamasdabaztedbirleri engelliyordu.Bunun zerineII.Ab dlhamid Ermeni etelerine kar, sivil savunma metodlarna uygun olarak kendini savunabilir hale

196YAZILAR

getirmeusulnbenimsedi.Bumaksatla,Urfa,Diyarbekir,Mardin,Cizre,Hakkari,Van,Ar,Erzu rum, Sivas, Bingl, Bitlis gibi blgelerde Airet veya Hamidiye Alaylarn tekil etti. Bunlarn says altmkadard.ErmenilerkarsndasavunmaszvezayfolanDouAnadoluhalk,devletinbuteeb bsngnllalaylarkurarakkuvvedenfiilekard.zellikleMill,Haydaranl,Cbranl,Karapapak, Hasenanl,Karakeili,Miran,Ertui,Berazi,Kays,Tay,Milangibimslmanairetlerderhalalaylara dahiloldular.II.AbdlhamidAiretAlaylarvastasylauneticelerieldeetmekistiyordu: 1 Ermenilerekar,devletinMslmanhalknyanndaolduunugstermek. 2 Ermenitehlikesininciddiyetinihalkaanlatmakvehalkuurlandrmak. 3 HalksilahlandrmakveonlarblcErmenieteleriylemcadeleedebilecekhalegetirmek, 4 HalktekiltlandrmakveErmeniler'ekarordudevlethalkibirliiniteminetmek, 5 Ermenietelerininmetodlarnaaynmetodlarlacevapvermek. Bupolitikavetedbirlerneticesindedirki,Ermeniekiyalarnafrsatverilmedi.Anadolu'nuntoprak btnlvehalknhuzurusaland.Butedbirleralnmasaidi,18901909yllararasndaAnadolu'da daikincibirDouRumeliolayyaratlabilirdi. kinciDevir Emperyalist ngiliz, Rus ve Fransz gayretlerine ramen, "Hasta adam" olarak nitelenen Osmanl mparatorluuDouAnadolu'dabirErmenistandevletikurulmasnabtngcylemaniolmayaa lm ve baarmtr. Fakat, Osmanl devletinin I. Dnya Harbinde malup olmasn frsat bilen em peryalistdevletler,XIX.yzylboyuncagizlicediplomasiyoluylavedostlukgsterileriyleparalamaya altklarOsmanlmparatorluu'nu,buseferalenenveresmenblmeyeveparalamayakararver diler.MustafaKemalnderliindebalatlanMilliMcadelehareketiniveKuvvaiMilliyeruhunugr memezliktengelerekveciddiyealmayarak10Austos1920'deSevresAnlamasnimzaladlar.Sevres Anlamasbakmdannemarzetmekteydi. 1 BuanlamaOsmanlmparatorluu'nutasfiyeediyordu.YaniTrkolmayanblgeleriOsmanl devletindenayryordu.Budurumunzelbirnemiyoktur.Ziramparatorluuihyaetmeninimkn szlngrenMustafaKemal,dahaMilliMcadeleninbalarnda,imparatorlukfikrindenvazgeerek, Trklerin yaad Anadolu'da yeni Trk devletinin snrlarn tesbit etmitir. Nitekim, daha Sevres imzalanmadan,28Ocak1920gnOsmanlMeclisiMebusan'ndanbusnrlarMiskMilladaltnda geirtmitir.OhaldeOsmanlmparatorluubizzatMustafaKemaltarafndantasfiyeedilmioluyor du. 2 SevresAnlamasMisakMillhudutlariinde,yaniAnavatanmzolanAnadolu'daErmenistan ve Krdistan gibi devletlerin kurulmasn ngryordu. te Sevres'in bu zelliidir ki, emperyalist devletlerinmaksadnnOsmanlmparatorluukadar,TrkyurdunuveTrkmilletiniyoketmekoldu unu gstermektedir. Onlara gre bu gerekleirse, hem Trkler tarihten silinecek, hem de yer y zndemstakilbirmslmandevletikalmayacakt.Buise,slmlemininbirtaraftanbatllarcas mrsnkolaylatracak,brtaraftandamilluyanlarnzorlatracakt. 3 Sevres Anlamasnn nc zellii de, XIX. yzyl boyunca Osmanl mparatorluu iinde meydanagelenhertrlisyanhertrlkargaaybatllarntahrikettiini,Anadolu'daErmeniete lerininonlarcadesteklendiinisomutolarakispatetmesidir. BubakmlardanbizSevresAnlamasndahemyakntarihmizdemeydanagelenhadiselerinizahna yarayacakunsurlar,hemdeistikbalimiziinaederkengznndebulunduracamzesaslarbulmak tayz. Bu ynyle Sevres, bizim iin ok deerli olmaldr. mzalayanlar ve fayda bekleyenler iin de yzkarasdr.Evvelsustyakalandklariinyzkarasdr.kinciolarakgerekletiremedikleriiin yz karasdr. ncs, yzyllardr hr yaam Trk milletine byle bir anlamay reva grdkleri iinyzkarasdr. Sevres Anlamasna ramen, Trk milleti, Mustafa Kemal nderliinde verdii Milli Mcadele ile millidevletinivevatannkurarak,RumveErmeniblclnehukukenvefiilensonvermivebunu bizzattahrikidevletlereLozan'dakabulettirmitir.Bununlabirlikte,BykdevletlerTrkdevletinive milletiniblmevezayflatmafaaliyetlerindenvazgemediler.ngiltereMusul'u,FransaHatay'elde tutmak ve Trkiye'ye vermemek iin, Rusya Boazlarda imtiyazlar elde etmek ve Kars Ardahan blgesini Trkiye'den koparmak iin Atatrk Trkiye'sinde yeni oyunlar tezghlamaya baladlar.

197YAZILAR

Buemellerineeriebilmekiin,hibirfrsatkarmadlar.Atatrk'nyenidevletetemeltekilede cek ve topluma yeni karakter kazandracak inklplarn frsat bilerek, henz maziden kopmam Trk toplumunu, devlet ve rejim aleyhine kkrtmlardr. Ayrca, Trk toplumunun demokrasiye geidenemelerigibikritikanlarda,iktidarmuhalefetekimelerindenyararlanarakdevlettenta vizlerkoparmakiinyenigaileleramlardr. NTEKMNGLTEREMUSULMESELESNKENDLEHNEHALLEDEBLMEKN,HLFETNKALDI RILDII VE CUMHURYET TERAKKPERVER FIRKASININ KURULDUU 1924 YILINDAN TBAREN DOUANADOLU'DAAJANLARIVEBLCLERVASITASIYLAHALKINDNDUYGULARINISTSMAR EDEREK,EYHSATSYANI'NIIKARTTIRMITIR(1925). FRANSA,HATAY'IELDETUTABLMEK,RUSYAMONTREUXANLAMASINIENGELLEMEKNDER SMSYANINITAHRKVETEVKETMLERDR.SERBESTFIRKA'NINKURULDUU1930YILINDADA ARISYANLARINIDZENLEMLERDR. Grld zere, inklp hareketleri ve demokrasi denemeleri dahi, Trkiye'yi ve milleti blmek iinvesilesaylmtr.FakatAtatrkbublclkhareketlerinitavizsizbirekildenlemivesululara gerekencezayvermitir. Atatrk,butrolaylarzabtavakasolarakdeil,Millvarlmzaynelmitehlikelerolaraktelakki etmivemeselelerinstnebuuurlaorduyla,devletle,milletlebirliktegitmitir. Atatrk,kendiahsndaORDUDEVLETMLLETbtnlnvebirliinitoplambirkiiolarakb lclekarhertrlimknseferberedebilmitir.Ziraoaskerynyleorduyu,devletbakansfa tyla aydn brokrasiyi, Milli Mcadele nderi olarak halk temsil edebilme hususiyetine sahip bir ahsiyetti.BubakmdanAtatrk,devletvemilletbtnlneynelmihertrlblclkfaaliyet lerini engelleme ve yok etme iini ne sadece orduya, ne sadece polise, ne sadece hakimlere, ne sadeceiktidarabrakmtr.O,blclekardevletinbtngleriyletedbiralmvebaarlda olmutur. Atatrk,dorudandoruyavefiilenvatanparalamayaynelikhareketlerianndagkullana raknlerken,brtaraftandabunlarnesaskaynaolanfikr,din,etnik,ideolojikblclkiin de gerekli tedbirleri almay ihmal etmemitir. Zira o biliyordu ki, Trkiye Cumhuriyeti devlet, Os manlmparatorluu'nuniyiveyaktynleriniiindebulunduranbirmirasdr.mparatorluunun mirassolduuiindeonunsosyalbirminyatrvemozayiiniandranbiryapyasahipti.mpara torluk atrdamaya ve paralanmaya balaynca Rumeli'lisi, Kafkas'ls, Giritlisi, velhasl kendini Os manlgren,Trkkabuleden,mslmanhissedenAnadolu'yuAnavatan,Anadolulu'yukardebilen herkesinsonduravesnabutopraklarolmutur. Anadolu'dakibutoplumayenibirehrevermekiin,onumillethalinegetirmek,dahadorusubir pota iinde yourmak iin, hem mazinin tesirinden, hem de hl'in cazibesinden kurtarmak ve ona yenifakatmillbirynvermekgerekiyordu.Mazinintesiriderken,hilfeti,saltanat,eriat,kozmopo litlii,hl'incazibesiderken,kapitalizmi,komnizmi,faizmi,nazizmianlyoruz. Atatrk,yenitrktoplumunubizimolaneskisisteminveAvrupannolanognksistemininze rinde oturtmak istemiyordu. Zira mazi olan sistem hayatiyetini kaybetmi, hl olan sistemler insan olmad gibi yap ve karakterimize yabanc idi. O halde mozayik manzaras arz eden, i ve d d manlarcaistismaramsaitolanTrktoplumunuyenibirideolojietrafndabirletirmeklzmd. teAtatrk,butrbirtahlildensonradrki,Trktoplumunuyenibirsentezedoruyneltmeye kararvermitir.Busentez,ModernTrkdevletivemilletiolacakt.Senteze,Atatrknilkelerinibiz zat koyduu ve bugn Atatrklk dediimiz ideoloji istikametinde ulalacakt. Bunun neticesinde Trktoplumuiindemevcutolansosyal,din,mezheb,iktisad,siyasgibialanlardabazelikiler giderilmiveyaasgariyeindirilmiolacakt.ByleceAtatrk,toplumdasiyas,ideolojik,dinblc lkyapmakisteyenlerinfaaliyetlerinesetekmekistemitir.. ncDevir: Budnem,demokrasiveokpartilidnemdir.Blclkhareketleribakaekildetezahret meye,blcler taktikdeitirmeye balamlardr.Artk demokrasivedemokratiksisteminiinde vebunlarnkurallarnauygunolarakbirblclkyaplmalyd.Nitekimbuekildedegeliti.Bunubir trlfarkedemedik.Farkedenlerolduisede,fazlamessirolamamlardr.Atatrklktenuzakla

198YAZILAR

ld iin de blclerin ve blcln zerine devlet gleri ve ideoloji ile gidilememitir. Byle olunca devletin gcnden, milletin birliinden taviz verilmi, fakat milli btnlmz iin nc, drdncderecedegerekliolanhususlardantavizverilmemeyeallmtr.Bylece,MLLETHAYA TINDADEVLETN,VATANINVE MLLETNBTNLNN ESASOLDUULKES unutturulmu,dik katlerdahaaznemsizkonularzerineekilmitir.Nitekimbuekildeevvelfikr,sonrasiyasalanda blcle zemin hazrlanmtr. Bu hazr zemine uygun atmosfer bekleniyordu. Bu atmosfer ise, 1967srailArapsavaylaevvelOrtaDou'dayaratld.SonraTrkiye'yideetkisahasiinesoktu. Budnemdekiblclkhareketlerininzellikvekarakterinegelince:tenkaynaklananvedtan kaynaklananblclkakmlarolarakikiksmdamtalaedilebilir.Ancakikisiarasndaorganikbir babulunduuiinbirbirindenayrmakdazorgrnyor.Bubakmdanideolojikvecorafiblclk olarakikiyeayrmakbelkidahamantklolurkanaatindeyiz. deolojikblclkilecorafiblclkarasndahernekadargayefarkllvarisede,vastalar vemetodlarbakmndanbirbenzerlikvardr.Bunlarnesasitibariylebirletikleribirnemlinokta dakendigayelerineulaabilmekiinTrkiyeCumhuriyetidevletininyklmas,zaafauratlmasdr. Butakdirde,birikendiideolojisinihkimklma,brkendidevletinikurmaimknneldeetmiola cakt.deolojikblclkveyaykclkbuekildegeliip,kuvvetlenipkendisinemsaitzeminihazr lamadabaarlolduubirsradacorafblclerhazrzemindenfaydalanmakiinbtngleriyle birlikte, onlarn yannda veya ayr olarak devreye girdiler. Bunlarn maksad, devlet ve rejim ykcs olanideolojikblclkTrkiye'degereklemedurumunagelirise,arkasndanderhalcorafbl clgndemegetirerek,istenilentopraklarTrkiye'denkoparmakt.(sh:117124) Kaynak: Prof.Dr.BayramKODAMAN,SultanII.AbdulhamidDevriDouAnadoluPolitikas,TrkKltr nAratrmaEnstitsYaynlar:67;Seri:IVSay:A.21,ANKARA,1987

199YAZILAR

(DVDU'L-KAYSER) KAYSERL DVD (vefat: 751 H./ 11 Mart 1350) Gemiebakmakvearatrmakinsanlnortakbirzelliidir.nktarihdenengemi,hermille tinmilluurunun,benliininvemedeniyetininoluageldiizamansretir.Busrehlihazrdaiyi bilinmez ve deerlendirilmezse, onun devam olacak olan gelecekten emin olunamaz. Tarihin bilin memesi,korunmamas,milluursuzlua,ahsiyetsizlievedolaysyladamillbenliin,bakabenlik leriindeeriyipyokolmasnasebepolur.Bununtarihtebirokrneklerivardr.MeselHititlerihatr layalm,aslndaHititler,herbirifertolarakbirdenbireyokolupgitmediler,kendileriniistiledenve kltrlerinin iinde eridii dier milletlerle kararak zamanla yok olup gittiler. Fakat Hititlerin esas kaybolaneyi,Hititmillbenliiveuurudur.Bununsebebikltrlerinivemedeniyetlerinibakakl trvemedeniyetlerekarkoruyamamolmalardr.Onlarnmedeniyetlerininkalntlarnancakbu gnmzelerdegryoruz. Birmilletinmzelikolmamasiin,ohaldetarihiniiyibilmesivekorumasgerekir.Tarihiniyibilin mesivekorunmasise,tarihininoluumundaenokpayolandnrveilimadamlarnniyibilin mesinevefikirlerininyaatlmasnabaldr.BugnAnadolu'dakiTrkslmmedeniyetiiyitannma d iin ne Seluklu ne de Osmanl kltr tarihi, zellikle de bilim ve felsefe tarihi gerektii ekilde yazlamyor. Osmanllar ve Seluklular devrinde yetien binlerce dnrn eserleri hl bugn o unlukla neredilmemi durumdadr. Onlarn analiz ve tenkitleri yaplmamken bu nasl mmkn olabilir! Bazkimselergereknyargilevegerekseyukardabelirttiimizalmalaryaplmadiinmasu mane,Osmanllardaneilimnedefelsefevardr,kanaatindedirler.Bugnazdaolsabusahadayaplan almalarbutezindoruolmadngstermektedir.Mesel,bukitapkdatantmayaalacamz, nAnadolu'yuam,felsefeci,mutasavvfvemtekellim(kelama)olarakDvdulKayseryibugn kakiibiliyor? Milletolarakdiermilletlerlekyaslanacakolursakkendideerlerimiziokadarazaratrdmz,o kadarazbildiimizigryoruzki,bakalarbizibizdendahaiyibiliyor.ahsenbiz,DvdulKayseryi ilkdefaH.Corbin'ineserlerindeyaptatflardanveksaalnttercmelerdenrendik.Eserleri,bizde daha hi baslp neredilmemiken, ilerde de zikredeceimiz gibi bir eseri ilk defa 1299 H/ 1881 M. ylndaTahran'da,ikincikez1300H/1882M.ylndaBombay'dabaslmtr. Dncevebilimsahasndailerlemenin,yenihamlelerinkkszvekkensizolmadnbugnbi limvedncetarihigstermektedir.BugnszgelimiAristo,lmnden2300senegemesinera menhlBat'daokutuluyorvezerinearatrmalaryaplyor.Bunlarboamyaplyorsanrz!Eskile rirenmek,yenifikirleriinufuklarat,insanlardndrdveyenidncelerehareketnok tastekilettiibilinenbirhusustur.Medeniyettarihibize,bykmedeniyetlerinyerdenotbitergibi birdenbire yeermediini, aksine kendinden nceki medeniyet miraslarnn aratrlarak, onlara yeni katklaryaplarakolutuunugstermektedir.BirYunanmedeniyeti,komularFenikeveMsr,hatta Hindmedeniyetindenaldklarmiraslarlakendilerindenyaptklarkatklarlayeermitir.slmmede niyeti Dou'dan Bat'dan yapt tercmelerle birdenbire bym, onlarn miraslarn kendi dnya gr iinde yorumlam kendi dinamizmi ile hzlandrm ve neticede yepyeni keifler ve bulular ortayakoymutur.BugnBatmedeniyetininaynekildetemelindebiryandanslmbilimvefelsefe sindenyaplantercmeler,dieryandanounluunuslmmedeniyetivastasylarendiklerieski Yunanmedeniyetivardr. Diertaraftan,gemiinbazdnrlerinde,meselDvdulKayserdegrleceigibi,bazd ncelerindenekadaryenidirler;bugnkyenifelsefeveyabilimselkonularlaoufikirleribenzerlik lerarzetmektedir.Ohalde,kltrmirasmz,bilimvednceadamlarmzaratrmak,ifdeettii mizveedemediimizbirokyndengereklidir.Umarzbukonudadahahzlvedahaverimligayretler iindeoluruz. Ankara,28.12.1987 M.Bayrakdar DVDULKAYSER'NNBAZINEMLGRLERVEDNCESNNTESRLER Burada Dvdul Kaysernin, eserlerinden, alntlar yaparak eitli konularda bizce ilgin grlen

200YAZILAR

fikirlerindenbazlarntantmayaalacaz. BTASAVVUFVEMETAFZKKONULARLALGLDNCELER 1AnaHatlarylaVarlkAnlay: DvdulKayserninsavunduuVahdetiVcdanlaynntemelmeselelerindenbirisivarlkme selesidir.VarlnBirliidemekolanVahdetiVucuddoktrininegre,Tek,HakikveMutlakbirvarlk vardr.BuAllah'nvarldr.Allah'tanbakagerektehibirvarlkyoktur.Allah'nvarlndanbaka yaratlmolanbtnvarlklar,varolmasebebiynndenAllah'nvarlndan,kaynaklanmolmalar bakmndanherbiribirvarlasahipselerde,onlarnvarlhakikvarlkolmaypgreli(izafi)varlktr. nk hakk varlk z, kendisi iinde bizatihi varolan varlktr. Halbuki yaratlm varlklarn zleri yoktur.Yaratlmvarlklar,DvdulKayseryegreAllah'nvarlnnddnyayakendilerivastasy laaldGzelsimlerininveSfatlarnnbirerparltsvebakabirdeyileglgesiveizdmdr. Bubakmdanherbirvarlk,Allah'nzelbirisimvesfatnntecellisiolmaynndenayrbirvarla sahipolduuhalde,herbirisimvesfatnAllah'nvarlndankaynaklanmolmasynndeniseb tn varlklar btn isimler ve sfatlar gibi ayn ve tek bir varlktr. te Dvdul Kaysernin, Varln Birlii'ndenanladeybudur. Yaratlm varlklar bizatih varlklar olmadklar ve ze (zta) sahip olmadklar iin, varlk olarak heranyenilenmektevedeimektedirler.Heryenilenmedevarlklaryokolupyenidenvarolmaktadr lar. Ancak bu yeniden varolu ve yokolu, aralarnda zaman gemeyecek kadar ksa sre, n iinde olduundan,bizinsanlarbudeimelerinfarkndaolamamaktayz.Varlklarnnyokoluuveyeni denvaroluuylaonlardavarlksaldeimelerolmaktadr.Budeimelervarlktayatayvedikeyolabi lir.Yataydeimeylevarlklarbozulmayaurarkendikeydeimelerleyetkinlikkazanmaktadrlar. Varlklar,ontolojikyaplarvevarlksahnesindekidurumlarnagreeitliksmlaraayrlmaktadr. DvdulKayserncevarlklarzihnveharicvarlkolarakikiyeayrr.Zihnvarlk,henzsuretiyled dnyadabulunmayan,fakatAllah'nilimsfatndaruhbiryapyasahipolanBilgiVarlk'tr.Burada DvdulKayseryegre,bilgivevarlnayniyetiszkonusudur.Haricvarlkise,ddnyadaeitli mertebeler halinde, zihn varlk mertebesindeki durumuna gre tezahr etmi olan varlktr. Dier yandanDvdulKayser,varlbakabirekildeylesnflamaktadr. a. MislVarlklarlemi, b. CeberutVarlklarlemi, c. MelektVarlklarlemi, d. MlkVarlklarlemi, e. Kmilnsanlemi. BunlardanMislVarlklar,zihnvarlklardrki,onlarnasllarAllah'nlimsfatndadr.Allah'nlim sfatndakibuvarlklaraSabitzlerdedenir.DierdrteitvarlkiseHaricvarlklartekilederki, bunlarglgevarlklardr. DvdulKayseryegre,insan,aklveduyularylavarlvarlkolarakanlayamaz.Helevarlktan kastMutlakVarlkolanAllahise,insannO'nukavramasmmkndeildir.Ancakinsankendibenli inianlayabilirvebununneticesindeaklen,ruhenvekalbeneitlipsikolojikveahlktecrbelerden geerekkendisinitemizleyebilirsebirldevarlnsrrnkavrayabilir.DvdulKayserbugr n,diermutasavvflargibi,Kimnefsinibilirse,Rabbinibiliranlamndakibirhadsedayandrr. 2lhAkVeSarholuk: BilindiigibiAllahakvebuakninsanaverdiisarholuk,tasavvufunennemlikonularndanbi ridir. Zahir ulemas insann Allah'a k olamayacan ileri srerek mutasavvflara bu konuda itiraz etmilersede,onlarbukonuyuenineboyunailemeyedevametmilerdir.BukonuyuDvdulKay ser,bn'IFrz'nlhAkvesarholuukonuedinenKasdeiMmiyyeadleserineyapterhve buerheyazdGiri'tegzelbirbiimdeelealmtr.imdibn'lFrz'nbukitabndakiiirininilk beyitizerineDvdulKayserninyaptaklamalardanbirksmntercmeederekDvdulKay

201YAZILAR

sernin lh Ak ve sarholuk konusundaki gr hakknda bir fikir vermeye alalm. Allah ona rahmetetsin,bn'lFrzderki: Sevgili'ninhatrnadevamlitik, Asmayaratlmazdannceonunlasarhoolduk. Buradaki Sevgili'den kast, sevginin btn gereklerini kendinde toplayan Hakik Sevgili'dir. O da Hakk'nkendisidir.Rahmnrahmetiylebtnvarlklarvaretti,onlaryokluktanvekaranlktanvarlk nakard,onlarnherbirineacycrahmetiyledevamlalkasnsrdrdzelyeteneklerver di.Onlararasndaninsantrnekutlubirhediyeverdi;onlardaninananlarada,kendileriylekurtulua erecekleri hediyeyi: slm', imn, inayeti ve kemlt iin gerekli olan btn eyleri. Bu, Allah'n u ayetinde belirtilmitir: Bugn size dininizi btnledim, zerinize olan nmetimi tamamladm, din olaraksiziniinslmiyetibeendim.(Kur'nKerm:Mide,3) nsanlararasndan,evliyalar,(Allah'a)yaknlklavekemliyetleereflendirdi,kendilerineverilen lervastasylaO'nunnurunutamveneeiindeidraketmeleriiinonlarCellveCemlsfatlaryla sfatlanm kld. Kendilerine hsl olan eyle, O'nun srlarn aratrrlar. Fiillerini Allah'n fiilinde yok edecek,sfatlarnSfatndayakacak,zatlarnZtndakaybedecekbirsevgiyleO'nuseverler. Zencebil arabn daim olarak imekle, kendinden ieni coturan Selsebil Pnar, sahibini sarho eder,aklnizleedervekalbinititretir.BunaAllah'nukutsalkelmndaiaretvardr:Orada,Zence filkarkbirtaslaiirilirler.OpnaraSelsebil,TatlSudenir. Onunlaienkimsekendiliindengeer,kendindenbeerhkmlerkaybolur,zat,sftvefiilola rakbelirlenmiyaratksalbelirtileriyokolur.Byleceoinsanda,detzereolanhkmortadankal kar. O zaman da, her zaman var olan ve kendisiyle beraber ezelde hi bir ey olmayan lh Zt ile insan,.....olmamolannyokluuylaveyokolmayannBekasylaisimlenir.... Bu arap bizzat, Allah'n u szyle iaret ettii araptr: phesiz iyiler kfur katlm bir tastan ierler,kionunyapskfurdur.BuancakAllah'nkullarnntarataraiebileceibirpnardr.Daha nceiaretedilenkutsalkelmdadabelirtildiigibi,arapnceKfursonraZencefil'denolumutur. O araptaki kfur tabiatla verilen ey, iyi kimselerden ienlere yaknlk hediyesidir ve bakalarna yaknlkgsteren,sevenlerinruhlarnaferahlktr.Aynekildeyaknlamlariinolanncmerte bedebuna,KapalSafbirkaptaniecekderlerkibuilhszdeaklanmtr:Sonundamiskkokusu brakan,azkapalsafbirkaptanierler.yieyleriinyaranlarbununiinyarsnlar.Onuntabiat, gzdekimselerinitiiycekaynaktandr. Lakin,yaknlamlarnsafieceeulamalarolanakszdr.nkAllah,sonundamiskkokusubra kan az kapal kaptan ierler, diyor. Nefisleri koku saracaktr, zevkine ancak grmek isteiyle ok susamolanlarnaztadacaktr.YceKaynakla,okimseninmakamyceliinevedereceyksekliine iaretedilmitir.araplaise,kulungizliliindevarlksalyetkinliklerinortayakmasnavebulzumlu yeteneklerledaimsurettezlerinegerekliolandaimsurettekiilhfeyzinkabulneiaretedilmitir. Kulungizlilii,kulunzndetoplanmbulunangizlilikhazinesindertlbulunanilhilerdir.Sevgi ninhatrlanmashakkndaitebn'lFrz'ndedii:phesizO'nunzikredilmesivecddourur,evki artrr,muhabbetikemleerdirir,akafaydasalar,delilikverir,dehetiartrrveKmillerinzlerinde ve vsl olanlarn ruhlarnda muhabbetin mkemmel neticelerinden olan baka eylere de sebep olur... bn'lFrz'n: Asma yaratlmazdan nce sarho olduk, demesi, bu beer suretine girmezden nceezeldeAllah'ngzelliikarsndadeliyednmemizdir., Buradanuneticekarki,DvdulKayseryegrelhAkveSarholukinsannAllah'nCeml veCell'ikarsndaduyduuheyecanvederinsevgidir.nsandahabudnyayagelmezdennceAl lah'nilminderuhenvarken, Ben sizin Rabbiniz deil miyim? sorusuna Evet, diyerek Allah' mahede etmekle sarho olmutur.nsanbudnyayagelincebusarholuunuancakAllah',lisanyla,kalbiyle,ruhuylavezy le yapt zikirle yeniden hatrlayarak bu dnyada da ilh sarholua debilir. Bu sarholuun ve aknsuyuvearabAllah'daimekildehatrlamakveanmaktr.

202YAZILAR

DvdulKayseryegre,lhSevginineitlerivederecelerivardr: 1. Zat Sevgi. Bu, lh sevgilerin en ycesidir ki, Allah'n Zt'nn idrak edilmesinden doan sevgidir. 2. SfatlarnSevgisi.Bu,lhsfatlardanbirininistenmesindenvevastaklnmasndandoan sevgidir. 3. simlerin Sevgisi. Bu, lh isimlerinin birinin istenmesi ve lh Aka vasta klnmasndan doansevgidir. 4. FiillerinSevgisi.Allah'nunlarnntalepedilmesiyledoansevgidir. 5. EserlerinSevgisi.Varlklardatezahredensevgidir. 3TevhdVeeitleri: Tevhd, Allah'n Birlii'ni, insann aklen ve dil ile kabul etmesi ve kalben tasdik etmesine denir. Tevhd,btnslmdnrlerinin,zellikledemutasavvflarnzerindedurduklarbirkonudur.Bir mutasavvfolarak,DvdulKayserdaeserlerindebukonuyuelealmtr. DvdulKayser,Tevhd'iikiksmaayrarakszebalar. Bunlar: a. AvamnTevhdi; b. HaslarnTevhdi. Avamn Tevhdi: Avam (Halk)'n tevhdi, insann dili ile, Kelimei Tevhd'de olduu ekliyle Allah vardr O'ndan baka Tanr yoktur demesi ve kalbiyle buna inanmas ve tasdik etmesidir. Dvdul Kayseryegrebutevhdlerinenaamertebesidir.Bylebirtevhdonagremantkbirkyaslama ve istidlal yoluyla veya Peygamberleri taklit etmekle elde edilir. Ya da bu iki yolun birletirilmesiyle eldeedilir.BununiinDvdulKayser,eerbuhalkntevhdi,birinciyollaeldeedilirseonuistidlali tevhdolarakadlandrr.Eerikinciyollaeldeedilirsebununakltevhdolarakadlandrr.Eernc yollaeldeedilirsebunudaistidllnakltevhdolarakadlandrr.Btnbunlarailveten,eerinsan sadece mantk yollarn deil, bunlarn tesinde akl bir dnce ile Allah'n Birlii'ni tasdik ederse, DvdulKayseronunbutevhdinideistidllakltevhdolarakadlandrmaktadr. c.HaslarnTevhdi:Haslar(Sekinler)'ntevhdi,sadeceaklvemantkyollarylaulalpdilvekalb ileyaplanbirtevhddeil,aynzamandahayattauurlahissedilenbirtevhddir.Bumutasavvflarve Allah'ayaknolaninsanlarneldeettikleritevhddir.DvdulKayser,HaslarnTevhdi'nimertebe yeayrr: a.FiillerinTevhdi:Bu,insannkendifiillerininkaynaolarakAllah'nfiillerinigrmesivekendifiil leriniO'nunkilerdeyoketmesiveO'naircaetmesidir.BakabirdeyilekendifiillerindeAllah'nfiille rineehdetetmesidir. b.Sfatlarn Tevhdi: Bu, insann kendi sfatlarnn kayna olarak Allah'n sfatlarn grmesi ve kendisinkileriO'nunkilerdeyoketmesidir.Bakabirdeyile,kendi sfatlarndaAllah'nsfatlarnae hadetetmesidir. c.Zt'nTevhdi:Bu,btnvarlksalAllah'nZtveVarlndankaynaklandnbilmekvegerekte Allah'nZtveVarlndanbakagerekbirztvevarlnolmadntasdiketmektir.Bakabirdeyile insannkendivarlylaAllah'nZtvevarlnaehdetetmesidir. DvdulKayserbueittevhdiberaberce,yaanantevhd(etTevhdu'uhdiyye)olarak adlandrr.nkbutevhdlerdeaklvemantkyerineinsannkalbiyleveuuruylayapttecrbe leresastr. Burayakadaranlattklarmzdan,DvdulKayseryegretevhd,yadin,yamantkveakl,yada varlksal(ontolojik)temellidir.Dintevhd,insannPeygamberlerinvedinlerinretilerinitakipede rekAllah'nBirlii'nikabuletmesidir.Mantkveakltevhdise,insannkendidncelerininkendisini Allah'n Varlna ve Birliine gtrmesidir. Ontolojik tevhd, insann kalben ve uurlu bir ekilde Al lah'tanbakavarlkolarakhibirvarlnolmadnayakneninanmasvebilmesidir.

203YAZILAR

CDVDULKAYSER'NNTESRLER DvdulKayserninbykvenemlibirilmahsiyetesahipolduunugsterenbakabirhusus da,onunkendisindensonrakibirokMslmandnreolantesiridir.Onunbutesirigeicideol mam,butesirbugnekadardevametmitir.Kendisindensonra,zelliklebn'lArab'ningrlerini anlamakisteyenhemenherkes,isterTrk,isterranl,isterArapolsun,onunFussu'lHikemzerine yapt erhini el kitab olarak kullanmlardr. Dvdul Kaysernin tesirlerini aada olduu gibi, ksacagrelim. 1TrkDnrlerineTesiri: Dvdul Kaysernin tesirleri daha ziyade Matla'u Hussi'lKelim f Ma'n Fussi'lHikem adl eseriyle olmutur. Bu erh, daha yazarn kendi zamannda Altn Ordu Devleti'nin merkezi Saray'da okunmaya balanmt ve bylece onun hreti ilk defa Anadolu'nun dna da tamt. Orada, Ali eyh Rukneddin Ahmed (lm. 1381) adl bir mutasavvf ve dnr, yapt yeni bir Fussu'lHikem erhinetemelolarakKayserili'ninerhiniesasalmtr. Bilebildiimizkadaryla,AnadoluluTrkdnrlerdenDvdulKayserzerineilkaratrmaya panlardanbirisi,mehureyhBedreddinSimv(13681420)'dir.O,DvdulKayserninFusserhi zerinebirerhyazmtr.Bugnekadarhenzelegemeyenonunbuerhi,belkiMatla'uHuss'un btn metni zerine deil, onun Mukaddimesi zerine olabilir. Dvdul Kayserden etkilenen XV.,XVI.veXVII.yzyldnrlerininbandaMollaFenrveKutbeddinznik'densonra,BalEfendi (lm. 1552), Abdullah Bosnav (lm. 1644) ve smail Hakk Bursev (16531725) gibi kimseler gelir. Kayserili'nin Trk dnrlere etkisi, daha sonraki yzyllarda da devam ederek gnmze kadar gelmitir. Mesel, XX.yzyln ortalarnda Kayserili'nin Fuss erhi hl nemini srdryordu. Dr'l Mu'allimnmektebindeokurken,kendiisteiylezmirlismailHakk(18691946),hocasAhmedAsm Bey'den Fuss zerine ders almay arzulaymca, hocasnn hususi derslerinde Dvdul Kaysernin erhinidekullandnsylemektedir.(37) 2ranlDnrlereTesiri: DvdulKayserninranldnrler zerine tesiridahadabykolmutur.Kayserili'yeilgidu yanbudnrlerdenilki,pesizHaydarAmol'dir.Taberistan'nmerkezimol'de1320ylndado an bu byk i kelamcs ve mutasavvf, Dvdul Kayseryi velilik konusunda tenkid etmise de, zellikle varlk anlaynda ondan ok faydalanmtr. Nassu'lNuss, Nakdu'nNukd f Ma'rifeti'l Vcd ve Cmi'u'lEsrr adl eserlerinde Dvdul Kayserye oka atflarda bulunmutur. Kayseri li'nin, Nurbahiyye tarikatna mensub emseddin Mhammed Gilan Lhic (lm. 1506) zerinde de tesirivardr. Dvdul Kaysernin fikirlerinden yararlanan baka bir ranl da, mehur filozof ve XVI. yzylda rkiliineniyitemsilcisiolanMollaSadrairz(15711640)'dir.Eevhidu'rRububiyyeveEl Asfaru'lArba'a adl eserlerinde bu tesiri aklkla grmek mmkndr. Eevhid'i yaynlayan A tiyn'yegre,bueserinbirinciblm,adetaDvdulKayserninMatla'uHuss'ununMukadime sinin bir erhidir. zellikle Molla Sadra varlk anlay konusunda Dvdul Kayser'tan ok yararlan mtr.MollaSadra'nnbuevhidadleserinebirhaiyeyazantalebesiHacMollaHdiSebzivrve MollaDamvardde,Kayserili'denetkilenenranldnrlerarasndadrlar. 3ArapDnrlereTesiri: DvdulKayserninArapdnrlerizerinedeetkisivardr.Onunbuetkisi,imdikibilgilerimize gre,ilkdefa,XV.yzyldayazldsanlanveyazarkesinolarakbelliolmayanMecmu'auIBahreyn adlbireserdegrlmektedir.emseddinbnNasrelSicz'yeatfedilenbueser,DvdulKaysernin Fusserhindenetkilenerekyazlmtr. MevlevveNakibendiyyetarikatnamensupmehurSuriyelimutavassfAbdlnNablus(lm.

204YAZILAR

1731) ile Cezayir'in lmsz kahraman mutasavvf elEmirAbdlkdir (18061883)'de, Kayserili'den etkilenmi olan dier Arap dnrler arasndadrlar. ElMevkf adl mehur eserinde Abdlkdir eitlivesilelerleDvdulKayseryeatflardabulunmutur. DVDULKAYSER'NNTAHKKUM''LHAYTVEKEFUESRR'ZZULUMTADLIESERNN TERCMES AESERVETERCMESHAKKINDABLG Bal,HayatSuyu'nuncelemekveKaranlklarnGizlilikleriniAakarmakeklindeterc meedebileceimizDvdulKayserninhenzelyazmashalindebulunanbukkeserinin,imdiki bilgilerimizegrednyadaikinshasvardr.Birincisi,NuruosmaniyeKtphanesi2687/2numarada kaytldr.kincisi,PrincetonniversitesiKtphanesi'ndekiGarrettCollection'uiinde731numarada kaytldr'. Eserintercmesini,NuruosmaniyeKtphanesi'ndekinshasndanyaptmziin,bunshayta ntalm.2687nolumecmuann2.kitabntekiledeneser,mecmuann139.sayfasnnbandabalar, 148(a)sayfasnnsonundabiter.Normaldehersahifede17satrvardr.ls:iten18,5x11,5mm.; dtan23x15mm. Okunakl bir nesih hattyla yazlm olan bu nsha, yazarn asl nshas deildir. nk adn zik retmeyennsih(kopyaeden),148(a)sayfasnda,yazlmas732H.senesininseferaynnortasndaki cuma gn biten yazarn kendi nshasndan, 741 H. senesinde naklettiini ve yazarn kendi hattn kopyaettiinibelirtir. DvdulKayser,eserin143(a)sayfasndakendiFusserhininMukaddimt'nabiratfyaptna gre, bu eserin sz konusu erhten sonra yazld ortaya kmaktadr. Dvdul Kayser bu eserini, 141(a)sayfadakendisindenmaddyardmgrdnbelirttiiveKadolanMahmdibnMuhammed ibn Abdlaziz'e ithaf etmitir. Eserin 141(b) ve 142(b) sayfalarnn sa kenarlarnda birer dzeltme notlarvardr.Ayrca147(b)sayfasnn altkenarnn gayetsolundasonradanbirokuyucu tarafndan yazlmolduuanlalanOsmanlTrkesiylebirnotvardr.Buraeksik.Varkigrnyoreklinde okuyabildiimizbunotu yazanokuyucubylecebusayfannsoncmlesindensonrabirkopukluun olduunu belirtirken, o sayfada Dvdul Kaysernin Hzr'n dnyada bugn madd bedeniyle var olmadnancakuhrevbedeniylebirandaeitliyerlerdeeitliekillerdebulunabileceieklindeki grne itiraz etmektedir. Ayrca baz sayfalarn alt kenarlarnda su izleri vardr; fakat bu durum harfleriveyakelimeleriokunmayacakderecedebozmamtr. Eser,yazarnnbueserininiinkalemealdnbelirttiivebukonudabazbilgilerverdiiniifade edenbirnsz,drtGirivebirdeeserinesaskonusununilendiiMaksat(Sonu)ksmndanolu maktadr. Eserin tm hacmine oranla, nsz ve Giriler olduka uzundur. Sonu ksm ise olduka ksadr. Eserin konusu, Muhammed ibn'lSayrf elCl adl bir sfi huzurunda topland belirtilen, DvdulKayserveeserinikendisineithafettiiKadMahmd'undahzrbulunduubirilimmecli sindetartlmolanHzrvedurumumeselesidir.BumeseleninesasnHzr'nbirnebi(peygamber) veya vel olup olmad, bugn d dnyada yaayp yaamad sorular tekil etmektedir. Dvdul Kaysereserinnsz'ndebirokkimseninHzr'nbirvelolduunuveddnyadamaddbedeniile heranyaadnsylediini:Fakatazkimseninbunakarlkonunbirnebolduunuveartkddn yadayaamadnsylediklerinizetlemektedir.DvdulKayser,bumeseleninancakbaznbilgi leresahipolduktansonradahaiyihalledilebileceineinanrvebumaksatladaesaskonuolanHzr meselesinielealmadanncegirilerdegereklinbilgileriverir.Bugirilerdenbirincisi,nbvvetve velayethakkndan;ikincisiHayatSuyu'nunaklanmashakknda;ncs,karanlklarnincelenmesi hakknda;drdncs,karanlklardanaslyrneceihakkndadr.Sonu,ksmndaDvdulKayser ounluunfikrininzddnaaznlauyarakHzr'n,Hz.Musa'nneriatnatbiolansrailoullarnn nebilerigibieriatgetirmemibirnebolduunu,aznlnzddnaounluauyarakonunyaadn, fakat herkesten ayr olarak da, onun madd bedeniyle deil melekt veya uhrev diye adlandrd. madd olmayan bir bedenle yaadn syleyerek bu meseleye bir zm getirir ve eserini bylece

205YAZILAR

bitirir. Dvdul Kaysernin kendisi bu eserini Tahkku M'i'lHayt ve Kefu Esrri'zZulumt olarak adlandrlmasna ramen, eserin esas konusu Hzr olduundan bu eseri kopya eden sonraki kiiler, Risale f Beyni Ahvli'lHzr veya sadece Hzr Risalesi eklinde isimler vermilerdir. Bu farkl isimlerdendolay,bazkaynaklardaTahkkuMai'lHaytileRisalefBeyniAhvli'lHzrayriki eserolaraktelkkiedilmektedir. TAHKKUM''LHAYTVEKEFUESRR'ZZULUMT HAYATSUYUNUNCELEMEKVEKARANLIKLARINGZLLKLERNAIAIKARMAK EsirgeyenveBalayanAllah'nAdylaGlveKuvvetliAncakAllah'dr. Zengin, Tek, Zt ile her eyden Mstani olan (Hi bir eye muhta olmayan); Bir, Ferd, btn isimlervesfatlarlaNitelenmiolan,btnmertebelervevarlktabakalarndakigrnlerdeTecelli eden, karanlklarn zndeki Hayat Suyu ile arifelerin kalblerini Yaatan, sevenlerin ve sevilenlerin ruhlarniradlmlehayatkaynanaYnelten,mucizelervesalamdelillerlegrevliPeygamberleri niGnderen,eitlievkvetecellilerleevliyalarnaYolgsterenAllah'ahamdolsun! EngzelselmlarveengzelvglerleAllah,EfendimizMuhammed'iveailesineselmlasn! En yksek derecelere varm, en kuvvetli deliller ve belgelerle temizlenmi, okluk znde birlik yolunaulam,enyksekmakamlarveenycecennetlerkazanmashabndandaAllahrazolsun! Zayf kul, Rabbinin ltif rahmetini isteyen Dvd ibn Mahmd ibn Mhammed elKayser, Allah kendisiniveebeveyninibykaffileaffetsin,bundansonrayleder: limlerin,Allahonlararahmetetsinveonlardanrazolsun, Hzr aleyhisselmn neb veya vel olup olmad, bugn d dnyada yaayp yaamad hak knda gr ayrlna dtn grdm. Onlarn ounluu, karanlklardaki Hayat Suyu'ndan i miolmasndandolayHzr'nddnyadamaddbedeniyleheranvarolanbirvelolduunusa vundu.Azonunbirvelolduunuvebugnddnyadamahhasolarakvarolmadnsavundu; hlbukionlarntaklitileriisehaberlerverivayetlerdegeenbukaranlklarnbuhissedilirkaranlk larcinsindenveosu'yundamaddyapsitibariyleiilenbusucinsindenolduunusanyorlar.Nite kimbuhususiyetondadavardr.Btnbukimselerinherbiriningrnndorubirynvardr. Bu tartma, byk mevl, ok bilgin efendi, fetva ve takva alameti, olgun yol gsterici, sonraki alimlerinenstn,ariflerinvekiflerinensaf,gkyznnhakikignei,tarikatmensubukimse lerin kalblerini aydnlatan, ilh nurla varlklar kavrayan, eyay olduu gibi gren, millet. Hakk ve dinin gnei Muhammed bn'lSayrf elCl ki isteyenlere Allah onun fetvalarn bereketli klsn, dnyaveahiretteonuisteyenekavutursunninhuzurundageti.Onabukitaptaiaretedilensr lardanbendeolanlarnbazlarnsylemitim.FakatoMeclis'teoszlerinincelenmesinitamamlama imkn bulamadm. Halbuki isteyenlere faydal olabilmek ve yol gsterilmeyi bekleyenler neticenin haslolmasiinbukonudakararvermeyebalamak,bitirmeyiveincelenmesindederinlemekszn tamamlanmasngerektiriyordu.Bukonudakalblereifaverecekolaneyiyazmamveonunlakonuyla ilgilibtngzlverumuzlueyleriaklamamhatrmadt.Bumeseleyitekraronaarzetmembir eit edebsizlik olurdu. Bundan dolay meselenin aklanmasna, kinatn Yaratcs doru ve isabetli grilhamedenAllah'danyardmdileyerekbaladm. Maksadabalamadannce,meseleninincelenmesiniaklaycvezmntasdikinegtrengi rilerkoydum. Birincisi,PeygamberlikveVelayethakkndadr. kincisi,HayatSuyu'nunaklanmashakkndadr. ncs,Karanlklarnincelenmesihakkndadr. Ddncs,Karanlklardayrmeeklihakkndadr. O halde, bu mnlar bilen herkes, kutsal metinlerde (elMesn) zikredilen Hzr'n makamn yaknenbilir,gizliliklerikendisinealrvenurlarortayakar.Bylece,hakikhayattanbirhazzasahip olurvesonsuzzamanlardabakkalr. Bu kitap, ismi muhtevasna tekabl etmesi ve ilm mnsna uygun olmas iin Tahkiku M'i'l HaytveKefuEsrri'zZulumtolarakadlandrld.Kitabnyazlmasbitincevegzdengeirilmesi

206YAZILAR

sonbulunca,onu,Sadru'lA'zm,bykefendi,leminkadlarnnenkads,serdavranasahip,b tngzelahlklarkendindetoplayanAllah'nhidyetvetevfikinemuvaffakolmu,O'nunadaletve inayetinitemsileden,bilgisiylevebenliiylekadlkmakamnereflendiren,dncevebilgisiyleilim meclislerinissleyen,millet,HakkvedininvnclkabnalykMahmud'asundumkio,affedilmi merhumKad,HakkvedinindayanaMuhammed'inoludurkiodabykefendi,ikilemdekadla rnenkads,milletvedininAbdlaziz'inoludur.Allahgemilerininkabirleriniaydnlatsn,gele ceklerinikatkatzenginetsin!Benimzerimdekibazhaklarsebebiyle,gzelydileonlaranarmve gemitikemaddyardmlariinengzelkrleonlarakrederim.MahmdibnMuhammedibn Abdilazizszkonusumanakaaveincelememeclisindehazrdvebendenikigrtenhangisinin kabulvetasdikedahalykolduunubekliyordu.GlvekuvvetliancakAllah'dr.Yardmistenenve kendisinesnlanO'dur. BRNCGR:(PEYGAMBERLKVEVELLK) I Bil ki, nbvvet (peygamberlik), haber demek olan nebeeden veya saknma demek olan nbvvedentremitir.Buikimndaneb(peygamber)devardr;nko,ilhhaberlerveonla rnhususiyetlerindenhaberverirveeytanfsltlarveonlarnhilelerindensaknr. II Deyim olarak nbvvet, ilh emirle, d dnya ile ilgili gizli mnlarn ve er' hkmlerin peygamberevahyedilmesiolaydr.Ohaldeneb(peygamber)Allah'nemriyle,insanlarezeldekendi leriiintakdiredilmiyetkinliearmakiinilhZt'tan,zatsfatlardan,gizlimnlardanveer' hkmlerden haber veren demektir. Neb, byk resuller (peygamberler) gibi eriat getiren olur; Ms(A.S.)'meriatnatbisrailOullarnnPeygamberlerigibiolmaz.Ozamannbvvet,teyidive tevfikiyledesteklenmikulhakkndaAllah'nverdiibirgrevdir,ilmiezeldekiSabitzdebununbir karlvardr. IIIVellik,yaknlkdemekolanveldentremitir.Deyimolarakvellik,Allah'ayaknlkveilh ahlklaahlklanmademektir.Genelvezelolarakikiksmaayrlr.Genelvellik,Allah'n:Allah,ina nanlarndostudur(Kur'n:Bakara,257)yetindebelirttiigibisalihamelileyenherkesemildir. zelvellik,Allah'dayokolanveOnunlayenidenvarolankimseyeaitbirzelliktir.Ohaldevel,beer sfatlardanyokolmuveilhsfatlarlasfatlanmaileyenidenvarolmukimsedir. IVNbvvet (peygamberlik) Allah'n Zahir ismindendir. Vellik ise Btn ismindendir. O halde vellik,nbvettinbtn;nbvvetdeonunzahiridir.Bununiinherneb,veldir;fakathervel,nebi deildir. Nebi, btna taalluk eden velilii ynnden istidadnn istediini Allah'dan alc olduu, gibi zahire taalluk eden nbvveti ynnden de mmetine tebli edicidir. Neb, nbvetti olmayan veldendahaereflidir.Eernebninvellikcihetinbvvetcihetindendahaerefliise,ozamanvelli incihetiHakk'a,nbvetinincihetihalkaynelikdemektir.Nebvevelninherbirivastalveyavas taszolarakilhHazret'tengizlimnlaralanveonlardankendisineinananlarahaberverendir.An cak velnin zddna neb ald haberleri tebli etmekle grevli, emredilen ve yasaklanan hereyle hkmedicidir.BununAllah:EyResul!Rabbindensanaindirilenitebliet'(Kur'n:Mide,67) Sanaancakteblietmekder'',Sen,sadecebiruyarcsn'eklindebelirtmitir.tebunun lanebveldenayrlr.Vel,isternebninaldnAllah'danalabilenbykvellerdenolsunisterolma sn,zahirynndennebyetbiolmasgerekir. EvliyalardanKutb, kimm,Drtler, yediiklimiidareylegrevliYediBudel(Abdal) veonlarndevamyzaltmlargibizamanabalolmayanlarvardrki,eksiksizvefazlaszKya metGn'nekadar(silsilevolarak)devamederler. eyh'kiAllahondanrazolsun,genibirekildebunuFutuhttaaklad,srlarylabirliktemer tebelerinizikretti.Sznznanlattk,uzatmaktankorkarakteferruatagirmedik.phesizAllah eniyibilenHkmdardr. KNCGR:HAYATSUYU'NUNAIKLANMASI

207YAZILAR

IBilki,su,okakc,hissedilircevheriinkullanlanbirkelimedir.bnAbbas'nAllah'nGkten birsuindirdik'yetindekisuyu,ilimolaraktefsirettiigibi,suileilimkasdedilir.Aynekildeonunla KllHeylkasdedilir,kibu,harflerinkyerlerindekititreimiesnasndainsaniharflervekelimele rinsuretleriinsannefsindemeydanageldii gibi,ilhkelimeler veharflerinsuretleri kendizerinde meydanagelmesindendolaymutasavvflarndilindeRahmnNefesolarakdaadlandrlr. IIAllahTel:Arsustndedir'diyor.Ar,mlktr.phesizmlklemininsuretlerimelekt leminin zerindedir. Ayn ekilde onlarn hepsi btn suretleri tayan Heyln Cevher zerinde hslolmutur.EerAr,yedigkstndekiKrsFeleininstndeolanAtlasFeleiveSustnde olanAteveHavakresidirdersek,budahancesylediimizeelikitekiletmez.nkbusuyun suretiaynekildebuHeylnCevherzerindedirveaklclbtneyadadr.Nefesin,nefesveren den manev ve madd bilgiler kazand gibi eyadaki hayat, hakik hayatn asl olan Rahmn Haz ret'tenbucevherikazanmaklahakikbirhayatadoruyolalr.BununiinAllah'nResulsalatve selm zerine olsun ashabiyle el skrd, tbin, ilk Mslmanlar ve slihler ki Allah onlarn hepsindenrazolsunduadansonrahastaarkadalarzerinefrrlerdi.AllahTel'nnKabark Denizyanitakn,szndekidenizinsuiinkullanlmasO'nunAr'sustndedirszndekisu dan kasdn Heyln Cevher olduunu sylememizi dorulamaktadr. O halde Heyl, hibir eyin suretindenboolmayacakbiimdebtneyannsuretiyledoluolaneydir. IIIOhaldehakikHayatSuyu,nurnvekaranlkolanperdeleriamvebeerkirliliklerden temizlenmi kuts kiilere, ok bilen ve haberder olan Hazret'ten akan Lednn lim demektir. Bu akccevherin,hayatszherhangibircevherolduusanlmasn.Ddnyadabirvarlasahipolanher eyinbireithayatvardr.BusznanlamnMukaddimtuerhi'lFususdaakladk.phesiz hayat,canlvarlnvcudundagrnr;buvcudunyokluuyla,gizlikalr.Gizliliimutlakolarakyok luunugerektirmez.BununiinAllahTel:GkteolanlardayerdeolanlardaAllah'tesbiheder ler'O'nuhamdiletesbihetmeyenhibireyyoktur;fakatsizonlarntesbihlerinianlamazsnz' Anlamayanlar, Hakk ve srlarndan, varlk ve bazlar dierlerinden farkl almetler ile tezahr etmi nurlarndan gzleri perdelenmi kimselerdir. Kalbleri aydnlanm ve hakik hayata kavumu, mkefeehlinegelince,btnvarlklaryaayanvetesbihedicigrrler.bnMes'udAllahkendi sindenrazolsunYemekyiyordukvetesbihiniiitiyordukdedi.Tesbihediciolmak,ancakyaa yanolmaklaolur.eyhimiz'Allahkendisindenrazolsun iniyaatan,lo'anhervarldirigrrdedi. IV Bu mnnn hakikatini, ancak hayatn hiss cismn ister cisim basit ister mrekkep olsun, nefsn, kalb, ruhan ve akl mertebeleri olduunu bilen bilebilir. Bu mertebelerin en yksei Tek lik'teki Ztn varl olan Zat Hayat'tr; sonra isimler mertebesi olan Birlikteki hayattr. phesiz akl cevherinhayat,hisshayatcinsindendeildir.Enaahayatmertebesihisshayattr.Hayat,merte belerininenykseinekullanmaenaasnakullanmaktandahadorudur.Dahasonraonaenyakn olanlar gelir. En yakn, temiz ruhun ve aydnlanm kalbin hayatdr. Bu ancak yakni ilim ve hakik uhdileolur.Bununiinkfirler,hisshayatladiriolmalarnaramen,Allah'nuyetlerindebelirtil diigibi:SenllerephesiziittiremezsinSen,kabirlerdeolanlaraiittiremezsinSardrlar, dilsizdirler, krdrler, bu yzden akl erdiremezler l olarak kabul edilmilerdir. Hiss kuvvetleri olmasnaramen,kfirleriniitmeleri,grmelerivednmelerikrelmitir.Bunlarnyokluusebe biylevarlklarmkemmelolmasnaramen,hakkinkrlarveirklerivardr. VBakhakikhayatdiyenitelenenhayatagelince;bu,arifelerehslolanilmhayat,cebertve melekthayatacinsindenolanenmkemmelhayattr;geicidnyahayatdeildir.Bununiinlyas aleyhisselmhakkndameleklereveonlarnderecelerinikazanncayakadar,onaltseneuyumadanve yemeden kald, dendi. Bu dnyev grnmdeki madd bedende, bu dnyev grnmdeki hakik tabiatnnyokluuylaahsnebediyenlmeyecekekildekalmasmmknolmamaklabirlikte,uhrev grnmdekivarlylaahsebedvedaimolabilir.saleyhisselmgktediridir,nkuhrevibe denledir. Bunun iin Allah, Beni aralarndan aldnda onlar sen gzlyordun. Sen her eye hitsin(Kur'nmaide,117).Sylediklerimiz,anlamakisteyenlereyeterlibirincelemeveiaretdeildir. BakYaayanphesizAllah'tr.VeO'nundndakihereylmlfnidir.

208YAZILAR

NCGR:KARANLIKLARINNCELENMES IBilki,nurvekaranlkikizteydir.Nur,kendisigrnenvebakasngsterendir.Karanlk,onun kartdr;kendisigizliolan,bakasnvehakiknurugizleyendir.Hakiknrvebtnnurlarnkayna, ilm ve haric varlklarn kendileriyle grndkleri olusal varln ve ilm nurun kendisinden geldii ilhZt'tr.AllahTel,yette:Allah,gklerinveyerinnurudurdemitir.Allah'nimknilevasf lanmasveRahmannuruylavcibolmasnisbetinde,Allah'nBakaveDierisimlerineyklenenher eyde Allah'n Zt iin, kendisiyle Mutlak nurdan ayrld greli bir karanlk ki bu, Peygamberin Allah, yarl karanlkta yaratt, sonra zerine nurunu serpti o nuru elde edebilen kurtuldu, elde edemeyendallettekaldeklindekiszyleiaretettiiimknkaranlktrvekendisiyleperdelen diizatvevcudbirnurvardr.BununiinAllahTel:O'nunnuruiindekandilbulunanbirfene rebenzeryetindeherbiryaratktabulunannurmertebelerineiaretvardr.Ohaldekandiliinbir nurlulukvecamiinbirnurlulukvardr.Bundandolay,herikiside,nurnparlakyldzlarabenzetil mitir. Sonra Allah: Neredeyse, ate demese bile, yan kendisi aydnlatacak dedi; bu, yadaki nurluluunvarldemektir.SonraAllahNurzerinenurdurszilebunuaklad.BununlaAllah'n aslnaakdelilbulanKendisi'nekavuur;Allahdilediininurunakavuturur IICeberutvarlklardanheybetlimeleklervenurluakllarnilksaflarndakivarlklargibi,kendisin deimknynazalanhereyinkaranlarlarvenurluluuartar.Sonramelektvarlklardanntk mcerred nefisler, madd nefisler ve onlara bal olan varlklarn snflarndan onlara derece derece daha yakn olanlar gelir. Cisimlerde olduu gibi, kendisinde imkn yn artan hereyin, nurluluu azalrvekaranlartar,BununiinAllahResul:phesizAllahiin,nurdanvekaranlktanyetmi binperdevardr.Eeronlarkaldrsaydyaratklardanyardmkendisineulamayannyznnizleri yanarddemitir. IIIAllah,perdelerinurluvekaranlkolmakzereikiyeayrd.Yksekruhanvarlklarnkaranlkla r azaldka ve Yaratanna yaknlklar sebebiyle idrak edilememeleri ynnden o perdelere nurn perdeler denir. Cisimlerle, karanlk kesfleir. Nurun mertebeleri gibi, karanlklarn da mertebeleri vardr.Yeryznngneednkksmnnnaslklaaydnlandngrmyormusun?Sonrabunu, aydnln zayflad ve hissediriliinin azald yansmayla aydnlanm ksm takip eder ve nihayet gneincismindekiakartolankuvvetlikaranlkksmgelir. IV Nurlar, akl, ruhan, manev ve cismn olduu gibi, karanlklar da ayn ekilde akl, ruhan, manevvecismnolur. Birincisiilhnurlaaydnlanmaklnnurunakartolanvehimlekarmaklnkaranlgibiolur. kincisi,beerpislikvebalardanarnmkutsruhlarnnurunakartolan,mriklerinvekffarn nurlargibiaydnlanmasmmknolmayankirlivekararmcesetlerdekihapsedilmiruhlarnkaranl gibiolur. ncs,tevhd,imnvegzelamellerinnurlarnakartolan,irk,kfrvegnahkaranlgibi olur. Drdncs,gne,ayvedieryldzlargibiaydnlatccisimlerinnurunakartolaneyaytayan arznkaranlgibiolur. V Ohalde,karanlklarnenyksekmertebesi,kirliakllarn,mrikvekfirruhlarnkaranldr. Sonra manev karanlklar gelir; sonra da cismn karanlklar gelir. Bunun iin Allah'n Resul dnya atei hakknda: O yetmi defa ykand sonra dnyaya indirildi' dedi. Bunda, uhrev nurn atein, kyaslanmayacakkadarbuatetenyakmakuvvetindevetesirdedahaiddetliolduunaiaretvardr. Aynekilde,ruhankaranlklarda,buhissvecismnkaranlktan,perdeolmadadahakuvvetli,giz lemededahabykveiddetlidir. VIYeringlgesi,tepesiayfeleindendahayksekolanvetabanarzdabulunanhunieklindeki birkaranlktr.Yaklakolarakarznyars,gnennyokluusebebiylekaranlkolur;dieryars veyayardanfazlasgneednklyleaydnlktr.Lakinarzkuatangnefeleinehareketverici Atlasfeleiningnlkhareketisebebiyleherikiksmdakinurvekaranlkdevamlolmaz.Yardanfaz lasdedik;nkastronomiilmindegnekresiyerkresinin164misliolduuaklanmtr.Eerbu bilgi doruysa, yardan fazlas gnee dnk olur ve aydnlanr. O halde yeryznde gne nn kendisine ulamad hibir ey yoktur. Evet, gndz uzun olan Kuzey Kutbu gibi baz blgelerde, gnediskiyuvarlaklar,gndzvegecesialtayolur,nkhaddnoktasndakigneazammeyli

209YAZILAR

nekadaraygeerveinihalindenbatnakadardaaygeer.nihalindekignein,enuzak noktaya ulancaya kadar baka bir ay daha gemez ve sonra ufka ular. Bu blgede gndzleri scakln okluu ve gecelerin soukluunun okluu sebebiyle canl az bulunur. Arzn Gney Kut bu'ndakiblgelersuiindeolup,oradakaranlkgrlmez.KuzeyKutbu'ndakiyerdekaranlkdevaml deildir.KuzeyKutbu(denizininbazbatblgelerindeouzamansubuharlarnnokluuylasisbu lunur.Oradagneazalr;fakatkatbirkaranlkolmaz.Bukonudailmiolmayanbumnyanla maz.DoruyueniyibilenAllah'dr. DRDNCGR:KARANLIKLARDAYRMEEKL I lerinde yrnen karanlklarn hiss karanlklar cinsinden olmad aklandnda, onlardan kastn,ruhanvemanevkaranlklarolduuortayakt.Bukaranlklarhakikatlarvebtnlarkendi sinden ienin asla susamayaca ve iki lemde diri ve mes'ut kalaca Hayat Suyu'nun kayna olan Rahmn Nefes'te son bulan varlklarn varlksal karanlklardr. Bu su, herkeste vardr; fakat perde lenmiler bunu anlamazlar. Derin eyh Evhdddin, Allah srrn kutlu klsn, baz Farsa iirlerinde yleder: Eygnl!Mnlarsrrnnszsendedir, Aradnoey,sendedir, Kendibedenininkaranlklarnidrket, HayatSuyusendeolduuhalde,lyorsun. HayatSuyu'nazevklivevicdanbirekildeulamak,ancakgayretigerektirenfena,bakaslkla(el gayriyye)sfatlanmaygerektirenbelirlenmeveAllah'nvaredicisfatylavasflanmayoluylaolur.Bu da,ilmisuluktaaklananbtnmakamlarvemenzillerikatetmeyleolur. IIOhade,gzdenhibireyingizlikalmayacakekildebumakamlaraulamaynteminiksaca aklayalm.Derizki:TasavvufyolundaYryen(slik)yabalayan,yaortadaolan,yadasonaulam kmil birisi olur. Balayan, nefis menzilinde yrr. Ortada olan kalb menzilinde yrr, sona ulaan kmil,ruhmenzilindeyrr.Yryenin,bumakamlarkatetmedeveAllah'nztndanperdelerikal drmada bu mertebeyi derinletirmeden baka hibir eye ihtiyac yoktur. Bu mertebe, tm yrmenin(slkun)yntemidir. IIIBalayannyrmesi,ncealtrmaveuyanklkla,sonragnahlardantvbe,ibadetleriile mekleAllah'adnme,sonravera,zhd,takvavebenzerieylerleolur.Eerkalbinde,irade,tevekkl, rz, teslm, ii Allah'a brakma, korku, huu ve huzu hsl olursa o zaman nefsin makamnn fenas kemleerer.Budafiillerdefenadr.lhsfatlarnylaaydnlanrveonunlakalbinurlanr.Kendisi ne, muayene, mkefe, mahede, marifet, yakn ve bu makamlardan benzer eyler hsl olur. Ve bununlafiillerdefenatamamlanr.Bylecenefistoprandabulunannefsnsfatlarnkklerikurur. Sonra eer, hakik sevilenin sfatlarnn nurundan yaratcsn isteyen kuts nefis bir ey isterse, Zat cemlinnurlarzuhurederse,ondaevk,itiyak,vecd,sukr(sarholuk),zevk,ak,muhabbetvemev cehslolur.Sevileninsfatlarndaseveninsfatlarnnfenlylasfatlardafenademekolankalbfena haslolur.SonraeerZt,Birlik,bakalkveikiliktenuzakKahhr'latecellieder,seventamamenyok olursa zat Teklikle Hakk'n grnmesi vastasyla seven sevilenin znde yok olursa, o zaman zatta fenademekolanruhanfenahslolur.Sonraeerfenanngrnmesitamamenyokolursaveasalet ilebakaslktesirikesilirseilhztBugnhkmranlkkimindir?GlveTekAllah'ndrnidasiy letecelliedervebylece deyryene byk kyamethslolur. SonraeerHakkanBakVcudile ikinci defa var olursa, Hasr ve Neri meydana gelir. Sonra iki dnyaya diri ve bak olarak bir daha gnderilir. zerine lm uramaz, istedii ey kendisine verilir. Bylece kendisi, cismn, misl, rhnlemlerinhepsindegrnmeyebalarvetekbirandaeitlimeknlarvesayszmemleketler degrnebilir.Eerbumakamlarbilinirse,phevesektenolanmnilerortadankalkar. (MAKSAD:HIZIR'INDURUMU) I Deriz ki: Hzr aleyhisselm, Allah'n Zt, simler ve Sfatlar semasna nisbetle, yeryz duru mundaolanvarlklarnkaranlklarlemindeyrmkutsruhsahibidir.AllahTel'nn:Katmzdan onabirilimrettikdediigibi,ilmilednndenenhakikihayatsuyunukazanmtr.Hzr'n,ilh

210YAZILAR

izinle,ilhZt'tan,gizlimanlardanhabervermesineAllah'nuszdelildir:Benbunlarkendili imden yapmadm; yani ocuu ldrmek, gemiyi delmek, duvar ykmak ve Hzr'n yapt dier btniler. II Hzrilhizinlephesiznebidir;fakatkendisininerinbvvetiyoktur.ernbvvetinyok luundan,nbvvetininyokluulzmgelmez.zelinolumsuzluundangenelinolumsuzluukmaz. eriat olan nebinin zahir hkmlerine tabi olmas ynnden Hzr, Ms aleyhisselmn nbvveti boyunduruualtndaolansrailOullarnnnebileriningeridekalanlargibidir.Btnynndeneriat koyannebninAllah'tanaldnalcolsabile,zahirynndeneriatgetireninemrettiinetbidir. IIIHzr'ndaimolarakvarolmasnagelince;bu,onunhakikvcudunzneulamvecisimli inin nurn melekt veya beer pislikten temizlenmi cisme olmasndandr. Sahih hadislerinde ve Kur'n'dabelirtildiiekildekiokletfetliolarakahiretleminingerektirdiieyleresahipolanuhrev lm ve fenay asla kabul etmedi. Bir anda saysz ekillerde ve eitli suretlerde, hiss, misl, me lekt,ruhan,ceberutlemlerininhepsindegrnebileceikudretlesfatland.Boulanlarnimdadna yetimesi,helakolanlarnkurtarlmas,eksikolanlartamamlamas,sapklarnirad,manevyoldave hiss gidilerde yoldan kmlarn hidyeti gibi, Allah'n zuhurunu istedii eyleri yapmaktan kan maz. Hzr, byk ve kk pislie ihtiya duyan madd, dnyev bir bedenle artk mevcut deildir. Kk insan varl hakknda zevk ilmi ve irfan var olduu gibi, iki lemin mutabk ve uygunluu sebebiyle,byklemdeolaneylereaitbilgisideaynekildezevkvevicdandir. IVskender,Allahkendisineacsn,hakknda,istedifakateldeedemedidendi.O,yryen,fa katkabiliyetihakikvuslayetmeyenveuluamayankimsegibidir.Ohaldeheristeyenbulamaz,her bulan yaratcsn bilemez, yaratacsn her bilen deerini takdir edemez. Bunun iin, Deerini bilip haddiniamayankulaAllahacsndenmitir. V AllahbiziHayatSuyu'ndanienlerden,karanlklardannurakanlardan,kemlmakamnka zananlardan,nefislerinfldrenlerdenveBykMutelilebakkalanlardaneylesin. te,aklanmasnistediimizeyinsonu. lemlerinRabbolanAllah'ahamdolsun.Selm,yaratklarnenhayrlsveO'nunhakkatnng rntsolanMuhammed'e,ailesine,iyivetemizolanarkadalarnaolsun. AIKLAMALAR I.GR:PEYGAMBERLKVEVELLK IITrkemizdenebveresulkelimeleriiinayrayrkarlkolmadndantr,herikisininde Farsaasllpeygamberkelimesiylekarlamakzorundayz.slmlimlerininokaznebileresulara sndahibirfarkolmadgrndedirler;budurumdaherikikelimeyipeygamberolaraktercme etmedebirmahzuryoktur.Fakatounluk,kimetindenanlaldgibiDvdulKayserdabuoun luadhil,nebveresularasndafarkgrmektedirler.ylekionlaragreherresul,nebdir;fakather nebresuldeildir.nkresuldahadarbiranlamdasadeceyenibirdiniveeriatolanpeygambere denir.Hlbukineb,isteryenibirdinveeriatgetirsin,istergetirmesinherpeygamberedenir.Mesel Hz.Musaaleyhisselmyenibirdinveeriatasahipolduundannebhemderesuldr;fakatkendisin densonragelensrailoullarnnpeygamberleriyenibirdinesahipolmaksznMusa'nndinineuyduk larndan, onlar sadece nebidirler. te bu mn ayrln gz nne alan Dvdul Kayser, gerek nebninbykpeygamberler(resuller)olduunadikkatekiyor. Nebninouluenbiya,resulnoulurusuldur.ResulmnasndakipeygambereArapa'dabirde mrselkelimesikullanlrki,Trkemizeyinepeygamberolarakevrilir.Mrselinoulu,mrselndir. Paragrafn son cmlesinde Dvdul Kayser, Allah'n peygamber olarak vazifelendirdii kimsenin Sabit znde (Ayan Sabite) bir karl var demekle, o kimsenin peygamber olaca ezelde Allah tarafndan biliniyordu, demek istiyor. nk Dvdul Kayser gibi Vahdeti Vcudcu dnnrlere gre,hervarlkveyainsanbudnyadavarolmazdannceonunkopyasmaddiolmayanSrfzler denenbiralemdevarolmutur.Olemdenaslsaveneyse,birvarlkbualemeolduugibigelir. IIIDinin emir ve yasaklarna gerei gibi uyan herkes, Allah'n yakn ve dostu (velisi) dur. Buna genelvelilikdenir.Tasavvuftabirdebakavellikvardrki,buzelvelilikolarakadlandrlr.Bu,sadece diningereklerineharfiyenuyanbirmutasavvfdeil,aynzamandakendibeersfatlarndantemiz

211YAZILAR

lenmi, eitli nefis mertebelerinden gemi olarak Allah'n sfatlaryla sfatlanm olan mutasavvf demektir. IVBuparagraftapeygamberilevelarasndakifarklaraiaretedilmektedir.Peygamber,Allah'n Zahir(Grnen)isminintecellisi;velise,Btn(Gizli)isminintecellisidir.Bubakmdanpeygamberve velAllah'danbilgilerveemirleralrlar.Birpeygamberinpeygamberolarakaldeyevahydenirveo bunuinsanlarabildirmekzorundadr.Velninaldeyeilham,fethvehadsdenirki,onunbunuin sanlara bildirme zorunluluu yoktur; gizli tutabilir veya bu mnlar anlayabilecek olanlara aabilir. Her ne olursa olsun, vel dinde peygambere uymak ve ona tbi olmak zorundadr. te bu ynden peygamberherzamandaimaveldenstnveereflidir.Herpeygambervelolduuhalde,hervel peygamber(neb)deildir;nkonunpeygamberliiyoktur. Peygamberlik,Hz.Muhammedilesonbulduuhalde,velilikonunveliliiiledevametmektedir. mmetininvelilerionunveliliindenmirasalmlardr.MertebebakmdanenstnolanveliyeKutb denir.HerzamandasadecebirKutbbulunur.O'nunbirisandadiersolundaolanveonunyardmc sdurumundaolanikivelivardrki,onlarikiimmolarakadlandrlr.Birzamandasadeceikiimm bulunur.Kutblnceonunyerinesandakiimmgeer,oKutbolur.Sadakiimmnyerinesoldaki immgeer.Onundayeriniaamertebedenbirveliykselerekdoldurur.Onlarnaltndakibirmer tebededrtnemlivelvardrki,onlaraDrtleradverilir.Onlarndaaltndayedivelivardr.Onla ra da Yedi Budel ismi verilir; vazifeleri yedi iklimin kozmik idaresinden sorumludurlar. Onlardan sonra da nem srasna gre, Krklar, Altmlar ve nihayet yzaltmlar gibi dier veliler silsilesi gelir. Mutasavvflarn inancna gre, bu veliler hiyerarisi, her zaman mevcuttu ve kyamete kadar bylecedevamedecektir.Onlar,Allah'nkinatynetmedekullandgizliglervevastalardr. II.GR:HAYATSUYU'NUNAIKLANMASI IIIOsmanlTrkesindebHayatveHayatksiridiyetabiredilenHayatSuyu,bildiimizakc maddsudeildir.O,ilim,evrenselilkmadde(elheylelkull),hakikhayatveilhnefes(ennefes errahmn)demektir.Buradailim,III.paragraftadebelirtildiizere,varlklarnAllah'nilimsfa tndakimetafizikilimi,ilmilednnsidir.Evrenselilkmaddeveilahnefesdenmesinegelince;Allah varlklarezelilmindebildiiekildeonlaraOldiyerekhitabetmesiyleyarattiin,onlarnasllar nnAllah'nilimsfatndatopluolarakezeldenberivarolmasndanveyaratrkenAllah'nonlaraOl diyeemirverirken,detabirnefesalmasnabenzetilmesindendir. Ohalde,HayatSuyu,metafizikmndavarlk,bilgivehayatnayniyetidemektir.Mutasavvflarn buvarlksalilmisuyabenzetmelerininsebeblerindenbirisi,naslmaddsucanlvarlklarnhayatkay naysa,Allah'nilmidebtnvarlklarnz,aslvekaynaolmasdr.kincisi,maddsuyundaasl nnyinebuHayatSuyudenenilimdebulunmasndanvenaslmaddsuakarkentopraktaizbrakrsa, AllahilminiOlemriyledavuruncabuilmin,detasugibiakmasylavarlklareklindeizbrakma sndandr.Allah'nOlemriylevarlklaradetanefesvermesi,peygamberinveyasalihbirMslma nnhastabirineduaetmesivebunuonunzerineflemesinebenzetiliyor.Naslfleyeninnefesihas tazerindepsikolojikbirtesiryaratarakifaverirse,Allah'nilmizerineOlemriylenefesvermesi, ilmin varlk olarak d dnyada tazahr etmesine sebep olur. Allah'n ilminde btn varlklarn ekli (formu)bulunduundan,builhiilmeveyaDvdulKaysernintabiriyleHayatSuyu'na,Heylnz (elcevherelheyln)dedenir. IIIIVHerey,Allah'nilminintecellisiolduundan,hereycanldr.Fakatbucanllkbizimcanl olarakadlandrdmzvarlklardahissedilirmndaenyksekseviyedeortayaktndan,bizsadece onlaracanldiyoruz,dierlerinedeil.Halbukimutasavvflaragre,hervarlkcanldr.Onlarncanllk dereceleribirbirlerindenfarklolduundanbizonlarakaanlayamyoruz.Canllnanlayamad mzvarlklaracanszlarolarakbakyoruz. DvdulKayser,onlaristermrekkebolsunistersebasitolsun,varlklarneitlihayatveyacanl lkdereceleriolduunusylyor.Bunlar,hiss,cismn,nefsan,kalb,aklveruhhayattr.Bizimnor maldecanldediimizeyler,hislerimiz,varlmzvecismimizlecanllngrebildiimizvarlklardr. Halbuki hakik mndaki hayatn bunlar, en aa tabakasn tekil ederler. Hakik hayat ise, insann ilmiledunnyeulamasveyabakabirtabirleHakikHayatSuyu'ndanimesiyleeldeedilir.Bunuelde eden insan o zaman her eyin canl olduunu anlad gibi, hakik hayatn yksek mertebelerine de

212YAZILAR

eriir.BununenyksekmertebesiAriflerinuhdmertebesindeeritiklerizathayattr. VHakikhayatohalde,HayatSuyu'ndanimekleeldeedilenilimhayatdr.Bunueldeeden,ve levkmaddbedeniylelsebile,yenibir,yaniuhrev,bedenledirivebakkalr.Veyamaddbedeniyle bile lmeden, kazand gerek hayat ve ilim sebebiyle onun gerektirdii kozmik bir bedene, madd veyadnyevbedenednrvebylecedirikalabilir.Hz.Iyas,Hz.saveHzr'ndurumlarndaoldu ugibi. III.GR:KARANLIKLARINNCELENMES I Dvdul Kayser k (nr) ve karanlk (zulmet) kavramlarnn fizik tariflerini yaptktan sonra, bunlarnmetafizikanlamlarzerindedurmaktadr.AllahDier(elayr)veBaka(elSiv)ismiyle yaratklardantamamenayrvebakaolmasndandolay,btnvarlklarAllah'nZtiinperdetekil edenkaranlklarmesbesindedirler;velevkibuvarlklarnbazlareitliderecelerdekendiliklerinden klvestcolsalarveonlarnklarMutlakIkolanAllah'nZt'ndankaynaklansabile.Ancakvar lklarntabiatlaricabolannurluluklarvekaranlklar,mutlakvehakikolmadklariin,Allah'nvarl naperdeolmalarizaf(greli)dir.Bundandolay,nefsiniktlklerdenarndran,eitlihalvemer tebelerden geebilen sf bu aydnlk ve karanlk perdeleri syrabilir ve manen Allah'n cell ve cemlinimahadeedebilir. IIIVDvdulKayserbuparagraflardavarlklarnnurvekaranlklarnneitliderecevemerte belerinden bahsetmektedir. Varlklarn Allah'a karanlklaryla ve nurlaryla perde tekil etmelerinin derecesi, yaplarndaki nurluluk ve karanllkla doru orantldr. Melekler ve mcerred latf varlklar gibirhniliifazlaveoluumsaldeikenliiokazolanvarlklardanurlulukfazlavekaranllkolduk aaz,yeryzveondakidiervarlklargibicismanliifazlaveoluumsaldeikenliifazlaolanvarlk lardatersinekaranllkfazlavenurlulukoldukaazdr,hervarlktaazokkaranllkvenurlulukolduu iin,varlnontolojikyapsnagrenurlarvekaranlklargibi.Enkesfkaranlk,yeryznngne almadzamangecemeydanagelenkaranIktr.Bumaddkaranlklarnenkesifidir.Bundandahada kesf olan bir karanlk vardr, ki bu kfirlerin ve inkarclarn manev rh karanldr. En keskin nur, meleklerin nurudur. Bundan daha da keskin olan bir nur vardr, ki bu, yce mertebelere ermi ulu kiilerinmanevrhaydnldr. IV.GR:KARANLIKLARDAYRMEEKL I DvdulKayser,buparagrafta,iindeAllah'nperdeleriniamakiinyrnmesigerekenka ranlklarn hiss, yn maddi karanlklar olmadn; aksine manev karanlklar olduunu belirttikten sonra,bunlarnancakmanevilimolanHayatSuyu'ndanimekleolacanveherinsandabusudan imeyetisiolduunubelirtir.Herinsanbusudaniebilir,yeterkio,kendisinibukaynaaulatracak olanyoluculuaksnvebuyolculuunilminirensin.Buyolculuunilmine,DvdulKayserninda belirttiigibi,Slk(YolculukveyaYrme)ilmidenir.YolculuakanadaSlikdenir. II IIIBuparagraflardaslikindereceleriveherderecedekazandmakamlarvehalleranlatl maktadr.Paragraflarizahgerektirmeyecekkadarakolduundan,sadecekullanlmolandeyimle rinanlamlarnvermekleyetineceiz. 1NEFSMENZLNDEYRYENBALANGIYOLCUSUNA: a)Yntemiyleilgilideyimler: ntibah:Isndrma,hazrlama Yekza:Uyandrma,gznama Tevbe:Gnahilememeyeszverme nbe:Allah'auurlubirekildeynelme tynTat:badetlereveemirleresmsksarlmak Vera:phelieylerdenkanmak Zhd:HertrlbovegereksizeylerdeneletekekmekTakva:Yaplanheriidosdoruyapmak. b) Halleriyleilgilideyimler: rde:Suluktaazimlilikvekararllk Tevekkl:YaplmasgerekenhereyiyaptktansonraneticeyiAllah'danbekleme

213YAZILAR

Rz:Tecellivezuhuredenhereyegnldenboyuneme Teslm:lhirdeyesnmak Tefviz:ZorluklardaiiAllah'ahavaleetme Hayet:Allah'nbyklkarsndagnlpretisi Huu':Allah'nhuzurundakalbsessizliivesknu Huz':Allah'nHeybetikarsndagnlakl c) Makamlarylailgilideyimler: Muayene:Hakkperdelerarasndansezme Mkaefe:Hakknperdeleriniaralama Mahade:Hakkperdesizseyretme Ma'rifet:HakkngerekbilgisinesahipolmaYakn:Hakkngizlisrlarnavakfolmak d) Fensiylailgilideyimler: FenEfl(elFenfilEfl):NefsinktlkleriniyoketmekveAllah'nfiilleriylefiillenmekveby lecebeernefsinnoksanlklarngiderilmesidir. 2KALBMENZLNDEYRYENORTADAKYOLCUNUN: a)Halleriyleilgideyimler: evk:Sevgininkabarmasndandoankalbarpntstiyak:lhcemlinzleminiduymak Sekr:Tecellilerlesarholukhali Vecd:Birdenbirevetesadfenkalbeinengzellikvenee Zevk:Tecellilerdenduyalanhaz Ak:lhicemlintecelisiveivesikarsndayaplancilve Muhabbet:Aktansonradoanalkantszsevgi Mevce:Gnldalgalanmas b)Fensiylailgilideyimler: Kalb Fena (elFen' elKalb): Salikin kalb eksikliinin giderilmesi ve beeri sfatlarn ldrmesi, ilhsfatlarlasfatlanmasdr.Bundandolay,bueitfenaaynzamandaSfatlardaYokolma(elFen' f'sSft)adnalr. 3RHMENZLNDEYRYENYOLCUNUN: a)Fensiylailgilideyimler: Rhn Fena (elFen' elRhn): Son menzili bitiren salikin, rh eksikliklerini tamamlayarak rh btnlne ermesi ve zat tecellileri kabule hazr olmasdr. Ztn lh Zt'n emrine vermesidir. Bununiinbufenaya,ZatFenaaddaverilir. BykKyamet(elKyametelKubr):Zatfenaileslikintamamenbeerbenliinikaybetmesi dir. HakknBakVcud:Slikinzatyokluktansonrayenidenhakikvcudlavarolmasdr.Bunatasav vufta,fenadansonrabeka(elbekbade'lfen)denir. HarveNer:Bykkyametteslikinyenidendirilmesivegrnmesidir.Artkbundansonraslik yeni bir bedene brnerek eitli madd ve manev alemlerde varolmaya (bak) balar ve Hzr gibi, oralardagezmeyevegrnmeyeyetenekkazanr. MAKSAD:HIZIR'INDURUMU IIIIIIDvdulKayseryegre,HzrHayatSuyu'ndanimivelednnilmikazanmhakik birahsiyettir.Tremizde,HdrveHzrolarakdabazenadlandrlanbuahsiyet,Kur'an'dadabelir tildiigibi,Hz.Musazamanndayaamtr.Birokkimseonunbirvelolduuvehalenozamandan bugnekadarhilmedenyaadnsylemektedirler.HalbukiDvdulKayservedierbazkiiler onuneriatsahibiolmayanbirneb(peygamber)olduunu,cismnbedeniyleldn,fakatuh revbedenleyaamayadevamettiinisavunmaktadrlar.Bazkimselerde,aslndahibyletarihbir ahsiyetin olmadn, bylece onun tamamen hayal ve efsnev bir ahsiyet ve sembol olduunu sylemektedirler.

214YAZILAR

IVHzrgibi,bakabirahsiyetdeskender'dir.BazlarbununYunanhkmdarveAristo'nunta lebesiBykskenderolduunusylerken,bazlarayrbiruluahsiyetolduugrndedirler.Baz larda,Hzrgibitamamenefsnevbirahsiyetolduunubelirtirler.DvdulKayserbununbirtarih ahsiyetolduunukabuletmektedir.Hzrgibi,HayatSuyu'ndanimekiinyolaktnfakatbuna ulaamadnbelirtir. Kaynak: KAYSERL DVD (Dvdu'lKayser), Do.Dr. Mehmet BAYRAKDAR, Kltr ve Turizm Bakanl, 1988

215YAZILAR

FELSEF TASAVVUF HicriIII.veVI.asrlardatasavvuflailgili,biriSnnidierifelsefiikidnceortayakmtr. BirincisiH.V.asrdadevametti.kincisiisebalangtaunutulduveancakH.VI.VII.asrakadaror tayakt.Bazaratrmaclar,tasavvuftabirbakaeiliminvarolduugrndedirlerkioda,Kera miyyedesonradatasavvufaeilimgsterenolanselefalimielHerevielEnsaridegrlenselefiy nelitir.SonratasavvufbizzatbniTeymiyyedetezahretmiveodakenditarikatndatasavvuflailgili engzeleserleriyazmtr.Sonrabutasavvuf,rencisibnlKayyimdemkemmelvedzenliek linialmtr.(Dr.AliSamienNear:Ne'etulFikrilFelsefifilslam(slamdafelsefidncenindo uu),3.cz) Felsefi tasavvuftan kastedilen; taraftarlarnn tasavvufi eilimlerini akli grleri ile mezcetmeyi amalayandncedir. Tasavvufunbuynfelsefeylekarkolduundan,onabirokyabancfelsefelerdegirmitir.Geri bu durum onun karakterine bir olumsuzluk getirmez; nk onun mutasavvflar bu kltrleri haz metmilerfakatiyinzamandamslmanolularnnazaritibaraalarakmezheplerindekibamszlk larn muhafaza etmilerdir. Kendilerine yabanc mezheplerle slam arasnda uzlatrmaya ynelik abalanbizebunuaklamaktadrki,onlarnbuabalanyazdklareserlerindegayetaktr, Eserlerindefelsefistlahlarveyabancrumuzlarkullanmalar,bakalarnezdinlegrlerininanla amamasnasebepolmu;meselelerinianlamakiin,zorluabalarihtiyahalinegetirmitir.Onlarn eserlerinemuttaliolanlarnou,manavemefhumlarndankastettiklerinintamtersinianlamaktadr. Bu da o mutasavvflarn, slamdan kmak ve doru yoldan sapmakla itham edilmelerine sebep ol maktadr Filozofsufilerineserlerinimzakereedenlerikigrubaayrlmaktadr: Birincigrup,busufilerinsalamslamakidelerindensaptklargrndeoluponlarkfr,zndk lk ve dinden dnme ile itham etmilerdir. Gnmze kadar nem arz eden ithamlarn, bu sufilere ithamda bulunanlarngrlerinedayandngrmekteyiz kiithamlardamslmanlararasndane sildennesilemiraskalmeylerhalinegelmitir. kincigrupisefilozofsufilerineserleriniyeterinceetdvebilinlitahlilettiktensonra,onlarnzel liklede,yaratcileyaratlaneitsaydvebtndinlerarasndaayrmnbulunmadnilerisrmek le itham edilen eyhi Ekber Muhyiddin bnl Arabinin dinden sapan kiiler olmadklar grn savunanlardr. ARATIRMACILARAGREFELSEFTASAVVUFKAVRAMI BuradaFelsefitasavvuftanmaksat,slamianlamdakifelsefitasavvuftur.nktasavvufagenel olarakbaktmzda,"dini"ve"felsefi"olmakzereikiyeayrldngrrz. Dinitasavvuf,istersemaviistersedoulueskidinlerolsun,btndinlerdeortakbirolgudur. Felsefitasavvuf,epeyeskidevirlereuzanmaktadr.Doudnyasnda,yunanfelsefimirasnda,orta veyenialardaAvrupadatannmaktayd.indeyaadmzyzylbile,ngilteredeBerkly,Fransada BergsongibisufieilimiolanAvrupalfilozoflardanfelsefitasavvufunrastlamaktadr. Dinitasavvuf,hristiyanvemslmansufilerdeolduugibi,zamanzamanfelsefeylebadamtr, kezakimifilozoflardarasyoneleilimilesufieilimarasndadabazenbiruyumameydanagelmitir. Bualmamzdakikonumuz,slamimanadakifelsefitasavvuftur.KiOdaslamitasavvufunksm larndanveyaslamdakitasavvufaolaneilimlerdenbiridir.nktasavvufuinceleyenilimadamla rndanbazlar,almalarndabuhususaiaretetmilerdir,elHayaturruhiyefilslam(slamdaMa neviHayat)adlkitabylaProfDr.MuhammedMustafaHilmi,medhalilatTasavvufuslami(slam TasavvufunaGiri)isimileseriylehocamzProf.Dr.EbulVefaelGanimietTaftazani,Ne'etulFikril Felsefifilslam(slamdafelsefiDnceninDouu)adlalmasylaProf.Dr.AliSamienNear bunlarnbandagelmektedir. ProfDr.MuhammedMustafaHilmialmasnda,slamdakiSufihayatta,birisihalisslamikarakter diyeifadeettiikatkszslamiolanikieiliminvarolduunaiaretetmektedir.

216YAZILAR

Yunan kaynakl nazariye ile slami anlamdaki ruhi hayatn kaynaklar hakkndaki nazariyelerden bahsettiktensonrayledemektedir: tebunedenlehalisslamikarakterilkzahitlerinyaantveszlerinde,eskimtekaddimsufilerin deriyazetvegidiatlarndaarbasmaktayd. Ondansonragelip,tasavvuftailerlemevegelimeyolundabykadmlaratmolanvebuvesiley ledahaokslamdininfelsefesinebenzeyenbiranlayortayakoyansufiler,geriyebraktklarman zumve mensureserlerindefelsefiretilerin,stlahlarnizlerini grdmz Teozofistler(lahiyat Filozofsufiier)dir. ProfDr.EbulVefaelGanimietTaftazaninin,ayneilimlerikendialmasndayleifadeettiini grmekteyiz: Zikrettiimizsufifilozoflarnortayakmasylaslamitasavvuftaikieilimolutu.Bunlardanbirinci si,KueyrininRisalesindezikredilenmutasavvflarntemsilettiisnnieilim.Bugrubadahilolanlar zellikleIII.veIV.yzylsufileri,sonramamGazali,sonradaonlartakibedenbyktarikateyhleri dir.Bunlarnhepsinintasavvuflarndaahlakiveilmikarakterarbasmaktayd.kincieilimise,tasav vuflarnfelsefeylemezcedensufifilozoflarntemsilettiifelsefieilimdir. Dr.AliSamienNearszkonusueilimleriarttrmvesnni,selefi,felsefiolmakzeree karmveonlaryletanmlamtr: Tasavvufunksmaayrldngryoruz: a)Zhdlebalayptasavvufladevamedenveahlakaulaansnniksm: OnumkemmeleklineEbuHamidelGazalisokmuvebuEhliSnnetinyoluolmutur.Bazenonu Ehli snnet vel cemaat evresinde fkh ve ibadetlerde, teorik itikadi meselelerde zel bir mezhep eklindetemayzedenslamibirfrkaolarakgrmekteyiz. Bunuerhediyorveylediyoruz:tasavvufKur'andanvesnnetten,Hz.Peygamberinvesahabi lerin yaantsndan bir zhd hayat karmaya balad. Sonra bu hayat tasavvuf oldu. Bilahare ta savvuf,ilmikaidelerlekarkaryakalanbirilimoldu.HalefinmezhebiolanE'ariler,Ebuhamidel Gazaliden itibaren tasavvufa kucak atlar. Neticede tasavvuf, halefin ss oldu. Fakat mteahhir seleftenolanlar,E'arilerdekibuahlakitarzasaldryagetilerveEhlisnnetvelCemaatmezhebinin sufibirhayattarznaboyunemesinikabuletmediler.AncakbuaradaonlartasavvufunEbuHamidel GazalideveE'ariekolndekitapvesnnetinalaniindekibireyolduunudaunutmugrndler. b)Selefiksm:BueilimnceKernamilerde,sonradatasavvufaboyuneipondaderinleense lefkadimveeskialimelHerevielEnsari(lm.)deaakt.Szkonusutasavvufdahasonrada bizzatbniTeymiyyedenetekildekendinigsterdi.bnTeymiyyekendislubuylatasavvufhakknda kiengzeleserleriyazd.KendisindensonraisekamilmanadaintizamlekilderencisibnulKay yimdekendinigsterdi. c)FelsefiKsm:ncezhd,sonratasavvuf,ondansonradafelsefeortayakt.Dahadorubir ifadeyletasavvufilkmerhalesindemefhumlarnvehakikatleriniKur'anvesnnettenalmayabalad; sonra da tasavvuf merhalesine intikal etti. lki uygulama merhalesi iken, ikincisi uygulama ve teori merhalesiydi. Ki bu merhalede sufiler hazlar, heyecanlar, tatlarn muhatab olabilecei tehlikeler ve tasavvuf yolunun aamalar hakknda konutular. Fakihlerin ve kelamclarn dini manalara yaptklar tefsirleremukabeleedenkartefsirlerkoymayabaladlar.TasavvufseyrinedevamveneticedeEhli SnnetvelCemaatnezdindeahlaka;onuYunanilimleri,eskidoulularn,HintliVeda,Yogannhik metiveHintkltrnnbtnylemezcedenbirgrubunnezdindedebirfelsefeyednt. Bununhepsini,dslami,iiisegayrslamibirfelsefeeklinekoydular. Dr.AliSamienNearbunoktayadauszleriyleaklkgetirmitir: HintliVedadan,Farsrakekolndenaldlar. Eflatununfeyzindenmededumdular. EflatunveAristodanalntlaryatlar. Hrmzneserlerindenemlibirkaynakbuldular. Neticedeennemlilerinihulul(ruhunbirbakacesedegemesi)ilevahdetivcudunolutur duumuhtelifakidelereulatlar)..OYSASLAM,YARATICININYARATILANAGRMESVEYAYARATI LANIN YARATICIDA KENDN KAYBETMESN KABUL ETMEZ. SLAM YARATAN LE YARATILANIN MAHYETNBRBRAYIRMAKTADIR.OnedenleHristiyanlktakihululfikrinireddetmitir...

217YAZILAR

slamvahdetivcudakidesinidetasvibetmez.nkondaslamnAllahtanbakailahyoktur temelakidesindenfelsefitasavvufunHakikatteAllahtanbakavarlkyokturakidesineintikal vardr. Buimtizacnsebebi,odevirde(HicriVI.asrda)Allah,varlklarnondansadralmas,ruhlarlemi, ahiretahvalihakkndakelamclarnvefelsefecilerindoktrinlerindenyaylmolaneyleredayanmak tadr.uhaldetasavvufkonusunungelimegstermesivebukonudameselelerindallanpbudaklan mas, onun ekseni etrafnda bir takm mezheplerin ortaya kmas, tasavvufun ierdii unsurlar n planakaranekollerinolumasdoald. Sufilerennemlizelliinassavegredayanmamakolanhazzadayalmetodlarylabukelamve felsefemeselelerihakkndakonumayabaladlar.HicriV.asrdatasavvufilefelsefearasndamevcut olanuzaklama,H.VI.veVII.yzyllardabiryaknlamayadnt.MaktulesSuhreverdininHikme tul rakn da, bnl Arabinin vahdeti vcudunda, bnul Faridin lahi ak ve vahdeti hudunda, mezkur yzyllarda (H. VI. VII.) yaam teki sufilerin ounun dncelerinin ierdii unsurlar ve felsefihedeflerihakkndayaptklaraklamalarbuyaknlamanniaretleridir. Busufilerbizenefis,ahlak,marifet,varoluhakkndahemfelsefihemdetasavvufideeriolande rinnazariyelersunmulardrkibunazariyelerin,onlardansonragelensufilerenemlietkileriolmu tur. AliSamienNearnfelsefitasavvufkonusundakigrnebaktmzdaonunbutasavvufu,s lami dnceler ile eski felsefeleri, d slami ii ise slami olmayan bir felsefede birletirmenin neticesieklindenitelendirdiinigrmekteyiz.Prof.Dr.EbulVefaelGanimietTaftazanibugre karkmaktadr.nkonagrefelsefitasavvuflakastedilen,taraftarlarnnonuifadedeeitlikay naklardaneldeettiklerifelsefibirstlahkullanaraktasavvufinazlarnentellektelgrleriylemec zetmegiriimindebulunduklartasavvuftur.TasavvufunbutrfelsefeylekarkolduuiinYunan, Fars,Hind,hristiyanv.b.birokyabancfelsefeonanfuzetmitir.Ancakbu husus,onunasaletine lekegetirmez.ZirasufiierbukltrlerizmsemelerineramenMslmanolmalarhasebiyledn celerindebamszlklarnmuhafazaetmilerdir. Budaonlarneserlerindeakagrldgibi,kendilerineyabancdoktrinlerileslamarasnda uzlama salamak iin epey aba sarf ettiklerini gstermektedir. Nitekim eserlerine de asl manala rndakioueyitasavvufislamidoktrinleriyleuyuaneylerledeitirdikleriyabancfelsefistlahla rnvarlbunuakaortayakoymaktadr. Btnbunlarailaveten,szkonusutasavvufungenelbirkarakteridahavardrkioda,kendinehas birterminolojisininbulunmasvemeselelerinianlamakiinolaandbirabaygerektirenkapalbir tasavvufolmasdr.Halisbirtasavvufsaylmasmmknolmadgibihazzadayanmashasebiylebir felsefesaylmasdammkndeildir.nko,felsefibirdilleifadeedilmekonusundagerektasav vuftafarkldr.Enazndantemeldevarolukonusundadoktrinlervaz'etmeeiliminesahiptir.uhalde butasavvuf,bazenmistik,bazendefelsefieilimleriarbasanbirsistemdir. Yukardaki ifadelerden, felsefi tasavvufun hakikatini aratranlarn iki gruba ayrldklar soncuna varmaktayz: Birincigrub,butasavvufunhakikatiitibariyleslamiolduu,sufilertarafndaneitlikaynaklardan salanmfelsefiterimlerleifadeedildii,ondavarolankapallnbuterimleredayandgrnde; ikincigrubunundtanslami,itenisegayrislamiolduugrndedir. Felsefi tasavvuf hakknda, onu evreleyen kapall giderecei sufi taraftarlarnn ilhad (dinden dnme),zndklkv.s.ileithamedilmelerineveeserlerindefelsefitabirlerleortayakoyduklargrle rindekikapallktantrithamlarnhaladevametmesinesebepolanbazsrlardaaydnlatacaktr. Baz arihler bu tasavvufi eserleri ve felsefi tasavvufu erh etmeye uramsa da yaptklar erhler, esersahiplerininifadelerindendahakapalbirhalalmtr. FELSEFTASAVVUFUNZELLKLERVEKONULARI Butasavvuf,kutubdiyeadlandrlanndegelentemsilcilerininyaadhicriVI.veVII.asrlardaor tayakmvepekdeuzakolmayanbiraakadarbirgrupsufifilozoflarnezdindedevametmitir.

218YAZILAR

Mezkrasrlardabutasavvuftabelkidedikkatekennemliey,sufilerdenbirgrubunosradabu perdeninardndahisperdesiniaralamayaynelmesiydi.Buperdeninardndaidrakvemarifetlerol duu iin; sufilerin riyazet ve mcahede de, hissi kuvvetleri ldrmede, akl sahibi ruhu ibadet ve zikirlebeslemedekiyollaryollardeiti. Onlarylediyorlard:"Mcahedeehli,olaylarnounuvukubulmadannceidraketmekte;o nedenlehimmetleriylevenefisleriningcylesflivarlklardaonlarnkendiiradelerineboyunee cekleriekildetasarruftabulunmaktadrlar. "Sufilerbuvebenzerikonulardasmailiyeninfikirlerindenetkileniyorlard.Dolaysylaifadeleri birbirlerinekart;akideleridenetliinikaybetti,sufilerinifadeleriarasnda,onlaragreolmadan nce(var)olanMuhammedihakikatiyadaonusufilerinenyksekmertebesinekioda"ariflerin ba" olma mertebesidir. layk gren ilim ve amelin olugunluundan meydana gelen insan kamili gsterenkutbfikriortayakt.Ariflerinbaolmaynylekutblnceyekadarhikimse,marifetten ibaret olan makamnda onun dengi olamaz. ldnde makamnda ona irfan ehlinden birini varis yapar;kibudaRafizilerinbenimsedikleribirdncedir. Sufiler kutubdan sonra onun yerini alacak kiiler silsilesi fikrini benimsemilerdir ki bu konudaki durumlartamameniilerebenzemektedir.Ziraonlarimamdansonranakiblersilsilesiinancnasahip tirler. Sufilerbunundndabakaeylerdebenimsemilerdir.NitekimbniHaldunbunlarnbirksmna iaretetmi;iiveRafizimezheplerdekikarlklarnaklamlardr.Meselasufilerdenbirgrubkeif vetecelliyi,birdierivahdetimutlak,ncbirgrubhululveittihadsavunmulardr. Drdncgrubadahilolanlarnfikirleriisebunlarnhepsininyaniiilerinvebatinismaililerinaki delerinin,ayrcaodevirdebilinenmuhtelifdinivefelsefiunsurlarnkarmndanmeydanagelmitir.i Mteahhirfilozofsufilerinnemverdiklerikonular: Felsefitasavvuflailgiliaratrmalardagzearpanennemliey,butasavvuftaraftarlarnnilgisi nintemelde,tasavvuflarnndierbtnmeselelerinionunlarenklendirmekiinhareketnoktasyap tklarzevkdireklerizerindevarolukonusundanazariyelervaz'etmeyeynelikolduudur. bnHaldunMukaddimesinde,filozofsufilerinilgigsterdikleriudrtanakonuyusralamtr: 1 Mcahedeler,bununsoncuhslolanhazlar,vecdhallerivesufilerinbirindendierineyk selmesiiinbirermakamadnenobazlareldeetmekzereizlediiamelilerkarsndakinefismu hasebesi. 2 KeifveAllannsfatlar,ar,krs,melekler,vahiy,peygamberlik,ruhgibigaybleminden idrakedilebilen,grnen vegrnmeyenbtnvarlklarnkeyfiyetleri;varlklarnonlaryaratandan sudrundakitertibvebunlarnyaratl. 3 eitlikerametler(veyaharikuladelikler)lealemdevevarlklardakitasarruflar. 4 Sufilerinimamlarnnbiroundansadrolupkendistlahlarnda"atahat"diyetabirettik lerivezahirinden manalarnnanlalmasgayetzor olanszler. Mnkir,Muhsin,mteevvilgibi.Bu konular ayrca yle ifade edebiliriz: Nefisle mcadeleler, makamlar ve bunlarn neticesinde hsl olanhazvevecdler;sebeplerindekusurdandolayyaplannefismuhasebesihikimseninitirazetme yecei bir husustur, sufilerin bunlardan duyduklar hazlar gerektir ve zevkleri elde etmek saadetin kendisidir." Bakabirdeyile:Mrid,Mcahedesineveibadetineskskyabaldr.Hermcahededensonra birhalnortayakmas,gsterdiimcahedevesahipolduuhalinbirneticesidirkibumcahedehal vebirneviibadetolupkalbindeyerleirvemridiinbirmakamtekileder,yadaszkonusuhalve keyfiyet bir ibadet olmayp; ancak nefsin hzn, sevin, hareket, tembellik gibi durumlarndan hsl olanbirsfatolur.Mrid,saadeteerimekiingayeedinilentevhidvemarifeteulancayadekma kamdan makama ykselir. Hz. Peygamber Allahtan baka ilah olmadna ehadet eden cennete gider. buyurmutur. Dolaysyla mrid olan kiinin, bu makamlarda ykselmesi arttr. Btn bu makamlarntemelideimannnclkettiiibadetveihlastr.Makamlaraykselmeninneticesiolarak muhittebirtakmhallervesfatlarmeydanagelir.Tevhidverfanmakamnaulancayakadarbuhal vesfatlarbirbirinitakibeder.

219YAZILAR

Keif,ulvilemlerinhallerinibilme,varlklarnyaratcdansudrununtertipvekeyfiyetinianlama hakkndaki szlerinin ou anlamlar mphem ifadelerdir. nk onlara gre bunlar, vecd halinde sylenmi hissi eylerdir. Vecd halinde olamayan kii, sufilerin o szlerdeki hazlardan mahrum olup onlaranlayamaz.Dildekikelimeler,onlarnbukelimelerlekastettiklerimanalaranlatmaz.nkbu kelimeler,ancakbilmenmanalaranlamakiinvaz'edilmitir.Onlarnifadelerindekikelimelerindela letettiimanalarnhislerdenibarettir.Bunedenleonlarnmanalaranlalmayanbuszlerinemda haleetmemeli,onlarmteabihyanimphemszleriiineterketmeliyiz.Allahnizniylekimkisufi lerinbuszlerinden,eriatnakolanhkmlerineuygunolarakbireyanlayabilirseokii,saadete ermidemektir. Sufilerin kerametleri, grnmeyen gaybi eylerden haber vermeleri ve varlklardaki tasarruflar inkredilemezbirhusustur.Bazlimlerbunlarreddetmeyemeyletmiisedebylebirtavrdoru deildir.E'arimezhebiimalarndanstadEbushakelsfernininbunlarredkabilindendelillerge tirmesi, kerametlerin mucizelerle karma endiesini tamasndandr. Nitekim ehli snnetten olan muhakkikbazlimlermucizeilekerameti,"tahaddi"lsylebirbirindenayrtetmilerdir."Tahad di", mucizenin peygamber tarafndan iddia edilen eye uygun olarak gereklemesidir. Mucizenin, ayalancnniddiasnauygunolarakgereklemesimmkndeildir.nkmucizenindoruluadela letiaklidir;zatnamahsushususiyetinindetasdikgrmesidir.Mucizeyalancdansadrolduutakdir de,onunzatnamahsuszelliinindeimesigerekirkibuimknszdr.steliksufilerdenbirokke rametsadrolduugrlmtr.Vaki olanbukerametleriinkrisegururdanbakabireydeildir. Sahabilerdenveselefinbyklerindenpekokkerametlersadrolmutur.Budabelkimehurdur. Sufilerin,"atahat"diyetabirettikleriveeriatmensuplarnnbundandolayonlarsorumlutut tuklarvehimtrndenszlerinegelince: Vecdvecezbehalindeduygularnkaybettikleriiinonlarhakkndainsaflolmaklazmdr.Ortaya kandurumlarahkimolduuiinsufilerbudurumukastveiradeetmedikleriszlerleifadeederler. Kendini ve hissini kaybeden kimse, mkellef olmad iin muhatab deildir. Mecburiyet karsnda olan,mazurdur.Buszlerifazlveeriatariayetiyletannmbirkimsesylemiseonunbunlarlagzel manalarkastettiidnlmelidir.Ziravecdhallerinianlatmak,onlarifadeetmedurumukaybolduu iingerektenzordur.EbuZeydvebenzerlerininbanageldiigibi.Eerbuszlerifaziletiyletann mayanvemehurolmayanbirisylemiiseveszleriniteviletmemizkabildeilsebugibiszlerinden dolayokimsesorumlututulur.Birkimseduygularnkaybetmedii,vecdvecezbeiindebulunmad halde bu trden szler sylense o da szlerinden sorumlu tutulur. Bu sebeple fakihler ve sufilerin bykleri Hallacn ldrlmesine fetva vermilerdir. nk o, bu szleri duygularna hkim ve vecd halindebulunmadbirzamandasylemitir.YinedeendorusunuAllahbilir.! BuaklamalardanvebilhassabniHaldununsunduubilgilerden,felsefitasavvufunbellizellik lerininolduuanlalmaktadr.Nitekimbutasavvuf: a) taraftarlarnn,diersufilergibi,ynndenykselmeeldeetmekiinkiodasaadetintaken disidirnefislemcadeleleregiritikleribirtasavvuftur. b) Hakikatleribilmekiinkefimetodolarakkullananbirtasavvuftur. c) Taraftarlar, fena makamn gerekletirmilerdir. Nitekim bu tasavvufun keyfiyetini ifade ederlerkenstkapalszlerifadeetmilerdir.Buyndenonlarsembolisttirler. Bugenelzellikler,bakaherhangibirtasavvufauyduugibionlarntasavvufunadauymaktadr. Ancakfelsefeciler,snnisufilereayrcauzellikleriilaveetmilerdir. 1 onlar,kitaplarndaveyaiirlerindevarolulailgiliolaraksunduklarteorileriveyatavrlarolan kimselerdir. Varolu teorisiyle ilgili ifadeleri, atahat ( ar hayal ) trnden eyler diye nitelendire mez. 2 Sembolletirme konusunda, ifadeleri bakalar tarafndan anlalmayacak derecede ileri git milerdir. 3 Kendilerineveilimlerinearekildegvenmektedirler.Bugvenduygusuonlarnhepsinde olmasadaoundamevcuttur. FELSEFTASAVVUFUNKONULAR: Mcahede(NefisleMcadele),Keif,AlemdeTasarrufVeatahat(ArHayal)

220YAZILAR

Muhtemelenimdi,felsefitasavvufunbakakiilertarafndannaslreddedildii,taraftarlarnnda bu gne kadar ciddi ithamlarla nasl itham edildikleri aa kmtr. Bu sufilerin itham edilmeleri hususudaeserlerindemetafizik,nefis,ahlakmeseleleriveteorilerini,butasavvufukapalhalegetirip zellikleyeniaratrmaclartarafndananlalmasngletirenhemhazzahemfikredayananmetod larla ele almalarna ilaveten Hind, Fars, Yunan ve dier eski felsefelerden alnm sembolleri kullan madaokilerigitmelerinedayanmaktadr. FelsefiTasavvufuncephesivardr: Birincisi:Amelveyaslkyn. Bucephesufininilediiameller,gsterdiifaziletler,gerekletirdiidiniibadetler,yaptdualar vezikirlerle,icraetmeyekendiniyknlgrdriyazetvezhdileyakndanilgilidir.Bucephesi iintarikatlafznkullanmamzmmkndr. Szkonusutasavvuftakiamelleilgilicephe,diertasavvuftakindenfarkldeildir. kincisi:hisler,kiininfizikivezihinselanlamdagsterdiigayretler;tefekkr,tahlil,murakabe, sufininbizzatyaadsezgiler,heyecanlar,eilimler,vesvese,souklukvecanayaknlk,kabzvebast (daralmavealma);ayrcasalikintasavvufyolundakatlandbiroknefsiahvalbuyntekileder. Bununiinde"tecrbe"lafznkullanmakmmkndr. ncs:Sufiningrlerinin,herzamannetolmasadaerhedicilafzveibarelerdeformle edilmiolarakktnazariveyafikriyn.Metafizik,nefis,ahlaklailgilimeselelervenazariyelerlebu ksmdakarlamaktayz.Onedenlebuksmadoktrinstlahnvermemizuygundur.Ancakburadaki doktrindennazariilimlerdebukelimedennormalolarakanlalanmanaanlalamamak;bustlahfiili tecrbeolmaksznsadecetefekkrveteemmlnneticesiolarakgrlmelidir. Buzellik,felsefitasavvufudiertasavvuftanzellikledeEhliSnnetvelCemaattasavvufundan ayrdetmektedir. Zikredilencephe,herhangibirayrlmavebamszlkhissiverilmemelidir.Bylebirtaksimatla aratrmann kolaylatrlmas veya aratrmacnn sz edilen cepheleri aydnlatmasna yardmc olunmasamalanmtr.Bylecebucephelerdemevcutasalet,sdkvederinlikgibiunsurlartamola rakaaksn.Ancakbuekildebirtaraftandinle,diertaraftankelamilmivefelsefeyleilgisiningz nndebulundurarakfelsefitasavvufsalambirekildedeerlendirilebilir. Ancakbuekildefelsefitasavvufunbirtaraftandinle,diertaraftankelamilmivefelsefeyleilgisi salambirekildedeerlendirilebilir.(sh:730) Kaynak: Dr.esSeyyidMuhammedAkilb.AlielMehdili,FELSEFTASAVVUF,eviri:Do.Dr.MustafaKll, BREYYAYINCILIK,1998,stanbul

221YAZILAR

DVDUL KAYSER'NN MUKADDEMTI VAHDET VCD Mslman dnya; uzun tarihi boyunca ok sekin dnrler ve birok felsefi mektep yetitirdi. phesizbumekteplerinendikkatekicilerindenbiride,Vcdunbirliidiyeifadeedeceimizvah tetivcdretisinebalolandr.Mslmandnrler,Grekfelsefesiyletantktansonravcd kavramnbirproblemolarakhazrbuldular.Farab(872950)'denitibarenbumetafiziksorunfelsefe nin,kelmnvenihayettasavvufunuramakzorundakaldtemelmeseleleriindeyeriniald.Niha yetspanyalArifFilozofbnArab(11651240)'ninoldukaetinveremzslubuylasistemletirildi. Zirabuproblemde,vurgununmevcuddanvcdakaymas,bnArabsayesindegerekle mitir.. Ancak tarihi seyirde, bn Sina'nn (9801037) vcdu mahiyetin zel trden bir araz olarak deerlendirmesinintemeldnmnoktasntekilettiinidevurgulamakgerekir.1 Vahdetivcdretisi,zelbirgereklikmahedesizerinebinaedilmigzkamatrcbirsis temdir. Bu sistemin odanda vcd kavram yeralr. Biraz nce bahsettiimiz gibi, bn Sina, her ne kadarvcd'uzelbirarazsaysada,yinedeonubirarazolarakgryordu.OysabnArabiveonun kurduu retiye bal olanlar, vcd'u tek gereklik ve her trl olu ve tezahr de vcd'un bir anlamda,arazlargibigryorlard. Dolaysylaonlar,meselaiekmevcuddurnermesindekimevcudnitelemesinindoruolmad ndnyorlar;gramervemantkasndaniekzne,mevcutturdayklemgibigzksede, durum byle deil diyorlard. Onlara gre gerek zne mevcud dur. iek veya dier nesneler bu gerekzneyiherhangibirekildesnrlaypniteleyen,nitelikveyahutsfatlardanbakabireydeil lerdir. yleyse iek vcdu niteleyen ve onu grlr bir biim haline getiren arazdr. Bu haliyle vcdmutlakmanadabasitbirbirlikyahutbelirlenimsizliktir.DvdulKayser'ninifadesiyleVcd Hakk'tanibarettir.Neiseoolmasasndanda,vcd,mertebeleriitibariylezihni,haric,kll,cz, birveyaokdiyenitelenir.Ancak,Vcd'unmertebeleriitibariylekll,cz,birok....vs.oluuzn de, hakikatinde hi bir deiiklik iermez. Aksine vcd znde, tm bunlarn kurucu unsurudur ve eylerin bulunuu (mevcduyeti) onun sayesindedir. Dolaysyla eylerin aklda tasavvuru ve nesnel gerekliivcd'abaldr. Binaenaleyhvcd,bakasndandahaakur.ZihindevedardabulunuuMutlakVcdsayesin deolduundan,O'nunglgesigibidirler. MutlakVcdtabiriHakk'ifadeetmektedir.Buradanusonukar:MudakVcdolanHakk, hermertebedeZuhuredenmevcudunzvegereidir.Buesasabinaendirkisufiler,hergrdkleri eydeHakkmahedeettiklerinisylerler.Kayseridurumuyletasvireder: Ohviyetiylehereylebirlikte,hakikatiyledehercanlylaberaberdir.HattaO,eylerintaken disiolduunuuayetletenbiheder:'Oilk,son,ak,gizlivehereyibilendir.'' Bu noktada, Hakk'n her ey olduu veya eylerin toplamndan ibaret bulunduu sonucu karl mamaldr.HereyO'nunlamevcuddurama,yinedeO,hereydenbakadr. Onuneyannaynsoluuzihin(ilim)venesne(ayn)varlkalanndaisimvesfatelbisesineb rnmesiyle,eylerdenbakaoluuiseztndagizlenmiliiiledir nkvcd,ahadiyyetmertebesindetmbelirlenim(taayyn)'lerdenuzakdr.Bumertebedene sfat,nesfatlanan,neisimnedeisimlenenvardr;sadeceztvardr.Ahadiyetmertebesindeise,kibu isimvesfatlarmertebesidirVcdsfat,mevsuf,isim,msemmaolur....Sonuolarakvcddasade ceZtAhadiyyetvardr VcdunHakkoluuanlalnca,Kayser'yigre,uyetlerdekavranmolur: Bizonasizdendahayaknz,fakatgrmezsiniz.(Vaka:85) ...venefislerinizde,dnmyormusunuz(Zariat:21) Allahgklerinveyerinnurudur(Nr:35) Allahhereyikuatcdr(Nisa:126) Hem ahadiyyet ve hem de vahidiyyet'in birlik anlamna gelii dikkat ekicidir. Fakat terim olarak her iki kavram iki farkl metafizik alana atfta bulunurlar. Her eyden nce iki mertebe arasnda zhirlik ve batinlik ilikiki sz konusudur. Ahadiyyet vahidiyyetin btn, vahidiyyet de ahadiyyetin zahiridir. zutsu,durumuyleceemalatrr:

222YAZ ZILAR

kimetafizika alandansonr raHazartH Hamsdenilen nbevarlksi iferiyeralr: Buik 1 M MutlakBiline emezlikSifer ri(MutlakGa aybHazreti) 2 G GreliBilinemezlikSiferi(zafiGaybH Hazreti) 3 M MutlakBiline emezeyaknSoyutAklla arveNefslerSiferi(Ceber rut) 4 D DuyulurdnyayayaknM MisalSiferi(M Melekt) 5 D DuyulurDn nyaSiferi(ehadetlemi ) Venihayet,ehad detleminde eolanama,b bubehazre etidekendindetoplayan insangelir. Mutla akbilinemez zlikSiferiher rtrlvarolu uunilkelerin ninbulundu usabitaynllar(a'ynsa abite)ala ndrve MutlakZtn nbilgisinden nibarettir.Bu umertebede ehenzhibirvarlk,ila ahibilgidn ndazuhur tir. etmemi GreliBilenemez zlikSiferi:Bu ualanaruhla arlemidenirve,ruhlar,melekakla ar,soyutakl llar,nefs lervehe ertrduyulu urvarlklarnmislibura dayeralr.K KendiiindeCeberutveM Melektolm makzere ikiyeayr rlr.Dahason nradaduyulurlemgeli r.Tmbuala anlara,ilahkelimelerde edenir. Kayse er'yegre,insantmle emleringer ekliinikend disindetopla ayanbirvarlktr.Buadaninsan, lemlerd deki kelimele btnyle kuatan ye eri etkin bir kita abdr, Kab Mbndir, Y Yukarda de indiimiz be varlk seferini e evren olarak ifade eders sek, Kayser'nin insan biimli bir evr tasarm izdiini ren syleyeb biliriz.Evren detpkinsa angibi,canl vehomojen nbiryapdad dr.Onunda akl,nefsi,v vebedeni vardr.lkAklevreni inakl,KllN Nefsevrenin nnefsi,KllC Cisim(Felekler)evreninb bedenidir. Kayse Kur'an'da mlhem olarak, bunllarn her bir kitap olarak aklar. Hemen iaret etmek eri, an rini gerekirk kibukitaplar,aynzama anda,bilinen nanlamylailahikitaplar ndaasllar drlar.Dolay ysylaev renle,ila ahikitaplararasnda,ksm mideolsa,biirtekabliye etvardr. lkAk kl,evrende olacakolanlaricmalen kendindeto opladiin mm'lKitab b(kitabnanas)adn alr. KllNefs,ilkAkl ldakileriayrnlolaraki erdiindenKitabu'lMb bin(aklayan nkitab)adnalrve; Kll Cism,KllN Nefs'tekilenn nkendisinei craedilmesi i(baslmas) asndanm mahvveisbat t,oluve yokolu kitabadnalr.Kur'and daAllahdil lediinisiler r,dilediinib brakrekliindeatftab bulunulan kitapbudur. Nihay yetevrenin( (makrokozm)zetiinsanisesayesind deeylerbilin nipbellioldu uundanyetkinKitab, KitabMbinadnal lr.KayseriHz.Ali'nindili yleifadeede erbuhususu u: lacn nsendeama,farkndade eilsin... Sany yorsunkisen nkkbir eysin Harfleriylehere eyinbelirdii i Kitab bMbinsins sen Yetkin insan, ruh ve akl a hu sndan mm m'lkitab de enilen akli bir kitabdr. K dan Kalbi asnd Levhi

223YAZILAR

Mahfuzdur; nefsi asndan da sbat ve Mahv Kitabdr. Bu kitap yceltilmi temiz mushaftr ve ona temiz olmayanlar eriemez. Bu benzetmeyle Kayseri, evrenin kurucu ilkesi lk Akl, Kll Nefs ve KllCisim(felek)'leinsanarasndabirtekabliyeteiaretetmektedir. lkAkl,ayn zamanda,potansiyelolaraktm evrendekileri barndranbirilkeolduundan Byk lemdirveonansanKebirdedenir.BirbakaifadeyledemiHakiki,Hakikat'lMuhammediyeveya NuruMuhammedidir.Hz.Muhammed'in dem toprakla su arasnda iken ben peygamberdim sz varoluun bu mertebesine iaret eder. Allah'nilkyarattnurumdur.hadisideaynanlamifadeetmektedir. Yukardaanlankitaplarilahkitaplarnasllardrlar.Dolaysylailahikitaplar,evreninontolojikilkesi Akl'ntelaffuzedilmibiimidirdiyebiliriz.Mericu'lKudsde,Gazzli, eriatdtangelenakl,aklitengeleneriattrderkenbuhususudilegetirmekteydi. Kayseri bireysel insann yetilerini de, yukardaki esasa binaen kitablar olarak niteler. Akl, nefs, ruhsalvecisimselyetiler,hepsibirerkitap,Umm'lKitabnfuruuanlamndabirerkitabdrlar.Zirabun laravarlarnhkmlerinakolunmutur. nsann yeryznde hkmranl, bu ontolojik kitaplarn gereini yapmaya baldr. Sflerin Kur'andaki Hilfet kavramn varolusal bir tarzda anlamalar, siyasal yorumdan daha tutarl gzk mektedir. Kayseri'nin Necm'ddin Daye'den etkilendiini biliyoruz. yle anlalyorki o, Diyenin, Menrat'sSirinilallahveMakmt'lTirinbillahadleserindenyararlanmtr. Tmbunlarakarn,niininsanhakikatlerianlatldzre,kolaycaanlamyordenirse,cevabga yetaktr:nkinsan,unsurluvaroluuileyanimaddeyebulamlileperdelenmitir.Maddesel varolukaranlkveperdedir.Ancakbuperdeninalmassayesindedirkiinsan,kendindekigereklii kavrarvebilgisiinfialiolmaktankar,fiilihalegelir.Bilgininfiilihalegelmesidemek;tpklkAkl'm evrende tasarrufta bulunduu gibi, yetkin insann da lemlerde tasarrufta bulunabilmesi anlamna gelir.HattayetkininsantasarruftalkAkl'danbirderecedahailerdedir. Kayseri'yegre,gerekliinbubiimdealglanmas,kiinin,kendindefailiyetigerekletirmesine, uhudmertebesindevcdunbirliinimahedeetmesine,dolaysylada,Allah'nbilgisininztnnta kendisioluunu,onunbilmesininkendinibilmekolduunu,gayrlkvefarkllnsadeceonunmuay yentecelllerindeolduunumahedesinedayanmaktadr. MATLAUHUSS'LKLEMfMEANFUSSU'LHKEM Bismillahirrahmanirrahim HamdolsunAllah'a;feyziakdesveakdemiilea'ynbelirledivebunlarztnnbelirsizliindetakdir ediptamamlad.Tecellnurununteleiilessledivenimetverdi.Onlarcmertlikvekeremanahtar larylagaybyurdundan,yoklukyerindenaakard. Onlarnherbirineyeteneklerininalabileceiniverdiveikramdabulundu.Onlardanmmknolan lara varlk verdi; ilknce isimlerine brneni izhar etmekle varlklarn pekitirdi. Hikmetiyle onlar dzenekoydu,varlklarnsapasalamklp,pekitirdi. ZtylaztnatecelledenAllah'tesbihederim,kiObylecesonundademiortayakardveonu lem diye nitelenen isimlerinin mazharlarna halife kld. Tm hakikatleri onda toplad ve onu Aziz, Kerimismininsuretiolsun,leminsrlarntasn,O'naiaretetsin;byleceAllahbilinsindiyegizle di.Salatveselam,(mertebesi)gereince; Ben,ademoullarnnefendisiyimdiyene,mmetlerinhayrlsnapeygamberolarakgnderile ne, line, ashabna, Arap ve Acemden klaryla zulm rtlerini kaldran sekinlere; velilerden, ka millerdenmmetinyolunagirenvarislerine;srvehikmetlerehaklamuttaliolanlaraolsun. Allahbenibaarlkld,srlarnnnurunuat,kalpgzmdenkendisinigizleyenperdelerikaldrd, rumuzubildirmeksuretiyleRabbanbiryardmlaveSamednibirtevfikilehazinelerinivererekbeni destekledi.Nihayetkaderbeniallme,kmil,zamannnbiricii,ariflerinvnc,muvahhidleringz bebei, muhakkklarn gznn ; milletin, Hakk'n ve dinin yetkinlii, stadmz, limlerin nderi Abdurrezzk Cemalddn Eb Ganim elKan'nin hizmetine evketti. Allah, yararlanacak olanlara onunnefesininbereketinisrekliklsn;taliplerinkalplerinionunbilgilerininylaaydnlatmaysr

224YAZILAR

drsn. CellvekramsahibiHazret'insrlarnrenmeyiisteyen,yetkinliktahsiliyleuraanihvandanbir grupFussulHikemiokumayabalamlard.ylekibukitabmkemmel,kmileyh'ePeygamber vermiti. eyhu'lEkber; ariflerin kutbu, muvahhidlerin imam, muhakkklarn gz bebei, enbiya ve rasullerin varisi, Muhammedi velayetin htemidir. Mislinin gelmesine dehir ve asrlarn msamaha gstermedii,arkfeleinonayaknbirinigetiremedii;ilahsrlarnkifi;millet,Hakkvedinindiril ticisidir; Allah ondan raz olsun ve onun gnln yapsn, cennetlerinin en ycesini on tekrar halka gnderipgizlikalanhakikatleriaklamas,incelikvesrlardanperdelenmiliklerinigidermesiiinonun vatan ve kona klsn. Zira neredeyse Hakk, zuhuru gerekli klan nuruyla tecelli edecek, halka gizli hakikatleralverecekti,herrtlverumuziindekikefedilecekvehakikatgneininbatdando masveRubbiyetarnndoudandomazamangelipatacakt. Hakk beni Fusus'un parlak kl mnlarna muttali klm, srlarnn yce ve derin anlamlarn il hametmivebukitabn srlarnanladmbanamjdeleyenkiiyibanasrrmdagstermiti.Daha ncedenzerindednme,aratrmaveanlama abasnagirmeksizinbeniHakk,bukitabanlama konusundadostlararasndanseti.Bu,KermolanAllah'tanbirinayet, Rahm Rabb'dan bir bat; zira Hakk kullarndan dilediini yardmyla destekleyen, meb'de' ve mednn srlarna erimede baarl klandr. Ukalnn akllar, bahesinin etrafnda dolap eli bo kalmvefudalnnfehimlerikutsalharmininevresindegezinipbaarszbirekildegeridnmtr. Ziraorasaklfeleinikuatanamakuatlamayanycebirmenzil;anlayan,eritiihereyikapsayan fakathakikatleriiaretedilerekkavranayamanbirmakamdr.Aklonukavrayamam,kalpincelikle rimkefederkenfeleklerininzirvesindedurakalmtr.Basireterbabnngzvegnlperdearkasn danldayananlamlarnnzifafndayanmtr.Ul'lelbbatecellietmiolanmecllarnngzelliinde ilimvefehmehliningzlerikamamtr.Nazm: HalknakllarO'nunetrafndadolanr. Serabndanbirkvlcmdndaimeindenhibireykavrayamaz. imdenFuss'unbazsrlarnisteklilerineamakvemngelinlerininyzndenpeeyikaldrmak geti. Bu mnlar Hakk'n ona tecellisi ve yaklamasyla; alm, habr, hakm, kadr hazretten eyh'in aydnlanmkalbinevetemizruhunaakmtr.Buiegirimeminsebebi,eyh'in,Sizikuatanrahmet onlardakuatmtrszndekihikmeteboyunemekveonunemrineuymak;haklarnda,Allah'n; Kendilerineverdiimizrzktaninfakederler(Bakara:3)buyurduukimselerarasnagirmek; Rabbininnimetinegelinceondanszet(Duh:11)buyurduugibi,nimetekrifaetmekiin dir. Allah'tanyardmisteyerekverahmetinidileyerekAllah'nbanaatveeyhiminveevladnnki taplarndanyararlandmbilgilerikaydetmeyebaladm.Kitaptaakbirdilkullandm,icazakama danakaiaretettim,anlamkaydranksaltmavebktrcuzatmalardankandm.Onlarnilkelerini yalnz kendi inanlar dorultusunda genie akladm. Dahas, kitab okuyann kolayca anlayaca, doruileyanlnortayakmasnsalayacakekildeakseikifadeettim.Byleceaczvekusurumu itiraf,almvehabrolannyalnzOolduunuikrarederekkendimdenhibirszveiaretkatmadan Hakk'nhakk,btlnbtlolduunungrlmesinegayretettim.Mademkibusrlarbilmekbutaifenin ittifakettiizere,birtakmkuralveilkeleritanmayabaldr;bendebunlarfasllarhalindeakla mayaaltm.Tevhidilkesinindayandesaslarbufasllardaakladm.AllahTelnnbaarlkld vederinkavraylanimetlendirdiikimseleriinbuilminouamalar,szkonusubuesaslarlabili neceindeneyh'intarikatdabuesaslaradayanr. Kitabonikifaslaayrdm: BirincifaslvcdveonunHakkolduuhakkndadr. kincifaslAllah'nisimvesfatlarhakkndadr. ncfasla'yansabiteveisimlerinharitekibazmazharlarnauyarlar(tenbih)hakkndadr. Drdncfaslcevher,araz,ve..butarikatagre,cevhervearazntabilerihakkndadr. BeincifaslKlllemlervebeilahhazrethakkndadr.

225YAZILAR

Altncs,misllemineilikineylerhakkndadr. Yedincisi,kefinmertebeleriveksaca,trlerihakkndadr. Sekizincifasl,lemin,mertebeleriasndaninsanhakikatinsuretindenibaretolmashakkndadr. Dokuzuncusu,rha'zamn,mertebesininveinsanlemdekiisimlerininaklanmashakkndadr. OnbirincifaslruhunveycevesflmazharlarnnAllah'adnhakkndadr. Onikincifaslnbvvet,risletvevelayetinbeyannadairdir. Kitab,bazanAllah'tanbanagelenvebutaifeninkitaplarndaraslamadmpekbilinmeyeneyler levebazandaonlarnkurallarndankarlaninceliklerlezenginletim.KitabnadnMatlauHussi'l KilemfMenFussu'lHikemkoydum. mdi, ariflerin nderi, muhakkklarn sekini; milletin, hakkn ve dinin erefi olan bilgin, erdemli, kmilinsanDavudb.Mahmudb.MuhammedelKayseri(Allahonunizinisrdrsnbenzerinioalt sn)yledemektedir: BRNCFASIL VarlkveVarlnHakkOluustne Bilinmelidirki,kendisiolmakbakmndanvcd,dvezihnvcd'danbakadr.nkbunlardan herbirionuntrlerindenbirtrdr.Vcdkendisiolmakbakmndan,yaniartszolarak,mutlaklkve snrllklasnrlanmaktanazadedir. Oysao,netmelnetikel;negenelnezel;neztnailavebirbirliklebirvenedeoktur.Tersine o, btn bu eyleri mertebelerine ve makamlarna gre, dereceleri ykselten, arn sahibi (M minn,15) ayetinde iaret edildii zere, kendisine gerekli klar. te bylece ztnda ve hakikatinde birdeimeolmaksznvcdmutlak,mukayyed,tmel,tikel,genel,zel,tekveokolur. Vcdcevherdeildir;ziracevherbirmevzudaolmaksznddnyadavardr.Mahiyetdedeildir; eermahiyetvarolmuolsaydodabirmevzudabulunmayanolurdu.Oysavcdbyledeildir.Aksi takdirde vcd, belirginlemi ek bir vcda ve gereklerine muhta cevherler gibi olurdu. Araz da deildir;ziraarazbirmevzudabulunanbirmevcuttanibarettir.Vcdbirmevzudabulunmaktante, kendisine eklenmi bir vcd anlamnda mevcut olan bir ey de deildir. Aksine, onun mevcudiyeti zihnenveharicenonaaykrbirbakadurumladeilbizzatkendisivezyledir.Eervcdarazol muolsayd,zylekendisindenncemevcutolanbirkonuilevarolurdu;neticedebireyinbizzat kendisinincelemesigerekirdi.Ohalde,cevhervearaznvctlarkendilerineeklenmitir. Oysakivcd'unkendisineeklenmiolmasmmkndeildir.Buyzden,vcdcevhervearaz dandahagenelveonlardanbakabireyolduuiinanlambuikisinintanmndaneldeedilmitir. Vcd,haddinibilmezlerinsylediigibi,onudnenlerinbulunmadandagerekliiolmayan itibaribireydedeildir;istersebuhaddinibilmezlerindndeyakllar,veyabakatrdenbir eyolsun.NitekimPeygamberaleyhisselamdemitirki; Allahvardveonunlabirliktehibireyyoktu. Hakikatin,ortaklkkaydyla,itibaribirdurumolmas,aynekildeherhangibireykaydolmadan varolmasngerektirmez.AynekildeVcd,yokluk(dem)kavramnadahildeildiranlamndava cibvemmkiniinvcubveimkangibiaklvarlksalbirsfatdadeildir.Vcd,genelliivetasav vuruesnasndazihindebulunanmutlakvegreliyoklukkavramnailiecekekildemahiyetlereyayl masbakmndaneylerinengenelidir.Bundantraklaralarndaayrmyaparak,ikisindenbirinin imkanszl ve dierinin imkanna hkmeder. nk varl mmkn olan her varln yokluu da mmkndr.Vcdtahakkukveinniyetbakmndanhereydenbelirgindir.Hattadenebilirki,vcd apaktrvemahiyetvehakikatbakmndandahereydendahagizlidir.Bundandolayyaratklarnen bilginionunhakkndaduasndayledemitir: Senigerektentannmangerektiigibitanmadk.Herey,dardaveyazihindevcdileger ekleir.O,hereyiztylakuatr.Eyannvaroluuonunladr.Eervcdolmasaydnezihinde,ne dedardahibireyvarolmazd.Oeylerinvarlktatutan,hattatakendisidir.nkokendimerte belerindetecelleden,eyleringerekliklerinivesuretlerinizihindeveddnyadaizharedendir.Bu yzdeno,mahiyetveaynsabiteolarakisimlendirilir;bunuinaallahncblmdeaklayacaz. yleyseVcdlaademarasndaarac(aravarlk)yoktur.Nitekimmutlakanlamdavarileyokarasnda

226YAZILAR

dabiraracyoktur.Hakikimahiyet,kendizelvarlileyokluuarasndabirvastadr.tibarimutlak ise,zndegereklemeolmayandr.Oysaszkonusuolantahakkukuolaneydir. Vcdunzddvebenzeriyoktur;nkbenzerlikveztlkbirbirinemuhalifikivarolutarzdr.Do laysylatmhakikatlerztlarnnvarolmalarnavekendileriolmaksznbenzerleriningereklemesine aykrdrlar.Buyzden, O'nunbenzerihibireyyoktur.diyendorusylemitir. Vcd kendisi olarak birdir; onun karsnda bir baka vcdun gereklemesi imkanszdr. Zdlar onunlagerekleir,benzerleronunlavarolur;dahas,ikizdvebakalarbiimindegrnenodur.Bu yzdenelikiyiortadankaldrmakgerekir.nkeliikikieydenbirininvarldierininyokluunu gerektirir.kieyarasndaeliki,aklitibariyledir.Vcddatmvarolmatarzlarbirleir.Zahirolma, btnolmavebirbirininkarttmvarlksalsfatlarvcdunkendisindekaybolmutur.Ztlkaklbir eydir.Olumsuzsfatlarzndedemeaidolmalarnakarn,biradandavcdaaittirler.Bylece, birbirine zt varolu biimlerinden her biri akl varlklar bakmndan, mahiyetlerinin aynsdr. V cd'zbirolmalarndantrakldadabirdirler.Eervarlklarvcddaolmasaydbirleemezlerdi. Oysa bu ikisinin d varlkta (ki o mutlak vcd'un trlerinden bir trdr.) birlememeleri kendisi olmasbakmndanvcdunbirlemelerineengeldeildir. Vcd,yalnldolaysylaasla,aynvezihnblnmeveparalanmakabuletmez.yleyseonun fasl,cinsi,dolayasylatanmdayoktur. Vcd,znde,iddetveza'fkabuletmez.Ziraiddetveza'f,ztnzndedeilonunbiryere yerlemesindednlebilir;ikimahalleiliensiyahlkvebeyazlktaolduugibi.Yada,hareketgibi, eksilmeveartmacinsindenbiramacaynelikolanyerlememibirzttadnlebilir.iddetveza'f, onda,zuhurubakmndanvebazmertebelerindegizlenmesiasndangerekleebilir.Tpkcisimgibi yerleenbirzde,hareketvezamangibiyerleikolmayanbirzdeolduubiimde. Vcdsaltiyiliktir.yiolanhereyondanveonunladr.Vcdunvarlztileveztndandr.Zira vcd gereklemesinde ztndan baka hibir eye muhta deildir. O, bizzat kendi zyle varlkta durandrvebakasndavarlktatutandr. Vcdun balangc yoktur; eer olsayd, mmkn olaca iin kendisini varedecek bir nedene muhta olurdu. Onun nihayeti de yoktur; eer olsayd, yoklua maruz kalr, neticede kendi zddyla nitelenmiolurveyadnmesigerekirdi.yleyseezeliveebedidir;yani Evvel, hir, zahir, btndr (Hadid:3) ehadet lemindeki her bir belirenin ve gayb alemindeki herbirgizlenenindnO'nadr;zylehereyikuattiinhereyibilendir. Her bilenin bilgisinin olumas ancak O'nun aracl ile olur. yleyse bilgin olmaya en, layk olan O'dur. Dahas tm mkemmelikler O'na aittir. Hayat, ilim, irade, kudret, iitme, grme ve benzeri tmniteliklerO'nunlakimolur.yleyse,bakabireyaracliledeilbizatihibilgin,mrd,sem vebasrdir.nkeylerO'nunsayesindeyetkinlieular.DahasO,tecellsiveszedilenyetkinlik lerinsretleriyleeitlibiimlerdekendisiniizhareder.Bylecevcdztlaratabiolmuolur;nk buztlarO'nunehadiyyetmertebesindemstehlek,vahidiyetmertebesindezahirzelvarlklardr.O, tekbirhakikattir.O'ndaoklukyoktur.Hakikatinzuhurununvesuretlerininokluu,O'nunztbak mndanbirliine,kendisineekbirtaayynledeildeztylabelirginleiptaayynetmesineengelde ildir.Butekhakikatintaayynveimtiyazztiledir,ztnailavebirtaayynledeildir.nkv cd'da,birkonudaO'nunlaortaklamakvebirbakasndadaO'ndanayrlacakbiimdekendisineters decekbireyyoktur.Budurum,hakikatinbelirlimertebelerindezuhurunaaykrdmez.Dahas, tmisim,sfat,zihniveharicigrnmeyerlerininaslO'dur.Ohakikatinbirlii,vahdetinaslolankes retetersdmeyenbirbirliktir.Hakikatokluakartolanbirliindeasldr.Hakikatzatahadiyyeti nintakendisidir.Buztaslbirliinglgesiolanokluakartisimlerinbirliide,ilerideaklayaca mzgibi,biryndenonunlakendisidir. Osaltnurdur.nkO,kendisigrnenvebakasndaaakarandr.ZirahereyO'nunlaid rakedilir;O,gaybsemalarn,ruhlarleminivecisimlerdnyasnaydnlatandr.nkbunlarancak O'nunsayesindevarlkvegereklikkazanr.Oruhanivecismaniklarnhepsininkaynadr.O'nun hakikatinikendisindenbakasbilemez.BuHakikat;olu,meydanageli,gereklikvesbt'danibaret deildir; ayet bundan kaynak (masdar) kasdedilirse zira bunlarn tm zorunlu olarak arazdr. Eer Hakikat'le,vcdlafzylaifadeedileneykasdediliyorsa;bundaanlamazlkyoktur.Ohaldedaha

227YAZILAR

ncegetiizere,ohakikattennecevher,nedearazmeydanagelir.O,inniyeyetiasndanbilinse bilhakikatiasndanbilinemez.Lafztanm,bilgiifadeetmesiiinenbilinenlafzlarlaolmaldr.V cdzorunluolarakoluvebakaeylerarasndaenmehurolaneydir.Bilgideferdlere(ayn)yaylan genelvcd,onungenelliinikaytladndanO'nunbirglgesidir.Aynekildezihniveharicivcd da, snrlanmann katmerliliinden dolay; bu glgenin glgeleridirler. Allah u szyle buna iaret etmitir: Rabbinin glgeyi nasl yaydn anlamyor musun; O onu isteseydi duraan klard. (Fur kan:45). O Vacibu'lVcd dur. Hakk sbhneh ve tel ztyla sabit, bakasn varlkta tutan, ilh isimlerlesfatlanm,rabbaniniteliklerlenitelenmi,peygamberlerinvevelilerindiliylearlm,yara tklarnkendiztnadoruklavuzlayan,Peygamberleriyleuluhiyyetmertebesinearandr.yleki O, hviyyetiyle hereyle birlikte olduunu ve hakikatiyle de her canlyla beraber bulunduunu pey gamberlerinindiliylebildirmitir.Veuszyle,eyanntakendisiolduukonusundadauyarmtr: O evveldir, hirdir, zahirdir, btndr ve her eyi bilir (Hadid; 3). O'nun eyann kendisi oluu, zihnveddnyadaisimvesfatrtleriiindebelirmesiyledir;eyanngayrisioluuise,ztndagiz lenmesi,noksanlkvekusurgerektireneylerdenyceolmas,snrlanmavebelirlenmedenmnezzeh bulunmas, sonradan olma ve yaratlma niteliklerinden mukaddes olmas iledir. Eyay yaratmas, onlar aa karmakla beraber onlarla rtnmesiyledir. Byk kyamette eyay yoketmesi demek, vahdetiylebelirmesivehertrlbelirmilikleriveizleriniyoketmesivehepsinibirbirinekatmasde mektir.NitekimOyledemitir: Bugnmlkkimindir:Vhid'lKahhrolanAllah'ndr.(Mminn:16).Hereyyokolucudur; sadeceO'nunvehihari(Kasas:88).Kkkyametteeyayyoketmesidemek,ehadetleminden gayblemineveyabirteklemdebiimdenbiimednmesidemektir. Mahiyetler,O'nunyetkinliklerininsuretleridir.simvesfatlarnnmazharlarise,ilkinzihindesonra daO'nunyetleriniizharvealmetleriniyceltmesevgilerinegredardaortayakar.ByleceO, hakikibirliiveebediyetkinliizerebulunmaklaberaberbiimler(suret)asndanoalr.O,eyle rin hakikatlerini ilk akl ve benzerleri gibi baka bir eyle deil kendi zn kavramakla idrak eder. nkbuhakikatler,hernekadartaayynasndanztnngayriolsalardagerektenztnnayndr. uyetlerdeifadeedildiigibi,O'nubakasidrakedemez: Gzleronuidrakedemez,fakatOgzleriidrakeder.(Enam:103); O'nuonlarbilgiilekuatamazlar(Th:110); Allah'hakkylatakdiredemediler(En'am:6); Allahsizibizzatsakndryor;Allahkullarnamerhametlidir(Alimran:30). Allahkullarneldeedemeyeceklerihususlardamrtketmesinlerdiyeuyard.Eersenvcdun hakk olduunu anlarsan u ayetlerin ve benzerlerinin iaret diliyle tevhide dikkat eken srlarn da anlarsn: NeredeolursanzolunOsizinleberaberdir(Hadd:4); Bizonasizdendahayaknz,fakatgrmezsiniz(Vka:85); ...Venefislerinizdekinidnmyormusunuz(Zriyat:21); GkdekiveyerdekiilahO'dur(Zuhruf:84); Allahgklerinveyerinnurudur(Nr:35); Allahhereyikuatcdr(Nisa:126), VePeygamberinuszlerininsrrndaanlarsn:...onuniitmesivegrmesiolurum EhliNazarDiliyleUyanklaratembih Vcdzgereizorunludur;ayetmmknolsaydonundamevcudbirilletiolacakt,neticeola rakbireyinkendisindenncegelmesigerekecekti.yleysevarlndammknolana,'herhangibir sebebemuhtadeildir',denmez.nkvarlndammknolan,bizce,itibariolduuiinvardeil dir.nkbizitibariolannilletemuhtaolmadilkesinikabuletmeyiz.Ziraitibariolanancakzihin deonudnenbirisibulunduundagerekleirkibudaonunilletidir.Aynekildednen(mute bir) de darda vcdla gerekleir. nk varln ondan mutlak olarak gitmesi durumunda o, salt yokluktan baka bir ey olmaz. ayet vcd itibari olmu olsayd, vcd 'da olan her ey de itibari olmuolurdu.Butakdirdevarlktanayrmahiyetleritibaridurumlarolurduki,buapakbirsamalk

228YAZILAR

tr. Bir eyin kendi kendisini akletmesi onu gerek bir varlk olmaktan karmaz. Neyse o olarak v cdun tabiat, zorunlu zel vcdun rndr. O da zihin dndadr. Sonuta da, bu tabiatn, onda varolmasgerekir.Fakatonailavebirvcdudeil.Eerommknolsaydzorunluolarakbirillete muhtaolurdu. BakaBirTembih Diertaraftanvcddahancegetiigibicevhervearazdeildir.Hermmknyacevherdirveya arazdr.Bundanda,vcdunmmknolmadsonucudoar.Byleceonunvacibolduuapakor tayakar.Aynekildevcdunkendisineilavebirhakikatininolmaddaortayakar;aksitaktirde o da varlklagerekleme bakmndan dier varlar gibi olurdu ve teselsl gerekirdi. Bir eyin ztnn kendisindenayrlmasimknszlndantr,oeyzylevacibdir. Eer,vcbdvarlanazaranbireyeiliennisbettir,dardakendisineekbirvarlolmayann vucbilenitelenmesiszkonusuolamaz,dersen; Derimki;vcub,kendivarlitibariylevarlkolmayanbireyeiliendir.Bueyvcdunaynsol duutakdirdevcububakasnadeilkendinenazarandr.Ziravcbgerekte(hakikatte)deilmut lakanlamdabakalartrr.Nitekimbilgibilenlebilinenarasndabirbakalgerektirir.Budu rumbazenitibariolur;budabireykendisinibakasolaraktasavvurettiindeolur;bazandahakiki olurkibudabizzatkendisinitasavvuruanndaolur.Aynekildevcd'undndakihereyvarlve gereklemesi asndan vcda muhtatr. Vcd ise, vcd olarak bakasna muhta deildir. Varlndabakasnamuhtaolmayanhereyisevacibdir.yleysevcdbizatihivacibdir. Eer,yledersen:Vcdneiseoolmakasndan tmelve tabiidir,vehertmelvetabiiolan yalnzca kendi ferdlerinden birinin iinde bulunur; dolaysyla da, vcd kendisi olmak bakmndan vacibolmaz;nkgereklemesindekendiferdlerindenbirinemuhtadr; Derizki;byknermeylevarlmmkndoalarkastettiysenbizdeayneyikabulederiz.An cak ama gereklememi olur; zira, mmknlerin doas varolmak ve yok olmaktr. Fakat vcdun doasbunukabuletmez.Eerbyknermeyledahagenelbiranlamkastettiysenizozamanbyk nermememnu'olur. Onunbenzeribireyyoktur(ra:11)ayetinidn.Tabikllningereklemesinde,isterva cib,istermmknolsun,kendisineilienbirvcdabalolduunukabuletmeyiz.nkbyleolursa ksrdngolur.lieneyisternev'isterferdolsun.Zirailieneyancakiliilenlegerekleir.Eer, gereklemedeiliilenilienebalolsaydyineksrdngolurdu. Dorusuhertmeltabiehadetleminde,ahsolarakortayaknda,onubireyselletirenmu cidinden taan taayynlere muhta olur. Kendi znde gereklemesinden deil de mna leminde trolarakzuhurundaiseonutrklacakklltaayynleremuhtaolur.Aynekildehertrleenve ahslaan bizzat cinsinin ve trnn doasndan sonra gelir. Sonraki, ncekinin gerekleme illeti olmaz;hattadurumtamtersiolur.Tabiattabiatklann,butabiat,kendisineilientrlemevekii leme ilavesiyle, tr ve ahs (ferd) yapmas daha uygundur. Oysa varlkla ilgili tm taayynler v cd'unkendisineracidir.Vcdunddnyadagereklemesindebakasnaihtiyacyoktur;gerekte vcd'daondanbakasyoktur. BakaBirTembih teyandanhermmknyokluu(adem)kabuleder.Mutlakvcd'daonatekabledecekhibir eyyoktur.Oysavcdztylazorunludur.Ohalde,mmknnvcdununyokluukabulettiisy lenemez.Zirabizmmknnvcdundanonundardameydanagelmesini,zuhurunukasdediyoruz. Darda meydana gelmek ise, hakiki varln, izafetin kaldrld esnada bir biimde kendine dnen arazlarndan biridir, yoksa bizzat kendisi deildir. Ayn ekilde kabul edenin varlnn kabul edilenle beraberdevametmesigerekir.Oysavcdademlebirliktevarolamaz.Yokluualanmahiyettir;fakat onunvcdudeildir. yledenemez:Eeryokluunvarlailimediinisylyorsanzbunukabulederiz;ancakvcdun kendizndeortadankalkmasniincaizdeildir? Zirabizdiyoruzki,dembireydeildirki,mahiyetveyavcdonailisin.Bizimmahiyetdemi kabulederszmznanlam,vcdunondanzailolmasnkabulederanlamndadr.Oysabuan

229YAZILAR

lamvcdiinimknszdr.Aksihaldevcdundemednmesigerekirdi. Aynekilde mmknnyokluaimknzgereidir.Oysavcdkendisini kendi ztiylagerekli klmaktadr.Birolannzthemkendisini,hemdeyoklukimknngerektiremez,dolaysylayokolma s imknszdr. Ayn ekilde, gerekte, mmkn de yok olmaz, tersine gizlenir ve kendisinden zahir olduubtnagirer.Gizlenenyoksanlr.Mmknnvcdununyokolacazann,tpkdardavar olaninsanfertlerigibivcdundafertlerininvarolduufaraziyesindenkaynaklanr.Oysabylede ildir;nkvcdtekbirhakikattir;ondaoklukolmaz.Butekhakikatinferdlemesi,onunmahiyete izafetinden trdr; izafet ise itibari bir durumdur; dolayasyla onun darda fertleri yoktur ki, o fertleryokolsunvesonbulsun.Tersineyokolanvesonbulano hakikatinmahiyedereizafetidir.Bu izafetin kalkmasndan vcdun yokluu gerekmez. Vcdun ortadan kalkmas kesinlikle vcdun hakikatiiledeminhakikatininbirbirinednmesinigerektirir.nkvcdunaslenzevalizorunlu olarakdemdir;buiseapaksamalktr. AltBlm Ferdlerinvcdunhakikatineaykrbirgereklikleriolmaynca,vcdfertlereiliengenelbiraraz olamaz.ayetvcdgenelbirarazolsayd,buyacevherveyaarazolurdu.Oysabizonuncevherve araz olmadn belirtmitik. Varlk olarak vcd varlara u varlk bir varlktr nermesinin dorulu undandolayyklemdir.Nekibireyeyklemoluyor,oeyinyklemolduueylekendisiarasnda birleme ve ayrlmay salayan bir baka eyin olmas gerekir. Burada; birlemeyi salayan ey v cdunkendisindenbakasdeildir;bakalksansyanlmadanbakasdeildir.Bylece;bizatihiv cdun,hakikatteilintilendirilenvcdlarntakendisiolduuortayakar.Aksitakdirdevcd,zorun luolmazd.Tartmacaklnagredireniyor;ancakuvarkivcdlafznnhemmuzafvarlara,hem debizatihivarlaraortaklafzlaatfedilmesiapaksamalktr. Varlnferlerindeeitolmayanbirbiimde,gerekletiisylenemez.Vcd,illetinvemallnn vcdundancelikvesonralkla;cevhervearaznvcdundancelikhakknnvarlveyokluuyla; younveyounolmayannvcdunduiseiddetlivezayfolarakgerekleir.Dolaysylavcdfertle rinetekikyoluylayklemolur.Tekikyoluylayklemolanherey,bireyinmahiyetininkendisiveya parasolamaz.Eerncelikvesonralkncelikhakkvcbununyokluu,iddetveza'fkendisiolarak vcddikkatealnarakkasdedilmisebuimknszdr.nktmbunlarancakbirbirinenisbeed nlebilenizafieylerdir;ziratekikyoluylayklemtmellikvegenellikasndanolur. Balbana vcdisenegenelnedezeldir.Eerbununla,onlarnmahiyetlerekyaslavcdakatldklarkasde diliyorsabudorudur.Ancak,buradan,balbanavcduntekikyoluylaonlarayklemolduuso nucukmaz.Zirakendisinebireyilitirilenleridikkatealmak,vcd'udikkatealmaktanayrbirey dirkibuiseehlullah'nsznntakendisidir.Ziraonlarukanaattedirler:olumertebelerindekite nezzl,imkngrntlerindekibeliriivearaclarnokluundantrvcdungizliliiyounlar, dolaysyladazuhuruvekemltzayflar.Bunlarnazlbakmndanda,nurluluuvezuhurugle nir;byleceyetkinlikleriveifadanortayakar.Sonutadaglyeatfedilmesi,zayfaoranla,daha ncelikli olur. Bunun aklk kazanmas senin, vcdun darda olduu gibi aklda da mazharlarnn bulunduunubilmenleolur.Geneldurumlarvesadeceakldavarkbulunantmellerbunlardandr. Vcdunmahiyetleremuzafferdleretekikyoluylayklemolmas,yalnzcabuaklizuhuritibariyledir. Bundantritibariolduusylenir;bunabalolarakda,tekikyoluyla,mahiyetleremuzaffertlere yklemolmayaca,tamtersinekllolmasasndanonunaklibiryklemolduusylenir.Buyakla m,vcdunklltabiolmakbakmndanfertlerininmahiyetininaynolmasnaengeldeildir. Bu nedenle onun itibari (bir ey) olduu, dolaysyla bal bana varlk olarak onun mahiyetlere tekik yoluyla yklem olmad, tam tersine tmel ve ekli bir yklem olmas asndan mahiyetlere tekikyoluylayklemolduusylenmitir.Buanlam,onundoaltmelliiitibariylefertlerininmahi yetininkendisiolmasnaengelolmaz;tpksadecebirdoaolarakhayvann(canlnn)fertlerineyk lem olmadan onlarn paras oluu gibi, O, mutlakl itibariyle, yani beraberinde bir ey bulunmas artolmaksznfertlere(mahiyetlere)yklenentbircinstir.Fertlerindetekikyoluylagerekleenher eyiindedurumbyledir.Vcdunfertlerindefarkllama,kendisindekifarkllamadeildir,tersine onunilletvemalldekiilletlilikvemllllkzelliininzuhrundandr.Cevherdekendibanakaim olmasnedeniyle,o,arazdakendikendisinekaimdeildir.Kezayounolandaonunortayakgl, younolmayandaisezayftr.Nitekiminsanfertleriarasndakifarkllamainsanlnkendisindedeil,

230YAZILAR

fakatinsanlkniteliklerininfertlerdeortayakmagredir.Eer,vcdiinfertlerinhakikatininayn solmaktankurtaracakbirkyoluolsayd,butakdirde,insanlkiindekendifertlerininhakikatinin ayns olmasna bir k yolu bulunurdu. Oysaki insanlk fertleri arasndaki farkllama varlklardan hibirininfertleriarasndabenzerininbulunmayacatrden birfarkllamadr.Buyzden, onlardan kimi makam bakmndan meleklerden daha stn ve daha yukar mertebede olur, kimi de en aa hayvandandahaaadaolur.NitekimAllahylebuyurmutur: Onlarhayvanlarabenzer,hattahayvanlardandahabayadr(Araf:179)ve Bizinsanengzelbirkvamdayarattk,sonraonuenaadnyayaattk.(Tn:4)..tebune denle, Kafir,'keketoprakolsaydm',der(Nebe:40).Bukonudaaydnlanmakisteyenebukadaryeter. BasiretgzAllahtarafndanaydnlatlankimsebunlaranlarvebunlardnpanlayankimse,ku runtuyadayalphelerivebtlitirazlar,kmazlargidermektenacizkalmaz.Allah'tanyardmistenir veonadayanlpgvenilir. BazKllMertebelerVeSufilerinBuKonudakiIstlahlarnaaret Vcdunhakikati,beraberindehibireybulunmamakkaydylatmisimvesfatlarnkendisinde kaybolduuehadiyetmertebesidiyeisimlendirileneydenibarettir.Cem'lCem,Hakikat'lHakikve Am diye de isimlendirirler. Yannda bir ey bulunmak artyla alnacak olursa, bu takdirde isim ve sfatlardenentmelvetikeltmayrlmazlarylabirliktehereyalnyordemektirki,ozamanbumer tebevhidiyyetvemakmu'lcem'diyeadlandrlr.Bumertebe,isimlerina'yanvehakikatlerdeniba ret mazharlarn kabiliyetlerine uygun olarak, d dnyadaki yetkinliklerine sevketmek asndan Ru bubiyetmertebesidiyeisimlendirilir.Eervcdunhakikatiherhangibireyveyokluklabirliktebu lunmamakeklindednlrse,(yanimutlakolarakdnldnde)tmvarlarasrihviyyetdiye isimlendirilir.Vcdunhakikatikendisindeilmsuretlerinbulunmaskaydylaalndndabuna,mut lakbtnisim,btn,evvel,almverabbu'la'yani'ssbitemertebesidenir.Eer,sadeceeylerinklli likleriylebirliktealnrsa,buRahmanismimertebesidir.Buna,ilkaklnRabbi,levhu'lkaza,mm'lki tabveKlem'la'ldadenir.Eero,kendisindekikllilerin,ayrayrcz'lerolarakbulunmasartyla (tmelliklerinden gizli kalmakszn) alnacak olursa smu'r Rahim mertebesidir; buna ayn zamanda kader levhas denen kll nefsin rabbi mertebesi de denir. Kll Nefs, Levhu'lMahfuz ve Kitabu'lM bin'de.Eervcdunhakikatitikel,ayrvebirbirindenfarklsuretlerlebirliktealnrsa,mh,msbit, muhyvemmtisimmertebesiadnalr.Buna,mahvveishallevhasdenenkllcismebaslnefsin rabbi da denir. Eer ruhani ve cismani trsellerin suretlerini kabul edici olmas anyla alnrsa alc isimmertebesiolur.KendisineKurandaKitabu'lMestur,firakkinmenur(Tr:2)diyeiaretedilen kllheyulannrabbidedenir(Rubbu'lheylelklliyye). O,etkilemeveetkilenmeyeyatknlilebirliktealndnda,mcidvehalikdenenfailismimerte besiolur.Buklltabiatnrabbidir.ayeto,soyutruhansuretlerolmakartylaalnrsa,alm,mufassil vemdebbirisimmertebesidir.Bukllakllarnvenatknefislerinrabbidir. Hukemstlahndamcerretakldeneneye,ehlullahstlahndaruhdenir.Bundandolayilkakla Ruhu'lKuds denir. Hkemca mcerret ntk nefs denen eye de ehlullaha kalp denir. Eer klliler mcerret natk nefiste mufassal olarak bulunursa nefs bunlar ayn olarak grr. Ehlullaha nefs hayvaninefsolarakalnr. Eervcdunhakikatigaybhisssuretlerolarakalnrsao,musavvirisimmertebesiolur;mutlak vemukayyethayallemininrabbidir. O,grlrhisssuretlerolmakkaydylaalndnda bumutlak Zahir ve hir isim mertebesidir; mlk leminin rabbidir. Kamil insan mertebesi akllar, kll ve cz nefislercinsindenilh,kevnmertebelerinvevcdtenezzllerininsonunadektabiatmertebelerinin tamamnn toplamndan ibarettir. Ayn ekilde ama mertebe de denir. Bu ilh mertebeyi andrr. nsanKamilveilhmertebelerarasndarablkvemerbublukdndabirfarkyoktur;Bundantr deinsanAllah'nhalifesiolmutur.Tmbunlarkavraynca,ilhrubbvekevnmertebelerarasnda kifarkdakavrarsn. Baz muhakkikler ilh mertebeyi, Rahman isminin tm isimleri toplayc olmas itibariyle ilk akl mertebesiyle ayn grmlerdir; tpk Allah isminin tm isimleri toplayc olduu gibi. Bu bir adan dorudur;ancak,RahmanismininAllahismininkuatclaltndabuikimertebeninbirbirindenfarkl

231YAZILAR

olmasngerektirir.AralarndabakalkolmasaydbesmeledekiRahmanismiAllahisminetbiolmaz d. Tembih Varlk aracl ile eyaya ilien her kemalin, zt gerei vcda ait olduu daha nce gemiti. O vcd,bizzatdiri,kayym,bilen,dileyen,gcyetendir.Bunlarzneeklenen|sfatlardeildir.Aksi takdirdebuyetkinliklerinkendisindenakndabakabirhayata,ilme,kudreteveiradeye...vs.muh taolurdu.nkbuyetkinliklersadeceonlarlanitelenenbirindenakar.Eerbunlaranladysans fatlarztnnayndrifadesinianlarsnvebukonununhakikatiapakortayakar:Buradakasdedi leney,zihnegeliverenkendisindentaanveondanayrlmazolanhayat,ilimvekudretinonunzt nnaynsolduudeildir.Ztnnaynolduugr,birbakayndendoruolsada,vcdahadiy yetmertebesindetmtaaynleriortadankaldrr;dolaysylazttanbaka,nebirsfat,nebirisim,ne debirmsemmkalr.Vcd,isimvesfatlarmertebesidemekolanvhidiyyetmertebesindesfat, isim ve msemm olur; bu mertebe ilahlk mertebesidir. Nitekim Onun varl ztnn ayndr s zmz,Okendindentaanbirvcdladeil,bizatihivardr;kendindentaandakendisidiranlamna gelir.Ohalde,hayat,ilim,kudretvetmsubtsfatlar,ilkmertebedekisfatvemevsufunbirletii gibi,birleirler.Aklnbunlararasndafarkllklahkmetmesiaslndabirolmalarnaramen,tpksfat vemevsufarasndafarkllklahkmetmesigibidir.Yaniakl(cinsvefaslarasndabirbakalkvardr diyehkmettiigibi)ilimkudrettenveiradedenyardrdiyehkmeder;Oysavcddabiricikzttan bakasyoktur.Nitekimcinsvefasldardabirdirvebunlarnev'dir.Bundantrmminlerinemiri Alihlasnkemali,sfatlarO'ndankaldrmakladrdemitir. kincimertebedeilimkudrettenvekudretdeiradedenayrlr.Bylecesfatlaroalr;sfatlarno almasyladaisimlervemezhirioalr.lhhakikatlerdebirbirindenayrlrlar;bylecehayat,ilim, kudret ve benzeri sfatlar bu zt'a ve bu ztn ayrlmaz olan hakikatere, bu sfatlarn o zttan ayr olmalarndandolay,szelanlamdamterekenyklenir.Zirabu gereklerbir bakmdanilintilerdir. nkbunlaryasaltizafettirveyaizafetsahibihakikisfattr;birbakaadandasoyutlardaolduu gibi cevherdirler. Zira soyutlarn, zleriyle bilinmesi, bir bakma ztlaryla bilinmesi anlamna gelir. Hayatvekudretdebyledir.Oysaztcevhervearazolmaktanmnezzehtir.Busfatlarnaynsde mekolantmcevherlerdeilhhviyetinakkendisinezahirolankimseyebumnnnhakikatibeli rir. Bugerekliklerintmzelvarlklarolduklarndan;Zat'lAhadiyyetdemutlakvcdolduundan; taayynnkendisineizafetiilemukayyetdemutlakolur.Kezamukayyetolanmutlakvarlntecellle rindenmeydanageldiindensfatlarnhakikatlereveuztayklemklnmasmnevikatlmvete kikyoluylaolur.Onlardanbirtektrnfertlerine,meselailmintaayynlerindenbirine,bunlarnyk lemklnmastavtyoluyladr. Bugereklerkimizaman,necevher,nearazdr;fakatkadimvezorunludurlar;kimizamandason radanolanmmkncevherdirler;bazendabucevherlerebalilintidirler.Buanlatlanlarkimeaka belirirse,ekvephedenkurtulur.Allahdoruyolugsterendir. KNCFASIL Allah'nsimVeSfatlarnaDairdir Bilineki,Ohergnbiritedir(Rahman:29)esasnagre,Hakkne'nleriveilhmertebelerde tecelllerivardr.e'nlerivemertebeleriitibariyledesfatlarveisimlerivardr.ifadanyaicab,veya selbolur.Birincisi(icab)yahakikidir,kendisineizafetyaplmayanhayat,vcd,vekayymiyyetgibi; yadasaltizafetolur,evveliyyetvehiriyyetgibi.YahutdaRubbiyet,ilimveiradegibiizafetliolur. kincisi(selbsfatlar)ina,kuddusiyyet,subbhiyyetgibidir.cbveyaselbolsunbunlarnherbirinin bir tr vcdu vardr. nk vcd, bir ynden, yoklua ve yoka da iliir. Bu sfatlar, eriat dilinde amdiyenitelenenluhiyetmertebesininbtnylekendisindetopladmertebeleriasndanzt nn tecelllerinden baka bir ey deildir. Ama vcdda beliren ilk okluk, ve zti birliin varl ile yaratlmbelirilerarasndakiberzahdr.nkonunzt,zgerei,ilhmertebeleregreeitlive kart sfatlar gerektirir. Ltuf, kahr; rahmet, gadab; rza, saht gibi. Bu mtekabil sfatlar cemal ve

232YAZILAR

celalsfatlarierir.Lutfailikinsfatlarcemal,kahrailikinsfatlardacelaldirler.Hercemalinbircelali vardr tpk ilh cemalden oluan heymn gibi. nk heymn, akln yok oluu ve insann kendisini yitiriparmasndanibarettir.Hercelalindebircemalivardr.Budailhkahrdartllutftanibaret tir.BunarnekolarakAllah Eycinskafalarsiziniinksastahayatvardr(Bakara.179)buyurmutur.Emiru'lMu'mininAlide Evliyasna rahmeti bol, nimetiyle parlayan ve bol rahmeti iinde dmanlarna sknts ok olanneycedirdemitir.tebunabinaenPeygamberinuifadesininsrranlalr: Cennethokarlanmayanlarlaperdeli;cehennemdeehvetlerleperdelidir.Anlatlanlarbirbi rinekarthersfatiftleriarasndaberzahdrlar.Zt,birsfatlabirliktevetecelllerindenbirtecellye greisimdiyeadlandrlr.MeselaRahmanrahmetlibirzt,Kahhrkahrolanbirztdr. Buisimlerisimlerinisimleridirler.Buradananlalmaktadrki,isimdenmaksatisimlenendir,ismin kendisi deildir. Bazen isim sfatlar iindir denir. nk zt tm isimler arasnda mterektir, ztta okluksfatlarnokluundantrdr.Buoklukgaybnanahtarlarndanibaretolangaybimertebe lerasndandr.Buoalma,ztn,mefatihu'lgaybdemekolangaybmertebeleriitibariyledir.Mefa tihu'lgaybise,vcdunveHaktelanngaybndabulunanma'kulmnlardr;bunlarlaHakknive tecellleri belirir. Bunlar ayn mevcutlar deildir. Dahas asla vcda dhil olmazlar, tam tersine v cdasadeceuisimmertebelerindeHakknvcdundantaayynedeneylerdahilolur.yleysebun larzihindevar,dardayoktur.Bunlarnaynvarlolanvarlardaizveetkilerivardr.Nitekimeyh (r.a.)ilkfass'tabunaiaretetmitir.Aklamasilerdegelecektir. oalma,bakabiradanda,zatbilgiyleilgilidir.nkO'nunztnedeniyleztnailikinbilgisi ahadiyyetmertebesindeztnnyetkinliklerinibilmeyigerektirir.Sonrada,ilhmuhabbetztnbun lardanherbirinintektekilmhazretinde,sonradaaynhazretindetaayynetmelerinigerektirir.Bu radaoklukmeydanagelir. Sfatlar,klltamkuatanlarvebirokeyikuatmaklabirlikteklltamkuatmayanlarolmakze re ikiye ayrlr. Birinci gruba girenler yedi imam denilen, ana sfatlardr. Bunlar hayat, ilim, kudret, sem',basarvekelamdr.O'nuniitmesi,Cemu'lCem'makamndazatkelamnnhakikatineilikinbil gisinintecellsiilecemvetafsilmakamndaisezahirvebtnolaraka'ynkelamnailikinbilgisinin tecellsiyledir;yoksaduyusalyolladeildir.Grmesiise,hakikatleretecellsiveilmininonlarahud yoluylailimesindenibarettir.Kelam,iradevekudretsfatnngaybdaolanaakarmaveonuicad etmeyeilimesinindendoantecelldenibarettir.Allahylebuyurmutur: O'nun ii, bir eyin olmasn dilediinde o eye ol demektir; o ey de hemen oluverir (Ysn:82). Bu sfatlar, bakalarnn asllar olsalar da, gereklemelerinde bazs bazsyla kaytldr. Nitekim ilim hayatla kaytldr; kudret de ilim ve hayatla kaytldr. rade de byledir, geri kalan zikredilendrdylekaytldr. simlerdebiradandrdeblnr.Bunlaranaisimlerdir:evvel,hir,zahirvebtn.Tmisimleri toplayanisim,AllahveRahmanismidir.Allah; sterAllahdiyearnisterRahmandiyearnhangisiylearrsanzengzelisimlerO'nun dur (sr:110) buyurmutur. Bunlardan her birinin hakimiyeti altnda bulunan gzel isimleri vardr. Mazharezelveebedolanherismin;ezeliliievvelisminden,ebediliihirisminden,zuhuruzahir isminden,butnubtnismindendir.bdaveicadailikinisimlerievvelisminedahildir.adeveceza'ya ilikinisimlerihirisminedahildir.Zuhurvebutn'ailikinolanlarzahirvebtn'adahildir.eyleru drtdenhaliolamazlar:Zuhur,butn,evveliyyet,vehiriyyet. simler bir baka ekilde de zt, sfat ve fiil isimleri diye blmlere ayrlr. Her ne kadar bunlarn tmzt'nisimleriolsalarda;O'nunbuisimlerdezuhuruasndanztisimleri;sfatlarnzuhurua sndansfatisimleri;bunlardafiillerininzuhuruasndandaesma'lefladnalrlar.Bunlarnouiki veya yn kendinde toplar. nk bunlar da bir adan zta, dier adan sfatlara ve bir baka adandafiilleredelaletedenbireyvardr.MeselaRab;sabitanlamylaztaaittir,malikanlamyla sfataait,muslihanlamyladafiileaittir. Ztisimleriunlardr: Allah,Rab,Melik,Kudds,Selam,M'min,Mheymin,Azz,Cebbar,Mtekebbir,Al,Azm,Zahir, Btn,Evvel,Ahir,Kebr,Cell,Mecd,Hakk,Mbn,Vcid,Mcid,'Samed,Mteli,Gan,Nur,Vris,

233YAZILAR

Zlcelal,Rakb.Sfatisimler;Hayy,ekr,Kahhr,Kahir,Muktedir,Kav,Kadir,Rahman,Rahm,Kerm, Gaffar,Gafur,Vedd,RaufHalm,Sabr,Bin,Alm,Habr,Muhsy,Hakm,ehd,Sem,Basr'dir.Fiil isimleriise;Mubdi,Vekl,Bis,Mucb,Vsi,Hasb,Mukt,Hafz,Hlk,Bri,Musavvir;Vehhb,Rezzk, Fetth, Kbz, Bst, Hfd, Rfi, Muzz, Mzill, Hukm, Adi, hatif Mud, Muhy, Mumt, Vali, Tevvb, Muntakim,Muksd,Cami,Mun,Mni,Drr,Nfi,Hdi,Bed,Reiddir. eyh(r.a.)nu'dDeviradleserindebylebelirlemitir;Bizdehibirdeiiklikyapmadanteber rkennaklettik.Kimiisimlergaybnanahtarlardr;bunlarsadeceAllahvekendisinezathviyetiyle hakkntecellettiikutuplarvekmilinsanlarbilir.BuhusustaAllah: O,gaybbilendir,gaybnyalnzcahonutolduueliyegsterir.(Cin:26)buyurmutur.VePey gamberde,duasnda,buna: Seningaybnnbilgisiiindetercihettiindiyeiaretetmitir.Biradanbunlarevvelvebtn isimlerkapsamnagirer.Bunlara'yansabiteninilkesiolanisimlerinilkesidirler.nallahilerideakla yacaz.Buisimlerinolularlailgisiyoktur.NitekimeyhFuthtu'lMekkiyye'deyledemitir: Yaratmavenisbetlerdndakalanisimleregelince,bunlarancakObilir;nkbunlarnolu larlailgisiyoktur,Bunlarnbirksmddnyannanahtarlardr;nk,bunlarlasadecedduyulur larkasdedilir.Bazandabunlarladahagenelbiranlamkasdedilir.NitekimAllahbuhusustaylebu yurmutur: ehadet ve gaybn bilicisi (Ra'd:9). Bunlarn hepsi, baka bir adan da Ahir ve Zahir isimlerikapsamnagirer.Ohalde,Esm'lHsn,tmyleisimlerinasllardr. Bilineki,mtekabilikiisimarasndabuikisindendomaikiynlveikisiarasndakprolanbir isimvardr.Nitekimmtekabilikisfatarasndadabuikisfattandomaikiynlbirsfatvardr.Ayn ekildeisimlerinbazsnnbazsylabirarayagelmesindende,istermtekabilolsunisterolmasn,son suzisimlerortayakar;bunlarnherbirininilmveaynvcddabirmazharvardr. Tembih Hkmlerine gre fiil isimleri u ksmlara ayrlr: Bunlardan bir ksm ezelden ebede dek hkm kesilmeyenveetkisisonaermeyenfiilisimleridir.Kutsalruhlara,melektnefislerevemutlakzamana dhilolduuhaldegrecelizamanadahilolmayan,rneksizyaratlanhereyehakimolanisimlergibi. Birksmnnhkmezelilikbakmndankopukolsabilehkmebediolarakdevamedecekolanisim lerdir;Ahiretehakimolanisimlergibi.nkBunlarebedidir.Nitekimyetlerbunlarnvehkmleri nin ebedi olduuna delalet eder. Bunlar zuhuru itibariyle ezeli deildir. nk bunlarn zuhurunun balangc dnyev inann bitiminden itibarendir. Bu isimlerden bir ksm hkm ezel bakmndan kesik, etkisi ise ebed bakmndan son bulur. Greceli zamana dahil olan her eye ve dnyev olua hakimolanisimlergibi.Hernekadarbunlarnahiretitibariyleneticeleriebediolsadazuhuruitibariy leneezeli,nedeebedidirler.Hkmlerisonbulanlaragelince,bunlarnhkmleriyamutlakolarak kesilirveonahakimolanisimmutlakilhgaybkapsamnagirerdnyevioluahakimolmuisimgibi, yadagcveetkisinin(devlet)zuhurusrasndahakimiyettekendisindendahatamolanisminhkm altndagizlenmivertlisimlerdir. nkisimlerinkendizuhurlarvehkmlerininzuhurlarbakmndandevletlerivardr.Herbi rinindnsresi1000ylolanyediyldzndnsreleriveeriatlarbugveetkileredayanr. Zirahereriatiinbirisimvardr;buisminetkisivegcnndevamylavesaltanatnnbekasylae riat devam eder, onun saltanat ve devletinin zevaliyle nesholunur. Sfatlarn tecellleri de byledir. nkherhangibirsfatzuhuredincebakabirsfatnhkm,onunaltndasonbulur.Tektekisim lerdenherbiribirmazharister,etkileribumazharlaortayakarvemazhara'yandanibarettir.Eer buaynlar,insaniaynlargibi,tmisimlerinhkmlerininzuhurununalcsisebuaynlarhernonlarn e'nlerindenbiren'nemazharolurlar.ayetisimlerinhkmlerininortayakmasnakabiliyetlideil lerseozamansadecebirksmnazgolur,bazsnaolmazlar:Meleklerinaynlargibi.Buaynlarnd dnyada,dnyaveahiretitibariyledevamlarvesonbulmalar,isimlerinonlardakietkilerininsrekli liivesonbulmasnabaldr.Okadar.Buuyaryiyicekavrarsanvemaksatdahaslolursaseniniin biroksrlarakazlr. BakaBirtembih Ddnyadavarolaneylerinhepsidvarlklarbakmndanzahirismininhkmaltndadr.Hak

234YAZILAR

(shhanenu)zuhurubakmndanZhir'intakendisidir.NitekimbutnuasndandaBunismininta kendisidir.Dolaysylabilgidekia'ynsabitedebtnlasndanAllah'nisimleridir.Ddnvadavar olaneylerbua'ynsabitelerinmazharlardrlar.Bubakmdan,zhirliiasndanddnyadakivar lklarntabiatlarAllah'nisimleridir.ahslarisebuisimlerinmazharlardr. Dolaysyla,cinsolsun,trolsun,herdgerekliinanaisimlerdenbirismivardr.nkbuana isimlertektektmfertlerikapsar;dahasherahsntekilisimlerdenbirismivardr.nkahszahir lemazharnddnyadabirlemesiasndan,kendisineaitmahhasilintileriylebirliktebugerekli intakendisi(ayn)dir,bakadeil.Aklolarakbakalklarasndanahslardgerekliklerinmaz harlardr. Nitekim d gereklikler de a'yn sabitenin mazhar; a'yn sabite de isim ve sfatlarn mazharlardrlar.Okadar. Tembih: Sonraki bilgelerden bazs Allah'n ztn bilmesinin ztnn kendisi olduunu, mmkn severi bil mesininise(kendilerineyneltileceksulamalardankanmakiin)kendisiilekaimsretlelebirlikte ilk akln varlndan ibaret olduunu sylemilerdir. Yce ilh hikmetleri bilen mvahhitlerce bu bir adanbyleolsadagenelanlamdaveonlarnilkelerinegredorudeildir.Zirailkaklzathudsla hadistir.OysaAllah'nilminingerekliikadimdir,nkkendisininayndr.yleyse,ilkaklnAllah'n ayns olmas nasl mmkn olur? Ayn ekilde ilk akl, mmkn hadis ve zti demle mesbuk oldu undan,Hakknmalumudur.ZiraAllahbilmediieyevarlkveremez.SonutaAllah'nilkaklailikin bilgisi zorunlu olarak onun varlndan nce gelir. yleyse, Allah ilk akldan baka bir eydir; ve ilk aklnmahiyetizorunluolarakbilginingerekliindenbakabireydir.nkilim,bazen,Hakknkendi ztnkendisiylebilmesigibibizzatzorunlu;bazanizafetlisfat;vebazendemahiyetinaksinesaltiza fetolur. EerZtnbilmesiyaratklarnbilmesindenfarkldrvebubilmedeilkakldrdenirse,ylede riz:Bilmeninaslbirdir,fertleriarasndakibakalkitibaridir;nkbilmeninfertleriarasndakifarkllk bilinenkonularabaldrvebuda(bilmeninfertleri)bilmeninhakikatinintekliinezararvermez.Hak, eyleribizzatkendisinibildiigibibilir,bakaekildedeil.O'nungrelibirsfatyadabazsuretlerde saltizafetolmasO'nunilkakimkendisiolmasnaengeldir;zirabirincisiaraz,ikincisicevherdir.O'nun cevherlerdenbircevherolmas,ilhhviyetinancakbunlaraakiledir.Oysaonlaragre,bubyle deildir.yleyseonunbir cevherolmasmmkndeildir.Kezaeyaybildiiekildeonlarag de yetirir.DolaysylaO'nunkudretindendeildebilgisindenibaretolmasseeneksizbirtercihtir;aksine O'nunbilgisinindeildekudretininkendisidndakihereyikuatmasonlarngrnegre,daha doruolur. Aynekilde,ilkaklnAllah'nbilmesininaynsolduunainanmakbtneyannvarlndannce olan ilh inayeti iptal eder. lk akl Allah'n nezdinde bir hzr bulunutan da ibaret deildir. nk hzr olma hzr olann sfatdr; bu hazr olan da akldr. Allah'n bilmesi ise O'nun ifadr; sfat da kendisinden baka bir eydir. Keza Allah'n ilminin hzr olmas z gerei O'ndan sonradr; nk O'nunsfatdr.lkAklnhzrolmasdazgereiHak'tanvebilgisindensonradr;nkHaktela tmyetkinlikleriylebirliktebizatihi,mevcudattannce gelir.Allah'nbilgisihzrbulunmakeklinde yorumlanamaz.Aynekildebu,Allahtelnnenereflisfatlarnda,kendisindensadrolmubaka bir eye muhta olmasn gerektirir: ve cz' olmalar asndan czileri ve bunlarla ilgili durumlar O'nunbilmemesinigerektirir;oysaAllahbylebireydenyceveuludur. mdi, eer muhakkik arif, eylerin zlerini ve kll mnlar icmlen bilmesi asndan kendisiyle Hakknbilgisininvebiradanzahirlemazharnaynolduunusylersebudoruolur.ncekitem bih te getii zere, O, alm isminden ibarettir. nk O'nun mahiyeti zel bir taayynle taayyn etmiilhhviyettenibarettir;kibudailkakldiyeisimlendirilir.Ancakbuzeltaayynilkaklazg deildir; aksine kllileri ve cz'leri iine almas bakmndan klli nefse de zgdr. Hatta bu adan sadeceilkakldeilherbilenO'nunalmismiolur.Hakmbuanlamkavrayamaz;nkonagre,akl ve baka eyler mahiyet ve vcd asndan Haktan bakadr ve Hakkn yaratklarndan (ma'll) bir yaratktrlar;dolaysyla,sonuolarakHaksfatlarndaveyetkinliklerindekendisindenbakabireye muhtaolmuolur.Dorusu,insafsahibiolanherkeskendisindeunubilir:ademzamanolsunolma sn, eyay rneksiz yaratan ve yokluktan varla karan, onlar icadndan nce, hakikatlar ve lazm

235YAZILAR

olanzihniveharicisuretleriilebilir.Aksitakdirdeonlaravarlkveremezdi.Dolaysyla,Allah'nonlar bilmesionlardanbakabireydir.Allah'nztnnveztnnaynsolanbilgisininbirokdurumamahal olmasnn imknszlna inanmak ancak bu eylerin Allah'tan baka olmas durumunda doru olur. TpkHakk'tanperdelenmiolanlarngrndeolduugibi.Bueylerinvcdvehakikat asndan Hakk'nayns,taayynvesnrlanmaasndaniseHakktanbakaolmalarnagelince,bummkndr. GerekteO,nebirmahallekonan,nedemahallinkendisidir;tersineO,bazankonakbazandakonuk biimindeortayakantekbireydir,Ohaldeiinaslnn,eyannsuretlerinitmelliivetikellii,k ve by, topluca ve ayrntsyla birlikte, ayn ve ilm olarak kuatan zti bir bilmeyle olduu ortayakmtr. YerdevegktezerrekadarbireybileO'nunbilgisidndadeildir(Ynus:61). ylebireyilerisrlecekolursa:ilimZtveO'nunyetkinliklerindenibaretolanmalma(biline ne)tabidir;yleyseO',nasloluyordaoeyinkendisioluyor?Derizki,Grelisfatlarnbirtakmynle rivardr:Zttanbakaolmamaynvezttanbakaolmalaryn.Birinciynegreilim,irade,kud retvekendilerineizafetiliendierleribilinene,istenene,yokatabideildirler.Zirabunlarztnayn sdrlar. Bunlarda okluk yoktur. kinci yne gr', ilim bilinene tabidir. Ayn ekilde irade ve kudret, istenen ve g yetirilene tabidir. Bilgide bir baka yn de vardr: bu eylerin suretlerinin bilende olumasdr.Butrbilmedebilenlebilineninaynoluubilgininbilinenetbioluundandeil,tersine bilineneylerinsuretlerininbilendemeydanagelmesindendolaydr,Bilginineyleretbiolmasa sndan,iaslndabyledir denir;yanikendisinebilgiilienuhakikat (bilenle ayndrdenir).Oysa o hakikatzbakmndanztnkendisideildir.Kimiariflerilkaklhakknkendisisaymlardr:bunun nedeniudur:lkakl,cz'leriiinealankllilerikuattandantrvebilgisinindeAllah'nbilgisin deolanlarlarttndenilhbilgiyemazhardr.Aynekilde;LevhiMahfuzadverilenTmelnefs de,buadan,Hakk'tanibaretter. lminhakikatinivemalumatailimesiniAllah'danbakasbilemez.Bilmeninapaklsans;glge ileglgeninglgesiarasndabirfarkbulunmayndankaynaklanmaktadr.Ziraolularonlarnvarlkla rnnglgeleridirler.Aynekildebilgininolumasdaapaktr;bireyinoluumunubilmeninapak lise;oeyinhakikatinivemahiyetinibilmeninapaklngerektirmez.AllahGereieniyibilendir. NCFASIL A'ynSabiteVeBazEsmiMazharlarHakknda lhisimlerinAllah'nbilgisindema'kulsuretlerivardr.ZiraO,ztndantrztn,sfatlarnve isimlerinibilir.Builmsuretler,zelbirtaayynlevebelirlibirnisbetletecelledenztnaynsolmas bakmndan,tikelolsun,tmelolsunehlullahstlahndaa'ynsabiteolarakisimlendirilir.Kelamclar vefilozoflarca(ehlinazar),bunlarn(a'ynsabite)tmellerinemahiyetlervehakikatler,cz'lerinede hviyetler denir.Mahiyetler,ilmhazretteilkncetaayynetmi,ismkllsuretlerdir.Bu suretler, feyziakdesyoluyla,ilhzttantaarlar.lktecell,zatsevgiaraclylaveZt'n,zuhurunuveyetkin liklerinikendisindenbakakimseninbilmediigaybanahtarlarntalebiylegerekleir. lh feyz feyzi akdes ve feyzi mukaddes olarak ikiye ayrlr. Birincisiyle a'yn sabite ve bunlarn temelistidatlarbilgideoluur;ikincisiyledebunlarlevazmvetevbiiilebirlikte,dardaoluurlar. eyhuszyleitebunaiaretetmitir:Alc,ancak,O'nunfeyziakdesiylevardr.Butalebilkin, EvvelveBtnismine,sonradabuikisiylebirliktehirveZhir'edayanr.Ziraevveliyetvebtiniyyet ilmvcdiinsabittir;ahireiyyetvezhiriyyetaynvcdiindir.Bilgidevarolmayannnesnelolarak varolmasmmkndeildir. A'yn,ddnyadakivarlklarnimknveimkanszlklarasndanikiyeayrlr:Mmknaynlarve mmteniaynlar.Mmteniolanlardaikiyeayrlr. Birincisi,aklnvarsaymasnabalolanmmteniler;Allah'aortakkomak,ztveeliiklerinbirlii vs.gibi.Bunlarkuruntuyadayalaklndourduu,mevhumeylerdir.AllahTelnnbutrdenkurun tularbilmesiakl,vehmibilmesinden dolaydr.Buikisinin(aklvevehm)mevhumeyhlerivarsay mas,bunlarnbilgideveismsuretlerdeztlarnnbulunmasasndandeildir;aksihaldevcdda erikolmasgerekirdi.Futhfdaeyh,evliyadanszettii73.Bab'da; Ortadaaslabirerikolmamtr;tersineerik,altndasaltyokluunortayaktbirterimdir.

236YAZILAR

Allah'n varln birlemeye ilikin bilgi bunu reddetmitir; dolaysyla irk, yalan szden ibaret bir eyolarakadlandrlmtrder. kinciksm:Varsaymsalolmayanksm;buksm,esasensabitveilimdemevcut,hakknztna iliikdurumlarierir.nkonlar,zahirinzddolmasbakmndanbtnazggaybisimlerinsuret leridirler.Zirabtnnzahirlebuluanvebulumayanikiyzvardr.Mmknlerbtnnbirinciyz ne;mmtenileriseikinciyznezgdurumlardr. BuisimlerhakkndaeyhFtuhatndayledemitir: Yaratmavenisbetlerleilgiliolanlarndndakiisimleregelince,onlarancakObilir;ziraonlarn olularlailikisiyoktur.BunaPeygamber(sallallhaleyhivesellem)uszyleiaretetmitir: ....veyagaybbilgindenistediiney.zleriasndanbuisimlerbtnistediklerivezahirden katklar iin zahirde varlklar yoktur. Bu isimlerin suretleri ayn varlkla nitelenme imkn olmayan ilm varlklardr. Aklclarn bu hususta uurlar yoktur; akl buraya nfuz da edemez. Esasen bu tr manalaramuttaliolmak;peygamberlikvevelayetkandilindenvebuikisineinanmadankaynaklanr. Mmteniler,haritevarolmazelliiolmayanilhhakikatlerdir;nitekimmmknler,dardava rolmazelliinesahiptirler.Mmknherhakikat,ilmhazretteezeliveebediolaraksabitolsada,asla vcdkokusualmamlardr;ancaktmdgrnleriitibariyleilmhazrettedirler.Bunlardan,ilm hazrette baki hibirisi yoktur ki, daha sonra istidad icab harite ayn vcdu istemiyor olsun. Zira bunlaristidatdilleriyleaynvcduisterler.ayetVahibulCevvdbunlaravcdvermeseydi;cmert olmazd.Herbirininvcdtalebineramenbazsndierinetercihetmesiseeneklerebalolmayan bir tercihdir. Bunlarn fertleri, Hakkn bildii gerekleecekleri zaman beklediklerinden gaybdan e hadete dnyevi olu son buluncaya kadar zuhura gelirler. Ayn ekilde, sahih hadiste iaret edildii gibi,hiretdedebylezuhuragelirler: Cennettebirmminincanocukistediinde,gebekalmas,doumuveyalanmastekbirsa atteistediigibiolupbitecektir.NitekimAllah: Oradacannznektiihereyvar,istediinizhereyvar.Tmbunlaresirgeyenvebalayan dansizibirarlamadr(FussiIet.3132)buyurmutur. Mmknaynlardacevhervearazolanaynlardiyeikiyeayrlrlar.Cevheriaynlartmyletbiolu nanlar,arazlarisetbiolanlardr.Cevherindeakllarvesoyutnefslergibibasitveruhani;cevherler; unsurlargibibasitcismani;dardabulunmayanfakatakldabulunancinsvefasldanoluancevheri mahiyetlergibimrekkep;akldabulunmayanfakatdardabulunanbasitcisimlergibibasitveilinti sel mvelledt selase gibi son ikisinden oluan ksmlar vardr. Cevheri ve ilintisel olan aynlar st, ortavealtcinsolarakayrlrlar.Bunlarnherbiridetrlere,onlardasnfyeahslaraayrlr. YerdevegkteilmindenhibireygizlikalmayanZtneycedir;Oiitenvebilendir.(Se be:3). AynlardnyasEvvelismi vemutlakBtnismininmazhardr. RuhlarlemimuzfBtnveZahir ismininmazhardr.ehadetlemiise,muakZahirve,biradandahirismininmazhardr.Ahiret lemi,mutlakhirismininmazhardr.BudrdnkendindetoplayanAllahismininmazharise;tm lemlerehakimKamilnsandr.Misallemizahirvebtnnbirlemesindendoanvebuikisiarasnda berzaholanmtevellidismininmazhardr.stcinsler,drtisimdenibaret(Evvel,Ahir,Zahir,Btn) anaisimlerinmazhardr.Ortacinslermertebece,anaisimlerinaltndayeralanisimlerinmazhardr. Altcinslerse,kuatmavesrabakmndan,bununaltndabulunanisimlerinmazhardr. Ayn ekilde gerek trler de, izafi trleri kuatan isimlerin mazhardr; eer bu izafi trler basit olursa,bunlardanherbirimuayyenzelbirisminmazharolur;eerbileikolursa,herbiri,mteaddit isimlerinbirlemesindenoluanisminmazharolur.Bunlarnahslar,birbiriylebirlemektendoan isimlerin dekikinin mazhardr. Bu birlemelerden, sonsuzca isimler ve mazharlar doar. Allah'n u sznnsrrdabyleceanlalmolur: DekiRabbiminszleriiindenizmrekkepolsaO'nunszleritkenmedendeniztkenir;Biro kadarndahagetirsekyineyetmez(Kehf:109).ZiraO'nunkelimeleritmyle,hakyknaynlarndan ibarettir.Mterekisimlerinyetkinlikleriise;zelisimlerinaksine,kendimazharlararasnda,herne kadarbunlardazelolsada,ortaktrlar. Dardavarveeitlisfatlarasahipolanhereybuisimlerinmazhardr.Eeromazhardaheran onlardanbirsfatbeliriyorsa,obusfatnoandakimazhardr;tpkinsanferdigibi;nitekimobazan

237YAZILAR

rahmet,bazandazahmetinmazharolur.Eerinsandasrekli,bellibirsfatveyadeiiksfatlarorta ya kyorsa, o insan bu sfatlarn mazhardr, Akllar ve mcerret nefisler, ilkelerini ve bu ilkelerden doaneyibilmelerindendolayilhbilgininmazharlarveilhkitaplarda.ArRahmannmazharve tahtdr; krsi ise Rahm'in mazhardr. Yedi felek Rezzk'n mazhar; altncs Alm'in, beincisi Kahhr'n, drdncs, Nr ve Muhy'nin, ncs Musavvir'in, ikincisi Bri'nin, birincisi Hlk'n mazhardr.Butaksim,ilgilifeleinruhniyetineegemenolanisminsfatasndandr.Varlklardik katlice incelediinde ve onlarn zellikleri anlalnca, bu feleklerin sz konusu isimlerin mazharlar olduunuanlarsn. Tembih A'ynsabite,ilmsretlerolmalarbakmndanmec'l(yaratlm)diyevasfedilemezler;zirabun larondardamevcutdeildirler.Mec'liseancakmevcudolur.Nitekim,zihnimizdeki,ilmiveha yali suretler, d dnyada varolmadka yaplm (mec'l) olarak nitelenmezler. Eer darda varol madka,yaplmolmaklanitelenselerdi,mmtenilerdemec'lolaraknitelenirlerdi;zirammteniler de ilm sretlerdir. Yapma (ca'l) yalnz darya oranla bu ilm suretlere iliir, yleyse ilm suretlerin ca'lidemek,onlarndardavaredilmesidemektir.Ziramahiyet,ddnyayamahiyetolarakkonmu tur.Buanlamda,calnmahiyete,bilgideilimesidahauygundur.Bylecetartmaszeleircaedilmi olur..Zirayledenemez: Mahiyetler, taan (faiz) 'in bilgide tamas ve onu meydana getirmesiyle var deildirler. Aksi takdirde,zathudslahadisolmalargerekirdi.Fakatmahiyetlervarolmayanbireyiortayakar makistediimizde,ilmaynlarnvarlkta,zamanbakmndanHakk'dangerikalacakbiimdezihinsel suretlerin ortaya k gibi ortaya kyor deildirler. Aksine Hakk'n ztn ztyla bilmesi, varlkta O'ndan(zamanasndan)gerikalmadana'yngerektirir.O'nunbilmesi,lemibilmesiniilkakllaayn yapanlarnsandklargibibakabirbilgiyledeil,btnbuaynlarzatbilmeninkendisiylebildiiaa kar. Tembih A'ynsabiteninikiynvardr: 1.Onlarismlerinsretleridir; 2. haric aynlarn gerekleridirler. simlerin suretleri olan aynlar, ruhlarn bedenleri gibidir; ikinci traynlarisebedenlerinruhlargibidirler. simlerindeikiynvardr:Birisioklukyn;tekiise,buisimlerleadlananZt'nbirligiyn. oklukynkendilerinitoplayanilhhazrettenfeyzalmayamuhtatrvebufeyzilemgibialrlar. Sfatlarlamuttasfztnbirliiasndanisimler;a'ynnsuretlerininrablandrveonlarataarlar.Ztn evveliyyetivebtnyyetiasndantecellnintakendisiolanfeyziakdesilefeyz,ztihazrettenisimle revea'ynamtemadiyenular.Ztnhriciyyetivehiriyyeti,a'yannisealclveyeteneiasn dantecellnintakendisiolanfeyzimukaddeslede,feyz,hariciaynlaraular. Kendi altndakilerin cinsi konumunda olan her ayn bu feyzin kendi altnda olanlara ulamasnda, biradanahslaravarncayakadar,vastadr.Tpkakllarvesoyutnefslerin,oluvebozuludnya snda, kendi altlarnda bulunanlara arac olduu gibi. Her ne kadar feyz, Hakk'la vastasz birliktelii olmakgibibirzelynolanherbireyevastaszolarakularsadaa'ynn,ruhlarveharicigerek liklerolmalarbakmndanrububiyetvemerbbiyetynlerivardr.Merbbiyyetynylefeyzalrlar; rubbiyyetynylededsuretlerininrabbiolurlar. u halde isimler mutlak olarak zahir ve gayb'n anahtarlardr. Mmkn aynlar ehadet leminin anahtarlardr. Bunlara ve tm isimlere, istidatlarna gre, durmadan cem' hazretinden feyz geldii iindirki,eyhfeyzi,mutlakolarak,cem'hazretine,kabiliyyetidea'ynanisbetetmitir.Hernekadar a'ynrabolmalaritibariyle,kendialtndabulunanlarafeyziulatryorolsada,hikimsea'ynnsa dece alclk, isimlerin de failiyyet ynnn olduunu sanmasn. simler de etki sahibi ve etkilenen olarakikiyeayrlr.Etkisahibiolanlarnbazsmutlakfailvebazsdamutlakalcklnmtr. DnenlereKlavuz Mahiyetler, tmyle, bilgisel, zel varlklardr. Zira bunlar darda yoktur; tpk Mutezilenin d

238YAZILAR

ndgibi,varlayokarasndabiraracgerektiiiin,dvarlktandakopukturlar.Bizegre,birey, yadardasabittirveyasbtuapakdeildir.Dardasabitolanzorunluolarakdardavardr,sabit olmayan ise yoktur (mdm). byle olunca mahiyetlerin aklda sbtu, harici vcddan ayrdr. AkldabulunantmsuretlerHakk'dantaar.Bireyinbakasndantamasdemek,oeyibirisince denbiliyordemektir;yleysetaanlarAllah'nilmindesabittirveO'nunbilgisivcdudur,nkv cduztdr.ayetmahiyyetler,ilimdetaayynetmimevcutlardanbakaeylerolsalard,butaktirde Allahtelnnzt,gerekten,kendiztndanbaka,birokeyemahalolurduki,buimkanszdr.Ma hiyetivarlndanhabersizolaraktasavvurediimizonundvarlnanisbetledirdenemez;zira,eer zihnvarlndanhabersizolursakozamanzihindeaslabireybulunamazd.ayet,onlardanhaberli olmaklabirlikte,zihnvarlklarndanhabersizliimizkabuledilirse,onlarn,mahiyetinkendisine,zihin de,varlkilienzelbirvarlkolmalarimknndandolay,mutlakanlamda,varlktanbakaolmalar gerekmezdi.Mahiyetedardavarlkilitiigibi,zihindedezelbirvarlkiliir.Dolaysylazuhlma hiyetin zihindeki varlndandr; yoksa kendisinden deildir. Kimi zaman vcd, oalmas itibariyle, zelvarlarabitiikgenelvcda,ilitiigibikendisineiliir. Dorusu,yukardagetiizere,vcdsfatlardanbirsfatlatecelleder;bununsonucundada,bir bakasfatlatecelledenvarlktanseilir,bylecedeismgereklerdenbirgerekolur.Hakk'nbilgi sindekibugereinsuretidemahiyetadverilenveyasabitayndenileneydir.stersensenbuhaki katemahiyetdiyebilirsin.Bumahiyetinruhlarlemindebirdvarlvardr.Dvarlburadagerek leir, misal leminde bir varl vardr; misal lemindeki zuhuru cismani bir suretledir. Duyusal le mindeki vcdu ise burada gereklemesidir; zihinlerimizde de ilm vcdu vardr; bu vcd onun zihnimizdeki sbtudur. Bundan tr; vcd, meydana gelmek ve olmaktan ibarettir, denir. Varlk nurunun,kemlatyla,mezhirindekizuhuruoranndabumahiyetlervegereklerikimizamanzihinde, kimizamandadardazuhureder.Bunabalolarak,zuhurda,Hakk'ayaknlkveuzaklk,araclarn okluu ve azl, istidat duruluu ve bulanklna gre gl ve zayf olur. Sonuta baz varlklarda yetkinlikleritmyle,bazlarndadayetkinliklerieksikzuhureder. Bu mahiyetlerin suretleri zihnimizde iken yksek ilkelerden yansma yoluyla, veya bu hazretten nasibimizoranndavcdnurununbizdezuhuruyoluyla,zihnimizdeoluansuretleringlgelerinden ibarettir.Bundandolay,eyayneise oolarakbilmekzordur.Ancak,kalbini Hakk'nnuruylaaydn latm olan ve srf vcd la kendisi arasndaki perde kalkan kii hari. Zira bu kii, bu ilm suretleri kendizlerindeneiselerylece,Hakk'laidrakeder.Bununlaberaber,inniyyetilsndeondanper delenirveHakk'nbusuretleribilmesiyleKmilinbilmesiarasndabirfarkllkoluur.Buyzdenarifle rinirfannngayesiaczlerini,kusurlarnitirafetmekvekusurbilmeninO'naaitolduunubilmektir.O AlmveHabrdir.Eerseniittiinkadarnbilirsen,gerektensanahikmetverilmiolur. Kimehikmetverilirseonabykhayrverilmitir.(Bakara:169). Ek: Yokluklailgilibelirlenimlerivemutlakvcd'danayrlklarasndanaynlarademeracidirler;haki katvevcdbelirlenimasndanvcduntakendisiolsalarda.Eerariflerinszlerinden, yaratlmolannzyokluktanibarettirvevcduntamamAllah'aaittirgibibirsziitirsen sen bunu kabul et. nk arif bunu yukardaki anlaya gre sylemitir. Nitekim Emiru'l Mminin Kmeyl(r.a.)hadisinde gerektenbilmek,vehimdenkurtulmakladrdemitir.Sufilerinbunabenzerbirokszvardr. Onlarn; Ademdeki a'yn sabite ve ademden ibaret mevcut ifadeleri, adem bu eylere zarf olmutur demekdeildir.nkyokluksalthiliktenibarettir;aksineonlarnkastlarudur:Bueylerilmhaz rettesabit,haricdemgiyinmiler,demlemevsufolmulardasankiharicdemlerindesabitolmu lar; daha sonra da Hakk onlara haric vcd elbisesini giydirmi; nihayet onlar mevcud olmulardr. DorusunuAllahbilir. DRDNCFASIL EhlullahaGreCevheryeAraz Eyann hakikatini dndnde, bilmen gerekir ki, onlarn bir ksmn arazlarla rtl tbi olu

239YAZILAR

nanlar ve bir ksmn da bunlara eklenen ve tbi olanlar olarak bulursun. Kendilerine tbi olunanlar cevherler;tbiolanlarsaarazlardr.Vcdbtnbunlariinealr.nko,bunlarnherbirininsure tiyletecelleder.Cevherler,cevherolmayanlaranisbetle,tekbireydirkibudatekbirhakikattir.Bu tek hakikat ise Kayyumiyeti ve gereklii asndan ilh Zt'n mazhardr. Nitekim araz, Zt'a bal sfatlarnmazhardr.GrmyormusunKiilhZt,sreklisfatlarlartnmektedir.Aynekildecev herde,srekli,arazlarlasarnmaktadr.TpkZt,sfatlarndanbirsfateklenmekle;tmelolsun,tikel olsunbirisimolduugibi;aynekilde,cevherde,kendisinekllanlamlardanbiranlameklenmesiyle zel bir cevher, kll isimlerden bir ismin mazhar, hatta kendisi olur; tekil anlamlardan bir anlamn eklenmesiyle de bir fert gibi tekil cevher olur. Tmel isimlerin bir araya gelmesinden baka isimler doduugibi,yalncevherlerinbirarayagelmesindendebunlardanoluanmrekkepbakacevherler doar.simler,biridierinikuattgibi,cevherlerdebirbirinikuatr.Temelisimler(mmeht)snrl ve az sayda olduklar gibi cevher cinsleri ve bunlarn trleri de snrldr. Asla bal isimler sonsuz olduugibi,ahslardasonsuzdur.EhlullahstlahndabugereeRahmaniNefesveTmelHuyl denir.Bundantaayynedipbirvarlkhalinegeleneylerilahkelimelerdir.Eersenbuhakikati,altn dabulunantrlerenisbetle,kendisinekatlancinsliiasndandnrsen,butakdirdeo,cinseait birtabiatolur.Eeronu,sayesindetrlerintrolduuayrmoluuasndanelealrsan;butakdirde o,ayrmsalbirtabiatolur.Onunbirblmbelirlenmibirifadabirliktebulunur;oda,kendisiolarak treyklenenyklemdir,bakadeil. Eersenonu,altndabulunanfertlerindekieithisseleriasndanveyatrlerindenbirtraltnda eitbiimdebulunmasasndanelealrsano,trselbirtabiattr.yleysecinslik,ayrmlkvetrlk, buhakikateeklenenikincimkullerdendir.Cevher,hakikatiasndan,yalnvebileikcevherinhaki katleriyleayndr.Buhakikatlerinhakikatidir.Tmhakikatlerzatgayblemindenhissehadetlemi neinervelemlerinherbirinde,olemeuygunolarakzuhureder. Buhusustaiir: Olutakudretiniizharedenbirhakikatvardr; Buhakikatuoluuveperdeleriortayakoyandr. Arifediplerinkalbiyletanndgibilimleringzylebilinmedio. Yaratklarnhepsihakikatinehresininperdeleridir, inaslukibunlarntmohakikatinnukabsdr. Olutakigizliliktebiracaiplikyoktur. Aksineoluun,hakikatinaynolmasseninatnbireydir. Onuntmelveyatekilanlamlarakatlmasdemek,onlardaortayakmasdemektir.Onunbunlarla tecellisikimizamankllmertebeleri,kimizamandatekilmertebeleriiindeolur. yleyseo,kendisiasndan,tekbirzttrvesfatlarylaortayakyladaoalanbirzttr.Her nekadarbuZtzuhuruasndanitidalebalbulunsada,ztagerekliolangerekleriasndanbilfiil dir.Birfertte,sfatvelevazmCinsindenbilfiilveyabilkuvve,birzamanyadasreklibulunanherey oferttegaybdurumundadr.Zirazuhuredenherey,zuhurundannce,oeydebilkuvvedir.Byle olmasaydzuhurolmazd.Cinsivefaslolmadndancevherintanmolmaz,Tanmdiyesyleneney, onungerektanmdeil,ilintiseltanmdr. Sfatlarortayakaranilhtecelller,Ohergnbiritedirhkmnce,oalmaktaolduundan, arazlardasonsuzcaoalpdururlar;hernekadarbunlardantemeldurumundaolanlarsnrlsayda olsalarda.Buhusus,ismhazrettekitaayynleriasndan,sfatlarnbirbirindenayrgereklikleriol duuna senin dikkatini eker; bir baka adan bunlar, her ne kadar, tek bir hakikate, mterek bir hakikateraciolsalarda.Tpkosfatlarnmazharlarnn,arazolutamterekolmalarnakarn,birbi rindenayrhakikatlerolduklargibi.Ziravcddabulunanherey,gaybdaolanabirdelilveiarettir. EhliNazarDiliyleTembih Mmknler cevherler ve arazlardan ibarettir. Cevher, d dnyadaki cevherlerin ayndr; ancak, birbirindenfarkllamalaronlarailienarazlaryoluylaolur.Tmcevherler,cevherliktabiatndaortak

240YAZILAR

vemterekolmadklarhususlardadabirbirindenayrdrlar.Buayrolduklarhususlarcevherliktabi atdndakalandurumlardr,bunedenledearazdrlar. Cevher,niin,cevherliktabiatnngenelarazolmasndenilemez.Bizdiyoruzki,genelaraz,dar dakilere deil, sadece akldaki fertlere aykrdr. Genel araz, darya oranla, o fertlerin ayndr. Aksi takdirde,kendisiolarakonlarayklemolamazd.Eercevherliktabiat,dcevherlerdenbakagenel bir araz olsayd; cevheri hakikatler de kendi znde cevherler olmazlard; dolaysyla ztlar da ona ilitiklerindenbyleolurdu;nkilieniliilendenzorunluolarakbakadr. Keza,butabiat,kendifertlerininvarlndanbakabirvarlklavarolsayd;ozamanarazlargibiolur ve ona yklenmezdi. Cevherin tabiatnn yokluu, kendinden darda olduundan, kendi yokluunu gerektirmezdi; ak seik lzm'n yokluu melzmunun yokluunu gerektirmez; aksine daha nce getiigibi,vcddaonaiaretolur.Eercevherliktabiatolmasayd,cevherler,cevherliktabiatol madndan,haritecevherolmazlardkibumuhaldir.Eerbutabiatcevherlerinvarlileaynolarak varolmuolsayd,buhariteonlarnaynsolduuanlamnagelirdikibudaisteneneydir. Aynekilde,cevher,birhakikatolarakdardabulunan'czilercinsindenvarlkabuledilenlerin tamamnnaynsolursa;cevherbtnedhilolurdu;butaktirde,mahiyederincevlerlerdenterekkp edensonsuz,faslnadahilolduundanfaslcevherlerolan,aynekildecevherliindenvecevherlie dahiloluundantrolmasgerekirdi,vehernekadarfaslarazolsada,cevhercinsindenhibirey veya cevher ve arazdan oluan mahiyet bast olmazd. Dolaysyla da cevheri mahiyet araz bir ey veyabazshari,bazsnadhilolursonudada,arzndankatnazarla,znde,kendinearzolanlarn bir ksm cevher olmaz veya kll'e dahil olmazd. Daha nce getii gibi, bu ikincisinden daha da imknszolurdu.Zirammeyyiz'inkendisiveyafertlerindenbiriolmasdorudeildir. Eercevherolanaynlarsadecekendilerinezgolanbelirliarazlarlaeitliolsalardkesinliklez leriylefarklolmaz,insanteklerinintekbirhakikatteortakolduklargibiortakolurlard,denemez.Zira bizdiyoruzki,tmcevherler,tpkinsanfertlerininbutrnhakikatindemterekolduugibi,cev herlikhakikatindemterektir.Aralarndakifarkllamaztlarnnolumasndansonraztlaryla(zle riyle)'dir.ahslarancaktrselhakikateilientikelarazlarlaahshalinegeldiklerigibi,trlerdeancak cevherihakikateilientmelarazlarlatrhalinegelirler.Baksana,canlyanutkiliinceocanlbununla insanadnyor;eerkinemeiliirseat,anrmailiirseeekoluyor.Bunlardanherbiriarazdr.Eit olarakyklemyaplmakistenirseitikak'aihtiya duyulurveyledenir:nsankonuanbircanl,at kineyen bir canldr. Buna gre nutk (konuma) itikak (paylatrma) yoluyla yklem klnmtu. Muvtaailentkolanventkterimindenanlalannutkasahipolaneyinsanvarlndabulunan hayvanntakendisiolaneydir.Hernekadarakldaondan(insanvarl)dahagenelolsabile.Bundan dolayo,onayklenir;sonutahayvanvenutkdndaortadabireyyoktur.Maneviterkibinsadece canllk tabiat ile konumaklk tabiat arasnda olduu bilinmektedir; baka bir eyle deil; birincisi ortak,ikincisi,deildir.Cevherin,cevhervearazdanolumasgerekmez.Ziranutkuolaneycevher dir;ahsgibibileikolandeil. Trlkveahslkarasndakifark,birincisindekll kllyekatlr amaonu kllliktenkarmazken ikincisindecz'ninkllyekatlmasveonukllliindenkarmasndayatar.Ntk'ninsanamuvtaa yoluylayklemklnmas,nutuksahibiolaneyininsanayklenenbakabirmahiyetolduunusyle meyeengelolur.nkbirmahiyetikendisindenbakasnayklemklmakmahiyetinzneaykrdr. Yklemklmadavarlnicaddiyebireyszkonusudeildir.nkyklemklmakvarladeil,ma hiyetedir.Eerbylebireymmknolsayd,mevcutczlerdenolumubirmahiyetinczlerini,va rolularsrasndabunlarayklemekdecaizolurdu.Dolaysylabirtekolannvarlmrekkepvarln kendisi (ayn) olurdu. Darda bamsz bir varl olmasndan tr, fasl olmaya uygun olmamakla birlikte,kendisineeklendiindecanlonunlainsanoluyorgerekesiylenefsinatkademekolannutk ilkesinin hayvana ait olmadn sanmayasn. Tam tersine, bu ilke, cansz varlklar da iinde olmak zere,hereydevardr.nkhereyinmelektveceberutlemindenbirpayvardr.Hayvanlarve canszvarlklarlakonumasndaolduugibi,eyayzylemahedeedenRisaletMadenindenbunu te'yidedeneylergelmitir.Allahtelaylebuyurmaktadr: HibireyyokturkiO'nuhamdiyletesbihetmemiolsun,ancakonlarntesbihinianlayamazs nz(sra:9).Nutkunherbirinsaniinlhdetvesnneteuygunolarakortayakmasinsanmiza cnn itidaline baldr. Kamil insanlara gelince, durum byle deildir. nk onlar eyann btnna

241YAZILAR

vkfolupkonumalarnkavrarlar.Mteahhirnun,nutk'tanmaksadn,konumakdeilkllilerikav ramakolduunulgatanlamnatersolmaklabirliktesylemeleriyukardakianlamifadeetmez.n kbuanlamdanutk,sadeceinsanazgmcerretnatklaaittir.Oysaonlarnbuhusustahibirdelil leriolmadgibi,hayvanlarntmelbiralgsahibiolmadnailikinakseikbilgilerideyoktur.Bir eyinbilinmemesionunyokluunugerektirmez.Hayvanlardansdrolantuhafeylerzerindederin lemesinednmekohayvanlarnkllileriidrakettiklerisonucunavarmamzgerektirir.Kezatmeli olmadantikelalgmmknolmaz.nktikelahslamaklabirliktetmeldir.Allahyolgstericidir. Tembih zgereiaraz,konaklayacabirmahalleihtiyaduyduugibikibucevherdircevherdezge rei,grnekmakiinarazamuhtatr.Hattacevheraraznvarlknedenidirveonuister.Bylece aralarndakiirtibatkesintisizolarakoluur.Bunlardanherbiri,birtrayrmla,akldacevherarazve haritecevherarazolmakzereikiyeayrlr.Birincisi,ilmhazrettesabitcevhervearaza'ynlarveeit biimdedtrlereyklenencinsvefasllargibidir.kincisi,dardavarolancevhervearazlargibidir. Bununla cevherin, eer var olsayd bir konuda olmadan veya bir konuda olmayan bir mevcut olan mahiyetolduubilinirdi.Arazisebununtersidir.Birincigruptanikiyahutdahafazlacevheribirletir mek,hayvanvenatkyklemleriniinsanakartylayklemekgibi,herikisinekonuolaneyeyk lemyapmayaengelolmaz. Ek Vcd,mknvemkanszlkHakknda eyhkaddesellhsrrahulazzFuss'bizzatzorunlulukvebakasylazorunluluk,imkan,mm knveimtinayzikrettiinden dolaybuyolauygunolarakbu nisbetiaklamayaihtiyaduyduk. Bizylediyoruz:Zorunluluk,imkanveimkanszlksaltaklinisbetlerolduklarndan,bunlarnaralarn daddnyadakikonularngerekletiigibibirgereklemesiyoktur.Bunlarsadecezihinlerdevarl vardr.nkbunlarilmhazrettesabitolanayn(bireysel)ztlaratbidurumlardr.Bunlardvarlk larnaoranlammknlerinimkan,mmtenilerinimkanszl;buztinkendisineoranladavcdun zorunluluugibidurumlardr.Kendisiolmakbakmndanvcdztylazorunludur.Onunzorunluluu ilave d bir vcd bakmndan deildir. yleyse zorunluluk, ztn kendisini aynyla gerektirmesi ve darda gerekletirmesi zaruretinden ibarettir. mtina bir ztn d varlnn yokluunu gerektirme zaruretidir.mknisebuztnvarlkveyokluuzorunluklmamasdr.Ohaldeimkanveimkanszlk kendileriyle nitelenen eylerin harici varlklarn zorunlu klmadklarndan olumsuzlayc sfatlardr. Zorunlulukisesubtbirsfattr. Mmtenilerin zt ve bir eyi zorunlu klmalar yok denemez; zira biz onlarn iki ksma ayrldn aklamtk:Aklnvarsaydvezolmayanksmilesabitdurumlarvehattailhisimlerksm.Zo runluluunharicvezihntmvarlklarkuattdahanceaynlaraklanrkengemiti.nkonla rnvarlzorunluolmadndannedarda,nedeakldavarolurlar. Bunagrezorunlulukztndanvebakasndandolayolmakzereikiksmaayrlr.Bilinmelikib lmleme ubudiyet ve rubbiyetle belirginleme asndan yaplm bir blmlemedir. Salt vahdet asndanise,sadecezttantrzorunlulukvardr.Bunagre,bakasndandolayzorunluolanher ey z gerei mmkn olup zn imkan kuatmtr ve imkanla nitelenmesinin sebebi ise onun bakalarndanayrlmas(imtiyaz)'dr.Eerbuayrlmaolmasaydvcdztizorunlulukbiimindeka lacakt. Bunisbetinmeneiilmihazretolunca,ilerigelenlerdenbazlarimkanhazretininilmhazretle zdeolduukanaatinevarmlardr.BuradavencekiFasl'dazikrigeenaklikonular,nazarhikme tinzahirineaykrolanbazeyleriiindebarndrsada,gerekte,bunlarndruhu,vcdunmerte belerinivebunlarngereinibilennebevhazretinnurundangelir.Bundandolay,hernekadarfelsefe zentisiiindenolanlarvetaklitileribukonularuluortaelealsalardaEhlullahbunlarakasyle mektenekinirler.AllahhakksylerveyoluOgsterir. TaayynKonusundaSonsz Bilmekgerekirkitaayynortaklamaolmayacakekilde,bireyibakasndanayraneydir.Budu rumbazen,vacibu'lfaMnzylebakasndanseiklemesivea'ynsabiteninbilgidebelirmesin

242YAZILAR

ka'ynsabitezlerindeseiktirgibi,ztnaynsolur.nkvcd,ilmhazrettebelirlibirsfatlazt ve sabit ayn olur. Bazen de bakas iin deil srf kendi ztna ilave olmu bir durum olur. Yazcnn yazclkla yaz bilmeyenden ayrlmas gibi. Bazen de kendisinde ztna ilave bu durumun meydana gelmemesiyleayrlr.Yazclnyokluuilemmninkatiptenayrlmasgibi.Birincidurumda,builave durumdan bakasnn meydana gelmemesi dikkate alnmamakla birlikte bu durumun onda meydan geleceikabuledilir.Zeyd'deterziliinmeydanagelmemesinidnmemeklebirlikteyazclnmey danagelmesinidnmemizgibi,yadabakaeyinondameydanagelmemesinidnmeklebirlikte yazclnondameydanagelmesikabuledilir. lavetaayynbazanvarlksal,bazenyokluksal,bazendebuikisininbirlemesiyleolur.Tekbirtr kendi trlerinin hepsini iinde toplar. nk insan, mesela, attan z ile ayrlr; mazharlarndan bir mazhariindevarlksalbirsfatnmeydanagelmesiylededierbirvarlksalsfatlaortayakanbaka sndanayrlr.MerhametliolanZeyd'ingaddarAmr'danayrlmasndaolduugibi;vevarlksalbirsfat laortayakankimsedeyokluksalbirsfatlaortayakankimsedenayrlr;bileninkaracahildenay rlmasgibi;veterziolmayankatipdekatipolmayanterzidendierbirsfatlaolmamaklabirliktevar lksalbirsfatlaayrlr,veyabununtersiolur.lavetaayynlerintmvarlngereklerindendir;yleki birbirindenayrolanyoklaronlarkabuledeninzihnindekivarlklarveyamelekelerininvarlklarba kmndanbirbirindenayrlrlar.yledenemez:Mevcudatarasndakifarkllklarsadecetaayynlerden kaynaklanyorsa,onlarzleriylebirbirindenayrolamazlard;aksinetekbirhakikatteortaklaaninsan fertlerigibizleriortakolurdu.Zirabizdiyoruzki,ztlarsadeceilmtayynlerleztolurlar.Butaay ynlerdenncesinegelince,mahzvcdolanilh Zt'tan bakabireyyoktu.NitekimPeygamber yledemitir:Allahvardveberaberindehibireyyoktu.Bunagre,aakmtrki,aynlarn ztlaryla farkllmalar, ilkin, sadece, kendileriyle ztlarn zt olduklar taayynlerden kaynaklanr. Nitekimahslardaonlarahslatranlarlaahsoluyorlar.nkonlarnzleriylevesfatlarylase ikleenekztlarvardr. BENCFASIL KlllemlerveBelhHazret lemkelimesi,lgatanlamnda,almet'tengeldiindenkendisiylebireyinbilindiieydemek tir;stlahanlamndaise,Allah'danbakahereydemektir.nkAllah,isimvesfatlanynyleonun sayesindebilinir.ZiraleminfertlerindenherbirfertleAllah'nisimlerindenbirismibilinir.Ziraofert, O'nunisimlerindenzelbirisminmazhardr.Cinsvehakikinev'ledekllisimlerbilinir;hatta,halk nezdindektgrlenkarasinek,sivrisinek,pirevs.iledebirtakmisimlerbilinirkibunlaroisimle rinmazharlardr.lkakl,leminhakikatlerininkllilerinivebunlarnsuretleriniicmalenierdiinden Rahman isminin kendisiyle bilindii Kll lem'dr. Kll nefs, ilk akim iine ald eyleri cz' olarak tafsilen ierdiinden ayn ekilde Rahm isminin kendisiyle bilindii Kll lemdir. nsan Kamil, ruh mertebesindeicmalen,kalbmertebesindedetafsilenbunlarntmnierdiinden,isimleritoplayan AllahismininkendisiylebilindiiKllAlem'dir. leminfertlerindenherbirfertbirilhismealmetolduunagreveherbirisimleminisimleri nikapsayanbirztolunca,aynekilde,leminfertlerindenherbirfert,kendisiyletmisimlerinbilin diibirlemolur.yleyselemlerbuadansonsuzdur.Ancak,tmelilhhazretlerbetaneoldu undan,aynekilde,kendisindenbakasnkapsayanklllemlerdebeolur. Kllhazretlerinilki,mutlakgaybhazretidir.Mutlakgayblemi,ilmhazrettekisabit'aynlarlemi dirvebununkarsndamutlakehadetlemivardr;budamlklemidir. Muzaafgaybhazreti,mutlakgaybayaknolanveehadetlemineyaknolanolmakzereikiyeay rlr. Mutlakgaybayaknolannlemi,cebert,melektruhlarlemi,yaniakllarvesoyutnefslerle midir.ehadeteyaknolaniseMisallemidir.Bylecedeizafigayblemiikiyeayrlmoluyor;nk ruhlarnbirehadetlemineuygunsuretleri,birde,mutlakgayblemineuygunsoyutaklsuretleri vardr. Beincisiise,anlandrthazretikendindetoplayan,tmlemleriveiindekilerikendisindebarn draninsanlemidir.mdi,mlklemimelektlemininmazhardr;budamutlakmisallemidir.

243YAZILAR

Mutlakmisallemide,ceberutleminin,yanisoyutlarlemininmazhardr;ceberutlemide,sa bitaynlarlemininmazhardr.Budailhisimlervevahidhazretinmazhardr;odaehadhazretin mazhardr. Tembih Bilinmelidir ki, bu lemler, kllsiyle cz'siyle, onun kelimelerinin tamamn ierdiinden ilah ki taplardr.lkaklvekllnefsanakitabn(mm'lkitap)ikisuretidirler,ilmhazretolanbuikisiikiilh kitaptr. Kimizamanilkakla,eyaytoplucaierdiindenm'lkitapdenir;lkakldakilerkendisindetafsLn zuhur ettiinden dolay da kll nefse Ktabu'lMbn denir. Buna, kll cisme basl nefs hazreti olan mahvveisbatkitabdadenir.Zirakllcismsonradanolanlarla(havadis)ilikiliolduundan,kllnef sinsuretidir.Mahvveisbatancakahsisuretleriingeerlidir;buzlerinegereklihalleriasndandr; bu da felek konumlan art klan asli istidatlarna gredir; bu felek konumlar da, mdebbir, mhi, msbit,dilediiniyapanvs.isimleriyleHakk'danbunlarataanhalleriylebirliktebusuretlerigiydirir. nsanKamilise,tmbukitaplarcamibirkitaptr,ziraobykleminnshasdr. RabbnarifAlib.EbiTalibkerremallhveheylediyor: iir: lacnsendefarkndadeilsin,dertsendesabretmiyorsun. Senkkbireyolduunusanyorsun, Oysabyklemsendedrl. Sen,harfleriylegizlininaaktaklayckitapsn. eyhdeylediyor.iir: BenKur'anmsebu'lmesn, Ruhunruhu,kaplarndeil. Kalbimmehudumlabirliktedir, O'numahedeeder,dilimsizinle nsanKamil,ruhuveaklbakmndanmm'lKitabdiyeisimlendirilenaklbirkitaptr.Kalbiasn dandaLevhiMahfuzKitabdr.Nefsiasndanmahvveisbatkitabdr.Bukitabnykseltilmi,temiz, mkerrem sayfalarna, srlarna ve anlamlarna sadece karanlk perdelerden arnmlar dokunabilir. Zikredilen kitaplar, ilh kitaplarn asllardr. Bunlann dallan da, akl, nefs, ruhani ve cismani yetiler cinsindenvcddabulunaneylerintmdr.Zirabukitaplar,kendilerindeistermcmel,istermu fassal,btnylevebirksmylamevcudatnhkmleriyazlacakeylerdir.Buyazmannasgarisi,bir eyneiseoolarakhkmnyazmaktr.Allaheniyibilendir. Tembih Bilinmelidirki,ilkaklnbyklemveonungerekleriyleolanmnasebeti,tpk,insaniruhunbe denveyetileriyleolanmnasebetigibidir. Kll nefs, tpk, nefsi nka'nn insann kalbi olduu gibi, byk lemin kalbidir. Bundan tr leme byk insan dendi. Sanlmasn ki, kendi gerekliklerinden ayr suretlerin Hakk'tan bu ikisine tamas bahanesiyle, ilk akln ve kll nefsin kapsad suretler, bunlarn hakikatinden bakadr; tam tersine,bunlarausuretlerinakdemek,onlardabuhakikatlerinicadndanibaretdemektir.Dar daki tm hakikatler, ilk akl ve kll nefsteki suretlerin glgeleri gibidir. nk darda ortaya kan eyler,ilkinbuikisindezuhurvastasylaolur.Buikisindedesuretlerinbilgisi,haritekindensoyutlama yoluyladeilde,kendilerineakansuretlerinaynylaoluur.Buhakikatler,ilkaklnhakikatininayns dr;dahas,srfvcdasndanhakikatleribilenherbirvarlnayndr;hernekadarbugereklikle taayynlerivebilinmeleriitibariylebakaolsalarda.nkbiz,tmhakikatlerinhakikatolmalara sndan,mutlakvcdaraciolduunuaklamtk.Bunlardanherbirivcdbakmndandieriyleay ndr.Hernekadartaayynleriitibariylebakabakaolsalarda.Keza,dardailkzuhuredeney,ilh hazrettendir. Yineaklamkki,bumertebede,ismhakikatlerbiradanonlarnayn,biradandaonlardan

244YAZILAR

bakadr.Onlarnmazharlarda,aynekildebyledir.yleysehakikatlerinondabirlii,tmademo ullarnnzuhurundanncedemdebirliigibidir;hernekadarademouUartaayynleriylehviye deriasndanzuhuranndafarkliselerde;hatta,ilkaklgerekAdem'dir.BuhususuPeygamber'inu ifadesi teyid eder: Allah'n ilk yaratt ey benim nurumdur. Mahiyetlerin farkll, hviyederin farkllgibidir.Bunlarnherbiri(hviyetvemahiyet),bireyinkendisiyleneiseoolduueydir.Ara larndakifarkagelince,mahiyetlerklliler;hviyetlerisecz'lerhakkndakullanlr. Buna gre, demoullar tr ve mahiyet asndan bir; zleri asndan farkldr; yleyse birlikleri mmkndeildirdenemez.Zirabizmahiyetlerinklltaayynletaayynetmiilm,zelvarlklarol duunu aklamtk. Btn bunlar, ne ise o olmalar bakmndan vcd da birdirler. Bilenle bilinen arasndaki akli ayrm vcdda birlie engel deildir; nitekim gndzn aydnl ile mehtap aydnl vcddabirdir,hernekadarakl,gneveyaaynnnyldzlarnndanfarklolduunahkmet sede,durumbyledir.Bilinenlerinbilgivebilenlebirliininesas;sfat,isimveaynlarnHakk'labirli inden baka bir ey deildir. Bylece, her bir bilende oluan suretlerin durumu, ister soyutlanm istersoyutlanmamolsun,onlarnkendigerekliklerindenbakabireydeildir.nkonlar,dar davarolduklargibi,aynekilde,akli,zihnivemislilemdedevardrlar.Bireyinsuretinin,oeyin gerekliindenayrolarakmeydanagelmesi,zorunluolarakonubilmekdemekolmaz;zirasuretonla ragreondanbakaolur. nsanbykleminnshasolduundan,bykleminiindekitmhakikatlerikapsar;dahasbu hakikatler onun aynsdr. nsan bu hakikatlerden perdeleyen eyse unsursal olutan baka bir ey deildir.Perdeninkalkmasorannda,insanda,hakikatlerzuhureder.nsannbildikleriileolanilikisi, ilkakl'mbildikleriyleolanilikisigibidir;hatta,gerekte,insannbilgisipkilkaklnkigibi,biradan etkin, bir adan, mertebesi bakmndan, edilgin olsa da; dahas insan, etkin bilgiyle nitelenmek a sndan ilk akldan daha gldr. nk insan halifedir ve tm lemlerde sz sahibidir. Bu ve daha ncezikredilenlerinanlam,ancak,etkinliingereikendisindezuhureden,vehudmertebesinde, vahdetivcdamazharkiidetecellederdemektir.Allah'nbilgisiztnnayndr;kezamalumatda ayndr;farkllkO'nunmuayyentecelllerindedir.DoruyubilenAllah'tr. ALTINCIFASIL MisalleminelikinHususlar Bilinmelidirkimisalilem,nurancevherdenoluanruhanbirlemdir;o,nicelikselveduyusalol masasndancisman,nuranolmasasndanisemcerretaklicevherebenzer.Dolaysylanebile ikmaddibircisim,nedesoyutaklibircevherdir.nkoikisininarasnayransnrvekprdr.ki ey arasnda kpr olan her eyin, ister istemez, bu ikisinden baka bir ey olmas gerekir; dahas onunikiynolmaldrvebuynlerdenherbirikendilemineuygunolmaldr.Sontahlildeusyle nebilir:Msllemsonderecelatif,klbircisimdir;busayedeo,soyutsaydamcevherlerle,maddi, youn,cisimlicevherlerarasndaayrdedicibirsnroluyor.Hernekadar,bucisimler,semavicisimle rinsemaviolmayanlaranisbetlelatifolduugibi,bazsbazsndandahalatifolsadabazlarnn,akli sretierle ilgili kanaatleri gibi, misali suretlerin kendi hakikatlerinden ayr olduu sanlar nedeniyle sandgibi,bulemaraz(ilintisel)birlemdeildir. Dorusu,cevherihakikatler;ruhan,aklvehayallemlerinherbirindevardrlarvebucevherlerin herbirininkendilemlerineuygunsuretlerivardr.Bugereikavrarsanhayalyetilerininkuatther eyikuatankllnefseaithayalyetininbuleminmahallivemazharolduunukavrarsn.Buleme, cismani lemdeki suretleri kapsad ve ilm ilh hazretteki a'yn ve hakikatlerin suretleri iin ilk sretselmisalolduundan,misallemidenir.Aynekilde,bitiikhayalgibi,maddiolmayanbirey olduundandolaydaayrkhayaldenir.Herbirmnann,herbirruhun,mutlaka,kendiyeddnliklerine uygunbirmisalsuretivardr.Zirabunlardanherbirininzahirismindenbirpayvardr.Nitekim,sahih haberdeyleifadeedilmitir: Hz.PeygambersallallhaleyhivesellemSidre'deCebrailigrd.Cebrailinaltyzkanadvar d. Orada Cebrail, her gn sabah akam hayat nehrine girip kyor ve kanatlarn rpyor, bunun sonundaAllah,dklendamlalardansayszmelekleryaratyordu. Bulemar,krsy,yedig,yerlerivebunlardakifeleklerivs.iinealr.tebumakamdatlib

245YAZILAR

nebevi mirac'n nasl vuku bulduuna vakf olur ve Peygamber'in birinci gkte demi, ikincisinde sa'y,ncsndeYusufu,drdncsndedris'i,beincisindeHarun'u,altncsndaMusa'y,yedin cisindebrahim'i(Allah'nselamhepsininzerineolsun)mahedesinikavrar;veyineryadaveha yalyetisiyle,tpksuluktaortadurumdaolanlardaolduugibi,semayaykselmekcinsindenmahe deettiieylerleruhanlemdemahedeettiieyarasndakifarkdakavrar.tebuduyulursuret lerbumisalsuretleringlgeleridirler.Bundandolaydrki,arif,kefiferasetle,kiininyzndenhalini tanr,Peygamberdemitirki,. Mmininferasetindensaknn;ziraoAllah'nnuruylabakar.YinePeygamber; Deecalinalnndakefereyazldr;onusadecemminokuyabilir.Allahdacennetehliiin; Onlarnyzlerindesecdeizindenbelirtilervardr(Feth:29);vecehennemehliiindede; Sulularyzlerindentannrda,peremlerindenveayaklarndanyakalanrlar(Rahman:41)bu yurmutur. (Ayrk)hayallerin kendisi olan mukayyet misaller de, misal srederden oluma ve onun glgelerindenbirglgedir;Allahonuruhanlemedelilolarakyaratmtr.Keferbabonlarbule mebiikveondanaydnlatlmolarakkabuletmi;tpkdenizekaranaylarvermaklar,evek verenmenfezlergibi. lemdebulunanherbirvarln,insandnyasndakihayalgibi,isterfelek,isteryldz,isterunsur, ister maden, ister bir bitki, isterse hayvan olsun mlk leminde mukayyet bir misal vardr. nk bunlardanherbirininbirruhuveruhanyetilerivardr;onunlayinekendilemineaitbirnasibivardr. Eerbyleolmasaydlemlerinbirbiriylesonderecedertmolmasszkonusuolmazd.Budu rumcanszlarda,hayvanlardaortayaktgibiortayakmdeildir.Allahtealylebuyuruyor: Her ey kendi vgsyle tesbih eder (sra:44). Sahih haberde de, hayvanlarn mahedesi t rnden,bunuteyitedensadeceeshabkefinanlayacaoksaydahaberlergelmitir.Buhudmut lak ve mukayyet misal leminde olur. Bunu en iyi Allah bilir. Perdelenmi insanlar hudsuzluklar nedeniyleAllahesfelisafiline(enaltdnyaya)koymutur. Slik yolculuu esnasnda mukayyet hayalden kurtularak mutlak misale geiiyle tm mahede ettiklerindeisabetedervedurumu,levhmahfuzdakiaklisretleremutabkolmasndantr,naslsa ylecegrr.Kibulevhmahfuzilhbilgininmazhardr.nsannkendisabitaynnavebunundurum larnamahedeyoluylavakfolmasburadanilerigelir.nkinsanglgelerdengereknurlarage er;tpkmanevigeiteonlaravakfolduugibi.naallahbunusekizincifasldaaklayacaz. Slik, mukayyet hayalinde herhangi bir durumu mahede edince bazan isabet, bazan da hata eder.Bu,mahedeedileneyleringerekbirdurumolupolmamasndanilerigelir.Eergerekbir durumvarsabudurumdaokimsemahedeedilenkonudaisabetetmiolur.Aksitakdirde,tahayyl lerdenkaynaklananbirdzmeceolur.Tpkvehimlebulandrlmaklnvarlkiinbirvarlkvebuvarlk iindebakabirvarlkveAllahiinde birortakveaslastanolmayanbirtakmszdevarlklaricat etmesigibi.NitekimAllahtelylebuyurmutur: Onlarkendikendinizeuydurduunuzisimlerdenbakabireydeildir;Allahonlara(putlara) hibiryetkivermemitir(Necm:23).sabetetmeninbazsnefse,bazsbedene,bazsdaherikisine balbirtakmnedenlerivardr. Hakkatambirynelme,doruluualkanlkedinmevenefsinaklruhanilemednmesi,eksiklik lerdenannmas,bedenselengellerdenyzevirmesivemcahedeiindeolmasgibisebeplernefse bal sebeplerdir. nk bu mnalar nefsin aydnlanmasn ve glenmesini gerektirir. nsan nefsi glenip aydnland lde duyusal dnyann stne kabilir ve hudun yokluuna neden olan karanl kaldrabilir. Ayn ekilde onlarn sfatlaryla sfatlanmasndan dolay, kendisiyle mcerret ruhlararasndakimnasebetglenir vebyleceoruhlardan,onlaradoruekilmesinenedenolan mnalarnefseakar.Sonundatambirhudmeydanagelir.Derkenbuaknhkm(etkisi)sonbu lunca,nefsilimlemuttasf,hayaldekiintibalarsebebiyleosuretlerzihninenakedilmiolarakgrlr lemegeridner.Bedenebalsebeplerise,bedeninsal,kiiselmizacvebeyinyapsnndengeli liindenibarettir. Buikisinebalsebepleregelince,bunlaritaatesarlmak,bedeniibadetleriyerinegetirmek,iyilik leri ilemek; yetilerini ve bunlara ait organlar ilh emirler dorultusunda kullanmak; ifrat ve tefrit arasndaki dengeyi korumak, abdestli olmaya devam etmek, zellikle ilk akamdan yatncaya kadar sreklizikirvebenzerieylerlemegulolmaksuretiyleHakkolmayaneylerleuramayterketmek

246YAZILAR

tir.Hatannsebepleriisebusaylanlaraaykrolan,utreylerdir:Zihinyapsnnktvenefsindn ya hazlaryla megul olmas ve mtehayyile gcnn fasid hayallerde kullanlmas, nefsin ehvete kaplmasveaykrlklaratutkunolmasdr.Tmbusaylanlarkaranlaveperdelerinartmasnaneden olaneylerdir. Nefis,dardanyzeviripdnyayauyuyarakbtnadnnceonabumnlarsomutlar.Bylece bunlar onu, ait olduklar gerek lemleri ile uramaktan akkor; sonunda ryasnda aklna hayaline gelmeyenkarmakarkeylergrrvenefs,kiininmizacbozulduundanvebunabalolarakbeden yapsfazlasyladeiimeuradndandolaykendisineacverenbirokdurumuhissedemez.Ma hedeedilentmbudurumlarslikinzahirdurumununsonulandr;zahirhalleriiyiiseiyi,ktise ktdr(Derviiniineyseddeoolur). Suretinmahedesibazanuyankkenbazandauykudaolur.Tpkryannkarmakvebakatrle reblndgibi,aynekildeuyankkengrlenlerdebizatihisaltolgusalgerekeylervesrfhayali, gerekliiolmayaneytandurumlardiyeikiyeayrlr.Bazeneytan,hakikidurumlarnpekazmag reni saptmak iin bu hayali eytan eyleri kartrr. Bu yzden slik, kendisine yol gsterecek ve kendisinitehlikelerdenkoruyacakbirmrideihtiyaduyar. Birincisi,dolguveolaylarlailgiliolurveyaolmaz.Eerbu,olguveolaylarlailgiliise;mahede ettiigibivukubulduusradaveyavukubulmamalardurumundatabiryoluylasaltgerekdurumlar lasrfhayalolaneylerarasndabirayrdetmegerekleir.Hakikatin,aslisuretindensyrlmas,iin debulunduuzahirsuretlerlehakikatarasndakiilikiyeaitbirhusustur.Hakikatlerinsrederdezu huruiingreninhallerinedayananbirtakmsebeplervardr.Bunlarnayrntlbirbiimdeaklanma sszuzatr.Durumbyleolmadnda,salthakikatlerlesrfhayalidurumlararasndaayrmyapma nn lleri vardr; bunlar mkaefelerine gre sadece zevk ve hud erbab bilir. Tpk hakimlerin, doruileyanlbirbirindenayrmakiinmantkdenenbirlsolduugibi.Bullerdenbirksm genelldr.BugenellKur'anveHadis'tir,bunlardanherbiriselamzerineolsunMuhammedi tamkeiftenkaynaklanr;bullerdenbirksmisezelolanllerdir;buzellhakmismive slike egemen olan (ilh) sfattan ona akan her bir halle ilgilidir. Gelecek faslda bunlardan bilinen bazsna,inaallahuteal,anahatlarylaiaretedeceiz. Tembih Bilinmelidirkiduyusallemdevarlasahipolanhereyinmisallemindedebirvarlvardr.Bu na karlk bunun tersi doru deildir. Bundan dolay, erbab hud, misal lemine nisbetle duyusal lemin sonsuz le atlm bir yzk gibi olduunu sylemilerdir. Hakk tela, trne ait hibir suret olmayan, mcerret akllar ve benzeri eyler gibi, bir eyin bu lemde duyusal bir suret iinde ortayakmasnisteyince,oeyduyusulbireklebrnr.Bubrnmedeeklebrnenlerlebr nlenekillerarasndakiilikiyeveeklebrneninyeteneinegreolur.TpkHz.mer'innaklettii ihsanhadisindeCebrail'inDhyeelKelbivebakalarnnsuretinebrnmesigibi.Gerikalansemavi veunsurmeleklervecinlerde,hernekadaratetenbedenleriolsada,byledir.NitekimAllahonlar hakknda; Cinnidehalisatetenyaratt(Rahman:15)demitir.Kamilinsannefislerdebudnyadaiken bedenlerindensyrlmayetilerindendolayvetednyayaintikallerindensonradabubedenengelle rinkalkmassebebiyle(eitlisuretleri)almagcartacandanduyusalekillerindenbakaekillere brnrler. Kamilinsannefislerintmmelektlemlerinegirmeglerivardr;tpkmeleklerinehadetle minegirip,buleminfertlerininekilleriyleekillenmelerigibi.Aynekildeonlarn,melekvecinlerin zuhurettiigibi,mkaefedebulunanlarnhayallerindezuhuretmeglerivardr.tebunlarbdel olarak adlandrlrlar. Zevk erbab, kimi zaman, bunlarla melekler arasndaki fark kendilerine zg llerle bilirler; kimi zaman Hak bunlara onlar tanma bilgisini ilham eder; kimi zaman bu onlarn kendilerinitantmasylaolur.Eerbunlar(bdel)mkifolmayansalihveabidlerdenbirininhaya lindegrnrlerse,bukiimeleklerlebdelarasnyalnzzannabalipularylaayrdedebilir.Gayba aitolaneylerdenhabervermek,gizliliklerevfkolmakvekalbedouundanncehavatrdanhaber vermekgibi.

247YAZILAR

Tembih Bilinmelidir ki, dnyevi varolutan ayrldktan sonra iinde ruhlarn bulunaca berzah, mcerret ruhlarvecisimlerarasndakiberzahtanbakadr.ZiraVcduniniveykseliidevridir.Dnyevivar olutanncekimertebelerini(tenezzl)mertebeleridir;buncedirvednyeviolutansonrakilerise k(urc)mertebeleridirvebusonradr.Sonuncuberzahtaruhlarailiensuretler,ilkberzahtakiler denfarklolarak,ilerinvednyevineettedahancegeenfiillerinsonularnnsuretlerindeniba rettir.Bunlardanhibiridierininaynsolmaz.Ancakbuikisi,leminsuretlerininmisalinialdklarn danmaddesiz,ruhanvecevheribirlemolmalarkonusundamterektirler.eyhbuhususuFtuhat n321.babndauekildeaklamtr: Buberzahilkindenbakadr.Birincisineimkangayb,ikincisinedemuhaligaybdenir.nkbi rincisindeolanngrlrlemdeortayakmaimkannakarn,ikincisindeolanlarntednyad nda bu dnyada zuhuru imkanszdr. Birincisinin aksine muhl gaybda bulunanlar mkaefe eden ok az insan var. Bundan dolay bizim yolumuzda olanlardan ok sayda mahid vardr ki, bunlarilkberzahmahedeederlervednyevilemdegerekleecekolanolaylarbilirler;ancak llerinahvalinikefedemezler.EniyisiniAllahbilirvehereydenyalnzohaberdardr. YEDNCFASIL AnaHatlarylaKefinMertebeveTrleri Bilkikefszlkanlambakmndanperdeninkaldrlmasdr.(Arapakefkelimesikullanlarak), Kadn yzn at, yani Yz rtsn kaldrd denir. Terim anlam bakmndan ise kef, perde arkasndaolangaybmnlaravegerekdurumlaravcdveyahudasndanmuttaliolmaktr.Bu anlamdakefmanevivesuverolur.Suverdenkasm,misallemindemeydanagelenvebeduyu ilealglanabileneylerdir.Buise, a) mahede yoluyla olur; mkaefede bulunann ekle brnm ruhlarn suretlerini ve ruhan nurlargrmesigibi; b)iitmeyoluylaolur;Hz.Peygamber'indrlbir szolarakyadasahihbir Hadis'te belirtildii zere,ansesivearvzltsnabenzerekildekendisineinenvahyiiitmesigibi.Gerektendeobunu iitiyorvekasdedileneyianlyordu, c) stinak yoluyla olur; bu ise ilh esintilerle esinlenme (tennessm= soluklanma) ve rubbiyet allarnn ie ekilmesidir. Nitekim Hz. Peyfamber yle buyurmutur. Yaadnz u gnlerde Allah'n esintileri vardr; dikkatli olun da srt evirmeyin. Yine yle demitir: Yemen tarafndan Rahman'nesintisini(nefes)alyorum, d)Mlmeseyoluylaolur;buiseikinurveyamisaleklebrnmikieyarasndakibulumayla olur.NitekimAbdurrahmanb.iRusulullah'nyledediininakletmitir: HereydenycevemnezzeholanRabbimiengzelbirsuretiindegrdm.Allah; EyMuhammedidedi; BuyurRabbim!dedim. MeleiA'lneyedmanlkediyorlar? Rabbimseneniyisinibilirsin,dedim.BununzerineAllaharlnomuzlarmabindirdi;serinli inigsmdehissettim;bylecedegkteveyerdeolanlarbildim.Arkasndandauyetiokudu: Bylecebizbrahim'egklerinveyerinmelektunugsteririz;yaknenbilenlerdenolsundiye (Enam:75). e)Zevkyoluylaolur.Tpktrltrlyiyeceklerimahedeedenveonlardantadpyiyincebirta kmgaybinanalaramuttaliolankiinindurumugibi.Aleyhisselamyledemitir. Kendimi (ryada) trnaklarmdan kacak deredece st ier durumda grdm, Artan ksmn mer'everdimvebudurumubilgiileyorumladm.Budurumlarnbirbiriylebirlemesiszkonusu olsadaherbiribalbanabirdurumveisimlereaittecelllerdir.nkhudBsirisminin,iitme Semismininvs.tecelllerindendir.Dierleridebunagredir.Ziraherbirtecellyerablkedenbirisim vardr.BuisimlerinherbirianaisimlerdenolsadaAlmisminebaldrlar. Suverkefineitleriyadnyeviolaylarlailgilidirveyadeildir.Eer, ZeydyoldangelecekveAmr'abindinarverecektrndendnyeviolaylarlailgiliise,sliklerinri

248YAZILAR

yazet ve mcahedelerinden tr dnyevi bilinmeyenlere muttali olmalarndan dolay rehbaniyet diye isimlendirilir. Slk ehli, himmetlerini dnyevi ilere yneltmediklerinden, uhrevi ive hallere ynelttiklerindenkefinbutrneiltifatetmezlervebuikikefiistidravekulatuzaksayarlar.Hatta sliklerdenbirouuhrevidurumlarailikinkefebilepekiltifatetmezler.BunlarAllah'tayokalmave O'nunla baki kalmay en son ama olarak gren kimselerdir. Arif muhakkik, Allah', mertebelerini, dnyaveahiretmertebelerindezuhurunubildiindenebediyyenAllah'ladrvebakasngrmez,ve bunlarnhepsiniilhtecelllerolarakgrr. Bunlardan her biri yerli yerine oturur ve arif iin bu eit kef istidrac olmaz. stidrac, Hakk'dan uzakkiilerin,insanlarbusayedeHakk'aiknaettiklerihaldenibarettir.Buinsanlaristidracdnyada makamvemanspeldeetmekiinkullanrlar.Oysao,bakalkbildirenyaknlkveuzaklktanmutlak olarakycedir.Eerbunlar,gerekuhrevidurumlarlailgilimkaefeleriseveyceruhlar,gkyada yermeleklerindengelmeruhangerekliklerolmalarnedeniylednyaolaylarylaalakaldeillerse,bu durumdaistenenvegeerlimkaefelerdir. Bumkaefelergaybmanalaramuttaliolmaksznnadirengerekleir;dahasoumanevimka efelerdir;dolaysylaenyksekmertebededirvesuretilemnannarasnbirletirdiiiindedaha fazla kesinlik ifade eder. Perdelerin tmyle veya ksmen kalkmasna bal olarak, kefin birtakm mertebelerivardr.Ohaldekefinilhbilgihazretindekia'ynsabiteyimehedeedentrenyk sekbasamaktadr.Ondansonra,bunlarilkaklvebakaakllardamahedeedenkimseninkefige lir. Arkasndan, bunlar levh mahfuzda ve dier soyut nefislerde mahede edenin, sonra mahv ve isbat kitabnda, sonra geri kalan yce ruhlarda ve ar, krs ve gkler ve unsurlarla bileik varlklar gibiilhkitaplardamahedeedenletinkigelir.nkbasamaklardanherbiri,altndakigereklikve aynlarkapsayanilhbirkitaptr.itmeyoluylaolanmertebelerinenycesiHakk'nkelammaracsz olarakiitmemertebesidir.PeygamberimizMuhammed(sallallhaleyhivesellem)miracndaveu hadisiyleiaretettiizamanlardakiiitmesigibi: Benim Allah'la birlikte olduum yle bir an var ki, o n orada ne bir mukarreb melek, ne de gnderilmibirpeygamberbenikuatr.BununbakabirrneideMusa(aleyhisselm)'nnAllah'n kelamn iitmesidir. Bunun arkasndan O'nun kelamn Cebrail araclyla iitme basama gelir. Hz. Peygamber'inKur'anKerim'iiitmesigibi.Bununarkasndan,ilkaklvebakaakllarnkelamnndin lenmesi gelir; sonra zikredilen sra ile klli nefsin, gk ve yer meleklerinin kelamnn iitilmesi gelir. Gerikalanlardabunagredir.Bumkaefetrlerininkaynabizzatinsankalbiveruhanduyularn kullananbilgiliaydnlanmakldr.Allah'nuyetlerdeiaretettiigibi,kalbingrme,iitmeveba kaduyularvardr. Gzlerkrolmaz,ancakgslerdekikalplerkrolur(Hacc:46); Allahonlarnkalplerinimhrlediveonlarniitmelerinevegrmelerineperdeindi(Bakara:7) Mehurhadislerdedebudurumuteyitedenbirokifadevardr.Szkonusuburuhaniduyularu cismni duyularn asldr. Bu ruhan duyularla cismni (haric) duyular arasndaki perde kalknca asl olan feri olanla birleir; bylece slik bu d duyularla, i duyularla mahede ettii eyi mahede eder. Ruh ise, bizzat, tm bunlar mahede eder. nk tm hakikatler ruh mertebesinde birleir. Tpk,dahancegetiizere,tmhakikatlerinilkakldabirolduklargibi.Bumakaefeler,slkun balangcndailkinslikinmukayyedhayalindegerekleir;sonrada,tedricenvemelekekesbederek slikmutlakmisallemineintikaleder;bununsonucunda,unsurlarailikineyleremuttaliolur,sonra da gklere intikal eder ve mm'l Kitab'n iki sureti olan Levhi Mahfuz ve ilk akla varncaya kadar ykselerekyolculuunadevameder. NihayetilhilimhazretineularveAllah'ndilediikadarylaa'yn'mahedeeder.NitekimAl lahylebuyurmaktadr: O'nunilmindenancakdilediikadarbilinebilir.(Bakara255).Bumertebe,uhudmertebeleri iinde, Allah'n kullar iin mmkn olan en yksek mertebedir. Zira bu mertebenin stnde, tecell annda,kuluyokedenZt'nuhudumertebesivardr.Ancak,a'yndanibaretolanismperdelerarka sndantecellsihari.BudurumaeyhisFass'ndaiaretetmitir: TAMAHETME,KENDNYORMA;NKBUNLAR,STNDEBAKAHBRAMACINOLMADII SONAMATIR. AlmveHakmisimlerinintecelllerindenkaynaklanan,hakikatlerisuretlerdensoyutmanevkefe

249YAZILAR

gelince,bugaybmanalarnveaynhakikatlerinzuhurundanibarettir.Bunundamertebelerivardr: Birincisi,ncllerikullanmadan,kyastertipetmeden,tersinezihninsonutanilkelereintikalisuretiy lemanalarnmfekkiregcndeortayakmasdr;bunahadsismiverilir;sonra,mfekkireyikullanan kile yetisinde manalarn ortaya k gelir; kile gc asla cisimde bulunmayan ruhan bir gtr bunakutsalnrdenir.Hads,bununnnparltlarndandoar.Bununsebebiudur:Mfekkireg c cismanidir, dolaysyla da gayb mnlar kefeden a perde olur. Hads kef mertebelerinin en aamertebesidir. Bununiindenirki,fethikitrldr.Birincisinefsdekifeth,buaklvenakilasndantambirbilgi verir.kincisideruhdakifeth'dir,budanakleveaklabaldeilvarladayalbilgiverir. ncsradakalbmertebesindemanalarnortayakgelir,bumakamdailhamdiyeisimlendi rilir.Eerburadazahirolan,gaybmnalardanbirmnavehakikatlerdenbirhakikatsebuadverilir; yokayetzahirolanbirruhvea'ynsbite'denbiraynisebutaktirdedekalbinmahedesiadveri lir. Drdncs, ruh mertebesinde manalarn ortaya kdr. Bu, ruh uht diye nitelenir. Gklere kverengnegibidir.uhdimertebedegaybmnalar,almolanAllah'dan,asliyetenekorannda, vastaszolarakbizzatalnr.Veruhunaltndakikalbeveruhunruhanvecismanyetilerineaktarlr. Eer slik kmillerden ve kutuplardan ise byle olur; deilse, o zaman, kutba yaknl ve yetenei lsndeonunvastasylaAllah'tanalr.Veyahkmaltndabulunduuceberutvemelektlemin dekiruhlararaclilealr. Beincisi, sn mertebesinde manalarn ortaya kdr. Altncs da, hfa mertebesinde manalarn ortayakdr.Ancakbunlaraiaretvedilleifademmkndeildir.Nevarkibumertebeleringer eklemesineksacaiaretedeceiz. Bumnslikiinmakamvemelekehalinegelinceferinasllabirlemesigibi,onunbilgisiHakk'n bilgisiylebirleirveonuniinenycekefmakamlarmeydanagelir.Suverivemanevherkeif,sli kin istidadna, ruhunun mnasebetlerine, srrnn keif trlerinin her birine yneliine gre olunca; istidatlarfarklvemnasebetlerdeokolduunagrekefmakamlarda,hemenhemensaylamya cak kadar eitli olur. Mkaefelerin en salam ve tam olan ruhsal yaps, peygamberler ve kmil insanlarnruhlargibi,tamitidaleenyaknolankiideoluur.Dahasonrabunlaraenyaknolankim selerdemeydanagelir. Kef makamlarndan bir makama ulama keyfiyeti, bunlardan her biri iin gerekli her eyin ak lanmasslkbilgisiyleilgilidirvemakamlarnbelirtilendendahafazlaolmasihtimaliyoktur.Hlve makamashabndan,diriltme,ldrme,havaysuya,suyuhavayadntrmegibihakikatleridei tirme;tayymekn,tayyzamanvebenzericinstenvarlktatasarruftabulunankiileriinbudurumlar ancakkutretsfatylamuttasfvehakkanvcdlagereklemeannda,budurumlargerektirenisim lerlemuttasfolanlariingerekleir.Budurumyamelektruhlardanbirivastasylaveyavastasz, hattaonlarahkimisminzelliisayesindeolur. Tembih lhamlaVahiyArasndakiFark lham; Hakkn, her bir mevcutla birlikte olduu zel bir tarzda melek aracl olmadan Hak'tan hslolur.Vahiyisemelekaraclileolur;buyzdenkudshadisler,hernekadarAllahkelamolsalar da, vahiy ve Kur'an olarak isimlendirilmez. Keza, daha nce getii zere, vahiy, melei mahede etmekvekelamndinlemeklemeydanagelir.yleysevahiy,manevkefiierenhdkeiftrn den bir eydir. Buna karlk, ilham yalnz manevi keif ttndendir. Ayn ekilde vahiy zahirle ilgili olmasndan dolay nbvvetin zelliklerindendir. lham ise velayetin zelliklerindendir. Keza vahiy tebliedilmekaytveartilebalbulunduuhalde,ilhamiinbylebirartszkonusudeildir. Rahmn,melek,cinn,veeytnvaridat(iedou)arasndakifark,mkaefedebulunanslikin lleriyleilgilidir.Bununlabirlikte,bizbunlardanancakbirkanaiaretedeceiz.Sonunda,endie deneminhalegelecekekildeiyiliesebepolan;hemenbakasnadnmeyen;Hakkatambiryne liveinsanibadetleresevkedenbykbirlezzettensonrameydanagelenheriedoumelekyada ruhanivaridattr.Bununtersinitelikleresahipolanhervaridatiseeytandir.Sadanvendenortaya kanlarn ounun melek; soldan ve arkadan ortaya kanlarn ounun eytan olduu eklindeki

250YAZILAR

szlerkaydadeerbirgrdeildir.nkeytanheryndengelir.NitekimKur'anAlah'nuszy lebunudilegetirmitir. phesizonlaranlerinden,arkalarndan,salarndan,sollarndanyanaacamvesenonlarn ounukredicibulmayacaksn(Araf:17). Birincisi,dnyaileriylealakalolur;mahededebulunannyanndaolmayanbireyi,meselakn yazmeyvelerinihazredivermekgibi,Zeyd'inyarngeleceinincedenhabervermektrndenehlul lahnmutebersaymadvs.eylergibi;bucinndir. Mekanvezamanndrlmesi,delinmeveyarlmaolmaksznduvarlardangemekdeaynekilde onlarn zelliklerinden ve mertebe bakmndan onlardan daha yksek olan meleklerin zelliklerin dendir.Kamilinsanlardanbylebireyzuhurederse,buonlarnmakamlarndantrmeleklerden gelen bir yardm sayesinde gerekleir. Eer varidat dnyevi ilerle deil de ahiret ileriyle ilgili ise veya gnllere ve havtra muttali olmak trnden bir ey ise bu durumda o melekdir, nk cin bunagyetiremez.Eerbirvaridatmkaefedebulunankimseyemlkvemelekttatasarruftabu lunma gc veriyorsa diriltme, ldrme, berzahlarda tutuklu olam karma ve mridlerden isteyeni melekt lemine sokmak gibi Rahmanidir. nk bu tr tasarruflar kmil insanlarn ve kutuplarn iinde bulunduklar ilh mertebenin zelliklerindendir. Bazen, eytan olmayan tm bu varidatlara Rahmndenir.Sanaakladklarmz,kendidurumunuvemakamnanladysan,istidadnnkemalim, keifmertebenivebunlardakinoksanlklarnkavrarsn.HereyibilenvehkimolanYalnzAllah'tr. SEKZNCFASIL leminnsanHakkikatinSuretiOluunaDair Dahancegetiizere,Allahismitmisimleriiinealr.Allahismi,ilhmertebevemazharlarna greonlardatecelleder.Allahismi,ztavemertebecedierisimlerdenncegelir.Mazharda,di erisimlerinmazlrlarndanncedir.Allahismidierisimlerdemertebelerinegretecelleder. Busebeple,bakaisimlerenisbetleAllahismininikidurumuvardr:Birincisi,herbirisimde,bizzat zuhuru;ikincisi,ilhmertebelerolmasasndan,tmisimlerikuatmas. Birincisiyle,dierisimlerinmazharlarnnhepsibuenbykismin(ismizam)mazharnnmazhar larolurlar.Zira,vcdda,zahirvemazharbirdir;ondaoklukveoalmayoktur.Bunlarnherbiri akldaayrlr.Nitekimehlinazarvcdakldamahiyetinayn,dardagayridirderler.yleysebunun dierlerinikapsamasbirgereineitlifertlerinikapsamasdemektir.kincisiileAllahismi,ilhmer tebesiasndan,birinciynne grekendisininaynsolanczleriierenKll'niermesi gibidier isimleriiinealr.Bunuanladysanleminhakikatlerininilimveaynda,hepsininAllahismininmazha rndanibaretinsanhakikatinmazharlarolduunudaanlarsn.Kezaleminruhlarnnda,insanb yk ruhun czleri olduunu anlarsn; ister felek, ister unsun isterse hayvani olsun; bylece lemin suretlerinin de bu hakikatin ve gereklerinin suretleri olduunu anlarsn. Bundan dolay, ehlullaha mufassallembykinsandiyeadlandrlr.Zirainsanhakikatvegerekleribulemdezuhuretmek tedir. te byle bir kapsayclk ve tm ilh srlar sadece kendisinde zuhur etteinden tr, tm hakikatlerarasndahilafetehakkazanmtr.Allahaknauinciyebaknz! Nsutunuizharedip,parlaklhtunugizleyenikutsarm. Sonra,yiyeniensuretindevarlklarakayaratmayabalayan. nsanhakikatinilkzuhuru,ammertebeiinicmalbirsuretdemekolanilkaklsuretindeolmu tur.yleki,birbedevininusorusuesnasnda,birsahihhadistebunaiaretedilmitir: Rabbimiz,mahlukatyaratmadannce,neredeydi?BunaPeygamber; Altndavestndehavaolmayanam'daididiyecevapverdi.BununiinPeygamber Allah'nilkyarattnurumdurdedi.usznnteyitettiigibi,buifadesiyledeaklkasdetti: Allah'nilkyarattakldr.Dahasonrada,geriyekalanakllarn,ntkfeleknefslerinvedier lerininsuretinde;tabisuretlerde,kllheyulada,basitvemrekkepcisimlersuretinde(zuhuretmi tir).

251YAZILAR

Allah'nvelisi,muvahhidlerinkutbuAli'nininsanlarayaptbirkonumadasylediieyde,bizim g.rmzteyideder: Ben, besmelenin be' sinin noktasym. Ben Allah'n, iinde yaratldnz brym, ben ka lem'im,levhimahfuzum,arm,krsym,benyedigkveyerlerim.Hutbeesnasndauyanncaya, vahdetintecellsininhkmkalkncayavebeerlemednnceyekadarsaymayadevametti.Hakk onda, kesret hkmnce tecell etti de, zr dilemeye balad. Ubudiyetini ifade etti; ilh isimlerin hkmaltndagszlnvezayflnbelirtti. Bunabinaenyledenilmitir:Hakkntmmevcudattasereyngibi,Kamilinsanndatmmevcu dattadolamasgerekir.BudaHak'danhalka,Hakk'laolanncseferdegerekleir.nsannkemali buseferdetamamlanr;derecedensonuncusuolanHakkalYakinmertebesibusayedegerekleir. Bumakamdahiriyetinevveliydinaynsolduuve Oevvel,hir,zahir,btn,hereyibilendir(Hadid:3)ifadesininsrraakar. eyhkutbmakamnaklarken,Ftuhatayledemitir: Allah'n,leminkutbuolmasnistediikamilinsanyeryzndeO'nunhalifesidir.Buhalifenin, mesela,ncseferdemtenezzilen unsurlaraulatnda,O'nunkyamete dekvcda dahil ol masnistediiinsanfertlerinin tmnmahede etmesigerekir.Sadece buuhdile, kutupluk makam, tm mevcudatn mertebeleri bilininceye kadar hak edilemez. Her eyi hkmyle depreti ren,rahmetiylesapasalamyapantesbihederim. Tembih Bilindiizere,insanhakikatinbulemdetafsilenzuhuruvardr.Bilinmeliki,buhakikatininsan lemdedeicmalenzuhuruvardr.nsanhakikatin,iindezuhurettiimazharlarnilkiaklsureteuy gunmcenetruhbirsurettir.kincisikllnefseaitsureteuygunkalbisurettir;nciseklltabia ta,felekbaslnefsevedierlerineuygunhayvaninefseaitsuretlezuhurudur.Drdncs,tabibler ce hayvani ruh diye isimlendirilen kll heyulaya uygun latif buharms surette zuhurudur. Beincisi, kllcisminsuretineuygunkanmssurettezuhuru;altncsbyklemincisimlerineuygunorganlar suretinde zuhurudur. nsan mazharlardaki bu tenezzlat ile iki nsha (lemle insan) arasndaki uy gunluk meydana gelir. eyh (r.a) ed Tedbiratu'lhaliyye fi'l memleketi'linsanyye adl kitabnda bu durumuayrntlbirekildeaklamtr.Bukonuyuderinlemesinearatrmakisteyenokitabamra caatetsin. DOKUZUNCUFASIL MuhammediHakikatinHalifeliiveKutuplarnKutbuolduunaDair. lh isimlerden her bir ismin lemde mahiyet ve sabit ayn denilen bir suretinin olduu, ve bunlardanherbirininmezhirveaynmevcutlardiyeadlandrlanharicibirsuretinin,veoisimle rin o mezhirn rablar olduu ve bu mezhirn de o isimlerin sahiplii altnda bulunduu ortaya kmca, ve senin de Muhammedi hakikatin ilh cm ismin sureti olduunu, ve bu ismin de o Mu hammediHakikatinRabbiolduunu,vetmisimlereO'ndanfeyzveyardmgeldiinibilmenkesinle tiinegre,bilmelisinkibuHakikat,leminsuretlerinitmyleterbiyeedenhakikattir;buhakikatbu ii kendisinde zahir olan rablerin Rabb sayesinde yapar. nk bu mazharlarda ortaya kan, daha ncegetiizere,ohakikatintakendisidir.Dolaysyla,buhakikatzahirismininmazharndanibaret olanleminsuretlerineuygunkendizahirsretleriyleleminsuretlerine,btnsretleriyledelemin btnna rablk eder. nk o (Muhammed) ismi a'zamn sahibidir, ve mutlak rububiyet ona aittir. BundandolayAleyhisselam; Ben,Kitab'nFatihasveBakara'nnsonlarylazgnletimdemitir.BudurumAllahTelnn uszylebelgelenmitir: HamdRabbullemnolanAllah'aaittir(Fatiha:1).Bylece,cisimlerveruhlarlemitmylebir arayagetirilmitir. Burablk,Muhammedihakikatinbeeriliiasndandeil,ancakhakikatiasndangelenbirrab lktr. nk o beeriyeti asndan Rabb'na muhta durumda olan bir kuldur. Nitekim Allah Tel

252YAZILAR

onunbuynneuyetlerleiaretetmitir: Deki'Benkendisinevahyedilensizingibibirbeerim.(Kehf:111); Abdullah O'na dua etmeye kalkt zaman.... (Cin: 19) ifadesiyle, Allah onun, baka bir ismin deilsadecebuisminmazharolduunadikkatekmekiin.Abdullah(Allah'nkulu)diyeisimlendir mi,veuszyledeonunbirinciynneiaretetmitir.: Attndasendeil,sadeceAllahatmtr(Enfal:17). ByleceonunatmasAllah'aisnadedilmitir.Burablkiseancak,herhaksahibinehakknvermek veleminihtiyaduyduuhereyionaaktmakeklindeolur.Bumniseancaktamkudretlevetm ilah sfatlarla muttasif olmakla gerekleebilir. yleyse, yeteneklerine gre, lemde tasarrufta bu lunmasnsalayanisimlerintmO'naaittir.Buhakikat(MuhammediHakikat)ilhvekulluklailgili iki yn kapsadna gre, o hakikat iin asalet deil tebaiyet doru olur, ki bu da hilafettir. Onun lemde,nefsinde,aynekildebeeriyetindetasarrufedebilmesiiin,ihya,imate,lutf,kahr,rza,saht tmdiersfatlarvardr.Ziraoondandr;onun(sav.)alamas,sknts,gsnndaralmasanlan laraengeldeildir.Geriobeeriyetiasndan; Sizdnyailerinibendendahaiyibilirsinizdemisede,mertebesiasndanztvesfatlarnn bazgerekleriasndan; Onunbilgisindengklerdeveyerdezerrekadarbileolsahibireygizlikalmaz.(Ynus:61).K saca,onunlemerabl,mertebesidolaysylakendisineilhsfatlarlaolur;aczi,zayflvebunlarn gerei olan mmkn eksikliklerin tm, beeriyeti asndandr; bu beerlik yn ise d dnyann zelliklerini zahiryle i lemin zelliklemi de btnyla kuatmas iin kaytlanmak ve sfl leme in mektenkaynaklanr.Byleceoikidenizinbirlemeyerivelemlerindemazharolur.Onunsflle meinmesidetpkenyksekaslmakamnakmasgibi,kemalidir.Dolaysylaeksikliklerdebirbaka adanyetkinliklerdir;o,bunlarkalbininilhklaaydnlanmasdolaysylabilir. Buhilafet, Allah'ninsanlakonumasvahiyleveyaperdearkasndanolur.(ur;51)yetihkmnce,Al lah'avacipolduunagre,insanlarnmedenilemeleriveherbirininkendisineuygunmkemmellikle nitelenmesiiinherzamanhalifeninortayakmaszorunluolmutur.NitekimAllahSubhanehyle buyurmutur: Eer onu melek yapsaydk onu insan klardk... (En'am; 9) Bu hakikatin yetkinlikleriyle ortaya kmas balangta mmkn olmamtr. Bu yzden bu hakikat zel suretlerle ortaya kmtr. Bu zel suretlerle ortaya kanlardan her biri dehr isminin gerektirdii yetkinliin ortaya kna gre kendizamanvedneminininsanlarnauygunbirmertebedeortayakar.Buzelsuretlerdeortaya kanhakikatlerpeygamberlerdir(aleyhimsselm).Onlarntaayynedip,kiiolarakortayakmas iinveyaratmlnsanabaskngelenetkisiyledeerlendirecekolursan,bunlararasndaaynnya par,bakabakainsanlarolarakgrrsn;herbirininbakabakaisimveniteliklerlezuhuretmesin dentrisimleritoplaycu Muhammedi hakikattenbaka bireyolduklarnahkmedersin.Eer onlarn hakikatlerini ve her birinin vhidiyet hazretine ait olmalarn, sende vahdet hkmnn ar basmasyladeerlendirirsen,onlarnvegetirdikleriilhdinindebirolduunahkmedersin.Nitekim ayetteylebuyurulmutur. BizO'nunelileriarasndaayrmyapmayz(Bakara:285). leminynetiminideruhteedenkutb'agelince,buezeldenebedevcddairesininodadr,vah det hkm asndan fer'dir; bu da Muhammedi hakikattir. Kesret hkm asndan ise oktur. N bvvetin kesilmesinden nce, kutupluk mertebesinde bulunan kimse bazen zahiren nebi olur; bra him (aleyhisselm) gibi, ve bazen de, Musa'nn kutupluk makamna oturmasndan nce, zamannda Hzr'nolduugibi,gizlibirveliolur.Nbvvetin,yaniterinbvvetininnbvvetdairesinitamam lamasvevelayetinbtndanzuhurusebebiylekutuplukmutlakolarakvelilereintikaletmitir.uter tipvedzeninkorunmasiinbumertebedesreklionlardanbiribulunur.NitekimSbhanehyle buyurmutur: Herkavminbirklavuzuvardr(Ra'd:7); Hibirmmetyokturkiiindebiruyarcolmamolsun(Ftr:24). NitekimAllahPeygamber(a.s)hakknda;hatemu'levliyannzuhruyla(lem)mhrleninceyeka dar

253YAZILAR

Sensadecebiruyarcsn(Fatr:24)dedi.Buhatemu'levliyaisemutlakvelayetinmhrdr. Budairedetamamlannca,btnismi,btndandoaneyvebuikisinibirbirindenayransnrdan ibaretohnzahirismikendikemalvehkmlerininortayakmasngerektirdiiiinkyametinkopma szorunluolur. Bunabalolarakdasuretolanhereymnyavemnolanherbireydesuretednr.Yani nefsin, btnda rtk bir ekilde bulunan durumlar gerek sretleriyle ortaya kar, inde hakiki mnalarn rtl bulunduu suret de gizlenir. Bylece de cennetin, cehennemin, harin ve nerin suretipeygamberlerinbildirdiiekildemeydanakar. Bilmelisin ki, cennet ve cehennemin her lemde mazharlar vardr; nk ilm hazrette bunlarn aynlarnnbulunduuhususundapheyoktur.NitekimAllahTeldemveHavva(aleyhisselm)'nn cennettenkarlmalarnbildirmitir.Dolayasylacennetincismanlemdekivarlndannceruhan lemdebirvarlvardr.Aynekilde,cehennemindeoradabirvarlvardr.nkoilmhazrette olannbirkopyas(misl)'dr.Buikisininoradavarlngsterensaylamayacakkadaroksahihhadis bulunmaktadr. Aleyhisselam, cennet ve cehennemin bu dnyada varolduklann u szyle ortaya koymutur; Dnyammininhapishanesi,kafirincennetidir.Tpk,bunlarnberzahlemindebulunduklarn, Kabir,m'minleriincennetbahelerindenbirbahe,kfirleriinisecehennemukurlarndan birukurdurvebenzerihadislerlegsterdiigibi. nsan lemde de onlarn bir varl vardr. nk ruh ile kalbin makam ve bunlarn yetkinlikleri cennet(na'im)'intakendisidir;nefsilehevvebunlarngerektirdiieylerdecehenneminkendisidir. Bundantr,kim,kalbveruhmakamnagirer,ahlakhamdeverazolunanniteliklerlenitelenir se;trlnimetlerlenimetlenir.Kimde,nefsiylebirliktedurur;nefsininlezzetleri,hevveehvetlerine kaplrsa trl azaplarla azaplanr. Cennet ve cehennem mezhirinin son mertebeleri de ahiret yur dundadr.Bumazharlardanherbirininkendidnyasnauygungereklerivardr.Aynekildebehaz rettensonrakyametindebetrvardr.Birincisi,heranvehersaatolankyamettir.nkherbir nda,gayb'danehadetekanveehadettengaybagiren,ancakAllah'nihataedebileceimanalar, tecelller, yokalan vs. vardr. Bunun iindir ki, saat adyla adlandrlmtr. Nitekim Allah yle bu yurmutur: Onlaryenibiryaratlgiysisiiindedirler(Kaf:15); O,hergnbiritedir(Rahman:29).kincisi,doallmanlamnagelenkyamettir;Hz.Peygam berindediigibi; Kimlrsekyametikopmudemektir.ncs,onunkarsndayeralaniradlmanlamn dakikyamettir.rad,lmdoallmnvukuundannceHakkaynelen slikleringerekletirdii lmdr.Hz.Peygamber; YeryzndeyryenbirlgrmekisteyenEbuBekr'e(radiyallhanh)baksndemitir.Ve yine;lmedenncelnzbuyurmu;bylece,o,dnyametandanvehonimetlerindenyze virmeyi,nefsinarzuladvehazaldeylerdenkanmakvehevyauymamaylmolaraktanm lamtr. tebundandolaylyealaneylerslikedealrvebulmkkkyametdiyeadlandrlr. Bazlariradlme,ortakyametdemilerdir.Bununnedeni,bulmnslikinncekivaroluunda gerekleendoallmolankkkyametileZt'tayokolmakdemekolanbykkyametarasnda gerekletiinisanmalardr.Buradazekikimseleringzndenkamayanbirincelikvardr.Drdnc s,herkesinbeklediivadedilmikyamettir.Allah'n; Saatkesinkesgelecektir,ondaek,pheyoktur(Hacc:7); Saatyoldadr;onugizleyiyazmaktaym(Taha:15)ayetlerivebuhususaiaretedenbakaayet lerdebuyurduugibi.BukyametingereklemesiiseZtEhadiyyetgneininyaratlmlarnmazhar larnnbatsndandomas,kllhakikatinalmasvahdetintamzuhuruveokluunyerlebiredilme siileolur.Tpk,Allahtealinin; Bugnmlkkimin?BirvekahharAllah'n(Gfir:16)buyurduugibi.Beincisiise,drdncs nebenzervebutecellnin(kyametin)hkmnntmyaratklariinvukubulmasndanncemuvah hidarifleriiinfenafillahvebekabillahnmeydanagelmesidir.Bubeincisidebykkyametdiye isimlendirilir.Bubekyamet trnnherbirininartlanvesonularvardr. Bunlardanbirksmnn

254YAZILAR

aklanmasnKur'anMecidvesahibhadislerakaiermektedir;birksmdaiaretyoluylaaklan m,kibunlarnortayakonmasdoruolmaz.GereklerieniyibilenAllah'tr. ONUNCUFASIL RuhuA'zam'nnsanlemdekiMertebevesimlerininAklanmnaDair Bilmek gerekir ki; gerekte insan ruh demek olan Byk Ruh, rubbiyeti asndan, ilh Zt'n mazhardr.Buyzden,hibireyO'nunevresindeuamaz,yanndayresindednpdolaanhibir kimseO'naeriemezvegzelliininnurununisteklisiolankimsedertlerlesnrlanr.O'nunknh nAllah'tanbakakimsebilmez;buarzuyaO'ndanbakakimsenailolmaz. RuhA'zam'n;byklemdeilkakl,ycekalem,nr,kllnefs,levhmahfuzvebenzeri,insan hakikatin byk lemde bu srederle zahir olduuna dikkat ektiimiz zere mazharlar ve isimleri olduugibi;ehlullahvebakalarnnstlahndaruhazamninsankklemdedezuhuruvemerte beleriasndanmazharlarveisimlerivardr.Onuninsankklemdekiisimlerisr,haf,ruh,kalp, kelime,rev,fuad,sadr,akl,nefs'tir.NitekimAllah; Srrveengizliolanobilir(Taha:7); Ruhrabbiminemrindendir(sra:85); Gerektenbundakalbiolanlariinhatrlatmavardr(Kaf:33);sa(aleyhisselm)hakknda Allah'tanbirkelimedir(Alimran:45); Kalpgrdnyalanlamad(Necm:15); Seningsnamadkm?(nirah:1); Nefsevenefsitesviyeedene.(ems:7)ayetleriylebuhususaiaretetmitir.Birsahihhadistede Peygamber(aleyhisselm) Ruhu'lKudsrev'ime,birnefsinrzkntamamlamadkalmeyeceiniilhamettidemitir. Bykruhunsradnalmas,onunnurlarnn,Allah'bilmekonusundayalnzkalperbabvera sihlertarafndanidrakedilmesindendolaydr. Hafadnalmasisekakikatininariflerevebakalarnagizliolmasndantrdr. Ruhadnalmas,bedeniinRabolmas;duyusalhayatnvetmnefsaniyetilereaknnemba olmasitibariyledir. KalpadnalmasHakkadnkolanvebylecedeO'ndannurlaralanynilehayvaninefsed nkolan,vebylecedeyaratcsndanaldnurlanyeteneklerilsndeonaulatranynarasnda haldenhalednmesindendolaydr. Kelimeadnalmas,tpkszninsannefesteortayakgibi,Rahmnnefestezuhuruasn dandr. Fuadadnalmas,yaratcsndanetkilenmesiasndandr.NitekimszlkanlamylaFe'dya ralamakveetkilemekanlamnagelir. Sadradnalmas,bedeniynetenynitibariyledir;nksadrbedeninnurlarnnkaynadr; vebedendegerekleir. Revadnalmas,bykruhun,yaratcsolanKahhar'nkahrndankorkmasveekinmesinden trdr. Akl adn almas, kendisini ve varedicisini zel bir taayynle akletmesi, alglad ve zaptettii eylekendikendisinisnrlamasveyinekendisinisrftasavvurettiieyehasretmesiasndandr. Nefsadnalmasisebedeneilimesiveonuynetmesinedeniyledir.Nefs,kendisindennebat fiillerktzamannebatnefs,hayvanfiillerktzamanisehayvaninefsadnalr.Sonra,hayvan yetilerinruhanyetileregalipgelmesiasndanemmreadverilir. Yetkinliiniizharetmekveakledicigcnemmrenefsinsonununvahametinivedurumununbo zukluunu kavramak zere, kalbin nuru gayba ilikin parltlarla dolduu srada nefs kendi fiillerini knadndandolaylevvmediyeisimlendirilir.Bumertebekalbmertebeninortayaknabalang gibidir. Kalb nrarbasp,gchayvanyetiyegalipgelinceve nefsdetatminoluncamutmainne adnalr. Nefsinyeteneimkemmelleipnuru veaydnlanmasglolunca;vekendisindebilkuvveolan ortayakpsonundailhtecellyeaynaoluncakalpdiyeadlandrlr.Kalpikidenizinarasnnbir

255YAZILAR

lemeyeri,lemlerinkavumanoktasdr;bundandolayHakkonasmveo,Allah'narolmutur. Nitekimsahihhaberdeylegelmitir:Arzmvegklerimbenialmad;ancakiidtemizm'min kulumunkalbiald;buyzdenmmininkalbiAllah'nardr.Eerbirkimseyukardaanlatlaney leritekbirgereklikolarakgrrvehepsiningerektebirtekeyolduunahkmedersedoruyolda dr.Yokeer,herbiriniayrayralr,aralarndabakalkolduunahkmederseyinedoruyoldadr. Tembih Buras bylece anlalnca; ruh mertebenin ahadiyyet mertebesinin; kalb mertebesinin ise ilh vhidiyyet mertebesinin glgesi olduu da anlalr. Dikkat ektiimiz hususlarda iyice emin olan ve mertebelerarasndakimutabakatkavrayankiiye,aklamayaihtiyaolmayanbakasrlardaalr. Tembih Bilinmelidirkiruh,cevherlii,mcerretliisoyutruhlarlemindenoluuasndanbedendenayr dr.Bedenleilikisiynetimvetasarrufilikisidir;varlnkoruyupsrdrmesindebakasnamuhta olmaypkendizylevardr.Bedenonunsureti,mazharkemlatnnmazharveehadetlemindeki yetilerininbelirmeyeriolduuiinbedenemuhtatr;ondanayrlmaz;tamtersineondayaylr;ancak buyaylma,nazarehlinegrehululveittihatyaylmasyladeil,gerekMutlakVcduntmvarlk lardakiyaylmasgibibiryaylmadr(sereyn). Ohalde,buanlayagre,buikisiarasndavarlnbtnlbakmndanbakalkdiyebireysz konusudeildir.Hakk'neyadazuhuretmekeyfiyetiniveeyannhangibakmdanO'nunayns,hangi bakmdan gayrisi olduunu bilen kimse ruhun bedende nasl zuhur ettiini, ve onun hangi ynden bedenleaynhangiyndengayrolduunudabilir.nkruhkendibedenininrabbidir.Merbbol maklaberaberrablkhlikendisindegerekleenkiidesylediklerimizdegerekleir. ONBRNCFASIL BykKyametSrasndaRuhunveMazharlarnnAllahTelayaGeriDnneDair Hakktelannzt,isimlerivesfatlarnntecelllerininolduu;isimvesfatlarnbirtakmdevletleri (getki)bulunduu,budevletlerinzuhurusrasndahkmvesaltanatlarnn,lemdeortayatakla rhususudahancegemiti.Ahiretin,perdelerinkalkmasveHakk'ngerekbirliiilezuhuretmesi eklindeolacandapheyoktur.Nitekimahirettehereyhakikisuretiyleortayakarvebugnn ayrmaveyarggnolmasndandolayogndehakkvebtlbirbirindenayrlr.Butecellninmahalli vemazharruhtur.Dolaysyla,ruhun,butecellninvukuusrasndaHak'tayokolmasvebuyokolula tmmazharlarnndayokolmaskanlmazolur.Allahylebuyuruyor: Sr'afrlr;byleceAllah'ndiledikleridnda,gklerdeveyerdeolanlarkendilerindenge erler(Zmer:68).Onlardahancebykkyametigeirmiolanlardr.Buyzden; Hereyaslnadnerdenmitir.GklerinveyerinmirasAllah'ndr(Hadid:10); O'nunvehidndahereyyokolucudur(Kasas:88)ve Yeryznde bulunan her ey fan; celal ve ikram sahibi Rabbinin vehi bakdir (Rahman:26) buyururAllah. Bu durum, bazen, yaratlmlk taayynlerinin ortadan kalkmas, kulluk ynnn rablk nnde kaybolmasyla olur; tpk damlalarn denize ulatnda bireyliklerinin ortadan kalkmas, gneinin domasylabuzunerimesigibi.Allahylebuyurdu:Gkleri,tpkkitaplarnsayfalarnndrl gibi,drdmzgnde,ilkinnaslyarattysakylecegeriiadeederiz;bubizebirborturvebunu yaparz(Enbiya:104)yani,mukayyedvarlnnkalkmasyla,mutlakvcdageridnsndiye,ondan gkseltaayyngideririz.AhadiyetmertebesiningcnnortayakmasnaiaretederekAllah; Ognmlkkimin?TekvekahharolanAllah'nbuyurmutur.(Gfir:16).Nitekimsahihbirha berdede Hakk sbhaneh lm melei de dhil meleklere varncaya kadar tm mevcudat ldrr sonra da onlar, cennet ve cehennemdeki yerlerine yerletirmek zere aralarnda ayrm yapmak ve hkmvermekiintekraryaratr,eklindegelmitir.Aynekilde,yaratmaylailgiliteayynlerinvarl ,ancak,oklukmertebesindeO'nunilhtecellleriyleolduugibi;bunlarnyokolmalarda,sadece,

256YAZILAR

vahdetmertebesindekizattecelllerininzevaliyledir.Bunugerektirenisimlercmlesindenuisimler saylabilir: Kahhr,Vhid,Ahad,Ferd,Samed,Gan,kz,Mud,Mmt,Mhivb. Bumcahedeyitatmayanariflerin,vslolmamlimlerinbuhaliinkarlarvezayfakllarnaisti naden bu hallerinden gurur duyanlarn, yukardaki mahedeyi inkarlar ancak, peygamberlere olan inanlarnngszlndenkaynaklanr.Allahbizibundankorusun.Gznimannuruylasrmele yen,kalbini gnein dousuylanurlandrankimse,leminaynlarndaimadeikenvetaayynlerini desrekliyokolucuolarakbulur.NitekimAllah; Tersineonlar,herzamanyenibiryaratliindedirlerbuyurmutur. Budurum gnevarkenyldzlarngrnmemesigibi,a'ynnO'ndagizlenmesisuretiyleolur;ve ubdiyyetynrablkyntarafndanrtlr;byleceRabzahir,abdgizlenmiolur. Kanadmnglgesiyledehrimdengizlendim Gzmdehrimigrr;dehrimbenigrmez. Bu gizlenme, kulu izhar esnasnda, Hakkn kul karsnda gizlenmesine mukabil bir gizlenmedir; bazendebugizlenme,beerisfatlarn;ztideil'de,ilahlksfatlaryladeitirilmesiyleolur. Beerisfatlardanbirsfatortadankalkncaonunyerineilhisfatlardanbirsfatgeervebylece de,hadistebelirtildiizere,Hakkkuluniitmevegrmesiolurda,kulvarlkta,Allah'ndilediigibi tasarrufeder. Beersfatnyokolupilahlksfatnnedinilmesikmillervekyametikopmu,hakk'dafniolmu, sretendnyahayatyaayanefraddaolduugibibazenbudnyadabazendetmpeygamberlerin diliyleifadeedilensaattenibaretolanhirettegerekleir. Tembih Bu fenann, aynen ve sfaten baki olmalarna karn, halleri uhd hal erbabnnki gibi olmayan arifler iin oluan ilm fenadan ibaret bir fena olduu kesinlikle sanlmasn. Gerekten, muhabbeti tasavvuredenlebunubizzatyaayanarasndabykbirayrlkvardr.airindediigibi: Akancak,mihnetiniekenbilir; Akateiniiseonadokunanbilir. Dorusu u ki, tatmayana fenay anlatmak rt; onunla hllenmeyene aklamak gizlemekdir; onunkeyfiyyetinineiseoolarakbilmekAllah'amahsustur.Ona,Allah'ndilediikmilkullarvea'yn asaletenfniklanzttecellyevebumehed'emazharolanlarndndakimsemuttaliolamaz.Nite kimAllahylebuyurmutur: RabbidaatecelledinceonuyerlebirettiveMusabayld(A'raf:143).Buhususlaranladysan, butaifearasndamehurolanittihadnanlamn,herbirismin,kendimazharylavesuretiyleveyabir bakaisimleveyabirmazharndieriylebirliinideanlarsn. Senin,yamurdamlalarnnokluktansonrabirliinigrmen;tpkgneveyldzlardangelenk larnyeryzndebirletiiveyabiroklambannnnbirodadabirletiigibiokolmasnakarn, klarnbirliinivekevnvefesadlemininsuretlerinintekbirheylzerindedeiiminimahede etmen bizim sylediklerimize apak bir delildir. Durum youn cisimlerde byle iken, nasl olur da deerli ve deersiz tm mertebelerde zahir olan habr ve latif'bir zt hakknda byle dnrsn? Oysakiheryndenbirbirineztikieyarasndaittihadvehululehlullahnezdindeirktir,veKahhar Vhid'innuruylaayrnfniolmasndainkardr. ONKNCFASIL Nbvvet,RisaletveVelayet Hakkn zahir ve btn olduu daha nce gemiti. Btn, mutlak gayba ilikin hakiki vahdeti ve a'ynsabitehazretindenibaretilmkesretiierir.

257YAZILAR

Zahir, ilmin kuatt suret olmas itibariyle, kanlmaz olarak srekli oklukla evrilidir. Zira, o almay gerektiren zelliklerinden tr, esma, ve sfatlarn zuhuru, ancak her birinin kendine zg birsuretiilemmknolur;sonutaoklukzorunluolur. simvesfatlardanherbirikendizuhurunu,saltanatnvehkmleriniisteyinceveherbiridierini zahirismindenperdelediindendolay,haricaynlararasndanizaveatmameydanagelir.Dolay syla ilh emr, bunlar arasnda hkmetmek, dnya ve ahirette lemin nizamn muhafaza etmek ve yineisimlerarasndadarablarnrabbolanrabbylaadaletlehkmetmekvebunlardanherbirinizahir vebtnkemalineulatrmakiinadaletlehkmedecekbirmazharaihtiyaduymutur.Buda,hakik neb;ezel,ebed,evvel,hir,zahir,btnKutb'dur.uifadesindeiaretettiigibi,bumazharHakikati Mahammediye'dr. Ben,Ademsuiletoprakarasndaykenpeygamberidim.Yanibilgivecisimarasndayken.Esma deil de, mezahir arasndaki hakeme gelince; hakiki peygambere niyabeten zuhur etmi olan pey gamberdir.uhaldefertolarakneb,halkayolgstermekvea'ynsabitelerininyetenekleriningerei olarakilmhazrettekendileriiintakdiredilenkemallerineonlariratetsindiyegnderilenpeygam berdir.Bupeygamber,bazenmrsellergibieriatkoyucuolur;bazandaolmaz;israiloullarnnnebi lerigibi. Nbvvet gnderilmek demektir; gnderilmek ise, ilimde a'yn gerektiren tecellden meydana gelmeilhbirzgklmadr.BuFeyz'lAkdes'tir. Mazharlardanherbiri,kenditrndenolanlarastngelmeetkisiyle,buenyksekmakamnis teklisiolunca;gerekpeygamberinsahtepeygamberdenayrdedilmesiiinnbvvet,meydanokuyan mucizelerveolaansthallerledonatld.Peygamberler(aleyhimsselm.),mezahirerablvebun lararasndakiadaletitesisetmeleriitibariyleilhzt'nmazharlardrlar. Nbvvetzahirezgdr;dolaysylaonlarnhepsi,davette,hidayette,mahlukatatasarrufdave nbvvetingerektirdiidierhususlardaortaktrlar.Bunlartamkuatclkveeksikkuatclklarna gredemertebecebirbirlerindenayrlrlar;tamkuatcolanlararnek,ulu'lazmolanpeygamber leridir; eksik kuatc olanlara rnek ise israiloullarnn peygamberleridir. Buna gre nbvvet, kuatclkta; sonlu, farkl daireleri iine alan byk bir dairedir. Zahir peygamberin destek, kuvvet, kudret,tasarruf,bilgivehaktantaanhereyiancakbtnolandanalmolduunurendin;bubtn peygamberlik veli kelimesinden alnma velayet makamdr. Vel yaknlk (kurb) demektir; sevgili anlamnagelenvelkelimesideyaknlkdemektir. Dolaysylapeygamberliinbtnvelayettir;velayetdezelvegenelolarakikiyeayrlr.Genelve layetmertebelerinegreinananvesalihamelileyenherkesiiinealr.NitekimAllah; Allahinananlarndostudur.(Bakara:257)demitir.kincisiise,sadeceAllah'dafniveO'nunla bakiolanvuslataermisilikleriierir. zelvelayet,kulunhaktayokolmasndanibarettir.BunagredeveliAllah'dayokolanveO'nunla bakkalankimsedir.Buradayokolmaktankast,kulunkendisininmutlakanlamdayokolmasdeildir; aksineyokolmaktanmaksatonunbeerlikynnnrablkynndeyokolmasdr.Ziraherkulunilh hazrettengelmebirynvardr;uyetbunaiareteder: Herkesinyneldiibirynvardr.(Bakara:148).Kul,velayetmakamylamuttasfolmadann ce,kendifiilvesfatlarnnbeeriyetasndanyapcs,velayetlemuttasfolduktansonraRabbaniyet cihetinden mbdidir. Nitekim Cenab Hak bir kutsi hadiste; Ben kulumu sevince onun iitmesi ve grmesi olurum demitir. Bu zel velayet mutlak Hakk tarafna tam olarak ynelmekle elde edilir; nk kulun Hakk'lk yn bu sayede glenir. Bylece Hakk'lk yn, halkkk (yaratlmlk) ynne, onubtnyleortadankaldrncayakadarbasknkar.Budurum,ateinyanndakikmrparasnn durumunabenzer.Kmrparas,ateeyaknlndan,atelenmeyeyatknlndanveateteyokol maya kabiliyetli olmasndan dolay, ate kesilinceye kadar iten ie, yava yava tutuur. Sonunda, ateinzelliklerindenolanyakmapiirmeveaydnlatmagibieylerondadaoluur. Oysa tutumadan nce bu kmr paras karanlk, kirli ve souktu. Hakk'a tam tevecch, ancak, kuldayerleikolanztimuhabbedemmknolur. Buzatimuhabbetinzuhuruiseancak, onaztve kartolaneylerdenkanmaklaolur.KanmaiseHakk'nztdndakieylerdenkorunmaktr(tak va). yleyse muhabbet binit, takva da azktr. Bu fena bir yandan kulun hakkaniyet taayynleri ile taayynnndiertaraftandasfatlarylataayyngerektirir;buiseHakkilebekdemektir.Dolay

258YAZILAR

syla taayyn kuldan mutlak olarak kalkmaz. Bu makam (velayet makam) nbvvet dairesinden dahatamvedahabykolanbirdairedir.Buyzden,nbvvetsonaermitir;amavelayetsrekli dir. nk Veli Allah'n ismi olmutur, nebi deil. VELAYET NBVVETTEN DAHA KUATICI VE ONUNBTINIOLDUUNDAN,NEBLERVEVELLERNEALMITIR.Ohaldenebiler,kendisindenher nhaberveripizharettikleriDehrisminingerektirmesinegre,Hakk'tafniveO'nunlabaki,O'nun gaybvesrlarndanhaberverenvelilerdir.Bumakamkesbolmayanilhbirihtisas(zgklma)'tr. Dahas,makamlarntmihtsas,Allahvergisi,kesbideil,FeyzAkdes'yoluylasabitayniinoluan makamlardr. Bu makamlarn sebep ve artlarnn olumasyla tedricen ortaya kmas perdelenmi olanvehmedrrde,sanrkibunlaralmaklaeldeedilir.Oysadurumgerektebyledeildir. Velayetinbalangc,halktanHakk'adorugididemekolanilkyolculuunsonudur.Builkyolculuk isemazharlaraveayaraballktankurtulmak,kaytvertlerdensyrlmak,menzilvemakamlardan gemek,mertebevederecelereldeetmeksuretiyleolur.Birkiisaltkesinbirbilgieldeetmeklebu makamehliarasnakatlamaz.Budurumhdkefineldeedilmesiyledeolmaz,Bukatlma,ma hedede bulunann hutta ve kulun Tanr'da yokolmasn gerektirir. Vuslata ermemi arifin, kendi yeteneiylegayblarmahedeedeningzelahlaklamuttasfolmaklabirliktekendifiil,sfatveztn danfenayoluylaHakkyolunagirmeyeninilmveuhdvuslatsahibiolsadavisaleermiveliolduu sanlmamasiinbuhususadikkatektim.Bukiiilimveuhdperdesiyleperdeliolduundangerek tevuslataermikimsedeildir.ZiraHakksadeceismicismiortadankalkankimseyetecelleder. Mertebelerfarklfarklolduuiinbuyolunerbabkllmakamlan,ilmelyakin,ayne'lyakn vehakka'lyakindiyeayrmlardr.Bunagre,ilme'lyakin;birey(emr)inneiseoolaraktasavvur edilmesidir.Ayne'lyakin,oeyinneyseoolarakgrlmesiyleolur.Hakka'lYakiniseyalnzbilgiola rakdeil,bilgi,mahedevehalolarakHakk'tayokolmakveO'nunlabakikalmaklaolur.Veliliinke malininsonuyoktur.Buyzdenvelilerinmertebelerinindesonuyoktur.Nbvvetvevelayettemer tebelerinbazsbazsnadahayaknolduundan,eyh(r.a.)debukitaptaadgeenpeygamberleri zamaniindekincelikvesonralklarnagredeilmertebelerinegrezikretmitir. HalkagnderilenkimselerbazanAllah'tangelmebireriatvekitapolmadangnderildikleri,bazen deO'ndangelenbireriatvekitaplagnderildiklerindennebidemrselvemrselolmayandiyeikiye ayrlmtr.Mrselolannebiler,velayet,nbvvetverisalettenoluanmertebeyibirarayagetir diklerinden, mrsel olmayanlardan daha yksek mertebededirler. Sonra, velayetlerinin basama nbvvetlerininkinden daha yksek, nbvvetlerinin mertebesi de risaletlerinin'kinden daha yksek olsa da, iki mertebeyi birletirmelerinden dolay nebiler gelir. nk onlarn velayeti, Hakk'ta yok olmalarndan dolay Hakk olu ynlerine, nbvvetleri de meleklik ynlerine iaret eder. nk bu meleklikynylemeleklerlemiyleilikimeydanagelirvevahyionlardanalrlar.Onlarnrisaletleriise insanlarlemineuygundenbeeriyetynleridir.eyh(r.a.)uszylebunaiaretetmitir: Berzahtakinbvvetmakamvelininaltnda,raslnstndeolanbirmakamdr;yanionlarn velayetininaltndaverisaletininstndedir. Sonsz Bilmekgerekirkidet,snnetullah'tacriilmhazrettevukubulanezeltakdirebaldr.Harikula delik ise,herne kadarbuhakikuladeliinpeygamberdeyleylemeydanageleceiezeldetakdir edilmiisede,snnetullahzerecritakdiredeil,ilhkudretebaldr.Buharikuladeliksnnetulla ha gre cereyan etmez; kudret izharna dayaldr. Harikuladelik evliyadan sadr olunca keramet adnalr. Bazenbu,asliyaratlitibariyleglolannefissahiplerindenmeydanagelir.Eerbuglnefis sahiplerievliyadeillerseikiksmaayrlrlar:Bunlartabiateniyiveyaktdrler.Eertabiateniyiolan velayet makamna ularsa veli, ulaamam ise salihlerden ve kurtulua ermi mminlerdendir. Tab'anktolanlarisektbirsihirbazdr.Bunlarnherbirininlemdetasarrufuvardr.Eerbukt lere d sebepler yardmc olursa insanlarn bana bela olurlar ve zahir g asndan zamanlarna hkim olurlar. Bu d sebepler onlara yardm etmezse bu durumu elde edemezler; olsa olsa ne ile urayorlarsa onda sivrilirler. Kemal ise yalnz Allah'a aittir. Mukaddemat'ta aklamak istediimiz hususlarburadabitiyor.

259YAZILAR

Kaynak: Davud El Kayser'nin Mukaddemt Vahdeti Vcd Davud El Kayser'nin Vcd retisi Prof. Dr.Hasanahin,Do.Dr.TuranKo,Dr.SeyfullahSevim,KayseriBykehirBelediyesiKltrYayn larNo:23,BasmYl:1997

260YAZILAR

DEM SRECNDE SLAM SML KTAPTAN MARKSZMVEKAPTALZMKARISINDASLAM66 Gelimekteolanmilletler olarakbizler normaldesadeceuikinc tecrbedenesinlenmeyea lmaktayz;Dou'dakomnizm,Bat'dakapitalizm.Bakabirkaryololabileceinihemenhemenhi dnmeyizbile;ylekibuikideneyimindefaydaszolduukansnavarrsakhemenikisininarasnda birzmaraynagirerveuygunbirterkipvcudagetirmeuraierisinedalveririz. Buikisistemyerineslam'abakmolsak,onunilericilikveadalndabunlardankatbekat stnbirfikirvehakikatkaynabulacamzkesindir.Bazdurumlarvarkibilimselsosyalizmkap samndayepyeniolduunufarzettiimizhereybundan13asrevvelidahislamiindemevcutsra dankonulard.slam,dahailkzamanlarndanitibarenfrsateitliiilkesini,bireyeasgariihtiyalarnn garanti edilmesi ve bireyin kr etme zgrlyle toplumun haklar arasnda bir denge kurulmas lzumunuzelvekamumlkiyetprensibini(zelvekamusektrleri),ekonomidedevletmdahaleci liiilkesinikibizbunubugngdmlekonomiolarakadlandryoruz,vefukaravemadurunka rnaolaraksmrclerinservetlerininmsaderesiilkesinihepsavunagelmitir. slamsnfayrmnakardrveservetinbelirlisaydakizenginlercepaylalmasnyasaklar. "Taki(omallar)iinizdekizenginlerarasndaeldeneledolaanbirdevlerolmasn"(Har.:7) slam'dastnlkzenginliedeil,takvannderecesinegredir. "Allahkalndaendeerliniz,O'nakarsgelmektenenoksaknannzdr"(Hucrat.13). "Allah,eklinizeyadaservetinizedeil,ancakkalplerinizeveamellerinizebakar"(Hadisierif). "nsanlarbirtarandilerigibieittirler;ArapolannArapolmayanakartakvasdndahibir stnlolamaz"(Hadisierif). SLAM,KAYNAKLARINAIRIDENGESZDAITILMASINAKARIDIR.Lkseverahattutkusunakar oksaydaayetmevcuttur: "Zulmedenlerisekendilerineyerilenrefahlarpeinedpmardlarvesuileyen(insanlar) olupktlar"(Hud.116). "Sonundamarkvarlkllarnazablayakaladmzzamanferyadederler"(M'minun,64)... Btnbunlararamen,bellikstlamalarariayetetmesiartylaslamzengininsannkarsndade ildir. "Muttakizenginlerekarhibiritirazmzyoklur"(Hadisierif). "Evet,adilkuluadilservet"(hadisierifi.)"Onlarnmallarndamuhtaveyoksullariinbirhak vard,onuverirlerdi"(Zariyat.19). Hayatnidamesiiingereklibtnasgariihtiyalarherkesiingarantiedilmelidir. "nsanlarueydeortaktrlar:Su,otlakveate"(Hadisierif). TOPLUMDA YYECEK BULAMAYAN TEK BR FAKR DAH MEVCUTSA, ZENGNN SERVET GAYR MERUDUR. "Komusuakentokyatanbizdendeildir."(Hadisierif) "htiyacndanfazlayasahipolanihtiyacolanaversin"(Hadisierif). EkonomiyedevletmdahalesininrnekleriniHz.merbnelHattab(radiyallhanh)zamannda grdk... mer(radiyallhanh),aknlardafethedilenganimettopraklarpaylamakisteyenmslumanlara izinvermemi,butopraklartmtoplumunmalolarakkabuletmitir.Aynekildevakflarn,maden lerin ve yeralt zenginliklerinin zel mlkiyetine, bunlarn kamu sektrnn ynetimi altnda olmas gerektiigerekesiylekarkmtr. Hzmer(radiyallhanh),etinktolduudnemlerde,arkaarkayaikignalnptketilmesiniya
(Yazar) MUSTAFA MAHMUD 1921 ' Tanta da tamamlad ilk ve orta reniminden sonra. Kahire niversitesiTpFakltesinegirdivemezunokluktansonra1952'den 1966 ya kadar mesleini Kahirede icra etti.50'liyllarnsonlarndanitibarendinveadameselelerhakkndayazlaryazmayabalad;bugnprofes yonelyazarlkvemanevidanmalkyapmaktadr.Buyaz.ElMarksiyyeve'llslam(Marksizmveslam)Kahire. DaralMaarif.1975'denalntdr.Sh.6679.
66

261YAZILAR

saklamveyasaihlaledenleredebirinekmemesiylevurarak "imdiartkmidenikigniinkapalkalacak"demitir. Hz.mer,tekelaltnasokulanmallartekelcilerdenazbirbedellezorlasalnalmvehalkazarar verebilecekarfiyatlandrmalarnlemekiinkimimallarnfiyatlarnbizzatbelirlemitir... Ebu Zer elGfar radiyallh anh bir toplumda kendi htiyalarn karlayamayan tek bir nsan bulunduka,zenginlerinservetininbirssmesabesindeolduunusylemitir. slam'dakamumlkiyetikadar,zelmlkiyetdedokunulmazlszkonusudur., "Btnmslmanlarnkan,namusveservetleridokunulmazdr"(Hadisierif). Kamumlkiyetiniihlaledeninolduugibi,zelmlkiyeteeluzatanndaelaynekildekesilir.... slam'da biimsel (formel) mantkla diyalektik mantk birleik haldedir (Biimsel mantk Aristo'ya aittirvemevcutvarlklarnsrekliliindenbahseder;yleki,bugnbiraaolaneyyarndabiraa olarakkalacaktr.Diyalektikmantkise Hegel'ci mantktrvemevcutvarlklarnsrekli deiimieri sindeolmalarndandemvurunbunagremevcutbtnvarlklarkendiykmnayolaacaktohumu da bnyesinde tarlar). Bu iki eit mantktan biri sreklilii, dieri ise evrim fikrini savunur. slam deimeznaslarabamllkileondantretilmidallar,ayrntlar(fru')veuygulamalarda(kibizbuna gelimediyoruz)kiiselyorumu(ithad)birbiriyleyourur. slam,itihadlaortayakonulmukurallarn,zamanvemekandeiikliklerisonucundadeiebile ceinisavunur.Buisbatvedelilfarklldeil,hukukularndeyimiyle"zamanvemekanfarklladr. Hadiserifindebelirttiigibi'(mtehid)mamlararasndakifarkllklarrahmettir",nkbufark llklardeiikanlarnortayakardayrntlardakifarklardr. Busebeplediyebilirizki.slam'nekonomiksiyasetiilkelerasndanilahibirsiyaset,ancakuygu lamadaveayrntlardaaisemsbetbirsiyasettir. slam program ierisindeki ilah ilkeler bireyin menfaatlerinin toplum karlaryla uzlatrlmas temeline dayaldr. Bu ilkeler toplum menfaati iin bireysel karlar gz ard etmedikleri gibi (ki ko mnizmdebutemelilkedir),bireyselkarlariintoplumsalkarlardaihmaletmezler(kibudakapi talizminanailkesidir). Ancaksava,ktlkvesalgnhastalkzamanlarndaolduugibibutrbiruzlamaszkonusuola mazsa.slamuygulamatoplumuntarafndayerinialrveherkesyarakalacakolsadahiyiyecein eitpaylalmasnemreder. Bununlabirlikte,normalartlaraltndaslamprogrambireyselvetoplumsalkarlararasndahas sasbirdengenintemininiamaedinmiilahilkelerinmutlakhakimiyetialtndadr.... Bundandolayugayetaktrki.slam'nkapitalistbirsistemolduunudnenkimseyanlgie risindedir.Aynekildeslam'nkomnistbirsistemolduunuzannedendeyanlmtr.Dahadatesi slam'n bu ikisinin aritmetik ortalamas yada bir sentezi olduunu dnen de kesin bir yanlgya dmdemektir.Gerekudurki.slam,temeldefarklilkeleresahipapayrbirekonomikprogram haizdir.Buprogramnuveyabunoktasnnbuikisistemdenherhangibiriyleuyumierisindeoluu bugereideitirmez. Buprogramntemelkavramlarsnf,mcadeleveelikideil,uzlama,ilgi,yardmlamavebirbi rinitamamlamadr.Bireyintoplumpotasndaeritilipyokedilii(bilimselsosyalizminyaptgibi)ya daaznlktakisermayedarlarnkarlarurunatoplumunfedaedilmesi(kapitalistdncedeolduu gibi),bireyletoplumarasndabirdengetesisetmeamacgdenslam'nekonomikprogramiinsz konusudeildir.Uzlamaveilgiherzamanbalangnoktasntekiledegelmilerdir. Kapitalist ekonomilerde gryoruz ki, bireyin kazan zgrl temel ilke, devlet mdahalesi de istisnadr. Bilimsel sosyalizmde ise devlet mdahalesi ve ekonomide devletin tekelci rolnn ilke, bireye bir miktar zgrlk bahedilmesinin ise istisna olduunu gzlemekteyiz. Bylelikle ak seik grlmektedirki.slam'dabizokdahafarklbiruygulamaylakarlamaktayz. zel mlkiyet ierisinde ahsn kar etme zgrl slami sistemin ilkelerinden biri olduu gibi. ekonomide devlet mdahalecilii ve kamu mlkiyeti ilkeleri de bu sistemin temellerindendir. slam zektkurumunukurmakladevletmdahaleciliinimerulatrdgibi.aynzamandailksosyalgven likkurumunudakurmuoluyordu.slammdahaleyibirvazifehalinegetirmitirki,bununamacser vetin tek bir snfn tekeli olarak zenginler arasnda kalp dier vatandalarn mahrumiyet ierisine itilmelerininlemektir...

262YAZILAR

Bireyinkazanzgrlbirilkedir,ancakslambununmutlakoluunukabuletmez.Builkeyee itli snrlamalar getirir, arap retimini, tefeci faaliyetleri, tekelcilii servet ymay veya sorumsuz harcamadabulunmay,rvetalarakservetsahibiolmay,dierlerininhaklarnihlaletmeyivefahi yollasatyapmayyasaklamtr. slamekonomiksistem,kapitalizmvebilimselsosyalizmdemevcutolmayanbirbakazelliidaha haizdirki,budamaddiihtiyalarolduugibimanevihtiyalardakarlamasdr.Allah'lailikilerve O'nun rzas iin intak edip hayr ve hasenatta bulunmak bir ilkedir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemindedediigibi:"Verilenzekatlar,muhtalarnelinegemedennceAllah'nelinegeer". Bu durum ekonomik programa ulvi bir ama kazandrr ve ekonomik faaliyetlere canllk verir. MminlerdorudandoruyaAllah'lailikiierisindeolduklarnherzamanhissederler. Bununyannda,budurum,yneticilere,vergimfettilerinindenetimlerineekolarakikincibirde netimimknsunarki,buda.Allah'ndenetimivemmininkendizbilincidir. Bumanevidoyumtoplumu,svegibizenginAvrupalkelerindevesayszhayatgarantilerine ramenenyksekdelilikveintiharyzdelerinesahipateistsosyalistDouBlokulkelerindeska ortayakanpsikolojikbolukveskntduygusunadmektenkorur. Bununsebebi,sistemininsanlarnmidelerinivetabiiihtiyalarndoyursada,maneviihtiyalarn karlamamas ve insandaki o kutsal susuzluu sndrememesidir. nsann srf mideden ve hayvani gdlerdenibaretolmadnanlayamyorlarki... SLAM'DA MADD VE MANEV AYIRIMI YOKTUR... HER SAMM, DOSDORU HAREKET ALLAH NDNDEHEMMADDHEMDEMANEVDR. slam'daservetzenginolmakiindeilamaancakbirtakvaaracvedrst,merhametlivesevgi dolubiramelegidenyololarakistenir.Budaservetinanlamnnmslmanlariinmateryalistvesos yalistekonomilerdeolduundanokfarklolduunugsterir.Buikitrekonomiksistemserveteeko nomikg,baskvestnlkaracolarakbakarlar.Manevibiramacolmayanherfaaliyetkurudurve canllktanyoksundur. Bununlabirliktebizderizki"Allah'nbudnyadavetekidnyadaverdiinimetleriherzaman iste".Bylecedenebilirkibizimservetiinaederkenvekalknmadakullanmz,Allahrzasnarayp ahirethayatnkazanmak amacileifa ettiimiz,ibadetyada zorunlusadakalarmza(zekat)benzer bireydir.... Ekonomikplanmzbudinveadanmruhauygunekildeuygulamolsak,birkaylierisinde mucizeler yaratarak, roket hzyla ilerlemenin svariliini ele geirmemiz mmkn olacaktr. Arap devletleriekonomikolarakbirbirlerinitamamlaycniteliklerihaizdirlervepetrol,demirkmr.mag nezyum,allnveuranyumasndanzenginbircorafblgeyesahipoluununyannda,okboltarm salretime,snrszhayvanvedenizkaynaklarnavebyksaydaigcnesahipbirmilletolanAme rikanmilletindendahidahazenginveglolabilecekbirmilletioluturmaktadrlar.SuudiArabistan, KuveytveKrfezlkelerininpotansiyeliyle,Msr,SudanveKuzeyAfrika'nnkinibirletirdiimiztak dirdeonayakacakimkanlarbirdnn:ayetsadecevesadecegerekliplanlamayyapm,btn lkeleribirarayagetiripimkanlarmzdanortaklaafaydalanabilmiolsak...Birdnn... Sadeceslam'derinlemesineinceleyip,buslamekonomikplaniinKur'anveSnnet'tenfayda lanarakvebuplannsnrvezelliklerinibelirlemeksuretiylekapitalizmvebilimselsosyalizm(kigr dmn gibi hi de bilimsel deildir) arasnda bocalayp durmaktan kurtulmamz mmkn olabile cektir.Bunuyapmaklaaynzamandagrkemlimedeniyetimizingerekteyalvedteolan(kapi talizmgibi)yadadenemevesnamasafhasnhenzgeememiolanmedeniyellercebilimselsosya lizmgibiyamanmasndandakurtulmuolacazBumedeniyetlerinikisidemaddikarlarnnplan datutup,maneviyattanesertamayan.Allah'ncennetiylemkafatlandrdveyolgstericiolarak insanlara indirdii ilahi bilgiden yoksun, varsayma dayal felsefeleri temel alan materyalist medeni yetlerdir. Grdmz gibi, slam'n ekonomik modeli, bize bilimsel sosyalizmde mevcut avantajlar sala masnn yannda manev doyum ve daha ilerici ve ada grler ve insancl ilkeler dorultusunda inanca dayal bir evk de salamaktadr. Bunlarn tesinde, bu model bize materyalist dncenin tuzak,yanlvenkoullarndanhkmedenlerneeitpropagandayadabaskyolukullanrlarsakul lansnlar, daima kalplerimizin kapsnda kalp ieriye giremeyen bu ithal mal acaip dncelerden

263YAZILAR

kurtulmamzayardmedecektir.Bizimanlbirhalkz.manbizimremeldireimiz,kalbimiz,iskeletimiz hereyimzdr.Buvadide(Nilvadisi)Allah'aimanellikvebuszde"medeniyethavarileri"konu maybilmezbarbarlarken,bizyedibinylboyuncaO'naibadetediyorduk. SLAMREFAHDEVLET67 SosyalGvenlikveGelirveServetinHakaBlm htiyalarnkarlayabilmektenacizvebuadanyardmamuhtaolanherkesiinortalamabirya am dzeyi temin etmek slam devletinin vazifesidir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem aka belirtmitirki: "Allah'nmslmanlarnilerizerindeidarecikldhaldeonlarnihtiyavefakruzaruretine biganekalann,ihtiyavefakruzaruretineAllahdabiganekalacaktr."68 Ounudailaveetmitir: "ArkasndadulveyetimlerbrakanmtevaffannbraktkIarnnsorumluluubizeaittir."69 Ve:"Emir(devlet),bakacakhikimsesiolmayannbakcsdr." 70Buvebunabenzerdierhadis ler,sosyalgvenlikalnndakislamiretilerinznonayakoyarlar. kincihalileHzmerradiyallhanhslam'dablmcadaletiizahederken,beyanlarndanbi rinde,herkesintoplumunservetzerindeeithakkasahipolduunu,hikimsenin,bizzatkendisinin dahibuservetzerindebakalarndanfazlabirhakkasahipolmadn,ayetmrolursaSinadan dakibirobanndahibuservetzerindekipaynalmasiinuraacanvurgulamtr.... Gelirveservetdalmhususundaslam'dakiadaletmefhumu,toplumayaptkatkyabaklmak sznherkeseeitmkafatverilmesinigerektirmez.Karakter,yetenekvetoplumayaptklarhizmetleri itibarylatminsanlareitolmadklariin,slambazgelireitsizliklerinemsaadeeder(En'am:165. Zuhruf:32veSaf;71).Busebeptendolayslamtoplumundakiblmcadaleti,toplumaverdikleri hizmetlerinveyayaptklarkatknndeerindekifarkllklauyumiindeolarakkazantakideiiklikle re; a)dorudrstbireitim,uygunbiri."adil"cretler,sosyalgvenlikvedknlerezektkuru muvastasylamalidesteksalamayoluylabtnyelerineinsancabiryaamdzeyiniteminedip; b)mevcutmteveffabirahsnvarlnnblmsistemivastasileservetdalmnyounla trdktansonramsaadeeder. slam'nblmadaleteverdiinemoderecebyktrkiiimutlakserveteitliineinanmaya dekgtrmbazmslmanlarortayakmtr.Raslllahsallallhaleyhiveselleminsahabelerin denolanEbuZer(radiyallhanh)birmslmanailesininvazgeilmezihtiyalardndaservetesa hipolmasnnharamolduugrndeydi.Bununlaberaber.Raslllahsallallhaleyhivesellemin sahabelerininounluuonunbuargrnpaylamayarak,bututumunudeitirmesiiinonu iknaetmeyealmlardr. Kaynaklar Yukardabelirttiimizbtnbusorumluluklarifaedebilmekiinslamdevletidoalolarakyeterli dzeydemalikaynaklarahtiyaduyacaktr. Devletin,kiiveyagruplarcameruyollardanedinilmivarlklaraelkoymayoluylakaynaksalama eklindebirhakknnkesinlikleolmadzerindebtnfakihlerinakaicmaiindeolduklarbilin mektedir... Msadereveyaadilbirtazminatverilmeksizinmilliletirmeyoluylakaynaksalanmasyolusilinip
Yazar:M.MERAPRA1933 IslamicWelfareStateandItsRoleEconomcs(slamRefahDevletivektisattakiRol)adlyazdanalnm tr.1979sh.20817. 68 (EbuDavud(Kahire.1952)c.2sh.122. 69 a.g.e. 70 a.g.e.
67

264YAZILAR

atldtakdirde,ilgilihizmetlerinsatyanndageriyekalanbellibalkaynaklarylecesralanabilir: I. Zekat; II. Tabiikaynaklardangelengelir III. Vergilendirme; IV. Borlanma. 1.ZEKT: Mslmanlarn,servetinhakapaylald,btnhaksahibikiilerinhayalihtiyalarnnncelikle devletinplanlamavedzenlemedekikatksylayardmlamayoluylakarlandtekbirekirdekaile ye benzeyen bir topluma ulaabilmelerini salamak amacyla slam gl bir sosyal gvenlik sistemi kurarakbusistemednyadabakabiryerderastlanmayanbirekildedinibirkutsallkatfetmitir.Safi servetiveyakesingelirizerindenemredilenoranlardazekatfonunazekatdemekbirmslmann yerine getirmekle ykml olduu dini vecibelerin bir parasdr. slam'da zekat kurumuna verilen nemodereceyksekbirseviyededirki,Kur'an'danamaznfarzoluundanbahsedilenheryerde, aynzamandamslmanlannzekatvermezorunluluudavurgulanr.Peygamberbukonudaoka darilerigitmitirki: "Herkimnamazlarnedaetmelerinemukabilzekatvermiyorsa,namazlarmakbuldeildir"bu yurmutur.71 Zekatn toplanmas ve paylatn mas iinin esas itibaryla slam devletinin sorumluluu olduu zerindefakihlerarasndagenelbirittifakmevcuttur.Raslllahsallallhaleyhivesellemveilkiki halife,yaniEbuBekirvemerzamanlarndauygulamabuekildeydi.HattaEbuBekir,devleteze katdemeyireddedenlerekarkuvvetkullanmtr. Ancak, zekat devlet toplasa dahi bundan hasl olacak gelir muhtemelen snrl olacaktr. Zaten Kur'an'dazekatnsarfedilebilecegiyerlerakasaylmtr.HernekadarkimifakihlerFisebilillah" (Allah'nyolunda)ifadesininkapsamnbirmiktargeniletmilersedeslamdevletininbtnharcama kalemlerininbukapsamiinealnmasokzordur.Buyzden,ayetslamdevletininykmllklerini yerinegetirebilmesiisteniyorsa,zekattoplanmasdnda,kaynaklarakavuturulmasbirmecburiyet tir. 2.TABKAYNAKLARDANGELENGELR: Tabii kaynaklarn Allah tarafndan btn insanln refah iin bahsedildiini daha nce de belirt mitik.Buyzdenszkonusukaynaklardaneldeedilenmaligelirbtnhalkamaledilmeliherneart altndaolursaolsun,yalnzcabelirlikiiveyagruplarapaylatrlmasnadamsaadeedilmemelidir.Bu ilkeninkabuledilmesi,szedilenkaynaklarniletilmesininkamuveyazelsektridaresinebrakl mas verimlilik kriterine gre belirlenmelidir. Ancak, bu kaynaklarn idare ve iletilmesi zel sektre aitolsadahi,zelteebbsneldeedeceikr,verilenhizmetleulalanverimlilik dzeyininmeru klacandandahafazlaolamaz. Kamuharcamalarnfinanseedebilmesiiindevlethazinesineyeterlibirgelirkaynasalayabile cekkadarzengintabiikaynaklarasahiplkelerde(kimindegelenpetrolreticisimslmanlkeler rneindeolduugibi),ilavegelirkaynanapekihtiyakalmayabilir.Ancak,bukaynaktangelireya hisahipolmayanyadayetersizseviyedesahipolanlkelerdedevlet,gelirinevergitoplamave/veya gerektiindeborlanmayolunabavurarakkatkdabulunmakzorundakalacaktr. 3.VERGLENDRME; slamdevletininvergileryoluylagelireldeetmesihakkna,buvergilerinadilbirtarzdavebellibir "katlanlabilirlik"snrlariindeolmasartylakarklamaz.Szkonusuhak,Raslllahsallallh aleyhivesellemin "Servetiniz zerinde zekt dnda baka ykmllklerde vardr" eklindeki hadisine ve slam fkhnntemelilkelerindenbiriolan
Ebu'Ubeyd Kasm bn Sellm. Kitabu'lEmval (Kahire. El Mektebe ElTicariye ElKbraHicri 1353). sh. 354:919
71

265YAZILAR

"Dahabykbirfaydaysalamakiinkkbirfaydadanferagatedilebilirvedahabykbir zarar nlemekiin,dahakkbirzararzorunluklnabilir"eklindekiilkeyedayanlaraksavunul makladr. Fakihlerinoudevletinvergilendirmehakkolduunusavunmulardr.Merginani'yegre,dev letin kaynaklar yeterli olmad takdirde, devletin, kamu yararna hizmet etmek amacyla halktan paratoplamasgereklidir.nk,halknaslhslolanyarardanistifadeediyorsa,bununbedelinide karlamak mecburiyetindedir. Ancak, sadece adil bir vergi sisteminin slam'n ruhuyla uyum iinde olduu sylenmitir. Zoraki ve halkn deme gcyle mukayese edildiinde ar zahmetli olan bir vergisistemineicmakarklmtr.Btnadilhalifelerin,zelikledeHz.merveHz.Alivemerb. Abdulaziz'in (radiyallh anhm) vergilerin adalet ve yumuaklkla toplanmas, halkn kaldrabilme gleriniamamasveinsanlartemelhayaliihtiyalarndanmahrumedecekekildeolmamasgerek tiinivurguladklarsylenir.... TOPLUMSALADALETVEGELRNHAKADAILIMIHEDEFLERAISINDANTEDRC(BASAMAKLI) BRVERGSSTEMSLAM'INHEDEFLERYLEMKEMMELBRUYUMERSNDEGZKMEKTEDR. (Asgaricretliilezenginindemeyzdesifarklolmaldr)Bununlabirlikteunudabelirtmekgere kirki,fakihlerinilerisrdklerigrlerarasndanamzanlayylailikiliolanslamdevletininadil vergitoplamahakkdr.Vergilendirmeninfakihlerceiaretedilenmaddelerlesnrlandrmasgereklii sonucunu karmak doru olmayacaktr. artlar deimitir ve grlen odur ki. slam'n hedefleriyle uyumierisindeolacakveadabirslamdevletininbirrefahdevletiolarakilevleriniyerinegetire bilmesineyetecekderecedegelirsalayabilecekbirvergisistemitanzimetmeihtiyacortadadr. 4.BORLANMA Yukarda saylan btn bu kaynaklardan (hizmetlerin sat da dahil) elde edilecek gelir yetersiz kaldtakdirde.slamdevletininborlanmaihtiyachslolacaktr.Budurumda,slam'nfaiziharam klanbuyruundandolay,szkonusuborlanmannfaizdenmuaftutulmasgerekecektir. Hizmetlerinsatnavehisselerinpaylamnauygundenkimiyasalgelirgetiriciprojelerde,kar ortakltemelinedayalolarakkaynakyaratlmasmmknolabilir.Ancak,bununkapsamouka muprojelerindesnrldr.Krortaklnnmmknveyauygulanabilirolmaddurumda.slamdevle tiborparaalmakzorundakalabilirki,budaancakmslmantoplumundakizelteebbsnborcun geridenmesindenferagatetmeyehazrveistekliolacakderecedeslamideallerdenbyklde ilhamalmasylammkndr.Belkideslam'nzgeciretilerindenokAdamSmith'intasavvurun daki kiisel kar peinde koan iktisad insan (homo economicus) idealleriyle dolu olan gnmzn harismslmantoplumlarnda,yksekenflasyonorannabalolaraktasarruflarnreeldeerindeki srekli azalmay da gz nne alacak olursak, zorunlu hale getirilmedii srece karlksz dn al mannverimsizolmaeilimindeolabileceibeklenebilir. "Mreffeh"mi"deal"mi? Bu noktada, btn slam devletlerinin yukarda tartlan ilevleri finanse edebilecek yeterli kay naklara sahip olma imkanlarnn olmayabilecei, bu yzden de "ideal" bir nitelikte olamayacaklar iddiaedilebilir.Buradaunuaklakavuturmakgereklidirki."ideal"slamdevleti,"mreffeh"slam devletiylekartrlmamaldr.dealolan,kaynaklarelverdiildeAllah'nhalifeleriiinulalange nelmaddivemanevirefahnndatahliledilmelidir.Buyzden,birslamdevletinin"ideal"konuma ulatnkabuledebilmekiinenazndan: a)Mslmantoplumununmaneviseviyesiniykseltip,ahlakgeveklikvebozukluuenazaindir gemi; b)Kaynaklar,izinverdiildegeneliktisadrefahhususundakiykmllkleriniifaedebilmi; c)Blmcadaletisalayp,smryortadankaldrmolmasgerekir.Kaynakyeterliliigre ce bir kavramdr ve eriilebilir seviyelerle iktisad kalknmann hali hazrdaki safhasnn altnda mukayeseedilmesigerekir. TabiatveKimlik Yukardakitartmanniaretettiinokta,slamdevletininesasitibarylabirrefahdevletiolduu

266YAZILAR

veeriat'nyukardadaksacadeinilenekonomikalandakihedeflerininifasmaksadylaekonomide nemlibirroloynamaklaykmlolduudur.Bununlaberaber,burefahaulalmasndaslam'nb ykdeeratfettiikiizgrlerevesinindnakesinlikleklmamasicabeder.slaminancnn temeltalarndanbirideinsannAllahtarafndanyaratldveOndanbakasnakullukedemeyecei (Rad:36)veMuhammed(sallallhaleyhivesellem)'innbvvetininndegelenhedeflerindenbiri ninde,insanlzerindekiaryklerdenvekleletirildiizincirlerdenkurtarmak(A'raf:15)olduu nancdr.tebu,yalnzcabireyinbrnbalardanzgrliinslambeyanameninznsala maklakalmaz,aynzamandainsan.Kur'anveSnnet'eifadesinibulanahlakhukukasadkkalmasn kanlmaz bir zorunluluk klarak Allah'n, gnlk hayatn tm vehelerindeki egemenliine de tab klar. nsanzgrdoduuiinhikimsenin,devletindahi,buzgrlortadankaldrponutekbir kalbasokmayahakkyoktur..., slam'niktisadsistemiierisindekendikuralvedeerlerineuygunhalegetirdiktensonrahrte ebbsntemelunsurlarnayervermesininnedeni,szkonusubireyselzgrlkmodelinigerekleti rebilme arzusunda oluudur. Piyasa mekanizmasyla birlikte zel mlkiyet kurumu. slam dzenin ierisineoekildeyerletirilmitirki,malvehizmetlerinretimveblmnn"mnasip"birksm, ivealmsatmlarndatamamenzgrolanbireylerevegnllolarakkurulmugruplarabraklm tr.nsantabiatylauyumierisindeoluununyansra,Allah'ninsanlabahettiikaynaklarnkulla nmndaverimliliinartrlmasiinlzumlubirtevikvazifesidegrenkrgdsdedesteklenmitir. Bununlabirliktetoplumsalrefahnslam'dasahipolduumutlaknemdendolay,bireyselzgr lkoldukanemliolmasnaramentoplumsalneticelerindenbamszbiryeresahipdeildir.Bu zgrlk, ancak daha geni kapsaml kamu yararyla veya mslman toplumunun maddi ve manevi hedefleriyleelimediisreceyadabireybakalarnnhaklarnatecavzetmediimddetedoku nulmazdr. Mlk ahsa ait olabilir, ancak, Allah'n bir emaneti olduu akldan karlmamal, bu emanetin koullarna uygun ekilde edinilip harcanmaldr. Kar gds de, toplumsal bir ereve ierisinde bireyin menfaatine hizmet etmesi, iktisad ve toplumsal ktlklere meydan vermeyip, slam'dakitoplumsaladaletvegelirleservetinhakablmhedeflerinezararvermemesiiinbelli bazahlaksnrlamalaratabitutulmutur. KarmaKapitalizmmi,Sosyalizmmi? Btnbu okynldncelerslamdevletinihem sosyalisthemdekapitalistsistemlerdenok farklklar.BirkereMarx'ntasavvurelliiekliylesosyalizmesasitibarylagayriahlakolup.diyalek tikmateryalizmmefhumunuesasalrteyandanlaikbirideolojiolankapitalizm,ahlakkonulardaen azndanbiganekalr.Bunamukabilslam,hayatnhemmaddihemahlakvehelerizerindenemle durur.ktisadrefahina ederkentemelolarakahlakideerleri alr.Temelfarklolunca styapnn farklolmasdakanlmazhalegelir. Bundan baka slam toplumsal ve ktisad adalete dayal nsanlar aras kardelie, gelirin haka dalmnavetoplumsalrefaherevesindekiiselzgrledetamamenbaldr.Hernekadarhem sosyalizm hem de karmakapitalizm toplumsal adalete ballk iddiasndalarsa da sosyalizm veya karmakapitalizmdekiadaletmefhumu,toplumsalveiktisadadaletindokunulmazmanevikstaslary la glendirilmi insanlararas kardelik temelinden yoksundur. Gerekle, diyalektik mantn etkisi altndakiMarxistsosyalizmbirgrubabakabirgruptarafndanyaplanhakszlavehattabirgrubun bir dieri tarafndan top yekn ortadan kaldrlmasna gz yumar. "Sakn karmayn dnya kendi bann aresine bakar" ibaresini dstur edinen LASSEZ FARE KAPTALZM nin bnyesinde bilinli bir devlet siyasetiyle ulalmas icab eden bir toplumsal adalet ideali mevcut deilci; karma kapita lizmde ise toplumsal adaletin kkleri, vicdanlarda yer etmi bir insanlar aras kardelik inancndan ok.toplumsalgruplarnbasksndayatmakladr. Hernekadarkapitalizmdebireyinzgrlntanmaktaysada,buzgrlkzerinde hibir manevikstlamamevcutdeildir.Mevcutkstlamalarisenceliklerekabetbasksvedevletinyapt rmgctarafndan,ikinciplandadahibirmanevidokunulmazlasahipolmayandeikentoplum sal deerler tarafndan belirlenir. te yandan, slam sistem iinde birey, servetin kazanlmas. har canmas ve dalm da dahil olmak zere hayaln btn alanlarnda dokunulmaz manevi deerlere

267YAZILAR

tabdir.Kapilalizmgibiislamdanormaldezelmlkiyet,piyasasistemivekrgdsndeierisinde barndranteebbshrriyetinitanr;ancak,dahancedeiaretedildiigibislam'damlknAllah'n emaneti,insanndaAllah'nhalifesivevekiliolarakO'nakarsorumluveO'nunyolgstericiilkeleri netabiolmashasebiyleslam,kapitalizmdenfarkllkgsterir. Hem sosyalizm hem de kapitalizm, gelirin haka blmn tanmaktaysa da, kapitalizmde bu tanmaaynekildebirgrupbasksneticesiolup,sosyalizmdeisebireyselzgrlninkarylaalaka ldr.slambuhakablmbireyselzgrlkerevesinde,ancak,kamuyararnkorumayayne likmanevivehukukbuyruklar,kazanlmamgelirekarahlakkstlamalarveadilbirgelirveservet dalmntemineyarayantoplumsalzorunluluklarmuhafazaetmeksuretiylegerekletirir. Bununiindirki,slamirefahdevletinekapitalistnedesosyalisttir.Budevletkendideerlerini esasalr.Vekendizhedefleritarafndanynlendirilir.Kendizkimliinesahipolduugibi,baka herhangibirdevletekliyledehibirbenzerliesahipdeildir. Kaynak: Hazrlayanlar:JohnDonohueJohnEsposito,DEMSRECNDESLAM,cvirenler:AliYaarAY DOANAydnNL,nsanYaynlar,stanbul,1991

268YAZILAR

KARI KOCA ARASINDAK SIRLAR KURBANNNSA zdivacnmesnunvecimandemihicabvebelkisebebiterakkiolduubudurkihakikatikidir. Birihakikatiilhiyyeyifailevebirihakikatikevniyeikabiledirkihakikatildanmessirvehaki katisaniyedenmteessiriletbirolunur.Hakikatifaileimessirininmazharmzekkerlikdirkisrr kalemdir.Hakikatifaileimteessireninmazharmenneslikdirikisrrlevhdir.Pessrrilhibuiki hakikatamnhasrdrkibiribirininyinesidir.Vebukaidezevkikurbetvevuslatolduubudur.Zira ikihakikatnbirbirinetaaukuvardrkiizdivavemuanekailetaaukdaolanelemzailolur.Ve mltezvemlteznbihinfilhakikaaynvahideolduusrrmezkrumnafideildir.Zirataayyni zkuretletaayyninusetmiyanndatefavtvardr.Hakaykntaadddiseesmayevetaayynata nazrdr.Veillmsemmabirdir.Vesrrfailiyettesrr'kabiliyetdahivardrkimzekkerinmen nesden infialidir. Zira kadn tabiat kevniye suretidir ki cemii eyann medardr. Yani cemii eya tabiatzerinemebnidir.Vednyadanacuzletbirolunduubudurkihakikatikevniyesuretidir. Byleikenhalklemonunyzndenmnfailolmakdavelayiinealdanmaktadr.Veavretaser furuetmekbtndnyayaserfuruveinkiyadetmekgibidirkiolm'nadansecdeiletbirolunur. NitekimhaletiizdivactamaheddirkiahvekedavealveednaolhaldesacidgibiolurlarVelkin ehlimahedeninsecdesiaynvahideyegreveehlihicabnsecdesitaayynihariciyeyenisbetle dir.Anniinavamnscima.ehvetitbiiyeyevehavasnsuhuduruhaniyeyebinaederlerki biri nefsyle ve dieri hakla harekettir. Ve nikhda srr hakikat bulunmadka sfah gibi olur. Bu cihetten mukallide taklid olunmaz. Belki muhakkika taklid olunur. Yani sol kimsenin ki slukten nisbetisahiholmayavebelkimukallidemntehiola.anairadetdrstolmaz.Veillsifahgibiolur. Vebumakamnanlalmasgamizdr.Hemenbasiretiaupcangzakolanlargregr. Kurban:YaklamakfiiliNisa:Kadn. GnmzTrkesiyle KADINLAERKENCMASI(YAKLAMASI) Kadnveerkeinevlenerekcinselilikidebulunmassnnetveterakkisebebiolduuvebuiliki denmahrumkalmannperdelenmeyenedenoluundakihakikatikidir. Birifailolanilhhakikatvedieriyaratlmdnyahakikatimesabesindedir. Birincihakikatimessir(etken)veikincihakikatimteessir(etkilenen)ileaklayabiliriz. Failolanveetkiedenilhihakikatinmazharerkeklikdirkisrrkalemdir. Mteessirolanyanietkilenhakikatimazharkadnlktrki,srrsayfadr. yleisebuilhsrbuiki hakikata mnhasrdrki biribirinintecellisiolanaynagibidir.Bukaide (husus)cinselbirlemedekibirlemedeolduu(iliki)gibidir.Ziraikihakikatnbirbirineakvesevgisi vardr. Birlemede, erkek ve kadn kollarn birbirlerinin boyunlarna sarmak suretiyle kucaklaarak gsleridebirbirinetemasettirmesiileaktakiolanelemveskntlargider.Kadnlarahatlaypve lezzetalanerkekilevebuzevkinolmasnsalayankadnhakikattebirolduusrrnzikretmekyanl deildir.nkerkekliinvekadnlngrnndefarkllkvardr.Buhakikatlerinokluuiseisimler ve zuhur edilerine gredir. Yoksa isimlendirilen, ad verilmi olan erkek kadn birdir. Faaliyetin (Uyanmann)srrndabirkabiliyetsrrdahivardrkierkeinkadndanetkilenmesivehareketlenmesi dir.Zirakadntabiatkinatnsuretidirkibtnyaratlmeylerinsebebietrafndadneceinokta dr.Yanibtneyabutabiatzerinemebnidir.Dnyannihtiyarkadniletbiredilmesikinatn hakikisuretininbuekilde(yanikadn)olmasndandr.Byleikeninsanlaronunyzndenzlmekte vessnealdanmaktadr. Kadnabaemek,dnyannszndinlemek,itaatvebalanmakgibidir.Buradabaemesecde ile tbir olunur. Nitekim cinsel birleme halindeki durum padiah ve dilencinin (kle) durumu gibi rabbine(kadna)secdeeden(erkek)kulgibidir.Fakat(budurum)mahedeehli(hakikateulamn) secdesibirolanilhavehicabnehlinin(perdelenmidnyaehli)secdesidardangrleneyaplana benzemektedir.Onuniininsanlarnavamcinselbirlemeyiehvet(nefsani)tabiatndan,havas(se

269YAZILAR

kinvesrraermilerin)ruhanehvetimahede(tevhidmertebesi)ederekyaparlar.Yanibirinefsiyle vedierihakla(hakikatle)harekettir. Nikhdakihakikatsrrbulunmadkacinselbirlemezinagibidir.Buyndentaldicinselbirleme taklit olunmaz (nk zinaya benzer). Bu (hakikat) taklit etmekle de bulunmaz. Belki hakikati taklit edilebilir.Yanibirkimseninkislukten(maneviyetimede)nisbeti(yolu)sahiholmayabilir.Belkitaklit edereksonucaerdirsede,onunbuisteidrstolmadgibizinaetmeyebenzer.(Sahteveyanaks mridlerinelindeyetienler) Bumakamnanlalmasokgtr.Hemenbasiretiaydnlatp,apcangzakolankimseleri grerekgr,(anlamayaal).(Maneviilerdeykselmikiileribulmayaal.)(sh.216) KADINLARHAKKINDABRMLHAZA "Erkeklerkadnlarnuzunsalfakatksaakllolduklarnzannederler.ocuklarkarnlarndata yan,sonraemzirenvebytenkadnlarolduklariinonlargzetmekelbetteerkeklerzerineden birvazifedir.Fakaterkeklerinbuvazifelerindendolaykadnlarkendilerindenaagrmeleridoru mudur? "smailHakkBursevikaddesellhsrrahulazzerkeklekadnarasndakifarktespitederkenka dnlarnhkmetriyasetindebulunmalariyiolamayacansylediktensonraumlhazaydasy lemektengeridurmuyor: (Velkinkadnikinevidir:hakikvehkmylekireculiyetinaksvemrvvetikasrvesiyasete gayri kadir olanlar dahi kadnlara mlhaktr. Ann iin zahirde kadn zapteden ve btnda havay nefsiniskenkimsepekazdrVehilafdahibunakyasolunaYinenicekadnlarvardrkiaklkmil vetasarruftamilericalhkmndedir aireZeynebylediyor: Zeynebkomeylizinetidnyayezengibi Merdanevrsadedilolterkiziveret. GnmzTrkesiyle (Lakinkadnikiksmdr:hakikvehkm(gerektenkadnhkmenkadn) ylekierkekliinoksanveinsanlazvesiyasettekabiliyetsiz(geinmeyibeceremeyenerkekler) dahikadnlarsnfnadhildir.Onuniinzahirdekadnzapteden(iknaedenerkek)vebtndanefsin isteklerinigideren(tatmin)erkekpekazdr.Bununtersinidahibunakyasedin(Yanierkeiiknaedip onahkmranolankadndapekazdr) Yinenicekadnlarvardrkiaklkmilvetasarrufutamileerkekhkmndedir.aireZeynebyle diyor: Kefetnikabnyerigmnevveret Bulemanasrfirdevsienveret Depretlebinicegetirhaczikevseri Ambersanzbucinnmuattaret Hattnberatverdisabayelinededi TezerHatay'ain'itamametmsahharet Yryolundakilederdindenlenin Kimdersanakihecrilecnnmkedderet Zeynepdostzlfgibitarmarsn Divaneolmaiirinidivandefteret Zeynebkomeyliziynetidnyayazengibi

270YAZILAR

Merdanevarsadedilolterkiziverit *** (Zeyneb)apeeniyerigaydnlat BuunsurlarlemiFirdevscennetigibinurlansn Depretdudan,kevserarabncagetir Amberkokulusanz,bucennetlerikokulandr Yaznizinverdisabahrzgrnadediki; Tez!Hatay'aoradanin'evar;hepsinisihirle Yryolundakilederdindenlenin Kimdersanakiayrlklailecnnkederlendir Zeynebdostunsalargibidarmadansn Deliolmaiirinidivandatoplavedeftereyaz Zeynebkadnlargibidnyayavessnemeylibrak Erkeklergibissterketmedesadkgnllol (RuhlMesnevidenC2,S197)(sh.131) Kaynak: MehmedAliAyn,TrkAzizleri1,BursalveRuhulBeyanMellifismailHakk,MarifetBasme vi,1944,stanbul, YORUM BuyazdasmailHakkBursevikaddesellhsrrahulazzlednnibirgereiifaetmektedir.Fu susl Hikemin Muhammed Fassnda da bu konu benzer ekilde aklanr. Bizim burada sylemek istediimizmevzuisekarkocannbirbiriylegeinememesindeRabbilekulunarasndakiilikiilee manada olmasdr. Eer bir erkek eini sevmiyor ve ona katlanmyorsa Allah Tel ile arasnda bir kulluksorunuolduu;birkadndakocasilegeinmiyoronasabretmiyorsa,budakadnnoknoksan lk yapt ve yanl hareket ettiini gsterir. nk rabb makamnn zelliklerinden biri terbiye edensahipkandemektir.Busebeplekadnyuvayasahipkmaldr. Ayrcaburadankarlacakdierbirsonular Bekrkalmanndinbireksiklikolduu;(evlenmekdininyarsdr) Boanmannnekadarzararlbirdurumolduu;(BoanmakAllahTelnnhogrmediihelal lerdenolmas) Erkekkadnboamahakkyalnzzinahalindeolduu; anlalmaktadr. Evliliihuzursuzlageirenlerbuyazyibretleokumaldr. hramczdesmailHakk

271YAZILAR

HZ. LOKMAN ALEYHSSELM'IN NASHATLARI KUR'ANIKERM'DEKNASHATLARI Olunaibretli,hikmetli,gzelnasihatlerveren,buhotleriKur'anKerm'dezikredilenom barekztlardanbirisidehiphesizHz.LokmanAleyhisselm'dr. Cenab Hak, Mekkei Mkerreme'de nazil olan 34 yetli 31 sra nolu "LOKMAN SRES"ni LOK MANHEKM'inahsnatahsisbuyurmutur.ahslarnabirermstakilsretahsisedilen7bykEn biy(YunusHudYusufbrahimLOKMANMuhammedNuh)'danbeincisiLokmanHekm'dir. ahsnatahsisDuyurulanLokmanSuresi12il19'uncuayetleriarasndaLokmanHekiminoluna verdiiHKMETLNASHATLARanlatlarakdenilmitirki: "AndolsunkibizLokman'aAllah'akretdiyerekhikmetverdik.Kimkrederseancakkendifa idesiiinkreder.KimdenankrlkedersehipheyokkiAllahmstanidir,herhamdeolyk dr. HaniLokmanolunatverirkenyledemiti: 1. Oulcazm!Allah'aortakkoma.nkirkelbettebykbirzulmdr... 2. Allah'aveanababanakret.ZiraCenabHak,insanaanavebabasntavsiyeetti(Onla raitaatetmesiniemreyledi). 3. Eeronlar,senceilimdeyeriolmadkherhangibireyiAllah'aetutmanzerindesenizor larlarsakendilerineitaatetme. 4. Anavebabanladnyadaiyigein(kendilerineiyilikyap,slairahimet). 5. Allah'aynelenlerin(muhsinlerin)yolunauy.Nihayet(Seninde,anavebabannda)dn nzancakAllah'adr.OvakitAllahsizeneyapmsanzhaberverecektir.72 6. Oulcazm! Hakikat (yaptn iyilik ve ktlk) bir hardal tanesi kadar olsa da bir kaya iinde, ya gklerde yahut yerin dibinde (gizlenmi) olsa bile Allah onu getirir (meydana karr ve hesabngrr).nkAllahltfkrdr,hereydenhakkylahaberdardr. 7. Oulcazm!Namazdosdorukl(Kendinikemleerdirmekiin).73 8. yilii(Dininhayrveiyilikolarakbildirdiibtnhususlar)emret. 9. Ktlkten vaz geirmeye al (el, dil ve kalb ile gcn yettii kadar insanlar ktlkten sakndr.Toplumukemleerdirmek,onlarndaahlkmgzelletirmekiin). 10. Sana(buemirvenehiysebebiyle)isabeteden(banagelen)leredesabret,katlan.Dorusu bunlar,azmedilmeedeerilerdir. 11. nsanlardan(kibirlenipgururlanp)yznevirme. 12. Yeryzndemark(alml)yrme. 13. ZiraAllah,herkibirtaslayan,kendinibeenipnenisevmez. 14. Yryndemutedilol(Ortahalliol.Neokhzl,nedeyavayr.Sknetvevakarn muhafazaet). 15. Sesini alalt (Barp ararak yksek sesle konuma. Bilb ki) seslerin en irkini (hoa git
'AnababahukukunudilegetirenLokmanSresi14ve15'inciyetlerinininzalsebebiylecebildirilmitir: "RivayetolunduunagreSa'dbniEbVakkas(radiyallhanh)ileanashakknda(buikiyet)nazilolmutur. yleki:Sa'dbniEbVakkas,validesineitaatkridi.slamagirdiizamanvalidesi: Ya Sa'd! Sen ne yaptn? Eer sen bu yeni dini brakmazsan yemin olsun ki ben yemem, imem, nihayet lrm.Sendebenimyzmdenheyanasnnkatilidiyebednam(ktisimli)olursun."demi.Oda: Yapmaana!Benbudinihibireyiinterketmem...demi. Validesi,ikignikigeceyememi,takattandm.BunugrenSa'd Anneciim!BilesinkiVallahiyzcannolsadabirerbirerksa,benbudinihibireyiinterkedemem. Artkdilersenye,dilersenyeme...demi.Bununzerinevalidesiyemeiniyemi.tebuikiyetveyahutikinci yetbusebeplenazilolmutur."(HakDiniKur'anDili:6/3844) 73 bniUyeyne(radiyallhanh)anlatyor: Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurdular: "Kimbevakitnamaz(hergnmuntazaman)klarsa,muhakkakAllah'akretmitir.Veyineherkim debevakitnamaznarkasndananavebabasnaduaederse,ebeveynineteekkretmiolur."(Mecmatn MinetTefasr:5/61,)
72

272YAZILAR

meyenenkts)hakikateeklerinanrdr."(LokmanSuresi:31/1219) Anavebabayateekkrtavsiyeedilmekleberaber,eeronlarevldnhibirilimdeyeriolmayp muhalolanirkiisnadettirmekzeresktrrlarsaohusustaikisinedeitaatetmeyoktur.Lking nahaitiraketmeksizineriatnrazolacaveinsanlngerektirdiivehilesohbetlerindebulunmak, yemek, imek, giymek gibi ihtiyalarn karlamak, cefa etmemek, ar sylememek, hastalklarnda bakmak,vefatlarndadefnetmek...gibidnyayaaityardmlaryapmaklzmdr.zetolaraksylemek gerekirse,anavebabanznyersizemirlerineitaatetmekyoktur,ancakkendilerinesahipolmakvar dr. HADSERFLER'DELOKMANHEKM 1 Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki; "Sudanllar dost edininiz. nk onlardan tanesi cennet ehlinin efendilerindendir: Lokmn'lHakm,Nec,MezzinBill,"buyurdu.(bniKesrTefsiri:s.913,FatihKtb.No:54,) 2 Bhar,AbdullahbniMes'd(radiyallhanh)danumealdekihadsirivayetediyor: "manedipdeimanlarnazulmkartrmayanlar,iteemnemanonlariindir.Doruyolagi dendeonlardr"mealindekiEn'amSresindeki82'nciyetikermesinazilolduundamslmanlara argelerek: YReslullah!Bizimhangimiznefsinezulmetmezki,onunimannefsinezulmetmemekle aibeliomasn?Demilerdi. Raslllahsallallhaleyhivesellemonlara: "Bu yetteki zulm sizin sandnz gibi deildir.O zulm irk demektir. Lokman'n oluna nasihatederken: Yavrum!Allah'airketme.Zrairk,enbykbirzulmdr,dediiniiitmedinizmi?"diye cevapvermitir.(TecrdiSarhTercemesi,c.9.s.163,Bhari.MslimveTirmizi'dennaklenTc.c.4. s.172.SahhiMslimveTercemesi,c.I,s.172,) 3 bniAbbasveEbHreyre(radiyallhanh)anlatr: "Raslllahsallallh aleyhivesellem cumagnsabahnamaznda(Secde), (Lokman)ve (Hel etai'elinsan)sreleriniokurdu."(Mslim'dennaklenhya,c.I.s.194,) 4 RaslllahsallallhaleyhivesellemEfendimiz,LokmanHekim'inolunaylebirtver diinihikyebuyurmutur: "Oulcazm!limlerinmeclisinedevamet.Hkimlerinszlerinidinle.nkAllahTel, yeryzninceyamuruiledirilttiigibi,lbirkalbidepheyokkihikmetnuruilediriltir."(Et TergipvetTerhp:1/33,AlsTefsiri:1/491,Ramjzerhi:3/543) 5 EbMs,ReslEkremEfendimizinylebuyurduklarnnaklediyor:"Lokmanolunanasi hatinde: Oulcazm!Bamveyznrtmektensakn. Zira geceleyin batan aa rtnmek, kefenlenmi lye benzedii iin korkuya; gndzleyin batan aa rtnmek, halk pheye drd iin itibarszla, insan hakr gstermeye vesle olur.Bundadesisevehlebulunduuiinerkeklereyakmaz."(Ramuzerhi:3/542) Aris'lmeclis'te: "Oulcazm! Ban ve yzn rtmekten sakn. Gndz rtnrsen hret n olur. Gece rt nrsenpheyieker"eklindevaritolmutur.(Arais'lMecalis,s.205) 6Enesradiyallhanhdenrivayetolunmutur.Demitirki:Raslllahsallallhaleyhivesellem "Susmakhikmettir,amaonuyapanazdr"buyurdular. Bu hadsi, Beyhak "Euab" (adl kitabn)da zf bir senetle tahrc etmi; onun Lokman aleyhis selmnszlerindenmevkufbirhadsolduunusahhlemitir. Hadsierifinsebebiudur:

273YAZILAR

BirgnLokmanaleyhisselm,Hz.Dvudaleyhisselmnyannagirmiveonuzrhrerkengrm. Ozamanakadarbylebireygrmediiiinbuie okmeraketmi.Sormakistemisede,hikmeti sormayamniolmu.Nihayetzrhbittiktensonra,Dvudaleyhisselmayaakalkarakonugiymive: "uzrhharpiinnegzelbireydir"demi.BununzerineLokmanAleyhisselm: "Susmakhikmettir,amaonuyapanazdr"demi.(Blu'lMeram:4/377) Taber'de: "Susmakhikmettir,okolsun,azolsun"rivayetidevardr.(Taberi,Tefsiri,1/131) 7 NeseveEbDvud'daceyyidsenetleReslEkrem'inLokman'danuhadsinakledilir:Lok manbuyurduki: "AllahTel,kendisineemnetedileneyikorur...Bendeseni,maln,dininiveamelininso nunuAllah'aemnetediyorum."(hya:2/640) 8 MstedrekiHakm'de: "Sudan'n hayrllar tr: Lokman, Bill, Mehca'dr" hadsi rivayet edilmi tir.( Mir't Kinat: 1/198,Meclis:s.225,) 9 AbdullahbniZbeyr'den,bniEbHtemyleanlatr: "Cabirb.Abdullah'a: Lokmanhakkndasizekadarulaannedir?dedim.Oda: "Lokman"Araplardanksaboylu,yassvegzelburunlubirkimsedir,cevabnverdi. Dierbirrivayette:Salih,hakmbiradamd,dedi."(Rh'lMen:21/83) 10RuhulBeyanTefsirindennakledilmitirki; "Benderimki,LokmanNebolmam;fakato,okdnen,yaknigzelbirkuldur.Allahonu sever,odaAllah'nseverdi.Allahonahikmetiverdi.Hikmet,Hak'da,szde,fikirdevehareketlerde isabet etmektir. O, konutuunda hikmetle konuur, dndnde hikmetle dnr, hareket ettiindedehikmetlehareketederdi."(Rh'lBeyan:7/73,Lokman'nNebiliikonusunadairbak nz:LokmanHekim'inHakkHviyeti,s.918,) 11Abdullahb.Mes'udradiyallhanhanlatyor: Raslllahsallallhaleyhivesellem,hurmadalndanbirdeneyedayanyordu.BirkaYahudiye rastlad.Yahudilerbirbirlerine: "Onaruhusorunuz"dediler.Bazs: "Onabireysormaynz.Belkisorduunuzeyhakkndaholanmayacanzbireysyler", vebazlarise: "Muhakkaksoracaz"dediler.Raslllahsallallhaleyhivesellem,susupdurdu.Benkendi kendime: "Onaherhaldebuhusustavahiygeliyor.."diyerekyanndanayrldm.Vahiyhalisyrlnca: "SANARUH'DANSORUYORLAR.ONLARADEK: RUHRABBMNEMRNDEDR.SZEBUHUSUSTAPEKAZBRLMVERLMTR"srSresi85'inci yetiniokudu. BununzerineYahdlimlerindenbazlar,Raslllahsallallhaleyhivesellemegelerek: "YMuhammed!Sizerhhakkndapekazbirbilgiverilmitir.Sznlebizimi,yoksakav minimikastediyorsun?"dediler. Raslllahsallallhaleyhivesellem: "Btnnz.!"dedi.Yahdlimleri: "Seninrhhakkndaokuduun,ancaksanagelendir,sanaaittir.BizeverilmiolanTevrat'ta ise,hereytafsiltilebildirilmitir"dediler. Raslllahsallallhaleyhivesellem: "Size Allah tarafndan verilenler, Allah'n ilmi yannda pek az kalr. Yannzdaki size bile yetmez"dedi. SonrabuhusustaLokmanSuresinin27'nciyetinaziloldu..(Tc,c.4,s.164,173,Buhr,Mslim veTirmiz'dennaklen) 12bniVeki'anlatyor:

274YAZILAR

Babam,Eb'lEheb'den,odaHlitElRab''dennaklendemitirki: "Lokman,Habelimarangozculukyapanbirkuldu. Efendisionadediki: Birkoyunkes.Banaengzelikiuzvunugetir.Lokman;dilinivekalbinigetirdi. SonraAllah'ndilediikadararadanbirzamangeince,efendisi: Birkoyunkes.Banaenktikiuzvunugetir,dedi. Lokman,dilinivekalbinigetirdi.EfendisiLokman'a: Birkoyunkesvebanaentemizikiuzvunugetirdiyeemrettim.Dilinivekalbinigetirdin.Ve yinebirkoyunkesvebanaenktikiuzvunugetirdiyeemrettim.Dilinivekalbinigetirdinbunun sebebinedir?dedi. Lokman;efendisine: yiolduklarnda,buikisindendahaiyisiyoktur.Ktolduklarndada,buikisindendahak ts yoktur," cevabn verdi.( Tefsri Taber, c. 21, s. 3940, Tefsri Neysabur, c. 21, s. 54, Tefsri Hzin,c.3,s.441,TefsriEbu'sSud,c.7,s.413,TefsriRh'lBeyn,c.7,s.76,) 13 bniEbi'dDnya,ElFadl'rRakk'dennaklendemitirki: "Lokman,lenekadarolunatvermektedevametti."(TefsriAlsi,c.6,s.476,) 14 Nes'nintahriettiiBer'hadsindeylebuyuruluyor: HazretiBer'demitirki: Biz"RaslllahsallallhaleyhiveselleminarkasndaleyiklyorveO'nunLokmanileZriyt Srelerindenokuduunu,yetbeyetiitiyorduk." bniHuzeymedeHazretiEnes'denbununbenzerinitahrietmitir. Lkin Enes Hazretleri, "Lokman" ve "Zriyt" srelerinin yerine "A'l" ve "Giye"yi zikretmi tir.(Bl'lMerm,c.1,s.326,S.MslimTercmeveerhi:c.3,s.) 15 Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurdu: "KimLokmanSresi'niokursa,Lokmanonakyametgnndearkadaolur.Veona,iyiliiyapan; ktlkten kaan kiilere verilen sevaptan on kat iyilik verilir, ona sevap yazlr." (Mecmat't Tefsr,c.5,s.70.) 16 Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurdu: "LokmanHekm,Allah'abireytevdi'edildiindeAllahonudilersemuhafazabuyurur"dedi. BuhadsierfiAhmedbniHambel,Msnedindebnimer(R.A.)denrivayetetmitir.(Cami's Sar,c.1,s.96) 17 LokmanOlunava'zverirkenylehitapetti: Eyolum!Saknbartnaayayznedoruindirme.nkbu,geceinsankorkutur,gn dzdezelilklar.(Ramuz'ulEhadis,c.1,s.409,HadisNo:4112) 18EbDerd(R.A.)den: BirgnLokmanHekm'denbahsedildideRaslllahsallallhaleyhivesellemdediki: "LokmanHekm'e,nemal,nehaseb,nehisl(huylar)...bunlarnhibirideil,fakathikmetve rildiikadarverildi. Oouzamansusan,tefekkredalan,deringrl,biradamd. Gndzleriaslauyumazd... Hikimseonuyerleretkrrkenvekirletirkengrmedi... O,abesleitigletmez,lzumsuzyerekonumazveglmez... Ancakkonumasndabirfaydagrrseozamanhikmetliszsylerdi. LOKMANHEKM,EVLENMVEOCUKLARIDAOLMUBRZATTIR."(bniKesrTefsri:1/911) 19 krime'ninCabirradiyallhanhdenrivayetinegreRaslllahsallallhaleyhivesellem "LokmanNebidi(KneLokman'Nebiyyen)"buyurdu.(TaberTefsri,LokmanSresi,c.4.) 20 bnimerradiyallhanhden: Raslllahsallallhaleyhivesellem: "Gaybn anahtarlar betir dedi ve (nnallahe indeh ilm'ssaati..) Lokman Sresinin 34'nc yetiniokudu."(Mecmat'tTefsr:5/70,) BuhadsierifinbirbenzeriniMfessirElmaldanakletmitir: "RivayetolunduunagreHarisbnimernamndabiradam,Raslllahsallallhaleyhivesel

275YAZILAR

lemHazretleri'negelmi: "YaMuhammed,kyametnezamankopacak? Beldelerimizkuraklktanskldbolluk(yamur)nezaman? Karmgebebraktmnedouracak? Bugnnekazandmbiliyorum,yarnnekazanacam? Nerededoduumubiliyorum,fakatneredeleceim?"demi,buyet(LokmanSresi34'nc yeti)busebeplenazilolmutur. Breydehadsi'ndeMenvKebrerhi'ndederki: "GaybnanahtarlarnyanibubeeyiAllah'danbakashemkllhemcz'olarakihatave mulvechizerebilmez."(HakDiniKur'anDili:6/38523853) 21Muhammedb.Fazl,Muhammedb.Cafer;brahimb.Yusuf,Sfyan,Davudb.abur,ehrb. Havebyoluilegelenbirrivayetegre,Lokmanolunayledemitir: "Olum!Allah'zikredenbirkavimgrrsen,onlarlaberaberotur. Eerlimisen,ilminsanafaydalolur. Eerchilisen,onlarsanabireyretirler. htimalkiAllahTelonlararahmetgneiniaktrr; Ondansanadaisabeteder. EerAllah'zikretmeyenbirkavimgrrsen,onlarlaoturma. limolsandahi,ilminsanafaydalolmaz. Cahilisen,batmanartar. EerAllahTelonlaradargnlilebakarsa; Budargnlktansanadader."(Semerkand:Tenbh'lGfiln,limMeclislerininfazileti,s.478) 22Ebmameradiyallhanhanlatyor:Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurdu: "arktrksyleyenkadnlarsatmaynzveonlarsatndaalmaynz.Hemdekendilerineark (trk gibi eyleri) retip de yetitirmeyiniz. Onlarn ticaretinde de hayr yoktur ve alm satm haramolduugibionlarnparalardaharamdr,"buyurdu.LokmanSresi: "nsanlariindebilgisizceAllahyolundansaptrmak,oyolubirelenceedinmekiin(icdedil mi)bolfa(arkya,trkye,AcemveRummasallarna)mterikanniceadamlarvardr.te onlarn(evet)onlarn(hakk)horlaycbirazbdr"altncyetininnazilolduunuteblieyledi(du yurdu).(Tirmiz'dennaklenTc:4/202,) EbHreyreradiyallhanhanlatyor: Raslllahsallallhaleyhivesellembirgnhalkarasnakmt.Osradabiradamgelerek: YaRaslullah!mannedir?diyesordu.Raslllah; "Allah'a,Allah'nmeleklerine,kitabna,Allah'akavumayavepeygamberlerine,birdeson dirilmeyeinanmandr"buyurdu.Adam: YaRaslullah!slmnedir?dedi.Raslllah; "slm: Allah'a ibadet etmen, O'na hibir eyi erk komaman, farz namaz klman, farz olan zektvermenveRamazanorucunututmandr"buyurdu.Adam: YaReslullah!hsannedir?dedi.Raslllah; "hsan:Allah'a,O'nugryormusungibiibadetetmendir.nksenO'nugrmyorsandaO senimuhakkakgrr"buyurdu. Adam: YaRaslullah!Kyametnezamankopacak?diyesordu. Raslllah; "Bu meselede sorulan sorandan daha lim deildir. Ama ben sana onun almetlerinden syleyeyim: Nezamancriye,kendisahibinidourursaitebukyametalmetlerindendir.Nezamanplak, yalnayaktakm,insanlarabaolurlarsabudaonunalmetlerindendir.Nezamankuzuolako banlaryksekbinayapmaklabirbiriyleyarederlerseitebudaonunalmetlerindendir.Kyame tinnezamankopaca,Allah'danbakakimseninbilmediibegibeyedhildir."buyurdu. BundansonraRaslllahsallallhaleyhivesellem,LokmanSresi34'ncyetiniokudu.(A.Da vudolu:SahhiMslimTercmeveerhi:I/125.TecrdiSarhTercemesi:1/58.HadsNo:47)

276YAZILAR

23 bni Eb Hatim'in babas kanalyla... Esseriyy bni Yahya'dan rivayetinde o, yle demitir: Lokmanoluna: "Oulcuum!phesizhikmetyoksullarkrallarnmeclisineoturtur."demiti.(bniKesrTef siri:12/6408,arYaynlar,stanbul1986.) 24 YinebniEbHatim'inbabaskanalyla...Hafsbnimerradiyallhanhdenrivayetinegre oyleanlatm: "Lokmanyanmabirhardaltanesikoyduveolunatvermeebalad.Herbirttebirhar daltanesikaryordu.Nihayethardallartkendive: Oulcazm!Sanaokadartverdimki,ayetbutlerbirdaaverilseydidayarlrd,dedi. Olugerektenbutleriald."(bniKesr:12/6408) Lokman'nolunaverdiitlerleilgiliHafzEbuBekirbniEbDnyabukonudabalbanabir kitaptelifetmitir.Bizonlardanbazlarnzikretmekleyetiniyoruz: 25 bniEbDnyaderki:BizebrahimbniMnzir'inEnesb.Malik'tenrivayetinegreo,Allah resul(sallallhaleyhivesellem)nylebuyururkeniitmi: "Nice sa ba dank, iki eski elbiseye brnm kimseler vardr ki, insanlarn kaplarndan uzaklatrlrlar.HlbukiAllah'ayeminetmiolsaAllahonuyeminindedorukarrd." bni Eb Dnya hadisi ayrca Ca'fer bni Sleyman kanalyla Enes'den, o da Raslllah sallallh aleyhivesellemdenrivayetlezikretmitir.Burivayetteufazlalkvardr:"BerabniMlikonlardan dr."(bniKesr:12/6410) 26 HalilbniAhmeddeyledemitir: "Allahm,benikatndayarattklarnnenstnlerinden,kendinefsimdeyaratklarnnend nden,insanlarkatndadayaratklarnnortahallionlarndankl."(bniKesr12/6411) 27 bni Eb Dnya der ki: Bize Ahmed b. s ElMsr'nin Enes'den, Onun da Allah Resul (sal lallhaleyhivesellem)denrivayetinegreoylebuyurmu: "Allah'nkoruduklarmstesnaolmakzerediniveyadnyaskonusundakiiyiinsanlarnpar maklaryla gstermeleri ktlk olarak yeter. phesiz Allah, sizin suretlerinize bakmaz, fakat O, sizinkalblerinizeveamellerinizebakar." Hadsinbirbenzerishakb.BehllkanalylaChirb.Abdullah'danmerfu'olarakrivayetedilmitir. (bniKesr:12/6512) 28 Hz.Alikerremallhvecheden:Rivayetegreo,yledemi: "Mehur olman iin balama, anlmak iin ahsn ykseltme. ren ve gizle. Sus ki, selmete eresin.Byleyaparsaniyilerisevindirmi,gnahkrlardafkelendirmiolursun." 29 bniEbHatimderki:Bizebabamn...AvnbniAbdullah'danrivayetindeo,yleanlatyor: LokmanOlunadediki: "Oulcuum! Bir kavmin topland yere geldiin zaman, onlara slmn okunu at yani onlara selmversonrabirkeyeoturveonlarkonuurgrmedikekonuma.ayetAllah'nzikrineda larlarsasendeonlarakatl.Amabakabirszedalacakolurlarsaonlarnyanndankpbakabir yeregit." 30 mamAhmedbinHanbelMsnedindebnimerradiyallhanh'denrivayetettiibirhadsi erfteRaslllahsallallhaleyhivesellemylebuyurmulardr: "Lokman Hekm, Allah'a bir ey tevdi edildiinde, Allah onu dilerse muhafaza buyurur dedi." (Cmi'usSar:1/96) Kaynak: OsmanZTRK,LokmanHekiminOlunaNasihati;PamukYaynclk,1997,stanbul

277YAZILAR

KARI KOCA LKLERDEK SIRLAR Aknzyalnzidealolandeil,hakikatinizolanbtnldebirliktegetirir.Einizidahayakndan tanrkenvedahasonrasevipkolurkenkendinizideiyicetanmayabalarsnz.Aslndainsanadn verdiimizvarlkbirbtndenbakabireydeildir. nsangizemli,beklenmeden,aranmadanakdenenolayniinedvermesiyleeiyle(parasyla) younbirilikiyegirmiolmaklakalmaz,tmdnyaileolanilikilerindedebykbirdeiimeurar. Yani bu deiimle dnyay da bambaka grmeye balar. Hakikatte varl olan nefs ve ruhuyla bir paras olan eine tutkuyla balanarak hayatnn geriye kalan blmn akyla btnl (birlii) bulanakadararayiindedir. Karkocadeyincebirbalarnavarolaneylerolarakdnlmemeli,bedenveruhbtnleme deSiyamlyapkikizlerkadargzlegrlr,elletutulurbirbalantykukusuzgrmelidir.Yinekar vekocannarasndakiilikiyiyalnzbedenlerarasndakiilikiolarakdeil,ondandahadande,zleri arasndabirilikiolarakgrmemizgerekmektedir.zdiva,elerinmaddvemanevbirlemesiinsan yaamnn etkinlii olarak, kendi dndaki her eyi de iine katarak bu benim bedenimdir paramdrdiyebilecekdurumagelmektir. Kadnveerkein,birbedendebtnolduunukavramaktakibaarszlkyalnzmaddecilerezg biryanlgdeildir.Buyanlgdanbirokilahiyatlardakendilerinikurtaramamlardr.Duyularlaalg lanabilecek zevklerin peinde koanlar, zevklerin tadn karmay kendilerine ama edinmi olanlar, kendilerini bu blnmlk duygusuna kaptrmadan edemezler. ehvet sonucu olan ak ve zevkler herzamaniinbtndenkoparlmkkparacklardanbakabireyolmaypvegnlkrklnda yanlarndabirliktegetirmektedir.Bununbyleoluunabirtepkiolarakilahiyatlarbutrlzevklerin peinekomaktantmylevazgeiyorlaramatemeldesorunolacakblnmlktetikleyip,ma neviyat da maddiyat karsnda, somuta kar soyutun yann tutarak ayrl daha da artrarak, asl zevkveakpeindekomayasebepolanbeeriduyguyuvebirlemeyiyoketmeyealmaktadrlar. Aslnda manev hikmetler, nefis hastalklarn tedaviden baka bir ey deildir. Bu durumda beeri ynnzevkveakdknltarafngrndklerikadarbirbirlerinekartunsurlargibigstererek bilinsizbirsavaagirmektedirler.Buekildekendilerinidnyadanyaltlmbirbireyolarakzdele tirenler, kendi yetersizliklerinin eksik olularyla derinlemesine noksanlk iinde yaamlarn srdr meyevebueksiliibakamanevizevkveakarayylagidermeyealmaktadrlar.Bununladahaki kate kavumak mmkn olmamtr. yle ki birok maneviyat ehli beeri birlemelerini terk ederek nefislerinezararvererekbtndenvazgemeyibirerdemsayyorveilikilerdenyoksunbirhayatya amaya alyorlar. Aslnda gerei gremeyen maddiyat ve maneviyat ehlinin her ikisi de sevgi ve akla,ilhzevkvehazznpeindekomaktadrlar.. Sevgiveakinsanlahakikatiarasndakiilikidenkaynaklanr.Tutkuylapeindekomadankendili indengelensevgiveakaalaypktlemekiinhaklbirgerekebulmakoldukagtr.Einden zevkduymaksevmekbirkutsbirdurumdur.zelliklekarkocaarasndakisevgivebirlemeolayiin busylediklerimizbirhakikattir. tebunedenledirkizdengelensevgiyleeldeedilenbirleikhayatlar,sevimeler,gizemliveruh salbirfaktrolansevginin,iteneldeedilmeyiptezorlanarakkazanldzamanlarda,insanlaraa lamaktavegnlkrklnayolamaktadr.Bunedenlekarkocannkendilerinibtndenkopukayr birvarlkolarakhissettiklerihayatlarndapekoksorunolumaktaveayrlmalargzlemlenmektedir. Kakiiak,zevkvesevgikonusundakibeklentilereyeterlibirkarlkverebiliyor,eiylearasnda tamanlamyladoyurucubirilikiyigerekletirebiliyor.Ancaktekyapabildiklerieydahadabykbir cokuyla, daha da amansz bir istekle bir kez daha, bir kez daha peinden koturacak kadar, geici ehvetleri(malmlk)istemektedirler.Onuniinsevgiveakinsanngerekdiniolmaldenilmitir. yiceanlalyorkiilikilerdesorunlarsaltsevgidzeyindezmlemekimknszdr.Sevgiyaant nntmgrkemiilebizegenelolarakdnyayayepyenibirilgivedikkatlebakmaimknnkazandr maldr. Sevgi insandan ayr bir ksm olmayp, yaamn iinde var olan ve genellikle itenlikli bir karlkl ilikikurmaktanbakabireydeildir.Sevgiinsanyaamnngereklikldhertrlilikizerine n da saacaktr. Bu nedenle eini sevmekle balayan scak duygunuz yatanzdan, i yaamnza, tmkonumalarnzakadaryansmaldr.Bukelbettebaznoktalardahususibiryounlukgstere

278YAZILAR

bilir.Buduruminsannilikilerindekizelbirtutumyadadzeyebaldr. Sonuolarakak'nanlambirlemebtnlemeolupzmzde,AllahTelybulmannbilincine ulamak demektir. Elerin birbirlerini ilah hikmetin ete kemie brnm, bedenlemi hali olarak alglamalarvebirbirlerinetaparmasnamanevbirsaygvesevgiduymalarylahikmeteulaacakla rnsyleyebiliriz. smailHakk

279YAZILAR

ZYA PAAdan HKMET DERSLER TERCBEND Dnyazerindeyaaninsancizdir.Yaratlmlarnenereflisiolduuhalde,deirmeneatlm birtaneyebenzer.Birgnmuhakkakufalpunhalinegelecekyaniyokolacaktr. unubilmemizgerektirki,dnyayzndemeydanagelenolaylarnhepsiAllah'neseridir.n cedentakdiredilmihkmneiseoolur.Buhkmdurdurmayaveyageciktirmeyekimseninkuv vetiyetmez.Hayatmzdaki(doruveyayanllar)szdesebeplerdenbakabireydeildir. 1. zerindeyaadmzbudnya,tuhafbirdershaneyebenzemektedir.Dnyazerindegrd mzhergzelnesne,ilhkitaptanbirbelirtidir. 2. Dnya,felketesebepolanbirdeirmendir.nsanisebudeirmeniniineatlmbabobir taneciktir. 3. ueskidnyakonayletuhafbiryuvadrkidevgibikendiocuklarnyer. 4. Kinat temsil eden belirtiler yani orada grlenlerin esas aratrlrsa bunlarn ya uyku, ya hayalveyaefsaneolduuanlalr. 5. Dnyannileribirsonaular;naslki,yaznarzusuka,baharnkidesonbaharadr. 6. nsan,hereyinesasntamolarakbilemez.Herinaninsanaklnagregaibinezelliklerta r. 7. EyAllah'm,insannihtiyacbirlokmaekmektir;yleolduuhalde,buihtiyaderdiiinbi tiptkenmeyenekimeninsebebinedir? 8. Bumavikubbealtndabtnzerrelerkazaokunahedeftir.Kazaokundankorunmakiinsiper yoktur. 9. Allah tarafndan takdir olunmu hkm ne ise o, gerekleecektir. Grnteki doru veya yanl,hep(szdesebepten)bakabireydeildir. 10. Dnyayzndekibtnolaylar,nefeleinyzndennedezamannhkmicabdr;hepsibir yapcnn(Allah'n)gzeleserleridir. **** Gerektendekinatnucubucayoktur.Gktegrlenheryldznkendinehasbirnizamvar dr.Bunizamndnakamaz.nkAllah,kinatyaratrkenyldzlarnbunizamagrehareketini uygunbulmutur. Gzleveyaaletlerlegrebildiklerimizintesindedeyldzlarvardr.Heryldznkendinegreha reketleri,mevsimleri,yllar,aylarvegneleriolduunubilmekteyiz. 1. Gkyzkonusuedilmeyenyldzlarladoludur.Dnyamzbuyldzlaranispetedilse(karla trlsa)birzerrekadardahideildir. 2. Binlerceparlakgneveay,yzbinlercesabityldzveayrcagzlegrlebilenbirokgeze gen... 3. Her gne kendine tbi olan, uyan yldzlarla birlikte dner. Bu uyanlara baka uyanlar yani peykler(uydular)katlr. 4. Hergnekendineuyanlara zelsuretten datr. Heryldznkendine has zellikleri bakayldzlariingizlidir. 5. Hercmle(gnesistemi)kendimerkezindedurmaksznharekethalindedir.Herkt'aebed verimliliikendieksenindebulur. 6. Hergenisistemde(gnesisteminde)binvcutalpyaylmtr.Hergenikafada,binayr cihanmeydanagrnr. 7. Hervcutbinvcutiinkaynaktr.Herbircihanmeydanagelecekbinlercecihannbelirtile rinitar. 8. Herzerredezelsuretteverimlilik,hercisimdezeltabiatgereincecanvardr. 9. Herleminyllarvetarihleriayrayrdr;herbiryerdezamannbakahesabvardr. 10. Bulem,ucubucabulunmayanylebirdenizdirki,sahillerihayretgirdabnabitiiktir. *****

280YAZILAR

Allah'n byklne ve kurduu nizama bakn ki, ii ate dolu olan dnyamz, zerinde yaa yanlar besleyerek bytyor. Doumlarda, sevin, lmlerde de keder duyduumuz yer, dnya mzdr.Btnyllarmztalnceyekadarkorkuduymadankuruntuyakaplmadanbuyuvarlan zerindegeiririz.Yaarkendnyamznendievericidurumunuhimihidnmeyiz.nkAl lah,kinatyaratrkenhereyinkargaadanuzakbirnizamdhilindesrmesiniistemitir. 1. Sonsuzbirtoprakparasolandnyamzalttarafbirzerredenibarettir.Dnyamzdanenk kbirparabileharicegidemez. 2. Yeryz(dnya)iiateledoluolanyuvarlakbircisimdir.Dise(kabuu),denizlerinvene hirlerinatyataklarlaparaparabirhalegelmitir. 3. Dnyannateledoluolaniininhacmiyannda,kabuu,okadarincedirki,zerineasmayap radenenbirkubbeyebenzetilebilir. 4. Buksr(yanikabukdnyanndyz)btnmahlklaragecegndzyiyecekyetitirmee alr. 5. Yeryznnejderibazbaznefesalacakolsaiteozamanatelersaandalardnyaytitre tir:(Magmahareketegeer,ksrparalanr,buharekettendepremlerveyanardalarmeydanagelir.) 6. Obykzerreyi(yeryuvarlan)temizhava(teneffsetmeyeyarayanhava)fenerinmumu kapladgibikaplambulunmaktadr. 7. yleki,lemikaplayanbusofradanherkesgecegndzkendinedenpayalmaktadr. 8. Savesoluanlamamzayardmedenbunokta(dnya)olduugibiaklnevrenianlamakiin yolaktnoktadaburasdr. 9. Canlvarlklarnhepsihayatagelisevinleriniburada(dnyada)tadarlar.lmikisinidebu rada(dnyada)ierler 10. Herkes,iiatedoluolanbutopunzerindekorkuvekuruntudanuzakolarakgvenlikiinde uyumayadevametmektedirler. ***** Dnyayaratldndanberikuvvetlidaimazayfezmiveyoketmitir.Hercanl,kendindeng sz bulduu anda ldrmekten ekinmez. Buna bir yerde mecburdur da. nk hayatn idame ettirebilmesiveneslinindevambunabaldr.Herzamankuvvetlizayfyokedecektir.Bumcade leninsonucuolarakumumbirtekmlnmeydanageldiidebirgerektir. 1. nleyenahular,arslanndiinebirlokmadr,(lokmaolur)Birkoyunisecanavlayan(canalan) kurtiinsadecebiryiyintidir. 2. Sinein hibir kabahati yokken rmceklere gda olur. Gvercin de masum olduu halde, ahininavolmaktankurtulamaz. 3. Gsz kaplumbaadatavanclkuununesiriolur;ylandahi suu bulunmayan(gcol mayan)kurbaaykendineyemyapar. 4. Alcku,kabahatiolmayanpilileriparalar;ayndurumdaolansandaikiparaeder. 5. Yksekteuanatmacakcksereyildrr.Doandaslnpenesinegeirmektezorluk ekmez. 6. Hzluankularyerylannalokmaolurlar.Denizlerdeyaayanbalklardauankularnyemi olurlar. 7. Dalgcn mcevher (inci bulma) tutkusu, timsaha yem olmasna sebep olur. Kekliin tuzaa dmesinesebeptaneleriyemekmididir. 8. Sedefinparalanmasnasebepiindekiinciiindir.Blblngzelsesidirki,onunkafestein lemesinesebepolur. 9. Kunduz,yumurtasiinldrlr.Samurunldrlmesinesebepisepostundan,kymetlikr kndentrdr. 10. Kuvvetlininzayfyoketmesitedenberibirkuraldr.Busava,yerde,havada,denizdehk mnyrtmektedir.(Hlsrmektedir.) ***** Dnya yaratldndan beri insanlar, (madd veya mnevi ynden) stn grdklerine (canl,

281YAZILAR

cansz) tapmaktan kendilerini alamamlardr. Uzun sren bu devreden sonra Allah'n Birlii'ne inanmadnemibalamtr.Ancakbudnemlebirliktefitnevefesaddaatoynatmayabalar.n sanlarnkendiakllarnagremahhasTanrtasavvuretmeleridnemindeiseileriyicekarm tr. nk her kavim Tanrsn dier kavimlerin Tanrlarndan stn grm ve asrlarca birbirini takipedensavalarnkmasnasebepolmutur.20.yzyldabiledinvemezhepekimeleribitmi deildir. 1. nsanlar,bazengnee,bazenyldzlarabazendecanszlaraAllahdiyekullukettiler. 2. Bazen kz, bazen ate, kimi vakit Yezdan ve Ehrimen, baz zamanda nur, bazen karanlk, inankonusuoldu. 3. Birmddetakl,gzellikveakilholarakkabuledildi.ehirlerinhepsiputlarladoldu. 4. En sonunda Allah'n bir olduuna (birliine) inanma dnemi balad. Ama bu sefer de bu inanmaiinebinfesat,binfitnekartrld. 5. Halk,yaratanileyaratlankimizamanlarbirolarakkabulettiler,bazendeayrsaydlar.Yani yaratanileyaratlanbazenbirletiripbazenayrdlar. 6. BazenAllah'n"sfatlar"ilekendisibirtutulduvebuyzdenbinlerce"Tanrsfat"ndantr Tanrbenliiortayakt.Tanrlaroald.Buyzdenbirasldabirokaslbirleti. 7. Herahs,kendiisteinegresomutbirAllahtasavvuretmeebalad. 8. ahslarveakllarbirbirlerinenekadarkartiselerinanlardaokadardeikenolur. 9. Gerekodurki,herkavimtuttuuinanmayolunubiricikdoruyolkabulederekbakalarna, kendigibidnmeyenleredmanolur. 10. Bu farkllklara ramen herkesin bir istei vardr: O da, bir yar adana itenlikle itaat etmek, inanmakvetapmaktr. ***** 1. Gllerglerken(kokularnetrafasalarken)blblmrnferyatlageirir;hastalmha lindedir,doktorcretister. 2. Zenginincesedi,horlanarakbirtaraftabeklerken,mirasakonanlarlalykayclarakbaba largibisabrszdrlar. 3. Zengin ehir efendisi bin naz ile yastna yaslanr. A bir garip ise sefalet iinde hayatn srdrmeyealr. 4. Etrafaklarsaanmum,ne'evecokunlukmeclisiniaydnlatr.Kanadkrlmolanpervane, alevintutkunudur,onaktr.(Buyzdendirki,onunkucanaatlr.) 5. Sarmsaklasoan,nergislellegibizambakgillerailesinemensupolanbitkilerkokularnak taetrafasaarken(esans)cinsindengzelkokulueyler,birmahfazaiinehapsedilmitir. 6. Deeriolmayanahmakzevkvesafayatandayatar;soyluveakllolanlarisealaklkveha karetklhannda,sefilbirbiimdeperianolarakyaarlar. 7. Cehalet, ok zaman dnya nimetlerinden payn alr; buna karlk bazen akl (akll), akam yemeibulamaz. 8. Alakkkrtcsohbetmeclislerindeitibargrr,beenilir;aklayakntlerverenkiiler dennefretedilir. 9. Kimivakitszdeerlibirair,cahillerinhakaretinemaruzkalr;bazenbilgilibiredipahmak larnmaskarashalinegelir. 10. Biryoksulgeiminisalayamazken,birzaliminiseheriiyolundagiderekgeliir,byr. ***** Olguninsandnen,olaylartakipeden,nemliolaylardansonularkarabileninsandr.Byle birinsan,elbetteolaylarnsonularndanokzamanmteessirolacaktr.Vatannveinsanlteh dit eden olaylardan ise derin endie duyacak ve tasalanacaktr. Kiilerin olgunluklar artka, her olaynsebebini,naslsonulanabileceinivebusonularntoplumavereceizararlarncedenkes tiripsezebildiiiindertlerideonispetteartacaktr 1. Allah'm,budnyadaherbilgiliinsan,nedenaklbelasyla(aklolduuiin)rahattanuzak

282YAZILAR

kalmtr? 2. Allah'mdnyayznde,bilgilikiilerindertleriniinolgunluklaroranndadr?Olgunluklar arttkadertlerideartmaktadr. 3. Kii hangi tarafa baksa huzursuzdur. Herhangi bir i iin hayal kursa akl almaz, akl yetersiz kalr. 4. Zanlar,pheler,akldenenteraziyideitirendirhemlergibivazifegrrken,eyanniyz n(gereini)tartmakveanlayabilmekmmknolabilirmi? 5. Aklnveanlaynbubeceriksizlikvegszlileolaylarnesasveniteliini anlayabilmek, sezebilmekkabilmidir,kabilolabilirmi? 6. Bilgili kiiye bu kadar sknt ve gam sanki az geliyormuasna bir de cahillerin basksndan doanstrapveikenceyekatlanmakmecburiyetidoar. 7. Dnyadacahilkiilerinmutluolmalarcihannintizambakmndanmuhakkakgereklimidir? 8. Dnyadnyaolaldanberibuhepbyledevametmitir:Gnladamlar,Allah'iyianlam kimselerbnbiralanelindegszkalpoyuncakolmaktankendilerinikurtaramamlardr. 9. Cahil,byleceerefvemutlulukmevkiindeykselirken,bilginaalkukurunatepetaklak yuvarlanr. 10Yksek,iyitlii,cahiliisteklerineerdiriprahatakavuturduuhalde,kt,uursuztalii,bilgili, olgunadamdilencidurumunadrerekmutsuzeder. ***** Allah'oksevenveonamneviyndenyaknlkgsterenler,dnyadaherkestendahaokac ekmek mecburiyetinde kalmlardr. Allah'n o gibi kiilere reva grd aclar, onlar bir yerde snamak, sevgilerinin gerek olup olmadn anlamak iindir. oklar, birer "Hallac Mansur" gibi sevgidendoanaclarlacanvermilerdir.Nebyktecellidirki,kalplerindekiAllahsevgisi,ldk tensonradainsanlaryakmayadevametmi,onlarAllah'ayaknlatrmadakivazifelerinieksiksiz yerinegetirmilerdir. 1. nsanlarn babas saylan dem Peygamber, cennet nimetlerinden uzak dt. Halil (bra himPeygamber)olununboynununkesilmesiemriyleimtihanedildi. 2. Yakb, olundan ayrld iin ac gzyalar dkmtr. Yusuf, kuyuya atlarak belya u ramtr. 3. HazretiEyyb'ubedenindekihastalksrekliolarakinletti.Zekerriya'nnbatestereylekesil di. 4. Yahya Peygamber'in ba bir hi uruna ve acmaszca kesildi. Babas olmayan sa bin trl derdeduaroldu. 5. HazretiPeygamber'inTaif'deayakkabskanladoldu.Uhudsavagnndeiseincidiik rld. 6. HazretiPeygamber,alkyzndentemizkarnnatabaladyebylecednyayanemver mediinigstermioldu. 7. Ebubekirzehirlenmeksuretiyleldrld.mer,ensonunda,birkaderklcileehitedildi. 8. SonundaKur'an'toplaypdzenleyenHazretiOsmandaehitedildi.HazretiAlideehitol maktankurtulamad. 9. HazretiHasan,zehirlenmeksuretiylecennetegetti.ZulmekurbanolarakHseyin'inde bakesilerekehidedildi. 10. GrldgibiAllah'kimokseviyorsaonamanevyaknlkgsteriyorsa,acydaenok bugibiahslarekmektedir. ***** 1. nsanolunabugszlverensomadainsanlarbtndnyannenerefliyarathali negetirenkimdir? 2. eytanvezbenliiktlklerekimletetmitir?Arzuvetutkularnamalupolankiileri cehennemekoyankimdir? 3. Mansur'u"Enelhak"diyarnadrenkimdir?Dahasonraeriatkanunlarnagreonulme

283YAZILAR

gtrenhkmkimverdi? 4. arabharamklpaclatransonradaCem'ekadehvearapyapmasnretenkimdir? 5. Allah'nmucizelerinekarYahudimilletiniinkrasevkedenkimdir?sa'y,HazretiMeryem'i nefhederekdnyayagelmesinesebepolankimdir? 6. TarihtektlkleriyletannmolanSfyan'a,Cde'ye,emir'e,bniMlcem'ektlkvere zaletyapmakiincesaretverenkimdir? 7. NasriTs'yiHulg'yasevkedenveMusta'sm'bniAlkam'ayaknedenkimdir? 8. Dertverdiktensonraonuiyiletirmekiinarearatan,ilcaiyiletirmezelliiniverenkim dir? 9. Geometriyiarkimdenrendi?Blbllereezgilitmeyikimretti? 10. Budnyayagizlilikperdesiniekenvesonradaperdeninarkasndakileriaratrmadncesi niverenkimdir? ***** nsan gerekten hr olarak yaamak istiyorsa gereksiz arzularndan kurtulmann aresine bak maldr.Birazdahafazlamenfaateldeetmekiinbirinedalkavuklukyapankii,hrriyetinivedola ysylahaysiyetinikaybetmiveokiininklesiolmudemektir. Hrriyetimiz,erefvehaysiyetimizihereyinstndetutmayrenmeli,hrsvetamahtanuzak kalmayaalmalyz.Zira"Aztamahokziyangetirir"ataszbounasylenmemitir. 1.Kimisibirmevkieldeetmekiinrahatnfedaetmitir.Kimisidemevkiindendmebelsnau radiindertlidir,zntldr. 2. Kimisi devrinin en zengin kiisi iken fakirlie dm; kimine ise zenginlii, talihi, dert ol mu,kendisineskntgetirmi. 3. Kimisi miraslar iin veya "sonum ne olacak" endiesiyle para toplar; kimisi de ykl bir serveteldeetmekiinhayatnfedaetmektenekinmez. 4. Kimisi altn elde etmek iin "kimyasimya" aratrmalar yapmaktadr; bazlarnn iflasna bu, kimyaaratrmalarsebepolmutur. 5. Kimisianveerefekavumakiinsavayorveldryor;kimisi,tamahkrlkyzndengir diikavgadacannfedaetmektenekinmiyor. 6. Kimisevgilisiningnlalcbylgzlerinetutulmu;kimisidesevgilisininsanabalanm. 7. Kimilleyzlbirsevgilininakileyanpyaknm;kiminedeglveyasemintenlilerbana dertolmu. 8. Kimisi aktan kurtulmak iin by yapar; kimisi de aksine, sevgilisine gzel grnmek ve onakavumakiinduamuskasyazar. 9. Kimisineeiindeikiienbirkalenderolmu;bazsisehrsyzndenikiyzlledm. 10. Sznksas,herhrolaninsankendinezelgereksizistekleretutularakhrlnkaybe dipesirhalegelmitir. ***** alanelbettehrszveldrenkatildir.Ancakortadabirgerekvardrki,hrsz,hrszlnhibir zamankabuletmez.Katil,Allah'nverdiicanalmanngnaholduunudnmez.Bugibiler,yap tklarnmazurgstermekiinbinderedensugetirmeksuretiylekendilerini,dnolduugibibugn de, hakl karmaya alrlar. Ruh durumlar normal olmayan bu insanlarn slh, elbette toplu munyararnadr. Aslndainsanpsikolojisibirtuhaftr:Herinsanyaptiindoruolduunainanr.Yanlyapabi leceiniaklnabilegetirmez.Buyzdendirki,eninandrcdelillerbilekiiyidncelerindenkolay kolaycaydramaz.20.yzylda,bylebirdavraninsanlkiinbirayptr.Birataszmzvardr:"El eldenstndr,arlyakadar."yleiseherinsannazveyaokhatayapabileceiniveheryap tmz iin muhakkak doru olaca dncesini kafamzdan silmeyi renmeliyiz. natlama gibi ilkelalkanlklardanuzakkalmayakendimizizorlamalvealtrmalyz. 1. Zulmedenkii,etrafndakilereacektirir,hileyaparancakbuileringnaholduunuhaya linebilegetirmez.

284YAZILAR

2. Hrsz,halknmallarnalargenedeben"hrszm"demez.Katil,adamldrmeningnahol duunuaklnabilegetirmez. 3. Bu gibilerin hangisine sorarsanz sorunuz hepsi de yaptklarn doru ve hakl gsterecek bir beyandabulunacaklardr. 4. Birmemleketteyolkesenkiiidamedilir;bakabirdiyardaisebuhal,erefveiftiharvesi lesiolur.(Gnmzderneivar) 5. Birmemlekettekadnlarnrtnmesiaypsayldhalde,bakabirdiyardabudurum,kadn larngzelliklerinigsterecekleriiinbirgzelliksebebisaylr. 6. Baz insanlar, arabn haram olduunu bildikleri halde imekten kendilerini alamazlar. Baz mezhepsahipleridebakalarnnhaklarnyemeyi,hellolarakkabulederler. 7. Srdaolacaninsanlarnhalvetavrlarniyiceanla.Halvetavrbilinenveakllolanbirine srlarnsyleyebilirveonusrdaolarakkabuledebilirsin. 8. Dnyadayleinsanlarvardrki,buinsanlarnherbiribakadeliliklerealmetsaylacakgarip vaziyetleriylekendilerinibelliederler. 9. Herinsannyapti,hayalgcnebaldr.Hikimseyaptiiyanlolarakkabuletmez. 10. Yazkki,dnyadaakliledelilii,yanliledoruluubirbirindenayrabilecekdengelibirte raziyoktur. ****** Allah'n dedii olur. O, her eyi yapmaya ve yaptrmaya kadirdir. Hi kimse olacaklarn nne gemeyedemuktedirdeildir. Bilgilivearifolanbirinsan,dnyadameydanagelenolaylardanibretalmasnbilir.Zirameyda nageleneitliolaylar,Allah'nbyklnvekudretiniakveseikortayakoymaktadr.Mey danagelenolaylardanibretalmasnbilenler,insannAllahkarsndakigszlndahaetrafl birekildeanlamolurlar.Aslndagszinsan,olaylarnmeydanageliindekihikmetianlamaktan cizdir.Onudahaok,olaylarnmeydanageliindekisebepdeil,neticeilgilendirir. Allah,hereyekadirolduucihetlednyayistediigibiidareetmekteserbesttir."stersedn yayyokeder,istersevareder."Bylebirsonucacizinsannaznamasbileabestir. 1. Allah,akamsabah,geceyidegndzeyler.Yazkklar,sonbahardabahareder. 2. O, yaayanlarn cann alr, br taraftan llere can verir; topraktan insan yaratr, vcudu toprakhalinegetirir. 3. Onunkudreti,brahimPeygamber'i(Hall)yakacakatei(Nemrud'unhazrlattateanlatl mak isteniyor) nur ha line getirir. Onun hikmeti, Hazreti Musa'ya bu nurunu ate olarak gsterir. HazretiMusa'yabunuruateolarakgsterirkendenkastudur:"Kur'an,Musa'nnPeygamberola rakAllahkatndabirkereotuz,birkereongnolmakzerekrkgnkaldnbildirir.A'rafsuresi 142. Hz. Musa, kendisine gaipten sesler gelmee balaynca derin bir rperti ve cokunlua kaplr. Tri Sn'da, Allah'a yzn gstermesi iin yalvarr. Allah Musa'ya kendisini gremeyeceini, buna dayanamayacanbuyurur.Musa,yalvarlarnadevamedince,AllahNuru,TriSn'datecellieder. Da bir anda yok olur. evreyi bir ince toz bulutu kaplar. Musa kapld derin korku ve cokunluk sonucukendindengeer." 4. GzelLeyl'yFerhad'ngznecanayakngsteriponuakderdiyleMecnun'aevirirvezr zrinletir. 5. Kalbi, uzun sre agzllkle huzursuz hale getirir. Gnl, yllarca bir emelle doldurarak ka rarszklar. 6. O,birharsvezalimiinbirmlkykar.Birkavmiisebirnifakyzndenkarmakark(al tst)edebilir. 7. O,birinsanyzylboyuncahertrlihtimamgstererekbesler;sonradalmnpenesine brakr. 8. Birvcuduyzylsresinceeitlibilgilerlebirmarifethazinesihalinegetirenodur.Sonrada buvcudumezartopranabrakanyineodur. 9. EyZiya,arifvebilgilibirkiiisen,meydanagelenbuncaolaylardanibretalarakAllah'nbyk lnteslimeder,kendigszlnkabuledersin.

285YAZILAR

10. Allah,mlkneistediigibihkmedebilir.stersekinatyokeder,istersevareder. "SANATIKARISINDAAKILLARIHAYRETEDRENBYKSANATKRIULULARIM.KUDRETYLE LMLERCZBIRAKANULUALLAH'ITAKDSEDERM." TERKBBEND Allah'a eitli arzularmzn gereklemesi iin ibadet etmek, bir bakma kendimizi aldatmak olur.Allah'asevgimizinbirbelirtisiolarakveO'nuiimizdehissederekibadetedersektekidnya daAllah'nyardmnabelkimazharolabiliriz. 1. Ski, cann cevheri, z olan ve toplumda hor grlen kalender kimselerin gnlne ferahlk verenikiyigetir. 2. Szedileniki,olgunkiileringnlnenee,alknolmayanlarnaklnadazararverir. 3. Birkadehlegnlmzhoet;nkgamlgnl,haylizamandanberimeyhanedenuzakbu lunmaktadr. 4. Ski, Allah iin dnyadan elini eteini ekmi olan, kalender ve hogrl kimselerin akna ielim;Allahyolundadnyadangemiolanlar,Allah'aaitgizlieyleribilirler. 5. Ski,hamsofununinadnaielim;nkonungayesicennetarab,arzusudacennetgzeli dir. 6. Terbiyeedilmiakikisinineneskiustasnaakolsunki,ikisiyzyllkvesakisidegentir. 7. Bumeseledeeerpheediyorsanozamanarabyapanustayasor;vaizlerinanlattklar sayklamadrvesamadr. 8. Benimanlayabildiimarh,butersdnenarkisegrnokgzeldiramakendisiyaman dr. 9. Felek,sslvebykhayalfenerininemberinebenzerki,aksettirdiisemboller,ekillerok abukgeipgidiverir. 10. Ski,bizeikisunki,tecrbeliolangnlmz,yarnndncesiylearpntiindedir. Eerakimveuurunvarsaikiivegzelsevdnyavarmveyayokmuhidnme,umuret me. ****** 1. leminoktuhafvemecburiolangidiikfideilmi,yetmezmi?Dnyayldzacababirko nakyerineulaamazm? 2. lemingecesi,gnnbirindemuhakkaksabahaular.imdiuyuyanlar,ozamanuyanrlar. 3. lemintabiat,huyu,dnmeyebaladndanberihideimemitir.Kiminstnednseso nundaonuayaklaraltnaalr. 4. Dnyaarzusununyerinegetirilmesimmkndeildir;nkbuarzuyuyerinegetirmekbyle binaltnvegmdnyasolsayetimez. 5. Eerharitenseyrineimknolsa,dnyannalanvaziyetimthigrnr. 6. lemineei(lemdenileneek)ykntamanlamylaalmbulunmaktadr;sekteyeura madangitmektedir;aldyktenfazlabirzerredahikaldrmasnaartkimknyoktur,nkkaldra maz. 7. nsanoullararasndakibukarlkldmanlkdevamedecekmi?lemingittiiyolun(mer kezilem)nezamandorubirynalacabilinmez? 8. leminyaprakevirenleti,hergnbiryaprakevirir;bylecehereviritebirgereimey danakarpgsterir. 9. Allah'm,leminmektebinegzelmektepolur;hersayfasndabinbilgidersiokunur. 10. Kuvvetmerkezi,dnyannneresindedir?Allah'mleminkalbhangibinecekeylegezer? "EYHALKIYARATIPLEMTANZMEDENBYKALLAH,SENBNKERETAKDSEDERM." ****** 1. Kudretine balang ve son olmayan ey ulu Allah'm, senin niteliini tam olarak anlamak imknszdr. 2. Hernesne,varlnaengzelahittir.Herzerre,birliineahitlikeder.

286YAZILAR

3. Hkmnbueserlerlegnei(izhareder)gsterir.Emrinklarlaaymeydanakarr. 4. Havadaki kular, senin nimetlerinin sergilendii sofranda doymulardr. Denizdeki balklar, ltfununsuyunuierekkanmlardr. 5. Senin iyiliin, kudretin brahim Peygamber iin hazrlanm olan atei bir gl bahesi haline getirir.KendinibeenmidinsizNemrud,birsivrisinein(beyninegirmesisebebiylearsnadayana mayplerek)malpolur. 6. Zulmgrmkimselerinyaknmalargklerekmaktadr.Adaletin,zulmedenlerinezaman toprakhalinegetirecektir? 7. Hertrlzevk,yabanakiilereaittir.Bellariseseninaknlastrapekmekteolanlaraayrl mbulunmaktadr. 8. Allahyolundaolanbirokdinehliniyoldankaransensin.Yolunuarpsaptmolanlarada doruyolugsterenyinesensin. 9. leriniyiveyaktgereklemesimademkiseninhkmndedir,ohaldebuemirlerveya saklarneiinkoymubulunuyorsunEyAllah'm! 10. ButuzakvefitneyinesendendirAllah'm,bualdatvekarklkyinesendendirAllah'm! "UluAllah'm,kulunuevvelyap!diyetevikediyor,sonradagnhiledindiyeayplyor,kn yor,kyorsun!Kyametgneteineyapacam." ***** Dnyaya gelen insan hibir zaman mutlulua ulaamayacak devaml dert ve strap ekmek mecburiyetindekalacaktr.Budurum,Allah'nbirtakdiridir.Ancakudabirgerektirki,straplar na,aclarnaramenhayatgzelveekicidir.Dnyadakinimetlerinhepsiinsanlariindir.Birideal peindekoarak,bunimetlerdenfaydalanarakyaamakinsanamutlulukverir. 1. lmlln kanla dolu emesinden bir damla ien; ban bir daha bellardan kurtara maz.(ulmldnya,bellarvestraplarladoludur.Buyzdendnyayagelenler,budertleriek mekmecburiyetindedirler.) 2. Budnyadarahatolmayistiyorsandnyayagelme;zirameydanadenyanidoankiika zatandankendinikurtaramaz. 3. KorkuvericasnrlarnndnakpAllahrzsnnemniyetiiindesebatet. 4. Eerkyametgnkurulacakbykmahkemeyibiliyorvebumahkemedenkorkuduyuyorsan adaletterazisinielindenbrakma,hereyidoruluklayap. 5. nsanlardan vefa beklemek, bunun umuduna dmek, hma kuunun glgesinden devlet ummaya,beklemeyebenzer. 6. Yamuryerinegktenincivemcevheryasa,bahtolmayankiininbanatekbirdamla dmesineimknyoktur. 7. Baykuungzktannaslmteessirolursa;olgunkiilieerimiolanlardacahilolanlar ekemezler. 8. Bu lemde her akllya bir dert kararlatrlmtr. Bu dnyada, akll olanlar takmndan acabarahatyaamolanlarvarmdr? 9. imdiyekadar,bilimadamlarndan,faziletsahiplerindenbinlercekiigelipgetiihalde,bu bilmeceninsrrmzenbirkiiyerastlanmamtr. 10. EerbilgisahibiisenAllah'nsanatnbykbiraknlklaseyret:Naslveniininisorma! Yksekvederinfikirleri,Allah'nhikmetinianlamakbukkaklasmaz;nkbuterazi(akl) bukadararlkaldramaz. ***** ubirgerektirkidnyannaltnndavegmnde(mal, mlkyanizenginliinde) hibirsafa yoktur.nklrkenyanitekidnyayagiderkenhepsiniburadabrakrz.Bundandolayaltnve gm (zenginlik) iin yaplan kavgalar yersizdir. Zira insan fnidir. Bu yzden lmden kurtulu yoktur.sterkral,isterpadiah,isterzengin,isterfakirol,gngelince"lmyolculuuna"kmak mukadderdir.HazretiSleymanhemokzenginhemdednyadakibtnvarlklarahkmedecek kadarkuvvetlibirhkmdard.Amabugnosaltanatnbileyerindeyelleresmektedir.

287YAZILAR

Bundan dolay insan, dnya mal iin neden hrs duymaldr? Bir ataszmz de "dnya mal, dnyadakalr"demektedir.Buartlarkarsndainsannyapacatekey,kendinibtnsamimiye tiyleiineveripsadakatlealmakolmaldr. 1. Dnyann gmnde ve altnnda acaba ne safa vardr? Zira insan ahrete yolcu olurken (lrken)hepsinibrakrdaylegider. 2. ugkyznnnegecevegndzndenedegneveayndabirvefarengivarm,nazarkl daanla! 3. SleymanPeygamber'intahtnnhavadaseyrettiini(yolaldn)sylerleramaosaltana tnimdiyerindeyelleresmektedir. 4. Budnyadaeerhrolmakistersen;dnyannzevki,salas,gamvekederiyleilgilenme. 5. Sevgiligitmi,rindlerdalm,ikilerdklm,bylebirgeceninseherindenhihayrumu lurmu? 6. Birkimseninrkvemayasnda(soyundasopunda)bozuklukvarsaokiidnyannsadrazam bileolsaondanbirhayrumma.. 7. Birok beceriksiz, toy mneccim gkte yldz arar da dalgnlktan yolunun stndeki kuyuyu grmez.(Kendikabiliyetlerininderecesinilpbimedenbykileregirienler,baaryaulaama dklargibizararvekayplarauramaktankendilerinikurtaramazlar.) 8. Dnyayaszledzenvermeyekalkanlarnevlerindebintrlkaytszlk,ihmalbulunduubir gerektir. 9. Sarfedilenszlerebaklarakbirkiihakkndakararverilmemelidir.nkkiininaynasszle rideil,iidir.Birinsannaklnnderecesimeydanagetirdiiiiylellr. 10. Benhernekadarbazktlklergrdmsedegenebufikrinzerindesrarladuruyorum: nsanbiriizorladayapsaokiiyegenedesadakatyarar.nkdorularnyardmcsHazreti Allah'tr. ****** Hakszigrenler,rvetalanlar,ktyollarlamaledinenleryabuveyatekidnyadamuhak kakAllah'incezasnaurayacaklardr. nsanolan,etrafndakikiilereyardmeliniuzatmal,hikimseyekinduymamaldr.Ancakdn yadahileyimeslekhalinegetirmikiileroktur.Bunlar,sizialdatmakiin"gvenilir"kiilermigibi davranrlar.Hilekrolaraktannankiileresakninanmaynz. 1. Birvalininhalknazalimcedavranmas,onaikenceetmesi,dnyaveahretiinnebayave alakabirdavrantr. 2. Hakortadaiken,mahkemede,hkmverileceisradabirbatliinhkmeipbkmekinsan olanalykbirhareketmidir? 3. Hkimdavac,mbairideahitolanbirmahkemeninhkmneadaletdenirmi? 4. Eyrvetalaneek,bunealaklktrki,birkakuruiinbtnmrnceutaniindeyaar sn. 5. Birmalki,din,rzvenamusaletedilerekeldeedilmitir,omalalanetolsun! 6. nsanolannhemcinslerinehayrdokunmaldr.Bualmetinsanda,insanlbelirler. 7. nsanonaderlerki,efkatlikalbi,insanoullarnnaclarilekederlenir. 8. Hi kimseye gizli dmanl bulunmayan insana adam derler. Byle birisi kendi z varl iindedoruluktanhibirzamanayrlamaz. 9. Hainliimeslekedinmiolanlar,grnleriitibariylesadkinsanlarmgibigrnrler.Baz ktemelleribulunankiileriseilkbaktadoruyolugsteren(mrit)kiilerebenzerler. 10. Birok kiinin ahlk ve tabiat grnne uymaz. Allah'm bunun sebebi, hikmeti nedir? lh,bunehaldir? Hilekrkiilerinszlerindeduracansaknmitetme!Ziraokhaclarnhakoltukaltlarndan kmtr. ****** nsanlarnldktensonradaiyibirnamlahatrlanabilmeleriiinyarna,maddvemanevdeer leri olan gzel eserler brakmalar lzmdr. Namk Kemal yle diyor: "ldkten sonra bir gzel nambrakmakbelkihilmemektenhayrldr."

288YAZILAR

1. Habelibirkle,talihininyardmilecihanasultanolur.BirGve,Dahhk'nmlknperi aneder. 2. Dnyanntalihvetalihsizliinebelbalama.Zamannemberibirdairededevredemez,dn mez. 3. Zalim olan kimse, gnn birinde muhakkak bir zulme urar. Ev ykann evi elbette yklr, perianolur. 4. okdefainsan,yaptnncezasnaynekildeyani"ksasaksas"prensibinegregrr.En sonunda,trpnndekrlenmesidemiryzndendir. 5. HaccacveCengizlanetlehatrlanr.NuirevanileSleymaniseululanpsaygileanlr. 6. Gereiszledeitirmekmmknmdr?Kfrileimnayrmakmmknmki? 7. Camiilekilisebirtopraktaninaedilir;Allah'nkatndaateetapanlaMslmanbiridir. 8. Herderdinaresivardr,herinleyenlmez.Herskntya,herkaygyabirsonolur. 9. Bazen namusun temiz etei yrtlr, yani namusa pek nem verilmez; bazen de, namuslu adamlarzindannsshalinegelirler. 10. Yusuf'akardelerininnaslzulmettiklerinidn;eergzelmkfatistiyorsanyaplanzu lmleresabrlol! ALLAH'INKUDRETGNNBRNDEZALMLEREUNUDEDRTR:"YEMNEDERZKALLAHSEN BZESTNTUTTU.'' ****** Herdevirdeiyiyetimielemanlarnyokluundanikyetedilmitir.Bugndeyledeilmidir? Okumuinsanokturamayetimiinsanhlmumlaaranmaktadr. nsangenyalardaplnlbirekildealmayitiyathalinegetirebilirseideallerinigerekletir mede muvaffakiyete ulaabilir. Aksi takdirde, bocalamaktan teye gidemez. Unutmayalm ki, bu cemiyetinherzamandevamedeceiniummakdeliliktir.Zirazamanbirsugibiakargiderdehabe rimizbileolmaz. 1. Herahs,Hakk'nenyakmmsanrsn?HertagiyenderbederperianahsbrahimEt hemmizannedersin? 2. Dnyayarasanbindebiradam(iyiyetimikimse)bulamazsn;adamgrneneeklerisen adammsanrsn? 3. Ycelie ulambirokinsangrdm ki,yzgletirama ii kanalar,kederlidir.Senher glenkiiyimutlu,saadeteerimimizannedersin? 4. ncehastalnneolduunuanlaondansonratedaviyebala.Sen,hermerhemiheryaraya ilmzannedersin? 5. Niinkibirediyorsun?Yoksasenkendinihkmvenfuzugemekteolanenbykvezirmi zannediyorsun? 6. Eydnyannbirgnlkgeicisaltanatiinvneninsan,dnyaysanateslimedilmimizan nediyorsun? 7. Dnya,agzllerdennezamanbokalmtrki...Senkendinibudnyayagerektengerekli mizannediyorsun? 8. Enummadnbirikar,iindekisrlarnkefeder.Sen,herkesikr,lemisersemmisanrsn? 9. Birgngeleceksendeperianolacaksn(yapraklarndalacak);eygonca,bucemiyeti(der litopluduruunu)hervakitdevamedecekmizannedersin? 10. Eerfeleeminnetedersem,alakolaym.Senineziyetinlebenikederlenecekmizanneder sin? Allah'agveneninyardmcsAllah'tr;kederlignlbirgngelecekmutluolacaktr. ****** 1. Felein grnen niteliine aldanma, zira felek eski felektir; onun dzensiz ve derde deva olmayantabiatdnekolmaktr. 2. steripekkumalbirdekte,isterviranedecanver,zenginvefakir,herikisidesonunda topraagirecektir. 3. Uysal gibi grnen bir kiinin fkesinden Allah'a sn, nk yumuak huylu atn iftesi serttir.

289YAZILAR

4. Onezaketliglmsemepekokcanlaryakt.Aslanndacanakymas(avnldrmesi)g lerekgerekleir. 5. Soyuktolananiformahiasaletverirmi?Srmal,klaptanlaltnlailenmisemervur saneekyineeektir. 6. Yaradlktolankiininbudurumuancakikimeclisindeanlalr.ki,insanncevherini, iinianlamadamihenktir. 7. tle,yolagelmeyenkiiyincetekdiretmeli(azarlamal);tekdirileyolagelmediitakdirde ozamandahakkolanktee(dayaa)bavurmal. 8. Cahiller,ancakcahillerleyaptklarsohbettentatduyarlar.Divanelerinarkadaisedivane gerektir. 9. Yksekmevkidebulunanlarafilemjdelenmimidir?Cezakanunuzavalllariinmidir? 10. Milyonlaalanyksekmevkilerdedir;birkakurualannyerikrektir.(Yanikrekcezas naarptrlr). Zenginkimseleriindinde,imandaparadr.Namusvehamiyetszfukaradakalmtr. ***** Hainlerigzetme,halkszlerefahakavuturma/himaye,alkantaassuplasulama,ilerleme ye Mslmanln engel olduu safsatas, milliyeti unutturma gibi fikir ve davranlar Tanzimat'la birlikteyaylmayabalamtr. 1. Birycemakamaulaabilmekiindostlarekitirmekyenikt.Bunudahancebilmezdik, buanlayyenikt. 2. Hrszlk oalp gerek sadakat ortadan kalkt, onun yalnz sz edilir oldu ve bu tutum modahalinegeldi;namustamamoldu,yaninamusdeneneyhimihikalmad,yokoldu,hami yet(yaknlarnkoruma)gayretiyenikt. 3. Dostlarn dmanlarna ekitirmek bir nev'i incelik sayld. Sevgiliyi yabanclara ikyet et mekyenikt. 4. Sadkkiilerihorlamavedncelerinikabuletmeme,kuralhalinegeldi.Hrszlaraikramve ltufyenikt. 5. Gereklerisyleyenkiieskidendesevilmezdiamahainleriarlama,onlargzetmeyenik t. 6. Btn nizamlar, ktlarla (burada gazete) halka duyurulmaktadr; halk szle refaha kavu turmakyenikt. 7. Gsz,iktidarszolannentabihakkbileverilmez.Korunulankiileri(arkasolanlar)her yerdehimayeetmekyenikt. 8. Gayretli,alkanbirkiitaassuplasulandrlr.Dinsizolanlarayaknlkyenikt. 9. DevletinilerlemesineengelolanMslmanlkm.Eskidenbusylentiyoktu,yenikt. 10. HeriimizdemilliyetiunutarakAvrupallarnfikirlerineuymakyenikt. Eyvah,buoyundabizleryineyandk;nkziyanortada,bilmemkinekazandk. ***** Tarihboyuncadostbildiimizkimselereyardmelimiziuzatmaktanherzamangururduymuuzdur. Zamanzamanonlarykseltmeninyollarnbilearamzdr.Dmanlarmzaisehakettiklericezay vermektenbiranbiletereddtetmemi,gerektiindecmzalabilmekiinlmdendahikan mamzdr. Dostunuzuseviniz.Dostluunuzunemsizsebeplerdendolaysaknbozmaynz.nk"Dostluk: kivcuttayaayanbirruh,ikiruhtayaayanbirvcuttur.Aristo"vecizesiniherzamanhatrlaynz. 1. GRNMZEBAKARAKBZLERAKILLISANMA.BZAKILLIGRNTEBRSRBU DALAYIZ. 2. Halimizmeydandaiken,bilinirkenbizeakllkiilerdenebilirmi?Biz,heveslerinsihrindekigs teriekendimizikaptrmolankiileriz. 3. Vatandaki dostlarmzdan bizi zleyenler varsa (onlara derim ki), gurbette yolculua dtk, duayaihtiyacmzvar.

290YAZILAR

4. (Herkesin yaradlna benzemeyen) acayip bir bileiiz. ki zelliimiz var: Dostlarmz yk seltmeyidnr,dmanaisebeloluruz. 5. Biz,grntefakirdervilerisekdehazinelerhrkamznaltndasakldr. 6. brdnyayayararbiriimizyoksada,ikiyzllktenuzakkalminsanlarz. 7. Yksekmakamsahiplerinebizlerihorgrmeveaalamayararm?Biz,gszisekdeAl lah'nkullarolduumuzuunutmaynz. 8. Gnl,herkesefelketgetirecekkadargzelolanbirsevgiliyetutuldu ki,heranhernazma binkerrefedayz. 9. Gerioereftenbirhayliyluzakkalmbulunuyorsakda,sohbetinintadhlhatrmzdadr. 10. Eygzellerinah,bizherhakszlkvebundandoanincitmeyerazyz;zirabizler,hereyera zolanverzakapsnaskskyapmkullarz. Bizeisterseniyilikyap,dilersenbizdenuzakol,ancakerefveanladnyadasaol. ***** Toplumiindeyaayaninsannfaydalilermeydanagetirerekkendisinitoplumasevdirmesige rekir.Ktnamlaanlmamayaal.ncinmemekistiyorsansaknkimseyiincitme. Toplumdayaptniinanlayanyoksasaknayakdireme.Yayaptniintrndeitirveyao yeriterket. nsannbanahertrlbelnefsine,hkimolamamaktangelir.zvarlnnklesiolankii,is teklerini iradesiyle firenlemeyen insan demektir. Byleleri, almaktan, yalan sylemekten, ikiye almaktan,uyuturucukullanmaktan(vb.)kendilerinikurtaramazlar.Okullarda,iradeterbiyesinin gelitirilmesiiinzelprogramlaruygulamakdevletinenndegelenilerindenolmaldr. "Balamakdemek,bitirmekdemektir."Onuniinbaladnz biriisakn yandabrakmaynz. Bitirmeyegayretedersenizheryndenkazanlkarsnz. 1. Adaletinihermilletiindevamlolarakdat.BtnyaratklarnmabuduolanAllah'ngazabn aklndankarma,onudn. 2. Halk,zemzemkuyusuna ieyenadamlanetle anar.SenkendiniKbegibisaydrmaya,ta ntmayagayretet. 3. Bugeicidnyadaeerincinmemekistersen,hikimseyiincitmemeyegayretet. 4. Bir yerde nameni takdir edecek kulak yoksa nefesini tketme, makamn deitir (yahut yerinideitir.) 5. Saknha,kadngibihevavehevesinemalpolma,erol;zvarlnnetkisindekalarakya ninefsineuyarakonamalpolma,aksinesenzvarlnetkialtnaal,nefsinehkimol,onuma lpet. 6. Biritedirenerekoiiinatlasrdrenler,aagibisalamyetiirvebyrler.Hangiiinehli isenoitealarakbaaryaula. 7. Noksannbil,yancedeniebalama;iebalarsaniinimuhakkaksonaerdir. 8. Eysabahrzgr,eeryolunIraksemtineurarsa;Badatilinedorudabirszlorayadau ra. 9. Oradagzelszsyleyenleriziyaretet,sonrasaygylaBadatlRuh'ninmezarnagitvebenim selmmilet. 10. nceZiya'nntakdirinisaygilebildir;sonrahuzurundaaadakibeytiokuyaraksznbitir: Szmeydanlarnda,iiralanlarndaseningibibireryokken,imdibirAnadoluairisanaeoldu. ***** Kaynak H.FethiGZLER,ZiyaPaa'nnTerciiBend'ileTerkibiBend'izerineDnceler,KltrBakanl 711,1987,Ankara

291YAZILAR

ZYA PAANIN ESERLERNDEN ZYAPAANINRYASI Dn Cuma gn sabahleyin, aldm gazeteleri ve mektuplar okudum. Bunlarda, Dou'daki du rumlarlailgilibirokzchabergrdm.Canmpekskld.imibirendiedekaplad.Belkieleni rimdiyerek,yemektensonrakalktm.Kendikendimednerek,"HamFort"bahesinegirdim.Ve suyunkenarnakonulmukanepelerdenbirineoturdum.Elimiakamadayayp,bazensuyavebazen deherzamanbaharyeilliiolanimenlie,ibretvehayretgzilebakarakvezihnimdevatannu radskntdoludurumlartasavvuredendnceleredaldm.Hereydenncekendibamdange enolaylarhayretlegzmnnnegeldi. Birzamanlar,hkmetdebulunarakgrdmacayipveyedisekizsenedePadiahnzelKalem Dairesi'ndealarakahitolduumgaripeyler,birbirhatrmdangemeyebalad.Sonra,netuhaf sebepleSaray'dankmvenemnasebetlekimizamanZabtiyeMstearvekimizamandaAtina Sefiri olduktan sonra Beylerbeyi rtbesi ve Paalk nvn ile Kbrs'a gidiim ve orada alt yedi ay, eitlibellaraurayp,sonradanPadiahnemriyle,YksekMeclis'evesonrapaalk,beylikilede itirilerekbeylikiliememuroluumvealtyediaygeincenebyknemler,gsteriler,emirler vemidlerleBosnatarafndenetlemeyegnderilip,birbuukaygeergemeznetuhafsebeplei tenayrlmayavegeridnmeyemecburveonunzerinetekrarYksekMeclis'e,birmddetsonrada Adalet Bakanlna memur oluum ve ay geince, oradan da Amasya Mutasarrflna (Amasya Sanca'nnbasma)tyinedilerek,hastavegszolduumhlde,okadarskntipindememuriyet yerime gitmek iin nasl zorlandm ve orada sekiz ay hasta yatamda yattm ve iki sene kadar, verilenvazifeyiyerinegetirmekiinelimdengeldiikadaralpabaladmhlde,neacayipaslsz szlerle,iftiralarlavazifemdenalmmveSamsun'amutasarrfoluumvesulamalarnaratrlmas iinAmasya'yazelmemur,mfettignderilereksoruturmasonundaiftiraclarnumduklarnelde edememelerizerineyinePadiah'nemriileYksekMeclis'ememuroluumvesonradanKbrsMu tasarrflyksekmakamnatayinolunarakkalkporayagidecekikenAvrupa'yageliimveozaman dan beri iki buuk sene iinde burada ortaya kan baz zel durumlar ile imdi Londra'da "Ham Fort"blgesindetekveyalnzbulunuum,birerbireraklmdangeti.Birzamanlardolatmmemle ketlerde ve memuriyetlerde grdm durumlar ve o zamandan beri Osmanl Devleti'nin urad deiiklikler, blk blk anszn hatrma geldii srada, nihayet stanbul'un imdiki hli gzmn nnegeldi.Kendikendimededimki: Yarabbibunaslbirdurumdur? BuOsmanlDevleti'ninnesuuvarkibuskntlara,bellaraurar;bumillethangisuunsahibi dirki,bueziyetlere,felketlereuramtr? BuPadiah,hangisebebebalolarakdncesiniveahlkndeitirdi? SultanAbdlazizHan,tahtaktsrada,devletinevemilletinekaralkan,hamiyetli,dira yetli,otoriterbirpadiahidi.Btndnyakendisinedost,yenilikiveimdadakoan,Allah'nyar dmna mazhar olmu, ulam bir kimse gzyle bakp, taparcasna balanrd. imdi neden bu dncelerdeiti? Yrabbi,btnbunlarnsrrvehikmetinedir? Ah,Padiah'grsemvekendinegizlitutulanbirokdurumlarbtngerekliiilekendisinesyle semvebununilehemvelinimetime;Padiahm'avehemdedevletime,milletimeelimdengelenhiz meti yerine getirmi olsam! te ben bu hayller ileurarken gzmn nnde duran kk dere yavayavagenileyip,byyerekbirbakaeklegirmeye,deimeyevesuyunikitarafndamunta zamdikilmiolanyksekaalardaheybetinideitirerek,yalvebaheeklinegirmeyebaladlar. Ben,bugaripliklergsterendeiikliiseyrederek,acababurasneresiolacakderken,Boaziimey danakt.nceBeikta'dakiPadiahSaray'ngrdm.Vebilmemnaslsaiinegirdim.Hertarafn zihnenokiyibildiimveaklmdatuttuumSaray'dakimseylekarlamayarak,bykmerdivenden yukaryaktm.Yavayavasofadagezinip,acabaPadiah:buralardamdr,diyehayranhayranetra fa baknrken, meer Padiah Hazretleri bahe stndeki odada imi. kt ve beni grnce iaret edip, yanma ard. Koup gittim. Ve ok senelerden berii hasretini ektiim ayaklarna, alayarak

292YAZILAR

kapandm.Yaradlndangeleniyilikvegzellikle,glerekgnlmaldveiltifatbuyurdu.Vemba rekeliylebamyerdenkaldrp,szebalad.Bendeetrafmabakpiitecekkimseolmadngrn ce,vatanma BeiktaSarayIlmynu'nugrdm.Vcbilmemnaslsa1iinegirdim.nki,Saray'nhertaraf zihnimdemahfuzolmalakimseyerastgelmeyerekbyknerdbndanyukarkdm.;Yavayava sofadagezinp,acabaZtahaneburalardam,deyhayranhayranetrafanigernikenmeerZt Cenb Mlkne bahe stndeki odada imi. kd ve beni grmekle iaret edp yanma (ard. Koupgitdim.Venicesenelerdenberuhasretiniekdlgimayaklarna,alayarakkapandm.Meftrfol duumemeilifuinayetiktizsmcatebessmileinevziiltifatbuyurdu.Vembarekeliyleba m yerden kaldrup, sze balad. Ben dahi etrafma bakup iitecek kimse olmadm grdmde, vatanma ve zellikle yardmlar, beni kabul etmeleriyle hayat bulduum Padiahm'a hizmet iin bundan daha iyi vakit ve frsat olamaz, .dedim. Gzleri yala dolu olarak, ylece sorularn ser bir ekildesormayabalad: Ziy;seninhakkndaesirgemeyip,bolbolverdiim(buncaltufveikramlarunutup,Avrupa'ya kamaksanadermi,yakrmidi? VelinimetimEfendim!Banabolbolbaladnzbuncaltufveikramlarnteekkrhakkn,hi birzamandeyemem.VeEfendim'inhrmetinibrakp.Avrupa'yagidecekkadarchil,kaba,terbiyesi kt birisi olmadm Efendim tarafndan bilinmektedir. Lkin bu harekette, yani Avrupa'ya gidiimde benkulunuzmecburidimvebubakmdanzrlym.Geri,yceizninizialmadanAvrupa'yagittim. Ancak,Avrupa'dadaSiz'ekarelimdengelenhizmetigrmektekusuretmedim.Geri,yksekah snzaaleyhimdepekokszsyledilervesyleyenlerdemeydandadr.Bunlararp,yzletirerek yarglarsanz,gerekdurumortayakar. 'Ya,"Fecr"ve"Hrriyet."gazetelerinikimkard?"VerasetMektublar'"nkimyazd? Bunlarkaran.Efendimiztarafndanbilinmektedir.Herbirisininaltndayazarnnimzasvardrve bunlardakulunuzunkalemimdenkaneylerde,kendiimzamveitirafmlakaytldr.Fakat,hibirin deSiz'invedevletinizinmenfaatlerineaykrbireyyoktur."VerasetRisalesi"dorusukulunuzunka lemimdenkmtr.Burada,bazlarnnAvrupagazetelerineyazdklar,dehetliyazlargrdm. Ya Millet Meclisi kurmak, Saltanatn bamszln bozucu deil mi? Senin yazdklarnda bu d ncelergrld. evketli Efendim! Bu mesele hayli uzundur. Fakat, zet olarak u kadarck arzederim ki; Millet Meclisi, yksek ahsnzn kanuna uygun bamszlnz kesinlikle bozmaz. Zr, zihnimdeki Millet. Meclisi'nin sistemi, eriatn snrlarndan ibaret bir ey olmadndan, Saltanatn bamszl nasl eriatnhkmleri,kanunlarilesnrlanmise,sistemiledeokadarsnrlanmolur. . DEFTERAMALM"den.. nsanocuktanolur.ocukda,terbiyeileinsanolur,nsanlarda,insanlnbelirtisiolandoruluk ve dostluk kalmad. Devlet ykld, millet bitti diye her defasnda tasalanyoruz. Lkin sebep arad mzda, mesel hrszlk ve bilgisizlik gibi birok ilgili sebepler grp, durumun dzelmesini onlarn ortadankaldrlmasndasanyoruz.Dimabugrtenhareketlealyoruz.Yine,umduumuzhayrl tesirlerigrmyoruz.Belkionunzddngrp,aryoruz.mitsizvehayrettekalyoruz.Acaba,niin birkerredebusebeplerinbalanglarnaveonlardan,asltemelolanumumterbiyeynnedikkatli birekildebakmyoruz? Geriolanolmuveortadakikimselerindzelmesideil,fakatktlklerinnlenmesivezararn azaltlmas,ancaknizamvekanununezicikuvvetinekalmtr.Fakatyetiecekocuklarmzolsun, bizimdtmzkorkunuurumdankurtarmannresininedendnmyoruz? Bizimyerimizeonlargelecekdeilmi?Onlardabizimgibiolurlarsabuikyetedilendurumlarde vametmeyecekmi? Yabuhllerdevamederlerse. Yeryzndebulunanmedenmilletlerinhepsi,birilerleyipykselmeselininnnederekisteris temezakpgiderken,bizbuselinkarsndagerileyip,dayanabilecekmiyiz?Yoksainenecekmiyiz?

293YAZILAR

teyapamyoruz.Hemeleyapamayacamzanlyoruz.Bari,ilerideyapmayakabiliyetligeleceknesil leryetitirmeyeabalamal,yaniocuklarmzavetorunlarmzaacmaldeilmiyiz? Anasbabashayrl,temizkimselerdenolanbirocuu;dahakklndeserserileriniineb rakn,onlarladpkalksn;bydndeelbettenamuslu,temizveharamdanuzakmerdbirkim seolamaz. Bir sokak ocuunu beikte iken alp temiz, asil ve kkl bir ailenin terbiyesine verin, bysn; dorulua,drstlealm,iyieylerihuyedinmiolur.Sokakocuunurezilvektahlkleden sokaktayayorolmasdeil,belkisokakterbiyesindebymesidir. ocuklukki,insanlnhayatnnensaf,entemizzamandr.Neeitsuretlereveekillerekarlk olursa,neyigrrseaynagibikendineeker.ukadarfarkvarki;aynadagrnenekil,esasgrn tnn sona ermesiyle geip gider. Yani aynadaki ekiller, karsndakine baldr. Lkin, beceriklilik aynasnda bir defa grnm olan rneklerin sureti; ta zerine ilenmi nak, desen gibi yerleir kalr.Ksacas,kklktenitibarenbecerikliyetitirilenbirocuk,mrboyuncabunukaybetmez. Ancak,buszdenherterbiyegrenocukmutlakaolguninsanolur,demekkmaz;nk,ya radl sisteminde, dzeninde nice birbirine uymayan sebepler vardr ki, insanln akl onlar tam kavrayp,anlamaktanhenzcizveyetersizdir.Veaklllkvebecerikliliinderecelerininfarklolmas dabundandr.imdieerterbiyetabiesaslar,durumlarkorumayolundaolursa;ekseriyyet,ahlk muhafazaaltndatutmatarafndabulunur.Bunundndakilerise,salamkurallarortayakoyamaz. Medeniyetki,insanlnmutluluunugerektirecekekildeolantoplumun,dikkatedeerdurumu anlamndadr.Medeniyet, millahlkn,terbiyenindourduubir ocuktur. Millahlk,terbiyesiol mayanmilletlerdemedeniyetolmaz.Vehangimedenmilletki,ahlkbozulmayabalar,oradame deniyetbarnamaz. Btnbykadamlar,medeniyetvemillahlkiledonanmolanmilletlerdenkmtr.Gemi yzyllarda, alarda gelen ve hl eserleri, yaptklar iler insanlara ibret veren byk filozoflar ve gzel konuan, olgun, irfan sahibi kimselerle, byk pehlivanlar ve dnyay zapteden kumandanlar hepYunanllar'dan,Romallar'dan,Msrllar'dangeldiler.Sonradanslmmedeniyetiningnei,dn yaufkundaklarnyaymayabalayncabuyldzlarngzelliiveparlaklkalmad.Veslm'n,yedi sekizyzyldayetitirdiifaziletsahibi,olgunkimseler;gemialarnikibinsenedevcudagetire bildiisekinkimseleri,hemilimvehemdesaybakmndangetiler.Gariptirki,imdikiYunanistan veRoma,bilginlervefaziletli,erdemli,olgunkimseleryerine,haydutyetitiriyorlar!.. Acaba sebep nedir ki, iki yz seneden beri Hicaz ve Msr topra Ebbekr'ler, mer'ler, Ali'ler,Hlid'ler,EbuHnfe'ler,Sait'ler,Gazl'lerkarmyor?Nedendolaydrki;Irak,ranveTr kistanZamaher'ler,bnSina'lar,Fahreddin'ler,Muhiddin'leryetitirmiyor? Osmanl Devleti'nin ilk zamanlarnda andarl Halil'ler, Evranos'lar, Molla Grn'ler, bn Keml'ler,Ebussuud'larvard.imdibunlarnbenzerleriniingrlmyor? limvefaziletintohumubuyerlerdenbsbtneksildimi? Bykzaferleremuvaffakolanbizimbabalarmzvededelerimizdeilmiydi? Bizonlarntohumundanyetimedikmi? TE BU OLAYLARIN VE DEKLKLERN TARHLER NCEDEN NCEYE GZ NNE GETRLD ZAMAN, HEPSNN SEBEPLERNN, TERBYE VE AHLK MESELES OLDUU, DKKAT SAHPLERNE GZLKALMAZ. nsan,genelolaraknekadaraklvetedbirilegururduyarsa,okadardabilgisizvesezikabiliye tindenuzaktr. "ZAFERNMEERH"'nden Biriiyapmayeeraklnakoyarsa, Onuneedereder,muhakkakyapar. mknszsaylaneylerise,sayesindeoluyor. ylebirgce,kuvvetesahipki;eeristerse, Niceolmayacakiimkndhilinegirer;olacakhlegelir..

294YAZILAR

lPaaEfendimizylebirgcesahiptirki,aklndaplnladeyineyaparyapar,muhakkakger ekletirir.Busebepten,imkndsanlanniceeylerhlolupduruyor;yanikendisiistediianda, olmayacakilerolacakhldegrnr,amaekildeylegrnmeklegerektemmknolurmu? Burasaltndagizli..Bunukalemealanirin,buzelliidembalaaya,abartmayabalanmama ldr.nkolmayacakbirihibirzamanmmknolmazsada,aldauzakgrnenbirokide;og, kuvvetsahibiycekiininzelgayretiylegereklemedurumunageldi.Mesel,uGiritmeselesibu ekildedir.Seksenyzbincanvebirikimilyonkeseboyereharcanarak,ikibuuksenedebumese leninbitip,kapanacakiminaklnagelirdi? GlhaneHattvegeenyetmiikisenesifermanveevvelkiseneninPadiahNutkubtnyurtta larn cann, maln, namusunu, kiilik haklarm, hrriyetini salam iken; niyetleri ile sulu grlen birokmslmannakadahiyarglanmalarnaihtiyagrlmeksizinvecinayetlerinineidikendin den bakakimsetarafndanbilinmeksizin kalezindanlarnavehapishanelere doldurulmalar,bug cnapakbelirtilerindendeilmi? Dahabunlargibiakimimkndgrdniceeylervarsada,saylmasimknszdr.Fakatbunu kaleme alan ir; hediye ettii beyitlerinde bunlardan bazlarn etrafl olarak anlattndan, aka ortayakoyduundanonlarlayetiniriz. Kaynak: ZiyaPaa,nderGGN,KltrBakanl43,1987,zmir

295YAZILAR

KLTREL BULIMIA Bilgilerisadeceimajlarveanlkiletilerolarak hzlatketipsonradakusanvarlklaradnyoruz. Bulimianervosa,ounluklamankenhastalolarakbilinir.Yemekyediktensonraoyemekleri tmeyebalamadangidipbtnyediklerinikusmahali.Byleliklekii,hemyemekyemenintadna varacakhemdeyemeinmuhtevaettiikiloyapckalorilerdenvesellityapcherneiseonlardan saknmolacaktr. Bufizyolojikdurumunenyzeyselaklamasbuekildeolabilir.Wikipediadandahadetaylbilgi edinebilirsiniz.Zira,benbutanmburadabrakp,konuyubirmetaforadntrerekbiradmteye tamakistiyorum. Bubulimikhaliuekildetanmlamakisterim;yemeklerinsadecetatlarnalmakvebesindeeri barndranieriinialmamakhali.Yani,yemeintadnavaraymamabeslenmeyeyimdurumu. Budurumu,yaadmzdnemdepekokereveyeuyarlayabiliriz.Buyzden,sznedeceim ey: Kltrel Bulimia. Bu dnemde pek ok ereveye uyarlayabiliriz. Bu yzden, szn edeceim ey: KltrelBulimia Bukonudabiraratrmayaptmdabuteriminikikez,gayrresmiolaraktanmlandngrdm. Birincisi,andnow,jose?isimliblogda2004ylndageiyorvenlAmerikanmodernistressamlar danVincentDesideroyaatftabulunuyor.nkDesidero,bizimsrekliyeniimajlargrmeveonlar hzla tketip yeni imajlar grme al duyma halimizden sz ediyor. Burada Desidero, modern za manlardakihzltketimilegemidnemlerdekimutlaksanatarasndakifarkavurguyapyorolabilir. VebenceuandakiTumblr74nesliningndemilyontaneimajabakpgemesivehibirininderinine inmemesibuaradabunuTumblrplatformundayazyorolmambileyeterinceironikdurumuolarak deerlendirilebilir. Sanata bakaym ama o sanatn ierisindeki anlama, duyguya, dnceye ulama yaym. kincisiise,gzidebirbilgikaynamzolanUrbanDictionaryden2010ylndagelmi:nsanngn ierisindeoburbirbnyeolaraktrlkomikvideolarizlemesi,memelergrmesivetrltrlkomik verilere,bilgilereulapokihtiyalarolacakmasnaarkadalarvednyanngerikalanilepayla malardurumuolaraktanmlanm.Verilenrnekcmledede,uarkadamnFacebooksayfasna baksana,paylatkomikliresimdenveakalvideodannekadarkltrelbulimikolduunuanla yabilirsin. KltrelBulimia: indebulunduumuzhidurmayanveneredeysesonsuziletiimanda,btnverilerivebilgile risadeceimajlarveanlkiletilerolarakhzlaalglayp,tketipsonradakusanvarlklaradnyoruz. Fakat bu sre zarfnda bu verilerin sadece estetik ve belki de yzeysel olarak alglanmas ile iinde barndrdveaslulatrmakistediimesaj,anlam,bilgivedeneyimskalanmoluyor. inbirdiervebirokadardikkatekiciksmise,bukltrel(veyakltrelolmayan)bulimia haliiindebesinlerveyiyecekleryenilirkenogzelveleziztatlarylaberaberkusmuktadndabera berinde getiriyorlar ve bu yzden insanlarn haz alma duygular temelinden sarslyor. Yani, bulimik bir insan bir eyi tketirken biraz sonra o yedii muhteem lezzeti karacann bilinciyle yemeini ineyeceiiinoaldlezzetlitatileaynandaonunkusulacazamangetireceitatszldad necektir. Budainsanlarnomutlulukvericitatalmaduygularnzttndaberaberdnmekzorundabra karaktemelindensarsyorveinsanlarnaldklarhazlarndeerinikaybetmesinenedenoluyor. Ksaca,ilknceleritatvehazalmakiinbalayanbiryneli,birsresonraalnantatilebera beronunzttolantatszldaberabergetirmeyebalyor.Butatvetatszlkdiyalektiiiinegiril diktenbirsresonrabuyneli,zorunlubiralkanladnyor.Vekiininzatentkettiieyin iindebulunanbesinialmadgibiilkbalardaaldtaddayitiriyorvebusonsuzagidentatszbir srecednyor.
Tumblr,kullanclarnmetin,resimler,videolar,balantlar,trnakveonlarntumblelogses,ksabirform blogyazlanbirblogplatformu.
74

296YAZILAR

Busretentekmemnunolandabuieriklerinreticilerioluyor.Amabizimkltrelbulimiamz bnyesinde reten ve tketen bir btn olunca, leinde boulacak bir neslin mimar olduumuzu gryoruz. SERDARPAKTN
Kaynak: exdergi say II, exdergi iki / haziran-austos 2011, in@exdergi.com | exdergi.com

PARAZTDNCELERVESVESE stilacdnceler,kiiyi,seilenbirkonudanuzaklatranbirgrupbenzerliklerdenilerigelirveya bunlartmylekiiyeyabancdrlar.rnein,"ahsiyet"zerinederinlemesinednmeyiistiyorsu nuzvednceleriniz,alverilistenizeveyaarabanzdayaplmasgerekenonarmlaradorukayyor. Parazitdnceler,sizinruhsalhalinizi"sabote"etmeyegelirler. Deerkaybnayolaacakbuistilacdnceleredirenin.Onlarnsadecesakinvetarafszbire kilde, zihinde belirdii ekilde izleyin. eytanNefisMelek tarafndan m geldiine bakn. Onlarn, zamankaybnayolamadansilindiinigzleyeceksiniz.inatasz: "Dncelerinsizialpgtrmesiniengelleyerek,aklnzistilaetmesine,onlarbastrmadanizin verin.Parazitdncenin,sizizlemedenveizinvermedenakmasnaizinvermeyin.nk,odaha etkilibirekildeyenidenortayakmakiinkaybolacaktr"der.Yolgstericinizaklolmaldr.nemli olanaklterbiyeedenunsurdur.Bukiileregrefarkllkgstersedeaklkurtulmadasezgisizayfola nayardmedecekilkaratr.Dahasonraveyancegelecekilhyardmntayinikiitarafndantespit edilemez. DETRLEREKSUNULANBRALINTI

297YAZILAR

UNUTTUUMUZ MESELELER TOPLUMDA PS KONTROL Modernbirsavaahazrlanmakiinhalknbircokunlukiindekabulettiibirartlandrmage reklidir. Hitlerbunuokiyibiliyordu. inlilerbugnbuteoriyiuygulamayakoymaktadrlar.inde,grdkkikltlehareketedenhalk hareketininbaarleylemiDrtleretesinindevrilmesinesebepolmutu. BucinstenbirhareketABD'deuygulanmaktadr. Walter Bovart'n Operation Mind Control zihin kontrol hareketi: (Dell Publishing Co.) isimli eserindebubelirtilmektedir. Sovyetler de hi kukusuz toplumun ne dndn anlamak iin halkn kontrol altnda tut maktadr.Bununiingizlipolisingcyetmez;dncegizlikalabilir.Zarurolarakcezayveyaka lanmay gerektirecek bir yayn halinde ele gemez. Genel ruh halini kollektif uuraltn tanmak iin Telepati'nin kullanlmas fikrinin douu hayli eskidir. Bu 1931 lerde Amazing stories dergisinde Paul H. Lovering imzasyla yaynlanan The inevitable Conflict BEKLENMEDK KARGAA balkl yazsyla balar Lovering H.P. Lovecraft'n takma adyd. Bu tarihten itibaren Sovyet'ler'de de, ABD'dekigibihassasiyetarttrchaplariirtilenbazsjelervastasylaehirdehkmsrenatmosferi hissetmeye, anlamaya alrlar. BAZI SJELER PNOZLA ARTLANDIRILARAK GEN BRTOPLULUK TAN GELEN TELEPATK SNYALLERE DUYARLI HALE GETRLDLER. pnoz ile etkili haplarn bir araya gelii ok ileriye gitti ve daha nceden grdmz Lee Harvey Osvvald olay gibi bazen ldrc nitelikkazand.YaplanenyenianketleregreCA'nn7000deneysjesindenenazndanlm tr.BunlararasndaAmerikanordusualbayGeorgeDonald1959daintiharettiBylebirfiilinsebep lerini kesinlikle sonradan bulmak, cidden gtr. Olsa olsa, delil yokluundan, fkeli bir toplumun kollektif uuraltn duyarl hale getirmeyi denedii dnlebilir. Bu aratrmalar zaman olarak ok gerileregider,enazndanLSD'ninkefinekadar... CA'nnyaptyenibirankettebirtankhavaastsubayWilliamF.Chaffin,yeminederek,1958'de kodnumarasE.A.1720olanbirhapkullanmaykabulettiiniifadeetti. CAformlaklamayreddetmitir. lgilidosyatamamenimhaedilmitir,enufakizbileyoktur.Tankbudenemedensonraokstrap lruhsalkntlerevehalsinasyonlaramaruzkaldnanlatmtr. Amerikan kollektifuuraltntelepatik olarakalglamahipoteziyleyeterincebirarayagetirenbir tantm... Ayrca Amerikal baavu tecrbeden sonra yaplan sorgudan hibir ey hatrlamad da belirtti Ancak ok uzun seneler sonra hatrlayabilmiti. Burada zihinsel bir yetersizlik kesinlikle sz g trmez.SebebisjeyeyaplankuvvetlibirPostHipnotik(uykusonrasdevameden)telkindir. 1975'deanketkomisyonunndeyaptaklamadaotuzsjelikbirgrubunbudeneylerekatld ndaekledi. 19581978arasdzenliolaraksenedeyzsjedebutrdendeneyleryapldfarzedilirvebirte lepatikalglamatekniininadamakllgelitirildiideszkonusuiseimdikiAmerikanynetimifalan ehirveaskerstednlebilir.Ayrcaykseksaydasjeyesahipolmakgerekir. Enklasiklerindenbiridebirbilgisayarbuoperasyonutamamlarvekamuoyunungerektepkisini sorubltenleriilesondajsonularndanokfarklolaraktamvaktindeokur. Kamuoyunutelepatiylerenebilenhassassjeieripnotizeedilmiolabilirlermi?nlelektro nikbeyintrstRandCorparation'unbirraporu25Nisan1949daylebirbalktayordu: Kominformlkelerihalkmahkemelerindeitiraflarayolamakiinipnotizmatekniklerimikul lanyorlar? BuraporBatlkelerininveAmerikallarnhipnotizmayaverdiklerinemivurguluyordu. CA eflerinden Richard Helms Senato Warren komisyonunda yaknlarda rgtn faaliyetlerini kontrolbabndaudikkatedeerszlerisylemitir: Yaplan aratrmalar Sovyetlerin sosyal sistemin siyas amalaryla uyuacak ekilde Sovyet va tandalarnndavrannkontroletmekzerebirteknolojidzenlemeyealtklarngstermektedir. Ayrcaaynteknolojiokzentilibirtarzdainsanzihniyetiylemcadeledetoplulukindenalnanhe defbilgilerinaktarlmaszorunluolanbilgilerinkodlanmasndakullanlabilir.

298YAZILAR

BU AIKLAMADA DA YAPILMASIGEREKEN TEK DZELTME UDUR. SSCB, HALKININ BTN KONTROLN OKLT VE PARAPSKOLOJK VASITALARLA ELE GERMEYE ALIAN TEK LKE DE LDR.AMERKALILARDOAYNIEYYAPMAKTADIR.HELMSBUNUEKLEMEYUNUTMUOLMALI... Toplumun kontrol konusunda bir parantez amakta yarar vardr. 5 Haziran 1968'de saat 12.15 de,SenatrRobertKennedy,LosAngelesAmbassadorOteli'ninbyksalonundaldrlmt.Filis tinlimltecikatilSirhanBearaSirhanolaydanpekksabirzamansonratutukland.Sirhangaripbir ekildehibireyhatrlamyor,enazndananormalbirtransiindebulunuyordu. Evinde yaplan bir aratrmada, nemli miktarda kltizmayla ilgili kitap ele geti. Bu durum Los AngelesBelediyeBakanSamYorty'yeheryerdeucmleyisylemekfrsatnverdi:Sirhaneitli komnistrgtlerinyesiydi.BuaradaRozkruvalarnda..Bereketversinki,sankKaliforniyani versitesinden bir ipnoz uzman Dr. Diamond ile yazar Truman Capote tarafndan sorguya ekildi. nceunutesbitettilerki,Sirhan'n,ncelerisylediigibi,ipnotizeedilmesiimknszd,nkzihin hastalndan muzdaripti. (Paranoid izofren) Sirhan, bulunan not defterine yazd gibi bir durum dayd... Birisi, ruhuma etki etmek istiyor. ekilen EEG'si normaldi. Senatr Kennedy'yi ldrm olduunukesinliklehatrlamyordu. pnotikyadatelepatikvastalarlauzaktankontroledilmekteolduunuilerisryordu.Konuyuok iyibildiivehayretvericibirokltkltresahipolduuifadelerindenanlalyordu.. 1973'deSirhan'nhapishanedekiresmidoktoruPsikiyatristDr.EdwardSimpson,onusorguyaekti vealdcevaplarlayleaknbirdurumdakaldki,tutanaklarngzdengeirilmesinitavsiyeetti. Simpson'a gre, Sirhan'in R. Kennedy'yi ldrm olduunu psikolojik olarak tasdik etmek imknszd.Ayrcaunudatesbitettiki,Sirkanbirincisnfbiripnozsjesiydi.Kapatldhcresinde sabrla alp bizzat gelitirdii bir kendi kendini ipnotize etme metodu kullanyordu, 1975'de yaplan sorgusunda Sirhan R. Kennedy'yi ldrmedim, eer ldrdm ispatlanyorsa bu beyni minykanmasndanveuzaktanynetilmemdenlerigelmitir.dedi.BeyniXnlarylatrand.Uzak tanyneticinedeelektronikkontrolcihazbulunmad.Hibirey,onuneyinipnotizeettiiniren meimknnvermedi.Qswald'danfarklolarakKGBilekesinlikleirtibatagememiti.Kesinolanfiilen ipnotizeedilmivepostipnotiktelkinleldrmeemrinialmolmasyd.. pnozlailgilibtnhatralarhafzasndansilinmiti.Bilindiizereipnozyadailakullanaraku lelerinhassasiyetinegreonlarkollektifuuraltnagetirmekvehereyiunutturmakmmkndr. Bilgisayarlarlayaplanaratrmalarbununbyleolduuakatespitedilmitir. uhaldekollektifuuraltnayaplanherhangibiretkininsonularnkontrolaltnaalmavastalar naimdiliksahibizdemektir.Busonularkamuoyununveneticedekamuetkisininyollarnbelirler. Geriye,kibuenkymetliitir,kollektifuuraltnanasletkiedileceinibilmekkatyor. KTLEKONTROL HALKIALDATMAyadayalpropagandaenetkilivastadr.VaktiyleHitlerbyleyapmt.Ycel tilmisjeleryoluvlaetkisalanyor.SNEMA,TELEVZYONVERADYOYAUUR'UNALGILANABLE CE. HIZLI UURALTINA DORUDAN ETK EDEN BR MESAJ YANSITILIR.. Mesaij alan, haberi bile olmadannormalzamandayapmadfiilleriyapmaateebbseder. BununlaberabernlbirngilizBilginiDr.ChrisCuflen,(LeaHospital)NewScentistinokuyucu mektuplarnda,1Haziran1978de,unadikkatiekiyordu. Byle bir srecin olduu sorun dndadr. Modern deneyler aka tersini gstermitir. Hzl birakiindegeenyansmalarninsanzerindeki etkisinipratikolarakinkredemeyiz. Yceltilmi yansmayyasaklamayhedefalanbasklar,Dr.Cullen,geenyzylnsonundamerulaanXnlar nakonanyasaklarlaaynisrayakoymaktadr. nkXnlarkadnlarnvcudunuelbiselerininaltndangrmeimkmveriyordu.Amerikanpo lisibuetkisizliitecrbeetti.Bylebirmesaj,bulunamayan,birsuluyuteslimolmayaaranbir haberiyayanpolis,hibircevapalamad,sonukmad. Buna kar, beyinlere bir makinayla glendirilmi paropsikolojik uyaranlarla uzaktan etki daha muhtemeldir. Gerekten uygarlmz kk bir insan topluluunun kendi dncesini kitle zerine

299YAZILAR

yanstlabilmesineimknverenyntemleribilmemektedir.ButrkentekniklervaktiyleHindistan'da vard, ama zamanmza kadar ulamadan unutuldu Eer bu saf zihinsel teknik kesinlikle unuulma msa,bazgizlitopluluklardamuhafazaedilmiolabilir. GLENDRMETEKNKLER eitglendirmetekniivardr. 1Parapsikolojikolaynelektronikvesesetkisiyledorudandoruyaglendirilmesi.BugnSov yetler,bukonuzerindepekciddvebykbirgizlilikiindealmalaryapmaktadr. 2nsanabazeyleridndrtenyntemAmerika'dazerindeciddiyetledurulanbirkonudur. Fikir,spanyolSantiagoRomanY.Cajal'dangeldi.OlabilirlikihtimaliNewYorkBilimlerAkademisin denmeslektamProf.JoseDelgadotarafndandeneyselolarakkantland.1964dehayvanbeyinleri neonlarradyodalgalanvastasylakontroleimknverenalclaryerletirildi.DostumRemyChauvin daha nce ismini verdiim eserinde, maymun ve fareler zerinde yaplan deneyleri ayrntl olarak anlatmaktadr.Delgadodvenboalarvekatrlarzerindededeneyleryapmaybaarmt. Btnbusonularnceliklebeynebiralcyerletirilmesinigerektirmektedir. Bundan sonraki aama, radyo ya da radar cihazna benzeyen bir jeneratrden yaylan dalgalan modleedenuyarlarvastasylabeynikontroletmektenibarettir. Bu yoldaki ilk durak Sovyetler tarafndan almt. Baa balanan elektrotlar vastasyla yaylan dalgalarlauykugetirenbircihazretilipsatlmayabalanmtr.Bylesibircihazuykukrleriiinok kymetlidir. nk uyku haplaryla uyumann yararszl malmdur. Ne var ki bu cihaz ancak pek kk bir mesafeden, elektrotlar beyinden ayran birka santim uzaklktan alyor, Halk uzaktan kontroletmekbykbirehrinbirmahallesinialtranbirretecigerektiriyor Bujeneratrlegeceleyinuyumaktaolaninsanlarnbeyninesonradanyapaca,yerinegetirecei, emirleryerletirilecektir. Kaliforniya niversitesi geenlerde bu trden yaplan deneylerin tutanaklarn Dr, W. Ross Adey imzasaltndayaynlad.Adeyradyovastasylaempanzelereoldukakarmakilemleritamamlata cakbilgilerinakletmeyibaard. StanfordEnstitsnde1975'desylenenszlerleilgilibeyinseluyarlarkaydedildi:Sjekonuur ken meydana gelen beyinsel uyaranlar kayda geirildi ve bir bilgisayar dnceye edeer olan bir szlklebirletirildi.BudzenekbilgininDanileWolf,LavvrencePinnioveDavidHall'neseriydi. Onlar dnceyi mekanik olarak glendirdi. Sje bir tekerlei saa evirmee karar verince (Niyet edince) tekerlek dnyordu. Oysa bunu dnmemi, dnmesini fiilen zihinden canlandrmamt. nsanlarla ilgili uygulamalar mmkn olduuna gre ayn prensiple felli insanlarda suni organlarn altrabilirlerdi. u sralarda dnce yoluyla yneltilen tekerlekli hasta koltuklar zerinde incele meleryaplmaktadr. BEYNDALGALARI DERMUHTEMELSONULARSEOLDUKAKORKUTUCUDUR.BUUSULLEHERHANGBRKMSE UYADABUPARTNNADAYADINAOYVERMEETLEMEZM? Dr.AdamReed(RockefellerEnstits)gibibilimadamlar1976'daAmerikanBilimGelitirmeCe miyet'ninbirtoplantsndaeitliuyarlaryaptlar.Psikolojikolarakkontrolaltnaalnmvebeyinlere hakimolanmakinelerikullananbirgizliynetimhkmnegirmibirtoplumunmanzarasbileinsan ldrtr.Ayniamalazelliklealakfrekanslseslerdekullanlabilir. nsanbeyninindinleniknormalhaldekititreimi. AlfaRitmiolarak912saniyearasndadeiir. Saniyede 13 salnm uyku halini gsterir. Bu yzden avc uaklarnda kazalar olmaktayd. nk pilot saniyede 13 titreim yapan gsterge tablosunun klarna bakyordu. Bu gstergeleri hemen kaldrdlar.Bualakfrekanslelektromanyetikdalgalarndnyakresiveetrafndakiiyonlamtaba ka tarafndan ykseltildii bilinmektedir. Bu tip dalgalarn frekanslar 715 Herztir. Byk bir gle uzakmesafelerenakilolurlar.Beyindeayndalgagamlarndakisestitreimlerinihasledenbutipten dalgalaraaklerdirmekgdeildir.Dr.Barnabyevvelcebuihtimaliyetzerindekiendielerinibildir

300YAZILAR

miti. Bu tr olaylar bundan byle psikolojik aratrmalarn uygulanmalarn beklemeden geni halk ktlelerinin beyinlerini kullanmaya yarayabilirler. Artk bu apta kitlesel teebbs hareketlerinden masun(korunmu)kalamayz. Herbulugibi,bunlardafaydalbirynekanalizeedilebildiler.Stanford'danProf.VolpeveLazarus uaktankorkmavealkolealmakgibibazfobileritedavietmekiinimajlbirletirilmisesyansma larkullandlar. Hertrltehlikearzedenaratrmalarnbarrgtlertarafndanyasaklanmasistisnadeildir. Amasamimibirgzetimimknszdr.Budemokratiktoplumlardakolaysada,inveRusya'daneka dar zor olduunu grdk. ncelikle bunlara diktatrler sahip olmak isterler. Arjantin nerdeyse ilk ncehidrojenbombasnasahipolacakt. Ohaldezihinselkontrolyntemlerineilkkimsahipolacaktr? Hipotezdoruyabenzer,nemlikaynaklartalepetmeyenbeyinkontrolvasatbirulusunzaferi olabilir. Amerika'da yaynlanan Dr. Fry Meyers ve Lindstrom'a ait ses st almalar, bir fikrin araclar vastasylabirbeyineyerletirilebilmesininmmknolduunugstermitir.Budalgalar,havadakt yaylrlar,amabirradyodalgasnakolaycamodle edilebilirler. Ruslarbundanksmenyararlandlar. 1975'deMoskova'daABDeliliiniradyodalgalarylatananultrasonlarlayaynyapamazhalegetirdi ler.MaksatcasuslukiineliliktekullanlandedektrlerifelceuratmaktGeneiddiaedildiinegre Ruslar,AmerikandiplomatlarnnveDneklerinbeyinleriniuzaktanykamaaalmlardr. HerneolursaolsunburadatahliliedilenbtnPSsilahlarilebirtoplumunzihinselkontrol,im dilikkorkutucuolmaktanuzaktr.(sh:6470) ANAHTARKELME(smizam) Gizliservislerinhedefi,biranahtarkelimesylendiizamanseninhafzasnhareketegei renbiripnotikmetodbulmaktr. Ozamanononikisayfalkbiryazveekillerkaydedilebilir;huduttankolaycageipkendilkesine gidensje,eflerininbirininsylediibakabirAnahtarkelimeyleszkonusubilgiyiyenidenorta yakarabilir. ekilizmesinibilmesedahiplanlartamamtamamnayenidenizebilir.Sadece,maddeselhibir eybulunmamaklakalmaz,sorubilesorulsa,sjehibireysyleyemez;zirauurluolarakkendisinin birbilgitaycsolduunukesinliklehatrlamaz.Hemuur,hemdeuuraltolarakmmkndr.uur ludurumdakendimirnekgsterebilirim.kiahsitecrbemvebirdedorudangzlemimvar.1943 KasmndaGestapobenitutuklamt.TmAvrupa'daStokholm'denBaleareadalarnakadaryaylan MarcoPoloisimlihaberalmargtmemensup binyirmidrtajannekaliniayrntlolarakbili yordum. Ellidenfazlaikencegrmemeramentekkelimebilesylemedim.Bununlaberaberhl,ikise nedenfazlakaldmtemerkzkampndaetrafmdaolanlarmkemmelenhatrlyorum. 5Mays'tan19Mays1945'ekadar,Mathausen'inteslimindensonra,oradaalelacelekurulanbir Amerikanhastanesindehastabakcolarakkaldm,kihaftalksreiindelensekizyzkiininitirafn topladm.Bunlarnherbiribirhayathikyesiidivebykbirksmbuadamlarntutuklanmassonra da gtrlmelerine sebep olan ihanet zerineydi. Bu hikyelerin gvenilir olduklarn gznnde bulundurarak not almadm. Fransa'ya dnmde onlar tekrar kda dktm, hemen hemen iki senesrd.DahasonraPsikoanalistlerletemaslarmoldu.unurendimki,modernbiliminbabala rsaylanFreud,JungveAdler'inhibirilmekteolanbirinsankatiyyendinleyememilerdi.Acaba onlarbuartlaraltndainsantabiatntandklarnveinsanlarayardmettiklerininaslilerisrebilir ler?(sh:7374) KLNDENAYRILANBEN Hidrojenbombasnherhangibirkimseninyapabilmesiiinonikisayfalkmakulbirdokmanha lindeyazlmolmasyeterlidirDokmanoldukaakveyeterlisatraralndaolabilir.VaktiyleAme rikalbirrenci,yneticilerinbykheyecanylaalayetmiti.Btnbuszler,ajanmzbirkadakika iinde,btnbiralmaannsentezinikendinemaledebilirdemekiindir.Okuduklarnnhafzasna

301YAZILAR

depolanmasiinkendisineemirvermesiyeterlidir.Buradasadecebiruygulamayeniliivardr.Kendi hafzamzakaytyapmasiinuurluolarakemirveremeyiz.Bazenuuraltnayerleeneylerianormal bir humma, zihinsel bir rahatszlk ve de ipnotizma durumunda tekrar ortaya karyoruz. pnotizma usul pek geerli deildir, zira ipnotize edilen sje telepatik bavastasyla ipnotizmacnn ihtiya duyduu eylerden hatrlayabildii her eyi syleyebilir ve bylece herhangi bir taknlk meydana gelebilir.Japonya'daLuira'nnalmalarsonundasalananSovyetmetodunukullanangizlibirajan, isteiyle bir belgeyi kendi iine (Zihnine) sindirebilir. Sanki ezberler, snrsz sre saklayabilir. Ve bir anahtar,kelimeyadakodkullanlaraktekrardarkabilir.ahsenbendebunuyapmakisterim. Kendileriylekonutuumbirokuzmanagre,hafzayabyleemirlervermekiin,bilebilebirkiilik ikilemesimeydanagetirmekgerekir. BudurumdaBenbirbakasdr.Ben,kendikiiliindenayrldka,yerinegetirmekmecburiye tindeolduueyihafzayaemretmekokadarkolayolur.Bugenelilkedir,amanasluygulandn tamolarakbilmekgerekir'Birkauyankokuyucubununbiryogaolduunusyleyecektir. Benyleolduunusanmyorum. YOGABYKBRARLATANLIKTIR,BANAGRE; YOKSAGZLHNTSERVSLERNNNSANIAIRTANPERFORMANSINDANSZEDLDNDE TRDK. MD, NE PAKSTAN VE N'E, NE DE TM DEVLETLERDE BULUNAN OK GL ETELERE KARI, HNT GZL, SERVSNN ZELLKLE PARLAK BR TARAFI YOKTUR. Yoga'nn glerini ortaya koyacak frsatlar Hind gizli servisinin eline ok gemitir, ama netice belirsiz... Bu ok tuhaf ipotez imdilikdierlerindenfarkldeildir. HAFIZAKONTROL Mantkiolarakhafzakompleksitamamentecridedilmelidir.MADDBEDENNKONTROLALTI NA ALABLEN KMSELER OLDUUNA GRE, NEDEN PS GLERN KONTROL ALTINA ALANLAR MEVCUTOLMASIN?Ayrcahafzaeerduyulardbiryetenekise,ozamanokgenelolmakgerekir. Herkesaynipsikudretinesahipdeildir.Amageneherkestmelhafzayasahipgibidir.Buvesileyle sizeJohnBuchon'nLestroisotogesRehin,isimlikitabnokumanztavsiyeederim. YNEHERKESOKUMAYIRENYORSAKENDHAFIZASINIKONTROLALTINAALMAYIDARE NEBLR.AMANASIL? Kefingizlikaldnazlyorumvebirgnyaynlanacanainanyorum.Umudumvar,ziratmsr lar ifa olunacaktr. Varsaym basite indirgersek, Alfa ritmlerinin irade kontrolyle bir ilikisi olup olmadnsoruyorum,kendime. Hafza,maddeselhibireye,dayanmasabile,beyinselritimlerdekibirdeiimeikinciderecede etkiyesahipolabilir.(sh:7677) Kaynak: JocquesBergier,LAGUERRESECRETEDEL'OCCULTE,GizliParapsikolojiSava,trc:ErgnArkdal, RuhveMaddeYay.,1981,stanbul, Yorum: Baarya susayanlar sadece madd tedbirler alarak hedefe varamazlar. Muhakkak psiik tedbirleri almaldrlar. Bahsettiimiz bu durum her konuda geerlidir. Alternatifsiz kelimesini kul landnzhereyinbirzddvardr.Ztlarnkazanmamcadelesindebaaryaulamasancakmadd vepsiiketkiyieitekildedengedetutanlardagrmekteyiz.

302YAZILAR

MAHMUD-U EBSTER nin SAADETNMEsindeki HKYELER. 1Cneyd'eeblehinbiri,"Hakk'nvarlnadelilinnedir?"diyeitirazetti.Pr,lemiervahtanbah setti,ve "Sabahnlambayaihtiyacyok"dedi. Sabahnlambayaihtiyacyoktur,(o)yananlambadahakirbirnurvardrBtnalem,gnenuru nunaydnldr,(ohalde)bukklambannnemecalivar?Gne,kapdanveduvardan(szp)par lar,(oklaaydnlanan)zerreyemumunparlaklndannefaydavar? "Elest"hitabnda"Bel"cevabylabelbalayan(divanduran)zerreidi.Zerre,gneinnurundan trparlak,hemdeonadorukoandr.Gneinipicanabalanncayakadarbirvakittaleptengeri durmad. Havayayakdibinekoymakiin,oyzdenfelekgibihavadadurur.Bukedeonunbanayakya pnca,gneileonunkemerineeluzatt.Buhaldebeenilmi,batanayaabtngrnmolana dek,Oyznteniveoyzgrmtr. Olacaklarolmuvegrleceklergrlmtr. Okendiistediineulat,krdegremeyenkiidir. 2 Bir hdhd kt talihinden bayku harabesine dm. Sleyman'dan bir vaid duymutu, so nundaiddetliazabadt.Baykulargeceleyinhiuyumuyorlar,daimaetraftageziyorlard.(Btn gece dinlendikten sonra hdhd) seher yeli esince, o harabe yuvadan utu. Bayku srs peine dt,sonundaonututtularveiyicehrpaladlar. "Sengeceninaydnlndauyudun,(imdi)karanlkgndzdeyoladyorsun."Hdhddediki: "Buaksineoldu,aydnlknezamantersine(karanlk)oldu?"Hereygneinnuruileortaya kar, karanlk gznzn zayflndan tr nurdur. Nuru zayf olan bir gz, yarasa gibi gndz kr olur. Ancak o parlama bana gz olur. Gnein parlamas lemi aydn eder. Ben gnein cemalini yangryorum,beyanahiihtiyacmyok.Btnbaykularbirliktekzdlar,kprdler.Herbiribo birszsyledi.Keskingzlhdhdaresizkald.Gnlzevkiyle"benildrn"dedi.Benimzevkim vefatmdadr,benimlmmbtnylebenimhayatmdr.Teneviharapolursacanzerresignete olur.Nuraltyndenartncazerreninkaranlgrnmez. 3Birk,telalgnldentr,HakkTal'yuykudagrd.Odertli(k,Hakk'n)eteinitutu (vedediki:) "Sendengayr(tutacak)elimyok." Bugzelryadanuyanncadervi,kendieteininskcatuttuunugrd. (Eytalib)kendieteinieldenbrakma,banboeylerinufuklarnnnnekoyma.Cannnmat lubunndedir,(Yalnz)onabak,ondangayrisinidnme.Fikriniuzanaattniin,gayryladost olamyorsun. BubeyitSena'ninHadikakat'lHakika'sndakiubeyitebenzer:

303YAZILAR

Vahkibugizli(sr)dandarktnda/Kakere"vahbize"demengerek."NeredeolsanzOsi zinleberaberdir.Allahyaptklarnzgrmektedir." 4Yapc,kardanbirmlekyapt,suyladoldurduvesuyakoydu.Kardanmlekbirdenbirescak lkvesdansuoldu,suyadnd. Meseldebtnlemnedir: Yoklukdenizininiindebiryokluk.Hereyinnndeardndayoklukbulunur,onunyokluuvevar lbirliktedir. 5 Milleti ve dini ihya eden eyh'in (bnl Arab) sz, benim bu gnlm teskin etmedii iin. Gerektenoszbtnylegzelgrdm.Ancakbirtrkarklasahipti.Buhalinsrrnstadm dansordum,odacevapverdi. "eyhingayreti,nazar(ile)grdeyleriyazmayaynelikti.(Ancak)kalemikademineyetie meyince,tahrirayabusebeptentitredi.Bu(sorun)ondan(gelen)birfitnevekin(kine)deildi. Aynada(grnen)irkinbirzenciidi." BenimeyhimvestadmEminddin,gerektensanabyle(gzel)cevaplarverirdi.Benonungibi bakastadgrmedim.vgleronunpakruhuzerineolsun. 6BirgnaptalcahilinbiriHceMuhammedKucucn'nnnegitti.Dediki: "EyHoca!Nevarsabenim.Szmdorudinlevekabulet."Hcedediki: "Gneaydnlnaazlardanahitlikistemiyor.Gneinurununkendisikendineahittir.Sen dedinle;kimverilmii(kendimalnhediyediye)almtr." Obyk(ahsn)dereceleriyksekolsun,(byle)latif,aydn,yeterlicevapverdi.Onunbtnsz leri bu tarzdadr, inci saan gne ve ay gibidir. Gerekten Kucucn'n topra btnyle gnln ve ruhunmadenidir.Tevhideri,parlakgneparasolsada"ben"demez.Tevhidehlininszolmaz, nk sz 'ben' nian olmadan olmaz. Ben ve O (demek) ayn irk ve takliddir, tevhid ehline nasl mnasipolur.Nurvezulmetbirarayagelmez.iddetlirzgrmumusndrr. Tevhidyolu(anlatlacakdeil)gidilecekbiryoldur.Denizindibibahsedilecekyermidir? Rza,tevekklvetecridolmadannasltevhiddavasedilebilir? Vahdetszozamanamiyaneszlerdenolur,o(szler)deancakrezilliktenkar. 7Birkiiibl'ye(birey)sormu,nkonuilimvegrehligrm. "Arifkimdir?"diyeArapalafzla(sormu.Cevabenoda) "imdiburadaolandr"dedivegitti. Yolerinedurmayerinedir?Hernefesindelnecekbirdoumvardr.Buhayatarehinolmayan can,herzamanyenidenlvediriolur.Kendidiriliindeolankiilmedi,zorlamaolmadancan(kp) Hakk'ayolalmad.

304YAZILAR

8BabaHasanbircahilivefathastalndasekertadmgrd.Bareye(unu)dedi: "Can ilk defa gidicidir, o yzden (byle) mteessir olmutur." Can, canana gider ki kurtulsun, yoksacandacana(nasl)genilikversin.Herkimbirnefesyremahremolmuolsa(onun)canbir nefeste yz kere kar. Akllar O'nu idrak edemedikleri halde nasl ittihad ve hululden bahseder. ttihadvehululbizzat,(sadece)Hakk'avemahlkahasolmaksznheryerdemmtenibil.nk, onlardanbirieerolmazsa(yaniittihadvehululolursa),varlkveyokluktanbiriolmaz.Eer(bunlar) bakiolursaittihadnerdedir?nkherikisihenzkendiyerindedir.Hakvebatlbirbirinekarmaz; glgegnetenkaar.Sudagneisuretigrnyor,ancakobakadr,bubaka. 9Zal'nevinininedeliigibidarbirpenceresivard.Gneinaydnlincebiripgibi(odelikten) karanlkevinegirerdi.MiskinZalongrnceipzannettiyannakotu.piyumakedinceyekadar, fedekigrbolaftanbakanedir.[?](O)npencereyleberaberolduuiin,gnekursununp narnmdrikidi.(In)ucunakadargitti,sonrabirlkatt: "Gneevimiziniinde."Birarifsanadediki: EyZt'tanuzakolan!SenneredesinOnerede? Heyhat.Btnbuzemininyzmisliolangneinkursu,bylebirkeye(eve)naslgirer.Mlk oca(klhan)veMelektgleni,NstkesiveLhttahtrevan.Dnentrparkkendinolu yorsun,ondanipucunukendinkaybediyorsun.Buipinucunuzdnzaman,iikendizerineuza trsn. 10Bireblehebirtavlacnededi? "Benitavlayairadet." "Benonunzerinde(fazla)abasarfetmedim"dedi(ebleh). "Ancak,stnlklesatranbilirim." "Senibildim,senhibilme"dedi. "Nebuyolagirmisinnedeona."Seninbilmemiliinbirkeredir. 11Hccetlslam'dannaklediyorum: "Bu gnlerde ortaya kt: Yaramaz kimselerden, ne usul ne de fru' ilminden haberi olmayan habisbirgruhHuda'nnZtCellininsfatlarndanheryerdeilerigerikonuuyorlar.SonraHallc veByezid'denbasonubelirsizsznaklediyorlar.iftilikten(almaktan)eytandankaargibi kaarlar, bu syleme iinde peneleirler. Onlardan birini ldrmek, benim mezhebime gre, on kiiyidiriltmekteniyidir." SonramamGazal,dinzayflvekthalliliktentrzntsndenhaykrr.Dedi: Haydi,dininizesahipkn,o(fitneyi)gidermekiinhemenkoun.Buszyaylmadannce(bunu yapn),sonradininbakiyesikalmaz.Busoysuzkavmidefedin,yoksaazizdinizeliledersiniz.Oby nnaklinden(bize)ulaaneybuasrdabtnyleaikroldu.Cahilinbirihileiinbirikifaslezber lemi;(bunubakalarn)aldatmavebaiinyapm.Hikmetmeselelerindenfruatvehikmetrisale

305YAZILAR

lerinden(bazeyler)okumuO(okuduklaryla)zahmetlehakmolmu,kfrvedinyolundaikipara olmu.Onuyeri"mzebzebn"gruhundadr,"neonlara"onunandr.Onuneklihnsa;neerkekne kadndr. Sert yzl aylak gibi muhannes. Tavuk, kk ocuun avdr, yani onun hilesi cahiller srsnedir.Sonundahretvebidatiinhikmetekanaatetmez.Bazentevhiddenbireylerelege irsedehayretvefkeileyapar.Btnkelamvenaslarterketmi,mrboyuncaFss'ubilmeksi zin/bilinceye kadar. Ehli Snnet'ten eytan(dan kaar) gibi kaar, daima eytanla arkada olur. Sonunda ylan zehriyle iki lokma yer. Cahilin dini srf benlik getirir. Her seferinde iddet gstererek azyapar,kimizamandaseskarr.Beyitmigibisylenmisamalklaryine"seslerinenirkini"ile okur..Onunmanasnedirdediinzaman(verdiicevaba)dudakvebyzerealamaklazm."Ara dayalpalaypduranlar(mzebzebin)nebunlaranedeonlara(balanrlar).Allah'narttkimse yebiryolbulamazsn."Hepsicahilavamnbeenmesi,onuimandansoymu.nsanlarnavamyla sohbetfeti,Hannas'nfetindenfenadr,bil. 12Telbsistikametindeilkphe,blis'inyolundaakldanortayakt.Kazayaitirazettinceden, kenditaatnnsonunukendibilmedi. "Benondanhayrlym,beniatetenyarattn"inkarilletiile(kendini)ma'luletti.manhakikatle rinekaraklngz,renklerekardoutankrngzgibidir.Anlay(hred)aklnuruylagrc dr.lkigzgibidir,ikincisiisegnegibi.Aklnakililenedir,gayetnur,nryetindenmuratbu ikisindengeldi.Nakilanne,aklbabagibidir.Hakdino(ikisinin)arasndanaakmtr.Kendiuya nk olan kiinin nezdindedir, akllarn tesi(ndeki) tavrlardr. Anlay (hred) nuru ve parlakl nakil denbuldu.Aklnakilsiznedir?Batlveyalan. 13NasrHsrevdebukavimdendir.O,eskibidatiyenilemitir.Aslenfelsefecivetynetolarak rfzdir.Buiki(zmre)denuzakdur,(bunlar)dindmanlardr.lim,hikmetvetevhiddenhl,taklid zremahzakfirolmu.Onuncehaletini(yalnz)fazllarbilselerdekfrvefknbtndnyabilir. Btnilimler,faziletlervehnerlerinhertrnden(nasipsizdir,yalnz)airlikhari,oayrbulunur. iirinkendisinedirkionunlavnrleryadabbrlenirler. iir,(byk)adamlarnlemindeocukoyunuolarakbilinmektedir.Benimiinaktrkibuiir, beni gkten yeryzne getiren bir bahanedir. Doduumuz (vakit ne) kt talih(mi), ki bu zamana dtk. Din ilmini onunla mehur edeyim diye yz tekellf ve glkle iir sylerim. Btn olarak Nsr'nfitnesibtncihandazahiroldu.Zulmetvekfrtamamylatoplad,onaRennmeadn verdi. Cansza fiil atfediyor, ateperest szn Hud kelam yapyor. Onun sz ok daha hataldr. "Yaldzlszler"otarzdadr.Onunfesahatioyoldangider(atafatlszlersyler),sonundacahilona aldanr.Bademhelvasnazehirkatm,kendiidrarnelvanerbetidiyesatm.Usulizgisihaslol madiinmakulolmayanszlereinanr.(Halbuki)syleyeniEbAli(bnSina)bileolsahi(birsz) batldoruyapamaz.Yine,Aristo'nunsylemiolduubatlnezamanhakoldu? EbAlidesylesehakhaktr,birvelidesylesebatlbatldr. 14eyhlislam'niaretettiigibi;(o)busrryleaklad:yiiyidir,ktktdr,ancakseniyi niniyiliine, ktnnktlnebak.Mutlakktlkveyakendikesr'eryokturveolmaz.Sen hepsiniiyikabulet."Birarpklkgrecekmisin"(yetini)okuyorsun(daidraketmiyorsun).Toplan, nedirbuperianlk?Hayrveer;birivarlktandieriyokluktandr.Busz,kalem(tedrisedayal)de ildir,kadem(kefedayal)dr.

306YAZILAR

15BabaFerecdediki:"Ktlkyokturveseninktgrdney(aslnda)iyidir."Ahmanbi ricnkatilbirkafirigrd,(sonra)onunhayrhakkndaPr'esorusordu.(BabaFerecyle)dedi: "Onda(yle)ikihayrgizlidirkinebvevelio(hayrlara)sahipdeildir." "Onu ldren din yolunda gazidir (sevaba girer), yine onun ldrd sekin bir ehiddir." (Onun)paknazaritebylegrr.Nazenin(kii)hereyinazeningrr.Dervileritebylegrr. Onlarnsohbetinden(uzakkalana)yazklarolsun.(nsanlarn)iyiliiniistemek,(onlarhakknda)kt dnmekleolmaz.Ayparamakdervilieaykrdr. Eyaziz!Hakimdenktlkgelmez.Onunyapthereyyle(iyi,hikmetli)gerek.okhayrdansa azeriyidir.Sen,tedbirdeokhayrvar(diye)bil. 16Duymusundur,HceS'inddin(yle)dedi: "Dinderehberolan(bir)kii(vard):O,kendikendinedinyolundagidiyor(kimseyekarmyor)ve halka(mutlak)irade(nintecellisicihetin)denbakyordu.(Hce),gzelveyeterinceakbirszsyledi. Allahonuntemizsrrntakdisetsin.HakkTalbuikipaydansanavebana,ilimveihsan/adaletvere. 17HceAbdurrahmTebrz,negzeldemieerekimezsen.Dediki: "Kur'an'nlafzveinsannsureti,meseldeikiegibidirler.Onun(Kur'an'n)manasvebunun(in sann) ruhu gizli olduundan, (bu bakmdan) yine ifttirler. Her ikisinde hakikatin kendisi sr (gizli) olduundanbirdirler,"farkgzetmeyiz"geldiyine.Akl,can,hisveo(beden?),budrteyileinsan bir duvardan farkl oldu. Bu drt eyin hey'eti itimasi, onu Cebbr'n halifesi eder. Her kimde bu drteydenbirtanesiyoksaoinsandeilbirduvarnaksdr.nsannhissieeronasahipdeilse,akll (kiinin)nezdindecansz birbedendir.Veomelahet,nazarehlininkatnda,(bir)manayavemazhar suretlerinesahiptir.Diermanevicezpedilminasiporesulvenebiden,velivehabibdendir.Oey) vebudrt,tamamyedi,insanlarnhayrls(Hz.Peygamber'in)zathepsinincamidir.(Hz.Peygam ber,bu)yedininherbiriniaikarvegizliklm, "Ben en melih olanm" (sz) bu bakmdan sylendi. (Ayn ekilde) insann mukabili Kur'an'n manasndayedibatnvardr.Herbirioyzdenbunayakngeldi."Seb'ulMesn"ninsrrbuoldu. Efendimizinzahiri,Rahman'msureti(dir),manasda"OnunahlakKur'anidi."(szndekigibi)Yedi yedidahaondrttr,oisimdentrTaha'ybuldukitamaynondrd(bedr)oldu.Lafzvemana, canveten;biridierigibimucizdeildirveaslaolamaz. 18 Ulu eyh Ebu'nNecb, bir salie (zikir) telkin ettii zaman, Onun yanna gzelce oturur, Hu da'nnisimlerini(birbir)onaokurdu.Sonra,hangisionatesirediyordiyetedbiriinbakyordu.Oisim lerdenbirionunmakamoluyor,(oda)ona'bunudevamlzikret'diyordu.Oisimdeonuniikalma ynca,yinedieriniyleceokuyordu.Onabirisimyineyzgsterince,onunzikrinionaemrediyordu. Sonunda bir ksmyla veya tamamyla o mrid arzuyla muttasf oluyordu. Saliklere byle nazar (et mek)gerekir,mridliedebylebirkiiyarar.Buasrdaisebuiokazdr.Sakneyazizim,sakn! Takigulyabanlaraaldanmayasn,herkesiyolarkadasaymayasn.(psiikvampirler) Akllkii,(ii)batandnen,bakalarnnhalindenibretalankiidir.Bugnlerdekieblehlere bak, kendini eyh etmi, o ham kaltaban. Cmlesi ive alc, hepsi din satcs, arap ve kadehsiz comubtn.stereyhlerial,istermridleri(hepsi)ilimhikmetvetevhidiinkareder.Zulmetve nur;bunebhaberliktir!Cehaletvevelilik,buneeekliktir.

307YAZILAR

Onlardanbiridemi:"Lilaheillallah"de,(sonra)gitbununzerinekal,hibireyarama.(O)hi ahlakn bozmam ve Azzil'den iveler yememi. Kendini bilmeyen ise iyilikten, yine sr leminden demvurmu.tenkibir,irk,gururvemevki(hrstam),dilile"Lilaheillallah"(demi). Kpekilemelekbirlikteoturmaz,hadesilenaslkdemsz(hads)ediyor? Gzbebei(insankamil)veerp(sapkkiiha)!Tevhidnuruvektahlak(beraber,ylemi) h! Evi "l" sprgeleriyle doldurdun, (oysa) onlardan bir tanesi evi sprmeye yeterdi. Sarayn avlusu temiz olmad iin, sprge erpn ta kendisidir. Aynann yz siyah olduu iin, beyaz renk(aynada)siyahadnd. Zikrinferyadaihtiyacyoktur;eytannhilesi(ite)obarmaktandr.Dimansesleezdiisre ce,(kulanagelen)hertnlamayHakk'nhitabsayd(oysaodimarahatszlyd). Vehimleri vcd zannetti, eytann kendisini melek sand. Sama hayaller ve vehimler iinde, sersemlemihastagibiyerindesayd.Opakleminzevkihayalise(bu)negzelses,bunehotir yak!Hlillah,aghkiiden(onutenzihederim);bylebirsurettenAllah'asnrm. 19Birkiiyeverdiicevaptaeyhlislammanaincisinideldi.Ona(yle)dedi:HiHuda'yagel diiolurmu?dedi, Baribizeolurde?Halkgetiriyorlarvegtryorlar,olanhereyikendilerindenbiliyorlar.Kendili inden gelen (eye) hd derler, O'nun hi misli ve benzeri olmaz. O kendi geldi, kendi kendine Huddr.Btnilletlerdenuzaktr.BizO'nunla(meydana)geldikvebizimbizliimizO'nunsayesin deortadadr,Oiseortadadeildir.BizhepimizbtnbablardaO'ndanolduumuziin,bizortada nasl(mevcut)oluruz,anla. 20HceimamonasorusorduuzamanBabaFerecsztamsyledi: "Bu lem muhdes mi yoksa kadim midir? Bu ikisinin durumu selim kalp indinde nedir?" Baba onayaknilebakarakdrrisemindendahagzelbirnktesyledi.yleki "Ferec,gznatndanberinazarbu lem zerinedmemitir.(Bana) gnlvegznbir kezolsungrmediibireyinvasfnniyesoruyorsun?" Hce,(Baha'nn)iinehliolduunubilince,kendiilimtahtasnsuyaatt.Hakk'nnurundanhayran olan gnln nazarna lemin hudutlar gelmez. Ne zamana kadar bu dedikodu ve bu heveskrlkla (oyalanacaksn),gayretetki(sende)bumakamaeriesin. 21Akllbirkii,imendevelaledeoturmuhaldebiridamlasgrd.lemdebulutyoktu,bu ebnemneredenortayakt,dedi.Onunmerkeziyervegktr,onunvcdununtabiimeylinere yedir. Bir zaman bu sz ile geti, gnein aydnl daa ve le dt. O halis kii, i damlasnn birdenbireyukaryneldiini(buharlamayabaladn)grd.Onunmeyliningedoruolduunu grd, onu hava kabilinden olduunu bildi. Sen bu iki lemin verasn, sakn aa doru karar (bul mu) kabul etmeyesin. Usta binici nazar kuvvet ile o yzden ahlar gibi daima seferdedir. Amel ve nazardan,ahvevezirgibi,ghavhayvanile(peinde)gahtedbr/tuzaktadr.Seninyrkatnzemin zerindekounca,ondansenineteinenasltozular?

308YAZILAR

Kolaylkla menzile ulancaya kadar, etek yol tozundan samyordu. O yzden herkes ii ve i buyuruculuukolaylklaaraypsormaz.Yinebilirsinkisenoluncayakadarmumunateivesenindu mannAncakseninobilgininfaydasolmazkioradaartamaz.Kemalkesbetmeyeribulemdir,kendi nefsinincehaleti,dalaletintakendisidir. 22Kk(birocuk)suyunzerindekendiaksinigrd,ondankorktuve"baba"diyebard. "(Su) kpmzn iine bir ocuk gizlenmi, onun korkusuyla titrer oldum." Yal baba hemen kotu,aptallktankpniinebakt.Ondakendiaksininsuretinigrd,onaylededi: "Eyyaladam!Kimdensaklanyorsun;?" Bubeyazsakalnlakpegirmisin,ocuukorkutuyorsun.Seninkorkundansuiemiyor.Senbu radaykeninsanlarnaslsualabilir? Hiolmazsabunuverve(bu)hkmebak.ocuunaklnveadamnsakalngr.Cahillikiideite byledir.Senkendiaksindenkorkuyorsun.Divanekpekhangisuyunbanagittiyse,suyunstnde bir kpek grnts grd. Su iememekten susuz kalr, nk kasten suyun stne bakar (suyu deilaksigrr).Nefsiemmreyigrkitevhidde(onu)seninelindenkimsekurtaramad.Latifsu yun zerinde kpkler bulunduundan grmyorsun, meerki kendi suretin. Kendi nefsindeki su temizolduunda,eersensudakpekgrrsen(ozaman) korkuvar.Obaktabeenilmeyen,Hu da'nnrahmetindenmahrumolan(aslnda)sensin.Hakkkimiltfuylamuradnaerdirirse,gnllerin avlusunuonunmakamklar.VekimO'nuncivarndantardedilirsegnlkapsndanmerdudolmu demektir. 23UlueyhSa'duddinHamye,temkinilebiryolzerindengeti.Pr'inyolundabirsuhavuzu vardki (etrafndolamakmmkndeildi)aresiz ondangeilecekti.eyhin biniti,suyun zerinde belirenkendiaksinigrncegerisrad.eyhylededi: "Suyudalgalandrnkionunzerindekiaksirtlsn."Berraksubulankoldu(bylece)eyhinat zahmetsizceondangeti.Ondansonra,sadansoldanashabn(arp)iaretettiki "Bu(hal)sizinyolunuzdur." "Seninnefsininat,serke(hayvan)gibidir.Saknhaonun(yzn)denaylakolmayasn.(Nefsin bireyden)korkunca,(bilki)o(kendi)grntsngrmektentrdr.Kendinigrmekten(kur tulup)yatnca,zaruriolarakseninemrineuyar." Eerbirsnnet(iyapmak)tantrkendinigrr(rkerse),gitonunzddmubah(birey)yap(ki yatsn).Adetinhalinegelenheribadet,nefsininkuvvetidir,o(nu)ibadet(diyeyapsanda).Demekki, istidadsahibinintedavisi,ztlarnsuretinden(istifadeetmekten)baka(bireyle)olmaz."Senhayrl sn"ilekilisedeolmak,"Benhayrlym"ilemescitteolmaktaniyidir.Teklifinsrr,ta'ciz(acizliika buletme)hkmdr.(Bunu)bilenkiitemyizehlidir.nsanoluykald,faziletler/fuzulieyler,Tan r's onun hakknda "ok zalim ve cahildir" dedi. O'nun ltf eer demediysen "onlara verildi" Onu tarlarbilakis"Onlartadk"Nezamansonaulatneygmrah!"Allahtevbelerikabuletti"sizsenve senin ykn. Onun ykn yklendi ancak aciz kald. Kendi aczinin levhasn okudu. "cabet eden" sofrasnhazrlar,"Benyaknm"da(bunu)tekrarlar.Sanazrilegelenbirma'siyet,ucubgetirenbir taattendahaiyidir.blis'inkibrinivedem'in(aleyhisselm)aczinigr.Buiki(rnek)tenbiriikendin iin se. O, kibirden tr ebed lanetlik, bu miskinlik (itirafn)dan tr biricik sekin. Bu szn

309YAZILAR

bansonunubirlikte(ayn)getirdim:Taatikendinefsiniinyapma.Sensenidahabykyapacakeyi istersin (halbuki), seni klten ey, senin iin daha iyidir. Gnl ehli zaman zaman "Rahman'dan eytanasnrm"demilerdir. 24Kalabalkbircemaatlebirliktedaagezintiiingitmitim.Danyamacndadahayeniolumu biryarkvard.Yamacniindekkbirbcekbuldum;tazeveyeil(otlardan)suyaveyiyeceekan m(birhalde).Oyerdekendinebirmakamyapm,suveotarasndabeslenmi.Yamacnarasnda hibir ekilde ne delikler ne de geitler bulamadk. Halk onun bu suretini grnce hepsi imanlarn tazelediler.Bununrzkhangiyoldangeldi,butertazeotunerdenbuldu?Azkcankuvvetiiindir,o daYaratc'nnfillerindendir."Veonuummadyerdenrzklandrr.KimAllah'agvenirseO,ona yeter. Allah, emrini yerine getirendir." Hakk'n fiiline sebep (atfetmek O'na) yaramyor. nk (O'nunilmi)hiazalmazveartmaz.(O'nunfiilini)sebepsizgrnk(Odaima)diridir.Toplan(ken dinegel),nezamanakadar(bylekalacaksn)eydankkii!Yemektenlenigrdk,amaalktan len nadirdir. VARLIKLI DA OLSAN DERV DE OLSAN KEND RIZKINDAN BAKASINI YYEMEZSN. SEN(MALIYYECEASLINDA)FALAN(BAKASI)YESNDYETOPLARSIN.AKILLIKBUNUAPTAL LIKTANSAYAR. 25 Nazenin Hatun bir gn yle dedi: "insanolu ciz ve zebundur." "Onun gnl ve bedeni Hakk'nikiparma(arasn)dadr.Sonrahesabaekilmiolurkimkilolanbudur.Busonderece aczveztrardr.Kimsebunaihtiyardiyemez.Hepsibizime'nimizdedirayeiacz."Sizdileyemezsi niz"sondereceaczdeildenedir?"nk,O'nunacizbrakmastekliftentrdr.Teklifinsrrise ltufveteriftir.Acizlik,imknnbeslemesidir(hnezd).O'numazhar,insannztnnnakdr.Tek lifilimveameliiolduuiin,insanolununikilemdeyerivardr.Onunbtntekrmibuaczden trdr. SLKLERNSEYRNNSONSINIRIACZDR.GRDNGBACZ,KTDAROLDU.Yinegryorsun kicebrihtiyaroldu. (Bu)"olmak" deil,yoklukkapsnalmaktr.oalmakbtnyle azalmak tandr. drakten acz idraktir dedi. Grdn kii ve temiz mezheptir. Kemal ehlinin yolu byledir. Bundangayrisikfrbidatvesapklktr. 26Tabindnemindebuisimvard.Fru'veahkmilmininalimiBuasrninsanlargeipgidince, insanlarn gnl yoldan kt. Fitne ve ihtilaf ortaya kt, din ilmi fkh ilminden ayr oldu. Cihann hilelerinibirarayatopladlaronafakihlikadnverdiler.Yahudilervehrstiyanlargibitasniftentr hak dinin hkmlerini tahrif etmi. Muciz lafz onunla kurtardlar, manalarda kalem oynattlar. Cu martesiashab(Yahudiler)gibituzakkurdular,ribayasafalveridediler. Yzotuzveyirmihesapetmi.Huda'yalverilealdat(mayakalk)m.HilelerleHudilesava yor.Evet"Harphiledir"meseldir.Ghkksarksatarkibylebirhileirkinolsun.Ghbiryz nesrerkioderviinevinibarkn(alp)gtrsn.Busebeptenonunavbuparmaktandrkiibu eldendirbilesindiye.Onunlaklyarmkurueder,yleysehesaptabaslyz(kuru)eder.Evet buMevl'mznkazasndandr.Neyapalm,buMevl'mznbelasdr.Ozamankiokazasevketmek tedir, kader onun gcyle geri durur, Ben byle kanlmaz kaza grmedim, ki hepsi yarm dirheme olmaz.Hilevetezvretmikendisiyledoru,yenibununkendisikazannsicilmemuru. Sicil,Siccnkitabndanolduuiin,yzbinlanetelayktr. Fetvasahibinebakyine,vesveseci(eytan)atakvalakabntakm.

310YAZILAR

Murdarbirkpekgibiderunundahrsvar,dardansuyumuikikullegetir.Kibir,haset,cimrilikve hrstankendibedenivecanzerinebindmatm.Dieritefakkuhtangnlkasvetlerini,sonde recegnlekavetindentrarar.Abdestiinonayirmibatmansugerekir,krattabakabakgibi olmu.Namazklmavaktindeeytangibivesveselerlebirlemaar.Yaniotakvahuzurda(olmak tan)dr. Krolankiiyolugremez.Beynivekan,hepsiemirinsofrasndandrveisentiile(kendini)top raasrptemizlemektedir(ta'fr).Haramnmhirlerinden(?)toplambirkadirhemitambircim rilikle.Gecegndzalktanlmveoalaklarharamyememi.Sonundaonusermayeyapm.te sanamubahkazan,itesanahelal!Hepsimlkveesbabbandalar.Onlarnfakihlerinianmaki(bu aldatmann)erbabdrlar. Fkh,yolgrmekveyola gitmektir,(doruyuyanl)kartrmakve(yle)szsylemek deil. Bir lokmaya raz olan kii, nasl ilim, dava ve yemin eder. Selem (akdi hususunda) birok meseleler anlatyor,(ancak)tevekkldenbireybilmiyor. Sabr,kr,rzavesaftevbenedir? Muhabbetveihlasnedemek? Cehalet(im)dendolaybuszsylemiyorum,nkbenbufkhiyibilirim.O(ilim)deokumulu umveyazmlmvar.Buhusustatarifegerektok.Dinilminiokuvesnnetyolunutut.(Bu) dmzamankabuletmi.Farz,snnetivehelali,harambil.Hoca(yada)imamdeilsenneoldu(ne eldeettin)? (Bildiklerinle)ameletmeyegayretet,ilmirehberedinkionunsayesindetahkiklemineulaa sn.EerHakk'tankorkmuyorsanheristediiniyap,(daha)nesoruyorsun. Kendibanabireekyksarkkoymu,ucunudasarktm.(Kitaplardan)birkafaslezberle mi,kendini zorla(kitapykl)eeketmi.(u) dnenark (felek)kadncaiyapar.Onuntersine (haksz) ameli oktur. Btn insanlardan onu seer; btn erkek eekleri din eyhi yapar. Ucub ve kibriokolankiininavamnkatndayaknloktur. (Avamn)btnmeyliahmakveaptaladr;onunrehberidaimaeytandr(gul). Bireekkafalyafakihlakabverir,mlkaleminibirgemieder. Akllbirkiiondan(felekten)huzurbulmaz,oherzamanirkininyznssler.Eermuvahhid birikayetedersebunuhikyet(kastyla)yapar. Kemaldenszpayveriyorum,seninneiin(var)kibanalaykdeil.Benimvaktimbuyzdendai mahogeer,nkgnlmfakirlikyolundagidiyor.nnegelenhereyerazoldu,nekadarbuyu rur(sa) vaktin (emri) olur. Kanaat ile i hazine yklenmi, bo makam ve maldan fari olmu. Ne medresenekadnehatipnemuallimnevaizneedib.BenimZhre'm(yldzm)omakamdangiderki gnlmeyhiminkokusunuduyar.Btndostlarmbykoldular,riyazetlehepsiulu(kiiler)oldular. Herbirinin(halinin)erhiniveremem.Hudherkesehayrversin.imdiszndizgininekeyim,n ksznbeyannasnryoktur.Herkeseiyihuydetolsun,herkesinsonusaadetzreolsun.

311YAZILAR

Kaynak:MehmetTEMELL,MahmuduebsterHayat,Grleri,Risalesi,130544YksekLi sans Tezi Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits lahiyat Anabilim Dal Tasavvuf Bilim Dal, 2003stanbul.

312YAZILAR

KTABUL NAKL FUSS- FUSS NAKI KTABI eyhu'lEkberMUHYDDNBNLARABkaddesellhsrrahulazz (FususulHikeminzolanrisaledir.) Bismillahirrahmanirrahim AllahummebarikaleyyevetemmimhuAllah'm!zerimebereketiniindirvetamamla. Hakikat:1AdemMesajdakilhHikmet Bilki;Allah'ngzelisimleri(Esmau'lHsna)zatlaritibariyleleminvarlngerektirirler.Bundan dolayyceAllahleminormal,dzgnbirbedenolarakyarattveAdem'in(a.s.)debubedeninruhu olmasn ngrd. Adem derken insan lemin varln kast ediyorum, "ve aileme ademe'l esmae kulleha/Adem'ebtnisimleriretti."(Bakara,31)nkbedeniynetipynlendiren,sahipoldu ugleritibariyleruhtur.Nitekimisimlernsankamiliinglerkonumundadr.Buyzden"lem bykinsandr"denilir.Ancaklem,iindeinsannvarolmasylabuniteliikazanr.nsan,ilhhuzu runbirzetindenibarettir.Allah'nzelolarakonasuretvermesininnedenidebudur.Hadiste"nnal lahehalekademealasuretini/AllahAdem'ikendisuretindeyaratt.",birrivayette"rahman'nsure tinde"denilmitir.Allahonulemingayesiolanz/aynklmtr.Tpknefsnatkann(konuannefis) insanahsnnvarlnnmaksadolmasgibi.Bunedenleinsannyokolmasyladnyaharapolurve insan ahirete tand iin de mran/bayndr hayat ahiret yurduna intikal eder. Dolaysyla insan maksatitibariyleilk(evvel),varoluitibariyleson(ahir),suretitibariyleak(zahir)vemenzilitibariyle gizli(batn)dir.nsanAllah'nkulu,leminserabbi(idarecisi)dir.Buyzdenonu(Adem'i/insan)halife, soyunudahalifelerklmtr.Nitekimlemdeinsandanbakahibirvarlkrablkiddiasndabulunma mtr.nsannbuiddiadabulunmasnnnedenideiindebulunanbazglerdir.Yinelemdeinsan danbakahibirvarlkkullukvasfnnefsindebukadarsalambiryereoturtmamtr.Varlklarnen dkmenzilindebulunantalara,aalaradahikulluketmitir.Yanirablitibariyleinsandandaha aziz, kulluu itibariyle insandan daha zelil bir varlk yoktur. Eer bunu anladysan, insann varlyla kast edilen hususu da sana anlatmm demektir. nsann esmau'l hsna ile izzet bulmasna, izzetini onlardan aramasna bak, onlarla zuhur edii araclyla onun zilletini de grrsn. Bu hususu iyice anla. O zaman anlarsn ki insan iki suretten meydana gelen bir nshadr: Hakkn ve lemin suretin den... Hakikat:2itMesajndakiflemeHikmeti Bilki;Hakknbalarksmlaraayrlr.Bubalardanbiriudurki,Vahhab(okbaheden)ismin denzelliklenimetlenilsindiyeverdikleridir.Budaikiksmaayrlr:Birizati,birideesmalardan(isim lerden)kaynaklanandr.Zatibaancakisimleretecellietmeklegerekleir.simlerdenkaynaklanan baisehicaplaberaberolur,bubalaralanbirionlarancaksahipolduukapasitesioranndaalr. Nitekim buna yle iaret edilmitir: "Ve a'ta klle ey'in halkahu / O her eye hilkatini verendir." (Th,5)Nitekimbukapasitedenkaynaklananbirdurumolarakbazenbalarkanlmazolarakger ekleenhalileistemektendolayverilir,bazendeszlistektendolayverilir.Szlistekdeikiksma ayrlr: tabii isteme, ilh emre uymak suretiyle isteme. steme, hikmet ve marifetin gerektirdii bir olgudur. nk O emredendir, mlkn sahibidir; her hak sahibini hakkna ulatrmas onun iin bir gerekliliktir. Nitekim bir hadiste yle buyurulmutur: "phesiz senin ailenin senin zerinde hakk vardr,nefsinin,gzlerininveaklnndaseninzerindehakkvardr." Hakikat:3NuhMesajndakiSubbuhHikmet Tenzihedenintenzihitenzihedileniinbirsnrlandrmadr.nkonutenzihkabuletmeyeney dentemyizetmiolabilir.uhaldebuvasflanitelenmesigerekeniinbuvasfkullanmakkaytlandr madr.uhaldemutlakolarakkaytlananycevarlktanbakabireyszkonusudeildir.Bilki;kulla rndankendisinitanmalarnisteyenhak,indirileneriatlarnlisanylavasflaraklananzattr.eriat larindirilmedennceaklmarifetinbudzeyineulaamamt.DolaysylaOnubilmek,hadis(sonra danolma)zelliklerdenOnutenzihetmekdemektir.Bunagrearif,Allahhakkndaikimarifetesahib kimse demektir. Biri eriatlarn indiriliinden nceki marifet, biri de eriatlardan edinilen marifet. Ama bunun art getirilen ilmin Allah'a dndrlmesidir. Eer bu yolla bir ilim kefedilirse, ite bu, ilhbalarnzatolanlarkapsamnagirer.itblmndezatibalaradeindik. Hakikat:4drisMesajndakiKddusHikmet

313YAZILAR

Ycelikikiksmdr.Birimekan(yer)yceliidir."erRahmanuala'lari'steva/Rahmanaraistiva etti." (Taha,5) ayetinde mekan yceliine iaret edilmektedir. Bulut ve gk, mekan yceliini ifade ederler.Birdemekanet(makam)yceliivardr."Kulluey'inhalikunillauechehu/O'nunzatndan bakahereyyokolacaktr."(Kasas,88)ayetindebunaiaretedilir.nsanlarilimveamelbalamnda tavr sergilerler. Amel mekana (yere), ilim ise mekanete (makama) yneliktir. stnlk anlamnda ycelieise"Veentumu'la'levne/stnolansizsiniz."(Aliimran,139)ayetindebunaiaretedilmi tir."Vellahumeakum/Allahsizinleberaberdir."(Muhammed,35)ayetizuhurettiiyerlerdekitecelli siyle ilgilidir. Buna gre O, yle yce bir tecellidedir ki "ke mislihi ey'un benzeri gibisi.", "inneni meakuma esmau ve era / kinizle beraberim; iitir ve grrm." (Taha,46) Ve "acktm, beni doyur madn."gibitecellileronunkadarycedeildir.Hakikat: 5brahimMesajndakiHakimiyetHikmeti Kulun aynn ispat etmek zorunludur. Ancak o zaman Hakkn onun kula, gz, dili, eli ve aya olmassahiholabilir.Hakannayararekildehviyetiyleonunbtngleriniveorganlarnkap sar.Bunafilekulluksevgisininbirsonucudur.Farzsevgisindeise,Hakknseninleiitmesiveseninle grmesiszkonusuolur.nafilelerneticesindeisesenOnunlaiitirveOnunlagrrsn.Seninnafile ibadetlerdekiderecen,mahallinkapasitesininderecesinegrebelirginleir.Farzlararaclylaidrak edilenhereyiidrakedersin.Buhususuiyiceanla. Hakikat:6shakMesajndakiHakHikmeti Bilki;hayalhuzuru,ontolojikanlamdaeysaylan,saylmayanhereyikapsayantoplaycbirhu zurdur.Buhuzurunhereyzerinde,tmdedoruluktanibaretolantasvirhkmszkonusudur. kiksmaayrlr:Birksm,suretinharitengerekletirdiitasvireuygundurki,bunukeifolarakifade ederler.Birksmiseuygundeildir,bunadatabirdenilir.Bubalamdainsanlarikiksmdr:Alimve renen.Aliminryastasdikedilir.renenise,hakknkendisindemeydanagetirdiibusuretleneyi iradeettiinirenenekadarryaytasdikeder. Hakikat:7smailMesajndakiYceHikmet leminvarlhenzgereklememikenvaredicisinde"Mucid"biroknisbetiveyaismigerektiri yordu.bu ikisinden dilediini kullanabilirsin Ama bu kanlmazdr. Bunlarn tmyle lemin varl gerekleir.uhaldelem,zatlardanbirindenmevcutturki,isimleritibariyleokluktekliionanispet edilir.Dolaysylaleminvarlancakikieydenkaynaklanr:Sylediimizniteliklerehaizilhkudret vekabulden.nkimkanszolanbireytekvini(varoluu)kabuletmez.BuyzdenyceAllah"kun= ol"dediktensonra"feyekun:hemenoluverir."buyurmutur,buradaoluvermeyi,kabuletmesiitiba riylelemenispetetmitir. Hakikat:8YakubMesajndakiRuhHikmet Allahkatndadinslam'dr.slam'nanlamiseboyunemedir.Birkimsedenbireyistenirsevebu kimse istedii ey hususunda isteyene boyun eer, itaat ederse, o teslim olmutur (mslmandr). Dolaysylabuboyuneitemslmanlktazorlamaszkonusudur.kitrldinvardr:Biriemredilen dindir.Budaresullertarafndangetirilmitir.Birideitibaridir.Budahakkntazimiesasnadayalola rakinsanlartarafndanuydurulmutur.BirkimseAllah'nrzasneldeetmekmaksadylahakkylabu dineriayetedersekurtulur.lhemirdeikiksmaayrlr:birivastailesunulmuemirdir.Bundayer alantmilhemirlerinkalbvastadr.tebununmuhalefetitasavvuredilemez.Vastalolanamu halefetedilirdeedilmezde,birdeemredilensizvevastaszemirvardr.Aksitakdirdehususibirey olurdu,varlkolmazd. Hakikat:9YusufMesajndakiNurHikmet Nurkefedervekefettirir.Nurunentamamveenby,yceAllah'nryadatecelliedenve grlensuretleraraclylairadeettiieylerikefettirenidir.Bunadatabirdenir.nkbirsuretin deiikbirokanlamzuhuredebilirvebununladasuretsahibihakkndabirtekanlamkastedilebilir. Birkimsebunuraraclylakefederseo,nursahibidir.nkbirkimsearlr,bununneticesinde hacca gider. Birbakasarlr,hrszlkeder.ama herikiolaydadaarnnsuretibirdir.Birdier kimsearlr,birbilgiye,basiretedayalolarakAllah'adaveteder.Yinebirbakasdaarlr,oda insanlardalaletedaveteder. Hakikat:10HudMesajndakiAhadiyet(Teklik)Hikmeti BtnyollarAllah'avarr.Allahbtnyollarngayesidir.Dolaysylabtnyollarsratmstakim

314YAZILAR

dir.AncakbizimAllah'akulluketmemiz,zelliklebizimutluluumuzaulatranyoldagerekleir.Oda Allah'nbizimiineriatolarakindirdiiyoldur.lkduruma"verahmetivasietklleey'in/Rahmetim isehereyikuatr."(Araf,156)ayetiiaretetmektedir.uhaldekul,neredeolursaolsunsonumut luluktur.Mutlulukise,uygunolanaulamaktr.Bazinsanlarrahmeteminnetpnarndannailolurken, bazsvacipoluuitibariylenailolur.mutluluunhaslolusebebineise;minnetpnarndannailolur. Muttakininseikihalivardr:hallerinbirindeAllah'nkorumasyerilmieylerleilgiliolur,onuyerilmi eylerdenkorur.Hallerinbirindeise;Allahonuniinkorumaolur.Budamalumdur.Hakikat: 11SalihMesajndakiFutuhHikmet Hakikatlerbizegstermitirkineticeancakferdiliktenkaynaklanr.Fertliinilkbasamaise tr. Bu yzden yce Allah lemin var oluunu, kendisi, iradesi vesz ile gerekletirmitir. z/ayn birdir, nispetleri muhtelif. Nitekim yle buyurmutur: "nnema kavluna li ey'in iza erednahu. en nekulelehukunfeyekun/Bizbireyinolmasnistediimizzaman,onaszmzsadece"ol"deme mizdir.Hemenoluverir."(Nahl,40)Cedelilmindeaklitasavvurlaradairnermelersanaperdeolma sn.nkbunermelerdrtgibigrnselerdeaslndatr.Bununnedenidedrttebulunantek ferdinilkikinermedetekrarlanmasdr.Buhususuiyiceanla.Dolaysylaleme(teslis)sonualma damuteberdir,lerninsebirsonuolduundakukuyoktur. Hakikat:12uaybMesajndakiKalbHikmet Bilki;kalbAllah'nrahmetindenvarolmutur.VeyceAllah,kulunkalbindeyeraldnbildirmi tir.RahmetiiseOnukapsamaz.nkrahmetinhkmancakhadis(sonradanolma)varlklarataalluk eder.ayetdnlpanlalrsabuenteresanbirmeseledir.SahihrivayettexdebelirtildiigibiHakk, zitibariylevekendisiolarakdeimediihaldesuretleriindedeiipdurmaktadr.KalblerdeHak asndansukaplarkonumundadr;Hakdeiimeuramadhaldebukalblerineklinialr.Buhusu su iyi anla. Hakkn u szn duymadn m: "Klle yevmin huve fi e'n / O her gn yaratmadadr."( Rahman,29)tekalbdezihinlerdednpdurur.Buyzden:"nnefizalikelezikralimenkanelehu kalb:phesizbundakalbiolankimseleriintvardr."(Kaf,37)buyurulmutur,"aklolan"denil memitir.nkkalbinaksineaklsnrldr,kaytaltnaalnr.Buhususuiyiceanla. Hakikat:13LutMesajndakiMelekHikmet Yce Allah yle buyurmutur: "Ellezi halakakum min Da'fin sunime ueale min ba'di da'fin kuvuetensummecealeminba'dikuvvetinda'fen/Sizigszyaratan,sonragszlnardndan kuvvetverenvesonrakuvvetinardndangszlkveren,O'dur."(Rum,54)Ayettegeenilkgsz lkten maksat tartmasz genel ve zel anlamda miza zayfldr. Hemen sonrasnda sz edilen kuvvettenmaksatdamizakuvvetidir.zelbalamdabunahalkuvvetideeklenir.kincigszlkten maksatdamizazayfldr.zelbalamdabunamarifetzayfldaeklenir.YanikiininAllaharacl ylakendizayflnbilmesi.Takitopraakarncayavehibireyegyetiremeyecekhalegelince yekadar.Budurumdakendinezdindebirstocuununannesininyanndakidurumunuyaar.Nite kimbuyzdenLut(a.s.)yledemitir:"Evavailarukninedid/Veyaglbirkaleyesnabilsey dim."(Hud,80)Glkalederkenkabileyikastediyor.Resulullah(s.a.v.)ise:"AllahLut'arahmetetsin. Aslnda gl bir kaleye snmt."derken marifet gszln kast ediyor. Dolaysyla gl kale onunhayatnynlendirenveonuterbiyeedenHaktr. Hakikat:14zeyrMesajndakiKaderiHikmet MalumlarolduklariinyceAllah'nmahlukatnasunduutartmasz,kesinkantvardr.Malum (bilinen)alime(bilene)kendisiitibariylezerindebulunduuhaliverir.Bunailimdenir.lmin(bilme nin)malum(bilinen)zerindebiretkisiyoktur.Amamalumhakkndaancakilimlehkmverilebilir. Bilki;herResulNebidir.HerNebVeldirveherResulVelidir. Hakikat:15saMesajndakiNebeviHikmet Ruhunbirzelliineredengeerseoraycanlandrmasdr.Ancakbireycanlandndaartktasar rufkendimizacnaveyeteneinegreolur,ruhagredeil.nkruhkutsidir.Grmezmisinki,ekil verilmi, dzgn cisimlere flenen ilh nefhanm, mnezzehliine ve huzurunun yceliine ramen, tasarrufu flenilen eyin yetenei orannda belirginleir. Duymadnz m, Samiri'nin ruhlarn etkisini rendiktensonranaslruhungetiiyerdenbiravutoprakaldnvebununetkisiylebuzaheyke lininnaslbrdn?temizalarnyeteneibudur. Hakikat:16SleymanMesajndakiRahmaniHikmet

315YAZILAR

(Saba Melikesi) nereden ve nasl geldiini bilmedii iin gl bir ifadeyle Hz. Sleyman'n (a.s.) mektubuhakknda"Budeerlibirmektuptur"demitir.Hz.Sleyman'ndeildeAsef'insabamelike sinintahtngetirmeksuretiylegcngstermeside.Sleyman'nerefininbykolduugereinin bilinmesiiindir.nkSleymanbyleiyilikleriolannancakbylebiriktidarolabilir.Sabamelikesi tahtn grnce: "Bu sanki odur" demesi, yaratln her zaman yenilendii esasnda bilginin farkna varmasnn ifadesidir. Bu yzden tebih edat olan "Kef" harfini kullanyor. Sonra Seba Melikesine billurdan kk gsterdi. Melike onu derin bir su sand, ama su deildi. Nitekim gsterilen taht da suretolaraktahtnaynsdeildi,fakatzbirdi.Buhususbtnlemdegeerlidir.Sleyman'aylebir mlk verilmiti ki, ondan sonra hi kimsenin byle bir mlkle zuhur etmesi mmkn deildir. Onun mlknnbirzelliiderzgarlarnveatetenruhlarnemrineverilmiolmasyd.nkrzgarlarda hesapszruhlarvardr.Senbunlarhesapedemezsin. Hakikat:17DavudMesajndakiVarlkHikmeti Davud'abirltufolarakkendinibilme,tanmaltfedildivebunuonunameligerektirmideildi. Eerbunuameligerektirmiolsayd,ozamanbirltufdeil,dlolurdu.YineonabirltufolarakHz. Sleyman(a)bahedildi.YceAllahylebuyuruyor:"vevehebnaliDavud'eSuleymane/BizDavud'a Sleyman'verdik."(Sad,30)Gerideuayetkalyor:"LekadateynaDavu.deminnafadlen/Andolsun, Davud'atarafmzdanbirstnlkverdik."(Sebe,10)Acababustnlkamelininkarlmdryoksa baanlamndamdr?Birayetteylebuyurulmutur:"vekalilunminibadiye'ekur/Kullarmdan kreden azdr." (Sebe,13) Ayette mbalaa sigas kullanlmtr ki hem ykmllk nitelikli kr hemdeteberru(gnll)krkapsasn.Gnll(teberru)niteliklikreHz.Neb'nin(a.s.)"kre den bir kul olmayaym m? " eklindeki szn rnek gsterebiliriz. Ykmllk nitelikli kre ise; "Allah'akredin...""Allah'nnimetlerinekredin..."eklindeemirsigasylasunulanifadelerirnek gsterebiliriz.Allah'tangafilolanlarasndanikikrarasndaikikredaedenlerarasndakifark kadarbirfarkvardr.DavudAllah'nhalifeliineveimametgrevinetayinedilmitir.Ondanbakas nnbylebirzelliiyoktur.Hilafetgreviverilenkimseyelemehkmetmevetasarruftabulunma yetkisideverilmitir.DalarnonunlabirlikteAllah'tebihetmesi,kularnonaeliketmesigibi.n sanlarneliketmesiisedahaiyidir. Hakikat:18YunusMesajndakiNefsiHikmet Yunus'un(a.s.)bereketikavminegeridnd,nkAllahonlaronaeklemitir.Bununnedenide onagazapetmiolmasdr.EerondakihalrzahaliolsaydveAllahhakkndaiyibirzanbesleseydi"fe neccahumine'lgammivekezalikenunci'lmu'minin/Onukederdenkurtardk.tebizmminleriby lekurtarrz."(Enbiya,88)Yanihallerindesadkolanlar.Allah'nYunus'a(a.s.)ynelikltfndenbiri de(balktarafndansahileatldktansonra)bannzerindebirkabakbitkisiglgeyapmasiinye ertmesidir.nkyumurtadankmcivcivgibicascavlakkmtbalnkarnndan.Buhaldeiken sineklerbanaselerdionabykeziyetverirlerdi.(Gemidebulunanlarla)kuraekince,kendini onlarnarasnakatmoldu.bylecerahmettmnkapsad. Hakikat:19EyybMesajndakiGaybHikmet SabretmeveyadurumuAllah'aikayetetmearasndaaslndabirelikiyoktur.Eyyub,gsterdii sabrlaAllah'nkudretine, yapabilirliinedirenmemitir,Allah,buzelliisebebiyledeEyyub'ance shhatini sonra ailesini ve onlarla birlikte (elinden kanlarn) benzerini verdi... Eyyub, rabbinin emri uyarncaayaylayerieeledi.Bueelemeylebtnaclaryokolduveherdoalcanlyasirayeteden hayatsrrolansufkrd,sudanyaratld,onunlasalnakavutu.Allahsuyuonuniinbirrahmet, bizim iin de bir hatra kld. Ayrca yce Allah, adad adak ile ilgili olarak da ona efkat gsterdi, acd. Bununla, onun adan yerine getirenlerden biri olarak belirginletiini retti bizlere. Hazreti Muhammed'in(s.a.v.)mmetineise;kefaretingrmtr.Kiadaklarnyerinegetirmemeleriduru mundaurayacaklarcezaybununlartsnler(ortadankaldrsnlar).Kefaretibadettir.Kefaretemri, adaktan daha hayrl olmas durumunda adan bozulmas emri anlamndadr. Bu balamda, gnah iindeolsada,imangzetilmitir.nkAllah'zikretmektedir,zikredenorgandazikrininneticesini onuniintalepetmektedir.Onungnahyadaibadetiindeolmasisebakabirmeseledir,bunokta dazikredeniilgilendirenbirhususyoktur. Hakikat:20YahyaMesajndakiCelaliHikmet Allahonuisimleralemindekimenzilineyerletirdiveondanncehikimseyionunadaklmad,

316YAZILAR

hi kimseye onun adn vermedi. Ondan sonra ismi itibariyle onun peinden gidildi, isimlendirmede onadnld.Babasnnhimmetinindeonunzerindeetkisivard.nkbabaskalbindeMeryem'e karevlatsevgisigibibirsevgibesliyorduveMeryemerkeklerdentamamenuzaklatiin,babas buhasretihepiindetuttu..Nitekimfilozoflardabenzeribirnoktayadikkatekmilerdir.yleki:Bir kimseeiyle cinselilikiyegirerken,orgazmolduusradavarlklarnenstnnhayal etsin.O za mandoacakocuk,okimseninbtnzelliklerinideilsedenemlibirksmnzerindetar. Hakikat:21ZekeriyyaMesajndakiMalikiyetHikmeti Zekeriyya rabbani rahmet sayesinde rabbinin sesleniini dinleyenlerin kulaklarndan gizleme ba ansna ulat. Rabbi ona gizlice seslendi ve normalde olmayan bir hadise gerekleti. nk ksrlk engelleyicidir.Buyzden"riyhu'lakim:bitkilerialamayan,ksrrzgar"denilmiveonunla"elLeva kih=alaycrzgarlar"birbirindenayrtedilmitir.Allah,duasnnbereketiyleYahya'yonunyanndaki eylerinmirasskld.Buzelliiylebrahimsoyundanbircemaatinmirassnabenzedi. Hakikat:22lyasMesajndakiNezaket,nsiyetHikmeti YceAllah"Yaratanlarnenhayrls..."eklindebirifadekullanr.Ayrca"efemenya.hlu.kukemen layahluk/Yaratanyaratmayanlabirolurmu?"(Nahl,17)nsanlarnyaratmastakdiretme,planlama anlamndadr.Buradaisevaretmeanlamndakullanlmtr. Hakikat:23LokmanMesajndakihsanHakikat Lokman,irkin,Allah'aerikkoulanakarilenmibykbirzulmolduunu,dolaysylakullara zulmetmekanlamnageldiinibildi.Onunilhtavsiyeleri,gnderilmiresullerinkinebenzeyenvasi yetlerivardr.YceAllah,onahikmetverdiinetanklketmektedir.Odakendisineverilenbuhikmet lehemkendisinihemdetmhayrlarhikmetlibirekildeanlamlandrmtr. Hakikat:24HarunMesajndakimamiyeHikmeti Musa(a.s.)iinHarun,Hz.Muhammed'in(s.a.v.)dnyadanayrlmasndansonraonunyerinege en naibleri konumundadr. O halde varis, kime varis olduuna, kimin naibi olarak tayin edildiine baksn. Bu takdirde mirasnn sahihlii gerekleir ve bylece maln sahibinin yerine geebilir. Kim tasarruflaritibariyleonunahlakzereolursa,sankioymugibiolur. Hakikat:25MusaMesajndakiUlvHikmet Firavun'unMusayldrtmekiinldrmolduuherkesinhayatMusa'yasirayetetmiti..Mu sa'nnkorkupkamas,ldrlenlerinhayatlarnkurtarmayaynelikti.Birbakmabakalarhakknda atlmbiradmdbu.BununzerineAllahonarisalet,kelm(aracszAllah'lakonuma)vehkmetme yetkisiolanimamlkgreviniverdi.htiyacolmadhaldeAllahiindekikederinigidermesiiinonun ladorudankonutu.Bylecerendikkitopluluketkiliolurvetopludavranhimmetlehareketet mekdir. Byle bir eyi bilenlerin bu bilgisini renince, bakas kendisiyle yolunu bulurken o yolunu yitirdi.BununzerineAllahonubirdarbimeseldeolduugibiKur'anyerinekoydu:"Yudlubihikesi renveyehdibihikesirenuemayudillubihiilla'Ifasikin:/Allahonunlabirokkimseyisaptrr,birok larndadoruyolayneltir.Allahbununlaancakfasklarsaptrr."(Bakara,26)Fasklarondabulu nanhidayetyolundankankimselerdir. Hakikat:26HalidMesajndakiSamedHikmet Allahonunmucizesini,rabbineintikalettiktensonrayabrakmt.Byleceiaretleriortadankalkt. Okavmini,kavmideonuyitirdi.BuyzdenRasulullah(s.a.v.)onunkzma:"Hogeldin,eykavminin yitirdii nebinin kz." Oysa onu yitirenler oullaryd. nk halkn, onun mezarn amalarna izin vermemilerdi.BununnedenideAraplararasndamezaramann(nabbalk)birutanvesilesiolma syd. Hakikat:27MuhammediMesajdakiFerdHikmet OnunmucizesiKur'an'dr,cemiyetdebiricaz(rt)dr.nkcemiyetdeiikhakikatleredayanan birinsandr.NitekimKur'andamutlakolarakAllah'nkelamolmashasebiylefarklayetlerdenmey danagelmektedir.Kur'anAllah'nkelamveanlatmasdr.MutlakolarakAllah'nkelamolmashase biyle mucizedir ve cemiyettir. Bu itibarla da himmetin cemiyetidir. "Ve ma sahibukum bi mecnun / Arkadanzmecnundeildir."(Tekvir,22)"Ondanhibireygizlenmideildir,"cimrideildir..."Size aitbireyidesizdenesirgemez.Allah'tanaldvesiziniinolanbireydecimriliketmeklesulanmaz. Osizinsapmanzdanendieduyar."Madallesahibukumuemagava/arkadanzsapmadvebatla inanmad."(Necm,2)Hayretiindeikenkorkmad.nkhakknsonnoktasnnhayretolduunubi

317YAZILAR

lenlerdendir. Ona doru yol gsterilmitir. O hayreti ispat bakmndan hidayet ve beyan sahibidir. EfendimizHz.Muhammed'e,ehlibeytineveashabnasalatveselamolsun. Tercme:VahdettinNCE YORUM: Hakikat:27MuhammedMesajdakiFerdHikmetinanlalmasvedierhakikatlerebirakla maiinbuA'MAKIHAYLdekikonumayhatrlatmakisterim. DOKUZUNCUGN BykAdamlarnMahfeli,mahfelie'zm Yollarnevarayrisehepsanak Herbirisibiryolileglzragelirler Niyaz Aynal'nntavrndadonuklukvar,birazhznlsadeceneydeilsazdaaldnsylerveeline alrsaznbalarsylemeye: Zahidbizeta'neyeleme Hakismiokurdilimiz Sakn!Efsanesyleme Hazretegideryolumuz.... Bu hayl derinliine dalta Raci, kendini byk bir sarayn iinde ve onun kck penceresinin nnde bulur. Bu pencereden binlerle kii alacak byklkte bir odaya bakmaktadr. Odann etraf kendipenceresigibikkkkpencerelerledolu,herbirindebiradamoturmuoodayseyretmek tir. Odann ierisinde zmrtten, yakuttan mamul krsler zerinde balar tal, ounun "yzleri peeli,mbibvevakurzevat"oturmaktadr.Krslerdenbirksm,dahayksekbirmevkidevem cevherden olup bunlarn ortasnda ve hepsinden yksek birisi botur. Bu krslerde oturan zevatn birisiayaakalkarve:Beeriyetgelmi,bizdenbirsualsoracakmre'yinizolursagelsin.der.Hazr bulunanlarnuyguncevapvermesizerine,ilkszsyleyenzatnemriicabbeeriyetodayaalnr. erigirenbeeriyetindurumusefil,alil,zavallvegiysileripalasparelerdenibaret,sararmehre siyle mecliste garib bir tezat meydana getirir. Beeriyetin sorusunu rahata sormas iin reis vekili beeriyeteoturuprahatetmesinisyler.Fakatbeeriyet,hayattanikyetleiebalar:"Yzbinlerce senediroturacakverahatedecekvakitmibuldum,derdimaiet,hastalklarrahatetmeevakitmi brakyor!Bukadarsefilikenyineintihararazolamyorum,benpekalam,pekpek...eklinde iinidkenbeeriyethkrklarlaalamaabalar.Reislervekilimeselepekbyk,hallireisimizin gelmesinemtevakkf.diyecevapverir.Bununzerinebeeriyet"hiolmazsabukadarsefalte" niyekatlandnvenedenintiharetmediinianlamakistediinisyler. BataHz.brahimolmakzereCenabKelim[Hz.Musa],CenabAdem,Konfy[s],Eflatun,Aris to,Zerdt,BrahmaCenabMesih[Hz.sa],Lokman,HzrveBuda'nnsaadetinanahtarniteliindeki szlerindenrneklersralamakzereonlaraylebirresmigeityaptrlr: Saadeti,CenabHalil:"almak,kazanmakvekazancnhemcinsiylepaylamaktadr"diyetarif eder.CenabKelimiseonu"nefsiniFiravun'unihtirasatndankurtarmakta"bulur.Cenabdem'e gre"Saadet,eytanauymamakveHavva'yaaldanmamaktadr." Konfyu[s]iseonu"birtencerepirinpilavnabtnlezaizisdrmak"eklindetarifeder.Efla tun'agreisesaadet"Daimaulviyattefekkrdedir."Aristotelesise"Mantk!tesaadet!"deyiverir. Zerdt'agre"Saadet,karanlktakalmamaktr."CenabMesihdesaadetinancak"MAZYUNUT MAK, HL HO GRMEK, STKBAL DNMEMEKLE MMKNDR." Hzr saadeti "tuli emelin girmediignllerdehazanbarikanmolanbirhayalettir!"diyetarifeder.Busylenenlerzerine bykbirhiddetleayaakalkanBuda"Eybeeriyet!Saadet,ademinesmaicemaliyyesindendir'." derveNirvana!EybeeriyetNirvana!diyehaykrr.Btnbusylenenlerkarlkbeeriyetin,Oh! Hangisi,hangisi?...diyerekgszbirhldeyeredenvehayretlerierisinde"...hangisi,hangisi...

318YAZILAR

"diyeaknaknsoruparaynakarlkayaakalkanreisin: "EYBEERYET!SAADET,HAYATIOLDUUGBKABUL,ESKALNARIZA,ISLAHINASA'YDEDR." szleriylebuncatereddtleresonverir.Reisburadasonszsahibiveaynzamandasonrasldr.75 RaslllahsallallhaleyhiveselleminkelamndaniaretleMuhyiddinibnlArabbuyurduki; (OnunmucizesiKur'an'dr,cemiyetdebiricaz(rt)dr.nkcemiyetdeiikhakikatleredayanan birinsandr..MutlakolarakAllah'nkelamolmashasebiylemucizedirvecemiyettir.Buitibarlada himmetincemiyetidir. Arkadanzmecnundeildir."(Tekvir,22) "Ondanhibireygizlenmideildir,"cimrideildir..." Sizeaitbireyidesizdenesirgemez.AllahTel'danaldvesiziniinolanbireydecimriliket meklesulanmaz.Osizinsapmanzdanendieduyar. "Arkadanzsapmadvebatlainanmad."(Necm,2) Hayret iinde iken korkmad. nk hakkn son noktasnn hayret olduunu bilenlerdendir. Ona doruyolgsterilmitir.Ohayretiispatbakmndanhidayetvebeyansahibidir. Raslllahsallallhaleyhivesellem,"Eynsanlar!Mutluluk,HayatOlduuGibiKabul,arlkla rnaartlarnarazolup,dzelmesiiingayretgstermektir."Kelamilekarlatdurumlarve mridvasflahslarnbanagelecekolaylaraktutmaktadr. YinebumevzudaanlalanVahdetivucdmeselesiinsannilahlamasdeilHayatOlduuGibi Kabul,arlklarnaartlarnarazolup,dzelmesiiingayretgstermekdemektirolduunugr rz.Slikinkulvasfnaeriipkulluukendinehaledinebilmesitevhidinenstnmakamolanye dincimakamnaerimesidir.BusebepleartlarneolursaolsunAllahTeldanrzolmalyz.Mari AhmedTahirkaddesellhsrrahulazzHazretlerieyhindennaklederki; OlumsizlerAllahTeldanrazolunuz.YoksaAllahTelsizlerdenrazdr.yleolmasaydbir saniyedeherkesihelakederdi! Vahdetmeselesidebuszdenbakabireydeildir. Kulunkul,Rabbndarabbliindenayrlmasnvekarmasndnmekleeldeedilenkazansa ptmakveazmaktanbakaneticedourmaz. smailHakk

MehmetZekiEKC,MerutiyetDevriFikirAdamehbenderzdeFilibeliAhmetHilmiHayatVeEserleris tanbulniversitesiSosyalBilimlerEnstitsYeniTrkEdebiyatBilimDal.(83670DoktoraTezi),s.544577

75

319YAZILAR

ARFLERN DELL - MKLLERN ANAHTARI KIRIMLI SELM DVNE VELLERNTEVHD Vellerinedep,slkvehuylarnanladnsa,imdideHakiktevhidi,yanivelilerinHakk'tevhidet mesinasldr,onuanlatalm: Ey sdk k, Hakk diye varla derler, btl diye de yoklua. Her ne ki vardr, Hakk'tr, varlyla vardr; yani btn varlklar Hakk'nvcudundanmeydanagelirlerveyineHakk'nvcudunadnerler.Peygamber"Ondanmey danagelirveonadner."buyurur.BtneyaHakikatteHakk'nvcudundanmeydanagelirveyine Hakk'n ztna geri dner. Buna, mebde ve med (balang ve son) srr derler. Niyzi Msr'nin, mebdevemednedir,banabunlarbildir,demesibudur: "Bunlarbildirbanahemnedirmebdevmed" YergkveikisiarasndaHakk'tanbakabireyyoktur.NitekimAllahTel:"Allah,gklerinveye rin nurudur." (Nur, 35) buyurur. imdi, nur, varla derler. Varlk Hakk'ndr. Zulumt, yani karanlk yokluaderler.Hakk'tanbakavarolanbireyyoktur.NitekimErefoluRmylebuyurur: ErefoluRm'yesorarisenHakkkandadr Deyeyergkarukrsdopdolubuaralar ErefoluRm'yeHakknerededir?diyesorarsan,yer,gk;arvekrsilebunlarnarasdopdolu dur,der. NiyziMsr: Hernedenlaikretsemhafsnartrr Olayanikenanrterdelilibeyyint Hernekimfevka'lultahte'sserdavardurur Ztvahiddirvelgrndnicebinsft Ztbirdirlkevsfnagayetyokdurur Grbufanusukianunem'oldunrzt

321YAZILARIM

Hernekadaraklarsam,gizliliiniokadarartrr;oortadaikenbtnaklamalaronugizlemekten bakabireyeyaramaz Aadanyukaryahernevarsa,hepsitekbirzttr;amapekokdeiiksfatilegrnmtr. Zttektir;amasfatlarpekoktur.Fanusabakvegr,onunmumuztnnuruolmutur. AllahTel,"Oevvel,hir,zahirvebtndr."(Hadd,3)buyurur.imdibundananlaki,gizliveya ak,O'ndanbakabireyyoktur.HepO'dur.Nitekim"NereyednersenizAllah'nyz(zt)ora dadr."(Bakara,115)buyurur. NiyziMsrylebuyurur: "Kandabaksamdostyzandanayrmamgz Gitmezdilimdenszarramdostdost" Nereyebakarsam,oradadostunyzvardr,gzmondanayrmam;dilimdenonunsz,zikrigit mez,sreklidostdostdiyearrm. CANGZYLEHAKK'IGRMEK imdibumakamdarifibillahyleder:"Benhereyde,ncevesonraancakAllah'grdm." yanibenbireydeAllah'tanbakasngrmedimveyailkveson,ncevesonrayalnzcaAllah'grdm, demektir.nkbtneyayanivarlk,Allah'ncemlperdesidir.rifibillah,gafletperdesinikaldrp eyayHakk'aperdeyapmayarakcangzyledaimaHakk'grendir.NitekimNcyleder: Eyahicboldcngzbakmaz GsterCeml'ncanmarzularseni "Eyabirperdeoldu,cangzbakmazcanmseniarzuluyor,cemlinigster." imdivuslatnmns,gnlHakk'tanbakaeylerdentemizleyipeyayHakk'aperdeyapmadan hernonugrmektir.EereyayperdeyaparakHakk'grmeyipeyaygrsen,Hakk'bilsenbile onavuslatdemezler,ayrlkderler.Nitekimemsyleder: "BihamdillahderimAllahalpaklmfikrullah Dilimdezt'inesmasbanansolduzikrullah Gnlyinesinsffeeriderisensaf AlrsanabirkapayanolurCemlullah" "Allah'ahamdolsunki,Allahderim;onudnmekaklmald;dilimdekiztesmasnnzikribana arkadaoldu. Eysf, eer gnlaynasnsaflatrp temizlersen,sana birkap alr ve Allah'n cemlini apak grrsn." Sfi eer gnl aynasn temizlersen, dedii, geri sen Hakk'n tam bir mazharsn, fakat Hakk'tanbakaeylerignlndenkarpgnlntemizlerveonlarperdeyapmazsan,Allah'ncemlini eyada apak grrsn. Eer gaflet edersen, Hakk' gremezsin, demektir. Hakk' grmek, eyadan perdeyikaldrmaklaolurmu. HazretiPeygamber,"YaRabbi,banaeyannHakikatinigster."buyurmutur.EyannHakikati Hakk'tr, yani ey Rabbim can gzmden gafleti kaldr, cemlini greyim, demektir. nk Hakikatte btneya,Hakk'nvcudundanmeydanagelir,yoksaHakksonderecelatfvegizliolduundanidrk etmekmmknolmazd.Kendiztndaolanbtnkudretinigstermekvegrmekistedi,halkyzn dengrnd.Yaniztsfatnatecelletti.Ztsfatnatecelledipsfatyzndengrndyse,bizim sfat zannettiimiz aslnda zttr. Tevhid, izafetleri kaldrmaktr, yani tevhid masivay terk etmektir,

322YAZILARIM

dedikleribudur.Tevhid,sfatkaldrpztgrmektir,byleolursatevhidsahiholur.nkHakk'tan baka vcut, varlk olduunu isbat etmek irktir. Son derecenazveistinasahibiolupbykl kendianndanolduuiin,eyayztnaperdeyapp,"benigremezsin"(Araf,143)hitabylahalktan gizlendi. "Yznseb'a'lmesndiryerhumenyerndir Velkinlenterndirtahayyertbihteyni" Muhammediyyesahibinin,"yznseb'a'lmesndir,grenvegrnenkendisidir;fakatgremezsin kitabylahalkhayrettebrakt",dedii bunaiarettir.Yanigren vegrnen kendisidir;kendisinden bakasyokkengremezsin,diyerekhalkhayrettebrakt. NiyziMsrylebuyurur: Zerrelerzahirmiolurdfitbolmasa Katrelerkandayaardhisehbolmasa Bahriztnmevcininhihaddiyokpynyok Zahirolmazdcihanannhabbolmasa Herkesanlarhemgrrdyzneydostsenin Kibriyylenterndennkbolmasa Kimbilirdizlfnilekalarnmnsn kilemgibierheylerkitabolmasa Kurbvahdetkuesihasrtemaghidi EyNiyzkimdekimcehlinazabolmasa "Gneolmasazerregrnrm? Bulutolmasayamurdamlalarnaslyaard? Ztdenizidalgasnnucubucayok;eeronunhavakabarcklarolmasacihanortayakmazd. Ey dost, 'sen beni gremezsin' azametli hitabnla ztn perdelemeseydin, senin yzn herkes g rrd. kilemgibierheden,aklayanbirkitapolmasaseninzlfnilekalarnnmnsnkimbilir di? EyNiyz,birkimsedecehaletinazabolmasa,vahdetyaknlnnkesi,hasrseyretmeyeri olurdu." NSANHAKK'INLETDR Eybenimcanm!Senden,bendenvebtnherkestensenvebendiyenodur;nkcanHakk'n ztndanayrdeildir,tenonunsfatdr.AllahTelztndakikudretinigstermeyiistediyse;grme yegz,tutmayael,iitmeekulak,yrmeyeayaklzmolduysa,seninvebenimvcudumuzukendi sinevastayaparak"Benonaruhumdanfledim."(Hicr,29)hitabnagresanavebanatecellede rekbizidiriltipgezdirdi.Ycemuradseninvebenimvcudumdan,hayrveyaernemeydanagetir mek istediyse getirdi. Nitekim "Sizi kendim iin yarattm." buyurdu. Btn mns sizin vcudunuzu kendi ztma let olarak yarattm; gzlerinizden gren, elinizden tutan benim; yani btn sz, fiil ve tasarruflarmsizinvcudunuzlaicraederim,demektir. Menreflemrameyteizrameyteremzini Farkedivermmkinisebersebiliinfird NiyziMsr'nin,"NefsinibilenRabbinibilir."ile"Attnzamansenatmamtn."szlerininsrr n eer mmkn ise fark edip tek tek aklayver, diye sorduu budur. Cevab aada verilecektir. nkbizimvcudumuzHakk'tanbizeverilmibiremanettirvegeicidir.Emanetisahibineiadeeden azaptankurtulur.AllahTelylebuyurur:"Bizemanetigklere,yerevedalarateklifettikde,on lar bunu yklenmekten ekindiler, (sorumluluundan) korktular. Onu insan yklendi. Dorusu o okzalim,okcahildir."(Ahzab,72)

YAZILARIM323

Buyettekiemanettenmaksat,Hakk'nvarl,fiilleri,szleri,zt,sfatlan,isimlerivebtnta sarruflardr.nkyer,gk,da,ta;hepsiHakk'nvarldr;fakatHakkisimlerini,fiillerini,szlerini, ztvesfatlanilebtntasarruflarninsanaykledi.Btnkudretivetasarrufuylainsanyznden zuhureder.Grmyormusun,Hakk'ngerekkahr,gereklutfubtntasarrufuzahirvebtndainsan yzndenzuhureder.Rzkninsanyzndenverir.Baribundanhisse,ibretal!Byleol! nsan,Hakk'ngrrgz,tutareli,sylerdiliveyrrayaimi;hersuretteHakk'nletiimi. BakmazmsnkiAllah'ngerekkeremivegereklutfuveyagazabnnhepsiinsanyzndenzuhureder. Hakkbizimyzmzdensyler,grrveiitir;sz,fiilvehertasarrufubizimyzmzdenortayak yorsa,vcudumuzAllah'nkudretinigstermeyevetasarrufunalettir.Bizdebutasarrufvehareketi yapanHakk'tr.BizdekibuvcudunHakk'nemanetivegeiciolduunubilmeyipHakk'nvarlkveta sarrufunukendizerimizealarakvcudunaslilehertasarrufubizimzannedereknefsimizecahillikve zulmyaptk.BununiinPeygamber,"NefsinibilenRabbinibilir."buyurdu;yaninefsinibilenAllah' bilir. Bizim Hakk'a let olup vcudumuzda, hayr ve er tasarruf eden Hakk'tr. Bunu bilir, bizde klli veyacz'iradebulunmadn,iradevehareketimizinHakkileolduunuveaslnnHakk'nolduunu bilipvarlHakk'averirsen,zulmvecahilliktenkurtulursun. Eybenimcanm!Zahirilminegvenerekgururlanma.Aklmaanlabunuidrakedemezsin;anlama dniinhululveittihatzannetme.nkhululveittihateriattanaslsaHakikattedeylecekfr dr.Allahhululveittihattanuzaktr.Bundabirlikteliktenmaksat,birtarafngizlenipbirtarafnvarol masdr;belkibirtarafyokolupbirtarafvarolmaktr.Bundailim,hisveaklnyoluyoktur.Kmilbir mridhuzurundacanvebafedaediponunhimmetiylenrnvezulmnperdeleribirbirge medenbusrlarbilinmez;nkkeifvecezbeyemuhtatr. Amanerenler! Gerekmridim,fanivcudumunvarlksebebi,ariflerinsultaneyhHamdibtnhereyiylesize emanettir.Onateekkregcmyetmez. Mridimcananmoldur Sylerdilimcanmoldur Kavlim(hem)sultnmoldur HseyinSultnH SelmDvneyemeded Ondanerdikalmadderd smiolsundilimdevird HseyinSultnH HAKKVEHALK Duadansonratekrarszmzednelim:imdi,tamamylabtn vcd Hakk'n vcududur, de diklerini,hereytopyeknTanr'dr,diyeanlama.Halkyoktur,HakkvardryadaHakkyoktur,halk vardreklindezddyladaanlama.Zahirvebtn(ived)btntasarrufHakk'ndr.Halknvarl geicidir,Hakk'nvarlyanndabirserapvehayalgibidir. Geiciolaneydeyoksaylr.nkhalk,vcudunu,varlnHakk'tanalr.Sahibiemanetinial dndasendenevcutkalrnedeyetki.Meselbirdnegidecekolsan,birkimsedenemanetelbi sealpgiyerekdnegidersin;dntesahibineteslimedersin. Eybenimcanm,bumeselekmilbirmridinyardmnamuhtatr.Bunusadeceszolarak renpekokkimsesapkladmtr.nknekulTanr,nedeTanrkulolur. Baz sapklar bunu anlamayp bizdeki klli iradedir, o hlde Hakk'n iradesidir, derler. Geri her kestekiiradeHakk'ndr;fakat,Tanrkendiiradeveyetkisinikimseyevermez,kimseyedevretmez. Bir ey senin isteinle ortaya ksa, benim irademle oldu sanrsn. Ama o senin deil, Hakk'n iradesidir,dileidir.Kllirade,insankmildebileyoktur.Bilmezmisin,Allah'nResl'nnmba rekdiikrld.Ondaklliradeolsakrlrmyd?Btntasarruf,yetkiHakk'ndr.Yceisteisenid manakargalipklmakiseyaparvedeilsedmansanakargalipyapar.Mlkonun,tasarrufonun! Kimdendilerseonunvcudundanigrr. imdi, byle kll irade davasnda olan can, bil ki dallete dmtr. Eer sende kll irade olsa hastaolmayveyalmeyiistermisin?Ama,hastaolursunvevaktigelincelrsn.Bundananlaldki

324YAZILARIM

insandanekll,nedecz'iradevardr.nsanagereken,hayrveer,hertasarrufuHakk'tanbilmek tir.Hakk'akargelmeyipacziniitirafederekkulluktabulunmakiinmelmetyoktur. Neolbuolurvenebuolurol Hakikatdebudurvahdetdekiyol HalknsonufenanademdirHakk'nsonubeka,nkdemdir NitekimMuhammediyyesahibininuszleribunaiarettir: Hakikatdeodurmevcdbuszedemezemll Velkinbil,bundururdeilolbubuolkell imdibumeseleyitasavvufehlinesorupcevapalrsan,kmilmridinyardmnaihtiyaoldu undan sapkla dersin. nk baz klar, her ey birden Hakk'n vcududur, dediklerinden yanlanlarveAllahkorusun,Hakk'veyahalkinkrederler.YadaHakk'nkudretinifarketmez lerveHakk'tankorkulankalkar;dilinenegelirseonusylerler.Bununsebebi,kendisitaklitioldu undan Hakk' da taklit sanr. Kendisi btn yorumlarndan ve phelerinden kurtulup Hakikate ulasayd,Hakk'nberaberliindenvetambiryaknlndanuyankolupsondereceedepliolurdu. BirkHakk'ncezbesivebuyaknlklabuuyanklaularsaonuniaretiyalnzbileolsayaknlk veberaberliktenaslagaflettebulunmamasdr;sondereceacizlikveniyazhlindeolupedebinden ayanuzatmayabileHakk'tanutanmasdr. Bizler,taklitteolduumuzdan,yalnzHakkdeil,halkyanndabileedepsizlikedipayakuzatrz.Sul tanmeclisinindabnauymayz.Bununsebebi,yaknlmznsadeceszdeolmasdr.Yoksayaayarak vebilerekdeildir.Veyaocankendininglgegibisonderececizolduunu,herhlinde,nefesalp vermede,Hakk'amuhtabulunduunuunutup,kendisininokbykolanihtiyaveaczinibilmeyip, Hakk'ntamkudretinikendisindegrerekyanlmakla,halknvarlHakk'nimi;meerhalk,Hakkimi diye,yanlanlar. BuszlersenTanrsnveyahalkTanrdrdemekdeildir.FakatHakk'ntasarrufununortayak ,zahirvebatndakudretininkemlinigstermesihalknyzndenzuhureder.Buhalktaaslairde vevcutolmaypgerekhayrvegereker,cmlesininHakk'nolduunuispatetmekiindir.nk halknHakk'sz,aslahareketegc,kuvvetiyoktur.Yoksa,halkTanr'drdemekdeildir. Byleyanlanlayancan,benHakk'm,gayptaTanryoktur;eerbiritutarsamrzkmortaya karveyabiryerdenistersemrzkmgelir;yoksaakalrmdiyeyanldnr.Buinan,Hakk'n cmleyikuatan,hereydekiilmideildir.Allah'nkendiztnamahsusolanbirilmivardr.Onune enbiyneevliyabilir.Diertaraftan,bazlar,Allahhereyle,herkesleberaberdirveyineherey denmnezzeh,ayrveuzaktr,eklindesylenenlerinHakikatinibilmeyerekyanlinancasaparlar. Allahkorusun,buinan,Hakk'bildimzannedipbilmemektenortayakar.Onuniinherkesebir kmilmritlzmdr.Buanlattklarmzdindenkan,saptanvedalletedenlerdir.Bunlarhep yarm mritlere rast geldiklerinden byle dallete derler. Zahir ilimlerle donanan bazlar da bu ilimleriylegururakaplpmrideteslimolmaz. Nefsingururundanveilminvarlndangereigibikurtulamaypahlkngzelletiremezse,ruhu nutemizleyemezveilhisrlarkendisinekefolmaz.Tasavvufkitaplarnabakpszrenmekleken dinikmiloldumsanarakgururlanr.Nefsininhilesinealdanpmarifetmenzilindekalr,Hakikateula amaz.nkhlolmaynca(yaamaynca),szileHakikateulaamazveyainkrader,Allahkoru sun! BAZICAHLEYHLERDEMERKEPZNDESUGRPDENZBULDUKSANIRLAR. lhsrlardanazckhaberdarolankimsekendisinikmiloldumzanneder;nefsinhilesinealda narak Hakikate ulaamayp berzahta kalr. Birka tasavvuf kitabna bakarak oradaki eriata aykr gibi grnen szleri, lim gibi grnenlerin akl maa anlayamaz, kusurun kendisinde olduunu dabilmez.Ehlullhnyanlinantaolduunusanpcebriyyeilemridifarkedemediinden,ehlullah cebriyye veya kaderiyye ya da hulul ve ittihad inanc iinde zanneder. Hakikati ve ilhi srlar inkr

YAZILARIM325

eder. eriat dairesinden dar kmaa korkar. Geri cahilin samimiyeti fazladr; fakat az eyle ka naat edip kalr. Ama sdk klar, Hakk yoluna din ve mezhep deil canlarn balarn bile feda ederler.Sakngecevegndznziyanetme.Btnkorkulanbrakpgecevegndz,Allahakile mest,sarhovehayranol: Eyyrcinntenilecanmseninolsun Mezhebilednilemnmseninolsun Aknlaseninvarlmhepsanaverdim Evrdileezkrileesmamseninolsun Yzndeolannrileenvrngrdm Banasebepolkllilevarmseninolsun DvneSelmmahvolubanksnaradan Bi'lcmleolannmilesnmseninolsun diye kendini mahvedip mahviyyet, yokluk makamnda, Hakk'n cemlini seyretmeye dalmaynca kararedemem. Benimcanm,amanedir?Allahkorusun,aypgrmekdeilveya'erenlerinoksangrpkendimi tamamgrmek,gstermekdeildir.Fakatbuyolda"Himmetinyceliiimandandr."mnsnngere incegayetuluhimmet,okgayretveilhicezbeylemestvehayranolansdkklarlasohbetlzm dr.Maksat,Hakktaliplerinegayretvermektir.Tesellbulupmakamdakalmayalmki,nefsinhilesive gururudur.Makamszlaerelim,yeter. VARLIKHAKK'INDIR EyDvne! okgevezelikettin. Kendi szmze gelelimkiaslmaksatHakk'tr.EersentersanlaypHakk'm dersen,bilirsinki,kendinivebuyaratlmlaryaratmadn.ElbetteseninvebuyaratlmlarnbirHlk' (yaratcs) vardr. Ama yaratlmlar yznden zuhur etmitir. Niyzi Msr, btn varlk Hakk'n ve yaratlmlaryzndenzuhuredenHakkolupHakikattebtnvarlktamamylaHakk'nise"Kendini bilenRabbinibilirsrrnedir,"Attnzamansenatmadn,fakat,Allahatt"sunnedir?Yakulhan gisidirveyaAllahhangisidir,farkediver"diyesormutur. Bu, kefe muhtatr; sze ve yazya gelmez, benzetme kabul etmez. Fakat gerek mridim, fani vcudumun hayat sebebi, ariflerin sultan, kutup, evliya emesinin ba, Zt kibriynn nuru eyh SultanHamdihazretlerininhimmetiyle,imknnispetindeaklayalm.NiyziMsr'ninsorusuudur: MkilimvarsizeeyHakkdostlareylenred KimcevbnverenolsunHakkkatndabermurd Olnekesretdirkionunhaddiyokpynyok Kesretiindenevahdetdirkionayokidd okdurenva'buhalknbiriinsanblk Biriehlihaymebirisikurabiribild blkdendahiblkblnmeyhce Birim'minbirikfirbiriehliinkiyd KangsHakk'danrakolmubunlarnsylegil KangskadirkiHakkemrineeyleyeind Hakk'nikenhertasarrufbuabesszlerneden Nefseytndediinkimlerdireylerlerfesd Dnyevukbdahiharunerolmaknedir Bunlarbildirbanahemnedururmebdevmed hiretdecennetnrnuberzahkimdenir Bunlarnaslnedirkimolupduryevmi'ttend Kahrulutfunilletibirdemeninaslnedir Buikininvahdetimidiracebrhsedd

326YAZILARIM

Ya'nirahataynmihnetmihnetirahatmdr CmledenrzmdrHakkbertarikttrd HakkTel'danyakneyayabireyyokdenir LkbildirkimdururAllahykimdiribd Menareflemrameyteizrameyteremzini Farkedivermmknisebersebliinfird MkiliokturNiyazi'ninvelbiridebu ZhidanlasaHakk'zhdnedenolurkesd BENM CANIM, NYZ SULTAN'IN BU NUTKI ERF ELME GRDNDE GEREKTEN GRDM K,DRTKTABINMNSINIKENDNDETOPLAMI,BELKGELMGEMLERNHEPSNNLMN KAPLAMIBRUSUZBUCAKSIZOKYANUSTUR.BRIKBUNLARINCEVABINITEKTEK,HERBR NFARKEDERSEBTNTEHLKEVEDALLETTENKURTULUPYERYZNDEHAKK'INHALFESOLUR. Amanmeded,mrvveterenler! Bucizyzkaradanbumkilihalledensizlersiniz.Aradabugamdanvenefsinhilesindensizlere snrm. Bu gnahkr siz koruyun; iimden, gnlmden Hakk'n dndakileri karn. Tabiat ban dan,tuzandan;hevvehevesinden, nefsinlezzetlerindenkurtarpgnlmgizlisrrnnuruylaay dnlatn.Sizlerdenisteim,dileim;akm,derdimi,ziyadeedin,arttrn.Dileiminkabuledilmekiin yzkaraolduunubiliyorum,meerkiHakkkabiliyetvere.Fakatcrmmveeksikliimiitirafetti imdenderghnzaacz,niyazveyokluklayzsrerim.Buniyazmkeremedipkabuledin.Sizinn nzadenltuf,keremveaftr.Bizimnmzdaimacahillik,gafletvehaddimizibilmemektir. "Eyhlvehareketlerideitiren(Allahm)!Hlimiziiyiyeevir." Amanerenler!Knanan,yerilenhuylarmziyiahlkaevirin.Hevvehevesimizirhaniyetedn trn.Cahilliimizi,bilgiyle,ayrlmzvuslatladeitirin.CangzyledaimaHakk'ncemlinisey retmeyedalalm imdi,mridimgavs'lvslnSultanHamdiHazretleri'ninhimmetiylebusorularncevabdoru birbiimdeaklanpyazld.Amabazlarnncevabyokvebazlannmkinindeyazlmaslazm. imdi,unuiyiceanla!Nehalk,HakkolurveneHakk,halkolur.nk,halknevveliyokluk tur,hiri,sonuyinefndir.Yoklukbundateklikmanasnadr.Zira,yokvarolmaz,vardayok olmaz.Yanihalknevveliyoklukdemekteklikdemektir.Yanisenyaratlmadannceruhunve cesedinyokdeildi,varidi.Amabakabakaidi.Yani,ruhunbakavecesedindekiate,su,hava vetoprakbakaidi.Vehalknortasbirleiktir.YaniAllahyarattdemek:Allah'nemridrtunsu ra geldi. Tek iken ate, su, hava ve toprak bir yere geldi; birleip drdnden bir vcut olutu. Sonra,"Benonaruhumdanfledim"(Hicr,29)mnsncaruhfleyipdirikld.Vaktigelincedo updemolduvehalkoldu.BunasennaslHlk(yaratc)dersinvenaslncedenyokididersin? imdi,bundananlaki:Senkulsun.Hereyiyoluyla,usulyleanla;yoksaFiravungibibenlikda vasnakalkma!Halknhiriyinefnolmaktr.Yanihereyyinegeldiiyolagidipbiryeretoplanp birlemikenyineayrlr.nknceherorgannvaridi;fakat,bakabakaidi.Sonundayineda lpbakabakaolur.FakatHakk'nevvelikadmlik(balangcolmayanncelik)vehiriyinebklik tir. imdi,bundansonracem'denfarkagelipubdiyyeti(kulluu)veulhiyyeti(ilhl)birbirlerineka rtrmaypkulunacziniveHakk'nkudretiniisbatedelim. imdi,Hakk,deimekvebakalamaktanuzaktr.Halkdaimadeiimvebakalamiindedir. AmaHakikattedeienyineHakk'tr.mdisenyaratlmsnvehadissinyanisonradanolmasn.Sen I bilirsinki,gzvekula,eliveayasenyaratmadn.Bunlaryaratancmleninvarlolanzttr.mdi, bundanyanlanlaypbuhalkyinehalkyaratmtrdiyedalletedme.YaniHakk'nkudretivezt cmlenin vcudunda gizlidir. nk her eyi ileten odur ve her ey onun vcududur. O bir zttr. Benimcanm,buhalkHakkifadeleri,henzyenibalayanlarnanlamasiindir.Hakikatteneyaratlm var,neyaratlacakolanvar."O,heranyaratmahalindedir"(Rahman,29),mnsncaHakk'nileri, Hakk'n ortaya k ve hikmeti byle gerektirir. Her ey onun vcudu. ra yerde kimse yok. Kendi ald,kendisatt,kendipazareyledi.

YAZILARIM327

imdi,hereytamamylaHakk'nvcuduikenHakkyinehereydenmnezzehtir,uzaktr.Mnez zehliiumnyadrki;cmleninvcuduonunztnnletidir,belkiztdr.Cmlesiniyinenaslis terse yle kullanr. Her ey, onun vcuduyken her ey, yine Onun ilminden cizdir. Kendi iini ve kendiztnyinekendibilir,kimsebilmez. Meseleliniletutarsn,ayanileyrrsn.Sennetuttun,elbilmezvenereyegidersin,ayakbil mez.Bilen,canolduugibicmlenincan,Allah'tr.Cmlevcudunaslkullanr,kendibilir;insanlar bilmez.Bakmazmsnkikulunabirbelverir,kulAllah'nhikmetinibilmediiveHakk'nkulunaobely vermekten muradnn hayr olduunu kul bilmediinden, raz olmayp ikyeti olur. Eer Hakk'n muradnkulbileydi,okul,obelnngeldiinesevinirdi.nkHakkkulunadmandeildir.Niin olacankulbilmez,amaAllahbilir.Nitekimbuyurur:"Siziniindahahayrlolduuhldebireyi sevmemeniz mmkndr. Sizin iin daha kt olduu hlde bir eyi sevmeniz de mmkndr..." (Bakara,216). Bilmediinbireysanairkingelse,onuirkingrme;belki,sanahayrldr.Amabireysananis petsevimligelsesevinme;belki,oeysanayaramazdr. imdi, veller bu srr bildiklerinden, Hakk onlar nasl kullanrsa, onlar Hakk'n hkmne teslim olup raz olurlar. Hakk'n hikmetini kimse bilemez. Ancak Hakk'n yaklap gece ve gndz ii gc Hakk ile olanlarn beeriyeti mahvolmutur. Onlar her srra eriebilirler. Nitekim buyurur: "limde rsiholanlar,yksekpayeyeerienlerdir."(limran,7).GeriHakikatteHakk'tanbakayoktur; ama ona tamamyla kimsenin akl ermez. Onun iin Peygamber: "Nefsini bilen Rabbini bilir" dedi; fakat,"Allah'bilir"demedi. Buyazlanlardanmaksat,Hakk'aaklermez.Hersrrtamamylabildikzannedipgururdaolmaya lm.Nefsinhilesidir.Bildikdediimizcahilliimizdendir.Bizdenbilen,Hakk'tr.Bizenekadarbildirirse okadarbiliriz.yleisebizdaimaaczdeveniyazda,kullukveyokluktaolalm. imdi, sen btn varlklarn toplamsn. zn bil. Zira senden hari ne Hlk (Yaratc) ve ne mahlk(yaratlm)var.imdi,sendehemHlkvar,hemmahlkvar.Hemhadis(sonradanyaratlan) var,hemkadm(ncedenvarolan)var.Hemfenavar,hembekavar,hemkulvar,hemTannvar. Hemcesetvar,hemrhvar.Hemzahirvar,hembtnvar.Hemevvelvar,hemhirvar. BunlarkendivcudundaYaratcyyaratlma,yaratlmYaratcya;yanikulluuveilhlbirbi rineperdeyapmaypdaimaaczvekulluktaol.Erlikvekerametbudur.YoksabenTanr'ymdiyeFi ravunolmakdeil.YadabenkulumdiyebenimgaybdaTanrmvar;senibaka,Hakk'bakabilip irkedmekdeil.VcudundahemHakk'bul,hemsenibul.Birbirlerineperdeetme! mdi, senin asln ate, su, hava, topraktan olutuundan yaratlmsn, sonradan olmasn. Bunlar toplanpbirarayagelmedenncekiteklikhlinebakarsan,Hakk'sn,kadmsin,yanibalangcnyok. Sonrayinedeiipbakalatndanfnisin.CannaslvedrtunsurunaslHakk'nztdr.Fakatun surlardeiir.Cannebiryerdengeldivenebiryeregider. BeheyDvne,bozulupyazlandasensin.Gidipgelendesensin.Lkindeientarafnahalkde nir.HereyinaslnadnpbakolduutarafnaHakkdenilir.Nitekimbuyurur: "Yeryzndebulunanhercanlyokolacak,ancakazametveikramsahibiRabb'inztbakkala cak."(Rahman,2627).Yanibtneyanngrnenyzyaratlmtr,fndirvedeiipbakalar. yzHakk'tr,bakdir.imdi,Hakk'bulmakkolaydr,nkcmleninvcududur.Fakatdnphalk bulmakgtr.nkbamszbirvcuduyoktur.OnuniinNiyziMsr: HakkTel'danyakneyayabireyyokdenir LkbdurkimdururAllahykimdiribd diyebuyurdu.YANSENDEHEMHAKK'IBUL,HEMKULLUUNUBULdiyeuyarr. imdi, her kim hem Hakk' hem halk, hem fenay hem bekay, hem hadsi hem kadmi, hem kendininbtnaczinihemAllah'nsonsuzkudretinikendivcudundabulupkulluu,ilhl birbirlerine perde yapmazsa, o kimse btn phe ve tereddtlerdenkurtularaktevhit ehliolup kulluktabulunur.nk,kulluktabulunmamakHakk'vehalkfarketmeyipkararszlkvephedir. VeyatersanlayarakkulluunukaldrpbenHakk'mdiyetozukozanlamolmaktr;Hakk'yanl anlaypfarkbilmeyenlernefsinhilesinealdanpkendinievliyazanneder.

328YAZILARIM

"eytanonlarayaptklarngzelgsterdi."(Enfal,48). Onlar ise insan kmilin inan ve yolunu bilmediklerinden kulluk, zayflk ve yoklukta olanlara acemi ve bulank derler.Doruyoluaratrmayadevamettiinisanpinsankmilinnazarndan ve himmetindenuzaklapmahrumkalrlar.Onuniininsankmilieriatehlidetarikatehlidebi lemez; her ikisi de insan kmili gremez. Onun iin mridimiz Hamdi Sultan, o blgedeki tarikat ehlinoksanveolgunlamamsanarakkendiacemilikleriniondagrrler. "Vuslatolmayannmarifetiyoktur.Farkolmayanndakulluuyoktur."Yani,birkimseHakk'a ulamadka eriat yolunda kalmtr. O kimse Allah' bilmez. Bir kimse Hakk'a ulatktan sonra geri farkagelipkulluunuvezayflnbulmamsa,okimseninkulluuyoktur.ncekihligizliirkti,ikin cisi dallet ve dinden dnme yoludur. Tevhit ehli hem ceme varm hem de farka gelmi olmaldr. NitekimHdySultanbuyurur: ununkimcem'iyokirfanyoktur ununkimfarkyokilhdoktur BiriolTrk'ebenzerehregelmez Biriehrdemikaryeyegelmez Hakikattekemlehlihemkyehemehregelendir.imdi,tevhidinaslhemcem'evarmolmal vehemgerifarkagelipkulluuveilhlbirbirlerineperdeyapmaypzayflnanlamalvekullukta bulunmaldr.Nitekim,Hz.Ali(kerremallhveche)buyurur: "CEM'SZFARKRK,FARKSIZCEM'ZINDIKLIK;LHAD,CEM'VEFARKTEVHDDR." Evliyullahtanbirk,Hakk'ademiki; "YRAB,BENYOUM,SENVARSIN."Hakk,okula: "EYKULUM!GZEL,BENTEVHDETTN.YAHANSENNKULLUUN!"demi. imdi,Hakk'akavutuktansonragerifarkagelipkulluubulupkulluunuulhiyyeteperdeet memekhernelindengelmez.Sonderecezordur;kmilmrideihtiyavardr. Eybenimcanm!NiyziMsr'nin; Mkili okdur Niyazi'nin vel biri de bu Zhid anlasa Hakk' zhd neden olur kesd dedii, cemden sonraki farka iarettir. Zira cem makamnda secde edenle secde edilen bir olur. badet eden,ibdetedilenbirolur.Harf,sesveszkalmaz.Bumakamdaslik,eriatgereinceyapamaz,ilhda meylederekgerekinantansapar. Burayaulaannyaptzhdniindir?nceyaptHakk'akavumakiinidi;Hakk'akavutu, istediine ulat. "Ebrrn iyilikleri, mukarreplerin seyyiatdr." Yani, Hakk' isteyenin iyilikleri, yani ibdeti, Hakk'a kavuan a gnahtr. nk Hakk'a kavuan a gerek ibadetler gerekse slk bunlarnhepsiirktir.Byleoluncasonaulaanlarnibadetineiindir,demektir.imdi,sonaulaanlar insankmildir,insankmilsadecebirkuldur.Niyazi'ninumsrabunaiarettir: "Abdimahzambentasarrufbilmezem" ABDMAHZ imdi,gerekkulonaderlerki, elinden,dilinden, gzndenkimseye zarar vermeden her ibadeti yaparveherdabyerinegetirir.Fakatyaptibadetindebirmaksatolmaz.Yani,Cehennemkorku sundanveyaCennetmidindenyadadnyaiinyapmaz.Halis,muhlis,sadeceAllahiinyapar.Yani, onun ibadeti Hakk'n emrine uymak iindir. nk ibadetinden bir ey bekleyen Allah'a irk koarak ibadetetmemiolur."Hasent'lebrr(iyileriniyilikleri)"demekbudur. Hakk' isteyen, ibadeti Hakk'a kavumak iin yapard. Sona ulaanlar ise Hakk'a kavutu. Bunlarn ibadetiHakk'nemrineuymakdeil,ebrrnibadetigibiHakk'akavumakiinveyaherhangibirey iinolursasonaulaanlarayleibadetgnahtr.Sonaulaanlarnibadetiancakemreuymakiinolur, demektir. Bumakamsonderecetehlikelimakamdr.BazsbirHakkmridikmilerastgelmediinden,bu makamdabenHakk'akavutum,ibadetedersemirkolurdiyedalletvesapklakalkpgerekinan

YAZILARIM329

tan dner. Oysa bu ibadet etme demek deil, ibadetinde baka maksat olmasn ve ettiin ibadeti grme,demektir.NitekimHasanBasribuyurur:"Hakkatibadetedipibadeti(grevyapmgibi) grmemektir." Hakkat oldur ki ibadeti edip ve ettii ibadeti grmemektir. Yani grmeyi terk et mektir.Yoksaibadetiterket,demekdeildir.HdySultanbuyurur: Hakikatsanmakiterkiameldir Terkir'yetiameldirkigzeldir SZNZ,BRKMSEERATIYERNEGETRMEZSEOKMSEYANLI ANLAYIP DALLETE VE SAPIKLIADMTR.Zirancevuslat,kavumaneyederler,onubil.Vuslat,kesifliibrakp latifolmaktr.Yanikesif,dallettir;latf,hidayettir.Muhasebeiledalletibrakphidayethareketiyle hareketettiktensonra,seninyokolupHakk'nvarolmasdr.Senyokoldedikleri:Sendekisuretve sfatsenindeildir,Hakk'ndr.OsuretivesfatHakk'averipseninaradankmandr.Bir desenin sfatnHakk'nsfatnadeidemek,yani,seninsfatnbeeriyettir;yaramazhuylardrvehayvan sfatdr.BunlardankurtulupHakk'ninsankmilsfatolaniyihuylarylahuylanmandr.Yaramaz huyuiyihuyladeitirmendir.Nitekim,eyhMahmdebsterbuyurur. Eertebdiledersenhsnesfat Hemntebdiledersinztazt Yaramazhuyunuiyihuyaevirirsensendekisuretivesfatdeitirmiolursunveeerahlknde itirmezsenHakk'bilsendefaydaetmez.nknefsingururuortayakar.Hakk'ortayakarpher kesinHakknyerinegetiremezsenhalksendeneminolmaz. imdi,kavumaktanmaksat,sadeceHakk'bilmekdeildir.Hakk'bilmek,inkretmeyiphereyi HakkbiliphereyinHakknvermektirvebtnorganlarndanhalkneminolmasdr.Buisekalp dzeltilip,ruhtemizlenip,nefisterbiyeedilmedikeolmaz.KalbindzeltilmesiHakktarafndansli kingnlnegizlisrgelmedikeolmaz.Kavumaktanmaksat,ancaksrrhafdenilengizlisrdr."Al lah,dilediikimseyenurunueritirir."(Nur,35)dediibunaiarettir.HerkesinHakknverip,herkes ondan raz olup, herkeste Hakk'n yzn grp daima kontrol altnda olmadka kimseye bu nur gelmez.Bunurgelmedike,kimsehidayetbulupveHakk'akavuupherkesinHakknvermez.Ml hidvezndk,bugizlisrrbilmediklerindenszlevegerekteyaamadansadecebilmekleHakk'avasl olduksanpnefsingururunaaldanmlardr.Hevehliileehlullaharasndakifark,bugizlisrdr."Ken di yollarmza eritireceiz" (Ankebut, 69) yetinde yoldan maksat, bu nurdur ki buna cezbei Hakkderler.imdi,yaramazhuylardankurtulmayanlar,Hakk'aulamdeildir.Kavumalarkendi zanlaryladr,taklittir.Bundananla! BRKMSEERATAUYMAZVEYARAMAZHUYLARDANKURTULMAZSA,OLKMSENNKALBD ZELMEZ;RUHUARINIP,NEFSTERBYEOLMAZ.NEFSTERBYEEDLMEYNCEKMSEDENBUSIRRI HAFDENLENGZLSIRORTAYAIKMADI.OKMSE,DAVADANVEGURURDANKURTULAMAZ;YA LANCIDIR. eriatta, nce YALANCI MEHD ortaya kar, dedikleri budur. Bunun yalanc olmas, Muham med'in yoluna uymamasdr. nk eer gerek mehd olayd, Muhammed'in yolunda olurdu. O hldeeriatauymadanHakk'akavuuphidyetbuldum,demesiyalandr.Mehd'denmaksat,hidyet bulmaktr.sa'danmaksat,ruhunnefistentemizlenipRh'lkudse(kudsruha)ulamasdr. imdi,bundananlaki,yaramazhuylardankurtulmayanveeriatauymayanlar,Hakk'akavutumdi yevuslatdavasndabulunsalar,onlaryalancdrlar.Zira,birkimsehidyetbulmadkaHakk'aulaamaz veeer hidyetbulsayderiat,Hakk biliponauyard.Byle marifetullahaulapayne'lyaknmaka mnda iken kendiniHakikateulatm zannedip Hakke'lyakn makamndaymdiye dava eden klara, BriTelhidyetedip"Allah,dilediikimseyenurunueritirir."(Nur,35)yetinceHakka'lyakn makamnaulatrmayisterseHakktarafndanongnlnehidyetnurutecellieder.OnaHakk'n cezbesi,gizlisr,rh'lkudsveizafruhderler.sa'nngkteninmesiveMehd'ninkmasbudur.O aosaathidyeterierekkendivcudu,kendisveeksikliikefolur. Kendihllerinebakarkikendihllerindeaslaerenlerinhllerindenbirhlyok.BudurumdaneMu

330YAZILARIM

hammed'inemirleriniyerinegetirebilmi,netarkatkurallarnauyupkalbinisaflatrm,ruhunucila lamvenefsinitemizlemi...Daimaheveslerinekaplpgaflettebulunmu,nefsingururunasonderece aldanphalkngnlnykmakta! Kpeksfatylabasithileleryapar.Tilkisfatylabakar;grrkikendiyinencekiyaramazhuylarn danvehayvanisfatlarndankurtulmamveaslaahlkndeitirmemi.Meerkendinikmilgrd ,nefsingururuvehilesiimi.Uykudanuyanrgibigaflettenuyanr.Bylecekendiniaypvenoksan iinde grr. Tvbe ederek feryad u fign ile alayp eriata dner. Nefsini hesaba ekerek gnden gneyaramazhuylarniyihuyladeitirir.Halkamuhabbetedipeksikliikendindevetamlhalkta grmeye balar. nk, o zaman Hakk'tan bakasn grmez. Kendini batan ayaa kadar isyana batmgrpferyatedervegrrki,bununMehd'yimdediimeerDecclimi.Yanihidyetolup Hakk'avasloldum,dediiyalandavaimi.Tamamylanefsinhilesine,oyununavegururunaaldanp davadakalm. Dertmendslikbunlarbylegrerekkendininevveldenyalanclkilevelilikdavasnettiindenger ekerenlerdenhayaveedepedipyznyerleresrer.Feryatvefignedipgerekerenlerdenmedet istemeyebalar.Erenlerdebununferyadnamerhametederekkendilerinigizlemeyipbunungnlne nazarederler. Allah'n vellerinin yolunu, itikadn, tevhidini ve edeplerini gsterip bunu doru yola iletirler.OhimmetsebebiylebunaHakktarafndanhidyetyetiipsrrhaf(gizlisr)tecellsizuhur eder.Ozamanbununbeeriyyetiveyaramazhuylaniyihuyadnr.Ztvesfatmahvolupbunda asla irade, kudret, gurur, dava ve benlik kalmaz. Zahirinde Hakk'tan gayr bir ey kalmaz. Kendine, halka,muhabbetiartarveyaramazhuylargider.Ozamanherkesbununelinden,dilinden,gzn deneminolur.HerkesbundanhonutverazolduundanHakktarafndansevilipAllah'nvelkulla rndanolur.OzamanbununvcudundangerekMehdortayakarakMuhammed'ineriatnuygu lar;s,gnlnn gnden kalbe iner ve Deccl'e Mekke kapsnda mzraklavurupldrr.s, Mehd'ye uyup namaz klar, imm olur. Yani nefsi rh ve ruhu rh olursa, deiim olur. sa'nn Mehd'yeuymas,Hakktarafndansrrhaftecellsiortayakncanefsininrholmasdr.Ruhudahi rh'lkudsoluphidyeteuyar. Mzraktan maksat muhasebedir. Deccl'den maksat nefistir. nk nefis ba kaldrp bilmekle ve akllaHakikateulatmdiyeslikialdatpgururavedavayabrakmidi.imdirh,rh'lkudsolur. Kendinin, gaflette olup nefsin hilesi ve gururuyla yanl fikirlerle iinin kirlendiini bilir. Gnl kaps nndemuhasebemzraylaDecclolannefsikatleder.OzamanslikinvcudundangerekMehd ortayakar.sdainipDeccl'ikatlederveMuhammed'ineriatnauyar.Bundananlaldki,eriata uymayanlar Hakke'lyakn makamna ulaamaz; yalancdr. Onlar kararszlkta kalmtr. Temkn ve istikmetbulmamtr.Temknbulankeriatinkretmez;gereigibiicraediphereyinHakkn verir. HenzeriatnHakknicraedemiyorsunki,Hakk'tr.NeredekaldkidierlerininHakknicraedesin. imdi,eyDvneanla!Yineszmzegelelim: KULLUUBULMAK Kulluunubuldemek,zahirhalkgibikendinibakaveHakk'bakabilipirket,demekdeildir. Kulluktanmaksat,senincz'lnvefniliindir.UnsurlarnaslnadnerekdeiipbakalarsnRh edipbakolursunvekkikenbykolursun. Ulhiyyetoldurki,canHakk'nztndanayrdeil.Gz,kulak,el,ayakHakk'nletidirveonlarda Hakk'nztdr.Seninnetendevenedecandaalkanvar.BriTelztndaolankudretininkemlini seninvcudundayrtmeyiistedi.Tencanaletedilerekteninyollancanaverildi.Otenileocanabir isimkonulupHakkseninvcudundanoisimleortayakpnaslhareketetmekistediyse,ylehareket etti. Eer,Hakksenden,Hdismiylezuhurettiyse,hidyethareketinieder.VeeerMudiliismiylezuhur ettiysedallethareketinieder.SenoisimleHakk'nsendenzuhurunubilmeyipHakk'nvarlze rinebenzannedipirkedersin. KENDNBL imdi,kulluktanmaksatsenincz'lnidi.Anladnsa,kulluunubuldun.Bundansonraulhiyyeti

YAZILARIM331

kendi vcudunda bul. Yani, Bri Tel senin vcudunu kendine let olarak yaratp Hakk senden seninisminlezuhretmitir.Osendeilsin,Hakk'tr.Senonubilmediindenbenzannedipirkettin. Evvelsensin,hirsensin,zahirsensin,btnsensin;gizlisensin,ayansensin.Kendinibil. Sen,rhcihetindenveunsurlarntekliibakmndanevvelsin.Oayrayrolanunsurlarbiryere toplanp birletiinden hirsin, sonsun. Resulullah'n "Biz sbiknun sonuncusuyuz." dedii buna iarettir.Unsurlarbakmndanzahirsin,grnensin.Rh bakmndan btnsn, grnmeyensin. Un surlar asndan fnsin.Deiipbakalamanbakmndanhalksn.Rhkalptanayrlprhruha,un surlarunsurlaraveherorgannaslnadnpbakolduucihettenHakk'sn.Yaniunsurlarbakmn dantopraksn.RhynndenHakk'sn.Semi'sin,Basr'sin,Mrd'sin,Hay'sn,Kayym'sun,Kghhrjsm, Rezzk'sn,Vehhb'sn.(Yani,iitensin,grensin,isteyensin,yaayansn,ezelsin,kahredicisin,rzkve rensin,okabalayansn). Sznzisim,fiilvesfatlarylaHakksendenzuhureder;Hakk'ngrrgz,sylerdili,iitirku la,yrrayasnveHakk'nbtntasarrufuseninvcudundanortayakar.NitekimHz.Ali(kerre mallhveche)buyurur: "Eyinsan,senkendininkkbircisimolduunusanrsn.Fakatbtnlemseniniinesdrlp gizlenmitir."Yanisenbtnvarlklarntoplamsn.Hakkvehalkhepsisensin.Amasenbilmediin den,kendinikksanrsn. imdigafilolma,znbil.Hakk'sanaveseniHakk'aperdeyapmaypdaimayoklukta,zayflktave niyazdaol. imdi,buszanladnsa,Hakkvehalkkimdir,farkedipdallettenveilhaddanemin,insankmil olursun. Bu sz anlamadnsa, baka bir ekilde bir daha anlatalm. Sdk klar ubdiyyeti ve ulhiyyetivcutlarndabulup"Ene'lHakk"(BenHakk'm)szn"Hve'lHakk"(OHakk'tr)szne dntrerek"ene"yi(ben),"hve"yi(o)birbirlerinertyapmasnlar. Eybenimcanm! ENE'LHAKK,HVE'LHAKK'ADNMELDR.OnuniinkiyalnzseninvcudunHakk'nbirzas gibidir.Hakk'ntamvcududeildir.Zira,eersenvebenHakk'mdeseolmaz.Cmleninvcudubir denHakk'ndr.Yoksa,yalnzseninvebenimvcudumdeil.SenEne'lHakkdavasnetsen,bu,sanki birelveyaayan"bentamamidim"diyedemlikdavasetmesinebenzer.Birelvebirayaadem denilirmi?znncmlesinebirdendemdenir. Yer,gk,btninsanvehayvanlarnhepsibirdenHakk'nvcududur.Geribirdeminvcudunda yervegk,hayvan,insan,cmlesivardr;fakatmuhtasar(zet)halindedir;mufassal(aynntl)deildir. Onun iin mufassala, fk ve byk lem denilir. Muhtasara, enfs ve kk lem denilir. yleyse byk lemin, kk lemin hepsi birden Hakk'n vcududur. Yalnz enfsn deildir. yleyse sen cz'sn,kldeilsin.lemifakvelemienfscmlesibirdenkldr. Bakmazmsnki,Hakk'nherbirkudretibirsfattanortayakmtr.Meselkularuar;ama,insan umaz.Fakat,insandakikudret,bakahayvandayoktur.nkinsantambirmazhardr.nsann daherbirindenbirkudretortayakmtr.Kiminden gzel yaz ve kiminden dier sanatlar yapar. Sendebireitkudretyaratmtrvebendenbireitkudretiniortayakarmtr.Sendenseninvcu dunukullanr,seniniinibilirvebendenbenimvcudumukullanr,benimiimibilir.Bizimkulluu muzvecz'lmzyoktur.nksenbenimhlimibilmezsinvebenseninhlinibilmem.Amasenin kendihlinibildiinvebenimkendihlimibildiimdeHakk'ndr.Seninvebenimdeildir.Fakatbiz ona"bizlikilecz'lkbilmesi"deriz. BriTelcmleileberaberdir.Beraberdirdedikleri,buczbilgisidir.Seninhlinisendenbilirve benimhlimibendenbilir.BriTel'nnilmihemenbukadarcadeildir.Kendinemahsusolankll bilgisidirki,oancakkendinemahsustur;sanavebanadeil.nkBriTelseninhlinive/benim hlimi,bilir.Cmledenmnezzehtir,hepsindenuzaktr,dedikleribumndr. Bazklarvarki,Hakkilelfetederekkllbilgisinedesahipolupherkesinhliniveherkesingn lne geleni bilir. imdi btn yaratlmlarda olan vcut ve hareket tamamyla Hakk'ndr. Her birindenbireitkudretinigstermitir.CmlesiHakk'nkudretidirveHakk'nhernekadarkudretivar ise, hepsinde gizlidir. Btn g ve kudreti insan kmilde gizlidir. Bakmaz msn ki, baz vellerden

332YAZILARIM

ylekudretmeydanagelirki,dnyadaolaninsanbiryerecem'olsacmlesicizkalr. imdiyleyseBriTelbirmahlktanbirbakavcutolmaktanuzaktr.Hakk'mahlktanbaka anlayanlarirkkoanlardr.imdi,bundananlamadnsabirbakaekildeaklayalm: imdi,benimcanm! BENMBENDEDMHAKK'TIR. BENHAKKDELM. BENMBENDEDMHAKKTIR,DEMEKBENMNETENDENECANDAALKAMVAR.TENHAKK'IN SIFATIDIR.AMABENHAKKDELM,DEDMBTNVCUTHAKK'INDIR,DEMEKTR.YOKSAYAL NIZSENNVEBENMDEL.yleyseHakkTelseninneaynndrvenegayrndr. Mesel, aynada grnen suret gibi. Aynada grnen suret senin kendin deildir, suretindir; amagayrndadeildir.Hakkseninaynnolmad,senHakk'ntamvcududeilsin;birzasgibi sin.Hakkseningayrnolmad,sendekigrnensuretHakk'ndr;senindeildir."Allah,Adem'i kendisuretindeyaratt"demek,bumnyadr.OnuniinHakk'nkudreticmledegizlidir.Herkesten hareket eden ve her ii ileyen Hakk'tr. Halk Hakk'sz hareketten ve fiilden cizdir. Onun iindir ki herkestekigrnensuretveyz,Hakk'nsuretiveyzdr.Herkesindeildir.Onuniinherkesciz dir".BriTelherkesinaslisterseylekullanr.Bakmazmsnkibuyzdenbirgayryzneihtiyac var.Oyzdenyinebirgaynyzneihtiyacvar.Biryzdenbiryzneihtiyacolursaoeyioyzne veripihtiyacngiderir.SznzBriTelyaratlmlardanbirbakavcutolmaktanuzakmdr? BundandahihissealmazmsnkikulunrzknverenHakk'tr,derler.HBUNAGELNCEYEKADAR HAKK'INHALKTANBRBAKAVCUTOLUPKULRIZKINIVERDYOKTUR. HERKESRIZKIALLAH'TANSTER. RIZIKYNEKULELNDENORTAYAIKAR. KMSEDKKATEDPARAMAZKBUNEHLDR? KULKMDR? Allahkimdir?Kimsebilmez.BylegafletlegeipgiderlerBundanBarianla! Allahkullarndanayrdeildir.BilkikullarnnzahirvebtntasarrufunuedenHakk'tr.Fakatkul larnkendineperdeveletetmitir.HeriiileyenHakk'tr.Senkrolupgafletteolduundankul iler sanrsn.Sen,senin ardndakalmsn. Hakk' buyzdengremiyorsun. Bari Karagz oyunun dan hisse al! rifi billah olanlar her eyi knhyle bildiler. ONUN N "ENE'LHAKK"I, "HVE'L HAKK"ADNTRDLER. Srpismindildetekrareylerem Varlmseninlebenvareylerem Komabenietmeyembirderdleh Yakaramdnyyhepnreylerem Akpkinboynumazincirini TakmamMansrolupdreylerem Ene'lHakk'mahvedipsendeeh Hve'lHakkzikriniherbreylerem BenisendeseniHakk'damahvedip Hakk'sendeSeyyid'imvareylerem Cemlindenokuyupyetleri erhediplednntekrareylerem Vechipkinismidirmm'lkitb BuSelm'eanezkreylerem imdi, kendini aradan karp varl Hakk'a vermelidir. Biz arada yokuz. Varlk onundur. Kulluk ve ulhiyyetibundananlamadnsabirbakaekildedahaaklayalm: imdi, sende ulhiyyet var ve kulluk var. Kulluktan maksat senin cz'n deildir. Hakk'n bir zas gibisin. Tam bir vcut deilsin. Ulhiyyetten maksat, o sendeki vcut ki czlk idi; o, Hakk'ndr,senindeildir.yleysecz'olmanbakmndankulsun.Oczdedahialkanolmayp osendekivcutcz'lkeyledi.OHakk'nbiryzolduundanHakk'sn.Bunuanladnsa,sendehem

YAZILARIM333

senibuldun,hemHakk'buldun.nkseninvcudunHakk'nbirzsdr. Sennaslhareketetmekistersen,ylehareketettirir.HepsiHakk'ndr.nkherkestekivcut Hakk'n vcududur. Vcut sahibi vcudunu nasl isterse, yle kullanr. Hangi zsn nasl hareket ettirmekisterse,ylehareketettirir.CmlehalkncizoluptasarrufHakk'nolduubundanbellidir. nkseninvcudunHakk'nbirzsdr.Herhaliylezsahibineihtiyacnvar.Senzelilsin,cizsin. Acziniitirafet.Daimasenzannettiinvcutsahibininemrinitutupyasaklarndankanarakhepkul luktabulunupniyazdaol. Eybenimcanm!HakikattehalkHakk'tanaynveyabakadeildir.BudeiimlerBriTel'nn kudretinin kemlidir ve kulun elinde bir ey yoktur. Kul son derece zayf olduunu isbat etmelidir; kulunanna lykolanhareket dima zayflk,kullukve niyazdr. Bunu byle yazmaktan maksat, baz taklitilerin yanl anlayarak "ben Hakk'm" diye Firavun iddiasn tekrarlamalardr. Allah korusun;kulluklarnkaldrpHakk'nemrinitutmazlarveHakk'nerefliannalykolmayansz lersyleyip,imanszgitmeyesebepolurlar. BriTelhalkederdemek:Zt,sfatnatecelleder,demektir.Yani,sfatyzndengrnenzt tr.NitekimPeygamber(sallallhaleyhivesellem)buyurur:"kievdeAllah'tanbakasyoktur."Yani dnyadavehiretteAllah'tanbakasyoktur.Btneyalarnherbirisiikicihandr.Hereyannzuhu runadnyavefnhalkderler.OdaHakk'nztidi;fakatsfatlarbakmndangrndidi.Vebtn eyaaslnadnnceHakk,bakivehiretdenilir.OiseHakk'nsfatlaridi,aslnadnd,demektir. Arifolgayrideiloldungiden,oldurgelen Negiderolnegelir,gidergrnrsureta imdibundanyanlanlayarakhasrveneriinkretme.ERATINKRETME.GAYETAZZTUT. HATTA HAKKAT ERATA TATBK ET. EER UYGUNSA HAKKATTR; YOKSA YANLILIK SENDEDR. MARFET EHL OLMAYANDAN ALMISINDIR. ARTIK MRD KML ARA DA SANA RFANI, AL LAH'INLMNDEOLDUUGBVERSN. HALKINVEHAKK'INSIFATI merNesefyleder:"BirkiihalknsfatylaHakk'nsfatnfarketmezse,okiisapmtr;sap trmtr."YanibirkimsehalknsfatileHakk'nsfatnfarkedipayramazsa,okimseazmtr;halk daazdrr.Halknsfatdemekunsurlarntabiatdemektir.Nefisdedikleribudur.Hakk'nsfatdedik leri vlen huylardr. Yani rhaniyettir. nk ruhlar, irkin grlen btn sfatlardan uzaktr. Allah korusunzinavelivtaedip,ikiiipbenaradayoum,bunuHakkyapt,diyenefsinistekleriniveir kin ilerini Hakk'a isnat etmek deildir. Eer senden bir noksan zuhur ederse, kendi kusurun bilerek Hakk'tanbununaffniste.Nitekimdemisafgnahiledi.Eksikliikendindenbildi;baland.ey tan,Hakk'nemrinitutmad.KendinindalletiniHakk'tanbildi;kovuldu. Geri hidyetin ve dalletin Hakikatte faili Hakk'tr. Fakat edep gzetmek lzmdr. "Y RAB! BU NOKSANLIK BENDENDR, BENMUNSURLARIMIN HDYETEKABLYETOLMADIINDANDALLETE KULLANDIM" diyerek noksanl kendinde bil. Ama kendine zerre miktar hareket ve kudret isnat etmeki,irkolmasn.Gerekcz'vegerekkllhepsiHakk'ndr.Grnealdananlarncz'irade isnatetmeleriHakk'nkudretinibilmediklerindendir.Byledesen,onlarnaklnatersgeldiindenceb riyyesanrlar.Zorlamaileisteianlaypayrtedemezler. imdi,bunubildiktensonraunudabil:Peygamberleringnderilerekemirvenehiylerinbildi rilmesindenmaksat,Hakknrzsnauymaktr.Hakk'nrzs,dalletibrakphidyethareketiyleha reket etmektir. nk Hakk'n bu halk yznden zuhuru Hd (hidyet verici) ve Mudil (dallete drc) ismiyledir. Evliyullah, Hd isminin mazhardr. Sradan insanlar, Mudili isminin maz hardr.Bunlarfarket.GerihidyetvedallethakkatteHakk'nvcudundanmeydanagelir.Fa katdalleterzsolmadndanpeygamberlervemridlergnderiphalkhidyetedavetetmitir. Bunlanfarkediphidyethareketiylehareketedenveeriatariyetedipdrtkapdanbagste renaakolsun! KALP

334YAZILARIM

Eercz'veklliradeHakk'nolupbendeirdeolmayncanaslhidyethareketiylehareketede yimdersen,cevabudur: nsandabirkalpbulunur.Bukalbindeikitarafvardr.Birtarafhalka,kesretleminevegafletea lr.Kesretealantaraf,hayvansfatolankefevedalletemeyleder.Yemek,imek,ehvetvedn ya sevgisi gibi. Kalbin dier bir taraf, Hakk'a ve vahdet lemine alr; latiftir, hidyete meyleder, rhaniyetsfatdr. Herkeste kalp olduundan, herkesin meyli iki tarafadr. Kalbi Hakk'a alp Hakk'la kim olan klar ile lfet edersen onlarn gnlnden senin gnlne hidyet yetiir. Senin kalbinin halka olan taraf kapanr, Hakk'a olan taraf alr. nk gnl gnlden nem kapar. Bakmaz msn bir gaml adamn yanna varsan, onun gnlnden senin gnlne de gam bular, hemen sanadakedergelir. Eersevinliadamnyannavarsansendesevinirsin.Eermeclistebirbakasohbetolsaveyadnya yaaitsohbetolsa,meclise,birkesafetgelir.MeclistekilerinhepsinegafletularveHakk'unuturlar. AmaevliyullahsohbetiveyaHakksohbetiolsameclisebirrhaniyetgelir.Meclistekileringnlnden dnyamuhabbetikar,gaflettenkurtulurlar;gnahkrolanlardaHakk'amuhabbetederler. imdi,bundananlaki,eersenhidyetistersenehlullahmeclisinevar.Onlarnsohbetiseningn ln hidyete evirir. Bri Tel da sana hidyet eyler, ehlullahtan olursun. Ama ekyalar, g nahkrlarvehevehliylesohbetedersenehlullahtanolsandabunlardanolursun. Hakikatteezelveebed(gemivegelecek)yoktur.Ezelveebedtbirianlamakiindir.Eerezelol saBriTel'nnbalangcnnolmasgerekir. Sznzhidyetistersenhidayetehliilesohbetet.Sonundaonlarnsohbetisanatesiredip BriTel,dalletinihidyeteevirir.Eer,ezeldenaslsaylekalnacakolsa,CenbHakk,pey gamberlervemritlergndermezdi.Ezeldeiyiolaniyiolurdu.Ekyaolanekyaolurdu.AmaHaki kattebyledeildir.Bakmazmsnkignahkrvektbirkimseehlullahabey'atediponunterbiye sindengeer.BriTelonuekyaikenkutlukimseyapar.NitekimKur'n'dabuyurur:"Allahdiledi inisiler,dilediinisabitbrakr.Anakitap(LevhiMahfuz)O'nunkatndadr."(Ra'd,39).Bu"ezel tbiri"Hakk'bilmemektengelir. Senin ezelin, ruhun unsurlara gelip kulluk elbisesini giyip aklla kaytlanp din emirlerle mkellef olduun gndr. Eer, yevmi ezelde, mride teslm olup Hakk' bulursan, "bel" (olumsuz soruya olumluanlamdaevet)deyipikraredersinveeertarkagirmezsen "neam" (olumsuzsoruyaolum suzanlamdaevet)deyipHakk'inkredersin.Bunda"bel"ve"neam"ikisibirmnyadr.Ehlivus lat olanlar "bel" deyip ikrar ederler. Ama kfir olanlar "neam" deyip Hakk' inkr ederler. Burada "kfir"diyeHakk'rtenederler.Bundakfirdenmaksat,"Yahudi"ve"Hristiyanlar"deildir;Hakk'a ulaamayanlardr;nkonlar,Hakk'ikrarederiz,derler.Amairkkoarlar. BEL Bir kimse Hakk' anlayp bilirse, o kimse Hakk'n kazasna razolup belsna sabreder. Kimseye hacetiniarzetmez.nk,belya sabretmek, Hakk' keml mertebe bilmekten gelir. Bir kimse btnmakamlargeer;ama,birmakamvardrki,obelilegeilir.BriTelonabirbelverir. Odasabreder.HakkTelonu,omakamdangeiripmahbbedinir.Fakatmlhidler,yanlanla yp: "SenHakk'sn,Hakk'bildin;Hakk'akavutun;dahanemakamvardr,neolacaksn?Evve lin ve hirin Hakk" deyipyryerek makamaitibaretmemeleri,dallettenvesrrhafdenilen gizlisrrbilmemektenilerigelir.Bilmezlerki,makamdanmaksat,srrhafininzuhuredipruhkllye, kalbtasfyevenefstezkyeoluptamamenhayvansfatndantemizlenmesi;halka hileyapp halk aldatmaktan vazgemesi; ruhu Hakk olup Hakka'lyakn makamnda daima uyank bulunmas veaslaHakk'nkurbiyetindenonagafletgelmemesidir.Yoksaszle,bilmeklehayvansfatndan kurtulmakmmkndeildir.OnlarnaslaHakk'tanhaberleriyoktur.Herkesitaklitederler. imdi,bunlaranlayptambirinanlaHakk'nbelsnasabredenk,Hakk'nhersrrnaular.Hal knbelyasabretmeyiptrltrlmihnetlereuradngrr.nkHAKKTEL,IKLARINIBEL LEMTHANEDER. imdi,rifibillahileevliyullahncemlmahedesindefarklaroktur.nk,rifibillahnm ahedesiilmdir;evliyullahnayndir.MeselrifibillahHakk'bildimvegrdm,deramagaflette

YAZILARIM335

dir; fakat, evliyullahn grmesi ayndir. Yani yaknlk ve uyanklk iledir. Mesel onlar cezbeyle bir mertebeHakk'ayaknlkkazanmtrki,gyazahirlerindevebtnlarndavcudlarkalmaypvcud larndanherfiiliyapanHakk'tr,diyekendivcudlarnsondereceyaknlkveuyanklktamahvedip Hakk'n vcudunu grerek gayet edepli olurlar. Evliyullah, Hakk'n kendine yaknlndan bir nefes gafilolmaypyalnzolsadahi,HakkileberaberliinibirnefesunutmaypherzamanHakk'lavarolur. HernefesBriTel'nnmeclisindevehuzurundadurur.Aslagaflettebulunmaz.Eerbuyaknlkve uyanklkhernefesdevameder,kendindengafletzuhuretmezseorifibillahtr. Benim canm, nice canlar vardr ki, mridi kmile rast gelmediklerinden Hakk' yanl anlayarak dallete dmlerdir. Yani Hakk'n kudretinin kemlini ve halkn zayf ve gsz olup her nefeste Hakk'amuhtaolduklarnbilmezler.Hakk'vehalkfarkedemediklerindennefisvebenlikleEne'lHakk davasnda bulunurlar veya Hakk' tamamen inkr ederler. Hakk'a noksan itikatlarndan dolay Bri Telonlaratrltrlbellarverir.Onlardasabretmeyip,edepsizlikederekHakk'knarlar. Bylekiiler,Hakkyolundakibirabirmusbetgelse,okdaomusibetikendinoksanndan bilipsabretseveBriTaal'danomusbetkarlndaycemertebeler,derecelerveyaknlkumsa, derhaleytangibionunnnegeerler. "BeheyDvne,beheyahmakhemenzahmetekmeyegr.Hemenektiinzahmetyannakalr. Tanr'danbykdahineolsagerektir."Veya"nemakamnnedemertebelerinaslvar"diyedert lislikinitikadnbozarlar. BriTel'nnherfiilindebirhikmetbulunduunubilmezler.Kulbilmez;ama,vellerbilirler. Onlarevliyullahkrzannederler.Evliyullahnilminikendiilimlerikadarsanrlar.Bozukitikatta olanlaraBriTeltrltrlbellarverir.Sabretmezler.Sabretselerdevellerinsabrgibiteslimi yet, rz, ferah ve sevinle deildir. Belki Hakk'tan yz evirmek ve aresizlik iledir. Evliyullah, Hakk'kemlmertebebilmilerdir.Bilirlerki,kahriindelutfugizlidir.Gerekcevrvecefetsin,gerek ltuf ve vefa etsin; btn fiili sevimlidir. Zt gibi sevgilidir. Sevgilinin lutfunu, kahrm bir bilip Hakk'n muhabbetiyle zehir de olsa ierek eker erbeti bilirler.ByleitikattaolanHakk'bilmitir, Hakk'a ulamtr. Beeriyeti demahvolmutur.Hakk'nulhiyyeti Hakkndabylen almeti u dur:Elinden,dilinden,kulandan,gzndenhalkeminolur. DililekulumdiyenlerkuldeildirylebilOlmayncadoruemdorugudorudilDilileku lum diyenler, kul deildir. nsann gz doru grr, kula doru iitir, dili doru sylerse halka dmanlkalmaz.Dmanlkyerinedostluk,souklukyerinemuhabbet,gazapyerineefkatgste rir.HeryaratlmaHakknazarylabakarveherkesinisteincehareketedip,gnlyaparveherkes ten medettalepeder.Kendiniciz,miskinvezellgrerekgurur,davaveriyadan korunur.Byle nszndenvefiilindeneriatavetarikataaykrhareketkmaz.Gayetedepliolur.Herkeson danrazvehonutolupmbarekcemlinigrenbirdahagrsem,der.nkveldir.Hakk'nsevgilisi dir. TAKLTVEHAKKAT imdi,bunlarbyleanladktansonraunudabildetaklitilegereifarket.Eersenhalktaklit eylemeyipHakk'akavuupHakk'biryerdehazrgrdnseveheryzdencemlinigrdnse,grd nbildiintaklitdeilise,Hakk'naslseversen,halkdahiyleseversin.Kimseningnlnykmaz snvehalkhernesylerse"gereksin"dersin.Kimseileekimezsin.nkHakkTelyalansyle mezvekimseninitikadnakarmazsn.Kurallarauyarsn.Dalletekendinvarmazsn.Dalletteolanlar dahiHakkbilipinkretmezsin.Hakk'ayaknlnarttkaheredebiniziydeedersin. Eercezbegelipbeeriyetinkalktysaalmetiudur: Birdahakendinigrmezsin.Hakk'grrsn.nkcezbeilealndnisesenyokoldun,Hakkvar oldu. Senden bir daha asla dava, gurur, iki yzllk zuhur etmez. Daima Hakk' kendi vcudunda grrsn.Sohbetin,zikrin,fikrinkendinileolur.Bylehlsendenzuhurettiyse,bylekkararsz lktan kurtulmutur. Byle k her nasl keramet gstermek isterse yapabilir. nk kendi ztn, sfatn, fiillerini, szlerini ve isteini Hakk'ta mahvetmitir. Onun dilei Hakk'n dilei olmutur. nk,kararszlktankurtulmutur,aslabeeriyetkalmamtr.Gururdanvedavadanuzaktr. Telvnden(kararszlktan)maksatbeeriyettir.Odaayp,gurur,davavehalktaklitediphalkaha inliketmek;eribakprencideetmektir.Bukiilertelvn(renklenme,kararszlk)makamndaolup

336YAZILARIM

Hakk'aulamamtr;ama,kendizannylakavutum,zanneder.EerHakk'akavusaydondagurur, dava, halka hainlik ve dmanlk olmazd. Kendini mahvedip vcudundan btn ileri yapann Hakk olduunu bilen kiide zerre miktar kudret, irde ve varlk olmaynca daima ciz olmak gerekir. O can, bu srr bilmediinden daime gururda ve varlkta bulunur. yle can, evliyullahn nutuklarnezberler;sylediisz,erenlerinhlidir.Yoksakendihlideildir.Fakat,Hakk'ncez besigelipbeeriyetimahvolmamtr.Daimabenlikte,gururdavedavadaolur.Ama,elinden bireygelmezvekermetgstermez.nkbeeriyeti,benliivegururumahvolupHakk'lavar olmamtr. Telvin (kararszlk) makamndadr. Keramet izhr edememek telvin makamndan gelir.nkkulunelindebireyyoktur.Herfiilinzahirenve btnenfaili Hakk'tr.tebundan anlaki,telvinehlininheriitaklittir."Benyokoldum,Hakkvaroldu"der.Yinetaklitolduundan Hakk'nyaknlnunutupHakk'uzakzannedipbenlikleHakk'nhuzurundagururvedavaeder;eri atauymaz.Halkonumaskarayaalpbirsznkabuletmez.Birk,Hakk'nberaberliindenveya knlndanbirnefesgafilolmaypuyankolsabirzamanhuzurundagururvedavaetmez;benlikte bulunmaz ve eriata uyar. nk sena uymamak mutlak kararszlk ve phede olmaktan, Hakk' bilememekten ve itikad bozuk olmaktan ileri gelir. kiyi ve dier irkin ileri, nefsine uygun oldu undan Hakk grrsn. Ya namaz, orucu, zikri, fikri niin Hakk grmezsin. Bundan anlalr ki, nefsinhilesinevegururunauyupdalletedmsn.nknefis,hidyettenholanmaz.Bun larbtnkararszlktan,phedenveHakk'bilmemektenolur.Eersen,"BenHakk'm,kendime secde etmem" dersen, bu gibi szler evliyullahn nutuklardr. "Sen Allah'sn" demek deildir. Tersanlaypdalletedme.Seninsenzannettiinodur.Yoksasendeilsin.SeninbtnnHakk'n bir yzdr. Ve zahirin Hakk'n letidir. Senin dilinden syleyip elinden tutan; szn z, senin vcudundan btn hayr ve er, hareketleri yapp senin vcudunu kullanan, Hakk'tr. Senin onsuz harekete mecalin yoktur. Sen cizsin. Eer sen Hakk'n yaknln ve beraberliini bilip ve g rp,bildiinvegrdngerekise,edebin,hayanvekorkunziydeolur.Hakk'nseninlebulundu unugnlndenkaramazsnvegafletetmezsin.Hlsahibivegnlehli,byleaderler.Yoksa szle bilmek ve gafletle hl olmaz. Eer byle olsayd, ehli tarkten erenler srrn bilen okur yazar,evliyaolurdu.Ama,taklittir,botur. Bundaakumuhabbetterkuzletisterler Yoksaszsylemekle,gafletleinsandahlolmaz.Hakk'ncezbesizuhuretmedikebuyaknlk vebuayanlkkimsedenzuhuretmez.Barieskilerden,geenklarnferyadndanibretal. Bak,ErefSultnneder: Nideyimsabredebilsemdilcanodayanar Velheylerisemkevnmeknodayanar Boyadyeryznhilezarmttn Bufirakmnrnacmlecihanodayanar Bak,NesmSultnneder: Evvelaldandmkeykolaysandm Katbekatyandmteiaka Bak,ErefSultnneder: Gerbeniseniniinyetmikezldrseler Binkezdahilmeyeboyunvereyimcanm imdi, Hakikat szle, bilmekle olmaz. Hakk yolunda cmle maksattan gemekle olur. Ya byle ereflikimselerHakk'nbizimleberaberolduunu,bizimkadarbilmezlermiydi?Bunlarnbyleayr lktanikyetlerinedir?Bundanbarianla.Hakk'ayaknolupHakk'laberaberolmakiin,btnhay

YAZILARIM337

vansfatlarndan;gazaptan, hasetten,kibirden,ehvetten,gururdan, davadan kurtulduktan sonra halkincitmeyiphalkniyiliindenvektlndenbireysylemeyipHakk'naslseversen,halkda ylecesev.TamamylaiyihuylarilehuylanpHakksfatilesfatlanpHakk'tangayriyizahirindenve btnndankarma: SavmsivykimtutarIydvisaleolerer (SivdanAllah'tanbakaeylerdenorututan,vuslatbayramnaerer.) Gaflet etmeyip can kulan amal, kula Hakk sadsndan baka sad iitmemeli ve gz Hakk'tan bakasn grmemeli ve dili Hakk'tan bakasn sylememelidir ki, zahiri ve btn Hakk ile olsun.NitekimErefSultnbuyurur: Benolhayranumestemkimbilitenbilmezemyri GzmherkandakimbaksagrrsnsretiRahman Yoksazahirhalkgibi,eyayHakk'aperdeedersen,eyaygrpHakk'gremezsin.Hakk'an lasanvebilsenbileayrlktasnvedaimagaflettesin.AslayaknlapAllah'nsrrnaulaamazsn. Hakk'bildimvegrdm,dediinyalandr.Kendizannndanibarettir.Barievliyullahtanutan.Gaf letle vuslat olmaz. Nitekim Bri Tel buyurur: "Sarho iken namaza yaklamayn." (Nisa, 43). Yanisizler,dnyamuhabbetiylegafletarabniipsarhoikenbenimvuslatmmitetmeyin.n k gafletle vuslat olmaz, demek; vuslat, uyanklkla olur. Daima Hakk'la olmak, Hakk' her nefes kendi vcudunda grmektir. Yoksa gaflette olup daima halkla kavga ve ekimede olup halkla mu habbetetmeyipkiminiazarlayp,kiminingnlnykpvekiminetilkigibioyunvehleedip,aldatma yaalrsan,iindeyaramaz huylar trl trlsuretler balar. Amelinevefiilinegreyalanclkla kimikurt,kimitilkivekimiyrtchayvanlariinikaplar.Dnyamuhabbetiyle,bozukfikirlerlekalbin kirlenir; halk, errinden yanna varmaya korkar. in dn hayvan iken btn yaramaz huylardan kurtulamazsn.Uyankdurup,Hakk'tangafletetmeyip,gnlcilalaypsaflatramazsn.Gnlnbo zukfikirlerden,dilinigururvedavadankurtaramazsn.Zahirindevebtnnda,Hakk'tangayreyleri temizleyemezsin.Senbuhldeykenztahadiyyetinnuruylanurlanansdkklarnmakam,menzil ve hlini yaamadan, kendi hayvan sfatnla nasl onlardan edep ve haya etmeyip onlarn hlini ve makamndavaedersin.Sonradadnpbunlarbenimhalimdir,dersin! EvvelkihayvansfatlarnveyaramazhuylanhideitirmedinveiiniHakk'tangayrdantemizle medin.Daimagafletteikenszlebilmeklekendiniinsanoldumsanrsn."Birkimsetgutu(putlar) rtmeyince,Allah'aimanetmez."(Bakara,256).Burada"tgut"tanmurdtabiattr.Nefisdedikle ri budur. Bir kimse nefsin lezzetlerinden ve nevasndan kurtulmazsa, o kimse nefsine ibadet eder. Allah'aibadetetmez,demektir.NitekimYunusSultnbuyurur: Sencanndangemedencnnarzuklarsn Beldenznnrkesmedenimnarzuklarsn Senincanmdediinnefsinlezzetleridir.Belkiosanacanndanazizdir.Amasenindmanndr. OndangemedenHakk'bulurumzannetme. "Znnr"danmaksattabiattr.Yani,yaramazhuylardan,hevvehevestengemedenimniste meki,seninimnntabiatndr;Hakkdeildir,demektir. imdi, byle szle bilmekle tabiatndan kurtulmayp Hakikate kavutum diye vuslat davas eden yalanclar bile bir kmilin terbiyesialtnagirerekahlkngzelletiripbirHakktarkadahilolsalar, evliyadanolurlard;lkin,byleyezitlerbiryerdeHakk'arayan,mchedevesulktagayreteden birkgrseler,hemeneytangibiyannavarpylederler: "BEHEYDVNE,NEZAHMETEKERSN?SAFAMIZABAKALIM.KMARARSIN? ARADIINYNESENSN. YANTANRISENSN.KMDENKORKARSIN? ORUCU,NAMAZINEYAPACAKSIN?

338YAZILARIM

KENDKENDNEAZAPMIEDERSN? ELNE NE GRERSE FIRSATI KAIRMA. ERAT, NZAM NDR. (ALLAH KORUSUN!) NE PEY GAMBERLERN,NEVELLERNASLIVAR.ERATIKURANSENNGBBRADAMDELMDR?" Byleszlerleonlar,dertlislikinyolunukesipkendilerigibiyezitederler. Geriaradnsendedir.Fakat,insankendisini,tabiatbendinden,nefsinlezzetlerindenveyaramaz huylardangeiripHakksfatilesfatlandrmasna,benliinimahvetmesinebirmrdikmillzmdr. Onubilmediklerinden,szilebilmekleahlkdeitirerekvuslatolurzannederler. "DKKATEDNZ,ALLAH'INLANETZALMLERNZERNEDR."(sh:100140) Kaynak: SelimDivane,hzl:HalileltikMustafaTatcAriflerinDeliliMkillerininAnahtar[Kitap].2004. BBLYOGRAFYA Krml Selm Dvne; Tasavvufi Sorulara CevaplarMiftahu Mkilti'lArifin Adbu Tarki'l Vsiln,(Haz.MustafaTatc),MEBYay.,stanbul1996. KrmleyhSelimDivane;AriflerinDelili,(Haz.HalileltikMmineakr),AkaYaynlar,Ankara 1998. YORUM: SelimDivanekaddesellhsrrahulazz76inbizlereanlattklarndantasavvufehli(geinenler)b ykhisselerkarmaldr.Yoksabukiilerfazlabilgileriilezndkolmaklakalmayp,arlatanlardanolup vecehennemindahikabuletmeyeceignahkrlardanolacanbilmelidir. Bu kiiler lm denilen akbeti tatmazlar ve hesaba da varamazlar. Onlar berzah makamlarnda yabanclarnbilimkurgufilmlerindekizombilerdenfarkszolurlar.Bukimselerinruhlarcesetlerinden ayrldklar halde aptal ve manyak gibi dolaan yersiz yurtsuz ve menziller arasnda kalrlar. nk AllahTelyavamdanfarklhavasehlikadarbildiklerihalde kulluketmemeninbedelini buekilde ar demeye mahkm olup, hesap meydannda sonusuz geen mahkemeler ile bekleip dururlar. CezaalpCehennemegirmekkurtuluolacahalde,cehenneminyolunudahibulamazlar.Sonusuz geen yllar iin Allah Telnn takdiri nedir bilemezler. Bekleip dururlar. Bu kimseler ilahlk iddia ettiklerigibikulluktaetmeyiparadakalmlardr.Mutezileninelmenzilubeynelmenzileteyniki menzilarasndakalanlardediklerinindeburadabirhakikatolduunusyleyebiliriz. Bir insann Hakk olmas mmkn deildir. Ancak Kul olduunu da kabul etmiyorsa bu kimse iin ancakiki menzilarasnda braklmasAllahTelnnsfatlarnn gereidir.Psiikvampirlerolmaktan
Aslen Krml olan Selim Divne, kaynaklarda eyh Selim elKrm, Krml Selim Baba, Selim elKadir el KrmelAlevknyeleriyleanlanhretlibirKadirimrididir.Genyatastanbul'agelerekmedreseeitimi ald.Bosna'yakadtayinedildi.BuaradatandeyhMuhammedEfendi'yeintisapedipkadlbrakt.Daha sonraKesriyye'debulunanKadirimridlerindeneyhHseyinHamdiEfendi'yebaland.Seyrslkunuta mamladktansonrahilfetmakamnagetirildi.Dahasonraeyhininemriyleskp'egnderildi.OradanKpr l'yegeti,mrnn sonunakadar buradakald. 1170/1757 tarihindeKprl'de Hakkaayrmtr. Kabri, derghnnhaziresindedir. Eserleri: 1.Divan:Kaynaklardabirdivanyadadivanesiolduusyleniyorsadahenzbylebireserbulunamamtr. Dierikieserindekiiirleriyaynlanmtr(CemlKurnazMustafaTatc;KrmlSelimDvne'ninHayatEserleri veiirleri",LAMAratrmaDergisi,11/\(OcakHaziran1997),165177). 2.Burhan'lrifnveNect'lGfiln:SelimDivane'ninennemlieserisaylmaktadr.Tevhidinnaslanlal dvenaslanlalmasgerektiinianlatr.HalileltikveMmineCeyhanakrtarafndangnmzTrkesine aktarlarakyaynlanmtr(AriflerinDelili,AkaYay.,Ank.1998). 3. Mifth Mkilti'lrifn dbu Tarki'l Vsln: Tasavvuf bir erhtir. Vellerin yaay ve davranlar, peygambervemridgnderilmesininsebeplerigibikonulardabilgilerverir.Yaynlanmtr(Haz.MustafaTatc, MEBYay.,st.1996). Kaynaka: OsmanlMellifleri,1/188;KrmMellifleri,10;Kef'zZnnZeyli,1/509;Hediyyet'lArifn1/404;Sefine iEvliya,C.I;TDEA,VII/497.
76

YAZILARIM339

AllahTelyasnrz.. Sonuolarak,Raslllahsallallhaleyhiveselleminizindenyryp,kulolmaktanbakaaremiz olmadnbilerekhareketetmeliyiz.Efendimizintemizyolunukirletmedenkulluktasabredelim. Evliyullahtanbirk,Hakk'ademiki; "YRAB,BENYOUM,SENVARSIN."Hakk,okula: "EYKULUM!GZEL,BENTEVHDETTN.YAHANSENNKULLUUN!"demi. smailHakk

340YAZILARIM

KADINLARA CUMA NAMAZI FARZ MIDIR? NSZ slam, Kur'an kaynakl ve insan eksenli bir dindir. retileri Kur'an ve Snnet'e dayanmaktadr. Ananedini,mevveldin(bilginlerinotorite,grveyorumlarnadayanandin)vembeddeldin(hal knrfveyaaynadayanandin)deildir.Kur'an'agreslamtevhiddinidirveari'isadeceAllah'tr. Ne bilginler ne de halk onda sz sahibidirler. Dolaysyla, kimse kendisini Allah'la birlikte dinde sz sahibi olma konumunda gremez, kiisel grleri ve yorumlarn da Kur'an'n buyruklar yerine ko yamaz veya onunla edeer klamaz. Kulluk mesuliyetinin gerekletirilmesinde Kur'an'a teslimiyyet veitaat,Hz.Peygamber'inSnneti'nemracaatesastr.slamnebilginlerinveyadinadamlarnnoto ritesinedayananbirdindirnedebellibirsnfaaittir.Peygamberinveonunvarisleridurumundagr len bilginlerin vazifesi, Kur'an'n Nisa Suresi 58. ayetinde bildirildii zere, "ileri ehil olanlara ver mek,insanlararasndahkmettiklerizamanadaletlehkmetmektir.Allah'nvekiliolmaveO'nun adnahareketederekDin'dehkmkoymaanlayKur'an'aaykrdr,kimsenindebylebiryetkisi yoktur. Hz. Muhammed'in bir eli ve teblici olduunu bildiren Kur'an "Ey Muhammed biz seni onlara vekil gndermedik, sen onlarn vekili deilsin..." ifadeleriyle bu gerei duyurmaktadr. Bu durumda,PeygamberdedhilhibirinsannAllahadnahkmkoymavehareketetme,Onunadna dinibellibirsnfaaitklmavebellibirsnfdabirtakmibadetlerdenvemkellefiyetlerden,mabet lerdenveilimmerkezlerindendlamahakkveyetkisibulunmamaktadr.Cumanamaznnkadnlara farziyetimeselesineitebuerevedebakmaklazmdr. slm,hakveadalet,sulhvesevgidinidir.Hakszlklarortadankaldrarakzulmnlemekvezalimi slahetmekister.Mazlumunhaklarnkorumakvesavunmakonunbalcahedeflerindendir.nsanlar vecinleri"kulluk"tabulunmaklaykmltutarakbuhedefinigerekletirmeyealr.nk"Kulluk mkellefiyeti",hemAllah'nhemdeinsanlarnhaklarnkorumaveyaatmamisyonunukapsar.Hz. Peygamber(sas)denbvvetgrevinibuhedeflerdorultusundayapt. Ancak,zulmvezalimhibirzamaneksikolmad.slam'nilkgnlerindenitibaren,"ftratDini"ne engelolmak,Mminlereeza,cefa,baskveikenceuygulamak,Mslmanlarftrveslamhaklarn danmahrumetmeksuretiylehakszlkyapmakisteyenkimselerherdevirdemevcutoldular.stelik, bu hakszlk ve ktlkleri yapanlar ou kez Mslman Toplum'a mensuptular. eitli nedenlerle savameydanlarndakarkaryagelen,biribirininkanndkerekvecannakyarak"kullukmkelle fiyeti"ne aykr hareket eden Mslman milletler bulunduu gibi, slam veya Din adna davranarak, itihat yaparak veyahut yorumda ve aklamada bulunarak Mmin Topluluklarn ftr ve slam bir takmhaklarnvehrriyetlerinigasbedenlerdeoldu.Busonuncularmezheplerinivefetvalarn,iti hatlarn ve tefsirlerini hem baz nasslara dayanarak hem de birtakm (nebev!) haberleri "mihrab" olarak kullanarak insanlara sundular. Neticede, hadis klliyat, "nebev sz" veya "hadisi nebev" vasflarntamayanbirtakmhaberlerin(mevzuat)istilasnaurad.Mslmanlarninan,ibadetve ahlaknabuhaberlerleekilveynverilmeyolunagidildi.KyametGnvealametleri,fiten,kaderve kaderiyye,bazfetihler,blgelermilletlervehkmdarlklar,birtakmfarzvenafileibadetlerhakkn daoksaydaamabiroubirbiriyleelien,slam'nikitemelkaynaKur'anveSnnet'eaykrolan haberlerortayaatld.BunlarMslmanlarndnceveyaantsnetkialtnaald.Farzibadetlerden olanCumanamazdabundanyeterincenasibinialanlardanbirioldu. Cumanamaz,slam'daennemlifarznamazkabuledilmesineramen,gnmzegelinceyeka darslam'n evrensellii gznndebulundurularak vebirtakman'anevfikirlerdenarnarak,Kur'an zaviyesindenveilmzihniyetleelealnmdeildir.Cumanamazvefarziyetihakkndagnmzeka dar yazlanlarn bu zelliklerden uzak olduuna inanyoruz. Mslmanlar arasnda Cuma namaznn farziyetiveshhatiileilgilitartmalar,farklanlaylarvetereddtleriteburadangelmektedir. Cumanamazhakkndagerektefsirvehadiskitaplarndagereksefkhlailgilieserlerdegenima lumatmevcuttur.FakatCumannvcupveedasnadairartlardaihtilaflarmevcutsada,muhtevave metotitibariylehemenhemenhepsibirbirininayndrvebenzerigrleripaylamaktadr.nkbu eserlerintamamnayaknbellimezhepleremensupkimselercekalemealnmvemuayyenbirmez hepzihniyetidorultusundadeerlendirilmitir.

YAZILARIM341

Trkiye'de,baztopluluklarbirtakmgerekelerle,zellikleszkonusueserlerdeCumanamaz nnfarziyetiveshhatiileilgiliolarakortayakonulanilkelerevekurallaradayanarak,Cumanamaz klmamakta,baztopluluklardamevcutdzenvarkenTrkiye'dekimslmanlaraCumanamaznn farzolmadniddiaetmekte,birtakmevrelerise,hrvemukim,olanhererkekmkellefms lmanaCumannfarzolduunusylemektedir. tebylefarklvekartanlaylarnvarlCumanamazilealakaldeiikvasflardakitaplarnya zlmasna ve yazdrlmasna sebep olmutur. ada Trk Tefsircilerinden Prof.Dr. Sleyman Ate, fkhlarndan Prof.Dr. Hayrettin Karaman ile Yunus V.Yavuz, Ekrem Doanay, Hsn Akta, Recep etintaveAhmetYlmazgibiaratrmaclarCumanamaznadairzelalmalaryapmlardr.Ayrca, Do.Dr.smailHakknal'nynetimindeSaitTretkentarafndan"HadislereGreKadnlarnCuma NamaznatirakiMeselesi"(A..lahiyatFak.,1994,baslmam) isimlibirseminerileProf.brahim Canan'nhazrladHadisAnsiklopedisi'ndezelbirblmbulunmaktadr.BunlardanSleymanAte "YceKur'an'nadaTefsir"isimlieserinde,Cumanamazileilgiliayetintefsirinde,Cumanamaz konusunageniyervermektedir.HayrettinKaramandaTrkiyeDiyanetVakfslamAnsiklopedisine yazdCumamaddesindekonuyuetraflcaelealmtr.simlerianlansonbekiidenherbirininde Cumanamazileilgilimstakilalmalarbulunmaktadr. phesizherbiribykemekmahslolanbukitaplardikkatleokudum.Ancakgrdmki,anlan kiilerin almalarnn hepsi, zellikle Recep etinta'n kitab, gerek kaynaklar gerekse dolgun ve doyurucumuhtevas,herseviyedeninsanaynelikmetotvediliitibariylenemlibiralmadr.Bir okbakmdanyararlandmzbukitabnyazar,gelenekiliieletiripkarkmolmasnaramen, klasikkaynaklaradayanarakilmiusllererevesindeyazdkitabndamuhtevaveuslubbakmn dan geleneksel erevenin dna kamamtr. Neticede, malumu ilam kabilinden bilgiler vermi, hkmvedeerlendirmelerindemezhepimamlarnn,ncekibilginleringrlerineveaklamalarna balanmakdurumundakalmtr.Yinede,TrkeolarakCumanamazhakkndayazlmenkapsaml eserdir. Konumuz,CumaNamaznnm'minkadnlarafarziyetiMeselesi'dir.Dolaysyla,Cumanamaznn farziyetiveshhatinedairMslmanlimlertarafndanbelirlenentekiartlarveboyutlarzerinde durmadk. Busebeple,slamalimlerinin,mezhepimamlarnnvetekimctehidbilginlerinbelirledikleriCu manamaznnfarziyetiveshhatinedairartlarnyenidenincelenipdeerlendirilmesinifkhlarmza brakyoruz ve onlarn Kur'an ve Snnet ekseninde yeni yaklam ve bakla yepyeni grler ortaya koyacaklarnainanyoruz. Birtarihiolarak,Cumanamaznnkadnlaradafarzolmasmeselesinielealmamzbazkimselerce yadrganabilir.Ancak,birilhiyatveslamtarihisiolarakCumanamaznnfarziyetikonusunaKur'an ve Snnet ekseninde, slam tarihi perspektifi iinde bakmak ve fiil snnetteki durumunu bilimsel olarak ortaya koymak istediim, slamiyetin insanln tamamnn dini olduuna inandm, Kur'an Kerim'in inan, ibadet ve ahlk esaslarnda evrensel karakter tadna ve kadnerkek arasnda bu konulardaayrmyapmadnaitenlikleimanettiimiinCumanamaznnmminkadnlarafarziyeti meselesiniincelemeyidndm. Cumanamaznntpkdiernamazlargibi,"mcmel,umumive mutlak"olmavasflarnhaizbir yetlehermkellefMslmanafarzklndnda;dolaysylakadnlarafarzdeildireklindeitihatta bulunmann veyabirikikiininverdii habere dayanarakCuma namazmminkadnlara farzkln mamtrdemenin,mminkadnlarCumanamaznnedasndan,nimetlerindenvemkafaatndan mahrumbrakmannbykbiryanllkvezulmolduunainandmiinbylebiralmayaptm. Cuma namaznn kadnlara farziyeti konusu, esas itibariyle, birbuuk milyar Mslman Toplumu, hattayedimilyarlkinsanlkleminiilgilendirenbirboyutasahiptir.Dnyadakislamimajnaetkiet mektedir. te, dnya Mslmanlarnn hatta btn insanln faydasna olduuna itenlikle inand m,Ycedinimizslamiyethakkndakiyanlimajnbatdavedoudasilinmesinenemlikatkdabu lunacanakanaatgetirdiim,Allah'nfarzkldbiribadeti,gerekesineolursaolsuninsanlarnkal dramayacana samimi olarak iman ettiim iin byle bir alma gerekletirdim. Ayrca gerekleri ortaya karmann ve savunmann, yanllar dzeltmenin ve dorular yerletirmenin, hakszlklar ortadankaldrmannMslmanilimadamnnvazifevemesuliyetindenolduunukabulediyorum.

342YAZILARIM

NeCumanamaznnsadecemminerkeklerefarzklndnkabuledenlerdenim,nedeCumana maz klmayanlardanm. Trkiye'de veya baka bir lkede, yani ister Mslmanlarn ounlukta ve hakimdurumda,isterseaznlktavezayfdurumdabulunduklarmemleketteolsun,Cumanamaznn mutlakabtnmkellefmminlertarafndanklnmasgerektiineinanyorum. eitli iddialar ve gerekelerle baz mminlerin farz bir ibadetten alkonulmalarnn, bilgilenmek, bilinlenmekveilahmkafatkazanmakhaklarndanmahrumbraklmalarnnyanlolduuna,,buna cevazverenlerinokbykbirsorumlulukyklendiklerinekaniyim. Cumanamaznndiernamazlardanfarklbiribadetolmad,sadececemaatvehutbezellikleriy leonlardanayrld,dolaysylabirtakmartlarilerisrerekCumanamaznklmayanmkellefms lmanlarnyanlyaptklardncesindeyim. er'idelillerikiiselgrveyaaymauyumlayarak,gelenekselfkhveibadetkltrntanma yarak,mezhepimamlarnvemctehidlimlerireddederek,bellievrelereyaranmak,bellikesimler de hret yapmak amacyla Cuma namaznn kadnlara farziyeti meselesini ele alm deilim. Byle eyleriyapmakveyadnmekneinancmlaveyaaymlabadar,nedebyledavranmayaihtiya cmvar.BenimiinnemliolanAllah'nhonutluudur. Yoksa, tannma, mehur olma, mptedi, modernist, reformist ve otorite aydn ve entel saylma, gndemdekalmagibibasitbirendiemveyaartniyetimkesinlikleyoktur.Niyetim,slam'aveMs lmanlarahizmetederekRabbiminhonutluunuvemkfatnkazanmaktr. slam'laalakalbirmeseleyielealrkendeimezlmKuranveSnnet'tir.Gcmvetakatiml sndebuikikaynanndaaratrmayapmayaveyaamayaalmaktaym.slamahlaknauy gunhareketetmekemelindeyim.Bunlarsylememinsebebi;kendimivmekdeil,fakatetiketleme vetekfiretmemeselesininokgelitiibirzamandayukardasraladmetiketlerdenbiriveyabirka ile etiketlendirilmemin veya tekfir edilmemin byk bir yanllk ve hakszlk olacana iaret etmek iindir. Bualmamyenibirhakikatinkefideil,tersineKur'anbirhakikatinyenideninsanladuyurul masdr.Yzyllardanberiibadet,ilimveamelmekanlarndanmahrumedilen,sosyal,ekonomik,poli tik,kltrelveticarethayatnndnaatlan,cahilvekltrsz,mabedsizvemektepsizbraklanbir ksmMslmanlara,yanimminkadnlara,ibadetkonusundayaplanbirhakszlkaldrmaktr.Cu ma ibadeti an'anesine, bir takm ilim adamnn itihat ve fetvasna aykr da olsa, Cuma namaznn kadnlaradafarzklnanbiribadetolduunuispatlamaktr. Gerekeuki,Kur'an,kadnerkekbtninsanlaragnderilenilhbirkitaptr.slamdabtnin sanlarndinidir.nan,ibadetveahlakesaslarndakadnerkekayrmyapmaz;ilahtekliflerinde,is titaat lsnde, mkellefiyetlik halinde herkese hitabeder, sevap ve mkafaat amellerine gre insanlara verir, hi kimsenin amelini karlksz brakmaz. Vazife ve mesuliyetin mutlaka yerine geti rilmesiniister,ibadetlerinedaedilmesiniemreder. Bubakmdan,Cumanamazkendilerinefarzklnmamolduusylenenkadnlarazulmedildiine inanyorum. Cuma namaznn da mmin kadnlarn yetimesine, kltrl, bilgili ve bilinli olmasna nemlikatkdabulunacadncesindeyim. Cuma namaznn kadnlara farz oluu meselesini iki yl aan bir sreden beri ite bu zihniyetle aratrdm.Bukonudakimsedenetkilenmedimveesinlenmedim,feministdedeilim.Kur'anveSn net'inyannda,ulaabildiimkadarylailgilikaynaklargzdengeirdim.Eldeettiimmalzemevema lumat meslektalarmla tarttm. Ulatm sonulan lkemizdeki uzman ilim adamlarnn ve baz lkelerdeki mslman limlerin bilgisine sundum. Onlarn grlerini aldm, kanaatlerini rendim. Sonuokolumluidi.Aratrmam,okdarbirkesimdekabulgrmemesine,geleneeaykrbulunarak yadrganmasna ramen, meslektalarm arasnda ve ilim evresinde hsn kabul grd ve destek lendi.Buvesileile,bilgi,dnceveaklamalarilebualmayakatkdabulunan,banadestekveren veyardmcolanbtnhocalarma,meslektalarmavezellikleFakltemindeerliretimeleman larnaayrayrteekkrediyorum. Bualmayyadrgayanlarveyareddedenler,nemlildegeleneinetkisindedirler.Allmam bireyinsylenmesindendolaytepkigsterdiler,karktlar;"camilererkekleredargeliyorbirde kadnlargelirseneolur,kadnlarcumanamaznagelirseeve,ocuklarakimbakacak?"gibigerekeler ilerisrdlerkibunlardanhibirimminkadnlarncamiyegelmesinevekendisinefarzklnancumay

YAZILARIM343

edaetmesineengelolacakilletdeildir.Dinveilmdayanaklaradasahipbulunmamaktadr. Yapc,ilmveslamahlaknauygunolmazelliklerinitayanhertrleletiriyeamvebunun faydal olacana inanyorum. Fakat, cehalet, taassup, hissiyat, muhafazakarlk, husumet ve benzeri zihniyetlerle yaplan tenkitler, tekfir, tahkir, tezyif v.s. ieren ithamlar ile, slam ahlakna uymayan, ilmanlaytankaynaklanmayantenkitlerinmuhatabbendeilim. Sonolarak,bukitabyaynlayan"YeniizgiYaynevi"sahiplerine,kitabndaktilo,tashihveindek sindeemeigeenAratrmagrevlileriZlfikarGngr,HasanKurtveM.MahfuzSylemez'eteek krlerediyorum. almabizden,baarAllah'tandr. SabriHizmetli, Mart,1996,Ankara SONUDEERLENDRME CumanamaznnkadnlarafarziyetimeselesiniKur'anvesnnettemellerindeortayakoymayagay retettiimizbualmamzdavurgulanmasgerekennoktalarunlardr: 1. Kur'an'abavurduumuzdagerekyaratlgereksetabihaklaritibariylekadnlaerkekarasn daayrmyaplmadngrrz.Kadnerkekayrm(stnlkveaalkynlerinden),slam'ninsan anlayileuyumaz.nk,Kur'anmantnda,insanlararasndakistnlkcinsiyetbakmndande il,takvaitibariyledir.NitekimAhzabsresi35.ayetindebugerekaklanmaktadr:"pheyokki, mslman erkekler ve mslman kadnlar, mmin erkekler mmin kadnlar, taata devaml olan erkeklervetaatadevamlolankadnlar,(veszlerinde)sadkerkeklervesadkkadnlar,sabre denerkeklervesabredenkadnlar,Allah'tankorkanerkeklerveAllah'tankorkankadnlar,sadaka verenerkeklervesadakaverenkadnlar,orututanerkeklerveorututankadnlar,iffetleriniko ruyan erkekler ve iffetlerini koruyan kadnlar, Allah' oka anan erkekler ve Allah' oka anan kadnlar,varyaAllahonlarntamamnabirmafiretvebykbirecirhazrlamtr." 2. slam,emirlerindeveyasaklarndaumumamcmelvemutlakifadelerlehitabetmitir.Buba kmdan inan, ibadet ve muamelatta kadnn durumunu ele alrken, mutlaka Kuran' zihniyete da yanmakgerekir.Yoksancegrleribelirlemekvesonradauygungrlenayetvehadislerikullana rakbirkonuyuslamadnaaklamakdorudeildir.Fakatenyaygnolandamaalesefbuyaklamve zmtarzdr.Yanincebirkonuhakkndakararveriliyor;mesela,kadnacumanamazfarzdeildir, deniyor; sonra da bu fetva veya karar ayet ve hadislerle destekleniyor. slam kltr ve politika ta rihnde bu anlayn lk temsilcileri Harciler denilen topluluk olmutur. nceden politik ve sosyal kararlarnalmlar,sonradabunlaradindenelbiselergiydirmiler'nlhukmillalillah"(Enam,57) nassn,siyasvesosyalamalisyanlarnnmesnedivealetiyapmlardr. slamadna,Kur'anveSnnetreferansgsterilerekslamtarihindekadnhakkndaverilenyanl fetva ve kararlar da byledir. phesiz, Mnzel erden kaynaklanmayan, mevvel dinin (eriatn) esaslarnaisnadedenfetvalarvefikirleryanlvealdatcolabileceigibi,doruveisabetlideolabilir. Oysa,Kur'anvesahihsnnet'innda,kadnndintekliflerdekikonumunayaklalr,buikikaynakta kadnatannanhakveyetkiler,kiiselanlaymz,ataerkilbakmzlayorumlanpsunulmazsa,hakiki ekliylebelirlenirse,"slamkadnlarnhaklarngaspetmitir,kadnlarikincisnfvarlkkabuletmi tir,slamerkeklerindnidir"gibiycedinimizeynelikiftiralarveithamlardorulanmayacak;tersine aslszolacaktr. Gerekuki,slam,takvartsndeerkekkadnfarkllna(stnlkynnden)sonvermi,iki leme yaklamlar da reddetmitir. Takva elbisesi giyen kadnn ayn elbiseyi giyen erkekten farksz olduunubelirtmi,toplumdakendineelverilihertrliiyapmasnadaizinvermitir.Mminerkek lerlemminkadnlarnbirbirlerinindostlar,yaknlar(velileri)olduunubildirmitir. Saadetasrndakadnlar,takvaelbisesinigiyinerektoplumdakendilerinedenvazifeleritamola rakyerinegetirmilerdir.NamazvenemlitoplantlariinMescid'egeldiklerigibi,Resulullah'nsoh betlerine itirak etmiler, savaa katlmlar, tarm ve ticaretle de megul olmulardr. Resulullah'n elerindenHz.Haticebudevrinenmehurtacirlerindenbiriolduugibi,Hz.Aiedeenbyklimle

344YAZILARIM

rindenbiriydi. 3.slam'da erkekve kadnnkulluunu,hakve mesuliyetinitesbitedipaklayanAllah'tr. nk erkekvekadndanherbiribireyselolaraklahar'nnmuhatabdrvebizatihiyappyapmadklarn dan sorumludur. Ataerkil bir din zihniyete, ruhbanla veya klerje'ye benzer fonksiyonlar olan bir ulematopluluunayeryoktur.NeerkeinAllah'akulluukadna,nedekadnnkulluuerkeebam ldr. Nitekim,fiilsnnetebakldndaakagrlrki,Resulullahdnemindenitibarenmminkadn larislamtarihiboyuncadinlerini,hakveyetkilerinirenmekamacylaerkeklerlebirliktemescitlerde bulunmular,kullukvazifelerinikaynandanrenmeyevekimseyeendekslemedenyerinegetirme yegayretetmilerdir.Neticede,ehliyetveliyakatlerinegreailedevecemiyettevazifevemesuliyet yklenmekistemilerdir;fakatmevveler'(din),mbeddeler'engelleriylekarlamlardr. Ve kadnlarn sosyal, ekonomik, politik, toplumsal ve ticar hak ve sorumluluklar gelenee gre, ataerkilanlayadayanlarakbuikitrdekidinanlayilebelirlenmi;gerekkadnerkekilikilerige reksekadnndinvazifevemesuliyetleri,ftrat,ilahdavet,ehliyetveliyakttemellerindenkoparl m, ifrat ve tefrite dlerek, kadn dabazan bir ilahe bazan da ikinci snf varlk saylarak, erkekler veyatamamnayaknerkek,olanlimlertarafndanyeribelirlenmitir.Bundaenetkilifaktrises lamilemi din zihniyet olmutur. slamilemi sosyal ve toplumsal yap, eitim ve kltr de bunun iinvesileyaplmtr. Halbukitarihte,olumluveolumsuzetkileribulunanolaylardakadnnoknemlirolyklendiiin karedilmezbirrealitedir.Devletlerinkuruluveykldestanlar,nlkiilerin,bykdevletadamla rnn, kahramanlarn, komutanlarn, sanatkarlarn ve bilginlerin ykleri kadnn gcn ve katlm payn aka ortaya koymaktadr. Sadk Kl'n ifadesiyle, "Bu, balatlm ve kklemi statko bir olgudur.Gerektebu,sadeceyanlbiriktisaptr.lahmenelibirfatalizmdeil,adgeengayri adiliktisaptanortayakanbirilca,birdayatma." 4. Kur'an' vahiy insana seslenmektedir. slam ars'nn muhatab insandr. nsan kavram ise kadnveerkektrlerinibirliktekapsamaktadr.Yaniherkesindiniolanslam'agrekadndainsandr vedierinsantrileaynhaklarasahiptir.Kur'an'ngetirdikleriistererkekistersekadnolsuninsan iindir.Kadnda,insanolduuiin,mkellef,birvarlktr. 5. Kur'an ve sahih snnet slam'nda Allah Taala'ya kulluk ve bununla ilgili hkmlerde (iman, ibadetvemuamelatesaslarnda)kadnveerkekayrmyoktur;insannikitrarasndafarkgzetil memitir,tersineherikiinsantreittutulmutur.Eerbirayrmyaplmakistenseydi,kulluklailgili nidalardavehkmlerdeherikiinsancinslerinibirliktekapsayangenelifadelerkullanlmazdve"ey erkekler...,eykadnlar,eyimanedenerkekler,eyimanedenkadnlar,eyorulamkellefolaner kekler, ey sadece kendilerine cuma namaz farz klnan erkekler..."gibi tabirlere yer verilirdi. Oysa "eyimanedenler,eyinsanlar!ifadelerihemerkeklerihemdekadnlarkapsamaktadr. 6. slam'nkadnakarsertveaalaycbiryaklamdaolduuiddiasvardr.Bunundoruol mad Kur'an'n sunduu ar'da; inan, ibadet ve ahlak esaslarnda aka grlmektedir. Ancak mminkadnaCumannfarzolmadiddias,kadnlailgilibuiddiaydorulamolmaktadr! Bu durumda, cuma namaz ile ilgili olup "ey iman edenler..." genel ars ve hitab ile balayan ayetitefsirederkenvefarzkldibadetleilgiliartlarbelirlerkenAllah'nyapmadbirayrmyap makvemminkadnlaroknemlibirfarzibadetindndatutmak,onufitneunsurugrmekveeve kapatp ibadet dhil her trl aktivitenin dnda tutmak Kur'an eksenli, Asr Saadet uygulamal s lam'auygunbiryaklamolamaz. 7.Kadnnkonumudnyadakidncesistemlerinintamamndanemlibirproblemolageldiigi bi,slamdncetarihindede,slam'aramen,sorunolmazelliinikorumutur. slam'n,kadndoalhaklarveyaratl,dinemirlerevenehiyleremuhataboluuitibariyleerke eeittuttuuOrtaadnyasndakadnndurumuokktidi.Dnyadakidnceyaplarndaer kekten aa kabul ediliyordu. Bizans, Fars ve Arap dnce sistemlerinde ikinci snf insand; eya olarakdeerlendirilerekalnpsatlddaolurdu. BudnemdeHristiyanlemintemsilciliiniyapanBizans'taveAvrupa'dakadnlarokumaveyaz ma renme haklarna bile sahip deillerdi; onlardan sadece ferhunde hanmlar belli bir derecede eitimretimgrmehakknasahiptiler.HattaOrtaaAvrupas'nnbazlkelerindekadnninsan

YAZILARIM345

olupolmadtartlmaktayd.HerzamancinselliivezayflnplanakarlankadnnYahuditop lumda toplu ibadetlere itirak etme hakk yoktu. Evine hapsedilen, ocuk bakcs ve evin reisi olan kocasnn hizmetisi stats kendisine uygun grlen kadnlarn bu durumdan kurtulmak iin aktif olduu sylenemez. Hatta uzun yzyllar statsnn bu ekilde belirlenmesine raz olmu ve tepki gstermeyolunagitmemitir. Btn,budurumveyapsnaramen,mslmanlimler,kadnncinsellikgcnkullanaraker keietkileyeceinivetoplumsalyapdaetkinroloynayabileceinigznndebulundurmular;din verileriyorumlarkenkadnnsosyalvetoplumsalyaantyakatlmnenazaindirmeyealmlar dr. Oysaslam,kadnahaklarnntamamniadeetmiveonuerkeklebirliktehayatnhersafhasnda etkinroloynayanbirvarlkkonumunaykseltmitir. 8. Kadnnikincidereceyeatlmas,sadeceMslmanMilletlervedevletlertarihindeyaanlan bir olay deildir. Tarih boyunca her, zaman ve mekanda, her din, idar ve siyas muhitte bu byle olmutur.Erkeklerin,dinmetinlerikendihakimiyetlerivekarlardorultusundaanlaypyorumlama lar,bununennemlisebebidir.Erkeinplandatutanzihniyet,kltrmirasvetecrbedebunda etkiliolmutur. 9. Namaz,oru,zekat,hacvecihadgibiibadetlermminlerintamamnafarzklnmtr.Kiiyive toplumuinan,ahlakveamelbakmndanolgunlatrpRabbnayaknlatran,Rabilekulmnasebet lerinien iyidzeye karan,mminiYaratcsnakul yapanbuibadetlerifarzklanilahmesajda"ey inananlar" (ya eyyuhelleziyne amenu) umum hitab kullanlmtr. nk Kur'an sadece erkeklerin veyayalnzcakadnlarnKitabdeildir; herinsannruhvarln olgunlatranveahlakngzelleti ren, davranlarn dzenleyen ibadetlerden belli bir insan trn mahrum etmemitir. Nitekim s lam'nteblicisiolanHz.Muhammed(sallallhaleyhivesellem)de,szkonusuibadetlerdetahdit, tahsisvetakyidifadeedenaklamalaryapmamtr;sadece buibadetlerinedasnamaniolabilecek geici, arzi ve istisna halleri zikretmitir. Deilse ne slam btn beerin dini olurdu ne de kendisi insanlntamamnagnderilmirahmetPeygamberikabuledilirdi. 10."Dindezorlamayoktur..."ilahtalimatslam'ntemellerindendi.Raslllahsallallhaleyhive sellemhikimseyiinanmaveibadetetmekonularndazorlamamtr.Ancako,farzklnanibadetleri bildirmi ve yapln gstermitir. Gerektiinde ibadet etmeyi tevik ettii olmusa da herhangi bir ibadetiyerinegetirmeyenkimseyicezalandrmamveyaoibadetiyapmayaicbaretmemitir.Deilse, ibadetleremirler,davetlergereiyaplanibadetlerolmaktankar,korkuvebask,icbarvecezase bepleriyleedaedilenamellerhalinednerlerdi.Yanifarziyetineinanlarak,Allah'nemriolduukabul edilerek,ihlaslavehriradeileyaplanibadetlerolmazd.Zatenzorlayaplanveyayaptrlanibadet tenhibirfaydahaslolmayacaapakbirgerektir. badeteicbar,ayrca,slam'aaykrbirdavrantr.Byleolmasayd,fertvetoplumhuzurunubo zan,fitneyevegnahilemeyeyneltendavranlariinbirtakmcezalarkoyanbirdindenamazkl mayan,orututmayan,haccagitmeyenleriindecaydrccezalarbulunurdu.Busebeple,Raslllah sallallhaleyhivesellemkadnlarcumanamazklmayaicbaretmimidir?sorusuaslsz,mantksz veslam'aaykrbirsorudur. 11. Mminkadnnamaz,oru,zektvehacgibiibadetlerlemesultutanilahbuyruklarla,cuma namazilemkelleftutannassarasndahitabetveumumilikbakmlarndanbirfarkyoktur. 12. slamiyet,gerekerkekgereksekadnlailgiliolsun,birtakmzel,arzveistisnadurumlar "mkellefiyetlegznndebulundurmutur.Hastalk,ocukluk,delilik,yolculukhalleribunlardandr. Buhalleristisnavegeicihallerdir;insanntabiatveftratileilgilideildir. Ancak,mevveleriatta,ftrvetabibirhalolankadnlk,buzrler,arzveistisnahallerlebirlik teelealnmvedeerlendirilmi;neticedeilahtalihisebebiylekadnbirtakmhakvedinvecibelerin dnda tutulmu, cuma namazndan da skat edilmitir. Yani kadnlk ftrat ve tabiat "zrllk" saylmvemminkadnfarzbirnamazolancumadanmuaftutulmu,bunemliibadetinmkafa atndan mahrum braklmtr. Bu ise, Kur'an islamna Resulullah'n Snneti'ne uymayan bir yakla mdr. Oysa kadnlk ve erkeklik slam'da ne zel ve arz bir haldir, ne de bir ibadetin farziyeti ve ademifarziyetiiingeerlibirsebeptir. 13. Kur'an Kerim, insanlar kulluktaki konumlarnagre deerlendirmi (mmin, kafir, mnafk,

346YAZILARIM

abid, adil, sadk, muhlis, muhsin, muttaki vs.) ve derecelendirmitir. Farz badetleri yerine getirme, derecelenmevedeerlendirmeiinoknemlidir.AyrcaAllah'akulluktacinsiyetayrmyaplmam; erkekvekadnlarnbirbiriyleyarmalarsalanmtr.CumanamaznnedasdaAllah'aibadetlekul luktabulunmannyollarndandr. 14. lah emirlere, nehiylere, hkmlere ve tekliflere erkekle ayn lde muhatap olan kadn, ibadethayatndadaaynmkellefiyetevehaklarasahiptir. 15. Kur'anKerimkadnhaklarileyklbirkitaptr,slamiyetkadnerkekleeittutmutur,sev giliPeygamberimizdekadnlarerkeklerleedeerdegrmtr;onlarhibirkonudakullukveinsan lkhaklarndanmahrumetmemitir. 16. MminkadnlarnMescid'denamazklmalarnavehutbedinlemelerine,nebevsohbeteiti raketmelerineengelolmayanHz.Peygamber,cemaatlegnlknamazlarveCumanamazilebayram namazlarn eda etmelerini tevik etmi, onlara bu konuda her trl kolayl salamtr. Onlar iin Mescid'debirkapayrm,namazdadaksaokumu,namaziinayrsaflardzenlemi,Mescid'den erkeklerdensonrakmalarnsalamtr. 17. Hz.Peygamber,evlikadnlardanMescid'denamazklmakisteyenlerekocalarnnengelkar mamalarn istemitir. "Allah'n kadn kullarn Allah'n mescitlerine gelmekten menetmeyiniz" bu yurmutur. 18. Cumagnvecumanamazslam'daoknemlidir.Bylenemlibirgnveibadettenm minkadnlarnyararlanmalardoalhaklarndandr.Buhakkonlaraari'Tealacumanamaznneda sn emreden ayetle tanmtr. Bu kulluk hakkn onlardan almaya hibir beer yetkili klnmamtr ama,mevveler'onlarbundanmahrumetmitir. 19. Cumanamazmminlerin hepsinefarzdrveidareeklivemslmanlarnstatsneolursa olsunherlkedeklnabilir.zelvegeicidurumlardabulunanlar ilezrller,tabiidurumlarnave salklarnakavuuncayakadarbumkellefiyettenmuaftrlar. Ne varki, bn Kudame, eraz ve esSerahs gibi fakihlerin eserlerinde aka grld zere, "kadnlk",hastalk,yolculuk,klelik,amalkgibinamazklmayaman"zrler'densaylmtr. 20. badetlerari'TealatarafndanKur'anvahyiilefarzklnmtr. Hz.Peygamberisebufarz ibadetleri duyurmu ve eda edili eklini gstermitir. O, hibir farizay hibir mmin topluluktan iskatetmemi,hibiribadetidefarzklmamtr. 21. PeygamberlerinvarislerisaylanveAllah'tanhakkylakorkanyeganetoplulukolaraktantlan limlerin de bir ibadeti farz klma veya farz klnan bir ibadetten belli kesimleri istisna etme gibi bir haklaryoktur;tahsirvetahsisdebunadahildir.Kur'anveSnnetslam'nda(mnzeler')durumun byleolmasnaramen,mevveleri'de(Mslmanbilginlerinvemtehitfakihlerinsistemletirdii vekurallatrddindncede)birtakmmminlerbazibadetlerinedasndanistisnaedilmilerdir. Kadnlarncumanamaznnfarziyetidndatutulmalarbununakrneinitekiletmektedir. 22. lahnasslardavePeygamber'inSnnetindecumanamaznnedasndanistisnaedilmeyenka dnlar,balangtanbugnekadarcumanamazlarnedaetmilerdir.Cumanamazndanyasaklanma larveeeredaederlersenamazlarnnlenamazsaylmasfetvalarveitihatlarisedahasonraki dnemlerde,hilafettensaltanatageilebirliktebalamtr. 23. Cumanamaznnkadnlarafarzolmadn,fitnezuhurunasebepolmaveevi,kocasveeiile meguliyetgibigerekelerlekararlatrp,sonradabuzihniyetlerinidelillergetirmekvedesteklemek iin Hz. Peygambefe ait olduu sylenen bir takm haberleri zikredenlerin, "kadnn erkeklerin top lantyermegelmesicaizdeildir","kadnncamiyekmascaizdeildir,kadnncemaatlecamide namazklmascaizdeildir"kadnncumanamazklmascaizdeildir"eklindekifetvaveitihatlar Kur'anslamna,Hz.Peygamber'inSnnetine,ashabnnzihniyetineuygundmemekledir.Buszler ve dayand haberler illetlidir, aslszdr, tutarszdr, senet ve metinleri itibariyle de mutaarzdr. . 24. Cumanamaznnkadnlarafarzolmadteorisiniortayaatan,erkekliibuibadetinfarziyeti riinartlarndansayp,kadnlkilahtalihisebebiylemslmanlarnbirksmnkullukhakkndandla yan,mkellefiyetiniyapmaktanalkoyanbilginler,fakihler,tefsircilervehadisciler,ilgiliKur'anayeti ninumumlikvemutlaklkvasflarn,dieribadetlerifarzklanayetlerdenfarkszlnnazaritibara almayerine,bizeylegrnyorkigelenein,ataerkilzihniyetin,erkeklikegosununetkisiylehareket

YAZILARIM347

etmilervecumanamaznnsadeceerkeklerezgbiribadetolduuiddiasndabulunmulardr.Bu baskc, dayatmac ve dlayac, Mmin kadnlar ibadetten, kullukta bulunmas icabeden Allah'tan uzaklatrcyaklamslam'aaykrdrveherasrdamslmantoplumunenazndanyarsnoluturan kadnmminleredezulmdr. 25.Kur'anslamnbirtarafakoyarak,ncedenkararlatrlangrleredelilgsterilmekamacyla rivayetedilenvebirikikiininszndenteyegemeyen,mevveler'edayananhaberlerilebunlara dayandrlmakistenilenfetvalar,cumanamazkendilerinefarzolmayankiileribelirlerken,insantabi at ve ftrat ile alakal olan "kadnlk haliyle, delilik, hastalk, yolculuk, ocukluk gibi geici ve zel durumlar eit tutmular veya kartrmlardr; sonuta yzyllar boyunca srp gelen yanl bir zihniyete ve uygulamaya sebep olmulardr. nk bir iki kiinin haberine dayanarak birtakm din teklifi birtakm mslmandan iskat etmiler, cuma namaz gibi baz ibadetleri erkeklere has retmilerdirki,sonutambeddeler"imeydanagetirmilerdir.Yaniakabirtakmdinemirlerdeve tekliflerdetakyid,tahsirvetahsisyapmaksuretiyletadilatgerekletirmilerdir.Bylebirieyana makveyayardmcolmakise,ilahhkmleriasladeitirilmemiolanslam'ntemelesaslarnabeer hkmkartrlmamolduuinancnortadankaldrmaktadr. 26.Arapakelimelerdevefiillerdeerkeklikvediilikzellikleribulunmasnaramen,kadnveer keintoplucazikredildiitopluluaerkekfiilkipleriyleseslenilmektedir.Busebeple,Kur'an'daerkek siygasndaki hitaplar kadnlar da kapsamaktadr, yalnzca erkekler kastedilmemektedir. Kur'an'n inan, ibadet ve muamelatla ilgili genel hkmlerinde durum tamamen byledir. Ancak, tamamen erkeklerehasolanilahemirlervehitaplarbunundndadr. almamzdazikrettiimizhaberlerinortakifadesikadnlarnHz.PeygamberzamanndaveRaid halifelerdevrinderahatlklacemaatleibadetettiklerini,cumanamaznkldklarn,nebevsohbetlere katldklarn, bu hususlarda engellemelerle ve zorluklarla karlamadklarn gstermektedir. Bu harninHz.Aieradiyallhanhadanrivayetettiiuhaberdekadnlarnzikredilendnemlerdera hatacamideibadetleriniedaettiklerinedeliltekiletmektedir:"EerRaslllahsallallhaleyhive sellem,zamanmzdakikadnlarnihdasettiklerineyetimiolsayd,Israiloullarnn(kadnlarnn?) menolunduklargibi,bunlar(kadnlar)Mescid'egitmektenmenederdi.' Grnenoiki,Hz.Aie'ninburivayetisonrakidevirlerdebilginlerinfetvalarnaveuygulamalarna nemlietkidebulunmutur.Gnmzekadarolantarihsrete,bunabalolarakkadnncamiile ilikisi nemli lde snrlandrlm, cemaatle ibadet hakkndan mahrum edilmi, caminin dna atlm, kendi haline terkedilmitir. Bu da, mmin kadnn toplumda fonksiyonlarn yerine getirme mesine,bilgisizvekltrszkalmasna,sosyal,kltrel,politikveticarethayatndanuzaktutulmasna yolamtr."Kadnncihad,kocasnaitaatetmektir,mkellefiyetieviylevekocasylameguliyettir, yeriiseevidir"diyenveataerkilzihniyetlekadnahaktanyanevrelerbudurumdanfaydalanm,bu dncelerigeerliliinikorudukadarahatetmilerdir. Halbukislamlemininyzyllardanberigerikalmlnnveperianlnnanasebeplerindenbirisi kadnn sosyal, ekonomik, politik, pedegojikve ticar hayatn dna atlmas, bilgisiz, kltrsz ve bi linsizbiryapdatutulmasdr.Aynekildemslmanlarndiriliveuyan,adauygarlkverefah dzeyineuladanemlildekadnlarnevin,ailenin,kltrvesanathayatnn,ivemeslekku rumlarnnaslelerikonumunagelmeleriylemmknolacaktr. 27.Cumanamaznnkadnafarzolmadn,buibadetlemkellefolmakiinerkekolmakgerekti iniiddiaedenler,Kur'an'nkadnaikincisnfvarlkgzylebaktn,doalhastasisteminigetirdiini ileri srenleri desteklemis ve dorulam olmaktadrlar. slam'n kadna kar sert ve aalayc bir yaklamsergilediiiddiasnahakllkpayvermektedirler. 28. slam lkelerindeki kadn haklarndan sz edilince u iki konuyu birbirine kartrmamak ge rekmektedir; 1. slam'nkadnatandhaklar, 2. Mslmanerkeklerinveyneticilerinkadnlaraverdiklerihaklar. Mslman lkelerdeki kadnlarn sahip olduklar haklar, birinci haklar deildir; yzyllardan beri Kur'anvesnnet,topyeknmslmanlarcarafakaldrldndanbunlarnyerinemevveler'konul duundan,buikikaynankadnlaratandhaklardaiptaledildi.Bununyerine,erkeklerinvicdanna braklanbirhakanlayortayakt.Bugnmslmankadnlaraverilenhaklar,slam'ntandhak

348YAZILARIM

lardeil,erkeklerinonlaraltfedipverdikleri,revagrdklerihaklardr.Eerbukonudabirtakmyan llklarvehakszlklarvarsabunlarnsorumlususlamdeil,mslmanerkeklerdir. Din nasslar kendi menfaatleri dorultusunda anlama ve yorumlama anlaynda olan bilginler, aklamalarndavefetvalarndaerkekliiveerkekcinsininplandatutmulardr.Ataerkilbak,gele nekizihniyet,mevveler'eballk,kltrmirasdabundaetkiliolmutur. 29. slamTarihinde,erkeinmutlakhakimiyetinedayananaileyapsve"an'anedini'nde,mev vel din anlaynda mmin erkeklere birtakm zel haklar ve yetkiler tannrken, mmin kadnlar s lam'n kendilerine tand birtakm hak ve hrriyetten mahrum edilmitir ve hala bu zihniyet yaa maktadr.Ancakbunun,slam'nevrensellii,erkekvekadncinslerinedilbakilebadatrlmas mmkndeildir."Kadnkadndr.Eksiketektir.Diniveaklnoksandr.Evine,ocuklarnaveerke ine hizmet etmekle meguldr, mkelleftir. Camide, Cuma'da ne ii var, otursun oturduu yer de...", cami sadece erkeklerin topland, topluca ibadet ettii yerdir, kadn oraya kamaz, karsa fitneye yolaar... sylemini ortaya atan ve savunan zihniyet slam'n, "Hakkn geliiyle mutlaka yok olacan"bildirdii"batlzihniyet'dir. 30. Zikredilenhaberleredayanarakveslam'nevrenselliinigznndebulundurarak,Kur'an'n kulluklaalakalhkmlerine,inan,ibadetveahlaklailgiliemirlerinebakarakrahatlklaunusyleye biliriz: Erkeklere farz klnan ibadetler ayn zamanda kadnlara da farz klnmtr; bu konuda bir ayrmyaplmamtr.Dolaysylaerkeklerefarzklnancumanamazkadnlaradafazdr;bununiin ayrcadelilvekaynakaramayagerekyoktur,tersinisavunmakisetutarszlkveaslszlktr. 31. Cumanamaznnmminkadnlarafarzolmadteorisi,esasitibariyle,birtakmzayfahad veyamrselhaberlere,mevveleriataveataerkildinvecemiyetzihniyetinedayanmaktadr.Bu konudahibirsahih,mehurvemtevatirhadisyoktur. 32. slam dini ve onun teblicisi, uygulaycs olan Hz. Muhammed (sallallh aleyhi ve sellem) mmin kadnlar Cuma namaz klmaktan ve Mescid'de cemaatle ibadet etmekten yasaklamamtr. Mmin kadnlarn Cuma namaz klmasna ve camiye gelmesine kar kanlar baz din bilginleridir. Ancak,gnmzdebuanlaygerektendiniaslkaynaklarnadayanarakbilenlerarasndakabulgr memektedir.Trkiye'deveMsr'dakiulemayakonumuzlailgiligrsorduumuzdaaldmzcevap larakabunuifadeetmitir. 33. Bu durumda, cuma vakti geldiinde mmin kadnlar da camilere gelmeliler ve cemaatle bu dinfarizayedeetmelidirler.Deilse,cumaklmayanerkeklergibidinykmllkleriniyerinegetir memiolurlar,onlarnduarolduklardurumlaraduarolurlar.slam'dakadnncumaklmasnaengel olanbirnassyoktur.Fakatmevveleriattagzelvegenkadnlarncamiyegelmeleriyasaklanm, sadeceyalgsterisizveirkin(!)kadnlarngelmelerinecevazverilmitir.Buisearpkbirzihniyet tir,Kur'anslam'nauygungrnmemektedir. 34. Mminkadnlarcumaklmakiincamiyegelmelidirler.Temizvegzelelbiselergiyinen,gusul abdestini alan ve takva libasna brnen mmin kadnlar camilerde kendilerine ayrlan blmlerde yerlerinialmaldrlar;fitneyesebepolabilecekhalvehareketlerdenkanaraknamazlarnedaetme lidirler:Mminerkeklerdetakvalibasngiyerekcamiyegelmeliler;fitneyesebepolabilecekdavran lardansaknarakdinvazifeleriniyerinegetirmelidirler. nkcumanamaz\mrmnerkek\erenekadarfarzisemminkadnlaradaokadarfarzdrstis naihallerharicicemaattenamazklmakerkekiinmkfatfazlabiramelisekadnmminleriinde mkfatokbirameldir. Zatenmminkadnlarbtnengellemelerevekendilerinicaminindndatutanzihniyeteramen, tarihboyuncacamiyiterketmemilerdir.Malezya,Endonezya,Trkmenistan,Tunus,SuudArabis tan,Filistin,Trkiyegibimslmanlkelerbataolmakzereyaadklarlkelerdecumanamazna imkanlar lsnde gelmiler ve eda etmilerdir. Ancak kendilerine cumann farz olmad fetvas verildiinden, evlerinde kalarak le namazn klmalar telkin edildiinden, klacaklar cumann da lenamazkabuledileceisylendiindenbukonudafazlasrarlolmamlar,bykounluklale namaznklmaklayetinmilerdir. Halbukicumanamaznnkadnlarafarzolmadtezinisavunanlar,CabirveTarik'nhaberlerinizik retmektelerfakatdahaziyademevcutsosyalartlaresasalmaktalar,fitneyesebepolma,ev,eve ocuklameguliyet,kocayahizmetgibieylerisebepgstermektedirler.Bu,onlarngereigizledikle

YAZILARIM349

ri veya grmezlikten geldiklerinden deil, mevcut artlarn gerei byle dndklerinden ileri gel mektedir.Cumaileilgilidierartlardabuerevededeerlendirilmelidir. 35.Mminkadnlar,kendilerinefarzolancumanamaznkldklarnda,tpkmminerkeklergibi, cumanamazsevabalrlar,lenamazsevabdeil. 36. Kadnlarn dnk ve bugnk statsne ve mslman dnyann ortaya koyduu manzaraya bakarak, mmin kadna cuma namaznn farziyetine dair adil bir hkme erimek gerekten ok zor. Hereydenncemslmantopluluklaryzyllarboyuncabilginotoriteli,evirikaynaklveyorumcu niteliklibirdinanlaynasahipoldular.Geleneedayananbirislmdncesi,inanyaps,ibadetve ahlaktelakkisiteekkletti.Camide,minbervemihrapta,medreselerde,tekke,zaviyeler,imamhatip mektepleri ve kurslarda devaml olarak mslman zihinlere cuma namaznn sadece mukim ve hr erkeklere farz olduu, retildi. Erkekliin cumann farziyetinin ilk artn oluturduu telkin edildi. tebylekklbirgeleneesahipolmak,yanldaolsayzyllardanberisregelenbiruygulamay deitirmekvemminkadnadacumannfarzolduunainsanlarinandrmakgerektenzorbiritir. Ancakbizzorubaarmann,ataerkildinanlayndakimminlerecumanamazhakkndadorubilgiler vermenindeilimadamlarnnbirsorumluluuolduuinancndayz.Tarihdinanlaymzveyaay mza dayanarak hkm vermenin salkl bir yol olmad dncesindeyiz. Tarih din anlaymzn, ataerkilyaantmzndeitirilemezvekanlmazolduunainanmanndayanlolduunusavunuyo ruz. 37. Tarihiolarakbelirtmekisterimki,dinlertarihinde,birdininpeygamberiteblivazifesinita mamlaypldktensonra,dinmeselelerlealakaldeiikaklamalar,zamanlablnmelereveayrl akadargtrenyorumlaryaplmtr.Neticedefarkldintelakki,mezhepvemerepihtilaflarorta yakm,mminlertoplumuda,dinanlayfarkllnagrezmrelereayrlmtr. Mslmanlardadinlertarihindekibugeleneivegenelkuralgeneldesrdrmlerdir.Ataerkilve yorumcultemellerinedayananbirdinanlayveyaantsnbenimsemilerdir.slam'nevrenselvasf larnvezgnilkelerinibirokkonudadlamlardr.Neticedebirksmmslmanlardahemslam'a hem de baz ibadetlerine yabanclamlardr. Birok gerei dlamlardr. Din anlaylar yanl bi imlenmiveyaanmtr. 38. Kur'an'Kerim'inibadetlerleilgilihkmlerigerekilhvahyinnazilolduudnemdekitarih bilgilergereksebirtakmbeeramilleredayanarakaklanamaz.Bubakmdan,fitnezuhurunasebep olmak,eineveocuklarnahizmetetmeksosyalveekonomikgerekelerle,cumannkadnafarzol madhkmnevarlamaz. 39. Cumanamaznnkadnafarzolmadhkm,ataerkildinanlayvenyarglaradayanmak tadr.Dolaysylamminerkeklervekadnlar,yaplantelkinlereveverilenfetvalarabakarak,cumann kadnafarzolmadnsavunmulardr."Oysainanibadetveahlakalanlarndatarihsapmaasnn bymesisonundayerleensapmalarlagerekslam'ntemelkaynaherhangibirtahrif,tebdilve tayiremaruzkalmadaninzalbuyrulduuekildedurmaktadr."Dolaysyla"Kadnlarkoruyoruzve yklerini azaltyoruz."diyerekcumaibadetiyleilgilihkmalt st etmeyevefarziyetinikadnlardan kaldrmayakimseninyetkisivehakkyoktur.slamdinimminkadnlarnecumanamazndannede birbakaibadettenmenetmemitir. 40. slam'dakadn,neikincisnfbirvarlkveehvet,ssveelencearacdrnedeevinekapatla rak bir takm doal haklarndan, din vecibelerinden mahrum edilen erkein hizmetisi yaplan bir varlktr. 41. Cumanamaznnhkmherbakmdandiernamazlarnhkmgibidir.Onlardanayrldyer sadecehutbedir.Bunamazhakkndafkhlarnvehadisilerin zikrettikleriartlarnhepsi, zerinde delilbulunmayaneylerdir. 42. Kur'anKerim,hernehusustaolursaolsun,hibirdnemdekzlaravekadnlarnzulmedilme lerinemsadeetmez.RaslllahsallallhaleyhivesellemdevrenintemelkaynaolanKur'anbunu aka ifade ettii gibi, Hz. Peygamber de yann herbir dneminde ve yaantsnn herbir alannda kadnnzulmgrmesiniengelleyicitedbirleralmtr.Nevarki,O'nunbugayretleriveaklamalar yeterinceanlalpdeerlendirilmemitir.Mesela,Hz.Peygamber'inibadet etmek isteyen kadnlarn Mescid'e gelmelerine engel olunmamasn emretmesine ramen, baz eler hanmlarnn cemaatle ibadetetmesineyaizinvermemileryadazorlukkarmlardr.

350YAZILARIM

Aynekilde,Resulullah'n,cemaatleMescid'deibadetetmeyedevamettiiiineiilegeimsizlie den bir hanma, aile yuvasnn yklmasn ve eleraras ilikilerin tamamen bozulmasn nlemek zere,"...namaznevindekl,budahahayrldr..."buyurmasbazevrelerce"kadnnmescidievi dir,ibadetinievindeetmelidir..."eklindeanlalmvekullanlmtr. 43. Birtakminsanlar,yaratl,inanveibadethaklarv.s.itibariylekadnlaerkeieittutan,ana, babaveyaknlarnbraktklarndanerkeklerebirpay,kadnlaradabirpayayran,kadnakiilikkazan dranslam'ngetirdiklerindenhonutolmayanlargrlmvebunlarRaslllahsallallhaleyhive sellemdenfetvalaristemilerdir.YceAllah'nbukonudakibuyruuyledir:"Sendenkadnlarhak kndafetvavermeniistiyorlar.DekionlarhakkndakifetvayAllahsizeaklyor.Kitap'ta,kendileri iin yazlm vermeyip nikhlamak istediiniz yetim kadnlar, aresiz ocuklar ve yetimlere kar adil davranmanz hakknda okunan ayetler (bunlardandr). yilikten ne yaparsanz phesiz Allah onubilmektedir."(Nisa,127). 44. Bazkavram,anlam,aklamaveyorumhatalarferdolmaktankmakta,sosyalvetoplumsal yanllklara dnmektedir ki, cezasn hem hatalar yapanlar hem de onlara uyanlar dnyada ek mektedirler. Kaynak: Prof.Dr.SabriHZMETL,CUMANAMAZIKADINLARADAFARZDIR,Ankara1996 YORUM: BuyazylaanlalanCumanamazsiyasi,itimvedevletolmanngetirdiihkmleriletoplu mafarzolannamazdr. Cumanamaznnkadnafarzolmaskonusundaihtilafyokkenileuygulamannfarzolupolmad hakkndaoluansorunlarkafalarkartrmaktadr.Eitlikilkesiningetirdiiuyumartlarndaerkein hkimiyetproblemiyaamasndamenfaatvezararprensibindekiorantnnfarzolabilecekibadet leri drmeye kadar gtrmesi sosyal hayatn mecburi dourduu ekincelerdir diyebiliriz. Bu ekincelerbelkimoderntoplumdakadnnCumanamazsorunuzlebilmesikolaylatrrken,cahil liinarttdevredetersistikametteynelimalamitiminizamngerekesiolarakgrlmektedir. Kadnn yurdumuzda Cuma namaz klma sorunu yoktur. Ancak giydii ve giyinii hakknda hala oturmamkriterlerivardrvezgrdeildir.Birksmzgrlalmakvesalmaktasonsuzluunu iddia ederken, dier bir kesim inancmdan benim giyim anlaym bu ekilde gerektiriyor daha da fazlakapanmamgerekirdiyerek,erkekleringsteremediicesaretlesrlanmayaaltbirgiyimtarz sorunoluturmaktadr.Budurumunbizeiaretettiinoktaartlarnsorunlarylabirbirinintetikleyi ciolmasdr. mknlarn yani refah seviyesinin artmad bir toplumda zgrlkler snrl kalacaktr. Hayatnda sorun yaayan geleceine gvenle bakamayan bir toplumda erkek ve kadna farz olan bir ibadetin ifasnn olmayaca Cuma namaz meselesinden ok iyi anlalmaktadr. Baz dnemlerdeki erkek ve kadnilikilerindekigevemeveyagerilmesadecesosyalnizamngetirisidir.nsanlarnAllahTelya kar vazifelerindeki durumu kul ilikileri baznda aramak yanl durum gibi gzkebilir. Bu nedenle itim kontrol mekanizmasn altramayan milletler ve devletlerin dini snma ve sorun giderme yeriolarakkullanmalarndakigibiyanllaradmesitabiidurumlardandr.nkdinveinaninsan kontroledenenglftrkuvvetlerdendir.Ancakhereyidinemaledereksonukarmakise,ye tersizliinsonucudur. Sonuolarak;Cumanamazistiare,dayanmavetoplumolmanngereibirnamazdr.Kadnve erkek arasndaki sosyal dengeyi salamak ve haklarn paylamnda madur olmamak iin devletin eitimdekibtnengellerikaldrmasvehertrldesteisalamasgerekmektedir.YoksaCumaNa maziincamiyegelipikirektnamazklmakileneerkeknedekadnaslulalmasgerekenhakikate veumranaulaabilir.OsmanldaCumanamaziinhatiplervard.Ogniinzelhazrlanr,toplumu iradiingayretederlerdi.imdiiseresmiyetikalmveiiboaltlmbirnamazdurumundadr.Onun iin kadnkardelerimizzlmesinler,erkeklersadececamiyegidiyorlarvegeliyorlar.Kadnlarevde kalmalarylafazlabirzararveziyaniindedeiller. smailHakk

YAZILARIM351

DYLAN DOG: DEAD OF NGHT (DYLAN DOG GECENN LS) Vizyontarihi:belirsiz Ynetmen:KevinMunroe Oyuncular:BrandonRouth,SamHuntington,AnitaBriem, uzunmetrajlfilmABD. Tr:Fantastik,Korku,Komedi Yapmyl:2010 zet:Londra'danNewYork'atananhikayede,doastolaylararatranDylanDog,77babasnn gizemlibiryaratktarafndanldrldndnengenveekicibirkadnnisteizerinearatr malarnayenidenbalayacaktr. FLMDENALINTILAR New Orleans lmek iin kt bir kent olabilir. Ancak lp de dirildiinizde, beni ararsnz. Dylan Dog'u.Enazndan,aramsnzdr.Eskidengeceninyaratklarnn herbirinikorurdum.Yalnzcafilm lerde grebileceinizi sandnz o keskin dili canavarlar. Neden mi? Gerek olduklar iin. Evet, aklnzdannegetiinibiliyorum.Eskidenbendeylednrdm.Amabuyurun. Paraisteyenavareyeyakndanbir bakn.Komunuza,candostunuzabir bakn.Hattasevgilinize bilebirbakn.Yryenllerdarda,gznznnndesaklanyor.Eskignlerimde,aranzdaki snrizgisibendim.Barbendim,ieyikapayanmantarbendim,kumdakisnrizgisibendim.Ama sonradan her ey deiti. lmek iin birden fazla yol olduunu kefettim. Kalbiniz atmaya devam edebilir,ancakbazenbuyalnzcagsteriiindir.DYLANDOG Yryenlaratrmacleskimodayntemlerleyaplr. Neleroluyor? Etrafnabak. Onlarabirbak.Seningibiolduklarnsanyorsun,amadeiller.Busokaktakibiribirtakliti. Yaayanllerdenbiri.Kkkenhikyelerdeokuduuncanavarlargereklerveburadalar.(Kur tadamlar,vampirler)Heryerdeler.Saklanyorlar,hayattakalmayaalyorlar.Hayattakalmalarn salayaney,kimseninonlarngerekolduunubilmemesi.Bunedenle,NewOrleansonlarnMek ke'sioldu.Geceyaratklarndanbiriolsaydn,bakaneredesaklanabilirdinki?Pekibtnbunlar senneredenbiliyorsun?Yaayanller,aralarndabiranlamayapt.Birinsan,tarafszbirmfet tiolaraktayinedeceklerdi.Birdedektif.Senyaayanllerdenbirisin,Marcus.Yaayanlolmann iyiyanne,biliyormusun?Artkkouyapmakyok.Bununlailgilinebiliyorsun?nemlibireydeil. Eskibirhayalethikyesi.Borelli,bunurenmemgerek.Bununyzndeninsanlarlyor.Bune? Sanabunlaranlattmkimseyesyleme,olurmu?BunaBelial'nYrei(eytannYrei)diyor lar.Yzyllardrkaypt.Bebinylnce,Belialyeryzndeyrrd.llerinenglolanoydu. Tmdnyannstnekaranlkvelmyayd.BunaBelial'nYreiderler.nkYrek'iniindeBe lialnkanbulunur.Belialyokedilemez,yalnzcamuhafazaedilebilir.Efsaneyegre,dolunayge cesi...Belialtekraryaratlabilirmi.Yaratacakkiinin,Yrek'evebirevsahibine,sahipolmasye terli.Evsahibimi?YaayanllerdenbirininbedeniBelial'nYrei,evsahibinekanenjekteediyor. Bugerekletiinde,evsahibimahvoluyor.Belialtekrarcanlanyorveyalnzcayaratankiiyeitaat ediyor.Yaradannedennefretediyorsa,Belialdaondannefretediyor.Yaradanneyiyoketmek istiyorsa,Belialdaonuyokediyor.AmaBelial'ldrmekiinnceefendisinildrmelisin.Nasl

DylanDog:Kbuslardetektifilakaplapkn,ksmenparanormal,ScotlandYard'danterkdetektifinmacerala rnkonualanizgiromandizisi.Yaayanllerinafaadlilkmacerastalya'da1986'dakmtr.Yaratcs TizianoSclavi,builkmaceradaizerAngeloStanoilealmtr. ktgndenberitalya'nnenokilgigrenizgiromanDylanDogolmutur.Bunda,yazarSclavi'nintrendle reuygunyaklamkadar,zenginizerkadrosunundarolvardr. DylanDog'unklasikserisi,bazmaceralarnADYaynclktarafndanyaynlanmasndansonra,ikiermaceral kitaplarlaRodeoYaynclktarafndanbaslmayabalanmtr.RodeoStripdergisindede,birirenkliolmakzere ikiksaDylanDogmaceraskmtr.

77

352YAZILARIM

diyorsunuz,aralarndasimbiyotik78birilikioluuyor.Ruhlarayrlmazbirbiimdebirbirinebalan yor.HarikaDylan,400ylnceYrekalnmt.Busembol,harikamonstrovenatorum'larnsonun cusunun armas. Yrek'i buldular ve tm yaayan lleri yeryznden silmeyi planladlar. Ama avclardahakullanamadankatledildiler.Efsaneyegre,Yrekiyzyllarcasaklamavesrrnsakla magrevibirkurtadamailesineverilmitirGabriel.(Cebrail) YORUM: Yabanclarfilmekiyorlarvefilmlerinihepuydurukzannediyoruz.Ancakbazenyleeylerinerast geliyorsunuzki,onlarslamadahiinanmasalardaliteratrndenalntyappistedikleriekildekafala rnagresenaryotretiyorlar.indorususlamdabizdendahaiyitanyorlar. FilimdekiyaayanllerolarakbahsedilenlereYasinsuresinin70.AyetiniveAzizMahmutHdai kaddesellhsrrahulazizihatrasnmisalverelim. BuKur'an'la,Diriolanlaruyarsnvekfirlercezayhaketsinlerdiye.(Yasin;70) Diri olmak zelliini tayanlar m'minlerdir nk Kur'an'dan yararlananlar onlardr. Kfirlere azabnfarzolmasiinde gnderdik.nkonlarllergibidir,kendilerinesylenenlerianlamazlar Beyzvtefsindeyleder:YceAllah,inkrlarndan,delillerinintutarszlndanvedncesizlikle rindendolaygerektellerolduklarnbildirmekiinonlardirilerinkarlndazikretti FilimdekiParaisteyenavareyeyakndanbirbakn.Komunuza,candostunuzabirbakn.Hatta sevgilinizebilebirbakn.Yryenllerdarda,gznznnndesaklanyor.Szlerbuduru muaklamaktadr. Yineayrbirmisalverelim ZrAzizMahmudHdyiHazretleri,girdiiskbirriyztlanefsininterbiyesiyolundahelllerden istifdeyi bile asgarye indirmi ve gnln tamamen Hakk'a rm ederek rhunu kuvvetlendirmeye muvaffak olmutu. Neticede bu gzel hlin bereketlerine nil olmu, ayrca dirilerden ok llerle grpkonuurbirhlegelmiti.Birdefasndaderghnyoluzerindedahaevvelveftetmibulu nanbirmezzinerastlayponaselmverdiktensonrabunustdnaarzetti.Hazretiftdede: "Evldm! Yapm olduun riyzt sayesinde ruhunu iyice kemle erdirip kuvvetlendirmisin. Biz dah riyztmz zamannda ayn hl iinde idik." buyurdular. (Prof. Dr. H. Kmil Ylmaz, AZZ MAHMDHDYVeCelvetiyyeTarkat) Bu misal bize grnen ve grnmeyen dnyann birbiriyle ilikili olduunu ayrlma ve kopmann olmadngstermektedir.Ayrcagrleningrendefarkllamasnadadikkatekiliyor. Yinefilmdeeytanninsanlarileolanmcadelesindeinsaneytanlarnnaslkullandveolduu nudagrmekteyiz. Bylecebiz,herpeygambere,insanvecineytanlarndmankldk.Aldatmakiinbirbirlerine yaldzlszlerfsldarlar.EerRabbindilemiolsaydonuyapamazlard.Onlarveiftiralarnbrak. (En'am,6/112) Ayettegeen"nsanvecineytanlar"tamlamasnn,Arapa gramerkaidelerinegre"beyaniy ye"veya"lamiyye"olmashakkndaikigrvardr: Beyaniyye olduuna gre, "insandan olan eytanlar ve cinden olan eytanlar" demek olur. Ve eytanlarnbirksmnninsancinsinden,birksmnndacincinsindenolduuanlalr. Lamiyyeolduunagrede"insanlaramahsus",yaniinsanlaramusallat,insanaldatmayamahsus eytanlar;"cinnemahsus",cinnlerialdatmayamahsuseytanlardemekolur.Vebuekildeeytann, neinsan,necindeil,ncbircinsolduuvefakatbirksmninsana,birksmdacinnemusallat olmakzereikieidibulunduuanlalr. krime,Dahhk,Sdd,Kelbgibibaztefsircilerizfetinlamiyyeolmasvebakalkifadeetmesiasl olduundandolay,eytanlarninsanvecindenbakabircinsvehepsininblis'inocuklarolduuna kniolmulardr. FakatbnAbbas'danAta,Mchid,HasenveKatdebeyaniyyeizfetitercihederekdemilerdir ki, eytan, insan ve cinden herhangi bir isyanc ve inatdr. Yani gerek insan ve gerek cinden olsun
Simbiyozbeslenme:Simbiyozbeslenme,ortakbeslenmeolarakdabilinir,ikicanlnntekbirorganizmagibi birbirleriyleyardmlaarakbiraradayaamalar.
78

YAZIL LARIM353

serke,k kibirli,fitnec ci,inat,ele avucasma az,kaypak,y yolagelmez olanlarnhe epsineeytandenilir. (bk.Bakara,2/14)A Adgeenler demilerdir ki,cindendeeytanlar vardr,insan nlardanda eytanlar Vecindenola aneytanm mminialdat tmaktanaciz zkalncainatbirinsana a,yanibirin nsaney vardr.V tanna g gider ve mm aldatm mini maya tevik e eder. Ve byle insanlard eytanla bulunduu unu dan ar una delilgst termilerdir: : "Hz.R Raslllahsa allallhaley yhivesellem mEbuZerrad diyallhanh'e:'Cinveiinsaneytan nlarndan Allah'as sndnm?' 'buyurmutu u.EbuZer: 'nsan nndaeytanlarvarmd dr?'dedi.'E Evetonlar,c cineytanlar rndandaha zararldr'b buyurdu." (Msned d,5/165,178 8;Taberani,Kebir8/217) ) Bunagre,insanl lardanolan eytanlar,da ahazararlve edahatehlikelidir. te b birok tefsirc ciler(bk. bn Kesir, ilgil i ayetin tefs i siri), bu yet bu mana tercih etm tte ay milerdir. nkyetingelii, kfirlerind manlkve dklklerinekarRes sulullah'ates sellivermeh hakknda haldeinsan eytanlar,g zegrnr eytaninsanlar;cineytanlardag zegrnme ez,bak dr.uh lardangizlieytanlar rdemekolur.Bilinmekte edirkiins,in nsantr,be eer,demo ludemektir r.Tekilin de"ins" "denilir.Ve bunakaro olancindea allmam,g gizli,rhn biryaratkd demekolurk ki,bunun tekilined de"cinn"de enilir.Demek kolurki,bur radacin,insa ankarlzik kredildii"K firler,cinleriAllah'a ortaklar yaptlar" (En'm, 6/10 00), "Cinlerd den olan blis ise Rabb b'inin emrin nden kmt (Kehf, t" yetlerindeo olduugibige enelmnya asarfedilmi tir. 18/50) Dier rtaraftan,"C Cinlerideda ahance(v cudungze eneklerine)n nfuzedeng glbirate etenya rattk"(H Hcr,15/27)yetigereincecinlerin yaratlinsanlardanncedir.Buye ettedecin,a akland zere, ,genelmn dakullanlm mtr. rd.ll erin(AllahT Telyinkar redenlerin) englola anoydu. Belial(blis)yeryzndeyr Tmdn nyannstn nekaranlkv velm(fit neyi)yayd. BunaBelial'nYrei(v vesveseyialm mayam saitkalb b)derler.n nkYrek'in niindeBeli alnkan(v vesvesi)bulu unur.Belia alyokedilem mez,yal nzcamu uhafazaedile ebilir.(Kalbd dekivesvese yokedilmez zancakkontr roledilir.) Belialtekraryara atlabilirmi. Yaratacak kkiinin,Yr rek'evebire evsahibine, sahipolmas syeterli. Ev sahib mi? Yaay llerde birinin (ka bi yan en afirin) beden Belial'n Yrei, ev sa ni Y ahibine kan enjekte ediyor.Bugerekle tiinde,ev vsahibimahv voluyor.(Kfredyor) ) Filmd deYahudileri ininanlarnavurguyap larak; Efsan neyegre,Y Yrekiyzyllarcasaklam mavesrrn saklamag revibirkurt rtadamailesineveril mitirGa abriel.(Cebr rail) Deki i:KimCebr iledman niseiyibilsi nki,buKur ndahan ncekikitapla artasdiketm mek,ina nanlari inbirrehbe ervemjdeo olmakzere e,Allahnizn niylesenink kalbineoind dirmitir Kim mAllaha, meleklerine,resulle erine,Cebrile,Mikile dmanise e,iyibilsinkiAllahdak firlerind mandr (Bakara9798) Rasl lllahsallall haleyhive esellemMed dineyehicre etbuyurdukla arndaFedek kYahudilerin ninbilgin lerindenAbdullahib bnSriya,mnazaraiin nbirgruplag geldi Sordu udrtm klsoruyad doruce vaplaral ldktansonra a;vahiygetir renmeleiso orupCebrilcevabna alnca Obi izimdman nmzdr,osa avaveidd etgetirir,bizimelimeleimizMik ildirkiomjde,be reket,uc cuzlukgetirir Eersanaogelseydii manederdik Buuzunk k kssazerine ebuyetnaz zilolmu tur Yahudiler,nesille erininmeneinieytanad dayandrrlar r.eytanileHz.Havvan nbirleimin ndenre diklerine inanrlar. H dem aleyhisselm ile hi bir mnasebetlerinin olmadna inanrla Kendi e Hz. m ar. rklarnn ndndakid dierinsanlarademin ocuu,demoullaran nlamndaGo oimderler.G Goyimleri, birnevih hayvanolara aktelakkiederler. Film ierikilesat tanizmar mlarnve kartrmalarileieriinibulandrsa dagrlen udurki, senaristi iyleceuydu urmazerine ehareketet mediinigr rmekteyiz.Ancakfilmate eizmirte erekinan cn kuvv vetlenmesi i gizliden bir gayret g in b sterilmesini istiyor. Tabi ki filmde H Hristiyanlk ve Yahudi v

354YAZILARIM

propagandasyaplyor. Sonuolarakbazbilgilerinhakikatolduunubilerekgenikltrsahibiolmamzgerektiineula maktayz.Senaryolarbasitliktenkurtulmayanyurdumuzdadahanekadarsapkkonuludizilerineve filmlerinemahkmolmagerekesinidarlardaaramamakgerekir.nkmilletolarakokumayanbir milletolduk. smailHakk

YAZILARIM355

CENAB AHABEDDN- TRYAK SZLER NSZ Cenab ahabeddin, Tevfik Fikret ve Halid Ziya Uaklgil ile birlikte Serveti Fnun edebiyatnn byk temsilcisinden biri olarak Trk Edebiyat Tarihinde yer almtr 1870'de Manastr'da dnyaya gelenCenabahabeddin,babasOsmanahabeddinbeyin187778TrkRusharbisrasndaPlev ne'deehitolmaszerine,henz78yalarndatahsilhayatnstanbul'dadoktoryzbaolaraksona erdirenCenabahabeddin1889'daParis'egiderek,ihtisasndaoradatamamlamt.Trkiye'yed nnce eitli resm memuriyetlerde bulunmu olup, I. Dnya Harbi srasnda stanbul Darlfnun'u EdebiyatFakltesi'ndedenceGarpEdebiyatsonraOsmanlEdebiyatmderrisi(profesr)olarak vazife grmtr. 12 ubat 1934'de bir beyin kanamas neticesinde hayata gzlerini yuman Cenab ahabeddinBakrkymezarlndagmldr. iirle alkas daha tibbiye rencilii srasnda balayan Cenab'n ilk yazlar Saadet Gazetesi'nde kmolup,dahasonradaMaarif,HazineiFnnveMektepmecmualarndadaiirleriyaynlanm tr.ServetiFnn'daiseonunhemiir,hemdenesirlerikmtrBalcaeserleriarasndaHacYolun da,EvrakEyyam,Suriye Mektuplar, AvrupaMektuplarile NesriHarp,NesriSulhveTiryakiSzleri (1918)'nisayabiliriz. Cenabahabeddin'inbirkatanetiyatroeseridevardrBundandrtbuuksenekadarnce,sayn hukuk doktoru Reyan Erben'den, ailece olan yakn dostluklar dolaysyla, Cenab'n eski haflerle ve kendielyazsylayazlmbirNotDefteri'ninhususiktphanesindebulunduunurenmitim.Ksa birmddetsonraDr.ReyanErben'inmsaadesiylebudefter'dekiszmeszlerdenkkbirksmn, o sralarda hazrlamakta olduum bir antolojiye Cenab ahabeddin'in NotDefteri bal altnda almtm. Daha sonraki bir makalemde de bu szlerden baka bir ksmn yaynlamtm. imdi Dr. Reyan Erben ile birlikte tamamn yaynladmz bu esere Tiryaki Szleri adn vermekle merhum CenabahabeddinBey'induyguvedncelerinetercmanolduumuzuzannediyorum. Dgrnbakmndantambirtariheklinde,basit,fakatgzelbirciltiindekibudefter'debiz zatCenabahabeddintarafndannumaralanmolan1816taneszmeszbulunmaktadr.Ancak342 numarann bu defterde mkerrer olarak yazldn dikkate alacak olursak aslnda bu seme szleri 1817 olarak kabul etmek gerekir. Dier taraftan elimizdeki defter'in ilk yapranda Mukaddeme makamndabalaltnda13szmeszndahamevcutbulunduunudnecekolursakbutiryaki szlerinin 1830'a vard grlecektir. Her biri Cenab ahabeddin tarafndan numaralanm olan bu ince,zarifvedndrcszler,defterinbazenbiryzne,bzendeherikiyzneyazlmbulun maktadrBudefterdedikkatiekenbirhususdabuszlerdenbzlarnnizilmiolmasdr.Ancakbiz buizilmiolanszleridahihiokunamayanbirkatanesidndayineaynenyaynlamayfaydalgr dk. Bununla birlikte, defterin aslna sdk kalabilmek iin, bu gibi szlerin yannda parantez iinde izilmi olduklarn da ayrca belirttik Cenab ahabeddin'in 1918'de eski harflerle nerolunan Nesri HarbveNesriSulhveTiryakiSzleriadlkitabnda361tanetiryakiszyeralmtr.Bunlardan323 tanesininimdiyaynladmzdefterdeki559886numaralararasndabztaktimvetehirlerle yer verildiini yaptmz karlatrma neticesinde tespit etmi bulunuyoruz. Hem baslm metinde hemdeimdiyaynladmzyazmametindebirbirinetpatpuyanszlerindndakalanlar,okuyucu yavearatrclara,Cenabahabeddin'innaslalthususundabirfikirverebilmekiinmukayeseli bir ekilde gsterilmitir. Bu arada bu 1830 szme szden bzlarnn birbiriyle byk bir benzerlik gsterdiinidebelirtmekgerekir.Cenabahabeddin'inbirdefterhalindetopladhayattaikensde ce361tanesiniyaynladveTiryakiSzleriadnverdiibuszmeszlerinhangikaynaklardanml hemolduu,bunlardannekadarnnCenab'morijinalfikirlerinitekilettii,buszlerinyazarndier eserlerindekullanlpkullanlmadvebunabenzerhususlaredebiyattarihileriiinayrbiraratrma mevzuu tekil eder. Biz burada Cenab'n vaktiyle yarm brakt bir ii tamamlamakla byk edibin ruhunundolacanavebuszleriningnnakarlmasylaahsiyetininveeitlimeselelerdeki fikirlerinindahaiyianlaabileceineinanyoruz.Cenabahabeddin'inparlakslbununveniceistih zasnnmahsulolanbu1830szmesz,ifadekuvvetinibozmamakiinaynenvermekleberaber, okuyucununbufikirlerianlamasnkolaylatrmakbakmndangerekliyerlerde,paranteziindekeli melerinbugnkmanasndayazmakyolunagittik.Cenabahabeddin'inahsiyetiveTiryakiSzleri hakkndakibuksaaklamamzasonverirkenbuszmeszlerinhepsininayndeerdeolamayacan

356YAZILARIM

daayrcabelirtmekisterizDefterinsonyaprandabulunanikiiirdekitabnsonunailveedilmitir 14EKM1977 Dr.OrhanF.KPRL CENABZERNEBRKASZ Cenab'nVecizediyenitelendirilendncernlerininkendielyazsileiindetoplanmolan defterinelimizdebulunmasbirtesadfeserideildir.Cenabahabeddinailesiileailemizinyaknl skdostlukbalarilekurulmutur.Henzbizlisesralarndaikeniindeyaadmz,dahasonrada yllarcasrmbudostlukatmosferielbettekibizimiinbiranst.Bundanyararlanmamakimknsz d Yksek zeks, geni bilgisi ile beliren derin grlerinin olutuu hava iinde bulunabilmek, bu grlerindnceolarakbelirlenmesinigrebilmekbulunmazbirnimetidiubirkaszCenab'n kiilii ve edebiyatmzdaki yerini belirtecek mahiyette bir deneme iddiasnda olamaz. Altm drt yandahenzzindeikendnyayagzlerinikapad.mrboyuncaalm,verimlibirhayatsrm t.Amabildiimizkadariledahayapacakii,syleyeceiokeyivardlmhaberinialdmzdabiz memleketdndaidik.Sonradanrendik:Birgecebizebirmektupyazmaabalam.Fakatbirden biregelenkrizileuzanm,sonnefesinivermi.Yarmkalmmektupmasazerindeunutulmu,daha sonradabakaktlararasnakararakkaybolmu.Bunlarbizeanlatmolanenbykevldsayn ivezad Erez mektubu arayp bulamaynca kendi el yazs ile yazlm cnk eklindeki defteri bize hatra olarak verdi Kabata Lisesinde edebiyat hocamz rahmetli Ali Canib Yntem bilimsiz san'at geliemez,dnceunsurundanyoksunedebiyatelimsizkalrderdi.rnekvererek:Baknzeskiler arasnda Serveti Fnun culardan hl kalemini kuvvetle kullanabilen tek kii Cenab ahabed din'dir demiti Araba, ve Farsay derinliine bilmesi, Franszcann btn inceliklerini benimsemi olmas,Trkeyikullanmaktakihnerivegenikltronaduyguvednceleriniengzelbiimde ifade imkn salamtr Dnyaya geli hner deildir diyen airin szne mstesna rnekler var: Vincigibi,Goethegibi.CenabdahayatyounolarakduymuveyaamtrPekokadamlarnben denziyadefikirlerivardrdiyeszebalar.Dorudurbelki.nsanoluvarolduundanberiidrakiile oluturduudncernleriniherdevirdeyetitirmitir.AmaYaananhernndeerininbilinmesi gerektiiniyalnzsziledeilgerekyaayiledegstermiolanGoethe'ninbugrneCenab unueklemektedir: VaktigeirmekiinbanaBriPlafonyaputMajrteklifediyorsunuz.Bensevaktingetiin denmtekiyimvearadmvaktigeirecekdeil,gemektenmenedebilecekbirvastadrderSo nunda, ergin insan tevazuu ile, Pek ok adamlarn kendisinden ziyade fikirleri bulunabileceini sylediktensonrafakatbenimkilerazokbirieyaramazmidiyleortayakarkenonlarnkitem beltembelevlerindekapaloturuyorlarderOdatpkMontaignegibidnyazerindegezindiisre ce oluturduu dncelerini titizlikle sakladmz defterinde toplayp brakmtr Nurundan yarar landmzbubykkiilie,deerlidostumOrhanKprl'nnhimmetiilebirkkhizmettirbizim yapmakistediimiz Dr.REYANH.ERBEN MUKADDME Mukaddimemakamndasylenmemifikiryoktur,diyor.Buszdorudaolsabundansonrab tninsanlarsktedecek(susacak)deil!..Fikircilvelerizeknnfknlardr(incedallandr) * Pekokadamlarnbendenziyadefikirlerivardr,fakatbenimkilerazokbirieyaramakmidiyle ortayakarken,anlarmkitembeltembelevlerindekapaloturuyorlar * Nebtnvarnyiyiplmvardr,neherfikrinisyleyipsusmu * Gzelfikirdoruolmasabilehoagider * Fikiruraddimandeil,sdrolduu(kt)dilinmaldr

YAZILARIM357

* Gzelfikirihtiyarlamaz * Temiznsiyenin(alnn)stndebirsemavardr.Doruvegzelbirfikir! * Frtnasalaryolsun,beis(zarar)grmem,eerbanabirfikirgetirirse * Mideiinlokmaneysedimaiinfikirdeodur;Hepsibeslemez,birksmshhatedokunurvebaz larzehirler * Bufikirlerbeeriyetdudandandklmolmakiddiasndadrlar * Gndebirdorufikirgsmzearpar,birisineolsunyreimiziatmzndirdir * Yzkereasrlarnibriindenszlmfikirleribileherkesekabulettiremeyiz AK Kalbbiraktantekinegederkenazokzedelenir:Tamak,ilkakdr Aknbtnlezzetiniancakummaacesaretedemediibirakbulanhakirlertadar. Biraknatyarayaancakyenibirakmerhemolur. Hakikatenkolduumuzmahlkunihtiyarladnainananlayz:nkakdaimagentir. Komedyalarnoundaakvardr,aklarnbiroundakomedyaolduugibi. indeyaadkalbegreakaltn,gmyahuttenekedir. Akmektebindestaderkeklervardr:Onlarnelindengemeyenkadnlaraktamamylarene mezler. Bazaklarmeleebenzer:onlardaerkeklikvediilikyokgibidir.Aknylesiylesevienlerbirbirine: anam,babam!diyebilirler. Hakikiakkadnlarpekgzelgiyinemezler:Kalblerisankizevklerinibirazezer. Aknenbykmucizesikendivarlnahepimiziinandrmaktr. Akyolunungaripyokularveinilerivardr:karkenbadner,inerkengnlbulanr. Aktakadnveerkekayngfteyiterennmederler(sylerler),fakatbtnbtnayrikibesteile., biriadagiotekiallegretto! Aknyarattsemadagnebazencehennemdendoar! Aknentatlparalarbandakimidilesonundakihtradr. Allannbenceyarsak,yarsiirdir. iirbirmusikiiseakoradaorkestrannmdrdr.(idarecisidir) Aknlezzetleriksa,elemleriuzunmrldr:Birphedendoanztrabbinteminat(garanti) teskinedemez(yattramaz) Akalnganveitimatszdr.Hasetvekskanlkbirtekhedefdetekasfedince(younlanca)zami iddetlerinigsterirler Birkadnbirerkekleyenitantm,onunlakendiarasndanelergeeceinideilnelergemek mmknolduunudnr. Akbirkaside(medih)airi,kskanlkbirhiciv(yerme)iridir. En ok dilimize dolanan kelimeler en byk glkle tarif edebileceimiz mefhumlardr: Hrriyet, vazife,ak.vatan,efkrumumiye(kamuoyu)(v.s.) zdivacamukavemetedenakhibirzamanypranmaz. Ak,kalbimizinsaygszmisafiridir:Bizesormadangelir;bizesormadangider. Akstnekederkorstnekmrgibider:Evvelkrletir,sonraalevlendirir. Akbuldukabunar. nceklarnzevkimlikolmakdeilmemlkolmaktadr(mlikolunmaktadr). Akngzkrkulasardr;nedoruyolugrrnedoruszduyar

358YAZILARIM

Ak ancak kaz gelecek yerden tavuu esirgemez: Aktan bir ey bekleyen ona hi olmazsa iki ey vdetmelidir. Akmaddiileakmaneviarasndayleerkenyatmaklageyatmakarasndakikadarancakfark vardr. Akdatepelerinebenzer:Trmanmasolmasanezreti(manzaras)fenadeildir. Kibriileakucihettenbirbirinebenzerkiikisidekreder. Hercenazealayndaolduugibiakncenazealayndadakalabalhizb(yalan)veriy(ikiyzl lk)tekileder. Bykakkadnabirneviasaletgetirir:Oartksevmektenbakahibireyilykileifedemez (yapamaz) htiyarlayanakeerkaytszla(ilgisizlie)dnmezsebirnevidostlukolur:ihtiyarlayandostlukda eeryaamakdadevamedersebirneviakolur. retbazendemitemyiz(ayrdetmee)mihenktir,demiler;akdayledir,kumarda,siyasiihti rasda! Daimadahaoksevmekitihasnduyankalblerdirkibirakileiktifaedemezler(yetinmezler) Akmektebindestaderkeklervardr:Onlarnellerindengemeyenkadnaktamamylarene mez. Herbyk akahissiyat diniye(dini hisler) karr;aknbykmbtellar (dknleri) arasnda hibirsamimidinsizyoktur. Pek yksek aklar hibir zaman dostlua mnkalib olmaz (dnmez): Fakat bazen dmanla mnkalibolduu(dnt)vakidir. Akbazenalevlendirenuzunayrlkdostluubehemehal(herhalde)hararetindendrr. Oakuzunyaarkiyalnzkalbdemahbus(hapsedilmi)deildir,adeltta(adalelerde)vedimada davcuduhissolunur. Hayattaihtizar(can ekimeyi) tatmakister misin?Sevveaknnenateli devrindesevdiinden ayrl! Hrriyettentatlbiresaretvardr:Ak! Aknezamankanuntanrsahakikisan'atdeozamanahlkgzetirBtninsanlaryalanatvbe etseleryineyeryzlhti(tanryait)yalanlarladolukalr:Ak,iir,genlik,gzellik,ilh(v.s.) Aktamuvaffakiyetin(baarnn)hiolmazsayarsbirkstahlk(terbiyesizlik)meselesidir. Aknlezzetleriksa,elemleri(zntleri)uzunmrldr:Birphedendoanztrabbinteminat (garanti)teskinedemez(yattramaz)Ancakcemiyetsahnesindehirololmayanhakirlerdirki komedyas/,yaayabilirler! Sevdiinetambiremniyetlebakanatamseviyordenemez;hakikiakalnganveitimadszdr. Gurur dnyada yalnz aka mukavemet edemez: Sevdiinin huzurunda eytan bile mtevazidir! (alakgnlldr) Akkalabalktazyikederveuzlet(toplumdanuzakkalma)besler;bununiindirkisevienlerbaba akalmakisterler. Siziahlakenykseltmeyenak,eminolunuzkibirtarafndankirlidir Gz kr olmakla beraber ak gzeldir. Fakat ondan daha gzel birey tanrm: Gzlerini yuman dostluk! Merkezindekuvvetlibirakbulunmadkahayatnznetambirsaadetolur,nehakikibirfacia Bilhassaakdadrkikksebeplerbykeserlervcudegetirir. Derin bir kin telkki etmek derin bir muhabbet telkin etmekden (alamaktan) kolay deildir. ki irkinbilebykbirakilebirleincebirazgzelgrnrler. Birkadnbintrlsevmekmmkndr:Aknhangieklinitercihettiinibilmelisinizkibirkadna arzettiiniz(sunduunuz)muhabbetmakbul(beenilir)olsun Gzelkadnlarmzeskidentavangibiidiler:Yalnzsahibihaneye(evsahibine)grnrlerdi.imdi semagibioldular:Hergzolangrebilir Aktatmbirkalbiinakszhayatbirsoukesnemedir. Entatlbuse(pck)odudaklaramev'uddur(vdedilmitir)kienhayalperver(hayalbesleyen)bir dimaa(beyne)merbutturlar(baldrlar)

YAZILARIM359

San'atgibimuhabbetidebediiyat(estetikilmi)besler:stiyorsanzkiuzunyaasn,aknzgzel, zarif,inceeylereihataediniz(eviriniz) Herkadnnruhundabirromanyatar:vegaribiudurkienlgnmasallaralelekser(ekseriya)enuslu hanmlarnruhlarnasokulur! Aknentabiigdasfedakrlkdr,isterbirtarafdansdrolsun(ksn)isterkarlkl.Akim(netice siz)hlyalarkendikendileriniyiyerekbeslenirler Vefaszkadnlarklarnakhatriinseverler.Vefakrlarbilkis(aksine)klarnnhatriin aksevenlerdir Sevmektenusanncaerkekkadnterkeder,kadnerkei...!unutur! Harabolmukalblerevelevglnolsunlarakteklifetmemeli Yalanclarnenmahiri(ustas)tabiattr:Hisezdirmeksizinhepimizialdatr.Ancakaksevenlerdir kiiiriseverler:iirdenholananhadmaashigrlmemitir. Ferdiinakneisecemiyetiinhrriyetdeodur:Akszferdveesircemiyetakamete(neticesiz kalmaa)mahkmkalr. Ak,yrektenbirhayatyaratmak,veiir,hayattabiryrekyaratmaktr. Ebediakmzherkimevaadetsekhepimizlmnnianlsyz. gentir Kadnolsun,erkekolsun,sertballardrkikuvvetliakamsteiddirler(kabiliyetlidirler)Sevdiini insankendisindenbakaherkesekarkuvvetli,si,emniyetsiz,vemstahkar(hakirnazarlabakan) grmekister. Aklargrnekolaylklaaldanrlar:Meselnzaredmnasyahutreddenzmnasverirler. Cokunklardaimabedbindirler(karamsardrlar):Sevdiklerininhemenherhareketinikendiakla raleyhinetefsirederler(yorumlarlar)vehayallerindekendilerinemevhum(vehmedilmi)rakibler yaatrlar. Gzkrolmaklaberaberakhideirkindeildir;fakatbenondandahagzelbireytanrm: Gzleriniyumandostluk! Siziahlakenykseltmeyenakeminolunuzkibirtarafndankirlidir. Erkeemfritaknverdiipsrklhibirkadnanlayamaz. Cokunakkadnlaristerlerkifaziletlerinisizdilinizletasdikvekalbinizle...inkredesiniz! kymetlidir Vuslat(kavuma)kitabnnbinbirsahifesivardr:Sevdiinizlehergnbirbakayaprakanzkiak nznbaharsolmasn! nsanbtnmrndebirtekkadnnakileiktifaedebilir(yetinebilir);uartlakisizehergn onunvuslat(kavumas)birgnevvelkikendinizebirakhiyanetihissiniversin Kadnlarnfaziletiiinsokakazokocuklarnmektepkaknlnhatrlatr Yreiakdanboalmkadnnhayatnhibirsaadetdolduramaz Bazszlerokadarnazikdirkiyakndanveokyavasylenmeklzmgelir:Uzakdangelinceyeka darsankiharabolurlar! Arzualevindeiekbuketigibigrnenhislerbazanvuslattan(kavumadan)sonrabizeotdemeti grnr! Akbiroyundurkisevimsizarkadalaoynanamaz. Kadnaknesiriolmakiinyaratlmtr:Sevdiierkeingvdesinesarmakgibisanlyaamadka tamamylabahtiyarolamaz. Aknkfigrenkdeildir Visalden(kavumadan)evvel:Seviyorumszndesdk(doru)vekizbin(yalann)yaryaryahis sesivardr.Visalden(kavumadan)sonradrkioszyabtnbtndoru,yabtnbtnyalanolur Sevmediihaldekendisinikzannedenlerkadardasevdiihaldekolmadniddiaedenler grlr. Maukasnn(sevgilisinin)huzurundazarafetvezeksnkaybetmeyenadamhakkilekdeildir KADIN

360YAZILARIM

Sevdiikadndahertuvaletihogrenerkeklerolduugibi,beendiituvaletteherkadnhobu lanerkeklerdevardr. Birzengiriz(kadndman)diyordu:Himrnzdebirkadnileberaberbirdaatrmandnz vkimidir?(olmumudur?)karkendaimasizilerdesinizogeridedir;inerkenodaimandegidersiz geridekalrsnz.Yanyanagitmenizancakdzyoldammknolabilir! Zengriz(kadndman)dermiki:kadnlarnocukluklarnmazur(zrl)grmeliyiz:ocukkal bdrlar! okdefakendisiniverenkadnkendilerinisatankadnlardandahapahalyamalolur. Tarihbirazkadnruhludur:Bykvak'alarnounuelaltndankaranlktahazrlar. Kadn,kumar,iki:Bunlardanyalnzbirininmbtels(dkn)olmak,hepsinedknolmaktan dahafenadr.Iptil(dknlk)dairesinekadardarsaokadarkuvvetliolurveiindenkurtulmako derecedegleir. Kadnerkektenaslanyreiiindekuzuitaatiister. Nzbanakadnnismitasgiri(kltlmismi)gibigelir. Kocanyahutnzaptedmekistermisinhanm?Umaahazrlanmkugrn,lkinayaklarn yuvanamhldursun. kikadnyavaseslekonuuyorlarm,eminolabilirsinizkiaralarndagizlibirerkekvardr. okkerebirhanm:benimfikrim...diyeszebalar,birdebakarsnzkibtnsyledikleri hisdir! Kadnileerkekarasndadostlukgzeldir,fakatsonbahargzelliigibisolgunvehazindurur. Kadnlarnebatata(bitkilere)benzer:nkiaf(gelime)iinbzsakhavaisterbzslimonluk. Hermeziyetemlikbirkadnolmakbirmelekolmaktandahagtr. ZDVATAGOLANSEVMEKDEL,ANLAMAKTIR Kadnnhakikikymetimes'utzamanndagrlr. Karkocaarasndakhdargnlkcali(yapmack),barmasamimiolur,khbarklkcali(yapmack), darlmasamimiolur:kisidesamimiyakutikisidecaliolamaz Kadnlarcaerkeklerikibyksnfaayrlr:apknlarve....abdallar! Kadnlarnafedemeyecekleriyalnzbirkabahatvardr:htiyarlamak. Kadnyaitaatister,yakumanda.Hukukmuvzenesi(dengesi)ancakbirkatlevlerdegrlr,her gnbirkakavgaeklinde! Kadnyabtnruhyahut....btnbtnbruhdur(ruhsuzdur)! AHMAAGZELKIZVERMEKEEEEKYEDRMEEBENZER Gariptir,ipeiyapanbcekdeil,degiyenkadngururlanr! Hrriyetsahasndakadnlarylegeniadmlarlayryorlarkibugidileyakndabykvesakaliki miskinlikdamgasolacak Biredibiinslbneise,birkadniinkyafetdeodur Dinlemeibilmekmusahabe(konuma)san'atnnyarsdr,derler;kadnlarmezubahis(bahis konusu)oluncadrtdedrdenebilir. Birkadnbirerkee:ahmakmdedi,benidilediimyolagetiremedin!demektir Kadnerkektenyksektir;fakatdnceerkektendahaaader. Kadnolsun,kitapolsuncildinealdanma,mnderecatna(iindekilere)bak. Uzunszuzunkegibikadnlarayakr. Kadnayalnztemellkten(sahipolmaktan)zevkalanlarolduugibiyalnztahakkmden(hkmet mekten)zevkalanlardavardr! Erkekglerkenbirazkadna,kadnalarkenbirazerkeebenzemezmi? Erkeinkalbiyalandkakadnnkalbibozuldukakatlar. Birerkekaklnalmaakararverenkadndaimaiinibecerecekkadarzekbulur. Kadnerkekbirbiriniikmleder(tamamlar)diyorlar.Hlbukialelekser(ekseriya)biridierinitenkis eder. Birkadnnelibodurursadili,elivedilibodurursagnliler. Kadnabykmuhabbetbirneviatletgetirir:Oartksevmektenbakahibireyilykileif edemez.

YAZILARIM361

Birkadnnmhiyetinianlamakistermisin,tandkadnlarhakkndanelerdndnedikkatet: herkesikendigibizannetmekbilhassakadnlariindorudur. Birkadnhermeseleninancakkendinenazr(bakan)cihetiniiyigrr. Kadnlarnakllar,eskilerindediklerigibi,ksadeil,fakatdaimabirazhisleriilemaudur(kar mtr) Kadnyreinegzyandanziyadeetaretle(neeyle)girilir:Mahirklarhissiyat(hisler)yerine athiyyat(bovealaylszler)sarfederler Enndir(azrastlanan)vekymetlinmuneibeer(beernumunesi)okadndrkigzelolduu haldekendinebaktrmakistemez. Bzkadnlarbirliktedmekiinbirbirinetutunurlar. Kadndnrkenhemenherfikrinibirerkekyahutbirkadnhayalineisnadeder(dayandrr) Enzekierkekbilekadnlarbihakkn(hakkyla)tanmakiddiasndabulunamaz;halbukienahmak kadnbileerkekleritanmakdavasndadr. Genleristerkikadnlarnpeesikalksn;ortayallaristerkibluzlaralsn;ihtiyarlaristerkijp ksalsn. Kadnntrnaklaryrtcdaolsaelleriokiyihastabakcdr. incedekadnaniyuderlermi;niyuniyugevezeliketmek,niyuniyuniyugizlidolapkurmak demekmi:Garipitikak(treme) Kadnkocasnayatamamiyleitaateder,yatamamiylekumanda..Muvazeneihukkdan(haklarn dengesinden)kavgakar Kadnnherdamlagzyandadaimabirazsevmekyahutsevmemekarzusukarktr. Herkadnisterkisevdiierkekbirtarihkahramanyahutbirromankahramanolsun Erkekleriinrtbevenianneisekadnlariinelmasodur Sevienler,cemiyetimuhitann(toplumemberinin)mevcudiyetinden,ancakcemiyet(toplum) onlaramaniitelki(bulumamanii)olduka,haberdarolurlar Malmatl(bilgili)fakiriazokhakninas(hakknbilmez)gibitelkkiederiz(dnrz)Bizde erkeklerasrlarcaykselemedi;nkkadnvazettikleri(koyduklar)mevkidenyukarsalvermek istemediler. Gzelkadniinkapalyaamaknamusluyaamaktangtr. Birkadniinsevdiiniyalnzkendisininbeenmesikfi(yeter)deildir,bakakadnlardabeen melikionamuhabbetidevametsin. Birkadnevhalivemhmel(ihmaledilmi)kyafetiiledahalatifbulmuyormusun?Beyhudesevi yorum!deme. Kadnserapa(batanayaa)ruh,yahut...serapa(batanayaa)biruhdur(ruhsuzdur) Rmolmak(boyunemek)isteyenkadnsevildiineinanmgrnmekleiktifaeder.Rmolmaa (boyunemee)kararverendirkisevildiindeneminolmakister okivekr(iveli)kadngibihiivesizkadndaphealtndatutunuz:Zirabirazivekadniffeti ninhukuktabiiyesindedir(tabiihaklarndandr) Duvakaltndaherkadnazokgelindir;duvakaldktansonra....bilmem! KadnlarnellerindebastongrdmdenBeri:Ament!dedim,nisaiyunadahiloldum(feministler lebirlikoldum) Erkekisterkisevdiikadnbakalarnnkarsndamelek,kendinekariekolsun Entatleybirkadngzndenkendimiziindklenyalararasndagrdmztebessmdr (glmsemedir) Kadnveerkekdenmrekkebcemiyetlerdenezaketsankifahrivemeccani(parasz)olmakdankar. Kadnkolaylklainanrvedahakolaylklainandrr. Kadnlarabukdeiir,fakataztenevveder(eitlilikgsterir);erkeklerbilakis(aksine)gedei ir,lkinokmtenevvidir(eitlidir).Bundandolaydrkierkekintihabnda(seiminde)kadnlardaha ziyadezlrler Gzelkadnneniyibildiieytebessmnn(glmsemenin)kymetidir. Paranereyegidiyor,anlamyorsankadnlarnayakizlerinitakibet. Birkadnnruhundakinezaketihizmetilerineettiimuamele(davran)ilelebilirsiniz

362YAZILARIM

Fikirleribilekadnlareerhissetmezlersebeenmezler Zendostluk(kadncllk)sazgibidir,krkndansonrabalayanbeceremez. dareilerindekadnlarerkeklerinyerinitutar,inesngnnyerininekadartutabilirse, Sevenkadndndkeyanlrvesamalar. Sevdiinizinbirkadnfarknavarmyormu,anlaynzkibirbakasnseviyor. Sevenkadnsevdiinidinlerkenokkereszndeil,sesinidinler Birkadnnkymetimneviyesini(mnevikymetini)sevdiierkeinkymetimneviyesi(manevi kymeti)tayineder Karkocakavgaseerhuylarnmsademesi(arpmas)deilsegeicibirsanakdr,gedikden sonrahavadahagzelalr Erkeesevdiikadnmulak(karmak)grnr,kadnnbilakis(aksine)eniyianladsevdiier kektir.Bakyorumkadnlarahamakat(ahmaklk)erkekleregeldiiderecedetahammlsz(tahamml edilmez)gelmiyor,hattzekikadnlarabile,bahusus(hususiyle)hamakatbirazendamlvebiraztuva letliolursa. Cildisoukkadnlar,dikkatolunmu,alelekser(ekseriya)tehlikelidirler. Alelekser(ekseriya)kadnlarboveerkeklernho(tatsz)konuur Cokunklardalgnveskit(susan)kadnlararasndankar Erkeksevdiikadnhemsaklamakhemgstermekister:klarnldrtanokadnlardrkimte settiren(kapalolarak)grnrler. Salarylapekokoynayankadnn,eminolabilirsinizkiaklbandadeildir. Herkavgadakocasnagalebeedemeyenkadn....bihakkn(hakkyla)kadndeildir. Zevcvezevcearasndakefavet(denklik)aranr,fakatoynamamevzubahis(bahiskonusu)olunca hererkekveherkadnkfvdr(denktir)! Beenilmekarzusuherkadndasevilmekhevesindengelmez.Kadnvardrkibeniherkesbeensin deistersehikimsesevmesinder. Fikirlerkadnlargibidir:Gzelliklerimodayamuvafk(uygun)kyafetleriindeartar Mphem(rtl)birkorku,gizlibirsevin,daimi(devaml)birdalgnlk,daimi(devaml)birss arzusu:Sevenkadnbudrthaltaksimeder(bler.) Gzelveahmakkadnadikkatediniz:Gzelliiazaldkahamakat(aptall)artar nsanokyorgunolmalkibirgzelkadnnkarsndaiirdenbakabireydnebilsin Enkymetlikadneinibtndierkadnlardanmstani(ilgisiz)klandr. okivekr(cilveli)kadngibihiivesiz(cilvesiz)kadnadainanmaynz:Birazivekadniffetinin, (namusunun)tabiihaklarndandr. Hayattanbirkadnyorgunolabilir:Fakattokvebkmolamaz Herkadnnbirerkeeihtiyacvardr,hastayailnasllazmsa Kocaszkadnisizerkeebenzer Zavallkadnnineminnegariphasiyetidiniyesi(dinihassas)vard;Ensevdiikuzuyukendisine kurbanlkayrrd! Evlenenerkekleralelumum(umumiyetle):Filanhanmaldmderler.Hlbukioklariin:Fi lanhanmakendimiverdim!demekdahadorudur. Eskiizdivalaryenileretercihediyorum:Gzkapalevlenmekbadnerekgerdeegirmekten ehvendir(yedir) Alelekser(ekseriya)kendinefislerine(kendilerine)hkimolmayankocalardrkikarlarnahkim olmakiddiasndadrlar DN Allah'herbirimiztasavvurettiimizgibitesmiyeetseydik(isimlendirseydik)esmahsn(gzel isimleri)insanlarnadedinebaliolurdu(varrd) Hertaassubdakatilbirmahiyetvardr:Tarihintaassubuhakikativekayii(vak'alarmgerekliini) ldrr;felsefenintaassubufikrildrr;dinintaassubu...dinildrr Herdinkendisindenevvelkidinlerikabaabeslerle(bolarla)doldurur Akdabirazkskanlhogrdmzgibidindardabiraztaassubudamazurgrmeliyiz

YAZILARIM363

Hayatfrtnalarndadinokkiiiinamandraolur Tamdindaryahuttamdinsizolmak:Herikisidemstesna(esiz)kuvvetisterMnhasran(yal nzca)gnahlarnareikefaretini(balatmaaresini)dnerekdindarolanlardavardrvebelki diyanet(dindarlk)cumhurunda(topluluunda)ekseriyetionlartekilederler Hayatbiziylealdatyorkigalibaldkdensonrabileldmzetamamiyleinanamayacaz Herdindarbirpapayahutbolarpalklbireyhlislmolacandaneminolsaydyeryzndebirtek biledinsizkalmazd! Kynnivesinidilindenvedininindamgasnyreindenhikimsebtnbtnatamaz Dinokadarpekcanldrkibirkerekanmzagirdimi,oradaboulsabilelhalindeyaar. Dinlsebileitcanltaassubyaamaktadevameder. Dinsizvardrkierkninkr(inkrnnesaslar)birmbedtekileder. Dinhiolmazsafelsefesiolmayanzavalllarnfelsefesidir. Mminler(inananlar)kadarmnkirlerde(inanmayanlarda)birdininhayatnahadimdirler(hizmet ederler)dininmhfik(yokedici)dmanlarlakaytlardr(kaytszlardr). Diniyaatanbilhassalmdr.lmearebulunmadkadinlmez. Ansamim(samimiolarak)ahretiindinehizmetedenlerbilednyadaazokdiniistihdamederler (kullanrlar). Ruhumuzudinpekaztadileder(deitirir)fakatruhumuzdiniyledeitirirkihermslmann yreindebakabirislmiyetyatar,denebilir Slihlere(iyilere)cennet,fsklara(gnahkrlara)cehennem:Bundabtndnlermttefikdir.Fa katfsk(gnhileme)ilesalhn(iyiliin)hududlarmevzu(bahiskonusu)oluncamttefikikidin bulunmuyor. okkiidedinbakiyyesiolarakyalnzbirriya(ikiyzllk)an'anesigryorum. Dindarlargibidinsizleridourandavzlardr. DininimctehitlereteslimettiignHazretiMuhammedgaliba:Etisizinkemiibenim!demi. Herduabirihtiyaifadeeder:Muhtalarnhepsidindardr. Sofununriyas(ikiyzll)dindarkandrrdinsizideil. Osmanlkardelerimiz,mslmankardelerimiz,dinkardelerimiz,vatankardelerimiz,kankar delerimiz...nsanbukadarkardeitasavvuredince:Allahbabamzakuvvetversin!diyeceigeliyor. Dinsizliinenmuktedir(kudretli)nairleri(yayclar)iktidarszulemaydindir(dinbilginleridir) Allah'naffnhatrlattiincehennemkorkusuokgnahkrniineserinlikverir! Allah'danuzunmristeyenlertuhafmagider:Azizimmmknmertebegegrelim!demek tir. Re's'lhikmetimehfetullahveahru'lhikmetimehfesunnas(HikmetinbaAllahkorkusu, sonuinsankorkusudur) Benihikimseanlayamad!diyordu.Azkaldsoracaktm:Allahmsnbeherif? Allah'ninsanlaraikizenginsadakas:mitvehlya. CenabHakk(Allah)ocuklaranlayamazdiyoruz;gyabykleranlayabilirmi! NaslkiAllah'nvarltahakkuketmekle(gerekolmakla)imanszlartkenmez;Allah'nyokluu ispatedilmekledetaassubuncankmaz.Veinanlsebileilahiyatfakltesiyaar BanaAllah'hissettirmeyenmbednekadarmuhteemolsagzeldeildir Allah'yalnzAllahtanrveyalnzeytananlar. Allah'nbyklvarlndam,yokluundamdrkesdiremiyorum?(imanedipetmemedemi?) Yalnzdilinihfzaal:AzysireniAllahhfzeder Allahkalnkafallyaratmtronuahmaklabizinsanlartahvilettik. BenimbildiimAllahbyklnanlatmakiinhibirvaizintercmanlnamuhtadeildir. badetlerinbiletuzubiberieytandr Birhareketinsenibirazslahettimi(dzelttimi)onabiribadetdiyebilirsin. Kinattayalnzbirsosyalisttanyorum:Ecel...mamafihobileNuhilesa'yamsavimuameleede miyor DUA

364YAZILARIM

YLEDUALARIMIZVARDIRKMSTECABOLSALAR(KABULEDLSELER)DAHABEDBAHTOLURUZ Yalnzbirduayokgzelbulurum:YaRabbi,insanlarnhikimseyiizraretmeyecek(zarara sokmayacak)dualarnkabulet!Buduadaduasahasnokadartahditederki.,(snrlarki) Namazdansonraokuzundua,banaylegelirki,saltn(onun)ibadetsfatnpheyedrr SYASET Siyasetlemindeinsafbirhrszfeneridir,netarafdilerseorayaydnlatr. Siyasiyatta(siyasette)doruyrmeibilmeyenlerdirkiimdikoarlar,imdiyerindesayarlar. Lflapeynirgemisiyrmez,amasiyasetgemisihaydihaydi! Sarholukokkthal;mrmdebirkerebamageldi,veyalnzognruhumdasiyasetiandrr birtakmhislervard! timai(sosyal)meselelerdekelimelerlesyle,fakatasar(eserler)vevukuaat(olaylar)iledn: yerindelfkoyuncasiyasetdeiledebiyatyapmolursun Siyasetteherkessahiliselmeti(selmetsahilini)kendifikriucundagrr. Siyasetteokkerehekimlerinhastalardanziyademuhtatedavi(tedaviyemuhta)olduklariddia olunabilir Siyasetihzrada(bugnksiyasette)birkaryolgrmekistermisiniz?Gznzegzlkdeil, belinizekltaknz. Muvafklar,muhaliflersiyasetsalatasndazeytinyailesirkegibidirler:Birieksikolsasalatanntad kaar. Cemiyetin(toplumun)yerindesarfolunmayanherkuvvetibirsiyasimuhatara(tehlike)tekileder. stibdathermiskinkaviminsiysicezasdr. stibdathercizmilletincezaysiyasisidir(siyasicezasdr) Siyasibirihtirasiindehareketedenlerehakikatianlatmakldekumlarveummanda(okyanusta) dalgalaridareetmektendahagtr Politikadaiyilikvektlkbirzafervemalubiyetmeselesidir:Teebbsndemuvaffakolanher idarefaikiyetini(stnln)ispatetmiolur Bizdemevkiiiktidara(iktidarmevkiine)geenhersiyasifrkann(partinin)ilkeseriicraat(yapt i)birmazlumlaralay(zulmeuramlar)tekiletmekoluyor Bizdemevkiiiktidara(iktidarmevkiine)geenhersiyasifrkann(partinin)ilkeseriicraat(yapt i)birmazlumlaralay(zulmeuramlar)tekiletmekoluyor. Hakikatenmahir(maharetli)politikacdmanlarnbilekendilehindeistihdametmenin(kullan mann)yolunubulur Vukutsiysiye(siysiolaylar)khfacia,khmudhikedir(komedidir):Bykdiplomatlaromahir (becerikli)aktrlerdirkiikisindedegzeloynarlar Tekgzlerdenvekrlerdenziyadememleketimizdebostanasuaksndiyedolabevirengzbal laraacrm! CEMYET Bircemiyetiykseltmekmiistiyorsunuz,efradna(fertlerine)mes'uliyet(sorumluluk)hissinitevzi ediniz(datnz) nsannekadarhrolsacemiyetimuhita(evre)iindemevzuatn(yasalarn)esirikalr! nsaninsanedencemiyettir,srtlanedendeo HANGCEMYETTEDENNDEDR(GERLEMEDEDR)BLMEKSTERMSN?BAKKYKSEKADAMLAR NEREDEYKSELMEKTENMENEDLYOR(ALIKONULUYOR) Ferdunutmazaffeder;cemiyetbilkis(aksine)affetmez,unutur ACITECRBELERBRADAMIUSLANDIRABLR,FAKATBRCEMYETNAKLINIBAINAGETREMEZ. Avammitlioldukabircemiyetlmez:Enktidareavamme'yusedendir(mitsizliedren dir). Cemiyetbirsaatgibiilemeli:Gerikalmakgibiilerigitmekdebirkusurdur. Umumiharb(I.DnyaSava)bizeneacbelergstermedi:FUKARAYAMUAVENET(FAKRLERE YARDIM)CEMYETLERNDESERVETKAZANANLARAKADAR!

YAZILARIM365

Hakikifaziletitikadmca(inanmca)cemiyetefaydalilerdir:Ktibinfaziletikalemindendamlar, iftininkialnndaterler. Hrriyetmecralarcemiyetinnefesborulardr:Tehlikesiztkanamayacanmutlakiyyetidareleri anlayamazlar Ancakcemiyetsahnesinderololmayanhakirlerdirkihayatlarnhikomedyaszyaayabilirler Tabiatnilmihalindednmekbirfarzkifayedir(yalnzartlarnhizolanlaragereklifarz):Her cemiyettebirkakiininifas(yapmas)ilesaktolur(hkmkalmaz). Hercemiyet(toplum)lykolduuedebiyatsever CEMYETLEREHRLERGBDR;HARABOLSALARDABYKVESALAMPARALARIAYAKTA KALIR. Sziindedrubemsal(darbmeseller)neisecemiyetiindeinsanlarnbirksmdaodur:Her azauymalarmanaszlklarnunutturur. Bircemiyetidefaten(birdefada)mesutedebilecekdsturicaz(ksadsturu)kefedenbilekar sndakuvvetlibirfrkaiitiraz(itirazfrkas)bulacandaneminolmaldr Mefhumatklliye(genelkavramlar)hsniinkilab(iyigelimeyi)vemefhumatcz'iye(zel kavramlarda)hsniidareyi(iyiidareyi)temineder(salar) Hibirfikiryokturkigalattan(yanltan)dosundakuvvetdoursun lcabmuvzene(dengegerei)odurkiskletiitimaiyenin(sosyalarln)hercz'n(parasn) birselhiyetderuhteetmeli(zerinealmal) Zenginbiramcasolankimsesizsaylmaz;bilakis(aksine)ykselememibindaynzolsun,cemiyet iindebikes(kimsesiz)tanlrsnz Koyunlar,kurtlar,obanlar,obankpekleri:Enmedenisinevarncayakadaritehercemiyetin alettakrib(aayukar)tertibi! Ferdolsun,cemiyetolsun,birgngelirkiyorulur,yoruluncadinlenmekistervedinlenincemevkiini kaybeder Ahlk,sontahlilde,ferdiinhfzsshha(salkoruma)vecemiyetiinmenfaattir Hercemiyetteteceddt(yenileme)aadanbalar:Avam(halk)eskihalindekaldkaterakkiye (ilerlemeye)inanma! Alklarlakaklarkarnz,cemiyetibeeriye(insantoplumu)yletenhalarki Bircemiyetin(toplumun)lzumundanziyadekuzuolmasocemiyetiindeergebirkurtsrs yaratr Kaniindetemelkurmakisteyencemiyet(toplum)daimarkkokar Ferd(kii)olsuncemiyet(toplum)olsunhayatntayinedenbalcaumildir:Kan,zamanve mekn(yer) Hialamamgzlerhereyigrselerdealayanlargrmezler Bencemiyetgirizyaratlmm:Kalabalkdabanaruhumdalyorgibigelir Krdagezerkensprntgrmeebaladnzm,anlaynzkibirazsonrabirinsancemiyetinerast geleceksiniz. Bzdeba(edipler)diyorlarki:Bizhalkadorugitmeliyiz!bzlarda:halkbizedorugelsin! diyorlar.Acabaendorusuyaryoldabulumakdeilmidir? NSAN Yeryalandkalm(elemleri)artyor:insangibi! nsanaengzelsfatfnidiyenvermitir. nsangnlverdiimahlkdanhibireyidiriedememek(eksikedememesi)pektabiidir;ziragn lmzdendahakymetlinemizvardr. fiilernazarndakpekneise,benimiintaassubdaodur:Sanrmkitemasinsannabdestini bozar! Zavallinsanhayataokadarsrnaktrkivcudumuztoprakolduktansonraglgemizibirsoluk fotorafhalindeyaatmaktanbilegizlibirlezzetumarz. Tariheinsanheristediinisyletebilir,mademkilleritirazedemezler.

366YAZILARIM

lmenisbetleinsankurbanlkkoyunuhatrlatr:Bakaltnagzleribalgider. Aldatabileceindeneminolduumahlkun(yaratn)yalanlarninsantiksinmeksizindinler. Tkrkgibihakikatlarvardrkiazdankncairenolurveyutulmakicabeder. Hermahkemedeadaletnamnabeerin(insann)zaafntartaklayanbirpenehissederim. Lfabaklsaherkesmsavat(eitlik)ister;fakatinsanlarnbirksmnayaklaraltndagrmekiin birksmnbandatamayacakpekazkiivardr Hakikatilehayaliinsanbirbirlerinekatkederekyaar:Ayamzyerdeikengzlerimizgktedir Beeri(insani)gafletlerinhududuyoktur:Tekmesiniyediimizbireekbileolsabandabirzek tactevehhm(kuruntu)ederiz Kaplansrtiininsaniyetenekilmezyktr demindudaklarHavva'nndudaklarnadokunduuandaiirdoduvebunevzdn(yenidoann) sinesindebeerin(insanln)btnelemvelezzetigizliidi Sokankymetiniinsanbzcemiyetlerdenkncaanlyor insanlaroynatankuvvetbalarndadeil,gslerindedir.Onlaridareiindimalarnadeil,hisle rinehitabetmeli Tambtaraflk(tarafszlk)insanharcdeildir Bzacszlerinsannhafzasndahierimeyecekbirbuzparasgibiyaar sevimsizdirler Birkitabilmivar,birdehayatilmi:Merdikmil(olguninsan)ikisinevkfolanaderim.Zekiadam kitaptanbirhayathissesivehayattanbirkitaphissesialr Frtnadenizdebirkuvveteseri,beerde(insanda)bil'akis(aksine)birzaafeseridir Hsnikabule(iyikabule)mazharolmak(ermek)iinfikirlerdeinsanlargibiiyigiyinmiolmaldr. Hatlarmzdanmnhasran(yalnzca)kendimiziithamedeceimiz(sulayacamz)yerdeokkere beeriyetimes'ultutarz:Enskdilimizegelentbirlerdenbiri:nsanhalidir.Dnmeyizkiinsan haliolsaaynhatherkestensdrolmak(kmamak)lzmgelirdi.Hikimsenetamamiyleolduu gibigrnebilirnetamimiyleolmadgibi. Riyakr(ikiyzl)onadenirkibenliindensakladgsterdiinegaliptir.Riyakrlk(ikiyzllk) korkusubzlarnkabalasevkeder.Kendinibeenmilerinnedametleri(pimanlklar)bileikin olur:Sanrlarkihatlardakinatdoldurmutur. alyor Azparaalanlarmevzubahis(bahiskonusu)olduka:Bukadarckeyiininsankendinirezileder mi!derler.Hlbukinefsini(kendini)bdhava(bedava)terzil(rezil)edenlerinvehattstelikmas rafedenlerinhesabyoktur Yalnzbirduaygzelbulurum:YaRabbi,insanlarndualarnkabulet! Fikirvardrkikugibidimauarveykselir;yinefikirvardrkimadencilergibidaimakazarve derinleir:nsaniyetbunlarnnebirindenvazgeebilir,netekinden! Menfaat,cemiyetibeeriyenin(insantopluluunun)imentosudur Dostvedmanunoktadanbirbirinebenzerkiinsanikisihakkndadakalbindekindenziyadesy ler Zarafetinsanisevdirmekiinkfideildir,fakatzarafettenhinasibiolmayangsevilir insanilminebilebirazhuyunukartrr:Riyaziyeyi(matematik)etinletirenalelekser(ekseriyetle) riyaziye(matematik)hocalarnn(retmenlerinin)tabiatdr. Yalanokadarinsanidirkieeryalanckelimesiicatedilmiolmasayalanzemim(fenahaller) srasnagirmezdi Tabiatngzellikleriniseyrederkeninsaniyete(insanla)muhabbetinartyorsakinat(lemi)anla dnahkmedebilirsin, Muharebelerdemidenintesiridimantesirindenziyadedir.Tokkarnnainsantepimekdeiluyu makister nsanekseriyabakasnasrmekistediiamurabulanr nsaniyeti(insanl)enokseven,hiphemyokyamyamlardr Kendisinibeendirmekhevesiinsandahayatibirihtiyadr;halintakdirindenmstani(ilgisiz)g rnen,eminolunuzkialktiden(gelecekten)bekler.

YAZILARIM367

Kendinirendiktensonrainsannaslmarurolabilir? Develerklavuzlareekolduunakzarlarm:Eerburivayetdoruisedemekolurkidevelerin sandanziyadenefislerine(kendilerine)hrmetkardr Fikirvardrkikugibiuarveykselir;fikirdevardrkimadencilergibikazarvederinleir:insaniyet bunlarnnebirindenvazgeebilir,netekinden Dostvedmanunoktainazardan(grbakmndan)birbirinebenzerkiinsanherikisihakknda kalbindekindenziyadesyler Zarafetinsansevdirmekiinkfideildir,fakatzarafettenhinasibi(hissesi)olmayandagsevi lir Gzlerimizdenakabilenyalarnmerreti(acl)hitir,aslinsanruhundamahbuskalanyalar zehirler. Yaamakveiyiyaamak:teyalnzinsanlardadeil,btnuzviytta(organlarda)yegne(tek) gaye!..sttarafbeerin(insann)yalandr Yalnzbirduayokgzelbulurum:YaRabbi,insanlarnhikimseyiizraretmeyecek(zarara sokmayacak)dualarnkabulet!Buduadaduasahasnokadartahditederki.,(snrlarki) nanmakbirazmalbolmaktr:okkolaylklainsanyaoksevdiineyaokkorktuunainanr Szlerimizenazaranhepimizmsavat(eitlik)isteriz;fakatinsanlarnbirksmnayaklaraltnda grmekbahasnadierksmnbandatamayarazolmayacakkimseyoktur. Hemenbtninsanlarikbalde(mevkide)aslan,kibarda(dknlkte)sandr Cansklncahayvanuyur,insankteylerdnr Krkakadarinsanyaabasar,krktansonrayainsana! Uykudabtninsanlarinsandr;uyandktansonradrkibazenhayvanndnuna(aasna)der Zamanninsanaenbykzulmihtiyarlkdedikleriglnhalegetirmesidir Biryatansonrainsanagazetehavadisi(haberleri)kifayetetmiyor(yetmiyor):Ahrettendehaber almakistiyorsunuz,nktandklarnznouartkoradadr. OCUK Aktrlerlefarkmz:Onlarkomedyaybilebileoynarlar.lmfikrihayatsafhalarmnegzeltah dideder(snrlar):ocuklukdaanlamayz;genlikdeinanmayz;ortayadaobizegrnr;ihtiyarlkda bizonlarabalanrz. NamkKemal,eserleriocuklarabenzetir:Doru,ufarkilekitashihi(dzeltilmesi)dahaok G. Avamocukgibidir,daimagrltister:Grltlelenceyi,grltlmatemivehattgrltl idareyisever ocukkenperdearkasndakikaragzcanlsanrdm,imdiperdenndekicanlykaragzsanyo rum.Hayattaylekaragzlererastgeldimkikttanoyulmuadadahacanlsaylabilir,zirabirinin birdeneklehiolmazsabirkolunukmldatabilirsiniz. Zavallbayakaolursaolsundaimaocuktur:Rahatuyumakiinefkattenyaplmbiryastk ister. nsan.chiliolduunundmandrderleramahibilmediieyinhararetlitaraftarolanlarben okgrdm Terbiyesiz!diyeocuklarmazarlayananalariittikesoracamgelir:Kabahatkimde? ocukkkkenbaarsdr,bydkeyrekarpntsolur! Hangiyataolursakolalm,kendievirdiimizenberinarkassrakoanocuklarz Golankahramancalmekdeilkahramancayaamaktr Birvalide(anne)demi:Dalaryaklatkabyrler,ocuklarbydkeuzaklarlar. TATMNEDLMEYENHERHAKLIHTYABRAHLKTEHLKESDR:OYUNCAKSIZKALANOCUK LAREDEBYERLERYLEOYNARLAR! Yalnzkkocuklartammes'udolabilirler Btnocuklarazokirdir;Hakikiirlerdebehemehal(muhakkak)hayatlarnnbirtarafno cukbrakrlar. llermezarlarndankalksalarnediyeceklerinibilirim:ocuklar,cennetvecehennemyeryznde

368YAZILARIM

vehayatiindeimi!... Vesayet(vasilik)altndayasayayasayaferdgibicemiyetdebirazocukolur. Fikrimiznekadarazsafikrimizeirtibatmzokadarkavi(kuvvetli)olur:teevldmzlaefkrmz arasndabirvechiebihdaha! HAKKAT Terazihakikatenadaletintimsalidir:Dilidaimaarbasantarafameyleder! Herkesbakasnahakikattekendilykolduumuameleyireva(uygun)grr. Nekadaryalanlarbirvarakaisahiha(resmikda)stnegeirmeklehakikatekalbettik(evir dik)sanrz. Avmyalanlaavutanhakikatilekorkutanaterciheder. Tesadfnykselttiiadamlarhakikatenyksekadamlardandahayksekgrnrler. Bzadamlarndimasardr:Hakikatonlarahaykrlmakkianlasnlar. Bizimhakikatdediimizbeerihakikatlerdir,mutlakdeil. Hakikatigneebenzetirler;dorudur:Gzlerimiziyaralarkorkusuileounabakamayz. Hakikatherzamanmantatevafuketmez(uymaz). Hakikatenayanhrmet(hrmetedeer)oadamlardrkibakalarnasugeirmemekiinmuam bagibikendilerislanrlar. Hatnnkuvvetinehakikatinbzusuile,ecelinpenesinehayatnyumruuile,zulmntaarruzuna isyannsilhile,kinindilerineaffntebessmilemukabele:tesayinecib(temizalma)bunlara derler Sen:Filanzadesin,tekifstkzde...nihayetbilmiolkiyavrumtabiatzdeyiz.Hakikatenasil odurkigsngeregere:kendimzdeyimdiyebilir Hakikattabzanbirsanem(put)krarvesanemi(putu)kymettendrmeklekendikymetiar tar Hakikatgneinirtenbulutlarnenkesifimenfaattir Karacmlekaidesi:insan,bebalkaba,onkuzucem'edilemez(toplanamaz).Bununiinefrad (fertleri)hakikatenmtteiid(birleik)bircemiyetyoktur. Hakikatendolmazbiruurumtanrm:Nisyan(unutma)...eb'adn(llerini)hideitirmeksizin nekadaradamyutmuturvedahanekadaryutacak! Ummadmzazlardankncahakikatdelisamasgibigrnr. Hoagidecekyalanbeyhude(boyere)yaralayanhakikatetercihetmeliyiz Ferdasz(geleceksiz)muvaffakiyetlerhakikatilzamlardr(bozgunlardr) Acziniduymayanadamhakikatenkuvvetlideildir Scakiklimlerderendiimbirhakikat:Dereceiharaket(scaklkderecesi)krkadm,btn ahlknazariyat(nazariyeleri)altstoluyor Hakikatbileayaktakmnadncekymettender.(Tasavvufungnmzdekidurumu) Hakikatdediklerimizinou,henztekzibedilmemi(yalanlanmam)yalanlardr Harbiumum(I.DnyaSava)felsefesi:lmekoansekizmilyonAvrupalnnayakpatrdsaltn dabtneskihakikatlerezilmitir Edebihakikatiherfertkendiistediinoktadakefedebilinnkohakikatin,nihayet,zevkdenba kamiyar(ls)yoktur Yalanskpatmadanhakikatidikmeyekalkma:Tutmaz nsanhakikatenmahlktn(yaratklarn)enereflisiolurdu,eerkalbgenkalsavedima(be yin)yaldosa.. Hakikatikefiinvstamzhavashamse(beduygu),maniamz(engelimiz)...yinehavashamse dir(beduygudur). Sdkkpekvaka(geri)dayaatahammleder(dayanr),fakatsadakatidayakladeilokamakla teminolunmutur(salanmtr) okkerevkiolur(vukuagelir),herbirikendifikrininhakikat(gerek)olduunuiddiaedenikikiiyi dinlerkensizdencbirhakikatkefedersinizvebylecehakikattaaddteder(oalr),gider Salyagibibzhakikatlarvardrkiazdankncairenolur;onlaryutmakevldr(dahaiyidir)

YAZILARIM369

nsanhakikatihayalilekatkederekyaar:Ayaklarmzyerdeisegzlerimizsemadadr. Hakikatenbykadamlaronlardrkihaklarndanherkelimeitakdir(vmekelimesi)birhavikabih (ktiirme)tesiriicraeder(yapar):Voltairehakkndazekiadamdr!demekgibi. Darbmeseller(ataszleri)ancakmuvazaaiumumiye(umumidankllk)ilehakikatkuvvetini alrlar. Hakikatbileharclem(herkesinharc)oluncakymettenderBencehalbtnhayatkaplar veistikbalherferdiinkendildgnbalaroumuzsanrzkitakdirdenekadarmkilpe send(gbeenir)davranyorsakonisbetteincezevkliyiz. Hermuntazamcemiyetbirhakikatelekal(enaz)onyalankatkeder:Yalnzhakikatilebeslen mekisteyencemiyetyaayamaz;fakatyalnzyalanlabeslenencemiyetdezehirlenir(imizeyarayan yalanherhakikattenstndr.) Ammenin(halkn)zaikas(tadalmaduygusu)hakikatin(gerein)tadndanholanmaz Arayanbulur,derler.Hakikatmevzubahs(bahiskonusu)oluncabulamayacamzbilsekbileara malyz Tarihinhakikatlarstndeyetimeyenhamiyet(onur)birphelimantardr,gdaolabildiigibi zehirdeolabilir Bakasnyolagetireyimderkenyoldankanlarokgrlr.Birhretelekesrenyalanlar pekokazdadolancahakikatkuvvetinialr.Usanvermeyenhalyoktur:anveerefevarnca yakadar! Bzhakikatlerdahabariz(ak)surettekaranlkdagrlr:Gecegezenbekileryleeyler renirlerki. Kusurlarngrdmiinmuhabbetimkalmaddeme;muhabbetimkalmadiinkusurlar ngryorum!de Hakikatenbykbalariintceref(ereftac)bilefazlabiryktr. Memalikiharrede(scakmemleketlerde)rendiimbirhakikat:Dereceihararet(scaklkdere cesi)krkgedimi,btnahlknazariyatdeiiyor. Hakikatgneinirtenbulutlarnenkesifi(koyusu)menfaattir. Hakikatigrmekiinhereydenevvellzmolanhrnazardr Zamanmzdahakikatenehlikalem(kalemsahibi)olmakisteyenheryazacasatramukabil (karlk)birkitapokumaldr Ahmak!hitabhemendaima:Benimgibidnmyorsun!demektir Hayatbizehaykryor:Benterleyenkullarn,rpnankanatlarnyahuthakikat(gerek)urunda didinenkafalarnyardmcsym! Edebiyattahakikatbirniinhakikattir;birnsonrayalan,hatveyagalat(yanl)olabilir Hakikatenhradamodurkibakasndakendihrriyetindendahagenigrdhrriyetialk layabilir Kalbiiniirherirtifada(ykseklikte)hakikattir(gerektir)vehakikatgzdenkaybolacakkadar ykselmelikiiirolsun Hakikatentemizvicdanlardaimamsamahaya(hogrye)maildir Garabet(gariplik)dediimizokkereyenihakikatlerdir Ummadmzazdankancaenparlakhakikatdelisamasgrnr Ferdasz(yarnsz)muvaffakiyetler(baarlar)hakikattegizlimalbiyetlerdir Kokmuyumurtayezenkokusunadayanmal Kendisindenokbahsedenmtevzi(alakgnll)hakikattekorkakbirmarurdur(kendini beenmitir) BEERYET(NSANLIK)YALANAOKADARALITIKKABULETTRMEKSTEDNZHAKKATBRAZ YALANLASALALAMALISINIZ Hermedenicemiyetbirhakikataenaaonyalankatkeder:Yalnzhakikatlabeslenmekisteyen cemiyetyaayamaz;fakatyalnzyalanlabeslenencemiyetdezehirlenir BRDEVRNFKRLERLEANCAKODEVRNDEYAANIR:BUGNKNAZARYELERLEYZSENE EVVELYAAYAMAZDIK,BRASIRSONRADAYAAYAMAZSIN Hakikatenbykadamlaronlardrkihaklarndahertakdirkelimesisoukbirhaiv(mnszvefazla

370YAZILARIM

lkrd)tesiriyapar:MeselGazihakkndazekizattr!demekgibi Mantkfikreaithususttapekazkymetlidir;Hayatmeselelerindeonparaetmez. DORU Hercahilyanldnrveherlimdorudnmez.Dorudnebilmekiindrstyaradlm veilimiletefriedilmi(denmi)birdima(beyin)lzmdr Dostbaa,dmanayaabakar,derler;dorudeil...kiminserpuu(bal)yeniisebaa,kimin ayakkabsyeniiseayaabakar! Hazroleeristerisensulhuselah!hayr,dorudeil.nsanneisterseonahazrlanr:Hazrol sulhaeeristerisensulhuselah!....harbiAlmanyagibicengehazrlanandevletleraarverangibi cengehazrlanmamdevletlerharbdenkaar. Halveistikbalancakmazinin(gemiin)kaarna(derinliine)ekilipdeoradanbakncadorugr lr Doruyusylemekdeil,anlatmakgtr. Doruszherazayaramaz;bzlarnndudaklarndasalyayabulanmgibiolur. Halkkkrtandorufikirlerdeil,atelifikirlerdir.Drst(sert)dnenvemlayimsyleyenler denhibirhkmetkukulanmasn. Salim(doru)dnenherdima(beyin)azokreybilie(phecilie)mahkmdur.Hipheye dmeksizinancakmecnunlardnebilirler Bzgzelvedorufikirleriylefenamdafaaederlerkiofikirlerindoruluunuvegzelliiniinkr edeceinizgelir. Gzelfikirdoruolmasabilehoagider Hattmstakim(doruizgi)enkestirmeyolduramahayattahemendaimasefaletekar dbarmza(dknlmze)yerinenlerikbalimize(iimizindorugitmesine)sevinenlerdenok tur;mamafihtaziyet(basal)mektubundanziyadetebriknamealrz Dnyannheryerindedevletsefinesi(gemisi)onuidareedenlerepusulasdzgn,fakatteknesi rkgelirvebilakis(aksine)muhaliflereteknesisalam,fakatpusulasbozukgrnr:Doruyuan cakvekayi(olaylar)syler. Elhasudlayesuddemiler,dorudur,zirahased(kskanlk)kendisindekuvvettevehhm (vehiu)edenacizdendoar Hervicdaniinancakiindeistirahatbulduu(dinlendii)fikirlerdorudur Sakalmolsaszmdinlenir!deriz.Klcmolsaszmdinlenir!desekdahadoruolurdu nsanektiimbier,derler.Heryerdeveherzamandorudeil.Ktlkvefakirlikekipservetbien lergrlmtr Saadetebirryadiyorlar:Belkidoruduramaoryayancakuyanklargrr nsankorktuunaurarderiz.Buszbilhassapotulariindorudur. YALAN imizeyarayanyalanherhakikattenstndr Fikirbazanmantndilemediinisyler;fakatkalbmantadaimakendiistediinisyletir harn(bakasnn)hrriyetinetaarruziinbellibalbehanelerimiz:Hamiyyetdin,ahlk...Bunlar danherbirinmnadzlmbirsryalanlarmzvardr. Bazadamlaraharn(bakasnn)hrriyetinemniolmadkakendisinitamamylahrhissetmez. Vicdanyalansylemezamaskskyanlrveyanltr. Bircemiyetinhayatnahizmetedenhertedbirmakbuldr,biryalan,birseyyi'e,(ktle)hattbir cinayetolsabile. mrndehiyalansylememiadamayalansylemeehikimsecesaretedemez,herkesinyalana cr'etiyleadambulunmadiindir. Yalaninbilekymetinisbidir;lehimizeolursa:medihvesena(vme)deriz,aksitakdirdead: zem(yerme)veiftiraolur. Yalancnnenglnmdafaas:Dorusunusyleseminanmayacaktnz!

YAZILARIM371

Szneinanmayanlarayalanckzar;inananlaraacr,fakatiindensevinerek Enirenyalangzyaeklinegirendir Dorusznyalanphesialtndatutmanzyalancnnpekhounagider:Buhakszithamnzla btnhaklithamlarnz(sulamalarnz)rtmgibiolacanziin! Yalankadarhibirhayvanvelud(okdourucu)Biryalanenaaonyalandourur Kendikibrimizedokunmadmddetebakalarnnkibrindenikyetetmeyiz Kendikibrimizedokunmasabakalarnnkibrindenikyetedermiyiz? Revabulan(arananey)oalr:Yalan,doru,iyilik,fenalkiihire(vedierleri). nsaniinyalanokadartabiidirkieeryalancszicatedilmiolmasakimseyalancnnfarkna varmazd Yalanlarnenmstekreki(irenci)ahlk'namnaedilenlerdir nsanfitreten(yaratltan)biryalancahittir:Hergrdnazoktahrifile(bozarakvedeitire rek)anlatr.Bunungzelbirdelili:Btntarihiszleryalandr nsanlarnsdkna(doruluuna)gzelbirdelil:Btntarihiszleruydurmadr. Azyalansyleyendenziyadegzyalansyleyendenkorkarm Yalandamufil(ifaledici)birfetanet(uyanklk)manzarasvardr:Onuniinzekigrnmekiste yen,aklszlarokcezbeder Yalannhizmetibediiyesi(estetikhizmeti):Maceralarhikyeedildikegzelleir fratsz(arlksz)genlikyarmyahutyalancgenliktir Htralarmzgndengnesamimiyalanlarmzninzimam(eklenmesi)ilegerginlenenbirser mayedir Szneinanmayanlarayalanckzar;inananlaraiseacr,fakatiindensevinerek stersenyalandanyerindir;fakatyalandansevindirme:nkbuokacdr Enirenyalangzyaeklinegirendir Pekakyalanneticesiitibariyle(bakmndan)dorudanfarkszdr Akistibdad(keyfiynetim)yalanchrriyettenheritibarla(bakmdan)ehvendir(dahaazkt dr) Diyorlarki:Entehlikeliyalanckendinialdatandr!bilmemkendisinialdatmayanyalancve dorucukimsevarmdr? Canilercemiyetindepheyokkicinayetecezaterettbetmez(gerekmez)veeminimkiyalan memleketindeyalankelimesimevcutdeildir Azmzdikkatleyoklayalm:Oradahersiysihamakatn(ahmakln)yediasrdanberibirikmi aclnbuluruz PARA Paraaklllarndostuaklszlarndmandr. Kumarbazodurkikumarparadanoksever Bzzenginlervardrkionlarservetlerinedeil,servetlerionlaramaliktirvedaimaparayaavua mgibigrnrler Nasihatkalpparayabenzer:Kimsekabuletmez Sonsuzakadartahtndakalacakyalnzbirhkmdartanrm:Para...kimolursakolalmonabiat mecburiyetindeyiz. Paraszlkhiyalansylemeyenkarahabercidir. okarzusuoluphibirparasolmamaktanokparasoluphiarzusuolmamakdahaelimdir(ackl dr). Paraszkalmamakistiyorsanihsandan(batan)deilikrazdan(bortan)ekin. Kesemediinelip!demiler;hayr,paradoldur Alelekser(ekseriya)fakirinzilleti(alalmas)ondanilerigelirkizrtlnkendisibileistihkar eder(hakirgrr):Parannkuvvetinebaknz! Tembelinikimehurbahanesi:Paramyok!vaktimyok! okparaileeldeettiinhereyikymettarsanma:Pahalbaka,kymetlibakadr. Zarafetparayabenzer:Gm,altn,kd,silii,kalpvehatt.....alnmvardr

372YAZILARIM

Parailemuhabbetolmaz:Amenna...Fakatparaszmuhabbetdesrmez Vahetleminde(dnyasnda)zorneisemedeniyetlemindeparaodur Vakitnakittir,alanlariin.,almayanlariinbilkismasraftr Haseti(kskan)paradanziyadezeknndmandr:nkbunahibirzamanmlikolamayaca nbilir Birmtefekkire(dnre)sordum: Efkrumumiye(kamuoyu)nedir? Birkamilyonbalbirucube(korkunyaratk)kielimegeseyirmiparayaseyrettirirdim amurluyoldayrmektemizyokuatrmanmaktangtr:Sefillereacyalm! Kylelindenparazorkar,nkelinezorgirmitir Anhaminha(uveyabu)enucuzparaalarakkazanlandr Devamlparaszlkergebirmusibet(felket)celbeder(getirtir),isterfertteistercemiyetteolsun Kaplanlaaramzdakifark:Onunpenesiilealdkuzuetinibizparamzlaalrz! Shhatinvar,aklnvar,paranvar,malumatn(bilgilerin)var,mansbn(makamn)var:Ey,insafet, dmannolmasnm? Milletbitti!memleketmahvoldu!diyehaykranlarmzmuayeneediniz:yayreklerindememuri yethasretivardr,yaceplerindeparayoktur! Parasebebiyleendiedilencilerdenziyadebankerlerdedir Msrifilehasisarasndakifark:Parannkymetinibiribilmeztekiyanlbilir! Adaletinbulunmadyerdeparaengzelsilahtr Paraszanveerefcemiyetimuhitannenzalimistihzsdr ALTIN Altntrpileeelenemeyecekpeneyoktur. Hamalancakyzaltndagzelyrr Altndankendinigzet:Zehrihibirzamantenekekupaiindesunmazlar DAMAARA:BUGNALTINARARKENBAKIRBULURSUN,YARINBAKIRARARKENALTIN Altnlakazanlanmuhabbetlerazzamandademirzincirskleti(arl)alr Terakkiiiktisadi(ekonomikilerleme)yokturdemeyiniz:AltnyerineAlmankdkaimoldu (geti) ALTINKURBANLARIKURUNKURBANLARINDANAZDELDR Altndoluavudaimaazokkuvvetlibiryumruktur EEK Gafletibeeriyenin(insanlngafletinin)hududuyoktur:Tepmesiniyediimizeekbileolsabize zekigrnr Mahalsizyaygarabiranrmadr,azokeekliiifadeeder Sizmeleklerehitabederkenbakarsnzbazeneeklerstnealnr Karganekadaradndeitirsesesindentannr.Talihbiledevegibidir;nnebireekdmedik eistediiniztarafayrmez. nadiradenineekliidir. MUHTELFKONULAR Bomidehaykrr,derler.Bizdeilveedelim:Doluazlarnsesikmaz Derinsefaletgibibykzenginlikdegzelhislerininkifna(gelimesine)mnidir Ruhukrodurkinndekitarihigemitarihgibivazh(ak)gremez stibdadnmuhasebesiniheptarh(eksiltme)ileryetetmeliyiz(grmeliyiz).Tkisframncer olsun(sfrlasonbulsun) Selmetiancakvukuatn(olaylarn)mantndabuluruz Dehetin(dhiliin)nememleketi,neasrolur;heryeronun,herzamanonundur.

YAZILARIM373

Ensevimsizfaaliyetbakasnnpislediinitemizlemektir. Dnyaokabukdndiinrengibelirsizdir. Nedediianlalmayansessktun(susmann)yaramazdr. Canskntsruhanisbetlecismintavlamasndanilerigelir. Halimizeuymayanbizioyalayamaz. Diman(kafan)doluiseokyazacakbulursun;Kalbindoluisedimanboalmgibiolur. Avammahkemesidaimagyabenmahkmeder. Kanunlarnbykvazifesizaifilekuvvetarasndamuvazeneletiolmakdr. Siysimakalelerinoubirtarafpimiomletlergibiancakaltstettiktensonrayutulabilir! yilikkuvvetineserlerindenbiridir;hibirzayfmstemirren(devamlolarak)iyiolamaz. Halindenikyetzmmenmalbiyetiitiraftr;onuniinmuhatabmznazarndakikymetimizden birksmnkaybettirir. Fenalmzkendimizsuiistimalederiz;iyiliimizibakalarsuiistimalederler. Hayattamuvaffakolmakiingzearpanmaskaralkkendinigsteremeyenehliyettenphesiz dahakymetlidir. Adaletitabiiye(tabiiadalet)daimakuvvetintaraftarvehamisidir(koruyucusudur).Bismarckgibi! Yzmzdebugnktebessm(glmseme)yarnkiburuuuhazrlar. Nazmileiirgryorumki,okkiininazndahliftebademgibiaynkabukdankmzanolu nuyor. Gzlerinianahtardeliindenayrmayanhizmetilerdirkiefendilerinieniyitanrlar! San'attayaayacakbid'atler(sonradankmadetler)ancakan'aneyetamamenvkfolanlardan sdrolabilir(kabilir). zmntatlsbabozumunakalr. Bolcamaalbirmemuriyeteklinegirmedikebyklerintevecchneaklmermez. limyalnzzekydeilhamakati(ahmakl)deartrr. Herkesitanmakdvaskendinibilmeyenlerdensadrolur(gelir). Takdirgibitahkirdemahallinesarfedilmeliki(yerindekullanlmalki)kymetiolsun. Metindediklerimizalelekserhissizlerdir. XIV.Louis:Devletbenim!dermi.Diyebilsekhangimizdemezdik? Murdarilikbazadamlardabeyinyerinitutar. Tatlhtramesuthayatnfaizidir. Kanuntviz(tvizinkanunu):Aklokolannlezzetideokolurelemide. Yeryzndenfenalkkalkamaz:nkenbiya(peygamberler)ldr,evliyal,ancakeytandrki herkestenartakalr! Tevzuungzelliisdrolduu(kt)noktannirtifailemtenasiptir(yksekliiileorantldr). Yenifikirleruzunmrlolmakiinokyaamvak'alaraistinadetmelidirler(dayanmaldrlar). indeyaadzamanbeenmemekaczinenayi(yaygn)eklidir. Yksekfikirlerehizmetkrolmayan,hakkilemirolamaz. Zayflarnazarndakuvvetinhertecellisi(grn)birfazilettir:steryapsn,isteryksn.Zayfn takdiriilekarlanr. Hayathipheyokkibirkomedyadr:Fakatiindeoumuzalarz. EnacdmdimalaronlardrkiTevratiletabiatarasndaezilirkalr. Birzerremidinizvarm,birekielemyklenebilirsiniz:Muvazeneihayat(hayatndengesi)byle dir. Herkeskendisinibeeriyyetiinelzem(oklzumlu)hisseder;halbukibeeriyyetinhibirimize ihtiyacyoktur. Vakitgeirmekiinbanabriplafonyahutmajonteklifediyorsunuz.Bensevaktingetiinden mtekiyim(ikyetiyim)vearadm,vaktigeirecekdeil,gemektenmenedebilecek(gemeyi nleyebilecek)birvastadr. Ancakccelerdirkikldklerinihissetmezler. Hakikikrandudaklardankmadanevvelgzlerdeokunur. Birbirinitanyanlarveanlayanlararasndasktszdendahaokderinlerevedahaokuzaklara

374YAZILARIM

gider. Kylerehirlerdenazaklldeildir;fakatkylerdeaklpaslanr. Biririnhafzastarihletimi,anlaynzkiihtiyarlad. yigiyinamadikkatetkikostmnsanafaikolmasn(sendenstnolmasn). Tarihiyazanbiziz,yapansiz!evet,amaitirafbuyurunuzkiyapabilecekolsanzyazmayistihkar ederdiniz(kkgrrdnz). Birmkemmeliftarsofrasndaramazanbeenmeyenkimseyigrmedim. Fikrenemirolamazsanesirolursun:kisiortasyoktur. enesidmedikeihtiyarlarazsylerler:Hayatonlarasznfaydaszlnretmitir. Hrriyetibihakkn(hakkyla,gereigibi)anlamayanergesuiistimaleder(ktyekullanr). Bayram,kyafetlerinriya(ikiyzllk)devridir. Yeisihakiki(hakikiznt)alamaz,acacsrtr. Frtnagecelerindenakilenmez. Halvemevkinekadarvahim(kt)olsaahalinikbin(iyimser)idarenintaraftardr. Srdenayrlansrsevmez. Avamnazarndaykselmekistermisin,evvelbeevvel(hereydennce)kendinazarndaklmee razolmalsn. Birazaratrrsanzelmasdakmrdr. Akarsunegzelhayatdersidir:Kkmanilerinzerindekprr;byklerinyanndansessizce geiverir. Ruhumuzdamahbuskalanyalarnzehrinenisbetlegzmzdenakanlarnaclhitir. Herterakkihatvesi(ilerlemeadm)milyonlarcaadamezer:Kanuntarih(tarihkanunu)budur. stibdadhertenbelmilletinkrekcezasdr.(izilmitir.) Politikannenbariz(grnr)hedefimaliyelokantasndabolziyafettir. oksakladmzyemekbizdenekimeksuretiyleintikamalr. Herykomuzdanindirilebilir,senelerinyklettiiyaykmstesna! Atarlarsengi(ta)elbettedrahtmeyvedarzere(meyveliaaca)...Fakatdrahtmeyvedarn (meyvaliaacn)hiumurundadeildir;denmazaklaryiyeceklerdnsn! Mtevazi(alakgnll)dediklerimizinougururlarnizhardan(gstermekten)korkanlardr. Genlerinhcumunamaruzkaldka(uradka)kendikendimediyorum:nsanyalnzuzunyaa maydeil,sabrszlarnvrislerinidednmeliimi! Tarihiolmayanmilletlermes'uttur,diyorlar.Benbusznmabe'ttatbikini(tatbikyerini)bulama dm.Kanaatimegreszndorusuudurkitarihiolmayanmilletlermes'utdeil,mevte(lme) mahkmdurlar. Yeryzndeyaamakarzn(dnyann)arlndanazokbirhisseyklenmektir. Mutaassb(taassubuolan)muhafazakrlarnazarnda(gznde)hertahavvl(deime)birinhitat (knt)eseridir.. Avamenazanladnaenziyadekuvvetleinanr. Bolevizm:Kendikendisiniyiyenbirmahlk! Kazlararasndakartalvekartallararasndakazmtesviyen(aynilde)sklr. Fakirinzektsabriles'ydrr(almadr). Kafalarbodurdukakalnlar. Temizliksefaletegizlibiraclkilveediyor. Birgzelfikirbindimaaurayabilir.Fakatenmatbu(yazlm,baslm)eklihangisindenaldysa onunmalolur. Gariptir,ykekenmandaseskarmazdakaninler. Ahmakhikimseninbeenmediihamakatini(ahmakln)kusursuzgzelbulur. Soysuzlarngarazehliyetinenbariz(grnr)delilidir. Ozthakikibiridareadamdrkisrasnda:pekiyivesrasnda:olmaz!demeyibilir.Vehibir zamanrcetmez(geridnmez). Hakikifenalariyiliihamakate(aptalla)atfederler(balarlar). Dmanedinmekdostkazanmaktankolaydeildir:Berikihimmetemtevakkfsa(bal)tekide

YAZILARIM375

kudretetevakkufeder(balolur). Herkessatlkolamazamahereysatnalnabilir,fatniyitakdiretmekartyla. Genlieokkusurbalanabilir,nknefsini(kendini)tashihe(dzeltmee)vaktivardr Edebiyatsarayndadikkatettim,enoksesikanlardarssadeaalar(kzlaraalar). almakyleeminbirbastondurkiherdenonadayanarakkalkabilir.Denindostuolmazhele biryolddegr!diyensy'i(almay)hatrlamamolsagerek. Hermemleketteyledir:Darlfnunlar(niversiteler)kyameteyakndzelir. Uykudagrdmzryalaruyankgrdklerimizinheritibar(bakmdan)ilebindebirinisbetinde dir. 1324(1908)'denberian'ane(gelenek)ileinkilbarasndabocalyoruz. Kendilerinignahkrzanedenmasumlarmasumzanedengnahkrlardanazdeildir. Eminolma,fakatemniyetligrn:Bubirfermanitimaidir(sosyalkaidedir). Biradamnefkrn(fikirlerini)szlerideilhayatgsterir. Harbumumi(I.CihanSava)ilesulhumumi(genelbar)arasndabenbilhassaunuanladmki hayatmfedetmekkazanmaktankolaym. Kyametnevakitkopacaksualinebirmsmeredeucevabverdiler:Cenabhak(Allah)kinat yarattnanadim(piman)olduuanda!(AllahTelpimanolmayacanagrekyametiinbaka birsebeparamakgerekir) Muhitine(evresine)karkinbeleyenadametrafnaatedizilmiakrebebenzer:Ergekendizeh rikendisinildrecektir. Miskinkanunlaronlardrkihkmetinkorkuhissindendoar. Teb'asnntepesineherhkmetklasar:yihkmetleronlardrkiastklarklchissettirmezler. Dimdikvedosdoruyr!hiolmazsaboyundanksagrnmezsin. Btnteb'asnzindanatkmakyahutsabaholmadangneekavuturmakiddias,ikisideakimdir (sonuvermez). Nuraydnlattmuhite(evreye)veatesttdaireyenisbetlekymetalr. Fevkalde(olaanst)ruhlardafaziletgibikusurdamstesnabirazametalr. Milletlerdeefrad(fertler)gibidekalkabyrler.Hersukut(d)birinhitat(kme)eseride ildir.Birkavimiinhakikiinhitat(k)eseriodurkiierisindeinkiafa(gelimee)mstait(elveri li)ruhlarnevnmadan(gelimeden)meneder. Eskizamannsalammslmanlar:Bamzeriatabal!derlermi.Fikrimcesalamkanunlarda: Bamztekmle(gelimee)bal!diyenlerdir. Hrriyet,hrriyetinneolduunubilmeyeninhakkdeildir. Hkm,hkmdarndaolsahakteb'anndr,nkhkmdarherhakkmteb'annkuvvetinden alr. Hermilletkarnndaistikbalnamylabiryavrutar,oyavruyudrmekitimai(sosyal)cinayetlerin enbydr. tia(karklk)ilebeslenenelbetteasayiinavdetini(gerigelmesini)istemez. Suiistimalemsait(ktyekullanmaaelverili)olmayankanunyoktur,eertatbikedeceklerde suiistimal(ktyekullanma)itihasvarsakanundeimeklesuiistimalinancakeklideiir. Varlnhissettirmeyenistibdadnbamstndeyerivar:Ensemedokunmayanboyundurukben deyokdemektir. Herfertkendiiinegelmeyenidareyeistibdad(keyfiynetim)isnadeder. Tahtykmaktahtkurmaktangtr. Enarangarya:Faydaszhndaneminolduuiivazifenamna(adna)ifaetmek(yapmak). Garazlarnenmurdar(pisi)faikiyete(stnle)garazdr. Kanunlarbilelzumundanziyadeoalncamptezelleir(ortamalolur)!lzumsuzkanunlardrki kanunuistihkardourur. Davalarhiffetle(hafiflikle)telkkiedenhkim,davaclaramahkemelerleoynamak,hakkntanm olur. Tekiltirazesine(dzenine)girinceitia(kargaalk)bileintizamkuvvetialr. yiadamdediimizkendimizeenokbenzeyendir.

376YAZILARIM

Ahlkifikirlerokadarnisbidirkiosahadahattbedihiyat(akolaneyler)ileokkeretaruzeder (ztlar). Tekmle(gelimeye)riyetherhusustalzmdr:Nurbilekarnzabirdenbirekarsakaranlkta grdklerinizidegremezolursunuz. Bakalarnasertdavranmakhakknancaknefsihakkndamerhametsizdavrananlarkazanr. Politikayarasatabiatlidir:okaydnlktanholanmaz. Muhakememesafiyinden(masraflarndan)canyanmbirztderdiki:Dvaamakistikrazdhi linin(iborlanmann)zddnaolarakaltnveripktalmaktr! Yoksullukrzgrhertozdanevvelfaziletisprr. lnsankolaylklaancakkendisinioksevenlerlekendisindenokkorkanlariknaedebilir:Birtebes smvebiratkka,srasndakuvvetlibirdelildir. Etrafmdakilerhahatohumuinergibilkrdederleriseelbetteuyurum. Bugnkfikirlerinkymetiniancakyarngsterir. Tarihbirtekerrrdramaherdevrindehaylicedeierek. Gengrnmekarzusubilhassalmendiesindenkanmakiinbeslenir:Sanrzkigengrnd mznisbetteeceldenuzaz! ylelerinigrdmkilmdenziyademezardankorkuyorlar:Gmlmekolmasalmeehemen hemenrazolacaklar.Byleleri.hayathayatnhlyasilekanaatedecekkadarsevenlerdir! Nezaketisteriskarpingiysin,isterark,bastyeriamurlamaz. Nereyekacanbilemediinyolunbasiretiktizasortasndadurmakdr. Herkeseaynfaziletleritavsiyeabestir(botur)halvemevkiegreteklifedilecekmekrimiahlk (ahlkifaziletler)vardr. Sznekadarhararetliolsaancakabuktutuanvederhalsnenbirsamanateiikaedebilir(yapa bilir):kalbdenkalbesrayankvlcmlardrkiitimaiyangnlarasebebolur. Aklllarmeclisindebosznenbariz(gzearpan)eserimeclisesktgetirmedir. okkeremuhatabmzdinlerkenneyiizhar(gsterme)deil,neyiizmar(rtbas)etmekistediini dnrz. Hereyeglmekdelilik;hibireyeglmemekdeaklszlktr. Srasndaglmekaslaciddiyetemnideildir:Doruyaa,serbestglvehikorkmakivakarna halelgelir. Niinmifikirdeitiriyorum?nkbenfikirleriminmlikiyimmemlku(klesi)deil.Fikirlerime karhibirtaahhdmyoktur:stertebdilederim(deitirir),istermuhafaza(saklarm). Omevkiiitimai(sosyalmevki)enyksektirkisenkendiniomevkideenyksekgrrsn. Omakamgzdikmeedeerkicivarndahibirahmak,hibirchilvehibirkalleyaayanlasn. Grdidenanveerefbekleyenlermuhitin(evrenin)hizmetkrlndankurtulamamde mektir. Denlerinmuhit(evre)tabiidmandr:Herkeseancakdevriikbalinde(ibanda)grn! Neleribilmediinibilenoktur;glknelerihibirzamanbilemeyeceinibilmektir. Avamn(halkn)herkusurundanhavas(sekinler)mes'uldur! Ssmerakmbalgalanncakalbivedimabiledzgnler. Dmanlarhayatsalasnntuzubiberidir. neiistihkaredenler(hakirgrenler)alelekser(ekseriyetle)pastrmayoksevenlerdir. Elindengeleniyapmadnmddeteumduunubulamadndanikyettehakszsn. Ehliyetleriileyksekmakamkazananlaragptaederim:Kazandklarmakamdandolaydeil,kazan dklarehliyetlerindendolay! Dnyannheryerindemahkemelerkadarhakszlnsoukkanlatelkkiedildiiyeryoktur! Eskiadliyenezreti(adaletbakanl)banakarsndakihapishaneiumuminin(umumihapishane nin)intizar(bekleme)salonugibigelir. Banaylegelirkikad(hkim)karsnakanbenliimmlga(kaldrlan)mecellenin(yasadergisi nin)birkkmaddesinesacakkadarklr! Kundurameraknberimitd(detzere)ayabiimsizlerdegrrsnz. Bayrakvatannserpuudur(apkasdr).

YAZILARIM377

Herfrsattakendimeziyetleriniinkretmekbirtevazu(alakgnlllk)eserideil,menfiekilde gururuntecellisidir(belirmesidir):Hakikimahviyet(alakgnlllk)skteder(susar). Enacnacakmahlk(yaratk)kaplumbaalarlaberaberyrmeemecburolankheylndr. Yallardamerhamethissiazdr:Beyinyumuadkakalbkatlar. Canskntsduymayanlarelenmeedemstaid(kabiliyetli)deillerdir. Corafyaysiysi(siysicorafya)milletlerindefterihakanisidir(defterhanesidir) Mzi(gemi)ilehalarasndaazokbirmuvzene(denge)gzetmeklzmdr.Bumuvzeneyiihll eden(bozan)inklbnadihtilldir. Hlyaileyolakanmenzileelleribogirer. Kalbinerefihelecanndadr:Mheyyi(heyecanverici)sebeplerkarsndaarpntsartmayan yreklsaylr. Talleyrand'ndediigibiokkeremevhum(kuruntuyadayanan)birhdiseyevardrdiyevcut veririz. okbilengibihibilmeyendeaffamaildir(yatkndr):Yarmbilgilerdenkorkarm. Hakikibirsan'athibirzamansiysibirhrsbesleyemez;onunhayalleriherihtirasnagday kfidir(yeterligdadr). Cehil(bilgisizlik)daimanurilealevitaliteder(kartrr)veokkerekendisiniaydnlatangibiyaka ndagnesanr. Ehlivetinkuvvetlibacaklarvardr,eminhatvelerle(admlarla)yrrfakatancakdehaattr(dhilik tir)kikanatldrveuabilir. Bizbirzatbirmddetalklamazsakunuturruz:Hafzamzbiratavularmzdadr. Hakikibirsan'athibirzamansiysibirhrsbesleyemez;onunhayalleriherihtirasnagday kfidir(yeterligdadr) Cehil(bilgisizlik)daimanurilealevitaliteder(kartrr)veokkerekendisiniaydnlatangibiya kandagnesanr Ehliyetinkuvvetlibacaklarvardr,eminhatvelerle(admlarla)yrrfakatancakdehaattr(dhilik tir)kikanatldrveuabilir Bizbirzatbirmddetalklamazsakunuturuz:Hafzamzbirazavularmzdadr lenlerinstnebirkrektoprakvedenlerinzerinebirmablak(kepe)amur:okkiibecerik liliinibyleanlar Khne(eskimi)fikirlerpaslanmivilerebenzer:Skpatmakokgtr Bzadamlarvardrkikamndankorkmazlardaisabetinazardan(nazardemesinden)dleri patlar Sanemi(putu)bazlartapmakvebazlartaatutmakiinister vedazokuygunolmal:Kurtpostuiindekuzuruhuglnolur Hukukunuhaykrmakbilekuvvetliazlardayaraklder:Aaslanlarnbrmesigibi Koyunlarmkorumakisteyeniftialnkokusunukurdaduyurmaz. Baiinherfikirbirtatr,diyorlar.Buszdoruolsagerektir,zirabzfikirlerinbazbalarat gibiargeldiinivearverdiinigrrz Dostunuhemenldrecekmigibisev;dmanmhilmeyecekmigibitelkkiet Kerametigrmekiinpeinkerameteinanmaklzmdr Vakarlruhlaraaharnmerhametivehasedi(kskanl)kadarargelir Mstesnahersahadavardr:ylesralarderkihakkbulmakiinhukukkaideleriniinemekicab eder(gerekir) grmgrnmekiinyokdanikarmakdabirneviidaremeharetidir Eskizaman:sraMayacanelip!derdi;asrmzbilkis(aksine):kramayacanzincirihiol mazsakemir!diyor Eslfmzdan(bizdenncekilerden)biri:Herkesinmaksudu(gayesi)biramarivayetmuhtelif! demi. Bazenderivayetbirolurdamaksud(gaye)deiir;meseltazeemenmevzubahs(bahiskonu su)oluncakzdeirgibi:Pekseverim!der Hikimseyebenzememekisteyenbermutat(detzere)birkarikatrebenzer

378YAZILARIM

Taassubunhertrlsirkindir,hattataassubakartaassubbile. Brnkaza(kazayamuru)bazlarnslatr,bazlarntemizler,bazlarndaamurabular Birmddetbirzenciyebaktktansonrabirhemrengimi(aynrengini)grncesanyorumkinaza rmda(gzmde)beeriyetbireffaflkald,yahutksfdan(gnetutulmasndan)kurtuldu Eeimektepmdryap:dershanelerinahradndndenikyetetmemelidir. Beerinbtnefali(glleri:menfaatkanununatbidir:Ucundacennetvdiolmasahibirsofu nafilenamazklmazd Htralarmsanyorumkibenimiinmaziyi(gemii)uzatyorvetahattur(hatrlama)sayesinde gyageriyedorubirmruzunluukazanyorum:Kimbilir,belkihatralarnlezzetidebundadr Biryadansonrastikbalinadahrmr(mrnsonu)oluyor yleyaralarvardrkihiiltiyambulmasn(iyilemesin)demeliyiz;nkizikendisindendahairkin veelimdir ekarete(akrakla)okadarazalknzkidnakamneeliidim!desem:Nekadaritin!diye sorarlar Takdimettiler:AfifTahirbey....iimden:Bubiraddeil,btnbirahlkprogram!dedim Tahkiketpheyevaryorsun;pheyoluinkraalr....Yarabbiimnnebykkuvvetistiyor! stediiniolmakistersen,olmakistediinisaklayarakal! Toplanannesaidenlhti(tanryayakr)biryldrmkarmakiinherkuvvetbirimekdir Gzelsan'atlariingzelliktenbakaherendiesinekgibidir:Tahribetmesedekurtlandrr HasetIerin(kskanlklarn)enzehirlisimideninhasedidir Enbiyann(peygamberlerin)bulunmadyerdeevliyabolluugrlr Hrriyetisuiistimaledenonalykolmadnitirafediyordemektir Bedbahtnsktuekvasndan(ikyetinden)messirdir(tesirlidir) Suktlarn(dmelerin)enelimi(zcs)kendinazarndaskuttur,(dmedir) arnekadarskolsahakikikylnntopuundabiraztoprakvardr lmnbilebirkymetivardrkibermutat(detzere)vrislerbilir Sevmediimizadamlararzzerindeokyerigalediyorlar(kaplyorlar)gibigelir. Mektebdeokuduumuzuhayattareniriz Balklarphesiz:Kinatmyidir!derlerBizimmalmatmz(bilgimiz)dabelkiokadarnasbidir Esaretedmeksizinmuti(itaateden)veistibdadavarmaksznmirolabilirmisin,eminolkikuv vetlisin Kendikendinizekalncacannzsklyormu?ohaldehuzurunuzunbakalarnaskntverdiinden mtehayy'rolmamalsnz(hayretetmemelisiniz) Herkesitenviretmek(aytnlatmak)isteyenmualimler(retmenler)mumgibierimeerazolmal drlar Mtekaid(emekli)memuritirafetti:Kendiiinigrmekherkesiniinigrmektendahagm! Sayede(glgede)yaayanlargneigremezler Hakikianveerefyosungibimezartastndeyetiir Glgengzmnnndemidir,anlarmkiaydnlkbenitakibediyor Zamanntakibetmeyenergeyolunuarr Hermbedbirahretdehlizidir(labirentidir):Fakathepsininkapsdnyayaalr nzivay(keyeekilmeyi)okadarseverimkiodamntavambanasokansemasndandahayksek gelir.Penceredenayrlangzmeyzgzellikgrnrvepencereilebirliktegzmkapasambin gzellikgrrm.Sktunherlfzbenimiinbirgizlivaadyahutgizlibirmjdedir.Kalabalkbilkis sanrmkihesapszdudaklarilehrriyetimekardaimabirtehditkitabesidokuyor! HfzaIarndaokiirtayanlarnkalplerinialelekser(ekseriya)iirdenhli(bo)hissetmiimdir Ahmaklaryalnzgzelsylemeyideilgzelsusmaydabilmezler:Sktlarkilitlenmibodolab hatrlatr Karanlktasktdaimanahogelir(hogelmez),sessizgecesankiikikeregecedir! Tahkiredebileceimizcizlereriayetruhumuzanekadarhafifveltifgelir Genlikabukgeer,derler.Maalesefilveedeyimkiihtiyarlkdayledir htiyarlamaktankorkanlarvar;hlbukiihtiyarlamamaktankorkmalyz

YAZILARIM379

Biryangnseyrederkeniimdendiyordum:Yangnalevlerininbilesilsileimeratibi(hiyerarisi)var. Saaklarasaranlarbirkarbileaadmekistemiyorlar! Aslanyelesindekehle(bit)aranmaz Kuvvet,lhik(ilve)olduubzununterbiyesinegrezulmdekrabilir,kasada,kafada! Alelekser(ekseriyetle)demirkafesikendiellerimizleyappierisinegirerizvesonrahrriyetsizlikten ikyetdeederiz Hayrlumurevsatuha(ilerinhayrlsortalardadr)evet,vasatndnunda(altnda)olanlariin! ihtiyarlarhoumagiderkiyaaylarilegenlikdersiverirler Memuriyetyolugariptir:Bazenyryengerilerveokkereduranilerler Hermahbusaacrm,fakatbatl(doruolmayan)fikirleriindekapalkalanlarahepsindenok Bazdiyarnamuruylecvkdrkiykseknahiyelere(blgelere)kadarkar. ylelerivardrkiyzlerinebirertabiimaskedenebilir Hayatsan'at:Bulamayacandanvazge;alabileceiniiste;varndanmstefidol(faydalan) Avamntakdirinemsteniden(dayanarak)havasa(stnkiilere)kymettayinetmek,ayakparmak larndankafahakkndareytoplamayabenzer Matbuatmz(basnmz)takdirederkenyerlerekadareilir,tahkirederkendeyle...onuniintah kirvetakdirimtesaviyen(eitolarak)amurkokar Bilmemhangihkmdara:Ahalisefaletiindeyiyecekleriyokdemiler.Sefaletleriniyesinler cevabnvermi.Bucmlesaltanatnezarificmaleder! Anlayamayacaklarfikirlereykselmekisteyenleryaryoldaakllarndanolurlar Temiznsiyenin(alnn)fevkinde(stnde)yalnzbirsemavardr:Doruvegize!fikir! Frtnasalarmyolsun,beisgrmem;eerbanabirfikirgetirirse. Hermilletlykolduuekliidareye(idareekline)nailolur,diyorlar;hayr,yledeil...hermillet nailolduuekliidareyi(idareeklini)lykolduukalbadker! Hakkkuvvetlendiremeyenlerdirkikuvvetehakderler Denizdeyakamozprltsenparlakyldzaksindendahakymetlidir,nkhayaldeildir Ykselolumyksel!kmakiinmracaatettiinmerdivenisoranbulunmaz. Peyksiz(uydusuz)gneplakgrnr:Hademvehaem(maiyethalk)aramayansaltanatyoktur Meeglgesindefilizlenenyosunlardanoukendilerinimeefidansanrlar Ruhumuziimizdediramaeklinietrafmzdanalr Hergngeeramahayatmzdaebedidamgasnbrakr Midemiziinlokmaneisedimamziinfikirdeodur:Hepsibesleyemez,birksmshhatedokunur vebzszehirler Kimolduunubilmekistermisin?tasavvuratn(tasavvurlarn)tahlilet! Arzularn,kuvvetininyetiebileceiyerigsterir;hayallerinzaafnnyetitiiyeri. Cehlin(bilgisizliin)rahatuykusuhayattaenkorkuluryadr nallahekenmaallahbier slpdaitina(zenme)mevzuakarsena(medih)manasntazammuneder(iinealr) Medeniyetinruhugzelsan'atlardr:Onlarhastalanncamedeniyetcanekimeebalar Ramazandaorututmayanbayramntadnduyamaz Bilgikatarnhermevkfda(durakta)binmehulbeklervesonmevkfdaanlarsnzkikataryrten kuvvetdebirmehulm! Gnedeoturankdanylmaz Heyecanlarnkuvveiibdiyesi(yaratmakuvveti)heryerdenziyadetarihdegrlr! Kalpszebalayncaaklsarolur Herkesgibiyazamayannyazsnaherkesyapmacklder Biznedersekdiyelim,sonszbuhayattadilsizlmndr Banaylegeliyorkiztrabiindeyrekdahacanldr ResliEkremEfendimizinyeryzndeyalnbirhalifebi'lhakkvardr: HazretiAkl,Radiyallhanh Allahm,diyorum.Fakatbilirimkiobanabirsilsileitesarifatncebrengiydirdiihazrelbisedir Herhayatmalmlardanziyademehulleridareeder.Onuniinbirtrlhalledemediimiz

380YAZILARIM

hayatmuadelesine(denklemine)kaderdeyipgeiyoruz oumuziimizibtarafane(tarafszca)tahliledebilsekgizlibirSultanbrahimsaraybulurduk Hakikihrriyetyksekfikirlereesirolmaktr ilahire(vesaire)sznpekseverim,hafzamnaybnrttiin lmek...Asabibirserabnadnruhkomuuz;ecelinalabileceiiteoncazdr. MDHEMENBTNDNYANINMABEDBORSAVESANCAIBANKNOTOLDU SonAvrupaseyahatimdenukanaatladndm:Harbiumumi(I.DnyaSava)makinedenbaka medeniyeteseribrakmam! BugnAvrupa'dakuvvetdenziyadehrmeteayan(deer)birmefhumunvarlntevehhm (kuruntu)edenlereimantam(taminan)ileabtaldiyorlar Samimidnenleriletabantabanaztbileolsamholanrm:Zirafikirlerimizinmanzarasnekadar deisegnebirveziyabirdir Arznamurunasrnmeksizindnebilenlerinhepsidimakardadr Harbbirkankumardr Hibirgnyokturkiheriddetteaydnladayanabilsin:Hergzkendisinenahogelen(hogel meyen)nurunsnmesinidiler Gemizamanadamlarnnzamanistihdam(kullanlmazaman)gemitir darehususundagenlikyameselesideil,bameselesidir:Maziadamlarotuzyandadaolsalar yalsaylrlar San'atlaizdivaedemeyenilhambenceokacnacakbirihtiyarkzdr Ekmekucuzmudur,maddivemanevihereyucuzlar nsananlamadfikrintaraftarolamaz Neaklnbeenmeyenigrdm,netalihinibeeneni Alklayanlargibislkalanlarndakemiyetine(niceliine)deilkeyfiyetine(niteliine)bakmal Tahsin(takdir)vetakbih(beenmeme)bykadamnhizayistihkarn(horgrmehizasn)gee mez Ehliyetlivemtevaz(alakgnll)olmakgdeildir.Glkhemehliyetsizhemdemtevaz olabilmektedir Birserzeni(sitem)nekadarhaklisemuhataba(szsylenilenkimseye)oderecedekabagrnr! Herzenginlikdmanyaratr;fikirzenginliihepsindenziyade Pekfenalargibipekiyilerdefenalkileiyiliibihakkn(hakkyla)temyizedemezler(ayramazlar) Kendicehlini(bilgisizliini)rtbasetmekiinenmessirarebakalarnncehlindenykseksesle ikyetetmektir Memurozattrkioturduuyerdeilerlemekister Bugnnifrat(arl)yarnnitidalivebrgnntefritidir(aksinearldr) Zayfdimalarkelimelerinsuihazmndan(hazmszlndan)mztariptir(ztrapeker) Kokmuyumurtayezenkokusunadayanmal Kynnivesinidilindenvedininindamgasnyreindenhikimsebtnbtnatamaz okkerekomumuzunsemizliidirkibiziineiplieevirir Esirruhluyaratlanlardrkimstebitlikdenlezzetduyarlar Kulamauygungelenhergrltbencebirmusikidir Medeniyetinyumruuancakkanunolabilir Ksemensiz(kosuz)srdeherkoyunksemen(ko)kesilir Krlereleledeyrselerergedecekleriyabataklk,yauurumdur KollarnnkuvvetiniylegsterkionlarbkebilmekhlyashibirzihneuramasnGevetilen yularkolaylklaeldenkar:Elindenkarmakistemediingemismsktut Kendinibeenenleribeenirgrnmekbirmerhametvcibesidir(mecburivazifesidir) Hamakat(ahmaklk)sslendikeirkinleirmanenolsunmaddetenolsun nsaniinenbykkuvvetkendisiniolduugibigrebilmektir Hakkmzdakihkmlerhemendaimayanltr:Ziramuhabbettenveyanefrettendomazlarsaha setten(kskanlktan)veyamerhamettendoarlar Aharn(bakasnn)tahsini(beenmesi)kendikendimizesarfettiimizalklaranekadaryaklarsao

YAZILARIM381

nisbettehoumuzagider Szmzgzeldeolsaarasrasktileerevelenmedikesevimliolamaz:Gevezelernekadarmiri kelm(gzelszsyler)olsalar Zulmhissedilir,adaletidrakolunur;banaylegeliyorkihissiadalet(adalethissi)tabiriabesdir (botur) Aczinenirkinmanzarashasettir:Hasd(kskan)eertekgzliseisterkiherkesindeenaa birgzksn Mtekellimin(lkrdedenin)mevkiibirfikrinkymetiniazokdeitirir:steristemezszdenziya desyleyenebakarz okkereiyiadamonaderizkihibireyyapmazladamdemiolsakbelkidahadoruolurdu Samimiyethoumuzagider,meziyetlerimizden(stnlklerimizden)bahsettiimddete! Anlaalm,diyorlar;pekiyiamaanlamayanlarlaanlamaknaslmmknolur? Hakikicr'etksrkalamaz:Heriyiliiveherfenaldourabilir Gelinciksiztarlagrlmyor:Baaklardabilessihtiyacvar lhereydelzmdr:Nezaketteelzem! Bilgiyiihmaledersekmahkeme,meclis,mescid.hernebinaetmiolsakmahbes(hapishane)olur Bykadamlarmnalmemnuniye(memnuniyetle)hizmetederler,fakatistihdamedilmee(kulla nlmaya)razolmazlar Vicdan,onuherkesyreindetamaz:Dilinde,midesindevehattczdanndatayanlarvardr. Bizdedemirok,fakatrsveekiyok Vaiz:Allahocuklaranlayamaz!diyordu,gyabykleranlayabilirlermite Bilmemkim:lmbircmlenihayetinevazedilen(konulan)noktadrdemi.Doruolabilir,u farkilekicmleyiengzelyazdndaneminolanlarbileellerititremeksizinonoktaykoyamazlar Bizdehretenkuvvetligdasntarizden(szledokunmadan)alr Bizimmemlekettekolaylklakazanlaney:Biryadansonrasemen(semizlik) htiyarolupgengzkmekherhaldegenolupihtiyargrnmedenhayrldr Geineceiolmayanzavalldostdaimayarmdostkalr! Enholanmadmszleryanac,yartatszolanlardr,labadagibi! Medenimanfilerde(evrelerde)nezaketbirsilaldr,okkerekuvvetinfethedemeyeceikaleleri bizeovaadeder vmekistediinizadamnhibirmeziyetini(stnln)bulamyorsanzbraknz,kendikendisin denbahsetsin! Elmeruaduvvnlimcehile(kiibilmediieyindmandr)derleramabilmediieylerinha raretlitaraftanolanlarbenokgrdm Tabiatnbykhakszl:Hayatanlamayanlartadar! Bzlarmrtbevenianykseltir;bzlardartbevenianalalttr Mutlakyetsontahlildeudemektir:Benhayatahkmdarlkkapsndandhiloldum(girdim) onuniinefendisenmrnoldukabanakleolacaksn!Bumantkancakcehlinkaranlndayara salarveyabaykularlaberaberyaayabilir.Babandan,miraskalmbirtahtnstndemisin,alki gnedomasn,yoksagecekendinekleettiklerininyeraardktansonraklesibileolamazsn! Sesvardrkikulamatkryorsanrmveszvardrkisarolmadmabeninadimeder(piman eder) Anlalananlamayanlardrkianlalmayacaklaranlamakiddiasndadrlar caz(ksakesilmisz)iindebirdi(baya)fikirgzmnnnedarelbisegiymibirkabaadam getirir Elindengelsehermuharrir(yazar)btnkrilerine(okuyucularna)kendizevkinialard oumuzsanrzkibeenmediimiznisbetteincezevkliyiz Adifikresarfedilmigzelifadedenziyadediifadeiindegrdmgzelfikreacrm Zevkiselim(gzelzevk)irkinlieacr,zevkisakim(bozukzevk)gzelliekzar nsandmannnherfaziletineinanabilir:Samimiyetineasla! Mizac(huyu)menfaatnauymayanriyaya(ikiyzlle)mecburolur stikbaldentakdirumanhalintakdirindenmstani(gnltok)grnr

382YAZILARIM

stikbalherkeseaynmesafedegrnmez:Onubirseneninsonundagrenlerolduugibibirka asrntesindegrenlerdevardr Kabuletmediimizfikirlerekarnekuvvetlimantmzvardr Herkeskendinazariyatn(nazariyelerini)onlaraedilmihcumnisbetindekymetlisanr Angzkrdr,derler;Ikaydnki(ilgisizinki)eminolunuzkidahakrdr,nkbakmaz! Hervicdaniinancakiindeistirahat(dinlenme)bulduufikirlerdorudur Kurduutuzaadmeyenavhamakat(ahmaklk)ileithameden(sulayan)avcbilevardr Ortamuhabbetrakibgrr,husmetmuavin(yardmc) Sizisevmeyenleryakendilerinianlamadnzyahut...okiyianladnzadamlardr Dnmenamnatekilerininyaptklarezberlenmidsturlarzihnentekrardr AdamgrdmkiHbil'inKabiltarafndankatliniHarbiumumiden(I.DnyaSavandan)ziyade ehemmiyetletelakkiediyor Bazsnneliverir,gnlvermez;bzsnndagnlverir,elivermez:kisidehasisliktir Yelilegelenyelilegitmezseselilegider Anlamamakdahukukbeeriyedendir(insanhaklarndandr)vedenebilirkioumuzunenziyade selhiyetleistimalettiimiz(kullandmz)hakbudur Hamakata(ahmakla)galebeninmessir(tesirli)aresizekideil,ahmakgrnmektir Boynuzlarnkymetinitakdiriinkzlerinha Krolurbademgzlolur;kellrsrmasalolur,nkgerigelmeihtimalleriyoktur Yamurveamur...Netemizbirbuluthadisesiyerletemasedincenekadarbulakekiller San'atiinsan'atbelkisan'attrfakatgeindirmez! Aksalaraltndaokgrltlkahkahaetaretten(neelilikten)ziyadesarholuuhatrlatr Bzdostluklardoduklargnsizeokyaayacaklarmzmmen(kapalca)vaadederler Htralarmz,yalandkakendikendinezenginlenenbirsermayedir Hibirgzyokturkihertrlziyayadayanabilsin:Hergzkendisinenahogelen(hogelmeyen) nurusndrmekister! Zekmzgibiahlkmzdabedenimizinharagzandr(haraalandr):Aklolsunhuyolsunvcu dumuzunbtnhcrelerindentoplanr Bizicennettensrdrmeesebebolancins...menfamzda(srgnolduumuzyerde)onacinsi ltifdiyoruz ebekkngrpdeyzkzarmaya,adamderindnmyordemektir Birfikrinselmetiniancaktecrbeninverdiineticegsterir Mnazara(ekime)grmedimkimenfanladokunanbirhataykmldatabilsin Nekadarkuvvetliisenoderecedednerekhareketetmelisin Asri(modern)genlerebakncaiimdendiyorumki:bizedevaktiyledelikanlderlerdi,apdal kanldemiolsalardahadoruolacakm! Zemanenin(bugnklerin)manzaralarbanabaharatgibigeliyor:Ac,fakathayatistinasverir! Yeryzgenliimdebananihayetsizgrnrd,imdidar,kkvehafifgeliyor,okadarkibtn dnyaykucamaverselertorundiyesratacan! Beniasrarapteden(balayan)kpryklmsanyorum:Artkvukuat(olaylar)banauzaktanbak maamahkumdur:Dokunamaz Enhazinkimsesizliklkaytlar(ilgisizler)kalabaliindehissedilendir Alttakalanndeil,geridekalanncankar:Yaamakisteyenasryla(yzylyla)beraberyrmeli dir. Hayattaherbirimiziinenziyadeikieyhaiziehemmiyettir(nemtar):umduumuzvekorktu umuz. Horozoktncesabahgeolur;evetamahorozlarsusupdatavuklartersesabahhiolmaz! Yalandkagzellemeknaraacnamahsustur:Sakalnssleyenebaylrm Yalandkagzellemeknaraacnamahsustur:Sakalnssleyenlerebaylrm! Sadakantercihenkrdilencilerever:Ltfunugrensenigrmezsenankrlndeneminkalabilir sin Hayatmcdelesindegalebeiinsalamkafalzmdr:nsanlardakolargibikafakafayadr

YAZILARIM383

ler Dnkfikirkfl,yarnkifikirhenzhamdr:Bugnnadamnabugnnfikriyarar Kpeegemvurma:Kendisiniatsanr! Bennutad(detzere)gznamal:Fakatakgzllksrasndagzyummabilmektir Birtabiiinatetrafndaonmecburiinatyaratr. Sudkmetehlikesialelekserbardamfazladoldurmakarzusundanilerigelir Agzlyminnettaredemezsin:Doymazki. Tembellikbirnevivicdanuykusudur:onuniinbirseyyie(ktlk)olduununfarknavaramayz Kabasoanabenzeyenvcutlarolduugibi,kabasoanabenzeyenfikirlerdevardr. Pektabiiolmaagelmez,terbiyesiz,derler.Peksamimiolmaagelmez,saygsz,derler Hakikibykadamddyerdeuzanncadahabykgrnr Bykadamkyamda(ayakta)ikenveyayksekmakamlardaotururkenbyk,hkimalubiyette (malubiyettopranda)yatarkendahabykgrnr Avam(halk)koyunruhuilekaplanhuyundanmrekkeptir(meydanagelmitir Hereyveherkesyerliyerindegerek:Mescittesefihe(uarya)meyhanedefakihe(fkhlimine) inanma! Kuzusunakyamayankebapyiyemez, Srasndaokayanelkadarsrasndadeneldeplmeelyktr Hibirzamansevmemiolduumuzbirmahlkunciddibirdmanolamayz Aleltlak(umumiyetle)'grnmemiziinaleltlak(Genelolarak)aydnlkkfidir;fakatistediimiz gibigrnmemiziinziyannistediimiztaraftangelmesiicapeder(gerekir) VAPURDA,TRAMVAYDA,TYATRODA,HERUMUMYERDE,OTURMAKNKELERTERCHET: HOLMAZSABRTARAFINHRKALIR Manendiecer(aagibi)nbitoluribyr(sabitolanlar!..)Evetamamnasip(uygun)yeredald rlmise. Havasbeendikealklar;avamalkladkabeenir. Hakikizarafettenbihaber(habersiz)grnr. Sevdailekarasevdaarasndaancakhafifbirrenkfarkvardr Hayattadostgibidmandabirkuvvettir:Dostumolamayacaksandmanmol! Ecelinaclnsevdiklerimizinlmndetadarz Avam,vcudiitiminin(sosyalbnyenin)ahmdr(iyadr) Kadmrtei(rvetalr)oluncatabiidirkiadaletmezada(artrmaya)kar. Kavakaacnbeenenvesevenpekazkiigrrsnz:nkdosdorudur ksevdiinebakar,fakat...grmez! Birhokkabaz(hokkabazaolmalyd)muvaffakolmakiinikiartlzmdr:Kendisindebirazgzbac lk,seyirdebirhayligrememezlik...Buyalnzhokkaoyunundadeil,kalemoyunundadabyledir Gneiistediklerigibigrebilmekiinnekadarksuf(gnetutulmasn)temenniedenlervardr leminaybnarama:Tekgzleregzltaraflarndanbakver Suiistimalkapsnaralketmeegelmez:Derhalardnakadaralr okkiihay(ulanma)ileriyay(yzeglmeyi)tagliteder(yanllaatfeder)vesanrkiriyszlk hayszlktr Iftirak(ayrlk)hermuhabbetiirininsonmsradr Kalbnemugfil(aldatc)birsaattir:Khbirgnbiraykadaruzun,khbirmrbiraydanksags terir Herkesehakverenihikimsehakszbulmaz yiliiyalnziyileranlar,fenalherkes Modaynetamamenkabulet.netamamenred:Glnolmazsn Gzbzdimalarnpenceresibzlarnndrbnvebzlarnnaynasdr Avamnanveerefiyoktur,fakatanlarnveereflerinounuavamtevcihetmitir(vermitir)! Dimalarndaoburuvardr.Pekokyer.pekazhazmeder Herigibi,alkdandayorulur. Zarafetzeknntellldr.

384YAZILARIM

adamadamabakmaz,iebakar. Makamnalykolanadamherneyapsamakamnalykdrr San'atiinsan'at:Benbudsturucandankabuletmiimdir.Ziradikkatettim,yazacameyin zararavefaydalolabilmekihtimalizihnimeurayncasamimiyetimsarslyor. Tatszolmamakiinzarafetincebirterbiyeilesalalanmal Terbiyeilesalalanmayanzarafettatszolur Aklyatadeilbatadr,fakataklbaayagetirir Hibirvdeinanmamakhervdeinanmaktandahaazzararldr Dmanlarnaklanmayanlardostlarnaratmayanlardandahaoktur. enadamgneebenzer:Girdiiyeraydnlanmgibiolur Itikr(hretkazanmak)iinzamaneye(imdikizamana)yatamamylauymalyatamamylakar koymal Dnbirmuallim(retmen)bugnbirdersyarnbirmuadeledir(denklemdir)Bugnbirders, yarnbirmuadele,dnbirmuallimdir Tevzu(alakgnlllk)yamaabenzer:rterekgzelletirir Dostlarnoksanmaktandmanlarnoksanmakdahatehlikelidir. Nfuzhsniniyetle(iyiniyetle)sarfedilmelikiokyaasn Zarafetinikibykdmanokincelikveokkabalktr. Kabakonuzararyok,elverirkiincednesin Herkesparlamakisterdi,tutumaktehlikesiolmasa Avamyukaryabakamaz,badner:Onahogrnmekiinksaboyluolmal Srasndabiralkhiunutulmayacakbiriyiliktir Zarafetservetgibidir:Msriflikveyahasislikdeil,hsnitasarruf(iyisahipkma)isterkinemalar sn(oalsn) nsankendimevkiinidostlarnnlykgrdklerimakamladmanlarnngsterdiklerinoktaara sndaaramaldr Msmir(faydal)ilernadirenuzar. nsansevdiindenkorkar,fakatkorktuunusevmez Srasndabirgzelkostmbirkeskinklkadarcesaretverir.Nasreddinhocannkrkbirsilhtr Aynayapekskbakankusurlarnpekazgrr. Senyalnzdilinihfza(tutmaa)al. Eskiveyenieylernekmilen(tamamyla)iyinekamilen(tamamyla)fenadr:Gerekgenlerin, gerekihtiyarlarnenbykhatlarbunubilmemektenneeteder(ilerigelir) Grmemezliegelmeksuretiylenekadarkem(kt)nazarlarkredilir Gidenmuhabbetehikimseyetiemez Dostluunmaliki(hikyesi)idbsdr(dknlktr.) Mrebbi(terbiyeci)yzvermeksizinmkfatvekalbkrmaksznmczatetmeli(cezalandrmak) Kskanlarkhbuluttannemkapar,kh...gneigrmezler Sevmediimizadamndostumuzolabileceineinanmaknegaripgaflettir Faziletinitahripedemediinhasmnnmalbiyetindeneminolmamalsn Enfeyizli(verimli)rahmet(yamur)alnteridir Enmsmir(verimli)rahmetalnteridir htiyargibihareketedengenbirbudala,gengibihareketedenihtiyarbirdelidir. Somurtmakistersenkendinidn,glmekistersenbakalarnhatrla Avamiyianladnadeil,iyiiittiineinanr:Onabarmal! Fikirvardrkimesaili(mes'eleleri)sugibisessizhalledervefikirvardrkideirmengibigrltile ezer Korkudaimakarsndakuvvetivecesaretibulur Birgzeleseribdaetmek(yaratmak)ademi(yokluu)birazidametmektir Saklananirkinlikikikatirkingrnr Siysetlemindenfuzgayetelstikibirdairedir;gevektutmaagelmezderhaldaralr Eref(enuygun)saatalelekser(ekseriya)badeharab'lBasra(iitengetiktensoma)alar.)

YAZILARIM385

Kalbancakbirkerefethedilebiliristirdatedilemez(gerialnamaz) Birhisdaimabirdierhisdendoar:Sarho,masr(saral)vemecnun(deli)hislerinyavrularndan sakn! Mdebbire(tedbirliye)acmakl,mukbili(talihliyi)kskanmamakaliylldr(enldr) Hervdbirmenfaatmukabili(karl)herincz(vadiniyerinegetirme)...ikimenfaatmukabilidirI KAZAGBMAZYEDE(GEMEDE)RIZDANBAKAAREYOKTUR:LENLEREKTRMEK TENSEDOANLARIEKPEVRMELYZ Gzelgzdezekinazar(bak)neisebykzekyanisbetlezarafetdeodur Kalbiledimauzlatrmak:teamelifelsef. Kalbiledimauzlatrmak:tehikmetimile! Tervcudungzyadr. Hasisinkesesihayatnavehayatkesesinebaldr Malmat,yalnzzekydeil,hamakatide(ahmaklda)tevsieder(geniletir) Hatnneb'adn(llerini)muhitinin(evresinin)mevkiitayineder:Aynihatbyktedaha byk,kktedahakkgrnr Fedakrlklarnoundabiryeis(znt)hissesivardr.Ameliyatcerrahiyede(cerrahiameliyatta) olduugibi Tabiategalebe(galipgelme)aklmneremeyeceiftuhattandr(fetihlerdendir) Neyapaym,diyednmektensebireyyapma,dn! Hereyisrasndayapmak:tezarafetigliye(glzarafet) Hisnekadarkolaydeiirsefikirdeitirmekokadarzordur Dmanldostluktanziyadesaklamayanyrekpekndirdir(azdr) Daimatasdik(kabul)veyadaimainkr(red):Akllmuhatab(hitbedileni)ldrtmakiinikisibir yolakar. kieyzannolunduukadarkolaydeildir:Srasndaglmekvesrasndaalamak...Glnolmaks znglervealayanbykbireserizek(zekeseri)gstermi klararasndahakaretbuse(pck)iledenir Gzelsyleyeceindenemindeilsensus:cbzarafet(zarafetin'gerei)budur. Uzunmddetiinyazanyazsnauzunmddetvakfetmeli(sarfetmeli):abukyazlanabukunutu lur Ettiiiyiliivegrdfenalunutmayangrdiyiliiveettiifenalabukunutur yifikirlerdorudimalardan(beyinlerden)gzelfikirlerincedimalardandoar. Zarafetlerinengczarifiyaralamakszntrmalamakactmaksznimdiklemek Yaralamakszntrmalamakactmaksznimdiklemek Yalnzkendinefsinidnerekdostarayanhizmetiaryor,demektir Ryet(gr)kanunlarnnhilfna(aksine)olarakkendifedakrlmzuzaklatkabyr,aharn (bakasnn)hakkmzdakifedakrlyaklatkaklr Nefsini(kendini)dnerekherkesiinyahutherkesidnereknefsiiinalmak:Benceikiside biryolakar Bykkalblerbykbinalargibidaimakendilerinigsterirler leminzararnaolaraktufeyli(asalak)yaayanzarafetisevmem:Tahtakurusunabenzer. Kalbinhacminiihataettii(kaplad)muhabbetlertayineder. debdan(ediplerden)birieseriedebi(edebieser)diyehanmlaraverilmikonferanslarngsteri yormu;yarnzekdiyeserpuunu(apkasn)dagsterebilir Terakkiye(ilerlemee)istidad(kabiliyeti)olmayanmubhaselerin(sohbetlerin)istidaduzamaadr Zayfnherhligibiiyiliivefenaldazayfolur Hafzadimamznkumbarasdr! Pekoksevenlermuhabbetlerinidaimaazbulurlar! Fikiruraddimandeilktdilinmalidir almakistirahatnhardaldr. Aalanseverim,nkgneeyaznsiperolurlarknelek. Beeriyetidnrkenbedbin(karamsar)denikbin(iyimser)kadaraldanr

386YAZILARIM

knakolay,rzgtr:Fikirkalbdendahaabukkanar Kanmakistemeyenihibirmantkkandramaz. nanmakistemeyenihibirmantkinandramaz Kusurumuznekadaroksaokadarkusurararz YYAAMAKCENBIHAKKA(ALLAHA)HAMDSENANIN(KRETMENN)ENMAKUL(AKLA YAKIN)EKLDR Banaylegelirkikabahareketkabaszdendahakabadr Hervaz'(hareketi)onuanlayabileceklerekarihtiyaretmeli(semeli):Tevazuu(alakgnlll) beHervaz'onuanlayabilecekadamakarittihazetmeli,tevazuubile! Ahrettedirilmekmidiolmasasanyorumkihfzsshhaya(salkorumaa)riyetoalrd Grdngzelryadanbilehasetiye(kskanca)bahsetme:KskanrHasuda(kskankimseye) grdngzelryadanbilebahsetme:Kskanr! Pekehemmiyetsizbirhdise(olay)banaokhazin(zc)gelir:Hiyaamambiradamcazn lmesi! Hareketlerimizinenkrlsnezakettir. Bakalarnnezketedavetiinbazenkabagrnmekicabeder Riyasznamazklanndizitahiyattan(selmlardan)yorulmaz Hersan'atayararbirekilvar:Backtkgibiolmal Kendineglenadamnhandesi(gl)daimazekidir Syleyeceinibilemeyenadamndilsizdomamolmaskendisiiinbirbedbahtlktr(kttalihtir) Yanlbildiklerimiziatabilsekdimamznykokadarhafifler. Bzlarftreten(yaradltan)okadareskileribeenirkidimandaecdad(atalar)oturuyordiye ceinizgelir Berberlernaslgevezeolmazlar:Sabahtanakamakadarenelerinizileoynuyorlar Grmemezliegelmekisteyeniingzlknekymetlisiperdir ldktensonratoprakolmakgcmegitmezdieeramurtopraktanolmasa. okkerehiaramadmzeylerdenbahsederkenbulamadmderiz Aalarnieklergz,kulardilidir Azokherkesnefsinin(kendinin)dalkavuudur okkeremuvaffakiyetimize(baarmza)dostlarmzkadardmanlarmzdayardmeder,ancak ikisinidegzelintihabetmi(semiolmalyz) Avambirazocuabenzer:Glmesininvealamasnnsebebiherzamanaranmaademez Lezzet,tabiatntasvibine(dorubulmasna),elem,tayibine(ayplamasna)delleteder HTYARLARDAMAZYGRRZ;HALBUKYBAKSAKSTKBALMZDEGRRDK! DAMA:BLRMMDYOR,GENTR;HEREYEOLABLRMDYOR,HTYARDIR nkrilebalamamolanimantemelsizdir:manninkrmebdei(balangc)olmazsamntehas (sonu)olur okkeredimamzniflsdilimizinfazlasarfiyatdr:Gevezehibirzamanzekigrnmez Dikkatediniz:grrkenhikimseirkingrnmez:irkinliimeydanavuranbooturmaktr Genlersofrayaoturanlarn:ihtiyarlarsofradankalkanlarnhalinihatragetirir Yerindesayanlaryryenlerdenziyadeayakpatrdseder AvamsanrkiaynondrdBoazii'ninmehtapsefasiinhululeder(gelir) Hayatbirtaburvukuattr(olaylardr)kumandas:Tesadf! Shhatilesemizliitalitetmeyenpekazkiivardr Frenkcansklncasusar,Trkcansklncaoksyler! Avamvehavas,unvemayagibidir:Birinoksanoluncaekmekyaplamaz ekilmeyenarkada:Nktesarfnameraklahmakveoksyleyenkekeme! Osmanlkardelerimiz,mslmankardelerimiz,kankardelerimiz,vatankardelerimiz...nsanlar bukardebolluunutasavvuredince:Allahbabamzakuvvetversin!diyeceigeliyor tikadmca(inanmca)dnyadaenirkinmahlk.Voltaire'inzannettiigibiotlubaa(karakurba a)deil,hiddetlenmibudaladr Bansemya(ge)arpmaktanbermtd(detzere)ccelerkorkar.

YAZILARIM387

Alelekser(ekseriya)maziyi(gemii)dnnce:Ozamannebudalaimiim!deriz,yarnimdiki zamandnnceyinediyeceimizodur Krkuvvetykabilir,fakatyapamaz.Zekszkuvvetykabilir,fakatyapamaz! Dlerdemidenintesiridiman(beynin)tesirindenazdeildir:Tokkamnainsantepimekdeil uyumakister.Yksekmakamlaryksektepelergibidir:Koarakkanlaranefesdarlverir Terfiirtbeettike(rtbesiykseldike)kibirlenenleryangnkulesinekncadrbnoldum,zan nedenlerdir Yasakarzudourur Izzetinefseenargeleneyistihfaftr(alaydr) Gndzkandilinihazrlamayankaranlarazdemektir nsannkarnackncagzkararr. Herkesikrlemisersemsanmakdabirsaadettir Kkkaplardangirmeealnlareilmeemecburolurlar Avamherdevirdeveherdiyardaateveziyaytalitetmitir(yanlanlamtr):Kendisiniyakan gnesanr Biradamkarmdaciddibirdelilirdeder(verir)gibi:kikereikidrteder!dedimi,derhal gzmnnneataltrnaklvedrtayaklbirkzgelir. nsanykseektkapantolonundakiyamanngrnmekihtimaliartar. Yavuzkpekbeyhude(boyere)havlamaz:Yasusar,yasrr! hsandabilemuvaffakolmakiinzekveitinlzmdr:Dilenciolmayanbiradamadalgnlklasada kauzatannvaziyetinitasavvurediniz Muvaffakiyetenmessir(tesirli)lekesabunudur Fakirsizmemleketyoktur,zenginmemleketonaderlerkifukarasn(fakirlerini)saklayabilir Alelekser(ekseriya)insanbakasnasrmekistediiamurabulanr! Herkesinbayldadamlarseninhounagitmiyormu,anlakibirfitretidiye(dibiryaratl)de ilsin Abes(sama,bo)mantnhezeyandr. Maksatlavstaytaglitetmemek(yanlanlamamak)naslmmknolsunkibizimmaksatdedii mizdebiraztedegizlenenbirdiermaksadnvastasdr Hermmyisouktur,mmyiiahlk(ahlkgsterii)...iren stidad(kabiliyet)dimamznazokmcbir(zorlayc)birmiridir(emredicisidir) Hayattaylekaragzleretesadfettimkikttanoyulmuadadahazruh(ruhlu)addolunabilir (saylabilir),zirahiolmazsabirdenekleonunbirkolunukmldatabilirsiniz! Bzlartabiigrnmekiinneyapmacklarihtiyarederler(gzealrlar) Fikrimiznekadarazisefikrimizeirtibatmz(balantmz)okadarkuvvetliolur:iteevldmzla (ocuklarmzla)efkrmz(fikirlerimiz)arasndabirvechiebihdaha! psevdierinruhuhanodasnandrr:Hergeendenyadigrolarakbirazsprntbulursunuz. Akarsunegzelhayatdersidir:Kkmnilerinzerindekprr,byklerinyanndansessizce dolaverir Gzlerimizdenakabilenyalarnacldeil,insanruhundamahbuskalanyalarzehirler Terakkininherhatvesi(adm)milyonlarcaadamezer:Kanuntarih(tarihkanunu)budur Menfaatsandalyeyebenzer:Bandatarsansenikltr,ayannaltnaalrsanykseltir Yksektepelerdehemylanahemkuatesadfedebilirsin(rastlayabilirsin),fakatbirisrnerek tekiuarakykselmitir Gndomadanmeimeiebden(geceninkalbinden)nelerdoar!Evetamageceleri,gndzbiz kendimiztelkihederiz(alarz) Zeklarsayesinde(glgesinde)geinenlerolduugibihamakatleri(aptallklar)sayesindegeinen lerdevardr Hayal,ruhungizlikapsdr:Ktfikirlerhemendaimaoradangirer Zekibirihtiyarderdiki:Artkbanalemingrltsbirninnigibigeliyor,ebediuykuyahazrlayan ninni... nsanlarenoksevenhiphemyokyamyamlardr

388YAZILARIM

Bireysylemedenevveldokuzkerediliniazndaevir,derler.Hifenanasihatdeil:nk ncevirmeyevarmadanaleleksersktutercihederiz Edebiyatleminde(dnyasnda)dikkatettim,herkeskendiseviyesindekinialklyor.Kimialklad nsyle,hangitabakadasnsyleyeyim Alemiedebiyatta(edebiyatleminde)dikkatettim,herkeskendihizasndakinialklyor.Kimialk ladnsyle,meraiyeiedebiyeni(edebivasfn)syleyeyim Bermutd(detzere)dayakatanakzar,dayakyiyeneacrz:Mamafihikisindenbirininyerinde olmaamecburolsakhangisinitercihederdik Edebiyattaazehliyetehliyetsizliktendahabykbirbedbahtlktr(kttalihdir) Kendielleriniakrdatmakiinbakasnalklamavardrveekseriyet(ounluk)bylealklar. Diimegeleniimegelir:teekseriyetindtrtercihi(tercihdsturu) Cennetitoprankimistndekimialtndaarar:Yalnzfilosofruhundabulur Anhaminha(uveyabu)himahzursuz(zararsz)birtekelencevar:Birtatlrya.. Hlyaszyrekpetrolszlmbayabenzer:Hibireyleparlatlamaz Ahalininlokmashkmetintemelidir. Hergeliimemnuniyetimucib(gerektiren)yegne(tek)misafir:ikbal! Hrmetokkerekorkununbireklidir A'refinefsin(kiininenarifisin)!Merdmgiriz(insandankaankimse)olmakistersen. Kendindenbahsetmek(szetmek)kadarirkinveokadartabiibirhareketyoktur. Beerinfitreti(insannyaradl)birazmezatsergisinihatrlatr:Neararsanbulursun Tabbeer(insannhuyu)birazmezatsergisinihatrlatr:Neararsanbulursun Birmilletinmiyarmedeniyeti(medeniyetls)erbabirfanna(aydnlarna)dereceihrmetidir (hrmetderecesidir) Tabiatherbirimizinelinebirmitkemiiverir:liinikaracazdiyemrmzoldukadidiniriz Frtnanntahribat(harapettikleri)bilhassaykseklerdegrlr:Onuniinsulhveasayiherkesten ziyadeserikrda(ibanda)olanlariinkymetliolmaklzmgelir Benensemeinenbaltayabakarm:Sapisteriirvefaziletolsunistermeesopas! Elencedeyalnzmukaseme(blme)vardr;mareket(birliktebulunma)ancakelemdevema temdehisolunur His,fikrinhemireikalbsidir(kalbkardeidir) Terbirazkanmzveazruhumuzudarkarr:Yaznkalabalkyerlerdebeeriyetin(insanln) vicdannkokluyorumsanrm Hermeslekteykselmekiinyolunuaranlarolduugibi,yolunuararakykselenlerdevardr. Sahtezarafetdikengibiyaarvedikengibimetanetsizdir(dayankszdr.) Hakikkurnazherkesikendisindendahakurnazaddeder(sayar) Gzgrdnevekalbduyduunainanr. Gzgrdnevekalbhissettiineinanr okyaamakelimizdedeil,fakatadmzokyaatmakelimizdedir Enmetin(salam)noktaiistinad(dayanaknoktas)herkesinkendikuvvetidir Cezaszkalanhatlaravamnazarnda(gznde)sevabayaklar plakszedebideildir,plakinsanmeddep(terbiyeli)olmadgibi. Maziyi(gemii)inemekhevesihemenbtngenayaklarnkuvveimuharrikesidir(hareketgeti renkuvvetidir) Karnalardanziyadekalbialaraacrm yleyaakiazbileyaamolsanyaamlesin Zavallkoyunsrs!obandaobesler,obankpeinide,kurduda! Temizbirkyafetnadirenaldatanbirtavsiyemektubudur. lmsevmeyiimizinbirsebebidehiliimizimeydanavurmasolsagerek. Elakasfena,dilakasdahafena,kalemakashepsindenbeterdir Rahatetmekistersenayanyorgannagreuzatvetependenyksekfikirlereuzanma! Byklereoksokulmakihtiyacnancakkklerhisseder lenlerinhepsigassal(lykayc)elindengeer,fakat...ancaktemizlertemizlenir

YAZILARIM389

Herlengassalelindengeer,fakat...temizlenmez! Yuvasnyakmadkaylannkkkesilmez.(Terriin) Demirmukaddestir,makineolursa;melundur(lanetlenmitir),prangaolursaDemirmukaddestir, seyf(kl)olursa;melundur,zinciriistibdd(istibddzinciri)olursa.. Celdetin(gzpekliin)enyksekmertebesihibiryenifikirdenkorkmamaktr Mrekkep,bizdeekmeienaziirenmyidir Birmddetbirzenciyebakdkdansonragzlerimibirhemrengime(aynirengime)evirincesanyo rumkinazarmdabeeriyetnibireafetald(izilmitir) Yalnzboduranadeil,faydaszigrenedetenbeldenirBrnkaza(kazayamuru)bazla rnslatr,bzlarnykar,bazlarndaamurabular, Birhareketinsenibirazslahettimi(dzelttirin),inankiobiribadettir Riy(ikiyzllk)vetaassubunhertrlsirkindir,fakatenirkinitaassubkarsndariyadr Mumunalevinigneinziyasndan(ndan)ziyadeayanitigal(megulolmaadeer)bulan grmmdr Dimalarnmsademesi(arpmas)aslayaralamaz,eerkalbinhimdahalesi(karmas)olmaz sa Olduundanziyadegrnmekisteyenolduukadarbilegrnmezolur Ahlknnisbiyetine(nisbiliine)birdelildaha:lmikskanancahilikimtayibeeder(ayplar)halbuki haset(kskanlk)mezunundur(zemmedilmitir) Hermabutdikkatettim,abdesielindeveabdesiyzndenlyor Galatlarn(yanllarn)entehlikelisiveenmnteiri(yaylm),nefsini(kendini)yanltannmaktr Mutlakiyyetilecumhuriyetinbykfark:Re'sikrmzda(ibanda)pahalbirtacgryorduk: imdikymetlibirbagryoruz Sevkitabii(igd)benceaklnmsveddesidir:Enhakirhayvandabirbeeriyet(insaniyet)meb dei(balangc)grrm Hissiyat(hisleri)iledneniancakhissiyat(hisleri)ilednenanlar Tabiatmuhasebesindehemenherlezzetdefterimizezimmetkaytolunur Hakiki(gerek)zeknnherkanaatndavelevhurdebini(gzngremeyeceikadarkk)olsun birpheekirdeivardr Zamananisbetleinsan,hibirgnboalmayacakbirkumsaatiiindelayenkati(durmakszn)boa lanbirkumsaatidir Beeriyette(insaniyette)hibireyyokturkiaranlncaglnbirtarafkefedilmesin:Hattmede niyete,hattirfanakadar Elini(ac)yaralaronlardrkiilerindenkandeilgzyaakar Dima(beyin)iyialabilmekiinkalbtembelolmal Hasbelkader(talihidolaysyla)uurumkenarndadnyayagelenlervardr:Onlariinherhatve (adm)birhayattehlikesitar. Samimifacialarnenelimi:Yksekgrnmekistediimizgzeglngrnmek! nsannhayvandahik(glenhayvan)olduunukabulediyorum,srasndadahkinihabsedebilmesi artile. Nezaketinmbalaasgizlenmekisteyenftr(doutan)birkabalkifadeeder Cisminelemlerihayatnruhaverdiiderslerdir Fikriselimin(gzelfikrin)enkuvvetlihasm(dman)ihtirasdr RMCEKAIDATUZAKTIRAMAANCAKSNEKLERN Beendiklerinitaklidedenlerzannetmekikendilerinibeenmezler Dilekaslandramasalverirsen,korkarm,enevvelseniyutmasn Saanakaltndaglenilealayanpekfarkolunmaz Birbanekadarhoolursaonisbettekolaysarhoolur Necabetlerin(asaletlerin)enykseidima(fikri)necabettir(soyluluktur) Banaylegeliyorkitabiattabizimdoyamadmzvehibirzamandoyamayacamzdahapekok gzelliklervar;kinatnbtnmehasinini(gzelliklerini)idrakedebilmekiininsannbedeil,yz lercehassesiolmalidi

390YAZILARIM

nsanykseldikeyksekliidahayukardavesukutettikesktudahaaadagrr yilikzaafderecesinevarncaiyiliktenkar San'atkrolmakistiyorsaneseriningzelliindendaimapheet:San'attaeneminsalahyolunef sinereybliktir(pheciliktir) Vus'ati(genilii)ihata(kavramak)iinykselmeklzmgelir,tabiattaolsunsan'attaolsun Kalbkalbesndm,gzgzkusurlugremez Ktbhaneniayakaltnaalrsanzincir,bandatarsantaolur Daimaberaberbulunduumuzmahlklarn(yaratklarn)faziletlerindenziyadekusurlarndn rz;meziyetleri(stnl)ancakuzuncabirmddetiinkendilerindenayrlncahissedilir Gzeltebessmokkeresolgunluusarnlkeder Hangisahadaolsabasitolmayanmmtaz(sekin)olamaz Htralarkocayandimalarnkoltukdeneidir Asilmisin,ecereniktstndedeil,hayatndagster Bugnlr,fakatyarnlyemuttur(lmszdr) Kanatlarnnuriindeharabedenpervanelerdeil,karanlktagrnmezedenyarasalaraacynz! Utanmabilmeyennedamet(pimanlk)bilmez Icabvekar(vekargerei)odurkigzyalarnsktiindekurutmadangstermeyesin San'atgzelliklersevindirerekveirkinlikleryerindirerekykseltir Mutaasblarnazarndahertahavvl(deiiklik)birinhitat(gerileme)eseridir Vukuattarihiye(tarihiolaylar)mevzubahs(bahiskonusu)oluncamantkancakmazininununa (olaylarna)tatbikkabuleder:Kyaslarileistikbalifresinihalletmek(zmek)midibirsafderunluk tur(saflktr)ziratarihdaimadeierektekerrreder(tekrarlanr) SZE:NNFKRDETRYORSUN?DYENLEREGSNZGEREGEREUCEVABIVEREB LRSNZ:NKKENDMDETRYORUM! okkeredndklerimizdnmeklehallolunmayacak(zmlenemeyecek)meselelerdir: Beerin(insanln)gafletitefekkrde(dnmede)bilekendinigsterir Enmuhataraldelimakulsyleyendir Alnnnekadaryksektutarsanokadaryeresalambasarsn Hasedinkarndoymaz,cebidolmaz,arsdinmez Talih,beceriksizlerinmehareteverdikleriisimdir Musikihissiyatn(hislerin)haykransesidir Saadetdalargibidir;sesveriramakunldamaz,beklerkisenonagidesin Engevezekumittir:Kalbimizdehisusmaz Fartitaat(itaatinfazlas)bermutadmuvaffakiyetsizlerinmenfbirekliisyandr(isyaneklidir) Fndknngzelliihemoltadr,hemsiper! Bilmediklerieylerdenbahsedenler,dikkatediniz,szsylerkenmstesnabirazamettaknrlar! Birtektesviyeiitimaiye(sosyaldzeltme)aletitanrm:lm..Hakikimsavat(eitlik)ancakce miyetimevtada(ltoplumda)mutasavverdir(tasavvurolunmutur) Ebedi(lmsz)yalnzbiriirvardr:Tabiat.,veyalnzbirirvardrkiherzamanniridir:Mbdii tabiat(tabiatyaratan)! nsantkenir,iirtkenmez:Gkdekibzyldzlargibiyerdehenznuru()insanlaravslol mam(erimemi)iirlervardr Anlamamak,hamakatin(ahmakln)cezaytabiisi(tabiicezas)vekfisidir! Fikirlerykseldikearalarndaihtilflar(anlamazlklar)oalrveittifaklar(antlamalar)kuvvetle nir Hayattamuvaffakiyet(basan)teminetmeyen(salamayan)malmatmzkendinazarmzda(g zmzde)bilekymetinikaybeder YaInzsenisevenlerisevmekmuhabbetdeil,mbadeledir(deitokutur) Eskidenkzdnaimdiglyormusun,akimartmdemektir Hrriyetisuiistimaleden(ktkullanan)onaliyakatsizliini(lykolmadn)itirafetmiolur Kuvvetinihcumuniledeil,mukametinlel! Ekseriyetingrltyemecubiyetiokadarkuvvetlidirkifelketingrltlsnbilekskananlar

YAZILARIM391

grlr Kendinimedhetmekahar(bakasn)takdirdenaczedelaleteder Kyafetruhuntercmanlarndanbiridir Hissiyata(hislere)istinadeden(dayanan)kafalarmakult(aklauyguneyler)ileiknaedilemez Saadetokadarnisbidirkisenimes'udedenkomunubedbahtedebilir stediimolmadktansonradnyabenimolmuneyeyarar! Zamannenbykkahrnisyan(unutma)veenbykltfdeodur Hasedin(kskancn)sktumeziyetiniziitiraftr Modannfikirsahasndakiadcereyandr Daimatevkirin(vekarlandrmann)perdesipes,tahkirin(hakirgrmenin)perdesitizdir:Galibaiste rizkibirigizlikalsn,tekiduyulsun Hervaziyetin(durumun)icabettiinezaketbakadr:Kunduraboyaclarnaayamzuzatarak selmveririz Faziletbencecemiyetimuhiteyefaydalfaaliyettir:Ktibinfaziletikalemindendamlar,iftininki alnndaterler Ssmerakmbalagalanncayalnzyzdeil,kalbivehattdimadzgnler Birakamcnnmlhazas:HilalAhzar(yeilay):melrsn!diyor,sankiimesemlmeye cekmiim Hatecdadmza(atalarmza)itolmaklasevap(doru)olmaz:Hayrlhalef(haleflerinhayrls) odurkibabasnnhatalarntashiheder(dzeltir) Bazadamlarftraten(yaratltan)esirdoarlar,ylekihrriyethavasnlykileteneffsedemez ler Gzelliianlamakbaka,hissetmekbakadrveheranlayanhissetmez.Anlayphissetmemekhis sedipanlamamaktanbeterdir(dahafenadr) Muzur(zararl)tesadflerfaydaltesadflerdenbinkeredahaoktur:Aklladamtesadftenhayr ummaz okokumufakathiyaamamadamdahiokumaksznokyaamadamkadarchilsaylr. Dima(beyin)iftemumlaaydnlanrvehayatilekitaplarbirbirininkarlklmfessiridir(yorumcu sudur) Fenayaaylarnouiyiyaamayrenmemenincezasdr Enacnacaksan'atkreserinitashihettike(dzelttike)kymettendrendir Ehliyetinpekkuvvetlibacaklarolabilir:Fakatancakdehaettirki(dehasahibiolmadr)kanatldrve uabilir Bzdostluklarvardrkidoduklargnokyaayacaklarnvaadederler;vebzlardahissedersiniz ki,ldouyorlar. HepimizsamimiyetisevmekiddiasndayzFakataleyhimizdetecelliedince(grnnce)aklmza derhalkrkadfkrasgelir okbilengibihibilmeyendemailiafdr(affameyillidir):Kiniyarmilimdeara. Bizdeeskidengzkapalevlenmekkaideidi;imdibadnerekevlenmekdetoldu.Mamafih ikisidealelekser(ekseriya)ayntalak(boanmay)douruyor Ftreten(yaratltan)mteredditler(kararszlar)iinheryenidakikatereddd(kararszl)artt ranbirmildir Ahmaklarkendileriiinhermuvaffakiyeti(baary)mmknvebakalariinherteebbsaka mete(neticesizkalmaya)mahkmgrrler San'atalemindehcumdaimazaafdankuvvete,aadanyukaryadr Nefsine(kendine)okitimad(gveni)olannbakasnaemniyetiazolur Hrriyetinhakikiklaresirlerdeilhrlerdir;zirahrriyetibilesevmekiintanmaklzmdr Enmes'utasrlarabile,gariptir,mazi(gemi)hasretikarr Dostluumtereksaadetkuvvetlendirirvemterekfelkettevhineder(zayflatr):nkztrab tabiatenhodgmdr(kendinidnendir) Hasedlerin(kskanlklarn)enzehirlisimideninhasedidir(kskanldr) Mabudunuherferd(kii)birazkendieklindetasavvureder:Zencilerinbtnsanemleri(putlar)

392YAZILARIM

zencidir nanmakbirazmalbolmaktr:okkolaylklainsanyaoksevdiineyaokkorktuunainanr Eskizaman:sramayacanelip!demi; asrmzbilkis(aksine):kramayacanzincirihiolmazsakemir!der. Edebiyattatenev(eitlilik)okadarmhimdirkiedebenzehirlemekbilelzmgelsesemumu (zehirleri)tenvietmeliyiz(eitlendirmeliyiz) Fukarann(fakirlerin)hediyesidaimadeerindenziyadeye(fazlaya)malolur Krlklerinenirkinieskiinlar(tandklar)grmemezliegetirendir Gptay(imrenmeyi)tahriketmeyen(hareketegetirmeyen)ssbehemehl(muhakkak)istihkar (hakirgrmeyi)tevlideder(dourur) Kuvaitabiiye(tabiikuvvetler)haricinde(dnda)yalnzbirmiltanyorumkimantkidir:eytan! nsankendihissiyatn(hislerini)ifadeetmeyeniirleritamamiyleanlayamaz Birfakirdentandbirzenginisorunuz:Yamsrifder,yahutingene...fakirnazarndamuktesit (tutumlu)zenginyoktur Htralarmz,diyoruzvesanyoruzkionlarhayatmznaklmzdatamkalanparalardr,halbukiher birininaltndanisyana(unutulmaa)gmlmbinlerceparahayatmzvardr Bakasddm,rktahtayabasmasayd!deriz;kendimizdncebastmztahtann rkkmolmasndanikyetederiz Benceenayanmerhamet(acnmaadeer)fakirodurkiakrabasnnzenginliinidilindend remez Etrafmzdakilerdenterbiyevenezaketyoksulluubizionlarniffetsizliinden(namussuzluun dan)ziyademuztarib(rahatsz)eder Yalnzmeleklerindeileytanndakanatlarvardr:Velevatedenolsun Genimanzaralar,srrmz(ne'emiz)gibielemimizi(zntmz)dearttrr:Eermes'utisen aklkara;bedhahtansn,(talihsizmisin)kapalyaa!. Bilhassaakrabameselesindekeyfiyet(nitelik)kemiyete(nicelie)mreccahtr(terciholunur): Hakszikyetkzdracakyerdegldrr;haklikyetutandracakyerdekzdrr Dnyadaicras(yaplmas)enghareketsanyorumkimevkiindensukutetmeksizin(dmeksizin) kahkahaileglebilmektir Lisan,ruhunvatandr kidmanmznbirbiriilebarmasbirdostumuzunbizedarlmasndandahazararldrDisizaz hapm,hasrm Toz!diyeistihkarediyorsun(hakirgryorsun):Halbukioseniveremederekldrebilir,senona hibireyyapamazsn! Srura(ne'eye)okadarazalknzkidnakamneeliidim!desemsorarlar:nekadarimi tin? Mahcuba(utangaca)frsatver,derhalkstah(terbiyesiz)olur Dmanlarnnhatlarnistismaredemeyen(smrmeyen)maharetten(hnerden)bahsetmesin Toprak:tekavminanas;lisan:tekavminbabas.. Zulmaffetmekbyklk,unutmakkklktr Bolarzevahirle(grnle)doludur Enokholandmzadamlarkendimizdekimeziyetlerden(stnlklerden)olupdakusurlarmza itirakedenlerdir(katlanlardr) Meslekdalarmzneserlerinibeenmemekkolay,ansamim(samimiyetle)beenmekokgtr Hereygibimuhabbetindefazlasmuzrdur(zararldr):Adsrnaklkolurvemukabil(kar)mu habbetiazaltr Hsniniyetten(iyiniyetten)nasibi(ksmeti)olmayanbakalarnaneiareedebilir(dnverebilir)? Bittabi(tabiatyla)suiniyet(ktniyet)! abukykselenleritimai(sosyal)merdiveniksa,yormazvetenhasanrlar stanbul'uyleBeyazd'ndantutupdutsilkergibisarsverinizeerhlis(saf)birdedikodusa naisterseniz. Hayatbiraynadr,senonaglersenodasanagler

YAZILARIM393

Cha(makama)muhabbetnefse(kendine)muhabbetgibidir,ondanancakmeyuslar(mitsizler) mstani(ilgisiz)grnr Pekmtecessis(merakl)adamsebatkrkolamaz nenlerarasndameziyetlilerde(stnlolanlarda)yokdeildir,fakatnrkenmeziyetle rini(stnlklerini)hiazlarnaalmazlar Dstura(kaidesi)budurzeknnite:Aldanma,fakatgrnferifte(aklanm)! Bzlariin,Konuurkenkalbiaznda!derler,bentercihederimkidilidimanda(beyninde) olsun Sanayiinefise(gzelsan'atlar)iingzelliktenbakaherendiesinekgibidir:Tahribetmesede (harapetmesede)kurtlandrr Birbirinehibirdiyecekleriolmayanlardrkialelekser(ekseriya)tatltatlkonuurlar! nsanlardatbiiyet(tbiolma)meyliylemzmin(sregelen)birhastalkkiuAmerika'yabaknz enmterakki(ilerlemi)cumhuriyetiindekendisineelikkral,imendiferkral,bilmemnekra licadediyor okkiilakrdederkensznbirmiliitimai(sosyaletken)olduunuhatrlamaz Dehaetin(dhiliin)arasrayorulankanatlar,ehliyetinhiyorulmazayaklarvardr Mstesnahersahadavardr:ylesralarderkihakkbulmakiinkavaidihukuku(hukukkaidele rini)inemekicabeder. Herdevirkendisindensonrakinidourmakiinareker Zekimahfillerde(evrelerde)ahmakabirszumumibirsknttevlideder(dourur).Gyaoha makatten(ahmaklktan)btnhuzzara(hazrbulunanlara)dalanbirerhissevardr Koyunlarnkorumakisteyenobanalnkokusunukurdaduyurmamal. Kaaklkgmrkhatlarnngayrmeru(meruolmayan)ocuudur Birkalleinyanndabirahmakgrnce:tesustalaks!derim Kalbinerefihelecanmdadr:arpntsdeimeyenyreklsaylr oktacil(aceleetme)veoktecil(geribrakma)ikisidekararszlkeseridir nkilblarokbykderslerdir;herdimaa(beyne)smazvesamazldimabittabi(tabiatyla) bihuzur(huzursuz)der Hedefolduuhakszlakarherferdindereceiteessr(zntderecesi)zaafnnnderecesiyle mtenasiptir(orantldr) Gzelazdairkinszikikereirkingrnr pmekistediimizelintokaddrkienokactr Alklamadmzabukunuturuz:Hfzamzbirazavucumuzdadr Khne(eskimi)fikirlerpaslanmivilerebenzer:Skpatmakokgtr.(izilmitir) yleadamlargrdmkikanundankorkmazlardaefsundan(byden)dleripatlar ek(phe)bazenmalumyolunusislendirir,fakatbazendemehulkapsnnanahtarolur Sanemi(putlar)bzlarperesti(tapma)ihtiyacyla,bazlardarecm(taatutma)iinister Kaplansrtiinentahammlsz(tahammledilemeyecek)ykmerhamettir disan'atkrodurkihereserindenhonut(memnun)grm! Hukukunuhaykrmakbileancakkuvvetliazlardaahenkdar(ahenkli)hissolunur,aaslanlarn, brmesigibi. Aksalaraltndaoktannan(tnlayan)kahkahaetaretten(ne'eden)ziyadesarholuuhatrlatr Hermuztarip(ztrpeken)sanrkiektiiacybakahikimsetatuamtr Kartalnbeenmediinikarncalarkaprlar Bzhatlardanmuhtler(hatyyapanlar)deil,muhtilerin(hatyyapanlarn)asrmes'ul(sorum lu)olmaklzmgelir Herkeslehogeinmeninaresiherkeslebirfikirdeolmaktr Kerametigrebilmekiinevvelbeevvel(hereydennce)kerametemutekitolmak(itikatetmek) lzmdr Muvaffakiyetlerinicretlerinemedyun(borlu)olanlarzeklarndan,vezeklarnamedyun(borlu) olanlarcretlerindenbahsederler Biziherdinleyenbirazmetbuumuzolur(bizebalanr);onuniinhibirmarurgevezedeildir

394YAZILARIM

Kapalgzlerdelevzmitimaiyedendir(sosyallevazmdandr):Herkesakgzlolsaydbelki hikimsetehlikesizuyuyamazd Vekarhruhlaraaharn(bakasnn)merhametidehasedi(kskanl)kadargiran(ar)gelir Dmandmannherfaziletineinanabilir,fakatsamimiyetineasla! Herkesnazariyatn(nazariyelerini)onlaraedilenhicivler(yermeler)nisbetindekymetlihissedir nsantamamiyleneolduugibigrnebilir,nedeolmadgibi.Riyakr(ikiyzl)odurkiizhretti inden(gsterdiinden)ziyadeizuareder(saklar) irkinlikzevkiselimi(iyizevki)tahrieder(azdrr);zevkisakim(ktzevk)gzelliktensinirlenir Efalimizin(hareketlerimizin)yzbizegrnr,astarkomumuza! BIRAKSYLESN:DPSZMBHASELER(KONUMALARI)KISAKESMENNENMESSR(TESRL) ARESBUDUR Eserimkahkahayamahkmolmaktansanisyana(unutulmaa)mahkmolsun Kabuletmekistemediimizfikirleraleyhinenekuvvetlimantmzvardr! Ulv(yksek)fikresarfedilmigzelifadedenziyadediifadeiindebulduumgzelfikreyanarm, Kendinibeenmilerinnedametleri(pimanlklar)bileikinolur:Sanrlarkihatlariledekinat dolduruyorlard Kurduutuzaadmeyenavhamakat(ahmaklk)ileittihameden(sulayan)avclarbilegrdm! Elindengelsehermuharrir(yazar)btnkarilerine(okuyucularna)kendizevkinialard caz(azsz)iindebirdifikirgzmnnnedarelbisegiymikababiradamgetirir Anlalananlamayanlardrkibermutad(detzere)anlalmayacaklaranlamakiddiasndadrlar Yalnzmuaakadadr(sevimededir)kikksebeplerbykeserlervcudegetirebilir! Ehliyetlivemtevaz(alakgnll)olmakgdeildir:Glkhemehliyetsizhemkibirsizolabil mektedir Biritb(azarlama)nekadarhaklisemuhataba(kendisineszsylenene)oderecedekabagr nr Alknekadaraadankopsagururumuziinbirbasamaktekileder Yazsilekarilerini(okuyucularn)ykseltmeyenmuharrir(yazar)ancakbirktiptir Riyakrgrnmekkorkusuokkiiyikabalasevkeder Yarasayagneigstermekbirsaygszlktr Cehlin(bilgisizliin)zararhamakatmuhitann(ortamnahmaklnn)murabba(karesi)ilemeb sutenmtenasiptir(dzorantldr) Dmenidinlemeyengemiergeapaoturur Bazlariitir,fakatdinlemez;bazlaranlamakszndinler;bzlardaeeriitsedinleyecekveanla yacak,belyabaknzkisardr.Onuniinherhatvede(Admda):Szanlayanberigelsin!demee mecburoluruz Arasrayleiptidi(basit)lkrdlaramuhatapolurumkiiimden:Acabatufannsuyuhlkuru madm?derim Gzelkelebekisteyenirkintrtlezmemeli:Ziraobundankar Enbykdelilikherkesibirtarzdadndrmeealmaktr Dmanmzndmanolmayanhakikidostumuzolamaz Hakikibykadamlargzelaalarabenzerler:Dallarndakularyuvayapar;glgesindeinsanlar serinler;ieklerinesrnenhavarayiha(koku)alr;meyvesiilealardoyarveyapraklararasnda dklengnedamlalaraltndakitopraihyaeder(yenidencanlandrr)! Sevdiiniziyalnzkalbinizdeil,dimanzvevicdannzdamtereken:sev!demeli Kendimdenahmakgrdklerimbanazekidiyeceklerinetercihederimkiahmakdesinler okkiiyoksullukiindeikenvarlklimidesarfetmekistemiyormugibigrnmeealr;de mekkifakirliihasisliktendahabykayptelkkiediyoruz Salklarndahrmetetmekistemediimizbykadamlarlavefatlarndansonraiftihara(nme e)hakkmzkalmaz errin(ktln)bykmenba(kayna)esaatdeilhamakattir(ahmaklktr):Hapishaneleri fenalardanziyadebudalalardoldurur Kuduranlareertedaviimknyoksaancakozamanimha(yok)etmeli

YAZILARIM395

Ansamim(samimiolarak)bedbin(karamsar)olmakartileyaamaktadevamancakkuvvetliruhla rnkrdr(iidir) nsanyalnzdostlariledeil,dmanlariledeiftiharedebilmeli Birdostundanelemsizayrlmakistermisin?usradabirkahaftaevindemisafiret nsanvaktinkymetinienziyadebirisinibeklerkenanlyor Musikiiirinifadeedemediihissiyat(hislerini)ifadeedeniirdir Tekebbr(kibirlenme)ancakbireyzerinde yakr:Hamakat(ahmaklk) Yksekmakamlarancakhafifbalandndrr Talihkorkanlarkorkutur,cesurlaracesaretverir Devletricali(adamlar)bizimmemlekettekanuntekmln(geliimkanununun)birmstesnas dr:Defaten(birdefada)yetiir! Sahteyerinmeksahtesevinmektenkolaydr KENDKENDSNSTHFAFEDEN(KMSEYEN)ADAMLAHKMSESTHZA(ALAY)EDEMEZ Herelemveherlezzetazokgirdiiruhuneklinialr:Kadehderakgibi Bedbahtlar,olsalarolsalarancakuzaktanakrabamzolabilirler Gzyannenmessir(tesirli)ilcgzyadr Herferdiinenbykirkendihlyasndabireklibeyan(sylemeekli)verebilendir Yeismidincilvesidir Glkmektepdenbirincikmadadeil,hayataiyinumarailegirebilmektedir Debba(deritabaklayansan'atkr)sevdiideriyiyerdenyerevurur:Bundabeisyok!Fakatbazan sevmediideriyekzardasevdiideriyiparalar! Mektepdevehayattayalnzbirnoktaiitirak(itiraknoktas)gryorum Edebiyatdaitihar(hreteerimek)kolaydr;zorlukhretimuhafazadadr(korumadadr.) Herkendinibilenazokmtevazdr(alakgnlldr):Haykranhaset(kskanlk)havlayan kpekgibidir:Isrmaacesaretedemez Haset(kskanlk)bakasnninalnkendiaznazehretmektir Firavunkayandasn? HazretiYakub;Yzotuz....vehibirgnrahatyzgrmedim! (GalibaHazretiYakubTrkm!) Bizdeposteldengider;postkavgasbitmez Dostlukkantarlaalverimiskalle(birbuukdirhemliklyle):Dmanlkdayledir Esasenhibireyimahvetmemek(yoketmemek)taraftarym:Fakatbehemehal(muhakkak)bir eyimahvetmemlzmgelsetaassubuncannkarrdm efahatten(arzevkveelenceden)delikanlynasihatdeil,muhabbetkurtarr HATNIGRMEEALI,VELEVBAKALARINDAOLSUN:BRGNGELR,KENDHATLARINIDA GRRSN Zekiolmakkifayetetmez(yetmez),zekigrnmelidirde Fikirdnedneartar Hakikiiffet(namus)biradamnkesesikadardakanatlarnehrmetetmektedir Eskibaka,antikabakadr Azdaeretiszlereretidilerdendahairkindir Kamtokolaniinramazanlabayramnfarkyoktur alfasulyasnanisbetlesrkneisebizenazaranmitdeodur Edebsizebirtokatatmalydn. Eldivenimyoktu;irendim! TpnekadarterakkietseHipokrat(Hippocrate)'nevet!dediineCalinus(Gallien):Hayrder Szmzergezmzebenzer Bamabelgeldi!deriz,Halbukibelyaayamzlakendimizgitmiizdir Dnyadaenoknefretettiimmahlklar(yaratklar)sineklerdir:Temizvepishereyetehalkle (canatmaile)atlrlar Merhamettenmaraz(hastalk)kar,diyorlarTifstbirkehleyi(biti)incitmeyecekkadaryufka

396YAZILARIM

yrekliisenizdorudur Oltifkkteoirkinkz.ekerlemekutusunagirmihamambcei! Kyllerinalnteriylebesleniyoruz!Onuniinbenzimizdekandaneseryok! okkiiyedikkatettikeyamurlugnlerdekiraarabaclarnhatrlarm! Salah(iyileme)eseribirhastaiinuyku,birsaiingznamaktr Alklarnsktubanabokasalarhatrlatr. sterizkiarbizedaimabalnversinveinesinihibirzamangstermesin Zavallbitaraflar(tarafszlar)siziherfrkataatutar:sterlerkitekifrkalarlaalkanzolmasnve isterlerkialkaszolmayasnz!. nsanokkeretahkirettiinindnunda(aasnda)vetakdirettiininfevkindedir(yukarsndadr) Bizimdiyardasyleyenideil,barandinlerler Hikimseyibeenmeyenibeenendepekokolmaz Ferdinbeklediibirinkilbvardr.Herinkilbtasanrkibeklediiinkilbgeldiveokgemeden anlarkibirdahaaldanm! limvesan'atgzetmeyenhkmettenbykhayrummam Birdevrinkazbakabirdevrinkartalolabilir Bizdeidarelemiierisinehioduncugirmemiormanabenzer:Oradaslhata(Judit)inklc.(Gu illaumeTell)inoku,(Cromvvell)inbaltasilegiriineli Merhametfakirleringznden,fakatzenginlerinelindenbeklenirHarbvesulhmeselelerinde kedilerlekpeklerinmnasebat(mnsebetleri)sadkbirtetkiksahasdr Rabbimselmetversin:Birgemideyimkikaptanilemakinistaynfikirdedeil,dmenciikisinede muarz(kar)tayfalarlayolcularsahidnmezler Gzelbirdstur:Kiminlevenerdekonuursankonuylefarzedeceksinkipekayanhrmet (hrmetedeer)birhanmefendisenidinliyor Benunamutekidim(inanmm):Ecdadnn(atalarnn)hayatilebirkimsenekirlenir,nessle nir Kalleileahmaktanmecburkalrsambirinciyitercihederim:nkonihayetbirieyarayabilir Birhkmetisterimkiedebiyatahizmetetsin,edebiyatistihdam(kullanmak)kasdnadmeksi zin Neaklndanmemnunolmayangrdm,nedetahindenmemnunolan Arlbadatbilebirbelolur Evldanadanayrlr,fakatanaevlddan....kopar! Bencedehayedebi(edebideh):Herkesingremediinigrmekvegrdnherkesinsyleye meyeceigibisylemek Safdernlar(safkimseler)bakatrlgrneyimderkenbtnbtnolduklargibigrnrler! Ahara(bakasna)emniyetsizliinibildirmekpantolonununarkacebindebirbrowningsaklad nhissettirmeebenzer arkbirmbalaaadesesidir:Oradantabiatbilemfrit(ar)grnr Mahiyetini(niteliini)muhafazaederek(koruyarak)manzarasnenokdeitireney:Beerin(in sanln)gafleti Kendikendineikenbilesamimiolmayansahtevekarlar(yapmatavrllar)vardr Lezzetalmakiinylesanyorumkiromanbirtarihvetarihibirromangibiokumal Dnveyetitirdiinfikirtohumlarnrzgraat:Onurrsebirifilizlenir: stersinizkiakim(neticesiz)dnmeyesiniz,sevdiinizmeseleleridnnz! Tarihtedikkatedinizherbykhkmdardediklerimstebidbirhkmdardr.Onuniinben ancakiyihkmdarlarbyktanrm Fikrihatlarmznencmerdiudur:Mstesnaykaidesanmakvemstesnalarstnekaidekur mak! Birhastalekenhastadabilir,tedaviedenhekimde:Fakataralarndanefahi(byk)fark! Zamanolurkimes'udolmakmuhite(evreye)karbirzulmgibigrnr Harbiumumi(I.DnyaSava)temellerikaniindebirmedeniyetabidesidir Krlermemleketindegrmekbirhastalksaydr

YAZILARIM397

Hakidareueyinefislerindecemedebilenlerindir(toplayabilenlerindir):Zek,ilim,tecrbe... tekilerazokgsptr(zorlaalandr) Saadetiahsiye(ahsisaadet)ancaksaadetiumumiye(herkesinsaadeti)ortasndatamolabilir limvezeknnistibdadbileargelmez,nkihrriyetinbirvacibesi(gerekliolan)deilimve zekyainkiyaddr(boyunemektir) nsanancaksermayeiilim(bilgisi)kadarhrolabilir Serbest(babalanmam)onaderlerkibaancakilimvezekyabaldr Bazensubileayantel'in(lnetlenmeyelyik)olur:Meselyatandantaarakmasumbirky ezdiizamanyahutsttaiatnda(kartrmasnda)erikicrm(crmorta)olduuiin Yunanordusubizimaskerlerimizdennaslkorkmasnkievsahibidaimahrszdankuvvetlidir() Bizdetensikaf'dan(dzenlemeden)bahsetmekarsdinmirkdiikurcalamaabenzer Hayattahisdeil,hayaldeil,hattzekbiledeil,ancakilimvetecrberehber(yolgsterici)ola bilir Bzlarsanyorlarkisesleriniduyurmakiinkavgadanbakareyoktur Aydnlkyolgsterir,eergzkamatrnazsa Shhatsarslmadkahfzssha(salkoruma)hatragelmez irinruhutekke,hrbat(meyhane),mekhanevedarlzifafdan(zifafevinden)terekkbeder (oluur) Benibirisizemederken(ktlerken)hikorkmam;medhederkentitrerim:Zemeden(ktle yen)nekadaryanlsazararkendineolur Kyafetimizneolduumuzudeil,neolmakistediimizigsterir Yaadkayaamarenirsinverendikesanrsnkiokyaayacaksn Memurolmakkolay,memuriyetleyaayabilmekzordur Birziyafetedavetireddetmekdekilezzetkabuldekilezzettendahayksektir Herhareketinahmakassevimsizdir,lkinitrazilenezaketinahmakalarhiekilmez Gevezelikszmukasemesinde(blmesinde)hissesinerazolmamaktr;onuniinmuhatab(kar sndakini)sinirlendirir nsaneserinielbetteocuundanziyadesever:nkocuununyaanasyahutbabasdr;halbuki eserininhemanashembabasdr Haininmnycinayetiudur:Benhamiyetelykdeilim! okfaalolmakiinazhassas(hisli)olmakarttr Edebiyattabeenilmeninaresilmektir,yahutmeslektalartehditedebilecek(korkutabilecek) kadarehliyetliolmamak Necabet(huytemizlii)birnevian'aneiuzviyedir(uzvgelenektir) Kalbmantkdanokkuvvetlidir:Herdilediinionasyletir Sizyalnzfenalaratrnz;iyilikkendisinigsterir Mahcuplarabakalarnnkstahl(terbiyesizlii)ayangbta(imrenmeedeer)grnr Daraac,banaylegelirki,adaletinhiddettavrdr Birmemleketinsokaklarfazlaglyorsa,eminolabilirsinizkievlerininiialyor.Evlerininiiglen memleketlerdesokaklaralr Canskcadamlaryaznbanasineklerinmuavini(yardmcs)gibigelir Tvbegnahsabunudur. Tmarhanesiolmayanmemleketlerdeinsandeliolmadndannasleminolurbilmem! Sevdiininbirazaleyhindebulunmakgizlisevdalarnbariz(gzearpar)nianesidir(belirtisidir) Kuvvetbilhassa(hususiyle)tahribat(harapetme)ilekendinigsterir:Babalarbizimolanbirbal tayasapolamad!derler;birsapanademiryahutbirhokkayakalemolamad,demezler Evet,hayvanlardamerhamet(acma)kaydyoktur;fakatzulmfikrideyoktur Hamiyetin(onurun)enkteklialeltlak(umumiyetle)ecnebigirizliktir(yabancdankaarlktr) nsanmefevkin(stn)tasavvurunumadununkinden(astnkinden)evvelgrr Kabalkkendinefsinekarfartnezakettir(nezaketinfazlasdr) Hakikikibirgizlidurur,zirabilirkiherkesekarkibirsarfdaehemmiyet(nem)vermeninbirekli dir

398YAZILARIM

Daimasanrzkimesleimizibizittihazettik(aldk,setik)halbukiokkeremeslekbiziittihazet mitir(semitir) stihkar(horgrme)inceleretahkirdendahaacgelir. Dikendenellerinisaknmayanlardrkigzelgllerikoparabilirler Aileninikibyktemelivardr:Yatak,beikokamurkartranergestnlekeler Kendinibeenenlerinikibykmerakvardr:Skskaynayabakmakveokfotorafkartmak Zaafn(dknln)hakdanbahsetmesiesbabzaafna(zaafsebeplerine)birdahailveetmek dir Bugnstanbulhalk:Yuvalarndagagalarnrzgaraamyembekleyenkulardr stibdad(keyfiynetimi)hkmetdoururamastninesivedadsmillettir ark(dou)havasgarbldar(batllar)titizlendirir lmekarbirteknbetimizvardr:Korku! Herdndnzveherhissettiiniz,ikiucugrnmezbirzincirinbirhalkasdr Fenbizetabiatnancakelfazndaki(szlerindeki)mnaytefsireder(yorumlar);cmlelerindeki mnabeerin(insann)zihniiinmuakkad(mulak,mehul)kalacaktr Birmemuriyetisterimkiondahikimseningzolmasn:Ondada,baknz,benimgzmvar Klknnkesmez,fakatuygunsuzknklckrletir Ecelimev'udu(tabiilm)ilelenmemleketlerazdr:lddediimizmemleketlerinouharici (d)veyadahili(i)birelilekatledilmitir Bazadamlariinikyetbirtabiattr:Gneenisbetlearzn(dnyann)kklndenikyet edenibilebelkiiitirsiniz Adaletiilhiye(ilhiadalet)mahkemelerdenmidkesilincehatragelenmercidir(bavuracakyer dir) Ltifeyisevmeyenlerkendihisselerinedecekakalarnyarsahih(doru)olmasndankorkanlardr Mzi(gemi)geenhayatmznksmetsizliiniisbatettike,gariptir,gelecekhayatnazarmzda (gzmzde)kymetalr Harbumumide(I.DnyaSavanda)enokrevabulanikimeslekvard:Erknharblik(kur maylk)ve....falclk! Anlamayanlarnmedhizemininden(ktlemesinden)argelir Hangiyoldaolursaolsunokmesafekatetmek(almak)istermisin,yavayr,fakathidurmaks zn Bireyistemekiinkapalanisteyeceirtbe,nian,memuriyet,yahutbirdilimekmek,herne olsadilencidir ftiraencanpekhayvandr:Geberdikdensonrabilesinsibirhayatileyaar! Taliheinananlarvetalindenbahsedenlerhepkendilerinitalihsizhissedenlerdir Amirherkesolabilir,hnermuta(kendisineitaatedilen)olmaktadr Metin(kuvvetli)ruhlartazyikaltnda,ezilmezmhrlenir! Herlekesabunlakmaz,bzlarbenzinvebzlar...ebedidenizbanyosuister! Aharn(bakasnn)felketibedbahtmes'utetmesedemteselli(teselli)eder:nsanbudalaca hodgmdr(bencildir) Musibette(felkette)bileteferrd(sivrilme)diyesi(niyeti)unutulmaz:Bylebellardayalnz benimbamagelir!deriz Birmakaledeikibykglk:yibalamak,gzelbitirmek! iyilikakim(neticesiz)kalmaz:krandourmazsakfrn(nankrlk)dourur Hikimsekendimeddahn(medhedenini)zekadanmahrumgrmez Bulduumuzdaimaumduumuzdandn(aa)veektiimizdaimakorkduumuzdanefzn(fazla) grnr Yksekahlkancakyksekzekyarefakat(elik)edebilir:Hibirahmaktamamylahalk(iyihuylu) deildir Dikkatediyorum:Hertantmadamnkendinegrebenibirtanyvar.Tandklarnzarttka sankiahsiyetiniztaaddteder(oalr) Birsinemamdavimi(devamlgideni)diyordu:

YAZILARIM399

SinemannletafetiundadrkigayrmslimaktrislerTrkesylemezler! Terbiyesizlikdebileihtiyateserigsterenlervardr:mesel:Sormakaypolmasn!mukaddemesi (balangc)gibi Fevkalde(olaanst)adamlararasndahi,amahigzelbykladamgrmedim:Acabagzel bykhilkatin(yaratln)bayalkvesikasmdr? Kymetnedrettedir(azlktadr):Politikalemindenamuslusfatveedebiyatlemindezengin hretimstesna(esiz)birehemmiyetalr Hicezaszterbiyeyeaklmermiyor:Salarbilekvrlmakiinkzgndemirvetazyikister Bzadamlarnkarikatrleri,mmkndeil,muvaffakolmaz:Gyafotorafyalanrekabetemni olur! Nmtenahilii(sonsuzluu)benbilhassanisyan(unutulma)dagrrm:Nekadaradamyuttu, vedahanekadaryutacakvehidolmakbilmez! Memurin(memurlar)msabakas:Ekmekfethiiinalmnehazinmuharebedir(savatr) Alelekser(ekseriya)derinszleruzunsktlar(sessizlikleri)takibeder Tayyarecilerikskanyorum:Kanaatimceinsanlarnisbetihakikiyelerinde(gerekllerinde)yal nzonlargrebiliyorlar PUSULAMIZINAIRDIINIUNDANANLIYORUMKHERBRMZKENDGBEMZKUTUB YILDIZISANIYORUZ Zamansanauymazsasenzamanauy,derler.Bizimzamanmzdnncebundandahaarteklif yok Bzhayatlarkrkdoarlar,onlarhibireytamiredemez Herkesleberaberaldanmakhakika'igrpdekendikendinekalmakdanehvendir(iyidir) Kendikendinizekalncacannzsklyormu,ohaldehuzurunuzunbakasnaskntverdiindenhi mtaaccibolmamalsnz(hayretedmemelisiniz) Anlamaksznokuduumkitapsanrmkibenimlealayeder Felketinaamadgzkrkalmaamahkmdur ayanmerhamet(acnmaadeer)omilletlerdirkimazileriyle(gemileriyle)iftihar(vnr)ve tilerinden(geleceklerinden)pheederler Dikkatediniz:Fedakrlktanbermutad(adetzere)tokkarnnabahsolunur Kreiarz(dnya)hudutlarnparaladbiryrektirkiszlayaraksemayabakar! Haknvazifesilemialatmakvekanaboyamakdeiltenviretmektir(aydnlatmaktr) Bizimgenliimizdeizdiva(evlenme)eraiti(artlar)yleydikikocalarnouzevceleriuyurken koynunagirivermigibiydiler KRLVEACISUDAYAAMAYAALIIKBALIKTATLIVETEMZSUDABOULUR Fakirheryerdebirazyabancdr,kendievindebile Benceenmz'i(izaedici)muhatablar:itmekisteyensarveanlamakdileyenalmak! Harbiumumi'de(I.DnyaSava'nda)Almanlarnmalubolacaklarnkesdirenlerimizancakyz debindebirkiiidi:teekseriyetirnn(ounlukreyinin)kymeti! Ensoukcliyet(yapnacklhk)yapmackllarntabiigrnmeyealmalardr Dikkatediniz:Pekkrkntemizlerdeahlaknezfeti(temizlii)ender(okaz)grlr Muvaffakiyete(baarya)mniolansebeplerinenacsfakirliktir DaimaArapsabunukullananbirakll:Siyahdrkiredayanr!dermi iirsevmem!diyeniirdenanlamadnitirafetmiolur Dhilerinasar(eserleri)onlardrkiokyksekgzellikleriarasndagaripkusurlargrlr.Kusursuz eserlerdehayadeil,ehliyetedelleteder nkisrhayalin(hayalkrklnn)meneiudurkibulabileceimizideil,istediimiziumarz Matbuat(basn)nifadesinenazaranbizdeharp,mtreke,kolera,kaht(ktlk),iyiktherhdi sehkmranolur(hknTsrer) Herkeszeksnilmindenvsihisseder,halbukiilminitemamenihataedebilmizeklarenderdir Kuvveiiptidaiyesini(iptidikuvvetini)kaybetmeyenadamgentir,yaherkaolsa. Harbzenginlerideil,harbkibarlartahammlsz(ekilmez)! Zencilerinruhubanaylegelirkikahvetelvesindenyahutkunduraboyasndanmahluktur(yaratl

400YAZILARIM

mtr) Fazlaemniyetvefazlaemniyetsizlikikisidehiyanetidaveteder nsananlamadnsevebilir,fakatsevmediinianlayamaz! Hamakatn(ahmakln)tashihi(dzeltilmesi)zeknnhatasndanbeterdir:Bazedebiyathocalar nnelindengemitalebemsveddelerinedikkatediniz okssllerpeksamimimahluklar(yaratklar)deildirler Hayattatehlikeilerigitmektemi,gerikalmaktam,yoksahiayarnbozmamaktamdr,henz kestiremedim Hayatyolundabiziyoranmesafeninuzunluudeil,kunduramzneskiliidir kbal(mevkieerime)veidbar(mevkidendme)iyiyidahaiyifenaydahafenaeder:Onlardaiki gibibirermihenktir(ltadr) Haykryorsun,tabiidirkiazndankankulaniitmez Bizdeizdivaarklarnnbellibalnakarat:Terliklerimiver;pijamamgetir! ncebirhanmdermiki:Kocamnbirtakkesivebiramhrkasolacanaikiortamolsun Hamalykaltndagzelyrr:ukadarvarkibabilzm(lzumsuz)grnr. Bilmemkim:lmbircmlenihayetinevazedilmi(konulmu)noktadr.demi.Temsil(benzet me)dorudur,ufarkilekihikimseellerititremeksizinonoktaykoyamaz. Vicdan,onuherkeskalbindetamaz:Dilinde,midesindevehattczdanndatayanlarvardr. Cennetkllarnglgesialtndadr.buyrulmu,lkinimdilikkllarnglgesialtndabenancak snglerigryorum Gelinciksiztarlaolmuyor:Baaklardabilessihtiyacvar. KENDELLERMZLEDEMRKAFESKURAR,ERSNEGRERZVESONRA:AMANBRAZHRR YET!DYEHAYKIRIRIZ Atyarlarndayerindenkmldamaksznhayvanlarako!emriverenbiradamvardr:Gayrm sellah(silahsz)hamiyetfurularmz(onursatanlarmz)onabenzetirim! Kimlerdenmrekkebolursaolsunherkalabalkbirkoyunsrdr Cehildevamettikemescid,mahkeme,matbaa,medrese,hernebinaetmiolsakmahbesolur. stanbul'dabi'sshule(kolaylkla)kazanlaney:Biryadansonrasemen(semizlik) Hermahbusaacrm,hurafat(hurafeler)vetelkinat(telkinler)mahbuslarnahepsindenziyade Edebiyattahretenbykgdasnta'rizden(dokunacakszsylemeden)alr Mdahane(dalkavukluk)san'atzanolunduukadarkolaydeildir:Birinialklamadanevvelkendi nefsindebeendiihangievsafdr(vasflardr)iyicetahkiketmeliyiz(aratrmalyz) Rtbe,nianbzlarnykseltir,bilkisbzlarnrtbevenianalaltr Acziniduymayanadamnkuvvetinegvenme Belagatte(gzelszsylemede)basiretbirkorkaklktrvebilkis(aksine)fesahatte(aklkta)kor kaklkbireseribasirettir(basireteseridir):Pervasz(korkusuz)dn,titreyetitreyeyaz Kuvvetlidimalarlfikirlerlednemez Asrlarntecrbeleriyleyorulmayanherslbanphte(pimemi)denebilir Zekiadamtepedentrnaagzkulakdr okkiiiin,matbuat(basn)dimanbirhazresvabmaazasdr:Oradanhazrefkr(fikirler)alr lar Ryadaalayanngzyaarmaz Bazlarna:Senhastadeilsin:kendinidinliyorsunderler.Halbukihastaolmaksznkendinidin lemekdebirhastalkdr Bazgzlervardrkinazardan(grten)mahrumzanolunur:Okadarcanszbakarlar Zamanolurkinazarmda(gzmde)hereyklr:yledakikalardabenimiinummanlar(okya nuslar)arznkabuustndebirebnem(iy)tabakasdr Hayatlarndasesleriduyulmayanlarnvefatlarduyulmaz Neyaptklarnbilmeyenlerbittabi(tabiatyla)istemezlerkineyaptklarbilinsin Kalabalhisevmem:Oradabanaylegelirkiherkesbirbirinesvar! Yksekfikirleryksekdalarabenzer:Alknolmayanlarrktr Mekteperiklerini(arkadalarm)tebihdanelerinebenzetebilirsiniz:Tahsil(renim)nihayetinde

YAZILARIM401

iplikkoparveherbiribirbakatarafayuvarlanr Niindargnolduunuzubilmezseniztabiidirkibaramazsnz Doduumdanberiiitirim:Bubyledevamedemez!derler.Hlbukipekletti,ediyorve kimbilirdahanekadaredecek Avamn(halkn)dimakulandangirenszlerlednr;iindendoanfikirleriledeil Herhainkorkaktr,derler.lveedeyimkihainolmaksznkorkakolanlardavardrvebyleleriher tarafdahiyanetasar(eserleri)grrler Tensikatnzn(dzenlemenizin)neticesiistermisinizkihayrlolsun?Evvelemirde(hereydenn ce)kalburlaeleitemizleyiniz imdibykcaddelerimizingrltsndinlerkensanyorumkikocastanbul'unalktankarn gurulduyor Korkufenanasihatverir,derler.Btnihtiraslar,infialler(krgnlklar)debyledir Hercenazealaynatesadfmde(rastlaymda)dnrm:imdiomuzlarndatayorlar,bir saatsonraayaklanaltndaineyecekler! Halindenikyetbykbirsaygszlktr:Elemimdenbirhissealdemektir;niinalnsn? nsannednsefikrinebirazkendisinikartrr:Czibeiumumiye(arzekimi)nazariyesindebile kendinefsinimerkezhissetmeyenazdr Nefsinden(kendisinden)memnunolmayanhibireyvehikimsememnunedemez Enserbestharektnzda(hareketlerinizde)biledikkatediniz,ayanzbiripekksteklebaldr: Menfaatiniz Kkdimalarkendilerinicz'iyyat(kkeyler)allndakaybederler;klliyat(btnlkleri) ancakmstesna(esiz)zeklarihataeder(kavrar) Oadamlaraacrmkietrafndakilereuymakiinklmeeveirtifalarndan(yksekliklerindenf fedaetmeemecburolurlar Yaamadsaadetinlezzetinimidvehayalkuvvetiyleduyanlarvardr:Onlaradames'uddemeliyiz Krlmhayatikyetsizyaamak:teenbykmetanet(dayankllk) Yzdeirkinlikhuydambalaatevlideder(dourur):irkinlikleriniyisigzelleriniyisindendaha iyivefenasdahafenadr.Fenalarnirkinliihaklbircezaytabii(tabiiceza)gibigrnr.Veiyilerin irkinliikarsndatabiathesabnabirutanmahissedergibiolursunuz Kinhissiancakboruhlardoldurur Hakikivetamsaadetancaklmfikrindenbihaber(habersiz)olduumuzdevirdemmkndr: Enhradamhiolmazsabirsrdetlerinvebiralayan'anenin(gelenein)esiridir Kavilerin(kuvvetlilerin)deilzaitlerinzulmndenirenirim:Aslanlakehleyi(bitmukayeseediniz limbermudat(detzere)tahlili(zc)san'atvefelsefeterkibidir(birletiricidir) Galat(yanl)retendersepheyokkicehilterciholunur:Ehliyetsizhocalarnannaottkamak ilmehizmettir HBRDLDENANLAMAYANLARAKUVVETNBELGATLEMERAMANLATMAKFARZOLUR! Hikimsekendikokusunuduymaz,cihankokutsabile! Kinatyaratmaklahalik(halkeden)kendinidehalketmitir(yaratmtr) Gneinaltndaatfksbilealtnelenkgrnr Maziyi(gemii)hatrlamanbileyarnkihayathatrlamaniinolmal Herkestarihinigetiiyolaayaklarylayazar Annesi!ocuunayalnzsylemeideil,dinlemeideretkiyavrucakkonumarenmi olsun! Bennaslecdadmla(atalarmla)birkafadaolabilirimkionlarntepelerindenbulutvekugeerdi, benimkinderadyovetayyare(uak)dolayor Aklmil(ameledenakl)aklkmilden(olgunakldan)stndr Bizimkelimemizokmnadouramyor,zirameleklergibionlardadamenneslik,mzekkerlikyok Nurunglgesiolmazamanurolmasaglgeolmazd Korkucrettenaztehlikelideildir.kisiarasndatercihbirmizameselesidir,basiret(sagr) deil Yamuryaarkenkpnzdoldurunuzvekpnzdolunca...lekeleriniziykaynz!

402YAZILARIM

Eersaelinibda'a(yaratmaa)kadirse(nuktedirse)solelineykmakhakkntanrm Sanakrdenkyarmkocasaylr KapIaraffavepencerelerihrriyetealmayanmbedbencebirvicdanmahbesidir(hapishanesi dir) Nurevet,nuramaunutmakidiriyikuvvetlendirengnelykokutur Ahlkdsturlarnkymettendrenudurkisarvedilsizfaziletiherkesistediigibisyletebilir Sudolubirbardandibindebensusuzlukhissederim:Zirabirsusayanolmasaobardakdolmazd Dalkavuklarnekadarykselselerkendileriniykseltentepmeizleriniklarndansilemezler okkiininenkuvvetlifikirlerikendigbeklerietrafndadner Yakndanbaksanzbirferdintamm(agzlln)btnbeeriyet(insanlk)doyuramaz Cumhuriyetfalakaykaldrmadanevvelfalakaclarfalakayayatrmalyd! Hodgml(bencillii)birmaymuncukgibikullanrsanzesrarnaanlayacanzyrekhemenhi kalmaz Menfaatdetavicdanlarncildigibidir:Onadokunanlarruhumuzunderisiniyzyorlarsanrz Heplerdirkihitelkkiedilmee(saylmaa)ehemmiyet(nem)vermezler Hrriyetaacayarayadeva(il)olansilhdr Fedakrlklannengczekdanfedakrlkederekanladhaldekendinianlamamaamahkmet mekdir! Kiininiiiininaynasdr Oayyalartuhafmagiderkibirazitilermi,ahlktanbahsekoyulurlar! Kat'i(kesin)suretteinananadamkendiiinanlamaksahasntecdidetmi(yenilemi)olur;zeknn hrriyetiphededirt Herihtiyarbunamazamaaklyzdekiburuukluklarnkemendinetutulur! Musikiiirinifadeedemeyeceiiiriifadeedeniirdir SaltanatTrkiye'sinidndkeanlyorumkilmypratanancakcisminiriliiolmutur! Kinkurundanardr;kanatlarnekadargeniolsagarazkr(garaztutucu)ykselemez Kuvvetbtntabiatntandhakdr.Hakiseyalnzinsanlarnbirbirinetantmaaaltklarmevzu (kurulmu)kuvvettir Brak,benbakatrldneyim:Buihtilfdan(anlamazlktan)olsaolsaukarkidnd eybircephedahakazanmolur Daimamelekolarakancaksemada(gkte)yaanr;yerdeyaamakiinarasneytanolmakfarz dr Sevinvekeder:Hayattahergngiripktmzcehennem Eceligelmi,deriz:Hayr,ecelekendisigitmitir,lmyrmez;dirilerdirkidaimaonayaklarlar Envefaldostumuzglgemizdir:Odayoldalketmekiingnelihavabekler HerseneTerinievvelde(ekimde)lenyazdefnederken(gmerken)anlarzkigzelmevsimok ksaimi.MamafihnmzdekiNisan'nkrlanglaryinebizialdatr! ncegda,sonrasevda:Hibirgvercinyemliiboikeneiniaramaz Tabiatkrvesardr:yigreneveiyiiidenefarkndaolmayarakazokzulmeder Hizmettenheresirmteneffirdir(nefreteder):Azadolduktansonrabilebunefretidevameder Fikirordusuyasaktanmaz:Yrr...vedaimayrr VATANINIHEMENHERFERDKENDFKRLERYLEDAREOLUNMAKNYARADILMISANIR! Hakikilimleritetebbuederken(incelerken)kendibilgilerimelafzmurad(sylemekistediklerim) diyorum:Onlarnmevcudat(mevcutolanlarla)ilebinaettiklerinibenzihnimdekelimelerleatmaa abalamn oumuziindnyaiindeyaadmzkasabaveyakydr Herylelindebirsual(soru)iaretiilegelirvegiderkenardndabirtaaccb(ama)iaretibrakr Heranlamadmzhadise(olay)bizegayrtabii(tabiinindnda)grnr Yaamakokkiiiinyeyipiereklmbeklemektir Edebiyattagenliinikaybetmeksizinyirmisenedenziyadeyaayanteceddt(yenilik)grmedim San'atdenebilirkisan'atkrdanabukihtiyarlar Fikirnndeahretylederinveokadargenitirkihibiritikad(inan)onutamamylanedoldura

YAZILARIM403

bilir,neaydnlatabilir Hereyazokietgibidir:Birazsabristerkikebabolsun! Dikkatediniz:nsantokkarnnainkra,aikendahaziyadeimnamaildir stihkar(hakirgrlme)ancakistihkar(hakirgrme)iledenirSevdiinmahlkdan(yaratktan) soumakistermisin?Aranzabirparmaknikhal! Glyznbirieyedoldurmaknekadarmmknsearzngzellikleriniiirekoymakdaokadar mmkndr Ackaniinlokantacameknenltifmanzaradr Biradamkarmdavnrkenfrenksfrnnikikavsistmegeriniyor,sanrm Blblbirfiskeilesusturabiliriz:Fakatsopayadavransanzbileeeianrmaktanmenedemezsiniz Eerhrriyetibakasndankskanyorsamhkmedebilirsinizkiefendigrnenkleyim Elemibilmeyeninmerhametineinanmaynz Tazeheyecanduymayanyeniiiribdaedemez(yaratamaz) Herkesumduunuolacaksanr:Tabiattabedbin(ktmser)yoktur Birfaydayaletetmekistediinizdakikadasan'attahtndanhaletmi(indirmi)olursunuz nsanbirhayvandrkihayvanolduunuherhayvandandahaskhatrlar! Herzenginlikdmanyaratr;Fikirzenginliihepsindenziyade okkerekomumuzunsemizliidirkibiziineiplieevirir Kulamzauygungelenhergrltbirmusikidir Garibdirkiistibddancakesirruhluyaratlanlaratatlgelir Kstahlk,gemiazyaalmacizdir Aklldirilerllerinactecrbelerindenderdinedevakarr HARBIUMUM(.DNYASAVAI)SANAKLARINDADOLANKPLERNMTAREKEDEVRDPLE RNDELD. Enhazineygzlerikuruolarakalamakdr Yaayacakyeniliklerancakeskiyibilenlerdensadrolabilir(kabilir) badetokkerekederiinmahre(k)borusudur Halknedizginleri,nedeonlartutanelihissetmemelidirkicandanitaatetsin Seyahatingzelliibanaylegeliyorkikaradabirazkururveonuancakdenizinnihayetsizahenkle rindebuluruz iirdaimagentir:Ruhunuzdaonunhayatnduyduunuzmddeteihtiyarlamadnzahkmede bilirsiniz Heryenilikyabancdr:Muhit(evre)onuezmeealr;fakatyaamaalyksaezilmez Heryeninimetsuiistimaleurar;ondannaslistifadeedileceinitecrbebizeretinceyekadar Fenayaamolmamakiinyalnzyatamzdeilmezarmzdaiyihazrlamalyz Enacyalargzmzdenakanlardeil,iimizdehapsemecburolduklarmzdr Yaamakevet,kimyanndediidoru!yanmaktr;ukadarvarkibiryatansonrainsanalevsiz, kurudumanhalindeyanyor Hastalklarnouyarasalarabenzer:Nurunazolduuyerlerdedolar Dnrkeniyerinelfkoydunmu,hayatmasalaevirmiolursun Cebindelikveczdannbosabeyhude(bouna)zlme,mevzun(uyumlu)yryemezsin Gzelfikirihtiyarlamaz. fratardk)hibiryoldacaiz(yakkalr)deildir:Nurunbilefazlasgzkreder. Haykransktlar(susular)vardrkiancak.AllahTeliitir Daimagzmzamalyzkihayatryasanmayalm kaldrmolmayansokaklardaevlerbanayalnayakgibigelir Zekyhangizindanatksanzkendisinekenarndansvacakbirgedikaar Mrteci(gerici)ileriyiveyukarytanmaz:Herdeiiklikoncabirmusibet(felket)telkkiolunur (saylr) Birkavminhayatnuzatacakherhareketmukaddestir,manzarasirkinvehattkanlolsabile Kanunyokturkisizeadalethissiverirkenhasmnzdakuvvetinsuiistimaligibigrnmesin Talihsizineliyamurdaveyakuraktakapansn:Avucudaimabokalr

404YAZILARIM

Seveniinsevdiidaimagentir Heryerdebirbakmaterakki(ilerleme)birbakmatedenni(gerileme)vardr:Yksekteoturanlar yalnzterakkiyi(ilerlemeyi)grrler,aadakilereyalnztedenni(gerileme)grnr! Yarasayagneigstermekbirsaygszlktr Dmenidinlemeyengemiergekarayaoturur Bazlardinlemezkianlasn;bazlaranlamakszndinler;bzlardaeeriitseanlayacak,fakat belyabaknzkisardr.Onuniinsksk:Szanlayanberigelsin!derneemecburoluruz Arasrayleiptidi(basit)lkrdlaranuhatabolurumkiiimden:Acabatufannsuyuhenzku ramadm?derim Sevdiiniziyalnzkalbinizdeyi,dimanzvevicdannzdamtereken:sev!demeli nsanyalnzdostlaryladeil,dmanlardaiftiharedebilmeli(vnebilmek) Salklarndakendilerinehrmetsizlikettiimizbykadamlarlavefatlarndansonraiftihara (vnmee)hakkmzkalmaz Benceapdallkfenalkdanziyadekorkuntur:Hapishanelerifenalardanziyadeahmaklardoldurur Sevmediihaldekendisiniksananlarkadardasevdiihaldekolmadniddiaedenlergrlr Hakikibykadamlargzelaalarabenzerler:Dallarndayuvalarkurulur,glgesindeyorgunlar dinlenir;ieklerinesrnenlergzelkokualrlar;meyvesiyleamakladoyarveyapraklararasndan dklengnedamlalartopraahayatverir:hikimseyevehibireyezarardokunmaz. oumuzbilmeyizkiateveyldzbceklerigibietrafnkaranlsayesindeparlyoruz Yanankvlcmsnkvolkandankuvvetlidir Actecrbelernadiren(pekaz)ferdiuslandrabilir,fakathibirzamanbircemiyetinaklnbana getiremez Genlerinhayattanmakiddiashenzeiineayakbastmzbinannhertarafnbilmemiziddia snabenzer alanavucunnasraltndan Gzleriniziokayaraksiziuyandransabahgneiningzelliineinanyormusunuz?Hayatabirkere dahayenidendodunuzdemektir Yaamakhersaniyebirazlmektir. Sarholuktakstahlnadzekolur okuykusugeleniinbtndnyauyuklar! Zamanmzdagarbi(baty)iyitanmadkamsterik(orientalist)bileolamazsn! Birsimayreimizeyaklatkakusurlarsilinir limbirtrl,cehilbintrldr Cimriliingirdiiyerdenkibarlkkaar Yamurdankorkanlarkadardagnedcnkorkanlarvardr:Vehepsiemsiyealtndabuluurlar Yalnzinsandeilhibireykusursuzolmaz:Ensafsuyungizlibirtortusuvardrvearayncagnein nlelekelerikefolunur. timi(sosyal)frtnalarnrasadhanesiborsadr Seyyahlarnenbahtiyarbahadr:Laponya'79dangenkar,Hindistan'agengirer;heryerdedai magzelgenliinigezdirir rsen(doutan)hkmdarmsn?...alkigndomasn,ziragecekaranlndakleettiklerinin yeraardktansonraklesibileolamazsn Mutlakiyyet)mantancakcehlinkesifkaranlndayarasalarveyabaykularlaberaberyaayabilir lelebed(sonsuzakadar)tahtndakalacakyalnzbirhkmdartanrm:Para...kimolursakolalm onabiatmecburiyetindeyiz. Sevin,fakatsevincinkimseyiincitmesin Tarafdarlkgibimuhalefetdeoksertkolalyakalabenzer:Onlardanbirigerdannzdaikenba nzistediinizgibioynatamazsnz
Laponya:(svee:lappland)sve,Finlandiya,NorveveRusyaarasndakalantarihibirblgeounluu sve'teokazbirblmdeFinlandiya,NorveveRusya'dadr.Bulkelerinneredeysekuzeyinintamamn kaplar.BlgeninyerlihalkbugnsaylarokazalmolanSamiuluslarndanbiriolanLaponlar'dr.
79

YAZILARIM405

San'atkrnazarndaaanbiriekdnenbirfilozofdandahaderindir Heceleriniparmaklasayarakyahutaruzauydurarakzanedermisinizkisziireykseltirsiniz? Butpkbiryapmasmbllavantasserpmekilehakikismblyarattmzainanmakgibidir pheyokkiiirbirsefahattir(Elenceyedknlktr)veyleolduuiinhalkonumusikidalga larnasan'atyoldaledecekbirszoyunu,birbesteyardaolarakkabuleder San'atnalattgzbilealarkenbirazsan'atkrolur iirherkesinlakrdsolamaz:Vakaondadaszdenszeyryeceksiniz,fakatlhuti(ilhi)adm larla Sunesiriseiirbuluttur:veykselirkeniindekituzu,sodayveammyerdebrakr iirinsandudanailkdoargibitazeolmaldrveondayenibirdildnyayayenibirfikirgetiriyor sanmalyz Bayadillesylediimizeylermanzumdaolsalar,hattgzeldeolsalariirdeildir Yeniliielverilihissedilmeyenherdiliirhesabnaktdr. iirtarifetmez,kendiadesesiyleancaktevil(szevirir)eder Naslkimusikihibireyinadnsylemeksizinhereyianlatabiliyor,iirdebirazyleolmakyarar Heriir,deileskiiirlere,kendisindenbirgnevveldoaniirlerekarbilemhlik(ldrc)bir san'atyeniliigstermelidir iirdebeceriksizyenilikbileustacailenmitekrarlardanstndr Fikirkinatnda(evreninde)heriiryenibirfikirbinaedecektir;busebepdenokkeremevcutcm lelerinvuzuhuna(aklna)smazvesiziiitilmemiibareleryaratmakmecburiyetindebrakr Aptallnmevkiinidimaerevesinindndavetabiatnesrarkompartmanndaaramalyz Aptalnsznisyanszdinleyecekkadargenimsamaha(hogr)yalnzUluTanryamahsustur! Aptalotobsebenzer:Bilebileadamldrmez,fakatyrrkenokkiiyiezebilir Aptalnheraykriindemanaarasanzbirboluktantekinedersiniz Budalalartereddttanmazlar:Edebilecekleriyatasdiktir,yainkr Yaamak,hayatryalarndanbirindentekineuzanmaktr Krlanhlyadansessizceakangzyalanneinceiirdir Budalalarmeclisindeenzarifnkte...susmakdr Herkesumduunuvebeklediiniolacaksanr:Tabiattabedbin(ktmser)yokdur nsansan'atevindeykseldikemevzu(konulmu)kaidelerihakirveistihkaralykgrr Romaimparatorluunuykanzamankarsndabenimslubumelbettesigaradumanndandaha rkkalr Btnocuklarazokirdirler:irlerdebehemehal(muhakkak)hayatlarnnbirtarafnocuk brakrlar MEZARIMINKTABES mrmndefterimesefsizkapadm Uyusunhasrekadartopranaltndadem Kgnruhgnahlarmrterkarlar Gsnstndeyaznafvilealglleraar Gktebendendahamesudolamazbiryldz Buuzunuykueerolmasahiryasz MEHMEDCNMEZARKTABES Sanaeyanlehidazgrrmbendemei Ordunungzbebeimmetinarslanyrei inedindman,serdinyere,srdndenize Yaamakhakknhakettinoenginlebize Ezdikahrnyediyzylbiziezmitaht Milletingldyz,gldokuster(gster)baht

406YAZILARIM

Kefenindirseninalkanvevatandrtrben Vatannalkanalsancakaartrbenden Senbudartopraasmkocabirmilyonsun EyehidadlehidartkadnTrkolsun! Kaynak: CenabAHABEDDN,TiryakiSzleri,Hazrlayanlar:Dr.OrhanF.KprlDr.ReyanErben,Tercman Gazetesi'ninbirkltrhizmetiolarakyaynlad1001TEMELESERSerisi'nin116.kitabCenabaha beddin'inTRYAKSZLER,KervanKitaplkBasnSanayiveTicaretA..OfsetTesisleri'ndedizilmi vebaslmtr.(Ocak1978)

YAZILARIM407

YA RABB, ARTIK YETMEZ M? Kullarnen oksevenveacyanAllahTeldr.Btndertlerinilacancakondadr.Ancakbizim gibi gnahkrlarn dualar katna ulaamadnda sevdikleri ile katna yz srmeyi de bilenlerdeniz. Vesile aramak snnettir. Diyarbakrda orman yangnnda ehit olan erlerimizin znts yrekleri dalamaktadr.MilletimiziinduadanbakabireyyapamayanbizimgibiacizlerinmracaatnAllah Telsevdikleriyznekabulbuyursuninaallah. Bunedenlesizlerilebirkssapaylamakistedim. [stanbulukaspkavuranbirvebasalgnolmutu.ylekigndebirkayzkiininlmileb tnevlereyaylpmatemeboanbufetkarsndaahalitoplanpmavereederekHazretPirAziz MahmudHdayefendimizemracaatederler.HazretiGavs: "Bugibiahvalekarmakneemizlemuvafkdeildir.cevabnverirler.Ahaliise: " Byle bir aresizlik karsnda mitle kapnza geldik. Mahv u perian olarak gitmekliimiz annulviyeteyararsadnelim."diyetekraryalvarrlar.BununzerineHazretiPrefendimiz: "KaracaAhmedmezarlnagidiniz.Oradabiryeritayinbuyurarakfilnmevkidekiselvi aacnnaltndaancakbirhasramalikryanbirkimseyatarveadnaHsrp80Dedederler.Ona bavurunuz.ayetmracaatnzgerievrilirsetarafmzdanselmediniz. HazretiAzizintarifizereorayagidenahaligerektenbirahsnhasrabrnmyatmaktaoldu unugrpmeramlarnanlatrlar.Oisehiddetveiddetilegelenleribandandefedipyatmaade vameder.KendisiikazolunarakHazretiPrinselmlartebliedilmesizerinederhalyerindenfrlya rakselmayaktaaldktansonra " Bugn bir kiinin cenaze namaz da klnsn da hastalk kesilsin" cevabn verir. Hazreti Pr efendimizinbakacaemirleriolupolmadndasorar.Yok,cevabnverenhalksevinleevlerined nerler.Ognsadecebirkiininlmndensonrahastalkbirdenkesiliverir.]81 EyAllahTelmyurdumuzvemilletimizartkmadurdurumdadr.HasanileHseyinartkbir biriilegeinemiyor.Dmanlarakurtlargibizayfladmzgnbeklemektedirler.Onuniinhan givelikulunungnlztnamuhbiseOnunlasanayneliyoruz.Fitneninbitmesiiinltufveihsa nnbizdenesirgememenidiliyoruz.Amin. smailHakk

Hasrasarlpyatan Kaynak: MehmetGlsen,KllytHazretiHdy,s,1213 KutbuIArifnSeyyidAZZMAHMUDHDAY(K.S.),hzl:KemalettinENOCAK,stanbul,1970,s.2122

81

80

408YAZILARIM

NURETTN TOPU'NUN TASAVVUF DNCES -Mustafa Kara Tasavvuf ile mistisizmin baz farkl ynlerine iaret etmek iin birincisinin mntesiplerine dervi ikincisinintemsilcilerineisedahaokmistikadverilmektedir. Topuiindostlarbuikikelimeyidekullanmlardr.Kaplanonu"adabirmistik"eklindetak dimederken,Tarlanona"arifdervi"unvannvermitir. Gerekten dervi Nurettin'in dervilii Fransa'da doktor'a almas yapt yllarda balamtr. Grd felsefepsikoloji tahsili ve grt insanlar, onun mizacnda rtl olarak mevcut olan dervimerepliiniyavayavaortayakarmtr. Baland ilk ahs Maurice Blondel'dir. Hareket (action) felsefesinin kurucusu kabul edilen bu mistikfilozofylediyordu:"Dinesas itibariylemistiktir".Olhivarladuyularlaveakllaulala mayacanancakkalpveiradeyoluileulalabileceinikabulediyordu.(Bergson,53) "...Buhaleulamakisteyenruhgnahlardantemizleniyor,kendindengeiyor,dnyacemiyetle rini ve fena libasn terkediyor. Btn bunlara temizlenme (purification) deniliyor. Bylece kalp benliindenboaldktansonraAllah'aaitbireyoluyorveikiakozamanbirleiyorlar"(Bergson, 55). Tantikincimistik,filozofHenriBergson'dur(L1940).Dinleristatikvedinamikolarakikiyeay ranBergson,birinciyisitenindini,cemiyetindinivekapaldinolarakaklarkenikincisiiinyled nmektedir: "Buinsanlndinidir,akdindir.Dinamikdinmistisizmesasnadayanr.Gerekmistisizmms tesnabirhalveazbulunanbircevherdir.O'nagreYunandaveHind'detambirmistisizmgrle memitir. nk tam bir mistisizm, hareket, yaratclk ve aktr. Bu ise Hristiyan ve slm dinine hasbirdurumdur." Filozofdevamediyor:"Mistisizmingayesi,akiindekainattabirlik(unitecosmigue)yaratmak tr.AncakmistiktemassayesindeAllah'labirleeninsaniradesiinsanlararasndaevrenselakya rannayakabiliyetlidir"(Bergson,103109). HenriBergsonfelsefemistisizmilikilerikonusundaiseunlarsylyor:"Srtnilmedayayanfel sef sezginin derinletirilmesi mistik sezgi sayesinde kabil olmaktadr. Mistikler, zerinde baka insanlarnyryebileceiyoluatlar.Buhareketleriylefilozofa,hayatnneredengeldiinivenere yegittiiniyineonlargsterdiler"(Bergson,110). BuikiBat'IyabirdeilimadamLouisMassignonilaveoluncalsacayatamamlanmtr,Top u'nunmistikmuhtevadanslmtasavvufunaynelmesindebuncahsnbykhissesiolsage rektir.TopukendisineTrkeretirkenfikirvetesbitlerindenistifadeetmitir.Tasavvufdnce, zellikleHallacMansurileilgiliokgeniaratrmalarnsahibiolanMassignonylediyordu: "slm mistisizmi hem kaynanda hem de ilerleme anda mtemadiyen ezber okunan, ze rindederinderindnlenvetatbikedilenKur'nKerim'dendomutur". "nsanruhuilekendiyaratcsarasndaszkonusuolanbirlemeKur'n'nruhunayabancde ildir"(Mevlna,23). "slmmistisizmininHristiyanveHindmistisizmininkopyasolduuteziniL.Massignonreddet ti"(Bergson,5658).O'NAGREKAYNAKKUR'N'DIR. Topu birtakm felsef phelerle Trkiye'ye dndkten sonra (1934) "Kur'n'dan kaynaklanan" bu dnce sistemini yakndan tanmak istedi. Kader onun karsna mrid olarak Hasib Efendi ve AbdlazizBekkine'yikard.limadamolarakdaCellHocailetanncasacayayinetamamlanm oldu.GenlikyllarndacumagnleriKaragmrkRifaderghndakisohbetlerekatlanCellHoca'nn hatralarndanonunfenafi'rreslhalinitamolarakyaayanbirkiiolduuanlalmaktadr. zellikle Abdlaziz Efendi ile olan ve bazen sabahlara kadar sren sohbetler yoluyla Topu'nun iindeki istifhamlar yok olmu. Bunlarn yerine gnl dnyasnn doyumu olmayan usuz bucaksz mevhibelerigemitir.Ognlerdenitibareninsaneyahakikatkonular,ilim,felsefe,hikmetmesele leri,hrmet,merhamet,hizmet,mertebeleri,nihayetzdrap,akvevuslatneveleribtnaklile duyulurveyaanrhalegelmitir.. Topu,dervilerehasolantecrbevemarifetibizzatduymuveyaamolmasnaramen,gnl leminin cazibe ve ekiciliine kaplarak hibir zaman hayattan kamam, aksine mrnn sonuna

YAZILARIM409

kadarbumerebveneveyidierinsanlaraaktarmannyollarnaramtr. hretvealkafetiniayaklarnnaltnaalarak,ruhdnyasnnderinliklerikadarsosyalhayattaki sefaletleridekendinedertedinmi,bunlarnhalliiingayretgstermitir.Bundanbakaotasavvur dnceyimstakilbirsistemolarakdeil,onuiktisattansanata,tarihtenfelsefeye,psikolojidensos yolojiye,dindenmaarifekadaruzanangenibirsahaiindeelealmtr.LoncalarkadarDedeEfendi ye, Malazgirt kadar Mevlna'ya hizmet kadar ileye, vecd kadar mektebe arlk vermitir. Ksaca o tasavvuf!dnceyiklasikterimlerlenakletmenintesindeonaadaizahlargetirmi,yenimesuli yetlerveyenihedeflergstermitir. Buincelemede10temelstlaherevesindeonuntasavvufdncevemerebineaklkgetiril meyeallacaktr.Bustlahlarunlardr: 1. Tasavvuf 2. Mrid 3. ilevezdrap 4. Silsile 5. Tarikat 6. Melmet 7. Ahlk 8. Ak 9. Vahdet 10. Kurtulu 1.TASAVVUF Tasavvufu,birkalbterbiyesiveakpsikolojisiolarakelealanTopu:"slmdini,mistisizminhayat kaynanbarndayaatmaktadr.slmtasavvufu,Kur'n'dankalbilminikaranfelsefedir"(Maa rif,126)dediktensonrayledevamediyor: "Tasavvuf, slmn ahlki zn mistik tecrbenin konusu yapan derinbir felsef yaaytr" (Yarn,80).Mutasavvflarbuahlaktecrbeyinefsindegerekletirenkiilerolarakgrenyazar,"Ta savvufnedir"sorusunaylecevapvermektedir: "Hakikatta o,insanilmidir.lemden syrlarakkendiruhunaevrileninsann iselhayatdene mesi ve Allah yolundaki atletizmidir. Tasavvuf insan hakikatlarnn kapsdr. Kur'n anlayan ve gerek imann yolu olarak onu bizzat yaayanlar mutasavvflardr. slmn uyan a, bilhassa makinanninsanruhunuboduuasrmzda,eyadanvemaddedenruhayniinsanadnnsrr nsunacakolantasavvufunahlkdnyamzdazaferiilealacaktr.Bugnslmcemaatndayalnz cemaathalindeolmanngcvesnknevesikalmtr.Bugcistismaredenlerhayszltam birseferberlikbayrahalindeykselterek, doymadanhrsve menfaatlarnarbiritihaile tat minealyorlar.Zamanmz,slmhabsyzlerinemaskeyapanvehrslarntanrlatranzengin lerin, haksz ve zlim saadetlerini devam ettirmek iin, bir yandan slm maskesini kullanrlarken brtaraftanmasonada,zlimede,errevemrayedeeluzattklardevirdir.Budevrikapatmak labalayacakolanslmnuyanapeygamberlerdevrininahlkveimanyladnyailimvefel sefesininulaabildiizirvelerdetasavvufunbayraaltndanilnedilecektir(nsan,2728). OnagreHz.Muhammed'insamimitarikatnnadtasavvuftur(Maarif,90).Vetasavvuf,esasla rnKur'n'dabulduubirinsanfelsefesinielealmtr(Yarn.73). Dini bir irad meslei olarak ele alan ve gerek din adam olarak mutasavvflar gren, irad ise "Allah'agtrenyoluaydnlatmaktr"eklindetarifeden(Maarif,124)Topu,Anadoluromantizmi nintemelveruhunundatasavvuftabarndkanatndadr(Maarif,69). "Mistikhayat,dininkaynadr.okluktanbirliekavumaveyaruhunAllah'labirlemesidediimiz dine ulatrc deneme, mistik denemedir. Peygamberin vahyi, bir mistik olaydr. Mi'ra olaynda en yksekmertebesinibulanmistik,birleme,dininhemtemelinde,hemdeenyukarucundabulunur. Dinin ibadet ekilleri, kendi mistikliinden km ve hafifletilerek herkesin yapabilecei hale konul muhareketekilleridir.slmdanamazveoru,mistiiniledoldurmahareketleriyleaynmahiyet tedirlervegayelerideayndr,onlardamminiAllah'nhuzurunaykseltmeyehazrlarlar.Zaten,din ibadetleriylemistikleriniledolduruculuuarasndaayngayeyeevrilmiolarak,aynkarakterita

410YAZILARIM

yanortalaycibadetlerdesreklidualardr.RuhunAllah'labirlemesi,birdinahsiyetdeitirmenin mkfatdr". "Velilerle peygamberler byk mistiklerdir. Mistikler vicdan leminin inklplardr. Onlar, ahlkhayatnninsanstvarlklardr.ncebirtahlildengeirildiitakdirde,Kur'an'nbirokyetle ri,derinbirmistikvahyinsrlarnbizevermektedir.Hz.Muhammedinkendisidesamimivesrekli bir ile doldurucu hayat geiren, 'Allah'nn tutkun bir k' idi. Hallac Mansur'un bize tantt mistik almalarla ruh bir kere beden zevklerinden syrld m, insan Allahla yaklar. Artk Al lah'nemriileyaplandanbakabireyistemez.Oandanitibarenonunherhareketi,Allah'nhare ketidirveonunheremriAllah'nemridir.Mistikliingayesiolanbuhikmete,Allahileruhunbirbir lerinitandklarmterekbirakhamlesiierisindeulalr. "slmnmistisizmindenibaretolantasavvuf,mslmandnyasnaenginlikleyaylmtr.Budokt rinasrlarcamslmancemiyetinekudretiniverdivebirliinisalad.O.sadenazaribirdinidenveya derin dnden ibaret kalmad, belki bir detler sistemi halini ald ve halkn hayatna nfuz etti. nsannpratikhayatiinlzmolanhareketkaideleriyleformlleriniverdi.Busistemingetirdiiada letidealiAnadoluhalkierisinde,hattcemiyetinaasnflararasnda,bumilletinkudretiniiin den kemirenlerin dmanl karsnda onu asrlarca muhafaza edebildi. Tasavvufun gelenekleri ve onunbirletiricikuvveti.Anadolutarihininyorulmakveyklmakbilmezsrekliliininsebebiolmutur. Devirlerinin mistiklerini ak ve irade ile takip eden ilk mslman mminleri, bir olan Allah'n adiyle yalnzsnrlardadeil,hemdedevletmerkezinde,yalnzkfirlerarasndadeil,aynzamandakendi kalblerininderinliindemukaddescihadilnederekarpmlarvezdrapekmilerdi(rade.7678). O'nun eserlerinde Allah'a doru gitmek, O'nun yolunda yrmek gibi ifadelere sk sk rastlanr. Bu seyrusuluktanbakabireydeildir: "...nsanayalnzdininsalayabildiiburuhkuvvetiiimizdenbiziAllah'adorugtrenenerji nin kaynadr. Tasavvuf ehlini, bu ruh dnyasnn atleti yapan bu kuvvetle yry gerek dinin yolundayrytr"(Maarif.120). Tasavvuftaslmn"dneninsan"idealininaklahayretvericibirderinlikkazandn(nsan,31) ifade ettikten sonra yle devam ediyor: "Denebilir ki dinin, ruhun selmetini gerekletirmekten ibaret olan gayesi, yapc insan tipini dnen insana ykseltmek sayesinde kabil olmaktadr. Dinin btn dnyas ruh dnyasdr. slmn btn hareketlerimizi ve btn dnya ilerimizi dzenlemi olmasdnyayaaitemellerimizdebizedahaiyibaarsalamakiindeildir.Ticarettedahaiyitccar, siyasettedahamahirdiplomatolmamziindeildir.Belkidnyailerimiziruhunselmetinihiengel lemiyecek tarzda dzenlemek iindir. Ticaret ve siyasette kazan ve muvaffakiyet hrslarmza gem vurmakiin"dir.Dininkonusuruhtur,bedeniseruhayktr"(nsan.31). "MilliyetiliintemeltaAllah'adoruycelmektir"(Mevlna,6)."Ruhundabirgayesvardro daAllah'adoruyolculuktur"(Varolmak.32). Tasavvuflailgiliolarakonuneserlerinde,zerindedurulanbirbakakonudazahirulemas,ekilci vekaidecilerintasavvufakartavrlarilezamaniindetasavvufdncenindektverd konusudur.Dinidnyasaltanatolmaktankurtarpensevimliilhsaltanathalindeyaatanmutasav vflardabuaknlkiindeheminendilerhemdeilerinekaransahtekrlartarafndanbulandrl dlar(Maarif,124).'' "D dmanlarn yansra, iteki sahtekr kaideciler ruhunu zehirletmek suretiyle slm iinden yktlar.Bunlartasavvufehlininkarsnadikilenbirtrlkanadoymayan,saltanatarabalarndasrma lesvaplarabrnmteylasanlsaraysoytarlaridi.Ulemadenilenbukarakablkitaptayandalka vuklargurubunadayananhalifelermamAzamileHallacMansuruninsafszkatillerioldular"(Hare ket.1971,sy:6162). "slmn gerek ruhunu yaatan mutasavvflarn karsna her devirde, cennet ticaretiyle gei nenkaideciruhsuzlardikildi.slm'nbinyllktarihitarikateriatmcadelesiylegeti"(nsan,32). "Geenasrlarda,maddeileruhundindnyasndamcadelesidemekolaneriattarikatmcadelesi, sonundagerektarikatehlininazolmasylamaddecephesininkahirzaferinidourdu.Dtangrn yleslmihayatnkuvvetkazandbirtarihianandranzamanmz,iyzndendininmaddedn yasnaaktarldveslmruhununsihriinanlarvehareketlerleperianedildiibirdevirdir.Cemaa tin din hayatnda Allah'a gtren ak ile, teslimiyetten bir damla bile gzkmyor" (nsan, 3334).

YAZILARIM411

"Diningereiolantasavvufyaniruhdenemesi,ahiretmetasatpdnyasaadetikazanansahtekrlar tarafndanithamedildi"(Yarn.117). FelsefidncedeYunusveMevlnagibimutasavvflarnrnekalnmasgereineiareteden(Ya rn,117)Topu,binyllktarihingeleneinifolklor,edebiyat,gzelsanatlar,slmahlk,tasavvufve tarikatlarnfelsefesiylebirpotadayourulmasndavannesasolarakgrmtr(Kltr,78). O. tasavvuf kltrnn orta ve yksekretimdeki durumu hakknda da teklifler ileri srmtr. Din eitimi veren okullarn derslerinin te birinin felsefe, tasavvuf, psikoloji, kelm, sosyoloji din psikolojisigibiderslerdenmeydanagelmesiniteklifedenTopu,lahiyatFakltesindeisetasavvufuda iinealanfelsefkltrnhkimroloynamasgerektiifikrindedir(Maarif,127). 2.MRD "Allah'a doru gtren byk ruhlar" (Esaslar, 249) olarak niteledii mridlerin yetimesi hak kndaylednyor:"Dahilerdaimabirbykrneklebalayarakkendiahsiyetlerinibulabilmi lerdir. Hlbuki topluluu taklid eden yine topluluun iinde bitiriyor. Toplumda fertilie geemi yor.MevlnaybiremsiTebriziyetitirdi.BtnKonya'danvebtnmescidlerleminarelerdenbir Mevlnaykarmakmmkndeildir"(Esaslar.254). "Gerekdininder,hemhakikatintelkininiyaparhemdebuitebellibirnoktayakadargtr dktensonra,gayeyeulamagcntelkinyaptkiininkendiiseldenemesineterkeder"(Maa rif, 122123). Gerek din adamnn "baru balu gz yalu" ahlk kahraman olduunu syleyen Topu(nsan.38,52),"Genlerbunevelerinsahibiolanmritlerinarkasndakafilelerhalindeko arlarkengenliklerinegerektendoyarlar"(Kltr,59)demektedir. "slmnidealiinsanidealidir,insan,idealiisekalbtekniinemuhtatr"tezinisavunanTopu, psikopat (Yarn, 4041) arlatan mura (nsan. 37) istismarc (Esaslar, 122) eyhlere de sk sk atar, onagretekkelerinkapanmasnadabunlarsebepolmutur."Elliylncektruhlarnbirerrezalet yerihalinekoyduutekkelerkapatlmt.Sonundabunatepkiolarakkadnerkekynynkafile ler,hersemttebirtekketaslakurdular"(Hareket,Kasm1973,sy:95). OnagredurmadanAllahdiyendeiliradesiniAllahilebirletirmi.Onunkinikendininkiyapm olan sufdir (Kltr, 87). nsan birok ey doruya sevkedebilir, fakat bunlarn en shhatlisi insann iraddr.Mridenilerirahmetkapsdr(Hareket,Austos,1972,Sy:80). "udabilinmelidirkiferdolanbykruh,ahlkfeyzinitoptancemiyetevermiyor,yineonualma snbilenferdlereveriyor.Ancakferdlerinsabrlalmalarylaahlkbahesininiekleribirerbirer alyor ve gzelleiyor. Hi bir devirde, bir cemiyetin toptan temizlendii grlmemitir. Tekkelerin temiz olduu ve henz kalpazanlarn eline gemedii devirde tasavvuf halka gerekli dini terbiyeyi veriyordu.Gayesikalbi,kibir,kin,haset,yalan,riya,dedikoduveeitlibayahrslardantemizleye rek,onahayr,Hakk'aveHakk'nkullarnahizmetihtiras,menfaatlerdenarnmamerhametveadalet sevgisiderecedereceakhalindevarlklarahrmetduygulardoldurmakolanbuterbiyenineserleriy lePeygamberveAshabdevrininveMslmanAnadolutarihininsayszolaylarhalindeabideleridop doludur"(Maarif,117). 3.LEVEIZDIRAP "Tasavvuf ehlinin tuttuu riyazet yolu gerek bir atletizmdir" diyen Topu, (Mevlna, 24) yle devamediyor: "Din ve ahlk hareketleri hep zdrabn getirdii hayranlk havasnda domutur. lk Hristiyanlar esirlerarasndankt'gibislmndouundadamuzdariplerleileekenlerinbykrololmutu. Allah'n sesini ac eken yrekler duyuyor. Bu manada olarak merhum Abdlaziz Bekkine "ALLAH'A YALVARIRKENYARABBBENSANAKAVUTURACAKAMELNASBETDEMEYN,DAYANAMAZSINIZ DEMT"(nsan.53). "Tasavvufhayatnnbtnbirmrsrenilecilii,hakikatyolundaakncihadolduugibiher fikrinbirilesivardr.Hibireyinzdrabnekmedikehakkylaanlalmaybundandr.imizde

412YAZILARIM

en kuvvetli insan, en fazla zdrab gtrebildi insandr, hem de sabrla cesaretle, acdan kamak istemiyerek"(Hareket,1971,sy:67).Onagrezdrap,harfsizszszsessizkonuabilenkalbindilidir. Onundiliylecanllarlacanszvarlklarla,mazivemeknilesonsuzluklakonuabilenlervardr.Veonun belagat bizim zahir dilimizi sonsuz bir ekilde gemektedir. Izdrap kabul olunan isel dualarmzn dilidir.Btngerekibadetlerinslubudur.nsaninsanyapan,kahramancakarlanmzdraplardr. Izdrap, insan yaratklarn son halkasnda ilh varln eiine ulatrarak, belki birgn bu kapy da atracakolantekkapdr. Topu'nunkonuileilgilidncelerinidinleyelim:"Izdrap,hayatmzdaenumumhdisedir,in san kendinde iradenin varln hissettii anda, bilinmez bir varln zdrabn da hissediyor gibidir. Denebilir ki, istemek zdrap ekmektir. Kainatta ilk olan kuvvet, insanda zdrap halinde gzkyor. Bizdebirruhunvarlntantanuur.zdrabnhalesiilekuatlmbulunuyor.ncezdrapektiimi zi hissediyor, sonra dnyoruz ve dnceye dmzda bir konu aryoruz, bizi oyalasn ve iteki mutlakacyunuttursundiye.Eyayabalanncabiraniinzdrabmzunutuyoruz.Buballkhazlar la bezendii nisbette acdan uzaklayoruz. Bsbtn kendi dmza ktmz zaman "mesuduz!" diyoruz.Ancakbubiranlkkendimizdenkurtulu,gerekkurtuluolmuyor.Eerosrekliolursain sanlmzdankpbasamakbasamak,hayvannhattabitkininhayatnayaklayoruz.Gnnbirinde bublgedeyaananbirbaarszlkbiziderhalkendimizeiadeediyorveifabulmazzdrabnkucana frlatyor.Neticede kendimizden kama bizikurtaramyor.cabediyorki,kendimizden kpmutlakn kucana snalm. Hlbuki o mutlak kendimizde, kendi iimizdedir. Kurtulu, eyadan gelip de bizi oyalayanbiroyuncakhalindeservetten,devletten,ikblden,ilimden,zevktenvebolyaamakirade sindendouncagerekvedoyurucuolmuyor.Aynzamandaakbetsizolanbyleoyuncaklaoyalanma hazlar,duyularbirzamaniinoyalayabiliyor.Sadecebirermaskedenibaretolanbudoyumlarnar kasndahepsininvehayatngayesizliipusukurmutur.Yokluuniimizdekidehetinibirtrlorta dankaldramayanbudoyumlar,insanmtemadiyenblyorvekltyorlar.Kalbdaralyor,yarat clnkaynaklarkuruyorveinsanbunlarnenkuvvetlisiniyaadktansonrabatanbirgemininenkaz nayaparak,birparayelindenkarncabrneyapan,denizlerderpnanzavallnnhalinegeli yor.Izdrap,"ruhubusefaletindenkurtarceldir.nsandnyadabirokeyleriistiyor,Lkin,btnbu istediklerininbirleerekgsterdikleriortakgayeyiaradzamanboluktakalyor.Onugerekgayesi negtrecekdostubulmakiinmutlakabirzdrabsemesigerekiyor. "Biroklar,kendilerineilahltufolanzdrabdeerlendirmeyipvarlklarndaniterek,kendisineel uzattklarfnihazlarlazehirlendiler.Geicitatminleronlarboduyinedeonlarkendikatilleriniken dilerinde arayacak yerde, darda aradlar. Mutlaktan ve sonsuzluktan yz evirmek iin cemiyetin ssleyerekinsanlararasndayaattizafveitibardeerlerebalandlar.Buyzdenhayatlar,iten zehirlenmeyiandransrekliveiselbirvicdanazabndanilerigitmedi.Ensevdiihasretinekavuun ca, onunla sarlp kucaklar gibi zdraplarna sarnarak onu kutsallatrabilenler, ebed hayatlarna dnyada iken balam olanlardr. Bu yolda yryenlerden Yunus din velisi, Fuzul akn kahraman, Namk Keml ve Mehmet Akif millet velisi oldular. Izdraptan kaarak hayatnn her halinde hazza kamakisteyenhalkbileonlarahayrandr.nk,farkndaolsunolmasn,insannaslmayasztrap tr.Izdrap,telkininimutlakadamarlarmzaaktaranahlkhocamzdr.Gerekteinsanruhunuenfazla katlatranvezehirleyenhrslarlahasetlerinharabettiklerikalbi,zdraptanbakanetedaviedebilir? Geirilenbirhayatnpaylalmaclarnadayanmayandostluk,rkvetemelsizolduugibi,zdrap szyaplanduaarlatanlktr." "Izdrap, insanda kalbin varlna ilk almettir ve onun dost gibi karlanmas kalbin aheseridir. Hereyikaybetmedenbykkazancarayankalb,byleliklebykmuradnaermioluyor.Zira"sevi len kaybedildii zaman ruh gklere ykselir". Izdrabn bizdeki btn yabanclar fedaya kabiliyetli kudreti, insan insanlarn stne ykseltiyor. Her eit fedakrlk onca balayc bir glmseyiten fazlabireydeildir.Hemdebuenbykcesarettir.Denizlerinortasndakaldhalde,altndakitek neyi ve krekleri de kime olursa olsun hemen balamakta tereddt etmeyen insann fedakrl, gerekte akln kabul etmeyecei bir cesarettir. Lkin o, zdrabn en ufak sadakasdr. Izdrap kendi sahibinin sevgilisidir. Onun urunda sebebini bilmese bile. Her eyi feda etmemek elinde deildir. Izdrap,insannenoksevdiivarlktr.nsan,zdraplasevdiklerininhepsindenziyade,ztrabseviyor. Ondan koparak ayrldmz zaman varlmzdan bir parann koptuunu duyuyoruz. yle ki, onun

YAZILARIM413

yerinibakahibireydolduramyor"(Hareket.1971,Sy:4). "Ruhun kuvvet kazanmasnda onu yetitirici olan stad, zdraptr. ekilen aclar arlatka. ile dayanlmazhlegeldike,ruhkuvvetiniyaatanklkeskinleir.Izttrab.ruhunhocas,hemdebiley tadr. Dvlmeden keskinleen kl tasavvur edilmedii gibi, strabsz olgunlaan ruhu dnmek deylesinesamadr.Varlklbyyenzenginocuundakuvvetliruharanmayacagibi,btntat minlerle,muradaermiliklerleHakkaereninsandadnlmez.Bedenzenginletikeruhyoksullar. Bykruhlarnhibiridnyadakisaadetleriilevnmediler.Hepsininruhununderinliindeuteren nmduyuluyor! "Bulmuumyanmaktabirhl,bakahlineylerim!" "Buiselterennm,acnnsonunakadargidenlerinoradakaderlerinikahramancakarlaylardr. zdrabalklamalardr.ikyet,saadetdilencisihalknhlidir;kaderinAllahtertibiolduunuanlama yangafillerinaknldr;bedenineokballruhlarnrpermesidir.HalbukibrahimHalilullah'n ikbal'degzyok;Nesim'ninderiparasnaihtirasyok;Hallac'nbirbedeneihtiyacyok.Herinanma hareketindesevilenbirzdrapsakldr.Izdrapaknahididir.ilevezdrapileakarasndanaslbir mnasebetvardr?Topubusoruyaylecevapveriyor. "nsanlniradesizdrabneseridir,dedik.Izdrapbizikinattaufakbirparaolmaktankararak kinatnbtnhalinekoyuyor:Bunaakdiyoruz.Izdrabmzakneserideil,aksonsuzzdrabm zn ocuudur; onun kendine bir mevzu bulmasdr; varlklardan birine balanarak kendindeki akn denizebirskn,muvakkatbiristirahataramasdr.FilozofPaliard'ndediigibi,"zenginliinveh retinklarvardr,ilminaklar,gzelliinaklarvardr,birdeaknaklarvardr.Vehepsinde grdmz, onlar penesinde tutan mtehakim hayallerinden baka her eye kar bir,kaytszlk, biranlayszlk,birasabiyet".Akiindezdrabmznbalandvarlklarbirerbirerkutsallkkazanr lar.radesi,.zdrabolmayaninsanngzndebirertahlililehieindirilebilenvarlklarakiindemu kaddesdayololurlarvekalbimizi,rpnaraksecdeyevardbykhuzurakarrlar.Fikirvezeknn metodlarile,ilimyoluyla aklnkabuletmediinice mukaddesat akyolunda kalbiinkbeoldular. Aknifadesiolansecde,snmakdemektirveakinsannbtniradekuvvetleriylekendindenba kasnasnmasdr.Akmznbirsonu,birbittiimerhalebulunmadiinonuarayanzdrabmzda nihayetsizdir.Enbykilmeulaamamann,enazametlivarlasahipolamamannzdrabnekiyo ruz. Daha ok sevmeyiimizin, hatta dilediimiz kadar ac ekmemi olduumuzun zdrabn ekiyo ruz.Dilek,zdrablahamleleryaparak,dahabykzdrapiinakduraklarndamestolupdinlenmek suretiyle,birsonsuzlua,Allah'adoruilerliyor"(rade,2728). 4.SLSLE Tasavvufhayatnnemlibirunsurudasilsileleryanimridlerzinciridir.Buzincirinhalkalarinti sabedileneyhtenbalar.Hz.PeygamberehattaAllah'akadarular.Topu'nuneserlerindebylebir silsileszkonusuedilmemitir.Bubalkaltndaonuntarihiindeoksevdii,fikir,tavrvedavranla rna nem verdii ahslarla ilgili kanaatleri sralanacaktr. Bu ahslarn hepsi mutasavvuf olmad gibi hepsi Dou'dan da deildir. Silsile bazan Gandi, Halla, Saint Piyer ile kurulur Zola, Beethoven, YunusveMevlnailedevameder.Akif,Mevlna,Sokrat.Halladrtlsylesonaerer. BazendeMesnevSleymaniyeveYavuzeklinebrnr(Varolmak,44.45.671.71.73).Silsileba zenYunusAkif,AkemsettinveZenbillidenoluur.BazenCezanne,VanGogh,BeethovenveMevla nayiinealr(Kltr.59.60).OnuneserindePascal.SaintAngustn,Goethegibibatllarskskgrl dhaldeuzakdoumistisizmiileilgiliisimvestlahlarapekrastlanmaz.Hayranolduubykmu tasavvflarOrtaAsyaveAnadolutasavvuftarihiiindeyeralanmutasavvflardr.Bununtekistisnas Hallatr,denilebilir.Bunundasebebi,herhaldemrnHallaileilgilialmalaravakfedenMassig nonileolandostluudur.BunundndabirBistam,birCneyd,birMuhasibieserlerindeszkonusu edilmez.VahdetivcudveMevlnahayranolduuhalde,ibn Arabi'nin(merepfarkllndanolsa gerek)adnadapekrastlanmaz.AmaeserlerindebirTrksfisivetefsirciolarakNecmuddinKbray bulabilirsiniz(Ahlk,90). Topu'nun eserlerinde, sk sk bir araya gelen peygamberlerden baka, dier veli, idareci ve sa

414YAZILARIM

natkrlardaunlardr: HacBayramVeli,brahimHakk,AhmetYesev,Sadi,DedeEfendi,emsiTebriz,Hz.mer,bn Keml.Orhangazi,Yldrm.Alpaslan,Klaslan,Sokrat,Mikelanj,Dante,Hugo. "Asl ahlk kahraman, olanlar peygamberler ve velilerdir. Bir de bunlar takip etmesini bilen ahlkklar,ahlkllniradesinesahiptirler.Onlar,lmesinibileninsanlardr.Bubykferdlerin ahlkiradesi,cemiyetteherzamanhalknahlkistemeyen,hemdeokkereahlkkyafetineb rnerekahlkineyenistekveiradesiylearpr.Bykruhlarveveliler,halknruhunukaranlk lardaboangafletleriylearpyorvehalkniradesiolmakistiyorlar.Halk,gneigrmeyengzle rinkrIyleonlarakarkoyuyor.Daimasahneninitarafnda,ahlkkahramanlarylahalknbo umasvardr.MusavesaPeygamberlerdensonraPeygamberimizde,arasndayaadhalkkt lesiylemcadeleetmedilermi?Hattab'nolumerdehalkhaneriylekatledilmiti.Hallac',ken disine dua ettii halk ikencelerle ldrd. Gandi'nin ve Kennedy'nin kaatilleri de halkn iinden ktlar"(nsan.53). "SonsuzluaiaretedendehalarokisedeKur'n'Kerimonlaraihtiyagstermeyecekderecede skvehikmetlerderyasdr"diyenTopu'nunbugrleri,onunfikirhayatnncihanmulgrnm hakkndadabilgivermektedir. "Mevlna'nnahsiyetinde.arknbykhkimiSadiileBatromantizmininzirvesisaylanGo ethe'yibirlemibuluyoruz"(Mevlna,10). "BizikendimizdengeirmekiinMikelAngelo'nunbirmermerinigstermekveyaBeethoven'inbir senfonisini dinletmek yeterdi. Hatta, skender'in bir muharebesini anlatmak da buna kfidir. Lakin tarihi in'in Tao dininde ruhla tabiat kucaklatrn ahlk ideali, Spinoza'nn keml ahlk ile Kant'n dev anlay, Pascal'n merhameti ile Bergson'un sezgisi iinde barnan ve Peygamberin vahyinden fkranilhidva,Kur'n'nkullaraulatrdrahmetbiziylesinekendimizegetiricidirki,bizbinbir vecdileevkilekavutuumuzbuvuslattakendimizifersah,fersahgeiyor,sonsuzluun,bizimulaa bildiimizin son dura olan selmet menzilinde sevinle murada eriyoruz. lemde ahlkdan daha gzel,dahagerekbireyyoktur"(nsan.49). MevlnaveTasavvufadleserininilkcmleleridekonumuzlailgilidir:"Bykmezarlarnstnde bykvatanlarvardr.Byklleriolmayanmilletlerebedolamazlar.zerindebykruhlarnse vildiitopraklardaebedhayataacyeeriyor,gerekhayat,gereksaadettadlyor.Onlarszyery zndeyetimyayoruz.Yaadmzbuyeryzndetopranruhuyoksabizdedehayatolamyor.B yk ruhu vatan toprana kartranlar, milletleri ebed yapan mezarlarda ebediyetle kucak kucaa yatanlar,peygamberler,veliler,hkimler,filozoflar,ahlklarvesanatkrlardr.Anadolutoprann, altndabizebinyllkmazidenemanetolanbykmezarlarebedolanruhlarnbizimvarlmzaka rtrdka,ruhlarmzadmanolansefillerinzehirlitesirleribiziimhaedemez.Gerekbyklerimizin mezarnda ebedlik bayra dalgalanyor. Bizi yaatan ve ebed klan kervann banda Mevlnalar, Yunuslargryoruz"(Mevlna,9). 5.TARKAT NurettinTopu,"Tarikyoluylairad.ruhlaraevrilmibirheykelciliktir"(Maarif.60)dediktenson ra, yle devam ediyor: "Dini hayatn tarikatlerle ve eriata balanmak suretiyle ulalan gayesi, bi zimkinigeenvebizimkuvvetimizleaslallemezolanbukuvveteitirak(Participation)dr.Onunla ruhumuzunsonsuzkuvvetkazanmaitiyakdr.Onunlabenliimizinbtnlemesidir.Hayalolanvarl mzdangeipgerekolanvarlabalanmaakmzdr.Mutlakihtiyacmzdr.Kendisinebaland mzbuvarlkAllah'tr.Tarikatlardarabtannmnas,itebusonsuzvarlklahuzurhalinebiziulatr maktr"(Ahlk,191). Tarikatlarkertensebeplerolarakdasahtekrmritler,dolandrceyhler,(nsan,23)bata alevilik ve dnyev hazlarla dolu olan adaberkn silsilelerini grmtr. (Maarif. 53) "ALEVLK, SLM DEKOR VE SLM KLELER NDE BARINAN ZERDT DNNN FELSEFES, BEKTALK SE AMANDNNNFELSEFESDR"(Maarif,80). BugnkMevlevlikledeMevlnannanlalamayacakanaatndaolanTopu,tarikateitiminde gzelsanatlarn,zelliklemusikninrolzerindesrarladurmutur.

YAZILARIM415

Toputasavvufdnceleriniortayakoyarkenherhangibirtarikatdeilgeneltasavvufneveyi anlatr.TahirulMevlev'ninMesnevierhineyazdtakrizdeAllahyolununyolcusuiinlbirtasni fizetler:HAZIRLIK,VECDSTGRAK,Huzur.Bugnlyolculuunuylezetliyor: "Ruhdnyasndatammnsylebiratletizmdenebilecekolanbusray,geliigzelyaplanbir hamleileolmuyor:Onundab,erkn,usulvardr.Tasavvufun,insanolanvarlmzdankarp Allah'ayaklatran,bazlarnntbiriileAllahtabirletirenhareketleri,safhadangemeksuretiy leyaplmaktadr. "1.Birincisihazrlksafhasdr:Bu.tasavvufunriyzatveferagatevresidir.Allahyolcusu,buhazr lanmadaterkveyainkrbasamaklarnatlayacaktr.Kendindednyaykdiyenevarsahepsinibirer birerveuurlubirteslimiyetleterkedecektir.Terkhali,onunruhundancebiristek,biritiyak,bir irdehalindeparlar.lkriyazetlerleiebalayandervi,buyolunbitimindesonsuzluuntemaasile karlar.Manzarayok,ekilvesuretyok.Lkindernibirihtiam,manzaraimigibietrafayaylan bir mn, dnyamz karartda brakan isel bir aydnlk, btnn fertlerine ayrlmaz muhteem ve sarscifadesi,ruhatletinikendindengeirir.Ondainkrsevgisibalar;dnyaykninkrsevgisi. "Buaknilkhamlesi,servettenvedevlettengeineevkiilekanatlanacaktr.Buinkrzorolmaz. Bilkisdervitebirnevedir.Malilemevkihrslarnvebuvarlklarnarykn,kirlerdentemizlenir gibikendindenataruzaklatrr.ArtkAllahyolculuunakanngeridnmesiyoktur.Buyoldailerle dikeglkartar,evkdeberaberoalr.Temedilenmnlemi,basamakbasamakilerledike, dahageniler,enginleir,sonsuzlar,sarhoediciolur. "Derviolgunlatka,dahaetininkrlar,evvelkinitakipeder. kincibasamaktaevlddanveiraddangemehaligerekleir.Evlddangemebirgnlyak dr, iraddan geme ise akl yaks. Onlar yaralarna yaptrr eker, koparr. Bylelikle ifa bulur. Evld, Allahndr. rad ise, btn kibirlerin ham mal olan zavallakln herzeleri. Btn lem, btn akl.btnhikmet,derviinbarndaparlayanakgneinde,ateedenbirkardamlasgibieriye cektir. evkindeki lezzet hibir eyde bulunmaz. Lezzet, hikmete deitirilmez. Tasavvuf, hikmet de ildir;ilhihazdr.Onunyannda,felsefeileberaberbtnilimlervebtnkaidelerhakikatinposas hkmndedirler.stertatlisterac,hepsidedeersizdir.Dervibunlaraitibaretmez. "Mevlnaevini,ailesinibirzamanihmaletmibundannekar!Terklibasnooktangiyinmive benimsemitir.Aknummanndaaklniraddalzumsuzbirklfetsaylr.Sadeceaknbirnevitor tusu,dumanveyaondanfkranbiralevkalrki,odadaryakncavolkanateigibidonupkalmak tadr: Bu iirdir, neydir, sema'dr, her eit ifdedir. Akn kendisi deildir. Belki de ona yabanc bir unsurdur; zira donmu ve dnyev hviyet kazanmtr. Bu basamakta duran derviin gznde evldn,amuruniineatlanaltndan,ilminde,sahtebirmankeniandranhretle,devlettenfark kalmamtr. "Terkyolculuuburadadanihayetlenmez.limdenenkendindekibulankvetatszsuyubirbataa boalttktansonra,hayallerle,htralardansyrlmayabalayacaktr.Dervi,kendiruhdnyasndol duran yzlerce hayali benliinde bulacaktr veya onlar kendinde eritip yok edecektir. Onlar unuta cak,deerleriniinkredecek,uurundabuoklukresmininmtemadiyenrasketmesinibylecenle yecektir.Onda.bizimdnyamzakarbirneviyabanclk,hatrlama,irdesiniyokedici,sankiyeniden birdouhalipeydaholacaktr.Buiseldou,birneviistifardr;tvbeiletemizlenmedir. "Daha sonra, duygulardan temizlenme kendini gsterir. Bu hal bir nevi mahiyet deitirmedir. Dervi din denemenin bu basamanda, bizim ok ve rengrenk duygularmza yabanclar. Dnya mzdolduranbuncaduyguvericihdiselerinkarsndaduygusuzkalr;detakaskatbirvarlkkesilir. Bizimsevindiimizesevinmez;biziyakanaclarlayanmazolur.Onubizimduygularmznterennmc s zannederek airler arasna koymak gaflettir, anlayszlktr. Tasavvuf, sanat deildir. Hazreti Mevlna'yveYunusEmre'yiiirlerindekihenktearayanlar,kabuuzzannedenlerdir. "Nihayet iradeden syrlma, duygusuzluk blgesine varan dervii varlk kbusundan kurtarr, selmet denizine srkler. Burada benlik gayyaya gmlr, lmle dirim bir olur. Bedene ballk irdesidekalmaz.steklersahibineiadeedilir. "Buzirveyetrmanandervi,zaferikazanmtr.ilebitmi,kuluniitamamolmutur.Terkmnt kasnnbuzirvesindeumakiin,hidyettenbakabireyolmayan,kanatbeklenir. "2:Terkblgesisonunakadarbylecealdktansonra,tasavvufunikincisafhasolanvecdistirak

416YAZILARIM

balar. Bu safhada, varla ait btn vehimlerle ilelerden, sylediimiz sra ile birer birer boalan ruha; hakikat dolacaktr. Boalmadka dolma yok. Dnyasndan boatmayan kaba, ukb dolmuyor. Dnyaheveslerindenvevarlkvehimlerindentammiylesyrlanbukabvekalp,ancakbylelikletam mnsileAllannemrinegirebilir.Tadsafraybtnbtnatanvarlk,dnyevmuvzenelerden halas olarak bir ba dnmesine tutulur. Vecd, ruhta ba dnmesi halini andrr. Vecd denen bu ba dnmesi,ruhumutlaklemineykseltir;onunlabirletirir.Bubirlemeikikreninarpmasgibibir sarsnt ile balar. Ulhiyetle temasa geen ruh, tahamml g olan sonsuz bir zevkin kucanda sarhoolur.Buradaebedilikvesonsuzlukmekanszbirniindegerekleir.stirakdenilenanvecd hali, derviin miracdr. erisinde byk huzura doru ykseliin hissedildii bu hal frtnaldr, ken dinden tam geme halidir. Varln bsbtn ortadan kalkarak, sadece hazzn kald haldir. Onda, Allahlatemashazzdilegelir.Temasniddetliolduunlar,dervie"Enelhak"dedirtir.Bunnsar holuunu btn hayatlarna yayarak vecd zevkini akim anahtar yapanlar, bu dsturu hakikat diye kabulettiler.Damla,denizdenkendisininaslayrsn? "3.Ancakdindenemevecdiledebitmiyor.Vecd,kendikendiningayesideildir.Osadecegayeye gtrengeittir.Onungayesi,huzuraulatrmaktr.Tasavvufunncvesonmerhalesi,huzursaf hasdr.Vecdveistirakkemlhalinegeldimi;dervihuzurdenizineykseliyor;varl,mutlakhuzur kaplyor. "Vecdiindebalayanfrtnannferyatlarileterennmleri,huzurdatamsknakavuur.Zirahu zur, iddetli frtnay takip eden ruhtaki tam ve mutlak skndur. Huzurda frtna durur, ak devam eder. Ancak damarlara siner. Feryad iken hayat olur. Gerein temaas ile yaanmas birleir. Ruh btneyayavevarlklaradalr;hepsiilebirden birleir.Engel olanoklukortadankalkar.Murad olan vuslat hasl olur. Vecdden huzura gemekle, ak ihzar eden vecdin yok olduu zannedilmesin. Baz anlarda yaanan vecd, huzur halinde derviin varlnda eriyerek hayatnn btn anlarna ve varlnnbtnzerrelerineyaylmtr.Feryadvesarholukyerine,varlndilindenanlayanvevarlk la hembezm olan bir ahenk meydna gelmitir. Huzur halinde vecd., derviin varlndan taarak, btnvarlklaribaetmitir;sonradahereydenaynahenkletamaktadr.Huzur,doyulmayanbir sevdadr.Gzemuhtaolmadangrmedir;uzuvlardanmstanibiryaaytr.Huzur,Allah'nhuzu rudur.Ondakivarlklarvemanzaralaranlatmak,dardanimknszdr.O.iselkeifleryapmahlidir; bykdostilesohbethlidir.Onda,varlnaesirinsannhibilmediiltuflar.lemlervemuradlar sakldr.Buhleulaanderviinirdesivedilekleribizimkindenbsbtnbakaolur.Ondabizimkin denbakamahiyetteolandilekvehayat,birveayneydir.Gerekletemaasbirbirindenayrlmaz. "Devamlhasretolanvecdile,nihavuslathliyaatanhuzur,acababirbirininzddhallermidir? Grnteyleolmaklaberaber,hakikattevecdilehuzur,birbirinezdveaykrdavranlardeildir. Tasavvufungayesiolanhuzura,vecdyoluileulamakzaruridir.Ancak,huzuraulatktansonra,der vite vecd yok olmuyor. Ayn huzur mertebesinin, hayatnn her nnda bozulmadan, zayflamadan devammmknolmadnagre,dervihuzuraykselmekiinherdefasndavecdinkanatlarna maya muhta oluyor. Vecd, onu tekrar huzura ykseltiyor. Huzur zamanla geveyince, yine vecdin kuvvetiyle havalanmak zorundadr. u halde, vecd ile huzur mtemadiyen birbirlerini kovalyorlar. Ancak,bazlarndavecdiniddetinenisbetlehuzurzayftr.Bazlarndaisevecdiniddetindenziyade, huzurun enginliine ahit oluyoruz. Yunus Emre ile Mevlna gibi vecd ve istirakn en takn kahra manlar,bizeenkuvvetliferyadlarnulatrmolanlardr.BunlardadilegelenAllahsevgisi,iirhalin debizenfuzedecekyolubulmutur.Mutasavvflarnvecdderecesini,terennmleriilelerekazok bilmekteyiz. Ancak, huzur mertebelerini bilmemize imkn yok. O mahrem mntkaya, yabanc nfuz edemediigibi,ikidosttanbakas,ondaolupbitenleribilemez.Tasavvufubircevizebenzetirler.D takisoyulupatlanackabuklar,hazrlkdevresininriyazetleriileferagatleridir.tekikatkabukvecdi dndrr.Aslmeyveolanhuzur,enitebarnancevizinkendisidir.Bukabuklankrpattktansonra meyveyiyiyebilenlerbahtiyarlardr. Bir baka yazsnda ise Sevgili'ye ulaan yollar iki balk altnda toplamaktadr. Tabiat sevgisi ve musiki.Buyollarlahafifleyengnleartkhizmetvehakikataksunulacaktr. "VarlkdanbakabireyolmayanvehemdevarlktagizlenenbuSultannehrineikiyoldangidili yor:Biryoltabiatnsevgisidir.Ufakbiryk,tabiatnolanhereybizi O'nagtryor.Tabiathakkylesevmek.O'nateslimolmaktr.Biztopratoprakdiye,gneig

YAZILARIM417

nediyesevmekleyanlyoruz.Hakikattetopraktopranrts,gnegneinperdesidir.Burty kaldrmakvebuperdeyisyrmakiintopraasecdeetmek,gneevurulmaklzmgeliyor.Biztopra a topuumuzla dokunuyoruz ve gnete derimizi kavuruyoruz. Onlardan ayrlnca da unutuyoruz. Biroklartabiatseverler,ancaksevgilerinitamamlamaktankorkarlar.Ondahidayetekadargitmee cesaretleri yoktur. Eer gidebilselerdi, btn tabiat varlklarnn arkasnda glmseyen sonsuzluun yzngrrlerdi.Sonuolanvarlklarnhayalinehibenzemeyenbuyz,dalarn,denizlerinveaa larlaieklerinbizesunduklarsevgiliningzelyzdr.Tabiattairkinolanhibireyyoktur.Veon da her para btnden farkszdr. Glmseyen bir iekle yalvaran bir dal gibi, yksek dalar veya ierisindesemahalindeyldzlarnrperdiigkyzhepsiaynilhibaklabizikarlamaktadr.K k bir bahede veya engin bir denizde bizi karlayan ayn kurtarc baktr. Akif'in vecde ulat devrinde: "GeleybirtanecikGaib.geleybirtanecikMevcut" diyeyalvardsevgilinin,tabiatnaynasndagrlenyz.sessiz,szszvehareketsizbirbakdr. ekillerde grnr, eklini saklar; renklere brnr, rengini gizler; birdir, oklukta barnr. O. ancak okolaneyadanoklukvehmiuzaklancakendinigsterir.Gneinparladyerdeuurukamatrr. Hlolur,tanyaninsantandvarlklabirletirir. "BuSultan'nehrinegirerken,tabiatnvecdineyakalananinsandameydanagelendeimeler,hi bir iradn yapamayaca eylerdir. Tabiat vecdine tutulan insanda meydana gelen ilk hal. ruhunun stne ken hayat kbusundan kurtularak mutlak hrriyetine kavumasdr. Bu mutlak hrriyet, insanhrslarlahasetlerdenvednyayabalisteklerdenbirandasyrpkurtarr.tahlaranlalmaz veglnyapar,hiddetlekorkulardanselmetekarr.Gururlarlaarzularsizikemiriyormu?Dalarda dolan.Hrslarnikencesiylekvrananhastamsnz?Biraacnaltnasnn.Yaamakkorkularsizi admadmkovalyorsaakanbirsuyunbaucunabadakurun.Tabiatnyapttedaviyinehekim,ne hkim,nedehi birdost eliyapamaz. Tabiatn mucizesindenhabersizyaayanlarsabahtanakama kadar ot ve saman tadklar halde alktan len kzlere benzerler. Tabiattan kap da birer kire ocanandranbykehirlerekapananaknlarnvayhaline!Onlarcennettenkaansersemvarlk lardr"(Hareket,1973,sy:90) "Tabiattagizleneninsanyzngrmeyengzlerkrdr.Tabiatlakonumasnbilmeyeninsan ruhudilsizdir.'Gzvegnlolanlarnehaldeolsalarbiletabiatonlarlaszlesinherneredeolsalar onlartabiatlakonuurlarveonunlahalleirler. "Dostarayangnller,onubirinsanvarlndabulmasalarbiletabiattabulurlar.Hicrandakiruhun bir aacn altna snmas ve kar yamata bulunan bir aala szlemesi, hicrann vuslat yapyor. Dalarnardndakidostsankikarsndadr.Birderekenarndakisusohbeti,yzlerceinsanaevrilen hasbhaldenokzenginveokdahadeerlidir;nkondabirkalblekonuulurveokalbederinler dekibtnsrlaralraclaranlatlr.Hemdeondanifaumulur;onunlayaralartedaviedilir.Suyun ieklerde koku, gkyznde renk, tende hayat olmadan nce varlnn en byk Hikmeti yaralar tedavietmesidir.RuhtakiderinyaralarKur'an'dasesletedaviedildiigibi.tabiattasuiletedaviedilir ler. "Gnee gelince, her bak yeni bir aka balang olan dost yz, tabiattaki btn dostluklarn ezeldenberisoumayankaynadr.Akansularveaalar,denizlervedalarhayranhayranonusey rederler. alayanlar o nurdan sevgiliye hkrrlar. Rzgrlar onun iin inlerler. Yatanda iin iin alayanderelerinkalbindeonunakparlamaktadr.Baaklarilerleyklbirbahartarlasndag neinhlyasdalgalanr.Gnesizbirdnyadaacabaakolurmuydu?TabiattanTanr'yatrmanmak, hakikatyolculuununsonabasdr.nktabiat,dostlarndostuolanBykDost'a.Allah'aulamak iinhilkatedayalbirmerdivendir;hertarafnainsandenenlelerdenpiskokularvezehirleyicibuu larsalancemiyethayatndankurtulupdatekkurtarcDost'akavumakiingeilmesizorunluolan geittir.BugeialdktansonraruhAllahsohbetinekavuur;oartkheryerdeAllah'laberaberdir. Bugeidigemediktensonra,dnyadenenviranedekalbinedostarayanbiarelerbounayoruluyor. mrboyuncadostpeindekoanzavalllardostbulmasalardaonuaramazevkinitattlar.Hersabah doangneonlar,"kalkdostunuara!"diyeselmlarkengnllerebolmitlerdenbahidatyor. Hayatnmnsnhakkylabilenler,onubolkazanmavehovakitgeirmevehimlerindetelefetmez ler;belkidostaramayolundabircihaddevrisayarlar.Aranandostyabirinsanyzndeglmserya

418YAZILARIM

dainsantabiatncezbelisiyapar.Miradaalankapbelkisonundaonadaalacak.midimiz,Mira cn Dvetcisi olan o Byk Dostun sohbetine kavumak olunca dnyamz da deerli olacak, bu sefil lemde dost arama abalarmz boa gitmeyecektir. te o zaman "dnya gzelmi, nk o Byk Dostgzel!"diyebileceiz"(Hareket,1972.sy:78). "Biricik Sultan'n ehrine gtren ikinci yol msikidir. Msiki, varlklarn, akln perdesi arkasnda gizlenen,kendinigstermeyenSultannnsesidir.Ohibirzamanzlmeyenilhifredir.Bizodilin unsurlarn yanyana getiriyoruz, mny yaratan biz deiliz, odur. Tabiatta grnd, seslenmedi. Msikide sesleniyor, grnmyor. Beni benden alyor, leme teslim ediyor. Sonra da getirip lemi bana balyor, beni btn lemle dolduruyor, beni lemden byk yapmann zevkiyle kendimden geirtiyor, ilhi hazla bayltyor. Bir taraftan msikinin temel unsuru olan melodi yani isel ahenk, ruhun derinliklerinden karak btn leme yaylyor. br taraftan varln eyada dolaan byk srnifaediyor.Varlklaben,ikisr,ondabirleiyoruz.Sankikarmzdabirkalnperdeninarkasnda gizlenenezelsevgiliferyadediyor,"Benburadaym,diyor,heryerdearadnzbenim!" "Msikidetabiatgibitemizleyicidir.Ondakinlervehasetlerdayanamaz,erirler.Menfaatlerleh retlersoytarlargibisrtr,kkderler.mitsizkederseondanokuzaklardadmTabiatgibioda akmznkaynadr.Msikimitlerindekaynadr.Sonsuzluainandrr.Ohemdehakikatlerinya ratcsdr.Birromanveyafelsefeeserimelodininherhangibirsafhasndankartlr.Samimbireser ortaya koymadan nce msiki dinlemelidir. Dostluk andlamas msiki ile bestelenmeli, okullarda derse,vemeclislerdeoturumamsikiilebalamaldr.nk,oakmznifadesivesamimiyetimi zinmrididir. "Hayatn bunca vehimleri arasnda benliini yitiren insan tabiatn kucanda ve msikide kendini buluyor.z,aslbunlarniindeki'dir.Ancakbunlarnikisibirliktebulunmuyorlar.Bulunsalard,oMut lakVarlnhuzurundadayanlmazd.Musa.Allah'lakonuuyor,fakatgrmyordu.Onugrmekiste di,butemaayadayanamad.Tabiat,btnruhusarncamsikiyisusturur,msikiszalncatabiat silerveunutturur.Bunlarkskanikisilhgibidirler,birbiriniistemezler.Yanyanagelemeyenikisev daldrbunlar.HalbukibirolanMutlakVarlnikitrlgrndrler.Bunlara,dostolanlar,lemi idareedenkanunlarnperdesiniyrtanbirtakmsrlaramahremolurlar.Onlardanhaberalr,mjde lenirler.Mutlak;Varlnkendilerinikoruduunuhissederler.Zamanzamanonucangzilebtnde grr,mndatanrlar.Sessiz,szszvehareketsizmnasebetruhusarnca.Varlklabenliinbirle mesi tamam olmu, insan kendini bulmu demektir. Hadiste sylendii gibi: "Kendini bilen Rabbini bilir"'hakikati,evrikekliylededorudur:Rabbinibilenkendinibilir"(Hareket.1973,Sy:90). "Msikiiletemizleniphafifleyenruhahizmetzevkialanmaldr.Esasenmsikbusevgiyehazrlar. Gence karlksz, menfaatsiz, hret vaadi bulunmayan ve mesuliyeti olan grevler yklenmelidir. Devletten,halktantoplumdanyardmalmayan,devletkapsnagtrmeyenvehibirzamanikbale de ykselmeyecek olan cemiyetler kurulmaldr. Dergh misali demekler almaldr. Onlarla halka hizmetsevgisiyeganekarlk,tekmuvaffakiyetvetekgayeolmaldr.Ruhuniffetihizmetiilellr. "Sonrahakikatasnasragelir.Teknikgayesindensyrlmililyolculuu,hakikatahakikatolduu .iinbalanmasevdas,genliinruhundalemifethemuktedirkuvvettir..Rnesanstanasrmzaka dar Avrupalnn ruhunu gklere ykselten harika. Dounun hl benimseyemedii ilim zihniyeti ise. ancakruhlardabuayvermeyemuktedirolanvencedenahlkhazrlkisteyenhakikatimanndan domabircevherdir.Birnevibilgiilesevgininkarmdr.Varlksevgisininzeklemindekifetihleri dir.Batnnilimtarihikartrlacakolursaondahakikataadanmvehakikaturundaharcanmyz binlercemrgrlr"(Kltr,93). 6.MELMET KnayannknamasndankorkmamakanlamnagelenMelametiyeksaca,tasavvufu,kskacndaalp yoketmekisteyenekilcigsteriekarverilenazimlivekararlbirmucahedeninaddr.Ondagsteri, benlik,hretizitayanhereyyasak,gizlilik,hasbilikihlasvemutevazilikesastr.Topu'nuneserle rindemelametiyekelimesinepekrastlanmaz.Fakat,onunbizzathayatileidealindekitasavvufhaya tnmelametiyeileokyaknbirilgisivardr.Onunbukelimeyikullanmaytefesshetmimelameti yeilekartrlmakorkusunabalanabilir.NurettinTopu'nunkonuileilgilidnceleriniylezet lemekmmkndr:

YAZILARIM419

"Dindekaidelerveahkam,aknkaynandanfkrmolduuhalde,akanlamadandorudan doruya kaidelere balanmak taassub denilen krle gtrr" (nsan, 16). O'na gre tarikatlar rtensebeplerdenbirideadaberknsilsilesidir(Maarif,53). "Hakikata gre deil de kalabalklarn isteine gre konumak, onlardan iaret beklemek bizi Al lah'tan ayran bir husustur. Kaideler, kalabalk ve alk tutanlar batan sona yok edici kuvvetlerdir. Mabeddeki merasimler, alkanlk, olmu taknlklar ve hislere hitab eden sarlatrc silahlar dini hayatndndakalrlar"(Maarif.36). "Kalabalntoplandkulislerdeseninneiinvar"diyesoranTopu.'adnoktekrarlayang nllerdebileAllah'nkaybolduunusylemektedir(Hareket.Mart,1973.Sy:87).O'nagretrl davrankabavesahtedir:Kendinibelliedensanat,nmayiiahlk,kendinegvenendindarlk(Va rolmak.93)."Herkeskendinetaplmasnistiyor,zaferinheykeliolmakistiyor"diyorvesoruyorTop u: "slmnbtnruhundansyrlaraksadekabukkaidelerdenibaretkaldbudiyarakimslmdi yardiyebilir"(Hareket.1971.Sy:6162).Beklediineslintemelzellikleriniiseylesralyor: "Yarnki Trkiyeyi, ite bu yaama zevkini brakp yaatma akna gnl veren sabrl ve azimli; lkingsterisizvenmayisizalanruhcephesininmadeniilerikuracaktr"(Yarn,33). "Tasavvufslmnruhunuyaatthaldekaidecileronunsesinibodular"diyorvedevamedi yor:"Ozamanruhsuzkalanekillerebavurulur,iibogzelszler,parlakekiller,sslkyafetler itibarkazanr"(rade,38)."badetlerinisayplerekyaparlar,karlndatartarakalrlar,hermira saolduundanokcennetmirasnaharistirler.Gnlleriperianederdehrkaymuhafazayaalrlar (Mevlna,1718)."Onlaribadetdiyeistediklerikadarbedenhareketiyapsnlar,sayszHacetsinler, secdeonlardantiksinirKbeonlardankaar".(nsan,62). "Btnbuinsanlarahlkadnabakalarnithametmekuvvetini,bizzatkendilerinibilmeyilerin denalyorlar.Kendilerinibilselerdi,ithamlarnefislerineevrilir,onlaryetitirecekazabilezdrabn mayasolurdu"(nsan.52). lk din hareketlerin kaynann, Peygamberin ruhundan kaynayan ak olduuna iaret ettikten sonra"Dininenyksekbiriradeolduunubilmeyenlercamikaplarnaserilmitrldilencilerinara sndan ibadete kosunlar ve tebihlerinin saysn mride ehemmiyetle soradursunlar" (rade, 27) demektedir. Melmetiyeninesaslarndanolanbirhususudaylezetliyor:"dnyalarnbakainsanlardan gizlemek,onlariinvarlnetinmdafaasgibidir.Btnkuvvetleriylekendilerinisaklamayaalr ivarlklarndaimakalnbirrtnnaltndagizlerler.Bakalartarafndananlalmakonlarcaharap olmaktr.rtlmektir,yokedilmektir.Bakainsanlardanihtiraslakoruduklarbenlikleriniaslsahibi olanAllah'ateslimetmek,bykYalnz'asnmakiinyalvaronlarnbykzafermitleridir".(Ha reket). 7.AHLK O'nagreahlkslmdinininzesasvebizzatkendisidir.Ahlkdindenveyadiniahlktanayr grmek isteyenleri, insann i dnyasn yine kendinden ayrmak isteyenlere benzetir (nsan, 53). slmahlksabr,kr,afgibibirokesasihtivaetmeklebirlikte,onuesastatoplamakmmkn dr:hrmet,merhamet,hizmet.(nsan,68). "Esasenahlk,birdir.Vedinleinsanlasunulmutur.slmdinindekemlineulamtr.Felsefe tarihiiindebirokahlksistemleriortayakonulmutur.Lkin,slmdininininsanlailhihediyesi olanahlkyeryzndehibirekildeeigsterilemeyecekbyklktedir"(nsan,69). "Biziancakebediyetinmutluyolcusuyapacakslmahlknnesasnararsak,onumutlakvarla akileynelitebuluruz.Mutlakvarlktanbtneyayavekinatasrayanakmz,hersahadasevgi oluyor. te bu sevgi dnyay cennet yapmaya ve hayat deerli klmaya kfidir. Her varla evrilen sevgininbizeulatrdhal.hrmetdurumudur.Ahlkyapmznilkvetemelmayashrmettir.Hi bir zaman tehlike ile tehdid ve garaz mnsna anlalmamas lzm gelen ve slmda her hikmetin ba olan Allah korkusu, yukardaki tahlilde tantmaya altmz, tam ve gerek hrmetten baka birey deildir. Allaha yaklatran ibadet ise hrmetimizin ifadesi ve bizzat kendi kendimize tasdik ettirilmesi suretiyle bizde arttrlmasdr, bunun iin tertiplenmi hareketlerdir. Dinin esas hrmet

420YAZILARIM

olduugibi.ahlkmzndatemelduygusuodur.Milliyetiliimizinesasndahrmettekiletmelidir. ncehepbirbirimizehrmetleiebalyacaz.Birlieulatracakyol,hrmetyoludur:lmehrmet, ecdada hrmet, btn samim isteklere hrmet. Bakalarna hrmet tanmayan smrgeci, barbar Bat milliyetilii hi bir zaman bir ahlk dvas olamamtr. Bizi dman penelerinden kurtaracak kuvvet,dmanlarnaffileltfudeil,hepbirbirimizekaryaatacamzhrmetiradesiolacaktr. "EvvelKur'an'ahrmetedilmelidir.Kur'ankendisininancaklafznkoyungibigzleriniyuma rakdinlemektenholananlarnheveslendikleriheryerde,sayglsaygszhervesileyle,bovakitleri dolduranbirelencelikhalinde,sesgzelliiiinokunarakiptizaleuratlmamalveyaesnaftara fndanbaremlicretlerkarlndasatlmamaldr.KutsalKitabnruhuvemnszerindedurmak aslibadettir.Amabirdkknaveyabirdaireye,hattabirkahveyegiripkldgibicamiyedey lece, girip kan bir cemaatta hrmet mi aranr? Bizzat ibadette, ezanda ve duada btn hrmeti kahredici sesler, mabedi nlatrken, Allah'n huzuruna hrmet mi kalr? Mabetteki hrmet, Allah evinin yapsnda bulunduu gibi sesledir, baktadr, durutadr, sonunda kalbe siner. Bylece na maz en muhteem ve muhterem hrmet talimidir. Bir ferdi. Bir olan Allah'n huzuruna ykselten hrmetmirasdr. "Allah'nenbyknimetiaklnmeyvasolanilmehrmetedilmelidir.nsanaklnneriemediien yksekzirveolanasrmznilmi,frenkilmiveyakfirilmidiyeinkredilmemelidir.Allah'da,Kur'an da, zeklar bu ilimle kuvvetlendirip bilemek suretiyle daha iyi anlyacamz kabul edilmelidir. Akl inkr edip, gemi asrlarn dnlerini mtemadiyen tekrarlayp hatrlatarak hakikat diye kabul ettirmek,bizzathakikatekarilenenzulmdrki,onataassupdiyorlar. "Erefimahlkatolaninsanahrmetedilmelidir.Kendiinancmzasahipolmyanlarcehenneme gndermek,Allahnkendikullarhakkndabizimazapfermankarmamzgibibirsaygszlktr.Heran Allah'nhuzurundaolduunubilenleriinkulunkulu,gnahkrngnahkrithamkadarglney olamaz.Mslmanolarakbykkk,kadnerkek,fakirzenginhepbirbirimizekarhrmetborlu yuz.Kendihrmetimiz,yinekendimizinruhkuvvetiileimanderecesinigsterir.Hrmetinenyksek basamandaakbulunuyor.Ak,hrmetinvecdhalindeyaanmasdr"(nsan,60).O'nagrehrme tinenmkemmeltavrvetaliminamazdr. Topu'yagre.bukonudadadinadamlarrnekolacak,bye,ke,fakireveendeersizbi linen yaratklara bile hrmet etmeyi, bizzat kendi hareketleri ile gstereceklerdir. "Onlarn dvas maddvesefilhayatmzlayarmakvebualandabaarkazanmakdeildir;insanAllah'agtrecek yolculuktayaananbambakabirruhhayatnnrnekleriniortayakoymaktr.Aleladeyaayekille rinde bile byk ruha sahip insanlar gibi davranmann, yrmenin, konumann glmenin, sz ver menin, al veri yapmann, fedakrlklarn hrmet tayan deerli rneklerini onlarda bulmal idik. Onlarbizekarakterrneklerinivermeliydiler.Allah'ahrmetyolundaonlarn;Allahnengzelema netiolaninsanahrmet etmeyileri, kalbitazyikedenbir elimeden bakabireydeildir.Msl manm mslman sevmesi ne gzel ve tabi bir hareket ise, mslman olmayanlar kin ve nefretle karlamasokadarirkinvemanaszdr.nkevvelonlardaAllah'nkullarveengzelemanetle ridir.Busebeptenhrmetelyktrlar.Sonradatemizbirmslmankalbindekinilenefretbarnamaz; knehvetiinkrettiigibi. "Nihayethayatahrmetetmeklzmdr.ZirabuhayatngerekesiolankaderplndayineAl lah'ndr. Byk kalb sahibi olan mslmann, varl bu ilh pln iinde kucaklyarak sevmesi lzmdr.M'mininkalbindekihrmetbtnvarlaevrilir"(nsan,56). "Hrmet,benliimizdentaaraklemeyaylanbirhalolunca,hereyin,hervarlnvezellikleher insan ruhunun nefsimizden ziyade sevilmesi demek olan merhameti douruyor. Merhamet, zayfa, fakirevesefileacmakdeildir.Bunlarkkruhlarnktrmmerhametidir.Odahaziyade,gururlu, kuvvetlivedevletliolanaacmahlindesamimolarakyaanr.Birzulmkarsndamazlumdanziya dezliminvicdanna,birsultann,saltanatnaesirolanruhuna,hakszlkrejimiolankapitalistsistem defakirlerdenncezenginlerinrezilolanruhunaacmak,gerekmerhameteuygundavrantr.Ama merhamet,esasndabunlarnhepsininstndebulunuyor.Olemdekisefaletin,bykbirgzleyk sekbirgnetenseyredilmesigibidir.Btnvarlklaraklliradeolarakuzanamayn,btnsefalet lerikemleulatramaynyalvaranazabdr.mitsizlikleberaberbarnmaz,yagayz,yahasedolarak erir.mitderyasndaisebitmeyenduaolur.Allah'auzanr,ibadetolur.lemeveinsanlaraevrilir,

YAZILARIM421

gayret,feragatveharekethlinegirer. "nsanruhunasamimiolarakdalabilenmerhamet,ncedenmutlakaAllah'auzanarakonunakn dayeermiolandryederinbirtahliliyaplacakolursa,herakniindeevrenselveilholanmerha metbulunur.Akiindeeriyenkalb,sankidamladamlamerhametolarakbtnvarlktansarar,ku caklar.Biziahlkhareketinesrkleyenmerhametolduugibidua,varlklarvedileklerisarpkucak layanmerhametin,lemlebirbtnolarakilhmerhamethuzurundaerimesi,onateslimolmasdr. Mesih'inolduugibiPeygamberimizin,mmetinselmetiurundasreklicihadolanhayatlar,mer hametinusanmakbilmeziktidarnnaheserlerideilmidir? "Grengziinsefalet,hertaraftadr.Onugstermeyen,insannegoististeklerivehidoyma yan hrslardr. imizdeki ilah cevher olan merhameti karartan, kin ve hasetlerimizdir. Dtaki bu dikenvekabuktabakasnsyrnz,lemi,safvesamimiynikatkszvegarazsztemaann,merha metle temaadan ibaret olduunu greceksiniz. nsann asl kendine zel olan bilgisi, merhametle taytan baka bilgi deildir. Pascal, deerleri bakmndan ruhlar bedenlerden, merhameti ruhlar dan ve hereyden stn tutmak suretiyle, insann kendisini sonsuz olarak geen kendi cevherinin merhamet olduunu sylyordu. Bu cevheri kaybeden insan kendini yitirmitir ve merhametin yok edildiiyerdezulmayaklanr.Kendimiziyitirmemiz,kendimizekarilenmiilkveenbykzulm dr.Gerekvegenianlamylabizebizdendahazalimbilisiyoktur.Cihadedeninenbykendiesi silhnmuhafazaedebilmektir.Onukaybederveyatketirsekendisiniyokbilsin.nsan,kendicevheri olanmerhametikaybettiktensonraacabavarmdr? "Merhamet, kendi ateini eriten kzgn demir gibi iimizde bir mukaddes azab yaratyor. Kendi mizden kp bakalarnavebtnlemeyaylma ihtiyacnduyuyoruz.Birihtiyatekrarlandkabir ihtiras, yenilmez bir ideal halini alyor. lemin kemlsizliini gidermek ve insanln sefaletlerine uzanmak ve deva uzatmak iin hatt, varlmz bile yetmez bulan bir ilh grevlenme duyuyoruz. Bunaitengelenmesuliyetduygusudenir.Bumesuliyet,ihtirasveharekethalinegelmibirmerha met,zekyasahipvelemeyaygn,evrenseluurolmubirmerhamettir.Mesuliyetsizvemerhamet sizharekettelembenimvarlmiinvastadanibaretolduuhalde,merhametkaynandanfk ranmesuliyethareketindebenvastadanbakabireydeilim,lemgayedir.nsanleminhizme tindedir.Nefsldrlmvegeridebraklmtr.Nefsineseriolanzulmdebyleceyokedilmitir. Halka ve dolaysyla Hakka hizmetten baka birey olmayan mesuliyet hareketi bu adaletten baka eyeulatrmaz.Adaletnnesaslvasfdr.Merhametlemesuliyetindnda,kendiliindenvarolan objektif (fk) adalet, gerekten adalet saylmaz, adil insan, merhametli ve mesul insandr. Hakiki adalet, ruh cevher olan merhametin cemiyet ierisinde eitlikle yaplan tatbikatdr. Merhamet ve mesuliyetiradesinesahipinsanndilolmamasnaimknyoktur. "Merhamet,mslmannkalbindehisnmeyenategibidir.Mslmanbakainsanlardanay ranonlardanfazlamerhametlioluudur.Kfirlergibimfsitlervemnafklardamerhametsizolan lardr.manszlarmerhametsizlerdir."Allahakarvazifelerimiyapyorum.Elhamdlillahmslma nm"deyiptekalblerindevehareketlerindemerhametyaatmayanlar,kendikavimlerinden,kendi zmrelerindenvekendidinlerindenbakakavimlere,zmrelerevedinleresaldrmaklaAllah'aya randklarnzannedenkatyrekliler,slmykseltmekiinkin,klveiddetsilhlarnkullanan lar,Allahyolunundndadolaangerekimanszlardr.Aslsapklarvehsrandakalanlarbunlar dr. "Merhamet, insanlmzn lemde ahidi olan ve kalb yolu ile bizi Allah'a yaknlatran ilh cev herdir. nsandan baka varlk merhamet tamyor. Merhameti bize tantmaya yarayan, merhameti mizi besleyen, parlatan ibdet, oru tutmaktr. Oru iimizdeki nefs denen canavar kstekleyerek zapteden ve bylelikle iimizde ilhi unsur olan merhamet meleinin serbeste yaayn salayan disiplindir. Ruhu, nefs ile bedene esir olmaktan kurtarr, ona hrriyet salar. Orulu halde serbest kalanruhunfetihleribalar.Ruh,nefslkesiniaar,tesinegeervebakaruhlarauzanr.Btnle meyaylmasevgisiyledolar.Byleceycelirvegzelleir.nsanndnyailedoluolduuhaldednya dankurtulmaskaabildeildir. "Orucun bize verdii ilhi ders merhamet dersidir. O bizim merhametsizlikle tkal bulunan can gzmzaar.Merhametsizinsan,lemikendindegrr.Orucunrettiivebiziierisindeyaatt merhamet alemi bir ilh fezadr ki, onda nice lemler sem halindedirler. Bugnn mslmann

422YAZILARIM

vecd haline ykseltecek merhamet mevzuu yok mu? Dnya nimetleriyle dolup, taan, talihlilerin uargibiyaadklarmslmanbeldelerindetalihsizlerlesefillerinnbizleyerlerdesrnyor.Zen gin, fakirin esir gibi almas ile sonsuz sefahat sofralar kurarken, ruhundaki sefalet fakirinkinden dahaacklveelemlidir.Batnnlksileapartmanlarntklmtklmdolduranvebykehirlerioto mobilpanayrhalinegetirendinli,dinsiz,hac,hocabtnmerhametyoksullarnndolatyollarbu medeniyetaletlerinincinayetsergisihalinegelmi.HocayHaccaulatranarabakimbilirkakulun kammininkannimicanszbircanavardr.Herferdin,nefsininmcahidikesildiibuehirlerde kazasankibirgazadr,medeniyetininsandorayangazas.Fertolarakhereyiyalnzkendisiiiniste yenbuharisinsankalabalnda,cemiyetvecemaatolarakbiristekveiradezaferigzkmyor.Ka zanhrsoktanihtiyacnsnrlarnam,canavarcabirsaldrmayarhalinialmtr.alanlara lktaninlerken,almayanlartokluktanhrsvehasetkusuyorlar.almayzilletsayptairatvemi raslageinenler,beldelersoyaniradeveehirlersatanmirasahakdedirtenzulmlerinetapyorlar. Muazzambirmilletinvebinyllkbirtarihinocuklaremniyetveistikllileyayabilmebahanesi ile Yahudimason uaklarnn himayesine snmaktan utanmyor ve zilletlerine bahane olarak hi mayeye muhta olduklarn ileri sryorlar. Hepsinden daha ackls, btn bunlarn karsnda din adamnn sesi, sz ve yapacak hi bir ii olmaydr. Onun, krslerde kiralanp para karlnda barmaktan baka mesuliyet dvas kalmam. Merhamet iradesi nedir bilmiyor. Ruhlarmzn en bykkaybudur:Dinretimiyaplanyerlerbirermerhametmektebiolmadlar.Oduvarlarnieri sineakyerineiddiagirdi.Merhametaacfilizlenmedi.Dinadamlar,Allahkullarnn,yirminciasrn manaszsillesiilesolmuyznvegzlerindekiacygrmediler.Kulhakknkurtarmaderdined mediler.Allah'nkullarnakvemerhametledeil,iddiavetehditlerlekarladlar.Allahadnaruhlara zulm yaptlar. Dindarlk adna vicdanlarn aydnln kararttlar. Bunca masumlarn h dururken byk sermayenin ve byk mlkiyetin mdafaasn yapan ruhlarda merhamet ve iman aranr m? Fakir ile mazluma olduu gibi. Zenginin ruhundaki sefalete ve gnahkrn bizzat kendi nefsine kar zulmedicihalineacmasnbilmeyenkimsedindarolamaz. "Din,birgnahsevapnizamnamesiveyabirskkaidelermecellesideildir;biznasldavransak da gayesine doru, kh dosdoru ve selmetle, kh engellerle karlap onlar aarak, durmadan ilerleyenruhhayattr. "Merhametimiz, er ve zulmle karlanca isyan oluyor. Ak, varlna dman bir yabanc olan nefsinhuzurundaeilmiyor,isyandouruyor.PeygamberimizinhenzMekke'debalayanmcadele leriveslmdakabulolunancihadakezmeyealannefislerekarykseltilenisyandr.Ancakis yan, ak ile merhametimizi ezerek mahkm edici kuvvetlere kar olursa ahlk hareketidir; nefsin ahlanmasna kar gelmek artyla meru ve insandir; sonsuzluk yolunu tkayan, btn yok eden ferd hrs ve iradelerin karsna dikildii ve hepsinde de ilh merhamet kaynandan hayat ald takdirdeahlkharekettir,Nefsinarzularndangdalanrsaervezulmolur.Veisyan,ahlkvasfn kaybetmemekiin,hareketininheranndailhmerhameteballmuhafazaetmelidir.Onunlaba larkopardbiraniindebilezulmhlinialabilir.Btnbyklerinvevelilerin,nefislerineaitaclar veazaplardilegetirmeyileriferdiveahsolanbuhallerinzulmkapsnamaskorkusundandr. "Merhamet,itimanizamiindefkibirmtereklhlinegeldimiadaletadnalyor"(n san,5965). "slmahlknnncesashizmettir.Hizmet,ruholaraknefsindentapbakainsanlaraya ylmak suretiyle, Allah' aramaktr. Her samim ve menfaatsz hizmet, hareketlerimizle Allah'n aranmasdr.BizdnyannbuncaheveslerivemeguliyetleriiindeAllahunutuyoruz.Bizdekinefs deonunltfuolduuhalde,nefsileonakargeliyoruz.Zamanzamandaonureddediyoruz.Hare ketlerimizde grlen bu sefalet, dnyaya geliimizin mnsn yok edebilecek kadar hazindir. Bu felkettenbizikurtaran,selmetvehakikatyolununmzdeaanilhltuf,bizebalananhizmet gcdr.KullarnahizmetleancakAllah'ayaranyorvekalbimizdekimitkapsnonunlaaabiliyoruz. Btnisyanolanhalimizdentaangnahlarhizmetlesiliniyor,hizmetleafediyoruz. "Hizmet ahlkn slmda sembolletiren messese, zekttr. Var olmak. Allah'n hizmetinde ol makdemektir.Bizkaderimizinhizmetkryz.lhemirdenbakabireyolmayankaderiolduugibi karlamak, onu kahramanca karlamaktr. Bu hal miskinlik deil, kahramanlktr. Miskin, kaderden syrlpkamakisteyendir.Kaderperdesininarkasndaesrarlemiduruyor.Kaderehayran,olmasn

YAZILARIM423

bilmezsenbuperdeyikaldramazsn.Kaderinedostolkibuperdeninucundantutupkaldrasn,emrini okuyabilengzler,ancakmerhametlikalbingzleridir.Btnetrafmzmerhametmanzarasiledop doluolduu,btninsanlardanbizehizmethitabyollandhalde,bizimhalnefsimizlebabaakr vesarvarlklarhalinde yaaymz.Allahlabalarmznkoparlmolduunugsterir.mamn,na mazbileAllahhizmetiolarakdeildegeimvesilesiolarakkldrmolmas,onunAllah'laalverii olmayndandr.Onlarngrevikalblerikurtarmakt.Kalbleriaydnlatmakvedeerlendirmekti.Allah seygisinihervarlklatemasndahissedecekinsanlarndindnyas,bugnkslmlemindenbamba kaolacakt. "Merhamet varlklara evrilen hareket hlini alnca hizmet oluyor. Hizmet, insann lme kadar tkenmeyenbenliindenibaretkandili,evresiniaydnlatmakiinyakmasdr.Vebunaonunkendinin ihtiyac vardr. Kendisinin btne bal bir blm, belki btnden kopmu bir para olduunu bilen ruhlariino.birkurtuluyolu.Heranyenilenenselmetmjdesidir.Buhlinfarkndaolmayanlariin debirtedavivenevekaynadr.Hizmetimiz,varlmzasarlyumakgibidir,oaldkabizmesafe aldmzhissedervehafifleriz.Hizmet,varlmzabizimtarafmzdansunulanminnetbahiidir. "Bizi daima dolduran, bizden ayrldka bizi azaltmayan tkenmez hazinemizdir. Saadetlerimizin srrondasakldr.Halktanhizmetiniesirgeyenlermes'utolamyor.imizdeenmes'ut,enzenginve enkuvvetliinsan,hizmetinihikimsedenvehibirvarlktanesirgemeyenimizdir.Nefsimizebalhe sap,lvemenfaatterazisiileitenpazarlk,istirahatkaygsvenefsiniesirgeyiendiesi,hareketle rimizinkontrololduumddete,negereksaadetiyaayabiliyor,nedeahlknsnrlarndanieriye girebiliyoruz. "Her eyi kazanmak isteyen hasisliin hereyi kaybetmesi gibi varln nefsine bal emellerlegayelerinmahkmuyapaninsann,yaadmddetebirkrekmahkmundanfarkyok tur. Bir mevlev semasnda grlen, hep kendinden kp yksekte bir sonsuzlua kavumak isteyen hareketlerinhamlesidir;bubiryumanalarakboalmavezlmehareketigibidir;kendivarln danzlpayrlmaitiyakdr.Hizmethalindeinsanbylebiryumaandryor.Pascal'nifadesiyle dnen bir kam kadar zayf olan insan, Maurice Blondel'in dedii gibi "hareketini okyanuslarn tesinekadaruzatabiliyor."Mazimiz,hareketimizinmzisidirvehizmetlerimiznisbetindeaydnlk vegzeldir.stikbalimiz,hizmetlerimizlehareketlerimizinistikbaliolacaktr.Bugnonlarnhayalle riylemes'utvemitliyaadmzgibi.lmdensonrakiebedliikazanacakolandayineonlardr.lh blgeninfatihleri,hesapvemitsizhacyolculardeil,Allah'nemanetiolanvarlklaragnllhiz metkahramanlardr. "Hizmet,aslndabirilhemirdirveibadetleaynyapdadr.Gerekhizmetinneolduunumer humAbdlazizBekkine'dendinleyelim: "HEREYDEOLDUUGB.HAKKAKULLUUNDABREKLVESURET,BRDERUHUVEMNSI VARDIR.HAKKAKULLUUNRUHUVEMNSI,KENDSNELYIKOLANMEVKNTESLMETTREB LECEK DERECEDE HAKKI TANIMAKTIR K. BUNA MAN DERZ. EKL VE SURETNE GELNCE; O DA HAKKIN EMRNE UYARAK, KENDS DE DAHL OLMAK ZERE BTN HALKINA HZMET ETMEKTEN BARETTR K, BUNA DA UBUDYET VEYA BADET DERZ/HAKKATTE HAKKIN EHRES BZE KEND EHREMZDEN DAHA YAKIN VE DAHA AYANDIR. ONU BZ OLANCA AIKLII LE GREMYORSAK, BUNUN,BZMGRMZNLZUMUKADARAYDINLANMADIINDANLERGELDNBLMEL VE KABUL ETMELYZ. VE BU KUSURUMUZDAN MEYUS DA OLAMAYIZ. NK. CENABI HAK BU EKSMZDOLDURMAKNHZMETVEBADETBZEVESLEETMTR.BZHZMETVEBADETLE HAKKINNURUNA,HAKKATGNENEKAVUABLRVEONAKARICABEDENKULLUKVEHZMET BORCUMUZU DA LYIKIYLE ANLAMI OLABLRZ. HLSA, HAKKA KULLUK N HALKA HZMET YOLOLDUUGB.HAKKIBLENNDEHALKAHZMETBOROLMUTUR."Topu'nunmridiA. Bekkine'den,yaptyegneiktibasbucmlelerdenibarettir. "Bumndahakkiyleanlalanhizmethalindeinsan,benliintazyikvetahakkmndenkurtulur. Mecazvarlnzulmneisyanedenkurtarchrriyetle,hayatnmuayyenbirkavramasdrlamayan hudutsuzmnvekavramn,kurtarcsezgininiindeyakalarveyaar.Ahlkisaadetdedikleri,snrl harekette yaanan sonsuzluun zevkini tadar. Farknda olalm olmayalm, hepimizin arad ruh selmeti, ibadetten asla ayrlmayan hizmetle elde edilen dern hazinedir. Mminin btn hayat, halkahizmethayatdr. "USANMAZKENDNNSANBLENLERHALKAHZMETTEN!"

424YAZILARIM

yeryzne inen ilh iradeyi gerekletirmek iin, halka hizmet sevgisinin bizde sevda haline gel mesilzmdr"(nsan,5668). 8.AK "Aklfenerdir,akisegne "Akltemelitantrondanteyegidemez "Aklbiziakateslimeder "AkAllah'labirletirir. "efimizakmzdr,onukalbimizlealklayalm"(Maarif.27)dediktensonra,aknHristiyanlkta veslmdazerindeenokdurulanbirkonuolduunadikkatiekiyor: "HristiyanlklaruhdnyasnngneigibiparlayanveslmdakemlineulaanakisebizeAllah' tantanyetidir.AllahvePeygamberionsuzanlamakdininhakikatlarnaonsuzvarmakkabilolmad gibi,akolmadaninsangibiyaamaktabobiriddiadr(nsan,16).AkyeryzneilkdefaHristiyan dini sonrada slm gnei getirdi. Oscar Wilde'nin dedii gibi "sa yeryznde aklarn sultandr". Kur'nisesesindekinamelerehayranhafzgibideildeuurlaimanileokunursagrlrkibatan aaakiledoludur.limak,adaletak,idelakveimandediimizbtnbudeerlerletemasa geenruhlarsonsuzluagtrenselmetak"(Kltr.28). Gerek fetihler de akn fetihleridir. "Akn kendi kuvvetiyle yapt fetihler Allah'a ykselmek iin vastaya muhta olmayan kalbin mistik fetihleridir. Bunu da insanln srrna ermi insanlar yapar.Mevlnalar.Yunuslar.Akifleryapar.Sinanlar,Gandiler.Avnileryapar"(Fetih.5). Topu, bilimi tanma ve kavramay beli bir derecelemeye tabi tutmakta ve ak ile tany zek, sezgi,ihtirasvemuhamettensonraenstntanmaekliolarakgrmektedir(Mevlna,1819).Onun "kntkenz"gereineiaretedenszleriiseyledir: "Alemingayesiakolsagerek,Herhaldeo,kuvvetlerbasamannbandavesonundabulunan mutlakkuvvetlebirlemevekucaklamahalidir.lkbatakinatvarlklarnnsonsuzboluktakihare ketihalindegzkenmutlakkuvvet,kendiyaratklarylaadmadmilerleyereksonundainsandabar nanakhalindeyinekendikendisinekavutu.nsandamaddeileruhbirlemikenmaddedensyrlp kurtulabilenruhyayndankurtulanokgibikaynaolanmutlakkuvvetekouyor.Onunlabirleiyorve gayesineulayor.Bubirlemeninadnaakdeniyor. "Ak,kinatnhembalangc,hemdegayesidir.Maddedekuvvethalindegzkenak,sonunda maddeyitanmayanruhasnd.Allah,mutlakaknkendisidir.VarlnasldaO'dur.Allahvekinat ikilii,aklnicadettiibirhezeyandr.Akiindeoklukyoktur.okluksadecebizimtanymzaaitbir vasldr. Metafizik, sonunda yerini tasavvufun ak denemesine brakacaktr" (Hareket, 1971, sy. 66). "Hira dandaki ilk vahyi karlayan ak. Daha sonra Peygamberin ruhunu miracnda ilh huzura kard.Akkonusuolanvarlkutsallatrrcasnagzlerimizdeykseltiyor.Sonradalemiobyk lkledolduruyor,onubtnalemyapyor.Tekvarlkodoluyor.Onunkarsndaruhuneilii,hrmet hlinidouruyor.badet,butekvarlnhuzurundayaadmzsonsuzahrmethlidir.Onuniinde sonsuza kavuma, sonsuza karp onunla bir olma iradesinin srekli hayat barnyor. M'minin her hareketindebulunmaslzmgelenibadet,onunsonsuzahayranlveonunlabirolmakisteyenira desine balldr. Ak iinde eya ve varlklar yzn deitiriyor; herey gzelleiyor ve her eyde Bireygrlyor.Sonsuzhuzurundahrmet.vecdilebulutuuzaman,eyavevarlklarnkigibidi leklerinokluudaortadankalkmveruhykndenkurtulmutur. "Kemleerenhrmethlindeinsan,varlkykndensyrlpnefsindehiliekavumudurumda, hakikatte herey olan btnn huzurundadr. Bu kendinden geirici temaann adna ibadet derler. badetdiyeadlandrlanbutemaada,huzurundabulunduumuz"vahdet"denbakabireyyoktur veolamaz.Onunkemalmertebesinekadaribadetedenleedileninikiliimevcuttur.Kemlmertebe sindembuddanbakabireykalmyor. "Canszlardanbalayarakbitkivehayvanbasamaklarndangeipinsanyapsnnaraclileulhi yetin eiine sramay salayan ve aktan ibaret varln gayesine ulatran bu evrim, byle bir ruh eitiminineseriolmaktadr.Buieitimininiikafatasnyabanclardanboaltmaktr.Bylelikled ncedediimizunsur,sinirlerdenayrlyor,beyindenayrlyor,insannferdyapsndandaayrlyor. Fertondailhdeneyimiyayor.Ozamanilhsemalardadolayoruz.Ordanelervar?

YAZILARIM425

"Kafatasnn yabanclardan boaltld bu ilh denemede ferd varlktan ayrlan ruhun hayat (mutlak)'abalanyor.Kendimizdenvekinatmzdandarfrlaypatldmzburuhsalfezadamthi birkuvvetlednenmutlakruhasnmahalindeMevlnannanlattakyaayanlarvar?Buakn dnyasylebirdnyadrki,ondahertarafsisvedumanlartlbirdagizlidir.Hayranlkveakbu sislerledumanlar,ulhiyetisedankendisidir.OndaakAllah'gizlemektedir.Ruhakhalininmestli iniyaar,Allah'grmez.SadeAllah'nakiindebaygndr;O'nubilir.O'ndanpheetmez.Zaman zamansislerdelinipdebirtarafndandangrn,ruhileAllah'ndorudandoruyatemashali dir. O zaman lgnlaan ruh her eyi O'nda gryor, yalnz O'nun varlnn ahidi oluyor. O'nda izafiliklervebedeneballklarortadankalkyor.nsanbakalarnnvekendinindeesiriolmaktankur tuluyor.Fnduygularnhepsibuuhalindeeriyipdedaldktansonratekbirhis,tekveebedbirhal varldolduruyor.Bu,akhalidir.Akniindevarlktantaanbtndualarkabuleuram,mitlerin hepsi vcud kazanp zamansz ve meknsz bir fezay doldurmulardr sanki. Onun sunduu lezzet, eyaya ve hayata balanan hislerin hi birininkine benzemez. Zira onda dualar hep birden kabul olunmuvehayatolanmidbirvarlndeil,btnnmidiolmutur.Korkuilephesilinmiken dindenbakavarlnengeliortadankalkmtr.lmyokolmu,yokluksilinmiinVarlkruhtaniba rettir,onuntesivehimdir.Akvevarlkayneydir". Buakhalivarlnbalangcndabulunankuvvetin,evriminsonunda,insanruhununkprsnden gemek suretiyle tekrar kendisine dnnde kendi kendisinin faiknda olmasdr. nsan hayatnn deerivehikmeti,varlAllah'aulatrankprdedurmasnbilmektir.Bylebirruhtayankafata sylakabrekoyulmakhnerdir.EFLTUN'UNFELSEFEDEBULDUU"LMESNBLMEK"SIRRIDNN ULATIRDIIHAYATHKMETDR. Akilevahdethalininberaberliklerihakkndakitesbitlerideyledir: "kagelince,obizimutlakkudretinbtnilebirletiricidir.HereyiunutturupMutlakkuvvetin deryasnadaldranarimanhalidir.Akruhumaddeden,maddedenfaydalanmasnbilenteknikten, bakalarnsmrenkazantanvesiyasettenuzaklatrr,bunlarlailgisinikeser.Czivarlklarerite rek gzmzde yok ettii gibi zaman ve mekn gibi izafi unsurlar da ortadan kaldru. Onun keml halinde btn cz'i varlklar, aktan baka olmayan tek bir ey halinde gzkrler. Gzlerin alelade gr,okkuvvetlibirklasndrlenzayfbirparltgibivarlnkaybeder.Ondagzngrd okluk kaybolur. Akn aydnlnda bir ey yalnz kendisi, yalnz ak lemi doldurur. Ak halinde grlenlemtekbirbaktanibarettir.Bu,dtagibidursadadsallktanmayanbirbaktr.ve doandakaybolur.Bizmiondayz,omubizdedir,anlalmaz.Ayrlkdabakalkdayokoluronda. Obendebarnr,ondabenkaybolur.Akhalindelem,benveoyoktur;yalnzovardr;bendeon daym,lemdeondadr.Aklemlerikucaklar.erisindecz'ivarlklarnhepsininyokolduuak halindeyoklukdeneneyyoktur.Varlnkartolanyoklukondayokedilmitir.Szleterennm onurseler.Aknifadesi,olsa,olsabirduaolur;ondanzamanzamanszanmidindilegelmesidir. "SEVGS OLMAYAN HAKKATA ULAAMIYOR, GERE BLMYOR VE TAM SEVG, GAYESNE ULAMISEVG,SONSUZLUUNSEVGSDR.Busevgi,vcuttangeer,bedendentaar,fnivarlk tankaar.Ruhuderinlerinedorukazyarakoradagayeolarakyinekendiniarar.Gerekaknsahiple ri, ne servetin, ne hretin veya tamaann, ne de ilmin ve sanatn kdrlar. Gerek klar, akn klardr.Aknkendikendisiniyakan ateindesevenlesevilen, isteyenleistenen,varlklavareden birleir.Eyailetemaa,kinatlauur.birlebtnbadar.Dncehareketlesinvarlkdnceleir. Anlalmayan ortadan kalkar, anlatlmayan bir kalr. lk ve son ilim budur. Millet kltrnn aacn dikecek ve millet ruhuna hayat getirecek nesiller, inanla sevgi mabedinin mihrabnda nce tvbe etmeli,sonradainanmayvesevmeyirenmelidirler. "Gerektenakndnyasndasevinvekeder,zamanvemekn,kaypvekazandeneneyleryok tur. Onda iyi ve kt, uzak ve yakn, gerek ve yalan karlkl duran hviyetlerinden syrlmlardr. Zamanvemeknereveleriiindeyaayaneylerdenhibiriyokturkiakngeliiylekapkaybol masn. Onun bizde yok ettii eylerin sonuncusu da lmdr. O. lmden kurtaran kuvvetdir. Ak, ruhtanlmkorkusunuvevehminisyrpattktansonrabedeninryneneadverilirseverilsin, akn umurunda olmaz. Yalnz ve yalnz ak iinde hayatn deeri zerinde ki me'um pheyi yok edebiliyoruz. nk ak iinde hayatn deeri meselesi ortadan kalkmtr. Bir phe leti olan akl, akneliileortadankaldrmadan,hayatnphesizvegerektendeerliolduunainancmzsreksiz

426YAZILARIM

vesebatszkalyor.Yalnzak,ruhubuhranlfrtnadankararakiimizdekisonsuzluakavuturuyor; bizdebizemusallatolanbuncayabancdankurtarpyinebizdekisonsuzluayerletiriyor,aklnstn depheyiyokedicihikmeteteslimediyor.Aklnbakyla"yaamakiinyaamak"dantebirtrl gitmeyen hayatn manaszln, "ak iin yaamak" gibi kartsz bir yaratc sevincin kucanda yok edebiliyor" (Hareket. 1972. Sy: 77. s. 1618). "Yokluk, elbette ak tanmayan gnahkrlarn, ieri sindekaybolduklarkaranlktr.Onlarzatengerektenvarolmamlard;kendileriiinbilepheli olanbirerhayalettirler.Sadece,altnagirmedenncebutopranstndebirmddettepindiler, boutular,bartlarvesonraayntopranaltnadporadaeridiler.Onlarnyaamamolduk larnayeryznndalar,aalarvedenizleriahittir.Bukutsalvarlklarnnndeonlarnnebir damlagzyalar,nezdraptanbiribadetleri,neTanr'nndiliylekonumalaroldu.Onlar,nedaa inennurugrdler,neaalarlakonutular,nedenizlerigzyalaryladoldurdular.Akbilmeyen bugnahkrlarn,yokluktanyineyokluageeceklerindenphemiedilir?lm,onlariinhazin dir, ackldr, nk yokluktan yine yoklua gtrr. Biz insanlar, onlarn lmne alarken yine onlarnyokolularnaalarz.Aklarnlmnealarkenaslkendimizealyoruz;bizionlarnhic ranndayaamayamahkmedenhalimizealyoruz.Onlaraiiniinimreniyoruzbelki.nkon lar,aknbayranhayatlalmntamsnrnadiktiler.Burascihadtopra,tesifetihlkesidir onlara.Bugazanndestanbuyandaokunuyor,fetihlerasltesindedir.Oradaaklmyenmi tir;lmdenenperdeyikaldrm,onunyerinezaferbayranekmitir"(Hareketagy.). "Sonsuzun zaferi bu yeryznde de kazanlr. Ancak akn klcyla o zafere ulalyor. Bu zaferin mjdesivemkfat,Rabbintemaasdr.Birrtykaldrrgibi,birandahereyivebtnvarlklar ortadankaldrpdakalbgznegrnenoRabbinyz,kelimeyleanlatlmayanvebeklenmedikanda bize evrilen o ekilsiz, renksiz ve gzsz bak, o baha biilmeyen selmet mjdesi, ah o kurtarc sevgilibirdahagrnse,birkeregrnse,lemdeelem,phevelmmkalrd?Acabalmde dikleri ey, varl var klan ilk kuvvetin, yani akn kaynana ruhun dn ve onunla bahtiyar bir lemesiolmasn!" Topuusoruyusoruyor:uurddeneniimizdekikaranlkdnyayaakdoldurannedir?Onun bykhamlesineredengelmektedir?Cevabyle: "Ak, kinatn balangcnda varln var olduu anda gzkmt. Varl var klan o idi. Ona kuvvetdemitik.lkkuvvetcanszvarlklarnvesonracanllarnhalkalarndangeipdeinsanagelin ce insanda kendini tand, uur oldu. Ancak ilk kuvvet birdi, blnmez btnd. Bolne bolne buncavarlklarmeydanagetirdiktensonrainsanageldi.nsandailkinblmlerin,okolanczlerin uuru oldu.nsan,deryaiindehemdederya olduuhaldedamlalar tanyor.phesiz ki.buhl sadecebirvehimdir.Mevlna'nndediigibibiralktr.Biziyapankuvvet,kendinibizdenkskan yor.Bizikalnrtlerlertm,gzlerimizinnnebiribin,biriyzbinlergsterenbircamgeirmi, bizibizdensaklayanbircinnetemptelklm;hemdevarlnninceciknyeryeraknvea uurumuzun atlaklarndan ieri uzatmaktan ekinmiyor. Renk ve ekil olmu, ses ve koku olmu, mesafevemanzaraolmu,mitveemelolmu,dostvederyaolmu.Khgrnmkhkendinigiz lemi.Grndyerdebilekendinigizlemi.Onunenokveenkuvvetligizlendiiyer,bizimbenli imizin derinliidir. O her eyde ye herkestedir. Gizlenmek istedii zaman bizim benliimize dolar. imizderahatayatarkenbileonabireyyapamayz.Onahkmedecekkuvvet,dnyavarlklarnnhi birisinde yoktur. O mutlak hrriyettir. uur dnda bir kez boalp da uura tap yayld m, bizi de kendigibi,gerekhrriyetekavuturur.Aknbireydenkorkusu,kimsedenpervasyoktur.Raskolni kof,aslzindanndahrvemesuttu.Aknbizipenesindeesiredenkuvveti,yinekendiatyolda, bakalarnaolaanstveimknszgrneneyleriyapmakhususundasahibinesonsuzhrriyetsa laycdr... "AKBRKUTURK,BRBAAKONMADIKAARANMAZ."NCELERBENAKINARKASINDAN KOUYORDUM,MDOBENMPEMEDT"diyenMevlna'yaherhaldeemsgneinceden grnmt.Aklagreaklszlkneise.akngzndeakldayledir.Aklinsanlarusuzbirdenizin kenarna kadar gtryor. Eer insanda ak denizine alacak g bulunmazsa, akln onu brakt kylardaarpanfrtnailehelakolacaktr.Hayatdediimiz,itebukylarnArtmasdr. "Tabiataknanas,gnesevgilisidir.Tabiatiindegelienak,anakucandauyuyanyavrugibi mahzunlap nazlanyor. Anasndan ayrlp da bir ruhun kafesine kapannca iddet ve isyan oluyor.

YAZILARIM427

Sonsuzolanak,birinsanvarlnahapsedilinceondantamakvetekrarlemeyaylmakistiyor. "Akngeliibykverperticibirsarsntileolmuyor.Dahancebtnbirmrboyuncabenli imizidolduranisteklerin,hayallerinvegeiciemellerinarveoyalaycipinden,birsafraykendin denatargibisyrlmamz,sarsc,rpertici,bazantahammlgaclarlaberaberoluyor.Bizdehayat vehminikendileriyleberabersrkleyenbuarlklardankurtulduktansonraidnyaboveeffafbir fanusadnyor.Ozamanakngelii,bykbirkcihannabirkkkuunbirgzkrpmasylagirii kadarhafifbirhareketleolmaktadr.Onunaklnortayakoyduubinbirsebepleaklanamayanvarl, kinatnbalangcndavarlvarklanilkkuvvetiiimizdebulduumuzzamanduyduumuzsevintir. Ak.varlnkendikendisinitanmashlidir"(Hareket.1972.Sy:77)."Akiletanytaeyayblme yerek,kinatbtnhalindevekendizyapsndankarlmaslayanltmayanbilgibulunur.nsa nnkendisidebubilgininiindedir.Hallac'aEne'lHakdedirtenbumistiksezgiruhunenderintaba kalarndankarlmolupAllah'agtrcdr.Aslinsanondasakldr.Onuyakalamakimandenen muammann zmn elde etmektir. Sokrat'n kendini bilmek dedii de budur" (Hareket. 1971. Sy:67). "Ancakhayatmzbusefaletlermaherindenibaretdeildir.Buelimelermaheriiindekvra nan insan denen varlk yok mu? Onun asl gayesi Allah'a gitmektir. Bu dalarn kabul etmedii emanetiykleneninsanasunulmuilhiimtiyazdr.Buimtiyazeldeetmenin,busefaletlermane tindekimthiimtihandabaarkazanmannartakaulaabilmektir.nkakiindebuelimele rinhepsibirdenortadankalkyor.Bumaheryeribircennetoluyor.Btninsanlarakiindebirlei yorlarvekendilerindekihayvaniunsurdansyrlyorlar.Akyoludininyoludurvebtnfanigzken eylerinakndanfaniolanvarlkvcut,ehre,emellerveekillersilinipdeyalnzakortadakalnca iteoAllah'nakdr,varlnmutlaksevgisidir.Fuzlionuseziyordu.Yunusanladveanlatt.Tabiatn ak,insannakvatannvevecdinakvebtnaklarbalandklarkonulardantastamamayrlpda safvemutlakolarakelealnncanceO,aknakdr,Muhammed'inyolundamuradaerdiktensonra Allah'nakolduubilinir.Akngereksahibi"bendeniervarlbilinenBen"dir.O'nuntemaas naTurdakiMusadayanamad.Mira'taMuhammedmuradaerdi. "nsanelenenvarlkta,elimelerleyklsefaletlerakiindeeriyipkayboluyor.zaflikmutlakta yokoluyor.Akiindeinsan,dnyamznmthifrtnasndanyinednyadakurtularakmutlakhuzura kavuuyor.Akiindeinsan,yaratlndakisayszvesonsuzsefaletlerindensyrlarak,kendindegizle nen Allah' buluyor, kendinde ve hereyde, kendindeki esaretten kurtularak varlklarn btnnden ayrlmayanaslkendinibulmak;Yaratlmznhikmetiitebundadr. "Akbiruurhalidir.Ancakbtnuurhallerikendilerinezelbirdzeniindetektekyaandklar haldeak,kalabalkuurhallerinintopluhaldeuurayaptklarbaskndr.Bubasknuurdnda,yani yaarkenvarlnnfarkndaolmadmzderinlerdekiruhdnyamzdangelir;onuntaarakuuralan nkaplamashalidir.Bendiniykanbirselinbalan,ovalarveormanlardoldurmasgibi,bizdekiduy gularladncelervekararlaraknbaskniledolar,rtlrvegzdenkaybolurlar.Tereddtler,p helervekorkulardayle.Onlardabavebahelerindikenleriniveallarnrtensuyunbasknal tndayokolurlar.Aknselialtndarhdanehesapkalr,nemenfaatfikri,nedekin.ller,hesaplar veplnlaraktufanndasilinentarlavebahesnrlargibi,eriyipgiderler.Ak,nazariyevetenkidide tanmaz. O mutlak hakikattir; btnn varlna iman halinde tek tarafl temaadr; kendini alemde temaadr;kendinilemdenayrgrmeyen,Bir'denbakakemmiyettanmayan,secdeedenleedileni secdedebirletirenilhsarholuktur.Fuzli"nindiliyle: "yle sermestem ki idrak etmezem dnya nedir" sz akn tam ifadesidir (Hareket. 1972. Sy: 77). 9.VAHDET Suflerin vahdet ve tevhidle ilgili birok tasnifleri varsa da bunlardan vahdeti kusd, vahdeti uhdvevahdetivcudeklindekiltasnifdahaokyaygnlkkazanmtr.Onuneserlerindevah detikusudkelimeolarakgemesededierikisigeer. VahdetikusudmridinkendiiradesiniyokedipAllah'niradesindeerimesidir.ArtkAllah'nirade sionuniradesi,Allah'nkasdettiionundakasdettiidir. "DindeAllah'ateslimolufaniiradelerinyerineAllah'niradesiniistemektir"(rade.73).Buvah

428YAZILARIM

detikusuduntakendisidir. VahdetiuhdkainattaAllah'mahedeetmehalidir.MridbuhaliyaadndaAllah'tanbaka hibireyigzgrmez,grdhereydeO'numahedeeder.O'nuntecellilerinigrr."Kinat ilhneveninkaynadr.mandenenbugzelmuammailhneveninbirgeidibirtecellisidir.G rengzleryeryzndeilhnevedenbakabireygrmyor"(Varolmak,90).Gzyalarylabakanla rn Allah' her yerde aikr grdn syleyen Topu. (Varolmak. 78) Safahat'n tahkiki ve Akif'in derunhayatileilgilikanaatlarnbizevermektedir.slmdatasavvufeklindegzkenmistiktik,d hayatmzda muayyen hareketler halinde tatbik edilen kaidelerden i hayatn tecrbelerine geitir. lh bir kaynaktan gelerek iimizde yaanan byle bir sezgi sayesinde Akif. "Glgelerdeki son iirle rindevahdetivcuddeilsedeVahdetiuhdmertebesineulambulunuyor. "Mevlna'nndnyagrnitebuvahdetivcutugrtenkaryoruz.Dnyamz,sonsuz lukveebedlikiindebarnanmutlakvcuduntecellighbirnevaynasdr"ifadesiyledevahdeti vcudilevahdetiuhutarasndakiyaknlaiaretetmektedir.(Mevlna,11). Tasavvufunvahdetivcudmeslei,ibadetlekemlhalindeyaananbirliin,kainatnizahnaye ter bir prensip olarak tanmasndan baka birey deildir. Byk sanatnn ahikasyla imann keml devrindeMehmetAkif'e "GeleybirdanecikGaibgeleybirdanecikMevcut"dedirtenhalneiseDerviYunus: "Yunussenbirolgil,birilebirolgil Birolanaklarbusrdanduyarlar"diyesyletenveHz.Mevlnaya "Ben bir damla deilim btn dnyaym" dedirten de ayn akn keml mertebesine ulatrd ibadethalidir.Bunlariddiadeil,ibadettir.(nsan.5556).nkvarlkbirdir(Varolmak.13). Hereybireydenibaretkeno,Birey'ihereygibigryorhepsihepsi,bireyvar.Dnyayagelip teonugrmedengidenlereyzbinlerceesef"diyenyazar,vahdetivcudileilgilikanaatlarnyle sralyor: "Ferd hayatmza ait olanlardan, bizi benliimizden syrma neticesine ulatr myanlardan bam bakamhiyetteolanbuilhtecrbe,O'nunlabirnevidostlukdourucuakn(transcendant)tecr besidir. Belki bir ok melliflerde zaman zaman gzken bu yaklama tecrbesinin en ileri hali, Kur'n'dasemboliklisanlabizesrtevdiolunanMirahadisesidir.Enaabasamaklarlabuenyukar basamakarasndayolalanlarveliler,mutasavvflarveKur'n'dabyksayileanlanPeygamberler dir.Kulluklauluhiyettenibaretolanbuikiuarasndakimesafedebeeriyettarafndanyaplanbtn bir ilh ak hamlesinin izlerini buluyoruz, burada btn sna ermilerin Allah' dndren simasn gryoruz.Vahdetivcudcularn,ancakmantkdelletibakmndankfregtrcgrnenifadele rininarkasnda,yineAllah'nonlaralutfuolanakiindeberaberliktecrbesibuhissitecrbe,phe yokkihakikattir.Bunlaryalansylemiyorlar.Ancak,szlerindeufakdikkatsizliinneticesibarnmak tadr.Birdenveokbyklutufa,sevinceulamlardrdaondansarhoturlar.Fakattecrbeleriger ektir,vebutecrbeyi,eriatdininruhvegayesisanansafdilveekilperesteriataslaanlamyacak tr.slmanlay,slmtelkin,slmdininiXX.asrnkalbvedimanasindirme,zannediyoruzkionun bylesistemlibiranlalmasnbtnhalindeelealarakmtefekkirlerindimandanmektepocuu nunkalbinekadarbuhakikatlerinsunulmasylakabilolacaktr(Ahlk,193194). "Aknulatrdvecduykusundanuyanansufbakyorkiortadaneakyarnedeak.yalnzma ukvar.Sevenlmsevilenyayor.Ruhmuradaermitir.Kendiebedilemi.uluhiyetvarlkhalinde gzken perdeyi zerinden atm yalnz O var. Fani olan btn ruh hezeyanlar ortadan kalkm bir ey,yalnzbireyvar:O"(Mevlna,19). "VarlkO'nasnmtr,Oolmasahibireyolmayacakt,hakikatonunvarlsayesindevardr. Allah'tanibaretgrenveinsanvarlklararasndammtazmevkiineykseltenbuvahdetivcutu grMevlna'nnfelsefesidir"(Mevlna.13). "Vahdeti vcud, ilmin hududu olan buuddan tesini bilmeyenlerin erecei sr deildir. Nmutenahiliinvarln herzerresindebaladnfarketmeyenleronuanlayamazlar" (Fetih.33). "Tasavvuftecrbesi,butecrbeyiyapmayanlarnanlaynakapalbirsahadr"(Mevlna,23). "Vahdetivcudyaananbirhaldir.Fikirhalindeanlatlmaz.knaveispatkabildeildir.Kartezi olanbirdavadazannedilmemelidir.O,akninsanalpgtrddnyalardakefolunansrdr.Ohali yaamayanlaraanlatlmaskabilolmadgibiyaayannbuhaliniredveinkretmekdekabildeildir.

YAZILARIM429

AKLINPHESVAR,AKINPHESYOKTUR.Yerinaltndadefinelersakl,gklersonsuzluunkab ristandeilmidir.Fanivarlmzgibiaklmzdafaniveacizdir.Vahdetivcudsonsuzluunsrrnf edenbirhalvetolduuhalde,varsnzahirulamasonuinkrveithametsinler.OnlarMevlnacevap landracaktr.Baknznediyor:BizimMesnevimizVahdetdkkndr.OradaBirdenbakanegrrsen oputtur"(Mevlna,34). "Safahatn ilk alt kitabna nazaran "Glgelerde bsbtn yeni olan Din ve Allah anlaydr. Yur dundanuzaklamakfelketineurayanAkif'inruhunaAllah1300seneevvelnurinenllerdebiryeni dou mjdesi hazrlad. Ancak mutasavvflarn, yeryznde says az olan gerek dini anlamlarn kefinemazharkld;onlarnarasnakartrd. "Ozamanakadarcami,kubbe,minarevecemaatdiyenAkiforadamistikdinibuldu.Cemaatten vecdeykseldi,vecddetemaayakavutu.AlemdekiBir'igrdkendindengeti.Pascallarn,Yunusla rn,Mevlnalarnmuradnaerdi. "EvvelceAkif'inbirdinfelsefesiyoktu.Dinanlayamiyaneidi.Tevhidinyoluolarakmescidlemi nareyigsteriyordu.CemaatnruhundantaanhissbirtaknlnvecdiiindeAllah'arad.Gnller denkarakgkleretrmanan"Amin"sedalarndaslmcemaatnnkurtulumjdesiniduymayaal t.slmnazametinigzlegrlr,katbirmanzarahalindebirgnfezadagerekleecekdiyebekle di.Balanglarn,hakkndakindenileriolmayanvekubbelerdenlayan"Amin"sedasndanilhamalan realistdincilii"Hakknsesleri'ndeKur'n'nelfaznasarlarakbirdinidealizmiolabildiveoradadurdu. Uzun zaman din ruh, sr kefedilmedi. Nihayet l perdeyi kaldrd. Vahdeti uhd tecelli etti. Ce maatdinindenmistikdinegemedenevvelkivahimhali,ilktecellinindourduusarsntlarlabaknz naslreddediliyor. Nedirmnsmabudolmadktansonra,mihrabn, Rkun,hayetin,vecdinbtnbireesbabn? "Evhamlardan kurtarc isyan ile hakikat lemine gzlerini a gerek bir ryadan uyan andr maktadr:Henzydmdadrbezmindemedholduumdemlerairin,buglgeleralemindekiok lukta, Banadnyadaneyerkald,eminolnedeyar! diyeferyadedeedemuztaripyaayanvarln,iersindebunaldbuokluklemindenkurtarp birlie kavuturan mistik felsefe, onun din felsefesi oldu. dealizmden mistisizme bu geiin hangi tesadfvetemaslarnneticesindeolduunubilmiyoruz.Buhususuhernedensehikimsearatrma d.Ancak"Glgeler"deyeralan"Gece","Hicran"ve"Secde"iirleriyleAkif'inyeniEfltunculuu,mis tisizmipekiyikavradn,Vahdetiuhd'ainandngryoruz.Mistikidealizminenarekliolan Tekbencilik(Solipsizm)yanikinatbenliindegrme,gereklemitasavvurunasdrmafelsefesibu paralardaruhibiralayanhalindeifadesinibulmutur.Filhakikamistikair: mrlergeti,senyoksungeleybirdanecikmbud, Geleybirdanecik,gaib,geleybirdanecikmevcud! diye Allah'n bir olan her eyde aradktan sonra benliin gayrndan ayramad an, iinde kendi benliindenibaretgrdkinatkendindegstererekylehaykrmaktadr: Kylmazlkin,Allahm,bugayolmuyatanvecde... Brak"Hikkat'leolsunvarlmyekparebirsecde! "Sanatkrn kendiyaaynadmadmtakipedenbykeserinsonunageldik."AcabaAkif'in dehasnnsoneserineolabilir"diyednmeninyeridir.Busoneserslmruhununtakendisiolan tasavvufun yani kendini sonsuzlukta arama ve sonsuzluu kendinde bulma denemesidir" (Akif, 90 91)."Kurtuluunyolu,bukbusperdesininsyrlmasveonunaltndagizlenenvarlnkurtulmasyla alr.Yunus'un"Bendenier"dediibuvarlktr.Btnhayatmzboyuncabizonuaryoruzveonu aramaaihayatmzainmekle,ruhumuzdaderinlemeklebalyoruz.Sonundahereydeonunvarl bulunuyor."Ene'lHakk"diyebalanyor,"Lmevcdeillh"(O'ndanbakavarlkyok)diyebitiriliyor. Kendimizdeovarlniindeyiz,O'ndanayrdeiliz.yleykenO'nuaryoruz,nkblmbtnden habersizdir. "Biz bu aray ifadesinden baka myz acaba? "Ben" dediim varlk zerresinde gizlenen bu Allah iradesiniYunusyledilegetirmiti: Buvcudunehrineherdemgiresmgelr

430YAZILARIM

indekiSultannyzngresmgelir Iitiremszngremezemyzn Birdemyzngrmeecanmveresmgelr. Mutasavvflarnhakikateermekdedikleriey,buehregirmekveSultangrmektir.Girenveg renyok.Onaokyaknlaan.Onunsesiniduyan.Onunhayaliniaynadatemaaedenlervar.teak dedikleriey,buperdearkasndasohbetinveburtltemaannyaatthaldir.Butemaannya atthakikat,istediklerikadarlimlerondakiekilleriverenklerianlatsnlar,filozofonuncevherini akln yapsna uydura dursun. O, kelimelerin anlatamayaca duygusal bir temaadr, gerekleen muradntemaasdr.Ondabenlikveeyabirveayneydir"(Hareket,1973,Sy:90). Taral'dandabirparagrafaktararakbuksmnoktalayalm; "Sendelimisin,dedi.hiOndanbakaeyolurmu? "Buihtarlakendimegelerekbakdm:Sahi,hereyOidi.O...O...VarolanhereyinOndabakangz lerivarmdabenonakadargrmemitim.BykHuzurdaidim."AmanYarabbi!"diyesarsldm.Bu hitabmasankibtnkinat,birkelimeileVarlkmuhataboldu:"syle!"dergibidoruldukarmda, dorulduheryerde,dorulduhereyde.Hereybirbtn,uurlubirinsan,hayrinsandadeil,bir byk uur, bir namtenahi uur, bir namtenahi kudret halinde karmda idi. Onda, ruha mahsus olantemaailehereyideitirenHareketvehereyinkendiolanVarlk,bendekidnceilebirle mitiler;hepsibireydiler.Ondazamanyok,kendindenbakameknyok;yenilik,eskilikyok;baka yok,benzeyenyok;balayan,bitenyok;sebepyok,akbetyok;doanyok,lenyok:yokyok,phe yok. Ebedi bir douu andran sevin ierisinde idim. yle bir sevin dnyada grlmemiti: Sessiz, sarsntsz,sebepsiz.Varlklarondayaratlyorgibiydivebtnyaratclksevincibenimiimedo mudatayordu.Btnsevinvebtnvarlklarlaberaberykseldim;lkinmesafeyok.Birndaher ey, beni varlnda eriten bir byk manzara oluverdi. Hayretle mestoldum, ama mest olan O; d ndm,dnenO;varoldum,varolanO.Bennehaldeidim?Neredeidim?Benvarmydm?Bun larunuttum.Zirabunlarnhepsisilinmiti.TurdakiMusaveMiratakiMuhammedgibi,buzamansz vemeknzlemdekendimdengetim.Bireyvard,yalnzbirey:O"(Taral.262). 10.KURTULU Devrimizin kurtarclara ve havalilere muhta olduunu syleyen Topu, bu kurtuluun nasl ve hangiyollarolacanadaeserlerindetemasetmitir.nsanlnykseliinedeimeveinkryoluile nedinadnamerasimlervekaideleriindebunaltlmtaassublaoluyor(rade.7).nsannkalbinde vememleketiersindeilnedilenmukaddescihad,bizegreAnadoluocuununvicdaniyletarihini, ierisinegmlmbulunduuukurdankurtarabilecekolanyeganearedir.slmnilkasrlarndaki mistikhareketlerincanlandrlmasruhrnesansyapabilecekbirkuvvettir.Bukuvvetfertlerdebirli in uurunu douracak cemaatn mesuliyetini zerine aldracaktr. Bylelikle pek derin buhranlarla sarslmolanbumedeniyetinvebubedbahtcemaatnistikbalikurtarlmolur.Maddisahadaolduu kadarruhisahadadaekonomiahlkveailesahalarndaferdi,kendivarlnnstneykseltendinin mistik hareketinin sonsuz feyzi ruhlarmzn kurtarcs olacaktr. (rade. 78). "k yolu Mevlna ile bulunacaktr. nk skolastik dnce ve bu dnceyi temsil eden medrese, Mevlnay malub edip, medresenin kalbi mahkum etmekle kapal ve karanlk putperestlii hayata hakim kld" (n san.27). "Yzyllarnkatmerlendirdiibirskolastikdntensonra.Battaklitiliininathsranu kurunayuvarlandmzbirdevirdekltrmznknoktasMevlnaolmaldr.Ondamslman Trk dnyasnn btn ruhu gizlidir. Felsefemizle gzel sanatlarmz bu kaynaktan karabiliriz" (Mevlna,5). Mevlna'nn,"Bumuhteeminsanvekinattelakkisieeryediyzyldanberi.Anadoludadima olarak, dimalarda akisler yaparak felsefi dnce halinde sistemletirilip nesillerimize sunulmu olsayd, yirminci asrda Anadolu ocuu yabanc idealler peinde komayacakt" (Mevlna, 13). "slmnuyana,bilhassamakinanninsanruhunuboduuasrmzdaeyadanvemaddeden ruhayaniinsanadnnsrrnsunacakolantasavvufunahlkdnyamzdazaferiilealacaktr"

YAZILARIM431

(nsan,27). Topu, Bergson ile ilgili eserini u cmle ile bitirmitir: "FERD RUHU CEMYETN DAR EREVE SNDEN KURTARIP NSANLIIN BTNNE GTREN VE BYLELKLE NSANLIK AHLKININ KAY NAIOLANMSTSZM,NSANRUHUNUNDENEYLERYLEULAABLDBLGELERNBULERNOK TASINDA BULUNUYOR. SLMDA TASAVVUF ADINI ALAN SLM'IN ZN, ASIL YAPISINI TEKL EDENMSTSZMBERGSON'AGREHAYATINSIRRINIVEAKIBETMZNMUAMMASINIDAZME YEKABLYETLDR"Hoca'dabukanaatteydi. "Sonasrlktarih,yklmzntarihidir.Binannyeryeryklmas,paraparaenkazdrdkten sonraasrmzdabtnbinaatrdadvekt.Ruhykmtemeldetamamland.Buhranbugnbtn messeselere,genlievemilletinbtnvarlnasirayetetmibulunmaktadr.Bugnbumillfelke tearebulmak,yenidenkalknmannyollarnaramakveAllah'agtrenyolututmakveaydnlatmak iinalmakzorundayz.Belkiuzunsrecekbircihadahazrlanyoruz.slmntarihindedahance meydanagelenkntlerdencemaatkurtarmakisteyenbykmesuliyetadamlarnneserlerinden rnekalacaz;onlarnizlerindeyryeceiz"(nsan,71). "lim ile dini ekitirip attran aknlar ilimle dinin tabiat kanununda birletiklerini grmeyen softalardr.Allah'nkainatmzdakieliniveiktidarntabiatkanunundagrmeyenbukiilervaktiyledin adamdenenkaranlkkafallararasndaokolduugibigeenasrnsonundanbuyanadailimadam olduklarmsyleyenyobazlararasndapekbolbulunmaktadr.BirincilerAllah'kinattanayrmakta, ikinciler kainat Allah'tan ayrmakta ve onu anlalmaz bir ucube haline koymaktadrlar" (Hareket. ubat.1972.Sy:74). "Bugnslmnkurtuluu;nceonumaddhayatabalmitlerhalindeyaatanszdedinadam larndankurtarlmas,sonrada,ruhiardakicihadPeygamberinindiliiledeerlendiren,maddeyebal esarettanmayptertemizruhhayatnyaatabilenAllahidealcilerininhayatsahnesinekarlmasile balayacaktr"(nsan.73). "Cemiyeti youran ruh, bizim akn isteklerimizin hizmetkr olmayacak; bize kar koyarak bizi kurtaracak,bizdmekistiyoruz;bizzevkitakdisediyoruz;bizkendimizdenkayoruz. "BizikurtaracakruhbizeHirdandabraklanmukaddesmrasdr.Obize,binyllkgazehit lerinden rahm efkat ninnileri ulatrrken, bugn her biri bir trbe olan kllarn glgesinde il hamlar,mitlersunacak.Bizehayatsunacakruh,ecdatmezarlarndanykselenruhanikorkularn, cihatmeydanlarndanykselensevdalarn,arzzerindeilhglenlertekiledendncelerido latktansonra,kalbimizedolduracaiksirolacak. "Birmitsizliktenuyumugnlleribinevkileaacak.Mantklailhamyanyanayaatacak.Kalb ile Kur"n birletirecek. Hayatn sreksiz ve kesiksiz bir ibdet ak olduunu, hareketlerimizin bir imnveheyecanyarolduunu,asrnsolukbenizli,mitsizveinanmayatakatsizocuunarete cek.retecekkiferdolanveheradmndayenibirsefaletlesusamyaayanvarlmzkinattabir merkezise,cemiyetonuevirenbirdairedir.Budaire,sonsuzlukdenenvebizimleberabercemiyeti epevrehertarafndankuatanbykgereiniindebulunmaktadr. "Bizi kurtaracak olan ruh, bu sonsuzluun sevgisine susam olan ruhdur. O. Sonsuzluu, sonu olan varlklara irca eden deil, fnileri sonsuzlua yceltendir. lhamdan akla geiren, ilham akla irca eden deil, akl ilhama ykseltendir, bir ilhamn huzurunda secdelere kapanarak bin ilham mjdesinieldeedendir.Bizifenaiindefniliktenkurtarpbekayakavuturandr. "Neredebulacazonu?Kimdenbekleyeceiz? "Biz onu Mecnun gibi mrlerdir aradktan sonra, onu bulduumuz gn, kalbimizden u sevin feryadkopacak: "BENSENUZAKLARDAARARKENSENKENDEVMDEDN!"(Varolmak,68). Ksaltmalar 1. Ahlk AhlkNizam.st.1970. 2. Bergson Bergson,st.1968. 3. Devlet DevletveDemokrasi,st.1969.

432YAZILARIM

4. Esaslar MilliyetiliimizinEsaslar.1st.1978. 5. Fetih BykFetih,st.1962. 6. nsan slmvensan,st.1969. 7. rade radeninDavas,st.1974. 8. Kltr KltrveMedeniyet,st.1970. 9. Maarif Trkiye'ninMaarifDavas.st.1970. 10. MehmetAkif MehmetAkif,1st.1970. 11. Mevlna MevlnaveTasavvuf,st.1974. 12. Taral Taral,st.1959. 13. Varolmak Varolmak,st.1965. 14. Yarin YarnkiTrkiye,st.1978. Kaynak: NURETTNTOPU'YAARMAAN,DerghYaynlarArmaanKitaplar,Temmuz1992

YAZILARIM433

SORULAR VE CEVAPLAR nsanlarsylemeyeekindiisorunlarnbilgisayardaaratryor. Bilmediisorun,kendincebirmahremiyetehaizdegrnncedegizlikalmasnistiyor.Sonuta bireydeeldeedemiyor. Bunedenlearamamotorlarnadmsorularncevaplarnksadaolsaburadayazarakkiilere yardmcolmannihtiyacnduydum. Sevdiikiinincinselsapkladmedenkurtulmasiinduanedir? Budurumadenkiilerinarkadalarnayardmcolabilmesiiin,konuyuonunlaakakonuma ldr. Durumun kendisi tarafndan fark edildiini beyan etmelidir. Sebep ve sonu ilikileri ierisinde konumtealaedildiktensonraskntsolankiiyeAllahTelyasamimidualaredilmelidir. Genellikle gnmzde cinsel sapma nedenlerinde dardan yemek yeme alkanl olan kii lerdebagstermektedir.nkhormonluyiyeceklervealkanlkkazandranmaddelerbudurumu tetiklemektedir. Ayrcagnmzdecinselsapmannyounluuerkeklerdegrldiinrolojiuzmannagiderek testesterontakviyesiyaptrmalaruygunolur.Kadnlkhormonuvcutseviyesindefazlaolmasdabu duyguseliniartrdsylenilmektedir. Sonuolarakncedua,dahasonrapsikiyatrilegrmeveennemlisibeslenmealkanlnde itirmekgerekirdiyebiliriz. *** Ben4yllkevlibirbayanm.Eimleseverekevlendik.Ancakokgeimsiziz.Bununiinduaaryordum amayukardakiyazlargrncevazgetim.Eiminmalidurumugndengneiyiyegittiihaldetemel ihtiyalardndaokkstldavranyor.Sylediimdekabullenmiyor.suusreklibendearyor.Bende okfazlakafamatakyorum.nkdahancedenalmtmenazndangnlmdengeenialyor dumvemsrifdedeildim.imdidurumumuziyidediimdeneyeihtiyacnvardiyekyor.Yukarda biryaznzdaeinyanndaaalkkompleksininduyulmasnnalzahimerhastalnanedenolabilece iniyazmsnz.Benbuhisseokkaplyorum.Acabapsikolojikdestekalmalmym.5vakitnamaz klmyorumamasreklidualarediyorum. CEVAP: Sizinyaznzilebirazaklamayapalm. Ben4yllkevlibirbayanm.Eimleseverekevlendik. Kaderiplandabirskntolmazsa;herevliktegeidnemlerivardr.Bunlarilkaynda,sonrabi rinciylnda,dahasonrabeinciylndaeerbudnemlergeirilirseevliliinmruzunolur.Severek evlenenlerhususundaileriyednkbeklentidahafazlaolduundansevgininkarlolanhareket lerbeklenilir.Olmayncasizdekigibizntyesebepolur. ancakokgeimsiziz. Geinememenintemelindeuyumsorunuolduugibidahancebelirttiimizgibigvenkaybs kntyasebepolmaktadr. bununiinduaaryordumamayukardakiyazlargrncevazgetim. Dualarinsannkendiasndanferahlamayasebepolur.Karsndakiiintesiredipetmeyeceiise pheliveAllahnmuradileolacandanortaknoktaolanhayatdzenlemeyegitmekdahaelzem dir.Buisesorunlarzmeklemmknolur. Eiminmalidurumugndengneiyiyegittiihaldetemelihtiyalardndaokkstldavran yor. Einizin size kar ald tavr, zengin olmak ve hrs denen hastaln belirtisi olabilecei gibi gemite var olan bir ezikliin seneler sonras kan korku veya tatmin olma durumu olabilir. Mesela evlenme anda fakir olmas veya daha nemlisi zengin olupta sonradan fakir olup evlilii yklanailelerdekadnkaynaklbirrneibiliyorolmasdr.Butrdeitegizlikalandrtleronutedbir amalfakatyanlhareketleriilemesinenedenolur. Sylediimdekabullenmiyor.suusreklibendearyor.

434YAZILARIM

Su kimse tarafndan kabul edilmez. Daha nce dediimiz gibi gizli korku onu srekli rahatsz ediyorolabilir. Bendeokfazlakafamatakyorum.nkdahancedenalmtmenazndangnlmdenge enialyordumvemsrifdedeildim. te sorun burada balyor. Sizin kafaya takma ve eski hayat zlem, i dnyanz ykmas ve bundanistifadeedeneytandavesveselerilesiziyormaktadr.Buyorgunluksizdeykmasebepolur. Sorunuzda ocuunuz var olup olmadn bilemediimden evliliiniz temelinde ocuk sorunu yok grnyor. Eer ocuk says bir ve einiz daha fazla ocuk istemiyorsa fakir olma korkusu konu sundaisabetetmioluruz.Sizinburadakendinizeyardmetmenizgerekiyor.Buisesizinokuduunu anlayanveanlaylmsbetbiriolduunuzugrdmdenbuskntyabucakgeeceinizidnebi liriz.BunedenleGemiezlemgeleceednkdncelerinkaybnasebepolur. AmakHayalkitabndamutlulukzerinekonumalardaunlargemektedir. Bata Hz. brahim aleyhisselm olmak zere Cenab Kelim [Hz. Musa], Cenab Adem, Konf y[s], Eflatun, Aristo, Zerdt, Brahma Cenab Mesih [Hz. sa], Lokman, Hzr ve Budann saadetin anahtarniteliindekiszlerindenrneklersralamakzereonlaraylebirresmigeityaptrlr: Saadeti,CenabHalil:almak,kazanmakvekazancnhemcinsiylepaylamaktadrdiyetarif eder. CenabKelim[Hz.Musa]iseonunefsiniFiravununihtirasatmdankurtarmaktabulur. CenabdemaleyhisselmagreSaadet,eytanauymamakveHavvayaaldanmamaktadr. Konfyu[s]iseonubirtencerepirinpilavnabtnlezzetlerisdrmakeklindetarifeder. EflatunagreisesaadetDaimaulviyattefekkrdedir.(ycelikleridnmek) AristotelesiseMantk!(Aklldnce)tesaadet!deyiverir. ZerdtagreSaadet,karanlktakalmamaktr. CenabMesihsaaleyhisselmdasaadetinancakMAZYUNUTMAK,HLHOGRMEK,STK BALDNMEMEKLEMMKNDR. Hzraleyhisselmsaadetituliemelingirmediignllerdebazanbarikanm(imeiparla yan) olan bir hayalettir! diye tarif eder. Bu sylenenler zerine byk bir hiddetle ayaa kalkan Buda Eybeeriyet!Saadet,deminesmaicemaliyyesindendir.(kendigzelliindendir)derve Nirvana! Ey beeriyet Nirvana! diye haykrr. Btn bu sylenenler karlk beeriyetin, Oh! Hangisi, hangisi? diyerek gsz bir hlde yere den ve hayretler ierisinde hangisi, hangi sidiyeaknaknsoruparaynakarlkayaakalkanreisRaslllahsallallhaleyhivesel lem: EYBEERYET!SAADET,HAYATIOLDUUGBKABUL,ESKALNA(skntlarnaarlklarna)RI ZA, ISLAHINA SAY (almak) DEDR. szleriyle bunca tereddtlere son verir. Reis burada son sz sahibiveaynzamandasonpeygamberRaslllahsallallhaleyhivesellemdir. imdidurumumuziyidediimdeneyeihtiyacnvardiyekyor. htiyakelimesininkadnveerkekdnyasndafarklizdmlerivardr.Bunuanlayabilmekancak insantanmaklaolur.Kadnyaratlgereigzelolmayarzueder.Biriekledahimutluolabilecek kadardahassastr.Bunedenleeinizinduyarldavranmamasvehayatabakasndzenleyebilmesi iinkadnduygularnanlamasgerekir.Ancaksizinsorunlarntemelindegiyimkuamalmanzdaonu birazsktkesin.Sizekarsaygszlkyapmaypbuekildeitirazetmesindekitepkiyikaldrmakiin bukonudabirazgeriadmatmakuygunolur.Buekildeonunsizinzerinizeeilmesinesebepolur. rnekolarakmeselamevsimlikbiralveriyapacakkenhioralolmaypbirazteenniilehareketedip fazlabireylersylemeyebilirsiniz.Buekildeonunsizdekieksikliigrmesinisalamaybaarrsanz budahaiyiolur..Buekildealmafikriondankar.Bueinizinkendinidahakudretlihissetmesini salar.BeneimealyorumileEiminzoruylaaldmfarknaeriir.Bunusalamaktasizineliniz dedir. Biryaznzdaeinyanndaaalkkompleksininduyulmasnnalzahimerhastalnanedenola bileceiniyazmsnz.

YAZILARIM435

Elerinisevenler,basitletiinihissederlerseilerikihayatlarndayahayatakser,yadahastalana raktepkigsterirler.Buonlarnkanlmazsonucudur. Zamanmzda aalk kompleksi da dnk (dayakbarp arma) tepkiden ok ie dnk ol maktadr.eynelmesebebiiseinsanlarbenyaptmoldudenilenbirhayattanuzaktr.Sizintepki sizlemenizdesorunlarvedeprasyonakapaabilir.Ancakbudurumkendiniifadeedenlerdeolmad ndankorkulacakbirdurumunuzyok. Benbuhisseokkaplyorum.Acabapsikolojikdestekalmalmym? Kendisininkarsndakitarafndananlalmamastemelindeeitimveyetimeartlarvardr.Eini zinsizianlayamamastemelindebunoksanlkvardemektir.Bunuamakisetabikizordur.Ancakei nizsizidahancesevdiyseyinesiziseviyorvesevecekdemektir.Buradahangisorunaradakianla maykrdngrmektir.Buisearanzdakisohbetortamnnnoksanlatnniaretidir.Konumakve muhabbetetmekileyaknlnzartrmalsnz.meselanianllkdnemindenaslifadeediyorsanzo ekildealmyaparakaabilirsiniz. 5 vakit namaz klmyorum ama srekli dualar ediyorum. bana nerebileceiniz neler var ok merakediyorum. Sonuolaraksizinsylediinizgibibevakitnamaz.Raslllahsallallhaleyhivesellemindn yadabanaeysevdirildi.Kadn,gzelkokuvegzmnnurunamazbuyurduuzerenamazn zklarsanz,sorunlardahakolayaabileceinizisyleyebilirim.Birdegecelerikalkpeinizecang nldenvesevgiileyapacanzdualarAllahTeltarafndanhemenkabuledilecektir. GeleceiAllahTeldanbakakimsebilmez.Fakatsizinbuzntnzkrgnladnrseeini zinilerininbozulacansyleyebilirim.Ozamandadahaokskntnzolur.Benimtavsiyemeinize olanaknzsevginiziokadarartrnvezorlaynki,onunaynasndasizinsevginizonuaydnlatsnve sizinduygularnzanlasn.Onunvereceitepkiilezannediyorumsizdedahanceuolsunbuolsun dediinizhususlarkaybedip,gerekmutluluubulacaksnz. Gerekmutluluksevmekvesevilmektir.Bunundndakihususlarsadecebirsstenibarettir. nallahsorunlarnzaacaksnz.BelkibuyaadnzskntlarsiziAllahTelyayaknlatrpna mazabalamasebebinizolur.Bizlerdesizeduaederiz.Yuvanzdamutlugnlergeirmenizdileiile.. NOT:buadrestekiyazydaokumanztavsiyeederim. http://ismailhakkialtuntas.com/2011/06/01/bosanmakapisinevakitkapatilabilir/ Eimbanabalansndiyemuskayaptrmakgnahmdr? Enbykgnahlardandr.Bysnfnagirer.Buekildehareketedenlersonutahepmadurol mulardr.Birerkekeininkendinefsiolduunu,birkadniseeininaslolduunubilmelidir.Daha ileriseviyedekadnveerkekferdiyetmakamndaaileoluncaAllahTelytemsilederler. Eerbirhuzursuzlukvarsabununyegnesebebi,eytandr. Sevgininazaldyerdeocuksaysnartrmaktabirzmdr.nkherocukailekaderininde imesinesebepolur.Azsaydaolanocuklarfaydayerinezararvermekteolduklargibiahsiyetgeli imleridenoksanolmaktadr.aresisevmekolansorununcinlertarafndanzmnegidilmesiyan lhareketlerdendir.nkhermuskannsfliveulvihizmetkarlarvardr. Evhuzuruiinokunacakdualarnedir? Raslllahsallallhaleyhivesellemahlakngzelolmasiindualartarifetmitir.Ahlakngzel letirmeyen sabrl ve fedakr olmayan insanlar her gn binlerce esma eksin, dua etsin mutlu ve huzurluolamazlar. Ecinselliiiyiletirenduanedir? Butrdurumlarkarsndapsikiyatrilegrerekterapiyapmakgerekir.Ancakinsanlarkendile rindebutramazlarifaetmektenkorktuklariinbizimtavsiyemizHz.Mevlanakaddesellhsr rahulazizinMesnevikitabnokumayabalamaldr.Altciltolanbukitabokuyankiibukitabnso nuna erdiinde kendini bu halden kurtarm olarak hayatna yeniden balar. Mesnevi okurken Hz.

436YAZILARIM

Mevlanannruhaniyetiniisteristemezkendindebulankiikadnerkekolsunbulacamanevihazile ifabulur. Hz.Mevlanainsannidnyasnaynelikszleriiletedaviolmakmmkndr.Buekildekendini tedaviedenokkimseyeahitolunmutur.Hz.Mevlananndnyasndanistifadeedenkimseolabil mekiinMesneviyimtalaaetmelidir. Mterileringelmesiiinhangiesmalarokunurveifresikatr? yerindeki mterilerin artmas iin yaplan dualar hakknda ok yorum vardr. Ancak insanlarn bilmediinemlihususiseudur.Hanmylaiyigeinmeyen,eizerinebakakadnsevmek,boan mak niyeti, zina gibi huzursuzluk sebebi olacak hareketlerde bulunan erkeklerin ileri nce bozulur. Eer daha ileride giderse, o zamanda akla hayale gelmez hastalklar ba gsterir. (Kadnlar iinde durumayndr) Bahsedilendurumlarolankiileristediklerikadaresmaeksin,duaetsinfaydasyoktur.Bolrzk isteyeneiyleiyigeinmelidir.EiyleiyigeinmekAllahTelilearasiyiolmanndaiaretidir.Eiraz olmadangurbetekmak,haccadahiizinverilmemitir. Ranaismiveisimkoymahakkndabilgiverebilirmisiniz? RnaBirkitap Rn:iyi,gzel,ho,ltif;prverevnakolan. Rana(cins)Birkurbaacinsi,ilik,kopa,ikibalkas Rn:(arapa.)1.gzel,holatif,parlak.okiyi,okala.2.arapadaerankelimesininmcnne siolupahmak,snepekadndemektir.erkekadolarakdakullanlr. Rna:Paralananimparatorluunklleriarasndadoan,dinvekadnilikisinisorgulayan,isyankar tavrlartaknanbirkz.BalkanHarbinin,bykyangnlarn,1.DnyaSavannstanbulahalisizeri neetkilerivebuortamdabyyenbirkzocuu.Cumhuriyetindouuveyaananbykdeiim ler.BuikidnyaarasndaRna. simlerdekimanalarnemliolduukadarbuismitayankiilerinzellikleridahanemlidir. Evliyaullahnhepsindebazhususiyetlerolduurivayetlerarasndadr.Mesela: AliUsta,eyherfeddinkuddisesrruhulazizEfendiye Senindebylebirhassanyokmueyhim?dedim. Var,dedi.Nakibendmeclislerine,bizianarakdizkmherkeseefaatetmek;ikincisiocuk laraLevhiMahfuzdakaytlolanisimlerinivermek;ncsbanaaitolanmridannmrneksik veya ziyade etmek yetkileri, bana verilmitir. (Ali Ustann Hatralar) (Gavsl zam hramczde smailHakkToprakSivasmiLednKitab) Bubilgiocuunkaderindekiismikoymannnekadarnemliolduunugsteriyor.Bizimtavsiye miz, Birincisi:Raslllahsallallhaleyhiveselleminhounagidecekisimleritercihetmektir. kincisislaledekiiyibildiinizkimselerinadntercihetmektir.nkgenlernesillereetkieder. ncsistihareetmektir. DrdncsbirAllahTeldostunaisminikoydurmaktr. Beincisiaileninalacakararlaisimtespitetmektir. simler kyamette efaati olacaktr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin en son koyduu kz ismiHz.Fatmadr. MeselaFatmaAmine Birkadnnkarsndakalbiarpmakheyecanlanmaknaslbireydir? Erkeinkadnakarkalbihareketleriakniaretleriolduukadar,karsndakikadnndaonakar kapy ak tuttuunu gsterir. nemli olan akln kontrolnde olan sevgidir. Akln kabul etmedii duygusellerifelakethabercisidir. Evlibirerkekbirkadnakarbuhalihissetmesiyanldurumdur.Bekrndurumuisesonuolarak akln szgecinden geirilmelidir. Zamanmz ak andan kt iin gerekleri grmek daha iyi ola

YAZILARIM437

caktr.nemlibirhusus,butrpsiikdurumlarsraredilmediihallerdeetkisiniabukkaybeder.Ak lnverilerinegrehareketetmeliyiz. Kaynatanngelinineehvetduymasdurumundaneolur? Eerkaynpedergelininekarbutrduyguseliiinegiriyorsaaynevortamndaiselerayryaa malargerekir.Gelinbudurumufarketmisebukonuyuamassorunlarkaracandanilmisiyaset ilezmretmelidir.AncakbudurumadmgelinlereAllahTelyardmetsinokacklbirdu rumdur.Eertacizvetehditgibihallervarsahereyigzealpkocasnadurumunuaklamaktane kinmemelidir.Dahatesiisesavclamracaatetmektenkorkmamaldr.nkkadnnhaysiyetini heleevindeemanetolanbirgelinekartacizve..gibidurumlardagelininkendinikorumasgerekir. Sonuta diyeceimiz gibi bu tr ensest durumlardan ocuklarmz Allah Tel korusun. Ahlaksz kiilerinkrkkapyazararvardr,derlernekadardorubirsz. Guslabdestiyellenmeilebozulurmu? Guslabdestialrkendahiyellenseguslbozulmaz. Abdestbittiktensonratekrarbirnamazabdestialmakihtiyatengerekliolabilir.nkyellenme genelliklevesvesesiokolaninsanlardaolur.Namazabdestinibanyodankpstnbangiyip almakdahauygundur.Buekildekiieytannuzunsrebanyodaoyalamaetkisindenkmolur. nsanplakkendahazayfkonumdaolmasayrcaduatayanbirkiiiseduasnzerinealmasdabu sretevesvesesiniazaltmayayneliktir. Kocasnaldatankadniinduanedir? Erkeinaldatmasndandahaktbirdurumdur.Neslinbozulmasnasebepolur.Ancakkadnak olan erkee deil, kendini alana gider, derler. Bu nedenle erkek eine sevgisinde srarc olduunu gstermektearlagitmelidir.Ayrcaerkektecimrilikhuyunuhissedenkadnterketmektesrarc dr.Onuniinhuylaradikkatedilmelidir.Bunlarnyanndaduadangeridekalnmamaldr. Kadnveerkeinkendinikendisiyletatminetmesignahmdr? PsikolojikvefizyolojikdurumsaylanMastrbasyonhakkndaeitliyorumlarbulunmaktadr.Te melindeevliliemaniolanbirhususolmasvearlagidincesakncalvedepresifdurumlarnolu turmasasndanuygungrlmemektedir.Ancakkiilerinbutrltatminekadarvaracaksosyalart lar incelendiinde zina gibi daha tehlikeli durumlara dmemesi asndan olabilirliini savunan g rlerbulunmaktadr. Kendinikarcinsiolmadantatminetmeninmenedilmesindeartlarniyiincelenmesigerekmek tedir. Mastrbasyonbekrolankesimdeokolmasnaramen,uzunsrelicinselbirlemedenuzakkal m,huzursuzevlilervedulkiilerinkadnerkekfarketmedenbuyolabavurduklargrlmektedir. Evlenmeye kudreti yetmeyen kiilerin bu yola bavurduunda Raslllah sallallh aleyhi ve sel lem oru tavsiyesinde bulunmutur. Bu tavsiye ile insanlarn kendini bir nebze gnmzde koruya bilmesimmknikensreklicinseluyarclarngdayoluylaveyatehirinokfazlaolmasndandolay oru ile kendini emniyete alamayan kimselerin, cinsellik sendromlarn kontrol edememi olmasyla beraber ruh dnyasn megul etmekten kurtaramamas, her ne kadar yapmamak iin zorlamalara gitsedebaarlolmadklarbilinengerektir.Bunedenlerlezmiinilketeptaevlenmeimknlar aranmaldr.Bulamayanlarnisebutrldavranlarndaaffamazharolacandnmekteyiz. Dini duyarll olan kiilerin bu tr tatmin nedeniyle zntye dmemeleri gerektiini, insann cinsellii bir gerek olduu gibi bir ihtiyac olduunu bilmesi gerekmektedir. Haramdr ve gnahdr diyekesipatanlarnbugereigrmemeyealmalarnedeniylenevrozlukiiliklerinolumasnase bep olacandan zor durumda olan kiilere kar daha duyarl olmalyz. Cinsel sapmalarn olumas yaniecinselolmatrendibuzntldnemlerinbirmeyvesiolabilmektedir.nkkadnveerkein cinsel duygu younlamasnn n alnmadnda, bulunduklar ortamdaki yakn iliki ve temaslar, onlarnyanlduyumvedncealglamasnasebepolmaktadr.Sonutabeyinyanltemaslarkar snda,alglamadadnceykmnaurattcinselkimlii,bakabirhedefekanalizeedince,olmama

438YAZILARIM

sgerekendurumlaroluur.eytanndaburadakivesvesesinidehesabakatncaiinnekadarzorol duugrmekteyiz. Sonutaartlarlaoluansakncaldurumlar,ekincesikalkanakadaraffedilecekhususlardr.Yanl birhareketyapyorumdiyezlmeyegerekyoktur. YalnzlknedeniyleoluanbudurumdanAllahTelnnkurtarmasiindualaredelim. AllahTelmerhametlilerinenmerhametlisiveayplarkapatandr. Virdiniekmeyensofidepresyonagirermi? Buszleryalandr.nanmayn.AllahTelkullarnafarzvevacipkldeylerindndahibirko nuda sorumlu tutmaz. Bu szler ile mridlerini deprayona sokan eyhlerden ve hocalardan Allah Telyasnmakgerekir. Askerevlatiinhangiduaedilmelidir? Askeregideniinyaplacakduakelimeitevhid(LailheillallahMuhammedrRaslllh)24kere gnlkekilmelidir.(Fazlaekmeyegerekyoktur)Buekildeevlataskerdengeridner. Btndualarkapsayansrlduanedir? AadazikredilenRaslllahsallallhaleyhivesellemtevessledilerekedilenduaileistenen isteklermuhakkakAllahTeltarafndankabuledilir.

Allahm!ben,rahmetnebisiMuhammedSallallahualeyhivealihihuzurunavastaederekni yaz ediyor ve Sana yneliyorum.Ey Allahn resul, ey rahmet nderi, ey efendimiz ve mevla mz!GerektenbizsenivastaederekAllahTelyayneldik,efaatdiledikveAllahTelyayakn latk;vehacetlerimizinverilmesiiinseninmzealdk;EyAllahkatndaerefliolan,bizeefaat eyle dervehacetinidiler. Ensestduygularnkontroledilememesivekurtulmakiinneyapmaldr? Psikiyatriyi ilgilendiren bir konudur. Bu duygunun temelindeki en byk etki eytann avnesini oaltmada kendi ailesi ierisinde ilikiler iinde olmas ve baz rivayetlerde ise kendi kendisiyle o alma(masturbasyon)durumdaolmasndaninsanneslindedebutrduyguvecinselliinolmashu susundavesvesevealdatmasbulunmaktadr. Kendisindebutrskntlarolankimseler,butrlduygularaakncaeytandanAllahTelya snmaldr.nkinsannyaratlndabuduyguykldeildir.Ancakeytanbuduyguyuartrr. ButrldncelerinveduygularnkendinefsindenolmadndnpAllahTelyasnnca kurtuluun olaca kesindir. Eer bu duygudan bir ekilde kurtulunamyorsa; kadnlar Hz. Meryem aleyhisselm, Erkekler Hz. s aleyhisselm hayale getirmelidirler. nk onlarn ruhaniyetlerinde cinsellii kontrol etme zellii bulunmaktadr. Onlarn ruh tekmlleri ile bu hal kiinin zerinden uzaklar. Eibakabiriniseviyorsakadnnaslduaetmelidir? Busevgidenkurtarmakiinduaedilmez.nkbutrsevgilerinolumasndapsikolojiksebepler bulunmaktadr. Genellikle beklenti sendromu sonucunda oluur. Eler aralarndaki beklentilere cevapveremeyincebeklentisininbakabiryerdeolduuzannylaynelimegeerler.Aslndabast rlmakvetatminolmakistenenduygularnaoekildedebirarebulamayacaktr.mitedilennok sanlgidermebuekildezlemeyince,dierbirbakasnsevmekledevamedecekdurumlabo zulansosyalhayat,herikitarafnzlmesinesebepolacaktr.Bunedenlebeklentisorununuzmek gerekir.Duaederekbuiindzelmesinibeklemekyanltr. Ahlakgzelletirenduanedir?

YAZILARIM439

RaslllahsallallhaleyhivesellemahlakgzelletirenduaiinAllahTelmahlakmgzel letirdemitir.Buekildeduayzatenhepimizyapmaktayz. Ahlakgzellemesiiinyalnzcabirhususvardr.Odatoplumtarafndansevileninsanlarlaarka dalk etmek ve sohbet etmektir. Bu ekilde insan grd eyleri ilemeye balar. rnei olmayan hususlarninsandaetkisiyoktur.Szleduaileahlakgzellemez. Kamilmridmridinenasldavranr? Raslllahsallallhaleyhivesellemhibirzamanyanndabulunanhizmetedenlerebununiye yaptn?niinyaptn?diyesormamtr.Kamilinsanlaryanlarndabulunankimselerinnoksanln kendindenbildikleriiinkzmazlar.Ancaknevarkiimdikieyhlermridlerininhalinibilesormaktan imtinaediyorlar. Ruhsalhastalkiinduanedir? Gzelinsanlarilesohbetetmektir.Gzelinsandemekevrenizdekiahlaktemizkiilerarasndan seiponlarilekonuankiilerfarkndaolmayarakruhkuvvetbularakhastalndankurtulurlar.Buii fark edemeyenler dua ederek bir ey elde edeceklerini zannediyorlarsa yanlyorlar. Sohbet terapi yerinegeer.Ancakahlaklkiiileyaplansohbetinsantedavieder. Hangikadnlarocukdoururlar? Anneolmayarzuedenlerocukdourur.Beeribirrahatszlyoksabebeklerisevenkzlarveo cukkenbebekleriileanneperiyodunagirenleranneadaydr.Kendigzelliiilemegulolankzocuk lar daha ge yata anne aday olacaklarn sylemek gerekir. Vcudunun gzellii ile megul olann rahmigeliimgstermediiiinemperyalistglerkadnlarmodatutkularileksrlatrmaktadr. Kendiniifadeedemeyenleriinduanedir? Bu tr sorun yaayan kiiler kendilerini anlatmaya alacaklar zaman nceden sesli olarak bir odada altrma yaparak hazrlk aamas iine girerse, yaplacak grmede ikincilenmi faktrlerle dahakolayifadeedilir.Budenemelerileaalkkompleksiyenilmiolur. Bir baka hususta kendine gvenmek hususunda inancn yitirmemelidir. Bunu da salamak iin dorulukpayyksekolandeerlerikendinernekalmaldr.Doruherzamanruhagkazandrr. Ryadaeskisevgilitarafndanplmeknedemektir? Bu kiinin eski ak tarafndan anld ve artk sonuca ererek unuttuuna iarettir. pmek ban kopuunuhaberverir.Olumludurumdur.Sevinmekgerekir. Mridinnaksolduunaslanlalr? Birinsannnoksanlilikilerneticesindeanlalr.Yoksancedenbilmekbirazzordur.Eermrid olunmusa, mridin yanna gidince, halini sormuyorsa ve ilgilenmiyorsa bu en byk noksanlktr. Meselamanevidurumun,zikirlerinveennemlisimaddihalindir.EerMridmaddiolarakskntda ise mridi olan kii mridinin ihtiyac iin aba gstermiyorsa, bu mrid sahtekr veya noksandr. nk Raslllah sallallh aleyhi ve sellem her sabah arkadalarnn ryasna kadar ilgilenir, a ve plak olanlarn ihtiyacn giderirdi. Ne yazk ki gnmz eyhleri mridlerinden kendi ihtiyalarn gideriyorlar. Unutmaynki,Maddsorunlarzemeyeneyhmanevisorunlarhibirekildezemez. Karkocaksleriinneduasvardr? Elerinksknlngidermeninbirinciduaskssebepleriortadankaldrpkonumaktr.kincisi cinselliekadarvarmsoukluukaldrarakscaktemassalanmas,bileikkaplardakigibisoukve scabirletirereklmanortamoluturmaktr.ncsbevakitnamazlarnsonundaduaetmektir. Bunundndaukadarsaydazikir,muska,tlsmgibiyaplanduaeitlericinlerietkilemesnfna girdiiiinzarardanbakabireyoluturmadgibikslkazalacanadahadaartar.nkkse

440YAZILARIM

leri eytan sevdiinden dier cinleri haberdar ederek o eve yerlemelerini temin eder. Bu ekilde kaosunartmasnsalar. eytanarnsuyunzerinekurar,sonraetelerinignderir.Bunlardanrtbeceenyakn(itibar enbyk) olan,fitnesi enbyk olandr.Birigelip,unuunuyaptm, der.blisise, anlatlanlar dinlediktensonra, hibireyyapmamsn Karlnverirveyaplanlarkmser.Sonra,birbakasdahagelirve karsylaaralarnancayakadarpelerinibrakmadm Diyerek,yaptklarnanlatr.Bununzerineiblis,onunmakamnykseltirve SENNEHARKASIN!82 Kalpgznnalmasnnalametlerinelerdir? Kalpgzalmaskiidenkiiyefarkldr.Bunlarbazenrya,bazenhayal,bazenferasetvedn ceileolur. Kalpgzalmasdemekinsanlarnvebakaeylerinsrrnavakfolupplaklatrmakdeildir. Zamanmzdakalpgzalmasninsanlardongmlekgrmekzannediyorlar.Bylebireyyoktur. Zaten gelecei bilmek Allah Telnn emrindedir. Bunun dnda karndaki insann iinde tad pisliibilmeninnekrvardr,denilmitir. Kalp gz almas demek yaplmas gereken fiili vaktinde icra edebilme yeteneidir. Bu ise yksek ilim sahibi olmakla edeerdir. Yoksa yllarca zikir ekilsin insann kalp gz denilen nesnesi almaz.Alsaalsahalislasyonualr.Budatmarhaneyedmektenfarkbireydeildir.Budu rumadminsannnelemenedeinsanlafaydasolur.AllahTelyabuhaldensnrz. Aldatankocaykahretmekiingldua;kskocannbarmasiinduavetlsmlar nelerdir? Bueylerancakbysnfnagirer.AllahTelkulunusihirvebyyapmadurumunadrrse herneolursaolsunsonundaeindenayrdrr.Yaplandualarvesihirlerneticesindeeinin(kadn veerkek)erkenlmnesebepolur.Anlamak,sevmekvefedakrlkdururkeneinieldeetmekiin buyolabavuranlaryuvasneliyleykanlardemektir. AhlakvesevgiileyaknlamakveAllahTeldanhuzurveafiyetdilenmekileeldeedilenkazan sonsuzdur.EerbirgeimsizlikzuhurettiysevedzelmemmkngrnmyorsaayrlmakiinAllah Telizinvermitir.Ancaksihirvebyyeizinyoktur.Bunuhatrdankarmayalm. BebinAllahzikrindezorlanyorum. Eerbirmridderstezorlanyorsaodersimuhakkakbrakmaldr.Tasavvufzorlamalarileyaplan sistem deildir. Zamanmzda bu trl hatalar yznden ok kii telef olmaktadr. eyhine durumu bildirmeli,eersraredilirseotarikattanayrlmaldr.nksonutazarargrenmridolmaktadr. Evgeimsizliineduanedir? Evdehuzursuzluunbagstermesebebigenellikleharammalgiriidir.Bazennazardadeebilir. Dualarileevdehuzurbulmakokkolaydeildir.Yediinizeitiinizedikkatedip,helalyemeegayret etmeli,nazardediinibildiinizinsanlarakartedbirliolmakgerekir. Mknatsnryalaraetkisivarmdr? Mknatsnbutrzellikleriyoktur.Sadasoldamanyetikenerjidiyebahsedilenbtnetkilerru hunzelliklerindendir.nsanlarntalarvemknatsgibibasiteylerdenmedetummasonunkendini aalamasdr.Bazkesimlerbutrgizemlieylerreterekinsanlarsoyuyorlarinanmayn.nsanyce birvarlktr.Btnkinatzateninsanahizmetiinyaratlmtr. llerlensiyetmmknm?
82

Mslim, Sfatl-Mnfikn, 67.

YAZILARIM441

llerileolanyaknlktanokkiimenfaatyerinezarargrmektedir.Veliolduunubildiinizkii lerdenbirnebzefaydalanabilirsiniz.Bunundndakilerancakinsannlyleolanduygularndanbaka bireydeildir.eytannkandrmasndankorunmaktapekmmkndeildir.Faydadanokzararg rleceiiindnyadakikimselerilemegulolupfaydalanmakdahauygundur.. Karkocabedduaederseneolur? Bedduaedenelerancakhuzursuzluklarnartrrlar.Bunedenleduaetmekdahauygundur.Einin ktlnesabredenkiicihatsevabalr.Herneekildeolursaolsunsabredipduaedenlersonunda eleriilearalarnndzelmeihtimaliokyksektir. Ryadakaynpederinintenasuluzvunugrmeknedir? Ryadagrlencinselliksnfnagireneylerhepsininyorumuiyiolarakaklanr.Buryannak lamasdadurumagreerkekocua,kuvvete,mirasakonulacanaiaretolabilir. Elerarasndamuhabbetiartrmakiinduaokumakgnahmdr? Bu trl dualarn yan tesirleri oktur. Okumak yerine iyi ahlakl olmaya almak daha gzeldir. Tecrbelerimize gre bu tr okuma ii ile uraanlarn evliliklerinde ileriki dnemlerde ok byk skntlarolumaktadr.nkduakiiliibaskaltnaaldiininsanlaryapmayacaileriyapmaya baladklar iin ileriki zamanlarda dua etkisinden knca ters tepki vermektedirler. Bu nedenle dua AllahTelyayaplr.AllahTelisekullarnnihtiyackadarolantecelliettirir. RyadaAllahTelnnaydatecelliolmasolurmu? Ryadagrlentanrimajlarnnouinsannefsinindurumlarilealakaldr.Buekildenefsindu rumuanlalr.AllahTelnnryadadnyaekliilegrnmesiolmaz.nkAllahTelnoksans fattanmnezzehtir. Mesela, ay olarak grmek, nefsin hakikate ynelmi olduu ve onunla ldamaya balamasdr. Gneolarakgrlseokiinindiniyndenkemalehliolupetrafndaaydnlatyordemektir. AllahTelnnistediieyler? AllahTelnnemrettiieylerileistediieylerayrdr.nemliolanbuistekileemrinbirletiril mesidir.Bunuancakkmilinsanlarbaarabilir.Eerbirkonudayapmanzgerekenbireyolduunda tefekkrederseniz,durumunfarkna varabilirsiniz.Ancakeytannbu haldekigafletperdesiokka lndr.Amakokzordur. Depremmiolacak? Deprem Allah Telnn murat ettii zamandr. Evliya da olsa, baz kiilerin deprem tayinlerine inanmayn.AllahTelkullarnaazabkatlamalolarakvermez.Depremolacakkorkusuzatenazaptr. Birdedepremolursabuzulmyerinegeer.AllahTelzalimolmadgibizulmedenleridesevmez. Zikirateinedir? Zikirdeiorganlarsaranatehavatryoketmekiindir.Fakateerkontrolaltnaalnmazsaletif denilenksmlaryakar.lerideokiizikirdender.nemliolanbuateinzuhurettiindesoutmak tr. Bunu zikir verenin takip etmesi gerekir. Fakat gnmzde bu iin ehli kalmad iin dersleri b rakmalveyaderssaysnazaltmaldr.Buekildezarargrlmemiolur. eyhlervemridlerineleriilikisinaslolmaldr. eriatdairesiiindekiharamlarherekildegeerlidir.Tasavvuftakalbimiztemizyalanilemahre miyet kalkar yalandr. Allah Telnn koyduu snrlar kimse aamaz. eyh hakiki ise hi amamas gerektiinibilmelidir.Zannediyoruzki,biroktasavvufcemaatindebukonularadikkatedilmiyor.eri atolmayankiilerinhepsicehennemliktir.stersetarikataintisaplolsun.Buduruminsanlarkurtar maz. 2012de40yandaHz.Mehdizuhuredecekmi?

442YAZILARIM

Buyalanngilizlerinsonzamanlardaslamleminikartrmayabalamadanncesyledikleriya landr.BuekildeslamdevletlerindekiolankarklklarMslmanlarnkabullenmesinisalamakta drlar.Osmanlnnykldnemindedeayndurumlarolmutur. Gnmzmslmannvirdineolmaldr? LailheillallahMuhammedurraslllahzikrinemdavimolmaldr.maddvemaneveitlikan cakbuzikirlemmkndr.Gndeyzdefabuzikriekeninbtnileridzeliolur. Umredeeytankandrrm? Haccagitmedenumreyegidenizateneytankandrmtr.Umredekandrmasoknemlideil dir.zerinefarzhaccolannumreyapmaseytannisteklerindendir.eytangnahiletemediikim seyefarzlarnyerinenafileibadetlerilemeguletmesihilelerindendir.Haccagitmedenumreyegiden lerinbuyndendikkatliolmalargerekir.Fakatneyazkki,birokyalanlarileinsanlarkandrlpfarz haccn yapmadan umre yapyorlar. slamda ise farz ibadet dururken nafile ibadetle megul olmak menedilmitir. Boanmakzereolankocaduanedir? Kocasnn ayrlmasn istemeyen kadn sebeplere sarlp boanmay kaldrmak iin bir gayret gs termelidir.Eerzinaveyaktmuameleyoksaaralarnbulmalariinailebyklerinebavurmaldr lar. Kaynanaelinipmeksakncalm? Kaynanaelinipmeninfaydavezararizgisiilemleilgilidir.ehvetteneminolunuyorsaveen sest durumlar olumayaca dnlyorsa sakncal olmayabilir. Ancak duygusal balamda yanl hareketlerinnnnalacazannediliyorsadikkatetmekgereklidir. nsanlarn kendi i hesaplamalar ile yanl yorumlarn sonular hakknda Freudun aklamalar vardr. Sakncaldurumlartelafietmekzordur.Tedbiramalyaplacakhususisedamatlarnkaynanaili kilerinderesmdavranmasdahatutarlyoldur.Buekildeherikitarafasndanemniyetolur. Meziakntsnazmnedir? roloji doktoruna bavurulmaldr, belki bel soukluu olabilir.. Bildiimiz kadaryla genlerin so runlarndandr.Cinselkuvveteiareteder.Armastrbasyonyapmavecinselbirlemesonucuuya rlmaya alm penis sertliini (uykuda ve uyankken) kaybederken gelen svdr. Gsl gerektirmez. Vesvese verir. En kts uykudan uyandnda alt amarda leke brakmasdr. Bu nedenle cnp oldumzannedilir.Bununzmuekildedir.Eerryagrdnhatrlamyorsalekeninrengisar deilse ykanmaya gerek yoktur. Daha vesveseli biri ise bezelyeden kk ekilde penisine pamuk tkar. Renk bunda daha belirgin olur. Renk beyaz olduunda sorun yoktur. Pamuk kullanmak ilk za manlar bir hafta ac verir. Fakat bir zaman sonra alkanlk yapar sorun olmaz. Abdest konusunda vesveseyigidermeyollarnnengzelidir.Tercihedilebilir. Katanesalavaterifiekersekhatimsevabalnr? Salavat hatmi iin say snr yoktur. tanede bir hatimdir. 4444 de bir hatimdir. Ancak salavat ekmeiinhatimtabirikullanmakliteratrdeyoktur. Mridikamilseerkenneyapmalyz? Mridkmilseilmez.Osizibulur.Eerbirkiiyimridseecekolursanzilkdikkatedilecekhu susRaslllahsallallhaleyhiveselleminsnnetiniengzelekildeicraedenibulmaktr.Snnetiiyi bileninmridezatenihtiyacyoktur.Bilmeyeniindeherkesmridhkmnegirer.AllahTelcahil olankimseleryardmetsin,demekgerekir. Kskankoca,geimsizkocaiinduanedir?

YAZILARIM443

Butrldualarbulunur.Ancakzararverir.nkzikireklinialanbudualarnoluturduuenerji ninanormaletkilerivardr.Bunedenleahlakyoksunuolankiileriniyigzelinsanlarlasohbetetmele rinisalamakdahanemlidir.Buekildeonlarnyanndagrdgzelliklerdenetkilenirhuydeii mineurayabilirler. Sevdiinebalansnskskgrmekistemesiiinduanedir? Bueitdualarsihirhkmnegeer.Sonundahuzursuzlukvezntdenbakabirolmaz.Bueit duayapaninsanlarnouilerkidnemlerdeevlendiklerindeboanmaktadrlar.nkmuradaeril diindedualarbraklr.Duaetkisiyleolansevgidekaybolur. Sevenzatensever.Kimseyekendimizizorlasevdirmeyegerekyoktur. Ailegeimiiinsrldualarnedir? Bununsrrerkekiineiningnlnyapmasveonunsevgisidir?Kadniinsegecelerikalkpna maz klp kocas iin dua etmesidir. Eer bu ekilde ailede dua ve sevgi mekanizmas alrsa evin bereketiartar,rzkbollar.Yoksaisterse100binhatimokunsun,tesbihlerekilsinbounadr. ingenelerinyaptyemekyenirmi? Yemekkonusundabutrldnmek,cahiliyeadetlerindendir.Yemektehelalveharammoldu u,neredenkazanldnadikkatedilir. Eskidentasavvufehliabdestsizpiirilenyemeiyemezlerdi.Buusulbugnaranmamaktadr.n kfitnezamandr. Kocannkarsnnyanndaaalkduygusuduymasnedir? Ekonomisizayferkeklerdebudurumokdahafazladr.Buduyguyuyenmekkonusundaeinedu rumunuaklasn.Eeruzunbirmddetbuekildegiderse,ihtiyarlkdnemindeerkeinAlzheimer veParkinsonolmatrendiniykseltir.Tecrbelerimizlebunugrdmsyleyebilirim. AllahTelnarsistmidir? Narsisizm veya zseverlik, kiinin kendisine duyduu cinsi arzu, kabaca tabirle kiinin kendisine akolmasolaraktanmlananbirterimdir.Farkltanmlarvekullanmlarmevcuttur. SigmundFreudNarsizmiDdnyadansoyutlananlibidonun(cinselenerji)egoya(ben)ynlen dirilmesi eklinde aklamtr. Yani libidonun byk bir depoda toplanr gibi egoda toplanmas ve daha sonra nesnelere ynlendirilmesi; fakat kolaylkla tekrar soyutlanarak egoya ynlenmesi duru mudur. Bebekddnyaileilikikuramaderkenbebeklikdnemindegerekbirnarsizmdurumuiindedir. Libidoddnyayaynlendirilmemitir.Bebeinnesneleribenolmayannesnelerolarakalglamas aylaralr.benvebenolmayanarasndabirayrmyapamaz.Ddnyayailgiduymuyordurved dnyada bile deildir. Bebek iin tek gerek kendisidir. Ackmas, susamas, mesi bebek iin tek gerekliktir.Budurumubirincilnarsisimolaraktanmlanr. AllahTeleernarsistolsaydbizleriyaratmazd.Upaniadlardakiusznegzelaklamayap maktadr. Tanrdnyayyaratmaksuretiylekendikendinisnrlar,bubirfedakrlktrOnuniin. Yine Kurn Kerimde insanlar ve cinleri bana ibadet etsinler iin yarattm ayetinin tefsirini bilinmek ile aklamlardr. nk sonsuz ve mutlak olan yaratcya sonlu ve aciz kulun ibadet edebilmesi mmkn grnmemektedir. nancnda ilah kavramna bu manay ykleyen kiinin Allah Telhakkndanarsistolmasndnmesihataldurumarzetmektedir. Kadnlarmuridolurmu? Kadnlarmridolur.Kadnnkadnamridliidegeerlidir.BunedenleHz.Aieradiyallhanha annemizslmnretilmesindebykkatklarolmutur. Mezigeldiindeelbisedeiirmi?

444YAZILARIM

Elbise deiimi yoktur. Gusln artlarnda dahi elbise deitirilmez. Lekelen ksm ykanr. Eer imknyoksaoksmkuruduktansonraovuturularaklekeiziyokedilebilir. Mminikikezaldanmazhadisinedir? Buhadismminlerinaptalolmadn,hataytekrarlamadklariinsylenilmitir.Mmininyanl hakkndakitavrterkveuzaklamakilesonulandrlmaldr,denilmitir. Rekatsayvesvesesehivdeneyapmal? Enazsayzerindenhareketedereknamaztamamlamalvebitimdesehivsecdesiilenamazbi tirmelidir.Sreklioluyorsabuhaldenzlmemeli,kiielindengeldiikadarcemaatedevametmeli dir.nkcemaathalindebudurumdahaazolduubilinmektedir. Yellenmevesvesesiiinneyapmal? Sesvekokuolupolmadnadikkatetmeliyoksaabdestinegvenmelidir.Genelliklegenlerinou buhaldenmzdaripolmaseytannalaycvebktrctavrndandr.Buhaligemekiinfazlagayrette gstermeyegerekyoktur.Vakteyaknabdestalarakbusorunuzmekokdahakolaydr. Menivesvesesinaslgiderilir.? Meziilemeninneolduunuiyibilmelidir.Ayrcamenigeldiktensonraidraraklrsadahasonra gelensvvedi(beyazsu)denilenakntdr.Guslgerektirmez. Aalkkompleksiniyenmekiinduanedir? Bunuiinengzelduaherkesisevmeyirenmektir.Seveninsandierinsanlardankendinikk grmektenkurtulur.Aalkkompleksigururluinsanlardaolur. Namazklarkeneytanvesvesebrakrm? En ok vesvese namaz klarken olur. Ne trl vesvese gelirse gelsin namaza ve imana zarar ver mez.Fiilekmayandncelerdenkullarsorumludeildir. Cnpkenyemekyenirmi? Yenebilir.Ancaksalkasndangusldensonrayenilmesiuygundur. Mritvemridarasndaperdevarmdr? Tabikivardr.AncakyokturdenilmesisakncaldurumdaAllahTelmrideretmenlikgrevi verdii iin durumu bildirmesidir. Bu ise genellikle ruhni ynden olur. Mridin bu durumdan baz zaman haberi olmaz. Mahremiyetin Allah Tel tarafndan korunmasdr. Yoksa slamda gnah karma gibi bir durum yoktur. zgr yaammza Allah Teldan bakas mdahale edemez. Allah Telnnmdahalesiderahmetiledir. Boanmalarnougelinkaynanakaynaklolmasnedir? Kadnlararasndaarkadalkvedostlukerkeklerkadargelimediiiinrekabetherzamanvardr. Erkekikitaarasndakalmbudaytanesigibioluncasonutaboanmalargerekleir.Bunugider mekiinerkeinsiyasetilminibilmesilazmdr.Neyazkki,builmeerkeklerilerikiyalarndakavuur lar.lkdnemlerdekadnlarnmerhametindenyoksunolanerkeklerinevlerindeskntokolmakta dr. Evliliin ilk dnemlerindeki boanma sebepleri kadn olurken ileriki yallk dnemlerinde erkeklerin olmasdikkateayandr. Eimincinselorganngrrsemguslmbozulurmu? Hayr.Guslgerektirenartlararasndagrmekyoktur.Elerinbirbirlerindenkendilerinisaklama gibibirhareketyanltutumdur.Elerinbirbirlerinicezbedecekharekettensaknmasisesoukluu meydana getirir. Ruhsatlar olan eyleri iptal etmek zamanla skntlar artrr. Ruhsatlar iyi bil memizgerekir.

YAZILARIM445

Kaynak: http://ismailhakkialtuntas.com/tumyazilar2/insan/sorular/

446YAZILARIM

NDEKLER AHMEDAMEFENDkaddesellhsrrahulazz(18071920)LEAHMEDAVNKONUKUN SOHBETLER.............................................................................................................................................5 KURNIKERMNSIRRIeyherfeddnEfendikaddesellhsrrahulazz....................................13 HRAMCIZDESMALHAKKITOPRAKEFENDNNSOHBET.................................................................15 HAKKAT.................................................................................................................................................24 ZHNKONTROLSMLKTAPTANALINTILAR.....................................................................................25 "NGLZGZLBELGELERNDETRKYE"KTABINDAKKRTSORUNUNUHAZIRLAMALELGLGZL BELGELER...............................................................................................................................................41 BEVAKTNAMAZNNFARZOLDU?..................................................................................................49 BUDAGEERYH..............................................................................................................................51 HLAFETORDUSUNUNMENKIBELERVETRKLERNFAZLETLERCAHZ............................................52 PSKOLOJVEDNKTABINDAN..........................................................................................................68 EVLENMEKFARZDIR..............................................................................................................................74 GELENEKKTABINDAN .......................................................................................................................76 . Hz.EBZERELIFRRadiyallhanhHAYATIVEAHSYET.............................................................81 LMLEDNSIRLARINDAN(MutlakaOkuyun).....................................................................................90 RSALENURAISINDANDUAVEUBUDYET......................................................................................102 BEDZZAMANSADNURSDENDUASIRLARI....................................................................................115 SABATAYSTLERNBAYRAMLARIVEGARPTKATLAR........................................................................132 ATEZMNIKMAZISMLKTAPTAN...............................................................................................136 ERKESMESELESM.FETGEREYOENU.............................................................................................157 SULTANII.ABDULHAMDDEVRDOUANADOLUPOLTKASISMLKTAPTAN...........................185 (DVDU'LKAYSER)KAYSERLDVD(vefat:751H./11Mart1350).............................................199 FELSEFTASAVVUF ..............................................................................................................................215 . DVDULKAYSER'NNMUKADDEMTIVAHDETVCD...............................................................221 DEMSRECNDESLAMSMLKTAPTAN.................................................................................260 KARIKOCAARASINDAKSIRLAR..........................................................................................................268 HZ.LOKMANALEYHSSELM'INNASHATLARI....................................................................................271 KARIKOCALKLERDEKSIRLAR........................................................................................................277 ZYAPAAdanHKMETDERSLER.......................................................................................................279 ZYAPAANINESERLERNDEN............................................................................................................291 KLTRELBULIMIA.............................................................................................................................295 UNUTTUUMUZMESELELERTOPLUMDAPSKONTROL.................................................................297 MAHMUDUEBSTERninSAADETNMEsindekiHKYELER........................................................302 KTABULNAKLFUSSFUSSNAKIKTABI..................................................................................312 ARFLERNDELLMKLLERNANAHTARIKIRIMLISELMDVNE..............................................319 KADINLARACUMANAMAZIFARZMIDIR?..........................................................................................340

YAZILARIM447

DYLANDOG:DEADOFNGHT(DYLANDOGGECENNLS).........................................................351 CENABAHABEDDNTRYAKSZLER...............................................................................................355 YARABB,ARTIKYETMEZM?.............................................................................................................407 NURETTNTOPU'NUNTASAVVUFDNCESMustafaKara..........................................................408 SORULARVECEVAPLAR.......................................................................................................................433 Sevdiikiinincinselsapkladmedenkurtulmasiinduanedir? .............................. 433 Eimbanabalansndiyemuskayaptrmakgnahmdr? ............................................... 435 Evhuzuruiinokunacakdualarnedir? .............................................................................. 435 Ecinselliiiyiletirenduanedir? ....................................................................................... 435 Mterileringelmesiiinhangiesmalarokunurveifresikatr? .................................... 436 Ranaismiveisimkoymahakkndabilgiverebilirmisiniz?............................................... 436 Birkadnnkarsndakalbiarpmakheyecanlanmaknaslbireydir? ............................ 436 Kaynatanngelinineehvetduymasdurumundaneolur?............................................... 437 Guslabdestiyellenmeilebozulurmu? ............................................................................ 437 Kocasnaldatankadniinduanedir?............................................................................... 437 Kadnveerkeinkendinikendisiyletatminetmesignahmdr? .................................... 437 Virdiniekmeyensofidepresyonagirermi? ..................................................................... 438 Askerevlatiinhangiduaedilmelidir? .............................................................................. 438 Btndualarkapsayansrlduanedir? ............................................................................ 438

..................................................................................................................................................... 438 Ensestduygularnkontroledilememesivekurtulmakiinneyapmaldr? ...................... 438 Eibakabiriniseviyorsakadnnaslduaetmelidir? ........................................................ 438 Ahlakgzelletirenduanedir? .......................................................................................... 438 Kamilmridmridinenasldavranr? .............................................................................. 439 Ruhsalhastalkiinduanedir? ........................................................................................... 439 Hangikadnlarocukdoururlar? ...................................................................................... 439 Kendiniifadeedemeyenleriinduanedir? ....................................................................... 439 Ryadaeskisevgilitarafndanplmeknedemektir? ..................................................... 439 Mridinnaksolduunaslanlalr? ................................................................................ 439 Karkocaksleriinneduasvardr? ................................................................................. 439 Kalpgznnalmasnnalametlerinelerdir? ................................................................. 440

Aldatankocaykahretmekiingldua;kskocannbarmasiinduavetlsmlar nelerdir? ...................................................................................................................................... 440 BebinAllahzikrindezorlanyorum. .................................................................................. 440 Evgeimsizliineduanedir? ............................................................................................... 440 Mknatsnryalaraetkisivarmdr? ................................................................................. 440

448YAZILARIM

llerlensiyetmmknm? ........................................................................................... 440 Karkocabedduaederseneolur? ...................................................................................... 441 Ryadakaynpederinintenasuluzvunugrmeknedir? .................................................... 441 Elerarasndamuhabbetiartrmakiinduaokumakgnahmdr? ................................. 441 RyadaAllahTelnnaydatecelliolmasolurmu? ........................................................ 441 AllahTelnnistediieyler? ........................................................................................... 441 Depremmiolacak? ............................................................................................................. 441 Zikirateinedir? ................................................................................................................. 441 eyhlervemridlerineleriilikisinaslolmaldr. ........................................................... 441 2012de40yandaHz.Mehdizuhuredecekmi? .............................................................. 441 Gnmzmslmannvirdineolmaldr?......................................................................... 442 Umredeeytankandrrm? ............................................................................................... 442 Boanmakzereolankocaduanedir? .............................................................................. 442 Kaynanaelinipmeksakncalm? .................................................................................... 442 Meziakntsnazmnedir? ............................................................................................. 442 Katanesalavaterifiekersekhatimsevabalnr? ...................................................... 442 Mridikamilseerkenneyapmalyz? ............................................................................. 442 Kskankoca,geimsizkocaiinduanedir? ...................................................................... 442 Sevdiinebalansnskskgrmekistemesiiinduanedir? ........................................ 443 Ailegeimiiinsrldualarnedir? ...................................................................................... 443 ingenelerinyaptyemekyenirmi? ................................................................................ 443 Kocannkarsnnyanndaaalkduygusuduymasnedir? ............................................ 443 AllahTelnarsistmidir? ................................................................................................... 443 Kadnlarmuridolurmu? ..................................................................................................... 443 Mezigeldiindeelbisedeiirmi? ..................................................................................... 443 Mminikikezaldanmazhadisinedir? ............................................................................... 444 Rekatsayvesvesesehivdeneyapmal?............................................................................ 444 Yellenmevesvesesiiinneyapmal? ................................................................................. 444 Menivesvesesinaslgiderilir.? ........................................................................................... 444 Aalkkompleksiniyenmekiinduanedir? .................................................................... 444 Namazklarkeneytanvesvesebrakrm? ....................................................................... 444 Cnpkenyemekyenirmi? ................................................................................................ 444 Mritvemridarasndaperdevarmdr? ....................................................................... 444 Boanmalarnougelinkaynanakaynaklolmasnedir? ................................................ 444 Eimincinselorganngrrsemguslmbozulurmu? ...................................................... 444

YAZILARIM449