İhramcizâde Haci İsmai̇l Hakki Toprak Nakşî-Hâkî Tari̇kâti Ve İlm-İ Ledün Sirlari

I SBN: 978- 9944- 355- 02- 5
Bu kitabn btn haklar ve ierii ile ilgili

btn sorumluluklar yazara aittir.

Dizgi : smail Hakk Altunta
Kapak : Haluk Karslolu
Bask-cilt: Gzde Matbaaclk

rtibat adresi
Gzde Matbaaclk & Mcellit
Sanayi Ticaret Ltd. ti.
Tel : 0 212 481 81 69
Fax: 0 212 481 05 06

GAVS-L ZAM

HRAMCIZDE
HACI SMAL HAKKI
TOPRAK

kuddise srruhul-azz
(18801969)

NAK-HK TARKTI

ve

LM- LEDN SIRLARI

(Dzeltilmi ve Geniletilmi Bask)

hramczde
Hac smail Hakk ALTUNTA

a.e. : ayn eser
a.g.e. : ad geen eser
BOA : Babakanlk Osmanl Arivi
BCA : Babakanlk Cumhuriyet Arivi
b. : beyit
bkz. : baknz
bnz.bk. : benzeri iin baknz
c. : cilt
d: : doumu
hzl. : hazrlayan
h. : hicri
h.y.t. : Hakka yrd tarih
mad. : madde, maddesi
m. : mildi
r. : rmi
trc. : tercme eden
s. : sahife
vb. : ve benzeri

Glm kurutmam Seni,
Suda rtmem Seni
ok uzak gitsemde
Yine unutmam Seni
1

Ya Rabb!
Bizlere kendini tanttn. Hatalarmz ve gnahlarmz grdn halde
bizleri zmeyip tevbe kapsn ak tuttun. Azaba mstehak olsakta hep afv
eden oldun. Acizliimiz ve gnahlarmzla bizi affna layk kl.
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme mmet olmak erefini nasip
kldn iin krmz ziyadeletir.
Huzurunda iki cihan emniyeti bulduumuz, yolumuzdaki engelleri
kaldran Sultanmz Hz. Halid bn-i Zeyd Ebu Eyyb-el Ensr
radiyallh anhn kapsnda hizmetimizi daim eyle.
Hakikat yolunda bizlere rehber olan Gavsl-zam hramczde Hac
smail Hakk Toprak Sivas kaddesellh srrahul-azize minnetimizi
ifde etmemiz iin yardmc ol.
Madd ve manev seyrimde bana destek olan babam Hac Hafz
Mehmed, Hocam Vaiz Ahmed Ylmaz, Hac Hasan Darendev, Seyyid Os-
man Hulusi Darendev, en Mehmed Veli, Orhan Zarifolu ve adn yaz-
madm yzlerce ihvan- kiram (kaddesellh srrahml-azzan) Efen-
dilerimize sonsuz rahmet kl.
Kitabn yazlnda geen uzun alma mddeti ierisinde, eimin des-
tei ve dualarndan dolay Ona olan lutf ve ihsann artr.
Ayrca, li, mmin ve vatansever byklerim, aydn arkadalarm ve
bana dualarnda yer veren btn sevenlerimin madd ve mnev yardmla-
rndan dolay onlardan raz olman temenni ve dualar ederim.
Tevfik ve hidyet ancak Sendendir.

Has Bendegn Hk

1
Hafz Mehmet Nuri Say (Kuzum Dede)den alnan bir kelm (Efendi Hazret-
lerine nisbet ediliyor)

Ya
sultnik
gnl
nunc
On
sel
lmi
ce-g

Ey
Sen, cel
kr, te
Ey
yoktur;
Sen
yiz. Ya
anarken
gnahla
ancak S
Ey
rak lm
iin ilm

2
M
3
E
2002 hl

a Rabbi! Lek
k
2

Allah Tel
lmz onlara
Nebilerin en
cusudur. O, M
dan efat um
m olsun!
Onlara uyanl
iyetin hem z
gndz Hakk y
Allah Tel
ll ve ikram
esbih ve takd
Allah Tel
birsin; Sen
nin kullarn o
aptklarmzn
n gnahmz
armz itiraf
Sen balar v
Allah Tel
meyi bize na
mimizi artr.

Muhammed Hi
vliyalar Ansi
s yaynlar.
kel hamd k
ya hamd olsu
a balad.
stnne sel
Muhammed Mu
marz. Onun y
lar hidyet z
hiri hem de b
yardmyla Ha
m! Sen ok
sahibisin. V
dis ederiz.
m! ehadet
lemlerin Rab
olarak gcm
n ktln
da arz ede
f ediyoruz. B
ve affedersin
m! Senden
asip kl. Sen

ikmet Efendi,
iklopedisi, Ku
Ra
Be

kem yenba
un ki, bize, ev
mlar olsun ki
Mustafdr ki,
yksek merteb
zeredirler. Bt
btn zere du
akk yolunda ve
k ycesin, he
Verdiin nime
ederiz ki, S
bbisin.
mz yettii m
nden Sana s
eriz ki, bizi
Btn gnah
n.
hakkyla kor
den gerek

Marifet-i lah
utbddn zn
aslllah salla
en ilmin ehriy
a-l-cell v
vliyay ve lim
i, O, Reslleri
dnyda mid
bede olan Ehl
tn evliyya v
ururlar. Mm
e tatta durur
er kusurdan p
etler iin, Sa
Senden bak
mddete ahd
ndk. Biz
affet. Nefsim
hlarmz aff
rkmay ve an
mnada kor
hiyye Tarkat-
k kuddise s
allh aleyhi
Bu
iyim, Alide ka
vechike ve l
mleri sevmeyi n
in imm ve he
dimiz Onadr
l-i beytine ve A
ve limlere uy
inler ve salihl
rlar.
3

pak ve mne
ana yaraan h
ka bir ilah ve
din ve vaadi
ze verdiin
mize hakszl
fet, nk g
ncak Mslm
rkmay baar
Aliyye, st, s
srruhul-azz
ve sellem
uyurdu ki;
apsdr.
l zmi
nasb etti,
em de so-
r, hirette
Ashbna
yanlar, s-
ler ki, ge-
ezzehsin.
hamd ile
e ortan
in zere-
nimetini
lk ettik,
gnahlar
man ola-
rabilmek
s. 91
maddesi,
8 Gavs-l zam hramczde smail Hakk Toprak Sivas
Ey yakaranlara cevap veren, ey imdat isteyenlerin imdadna koan, Ey
gven isteyenlere emniyet salayan, stn yardmnla bizi kuvvetlendir.
Kuran- Kerimde belirttiin yardmla bize yardmda bulun.
ehadet ederiz ki, Fahri lem Muhammed Mustafa sallallh aleyhi ve
sellem Efendimiz, Senin kulun ve raslndr. Yaratmadan nce Onu se-
tin. Beer olarak gndermeden ncede ok beenmitin. lemleri yaratma-
dan, mahlklar gayb leminde korkun perdeler altnda saklyken ve yokluk
snrnn eiinde bulunurken Onu Ahmet (beenilmi) olarak isimlendirdin.
Ey Allah Telm! Hak ve batl birbirinden Onunla ayrdn. Onun
iman ve amelini btn insanla kfi kldn.
Ey Allah Telm! Ona ne gzel isimler verdin. Nurul-Muhammed,
Rhul-ervh (Ruhlarn ruhu), Srrul- Muhammedi, Arullhil-ekber
(Allah Telnn byk ar), deml-evvel (lk insan), Ebul-ekber (Byk
baba), nsnl-kmil, Srrl-esrar (Srlarn srr), nsn aynl vcd,
eceretl-asl, Beytullah, Beyt1-zze, Beyt-i evvel, Mescid-i Aksa,
dem, Melik-i mukrreb, Ar- azm, Kalem-i al, Drretl-beyz (Beyaz
inci), Bahr-i azam (Byk deniz), Srrullahil-azam (Allahn byk srr),
Bbullhil-azam (Allah Telnn byk kaps),
Ey Allah Telm! Ne zaman ki, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimizi aramzdan alnca bizdeki nifak dmlerimiz aa kt; din
gmleimiz yprand. Bu halimizi frsat bilen eytan ban kendi yuvasndan
karp, bizleri kendisine doru ard. Bizlerin de onun davetini kabullen-
meye ve meyilli olduumuzu grdnde; bizi tahrik edip; kkrtt, yoldan
kartmaya alt.
Ey Allah Telm! Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz bi-
zim snak yerimizdir. Onun vastasyla bizi kurtar. Sevdiinle Senden
istiyoruz. nk O, kullarn Efendisi, tevhit ehlinin imam, srlar levhas,
nurlarn nuru, skntda olanlarn sna, en mkemmel bilgileri kendinde
toplayan Kutbu Rabban, en stn iman elbisesinin belirgin nianesi, cmert-
lik ve iyiliin kayna, semav himmetler sahibi, ilahi ilimlere erimi olan,
ezel minberdeki hatip, insanlk lemindeki ilhi nur, cell tac, cemal cazi-
besi, kavuma gnei, ilahi yurdun izzet ve erefi, vcut letafeti, her mevcu-
dun hayat, ilahi saltanatn en ycesi, ilahi kudret ve yce sanatnn ak mi-
sali, beenilenin ak nianesi, ilahi yaknla kavumu olan has kiilerin
zdr.
Ey Allah Telm! Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize
olan nispet ve yaknlk ne gzel bir nispettir. Onu sevdiimiz gibi, ocukla-
rn ve Ehl-i beytini de severiz. Onlar Efendilerimizdir. Biz Onlar kendi-
mizden, evlatlarmzdan ve her eyimizden ok severiz. Canmz isterlerse
Onlara feda ederiz. nk ksasta hayat vardr. Cann davas uruna
pazara karana, elbet Senden ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimizden byk ihsanlar olacaktr.
Ey merhamet edenlerin, en ok merhamet edeni olan Allah Telm, aziz
Dua 9
kitabn Kuran- Keriminle, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kerem
dolu nbvveti ve erefiyle, babas brahim aleyhisselm ve smail
aleyhisselm ile arkadalar Hz. Ebubekir, Hz. mer ve Hz. Osman
radiyallh anhm ile kz Hz. Fatma radiyallh anha Hz. Ali kerremallh
veche ve oullar Hz. Hasan ve Hz. Hseyin radiyallh anhma ile amcas
Hz. Hamza ve Hz. Abbas radiyallh anhma ile zevcesi Hz. Hatice ve Hz.
Aie radiyallh anhma ve dier temiz zevceleri ile Sana tevessl edip y-
neliyoruz. Senden Onlarn hrmetine yardmn istiyoruz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem onlar rahmetle and. Onlar, Onun
halifeleridir. Dinini ayakta tuttuklar gibi, ilmine varis oldular, Onun yolun-
da gittiler.
Ey Allah Telm! Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin line, zrri-
yetine, Ehl-i Beytine ve onlarn dostlarna; iinde gzel bir mkfat ve edaya
lyk grlm honutluuna yol am salt ve selmn olsun.
Ey Allah Telm! Bizleri onlarn srlarnn hakiktine eritir, marifet
basamaklarnda ykselerek hakiktleri anlama imknn ltfeyle. Onun
dostlarndan, kendisine uyanlardan ve takip edenlerden raz ol. Hakikt yo-
lunda ona uyan Ashab- Kiram ve limlerden, iman ehli ve irfan sahiplerin-
den honut ol. Bizi de o bahtiyarlardan eyle.
Ey Allah Telm! salt ve selmn; ruhlar arasnda bulunan Efendimiz
sallallh aleyhi ve sellemin ruhuna, bedenler arasnda bulunan bedenine;
kabirler arasnda bulunan kabri zerine indir.
Ey merhamet edenlerin en ok merhamet edeni Rabbimiz, phesiz ki,
Sen, her eyi lykyla duyar ve bilirsin. Bizlere yararl bir marifet ihsan et.
phesiz ki, Senin her eye gcn yeter. Tvbemizi de, kabul buyur. Mu-
hakkak ki, Sen, tvbeleri oka kabul eden Tevvbsn.
Ey Allah Telm! Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin evlad
hramczde Hac smail Hakk Toprak kuddise srruhul-azz Efendimizde
insanln varlndan ebede kadar Onun kapsnda hizmet etmi, Onu hak-
kyla bilip ve bildirmitir. Onun temiz yolunda bizlere nder olan Efendi
Hazretlerine minnetimizi artr. Kullarna hizmet eylemi dnyevi mrnn
son demine kadar bir an gaflet etmemitir. Onun kapsndan bizi azade ey-
leme.

Amn


Meded kl tvbe ettim her gnha y Reslallah
nyet eyle abd-i r-siyha y Reslallah
Bu gn ryn- ak bende-i l-i b oldum
Ki bakmam hrka v tc klha y Reslallah
Gedyn- der-i evket-medr- dr- irfnn
Ayan ptrrler pdiha y Reslallah
Tesell-i ceml nr- akn var iken dilde
Nazar klmam felekte mihr mha y Reslallah
Nigh- iltiftnla nazar kl mazhar- ltfet
Gnl ynesin srr- lha y Reslallah
Eritir menzil-i maksda Ayn rz-i eb dm
Tark-i Mevlevde h vha y Reslallah
Ayn kuddise srruhul-azz

Yzn mirt- ayn- Kibriydr y Reslallah
Vcdun mazhar- nr- Huddr y Reslallah
Kabl eyle onu akndan zd eyleme bir n
Kapnda dile kemter geddr y Reslallah
Var iken dest-grim sen gibi bir h- znm
Kime arz eyleyem eyle meded hl-i perinm
Szn makbl- dergh- Huddr ulu sultnm
Esr b-kesim bu lem-i mihnetde ey hm
Bu yolda ne meded-krm ne kald bir md-ghm
Fed olsun reh-i aknda ml devlet chm
Sana mmetliim iki cihnda emr-i czimdir
Bilirsin hlimi arz u beyn etmek ne lzmdr
Nazar kl ltf ile senden dier kim re-szmdr
dile Sultan kuddise srruhul-azz

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
buyurdu ki;
Allah Tel,
chil birini dost edinirse ona retir.
4

NSZ

nsan kemlat yolunda ikmal eyleyecek ancak yine kmil insandr. Bi-
are olan bedenini ulv mekna yakn klacak yine kmil insann bereketin-
den baka bir ey olmad hakikt olmutur. Eer ki, vuslat niyeti insanda
domusa, o visalin perdesini aralayacak ancak efendisinden baka biri ol-
mayacaktr. Yaradln sebebi hikmeti Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemi dahi mridsiz brakmayan Allah Tel biz insanlara da nasibi oldu-
u yerden bir mrid ile tecelli etmektedir.

Allah Tel insana, nsandan tecelli eder.
5

Allah Tel kuluyla, yine kul ile konuur.
6

Nasl alamaym etmeyim feryat
Giriftr- akn b-nevsyam
Leylnindir Mecnun, irinin Ferhat
Bende ehnigrn mbtelsyam.

hramczde Hac smail Hakk kuddise srruhul-azz Hazretleri tari-
kinde vahdet neesini bulmu, terbiyesinde Nakibendiyyeden usl,
Melmiyyeden yokluu, Mevlevyyeden ak, Rabbniyyeden eritn
titizliini, Bedeviyyeden srrn ihf vb, dier meyihin vasflarn cmi
bir hal ve merebiyle Allah Telya vasl olan bir mrid-i kamildir.
Biztih kendi ifadesiyle ihvanna yokluk yolunda ademiyyeti ikmal iin
gelmi bir efendi olarak ihf olmuken, Onun yce vasflarn iln ve tebir
etmek ve haddimizi aarak tantmak iin bir eser vcuda getirmek niyeti
hsl oldu. Bu niyetle yksek nefis terbiyesinin yollarnda yrmek iin ki-
tap hazrlanmtr.
hramczde Hac smail Hakk Toprak Hazretleri hakknda yeteri kadar

4
Kefl Haf, II, 2185
5
Sultan Veled kuddise srruhul-aziz
6
Orhan Baba (Vural)
yazl kaynak ve dokman bulunmad gibi, terbiye usl zerinde kapsam-
l bir eser de yok gibidir. Acizne bu yce ahsiyet ve erkn zerine al-
mada byk bir gayret gsterilmitir. nallah bu tertip affa sez olarak
eksiklerimizin kabuln dileriz.
Binenaleyh, hakknda yazl evrakn az olmasn, ztnn ve ihvannn
hret afetinden saknmalarna yormak lazmdr. nk hramczde Hac
smail Hakk Toprak Hazretleri lemlerin Sultan Muhammed Mustafa
sallallh aleyhi ve sellem
7
Efendimiz yannda isminin anlmasna gnl

7
Kitap ierisinde Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ismi veya Onun
hakknda mstear bir ifade getiinde ksaltma yaplmadan ak olarak yazlmasna
dikkat edilmitir.
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme, namazlarn teehhdnde ve baka yer-
lerde salt getirmek merudur. Bu durum, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
ad, bir kitaba, mektuba, makale vb. eye yazlrken de gerekleir. Meru olan,
Allah Telnn bize emrettiini gerekletirmek iin saltn tam yazlmasdr.
Okuyucu, grnce onu hatrlamaldr. Saltn (s.)(s.a.s.)(a.s.) gibi ksaltlarak
yazlmas uygun deildir. Bunda yce Allah Telnn Ona salt getirin ve samimi
bir ekilde selm edin emrine aykr davranma vardr.
Mesela, Osmanlcada besmele iin yazlmtr. Bu Arapada Onun ismiyle
diye bir mana ifade eder.
bnus-Salh Mukadimetu ibnis-Salh diye bilinen Ulmul-hadiste yle
der:
Anldnda, Allah Telnn Rasulne salt ve selm olsun diye yazmaya
dikkat etmesi ve tekrar tekrar yazmaktan usanmamas. nk bu, hadis rencileri-
nin peinen elde ettikleri kazanlarn en byklerindendir. Bunu ihmal eden, byk
bir ksmetten mahrum olur.
Bununla ilgili baz salih ryalar da vardr.
bnus-Salah yle der: Yazarken u husustan saknmaldr. Ve sellem= selm
etsini yazmamak suretiyle, onu eksik olarak yazmas, Hamza el-Knan unu anlat-
t: Hadisi yazyordum. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ad getiinde k-
saltmak iin ve sellemi yazmyordum. Ryamda Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemi grdm. Bana:
Niin bana salt tamamlamyorsun? dedi. Ondan sonra Ve sellemsiz hadis
yazmadm.
bnus-Salh unu ilave etti: Aleyhis-Selm yazlmas mekruhtur. Allme es-
Sehv, Fethul-muhis erhu Elfiyyetil-hads lil-Irk adl kitabnda yle der: Ey
yazc! Allah Telnn Raslne salt ve selm olsunu yazarken ksaltma yoluna
gitmekten sakn.
Es-Suyt de Tedribur-rv f erhi Takrbin-Nevv adl kitabnda yle der:
Salt ve selm yazarken ksaltma yapmak mekruhtur. Tam yazlmaldr. Her
erkek ve kadn mminin grevi, her zaman Raslllah sallallh aleyhi ve selleme
salt ve selm getirmeye devam etmek, en iyiyi, ecir ve sevab artran istemek, Hz.
Muhammed Mustafa sallallh aleyhi ve sellemin mmeti zerindeki en nemli
haklarndan olan bu gibi eylerde, eytan ve onun aldatma ve kmsemesini b-
nsz 13
raz olmamtr. Ancak Onu gremeyenlere sevdiklerinden haberdar etmek
iin bir kitap hazrlamak gerekli olmutur. nk yakn bir gemiin ahsi-
yeti olmasna ramen (h.y.t. 2 Austos 1969) hakknda bir eserin olmay,
kendisinin de matbu eser brakmamas gnl sultann tarih iinde gizlenen
ahsiyetler gibi klmtr. Baz kiiler ve tarafmzdan hazrlanan eserler ise
yetersiz kalm, yeni ve mull bir alma daha yaplmas gerei hsl
olmutur.
Kitap iin daha nce hazrladmz tezimiz
8
temel kabul edilmitir.
Ayrca hramczde M.Kzm TOPRAK Efendi tarafndan derlenen Kitab-
Gl
9
iin hazrladmz msveddedeki bilgiler ile takviye edilmitir.
Tezimizdeki eksiklikler yeni bilgilerle dzeltilmi ve tecrbesizliimize
dayanan yorumlarmza dzeltmeler yaplm ve objektif davranlmaya al-
lmtr. nk tarafmz megul eden eylerin dier kardelerimizi de
megul etmekte olduunu grdmzden duyduumuz ve bildiimiz ey-
ler ile baz konularn aklanmasna yer verilmitir. Baz yaplan ilaveler
kitabn asl hedefi olan hramczde Hac smail Hakk Toprak Hazretlerini
tantmaktan ok bir usl kitabym gibi bir durum hissettirebilir. Aslnda
kitapta Efendi Hazretlerinin koymu olduu usllerin afki olmad
hakiktle ayn olduu gereini ve yannda ilm-i ledn srlarn da ret-
mektir. Umulur ki, bu ilaveler okuyucu tarafndan dikkatli okunacak olursa
ilm-i ledn hakknda husus bir bilgiye ulalaca aikrdr. Ancak bu bilgi-
lerin verilmesinde hramczde Hac smail Hakk Toprak Hazretlerinin ter-
biye usl esas kabul edilmitir.
Ayrca yukardaki iki kitabn yannda almamz yetitirdii
mridlerin gnllerinde, hafzalarnda kalan zamana kar hala silinmemi
hatralar ile desteklemitir. Bu sebeple bilgilerimizi; rportajlar, mektuplar,
bantlar, kk notlar ve hramczde Hac smail Hakk Toprak Hazretleri-
nin kendi yazd iirler ile temine altk.
Kitaptaki bilgiler bir derynn kysna att r pe tekabl eder.
Rportaj yaptmz kiilerden aldmz bilgiler bu zann bizde meydana
getirdi. 36 sene iinde birok ihvannn Hakka yrmesi, birok yazlma-
m hadiseleri topraa gmd. Bu sebeple hramczde Hac smail Hakk
Toprak Hazretleri hakkndaki bilgileri yeteri kadar aktaramamann zrn
de beyan etmek durumundayz.
u husus unutulmamaldr ki, kitapta geen byklerin sz ve hallerin-
den bahseden kelamlar ve benzeri eyler, bizlerin ulaamad birer hakikt
olmas nedeniyle, kendimizin de bir hissesi olmad eyleri yazmaktan ne

rakmaktr. (Yahy B. Ms Ez-Zehrn, Peygamberimiz Sallallahu aleyhi ve
sellemin mmeti zerindeki Hakk, s. 22)
8
ALTUNTA, smail Hakk, Nakibend eyhi smail Hakk Toprakn Hayat
ve Menkb (Yaynlanmam Lisans Tez) A.. lahiyat Fak. 1992, Ankara
9
TOPRAK, Mehmet Kzm, 2002, Sivas
hsl olacak gibi bir dnce akla getirirse de szmz yamurun yaarken
iyi ve kty ayrmadan her eye yamas gibi kabul ederek, Allah Te-
lnn byklerimiz vastasyla bir ltfu ihsandr deriz.

Kendisini adam sansnlar diye dervilerin bir hayli szn alm
rpmtr.
10

Onlarn haline kavumak nefsimiz iin imknsz bir durumdur. Acizne
nefsimizi onlarn ayaklar altna srmek bizim iin an ve ereftir. tikadmz
ve imanmz bu ekildedir. Ancak birini tanmann art bilmektir. Ehlullh
bilmekte yine birbirleri ile ayn zamanda yaamam dahi olsalar yine
ehlullh tarafndan olur. Onlar onlarla aklamaktan baka aremizde yok-
tur.
Veliyi mehur eden yine velidir. Veli, kime dilerse nasip verir.
11

Sen yoksa velilerin yzn de bizim grdmz gibi midir sanr-
sn?
12

Bir veli sana gayba ait yz binlerce eyi, yz binlerce srr apak
sylese bile,
Sen de o anlay, o bilgi olmadka yine fky daacndan ayrt ede-
mezsin.
Veli, kendisine delilii perde etti mi, ey kr, sen onu nasl tanyabilir-
sin?
13

nsan- Kmil iin verilecek dnyev rtbe ve makam noksanlktan baka
bir emre tekil etmez. Onlar Allah Telya ve insanla kar grevlerini
en yksek mertebede ikml eylediklerinden, noksanlmzla onlarn hakkn-
da kelam etmemiz bir trl hatay artrdndan byklerimizden affm-
zn talebini niyaz ederiz. Tevfik Hakkdandr.
Vesselm al men ittebeal Hud
16.12.2007
hramczde
Hac smail Hakk
ALTUNTA

10
Mesnevi, c.I, b. 2274
11
Mesnevi, c.II, b. 2349
12
Mesnevi, c.IV, b. 3473
13

BRNC KISIM

KUTBU-L RAD KUTBU-L AKTAB
GAVS-L AZAM MRD- KAML

HRAMCIZDE
HACI SMAL HAKKI TOPRAK
kuddise srruhul-azz

(HAYATI, ESERLER VE TESRLER)
16

M
San

nsa
hakikte
lemin h

n
olabi

ns
ri ondan
diyeti il
nsa
birliini
lar a
an
Aks
haki

14
(
15
S
zt, sfat
16
S
1998, s.7

rid-i kmil
na mrid ye
andan maks
e vesiledir.
hakiktlerini
nsan mazhar-
ilecek mahiye
n- Kmil B
n zahir olur.
le merhamet
an- Kmilin
i kefiyle idr

nsan- km
arasnda olgun
hayvan)dr;
sine onun insa
iki manada de
Msivallah

(Bu makam
Szlkte, olgu
t, isim ve fiille
Selim Divane,
74

olunca n-y
etiir imdi k
sat ancak in
O lemin n
i kendinde to
tmdr. Ya
ettedir.
16

Beytullahdr
Allah Tel
eder.
n kemli yal
rak eden kim
milden daha m
nlua, mkem
herhangi bir
anla nisbeti,
eil, eklen ins
da Allah Tel

klarn Kbes
un, ergin ve s
eriyle en mke
, Sadklarn M
Gavs-l za
H
GR

yb (olmayn
kitb.
nsn- kmil
nurudur. O A
oplayandr.
ani, Hakkn b
r. Btn ilhi
leme onun
lnz ilmen de
msedir.
mkemmel bir
mmellie ulaa
suretin cz
bir lnn in
sandr....
lnn glgesi

si oldu. Buray
stn insan dem
emmel biimd
Mkillerinin
am hramczde s
Kbetl-u
Her ki, na-kes

nca)
ldir. nsan-
Allah Tel
btn kudretle
i isim ve sfa
nazaryla ba
eildir. O Al
mevcd yokt
amayanlar, bir
dr; insanlk
nsanla olan
, insan- kmi
a noksan gele
mektir. Istlah
de kendisinde
Anahtar, Ah
smail Hakk Topr
uk bed in
med inc o

kmil,
15
H
nn tecelli s
erinin zuhuru
atlarn ahkm
akar ve onun
lah Telnn
tur. Bu dnyd
r hayvn- nt
k derecesine u
nisbetidir. u
ildir...
en tamamlanr)
hta ise, Allah T
tecell ettii i
hmed Sadk Y
rak Sivas

n mekm
od temam
14

Hakk ve
sureti ve
una mahal
m, fiille-
n mevcu-
n ztnn
da, insan-
tk (konu-
ulaamaz.
u halde o,
)
Telnn
insandr.
Yivlik, st,
Menkb 17
nsan- kmil, Onun suretinde yaratlmtr...
Yaratklar konusunda meleklerden daha ereflisi yoktur. Bununla beraber
Allah Tel, kendi isimlerini ona retmekle, insn- kmili, meleklere stn
klmtr..
Allah Tel, insn- kmili yaratnca, ona ilk akl mertebesini vermitir...
Allah Tely ancak insan- kml bilir. nk o, Allah Telnn tecell
ettii yerdir.
nsn- kmilin ehadiyetini, Hakkn ehadiyeti ile arptn zaman, sende
ancak bir ehadiyet kalr... (1 x 1=1)
nsn- kmil, ferdiyetde ilkdir...
nsn- kmil ki, kendi ztyla Rabbine dellet eder... te bu insan- k-
mil, hedef itibariyle evvel (ilk), fiil (eylem) bakmndan hr (son); harf (sz)
itibariyle zahir (ak) ve mn itibariyle de btn (gizli)dr. Ve o insan- kmil,
tabiat ve akl arasn bir araya getiren, toplayandr. Cisimlere hkim olan mad-
delerden tecerrd dahi onda bulunur. Oysa bu, ondan baka yaratklarda yoktur.
Allah Telnn lemdeki hkm, insn- kmil ile zahir olmutur..
nsan- kmil, kinata Allah Telnn gz ile bakar. Bir kuds hadisde
Allah Tel der ki; Ben onun grd gzym...
nsan- kmil, kendi bana bu lemdeki gyedir. Bu mkemmellik, Hz.
demde zahir olmutur...
nsn- kmil, ancak Hakkn sretiyle kemle ermitir. Tpk, yaratl
tm olmasa dahi, ancak oraya bakan bir kimsenin suretinin tecellisi ile kemle
eren bir ayna gibi..
Bylece Allah Tel, nsan- kmili kendi suretinde yaratt. Ve onun mer-
tebesini meleklere tarif etti. Ve onlara haber verdi ki, insan bu lemde Allah
Telnn halfesidir Gklerde ve dnyda bulunanlarn hepsini, onun emrine
musahhar kld. Hakk bundan sonra da kendisini gizledi. nk kendisine halef
olacak kimsenin zuhuruyla, nibin artk bir hkm yoktur... Allah bylece,
gzlerden gizlendii gibi basiretlerden dahi gizlendi.
17

nsn- kmil nefsin tehlikelerinden kurtulduu iin ihls byk iksir
gibidir. Bir ameli yz bin amel yerine geer.
nsan- Kmil bin dnyaya deer. Misk kokusu gibi, dier kokulardan
kuvvetlidir.
nsan- kmilin izinde olanlar ve slk grenler bu gelimeye ve kemale
mazhar olurlar. Bu nedenle;

ok az kii ise, insanln en erefli, en yce mertebelerine ermi kmil ve
mkemmil, l zevata kavumak, onlarn mbarek ellerini pp himmetlerini
kazanmak, onlarn gne gibi olgunlatrc nazarlar ve sohbetleri ile kimi
az, kimi daha ok lde nefislerini tanyp terbiye edebilmek mazhariyetine
kavuurlar. Ahmed mi kuddise srruhul-azz Hazretleri tarkat ehli iin bu-
yurdu ki;
Yedi gbek yukardan, yedi gbek aadan kabul edilmi bahtiyar kul-

17
KEKLK, Nihat, El-Ftuht El- Mekkiyye Kriterleri, st, 1990, s. 438
lardr. Derece derece, bu kiilerden kimi bilir, kimi bulur, kimi olur. En az
nasbdar olan bile, bu yce zevatn nazarlarna mazhar olduklar iin akbetleri
nallah hayra evrilir.
18

nsann kemli de Allah Tely, nefsini ve nsan- kmili tanmasnda-
ki kemle baldr.
te bu eserin esasen mevzunu oluturan bu yolun esas gayesi de nefsi
terbiye etmek ve kalbi saflatrmaktr.
Ehlu-llh bir nuru hakikttir. Bu nura pervane olanlar sonunda vuslat
arabn ierler. Bu sebeptendir ki, Cneyd-i Badad kuddise srruhul-
azz
19
Hazretlerine sormular;

Evliyann szleri ve hikyelerinden bir menfaat temin edilir mi?
Evet. Bu yolda sabrl olmak, mahede ve kuvveti kalb husule getirir.
Kuran- Kerimde Biz sana Peygamberlerin kssalarn anlatarak kalbini
tatmin ve tespit edeceimiz her eit kssay sana anlatyoruz buyrulmad m?

18
GNEREN, M.Fatih, Halvetiyye-i abniye ziznn Hikmetli Szleri ve
Hatralarm, st, 2003, s. 2
19
Kaddesellh srrahul azz- Kuddise Sirruhul Aziz:
Daha ok Allah Telnn sevdii kullar olan evliydan birinin ismi anlnca ve-
ya yazlnca, onun srr (ii) temiz ve mbrek olsun mnsna sylenen veya yaz-
lan du, hrmet ve sayg ifdesi.
ki kii iin Kuddise Srruhum ikiden ok iin Kuddise srruhum denir.
Tezkiret-l Evliyada Srr olmayan muzrdr ibaresi gemektedir.
(Feridddin Attar, Tezkiret-l Evliya, hzl. Sleyman ULUDA, Bursa, 1984, s.59)

Gavs-i Hizani kaddesellh srrahul azz buyurdu: Bir gn eyhim Seyyid Ta-
ha kaddesellh srrahul azzden sordum. Nefahatte olduu gibi baz meayh iin
takdis bazlar iin rahmet ile dua okunmasnn sebebi nedir?
Buyurdular ki; nefsinden tam kurtulan iin Kaddesellahu srrahu nefsin-
den bir ey kalan iin Rahmetul-lahi Aleyh diye dua edilir.
Gavs kaddesellh srrahul azz Hz. eyhinin bu cevabn anlattktan sonra bu-
yurdular:
Nefsinden tamamen kurtulmak iradn art deildir. Kendisine rahmet okunan
ok kiiler, irad makamna gemi, doru yol zerine yrmler ve insanlara fay-
dal olmulardr. (Gavs-i Hizani Seyyid Sbgatullah-el Arvasi, Minah (Vergiler),
stanbul, Aralk 1996, s.55 Minah: 33)

Evliyaullahn hepsinde baz hususiyetler olduu rivayetler arasndadr. Mesela:
Ali Usta, eyh erfeddin kuddise srruhul aziz Efendiye
Senin de byle bir hassan yok mu eyhim? dedim.
Var, dedi. Nakibend meclislerine, bizi anarak diz km herkese efaat
etmek; ikincisi ocuklara Levh-i Mahfuzda kaytl olan isimlerini vermek; ncs
bana ait olan mridann mrn eksik veya ziyade etmek yetkileri, bana verilmi-
tir. (Ali Ustann Hatralar)
Menkb 19
Cevabn vermitir.
20

Yazl eserler insan- kmile bir yoldur.
21
Ancak tasavvuf ilmi ve hakik
irfan sz ile tahsil edilmez, konuan Kuran- Kerim olan insandan talim
olunur.
Bu aklamalardan anlalr ki; Kmil bir mride ulamak, onunla ko-
numak ve szlerinden istifade etmek gerekli olmakla beraber; byle birine rast-
lanmad takdirde, gemi mritlerin szlerinden istifade edebilmek iin ta-
savvuf kitaplar okumak da faydadan hli deildir, hatta zaruridir. te bu trl
gr ve dnlerden dolaydr ki, birok mutasavvflar yazl bir tek satr b-
rakmamlar; bir ksm da pek az eser yazmlardr.
22

nsanda yenilik meyli bir taraftan ruhun temayllerindeki sonsuzluktan,
dier taraftan da her gn oluan hayatn, hdiselerin yenilikleri iinde devam
edip gitmesinden dolaydr. Devamllk iinde yenilenme, yenilenme iinde
devamllk. te nefsin arad budur.
23
Hakikte seyr-i slk etmek bu
yolda mrid veya kitabla olsun gereklidir. Niin diye bir soru sorulursa,
bunun cevab: zamanla insan aslndan yabanclar, asln unutur.
24
Medeni

20
Tezkiretl-Evliya s.47-Lmi elebi, Nefhatl-ns Tercmesi
Abdurrahman Cam, hzl. Sleyman ULUDA, Mustafa KARA, st. 1998, s. 148
21
Mftiy-s-sakaleyn denilen mehur Osmanl eyhlislm ve byk Trk
limi bn-i Kemal de kitap okumay kastederek:
Cem-i ktple ref-i hucp kabil olmad;
Bildim ki, maksut bilmek imi; okumak deil!
Trkesi
(Btn kitaplarla gizlilikleri kaldrmak mmkn olmad.
Bildim ki, son hedef bilmek imi, okuma da deil.)
22
ERGN, Osman Nuri; Balkesirli Abdlazz Mecdi TOLUN Hayat ve ah-
siyeti, stanbul, 1942, s: 7879 (Konu geni ekilde aklanmaktadr.)
23
YAZIR, E. Hamdi, Metlib ve Mezhib, XLVII.
24
bn-i Haldun demitir ki; Bu hayatn bir sonucu olarak daima talep ve ihti-
yalar arkasndan komak, birbiri ardnca ahaliyi yorar, stelik bu tekellflerin ok
olan eitlerinden birini elde ettikten sonra, nefis dier eitlerini de arzu eder. Bu-
nun tesiri ile fsk ve fcur artar, meru ve gayrimeru yollarla geinme vastalarn
elde etmek zere trl arelere bavurur. (ETN, Mahmut, X likiler, st. 2000,
s.15, Yabanclama-nsana Kar Toplumsal Sre; Dr. Sadk Kl Rahmet Y. s-
tanbul 1984 sf. 35)
ehirliler bu dnyann nimetlerine ar meylettiklerinden, zevk ve elencelerle
ok megul olduklarndan ve ehvetlerini tatmin etmeye yneldiklerinden zamanla
nefisleri kirlenmi ve bu kirlilik orannda da iyi ve hayrl eylerden uzaklamlar-
dr. Hatta utanma duygular bile gitmitir. Birounun meclislerde, byklerinin
arasnda ve mahremlerinin yannda son derece irkin kfrler ettiini ve utanma
duygusunun onlar artk bu gibi irkin davranlardan alkoyamadn grrsn.
nk szl ve fiili olarak yapa geldikleri irkin ve kt eyler onlar buna iyice
denilen insanlarda dahi yozlamann olmas, insann kendi bana kalmas ile
bozulmann yani nefsn duygularn n plana kmas neticesi ile terbiyeye
muhta olduu aikrdr. nsann kurtulu iin kendi bana bulduu areler
ise, efsanelere ve safsatalara yol aan nedenler olur.
25

Neticede insan nefsinin esiri olur. Bir insann kaybedilmesi nesilleri, ne-
siller milleti ve devleti yok eder. nsan- Kmiller ise, bu yolda en ok muh-
ta olunan zarur kiilerdir.

Yolcuysan, yoldaysan, sana yol aarlar.
Yok olursan sana varlkla ynelirler.

Zleyha, her taraftan kaplar kapad ama Yusufta hibir hareket grnme-
di. Kilit ve kap tekrar ald, yol grnd. nk Yusuf, Rabbine dayanmt,
her yana dnp dolamaktayd. lemde bir yark grnmemekte ama Yusuf gi-
bi hayran bir halde her yana koup gelmek gerek ki, kilit alsn, kap grnsn,
meknszlk size yer olsun.
Ey imtihan olan kii, leme geldin ama geldiin yolu hi grmyor musun?
Sen bir yerden, bir yurttan geldin. Geldiin yolu bilmiyor musun, hayr, de-
il mi?
Mdemki bilmiyorsun, yol yok deme. Bu yolsuz yoldan bize gitmek gr-
nr. Ryada neeli bir halde saa, sola gitmektesin. O meydann yolu nerede bi-
liyor musun? Sen gzn kapa, kendini teslim et de kendini o eski ehirde gre-
sin. Fakat gzn nasl kapatabilirsin ki, yzlerce mahmur gz, senin gzn
kapatmadan seni senden almakta.
26

altrmtr. (bn-i Haldun, Mukaddime, trc. Halil KENDR, st, 2004, s. 163 )
Kt alkanlklarmz, erdemlerimizden daha abuk kreselleiyor. (Alvin
TOFFLER-HeidiTOFFLER, Zenginlik Devrimi, trc. Selim YENER, st, 2006,
s.112)
25
nsan, insanlktan uzaklatrmak; insann, insan dnyasna efsane demek,
insan ile hayvan arasndaki fark idrak edememek demektir. nsan efsanesini yka-
rak, hayvan insan mutlu etmek abasna girerler ki, bu, olu gerei imknsz
bir durumdur. (ETN, Mahmut, X likiler, st. 2000, s. 15, Kendini Arayan n-
san; S. Ahmed Arvs Burak Y. stanbul b. tarih 5. bs. sf. 150)
26
Mesnevi, c.5, b. 11041114
Menkb 21
Tasavvuf Hayatn siyas ve itima durumu ve umum bir bak

Allah Telya yaklamak, onunla manev balant kurmak emeli gerek
sfliin balangc saylr.
nsan iki hal zeredir. Madd ve manev.
nsanlarn mnev hayat bir btn olarak incelendiinde ihtiyalar ile
olumu kurumlardan en belirgin olan tarkatlar olduu grlr. Tarkatlar
din, ahlak, mistik ve kltr gibi birbirinden ayrlmayan unsurlar ierisinde
yllarca hayatn iinde bazen snerek veya baka bir suret alarak srekli de-
vam ede gelmitir. Yine baz zamanlarda siyasetin ekillenmesi, bir devletin
yklmas ve kurulmasna etki edecek kuvveti de bulmutur.

slm toplumlarna baktmzda, devlet ile insan ilikilerini dzenleyen bu
ara tabakann genel anlamda mmet temeli zerinde ekillenmi olan ve birer
sosyal yap ve messese olarak ortaya kan tarkatlar tarafndan doldurulduu
grlr.
27

Tasavvuf hayatta XX. yzylda tarkatlarn durumuna bakldnda pek
i ac bir durum grlmemektedir. Kuruluu ve kayna dinden olan tasav-
vufun her kurumda olduu gibi XX. yzylda ierii zayflamtr. yle ki,
tasavvufi dncede yenilikler kaybolmu, daha nceki tezler ilenmeye,
tekrar edilmeye balam, sekler
28
fikirlerin kmaya balamasyla da, ta-
savvufi fikriyatta gerileme olmutur.
Mezhep ayrlklar gibi tarkat ekimeleri de, slm devletleri ve Os-
manl mparatorluunun zellikle gerileme dneminde, devletin kn
hzlandran ve giderek dinin yozlamasna neden olan sebeplerdendir. Bu
nedenle on dokuzuncu yzyldan itibaren tarkatlardaki bozulma hem artar-
ken hem de fark edilmeye de balamtr. yle ki, ferdi bir kurum olan
tarkatn, giderek bir devlet dairesi haline gelmesi, eyhlerin tahsisatla gei-
nen birer memur durumuna dmesi, eyhlikte liyakatin bir kenara brakla-
rak babadan oula miras kalmas, tasavvufi kurumlar ve fikriyt da yprat-
mtr.
29

27
Aziz Mahmud Hdyi Uluslararas Sempozyum Bildiriler, st-skdar Beld.
2006, c. II, s. 15
28
Dnyev, cismn, laik
29
Abdlhakm Arvs Efendi Hazretleri bu konuda yle buyurdular.
Son zamanlarda, tekkeler cahillerin eline dt. Dinden, imandan haberi ol-
mayanlara eyh denildi. Din dmanlar da, bu eyhlerin szlerini, oyunlarn ele
alarak dine hurafeler karmtr, slm dini bozulmutur dedi. Hlbuki bozuk
tarkatlarn szlerini, ilerini din sanmak, bunlar tasavvuf bykleri ile kar-
trmak ok yanltr. Dini bilmemek, anlamamaktr. Dinde sz sahibi olmak iin,
ehl-i Snnet limlerini tanmak, o byklerin kitaplarn okuyup, iyi anlayabilmek
ve bildiini yapmak lazmdr. Byle bir lim bulunmazsa, din dmanlar meydan

bo bulup, din adam ekline girer. Vaazlar ile kitaplar ile genlerin imann
almaa saldrarak millet ve memleketi felakete gtrr.
***
Bir veli, 1925 ylnda tekkelerin kapatlmas kararna Tekkeler kendi kendileri-
ni kapattlar eklinde karlk vermitir. Bundan sonra tasavvuf ve tasavvufular
sahnedeki istismarclardan kurtulmu, fakat asrlarca yanan bu irfan da szde
mutasavvflar yznden resmen sndrlmtr. Bundan sonra bu i kenarda kede
kalan ve srf Allah Tel rzas iin gizli kapakl hizmete devam eden kimselere
kalmtr.
Halveti eyhi Mehmet Dumlu bu konuda unlar anlatmaktadr.
Ktahyada tekkelerin kapatld gnlerde Halvetiyye abniye meyihinden
eyh Salih Efendinin torunu eyh Bekir Efendi halkn iradyla meguld.
eyh Bekir Efendi, sohbeti ho, hitabeti akc, bilgisi ok, ufku geni, kltrl,
natuk Osmanl Trkesine vakf mr-i kelm bir insand. Halk tarafndan sevilip
saylan bu kmil zat, ayn zamanda devlet ricalinin de sevgisini ve saygsn kazan-
mt. zellikle tek partili dnemin Ktahya milletvekili Recep Peker Bey, eyh
Bekir Efendiyi seviyor; Ktahyaya her geliinde onu ziyaret ediyordu. Ziyaretlerin-
de Ankaradan getirdii tmbeki, ttn, vb. hediyeleri sunuyordu.
1925te tekkelerin kapand o gnlerde Recep Peker Bey, Ankaradan Ktah-
yaya gelir. Her zaman ki, gibi eyh Bekir Efendiyi ziyaret etmek ister. Ancak bu
sefer iinde bir ukde vardr:
eyh Efendiyi ziyaret etmesine edeceim, amma tekkelerin kapatlmasna acaba
eyh Efendi ne der? Sizin baka iiniz yok da bizim tekkeleri kapatyorsunuz bir
daha ziyaretime gelmeyin mi der; yoksa beni huzuruna kabul edip eskisi gibi sohbet
mi eder?
Recep Bey, bu rahatsz edici dnceler iinde eyh Efendiye ziyarete gider.
eyh Efendinin dervileri, Recep Beyin geldiini haber verirler. eyh Bekir Efendi,
Recep Beyi gler yzle ve daha nceki gelilerinden daha neeli karlar. Hatta
tekkelerin kapatlmas mevzuuna bile deinmez. Sonunda Recep Bey, kendisine
tekkelerin kapatlmasna ynelik bir soru sorulmamasna dayanamaz ve eyh Bekir
Efendiye:
eyhim ne dersiniz biz tekkeleri kapattk? der. Bu sual karsnda eyh Bekir
Efendinin tebessm ederek kendine zg yresel azyla verdii cevap ok ilgintir
Ooo imanm! O emri, biz gece 12.00de verdik. Siz gndz 12.00de kapatt-
nz. O emri, size biz verdik. nk derviler, orbaya pilava k oldu. Gerek Hak
klar aznlkta kald. Bizler, orba pilav klarna zahiri kapy kapattk. Ger-
ek Hak klarn da gnl tekkemize aldk der sonra elini kalbinin stne koya-
rak:
Recep Bey, Recep Bey! Buraya kilit krek yanamaz. Vakit saat geldiinde
biz, onlar gnl tekkemizden yine zahire karrz ve tasavvufu saylamayacak
kadar ok btn zellik ve gzellikleriyle tekrar ortaya koyarz. imdi bekleyite-
yiz, deyip bunun unt- ilhiyye olduunu, Allah Telnn emir vermeden ve
murat etmeden bir yapran bile kmldamayacan biliriz. (SIR, Aye Nur; Bat-
mayan Gne Devam Eden Glgeler, eyh-i Halveti Mehmet Dumlu kuddise
srruhu, stanbul, 2005, s. 269)
Tabi ki, bu ifade edilenler yalnz Trkiye iindir. Dier lkelerdeki problemler
Menkb 23
Hakiki tasavvuf ehli de kurunun yannda yan yanmas gibi en byk
darbeyi, naks ehl-i tarik, tekke, zaviye ve mntesiplerini siyas emellerine
alet eden bir takm siyaset cambazlarndan yemitir.
Gerek slm tasavvufuna karlk son asrlarda meydana gelen knt-
y ac bir dille yeren bir zat yle demitir:
Tasavvuf bir hal idi, bir kr oldu.
Tasavvuf bir fedakrlkt, bir kazan yolu oldu.
Gizlenmekti, hret vesilesi oldu.
Eskilere uymakt, geim yolu oldu.
Gnlleri bd etmekti, gururu okamak oldu.
Zhidlikti, sefahat oldu.
Ahlakt, ahlakszlk oldu.
Kanaatkrlkt, israflk oldu.
Tecerrdd, ekmek peinde komak oldu.

Cumhuriyetin 1923te kurulmas 30.11.1341/1925de kabul edilen 677
sayl tekke ve zaviyelerle trbelerin kapatlmas ve trbedarlklarla birta-
km unvanlarn men ve ilgasna dair kanunla ve yeni devletin laik olduu-
nun anayasaya konmas, bu anlatlan skntlar bak gibi keserek skntlar
tarihe gmmtr. Ancak devletin yeni ilkesinin yorumu da ayr bir kargaa
ve boluklar meydana getirmitir. Aadaki alntlara baklnca da sonular
ok garib tezhr etmitir.

Sonra 3 Mart 1924 tarihli Tevhid-i Tedrisat kanunuyla, Maarif Vekleti
Yksek diniyat mtehassslar yetitirmek zere Darlfnunda bir lahiyat fa-
kltesi tesis ve imamet ve hitabet gibi hidemat diniyenin ifas vazifesiyle m-
kellef memurlar yetitirilmesi iin ayrca mektepler aacaktr. Mill Eitim Ba-
kanln, adeta Hz. Ali kerremallh veche-Muaviye radiyallah anh ihtilafn-
da olduu gibi hakem kabul etmiti de, o da din ad altnda ne kadar mektep
varsa hepsini toptan kapatvermi, hem de bir hafta iinde kaplarna kara kilidi
asm da gidivermiti. Kanun yrrlkten kaldrlmad halde; din okullar a-
maa tam 27 yl yanamamt.. Fakat yle gnler oldu ki, bir kydeki cenazeyi
din merasimle mezara gmebilmek iin, br kyden imam getirme zorunlulu-
u domutu.. Maddeten bitkin hale geldii gibi, manen de bitmi idi lke
akmlar ortaya kmtr.
Milletin mnevi doktora olan ihtiyacn nlemeye kimsenin gc yetmedi.
Din retiminin yasaklanmasyla lkenin drt bir bucanda iyi, ya da kt ni-
yetli bir nevi tarkatler ve ahslar harekete gemi, Nurculuk, Sleymanclk vs.
gibi trl akmlar ortaya kmtr.
Kimsenin aka, dini diyaneti savunmas yle dursun; Allah Teldan ve

de bu son asrda baka baka ekillerde kendini gstermitir. Sanki bu zlme,
safiyet bozulmas, slm leminin her tarafnda birbirine benzer olarak kendisini
gstermitir.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden bahsedenler bile sulanr olmutu..
Ama din aleyhinde yakas almadk szler, kfr ve hakaretler serbest!..
Mukaddesatmz artk Ali Fuat hocann deyimiyle; sahte tabiblerle, kfr
ehli arasnda top gibi bir oyuncak olmutu..
30

Birok camiler camilikten karlm, hangar hline getirilmi, ahr olmu,
Yahudilere, Ermenilere satlarak arap deposu yaplmt. Bylece memleke-
tin her tarafnda yzlerce, binlerce cami yktrld, satld, depo ve ahr yapl-
d.
31

1946 seim kampanyasndan ounlukla seilip gelen CHP milletvekilleri
bozuktular. Parti, ilk defa milletten bir zlgt yemi, sarslmt... Uzun bir Tek
Parti devrinin biriktirdii honutsuzluk yaygnd. Denilebilir ki, halkn bir nu-
maral yaknmas din hizmetleri ve din retimi bahsindeydi. Vatanda: l
ykayacak adam bulamyorum diyordu.
mam Hatip mektepleri kapatlm, uzun yllar din adam yetimez olmutu.
Be yet ezberleyen din adam geiniyor, onlara da hademe-i hayrt ad veri-
liyordu....Nihayet, uzun yllardan beri okullarmzda din retimi yoktu.
32

Derghlar rtleli alt sene olduu halde, hl dervilerin tekke ats altna
girip girmediini kontrol eden ve yasaklarn tatbik olunup olunmadn takibe
memur edilen kimseler, bu kontrole bir terr ve bask manzaras vererek alkal-
lar rahatsz etmeye devam ediyorlard.
Semahnemiz ve mtemilt, vakf olmayp Hocamzn kendi madd im-
knlaryla kurulmu olmas sebebiyle sahibine iade edilir edilmez iinde tadlt
yaplarak mesken hline sokulmu bulunuyordu. Buna ramen yine de tadsz ve
yersiz bir takibat devam ediyor, deta yz ksur stanbul dergh, bir dman
kalesi gibi dardan gzlenmekte bulunuyordu.
33

Husus surette ocuklarna din dersi, Kuran- Kerim dersi vermek isteyen
Mslmanlarn evleri baslyor, mabetleri baslyor, Kuran- Kerim okutan, din
dersi veren hocalar polisler yakalyor, crm-i mehud mahkemelerine sevk edi-
yorlard. Hatt, hatt.. O derece ki, halkn anlattna gre Bursada polis-
ler kaplar dinliyor, ierden Kuran- Kerim sesi gelen ev sahipleri din tedri-
satta bulunmak suu ile sorguya ekiliyorlard.
34

Neticede insanlar o hale gelmilerdir ki, evlerinde yksek sesle Kurn
okumaktan ekinmektedirler.
Muta ok muhterem, lim bir zat vard. Velkanl Hoca Mehmed Efendi.
Komusu ile arazi ihtilf bulunmaktaym. Bu ihtilf lehine halletmek isteyen

30
enocak, Kemaleddin, Mslmanlar Arasnda Bir Garib Yolcu, st, 2004,
s,94
31
Eref EDB, Kara Kitap, st, 1972, s. 32
32
KABAKLI, Ahmet, Temellerin Durumas, st, 2000, s.209
33
Kenan Rif, Sohbetler, hzl: Smiha AYVERD, st, 2000, s.270
34
Eref EDB, Kara Kitap, st, 1972, s. 25
Menkb 25
komusu gidip ikyet eder. Bu hoca ocuuna Kurn retiyor der. Mu ar-
s o zaman kk bir ardr. Hoca camiden eve, evden camiye giderken btn
ar kalkar hrmet ederdi. Vali, ocuuna Kurn retiyor diye Velkanl Hoca
Mehmed Efendiyi iki ay hapse mahkm eder. Bununla da yetinmeyip srtna
bir jandarma bindirir. Bir jandarma da o uzun beyaz sakalndan ekerek arnn
iinde gezdirir.
35

Kbrsta dahi bu trl olaylar yaanmtr.
36

Sonuta bahsedilen kanuna tepki olarak 1924 ylnda kurulan Terakki-
perver Cumhuriyet Frkasnn sz edilmeyen bir tepki biiminde tzne,
Frka, efkr ve itikadat- diniyeye hrmetkrdr frkas koymas;
1314 ubat 1925 Palulu eyh Saitin isyan etmesi ve devlet eli ile bas-
trlmas;
37

22 Aralk 1930da Menemende Dervi Mehmetin isyannda yrede
2200 kiinin tutuklanmas, eyh Esat Efendinin zehirlenmesi, eyh Halit
ve Hoca Saffet Efendi gibi zatlarn aslmas ile noktalanmtr.

35
APUHAN, Recep kr, teki Menderes, st, 1997, s.19
36
eyh Nazm Kbrs kuddise srruhul-azz, (Kbrsn Larnaka ehrinde 21
Nisan 1922 (26 aban 1340) Cuma gn dodu. Soyu, baba tarafndan, ehl-i beyte
ve Gavs- zam Abdlkadir Geylan kuddise srruhul-azze ular, anne tarafndan
ise, Mevlevi tarkat kurucusu Mevlana Celleddin Rum Hazretlerine dayanr.)
Kbrsta slmi eitimi ve manevi terbiyeyi yaymaya balad. Birok insan gelip
Nakibend tarkatn kabul etti. Maalesef bu zaman, dinin Trkiyede kstland
bir zamand ve eyh Nazm Kbrs Trk toplumunda yaad iin orada da dini
ibadetler kstlanmt. Ezan Arapa okumak yasakt.
Doduu yere gittiinde yapt ilk ey camiye gidip Arapa ezan okumak oldu.
Hemen tutuklanp bir hafta hapis yatmak zorunda kald. Serbest kalr kalmaz Lefko-
a byk camisine gidip minaresinde ezan okudu. Bu olay, resmi makamlar ok
kzdrd ve aleyhine dava atlar. Mahkemeyi beklerken btn Lefkoa ve yakn
kyleri dolap minarelerden ezan okudu. Neticede, aleyhine toplam 114 dava ald.
Avukatlar, ezan okumaktan vazgemesini tavsiye etti fakat o, Yapamam, insanlarn
ezan duymas lazm. Diyordu.
Davalarn okunma gn gelmiti. Eer yarglanr ve sulu bulunursa 100 yl ze-
rinde hapisle cezalandrlacakt. Ayn gn, Trkiyeden seim sonular geldi: Ad-
nan Menderes yeni babakan seilmiti. Babakan olarak ilk ii btn camileri ap
Arapa ezan okunmasna izin vermek oldu. Bu, Byk eyh (eyh erfeddin
kuddise srruhul-azz) Efendinin bir kerameti olmu ve eyh Nazm bu sayede
serbest braklmt. http://www.naksibendi.net
37
Fethi Okyar, 1925 eyh Said hadiselerinde bavekildir. syan bahanesi ile
halk tenkil edilmek istendiinde Fethi Okyar itiraz ediyor. Bu bir zabta vakasdr.
Bu ekilde halkn zerine gidilmemelidir. Mesele sknet ve suhuletle halledilmeli-
dir diyor. Bunun zerine smet Paa arlyor. Kendisi ile grlyor. Fethi Beyin
yapmak istemediini kabul ediyor. Halk smet Paa tenkil ediyor. (APUHAN, Re-
cep kr, teki Menderes, st, 1997, s. 18)
Fakat bu isyanlarn Krt isyanlar ekline girmesi, ngilizlerin kart
phesi olaylar daha da bytm bir baka boyuttan sknty ikiye katla-
mtr.
Ayrca apka kanunu iln edilmi, deiim unsuru olmu eitli ekiller-
de arln toplum zerinde hissettirmi ve neticesi ise, skntlar dour-
mutur. Ancak gayr-i mslimler zerinde bu kanun ise, uygulanmamak-
tayd. Bu da baka bir gariplikti.

Genlerimizin bere giyen bir Prof.u aypladklarn herhalde gazetelerden
okumusunuzdur. Eer, haber doruysa cidden zlmemek elde deil. Baka
milletlerin aya roket frlattklar bir ada, bizim genliin ellemin bandaki
bereyle uramas ne kadar hazn..
Evet, bere denen u Avrupal serpuun bir zamanlar lkemizde yasakland-
, giysilerin polis takibine urad da cmlenin malumudur..
Bu vesileyle, vaktiyle stanbulda geen bir olay okuyucularmzn ibret
nazarlarna sunuyoruz. Vaka orkestraya mensb bir viyolonistin bandan ge-
er. imdi yaamayan bu zat, o yllarda bir dostumuza unlar anlatmt.
Bilirsin, ben hep bere giyerim. Siz bere giymekten korkarsnz, ama ben
asla ekinmem. Sizi Ticn diye yakalarlar, fakat benim klma dokunamazlar.
Nedenine gelince, sabret de anlataym:
Dn akam eve dnerken, yolumu kesen iki polis bana:
Bu ne biim kyafet? Dediler. Srtmda palto, elimde keman, klk kyafe-
timde bir tuhaflk gremiyordum. aknlkla:
Ne var ki? Dedim.
Daha ne olsun? Bere giymisin, bere!. Berenin yasak olduunu bilmiyor
musun? Sen de mi Ticnsin yoksa?
Ben ne Ticnyim, ne de berenin yasak olduundan haberim var.. Fakat
polisler bir trl yakam brakmadlar. Israrla dayattlar:
Bere giydiine gre, sen Ticnsin, gericisin! Niye apka giymiyorsun?
Dorusu hayli korkmutum. Allah Teldan karakoldan evvel ilerinden
biri:
Adn ne senin bakalm?
Yetvart Margosyan, dedim. aknlk sras onlara geti de yzyze bak-
tlar..
Vayy! Sen Ermeni misin? Diyerek derhal yanmdan uzaklatlar...
38

Binenaleyh 1945te ok partili dneme geile dinin yaatlmas iin
faaliyetler yeniden canlanma gstermi, 14 Mays 1950de Demokrat Par-
tinin iktidara gelmesi ile din hayatta sknetin olumasn salamtr. Bu
arada birok trbeler yeniden faaliyete alm, Trke ezann yannda

38
s,157
Menkb 27
Arapa okunmasna izin kmt.
39

hramczde Hac smail Hakk Toprak Hazretleri o gnlerin durumu
hakknda buyurur ki;
Demokrat Parti ehveni (daha hafifi) erdir.
40
ki mslmann birbiri
ile konumasna msaade etti, nceden iki kiinin yan yana gelip konu-
mas mmkn deildi.
41

Ksaca anlatmaya altmz skntl, kark, neyin ne olaca belli
olmayan devirde yaayan hramczde Hac smail Hakk kuddise srruhul-
azz ihvn ile fazla yara almadan geitirmitir.
hramczde M. Kzm Toprak Efendi
42
o gnleri mlakatmzda yle
aktard.
Sivastan baka bir vilayete babam ziyarete giderken emniyetten en
fazla veya drt gn izin (msaade) ile gidebilirdi. Yazm olduu Mevlid-
i erif emniyete haber alnnca mevlidi istinsah iin verdii Abdurrahman
Hoca ad ile bilinen zatn yazdn syleyerek,
Oul hile-i eriyeye bavurarak kendimizi kurtardk demitir. Bu
nedenle iki ay sabahtan akama kadar Efendi Babamn ktphanesindeki
kitaplar incelemeye tabi tutulmutur
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri bu skntlardan dolay
1938 ylnda g iin hazrlk yapm ve hicret etmeye varacak kadar niyet-

39
Trke Ezan Uygulamas
1931 ylnn Aralk aynda, Mustafa Kemal Atatrkn emriyle dokuz hafz,
Dolmabahe Saraynda ezann ve hutbenin Trkeletirilmesi almalarna balad.
Kurn- Kerimin Trke tercmesi ilk kez 22 Ocak 1932 tarihinde stanbulda
Yerebatan Camiinde Hafz Yaar (Okur) tarafndan okundu. Bundan 8 gn sonra,
30 Ocak 1932 tarihinde ise, ilk Trke ezan, Hafz Rfat Bey tarafndan Fatih Ca-
miinde okundu. 3 ubat 1932 tarihine denk gelen Kadir Gecesinde de, Ayasofya
Camiinde Trke Kuran, tekbir ve kamet okundu. 18 Temmuz 1932 tarihinde Di-
yanet leri Riyaseti, ezann Trke okunmasna karar verdi. Takip eden gnlerde,
yurdun her yerindeki Evkaf Mdrlklerine Trke ezan metni gnderildi. 4 ubat
1933 tarihinde, mftlklere ezan Trke okumalarn, buna uymayanlarn kati ve
edid (kesin ve iddetli) bir ekilde cezalandrlacaklarn bildiren bir tamim gnde-
rildi.
18 sene boyunca ezan Trke okunmu, daha sonra Demokrat Partinin iktidara
gelmesi ile 16 Haziran 1950de ezann Arapa da okunabilmesine izin verilmitir.
lgili kararla, Trke ezan yasaklanmasa da, Trke ezan okunmas tmyle
terkedilmitir. Gnmzde, serbest olmasna karn, camilerde yalnzca Arapa ezan
okunmaktadr.
40
Mari Ahmed Tahir kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurdu ki;
San erri solun hayrndan iyidir. (KK, Hafz Hasan, Risale Tarikt-
abniyede Silsile Evrd ve Dua, st, 2003, s. 59)
41
Ali Eri isimli ihvandan dinledim.
42
hramczde Hac smail Hakk Efendinin olu
lenmilerdir.
Ancak Readiye Otelinde
43
grd mnev iaret, Onu niyetinden
vazgeirmitir. Manasnda kendisine kundak iinde bir ocuk verilmi,
Bu kimdir? Sorusuna;
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir. Rumda Onu byteceksin.
Denilince 15 gn sonra fikrinden vazgeip stanbuldan Sivasa geri
dnmler ve mnev vazifesine devam etmilerdir. (Baz rivayetlerde z-
mire uram sonra Sivasa dnmlerdir.)
Buna ramen 1938 ylnda 38 kii ile 38 gn ihvanlarndan birka kii
ile hapis yatmlardr. Yukarda da anlatlanlara baklacak olursa Onun ok
skntl dnemler ierisinde vazifesini yapmaya altn grlr.
hramczde Hac smail Hakk kuddise srruhul-azz Hazretlerinin
Hakka yrmesinden sonra yazlan gazete makaleleri o dnemi gzler
nne sermektedir.

nk CHP devrinde her din adamna olduu gibi Hac smail Hakk
Toprak Efendi Hazretlerine de birok bask yaplp durdu. Hatta bu son sene-
lerde bile o ok yal haliyle Hac smail Efendiyi Adliye koridorlarnda srn-
drp durdular. Hem de bir komnist iftira taktiiyle.
44

Hac smail Efendi Hakkn rahmetine kavutu. Sivas Onun ahsnda ok
eyler kaybetti.
O tesbihin mamesi gibiydi. Toplayc, yapc gzelletirici ve huzur verici
bir ahsiyeti vard.
slma yakn ve bal olanlar hari tutulursa, denilebilir ki; Onun bu e-
hirde hi bir yakn yoktu. Ayn ekilde slm dmanlar hari tutulursa, Onun
bu ehirde hi bir dman da yoktu. Kanunlar karlmt. Hi kimse BEY,
EFEND, AA, PAA gibi milletin ruhunda dilinde ve edebiyatnda yer eden
kelimeleri kullanamayacakt.
45

Bu garip, bu acayip kanuna ramen, o, bu ehirde ve btn evre vilayet-
lerde yarm ar aan bir sre iinde hep EFEND olarak bilindi, hep
EFEND diye kendisine hitap edildi.
46

Zaman her eyin ilacdr.
Zor dnemin byk insan devleti ve milletini uzun sre srtnda ta-
m, birbirine ezdirmemitir. Yenileyici (Mceddid) vasfn bidatler ere-
vesinden azde tutarak Ehl-i Snneti ihya etmitir.

43
stanbul-Fatih lesinde.
44
Ergun GZE, Sivasa Basal Makalesi 16 Austos 1969-Tercman
Gazetesi,
45
(21 Haziran 1934) Soyad kanunun kabul
46
Yavuz Blent BAKLER smail Efendi 4 Austos 1969-Hizmet Gazetesi
(Sivasta yaynlanmtr)
Menkb 29
Onun iin Anadoluya slmiyeti getiren adam denildii gibi Ona
Kasketli eyh de demilerdir.
47

hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri Benim kasketimi ge-
tirin, benim bayram gibi bayrak benim devletim gibi devlet yoktur buyu-
rarak onlara cevap vermitir.
48
Hayat boyunca siyasetten uzak durmu ve
Gardalarm! Herkesin bir siyaseti vardr. Bizim siyasetimiz siyasete ka-
rmamaktr Bu da ayr bir siyasettir dsturu ile hareket etmi ve eri
ayaa eri ayakkab yaparlar buyurarak ince bir siyasetin rnei olarak
havas ile avamn birbirine yabancln gidererek cemiyet hayatndaki
ahengi salamtr.
Yukarda anlatlanlardan kan sonu u olabilir.
Allah Tel ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin sevgisini kazanp
yaamak ve bakalarna da yaatmak gayesinden baka niyeti olmayan ger-
ek tasavvuf ehlinin eskiden olduu gibi yeni nesilde de hizmetten geri kal-
mayacadr.
Mkrimin Halil Ynann bu konudaki tesbiti ok gzeldir.
Eskiden kuvvetimiz tarkatlerden gelmi. nhill eden cemiyeti toplam.
Mool istilsnn yktn tarkatler toplamtr.
49

Yazan kii nce yaz yazaca tahtay ykar, temizler; sonra ona harfleri ya-
zar. Allah Tel da nce gnl kan eder, hor hakir gzyayla ykar, sonra o
gnle srlar kaydeder. Ykamakla, o levhi bir defter yapmak istediklerini bil-
mek, anlamak gerek.
Bir evin temelini atacaklar vakit oradaki eski ve evvelki yapy ykarlar.
Sonunda ar duru su karmak iin nce yerden toprak karrlar. ocuklar, ha-
camattan alarlar. nk iin hikmetini bilmezler ki, Hlbuki adam, hacamat-
ya para verir, kan ien hanere iltifatlarda bulunur. Hamal ar ykn altna ko-
ar, yk, bakalarndan kapar.
Yk iin hamallarn savalarna bak. Din iinde alma da byledir. Raha-
tn asl zahmet olduu gibi aclklar da nimetin ndr. Cennet, houmuza git-
meyen eylerle kaplanm, cehennem de zevkimize giden eylerle dolmutur.
Atein asl ya aa olduu gibi atee yanan da Kevsere ulamtr.
50

47
apka ve kyafet devrimi (25 Kasm 1925) 03.12.1934 Dinsel kisve giyilme-
sindeki dzenleme kanunu. Hangi dine mensup olursa olsun din grevlilerinin mabet
ve ayinler dnda dini kisve tamalar yasakland.
48
Gnmzde kan baz kitaplarda ada olan tasavvuf ehli kiilerin hayat
hikyeleri yazlrken, eyhlerin kasketli fotoraflar yeni nesilden saklanmaya al-
lmaktadr. Bu yanl bir tutumdur. Bu hareket saklanrsa ileride ayn durumlar
meydana gelince kiilerde yorum kargaas meydana gelecektir. Bugn mntesiple-
rinin ar ekilde tenkit ettii apkann onlarn banda olmas muhakkak olduu
bilinen bir gerektir.
49
Grlek, Dursun, Ayakl Ktphneler, stanbul, 2005 s. 310
50
Tarkatlerin Kapatlma Sebeplerine Bir Bak
Genellikle velyetin istikmet zere olduunu bilmekteyiz. Ancak bu
gzel yolun mntesipleri son yzylda sknt iinde ve lkemiz asndan bir
istibdat gibi grnen skntya dm olmas, yorumu zor gibi gelen bir
husustur. Grld zere tarkatlarda deiim vardr. Fakat bu deiim
bozulma ile sapk frkalar haline doru giden bir hal almtr. Ahlak ve mis-
tik bir unsur olan tarkatlar sonunda maa tahsisat olan devlet kurumlarna,
insan terbiyesi hedefi iken siyas ve dier dnyev emellerin hizmetkrna
dnmtr.
Bu nedenledir ki, durum incelendiinde Allah Tel bozulmaya yz tu-
tan dinleri Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden nce yeni bir nebi ile
gnceller iken, bu mmette yok edip yenisi ile tekrar batan kurmak yoluna
gitmektedir. Bu ekilde ancak slm kyamete kadar bki kalacaktr.
nsan zerine inceleme yapldnda, alkanlklarndan vazgeme hali
hem zor ve zaman almaktadr. Ancak zorlandnda bir nevi strese girdiinde
ya tam ke urar, ya da yeni batan ina olur. slm dini konusunda Allah
Telnn temint var olduundan bu stres genellikle bir yenilenme olarak
tecelli etmektedir. nk insan ftrat slma muvafktr. Binenaleyh, mil-
letimiz hakknda tecelli eden bu stres, rahmetin celal cihetinden tecellisidir.
zlmemek lazmdr.
Bu konu zerinde bn-i Haldun mukaddimesinin on dokuzuncu fa-
slnda aklad Bir kabilenin dknleip zelillemesinin ve bakalarna
boyun emesinin, onlarn devlet olmasnn nndeki engellerden biri olma-
s konusu bu szlere ok iyi bir aklama olacaktr. yle ki;

Bunun sebebi dknleip zelil olmann ve bakalarna boyun emenin
asabiyeti ve asabiyetin iddetini krmasdr. Zaten bakalarna boyun eip zelil
olmak, bunlarn kaybedildiinin bir delilidir. Zilleti kabullenen kendisini sa-
vunmaktan da aciz kalr. Kendisini savunmaktan aciz olan ise, bir eyi elde et-
me mcadelesini hi yapamaz.
Bu husus, srailoullarnn durumuna baklarak daha iyi anlalabilir. Hz.
Musa aleyhisselm onlara, Allah Telnn amn hkmranln kendilerine
takdir ettiini haber verip bunun iin mcadele etmelerini isteyince, onlar aciz-
lik gsterip yle dediler:
Ey Musa! Orada zorba (azgn) bir topluluk var; onlar oradan kmadk-
a biz oraya asla girmeyeceiz (Maide Sresi, 22). Yani, Hz. Musa
aleyhisselma rtl olarak dedikleri uydu:
Ey Musa! Allah Tel kendi kudretiyle onlar arpp oradan karsn ve
bu da senin mucizen olsun. Hz. Musa aleyhisselm, oraya girmeleri iin srar
edince onlar da inatlarnda devam edip si oldular ve yle dediler:
Ey Musa! Orada onlar bulunduklar mddete biz oraya asla girmeyiz.
Artk sen ve Rabbin gidip savan; biz burada oturacaz (Maide Sresi, 24).
Onlarn byle rkek bir tavr sergilemelerinin sebebi, yetlerin aklamas-
nn da gsterdii gibi, kuaklar boyunca (Msrda) Kptlere boyun emeleri ve
Menkb 31
onlar karsnda zillet iinde bulunmalar nedeniyle, haklarn elde etmek iin
mcadele etmekten aciz olulardr, yle ki, kuaklar boyu sren bu zillet nede-
niyle asabiyetleri tamamen yok olup gitmitir. Bununla birlikte ama girip
hakkyla mcadele etmemelerinin bir dier sebebi de, Hz. Musa aleyhisselmn
haber vermi olduu, Allah Telnn takdiriyle amn kendilerinin olduu ve
orada bulunan Amlikalern kendileri iin bir av olduu gereine tam olarak
iman etmemeleridir, ite btn bu sebeplerden dolay zillet onlarn tabiatlarnn
bir paras haline gelmi, haklarn elde etmek iin mcadele etmekten aciz
kalmlar ve nebilerinin kendilerine haber verdii ve yapmalarn emrettii eye
kar gelmilerdir. Byle yapmalarndan dolay Allah Tel da onlar cezalan-
drm ve Kuran- Kerimin anlatt gibi krk yl Msr ile am arasndaki Tih
lnde hibir toplumun arasna karamadan babo dolamlardr. Msrda
Kiptiler, amda da Amlikalar bulunduu ve iddialarnca onlara kar kendile-
rini savunmaktan da aciz olduklar iin, ne Msra ve ne de ama girebil-
milerdir.
Bir btn olarak bu ayetlerden anlalan, srailoullarnn klelikten kur-
tulduktan sonra krk yl lde dolamalarnn bir hikmeti olduudur. O da u-
dur:
Kuaklar boyunca zillet iinde kalm ve asabiyetleri yok olmu neslin l-
de kalnacak sre iinde ortadan kalkmalar ve orada klelii ve zilleti tanma-
yan yeni bir neslin yetimesidir. Bu nesil sahip olacaklar asabiyetleri sayesin-
de, haklarn elde etmeye ve galip gelmeye g yetirebilecektir. Anlalaca
zere krk yl, bir kuan yok olup, yeni bir kuan yetimesi iin ihtiya du-
yulacak en az sredir. Her eyi hikmetle takdir eden ve her eyi bilen Allah b-
tn eksikliklerden uzaktr.
srailoullarnn bu durumdaki asabiyetin nemi; kendilerini savunmak ve
haklarn elde etmek iin mcadele etmenin ancak asabiyetle mmkn olaca
ve asabiyetini kaybedenlerin btn bunlar yapmaktan aciz kalacaklar husu-
sundaki en ak delili tekil etmektedir.
Bir kabilenin zillet iinde olduunu gsteren eylerden biri de onlarn vergi
ve hara demesidir. Bir kabilenin birilerine vergi vermesi, o konuda zillete raz
olmas demektir. nk bakalarna vergi ve hara vermekte nefislerin kabulle-
nemeyecei bir zillet vardr ve buna ancak lmden ve yok olmaktan kurtulmak
iin katlanlabilir. Bu durum ise, asabiyetin zayf olduunu ve kendilerini savu-
nabilmekten aciz olduunu gstermektedir. Kendilerine yaplan hakszl en-
gellemeye g yetiremeyip bakalarna boyun een ve zillete denlerin, (ken-
dilerini savunmann da tesinde) bir eyler elde etmek iin mcadele edemeye-
cekleri aktr. te bu yzden acziyet ve zillet, daha nce de sylendii gibi,
devlet olmann nndeki engellerden biridir.
51

Bu bahsin bize gsterdii ana fikir deiimin gereklilii zuhur ettiinde,
tecellisinin cell ve ceml ynnden olmasnn pek nemli olmaddr. Ol-
mas gereken ve insanlarn layk olaca eyin vaktini en iyi tayin eden Allah
Teldr. Din konusunda bir bozulma olduunda bu durum insanlarn eline

51
bn-i Haldun, Mukaddime, trc. Halil KENDR, st, 2004, s. 192
tam braklmadndan daha ncede belirttiimiz gibi Allah Telnn
biztihi izni ve tasarrufu altndadr.
Trkiyede inklaplar hayata geirilince Efendi Hazretlerine srekli sor-
maya balamlar. Efendi Hazretleri ise, Mustafa Kemalin kanunlar Al-
lah Telnn kanunlardr.
52
Ulul emre itaat edin, ulul emre itaat farz-
dr buyurarak iin hakiki cephesini beyan etmitir.
Hlsa, kyametin kopmasnn ileri bir vakite ertelenmesi bu tr yeni-
lenmelerin srekli olmasndandr.
Her zorluk arkasndan rahmeti kendine eker.

Ayrca medeniyetin kendisi olan din srekli olarak Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin varisleri tarafndan ihyas ve tecdidi kaderin iktizasdr.

Din kelimesinin mana ve mefhumunu ne kadar yazk ki, tam olarak mil-
lete anlayamamzdr. 27 sene Medinede ve Mekkede Haremi erif Mdr
olarak alm olan dedem yle derdi:
Evldm din in en hakik manas mefhumu tarifi yine bir kelime ze-
rinde ifade edilir Medeniyet dir.
Bizim dinimizin banisi olan Byk Nebi btn hadislerinde ve kendisine O
byk kadiri mutlak tarafndan gnderilen esiz kitap Kurn- Kerimde bu en
gzel tarif ve tavsifi ifade ve emretmitir. Allah Tel Kurn- Kerimin ayetle-
rinde de bilhassa bir ilim renmeye alnz. Cahil misin, ko abuk okuma
yazma ren yoksa benim yanma yaklama demitir. Grlyor ki, Medeniye-

52
Ahmet Ami kuddise srruhul-aziz Efendinin, yalnz mteerrilerin (erit
ilim sahipleri) deil, bir takm mutasavvflarn bile kolay kolay anlayp hazmedeme-
yecekleri birok szleri azlarda dolamaktadr. Ehli ve erbb bu szlerin her biri
iin birer vecih bulmakta iseler de, havsalas dar bulunanlar trl trl tefsirlere
kalkrlar, aleyhinde atp tutarlar. Bu trl szlerden de bir tanesini uraya kaydedi-
yorum:
Bir gn yannda damad Darlfnun mderrislerinden Ahmet Naim (Baban) Bey
bulunduu srada huzuruna bir gen gelir, elini per, karsnda durur. Ahmet Efendi,
bu gence hitaben:
Haydi, git, yine eskisi gibi krhanelerde, meyhanelerde gez, dur. Der.
Gen, tekrar elini per, kalkp gider. Mderris Ahmet Naim Bey, bu vaziyetler ve
bu szler karsnda hayretler iinde kalr. Bunu anlayan Ami Efendi, onun hayretini
gidermek iin der ki;
Bunun yan-i sabitesinde (Levh-i Mahfuzda) krhanelerde, meyhanelerde
gezmek vardr. Nasl olsa bunu yapacak. Ben byle sylemekle, hi olmazsa
gnahtan kurtulmu olur. nk bu takdirce yaptklarn emirle yapar. Bunu
bylece nakleden stat Abdlaziz Mecdi Efendi, bu ahsn hl bu yolda gezmekte
olduunu sylerdi. (Ergin, O. Nuri; Balkesirli Abdlazz Mecdi Tolun Hayat ve
ahsiyeti, st. 1942, s158)
Her ey Allah Telnn emriyledir. Hakiki manada anlamak iin ilm-i lednnn
bir ksm bilgisine sahip olmak gerekir.
Menkb 33
tin en byk mesnedi ve mene Din dir.
Medeniyeti en gzel ifade eden Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir.
Kurn- Kerimin bir ayetin tefsirinde;
Ya Muhammedi! Senden sonra medeniyet mealesi yakan baka rasl
gndermeyeceim, sen sonuncusun, yalnz bu yaktn mealeyi asrlar boyunca
btn dnyaya neredecek nebi varisleri gndermeye devam edeceim. eriat
koyan yani medeniyet prensip, metot ve sistemleri koyacak olan bir rasl da-
ha gndermeyeceim.
Fakat byk Muhammed sallallh aleyhi ve sellem ile gndermi ol-
duu prensip ve metotlar yani vazetmi olduu meden doktrini neredecek
nebi varisleri gndereceim denilmitir.
53

Bu szlerden anlalmaktadr ki, dnya ve kinat zerinde hibir ey ba-
bo olarak braklmad gibi, sreklide bir yenilenme ierisindedir.

Allah Tel kullarn gzetir ve yardm edenlerin en hayrlsdr.

53
Berksan, Nazm, Tarafsz Konuuyor, st, 1960, s.249
Menkb 35

BRNC BLM

HRAMCIZDE
kuddise srruhul-azz

HAYATI
Menkb 37
Haberiniz olsun Allah Telnn dostlar var ya!
Onlara ne korku var ne de onlar zlecekler (Yunus 62)
54

A) HAYATI

I-Beeri Hayat

1Sivas Vilayetinin siyas ve itima durumu ve umum bir bak

Sivas, Orta Anadoluda Kzlrmak havzasnn denizden uzak bir yaylas
olan, Merakm yaylas zerinde, yaklak 1275 metre yksekliktedir. Merakm
yaylas eteinden itibaren, hafif bir meyil ile alalan zemin zerinde ve nehre 3
km uzaklkta kurulmutur. Merakm yaylas ve dandan gelen Murdar ve Kale
Irmak ile ehrin bir bakma dou snrn oluturan Msmlrmak arasnda kalan
blge, ehrin asl kurulu sahasn tekil eder.
klimi, bitki rts ve buna bal olarak mahsulleri, bulunduu sahann
artlarna uymaktadr. Denizin tesirinden uzak ve dalarla ayrlm olmas sebe-
biyle, sert bir kara iklimine sahiptir. Sivas ehri yazlar ok scak ve az yal,
klar ok souk ve karldr. phesiz iklim, corafya ve tarih karlkl olarak
birbirleriyle etkileim ierisindedirler. Tarihi meydana getiren ve corafya ze-
rinde yaayan insan, bu artlara baml olarak hayatn idame ettirir. Sivas eh-
rinin iklim ve corafyas da ayn lde tarih boyunca bura halknn hayat ve
eserlerini etkilemitir.
55

Osmanllar dneminde nemli bir eyalet merkezidir. Tarih boyunca can-
lln kaybetmemi ve merkeziyet zelliini devam ettirmitir. ehir, cami-
leri, zaviyeleri, medreseleri, ifahaneleri, bedestenleri, hanlar, hamamlar ile
byk bir zenginlik arz etmektedir. Sosyal bir sknt grlmemekle beraber
en byk sknty Timurun (m.1401) zapt ve yamalanmasnda grmtr.

Tasavvuf hayatnda canl olduu ve en fazla Ahilik, Mevlevilik,

54
Hz. mer radiyallh anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
buyurdular ki;Allah Telnn kullar arasnda bir grup var ki, onlar ne nebiler-
dir ne ehidlerdir. stelik Kyamet gn Allah Tel indindeki makamlarnn
ycelii sebebiyle nebiler de, ehidler de onlara gbta ederler.Orada bulunanlar
sordu:Ey Allah Telnn Resul! Onlar kim, bize haber ver! Onlar aralarnda
ne kan ba ne de birbirlerine baladklar bir mal olmad halde,Allah Te-
lnn ruhu adna birbirlerini sevenlerdir.Allah Telya yemin ederim, onlarn
yzleri mutlaka nurdur. Onlar bir nur zeredirler. Halk korkarken,onlar kork-
mazlar. nsanlar zlrken, onlar zlmezler. Ve yukarda geen ayeti okudu:
Ebu Davud, Byu 78, (3527)
55
Demirel, mer, Osmanl Dnemi Sivas ehri, Sivas 2006, s.37
Kadrilik, Naklik grlmektedir.

SVAS ZAVYELER
Zaviyenin Ad Kurucusu Vakfiye Tarihi lk Getii
Tarih
Mtemilt
1- Drr-Rah Rukneddin Hattab b.
Kemaleddin Ahmed
721(1321) 720(1320) maret, Zaviye, eme,
Mescid
2- eyh oban eyh Hseyin Rai 723(1323) Zaviye, Mescid, Trbe,
eme
3- Abdulvahab Gazi erefeddin Ahmed b.
akrhan
726(1326) Zaviye, Mescid, Trbe,
eme
4- Yagbasan Bukaas 615(1218) Zaviye, Mescid
5- Hac Abdurrahman Raht Abdulvahab ? 72S(1327) Zaviye, Mezar
6- eyh Hasan eyh Hasan (Eretna) 748(1347) Zaviye, Trbe
7- eyh Erzurum eyh Erzurum ? 14.asr Zaviye, Trbe
8- Akba 1454-1455 Zaviye, Trbe, eme
9- Ah Emir Ahmed Ah Emir Ahmed 733 (1332) 733(1332) Zaviye, Trbe, Mescid
10-Ah Ahmed elebi 14541455 Zaviye, Trbe, Mescid
11- Ahi Ali elebi(Ah
Carullah)
Ahi Carullah ve Olu
Ah Ali elebi
873 (1468) 14541455 Zaviye, eme
12- Ah Mehmed Klah Dz 14541455 Zaviye, eme
13- Hac Arif (Emir Arif) 14541455 Zaviye, Mescid
14-Hac ahin 14541455 Mezar
15-Baba ahin(eyh ahin) 14541455 Zaviye, Mezar
16- Melik Acem 14541455 Zaviye. Trbe
17-Kel Abdal 1576? Zaviye ?
18-Sar eyhi (Hoca Arasta) Hoca San eyh 823(1420) 823(1420) Zaviye, Cami
19- Ali Baba Ali Baba 953(1546) Zaviye, Mescid, Mektep,
eme, Mezar
20- eyh emseddin eyh emseddin 1004 (1596) 1004 (1596) Zaviye, Mescid, Mektep,
Ktphane, Zaviye
21- Mevlevihane 1730 Zavjye(Mevlevihne)
22- Nakibend eyh Mehmed b.
Mehmed
1193 (1779) _ Zaviye

Ayrca II. Abdulhamid Hann Sivas li ve civar illerde olan Alev ve
Snn ayrcaln gidermek
56
iin Abdullah Haim kuddise srruhul-azze
Sivas-Yldzeli civarndaki Mumcu Ky bir ksm ve smail Bey iftliini
kendi ihtiyalarn karlamas iin mlk olarak verilmitir.
Seyyid Abdullah Haim kuddise srruhul-azz Sivasta Paa Bey ma-
hallesindeki Rifiye Derghn amas
57
huzur ortamnn gelimesine yar-
dmc olmutur.
Etnik yapsnda Ermenilerin bulunduu ve Mslmanlarla olan ilikiler-
de ise, olumlu bir durum olduu grlmektedir.

Osmanl tebaas ierisinde Millet-i Sadka ismiyle belgelerde yer alacak
kadar Trklerle i ie girmi bulunan Ermenilerin, eitim, kltrel faaliyetler,

56
O dnemlerde yine II. Abdlhamid Han, 4 Ocak 1890da Maarif Nezare-
tinden Sivas vilayetine Alevilere hoca ve ilm-i hal gnderilmesi talimatn vermi-
tir. (zdemir, Yavuz, II. Abdlhamidin Modernleme Anlay (Tez), Erzurum
2006)
57
Menkb 39
dini inan ve ibadet zgrl konusunda ok rahat bir ortam bulduklar syle-
nebilir. Tanzimat ve sonrasnda ise, ynetim ve idari haklar elde ettikleri de bi-
linmektedir.
Ynetim asndan Muhassllk Meclislerine gayrimslimleri temsilen kat-
lan Kocaba ve Metropolit, 1842 tarihinde bu meclislerin kaldrlmasndan son-
ra ise, Vilyet dare ve Vilyet Umumi Meclislerine gayr Mslim temsilcileri
tabii ye olarak katlmaktadr. Ayrca Halk tarafndan seilen Gayri Mslim
yelerde bulunmaktadr. 19111912 tarihli Sivas Vilayet-i Umumi Meclisi 14
ye 1 bakan olmak zere toplam 15 kiidir. yelerin 7 tanesi Sivas merkez ve
sancaklarndan gelen Mslman olmayan ve ounlukla Ermeni millelindendir.
58

2Doum yeri ve memleketi
hramczde Hac smail Hakk TOPRAK Hazretleri hayatnn byk bir
ksmn Sivas vilayetinde geirmitir. 12601261 (18441845) yl Sivas
temettuat defterlerinden anlalana gre ailesinin ve dedesi hramczde
Mehmet Efendinin Sareyh Mahallesinde (Nalbantlarba)
59
12 numaral
hanede oturduklar
60
talebe-i ilmiyeden olduklar anlalmaktadr. ahsna
ait nfus kaydnda ise, rtlpnar
61
mahallesi yazldr.
Ailesinin 1831 ylnda metruk tmar
62
sahibleri olduu h. 06 Receb
1276 (m: 29 Ocak 1860) tarihinde vilayete hramczde Mehmet Efendinin
yazd dilekeden anlalmaktadr. Ayrca Kars muharebesinde kolaas
olarak yararllklar gsterdii iin vilayette veya kazada mdriyet istei
olmutur.
63
15 Austos 1296 (27 austos 1880) irade-i seniyenin telgrafna
verilen cevap Sivas eraf hakkndaki belgede hramczde Mehmet Efendi-
nin Meclisi Bidayet Liv azasndan olduu anlalmaktadr.

3Ad ve Ecdad
hramcoullar bir rivayette Msrdan geldikleri, Kbenin elbise ileri
ile itigal ettikleri,
64
Sivasa hicret ettikleri sylenilmektedir. Bir baka riva-

58
59
Asl ad: Nalbandan Sk Demirel, mer, Osmanl Dnemi Sivas ehri,
Sivas 2006, s.73; hramczdelerin ou bu mahallede oturmaktadrlar.
60
BOA, Fon Kodu: ML-VRD-TMT Defterleri 14420,
61
Nfus kayt rneinde.
62
1831 ylnda II. Mahmut tmarlar kaldrarak sipahileri emekli etmitir.
63
BOA, Fon Kodu: MKT. UM, Dosya:375, Gmlek No: 64
64
Araplar arasnda Kbeye hizmet byk bir eref sayldndan, Kbe hiz-
metleri Kureyin ileri gelenleri arasnda paylalmtr. yle sralayabiliriz:
1. Sidnet: Kbenin perdedarl, anahtar koruyuculuu ile hciblik grevi idi.
Bu grevi yrtmek en byk eref saylrd.
2. Sikyet: Mekkeye gelen haclara tatl su salama ve Zemzem kuyusu ile ilgi-
lenme grevi idi.
3. Ridne: Mekkeye gelen haclarn fakirlerine yemek ikrm etmek, onlar ba-

rndrp arlamak grevi idi.
Kbe kapcl, perdecilii ve anahtarlarnn korunmas ve elde bulundurulmas
ile ilgili olan grev. Buna Sidnet veya Hicbet de denilmesine ramen hicbe
genel kabul gren bir adlandrmadr. Bunun yardmcsna da sednet denilmektedir.
Kbe, ilk olarak Hz. brahim aleyhisselm ve olu Hz. smail aleyhisselm tara-
fndan ina edilmitir (Bakara, 27). Yine, Kuran- Kerim, insanlar iin ilk olarak
yaplan mbedin Kbe olduunu beyan etmektedir. (l-i mran, 96) Mekke ve K-
benin mslmanlarn merkez toplanma yeri olduunu Kuran- Kerim yle belir-
tir. nsanlar hacca ar... Uzak yollardan sana gelsinler (Hacc, 27).
Allah Tel Kbenin ilk muhafzln ve haclarn koruyuculuu grevini Hz.
smail aleyhisselma vermesi neticesi daha sonralar ortaya kacak alan Rifde
(haclara yemek vermek grevi), liva (bayraktarlk), sikye (haclara su datmak),
gibi faaliyetlerin temellerinin atlmas salanmtr. O zaman Kbede siyas iler
Crhm kabilesinin elinde bulunuyordu. Hz. smail aleyhisselm ise, Kbenin
deiik hizmetlerine bakyordu; perde ve rt ileri de ondan soruluyordu.

Kbenin drt duvar stne iten ve dtan rt aslmas eski bir gelenek olup
bu uygulamann ilk defa ne zaman yapld hususunda farkl rivayetler vardr; Bu
konuda Hz. smail, Yemen tbbalarndan Eb Kerb veya Hz. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin byk dedesi Adnann adlar zikredilmektedir. Dtan dam kor-
kuluunun kenarlarnda bulunan demir halkalarla atya, zervn zerindeki bakr
halkalarla tabana tutturulan kisvenin Altnoluk, Hacerlesved, Rknlyemnnin
aa ksm ve kap hizalarna gelen yerleri kesiktir. Kapya ise, ok gzel bir ekilde
ilenmi dierinden bamsz bir kisve rtlr. Chiliye dneminde kuman yan
sra bazen deriden yaplm olan rty kabileler veya ahslar yaptrabiliyor, ancak
bu grev genellikle Mekkelilerin ortak giriimiyle yerine getiriliyordu. Kbeye
rtlen kisveler eskiyinceye kadar indirilmeyip yerinde braklr, yeni gelen rt
onun stne aslrd. Bu arada hac iin Mekkeye gelenler de beraberlerinde getir-
dikleri rtleri Kbeye asabilirlerdi. Bylece Kbe zerinde st ste aslm pek
ok rt bulunur, bazen bunlar bina iin tehlike arz edecek hale gelirdi. Kbenin
bakm, kapsnn ve anahtarlarnn muhafazas grevi demek olan hicbe hizmeti
Ben eybeye geince eski rtler genellikle paralara ayrlarak Mekke halkna ve
haclara datlmaya veya satlmaya baland.
slm dnemde Kbenin rts halife, nemli bir hkmdar veya devlet adam
ya da Mekke valisi tarafndan yaptrlrd; bu uygulama Hz. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem ve drt halife tarafndan da gerekletirilmitir. Bu dnem
chiliyede olduu gibi her yl kisvenin deitirilmesi deti yoktu; ancak deitirme
ii r gnnde gerekletirilirdi- Kbe hizmetleri ve rts iin hazineden tahsi-
sat ayrma Hz. merle birlikte balad. Emevler dneminde hicbe grevini srd-
ren eybe b. Osman, Muviye b. Eb Sfyna bir mektup yazarak Kbenin ze-
rindeki rtlerin miktarnn arttn, nlem alnmazsa mabedin zarar grebileceini
bildirdi. Bunun zerine Muviye Hz. mer radiyallh anh zamanndan itibaren
Msrda yaptrlan beyaz keten (kabt) rtnn yannda krmz ipek (hibre) rty
Mekkeye gnderdi. nceleri Dmkta, daha sonralar ise, Horasanda yaplan ve
her yl deitirilen kisvenin 10 Muharrem r gn krmz, 27 Ramazanda beyaz
olannn aslmas det oldu. Abdlmelik b. Mervn zamanndan itibaren ipek rtler
Menkb 41
yette ise, slmiyetin ilk yaylnda Buhara tarafna gen Arab kavimle-
rinden olmalardr. Bu slale daha sonra Anadolunun slmlamas ile g

nce Medineye gelir, Mescid-i Nebevde bir gn sergilendikten sonra Mekkeye
gnderilirdi.
Abbasler dneminde 206 (821) ylnda r gn aslan krmz rtnn rama-
zan ayna varmadan eskiyip ypranmas zerine beyaz renkli ipekten nc bir
rtnn hazrlanmas det oldu. Bu yldan itibaren Kbenin rts ylda defa
deitirilmeye baland. Bunlardan krmz ipek rt arefe gn, kabt rt Receb
ay banda, beyaz ipek rt de Ramazann 27. gn aslyordu. Abbas Halifesi
Nasr-Lidnillh tarafndan 579da (118384) gnderilen rt yeil renkli olup ze-
rindeki yazlar krmzdr (bn Fehd, II, 551; III, 14); hilfetinin sonuna doru ise,
rtnn rengi siyaha, yazs sarya evrilmitir. Bylece rtnn rengi artk siyaha
dnm ve bu uygulama zamanmza kadar devam etmitir.
Abbaslerden sonra Yemende hkm sren Resller birka yl Kbe rtsn
gndermiler, daha sonra bu grev Memlk sultanlar tarafndan stlenilmitir. lk
dnemlerde Hz. merden itibaren olduu gibi rtnn masraflar beytlmlden
karlanyordu. Daha sonra Eb1-Fid el-Meliks-Slih smail, Kalybiye kasaba-
sna bal ky satn alarak Kbe rts yapmna vakfetti. Her yl hazrlanan
Kbe rts devlet erkn ve halkn katlmyla dzenlenen grkemli trenlerden
sonra, Haremeyn ehirlerinde yaayan yoksullara datlmak iin yollanan para
keselerinin ve eitli hediyelerin de konulduu mahmil ad verilen bir mahfe veya
sandk ierisinde emr-i haccn sorumluluunda Mekkeye gnderilirdi.
1517 ylnda Hicaz Osmanl hkimiyetine girdi ve Yavuz Sultan Selim eskiden
olduu gibi Kbe rtlerinin Msrdan gnderilmesini istedi. Kanun Sultan Sley-
man zamanndan itibaren Kbenin d rts Msrda, i rtsnn kuma da
Msrda dokunarak stanbulda hazrlanmaya balad. III. Ahmed dneminden itiba-
ren kumalarn tamamnn stanbulda dokunmas det oldu. rt son olarak
1861de tahta k mnasebetiyle Sultan Abdlaziz tarafndan gnderildi ve
1943e kadar kullanld. 1. Dnya Sava srasnda Mekke Emri erf Hseyin, Os-
manl Devletine kar ayaklannca her iki rt de Msrdan gnderilmeye baland.
Suudi Arabistan hkmeti 1962de Msrdan gnderilen rty Ciddeden geri
evirdi ve bu tarihten itibaren Kbenin rtlerini Mekkede kurduu zel Kbe r-
ts fabrikasnda hazrlatmaya balad.
Gnmzdeki Kbe rtleri 14 m. uzunluunda ve 0,95 m. geniliinde krk se-
kiz paradan meydana gelir; tamam 638,4 m
2
dir. Yukar ksmdaki Kbenin drt
tarafn evreleyen ve birbirine eklenmi on alt paradan oluan yaz kuana hi-
zam denilir; uzunluu 45 m. genilii 0, 95 metredir. Bu kuan altnda, yine on alt
paradan meydana gelmi, ancak birbirine eklenmeden aralarna, ilerinde ayet ve
esm-i hsn yazl daireler konmu ikinci bir kuak vardr. rtnn kendisi de
kitbeli olarak dokunmutur. Birbiri iine giren genler arasnda lafza-i cell, keli-
me-i tevhid ve sbhnallhi ve bihamdih sbhnallhil-azm ibaresi yazldr.
rtnn zerindeki yazlarda altn ve gm teller kullanlmtr. Abbasler dne-
minden itibaren devam eden bu yaz geleneinde, rtnn hangi halife veya sultan
tarafndan nerede ve ne zaman yaptrldna dair kaytlar da bulunmaktadr. (Hicaz
Albm, Diyanet Vakf Yaynlar, 2006, s.3538)
etmi olmalardr. Fakat bu rivayet zayf olabilir. Kesin olmasn dnd-
mz Validenin Nilli Hatun diye anlmas ilk rivayeti daha kuvvetli gs-
termektedir.
nk Devlet-i Aliyye tarafndan yenilenmesi gelenek halinde bulunan Kbe-i
Muazzamann perdesi her sene Msr- Kahirede dokunup hazrlanarak ve Msr
hcccyla gnderilmekte ise, de, 1213 (1798) senesinde Kahire Franszlarn elinde
bulunduundan, bu sene iinde yenilenmesi lzm gelen Kabe rts Dersaadette
ve Sultanahmed Cmiinin adrvan avlusunda iml ettirilmi ve 1213 senesi Recebi-
nin on birinci gn husus merasimle saray- hmyna nakledilip ertesi gn surre-i
hmyn ile geirilmi olduundan, kisve-i erifeye mahsus olan merasim
Dersaadette icra olundu. imdi nceden olduu gibi Kahirede icra olunmaktadr.
65

1798 ylnda g eden ailelerden olabilecei ihtimali dnlmektedir.
Genellikle ailedeki erkeklerin asker ve adl mercilerde grev yapt grl-
mektedir.
66
Osmanlda memur ve askeri snf ailelerde yeni gelen nesilin de
ayn ynde grev alma istidt bulunmaktayd.

Osmanl Devleti kendi tebaas olan Trklerden yalnz vergi ve asker ister-
di. Okuryazar Trklerin ocuklar memur veya subay olacakt.
67

Kbe grevleri Kurey kabilesi arasnda taksim edilmesi zerine Efendi
Hazretlerinin sllesinin hramczde olarak isimlendirilmesi bu ailenin
kkeni hakknda kuvvetli kanaatler oluturmaktadr. Annesi Aie Hanm
seyyidedir. Genellikle seyyidler ve erifler evlenmede akraba ile olan tercih
ederler.
Ayrca Efendi Hazretlerinin annesinin doumu ile Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemden ald mjde ve 1938 de hicret niyeti ile Dede vatan-
mza gideceiz buyurmas da bu durumu aa karmaktadr. nk keml
neseb, zahir ve batn kmilden zuhur eder.
68

65
Eyp Sabri Paa, Kbe ve Mekke Tarihi, Sadeletiren, Osman Erdem, st.
Fatih Yaynevi, s. 549
66
BOA, Fon Kodu: ML-VRD-TMT Defterleri 14420;
(15 Austos 1296 (27 Austos 1880) rade-i seniyenin telgrafna verilen cevap
(Osmanl Babakanlk Arivi)

Baz aratrmaclar bu lakabn Efendi Hazretleri ile
baladn zannediyorlar. Bu belge durumu ok gzel aklamaktadr.
67
AYDEMR, evket Sreyya, kinci Adam, st, V. Bask, c.I, s.24
68
Seyyid Muhammed Kadr kuddise srruhul-azz anlatyor:
Bir sabah namazn ahmz Hz. Ali Hsameddinin arkasnda klyorduk. Hz.
ahn baba ve anneden Seyyid olduu hakikatini mnen grdm. Namazdan sonra
sohbete msaade eden aha arz ettim:
imdiye kadar Hz. ahn yalnz anne cihetinden seyyid olduu sylenmekte
idi. Ltuflarnzla Hz. ahn peder cihetinden de seyyid olduunu grdm.
Evet, elhamdlillah yledir. Seyyidlik, ecddmz Seyyid Battal Gaziden ge-
Menkb 43
Sivasta Sareyh mahallesinde oturan Aie Hanm Hseyin Hsn
Efendi ile evlenmeden nce Kolaas Abdlkdir Bey ile evlenmitir. Bu
evlilikten ocuklar olmamt. Abdlkdir Bey ile hacca gitmeye hazrlan-
dklar srada o zamann bir paasnn hanm,
Aie Hanm hacca gittiinde bir ocuk elbisesi yaptr. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin kabri eriflerinin yanna koy ve Allah Telya;
Yarabbi! Habibinin yz suyu hrmetine bana bir erkek evlat ver, diye
dua et. nallah, Rabb-l lemin sana bir erkek evlad verir demitir.
Aie Hanm hacca gittiinde bir ocuk elbisesi yaptrp Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin kabri saadetlerinin hizmetkrn bulup elbiseyi
sanduka- erifin ayak ucuna braktrr ve tarif edilen duay yapar ve
Ya Rabbi bana bir evlat ver ki, onu cami klesi yapaym diye niyaz-
da bulunmutur.
Hac dn bu ocuk elbisesini alp getirirler.
69

Bir zaman sonra Aie Hanm, Kolaas Abdlkdir Beyin vefat zerine
Sareyh mahallesinde oturan yakn akrabas memur Hseyin Hsn Efendi
70
ile evlenir.
Kutlu izdivatan (r.1296m.1880) tarihinde
71
dnyaya gelen erkek
ocuklarna mnev iaretle smail Hakk ismi
72
verilir. Hz. Muhammed
sallallh aleyhi ve sellemin Ravz-i Pkine teberrken bir sre braklan
ocuk elbisesi daha sonra kendisine giydirilir.
Bir zaman sonra dnyaya gelen erkek kardeine de Stk ismi verilmitir.
Ecdadnn genellikle kabirleri Yukar Tekke Kabristanl-Ulu Camii
Adasndadr. Fakat kabirlerin ou tahrif olduundan birounun yeri kay-
bolmutur.
4ocukluu
Hsn Efendinin memur ve ailenin eraftan olmas Efendi Hazretlerinin
sk terbiye ierisinde yetimesine sebeptir. Ayrca manevi motiflerle beze-

liyor. Aklar ve iddia edersem, ok yanl kiiler de seyyidlik davasnda bulunacak-
tr. En dorusu, Allah Tel yanndaki seyyidlik makbuldr buyurdu. (eyh-i
Meczb Muhammed Sad Seyfddin, hsan Yolu (Gnl Sultanlar ve Hak Sohbet-
leri adl kitap iinde), eviri: elebi Sleyman Kaya, Ankara,1996, s.26.)
69
Bir rivayete gre, Efendi Hazretlerine dikilen ocuk elbisesi Hicaza gnde-
rildi. Yedi sene Kabr-i Saadette mahfuz kald.
70
Soyu Hz. Ebbekir radiyallh anha dayanr, rivayeti de vardr.
71
Doumu nfus czdannda 1296 dr. Askerlik teskeresinde doum tarihinin
(Rmi: 1289, Mildi: 1873) grlmektedir. hramczade Hac smail Efendi smet
nn (1884) ile snf arkada olduundan bu tarihte bir hata olma ihtimali ok
fazladr. nk arada yedi ya gibi fark olmaktadr. Ayrca babasnn memur olmas
ve smet nn hakkndaki rivayetlerde kesinlik vardr.
72
Bu adn konulmasndaki hikmetlerden biri de, o dnem itibar ile aile dostlar
olan Ulu Camiinde imam hatiplik grevi yapan zatnda addr.
nen hayat gelecekte insanlara hizmet edecek kmil insann temelleri atlm-
tr.
Efendi Hazretlerinin terbiyesinde srekli olarak Aie Hanmn etkisi
hissedilmektedir. nk ocukluk dnemi hatralarnda Efendi Hazretleri
annesi ile olan ksmlar tekrar tekrar anlatmtr. Mesela;
Efendi Hazretleri Anam Osmanl bir kadnd diyerek validesinin yk-
sek ahlak zere olduunu, tarkata intisabna sebep olann, annesi olduunu
sylerdi.
Aie Hanm, Efendi Hazretlerine hamil iken hac grevlerinden olan Saf
ve Merveyi say ederken ilham olan aadaki beyitleri ok tekrar etmi.
73

smailim zam sensin
Gl yzl tazem sensin
Drt kitabn hakk iin
Gnlmde gezen sensin.
74

Validesi Aie Hanma ryasnda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
Biz smaili kendi topramzdan yourduk, ekitmedik ve sana da hediye
ettik mjdesine mazhar olduunu hatrlatrd.
75

Madd ve mnev skntlar annda,
Olum smail, mazhariyetin ok byk, ben sana abdestsiz st ver-
medim gnln ho tut, dnya iin babanla kt olma bir ihtiyacn olursa
benden iste; denizde kum bende para, sar sar liralar minderin altnda
nasihatleri hayatnn nemli dsturlardr.
Bu trl bir manevi koruma altnda tutulan hramczde Hac smail
Hakk kuddise srruhul-azz Hazretleri, ok kk yata ibadete balatl-
mtr. yle ki, vcudunda Allah Telnn zikrini duymaya balad riva-

73
Samsunlu Mecnun Mahmut Efendiden iittim.
74
Efendi Hazretleri bu beyitlerini sohbetlerinde ok zaman kendileri tekrar
ederdi.
75
Gardalarm! Anamn zrriyeti olmam anam Hacca gitmi Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin Ravzasnda dua etmi demi ki, Ya Rabb kapna
geldim, bu Habibin hrmetine bir evlat ver demi. Zaman gelmi karnmda, ha-
mile olduunu can bulduunu fark etmi, iki rekt namaz klm, yatm denilmi
ki, smaili kendi mayamzdan yourduk, ekitmedik ve sana da hediye ettik
sesini Anam duymu. ki rekt Hacet namaz klm. Bir gn evimizin nnde
ylan yzme uzand, yalamaya balad. Anam grd smaili ylan yiyor dedi
ylan kovdu. Gardalarm! imdi anladk ki, ylan sevgisinden yzm yalarm.
Gardalarm (ta ezelden intisabm lemin seyyidine, dtm akna bu anasr
bendine, ok aradm aladm yz tutup Hakkn kendine, lemi ervah iinde
hubbu Mevl olmuuz.)
Menkb 45
yeti vardr.
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerinin annesine kar olan
ar sayg ve sevgisinden ayaklarn perdi. Validesi Aie Hanm mazhari-
yeti yce olan olunun karsnda;
Olum mazhariyetin ok byk, da ta evladn olsun diye dua
edermi.
76

ocukluu Sareyh mahallesinde geiren hramczde smail Hakk
Efendi Hazretleri daha sonra babasnn adliye baktibi olduu iin Zarada
yedi yana kadar bulunmu ve sbyan mektebini burada okumutur.
77

On yandayken Sivasa gelip rtlpnar mahallesine g ettiler ve As-
keri Rtiyeye
78
girmi, 18941895 ylnda okulu bitirmitir. kinci Cum-

76
Sakine Latife Hanm ile yaplan mlakat.
77
Sbyan - ptida (lkokul) Okullar
Osmanl imparatorluunda ilk eitimin ve retimin yapld yerlere Sbyan
Mektebi denilmektedir. Kurulular bakmndan ya bir klliye iinde yer alyorlar
yahut da ayr olarak mahalle ve kylerde bulunuyorlard. Sbyan okullarnn belli bir
ynetmelii veya program hazrlanmt. Bu okullarn amac bir ocua okuma-
yazma retmek, slm dininin kurallarn ve Kuran- Kerimi belletmekti. retim
ezbere dayanyordu. Ferdi bir eitimin hkim olduu okullarda genellikle u dersler
okutuluyordu.
1 - Elifba, 2 Kuran- Kerim, 3 - lm-i hal, 4 -Tecvit, 5 - Trke ahlak risalele-
ri, 6- Trke, 7 Hat

Hocalar genellikle medrese kl olmakla beraber, cami imam veya mezzin
de oluyordu. 45 yalarnda retime balayan ocuklarn yoksul olanlarnn gda ve
giyim-kuam gibi ihtiyalar karlanyordu. yl yllk program vardr. Sbyan
mekteplerinin zellikle Osmanl klasik dneminin dnda yozlam olmu ve fayda
dzeyi azalmtr. Tanzimat dneminde, slah iin allm ise, de olumlu bir ge-
lime kaydedilememitir. 1869 Nizmnmesi ile yeni usulde iptida ad verilen
okullar dnlm ve ilk defa 1872 tarihinde uygulamaya konulmutur. lk olarak
1880 ylnda Sivasta da biri kz, biri erkek olmak zere iki iptida okulunun yapl-
masna balanmtr.
78
smet nnnn arkada olmasndan dolay askeri rtiyeyi okumas gere-
kir. kr Sefa Efendinin anlatt menkabede bu okulu dorulamaktadr.
Rtiye Okullar
lk zamanlarda ilkokul st hazrlk okulu, daha sonralar se ortaokul karakteri-
ne sahip bir renim derecesi olarak grmek mmkndr. Rtiyeler nceleri Darl-
fnuna, sonradan dadilere basamak tekil etmitir. Ayrca ilk yllarda hkmetin
memur yetitirmek gayesiyle de okul atn gryoruz.
Sivasta 1882 1885 yllan arasnda valilik yapm olan Halil Rfat Paa bu d-
nemde, eitim alannda byk bir faaliyet balatmtr. Be yana girerken kz ve
erkek okula gnderilsin diyen Paa, Sivasta Mekteb-i Mlkiye-i Rtiye, Askeri
Rtiye ve Darl-Muallimn okullarn amtr. Yine Sivasa Sanayi okulu ve
nas Mekteb-i Rtiyesi tesis edilmitir.
Mekteb-i Rtiye-i Mlkiye 1886 tarihli Sivas Salnamesinde gemekte, 4 mual-
hurbakan smet nn okul arkadadr.
79
smet nnnn babas Reit
Bey Sorgu yargc ve evleri Nalbantlarba mahallesine (Sareyh Mahallesi)
yakn Ali Baba Mahallesinde oturmalar, hramczdelerin adl makamlarda
almas ve Efendi Hazretlerinin babas Zabt Katibi olmas ile yaknlklar-
nn olmas ailece grtkleri muhtemeldir.
smet nn bir yl Sivas Mlkiye dadisinde okuduktan sonra 1897 s-
tanbula gitmitir.
80

hramczde smail Hakk Toprak Hazretleri subay olmak iin stanbula
gitmek istemilerse de annesi Aie Hanm raz olmamtr.
ki veya sene medrese eitimini
81
ifiye medresesinde
82
almtr.
Manevi hayatn temelleri atlmtr. Daha sonra adliyede mlazimeten (staj-
yer) memur olarak grev almtr. 1914 de I. Dnya sava knca asker
olarak hizmet etmilerdir.

lim ve 154 talebesi bulunmaktadr. Okulun genelde memur ve idareci yetitirmek
gayesiyle kurulduu tahmin edilmektedir. Drt yllk program vardr. (Demirel,
mer, Osmanl Dnemi Sivas ehri, Sivas 2006, s. 163
79
kr Sefa DALAK Efendi anlatt.
Yl 1968. Ticaret Lisesi 2. snfa giderken leden sonra vekaleye gittim. Efendi
(k.s) Hazretleri sordu ki;
Olum Sefa! Nerede okuyorsun?
Ticaret Lisesinde okuyorum diyecekken birden;
Dede, Kazanclardaki Deli Fikri Paa Konanda okuyorum.dedim. O paay
tanyorum, Savaa katld. Beni de severdi.
Ben smet Paa (nn) ile beraberde okudum. Snfn giriinde beraber otu-
rurduk. Zayf ve clzd. Onun numaras 32 ve benim ki, 34 m neydi. O zamandan
smet Paa siyasetiydi, rencileri bana toplar, masaya kar konuma yapar-
d. O bizden ayrld. O dnyay tercih etti, biz de ukbay.
80
smet nn 1884 ylnda zmirde dodu. lk ve orta renimini 32 numaral
renci olarak (Askeri rtiye) drt yllk okulu be ylda 1895 Sivasta tamamladk-
tan sonra bir yl Sivas Mlkiye dadisinde okuduktan sonra 1897de stanbulda
Mhendishane dadisini, 1900 de Topu Harbiyesi, Harbiye 1903 ve 1906 ylnda
Harp Akademisinden mezun olarak, ordunun eitli kademelerinde grev yapt.
(Ana Biritanica Ansk; nn Mad.ada Liderler Ansk; AYDEMR, evket
Sreyya, kinci Adam)
81
Abdurrahman Efendi, Halil Efendi ve Abdullah Efendi gibi mderrislerden
ders almtr. (Fatsa, Mehmet, Tasavvufta Mekk Kolu, st, 2000, s. 127)
82
Baz rivayetlerde ifte Minareli medresede medrese eitimi grdnden
bahsedilir. Yanl olma ihtimali vardr. nk ifte Minarenin Osmanl kaynakla-
rnda, 16. asrdan itibaren harap olduu ve eitimin yaplmad yazldr. Ayrca
Defter-i Evkf- Rumda Evkf- Medrese-i Pervane Bey ismiyle kaytl olan
ifte Minare Medresesi, 19. asrdan itibaren cephane saklanan bir depo haline
getirilmitir. 1853 tarihinde tamamen harabe haline gelmesi sebebiyle, binann
arta kalan talar Hac zzet Paa (Osman Paa) Camii inaatnda kullanlm-
tr. (Demirel, mer, Osmanl Dnemi Sivas ehri, Sivas 2006, s.56)
Menkb 47
5Evlilikleri
evlilik yapmtr;
1-Hastaoullarndan Hatun Hanm diye anlan mmihan TOPRAK
(Vefat 1949)
2-Brk mer Oullarndan Hac Hanm diye anlan Zeynep TOP-
RAK (Vefat 1972)
83

3-Ylankrkanlardan Hafz Hanm adyla anlan Zeliha TOPRAK (Ve-
fat 1972)
84

6ocuklar

mmihan TOPRAK Hanmdan olan ocuklar;
1-Hayriye GNDZOLU (vefat 1957)
85

Reyhane SU
Ubeydullah GNDZOLU
86

Zeytune GNDZOLU
87

Sakine Latife ALTUNTA
88

Aie-i Sdka ZARFOLU
89

Ahmet Fatih GNDZOLU
2-Halis Turgut TOPRAK (vefat 1967)
Hsn TOPRAK
Hsamettin TOPRAK

83
1949da boandlar.
84
1950de evlendii nc eleri Zeliha Toprak (Hac Valide) de 1972 de ve-
fat etmitir.
85
kr Sefa Efendi, Hayriye Hanm iin buyurur ki;
Hayriye Hanm o kadar edepli ve ahlakl idi ki; Efendi Hazretleri l dese
lrd. Dedeme hizmet ederdi. hvanlar ile har neir olurdu. Ona Zamann
Rabis derlerdi. Hamile kald zaman araflara sarnrd ki, ancak doumla
hamilelii anlalrd.
Hakka yrdnde bir mr boyu toplam olduu salarn ve kestii tr-
naklarn kabrine gmdrd.
86
1,5 yanda havale geirerek Hakka yrmtr.
87
1 yanda Hakka yrmtr.
88
Hayriye Hanmefendinin Reyhane Hanmdan sonraki ocuklar hayatta kala-
maynca Darendeye Somuncubaba Hazretlerine ziyarete gidilmi, orada dualar
edilmitir. Doacak ocuklar evliyaya satlma usl ile hediye edileceine dair sz-
ler verilmitir. Bu hadiseden sonra Sakine Latife Hanm dnyaya gelmitir.
Aie Zarifolu Hanmefendiden iittiimize gre Hayriye Hanm buyururmu ki;
Annem bize derdi ki; bu kzmn srtnda krek kemiinin altnda Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin mhr vardr. Ben falan deil.
89
Efendi Hazretleri Aie Zarifolu Hanmefendiyi validesine ok benzettii
iin ei Hafzanneye; Hafzannesi bak, anam geldi buyururlarm.
Ferit TOPRAK
Cemalettin TOPRAK
Celalettin TOPRAK
Kemalettin TOPRAK
3Sabit Kemal TOPRAK (vefat 1941 tren kazas)
90

Necati TOPRAK
inasi TOPRAK
Nilfer TOPRAK
4-Mevlde Vefa Dalak (Hakka yrmesi: 29 Ekim 1959)
kr Sefa DALAK
Abdlkdir DALAK
Ahmet emsi DALAK

Hac Zeynep TOPRAK Hanmdan olan ocuklar;
1-Ahmet Salih TOPRAK (vefat 1931 sel felaketinde Hakka y-
rmtr.)
2-Mehmet Kzm TOPRAK (Doumu: 1927, yayor)
Mustafa Hak TOPRAK
E. Stk TOPRAK
A. Nurhan TOPRAK
M. Hulusi TOPRAK

90
Halid Kl Efendi konu hakkndaki hatrasn bize yle anlatt;
Efendi kuddise srruhul-azz Hazretleri bir gn mmihan Hanmna u eker
uvaln sakla bize lazm olacak demitir.
Daha sonra Hanm eker uval lazm oldu getir dedii gn olu Kemal Efen-
di tren kazasnda parampara olmu.
Efendi Hazretleri kaza yerine giden ihvanlara eker uvaln vermi. Kimse bu
uvala bir mana verememi. Fakat olay yerine geldiklerinde para para olmu
cesedi toplamlar.
Efendi Hazretlerinde bir damla gzya yok. Ve Gardam ehit babas da ol-
duk. Demi.
Ben bu olay duyunca Sivasa taziye ziyaretine gitmek murad ettim. Hem de bay-
rama rast geldi. Sivasa Ulu Camiiye tek bana gittim. Efendi Hazretleri ziyareti-
leri ok geldiinden evden dar kmyor, dediler. Bende devlethaneye gittim. Ziya-
retiler ok olduundan hizmetiler herkesle ilgilenmiyorlard. Orada Efendi Haz-
retlerinin hizmetkr Gurcabatl Fadime Hanm beni fark etti ve beni yukar kartt.
Efendi Hazretleri namaz klyor, sonra ieri girersin dedi. Ziyaretiler dalnca
Efendi Hazretleri yanma geldi. Garda nerden gelip, nereye gidersin. Buradan
nereye gideceksin Bende otele giderim Efendim, dedim. Bana para vermek istedi.
Efendim himmet isterim dedim. Olsun, paranda olsun, himmette olsun dedi, 10
lira verdi ve birine beni otele gtrmesi iin emir verdi. Ertesi gn niyetimi bozup
sz dinlemeyerek tekrar grmek iin gittimse de Efendi Hazretlerini gremedim,
memlekete dndm.
Menkb 49
II-Resm vazifeleri
Sivas adliyesinde mlzimeten (stajyer) memur olarak almtr.
91
As-
kerlik grevinden sonra Tokatta Duyn-u Ummiye de Mskirat Memurlu-
unda almtr.
92
Bu dnem Tokatl Pir Mustafa Hk kuddise srruhul
aziz Efendiye baland zamana rastlar. 1908 de Tokat mebusu olarak s-
tanbula giden Mustafa Hk kuddise srruhul aziz Efendiden sonra, Sivas
Duyn-u Umumiyeye grev deiiklii yapmtr.
93

Birinci Dnya Sava yllarnda askerliini kol komutan olarak emrin-
dekilerle birlikte Suehrine cephane tamak ve Ordu, Koyulhisar, Suehri
arasnda postaclk ve erzak nakli yapmalar suretiyle yerine getirmitir. Bu
sebepten bulunduu yrede Emaneti Baba diye anlmtr.
hramczde smail Hakk Efendi Hazretleri 1928 de Duyn-u Umumiye
messeselerinin kapanmas ile Sivas nhisarlar Dairesine gemitir.
94
Bura-

91
hramczde kuddise srruhul-azz, validesinin memurluk yapmasn isteme-
diini;
Oul! Mazhariyetin byk adam olamadn, ben sana cami hademesi ol de-
dim, sen memurluk yapyorsun szn gzyalar ile ok sylemitir.
Ayrca Validemiz cami hademesi ol dedi biz olamadk, fakat bugn hi ol-
mazsa da tamiratlar ile megul oluyoruz buyururlard.
92
Duyn-u Ummiyenin Kurulmas (1881) (Genel Borlar daresi)
Osmanl Devleti, Krm sava srerken, 1853 ylnda ilk d borlanmay yap-
mt. (ngiltere ve Fransadan) bundan sonrada borlanmaya devam etti. Bu ekilde
devlet, altndan kalkamayaca ar bir ykn altna girdi. Osmanl Devleti, 1875
ylnda borlarn be yl sre ile yarya indirdiini aklamas, maliyesinin iflas
ettiini gstermi oldu. Berlin antlamas ile Rusyaya ar bir sava tazminatnn
denmesi, maliyeyi daha da kt bir duruma soktu. II. Abdulhamid, borlarn
denmesini belli bir dzene sokmak iin 1881 ylnda Duyn-u Ummiyeyi kurdu.
Duyn-u Umumiye idare meclisi; Osmanl devletinin d borlarn dorudan do-
ruya kendisi toplamak ve bor karl gsterilen gelirleri ynetmek, vergi gelirleri-
ne direkt el koymak zere kurulmutu. Bu meclis, alacakllarn oluturduu temsilci-
ler kanalyla faaliyet gsterir ve meclis, ihtiya duyduu yerde bro aabilirdi. Za-
manla meclis, iyice glenerek, baka alanlarda da yatrmlara girimeye, devlete
bor vermeye, ikinci bir devlet (maliye) gibi faaliyet gstermeye balad.
1928 de Duyn-u Ummiyenin hukuki varlna son verildi.
93
Mridi Mustafa Hk kuddise srruhu Efendinin kendisine:
smail Efendi, memur olduun yerdeki mskiratn tadna da bakyor musun?
Diye latife etmeleri zerine parasn bor para ile dei toku yapard.
Gardam! kinin katresi haramdr. Fakat oluk ocuun nafakas iin al-
yorduk. Fakat biz yine bakasndan bor alyoruz. Aylm alp ona verip paray
deitiriyorduk. (Ali Eri isimli ihvandan dinledim.)
94
Osmanl Hkmeti, Fransa ve ngiltere arasnda imzalanan Ticaret Anlama-
syla ttn ithali yasaklanarak ttn iin ilk defa 1862 ylnda nhisar (Tekel) kurul-
du.
1879da karlan Rusmu Sitte Kararnamesiyle tuz, ttn ve alkoll ikilerin
dan Zara-arh Tuzlasna bal Cedit Tuzlasnda grev yapm. Bu grevini
aniden brakp Sivasa gelmi ve 1931 Temmuz aynda kendi istei ile emek-
li olmutur.
kan soyad kanunu
95
gerei Arapa olan lakaplar kaldrlp herkese
yeniden bir soyad verilmeye balanmtr. smail Hakk Efendi Hazretlerinin
lakab hramcolu-hramczde olduu iin, TOPRAK soyadn almtr.
96

Bundan sonra btn vakitlerini ihvann yetimesine ve umuma yararl
cemiyet ilerine ve hayr ilerine ve eserlerine vakfetmekle geirmitir.
Devlet bykleri ile grmeler yapmtr.
97
Bu grmeler ile ehrin
sorunlar halledilmi veya onlara gerekli uyarlar yapmtr.

III Emeklilik Hayat
Hapis Yatmas
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri eitli zamanlarda ksa

inhisar gelirleri yabanc bankerlere ve daha sonra 1883de ise, Duyn-u Umumi-
yeye braklmtr. Sonradan Ttn nhisar letilmesi imtiyaz Memliki Osma-
niye Duhanlar Mterek Menfaa Reji irketine devrolunmutur.
Ttn, alkoll ikiler, tuz barut ve patlayc maddelerle ilgili nhisar hizmetle-
rini yrtme grevi 1932 ylnda kurulan nhisarlar Umum Mdrlne verilmi-
tir.
Ttn, alkoll ikiler ve tuz 1932, barut ve patlayc maddeler 1934, bira 1939,
ay ve kahve 1942, kibrit 1946 ylnda Devlet tekeli altna alnmtr. Kahve 1946,
kibrit 1952, barut, patlayc maddeler ve bira 1955 ve ttn 1986 ylnda Tekel
kapsam dna karlmtr.
95
(21 Haziran 1934) Soyad kanunun kabul. karlan kanunla, her Trk ken-
dine uygun bir soyad almakla ykml klnd. Ayn yl karlan bir baka kanunla
da ayrcalklar belirten eski unvanlarn hepsi yasaklanmtr.
96
Nfus memurunun smail Efendi senin bu lakabn Arapa olduundan
bunun ayn ekilde soyadna evrilmesi mmkn deil. Sen kendin ve ailen iin
bir soyad been ki, biz onu nfusuna soyad olarak geelim demeleri zerine,
Gardam biz topraktan olduk yine toprak olacaz bizim soyadmzda TOPRAK
olsun demitir.
Efendi Hazretlerinin soyadn TOPRAK olarak almasnn mridi Mustafa Haki
Efendinin kuddise srruhu ismiyle de ilgisi de vardr. Hk, Farsada toprak manas-
na gelir.
Yine bu manzumeden olarak halen hayatta olan oluna, Olum Kzm TOP-
RAK, Toprak olabiliyor musun?diye soyadnn hikmetinden sual ederlerdi.
97
Sivasta Adnan Menderesin bile gidip elini pt 90lk bir zat, Hac
smail Efendiyi tanmtm o sene, hastasn, ihtiyarsn, gidemezsin diyerek
kendisine pasaport vermek istememiler. Bir resini bulmu olmal ki, Harem-
i erifte grdm; bir delikanl eviklii ile namaz klyordu.
9 Mays 1962, yine gne domadan Beytullaha kouyoruz. Kalabalk da gitgi-
de oalmakta. Ekseri saatlerimiz orada geiyor..(ENOCAK, Kemaleddin, Msl-
manlar Arasnda Bir Garib Yolcu, st, 2004, 231)
Menkb 51
sreli olmak kayd ile alt sefer hapis yatt rivayeti vardr.
98
En mehuru
ise, 1938 ylndaki hapis olaydr.
Efendi Hazretleri 1938 yl ocak aylarnda hacca gitmeye niyetlenmi bu
sebeple skenderuna kadar gitmilerdir. Hac yolu kapal olduundan gide-
meyeceini anlam ve bu srada, Efendi sen buraya niye geldin denildi-
inde, eme yaptracam da buraya su borusu almaya geldim deyip
hac parasn su borusuna yatrp geriye dnmlerdir.
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri ime suyu iki buuk
saatlik yerde olan Cencin Kynde eme iin kullanmak zere borular
gndermitir. Daha sonra Mays ay sonlarna doru bir n alma ve keif
maksad ile makinist Osman Efendi ve Hseyin avuu alarak bir kamyon
ile sefer dzenlemiler. Fakat kamyonun ofr mahallinde giderken yolda
makinist Osman Efendi Cencine suyun bulunduu yer arasndaki tepeyi kast
ederek;
Efendi Hazretleri! Tepenin kuzey dousundan geersek zayiatmz fazla
olur diyerek dier taraftan geirilmesinin daha yerinde olacan belirten
szlerini yanl anlayan kamyon ofr Hakk yolcularn Cencine braktk-
tan sonra Zara kazas Jandarmasna gidip;
Bir eyh ihvanlar ile beraber Cencine geldi. Konumalarndan hk-
meti ykmak iin bir plan yaptklarn ve teebbse gemek zere olduklarn
anladm
Demesi zerine ayn kamyonla bir Jandarma mfrezesi Cencine gelerek
civardan gelen kyllerle ay imekte olan hramczde Hac smail Hakk
Efendi Hazretlerini ve yannda bulunan otuz sekiz kiiyi tevkif etmilerdir.
Gece orada kalndktan sonra ayn kamyonla Sivasa getirilip teslim edilirler.
lgili savc da hkmeti ykmaya teebbsten idam talebiyle mahkemeye
sevk eder. Otuz sekiz gnlk bir sorgulama sonucunda beraat karar verilir.
hramczde Hac smail Hakk kuddise srruhul-azz Hazretleri daha
sonra kamyon ofrne bir kat elbise yaptrp gnderir. Ei Hatun Hanmn,
Efendi bu adam seni ihbar edip hapis yatmana sebep oldu. Sen ona
ikramda bulunuyorsun demesi zerine;
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri;
Canm hapishanede irad ve slah olacak kimseler varm. Biz orada
bu vazifeyi ifa ettik. ofrde bu ie sebep olduundan dolay kendisine
ikramda bulunduk der ve daha sonralar bu mevzu olduunda da,
Gardalarm! 38de 38 kii ile 38 gn hapishanede yattk. Orada ya-
placak vazifemiz varm. Yattk, ktk buyururlard.
hramczde Hac smail Hakk Hazretleri bu hapis yatmadan sonrada
bask altnda tutulmasndan dolay biraz gnl krgnl yaamtr. Bu ne-

98
Trkelili Mevlna Kk Hseyin Efendiden iittim.
denle 1938 Ramazan aynn balarnda
99
Arabistana,
100
bir rivayete gre

99
1938 yl Ramazan ay Kasm ayna rastlamaktadr.
100
Halid Kl Efendi bize bir hatrasn yle anlatt;
25 yanda Zara ya gittiimde orada Bafral Hac Hasan Efendinin ihvanlar
vard. Bana bizim kola kayt ol diye teklifte bulundular. Bende bizim vilayetimizin
bir by var. Ben ona gideceim. Sonra karar vereceim dedim. Oradan ayrldm
Bulunduumuz yerde Efendi Hazretlerinin 50ye yakn ihvan var iken 6 veya 7
ihvan kalmt. nk ben 7 yanda iken ilk Efendi Hazretleri ile ky odasnda 1938
senesinde tanm idim. Hala hatras hayalimde mevcut idi. Kalan ihvan kardele-
rime yalvardm beni ziyarete gtrn dedim. Sonunda raz oldular ve beni Sivasa
gtrmeye karar verdiler. Yl 1956. Cencine geldik. Araba yoktu. st ak bir
kamyon bulduk 2,5 lira ile Sivasa indik. Kamyonda gelirken Efendi Hazretlerinin
1938 ylnda 38 kii ile 38 gn mahkmiyeti konusu anlatld. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin kunda kendisine verilen ancak Allah Tel dostudur, dedim.
Olaylar anlatldka Efendi Hazretlerinin bo bir adam olmadna karar verdim.
Sivasa gelince ilk olarak Paa Camiinde le namazn kldk. Oradan
vekaleye gittik. Efendi Hazretleri beni yanna artp oturttu. Benim harcadm 2,5
liray da bana tekrar hediye etti. Sivastan bir ey alrsn dedi Sohbete hibir laf
olmadan 1938 ylndaki mahkmiyeti ile sze balad. Dedi ki;
Gardalarm! Bir tarihte 1938 de diyerek sze balad. yle bir tarihe rast-
lad ki; 1938 ylnda 38 kii ile 38 gn hapis yattk. Oradan knca dede vatanma
gitmeye niyetlendik. Fakat manada bize kundak iinde bir ocuk verildi.
Bu kimdir? Diye sorduk;
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir. Rumda Onu byteceksin. dedi-
ler. Bizde fikrimizi deitirdik. dedi.
Benim kalbimde Efendi Hazretleri hakknda hibir ekilde phe kalmamt.
nk Raslllah sallallh aleyhi ve sellem emanet edilen kii byk insandr.
Orada bulunanlar ve ben ders isteyince istihare etsinler dedi. Benim iin ise, Hakk
Hafz Efendiye bu gardamzn dersini hemen ver dedi. Ben dersimi aldm.
gn vekalede kaldk.
(Halid Kl Efendi: Zara lesi Yapak Ky 1931 doumlu, yanda m
ve hayatta bulunan bir ihvan Efendi.
Bu hicret iin 1935 senesini verenlerde vardr. Ancak 1938 senesini verenle-
rin ok olmas ve mlarn hafzalar kuvvetli olmasndan ve bizzat Efendi
Hazretlerinin yannda ilk nemli grme hatras olarak birinci azdan din-
ledii iin Halid Kl Efendinin rivayeti kuvvetlidir. Yazan)

Bu trl hicretin bir benzeri de eyh erfeddin Dastan kuddise srruhul-
azzin bandan gemitir.
lkede 1930larda yaanan deiim konusundan manevi olarak bunalan eyh
erfeddin kuddise srruhul-azz, bir ara Trkiyeyi terk edip Medine-i Mnevve-
reye hicret etmek istemitir. Bu konudaki bir sohbetinde o gnlerdeki duygularn
yle dile getirmitir:
Asrmzda herkes benliine, makam ve sair ahval-i dnya zaviyesinden baka-
rak, sanki lmeyecekmi ve kyamet yokmu gibi esef verici bir hale malup ola-
Menkb 53
ama
101
hicret niyetiyle stanbula gitmeye karar verdiinde ei Hac Zey-
nep Hanma, Fazla eyalarnz satn, datn biz stanbula nakil ediyo-
ruz diyerek yol hazrl yaplmtr.
O zamanki vastalarla on be gnde Samsuna varldktan sonra vapurla
stanbula giderek mmihan Hatun Hanmdan dolay bacana olan Eczac
Bekir Efendide misafir kalnmtr.
Misafir kalnan evde
102
gece grd manevi iaret zerine gitmekten
vazgemitir. Hanm, bizim gitme iimiz kald buyurmular.
103
Bunun
zerine Sivasa dnlmtr.
104

rat faaliyetlerini yrtmek iin 1940 ylnda itilin Hannda bir ko-
misyoncu dkkn am ve ziyaretine gelenlerle orada grmeye balam-
tr.
105

rak, bu nee ile vakit geirmeye balamtr. lemin ahvaline ve lemi ihata etmi
olan hadsiz-hesapsz zulmet ve fesada bakarak, uhdeme den irad ve slah
vasifesini icraya, ilim ve kudretimin kfi gelmeyeceinden, yeis derecesinde kala-
rak be defa halk arasndan ekilmek ve Medine-i Mnevverede ihtiyar-
mcaveretle mmet-i Muhammede dua ile imrar- hayat etmek iin Cenab-
Mefhar- lem Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizden mezuniyet
istedim. Cenab- Raslullah, katiyyen halk arasndan ekilmeme raz olmadlar.
Mefhar-i lem Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin benim halk
arasndan ekilmeme raz olmamalar, cz kll (az ok) benden mmet-i Mer-
humelerine menfaatlerin olacana delalet etmektedir. Bu szlerinde eyh
erfeddin kuddise srruhul-azzin tevazu ile kendisinde irad iin gerekli donanm
eksikliinden sz etmesi dikkat ekicidir. (http: //www. naksibendi. net)
(http://www.geocities.com/tasavvufvesufiler)
101
ama Hicret ahir zamanda snnet olduu iin am rivayeti de gz ard
edilmemelidir. nk Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdular ki;
Bir hicretten sonra bir hicret daha olacak. Bu hicret yeri ise, yeryz ehlinin
hayrllar iin Hz. brahim aleyhisselmn hicret ettii yer (am) olmaldr. Yer-
yz ahalisinin ktleri kalr. Yerleri onlar br dnyaya atar. Allah Teala da
onlardan holanmaz. Onlar ate, maymunlar ve domuzlarla birlikte har eder.
(Eb Davud, Cihad 3, (2482)
Bugn am deyince sadece Suriyenin baehri olan am anlarz. Eski kitap-
larda bu ehrin ad Dmektir. Aslnda am, Filistin, rdn, Lbnan topraklarn da
iine alan byk bir blgedir.
102
Bir rivayette; stanbul-Fatih lesindeki Readiye Oteli.
103
Efendi Hazretleri am-Arabistana hicret davas knca kz Hayriye Hanm
ok zlmler. Yzne bakmaya kyamad bir gzellikte olan olu Ubeydullah
iin, Eer Efendi Babam geri gelsin, bu olum yoluna kurban olsun buyurmu-
lardr. Efendi Hazretleri hicret niyetinden vaz geip Sivasa dnnce 15 gn sonra
Ubeydullah Efendi Hayriye Hanmefendinin kucanda havale geirerek Hakka
yrmtr. Efendi Hazretleri iin bir bedel yine kendi cierinden verilmitir.
104
(Baz rivayetlerde zmire uram sonra Sivasa dnmlerdir.)
105
Polis basknlar artp ihvan hakknda soruturma yaplnca Efendi Hazretleri
Aslnda smet nn, Efendi Hazretlerini ok yakndan tanmasndan do-
lay fazla bir bask uygulamasa da sknty da zerinden eksik etmemitir.
Bu nedenle Efendi Hazretleri de devaml tedbir mahiyetinde ihvan alen
hareketlerden sakndrmtr. Atatrk dneminde grlmeyen bask,
106
smet
nn zamannda ihvana srekli hissettirilmitir.
kinci Dnya Sava yllarnda (19391945) ihvanna ailesinden miras
kalan mlklerin hepsini satarak destek olmutur. Bu sra byk bir maddi
sknt iine de girmitir.
1950 ylnda Sivas Merkezinde bulunan Yeni Camii yannda orap
Hannn
107
st katnda kiralad, iki oday vekle
108
olarak kullanm,
sohbetlerine uzun mddet burada devam etmitir.
27 Mays 1960 ihtillinde yz kadar eyh tutuklanp Erzurumda tev-
kif edilirken Efendi Hazretlerine dokunulmamtr.
Ayrca yaz gnlerinde gelen misafirler mesire yerlerinde Kepenein G-
z, Kurtderesi, Tekken ve Ylankrkan iftliinde sohbet ortamlar olutu-
rularak irad faaliyetlerine devam etmitir.

Ticaret iin geliyorlar buyurunca, peki dkknn nerede? diye sorulmu. Bu-
nun zerine komisyon dkkn alm. Efendi Hazretlerinin zerine kaytl komis-
yon dkknna gelip alveri yapan ihvandan bakas da olmad gibi manev tica-
retin zahir dkkn alm.
106
Atatrkn, Efendi Hazretlerini arp bir grme yapt irad faaliyetle-
rinde rahat olmas beyannda bir izin ald rivayetleri vardr. Rivayetin doruluunu
tam tespit edememe ramen, u husus dikkate ayandr ki, Efendi Hazretlerinin
Atatrkn zamannda eyhlik yapt devlet tarafndan bilinmektedir. Tekkelerin
kapatld bir zamanda bu hizmette bir kesilme de olmamtr.
107
orap Han: Ahap ve iki kattan oluan alt katnda kuru gda ve hayvan-
sal rnler satlan, st kat ise, otel olarak kullanlan bir mekndr.
108
hramczde kuddise srruhul-azz Hacca gittiklerinde grdkleri bir mek-
nn ne olduunu sorduklarnda, vekle olduunu sylemiler. Dnlerinde cumhu-
riyetin kurulduu zamanlarda Tekkelerin kapatlmas, din toplantlarnn kanunlarla
yasaklanan faaliyetler iinde yer almasndan dolay orap Handa yazhane sfat
ile vekle yi amtr.
Menkb 55
IV Hakka Yry
109

hramczde Hac smail Hakk TOPRAK kuddise srruhul-azz Hazret-
leri milad 90, hicri 92 yanda
110
dr bekya yrmlerdir.
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri 1 Austos 1969 cuma
gn Sivasn dndan gelen btn ziyaretilerine,
Gardalarm! Biz iyiyiz, hepinize izin veriyorum. Herkes memleketine
dnsn diyerek hepsini gndermitir.
Vcudu Allah Tel ak ile yle yorulmutu ki, kalbi mnevverleri
saat kadar daha almtr. Doktorlar Hakka yrdn ancak o zaman
anlayabilmilerdir.
Dnyev seferi ve 48 senelik mritlik hayat Temmuz aynn ikinci haf-
tasnda balayan bir hastalk sebebi ile 2 Austos 1969 Cumartesi gn saat
9. 30 da noktaland.

Ydnda m doduun zamanlar
Sen alar idin, glerdi lem?
Bir yle mr geir ki; olsun
Mevtin sana hande, halka matem.

Dnya kelam ile sonsz NAMAZINIZI KILIN olmutur.
111

Bu arada hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri tarafndan
yaptrlan Hayrseverler Camii avlusunda yer hazrlanm ise, de, Kaynbira-

109
Byklerin vefatlar iin kullanlan bir ifadedir. Kmil insanlar Allah Te-
lya dnerler. Allah Tel yolunda ldrlenlere ller demeyin, zira onlar
diridirler, fakat siz farknda deilsiniz. (Bakara,154) Biz Allah Telya aidiz ve
sonunda Ona dneceiz. (Bakara, 156) ayetleri ve
Evliyalar lmezler, belki bir evden baka
bir eve gei yaparlar buyrulmutur. Bundan maksat kmil mminlerdir. Bu hayat
bkiye sebebiyle kmil mminlerin bedeni bozulmaz. Bu bir hakkttir. (smail
Hakk Bursev, Salt- Mei Aklamas)
Trkelili Mevlna Kk Hseyin Efendi Hac Hasan kaddesellh srrahul-
aziz Efendiden unlar rivayet etmitir.
Hac Hasan Efendimizin evine gittik. Sabah kahvaltsn yaptk. Buyurdu ki;
eyhimizi ziyaret ettiniz mi? yle ise, bizde eyhimizden haber ederiz. dedi. ay
ierken ilveten buyurdu ki;
eyhim iki cihann kutbu idi. eyhimle 43 yl beraber oldum iki tende bir can
idik. Halen de beraberiz. phe edenler bende, bir yara asnlar eyhimin kabrini
de ap baksnlar. eyhim kabrinde hay (diri) duruyor. Ayn yaray eyhimde
grrler.
110
Muhammed isminin saysal deeri 92 dir.
111
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin son kelmlarndada namazn kln-
ma mevzusu gemektedir.
derinin olu Hilmi Hastaolu, CHPli Belediye Bakan Rahmi Gnaya
giderek,
Rahmi Bey Enitemin Ulu Camiye ok emei geti. Belediyece msaa-
de buyurursanz Ulu Cami Kabristanna defnedelim demesi zerine, Rahmi
Beyde,
Hilmi Bey, cenazeyi yarna brakmayn. sterseniz size hkmetin
nnde yer vereyim demitir. Ulu Camiinin nndeki mezarlkta bir kabir
yeri kazlmak istendiinde o yerden byke bir kapak ta kar. Kapak ta
kaldrldnda ne zaman yapld bilinmeyen, Horasandan yapl bir bo
mezar bulunur.
Kabr-i erifleri iin vasiyette bulunmamasna ramen Acaba Ulu Ca-
miinin (eli ile iaret ederek) u haziresinden bize yer verirler mi? kelam
tecelli edecek ve insanlar o kelam duymu gibi o mbarek yeri Ona hazr-
ladlar.
112
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerinin n burada
srlanr. Hakka yrd gn Sivas maher yerini andrmtr. Cenaze na-
maz Sivas Paa Camiinde damad Hafz Mehmet ALTUNTA tarafndan
kldrlmtr. Cenazesine itirak edenler cadde ve sokaklara smamtr.
113

Efendi kuddise srruhul-azz Hazretlerinin Hakka yrmesini mteaki-
ben, bir defa daha grmek iin Endenozyadan biri bin kiiyi temsilen on
kiilik bir grup ihvan gelmitir. Bu ziyaret ihvanda hramczde Hac smail
Hakk Efendi Hazretlerinin ne kadar byk biri olduunu anlamasna yetmi.
Fakat frsat elden gitmitir. Onun devaml olarak syledii Frsat elde
iken sarmal yri ne iin sylendii aikr olmutur.
Seyyid Osman Hulusi Efendi, mridinin srland kabir ve hazirenin
sonradan yaplan giri kapsna da bir kitabe yazmtr.
Kabrinin ba tanda;
Tariki Nakibend-i Piri Ebcel
114
Mrid-i Kmil
Garibullah-i Hakk Gavslzam eyh smail Hakk hrmi
Engin gnlnde yce murad- hsl oldu
TOPRAK, topraa verildi Hakk-a vasl oldu.
02.08.1969

112
Efendi Hazretleri bir gn Ali Barakla beraber Ulu Camiden karken, mer-
divenlerin orta yerinde durup Ali Baraka,
Hac garda, bu Ulu Camii ye epeyce hizmetimiz oldu, acaba bize (eli ile gs-
tererek) uradan bir yer vermezler mi acaba? diyerek cami nndeki kabristandan
bir yeri gsterir. Efendi Hazretlerinin irtihalinin ertesi gn Sivasa gelen Ali Barak
Efendi hazretlerinin kabrinin zerine kapanarak,
Efendim buray daha evvel bana gstermiti diyerek alabildiince alamtr.
113
Dedem Hakka yrdnde yerel gazeteler gnlerce bahsetti. Sivasn B-
yk Kayb Davas olan Mizac elem gibi balklar ile duyuruldu.
114
Cssesi byk olan iri yapl adam. Buradaki mana Byk Pir.
Menkb 57
Hazire Kitabesi de yledir.
Allaha hamd Raslne saltu selm
Ve al lihi ve ashbihil-kirm
Bu hazrede medfn Meyh- izam
Mefhir-i ulem hep mftiyyl-enm
Hussan hramczde el-Merhm
El-Hc smail Hakk mridi slm
Bu buka-i pk dense, sezdr
Min- riyzl- Cennet ve drus-selm
Hizmet- ihya eden zevt
Hakk eyleye Cennet- Cemlin ikram
Zir bir Fatiha ihd et ruhlarna
hls ile oku kl ihtiram
Tamr-i kitabesin yazan Huls Kemter,
B-gufrn- hay hicrde miskiyyl-hitm
Seyyid Osman Hulusi Ate (Hicri:1401)
Geride brakt ahap bir ev ve cebinden kan 49 lira paradr. Onun
yannda dnyann kymeti bu kadar olmutur. Fakat datt paralar ve hiz-
metlerinde harcanan meblan srr ilhi hazinenin tasarrufunda pay sahibi
olduunu gstermitir.
115
yle ki, yeleinin cebinden ve cami kapsnda

115
Basra eyhlerinden bir ztn dnyalka fevkalde zaruret ve ihtiyac olup
ekmee muhta bir dervii ile beraber medresenin bir harap odasnda kuru bir hasr
zerinde Cenb- Hakka ibadet taat ve zikrullh ile vakit geirirler iken bu zatn
hline aina olan bir zat tarafndan kendisine denilmi ki;
Badatta ehlullhtan filn zta bir mektup yazp Dervi Muhammedle gn-
derseniz ve bir miktar dnyalk ihsan olunmak zere Cenb- Haktan dua ve niyaz
olunmasn istirham edip onun dua ve tevecch sebebiyle biraz dnyalk tevecch
etse, pek gzel olur. Daha ziyade Cenb- Hakka yaknlk olup dnya ve ahiret
kurtuluu bulursunuz demesi zerine eyh Efendi:
Bunun bu sz Hakkndr diyerek o yolda bir mektup yazp Dervi Muham-
mede teslim ederek Badata gndermi.
Dervi Muhammed, Badata gelip eyhin kald tekkeyi sormu. Filn mahal-
lede olan meydana kar konaktr demiler. Dervi Muhammed oraya geldikte gr-
m ki, tarif ettikleri konak deil, bir saraydr. Kendi kendine demi ki, Bu eyhin
tekkesi deildir, belki Badat padiahnn saraydr diyerek yine balam una
buna sormaya. Demiler ki;
A bare dervi, ite sana gsterdik, bu saraydr onun yeri. Sen galiba taradan
gelmisin, bilmiyorsun o ztn durumunu demiler. Mecbur, Dervi Muhammed,
saray kapsndan ieriye girip kapcya mektubu gstermi. Kapc yanna bir adam
katp kethda Efendi hazretlerinin odasna gndermi. Dervi, kethda Efendinin
odasna dhil olup grm ki, kethda Efendi bir padiahzade gibi licenap bir k-
ede oturmu ve odas ise, padiaha mahsus bir odadr. Dervi Muhammed muhak-
kak bilmi ki, nafile, biz yine yanl geldik, bizim istediimiz eyh Efendinin tekkesi
deildir, bu bir padiah saraydr. Bakalm neticesi ne olacaktr! demi. Mektubu

kethda Efendi hazretlerine takdim etmi. Kethda Efendi, Dervi Muhammedi alp
beraberce Hazret-i eyhin huzurlarna gtrm. Dervi Muhammed yle kap
nnde huzr ile selm durup yle Hazret-i eyhe nazar etmi. Onu grm ki,
gayet nefs ve enfes elbiseler iinde; srtnda kollarn giymemi yle omzuna alm
on bin kuru kymetinde l bir krk; nnde yasemin ubuk, mcevherli takm,
gya bir padiahtr. Artk odann ziynetini sorma. Dervi Muhammed gnlnden
demi ki;
Byle bir ehl-i dnyadan dua ve niyaz talep ediyoruz, fe-subhnallh Tel!
deyip durur iken Hazret-i eyh ferman buyurmular ki;
Dervi Muhammed, gel bakalm uraya otur. Dervi Muhammed gelip erkn
minderi zerine oturmu. Hazret-i eyh, Dervi Muhammedin eyhinden sual etmi.
O da;
Pek ziyade fakirlik iinde olduundan biraz dnyalk iin dua ve niyaz ve te-
vecch buyrulmasn Efendimiz hazretlerinden istirham ederek fakirlerini Efendimi-
ze gndermitir demi. Hazret-i eyh buyurmular ki;
Cenb- Hakkn ilh lutf ve ihsnna nihayet yoktur, dua ettim, nallhu Te-
l, eyh Efendi de bizim gibi ilh nimete mazhar olurlar , demi. O esnada al
veri memuru Hazret-i eyhin huzuruna girip demi ki, Efendim, tekkenin iinde ve
dnda bulunanlarn mevcudu yz nefere ulam olup bugn kilerde bir dirhem
ya ve bir tane pirin yoktur, ferman Efendimizindir demi. Hazret-i eyh buyur-
mular ki;
Gel u minderde olan krk al da bedestene gtr sat, akesiyle ya, pirin ve
gerekli malzemeleri al demi. Memur krk alp gitmi. Dervi Muhammed izin
talep etmi ki, huzr- eyhten dar ksn. Hazret-i eyh buyurmular ki;
Biraz daha muhabbet edelim. Aradan az bir mddet geip oda kapsndan bir
aa ieriye girip koltuunda bir boha getirip Hazret-i eyhin nne koymu, demi
ki,
Efendim, defterdar Efendi kulunuz ellerinizi perler. Bugn bedestende bir krk
satlr grmler; Efendimize lyk bir krktr diye aldlar, Efendimize takdim bu-
yurdular ve kabuln niyaz u istirham ettiler. Hazret-i eyh buyurmu ki;
Memnun oldum, mahsus selm, dualar ederim. Getir olum omzuma koy de-
mi. Aa da bohay ap krk karp Hazret-i eyhin omzuna koymu. Dervi
Muhammed grm ki, memurun az nce omzundan ald krktr. Hazret-i eyh,
Dervi Muhammede hitaben buyurmu ki;
Dervi Muhammed, ben istemiyorum, Cenb- Hak keml-i lutf u ihsn-
ilhiyyesinden olmak zere lyk grm sebebler vastasyla ihsan etmi. Haydi,
sen de git de eyhine bylece syle, selm dualar eyle; Cenb- Hak ona da dnyalk
ihsan etmitir demi. Dervi Muhammed dnp Basraya gelmi, doruca eyhin
kald medreseye gitmi. Sormu ki;
Bizim eyh Efendi ne oldu, odasnda yoktur! medresedekiler demiler ki;
Dervi Muhammed, senin eyhin sen gittikten sonra ehl-i dny oldu, imdi fi-
ln mahallede bir byk konak ald, shib-i devlet shib-i dnya oldu; hizmetkr
artk sual etme! demiler. Dervi Muhammed ii anlam, derhal eyhinin konana
gidip Badattaki Hazret-i eyhin selm, duasn arz ve ahvalini beyan etmi ve
eyhi de memnuniyetle
Eksik olma Dervi Muhammed, senin sebebinle biz de Hazret-i eyhin duasna
Menkb 59
uzun kuyruklar halinde bekleyen fakirlerin eli hi bo dnmemi ve
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerinin parasnn da tkendii
grlmemitir. Onun datt paralarn darphaneden yeni km paralar
olduuna btn ihvan ahit olmutur.

mazhar olup bize de dnyalk yz gsterdi buyurmular. (A brahim Dede, A
Dedenin Hatralar, hzl. Mustafa KO-Eyb TANRIVERD, stanbul, 2006, c. IV,
s.16591660)
B)TASAVVUF HAYATI

I- ntisab ve mrdlii
Daha ocukluunda baz mnev hller zuhur etmitir. hramczde Hac
smail Hakk Efendi Hazretlerinin, Mur Ali Baba kuddise srruhul-azz (d.
1805-h.y.t.1882) ile grmeleri
116
kk yalarda aile byklerinin gr-
meleri ile olmas muhakkaktr.
hramczde kuddise srruhul-azz, Sivasta bulunan Rifi Tariki byk-
lerinden Arab eyh ismi ile bilinen Seyyid Abdullah Haim kuddise
srruhul-azz Efendiye teslim olmutur. Bir rivayete gre 5 yl hizmet et-
mitir.
hramczde Hac smail Hakk Hazretlerinin ilk mridi olan Abdullah
Haim El-Mekki kuddise srruhul-aziz (Arab eyh) in Evldm, senin
nasibin bizden deil! diyerek bir nevi izin vermesi ve validelerinin eyhi
Mustafa Hki kuddise srruhul-azze olunun durumunu anlatmas ile
mnevi ban temelleri atlmtr.
Adliyede stajyer memur iken katld bir arkada grubuyla birlikte;
Tokatta bir eyh var onun yanna gidiyoruz dediklerinde Oda onlar-
la gitmeye karar vermitir.
Ziyaretten nce grtkleri Pekirciolu Nuri Efendi, hramczde Ha-
c smail Hakk Efendi Hazretlerine Seyyid Mustafa Hki kuddise srruhul
aziz Hazretlerini ok vmtr. Ali Paa Camiinde cemaate namaz kldran
Mustafa Hki Hazretlerinde her naslsa sehvi secde hali zuhur etmitir. Na-
mazdan kp darda bekledikleri srada kendisinden daha evvel bu yola
intisap etmi bulunan Pekirciolu Nuri Efendi;
eyhim hi byle bir ey yapmazd diye sylenerek vd Efendi-
sini dnrken, caminin i kapsndan kmakta olan Mustafa Hki Efendi
Hazretlerinin gsnn her iki tarafnda ALLAH yazl olduunu gren
hramczde Hac smail Hakk Hazretleri,
Nuri Efendi! Sen benim grdm grsen hi bir ey sylemezsin
demi ve tam bir teslimiyet ile tekkeye yollanmlardr.
Seyyid Mustafa Hk kuddise srruhul-azz Efendi, ihvan ile sohbet
ederken huzura gelen hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerine;
Sen, Hac Aie Hanmn olu musun? Diye sorduklarnda;
Evet, Efendim! Diye cevap vermiler.
Olan, olmu, kinata can ve nur olacak hayatn kutsal doumu gerek-
lemitir.
117
Orada Seyyid Mustafa Hk Efendi ile tanm ve terbiyesine

116
Baz kaynaklarda ve tezimizde yapm olduumuz bir hata; Mur Ali Baba
kuddise srruhul-azz ile Efendi Hazretleri grmtr.
117
Efendi Hazretleri, o anda zuhur eden mnev hli sonradan eitli sohbetle-
rinde anlatmtr.
Gardalarm! O an bana bir hl oldu. O hl, bu hl
Menkb 61
girmitir.
Hac smail Hakk Efendi huzurdan ktktan sonra Mustafa Hki
kuddise srruhul aziz Hazretleri ihvana dnp,
te u kapya yakn yere oturup giden genci grdnz m? O, bizde
ne varsa hepsini ald gtrd der. Daha sonra Efendi Hazretlerini tanyan
ihvanlar bu mjdeyi Ona iletirler.
1908 ylnda kinci Merutiyetin ilannda Mustafa Hki kuddise
srruhul-azz Hazretleri, Tokat mebusu olarak stanbula gitmi ise, de tti-
hatlar ve gayrimslimlerin oylar ile meclis azal drlm ve stan-
bulda mecburi ikamete tabi tutularak kendisine aramba semtindeki
Cebeciba mahallesindeki Mevlana Mustafa smet Garibullah Efendi ko-
na dergh olarak verilmitir.
Mustafa Hki kuddise srruhul-azz Hazretleri 15 Ocak 1920 de Hakka
yryene kadar derghta postniinlik grevini ifa buyurdular. Kabr-i saadet-
leri Fatih Camii haziresindedir.
Mustafa Hki Hazretlerinin stanbulda bulunduu srada ziyaretine gi-
den Hac Mustafa Tki kuddise srruhul-azze;
Sivasta ne var ne yok, hramcolu smail Efendi ne yapyor dedik-
ten sonra, Canm smail Efendi iyidir demesi zerine Hac Mustafa Tki
kuddise srruhul-azz Efendi, Sivasa dndklerinde hramczde smail
Hakk Efendi Hazretlerine gelip yle buyurmutur.
smail Efendi gzn aydn, Efendi Hazretleri senin iin smail iyi-
dir diye buyurdular. Hac Mustafa Tki kuddise srruhul-azz Efendi ilve-
ten
Onlarn iyi dediklerine Allah Aziman da iyi der. Buyurdu.

Bana bir nazar etti ki, ne olduumu bilemedim.
O heyecan tarif edemem. Efendim, bana o soruyu sorarken ellerimin yeil
bir renk aldn grdm.
te o anda mnev bir haz hissettim. Gzm, elim mridim oldu; O ben ol-
du, ben ise, O oldum.
Baka bir rivayette yle gelmitir.
Gen delikanl idim. Anam ile Tokata eyhimi ziyarete gittim. Anam hac idi.
Anam daha nce sebebi veladetimizi (dnyaya geliimizi) Ravza-i Pkiden Harem-i
erif hediyesi olduumuzu sylemiti. eyhim;
Olum! Nerelisin? Bende;
Sivaslym, Hac Aie Hanmn oluyum, dedim. zerimde tfl (ocuk) iken
sarndm hac ihram vard. eyhim zerimdeki elbiseye muhabbet etmiler. O
muhabbetle ahir mr sermaye-i saadetimiz oldu. Fakir her ne kadar zerindeki
ihram- erif beenilmise de, hakikatte beeri ihram ve onda mahfuz (sakl) olan
ilhi nimet-i ve maneviye olup eyh Efendimiz kefi manevi ile ondaki kutsiyeti
sevmitir. (Glbaba Cavit Kayhan)
II- eyhlii
Efendi Hazretleri krk yandadr.
Tokatl Pir Efendimiz Seyyid Mustafa Hki kuddise srruhul-azz Haz-
retleri stanbulda (m.1856 / h.y.t: m.15 Ocak Perembe 1920)
118
dnyadan
gmeden nce olu Baheddn Efendi ile teberrken tesbihini, takkesini,
malahn ve benzeri hediyeler ile Sivasta bulunan hramczde Hac smail
Hakk Efendiye gnderdiler.
Hakka yrd haberi Sivasta bulunan btn ihvan ziyadesiyle z-
m btn ihvan gnlerce toplanp Kuran okumular, hatim indirmiler ve
Mustafa Hki kuddise srruhul-azz Hazretleri ile ilgili ilahiler sylemitir-
ler.
Bir gece hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri evdekilere;
Toplann ve hazrlkl olun bir misafirimiz gelmek zeredir dedii ve
gece yarsn mteakip kapnn alnd ve gelenin ise, Mustafa Hki
kuddise srruhul-azz Hazretlerinin mahdumu Baheddn Efendi olduu
grlmtr.
Etrafa verilen haber zerine btn ihvan hramczde Hac smail Hakk
Efendi Hazretlerinin evinde toplanmtr. Grme alayp szlama ve ko-
numalar olurken Baheddn kuddise srruhul-azz Efendi;
Biz buraya bir vazifenin ifas iin geldik. Durun evvela u vazifemizi
ifa edelim dedikten sonra,
Efendi Babam irtihalinden gn nce olum Baheddn bize yol-
culuk grnd. Bizden sonra ihvan kiram idare etme yetkisi Sivastaki
hramcolu smail Efendiye verildi. u cbbemi, sarm ve tesbihimi
kendisine teberrken gtr ve vazifenin kendisine verildiini tebli et,
buyurdular. te bende bugn bu vazifeyi tebli iin geldim demitir.
Efendi Hazretleri ise, henz Tokatl Pir Mustafa Hki kuddise srruhul-
azz Efendinin Hakka yrmesi Sivasta duyulmadan dersiyle megulken
grd iarete tabi olmay uygun grmtr.
119

hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri, Mustafa Tki kuddise
srruhul-azz Hazretlerini iaret ederek,
Canm Hac Mustafa Efendi yaa bizden byk ve tarkatta da biz-
den eski ve ayrca da slk grmemi olmam hasebi ile bu vazifeyi onun
yapmas gerekir demesi zerine, oradaki ihvanlarn da, smail Efendi bu
vazife sana verilmi. Vazifeyi ifadan kaamazsn demilerdir. hramczde

118
(d. r. 1272/ h.y.t: r.15 Terisni 1336)
119
Efendi Hazretleri yle anlatmtr.
Tokatl Pr Efendimiz bir tarafta, Sivasl eyh Efendimiz de bir tarafta oturu-
yorlard. Pir Efendimiz yerinden kalkarak, Mustafa Tki Efendinin yanna geldi,
bir sre sonra da kayboldu. Grdm ki, Tki Efendinin simas, Pirimizin mbarek
yzne dnm. Bizim bu grdmz iaret ile Tki Efendiye biat etmek ve eksik
dersimizi ikmal eylemenin gerekli olduunu anladk.
Menkb 63
Hac smail Hakk Efendi Hazretleri fikrinde srar ve yaplan uzun mzake-
relerden sonra kabul ettii takdirde bu vazifeyi vekleten yrtmesi iin
Mustafa Tki Hazretlerine teklif yaplmasn ister. Sabah namaz vakti yak-
lat iin topluca Mustafa Tki Hazretlerinin evine gidilerek, alnan karar
kendisine bildirilir. Onun da kabul sonucu btn ihvanlar gibi hramczde
Hac smail Hakk Efendi Hazretleri de Mustafa Tki kuddise srruhul-azz
Hazretlerine biat ederek hizmetlerine devam ederler.
Efendi Hazretleri btn itenlii ile Mustafa Tki Hazretlerine ihvan
olup sonsuz edeb ile hizmet etmitir. yle ki, bir k gn eyhimin bir emri
veya hizmeti olur diye kapsnda oturup beklerken, tanyan birisi yoldan
geerken onun zerine bir kar kar yam olduunu grmtr. Ertesi gn
ei Hac Zeynep Hanmn babasna gidip,
Yahu Hac Hasan Efendi! Bu senin damadn deli midir, mecnun
mudur, nedir? Gece yars Hac Mustafa Efendinin kapsna oturmu,
zerine de bir kar kar yamt
120

Bu minval zere 1925 tarihine kadar Mustafa Tki kuddise srruhul-
azz Hazretlerine hizmet eder. Bu arada Sivas rdnlnn Kona diye
adlandrlan meknda 23 kii ile beraber 21 gnlk seyri slk dersini ik-
mal etmilerdir.
Mustafa Tki Doruyol kuddise srruhul-azzin (m.18 Austos 1925)
121
Hakka yrmesi ile hramczde Hac smail Efendi Hazretlerine zahiri
irad vazifesi tekraren intikal eder.
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri, Mustafa Tki kuddise
srruhul-azz Hazretlerinden bahsedildii zaman;
Canm, Hac Mustafa Tki Hazretleri, bizim slk eyhimiz diye de-
falarca ifde ettii grlmtr.
Mustafa Tki kuddise srruhul-azzin Hakka yrmesinden sonra yu-
karda bahsedilen olay unutulmu ve skntl dnemler balamtr.
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri ilk zamanlar ihvann da-

120
Aliyyl Havvas kuddise srruhul-azz buyurur ki; Din limlerine dil
uzatmaktan saknn. nk onlar, Allah Telnn isim ve sfatlarnn kapclardr.
Velileri inkrdan saknn. nk onlar, Allah Telnn zatnn kapclardr.
Bir ey yapmak istiyorsanz, size yakan yapn. nsanlar, bir ey vermediiniz
iin sizi cimrilikle itham etmesinler, bu yzden size kar kmalarna meydan ver-
meyin. nk veli olmann artlarndan biri de udur:
Bu gibileri, yanlarnda bin dinar olsa da bunu bir fakire verseler, verdikleri pa-
rann onlarn nazarndaki kymeti, toprak zerinde bulunan bir akl tandan daha
kymetsizdir.
Yemin ederim ki, talebeler, Allah Telnn dnyay yaratt gnden yok ede-
cei gne kadar, hocalarnn huzurunda kor bir ate zerinde otursalar, doru yola
girmeleri iin yol gsterip engelleri ortadan kaldran hocalarnn haklarn deye-
mezler.
121
(r.18 Austos Sal 1341)
lmasndan mteessir olmutur. Bu dankln yznden Garibullah (Al-
lah Telnn garib kulu) lakabn kullanmtr. Memuriyeti ile beraber
mnevi vazifesini yrtmeye balamtr. evre kasabalara (Koyulhisar,
Zara, Grn, Darende) ziyaretler yaparak ihvan yetitirmeye almtr.
lk zamanlar az olan ihvan daha sonra gibi bymeye balamtr.
Bu arada Baheddn kuddise srruhul-azz Efendi ihvann kendisini
eyh tanmalar korkusu ile yapt hac dnnde ama yerlemitir.
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri her hac seferinde ey-
hinin olu olduu iin Hac Baheddn kuddise srruhul-azz Efendiyi ziya-
ret etmi ve hediyeler sunmay kendilerine bir vazife saymtr.

III-Gavsln ve Kadirliin Verilmesi
122

hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri bu konu hakknda bu-
yurdu ki;
Gardalarm! 1955 senesinde Seyyid Abdlkdir Geyln kuddise
srruhul-azz Hazretleri vazifesini
123
bi-ztih temessl
124
ederek beeri

122
GAVS: Yardm eden. Evliya arasnda kullara yardmla vazifelendirilen veli
zt. Muhyiddn-i Arab kuddise srruhul-azze gre gavs, medr kutbudur. mam-
Rabbn kuddise srruhul-azz Hazretlerine gre ise, medr kutbundan ayr ve daha
yksek olup, ona yardm edicidir. Bu sebeble, medr kutbu birok ilerinde ondan
yardm bekler. Ebdl makamlarna getirilecek evliyay semekte bunun rol vardr.
Gavs- zam: Byk gavs (yardmc). En mehuru Abdlkdir Geyln kuddise
srruhul-azz hazretleridir.
Gavs- Sakaleyn: nsanlara ve cinlere yardm eden byk veli.
123
ah Him Rislesinde yazyor ki; Allah Tel kullarndan birini veli yap-
mak dilerse, onun Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin huzuruna gtrlmesini
emreder. Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem emreder ve
Olumuzu, Seyyid Abdlkdir Geyln kuddise srruhul-azz Hazretlerine g-
trn, velyete layk olup olmadn aratrsn buyurur.
Seyyid Abdlkdir Geyln kuddise srruhul-azz Hazretlerine gtrlr. Eer o
zat- velyete layk grrse, ismini Muhammed Defterine yazar. Mbarek mhrle
mhrler ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin emri ve tasdiki konur. O zat-a
velyet, berat ve hilfet tertip edilip zamann gavs- vastasyla sahibine ulatrlr. O
veli makbul ve korunmulardan olur. Bu vazife kyamete kadar Abdlkdir Geyln
kuddise srruhul-azz Hazretlerine verilmitir. Baka grevlisi de yoktur. Bu ie
yalnz bakmaktadr. Her asrda kutuplar, gavs ve btn veliler Ondan feyz almakta-
drlar. (. Hakk ALTUNTA, Kuts Dua, 2006, s.207)
124
Temessl hadisesi ehlullh iin normal hadiselerdendir. Mesela;
Rebiylevvelin 29. gn dervilerle sohbet ederken Hz. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Aziz Mahmud Hdyi kuddise srruhul-azze grnp oturduu
seccadenin zerine gelmitir. Muharremin 24. gn Cuma namaznn son snnetini
klarken Byezd Bestm kuddise srruhul-azzin gen bir insan suretinde gelip
mecliste oturduunu grmtr. Cemziyell aynda Aziz Mahmud Hdyi mih-
rapta otururken ve derviler zikrederken kalp gznden perdeler kalkm, Hz.
Menkb 65
lemde bize teslim etti.
125

1955 senesi Ulu Camiinin de ibadete alma senesidir. Yine,
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri ihvanlar ile Ulu Camii
civarndaki yolda giderken buyurdu ki;
Gardalarm! Yeryznde, bu minareden daha yksek minare yok-
tur.
Ayrca sohbetlerinde ise;
Gardalarm! Gavslk Kadirlerden Naklere verildi diyerek ka-
vutuu makm remzen izhar ederlerdi.
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri ile Hz. Abdlkadir
Geyln kuddise srruhul-azzn arasndaki durumdan dolay, bu koldaki
yksek makm- hilfet, intikal etmeyip ruhniyet ile ibkasna sebep oldu.
Bu nedenle Efendi Hazretlerinden sonra kendi kolundan gelen halifeler li-
sanlaryla ben eyh oldum diyememitir. Ancak zamanla hramczde Hac
smail Hakk Efendi Hazretleri baz kimselere umum olmayan husus vazi-
feler tevd etmitir.
Tasavvuf kaynaklarda mneviyatta rtbe tayin etmek Hz. Abdlkadir
Geyln kuddise srruhul-azze ait olduu bildirildiinden 1955 ylndan
sonra bu vazife hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerine getii,
kef sahibi maneviyat ehlince sabit olduu ve halen devam ettii sabittir.
Herhangi bir nedenle Efendi Hazretlerine muhabbetiyle yeni nesilden ba-
lanmak isteyenler veya baka bir kolun eyhine tabi olanlar, mnev mraca-
atlarna icabet edildii muhakkaktr.
126

Mevlna Emnullah Lhori kuddise srruhul-azz anlatyor.
Pencab kylerinin birinde oturuyordum. Gavss-sakaleyn eyhl ins ve
cin Abdlkdir-i Geyln kuddise srruhul-azze tam bir muhabbet ve ihlsm
vard. Be vakit namazdan sonra ruhlarna dua ve Fatiha okurdum. Halvette

Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin mazhar- zt- rabbn ve cmi-i cem-i
esma ve sfat olduu (yni btn ilh isim ve sfatlara sahip olduu) kef olunmu-
tur. (Aziz Mahmud Hdyi Uluslararas Sempozyum Bildiriler, st-skdar Beld.
2006, c. I, s. 226)
125
Anlatlan hadisenin getii yer bugn hramczde Mehmet Kzm Toprak
Efendi Hazretlerinin ailesiyle kaldklar evdir. Bu olay hakknda gr almak iin
mracaat edilebilir.
126
Gavstan Yardm steme Usul:
Skntda olan bir kimse gavs- vesile edip Allah Telya yalvarrsa derhal skn-
ts gider. iddet annda her kim Onun ismini anarsa derhl rahata kavuur. Gavs
Hazretlerinin yz suyu hrmetine diyerek, her kim Allah Teldan dilekte bulu-
nursa, derhl ii grlr.
ki rekt namaz klnr. Her rektnda Fatihadan sonra on bir hls okuyarak, iki
rekt namaz klnr. Selmdan sonra da on bir defa Raslllah sallallh aleyhi ve
selleme salt ve selm getirip gavsn ismini anarak yalvarrsa, Allah Telnn izni
ve yardmyla derhal ii grlr.
iken, o btn insanlarn mridine tam bir mncat ve arz- hacet ederdim.
Teheccd klar, Kurn- Kerim okur, zikr ve dier nafilelerle de megul olur-
dum. Bir gece, uyku ile uyanklk arasnda Abdlkdir-i Geyln kuddise
srruhul-azzi grdm. Bam ayaklarna srdm. Buyurdular ki,
Zahiren de bir mridin bulunmas zarurdir.
Zamanmzdaki meyhdan hangisine gitmemi emrederseniz, ona gide-
yim, diye arz ettim. Buyurdular ki,
Serhendde zahir ve btn ilimler sahibi eyh Ahmed Frk isminde bir
aziz vardr. O sabah yzlerce dert ve yanma ile Hazret-i mmn yksek hu-
zurlarna kavumak iin yola ktm. Yanlarna gidince, grdm ryay arz et-
tim ve inayet etmeleri iin yalvardm. Zikir talim eyleyip, cezbe ve hllere ka-
vuturdular. Grdklerimi orada da grdm.
127

Efendi Hazretlerinin gavsiyetini, kabir kitabesini yazan Seyyid Osman
Hulusi Efendi kabul ve ikrar etmitir. yle ki;

Tariki Nakibend-i Pir-i Ebcel Mrid-i Kamil
Garibullah-i Hakk Gavslzam eyh smail Hakk hrmi
Engin gnlnde yce murad- hsl oldu
Toprak topraa verildi Hakk-a vasl oldu.
02.08.1969

Efendi Hazretlerinin gavsiyeti hakknda Trkelili Mevlna Kk Hse-
yin Efendinin bize anlatt menkb bu ksmda aktarmay uygun grdk.

1966 ylnda Haremi erifte Adanal Ramazanolu Mahmud Sami
kuddise srruhul-azz Efendinin yanna oturdum. Bize dnd.
Hac Garda! Sivasa m intisaplsn? dedi, sukut ettim. Hac Sami
Efendi;
Gzel yerden yapmsn, gzel yerden vurmusun dedi. Biraz skt
durdu ve dedi ki;
Fuyuzt Sivasa iniyor. Taksim ediliyor. Bize ayrlan kepe kadar pa-
ymz siz kardelerime taksime vesileyiz. Vesilesiz vasl olunmaz

***
1966 ylnda Sivasta veklede Efendi Hazretleri gelmeden Damad
Hayyat Mehmed Efendi anlatt.
Bir seher vakti uyandmda ablanz (Efendi Hazretlerinin kz Hayriye
Hanm) yatanda oturmu alyordu. Bende Ne oldu dedim. Ablanz dedi
ki;
Biz dier ihvane hanmlarla beraber Yukartekkede medfun sahb

127
Muhammed Him Km, Berekt mm- Rabbani Ve Yolundakiler, trc.
A. Faruk Meyan, st. 1980, s. 455
Menkb 67
Abdlvahhab Gazi Hazretlerini ziyarete gittik. Trbeyi ziyaret edip bir
fatiha ihls ve salavt- erife okuyup, Ya Rabbi bu ziyaretimizi
salihlerin ziyareti gibi kabul ve makbul et, dedim.
128
O anda aklma
dt ki, Ya Rabb Habbinin yzn grmeyen, szn duymayan bizlere
ashbn ziyaret etmeyi ltfettin. krn ed edenlerden bizi ayrma diye
dua ettim. Gece Abdlvahhab Gazi Hazretlerini ryamda grdm. Bana;
Evladm bizi ziyaret ettin, gzel ettin. Fakat senin yle bir baban var
ki, Allah Tel onun gznden bu leme nazar ediyor. Fuyuzt ilhi
onun izni ile leme dalyor. Bakasndan medet ummak tatan medet
ummaya benzer. dedi, onun iin alyorum. Hayyat Mehmet Efendi szle-
rine u ekilde devam etti.
Gardam! Ablanz gen yata Hakka yrd. yle icap etti. Bende
evlenmedim. eyhimin sevgisi stne sevgi tutmadm.
***
Hulusi Efendi Mekkede bize bir sohbetinde buyurdu ki:
Efendimle drt defa Kuds yoluyla Hacca geldik. lk haccmzda
Kudsteki Mescid-i Aksadaki limlerden hibir kimse eyhimin nne ge-
ip namaz kldrmad. eyhimizin ilim sahibi olduunu grmler. 1967de
drdnc haccmzda yine Mescidi Aksaya uradk. eyhimize bu sefer
itibar etmediler. Bunun zerine eyhim,
Olum Hulusi! Balarna bir musibet gelecek. dedi. O sene srail
Kudse girdi.
eyhimle Mekkeye geldik. Arafattan dndkten sonra Minada Mescid-
i Hayf da kimse nne gemedi, eyhim imamlk yapt. Oradaki limlerden
birisinin bu hal acayibine gitmi ve dikkatini ekmi. Bu kadar ok lim var-
ken bu kiiye niin imamlk yaptryorlar, diye. Bu dnceler iindeyken
Efendi Hazretleri cemaate yzn dnm ve manevi bir el cemaatin zerin-
den geerek eyhime ptrdn grm. O zat hatasn anlam ve ayaa
kalkt:
Gardalarm ben bir hataya dtm. Benim zerime basmadan kim
bu kapdan geerse Allah Tel haccn kabul etmesin. Cemaat zerinden
zarar vermeyerek getiler. Daha sonra Efendi Hazretleri yerinden kalkarak
geldi ve
Kalk Gardam! Kalk, kabul (balattk) ettirdik seni. eyhimin elini
pt ve oradan ayrld. Bu olaydan sonra slam limleri daha ok Sivasa
geldiler.

128

IVEfendi Hazretlerinin hayatndaki Dokuz saysnn srr
Eski Trklerde dokuz, kutsal ve nemli bir saydr.
Trk kaanlarnn dokuz tuu bulunurdu. Osmanl Trklerinde de gr-
len, verilen armaann dokuz says ile llmesi gelenei ok eskilere daya-
nr.
Dokuz kelimesinin Eski Trkedeki sylenii tokuzdur. Eski Trk
boylarnn kimilerinin adlarnda dokuz szc geer.
Mesela; Tokuz Oguz (Dokuz Ouz), Tokuz Ogur (Dokuz Ogur), Tokuz
Tatar (Dokuz Tatar).
Dokuz says, Trklerin destanlarnda da oka geer: dokuz aa, do-
kuz boy, dokuz dall aa, dokuz dev, dokuz felek, Dokuz Ouz gibi.

Rivayetlere gre Ahmed Yesevi kuddise srruhul-azz derghnda yetiti-
rildikten sonra Hind ktasndan dil boylarna, in seddinden Tuna kenarlarna
kadar uzanan geni bir corafyaya tebli ve irad greviyle gnderdii dervile-
rinin says doksan dokuz bindir. Bu doksan dokuz bin rakam, say olarak tam
tamna olmasa bile okluu ifade etmesi ynnden geree iaret eder.
129

Sonu olarak dokuz ve dokuzun katlar olan doksan, dokuz yz, dokuz
bin saylar Trk kltrnde nemli bir yere sahiptir. Bu saylar, kutsal olan
varlklar iin kullanld gibi kahramanlar iin de kullanlmtr. Ayrca
Trklerin nemli kutlama gnlerinin tarihlerinde de dokuz saysna rastlarz.
Devlet ynetimine de ileyen dokuz says corafi adlarda da grlmtr.
Kimi tarihiler Trklerin atas olan Yafesin oullarn da dokuz sayar-
lar. Bundan dolay Trkler uur dileyerek dokuz zerine hesaplarn yapar-
lar.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin eriatna uygun olarak da do-
kuz saysnn teki saylara stnl aktr. nk Allah Telnn gzel
adlar doksan dokuzdur ki, dokuz ondan ve dokuz birden meydana gelmi-
tir. lemlerin says on sekiz bindir.
Ashabn arasnda yaplan derecelendirmede dokuz tabakadan oluur.
130

129
Hz. Sultan Hoca Ahmed Yesevi kuddise srruhul-azz Divan-i Hikmet,
TDV Yaynlar, 2003, s.3
130
slmn yaycs ve mjdecisi muhterem Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem olduu iin onun sohbet erefine erenler, mslmanlar arasnda byk bir
kymet ve itibara sahiptir. te ashab dediimiz kimseler, mmetin bu bahtiyarlardr.
Ancak ashbnda derecesi bir deildir. Bu derece, onlarn kendi kiiliklerine ait fa-
ziletlere, slma ettikleri hizmete ve slm kabul hususundaki sralarna gredir.
Buna gre Ashab mertebelerine gre dokuz tabakaya ayrlmtr.
Birinci tabaka: cennetle mjdelenen on kii, btn ashabtan stndr. lk drt
halife, yni Hz. Ebbekir, Hz. mer, Hz. Osman ve Hz. Ali, Hz. Talha, Hz. Zbeyr,
Hz. Sad, Hz. Sad, Hz. Abdurrahman ve Hz. Eb Ubeyde radiyallh anhm.
kinci Tabaka: Hz. mer radiyallh anhn slm olmasndan sonra
Menkb 69
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin nbvveti tamamland zaman
elerinin says dokuz idi.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin savalarda kullanmak zere 9
klc, 7 zrh, 6 yay, 2 kalkan, 5 mzra, 2 miferi vb. silh ve tehizat
vard.
131

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem 12 yl 5 ay 13 gn Mekkede, 9 yl
9 ay ve 9 gn Medinede olmak zere toplam 23 yl peygamberlik yapm-
tr.
132

Dokuz saysnn hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerinin
hayatnda nemli bir yer tuttuunu, hatim hocas olan Mesudiyeli Cavit
Kayhann banttan kendi sesinden bizzat dinlediimiz menkabeden duyduk.
Menkabe yledir.
Bir tarihte stanbula eyhime harlk olarak dokuz altn gnderdim.
eyh Efendimde birinin dokuz altn borcuna kefil olmu. Kefalet paras iin
dokuz altn istendii an bizim gnderdiimiz dokuz altnn havalesi eline
gelmi. eyhim bu halden gayet memnun ve mesrur olmular. lem-i vakada
(manevi halde) iki elini kaldrm ve bir parmann kapal olduunu gr-

mslmanl kabul edenler oluturur.
nc Tabaka: Akabede ilknce biat eden Ensar,
Drdnc Tabaka: Akabede ikinci kez biat eden Ensar.
Beinci Tabaka: Raslllah sallallh aleyhi ve selleme hicretinde Kbada yeti-
en Muhacirler.
Altnc Tabaka: Bedir savanda bulunan Muhacirler ve Ensar.
Yedinci Tabaka: Bedir Savayla Hudeybiye Seferi arasnda hicret edenler.
Sekizinci tabaka: ecere-i Rdvan (Honutluk aac) altnda biat eden Ashab.
Dokuzuncu Tabaka: Hudeybiye Antlamasndan sonra gelen muhacirler.
Bu tabakalarn iinde ulu ashabdan bazlar, Suffe Ashab arasnda sekin kiiler
vard. Bu kiiler Ashab arasnda yiyecek, giyecek gibi eylerden veya yatacak yer-
den mahrum baz fakirlerdi. Bunlar iin her akam Efendimiz sallallh aleyhi ve
sellemin kutlu evinin avlusunda bir sofra kurulur ve nlerine kavrulmu arpadan
meydana gelen bir kap yemek konurdu. Bunlar, geceleri Efendimiz sallallh aleyhi
ve sellemin mescidinin kuzey yanndaki sofasnda yatarlard. Suffe (sofa) ehlinin
says hakknda rivayetler eitlidir. 10, 30, 70, 92, 93, 400 kiiydi diyenler vardr.
Bunlar iinde Medinede hemerisi olmayanlar vard: Bazlar;
Hz. Ebu Zer Gfr, Hz. Ebu Sad Yemen, Hz. Huzeyfetl-Abs, Hz.
Vesletl-Leys radiyallh anhm,
Bazlar da kle iken mslman olanlar Hz. Ebu Mevhbe, Hz. Ammr, Hz.
Bill Habei, Hz. Habbb, Hz. Selman Faris, Hz. Suheyb Rum radiyallh
anhm.
Hz. Sad bin Ebi Vakkas radiyallh anhn da bir aralk Suffe ehli arasnda
bulunmu olduunu rivayet ederler. (AYN, Mehmet Ali, Tasavvuf Tarihi, sadeleti-
ren H.Rahmi YANANLI, stanbul, 2000, s.182)
131
bn Kayym, Zdul-Med, 1/120121.
132
ZDE, Talip, Vahiy ve slm Tebliinin Krono Cetveli, Sivas, 1994, s.7
dm. Emanet yerini buldu. Dokuz parmak dokuz altn olduu iareti ile ema-
net yerini bulmu olduunu kabul ettim.
Bu arada ziyaret arzusu gnlm yakt ve ziyarete teebbs ettim. Vez-
nedarm, yanmdaki arkadan elide eri (hrszlk halleri olan) acil durum-
da paray sayp teslim etme mmkn olmad. O zaman seferi zaman
(1.Dnya Sava) olduundan bir lira iin bir adam aslyordu. Arkadaa;
Ben eyhimi ziyarete gidiyorum. Senin vicdanna brakyorum de-
dim.
Maam altn idi. Birinden altn daha aldm. Ziyarete niyetlendim.
Bende gidiyorum diyenlerle dokuz arkada olduk. Karda kta vasta yok.
Samsuna yaya geldik. Vapura bindik. Vapur lebaleb (ok kalabalk) dolu
oturacak bir yeri ancak kademhaneler (tuvalet) yannda bulduk. Ve orada
stanbula geldik. eyhimi ziyarete gidiyorum diye orann husumeti (kt
kokusu) bana misk- amber gibi geldi. stanbula geldik. Dokuz gn kaldk
ve yolcu olduk. Bu gidi geliimiz mecbri ve mebrur idi.
Gardalarm! Sizi buraya getirip gtren o gidiimizdir. Ne oldu ise,
o gidiimizde oldu. te eyh sevgisi ve nian olan dokuz altn, dokuz ar-
kada, dokuz gn ziyaret ve dokuz gn yolculuk; drt dokuz bir araya gel-
di. Bunun manas Ciharyr Gzin (Drt Halife radiyallh anhm) gel-
meleri ile krka bulu (ulat) etti.
Bunun srr kitaplara smaz.

V Mevleviliin verilii
Kitabmzn birok yerinde Hz. Mevlana kuddise srruhul-azzden ba-
hisler geer. Bunun nedeni Efendi Hazretlerinin Hz. Mevlnadan icazetli
olmasndandr. Bu izin hakknda u menkabesi mehurdur.
Efendi Hazretleri buyurdu ki;
Konyaya

bir i gitmitik orada ihvanmz yoktu. Konyada hi tand-
mz olmad iin otelde kaldk. Buraya gelmi iken nce ems-i Tebrizyi
sonra Mevlanay ziyaret edelim dedik. Ziyaretimizde Mevlanann ruhaniye-
ti ile gremedik. Canmz skld. Kendi kendimize;
smail bu hata sendedir. Mevlana mrid-i kmildir. Onu dnya
lem bilir dedik. Bu hal ile otele vardk. ok gemeden Mevlana terif
buyurdular. Rya falan deil, sizinle nasl gryorsak, aynen yle. ze-
rinde deve ynnden abas ve elinde asas vard. Selam verdi.
smail Efendi! Bizim ayamza kadar geldiin iin karnza kma-
ya hay ettik. Bizim sizi Konya snrnda karlamamz icap ettiinden bu
hal zuhur etti. dedi.
ki saat onunla sohbet ettik. Bana u an, bizim kolumuza

bakacak
kimse kalmad. Onu size emanet ediyorum. Dedi. Sohbetimizden sonra
ayrld. Ben Konyada iki, gn kalacak idim. Fakat bu hadiseden dolay
Mevlana, Cenb- Hakka niyaz eder, bizi Konyada braktrr diye hemen
Menkb 71
ayrldk. nk Allah Tel bu kullarnn isteklerini ret etmez.
133

ki lemde tasarruf ehlidir ruhu veli
Deme kim bu mrdedir, bunda nice derman ola
Ruh imiri Hudadr ten glaf olmu ana
Dahi l kr eder bir t kim ryan ola

Efendi Hazretlerinin hayat incelendiinde dncesi Hz. Mevlna
Celleddin Rum kuddise srruhul-azzden etkilendii ve sohbetlerinde onun
zerinde durduu konular ve varlk-yokluk konusu Onun ne denli bir
Mevlev dedesi olduuna da iarettir.

VI12 tarkatten icazetli ve icazet veren olmas
Efendi Hazretleri birok kere buyurdular ki,
Gardalarm, btn dnya bu kapdan suyunu iiyor. Zaten ezelde
tanmam olsa idik burada bulumamz mmkn olmazd. eyhimin
hakka yrmesinden sonra bu mukaddes vazife bize verildi. 12 tarkat
134

133
Bir gn ftde Efendi Hazretlerine Molla Hnkr Hazretleri (Mevlna)
ruhan gelmiler, bulumular. Ghce bizi de ann. Mesnevimizi nakledin. Diye
buyurmular. Rv rivayet eder ki, bir kimse Hazret-i azizle bulumaya gelmi idi.
Grse ki, ieride bir grlt var, Hazret-i azizin huzurunda adam var diye ieriye de
girmemi. Bir zaman sonra ieri girdikte ftde Efendi Hazretleri buyurmular ki,
Kuzu, Konyadan Molla Hnkr (Mevlna) geldi. Bize bir klah getirdi ve Bizi
de ann. Diye buyurdular ve Mesnevimizi nakledin. Diye tembih buyurdular.
imdi Molla Hnkr hazretleri bu zamandan nice yl nce dr- fenadan dr- beka-
ya rhlet buyurmular. H ki, onlar lmezler ve dahi onlar ld diye itikd etme-
mek gerektir. Rv rivayet eder ki, ftde Efendi hazretleri nice zaman Molla Hn-
krn nefes-i erfeleriyle Mesnev-i erfi nakl buyurmular. (Hsameddin
Bursev, Menkb- Hazret-i ftde, st, 1996, s.93)
134
Tarkatlarn tasnifi aslnda 12 den fazladr. 12 says aslnda semboliktir.
Ahmed Mnib kuddise srruhul-azz Efendinin 1306 ylnda baslan Mirt-
Turuk adl eserinde faydalanlarak tesbit edilen tarkatlarn adlar ve kurucular u
ekildedir.
1-Kadiriyye: Abdlkadir Geylani kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu..
2-Rifaiyye: Ahmed Rifai kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
3-Bedeviyye: Seyyid Ahmed Bedevi kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
Daha ok Msrda yaygnlat.
4-Dussukiyye: Burhaneddin brahim Dussuki kuddise srruhul-azz tarafndan
kuruldu. Daha ok Msr ve Sudanda yaygnlk kazand.
5-Kbreviyye: 1221de Harizmde vefat eden Necmeddin Kbra kuddise
srruhul-azz tarafndan kuruldu.
6-Halvetiye: mer Halveti kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu. slm dn-
yasnn en yaygn tarkatlarndan oldu. Bugn krktan fazla kolu var.
7-Shreverdiyye: ihabddin mer Shreverdi kuddise srruhul-azz tarafn-
dan kuruldu.
bize teslim ettiler. Biz bakyoruz.

8-etiyye: Muinddin Hasan iti kuddise srruhul-azz tarafndan Hindis-
tanda kuruldu. Hindistann ilk ve en byk tarkat oldu.
9-Yeseviye: Ahmedi Yesevi kuddise srruhul-azz tarafndan. 11. yzyln 2. ya-
rsnda kuruldu.
10-Sadiyye: Seyyid Sadeddin Cibavi kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
11-Mevleviyye: Mevlana Celaleddin-i Rmi kuddise srruhul-azz tarafndan
kuruldu.
12-azeliye: Ebul-Hasan zeli kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
13-Hlidiyye: Zlcenaheyn Halid Ziyaeddin kuddise srruhul-azz tarafndan
kuruldu.
14-Ekberiyye: Muhyiddin bnl-Arab kuddise srruhul-azz tarafndan kurul-
du.
15-Nakibendiyye: Bahddn bin Muhammed el-Buhr kuddise srruhul-azz
tarafndan kuruldu.
16-Bayrmiyye: Hac Bayram Vel Ankarav kuddise srruhul-azz tarafndan
kuruldu.
17-Erefiyye: Erefolu Rmi kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
18-Mceddidiyye: mam Rabbani kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
19-Celvetiyye: Aziz Mahmud Hdyi kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
20-Medyeniyye: Ebu Medyen el-Maribi kuddise srruhul-azz tarafndan ku-
ruldu.
21-Bektaiyye: Hac Bekta Veli kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
22-Zeyniyye: Muhammed Zeynuddin-i Hafi kuddise srruhul-azz Hazretleri ta-
rafndan Envar- Shreverdiyye ve Esrar- Rifiyye birletirilerek kurulmutur.
23-Rueniyye: Dede mer Ruen kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
24-Ahmediyye: Ahmed emsettin Marmaravi Yiitba kuddise srruhul-azzin
Halvetilerin bir gurubu olarak kurulmutur.
25-Smbliyye: Yusuf Smbl Sinan kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
26-Gleniyye: brahim Glen kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
Sezaiyye ve Haletiyeyi-Gleniyye ubeleri vardr.
27-Sinaniyye: brahim mm Sinan kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
28-abaniyye: aban- Veli kuddise srruhul-azz Hazretleri tarafndan kuruldu.
Karabaiyye, Nasnhiyye, erkeiyye, Bekriyye ubeleri vardr.
29-Uakiyye: Hasan Hsamettin Uaki kuddise srruhul-azz tarafndan ku-
ruldu. Nasuhiyye, Cahidiyye, Cemaliyye, Selahiyye ubeleri vardr.
30-Himiyye: mam Musa Kzmn 32nci evlad Seyyid Mustafa Haim
kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
31-Msriyye: Niyazi Msr kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
32-Cerrhiyye: Hazret-i Pir Nureddin Cerrahi kuddise srruhul-azz tarafndan
kuruldu.
33-Bekriyye: Seyyid Mustafa Bekir kuddise srruhul-azz tarafndan kuruldu.
Hfniyye, Semaniyye, Durduriyye, Ezheriyye, Ticaniyye, Sadiyye, Kemaliye ubele-
ri vardr. (Aziz Mahmud Hdyi Uluslararas Sempozyum Bildiriler, st-skdar
Beld. 2006, c. II, s.374376)
Menkb 73
Tariklerden mcaz (icazetli) olmak demekten kast, Efendi Hazretlerinin
manevi feyz memba olmas denilmesi ile ayn manaya gelmesidir. Gavsiyet
makamnda olan mridin 12 tarkattan izinli olmas gerekir. nk bu du-
rum itibar ile dier meyih feyzyb olabilsinler.
Halvetilii
Efendi Hazretleri ad slk ile anlan yksek dersleri Sivas merkezinde
bulunan Meydan Camiinde byk Halveti Meyihi emsi Sivsi kuddise
srruhul-azzin mnevi huzurunda ihvana ikmal ettirirdi. Bu ise, Onun o
sultan ile manevi bana remzen iaret olup Hac Hasan Akyol Efendinin
evini bu sultana komu yapmas da ayrca bu durumun aklamasna ayr bir
iarettir.
Rifilii
Efendi Hazretleri ayda bir veya iki kere muhakkak Sivastaki Rifilerin
son byk halkas olan Seyyid Abdullah Haim kuddise srruhul-azzi (Arab
eyh) kabr-i mbrekesini ziyaret eder, manevi ban devam ettirirdi.
Melmilii
Melmlik Efendi Hazretlerinin grlerinin byk bir blmn tekil
ettii gibi tatbikini de hi brakmamtr. Ankaraya geldiinde Melmilii-
nin gerei Hac Bayram kuddise srruhul-azzi ziyaret eder ve genellikle
grmelerini trbenin arka tarafnda ilehaneye yakn bir mahalde yapar-
lard.
Efendi Hazretleri, kendine mracaat eden baka kolun derviine de
iczet vermitir. Mesela;
Trkelili Mevlna Kk Hseyin zdemir Efendiden dinledim.
Ali Haydar kuddise srruhul-aziz Efendinin damad Osman Nuri Efendi
bana anlatt, dedi. Babam dnyadan gnce Mahmut Efendi bu grevi
stlenmek istedi. ok eyh arad, sonunda Sivasa hramczde Hac sma-
il Efendi Hazretlerine gitmiti. Olayn devamn Trkelili Mevlna Kk
Hseyin Efendi yle devam etti.
Misafirliin usl bir gn gidi, bir gn kal ve bir gn dntr. Mah-
mut Efendinin Sivastaki misafirlii gn geince durumunu Efendi Haz-
retleri sormu, O da;
Efendi Hazretleri benim eyhim Hakka yrd. ok ihvan var, sizden
iczet almaya geldim. Efendi Hazretleri ise;
Gardam! Senin eyhin dodu mu, dourdu mu? demi.
Bilemem Efendim manasnda hareket edince, Efendi Hazretleri;
Gardam! Neyi biliyorsun? demi.
Efendi Hazretleri sizi biliyorum diye cevap verince Efendi Hazretleri
uzun bir mddet rabtada kald. yle bir uzun mddet srd ki, iki defa n-
ne imesi iin konulan ay soudu. nc defa konulan aydan sonra
Efendi Hazretleri;
Gardam! Size erit verildi. Seyr-i Slk tarikattadr. Buyurarak
Mahmut Efendi Hazretlerinin yolunu amtr.
C) MENKABE
135
VE KERAMETLER

I-ntisabndan nceki zamana ait menkb

1- Seyyid Mustafa Hk kuddise srruhul-azz Efendi, ihvan ile sohbet
ederken huzura giren hramczde Hac smail Hakk Hazretlerine:
Hac Aie Hanmn olu musun? Diye sorduklarnda;
Evet Efendim! Cevab ile manevi kutlu doum gereklemitir.

2- Efendi Hazretlerinin annesi bir gn ona dedi ki;
Olum smail mlkmz pay-mal ediyorlar sende hi oral olmuyor-
sun. Bende;
Ana kalan bize yeter dedim. Annem,
Hay olum Allah Tel senden raz olsun Bende senden bunu bekler-
dim dedi.
Anam bir anadr, bu oturduunuz yer anamdan kalmadr. Baba
mlkne hi tenezzl etmedim, etse idim halim ne olurdu.

3- Efendi Hazretleri anlatmtr.
Bendeki tarkat ahvali etrafmdakiler tarafndan yan olunca, o zaman-
lar yal akrabalarmz beni sever ve megul olurlarm. Bu ocuun bana
bir i gelecek diye bana dayanamayp;
smail sen daha gensin, zaman nazik brak u tarkat ilerini dedi-
ler. Bende onlara;
Siz yiyip imeyi braksanza dedim.
Yiyip imek bizim gdamz dediler. Ben de;
Bu da bizim gdamz, bu ii byle bilip, byle inanmayan yola gide-
mez, kutan korkan dar ekmezmi dedim.
imdi bakyorum da bu gibi szlerin yanmzda bir sinek kadar
deeri yok, Gardalarm

135
MENKABE (Menkbe): Bir ztn gzel i, sz ve hallerini, haytn konu
edinen hikye ve htralar. oulu menkb dr.
MENKIB: Menkabeler. Velilerin, Allah Telnn sevgili kullarnn gzel i,
hareket, sz ve kerametlerini konu edinen hikye ve hatralar, bu hususta yazlm
kitaplar.
Menkb, Allah Telnn ordularndan bir ordudur. Allah Tel onunla tasav-
vuf yolcularnn kalblerini kuvvetlendirir. Bu szn delili;
Biz sana peygamberlerin kssalarn anlatyoruz, bununla kalbini pekitirip tak-
viye ediyoruz melindeki Hd sresi 120. yet-i kermesidir.
Cneyd-i Badd kuddise srruhul-azz
Evliyann menakbn dinlemek, onlara olan muhabbeti, sevgiyi artrr; Ashb-
kirmn menkb mn kuvvetlendirir.
Seyyid Sbgatullah kuddise srruhul-azz
Menkb 75

4- Efendi Hazretleri talebelik dnemleri ile ilgili olarak unlar syle-
mitir.
Mektepte okurken hocam benim dersleri dinlemez, hep geirirdi. Ar-
kadalarm, dersi dinletmeden gememe hep arrlard. Hocam bir gn
dayanamayp, smail Efendi dersleri uykusunda bile bize talim etmekte-
dir buyurdu.

II-Mridlik devresine ait menkb

1- Efendi Hazretleri anlatt ki;
Gardalarm! eyhimi ziyaret etmitim. eyhim bana;
Olum smail kadn ve erkek ihvanlarmza selam gtr dedi. O
zamanlar birka erkek ihvan vard. Kadn ihvan hi yoktu. Biz bunu sonra
anladk ki;
Gardalarm! Meer onlar ekirdee baktklar zaman, ekirdekten
yetiecek aacn meyvesini grrlermi, meer selam sizlere imi.
Gardalarm! Zaten ezelde tanmam olsaydk burada bulumamz
mmkn olmazd. eyhimin irtihalinden sonra bu mukaddes vazifemiz,
bize buyurduklar cmleler iindeymi.

2- Efendi Hazretleri anlatt ki;
ocukluktan beri zerimde harika haller vard. Vcudum zikreder ben
bunu fark ederdim. yle bir hal ald ki, artk rahat edemiyordum. Tuvalete
dahi giderken ar ederdim. Annem bu hale vakf idi. eyh Mustafa Hki
kuddise srruhul-azze beni anlatm.
Arkadalar ile sohbet ederken bir gn eyhimizin yanna gidelim dedi-
ler ve gittik. Arkadalar ile eyhimin elini ptk. eyhimin gsnde L
lhe llallh yazl idi ben onu gryordum. Zannediyordum ki, herkes bu
yazy gryor. Sonra arkadalara sordum ki, grmemiler.
Vcudumun zikri yle bir hal ald ki, artk tuvalete dahi giderken ar
ediyorum
136
dedim. eyhim;
Bu hali Allah Telnn izni ile senden alrz dediler.
Oradan Sivasa dndk. eyhime halimi arz ettikten sonra tuvalete gi-
rince zikrim durdu. O an yle bir korku geldi ki, acaba bir hata m ettim
diye, zldm. knca zikrim devam edince dnyalar benim oldu.

136
Bir kimse yle dedi:
Kademghda -hel- Allah adn demek olmaz.
Ne yapaym, kendimden ayramam.
ah attan aa inemez bare at neylesn.
Hz. Pr Mevln Celleddin-i Rm kuddise srruhul-azz
(Safer Baba, Tasavvuf Terimleri, st., 1998, s.313)
2- Mustafa Hk kuddise srruhul aziz Efendinin stanbula yerleme-
sinin ardndan Efendi Hazretleri de Sivasa dnerek Duyunu Umumiyede
memuriyete balamtr.
Efendi Hazretleri son ziyaretini yle anlatmtr.
eyhim hastalanmt Onu ziyarete gidecek mali durumumuz da yoktu.
eyhimin muhabbetine ayrlk ve hasret de eklenince stanbula gidebilmek
iin altm yerden izin isteinde bulunduk.
Biz kalb hastasyz. zin verilmesini rica ediyoruz, diye bir dileke
yazdk. Bu ilk dilekemiz cevapsz kald. Kalb hastalmz iddetlendi,
acilen dilekemin sraya konulmas diye ikinci bir dileke daha yazdk ve
ardndan izin hakk kt.
zin aldktan sonra yol paras 12 lira gerekiyordu. Validemizin koynun-
daki altnlar 5 liraya bozdurduk. 6 lira da bor alp yol hazrl yaptk. O
zaman stanbula gitmek iin Samsundan gemiye binmek gerekiyordu. Si-
vastan Samsuna kadar yayan yrdk. Samsuna geldik. Gemide yer bula-
madk. Sonra kaptann gnln yaptk hayvanlar blmnde yolculuk yap-
tk. Ne yoruldum ve nede bulunduum yerin kokusu beni rahatsz etti. O
kadar ho geldi ki, o zevk ile eyhimi son kez ziyaret etmi olduk.
137

Sivasta Efendi Hazretlerinin ve Pekirciolu Nuri Efendinin de bulun-
duu bir sohbette, bir arkada Keremin u trksn sylyor.

Karadr kalar emeli deil
El ele kol kola demeli deil
Frsat elde iken sarmadm yar
Beni ldrmeli dvmeli deil

Nuri Efendi hem alyor ve hem de itiraf ediyor,
smail Efendi senin bana stanbula ziyarete gidelim dediin zaman
vaktim de vard, param da vard. Zamann kymetini bilemedim. Gitmedim
ok pimanm. Siz o frsat ve zaman kullandnz ve kazandnz diyor.
Efendi Hazretleri zaman zaman bu konu zerinde ok durur ve buyururlard

137
Bir baka rivayette. eyhim stanbula terif ettiler. eyhimi ziyaret iin
kalbimden rahatszm diye on gnlk izin aldm. nk kalbim eyhimi arz edi-
yordu. O olmad iinde kalben rahatszdm. Sonra karayolu ile Samsuna, Sam-
sundan da vapurla stanbula mteveccihen yola ktm. Vapurda bulunduum
yer hayvanlarn bulunduu yerin yannda idi. Kokusu bana mis kokusu geliyordu.
nk eyhime gidiyordum. stanbula varnca Fatih Camii merdivenlerinde
karlatk. Gz gze geldik. O gz gze gelmeyi iki cihana deimem. Mustafa
Hki Hazretlerinin Pekircizade Nuri Efendi isminde bir mridi vard. stanbula
ziyarete giderken Nuri Efendiye beraber gidelim diye teklif ettik. Nuri Efendi de
mazeret beyan ederek gelmedi. Bu ziyaretten ksa bir sre sonra Mustafa Hki
Hazretleri ebediyete intikal etti.
Menkb 77
ki;
Giden zaman geri gelmez. inde bulunduunuz zamann kymetini
bilin ve bu gnn iini de yarna brakmayn

4- Efendi Hazretleri anlatmtr.
Gardalarm! lmek varl brakp yoklua ermektir. Yok, olacaksn
ki, var olasn. Nefsini bilen Allah Tely bilir. Nefsini bilmeyen Allah Te-
ly da bilemez. nsan fani olursa Cenab Allah o insann konuan dili, g-
ren gz, iiten kula olur.
Gardalarm! eyhim Mustafa Hki Hazretleri ile ilk karlatmda
baktm ellerim onu eli (o zaman sakalm yoktu) sakalm onun sakal olduu-
nu hissettim. Her halim eyhim oldu. eyhinde fani olan Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemde fani olur, Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemde fani olan Allah Tel da fani olur.

III-eyhlik Devrine ait menkb

1-Bir gn Efendi Hazretleri ihvanlar ile caddede Bak lyas ad ile bi-
linen esnafn dkknnn nnden geerken, Bak lyas onlara laf atmtr.
Bak lyas gece ryasnda bir snnet merasiminde kendisinin snnet oldu-
unu grmtr. Ertesi gn yine onun dkkn nnden geerken, Efendi
Hazretleri;
Gardam! Gemi olsun buyurmu. Bu olay zerine hatasn dzelt-
mitir.

2-Kemal ztrke anlatlan olay;
Sene 1948 de Sivasa ziyarete gittik. ki arkada da Adanadan gelmiti.
Birinin ad Mustafa idi. Bu arkada 5 sene baka bir kolda alm ve acayip
haller onu kaplam ve imenlerin ve aalarn zikrini duyar hale gelmiler.
eyhine ateler iinde yanyorum ve ben artk bu hale dayanamyo-
rum demi. O da olum ikindiyi ge kl dermi. Meer kmil olmayan
mrit bu hali alamazm. Fakat bu arkadan eyhi dervilerine;
Bu akam toplanalm demi. Akam toplanmlar. eyhleri;
Bize zuhurat oldu derslerimizi deieceiz. hramczde Hac sma-
il Hakk TOPRAK Hazretlerine balanacaz. Btn dnya suyu oradan
iiyor, btn tarkatlar Ondan feyz alyor. O zat istedii zaman istedii
tarkatn kapsn kapatr. Demi.
Bu srada Osmaniyede Darendeli Hafz brahim vard. Bu hramczde
Hazretlerinin ihvan idi. Adanaya gelip onlara yeni derslerini tarif ediyor.
Mustafada birden acayip haller kayboluyor. Mustafa buna ilaveten,
Efendi Hazretleri ne yollardan geirdi, farknda olmadk demitir.

3-hvann biri emekli olmu. Efendi kuddise srruhul azize hizmet ede-
yim diye Sivasa gitmitir. Uzun bir mddet hizmette bulunmutur. Bir gn
acaba yanmda ne kadar para kald diye kesesine bakm parasnn azaldn
grnce gnl megul olmu. Her zamanki gibi Ulu Caminin nnde Efendi
Hazretleri iin fayton tutmu. Vekaleye Efendi Hazretlerini gtreyim diye
namazdan sonra beklemi. Fakat namazda Efendi Hazretlerini grd halde
camii knda bulamam arm. Dayanamayp vekaleye dnm Bak-
m ki, Efendi Hazretleri orada oturuyor. hvanlarn yanna gelip oturmu.
Biraz sonra Efendi Hazretleri;
Gardam! Deveciden komusu olan kapsn byk amaldr. De-
yince hizmet iin rabet eden ihvan durumun farkna varmtr. zin alp
memleketine dnmtr.

4- Mehmet Veli enin kendisinden dinledim.
Bir zaman havas ilmine rabetim artt. O ilerle uramaya baladm.
i o kadar ilerlettim ki, odalar dolusu

bu ile ilgili kitap topladm. Efendi
Menkb 79
Hazretleri ryama girdi.
Gardam! en Mehmet, gel buraya dedi. Eline Allah lafzn yazd.
Sonra elifi sildi,
Buna ne derler
Lillh dedim. Lam sildi.
Bu ne dedi;
Leh dedim. Yine lam sildi.
Bu ne dedi.
H Allahn sm-i Hass- Efendim dedim.
Gardam! Biz size Allah Tely retmeye alrken, siz amur
katmaya alyorsunuz. Bu ileri brak dedi. Bu ryann tesiri ile btn
kitaplar elimden karp o ileri braktm.
138

5- Kemal ztrke anlatlan olay;
1953 ylnda, orap Hseyin Efendi, Tokatl Hulusi isminde bir adam-
la tanr ve o adam bizim yattmz yere getirir. Tokatl Hulusi Sivasta
askerlik yapm, kendisi Kadiri Tarikine mensub imi, Bu hadiseyi azndan
aadaki ekilde dinledik.
Bir gn ok aladm. Ya Rabbi mlknde bu bareye sahip olacak
bir kimsen yok mu? Diye yalvardm. Bu sralarda Efendi Hazretleri, Si-
vasta Tekken denilen yerde birka ihvan ile sohbet ederken, ihvann biri-
ne iaret buyurmu.
Filan asker birlikte alay komutann posta eri, ad Tokatl Hulusi sol
gznde boz var git, onu al, buraya getir.
hvan bizim birlie geliyor. Herkesin yzne bakyor, benim yanma
gelince bana
Tokatl msn? Adn Hulusi mi? dedi.
Evet dedim.
Seni Efendi Hazretleri aryor. imden;
O zaman yaptm dua kabul edildi diye sevindim. zin alp Efendi
Hazretlerinin yanna gittik. Elini ptk ve oturmamz emir buyurdular.
Sonra ay ikram edildi. imden;
Bana nasl himmet edecek diye dnyordum. Orada bulunan Ber-
ber Bekir kulama eilip;

138
Lafza-i Cell: Allah - sm-i cell, yni erefli Allah kelimesi, doksan do-
kuz ismin en bydr. Bir kimse Y Allah! derse Hak Tel Hazretlerini btn
sfatlaryla yd ve btn fiilleriyle zikretmi olur. Fakat Y Rahman! dese yalnz
rahmet sfatyla anm olur. Dier isimlerde byledir. Bu lafza-i cell Allah Te-
lnn has ismidir, hibir eyden tremi deildir. Bu doru gr mam Halilin,
Sbeveyhin, uslclerin ounluunun ve fukahann grdr.
(AYN, Mehmet Ali, Tasavvuf Tarihi, sadeletiren H.Rahmi YANANLI, stan-
bul, 2000 s. 231232)
Kadiri bunu bitirebilirsen aferin sana dedi. Fakat ben ikinci barda-
n yarsn ierken kendimden getim. Ylp kalmm. Sonra kendime
geldiimde Efendi Hazretleri yzme bakt ve tebessm etti. Bende o gne
kadar olan darlk gitti. Byle bir olay ile hramczde Hac smail Hakk
Hazretlerine intisap ettim.

6- Kemal ztrk anlatt.
1949 senesi ynetimin tarkat eyhlerine tavrla bakt zaman,
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri hac iin stanbula gelip
bir otele yerlemiler. Bir polis arkadamza u itirafta bulunmu.
Trkiyenin drt bir tarafndan adamlar geliyor dilimiz baland ihbar
edemiyoruz. Nasl bir adam diye hayret ediyorum. tiraf ettii adamn da
Onun ihvan olduunu fark edememitir.

7- Koyun Hseyin adl bir ihvan, devaml Efendim bana Hzr gsterse
ne olur diye dnrm. Bir gn Ulu Camide namazdan sonra Hzr Direi
(Bu direk caminin sol tarafnda batan son srann ikinci direi) yannda
Efendi Hazretleri bir adamla kucaklamlar. O onlar grd halde yanna
gitmeyip edeben geri kalm. Sonra o adam kaybolmu. Efendi Hazretleri
Koyun Hseyin yanna gelip demi ki;
Koyun Hseyin! Hzr, Hzr diyordun ya, ite o adam Hzrd, niye
yanmza gelip grmedin. Koyun Hseyin frsat kard iin ok
zlmtr.

8-Efendi Hazretleri ihvanlar ile Sivasta Kepenek Gzesinde sahra soh-
betine kmlar. Orada koyun otlatan bir ocuu grp arm.
Gardam! Gel ay i. ay ierken;
Koyunlarn doyuyor mu?
Yok, amca yamur yamad, ot yok; koyunlar a geliyor. ocukta
alama hali zuhur etmitir. Bunun zerine Efendi Hazretleri;
Gardam! Alama dua edelim, Allah Tel yamur verir. Efendi
Hazretleri dua ediyor ve oradaki ihvan min diyorlar. Dua daha bitmeden
hava kararp yamur yamaya balyor etraf sel alyor.

9- Baka bir kola mensub bir kiinin olu akl hastas olmu, ok arele-
re bavurmu, are bulamam. Ona;
Sivasta bir zat var, arene o derman olur, bir de ona git demiler.
Bu adam aresizliin verdii ac ile Sivasa gidiyor. Sivasa gelince Efendi
Hazretleri nerede? diye soruyor. Ulu Camiinin adresini alp, camiye gidi-
yor, Abdesthanede abdest alrken Efendi Hazretleri onun yabanc olduunu
fark edip yanna varm.
Sen misafire benziyorsun, ho geldin dedikten sonra
Bu arkada alp vekaleye gtrn diye ihvanlarna emir buyuruyor.
Menkb 81
Veklede adam Efendi Hazretlerine derdini anlatyor. Efendi Hazretleri bir
sre murakabeye dalyor. Ban kaldrp;
Gardam! ki rahmetten biri diyor adam ise, cevap vermiyor. Bu
durum kez tekrarlanyor. Sonunda adam dayanamayp;
Peki, Efendim iki rahmetten bir tanesi dediinde Efendi Hazretlerinin
gz yal bir halde;
Gardam! Haydi, memleketine dn. Adam memleketine dnnce
olunun ld haberi ile karlamtr.

10-Efendi Hazretlerinin bir evlad, bandan geen bir hadiseyi yle an-
latmtr.
Babam ile bir gn yolda giderken, kalbimden geti ki;
Babacm herkese himmet ediyorsun benim baz kt hallerim var b-
rakamyorum. Efendi Hazretleri aniden durdu, birden bana dnd.
Olum harln var m? Ben cevap veremedim. Ceketinden para
kard ve dedi ki;
Al bunu olum, her eyin bir zaman var dedi.
Bir zaman sonra ben kt hallerimi brakverdim. Herkes hayret etti.
imdi dnyorum ki, eer bu haller bamdan gemeseydi, Efendi Hazret-
lerinden sonra ok sahte eyhler tredi, Beni de nefsim kandrp daha ar
gnaha sokarlard, imdi Allah Telya ok krediyorum.

12- Efendi Hazretlerinin hanm ihvanlara anlatm.
Kore ile harbe girdiimiz zaman Efendi Hazretleri bana;
Beni rahatsz etmeyin dedi. Odaya girdi. Uzun mddet geti. im-
den; Bakaym, bir ey mi oldu diye ieriye girdim kimse yok, hayret et-
tim. Bir mddet sonra Efendi Hazretleri odadan st ba dank kt ve
Valide ben sana beni rahatsz etmeyin demedim mi? Sakn bakasna
bu hali ama dedi.

13-Hafz Hakk rgp
139
kuddise srruhul-azz bir gn sabah namaz

139
rgpzdelerdendir.
Hafz Hakk Efendinin, 1901 ylnda dnyaya geldii bilinmektedir. Uzun ve ve-
rimli bir mr srmtr. Ana ve baba tarafndan evlad- Rasl olduu, ceddinden
birok hak dostu velinin yetitii ifade edilir. Babas Feyzullah Efendidir. Atalar,
amdan rgpe oradan Zaraya sonra da Sivasa gelmitir. rgp soyadn
almasn da, atalarnn bir sre burada kalm olmasna balamaktadrlar.
Hafz Hakk Efendinin, ana tarafndan ceddi olan eyh Mahmut Merzubani,
Anadolunun slamlamas srasnda Tacl Arifin Ebl Vefa Hazretlerinin iareti
ile 12. Asrn sonlarna doru, Buharadan Anadoluya gelmitir. Sivasn Zara ile-
sindeki Tekke kyne yerleerek irad faaliyetlerinde bulunmutur. Devrin seluklu
vakti girmeden hamama gitmek ihtiyac duymu. Hamama gitmi. Bakm
hamam kalabalk hayret etmi ve Bu saatte, bu kadar adam demi.
Ykanrken yanndaki ykananlar;
Bu adama ilielim mi? Dieri;
Ne yapyorsun onun eyhi uyank, canmza okur demi. Bu szleri
duyan Hakk Hafz Efendi hamamdan alelacele km. Sabah vekleye
gelince Efendi Hazretleri buyurdular ki;
Gardam, biz de uyank olmasa idik, halin ne olurdu. Erken saatler-
de hamama gitmeyin

hkmdar Alaaddin Keykubat, Merzubani Hazretlerini ziyaret etmi ve ondan ma-
nevi himmet istemitir.
Hafz Hakk Efendi, kk yalarda iken iki kardeini babasn ve daha sonra da
annesini kaybetmi, henz erken yata kimsesiz kalmtr. Bu yzden medrese ei-
timini tamamlayamamtr. Ancak hafzln Arapa ve Farsa bilgisini sonradan
gelitirmitir.
1977 ylnda, uzun yllar yrtt imamlk grevinden emekli olunca, kendisini
daha fazla irad grevine younlatrm, eyhi Gavsl-zam hramczde smail
Hakk kaddesellh srrahul azz Efendi Hazretlerinin manevi mirasn genilet-
meye almtr. Onun ilk iradn Hac Mustafa Taki Hazretlerinden grd ifade
edilir. Sivasl Mustafa Taki Hazretlerinin postniinlii daha salnda hramczde
Hazretlerine brakmasyla da hramczde smail Hakk Efendiye balanm oldu-
u, hramczde mektebinde tasavvufi tedrisine devam ettii anlalmaktadr.
hramczde mektebinde yetimi saylr ahsiyetlerden olan Hafz Hakk Efen-
dinin, Sivas merkez olmak zere Tokat, Ordu, Samsun, Ankara ve stanbulda etkili
olduu, ihvanlarnn daha ok bu merkezlerde topland grlmektedir. Ordu ve
evresinde hizmetlerini halen devam ettiren, yetimi kmil insanlar vardr.
hramczde mektebinde yetimi olmann sonucu olsa gerek, onun da irad an-
laynda sktlik dikkatlerden kamaz. leri gelen ihvanlarnn ifadelerinden
anlaldna gre, hallere vukufiyeti ile irad edii, az ve fakat z konumalar
ile evresinde etkili olduu grlr. Snnete son derece bal, gnlk hayatnda
tertip ve dzene titizlikle riayet ettii anlalmaktadr.
Uzun yllar maruz kald hastalklara ramen halinden hi ikyeti olmamas
menkbevi bir biimde anlatlr. (Fatsa, Mehmet, Tasavvufta Mekk Kolu, st, 2000,
s. 171)
Bu slleden mehur olanlar vardr.
Suat Hayri rgpl (1903 am-1981 stanbul) 13 Austos 1903 tarihinde
amda dodu.1.Dnya Savana katlma fetvasn veren eyhlislam rgpl
Hayri Efendinin oludur. Lale Devrinin sadrazam Nevehirli Damat brahim
Paann soyundandr. Galatasaray Lisesinden sonra stanbul niversitesi Hukuk
Fakltesini 1926 ylnda bitirdi. eitli devlet hizmetlerinde bulundu. Cumhuriyet
Senatosunun ilk bakan oldu. Bu grevi tamamladktan sonra 1965 ylnda (smet
nnnn babakanlktan istifa ettii 5 ubat tarihinden 10 Ekim 1965 genel seim-
leri sonrasna kadar) partiler st hkmetin bakanln yapt. 1966da kontenjan
senatr seildi.1972ye kadar bu grevde kald. 1981 ylnda vefat etti.
Menkb 83
14-Bir gn Efendi Hazretleri abdest alrken Hac Hasan Akyol Efendi,
sabuna ihtiya olduunu fark etmi, acele bir tane sabun yerine bir koli sa-
bun getirmi. Efendi Hazretleri bu davrana memnun kalarak;
Gardam! Sabunun bereketli olsun Hac Hasan Akyol eyhinin s-
zne intisap ederek sabunlar eve gtrm. Hanm da eve biri hediye getir-
se, devaml olarak ona karlk bu sabunlardan verirmi. Komularndan biri
durumu fark etmi.
Hanm senelerdir, bu marka sabunu nereden buluyorsun? demi.
Hac Hasan Akyolun hanm;
Bizimki bir sabun getirdi, ondan veriyorum Komuya halin aksetti-
rilmesi bereketi ortadan kaldrmtr. Akamleyin Hac Hasan Akyol Efendi
duruma vakf olunca,
Niye syledin hanm, bu byle daha ok giderdi demiler.

15- Abdurrauf Akaln
140
dan dinledim.
Bir gn o kadar geim sknts beni daraltmt ki, isyan ediyordum.
Efendim benim dkkna gelirken yolda Tenekeci Rahmi Ustay grm;
Gel beraber u taraftan gidelim demi. O gn Tenekeci Rahmi Us-
tann st ba perian bir vaziyette ve ileri durgun imi. Benim marangoz
dkknn nne gelince;
Gel Abdurraufa urayalm diye yanma uradlar. Ben normal bir
ziyaret sandm. Daha sonra Efendi Hazretleri ayrld ve gitti. Rahmi Usta;
Abdurrauf! Efendi Hazretleri beni niye buraya getirdi? Diye sorunca,
ben sorunun cevabn ok iyi biliyordum. Halime krettim.

16- 1941 ylnda Kemal Toprak tren kazas geirerek vefat etmitir. Bu
kaza haberi Efendi Hazretlerine getirilince, lnn halinin nasl olduunu
kimse bilmez iken, bir uval gtrn oraya demitir. Kimse bu sz anlama-
yarak, uval alp gtrmler. Meerki Kemal Toprak kaza sonucu param
para olmutu. Kemal Toprak vefatndan sonra Efendi Hazretleri unlar
buyurmutur.
1939da Erzincanda deprem olmutur.
141
Erzincanl birisi bize misafir

140
Ulu Camide uzun sre grev yapan Mezzinzdelerden Sivas-1926 do-
umlu ihvan- kirmdan.
141
Anadolu topraklarnda yaanan depremler arasnda, 1939daki Erzincan fe-
laketinin zel bir yeri vardr. O yl, 26 Aralk 27 Aralka balayan gece yerle bir
olan Erzincanda, l says 33 bine ulamt. Richter leine gre 8 iddetindeki
deprem, gecenin saat 2.00sinde, Erzincan 52 saniye boyunca sallamt. 20.
yzyln depremleri sralamasnda 15. olan 1939 depremi, halk arasnda Byk
Erzincan Depremi diye anlmaya balanmt.
Erzincan tmyle haritadan silen deprem, Amasya, Tokat, Sivas, Krehir, An-
kara, ankr, Kayseri, Samsun, Ordu illerinde ve evresinde de etkili olmu, toplam
oldu. Fakat arada bir alyordu. Biz;
Gardam! Neyin var dedik.
Depremde ocuklarm kaybettim Bizde ona;
Gardam! Sabret dedik. O an gnlme geldi ki;
Ey smail, bu i senin bana geldi mi ki, sen ona sabrettin. Yllarca
bu szmz bana yk oldu.
Olumun vefatnda Allah Tel, bana bu sabr verdii iin kredi-
yorum.

17- Bir gn ihvanlar hal bozukluu iinde;
Efendi biz olmasak hatmini kime okutacak, biz olmasak o ne yapacak
diye sylenmiler. Bu hale vakf olan hramczde Efendi Hazretleri sohbet
esnasnda ihvanlara demitir ki;
Biz, Ermeni Kirkora (sohbete o gn gelmi olan) bile okuturuz.
Oda olmazsa kplere bile batnn okuturuz, bir ihvan eyhsiz, eyh de
ihvansz olmaz.

18- Sivasta Souk ermik adl bir kaplca vardr. Yazlar Efendi Haz-
retlerinin kaplcaya gitmek adetleri idi. Bir seferinde en Veli hizmet iin
yanlarna gitmi. Efendi Hazretlerine hizmet iin adrn yanna kurmutur.
en Veli diyor ki;
Efendi Hazretlerinin istirahat iin geldii kaplcada

bir gece yataa
uzandn grmedim. Akamdan sabaha kadar hep huzurda oturuyordu.
Ben hayretler iinde kalrdm.
Efendi Hazretleri bir sohbetimizde buyurdular ki;
Gardam yer bize ikyet ediyor. Na-ehiller zerimizde er amel ili-
yorlar.
en Veli diyor ki; Anladm ki, Efendi Hazretleri kendilerini istirahat
yerine, yeryznn sknts ile megul oluyormu.

19- Bir emenin yapm iin kadnn biri Efendi Hazretlerine para ver-
mitir. Yapmn sonunda kadn kitabeye adn yazdrmak istemitir. Bu du-
ruma kar;

116 bin 720 bina yklmt. Deprem gecesi, hava scakl sfrn altnda 30 dereceyi
gsteriyordu. kinci Dnya Savann balarnda Trkiyenin zerine ken bu
doal afette, k ve souk, l saysnn daha da artmasna yol at. Erzincan depre-
mi basna, Erzincan Zelzelesi Btn Tahmin Hudutlarn Aan Bir Felaket Oldu,
Feci Bilno gibi balklarla yansd.
Deprem srasnda, kentin demiryolu kprs de yklm, telgraf hatlar kopmu,
Erzincann evreyle btn ilikisi tamamen kesilmiti. Bu yzden deprem haberi
saatler sonra renilebildi. Yardm ekipleri, yklan kprlerin onarlmasndan son-
ra, ancak 28 Aralk gn kente girebildiler.
Menkb 85
Biz yaptmz ilere admz yazmayz diye raz olmamtr.

20- Efendi Hazretlerinin bir avukat kiracs varm. Bu kii Efendi Haz-
retlerine ok eziyet etmitir. Fakat Efendi Hazretleri onu sohbetinde kt
yerine u yn ok iyidir diye anlatmtr. Sohbetten kan ihvanlar
Efendi Hazretlerinin torununun,

birini ktlediini duyuyorlar. Birbirlerine
soruyorlar. Bu kimi ktlyor Bilenler biraz nce;
Efendi Hazretlerinin vd kiiyi demiler.

21- Mehmet Ali adl ihvandan dinledim.
Bir gn camiye Efendi Hazretleri ile gittik. Abdest tazeleme ihtiyac
oldu. Efendi Hazretleri kademhaneye gidince ceketini duvara ast. Bende
darda bekliyordum. Aklma geldiki, belki Efendi Hazretlerinin cebinde
para vardr, kimse almasn diye kontrol ettim. Bir ey olmaynca rahatladm.
Efendi Hazretleri abdestini ald ve dar knca biri acele olarak yanna
geldi. Efendi Hazretleri u kadar paraya ihtiyacm var. Diye srarla para
istedi. Efendi Hazretleri ise;
Gardam, sonra versek olmaz m? diye defalarca tekrar etti ise, de
adam srar edince, Efendi Hazretleri elini ceketin cebine sokarak adamn
istedii paray verdi. Paralar yeni darphaneden km banknotlard. Bende
hayret ettim.

22- Nurettin Doan, Efendi Hazretlerinin Hakka yrmesinden sonra o
kadar zlp alam ki, artk bitkin bir hale dm.
Bir gn Efendi Hazretleri manen zuhur ederek buyurdular ki;
Gardam! Biz ldk m ki, alyorsun, zlme

23- Hac Hasan Akyol Efendi, hanm ile 45 sene evliliinde bir huzur
bulamam artk ikyet iin Efendi Hazretlerine gelip ikyet etmi.
Efendim 45 senedir ben saa gitti isem, o sola gitti bir huzurum yok
demi. Efendi Hazretleri;
Gardam! Bizde senelerdir ayn haldeyiz. Dediinde Hac Hasan
Akyol ikyetinden vazgemitir.
142

24- Efendi Hazretleri, kzdan torunu Sakine Hanmn dnnde dama-
dn fakirliini ve dndeki gariplii grnce buyurdu ki;
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin dn gibi

142
Aliyy1-Havvs kuddise srruhul aziz yle buyurdu:
Karsnn dilinden, tahakkmnden, kt davranlarndan eza ve cefa duy-
mayan Allah Tel dostlar pek azdr. Bunlarn bu gibi kadnlarla evlenmeleri ya
nefislerini terbiye ya da bakalarn o kadndan korumak iindir. (Uhdl Kb-
ra, a.g.e. s.399)
25- Efendi Hazretleri bir sohbetlerinde anlatmtr.
Cibril-i Emin hazretleri Cenb Hakka iltica ediyor,
Yarabbi msaade et de, Senin u lemlerini ben bir dolaaym diyor.
Cenb Hakk;
Ettim, Ya Cibril-i Emin diye buyurmas zerine Cibril-i Emin epeyce
bir zaman dolatktan sonra;
Aman Yarabbi ben hata etmiim. Senin lemlerin dolalmakla bitmez-
mi diyor. Allah Zl-celal Hazretleri;
Ya Cibril-i Emin, filan yerde piri fani bir kulum var. Ona git, u anda
Cibril-i Emin nerede diye sor diyor. Cibril-i Emin denilen yere varyor. O
zat muhteremi buluyor,
Senden bir ey soracam diyor. O zatta;
Sor bakalm. Ne soracaksn dediinde;
Cibril-i Emin nerededir? diyor. Mbarek Zat muhterem yle bir
rabta ediyor, bir an kadar durduktan sonra ban kaldryor;
Btn lemleri dolatm, hibir yerde yoktu. Cibril-i Emin sen olsan
gerektir diyor. Bu sefer Cibril-i Emin Cenb Hakka dnyor,
Aman Yarabbi bundaki hikmet ne? Nasl oldu bu i Allah Tel;
Ya Cibril-i Emin onu da ondan sor diyor. Bu sefer dnp;
Evet, Cibril-i Emin benim, her ey sana malm. O zaman nasl oldu bu
i demesi zerine, o zatta buyurdu ki;
Ya Cibril-i Emin! Sen Allah Azimana lemlerini dolaaym
dedin. Kendi arzu ve isteinle dolatn. Muvaffak olamadn
Biz ise, hin-i sebvetimden beri kendi arzumla hi hareket etmedim.
Biz ii oraya havale ettik. Bilen de Odur, bildiren de Odur. Hepsi Odur.
Ya Cibril-i Emin
Bunu bilen bir kul imi. Oda biz imiiz. Gardalarm

26- Efendi Hazretleri son ei olan Hafz Hanmn gzleri grmediin-
den ve Sivasta tedavisi mmkn olmadndan tedavi ettirmek zere Anka-
raya gtrmtr. Gz doktorlarnn yapt aratrma sonucu Hafz Ha-
nmn gzlerinin almasnn mmkn olmad anlalm. Fakat gz dok-
toru;
Efendi sizin gzlerinizin de tedaviye ihtiyac var diyerek yapt mua-
yenede her iki gznn de katarakt hastalndan tamamen kapanm oldu-
unu grerek, hayretle;
Efendi siz bu gzlerle nasl yola gidiyorsunuz? diyerek hayretini be-
lirtmi ve derhal gerekli ilemler yaplarak ameliyat edilmitir.
O zaman yaplan ameliyattan sonra yirmi drt saat srtst ve yastksz
hibir tarafa dnmeden yatmas neticesinde Sivasa dnlerinde buyurdu ki;
Gardalarm! Biz dervilii yirmi drt saat srtst hareketsiz yatt-
mzda rendik. nk o da dervilik gibi sabr gerektiren bir itir

Menkb 87
27- Tren yoluyla Sivasa gelip Sivastan da aktarmal olarak douya gi-
decek olan bir ahs yolda parasn aldrr. Para yardm iin Sivasa gelir.
Fakat her yerlerden olumsuz cevap alr. Birisinin ona;
Burada hramcolu Hac smail Efendi diye birisi var. Onu bulursan
sana yardm eder demesi zerine Paa Cami nnde Efendi Hazretlerinin
adresini sorduu kimselerde gerekli ilgiyi gstermezler. Bu arada Efendi
Hazretleri vekalede birisine buyurur ki;
Al Gardam, u paray. Bizi arayan ve halen Paa Cami nnde bu-
lunan parasn aldrm bir kiiye ver
Paray alan ihvan gelip, Paa Cami nnde aresizlik iinde olan kiiyi
grp, ona ne yaptn sorar. O adam da bandan geeni anlatr ve burada
hramcolu Hac smail Efendi diye bir zat aradn ve ondan yol paras
isteyeceini sylemesi zerine;
Al Gardam, u paray. Bu paray sana hramcolu Hac smail Efen-
di gnderdi deyip teslim eder.

28- Efendi Hazretlerinin hizmetine bakan smail Klarslan bandan
geen bir olay yle anlatmtr.
Bir sabah kalktm. Vekleden devlethaneye fayton gtrmek iin gidi-
yordum, boazmda ceviz gibi de bir ey kmt. Hkmet meydanndan bir
fayton buldum. Devlethanenin kapsna getirdim, bekledim. Mbarek Efendi
Hazretleri ktlar. Mahalle camisine gittik. Sabah namazndan sonra irk
namazna kadar kaldk. rk namazndan sonra faytonla devlethaneye gel-
dik. Fakat boazmdaki ey duruyor. Efendi Hazretlerine bakyorum. Fakat
Efendi Hazretleri de hi bir ey sylemiyordu. Kuluk zaman vekleye gel-
dik. Gnlmden geti ki;
Efendim benim bu hastalma hibir ey demedi. imdi smail bir ey
syle derse ben ne yaparm.
O arada Efendi Hazretleri bana bakarak sa elini yukardan aa salla-
d. O boazmdaki lokma gibi ey yutkununca gitti. O zaman buyurdular
ki, De, Gardam! imdi bir ey oku da dinleyelim

29- Sivas Meyve fidanl ba bahvan iken fidanln kaldrlmas ile
Belediye ba bahvanlna geen Hasan Sanal oradaki bahvanlarn gerei
kadar almalarn istemesi zerine, almaktan pek holanmayan birisi
Askerlik ubesinde vazifeli olan arkadana durumu anlatnca, O da Hasan
Sanala bir ktlk yapmak ister. Bu maksatla askerlik kaydn saklar ve
onun bir asker kaa olduu ihbarnda bulunur. ubeye arlan Hasan Sa-
nal askerliini yaptn belirtecek bir vesika ibraz edemedii iin Hasan
Sanal askere sevk etmek istemeleri zerine durumu telefonla Belediye
Bakan Rahmi Gnaya bildirir. Rahmi Gnayda askerliini yaptn isbat
edebilmesi iin sre verilmesini ister, Hasan Sanal askerlik yapt ktann
lavedildiini ve evraklarnn da Selimiye Klasndaki arive gnderildiini
rendiinden evinden kp istasyona giderken hkmet meydannda Efen-
di Hazretleri ile karlar. Gsterdii sayg sonucu Efendi Hazretlerinin;
Nereye gidiyorsun sorusuna karlk Hasan Efendi durumunu anlatr.
Efendi Hazretleri de;
Haydi, Gardam! Seni de iini de Allah zimana havale ettik.
Git inllah iyi olur der. Hasan Sanal Selimiye klasna gidip orann yetki-
lisi olan Albayn karsna kar. Albay durumunu sorar. Sorusuna karlk,
Albaym ben askerliimi falan ylda falan yerde yaptm. Askerlik komu-
tanm da stemen filandr deyince Albay zile basar ve gelen askere;
Olum arive gidip bu Efendinin askerlik kaydn arayn der. Arive
indiklerinde evraklarn birounun uvallara doldurulmu ve ylm oldu-
unu ve bir ksmnn da raflarda olduunu grr. Onun ardn grnce
asker;
Kardeim daha en az bunun kadar da SEKAya gnderildi. Sen yalsn
u yerdeki uvallara bak. Ben de kp u raflara bakaym der. Be on tane
dosyaya baktktan sonra bir dosyaya bakp;
Hasan Sanal sen misin? Dosyay alp yukar karlar. Albay;
Olum ben senin blk komutann filanm. Sen beni tanmadn, ama
ben seni tandm. Zaten senin evraklarnn bulunmas pek mmkn deildi.
Fakat seni bir mitle arive gnderdim. O arivden senin dosyann byle
temiz olarak ve ok ksa zamanda bulunmas bir mucize deyip gereken
evrak Hasan Sanala verir. Hasan Sanalda Sivasa gelip ubedeki ilerini
bitirdikten sonra doruca Efendi Hazretlerinin yanna gelip;
Efendi Hazretleri, beni de evlatla kabul et diyerek tarkata intisap
eder.

29- hramczde M. Kzm Toprak Efendi anlatmtr.
Sivas Devlet Hastanesine yeni tayin edilmi olan bir Dhiliye Doktoru
Ahmet Kemal Kksal Efendi Hazretlerini evine davet ediyor. Efendi Haz-
retleri, Srr Su, Avni Bey ve retmen Ahmet Beyi de yanna alarak ziya-
rete gidiyorlar. Dr. Ahmet Beyin hanm gayet ak giyinmi olarak hi
ekinmeden Efendi Hazretlerinin karsna kp;
Efendim ben hayatmda oru tutmadm, Namaz klmadm ne yapmam
lazm? dedi. Efendi Hazretleri buyuruyor ki;
Keffret belki zor gelir. Oru tutmadnz gnleri hesaplar, bugnk
rayi bedelden ftr sadakas verirsiniz. Hi ara vermeden 60 gnde oru
tutarsnz ve namaza da balarsnz, tvbe istifar edersiniz. Allah
Azimann rahmeti oktur. Tvbe edeni Allah Tel sever ve af eder
Saime Hanm sylenileni yapar ve kapanr. Efendi Hazretlerine en tesli-
miyetli ve en iyi talebesi olur. yle ki, Ahmet Beyin Ciddede vazife gr-
d zaman ierisinde hacca gitmi bulunan Efendi Hazretleri iin le ve
Menkb 89
akam yemeklerini Ciddede
143
piirip sca ile Mekkede Efendi Hazretle-
rine yetitirir. Bu hal o hac srasnda her gn vuku bulur. Bir gn Sivasta bir
sebeple Saime hanmdan bahsedince Efendi Hazretleri buyurdular;
Canm Saime Hanm da, Saime Hanm

30-Bir gn adamn biri Efendi Hazretlerini ziyarete gelir. Adam birok
mevzular hakknda uzun uzadya konuur. Efendi Hazretleri hibiri hakknda
fikir beyan etmez. Adam konutuklarn bitirir;
Efendi zr dilerim, ok konutuk. Galiba banz arttk demesi
zerine, Efendi Hazretleri buyururlar ki;
Gardam dinlemedik ki, bamz arsn

31- Efendi Hazretlerinin huzuruna bir delikanl gelip ders almak istedi-
ini beyan ve arz eder. Efendi Hazretleri sorar ki;
Hi k oldun mu? Gen susar. Yine sorar;
Gardam! Hi bir kza veya herhangi birine k olmadn m? deli-
kanlnn sktu zerine Efendi Hazretleri;
Zahir ak insan ilahi aka gtrr buyurduktan sonra,
Gardam! Git, k ol, ondan sonra gel demitir.
144

Sene 1945 ylndan evvel idi. Bir Cuma gn, cuma namazndan sonra
eve gittik. Evdekiler de hamama gitmilerdi. Efendim Hazretleri,
Gardam! Semaveri yak ta, bir ay ielim buyurmalar zerine, bir
kova (20 litre) su alan semaveri doldurup yaktm. ay demledim. Kmrn
mor alevi getikten sonra semaveri byk odada Efendimin minderine yakn
bir yere koydum. Efendim dolaptan bir kitap iaret etti, kitab da getirip
rahlesine koydum. Sonradan anladm ki, bu kitap Hafz Divan imi. Efendim
kitaptan okuyup anlatrken bende boalan bardamz dolduruyordum. Se-
maverden aydanla su almak iin musluunu evirdiimde bir iki damla su
aktktan sonra kesildi. Musluun nne kire geldiini zannettim. Semaverin
st kapan atmda su kalmadn grdm. Bu hali gren Efendim ce-

143
Yaklak saatlik mesafe.
144
hvan bazen, yalnz beeri ak ile Allah Telya ular, Ak- mecazi
kendisine mptela olan kii tutulduu akn etkisiyle, yanarak, dnya muhabbeti-
ni terk eder. Artk, dnya muhabbeti, bir daha ona dnmez.
Gavs Hizn kaddesellh srrahul azz bir gn baz byklerden naklederek
gerekte mecaz, hakikatin kprsdr buyurdu. Bir fakir kprnn iktiza
ettii gibi onda durmayp, zerinden gemekle emrettiler dedi.
Gavs Hizn kaddesellh srrahul azz evet, lakin onlar, kendilerinden is-
tifade edilmesinde msavi deildirler diye syledi. (Gavs-i Hizani Seyyid
Sbgatullah-el Arvasi, Minah (Vergiler), st, Aralk 1996, s.127 Minah: 195-196)
binden saati karp bakarak,
Gardam! Kerahet vakti gelmi. Biz ikindi namazn da klamadk
dedikten sonra buyurdular ki,
Gardam! Namazn kazas olur, lakin sohbetin kazas olmaz.

Kepenein Gzne sahraya gittiimizde ikindi namazndan sonra Ke-
mal Aabeyim gelip kamyonu ile ihvan gtrrd. Biz ise, Efendimle bera-
ber seyran tepesinden yaya olarak ehre dnerdik. Efendim, yksek sesle
Evrad-Bahaiyyeyi okurdu. Baz yerlerinde durur, sana ve soluna,
Ha mim, Ha mim dedike sanki etraftaki dalar ona cevap veriyordu.
Efendi Hazretleri buyururlard ki;
145

Gemi zaman olur ki, hayali, cihan deer
te bizde gemi o zaman dnp gemi zamann hayalinin cihana
dediini anlyoruz.

34- 1950li yllarda, Osmaniyeden Fatey Bac namnda ihtiyar bir ihvan
Efendi Hazretlerini ziyarete gelir. Ziyaret dnnde trenle giderken su ihti-
yac duyar. Fakat kimse kendisine su vermez. Her hangi bir istasyonda da
inip su iecek gc olmadndan zor durumda kalan Fatey Bac,
Yeti ya eyhim yanyorum feryad zerine, trende Pozant istasyonu-
na gelmitir. Tren durduunda Efendi Hazretleri pencereden bir top kar uza-
tarak derki;
Al Fatey Bac, al.

35- Efendi Hazretlerinin ilim sahibi bir ihvan dermi ki;
Canm, eyhin kapsnda kpek bulunur mu?
Bu sz mteakip hatim gnnde hatim okumak iin ihvan toplanrken,
devlethane avlusunda hizmette bulunan Perian isimli kpek gelenlere bir
ey demez. Fakat eyhin kapsnda kpek bulunur mu? diyen ihvan kapya
geldiinde Perian hcum eder ve o ihvan avludan dar karr. Hatim
bitene kadar o ihvann ieri girmesine mani olmutur.

Bir gn Efendim ile ikindi namazndan sonra faytona binip eve geldik.

145
Kuran- Kerimdeki H mim terkibi de byledir. Pek ycedir o, br
terkiplerse pek aada. nk bu terkipten hayat meydana gelir, aciz halinde sur
frlm gibi her ey dirilir.
H mim Allah ltfu ile Musann asas gibi ejderha olur, denizler yarar. Gr-
n baka szlerin, terkiplerin grnne benzer ama deirmi ekmek, ay deirmi-
sinden ok uzaktr. Onun alay da kendinden deildir, gl de, sz de. (Mes-
nevi c.V, b.13261330) (deirmi: daire ekli)
Menkb 91
Efendi Hazretleri faytoncuya cret demek iin ceplerini arayp para olma-
dn grnce;
Gardam! u faytoncunun parasn ver diye emretmeleri zerine,
Efendim faytoncuya her zaman be lira verdiinden ben de cebimde bulunan
be liray faytoncuya verdim. Zaten be lira param vard.
Yukar byk odaya ktk. Akam vakti yaklancaya kadar beraber
oturduk. Akam yaklanca gitmek iin izin istedim, srtm evirmeden kap-
ya doru giderken Efendi Hazretleri buyurdu ki,
Gardam! Senin harlnda yok. Dur sana bir harlk vereyim
Elini koyun cebine atp kard yz liray harlk olarak verdiler. Fay-
toncuya verecek paras yokken kard bu yz lira elbette ki, kerametin ta
kendisidir.

37- Efendi Hazretlerinin erkez olan bir ihvanna, yine erkez olan bir
hoca;
Canm, siz bu smail Efendi de ne buldunuz? Aslnda O, cahilin birisi
demi, o ihvanda;
Yok, canm, benim eyhim ok byk ilim sahibidir eklinde mda-
faa da bulununca, Hoca da;
Gel beraber gidelim. O senin eyhini bir imtihan edeyim de ihvanlar
arasnda nasl rezil olduunu gzlerinle gr diyerek vekaleye giderler.
Hoca, Kuran- Kerimin tefsiri zor olan bir ayetini sormay kararlatrr.
Vekaleye girip oturduklarnda, Efendi Hazretleri orada bulunan bir hafza;
Kuran- Kerimin falan suresinin, falan ayetini oku der. Hafz da
hocann sormay dnd ayet olan bu ayeti okur. Efendi Hazretleri bu
ayetin tefsirini yapar ve buyurur ki,
Bu ayetin daha geni bir tefsiri daha yaplabilir
Daha geni bir tefsir yaptktan sonra,
Canm, bu ayetin tefsiri iin bundan daha genii yaplabilir diyerek
ok geni ve anlaml bir tefsire balar.
Efendi Hazretlerini imtihan iin oraya gelen hoca beraberce geldii ih-
vana erkezce,
Bana bir hal oldu. Herhalde hastalanyorum demesi zerine Efendi
Hazretleri, erkezce buyurdu ki;
Hoca, iyi olursun inllah
Hoca, beraber geldii ihvanla vekaleden ktklarnda demi ki,
Canm, sizin bu eyhiniz ok bilgili bir zatm. Baksanza bizim lisan-
mz dahi biliyor. Bylece ihvann hakl olduunu kabul eder.

38- Efendi Hazretleri telgraf Srr Efendinin Kaleboynu mahallesin-
deki evinde hatim ve sohbet sonucu gece ge vakit ayrldnda yolda sarho
birisine rastlar. Sarhoun edeple bir kenara ekilip Efendi Hazretlerine hr-
met gstermesi zerine, Efendi Hazretleri;
Haydi, Gardam! Allah Tel ikrahn versin demesi zerine evine
gelen Rfat Bey, annesine ve karsna hitaben,
abuk bana bir su stn. Gusl abdesti yapacam. Filan filan da a-
rn ki, onlar da ahit olsun. Ben bu ikiyi brakacam dediinde, valide-
si;
Rfat olum! Bu senin kanc tevben dediinde,
Anne bu sefer ki, tevbem baka diyerek, gusl abdestini alr. ahit ol-
malarn istedikleri ahslar da geldiklerinde onlarn huzurunda bir daha iki
imeyeceine tevbe eder. nceden meyhanelerde geirdii zamanlarn artk
camilerde geirmeye balar. Daha sonra hacca gider. Ondan sonra da annesi
erife Hanm ve daha sonra eini hacca gtrr. Bu suretle Efendi Hazret-
lerinin himmetleri sayesinde dini btn bir mslman olarak yaamn de-
vam ettirmitir.

39-Efendi Hazretlerinin kke adl ihvan, rafizinin biri imtihana tabi
tutmutur. Sorular sorarken sorduu bir soru karsnda kke duraklam-
tr.
Soru: Geirince abdest bozulmuyor da, gaz yapnca niye abdest bozu-
luyor. Bu inancnz bence sakat bir inan
kke adl ihvan, bu soru daraltnca hemen Efendi Hazretlerine rabta
etmitir.
Efendi Hazretleri, ne cevap vereyim demitir. Efendi Hazretleri bu-
yurmutur ki;
kke Gardam! O ilmi cevaptan anlamaz, arkan dn ona bir gaz
kar, o ancak anlar farkn

40- Efendi Hazretleri, bir ka ihvanyla beraber bir kye gidiyorlar. Ak-
am o kyde kalmalar mecburiyeti hsl olur. Kalacaklar ky odas tek oda
halinde olduundan, Efendi Hazretleri ve ihvann bir odada yatmalar mec-
buriyeti ortaya kyor. hvanlar arasnda ve tarkata yeni intisap etmi Os-
maniyeli Hseyin adnda biri;
Canm eyhimde bizim gibi yiyor, iiyor, oturuyor, kalkyor. te imdi
bizim gibi yatyor
Dur bakalm ne yapacak, yle yorgann altndan gzetleyeyim diye
dnrken uyuyup kalyor. Bu arada suratna gelen bir amarla uyanyor,
bakyor ki, Efendi Hazretleri namaz klyor. Namazn bitimine kadar bekli-
yor. Namaz bitiminden sonra gidip ayaklarna kapanyor. Efendi Hazretleri
buyuruyor ki;
Gardam! Hseyin, insan darda halk ile ierde Hakk ile olmal-
dr

41- Efendi Hazretleri Tekkennde le namazn kldktan, sonra iki
kii gelerek;
Menkb 93
Efendi Hazretleri, biz Hzr aleyhisselm grmek istiyoruz. Onu bize
gsterir misiniz? diye sordular. Efendi Hazretleri skt etti. Yerine otur-
duktan sonra,
Efendim Hzr aleyhisselm gsterecektiniz diye srar ettiler. Efendi
Hazretleri;
Peki, Gardam diye buyurdular ve gzlerini yumdular. 35 dakika
sonra yoldan bir kii geldi. Efendi Hazretlerinin karsna dikildi. Selamlat-
lar, hal ve hatr sorduktan sonra Efendi Hazretleri;
Gardam, le namazn nerede kldnz? O da,
Efendim Mekke-i Mkerremede kldm diye cevap verince Efendi
Hazretleri;
Allah kabul etsin dediler. O,
min dedikten sonra, zat msaade istedi. Efendi Hazretleri de;
Gle gle git gardam buyurdular. Aradan bir zaman getikten sonra
tekrar;
Efendim Hzr aleyhisselm gsterecektiniz deyince, Efendi Hazret-
leri iki elini dizlerinin zerine koyarak, bir ah ekti ve buyurdu ki;
Gardalarm! Biz le namazn klal yarm saat oldu. Bir adam -
len namazn Mekke-i Mkerremede klar da, yarm saat sonra burada
olursa, bu Hzr aleyhisselam olmaz da kim olur
146

146
Ktahyal eyh Salih kuddise srruhul-azz Efendinin bir kerameti Hzr
hakknda ihvann nasl dnmesi gerektiini aka gstermektedir. Sadeddin Cami
mezzini, mnev potansiyeli yksek bir insanm. Her gn:
Y Rabbi! Bana Hzr gster, diye dua ve yalvarlarda bulunur.
Byle, gnler gelip geer. Bir gn sabah ezann okumak zere minareye kt-
nda minarenin erefesinde eyh Salih kuddise srruhul-azz Efendi karsna -
kar. Mezzin, o mbarek insan grnce:
eyh Salih Efendi ne iin var, ne yapyorsun burada? der. eyh Salih kuddise
srruhul-azz Efendi:
Sen dua ettin. Y Rabbi! Bana Hzr gster, demedin mi?
Dedim.
Buyur! Ben Hzrm.
Bu menkabeden de anlalaca zere Hzrn dnyada bir tane mahhas bir a-
hs olduunu dnmemek lzm. nk Hzryet vardr.
Hzr, ledn sahibi bir insandr. Onun iin ehlullahn bu makama uradk-
lar ve oradan getikleri tasavvuf ilminin kapsam iindedir. (SIR, a.g.e. s. 407)
Her grdn Hzr, Her halini Huzur, badetini Kusur, Her geceni Kadir bile-
ceksin sz bu hakikate iaret etmektedir. Zamann tasarruf ehlinin Hzr
aleyhisselm olduu hakikati aikrdr.

Btn gzellikler ve iyi eyler insann kendi nefsindedir. Mesela:
Hazret-i Rif kuddise srruhul-azz Efendimize evltlar Kadir gecesi ne vakit-
tir? Diye sormu. Olum, buyurmu.
Eer sen basiret gzn cillandrrsan her nn Kadirdir, senede bir gece de-
42- Karabkte fakir fakat gnl ok zengin Hatice Hanm isminde ok
deerli bir ihvan varm. Efendi Hazretlerinin, Karabke geleceini duy-
mu. Bir yandan ok sevinmi, bir yandan da ii burkulmutur. Bu kadn ok
gzel bir tarhana orbas yaparm. Ancak maddi durumu msait olmadn-
dan dolay, yapt tarhana orbasnn ya ve tuzu az olurmu. inden gz-
ya dkerek;
Canm Efendim, bizim gibi fakirin orbasn ne yapsn sylenmitir.
Efendi Hazretleri, Karabke varp, bir eve misafir olunca buyurmu ki,
Gardam! canmzda yasz, tuzsuz bir tarhana orbas ekti
Hatice Hanm tanyanlar hemen koa koa yanna giderler ve yasz,
tuzsuz bir tarhana orbas yapmasn isterler. O da ok sevinir. Hemen yapt-
tarhana orbasn byk bir sevinle Efendi Hazretlerine gtrr.

43- Tenekeci Rahmi Usta, Meydan Camii karsnda bulunan dkknnn
nnde emsi Sivas kuddise srruhul-azz Hazretlerine
147
kar ayak aya-
kstne oturup, elinde sigara tttrrken Efendi Hazretleri dkkna gelmi.
Rahmi Usta o anda bulunduu halin utancyla at radyoyu kapam ve
elindeki sigaray atm. Efendi Hazretleri;
Gardam Rahmi, naslsn? Diyerek iskemleye oturmu ve buyurmu
ki;
Sana bir hikye anlataym da dinle. Bir gn sahipleri tarafndan deve
ile merkep zayfladklarndan dolay sahraya terk edildiler. Bu iki hayvan
azatln verdii frsatla semirdiler. Fakat merkep devaml surette zevkten
anrmak istiyordu. Deve de mani olmaya alyordu. Deve;
Yapma ne olur, eski hayatmza dneriz demise de merkep anrmtr.
Oradan geenler bunlar tutup yeniden yke vurmular. Sonunda mer-
kep vurulan ykn arl ve haml ile bir uuruma yuvarlamtr.
Hikyeden sonra Efendi Hazretleri iskemleden kalkp, gitmitir.

il. (Kenan Rif, a.g.e. s. 377)
147
emseddin Ahmed Sivs (Kara ems) kuddise srruhul-azz
Anadoluda yetien byk velilerden. Halvetiyye yolunun kolu olan emsiyye
(Sivsiyye)nin kurucusudur. Babasnn ismi Ebl-Berakat Muhammeddir. Asl
ismi, Ahmed, knyesi Ebs-Sena, lakab emseddindir. Kara ems diye hret
bulmutur. 1519 (h. 926) senesinde Tokatn Zile ilesinde dodu. Sivasta 1597 (h.
1006) senesinde Hakka yrd. Sivasta Meydan Camii avlusunda medfn olup,
Kabri ziyaret edilmektedir.
Trk-slm tarihndeki mehur emsden birisidir. Bunlardan birincisi Mevl-
na Celleddin-i Rum kuddise srruhul-azzin hocas olan ems-i Tebrizi kuddise
srruhul-azz, ikincisi stanbulun fethinde Fatih Sultan Mehmed Hann yannda
bulunan Akemseddin kuddise srruhul-azz, ncs de III. Mehmed Han ile
birlikte Eri Seferine katlan Kara ems kuddise srruhul-azzdir. de yksek
dereceler sahibidir.
Menkb 95
Zamann Sivas Mfts, Mft brahim Efendi sal srasnda devaml
Efendi Hazretlerinin aleyhinde bulunmu ve bir gn hastalanp yataa d-
mtr. Yanndan devaml bulunanlardan hi kimse, ziyaretine gelmemitir.
Bir cuma gn cuma namazndan sonra Efendi Hazretleri, Olum
Kzm, Mft brahim Efendi hasta imi, onun ziyaretine gidelim. ura-
dan bana bir zarf bul buyurdular. Zarf bulup getirdiimde iine be yz
lira koyup kapad. (Tabi bu o zamann be yz liras.) Ayrca meyve aldk,
evine gittik. Edeben hastann ziyaretinde bulunacak kadar kaldktan sonra
karken, o para konulan zarf, brahim Efendinin yastnn altna koydular.
Bu ziyaretleri bir ka defa vuku buldu. Bir gn ziyaretine giden emekli mf-
t Mevlt Saroluna,
Canm, biz Efendi Hazretlerini yanl tanmz. Efendi Hazretleri ok
byk insan imi de biz bilememiiz demitir. Bizzat bu durum ihvana Mf-
t Mevlt Efendi tarafndan aklanmtr.

45- Efendi Hazretleri, Grne teriflerinde Hsn daynn evinde misa-
fir olurlar. Orada beraber kalan misafirler ve ev sahibi sabah namazna kal-
kamyorlar. rak vakti uyanan Efendi Hazretleri ve cemaat prnee abdest
alyorlar ve buyuruyorlar ki;
Gardalarm! Elhamdlillah, Cenb- Hakk bize bugn bir snneti
daha nasip etti. nk Raslllah bir sefer dnnde Bill- Habeiye
emir buyuruyorlar ki, btn sahabe yorgun, biz de yorgunuz. Sen uyuma
bizi namaza kaldr. Gayr ihtiyari Bill- Habei de uyuyor ve o gn
Raslllah ve ashab sabah namazn irak vaktinde klyorlar
148

148
(Hayber seferi dnnde slm ordusu gecenin ge saatlerine kadar yol
alr. Bir ara askerlere de uyku bastrr.) Eb Katde radiyallh anh anlatyor:
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemle beraber bir gece boyu yrdk. Cemaatten
bazlar:
Ey Allah Telnn Rasl! Bize mola verseniz! diye talepte bulundular.
Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem:
Namaz vaktine uyuya kalmanzdan korkuyorum buyurdu. Bunun zerine Hz.
Bill radiyallh anh:
Ben sizi uyandrrm! dedi. Bylece Raslllah sallallh aleyhi ve sellem mo-
la verdi ve herkes yatt. Nbette kalan Bill radiyallh anh da srtn devesine da-
yamt ki, gzleri kapanverdi, o da uyuyakald. Gnein domasyla Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem uyand ve:
Ey Bill! Szne ne oldu? diye seslendi. Hz. Bill radiyallh anh:
zerime byle bir uyku hi kmedi diyerek cevap verdi. Efendimiz sallallh
aleyhi ve sellem
Allah Tel Hazretleri, ruhlarnz diledii zaman kabzeder, diledii zaman
geri gnderir. Ey Bill! Halka namaz iin ezan oku buyurdu. Sonra abdest ald ve
gne ykselip beyazlanca kalkt, kafileye cemaatle namaz kldrd. (K.Sitte)
46- Efendi Hazretlerinin komusu olan Makbule Hanm emekli ayln
alp eve gelirken yolda drr. Bu duruma ok zlen Makbule Hanm
evlerinin bahesinde alayarak durumu ocuklarna anlatr. Namaza camiye
giderken oradan geen Efendi Hazretleri, duruma muttali olur. Makbule
Hanm arp,
Kzm al u paray harca. zlme paran da bulunacak inallah
der. Bir mddet sonra hakikten Makbule Hanmn paras bulunur.

47- Bak Hulusi Argut anlatmtr.
1955 senesi idi. Vakflar idaresi bizim kira ile oturduumuz dkknlar
satyordu. 14 metrekarelik bu dkkn ak artrmaya girerek alabilecek
durumda deildim. hvan olan annemle beraber Efendi Hazretlerinin
Talsokaktaki evine gittik. Ben durumu arz ettim. Efendi Hazretleri buyur-
du ki;
Gardam! Hulusi o dkkn sana aldk. Ak artrmaya gir.
nallah alrsn Ak artrmaya giren 300 kii arasnda dkkn ihalesi
bizde kald.

48-Bak Hulusi Argut anlatmtr.
1948 senesinde raitizm ve romatizmadan rahatszdm. Geen sekiz yl
ierisinde ine ve ilalar bir fayda vermedi. Hastaln verdii skntlarla
terleye terleye ok kirlenmitim. Ykanmak ihtiyacnda olduum halde ba-
bam ileri sebebi ile benimle ilgilenemiyordu, annemin ise, bir leen ieri-
sinde beni ykamaya gc yetmiyordu. Bu arada Efendi Hazretleri hatrma
geldi;
Benim bu halimle kimse ilgilenmiyor. Efendi Hazretlerinin de mi habe-
ri yok diye dnrken kap alnd. Annem kapy at. Efendi Hazretleri
terif ettiler. Anneme;
erife hatun, Hulusiyi hazrla onu hamama gtreceiz diyerek bi-
tiiimizde bulunan ve ihvan olan Aie Nineyi ziyarete gitti. Bu arada iki
ihvan gelip beni yataktan alarak Porit Hamamna gtrdler. hvanlar
bana hizmet etmekte iken Efendi Hazretleri yanma geldi. Souk su muslu-
unu kapatt. Scak su musluundan bir tas doldurup bamdan dkt. O
anda yle bir hal oldu ki, tarif edemem. Sonra birka tas daha dkt,
Hulusi! nallah ifa bulursun diyip gitti. O gnden sonra yava
yava iyiletim. On yl sren hastalmdan sonra vcudumda baz hatralar
kald amma Elhamdlillah iyiyim. 73 yandaym ve hl alabiliyorum

49- Varlkl bir ihvan, Efendi Hazretlerini yemee davet eder. Bir ksm
ihvanla beraber bu davete giderken her naslsa yolda duraklayan Efendi Haz-
retleri,
Gardalarm bu yaknlarda bir ihvan bacmz olacakt. Onun evi
hangisi acaba diye sorduklarnda, ihvanlar o yal kadnn evini gsterirler.
Menkb 97
Efendi Hazretleri kadnn evine vardnda bir abdest tazelemek gerektiini
bildirerek su ister. Ev sahibi kadnda hemen leen ve ibrik getirir ve
Efendi abdest suyunu ben dkmek istiyorum der. Efendi yal kadnn
isteini uygun bulur ve abdest suyunu dkmeden nce u msralar syler.
Evine git evine
Seni gre sevine
Seni grp sevinmeyenin
Ne iin var evinde
Efendi Hazretlerinin davet edilen yere neden gitmedii anlalr. Bu ara-
da Efendi Hazretlerinin oraya misafir olduunu duyan herkes evinde ne yi-
yecek varsa oraya tarlar.

50- Mahkeme arsnda Ulu Camiden gelen yolun karsnda
Mutfakgaz Bayilii alan Celal nce, Efendi Hazretlerine olan hrmetinden
dolay vekaleye bir tp ve ocak hediye etmeyi dnr. Bir ocak ile bir tp
vekalenin bulunduu orap Hanna gtrr. Namaz vakti olmas nedeni
ile vekalede kimse bulunmadndan oca ve tp hann temizlik iine ba-
kan Aznif adndaki kadna teslim ederek;
Benim getirdiimi kimseye syleme diye tembih eder. le namazn
Ulu Camide klan Efendi Hazretleri, camiden kp kar kaldrma geti-
inde dkkndaki Celal Beye buyurur ki,
Celal Bey gardam, vekaleye gnderdiin tp ve ocak ok makbule
geti Celal Bey tembih ettii halde, Efendi Hazretlerine sylediini zannet-
tii kadna kmak iin orap Hanna gelerek,
Aznif sana sk sk tembih ettiim halde niin syledin demesi zeri-
ne, Aznif Hanm, Celal Beye derki;
Celal bey! Celal Bey! Sen Efendi Hazretlerini tanmamsn, ben ona
k oldum o yzden dinimi de deitirdim

51- Celal Bey Mutfakgaz bayiliinden sonra imento bayiliini de alr.
O arada Efendi Hazretleri Sivas mam-Hatip Okulunun inaatna balam-
tr. Bir ilim yuvas olmas sfat ile oraya yaplacak yardmn ok byk se-
vaba sebep olacan dnen Celal Bey, kamyon ofrne der ki;
Git olum! imento fabrikasndan be ton imento ykleyip mam-
Hatip Okulu inaatna gtr, lakin benim gnderdiimi kimseye syleme
Aradan bir ka saat geer. Ta Vahap Usta, Celal Beyin dkknna
gelerek;
Efendi Hazretleri buyurdular ki, Celal bey be ton imento gndere-
cek. Git bak nerede kalm? diye sordular demesi zerine Celal Bey hay-
retler ierisinde kalr. Seneler sonra bunlar bizzat anlatan Celal Bey,
Canm biz Efendi Hazretlerinin kymetini bilemedik diye itirafta bu-
lunmutur.

52-Sivasta bayram geldiinde genler bayram ziyaretlerini topluca ya-
parlard. lerinde Faytoncu kr Efendinin de bulunduu bir topluluk
bayram ziyareti yaparlarken Efendi Hazretlerinin evinin nne geldiklerinde;
Yahu hramczdeyi de ziyaret edip elini persek byk sevap kazan-
m oluruz deyip ieri girerken Faytoncu kr Efendi gnlnden yle
geirir,
smail Efendi, dedikleri gibi byk keramet sahibi ise, benim u yeni
yaptrdm yelein dokuz dmeli olduunu bilsin diye dnr. eri girip
Efendi Hazretlerinin elini ptkten sonra byk odann bir kesine oturur-
lar. Efendi Hazretleri buyurur ki;
Gardalarm ho geldiniz, bayramnz mbarek olsun sonra,
kr Efendi yeleinde pek gzel ve dokuz dmeli imi, amma bir
dmesi dm O zamandan sonra kr Efendi, Efendi Hazretlerinin
aleyhinde bir tek kelime dahi sylenmesine izin vermez olmu.

53- Efendi Hazretleri 1953 ylnda le ve ikindi namazn Hoca mam
caminde klarlard. Camiinin minaresini de o yl yaptrmlard. Efendi Haz-
retleri Hoca mam Camii civarnda bir ihvann evinde sohbette, bir kede
otururken, Kumyurtlu Hoca denilen bir zat da makatta oturuyordu. Efendi
Hazretleri daha evvel caminin fevganesini yapmak iin Hayr Hafz Efen-
diye emir buyurmulard. Bu sebeple,
Hayri Hafz nerede? diye seslendiler.
Efendim buradaym cevabn alnca,
Fevganeyi yaptnz m? diye sordular. Hayr Hafz da;
Yaptm Efendim diye cevap verdiler. Kumyurtlu Hoca;
Yapld Efendim, ok sevap kazand diye vgde bulunmalar zerine
Efendi Hazretlerinin;
Hafz Efendi sevap almak iin mi yaptn? sualine Hayri Hafzda,
Hayr, Efendim diye cevap verdiler. Efendi Hazretleri buyurdular ki;
Allah Telya ok kr.
Allah Tel bizi k etmi.
Biz hizmeti Allah Tel ak ile yaparz ve karlk beklemeyiz.

54- Suriyeden kaak eya getirip bu suretle ticaret yapmakta olan birisi
tarkata intisabndan sonra bu ii brakm ise, de oluk ocuunun rzknn
temininde zorluk ektii iin yine bu ie balamaya karar verip, Efendi Haz-
retlerine gelerek yapt ticaretten bahsederek izin istemi ve izin almtr.
Suriyeye varp gerekli mallar alarak atlara ykleyip Trkiyeye mte-
veccihen yola km. Snra geldiinde kardan devriyelerin geldiini gr-
m ama kaacak zamanda bulamam. Bu srada ok ssl bir tilki ortaya
km. Bunu gren devriyeler, tilkiyi tutmak iin onun peine dmler.
Oradan bir hayli ayrlmlar. Bunu frsat bilen adam atlarn alp hududu
rahata gemi. Mallarn sattktan bir zaman sonra yine gitmeyi dnerek
Menkb 99
izin almak iin, Efendi Hazretlerine geldiinde, buyurmular ki;
Yok, gardam! Bir daha tilki olmaya niyetimiz yok

55- Tarkata intisap etmi birisi bir zaman sonra Efendi Hazretlerine ge-
lip;
Efendi Hazretleri bu dersini geri al. Ben yapamyorum demesi zeri-
ne Efendi Hazretleri buyurur ki;
Gardam! Bugn misafirimiz ol yarn dnrz Bunun zerine
adam o orap Hannda kalm ve o gece bir rya grmtr. Ryasnda
kyamet kopmu. Srat kprs kurulmutur. Efendi Hazretleri kolunda bir
sepet ile Srat Kprsn geip br tarafa vardklarnda sepeti ters evirip
iindekileri dkm. Adam bakm ki, sepetten dklenler hep ihvan arka-
dalardr. Ertesi gn zr dilemek iin Efendi Hazretlerinin yanna geldi-
inde, buyurur ki;
Ne o Garda, sen de mi, sepete girmeye geldin Adam Efendi Hazret-
lerinin elini perek zr dilemitir.

56- Efendi Hazretleri, hasta olan olu Halis Turgut Efendinin arlar-
nn artt gnlerde onu grmeye gittii bir srada,
Efendi Babam, zdrabm ok artt. Emanetinizi teslim aln niyaznda
bulununca sktla karlam fakat en son niyaznda,
Efendi Babam, isyan etmekten korkuyorum, emanetinizi aln ricas-
na,
Efendi Hazretleri buyurur ki;
Peki, Gardam! Allah Teldan ricac oluruz Efendi Hazretleri eve
geldikten biraz sonra vefat haberini getirenlere,
Biliyoruz gardam, biliyoruz dediler.

57- Grne karakol komutan olarak Kemal Bey isminde bir astsubay
Baavu tayin oluyor. Hsn Day adl ihvanla ile dost oluyorlar. Bylece
Kemal Bey de Efendi Hazretleri ile tanr. Bir gn Sivasa gelip Efendi
Hazretlerini ziyaret eder. Ziyaretlerinden ayrlrken, Efendi Hazretleri buyu-
rur ki;
Kemal bey yolun filan yerinde arabadan in (Grn Belediyesinin Si-
vas- Grn arasnda alan kamyonu ile dnyor) O mevkiye gelince kam-
yonu durdurup Kemal Bey iniyor. Kamyon biraz ilerde takla atyor. ofre
bir ey olmuyor. Fakat kamyonda ykl gazya tenekeleri nispeten hasar
gryor. Kemal Bey, bu olaydan sonra Efendi Hazretlerine daha ok ba-
lanmtr.

58- Efendi Hazretleri, bir k mevsiminde at ile ve nfus baktibi Srr
Efendi ile Grne terif ederler. Grnl ihvanlar Efendi Hazretlerini
Thmn kynde karlarlar. Karlayanlar arasnda Grnl Avni Beyde
bulunmaktadr. hvanlar Efendi Hazretlerinin elini perken Avni Efendi de
el per. Kendisini, Efendi Hazretlerine getirdiinden dolay Srr Efendinin
de elini de pmtr.
Efendi Hazretleri ile beraber Sivasa dnen Srr Efendi doru Hatun va-
lidenin yanna giderek elini ptkten sonra, Grnde Efendi Hazretlerinin
yannda Avni Efendiye elini ptrmesinden dolay iledii hatay anlatp
aresini sorar. Valide hanmda buyurur ki;
Srr, bunun aresi u eie ban koyup alamaktr Srr Efendi de
eie ban koyup alarken uykuya dalyor. Uyku arasnda yaknnda olan
sobaya ayaklar deip yanyor. Valide, Efendi Hazretlerine,
Efendim Srr Efendinin ayaklar yanm diyince, Efendi Hazretleri,
Srr onunla kurtulmu daha ne istiyor buyururlar.

59-Osmaniyeli Hseyin, hareketlerinde biraz lsz olduundan etraf-
tan ona Deli Hseyin de denilmekteydi. Efendi Hazretleri bir gn Cencin
kyne gitmitir. Kyn biraz ilerisinde bir tepenin arkasnda bulunan gln
kenarnda sahra sohbeti yapmakta iken, Efendi Hazretlerini ziyaret iin Si-
vasa gelen Deli Hseyin, Efendi Hazretlerini bulamayp sorduunda,
Cencine gittiini renince o zamanda vasta bulunmadndan yaya olarak
yola der. Hseyin kye vardnda Efendi Hazretlerinin sahrada bulundu-
u yerin tepenin arkasnda olduunu sylemeleri zerine tepeye trmanmaya
balamtr. Hseyin tepeye ktnda karartsn gren Efendi Hazretleri,
Canm, bizi Sivasta bulamayan Deli Hseyin buraya geliyor diye
tepeyi gsteriyor. Cemaatin yanna geldiinde onun hkikaten Deli Hseyin
olduu grlr.

60- Gayet ak sak giyinen bir mhendis hanm, Efendi Hazretlerini
ziyarete gelir. Her ne kadar ban rtse dahi o zaman gzleri gren ei Hafz
Hanmnda bulunduu odaya gelip, Efendi Hazretlerinden tarkata intisap
etmek istediini belirtir. Efendi Hazretlerinin suskunluu karsnda;
Efendim, bana ders tarif etmediin srece bu odadan dar bir adm
atmam diye srar eder. Bunu zerine Efendi Hazretleri,
Peki, kzm seni de dervi yapalm deyip ders tarif eder. Ders tarifini
alan bayann gitmesinden sonra, Hafz Hanmefendiye hitaben,
Canm sende her nne gelene ders veriyorsun. Bylelerine ders tarif
edilir mi? demesi zerine, Efendi Hazretleri de buyurur ki;
Canm, bir de byle ihvanmz olsun

61- Ali Eri isimli ihvandan dinledim.
Efendi Hazretleri yle bir kssa anlatt.
Tokattan bir kadn hastalanp, kocasyla bizi ziyarete geldi, bana dua
okur musunuz? dedi. Bizde Ben de okumaya bir az yok, eyhimin az
ile okuyaym dedim. On be gnde bir bu kadn okumaya kocasyla gelip
Menkb 101
gittiler. Kadnn derecesi eyhlik derecesine ykseldi, kocasnn bir eyden
haberi olmad.

62- Bir sohbet esnasnda veklede oturan bir misafir, Efendi Hazretleri-
nin yannda ok cmert olduunu anlatr. Tam bu esnada dardan gelen bir
kii ihtiyac olduunu syleyerek bir uval un paras ister. Efendi Hazretleri
kendi cebinden 10 lira verdikten sonra, yanndaki ahsa dnerek buyurur ki;
Mademki, hayr seviyorsunuz, bu ihtiyac olan kardeimize 5 lira da
siz verin. Misafir paras olmadn syleyerek yardmdan imtina eder. Bu-
nun zerine buyurur ki;
Gardam, niye yalan sylyorsun

63- Bir gn veklede, Efendi Hazretlerinin yanna yardma muhta bir
kii geldi. Efendi Hazretleri yannda bulunan zengin ihvann yardm etmesi-
ni bekledi. Fakat yardm elini uzatmaynca Efendi Hazretleri sukutla duru-
mu geitirdi. Sonra Evrad- Bahaiyyeyi okumaya balaynca manevi bir
halin srrna o kii kavuunca;
Efendi Hazretleri yardm edeyim dedi. Efendi Hazretleri buyurur ki;
Gardam, o nceden gerekirdi
Oturduu minderin altna elini sokarak oradan para karp muhta olan
insana gnderdi.

64- Ankara Mfts (Avni Doan) Efendi Hazretlerinin ziyaretine gele-
rek; Efendim, tarkatnz hakknda beni tenvir eder misiniz? demitir.
Efendi Hazretleri de buyurur ki;
Gardam, u topluluk size bir mana ifade etmiyor mu? Mft Efen-
di;
Efendim ben daha sarih (ak) cevap istiyorum der. Efendi Hazretleri;
Gardam! Bizim yolumuz ne kadar byrse bysn, ne kadar ince-
lirse incelsin, eriattan kl kadar ayrlmasna imkn yoktur

65- Efendi Hazretleri Grnden buday satmak iin Sivasa gelen biri
buday sattktan sonra ziyaretine gelen kiiye u soruyu sormu.
Gardam, buraya ne iin geldiniz?
Ziyaretinize geldim Efendim. Tekrar Efendi Hazretleri sorar:
Allahn seversen doru syle kardeim, Sivasa ne iin geldiniz? O
kii buday satmak iin geldiini bu arada kendisini de ziyaret ettiini sy-
leyince Efendi Hazretleri buyurur ki;
Gardam, herkes yolculuunun niyetince sevap alr.

67-Efendi Hazretlerinden biri ders alyor ve kyne dnyor. Gnlerden
bir gn arkadalar onu srarla iki sofrasna davet ederler. O zat ziyafette
iki kadehini azna yaklatrd an, kolu uyuup kalr. Hemen bir vasta ile
Sivasa getirirler. Efendi Hazretlerinin huzuruna varr varmaz kol eski hali-
ne dner. Efendi Hazretleri buyurur ki;
Bizim ihvanmzn uzakl yaknl yoktur, her an onlarla berabe-
riz.
68- Bir gn Konya erafndan biri, beyninde meydana gelen bir arza se-
bebiyle konuma melekesini kaybetmi olan olunu, aresiz kalp Efendi
Hazretlerinin huzuruna getirmi. Berber Hac Bekir Efendi, durumu arz eder.
Efendi Hazretleri mbarek elleriyle tuttuu bardaktaki aya okuyup ocua
iirdikten sonra:
Gardam! Senin adn ne? diyor. ocuk:
Ahmet, Efendim. Deyip konumaya balyor.

69-Sivasn ileri gelenlerinden bir emekli albay fel olmu. Ailesi stan-
bula ocuklarnn yanna gitmi, hastaya bakan hizmeti de evi terk etmi.
Durumdan Efendi Hazretlerini haberdar etmiler. Bir bardak suya okuyup,
Hakk Hafza verip hastaya gndermi. Suyu ien emekli albay ikindi vakti
Hakkn rahmetine kavumutur. Efendi Hazretlerini durumdan haberdar
ettiklerinde,
Haberimiz var buyurmular.

70- Efendi Hazretleri aykurtda kpr yaplrken iflas etmitir. Btn
mallarna haciz gelmitir. Alacakllarn taaruzun maruz kalmtr. Kendisi
o gnk durumu yle anlatmtr.
O hale geldik ki, hile-i eriyyeye bavurarak kendimiz iin evde yok
dedirtecek hale geldik. O kadar bunaldk ki, ne yapacam ardm. Hayr
ilerimiz yarda kald. Borlar deyemez hale geldik. Bir gn yine devlet-
haneye alacakllar geldi. Evin st katnda saklandm. O katta anamdan
kalm bir sandk vard. Anamn, Olum daraldn zaman bu sandkta
Allah Telnn izniyle para olur. Paraya daraldnda da oradan al
dedii hatrma gelince, bir bakaym dedim. Baktm ki, azna kadar
para dolu grdk. Meer kudret hazinesi bize alm. Btn borlar Allah
Teldan gelen yardm ile dedik.

71- Bir gn Efendi Hazretleri ihvanlar ile sahrada sohbet ederlerken o
mevziden ingeneler geiyormu. Efendi Hazretleri onlara ikram edilmesini
emir buyurmutur. Orada bulunan birisi;
Efendi Hazretleri onlardan cenabetlik kmaz, niye veriyorsun dedi-
inde Efendi Hazretleri buyurur ki;
Senin burada ka kuruun var, mal kimin, mlk kimin, verin unla-
r, Gardalarm diye ikaz etmitir.

72-Efendi Hazretleri, kz Hayriye Gndzolu, teheccd namazn ka-
rm ve onun iin alarken, yanna gelmi;
Menkb 103
Kzm neyin var, niye alyorsun?
Baba teheccd namazn kardm. Efendi Hazretleri buyurur ki;
Kzm Allah Telya yalvarrz, bunun iin af dileriz zlme.

73- Efendi Hazretleri. kendi odasna ait pencerenin nndeki selvi ka-
vaklarnn kestirilmesi iin emir buyurur. Fakat ertesi sabah aalar kesmek
iin gelenlere,
Gardalarm! Kesmeyin der ve sebebini yle aklar,
Aalar sabaha kadar Efendi bizi zikirden ayrma diye bize niyaz etti-
ler

74- Bir gn Efendi Hazretleri le namazndan sonra Hoca mam Ca-
miinden karken yal fakir bir insanla karlar. O insana hatrn sordu-
unda onun,
Ben senden bym, byklerin eli plr demesi zerine Efendi
Hazretleri;
Aman Efendim zr dilerim diyerek o yal fakirin elini per.

75- Bir gn Efendi Hazretleri, Tenekeci Rahmi Usta ile beraber hamama
giderler. Tenekeci Rahmi Usta hamamda ykanr ve erkenden elbisesini gi-
yinir ve Efendi Hazretlerini beklemeye balar. Fakat Efendi Hazretlerinin
k gecikince dar kp dolamaya kar. Bir mddet sonra dner ve
Efendi Hazretlerinin ktn ve dinlendiini grr. Yanna gelince Efendi
Hazretleri buyurur ki;
Gardam Rahmi, bize karpuz almaya m gittin? diye sorunca Tene-
keci Rahmi Usta halden hale girer. Bu olay zerine yirmi sene gibi bir za-
man geer. Bu bir dert gibi sinesinde yerleir kalr.
Yine gnlerden bir gn Efendi Hazretleri hamama, Tenekeci Rahmi Usta
ile giderler. Bu bir frsattr. Tenekeci Rahmi Usta, Efendi Hazretleri ykanr-
ken dar kar. Karpuz arar. Fakat mevsim k ve karpuz yoktur. aresizlik
iinde ok dnen Tenekeci Rahmi Usta birka kilo nar alr ve hamama
dner. Efendi Hazretleri km dinlenmektedir.
Gardam Rahmi, nereye gittin? Tenekeci Rahmi Usta;
Efendim seneler nce, yine byle hamamdan kp dar kmtm.
Bana karpuz mu almaya gittin diye sormutunuz. Ben ise, byle bir niyetle
gitmemitim. Fakat o gn bugn bu dert beni megul etti. Ne olur bu narlar
o karpuzun yerine kabul edin. Efendi Hazretleri bu durumdan ok duygula-
nr. O hafta sohbetlerinde bu konu zerinde oka durur ve
Gardalarm! Biz Tenekeci Rahmi Ustaya seneler nce bir ey sy-
lemiiz. O ise, bunu bunca sene unutmam. te ihvan byle olmal, bir
derdi olmal ve unutmamaldr.
76- Hasan Hseyin Karata anlatt.
Tekke nnde Efendi Hazretleri sahra sohbetinde iken faytonu sormu,
ihvan da biraz nce hareket etti, diye cevap vermilerdir. Fakat Hasan Hse-
yin Karata adl ihvan oturduu yerden frlam ve ay bardaklarndan bir
kan krmak bahasna faytonun peine komu ve evirip getirmitir.
Efendi Hazretleri,
Gardam, ihvan byle olmal buyurmutur.

77-kr Sefa DALAK Efendi anlatt.
Efendi Hazretlerinin her sz bir nasihat retisiydi. Bir gn Srr Su
Efendinin evinde ihvanlar ile le yemei yiyoruz. Ben sofradan erken
kalktm. O zaman ilk mektepte 5. snfa gidiyordum.
Olum! Sefa! Niye erken kalktn? Olum! Sen ev sahibisin. Sen yi-
yeceksin ki onlar da yiyeler.

78-kr Sefa DALAK Efendi anlatt.
(1331- 29 Ekim 1959) Efendi Hazretlerinin en kk kz olan annemin
ad Mevlde Vefadr. Dedemin ei mmihan Hanm (Hatun Hanm) ben bir
veya iki yalarnda iken vefat etmitir. Annem peyniri ok severmi. Annesi
ise, ok yiyor diyerek kzarm.
Ya babam! Dervi annem lse de her gn peynir yesek dermi. Dedem
bunlar syler glerdi.

79- kr Sefa DALAK Efendi anlatt.
zmitte ar erafndan bir terziye uradm. Terzi bana dedi ki;
Kimlerdensin? Ben de;
hramczde Hac smail Hakk TOPRAK Hazretlerinin torunuyum,
deyince terzi bana dedi ki;
O mbarek insan nur iinde yatsn. Bugnk halimi ona borluyum.
Byke bir paray kaynbiraderime kaptrdm. Karm ocuklarm da kov-
mu, kendimi ikiye vermitim. Bir gn ar miktarda imiim ve sabaha
kar Efendi Hazretlerinin bahesine girip bir aa dibinde szmm.
Efendi Hazretlerinin ihvanlar;
Burada oturma haydi git, dediler. Efendi Hazretleri buyurdu ki;
Gardam! Kim O,
Efendi Hazretleri, sarho, szm; dediler. O ise;
O sarho deil, hasta; deyip srtm svazlad ve
Gardam, kalk evine git, dedi. Sabah olmu gne douyordu, ha-
mama gittim. Boy abdesti aldm. Karm ve ocuklarm ardm, tvbe
istifar ettim. Namaza baladm. Allah Tel, bana eski servetimi iade etti.
Bugnlere gelmem hep Efendi Hazretleri sayesinde olmutur. Onun iin hep
dua ederim.

80- kr Sefa DALAK Efendi anlatt.
Menkb 105
Bir zaman Efendi Hazretlerine ihvanlar Ankaradan paltoluk kuma
gndermilerdi. O da diktirmi yenice zerine giymiti. O gn yolda gider-
ken bir dilenci yolda perian vaziyette dileniyordu. Onun bu halinden znt
duymu ve paltosunu hediye etmitir. Adam ise, dedeme;
Efendi! Paltoda kehle (bit) var m? Demi; Efendi Hazretleri ise;
Yok, Gardam! Yok, rahata giyebilirsin demitir.

81- Bir hvan Efendi anlatt.
Malatyada Efendi Hazretlerinin bir arkada varm. O da mbarek
insanm. Bir gn Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi ryasnda grm.
Huzuruna ktklarnda Efendi Hazretleri Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin elini pm ve kucaklamlar. Arkada ise, el pmeden sonra
sarlmak istemise de terslenmi. Bir mddet sonra bu Malatyal kii Efendi
Hazretlerini ziyarete gelince Ona;
Bir sigara ver de ielim, diye syleyince, o;
Aman Efendi Hazretleri, ben alacam cevab ar aldm, sigaray ok-
tan braktm demitir.

82-Nureddin Doandan dinledim.
1968 ylnda Hatm-i hceye dhil olmak iin Ulu Camiye gittim. Hal-
kaya dhil oldum. Fakat halkada mnen alama sesleri duyuluyordu. Denili-
yordu ki;
Efendi Hazretlerinin Hakka yrme vakti geldi
O anda ne oldu ise, hramczde Hac smail Hakk Efendinin mr
bir sene uzatld nidasn duydum. Hatmeden sonra Efendi Hazretleri bu-
yurdu ki;
Gardalarm! Cumartesi mbarek gndr.
149

in aslndan haberi olmayanlar, eitli tevillerde bulundular. Ben ise, o
tarihi tespit ettim. O tarihten bir sene sonra Efendi Hazretleri Hakka yrd.
Meer bu gnn mbareklii dosta kavuma gn imi.
150

149
Hz. Ali kerremallh veche buyuruyor ki; Gnlerden cumartesi gn
ok gzel bir gndr. nk bu gnde avlanmak iin eriatta bir yasak konul-
mamtr. Dier gnlere nisbetle cumartesi gn daha rahat ve huzurludur. (Hz.
Ali kerremallh veche Divan, trc, Mstekmzde S. Saadettin Ef., st. 1981, s. 30)
150
mr Uzar Ecel Uzamaz!
Hem Allah Tel sizi bir topraktan, sonra bir nutfeden yaratt, sonra da sizi
iftler yapt. Onun bilgisi dnda ne bir dii gebe olabilir, ne de dourabilir. Bir
yaatlann mrnn uzatlmas da ksaltlmas da kesinlikle bir kitapta yazldr,
phe yok ki, o Allah Tel ya gre ok kolaydr. (Fatr,11)[Elmal sadeletirme]
Hem Allah Tel sizi bir topraktan, sonra bir nutfeden yaratt, sonra sizi ift-
ler kld, onun ilmine iktiran etmeksizin ne bir dii hmil olur ne de vazeder, bir
yaatlana ok mr verilmek de, mrnden eksiltmek de behemehal bir kitapta

yazldr, phe yok ki, o Allah Telya gre kolaydr. [Elmal orijinal]
imdi bu dnceler dorultusunda, yukardaki; Kendisine mr verilenin de,
mrnn uzatlmas da, mrnden ksaltlmas da mutlaka bir kitapta yazl-
dr satr ve Evliyaullahtan bazlarnn; mrm, beni sevenlerin dualaryla
uzad! (Yni, Beni sevenlerin gnlden ettii dualarla, bedensel hayatiyet enerjimi
daha uzun srede ziyan etmeden, bereketlice kullanmak nasip oldu) eklindeki be-
yanlarn daha iyi anlayabiliriz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Sadaka mr uzatr Sla-i rahim
mr uzatr buyuruklar iin yaplan ok yorumlarda rahat hayatn uzun olaca
varsaylmtr. Fakat yukarda bahsedilenler zere u yorum da yaplabilir. nsan
mrn genellikle zaman kavramalar ile deil de rzk, nefes alma verme miktarlar
ile aklamak daha uygun olur.
Mesela; rzk bitene kadar, nefesi miktar vb.
Bu adan baklnca katil iin verilen ksas cezas uygun dmektedir. Yni, ya-
ayabilecek bir vcudu tahrip ederek, ruhun elbisesini soyarak madde leminde
kalmasna mani olunmasdr.
Hamdi Yazra gre, ecel birdir, lm her ne sebeble olursa olsun ecel yetmi.
mr bitmi olur. Yni, maktul eceliyle lmtr. Baz insanlarn eceli msemm
ve eceli kaza diye iki ecel tasavvur etmeleri yanltr. nsann dnyada iki mr
yoktur ve iki eceli de yoktur. Rzklar da takdir edilip, levhi mahfuza yazlmtr.
Kimse rzkn tketmeden lmez. Tketilemeyen de rzk saylmaz Kulun fiilini
Allah yaratmaktadr. nsan akl gzel ve irkine tamamen hkim olamaz
.
yilik,
Allah Telnn isteine baldr. Allah neyi dilerse hikmet ve gzel o olur. (Elma-
ll H. Yazr Sempozyumu TDV. Yaynlar Ank, 1993, s.279)
Ecel, tesbit edilmi mr ise de kader yasalarna gre insann tasarrufuna bra-
klmtr. Eer bu ekilde olmasa idi, kullarn Allah Telya hayat mddeti hakkn-
da niin ve nasl sorular olurdu. Allah Tel kuluna emanet ettii hayat nasl
kullanacan bilir. Fakat Onun bu bilmesi ile kulun hayat ipotek altnda deildir.
Ancak sevdii kullara kar bir yardm olduu da ayr bir konudur.
Kenan Rif kuddise srruhul-azz bu konuda yle buyurmaktadr.
Bir hads-i erifte: Sadaka, mr arttrr ve bely defeder, deniyor. Sayl nefes-
ler ne artar ne eksilir. Mnfikn sresinde (11. ayet) de Cenb- Hak:
Allah hibir kimseyi eceli gelince asla geri brakmaz buyuruyor. Bunlar ara-
snda tezat olduundan bahsedenlere dedim ki; Hayr, bu hads-i erif ile bu yet-i
kerme arasnda tezat yoktur. Farz edelim ki, herkesin elinde bir tesbih var. Bunlarn
kimi binlik, kimi be yzlk, kimi doksan dokuzluk. Herkes tesbihini ya tabi ahenk-
le veyahut abuk abuk ekiyor. Adetler ayn adet. Fakat eki tarz, yni zaman ya
sratli ya da ar...
Bir de u karki yalnn kapal terasnda oturanlara bakn... u sert ve yamurlu
havaya ramen, deniz ortasnda nasl da rahat oturuyorlar. nk Allah Tel onla-
ra, istirahat edebilecekleri kolaylklar vermi.
Keza, sadaka veren kimsenin de bel ve hastalklar def olmak suretiyle mr fe-
rah ve sde geer, binenaleyh uzam olur. (Kenan Rif, a.g.e. s. 402)
Konu ile ilgili olmas asndan Rifilerin tekke tplarndaki esaslar hatr-
lamak uygun olacaktr.
Rifailerde tekke tbbnn esas var. lk esas, doru ve salih nazardr. Doru
Menkb 107
83-Orhan Zarifolu adl ihvandan dinledim.
Ankaral iki ihvan kardeimiz, kendi balarna derslerde fazlalatrma
yapp usln dna kmlar. Bu kardelerimize cinler musallat olmu. Bi-
zim kesin bilgimiz olan bir ey vard. O da Efendi Hazretlerinin ihvannda
cinlerin musallat olmas diye bir ey olmayacan biliyorduk. Onun iin
neden bu ekilde oldu diye, Efendi Hazretlerine soruldu. Sultanmzn ceva-
b ise;

kiinin nazar insanlara ferahlk verir, manevi nee uyandrr, moral ykseltir. Kiiler
var sanlan ama olmayan hastalklarndan kurtulur.
kinci esas, doru nefes insan yaamn uzatr. Zikirlerin ritmik olmas nedeniyle
dervilerin doru nefes alp vermesi gerekir. Doru nefes alp verme vcut organiz-
masn dengeler ve dzgn altrr. Dervilere gre, insann sayl ve snrl olan
mr deil, nefesidir.
nc esas, doru temas, dier adyla meshtir. Dualar okunarak ve insan vcu-
du svazlanarak, hastalklarn vcuttan karlmas salanr. (http: // www. sabah.
com.tr)

Hz. Ali kerremallh veche buyurdu ki;
Senin hayatn sayl nefesler zerinde kurulmutur. Her nefes alta ondan
bir para eksilmektedir.
nsann nefes alp vermesi, say olarak bellidir. Bir gnde ne kadar teneffs
ederse hepsi mrnden saylmaktadr. eyh Sadi, Glistan isimli eserinde, ald-
mz her nefes hayat uzatmakta, darya verdiimiz zaman da onunla mufarrah
olmaktayz, diyor. Sofilerden bazlar nefesi hapsetmekle hayatn uzatlabilecei
grn savunmulardr. (Hz. Ali kerremallh veche Divan, trc, Mstekmzde
S. Saadettin Ef., st. 1981, s. 364)

Gavs Hizni kaddesellh srrahul azz buyurdu ki: "Sohbette, eyhim
Muhyiddin-s Sahrani kaddesellh srrahul azzden iittim ki: Nefesleri tutmak
mr uzatr. mr, nefeslerle zabt ve tayin edilir.
Ben bu sz, sohbet eyhimden iittikten sonra, nefesimi tutardm. Muhyiddin-
s Sahrani kaddesellh srrahul azz dedi ki: mrden gaye ancak sohbettir.
Nefesi tutmak ise sohbetin kemalini meneder.
Gavs Hizni kaddesellh srrahul azz bir fakire sordu; muteber olan nceki-
lerin Muhyuddin-s Sahrani kaddesellh srrahul azzin sz gibi bir sz
sylediine vakf oldun mu? Fakir cevaben dedi:
Evet ben Ruh'l Beyan tefsirinde baz muhakkiklerde bu sz gibisini gr-
dm, yalnz ben buna itimat etmeyerek, belki mrlerin nefeslerle kaytl olduu
gibi, aynen saatle, gnlerle ve zamann dier czleriyle de kaytl olduuna itikat
ederdim. Geri yalnz nefesleriyle kaytl olmas, mrn artp eksilmesi hakkn-
daki mehur mkl halletmek iin bu yoldan gidilmitir.
Sanrm Gavs kaddesellh srrahul azz ad geen eyhi gibi, birinci sze
meylederek dedi ki: lm halindeki kiinin hzl nefes alp vermesi bunu takvi-
ye ediyor.

(Gavs-i Hizani Seyyid Sbgatullah-el Arvasi, Minah (Vergiler), stan-
bul, Aralk 1996, s.130 Minah: 206)
Gardam, bizim ihvanmzda bu haller olmaz, fakat bu gardalarmz
kendi balarna ders ekmelerinden zuhur eden fazla fuyuzat cazibesinden
cinlerden onlara kar bir muhabbet peydah olmu. Bizde onlarn ihvan-
mz rahatsz etmemelerini istedik. Onlar da;
Efendi Hazretleri bizler onlar sevdik, biraz arkadalmza msaade
edin diye rica ettiler. Bir zaman sonra bu hal kaybolur. Fakat siz bir daha
yolu kendi banza tayin etmeyin. Her eyin bir usl vardr.
151

151
Cinlere karmak.
Konu ile ilgili olarak Ebu Yusuf isimli bir cinin havas ile uraan kiiye anlattk-
lar nasihati burada hatrlatmak uygundur.
imdi sylediklerimi iyi dinle ve durum ne olursa olsun asla aklndan karma.
Cin dediin varlklar, yni bizler, nefislerine son derece dkn varlklarz. Tm
yaammz ona klelikle geiyor. imizde gerekten baz eyleri kefetmi olanlar
hari, hayatmz kfr iinde geiyor. Bizlerden size dost olmaz. Bizden fayda yeri-
ne ancak zarar grrsn. Bizlere inanp ona gre hareket etmek byk bir gaflettir.
Sana doru bilgi asla aktarmazlar. Her ne kadar iyi niyetlerle balasan da, bir sre
sonra nefisleri ar basmaya balayacak ve seni kskanp, seni zor duruma sokmaya
alacaklardr ki, onu da yapyorlar zaten. Mslman olup Allah Tely kabul
edenlerle iletiimin bu minval zere olur. Onlardan aldn yardmlar kan ucuyla
alp sapyla gzn karmak misali gibidir.
Doru bilgi alabileceklerin de var tabi aramzda. Ancak onlarn da temel amac
aranza nifak sokup insanlar birbirine drmeye almaktr. Buradan, sizlerden,
onlarla iletiim kurmu olan kiilere, sizin dnyanza gre mucize saylabilecek
birtakm zellikler ve yetiler tanrlar. Ancak bunun bir karl vardr. Seni kendile-
rine kle ederler ve kendilerini Allah olarak grmelerini isterler. Hatta kendilerine
tapman isteyeceklerdir.
Bunun karlnda da sana, herkesin ak azla seni izleyecei, toplumunuzca
olaand grlen birtakm zellikler verilir. eytana uaklk eden bu varlklarla
beraber olduunda tm hayatn kfr zerinde geer ve karlnda dnya hayatn
yceltirler. Senin ukbadaki hayatn rezil ettikleri gibi, sana gelip yardm isteyen
insanlarn da hem bu dnyasn hem de ahiretini mahvederler.
Sana verdikleri olaand bilgilerle evrendeki insanlar sana mahkm ederler.
Herkes sana inanr ve inanmak zorunda kalr. Sonuta tm toplum senin kulun ol-
mu olur. nsanlar senin karnda ezilip bzlrler. Bir evliya grmesine kafala-
rn nereye sokacaklarn arrlar. Bu davranlar gizli bir irktir aslnda. Meydana
gelen olaylarn senin elinle geldiini sanrlar ve bylece de Allah Telya olan
imanlarn kaybederler. Buna ek olarak syledikleri dorulara ekleyecekleri yalan-
larla sana inanan insanlar bir kmazn iine sokarak, bunalma iterler. Bunun r-
nekleri saylamayacak kadar oktur. Bu konular hakknda hocandan (nasihat ettii
kiinin hocas) ksmen de olsa bilgi almtn.
Sonu olarak u sylenebilir ki; bizim dnyamzdaki varlklardan sana dost ol-
maz. Bunu hibir zaman unutma. Onlar kullanabilecein ya da ynetebilecein gibi
bir fikre sakn kaplma. Sana bu hissi verseler de, hatta bunu dorulayacak davran-
larda bulunsalar da itibar etme. Onlar hibir zaman senin kontroln altna girmezler.
Hibir kimsenin byle bir yetkisi ve etkisi yoktur. Hocanz bile buna yeltenmemitir.
Menkb 109
84-Darendeli Ya eyh adl ihvann bandan geen bir hadise yle ol-
mutur.

nk olmayacan bilirdi. Ona ok yakn olmamza ve hayat boyunca ona yalan
sylememi olmamza karn bizim szlerimize salt doru gzyle bakmazd. Szle-
rimizi aklyla kyaslard ve yle karar verirdi. En son danaca yer kalbi olurdu.
Senin bu dzeyde mnev bir ruh halin yok. nallah Allah Tel ksmet ederse olur,
olmasn temenni ederim fakat olmayacan var sayarak sylyorum, bizlere itibar
etme.
eytana kulluk eden, nefsinin klesi olmularla birlikte olup onlarn sunduu
sahte cennetlere aldanma. Onlarn sunduklar sana ok ho gelir. nsanlarn, sendeki
olaanst zellikleri grnce, ortaya koyduklar tapnma davranlar, gururunu
okayacaktr. Fakat unutma ki, bu seni gerekte mahvetmeye hazrlanm bir melek
grntsdr. Elbisenin dndan bir melek olduunu sanrsn; soyunduunda ise,
bir eytanla kar karya olduunun farkna varrsn ancak i iten gemi olur.
Bu nedenle de dnyaya tapma. Mslman olmu olanlardan alabilecein yardm
da olduka snrldr. Hangi konuda olursa olsun, sana verdikleri bilgileri aklnla test
edip ikna olmadka, itibar etme ve bunlara inanma. Onlardan, sana sunduklar bilgi-
leri ispat edecek kantlar iste. Eer mmknse bu ispat bizzat kendin, aklnla yap-
maya al. Onlar hibir zaman vme, bu onlarn nefislerinin azmasna yol aacak-
tr. Allah Telya dua et ve onlarla zaman zaman yalnz kaldnda, sohbet ederek,
din bilgilerini glendirmeye al.
Senin bilgilerin onlara kyas edilemeyecek lde fazladr. Fakat sen bunun far-
knda deilsin. Onlara grebildiin hakikati ve dorular anlatmaya al. Ancak bu
ekilde hem kendini, hem de onlarn kendilerini mahvetmesini engellemi olursun.
limden asla uzaklama. limsiz bu yola kanlarn son dura eytan olur; bu ge-
nel kaidedir. Bunun dna kmak mmkn deildir Cenb- Hakk bir mucizeyle
olaylara mdahale etmedii srece. lm akl, olaylarn dorusunu alglayabilmene
yardmc olacak en byk faktrdr. lmin yksek olursa, onlarn da sana sayg
duymasn salam olursun. Bu sayede hem kendini hem de onlar kurtarm olur-
sun.
Bu ii yapmaya baladn gnlerden itibaren evrende birok insan tanyacak-
sn. Grdklerinden dolay belki iini brakmak isteyebilecein zamanlar olacaktr.
Yolunda, emin admlarla ve akln rehber alarak hareket eder ve sapmamak iin Allah
Teldan yardm istersen, btn pisliklerin iinde, temiz kalabilirsin. Aksi takdirde
yok olursun.
Sana son olarak syleyeceim eyler de unlardr: Diline hkim ol ve ok ko-
numa. Saltanat heveslisi olma. Dnya iin al ama ona kle olma. Haram yeme ve
bu dnyann gzelliklerine sakn kaplma. Dnya saltanatn seversen ileride grece-
in baz insanlar gibi eytann ua olursun. Aklnn kabul etmedii bir eyi hi
kimseye bildirme. Hatta doru olduunu akln kabul etse bile kendi iinde sakla.
Bu yol ok tehlikelidir. Sonu itibariyle bu sadece bir meslek deildir. Uratn
konu, imann snrlarn da kapsamaktadr. Bu dnya iin de ahiret iin de son derece
etin bir snavdan geeceksin. Ya bandayken brak, ya da kendine mukayyet ol.
Baka soracan bir konu var m? (TOPKARA, Cevat, Bir Gerein tiraf, stan-
bul,2005, s.119122)
Bu ihvan bir ihvann evine misafir olmu. O gece o evde yatl misafir
kalm. Fakat misafir olan ihvanda ykanmas gereken bir hal zuhur etmi.
Sabah kalknca evin erkei bir an darya bir ihtiya iin km. Bu arada
misafirde evin hanmndan ykanmak iin su istemi. Ykandktan sonra evin
erkei gelip durumdan huylanm misafirin zerine yryp tfeini kapt
gibi ldrmek istemitir. in sonu ktye varacan anlayan Ya-eyh; ey-
him yeti, diye bara bara kam.
Sonra bu ihvan niye byle oldu ki, Efendi Hazretleri benim bu halime
yetimeli deil miydi, ben yanl bir i yapmadm ki, demitir. Durum Efen-
di Hazretlerine anlatlnca;
Gardalarm! Bizim yolumuzda eriat nce gelir. Eer biri er-i erifi
amaya alrsa onun tarkat yoktur. nce eriat, sonra tarkat, sonra
eriat. eriatn olmad yerde bizim tasarrufumuz yoktur.
152

85-Sofradan bir ey yemek isteyen kediye vurup ldren ihvana Efendi
Hazretleri buyurmu ki;
Gardam! Bir ey verseydin de lmne sebep olmasaydn?
153

86- Efendi Hazretleri bir hac ziyaretinde ay imek iin bardan alp
yudumlamak isterken
inizde namaz kim tehir etti? diye sual buyurmu. Kimse cevap
vermemi. Bir mddet sonra tekrar
Gardam! Sizlere soruyorum, duymadnz m? Namaz tehir eden
var m? diye tekrarlaynca en Mehmed Efendi,
Efendi Hazretleri ben semaver ile ve megul oldum da biraz vaktini fevt
ettim demitir.
154

87- Bir sohbet esnasnda veklede oturan bir misafir, Efendi Hazretleri
yannda ok cmert olduunu, camii yaptrdn, kpr, eme gibi hayr
ileri ile uratn anlatr. Tam bu esnada dardan gelen bir zat ihtiyac

152
Misafir olduu evde cnp olan kimse, gusl abdesti alrsa iftiraya veya
pheye urayacandan korkarsa, gusl etmez. Su varken teyemmm etmesi de
caiz olmaz. Pis olarak niyet etmeden, ayakta bir ey okumadan, rk ve secde gibi
hareket yaparak namaz klar grnmesi caizdir. (Hseyin Hilmi IIK, Tam lmihal,
stanbul, 2004, s.140141)
153
Mehmet Ik Efendi (Zara-Kzk Ky)
154
Rkneddin Alddevleden yle rivayet edilmitir:
Derviler bir ey yediklerinde kalb huzuru ile yemeye gayret etmelidirler. n-
k insan vcudunun temelindeki amellerin tohumu yemektir. Eer tohumu gafletle
ekerlerse, lokma hell bile olsa onunla kalb huzurunun salanmas mmkn deil-
dir. ( Nefhatl ns, a.g.e. s. 615)
Menkb 111
olduunu syleyerek bir uval un paras ister. Efendi Hazretleri kendi cebin-
den 10 lira verdikten sonra, yanndaki ahsa dnerek,
Mdemki hayr seviyorsunuz, bu ihtiyac olan kardeimize 5 lira da
siz verin. Teklifinde bulunur. O zat paras olmadn beyan ederek yar-
dmdan kanr. Bu durum karsnda Efendi Hazretleri,
Gardam! Niye yapamadn eyleri sylyorsun, buyururlar.

88-arklal smail, mide kanseri olmu ve doktorlar ameliyat nermi-
ler. O da skntsndan Efendi Hazretlerini ziyaretine gitmi. Sivasta misafir
kald mddet ierisinde, Gaziantepli ihvanlar gelmiler sahra sohbetine
gidilmi. Efendi Hazretleri ve ihvanlar i kfte yerler iken arklal smail
yiyemeyerek dolar iken Efendi Hazretleri;
Gel Gardam! Gel diye eli ile iaret ederek Bizim kftemiz ifdr
iki tane i kfte vermi. O da yemi. Bir ay sonra doktora giden arklal
smaile tekrar yaplan tetkikler karsnda doktorlar ararak ne zaman
ameliyat oldun hibir hastalk kalmam diye sylemiler. Fakat daha sonra
bu ihvan Efendi Hazretlerinden sonra eyhliini ilan ediyor. Hikmet-i Hd
ihvan fel olmaz iken, arklal smail fel oluyor.

89-Efendi Hazretlerinin annesi Aie Hanmn ok mal varm. Annesi
Olum bu mallarn hepsi senin ne yaparsan yap deyince Efendi Hazretleri
bu mal satp ihvanlarn ihtiyalarn gidermek iin satm. yle bir zaman
gelmi ki, hibir ey kalmam. Baz zamanlar ekmee katk bulamaynca
tuzu biberi katk yapp yemi. Fakat bu fedkarln neticesinde, Allah Tel
kudret hazinelerini Efendi Hazretlerinin emrine vermi. Cebinde paras ol-
mad halde biri gelip bir ey talep ederse o miktar cebinde hazr olurmu.
Birgn frnc Nuri Kesici (lhan Kesicinin babas) Efendi bana on lira
lazm deyince cebinden on liray karp vermi. Bir bakas gelmi, bana
be lira lazm Efendim deyince be liray verirmi. Bu istenen miktarla ce-
binden kan para ayn olur ve Efendi Hazretleri bu miktar saymadan verir-
mi.
90- Bir gn Efendi Hazretleri, ihvan ile Tekkenne sahraya gidildi-
inde yemekler piirilmi, sofra hazrlanm, herkes yemee oturmak zere
iken, yz metre kadar ilerde iki iip elenen bir ka kiiyi gstererek, nfus
baktibi Srr Efendiye,
Srr Efendi! u ilerdeki genlere de yemek gtrn
Demesi zerine gnlsz olarak onlara yemek gtrr. Bu hadisenin
zerinden iki yl kadar sonra, Efendi Hazretleri yannda drt kii ile oturur-
ken Srr Efendi gelir. Efendi Hazretleri buyurur ki;
Srr Efendi! Bu Efendileri tanyabildin mi? bunun zerine Srr
Efendi tanyamadn beyan eder. Efendi Hazretleri;
Canm bundan iki yl evvel Tekkennde gnlsz de olsa yemek g-
trdn kimseler demitir.
91- Trkelili Mevlna Kk Hseyin Efendiden dinledim.
Bir gn iki arkadala Sivasa gittik. Trenden inip sabah namazn kldk-
tan sonra orap Hannda yattk. Ryamda derin bir ukura dmtm.
Yukar kmaya urayordum. kmak mmkn deildi. Bir el uzand beni
yukar kartt ve uyandm. Abdest alp vekleye gittik. Efendi hazretleri
oturuyordu ayn iti ve bize yle buyurdu:
hvanmz maherde dt ukurdan alrz. Dedi.
Elindeki ay bize taksim etti ve dedi ki:
Gardam! Buraya gelmeden nce nasldnz? Geldiniz nasl oldu-
nuz? imdi naslsnz? Hosunuz deil mi? Allah Tel her insan nasi-
bince ho greni sever. Holuktan daha gzel ne olur. buyurdu.

92- Sivasta 1960l yllarda Devlet Demir Yollarnda alan Erzurumlu
Zakir isimli bir kii anlatyor.
Efendi Hazretlerini Talsokaktaki baheli evinde amcam (Hac Abdul-
lah spir-Erzurumun son devirde yetitirdii byk bir Hakk dostu) ile ziya-
ret etmitik. Yanmzda hasta halamda vard. Efendi Hazretleri bizi misafir
etti, bir mddet sonra buyurdu ki,
Sen ibadete ok dmsn hanm! Ancak bir nderin yok.
Meer ki halam kendi kendine zikir eker, ibadet edermi, duvarlarda
acaip garaip eyler glgeler gryormu. Ayrca Zakir isimli kiiye bir sefe-
rinde Efendi buyurmu ki,
Sen hacnn (Hac Abdullah spir) yeenisin. Senin kokunu niye al-
myoruz demi. Niye bize uramyorsun anlamnda sitem etmitir. Daha
sonra;
Sen namaz klmyor musun? diye de sormu ve nasihat etmi.
Bir zaman sonra ben namazlar aksatnca ryamda Efendi Hazretleri be-
ni korkutacak ekilde byk bir ihtiamla stme gelip;
Sen niye namaz klmyorsun?
Efendim! te i, g, oluk, ocuk, dnya meakkati diye cevap ve-
rince Efendi Hazretleri;
Namaz klmazsan seni iinden attrrm diye buyurmutur.
Allah Tel rahmet eylesin Efendi bizim namaz ehli olmamza vesile ol-
du.

93- Hac Abdullah spirin hanm bir kazanda tereyan atee koymu
ve buna bak da tamasn. demi, Hac Abdullah spirde uyuya kalm,
Ryasnda Efendi Hazretlerini grm,
Hac! Tren kalkyor demi, O da uyanm bakm ki, kazan tamak
zere..

94- 1960 yllarnda Sivasta askerlik grevini yapan bir er Ulu Camiiye
namaz klmak iin gitmitir. Namaz bitiminde kendi komutan ve Efendi
Menkb 113
Hazretlerini beraber bir durumda gryor. Onlar ile grmeden camiyi terk
edip kamayacan anlaynca da yanlarna doru yrrken kalbinden han-
gisinin elini nce psem diye dnyor. Sonunda karar Efendi Hazretleri-
nin elini perek selamlama yoluna gidince, komutan;
Asker! Komutann bulunduu yerde sivile itaat olur mu?diye syleyin-
ce asker bu durumdan dolay skntya dr. Durumu fark eden Efendi Haz-
retleri zerinde giydii paltosunun yakasn aarak komutana doru tevecch
eder. Komutan Efendi Hazretlerinin zerindeki mareal rtbesini grr ve
durumun inceliini anlayarak Efendi Hazretlerinin eline kapanr.
IV- Hakka yrmesinden sonraki menkb

1974 ylnda aniden ayaa kalkamayacak kadar hasta oldum. Dilerim
kilitlenmeye balad. Ona mni olmak iin arasna bir ey koymam gereki-
yordu. Bu vaziyette on be gn bir saniye dahi uyumadan geirdim. Bu ara-
da ayaklarm dahi toplayamayacak hale geldim. On beinci gn olan o
gn cuma idi. Sabah ortalk d. Bu srada kapnn ve yanmdaki cameknl
kapnn aldn duydum. Hac Hasan Akyol ve Hulusi Efendilerin geldik-
lerini grdm. Hac Hasan Efendinin zerinde lacivert bir pards, Hulusi
Efendinin zerinde de kahverengi kumlu bir elbise ve koltuunda uzunca bir
paket vard. Hac Hasan Efendi;
Kzm Bey! yisin maallah dedikten sonra Hulusi Efendinin koltu-
undaki paketi alarak,
Bunu Efendi Hazretleri gnderdi, u yanna koyacaz deyip yorgan
aarak cameknla yatamn birletii yere koyup zerini rttler ve tekrar
kaplar ekip gittiler. Onlarn gidiinden sonra, on-onbe dakika kadar
uyudum. ocuklarn sesi ile uyandm. Efendi Hazretlerinin gnderdii paket
aklma geldi. Konulan yere elimi soktum, bir ey bulamaynca aramaya ba-
ladm. Bu arada ayam toplamm. Benim telal araym gren eim
Pakize Hanm;
Efendi! Ne aryorsun? deyince ben de,
Efendi Hazretleri bir paket gndermiti. uraya koydular onu aryo-
rum dedim. Pakize Hanmn;
Canm Efendi Hazretleri Ulu Camiden paket mi gndermi demesi
zerine, Efendi Hazretlerinin dnyasn deimi olduu aklma geldi. Bu-
nun manevi bir hal olduunu anladm. Bunun zerine kendimi tecrbe etmek
iin ayaa kalktm. Bu suretle olayn Efendi Hazretlerinin himmeti olduunu
anladm. Bu hastalm duyan dostlarmdan Necati Keser ve Gazi
Trkylmaz doktor getirmek teebbsnde bulunurlar. kisi de ayr ayr dok-
tor getirmek iin Dr. lkin elliye giderler. kisi de nce kendi hastasna
gtrmek isterler. lkin Bey de,
Canm, nce bir hastaya, sonra brne gideriz diyerek arabaya bi-
ner. kisi de bizim evi tarif ederler. lkin Bey muayene sonucu hastanede
tedavi edilmemin gerektiini syledi. O gn Cuma olduundan pazartesi
gn hi yryemediim halde evden taksiye yryerek gittim ve hastanede
on gn kaldm. Lakin hastanenin her tarafn dolaarak yryemediim on
be gnn acsn kardm. Hastaneye yattmn onuncu gn kmak iste-
diimi hemireye syledim. Hemire doktora sylemi, doktorda,
kabilir ancak kmadan evvel beni grsn demi. Ben hastane mas-
raflarn dedikten sonra doktorun odasna gittim. Doktor,
Otur Kzm Bey, sana reete yazacam. knca bu ilalar al kullan.
Lakin senin hastaln ok nemli bir hastalkt. Bu hastaln sonular
Menkb 115
btn vcudun fel olup kalmas veya akl hastanesine gitmek, nc ihti-
malde Yukar Tekkeye gitmek yani lm. En zayf ihtimal iyi olmand. Senin
iyi olman bir mucize dediler.

Kadir eyhi eyh Ali Efendinin
155
mensuplarndan bir kii, 1995 y-
lnda grd bir rya zerine, Sivasa gelip bizi aryor ve nihayet alt-
mz yeri buluyor.
hramcolu Hac smail Hakk Toprak Hazretlerinin olunu aryoruz
demeleri zerine, Buyurun diyoruz. Gelen bu kiiden bir tanesi kar-
ma oturuyor ve diyor ki,
Efendi bir rya grdm. Ryamda, eyhim eyh li Efendi solumda
oturuyordu. Sa tarafmda da beyaz sakall biri oturuyordu. Sakal beyaz
olmasa size ok benziyordu diyor ve ekliyor, eyhim eyh li Efendi buyur-
du ki;
Gardam! te bu zat Sivasl hramcolu Hac smail Hakk Toprak
Hazretleridir. Bugn arktan garba her ey onun tasarrufunda, biz de
onun emrindeyiz. Efendi Hazretlerine hizmet edin demesi zerine ben de
hramcolu Hac smail Hakk Toprak Hazretlerine diyorum ki;
Efendi Hazretleri, buyurun ne emriniz varsa yerine getirelim Efendi
Hazretleri de,
Gardam, Sivasta benim olum var. Gidip ona hizmet edin dedik-
ten sonra, (Elini sallayarak) buyurdu ki;
Velkin; btn Sivasllar Allah Telya ikyet ettim
156

3-Yahya Akba isimli ihvan anlatmtr.
Bundan yllarca nce bir inaatn beinci katndan aaya dtm.

155
EYH AL KARA kuddise srruhul-azz
1900 ylnda Malatya ili Akada kazasnn Aa rk kynde dnyaya gel-
di. Babas Ali Seyyid Efendi, Annesi Fatma Hanmdr. eyh Osman Nuri Efendiyle
tantktan sonra bu byk zatla mrid-mrit ilikisi 18 yl srd. eyh Osman Nuri
Efendi Hazretlerini salnda iken insanlar iratla grevlendirmitir. Efendisinin
1943 ylnda Yozgata gidip 1944 ylnda orada Hakka yrmesinden sonra onun
grevini tamamen devralarak manevi irat hizmetine devam etmitir. Bu grevi
eitli bask ve ikencelere ramen yrtm olup, 29.04.1971 ylnda dnyasn
deitirmitir.
Trbesi yine Malatya ili Akada kazas Aa rk kynde olup, manevi ir-
ad devam etmektedir.
156
Fakat eyh, birisinin ktln sylerse bu, Allah emriyledir kzgnla,
heva ve hevese uymadan deil!
Onun ikyeti, ikyet deildir, onu slahtr... O ikyet, nebilerin ikyetine
benzer. Nebilerin sabrszl, bil ki, Allah Tel emriyledir... Yoksa onlarn hilmi,
kt eylere tahamml eder.(Mesnevi c.IV, b. 775776)
Hastaneye kaldrdlar. Durumum kritik olduu iin bir trl ameliyata ala-
madlar. Doktorlardan birisi hacdan yeni gelmiti. O doktora dedim ki;
Gittiin haccn hakk iin, benim u ameliyatm yap, beni buradan kur-
tar O gece ryamda Efendiyi grdm buyurdu ki;
Yahya Efendi! Bunlar senin ameliyatn yapacaklar, ondan sonra asl
ameliyatn ben yapacam
O servisin doktoru dier doktorlarla grtkten sonra ameliyatm yap-
tlar. Kafam, boynumu, omuzlarm birok alet ve mengenelerle baladlar.
Bu aletler alt ay kalacak, hi erilip dorulmayacaksn ki, iyi olabile-
sin deyip beni taburcu ettiler.
Evime geldiim gnn gecesi uyank olduum halde Efendi Hazretleri-
nin geldiini grdm. Buyurdu ki,
Yahya Efendi! u aletlerin hepsini kar Aletleri kardktan sonra,
Yahya Efendi! Boynunu e Sonra elinde bulunan ay biiminde bir
kemii ensemin zerine koyup ve eli ile bastrd. Hr diye kan bir ses kt.
Sonra Efendi Hazretleri;
Yahya Efendi! Haydi, iyi oldun, gemi olsun dedi, sonra gitti.
Rahata konuamaz iken, hanma seslendim ve karnmn a olduunu
syledim. Duruma aran hanm bizim olana telefon etmi. Olum geldi-
inde dedi ki;
Baba ne yaptn. Bir sr para verdik. Hepsini heba ettin Sabah yak-
lam olduundan hanmnn getirdii orbay itim, sabah namazna cami-
ye gittim. Bu suretle rahatszlm geti.

4-Oflu dris Deveci anlatmtr.
Efendi Hazretlerinin Hakka yrynden sonra ders almtm. Fakat
ders aldktan bir sre sonra iime bir kurt dt.
Sen niye dnyadaki bir eyhten veya kendi memleketlin nl bir eyh
varken gidip baka bir yerden ders aldn diyerek kendimi bir zaman yiyip
bitirdim. nancm kopma noktasna geldii bir gn geceleyin bir rya gr-
dm. Ryamda Fatih Camiinden ieri girince baktm ki, kendi memleketlim
olan eyhin eyhi kap giriinde oturuyor. Hemen gidip nne diz ktm.
Fakat eyh Efendi hi konumad ve eliyle mihraba doru gitmem iin iaret
etti. Mihraba doru gittim. Orada zerinde beyaz giysiler bulunan kiiler
tarafndan bir zikir halkas oluturulduunu grdm. Yaklanca halkada
bana da bir yer ald. Oturdum. Bir zaman sonra bir ses duyuldu.
Hac smail Efendi geliyor
Efendi Hazretleri gelip krsye kt ve vaaz verdi. O srada grdm ki,
ben Efendinin bulunduu yere yaknm. Fakat ders almadm diye hayflan-
d memleketlim olan eyh Efendi ta kapnn yanndayd.

5-kran adl ihvan unu anlatt.
Menkb 117
Efendi Hazretlerinin Hakka yrmesinden otuz be sene sonra canm
ok skld bir anda kalbime gelen;
Acaba Efendi Hazretleri bizi ihvanla kabul etti mi? Bunca zamandr,
kapsndayz. Dedim. Uyku ile uyanklk arasnda Efendi Hazretleri yle
buyururdu;
Kzm sen bizim Ehl-i Beytimizdensin

6-Ahmet Tten isimli ihvan anlatmtr.
Efendi Hazretlerinin devlet hanesinin bahesinde bulunan kk evde
oturan ocuklar, namaz vakitlerinde namaza gtrmesi detinden idi. Efen-
di Hazretleri Hakka yrd gnn akam yine ayn ocuk, Efendi Haz-
retlerini bahede ihvanlara baktn grm ve yanna gelip;
Dede! Sen lmedin mi? Demitir.
Efendi Hazretleri eli ile sus iareti yaparak hali saklamasn iaret bu-
yurmutur.

7-Sivas-Suehrili Hami Turan isimli ihvandan dinledim.
Senelerdir eyh aradm fakat bir trl karar veremedim. Bir gn tesbih
ekiyordum. hramczade Hac smail Efendi Hazretleri manada bana bu-
yurdu ki;
Gardam! Ne dnp duruyorsun? Gel bize teslim ol.

8-Rt Say babas Mehmet Nuri Efendi ile 6-7 yalarnda Sivasta
Efendi Hazretlerini ziyarete gitmiler. Efendi Hazretlerinin elini pm.
Efendi Hazretleri onu dizine alm oturtmu ve
Gardam! Sen bize hizmet edeceksin. demi, Seneler sonra yaptrd
Sivas mam Hatip Okulun mdr olmutur.

9-Torunu kr Sefa anlatyor ki,
Ne zaman yanl hatal bir ey yapacak olsam, Efendi dedem ryama
girer, beni ikaz ederdi.

10-Risale-i Nur Talebelerinden olan bir kardeimizin 2007 ylnda ba-
ndan geen bir hatra u ekilde anlatmtr.
Kursumuz Ulu Camiiye yakn bir mahallede idi. Talabeler ile sohbetten
sonra yatma zaman gelince herkes uyumak iin yataklarna gittiler. Bende
kendim iin hazrlanan yataa uzannca, uyku ile uyank hal arasnda iken
Hz. Mevlana kaddesellh srrahul azz Hazretleri manen terif buyurarak
bana dedi ki;
hramczde Hac smail Hakk Efendi gibi bir zatn ruhuna hediye
okumadan nasl uyursun? diye buyurunca alelacele yataktan kalktm ve
Ulu Camiye doru gitmek iin ynelince arkadalar nereye gidiyorsun?
diye sorunca bende durumu anlattm. Ulu Camii haziresindeki Efendi Haz-
retlerinin kabrinin bana gidip ziyaret ettim. Misafir gnlerimin hepsinde bu
ziyaretlerimi terk etmedim.

11- Nuran isimli ihvan kardeimizin bir hatras;
Aklmn erdii yalarda iken annem ba ve bahe ilerine giderken beni
aresizlikten evde brakrlard. Bende bu durumdan hi rahatszlk duymaz-
dm. nk onlar evden gidice dedem zannettiim beyaz sakall bir kii eve
gelirdi. Dedem de vefat etmi idi. Ben bu durumu da fark edemeyecek bir
yata idim.
Zaman geti, otuz yana gelmitim. Bahri Efendi Hazretlerini tanyp
ihvan olmutum. Bu olaydan sonra grdm bir resim benim ocukluk
hatram canlandrd. Meer benim dedem olarak zannettiim kii
hramczde Hac smail Hakk Efendi kaddesellh srrahul-aziz Hazretle-
rinin kendisi imi. Efendi Hazretlerinin de Hakka yrm olduunu re-
nince seneler gese zaman ve mekan deise de byklerimizin himmeti
zerimizde devam ettiini anladm.
Katre iirinin Aklamas
119

KNC BLM

HRAMCIZDE
kuddise srruhul-azz

AHSYET VE ESERLER
121
Veli kii, toprak gibidir.
Topraa her trl kt eyler atlr.
Fakat topraktan hep gzel eyler biter.
Akemseddin kuddise srruhul-azz

A) LM, EDEB VE TASAVVUF AHSYET
I-LM AHSYET
Genlii Osmanl mparatorluu son dneminde gemesine ramen g-
nn artlarnn gerektirdii tahsil terbiyesini eksiksiz ikmal etmitir. Zengin
bir kltr sahibi olan hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri
Arapa ve Farsay anadili kadar rahat konuurdu. Krte, erkezce, Fran-
szca ve Almancay bilirdi. Validesinin izni olmad iin subay okuluna
gidememitir. kinci Cumhurbakan smet nn kendisinin okul arkada-
dr. Eer gitmi olsa idi, Kurtulu Savanda yurdumuzun kurtuluunda
nemli rol alacaklardan biri olabilirdi. Ancak Efendi Hazretleri manevi ya-
pnn byk mimarlarndan olmutur.
Efendi Hazretlerinin ok zengin bir ktphanesi vard.
157
Bo zamanla-
rnda kitap okurlard. Edebi yn kuvvetli idi. Hafz Divan-,
158
Sdi

157
hramczde M. Kzm Toprakn anlattna gre bu kitaplarn byk
bir ksm inceleme amal olarak Darendeli Hulusi kuddise srruhul-azz Efen-
di tarafndan alnmtr. Fakat bu kitaplarn dn olmamtr. imdi bu ki-
taplarn Darendede Efendi Hazretlerinin dier ahsi eyalar ile muhafaza
edilmesini de Hulusi kuddise srruhul-azzin bir hizmeti olarak grmek gere-
kir.
158
Hafz irazi
ranl air iraz d.?-h.y.t. m.1390 Gerek ad emsettin Muhammeddir.
Kuran- Kerimi ezberlemesi ona hafz unvann kazandrmtr. iirini besleyen
Arapa, Cahiliye dnemi Arab iiri hadis, fkh, kelam ve tasavvuf kaynaklar da
hem bilgisini hem eilimlerini aydnlatr. Sanatna ilgi duyan yneticilerce korun-
masna karlk zgr dnce yaps nedeniyle bu gibi yardmlara pek ilgi gster-
memitir. Eski Arab iir bilimindeki Kaside iinde bulunan duygusal iir blmn
(tegazzl) gelitirerek Divan edebiyatnda gazel diye nlenecek birimi olgunlatr-
mtr. Kendinden nceki ustalarn Firdevsinin (9301020) en iyi rneini verdii
destan (ehname), Muallakatl Saba airlerinin olgunlatrd kaside, en sekin
deyiler ile mer Hayyamn (10441136) younlatrd rubai, rnein Mevlana
ile (12071273) Sadi-i irazi(1213193) ve Genceli Nizaminin(11501214) nde
geldikleri dnsel ve bilgice ykclerce dolu mesnevi gibi nazm biimleri yerine
gazelde derinleen Hafz, bu trn en eksiksiz rneklerinin sahibi oldu. Dnya g-
zelliklerini, yaam tatlarn, tkenmez bir ak duyarln, akn getirdii doal bir
zlem, ayrlk, ac, yalnzlk, kskanlk gibi yan duygular insanca iledi. Beyitli
ana birim ve bamsz sayacak ilerdeki sakat anlaya karn Hafz gazelde tam bir
irzinin
159
Bostan ve Glistan, Mesnevi ve Niyzi Divann
160
ok okur-

konu btnl yan sra ses ve uyum etkisi salad. Bu etkide ahiret inancna uzak
kald. Dnya ve doa gzelliklerini cokuyla diler getirirken yer yer gerek zaman
zaman simgesel bir gc arab yceltti.
Hafz yzyllar boyu sregelen nn, tek yapt olan Divan- ile salad, Yapt,
birok eski airlerinki gibi ak, arap, sarholuk, ikiyzllk, ikyet gibi konular
ierir. Dierlerinden farkl, bu konulardaki duygularn ok gzel bir biimde dile
getirmesidir. iirlerinde duygusalln yan sra felsefi ve mistik bir hava da ege-
mendir. Btn bu stn nitelikler karsnda Divann henz yzde yz onun gazel-
lerini ieren bir nshas ele gememitir. Sylentiye gre Hafzn iirlerini ilk kez
Glendam adl bir rencisi bir divanda toplad, Glendamn bir de nszn
ieren bu nshalardaki gazel says 6501000 arasnda deiir.
159
ran Edebiyatnn nemli air ve yazarlarndan biri olarak kabul edilir.
Asl ad, Ebu Abdullah Merrifddin bin Mslih e- irazidir. (12131292)
Rivayetlere gre; hayatnn ilk te birinde tahsille megul olmu, ikinci te bi-
rini seyahatle geirmi, kalann da ibadete hasretmitir.
Bilginler yetitiren bir soya mensup olduu bilinir. Tahsiline irazda balam,
Badatta Nizamiye medresesinde devam etmi, ann byk simalaryla tanm-
tr. Dini terbiye alm, bu konuda tannm kiilerle konumutur. Hayat daima
retici, dndrc ve ekici bulmutur. nsanlarla konumak ve seyahat etmek
onun sevdii eylerdir. ok kez Hacca gittii de rivayet edilir.
Ebu Bekir ve olu Sad iin BOSTAN ve GLSTAN isimli yaptlarn yazd.
Gneydou Anadolu ve Azerbaycan gezdi. Kark ve hareketli hayatnn nihaye-
tinde tekrar iraza gelerek, burada yerleir ve lmne dek, tenha bir yerde yaptr-
d tekkede, vaktini okuyup yazarak, ibadet ederek ve ziyaretleri kabul etmekle
geirir. Birok bykler ona sayg gstermiler. Byk bir tevazu ile her zaman
iinde yaad halk, hayatnn sonlarna doru, onu ermilerden biri olarak tanm-
tr. Sdi, 1292 ylnda irazda Hakka yrd. Mezarnn bulunduu semt Onun
ad ile anlr. Kusursuz bir anlat biimi olan Sdinin slubu basit gibi grnr,
ancak kolay taklit edilemez. Eserlerinden balcalar: Takriz-i Dibace, Mecalis-i
Pengane, Gazeliyet
En mehur eseri Bostan ve Glistan slm dnyas medreselerinde okunmu,
aklamalar yaplm ve eitli dillere evrilmitir.
160
Mehmet Niyazi Msri kuddise srruhul-azz
II. Osman devrinde, hicri 1027, mildi 1617 ylnda Malatyada domutur. Ba-
basnn (Ali elebi) bir Nakibend tarkat mensubu olmasna ramen, henz 21
yanda gen bir vaiz iken Halvet Tarkat eyhi Malatyal Hseyin kuddise
srruhul-azz Efendiye intisap etmi, Kadir bir mutasavvftan istifade etmi olan bu
air sufinin kabiliyetlerini gelitirebilecek kiileri bulabildii sylenebilir.
Diyarbakr ve Mardinde mantk ve kelam okudu, o zamanlar hocas yalnz M-
srda bulunan Miftah- Ulum il Gayb (Gayb ilimleri anahtar) ilmini renmek
zere Msra gidip Ezher Camii civarnda Kadir bir eyhe beyat etti. Bir gn eyhi
ona Zahir ilim talebinden tamamen vazgemedike tarkat ilmi sana almaz
dediinde niyaz ile Allah Telya istihare ettiini, ryasnda Abdlkdir-i Geyln
kuddise srruhul-azz Hazretlerinin Niyziye nasibinin bu ehirde olmadn ve
123

Senin eyhin bu ehirde deildir diye Anadolu tarafn iaret ettiini Mevaidul-
irfan (rfan Sofralar) adl eserinde anlatmaktadr.
Bunun zerine eyhinden srarla izin ister, ryasn duyan eyhi, kendisine hilafet
vermeyi teklif eder ise, de o gitmede srar eder ve izin alp Msrdan ayrlr Anadolu
yoluyla stanbula gelir. Sokullu Mehmet Paa Medresesinde bir hcrede irada
balar (1646).
stanbuldan Bursaya gidip orada Veled-i Enbiya Camii kayym Ali Dedenin
evinde ve Ulu Cami yaknndaki medresede oturan Niyazi-i Msri kuddise srruhu,
yine bir rya zerine Uaka giderek Halvetiyyenin Elmall Yiitba Ahmet Efen-
di kolundan ve mmi Sinan Halifelerinden eyh Mehmede intisab eder. Akbet
eyhim, gzbebeim, kalbimin devas olarak ifade ettii eyh mmi Sinan Elmal
kuddise srruhul-azz ile Elmalya giderek eyhinin derghnda imamlk, hatiplik
ve eyhinin oluna hocalkta bulunur. Krk yana ulatnda Msri, mmi Si-
nandan hilafetini alarak irada balar. te onun mcadele hayat bundan sonra ba-
lar. Uak, al ve Ktahyada bulunmu; Bursa, Edirneden sonra bir mddet stan-
bula yerlemitir. skdarda Azz Mahmud Hdyi kuddise srruhul-azz Hazret-
leri ile komu olmutur.
1669 tarihinde Bursaya gelmi, Bursada Ulu Camii civarnda bir hcrede irad,
camide vaazlara devam etmi; bir yandan da geimini temin ve yoksullara yardm
maksadyla mum yapp satmtr. Abdal elebi adl bir tccar Niyziye bir dergh
yaptrr. Bursada Ulu Caminin kble tarafnda u anda postanenin bulunduu ke-
de, dergh 1080 (16691670) tarihinde merasimle almtr. Bursada tekkesini
kurduu yllar tekke medrese tartmalarnn en youn olduu yllara rastlar; sesli
zikir meclisleri yasaklanmtr. Msri bu karara uymam ve aka mcadele etmi-
tir. Hac Mustafa adl birinin kz ile evlenir. Bir kz ocuu olur.
Sadrazam Kprlzde Fazl Ahmet Paann daveti zerine Edirneye giden
Niyzi, cifre dayanarak baz szler sylediinden 1087 (1673) te Rodosa srlr.
Dokuz ay sonra affedilerek Bursaya dner. Dnte Bursada almaya devam
etmi, 1677de Rusya seferi iin halk cihada davet etmek amacyla 300 kiilik bir
dervi grubuyla Edirneye gemi, Selimiye Camiindeki bir hutbesinden dolay bu
kez Limni Adasna srgn edilmitir. ki sene sonra affedilmesine ramen dnmez
ve Limni de Msr derghn kurar. On be yl sonra tekrar Bursaya gelir.
Padiah II. Ahmed in, eyhe mahsus bir kou araba, derviler iin de para gn-
derdii bilinmekte olup, Niyziyi ok sayd anlalmaktadr. Niyazi Msri kuddise
srruhul azizin padiaha, ibanda bulunan hainleri keramet ile birer birer haber
verecei ayias, devlet adamlar arasnda tela uyandrr. Sadrazam Bozoklu Mus-
tafa Paa, Msri Efendinin duasn almak isteyen ve sonra sefere klmasn mnasip
gren II. Ahmedi, bu zat geldii takdirde byk bir fitne zuhur edecei yolundaki
telkinleriyle fikrinden vazgeirdi. Niyzi, 26 evval, 1104 (30 Haziran 1693) Sal
gn Edirneye gelip vaaz etmek zere Selimiye Camiine indii zaman, halk cami-
nin etrafn alm, kalabalktan ieriye girilemez olmutur. Bu durum karsnda
Sadrazam, Niyzi Msr kuddise srruhul-azz Efendinin eer derhal srgn edil-
mezse byk bir karklk kacan padiaha telkin ederek, Niyzi Msr kuddise
srruhul-azz Efendinin Limniye gnderilmesi hususunda bir ferman alr. Tekrar
Limniye srlr (1693). Orada, bir mddet sonra 20 Recep 1105 (16 Mart 1694)te,
78 yanda Hakka yrmtr.
lar ve okuturlard. Niyzi Divan- iin bu yolun srlarndan bahsettii dolay
Efendi Hazretleri;
Drt ilahi kitaptan sonra bir kitap gelse Niyzinin Divan olurdu
Niyz-i Msr byk adamdr, dorusu da budur.
161
buyurmutur.
Sohbetlerde ilahi okunmas adet olduundan ihvanlarn baz Hakk mah-
lasl ilahileri tercih etmesi Efendi Hazretlerinin yazm olduu zannn do-
urmutur. Bu ilhiler genellikle Erzurumlu brahim Hakk, smail Hakk
Bursev kuddise srruhul-azznndr. Kesin olarak Efendi Hazretlerinin
yazd Katre lhisi dir. Bundan baka ilhiler yazm olmas da muhtemel-
dir. Fakat kesinlik yoktur.
Efendi Hazretleri daha fazla eser veremez mi idi, diye dnlrse; ey-
hinin kendi yazd kitab grp de,
Yazdn okunurmu, lakin sen kitap yazma
162
Emrine istinaden
baka bir teebbste bulunmamtr. Efendi Hazretleri;
Ne zaman bir kitap yazmak istesek, nmze Elif geldi buyurarak bu
ii yapmaktan vazgetiklerini anlatmtr. Yazd Mevlid-i erifin ise, bir
ak ile husule geldii malumdur.
163

161
Mesel yine Ahmet m kuddise srruhu Efendi buyururlarm ki;
Tasavvuf kitab okumayn. Onlar sizi idll (yanla gtrr) eder. Yalnz Ni-
yazi Divann okuyun. Zira O, slk bitirdikten sonra sylemi ve yazmtr.
(ERGN, a.g.e. s. 75)
162
Bu konuda Necmeddin Kbra kuddise srruhul-azzin hali ayr bir gr
as vermektedir.
Bir gn halvette yalnz olarak zikirle megul olurken eytan geldi. Halvet ve
zikir hayatm kartrp bozmak iin hile ve tuzaklarn artrd. O anda elimde bir
himmet klc hsl oldu. Ucundan kabzasna kadar zerinde: Allah, Allah ke-
limeleri yazl idi. O klla, insan megul eden ve Allah Tely zikirden alkoyan
hatralar kovuyordum.
O anda kalbime Hyelul-merd alel-mrd (Azgn eytann mrid iin kur-
duu tuzaklar) ismi ile halvette bir kitap yazmak hatrma geldi. eyhim izin verme-
den byle bir eser yazmam sahih olmaz, dedim. Benimle eyhim arasndaki rabta-
nn shhatli olmas sebebiyle sesini iittim. yle diyordu: Bu htr (dnceyi)
brak.. eyhime gaibte (rabta yolu ile) dantm. Allah Tel bundan uzaktr bu
htr eytandandr. eytan, kendisine merid (azgn ve inat gibi irkin ve kt) bir
isim verdi. Bylece eytan kendine svmez (kt isim vermez) zannettin onun byle
yapacan uzak bir ihtimal saydn. Gayesi seni (kitap yazmakla) megul edip
Hakk zikirden alkoymak ve iini sarpa sarmaktr. (Necmeddin Kbra kuddise
srruhu, Tasavvuf Hayat, trc. Mustafa KARA, stanbul, 1996,s.103)
163
Hac Bayram Veli kuddise srruhul-azzin mridlerinden Yazczade Meh-
met kuddise srruhul-azz Efendi, Muhammediye adndaki byk manzum eserini
yazp mridine takdim ettii zaman:
Byle kocaman bir eser yazacana bir sine hak etseydin, Mehmet. Demi ve
bununla, bir adam yetitirseydin, bu suretle canl, ntk bir kitap yazm ve daha iyi
etmi olurdun, demek istemitir.
125
Efendi Hazretleri sohbet ve ibadetlerinden bo kalan zamanlarnda
Kuran- Kerimi ve her gn kuluk ve ikindi namazndan sonra Evrad-
Bahiyyeyi okumutur. Evrad-i Bahiyyeyi Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem Efendimizin bizzat ah Muhammed Baheddn kuddise srruhul-
azze talim ettirdiini belirterek buyurur ki;
Evlerinize nfus bana bir Evrd- erif, bir Kuran- Kerim ve bir
byk ilmihal alp zerlerine isim yazlmak suretiyle talim edip okutun
Bu Evrad- erifi okuyandan Allah Tel, Efendimiz sallallh aley-
hi ve sellem ve pirn raz olur.
Her mkl ve zor ileri hallolur, hasta iyi olur. Darlktan ve fakirlik-
ten kurtulutur.
Evrad- erifi okurken, yetmi bin melike-i kiram hazr olur ve seva-
bn yazarlar.
O memleketten belay, aft, darl, zarar, hastal geri evirir, yeri-
ne rahmet, bereket, ifa, saadet, bolluk, efkat, kolaylk, emniyet ve her
trl iyilik getirir.
Evrad- erifi, rza-i ilahi iin okumann makbul bir ibadet ve azim bir
dua olduunu bilmek ve inanmak gerekir. nanmakla kabul olan bu dua
ismi zamdr

Rivayet olunur ki;
Bir gn Evrd- erifi bir ihvan gardamz cahil olan aabeyinin ya-
nnda okurken garda dinlemi ve bir mddet sonra da lm, garda
aabeyinin ahiret hali nice olur diye merak etmekte iken bir rya grr.
Bakar ki, aabeyi Cenneti lda yksek bir makamda,
Garda! Sen bu makama nereden nail oldun demi, aabeyi de
Gardam sen bir gn Evrd- Bahiyyeyi okuyordun onu dinlediim
iin Allah Tel bu makam verdi demi, bu sebeple Evrad- Bahiyyeyi
behemehl okuyun, okumayanlara da dinletin
164

Nitekim bu fikri tayan Hac Bayram Vel kuddise srruhul-azzin iki, nihayet
kk manzumesinden baka kt stne konulmu eseri yoktur. Fakat yeti-
tirdii insanlarn, yni canl kitaplarn says oktur ve bu canl kitaplar asrlarca
okunmutur; imdi de okunmaktadr ve il nihye inallah da okunacaktr.
Trbedar Ahmed m kuddise srruhu Efendi, tenevvr ve yksek hakikatlere
erimeyi kastederek:
Bu i kitapla olmaz; fakat kitapsz da olmaz buyururlarm. Yine bu zat, da-
ha ileri giderek Muhyiddin Arab kuddise srruhul-azze atfen:
Allah Tel benden ne istersin dese: Ya Rabbi, beni tekrar dnyaya gnder,
yazdm kitaplar toplayp yakaym demitir. (ERGN, a.g.e. s. 74)
164
Evrd- Bahiyye
Manen Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ah Muhammed Bahddn
Nakibend kuddise srruhul-azz Hazretlerine talm ettirdii rivayet olunan, seil-
mi dua ve virdlerden oluan bir tesbihat evraddr.

Cnn sen terk etmeden cnn arzularsn,
Znnrn kesmeden imn arzularsn.

ol uacklar gibi binersin aa ata,
evkn ile topun yok meydn arzularsn.

Karncalar gibi sen ufak ufak yrrsn,
Meleklerden ileri seyrn arzularsn.

Var sen Niyzi yr atma okun ileri,
Derdiyle kul olmadan sultn arzularsn.
Niyzi Msr kuddise srruhul-azz

Evrad- erif, bir mrid-i kmilden izin alnarak okunmaldr. Fakat Efendi
kuddise srruhul-azz Hazretlerinin kendine bal yeni ihvana, yni slk derslerini
ikmal etmemi bile olsa izin vermi olduu rivayeti mehurdur. (Mustafa Tak
kuddise srruhul-azz Efendinin arkada olan Hasan Basri antay Evrd- Bahiyye
iin okuma izni istemitir. Fakat uzun bir mddet bu izni alamamtr.)
Evrad- erifi okumak iin kbleye kar diz kp u ekilde okunur:
3 adet Salvat- erife
5 adet Estafirullah
1 adet Fatiha Suresi
3 adet Kehf Suresinin 10. ayeti
3 adet hls Suresi
Okunduktan sonra, okunan sure ve dualardan hsl olan sevap silsile yoluyla
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden itibaren btn prana ve akraba-i taallukata
balanr, daha sonra da Evrad- erif okunmaya balanr.
Bu evrdn iinde sm-i zam olduu iin okuyann istekleri Allah Telnn
iradesinin takdiriyle icbeti muhakkaktr.
127

II-EDEB AHSYET
1-YAR-E YADGR -MEVLD- NEB ALEYHSSELM-
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerinin yazm olduu Yr-
e Yadigr isimli manzume eseri, Sivasl Hac Mustafa Tki kuddise
srruhul-azzin yazd Tarih-i Nur Muhammedi eserin iirsel ifadesidir.
165

Bu eserde sanatsal bir zorlamaya gidilmeden saf bir dille Efendimiz
sallallh aleyhi ve sellemin madd leme douu ve Ona olan aktan bah-
sedilmi ve mesnevi trnde yazlmtr.
191 beyittir. 175 beyti Trke 8 beyti Muhammed redifli gazel, 8 beyit-
lik Arapa Nat ilavesi vardr.

165
Kitabn kapa u ekildedir.
Yre Yadigr
brahim Ylmaz - Ali Altn (Uur Terzi, Mehmet Bayrak eliyle Takpr)
(Bekir Sar ve Basmac Mehmet Efendi eli ile)
Osmanlca ve Trke yazlmtr. inde silsile, hediye etme ekli, Efendi
kuddise srruhul-azzin birka sohbetten alnm kelmlar yazlmtr.
Sayfalar ayr ayr numaralanm Trke 24 sahife. Osmanlca 29 sahifedir.
YRE
166
YADGR

MEVLD- NEB ALEYHSSELAM
BSMLLAHRRAHMANRRAHM

Elhamdlillah, Elhamdlillah
Sen ekrem ettin bizleri Ey h

Hem o Neb-i Ahir zamne
mmetlik ile verdin niane

Ana hem li ve sahbna her an
Olsun salt selm firvan
167

Anlar ki, etti bu dni ihya
zlerince gitti eslfm
168
amma

Bu aciz Hakk bilmem ne etsem
Rh- selefte
169
bir adm atsam

Derdim demdem
170
aczim bildirdim
Lakin O Hd daimdi virdim

Tarih-i Hicret olmutu ta ki,
Bin yz elli hem de iki
171

Rebiulevvel on dokuzuncu
ehar-enbe
172
gn silk
173
ettim inci

Rh- selefte bir kadem
174
attm
Hamden ve Hamden
175
bu lutfa yettim

166
Hz. Muhammed Mustafa sallallh aleyhi ve sellem
167
oka, fazlaca
168
ncekiler ve gemiler.
169
ncekilerin yolu
170
Sk sk
171
iirin yazld tarih Hicri 19 Rebiul evvel 1352 aramba- 11 Temmuz
1933 Sal (kindiden sonra aramba saylr) Efendi Hazretleri btn hayrl ilerine
aramba gn balamtr.
172
aramba
173
Dizdim
174
Ayak
175
kr, binlerce kr
129
Yatmdm der-rz
176
kaylleye
177
ben
Grdm menamda
178
bir Zt- Ahsen
179

Der ismim Tevfik
180
sana verildim
Bu son seferinde ben sana erdim

Her emrine Hakk etti mheyy
181

Lkin sen oku hoa bir mana

Elimde buldum bir drr-i mevzun
182

Andan okudum ve oldum mahzn

Mevld- Pak-i Raslullahi
Grsem nolurdu O yz mh-i
183

Derken uyandm kendimi buldum
Drr-i mensurla
184
ok megul oldum

stadm Tak aleyh-ir rahme
Yazmt mensur
185
etmiti tuhfe
186

Geldi dile ben eyledim cret
Ald beni ok hzn ile haclet
187

ikeste- beste
188
drr-i mensurdan
Okudum nazm ettim nr-i mevfurdan
189

dem atamz cennetten indi
Nur-i Ahmed-i alnnda grd

176
Gndzleyin
177
le uykusu
178
Uykumda
179
Gzel bir insan
180
Allah Telnn yardmym
181
Emrine hazr.
182
nci dizisi gibi msralar
183
Ay yzl Sevgili
184
Nesir ile yazlm inci gibi satrlar
185
Dzyaz, nesir,
186
Hediye
187
Utanma
188
Mahcupluk ve eziklik ile
189
(Vefir-den) Tam olan ey. oaltlm. ok. Kesir.
Babadan oula o nur-i celil
Gelmesine olmu bir gzel delil

Seyyid-l Enbiya ol Mustafnn
Kn- Kerem
190
ol b-vefnn
191

Kim hmili
192
olsa O nur-i evham
193

Herkes tanrd kalmaz bir feri
194

Ana bizden her nefes yz bin selm
Al ashabna t yevmil kyam
195

KASDE- MEVLD ERF

Bize lutf-u mecid
196
oldu bu Mevld-i
197
Muhammeddir
Yine Uka
198
id oldu bu Mevld-i Muhammeddir

Feritehler
199
bi-izni Rab nzul eyler yere bu
Sunarlar cam- vahdet
200
hep bu Mevld-i Muhammeddir

Kad
201
olur drr-i rahmet nisar
202
olur drr-i vahdet
203

yan
204
olur nice hikmet bu Mevld-i Muhammeddir

Yine ehr-i Rebi
205
geldi yine kadr-i refi
206
geldi
Bize Hakktan efi
207
geldi bu Mevld-i Muhammeddir

190
Kerem sahibi
191
Vefal Efendim
192
Tasa
193
Hayale sabilecek (Gerekte olmas dnlemeyecek kadar byk)
194
Parlaklk ve aydnlk
195
Kyamet gn.
196
Byk ltuf
197
Dnyaya Terifi
198
klara
199
Melekler
200
Birlik kadehi
201
Alr, feth olur
202
Salr
203
Birlik incileri
204
Ak
205
Hicri nc ay, Rebul-evvel ay,
206
Kymeti Yksek ve yce
207
efaati
131
dodu nr-i ersalnan
208
nur ile nur oldu dnya
Gm
209
oldu Lat ile Uzza
210
bu Mevld-i Muhammeddir

Ykld Kk- Kisrann
211
oca snd Kebrnn
212

Beli bkld eytann bu Mevld-i Muhammeddir

Snp putlar Tersnn ekildi suyu rann
213

Nizm geldi dnyann bu Mevld-i Muhammeddir

Selm Kabr-i Hkine
214
riyaz-i tr nakine
215

Salat et rh-i Pakine bu Mevld-i Muhammeddir

Saltullah selmullah
Aleyke Ya Raslullah

Gerek erkek olsun gerek kadn
k olurdu sorarlard adn

Yamur duas gibi bir afet iin
Andan istifa
216
ederlerdi btn

Elhamdlillahi mniyyl halk min demi
217

Smmes-salat aleNebiyyi fil- kdemi
218

Mevlya salli ve sellim dimen ebeda
219

Ala Habbike Hayril Halki kllhimi
220

208
Seni baka deil, btn lemlere bir rahmet olmak iin gnderdik.
(Enbiya, 107)
209
Paraland
210
Put isimleri
211
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin doduu gece, ran kral
(Kisrnn) saray salland ve on drt burcu ykld.
212
Byk Mecusi Atei
213
Save gl kurudu.
214
Kabir toprana
215
Gzel kokan bahesini
216
Sulanrlar, ierler
217
Allah Telya krler olsun Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi beer
olarak gnderdi.
218
Sonra en nce seilmi nebi olana salt ve selam olsun.
219
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize ebediyete kadar selam
olsun.
220
Btn yaratlmlarn en hayrls Allah Telnn sevgilisine olsun.
te bu hret tuttu lemi
Geldi dnyaya Ebi Nebevi
221

smi Abdullah kavmi Mudari
Zevcesi mine Hmil-i Nebi

Alt ay bilmedi hamilliini
Melekler ederdi milliini
222

Nurlar iinde kalmt ol mh
223

Ulema tebir
224
ederdi gh gh
225

Doacak Muhammed ol an- li
Medh ederler an lem mali
226

Ol vakte kadar smi Muhammed
Arabta tesmiye
227
edilmemiti ebed

Biroklar dt ulu sevdya
Bu azz gelseydi bizden dnyaya

Doan ocuklara Muhammed ismi
Koyup tecessse
228
dt bir ksm

Lakin O drr- Meknn
229
serser
230

Nasiye-i
231
minede olmutu ber-ser
232

Vakti gelince On iki Rebi
233

Pazartesi gecesi ve ehri- efi

221
Babas Hz. Abdullah radiyallh anh
222
Hizmetiliini
223
Ay paras
224
Bilenler mjde ederdi
225
Zaman zaman
226
Ulv lemler
227
simlendirilmemiti nceden
228
Olabilir mi diye aratrmaya dtler.
229
nci dizileri
230
Batanbaa
231
Alnnda
232
Yzn kaplayan
233
Rebul-evvel aynn 12 si
133
Hem Nisan aynn yirminci gn
Belirdi Nice alim-i Kevni
234

Ol almetler mine mh-i
Havf
235
ettirdi kh-i kh-i
236

Kulardan ana tebir
237
inerdi
Kanatlaryla srtn sard

Kalmazd havf, hayetten eser
Mbarek terleri misk idi amber

Uzun boylu gne yzl ok kzlar
Asiye ve Meryem anlar pek zler

O nur-u kmili verler idi
Yanlarnda hublar
238
grrler idi

minenin gzlerinden perde ald
Merik ve Marib
239
arasn grd

Yerden ge kadar bir beyaz atlas
Aslm grd dnya ve herkes

Gya bu veli-nimeye pay endaz
240
olmu
O Meclis-i Mabud-u Ar
241
rahmetle dolmu

Yine O mine analar has
Grd am kklerindeki raks-

Dahi lem biri merikte
242

Biri Kabe zerinde biri maribte
243

234
Dnyev harikalar
235
Korkuttu
236
Zaman zaman
237
Mjde
238
Gzeller
239
Dou bat
240
Pay veren
241
Allah Telnn ar
242
Douda
243
Batda
Grenler dediler bu dni pr-tz
244

Cihanda imtiyaz pek mmtaz

Cenab- mine bir zlal
245
iinde
Annla btn varlktan geti

Muhammed Seyyidl Kevneyn-i ves-sekaleyn
246

Vel ferikayni min Arabin ve min Acemin
247

Mevlaya salli ve sellim daimen ebeda
Ala Habibike Hayr-il Halk kllhimi

Zlli
248
vermiti Asiye ve Meryem
Sarlard Batn- erifesini
249
hem

Bismillah uhru
250
ve bi-iznillah
251

Dediler o anda ol iki Mh

efiul- mem
252
Ser-tac Adem
253

Zbde-i Mahlkat
254
ol Ruhi-efham
255

lem-i uhuda
256
terif ettiler
Arz ve sema kainat gr ki, ne ettiler

Tekbirt
257
ve Tehllat
258
Salevt-l llah
Kamu
259
lem doldu tahiyyat
260
ile

244
ok yeni
245
Cam fanustaki erbet
246
Dnya ve ahiret, insanlarn ve cinlerin Efendisi
247
Arap ve Acem frkasnn Efendisi
248
Cam fanustaki erbet
249
Mbarek karnlar
250
Terif et Ya Muhammed sallallh aleyhi ve sellem
251
Allah Telnn izniyle
252
mmetlerin efaatisi
253
Beerin ba tac
254
Mahlkatn z
255
Yaratl byk ruh
256
Dnya lemine
257
Tekbirler
258
Tehliller
259
Btn
260
Selamlar
135

ALLAH- EKBER ALLAH- EKBER
LALHE LLA-LLAH VALLAH EKBER
ALLAH EKBER VE LLLAH-L HAMD
ES- SELT VE- SSELAM ALEYKE Y RASLLULAH
ES- SELT VE -SSELAM ALEYKE Y HABBALLAH
ES- SELT VE-SSELAM ALEYKE Y SEYYDEL EVVELNE
VEL AHRN VE ALA CEM-L ENBYA VE-L MRSELN
VE-L HAMD-LLLAH RABBL LEMN

' ' _
' _ ' _ ' _
' _

(Bu ksmda Kaside-i Ha-iyye okunur.)

Essubhu bed mi talatihi
Velleyl deca min vefratihi
Fkar-rusla fazlan ve ula
Ehdas-sbl li delletihi

Kenzl keremi ve Mevlen-niami
Hadl-memi li eratihi
Ezken-nesebi elal-hasebi
Klll-Arab-i f hidmetihi

Seat-i-ecer natakal-haceru
akkal-kameru bi iretihi
Cibril et Leylete esr
Ver-rabb de li-hazratihi

Nle-erefa vallah af
Amm selef min mmetihi
Fe Muhammedna hve seyyidd-na
Fel-izz lena li icbetihi
261

261
(Trke Aklamas)
Gn, Onun varl ile parlad. Gece Onun heybetinden karard.
Dier rasllerden fazilet ve ululukta stn oldu. Hidayet yollar Onunla bulundu
Tfl mesd aleyhisselam
Geldi dnyaya ner-etti slm

Ve hem anda and mmetlerini
Hd ya arz etti mmetlerini

Koyup ba yere secde eyledi
Cihan pr-nur oldu felek uyand

Necip
262
mmet buldu o an rahmeti
Duasnn kablnn idi nur almeti

Umum parmaklarn rtk tutard
ehdet parma ile tevhit ederdi

bu iaretler olmutu kabul
Ki ortaya geldi bir dni makbul

Dn-i Muhammeddir bu tk eyvn
263

Hakkn celli ile gsterdi burhan

O anda dedi hem Allah ekber
Ve sbhnallah ederdi ezber

ki Cihan Seyyidi-ins--cin Muhammed
Hak ana bend eyledi her Arab ve Acem-i


Kerem hazineleri ve Allah Telnn nimetlerin sahibi, eriat ile mmetleri hi-
dayete erdirdi.
En temiz nesebli, en yce soyluya; btn Araplar hizmetkr oldu.
Onun iaretiyle aa yrd, ta konutu, ay yarld.
Cebrail aleyhisselm sra gecesi gelip,
Allah Telnn huzuruna ardn mjdeledi.
erefe nail oldu; Allah Tel Onun mmetinin gemi ve gelecek gnahlarn
affetti.
Muhammed sallallh aleyhi ve sellem bizim Efendimizdir.
erefimiz bizi mmetlie kabul etmesidir.
262
Temiz
263
Kemerli byk bina
137
Yine bir nur andan fevern
264
etti
Maddi ve mnev cihn- tuttu

Grnd o anda am arlar
Enaku ibilin
265
t karular

Hzin-i
266
Cennet-Rdvan geldi ve etti tebir
Dnya grmt, Sentek
267
nezir-u Beir
268

Ulm-i enbiya sana verildi
Cennet baheleri senden dirildi

Akb- tuluda o ems-i Enver
269

Bir avu toprak ald arz- kld mnevver
270

Mekke ukals
271
dediler heman
Ehl-i arza galip oldu b-kuman
272

nk ol mine ol sedef paye
273

Cmle yldzlarla cevv-i sema
274

Ainlk ile nigh
275
ederdi
Ak ile evk ile h ederdi

Gkyznde gezen kular melekler
Minkarlar
276
zmrt ve yakuta benzer

Anlardan biri gelip ol nra
aret eyledi durdu huzra

264
Fkrd
265
amda bir mevki ad
266
Bekisi
267
Bir tanesin
268
Mjdelemede ve korkutmada
269
Erkek evlatlarn erkek ve kz ocuklar arasndan domu nurlu gne
270
Nurlandrd
271
Aydnlar
272
nsan, erkek demektir. Yardm edeni olmadan
273
Rtbe
274
Atmosfer
275
Bak
276
Gagalar
eceat ve nusret
277
anahtarlar
Verilmiti sana felek
278
mazhar
279

Azametini gklere vaz
280
eylediler
Her kim n grr yrei titrer

Bir gvercin kuu grnd n-kh
281

Minkarlaryla
282
fem-i sadet
283
edildi agh
284

Tattrd na arab- lahut
285

Grmemiti mislini lem-i nasut
286

Guya ol eyden daha isterdi
Mbrek parma ile azn gsterdi

Muhammedn Seyyidl Kevneyn-i ves- Sakaleyn
287

Vel-ferikayni min Urubin ve min Acemin
288


Hazreti mine ol nur-u cevvl
289

Grnd gzne nurani rical
290

Ellerinde Zmrtten leen
Dierinde ibrik ve al-i memen
291

277
Yardm
278
Dnya
279
erefi
280
Koydular
281
Yiyecekle
282
Gagasyla
283
Saadet az
284
Bilerek
285
lhi arab
286
nsanlk lemi
287
288
Araplar ve Acem frkasnn Efendisi
289
Hareketli
290
Adamlar
291
Ykanlacak emin bir adr
139
O vcudu Esat
292
anda ykand
Kendisinden hemn bir nur parlad

Sardlar vcudun harirler
293
ire
Gtrdler ervh- enbiy
294
ire

Cem- enbiy, ervah- Gzn
295

ptler sevdiler o nazik yzn

Hususan brahim Halil-i Hd
Ve Hazreti dem o byk ata

Sinesine bast ettiler dua
Ki zira olmutu rvetl Vska
296

Dnya ahiretin izz- erefi
nnla fahr
297
eder umum selefi
298

Kitfi
299
sadette bir drr-i meknun
Grenler oldular bi-takat meftn
300

Hvel Habbllezi trci efath
301

Li-klli hevlin minel ehvali muktahimi
302

Ala Habbike Hayr-il Halkllhi kllhimi

Ricali ruhani
303
zevt- erifi
304

Vcud-u Seadetle ettiler terif

292
Mutlu, temiz
293
pek
294
Nebilerin ruhlar
295
Btn Nebiler ve seme ruhlar
296
Salam ip, dayanak
297
nr
298
ncekiler
299
Omuz, krek kemii
300
Mecalsiz k oldular
301
O Allah Telnn sevgilisidir ki, efaat ancak Ondan umulur.
302
Korkulacak btn hallerde snlacak yer Odur.
303
Ruhan adamlar
304
erefli zatlar
Gzlerine srme ekti gittiler
Dahi koku srd tazim ettiler

Havadan bir bulut yere oturdu
Vcud-u Esat- alup gtrd

Gzden nihan oldu sehb- Enver
305

Umum ark garb gezdirdin bir, bir

Diye bir nid-i Htif-i
306
geldi
Atlas libaslarla geriye dnd

kinci bir sehb- latf-i enver
Vcud-u Esat- gtrd tekrar

itildi derhal insanlar sesi
Tutmutu lemi at kinemesi

demin safvet-i
307
Nuhun rifati
308

smail lisn-i
309
brahim hilleti
310

Yusuf cemali
311
Yakup bereti
312

Eyyp sabr
313
Davut savt-
314

Yahya zhd
315
sa keremi
316

Verildi sana Ey Avlim Muhteremi
317

Denildi ve bulut mnkeif
318
oldu
Cihan o vcudun nuruyla doldu

305
Nurlu bulutlar
306
lh bir ses
307
dem aleyhisselmn sfat: Berrak, temiz
308
Nuh aleyhisselmn sfat: Ycelik
309
smail aleyhisselmn sfat: Fasih, gzel konumak
310
brahim aleyhisselmn sfat: Allah Telnn dostu
311
Yusuf aleyhisselmn sfat: Cemal gzellii
312
Yakup aleyhisselmn sfat: Mjdesi
313
Eyyb aleyhisselmn sfat: Sabr
314
Davut aleyhisselmn sfat: Sesi
315
Yahya aleyhisselmn sfat: Takva ve zhd
316
sa aleyhisselmn sfat: eref, ululuk ve gzel iler sahibi
317
Yaratlmlarn en kymetlisi
318
Ald
141
Mahhiran
319
bir beyaz nur-i latif
O hazreti kucaklad etti taltif

Enbiya makam ana ald
Cmle deryalara rahmet sald

itildi bir sada-i ruhni
An Habb etti Zt- Sbhni

Drdnc defa yine bir kta-i nur
Ald gtrd oldu gzden dur
320

Bu defa ziyde
321
kald semda
Diyar- ruhni ve mesha
322
da

Byk bir harre
323
sarl geldi
O harirden b- zll
324
damlad

Dnya kabzasna
325
tav-i
326
rabetle
Dhil
327
oldu dindi bir mehbetle
328

Elhamdlillah muni-il halki min demi
329

Smmes-salt alal Muhtri fil- kademi
330

331

332

319
Sonra tekrar
320
Uzaklap kayboldu
321
Fazlaca
322
Hz. sa aleyhisselmn makamnda
323
pekler
324
Tatl su
325
Ortamna
326
Elverili alarak
327
Dnd
328
Sevgi ile
329
Allah Telya krler olsun Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi beer
olarak gnderdi.
330
Sonra en nce seilmi nebi olana salt ve selam olsun.
331
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize ebediyete kadar selam ol-
sun.
332
Nevzd-i
333
risalet Hatemen Nebiyi
334

St akt ve emdi parmaklarn

Mevlid-i sedet ol ali mekn
Drt lem dikildi ve dendi heman

Drt ke olmutu cihan bu zata
Nere dnse erer ok futhta
335

Siydt-
336
ana tebir
337
edildi
Maherde mmetin senindir dendi

Veldet
338
gecesi yldzlar tamam
Arz-a meyl ettiin grd sakfi-nam
339

Ve hni vaznda
340
hnenin ii
Nurland demitir o hatun kii

Dounca aksrd dedi Elhamdlillah
Mevlid-i Mfahham
341
ol Raslullah

Abdurrahman bn-i Avfn anas
smi if Hatun ol nur paresi
342

Aksrnca O Nevzad-
343
Kureyi
ittim htiften
344
o sady ar

Dedi ve hem amn saraylarn
O nur ile grdm alaylarn

333
Yeni domu
334
Son nebi
335
Fetihler
336
Efendilik, sultanlk
337
Mjdesi
338
Dnyaya terif
339
Bulunduu yerin tavan
340
Terif ettii vakit
341
Byk kutlu doum
342
Paras
343
Yeni domu sultan
344
lh ses
143
Bulu-i bisetini
345
etti intizr
346

Nuzl vahyi de iman eyledi izhr
347

Safiyye Bint-i Abdulmuttalib
Kablelik etti tayyib
348
mutayyib
349

Kaldrnca ban secdeden Rasl
Allah birdir dedi ben oldum Rasl

Gbei kesilmi snnet tekmil
350

Cismi mnevverdi
351
ve yunmutu bil

Muhammedn Seyyidl Kevneyn-i ves- Sakaleyn
352

Vel-ferikayni min Urubin ve min Acemin
353

354

355

Cenb- mine
356
ol peri-i haslet
357

Ana denmitir eylesin dikkat

gn tamam melike ziyaret
Etmedike yoktur beere ruhsat

Bu mealde gaibten bir sad geldi
Cmle hne halk yanndan gitti

Abdulmuttalib grd ne etti
Safdan geerek Merveye gitti

345
Nebilik zaman
346
Bekledi
347
Aklad
348
Kavmini gzelce vd
349
Gnl raz
350
Tam olarak
351
Nurlu
352
353
Araplar ve Acem frkasnn Efendisi
354
sun.
355
356
Ulu mine radiyallh anh
357
Gzel yaratll kadn
Hane zerinde grd bir beyaz ku
Kanatlar Mekke dalarn tutmu

Takarrub
358
ettike bir beyaz bulut
Yakinen grd ve etti sukn

Acep rya mdr hayal midir bu
Dedi ve ald bir gzel koku

Kendisini lemden tecerrd
359
etmi
Zan etti cennet bana gitmi

Kapy vurdu ieri girdi
Cenab- mineyi pek zayf grd

Alnndaki nuru grmeyince
Bilmedi hikmetini dnd ince, ince

Bir zat- grnce Muhib
360

Gayetle havf
361
etti Abdulmuttalib

Dedi Ya mine korktum k
362
ettim
Kabeyi titrer grdm ben helk oldum

Putlar yere dt Kabe doruldu
Makam- brahim nur ile doldu

Muhammed dodu diye bir sad geldi
Bu sesle Hudadan bir at
363
geldi

Acele ben O Nevzad- greyim
Rahmet kokusunu andan alaym

Cenb- mine imdi grlmez
nk gn beer yanna girmez

358
Yaklatka
359
Sanki km
360
Sevgili dost
361
Korktu
362
Korkudan dm yarld
363
Hediye
145
Beni helak mi edeceksin nerde dedi
eri girdi yalnkl bir ahs-hain
364
grd

minenin szn o zat syledi
Abdulmuttalib Hazretleri sabreyledi

Nasa
365
sylemek isterse ol ced
366

Olurdu ebkem
367
duda hem sed

Bu macera kendisine kr etti
gn tamamna intizr
368
etti

Ulema-i nucum
369
ve Yahdiler
Peygambern- Ahir zaman geldi dediler

Kzl yldz doduunu grenler
Dediler tevellt etti Peygamber

Cemi leme velvele
370
dt
itenler bu habere t

Mecsiden Nasaradan Yehuddan
371

Biroklar geti ha ile puttan

Yine veldet-i seniyye
372
gn
Medinede sylendi o gzel n

Hvel Habbllezi trca efath
373

Li-klli hevlin minel ehvalil muktehimi
374

364
Sert bakl
365
nsanlara
366
Ata, dede
367
Dilsiz
368
Bekledi
369
Falclar
370
Grlt
371
Mecusiler, Hristiyanlar ve Yahudiler
372
Ulu doum gn
373
O Allah Telnn sevgilisidir ki, efaat ancak Ondan umulur.
374
Korkulacak btn hallerde snlacak yer Odur.
375

376

Hasanl Ensr ederdi rivayet
Zabd- ketb
377
edilmi Leyle-i veldet
378

Hemn on gnlk yoldan bu habere
Bir gecede ner-i harika iber
379

Daha nice bu gibi halt
380

Ruy-i arza
381
verdi byk bert
382

Mlki
383
arzn dili tutuldu
Nirevann
384
kk ykld

Saraylar tezelzele
385
urad
Hkmdarlar bundan ok havf
386
eyledi

Sava Gl o gecede kurudu
Semve Deresini
387
sular brd

Dahi yldzlarn sk, sk suktu
388

Habt etti
389
lemi verdi suktu

375
sun.
376
377
Yazlm
378
Dou gecesi
379
bretler
380
Olaylar ve haller
381
Yeryzne
382
Mjdeler
383
Eyas mlk
384
Adaletiyle mehur ran hkmdarlarndan
385
Sarsld
386
Korktu
387
O gece Sava Gl batt. Onun yerine bir deniz kt. yle ki; Kufe yak-
nnda bulunan Frat suyu tat. Dmk ile Irak arasnda bulunan l doldurdu deniz
gibi eyledi. (Yazcolu Muhammed, Muhammediye, stanbul, 1984, s,145)
388
Dmesi
389
lemi susturdu
147
Cesim
390
putlar yere dt bit-temam
391

Rahip Ays Abdulmuttalibe etti ihtiram

Bild- Frisi
392
deki ategedeler
393

O gecede hemen snd dediler

Daha birok zuhur etti havrik
394

Yazdlar cmlesini eslf sevabik
395

Lakin bu as ettim ihtisar
396

Ve ismine dedim Yr-e Yadigr

Ne mmkn vasf etmek o kerem kn
397

Ana nazil oldu Sebl Mesani
398

Okuyan- dinleyeni yazan
Nail etsin gufrnna
399
ol Gni
400

Eslaf- ahlfm
401
hissedr etsin
Hem nm- ahiret gnne gitsin

itenler okusunlar fatiha
urackta verdim an hitma
402

Ve selmn alel Mrselin
403

Vel hamdlilahi rabbil lemin
hramczde
Hac smail Hakk TOPRAK
Kuddise srruhul-azz

390
Byk putlar
391
Hepsi birden
392
ran ehirleri
393
Atee tapan Mecusiler
394
Harika olaylar
395
ncekiler gemi olaylar
396
Ksalttm
397
Yce eref Sahibini
398
Fatiha Suresi
399
Af ve mafiretine
400
Zengin olan Allah Tel
401
ncekiler ve sonrakiler
402
Sona erdirdim
403
Btn Nebilere selam olsun

2-KATRE R

Katremizden hisse al b-gr- derya olmuuz.
Cmle halka bir bakla em-i bn olmuuz.
Geri zahirde lisn- ns ile gftrmz.
Mn yznden soyunup hep muarr olmuuz.

Validem merhume amt bize bir kutlu fl,
Ravz-i Pk-i ziyarette demiti: Ey Kerm-l Mtel
Bu Habbin hrmetine ver bana ferzend b-mell
ndan ald libs bunda iks olmuuz.

T ezelden intisabm lemin Seyyidine,
Dtm akna ann geleliden bu nasr bendine
ok aradm aladm yz tutup Hakkn kendine,
lemi devrn iinde Hubb-u Mevl olmuuz.

Knhm bilmek dilersen srr- Hkidir zm.
Ann edvrncadr dim zm ve szm
Her neye baksa basar Hkidir bakan gzm,
Zr evvelden annla tek- tenh olmuuz.

Bir acep srr Tkiden aldm ders-i iber,
An bilmek dilersen sana vereyim haber,
Her lmi almt primden O eyh-i muteber,
Biz anda mahvolup bezm-i ferda olmuuz.

nk ktmr olaldan bu kapda bu hakr,
Her iin srrn ezelden bildim Takdr-u Kadir,
Ol sebepten iimiz cmleye tazim ve tekrimdir.
Bylelikle halk iinde Hakk- rn olmuuz.

Bu tarkat leminde olmak istersen s-dimend,
Sen de bu halde olup halktan lisn eyle bend,
te budur ciznem Hubb-u fillh sana pend,
Hayr-u hakan cihan Simur-u Anka olmuuz.

Bunca ilm- fazl ile bilmez imi nr-i basar,
Her ii eden ettiren Allah deil mi ver haber?
Leyk hulli ittihazdan eyle gayetle hazer,
149
Biz hakyk iyn ire mmr olmuuz.

Emr-i mrf mnkeri bilmez miyiz?
Anlar ile biz amel klmaz myz?
sr-i Pk-i Ahmed-i bilmez miyiz?
imdi izmr eyley biz rh- mn olmuuz

Herkesin miktar ihlsnca fiili eder zuhur.
Sen al ol muhlisndan kmasn senden kusur,
Gayride grsen haty setredp andan al huzur,
Bunu det edinip bir drr-i yekta olmuuz.

btil lemde var ikmldir etme cedel,
Her kula nasip etmez n Huda izz- ve cel,
Baa gelse bil n devlet ve nimet b-bedel,
Biz an grm ve geirmi pk-i musaffa olmuuz

Hakk her eyde yn grm ve bilmilerdeniz.
Ol sebepten halk katnda Hubb-u Mevl gzleriz.
Kahr-u ltfn cmlesin bir bildim ve tuttum ey-azz,
Hamdlillh biz bu lutfa mazhr- mcell olmuuz.

Bilmediler zevkimi cmle ins- cin melek,
Derdine dtm bana neler ektirdi felek,
Hl-i Hakk bulmaya beyim zikrin dim gerek,
Zikr-i Hakk, seyr- sebakla ders-i yekta olmuuz.

hramczade
Hac smail Hakk TOPRAK
kuddise srruhul-azz
RN YAZILMA HKYES
Hamit Tarak Hoca kaddesellh srrahul azz
Hamit Hoca, Ordu iline bal Korgan ilesinin Fizme kyndendir. Tarak
imal ettii iin Tarak Hoca adyla tannmtr. ocuk denecek yata Hac
Mustafa Rumi ile tanm ve ona intisab etmitir. Bir ara Tokatta eitim
grm, asl eitimini, orum da Hac Mustafa Ruminin medresesinde ta-
mamlamtr. Manevi eitimini de tamamlam olmasna ramen, irad g-
revi verilmemitir. Bu durumu, onu tanyanlar, sert mizal olmasna bal-
yorlar.
orumlu Hac Mustafa Rumi Hakka yrynce Hac Mustafa Hakiye, o
Hakka yrynce Mustafa Takiye intisap etmitir. Birka defa hacca git-
mitir.
Hakka yrynce Fatsaya defnedilen Hamid Hocann, Mekki yolunun
ihvanlar arasnda anlatlan birok menkbesi vardr. Velayeti konusunda
tanyanlar mttefikdir.
404

hramczde Hac smail Hakk kaddesellh srrahul azz Efendi-
ye ntisab
Fatsal (Fizmeli) Hamit Tarak Hoca eyhi Mustafa Hki kuddise
srruhul-azzin Hakka yryeceini fark edince;
Efendim sizden sonra vazife kime verilecek diye sorunca Mustafa Hki
kuddise srruhul-azz buyurur ki;
Daha bulua ermedi
405

404
Fatsa, Mehmet, Tasavvufta Mekk Kolu, st, 2000, s. 165
1949 ylnda rahmeti rahmana kavuan byk islam alimi Fatsal Tarak Hamid
Hoca kaddesellh srrahul azzin yine Hac Hamit Efendi namnda bir arkada
vardr. Sivas'a Efendi Hazretlerini ziyarete gider gelirdi. Hac Hamit Efendi bir gn
Ordu'nun Fatsa kazasnda metfun bulunan Tarak Hamid Hoca'nn kabrini ziyaret
ederek
"Hocam, hep seninle Efendi Hazretlerini ziyarete giderdik, dnya fani, yalnz
kaldm. Fakat imdi Sivas'a Efendi Hazretlerini ziyarete gideceim ve selamn
ona ileteceim" diyerek Sivas'a gitmi ve dergahn ortalarnda bir yere oturmutur.
O srada sohbet eden hramczde Hac smail Hakk kaddesellh srrahul azz
Efendi;
"Bugn peygamberlerin, ehitlerin, sddklarn, salihlerin ruhaniyyetleri bu-
rada, bugn Hamid Hoca'nn ruhaniyeti de burada demi ve hemen ardndan:
Gardam! Hac Hamit nerdesin? deyince, Hac Hamit Efendi ayaa kalkm
ve:
Efendim cennetin ortasndaym, demi ve Efendi Hazretleri de:
Ve aleykm selm, Gardam! Otur diye karlk vermiler.
405
Tasavvufta bulua erme ya intisap ve kemlat ile ilgilidir.
Byezid Bestm kuddise srruhul-azze sordular.
Ka yandasn?
151
Mustafa Hki kuddise srruhul-azz Hakka yrynce, Fatsal Hamit
Hoca bu szn olu Behuddin Efendi Hazretleri iin sylenildii zann
galip olmu ve ama gitmitir. amda Bahddin Efendi sahrada iken ziya-
retine varmtr. Behddin Efendi elinde yarm kalan ay ikram etmi ve
Hac smail Efendiyi beenmezsen ite nasibin yarm bardak ay
olur. Vazife bizde deildir buyurmutur.
Gnlndeki frtnas bitmeyen Hamit Hoca orada kalmayp Mekkeye
hicret etmitir. ki sene tarak yaparak geinmitir. Fakat sonra kimse onun
taran almamtr. Ailesi madur olan Hamit Hoca, Raslllah sallallh
aleyhi ve selleme mracaat etmitir. Orada bulunan bir doktor grm oldu-
u bir ryann tesiriyle ona yol parasn vermitir. Adana Osmaniyeye ge-
len Hamit Hoca, ryasnda bann

bir zincire bal, zincirin de Sivasa do-
ru olduunu grmtr, Bu minval zere, Efendi Hazretleri de,
Katremizden hisse al.. diye balayan iirini yazm gndermitir. Ar-
tk Fatsal Hamit Hoca Hazretleri Sivasa gitmeye karar vermitir. Trenle
gelirken,
Fatsal Hamit Hocann Efendi Hazretleri hakknda, Bu adamda ne bul-
duk ki, ve Eer beni istasyonda gelip karlamaz isen teslim olmam
diye niyetlenmitir.
Efendi Hazretleri Sivasa gelince onu karlamtr. Efendi Hazretleri;
Hamit Hoca! krar ettin mi? diye sormutur. O,
Hayr, Efendim, krar etseydim lmem gerekirdi. Demitir. Efendi
Hazretleri ihvanlarna bu hadiseyi anlatrken
yle bir inkr ki, ikrarn fevkinde, eer gerekse idi Hamit Hocaya
ird vazifesi verirdik buyurmulardr.
406

Efendi Hazretleri Haclar ve hocalar yein, yein teslim olmazlar, tes-
lim olunca tam olurlar szn Fatsal Hamit Hoca iin sylemitir. Efendi
Hazretleri hocalarn zahir ilimlerine hrmeten yanlarnda edeben konu-
mazd.
407

Drt.
Nasl olur?
yle. Yetmi yl dnya perdelerinde (madd hicaplar arsnda) bulundum.
Ama drt senedir ki, Onu gryorum, nasl grdm de sorma gitsin. (Anla-
tamam) perdeli geen zaman mrden saylmaz ki!(Tezkiretl-Evliya s.235)
406
Sivas ziyaretinde Fatsal Hamit Hoca Hazretlerine bir arkada Sivas ehrin
snrlar iinde bir sual sormular. Fakat Fatsal Hamit Hoca Hazretleri soruya cevap
vermemi. Ta ki, Tokat snrlarna girince
Ne sordun ki? imdi cevap vereyim. Diye arkadana sorunca arkada Niye
nce cevap vermediniz Efendim? diye sorunca,
Efendi Hazretlerinin makamnda nasl cevap verebilirim. Buyurmutur.
(Mehmet Ik Efendi (Zara-Kzk Ky)
407
Hamit Hocann, Sivas toprana ayak basp Ziyaretimiz makbul oldu,
dnelim gardalar szne karlk, ayn anda Sivasta bulunan Efendi Haz-
retleri
Hamid Hoca bizi ziyarete geldi, gitti dedii rivayet edilir.

Hner ibraz gibi halka kt bir ar olamaz
Ann in hner ehli ebedi var olamaz
Paredir dini ile iman bu gn ekserinin
Ehl-i kfre dahi bundan znnar olamaz
Geemez kimse paresinden dahi gemez olsa
Bu gzmn grd eydir bu da inkr olamaz
Cmle sermest ehl-i arab- emel olmu dostlar
Bin nasihatla biri cznce ho-yar olamaz
Buhl u gururu cihan ne acep tutmutur
Bunu bilmez ki yarn bundan eed nr olamaz
Ne kadar klsa namaz, varsa riya zulm ehli yine
Kfirdir hakikatten o dindar olamaz
Ne kadar teali bize hasutlarmz
Korkma Allaha dayan stne hnkr olamaz
Geri fadl ehli bu gn kendini ihf tutmu
Gn yzn balkla tutma ile cihan tr olamaz
Kang dervi ile molla aar el ndn
Bu gibi iki cihanda kt bir kr olamaz
Nene lazm halkn sana uli ey Fizmeli
Bir baklrsa bu senin gibi sersr olamaz

Hamit Tarak Hoca kaddesellh srrahul azz
153
KATRE RNN AIKLAMASI

KATREMZDEN HSSE AL B-GRI DERYA OLMUUZ
CMLE HALKA BR BAKILA EM BNA OLMUUZ.
GER ZAHRDE LSANI NAS LE GFTARIMIZ
MANA YZNDEN SOYUNUP HEP MUARRA OLMUUZ.
408

Katremizden hisse al b-gr derya olmuuz

Katre Efendi Hazretleri, vahdet yolunda yaratl basit bir terkip, ky-
meti yce olan insann Rabbi karsnda katre (damla) ile acizliini anlama-
sn hatrlatarak Allah Telann varlna yol bulmak iin almasn beyan
ederek kelma tevhidin mertebeleriyle balamtr.
Derya Allah Telnn tecelli ettii lemdir.

Bir ilim denizi bir rutubette; bir lem ki, arn boyunda bir beden-
de gizlenmitir.
409

Derya damladr, damla da denizdir. Yani deniz damlalardan husule gel-
mitir. Damla denizde gizli olduu gibi, deniz de damlada gizlidir.
Muhyiddn-i Arab kuddise srruhul aziz Hazretlerinin dedii gibi:
Biz yce harfler idik. Yani biz bizdik. Birbirimizden kopup ayrldk.
Sonra tekrar birletik. imdi de kemkn, biz biziz.
Den kar, yamur, dolu veya ay, dere, nehir hep deryaya karr. Amma
bazen de karamaz. Deryaya varmadan buhar olur, sonra tekrar damlalaarak
yamur olup der. Yani nzul (ini) kavsinden sonra uruc (k) kavsini ta-
mamlamaya muvaffak olamaz. Eer deryaya kavuursa o zaman ne ayl ka-
lr, ne derelii, ne de buzluu... ve
Bir zamanlar h efgn eyleyip inlerdi dil
Bilmezem noldu kesildi h u efgn kalmad
srr hsl olur. Yani bu kesreti andran ekiller, isimler kalmaz, vahdet de-
nizi nm altnda gizlenip gider.
Bir noktadan Kurn- Kerim dzld gibi bir damladan da deniz dzl-
mtr. O damla, deryann her yerinde varln gsterir.
410

Hakkn kullarn baz kul eyler
An kul eylemez yine ol eyler.
Niyzi Msri kuddise srruhul-azz

408
Damlamzdan hisse al sonsuz bir okyanus olmuuz.
Btn yaratlmlara, bir nazarla maddi manevi irad merkezi olmuuz.
Her ne kadar insanlar arasnda, onlar gibi grp konuuyorsak da;
Batni taraftan baklrsa, bedenden ve dnyadan tamamen soyunmuuz.
409
Mesnevi, c.V, b. 3579
410
Kenan Rif, a.g.e. s. 31
Bu deryaya girmek iin varlk (benlik) zelliini bozmak ile Hakikt
Denizine dalmak yani Allah Telya kavumak mmkn olur.

Ey teni bulam, pislenmi kii, havuz kenarnda dn dola. nsan, havu-
zun dndayken nasl temizlenir? Havuzdan uzak den kii nasl temiz olur?
411

Ey Niyzi katremiz deryaya saldk biz bugn
Katre nice anlasn umman olan anlar bizi.

Bu yolda ilerlemek isteyenlerin halleri deiik olduu gibi hepsi de
hakiktin srrna kavuamaz. Onun iin bykler bu yolu gizli tutmular, bu
esrarn gizli kalmas iin rumuzlar kullanlmlardr ki, ehlinin dna yol
gizli kalsn.
Szn evvelini bu srla balatmas, tasavvuf yoluna girenlerin anlay
sahibi olmas ve bu itibar ile Rabbi tarafndan kendine verilmi ve verilecek
ihsann haberini veriyor. Bir iin evveli sonucunu gsterir. Katreden um-
mana varan bir yolculuk. ah Nakibend kuddise srruhul-aziz Efendimiz
buyurdu ki; Biz yolumuzun sonunu evveline derc ettik

Katre-i acz ire arif cilve eyler zahida
Katresin destinde pinhan mevc uran umman gr.
Pir lyas kuddise srruhul-azz

Hak ilminde bu lem bir nsha imi ancak
Ol nshada bu dem bir nokta imi ancak
Ol nokta iinde nice bin gizli derya
Bu lem o deryadan bir katre imi ancak
Efendi Hazretleri ihvann yokluk makamnn neticesi olan vahdet zere
olmalar halindeki durumu aklayarak bu deryann hikmetlerine kavuma
artn aklyor. Tasavvufta bu mana L mevcude llallh (Allah Te-
ldan baka varlk yoktur) szyle zetlenmitir.

Hamr-i ry-i yar ile sekrn olan anlar bizi,
Katresin bahr eyleyip umman olan anlar bizi.

Hisse almak
nsan yaratl itibaryla mkemmeldir. Fakat fani dnyaya gelmesi ile
baz karanlklardan hisse sahibi olmutur. Bu nedenle mridin tasarrufu
gereklidir. Katre Allah Tel karsnda mrid, mrid karsnda ihvan

411
Mesnevi c.II, b.1362
155
demektir. Katreden hisse almak, ihvanda nefisteki eksiklii gidermek ile
olunca deryaya dalmakla isteklerinden azde olmu olur.

Zahida suret gzetme ier gel cana bak
Vechi zere gr ne yazm defteri rahmana bak
Mushaf hsnne yazm Kul hvellah ayeti
Gel inanmazsan geru var mektebi irfana bak

Hisse almak demek, bir manada intisap etmek demektir. nsann srr bir
damla suda nasl sakl ise, Efendi Hazretleri de bize intisab eden bir ihvan-
mz halimiz ile de irat olur demek istemitir.
Hisse almak, zahiri nisbet almak bu yolda yeni balam olan bir ihvana
da tekabl eder. Hisse alma, almay da artrdndan ihvannda gayret-
li olmas talep edilmitir. Ancak bu yolun sahipleri ar pazar gibi mallarn
ortaya dkmeyip perdeler arkasnda esrar sakl tutmulardr. yle bir sak-
lama ki, gne gibi ak, gece gibi karanlktr. Bazen bu halde o kadar ileri
giderler ki, onlarn ilerini normal insanlarnkinden ayrmak mmkn olmaz.
Hakikt ehli, bu hareket tarz ile yol ekyalarnn bu yola ve mntesiple-
rine zarar vermelerine mani olmak iin gizliden gizliye hareket etmitir. Bu
nedenle ok kiide bu esrara vukuf edemeyerek bigne kalmtr ve inkra da
ynelmitir.
Hisse almakta baka bir mana ise; yoldan nasibli olmak gereklidir. n-
k her nefsin ayn terbiyeden geirilmesi de mmkn olmad gibi Allah
Telnn ihsan da herkese ayn tecelli etmez.

Bu konuyu aklayc olarak denilmitir ki;
Allah Telnn yeryznde ehli ehle sevk eden melekleri vardr. Tabia-
tnda nebilerin ve velilerin tabiatlarnda bulunan kemallerden bir para bulu-
nan kimse onlar grp iittii zaman onlara hemen meyleder. Mayasnda bu
kemalden bir para olmayan onlardan uzaklar.
lm bu nefreti ortadan kaldrr, bu sebepten dolaydr ki, byklerin
Hakka yrmelerinden sonra takdir edilmeleri bundan dolaydr. Arif-i Billh
insanlarn arasnda belirli bir yaknlk olmas laubalilii husule getirdiinden
kendileri gibi olduklarn dnmeleri onlara kar bir saygszlk olumasnda
bir etkendir. Bu ise, bir hayat gereidir. Oda bizim gibi yiyor, iiyor ayeti
mmetlerin rasllere kar gelmesinde nasl bir rol oynuyorsa, velilerde bu s-
knty tatmlardr.

Bu zevki eyler herkes bulmaz veli her nkes
ren ana demde bir frka imi ancak
Kim ol deme buldu yol vasl oldu Niyzi ol
Nci denilen frka bu zmre imi ancak
Nice fehm etsin bizi pest katre-i naizler
Karas yok sahili grnmez, nk derya olmuuz.

Olmuuz la anlatlmak istenen, tevhid yolun son mertebesidir. Bunlar
Bilmek, bulmak ve olmak tr.

Bulmak demek, bilmek, grmek ve olmak demektir.
412

Olmuuzun srr aslnda insann kendini bulmas ile her eyin O oldu-
unu grmesidir. nk her ey O, dier manada Bendir.

Safiye Erol bir gn hocasn ziyarete gittiinde, uzun zaman grnmedii
iin sitem iitir. Af buyurun efendim szleriyle zr dilemek ister. Hocas
Kenan Rif kuddise srruhul-azzin cevab uzun zaman kendisini dndre-
cektir: Ben affetmiim ne kar? Sen kendi kendini affet.
413

Cmle halka bir bakla em-i bina olmuuz.
em: Gz. Divan edebiyatnda airlerin ok sk kullandklar, sevilene
ait gzellik unsurlarnn bata gelenlerindendir. Sevgilinin tm vasflarn
zerinde tar. Rengi siyah veya eldr. Gzn sihir etkisi yapan byleyici
zellii vardr ve bylemekte stne yoktur. Bir szgn bak,
sihirleyerek, kendinden geirir. Ayn zamanda gz, gnl lkelerini fetheden
ve ldrc zelliklere sahip olan bir uzuvdur.
Gz, grme vasf bulunmasna ramen, seveni grmezden gelir. Ayrca
gzn bak tarz da ok farkl anlamlara gelmektedir.
Terakkisi yksek olanlar kendilerini ifade ederken kelimelerin yetersiz
kalmas tebih ve tenzih yolu ile tarkat yolunun bykln aklamaya
almlardr. Efendimiz sallallh aleyhi ve sellemin sizler benim bildik-
lerimi bir bilseydiniz. Buyurmas sylenecek ok sz olduunu gsteriyor.

Arife bu sz ayan illa avama gizlidir.
L (L edri)
414

Efendi Hazretleri, bu hale biz bir nazarla kavutuk ve o bak bizi cmle
lemin gzbebei ihtiya kaps yapt diyerek buyurmasndaki hikmetteki
asl niyeti, sebebi hayat olan eyhi Tokatl Mustafa Haki kuddise srruhul-
azz Hazretleridir. Olmas iin gerekli olanda bir anda olur. Bu bak Allah
Telnn lemi yaratmak isteyince gnlerce dnmeyip irade etmesi ve
yaratmas gibidir.

412
413
YARDIM, M. Nuri, Safiye Erol Kitab, st, 2003, 88
414
L edri, syleyenin bilinmedii, anonim
157
Bir eyi diledii zaman, Onun buyruu sadece, o eye Ol demektir,
hemen olur. (Yasin, 82)
Efendi Hazretleri de kendini bu Ol emrindeki nazarda bulmutur. Bu
Ol bir doutur ki, ender olanlardandr. Bu O, Olmaktr. nk yaratl-
mak demekle Olmak baka eylerdir. Olmak domaktr. Onun iin bu
yola girmeyenler domu deildir. Nitekim Hz. sa aleyhisselmn iki kere
domayan melekt lemine eriemez buyurmas da beerin unuttuu asln
tekrar bulup Olma sdr. Tasavvuf lisannda manevi vcut ikinci defa do-
u demektir. Byklerimize hayat mrlerini sorduklarnda Tarkata inti-
sap yalarn sylerler nceki hayatlarn yaanm kabul etmezlerdi. yle ki,
kabirlerini ocuk mezar gibi yaptranlar tarkat yalarnn kkln esas
almtr.

Bir bak demekteki mana;
Her eye birlik makamndan yani vahdet-i uhud makamndan bakarak
varln hakikti olan Allah Telnn madd ve mnev tasarrufuna kavutuk
demektir.
Bir bak ta ki, dier bir alt mana;
Mridi kmilin sz, bak her hali bir kimyadr. Haki (topra) kim-
ya (kymetli maden) eder sz insan- kmiller iin geerlidir.
415
Kmil-
den noksanlk zuhur etmez kavramnca mridi kmil kendine teslim olan
eksik brakmaz. Fakat terbiye edicide bir noksanlk varsa terakkinin olama-

415
Hz. Aie, Raslllah sallallh aleyhi ve selem Efendimize,
Ey Allah Telnn Resul, nereyi bulursan orada namaz klyorsun, seccade
yaymyorsun dedi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz
unu bil buyurdu, Allah Tel, Byklere pis eyleri temiz klmtr. Veli
zehir yese bal olur, Bakas bal yese, o esnada zehir olur.
ki kii eyhleri hakknda konuuyorlard. Biri ben onu arap ierken gr-
dm dedi. br sen onu gece ibadet ederken gr dedi. Yni gndz silahl
gece klahl desene...
Gndz evine gittiler, eyhin elinde kadeh vard. Sen bize kadehe eytan pis-
ler, elinize almayn, demez miydin deyince,
Zaruret halinde pis temiz olur, hastaym arap imem lazm. Bana arap bu-
lun getirin diye, mritleri meyhaneye gnderdi.
Hangi meyhaneye gittilerse, meyhaneciyi alar buldular. Ulu eyh meyhane-
mize uradndan beri araplar bal erbeti oldu diye dvnyorlard....
Cihan batan aa kan olsa, Veli yine helal yer...
Hac Bayram Veli kuddise srruhul-azzi, kinci Muradn vezirlerinden biri, l-
drmek istedi. Yemee ard. Yemeine zehir koydu. Hac Bayram Hazretleri
kuddise srruhul-azz;
Yemei biz yiyelim, zarar size dokunsun. Diye yedi. Yemek bitince, vezir l-
d. (AYTAN, Gnl, Szce, st. 2005, s.63)
yaca da bilinen gerektir.
416

Efendi Hazretleri eyhi hakknda ihvanlarna bilgi verirken ilk karla-
malarnda olan Sen Aie Hanmn olu musun? kelm- ile gzler ara-
snda olan bakn bir akn temeli olduunu defalarca teyit ederek
Gardalarm! Bu hal o hal buyurarak; maneviyat alveriinin bir anda da
zuhur edeceini bildirmitir.

Shakspearein dedii gibi, kim sevdiini ilk grte sevmemitir ki.
417

Bakn terkibinde ise, tebessm vardr. Bu tebessm cemal mertebesin-
den zuhur eder. Rahman sfat aikar olur. Rahim sfatyla da doum gerek-
leir. Yeni bir hayat balam demektir.

nsan hayvanlardan ayran ilk almetlerden biri: Tebessmdr! Bir ocuk
yeni doduu vakit beikte tebessm eder. ocuun, kundaktaki tebessmleri
ailenin saadetine saadet katar.
O kadar kanl anl olan ak da evvel tebessmle balar.
Akn balangc tebessm fakat nihayeti gzya ve yrek yandr.
Tebessmn insanlk lemindeki mevkii ok ehemmiyetlidir. Hep muvaf-
fakiyetler tebessmle hsl olur. Glmsemez bir kimseyi grrsen hasta zan-
nedersin. Bu adam hi glmyor, hasta veya asabi... dersin.
Tebessm bilmeyen bir koca, karsn mesut edemez ve nihayetinde de an-
lama hsl olmaz. Bylece tebessm bilmeyen bir kadn da kocasn mesut
edemez.
418

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz ekseriyetle mtebessim-
dirler. Havva ile demin birbirleriyle bulutuklar vakit tebessm ettikleri sy-
lenir.
Akn da balangc yledir, evet yledir!
419

Bir bak ta ki, dier bir alt mana; Btn insanlara ve tarkatlar
bendelerine bir bakyoruz demektir.

416
Abdullah bni Mbarek Hazretleri buyurur ki;
Mridi Kmil gelen ihvann kabiliyetine gre tarkat tarif etmeli, eer bu
yolda nasibi yoksa onun iin sanat ve dier mesleklere ynlendirmeli ve onun geli-
tirebilecei yne ynelmesini saladktan sonra dini bilgilerden yeteri miktarda
bilgiye haiz klmal, sonra onu oyalamamaldr. Eer bu ekilde olmazsa vebale
dar olur.
Bu kaderi ilahinin tecellisi demektir. Ancak Mridi Kmiller sofralarn ak
tutmakla emr olunduklarndan dolay bu kapda Yok kelimesi telaffuz edilmez.
Kmillik bu ince yolu krka yararak gtrmektir.
417
Kenan Rif, a.g.e. s.184
418
a.g.e. s.151
419
a.g.e. s.152
159
Mademki, tarke girmisin, huzur ve edebi muhafaza etmen lzm gelir.
Sakn zihninizi bulandrmayn. Tarkatleri, Kdir, Rif, Melm, u ve bu
diye ayrmayn. Tarkatmz tark-i Muhammedidir. Baka tarik aramyo-
ruz. Biz insan aryoruz. Tarkattan maksat, insan bulmaktr. Bunu hangi
yolda bulursan eteine yap. Kdirde, Mevlevde, Bektade, nerede bu-
lursan yakala. Yoksa sde bu eyh gzel zikrettiriyor, demekle olmaz. Bir
eyhte aranlan, gzel zikrettirmesi deil, irfn- Muhammedisidir,
kemlidir.
420

Olgunlua erimenin art yolun ehlini bulmak ve mridin himayesinde
terbiye olmak ile olur.
421
Bunlar ise, bakn birer meyveleridir.

eyhini Hakk bil Niyzi kim
Pir yzndendir Hak hidayat

bn-i At Hazretleri yle buyuruyor:
eyh demek, seni bir kapya davet eden kimse demek deildir. eyh, bila-
kis seninle Allah Tel ile arasndaki perdeyi kaldrandr, seni hev ve hevesin
hapsinden kurtarandr, seni Mevlya vardrandr. eyh dediin; senin kalbinin
aynasn cilalayarak onda Hakkn nurunun tecellisini salayandr.
422

eyh, Allah gibi aletsiz iler grr.
Mritlere szsz dersler verir.
423

Kiinin dads, Allah Telnn glgesi olursa onu glgeden ve hayalden
kurtarr. Allaha kul olan, Allah Telnn glgesidir. O bu lemde lm, Allah
Tel ile dirilmitir. Frsat karmadan ve phe etmeksizin onun eteine
sarlki, ahir zamann sonundaki fitnelerden kurtulasn.
424

Mefl mefiln, mefl mefailn
demde olan esrar bu demde imi ancak.
Geri zahirde lisan ns ile gftrmz

420
a.g.e. s.535
421
Mrid olan kii saylacak makamlar ikmal etmi ve mrid terbiye et-
mek iin de sahih icazet sahibi olmaldr. Bu ekildeki mridin hali, bak ve
kelam mrid iin terbiye iin maya tekil eder.
Terakki (Ykseli) makamlar: Tevhidi Efal, tevhidi sfat, tevhidi zattr.
Tedalla (ni) makamlar: Cem, Hazret-il cem, Cem-l Cemdir.
Son makam; Ahdiyet Makam ki, Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve
selleme aittir. Tevhidi Zatta insan kmil olur, bu makama eriinceye kadar
insan noksandr.
422
smail Ankarv, Minhcul-Fukara, st, 2005, s. 55
423
424
Mesnevi c.I, b.423424
Mrid-i kmillerin konuma ihtiyalar aslnda insanlarn ihtiyac oldu-
u iindir. Yoksa onlar devaml huzurda olduklarndan cemlin karsnda
hayran olup kalmlardr. Bazen yle hallere de varmlardr ki, kendilerinde
bile deildir. Ancak onlarn fark lemine intikal ettiklerinde kelamlar ilh
lemin neesiyle ibrz hakikt eylerler.

nsan Allah Tely bildi mi kelle lisnuh, yani lisn susar. Bir hads-i
erifte de tle lisnuh, yani lisn uzar buyrulur. Yani icbnda ve srasnda,
srf halk irat maksadyla syler.
O yaygarac motor, denizde bir para yol alabilmek iin kyameti ko-
paryor, lemi bzar ediyor. Hlbuki koskoca bir dretnot da gibi dalgalara
gs verdii ve tekinden ok sratli gittii halde sesini kimse duymaz. u
da var ki, o dretnottaki arln kk bir ksm bu motora yklenecek ol-
sa derhal batar.
425

Efendi Hazretleri, zahirin balayc olmadn, bizim zahirimize de
hkm edip, yoldan kalmayn. Bizden istifade etmenin yoluna gidin demek
istemitir. Akl gz, sezgi gcne youn bir bask yaptndan bu zor bir i
olmutur. Kalblerin genilii birdir fakat marifetleri bir deildir.

Srr insandan haberdar ol, selamet bundadr.
L edri
nsan kendisini lisann i manalarna vermelidir; szlerin dyznden
dinlemekle bir ey hsl olmaz. Kelmn bir cemli vardr ki, Allah Tel
onu sevdiklerine vermitir. Bunu u menkbe ok gzel teyid eder.

Bir gn Hazret-i Abdlkdir kuddise srruhul-azz vaaza ge kalm. Ce-
maatin beklememesi iin, devrinin limlerinden olan olu, krsye gelerek iki
saat vaaz etmi. Fakat etrafnda ne bir heyecan ne bir alka uyandrabilmi. Ni-
hayet Hazret-i Abdlkdir kuddise srruhul-azz tella gelerek:
zr dilerim ey cemaat, geciktim. Valideniz yumurta piirmiti, sahan
dt yumurtalar krld.. Deyince, cemaat alap feryat etmeye balam. O
zaman Abdlkdir Hazretlerinin olu: Aman baba, iki saattir bunca sz syle-
dim de kimseye tesir etmedi. Sen, yumurtalar dt krld, deyince cemat bir-
birine girdi diye hayret etmi.

426

Eve gidince hayretini babasna am ve hikmetini sormu. O da, Ey O-
lum! Eer sen de Badad llerinde 25 sene nefsinle mchede etseydin, se-
meresini grrdn buyurmulardr.
427

Efendi Hazretleri bu msrada zahir ve batn farkn aklyor. Zahirde
biz sizinle syleir grnrz, fakat mana tarafnda szmz fiilimiz Al-

425
426
a.g.e. s.101
427
Mehmet Zahid KOTKU, Tasavvuf Ahlak, st, 1998, s.119
161
lah Tela iledir. Bu nedenle Allah Telnn mahlkat zerindeki tasar-
rufunu bizden de gsterir. Allah Telnn kelmna btn yaratlmlar
ktr.
Konuann, Allah Tel olduu bir haldir.
428
ayet sen olmazsan, senin
yokluun kadar Hakkn varl zuhur eder. Efendi Hazretleri bu durumu
ihvana haber vererek tedbirli olmalarn da istemektedir. nk insan bilme-
dii karsnda belki mazur olabilir. Fakat bu cahillik terakkiye mani sebep
olduundan mrebbinin talebesini yetersiz brakmas da uygun olmaz. Bu
nedenle meselenin i yzn remzen bile aklamak rahmet olmutur.

Mana yznden soyunup hep muarra olmuuz.
Aradn eyi dem-de ara, sakn dem-i terk edip tarada bouna vakit
zayi etme. Dtan bakld zaman dem katre grnr ama aslnda Onda
derya gizlidir, demektir.
Her eyin znde Hakkn hakikti var olduundan bu lem ve dem
Hakkn tecellileridir. Hakikt gz ile bakan Yaratcy yaratlanda temaa
eder.

Allah Tel Musa aleyhisselma Firavunun nimetlerinden elini ve azn
ykadndan Kerem deryas ona bembeyaz el (yed-i beyza) vermitir.
Ayn bunun gibi gnl Musas, bir Firavun gibi olan nefs nimetinden, yani
nefsin hazlarndan hrs elini, a gzllk dudan yunarsa padiahn kereminin
deryas ona da bembeyaz el, doruluk ve saflk balar. Manann hedefi Allah
Telya varmaktr. Varanda manann dahi varl kalmayp soyulur gider.
Efendi Hazretleri bu msrada yokluk ve vahdet zerinde ald hal ile
kendinde zuhur eden szlerin bile asl sahibinin kendi olmadn, ihvann
Hakk kapsndan feyz almas gerektiini haber veriyor.

Ayinedir bu lem her ey hak ile kaim,
Mirat Muhammedden Allah grnr daim.
smail Hakk Bursevi kuddise srruhul-azz
429

Muarra soyulmak, plak olmak, bir st mana ise, Yokluk demektir.
Efendi Hazretleri ihvana eyhi Mustafa Haki kuddise srruhul-azz ile
Allah Telda kavutuu yokluk makamnn mnev terbiyede asl hedef
olduunu gstermitir.
Yokluk bu yolun esasdr. Efendi Hazretleri buyurur ki;

428
Allah Tel kuds bir hadiste yle buyurur:
Kul, srekli olarak nafilelerle bana yaklar, nihayet ben onu severim, onu se-
vince, onun gren gz, iiten kula, tutan eli, yryen aya, konuan dili olurum.
Artk o benimle grr, benimle iitir, benimle tutar, benimle yrr, benimle konu-
ur.
429
Bu beyitin Azz Mahmud Hdyi kuddise srruhul azizin olduu sylen-
mektedir. (ERAYDIN, Seluk, Tasavvuf ve Tarkatler, stanbul,1994, s, 15)
Gardalarm! Bir zaman sonra grdk ki, elimiz eyhimizin eli, her
eyim eyhimiz olmu. Biz yok olmuuz, O var olmu. Yok olun.
Gardalarm! Yok olun, sonunda Allah Tela var olur.
Yok olma, ihvan varln fena yolunda Fena fil ihvan, Fena fi eyh,
Fena fir rasl ve Fena fil Allahta seyr ettirip, beka menziline uratp, zat-
tecellide istirak ve muhabbet manas ve bu hallerin inkiaf ile terakki et-
mesini salamak demektir. Neticede zat tecellisine mazhar olanlar vcud
leminde, vcud- ilahiden baka bir ey grmezler.

Var idi Allah, yok idi eya
ylece elan oldu kemkn
430

L
Muhammed Baheddn Nakibend kuddise srruhul-azz Hazretlerine;
Sizi kabre koyarken hangi ayetleri okuyalm diye sorulunca:
Demez

Bir alay mflisleriz geldik der ihsanna
ey-i lillah eyleriz hsn-i ruy-i tabanna
431

lahisini okuyun. Buyurdular.

Ak atei ister ki, Hakktan baka hi var olmasn
L

430
(Aklama)
Allah Tel var iken, eya yoktu.
nceden olduu gibi imdi de byledir.
431
(Aklama)
Bir alay mflis olarak geldik ihsan kapna
Allah Tel rzas iin parlak yznn gzelliini bekleriz
163
VALDEM MERHUME AMITI BZE BR KUTLU FAL
RAVZA- PAK ZYARETTE DEMT, EY KERM-L MTEAL
BU HABBN HURMETNE VER BANA FERZEND B- MELAL
ANDAN ALDII LBASI BUNDA KSA OLMUUZ.
432

Efendi Hazretleri birinci ktadan sonra doumu ile olan harika olaylara
gemesi, bu yolda maneviyatn nceliini ve beeri hayatn manevi balant-
sn aklamak istemitir.
Batn ve zahir birbirini tamamlad iin tevhid yolu bu ikiliyi birletir-
mekten gemektedir.
Efendi Hazretleri burada, annenin rahim sfatyla kendinde olan bereke-
tin yolunu aklamaya almtr. nk kadnda olan yaratclk babada
bulunmad gibi kadnda olan vasflarn evlatta tezahr babadan daha faz-
ladr. Efendi Hazretlerinin sllesinin memuriyet ile itigal ettikleri muhak-
kaktr. Fakat annesi Aie Hanmefendi ise, bu hayat tarzn mnev cepheye
kaydrmtr. Bunda ise, etkin olan Aie Hanm olmutur. Onun iindir ki;
babas hakknda fazla konumayan Efendi Hazretlerinin hayat felsefesinde
annesinin etkisinin ok olduunu ve Anam, Osmanl bir kadnd szn
ok sylemitir.
Ayrca Efendi Hazretleri buyurdular ki;
Gardalarm! Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bizlere u mj-
deyi verdi. Olum smail, seni biz kendi topramzdan yourduk ve ekit-
medik.
Annesi bu srra vakf olduundan, Efendi Hazretlerinin yetimesi husu-
sunda titiz davranm ve maddi ynden ok manevi yne ynelmesi husu-
sunda gayret gstermitir. Annesinin;
Olum mazhariyetin ok byk, sana abdestsiz st vermedim dedi-
ini Efendi Hazretleri ok defalar sylemitir. Ve

smailim zam sensin
Gl yzl tzem sensin
Drt kitabn hakk iin
Gnlmde gezen sensin.

Beyitlerini ok zaman kendileri tekrar ederdi. Efendi Hazretleri validesi-
nin memurluk yapmasn istemediini

432
Rahmetli annem benim iin kutlu bir dilek tutmutu.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kabrini ziyarette, Allah Telya yal-
varm ve demi ki;
Burada yatan sevgilin hrmetine, bana dnya ve hirette znts olmayan bir
oul ver.
Ondan getirdii elbiseleri, madd lemde giymiiz
Mazhariyetin byk, ben sana cami hademesi ol dedim, sen memur-
luk yapyorsun; adam olmadn olum szn gzyalar ile sylerdi.
Efendi Hazretleri;
Validemiz, cami hademesi ol dedi biz olamadk, fakat bugn hi ol-
mazsa da tamiratlar ile megul oluyoruz buyurdular. .
Validem merhume amt bize bir kutlu fal
Fal: Gelecekte olacak eyler hakknda bilgi sahibi olmak iin bavurulan
eitli yollar.
Validenin uzun bir zaman dua kapsnda beklemesi ve evlat itiyak
Onun mjdesindeki bekleyi fal bakanlardaki hayalin yksek derecesinde
mit ve korku arasnda brakmtr. Efendi Hazretleri hayat boyunca nefsn
bir dncesi olmamasna ramen, kendi doumunu ihvana anlatmas ok
manidardr. Dou olayn fal ile balamasndaki hikmet beer leme terif
eden Efendi Hazretlerinin yaratl ancak dnyev lemde hayalin snrlarn
zorlayacak kadar harika olmasndandr. nk validesi uzun bir zaman evlat
hasreti ile kaldndan Allah Telnn bu ban, Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin babas Abdullahn hayatnn fal oklarnn takdirine bra-
klmas ile eletirmitir.
433

433
Abdlmuttalib scak bir yaz gn Kbenin yanndaki Hicr mevkiinde serin
bir glgede uyuyordu. Bir rya grd. Ryasnda bir zt kendisine yle seslendi:
Kalk, Tayyibeyi kaz! Sordu:
Tayyibe nedir? Fakat o zt sorusuna hibir cevap vermeden uzaklap gitti.
Uyanan Abdlmuttalib heyecanl idi. Tayyibe ne demekti? Tayyibeyi kazmak
nasl olurdu? Ryya bir mn veremeden merak iinde o gn geceyi geirdi. Ertesi
gn, ayn yerde yine uykuya dalmt. Ayn adam tekrar grnd ve seslendi:
Kalk, Berreyi kaz. Ryasnda akna dnen Abdlmuttalib yine sordu:
Berre nedir? Adam yine hibir cevap vermeden oradan uzaklap gitti.
Abdlmuttalib derin uykudan daha byk bir merak ve heyecan iinde uyand. Ne
var ki, grdklerine bir trl mana veremiyordu. O gn ve geceyi de yine grd
ryann tesirinde geirdi. Ertesi gn yine ayn yerde yatyordu. Ayn adam gelerek
kendisine,
Kalk, Mednneyi kaz. Derin uykuda, Abdlmuttalib, adama
Mednne nedir? diye sordu. Ama adam yine cevap vermeden uzaklap gitti.
Abdlmuttalibin merak ve heyecan son haddine ulamt. gn st ste gr-
d ryann bo olmadn elbette biliyordu. Ama manasn anlayacak en ufak bir
ipucuna da sahip deildi. Drdnc gn yine ayn yerde uykuya yatan
Abdlmuttalib, ayn adamn geldiini grd. Adam bu sefer yle seslendi:
Zemzemi kaz! Abdlmuttalib,
Zemzem nedir, nerededir? diye sorunca, adamn cevab u oldu:
Zemzem bir sudur ki, hi kesilmez, dibine erilmez. Haclarn su ihtiyacn
onunla karlarsn. O, Kbede kesilen kurbanlarn kanlarnn dkld yer ile
terslerinin gmld yer arasndadr. Alaca kanatl bir karga gelip, oray gagalar.
Orada karnca yuvas da vardr.
Uyanan Abdlmuttalibin heyecanna bu sefer sevin de katlmt. nk ryay
165

manalandrmak iin ipucunu elde etmiti. Zemzem kuyusundan defalarca bahsedil-
diini duymutu. Fakat onun yerini kimse bilmiyordu. nk Crhmller, Mek-
keden dman istils nnden kaarken, Kbenin btn kymetli mallarn Zem-
zem kuyusuna atm, kuyunun stn de toprakla bir edip, belirsiz bir hale getirmi-
lerdi. O zamandan beri Zemzemin ismi var, kendisi yoktu.
Abdlmuttalib, artk Zemzemin yerini bulup kazmakla vazifelendirildiini an-
lamt. Derhal aratrmaya koyuldu. Ryasnda kendisine retilen yere gitti. Bu
srada alaca kanatl bir kargann szldn ve yere konarak gagas ile bir yeri
kartrdktan sonra havalanarak ge doru ykseldiini grd.
Senelerden beri gizli kalm hayat baheden bir kuyuyu bulma ve ortaya karma
erefine erecekti. Zemzemin yerini tesbit etmiti ve sra kazmaya gelmiti. Bu erefi
bakasna kaptrmak ve bu srr bakalarna amak istemiyordu. Bunun iin ertesi
gn bir tek olu olan Hrisi alarak tespit edilen yere gitti ve kazmaya baladlar. Bir
mddet devam eden kaz sonucu Zemzem Kuyusunun rlm duvar talar ile bir
daire eklindeki az meydana kt. Abdlmuttalib sevinliydi, heyecanlyd. deta
gzlerine inanamyordu. Ama gzlerine inansa da, inanmasa da grnen bir kuyu
az idi. Tekbir getirmeye balad: Allah- ekber! Allah- Ekber!
Abdlmuttalibin bu faaliyetini bandan beri gzleyen Kureyliler, iin artk or-
taya kmak zere olduunu fark edince, byklerine haber verdiler. Bir mddet
sonra, Kurey bykleri, kazlan yere geldiler ve Abdlmuttalibe, Ey
Abdlmuttalib! Bu babamz smailin kuyusudur. Onda bizim de hakkmz var. Bizi
de bu ie ortak et dediler. Abdlmuttalib,
Hayr, yapamam dedi. Bu i sadece bana tahsis edilmi ve aranzdan ancak
bana verilmitir.
Abdlmuttalibin bu kesin cevab Kurey ileri gelenlerinin houna gitmedi. le-
rinden Adiyy bin Nevfel yle konutu: Sen yalnz bir adamsn. Tek olundan
baka dayanacan bir kimsen de yok. Nasl olur da bize kar gelir, bize boyun
emezsin?
Bu sz, Abdlmuttalibin deta iini yakt. nk Kureyliler onu kimsesizlikle
kmsyorlard. Bu anlaytan fazlasyla rahatsz olduunu haliyle de belli etti. Bir
mddet znt iinde sustu. Sonra iini yle dkt:
Ya, demek sen beni yalnzlk ve kimsesizlikle ayplyorsun, yle mi?
Muhatabndan hibir cevap gelmeyince, bir mddet dndkten sonra, ellerini
aarak yzn semaya doru evirdi ve
Yemin ederim ki, dedi. Allah bana on erkek ocuk verirse, bunlardan birisini
Kbenin yannda kurban edeceim. Abdlmuttalibin bu szleri hem bir dua, hem
bir yemin, hem de bir adakt.
Byle hdiseler yznden aralarnda ok defa arpmalar patlak vermiti. Bunu
bilen Abdlmuttalib, kaz iinden o anlk vazgeti ve iin bir hakem tarafndan hal-
ledilmesini teklif etti. Teklifi kabul grd. Hakemi tesbit ettiler: amda oturan Sad
bin Hzeym. Amcalarndan birkan yanna alan Abdlmuttalib, Kurey kabileleri-
nin ileri gelenlerinden bir grupla ama doru yola kt. Ne var ki, henz ama
varmadan lh kader onlar durdurdu. Abdlmuttalib ve yanndakilerin sular, alev
saan ln ortasnda bitti. Bu kendileri iin en byk, en iddetli dmandan daha
da tehlikeli idi.
Abdlmuttalibin mracaatna, Kurey ileri gelenleri,

Suyumuz ancak bize yeter diyerek red cevab verdiler. Abdlmuttalib ile ya-
knlarnn hayat byk bir tehlike ile kar karya bulunuyordu. Ellerinde yapacak-
lar hibir ey de yoktu. l ortasnda su aramak, serabn peinde komaktan fark-
szd.
Fakat her eye ramen Abdlmuttalib su aramaya kararlyd. inden bir ses su
bulacan sylyordu. Devesinin yanna geldi, onu ayaa kaldrd. O anda, birden
gzlerine inanamad. nk devenin bir ayann dibinde prl prl parlayan, bir
avu su grd. Bu durum, arkadalarn da sevindirmiti. Yeniden hayata dnm
gibi oldular. Abdlmuttalib, klcyla suyun kt yeri geniletince, su daha gr
akmaya balad. Bu arada su vermeyen Kureyliler, hayretle onlar seyrediyordu.
Abdlmuttalib ve arkadalar, sudan, kana kana hem kendileri itiler, hem de
hayvanlarna iirdiler. Bir ara, Abdlmuttalib, kendisine su vermeyen Kureylilere
dnd ve seslendi:
Suya gelin, suya! Allah bize su verdi. Hem kendiniz iin, hem de hayvanlarnz
sulayn! Haydi, durmayn, gelin.
Kureyliler mahcup mahcup kaynaa yaklatlar. Kana kana sudan itiler. Hay-
vanlarn suladlar. Krbalarndaki bayat suyu dkerek temiz su ile doldurdular.
Kureyliler, Zemzem kuyusunu kazan ellerin kendilerine sunduu bu serin ve
temiz suyu ier imez, lemleri birden deiti. Mahcup ve sulu bir ed iinde
Abdlmuttalibe dnerek,
Ey Abdlmuttalib, dediler. Artk sana diyecek bir szmz yok. Anladk ki,
Zemzemi kazmak senin hakkn. Bu ie ancak sen lyksn. Vallahi, Zemzem husu-
sunda seninle bir daha mnakaa etmeyeceiz. Artk hakeme gitmeye de gerek gr-
myoruz.
Ve hakeme gitmeden yar yoldan tekrar Mekkeye hep beraber dndler.
Mekkeye dnen Abdlmuttalib, olu Hrisle birlikte kaz iine devam etti ve
ksa zamanda Zemzemi ortaya kard. Zemzem kuyusundan baz kymetli mallar
da kt. Bunlar arasnda altndan iki geyik heykeli ile kllar ve zrhlar da vard.
Zemzemi ortaya karma hakkn daha nce Abdlmuttalibe brakan Kurey ileri
gelenleri, bu kymetli mallar grnce, hrs damarlar tekrar kabard. Yine
Abdlmuttalibin bana dikildiler.
Ey Abdlmuttalib, dediler.
Bu mallara seninle beraber ortaz. Bunlarda bizim de hakkmz var. Cmert
ve sabrl Abdlmuttalib nce,
Hayr. Sizin bu mallar zerinde hibir hakknz yok diyerek isteklerini reddetti.
Sonra yine cmertlik ve mertliini ortaya koydu.
Ben yine de size yumuak davranaym. Aramzda kura ekelim. Bundan
memnun olan Kurey ileri gelenleri,
Peki, bu kuray nasl ve ne ekilde yapacaksn? diye sordular.
Abdlmuttalib, kurada takip edilecek usl anlatt: ki kura Kbe iin, iki kura
benim iin, iki kura da sizin iin ekeriz. Kurada kime ne karsa onu alr, kma-
yan da mahrum kalr.
Bu usl tarafsz bir hl aresi idi. Bu sebeple Kureyliler sevindiler ve
Abdlmuttalibin bu davrann takdir ettiler:
Dorusu, dediler. Pek insafl davrandn. Kbenin iinde Hbel putunun
yanna vardlar ve kura ektiler. Kura sonucu, Kurey ileri gelenlerinin bu mallarda
167

haklar olmadn bir kere daha ortaya koydu. Altn geyik heykeller Kbeye, kl
ve zrhlar Abdlmuttalibe dt. Onlarn pay ise, mahrumiyet oldu. Ama artk
itiraz edecek durumlar kalmad ve mesele bylece kapand.
Abdlmuttalib, kl ve zrhlar dvdrp sa haline getirdikten sonra, bununla
Kbenin kapsn kapatt. Bylece Kbeyi altnla ssleyenlerden oldu.
Zemzem kuyusunu ortaya kard zaman Abdlmuttalibin ya keml ya olan
krkna basmt. Otuz yl sonra, Cenb- Hakkn ihsan ile erkek ocuklarnn says
onu buldu. Bu srada seneler nce yapt vaadini hatrlad: Erkek ocuklarndan
birini Kbede kurban etmek. Ama hangisini? Hepsi de birbirinden gzel ve sevimli
idi. Fakat Abdullah ok daha bakayd. Abdullah, Abdlmuttalibin on erkek ocu-
undan sekizincisi idi. Sret ve surette dier kardelerinden ok farklyd. Dnyaya
gelir gelmez babasnn alnnda parlayan Nur-u Muhammed onun alnna gemiti.
Bu nur, yzne harika bir gzellik ve mstesna bir tatllk bahetmiti. Ama hi
kimse bu gzellik ve tatlln nereden ve niin geldiinin farknda deildi.
Oullarnn onu da bymt. Vaadini unutmayan Abdlmuttalib, onlar bir
gn bir araya toplad ve iin hikyesini anlatarak, ilerinden birini kurban etmesi
gerektiini bildirdi. Hepsi de tereddtsz raz oldular. Sonra da babalarna sordular:
Peki, nasl yapalm bunu? Kimin kurban edileceini nasl tesbit edelim?
Abdlmuttalib byle bir durumda nasl yaplmas gerektiini biliyordu. yle dedi:
Her biriniz birer ok aln, zerine kendi isminizi yazn ve oklar bana verin! taat-
kr ocuklar, babalarnn emrini derhal yerine getirdiler. Her biri okdanlndan bir
ok ekti. zerine kendi ismini yazdktan sonra, babasna uzatt. Oklar toplayan
Abdlmuttalib doruca Kbeye vard. Meselenin nasl halledilecei anlalmt
artk: Hbel putunun yannda ok ekilecek, kimin oku karsa o kurban edilecekti
Byle durumlarda Kurey bu usule bavururdu.
Kbenin yanna varan Abdlmuttalibin etrafn ehir halk sarmt. Elindeki on
oku, Allaha verdii sznden caym saylmamas iin, tereddtsz ok ekme me-
muruna uzatt. On okun zerinde on cierparesinin ismi vard. Hangi ok karsa
ksn, cierinden bir para kopacakt. Memur oklardan birini ekti. zerindeki ismi
titrek bir sesle okudu:
Abdullah! efkatli baba, duyduuna inanmak istemedi. Oku memurun elin-
den ekip ald, dikkatlice bakt ve okudu:
Abdullah. Gz pnarlar bir anda yalarla doldu. Boaznda hkrklar d-
mlendi. efkati ve hisleri ylesine kabard ve cotu ki, bir an Olamaz diyerek
haykracak gibi oldu. Son anda Allah Telya verdii szn hatrlayarak elik gibi
iradesiyle efkat ve hislerine gem vurdu. Yklm bir halde yzn Abdullaha
evirdi ve yle dedi: Olum Abdullah! Allah, kendisine kurban edilmek zere
seni seti. Bu erefi kardelerin arasnda sana ihsan etti.
Bu haber, bir anda oradakileri hzne bodu. Herkes birbirine soruyordu:
Abdullah m? O gzel, o tatl ocuk mu kurban edilecek? Abdlmuttalib ya-
nan yreine, kasrgalaan hislerine, okyanus dalgalarn andran efkat ve merha-
met duygularna aldrmadan, biricik olu Abdullahn bileini kavrad ve onu do-
ruca sf ve Nile putlarnn yanna gtrd. Nur yzl Abdullahta sanki Hz. smail
aleyhisselmn teslimiyeti vard. Yznde en ufak bir memnuniyetsizlik belirtisi
grnmyordu.
Abdlmuttalibin bir elinde bak, dier elinde olu Abdullahn eli vard. Kur-

ban edilmesi iin her ey tamamd. Bu srada bir takm grltler duyuldu. Kurey
eraf geliyordu. lerinden biri seslendi:
Ey Abdlmuttalib, ne yapmak istiyorsun? Abdlmuttalib nur yzl oluna ba-
karak cevap verdi: Onu kurban edeceim!
Bu cevap, kalabalk arasnda hayret ve heyecan meydana getirerek dalgaland.
Mdahale ettiler.
Ey Abdlmuttalib, dediler. Bu nasl olur? Sen ki, Mekkenin bysn; by-
le yaparsan, sonra herkes senin yaptn yapmaz m? Herkes olunu kurban ederse,
bizim de soyumuz kesilmez mi?
Btn kalabalk Abdlmuttalibin aleyhindeydi. Hatta hisleri, duygular da
Lehinde olan tek ey, elikten iradesi idi. Allahna sz vermiti ve bu szn mut-
laka yerine getirmeliydi. nk Allah Tel Onun istediini vermiti. On erkek
ocuk ihsan etmiti. Kurban etmemek Ona kar nankrlk olurdu. Bu srada Ab-
dullahn days Abdullah bin Mugre ortaya atld ve Ey Abdlmuttalib, dedi.
Vallahi meru bir mazeret olmadka, sen onu kurban edemezsin. Onu kurtarmak
iin gerekirse btn malmz vermeye hazrz!
Abdlmuttalibin duygular, efkati, merhameti de sanki dillenmi ve kendisine
ayn eyleri haykryorlard. Fakat elikten iradesi bir trl gevemiyordu.
Kureyliler ve oullar yalvarmalarnn netice vermediini grnce bu sefer yle bir
teklifte bulundular:
Ey Abdlmuttalib! Abdullah al, ama git. Orada bir kadn var; khin ve bil-
gin bir kadn. Doudan batdan zorlukta kalan herkes, lkeler ap ona gider. Her-
kesin derdine bir are bulur. Elbette senin iin bir are bulur. Abdullah boazlana-
cak derse, gel onu boazla. Yok, eer seni de, Abdullah da, bizi de zntden kur-
taracak bir are bulursa, ona gre hareket edersin.
Bu fikir, Abdlmuttalibin aklna yatt. Derhal Abdullah yanna alarak ama
doru yola kt. Medineye geldiklerinde khin kadnn Hayberde olduunu ren-
diler. Oradan Haybere geldiler. Arrafe adndaki khin kadn buldular.
Abdlmuttalib durumu olduu gibi anlatt. Kadn sordu:
Sizde bir insann diyeti nedir? Abdlmuttalib, On deve dedi.
Bunun zerine khin kadn,
Gidin on deve hazrlayn. ocukla on deveyi alp ok ektiiniz yere gtrn.
Bir tarafta ocuunuz, dier tarafta ise, on deve olmak zere ikisi arasnda ok ekin.
Eer ok develere karsa, develeri kurban edip ocuu kurtarn. Yok, eer ok ocu-
a karsa, her defasnda develerin saysna bir diyet miktar daha ekleyerek Rabbi-
niz sizden raz oluncaya kadar ok ekmeye devam edin! Ne zaman ok develere kar-
sa, onlar boazlayp kurban edin. Bu ekilde hem Rabbinizi raz etmi, hem de
ocuunuzu kurban olmaktan kurtarm olursunuz dedi. Ortaya konan areyi uy-
gun bulan Abdlmuttalib, sevinten uacak gibi oldu. Vakit kaybetmeden Mekkeye
dnd. Abdlmuttalib, ailesi ve Mekke halk da bu habere son derece sevindi. Mek-
keye dnnn ertesi gn idi. Abdlmuttalib, biricik olu Abdullah ve on deveyi
alarak Kbeye gitti. Khin kadnn tavsiyesi zerine Abdullah ile on deve arasnda
kura ekilecekti. Abdlmuttalib sevin iinde, memura,
ek dedi. ekilen ok Abdullaha kt. Develerin saysn yirmiye kardlar.
Memur tekrar ok ekti. Ok yine Abdullah gsterdi. Develer otuza karld. Ok
tekrar Abdullaha isabet etti. Devler krk oldu. Ok yine Abdullaha kt. Elli oldu;
169
Ravza-i Pki ziyarette demiti, Ey Kerim-l Mtel
Ravza-y Mutahhara Temiz bahe, cennet kesi, Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin kabr-i seadetleri manalarna gelmektedir.
Bu Habibin hrmetine ver bana ferzend bi- melal
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Cennette bulunduu makamn ismi
Vesiledir.
434
Buras Cennetin en yksek derecesidir. Cennette bulunan herke-

ok sanki Abdullaha kmakta srar ediyordu. Altm, yetmi, seksen, doksan oldu.
Ok srarla Abdullah gsteriyordu. Sanki baka bir lemden emir alr gibiydi.
Abdlmuttalib hayret ve heyecan iindeydi. Her ekim esnasnda ellerini semaya
doru kaldrarak du etmekten de geri durmuyordu. Nihayet develerin says yz
buldu. Tekrar ok ekilince, merakla bakanlar derin bir nefes aldlar. nk ok deve-
lere kmt. Herkes gibi Abdlmuttalibin de gzleri sevinle parlad. Fakat onun
bu sevinci fazla srmedi. Derhal ciddileti. Kendisini fazla tebrike imkn tanmad
ve yle konutu:
Vallahi, st ste defa daha ok ekeceim. Tki, kalbim mutmain olsun. e-
kili defa daha tekrarland. Her defasnda sevin lklar atlyordu. nk
seferinde de ok develere kmt. Bu sevincini Abdlmuttalib,
Allah- ekber, Allah- ekber! diyerek izhar etti ve diz kerek duada bulundu.
Bylece Abdullah kurban edilmekten kurtuldu. Sevgili olunun kurban edilmekten
kurtulmasna son derece sevinen Abdlmuttalib, yz devenin Safa ile Merve arasna
gtrlp, yan yana kurban edilmesini emretti. Emri derhal yerine getirildi. Kurban
edilen develerin etlerinden Mekke halk bol bol istifade etti. Alamadklarn da kurt-
lar, kular, kpekler, vahi ve ehil btn hayvanlar paylatlar.
O gnden itibaren bir insan diyeti, Kureyliler ve Araplar arasnda, 100 deve ola-
rak kabul edilme deti benimsendi. Resl-i Ekrem Efendimiz de bu deti olduu
gibi brakmtr.
Bir de smail aleyhisselmn kurban edilme hadisesi vardr: Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem nesebi smail aleyhisselma dayand iin;
Ben, iki kurbanln oluyum buyurmutur.
434
VESLE: Lgat olarak bir bye yaklamay salayan vasta, arac mana-
sna gelir. Hadislerde bununla cennetteki yce bir makam kastedilmi olmaktadr.
Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellem O (el-vesle), cennette bir makamdr...
buyurmakta, bu makam Allah Telnn bir kiiye vereceini belirtmekte ve tevzu
olarak bu kimsenin kendisi olmas hususundaki temennisini ifade etmektedir. Buna
gre daha net ifade ile el-Vesle, cennetteki en yce makamdr, bu makam tek
bir insana verilecektir, O da Allah Tel katnda insanlarn en yce olduunu
Mirac ve Kuran- Kerim gibi mucizelere mazhariyetini ispat eden Eref-i
Mahlkat ve Fahri lem Muhammed Mustafa sallallh aleyhi ve sellem Efen-
dimizdir. Bu yce makama vasl olan, Allah Telya yakndr. Bylece Efen-
dimiz sallallh aleyhi ve sellem, gnahlarn aff dhil her eit ebed art olan
ltuflara kavumu ilh yaknl elde etmeye vesle olmu olur.
Gzleri kapanan bir adam Raslllah sallallh aleyhi ve selleme gelerek:
Ya Raslallah gzlerim kapand. Benim iin dua buyur. Demiti. Efendimiz
sallallh aleyhi ve sellem:
Abdest al, iki rekat namaz kl, sonra da yle de:
se birer dal yetiecek olan Sidretl-mnteha aacnn kk oradadr. Cen-
nettekilere her nimet, bu dallardan gelecektir.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem dnyada iken olduu gibi, Hakka
yrdkten sonra da, dnyann her yerinde, her zaman Ona tevessl edenlerin,
yani Onun hatr ve hrmeti iin isteyenlerin duasn Allah Tel kabul eder.
Bir bedevi, Ravz-i Mutahharaya gelip,
Ya Rabbi! Kle azat etmei emrettin.
Bu senin Raslndr. Ben de, klelerinden biriyim. Nebinin hatr iin,
beni Cehennem ateinden azat et!dedi.
Ey kulum! Niin yalnz kendinin azat olmasn istedin?
Btn kullarmn azat olmalarn niin istemedin?
Haydi git! Seni Cehennemden azat ettim sesi iitildi.
435

Byklerimiz buyurdular ki;
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi vesile ederek bir kul ihtiyac iin
Allah Telya dua ederse, bu dua melekler vastas ile Efendimiz sallallh
aleyhi ve selleme ulatrlp,
Filan kii, haceti iin Sizi vasta klarak Allah Tel katnda arac olma-
nz istiyor. Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem de onun iin arac olur. Allah
Telda bu istei geri evirmez.
436

mmeti Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin en byk zellii ise,
Efendimiz sallallh aleyhi ve sellemi her ilerine vesile klp ylece Allah Te-
lya niyazda bulunmasdr.
Onun iin Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bir adama dua buyur-
duu zaman, o duadan ocuu ve torunu bile faydalanrd.
Bugn dikkatle incelendiinde byk ahsiyetlerin soy ktnde bu du-
rum fark edilir.
437

Hazret-i Maruf- Kerh kuddise srruhul aziz dostlarna syle derdi:
ayet Allah Teldan bir dileiniz olursa, o hacetin grlmesi iin, be-
ni vasta klarak isteyin. Hacetinizin tahakkuku iin vastasz olarak dilekte
bulunmayn. Ona bunun nedeni sorulduunda, hazret yle der:
nk bu gibiler, Allah Tely bilmediklerinden Hak Tal onlara
icabet etmez; bilmi olsalard, Hak Tal, onlara icabet ederdi.
Yine byk velilerden biri olan Allah Telnn rahmeti zerine olsun,
eyh Muhammed el-Hanef e-azel kuddise srruhul aziz Hazretleri, Kahi-

Allah Telm Nebin Muhammed ile sana tevessl ediyorum. Ey Muhammed
sallallh aleyhi ve sellem, gzmn almas iin senin efaati olman istiyo-
rum. Allah Telm, Onun hakkmdaki efaatini kabul buyur. Demi ve ardn-
dan Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellem yle ilave etmiti: Bir ihtiyacn
olduu zaman hep aynsn yap! Bu olaydan sonra adamn gzleri almt. (bkz.
Tirmizi, Deavat, 49; bn Mace, kame, 5; bn Hanbel, IV, 138)
435
ALTUNTA, smail Hakk, Muhammed Dua, stanbul, 2004, s.118
436
a.g.e. s.2
437
a.g.e. s.131
171
rede bir yerden bir yere cemaati ile birlikte su zerinde yryerek giderdi.
Kendi cemaatine yle derdi:
Ey Hanef! Diyerek peimden gelin. Sakn Ey Allahm diye bir sz et-
meyin. Sonra suda batarsnz. Cemaatten biri eyhinin nasihatine kulak asma-
yarak, peinde su zerinde giderken, Ey Allahm diye seslenince, sakalna
kadar suya batar. eyhi ona yle der:
Ey olum, henz sen Allah Tely tanmyorsun ki, su stnde Onun
adyla yryebilesin. Ben sana, Allah Telnn bykln retinceye
kadar benimle birlikte ol, sabret ki, aradaki vastalar dreyim buyurur.
438

Hac Valide ocuk elbisesini Ravza-i Pake braknca lemin yaratl
sebebi olan Efendimiz sallallh aleyhi ve selleme tevessl ederek
Ya Rasl Seninle Rabbime mracaat ediyor ve istiyorum ki; kapna ge-
lenler Seninle mracaat ederlerse dileklerine kavuurlar.
Ey ikram bol cmert, her makamda itibar sahibi olan Ey Rasl Seninle
Kerim ve Mtel Rabbimden maddi ve manevi kemlata sahip bir evlat isti-
yorum.
439

te bu evlat Efendi Hazretlerinin kendisi olacaktr.
Bu konuya bir benzer hadisede u ekilde olmutur.
Abdlkdir Geyln kuddise srruhul-azz Hazretlerine mridi Muham-
med, evlat iin mracaat etmiti. Oda levh-i Mahfuzdaki yazya istinaden
evlattan nasibinin olmadn sylemitir. Gavsl-zam Abdlkdir Geyln
Hazretleri mahzun olan mridine efkatinden;
Sulbmzden gelecek bir evlad Rabbim sana bahetsin buyurdular.
Bu doacak evlad Muhyiddn bni Arab kuddise srruhul-azzdir. Bu bir
srr ilahidir.
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme saygda bulunann Allah Tela
tarafndan grecei mkfat sonsuzdur.
440

438
Uhdl Kbra, a.g.e. s.676677
439
lerinizde aknla dnce ehl-i kubrdan yardm (istiane) isteyi-
niz. (Keful-Haf, I, 85, hadis: 213)
440
eyh Byezid-i Bestm rahmetullahi aleyh, bir gn Badat ehrinde mrit-
leri ile bir yere gidiyordu. at rmann kprs zerinde birka olan ocuunun
oynadklarn grd. ocuklar, mini mini bebekler yapmlar, birine Muhammed ve
birisine de Aie ad vermiler, dn ediyorlard. ocuklar, eyhi grnce hemen
nne ktlar ve:
Ya eyh! dediler. Bizim dnmze buyur. Hazreti Muhammedi evlendiriyo-
ruz. te, bu Muhammeddir bu da Aie..
Hazret-i eyh, ocuklarn bu oyunlarn beenmedi. Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem ile Aie radiyallah anha validemizin mbarek isimlerinin byle be- bek-
lere verilmesi ona kerih geldi ve asasnn ucuyla her iki bebei de kprnn kena-
rndan aa suya att ve mritleriyle yoluna devam etti.
Evine vard, halvethanesine girdi, oturdu ve murakabeye dald. Murakabesinde,
Allah Tela ve melekleri, Raslne ok salvat getirirler. (Ahzab, 56)
Ayette, Allah Tela ve meleklerin Onun tarafndan gelen isteklere
olumlu cevap vereceini haber vermektedir. Onun iin mmet-i Muhammed
Ona kar olan sevgiyi sonsuzluk derecesine vardrmtr.
mam- Rabbani kuddise srruhul-azzin
Ey Allah Telam Seni Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin
Rabbi olduun iin seviyorum bu gerei aklamaktadr.

Ayinedir bu lem her ey Hak ile kaim,
Mirat Muhammedden Allah grnr daim.

Efendi Hazretleri Raslllah sallallh aleyhi ve selleme olan kemal de-
recesindeki muhabbet ve akn ifdesine olarak veklenin duvarndaki nadi-
de tablodaki HU ism-i erifinin gz emelerinden inci taneleri gibi dklen
yalar ahittir. Belki de sevgilisi Efendimiz sallallh aleyhi ve selleme kal-
ben aktt yalarn maddi lemdeki aksi timsali olmutu.
441
Onun nemli
gzleri, veklenin duvarlar, eyalar ve gelen giden misafirleri ok defa
Leyl Hanmn u msralar ile dile gelmitir.

Ah min el- ak ve hlatihi
Ahraka kalb bi hararatihi
Ma-nazara ayn il gayrikum
Uskimu billahi ve ayatihi
442

Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin gelip getiini grd, davrand ayan
pmek istedi. Resl- zin, eyhe hi bakmad. Byezid-i Bestm kuddise
srruhul-azz, niyazda bulundu:
Ey iki gzm nuru Raslllah sallallh aleyhi ve sellem... Ben kulunuza hi
nazar buyurmazsnz. Htr erifiniz bana mell mudur?
Fahr-i kinat aleyhi ve lihi efdal-t-tahiyyat saadetle yle buyurdu:
Beni olancklarn elinden aldn, hi itibar etmeden asann ucuyla suya attn.
imdi, benden itibar m istersin? Bilemedin mi ki, adma hrmet, bana hrmettir.
Snnetime hrmet, bana hrmettir.
eyh Byezid-i Bestm kuddise srruhul-azz, byk bir hata ilemi olduunu
anlad ve derhal ocuklarn oynadklar yere giderek, onlara hediyeler vermek sure-
tiyle gnllerini ald. (Erefolu Rum, Mzekkin Nfus, st, s.51)
441
Duvarda asl resmin aklamasn soranlara Ord. Prof. Ahmet Sheyl nver
Hoca Efendi u ekilde yapmtr.
h minel ak ve hltih
Ahrka kalb b-harretih
Adam km k, dedi.
k bir h ekmi da eritmi,
Da eriyince rmak olmu, (SIR, a.g.e. s. 135)
442
Ah! Ak ve hallerinden ektiklerime
173
Vcudum mbtely derdi hicran oldu ser-t-p
Bana alayn ki, yarin asistanndan cdym ben
Acep mi gelse emimden sirikim byle mahzundur
Cierde onulmaz bir derde mbtelym ben.
443

Leyl kuddise srruhul-azz Hanm
444

te fal kapsndan alan hayat ile Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemden ald nisbete iaret olan elbise ile bu beer ve dnya lemine
gelen Efendi Hazretlerini saadet yoluna Mrid-i Kmil oldu.

Andan ald libas bunda iksa olmuuz.
Elbise, nimetinin ayp ve rtlmesi gereken yerini rtmek; korunmak,
gzel bak cezbetmek ve kt bak defetmek; faydal bir grn, edeb ve
vakar rahatl ile gzellemek iin giyilir. Her ynyle faydal bir nesnedir.
Elbise giyenin heybetine mnev bir yn kazandrr. En gzel elbise manevi-
yat ve takva elbisesidir.
plaklk tercih edilmedii iin elbise giyene rahmet olur. Tarkat yo-
lunda alnan nisbetin keyfiyeti yol iin en byk sermaye olur. Elbisenin
nisbeti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden olursa kymetine paha bi-
ilmez.
Efendi Hazretleri elbisedeki nisbet ile Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemle hakki birlikteliine iaret ederek ve mmetimin limleri, Ben-i
srailin nebileri gibidir hadisi erifine iarette etmitir.
Tarkatta Elbise Veya Hrka Giymek
Zikir telkininden sonra eyh, ya o gn ya da bazen hayli uzun bir mddet
sonra zel bir merasimle mridin bana bir ta koyar veya sark sarar yahut ar-

Kalbim hararetleri ile yand
Allah Telya ve Onun ayetlerine yemin ederim ki,
Gzm senden bakasna bakmad.
443
Vcudum mbtely derdi hicran oldu batan ayaa
Bana alayn ki, yrin kapsndan ayr dtm
Acep mi dklse gzmden gzyam, byle mahzundur
Cierde onulmaz bir derde mbtelym ben.
444
Leyl Hanm
Bir kazasker kz olan Leyl Hanm, Keecizde zzet Mollann yeenidir. o-
cuk denecek yata evlendiyse de bir hafta zerine, daha ilk geceden kabalklarna
tank olduu einden ayrlmtr. Saray kadnlaryla yakn ilikisi olduu bilinen, iyi
eitimli ve ok kltrl bir airdir. Hazr cevapl ve nktedanl ile de tannmtr.
Leyl Hanm, Mevlev tarkatna mensup olup Mihr Hatun kadar olmasa da ka-
dn duygularn biraz olsun terennm etmesiyle ve zamanna gre bir kadn iin
serbest saylabilecek syleyileriyle dikkat eker. Edeb bir evrede yaam ve
yazmaktan hi uzak kalmam olan Leyl Hanmn iir dili ak ve sdedir. Bir
Divan vardr. 1847 ylnda lmtr.
kasna bir hrka giydirir. Bu merasimden kastedilen udur:
eyh mridin arkasndan giysisini ve bandan apkasn alrsa bundaki ni-
yeti onun kt ahlkn kaldrp gidermektir. Mridin arkasna ya bir hrka veya
baka bir elbise giydirmekten ve bana bir ta koymaktan ve sark sarmaktan
maksat da ona btn gzel ahlklar giydirmektir.
445
Buna gre rnek olmak
zere Nefhatr-Riyazul Aliyye isimli kitapta, Kadiriler arasnda ta giydiril-
mesi u ekilde anlatlmaktadr.
Bir mride eyh, ta ve hrka giydirmek istediinde, eyh ve mrid yuka-
rda getii ekilde abdest alp ta ve hrkay mridin nne koyar. Ondan sonra
Kitabn sonunu kraat edip, Allah Teldan ve Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemden vekillii kast ve niyet ederek kendi eliyle hrkay mride giydirir.
Bundan sonra hangi eyhe intisab varsa onu ve onun eyhini t Raslllah
sallallh aleyhi ve selleme ulancaya kadar her birinin erefli ismini beyan
edip der ki;
Benim eyhim falan, bana mbarek eliyle giydirdi. Ona da filan giydirdi.
Sonuna kadar eyhlerini sayp:
Ben de eyhimin giydirdii minval zere sana giydirdim,der veya icazet-
nameyi okur.

Ta
eyhler, yol ve irat ehli olduklarndan tac yol bakmndan ve isteyerek
zahir ve batna uymak zere zellikle tertip etmilerdir. Mesel bazlar talarn
bir para yapp nnallahe ferdn yuhibbu1-ferd Allah Tel tektir, tek olan
sever, hads-i erifine uygun muamele etmilerdir. Bazlar dnya veya ahiretin
terkine iaret olmak zere iki para (dilim) yapmlar, bazlar da tevhid-i ef l,
tevhid-i sfat ve tevhid-i zata
446
dellet etmek zere dierleri drtllere, ya-

445
Ayrca elbise giymenin sosyal etkileri de vardr.
Byk mctehid mm Mlik Hazretleri, kendisinden din bir mesele soruldu-
u zaman veya bir yet okuyaca yahut bir hads rivayet edeceinde abdestli olma-
snn yannda bu maksat iin hazrlad zel kyafetlerini giyinir, tam bir edeb tavr
iinde vazifesini yaparm. (Istlhat- Fkhiyye Kmsu cild: I, mam Mlikin Ha-
yat) Camide sark - cbbe giymeden vazetmek ve hutbe okumaktan da saknmak
lzm. Bunun cemaat zerinde pek menfi tesiri oluyor. Ayrca cenaze merasimlerin-
de baz hoca efendiler sark - cbbe giymeyi ihmal ediyorlar ki, bu da yanltr,
bindiimiz dal kesmek demektir. Bir imam efendi, klk-kyafeti ve btn ynleri
ile bir btn arz eder, bunu hi unutmamaldr. Bu mnasebetle bazlarmzda gr-
len bir yanl anlaytan da bahsetmek isterim. (OKUN, Ahmet, Sohbetler,
Hatralar, st, 1982, s. 34)
446
Bunun , seyri slkun fena mertebeleri olup srasyla fiillerin birlenme-
si, sfatlarn birlenmesi ve ztn birlenmesi demektir. fadesi, enfste ve afakta zuhu-
ra gelen her ne kadar fiil (i ve hareket varsa hepsinin ileyicisi (faili) birdir, her ne
kadar sfat varsa bunlarla sfatlanan birdir, her mevcudun zt birdir, o da Hakkn
ztdr diye bilmektedir. Yni: Fil Allah Tel, mevsuf Allah Tel, mevcud
Allah Tel demektir.
175
ni ilimlere nefslere, tabiatlara ve drt unsura dellet etmek zere drt, bazlar
be duyguya ya da slmn artlarna veya be vakit namaza dellet etmek ze-
re be dilim yapmlar. Alt cihete ve imann artlarna iaret iin alt, yedi isme
dellet iin yedi, sekiz cennete iaret iin sekiz, dokuz kat gklere iaret iin
dokuz, tevhid kelimesinin harflerinin saysn veya on iki imam hatra getirmek
iin on iki dilim yapm olduklar gibi baz talarn 13, 14, 24, 28 dilimleri var-
dr ve bunlarn hepsi bir eye iarettir.

Hrka
Fakihler ve muhaddisler bu merasime itiraz etmiler,
447
fakat eyhler bu
kaidenin Hazreti Hzr aleyhisselmdan miras kaldn iddia ederler. Nebilerin
vnc Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin de yce snnetleri olduunu
haber verirler. Hatta Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellem lmszle
gmelerinden sonra hrkalarn veys el-Karanye vasiyet buyurmular. Bun-
dan dolay Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem ebediyete gemesini mteakip
Hazreti mer radiyallh anh, bu kutlu vasiyet zerine mam Ali radiyallh
anh ile birlikte gidip emaneti veys radiyallh anha teslim etmilerdir. Yakub
aleyhisselmn Yusuf aleyhisselma giydirdii gmlek de hrka giydirmenin
makbulln isbat iin delil olarak ileri srlr.
Meyh hrkay ikiye ayryor:
1-Teberrken (uurlu ve mbarek sayarak) giyilen hrkadr.
2-rade hrkasdr
448
ki, sz konusu olan hrka budur. Zira bu hrkaya gi-

447
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Hazretlerinin ashabndan birine
sofiyye arasnda bilinen suret zere hrka giydirmesi ve ashabndan birine byle
emretmesi vki deildir sz aslszdr. Bunun gibi Hazret-i Ali Kerremllahu
vechenin Hasan- Basr radiyallh anha hrka giydirmesi de aslszdr. Hads
imamlarnn aratrmasna gre Hasan- Basr radiyallh anhn Cenb-
Murtazdan (Hazret-i Aliden) iitmesi sabit deildir, nerede kald ki, hrka giydir-
mesi sabit olsun. (bn Dhye, bnis-Salh, bn Hacer, Sehv, bn Diyba, bnis-
Seyyid Dervi)
Bununla beraber Suyt, bir cemaatin Hasan- Basr radiyallh anhn hrka giy-
dirme meselesini isbat ettiini beyan ediyor. Kendisi de bu ciheti tercih ediyor, bunu
dier grten stn tutuyor. Bu hususta bir de risale yazmtr. (Siyer-i Celle-i
Nebeviye, zmirli smail Hakk Bey)
448
rade hrkas, mridin ve mridin karlkl irade antlamalarn temsil eden
hrka demektir ki, mubayaa ve muahede bahislerinde grld zere mridin mr-
ide eriatn emirlerine, tarkatn usl ve ilkelerine, eyhin irat ve tembihlerine
kulak verip gereini yapacana dair sz vermesi, mridin de mrid bu sznde
durduu takdirde
Allah Telnn izni ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin feyzi ile kendi-
sini yetitirme yollarndan yrterek fn beeriyet elbisesini soyup baki ruhaniyet
elbisesini kendisine giydireceine sz vermesini temsil eder.
O halde tc, hrka, kemer gibi eyler asldan olmayp her biri birer mny temsil
eden bir takm temsil ekillerden ibarettir. Bunlarn olmas veya olmamas tasavvu-
fun insan- hayvan, insan- kmil mertebesine eritiren yce hizmet ve himmeti
yecek kimse iin eyhe tamamen teslim olmaktan baka are yoktur.
449

eyh, hrkann artlarn yerine getireceine ve edebine riayet edeceine
dair mridden sz alr. Mrid, eyhe bir emanettir, hev ve hevesle onda
tasarruf edilmez. Mridin, eyhinden izinsiz ayrlmas uygun deildir. Mri-
din himmet zaman ve usl eyhin takdir edecei vakit ve hallerdir.
Mrid-i Kamil de bulunduu lemin iksiridir. Kimyaclarn kulland
Kibrit-i Ahmer-i
450
gibi, konulduu eyi altn eder. Onlarla nice ller diri-
lir, niceleri kemal bulur. Onlarn cisminin ve bulunduu mekndan feyz
hibir zaman eksik olmad gibi kyamet gnne kadarda devam eder gider.
Eer bu ekilde bir durum olmam olsayd madd hibir miraslar olmayan
bu kiilerin kabr-i mbarekeleri hala ayakta kalmaz ve adlar unutulurdu.
Byklerimizden iittiimize gre Byklerin bast topraklardan
yzyllar sonra dahi feyz alnr. Buyurmulardr. Eer onlarn teberrken
bir eyasna da sahip olmak onlardan bir nisbete sahip olmak ile e deerdir.

mam Mlik (radiyallah anh) buyurdu ki;
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bulunduu topra, hayvan aya
ile ineyip gemeye Allah Teldan utanrm
Halid bn-i Velid radiyallh anh bir savata Efendimiz sallallh aleyhi ve
sellemin iinde kl bulunan sarn yere drd. Onu alp bana koymak iin
ok zaman geince, bu beklemeden dolay pek ok insan ld. Sahabe bu hali
ho karlamadlar. Halid bn-i Velid radiyallah anh;
Ben bunu sark iin yapmadm. Bilakis, Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin sanda bulunan bereket iin yaptm. ki, bu kl mriklerin eline dp
onun bereketinden mahrum olmayaym dedi.
Sann bir teline cihan feda olsun.
451

yannda hi mesabesinde kalr.
449
AYN, a.g.e., s.255257Shreverdi, Avarif-l Mearif (Tasavvufun Esas-
lar)
450
(En-ndiru kel-madm) yok gibi nadir bulunan kimya, kymetli ey
451
ALTUNTA, a.g.e. s.168
177
TA EZELDEN NTSABIM, LEMN SEYYDNE
DTM AKINA GELELDEN BU ANASIR BENDNE
OK ARADIM YZ TUTUP HAKK-IN KENDNE
LEM- DEVRAN NDE HUBB-U MEVLA OLMUUZ
452

Ta ezelden intisabm, lemin Seyyidine
nsanda bulunan ak- muhabbet ezel anlamasnn en kusursuz rnei-
dir. Bu ise, ezel-i ervahta (Ruhlar leminde) mridimizin Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem ile bir ahitleme yapt bir haldir. Bu ak sonra-
dan olmad demektir. Her ey Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile oldu
ve Onunla devam edecektir.

Yaratln ncesi Ruh-i Muhammed, sonu ise, insaniyetin yaratl-
dr.
453
Yani btn kinatn yaratlnn balangc ve kk Fahr-i lem Mu-
hammed Mustafa aleyhi ve sellem Efendimizdir.
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz yaratlta da ruha-
n yn ile her eyden ncedir. Ruhan ve cisman cihetlerin geldii yerdir. Ni-
tekim hads-i erifte gelir,
Allah Tel nce benim ruhumu yaratt.
Nebilerin, evliyalarn ve dier insanlarn ruhlar da, Ondan ayrlan tli
unsurlardr. Onun iin buyurdu ki,
Ben peygamber iken, dem aleyhisselm amur ve su iinde idi.
Biz sonradan gelmi, gemileriz
Yani yaratl itibar ile sonra gelmi olsa bile Hz. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimiz mahlkattan nce yaratlmtr.
Bunun zerine Fahr-i lem sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz kendi-

452
Kinatn Efendisine ruhlar leminde intisab ettiim iin,
Ruhum bedene konduu andan beri onu akna dtm.
Sevgiliyi ok aradm. Hakkn kendine ynelip ok yalvardm, aladm
Biz bylece u dnp duran lemler iinde Allah Telnn sevgilisi olmuuz
453
Allah Tel yeryznde halife yaratacam derken burada kast edilen ha-
kikat Efendimiz sallallh aleyhi ve sellemdir. Halifeden kast, asln makamna
bakabilen demektir. Allah Telnn yerine vekil olacak yoktur. Buradaki mana
Allah Telnn esrarn mahede kabiliyetine sahip olmak demektir.
Hz. Muhammed Mustafa sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz ile dem
aleyhisselmla karlanca beer yaratl ynnden evldm, hakikat ynnden
babam olan Fahr-i lem sallallh aleyhi ve sellem Efendimize salt ve selm
olsun demitir. Onun iin Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize
Ruhlarn Babas denilmektedir.
Mira gecesi, Peygamberimiz Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem ve ala
lihye, dem aleyhisselm Ey Salih Oul dier peygamberler ise, Ey Salih
Karde dediler. Beeriyet itibar ile dem aleyhisselm baba sfatn kulland. Fa-
kat dier peygamberler bu konuda nesep yn ile bir babalk iddiasnda bulunmad-
lar. (ALTUNTA, a.g.e.52)
ne mahsus unsurlar ile ncelik sahibi oldu. Kinatn yaratl bu hakikt zere
tamam oldu.
Zira mbarek ruhlar ruh-u cami olduu gibi, cisimleri de cism-i kmil
idi. Yaratlmlardan ve dier nebilerden Onun email-i ve hilye-i eriflerini
derleyecek, toplayacak, kemaline ulaacak ve tamamlayacak biri gelmedi ve
gelmeyecektir.
454

Yerinme nksm diye kemal ehlini grdke
Kamu noksan tekmil eden demden haber geldi.
L
Bir hadisi kutside Allah Tel buyurur ki;
Kendi kendimi sevdim, bilinmek istedim, bundan dolay lemleri halk
ettim.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin hakiktine biraz olsun vukuf
peyda etmek de demliin srrna erip, hayvani sfattan kurtulmaya sebeptir.
lem geni olsa da manevi genilikten yoksundur. lemi yaratan Allah
Tel kendi isim ve sfatlarn lemde tecelli ettirmise de, toplu olarak zat-
na mazhar olacak bir kabiliyet ve yetenek nsan- Kmil olan Raslllah
sallallh aleyhi ve selleme nasip olmutur.
Ya Habbim Sen olmasaydn Bu kinat yaratmazdm. Srrnn gerei
bu lem Efendimiz sallallh aleyhi ve sellemin nurundan derece, derece
yaratlmtr. Allah Tela Hakikti Muhammediye denen aynada Habbine
olan akndan bu lemleri yaratmtr. Bizzat Efendimiz sallallh aleyhi ve
sellemin aynasnda Hakk kendini methetmektedir. Bu nedenle Efendimiz
sallallh aleyhi ve sellem, her iki ciheti yani zahir ile batn kapsam ve
tevhit esasnn merkezi olmutur.

Ayinedir bu lem her ey Hak ile kaim,
Mirat Muhammedden Allah Tela grnr daim.

Raslllah sallallh aleyhi ve selleme iman etmedike hibir kurtulu
yolu olmad gibi, marifet yolunu da kat etmek Efendimiz sallallh aleyhi
ve sellem ile olmaktadr.

Yolun uramazsa Muhammede
Gt kervan kaldn dalar banda.
Yunus Emre kuddise srruhul-azz

Dtm akna geleliden bu anasr bendine
nsan ilhi sevgi ile var olup ve ayrlrken, drt ana unsuru, ceset ile ruhu
bir tutabilen varlktr. Bunlar da i iedir. Bu nedenle drt unsur insann ruh

454
ALTUNTA, a.g.e.139
179
ahsn ve vcud imann da tekil eder. Bunlarn hakiktine karlk kalb,
ruh, sr, hafi unsurlar konulmutur.
Ruh ilh varlktr. Allah Telnn emriyle cesetle dnyada bir sre kal-
dktan sonra, kaynana, yani Allah Telya dnecektir. Bu nedenle insann
yeryznde yaad srece ruhunun kutsallna yarar biimde davranma-
s, doruluk, erdem, gzellik gibi deerlerden ayrlmamas, zn hakiki
bilgiyle sslemesi gerekir.
Ruhun mebdei (balangc), Allah Telnn Arnn nurundandr.
Yerin topra ise, cismin asl ve vatandr. Ruh gurbettedir, cisim (beden)
vatanndadr. O hlde (Ya Rab!) Garip, mahzun ve vatanndan uzak olan
ruha merhamet et.
Mevlna Celleddin-i Rum Kuddise srruhul-azz
Ak
Ak kelimesi, Farsada ktan gelir. Ikn Trke anlam, sarmak bit-
kisi demektir.
455
nsan bu kesret (dnya) ve unsurlar (toprak, su, ate ve
hava) lemine gelince istemeyerek ak ateini ruhunda bulmutur.

455
Hikye: Zamann padiah dervilerin arasna istihbarat iin grevli gn-
derdii kiinin iine akn sinmesi gibi. Oysa grevlinin gayesi istihbarattr. Fakat
akn bulacl onu da kendine ekmi ve sinesine ateini drmtr.
O kii, derghta yedi sene kalm, kmil bir dervi olmutur. Fakat padiaha ra-
por gtrmek iin sz vermitir. Yedi sene sonra derghtan kp kendisine grev
veren padiahn huzuruna kmtr.
Sultanm, bu kulunuzu yedi sene evvel bir kese altnla u dergha grevli gn-
derdiniz. Orada ne oluyor, ne geliyor? Bana rapor getirin, demitiniz. Bu kulunuz,
raporunu getirdi ve grevini yapt, demi. Hnkr:
Syle bakalm deyince
Hnkrm, onu sonra alrsnz. Rapor dilimin altnda yazldr. Fakat size daha
nce daha baka bir ey sylemek istiyorum demi.
Nedir o?
Byle ssl psl, bin bir trl tecesssn, hasetlerin bulunduu dnya ark-
nn iindeki be gnlk dnya sultanl size gurur vermesin. Eer gerekten
padiah olmak istiyorsanz siz oraya gidin, dervi olun. Oradakiler sultan. Onlarn
sultanlklarnn dokunulmazl var. yle be gnlk babadan intikal eden bir
hkmdarlk bir padiahlk deil. Oradakilerin hepsi sultan. Ltfen oraya gidin ve
dervi olun, demi. Padiah;
Cellt! diye celld arr. Dervi olan grevli;
Tamam, ben gnll geldim. Cellda bam teslim edeceim. Ne olur hnk-
rm, gelin bu gnlk yaldzl elbiselerin altndan, binlerce etrafnzda sizden bir
eyler bekleyen mra insanlarn iinde kendinizi sultan zannetmeyin. Oraya gidin.
Sultanlk orada, demi.
Cellt, bu arada mbarek ban gvdesinden ayrr. Azn aarlar ve dilinin al-
tndan bir kt kar. Kdn zerinde u yazldr:
Seri (Ba) verdi, srr vermedi Server Baba (SIR, a.g.e. s. 583)
Ak, ok kuvvetli bir mknatstr. O, bir iksr-i zamdr.

Ak: kalple tam bir muhabbetle sevmek, sevgiliden baka her eyden
yz evirmektir. Nefsin kt arzularna yni ehvete ak ve muhabbet de-
nilmez.

Siz ehvetin ismini ak koymusunuz.
Eer yle olsayd, eek, insanlarn ah saylrd.
Mevlana kuddise srruhul-azz

Ak trldr: Mecazi ak, Ruhani ak, lhi ak.
Mecazi ak; keyi dnmekle ve nikh dairesinde biter.
Ruhani ak; ruhbanlarn ak gibidir.
lhi ak; nebilerin akdr.

lhi ak
Ak, insann kalbinde bir ate olup, sevgisinden baka bir ey brakmaz.
Gerek ak, Allah Tely ve Onun sevdiklerini sevmektir. Ak ile nefis
terbiye olur, ahlk gzelleir.

Ak eriat, btn dinlerden ayrdr. klarn eriat ve mezhebi de Allah
Tel dr.
456

Bu ilhi akn katresini yerler, gkler kaldramaz ve kabul etmeye g
getiremezler. lhi ak kalem yazamamtr. lhi ak elden ele dilden dile,
pirden pirle gelmektedir.

k, daima asl vatann zler.
Her eyde olduu gibi klar arasnda da derece fark vardr. Bir gn
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize sormular:
Y Raslllah ka gnde bir ziyaretinize gelelim? Diye.
Haftada bir geliniz. Sizin de beni, benim de sizi greceimiz gelsin!
buyurmular.
klarn biri de ayn suali sormu. Ona:
Sana zaman yoktur, ne vakit istersen! buyurmular.
k huzura her zaman lyktr. nk huzura lzm olan edeptir. Geri
kta edep yoktur. Fakat ak edeptir.
Hlbuki herhangi bir slik mrit huzurunda bir kt zanda bulunsa, eriat-
a kfir olmasa da, tarkat kfiri olur. ktan ise, bu gibi ters ve kt vehimler
ve zanlar sdr olmaz. nk o vcudunu silmi, silip l yok olduu iin k
mertebesini bulmutur.
k, canandan her trl cilve ve oyunu grm, her eit muamele ve im-

456
181
tihana mruz kalm olduundan, mridin bir beer taraf olmasn tabi bulur.
Fakat henz hamlk devresini geirmemi bir slik iin mrit, haylinde
yaratt insandan gayri bir varlktr. Onda beer olarak yaratlm olmann ge-
rektirdii tabi bir hli grnce yadrgar.
457

Zelihada rekotundan d aacna kadar her eyin adn Yusuf takmt.
Onun adn gizli bir surette yazm, mahremlerine o srr bildirmiti. Mum ate-
ten yumuad dese bu sz, o sevili bize alt, sevdaland demekti. Ay dodu,
bakn dese yahut st aac yeerdi diye bir sz sylese.
458

Akn verdii gam ile delirmi Hakk klarnn ne gzel lemleri vardr.
Yara ile merhem onlarn nazarnda birdir.
klar o dilencilerdir ki, padiahla meyletmez, kaarlar. Cenab Hakkn
visali midiyle dilencilikte dayanr, dururlar.
Onlar melmeti ierler, yrin sarholardr. Sarho deve ise, yk abuk g-
trr.
459

ok aradm yz tutup Hakk-n kendine
Her almann bir karl vardr. Karlklarn eksiksiz verildii kap
Hakikt-i Muhammediyeden tecelli eden Allah Telnn kapsdr.
Efendi Hazretleri, balangcn ve dnn Allah Telya olacan bil-
diinden bizler gibi siz de bu kapda aln, diyerek ihvan gayrete getirmek
istemitir. Byklerin vuslat gayreti neticede insanlarn ykselmesine yar-
dmc olmaktadr. Bu ise, beka yolunun sermayesi olmaktadr. yle ise, bir
zaman bu kapda srarla yz tutmak gerekir.
Bu hususta Mevlana kuddise srruhul-azz Hazretleri: Uyursan bir yol
zerinde uyu. nk bir yolcu geerken seni tekmeler kaldrr, ama yolun
dnda veya herhangi yaban tarlalarnda uyursan oradan kimse gemez
ki, seni kaldrsn Yani bir kmile balan, o kmil noksan dahi olsa, senin
teslimiyetin var ise, hakiki bir mrid gelir seni kemale erdirir.

Dinle neyden kim hikyet etmede
Ayrlklardan ikyet etmede

Mevlana kuddise srruhul-azzin ak koca bir mesnevinin yazlmasna
sebep olduu gibi derdinin ateini anlatarak, binlerce insana hidayet olmu-
tur.

Bakn Molla Cami kuddise srruhul-azz ne diyor:
Her kim Mesnevyi akam sabah okursa ona cehennemin atei haram ol-

457
458
Mesnevi c.VI, b.40204024
459
eyh Sdi-i razi, Bostan, trc., Kilisli Rfat Bilge, st, 1968, s.132
sun.
460

lem-i devran iinde Hubb-u Mevla olmuuz
Nasl ki, dnyay imara alanlar varsa, maneviyatn mimar ile itigal
eden Allah Tela dostlar olacaktr. Hubb-u Mevl sz ile bykler nefis-
lerinden tamamyla fni ve Hakk ile baki oldular. Onun iin Efendi Hazret-
leri bu sz syledi. Bu lisandan dklenler Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemden gelen szler gibidir. nk Allah Telnn sevgilisi sfatna
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem kavumutur. Kii sevdii ile beraber
olduundan Muhammedlerin de bu makamdan istifade edecekleri aikrdr.
461

460
AYVERD, Smiha, bide ahsiyetler, st. 1976, s.42
461
Menkabe
stanbulda Koca Mustafa Paa civarnda bir berber var imi. Bu zat, mslman
ve muvahhit, be vakit namazndadr. Lkin yle dervilii olmayp ancak Prn-
zm kaddesallhu esrrahum Hazretlerinin ism-i erifleri zikr ve sylenince, elinde
her ne var ise, derhal yere brakp ba kesip
Kaddesallhu srrahu1-azz der imi. Bunun bu hli insanlar arasnda mehur
olmu. Mesel bir adam tra eder iken, dier adam tarafndan
Ya Hazret-i Mevln! denir imi. O berber derhl elindeki usturay yere bra-
kp ba kesip Kaddesallhu srrahu1-azz der imi. Tekrar usturay alp megul
olurmu. Bu sefer de dier adam tarafndan
Ya Hazret-i Abdlkdir Geyln! denir imi. Yine derhal elinden usturay bra-
kp anlatld ekilde takdis eder imi. Yine traa megul olup bu sefer de dier
adam tarafndan
Ya Hazret-i Ahmed er-Rufa! denir imi. Yine berber elinden usturay brakp
Kaddesallhu srrahu1-azz der imi. O tra olan adam da ba ak ylece
bekler imi ve ara sra bunlara rica eder imi ki,
Canm biraderler, etmeyin, brakn u adamn yakasn tra olaym der imi.
te bu berberin hli byle imi. Bir zaman sonra berberin eceli gelip Hakka yr-
m. Bu zat gtrp defnetmiler. O gece ahbablarndan bir zat bu berberi ryasn-
da grm. Sual etmi ki,
Birader nasl ettin, mnker ve nekir meleklerinin sualine cevap verebildin mi?
O berber, bu adama demi ki,
Vallahi birader, bir acep hl oldu, mnker ve nekir melekleri ile beraber on iki
kimse hazr oldular, lkin bunlar bildiklerim zatlar deildir. Yzleri ems gibi parlar;
hibir adam erenlerin yzlerine nazar edemez, gzleri kamar. Bunlar birbirleriyle
mcadele ederler ki, mnker ve nekir meleklerinin sualine cevap ben vereceim
diye. Dieri der ki, yok ben vereceim, brs der ki, yok ben vereceim. te bu
mcadele ile hepsi sorulara cevap verdiler. Sonra bunlardan sual ettim ki,
Siz kimsiniz? Onlar buyurdular ki,
Biz on iki tarkin pirleriyiz. Sen dnyada iken, bizim ismimiz zikr ve anldka,
bize tazim edip takdis eder idin, ite ona mukabil biz de bu gnde sana imdat ettik
buyurup gittiler diye berber olan zat o ahbabna sylemi olduunu ertesi gn o
183
Efendi Hazretleri mahbbiyet makamnn her haliyle bir ila olduunu
ve nefisten koruduunu aklamtr. Bu nedenle yolumuza gelen bizi bilen-
lere hizmetkrz demek istemitir.

Bir eye mahlk gzyle baksan o mahluk olur
Hak gz ile bak ki, b-ek nur-i Yezdan andadr.

Can vermekse esasen akn vergisidir. Hak uruna ekmek verirsen sa-
na ekmek verirler; Hak uruna can verirsen sana da can bahederler. u -
narn yapraklar dklrse Allah Tel, ona yaprakszlk az balar.
462

Nice alayam klmayam feryad
Giriftaram akn bi-nevsym
Leylnindir Mecnn, irinin Ferhad
Ben de ehnigrn mbtelsyam

Neylerem dnyay neylerem mal
Neylerem Kemiri neylerem al
Ben divan- akam zlfn pmali

Server-i hbnn bir gedsyam

zat, berberin ahbaplarna bylece syleyip mjde vermitir. rahmetullhi aleyhi.(
A brahim Dede, A Dedenin Hatralar, hzl. Mustafa KO-Eyb
TANRIVERD, stanbul, 2006, c. II, s.741742)
Menkabe
Hazret-i Mevln kaddesallhu srrahu1-azz Efendimizin haytnda Mevlev
fukarasndan bir zat, bir sefer esnsnda gider iken haramiler gelip bu dervii soy-
mular, kamilen elbiselerini ve akesini almlar. O haramilerden birisi de banda
olan sikke-i erifi alp kendi bana koyup alay yolu ile;
Ne tuhaf klah! demi. Bir mddet sonra karp dervie vermi. Bir gn Haz-
ret-i Mevlna Efendimiz mrdnna ders okutur iken murakabeye varmlar. Bir
mddet murakabede durup, sonra ban kaldrp yine ders ile megul olmular.
Dersten sonra, baz yakn mridler bu esrardan sual etmiler. Buyurmular ki,
Bir tarihte bizim fukaramzdan bir dervii haramler soymu idiler. Onlardan
birisi alay olsun diye bizim almet-i erifimizi alp bana koyup bir mddet ban-
da kalm ve sikkemiz altna girmi idi. imdi o adam rhunu teslim ediyor idi.
eytan gelip onun imann almaya alp gayret ediyordu. Onun imann koru-
yarak eytan uzaklatrp ve kovdum ve imanla ruhunu teslim etti. Zira ki, bizim
almet-i erifimizi az bir mddet bana koyup durdu, bize lyk olan budur ki, o
zamanda ona imdat edelim buyurmulardr.( A.brahim Dede, a.g.e. c. II, s.742 )
462
Mesnevi c.I, b.22362237
Halka-i ridnn alaram nayn
Giriftram akn ekerem yayn.
Tanmzam mezhep bilmezem yin
Kilisa-yi akn Mesihsyam

Zahiri Melmi btn b-kin

Peymnesi meml badesi rengin

Sahn- meyhanede seccade-nin

Zmre-i rindnn muktedsyam

Ey Seyyid Nigri ey ak tuyan
Ey k- eyd ey kr efgn
Kervan- aka benim sriban

Ferhad- Mecnnun rehnmsyam
463

463
Seyyid Nigr kuddise srruhul-azz Divan, hzl: Do. Dr. Azmi Bilgin, st.
2003, s.297
B-nev: A susuz
Pmal: Ayakaltnda kalm
Ged: Dilenci
Halka-i rid: rts altnda
Melmi: Hayrn, ibadetini gizleyen
B-kin: Kinsiz
Meml: Dolu
Rengin: Gzel renkli, tabiata ho gelen.
Sahn- meyhane: Meyhane iinde
Seccade-nn: Seccadede oturmu
Zmre-i rindn: Dnya ilerine aldr etmezler gurubu
Sriban: Deveci, kervanc
Rehnm: Klavuz
185
KNH-M BLMEK DLERSEN SIRR-I HK-DR ZM
ANIN EDVARINCADIR DAM ZM VE SZM.
HER NEYE BAKSA BASAR HAK-DR ZM VE SZM
ZRA EVVELDEN ANINLA TEK- TENHA OLMUUZ
464

Knh-m bilmek dilersen srr- hki-dir zm
Ann edvarncadr daim zm ve szm.
lemde eya, drt unsurdan teekkl etmitir.
Toprak, su, ate ve hava dr. Her eyada bir unsur galebe alar. Bu zel-
likleri zerinde olan etkiyi artrr. Efendi Hazretleri burada unsuru asliyesin-
de Toprakn galebe aldn bildirmilerdir.
465

Efendi Hazretlerini tanmak isteyen Topraktaki srr incelemeli ve bu-
radan bir yol tutarak eyhi Mustafa Haki kuddise srruhul-azze bir yol u-
ratmaldr.

Her neye baksa basar Hki-dir zm ve szm
Zira evvelden annla tek- tenha olmuuz
Efendi Hazretleri, eyhi Mustafa Haki kuddise srruhul-azze muhabbe-
tinde ulat dereceyi ve ihvandaki halin ne olmas gerektiini, kendinde
grnenin, esasen eyhinin ve neticede Allah Telya kavuma olacan
aklamtr.
Yine Efendi Hazretleri irat makamnda bulunmalarna ramen eyhine
ballnn ifadesi olarak teslimiyetteki vefay da gstermektedir.

Baz mridler, mritlerinin cemlinde zt- ahadiyet-i cemi grrler. Yi-
ne, mrit de bunlarn cemlinde kendini grr. Onun iin Hazret-i Ebbekir
radiyallah anh, L lhe illallh dedii vakitte mutlak arkasndan Muhammed
n Reslullah da derdi.
466

Fen makamlar tr.
1) eyhte fen
2) Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde fen
3) Allah Telda fen
Btn fenlar, eyhteki fennn sonucudur. Nebinin ve Allah Tel sev-

464
Aslm renmek istiyorsan, toprak gibi, zm eyhim Mustafa Haki
kuddise srruhul-azzdir.
Benim btn sz ve davranlarm onun ayndr
Her neye baksam eyhimin gz ile grrm.
nk t evvelden onunla buluup ba baa kalmz.
465
Genellikle Sivasl k Veyselin Kara Toprak iirini ilahi formunda okut-
turup ihvanlara derunundaki srrn beyann yapmtr.
466
gisinin yolu eyhten geer. Allah Telnn yardm Efendimiz sallallh
aleyhi ve sellemin izni ve byklerin ruhsat ile ihvan manevi yolda ilerler.
u menkabe bu konuyu gzel izah etmektedir.

Yolculua kacak olan baz kimseler Ebul-Hasan Harkan kuddise
srruhul-azzden yoldaki tehlikelerden kendilerini koruyacak bir dua retme-
sini rica ettiler. Ebul Hasan Harkn kuddise srruhul-azz yle dedi:
Herhangi bir talihsizlie urarsanz adm zikredin.
467

Bu cevap onlarn houna gitmedi. Bununla birlikte, yola ktlar ve yolcu-
luk srasnda akilerin saldrsna uradlar. lerinden birisi velinin adn zikretti
ve akilerin byk aknln ekecek bir tarzda gzden kayboldu. akiler
onun ne devesini ne de ticar eyasn bulabildiler, tekiler ise, btn elbise ve
mallarn kaptrdlar, lkelerine dndklerinde eyhe, bu srr aklamasn rica
ettiler ve dediler ki;
Hepimiz Allah Telya yakardk, sesimizi duyuramadk. Seni zikreden ki-
i ise, soyguncularn gzleri nnde kayboldu. Ebul-Hasan Harkan kuddise
srruhul-azzde unlar syledi:
Siz Allah Telya eklen yakaryorsunuz. Oysa ben Onu gerekten
anyorum. Bundan dolay beni anar ve ben de sizin adnza Allah Tely
anarsam, dualarnz kabul olur. Bununla birlikte Allah Telya eklen ve
usulen yakarmanzn faydas yoktur.
468

Ger meczi ise, de ak koydursun dilde
Kays Leyl diyerek bulmad m Leyly yine
Kalbi Mecnunu yararsan Hazreti Leyl kar
Zahid sen sanma Leyl baka Mecnun bakadr.
L
Tarkatn temeli srasyla tvbe, uzlet, zht, takva, kanaat ve teslimiyet-
ten geer. hvana kimin olusun diye sorarlarsa eyhinin olu olduunu
syler. Tarkat ba nikh bandan daha kuvvetli bir akrabalk tesis eder.
Kan akrabalndan bir zaman sonra bir dmanlk peydah olsa da bu shri-
yetten ancak muhabbet ve rza meydana gelmektedir.
Teslimiyetteki kemal, maneviyatta alnacak yolun kuvvetini gsterir ki,
gayret gerekmektedir.
hvann bu yoldaki teslimiyetini izhar etme derecesi, cenazenin ykayc

467
veys sfler iinde hi phesiz en dikkate deer olanlardan biri, Byk
Seluklular devrinin mehur eyhlerinden Ebul-Kasm Crcn (veya Grgn, l.
1076)dir. Silsile itibariyle Cneyd-i Badad (l. 909)ye vasl olan bu eyh,
Feridddin Attarn belirttiine gre, bizzat Veysel Karnnin ruhaniyetinden feyiz
almt ve zikrederken Allah Allah Allah yerine veys veys veys diyordu.
(OCAK, Ahmet Yaar, Veysel Karni ve veyslik, st.2002, s.115)
468
Tezkiretl-Evliya s. 696 -NCHOLSON, Reynold A, slm Sfleri, Trc.
Ycel BELL- Murat TEMELL, st, 2004, s. 9293
187
nndeki hali gibi hareket ederek benliini yok etmeye vardrp, eyhine
varnca can vermelidir. Zaman ve mekn ortadan kaldran ak ile de her
demi, vuslat olur.
Necmeddin Kbra kuddise srruhul-azz yine der ki; Mrid zahirinde
ve batnnda eyhine tam teslim olmaldr; onun ilerine ve szlerine hi itiraz
etmemelidir. ayet yumurta kuun tasarrufundan dar dse batl olur. Artk
ondan bir hayr gelmez; ne ku olur ne yumurta. Yumurta kuun tasarrufundan
kp fasit olunca cihann btn kular toplansalar yine o yumurtay slah ede-
mezler. Bunun gibi ayet mrid, eyhin vilyetinden reddedilirse artk hi bir
eyh onu bir yere ulatramaz; btn eyhlerce reddedilmi olur. Ancak bir zr
ile onun inayeti dell-i rh olanlar iin mit var.
Byezd kuddise srruhul-azze, Tlibe ne gerektir? diye sordular.
Doutan devlet. dedi. O olmazsa? dediler.
Gl bir vcut. dedi. O da olmazsa? diye sorduklarnda ise,
O zaman lmek olmaktan yedir. cevabn verdi.
469

yle sanrdm ayryem dost gayrdr ben gayriyem,
Benden grp iiteni bildim ki, ol canan imi

Tevhide tapur zn, eyh izine tut yzn
Kimseye ama razn, eyhin yeter burhan sana

Bir ihvan eyhine balanp, gsterdii yolda hareket ederse emniyet ve
terakki zere olur. Bu da onun doru yolda olduunu gsterir.

Ehlini bul ol illerin sarpn geersin bellerin,
Yrtar yalnz gideni kurd-u peleng aslan kamu

Eb Ata Abbas kuddise srruhul aziz demi ki;
Eer Allah Telnn dostlarnn sevgi eteine yapmaya kadir olamaz
isen, bari Allah Tel dostlarn sevenlerin muhabbet eteine tutun, dostlar-
na dost ol, nk onlar sevenleri sevmek, aynen onlar sevmektir.
470

Kande gelir yolun senin ya kande varr menzilin
Nerden gelip gittiini anlamayan hayvan imi.
Mrit gerektir bildire Hakk- sana Hakk-al Yakin
Mridi olmayanlarn bildikleri gman imi

469
AVUOLU, a.g.e. s.133134
470
Lmi elebi, Nefhatl-ns Tercmesi Abdurrahman Cam, hzl. Sley-
man ULUDA-Mustafa KARA, st. 1998, s.51
Necmeddin Kbra kuddise srruhul-azz yle der: Musa aleyhisselm
nbvvet ve rislete sahip olduu hlde on yl uayb aleyhisselma hizmet etti.
Bylece Allah Tel ile bizzat konuma derecesine, ulat.
Saadete ulaan kimseler kmil eyhlerin kontrolnde slke girenlerdir.
eyh Evhadd-din-i Kirmn kuddise srruhul-azz rahmetul-lhi aleyh buyu-
rur ki;
Herkes nce yolda arar. O zaman yola der. Er dediin kii eriata tam
balanr ve kulluk makamnda doru yolu bularak eyhine sayg ierisinde hiz-
met eder.
nk slikin kalbi zikre devam ederek temizlenir; ruh tecelllerine kabili-
yetli bir hle gelir; Enel-Hak ve Sbhn zevki ona yz gsterir. ayet bir
eyhin yardm olmazsa akl bunu anlayamaz, hull ve ittihd belsna der. Bu
durumda imannn gitmesinden korkulur. Necmeddin Kbra kuddise srruhul-
azz yle der:
Eer kerametlerini kendinden bilirsen
Sen bir firavunluk ve ilhlk iddiasnda bulunmu olursun
Pek ok insan doruluktan ayrlarak saptmlardr. Bu anlamda eyh Attr
kuddise srruhul-azz yle buyurur:
O senin iin bir nursa da o ateten baka bir ey deildir
Sen bu clz gurur nda yrme
471

Tek- tenha: Efendi Hazretleri eyhine olan ak ile demi demde
bulmu, yaratlndaki srra ermitir. Bu yolda cann veren cananna kavu-
ur. Can ile alveri olur. O da lmeden nce lmektir.
472
hvan eyhine

471
472
LM
Tasavvufta lm hibir zaman, genellikle bizim ona verdiimiz olumsuz manay
tamaz. Tasavvuf aba ve gayretin byk bir ksmnn, Allah Tel ak ile yakn-
dan ilgili olan lme hasredildiini syleyebiliriz. Gerekten aba ve gayretlerini
bkp usanmakszn lm aray olarak tarif eden sfilerin says pek oktur.
lmek ise, iki ksmdr.
Birincisi; Zaruri lm, kincisi; htiyar lmdr.
Zaruri lm; Her eyin lmdr. Kurn- Kerimde Her canl lm tadc-
dr ayet-i kerimesi bu gerei aklar. Kmil olmayanlarn lmleri ancak zaruri
lmdr.
htiyar lm ise, kmil insanlara mahsustur. lmezden nce lnz sz ih-
tiyar lme iarettir. Bu lmle lenlerin hair ve neirleri, dnyada olur. Zarur
lmleri ise, dnyadan ahirete gmeleridir. Buna gre ihtiyar lm drt trldr.
1-Mevt-i ahmer (Kzl lm): Bu lm, nefsin arzularna muhalefet ederek, onu
zayflatmaktr.
2-Mevt-i ebyaz (Beyaz lm): Az yemek, sk sk oru tutmakla kalbin berrak-
lamasn ve saflamasn temin etmektir.
3-Mevt-i ahdar (Yeil lm): Nefsin holanmad sde ve mtevz hayt ihti-
yar etmek.
4-Mevt-i esved (Kara lm): Her eyin Allah Teldan geldii inancna kavu-
189
gerektii gibi hizmet ederse Efendisini kendinde bulur. Bu bulma ise, ezel-i
ervahta gerekleenin tecellisidir. Nakibend Hazretleri Muhammed Parisa
kuddise srruhul-azze
Bizim vcudumuzdan murat Muhammedin zuhurudur. Diyerek bir-
liktelikteki srrn ifasn yapmtr.
Mecnunun Biz bir bedene girmi iki ruhuz sz de tek- tenha
olmuuz a remizdir. Aslnda iki ruh iki bedende olur. Denilmek istenilen
ikimiz ikilikten geip birlik srrna ermiizdir, demektir.
Kurn- Kerimde Allah Tel yle buyurdu: Kullarm, sana benden
sorarlarsa, ben yaknm.
473
Bu yaknl kul birleme olarak dnmeme-
lidir. nk Allah Tel, hibir eyle ittihat etmedii gibi; herhangi bir ey
dahi onunla ittihat etmi deildir. Allah Telya hibir ey hulul etmedii
gibi; Allah Tel dahi hibir eye hulul etmi deildir.
Allah Telnn yaknl, her ne kadar keyfiyeti ve benzeri yok ise, de;
lkin burada vehmin yeri vardr. Vehim kavram ve hayal dairesi dnda
kalan, Allah Telnn yaknldr.

Bir baka mna ise;
Akn mekn tenha yerlerdir. Tenha yerlere bakalarnn etkisi yoktur.
Birlemenin yurdudur. Tenhadaki yalnzlk kskanln bittii andr. Tek
olmak ise, bilmenin zirveye kmasdr. nsan bir eyi bilmeye balaynca
sevmeye de balar. Ezelden gelen bir bilme de varsa bu srr daha ok aikr
klar. Efendi Hazretleri temel unsurlardan olan topraktaki srr bilmesinin
efendisine ulamasnda bir vasta olduunu ve bu silsile ile demiyet yolun-
dan ilh yurda ulatn beyan etmektedir.

Bir baka mna ise;
ocuk anne ve baba vahdetinin meyvesidir. Bir ocuk ben babam ol-
dum veya ben annem oldum derse yalan sylemi olur mu?
Hayr. Efendi Hazretleri burada ite gryorsunuz.. Mustafa Hki
kuddise srruhul-azzden bir farkm yok. Daha nce beyan ettiimiz zere
iirin yazlma sebebi olan Fatsal Hamit Efendiye gel, bize yol uratman,
efendine varman demektir demek istemektedir.
te bu nedenle vuslat yollar birlikten, birlemeden geer. Eer bir bir-
leme yoksa ne murad ne meyve hsl olur.

Ey gnl gel gayriden ge aka eyle iktid
Zmre-i ehl-i hakikat an klm mukted

mak, olan eylerde Onu grmek veya hissetmek; yaratlanda Onu mahede et-
mektir. Bu drt lm tadan kimseler uhd makamnda olurlar.
473
Bakara, 189
Cmle mevcudat-u malumt-a ak akdem drr
Zira akn evveline bulmadlar ibtid

Hem dahi cmle fena buldukta ak baki kalr
Bu sebepten dediler kim aka yoktur intih

Dilerim senden Hdya eyle tevfikin refik
Bir nefes gnlm senin akndan etme-gel cd

Masivay aknn sevdasn gnlmden al
Akn eyle iki alemde bana ain

Ak ile tamuda olmak cennetidir akn
Liyk cennette olursa tamudur aksz ana

Ey Niyzi mrid istersen bu yolda aka uy
Enbiya v evliyaya ak oluptur rehnm

Niyzi Msr kuddise srruhul-aziz
191
BR ACEP SIRRI-TAK DEN ALDIIM DERS- BER
ANI BLMEK DLERSEN VEREYM SANA HABER
HER ULUM ALMITI PRMDEN O EYH- MUTEBER
BZ ANDA MAHVOLUP BEZM- FERDA OLMUUZ
474

Bir acep srr-Tki den aldm ders-i iber
Efendi Hazretleri, Mustafa Tki kuddise srruhul-azz Efendi hakknda
Bizim sohbet eyhimiz buyururlard.
Gemi sayfalarda deinildii zere, Tokatl Mustafa Hki kuddise
srruhul-azz Efendiden sonra yolun mnev taraf Efendi Hazretlerinde
kalmtr. Buna ramen Sivasl Pire kar sonsuz bir ak ve edep dairesinde
hareket etmitir. yle ki, Sivasl Pirin kapsnda hizmet iin bekledii gn-
lerde teslimiyetini gsterecektir. Mesela; bir gn kendinden gemi zerine
yaan karlar omuzlarnda birikmitir. Bu hali grenler Onu dilden dile an-
latmlardr. Soranlara hramczde Hac smail Hakk Efendi;
Efendimin bir istei olurda hizmet eden bulunmaz ise, demitir.

Dr olan O bezmi-i liden Hddan dr olur
Bezm-i Ehlu-llaha kim olsa mdavim nr olur.
Bir Kmilin bendesi kmil olunca, seyri kemal zere olur. Onun gz
gnlne nazr olur. Yoruluncaya kadar hizmette bulunur ki, gnl emesin-
den artk kan yerine nur akar. Bu yolda kemal bulmak isteyenler u sze
uyarlar.
Almak istersen eer, himmet-i Ehlu-llh
B-edep olma, gzet hrmet-i Ehlu-llh

An bilmek dilersen vereyim sana haber
Her ulumi almt pirimden o eyh-i muteber
Mustafa Tki kuddise srruhul-azz Efendi bu koldaki zahiri ksmn ko-
runmasnda ok byk emei vardr. Usul ve erkn zere salam durmutur.
Bu da Onda tarkat neesi bulanlarda aka grlmektedir.

Biz anda mahvolup bezm-i ferda olmuuz
Efendi Hazretleri bu yoldaki edebi muhafaza ettiinden bezm-i ferda
olmuuz sz ile Yar-e Yadigra iaret ederek biz ayn szlerin ve tecrbe-
lerin ve akn meclisi olduk. Biz ayn kaynaktan feyz alyoruz demektedir.

474
Ben slk eyhim Mustafa Tak kuddise srruhuden ok kymetli ibret ders-
leri aldm.
renmek istiyorsan sana da syleyeyim
ok deerli eyh (Tak Hazretleri) btn ilimleri pirimden almt.
Biz de onunla hem hal olup manevi yolda birlikteliimiz olmutur.
Ferdiyet srr Muhyiddn Arab kuddise srruhul-azizin Fusus-ul Hikem
isimli kitabnda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin hikmetinde beyan
edilmitir.
Ferdiyet makamnda olan vasfedilemez; yani anlalamaz olmu demek-
tir. Bu sevgilinin mevcut olduu ve beraberinde baka bir eyin bulunmad
cem haline dnmektir. Bu halde akln egemenlii kalmaz.
Bu makamdan nasiplenen kii varlk meydannda yok gibidir. Onlar iin
okluk tmden yok olmu, srf ferdiyetle kuatlmtr. Bu ilk zaman ihvanda
sonra silsile yoluyla eyhinde, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde ve
nihayette Allah Tel dnda bir ey kalmayana kadardr.
Efendi Hazretleri muhatabna Beni niin Mustafa Tak kuddise
srruhul-azizden ayr grmeye alyorsun Ben Oyum diyerek uyarp,
beni bilmek, grmek ve sevmekle hakikate ularsn diye ifade etmitir.
Ayrln bittii yerde, hakikat aa kar. Bu nedenle Allah Tely
anlayabilmek iin Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi anlamak gerekir.
Gleni Rz sahibi buyuruyor ki;
Ahad (Allah Tel) Ah-m-edin mim-i taayynnden (yaratlmasyla)
ortaya kt. Bu devirde evvel ahirin ayn geldi. Ahmedden Ahada kadar
fark bir mim (harfinden) yaratlmasndan ibarettir. Btn mevcudat bu mim
iinde kaybolmutur.

Bildin mi nedir, ey gnl insan- kmili;
Noldu, bu cihan mezra iinde hasl?..

Derya-i ilme sald an Hazret-i Feyyaz;
Bahr-i muhiti etti gzer feyz-i mili...

Habb- sinevberide felek habbedar olan;
ol onsekiz bin lemin olmaz m hmili?

Kenz-i nihana olmasayd miftah blaceb;
Olmazd nakd-i marifetin kimse, vasl...

Gerekse kemalde miyer zer ola;
(Hakk) olur mu, insan- kmilin muadili...

smail Hakk Bursev kuddise srruhul-aziz

193
NK KITMIR OLALIDAN BU KAPIDA BU HAKR
HER SIRR-I EZELDEN BLDM TAKDR- KADR
OL SEBEPTEN MZ CMLEYE TAZM- TEKRMDR
BYLELKLE HALK NDE HAKK-I RANA OLMUUZ
475

nk ktmr olaldan bu kapda bu hakir
Tarkat edebinde mrid, bir kpein sahibine olan teslimiyetini gster-
mez ise, bu yolda bir ey bulamaz.
476

Allah Teldan tevfik-i edeb arayalm, zira edebsiz Allah Telnn
ltfundan mahrum kalmtr. Bu felek, edebden nurla dolmutur, melek de
edebden dolay masum ve pk yaratlmtr.
477

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurur ki;
Yeryznde taplan ilahlardan Allah Telnn en ok buz ettii,
hev ve hevestir. (Tebern)

Erefolu Rum kuddise srruhul-azzin;

475
nk bu kapda ktmir olduum gnden beri.
Her ii Allah Telnn iradesi ile bildim ki, t ezelden takdir olunmu.
Bunun iin kimseyi kk grmeyiz, herkese sayg duyar deer veririz
Bylelikle btn insanlar iinde, Hak vergisi bir gzellik bulmuuz.
476
Kpekte Bulunan On Gzel Haslet
1-Sadakat: Kpek sahibini terk etmez, kovsa da brakmaz, ksmez, hizmet eder.
2-Kanaat: Ne verilirse raz olur. Sofraya sokulmaz, bulduu ile iktifa eder. Yeri-
ne biri gelse onu oradan kovmaz.
3-Tevazu: Yatt ve gezdii yer, alelade yerlerdir. Kendi iin yksek yer ara-
maz. Ne yedirilirse yer.
4-Tevekkl: Yarn dnmez, yerini yermez, erzak biriktirmez.
5-Teslimiyet: Sahibini brakmaz. Dvse de, ayan krsa da yine arnca gelir.
Kuyruunu sallayarak teslimiyet gsterir. yilik edeni bilir ve unutmaz.
6-Zhd: Kendisini umumi zuhurata brakmtr. Gelecek iin bir dncesi ve
hazrl ve esasl bir bakm yoktur.
7-Miskinlik: Her yeri dolar. Bir ey verilirse alr, vermezlerse bakar geer.
Kendine dokunmazlarsa bir ey yapmaz, yoluna gider.
8-Uyanklk: ok az uyur. ehirlerin, kylerin sokaklarnda gece bekisidir. Hr-
szlar tanr, evleri, balar, baheleri, srleri korur.
9-stina: ekingendir. Bakalarnn nasibine tecavz etmez. Kedi gibi sofralara
sokulmaz kablar bulatrmaz.
10-Edeb: Kpek haddini bilir. nsanlar arasnda ve hayvan cinsleri iinde insan-
lara en ok hizmet edenlerdir. Emredilen ii tutar. Terbiyeyi kabul eder. (Ribat Der-
gisi, yl 1, say 2, 1982.)
477
Ksec Ahmed Dede, Es-Sohbets Sfiyye, trc. Ahmed Remzi Dede, hzl.
eyh Galib- Prof. Dr. Ali ALPARSLAN Kltr ve Turizm Bak. Yay. No: 9641988
Hac Bayram Veli dergahna tam bir teslimiyetle gidip dergahn helas-
nn temizlik iini yapmas;
Aa yukar kendisiyle ayn yalarda bulunan Hac Bayram Veli
kuddise srruhul-azzin temizleme emrine Ba stne deyip eline ibrik,
krek ve sprge alp ie balamas;
Tekkenin 11 sene imamln yapt halde on bir senede bir defa dnya
kelam ettiinde Hac Bayram Veli kuddise srruhul-azzin,
Meyh katnda ok sylemek kstahlktr. ok syleme, buyurdu-
unda bir daha konumayp itaat etmesi;
Hac Bayram- Veli kuddise srruhul-azzi ziyarete gelen Akemseddin
Hazretleri kendisine ikram olarak kpeklerin yaln kabul etmesi;
Azz Mahmud Hdyi kuddise srruhul-azzin cierleri halk iinde om-
zuna atp satmas ile nmzde yol gsterici olarak kaldlar.

Ar-u namusun brak hret kabasndan soyun,
Giy melmet hrkasn kim ol nihan etsin seni
Yzn yerler gibi ayaklar altna ko kim
Hak Teala balar zere asuman etsin seni

Dnyaya gelmekten maksat, kii Rabbini bilmektir
Rabbini bilmeye sebep evliyay bulmaktr
Bulmak deilmi bilmek, bilmek deilmi bulmak
Evliyaya gnl vermek rengine boyanmaktr.

Buldum, grdm, bildim! Demek maksuda ermek iin kfi deildir. Bu,
ben krk senedir dervilik ediyorum diye np gvenme ii de deildir. Mak-
sat, o terbiyesi halkasna girdiinin velinin rengine boyanmaktr. Yani gzel s-
fatlarn giymek, doruluuna, adaletine, irfanna ve akna brnmektir. Evet,
krk sene bir kapya hizmet eder bir ey alamaz da. gn dervilik etmekle,
onun krk senede bulamadn elde ediverir. nk ezelde hazrlanp da gel-
mitir.
478

Her ii srr- ezelden bildim takdir-i kadir
Yaad asrn skntlarn Allah Telnn takdiri olduunu bildiinden
skt etmi ve ikyette bulunmamtr. Olacak hadiselerde Allah Telnn
emrini bilmeyen byk sknt iine decei kesindir. Mridler ise, bu
bilgide en yetkin kiilerdir. Talebelerini terbiye ederken tesadflere yer b-
rakmazlar. Her ileri birbirine uygun olduu gibi, ayrca isabetlidir de.
Hz. Mevlana kuddise srruhul-azz bir vaaznda, ben hamama benzerim
diyordu. Hamama gidince elbise kmadan, soyunmadan nasl temizlik olmaz-

478
195
sa, ben de dersime gelenlerin iini boaltrm, ilerini soyar, temizlerim.
479

Anatomi bilgini Von Hyrtl yle demitir; Ana rahmindeki cenin eer bi-
lin sahibi olsayd ve

doum esnasnda bana gelecekleri fark etseydi doumun
kendisi iin bir lm olduunu dnrd. nk kendini saran zar yrtlmada,
hayat unsuru olan su akp gitmede, gda veren gbek kordonu kopmada, gven-
le iinde yaad lemden atlmaktayd. Ama eer cenin, dnyay bilseydi; do-
umun tesinde bir hayatn varln da kolaylkla kabul ederdi. nk kendisi-
ne baka bir hayat iin gerekli organlarn verildiini grrd. rnein, hava al-
mak iin cierler verilmiti ki, gidecei yerde havaya ihtiya duyaca anlal-
yordu, gzler verilmitir ki, renkler ve ekillerle ssl bir yere gideceini ispat-
lyordu... vs.
480

Kenan Rif kuddise srruhul-azz bu konuya yle deinmektedir.

Olan olmu, yazlan yazlmtr. Hibir ey sebepsiz deildir, her ey hik-
met tahtndadr. Onun iin bize itiraz yakmaz. En byk tevhd skttur.
Derghlar rtlmeden birok sene evvel Sabri Efendiye: Bundan sonra
zikri kalbi yapacaz! Demitim.
Bundan da anlalyor ki, bu lemdeki btn hdiseler, ezel takdirin icapla-
rdr.
481

Ol sebepten iimiz cmleye tazim- tekrimdir
Marifet ilminin srrna vakf olmak iin, olan eylerde mridine tabi
olup teslimiyet ve rza makam zere olmaktr. Kaza ve kaderi tayin etmek
niyetinden ok, raz olmak zere yaamak gereklidir.

Kaza ve bel yalnzca Allah Teldan gelir. Btn bunlarn Allah Te-
ldan neet etmesi ilim ve hikmete tbidir. Hikmeti olan ey abes olmaz. Ve o
hkme itiraz edilemez. Srrn bilemedii eyde, kulun yapmas gereken en el-
zem ey teslimiyettir. Ve kaza-y Hakka teslim olmaktr. Mesel bir kimse,
dnyada olan bir takm ahvalin, akla ve manta aykr olduunu grse bile bun-
lara itiraz etmemesi lazmdr. nk her ey Allah Telnn takdiriyledir. Me-
sel, zalimin dil olan bir kimseyi yenmesi, bir mmetin nebisine kar olan zt-
l, lim olan kimsenin itibar grmeyip, chil olan kimselerin itibar grmesi
gibi hadiseler her ne kadar zahiren manta zt gibi gzkyorsa da, bunlar Al-
lah Telnn takdiriyle olan eylerdir. nk bunlarn vuku bulmas vaciptir.
Ve Hakkn muktezsdr. Ve hepsi de hkm- Hdadr. Asla abes deildir.
Ibnl Farz bu mevzua mnasip yle sylyor:

Allah Telnn takdiri asla abes olmaz

479
AYTAN, Gnl, Szce, st. 2005, s.222
480
ORU, Aye, Babam Mehmet Orutan rendiklerim, nsan ve slm Ol-
mak, st.2003, s.101
481
ayet insanlarn fiili olmasa denge nasl olurdu?
482

Testici, bir testiyi krarsa diledii zaman yine yapar da.
483

Birisi bir meczuba yaz ile: Cenneti mi istersin, yoksa cehennemi mi ?
diye sordu.
Meczup yle cevap verdi:
Bana yle sual sorma, O, (Yani Cenab Hakk) benim iin ne dilerse
onu severim. dedi.
484

Kenan Rif kuddise srruhul azizin Bebekteki komularn grltl e-
lencelerden holandklarndan mecliste ikyetle bahsedilmiti. Bunun zerine
buyurdular ki;
Niin lemin elencesine hrmet etmiyorsunuz? Onlarn zevki ile benimki
arasnda ne fark var? lemin zevki bizim de zevkimizdir. Benim zevkim onlar
da zevkyb grmektir.
Allah Tel herkese kendi istidadna gre bir vazife vermi. Ben onlarn
yoluna gitmiyorum. Hi olmazsa fikirlerine de mi hrmet etmeyeyim?
485

Aziz Efendi, rmcek ana yakalanm bir sinei kurtarmak istemi.
Kenan Rif kuddise srruhul aziz mni olmu ve yle buyurmutur.
Azz Efendinin sinei kurtarmasna mni oldum ve dedim ki; Onu niin
kurtarmak istiyorsun? Eer rmcek senden dava edip de:
Neden Allahmn bana gnderdii rzk elimden aldn, ben gday nereden
bulaym? Am onun iin kurdum! Derse ne cevap verirsin?
Biz, aa tutulmu bir av, bir bcei kurtarmak istemediimiz gibi, onu
kendi elimizle tutup an iine atmayz. Yani erre vesile olmak istemeyiz. Fa-
kat hayrn ve errin Allah Teldan olduunu da biliriz. Yani her eyi
Hakkdan bilerek ona el ve dil uzatmayz. Yalnz tem ederiz.
486

Rza makamnda Allah Telnn zat-i ilahisinin tecellisi ve kulun mu-
habbeti vardr.
Rza makam, btn makamlarnn stndedir. Bu yksek makamn ele
gemesi ise, terbiyede kemale kavutuktan sonra olur.

Olum sizler Allah Teldan raz olunuz. Yoksa Allah Tel sizlerden
razdr. yle olmasayd bir saniyede herkesi helak ederdi!
487

482
483
Mesnevi c.III, b.1738
484
eyh Sdi-i razi, Bostan, a.g.e., s. 146
485
486
a.g.e. s. 60
487
KK, a.g.e., s. 57
197
Bu muhabbet hsl olunca, seven, sevilenin elem ve nimetlerini eit
grmeye balar. Bylece rzaszlk ortadan kalkar. Onlar vaktin (ibn-l vakt)
ocuklar olur.

Baz sofiler Hazreti Eb Bekir radiyallah anh lem-i mislde grdkle-
rinde ondan tavsiyeler istemi, o da Sen bulunduun zamann olu ol (ibn-
l vakt) demitir.
488

Hulasa sofi bn-l vakit tir, fakat vakitten de kurtulmutur, halden de.
Haller, onun azmine onun reyine mahkumdur, haller, onun Mesihin nefesine
benzeyen nefesleriyle diridir.
Sense hale ksn, bana deil. Sen, bir hale sahip olmak midiyle benim et-
rafmda dnp dolayorsun. Bir an eksilen, bir an artp kemal bulan hal, Ha-
lilin mabudu olamaz, batar gider. Batp giden, gah byle, gah yle olan gzel
deildir, ben batp gidenleri sevmem.
Bazen ho, banan naho olan, bir zaman su, bir zaman ate kesilen, Ayn
burcudur ama ay deil. Put gibi gzeldir, ama gzelliinden haberi bile yok! Saf
sofi, bn-l vakit tir ama vaktin babasym gibi vakti adam akll avucunun
iine almtr. Bu eit sofi, tamamyla ululuk sahibi Allah Telnn nuruna
gark olmutur.
Kimsenin olu deildir o vakitlerden de kurtulmutur hallerden de! Do-
urmayan nura batmtr. Domayan, dourmayan zatsa ancak Allah Teldr.
Diriysen yr, byle bir ak ara. Yoksa birbirine aykr vakitlere kulsun. irkin
gzel naklara bakma da kendi akna, kendi dileine bak!
489

Harabat ehline dzal azabn anma ey zhid
Ki bunlar ibn-i vakt oldu gam- ferday bilmezler
Hayl Bey
490

488
Hz. Ali kerremallh veche Divan, trc, Mstekmzde S. Saadettin Ef., st.
1981, s. 665
489
490
Aklama:
Ey ham sofu, meyhanede oturup buray mesken edinenlere cehennem azabn-
dan, ekecekleri cezalardan sz etme. Bunlar vaktin olu oldular, gelecein aknt-
sn ekmezler.
Ebul-Vakt: Vakti babas
bn-l-Vakt: Vaktin ocuu. Kalbi halden hle deien veli.
Tasavvuf yolunda ilerlerken halleri deien, her zaman baka trl olan, bazen
uurlu, bazen uursuz (kendilerinden geen, kendilerini unutan) kimseler. Bunlara
erbb- kulb da denir.
bn1-vakt, zamann olu, yaad zamana uyup, gereklerini yerine getiren in-
san demektir. Tasavvuf terimi olarak da, gemi ve gelecekle uramayan gelecei
dnmeden Allah Telnn her hkmne, her emrine itiraz etmeden uyan gerek
sofi anlamndadr. karc, dalkavuk anlamnda ise, bn-z-zaman sz kullanlr.
bn-i vaktm ben Ebul vakt olmazam
491

Abd-i Mahzm ben tasarruf bilmezem

Yazlm alnna her ne ise, failin, reddi n-kabil
Hner u defteri amali, mr hoa drmektir
Musaddaktr bu dava ta ezelden mhr-i hikmeti
Cihana gelmekten maksat u tatbikt grmektir.

Tp Fak. Hastanesi
492
Haydarpaa 09. 03. 1337
Neyzen Tevfik kuddise srruhul-azz
493

491
Seyyid Muhammed Nr kuddise srruhul-azze gre kevn kermet gste-
ren, Ebul-Vakttr. bnl-Vakt ise, keramet gstermekten holanmaz. Efendi Haz-
retleri bu nedenle zamann getirdii mecburiyetlerde melmet yolunu tutarak hareket
etmilerdir. (Mesela, sar terk ederek irad vazifesini devam etmeleri gibi. nk
hakikat, her zaman Allah Tel tarafndadr. Baz eylerin terki ile daha gzel eyle-
rin yaplmas mmkn olacaksa o menfaat yolu aranmaldr.)
Ey Hseynim, eer gurbete ve yabanc bir memlekete yolculua karsan, o
lkenin det ve geleneklerine gre hareket et. (Hz. Ali kerremallh veche Di-
van, trc, Mstekmzde S. Saadettin Ef., st. 1981, s. 60)
492
evki Koca- Murat Ka, Neyzen Tevfik Klliyat, st. 2000, s.339,
BATUN, Yksel, Yangn Adam Neyzen Tevfik, st. 2000
493
Bazlar bu ibareden dolay arp kalacaklar. Fakat bir hakikattir ki, Efendi
Hazretleri Neyzenin bu ktasn mtemadiyen sylerdi. nk O, Neyzeni pek ok
kimsenin tanndan daha iyi tanyordu. Neyzenin srl hayat, kendi dilinde u
ekilde anlatlr.
.Senelerce ayk gezdiimi bilmiyorum. Esasen hayatmda bir kere sarho ol-
dum. im bir kere (maya) tutmutu. Birgn skdardaki evimizde bermutad ak-
yor, sabah raks iiyordum. Babam seslendi, tuz almak iin bakkala yollad. Tuzu
aldm, fakat tamam bir buuk sene sonra eve dnebildim!.
Umumi harbe kadar (1868) okka rak itim. Btn gazeteler de yazd ya.. On-
dan sonrasn hesap etmedim. Bir mandalinle, bir dilim portakalla bir okka rak iti-
im ok olmutur. Aylarca deil yemek, bir lokma ekmek bile azma koymadm.
Ben mideme rak doldurmakla sarho olmay sevmem, gzm doymal, gzm
sarho olmal, gzm!
Rakdan baka drt ton esrar itim. Bir o kadar da (afyon) yuttum. Bu
azametli hkmdar, kafamn stnde saltanat kurdular, senelerce kmldamadlar. Bu
byk kuvvetin sayesinde her renge girdim, her boyaya boyandm. Srttm, sefil
oldum, serserilerle gezdim. Parasz gezdim. Sokaklarda, Yeni Caminin arkasndaki
merdivenlerin stnde kpeklerle koyun koyuna yattm. Ta, souk, yamur, bana
hibir ey yapmad. Sapasalam gezdim. Fakat bazen tmarhaneyi de boyladm
oldu, hem ka kere. Mazhar Osman Beyle bunun iin aramz ok iyidir. Velhasl her
ne trl ekli hayat varsa hepsinin stne adr kurup oturdum. (evki Koca- Murat
Ka, Neyzen Tevfik Klliyat, st. 2000, s.1718)
199
Hi ne lazm her kesin aybn tahrir eylemek
Kmil insan grmez grse de gz yumar
L

Bylelikle halk iinde Hakk- Rn olmuuz
L file llallah (Allah Teldan baka fil yoktur) remzi Hakk- rn
olmuuzda kendini gsterir. Bu makamdaki edep, ilerin cmlesinde yapa-
nn Allah Tel olduunu bilmekle beraber, iyi olan Allah Teladan, kt
olan nefsimizden bilmektir.
494
yilik ve ktlk bize nispet iledir. Hakka
nispet edildii zaman, hepsi hayrldr. Onun iin Ehlu-llh bakasndaki
btn fiillerin hepsini Hakka nispet eder. Bu ise, illa ki, gzeldir. Sizin
yaptklarnz Allah Tela yaratt. (Saffat, 96)
Ayk olun, Allah Tela dostlarna, znt ve korku yoktur (Yunus,
62) ayetinin bir manas olan eyin hakiktine kavumaktr. Veliler bir iptila
ile karlanca lezzet alrlar ve krde olurlar.
495
Keml makamlarn biri de
budur.
Ayrca veliler, bir eye bakarken surette kalmayp hakiktine nazar eder-
ler. Onlarn nazar ve itikatlar batnadr. Onlar baknca tohumdaki aac
grrler. Bilirler ki, bu lem Allah Telnn iradesinden baka bir ey zere
deildir.

Hak kulundan intikamn yine kul eli ile alr
lm-i hakk bilmeyen an kul yapt sanr.
L

Arkada ve srda Bandrmal Ali ztaylan Efendi Neyzen hakknda buyurdular
ki;
Neyzen Tevfik Hakka yrdkten sonra kannda alkol taramas yaplm.
Ancak kannda bir damla alkol kmad grlnce, insanlar arp kalmlar.

Serseridir defter-i isyanmn serlevhas
Ben melmet postunu kaal beldan setim

Burada anlatmak istediimiz mana, zahirin aldatclndan kendimizi korumak-
tr.
494
Sana gzellikten her ne ey nsib olursa, phesiz Allah Teldandr.
Sana ktlkten her ne ey isabet ederse, kendi nefsindendir. (Nisa,79)
495
Dokuzuncu yzylda, iki nl tasavvuf bilgini, brahim Ethem ile akik-i
Belh, yle konuuyorlar. akik Belh kuddise srruhu soruyor:
Sizin yaama ilkeniz nedir? brahim Ethem diyor ki,
Bulunca krederiz, bulmaynca sabrederiz akik Belh
Onu bizim Horasann kpekleri de yapar. Bulmaynca kretmeli, bulunca da-
tmal. Diye karlk veriyor. (Nefahtl ns)
Gren gz, ho akl gzdr. Hayvan duygusu padiah grseydi kzle
eek de Allah Tely grrd. Sen de hayvan duygusundan baka, heva ve he-
vesten dar bir duygu olmasayd. (nasl grrdn)
demoullar; nasl olur da mkerrem, nasl olur da hayvanla mterek
duygu ile srra mahrem olurlard? Sen suretten kurtulmadka Allah Tel surete
smaz yahut sar demen, asl olmayan bir szden ibarettir.
496

Terbiyesi noksan insan olaylara zahirden yanar, kemlat ilerledike
Ebrarlarn haseneleri Mukarrebler yannda gnahtr srr alr ve bir
nceki halinin hatasn anlar.
497
Grr ki, her ii yapan hakiktte Hakk-n
kendisidir. Kullukta ve demlikteki esrar budur. Velayetteki srlardan birisi
cell perdesinden zuhur eden cemali grmektir. Bu ise, normal insanlara
gizlidir.
Cell ve Ceml, an ufuklar gibi gemektedir. Ancak maksut olan mndr
ki, daim bir andr. Eyann renk renk ortaya k, kalp gzn perdelemez.
Eyann varl serap gibidir. Ona meyletmek ancak susuzluu artrr. Beyhude
aratrmak, arifin ii deildir.
498

Alan veren Odur Pazar iinde
Kimini bay kimini yoksul eyler.
Kimi bulmaz giye uldan abay
Kiminin atna atlas ul eyler
Eder akilleri ok ide aciz
Eder yle bir i san kil eyler
Bu szn Yunusu Msri deildir
Lugaz bunda muammasn bol eyler.

Dnyada abes hibir ey yoktur. Belki grn abesmi hissini verir. Mese-
l dere kenarnda bez ykayan kadn, amar evvel tokmaklyor, sonra allara
serip kurutuyor. Daha sonra katlayp istif ediyor. Bu vuru, slat ve kurutu ha-
reketleri birbirinden ne kadar ayr birbirine ne kadar zt; fakat maksat bir: O da
amar temizlemek. Neticede de dilberin vcuduna lyk klmak.
499

496
497
manlar ileride olanlar, Allah Telya yaklamakta ileride olanlardr.
Bunlarn hepsi mukarreblerdir. (Vka: 10)
498
YARAR, Cezair, Mektubt- Hasan Sez, stanbul, 2001, s.74, 34. mektup
499
201
BU TARKAT LEMNDE OLMAK STERSEN S-D MEND
SENDE BU HALDE OLUP HALKTAN LSANI EYLE BEND
TE BUDUR CZANE HUBB-U FLLAH SANA PEND
HAYR-U HAKN- CHAN SMURG-U ANKA OLMUUZ.
500

Bu tarkat leminde olmak istersen s-di mend
Bu yola girip s-di mend (kazanl) olmak isteyen bu yolun kural ve
edeplerine uymaldr.
Hakk talep edenler bu yolda dnyay ve nefislerini terk ederek mesafe
almlardr. Bu yola gsteri, iki yzllk ve gururla girilmez. Bu yola ancak bir
mride balanlarak girilir.
501

Zeyneddin-i Haf kuddise srruhul-azz rislesinde der ki; Allah Te-
ldan feyzinin kesilip mridin terakkden geri kalmas ok grlen bir ey de-
ildir; bu, ancak kalb bann kesilmesiyle olur. Slik daima ona ynelmi du-
rumda olmaldr; halka ynelen Hakkdan dnm olur. Toprak, rzgar, gnein
scakl hep zavall bir damlacn dmandr. Oysa bir emeye bal olarak
akmakta olan su birbirine el, ayak, g, kuvvettir. emeden kesilen su bunca
dman ortasnda; elsiz, ayaksz, basz, o kadar mesafeyi ap hangi yardmla
ve nasl denize ulaabilir!
502

Kendi bana biten bir aacn meyvesi olmaz. Allah Telann detin-
de bir eyi sebebe balamak lazmdr. Nasl ki, ana ve baba olmadan ocuk
dnyaya gelmiyorsa, bir Mridi kmil terbiyesine girmeden olan douta
da sakatlklar olur.
503

500
Bu tarkat leminde sende saadete ermek istiyorsan
Sende bu hali kazan, dedikoduyu, nasl, niini brak, dilini tut
te budur benim cizane, Allah Telnn sevgisi iin sana nasihatim
Biz dnyann en hayrl hakan, zmrd- Anka (Kuu) olmuuz.
501
502
503
sa aleyhisselm bir gn hastaland. Bir ot ona:
Ey sa aleyhisselm, Ben senin derdine dermanm. dedi. sa aleyhisselm:
Derman veren Allah Teldr. dedi. Allah Tel Hz. sa aleyhisselma ifa
verdi, iyi oldu. Sonra tekrar hastaland. Gitti o ot ile derman arad. ifa buldu. Sonra
tekrar hastaland. Gitti o ot ile derman arad bulamad. Allah Telya ikyet etti.
Allah Tel:
Doktora git. Onun sylediklerini yerine getir.dedi.
sa aleyhisselm doktora gitti. Doktor da, o otu tavsiye etti. Otu kulland ve bu
kez ifa buldu. Bunun zerine:
lh! Bu ne hikmettir? diye sordu. Kendisine yle vahy edildi:
Ey sa! nce hasta oldun ifa verdik ki, bizim her eye kadir olduumuzu bi-
lesin. Bu kez hasta oldun, ot ile ifa verdik ki, bizim yarattmz eyleri hikmetle
yarattmz, faydasz bir ey yaratmadmz bilesin. nc defa hasta oldun.
Bo emeye koydum bakra,
Bulamadm derdime ne merhem ne ila
L
lahisini ihvanna syler, mrid emesinden istifade etmeyenin hedefe
varamayacan hatrlatrd
Bu nedenle tasavvuf yolunda, Fahr-i lem Muhammed Mustafa
sallallh aleyhi ve sellem Efendimize sonsuz ballk ve mride kar mu-
habbet ve edep sahibi olmak gerekir. Bu esaslara riayet edilmezse yolda
kalmaktan korkulur.

Sende bu halde olup halktan lisan eyle bend
Halktan lisan bend eylemek bu yolda ekildedir.
Zahir, Kalb ve Ruh.
Zahir olan lisana kilit vurmaktr. Bu terakkiye alan yoldur.
Kalb taraf ise, insanlardaki ve kendindeki hali grp megul olmamak-
tr. Meguliyet insan yoldan alkoyar. Grnen lemin, seni sevdiinden
megul etmesi, saman pnn akan suyuna mani olmasn gsterir ki, bu
noksanla iarettir.
Ruh taraf ise, bir zaman sonra nefsine ho gelen arzularn etkisinden
kurtulmaktr. Aslnda tasavvuf yolu ksa ve kolay olmasna ramen, almas
gtr. Sabr bu yolun ba ilacdr. Sabrn ba da yokluktur. Yokluk demek
bir manada Allah Telya sabretmektir.

Genlerden biri ibl kuddise srruhul-azize sordu:
Sabr nedir? Ey efendim... ibl hazretleri anlattktan sonra en iddetli
(muteber) sabrn Allah Tel iin sabr olduunu syledi. Gen buna itiraz et-
ti. ibl Hazretleri bunun zerine, Allah Tel ile sabrdr dedi. kinci kez iti-
raz edince bu sefer de, Allah Telda sabrdr dedi. nc kez itiraz kar-
snda es-sabr-u alellah dedi. Gen yine itiraz etti ve dedi ki;
Ey eyh hazretleri sabrn en muteberi es-sabru anillahtr. Yani Allahtan
sabretmektir. ibl hazretleri bu sz duyar duymaz bir ahka vurup yere
dt ve bayld.
504

Ey aalk dnyaya bile sabredemeyen!
Bu yeryzn gzel bir tarzda deyen Allah Telya nasl sabredebili-

ifan o ottan klmadk. Belki hastaln daha da artrdk ki, kahrmz ve heybeti-
mizi bilesin. Sonra doktora gnderdik ki, kendi acizliini bilesin. ifa veren be-
nim. stersem ifa veririm. Doktor ve ot ifa iin birer vesiledir. Btn iler be-
nimdir. Bunu iyi bil. (Erzurumlu Darir Mustafa, Krk Hadis Krk Hikye, trc. Dr.
Selahaddin Yldrm- Dr. Necdet Tlmaz, stanbul, 2004, s.9192)
Madd hastalklarn tedavisinde nasl doktorlar varsa, Allah Tel ve mridi
kmiller de mnev terbiyenin doktorlardr.
504
203
yorsun?
Ey naz ve nimete bile sabredemeyen! Kerm Allah Telya nasl sabre-
debiliyorsun?
Ey temize, pise bile sabrsz! Yaradanna nasl sabredebiliyorsun?
505

Arifliin artlarndan birisi de baz eyleri bildiin halde bilmemezlikte
olmaktr. Bu nefsin selametine ve emniyete sebep olur.

Boazdan kalbe inmeyen ilim faydaszdr.
nsanlarn helakine sebep olan eyler, lzumsuz konumakla, hayrsz
maldr.

Anlamaz hayvan olan, insan olan anlar bizi
Halkn artk eksiine keylimiz yoktur bizim
Kimseye tan etmeye hi dilimiz yoktur bizim
L Mekndan gelmiiz bir ilimiz yoktur bizim

te budur cizane Hubb-u fillah sana pend
Hayr-u hakn- cihan Simur-u Anka olmuuz.
506

Gnle ve dile bend vuran kii srr- Hakkta fen dan bekya, varlk-

505
506
Simurg-u anka: Simurg = Kaf danda olduu sylenen masal kuu Anka;
z
S i mu r g
Kaynaklarda verilen Simurgla ilgili bilgiler byk lde Anka iin verilen bil-
gilerle benzerlik gstermektedir. nk Simurg Ankann Farsadaki addr.
Simurg, Anka ad verilen hayal byk bir ku olarak tanmlanmakta olup Simurg
kelimesi de otuz ku byklnde anlamndadr.
Anka kelimesi branice anak kelimesinden tremitir. Anak, isim olarak ger-
danlk, uzun boyunlu dev anlamlarna, fiil olarak ise, gerdanlk takmak, bomak,
boaz skmak anlamlarna gelir. Anka; uzun boyunlu ismi olup cismi olmayan
byk bir kutur. Simurg, Zmrd- anka adlaryla da bilinir. Cennet kuuna benzer
yeil bir ku olduu iin bu ad verilmitir.
Bu adlarn dnda Anka, Semender, Devlet Kuu, Phoenix, Turul, Hm adla-
ryla da bilinir. Bulunduu yerdeki kular avlayarak batya doru utuundan An-
ka-y murb de denir. slm, tasavvuf ve Anka ile ilgili olarak divan iirinde kulla-
nlan tamlamalar arasnda Kaf- Kanat, Kaf- istina tamlamalaryla birlikte
Ank-y li-n, Ank-y l-himmet, Ank-y himmet gibi tamlamalar da bu-
lunmaktadr. Ank-y l-mekn ise, tasavvufta Allah Tel anlamnda kullanl-
maktadr. (Trk Kltr ncelemeleri Der. I, H.Dilek Batslam, stanbul 2002, 195
202.)
Dil beytini pk eden, dervii anka eden,
lem-i ilhiye giden, mevl zikridir zikri. Nreddn Cerrh
tan yoklua ulam ve celal ire cemali grm olur. Yoksa bu kahr dnya-
snda her ey insana dert ve skntdr.

Karncalar gibi sen ufak, ufak yrrsn
Meleklerden ileri seyran arzularsn
Topuuna kmayan suyu deniz sanrsn
Sen katreyi gemeden umman arzularsn.
Var sen Niyzi yr atma okun ileri
Derdi ile kul olmadan sultan arzularsn

nsan iin deer verdii ne ise, meyli ona ister istemez olur. Onda huzur
bulur ve ona hizmet eder. Allah Tela ak ile yanan da bu fni dnyann
telesi yoktur ki, kendini heder etsin. Onun hedefi Allah Telay sevmek
ve Allah Tela tarafndan sevilmektir. Allah Tely sevenler ise, Allah
Telnn sevdii kimselerdir.
Byezd kuddise srruhul-azz buyurur ki;
Onu sevdiimi sanyordum, fakat dnnce grdm ki, Onun ak
benimkinden ncedir.
507

Mevlana Celleddin Rm kuddise srruhul-azze gre, insann ak, ger-
ekte temsil yoluyla Allah Telya olan akn bir sonucudur.
Birisi her gece Allah der durur, bu zikrinden az tatllar, zevk alrd. ey-
tan Ey ok sz syleyen, bunca Allah demene karlk onun Lebbeyk demesi
nerede? Allah tahtndan bir cevap bile gelmiyor. Byle utanmadan sklma-
dan ne vakte dek Allah deyip duracaksn dedi.
Adamn gnl krld, ban yere koydu, yatt. Ryada yeiller giyinmi
Hzr grd. Hzr Kendine gel, niin zikri braktn, ardn addan nasl
usandn, zikrinden nasl piman oldun? dedi. Adam, cevap olarak Lebbeyk
sesi gelmiyor, kapdan srleceimden korkuyorum deyince;
Hzr Senin o Allah demen, bizim Lebbeyk dememizdir. Senin o niyazn
derde dmen, yanp yklman, bizim haberci avuumuzdur. Senin hilelere
dmen areler araman, seni kendimize ekmemizden, ayan zmemizden-
dir. Atein de bizim ltfumuzun kemendidir, akn da. Her Ya Rabbi demende
bizim, Efendim, buyur dememiz gizli dedi.
Bilgisiz adamn can, bu duadan uzaktr. nk Yarabbi demesine izin yok
ki! Zarara, ziyana uraynca Allaha szlanmasn diye aznda da kilit var, gn-
lnde de. Az da bal, gnl de.
Firavuna yzlerce mal, mlk verdi, o da nihayet ululuk, byklk davasna
giriti. O kt yaradll, Hakka szlanmasn diye mrnde ba ars bile gr-
medi. Allah, ona btn dnya mlkn verdi de dert, elem, keder vermedi. Dert,
Allah gizlice armana sebep olduundan btn dnya malndan yedir.
Dertsiz dua souktur, bir eye yaramaz. Dertli dua ve niyaz, gnlden, ak-

507
NCHOLSON, a.g.e. s.78
205
tan gelir. O gizlice niyazn, o n sonu anman yok mu? te saf, halis ve hzn-
l dua odur. Ey Allah Telm ey feryadma erien ey yardmcm demendir.
Allah Tel yolunda kpein sesi bile Allah Tel cezbesiyledir. nk Allah
Telya her ynelen, bir yol kesicinin esiridir.
508

Dnya fitne ve imtihan yurdudur. Onun zehrinden ok az kii kurtulur.
Fakat bu yolda devaml gayret, onu beladan geirir. Maneviyat pnarndan
ien iin dnyann ve iindekilerin kymeti yoktur. Ruhu temizleyen artk
her eyi gzel grmeye balar.

Hz. Cneyd Badd kuddise srruhul-azz Meyihten dnyalk bekleyen-
ler iin;
Son demde imansz gitme korkusu var diye buyurmulardr.
509
Ayrca
Mlik b. Dinar kuddise srruhul-azz buyurur ki;
Dnyevi arzular peinde koan bir kimsenin peinden komaktan eytan bile
vazgeer. (Zira bu belada ona yeter.)
510

Veli arif celal ire cemalin grr daim
Bu haristann iinde, Ona glzar olur peyda
Yaratlan severim
Yaratandan tr

Tarkat- aliyyede, usulleri tamamlayp, kabiliyet halifelii ile feyz aldk-
tan sonra, dnyadan dolay deil, aksine baka bir cihetten dolay istina
(doygunluk) zuhur edip, hayvani gdadan istina deil, ruhan gdadan dah
isteksizlik gerektir.
511

Kiiye bu cihanda ulalaca en hayrl ey, dnya sevgisini arkasna
atmas ileriye yani asl vatan olan hakikt lemine nazar etmesidir. O zaman
leler zerine konmayan Anka Kuu olunur. Bu ku, baki lemin semasnda
yer tutmutur. Bu fani dnyada konaca yeri yoktur.

508
509
YARAR, a.g.e. s.28, 3.mektup
510
Tezkiretl-Evliya s.92 (Baz namaz vb. din ibadetten yoksun kimselerin
iyi ahlakl grnmesine fazla itibar etmemek lazmdr. nk onlar iin eytann
vesvesesi yoktur. eytann tasallutu olmaynca insanda ftrat gerei baz iyi huylar
aa kar. Fakat ok mslmann ahlaknda birok eksiklik hemen yz gstermek-
tedir. Bu konuda tahrik eytann isteklerinin ve azdrmasnn byk etkisi vardr.
Yazan)
511
Halife-i zadesin, makbulsn
Her neye muhabbetin varsa ona kulsun
L
Cenb- Hak, (Dnya iin) Kurn- azm-nnda buyurduu met
lafz- erifidir. smail Hakk kuddise srruhul-azzin Rhul-Beyn Tefsrinde
meta kelmnndan hatunlarn hayz bezidir diye tefsir buyurmutur. te
dnya demek bu bez demektir. Artk akl ve fikri olan adam hi byle hayz be-
zine muhabbet edip sever mi? Ve bunun kokusunu bilir misin? Hi kokladn
m? Yok, hele hele iyi dn, Hazret-i Mevln Celleddin-i Rm kuddise
srruhul-azz Efendimizin buyurduklar gibi kef- kermttan dem vuruyor-
sun; amma velkin hl hayz bezi gibi, hanmn iki baca arasndan ayrl-
myorsun
512

Bir mlek seviyorsan mlek sevdiini bil. Ona, olduundan daha fazla
deer verme. Diyen Epiktetos ne doru sylemi.
513

Ndan terk etmeden yrn arzularsn,
Hayvn sen gemeden insn arzularsn.
Men aref-e nefse-h fakad aref-e Rabbe-h
Nefsini sen bilmeden Subhn arzularsn.
Sen bu evin kapsn henz bulup amadan,
indeki kenz-i b-pyn arzularsn.
Tara frmek ile yalunlanr m ocak,
Yzn Hakka dnmeden ihsan arzularsn.
Dalar gibi kuatm benlik gnah seni,
Gnahn bilmeden gufrn arzularsn.
Cevizin yeil kabn yemekle tat bulunmaz,
Zhir ile ey fakh Kurn arzularsn.
arb sen imeden sarho-u mest olmadan,
Nice Hak-kn emrine fermn arzularsn.
Gurbetlie dmeden mihnete satamadan,
Kebab olup pimeden bryn arzularsn.
Yabandasn evin yok bir yanm ocan yok.
Issz dan banda mihmn arzularsn.
Bostan ba gezdim hyrn bulmadm,
Sen st aacndan rummn arzularsn.
Basz kabak gibi bir tekerleme sz ile,
(Yunus) leyin Niyzi irfn arzularsn.


512
A brahim Dede, a.g.e. c. IV, s.1495
513
207
BUNCA LM- FAZL LE BLMEZ M, NUR- BASAR
HER EDEN ETTREN ALLAH TELA DEL M VER HABER
LEYK HULUL- TTHAZDAN EYLE GAYETLE HAZER
BZ HAKAYK AYN RE MMAR OLMUUZ
514

Bunca ilm-i fazl ile bilmez imi, nur-i basar
Nur-i basar: Gz nuru.
lim, kesb veya vehbdir. nsan, ilmi bir hakikti renmek iin renir.
Tasavvufun alanna giren ledn ilmi, vehbi ilimler snfna girer. Bu yolda
gayret muhakkak gerekir. Ancak buna ilaveten mrid himmeti ve nispet ise,
mecburiyet gibidir. nk itibar kazanmann birinci art, nce kazanmla-
rn yannda yer bulmak ile olur.

Hazret-i Mevln kuddise srruhul azizin dedii gibi:
Hakkn ve has kullarn inayeti olmaynca, melek de olsan faydas yok-
tur, yine yapran siyahtr!
515

nk haller ilmi olan bu yol yaamak, duymak, sezmek, hissetmekle
beraber, hikmet pnarnn gzesinden imektir.

Muhyiddin rab kuddise srruhul-azz buyurur ki;
Kelimelerin lafz kalplar, hallerin anlamlarn tamaya yetmez.
516

lim kesbiyle paye-i rifat, arzu-yi muhal imi ancak.
Ak imi her ne var lemde, ilm, bir kyl u kaal imi ancak

Mevlna kuddise srruhul-azz, lednn ilmin ilh bir nasip olduunu,
bunun ancak kalb istdd olanlara ltfedildiini u ekilde ifde etmektedir.

Yakbun, Yusufun yznde grd fevkaldelik, kendine mahsus idi.
O nuru grmek, Yusufun biraderlerine nasip olmamt. Kardelerinin gnl
lemi, Yusufu grmekten ve anlamaktan uzak idi.
Ruhun gdas aktr. Canlarnki ise, alktr.
Yakubda, Yusufun bir cazibesi vardr. Bundan dolay Yusufun gmle-
inin kokusu, Ona ok uzak bir yerden dahi ulat. Gmlei tayan kardei ise,
o kokuyu duymaktan mahrum idi.

514
Birok ilme gz nuru dkmekle de, arif-i billh olunmuyormu
Allah Tel takdir ederse her murada erilmez mi? Syle;
Lkin Allah Tel, kul ile i ie geer demekten son derece saknmalsn, aman
Bak biz hakikatler ikliminin, blbl yuvalarn yapan mimar olmuuz.
515
516
Cemal KURNAZ -Mustafa TATCI, Trk Edebiyatnda athiyye, Ankara,
2001, s.26
nk Yusufun gmlei kardeinin elinde ireti idi. Kardei, gmlei g-
trp Hz. Yakupa teslim ile mkellefti. Yani o gmlek, kardeinin elinde, esir-
ci elinde bulunan bir sekin cariye gibiydi. Esircinin nefsi iin deildi. Satcdan
bakasna aittir.

lm-i ledndeki tahsilini ikmal eden eyh ibl, Allah Telya vasl ol-
duktan sonra btn kitaplarn yakmtr.
mam f Hazretlerini, eybn R kuddise srruhul-azzin nnde ta-
lebe gibi diz kerten bu ilimdir. Kendisine:
Ey imam, sen nerde, eybn nerde? Bu hrmetin sebebi nedir? deni-
lince mam f kuddise srruhul-azz:
Bu zt, bizim bilmediimizi bilir. cevabn vermitir.
Ahmed b. Hanbel radiyallah anh ve Yahy b. Muz kuddise srruhul-
azz, baz meseleleri Marf-i Kerh kuddise srruhul-azze bavurup ondan
sorarlard. Bunun sebebi kendilerine sorulunca, Ashbn:
Y Raslallah, kitap ve snnette yoksa ne yapalm? suline, Hz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin:
Onu slih kimselerden sorun! Onlarn istiresine arz edin! hads-i
erfini misl verirlerdi.
Hz. mer radiyallh anh vefat edince, Abdullah b. Mesd radiyallh
anh;
lmin onda dokuzu gitti. Buyurdu. Bir sahbi radiyallh anh de ken-
disine:
Daha iimizde limler var! dedi. O da:
Ben marifet ilminden bahsediyorum. dedi.

Her ii eden ettiren Allah Tela deil mi, ver haber

Vastal olsun, vastasz olsun, her yerde tecelli eden Allah Teldr. Tek-
keleri kapadlar, yle yaptlar, byle ettiler, deme... Yaptran Allah Teldr.
Bunu sen anlamamakla byle olmamas icap etmez. Kimsede kabahat yoktur.
Yapan, tertip ve tanzim eden hep Allah Teldr. Bunu sen idrak etmemekle,
byle olmamas cap etmez. Sen ocuunu atee yaklamaktan menedersin ama
O, bunu takdir eder mi? Kzar ve alar.
517

Maneviyat ilminin gerekte stad Allah Teldr. Samimiyetle bu yola
girene Allah Tela sras ile bilmediini retir. Tasavvuf bir emanettir, ca-
hile de teslim edilmez.

Leyk hulul-i ittihazdan eyle gayetle hazer
Maneviyat ilminin ilk basama nefse ayak basmak ve onu tanmaktr.

517
209
Kalb gz ile grmek iin ilim tahsiline gerek yoktur. nk o bir hicap
perdesinin aralanmas ki, kendi asl bir ilimdir. Eyann hakiktini, i yzn
gren, anlayan kalb gzne basret dendii gibi, kalb gz ile grme, ferset
diye de isimlendirilir.

mm- Kueyr kuddise srruhul-azz buyurmutur ki;
Allah Tel, mminlere bir takm basretler ve nrlar vermitir. Onlar bu
sayede fersette bulunurlar. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem; Mmin,
Allah Telnn nru ile nazar eder. hads-i erfi bu mnda anlalmaldr
Deylemnin zikrettii bir hads-i erfte; Gz m(grmeyen) kimse kr de-
ildir. Asl m, basreti kr olan kiidir.
Bu ilim binde bir kiiye nasip olur. Bu ilim bazen insan yle bir sarholua
eker ki, Hallac kuddise srruhul-azz gibi daraacna da ba koydurur.
Gazzali kuddise srruhul-azze gre bu kalb gzne sahip olan yalnz
ariflerdir, mutasavvflardr. Yakini bilgiye, Allah Telnn Ledn ilmine sahip
sevgili kullar da yalnz bunlardr. Yalnz bunlar, Allah Tely olduu gibi g-
rrler ve onun zatn da tam manasyla kavrarlar. Allah Tel, bu yakini bilgiyi,
bu sevgiyi kullarnn kalbine dorudan doruya kendi nuru ile verir. Kalbe bal
olan bu bilgiden hsl olan zevk de zevklerin en bydr. Ve bu zevke daya-
nan mutluluk da, en kuvvetli ve en srekli mutluluktur.
518

Gazzali, kalbin gerekten gz olduunu er-Risaletl-Lednniyesinde
yle delillendirir.
Tasavvufulardan bir grup der ki; Kalbin de bir gz vardr. Tpk cese-
din de bir gz olduu gibi.. nsan zahiri varlklar zahir gzyle grr.
Hakiktleri de akl gzyle grr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yle
buyurur: Hibir kul yoktur ki, onun kalbinin mutlaka iki gz bulunmasn.
Bunlar iki gzdr. Onlarla gayb idrak olunur. Allah bir kuluna hayr murad
ettii zaman onun kalb gzn aar. Ta ki, kii, gznden gaip olan kalb g-
zyle grebilsin.
519

Deil mmkn ayn- vaciptir hakiktte
Vcut ile dem beyninde zira ittihat olmaz
L
Varlk, zahiri itibar ile okluk iinde olsa da, aslnda bir olan Hakkn
tecellileridir. Maneviyat szle anlatlacak bir durum deildir. Hsn zanda
bulunup tatmak lazmdr. Efendi Hazretlerinin Leyk hulli ittihazdan eyle
gayetle hazer (bu karmadan kan demesi) mahlkun hibir zaman Allah
Tel olamayaca fakat eyada Allah Tely mahede etmek gerektiidir.

Seyyid Muhammed Nur-ul rb Varidat erhinde buyurur ki;
Ehli tarikin tevhidi, zikre devam neticesinde tahsil edilen bir hldir;
makam deildir.

518
SUNAR, Cavit, slmda Felsefe, Ankara, 1972, s.30
519
GAZZAL, er-Risaletl-Lednniye, trc. Yaman Arkan, st, 1972, s.8788.
Bu, Leylya kar, Mecnunun hline benzer. Melik, Leyly ona arz ey-
ledi ve Leyl; Ya Kays, ben Leylym, bana bak; dedi de Mecnun; benden ba-
ka Leyl olur mu? Deyip daa kat.
Bu mcerret hlden ibarettir. Ehli zikir de bylece kendilerine zikir galip
olunca; zikir, ihvn, mezkr, ittihad eder. Halbuki bu tevhdi makam deil-
dir.
520

Br Tel, bu mahlktan baka bir vcdu olmaktan mnezzehtir ve
Hakka mahlktan baka bir varlk olarak inanan kimse irktedir.
521

Senin varln fn olup hakikti Hakkn olunca ittihat nereden meydana
gelir! Sen kendi geici vcudunu var zannettiinden ittihat anlarsn. Sen var m-
sn ki, ittihat olsun! Hulul zannetmen undan dolaydr: Allah Telnn, ey
Muhammed, topra atan sen deildin, ben idim dediinde, sen anladn ki, h,
Allah Tel, Muhammedin gnlne girip topra att. Mlknde kendisinden
bakas olmaynca ittihat nereden olur ve hulul nereden ortaya kar? Kim var
ki, kim kime girip ksn! Ve bir de, erenlerin u nutuklarn yanl anlayp ya-
nldlar.

Ghi nebat ghi hayvan olmuam
Ghi mden ghi inn olmuam
Ghi havadan yamur olup yamam
Ghi dv ghi Sleyman olmuam
Ghi Firavn ghi Hmn olmuam
Ghi deyr ghi ruhban olmuam
Ghi cennet ghi Rdvan olmuam

Bu gibi szlerinden dolay Ehlu-llh hull zannettiler. Hulller, dem l-
dkten sonra ruhu kar; dnyada hangi hayvann huyuyla huylanmsa o huyu
deitirmedike Hakka ulaamaz. ld vakit onun ruhu kp o hayvana gi-
rer. Dnyada hayvanlkla gezer ve bazen olur ki, o ruh bitkilere girer. nsanken
Hakk anlayp bilip Hakka ularsa o zaman girip kmaktan kurtulur derler.
Bu dnceden Allah Telya snrz. Bunlar, erenlerin nutuklarn yanl
anlayp yanldlar ve hull oldular.
522

(Muhyiddin rb kuddise srruhul-azz) ok kimseler tarafndan bilinen
ve insiyaki olarak: Allah, Hz. demi, Allah suretinde yaratt eklinde tercme
edilen mehur bir hadisi ele alarak diyor ki. Hz. Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem der ki;
Allah, demi kendi suretinde yaratt.
Buradaki zamir (kendi sz) bizce Hz. deme avdet etmektedir. Baka bir

520
Glpnarl, Abdulbaki, Melmlik ve Melmler, st. 1931, s. 290
521
Selim Divane, Sadklarn Mkillerinin Anahtar, a.g.e., s.75
522
Selim Divane, Ariflerin Delili Mkillerinin Anahtar, Mustafa TATCI-
Halil ELTK, Ankara, 2004, s. 80
211
deyile: Arapa sintaks kurallarna gre, metindeki sretihi szndeki hi zamiri
hem Allah Telya, hem de Ademe ait olabildii iin, bnl-arab, (teaml
hline gelen ve sonu itibariyle: Allah Telnn insan eklinde olduunu zan-
nettiren Allah, demi, Allah suretinde yaratt eklindeki yanl anlamay d-
zelterek :
Allah, demi, dem (insan) suretinde yaratt tarznda doru bir anlay (=
tercme anlay) getirmektedir. Hemen ok kimse tarafndan fark edilemeyecek
olan bu incelik, bnl-Arabnin dikkatli ve nafiz zeksnn eseridir.
523

Beer, ne eski filozoflarn dedii gibi Allah Teldr, ne de yenilerin de-
dii gibi sur homme (insanst) dr. Beer Allah olamaz. Bak ne diyoruz.
Ey mazhar- mritte tecelli eden Allah!
Fakat o kimsenin vcudunu ilh tecelliyt yakm, yani kalbn, cismini,
benliini kendinde fn etmise, o vakit beer Hakkla bak olmu, ondan Hak
tecell etmitir. Gnein zuhurunda idare kandili hkmsz kalr.
524

Eya Onun tecellisi ise, de, eya eyadr. O ise, Odur. te kalb ilmi
budur. Bu akli bilgilerle bilinmez. Vcudun varl mahede, zevk, hal,
fena-fillah, bek billah ve msterakn f-ztillah ile bilinir. Buna ise,
Mridi Kmil terbiyesi ile ulalr. Bu ii fark edemeyenler ilhada dtler
ya hulli (yok olup karma) ya ittihat (her eyi Allah Telann zat gibi) a
derek zndklk ve kulluktan kendilerini mstani grdler. Bu ise, hatala-
rn balangc olmutur.
Bu halin herkes tarafndan anlalmasn da dnmek muhaldir. Bu hale
erien kulluk makamlarnn doruundadr.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Bana Allah Telann kulu ve
Rasul deyin srrna kavuur.

Alan lezzat birlikten halas olur ikilikten
Niyzi kande baksa ol heman didar olur peyda
Grnr ol kenzi mahfiden nice zahir olur eya
Bilr her nak- sretten nice esrar olur peyda

523
KEKLK, Nihat, El-Futuht El- Mekkiyye Kriterleri, st, 1990, s. 188
524
1-Ulu Tanrm akl ermez srrna
Bin bir ismi halktan pinhn edersin
irirsin sabrn peymnesini
Hikmetini sonra yn edersin

2- Gizlenirsin bir nvenin iinde
demin de, eytann da, cinin de
Her milletin ayr ayr dininde
irke, kfre reybi Burhan edersin

3-Ak olursun gnlmz yakarsn
Leyl olur karmza karsn
Rakip olur canmz skarsn
Vuslatn bize hicran edersin

4-Bozuktur dzenin olmazsn akort
Tavana ka dersin, tazya aport
Haham, papaz, hoca ettike zart zurt
Alay eder, gler, isyan edersin

5-Sen indirdin yere u drt kitab
Ayr ayr her birinin hesab
Her bir dinin sensin putu, mihrab
Yalanna kendin iman edersin

6-Zerdt olmu grnmsn atee
Brahmenin Vinosusun gnete
Bir parlay parladn ki, Kureyte
Mahbubun anna an edersin

7-Hem goncasn, hembl blsn, hem diken
Hem canansn, hem de ileyi eken
Hikmetine defineler akken
Seyyah, dervi olur salman edersin

8-Yok olmadan var olmann yolu yok
Kendin gibi seni arayan pek ok
Hi amaz kaderden attn ok
Sevdiini aka nian edersin

9-ifti olur kzn havlarsn
Aa olur hizmetkr paylarsn
Yersin, gksn, yllar, gnler, aylarsn
Asrlar toplar, bir n edersin

10-Grnrsn her velide, delide
Mustafda, Avramda, Pandelfde
Bir maymuncuk gibi her bir kilide
Hem uyarsn, hem de bhtan edersin

11-Nee olup gizlenirsin arapta
Hell haram yazlrsn kitapta
Sevdalarla u inleyen rebapta
Sensin klar nln edersin

12-Zincir olur, mecnunlar balarsn
Grr, acr, karsnda alarsn
Irmak olur dere tepe alarsn
Tufan olur dehri viran edersin

13-Bir ot idin kam oldun, ney oldun
Feryadna karlk hey hey oldun
Su, kk, filiz, asma, zm, mey oldun
Her katreni bana umman edersin

14-ban olur enselerde karsn
Yanar cann yine kendin skarsn
Kendin yapar, kendin yamar ykarsn
Sigortadan ne kr, ne de ziyan edersin

15-Maymun olur srrsn kral
Hl Yunan can evinden yaral
Yldzn o yr sard saral
Venizelos musun devran edersin?

16-Bir iraden adam yapar eei
Aziz olurken batar ana dei
Gazabndr u felaket imei
Her nereye aksan suzan edersin

17-kmayan candan umut kesilmez
Rahmetinden zerre bile eksilmez
Gzmz senden bakas silemez
Gldrmeden nce giryn edersin

18-martrsn bir sonradan grmeyi
retirsin halka orap rmeyi
alarken tam gznden srmeyi
Yakalarsn hapse ferman edersin

19-Zengin olur kasalar kitlersin
Fakir der garip ban bitlersin
Deri, kemik, beden bizi ciltlersin
Hicranlara canl divan edersin
Hizmetleri 213
20-Lanetin mi u eyhislm kaps
Yedi cehenneme bedel yaps
Zebanilerde mi bunun tapusu
Bu eteyi sen perianedersin

21-Dr-n Nedve midir u dr-l Hikme
Savurdular birbirine ok tekme
Kuyruu sakattr pek hzl ekme
Eeklere bizi hndan edersin

22-Kudurdular arpalkla, tiritle
Giriirler kafa, gz, yz, divitle
Geirirler, annrlar tecvidle
Harf- meddi yular, kolan edersin

23-Fitne iin yeter zmirli Cce
Yelken takar devedeki hrgce
Krek eker akntya her gece
Boklu dereye mi kaptan edersin

24-Nerede olsa bandadr belas
Haset, fitne o firavun Musas
Cehil, gurur vesaire kabas
Saklar domuzlara oban edersin

25-Sana giren kan nedir be drz
Dersin bana hey Allahn kz
irirsin on drt bin okka dz (rak)
Beni bulutlara mihmn edersin

26-Serserinim dtm aknla meye
Nasl girdin elimdeki u neye
Hem seversin beni Neyzenim diye
Hem de sarho diye destan edersin
525

Tp Fak. Hastanesi
Haydarpaa 17. 02. 1337
526

Biz hakyiki aiyan ire mimar olmuuz
hvan bu makamda yani Vahdet-i uhuta ular ve nihayet L Mevcude
llallha varr ki, hakikt ehlinin ilmidir. Bu makamda ihvn kendinin ve
lemin yokluuna Vahdet-i Vcuda yani Allah Telnn varlna gtrr.
Bu bir karmada deildir. Kelime-i tevhid zikri ekilirken, tevhid mertebele-
rinde mlahazalar u ekildedir.
1- _ mbtedilerin (balang) mertebesidir.
2- mutavasstlarn (orta) mertebesidir.

525
Burada kastedilen stikll Harbidir. yle ki, ad geen devletler, Trkiyeyi
aralarnda taksim etmek zere, Yunan ordusunu zmirden karaya kartp Orta Ana-
doluya kadar dayandklar zaman, Yunan tahtnda, bu devletlerin politikasna arka
olan Alexandre isminde gen bir kral vard. Gnn birinde gen Alexandre, sarayn
bahesinde gezinirken okamak istedii bir maymun tarafndan eli srlr ve az son-
ra da kan zehirlenerek lr.
Bu hdiseden sonra, Fransz politikasnn asla uyuamad eski kral Konstantin,
len olunun yerine tekrar Yunan tahtna geer oturur. Ona sinirlenen Fransa siyas
evreleri, Yunanistana yaptklar yardm bu defa bize yapmaya balarlar ve Ada-
nay tahliye ile de ilk sempati jestini gsterirler.
te bu vaka, Trk talih ve tarihnin bir yeni dnm noktas olarak, Yunan hezi-
meti ile Trk zaferinin gereklemesine cidd bir yardm ve esasl bir adm olmu
olur. (Kenan Rif, a.g.e. s. 576)
526
evki KOCA- Murat KAI, Neyzen Tevfik Klliyat, st. 2000, s.219,
BATUN, Yksel, Yangn Adam Neyzen Tevfik, st. 2000, s.168172
3- _ mntehilerin (son) mertebesidir.
527

Bu, kulun Hakk olmasn gerektirmez.
528

Nablusnin inzivasnn ilk ylnda yazm olduu birinci mnct Vahdet-i
Vcd ile ilgili olarak kulun Allah Telya mnacatn anlatyor.
Rabbim bana dedi:
Sen, sen bana uygunsun Dedim ki;
Fni olan ben, nasl Sana uygun olurum? O bana dedi ki;
Fniden baka hibir ey Bana uygun deildir? Dedim ki;
Ahlkm ktdr, ben Sana nasl layk olurum? O dedi ki;
Onu, Benim iyi ahlkmla tamamlayacam. Daha sonra bana yle
dedi:
Ey kulum, Ben senim, fakat sen Ben deilsin. Ey kulum, Mevcd
(Var olan) benim, sen deilsin. Ey kulum, btn beer Benim keremimin
kullardr; sen, Benim Ztmn kulusun. Dedim ki;
Ey Rabbim, ben nasl Senin Ztnn kulu olurum? O dedi ki;
Sen Abdl-Vcdsun (Varln kulusun); Abdl-Mevcd (Var ola-
nn kulu) deilsin. Vcd Benim, mevcd dieridir, zira o Benim ile varlk
bulur. Hlbuki Ben, Kendi kendimle varm. Bu sebeple ben yle dedim:
Ben Varlkm. Ve yine O bana dedi:
Ey kulum, bakalarndan korkma; zira bakalar Benim. Ben, senin
sendeki Varlmdan dolay sende tecelli eden Rabbinim. Benden baka
ilh yoktur ve ancak bana taplabilir.

527
Bu mertebedeki sen ve ben i Muhyiddn rabi kuddise srruhul-azizin
getirdii yorum ile ancak anlayabiliriz. Bahsedilen makama geldikten sonra Allah
Tel ile kulu bir grmektedir. Attn zaman sen atmadn Allah Tel att. Ayeti
tecelli eder.
Ayette: Kulum, faili olmadn eyi yap. Yaptn iin faili benim. Ben de ancak
seninle yaparm. nk onu kendi kendime yapamam, onu yapmak iin sen lazmsn.
Senin yapman iin de ben lazmm. Bylece iler bana ve Ona bal oldu. Ben de
hayret ettim, hayret de at. Hayret iinde hayret oldu. Diyen Muhyiddn rabi
kuddise srruhul-aziz u ekilde devam eder:
Nice zamanlar olmu ki, yle demiimdir:
Rab Haktr, kul Hakkdr, ah bilseydim, mkellef kimdir?
Kuldur dersen o yoktur, Rabbdir dersen o nasl mkellef olur ?
Nice zaman da yle demiimdir:
Kendisinin yapt bir eyi bana teklif etmesinde hayret ettim. Benim yaptm
bir i yok bende o i hep Onun yaptn gryorum. Ah bilseydim mkellef kim
oluyor? Her yerde ancak Allah var, Ondan bakas yok.
Byle sylemekle beraber bana denildi ki, yap.
Hlsa, birlik halinin zuhur etmesi insandan kulluk vazifesini drmedii gibi
bir manada artrmas gerektirdiini hatrlatyor.
528
Aziz Mahmud Hdyi Uluslararas Sempozyum Bildiriler, st-skdar
Beld. 2006, c. II, s.250
Hizmetleri 215
Her halkrda seni Ben (Kendim) ile zenginletirirsem, seni zengin
klacam ve eer seni bakalaryla zenginletirirsem, seni fakir klacam.
Benden baka ilh yoktur. Ben Ona dedim ki;
Ey Rabbim, ben Senin nezdinde naslm? O bana dedi ki;
Sen Benim indimde, en yaknlar arasnda ve ayn zamanda btn
seni sevenler ile birliktesin. Ben, seni ve seni sevenleri severim. Ben Ona
dedim ki;
Ey Rabbim, bana olan aknn alameti nedir? O bana dedi ki;
Benim sevdiim ve Benim holandm eyleri yapabilmen iin sana
yardm ve ltfumu ihsan etmemdir. Ben Ona dedim ki;
Ey Rabbim, insanlar bana hakszlk ediyorlar. O bana dedi ki;
Btn bunlar senin hayrnadr. Onlarn sana ettikleri hakszlklarn
sonucuna bakman yeter: Bu, senin Benim ile yaknlamandr. Muhakkak
ki, sen onlardan nde geleceksin.
529

lemler insan- kmiller ile hayat ve huzur bulduu gibi mimarlar da
ancak onlar olabilmitir. Terbiyesi eksik olanlar ve nefse uyanlar hep ykc
olup dzeni bozmulardr. lemin yaratl sebebi Allah Telann halifesine
hizmet etmek olduundan, mimarlk sfat insan kmillere verilmitir.

Bende sar iki cihan, ben bu cihana smazsam;
Cevheri la-mekn benem, kevn- mekna smazam!..
Ar feri kafu nun, bende bulundu cmle n;
Kes szn uzatma kim erh beyana smazam!..
Kevn- mekndr ayetm, zta gider bidyetm;
Sen bu nian ile beni bil, ki, niana smazam!..
Kimse gmanu zann ile, olmad Hakk ile bili;
Hakk bilen bilr ki, ben zann gmana smazam!..
Surete bahu maniyi, suret iinde tan kim;
Cism ile can benem veli, cism- cana smazam!..
Hem sedefem hem inciyem, Haru srat esenciyim;
Bunca kumau raht ile, ben bu dkkana smazam!..
Gen-i nihan benem ben, u, yani iyan benem ben u;
Cevheri kan benem be u, bahre ve kne smazam!
Geri muhiti zamem, adem admdr demem;
Dar ile kn fe kan benem, ben de mekna smazam!
Can ile hemcihan benem, dehr ile hemzaman benem;
Gr bu latifeyi kim, ben dehr- zamana smazam!
Encm ile felek benem, vahyi bilen melek benem;

529
Bekri Aleddin, Abdulgn Nablus Hayat ve Fikirleri, vr. Dr. Veysel
UYSAL, st, 1995, s.112114
ek dilini ve ebsem ol, ben bu lisana smazam!
Zerre benem, gne benem, ar ile penc e benem;
Sureti gr, beyan ile bil kim ben bu sana smazam!
Zat ileyem, sfat ile, Kadr ileyem Berat ile;
Gl ekerem nebat ile, beste dehana smazam!
Nar benem, ecer benem, Are kan hacer benem;
Gr bu adn zebanesin, ben bu zebana smazam!
ems benem, kamer benem, ehd benem eker benem;
Ruhi revan balarm, ruhi revana smazam!
Geri bugn Nesimiyem, Haimiyem, Kureyiyem;
Bundan uludur ayetim, ayet ana smazam!
Nesimi kuddise srruhul-aziz
Hizmetleri 217
EMR- BL MARUF VEL MNKER BLMEZ MYZ?
ANLAR LE BZ AMEL KILMAZ MIYIZ?
SR- PAK- AHMED- BLMEZ MYZ?
MD ZMAR EYLEY BZ RAH-I MANA OLMUUZ
530

Emr-i bil maruf vel-mnkeri bilmez miyiz?
nsanlarn bir ksm tarkat ehlinin halleri zerine yeteri kadar bilgisi ol-
mad iin, onlar hakknda yanl grler ileri srmlerdir.
Mesela; Muhyiddin bn-i Arab kuddise srruhul-azz iin eyh-l
Ekber diyenler olduu gibi, eyh-l Ekfer
531
diyenler kmtr. Snnet-
ulllah her zaman cari olduu iin, Efendi Hazretleri iinde bu trl ithamlar
olmutur.
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri zamannda dier
tarkat ehli gibi ulema ve hocalar tarafndan devaml tenkite urad. nk
ak ehli idi. Zahirde itikad bozmayan meselede devaml sukut geer, kim-
seyi krmak istemezdi.
Ebul Hasan Harkn kuddise srruhul-azz buyurmutur ki;
nkr ile evliy- kirmn yzlerine bakmaktan ise, ruhbanlarn y-
zne bakmak daha hayrldr. Zir evliy- kirma s-i zn ve fena yzle
bakanlarn sonu iyi olmaz.

Cahil kimsenin yannda kitap gibi sessiz ol

Bu srdandr ki, bir kmil zuhur etse lemde
Kimi ikrar eder an, kime inkr olur peyda

ol cahil- nadan gr rter Hakk- inkr edip
Kmil olan, Kmillerin her bir szn burhan grr.

Anlar ile biz amel klmaz myz?
Mrid-i Kmiller lemin aynas olduklar iin onlara bakan kendi sure-

530
Dinde gzel eyleri retme ve yaptrmak, gnahlardan ve ktlklerden
nehyi bilmez miyiz?
Onlarla biz amel etmez miyiz?
Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin gzel ahlakn bilmez miyiz?
imdi, gizli bir yol tutarak, mana lemine yol bulmuuz.
531
Mesela; bnu Teymiye (. 728/1328) eyh-l Ekfer (En byk Kfir) diyen-
lerdendir.
tini grr.
532
Keml yolunda bunca emek eken, Allah Telay herkesten
daha iyi bilmez mi, kulluk yapmaz m? Fakat Onlar vuslat leminden bu
fark lemine gelirken, Allah Tela katnda efkt kanatlarn mahlkta ge-
receklerinin szn vermilerdir. Onlar, nefisleri menfaati iin hibir amel
yapmamlardr. Ancak onlarn tuttuklar melmet yolu, bazen dtan yanl
anlalmtr.
Her iin nihayeti ise, Hakk-n kendisidir.

sr-i pak-i Ahmed-i bilmez miyiz?
Nbvvetin srrna ulamak, yokluk srrna erip mertebe-i hayvaniyetten
kurtulmaktr. Nefsini gemeden demliini bilmeden bir insan aslnda hay-
van olur.
533
Onlar kulluk ykn tayacaklarna ve hizmet iin verdikleri
sz unutmadlar. Onlar anlamayanlar her ne kadar zarar vermeye alsalar
da srr saklayp, maneviyat taliplerine yol oldular. Onun iin veliler iin
sylenen kuddise srruhul-azz kelam her veli iin tecelli etmi ilh
ban farkll ve var olan srrn takdis edilmesidir.
Binenaleyh Hakikt- Muhammediye srlarna erienler de dinin veci-
beleri hakknda eksiklik addetmek syleyenin noksanlndan baka bir eye
iaret olmaz.

Muhammeddir Cenb- Hakk-a mirat
Muhammedden grnd kendi bizzat
Muhammedden vcuda geldi ekvn
Muhammed ra-i mer-i mirat L

imdi izmr eyley biz rahmana olmuuz
Kemal ehli, insanlarn sznden etkilenmeyip yoluna devam edendir.
Mana yolunda etkilenmek yolu uzatt gibi, bakalarna faydal olmaktan
insan men eder.
Rah- mna (maneviyat yolu) olmak demek, Allah Telya ulamak is-
teyenlere gzergh olduk demektir. Fakat yukarda anlatlan skntlardan
gemeden bu hale kavuulamayaca da anlatlmtr.

532
Hikye: Mrid bir zaman alp keramet ehlinden oldu. Fakat mridini
rabta edince, onu merkep suretinde grmeye balad. Durumuna vakf olan mridi;
Bu sefer ki, rabtanda o merkebin kulaklarn tut, dedi. Mrid rabtasnda
merkebin kulaklarn tutunca gzlerini at. Birde ne grsn tuttuu kulaklar kendi
kulaklar idi. Mridi dedi ki;
Senin bizde grdn noksanlk, senin eksikliindir.
533
Kendilerine Tevrat retildii halde, onun gereini yapmayanlarn du-
rumu, srtna kitap ykl eein durumu gibidir. Allah Telnn ayetlerini yalanla-
yanlarn durumu ne ktdr. Allah Tel zalimler topluluunu doru yola iletmez.
(Cuma, 5)
Hizmetleri 219
HERKESN MKTAR-I HLSINCA FL- EDER ZUHUR
SEN ALI OL MUHLSANDAN IKMASIN SENDEN KUSUR
GAYR-DE GRSEN HATAYI SETR-EDP SEN ANDAN AL HUZUR.
BUNU ADET EDNP DRR- YEKT OLMUUZ
534

Herkesin miktar- ihlsnca fiil-i eder zuhur
Sen al ol muhlisndan kmasn senden kusur
hls; Allah Telay gryormu gibi hareket etmektir. Hakikt Ehl-i
demilerdir ki;
hls, Allah Telann nurlarndan bir nurdur ki, onu ancak gerek
mmin kullarn kalbine emanet eder. Bunu gerek mmin olmayanlardan
esirger.
hls drt ksma ayrlr.
1-Allah Tela rzas iin yaplan amelde, tazim zere ihlsl amel
yapmak.
2-Allah Tela emrettii iin, tazim zere ihlsl amel yapmak.
3-Sevap bulmak iin, tazim zere ihlsl amel yapmak.
4-Ameli ihls niyeti ile yapmak.
nsan bu drt ksmdan biri ile amel ilerse manevi kurtulua erer.
hls temelde iki ksmda toplanr.
1-Sadklarn ihls; mkfat ve sevap kazanmak
2-Sddklarn ihls; Allah Telann cemalini grmektir.
hls ile olan ilerde kusurlar Allah Tela tarafndan tamamlanr. Eer
bir noksanlk zuhur edecek olsa bile manevi yardm yetiir.

Gavs-i Abdlkdir Geyln kuddise srruhul-azz buyurdular ki;
Ya Rabbi, hangi namaz beni sana yaklatrr. Allah Tela buyurdu ki;
O namazda benden gayrisi olmaya ve namaz klan bende kaybola.
Buna gre ihls ile ibadet eden birinin namaz ekildedir.
1-Fiili namaz; avam ve sofularn kld namazdr ki, zahiren bilinir.
2-uhd namaz; Ariflerin kld namazdr, namazn manevi tecellileri za-
hir olarak klar. (Vahdet-i uhud)
3-Hakki namaz; Kmil insanlarn kld namazdr. (Vahdet-i Vcud)

Btn ibadetler ve fiiller bu sralama iine girmektedir.

Her kim bu yola sdk ile girmezse yo olmaz
Yo olmayacak Yusufun umma haberin senin

534
Herkesin ihls ve sadakati ne kadarsa, kazanc o kadar olur.
Sen iyi al sadklardan ol, senden kusur kmasn.
Bakalarnn hatalarn grrsen onu rt, gizle, bundan zevk al.
Biz bu gzel davran adet edindiimiz iin en deerli inci olmuuz.

hls, kiiyi terakki ettirerek vuslat bahrn atrr. Etraf ile megul ol-
maktan kendini kurtarr. nk her eyin sahibine kavumak, insan olgun-
luun zirvesine karr. Olgunluk, rza makamnn penceresidir.
Hi ne lazm her kesin aybn tahrir eylemek
Kmil insan olan grmez grse de gz yumar
L

Gayr-i de grsen hatay setr-edp sen andan al huzur.
nsanlarn aybn yzne vurmayp, slmn emirlerini bilmeyenlere
retmek yaratlan yaratandan tr ho grmek, bu yolun esasdr.
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme Mmin nasl bir insandr? di-
ye sorulunca, buyuruyor ki;
Kendisi bakalaryla lfet eden, geinen; bakalar da kendisiyle lfet
edebilen, yanna sokulabilen kimsedir.
Kendisi bakalaryla geinemeyen, bakalarnn da kendisinin yanna
sokulamad kimsede hayr yoktur.

Cmle eyada grdm har var glzar yok
Hep glistan oldu lem imdi hi har kalmad
Gitti kesret, geldi vahdet, oldu halvet dost ile
Hep hak oldu lem ehr- pazar kalmad

nsan kendinde olan bir hataya baknca nefsinden olduunu, baka-
larndaki hataya baknca da bir hikmeti vardr, Allah Teldandr;
Kendinde olan bir iyilie baknca Allah Teldandr; bakalarnda
olan iyilie ise, onlarn nefislerinden oldu, demesi gerekmektedir.
Aslnda her eyin iradesi, Allah Telnn elindedir. Byle bir hkmn
karsnda kul kendini, Allah Telya teslim ederse, Allah Tel emanetine
sahip kar. Allah Tel, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize
bile,
Sen istediine hidayet edemezsin
535
buyurarak isteklerin tarafndan
kontrolde olduunu beyan etmitir.

Bunu adet edinip drr- yekt olmuuz
Drr- Yekt Birlik incisi Hakikt-i Muhammediyedir.
536
Yaratcnn

535
Kasas, 55
536
Allah Telda cemal ve cell tecellileri vardr. Kfr de, iman da yaratan
Odur. Bununla beraber kfre raz deildir. Muhammediyet mertebesi ise, yalnz
cemal tecellisidir. Muhammed sallallh aleyhi ve sellem ancak kfr olmayan
Hizmetleri 221

eyleri yapmakla mkelleftir; bu ise, zordur. Zamannn en byk velisi ve mridi
olan gavs-l zam, Hakikat- Muhammediyeye mazhar olmu insandr.

O zat zatna mirat eyledi can
Celaliyle Cemali oldu seyran
Hem onun yinesinden o Sbhan
Nikap at kemli oldu ilan
Nikaplardan geip Hakka gidelim
Ceml-i b-kemle seyredelim
Onun nuru cemlinden bu alem
Dzld hem vcuda geldi adem
Onun feyzi kemlinden bu alem
Zuhur buldu bilindi srr-i dem
Hicaplardan geip Hakka gidelim
n Oldur nokta-i ba-i srr- Yezdan
Grnd miratndan vech-i Sbhan
Odur hem bahri rahmet kenz-i Rahman
Bilindi miratndan srr- Deyyan
Gururlardan geip Hakka gidelim
Ledn deryasnn sultan oldur
Hakikat srrnn brhn oldur
Cemi enbiyann han oldur
Cemi evliyann can oldur
Fturlardan geip Hakka gidelim
Ceml-i b-kemale seyredelim
Muhammed enbiyaya nisbet Ey can
Nebiler katre Ahmed bahr-i umman
Veliler enbiyadan fark brhan
Vezirdir evliyalar enbiya han
Nbvvet myesiyle gel gidelim
Cemal-i b-kemle seyredelim
Ve lkin bahre dt katre baran
Ann n fark olunmaz srr- irfan
n katre bahre gark olunca Ey can
O katre mahvolur derya olur Can
Velyet myesi bul gel gidelim
Cemal-i b-kemle seyderelim
Annn enbiyann hep kemli
Muhammed bahrinin feyzi cemali
Hakikatte Odur zbde meli
Muhammedle bulundu Hakk visali
Muhammed bahrine gel dal idelim
eyadaki srrn zen vahdetin mertebelerinden geip Muhammed Hakikte
kavumu kii demektir. Beyitlerin manalarndan anlalaca zere Efendi
Hazretleri bu srra erenin lemde olan eylerden bir huzursuzlua dmeye-
ceini kendini halk iinde aranan bir insan olacan bildirmektedir.

Sanma ey Hoca ki, senden sim zer isterler;
Yevme layenfeuda kalb-i selim isterler.
Berzah- hav f recadan gee gr nakdm olup;
Dem-i harda ne mid ne bim isterler.
Unutup bildiin arif isen nadan ol;
Bezm-i vahdette ne ilim, ne lim isterler.
Harem-i manide bigneye yol vermezler;
Aina-i ezel yar- kadim isterler.
Crmne muterif, taata marur olma;
K fahane-i hikmette sakm isterler.
Kble-i manay fehm eylemeyen geriler;
Sehv le secde edip ecr-i azm isterler.
Ezber et, kssa-i esrar- dili ey Ruhi;
Hazr ol, bezm-i ilhide nedim isterler.
537

Badatl Ruhi kuddise srruhul-azz

eriat mahzenidir ah- Ahmed
Tarikat menbdr Mah- Ahmed
Maarif madenidir Rah- Ahmed
Hakikat mebdeidir cah- Ahmed
Bu deryaya dp Hakka gidelim
Grnmez gayr mirattan o mahbub
Bulunmaz gayr yerde vasl- matlub
Mut ol emrine ta ede mahsub
Seni esrarna hem ede mensub
Hevalardan geip Hakka gidelim
Cemal-i b-kemle seyredelim.
RSALE- KUDSYYE (Raslllah sallallh aleyhivesellemin Mkemmellii
ve Ycelii)
537
Yevme la-yenfeu: kimsenin kimseye faydas olmad gn, hesap gn
Kalb-i selim: Temiz gnl, Berzah: ki lemin aras. Kabir. Dnya ile hiret ara-
s, Havf reca: Korku ve mit, Nakdm: Sermayen olup, Dem-i her: Ahiret, Bim:
Korku, Nadan: Bilmeyen, Bezm-i vahdet: Huzur-u lh, Harem-i mani:
Mneviyatn kymetli sahas, Bigneye: Lakayt, Yar- kadim: Ezeli sevgili, Crm:
Gnah, Muterif: tiraf, Sakm: Hasta, keyifsiz, salam olmayan, Nedim: Arkada
Hizmetleri 223
PTLA LEMDE VAR KMALDR O ETME CEDEL
HER KULA NASP ETMEZ ANI HD ZZ- VE-CEL
BAA GELSE BL ANI DEVLET VE NMET B-BEDEL
BZ ANI GRM VE GERM PAK MUSAFFA OLMUUZ
538

Yemin olsun ki, biraz korku, biraz alk, biraz da mallardan, canlar-
dan ve mahsullerden yana eksiltmekle sizi imtihan edeceiz.
539

ptilaya sabr ile varlan yol, en kestirme yoldur. ocuu ana stnden
keser gibi nefsin houna giden rahatlk hissinden uzaklamaldr. Rehavet
insan gaflete iter. Maddi ve manevi halimize kanaat etmek ve pir eteinden
ayrlmamak gereklidir. Her bir sknty ganimet bilmek, stadnn onu terbi-
yede ikmal yoluna sevk ettiini bilmek gerekir. Yanmadan pien yemek
tatsz olur, ya da ksa zamanda kokar.

Alaktan alaa yrye toprak iinde rye
Ak ateinde eriye, altn gibi szmak gerek
Zikri Hakk-a megul ola yana, yana ta kl ola
Her kim diler makbul ola tevhide boyanmak gerek
Eyn kii yol alamaz maksudunu tez bulamaz
Yo olmayan var olamaz varn datmak gerek
Dervilerin en ala buday iinde bura
Bu Msri gibi bal her ayak basmak gerek.

Bu dnya zerinde eitli mkllerin grlmesi, perde arkasndan
hakiktin suretlerinin gidip gelmesi hadisesidir. Dardan bakanlar, suretin
hareketine irade isnat ederler. Ama duruma vkf olanlar, hemen her mesele-
yi ilh iradeye havale etmektedir. Byle yapanlar, duruma tedbir olma skn-
tsndan hals olmutur. Vakti gelince zarur olarak skntlar gelir gider, bir
ekil alr.
Tedbrini terk eyle, takdir Hudnndr.
Sen yoksun o benlikler hep vehm- gmnndr.
Birden bire bul ak bu thfe bulanndr
Devrn olal devrn Erbb- safnndr.
kta keder neyler gam halk- cihnndr
eyh Galib kuddise srruhul-azz

538
Dert, bel lemde var, eksikleri tamamlar bouna urama.
Her kula nasip etmez onu, an yce, cell sahibi Allah Tel.
Sana bir bel gelirse, onu ei bulunmaz bir nimet ve devlet bil.
Biz onu grm, geirmi, tertemiz, ar, duru, saf bir hale gelmiiz.
539
Bakara,155
Ayrca hayrn alaca kapnn ynn insan tespit edemez. Belki onun
niyetinde kemal penceresini ancak iptilalar aabilir. Bu hikmete vasl olmak-
ta ta baka bir haldir.

Evliya derecesini bulmu bir zat varm. Krsye kp vaaz ederken daima:
Y Rabb, hrszlara haramilere rahmet kl! Diye dua edermi. Sebebini sor-
mular. Cevaben:
Ben Badatl bir tccardm, ok zengindim ve iyiden iyiye dnyaya dalmtm.
Bir gn sahradan geerken, kervanmn birini haramiler soydu. Bu vakadan biraz
aklm bama gelir gibi oldu. Bir baka geite, malmn bir ksmn daha
gasbettiler. ncde ise, tg u teber h- levend on parasz kaldm. Bu suretle a
ve b-il kalnca bir tekkeye iltica ettim. te orada Allahm bana bir kmil mrit
ihsan etti ve bu devlete nail oldum. Bu nimete o haramler yznden eritiim iin
onlara hayr du ediyorum, demi.
540

Hkimest yef
}
alullah- mye
O zi ayn- derd engzed deva
Allah Tel hkimdir, istediini yapar; o, derdin iinden deva karr
541

Izdrabn sonu yok sanma, bu lem de geer,
mr fni gibidir, gn de geer, dem de geer,
Gam karar eyleyemez hnde-i hrrem de geer,
Devr-i d-i de geer, gussa-i matem de geer,
Gece gndz yok olur, n- dem, dem de geer.
542

Allah Teal hi ekinmeden btn Nebilerin kann dkt. Hak bu klc
btn Nebilere indirdi, bu krbac da btn dostlara vurdu ve kendini de hi-
bir kimseye gstermedi. O, ayyrdr, (yani yaman ve) kurnazdr, gzn a,
sen de ayyr ol. Ve ondan bakasna el uzatma!
543

Beyitlerin zahirinden de anlalaca zere ehli kemale iptila bir serma-
yedir.

Gln dikene katlanmas, onu gzel kokulu yapt.

Aliyyl Havvas kuddise srruhul-azz buyurur ki;
Allah Telnn kullarnn cefasna katlanmayan kimse Allah Te-

540
541
542
evki Koca- Murat Ka, Neyzen Tevfik Klliyat, st. 2000, s.379
543
Tezkiretl-Evliya s. 738
Hizmetleri 225
lnn ehliyim demesin. nk yalan sylemi olur.

nsanlar zerine gelebilecek en byk iptilalar nebiler zerine gelmi-
tir.
544
Hadisi erifte yle gelmitir.

Ya Raslllah sallallh aleyhi ve sellem seni seviyorum, diyene;
O zaman belalara hazr ol. Yine
Ya Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, ben Allah Telay seviyo-
rum, dediinde;
O zaman iptilalar elbisesini giyin
Abdlkdir Geyln kuddise srruhul-azz 29 seneyi akn bir sre inzi-
vada tevhit terbiyesi ile geti. Narnda ho, nurunda ho diyen insanlar bu
potada eriyen kmiller insanlardr.

Aliyyl Havvas kuddise srruhul-azz buyurur ki;
Byklerin ar hastalklara maruz braklmalar bazen ecirlerin o-
almas iin olur. Dnya ile alakal yanlar yoktur. yle ki, dnya ile
irtibatlandrlmas caiz bile deildir. Bazen de talebeleri yznden zor can ve-
rirler. Bir an nce Allah Telya kavumak istemelerine ramen onlar daha
iyi yetitirmek, makamlarn ykseklere karabilmek iin dnyadan kmak
istemeyebilirler. Talebelerine olan itiyaklar yznden ruhun kmas zorla-
r. Eer talebelerine olan efkatleri olmasa idi, Allah Telya kavuma ar-
zular yznden canlarn en kolay verenlerden olurlard.

Efendi Hazretleri 1938 senesinde 38 kii ile 38 gn hapis hayatn dostu-
na misafir gider gibi karlad. Onun sayesinde kller, gle dnd.
545

544
Belalardan ou, nebilere gelir. nk ham adamlar yola getirmek,
zaten beladr. Mevlana kuddise srruhul-azz
545
Anlatldna gre, hapishanede Efendi Hazretlerini grmek isteyen mah-
kmlarn, Allah Telya dualar neticesinde bu istenilmeyecek durum zuhur etmi-
tir. Efendi Hazretleri konu hakknda buyurur ki;
Hapse girmemiz, orada ihvan olacak kardelerimizin kmalar mmkn
olamadndan biz onlara misafir olduk. Har (Diken) glistan oldu.

Bu durumun bir benzeri de eyh erfeddin Dastan kuddise srruhul-azzin
bandan gemitir.
Menemen Hadisesi sonrasndaki birka yl ierisinde, lkemizde hkim olan
havann tesiri ile hemen btn tasavvuf byklerine yaplan takibat esnasnda eyh
erfeddin Dastan ve yakn ballar da soruturmaya uram ve birka mridi
ile birlikte eyh erfeddin de, Eskiehir cezaevinde gzetim altna alnmtr. Yap-
lan mahkeme sreci esnasnda yaananlarn bir ksm cezaevinde ayn kouta bir-
likte kaldklar Konyal maneviyat adamlarndan; tasavvuf ehlinden merhum Ali
Kemal Belviranlnn (vefat: 2003) babas merhum smail Hakk Belviranl (vefa-
t:1969) kanalyla gnmze intikal etmitir.

Cezaevi gnlerinde yaanan fkralardan birisi zahiri grnm ile batn arasndaki
ilikiye iaret etmesi asndan dikkat ekicidir. Birlikte kaldklar ve zahiri ekli
kurallar konusunda hassas olan bir tutuklunun byklarnn st dudan biraz rtmesi
konusunda rahatszlk hissettiini manevi olarak anlayan eyh erfeddin Dastan
kuddise srruhul-azz, bu kiiyi szleriyle uyarmtr:
Deniz kenarna gittiinde dalgalarn kenara att er-p gzne ilise de
sen denizin enginliklerine ynelt baklarn Denizin enginliine gz atarsan
kenardaki er-p gzlerinden kaybolacaktr
eyh erfeddin kuddise srruhul-azz ile Eskiehir cezaevi gnlerinde grevi
gerei tanan ve cazibesine kendisini kaptrarak intisab eden ve 1994de yaklak
100 yalarnda vefat eden Yusuf Efendi adl mridi Eskiehir cezaevi gnlerine
ilikin olarak aadaki vakay anlatm ve nemli tarihi ilikilere iaret eden bu
anlar kayt altna alnmtr:
Bir zamanlar eyh erfeddin kuddise srruhul-azz Eskiehir cezaevinde dier
baz Nakbend eyhleri ve slm limleri ile birlikte, Menemen hadisesi ile ilgili
olarak tutuklanmt. Ben de cezaevinde muhafz olarak grevliydim. Tutukluluk
halindeki bir dier nemli kii ise, nl Said-i Nursi kuddise srruhul-azz idi.
eyh erfeddin Dastan kuddise srruhul-azz, halifesi Abdullah ve dier baz
ileri gelen mridleri ile beraber tutuklanmt. Said-i Nursi de baz yakn akirdleri
ile birlikteydi. Said-i Nursi, eyh erfeddin kuddise srruhul-azzin de ayn hapis-
hanede tutuklu olduundan haberdar olunca akirdlerini herhangi bir eye ihtiyala-
r olup olmadklarn sormak ve yardmc olabileceklerini teklif etmek zere nezake-
ten eyh Efendiye yollad. eyh erfeddin, bu yardm teklifine
Teekkr ederim, ancak biz Hiiz ve Hi in de hibir eye ihtiyac yok-
tur diye olduka manidar bir cevap yollad. Daha sonraki gnlerde Said-i
Nursinin akirdleri, yine eyh erfeddin kuddise srruhul-azze gelmee ve bir
ihtiyalar olup olmadn sormaa devam ettiler. O her defasnda bu talepleri
olumsuz olarak cevaplyordu.
Bir gn, eyh erfeddin kuddise srruhul-azz, Said-i Nursinin akirdlerine
Said-i Nursiye
Neden burada tutukluyuz? diye sormalarn istedi. Said-i Nursinin akirdleri
gitti ve bu soruyu ilettiler. Said-i Nursi, bu soruyu
Biz Hz. Yusuf aleyhisselmn derecesi olan Suskunluk Orucu makamna
ermek zere bu medrese-i Yusfyyedeyiz diye cevaplad. eyh erfeddin
kuddise srruhul-azzin bu soruyu sormas ve Said-i Nursinin de bu cevab vermesi
aralarndaki tartmalarn sonu oldu. Ancak bu soru-cevap teatisi benim iin ok
kafa kartrc oldu ve derinlemesine dnmee baladm. Kendi gayretimle bu
konunun iinden kamaynca, bu defa ben eyh erfeddin kuddise srruhul-azze
Sizin ve bu dier eyhlerin burada bulunuunuzun srr nedir? diye sordum.
Cevaplamas iin srarmn sonucunda, dier tutuklular ile bir araya geldikleri bir
srada eyh Efendi unlar syledi:
Ben buraya sebebsiz yere tutuklanm olan birok kiiye manevi srlar ilet-
mek zere gnderildim. Manevi destee ihtiyac olan bu kiileri himmetimle des-
tekliyorum. Allah Tel beni buraya bu destek iin gnderdi, nk bu kimseler
buraya toplatlmt ve burada olmasa bir araya toplamam da zor bir eydi. Sizinle
vedalamak iin buradaym, nk ksa bir sre sonra bu dnyadan geceim.
Hizmetleri 227
Hayatn yakndan bilenler, ektii elem verici olaylarn Onu mnev
hizmetten hibir zaman alkoymadn grd. Bu sabrn ve ilenin neticesi
1955 senesinde Efendi Hazretleri Gardalarm! Gavslk Kadirlerden
Naklere verildi diyerek kazand mkfat remzen sylemilerdir. Bu
sene Sivas Ulu Camii de hizmete ald.

Mushaf- hsnne n tefel eyledim ben
Burcu belada grdm kendimi fal iinde
Taliimi yokladm mihnet evinde buldum
Ann iin yrrm her dem melal iinde
Bizimde mihnet imi ksmetimiz ezelde
Kald bam ann in fitne vebal iinde
Gamsz olan adam sanma an demi
Hayvandan ol edldir kald dalal iinde
dlk ehli aka, akn gamdr veli
ol ayrlk gzeldir ola visal iinde

Tarkata girip keramet sahibi olmak ryas ile gelenler, ayn bir hayal ile
boulup boa emek sarf ettiler. Bir toprak kse frna girince, senelerce nasl
kalyorsa, ite ak ve tevhit ateinde yanan gnlde ancak, Allah Tela misa-
fir olur.

Ehlullhn bu gibi harikalarndan bahsetmek abes, hatta ayptr. nk
onlar: Ve hve al kll eyin kadr
546
srrna mazhar olmulardr.
Binenaleyh isterlerse, her eyi yapabilirler. O her eyden bir zerreyi ayrmak,
kudretlerine noksan drmek demektir.
Fakat srf bu eit szlerden holanp irfana it eylerden hazzetmeyenlerin
dillerine mucizeler, kerametler dolanmtr. nk seviyeleri bu basit szleri
syleyip dinlemekten ileri geememitir. ayet irfana ve hikmete dir bir sz
sylense anlamazlar, hatt uyuklamaya balarlar.
Mucizenin en by, kalpleri teshir etmek, onlara hkim olmaktr. Bu da
ancak kmil kii harcdr. Yoksa havada umak mucize olsa, kargalar da uuyor.

Sizin srlarnz size teslim edeceim. Tutuklu olmamz, gerekte bizim iin tutsak-
lk deildir, nk daima ilahi varlkta msterak haldeyiz ve biz buradan asla
bir tutsak olarak etkilenmeyiz. Bir sre sonra, sizin hepiniz buradan karlacak-
snz ve nemli bir ahsn lmnden sonra tekrar bir araya geleceksiniz. eyh
Efendiyi dikkatli bir ekilde dinleyen dier tutuklu ve mahkmlar arasnda Said-i
Nursinin akirdleri de vard ve btn bunlar iittiler. Yaklak 3 aylk tutuklu-
luktan sonra eyh erfeddin kuddise srruhul-azz ve Said-i Nursi de dhil tu-
tuklularn ou serbest brakldlar. (http://www. naksibendi. net)
(http://www.geocities.com/tasavvufvesufiler)
546
Mide,120; Hd, 4. Allah Tel her eye kadirdir.
Denizde yzmek mucize olsa, balklar da yzyor. Hint fakirlerini grmyor
musunuz? Neler, ne acayip ne garip fevkaldelikler meydana getiriyorlar. Fakat
hangisi bir kalbe hkim olabiliyor, onu beer ve nefsn kirlerinden temizleyip
artabiliyor? Hlbuki dava kalplere hkmedebilmekte... Ama sen bu szleri, o
keramet dknlerine istediin kadar syle, anlamazlar. Zra fikir ve duygu se-
viyeleri anlamalarna elverili deildir.
Ne yazk ki, ok kimseler, ruhlarnn ve nefislerinin tasfiyesini bir tarafa b-
rakp ehlullhn kerametlerini sayp sralamakla vakit ziyan edip dururlar. Nite-
kim yine ayn insanolu, sinesinde kurulup oturmu Yezidi brakr da, Muviye
radiyallh anhn olu Yezide lanetle vakit geirir, vah o zavalllara!
547

Ey Allah Tel Telm! Sana, halk iinde ulularn yakard gibi dua
ediyor, fakat yalnzken sevgililere yapld ekilde niyazda bulunuyorum.
Halk iinde sana, Ey Allah Tel Telm! yalnzken de Ey Sevgilim! Diyo-
rum.
548

Yzn Niyzi eyle hk kalbin sarayn eyle pak
Dert ile barn eyle k ayet gele sultan sana

547
548
Hizmetleri 229
HAKK-I HER EYDE AYAN GRM VE BLMLERZ
OL SEBEPTEN HALK KATINDA HUBB- MEVLA GZLERZ
KAHR-I LUTFUN CMLESN BR BLDM VE TUTTUM EY AZZ
HAMD- LLLAH BZ BU LUTFA MAZHARI MCELLA OLMUUZ
549

Hakk- her eyde ayan grm ve bilmileriz
Ol sebepten halk katnda Hubb- Mevl gzleriz
Her mertebenin bir rkn vardr. Bir insan- kmilin terbiyesi ve nazar
altnda adabna gre slk gren tevhidin mertebelerine eriir. Vcudu lem-
i mahede edenler lemin ve eyann hakiktinin Hakk olduunu bilir.
(Vahdet-i Vcud) Fakat eyann kendisine Hakk demezler. Hakk, Hakk dr.
Eya, eya dr.
Hubb-u Mevl: Arifler her zaman iin zn gzler. Hakk katnda ir-
kin ey olmadn, halk katndaki irkinin gzelliini grrler. Bu makama
tevhid mertebelerini geen kavuur.

Veli arif cemal ire cemalini grr daim
Bu haristnn iinde ana glzar olur peyda

Tevhidin srlarna kavuan zevk iinde lemi seyr eder. Sonunda hayret-
ler iinde kalr. nceden gnln megul eden eylerin gerei ona aldka
eyadaki srra binaen Allah Telaya olan ak, muhabbeti ve gayreti artar.
Tarkat yolundaki gayretin sonu da Hayrettir.
550
Tasavvuf byk hayrette
mest olmaktr.

Hayret iki nevidir: Biri umum hayrettir, bu hayret ilhad ve dalaletten baka
bir ey deildir, dieri meydandaki hayrettir, bu hayret bulmak ve ermektir.

549
Hakkn hikmetlerini her eyde aka grm ve bilmilerdeniz.
Onun iin Allah Tel katnda manevi leminin hakikatini gzleriz.
znt ve sevin veren her eyi Allahtan olduu iin ho karladm.
Hamd olsun Allaha ki, onun ltuf klaryla parlayan bir gnle sahip olmuuz
550
Allah Tel Kuran- Kerimde (Ta-Ha 114) Sen de ki, Ya
Rabbi benim ilmimi ziyadeletir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurur ki;
Allah Telm hayretimi arttr.
nsanlarn son varacaklar menzil hayrettir. lmi idrak edemedii yerde hayret
balar. nk ilim, akln bir mahsuldr. Akl nasl hudutlu ise, ilimde byledir.
Fakat hayret sonsuzdur. lim bir yere kadar gelir oradan ileriye geemez, bundan
sonra gelen ise, hayrettir. Hayret denilen zevk, yaamaktan ibarettir. Hayret, gr-
memi birisine anlatmaya kalksan ne o anlayabilir ne de sen anlatabilirsin. Bunu
ancak yaayanlar bilir.
Yani marifetin ta kendisidir.
551

hvn hayret makamna kmak iin btn eyadan hakik vcudu nefy
eder. Srrn msivadan kurtarr. Ve bu ekilde srrn terbiye edince ancak
kendi vcudu kalr. O esnada hayret vadisine der. Yani hali ile Rabbini
bilir. Fakat kendinde kalmak sebebiyle Rabbine vsl olmaya gc yetmez.
Bu hale hayret vadisinde kalmak denir. Bu mertebede ihvana dost kaps
alr. Mnev ihsanlar gelmeye balar. Her taraftan merhaba ve Ey
kulum sesleri gelir. Bu mertebede ihvan bir ynden vasl olmu iken bir
ynden Rabbinden ayrdr. Onun iin bu mertebede ak gider, hayret gelir.
Kimisi mrnn sonuna kadar hayrette kalr. Kimisi bir an ve bir zaman
onda duraklar. Dosta vasl olmutur ancak hicab ancak kendi vcududur.
Onun iin varlk elbisesinden soyunup klli fen elbisesini giyer. Bu ekil-
de Kabe-i zat mhede eder. Binlerce ihtiram ve tazim ile ziyaret ve tavaf
klar. Bu makama Makm- ev edn veya makm- ahf derler. Bunun
ehlinde vcd ve yaknlk olmaz. Hakkda helak olup Hakkn kendinde
kaim ve hareket bulur, ikilik kalmaz. Bu Ahadiyyet makamdr. Burada
olan hitb Hakkdan Hakkadr. O makama vsl olan kimsenin an; L
mevcde illallah, Vel f cbbetiI-vcdu sivh dr. el-fakru
sevvdl-vechi fid-dreyn srrdr. Ve iz etemmel-fakru
fehvellah kelam buna iarettir. Ancak vcudu kendi vcudu, tasarrufu
kendi tasarrufu deildir.
te bu makamda slk tamam olur. Fakat makmlar tamam olmaz. Bu
makamdan sonra yine lem-i bekaya ve makm- kb-e kavseyne dner.
Bu makamda kesret (okluk) ile vahdet cem olmutur. Kesret vahdete ve
vahdet kesrete mni olmaz, cem1-cem makamdr.
Bu makamda eyann vcudunu batn cihetiyle Hakk ayns olarak m-
ahede eder.
Hayret Vadisinde kelime-i tevhide de mana verilir.
Birincisi; L mbde illallhdr.
kincisi de; L maksude illallah dr.
ncs; L mevcde illallah dr.

Efkr beer her ne kadar etse tal
drak edemez kendini ey Hazreti Mennan
Zatn bilir ancak yine zatndaki srr
Hayrette kalr zatn bilmekteki irfan.
Abdlazz Mecdi Tolun kuddise srruhul-azz

Kande bulur isteyen ltfunu ey dost senin
n kim an gizledin kahr- celal iinde

551
Nefahtul-ns, s. 156
Hizmetleri 231
Kahr- ltfun cmlesin bir bildim ve tuttum Ey -azz
Bir gn Lokmann Efendisine hediye olarak bir karpuz getirdiler. Hizmet-
iye git, olum Lokman ar dedi Lokman gelince Efendisi, karpuzu kesip
ona bir dilim verdi. Lokman o dilimi bal gibi, eker gibi yedi. Hem de yle lez-
zetle yedi ki, Lokmann Efendisi, ikinci dilimi de kesip sundu. Byle, byle
karpuzu tekmil yedi; Yalnz bir dilim kald. Efendisi Bunu da ben yiyeyim; bir
bakaym, nasl ey, herhalde tatl bir karpuz dedi.
nk Lokman, yle lezzetle, yle zevkle, yle itahl yiyordu ki, grenle-
rin de itah geliyordu. Efendisi o dilimi yer yemez karpuzun aclndan azn
bir atetir sard, dili uuklad, boaz yand. Bir eyyam aclndan adeta kendi-
sini kaybetti. Sonra A benim canm Efendim, Byle bir zehri nasl oldu da tatl
tatl yedin, byle bir kahr nasl oldu da ltuf saydn? Bu ne sabr? Neden byle
sabrettin? Sanki canna kastn var? Niye bir ey sylemedin, niye biraz sabret
imdi yiyemem demedin? dedi.
Lokman dedi ki; Senin nimetler balayan elinden o kadar rzklandm
ki, utancmdan adeta iki kat olmuumdur. Elinle sunduun bir eye; ey marifet
sahibi; bu acdr demee utandm.
552

ekerler balayan elinin lezzeti bu karpuzdaki acl hi brakr m? Sev-
giden bakrlar altn kesilir. Sevgiden tortulu, bulank sular ar duru bir hale gelir,
sevgiden dertler ifa bulur.
553

Hamd- lillah biz bu lutfa mazhar mcella olmuuz
Efendi Hazretleri eritii halin kendinde bir makam olarak ayniletiini
anlatyor. nk haller geicidir.

Mertebe aldanmaktr. Mertebeden mertebeye gemek aldandn anla-
maktr.

554

Manevi halinin makam- kesafetten soyulup, tecelliyat zuhur ettii, tara-
fndan bilindiini ve Allah Tela Tealaya krn beyan ediyor. yle ki, bu
yolun baz mntesipleri brakn bakalarn halini, kendi bulunduu makam
dahi bilmez. Bu gaflet hali ile bana adam toplarda, hem kendi yanar, hem
de bakasn yakar.

552
553
554
Orhan Baba Ar ceza Hkimi Fahri Efendiden nakletmitir.
BLMEDLER ZEVKM CMLE NS- CN VE MELEK
DERDNE DTM BANA NELER EKTRD FELEK
HAL- HAKK BULMAYA BEYM ZKRN DAM GEREK
ZKR- HAK SEYR- SEBAKLA DERS- YEKT OLMUUZ
555

Bilmediler zevkimi cmle ins- cin ve melek
Derdine dtm bana neler ektirdi felek
Allah Tel dem aleyhisselm yaratrken keder yamurlarn bal
zerine krk gn yadrd. nsann mayasnda zntlerin ho gelecei bir
yaratl vardr. Onun iin terbiye yolunda olan slik zntler perdesinden
bir bir geerek yol alr. Bu usul ar ve elemlidir. Sevinli olan slikten gaf-
let kokusu gelir demilerdir. Ancak mahzun ve krk kimseden huzur ve ce-
miyet kokusu gelir. Hcegnn nisbeti genellikle hzn ve inkisar olarak
grnmtr.
Kssada geer ki, Mecnun, Leylnn yemek datt yere gelir. Ona
sra gelince Leyl yemek vermez ve tabana vurur. Mecnun sevinince,
Ona; sevdiin bak sana neler yapyor. Dediler. Mecnun,
Eer size yaptn bana yapsa idi; ite o zaman ben zlrdm dedi.

Hal-i Hakk bulmaya beyim zikrin daim gerek
Zikr- Hakk seyr-i sebakla ders-i yekta olmuuz
Bu yolun esaslarndan biri, devaml zikirdir. Efendi Hazretleri, ihvan-
kiram uyararak, sermayenin ekilen dert ve zikir olduunu sylemitir.

Bu riyazetler, bu cefa ekmeler, ocan posay gmten karmas iindir.
yinin ktnn imtihan, altnn kaynayp tortusunun ste kmas iindir.
556

Seyyah Musul, Davud Neb aleyhisselmn yle dediini ifade etmitir:
Ya Rab! Hizmet iin elini ve yzn yka, buyurdun, imdi beni sohbete
davet ediyorsun, sohbet iin gnlm ne ykayabilir. Hakk Tel buyurdu:
Dert ve hzn!.
eyhlislm, Bu yolda bu hususun mevcudiyeti, zaruridir demitir.
557

Binenaleyh ihvan vazifesini yaptktan sonra Efendisini banda bir ko-
ruyucu olarak bulunduunu bilmelidir.

555
Btn insanlar, cinler ve melekler bilmediler zevkimi.
yle bir derde dtm ki, bana neler ektirdi felek
Beyim bendeki bu hali bulmak iin Hakk devaml zikretmen gerek.
Biz ki, getiimiz yolculuktaki seyr ile hakkn zikriyle, sonunda ei bulunmaz bi-
ricik ders olmuuz.
556
Mesnevi c.I, b.232
557
Nefahatl ns, s. 159
Hizmetleri 233
Tarkat yol al sisteminde geri dnme gibi bir ey yoktur. Verilen hal
ve makamdan eyhi tarafndan mahrum etme yoktur. Ancak mridin terk
etmesi ve yoldan dmesi vardr.

Allah Tel ihlas makamna ulatrrsa ihlas sahibi kurtulur, emniyet ma-
kamna varr. Hibir ayna yoktur ki, ayna olduktan sonra tekrar demir haline
gelsin. Hibir ekmek yoktur ki, tekrar harmandaki buday ekline dnsn.
558

Bu yolda eyh bile mridi ile yol alr. Efendi Hazretleri de bu konuyu
byle aklamtr.
Efendi Hazretleri Seyr-i sebakla sz ile mride eyhinin eskiden geti-
i yolu kolaylkla seyrettirmesidir. Biz kabul grm olan seyrimiz ile
sabikn menzilinde ders-i yekt esiz dersi bulduumuz iin sizde bulmal-
snz, demektir.

Mesnevde geen bir kssada da, ayn mesele yle anlatlmtr: Hzr ile
skender, zulmette b- Hayt aramaya karlar. skender maiyeti ile beraber
ienlerin ebed hayta kavutuu b- Hayt bulmak zere yollara der; fakat
pek ok aratrmasna ramen bulamadan ve iemeden geri dnerler. Yalnz,
Hzrn tavsiyesiyle, yolda ayaklarna ilien bir takm talar toplarlar. Bir ksm
ise, bu tavsiyeye aldr etmeyip talardan almazlar. Alm olanlarn bir ksm
da, bunlar bizim ne iimize yarayacak, diyerek yar yolda atarlar.
Fakat karanlktan aydnla ktklar vakit, talar alp muhafaza edenler,
bunlarn prlanta, zmrt, yakut gibi kymetli mcevherler olduunu grerek
sevinirler. Hi almayanlar ile alp da atanlar ise, piman olup kederlenirler.
Mecazlar ile dolu olan bu hikyede, zulmetten yani karanlktan maksat,
dnyadr. b- Hayattan maksat da, ilim ve irfandr. Hzrn b- Hayat itii,
onun iin de lmszle erdii sylenir. Pek tabi ki, ilim ve irfan ile zinde
olan kimse ebediyen zeval bulmaz ve lmez.
Talardan maksat da, ibadet ve tat mchede, hayr, hasenat gibi mnev
sermayelerdir ki, dnya karanlndan nura knca, bunlarn kymet dereceleri
anlalyor.
O talardan hi almam olanlar, bu dnyada, sde gaflet, zevk ve sefa ile
vakit geirenler, evvelce alp da sonra atanlar ise, muhitlerinin tesiriyle ilk za-
manlarnda Hakka itaat ve ibdette bulunup da, sonra eytann yani nefislerinin
kandr ve aldatlaryla, bunlara lzum olmadna hkmederek dnyya dalan
kimselerdir.
air de bu kssadaki manaya iaret ederek:
Olmayan mye-i b- ezelden syrab
b- Hzr gene Hzr olsa da rehber bulamaz
Der. Yani eer bir kimsenin ezel yaps, suya tene olacak kabiliyette deil-
se, vaktin Hzr olan bir kmil insan bulsa da yine b- Hayt bulamaz.
559

558
559
Merd-i Hakka hizmet eyle al sebak
Hakk ehline, Hakk dostuna, insan- kmile, hizmet eyle ve ondan sebak
al. Buradaki sebak, bir icazet, bir yetki manasna olduu gibi mnev tevec-
ch anlamna da gelir.
Esiz ve benzersiz ders yolun banda eyhi, ortasnda Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem sonunda Allah Tela olarak kar.
Neticede asl toprak olan kymetsiz insan seyr-i ile Kbeden ekrem, fa-
ziletli ve Allah Telnn halifesi olur. Vesselm.

Ak oldur kim, klar cann feda cannna
Meyl-i cnn etmesin her kim ki, kymaz canna
Cann, cnne vermektir kemli kn
Vermeyen can, itiraf etmek gerek noksanna
-----
Can canan dilemi vermemek olmaz ey dil,
Ne niza eyleyelim ol ne senindir ne benim!
Fuzuli
Hizmetleri 235
3- MEKTUPLARINDAN RNEKLER
1- Efendi Hazretlerinin Mustafa Hki kuddise srruhul-azz Efendimi-
zin mahdumu Baheddn Efendiye yazd mektup

Seni sevmek benim dinm imnm
lh din- imandan ayrma
te teden beri derd-i muhabbetinizle nln olan kalbm, nle-i
efgnn batan armakla giryn u szan olarak klemi elime aldm.
560

Sultanm, ne buldum ise, sizden buldum ve bu fenda ne gibi bir zevke
erdimse, mtlaka sizinle erdim.
561
Bende-i peder-i bzrg-vrmz srr-
insan1 ayn, ayn1-insan min-haysl-khliyye maksd-u vcud iken
Seyyidin Hk kuddise sirrhI-li Efendimiz sultanmzdr.
562
Onun
derd-i rhniyetinin perver derdi bezminden bir an hl olamam.
563
Ne
are ki, her an taht gh- saltanatlarna varamam.
564
Ndiren varabilsem
de, kendilerini bulamam.
565
Eer grsem nm- nazarla mazhar- iltifat
olsam bir zevki huzur tumannet bulurum ki, deta kendimi bu lemden
km ve cnna dhil olmu bilirim.
566

te bu tesirin icr-y ahkmndan olmaldr ki, sizi hi unutamam.
567

Aks-i timslinizi gzlerimden ve sr-i haylinizi gnlmden karamam.
568

Her nerede bir em-i siyhn fsunkr bakn grsem yreim arpar ve
dde-i kalbim size bakar.
569
Bu zevk ile geirdiim giinlerimi felee dei-
mem.
570

560
Seni sevmek benim dinm imanm
lh din- imandan ayrma
te teden beri muhabbetinizle feryad ve figan eden kalbimin inlemesi son had-
dine ulat. Gzya dkerek, yanar bir vaziyette kalemi elime aldm.
561
Sultanm, ne buldum ise, sizden buldum. Bu fani dnyada ne gibi bir
mnev zevke erdimse mutlaka sizinle erdim.
562
Varlmz kudretli babanzn bendesidir. Onun varl insan- kmilin ha-
kikati ve manevi kemale kavumamz salayacak gzmze ekilen srme olan
Efendimiz Hk kuddise sirrhl-li Efendimiz, Sultanmzdr.
563
Bir an uzak olamayarak Hazreti Hki kuddise srruhu Efendimizin ruhani-
yetinin derdiyle beslenmekteyim.
564
Ne are ki, O yce makamlarnn bulunduu mevkiye her an varamam.
565
Bazen varabilsem de, kendilerini bulamam.
566
Eer bir an kck baklarna nail olsam, yle bir gnl ferahl zevki
hissederim ki, adeta kendimi bu lemden km ve sevgiliye kavumu sayarm.
567
te bu halin tesiriyle olmal ki, sizi hi unutamam.
568
Mbarek yznz gzlerimden, hayalnizin zevkini gnlmden kara-
mam.
569
Her nerede bir kara gzn - byleyici - bakn grsem, yreim arpar ve
kalbimin gz size bakar.
570
Bu zevk ile geirdiim gnlerimi dnyalara deimem.
te bunlarn lviyeti-pesendnesinden olmal idi ki, arada nezd-i li-
nize gelir, envr- ceml ve ahvl-i b-mellinizden b-hd ve b-gaye
feyzler alrm.
571
imdi o nazar- kimya-eserinden dr mu oldum?
572

Ey name! Git, mazhar- fyzt- lem-yan olan bir payeye keml-i ta-
zim ve muhabbetle hl-i pr-mellimi Hazret-i Bahya hussan arz et. De
ki;
573
Sizin feyz-i nazarnzdan h- rh-a yol gider.
574
Ltfen bu nazarla-
rn zerimizden dir etmesinler.
575
te ahkaru-l vcud u tarzda dergh-
Brye arz ve iltic ediyorum ve diyorum ki,
576

Ey Hd!
Nazar- iltift- yrdan sktm.
577
Fakat hl mit dr- lutfunum.
578

Aczimi muhabbetine bu r u varm sana ve seni sevenlerin rahna sarf
eden bir klun deil miyim?
579

Elbette bir gn olur, mazhar- iltifatn ve nil-i mkftn olurum.
Ltfet, kerem et, beni o zmre-i dil-ferbden ayrma.
580

15 Rebul-evvel 1347 (M. 1928)
smail Hakk TOPRAK

571
te bu beenilmi ycelik sizdendir. Arada bir huzurunuza gelip cemalini-
zin nurundan geni ve sonsuz feyzler alrdm.
572
Baktnda insan hlden hle koyan o baklarnzdan, iltifatlarnzdan im-
di uzak m kaldm?
573
Ey mektup! Git, lemlerin mnev tecelliler aynas olan bir makama, azam
derecede hrmet ve muhabbetle bu perian hlimi Hz. Baheddn Efendiye zellikle
arz et. De ki;
574
Sizin baknzn mnev tecellilerinden srat- mstakime yol gider.
575
Ltfen bu nazarlarn zerimizden esirgemesinler.
576
te varlklarn en cizi u tarzda onun yce kapsna yneliyor ve snarak.
Diyorum ki;
577
Ey Allahm! Yrin iltifatl nazarlarndan uzak dtm.
578
Fakat hl lutfundan mitliyim.
579
Aczimi muhabbetine, madd - mnev btn varm sana ve seni sevenlerin
yoluna sarf eden bir kulun deil miyim ben?
580
Elbette bir gn olur, iltifatnla ereflenir ve mkfatna nil olurum. Ltfen
kerem et, beni o gnl alc gzel cemaatten ayrma.
Hizmetleri 237
2-Efendi Hazretlerinin ihvanlarna nasihat babndan yazd mektup
Bismilahirrahmanirrahim
Gardalarm!
Bu dnya fanidir, ahiretin tarlasdr.30 gn Ramazan- erif 300 gn
eder. 6 gnde evval-i erif 60 gn olur. Bir senede 360 eder. Biz bunu
byle yaparsak gecesi kaim gndz saim olmu olur. Biz evval-i erifin
9 unda oruca balyoruz 15 inde bayram ederiz.
Sen seni sevdiklerinle bil.
Gardalarm!
Ruhlar, ezel-i ervahta bylece bir arada olmular. Burada bir olduk,
biriz beraberiz. Her rasln ve evliyann bir turu vardr. Herkes ister ki,
Mekkeye ve Medineye gidip orada kalmay bizde, bizde istiyoruz. Ama
sizleri de brakp gidemiyoruz. Biz Mekke ve Medineyi bura yaptk. Biz
cennete gidersek bilesiniz vazifenizi yaptka sizin hibirinizi almadan
gidersek cennet bize haram olsun. Biz sizi brakmayz siz bizi brakmadk-
a. Hadisi erifte Men arefe nefsehu fekad arefe rabbehu Nefsini bilen
rabbini bilir. Ezeli ervahta ruhlar ite bylece bir arada grmler, bu-
rada gryoruz. Ehlu-llh derler. te Allahn ehlisiniz
Bize Allah iin uzaktan yakndan geliyorsunuz. Tarik-i Halid-i Hki
Nakibendisiyiz. Evveli eriat, ortas tarkat, ahiri yine eriattr. Bizim ey-
himiz Hac Mustafa Hki kuddise srruhul-azz Hazretleridir. Biz de sizin
gibi Allah iin ziyaretine gider gelir idik Trbe-i erifleri stanbul Fatih
Cami-i erif haziresindedir. Yine gidip geliyoruz. Biriz beraberiz te byle
Allah ehlisiniz. Allah diyene Ehlu-llh denir. Ne yazk ki, almyoruz.
Nasl yayorsanz yle lr, yaadnz gibi yle har olursunuz. Buyrul-
mutur. Dnyada hangi makam zere iseniz o halde vefat edersiniz.
Vesselam- ala men ittebeal Hd
smail Hakk TOPRAK

3- Dil-gam ha-hed cda-i zi-tu amma u-kunem
Derd-i eyyam bir faide-i dil hahest
Hayali Yar ile her-dem benim ryalarm vardr
Kemend-i buy-i zlfnden uzun sevdalarm vardr.
Gardalarm!
Dhil ve hariten bunca hcumlara ramen mcahede yolunda bu-
lunmak, meyus olmamak icap eder.
581
Kabz ve bast ikisi birer kanat oldu-
u ve slikin onlarla ikmal-i hal ve makam eyledii birok zevatn zahir ve
batn birok iptilalara gs gerdikleri mehurdur.
582
Siz de muhabbet ve
muhalasat yolunda devamla her biriniz byk azim ve ihtimam edesiniz.
583

Vukuat- lemden mkedder olmamak lazm.
584
nk bu cihan muvak-
kat bir zl-dan ibarettir.
585
lemi-ukba ise, ebediyettir.
586

Dnyann fani olduunu yakinen bilenler nk-u bednine aldanmaz-
lar.
587
Zenginlik ve fakirlikte byle olmak lazmdr.
588
Talib-e zat- ahadiyet
gerektir ki, deil bu faninin iy-u nu-u izz- cah- hatta bir cmle
mahedat ve tecelliyattan geip L (yok) tahtnda idhal eyle ki, ann
kffesi zllen mstesnadr.
589
Yani esma ve sfat arifin melhuzu olmaya
ancak zikr-i kesir ve murakabe-i dil ve hayr ile megul ola, her kesin halini
ho grp, insan kendi yaknln temine almay adet etmelidir.
590
Ves-
selam- ala men-ittebeal Hd
591

smail Hakk Toprak

581
Gardalarm!, iten ve dtan bunca hcumlara ramen mcahede yolunda
bulunmak, mahzun olmamak icap eder.
582
Sknt ve genilik ikisi, birer kanat olduu ve salikin onlarla ikmal-i hal ve
makam eyledii birok zevatn zahir ve batn birok iptilalara gs gerdikleri me-
hurdur.
Bir yandan korkuya, bir yandan mide dtn m iki kanadn olur. Bir kanatl
ku katiyen uamaz acizdir. (Mesnevi c.II, b.1554)
583
Siz de muhabbet ve muhalasat yolunda devamla her biriniz byk azim ve
ihtimam edesiniz.
584
lemin olaylarndan zlmemek lazm.
585
nk bu cihan geici bir glge ibarettir.
586
Ahiret ise, ebediyettir.
587
Dnyann fani olduunu yakinen bilenler iyiliine ktlne aldanmazlar.
588
Zenginlik ve fakirlik de byle olmak lazmdr.
589
Talib-e Zat- ahadiyet gerektir ki, deil bu faninin zevk ve sefasna makam
ve mertebesine hatta bir cmle grdklerinden ve olaylardan geip L yok tahtn-
da idhal eyle ki, ann hepsi glge gibidir- Hkikat deildir
590
Yni esma ve sfat arifin dnce ve meguliyeti olmaya ancak oka zikir
ve rabta ve hayr ile megul ola, herkesin halini ho grp, insan kendi yaknln
temine almay adet etmelidir.
591
Selam Allah Telya tabi olanlar zerinedir.
Hizmetleri 239
4-
Es-selm aleykm ve al men ledeykm.
Mehmed Aann mektubunu aldm.
Mehmed, Raifeyi boamak istermi.
B-re kadn nerede kalacak? Ne yapalm?
Hsn-i niyyet ederek belya tutulduk.
592

Orada Hafz brahim Efendi ve Mehmed Aa nz mzkere ve
hangi cihet mnsib ise, ona gre hareket ediniz.
593

Delil Efendiye vekil vesaire iki bin lira tedrik edildi.
Biz de niyyet ettik. Hele Hac Ahmed meselesi kalsn.
leride icb ederse muhabere ve icbna gre hareket ederiz.
594

imdilik bu kadarla iktifa ve cmlemiz cmlenize ok selm ve du
ederiz.
595

Ve minallhit-tevfik.
596

27 Haziran, Sene 1951
smail Toprak

Adres: hramcolu smail Toprak
rtlpmar Mahallesi Tal Sokak
Numara: 21 Sivas

592
Hsn-i niyyet ederek belya tutulduk.
593
Orada Hafz brahim Efendi ve Mehmed Aa nz mzakere ve hangi ci-
het mnsib ise, ona gre hareket ediniz
594
Delil Efendiye vekil iki bin lira temin edildi. Biz de niyyet ettik. Hele Hac
Ahmed meselesi kalsn. leride gerekirse haberleir ve gereine gre hareket ederiz.
595
imdilik bu kadarla yetinip ve cmlemiz cmlenize ok selm ve du ede-
riz.
596
Baar Allah Teldandr.
III-TASAVVUF AHSYET
I-TERBYE ADABI
Efendi Hazretlerinin terbiyesindeki usln oluturan temel esaslarn
bazlar unlardr.
Melmet
Vahdet-i Vcud-Vahdet-i uht
Yokluk
eriat ve Tasavvuf Birliktelii

Melmetin Tarifi
Melmet, Arapa Levm kknden tretilmi, knamak, ayplamak, azar-
lamak, serzenite bulunmak, korkmak, rsvalk anlamna gelen melmet
mastar bir kelime olup, melmeti ise, knanmaya
597
konu olan demektir.
Tasavvuf stlahnda ise, temel vasf, riyadan kanmak amacyla gizlilik
ve hretten saknmak, iddia sahibi olmama, nefsi itham ederek onun aypla-
r ile megul olma, gzel amellerini grmeme eklinde de ifade edilmitir.
Bu hali kazanm kiiye, Melm denir.
Melmet, ibdeti, db- eriat, tarkat esrarn terk etmek deildir. Me-
lmet tesettr demektir. Cmle evliyullah, melmet hrkasna brnmler-
dir.

Gey melmet hrkasn sultanlk anda gizlidir
Erefolu Rmi kuddise srruhul-aziz

Melmet adnda bir tarkat yoktur. Bununla beraber umumiyetle
tarkatlarda Melmet byk bir makamdr.

598

597
Knama: Kendine ynelik zeletiri demektir.
Knanma; bakalarnn eletirilerine ak olmak demektir. Kii, her iin en iyisi-
ni, en gzelini, en dorusunu kendisi yapar iddiasnda olmamaldr. Hikmet, yni en
iyi, en gzel ve en doru nereden tecelli ederse kabullenilmeli ve alnmaldr. nk
hikmet iyi insanlarn veya iyi olma iddiasnda olan insanlarn maldr. Bir anlamda
knanma, mavere demektir. Bir i yaplrken ehlinin fikirlerini dinleme, ehline
danma da kendi fikirlerinden dolay knanmay gze almak demektir.
Melmet ehlinin kendilerini knamalar hususu Kuran- Kerimdeki u ayetlere
dayanmaktadr.
Ey inananlar, sizden kim dininden dnerse (bilsin ki,), Allah yaknda yle bir
toplum getirecektir ki, O onlar sever, onlar da Onu severler. Mminlere kar
alak gnll, kfirlere kar onurlu ve iddetlidirler. Allah yolunda cihad ederler,
knayann knamasndan korkmazlar. Bu, Allah Telnn bir ltfudur.Onu diledii-
ne verir. Allah Telnn ltfu genitir. O her eyi bilendir. (Mide, 54)
Kendini knayan nefse yemin ederim. (Kyamet, 2)
598
ERGN, a.g.e. s. 149
Hizmetleri 241
Melmetlik, ar bir zhd ve riyzat hayatna dayal, koyu ahlak sfilie
kar bir tepki hareketi olarak domu ve ilah cezbe ve vecde arlk veren este-
tiki bir doktrin gelitirmitir.
599

Seyyid Osman Hulusi kuddise srruhul-azz Efendi buyurur ki; Melam
yapm olduu amelleri halktan gizleyen kimselere denir. Ecdadmz Somuncu
Baba Hazretleri de Melamlerin bayd. Melam mridiydi.
600

Efendi Hazretleri, Nak tarkat usul ile ihvann terbiye ederken isti-
kameti, melmet zere tutmutur. Melmilik ad hibir zaman anlmamtr.
Bunun benzeri gibi Tokatl Mustafa Hk kuddise srruhul-azz Efendimizin
arkada Halvet Ahmet mi kuddise srruhul-azz Efendinin
601
Melm-

599
OCAK, A Yaar, Osmanl Medeniyeti Tarihi, Editr: E. hsanolu, Zaman
Yay. st, 1999, c. I, s.147, A. Glpnarl, Melmlik ve Melmiler,.., s. 2226
600
PALAKOLU, smail, Gnller Sultan S. Osman Hulusi Efendi, Ankara,
2005, s.424
601
AHMED AM kuddise srruhul-azz EFEND
Fatih Sultan Mehmed Hann trbedarlarndan ve abniyye tarkatnn son de-
vir eyhlerinden. smi, Ahmed Ami (Ami kelimesinin Arapadaki am veya
amele ilgisi yoktur. Bu kelime Rumelide amca mnsnda ammn tasir (k-
ltme) sigas olup amcack demektir. Rumelide ok sevilen ocuklar bu
tbirle arlrlar) olup, Trbedar veya Trbedar Ahmed Efendi isimleriyle de tan-
nr. 1807 (h.1222) de Tuna vilyetine bal Trnovada dodu. stanbulda 1920
(h.1338) de Hakka yrd. Aramghi ebedisi Fatih Camii yanndaki kabristandadr.
Doum yeri olan Trnovada ilk tahsilini gren Ahmed Ami kuddise srruhul-
azz Efendi, medrese tahsilini de orada tamamlad. On drt yanda tasavvufa alka
duydu. Bir eyhe balanmak arzusuyla Sadk Efendi adl bir zata bavurdu. Sadk
Efendi, Onun bu konudaki yksek arzusunu anlamasna ramen, tasavvuf yoluna
girme zamannn gelmediini belirtti. Bu hususta;
Yavrum! Sen imdi git. Sonra seni soyu temiz birisi gelip bulacak ve irad (reh-
berlik) edecektir. dedi. Bu sz zerine ilim renmeye devam eden Ahmed Ami
Efendi, yirmi yana geldii zaman abniyye yolunun brhimiyye veya
Kuadaviyye kolunun kurucusu Kuadal brahim kuddise srruhul-azz Efendinin
Trnovaya nib olarak gnderdii mer Halvet kuddise srruhul-azze intisb
edip, talebe oldu. Senelerce mer Halvet kuddise srruhul-azzin ilim meclislerin-
de ve sohbetinde bulunup tasavvuf yolunda ilerledi. 1846 senesinde irada yni
insanlara slmiyetin emir ve yasaklarn anlatp, talebe yetitirmeye mezun oldu.
1853 Osmanl-Rus yni Krm harbine tabur imam olarak katld ve harpte stn
hizmetler grd.
Harpten sonra memleketine dnd. Bir ara grd bir rya zerine, hocas
mer Halvet kuddise srruhul-azzin izniyle stanbula geldi. Kuadal brahim
kuddise srruhul-azz Efendinin Hakka yrd tarihinden sonra, onun yerine
geen stanbul-Fatih Zeyrek civarndaki inili Hamamn sahibi Muhammed Tevfik
Bosnev kuddise srruhul-azz Efendi ile grp sohbetinde bulundu. Sonra tekrar
Trnovaya dnerek bir hamam kiralad ve Muhammed Tevfik Bosnev kuddise

srruhul-azz gibi o da hamam iletmeye balad. Bu srada ayrca Sbyan Mektebi
hocal da yapan Ahmed Ami Efendi, Muhammed Tevfik Bosnev kuddise
srruhul-azzin 1866 senesinde Hakka yrd tarihi zerine tekrar stanbula
geldi. Muhammed Tevfik Bosnev kuddise srruhul-azzin nde gelen
mridlerinden skdarl Hoca Ali Efendi, Rfat Efendi, skdarda Nalac Derg-
h eyhi Mustafa Enver Bey, Kakar hkmeti temsilcisi Ykub Han ve Ftih
trbedr Nideli Bekir Efendi ile sohbetlerde bulundu. Bir mddet sonra
Trnovaya dnd, talebe yetitirmek ve insanlara vz nasihat etmekle megul
oldu. skpte Seyyid Muhammed Nr-l-Arab kuddise srruhul-azz ile grt.
Muhammed Nr-l-Arab kuddise srruhul-azzden iczet ald. 1877 senesinde
Tuna vilyetinin Osmanllarn elinden kmas zerine tekrar stanbula geldi. Ni-
deli Bekir Efendiden Fatih trbedarln devrald ve Fatih Trbedr unvanyla
anld. Gmhaneli Ahmed Ziyeddn kuddise srruhul-azz Efendiden
Nakibendiyye yolundan icazetli olan Ahmed Ami kuddise srruhul-azz Efendi
tasavvufta mchede yolunu deil de sohbet ve telkin yolunu tercih etti. Kendisine
tbi olanlardan slmiyetin emirlerine uyup yasaklarndan kandktan sonra
sadece sohbet ve muhabbet yolunu semelerini istedi. ile ve riyzat yolunu tercih
etmedi.
Ahmed Ami kuddise srruhul-azz Efendi bu hususta diyor ki;
Mchedtn, tasavvuf perhizlerin bir ksmn Kuadal kaldrmt. Geri ka-
lann da ben kaldrdm.
Kendine tbi olanlara sk sk u tavsiyelerde bulunur;
stifar edin, salvat okuyun, Kurn- Kerm okuyun, her eyi Kuran- Ke-
rimde bulursunuz. Derdi. Bu szleri dorultusundaki yaay sebebiyle, mensb
olduu tarkatn Piri Kuadal brahim kuddise srruhul-azz Efendi gibi tekkeye ve
merasime itibar etmemitir. Krk seneyi aan ird faaliyeti srasnda taliplere Halve-
t ve seyrek olarak da Nakibend icazetnamesi vermitir.
mrnn sonuna kadar mensb olduu abniyye yolunun eyhliini ve Fatih
Sultan Mehmed Hann trbedarln yrten Ahmed Ami kuddise srruhul-azz
Efendinin mridleri ve yaknlar arasnda, Bursal Mehmed Thir Efendi, Mderris
Babanzde Ahmed Nam Bey, Ahmed Avni Konuk, Hseyin Avni Konukman,
smail Fenni Erturul, Abdlazz Mecd (Tolun) Efendi gibi kimseler yer ald.
Yaklak 113 yanda iken damad Ahmed Nam Beyin stanbul ehzdebandaki
evinde 9 Mays 1920 (h.1338) trihinde Hakka yrd. Cenaze namazn talebele-
rinden Abdlazz Mecd kuddise srruhul-azz Efendi kldrd. Senelerce trbedarl-
n yapt Fatih Sultan Mehmed Hann trbesi yanndaki kabristana defnedildi.
Ahmed Ami kuddise srruhul-azz Efendinin kabir tanda;

Hmil-i emnt-i sbhaniyye,
Cmi-i makmt-i insaniye
Mrebbi-i slikn-i rahmniyye,
el-Hac Ahmed Ami el-Halvet e-bn
Hazretlerinin rh-i erifleri in el-Ftiha.
20 aban 1238

Hakka yrd tarihine talebelerinden Evranoszde Sam Bey; Gitti glzr-
Hizmetleri 243

Cemale pr-i efrad- Cihn (1388). msra ile tarih drm ve mezar talarndan
birine u manzumeyi yazmtr.

Rh-i pk-i mrid-i yekta cenb-i Ahmede.
Sye-i ar-i ilhdir mualla iyn
Matla-i feyz-i velayettir o kutbul-vsln
Srr-i ferdiyyet olurdu vech-i pkinden iyn
Rh-i bn-i Velide ekmel-i devrn olup
Ehl-i hilme kble-i irfan idi birok zaman
Ah kim ykseldi lhta, muht-i vahdete
Oldu envr-i tecell-i bekada b nian.

Ahmed Ami kuddise srruhul-azz Efendi eser brakmamtr. Abdulbki
Glpnarl, Ahmed Avni Konukun Ahmed Ami Efendinin sohbetlerinde tuttuu
notlarn kendisinde olduunu kaydetmektedir. Kendisinden sonra yerine ba halifesi
olan Kayserili Mehmed Tevfik Efendiyi postniin brakt. abniyye ve Halvetiyye
yollarnn son devir temsilcilerinden olan Ahmed Ami Efendi, sohbet yoluyla tale-
be yetitirmeye alt. Sohbetleri esnasnda ksa ve zl szlerle talebelerini ikaz
eder, onlarn istikamet zere Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile ashabnn
yolunda olmalarn isterdi. Talebelerinden birisi mridin yni talebenin eyhe (hoca-
ya) olan ihtiyacn sorunca;

Da da, ta ta grdke eyhe muhtasn. Bu byle olsun, u yle olsun-
dan kurtuluncaya kadar, eyhe muhtasn. Demitir.

KIYMETL SZLERNDEN BR DEMET
Ben, namazdan ziyade namaz klan severim.
Marifet ehli, eya ne zere ise, hakikatiyle bilmi ve grmlerdir.
nsan surette muhtar, hakikatte mecburdur.
Btn mevcudat Hakkn zuhurudur. lh unt zat iradedir.
Allah, haddi zatnda ekberdir.
Kalb safs, beden hafiflii iste.
Allah Tel olmak kolaydr, ama Muhammed sallallh aleyhi ve sellem olmak
gtr.
Azmdan kan szleri zamanla unuturum. Fakat ne sylersem hdist-i
lem yle zuhr eder.
Mtecelli vhid, mecla mteaddittir. (Tecelli eden birdir, Ayna ve grnme
yeri oktur.)
Ezelde hilkat yok, zuhur vardr.
Zahiren Kaderiyyndan, btnen Cebriyyndan ol.
Bizi sevenleri sevenler imanlarn kurtarr.
Bizim lafmz olduu zaman sklp kaanlardan korkarz.
Birisi senin yannda benim aleyhimde bulunursa beni mdafaa etme.
Ahmed (Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem adlarndan biri) in Mimi kalkar-
sa o vakit Ahad olur. Mim kalkar m? Kalkarsa o vakit sen kalmazsn.
Gme rabta olmaz. (Tasarruftan dm evliya iin)

Tevcd, vecd, vcd.. Bundan tesi sylenmez ki?
erati tut, hakkati yut.
Vahdet enisi imdi Kadirlerle Halvetlerde kalmtr. tekilerde bir ey yok-
tur.
Huzuruna gelen bir gence: Hadi git, meyhanelerde, kerhanelerde gezmeye de-
vam et! dedi ve evredekiler sordular: Ama nasl olur, Efendim? Cevap verdi:
Bunun, ezel takdirde ii o. Bari bunu emirle yapm olsun.

Bir kadn huzuruna gelip, Medinede Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
ravzasna konmak zere bir dua rica eder. Ami kuddise srruhul-azz Efendi bir
pusulaya bir iki satr yazp verir. Kadn: Ama bu kadarck olur mu? diye sorunca
cevab u olur: Hadi git be kadn, ben onu zatmdan Muhammedime yazdm! El-
bette olur!

Huzuruna gelen bir doktor, sohbet srasnda : Tuz, iki madenden mrekkeptir.
Bu iki maden tek balarna alndklarnda ldrc birer zehir olurlar. Hlbuki ikisi
bir alnnca lezzet veren bir madde oluyorlar. Bunu dinleyen Ahmet Ami kuddise
srruhul-azz Efendi der ki; Allah Tel ile Muhammed sallallh aleyhi ve sellem
de aynen yledir.

Bir mknats bir demire tutarak: Bakn nasl ekiyor! Ben de istediimi ite
byle ekerim. Siz teden beriden adam getireceim diye ne urarsnz? der.

Daha iyi hallere ykselmek isteyen bir mridine sz: Kartrd helvaya e-
kerin ne zaman konulacan, helvac bilir.

Rzk ile ilgili olarak soru soran birine de; En l rzk, mnev rzktr. Dnyada
eini bulamaz, iini bilemezsen rahat edemezsin. Demitir.

Ahmed Ami kuddise srruhul-azz Efendi sohbetine gelenlerle tatl tatl konu-
tuktan sonra, onun hakknda dua eder ve baz mjdeler verirdi. Evranoszde Sam
Bey, o zaman Rdiye retmeni olan erafettin Yaltkayay, Ahmed Ami kuddise
srruhul-azz Efendinin sohbetine getirdi. Fakat iki saat mddetle oturduklar halde
Ahmed Ami kuddise srruhul-azz Efendi sessiz durup hi konumad.
Evranoszde Sam Bey, Ami kuddise srruhul-azz Efendinin byle gelenlere dua
edip bz mjdeler verdiini bildii iin bu durumu merak etti. O gn hi konuma-
dan Ami Efendinin yanndan ayrldlar. Evranoszde Sam Bey ertesi gn tek ba-
na Ami kuddise srruhul-azz Efendinin yanna gitti ve
Efendim, erafettin iin bir mjde vermediniz sebebi nedir? diye sordu.
Ahmed Ami kuddise srruhul-azz Efendi, biraz durakladktan sonra;
O (erafettin Yaltkaya) bulunduu meslein en ykseine kar. dedi. Haki-
katen erafettin Yaltkaya zamanla ykselip profesr ve Diyanet leri Reisi oldu.
Fakat slm dinne hizmet edecei yerde pek ok zarar verdi. Bu yzden, icraatn
bilenler tarafndan Telafddn Haltkaya ad ile anld.
Edirnekap dnda kabri bulunan Bekir Nidevnin kabri yannda Ami Efendi-
nin talebelerinden Hilmi Beyin kabri vardr. Hilmi Bey anakkale Savanda Fran-
Hizmetleri 245
lik hakkndaki halkn yanl ve haksz telkkisini bsbtn kaldrmak mak-
sadyladr ki;
Biz o ad yasak ettik! Demitir.
602

sz zrhlsn Boazn sularna gmen mehur askerdir. Gmsuyu Asker Hastane-
si Batabibliinden emekli Albay Doktor Hamdi Hzlan Bey, Ahmed Ami kuddise
srruhul-azz Efendiden naklen anlatyor:
Siz harbin fecaatini bilmezsiniz. Ben Rus (Krm) harbinde yarallar srtmda
tadm. Harbin fecaatini yakinen bilirim. Sakn harbi temenni etmeyin.

Ahmed Ami kuddise srruhu Efendinin halife olarak brakt talebeleri unlar-
dr:
1. Kayserili Mehmed Tevfik Efendi. Bu zat Ami Efendiden sonra abniyye
tarkatnn Kuadaviyye (brhimiyye) kolunun eyhliini yrtm, emaneti Mara-
l Ahmed Tahir kuddise srruhul-azz Efendiye brakarak Hakka yrmtr.
2. Abdl-azz Mecd (Tolun) Efendi.
3. Evranoszde Sleyman Sam Bey.
4. Trablus Nib-i Sultan emseddn Paa.
602
Seyyid Mehmet Nur-l-Arab-yl-Melm ye nisbetini izharda byk bir
nee duyan Osmanl Melliflerinin mellifi limimiz Bursal Tahir Beyin, Mel-
mlii ven bir muhammesi konuyu ok gzel aklamaktadr.
MUHAMMES
Sanma, ey zahit bizi kim yle hor- ahkarz.
Bizler ol yine-i lem-nma-y ekberiz,
Taliban- feyz-i Ahmet, bendegn- Haydrz,
Nakbend suretteyiz; lkin Melm merebiz.
sm-i zat her nefes tekrar eden hak mezhebiz.

sm-i zahir mazharyla dehre seyran eyledik,
Himmet-i mrit ile ak sahnnda cevln eyledik,
Men arefe dersinde hatt kesbi ikan eyledik.
Nakibend suretteyiz; lkin Melm merebiz.

htiyarn selbedip; anla, bizim mivarmz;
Kim sft- zat- hakk derk ve ryet krmz;
Yoksa hariten bilinmez dahi ile etvarmz.

Zhid, erbab-i gaflet sandn, l-phe sen,
Dahledip krsde halkn boynuna takma resen,
ul- uak mnevdir, ne bilir erbab- fen?

Gerek Melmilerin Vasflar
Sevgi kavram Melmliin birinci iardr.
badetlerini, nefsi iin deil, Hakk iin ve Hakk ile yapma gayretinde
olan kiidir.
badetlerini, ihsan mertebesinde, Allah Tely gryormu gibi
yapma gayretinde olan kiidir. badetlerini, kendine bir varlk vermeden, kul
olma gayreti ierisinde if eden kiidir.
nzivaya ekilmi halde, halktan kopuk, insanlardan uzak, halvette ya-
amamaktr.
Halk iinde, grnte aynen onlardan biri olarak yaamaktr.
Giyinilerinde halktan bir ayrcalklar yoktur. Bir tarkat dndre-
cek zel giyinileri yoktur. Giyinite gsterie nem vermezler. Ancak; teva-
zu snrlar ierisinde, imknlar nisbetinde, en iyi, en gzel tarzda giyinirler.
Giyinilerinde, slmn genel ahlk kurallarna uymay, prensip edinirler.
nanlarnn gereini yerine getirmeye zen gsterirler.
frat ve tefritten uzaktrlar. lim ehlidirler ve ilme hizmet ederler.
Halk iinde onlarla uyumlu yaama gayreti ve bilinci ierisindedirler.
Halka hizmetin, Hakka hizmet olduunun uurundadrlar. Hatta daha geni
anlamda, yaratlan btn varlklarla uyum ierisinde yaama ve yaratlan
yaratandan tr ho grmeye alrlar.

Kisve-i k mlebbes hrka-v al istemez,
Mekteb-i irfanda tahsil eyleyen kal istemez,
Hulk- hakkn gayrisinden baka bir hal istemez,

Kesret-i eyay sanma vahdete mni olur,
Byle bir efkra h ehl-i dil kni olur;
Zat- hak eyay her demde btn cami olur.

Bunca enva- ulmun noktadr hep mastar,
Byle ferman eylemitir zat- vl Haydari,
By-bismillhtr ancak ehl-i hakkn ezberi.

Sylenen nutku bilir ehl-i kemal gayet yan,
Zmre-i uaka vazhtr bu szler her zaman,
Tahira hatm-i makal et, eyle ikmal-i beyan.
(ERGN, a.g.e. s. 225226)
Hizmetleri 247
Bilineni, iyiyi, doruyu ve gzeli nce kendilerine emrederler. Byle-
ce toplumda rnek insan ve rnek mslman olmaya alrlar. Yine nce
kendilerini kt olandan, yalandan, dedikodudan ve irkinliklerden korurlar.
Bu zelliklerini muhafaza etmek iin cemaatten ayrlmamaya zen gsterir-
ler.
Hizmet anlay geni bir boyutu kapsar.
603

Allah Teldan uzak kalmamaya, imkn nisbetinde Allah Tel ile
olmaya, Onsuz yaamamaya alrlar. Bunun basit bir nianesi olarak her
nefeste Allah Telnn zikrini, Allah Tel ile yerine getirme gayreti ieri-
sindedirler. Toplumun ierisinde gizli veya kalb zikirden gafil olmamaya ve
kalblerini uyank tutmaya alrlar.
Mridleri insanlar kendilerine balamazlar. Allah Telya balar-
lar. Allah Telya biat ettirirler.

Efendi Hazretlerinin Melmilii
Efendi Hazretleri, dier tarkatlar gibi ve insanlar bana ihvan olsun diye
sosyal ve dini tekilatlar kurmam kendilerine has yaam tarz, derghlar ve
kyafetleriyle halktan ayrlmamtr.
604

Efendi Hazretleri bu zellikleri ile gerek hal, fiil ve davranlaryla ge-
rekse szleri ve anlayyla d grnlerinden i hallerini sakl tutmu
avam ile avam, havas ile havas olmutur. Gerek durumlarn sezdirmemeyi,
toplum ierisinde klk kyafet ve grnte ayrt edinmemeyi anlaylarnn
esas olarak belirlemilerdir.
Efendi Hazretleri Allah Telnn yolunda knayann knamasndan
korkmam, korkusuzca Onun yolunda gitmi ve hkmleri dorultusunda
davranmtr. Allah Telnn kanunlarna gre neyin doru, neyin yanl
olduunu belirleyerek, kartlarnn muhalefet, sansr, eletiri, itiraz ve alay-
larna hi mi hi aldrmamtr.
Konutuklar zaman, Allah Tely murat etmi ve Onu aramtr.

603
nsanlarn hayrls, insanlara faydal olandr
Milletin efendisi, bu millete hizmet edendir
Eer siz, Allah Telnn dinine yardm ederseniz, Allah Tel da size yardm
eder (Hac, 40)
yle muttakiler ki, bollukta da darlkta da infakta bulunurlar. Ve fkeyi yutan ve
nsn kusurlarn affeden kimselerdir. Allah Tel da ihsan edenleri sever. (Al-i
mran 134)
604
Ahmet Ami kuddise srruhul-azz Efendi bu konu hakknda yle buyur-
mutur.
Mecdi! Bana bu adamlar getirip durma. Biz istemeliyiz, biz isterken de, iste-
diklerimizi getirmee muktediriz
Bu yola isteyen giremez. Bu yola adam seerler. Bu havas yoludur, avam yolu
deildir. Biz ancak havassl-havassa alrz. (ERGN, a.g.e. s. 152)
Kendileri insanlarla olduklar halde, kalbleri hep Allah Tel ile beraber ve
niyeti Onun niyeti olmutur.
605

Kulluk derecesinden asla ayrlmamlardr. Farz namazlar, insanlarla
beraber eda eder ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin snnetlerini terk
etmemilerdir.
Gnllerini, Allah Telnn tecellisi kapladndan, riyazet ve ba olma
sevdasna kaplmamtr.
O, batnlarnda olan, zahirlerine yanstmamtr. Allah Telnn raz
olaca ekilde evlenip oluk ocuk sahibi olmutur.

Zhdn ko aka d ehl-i cann etsin seni,
Pr-i aka kulluk et cnne cn etsin seni.

Bir zaman blbl gibi efgnn adr gklere,
ol kadar kl nleyi kim glistn etsin seni.

r-u nmusun brak hret kabsndan soyun,
Gey Melmet hrkasn kim ol nihn etsin seni.

Yzn yerler gibi ayaklar altnda ko kim,
Hakk Tel balar zre sumn etsin seni.

Verme rahat nefsine dim gaz-yi ekber et,
Kbe-i dil feth olup drl-emn etsin seni.

Gel Niyzinin elinden bir kadeh n eyle kim,
Mahvedip nm- ninn b-nin etsin seni.


605
Kalb, gnah ve kt dncelerden arnnca yakn (kesin bilgi) nuru ona ak-
seder ve onu parlak bir ayna hline getirir; dolaysyla eytan gizli yollardan ona
yaklaamaz. Bunun iindir ki, bir arif, eer kalbime itaat etmezsem, Allah Te-
lya itaat etmemi olurum demitir. Byle bir tecelliye mazhar olan bir kimseye
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yle buyurmutur:
Kalbine dan; bylece, gerek iman ve ulhiyeti tekil eden kalbin batni il-
min bildirdii Allah Telnn gizli emrini duyarsn (NCHOLSON, a.g.e. s.41)
Hizmetleri 249
VAHDET- VCT-VAHDET- UHT
Varlk ikiye ayrlr:
1. Varl kendi zatndan olan,
2. Varl bakasndan olan.
Dnyev varln asl, zat ynnden srf bir yokluktur. Yni Allah Te-
lya nispetle varlk ise, hakiki bir varlk deildir.

Allah Telya benzemek veya ilh tabiata itirak etmek deil, kendi sah-
te benlik bandan kurtulmak ve bylece bir olan Sonsuz Varlkla yeniden bir
olmak sfnin hedefidir.
606

u halde gerek mevcut, yalnz ve yalnz n yce olan Allah Teldr.

VAHDET- VCT (varlk birlii)
607

Varlk birlii anlamna gelen bu kavramn ilk defa eyhul-Ekber
Muhyiddn bnl-Arab kuddise srruhul-azz tarafndan ilm bir grnm
ile deerlendirildii bilinir.
Btn varln tek ve esiz vcd- mutlak olduu, Allah Telnn ken-
disinde bulunan nisbetler ve olular iradesi ile yaratmay dilemesiyle sonsuz
birokluk meydana geldii, fakat bu okluun hakiki birer varlk olmayp,
her an bir hal ve yaratta bulunan Allah Telnn deiik tecellileriyle ya-
ratmasdr, diye dnlmesidir. Aslnda Allah Tel kendini eya ve kinat
suretinde aa vurmutur.
Dou da, bat da Allah Telnndr. Nereye dnerseniz Allah Te-
lnn zat oradadr (Bakara, 115)
lk ve son, ak ve gizli Odur. Ondan baka varlk yoktur. Eya ve ki-
nat, Allah Telnn zhiri; Allah Tel ey ve kinatn btn ve rhu du-
rumundadr. Yaratan-yaratlan hep Odur. nk vcd birdir.
Hakkatte arif olan ancak Allah Teldr, bakas deildir. nk
Hakkn vcudundan baka vcd yoktur. Ancak, karma ve birleme yok-
tur. Karma ve birleme iki varlk arasnda olur. Mesela; yan stle, suyun
bitki ile birlemesi ve scak suyla souk suyun karmas gibi. Grld
zere, karma ve birleme iki mevcut arasnda olmaktadr. Vahdet-i vcd
makamnda ise, lemde bulunanlar hakkatte, Allah Telnn varldr ve
Oda birdir. ki varlk yok ise, birbirine karma ve birleme olsun. Bir olan

606
607
Vahdet-i vcdu kabul eden mutasavvflarca tevhidin en yksek yorumu
saylan bu fikir sistemi, dier baz mutasavvflar tarafndan fen makamnda kalma-
nn ortaya kard bir hata olarak nitelenir.
Baz slm bilginleri ise, tm varlklarn ilahlatrlmas anlam tad gereke-
siyle kfr olarak kabul etmilerdir.
vcd, asla, ayrlk kabul etmez.
nsann, Allah Tely grmek istemesi veya Allah Tely aklamas
iin soru sormak... Bir bala, yzd suyu aklamasn sormak gibidir.

Bir dervi, Hazreti Hoca Yesev kuddise srruhul-azzin huzuruna geldi.
Ey stad, bana tevhidi akla dedi. Hazreti Hoca, bir kelle eker getirdi, dervie
bu nedir diyor sordu. Dervi, ekerdir dedi. Hazreti Hoca, dervie ekeri gtr
kr, ekli deisin ve ekillerinden yeni ekiller meydana gelsin, sonra getir, de-
di. Dervi, ekeri krp getirdi. Yok olan ilk eklinden deiik ekiller meydana
gelmiti. Hazreti Hoca, birer birer bunlar sordu, bu ne eklidir, o ne eklidir de-
di. Dervi cevap olarak bu at eklidir, teki deve eklidir, dieri de adamdr, de-
di. Sonra Hoca yle buyurdu: imdi bunlarn hepsini krp dvp toz halinde
birletir. Dervi hepsini krd ve bir kapta birletirdi. O zaman Hazreti Hoca
imdi bu nedir? Diye sordu. Dervi, eker dedi. Bu szlerde tevhid anlatlm
oldu.
608

Demek ki, Allah Telnn kuluna muhabbeti, kendine muhabbet; czne
muhabbettir. Kulun, Allaha muhabbeti de aslna muhabbeti demektir.
Erin, kadna muhabbeti, aslnda czne muhabbet, kadnn erkee muhab-
beti de aslna muhabbet demektir.
Hazret-i Muhyiddn kuddise srruhul-azz: Abd, Rabbdr, Rabb, abddr.
O halde teklif kimedir? te ardm nokta budur, diyor.
609

ibl kuddise srruhul-azz Hazretleri bir gn namaza durmak zere iken:
Eer u anda namaz klarsam mnkir ve mnafk olurum. Klmazsam da kfir
olurum, diyerek birok zaman bu halde kaldktan sonra namazn kaza eyledi.
Bunu yle izah edelim: ibl namaza hazr olduu zaman kesret leminin
hkm galip idi. Namaza balaynca gryor ki, ibadet eden ve edilen, yani kul
ve Hakk hep beraber olmutur. Eer namazn, ibadet eden ve ibadet edilen ay-
rdr diye klsa, bu takdirde vahdet nurunu inkr etmi olacak. Ve eer mabut ve
bid, secde eden ve edileni bir olmu olarak grp namaz terk etse kfir olacak-
tr.
610

Hakka yakn olmann kemali yokluktur. Mesel uzaktan bir misk kokusu
duyuyorsun. Yaklanca buram buram kokuyor. Fakat miskhneye girip de iba
(doyum) hline gelince, hibir ey kalmaz. Artk koku duymaz olursun.
611

Vahdet-i vcd, Hint felsefesindeki vahdet anlay deildir. nk slm

608
Cemal KURNAZ-Mustafa TATCI, Yesevilik Bilgisi, Ankara, 2000, s.288-
Hazreti Hnkr Hac Bekta- Velinin Vasiyetnamesi (Kitabul-Fevaid), Tertiple-
yen: i. . stanbul 1959, s.8
609
610
a.g.e. s. 471
611
a.g.e. s.258
Hizmetleri 251
tasavvufunun son noktas, Bek-billahtr. Hint felsefesinin son noktas ise, Fe-
na fillahtr. Allah Telda yok olmak. Biz, Allah Telda yok olmak iin de-
il, Allah Tel ile olmak iin alyoruz. Yok olmak deil, Allah Tel ile ol-
mak, Allah Tel ile olmak iin alyoruz.
612

Kalem-i sun ezel her ne ki, tahrr etti
Kayd edp suhf-i ebedde n takrr etti

Evvel- ahri bir noktada cem etmi idi
Fasl in bast- hurf eyledi teksir etti

Srat-i devr ile bir dire ekmi nokta
Baksan ol direde noktay tasvir etti

Koydu ol noktann aynn gnl ddesine
Merdm-i ddeyi aksi ile tenvir etti

Nkteyi duydu Sez dehen-i yri sorup
Noktann srrn ariflere takrr etti
613

Hasan Sez kuddise srruhul-aziz

612
NANER, mer Turul, Sohbetler, st, 2006, s.181
613
eyh uayb erafeddin Glen, zhul-Merm F Meziyyetil-Kelm, st,
Buhara Yaynevi, 2001, s.12
VAHDET UHT (Grlenlerin birlii)
Bu vahdet anlay, zellikle mam- Rabban kuddise srruhul-azz
Hazretlerinin vahdet-i vcuda ynelttii eletirilerle g ve yaygnlk ka-
zanmtr.
614

614
zet olarak grleri:
mam- Rabbn kuddise srruhul-azze gre, eyann Allah Telnn ayn ol-
duunu idrk makam vahdet-i vcd deildir. Zira bu makamda ittihad (birleme),
ayniyyet (tpks olma), tenezzl (inme) ve tebih (benzetilme) yoktur. Hak Tel
ztyla da, sfatyla da deimez ve sonradan olanlara benzemez.
mam- Rabbn kuddise srruhul-azze gre vahdet-i vcd grne sahip
olanlarn heme ost = hepsi Odur sznden muratlar, eya hakikatte madna
(yok), Allah Tel ise, mevcddur demektir.
Mevln Celleddin Rm kuddise srruhul-azz Mesnevisinde: Nebiler, halk
Hakka ulatrmak iin gnderilmilerdir. Halk ile Hak tek vcd olsalard neyi
sl (ulatracak) edeceklerdi? diyerek ayn hususu belirtmitir.
mam- Rabbn kuddise srruhul-azz yukarda da belirttiimiz gibi Allah Tel
ile mahlkat arasndaki mnsebeti zh ederken vahdet-i vcd ehlinin grlerin-
den farkl bir ifde kullanmamakla beraber, daha temkinli ve daha ak bir yol takip
etmitir. Ona gre, Kurn- Kerimde beyn edilen ihata ve kurbiyyet ilmdir.
Yni Allah Tel kinat ilmiyle ihata ettii gibi, insanlarn ilmiyle ahdamarndan
daha yakndr. Onun bu zh, mfessirlerin grlerine uygun bir tarzdadr.
mam- Rabbn kuddise srruhul-azz esma ve sfat iin durumun baka oldu-
unu, Cenb- Hak ile lem arasnda esm mnsebet bulunduunu ileri srer. Ona
gre, Allah Telnn ilmi olduu gibi, mmknde de o ilmin sureti mevcddur.
Kudretin vs.nin de bu makamda sureti vardr.
mam- Rabbn kuddise srruhul-azze gre, Allah Telnn zt bunlardan ay-
rdr. Mmknn bu zttan nasibi yoktur. Mmknn ztyla kim olduunu ileri
srmek doru deildir. Zr mmkn Allah Telnn isim ve sfatlarnn suretleri
zere mahlktur.
mam- Rabbn kuddise srruhul-azze gre isim ve sfatlar, Allah Telnn
mahalli ve mezhiridir. ayet mmkn olan varlklarda hayat varsa, o hayat da Hak-
kn mirtdr. lim, kudret.. vs. de Allah Telnn kudretinin mirtdr. Allah Te-
lnn ztnn lemde bir mazhar ve mirt yoktur. nk Allah Telnn ztnn
lemle hibir mnsebeti yoktur.
mam- Rabbani sfiyyenin eyay, Hakkn zuhurat bildiini, isim ve sfatlarn
Allah Telnn tenezzl zannettiklerini syledikten sonra bu fikirde olmadn
beyan edip, grn yle aklyor:
Mesel bir insann glgesine, bu glge insanla ittihat halindedir, onunla
ayniyyet nisbetleri vardr, o insan tenezzl edip, glge suretinde zahir olmutur,
demek doru deildir. nsan kendi asaleti zeredir, ama glge ondan vcda gel-
mitir, denebilir. te zaman zaman tasavvuf erbab, Allah Telya kar duyduklar
ar sevgiden dolay, Hakkn glgesi mesabesinde olan mmkntn varln,
Allah Teldan baka bir ey grmezler (fena fit-tevhd). Bu hallerinde devam
ettii mddete zilli Hakkn ayn zannederler. Bu durum yle zh edilebilir.
Glge madmdur, mevcd olan o glgenin sahibidir.
Hizmetleri 253
Vahdet-i uhud anlay, tasavvufta grlen her nesnede Allah Tely
grmek. Vahdet-i vcud anlayna kar kan mutasavvflar tarafndan ge-
litirildi. Vahdet-i uhud anlaynn temelinde varlk ile Allah Tely ikilik
kavram ile ele alrlar.
Vahdet-i uhud, tasavvuftaki fen (Allah Telda yok olu) makamyla
balantldr. Bu anlaya gre, zahir ve batn olmak zere iki eit fen var-
dr.
Zahiri fenda Allah Tel, insana fiilleriyle tecelli eder. Bu tecelli sra-
snda insann iradesi yok olur, ne kendisi, ne de bakas iin bir hareket g-
rebilir. Her fiil ve harekette Allah Tely grr.
Batni fenda ise, Allah Tel insana sfatlaryla ya da zatyla tecelli
eder. Zahiri fenda, Allah Tel dndaki varlklar yok olurken, batni

mam- Rabbn kuddise srruhul-azz bu misli verdikten sonra, eyann da
sfiyye katnda Allah Telnn isim ve sfatlarnn tecell suretleri olduunu, onun
ayn olmadn, heme ost = her ey Odur cmlesinin heme ez ost = Her ey
Ondandr olarak deerlendirilmesi gerektiini ileri sryor.
mam- Rabbn kuddise srruhul-azz vahdet-i vcd makamnda ittihd,
ayniyyet, tenezzl ve tebhin olmadn, Hak Telnn ztyla ve sfatlaryla de-
imediini, sonradan olanlarla ilgisi bulunmadn beyndan sonra; limlerin hulul
ve ittihd endiesinden dolay eya Hakkn zuhuratdr cmlesini kullanmaktan
ekindiklerini hatrlatyor.
mam- Rabbn kuddise srruhul-azze gre, fen, ancak uhd tevhd ile ger-
ekleir. hvan aynel-yakn nnda sadece biri grr ki, bu tarkin zarretindendir-.
Bu makamda, bir olan mahede, o anda msivnn grnmesine imkn vermez.
Vcd tevhd ise, byle deildir. Dier bir ifade ile zarur deildir. Zr ilmel-
yakn, marifetsiz meydana gelir bu msivnn yokluunu ifade mns tamaz.
Rabbn bu grn, mahhas bir mislle yle anlatyor:
Mesel, bir kimse gnein varlna ilm bir yaknlk peyda etse bu yaknlk di-
er yldzlarn o anda yok kabul edilmesini gerektirmez. Fakat gnei temaa eden
bir insan, yldzlar gremez. nk o anda onda, gnei grme isteinin dnda bir
arzu yoktur, btn buna ramen bu insan mutlaka bilir ki, yldzlar madm deil-
dir. Gnein parlak ndan dolay grnmezler. te bu srada bir kimse yldzla-
rn varln inkr ederse hat etmi olur.
O halde, byle bir makamda bulunan ihvan, Allah Telnn ztndan bakasn
nefyediyorsa, bu hl, akla ve erata aykrdr; fakat uhd makamnda bir grmekte
byle bir tehlike yoktur. Gne doduktan sonra, yldzlar yok bilmek baka, o anda
grmemek bakadr.
Rabbnye gre Hallacn, enel-Hak, Eb Yezd Bestmnin Sbhn m
azama n vs. cmleleri, uhd tevhidin bir sonucudur. Buna benzer szler syle-
yen kimselerin nazarnda msiv grnmez.
Sen knca aradan, kalr seni Yaradan
Enel-Hak, Hakkdr, ben deilim anlamna gelmektedir. Aksi takdirde k-
fr olurdu. Sbhn vs. Dahi Hakk tenzihtir.
(ERAYDIN, a.g.e. s, 292296)
fenda grme durumu da yok olur.

Yitirdim Ysufu Kenn ilinde Bu-
lundu Ysuf, Kenn bulunmaz.

Fen durumundaki ihvan Allah Teldan bakasn gremez. Kalbinde
Ondan bakas kalmamtr. Allah Tel dndaki varlklar bants yok
olmutur. Bu durumun glenmesi halinde ihvan, her eyde yalnz Allah
Tely grr, artk meydanda kendi varl bile kalmamtr. Bu durum
kulun yok olmas, fens, Allah Telnn beks demektir. Fakat Allah Te-
l dndaki varlklar gerekte yok olmamtr. ki varlk birlemi de deil-
dir. Yaratc baka, yaratlan bakadr; hvn, fen durumundan ktnda bu
gerei grr ve kabul eder. Fakat fen durumunda iken ikilik kalkm, yal-
nzca Allah Telnn varl kalmtr.
Vahdet-i uhud anlayna gre, fen haliyle balantl olan bu durum
geicidir. Bu nedenle grlen dnyann varln kabul etmek Allah Tel ile
kinatn varln ve bir saymamak gerekir.
Her ey O deil, Her ey Ondan Hi bir vcut yoktur ki, Ondan
olmasn.
615

Bu vahdet anlay u cmle ile zetlenir: L mehude llallh (Allah
Teldan baka grlen yoktur). Hi bir ey, Ona benzemez
616

Binenaleyh, bu iki makamn stnlnde ve hakiktlerindeki ihtilaf
kalkmamtr. Her iki grn mmessilleri bulunmaktadr. u bir gerektir
ki, vahdeti uhud anlay vahdeti vcut merebi zerine kurulmutur. Bu
konuya Abdlziz Mecdi kuddise srruhul-azz Efendinin u aklamas
farkn durumuna aydnlk getirmektedir.

Bir slik, slk esnasnda kavs-i urucu (ykseli yollar) geerken he-
men ilk mertebelerde, makamlarda vahdeti uhuda urar, fakat orada dur-
maz, geer. Sr-r zat makamna knca vahdeti vcut tahakkuk eder. Ondan
sonra Hazert- Halkiyeye inmek zere kavs-i nzul (ini) geerken de, bu

615
Tevratta anlatldna gre, Allah Tel ile Hz. Musa aleyhisselm arasnda
yle bir konuma gemektedir:
Ve Musa, Allah Telya dedi: te ben, srloullarna geldiim zaman onla-
ra Atalarnzn Allah beni size gnderdi. dersem ve onlar da bana Onun ismi
nedir? derlerse onlara ne diyeyim?
Ve Allah Tel, Musaya dedi: Ben, Ben Olanm ve dedi: srloullarna yle
diyeceksin:
Beni size Benim gnderdi. k 3/1315.
Bir ben var bende, benden ieri
616
ura, 11
Hizmetleri 255
kavsin sonlarna doru bir kere daha vahdeti uhud hali kendisinde tahakkuk
eder. Fakat onda da durmaz. Halden hale geerek nihayet Hazert- Halkiyeye
iner ve slk tamamlam olur.
Bununla beraber, her slik ayn ekilde seyir ve slke devam etmez. Baz-
s, vahdeti uhuda, kavs-i urucu, bazs da kavs-i nzul geerken urar. Ge-
rek uruta, gerek nzulde uranlan vahdeti uhud mertebeleri sr-r zattan,
yani vahdeti vcuttan aa bir mertebedir. nk vahdeti uhud, lem-i me-
lekttadr ve sfat mertebesindedir. uhut, isneyniyeti (ikilik) icap ettirir. Yani
bir ahit, bir de mehut ister. Bu takdirde Zt- Bri (Allah Tel), nur eklinde
bile mehut olsa, yine bir sfat, bir ekli vardr ve bir grenle bir de grnen
olmak lzm gelir. Grmek ve sylemek hep sfat mertebesindendir. Ulhiyet ve
nbvvet de bu mertebedendir. Baka bir tabirle Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem, Kuran- Kerimi bu mertebeden tebli etmitir. Muhyiddin Arab
kuddise srruhul-azz ve btn Ehlu-llh eserlerini hep bu mertebeden yazm-
lardr.
Vahdeti vcdun tahakkuk ettii srr- zata gelince: Bunda btn esma ve
sfat Zt- Hakta yok olmutur. Bu mertebede sz yoktur. Bir ey sylenmez ve
sylenemez.
Bununla beraber Vahdeti vcut, seyir ve slkn her mertebesinde vardr.
Hi bir mertebe ondan hli deildir.
Hkim Seni buyurur ki;
Szde hakikt, hakiktte sz olmadn anladm anda sustum de-
mekle, bu mertebelere ve onlar arasndaki farka iaret etmitir. Yani sfat mer-
tebelerinde sylenen szlerde hakikt olmad, zat mertebelerinde ise, sz sy-
lemee imkn bulunmad iin sustum, demitir.
mam- Rabbani kuddise srruhul-azz seyir ve slk tamamlamamtr.
Yani uru etmi, fakat nzul eylememitir. rat ise, ancak seyir ve slk ta-
mamladktan ve Hazert- Halkiyeye indikten sonra tam olur. Esasen Nakler,
(yani mam- Rabbani taraftarlar) bu meseleyi (yani vahdeti vcudu) anlama-
mlardr.
617

Bamz meydana koyduk, kef-i esrar eyledik;
Enbiya-v evliyann ketmettii mna budur.

Sunullah Gayb kuddise srruhul-azz
Varlk ve Yokluk

Varlk kelimesinin en zengin ve en derin anlamna Arapada rastlamak-
tayz (ve-ce-de) fiilinden gelmektedir, Vcd, vicdan, vecd ve vcd mastarlarn
reten (ve-ce-de)nin anlam, bulmaktr.
Vcd kavramnn dier manas da, be duyu ile idrk edilen, bulunan ve
belirlenen ey demektir. Bu anlamda be duyu vastasyla alglanan eyler var-
dr, diyebiliriz. Hlbuki be duyu ile bilemediimiz, ama akla gre var olan var-

617
ERGN, a.g.e. s. 225226
lklar da vardr.
618

Mutlak varlk, Allah Teldr. Allah Tel, her eyi yaratan ve yok
edendir.
Var oluun sebebi ve dayana Allah Teldr. Yaratma, Allah Te-
lnn kendini gstermesi, kendini gerekletirmesidir. Yaratma, onun iin
g deildir. Allah Tel, bu varlk dnyasn yaratmadan nce baka varlk
dnyalar yaratmtr; bu iinde yaadmz varlk dnyasnn yok olmasn-
dan sonra da, yeni yaratmalarna devam edecektir.
Allah Tel, dier varlklar yaratm ve zamann iine atm ve onun
iindeki varlklar da varlk ve yokluk ile kartrmtr. Buna gre varlk
meselesinde cevaplandrlmas gereken ilk sorulardan biri, Allah Tel d-
ndaki varln gerekten var olup olmaddr. Varlk, varm dr; yoksa
algladmz varlklar yok mudur?

zme bakyor, arab gryorum yoka bakyorum aka var gryo-
rum.
619

Yokluku dnmek ok zor bir konudur. Aslnda yokluk, var olmann
yeni bir eklidir. Baka varla dnmek ou kez yok olma olsa da, yeni
oluum da, yokluktan var olma gibi bir eydir.

Ayniyyet nedir? Ayniyyet yokluk ile bilinir. Seni bu Dnya megul etme-
sin. Kesreti (bu dnya ve ondaki her eyi) perde grp kendini perdelenmi
sanmayasn. Her ii Hakkla hak edesin. Memur ettiimiz ii, Allah Telya kul
olma meselesi bilip, kendini mnev ykselmeden hal saymayasn.
620

Bu yokluk ve varln arasnda mutlak varln Allah Tel olduunu bi-
len insan nefsine pay karmayp, Allah Telya varl kendine yokluu
tercih etmelidir. Bu ekilde huzuru ve hakiktin yksek mertebelerine erer.

Ey padiah, ben senin ulu kapnda snak bulmuum,
Senin katna yzm kara gelmiim,
Drt nesne getirdim ki, bunlar senin ihsan hazinende yoktur:
Yokluk, isyan, gszlk ve gnah getirmiim.
621

Bu mevki hrsnn kkn daln sylemeye kalkrsam bir baka cilt la-
zmdr. Arap serke ata, eytan dedi, yazda yaylan ata deil. eytanlk lgtta

618
Bayraktar Bayrakl, Mukayeseli Eitim Felsefesi Sistemleri, st.2002, s. 92
619
620
621
Katip elebi, Miznl Hakk f htiyril Ahakk, hzl. Orhan aik
GKYAY, st,1980, s. 39
Hizmetleri 257
ba ekmedir. Bu sfat, lanete layktr. Bir sofrann evresine yz tane adam otu-
rur, yer. Fakat ba olmak isteyen iki adam dnyaya samaz.
622

Bir adam yoklua eriir, kendisine yokluu ziynet edinirse, o adamn, Hz.
Muhammed Mustafa sallallh aleyhi ve sellem gibi glgesi olmaz. Yokluk
benim iftiharmdr srrna ziynet yokluktur. Bu eit adam, mumun alevi gibi
glgesizdir. Mum, batan aa alevden ibarettir. Glge onun evresine uraya-
maz. Mum kendisinden de kat, glgeden de. Mumu dkenin isteine uydu,
na snd.
Mumu dken muma der ki; Seni yok olman iin dktm. O da, ben yoklua
katm diye cevap verir. Bu var olan k, lazm bir ktr, geici ve arzi k
gibi deil.
Mum atee tamam ile yok oldu mu artk ondan ne bir eser grrsn ne bir
k! Suret atei karanl gidermek iin mum suretinde durur. Beden mumu u
grnen mumun aksinedir; yok olduka can nuru artar. Bu ebedi ktr, mumsa
geici. Can mumunun alevi, Allah Telya aittir. Ateten meydana gelen u
ate, nur olduundan geici glge, ondan uzaklamtr.
623

Yokluun zevkini suda grrz. Tad ve renkten kendini ar kld iin
hi bklmadan devaml iilmek istenir.
624

Yokluk haline kavumak iin, istekleri terk edip ve arzularndan ayrl-
mak gerekir. Bylece yokluun iine den varln yokluk olduunu Allah
Teldan bakas olmad ve Ona muhta olduunu grr.
625
Yokluk ha-
liyle btn eylerde Allah Telnn varl aa kar.
626

Muhammed hilfetin gerei btn kullar kendi nefsine tercih etmektir.
627

Hzr, gemiyi kt kiilerin ellerinden kurtarabilmek iin deldi, krd.
Mdemki krk gemi kurtuluyor, sen de krl! Emniyet yoksulluktadr, yr yok-
sul ol. Madeni olan ve madenden birka paras bulunan da, klnk, kazma ya-
ralar ile parampara oldu.
628

Btnn, Hakkn bir yz.

622
Mesnevi c.V, b.523526
623
Mesnevi c.V, b.673683
624
Su hakknda, Hattat Azz Efendi buyurdu ki;
Bak Azzim, Allah Tel ite bunu renksiz yaratm. Eer rengi olsayd bk-
labilirdi. Hlbuki renk ve tad vermeden yaratm, onun iin hi bklmyor, hi
kanlmyor. (Kenan Rif, a.g.e. s. 59)
625
Abdlhakm-i Arvs kuddise srruhul-azzin gr;
Varlk ile yokluun srekli birbirini takip ettii yni, bir var imi bir yok imi
mealindeki bu lemde, her ey Allah Telnn varlnn bir almeti olduudur.
626
Ben kendi grmle yapmadm (Kehf 82)
627
YARAR, Cezair, Mektubt- Hasan Sez, stanbul, 2001, s.97, 50.mektub
628
Mesnevi c.IV, b.27562758
Zhirin ise, Hakkn aletidir.
629

Efendi Hazretleri, terbiye uslnde yokluk merebinde hareket klmtr.
Yokluk usln vahdet ve melmetin esaslar ile bezemitir. Fakat sohbetle-
rinde vahdetin mertebelerini aka anlatmayarak hal adab ile tehir etmi-
tir. Saatlerce sren bir sohbette tek kelime etmeden kalkmas, eyhliini
ikrar iin varlna iaret bir nesneye bal kalmamas, ihvan kendinden azz
tutmas, bu halin iaretlerindendir. Olan yok bilmek Efendi Hazretlerinde en
byk erdemdir.
Efendi Hazretleri bu konuda buyurur ki;
Yok olunur, var olunur.
Yok olun. Yok olursanz, Allah Tel var olur.
Gardalarm! Nci denilen frka sizlersiniz. Bakarsnz baz kiiler
tarkata giriyorlar. ok gemeden acayipten garaipten bahsetmeye kalk-
yorlar. Kendilerinin bir adam olduklarn zannediyorlar. Fakat byk kim,
kk kim, o sonra belli olur. Bizim tarkatmza gelen kimse uzun yllar
alr. Ancak kendi kkln (yokluunu) fark eder. Yetmez mi bu
fark. nk keramet (varlk) kulu Allah Teldan uzaklatrmaya ya-
rar.
630
nsan, Ahlak- Muhammedi ile ahlaklanmal kuldan istenen bu-
dur. nsan ile ebedi leme gidecek kazan da budur.
631

629
630
Eb Sadil-Kurden rivayet edildiine gre, yle demitir:
Nebilerin uradklar musibet, vahyin kesilmesi; Evliyalarn uradklar musi-
bet, kendilerinden keramet zuhur etmesi; mminlerin musibetleri ise, ibadetlerinde
kusur etmeleridir. (KARABULUT, Ali Rza, Kayseride Mehur Mutasavvflar,
Kayseri, 1984, s.61)
631
Yokluk, Ahmet mi kuddise srruhul-azz Efendinin buyurduu gibi;
eriat tut (mak), hakikati yut (mak) tr.
stat Abdlziz Mecdi kuddise srruhul-azz Efendi derdi ki; Bir gn mridim
Ahmet Ami kuddise srruhul-azz Efendi:
Mecdi, sakn srr f (aa vurma) etme! dedi. Acaba bir ey mi yaptm?
Diye korktum. Benim korkumu gidermek ve bir hakikati bildirmi olmak iin bu-
yurdular ki;
Edemezsin ki, edilemez ki! Ruhunu ortaya at, f et, anlat bakalm. Ede-
mezsin. te O da yledir.
Bununla ilgili olarak Abdlziz Mecdi kuddise srruhul-azz Efendi demitir ki;
Cenab Hak srr- vahdetin gizlenmesini ister ve bu ii says snrl kullaryla
idare eder. rat (hidayet)ve idll (dallet) hep kendisindendir. (ERGN, a.g.e. s.
238239)
Allah Tel yolunun taliplerinden biri, bir velye yalvarr:
Ne olur, bana tasavvufu ret! Ne olur, bana marifetullah anlat!
Rabbin velsi tebessm eder:
Peki, ama nce sen bir aksr! der. Adam aknlkla cevap verir:
Hizmetleri 259
Bir gn bize iki kimse geldi.
smail Efendi, sen bu eyhlii buldun mu? aldn m? Aldn m? Dedi-
ler.
Bende onlara; ne buldum, ne aldm, ne de aldm. Hini sabavetimden
beri, kendimi bir yokluk iinde ve yok bilirim; dedim. Onlar;
Haydi, smail Efendi, imtihan kazandn dediler.
632

----
Eskiden tarkata intisap iin gelenlere, eyhler ilknce unu telkin eder-
lerdi.
Gardam, yz sene nce sen var m idin? Yz sene sonra var m ola-
caksn?
Sorulara hayr cevabn veren ihvana;
Gardam, iki yokluun arasnda olan da ne varlk olursa sen Osun.
Buna gre hareket et.
Yokluk tevhit mertebesinin balangc ve sonudur. Tarkat yoktan, vara
giden bir yolculuktur.

Nuri Atasoy isimli ihvandan dinledim.
Efendi Hazretleri (Samsun) Terme lesinde sahrada ihvanlarla oturur
iken, eraftan bir zt, dnya gz ile sohbete birinin uarak katldn ve
oturduunu grm. Dikkatlice onu takip etmi. Sohbet bitince o uarak
gelen zt ile grmek istese de grememi onu gzden kaybetmi. Uzun-
ca bir zaman getikten sonra bu durumu gren kii, Efendi Hazretlerini Si-

Aksrmam gelmedi ki, nasl aksraym?..Vel sknetle cevap verir:
te nasl aksrman gelmeden aksramazsan, Marifetullah da Hakk
tarafndan kula verilmedike anlalamaz, szle renilemez. Bunun iin
eriat tut hakikati yut demiler. (BURGAY, Hasan, Hazreti Muhammed
(s.a.v.)in Varisleri, Ankara, 1994, s.5)
632
Bu olaya benzer bir rivayette u ekildedir.
Eve biri gelerek;
"Efendi Hazretleri sizi Meydan Camiinden bekliyorlar." Dedi. Efendi Hazretleri;
"stm giyinip geliyorum" dedim ama kapya tekrar geldiim zaman o zat
orada yoktu. Bende Meydan Camiine vardm. aran zat kapda nbet tutuyordu o
gece karanlnda camiinin ii bembeyaz bir nur gibi parlyordu. Bana;
"erde seni bekliyorlar" denildi, ieri girdim, btn meyih-i izam ve
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem dhil olmak zere oradayd. Bana unu sordu-
lar:
Senin iin kutup mutup diyorlar, ne diyorsun?
Efendim ben kendimi yoklukta buldum deyince:
Tamam, imdi gidebilirsin imtihan kazandn demiler. Efendi Hazretleri bu
olay anlatrken "ya bana dervilikten sorsalard, ne cevap verirdim."

vasa ziyarete gitmi.
Efendi Hazretleri her zaman olduu gibi orap Hannda bulunan
vekledeki sohbetine katlmtr. Sohbet esnasnda hafif bir uyku ile uyank-
lk arasnda kendisini baka bir lemde grm. ok gzel bir yer ve nurn
bir zt yryor. Peine taklm. Onun mnevi durumundan istifde ederim
dncesiyle gayret edip yetimek arzusunu iinde duymu. Fakat bir trl
yetimek mmkn olmam. Nihayetinde o nurlu zt, uzakta grnen eve
girince, o kiide o tarafa ynelip kapdan ieri girmi. Nurn zt evde yatan
hastann banda dururken grm. O nuran zt ise, bu zt grnce dier
kapdan telala kap gitmi. Yatann ar hasta olduunu anlaynca iinden
gelen bir niyetle birazda dinlenirim diye, Yasin-i erif-i okumaya balam.
Okumay bitirince, hasta olan kii son nefesini vererek Hakka yrm. Bu
arada, bu olay mnada mahede eden kii kendine gelmi ki, Efendi Haz-
retleri karsnda ay iiyor. Biraz sakinletikten sonra Efendi Hazretleri;
Gardam! O hasta olan kiiyi tandn m? Bu kii hatrlayamadn
belirtince;
Hani, grmtn ya. Termede sahrada iken sohbetimize uarak biri
gelip oturmutu. O Kdiri eyhlerinden idi. Hasta idi. eytan Hakka y-
ryeceini anlaynca nurlu zt klna girerek imann almak iin onun
yanna gidiyordu. Allah Tel bu durumu bize bildirdi.
Gardam! Bizde o ztn, iman ile ruhunu teslim etmesi iin senin ru-
hunu eytann peine taktk. Onu yalnz brakmadn iin eytan kendisini
kurtarmak iin hastay terk edip gitti. Sende o uan eyhin imanla gme-
sine sebeb oldun.
Gardalarm! Kymetinizi bilin.

Hizmetleri 261
Varlk ve yokluk konusunda Mevlna kuddise srruhul-azzin g-
rleri de unlardr.
633

Varl, Allah Telnn varl ve yaratlmlarn varl, diye ele alan
Mevln kuddise srruhul-azz, geici varlmz ebed varlktan ayr tut-
mamzda, kendimizi ona brakmamzda grmektedir. O, varlmz azaltt-
mz lde hakk varla yaklaacamz, yok olmaktan kurtulacamz
savunmaktadr. Bylece Mevln, insann kendinde hissettii varl azaltma
ve sonsuz varla kavuma ilemini eitime hedef olarak tayin etmektedir.
Mevln, varlk ve yokluk meselesini yle kurmaktadr:
Yokluk, insanda bir ihtiya olarak ortaya kar. Bu ihtiya ok ynldr.
Bir yn de, insann ham kabiliyetlerle dnyaya gelmi olmas sebebiyle
olan ihtiyacdr. nsan, imknlar yani sonradan olabilecek rizi sfatlar ta-
yabilecek varlkdr. inde var olan tohum hakkndaki yetenekleri gelitirebi-
lecek bir imkna sahiptir. te, insan imknlarn kullanp, varln gelitirir
ve zenginletirir.
Bizi yokluktan cieri yanm, susam bir halde sen var ettin de g-
zmz u devlet emesine diktin diyen Mevln kuddise srruhul-azze
gre, insandaki susamlk denen ihtiyac, tm varlk dedii lh ak ya-
ratmaktadr. nsan halden hale koyan, deitiren ve gelitiren varln en
byk noktas olan ilh aktr.
Mevlna kuddise srruhul-azz mesela; armut aacn, benlik iin bir
motif olarak kullanr. Armuttan, yani benlikten inmesini tavsiye eder. Varl-
ndan, benliinden inmedike doru gremezsin, aarsnz. Benliinden
indin mi, dncen de dzelir, gzn de doru grr; szn de dorudur. te
o zaman terk ettiin o benlik aacnn dallar, yedinci gkte bir baht aac
olur. Ondan indin mi, Allah Tel rahmetiyle o aac deitirir.
Grld gibi, Mevlna kuddise srruhul-azz insan varln yok say-
makla, varlk leminde yer edineceine iaret ediyor, halden hale geirir ve
daha da zenginleirir. Varlk leminin tesine geebilmek iin, Buna benim
gzmle bak! diyen Mevlna kuddise srruhul-azze gre, ak iinde ak
seyretmek, varlktan kurtulmay, addan ve sandan vazgemeyi gerektirir.
Geici, ark ve kararsz varln, ebed Rabbin varlndan geldiini ha-
trlatan Mevlna kuddise srruhul-azz, geici varlk kendini ona smarlad
zaman lmszle eriir, grn beyn etmekle, hedef gstermektedir.
Kendine gel, varln bu ycelie feda et. lh denizin avucuna gir, yok
olmaktan kurtul. Varln sat, damladan vazge de incilerle dolu denizi
satn al! dn vermektedir.
Dier taraftan Mevln, yoklukla varlk arasnda ok ilgin bir iliki

633
Bu konuda da Mevlna kuddise srruhul-azz ile Efendi Hazretlerinin g-
rlerinin paralel olmas asndan burada zikredilmesi uygundur.
Bayraktar Bayrakl, Mukayeseli Eitim Felsefesi Sistemleri, st. 2002, s. 92114
(zet olarak alnd)
kurmaktadr. Ona gre, Mirc edenlerle beraber olursa, onlarn safnda du-
rursa, yokluk bir Burak gibi onu alp ycelere adrr. Mevln kuddise
srruhul-azzin anlaynda Mirc, mekn olarak gklere amak deildir.
Kam ekere ulatracak ey Mirctr. Bu Mirc, buunun ge amas
deildir; ana karnndaki ocuun bilgi ve duygu derecesine amasdr. By-
lece onun anlaynda, insan bilgilendike ycelir, o bilgi onun Mirc olur.
Mutlak Varlk, yani Allah Tel, yoklukta i grr. You var edenin i
yurdu yokluktur. Bu tpk una benzer. Hi kimse yazlm kada yaz yaz-
maz. Fidanla yeniden fidan dikmez. Bir ey ekilmemi yere tohum ekilir.
Sen de bir ey ekilmemi yer ol, yaz yazlmam bir kat kesil de, lh
retiyle ereflen ve o sana tohum eksin, diyerek insann benlik ve para-
buuk bilgilerden arnmasn istiyor. Mevlna kuddise srruhul-azz, dervi-
esine varlnn ban kesmesini ve varlndan geip yok olmay isterken,
Sen atmadn, attn vakit (Enfl, 17) yetinin srrn hedef almaktadr.
Mevln kuddise srruhul-azze gre, dny yokluktan korktuundan
yolunu saptmtr. Aslnda yokluk snlacak yerdir. Bilgiyi nerede araya-
lm? Varl brakta. Elmay nerede arayalm? Elden vazgeite.
Bylece Mevln kuddise srruhul-azzin yokluk anlaynda hilik de-
il, yeni bir varla kavuma, bir ycelme ve tazelenme vardr. Yokluktan
korkma psikolojisi insan yoldan karr. Onun iin bu korkuyu, dnya insan-
lndan gidermelidir.
Mevln kuddise srruhul-azz, benliine ancak geici benliinden syr-
lnca kavuacan, hakk benlie, dnce ve aklla varlamayacan, an-
cak yok olmakla varlaca dn vermektedir. Mevln kuddise
srruhul-azz, insann noksanlklarn, yokluklarn, olgunluu, btn sanat-
larn ve hnerlerin aynas olarak grmektedir. Elbise biilip dikilmise, terzi
sanatn nasl gsterir? Zayf hasta bulunmazsa, hekm sanatn nasl icra
eder? Bakrlarn horluu, bayal meydanda olmazsa, kimya nasl gr-
nr? Diye sorular sormaktadr.
Yokluk ve noksanlklar, insan aratrmaya itiyor. Tm sanatlar, noksan-
lklarn giderilmesiyle ortaya kyor.
nsanlardaki noksanlk, hamlk ve yokluklardan douyor. yle ise, yok-
luk, varla, olgunlua ve ycelie gebedir.
Mevln kuddise srruhul-azze gre, zdd meydana karan ey onun
zdddr. Bal sirke ile belirir. Kendi noksann, yokluunu gren kii, olgun-
lua on atla koar. Kendini olgun sanan, bu zann onu engelleyeceinden
Allah Telya koamaz. nsann cannda olgunluk vehminden daha kt bir
ey olmadn syleyen Mevln kuddise srruhul-azz, kendini grme
gidinceye kadar gnl ve gznden ok kanlar akacan, blisin de Ben
ondan hayrlym ifadesiyle deerini kaybettiini tlemektedir.
Ona gre Allah Telya yaknlk, ne ycelere amaktr, ne aalara
inmektir; varlk hapishanesinden kurtulmaktr. Yok olan iin ne yukar, ne
aa, ne abukluk, ne uzaklk ve ne de ge kal vardr. Allah Telnn
Hizmetleri 263
sanat tezgh yokluktadr. Sen aldanmsn, ne bileceksin yokluk nedir? Bir
devlete, bir erefe ulanca neelenmenin tam tersi, onlar kaybedince duyu-
lan yokluktur. Bu tip adamn btn varl yokluktur. Yoksulluk, horluk
onun vncdr, yceliidir diyen Mevlna kuddise srruhul-azz, varlkla
yokluu tamamen psikolojik bir boyutta aramaktadr.
Mevlna kuddise srruhul-azz Allah Telya yalvarrken, varlk ile
yokluk arasndaki fark insann mnev yapsnda arar.
Allah Telm! Szn, harfin bittii dura cana gster. Gster de
tertemiz can, ban ayak yaparak o ok geni yokluk alanna gitsin. O
kadar genitir ki, o yokluk alan, btn bu hayl ve varlklar hep oradan
azk alrlar. Hayller, yoklua kar pek dardr, ondan dolay hayl, gam
sebeplerindendir. Varlk ise, haylden de dardr. Duygu ve renk lemi ise,
hayl ve varlktan da dardr, dapdarack bir zindandr,
Dncesini ileri sren Mevln kuddise srruhul-azz, varln yokluk-
tan dolay feryat etmediini, tam tersine yokluun varl kendinden uzakla-
trdn, onun iin sen;
Yokluktan kayorum deme; asl senden kaan odur. Grnte gel
der, seni kendisine arr, ama i yzden kovu sopasyla seni srer, ken-
dinden uzaklatrr. Varolu, yoklukta gizlidir. Yokluk en yce mertebedir.
Onun iin yok-yoksul kiiler yar kazanmlardr; dl almlardr.
nemli olan beden yokluudur, dilencilik deil.
Mevlna kuddise srruhul-azz, yokluk lemi ile varlk lemi arasnda
bir yol ve sk bir ilikinin olduuna dikkat ekmektedir. Bu iliki yeniden
yaratmay, srekli oluumu ve kinattaki yenilemeyi meydana getirmekte-
dir. nsann beden ve psikolojik yapsnda da ayn yenilemeler, bu ilikinin
neticesinde olmaktadr. Mevlna kuddise srruhul-azz bunu yle dile geti-
rir: O yokluk lnden, u grnen leme zlemler eke-eke, blk-
blk kervanlar gelmede. Bu lden her akam, her sabah kervan stne
kervan geliyor. Geliyor; biz geldik, nbet bizim, artk sen git diye yerimizi-
yurdumuzu alyor. ocuk, akl gzn at m, baba tezce plsn-prtsn
kanya yklyor. Oradan bu yana, bir ana cadde var; oradan buraya
geliyorlar, buradan oraya gidiyorlar. yice bak da gr, oturmuuz da otu-
rurken gidiyoruz biz; yeni bir yere gidiyoruz biz; ama sen grmyorsun.
Sermyeni bugn iin deil, ileride bir ey yapmak iin biriktirir, hazrlar-
sn. A yola tapan! Yolcu ona derler ki, yol al, gidii ileriyedir. Gnl
perdesi ardndan da bkmadan, usanmadan, soluktan solua hayl srle-
ri gelmededir. O dnceler, hep bir fidanlktan gelmeseydi, nasl olurdu
da hepsi de blk blk, gnl kaynana komada. Testilerini doldurup
giderler, boyuna belirirler, meydana karlar; gizlenirler, izleri belirmez.
Dnceleri, gkyznn yldzlar bil! Bir baka gn evresinde dner
onlar.
Yokluk leminden gnl aynasna her zaman hayl ve dnceler gelip-
gitmekte olduunu ileri sren Mevln, bu geli ve gidilerin bir ilikinin
ifdesi olduunu vurgulamaktadr. Bu beyitlerde lemin her an yokluktan
var olduunu, tasavvuf terimiyle gayb leminden ayn lemine geldiini
ve gene o anda ayn leminden gayb lemine gittiini, lemin her an
yeniden yeniye yaratldn, i lemde de bunun byle olduunu, yeni d-
ncelerin, yeni hayallerin belirdiini, adet oturduumuz halde her an yeni
bir yerde, yeni bir yaratk olarak gittiimizi anlatyor. Kf Sresinin 15.
yetinde lk yaratlta ciz mi kaldk? Hayr, ama onlar, yeni bir yarat-
ltan phe iindeler ifadesini, sfler hem lmden sonra dirilie, yani
hiret lemine delil olarak kabul ederler; hem de bunu her an yaratla iaret
sayarlar ve bu tarzda yorumlarlar.
Yenilik konusunda varlk ve yokluu, Mevln kuddise srruhul-azz
kadar derinlemesine inceleyen ve o dnceyi dncesine yerletiren birini
bulmak ok zordur. O, yeniyi takip etmesini, eskiyi; kokmu ve rm
eyleri atmasn, yok etmesini yle tavsiye eder:
Yeniyi al, ver eskiyi; nk her yln geen yldan kere daha s-
tndr, daha fazla. Hurma fidan gibi vergili, bal olmazsan, var, eskiyi
eskiye kat, y ambara. Eski, kokmu, rm eyi, grmedik kiiye ar-
maan gtr.
Mevlna kuddise srruhul-azz, yokluun varlktan nce geldiini, ba-
ka bir ifde ile yokluun cevher, varln da araz olduunu savunmaktadr.
O kavuma, lmszlk iinde lmszlk, varlk iinde varlk; fakat
nceden o varlk, yokluk iindedir.
Bu gryle, Mevlna kuddise srruhul-azz, Mlk Sresinin 2. yeti
ile Bakara Sresinin 28. yetine iaret etmektedir. Mlk Sresinde Yce
Allah Tel nce yokluu, sonra varl yarattn ifde etmektedir. Orada
geen Mevt, varlklarn lmn deil yokluu; Hayat kavram da var-
l ifde etmektedir. Bunun byle olduunu Bakara Sresinin 28. yetinden
reniyoruz. Siz yokken sizi var eden Allah nasl inkr edersiniz? Sonra
sizi O ldrecek, tekrar sizi O diriltecek.
Ayette geen birinci Mevt, yokluu; birinci Hayy ise, varl; ikinci
Mevt, lm; ikinci Hayy kavram da hirette yeniden yaratl ifde
etmektedir. Bundan anlyoruz ki, yokluk da yaratlmtr. Mevlna kuddise
srruhul-azz, yeniden domak iin yok olmak gerektiini sylerken, her
yok oluun ardndan bir yeniliin doacan iaret etmekteydi. Kendine
gel, tereddt etme, nce yok ol, yoklua daldktan sonra, doudan ba gs-
ter ve aydnlat. Mevlna kuddise srruhul-azz, neden yoklua dalmasn
istediini aklar. Birincisi beytin sonundaki yeniden doma faaliyetidir,
ikincisi de benliin aa karlmasdr. nk ona gre benlik, dnceyle
aa kmaz, yokluktan sonra alr ve ortaya kar.
Bu ben, dnceyle nasl aa kar? O ben, (fena) yokluktan sonra
alr, meydana kar.
Hizmetleri 265
ERAT VE TASAVVUF BRLKTEL
(Madd ve Mnev lim Birliktelii)
eriat, Hz. Muhammed Mustafa sallallh aleyhi ve sellemin getirdii
kitap ve snnettir ki, mslmanlarn girdikleri ve girecekleri yoldur.
eriat, dnya ve ahiretteki btn saadetleri ele geiren bir sermayedir.
Bu nedenle mmin iin dnyev nimetlerden eriatn dnda aranlacak,
imrenilecek hibir iyilikte yoktur.
eriat drt ksmdr: lim ve amel, ihls ve siyaset.
Bu drde kavumayan kimse, eriata kavumu olamaz. Allah Tel, e-
riata kavuunca kulundan raz olur. Allah Telnn raz olmas, sevmesi de,
btn dnya ve ahiret saadetlerinin en stn ve kymetlisidir.
Tarkat ise, eriatn yardmcs, hizmetisi olup, eriatn nc ksm
olan ihls elde etmee yarar. Tarkata ve hakikte bavurmak, eriat ta-
mamlamak terbiye iin vastadr. Yoksa eriattan baka bir eyler ele geir-
mek iin deildir. Bunlarn neticesi, Rza makamna varmaktr. nk
tarkat yolculuundaki gaye, ihls elde etmektir. hls da, rza makamnda
hsl olmaktadr. Aslnda tasavvuf ehlinin grdkleri, tattklar haller, ilimler
ve marifetler, imrenilecek, istenilecek eyler olmad gibi, hayaller, geici
eylerdir. Tasavvuf ehli eriattaki ilim hakknda buyurdular ki;

Hakiktsiz eriat gsteri, eratsz hakikt de riyadr. Bunlarn birbiriyle
ilikisi, bedenin ruhla olan ilikisi ile kyaslanabilir.
Ruh bedenden ayrlnca, canl beden bir ceset haline gelir. Ruh, bir rzgr
gibi yok olur.
slmn kelime-i ahdeti her ikisini de iine alr. Allah Teldan baka
ilah yoktur szleri hakikt, Muhammed Onun resuldr szleri de erattr.
Her kim, hakikti inkr ederse kfir, her kim de, erat inkr ederse
mlhiddir.
634

Hz. mer radiyallh anh yle diyor: eriatn edeplendirmediini, Allah
Tel edeplendirmemitir.
635

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdular ki; Tek bir fakih, eyta-
na bin bidden daha yamandr. (bn-i Mce-Tirmiz, lim)
En byk felket, Allah Telnn emir ve yasaklarn bilmemektir. Bu se-
beple mslmann birinci derecede vazifesi cehaletini yok etmek ve zellikle f-
kh bilgisinde kuvvetli olmaktr. eytann en byk dman, Allah Teldan
korkan limlerdir. Bir limin yaamas eytana kar bin bidin yaamasndan
daha tehlikelidir. nk eytan, insanlara kfr yolunu, Allah Telya taat iz-
gisinden dar kmay, sapk yollar emreder. Fkh bilgini imam ise, Allah Te-
lya itaati emr eder, insanlar eytann yolundan uzaklatrp Allah Telnn
yoluna ynelmelerini emr eder. Cahil olan bdde, bu saylanlardan hibiri g-
rlmez. Cahil olan bid bunlardan hibirini yapamaz.

634
635
bn-i Haldun, Mukaddime, trc. Halil KENDR, st, 2004, s.168
Velilik derecesine ulasa da, bir fkh bilgini byle cahil bir bidden daha
stndr. eytan cahil sofuyu yoldan karmakta zorluk ekmez.
Rivayet edilir ki, biri lim dieri cahil olan iki adam cahil bir eyhe intisab
ederek ondan ders aldlar, ibadet ettiler ve velilik derecesine ulatlar. Bir gn
eytan, lim olana havada bir cennet gsterdi ve: Bu cennet senindir. Yalnz bir
artla. eyhini, nebilerden daha stn tutacaksn. dedi, O da yle cevap verdi:
phesiz hibir veli peygamber derecesine ulaamaz. Belki bir nebi, btn veli-
lerden stndr. Bu sz zerine eytan, o limden midini kesti. Sonra ayni
cenneti cahil olan veliye gsterdi. Ona sylediinin aynsn arkadana da sy-
ledi. Cahil olan arkada ise, o cenneti elde edebilmek iin eyhini nebilere s-
tn tutarak, mertebesinden dt. Sonra eytan eyhinin yanna giderek arala-
rnda geenleri anlatt. eyhi abide: lim ren, zira velilik bir kimsede ilimsiz
olarak yerlemez, dedi.
636

lmin stnl
Rivayet edildiine gre, Harici taifesine mensup yirmi kii tek tek Hz. Ali
kerremallh veche Hazretlerinin huzuruna gelerek ayn meseleyi sormular.
Soru u idi:
Y Ali! lim mi stn, yoksa mal m? Hz. li kerremallh veche ilim
daha stndr eklinde cevap vermi, fakat delil istemeleri karsnda ilmin s-
tnln u ekilde ortaya koymutur:
lim, maldan stndr. Zira ilim seni korur, halbuki sen mal korursun,
ikinci soruyu sorana. Karlk verdii cevap da yle;
lim harcandka artar, mal harcandka azalr, ncye verdii cevap:
lim sayesinde dmanlar dost olur, fakat mal byle deil. Devamla:
lim, dnyadan uzaklatrr, hirete yaklatrr; mal ise, byle deildir.
lm sebebiyle ilim, sahibinin mlkiyetinden kmaz, fakat mal byle
deildir.
lim, sahibine sirayet eden bir nurdur. Mal ise, buna muhaliftir.
lim Allahn kelmndan kar, mal ise, topraktan kar.
lim, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin sevgilisidir. Mal ise,
Nemrud, Firavun, Hman ve Karunlarn sevgilisidir.
lim kendine hizmet edilendir. Mal ise, hizmet edendir.
lim, ruhun gdasdr, mal ise, cesedin gdasdr.
rkme zamanlarnda ilim sana arkada olur, mal ise, sana rknt verir.
Yolculukta ilim, senin arkadandr. Mal ise, yolculukta senin dmann-
dr.
Tek bana ilim, taatsz da olsa kurtulmana sebep olur, fakat mal byle
deildir.
lim, peygamberlerin mirasdr. Mal ise, ekyann mirasdr.
Kyamet gnnde ilmin hesab yoktur. Fakat maln, helal ise, hesab, ha-
ram ise, azab vardr.
lmin sahibi, efaat edecek, maln sahibi ise, efaat edilecektir.

636
mam Burhanddin Ez-Zernc, Talim ve Mteallim, trc. Y. Vehbi Yavuz,
st, 1993, s.19
Hizmetleri 267
lim sahibi, asla unutulmaz, fakat mal sahibi unutulur.
lim, kalbi nurlandrr, mal ise, karartp katlatrr.
lim sahibi, Allaha kulluu, mal sahibi ise, Allahl iddia eder. (Nite-
kim Firavunda olduu gibi.) Hz. Ali kerremallh veche bu ekilde o soru so-
ranlara ayr ayr tatminkr cevaplar verdikten sonra:
Bu konuda bana daha soru sorsaydnz yaadm mddet baka baka
cevaplar verirdim, buyurdu.
637

lmin ne kadar derli olduunu ve neticesinin kutsalln anlamak iin eyh-i
Ekber Muhyiddn rad kaddesellh srrahul azzin aklamasn bu konuda hatr-
lamak gerekir. yle ki;

Cenb- eyh-i Ekber kaddesellh srrahul-aziz
rh u Cenb- Musa aleyhisselma;
bls i de Firavuna
ilm i de deryya tebih buyurmutur. Nitekim Firavun askerleriyle
Ms aleyhisselm Kzldenizi sahiline kadar takip etmi; ve cenb- Musa
aleyhisselm asas ile denize vurup kendisine bir yol almakla o yola girerek
kar tarafa gemi ve Firavun dahi onu takben bu yola girmi ise de deniz ka-
vuup helak olmutur. Ruh dahi blsin tecvz hlinde deryay ilimden ala-
cak bir yola slk etmesi gerekir. Zira ilim riyaset ve kendini beenme vere-
ceinden ve Ademolunun helaki riyaset ve kendini beenme sebebleriyle
vki olduundan eytan Ademolunun ilim tarafna meylini pek ziyde arzu
eder ve onu riyaset ve ucb sebepleriyle helake drmek ister.
Binenaleyh sen ilim sahiline gelip alan tarka girince dman dahi ar-
kandan gelir. Tki ilim denizinin ortasna gelir, deniz onun zerine kavuup se-
sinin dahi kmasna meydan vermeden kolaylkla gark ve helak eder. Ve ite
bu hakikate binen ulemann bazlar
lmi, Allahn gayri iin talep ettik; ilim kand ve bizi ancak Allah Te-
lya reddeyledi dedi. Yani biz ilmi riyasete nail olmak ve insanlara kar bu
sayede gelir ve dnya refahna vasl olmak iin istedik; ilim tahsil ettike bu
maksat bizden ekildi. lim bizi Allah Telnn gayri olan bu maksada ulama-
ya mani oldu. Nihayet bizim elimizden tutup asl yaratl maksad olan
marifetullha sevk eyledi.
bls demolunu ilme tevik edip, onu o ilim sahasnda artmak iin ar-
kasndan gelir. Fakat ilmin hssas neticede insan marifetullha sevk olduun-
dan bls artma niyetini if edemez. erri murat ettii halde neticede hayr
zuhur eder. Nitekim Firavun, Musa aleyhisselmn peinden deryaya dhil oldu
ve derya kavuup kendisi helak oldu. Eer derya kavumayp Hz. Musa
aleyhisselma yetie idi, onunla harp edecekti
Eer dmann sana: lme al, t ki zamannn insanlar zerinde ykse-
lesin! Hkmdrlar senin nnde eilsinler ve halk sana muhta bulunsun-
lar! derse, sakn bu emr-i eytandir deyip ilim tahsilinden vazgeme ve ok
al. Zira dmann olan bls senin hevnn ferah ve sevinci, ancak senin

637
mam Burhanddin Ez-Zernc, a.g.e. s.38
amelsiz amelin iledir. lim ise ameli olmayan bir ameldir. Yani sen ilim tahsili
ile megul olduun vakit, baka trl amel ile megul olmaya vaktin msait ol-
maz. Btn vakitlerini ilim igal eder. Dmanlarn seni baka amelden alkoy-
duklar iin sevinirler. Demeye devam eder.
Hlbuki o zavalllar bilmezler ki, ilim kendi hakikatinin verdii eyin gay-
rinden uzaklatrr. Yani ilim yle bir eydir ki, yukarda izah olunduu zere
neticede marifetullha ulatrr. Onun hakikatinin verdii ey ancak budur.
blsin hakikati cehlet ile artmak istemesidir. Hlbuki ilmin hakikati da-
llete deil, hidyete sevk ettiini bls dahi bilememektedir. nk blsin
batn gz krdr, hakikate nazar edemez. O yalnz zahir gz vardr. eyta-
nn bir gz krdr denilmesi bu nedenledir. blsin hakikati grmemesinin
delillerinden biri de dem aleyhisselma secde ile emr olundukda Ben
demden hayrlym. nk beni latif olan ateten ve onu koyu ve youn olan
topraktan yarattn deyip ona secdeden kanmtr. bls bu szn ilme da-
yandn zannetti. Hlbuki Allah Tel melikeye secdeyi emir buyurmu ve
bls dahi melike arasnda bu hitab duymu idi. Halfe ise yerine halife koyan
ile ayndr. Buna gre muteber olan ey, halfetullh olan dem aleyhisselmn
zahiri deil, btndr. Melikenin deme secde ile mkellef olmas, onun ha-
kikatine nazarandr. Btn gz kr olan bls demin hakikatini gremedii
iin, Allah Telnn emrine muhalefetle kulluk yolunda zerinde yryemedi.
Kibri buna da mni oldu. Fakat dem aleyhisselm tatan ve topraktan bina
olunan Kabeye secde ile emr olunduu vakit bu, gayrullha secde olmakla, ca-
iz deildir, demedi. Kulluk yolu zerinde yryerek Kabeye secde etti. Ve
Beni halfe olarak yarattn; ve sfat- semniyye-i ilhiyyenin mazhar kldn.
Cansz maddeden ibaret olan Kabenin asl ile benim aslm arasnda fark var-
dr. Ben stnm o basittir. Niin ona secde edeyim diyerek serkelik etmedi.
Zira dem bilir ki, Hak Tel hazretleri Hakmdir. Onun emrine kar kyas
edepsizliktir. Ubdiyyet kulluk ancak emre uymaktr.
blsin yukardan beri izah olunan hali hep srf cehalettir, ilim deildir. O
ise onun ilim olduunu dnp hayal etti de, ben demi ilim ile kandrdm
zannetti. Bu sebeple demolunu ilme tevik eyledi. Hlbuki bilmez ki, eer
demolu ilminde ykselirse, bu ilim onun aybn ve cehaletini aa karr.
Neticede demolu, dallete dmek yle dursun, belki hidyet bulur.

Soru: Allah Tel hazretleri Grdn m?. O kimseyi ki: Kendi hevasn
kendisine tanr edinmi ve onu Allah bir bilgi zerine artm ve kula ve
kalbi zerine mhr basm ve gz zerine bir perde klm, artk ona Al-
lahtan sonra kim hidyet edebilir?. Hl dnmez misiniz?
638
Buyurur.
Bundan ilim zerinde de artma var olduu anlalr. Hlbuki ilim hidyete
sevk eder, denildi.
Cevap: Hidyete sevk eden ilim kmil ilimdir. Noksan ilim artr. Nitekim
blisin zhire bakarak yapt kyas da bir ilim idi. Fakat naks bir ilim oldu-
undan cehl ile beraberdi. Binenaleyh bu noksan olan ilim asla ona faydal ol-
mayp huzr- ilhden kovulmasna sebep oldu. Hevsn ilh ve kendi zerin-

638
(Csiye, 23)
Hizmetleri 269
de ynetici kabul eden kimse, noksan ilimle ile iktifa etmi olacandan, ona bu
ilmin tamamlanmas tavsiye edilse, kendisini kmil lim zannettiinden kabul
etmez ve bilmez, bilmediini de bilmez.
639

Hz. Ali Kerremallh veche de yle buyuruyor: lim olan kii geceyi
ibadetle geirip uyumayan, gndz orulu ve Allah Tel yolunda cihad
edenlerden daha stndr. Bir lim lnce slmda yle bir gedik alr ki,
onun yerini onun gibi bir limden bakas dolduramaz.
Baz limler de yle demilerdir: Bir lim ld zaman onun iin de-
nizdeki balklar ve havadaki kular bile alar. Bir lim, her ne kadar kendisi bu
lemden gayb olsa da yayormu gibi onun an daima anlr.
640

mam Gazal hysnda buyurur; Bir adam aslndan ilim tahsil etmeyip
slk eylese sonra kef-i tark ile baz eyler fetholsa helak olmas mukarrer-
dir.
641

Fkhsz bir tasavvuf zndkla, tasavvufsuz bir fkh faskla gtrr. F-
kh ve tasavvuf, zahir ve batn beraber olunca hakiki ilim meydana gelir.
Ahmed Rifi kuddise srruhul-azz der ki; Tarkat, ayn- eriat, eriat
ayn- tarkattr. Aralarndaki fark lafzlardan ibarettir.
erit, ill lzmdr. eriat olmadan Tarkat olmaz.
642

Et-tarkat ve1-hakkati hdimn- erih Tarkat ve hakikt eriatn
hizmetisidir.
643

mam Mlik Hazretleri yle buyuruyor: Tasavvuf bilmeyenler zndk
olur, erat bilmeyenler kfir olur.
644

Mlhit ve zndk marifetle hakikti fark edemediinden Hakk anlayp
bilmek ile nefsi ve ruhu bir olur zannederek muhasebeyi terk edip dnyann k-
tlklerini ilediler. Marifeti hakikt zannettiler. Yani sz z zannettiler. Bil-
mediler ki, marifetle, nefsi ve ruhu bir ettiler; ama vcutla hli bir edemediler.
Marifetle nefsi ve ruhu bir etmek, Hakk anlayp Haktan bakasn grmemek-
tir. Buna marifet makam derler. Yani marifet ve itikat ynnden birlie ulap
marifet ile Hakka kavumak budur. Btn eyann hakikti Haktr. Bunu anla-
yp bildikten sonra kt huylar terk edip, gerek insandan ve gerek hayvandan
tamamen hyaneti kaldrmaldr. nsan, hayvana elinden geldike rahat verip b-

639
KONUK, Ahmed Avni ,et-Tedbrtl-lhiyye fi Islh Memleketil-
nsniyye Tercme ve erhi, hzl: Mustafa TAHRALI, st. 1992, s. 319-324
640
mam Burhanddin Ez-Zernc, a.g.e. s.40
641
Aziz Mahmud Hdyi Uluslararas Sempozyum Bildiriler, st-skdar
Beld. 2006, c. II, s. 299
642
Mustafa smet Garibullah, Risale-i Kudsiyye Tercmesi, stanbul, 2003, c.1,
s.291
643
Muhammed Hikmet Efendi, Marifet-i lahiyye Tarkat- Aliyye, st, s. 17
644
tn eyann hakiktine, hakikt gzyle bakabilirse, yani Hakka Hak gzyle
bakabilirse, buna hakikt ve hakkal-yakn derler. Nefsini ruh edip, ahlk y-
nnden vcuduyla ve hakikt ile Hakka ulamak budur. Onun iin Ehlu-llh
muhasebe ehlidir. Onlar kendilerini bilirken hata ilemezler. Hata ileyen insan,
kmil olmaz. nsan- kmil ise, btn noksanlardan uzaktr. eriat noksan ola-
nn hakikti de noksan olur dediklerinin asl da budur.
imdi bu srlar anladnsa sen de anladn ki, eriat noksan olann
hakiktinin noksan olmamas mmkn deildir. nsan- kmil o erefli kiidir
ki, nefsin isteklerinden ve unsurlanrn tabiatndan geip drt kaps mmur olur.
Kapnn biri eksik olsa veya unsurlarn tabiatna balansa, insan- kmil olmaz.
unu da bil ki, insan- kmil, keramet sahibinden bakadr. Keramet sahibi ol-
mak pek g deildir, insan- kmil olmak gtr. Maksat, insan- kmil olmak-
tr. Yoksa keramet sahibi olmak deildir. Bundan anla ki, insan- kmil olup
hakikte ulamak son derece zordur. Byezd-i Bestm kuddise srruhul-azz
Hazretlerinin Doksan dokuz eyhe hizmet ettim
.
mam Cfer-i Sdk kuddise
srruhul-azze yetimese idim imansz giderdim. Dedii buna iarettir.
645

Efendi Hazretlerinin eriat ve tarkat hakkndaki dncelerini ise, u ke-
lamlarndan anlalmaktadr.
eriat gzetmeyenin tarkat olmaz.
Bu yolun evveli eriat, ortas tarkat, sonu yine eriat.
Gardalarm! Bizim tarkatmz ne kadar byrse bysn, ne kadar
incelirse incelsin, eriattan kl kadar ayrlmasna imkn yoktur
eriatta kl kadar noksan olann, havada utuunu grrseniz, vu-
rup kanadn krn. stidratan
646
baka bir ey deildir.

Bu nedenle Efendi Hazretleri hayat ve dnce tarznda eriat ve tasav-
vufu birbirinden ayr tutmad gibi ruhsat ve azimet tercihinde ise skntl
dnemlerde dahi azimet yolunu nefsinde aram ve tasavvufun eriat daire-
sinde ince bir yol olduunu, hatta eriatta mekruh olann tarkatta haram
olduunu, eriatta mubah olann tarkatta mekruh olduunu kabul etmitir.
hvann da eriata riayet etmelerini isterdi.
647

645
646
Allah Telnn dinsizlerin kfrn artrmak iin verdii harikulde iler.
647
Byezid kuddise srruhul-azz dedi ki; Allah Telnn velilerinden biri,
kasabalardan birinde yayordu. Onu ziyaret etmek iin yola ktm. Camiye girdi-
imde o, hcresinden dar karak yere tkrd. Ona selm vermeden geri dndm
ve kendi kendime, Bir veli eriat korumal ki, Allah Tel da onun mnev halini
korusun. Eer bu adam bir veli olsayd, eriata olan saygs, onu, yere tkrmek-
ten alkoyar veya Allah Tel, ona ihsan ettii ltfu ihll etmekten onu saknd-
rrd. (NCHOLSON, a.g.e. s. 87)
Hizmetleri 271
Tarkata eriatsz girenlerin, eytn gelip imann alrm
bu yola pirsiz dava klanlar, akn olup ara yolda kalrm.
Ahmed Yesevi kuddise srruhul-azz
648

hramczde Hac smail Hakk Efendinin konu hakkndaki azimet yo-
lunu tercih etmesinde kazand yksek mnev halinin kymeti bulunduu-
muz yllar itibar ile nemli bir husus olduunu gstermektedir. Efendi Haz-
retleri eriatn siyas ynnde de nazik ve dikkatli davranmtr. Konu hak-
knda o kadar hassas davrand ki, dneminde en ok devlet ile sorun yaayan
Sid-i Nurs kuddise srruhul-azz gibi davranmam zt kuvvetleri birbiri ile
yakn yaatmtr. smet nnnn talebelikten arkada olmasndan dolay
merebine vukufiyetiyle zor dnem yaayan halkmz, din hayat yaama-
dan dolay skntya drmemitir. slm devletin toplumla olan ilikisinde
siyas olan taraf stn tutmutur. Efendi Hazretlerinin bandan geen aa-
daki anlatlacak olay bu siyasete iaret etmektedir.

Bir k gn vekleye bir kii bir torba iinde Sid-i Nursnin kitaplarn
getirip, okursunuz diyerek brakt. Hemen kp gitti. Ardndan Efendi Hazretle-
ri en Mehmed adl ihvana;
Gardam! Hemen sobaya doldurun yakn bu kitaplar dedi. Az sonra
polis vekleyi basm bulmak istedikleri aryorlard.
649

Gelenin kim olduunu bilen ile din bilgiler ihtiva eden kitaplar yaktran
ayn kii idi. Buradan u anlalyor ki, hakikti bilenin icrat hakknda su-
kut en geerli yoldur. O gn iin halk sktran devlet, daha sonra din okul-
lar da kendi eliyle at.
eriatn icraatnda, Efendi Hazretleri kendisine azimet, leme kar ruh-
sat ile hareket etmitir. Bu ince siyaset iinde slmn emirlerinden maslahat
icab din akide zarar vermeyecek ksmlar (kasket giyme) ttil edilerek
hareket edilmitir. nk eriatn iinde devlete itaat, emir kapsamndadr.
Efendi Hazretleri, terbiyesinde, ehl-i snnet akidine ve hukukuna zarar
verecek hibir akideyi anlatmad gibi, tarkat iinde yaatmamtr.
Bir gn, u an hayatta bulunan Oflu dris Efendi, stanbul-arambada
tarkat faaliyetlerini srdren Mahmut Efendi ile karlanca;
dris Efendi! u ksa olan sakaln uzatsana, demi. O da;
Efendi Hazretleri, ben hramczde smail Efendinin ihvanym. De-
mi. Mahmut Efendi Hazretleri ise;
Ben hramczde Hac smail Efendi Hazretlerinin ihvanna bir ey
diyemem. demitir.
Mahmut Efendi Hazretlerinin kendi ihvanlarna snnetler iin gsterdii

648
ERASLAN, Kemal, Divn- Hikmetten Semeler,1993 s. 271
649
en Mehmed adl ihvandan dinledim.
muameleden farkl bir tavrda davranmas gsteriyor ki, zahir penceresinden
baklnca, ok eyin farkl olduu anlalmaktadr.

eriat kim, saray- Kibriyadr
Hakikt mlkdr, muhkem binadr
Ann bir tan her kim koparsa
Yoluna ban koymak revdr.
Binay dine mebndr erit
eriatsz Tarkat sabit olmaz
Onu Hakk ile icradr Tarkt
Tarkatsz dahi irfan bulunmaz.

eyhlislm ibn-i Keml kaddesellh srrahul azz

Ancak eriatn ikmalinde aranan kemal noktasnda hemen tecelli etme-
sinde tedricilik, Efendi Hazretleri tarafndan terk edilmemi zaman ierisinde
olgunlama da aranmtr. Eer bu minval zere hareket takip edilmemi
olsayd, elli sene sonra olacak hidayet temelleri ok nceden yklacak
gnein douu, daha ileri tarihlere intikal edecekti. Bu da ince bir izgi olup
nebevi izginin hakikt penceresidir ki, akl ile zlmesi mmkn olama-
mtr.

Hudeybiye antlamasndan sonra gerekletirilen Kaza Umresidir. Kaza Um-
resi srasnda, Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin Kbenin ierisinde
putlar olduu halde, Kbeyi ziyaret edip tavaf etmesi, slm inklbnn geliim
izgisi hakknda fikir verir. O esnada stnlk, Mekke mriklerinin elindedir. An-
cak Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve mminlerin tavaflar putlara deil,
Kbenin Rabbinedir. Onlarn o artlar altnda putlarn varlna aldrmadan, K-
beyi tavaf etmeleri, inantan bir taviz verme olmad gibi, uzlama ve mdahale de
saylmaz. Sadece inklp hareketinde kuvvetler arasndaki dengenin ve farkllklarn
gzetilmesi, artlarn msait olup olmamas ile ilgilidir. Nitekim, Mekke fethedilip
stnlk mslmanlarn eline geince, Kbe putlardan temizlenmi ve tevhid bay-
ra dikilmi, mriklerin Kbeye yaklamas, edepsiz bir ekilde plak olarak
Kbeyi ziyaret etmeleri men edilmitir.
650

Binenaleyh, aslnda Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, eriatn teb-
liinde mecbur tutulmutur. eriattan btn insanlar sorumludur. Hakiktin
teblii, mecburiyet olmadndan insanlarn bu konudaki noksanl affa seza
olacandan, dnya makamnda eriat hakiktine galip gelen Ehlu-llh,
ilh makamda nebiler ile beraber bulunmutur. Bu nedenle eriat yaamak-
taki kemal, hakiktteki kemalden stn tutulmutur.

650
ZDE, Talip, Vahiy ve slm Tebliinin Kronolojik Cetveli, Sivas, 1994,
s.11
Hizmetleri 273
II-ADAB-I MUAERET

Anne Sevgisi
Efendi Hazretleri, Validesi Aie Hanmn Annem bizi sever iyi olma-
mz isterdi ve kendisi iin syledii u drtl okurdu;

smailim zam sensin
Gl yzl tazem sensin
Drt kitabn hakk iin
Gnlmde gezen sensin
Ve ardndan hasretle alard.
Gardalarm! Biz anamzn ayan ok perdik. Cennet analarn
aya altndadr. Hadisini sylerdi.
Efendi Hazretleri sohbetlerden ok ge saatte eve dnermi. Geldiinde
de annesini uyur bulunca muhabbet ve hrmet o ya, ayaklarnn altn per-
mi ve o anda annesi uyanrm. Hep ona dua edermi. Dermi ki Da ta
evladn olsun.
Zaman iinde gn gelip kendileri bu hatray anlattktan sonra yle
demi:
Vadiler dolusu ihvanmz oldu.

Arkadal
Dedem ihvanlara devaml tavsiyede bulunurdu. Defalarca azndan
duydum ki;
Cevher var iken pul neye yarar,
Aczini bilmeyen kul neye yarar.
Herkes bir yol tutturmu gider
Mevlaya gitmeyen yol neye yarar.

Gardalarm! Bu dnya ahiretin bir bahesidir. Bu dnyada ne eker-
seniz ahirette onu bieceksiniz.
iekler vardr, gl bakadr.
Arkada vardr, dost bakadr.

aramba Gn
Efendi Hazretleri, yeni balayaca ilerde aramba gnn tercih et-
mitir. Bu duruma vakf olan ihvan, bu gne dikkat ederdi. Hac Hasan
Akyol Efendi, sefer hazrlklarn bu gn balatrd.
651

651
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdular ki; aramba gn
balanlan i muhakkak tamamlanr.
Abdurrahman e-eybn e-afii bu hadis iin: Asl olduunu bilmiyorum,
ocuk sevgisi
kr Sefa DALAK Efendinin anlattna gre ocuklarn biricik s-
na idi.
Evimiz, Mehmetpaa Mahallesinde 250300 m mesafede olduundan
ocukken yaramazlk edince dedemlere kaar, efkatli kucana snrdm.
Babaannem bizi, Efendi Hazretlerine ikyet ederdi. Dedem ise;
Valide, valide! Sen dnme, onun sonu iyi olacak, der bizi korur ve
gven verirdi.
Ben kktm. Efendi Hazretleri, kahvalty saat 10.0010.30 da ya-
parlard. Haziran ay idi. Bir gn yine sabah kahvaltsn arka odada yaptk.
Kale Camisi yannda Tan sinemas vard. Yannda da st ak yazlk sine-
ma vard. Orada ta plaktan ark alard. Dedemlere sesleri geliyordu.
Dedem;

(aramba gn uursuz bir gndr) hadisi buna kar kmaktadr. Tabern bu
hadisi Evst nda rivayet etmi olup zayf bir hadistir diyor. (aramba gn al-
veri yoktur) eklinde bn-i Abbastan rivayet edilen hadis da zayftr. Abdurrahman
e-afii demitir ki, baz limlerden duyduuma gre, aramba gn, insanlarn
kendisini uursuz kabul etmelerini Allah Telya ikyet etti. Allah Tel da bu
gne yukardaki aramba gn balanan i muhakkak tamam olur hadisini
ikram etmitir, bkz. Abdurrahman eybn, Temyiz s. 143, Beyrut.
Eb Hanfe hazretleri de, bu ekilde derslerini aramba gn balatarak, yukar-
da geen hadisi, hocas eyh Kivamuddin Ahmed b. Abdrredden rivayet ederdi.
eyh Eb Yusuf el-Hemedn kuddise srruhul-azz de, ilerini aramba gn-
ne rastlatrd. Bunun sebebi aramba gnnn, Allah Telnn, iinde nur yaratt
bir gn oluudur. Nurlu olan bu gn, kfirler iin uursuz ve mbarek saylmayan
bir gndr. Kfirler iin mbarek olmayan gn ise, mminler iin bereketli bir gn-
dr. (mam Burhanddin Ez-Zernc, Talim ve Mteallim, trc. Y. Vehbi Yavuz, st,
1993, s.99)
Hz. Ali kerremallh veche Divannda buyuruyor ki;
l almak ve kullanmak isteyenler, aramba gnn tercih etmelidirler.
nk o gnn tedaviye iyi geldii bilinmektedir.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem pazartesi, sal ve aramba gnleri iki
namaz arasnda kalan vakitlerde dua edip arzusunun yerine gelmesi iin Allah Te-
lya yalvardlar. aramba gn le namaz vaktinin giriinden sonra duasnn
kabul olunduuna dair belirtiler grnmee balad.
Cabir radiyallah anh en g ilerin olmas iin o vakti tercih edip dunn kabu-
le mazhar olduunu mahede ederim buyurmulardr. Bunlardan anlalan ar-
amba gnnn uursuz saylmas, ancak inanmayan insanlarn ileri srdkleri bir
grtr. Hanef mezhebinin nl fkh bilginlerinden Hidye sahibine atfedilen bir
gre gre: eskiden talebeler aramba gn derse balarlard. O gnde balanan
bir iin mutlaka sonuca ulaacana dair bir hads-i erifi delil olarak getirirlerdi.
Her ne kadar hdis rivayet eden rviler, byle bir hadsin bulunmadn sylemi-
lerse de tecrbeler, Hidye sahibinin haklln ortaya koymaktadr. (Hz. Ali
kerremallh veche Divan, trc, Mstekmzde S. Saadettin Ef., st. 1981, s. 32)
Hizmetleri 275
Sesler nereden geliyor? Ben de;
Efendi Hazretleri ileride sinema var ya, oradan geliyor, dedim. O s-
rada Hafz anne;
Sefa sinemaya gidiyor musun?,diye sordu. Bende gitmiyorum mu de-
sem, gidiyorum mu desem diye dnrken, Efendi Hazretleri durumumu
fark edip;
Giden, giden olum dedi. Bende evin tavuklarn anamdan haber-
siz 3 kurua 5 kurua satar, Hacivat ve Karagze giderdim, deyince dn-
yalar benim olmutu.

Davete cap ederdi
Efendi Hazretleri hibir daveti ret etmezdi. nk kimseye kar yok ke-
limesini telaffuz etmemitir. Ancak bazen devlethaneye gelince yemei istif-
ra ederdi. hvan bu durumu bilirdi. Efendi Hazretlerinin hizmetkr Fadime
Mahma Hanmdan akam Efendi Hazretlerinin kusup kusmadn sorarlar,
eer istifra etmemise kendileri iin sevinirlerdi.

Fedkrl
Efendi Hazretlerine memleketimiz zerine gelecek byk bir felaket bir
rivayette topluca lmlerin olaca bir hastalklar zuhur edecei malum
olunca, bir bedelin denmesi gerektiinden kz Hayriye GNDZOLU
(vefat 1957)na durumu am o da buna raz olmutur.
652

652
ki trl kader vardr. Birine Levh-i mahfuz, dierine Levh-i muallk deni-
yor. Levh-i mahfuz, deimeyen kaderdir. Levh-i muallk ise, arta bal olarak de-
iebilen kaderdir. Yni Cenb- Hakkn: u kulum u ii yaparsa ona falan iyilii
vereceim yahut u ktl yaparsa ondan falan nmeti alacam, gibi artlara
balad kaderdir. Onun iin levh-i muallk yni arta balanm olan kader, levh-i
mahfuz gibi kat ve deimez kader deildir.
Galata Mevlevhnesinde, Mesnevi rihi smail Rush Ankarv Hazretleri
medfundur. Kendileri bir zaman hastalanm ve birka hafta mukabeleye kama-
mlar. teden beri kendisine Ganem ismi verilmi bir dervii varm. Hazretin
drt hafta semahaneye kamadklarndan pek zgn olan Ganem Dede de, A
Dedeye: Sultanmza ne oldu? ok hasretiz... Ne vakit mukabeleye kacaklar?
Diye sormu. A Dede de: Vallahi Ganem Dede, Efendimiz ok rahatsz! Diye
cevap verince Ganem Dede alamaya balam ve: Ne olur, bir Fatiha eksen de,
sultanmn uruna ben kurban gitsem! Demi. Bunun zerine A Dede bir Fatiha
ekmi ve Ganem Dede de derhal cemle yrm. Bundan sonra da Hazret gittike
iyileerek semahaneye terif etmeye balamlar. Ganem Dedenin bann, Haz-
retin trbesi iine tesadf ettii bilinir.
te bunun gibi, artl kaderde, yni Levh-i muallakta katiyet yoktur. (Kenan
Rif, a.g.e. s. 529)
Bir gn, Hazret-i Muhyiddin kuddise srruhul azizi, amda iken kendisini bir
yere gtrmler ve:
Evdeki Hali
Ev ilerinde hanmna yardm eder, elerine iyi davrananlar severdi. Bu
hle klbklk diyenlere kzard.
653

Hkmdarn kz hastadr, bu kzn millete ok iyilikleri vardr, nazar buyursa-
nz... demiler. Kz, lm hlinde imi. Muhyiddn rb kuddise srruhul-azz
Hazretleri nazar buyurduktan sonra gzlerini am ve Hazret-i Muhyiddin kuddise
srruhul azizi hrmetle selmlam, bylece de yava yava iyilemi.
Hdise karsnda, Hazret-i Muhyiddin kuddise srruhul aziz buyurmu ki;
Azrail Aleyhisselm bu kz gtrecekti. Fakat kendisinin ok iyilikleri ve et-
rafna trl faydalar olduu iin, onun yerine kendi kzm vereyim, dedim.
nk gelince bir ey gtrmeden gitmek deti deildir.
Sonra kzma dedim ki;
Evltlarmn iinde en sevgili sensin. Fakat bir hkmdar kz kadar millete
faydan dokunamaz. Bu sebeble de onun yerine seni veriyorum.
Babasnn teklifini memnuniyetle kabul eden kz, o anda ruhunu teslim etmi.
(Kenan Rif, a.g.e. s. 340)
653
Kadnlar hakknda dikkat edilmesi gereken hususlar:
Hz. bnu Abbs radiyallh anhm anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem onlar kadnlarn yanna geceleyin gelmeyi yasaklad zaman, iki kii bu
yasa dinlemeyip, geceleyin evlerine geldi. Her ikisi de, evinde hanmnn yannda
bir yabanc erkek buldu. (Tirmiz, stizn 19, 2713)
Mevln Celleddin Rm bu olay u ekilde anlatyor.
Rivyet etmilerdir; Raslllah sallallh aleyhi ve sellem sahbeyle bir sava-
tan gelmiti.
Bu gece ehrin dnda yatacaz, yarn gireceiz ehre diye davul aln bu-
yurdu.
Ya Raslallah dediler, sebebi ne?
Olabilir ya dedi, kadnlarnz yabanc erkeklerle bulumu grrsnz; ca-
nnz sklr; bir fitnedir, kopar. Sahbeden biri dinlemedi; kalkp gitti; karsn bir
yabancyla buldu. Nebnin yolu buydu: Kskanl, fkeyi gidermek iin zahmet
ekmek; kadn doyurmak, giydirip kuatmak iin zahmet ekmek; yz binlerce
hadsiz-hesapsz zahmetler tatmak; bylece de Muhammedlik lemi yz gsterince-
ye dek dayanmak, sa aleyhisselmn yolu, mchede, halvet ve ehvetten kan-
makt. Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin yoluysa kadnn ve insanlarn der-
dini-cefasn ekmek. Mdemki Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin yoluna
gidemiyorsun, bri sa aleyhisselmn yoluna git de bir uurdan yoksun kalma. Sen-
de bir arlk varsa yz sille yersin, meyvesini, karln ya grrsn yahut da gre-
ceine inanrsn; mdemki buyurmulardr, haber vermilerdir, elbette byle bir ey
var, sabredeyim de zaman gelir, birdenbire o haber verdikleri ey bana da ular
dersin; ulatn da grrsn. Deil mi ki, bu zahmetler yznden u anda hibir
ey elde edemedim amma sonunda defineler bulacam diyorsun. Bunu gnlne
koymusun; definelere ularsn, beklediinden, umduundan fazlasn elde edersin.
Bu sz, imdi tesir etmez, amma bir zaman sonra daha pikin, daha olgun bir hale
gelirsin, o vakit adam-akll tesir eder sana.
Kadn nedir, dnya ne?
Hizmetleri 277
Hli
Devaml murakabe, tefekkr ve istirak
654
hlinde idi. Sakin, sabrl bir
tabiata sahipti.
Dili tatl, az konuur, sz karmak sylemez, lzumsuz yere uzatmaz
ve ar mbla yapmaz, lafebeliini sevmezdi.
655
Dnmeden ni, se-
cili, kafiyeli iir gibi sz sylemezdi. Onun kalbinde, kendisini teki dnya
ile srekli olarak megul eden bir nur var olduundan, dedikodu iin gelenle-
ri dinlemezdi.
Yaayyla da, ihvanlarna rnek olur, onlar birer gzel ahlk numune-
leri olarak yetitirmeye alrd. Mtevaz bir hayat srer, kanunlara uyar,
siyas hayatla ilgilenmezdi.
Efendi Hazretleri, ar bir ibadet etmeyi ve eriatn ahkmna skca
bal kalmay arzu ederek yaamtr.
656

ster syle, ister syleme; o, neyse gene odur, yaptn brakmayacaktr o. Hatt
syledike daha da beter olur. Mesel bir ekmek al, koltuuna koy, sakla, bunu
kimseye vermeyeceim de vermeyeceim; vermek yle dursun, gstermeyeceim
de. Ekmek, bolluundan, ucuzluundan yerlere dklp salmtr, kpekler bile
yemiyor amma vermemeye, gstermemeye kalktn m, btn halk ona der; sak-
ladn, gstermediin o ekmei mutlaka greceiz diye yalvarmaya, seni knamaya,
svmeye koyulur. Hele koltuuna-yenine sakladn, vermemeye, gstermemeye
savatn o ekmee ylesine derler ki, bu dknlk, haddi-snr aar-gider.
nk nsan menedildii eye hrsldr. Kadna gizlen diye emrettike onda,
kendini gsterme istei oalr-durur; halkta da o kadn ne kadar gizlenirse onu
grmek istei o kadar artar. u halde sen oturmusun, iki tarafnda isteini kztr-
yorsun. Sonra da bunu doru-dzen bir i sanyorsun; oysaki bu i, bozgunculuun
ta kendisi. Mayasnda kt bir ite bulunmamak varsa, yapma desen de, demesen de
iyi huyuna, temiz yaratlna uyacak, ona gre hareket edecektir o; brak, ikillenme
sen. Yok, tersine, mayas pisse gene kendi yolunu tutacaktr o. Gerekten de yapma-
etme, grnme demek, istei arttrr ancak; baka eye yaramaz. (Mevln
Celleddin Rm, Fhi M Fh, trc. Ahmed Avni Konuk, hzl. Seluk Eraydn, st.
2001, s. 82)

654
Mevlt Sarolu Efendi hramczde Hac smail Hakk kaddesellh
srrahul azz Efendinin istirak halini yle bir hatrasyla anlatyor:
Efendi Hazretleri srekli murakabe halindeydi. Bazen kendinden geer, bu
hali saatlerce srerdi. Onunla Zarann bir kyne gitmitik. kindi namazn
kldktan sonra bu hal vuku buldu. stirak hali uzun srnce, ben Hakka yr-
yeceini dnerek Yasin okumaya baladm. Bir sre sonra kendisine geldi ve
bana Sivasa dneceimizi syledi. hvann arzusu hilafna, dnme karar almas
nemli bir gelimeye iaretti. Nitekim dnmzde. Valide hanmn merdiven-
den dm olduunu grdk. (Fatsa, Mehmet, Tasavvufta Mekk Kolu, st,
2000, s. 175)
655
Marifet ehli olan kiilerin hali, szden ok skta yakn olur.
656
Tasavvuf mntesiplerinden biri, lmnden sonra Cneyd Badd kuddise
srruhul aziz ryasnda grdnde sorar:
Bu sebebden dolay nafileleri ve Efendimiz sallallh aleyhi ve sellemin
snneti, sosyal hayatlarnda byk yer kaplamtr.
657

Hasta Ziyareti
658

Dedem, byk kk dinlemez, hasta ziyaretini ok severdi. Btn Si-
vasta hastas olan evleri dolard. Cuma gn muhakkak bir hastane ziya-
reti yapard. Ben 1967 de ok ar bir hasta olmutum. Durumumu bir ha-
nm, Efendi Hazretlerine bildirince beni ziyarete gelmiti. O hastalmda
bana ifa olsun diye kiraz getirmiti.

Hsn- Zann
Gllceli Durmu eftali (d. 1932) anlatt.
Ulu Camiinde minberin dibindeki stunun yannda namaz klyordum.
Efendi Hazretleri, yannda Tokatl Mustafa Haki kuddise srruhul-azzin
Hatim Hocas ile beraber oturuyordu. Ben namazm bitirip kenarda otur-
mu onlara bakyordum. Efendi Hazretleri halnn stndeki motife gl di-
yor, hatim hocas ha iareti diye srar ediyor ve
Efendi Hazretleri camiye ha ta koymusun diyince Efendi Hazretleri;
Gardam! Gzlerini silde bak, o gl diyordu. O da inat ediyordu.
Efendi Hazretleri beni ard.
Durmu Efendi! Gel canm, bu ne? diye sordu. Ben de;

Allah Tel sana nasl davrand?
O iaretlerin hepsi silindi, o ibarelerin hepsi yok oldu. Bize sadece seher va-
kitleri gerekletire geldiimiz rektklar fayda verdi. (Tenbhul Muterrn,
a.g.e.48)
657
Efendi Hazretlerinde bulunan dokuz hal u hadisi erifte aka gelmitir.
Ebu Hureyre radiyallh anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
buyurdular ki;
Rabbim bana dokuz ey emretti:
1-Gizli halde de aleni halde de Allah Teldan korkmam,
2-fke ve rza halinde de adaletli sz sylememi,
3-Fakirlikte de, zenginlikte de iktisad yapmam,
4-Benden kopana da sla- rahm yapmam,
5-Beni mahrum edene de vermemi,
6-Bana zulmedeni affetmemi,
7-Susma halimin tefekkr olmasn, konuma halimin zikir olmasn,
8-Bakmn da ibret olmasn,
9-Marufu (doru ve gzel olan) emretmemi. (Ktb-i Sitte)
658
Byezid el Bestm kuddise srruhul-azz buyurur ki;
Her kim Kuran- Kerim okur da mslmanlarn cenazelerinde hazr bulun-
maz, hastalar ziyarete gitmez kszleri soruturmaz ve tasavvuftan dem vurursa
onun bir sahtekr olduunu biliniz. (Tezkiretl-Evliya, s.219)
Hizmetleri 279
Efendi Hazretleri gl dedim. Hatim avuu ise;
Efendi Hazretlerinin hatrna haa gl deme diyerek kzd.
Efendi Hazretleri beni grnce;
Benim ahidim, glm diye hep syler ve Gllceli Durmu Efen-
di diye seslenirdi.

nsanlarla likisi
Dedem, bir ey olunca mahkemeye bavurmaz, sorunu olanlara da tav-
siye ederek yle yapn, byle yapn diye yol gsterirdi.
Her eyi tevekklle karlard. Hakszla uradn syleyenlere de,
Allah Telya havale ettim derdi.

nsanlara Saygs
Hayat boyunca bir kimse ile tartt duyulmam ve toplumun btn
kesimleri ile iyi geindii grlmtr. lim ehli yanna geldii zaman, onla-
ra saygsn eksik etmezdi. Bilmiyormu gibi dinlerdi.
659
Yabanc memleket-
ten birileri geldii zamanda onun kapsndan baka, ak kap bulamazd.
Ecnebiler dahi, tarafndan karlanrd.

yi Su me Hakknda
Gardalarm! Maanzn te ikisinin gideceini bilseniz dahi, iyi su
iin.

Giyimi
Giyimi mutedildi. Elbiselerinin tl olmasn isterdi. Balarna kasket
takard.
660

659
Biz hakikat dilencisiyiz. Gvurdan fttan, kimden olursa olsun, hakikate
dir bir sz duyarsak keklmz uzatrz. Fakat hakikat szn de, herkes anla-
maz. (Kenan Rif, a.g.e. s. 402)
660
Efendi Hazretleri hacca giderken, amda ikamet eden Tokatl Mustafa Ha-
ki Hazretlerinin olu Hac Behddin Efendiyi ziyaret etmeden, Hicaza gitmezlerdi.
Giderken de, azami miktarda hediye gtrrlerdi. Yine bir ziyaretlerinde, otelden
karken etrafndakilerden biri,
Efendim, buras am. Kasketle kmanz baka ekil anlalr diyince, Efendi
Hazretleri, Ver gardam kasketimi, dinimiz gibi din, devletimiz gibi devlet yok
buyurdular.

A brahim Dede anlatyor. Cenb- Mrid-i Azam Efendimize sylediler ki,
Baba Ruznameci, Frenk gmlei giymi. te o saat pnar gibi yzmden ter
cereyan etmeye balad. imdi buna cevap olarak, Hazret-i Ulem-billh Efendimiz
buyurdular ki;
Hayr, sizin yanlnz var. Bu gmlei Mslman giyer ise, Mslman gmlei
Devletin kanunlar erevesinde hareket eden Efendi Hazretleri, zama-
nn gereine gre hareket etmesi yannda, itikad ynden Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin izgisinden bir adm ayrlmaz iken, merhameti
icab terk ettii durumlar ok olurdu. Giyimde ihvanna iaret olacak simge-
lerden uzak olunmasn isterdi. Taylasan
661
ve sark sarararak cemaatin
iinde sivrilmeyi istemez, zamann durumuna gre hareket edilmesini ister-
di.
662

hvann sade giyime davet ederdi. Kendileri yazn takm elbise, kn
zerine pards giyerlerdi. Genellikle kurun renkleri tercih ederdi.

SARIK SARMAK SNNETTR
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin sark sard sahih hadislerle bi-
linmektedir.
Amir Bin Hureys radiyallh anhtan; Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemi banda bir ucunu omuzlar arasna sarktm bir siyah sark oldu-
u halde grdm.
663

Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem Fetih gn, Mekkeye banda
siyah sark olduu halde girdi.
664

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem son hastalnda banda bir
siyah sark ile hutbe irad eylemilerdir.
665

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bana sark sard zaman,
ucunu iki omuzu arasna sarktrd
666

Sahabeler ve melekler sark sarmlardr.

derler; Frenk giyer ise, Frenk gmlei derler. Ne zarar vardr ve gmlein ne kaba-
hati vardr! Lkin baz Mslmanlar familya tabir ediyorlar. te bu lfz Frenk
gmlei gibi deildir. nk familya tabiri, Frenk oluk ocuu demektir, onlara
mahsus bir isimdir, bunun iin familya tabiri mahz hatadr. Lkin gmlek byle
deildir. Mslman srtnda, Mslman gmlei denir. Frenk srtnda, Frenk gm-
lei tabir olunur buyurmas zerine fakire bir rzgr- meserret esmesiyle shil-i
selmete ktm ve zaten merebimin hilaf olduu cihetle ferdas gn, dier gm-
lek giyip Frenk gmlei giyemeyeceimi syledim. Ve onlar da bir daha teklif et-
mediler. (A brahim Dede, a.g.e. c. I, s.476)
661
Sarn ucunu serbest brakarak sarma ekli.
662
Akakocal Hac Hasan Efendiden 1997 ylnda grmemizde duydum.
Manada Efendi Hazretlerinin bize Gardam Hasan bandaki kasketi artk
kar buyurdu.
663
Sahihtir. Mslim(Hacc 453) Ebu Davud(4077) Nesai(8/211) Tac(4/295)
Tirmizi(1782) Tirmizi email(17/2) bni Mace(1104) Ahmed(4/307)
664
Sahihtir Mslim(1357) Tirmizi(1735) Tirmizi email(17/1) Ryazus
Salihin(784)
665
Sahihtir Mslim (1359) Buhri Tarih (7/418) Nesai (fedil 241) Beyhaki
(6/371) Buhari(4/226) Ebu Davud(4/78) bni Mace (2/1186)
666
Tirmizi(1736) email(17/4)
Hizmetleri 281
bni Abbas Radiyallh anhtan; Melekler kendilerini sar sarklar sa-
rarak alametlendirmilerdi. (Bedirde) Ebu Dcane krmz, Zbeyr de
radiyallah anhuma sar sark sarmlard.
667

Allah Bedirde ve Huneynde balarna sark sarm meleklerle yar-
dm etti.
668

Cebrail Aleyhisselm ve meleklerin sarkl olduklarna dair rivayetlerde
sarn bir iar olduunu gsterir. Efendimiz sallallh aleyhi ve sellemin
kendisini temslen gnderdii kimselere bizzat sark sarmas ekli temsilin
de gereine bir delildir.
bnl Arab, Mnavi ve sair ulema; Sark, ban snneti, Nebilerin
snneti ve sadtn detidir. Demilerdir.

Kuran- Kerime Hizmeti
Kuran- Kerim okumay sevdii gibi, okunmasn da ok isterdi. Bu
sebebden, hafzlara ok hrmet eder, onlar gelince ayaa kalkp karlar ve
bakeye alrd. stanbula giden talebeleri, Gnenli Mehmet kuddise
srruhul-azz Efendiye gnderir ve yardm ederdi.

Kurban Kesilirken
Efendi Hazretleri, kurban kesilirken srtn dner, kesilen mahlukatn
cann veriine nazar klmazd. Bu hal, onun merhmetinin cokunluundan
baka bir ey deildi.

Mezhep Gr
Efendi Hazretlerini alevi olan birisi ziyaret etmek isteyince buyurur ki;
Gel canm, bu iin Alevisi Snnsi diye bir ey olmaz. Hepimiz Allah
Telnn kuluyuz
Ziyaretine gelen alevi kardelerimize de, Efendi Hazretleri;
Gardam! Alevi misin? dediklerinde,
Evet, Efendim demeleri zerine,
Gardam! Alevi olabiliyor musun? diye sorard.

Misafir Sevgisi
Dardan gelen misafirleriyle bizzat ilgilenmeye alr, onlarn barnma,
yeme ime ve banyo gibi ihtiyalarnn zerinde ihtimamla dururdu. Misafir-
lerini hamama gndermek detindendi.
Misafirlerini tren garndan karlanacaklar varsa aldrr, uurlanacaklar
yine ya bizzat veya bir ihvan ile gnderirdi. Efendi Hazretleri;

667
Razi Tefsir(7/52) Hkim(3/230) bn-i Kesir(1/411) Taberi (4/83) El Ha-
vi(1/358) bni Kuteybe Garibul Kuran (109) Hayatus Sahabe(2/24) Mecma(6/109)
Mevahibu Ledniye(1/110)
668
Suyuti El tkan (2/489)

Giden yolcu dayan dur
Halim sana beyandur
Geliine can kurban
Gidiin ne yamandur

Drtln okur, bazen de;
Gelen gelsin saadetle, giden gitsin selametle. Buyururlard.
Misafirin hakk var, o da; istirahat ettiririz, karnn doyururuz bir
de hamama gndeririz. Buyururlard.
669
Nefsi iin yemek eidini aramaz
iken misafirlerine eitli yemeklerin hazrlanmasn isterdi.
670
Yemek yedir-
me konusunda ihtimam gsterirdi. nk Efendi Hazretleri, bir yere misafir
olmu. Orada ona ay ikram etmiler.
Gardalarm! Bize ay iirdiler. Mbarek, Canm! Karnmz a di-
yemedik. Onun iin gelen misafirlerimize karnnz a m diye soruyoruz.

eyhine Vefas
eyhinin akrabas ve ocuklarna hrmet eder, ayn eyhi imi gibi on-
lara muamelede bulunurdu.
eyhine olan muhabbetinden dolay, Tokattan gelen misafirlerine ayr
bir muamelede bulunurdu.
671
Onlara gelince;

669
Dedemgil veya veklede olsun hi misafir eksik olmazd. Dedemin sofras Halil
brahim aleyhisselm sofrasyd. Dertliler derman, hastalar ifa, borlular eda bu-
lurdu.
Dedem yazn Scak ermike terefli (st hava bacal) adr kurdururdu. Bunlar
iki kapl olup ancak adrclar tarafndan kurulurdu. Yemek zaman kurulan sofra-
lardaki yemekler her zaman yeter, gelen misafirlerin hepsi tok kalkard. Ben de
hayran ve akn olarak dedemin kerametlerine ahit olurdum.
Dini bayramlardan birinin nc gnyd. Dedemgilin bahede oynuyordum.
Kalabalk bir grup geldi. Bana;
Efendi Hazretleri ieride mi? Diye sordular. Ben de;
Evet, dedim. Kotum dedeme haber verdim. O da bana;
Gardam! Misafiri kapda niye bekletiyorsun, dedi.
Dedemin misafirleri her kesimden olur, kapsndan geri evrildii grlmemitir.
670
Hz. ie radiyallah anhann bir sz:
Misafire eitli yemekler ikram etmek, israf saylmaz. (Tenbhul Muterrn,
a.g.e.361)
671
Kuadal Hazretleri, Hz. Pir Nash Hazretleri ziyaret kasdyla bir gn
skdara doru yola dmler. Beraberlerinde Zeyrekteki, Kilise Camii kayym
Hac Efendi bulunur imi. Kaykla Kz Kulesi civarna geldiklerinde,
Hac! Edebini takn. Zira Hz. Prin kyne yaklatk. Buyurmular. Tekkeye
vardklarnda cmle kapsnn nnde ayakkablarn karp, mest ile ieri girerler
Hizmetleri 283
Tokat bir da iinde, gl barda iinde
Tokattan yar sevenin, yrei ya iinde

Trksn okurdu.
Efendi Hazretleri, Mehmet Kzm Efendinin oluna, Mustafa Hk
adn verdii iin, tad isme hrmeti, torun sevgisinin tesinde sevmi,
ondan hayat boyunca alka ve sevgisini hibir zaman esirgememitir. de-
ta ad dolaysyla ona bir nevi eyhi imi gibi hrmet etmitir. Kan kanserin-
den vefat edince, Efendi Hazretleri buyurur ki;
Bu ad bizden bize kald.

Temizlii
Gerek i, gerekse d temizlie ok nem verirdi. zellikle cuma gnleri
ihvanlar ile hamama gider, onlarn ve hamamda hizmet edenlerin parasn
kendi der ve cumaya hazrlk yaparlard.
672
Sakal uzatanlarn toplatmala-
rn, kesenlerin her gn tra olmalarn isterdi.
hvanlarnn erken veya ge saatlerde hamama yalnz gitmelerine raz
olmaz, hamamda avret yeri almadan oturulmasnn edep olduunu syler,
uyulmasn isterdi.
Baz zamanlar hamama kere gittikleri vardr.
673

imi. Ne zaman Hz. Pr Nash Hazretleri ve Hz. Mevln Hazretlerinin mbrek
isimleri yd olunsa, alnlarnda bir damar zuhur edip vecd zuhura gelir imi ve
Bunlarn isimlerini duyunca kendimi gib ederim. Buyururlar imi.
Hseyin Vassaf Hazretleri buyurur ki;
Hz. Fatih trbedar Ami Efendi Hazretlerinde yukardaki hli grdm. Ziyare-
tine gittim. Benim evld- Prden olduuma muttali oldukta, vecd zuhura geldi ve
bana hitaben, Sen mirasyedisin, senden korkarm. dediler. Dahas var, fakat bu
kadar elverir. (Osmanzade Hseyin Vassaf, Sefine-i Evliya, hzl. Prof. Dr. Mehmet
AKKU- Prof. Dr. Ali YILMAZ, stanbul, 2006, c.IV, s.83)
672
Efendimiz hazretleri de ite byle ska hamamda ykanrlar ve hamamc-
lara pek ok para ihsan ederlerdi ve ihvandan kimse var ise, onun dahi hamam para-
sn ihsan buyururlar idi. Ekseriya fakir de birlikte olur idim. Hamamclarn hakk
byktr, onlara ok para vermeli buyururlar idi. Hazret-i Hayyt kuddise
srruhu1-azz Efendimiz Hazretleri de ska hamamda ykanrlar imi. (A bra-
him Dede, a.g.e. c. I, s.392)
673
Abdurrauf Akaln isimli ihvandan iittim.
eyh Lutfullh Tennrden; babasna Tennr denilmesinin ve Tennr uygula-
masnn sebebini sordum. Dedi ki;
Babam eyh brahim, Ak emseddn kuddise srruhul-azz daha hayatta iken,
izinleriyle Kayseride iradla megul olduklar esnada byk bir kabz hastalna
yakalanmlar, her ne kadar almlarsa da, kabzn zlmesi mmkn olmam,
en son are olarak, Ak emseddn kuddise srruhul-azzi ziyaret etmeyi ve yakalan-
d kabz hastaln da, tedavi ettirmeyi kararlatrarak (h.848 /m.1444)yl civarn-
Trnak Kesmesi
Efendi Hazretleri, cuma namazndan sonra nce sa elinin kk par-
mandan balayarak, birer parmak atlayarak; orta parmak, baparmak, y-
zkparma ve ehadet parmayla sa elini keser. Sonra sol elinin bapar-
mayla balayarak, orta parmak, kk parmak, ehadet parma ve yzk-
parmayla bitirirdi.
674

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve Ehl-i Beyt Sevgisi
Ehl-i Beyti ok sever, bizim ser-tcmz
675
diye muamelede bulu-
nurdu.
676
Abdestsiz Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin isimlerini an-

da yola kmlardr. Bu esnada Ak eyh kuddise srruhul-azz skilip yaknlarnda-
ki Evlek isimli kyde oturmakta imi. Fakat Karaman oullarnn kargaalk zaman
olduundan, babam eyh brahim, Kayseriden skilipe dorudan gitmeyerek To-
kattan dolamlardr. Yolculuk esnasnda konaklad bir yerde rya grmler;
ryasnda eyh Ak emseddn kuddise srruhul-azzin suretinde bir kimseyi arkas-
na, n dikilmi bir cbbe giymi, bandaki tac altna bir tlbent rtlm olarak
grm; eyh Hazretleri bir scak Tennr (Tandr) zerine oturup:
Siz dahi kabz gidermek iin byle yapnz! demilerdir. Babam eyh bra-
him dahi, hemen yanndaki hizmetileri Hoca Ahmed Dedeye bir Tennr iine ate
yaktrmlar, bu ilem tamamlandktan sonra da, eyhin gsterdii ekilde tandrn
zerine oturup iyice terlemiler, hemen kabz zlvermitir. Daha sonra da eyhin
huzuruna varp, grd ryay ve yaptklarn arz etmiler, eyh Hazretleri de:
Bundan sonra bu deti terk etmeyiniz! lerinin temizlenmesi iin, dervilere
de, bu usl uygulaynz!
Diye tasvip eylemilerdir. Bu tavsiyeden sonra, kendisine intisap edenleri de, s-
cak tandra oturtmak, zerlerini bir eyle rtp, onlara testi testi su iirerek terletmek
suretiyle ilerini temizleyerek slke balam ve bu sebeble kendisine
TENNR denilmitir. (KARABULUT, Ali Rza, Kayseride Mehur Mutasav-
vflar, Kayseri, 1984, s. 187)

674
Hz. Ali kerremallh veche buyurdu ki; Trnaklarn snnete uygun
olarak kes. Sa elin kk parmandan balayarak; sonra orta parmak, sonra
baparmak, sonra kk parman yanndaki parmak, sonra da ehdet parma-
nn trnan kes. Sol elde de ayn sray takip et. (Hz. Ali kerremallh veche
Divan, trc, Mstekmzde S. Saadettin Ef., st. 1981, s. 102)
675
Bamzn tac.
676
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yle buyurur:
Kim, Muhammedin akrabalarn (lini) severek lrse ehit olur.
Kim, Muhammedin akrabalarn severek lrse balanm olarak lr.
Kim, Muhammedin akrabalarn severek lrse tvbe etmi olarak lr.
Kim, Muhammedin akrabalarn severek lrse kmil mmin olarak lr.
Kim, Muhammedin akrabalarn severek lrse lm melei daha sonra da
mnker-nekir kendisini cennetle mjdeler.
Kim, Muhammedin akrabalarn severek lrse gelinin damadn evine gt-
rld gibi cennete gtrlr.
Hizmetleri 285
mazd.
677

Yardmseverlii
Efendi Hazretleri, itimai yardmlamann daima nclerindendir. hti-
ya iinde bulunanlara ayrm yapmakszn, imknlar erevesinde yardm
yapmay bir vazife bilirdi. Yardmseverlii ile de evresine rnek olur, zel-
likle kendisine yardm edenleri unutmaz, onlara fazlasyla yardm etmeye
alrd.

Kim, Muhammedin akrabalarn severek lrse mezarndan cennete iki kap
alr.
Kim, Muhammedin akrabalarn severek lrse rahmet meleklerinin yrn-
gesi kadar Allah kabrini geniletilir.
Kim, Muhammedin akrabalarn severek lrse ehl-i snnet ve1-cemaat ze-
rine lr.
Kim, Muhammedin akrabalarna buz ederek lrse kyamet gn alnnda
Allahn rahmetinden mit kesmiyazs ile gelir.
Kim, Muhammedin akrabalarna buz ederek lrse kfir olarak lr.
Kim, Muhammedin akrabalarna buz ederek lrse cennetin kokusunu ala-
maz. (sallallh aleyhi ve sellem)
(Aziz Mahmud Hdyi Uluslararas Sempozyum Bildiriler, st-skdar Beld.
2006, c. I, s. 300)
677
Mevlna Hlid-i Badad Hazretlerinin, Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin ak ve muhabbetiyle yanan bir iirinin tercmesi;
Ey slerin sna! Saysz hatalarmla beni himayene alman iin kapna gel-
dim.
h o mbrek ayan bastn eii, her zaman doya doya pebilsem!
Bu gnl sevdm, sadece beni mi bu hle koydu?
rifler bilirler ki, mbrek ayan pmek, ak ve itiyk, felekleri bile
mecnnun etmitir!
imdi onlar, kendilerinden gemi bir vaziyette hi durmadan senin aknla d-
np duruyorlar.
Ey Letfet Gnei! Senin gzelliin, tebih sanatn dahi yok eder.
Zira vasflarn yazya da, iire de smyor!
Akl seni medh u senda skntya dt.
nk onun istidd, seni lykyla idrke kf deil...
Ey Allhn Sevgilisi! lemleri bir zerreye sdrmak mmkn olur, fakat seni
lisana sdrmak mmkn olmuyor.
Her yl haclar, Kbeyi tavafa komakta, ancak Kbe ise, senin Ravza-i
Mutahharan tavf iin can atyor.
Senin hrmetine sudan inci, tatan cevher, dikenden de gl geliyor.
Y Raslallh! Sonsuz merhametine snp kapna geldim!
Bana rahmet deryandan bir damla lutf et!
Gnahm saylamayacak kadar ok, yzm katran gibi karadr.
Ey canmdan azz cnn! Su ile temizlenmesi mmkn olmayan bu kirleri, senin
eref verdiin topraa yz srerek temizlemee geldim!
Binmesi iin kaps ve camii nnde duran faytonlar reddetmez,
Onlarn da oluk ocuu var, onlar da nasiplensin. Diye binerdi.
678

Yemekteki Hali
Yemek yerken, misafir olmasn ister, yalnz yemeyi sevmezdi.
679
Ye-
mek yerken misafir olmasn ister yalnz yemeyi sevmezdi. Sofrada 5 kii,
7 kii veya 11 kii olmas iin himmet gsterirdi. El ile yemei severdi.
Yemee balamadan nce birinin elinde ibrik, dierinde ibrik alt bu-
lunan 2 kii, her misafirin eline lk su dkerlerdi. Sofrada bir taban iinde
tuz, dierinde rekotu konur, yemee balamadan nce tuza sonra reko-
tuna el banlrd. Az ak yemek, kap ve su kab braktrmazd. Yemein
artk kalmasn istemez Birer lokma alp snnet edelim diye tevik ederdi.
Ekmek paracklarn bizzat parmaklar ile toplard. Sonradan rendim ki,
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin snnetleri imi.

Yryteki Hali
Yolda insanlarn elini pmesini istemezdi. Yolda hzl gider ve tenha
yerleri seerdi. Yolda elinin plmesini istemezdi.

Zhire Hkmetmemek Hakknda
Efendi Hazretleri, slm emirleri uygularken zahirden ok batn yn
n planda tutard. Konu ile ilgili olarak u hadise ok nemlidir.
Sivasta, Osmanl medrese ulemsnn son temsilcilerinden Erzurumlu
Viz Ahmet Ylmaz Efendi srekli olarak Efendi Hazretlerinin ellerini g-
snn zerinde ve kalbi zerinde balayarak namaz kld iin, Efendi
Hazretlerinin kld namaz, namaz deildir diyerek haber gnderir. Bu
birka sefer tekrar edince, durumu sukut ile geitiren Efendi Hazretleri;
Gardam! Biz namaz Allah Tel iin klyoruz, ekil iin klmyo-
ruz, elinizi nasl balarsanz balayn buyurmutur.

Zhd
Efendi Hazretleri, her zaman faytona bindii iin Gaziantepli ihvanlar

678
Salih kimselerin ou halka u nasihati vermitir
Dilinizle iyi szler syleyin. Sizden bir eyler isteyen fakirleri bo evirmeyin.
Oru ve namaza devam edin. Mminlere hayr dua edin. Eer bunlar yaparsanz
istediinizi bulursunuz. htiyalarnzn giderilmesi iin dua ettiinizde kabul olu-
nur
679
mer b. el-Hattab radiyallh anhn rivayet ettii bir hadiste Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Hep birlikte yemek yeyiniz ve da-
lmaynz. nk phesiz ki, bereket, cemaat ile birliktedir. (bn Mace, Etme
17,- Camius-Sair, IV, 168)
Hizmetleri 287
yeni km taksilerden birini ofr ile beraber Sivasa getirmilerdi. hvan-
larn niyetleri, ya ilerlemi olan Efendi Hazretlerini rahat ettirmek idi. An-
cak, Efendi Hazretleri;
Gardalarm! Bunu gtrn ihtiyacmz yoktur buyurmulardr.
Yine ayn ekilde, orap Hanndaki veklenin eski bir yer olduu da-
ha gzel bir yer yaplmas iin teklif yaplmtr. Efendi Hazretleri yer dei-
ikliine raz olmamtr.
3-SZLERNDEN
* Akl nefsin yular, bana taklrsa her trl fenalktan emin olur.
* Akam namaznn farznda Felk ve Ns suresi okunmaz.
* Allah Telya kul olmak zor, tarikt- liye iinde insan olmak da
ne zor. Gardalar iinde, d insan ii hayvan olmak da ne zor.
680

* Allah Tel, isteyene her eyi verir. Allah Teldan kendini de is-
teyin. Gardalarm! Allah Tel, kendini de verir.
681

* Alamayacan yere bor para vermek, gnahtr.
682

* Arif-i billhlar, dnyada hi gam ekmezler.
683

* Aslann diisine de aslan derler. Bizim yle kadn ihvanlarmz var-
dr.
684

680
Hal sahibi olmak ak ve muhabbet, terk ve uzlet ister, yoksa sz ve gaflet
insana hal olmaz! Hakkn cezbesi zuhur etmedike, bu yaknlk ve uyanklk
kimseden zuhur etmez. (Selim Divane, S. Mkillerinin Anahtar, a.g.e., s.95)
681
Kul Allah Tely tesbih, temcid, tahmid ve tatla zikrederse; Allah Tel
da kulu rahmetiyle zikreder. Kul dua ile zikrederse; Allah Tel da, duasna icabetle
zikreder. Kul sena ve itaat ile zikrederse; Rabb Tel da, af ve mafiretle zikreder.
Kul dnyada zikrederse; Allah Tel da, onu hirette zikreder. Kul tenhalarda zik-
rederse; Allah Telda, onu sahralarda zikreder. Kul Allah Tely toplulukta
zikrederse; Mevls da onu Mele-i lda zikreder. Kul ibdetle zikrederse; Allah
Tel da, yardmla zikreder. Kul mcdele ile zikrederse; Allah Tel da, hidyeti
ziyde ile zikreder. Kul sdk ve ihls ile Allah Tely zikrederse, Allah Tel da,
onu kurtulu ve muvaffakiyetle zikreder. Kul rubbiyetle Allah Tely zikrederse;
Allah Tel da, nihayette o kulu rahmet ve ubudiyetle zikreder. (Muhammed Hik-
met Efendi, Marifet-i lahiyye Tarkat- Aliyye, st, s. 98)

Nefsinizdedir, bakmyor musunuz? (Zriyt, 21) Nefsini bilen Onu bilmi-
tir.
Hikye:
Bir k, kl gnl ile Allah Tely ryada grm. Dertli k, onun eteine
skca sarlarak: Ben senden bakasnn elinden tutmadm, demi. Dervi uykudan
uyannca kendi eteini, yine kendisinin salamca tuttuunu grm!
mam Tirmiz, Eb Hureyreden radiyallh anh Nebinin sallallh aleyhi ve
sellem ayet siz bir ipi arzn aasna doru sarktsanz, mutlaka Allahn zerine
iner. Buyurmu ve dnp u yeti okumu: O evveldir, hirdir, zahirdir, btndr,
her eyi bilendir. (Hadid, 57/3) (Nefhatl ns, a.g.e. s. 123)
682
683
Rbia Adviye kuddise srruhul-azz buyurur ki;
Allah Telm! Bu dnyadan bana ayrdn paym ne ise, onu, Senin dman-
larna ihsan et; teki dnyadan bana ayrdn paym da, dostlarna ihsan et. Sen
bana yetersin.
684
Krklar ka erdir? Diye ztn birine sormular. Krk nfustur, demi. Ni-
in er demediniz de nfus dediniz? Diye tekrar sorunca:
lerinde kadn da vardr da onun iin... Buyurmu. (Kenan Rif, a.g.e. s. 340)
Hizmetleri 289

Tezkire-i Evliya adl kitapta, Feridddin Attar kuddise srruhul aziz buyurur ki;
Hususi bir mahremiyet perdesi altnda sakl ve ihls rts ile gizli olan, ak ve
itiyakla tutuan, yakn ve yank olmaya vurulan, Meryem-i Safiye aleyhisselma
nib bulunan, erenler nezdinde kabul gren Rbiatul-Adeviye radiyallh anhadr.
(h.y.t. 185)
Biri kp onu; Niin erkekler safnda zikr ettin, diye sorarsa bana, derim ki;
Hce-i Enbiya Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Allah Tel sizin suretinize
bakmaz... buyurmulardr.
imdi amel, surete gre olmayp iyi niyete gredir. ayet dinimizin te birini
Aie-i Sddka radiyallh anhadan almak caiz ise, ayn ekilde onun cariyelerinden,
(yni halefleri olan veliye hanmlardan) dinimizi renmek (ve feyz) almak da caiz-
dir.
Bir kadn, Allah Tealnn yolunda er olursa, artk ona kadn denilmez. Nitekim
Abbase-i Tus: Yarn Arasat meydannda, Ey erler! diye nida edildii vakit,
rical (erkekler) safna ilk nce ayan basacak olan Hz. Meryemdir, demitir.
Bir ahs (Rbiatul-Adeviye radiyallh anha) ki, o mecliste hazr olmaynca
Hasan Basri radiyallh anh konumazd. yle bir ahsn mutlaka erkekler safnda
yd edilmesi lazm gelir. Belki hakikat asndan baklnca, grlr ki, bu zmrenin
bulunduu makamda herkes tevhidde yok, (lah Vahdette fni) olmutur. u halde
tevhidde: Ben ve sen namna bir ey kalmam, olduundan : Erkek ve
kadn ayrmndan sz edilemez.
Nitekim Ebu Ali Frmed (h.y.t. 477) nbvvet, izzet ve erefin ta kendisidir,
orada byklkten-kklkten sz edilemez, demitir. mdi velayet de aynen
yledir, bahis konusu olan Rbiatul-Adeviye radiyallh anha olursa. Zira muamele
ve marifet itibar ile anda onun bir ei daha yoktu. O zamandaki bykler ne ise;
muteber olup adalarna kar sz kat bir hccet idi. (Tezkiretl-Evliya, s.
111112)
Ahmed mi kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurdu ki;
Kadnlara dikkat ediyor musun? Onlarn iinde erkekleri vardr. Onlara iyi
dikkat et. (GNEREN, a.g.e., s. 69)

Prof. Dr. Amiran Kurtkan Bilgiseven, Mevlana kuddise srruhul-azze gre in-
san kategorisinde recl (erkeklik) sfat zerinde incelemesi zet olarak u ekilde-
dir.
Yine Mevln kuddise srruhul-azze gre, cemiyet leminde de, Kurn-
Kermin emrettii gibi kendimizden, olduklarn grerek setiimiz idareciler, er
kiilerdir. dare edilenler zmresi, cemiyetin (bu iyi idarecileri semede aktif, fakat
daha sonra pasif kalmas gereken) kadn varldr. Bu anlay kadn-erkek iftinin
anlam boyutundan ncs olan lednni boyutu meydana getirmektedir.
Buna gre Kadn-erkek ifti boyuttur.
Birinci anlam boyutu BYOLOJK BOYUT tur.
Kadnn gebelik sresini, iddet mddetini, ay hali durumunu, erkein kadn ken-
dinden meydana getirmesini (yni XY spermatazonlanna sahiplik durumunu) sz
konusu eden btn yetler, kadn-erkek iftinin biyolojik boyutuna deinen
yetlerdir. (Kadnn yni her ocuun cinsiyeti sadece annedeki XX cinsiyet hcrele-

ri tarafndan tayin edilememektedir. Erkekten gelen spermatazona gre XX bileimi
kz ocuunun, XY bileimi ise, erkek ocuunun cinsiyetini tayin eder. nk
erkekte hem X, hem de Y spermatazonlar vardr.)
kinci anlam boyutu HUKUK BOYUT tur.
Kadn veya erkek ld zaman, eine ve her ikisinin lmleri halinde kz ve er-
kek ocuklara kalacak olan miras payn, evlenme, ayrlma ve dier hukuki konular
dzenleyen btn yetler, kadn-erkek iftinin hukuki boyutunu ele alan yetlerdir.
nc boyut, LEDUNN BOYUT tur.
Bu da, kadn-erkek iftini ilm-i ledn asndan ele alan boyuttur. Bu boyuta gi-
ren yetlerde erkek (veya er kii) daima racul olarak anlr. Racul kavram, ister
kadn ister erkek olsun, tpk bir uzviyetin akl gibi insanlar idarede onlar doru
yola sevk eden olgunlam fert anlamn tar. Dier insanlar, racule nazaran, bey-
nin idaresi altndaki organlar gibidirler. Ancak, bu organlardan farkl olarak, onlarn
da czi iradeleri ve akllar olduu iindir ki, balarna geirecekleri insanlarn
iyisini seme hususundaki sorumluluk, kendilerine aittir.
Lednni anlamda, Mevlna kuddise srruhul-azze gre, eitli istekleri ile nefsi
temsil eden millet kadn, akl temsil eden idareciler ise, erkektir. Mesnevi de, kt
tedbirlerle bir milletin birliini paralayan ve onu yoklua srkleyen idarecileri
sembolik olarak merkebe benzetmitir. (Mesela, Lokman suresinin 19. Ayetinde,
yksek sesle barp aranlar merkeplere benzetilmi ve seslerin en irkininin
merkeplerin sesi olduu ifade edilmitir.)
nsan olana, insan olan er kii yakr. Gerek anlamda insan olan milletler de in-
san niteliini tayan idarecileri seerler. Lednni anlamda millet, (kadn-racul)
iftinin kadn blmn oluturur. Racul ise, sadece maddi adan deil, fakat ma-
nen de olgunlam olan ferttir. Kadn durumundaki vatandalar (ki, bunlar biyo-
lojik anlamda kadnlar da erkekleri de kapsayan bir nfus kategorisidir) lednni
anlamda dlleyen, yni onlarn zihin ve gnllerden ibaret mana rahimlerine en iyi
tedbir ve izahlarla en gzel manevi tohumlar atabilecek olanlar, bu trl mana erle-
ridir. Eer, bir millet, kendi cinsinden, yni kendisi gibi birlik (tevhid) salayc,
akll, bilgili ve iyi ahlakl raculleri seip i bana getirebilmise hayatta kalr ve
geliir. Aksi takdirde paralanarak tarih sahnesinden silinip gider.
Fakat seim, her zaman tekrarlanmas mmkn olan bir ilem deildir. Bundan
tr, her naslsa, iyi zannettii kt idarecileri i bana getirmi bir milleti kt
tedbirlerden koruyacak olan vasta, beeri hukuktur.
Mevlna kuddise srruhul-azz, fert olarak ve millet olarak, nefsni isteklerini
akllar zerine hkim klanlarn hepsini kadn olarak kabul eder. Onlar, mn
rahimlerine, racul karakterine sahip (tevhit ehli) kiilerin manevi tohumlar duru-
mundaki fikirlerini kabul edip, hayrl evlatlar gibi olan iyi amelleri dourmaya
muhta bulunan nfus kategorisini oluturmaktadrlar. Yoksa Mevlnaya gre,
(biyolojik anlamda) kadnlk ve kadn, mukaddestir. Mesnevide: kadn Hakk
nurudur derken, bunu ifade etmitir.
Kadn ve erkek iftinin bu boyut asndan farkl anlamlarda ele alnn ten-
kit edebilmeye imkn yoktur. nk Kurn- Kermde bu boyutlu izah tarz ele
alnmtr. Az nce de belirtmi olduumuz gibi, nc boyut Lednni bir nitelik
tamaktadr. Lednni anlamda erkek (veya er kii) kadn da erkei de kapsayan
raculdr. O halde, Tebaa (vatandalar kitlesi) anlamnda kadn iyi olursa, bana
Hizmetleri 291
* Ben vaiz olsam, dinleyenlere gre hitap ederim, mam olsam, ce-
maate gre namaz kldrrm.

getirecei idarecilerin de iyi olmalar ihtimali yksektir. Bundan tr Kurn-
Kermde yi kadnlar iyi erkeklere ifadesi yer almtr. Geri bu ifadeye baz
tercmelerde yakr kelimesi eklenerek yette ifade edilen kadn ve erkein, Le-
dnni anlamn dnda tutulduu grlmektedir. Hlbuki naslsanz yle idare edilir-
siniz ifadesi ve lkeler batrlaca zaman ktlemenin idarecilerden balayacana
dair Kurn- Kerm hkm dikkate alnrsa, Kurn- Kermde iyi vatandalarn
ounlukta olduu lkelerde idarecilerin de iyi ve kaliteli olmalar ihtimalinin yk-
sek olacann belirtildii anlalr. yi kadnlardan (drst ve dirayetli idarecilerin)
meydana geldiinin Kurn- Kermde belirtilmi olduu ok ak bir gerektir.
Bu anlamda erlik, cinsiyet gcn ifade etmez, nefse hkimiyet anlamna gelir.
(Din Eitimi Aratrmalar Dergisi Yl: 2002 Say: 10, Mevlana, Prof. Dr. Amiran
Kurtkan Bilgiseven, s. 1517)

lm-i billah erkektir. Yni kabili kabul eder. Ve onda ki, ilm-i billh yoktur
kadn gibidir. (smail Hakk Bursev, Tuhfe-i Vesimiyye, hzl: eyda ZTRK,
st., 2000, s.124)
Bu sz gsteriyor ki, kadnlk ve erkeklik cinsel bir farkllama deildir. Ta-
nnm ruh hekimlerinden Prof. Dr. Ayhan Songar, fakltelerinin bir mezuniyet
gnnde rencilerine yapt bir sohbette unlar sylyor: Birbirine gerek dost
iki kadn grdnz m? Ben grmedim. Her kadn btn dier kadnlar kendine
rakip grr ve (bilerek veya bilmeyerek) hepsinden nefret eder. Bu, kadnln ta-
biatnda vardr. Erkeklerde ise, bu rekabet hissi, daha ok meslektalar evresine
inhisar etmektedir. Daima kendi yapamadmz yapana hasetle bakar, ondan nefret
eder, onu kltmek isteriz. (OKUN, Ahmet, Sohbetler, Hatralar, st, 1982, s.
61)

Bu eyhlik, dedikleri dava ile hret ile olmaz. Hele, ok muhip edinip, kalabalk
ve hengme ile hi olmaz. Nuh Peygamber aleyhisselm, EYH--ENBY iken
dokuz yz yl halk davet etti, ancak doksan kii toplayabildi. Yoksa mritlerin ok-
luuna ve kalabala itibar olmaz. Zira eyhlerin bir terbiyeleri vardr ve o terbiyeye
varamayan kiiler, eyhlik edemezler. eyhlikte MERTEBE--RACLYYET, yni
tamam erlik mertebesi arttr. Yarm erlik mertebesinde kalanlar, tamam erlik mer-
tebesine eriemeyenler eyhlik edemezler. nk talibin akidesini bozarlar.
Erlik mertebesi nedir? Tam er kime denir?
Bir kimse, iki cihan aya altna alsa, kendisinin geen haline ve gelecek srlar-
na vkf olsa, kendi batn srlarna da vkf bulunsa, Allah Telnn acayiplerini ve
birok srlarn da bilse, btn mahlkatn zahirine, batnna, srrna ve alniyyetine
de vkf olsa, o henz kmil bir veli deildir. Tam erlik mertebesine de yetieme-
mitir. rad drst deildir.
Mridi kmil odur ki, bunlarn da stnde olmal, Allah Telnn ztna ve s-
fatna ait ilme vkf bulunmaldr. O ilim, gizli bir ilimdir ve hi sonu yoktur. Zahiri
ilimler, onun yannda okyanusa nisbetle bir damla gibidir.
(Erefolu Rum, Mzekkin Nfus, st, s. 425)
* Beerdir hata iler, er beer.
685

685
(er, drder, beer)
Hatasz insan l insandr. nsan hatalar ve yanllar karmaasdr. Bir i
yapann hata yapmas muhakkak umulur.
Kulun zerinde zuhur eden her halde kesin bir noksanlk vardr. Bunu Allah Te-
lmz af buyurmasa, sevap defterine bir nokta dahi yazlmaz. Onun iin Hz. Mu-
hammed Mustafa sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz devaml bulunduu halin
istifarna devam ederdi.
Aslnda kendisinin hata ilemeyecei bir istikamet zere olaca, Allah Te-
lmz tarafndan buyrulmutur.
Bylece Allah, senin gemi ve gelecek gnahn balar. Sana olan nimetini
tamamlar ve seni doru yola iletir. (Fetih,2)
nsan iin nemli olan, hatay ilememek deil, hatann Allah Tel tarafndan af
edilmesidir. nk yaratl gerei beerin zne noksanlk zellik olarak ilave
edilmitir.
Allah sizin tvbenizi kabul etmek ister; (Nisa,27)
Allah Tel sizden hafifletmek ister. nsan zayf olarak yaratlmtr. (Ni-
sa,28)
Duamz, Efendimiz sallallh aleyhi ve sellemin u duas olmaldr.
Ya Rabbi nce ilediim ve sonra ilerim sandm, gizli yaptm ve aikre
ilediim btn gnahlarm bala.
Senden baka ibadete layk ilah yoktur. (ALTUNTA, Kutsi Dua, 2006,
s.102)

Meleklerin, insan sesine hasret kalmalarnn sebebi, onlarn yaradl, ismete
(gnh ilememee) dayand iindir. Allah Telya yalvarma ve herhangi bir
istekte bulunmalarna lzum yoktur. Oysaki byle bir durum, ancak insanolunun
iyilik ve ktle meylinin ve yaradlnda mevcut duygularn bir gereidir.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz yle buyurmulardr:
Melekler, Vedud ismi erifinin mnasn bilmezler. Bunun iindir ki, herkes
bilmedii eye kar bir itiyak ve arzu duyar. Hazreti dem aleyhisselmn yaratl-
mas sz konusu edilince melekler, Ona itiraz ederek Cenb- Hakka yle dediler:
Hani Rabbin meleklere Muhakkak ben yeryznde benim emirlerimi tebli
ve infaza memur bir halife, bir insan, dem yaratacam demiti. Melekler de,
Biz seni hamdinle tesbih ve seni takdis (ayplardan, e komaktan, eksikliklerden
tenzih) edip dururken, yerde orada bozgunculuk edecek, kanlar dkecek, kimse mi
yaratacaksn? demilerdi. Allah Tel da sizin bilemeyeceiniz eyi her halde
ben bilirim demitin, (Bakara Sresi, 30). Bylece kendilerinin insana tercih edil-
mesi gerektiini ve nefislerini temize kararak Biz seni anyoruz diyerek deiik
bir teklifte bulundular. nsanlarn kardklar karklk, dktkleri kan, yaradla
sebep olmutur. nk baz eserlerde yle bir sz nakledilmektedir: Eer siz
gnah ilemez bir topluluk olsaydnz. Cenb- Hakk sizi yok edip gnahkr bir
kavim yaratrd ki, gnahlarn itiraz ederek affetmesini talep etsinler ve Cenb-
Hakk da onlarn kusurlarn affedip, gnahlar affeden ve kusurlarn rten gibi
sfatlarn gereini icraya vesile ve sebep olurdu. (Hz. Ali kerremallh veche
Hizmetleri 293
* Birbirinizde mahvolun Yok olun, yok olursanz, Allah Tel var
olur.
* Bir gnlm var, onu dostuma verdim.
686

* Biz, Allah Telaya sarlmz ki, bize sarlyorsunuz
* Benim ihvanm, abdestsiz ve gafletle yemek hazrlamaz.
687

* Bizi sevenler, Yemende de olsa dizimizin dibindedir. Sevmeyen
ise, dizimizin dibinde de olsa Yemendedir.
* Bize sordular. Cnp iken yemek yenir mi? Bizde demiiz ki,
Gardalarm! Benim ihvanm, abdestsiz yemek yemez.
* Bizim yolumuza atan bizdendir. Attran bizden deildir.
688

* Bizim ihvanmzn uzakl yaknl yoktur, her an onlarla berabe-
riz.
* Biz araptan dnme sirkeyiz.
* Bizim bir gzmz daha vardr, onu da Cenb- Hakk nasip etmi.
* Biz gidenlerle gider, gelenlerle geliriz.
689

* Biz, dnya ve ahirette maddi ve manevi ilerinizde beraberiz, bi-
riz.
* Biz, deil ihvanmza, ihvanmzn kapsndaki kedisine, kpeine
de sahip karz.
690

686
Selhaddin Zerkb Konev kuddise srruhul-azz Hazretleri; Hazret-i
Prin dnr, gelininin babas anlatyor:
Hz. Mevln kuddise srruhul-azz bir gece odasnda yoktu. Dar ktm,
medresenin dna. Eyvan var, n ak eyvan... Hz. Hdavendigr secdeye kapan-
m. Hava yle souktu ki, gznden akan yalar donmutu. Gzyle yer arasnda
donmu bir buz stunu duruyordu. Buz yanan syrr diye kaldrmaya kyamadm,
hohlaya hohlaya buzu zdm de yle kaldrdm. (NANER, mer Turul, Soh-
betler, st, 2006, s.177)

nsanda en son kaybolan, mnev saltanat hrsdr. (GNEREN, a.g.e., s.
74)
687
ah Nakibend Bahddn Hazretlerinin huzuruna orba getirirler. O esna-
da, kendileri murakabeye varrlar. Murakabeden sonra:
Ben bu orbay imem, nk bunu piiren kimse, piirdii esnada Allah Te-
ldan gafil bulunuyordu. buyururlar. (Kenan Rif, a.g.e. s. 543)
688
689
Efendi Hazretleri biz kimseyi krmayz demek istemitir.
Kenan Rif kuddise srruhul-azz bu konuyu ok gzel anlatyor.
Gitmek nedir? Gitmek gelmek var mdr? Bunlar rz eylerdir. , seninle
olanla senin de beraber olmandadr. Fakat bu da lfla mmkn deil. (Kenan
Rif, a.g.e. s. 79)
690
* Biz, ihvann ismini ge renir, ge unuturuz.
* Biz, Mekke ile Medineyi buras yaptk.
* Biz, drt mezhep zerine hkmediyoruz.
* Biz, hsn- zanna memuruz.
691

* Biz, halimizi ikyet edemeyiz, ama hikyet edelim.
692

* Biz, her gn bal yiyoruz. stiyoruz ki, siz de bundan nasiplenin. Bi-
ze yirmi senedir bal rettiler. imdi onu tadyoruz.
* Bizim sulbmzden gelen deil, bizim yolumuzdan giden evlad-

Biz kabul ettiimizi yedi gbek yukardan, yedi gbek aadan kabul ederiz.
(GNEREN, a.g.e., s. 67)
691
Hakikate varm evliyullahn byklerinden Sehl bin Abdullah Tstur:
Eer Musa aleyhisselmn ve sa aleyhisselmn mmetlerinde, mm- Azam
Eb Hanife radiyallh anh gibi bir zat bulunsayd; bunlar, Yahudilie ve Hris-
tiyanla dnmezlerdi demitir.
lm pahasna da olsa, kanaatinden caymayan bu byk insann son sz u
olmutur: Beni gasbedilmemi, temiz bir topraa gmnz. Hakka yrdkten
sonra ryada grld. Gren tarafndan soruldu:
Rabbin sana ne yapt?
Beni balad.
lmin sayesinde mi?
Hayr. Hangi ilimden sz edersin? Nerede ilim? Onun bir sr edeb-i erkn
var. Kim yerine getirebilir? Yapan pek azdr.
O halde balama sebebi nedir?
Halkn iyi zann. Onlar benim iin iyi dnrd. Bende olmayan iyilii on-
lar, var zannederlerdi. (BURGAY, Hasan, Hazreti Muhammed (s.a.v.)in Varisle-
ri, Ankara, 1994, s.105)

Her yerde ve herkese kar edebi muhafaza etmelidir. nk Hakkn tecellsine
mazhar olmayan hibir ey yoktur.
Hz. Ali kerremallh veche: Her snfn bir kutbu vardr, buyurur. Onun iin
kimsenin iine karmamaldr. Kimde ne olduu belli olmaz ki,... Herkesi ho gr-
meli ve kimsenin iine karmamaldr. Tulumbaclarn, stlerin, sakalarn ve ilh...
Her snfn bir mnev ba vardr. Olur ki, bunlardan birine tesadf edersin, elbet bu
merkeze satamak senin iin hayrl olmaz... Bu szn ak manas kimsenin gnl-
n krmamaya almaldr.

(Kenan Rif, a.g.e. s.231)
692
Bir el-Hf kuddise srruhul-azz ve Ma ruf el-Kerhi kuddise srruhul-
azz hastaland, doktor gidip kendilerini ayr ayr sorard. Bir hastaln syler,
Maruf sylemezdi. Doktor Marufa:
Neden Bir gibi hastaln sylemiyorsun? dedi. Maruf cevap verdi:
ster misin ki, Allah Tely sana ikyet edeyim?
Doktor Bire gitti, Marufun szn ona haber verdi. Bir dedi ki;
Ey doktor, biz sana Allah Tely ikyet etmedik, Onun bizdeki gcn
(bize neler yapabileceini) anlattk. (Ebu Abdurrahman Slem, Risleler, trc.
Sleyman ATE, Ankara, 1981, s. 52)
Hizmetleri 295
mzdr.
693

* Bizim ihvanmz, devlet mal gibi deerlidir. Her yerde tannr.
* Biz iyi ki, hoca olmamz. mam varsa mezzin olun, mezzin de
varsa cemaat olun; hibiri yok, cemaat varsa kamayn.
* Bu lem demden doar. dem olmasa cihan olmaz. Eer bu lem
olmasa, bu leme dem olarak gelemez. Ancak bu leme gelen, kfr ile
gelir.
* Bu lemde bedenimizle bile olan ruhumuz, nefes adedimiz tken-
diinde bedenimizden ayrlacak ve berzhta dirileceimiz gne kadar bekle-
riz.
* Bu vcudum mlk elden kmadan
arh- devran bu binay ykmadan
Suretle mana bir arada iken
ki lemde frsat elde iken
Gel Hubb-u dnyay gnlnden gider
Alasn can leminden bir haber.
* Bundan nceki iptila getiydi, bu da geer diye sabrediniz.
694

693
Tasavvuf Byklerinden bnl-Frz kuddise srruhul-azz:
Bizim aramzdaki mnev neseb, kan ba demek olan madd nesebden daha
yakn ve daha kuvvetlidir diyor.( YILMAZ, Hlya, a.g.e., s.9)
Dnyda en byk, en yakn akrabalk bir ihvann dier bir ihvana olan muhab-
betidir. te hasep ve nesep budur. Bu muhabbet, amca, day, karde muhabbetine
benzemez. Hepsinin stndedir. nk Allah Tel iindir, Allah nmmadr. Dier-
leri ise, tesadf icbdr. (Kenan Rif, a.g.e. s. 348)
slmda karabet (akrabalk) ekilde tahakkuk eder.
1- Din karabeti
2- Kan karabeti
3- Shriyyet karabeti
Kan karabeti, baba tarafna taalluk eder. Shriyyet karabeti ise, aile tarafna taal-
luk eder. Eer iki tarafta dinen ballk yoksa, bunlarn her ikisi de izafdir, kabire
kadardr, kabirden teye gidemez. Amma din karabetine gelince; iman kardelii-
dir; ulvdir, kutsidir, melekdir, imn ve islmdir. Hayatta, mematta, hairde ve
neirde daimdir. Din karabeti yni dinen akrabalk dier iki akrabaln fevkinde-
dir. Kan karabeti ve shriyyet karabetiyle yakn olan kiiler birbirlerine din karabe-
tiyle de balysa nurun al nurdur. (Muhammed Hikmet Efendi, Marifet-i lahiyye
Tarkat- Aliyye, st, s. 23)
694
Hz. Ali kerremallh veche buyuruyor ki;
Senin bana bir bel ve musibet geldiinde sabret. nk Kuran- Kerimde
nirah sresinde srlerin ikisi bir, ysrler iki olmakla; bir darla iki kolaylk
takdir ettiini dnerek teselli bul.
Allah Tel, Kurn- Kermde yle buyurmutur: Demek hakikaten glkle
beraber kolaylk var. Muhakkak glkle beraber kolaylk var, (nirh Sresi, 5)
Ayetlerde iki defa zikredilen elsr = glk Arap dil ve edebiyatna gre
marifedir. kisi de ayndr. Ayn glk demektir. Ysren = kolaylklar ise, nekre-
* Btn dnya bizi tand da Sivas tanmad.
695

* Cahilin ekerli helvasn yeme, kmilin zehrini i, zarar olmaz.
* Cmle lem zat imi
Deryay hikmet imi
Hak ile vuslat imi
Allah Teldan gayri yok imi
Gardalarm! Bunu altn harfler ile yazmak lazm.
* Ders ekmeyen, dert eker.
696

dir. Baka baka kolaylk demektir. O halde Cenb- Hak, bir gle mukabil iki
kolaylk ihsan etmitir. u mealdeki hadste buna iaret ediyor: Bir glk, iki
kolayla asla galebe etmez. Hazret-i Ali kerremallh veche bel ve musibetle
karlarsan, sklma, zlme, diyor. nk bir skntya karlk iki ferahlk vardr.
Bazlar da birinci ayette geen kolaylktan maksat dnyadaki fetihler ve sairedir.
kincisindeki ise, hiret sevab ve makamdr, demiler. (Hz. Ali kerremallh veche

Afitab doa devlet gnei bir gn ola
Hak Teala kulunu kahr ile daim klmaz
(Gn gelir sevgiliye, mutlulua ulamamz engelleyen dertler biter. Bamzdaki
kara bulutlar yok olur.
Biz mitliyiz, nk Allah Teala kullarn daimi sknt iinde brakmaz.)
(Seydi Ali Reis, Mirat-l Memalik (Memleketlerin Aynas), hzl. Eyp
CULUM, Beikdz, 2005, s. 27)
695
Bir seferinde Kabeye gitmek iin bindiimiz bir takside, elli yana yak-
lam bir ofr, bir yandan kadn muganniyenin arklarn dinlerken bir yandan da
sekiz kadnla evlendiini, drdn boadn, yirmi civarnda ocuklar olduunu,
ounun ismini bile bilmediini sylyordu. kaz edici bir iki szmzden sonra
teybi kapatt ve aslnda iki hanmnn olduunu syledi. Herhalde bu eit sohbetler
baz yolcularn dikkatini ekiyor, o da bylece syledii yalan ve mbalaalarla kafa
buluyordu. Kendisine ka defa hac yaptn sorduk Bin sene yaayaym da ondan
sonra diye cevap verdi. Nasl bir yerde bulunduunun farknda deildi. Bir arkada-
mz ise, bir ofrn kendisine Ben daha Kabeye bile girmedim dediini naklet-
ti. Senelerdir Mekkede yaayan orta yal bir insan nasl bir defa olsun Kabeye
girmemi olabilirdi? Cami kapsnda karlap gel dediim solcu bir rencimi
hatrladm Allah beni kabul etmez ki! demiti. (Abdullah AYMAZ, In D-
t Yerler. st, 2005 s. 43)
696
Ali Haydar kuddise srruhu Efendi buyurdu ki;
Meyih her gece gelir bakar, sen seccade zerinde misin, deil misin? Eer
sen dersine durmusan sana tevecch ederler, yoksa brakr giderler (Mustafa
smet Garibullah, a.g.e. c.2, s.124)
eyh Nzm Kbrs anlatyor ki; Abdullah Dastn kuddise srruhul-azz
elinde tesbihi tutard ve tesbihin pskll immesini gstererek;
Nakibend tarkatnda bu kadar evradlar vardr, bunlarn telleri kadar. Hep-
sini tutsan bu kadar kuvvet meyihleri onunla beraber gider, bundan bir tanesini
Hizmetleri 297
* Deveciye komu olan, kapsn byk yaptrr.
* Dnya malna tenezzl etmedim. Tenezzl etse idik, halimiz nice
olurdu.
697

* Dnyada Trkiye,
698
Trkiyede Sivasn kymetini bilin.
699

salam tutarsa gene eker gtrr
Yz tne de olsa tesbih ekmeyi brakmayacaksn, o zaman onlarn himmeti se-
ninle beraber ykselir. imdi dnyada balangtaki kimseye, bir hizmet verildii
vakitte eyh isterse ona;
Geceleyin yatmadan evvel on defa Allah Allah Allah Hak, Allah Allah
Allah Hak, Allah Allah Allah Hakk Diyeceksin, senin dersin budur derse,
kancay ona takt demektir. Onun kancasndan kurtulacak adam yoktur. Geceleyin
on defa bu zikri yapsa, ona da Nakibendnin a kuvveti verilir, onlara da o kuvvet
yetiir, brakmaz toplar.
Men zdelillh zdehllah: Her kim Allah Tel iin artryorsa Allah Tel
onuda artrr. (Sohbetler, Ebediyet, 176)
697
Rzk veren Allah Teldr; O herkesin rzkn takdir ve taksim etmitir.
Hakkn takdirini deitirmek mmkn olmadna gre, insann kendisini Kurn-
Kerme gre deitirmesi isabetli bir davrantr.
Mesela; Hz. Mevln kuddise srruhul-azze gre insanlarn rzkn peinde
komalar lzumsuz bir gayrettir; zr rzkn insana tlib olmas ve onu talep etmesi
lzmdr.
Bu ifdeler kaderci bir anlayn ileri srd fikirler gibi grnyorsa da, ger-
ekte Ehl-i Snnet itikadnn deiik bir yorumudur.
Yni mmin Allah Telnn peinde koarsa, rzkn peinden koturmu olur.
Rzkn deil, rzk veren Rezzkn ardnca yrmek, itima mnsebetlerimizi de
mspet bir tarzda gelitirir ve kalabalklarn cemat uuruna sahip olmalarn temin
eder.
Mesel rzkn peinde komayp, Rezzkn peinde komak, insann hareketleri-
nin Kurna gre tanzimini salar. Mlkn sahibi olan Allah kulu iin ezelde ne
takdir etmise, ziyade ve noksansz olarak ona ular. Rzkn peine den insan,
Rezzkdan uzaklaaca iin, meru ve gayr-i meru snrn kaybeder, ly ka-
rr; ihtiras, kskanlk vs. gibi kt huylarn hkm altna girer. Bu kimse de Allah
Tel ezelde onun iin ne taksim etmise, ziyade ve noksansz yine ona sahip olur.
Rzkn peinde koan, ava gidip avlanan avc gibi, sahip olduunu zannettii ma-
lnn esri olur. Rzk verenin arkasndan giden ise, verenin rzasna gre kazancn
tasarruf eder.
Dnya mal bazen gelir, bazen gider. Dnya mal insana tevecch ettii zaman
onu sevindirir, gitmesi de zer. Gelip-gidene deil de, bu med ve cezrin (ykselme
ve inme) Rabbine tevecch eden kimse, kr-zarar peinde komaktan kurtulur.
Nitekim bir ayet-i kerimede: Bylece elinizden kana zlmeyiniz ve Allah Te-
lnn size verdii nimetlerle sevinip marmaynz. nk Allah Tel kendini
beenip bbrlenenleri sevmez (Hadd, 23) buyrulur. (Mevln Celleddin Rm,
Fhi M Fh, trc. Ahmed Avni Konuk, hzl. Seluk Eraydn, st. 2001, s. XXI)
698
Ali hsan Yurd Hocaefendi bu konuda yle demitir.
Trkiye cihan terazisinin daima orta ayadr, hibir zaman terazinin kefesi
* Eden eyleyen Allah, vela havle vel kuvvete illa billh.
* Eri ayaa eri ayakkab yaparlar
700

* Ehlu-llahn nazar ve himmeti dalan talar eritir ve ihya eder.
* Ehlu-llah incinmezler. Fakat Allah Tel raz olmaz.
701

* El krda, gnl yarda olmaldr.
702

* En faziletli ilim, ilm-i hal; en faziletli amel huzuru hldir.

olmamtr. (Grlek, Dursun, Ayakl Ktphneler, stanbul, 2005 s.378)
699
Rumun merkezi, Sivas vilayetidir.
(Seydi Ali Reis, Mirat-l Memalik (Memleketlerin Aynas), hzl. Eyp
CULUM, Beikdz, 2005, s. 52)

Sivas -Adnn menei
Sivas ehri, Seluklulardan nceki devirde ilkada kurulmu olduundan Sivas
ehrinin ad da tarih boyunca deiikliklere urayarak Seluklular devrindeki kay-
naklarda Sivas eklinde son biimini almtr
lkada Sivas ismine kaynaklk eden tarihi gelimeler hakknda eitli grler
mevcuttur: Tarih ncesi alarda Sivasa farkl dnemlerde hkim olan devletler,
ehre kendilerine zg deiik isimler vermilerdir. Bunlar;
Talaura, Talavra, Tavra, Talaurs, Talkaramauru, Talaura-Karana, Diapolis,
Suppas /uppia, Sebasip, Sipas /Sipa, Kabeira /Kabira /Kebires, Megalopolis,
Diopolis /Diospolis/ Diyospolis /Diyapolis, Se-as, Sebas /Sebast, Sebaste
/Sebesteia, Sebestia, Sevast /Sevaste, Danimend li, Darl la, Eyaleti Rum, ,
Eyalet-i Rumiye-i Sgra, Eyaleti Sivas.
Baz isimlerinin manas:
Sivas ehrinin ismi, birok aratrmacya gre; Sipas kelimesinden gelmekte-
dir. Sipas: kr, Sipardr: kretmek, Sipsdrlk: kretmek anlamlarna gelir.
Sivas ehrinin ilk kurulduu dnemlerde, bugnk ehir merkezinin bulunduu
yerde, byk nar aalarnn altnda, adet su gzesi (kayna) bulunmaktayd.
Bu gzelerden bir tanesi Allah Telya hamd ve kr etmeyi, ikincisi Ana-
babaya saygy, ncs de kklere sevgiyi temsil ediyordu. Blgede yaa-
yan insanlar, zamanla bu zelliklerini, erdem ve faziletleri koruyamayp yitirince, bu
su gzesi de kurur, ehrin isminin de gz anlamna gelen Sipas tan kay-
nakland ve zamanla bugnk kulland biim olan Sivasa dnt ileri s-
rlmektedir. Sipa ismi, kran, minnet ve efkat anlamlarna gelmektedir
Sivas ehri isminin, Romallar dneminde Dio-polis yni Tanr ehri anla-
mndadr.
Seluklular devrinde Sivasn unvan Drul-ldr.
Sultan Alaeddin Ertana zamannda Sivas ehrinin ismi, Ycelik Beldesi anla-
mna gelen Darl l idi.
(Z, Mehmet Ali, Btn Ynleriyle Grn lesi Tarihi Ve Corafyas, Sivas,
2002)
700
arpk ayakkab, arpk ayaa uyar. Mesnevi c.II, b.843
701
702
Herkes cemli grr, fakat irfan sahibi dim cemal iindedir. (Kenan
Rif, a.g.e. s. 400)
Hizmetleri 299
* Erken yatmak ve erken kalkmak dnya ve ahiret iin faydaldr.*
* Ervah- ezelde ruhlar beraber olmular, onun iin burada beraberiz.
Her evliya, veli ve rasln bir tur yeri vardr.
* Erzincan depreminden sonra gelen ihvanlara, Gardalarm siz
hatim okumuyor musunuz
703

* Gardam bize eyh diyorlar. Biz eyh deiliz. Fakat krde deiliz.
* Gardalarm! Babam anam eyh deillerdi. Fakat ezel vergisi Hakk
ve halk sevgisi bize eyh dedirdi.
* Gardalarm! Kimsenin kusurunu aramayn ve grmeyin, grd-
nz zamanda zerini rtp gein
704

* Gardalarm! Gayride grlen hatadan kii maherde mahcup olur.
Gayrinin hatas da kadar, kendi hatan mercimek tanesi kadar olsa, gzn-
zn bebeine kendi hatanz tutun, gayrinin hatasn grmeyin.
* Gardalarm! Bizim tarkatmz sohbet tarkatdr. Sohbetten ri ol-
mayn, sohbetlerinizde konuacak bir ey bulamazsanz, bizim gybetimizi
yapn.
705

* Gardalarm! Biz, bize teslim olan ihvan, Allah Telya teslim
ederiz. Kyamet gnde ondan teslim alacaz.
* Gardalarm! Uzak yollardan geliyorsunuz. Veremezsek bize yazk,

703
Depremin olduu gece bekilik yapan kiiden Sivasa doru gelen bir k-
zlln Gardalar Tepesinde kutsal iki el tarafndan durdurulduunu grdn
dinledik. (Yazan)
704
Hazret-i Mevln kuddise srruhul-azz buyuruyor ki;
Onlara beddua edeceine, kendi etrafn tavaf et. Sebeblerin yaratcs Allah
Teldr. (Kenan Rif, a.g.e. s. 385)
Hz. Mevln kuddise srruhul-azz kusurlar, banlara benzetir. Kendinde olan-
dan tiksinip rencde olmad halde, bakasnda grnce rahatsz olan insanlar, ay-
nalardan uzaklam, bakalarnn kusurlaryla avunup, kendini unutmu kimseler
gibidir.
nsan, bakasnda ok ak ve net olarak grd fenal, kendisinde de ayn
netlikte gremiyor. te bu gre sahip olanlar, nce kendi nefislerinin dman
olurlar. (Mevln Celleddin Rm, Fhi M Fh, trc. Ahmed Avni Konuk, hzl.
Seluk Eraydn, st. 2001, s. XXII)
705
Byk mritler, talipleri terbiye iin yol kabul etmilerdir:
Seyahat, Sohbet, Halvet.
Sohbetlerde illaki gybet durumu bir ekilde zuhur eder. Onun iin bykleri ha-
trlamak ve anlatmak gnah olan gybet halinden kurtulmaya sebep olur. Gybetlerde
bir alveri vardr. Bu alveri iinde zarar az olan tercih etmelidir. Byklerin
hallerini anlatmak da, feyiz zuhur edecei rivayeti mehurdur.
Abdullah b. el-Mbarek kuddise srruhul-azz yle der:
Birisinin gybetini yapacak olsaydm, annem ile babamn gybetlerini ya-
pardm nk onlar sevaplarma bakalarndan ok daha lyktr.
alamazsanz size yazk.
706

* Gardam! Tarkatn en ince yolundasnz. Daim abdestli olmak,
dersinize ve namaznza devam etmek ve bizi de unutmamak arttr.
707

* Gardam! Atann hreti evladn alnnda yazl billurdur, evlat siler
parlatr. Evlat ata ile vnemez. Ata evlat ile nr. Gmn duas da
bedduas da diriden ok geer.
708

* Gardalarm! Biz, eyhimiz admz bilse yeter derdik.
* Gardalarm bu lem hayaldir. Bu fotoraf da, hayalin hayali.
* Gardalarm! Gayn Kaf yaptk (Garibullah Karibullah yaptk).
* Gardalarm! Ben ak acsn ok iyi bilirim stedim vermediler.
Kz kederinden verem olup Hakka yrd Ben ak acsn ok iyi bilirim
* Gardalarm! Yeni ders alanlarn trna olabilsek.
709

* Gardalarm! inde olduumuz durumu sultanlar bilseydi, o hali
elde etmek iin muhakkak bize kllaryla sava aarlard.
710

* Gardam! Duymak var, iitmek var.
* Gkten denin paras bulunur, gnlden denin paras bulun-
maz.
711

706
Muammer Su adl ihvandan iittim.
707
bni Mace, Ahmed ve Beyhakinin Sevban radiyallh anhdan rivayet ettii
hadis-i erif, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurur ki;
Doru olun men edilmeyeceksiniz. Bilin ki, en hayrl ameliniz namazdr.
Gerek mmin devaml abdestli olmaya alr.

708
Ali Eri isimli ihvandan dinledim. Efendi Hazretleri Fatsaya geldi. Sohbet
esnasnda ihvana hitaben sylenmitir.
709
Yeni ders almtm. Efendi Hazretlerini ok seviyordum. Sivasa gidince hizmet
iin can atardm. Bir sahra sohbetinde genlikte bamzda olduu iin acaba Efen-
di Hazretleri yaptmz hizmeti fark eder mi? diye gnlmz arzulad. Efendi Haz-
retleri, ak ve evkimizi artrmak iin oturduu yerden srekli bayla bizim bulun-
duumuz tarafa meyleder, bizim tarafa nazar klard. Hayatmn btn neesi olan
efkatli nazarlarn hi unutamammdr.
710
Cneyd-i Badad in bu szn ok tekrar ederdi.
brahim bni Edhem kuddise srruhul-azz Hazretleri, ibdet ve teheccd namaz-
larnn arkasndan dermi ki; Eer melikler ve hkmdarlar ve hatt servet
sahibleri, beyler, paalar bizim nail olduumuz lezzetleri bilmi olsalar, bizim eli-
mizden almak iin, bizimle muhrebeye kalkrlard. (Mzekkert f Fkhs-sret s.
18) (Mehmet Zahid KOTKU, Tasavvuf Ahlak, st, 1998, s.149)
711
Bu kelam tasavvufta atasz gibidir.
Necmeddin-i Kbr kuddise srruhul-azz der ki; Kim tarkata girer, sonra
ayrlrsa mrted-i tarkat olur. Tarkattan kovulmak, eriattan kovulmaktan
beterdir. nk eriattan kan kelime-i tevhidi sylemekle kurtulur. Ancak
tarkattan kovulan amel-i sakaleyn ile bile ie yaramaz. Gemi hli talep et-
mek muhaldir. (AVUOLU, a.g.e. s. 134)
Hizmetleri 301
* Gnlnze sahip kn.
712

* Hacca giden ve yeni tarkata intisap edenlerin gemi gnahlar af
olunur. Ancak ondan sonraki gnahlar iki kat yazlr.
* Haclar, hocalar tekin tekin (kolay kolay) teslim olmazlar, teslim
olunca da brakmazlar.
* Hatm-i Hceye alt saatlik yerde dahi olsa gidiniz.
* Her canl lr. Bir Allah Tel ve muhabbet bk kalr.
* Herkes Allah Teldan korkar, biz nefsimizden korkarz.
* Her isteimiz yerine geliyor, onun iin Allah Teldan bir ey is-
temeye hicap ediyoruz.
713

* Hatimde ve sohbette dnya ve ahiret ilerinizi de, Cenb- Hakk
halleder.
714

* Her sohbette bir vuslat vardr, vuslatsz sohbet olmaz. Sohbetleri-
nizde edep ve muhabbetinize sahip olun
Hakkn kullarn baz kul eyler,
An kul eylemez yine ol eyler.
715

* Her ite beraberlikten Allah raz olur ve yardm eder.
* Her eyin cilas ve gdas vardr. Kalbin ki, ise, zikirdir. Bunun
kymeti ise, sonra anlalr.
* Her yerde aradn sende, sende sendesin.
* Himmetin bir zaman vardr.
716

712
Mesnevide Hz. Mevlna kuddise srruhul-azz buyurdu ki;
Bu defter, hayalidir, gizlidir. Byk hairde o defter meydana kar. Bu hayal
(hatra gelen) her ey, burada gizlidir, eseri grnr. Fakat bu hayal, orada suretlere
brnr. (c: V, b. 1789,1790)
Gnlde yurt tutan her hayal, maher gnnde bir surete brnecektir. (c: 5, b.
1793)
713
Allah Telnn takdir etmedii vukua gelmez. Takdir ettiinden korkmak da
kfrdr. (GNEREN, a.g.e., s. 67)
714
Allah Tel ile oturup kalkmak isteyen kii, veliler huzurunda otursun.
Velilerin huzurundan kesilirsen helak oldun gitti. nk sen kll olmayan bir
czsn. eytan birisini kerem sahiplerinden ayrrsa, onu kimsiz kimsesiz bir hale
kor, o halde de bulununca ban yer, mahvedip gider. Topluluktan bir an bile ayrl-
mak, bil ki, eytann hilesinden ibarettir. (Mesnevi c.II, b.21632166)
715
Mevlna Celleddin-i Rum kuddise srruhu Ehlullah ile bir oturu, bin
sene riyasz ibadetten daha efdaldir buyuruyor (Mustafa ismet Garibullah, a.g.e.
s.507)
716
Her olacak ey iin tyin edilmi bir vakit vardr. Onun iin, vakitsiz olan
bir ey kt netice verir. Yeni slke giren bir kimseye ki, ihvann derdi arzusu
Allah Tel olduu halde sizin ok zamanlardan beri duyup rendiiniz hakikatleri
sylesek, yolunu saptr, arr kalr. Bylece de ona, talebinin vakitsiz verilmesi
kendi hakknda hayrl olmaz. Cenb- Hak her eyi bilir ve talep sahibine, arzusunu,

onu hazmedecek hle geldii zaman verir. (Kenan Rif, a.g.e. s.229)
Evliyullhn sertc, mahbb-u Sbhni, Gavs- Samedni, Pr-i Azam Cenb-
Abdlkdir-i Geyln Hazretlerine hizmet edenlerden biri, Hazreti Gavsn cemalli
bir zamannda huzruna karak:
Efendim, Cenb- Hak, Zatnza kudretinin tasarrufunu bahetmitir. Onun
iin istediiniz kimselere ufak bir nazar- linizle birok rtbeler verebiliyorsunuz.
Bu kulunuz da size epey hizmet etti, ama bana hla bir ey ihsan etmediniz, niyz
ediyorum, der.
Abdlkdir-i Geyln Hazretleri;
Pekl, bugn bana bir helva piir de, bakalm Kudret neler ihsan eder, senin
de gnln olsun, buyururlar.
Adamcaz, Ba stne diye sevinerek, helvay piirmeye balyor. O esnada
da Hindistandan bir heyet gelerek, Hazreti Abdlkdir-i Geyln e arz- ubdiyyet
ettikten sonra:
Efendimiz, hkmdarmz ld, bize bir hkmdar gstermenizi niyza geldik,
derler. Bunun zerine Hazreti Pr, helva piiren adamn ararak:
Nasl, Hind padiahln kabul eder misin? diye ferman buyururlar. Adam-
caz pr-nee:
Aman Efendim, ihsan buyurdunuz, diye can atarak sevinirken, Hazreti Gavs
Abdlkdir-i Geyln Hazretleri:
Yalnz, seni u artla oraya padiah yapyorum: Ne kazanrsan yar yarya
paylaacaz, buyururlar.
Pek tabi olarak tlip, bu emri minnetle kabul ediyor. Nihayet adamcaz hakika-
ten sylendii gibi, Hindistanda byk bir saltanata, muazzam saraylara, gzel
elere sahip olduu gibi, bir de erkek evlda sahip olur. Aradan on bir sene geiyor
ve bir gn Hazreti Abdlkdir-i Geyln in terifleri haberi kyor. Hkmdar,
Gavs- Samedniyi karlayarak saraynda bir ka gn hizmetinde bulunduktan
sonra Cenb- Pr artk dneceklerini haber veriyorlar. Padiah:
Efendim, biraz daha kalp bizleri sevindirin, diye ricada bulunuyorsa da Haz-
ret-i Gavsn muhakkak gideceklerini anlaynca:
Efendim, bari kusurlarmz af buyurun, diyor. O vakit Sultan Abdlkdir-i
Geyln Hazretleri, hkmdara:
Yalnz sizinle bir szmz vard. Sizi biz buraya padiah olarak gnderirken
ne kazanrsanz yar yarya olacak, diye bir sz vermitiniz. te imdi, buraya
geldikten sonra ne kazanm iseniz hesaplamak istiyorum, buyuruyorlar.
Padiah bunun zerine btn servetini tesbit ederek yar yarya ayryor ve Haz-
reti Gavsn huzuruna arz ediyor. Sultnl Evliya:
yi amma siz bir erkek evlat da kazandnz; onu da taksim etmeniz lazmdr,
buyurunca, padiah:
O nasl olacak? diye soruyor. Cenb- Gavs cevaben:
ocuu ikiye bleceiz, size istediiniz taraf vereceim, diye emrediyorlar.
ocuk ortaya getiriliyor. Gavs- Azam Hazretleri keskin kllaryla: Destr
deyip ocuu tam ikiye ayracaklar esnda, padiah belindeki mcevher ilemeli
hanerini ekerek:
Eeey sehhar herif! Senelerce bana hizmet ettirdiin yetmiyormu gibi imdi de
tesadfn bana verdii nimeti elimden almak istiyorsun, diye tam Hazreti Gavsn
Hizmetleri 303
* Hizmeti minnet bil, minneti hizmet bilme.
717

* dare ilmini renin, insan kznca eytann mal olur.
* dare, Mdara, Dubara
* hvan kocadka ko olur. Avam ise, kocadka hi olur.
* te her ne varsa O, bu kadar.
* lmin ba sabrdr. Sabrn ba yokluktur. Yok olana ta demez.
718

* hvanlk bir da delmek kadar zor, bir sigara kdn ine ile
delmek kadar kolaydr.
* hvan, bizsiz olmaz, biz de ihvansz.
719

* hvanmz bizi sevdii kadar beraber oluruz.
* lmin ba sabrdr. Nefis gzel sslenmi kadna bezer. Fakat huyu
kt ve aldatcdr.
* nsanlarn kelam, Hakkn kalemidir.
720

gsne saplarken bir de bakyor ki, elindeki kak helva tenceresine saplanyor. Ne
saraydan eser var, ne saltanattan ve ne de ocuktan bir iz kalyor. Bu hal karsnda
hayretler iinde kalan tlibe, Cenb- Pr tebessm ederek:
Olum kartr helvay Biz cimri deiliz, veririz, amma zaman gelmeden de
olmaz buyuruyorlar.
Seyyid Osman Hulusi Efendi Hazretleri bu konuda buyurdu ki;
Oul, geliyorlar himmet istiyorlar. Bazen himmet gecikiyor, ya rzknn zaman
tahakkuk etmemi oluyor, ya da daha hayrl bir i oluyor. Onun iin himmet geciki-
yor.
717
Tasavvuf hayatmzdan intikal etmi bir sz vardr. Mrd, Himmet ey-
him! demi. O da Hizmet derviim! demi. nk himmet bir alveri, bir hiz-
metin karl deildir. Hizmet zaten derviin vazifesidir. Talebenin hocasna, -
ran ustasna, mridin mridine hizmet etmesi, zaten normal bir eydir. Hizmet
ediyor diye himmet edilmez. Ayptr, bunlar yanl szlerdir. Ha, belki hizmete
tevik iin sylenmitir diye tevl edilebilir. Ama hakikatte yanltr. (NANER,
. Turul, Vakte Kar Szler, hzl. Aye ASA-Berat DEMRC, st.2006, s.26)
718
Allah Tel, yz binlerce kimya ila yaratt; amma insanolu sabr gibi
kimya grm deil. Mevlana
719
Abdlkdir Geyln Hazretlerinin mridlerinden biri, ryasnda kendini
cennette kk ve saraylarn iinde hurilerin glmanlarn arasnda grd.
Bir ka kez bu byle devam edince kendinin ulalacak en byk makama ulat-
n mridine ihtiyac kalmadn zan ederek mridinin sohbetlerini terk etti. Bir
zaman sonra, Abdlkdir Geyln Hazretleri tevfuken, onu grd. Ve sohbetlere
neden gelmediini sordu. O da ryasn anlatarak kendisinin mridine ihtiyac kal-
madn, cennetlik bir insan olduunu ifade etti.
Bunun zerine Abdlkdir Geyln Hazretleri ona bir daha o ryay grdnde:
Bismillah, Ya Abdlkdir Geyln! demesini tembih etti.
O da o ryay grdnde, eyhinin tembih ettii gibi syledi. yle syler sy-
lemez cennet olarak grd yer bir zibillik, plk haline geldi. Mrid de grm
olduu ryann eytan olduunu anlad ve tvbe etti.
* nsan ne ararsa zannnda bulur.
* nsan kendisini mdafaa etmelidir.
721

* nsan ruhundan ve kalbinden bir an gafil olmamaldr.
* Kapmzdan gidiyorsunuz, ama defter silinmiyorsunuz.
* Kendisine bakasn ikyete geleni, Gardam! O zat Allah Te-
lnn kulluundan da m kt? diye cevap verirdi.
* Kendini bilmek, kendine gelmek, kendini bulmak, kendine ermek,
nerden gelip gittiini anlamaktr
722

* Keramet, insan yoldan geri koyar.
723

720
1952 ylnda Efendi Hazretlerini ziyarete gittiimde adm sordu. Bende Ali de-
dim. Babamn ad da Ali olduundan Efendi Hazretleri;
Gardam! Aliyi gencelttik. Buyurdu. Hacda Efendi Hazretleri ile ayrca bir
grmemiz oldu o zaman
Gardam! Hac Ali! Hac Ali! Diye seni Hac yaptk buyurdu.
***Yavuz Sultan Selim bir sefere giderken Gerede yaknlarnda mola vermi
mm- Kemal isimli velinin namn duymu ve kendisini davet etmi, sohbet
etmi, hrmet etmitir. Ancak bu zatn bykln snama hevesine kaplm.
Sylentiye gre, lalasyla gizlice anlap hi kimseye sezdirmeden gece lalasnn
lm olduu haberini yayp, o zat cenaze namazna artm. Namaz kldrmak
zere tabutun bana geen mm- Kemal Hazretleri birden bire arkasndaki padi-
aha dnp:
Padiahm, l kii niyetine mi, diri kii niyetine mi ? deyince, padiah a-
knlkla:
Tabii l kii niyetine demi. Namaz klnp bittiinde ve tabut aldnda,
lalann lm olduu grlmtr.
721
Hazret-i Mevlna kuddise srruhul-azz buyuruyor ki;
Allah Tel, bir kimsenin namus perdesini yrtmak isterse, o kimseye
ehlullha kar kt sz sylettirir. Yine buyuruyor ki;
Allah Tel, bir kimsenin aybn yzne vurmak isterse, o kimseye bakala-
rnn aybn syletir. (Kenan Rif, a.g.e. s.90)
722
Ebu Abbas Kassb kuddise srruhul-azz buyurur ki;
Allah Tely Allah Tel arar, Allah Tely Allah Tel bulur, Allah
Tely Allah Tel bilir. (Tezkiretl-Evliya, 676)
723
Keramet iki nevidir:
1- Kermet-i kevniyye,
2- Kermet-i irfniyye.
Kermet-i kevniyye insann yolunu kesen ekiyadr.. Asl maksd keramet,
kermet-i irfniyyedir.
Hazret-i Pr (Hasan Sezi kuddise srruhul-aziz) Efendimizin;
Gel keramet damna dme, keramet bundadr
Buyurduklar, kermet-i kevniyyeye nazrdr. Kermet-i irfniyye-i
Muhammediyye, yegne maksuddur. Mridini, kermet-i kevniyye ile imtihana
ekmek bir mrd iin pheden kurtulmam manasnadr. Sakn byle bir emelin
Hizmetleri 305
* Kitap yazmadk, ama yazdryoruz.
724

* Gardam! Sen kitap ol.
* Kyamet muhakkak gelicidir. Maherde mahcup olacak her eyden
saknmay maneviyatta ve vefda da sevmeyi sevilmeyi burada mizn etme-
lidir.
* Kymetli mr, kymetsiz ilerde sarf etmek doru mu? Nevm-i
gaflet, nevm-i mevtann daha fevkindedir. (Gafilin uykusu lnn uykusun-
dan stndr. Zaman deerlendirin demektir.)
* La lhe llallh, nihayet La mevcude llallh. Allah Teldan

peine dmeyiniz. rfn- Muhammedi en byk keramettir. Onu grmeye, ona
mlik olmaya alnz. (eyh uayb erafeddin Glen, eyh uayb erafeddin-i
Glennin Hayat st, Buhara Yaynevi, 2001, s 121)

Tasavvufta keramet art klnmad ve keramet eyhin faziletli olmasna almet
olmaz. Bazen de eyh Efendiye keramete izin verilmemitir. eyh Efendi de keramet
aramak, ona inanmamak ve teslim olmamak demektir veya eyh keramet gstermeyi
lzum grmemitir de, onun iin keramet gstermez. stikamet, bin kerametten efdl
olduunu da hi unutmamaldr.
Arifler ise, keramete itibar etmeyip, hayz- ricalden addederler. Cneyd-i Bada-
d Hazretleri buyurur ki;
Su zerinde yryen kimseler vardr, amma onlardan ok yksek ve efdal
olan bahtiyarlar, susuzluktan ahirete gmlerdir.
Yusuf Hemedn kerametler hakknda buyurdu ki;
Bunlarla, tarkat ocuklarn yetitirirler.

Ahmet Avni Konuk kaddese'llh srrahul-aziz lednn ilimile ilgili bir bah-
sin sonunda unu nakletmektedir: Ariflerden birine Keramet mi efdal, marifet mi
efdaldir? diye sormular.
Elbette marifet efdaldir. Zr keramet abdestin bozulmas ile yok olur. Mari-
fet ise gusle ihtiya hlinde bile ariften ayrlmaz demitir. Halk nazarnda madd
lemle ilgili keramete (kevn keramet) byk bir alka gsterilir ve bu nev kimse-
lerin byk bir vel olduu zannedilirse de, bu eit olaanst eyler, manev yol-
culua kan slike daha yolculuunun balarnda iken zahir olduuna gre,
mbtedlerin keml sahibi ve byk vel olacaklar elbette dnlemez. Tasavvuf
ehlinin bykleri ilm kermeti kevn kermet ten yni fizik lemin knun ve
kaideleri dna kan olaanst haller gstermekten stn olduunu sylemilerdir.
bn Arab kaddese'llh srrahul-azizin
Arifin marifeti ykseldike onun himmet ile tasarrufu eksilir

(A. Avni Ko-
nuk, Fussul-Hikem Tercme ve erhi, c. III, s. 58.) eklindeki sz de bu kanatin
veciz bir ifadesidir. Onun iin diyebiliriz ki, bn Arab, Mevln kaddese'llh
srrahul-azizn ve dier tasavvuf byklerinin gnmze kadar gelen ilim ve irfan
ykl eserleri onlarn ilm keramet sahibi veller olduunun ahitleridir. (KO-
NUK, Ahmed Avni ,et-Tedbrt'l-lhiyye fi Islh Memleketi'l-nsniyye Ter-
cme ve erhi, hzl: Mustafa TAHRALI, st. 1992, s. XIII)

724
Seyyid Osman Hulusi kuddise srruhu Efendi hakknda sylenmitir.
baka yok.
725

* Maanzn te ikisinin gideceini bilseniz dahi, iyi su iin.
* Mdemki dem, her biri bir lem.
* Muhabbeti olan hata grmez, grse de gz yumar.
* Muhabbet gzyle bakan, noksan grmez.
726

* Mrid-i Hakki, Allah Teldr.
* Namazn kazas olur, sohbetin kazas olmaz.
727

* Nerede hatim okunuyor, nerede zikir varsa oturun. Biz drt koldan
oradayz.
* Neyi seversen, onunla kalrsn, ne ile megul isen, Osun.
728

725
slmda emredilen iman L ilhe illallh tevhidi yni tevhidi
ulhiyyettir. L mevcude illllah diye ifade edilen tevhid-i vcud deildir.
Vcud tevhidi marifet yolunda ilerlemi havas iin geerlidir. Bu tevhidi inkr et-
mek mmkn deildir nk sabit olmutur. Lakin Allah Teldan baka mevcut
yoktur demekle Her mevcut Allahtr demek arasnda pek byk fark vardr. Birin-
ci szde tevhid, ikincisi irki hissetme ihtimali dnlr. Ancak Allahtan baka
mevcut yoktur denildii zaman yaratlmlara isnad edilen vcudun hakiki olmayp
hayal, vehmi veya glgesi olduudur. Hakiki vcud ancak Allah Telya mahsus-
tur. Yoksa bir olan Allah Telya nisbetle Her ey Allah Teldr denilmemek-
tedir.
726
Hazret-i Gavs Abdulkadir Geyln kuddise srruhul-azz buyururlar ki;
lemde, irkin grme. Zira irkin grdn, irkinlii deil; o benzersiz
cemlin, o esiz gzelliin kemlini bildirmek iin bir gzelliktir. Suret yznden,
bir ey sebebiyle ondan ihticb etme. Yni hi bir ey sana kar Hakka perde olma-
sn. Zira her grdn perdenin arkasnda nur aa kar. (YEL, emseddin,
Gavs- Azam Abdlkadir Geylan Hazretlerinin Nutuklarndan, st, 1978, s.16)
727
Bir gn ashb Mevlana kuddise srruhul-azzi msterak buldular. Na-
maz vakti idi. Mrdndan bazlar, namaz vakti gelmitir, diye Mevlnaya seslen-
diler. Mevlna bir ey sylemedi ve onlara iltifat eylemedi. O mrdn kalkp nama-
za megul oldular. ki mrd, eyhe uyarak namaza durmadlar. Namazda olan
mrdlerden Hceg nmndaki birisine sr gzyle ayan gsterdiler ki, namazda
olan cmle ashabn arkalar, imamla beraber kbleye gelmi idi; ve eyhe uymu
olan iki mridin yzleri kbleye mteveccih idi. Zr eyh; lmeden nce lnz!
hkmnce m ve men den, yan bizlikten ve benlikten geip ve kendi kendinden
fena bulup, nr-i Hakkta fen oldu; ve artk o, nr-i Hakk olmutur. Ve her kim ki,
arkasn nr-i Hakka dnp, yzn duvara evire, muhakkak surette arkasn kb-
leye dndrm olur. nk o, kblenin can olmutur. Evet, kblenin can odur. Bu
halkn yzlerini evirdii kbleyi, brahim Nebi bina etmitir. O evi o bina ettii iin,
kblegh- lem olmutur. imdi onun zt- erifinin kble olmas, bi-tark- evldr.
nk onun yznden kble olmutur. (Mevln Celleddin Rm, Fhi M Fh, trc.
Ahmed Avni Konuk, hzl. Seluk Eraydn, st. 2001, s.14)
728
Allah Tel ile beraber olunuz. Buna g yetiremezseniz, Allah Tel
ile beraber olan salihlerle olunuz.
brahim bni Ethem bir gn aaca yaslanm bir vaziyette duruyordu. Gkten
Hizmetleri 307
* Nefsimiz dmanmz, ruhumuz dostumuzdur ki, asla bizden ayrl-
maz. lm ahir olmaynca.
* Ne yaparsak eyhimizin eli ile yaparz.
729

* Gardam! Allah Telnn rzasn al gnln yap, iini Ona gr-
dr.
* Okular cirit oynarken; Ha gayret ay amadan, bir ok daha ata-
lm derler. Biz bek leminin yolcusuyuz. Gne ayor, bizi bir daha
bulup ta noksanlarnz ikmal eyleyemezsiniz.
* l sz verme, eer sz verdin ise, o szden dnme.
* lm, kabri, kalk, maheri tefekkr edin. Tefekkr dnya sev-
gisine kalkan yapn. Dnya zlden ibaret. Ahiret ise, ebediyettir.
* mrmz memuriyette geti, nafilelerimizi bile terk etmedik.
730

yeryzne bir melek indi, Elinde defter kalem vard, yazmaya balad. brahim bni
Ethem e bu hal gsterildi, sordu:
Ne yazyorsun? Melek:
Allah Telnn dostlarn yazyorum. dedi.
brahim bni Ethem;
Ey Allahn elisi! Rabbinin bu aciz kulunu da yazver. Deyince, Melek:
Senin iin emri ilh yoktur ya brahim! diye cevap verdi. O zaman brahim
bni Ethem;
Ben Allah Telnn dostlarndan, deilsem de onlar ok seviyorum. Deyin-
ce baka bir melek gelerek
Onun ismini listenin en bana yaz dedi.
729
Hatta bir kssa, ya da menkbe anlatlr: Fahreddin-i Rz hirete intikal et-
tiinde, malum sualler... Hepsine cevap verdikten sonra Senin imann nasl bir
iman? sualine cevap veremiyor. Aklna gelmiyor, manevi olarak Necmddn el-
Kbr kuddise srruhul-azz Hazretlerine soruluyor. Necmddn el-Kbr diyor ki;
Taklittir, de, taklit. Taklittir, diyor. Kimin taklidi? diye soruyorlar.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin taklidi, diyor. Ha getin, diyorlar.
Bunun iin kelime-i ehdette olsun, kelime-i tevhdde olsun, baz irfan sahibi
byklerimiz La ilhe illallah al muradillah La ilhe illallahtan Allah Te-
lnn kastettii murat ne ise,al murad- Rasulillah Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem Efendimiz tebli ederken ne kastediyorsa ben de o kastla diyorum veya
sen de yle de derler. Ve bu taklittir.
Hatrma gelen bir kssa daha var: Hz. Ms aleyhisselm zamannda Firavunun
palyaolarndan biri, Hz. Musa aleyhisselm taklit ediyor. Malum, Hz. Ms
aleyhisselm kll vcutlu, gbekli, ba dazlak bir zt- erif. te adam, bana i-
kembe geiriyor, o zaman naylon yok tabi, karnna bir yastk koyuyor, elinde asayla
Hz. Musa aleyhisselm taklit ediyor. Niye, Firavunu gldrecek nk. Hz. Ms
aleyhisselm bunu haber alyor. Bir mkleme, Allah Tel ile konuma srasnda,
Bunu kahret Y Rabb diyor. Kahretmem diye hitap ediyor Cenb- Allah
Tel
Firavunu deil, seni taklit ediyor. incelii anlatabildim mi? (NANER, .
Turul, Gnl Sohbetleri, st, 2005, s. 13)
* Gardam! Haline kanaat et, bir yere dkkn a, pazar pazar do-
lama
731

* Pirimizin elinden bir bardak ay itik, biz ondan alacamz aldk.
Almasn bilen, vermesini de bilir.
* Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, kabrini ziyaret edenleri g-
rr. Her insan ziyaretisini grr. dre gibi, lks gibi. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem ise, gne gibi grr.
* Saat- vahidedir mr-i cihan,
Saati taata sarf eyle hemn
732

* Raslllah sallallh aleyhi ve selleme gelen vahiyler kendinden
kendine geliyordu.
* Sema aysz, ihvan semaversiz olmaz.
* Sen seni sevdiinle bil, O seninledir.
733

730
eyh Yakub Efendi Hazretleri anlatr.
Slknn ilk yllarnda idi. Bir kere ikindi namaznn snnetini ihmal etmitim.
O gece uhul haline girdiimde, karma plak bir zat geldi. Ben:
Edep yerini rt, niin byle plak dolayorsun? diye sordum. O zat bana:
Beni sen plak braktn. zerimdeki elbiseleri aldn, birde bana atyorsun
dedi. Ben:
Allah Tel saklasn ben bir ey yapmadm dedim. O zat:
Ben ikindi namaznn sfatym. Snnet benim elbisemdir, snneti klmadn ve
bende byle plak kaldm. Bu halimin sebebi sensin dedi.
Ben bu halden sonra be vaktin snnetlerinden hi birini terk etmedim diye
buyurmutur. (M. Cemleddin el-Hulvi, Lemezt-I Hulviyye, Serhan Tayi, st,
1992)
Ravzatl-Ahyar isimli kitapta zikredildiine gre, Davud bni Hasen in adamla-
rndan Davud bni Red buyurmutur ki;
Bir gece teheccde kalktm, ok iddetli bir souk vard. mekten aladm.
Ve oturduum yerde kendimden getim.
O haldeyken bana:
Dier insanlar uyuttuk, seni kaldrdk, onun iin mi alyorsun? denildi. O
geceden sonra Davud ibni Red uyumamtr. (Mustafa ismet Garibullah, a.g.e. c.2,
s.68)
Hasan-i Basri kuddise srruhul azizin bir tespiti:
Kiinin gece ibadetine kalkmamasnn tek sebebi iledii bir gnahtr. yle
ise, her gn akamleyin nefislerinizi sorgulayp kendinizi denetleyiniz, gece ibade-
tine kalkmanz iin Rabbinize tevbe ediniz. (Tenbhul Muterrn, a.g.e. s.135)
731
Pazarclk yapan en Veliye sylenmi.
Bir i yeri amak, Allah Telya kekl sunmaktr. Allah Tel kendine uza-
tlan ikram geri evirmez. Ona bir eyler ihsan eder. Dkkn kaps, Hakk kaps-
dr. Hak emesi akmasa da damlar. ( KK, a.g.e., s. 59)
732
(Cihann mr bir saat kalsa bile, o bir saati Allah Telya kullua sarf ey-
le)
Hizmetleri 309
* Siz birbirinizi Allah iin severseniz, Gayretullah zuhur eder, Allah
Telda sizleri sever.
734

* Siz bizi sevemezsiniz. Biz sizi seviyoruz ki, bizi seviyorsunuz.
735

733
Allah Telya ve Raslllah sallallh aleyhi ve selleme itaat edenler,
Allah Telnn nimetine mazhar kld Nebiler, sddklar, ehidlerle beraberdir.
Onlar ne gzel arkadatrlar (Nisa, 69) ayetine u tefsiri yaplmtr.
Bu ayet Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin mevlas Sevban radiyallh
anh hakknda nazil olmutur. Sevban radiyallh anh, Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemi ok severdi, ondan ayrlmaya dayanamazd.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bir gn Sevbann rengini deimi gr-
d.(Sebebini sorunca) Sevban radiyallh anh dedi ki;
Ya Raslllah sallallh aleyhi ve sellem (ahirette senin derecen yksek olduu
iin) seni gremeyeceimden korkuyorum Bunun zerine Allah Tel Onun kera-
metini anarak dedi ki,
Kim (farzlarda) Allah Telya (snnetlerde) Raslllah sallallh aleyhi ve
selleme itaat ederse, ite onlar cennete Allah Telnn nimetini mazhar kld
Nebilerle, sddklarla, ehidlerle ve salihlerle beraberdir. Onlarla arkada olmak ne
gzel eydir!
734
Hakka yaknln artmas yle anlalr; Halk gittike daha fazla se-
ver.
Zira halk fazla sevmek, Hakka yaknln fazla olmasndan ileri gelir. (Selim
Divane, Sadklarn Mkillerinin Anahtar, a.g.e., s.19)
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Sad, ok kskantr, ben Saddan
daha kskancm, Allah Tel ise, benden de kskantr. Kskanlndan dolay
grnr, grnmez btn ktlkleri haram etmitir hadsi Hakk kskanlkta
btn lemlerden ileri gittii iindir ki, btn lem kskan oldu. (Mesnevi, c.I, b.
17621764)
Bu nedenle sevenlerin sevgisini kendisinden fazla olmasn istemeyerek onlar
daha ok sever. Gayretu-llah zuhur eder.
735
(Samsun) Terme lesinde bir Kuran Kursu retmeni bandan geen hadiseyi
ona u ekilde anlatmtr.
Dini emirleri en itinal bir ekilde yaamaya alyordum. Fakat etrafmdaki
baz ehl-i tarik benim bu halimden dolay beni ilerinde grmek istiyorlar ve srekli
tekliflerle geliyorlard. Bu tekliflerini reddetmediim gibi de yanamyordum. Nak
ve Kadir gruplarndan birka cemaat geldi. Tavsiyelerini dinledim, fakat tam bir
cevap vermedim. Daha sonra hramczde Hac smail Efendi Hazretlerinin ihvanlar
gelip tarkat yolunun gzelliklerini anlattlar. Ben de artk bu konu zerinde duyarsz
kalamazdm. Bu hal zerimde devam ederken bir gece ryamda, kendimi uarken
grdm. Bir zaman utuktan sonra yerden ge doru uzanm nuran bir direk
birden nme kt ve arpp yere doru dmeye baladm. Bu dme sonucunda,
bir gzel zatn nne dmtm. Onun cemalini seyrederken uykudan uyandm.
Anladm ki, bu rya, tarkata girmem gerektii iaretiydi. O grdm zat bulmam
gerektii dncesiyle bana tavsiye eden kiilere, beni efendilerine gtrmelerini
istedim. Fakat grdm zt bulamyordum. En sonunda hramczde Hac smail
* Siyaseti olmayan bir cemiyet, kmeye mahkmdur. Herkesin bir
siyaseti vardr. Bizim siyasetimiz, siyasete karmamaktr Bu da ayr bir
siyasettir
736

Efendi Hazretlerinin ihvanlarna, beni Efendinize gtrn dedim. Beni gtrdkle-
rinde Efendi Hazretlerini grnce ryamda grdm ztn o olduunu anladm ve
ihvanla kabul buyurmas iin arz-u niyaz eyledim. Efendi Hazretlerini bulmak
benim iin uzun bir yol olmutu.

Bir gn eyh Sadreddnin takn dervilerinden biri sem ediyormu. eyh
Sadreddne bakarak:
Marur olma... Senin bu gzelliin, benim akmdandr! demi. Hazret de
ona:
Ne tuhaf! Bir baba, evldn kollaryla yukar kaldrd vakit, o oul kendini
babasndan byk farz eder. Fakat baba brakverirse dp para para olur,
karln vermi.
eyh Hazretlerinin bu cevabn alan dervi bir ishale tutularak , gn iinde
lp gitmi.(Kenan Rif, a.g.e. s. 335)

Ahmed mi kuddise srruhul-azz buyurdu ki;
Sizin gelmeniz size bal deildir. Biz istemeyince sizler gelemezsiniz.
(GNEREN, a.g.e., s. 37)
736
Mkerrem Taolu Beyefendi ile grmemizde konu hakknda bir hatra-
sn anlatt.
1957 senesinde abim Muharrem alma bakanlnda alrken Sivas teftie
geliyor. smail Efendi Hazretleri ile gryor. Efendi Hazretleri onun Muharrem
Efendinin torunu olduunu anlaynca sevgi nianesi olarak hamama beraber gtr-
yor. Abim 1957 ylnda Gven Partisine giriyor. Turhan Feyziolu abimin smail
Efendi Hazretleri ile olan ilikisindeki yaknl hissedince Gven Partisine destek
salamak iin arac olmasn istiyor. Durumu Efendi Hazretlerine iletince;
Benim siyasetle ilikim yok. O kii Sivastan girmek istiyor. Muharrem ne be-
ni sok, ne kendin gir.
Turhan Feyziolu n seimleri Sivastan kazanamad ve Kayseriden milletvekili
olarak seildi.
1969 ylnda Adalet Partisinden milletvekili seilmek iin Sivasa gittim. Sadet-
tin Gl;
Mkerrem ne cesaret, Sivasta iki tane byk grup var, ne yapacaksn? 1281
ky var, 140 dolaamamm. Ben onlar arprken aradan kabilirsin belki, Mft
Enver Akova ile ibirlii yaparsan iyi olur dedi. Fakat n seimi kaybettim. Fakat
aklma Turhan Feyziolu Efendi Hazretlerine gidip yardm istemiti, belki bana izin
verir dncesiyle yanna gittim.
orap Hanndaki vekleye gidip Efendi Hazretleri ile tannca abime yapt
iltifat ve daha fazlasn bana yapt. Yanndaki sedirde bana yer verdi. Doksan ge-
mi yana ramen hala zeksnn ok canl ve berrak olduunu grdm. Cuma
gn olduu iin Cuma namaz iin camiye gittik. Enver Akova vaaz ediyordu.
Namazdan sonra herkes Efendi Hazretlerinin elini perken, bende yannda olduum
Hizmetleri 311
* Sktumuzu anlamayan, sohbetimizi hi anlayamaz. Sz ile olsay-
d, bu ii herkese sylerdik.
* Sz bilmiyorsanz, byklerin dedikodusunu yapn.
737

* Sol el ile a yemek mekruhtur. Onu da grmek haramdr.
738

iin elimi pen oluyordu. Daha sonra vekleye geldik. Dilsiz bir hizmeti vard, ona
durumu anlattm. O da sylenenleri Efendi Hazretlerine bir ekilde aktarnca;
Gardam! Arkasndayz, izin verdik, devam etsin dedi. Fakat ok yakn olan
seimden nce Efendi Hazretleri Hakka yrd. Bende seimi kaybettim.
Fakat bu duann bereketi ile seneler sonra1983 ylnda Sivastan milletvekili se-
ildim ve bakan dahi olduk. Her Sivas ziyaret ediimde Ulu Camii ve Efendi Haz-
retlerini ziyaret ederim.
737
Dedikodu; et yemek gibidir. Byklerin eti temiz olduundan, insana zarar
yerine ifa olur.
Tezkire-i Evliyada Salihlerin anld yere rahmet iner, fazl ve rahmet yaar
buyrulmaktadr. (Tezkiretl-Evliya s. 47, Nefhatl-ns Tercmesi, s.49)
Yusuf-u Hemedn Hazretlerine sordular:
Bu yce taife, yzlerine perde ektikleri zaman selmette kalmamz iin biz ne
yapalm? Buyurdular ki;
Her gn bir miktar onlarn marifetli sz ve eserlerinden okuyunuz. (Mu-
hammed Prisa, Risale-i Kudsiye, A. Ouz- M.S. Aydn, 1969, s. 33)
Meyih, yeryznde Allah Telnn askerleridir. Allah Tely isteyen taliple-
re yardm ve imdat etmek ve onlar nefis, eytan ve hevlar elinden kurtarmak iin
memur edilmilerdir. Taliplerin gnllerine eytan tarafndan bir vesvese veya nefis-
leri cihetinden bir tel ve rahatszlk gelse, meayihin menkabelerini dinlemekle
onu defederler. Talip, riyazet ve perhize boyun vermekten korkunca, meayih sz-
n dinlemek bu rkmelerini ve korkularn da giderir. Bunun iin: Meyihin keli-
meleri, yeryznde Allah Telnn askerleridir denilmitir.
Hem de meyih szlerini dinlemek, kiiye muhabbet getirir ve gnlnden Allah
Tel muhabbetinden gayr muhabbeti gtrr. Zira muhabbet denilen ey, gnlle-
re ya gzden veya kulaktan girer. Kii, grmek veya iitmekle k olur. zellikle,
Hakk Telya k olmak byle olur. Nitekim, Allah Tel Kuran- Kerimde buna
mnasip olarak yle buyurur:
Ey Rabbimiz! Biz, Rabbiniz Allah Telya iman edin diye insanlar imana
davet eden bir mndi iittik, ona icabetle imana geldik. (l-i-mran, 192)
(Erefolu Rum, Mzekkin Nfus, st, s. 56)
eyhlislm Hz. Abdullah Ensriyyl-Hrev kuddise srruhul-azz buyurdular:
Her pirden bir sz ezberleyiniz. Eer buna gcnz yetmezse onlarn adlarn
ezberleyiniz ki, nasibdr olasnz. (Safer Baba, Tasavvuf Terimleri, st., 1998, s.)
Nice toprak gibi mezarda yatanlar var ki, faydalar, feyizleri bakmndan yz-
lerce diriden iyidir, stndr. Glgesini gizlemi (lm) ama topra glge ver-
mekte. Yz binlerce diri, onun glgesinde glgelenmekte. (Hz. Mevlna kuddise
srruhu, Mesnev, VI, 3012, 3013)

738
Bu szden u mana anlalmaldr ki;
Yine Hakkn hikmetlerinden bir hikmet olarak, dnynn payidar olmas iin
* eriat bir derviin banda tac, srtnda abas ve elinde asas gibi-
dir.
* eriat gzetin. eriat gzetmeyenin tarkat olmaz.
* eriatta kl kadar noksan olann, havada utuunu grrseniz, vu-
rup kanadn krn. stidratan baka bir ey deildir.
* Tasavvuf, yok olup, sonra var olmaktr.
739

* Tarkat, libas gibi olmaldr.
* Tariktin edebi ikidir. Olduun gibi grnmek, grndn gibi
olmak.

kullara gaflet verilmitir. Ahmaklar olmasa dnya helak olur, buyruluyor.
Bir gn Hazret-i Musa aleyhisselm dua etti: Ya Rabb, kullarnn stnden bu
gafleti al! Diye yalvard. Duas kabul olup, insanlarn stnden gaflet perdesi kal-
knca, herkes tat ve ibdta dald. Ve bylece de beeriyete lzm olan ihtiyalar
temin edilemez hle geldi. Ne frnc ekmek yourdu, ne terzi elbise dikti, ne ifti
ekin ekti ve nizam- lem de yerinden oynam oldu.
Demek oluyor ki, lemin nizam, ancak eitli isimlerin ve zt sfatlarn harekete
gemeleriyle mmkndr.
Fakat u da var ki, bu gaflet ll olursa faydaldr. Gerek ferde gerek cemiyete.
Yoksa ruhunu klliyen ihmal edip srf maddesine hizmet ettiren gaflet, ite o, insa-
nolunun en yaman dmandr. (Kenan Rif, a.g.e. s.89)
Tabi burada iaret edilen mertebe tevhd-i ef l mertebesidir. Hayr ve fayda iyi
ve kt ne varsa kullarn yapt her ey ilh irde ve kaza ve kader icbdr. Kara-
gz perdesi, sinema, tiyatro bunun bariz bir numunesi deil mi?
Karagzn, Karagzc tarafndan oynatld bilindii halde mteessir olmamak
heyecanlanmamak kabil olmuyor. Glmekten, alamaktan, mstani olunmuyor.
Nitekim seyircilerden bir Arnavut, heyecanndan cadya kzarak rovelveri ekip
cady vuruyor. Hlbuki yapan cad m, yoksa Karagzc m?
Peki, bunu ne iin dnya sinemasna, tiyatrosuna, yni dnya sahnesine temil
etmiyorsun? Rolleri yapanlar canl grndkleri iin mi? Veyahut perde, sahne
mahdut olmayp geni olduu iin mi?
Fakat bunu da herkesin bilmesi lzm gelmez, herkes bilirse, dnya payidar ola-
maz. Levlel-humak le-huribetid- dnya: Ahmaklar olmasa, dnya harap
olur. Zira ihtiyc- beerin temini iin her anlayta insana lzum vardr. (Kenan
Rif, a.g.e. s.103)
739
Biri de der ki; Kime yetitimse ona tasavvufun ne olduunu sordum; biri
bir ekilde tanmlad, baka biri baka bir ekilde. Bu tanmlamalar beni tatmin et-
medi. Sonunda Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellemi ryamda grdm ve
mbarek ayaklarna yz srerek sordum.
Halk ile bilimeyi terk et dedi. Daha dedim;
Halk ile bililii inkr et dedi. Daha dedim;
Elinden gelirse yle bir hlde ol ki, ne kimse seni bilsin ne de sen kimseyi bil
dedi. Hadaykul-Hakaykta yle denir:
Gerek sofinin almeti, bilinirken bilinmez olmak; zenginken fakir olmak; izzet
iindeyken mezelleti semektir; yalanc sofinin almeti ise, bunun tam tersidir.
(AVUOLU, a.g.e. s.130)
Hizmetleri 313
* Ta atan bizden, ta attran bizden deildir.
* Ustann elinde keser olmazsa yiidim, yerinde yeller eser.
* Ya bizi terk eder, ya da sigaray
740

* Ya Rabbi! Bu kadar nebinin evliyann yz suyu hrmetine ima-
nmz sana emanettir. Pirim bu emaneti alr, Allah Telya havale eder.
* Yemek imek iin, ok emek sarf oluyor. Ahiret iin lakayt olunu-
yor.
* Ya Rabbi! Bizim mrmzde yaadmz mddet iinde, ne kadar
cnamz
741
varsa da, bize kabir genilii ver.
* Yeter ki, bu lemden bu dem ayrlmasn, dnyaya dalp ta
ahireti unutmasn.
* Yok olunur, var olunur.
* Yok olmayan var olmaz. Ta atsan, vursan, bana demez.
742

* Yok olun. Yok olursanz Allah Tel var olur.
743

* Vakitler nakitleri satn alr, nakitler nakitleri satn alamaz.
* Vakitle yakut kazanlr. Yakutla vakit kazanlmaz.
* Vakit nakittir mna dakiktir. mr ksa mgayyebattandr. Mehul
yol uzaktr. Gayret ister.
* Zaten ezelde tanmam olsa idik, burada bulumamz mmkn
olmazd. eyhimin hakka yrmesinden sonra bu mukaddes vazife, bize
verildi. 12 tarkat bize teslim ettiler. Biz bakyoruz.
744

740
Efendi Hazretleri genliinde sigaray bir mddet kullandklarn Torunu
kr Sefa Efendiden iittik. kr Sefa DALAK Efendi (d. 1947) anlatt.
Ben kktm. Efendi Hazretleri buyurdu ki;
Genliimde sigara itim brakal krk yl oldu

smail Hakk Bursev kuddise srruhul-azz anlatyor.
amda iken eyh-i Ekber kuddise srruhul-athar birka kere temessl edip
ol ki, halk ona yaprak der, o bizim yanmzda habis ve haramdr. Buyurdu.
Ttne arettir. Sefine-i Evliya, c.III, s.68
741
Bir eyi basp meylettiren sklet demek olup, harec, sknt ve alel-tlak ism-
i vebal manasna da gelir ki, gnah kelimesinin asl budur.
742
743
eyh Sd-i Sahav kuddise srruhul aziz Hazretleri, bindii at bir gn
dereden geirmek istedi. At bir trl gemedi. Suyu bulandrn, dedi. Bulandrdlar
ve at dereyi geti.
Demek oluyor ki, insan da kendini grdke, Hakk yolunu geemez ve vcut
kaydndan azat olmadka maksuda eremezmi. (Kenan Rif, a.g.e. s. 347)
744
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyuru ki;
Sizden her birinizin cennet veya cehennemdeki yeri ezelde yazlmtr.
(Buhari) Bu Hadis-i erife gre ihvanlk ezeliyete tekbl eder.
4-SOHBETLERNDEN

Allah Tely steme Hakknda
Gardalarm! Kuldan Allah olmaz. Allah Teladan kendini de iste-
yin. Allah Tel dilerse kendini de verir.
Mecnun ve Leyl vard, Mecnun k idi.
Leyl bir gn yanna gelip, ben Leylym demi, meer Leyl olmu.
Mecnun ellerini aarak ya bendeki Leyl kim demi.
745

745
Leyl ve Mecnn, aslnda Arab halk edebiyatna ait bir hikyedir. Leyl ve
Mecnn hikyesi ksaca yledir.
Necdde bulunan Beni Amir kabilesine mensup olan Kays (Mecnn) ile Leyl,
kabilelerinin hayvanlarn otlatrken, birbirini severler; yalarnn bymesi ve ak-
larnn meydana kmas zerine Leyl adrda alkonur ve Kays a gsterilmez;
bunun zerine Kaysda akn ilk zdrab balar.
Kaysin babas Leyly ister ise, de, ak sebebi ile dillere dtnden veya kz-
larn rsva ettiinden yahut baka bir bahane ile teklif reddedilir ve Leyl bir baka-
sna nianlanr. Bu hale mteessir olan Mecnn, ztraplarnn tesiri ile bsbtn
akln kaybeder. O srada kendisini grp, muradna erdirmek isteyen Mervn b. El-
Hekem (H:4565; Miladi: 675683)in vergi (sadakat) memuru mer b Abd el-
Rahmn ile yerine tyin edilen Nevfel b. Musahikn teebbsleri boa gider.
Mecnnun babas, du ile iyi olacan mit ederek, onu Mekke ile Medine ye
gtrr ise, de, Mecnn aknn artmas iin du eder ve llere kaarak, vahi hay-
vanlar ile yaamaya balar. Mecnnun Leylya benzettii ceylan avclardan kur-
tarmas v.b. vakalar, bu srada vaki olmutur. Sonunda Leyl, Mecnn u sevdiin-
den, ak zdraplar iinde lr; Mecnnda ona atlar syleyerek ve aknn aclar-
n terennm ederek, llerde dolar, nihayet bir gn ls bulunur.

Efendi Hazretlerinin bahsettii hikye Mzekkin Nfus adl kitapta Erefolu
Rumi kuddise srruhul-azz bu hikayeyi u ekilde nakil etti.
Mecnun ibn-i Kaysa sordular:
Adn nedir? dediler.
Adm Leyldr, dedi. Zira her nereye baksa kendisine Leyldan baka kimse
grnmezdi. Gnl Leyl ile doluydu, dilinde gecegndz syledii Leyl ad idi.
Leyldan baka kimseyi bilmez ve tanmazd. Btn isimleri unutmutu. Bu acayip
bir srdr. Sadk k ona derler ki, dost adndan baka btn adlar kalbinden karr.
Bir gn, Mecnun yine sarho gibi, deli divane bir halde ehrin iinde LEYL
LEYL diye feryat edip gezerdi. Leyl onun feryadn duydu, kalbi mahzun oldu ve
Gideyim u miskine kendimi bir daha gstereyim. O, benim iin gece gndz
niyaz eder, ben de ona bir gzkeyim, hatrn soraym,dedi ve hemen Mecnunun
bulunduu yere giderek, tam karsnda durdu. Mecnun, hl:
Leyl.. Leyl., diye feryat ediyor, alyordu. Kimseyi grecek, gz yoktu.
nleyerek, szlayarak ehirden kt, sahralara dt. Gnee kar bir yerde oturdu
ve Leylsn anmaa devam etti.
Leyl, merak ve hayret iinde peinden gitti, onun oturduu yere vard, drt ta-
rafn dolanarak ona kendisini gsterdi. Mecnun, oral olmad ve Leylya iltifat bile
Hizmetleri 315
Mecnna sordular Leyl nice oldu
Leyl gitti ad dillerde kald
Benim gnlm imdi bir Leyl buldu
Yr Leyl ki, ben Mevly buldum
Leyl Leyl derken Allah buldum

Bu hal ile olun, Gardalarm! Bu lem bir hayaldir.
746
Allah Tela
iin birbirinizi sevin. Biz sizi Allah Tela iin seviyoruz. Karncay da
Allah Tela iin seviyoruz. Dar kyorum, bakyorum, ne gryorsak
Allah Telay gryoruz. Sizi de grdk Allah Telay grdk. Biz Allah
Telaya sarlmz ki, Siz bize sarlyorsunuz.
747

etmedi. Leyl, Leyl diyerek kendinden geti, dt ve bayld. Fakat, yatt yerde
bile, btn azalarndan Leyl ad iitiliyordu.
Leyl, bundan bir ey anlayamad. Bekledi, Mecnun kendisine gelip yatt yer-
den doruldu. Bu defa, Leyl gnein bulunduu tarafa gitti ve Mecnunun nnde
durdu, glgesi Mecnunun zerine vurdu. Mecnun, ban kaldrarak uzun uzun
Leylnn yzne baktktan sonra sordu:
Kimsin, ne istiyorsun?
Leyl da ona bir soru ile cevap verdi:
Ak elinden halin nedir?
Ne sorarsn halimi? Git, yanma gelme. Yoksa sen de benim gibi deli olursun.
Hem sen kimsin? Ben seni tanmyorum.
Beni tanmadn m? Leyl Leyl diye istediin ve inlediin ite benim, nasl
tanmazsn?
Var git iine, lem bana hep Leyl oldu.. Gnlme hep Leyl doldu.. Eer, sen
gerekten Leyl isen, ya bu bendeki Leyl kimdir? dedi
746
Olmu olmutur, olacak da olmutur. Olacak bir ey yoktur. (GNEREN,
a.g.e., s. 73)
747
Bir gn balklar toplanarak demiler ki;
Su, su... dedikleri bir ey varm. Yalnz ismini iitiyoruz, kendini gremiyo-
ruz. lerinden biri demi ki;
Falan denizde her eyi bilen bir balk vardr. Gidelim de ona soralm... Olsa ol-
sa mklmz o halleder.
Gidip dertlerini anlatmlar ve:
Su nerededir, bize gster! demiler. Hazret de:
Suyun olmad yeri, siz bana gsterin! Cevabnda bulunmu.
Bunun gibi, her bir zerreyi nurun nuru olan Cenb- Hakkn nuru ihata etmi,
her ey onun vcudundan zuhur etmi ve ona yakn olmutur. Nasl ki, Cenb- Hak,
Kurn- Kerimde:
Sana benden soranlara de ki; Ben onlarn yaknndaym. (Bakara, 186)
Adamcazn biri ryasnda Cenb- Hakk grm, komu ellerine yapm:
Senin elinden baka bir el bilmiyorum! demi. Uyannca kendi elini tuttuunu gr-
m.
Zat Hakk- anla zatndr senin
Hem sfat hep sfatndr senin
Sen seni bilmek necatndr senin
Gayre bakma sende bul
Niyazi Msri kuddise srruhul-azz

Gardalarm! Allah Teladan baka bir ey yoktur. Zaten bizde
yokuz. Bizi yok bileceksiniz. Bizde sizinle dp kalkyoruz. Konup g-
yoruz. Ama biz, biz de yokuz.
Beni bende demen bende deilem
Tenim bo gezer dondan ieri

Sizde byle yok olun. Gezen duran siz olmayn. Allah Telann bir
ismi Gayyur (ok kskan)dur, nsanlar birbirini sevince, Allah Telada
onlar sever
Zat-n biri Allah Telya,
Ya Rabbi! Kapn a demi. Allah Tel;
Kulum sen gel, kap ak demitir.

Allah Telnn Ehli Hakknda
te hulasa sizler Allah Telnn ehlisiniz. Allah diyene Ehlu-llah
derler, ne yazk ki, almyorsunuz. Temtune kem tene ve
tubasne kem tene buyrulmutur.
Dnyada hangi sfatta ve ne amel zerine iseniz o halde vefat edersiniz
Hangi sfat zere vefat ederseniz, o sfat zere har olursunuz. Mmi-
nin kalbinin daima Allah Tel ile olmas lzmdr. Vefatmz zamannda
dahi Allah Tel ile olalm.
Efendimiz sallallh aleyhi ve selleme sormular. Allah Tel katnda
amellerin hangisi efdaldir.
Bu dnyadan ktnz zaman diliniz, Allah ile teslim-i ruh etmeli.

Adamcazn biri de, karsnda kendisine hcum eden bir eei grm kulakla-
rn yakalam. Uyand vakit kendi kulaklarn tuttuunu grm.
Bir sf ile kelmcnn biri konuuyorlarm. Kelmc demi ki; Yaknrm o Al-
lahtan ki, kpek ve kediden zuhur eder. Sf de demi ki; Ben de yaknrm o Al-
lahtan ki, kpek ve kediden de zuhur etmez.
Bunlar birbirlerini bu suretle tekzip ederlerken arifin biri onlarn hallerinden ha-
berdar olur ve der ki; Sen de haklsn, o da hakldr. nk kpek ve kedi en deer-
siz hayvanlardan olmak hasebiyle, biriniz byle kymetsiz hayvanlardan Cenb-
Hakkn zuhurunu Hakka bir noksan addettii iin hakldr. Dieriniz ise, her eyde
Hakk grd iin bunlardan da zuhur etmeyen Hakkn zuhurunda noksan ola-
candan, o noksanl Hakk
a isnat etmedii iin hakldr. (Kenan Rif, a.g.e.

s.347)
Hizmetleri 317
Hatta hakknzda riyakr deninceye kadar, Allah Tely zikretmeli.
Gardalarm! Amellerin efdli zikirdir. Fakat alamyoruz. Yeter ki,
Allah Telya kul olmal.

lemler Hakknda
Gardalarm! u grm olduunuz yldzlar, sizin aklnzn alama-
yaca ekilde dnyadan ok byk, Allah Telnn yaratt varlklardr.
Bunlarn zerinde d,e Allah Telya itaat eden mahlkatlar vardr. Onlar
da Allah Tely zikrederler, kulluk ederler. Yalnz onlarn ekilleri bize
benzemez. Bu ayr bir meseledir

Aile Hukuku
Efendi Hazretleri torunu Aie Sdka Hanm severken validesine olan
nisbet ve benzerlikten dolay benim gzel Anam diye sever, sofrada ye-
mek yenilirken azna lokmalar ikram eder ve
Kzm sizinle uraan benimle urar, benimle uraan Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem Efendimizle urar. Demitir.

Av Eti Hakknda
Efendi Hazretlerine av eti ikram etmiler. Gardam! Ava kyamayz.
Ama av etini de severiz.
748
Buyurmutur.

Dilenciler Hakknda
Efendi Hazretleri Ulu Camii kapsnda her zamanki gibi dizilmi dilenci-
ler iin buyurdu ki;
Bunlara hi para vereceim gelmiyor, vermeden de geemiyorum.
749

Dedikodu Yapan Hakknda
Efendi Hazretleri, ikyete gelen bir kiiye Allah Telaya bu kulu ya-
ratmasn bilmemisin mi diyelim bir bakasna kuldur hata iler, er,
beer diyerek hakikte sevk etmitir.
750

748
Mrid-i kmiller avcdrlar. Onlar avlamak istediklerinin cann incitmeden
alrlar. Av eti lezzetlidir. nk kendisinde aclk yoktur. Kapda yetien hayvann
hrs ve elemi onu tatl olmaktan karmtr.
749
Muz b. Cebel radiyallah anh yle diyordu:
Allah Telnn yeryznde kzdklar mescit dilencileridir. (Tenbhul
Muterrn, a.g.e. s 371)
750
Abdullah b. Selm radiyallah anh anlatyor:
Nebi aleyhisselmdan biri bana gelen skntlardan tr, yce Rabbine ik-
yette bulununca kendisine u vahyi indirilir:
Bana daha ne kadar ikyette bulunacaksn? Ben yerilme ve yaknma mercii
Denizler Hakknda
Gardalarm! nsanolu aya gitmek iin bouna aba sarf ediyor. Bir
ey bulamayacaklar. Denizleri aratrsalard daha ok menfaat bulurlar-
d.
751

Ders Vermede Liyakatin kinci Plana Atlmas
Efendi Hazretlerinin damad Hayyat Mehmet Efendiden nakledilen bir
rivayete gre, bir gn huzurlarnda sohbet esnasnda, orada hazr bulunanlar-
dan bir ka:
Efendim, Size gelen herkese, tefrik etmeden ders veriyorsunuz, bunun
hikmeti nedir? diye soruyorlar. Efendi buyurur ki;
Gardalarm! Eskiden medrese, tekke gibi ilim irfan yerleri vard.
Camiler asl meknlardr, tali meknlar kalmad. Tarkata girme hevesiyle
gelenleri biz bo eviremeyiz, fakat bizim bir gnl dairemiz vardr ki, biz-
ce malumdur. Baka bir zamanda yle buyururdular;
Bir kimse bostanna karpuz eker. Karpuzlar bydkten sonra, en
iyilerini satp para kazanr. Ondan ehvenini eine dostuna ve aile efradna
yetirir. Geriye kalann da hayvanlarna yedirir. O bostan ekenin bunda bir
zarar var m?
Gardalarm! O ders verdiimiz kimse hi bir ey yapmayp ta kt
ahlaklarndan vazgese, bu da bir kr deil midir?Gardam en azndan
be vakit namazn brakmaz.

Devlete taat Hakknda
Efendi Hazretleri kyafet kanunun ktnda, eleri Hatun Hanm ve
Hac Hanm iin iki manto iki atk alp getirdiinde Hatun Hanmn, Efen-
di bunlar ne ki? sorusuna karlk, Efendi Hazretleri buyurur ki;
Hanm! Bundan sonra dar ktnzda bunlar giyeceksiniz de-
mesi zerine Hatun Hanm,
Efendi bizim araflarmz var. Biz onlar giyeriz demesine cevaben,

deilim, gaip leminde senin durumun byle balamtr, benim senin hakkndaki
gzel takdirime kzma, senin iin dnyaya yeni bir dzen vermemi mi, Levh-i Mah-
fuzu deitirmemi mi istiyorsun? Kendi muradm deil de senin muradn m yerine
getirmemi, benim deil de senin arzuladn gerekletirme mi arzuluyorsun? zze-
time yemin ederek sylyorum, eer bu dncen bir daha gsnde depreirse
zerinden peygamberlik giysisini eker alrm, cehenneme atarm aldr etmem
bile! (Tenbhul Muterrn, a.g.e.293294)
751
Elli yl iinde insanolu tmyle denizin stne ve iine ynelecek. Ge-
zegenin bir paras olarak, maden, yiyecek bulmak, askeri ve ulam amalarn
gerekletirmek ve artan nfusa oturacak yer salamak iin onu ele geirip kul-
lanacaktr. (ALVIN TOFFLER, Gelecek Korkusu ok, trc. Prof. Selami TUR-
GUT, st. 2006, s. 200)
Hizmetleri 319
Hanm onlar kanunen yasak olmutur. Onun iin bir zaman bunlar giye-
ceksiniz demi ve ayrca ull emre itaati anlatmlardr.
Ayrca apka kanunu gereince kendisi darda apka ile bulunmutur.
Buna herkes apka diyor, biz ise, serpu (Baa giyilen balk) diyo-
ruz Bu apka iinde itirazda bulunanlara da,
Gardalarm ull emre (kanunlara) itaat gereklidir der dardan
geldiinde apkasn kapnn yanndaki iviye asar, i mekna sokmaz kar-
ken de, abdest almaya kyor dahi olsa, apkasn rtmeden kmazd.

Dnya Hayat Hakknda
Amelleriniz tartlmadan nce, kendinizi hesaba ekiniz. Hkikat ve
hidayet yolundan ayrlmaynz. Cenb- Hakka ihls ile ibadet etmenizi
tavsiye ederim. Allah Tel, dnyada hayr da erri de insanlarn tercihine
brakmtr. Sakn ha kendinizi gafletten koruyunuz.
752
Size ho grnse
de fenalktan, gnahlardan saknnz. Allah Telnn emirlerini yerine
getiriniz, nk emirlerin yaplmamas bir felkettir. lm yolunu kolay-
latracak yegne ey, sizin amellerinizdir.
Size tebli edilen emirlere ittib ediniz. Taharet zere yaaynz. Takva
zere olunuz. Her teebbsnzde Cenab- Hakkn size yardm etmesini
ve gemi gnahlarnz affetmesini niyaz ediniz. Tevazu ve sabr, takva ve
sdk iarnz olsun. Hesaba ekilmeden kendilerini hesaba ekenler byk
mkfatlara nail, bunu ihmal edenler ise, byk zararlara dur olurlar.
Her trl musibet ve bellar, kiinin tekml sebeblerindendir. Bunlar
da nefs-i emmreden raziye ve marziyeye kadar gider. ou zaman nefs-i
levvmeye urarlar. O zaman kul kendi gnah ve hatalaryla urar. n-
sann kendi hatasn grmesi kadar gzel irfan olmaz. Bunlarn hepsini
unutup kulluk vazifesinde bulunmak, yani cismindeki can gibi, dostu ca-
nnda bulmak
Bu dnya fnidir, demdir, misafirhanedir, hiretin tarlasdr. hirete
hayrl ameller gtrmek lazmdr. Sen, seni sevdiinle bil. Bir hadis-i e-
rifte; Kii, sevdii ile beraber har olacaktr.
Gardalarm insan dnyada bir yolcu gibi veya bir misafir gibi, yda
bir kirac gibi olmal. Yolcu veya misafirin nesi olur ki, Konar, geer o
kadar.

752
Allah Telnn evliyalarndan baz klar;
Hakk talep eden kimseye lzmdr ki, asla Hakkdan gaflet etmeyip gnlne
Hakkdan baka ne gelirse mani ola.. Eer n gnlnde Hakkdan gayr bir fikir
nefes alp verinceye kadar durursa, o n feyz yolu kapanr, Allah Tel ilmin-
de terakki edemez. Zira gnlden ruhaniyet gider, fel olmu organ gibi yola git-
mekten ve hareket etmekten kalr... Buyurmulardr. (Selim Divane, Sadklarn
Mkillerinin Anahtar, a.g.e., s.25)
u Beyitleri ok tekrar ederdi.
Filtn, filtn, filtn,
Yzn suyu deer cihan btn
Verirlerse dnyay sen alma satn
Yz akl iki cihana deer

Hak kul elinden intikamn kul eli ile alr
lm-i Hakk- bilmeyenler an kul yapt sanr.

Cmle eya haktandr kul eli ile ilenir
Emr-i Bri olmaynca sanma bir p deprenir.

Kazara bir sapan ta bir altn kseye dese
Ne ta kymet kazanr, nede kse kymetten der

Tekkenndeki sahra sohbeti dnnde Gardam, Zindana dnek
bakalm. Derdi.
753

Dostlar Hakknda
Pi-i meni, der-Yemeni. Der -Yemeni, pi-i meni.
754

Bizi sevenler Yemende olsa dizimizin dibindedir. Sevmeyen ise, di-
zimizin dibinde olsa bile Yemendedir. Biz kimseye vurmayz, kendi kendi-
ne vurursa, kendi bilir. Biz dnya ve hirette, madd ve manevi ilerinizde
beraberiz.

Efendi Hazretlerinin Kendi Makam Hakknda
Sormular.
Efendi Hazretleri sizi nerede buluruz?
Eer bu dilberi ararsanz Sivas Ulu Camiinde. Orada bulamazsanz
am- erifte meyye Camiinde. Orada bulamazsanz, Mekkede K-
bede. Orada bulamazsanz, Medinede Ravzada. Orada bulamazsanz,
Sivasa bir sefer eyleyin Ulu Camiinde bulursunuz.

Efendi Hazretlerinin Bir Mnacat
Ey Hlk- kinat! lticghm ancak sensin. znt ve srr zama-
nmda da sana yalvarrm. Gnahlarm byktr, fakat senin affn ondan
daha byk deil midir? Mncatm iitiyorsun. Gnlmde muhabbetini
eksik etme. Beni bin yl ateinde yaksan yine senden midimi kesmem.

753
Muammer Su isimli ihvandan dinledim.
754
Ebu Said Ebulhayrin Divannda rubainin ilk beyti aslnda:
Ger der Yemen u b-men p-i men eklindedir. (A, a.g.e. c. III, s.
1130)
Hizmetleri 321
Rehberim sen olursan, hibir vakitte gmrah (yolunu kaybetmi, saptm,
azm) olmam. Sen bana yol gstermezsen ilelebet dalletten kurtula-
mam.
Y lhi! En byk korkum, beni kapndan tard edecek olursan ne
yapacam. Senin ykselttiini kimse alaltamaz. Senin alalttn kimse
ykseltemez. Hlik sensin, hakm ve lim olan sensin, ilmin her eyi kap-
lamtr, rahmetin her eye amildir. Felketzedelere yardm eden,
musbetzedelerin imdadna yetien, kalbleri krlanlara teselli veren Sen-
sin. Kullarna yardm iin daima hazrsn. Btn esrar ve efkr bilen Sen-
sin. Btn nimetleri bahedensin. Fakirlerin dostu sensin. Sadklarn,
tahirlerin yardmcs sensin. Yardmn isteyenlerin hepsine yardm eder-
sin
Ya Rab! Biz aciz, fakir, naks, zayf ve fn kullarnz. Ebed ve ezel
olan, zengin ve kudretli olan, rahm ve alm olan sensin. Senin marifet ve
muhabbet nurunu aryoruz. Muhabbet ve marifetini ihsan eyle. Gnahla-
rmz affeyle.
755

Ehl-i Beyt Hakknda
Efendi Hazretleri hayat boyunca Ehli Beyte olan sevgisi Sizler bizim

755
stanbulda evliyay kiramdan kadri yce bir zt, Cenb- Hakka niyaz ve
rica etmi ki,
lah ya rabbi, bu dnyada cennetlik ve cehennemlik kullarndan birer tanesini
fakire gster, dnya gzyle greyim. Kendisine hitb- izzet gelmi ki;
Yarn sabah erkenden Yedikule Kapsna git, kap ald zaman ilk evvel ka-
pdan tara kan adam cehennemliktir; onu gr; mahede et ve orada bekle. Ak-
am zeri en sonra yni kap kapanacak zaman kapdan ieri giren adam cennetlik-
tir; gr ve mahede et.
O zt sabaha yakn o kapya gider, orada kapnn almasna muntazr olur. Kap
alr almaz sekiz on yanda bir ocuun elinden tutmu bir ihtiyar Mslman
adam kapdan darya gider. Bu zat tamamyla mahede eder ve korkarak der ki;
Yazk! u Mslman, slmiyette sa ve sakaln aartm, biare cehennemlik-
tir! demi. Ve yine akama kadar kap dibinde beklemi. Akam zeri kap kapana-
cak iken sabahtan ilk evvel kan adam, yine o adam! ocuuyla beraber en sonra
ieriye girer, kap kapanr. O zat, dikkatle taaccp ederek nazar eder ki, sabahtan ilk
kan adamdr,
Fe-subhnallah Tel, sabahleyin ehl-i nr idi, akam ehl-i cennet oldu! diye
pek ok hayret ve dnce ile hanesine gelip huzr- ilhiyyeye durup bunun hikme-
tinden sual etmi. Srrna yle hitb- zzet gelmi ki; O adam, ocuuyla beraber
deniz kenarnda oturup akam ettiler. ocuk babasna sual etti ki;
Baba bundan daha byk baka deniz var mdr? Babas dedi ki,
Evet, olum, vardr; onun ismine ilhi rahmet deryas derler ki, onun ucu kenar
yoktur. te bu sz o adam ehl-i cennet eyledi diye fermn- ilh gelmi. (A
brahim Dede, a.g.e. c. III, s.1016)
Ser tacmzsnz ifadesi ile hayat bulmutur.
756

Gardalarm! Ahmet ve Mehmet, bizler sizin adnz abdestsiz bugne
kadar azmza dahi almadk.
757

Fen fi- eyh Hakknda
Gardalarm! Bir zaman sonra grdk ki, elimiz eyhimizin eli her
eyimiz eyhimiz olmu. Biz yok olmuuz o var olmu. Yok olun
Gardalarm! Yok olun, sonunda Allah Tela var olur.

Gavsl Hakknda
1955 senesinde Efendi Hazretleri Gardalarm! Gavslk Kadirlerden
Naklere verildi Gavsiyet mjdesini verdi.

Gerek Hafzlar Hakknda
Gardalarm!
Bir kimse, ben ldkten sonra benim malm dnyann en cahil ada-
mna verin derse; o adanp maln Kuran- Kerim hafz olup ta manasn

756
Fuzlnin ad Mehmed imi (900) trihinde Hillede domu (963) de
Kerbelda vefat etmi...
Kitabnda bir duas vard.
Y Rabb, beni dnyda da Ehl-i Beytin glgesinden ayrma! diye... imdi
Kerbelda, Ehl-i Beytin Kubbe-i Saadetinin darsna gmmler. Gne, Trbe-i
Sadete vurduka sabah ve akam glgesi mezarna der. (Kenan Rif, a.g.e. s.
165)
Mustafa zeren kuddise srruhul-azz bir nasihatlerinde buyurdu ki;
Kalbini temiz tut, berrak tut, Ehl-i Beyte muhabbetten ayrlma, Mustaf ile
Murtez ayr deildir. Velayet srr onda devam eder. Esma, msemm ehline
gerekmez. Her ey Ondandr. Karagz perdesindekilerin hepsini tek el oynatr.
Onun iin hi bir eyi kt grme, ama tbi de olma. Daha gensin, inersin, -
karsn veya karsn inersin,. Yava yava ina-allah hepsi olur. Yeter ki, motor
salam kalsn. Ben sana iin essn zn syledim. Eer iinden gelirse defa
L ilahe illallah, Muhammed Sallllah dersin. (GNEREN, a.g.e., s. 35)

Her eyin ba Ehl-i Beyt e muhabbetdir .
Dualarn en hayrls nedir? Diye sorulduunda yle buyurdular:
Yarabbi bizi Ehl-i Beyt kapsndan ayrma.
(Dilekleriniz olursa) Hazreti Fatma radiyallah anha Anamzdan dileyin. O
ok merhametlidir. Kendisinden niyaz edileni geri evirmez.

Mustafay, Murtezy bir bilmeyen azabtan kurtulamaz.

Aynada baktm zme, Ali grnd gzme (GNEREN, a.g.e., s. 50)
757
limler Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin szlerini abdestsiz riva-
yet etmei mekruh grrlerdi. Hz Aie radiyallah anha hadis rivayet edecei zaman
abdestsiz olursa teyemmm ederdi. (ALTUNTA, Muhammed Dua,2004, s.145)
Hizmetleri 323
bilmeyene vermeli imi yine bir kimse benim malm lim kimseye verin
derse, o kimsenin maln velev ki, Kuran- Kerimi yznden okumasn
bilmesin, Kurann hkmnce amel edene vermeli imi.
758

758
Ben (mam arn) derim ki; Kuran- Kerimi daha ok bilen ve oku-
yandan maksad, onunla dierinden daha ok amel eden, geceleri ibadete kalkan,
yasaklardan saknan demektir. (Uhdl Kbra, a.g.e. s.60)

Yahya B. Muaz kuddise srruhul-azz yle demitir:
Zaman olur ki, kii kendini ibadete verir ama o ibadet onun iin dalalet sebebi
olur. Yni kanmasna ve kendisini beenmesine yol aar. Aksine zaman olur, bir
meguliyet ve gnaha drr. O gnah onun iin hidyet sebebi olur. Yni kendi
hline bakar. Gaflet uykusundan uyanr. stifar ve tvbe eder. phesiz hkm Al-
lahndr ve nasl dilerse yle yapar. Hikmetini kendisi bilir. Bu iki halden emin
olmak aldanmak ve oyuna gelmektir. Zira bu hususta Onun hkm nedir bilemez
ve kbetin ne olur anlayamazsn. Her hl krda bu hususta cesur olmaman gere-
kir. Hakk Tel cretle gnah ileyip: Allah bizi mafiret eder. Diyen kiilerden
ikyetidir. Hi bir ey gnah kk gstermekten daha kt olamaz. Gnahn
kklne bakma. Sen, kimin emrini yerine getirdiine bak! (Nefhatl ns,
a.g.e. s. 181)

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurur ki;
Bir zaman gelecek; insanlar Kuran oka okuyacak fakat bir lezzet ve hal-
vet bulamayacaklar. Kuran- Kerimin emirlerinde kusur ettiklerinde; Allah Tel
Gafur ve Rahimdir diyecekler, yasaklar ilediklerinde Biz irk komadka Allah
Tel affeder diyeceklerdir. Onlarn btn ileri yalandr. Kurtlar koyun postu
giyerek insanlar aldatacaklar, en dindar yac olacak (Kutub-i Sitte)

Hz. Mevlna kuddise srruhul-aziz buyurdu ki;
Sahabenin ruhlarnda, Kurn- Kerime kar fevkalde bir itiyak vard ama
aralarnda hafz pek azd. nk bir meyve oldu mu kabuu adamakll incelir, at-
lar, dklr.
Ceviz, fstk ve badem bile olunca kabuklar incelir. lmin hakikati de kemle ge-
lince kr (kabuu-kabal) azalr. Zira sevgilisi, k yakar, yandrr.
stenen, sevilen kiinin vasf, isteyen, seven kiinin vasflarnn zdddr. Vahiy
ve nur imei, Nebi sallallh aleyhi ve sellemi yakar. Kadm olan Allah Telnn
sfatlar tecelli edince hdisin sfatlarn yakar, mahveder. Sahabe arasnda birisi
Kurn- Kerimin drtte birini ezberledi de duyuldu mu, sahabe radiyallh anhm,
bu bizim ulumuzdur derdi. Byle bir byk mna ile sureti bir arada cem etmek,
hayretlere dm, mest olmu padiahtan baka kimseye mmkn deildir.
Byle bir sarholuk leminde, edep kaidelerine riayet etmenin zaten imkn yok-
tur, bu imkn bulunsa bile alacak eydir dorusu!
stina leminde niyaza riayet etmek, yuvarlak bir eyle uzun bir eyi, zdd ol-
duklar halde bir arada cem etmeye benzer. Sopa, esasen krlerin sevgilisidir. Kr,
Kurn- Kerim sandna benzer ancak. Krlerin szleri, Mushaf harfleriyle, eski
hikyelerle, korkutularla dolu sandklardr. Fakat Kurn- Kerimle dolu sandk,
Gerek Temizlik Hakknda
Efendi Hazretlerinin ziyaretine giden ihvan,
nce hamama gideyim de bir boy abdesti alaym. Efendinin yanna
tertemiz varaym dnerek hamama ve oradan doruca orap Ha-
nndaki vekleye gider. Kapy ap ieri girdiinde Efendi Hazretleri buyu-
rur ki;
Hac, hac temizlik yokluktur. Yok olarak geleceksin. Kalbteki btn
varln atacaksn ki, temiz olasn.

Hacca Gidemeyenler Hakknda
Gardalarm! Hacca gitmek isteyipte gidemeyenler zlmesinler. Gi-
denler yanmzda, gidemeyenler canmzda. Gidemeyenler Ulu Camiiyi
ziyaret etsin. Buray O`ra, O`ray bura yaptk.

Haccn art 3tr. Hell paran olacak, shhatin yerinde olacak, iyi
bir arkadan olacak, beraber gideceksiniz.
Herkes Mekke ve Medineye gitmek ister. Bizde diliyoruz. Ama sizleri
brakp gidemiyoruz. Biz Mekke ve Medineyi buras yaptk.

Halife-i zadesin, makbulsn. Her neye muhabbetin varsa ona kulsun.
Cennete gitsek bile siz vazifenizi yaptktan sonra biz sizi almadan gidersek
cennet bize haram olsun. Biz sizi brakmayz, yeter ki, siz vazifenizi ya-
pn.
759
Bu dnyadan ktnz zaman diliniz Allah Tela ile teslim-i ruh
etmeli, hatta hakknzda mra deninceye kadar zikretmeli.

Haclar Hakknda
Gardalarm! trl hac vardr, birini Allah Tel arr o orada
kalr ve geri dnmez. Birini Raslllah sallallh aleyhi ve sellem arr
oradan dner geldiinde kmil bir hayat yaar ve hac olarak dnyasn

bo sandktan iyidir elbet. Yksz sandk fareler ve ylanlar dolu sandktan daha
iyidir. (Mesnevi, c.II, b.13861399)
Yine buyurdu ki;
ok lim vardr ki, irfandan nasibi yoktur. lim hafz olmutur da, Allah
Telnn habbi olamamtr!
759
eyhlislm der ki; Maruf bir gn yeenine:
Allah Teldan bir ihtiyacn isteyecein zaman, ona benimle yemin et, yni
Ya lh, onun hakk iin muradm ve dileimi ver, de. Zira Muhammed Mustafa
sallallh aleyhi ve sellem yle dua ederdi:
Allahm dilek sahiplerinin senin zerindeki hakk iin, sana rabet edenlerin
hakk iin ve sana doru attm admlar hrmetine istekte bulunuyorum.
(Nefhatl ns, a.g.e. s. 161162)
Tuzaa den ku rpndka ball artar. Teslim olursa kayttan ve ba-
dan zlr. (YARAR, a.g.e. s.155, 162.mektup)
Hizmetleri 325
deitirir. Bir hacda vardr ki; eytan arr dndnde eskisinden daha
erli ve eet (iddetli) olur. Gardalarm! Allah Tel bizi bu ncsn-
den eylemesin.
760

Hakikt Hakknda
Ol mahiller ki, derya iredir deryay bilmezler.
Gardalarm! Balklar ahlarna gidip sorarlar ki;
nsanlar bir sudan bahsediyorlar. Bize suyu gsterir misin? dedikle-
rinde
Siz bana su olmayan yeri gsterin demi. te sizlerde o suyun iinde
olduunuzu bilin ve bunu unutmayn.

Hastalktan ifa Bulma Hakknda
Gardalarm! Bir kimsenin vcudunda bir hastalk zuhur etse
fatiha-i erifeyi okur, nefesini iine eker, ifa bulur.
On bir adet salvat- erife de iyi gelir.

Helal Rzk Hakknda
Gardalarm! Bedenimiz helal rzkla gdalanp, temiz klf olursa ru-
humuz memnun olursa bu lemde bedenimizi toprakta korur. Hem de
ebed lemde tez bulur. Berzh leminde bedenimiz ruhumuzla beraber
bekleyecek. Ebed lemde tekrar dirileceimiz zaman ruhumuz bizi bula-
caktr.

Himmet Hakknda
Efendi Hazretlerinin kendilerine intisap iin bir zat snadktan sonra bu-
yurur ki;
Gardam! Bu muhtar mhr deil ki, hemen verelim. Biz de bir ey
yok, Allah Tel bize, biz de size vereceiz.
Bir gn ei mmihan Hanm Efendi Hazretleri herkese himmet ediyor-
sun. Bizim Halise de bir himmet etsen demi. Efendi Hazretleri Peki,
sabah abdest suyumuzu dksn demi.
Sabah namaz vakti bir trl Halis Efendiyi mmihan Hanm kaldra-
mam. Devlethnenin abdest yeri avluda olduundan o saat bir kpek
761

760
Aliyyl Havvas kuddise srruhul aziz buyurur ki;
Kulun haccnn kabul olduunun almeti, hacda Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin ahlk ile ahlklanarak, dnmesi, gnaha hi yaklamamas, kendini hi
kimseden stn grmemesi, lnceye kadar dnyaya meyletmemesidir. Haccnn
kabul olmadnn almeti de, hacdan dndnde evvelki hli zere bulunmas-
dr.
761
Halid Kl Efendiden dinledik.
Perian isimli kpek hakkndaki rivayet olabilir. Bu olaydan sonra kpek beki
Efendi Hazretlerine yle baka baka kalm. Kpein hali deimi. Meer
himmet nasipten baka bir ey deilmi.
762

Hsn- Zan Hakknda
Gardalarm, Allah Telnn kulunu sevmek o kulda kusur grme-
mekle olur. Bakasnda kusur gren kendinde varlk grr. Allah Telya
sonsuz hamd olsun ki, bulduum bu Allah Tel sevgisiyle Allah Te-
lnn kullarna hizmet etmek ve onlara faydal olmak en byk dileim-
dir.

hvanlk Hakknda
Gardalarm! Ders alan birinin oru ve namazdan nce gz kr,
kula sar, dili peltek ve eli aya ktrm olmaldr. Gardalarm! h-
van olmak kolay, insan olmak zor. Gidersin bir mride ders alrsn eve
ihvan dnersin. Ama insan olmak yle deil. eyhimden ders aldktan
sonra, eyhimin boyasna boyanmm. te bu sizin gelmeniz, eyhimin
himmetidir. Himmet verilmez alnr. Himmeti vermeli, almal. Biz verebi-
liyor muyuz siz de alabiliyor musunuz?
Biz Allah Telnn hibir iine karmadk.
763
Naz makamnda dahi
olmadk. hvan vaktin olu olmaldr hvan ihvanl ile avama kar
gururlanmamal ve riyaya gitmemelidir. Yolumuzun drt esas vardr. De-
vam sohbet, devam snnet, devam zikir ve seyr-i slk. hvanda huu ve
huzur birlemezse zevk alamaz.
hvan iki ksmdr. Birinin her gn yedii baldr, bal bilmez. Dieri
de ekli ve emailini bilmez. Bal baldr, tadndan ayrlmaz.
hvan zrsz hatmi terk ederse ihvanlktan terk edilir. hvan Allah
Tel iin bakarsa Allah Tel ona lmez bir gz verir. Dinlerse, lmez bir
kulak verir. Hsl insan btn azasn Allah Telya verirse, Allah Tel
ona lmez bir vcut verir ve ruh olur. Edeb, ihls ve muhabbet bir ihvanda
bulunmaz ise, ilerleyemez. 13.07.1963

hvandan stenilen ey Hakknda

olarak kapda kalmtr.
762
eyh Ahmed ez-Zhid -rahimehullah- olunu her halvette krk gn sre
ile benim yanmda halvete sokard ama yine de oluna mnev srlar almazd.
Bunun zerine yle derdi: Yavrum i benim elimde olsa, yolu bilmede kimseyi
senin nne geirmezdim! (mam arani, Tenbhul Muterrn, trc. Selefin hls
ve Takvas, Stk Glle, stanbul,1997)
763
Bir ksm evliya tanrm ki, onlar duadan dahi teeddp ederek
ancak zikir ile meguldrler. O yce ahsiyetler rzya boyun kestikle-
rinden, kazay def etmek iin teebbse gemeyi, kendilerine haram bilmi-
lerdir (z, Mahir, Tasavvuf, st, 1990, s.55)
Hizmetleri 327
Efendi Hazretlerine Baka eyhlerin ihvanlar uuyor kayorlar, niye
bizde byle bir hal yok dediler.
Gardalarm! Sinekte uuyor. Siz umay kamay brakn. Allah Te-
lya kul olmaya bakn. Umak bir ey deil. Sizin Allah Tel yannda
sinek kadarda m, kymetiniz yok. Yoksa daha ne alyorsunuz. Sizleri bir
damla sudan bu hale getiren Allah Tel deil mi? Onun iin umaya
kamaya bakmayn. Allah azm n bize kulum desin yeterde artar.
764

764
Halid Kl Efendiden dinledik.
Seyyid Muhammed Nur-ul rb Varidat erhinde buyurur ki;
Kermt ilmiye, Kermt kevniyyeye mmasil bulunmayan kermt haki-
kiyedir. Kermt kevniyye, ancak zahitlerden zahir ve zhd, terk edilince meslp
olur. Hlbuki kermt ilmiyenin zevali yoktur
(lmi kerametler, dnyevi olu kerametlerinden yni (umak, harikalar gster-
mek vb.) benzeri bulunmayan hakiki kerametlerdir. Dnyevi olulardan olan kera-
metler ancak zahitlerden zahir olur. Zhd, dnyev eyler terk edilince aa kar.
Halbuki ilm kerametler yok olmaz) (Glpnarl, Abdulbaki, Melmlik ve Melm-
ler, st. 1931, s. 286)
Muhammed merebli evliyaullah da keramet az zuhur etmitir. nk nisbetleri
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir. Efendi Hazretleri ve ihvan, kermet konu-
sunda ketum ve gizli yol takip etmilerdir. Aadaki soruda bu mevzuyu gzel
ekilde izah etmektedir.
Soru: Salih kiilerden ve meayihten zuhur eden harikulade haller ziyadesiyle
hret bulmutur. Dier taraftan sahabe Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile
sohbette bulunmalar sebebiyle daha ok kuvvetli, madd eyler zerinde tasarrufta
bulunmaya daha fazla kadir idi. Buna ramen onlardan (ok miktarda) harikulade
haller zuhur etmemiti. mam f kuddise srruhul aziz Kifyetl-Mutakid ve
Nihyetl-Mntekid isimli eserinde bu soruya verdii cevab nakledelim: mam
Ahmed b. Hanbele bu soruyu sordular. Buyurdular ki;
Cevab: Ashabn radiyallh anhm imanlar kuvvetli idi, haric bir eyle imanla-
rn kuvvetlendirmelerine ihtiyalar yoktu, dierlerinin imanlar ise, zayft, onlarn
imanlar derecesine ulamamt. Onun iin keramet-i iyniye ile imanlarn takviye
etmeleri zarureti. Meyyidt-Tarkat ve Lisnl-hakikat ihabddin Shreverd
kuddise srruhul aziz yle demitir:
Harikulade eylerin kef olunmas ve zuhur etmesi, mkaefe ehlinin yaknlar-
nn zaafndan dolaydr. Hakk Sbhneh ve Tel, ibadet eden kullarn esirgeyerek
onlara rahmet nazariyle bakmtr. Bu taifeden stn bir taife daha vardr ki, gnl-
lerindeki perdeler kaldrlmtr, yakinin ruhu ile batnlar temasa gemitir. Bunla-
rn, harikulade hallerden medet ummaya ve Hakkn kudretlerini mahede etmeye
ihtiyalar yoktur. Bundan dolay, Ashabtan radiyallh anhm harikulade haller az
naklolunmutur. Sonraki eyhlerden ok harikulade haller naklettiler. Zira ashabn
radiyallh anhm Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile sohbet etmenin bereke-
ti, vahyin geliini mahede etmeleri, meleklerin gelii ve gidii srasnda yaam
olmalar sebebiyle batnlar nurlanmt. Ahireti mahede ederek dnyaya kar
perhizkr davranmlar ve nefslerini tezkiye etmilerdi. Adetleri skp atmlar ve
hvan Fel Olmaz ve Bunamaz
Efendi Hazretlerine bir ihvan bacnn fel olduu haberi gelince;
Gardam! Bizim ihvanmz fel olmaz ve bunamaz, onun eriattan
(eliyle iaret ederek) yle bir yenii varm. Yoksa bu hal zuhur etmezdi.

hvann okluu Hakknda
Trkelili Mevlna Kk Hseyin Efendiden dinledim.
Efendi Hazretleri, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Maherde
mmetimi okluu ile neceim. buyurduunu ifade etmi ve
Gardalarm! Her asrn halifesi gibi, bizde ihvanmzn okluu ile
nrz dedi. Daha sonra evinin nnde havuz yapan ihvanlar eve ar-
d ve onlarla ay ier iken, uzun bir mddet rabtadan sonra buyurdu ki;
Gardalarm! Siz grevinizi bugn burada alarak ve yorularak ed
ettiniz. Allah Tel her kula bir grev verdi. Bize de bugn bir grev veril-
di. Allah Tel meleklere bu yl ktlk olacak buyurdu. Melekler raz oldu-
lar. Bize de bu ahval ilham olunca raz olmayp, Ya Rabbi kullarna ktlk
iptilasn verme, dedik. Duamz kabul olundu.

lk Vazife
Gardam! Erkek ihvann ilk vazifesi incinmemek ve incitmemek,

ka-
dn ihvanlarn ilk vazifesi kocasnn nefsine hizmet etmektir.

lkbahar Mevsimi Hakknda
3 Mays 1960 ylnda yaptklar bir sohbette Efendi Hazretleri buyurur
ki;
Gardalarm! Bu mevsimde hava ne kadar souk olursa olsun insana
dokunmaz. nk her eye hayat veren, ifal havadr. Gz mevsiminde
ise, hava az souk olsa da dokunur. nk otlar ve her eyi yakan hava-
dr.
765

kalplerini tasfiye etmilerdi. Bu yzden, kerameti grmelerine ihtiyalar yoktu.
(Nefhatl ns, a.g.e. s. 142)
765
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, mezarlktan dnnce Aie
Sddkann yanna giderek konuup grmeye balad. Sddkann gz,
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yzne iliince nne gelip elini onun st-
ne, sarna, yzne, sana, yakasna, gsne, kollarna srd.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Byle acele acele ne aryorsun? dedi.
Aye radiyallh anha
Bugn hava bulutluydu, yamur yad. Elbisen de yamurun eserini aryorum.
Gariptir ki, stn, ban yamurdan slanmam grmekteyim dedi. Raslllah
O srada bana ne rtmsn, bartn neydi? Diye sordu. Aye radiyallh
anha
Senin ridan bama rtmtm dedi. Raslllah sallallh aleyhi ve selem
Hizmetleri 329
nsana Deer Veren eyler Hakknda
Gardalarm! Amellerin efdli zikirdir. Fakat almyoruz. Kul dai-
ma Allah Tela ile olmaldr. Vefatnda bile. Gardalarm! Piyasada ton-
larca kt var. Bunlarn belirli bir kymeti var. Ama kda imza atlp
mhr vurulduu zaman para oluyor. Kd para yapan Mhr ile imza-

dedi ki;
Ey yeni yakas tertemiz Hatun! Allah Tel onun iin temiz gzne gayb
yamurunu gsterdi.
O yamur, sizin bu bulutunuzdan deildir. Baka bir buluttan, baka bir gkten-
dir. Hakmi Sennin
Can elinde cihan gklerine i buyuran gkler var. Can yolunda nice iniler, ni-
ce yokular, nice yksek dalar ve denizler var beyitlerinin tefsiri. Gayb leminin
baka bir bulutu, baka bir yamuru, baka bir g, baka bir gnei vardr. Fakat
o, ancak havassa grnr, dierleri
ldkten sonra tekrar yaratlp diriltileceklerinden phe ederler.
Yamur vardr, lemi beslemek iin yaar. Yamur vardr lemi perian etmek
iin yaar.
Bahar yamurlarnn faydas, alacak bir derecededir. Gz yamuruysa, baa
stma gibidir. Bahar yamuru, ba naz naim ile besler, yetitirir. Gz yamuruysa
bozar, sarartr.
K, yel ve gne de byledir; bunlarn tesirleri de zamanna gre ve ayr ayrdr.
Bunu byle bil, ipin ucunu yakala! Tpk bunun gibi gayb leminde de bu eitlilik
vardr. Bazs zararldr, bazs faydal. Baz yamurlar berekettir, bazlar ziyan.
Abdlin bu nefesi de ite o bahardandr. Canda ve gnlde bu nefes yznden yz-
lerce gzel eyler biter. Onlarn nefesleri, talihli kiilere bahar yamurlarnn aaca
yapt tesiri yapar. Fakat bir yerde kuru bir aa bulunsa cana can katan rzgr
ayplama!
Rzgr, iini yapt, esti. Can olan da, rzgrn tesirini candan kabul etti. Bahar
serinliini ganimet bilip istifade edin. nk o, aalarnza ne yaparsa bedenle-
rinize de onu yapar v.s hadsinin mnas Dostlar, bahar serinliinden sakn
vcudunuzu rtmeyin. nk bahar rzgr, aalara nasl tesir ederse sizin
hayatnza da yle tesir eder. Fakat gz serinliinden kann. nk o, baa ve
ubuklara ne yaparsa sizin vcudunuza da onu yapar. dedi. Bu hadsi rivayet
edenler, zhir mnasn vermiler ve yalnz zhir mnasyla kanaat etmilerdir.
Onlarn halden haberleri yoktur. Da grmler de dadaki madeni grmemi-
lerdir. Allah Telya gre gz, nefis ve hevadr. Aklla cansa baharn ve ebedliin
ta kendisidir. Eer senin gizli ve czi bir akln varsa cihanda bir kmil akl sahibini
ara! Senin czi akln, onun klli akl yznden klli olur. nk akl- kl, nefse
zincir gibidir. Binaenaleyh hadsin mnas teville yle olur: Pak nefesler bahar
gibidir, yapraklarn ve filizlerin hayatdr. Velilerin szlerinden, yumuak olsun, sert
olsun, vcudunu rtme nk o szler, dininin zahirdir.
Scak da sylese, souk da sylese, ho gr ki, scaktan, souktan (hayatn hdise-
lerinden) ve cehennem azabndan kurtulasn. Onun sca, hayatn ilkbahardr. Do-
ruluun, yakinin ve kulluun sermayesidir.
(Mesnevi, c.1, b.20272057)
dr. nsan insan eder zikirdir. Allah Telay zikir edin. nsan, namazn
ve dersini hi brakmamaldr. Her eyin cilas ve gdas vardr. Kalbin ki,
ise, zikirdir. Bunun kymeti sonra anlalr.

stemeyi Bilmek Hakknda
Mecnun ve Leyl vard. Mecnun k idi. Leyl bir gn yanna gelip,
ben Leylym diyince Mecnun, ya bendeki Leyl kim demi. Meer
Leyl olmu.
Gardalarm! Allah Tely isteyin. Allah kendini verir. Bu hal ile
olun Gardalarm! Bu lem bir hayaldir.
Gardam, Allahdan hay ediyoruz. Bakyoruz, gnlmze ne geli-
yorsa o oluyor. Allahdan utanyoruz.
Allah iin birbirinizi sevin, biz sizi Allah iin seviyoruz. Karncay da
Allah iin seviyoruz ne gryorsak Allah gryoruz. Sizi de grdk Al-
lah grdk. Biz Allaha sarlmz ki, siz bize sarlyorsunuz.
Vaktinizin kymetini bilin. Dnya beni aldatt. st bal tad, alt beni
aldad.
766

sim Koymas Hakknda
Efendi Hazretleri ihvann ocuklar dounca isim talebi ile geldiklerinde
ocuk getirilmise kulana ezan okur adn koyard. Tkr veya tatl bir
eyle tahnik yapard.
767

766
Hibir sevinip glen yoktur ki, dnya ardndan onu kedere drmesin,
alatmasn. Dnyann hibir ikbali yoktur ki, ardnda idbar bulunmasn. Dnyada
hibir serpintiyle ferahlayan yoktur ki, ardndan onu bel saanayla slatmasn.
Dnyann anndandr bu; sabahleyin birine yardm eder, akamlayn ona dman
kesilir. Bir yan tatl olur, sindirirse br yan ac gelir, yerindirir. Kii, onun zevkine
erer, gzelliini elde ederse, mutlaka tezce bellar atar ona, dertleri erer. Dnyada
esenlie kavuup akam eden, mutlaka korkulara der de sabahlar.
Aldatcdr dnya, onda ne varsa hepsi de insan aldatr. Fndir, onda olanlarn
hepsi de yok olur. Dnya azklarnda, sulardan ekinmekten baka hibir eyde
hayr yoktur. Dnyadan az bir ey elde eden, ondan emin olabilecek ok eye sahip
olmu demektir; ok ey elde edense, kendisini helak edecek ok ey elde etmi
demektir. Dnya, az bir frsat verir insana, sonra geer-gider; o frsata erense ancak
hasret elde eder. Nice ona gvenenleri dertlere uratmtr; nice ona inananlar helak
vadisine atmtr; nice bykleri hor-hakir etmitir; nice benlie denleri alaltm-
gitmitir. (Hz. Ali kerremallh veche, Nehcl-Belaga, hzl: Abdulbaki Glpnarl,
st. h. 1390, s. 87)
767
Hz. Aie radiyallh anhann nakline gre yeni doan ocuklar Raslllah
sallallh aleyhi ve selleme getirilir, O da bunlara mbarek/hayrl olmalar iin dua
eder, tahnikte bulunurdu. Yni yeni dnyaya gelen ocuk daha anne st emmeden
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme gtrlr, ocuu kucana oturtup aznda
yumuatm olduu hurma ile ocuun daman oar, daha sonra dua edip adn
Hizmetleri 331
Adlarda genellikle Ehl-i Beytin, sahabenin veya pirn- izmn adlarn
tercih ederdi.
768

Bir gn Hac Murat isimli ihvan Efendi Hazretlerine gelerek;
Efendi Hazretleri bir mahdumunuz oldu. Ne buyurursunuz. Efendi
Hazretleri;
Hatice-i Kbra, olsun. Hac Murat;
Efendi Hazretleri Bir ncekine vermitiniz, dediinde elini sallayarak
Y, yle mi! Peki Fatmatz- Zehra olsun buyurdular.

lerin Deitirilmesi Hakknda
Hasan Hseyin Karata Efendiye hitaben ihvana Gardam! Bykler
buyurur ki, Sebep sizi terk etmeden, siz sebebi terk etmeyin, sylemi-
tir.
769

koyard. slm inancnda bu ileme tahnik ad verilir. (Mslim, db 27; Eb Dvd,
Edeb 106. Buhr, Menkbul-Ensr 45, Akka 1; Mslim, db 26; Eb Dvd,
Edeb 69.)
768
Siz kyamet gnnde hem kendi adnzla, hem de babalarnzn adyla
arlacaksnz; bu sebeble kendinize gzel adlar koyunuz (Eb Dvd, Edeb 69)
eyhim Aliyyl Havvs yle derdi:
Gerei yanstmayan (emsddin, Kutbddin, Bedreddin) gibi benzer adlar
ocuklarmza koymaktan kanmalyz. Bu adlarn gzel ve doru anlamlar, tevl
gtrr ynleri bulunmasna ramen mesel, emsddini; kendi inancnn gne-
i, Bedreddini kendi dininin ay gibi yine de doru deildir. Fakat bu yle bir
hale gelmitir ki, herkes, hatta slih kiiler, bilginler dahi byle lakaplar ocuklarna
vermekte, kendileri bu tr lakaplar almaktadrlar. Baz kiiler daha ileri giderek tek
isimle anlmalarn yadrgamaktalar. Hlbuki en doru yol snnete uymaktr. Binae-
naleyh, bir bilgine veya salih bir kimseye hitab edecek bir kimse, mer Efendi,
Mehmed Efendi diyerek hitb etmesi, aldatc ad olan emsddin, Kutbddin diye
seslenmesinden daha faziletlidir. Hak Tal istediini doru yolda yrtr.
(Uhdl Kbra, a.g.e. s.409)
bn Melek (.801/1398), konunun nemini; Snnet, kiinin ocuu ve sorum-
luluu altndakiler iin gzel isimleri tercih etmesini gerektirmektedir. Zira kt
isimler bazen kadere tevafuk eder. Szgelimi, Allah Telnn kazs, ocuunu
hsran/zarar diye isimlendiren kimseye gelecek olsa bu ahsa veya ocuuna gelen
herhangi bir zararn, baz kimseler, o isim sebebiyle geldiine inanarak uursuzluk
karmaya yeltenebilir, onunla oturup kalkmaktan ve beraberlikten kanabilirler
(Canan, brahim, Ktb-i Sitte Ter. ve er. XI, 461.)
769
Bu terk etme hali maddi ve manevi ilerde nefsin ve eytann vesveseleri ile
olur. Bu vesvese maddi ilerde daha iyisi gibi umut ile manevi ilerde sen adam
olmadn, sen bouna ibadet etme riya iindesin, ne kadar ok ibadet ettin bir ey
olmad, bouna zamann ne geiriyorsun baka kapya git vb. Szler hep aldatma-
dan ibarettir. u incelie dikkat edilmelidir.
Bazlar ihbeddin Shreverd kuddise srruhul-azze yle yazdlar:
Ey Efendim! Eer ameli terk edersem tembelleiyorum. Yok, eer amel edersem
lerin Hakikti Hakknda
Efendi Hazretleri bir gn annesine Babama syle de, bana sark al-
sn. Der. Annesi buyurur ki;
Olum sen sark ol, lem seni banda tasn. Baka bir zaman ise,
Babama syle, bana koku alsn demesi zerine, Olum sen koku ol,
btn leme tt.
Efendi Hazretleri biz bu kasketi takmayalm ve dar kmayalm diye
niyet etmiler. Fakat manasnda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi gr-
m. smail Efendi bezde bir keramet yok. mmet-i Muhammedi irada
k vazifeni yap.
770
Emrine tabi olup kasketi taknm ve Oul, eri aya-
a eri ayakkab yaparlar. Bizde yle yapyoruz buyurmulardr.
771

lerin Zahiren Sylenmesi Hakknda
Gardalarm! Bir ey sormak icap ederse veya skntnz olunca bize
zahiren sylemeniz icap eder. Allah Tel bize bildirirse biz biliriz.

lerin Tecellisi Hakknda Takdirin nemi
Efendi Hazretleri 1949 ylnda ziyaretine gelen Darendeli Hac Hasan
Efendiye,
Gardam! Hacca gideceiz. buyurunca O da;
Efendi Hazretleri param yok demi. Efendi Hazretleri de;
Gardam! Bizimde paramz yok, n-allah gideceiz. diyerek davet
edildiklerini aikr klm.

Kaza Namaz Hakknda
Bir gn vekalede sohbet srasnda birisi,
Kaza namaz olann nafile ve snnet namazlar kabul olmaz diyorlar.
Siz ne buyuruyorsunuz? dediklerinde;
Gardalarm! Yarn ruz-i maherde ilk sual namazdan olacaktr.
Namazn hesabnda hesaba ilk defa farz namazlar alnacak, ondan sonra
noksan kalan ksmlar kaza namazlar ile tamamlanacak. Ondan noksan
kalan ksmlar da derecelerine gre snnetlerle, ondan noksan kalan k-
smlar da nafile namazlarla tamamlanacaktr.

gnlme maryorum. Cevap verdi:
Amel et marklktan dolay da Allah Telya istifar eyle. (Nefhatl ns,
a.g.e. s. 648)
770
Enes b. Mlik radiyallh anh u tespitte bulunmutu:
Bugn mescitlerde balar taylasanl cemaati ancak Hayber Yahudilerine
benzetebiliyorum! (Tenbhul Muterrn, a.g.e.217)
771
Cbbe ve sark ile insan lim olmaz. limlik insann ztnda olan bir h-
nerdir. Bu hner ister ipekli bir kaba, ister ynden bir aba iinde olsun.(Hz.
Mevln, Fhi mfh, ev. Meliha . Tarkhya, stanbul, 1985, s. 134)
Hizmetleri 333
Gardalarm! namazlarnz ihmal etmeyin. Vaktiniz olduka borcunuz
varsa kaza namaz ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden intikal
yni gelmi olup, sizlere bildirdiimiz snnet namazlarn klnz.
Gardalarm! Akam namazndan sonra ikier rekttan alt rekt
evvbin namaz klann gemi on yllk gnah af olunur. Ondan sonraki
evvbin namazlar iin de her birine bir umre sevab verilir. Teheccd
namazn kln, iki rekt irk ve drt rektta duh namaz kln
772

Kendine Sylenmi lahilerin Hakikti Hakknda
Bu szler Allah Tel ve Raslllah sallallh aleyhi ve selleme sy-
lenmi szlerdir. Ancak yol bizden getii iin bize sylenmitir. Fenfl-
ihvn olduysanz, bu szler ihvana, Fenfi-eyh olduysanz bu szler
eyhe, fenafr-resl olduysanz bu szler Raslllah sallallh aleyhi ve
selleme, bekbillh olduysanz bu szler Allah Telya sylenmitir
773

Gardam sevmeli sevilmeli. Her insann sevgisi Allah Tel ve
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ulamaz. Siz bizi sevin, bizde ey-
himizi seviyoruz. Bu sevgi, silsileyi meyih yolu ile Raslllah sallallh
aleyhi ve selleme, oradan Allah Telya ular.

772
Farz ve vacipten fazla olan ibadetlere Nevafil (Nafileler) derler. Bu oul-
dur, tekili Nafile kelimesidir. Nafilenin birka anlam vardr: Bunlardan birisi de
hediye, batr. bn Arab Ftuhatnda diyor ki;
Nafilelere devam etmekte Allah Tel sevgisi hkme balanmtr. Nefel,
ziyde, fazlalk demektir. Sen varlkta ziydesin. Hakk vard, sen yokken; sonra-
dan olma varlkla ziyde oldun. Ve sen Allah Telnn varlnda nafile oldu-
undan o varl yok etmek iin sana nafile meru (eriat gerei) klnd. Nafile-
nin farzlarla bir benzeri olmas arttr, olmazsa ona bidat derler.
Nafile ibadetlere devam sayesinde Allah Telya yaklamann mmkn oldu-
unu isbat iin u kuds hadsi en byk senettir.
Kulum ancak nafilelerle bana yaklar ve onu severim. Ben kulumu sevdiim
vakit onun kula, gz, eli, aya ve dili olurum. O, benimle iitir, benimle grr,
benimle tutar, benimle yrr ve benimle konuur. (Buhar) (AYN, a.g.e. s. 180)
773
eyh Zeyneddin-i Haf der ki; Mridliin artlarndan biri eyh ile kalp ba-
nn devamdr; ondan yardm isteyecek, teslim olacak, sevgi gsterecek. Kiiye
eyhinden baka vastalarla feyz hsl olmaz. Dnya eyhle dolu olsa da ayet mri-
din iinde eyhinden bakasna bir alka uyanrsa batn vahdaniyyete almaz. n-
k insann iki yn var: Biri ulv, biri sfl. Hak Tel ynden mnezzehtir. Nasl
kbleye ynelmeden namaz makbul olmazsa Resule balanp teslim olmadan Re-
suln nbvvetine kalp balamadan Allah Telya ynelme hsl olmaz. Resul bir
vastadr. Kalp ile Raslllah sallallh aleyhi ve selleme balanmakszn kula Allah
Teldan feyz gelmez. Sonra beden ve ruh ile bir yne ynelince insana
vahdaniyyetten feyzler ve kabiliyetler hsl olur. Bilinmelidir ki, mridin eyhinden
yardm istemesi Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden yardm istemesidir;
nk eyhi de eyhinden, o da Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve selleme kadar
gider. (AVUOLU, a.g.e. s. 141142)
Kendini Beenenler Hakknda
Herkes yanmza nefsimizi yendik diye gelirler. Hele bir dokun baka-
ym, iin asl nasldr bir gresin.
774

Bir gn Efendi Hazretlerinin huzurlarna bir adam gelir,
Efendim otuz be senedir teheccd namazm aksatmadm demesi ze-
rine Efendi Hazretleri buyurur ki;
Ne o namaz klsaydn, ne de bu sz syleseydin. Bunda varlk ko-
kuyor, Gardam.
775

Varlktan Allah Telya snrz. Biz hi kimseyi hor grmeyiz.
776
En

774
Niyz Msr Hazretleri buyurur ki;
Sflerin gerek yeni intisab edeni, gerek bu yolun sonuna gelmii, mezheb
olarak ehl-i snnet vel-cemattendir, gayri deildir. Bir kimse ehlullh olsa bile
drt mezheb imamnn mertebesini bulamaz. Nerede kald ki, ashb- gzn merte-
besini ve nebilik derecesini bula. Evliyullh, daima bu imamlarn mezhebine
slik olmaa muhtatr; bundan azade kalamaz. (Sefine-i Evliya, c.I, s.14)
Ahmed Tahir kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurdu ki;
Nefsi ldrmek o kadar zordur ki, ben nefsimi ldrdm diyen evliyann da-
ha keyi dnmeden nefsi karsna kar. Yendim sanrsn, yere atarsn, bir de
bakarsn ki, yine karna dikilir. (GNEREN, a.g.e., s. 74)
775
Fenalk ve ktlk insanlardadr ve zaten ereful-mekni bil- mekni
(Meknn saygnl orada oturana baldr.) buyrulmutur. Kuun, diisine syledii
gibi: Biare hayvan, diisi ile beraber hangi yuvada on be gn oturur ise, orada bir
fena koku hsl olup diisine dermi ki;
Arkada, yine buras da koktu, baka bir yere gidelim. Bir gn yine byle de-
mi, sonra diisi ona cevap olarak demi ki;
A koca, ben kendimi bildim bileli, byle senin ile beraber gezdim gezeli her ne-
rede olsak on be gnden ziyade oturamayz, oras kokar. Hlbuki bu i muhakkak-
tr. Yerlerin, bence bir etkisi yoktur; ancak koku bizdedir; nereye gitsek on be gn
deyince orasn kokuturuz. Gel ba baa verelim de bizde olan bu kokuyu giderme-
nin bir aresine bakalm demitir.
Pek doru ve sahihtir. Yerlerin asla bir fena koku ve bozulmas yoktur. Gerek iyi
ve gerek fena, koku insanlardadr. Bunun gibi bu yzsz asi A Dedenin de o kirli
paavras beraberinde olduka her nerede olsa oras kokar. (A, a.g.e. c. IV,
s.1495)
776
Dervi olan kiiler deli olaan olur
Ak nedir bilmeyenler ana glegn olur
Glme sakn sen ana eyi deildir sana
dem neye glerse baa gelegn olur
Ah bu akn eseri her kime urar ise,
Gn uykusu uyumaz benzi solagn olur
Er kii k olsa ak deryasna dalsa
Ol deryann dibinde gevher bulagn olur
kla mekan olur dnya terkini urur
Dnya terkin uranlar ddr gregn olur
Hizmetleri 335
gnahkr insan tvbe eder. Allah Telnn sevdii kulu olur. badetine
gvenen insana varlk gelir ve mahvolur.

Keramet Hakknda
777

hvanlardan biri, Efendi Hazretlerinin huzurunda sohbette iken gnln-
den geirir ki,
Efendinin de hi kerameti yok o anda Efendi Hazretleri ona dner ve
buyurur ki,
Gardam siz ders almadan nce Teheccd namazna kalkar myd-
nz? o da, Kalkmazdm Efendim diye cevap verir.
Peki, imdi kalkar msnz? diye sorunca;
Evet Efendim. Hem de hi karmam diye syleyince, Efendi Hazret-
leri buyurdular ki,

Dervi Ynus sen dah incitme dervileri
Dervilerin duas kabul olaan olur

Hz. Yunus Emre kuddise srruhul-azz
777
Bu mchede, halvet ve zikirleri, madd alglar perdesinin kefi (ortadan
kalkmas, almas) ve -madd alglar ile kendisinden hibir eyin idrak edilemeye-
cei-Allah Telnn emrinden olan lemlere vkf olma durumu takip eder. te ruh,
mahiyet olarak bu lemler mensuptur. Sz konusu kefin sebebi udur: Ruh madd
alglardan uzaklap, batn idrake yneldiinde, madd halleri (alglamalar) zayflar
ve ruh halleri kuvvetlenip hkim duruma geer ve srekli olarak yenilenip gelime-
ye devam eder. Zikir, bu hususta ona yardmc olur. Evet, zikir ruhun ykselii iin
gda gibidir. Bu ykseli ruhun, ilim halinden, uhd (gzle grlen) haline geiine
kadar devam eder. Ruh uhd haline geince maddi alglar perdesi ortadan kalkar ve
onun ztndan olan nefsin vcut bulmas tamamlanr. te bu idrakin kendisidir. O
zaman ruh, Rabbn balara, ledn (gayb) ilimlere ve ilh srlara nail olur ve
zt, en st ufuk olan melekler ufkundaki (lemindeki) hakiki yapsna yaklar.
Bu keif durumu, mchede ehlinde ok grlr ve bu yzden onlar, bakalar-
nn idrak edemedii, varln hakikatine ilikin bilgileri idrak ederler. Ayn ekilde
ou zaman olaylar, meydana gelilerinden nce idrak ederler, himmetleri ve nefis-
lerinin gcyle sfl varlklar zerinde tasarrufta bulunurlar (keramet gsterirler).
Bu varlklar (tabiat kanunlarna aykr bir ekilde) onlarn iradelerine boyun eer.
Byk sfiler, kefe itibar etmezler, tasarruflarda bulunmazlar ve konumakla
emr olunmadklar her hangi bir eyin hakikatinden haber vermezler. Aksine kendi-
lerinde meydana gelen bu gibi eyleri bir musibet ve imtihan vesilesi sayarlar ve bu
gibi eyleri bakalarnda grdklerinde, kendilerine de gelmesinden Allah Telya
snrlar.
Sahabeler de byle bir mchede iindeydiler ve bu tr kerametlerden ok byk
nasipleri vard. Ancak onlar bu gibi eylere hi nem vermemitir. Hz. Eb Bekirin,
Hz. merin, Hz. Osmann ve Hz. Ali radiyallah anhmn faziletinden bahseden
haberlerde bunun pek ok rnei vardr. (bn-i Haldun, Mukaddime, trc. Halil
KENDR, st, 2004, s.671)
Gardam bundan byk keramet olur mu?

Kokusu
Efendi Hazretlerinin vcut kokusunun bir rivayette karanfil gibi koktuu
rivayet edilir.
778
kr Sefa Efendi ise: O gl gibi kokard. Kald ve ge-
tii yerlerden kokusu uzun sre gitmezdi diye ifade etmitir.

Leyl ve Mecnun
Mecnun, krk yl Leyly, Leyl diye sevdi. Krk yl sonra Leylda,
sevdiinin Mevl olduunu anlad. Yine Leyly sevdi. Fakat Mevla diye
sevdi.
Mecnuna sordular.
Leyl iin deli oldun. Ya bu ayrla nasl dayanyorsun? dedi ki;
Ayrlk ne kelime. Ben Leyly dne dne kendimi unuttum.
imdi kendimi de unuttum, fark edemiyorum. Ben, ben miyim? Yoksa
Leyl mym? Sonunda mecnun Leyl; Leyl, Mecnun oldu.
k ve mauk bir suda boulurken, birisi erkei kurtarmak istemi. O
ise; beni brak, maukam kurtar, o boulmasn. Diyerek elini vermiyor ve
bouluyor.
Bir k;
Sevdiimin kendini deil, fesinin pskln grsem bana yeter. De-
mitir.
Mecnun Leylnn akndan dalarda llerde gezer iken bir bakm
ki, bir sayyad (avc) bir ceylan yakalam. Bunu brak demi. Avc; nasl
brakaym. Mecnun;
Ceylann gz Leylnn gzne benziyor. Sana elbisemi vereyim.
Demi

Mecnunun ldeki haline babasnn yrei dayanamam. Oluna de-
mi ki;
Olum seni Kbeye gtreyim. Hacer-i Esvede yz sr de bu ak be-
lasndan kurtar. Mecnun;
Ya Rb belay ak ile kl aina beni
Bir dem bel-y aktan etme cda beni

778
Damad Orhan Zarifolundan iittim.
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Gl
Hz. Ebbekir radiyallh anh, Ayva
Hz. mer radiyallh anh, Kavun
Hz. Osman radiyallh anh Meneke
Hz. Ali kerremallh vecheh, ebboy
Hz. Fatma radiyallh anha, Yasemin, gibi kokarlard. (AYTAN, Gnl,
Szce, st. 2005, s.14)
Hizmetleri 337
Az eyleme inayetini ehli derdden
Yani ki, ok bellara kl mbtel beni

Allah Telm benim akm o kadar artr ki, kimse Mecnun vefasz
demesinler.

Meczuplar Hakknda
Gardalarm! Meczuplara fazla dokunmayn, gerekirse uzak durun.
Onlarn duas,bazen beddua yerine geer.
779

Misafirlik Hakknda
Gardalarm! Hepimiz misafiriz. Misafir a olmayacak, ev sahibine
g olmayacak misafirliimizi bilmeliyiz. nsan bar (yk) olmamal, yar
olmal, yani hizmet ehli olmaldr.
780

Misafirler Hakknda
Gardalarm! Gnde yanmza otuz kii gelir. Bunlardan onu bizi tet-
kik iin. Onu, yemek-imek iin. Dier onundan sekizinin dnya ii var,
ikisi ise, Allah rzas iin ziyarete gelir.

Mnakaa Hakknda
Gardalarm! Sakn mnakaa yapmayn. Allah Tel bilir deyin,
iin iinden kn.

Naci Frkas Hakknda
Gardalarm! Naci denilen frka sizlersiniz.
781
Bakarsnz baz kiiler

779
Giritte bir meczup vard. Bir gn kendisine, birisi satam. O da fke ile
elindeki allar yere frlatnca dalar tutumu ve Giritin yars bu suretle yanm-
t. Esasen o ldkten sonra, Girit Trklerden gitti.
Meczuplar, bulunduklar memleketin mnev valileri ve memurlardr. Cenb-
Hak o memleketin kalmasn murat ederse, o gidenin yerine bir dierini koyar. Yok,
eer Hakkn murad bunun zdd ise, o meczubu ya baka bir tarafa veya hirete
nakleder. ( Kenan Rif, a.g.e. s. 47)
780
Dervilik yr olmak, br olmamaktr. Hz. eyh brahim Fahreddin Cer-
rah kuddise srruhul-azz (Tasavvuf Terimleri, st., 1998, s.41)
781
Hz. Ali kerremallh veche rivayet etti ki;
Cenb- Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Benden sonra mmetim yetmi
frkaya ayrlacak, yetmi ikisi atetedir, bir frka, frka-i nciyedir hads-i erifle-
rini beyn ederken yle buyurmulardr: Ve mimmen halakn mmeten
yehdne bilhakk ve bihi yadiln (Araf: 181) (Meali: Yarattmz kimselerden
bir mmet vardr ki, ns srt- mstakim zere gtrrler ve halka Hakk ile adalet
icr eylerler.)
Bu yet-i kermede, frka-i nciye beyn edilmitir ki, bu Ben, Ehl-i Beytim ve
tarkata giriyorlar. ok gemeden acaibten garibten bahsetmeye kalk-
yorlar. Kendilerini byk adam olduklarn zannediyorlar. Fakat byk
kim, kk kim, o sonra belli olur. Bizim tarkatmza gelen kimse uzun
yllar alr. Ancak kendi kkln fark eder. Yetmez mi bu fark.
nk keramet kulu Allah Teldan uzaklatrmaya yarar. nsan Ahlak-
Muhammedi ile ahlaklanmal, kuldan istenen budur. nsan ile ebedi
leme gidecek kazanta budur.
782

Rabta Hakknda
Rabta, mridin eliyle mridin kalbinden geirilip, dergh- izzete
balanan haberleme ipidir.
Rabtasz insan kr ve sar.

Ramazan Ay Hakknda
Gardalarm!
Birbirinizle bir araya geldiiniz zaman, gnllerinizi dnya taalluka-
tndan ri klarak hep bir ruh gibi olmaya gayret ile celb-i himmet ve
ruhaniyyet eylemeniz iktiza eder.
783

Bunun hilafndaki hareketler, madd ve mnev ilerinizin bozulmas-
na ve gnllerinizin perianlna sebep olacandan, u Ramazan- ma-
firet nianndan birbirinizle hubben lillh hellleerek, gayet samimi ve
ciddi olarak muhabbet eylemenizi eltf- ilhiyyeden niyaz ederim.

Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin, Efendi Hazretlerine isim

bize tbi olanlardr.( Sleyman brahim, Meveddet Pnarlar, trc. Adnan M.Selman,
st. 2000, s. 23)
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Yahudiler yetmi bir frkaya yahut yet-
mi iki frkaya ayrlacak (ayrld), hristiyanlar da ayn ekilde. Benim mmetim
de yetmi frkaya ayrlacaktr. (Tirmiz) Hepsi atetedir. Birisi mstesn, o
ise, cemaattir. (Ahmed, Msned)
mm- Rabbn kuddise srruhul-azz bir mektuplarnda yle yazdlar:
Yksek babamdan kuddise srruhul-azz iittim. Buyurdular: Yetmi iki frka-
nn ounun dallete dmesi ve yoldan kmalarnn sebebi, sofiler yoluna gir-
mesi ve nihayete kavumayp, yanlmalardr. (Muhammed Him Km, Berekt
mm- Rabbani Ve Yolundakiler, trc. A. Faruk Meyan, st. 1980, s.113)
782
Bir ahs, Cneydi Badadyi Hakka yrdkten sonra ryasnda grd,
ona ne durumda olduunu sordu. Bunun zerine Cneyd yle buyurdu:
bareler eridi, iaretler kayboldu. Bize menfaati olan ancak o rektklardr
ki, onlar gece iinde klardk. (Mustafa ismet Garibullah, a.g.e. c.1, s.342)
783
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki;
Cemaate sk skya sarlnz. Tefrikadan uzak durunuz, nk bir bana ka-
lann arkada eytandr. ki kiiden uzaktr. Kim cennetin bolluk ve rahatln,
geniliini arzu ediyorsa, o cemaate sk skya bal kalsn. (Tirmiz, Fiten, 2165)
Hizmetleri 339
vermesi Hakknda
Bir Ravza- Mutahhara ziyaretinde, Efendi Hazretleri buyurmu ki;
Biz bu kapnn ktmriyiz. Biraz bekledikten sonra;
Yok, canm btn lem, bu kapnn ktmridir. Biraz

bekledikten
sonra;
Gardalarm! Raslllah sallallh aleyhi ve sellem defa admz
deitirdi. Garibu-llah, Refu-llah ve sonunda admz Yaknu-llah
koydu.

Raslllah sallallh aleyhi ve selleme Olan Sevgisi Hakknda
Gardalarm, Ahmet ve Mehmet! Bizler sizin adnz abdestsiz bugne
kadar azmza dahi almadk.
smim Muhammed Efendim diyen kiiye Efendi Hazretleri;
Allah Tely seversen sus, abdestimizi tazeleyelim ondan sonra ad-
nz sylersiniz buyurarak, Efendimiz sallallh aleyhi ve sellemin ismine
dahi olan hrmetini gstererek, Onun sevdals olduunu izhar ederdi.

Rusya Hakknda
Gardalarm! Evliyalar da silah ele alp harbe itirak ederler ve ka-
zanrlar. Biz elimize silah almadan, Rusu yirmi senedir yerinde durdur-
duk ve ona yle bir i ettik ki, kyamete kadar belini dorultamazlar

Sabr Hakknda
Ankaradan gelen bir mfetti gizli olarak bir sre takibat yapm, gide-
cei zaman Efendi Hazretlerine gelerek kendini tantm;
Efendi Hazretleri siz mstesna bir insansnz, bu kadar insan, nefsini
dnp dnya menfaati iin etrafnzda yuvalanmlar ve
nemlanyorlar.dediinde, Efendi Hazretleri;
Gardam, biz bunlarn hepsini ve durumlarn biliyoruz. Buyurmu-
tur.
784

Sahte eyhler Hakknda
Gardalarm! Bakyoruz, baz kimseler kendiliinden eyhlik ediyor-
lar. Tevbekr olmadan len, fahie kadnlar ellerinde baklar ile kendile-
rini dorayacaklar. Kendiliinden eyhlik edenlerin hali, maher yerinde
onlardan beter olacak.
Her mride dil verme kim yolunu sarpa uradr
Mridi kmil olann gayet yolu asan imi

Niyazi Msr kuddise srruhul-azz
Sakal Hakknda

784
Muammer Su isimli ihvandan dinledim.
Efendi Hazretlerine, Sizin ihvannz, sakaln niye ksa uzatyor diye
sorulunca, Gardam bizde ieriye doru uzatyoruz buyurmulardr.
785

Bir arkada gurubu ile ziyaret yapan ahab nala, Efendi Hazretleri
Gardam! Sakalnz braknz diye srarl teklifi olduu, kendilerinin ise,
bu srarl teklif karsnda sz verdiklerini sylemitir.
786

Sevmek Hakknda
Siz birbirinizi Allah Tela iin severseniz, gayretu-llah zuhur eder.
Allah Tela hepinizi sever. Muhabbeti olan hata grmez, grse de gz yu-
mar. Her ite beraberlikten Allah Tela raz olur. dare ilmini renin,
insan kznca eytann mal olur.
dare mdra ve dubra.
Nefis ok mbarektir. Ruha k olmutur. Akn kymeti ok byk-

785
hramczde Hac smail Hakk Hazretleri, sakal konusunda uzatmyorlar
demek yerine niyetlerinde uzatmak olduu fakat maslahat icab hareket edildiini
beyan etmektedir. Ehl-i tarikte bir snnetin terki dahi haramdr.
Ebu Hreyre radiyallh anhn rivayet ettii hadisi erif; Cuma gn guslet-
mek, misvak, byklar ksaltmak, sakal uzatmak, slm ftratndandr. Zira Mecu-
siler byklarn uzatr, sakal keserler. u halde onlara muhalefet edin.( bni
Sad(1/147) Mslim(taharet,55) Beyhaki(1/150) afii el mm(1/21) Beyhaki
Marife(1/246) Nesai (Zinet,2) Ahmed(2/52) Buhari Tarihul Kebir(1/140) Taberani
Sair(553) Hatib Tarih (6/247) Deylemi(2570) Fethul Bari (10/346) Ramuz (449/15)
Suyuti Esbab Vurud (212214) Kenz(17223) Kandehlevi Sakal Risalesi (s.17)
Zadul Mead (1/166) Zbeydi thaf (2/427)
slmiyette btn mezheplerde sakal kesmek haramdr. Bir mecburiyet olursa,
kerahetle kesebilir. Fakat mecburiyet yoksa sakal kazmak doru deildir, haramdr.
Pes, sakal tra etmek haramdr. Zen (kadn) maklesi san tra gibi. Ve sa-
kalda mesnn (snnet) olan zevidini (fazlal) ksa etmektir. Zira sakal insann
ziynetidir ve herkesin ziyneti kendi hasebiyle olur. Pes, ene altndan bir kabza tutup
maadasn ksa etse caizdir. (BURSEV, smail Hakk, Tuhfe- Atiyye, s. 66b;
AKKAYA, Veysel, Kbe ve nsan, stanbul, s.191)
Ebu Said el Hudri radiyallah anhden rivayet edilen hadiste buyrulur ki; Dou
tarafndan bir takm insanlar zuhur edecek, onlar Kuran- Kerimi okuyacaklar,
fakat Kuran- Kerim onlarn grtlaklarndan aa gemeyecek. Onlar, okun av
hayvann delip kt gibi dinden kacaklar, ok bir daha kiriine dnmedii gibi,
onlar da artk bir daha dine dnemeyeceklerdir. Onlarn alameti; tratr.
(Buhari(tevhid,57) Kastalani rad us Sri(4/480) Fethul Bari(13/546) Ayni Umde
tul Kari(25/201)
bni Abidin; Ulemadan sakal tran mbah gren olmad demitir.(bni Abi-
din(5/261) Fethul Kadir(2/86) el Fkhu Mezahibil Erbaa(2/45)
Sakal snnet zere brakmak da snnettir. Kabul Ahbar radiyallh anh dedi ki;
Ahir zamanda bir takm insanlar gelecek, sakallarn gvercin kuyruu gibi
enesinde kesip dzenleyecek(Gazali hya(1/388) Kutul Kulub(3/462)
786
Sivas-Zara lesine bal Yapak Kynden ahab naldan dinledim.
Hizmetleri 341
tr. k olmayan insan, insan deildir. Asl mesele nefsi, ruha tbi kl-
maktr. Nefsin dediine gitmemektir. Ne ararsan insanda mevcuttur. Bir
eyh (eyh Sena ) Rum papaznn kzna k olmu. Ruh eyhtir, Nefiste
Rum papaznn kzdr. Hepinizi Allah Telaya emanet ettik. Biz de zaten
Allah Telaya emanetiz. Cenb- Allah Tela, hepinize mazhar- tevfik
buyursun. Tarkatta bir ey varsa, o da insann gz ayann ucuna bak-
masdr.
Efendi Hazretleri bir sohbetinde sevmek hakknda Musa aleyhisselmn
kssasn anlatrlar.
Allah Tel, Tur-i Sinada, Musa aleyhisselma buyurmular ki,
Ya Musa benim iin sen ne yaptn Hz. Musa aleyhisselm,
Ya Rabbi namaz kldm, oru tuttum, zekt verdim Buyurunca, Allah
Tel buyurur ki;
Onlar senin iin Ya Musa, karln elbette vereceim, benim iin
sen ne yaptn sualine Hz. Musa aleyhisselm,
Yarabbi sen bilirsin demesi zerine Allah Tel,
Ya Musa, benim iin bir kul sevdin mi? buyurmulardr.
Onun iin kul, Allah Tely sevmeli, her eyi de Allah iin sevmeli-
dir. Gardalarm biz hepinizi Allah iin seviyoruz, yerde giden karncay
gstererek,
u karncay da, Allah iin seviyoruz
787

Siyaseti Hakknda
Efendi Hazretleri, btn partilere kar ayn uzaklkta kalm herhangi
bir siyasi parti hakknda yaknlk belirten bir sz sylememitir. Hatta 1954

787
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz, Allah Teldan naklen
anlatyor:
Allah Tel yle buyurdu:
Ey demolu hasta oldum, ziyaretime gelmedin.demolu sordu;
Ya Rabbi sen lemlerin Rabbisin... Seni nasl ziyaret edeyim? Allah Tel bu-
yurdu ki;
Bilmiyor musun? Falan kulum hasta oldu... Ama sen onu ziyaret etmedin. Eer
onu ziyaret etseydin Beni yannda bulacaktn... Allah Tel devamla buyurdu ki;
Ey demolu, senden yemekle doyurulmam istedim, ama sen Beni doyurma-
dn. demolu sordu;
Yarabbi, seni yemekle nasl doyuraym? Sen lemlerin Rabbisin. Allah Tel
anlatt;
Falan kulum senden yemek istedi. Ama ona yedirmedin. Bilemedin mi? Ona ye-
dirseydin, Beni yannda bulacaktn. Allah Tel devamla buyurdu ki;
Ey demolu, senden su istedim, ama vermedin. demolu sordu;
Ya Rabbi sana nasl su vereyim? Sen lemlerin Rabbisin. Allah Tel anlatt;
Falan kulum senden su istedi, vermedin. Ona su verseydin Beni yannda bula-
caktn... Bunu da m anlayamadn?(Mslim)
seimlerinde gelen misafirlerden birisinin,
Efendi yaknda seim var. Biz reyimizi hangi partiye vereceiz demesi
Efendi Hazretlerinin cannn sklmasna sebep olmu ve buyurmulardr ki,
Gardalarm! Allah Tel herkese gz vermi grmek iin; kulak
vermi duymak iin iaret parmayla ban gstererek,
Allah Tel bir de akl vermi, gznzle grp kulanzla iitip ak-
lnza danacaksnz, aklnz ne diyorsa onu yapacaksnz
Biz, siyasetle asla uramayacamz syledik, siyasetle uramaya-
camza dair, Duyunu Umumiye Memurluumuzda imza verdik. Bizim o
taahhtnamemiz halen cridir.
788

Gardalarm! Zahirde senet verdik, ervh- ezelde de sz verdik. Bizim
siyasetle alkamz yoktur. Benim bir reyim var. Kime verirsem vereyim,
bakasn ilgilendirmez. Her kim ki, Efendi oyunu filan partiye veriyor

788
Balkesirli Abdl-azz Mecdi Efendi sohbetlerinde, hkmetin siyaseti-
ne pek az temas ederlerdi. Bu mevzu zerine sz amak; bilhassa hkmeti ve ya-
plan inklplar mnakaa etmek isteyenleri ksa, fakat hakimane szlerle aydnlatr
ve tatmin ederlerdi.
Mntesip bulunduklar sofiyane meslek gereince, hayr ile erri, iyi ile kty
hep Allah Teldan bildikleri iin; bakalarnn dncelerine ve muhakemelerine
itirak etmezlerdi. Binaenaleyh ok kimselerin fena grdkleri hdiseleri ve inklp-
lar O,
Geri o size ho gelmez, fakat olur ki, siz bir eyden holanmazsnz; oysa o,
hakknzda hayrldr. Olur ki, siz bir eyi seversiniz; ama o, sizin hakknzda bir
fenalktr. Allah bilir, siz bilmezsiniz.(Bakara 216) ayetini okuyarak, izah ederler
ve:
Allah Telnn iradesi olmadan, kudreti taallk etmeden bir sinek bile kana-
dn oynatamaz.
Diyerek; bunlarn hepsinin Allah Teldan olduunu sylerler ve sonunun
hayrl olacan, milletimiz iin refah ve vaad edilen saadetin geleceini ve
beklediklerini mjdelerlerdi. Bununla beraber byle hakimane nasihatlere de
kanmayanlara ve fazla taknlk gsterenlere kar:
Mesleimiz susmaktr, susuyoruz, gnlden geene de karamazlar ya.
Diyerek; dinin, mnev inann bir vicdan ii olduunu ve hkmetin de bu ie
esasen karmamakta bulunduunu o trl adamlara anlatrlard. (ERGN, a.g.e. s.
258)
Ayal akir Efendi dermi ki;
Siyaset velyetten yksektir.
Bunun manas: Velyet; Allah Telnn cemal tecellisi olduu iin; hep iyi ey-
ler dnr, iyi eyler yapar. Siyaset ise, Allah Telnn hem cemal, hem celal
tecellisi olduundan, Allah Telnn zuhur ve taayyn itibar ile birbirine zt sfatla-
rna ne kadar yaklarsa o kadar muvaffak olur.
Hz mer radiyallh anh buyurur ki; Allah Telya yemin ederim ki, Allah
Telnn hkmet kuvvetiyle men ettii ey, Kuran- Kerimin ayetiyle men
ettiinden ziyadedir. (ERGN, a.g.e. s. 154)
Hizmetleri 343
diye konuursa bizim semtimize uramasn, onunla bizim alkamz kesil-
mitir.
Gardalarm! insan beer, hata eder er beer. Hata ilemeyen kul
olmaz, hkmete gelince olmayan hkmetten, olann en kts yine iyi-
dir. Memleketimize sahip olun. Dnyada Trkiye, Trkiyede Sivas, ky-
metini bilin
Gardalarm! Sizler ne niyetle oy verirseniz verin. Oylar sandkta Al-
lah Telnn melekleri tarafndan layk olduunuz ynetimin gelmesi iin
deitirilir.
789

Cihana padiah olmak kuru bir kavga imi
Bir mride bend olmak cmleden evla imi..
Yavuz Sultan Selim
Sohbet Hakknda
Efendi Hazretleri iki konu zerinde srarla dururdu. Bunlar:
Hatm-i Hcegn ve sohbetleri terk etmemektir.
Gardalarm! Sohbetlerinizde edebinizi, muhabbetinize sahip olun.
790

Her sohbette vuslat vardr. Hi vuslatsz sohbet olmaz. Hi bir hret afat-
sz olmaz, yleyse hretten kann.
791

Sohbetin drt eyine dikkat etmelidir. Terk et dnyay, bul ukbay.
792

789
Az milletvekili kard halde, iktidar olan partiler yakn dnemlerde gr-
lnce bu szn hakikati ortaya kmtr.
790
Allah Tel haslaryla edepsizce konumak gnl ldrr, amel defterini
kapkara bir hale koyar. (Mesnevi c.II, b.1740)
791
hret basamaklarna trmananlar, kendilerine insanlarn ilgisinin younla-
tn fark eder. lgiyle beslenen ihtiras azgnlar. Nefsinde iman gemisi bulunma-
yanlar, bir basamak daha ste kmak uruna her eyi zorlar. Btn yollar onlar iin
mubahtr... lgi ve tabasbus arttka, vehimleri kuvvetlenir. Nefs benlii, kendileri-
ni kinatn mihrak zannetmeye balarlar. Bu bazen Firavunlarda grld gibi,
kendini ilah zannetme hastalna kadar ular. Yorgan balarna ektiklerinde aciz
bir mahlk olduklarnn uuruna varrlar. Bu ikilem onlardaki ruh buhrann hezeya-
na dntrr. Hrnlarlar. Onlar teskin etmek iin dalkavuklar zmresi harekete
geer. Bu zmre onlar iyice irazeden karr ve ortal bir curcuna kaplar.
hretle ve gle tanan kiiler yle bir noktaya gelir ki, ihtiras akln, basiretin
yerine geer; artk dur durak bilmez. Byk akliyecimiz merhum Mazhar Os-
mann bu konuda gzel bir fkras vardr. Asistan Fahrettin Kerim Gkay stan-
bul valisi olunca gazeteciler ona, renciniz ziyaretinize geldi mi? diye sorarlar.
O da u muhteem cevab verir;
Gelmedi. Kabiliyetlidir, yarn bakan olmak ister, olur; gelmez. Babakan olmak
ister, olabilir; gene gelmez. Sonra da, Tanr olmak isteyince onu bana getirirler.
(ETN, Mahmut, X likiler, st. 2000, s.20)
792
Dnyay terk etmek demek, a ve sefil olmak deildir. Terkin buradaki
manas, gnlden muhabbetini gidermektir. slm dini a ve sefil olmay emretme-
Terk et ukbay, bul Mevlay.
793
Terki terk eyle. Sen seni terk ettikten sonra
kendin alarak ara. Tam be yz senelik yoldur. Bir perde vardr. Bu
perde ise, kalbde gzle grlmeyecek kadar ufaktr. Bir nokta kadar-
dr.
794

Sohbet ihvann tesiri altnda deil, ihvan sohbetin tesiri altndadr.

Son olarak syledii Gazel
795

Sanmam ki, bizi ire-i engr ile mestiz
Biz ehli harabattanz kim mest- elestiz.
Ol demde kim ikrar eyledi bizleri ey dost
imdi dirilb evremiz grd ki, mestiz.
Bu zevke erer ehl-i hrat kim bula bir yol
Akl ana tuzak olmu iken, mmkn m gide yol
Akn elemi her kimi zar etti o makbul
Safi demesin kim bu yolda biz dahi mestiz.

Bezm-i ezele vakf olan ehl-i harabat.
Terk eylemez bizleri olsak ta pr-afat
te o zaman bilir ki, biz ezeli mestiz.
Bu dedikodular olacak hep cmle gzel
n baa getirmi o takdiri ezel

mitir.
Baz dinler, arzuyu damgalar. Asetik inanlar, yoksulluk karsnda pasiflii
vurgular ve bize ihtiyalarmz karlamak yerine azaltmakla mutluluu aramay
nerir. Daha az isteyin. Onsuz yaayn. ok uzun bir sre boyunca Hindistan bunu
yapt; inanlmaz bir yoksulluun ve sefaletin ortasnda kald. (Alvin TOFFLER -
Heidi TOFFLER, Zenginlik Devrimi, trc. Selim YENER, st, 2006, s.37)
793
Buradaki terk sevab kazanma endiesinden azade olmaktr.
794
Bir kimse zahiren abdest almakla bedenini temizlemi olur. Hlbuki g-
nahlardan korunmak ve temizlenmek iin lzm olan su, ibadet ve hayr ilemektir.
Kalbin ve nefsin pisliklerini ve fena ahlklarn gidermek iin lzm olan su ise,
Allah Telnn ahlkiyle ahlklanmaktr.
Bir de srrn abdesti vardr ki, bunun suyu da msivy yni sana dnya olan ba-
lar terk etmektir. te, insann abdesti byle olmaynca yni ak ve muhabbet e-
mesinde ykanp drt tekbiri bir etmeyince, hakik olarak namaz klnm olmaz.
Drt tekbiri bir etmek nedir, denilirse, dnyay terk, hireti terk, varl terk ve
terki de terktir. Bu abdesti alp fena mertebesini bulduktan sonra, nasl istersen yle
hareket et. nk o vakit amelinde cehil ve fiilinde de gnah yoktur.
te bu mertebe, Allah Tel ile seyir mertebesidir ki, her eyde ikiliksiz Allah
Tel ile olmaktr. Yni: Kurb- kbe kavseyni ev edn mertebesi budur. (Kenan
Rif, a.g.e. s. 381)
795
EN, Mehmet Veli, Evrd- Bahaiye, Sivas, 1976, s.37.
Hizmetleri 345
Bildim ki, bu lem hareketi sun-i lem-yezel
Toprak olup ayaklar altna yz koydum elbette ki, mestiz.

eyhliin Kazanlmas Hakknda
Bir gn bize iki kimse geldi. smail Efendi sen bu eyhlii buldun mu?
aldn m? Aldn m? Dediler. Bende onlara; ne buldum, ne aldm, ne
de aldm. Hini sabavetimden beri kendimi bir yokluk iinde ve yok bilirim;
dedim. Onlar; Haydi smail Efendi imtihan kazandn dediler.

eyhin stnl Hakknda
Gardalarm! Her eyin bir tccar vardr. Bizde dert tccaryz. Hem
de yle bir dert tccar ki, btn dermann fevkindedir.
Gardalarm! Ananz, babanz m stn yoksa biz mi? Elbette biz
stnz. Onlar sizi ulvi lemden sfli leme getirdiler. Biz ise, o ulvi le-
me gtrmeye memuruz.
796

Gardalarm! Acaba ve pheyi kaldr. Hatan bileceksin. Hava giren
yerini yama. Gemi cevher ykl, su alm batm. nsanolu cevher ykl,
sakn batrma. Sahibine teslim et. Arabann gcrts bile muhabbeti bozar.
orumlu Pirimiz buyurdular ki;
Biz cevher olan biliriz. Brakmayz. Biz insan hrszyz.
797

Zatn biri, Allah Telaya kapn a demi. Gaipten ses gelmi: Ya ku-
lum, sen gel zaten kap ak demi.

En faziletli ilim ilm-i hal
En faziletli hal huzur-u hal
Kul rah- hakta buluna

796
Rivayet edilir ki; skender-i zl-Karneyne: Neden hocana, babandan daha
ok sayg gsteriyorsun? diye sorulunca, ne gzel cevap vermi:
nk babam, beni gkten yere indirmitir. Hocamsa beni yerden ge doru
ykseltmektedir.demi..
nsann ruhu melekt leminde, ykseklerdedir. Ana-baba sebebiyle ruh bu me-
lekt denilen yksek bir lemden ana rahmine iner. Dolaysyla aaya dm
olur. Fakat ihsann hocas ykseklerden gelen bu ruhu yine ebed lemde yksek
mevki ve mertebelere karmaya vesile tekil eder. Ona rabbini ve dinini, dnyasn,
ilmin srlarn retir. (mam Burhanddin Ez-Zernc, Talim ve Mteallim, trc. Y.
Vehbi Yavuz, st, 1993, s.75)
797
Allah Tel, Davud aleyhisselma buyurdu ki;
Ya Davud! Kullarm bana sevdir, beni de kullarma sevdir. Davud
aleyhisselm
Ya Rabbi! O benim yapabileceim bir ey deil, ben bunu nasl yapabilirim?
deyince, Allah Tel;
Kullarma benim iyiliklerimi anlat, onlar beni severler, onlar beni sevince
ben de onlar severim. (Mustafa ismet Garibullah, a.g.e. c.1, s.531)
Rahimdir Allah Tela kuluna
Bu leme gelen kfr ile gelir. Neyi seversen onunla kalrsn, ne ile
megul isen sen Osun. eriat gzetin, eriat gzetmeyenin tarkat olmaz.
Ama sol el ile yemek mekruhtur, fakat onu grmek haramdr;

eyhin Makam Hakknda
Cennete gitsek bile, siz vazifenizi yaptktan sonra biz sizi almadan gi-
dersek, cennet bize haram olsun. Biz sizi brakmayz, yeter ki, siz vazifeni-
zi yapn.
Ehlu-llh derler, ite Allah Telnn ehlisiniz, bize Allah Tel iin
ziyarete uzaktan yakndan geliyorsunuz. Tarkatmz Halid Hki Naki-
benddir. Evveli eriat ortas tarkat ahiri yine eriattr. Bizim eyhimiz
Hac Mustafa Hak Hazretleridir. Bizde sizin gibi, Allah Tel iin ziya-
retlerine giderdik Trbe-i saadetleri stanbulda Fatih Camiindedir. Yine
gidip geliyoruz. Biz beraberiz. Hadis-i Kuds Men arefe nefsehu fekat
arefe rabbehu. Nefsini bilen Rabbini de bilir ezel ervahta. te bylece
ruhlar bir arada grmler burada da gryoruz.
798

eyhin Gereklilii Hakknda
Kendi bana biten bir aacn meyvesi olmaz. Allah Telann detin-
de bir eyi sebebe balamak lazmdr. Nasl ki, ana ve baba olmadan ocuk
dnyaya gelmiyorsa, bir Mridi kmil terbiyesine girmeden olan douta
sakatlklar olur.
799

Bo emeye koydum bakra,
Bulamadm derdime ne merhem ne ila La

eyhliinin Hakikti Hakknda
Gardalarm! Sdi derki, Bir gn hamamda bir sevimli insan bana bir
para gzel kokulu kil verdi. O kile:
Misk misin, yoksa amber misin, senin gzel kokundan mest oldum.
dedim. Kil cevap olarak bana yle dedi:
Ben ad bir kil idim, fakat bir zaman gl ile arkada oldum, onun

798
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki; Ruhlar sralanm as-
ker topluluklar gibidirler. Ruhlar leminde anlaanlar, dnyada anlarlar. Buna
karlk ruhlar leminde anlaamayanlar, dnyada da birbirleri ile anlaamaz-
lar.
799
Bir yemek, sadece altna ate vermekle pimez. Yemek dibine sararsa
iine su koyarsn. Usta, elinde bir kepe ile kazann banda bekler ve yemei
kvamnda piirir. Eer ateleri yakp kazan brakr giderse, kazan yanar ve ye-
mek dibine sarar. (SIR, a.g.e. s. 398)
Hizmetleri 347
gzel kokusu bana sindi, yoksa ben bildiin toprak parasym.
800

eyhliin Hakkn Vermek Hakknda
Gardalarm! Eer biz kendimize den vazifemizi yapamyorsak, bu
vazife bizden alnsn; sizler bir ey alamyorsanz bizler ne yapalm.

evval Orucu Hakknda
Gardalarm Ramazan 30 gndr. 6 gnde evval-i erifte oru tu-
tarsanz 30 gn ramazan 300 gn, 6 gnlk evval orucuda 60 gn eder
bir senede oru tutulabilecek gn 360 gndr, bu suretle bir senenin gece-
si kaim, gndz sim olmu oluruz. Biz evvali erifin dokuzunda oruca
balar on beinde bayram ederiz. Bu suretle eyyam biyd orucunun seva-
bn da kazanm oluruz.
801

Takdir Hakknda
Gardalarm! Allah Tel ruhlar ezelde toplad, herkese istedii sa-
nat gsterildi. Biz de dervilii aldk, sizinle de ezelde tantk. Her insana
mr, rzk ve nasibi ruhu ile beraber verildi. Bu lemde tedbir alp takdire
saygl olduumuz kadar amel edebimizle daha kim yakn olur diye leme
imtihan iin gnderildik. Burada bilitik maherde buluacaz. kinci
duramz berzah leminde toplanacaz. nc duramz maherde
toplanacaz, buluacaz. Allah Tel buyurdu ki;
O gn maherde hi kimseye soyu hreti sorulmaz. Ameli, edebi ve
yaknl ile mkfatlandrrz.
Gardalarm! Kinat bize bal, bizdeki cana bal, canda canana ba-
l. Bu can bizden gitti, baka can geldi. Allah Tel kula nimet verir ba-
kas bin alsa o lutfa eriemez. Gardalarm! Eden eyleyen Allah, L
Havle vel kuvvete ill billh
Gardalarm! Her insan iin ezel bir hkm var. Her nebinin mek-

800
eyh Sdi-i razi, Glistan, trc.,Kilisli Rfat Bilge, st, 1968, s. 316
801
Aliyyl-Havvs kuddise srruhul aziz yle der:
Bu alt gnlk orucu da, ramazan orucunda olduu gibi hatta daha fazla dikkatle
korumamz icap eder. nk bunlar tamir mesabesindedir. Eer bunlar tam yapl-
mazsa yine bir gedik kalm olur. Bylece eksiklikler birbirini kovalayarak gider,
sonu alnmaz olur. Mesel, bunun bir benzeri u rnektir: Sallllahu aleyhi ve
sellem Efendimiz, namaz esnasnda yaplan hatalarn telfisini sehiv secdesine tahsis
etmitir, kyam veya rka deil. nk kulun Rabbine en yakn bulunduu an sec-
de ndr. eytann nfuzu secdede pek messir olamaz. (Uhdl Kbra, a.g.e.
s.224)
Ayrca kadnlarn adet gnlerinde tutamad orularn eksikliini bu orular ile
tamamlamak gerekir. Bu orucun, aile ierisinde erkek ile beraber kadnn tutmas da
kolaylam olmaktadr. (Yazan)
n zaman ve ashb ezelde bilindi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
ve halifelerinin de mekn, zaman ve ashb ezelde bilindi. Bizimde zama-
nmz bu, Sivas meknmz imi. Allah Tel bizi sevdi, biz de Allah Te-
ly seviyoruz. Her eyi, yerdeki karncay Allah Tel iin seviyoruz. Siz
de emri ilhiye iman ve ameli edebi ile bizi sevmi olursunuz. Bizi sevmek-
le Raslllah sallallh aleyhi ve selleme, oradan Allah Telya yakn
olursunuz. Amel edebinizle, Murakabe-i Hayr ile ok zikirle yaknlnza
say gayret edeceiz.
Gardalarm! Kim bizi severse, bizle yaarsa, bizim sevgimizle lrse,
maherde beraber oluruz.

Tarkat Hakknda
Halid Hki Nakibend olan tarkatmzn evveli eriat, ortas tarkat,
ahr (sonu) ise, eriattr.

Ulu Camii Hakknda
Dnya zerinde alt mescit vardr.
1- Beytullah, 2- Ravza-i Mutahhara 3- Kuds- erif 4- amda Ca-
mii Emeviyyede Mescidi Yahya, 5- Halepte Mescidi Zekeriyya, 6- Sivas
Ulu Camii. Bu bir Hkikttir, biz byle kabul ettik.
802

Aylar Hakknda
Gardalarm! aylarda gnahlarn keffareti olarak bir gn oru
tutun, btn gnahlarnz silip gtrr.

Tekkesi Hakknda
Gardalarm! Bizim siyasetle alkamz yoktur. Cumhuriyetin ilann-
dan sonra tekke ve zaviyeler kapatlyordu, bize dediler ki;
Efendi siz eyhsiniz. Tekke ve zaviyeler kapatlyor, siz irat faaliyet-
lerinize devam edecek misiniz? Biz de,
Evet, gk kubbenin alt bizim tekkemiz. Ay, gne ve yldzlar tekke-
mizin kandilleridir. dedik.

Vefal olmak Hakknda
Efendi Hazretleri bir gn devlethanede uzun mddet hasbhl ettii yal
bir misafire abdest tazelettirmek iin olu Kemal Beye iaret etmi. Kemal
Bey hizmetini yaparken bir ara demi ki:
Efendi Hazretleri sizin gsterdiiniz ilgiye layk biri deilmi.
Bizi eyhimize ilk gtren Tokat Mal Mdrne saygmza glge
drmek eri olur. Maherde erinin glgesi de eridir. Erilik maherde

802
Mehmet Veli ENin Ulu Camiiye yardm iin o zamanlarda bastrd bir
brorden.
Hizmetleri 349
ise mahcupluktur.

Vefat Eden Kii iin Kelime-i Tevhid Hatmi
Gardalarm! Vefat eden gardamz iin, Kelime-i Tevhid Hatmi
okuyalm. Cehennemde olan karr.
803

Vesvese Hakknda
Gardalarm! Her ite, melike de eytan da messirdir. Adamna g-
re baz kimse, melikeden ilham ve baz ahs eytandan vesvese alr. Biz
ise, muvazene ile yola gideriz. Her kim melikeye mukrin olursa, ilerin-
de ilham, eytana yaklarsa vesveseden istilzam alr.
804

Zahiri lim
Her canl lr. Bir Allah Tel ve muhabbet bk kalr.
Muhabbet manev ilimle bulunur. Almanyada bir arabay yedi,
Amerikada otuz yedi gnde yapyorlar. Zahir ilim artacak. Fen daha
ilerleyecek. Uzak yeri yakn edecek. Kii stne giydii elbisenin dmesi-
ne basacak istedii yere gidecek. (Baka bir sohbette devamnda) Fen o
kadar ilerleyecek ki, nefesi biten kiiyi salndaki gibi hareket ettirecek-
ler. Fakat bu zhir ilmin sonu olacak. Ancak maneviyatn stnl de-
vam edecek. Mmin, geen nebilerin ve velilerin sesini kendi azndan
duyacaktr.

Zikir Hakknda
Gardalarm! nsana tarkat liye-de kalbden bir ders verirler. eke,
eke kalb slah olur. Kalb slah olunca da btn vcuda dalr. Vcut
slah olunca, btn kinat ve mkevvenat slah olur
Gardalarm! Kular, balklar zikirden dnce av olurlar. Banzda

803
Sadrddin Muhammed Konevi kuddise srruhul-azz vasiyetnamesi
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden bizi intikal eden, Onun ahiret, cennet
ve cehennem ile ilgili haller, Allah Telnn fiil ve sfatlarna dair verdii btn
tafsilat haktr. Ben, bu dnce ve inanla yaadm ve bu inanla lyorum.
Dostlarm ve bana mensub olan mridlerim, talebelerim, beni mslmanlarn
umum kabristanna defnetsinler. lmmn ilk gecesinde Allah Telnn beni, her
trl azabndan ve cezalandrmasndan uzak tutarak beni balamas ve Allah Te-
lnn kabul etmesi niyetiyle yetmi bin kelime-i tevhid (L ilahe llallah) diyerek
tevhid hatmi yapsnlar. Yine lmmde hazr bulunanlardan her biri kendi kendine
ayn niyetle ar ballk ve kalb huzuru iinde yetmi bin L ilahe llallah diyerek
zikirde bulunsunlar. (Sadrddin Muhammed el- Konevi kuddise srruhul-azz
vasiyetnamesi, st ehit Ali Paa Ktp. nr. 2810)
804
Vesveseli dncelerden sakn. nsann kalbi, sazlk ve orman gibidir.
Orada aslan gibi de, yaban eei gibi de fikirler bulunur. Mevlna kuddise
srruhul-azz
emsiyeyim, eer her halinizi bilmez isek, Allah Tela eyhlii elimizden
alsn. Her nefes ve alveriinizden haberdarm. Biz imdi bir kestirme yol
bulduk, gnlden gidiyoruz. Bu vcut, bir gemidir. Bu gemiyi deryada
yzdrmek lazm. Kul beerdir. nsan namazna ve dersine devam etmeli,
yatarken, kalkarken ve yerken daima abdestli olmaldr. Yemede ve imede
bir ey yoktur, nefsi krletmek iindir. Asl mesele ruha gda vermektir.
Nefs, daima ruhun peinden getirmelidir. nsan, zikre balad zaman
zikre girmeli, kendisi yok olmal, top atlsa duymamaldr. Zikirden kendi-
sini almamaldr.
Cenab- Allah Telaya kar kulluk vazifemizi yapamyoruz. Allah
Tela, Kuran gndermi, rasl gndermi. Kitap, snnet icma-i mmet;
utanyoruz.
805
Allah Tela derse, ben Allah Telaya ne cevap vereyim.
Sylesek olmaz, sylemesek olmaz. Ben daima eyhimle beraberdim. Siz
de, daima eyhinizle beraber olun. Gardalarm! Hepinizi Allah Telaya
emanet ettik. nsan yok olmal, bu da laf ile deil, halle olacak. nsan drt
eyden mrekkeptir. Hava, su, toprak ve ate. nsanda bir et paras var o
da kalptir. En mukaddes ey.
Gardalarm! Soyadmz Toprak koymular ama topraa bakyorum
da utanyorum. Dirimizi, lmz ve gdamz hep o muhafaza ediyor. Biz
toprak gibi tevazulu olamyoruz.
Ksa iirleri
Ocak yanmaynca ate olmaz,
Ate olmaynca duman tter mi?
Kyamet gnne gelmeyince bu dert biter mi?
****
Cihann devleti bandayken
Sana gam yakmaz smail
Eer konmasayd akn kuu bana
Olmazd cihan k sana
****
Muhammed bir gnetir
Onun kk Ebbekir
Meyvesiyiz bizler Ann
806

805
Utanmak duygusu, insann sevdiine kar duyduu en yksek deerlerden-
dir.
mam ibl kuddise srruhul aziz buyurdu ki;
Ey Allahm! Beni hangi ey iin azaba atarsan at. Yeter ki, beni utan azab
ile azaba drme. (Uhdl Kbra, a.g.e. s.775)
Abdlkdir Geylani kuddise srruhul-azz, Kbe avlusunda yzn akl talar-
na koymu, yalvaryordu.
Allah Telm beni affet, eer mutlaka cezalanacaksam beni kyamette kr di-
rilt ki, iyilerin karsnda utanmayaym. (AYTAN, Gnl, Szce, st. 2005, s.115)
806
Bir kimse Msra gitmi, mam afi Hazretlerinin trbesini ziyaret et-
Hizmetleri 351
****
inemeyin, inetmeyin
Yeerin meyve verin
Solmayn, sararmayn
Olgunlan ham kalmayn
Fakat kkten ayrlmayn
Buna say ettike siz
Banzda glgeyiz.
807

****
Bu vcudun mlk elden kmadan
arh- devran bu binay ykmadan
Suretle mana bir arada iken
ki lemde frsatn elde iken
Gel hubb-u dnyay gnlnden gider
Alasn can leminden bir haber
****
Hastann halinden ne bilsin salar
Kymetimizi bilenler bizim iin alar
Bunun gibi aalar, kaba kaba szlerle balar

mi ve pek byk maneviyata mazhar olmu. Sonra Medineye gitmi, mam f
Hazretlerinin hocas olan bn-i Mlik Hazretlerini ziyaret etmi. Fakat onun kab-
rinde o kadar tecelliyat ve rhniyet bulmam. Kendilerinin f Hazretlerinin
stad olduklar halde, onun kadar yksek bir mertebede grlmemelerine hayret
etmi. O akam ryasnda, bn-i Mlik Hazretlerini grm. Kendisine buyurmu
ki;
Niin atn? Msrda afi, yldzlar iinde gnetir. Ben ise, burada gne
iinde yldzm!
Hatta gariptir, Medinede elmaslar, prlantalar bile, pek snk ve donuk gr-
nr. (Kenan Rif, a.g.e. s.217)
807
Kenan Rif kuddise srruhul-azz buyurdu ki;
Bir kitapta: Nefsini bilen ve ayn zamanda yz gnah olan kimseden kama;
fakat yz iyilii olup da, nefsini bilmeyen kimseden ka! Deniyor. Gzide Vali-
deniz bu sze itiraz ederek: Nefsini bilen kimsede kt ahlk olur mu? dedi. Ben de
dedim ki; nefsini bilmek mertebesi pek byk bir mertebedir. Buradaki mana ise,
Hazret-i Mevlna kuddise srruhul-azzin buyurduu gibi, eri ve kusurlu da olsa,
ya ve kke bal bir daln, dosdoru fakat aatan kesilmi bir daldan stn olduu
fikridir. Evet, ya dal, o arpk manzarasna ramen, zaman gelince yeerir, iek
aar, meyve verir. Fakat kuru dal iin artk byle bir ihtimal kalmamtr.
Yine, sevgilinin kapsndaki halka, eri br de olsa, erbab iin, kymetli ve
ziynetli bir halkadan makbuldr.
Cemiyet iinde de nice imansz mevki ve bilgi sahibi kimseler vardr ki, tarkata
yeni girmi olanlar onlardan sttr. Zira asla merbut olmalar bakmndan zamanla
kendilerinden ok ey mit edilir ve beklenir. (Kenan Rif, a.g.e. s.102)
5-SEVD RLERDEN BR DEMET

Terkib-i Bend-i Mehur / 1. bend
Sanman bizi kim re-i engr ile mestz
Biz ehl-i harbtdanuz mest-i Elestz
Ter-dmen olanlar bizi lde sanur lk
Biz mil-i bs-i leb-i cm kef-i destz
Sadrn gzedb neyleyelim bezm-i cihann
P-yi hum-i meydir yirimz bde-perestz
Mil deilz kimsenin zrna amm
Htr-iken-i zhid-i peymne-ikestz
Erbb-i garez bizden ra olduu yedir
Dmez yere zira okumuz shib-i estz
Bu lem-i fnde ne mr ne gedyuz
Allara allanuruz pest ile pestz
Hem-kse-i erbb- dilz arbedemiz yok
Mey-hnedeyz geri vel k ile mestz
Biz mest-i mey-i mey-kede-i lem-i cnuz
Ser-halka-i cemiyyet-i peymne-kenuz
808

Terkb-i Bend-i Mehr / 17. bend
Virdik dil cn ile rz hkmi kazya
Gam ekmeziz urarsak eer derd belya
Koyduk vatan gurbete bu fikr ile kdk
Kim renc-i sefer bis olur izz alya
Devreylemedik yir komadk bir nice yldr
Uyduk dil-i dvneye dil uydu hevya
Olduk nereye vardk ise, ka giriftr
Alnd gnl bir sanem-i mh-likaaya
Badda yolun dse ger ey bd- seher-hz
db ile var hizmet-i yrn- safya
Rhyi eer bir sorar ister bulunursa
Dirlerse bulutun mu o b-berg nevya
Bu matla- garry oku ebsem ol anda
Malm olur ahvlimiz erbb- vefya
Hl ki, biz ftde-i hbn- Dimekz
Ser-halka-i rindn- melmet-ke-i kz
Ruh-i Badad kuddise srruhul-azz

808
Vezni: mefl mefl mefl faln
Hizmetleri 353
Yanarsam nr- aknla yanaym ya Raslallah
Ezelden bar yanm bir gedyz y Raslallah
Hev-yi nefsime tab olup pek ok gnah ettim.
Huzra hangi yz ile varaym, y Raslallah
Harm-i ravzan srm iken ruy- siyahm ah
Yine crm gnaha mbtelym, y Raslallah
Kapnda boynu bal bir esirim dest gir ol sen
Garibim bkesim b dest payim, y Raslallah
Kulun Leylya ahm, var iken dergh- ihsann
Varp ben hangi h yalvarym, y Raslallah

Leyl kuddise srruhul-azze Hanm

ktm erik dalna, anda yedim zm
Bostan ss kakd, der ne yersin kozumu
Kerpi koydum kazana poyraz ile kaynattm
Nedir deyip sorana bandm verdim zn
plik verdim ulhaya sarp yumak etmemi
Becit becit smarlar gelsin alsn bezini
Bir serenin kanadn krk kanya yklettim
ifti dahi ekmedi yle kald kazn
Bir sinek bir kartal sallad vurdu yere
Yalan deil gerektir ben de grdm tozunu
Bir kt ile gretim elsiz ayam ald
unu da basamadm gyndrd zm
Kaf dandan bir ta yle attlar bana
lelik yola dt bozayazd yzm
Balk kavaa km zift turusun yemee
Leylek koduk dourmu bak a unun szn
Uruluk yaptm ana, bhtan eyledi bana
Bir eri geldi eydr kni aldn krk.
Anlardan kurtulmadn ne ettiimi bilmedin
kz ss geldi, eydr boazladn Kzm.
Bir biye uradm gzsz ylan yolda
Haber sordum vermedi Kaysere durur azmi
Yunus bir sz sylemi hibir sze benzemez
Erenler meclisinde brr mna yzn


Canm kurban olsun senin yoluna
Ad gzel kendi gzel Muhammed
efaat eylesin kemter kuluna

Mmin olanlarn oktur cefs
hirette olur zevk u safs
On sekiz bin lemin Mustafs

Yedi kat gkleri seyrn eyleyen
Krsnin stnde cevln eyleyen
Mircnda mmetini dileyen

Drt r-yr onun gkek yridir
Onu seven gnahlardan bendir
On sekiz bin lemin sultndr

Sen hak Peygambersin eksiz gmansz
Sana uymayanlar gider imansz
k Ynus n
eyler dnyy sensiz



Cihn hie satmaktr ad ak
Dkp varl gitmektir ad ak

Elinde skkeri ayrua sunup
Auyu kendi yutmaktr ad ak

Bel gkten yamur gibi yaarsa
Ban ana tutmaktr ad ak

Bu lem sanki oddan bir denizdir
Ona kendini atmaktr ad ak

Var Erefolu Rm bil hakikt
Vcdu fani etmektir ad ak
Erefolu Rm kuddise srruhul-azz
Hizmetleri 355
Emnet etmisin geldi selmn
evketli sultnm aleykm selm
Ald tazim ile bu ben gulmn
Ey h- hbnm aleykm selm

Myesser olur mu ryunu grmek
Acep olur mu ki, vaslna ermek
Ghi ghi byle selm gndermek
Keremdir Efendim aleykm selm

Lutf edip hatrm ele almsn
Hasretinle yandm bilmisin
Duydum ki, mrvvet kni imisin
Dertlerimin dermn aleykm selm

Umarm Efendim mrvvet senden
Uruna gemiim can ile tenden
Demisin gedma selm et benden
Berhudr ol canm aleykm selm

Geirdin boynuma akn kemendin
yi ki, anmsn bu derd-i mendi
Kuluna selm etmisin Efendim kendin
Derdime dermanm aleykm selm

Bilmezim bu dil-i bire netsn
Hicr-i firaknla ya kande gitsn
Selm eylemisin Hak selm etsn
Sana ey cananm aleykm selm

Hasta idim beni getirdin cana
htiya kalmad gayri Lokmana
Selamn ifa verdi bu hasta cana
Gnlmn sultan aleykm selm

Azz iltifatn ryegn ettin
te-i sinemi glistan ettin
Mahzun Gevheriyi dman ettin
Ey gonca dehnm aleykm selm
Gevher kuddise srruhul-azz
809

809
GARB GEVHER: Kayseri-Sivas toprann insan, Hakkn velisi Hz.
Muhammed Mustafa sallallh aleyhi ve sellemin sevdalsdr. Sohbet ehli ak ve
Cnn ilinin gllerinin ba grnd
Dost ikliminin llesinin da grnd
Envr- Muhammed douben tuttu cihan
akkul kamerin mucize-i parma grnd
Kaygu gecesi gitti kamu kalmad korku
Eyyba dahi shhatinin a grnd
Dil hastasnn derdine derman eriti
emsye bu gn dostunun ota grnd
ems Sivs kuddise srruhul-azz

Vsl olmaz kimse Hakka cmleden dr olmadan
Kenz almaz ol gnlde t ki, prnr olmadan
Sr kar ayr dilden t tecell ede Hakk
Pdih konmaz saraya, hne mamr olmadan
Hakk cemalin Kbesini kld klar tavaf
Yerde Kbe, gkyznde Beyt-i mamr olmadan
Mest olanlarn kelm kendiden gelmez veli
Ya niin syler Enel-Hak, kii Mansr olmadan?
Mest olup meydane geldim ta ezelden ta ebed
miem akn arabn b- engr olmadan
Mt kable en temt* srrna mazhar olan
Har- neri bunda grd nefha-i sr olmadan
kn ok derdi amma srrn izhr eylemez
Sylemesi terk-i edeb nki destr olmadan
Bir acab derde dm tutuur ems mdm
Hakka makbl olmak ister, halka menfr olmadan
ems Sivs kuddise srruhul-azz

muhabbetiyle yanp tututuu Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kabri erifini
ziyaret edip
Kabrimi ziyaret eden, salmda beni grp ziyaret etmi gibidir mjdesine
nail olmak ister, lakin yoksulluk ve fakirlik frsat vermez.
Hacca giden bir komusu ile Gl Muhammede selam gnderir. Hac Efendi,
k Gevherinin selamn Hz. Muhammed Mustafa sallallh aleyhi ve selleme arz
ederken Ravza-i Mutahharadan bir ses gelir ki;
Aleykm selm, Gevherinin selmn aldm kabul ettim. Benim de selamm
Gevherime ulatr. Hac evine dner, Gevheriyi ar hasta olarak bulur. Ateler
iinde yanyor, ld lecek, olay anlatp Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
selmn syleyince k Gevheri hastalndan ifa bulur srayp kalkar. Bu iiri
syler.
Hizmetleri 357
1 Tedbrini terk eyle, takdir Hudnndr.
Sen yoksun o benlikler hep vehm- gmnndr.
Birden bire bul ak bu thfe bulanndr
Devrn olal devrn Erbb- safnndr.
Koyma kadehi elden sz Pir-i Mugnndr.
2 Meyhneyi seyrettim uka mutf olmu
Teklf tekellften skkn- muf olmu
Bir ne-e gelip meclis b-havf- hilf olmu
Gam sohbeti yd olmaz, merepleri sf olmu
3 Ey dil sen o dildre layk m deilsin ya
Dvy muhabbette sadk m deilsin ya
zr- Azrnn Vamk m deilsin ya
Bu gm ne gezer sende k m deilsin ya
4 Mahzun idi bir gn dil meyhne-i mnda
nkra denmitim efkr dp yda
Bir pir gelip ngh pend etti alel-de
Al destine bir bde derdi gam ver yde
5 Bir bde ek, efzn kalp mecliste zeber-dest ol
Atma ayan tara meyhnede p-best ol
Alaa akarsular, pay-i hm d mest ol
Pr olaym dersen GLB gibi ser-mest ol
810
eyh Galip ks

810
Aklamas
PR- MUGAN: Mrid-i kmil
1-Tedbirini terk et; takdir Allah Telnndr. Sen yoksun; o benlikler, hep veh-
mindir; zannndr. Birden bire ak bul, bu armaan, bulanndr. Devran, devran
olal, temiz kiilerin, ilh zevk sahiplerinindir.
kta keder neyler? Gam, dnya halknndr; feyiz ve nee kadehini elinden b-
rakma, sz pr-i mugnndr.
2-Meyhaneyi seyrettim; klarn, evresinde dnp durduklar yer olmu; orada
oturanlar tekliften de affedilmiler, tekellften de. Bir nee gelmi; mecliste ne kor-
ku kalm, ne aykrlk; gama dir sohbet yaplmyor, gamn bulankl anlmyor;
hepsinin de merebi tertemiz bir hle gelmi.
kta keder neyler? Gam, dnya halknndr; kadehi elden brakma; sz pr-i
mugnndr.

Efendimsin cihnda itibrm varsa sendendir
Miyn- kanda itiharm varsa sendendir
Benim f eyz-i haytun hsl rh-i revnmsn
Eer sermye-i mrmde krm varsa sendendir
Veren bu sret-i mevhuma revnak reng-i hsnndr
Gl-istn- haylim nev-bahrm varsa sendendir
Felekten zerre miktar olmadm devrinde rencide
Ger ey mihr-i mnevver h u zrm varsa sendendir
Senin pervne-i hicrnnm sen em-i vuslatsn
Beher eb hhi-i bs kinrm varsa sendendir
ehd-i akn oldum lle-zr- dadr sinem
er- trbetim em-i mezarm varsa sendendir
Gren ser-getelikde gird-bd- dest zanneyler
Fen-ender-fenayim her ne varm varsa sendendir
Niin vre kldn gevher-i glistann olmuken
Gnl ynesinde bir gubrm varsa sendendir
afak-tb eyledin peymnemi hn-b ile sk
Sabh- sohbet-i meyde humarm varsa sendendir
Sanadr ilticas Galibin y Hazret-i Mevl
Bamda bir klh- iftiharm varsa sendendir

eyh Galip kuddise srruhul-azz

3-Ey gnl, sen o gnl alana lyk m deilsin; yoksa sevgi dvasnda gerek
mi deilsin? Azrnn zr nedir; sen Vmk m deilsin. Sende bu gam ne gezer;
yoksa k m deilsin.
mugnndr.
4-Bir gn gnl, mn meyhanesinde mahzundu; hatra fikirler dmt de in-
kra denmitim. Bir pr, anszn geldi de alelade t verdi; eline bir arap kadehi
al, derdi de yele ver gitsin, gam da dedi.
mugnndr.
5-Bir kadeh arap ek, itike i; mecliste ycel; szn stn olsun, yrsn.
Ayan darya atma; meyhanede ayak dire. Sular alaa akar; sen de kpn aya-
kucuna d; alal. Coup kpreyim dersen Galib gibi sarho ol.
mugaanndr.

Hizmetleri 359
te geldim huzuruna
Himmet et Mustafa Hki
Yz bin kr u halime

Merhameti ok dediler
Nihayeti yok dediler
Kemter kul himmetin diler

Adn Muhammedin ad
Tadn Muhammedin tad
Kemter kul eyler feryad

Tokatlsn Sivaslym
Tarikine hevesliyim
Gnahm oktur yaslym

Efendimin Efendisi
Sddki zam bendesi
Piri Nakinin kendisi

Nasibim var imi geldim
Aray aray buldum
Ben Leylma Mecnun oldum

smail ziyaretine
Gelmitir yce katna
ltica eyler zatna
Semverin rengi aldan
Getir sadan, gtr soldan
Dervi kmaz byle yoldan

Yan semver, dn semver
Limon, eker, ay semver

Semveri altrn
Maa ile tututurun
Ksenleri kavuturun

Lezzet senin hay semver

Semverim iniliyor
Anlamyor mu ne diyor?
Daim Hakk zikrediyor

Limon, eker, ay semver
L

Veli olmaz kii talanmaynca;
Sva endiesi bolanmaynca..
Stte biter mi hi tatl elma;
Yarlup sarlup alanmaynca.

Yiyemez krpe kuzu trl otu;
Byyp gn be gn dilenmeyince.
Ne denli akl olsa da kiinin;
Okumaz hceye balanmaynca.

Dahi balanmakla lim olmaz;
alp dersine dlenmeyince.
Sab-i bali hemn akil olur mu?
Nice yl geip yalanmaynca.

Amel okluuna yok itibar hi;
Kulundan Halik holanmaynca.
Gel ey Kuddus, sen de olma tembel;
Vcud bulmaz bir i ilenmeyince.
Kuddus kuddise srruhul-azz
Hizmetleri 361
Dost illerin menzili ki, li grnd
Derd-i dile derman olan Elmal grnd.

Ttilere skker bann zevki eriti
Blbllere cnn glnn dal grnd.

Mecnun gibi sahralara alay gezerken
Leyl dann llesinin l grnd.

Ten Yakubunun gzleri alsa aceb mi?
Can Yusufunun gl yznn hli grnd.

Kal ehlinin akvalini terk eyle Niyzi
imdiden geru hl ehlinin ahvali grnd.
Niyzi Misri kuddise srruhul-azz

Ben sanrdm lem ire bana hi yr kalmad
Ben beni terk eyledim bildim ki, ayar kalmad

Cmle eyada grrdm hr var glzr yok
Hep glistan oldu lem imdi hi hr kalmad

Gece gndz zr u efgan eyleyip inlerdi dil
Bilmezem noldu kesildi h ile zr kalmad

Gitti kesret geldi vahdet oldu halvet dost ile
Hep hak oldu cmle lem ehr bzr kalmad

Din diyanet det hret kamu verdi yele
Ey Niyzi noldu sende kayd- dindar kalmad.


Hakkn kullarn baz kul eyler
An kul eylemez yine ol eyler
Alan veren odur bzr iinde
Kimin bay-u kimini yoksul eyler
Kiminin bakrn eder altn
Kiminin altununu kara pul eyler
Kimini gldrr daim cihanda
Kiminin ah-u efgann bol eyler
Kiminin sevdiin alr elinden
Kiminin erini alr dul eyler
Kimine istemezken verir evlt
Kimi ister ana yd oul eyler
Kimi bulmaz giye uldan abay
Kiminin atna atlas ul eyler
Kiminin tatl baln eder ac
Kiminin acsn tatl bal eyler
Kimin blbl ider gle klur zr
Kimin pervaneve yakp kl eyler
Eder ak gnei geh kara balk
Kara bal aar gh gl eyler
Kimi sa nefestir eder ihya
Kimi deccal olup saa l eyler
r sa edip sa rk hem
Solu sa sa ghi sol eyler
Aya ba eder gh ayak
Dili kulak kula hem dil eyler
Fili ghi karnca kursana
Koyup karncay ghi fil eyler
karr ghi yoldan nice yolcu
Gehi yolcuyu gstermez yol eyler
Gehi ssz harab enlik edip
Gehi enlii datp l eyler
Anasr ipliin tab inesinden
Geirip onu bu bunu ol eyler
Yeli ghi letafetle eder od
Odu ghi kesafetle yel eyler
Suyu dondurup eder ta ve toprak
Ta topra aktp sel eyler
Huruf- carre gibi cmle eya
Birbirine uzanp el eyler
Eder killeri ok ite ciz
Eder yle bir i san kil eyler
Bu szn Yunusu Msr deildir
Lgaz bunda muammasn ol eyler
Hizmetleri 363
Derman arardm derdime derdim bana derman imi
Burhan arardm aslma aslm bana burhan imi

Sa-u solum gzler idim dost yzn grsem deyu
Ben tarada arar idim ol can iinde canan imi

yle sanurdum ayrym dost gayridir ben gayriyim
Benden grp iiteni bildim ki, ol canan imi

Savm-u salt u hac ile sanma biter zhid iin
nsan- kmil olmaa lzm olan irfan imi

Kanden gelir yolun senin ya kande varr menzilin
Nerden gelip gittiini anlamayan hayvan imi

Mrid gerektir bildire Hakk sana hakkel-yakn
Mridi olmayanlarn bildikleri gman imi

Her mride dil verme kim, yolunu sarpa uradr
Mridi kmil olann gayet yolu sn imi

Anla hemen bir sz drr yoku deildir dzdrr
lem kamu bir yzdrr gren an hayran imi

it Niyzinin szn bir nesne rtmez Hak yzn
Hakktan ayan bir nesne yok gzszlere pnhan imi


TEFVZNME
Hak, erleri hayr eyler, Zannetme ki, gayr eyler, rif n seyr eyler,
Mevl grelim neyler, Neylerse, gzel eyler...
Sen Hakka tevekkl kl Tefvz et ve rhat bul, Sabr eyle ve rz ol,
Kalbin ana bend eyle, Tedbrini terk eyle, Takdrini derk eyle,
Hallk- u Rahm oldur, Rezzk u Kerm oldur, Fal Hakm oldur,
Bil kd-yil hct, Kl ana mnct, Terk eyle mrdt,
Bir i stne dme, Olduysa inat etme, Haktandr o, ret etme,
Haktandr btn iler, Botur gam u teviler, Ol, hikmetini iler,
Hep ileri fyktr, Birbirine lyktr, Neylerse, muvfktr,
Dilden gam dr eyle, Rabbinle huzr eyle, Tefvz-i umr eyle,
Sen adli zulm sanma, Teslim ol nra yanma, Sabr et, sakn usanma,
Deme u niin yle, Bir nicedir ol yle, Bak sonuna, sabr eyle,
Hi kimseye hor bakma, ncitme, gnl ykma,Sen nefsine yan kma,
Mmin ii, reng olmaz, kl huyu ceng olmaz, rif dili teng olmaz,
Ho sabr- cemlimdir, Takdri keflimdir, Allah ki, veklimdir,
Her dilde Onun ad, Her canda Onun yd, Her kuladr imdd,
Nr kalacak yerde, Nagh aar, ol perde, Derman eder ol derde,
Her kuluna her nda, Geh kahr u geh ihsnda, Her anda, o bir nda,
Geh mut geh mn,Geh darr gehi nf,Geh hfid geh rf
Geh abdin eder rif, Geh emn geh hif, Her kalbi odur srif,
Geh kalbini bo eyler, Geh hulkunu ho eyler, Geh akna t eyler,
Az ye, az uyu, az i, Ten mezbelesinden ge, Dil glenine gel g,
Hizmetleri 365
Bu ns ile yorulma, Nefsinle dahi kalma, Kalbinden rak olma,
Gemile geri kalma, Mstakbele hem dalma, Hl ile dah olma,
Her dem onu zikreyle, Zeyreklii koy yle, Hayrn- Hak ol, syle,
Gel hayrete dal bir yol, Kendin unut Onu bul, Koy gafleti hzr ol,
Her szde nashat var, Her nesnede zynet var, Her ite ganmet var,
Bil elsine-i halk, Aklm- Hak ey Hakk ren edeb Hulki
Vallahi gzel etmi, Billahi gzel etmi, Tallahi gzel etmi,
Allah grelim netmi, Netmise gzel etmi...
brahim Hakk kuddise srruhul-azz


Ey Allahm beni senden ayrma
Beni senin didarndan ayrma

Seni sevmek benim dinim imanm
lhi dini imandan ayrma

Sararuben solup dndm hazana
lhi hazan daldan ayrma

eyhim gldr ben onun yaprayam
lhi yapra glden ayrma

Men ol dostun bahesinin blblyem
lhi blbl glden ayrma

Baln can suda dediler
lhi bal sudan ayrma

Erefolu senin kemter kulundur
lhi kulu sultandan ayrma

Erefolu Rum kuddise srruhul-azz
Hizmetleri 367
Her muradn sende iste holuun bul ey gnl
eri gel leminde padiah ol ey gnl
Derd-i ak- Hakka yanub ol ana kul ey gnl
Ak- Hakktan gayr bir ey itme meml ey gnl
Hayrete var kim yakndir Hakka ol yol ey gnl
Bahr-i aka dal deminden dembedem dol ey gnl
Az ye az i az uyu zikr-i kalbi eyle kt
Vehm u fehm u fikri nefy it kim gnl klsun skt
lmeden l ki, seni hayy ide Hayy-i lyemt
H der- dem yan her dem Hakk bul halk unut
S-i halk dilde koyma t dola hulk-i hasan
Emr-i Hakk tut cem-i halka efkat eyle sen
Nefsi koy Hakka gnlden gel sefer kl der vatan
Hak ile ol halk iinde halvet olsun encmen
ekme gam ger halk- lem olsalar dmen sana
Cmleden erham hem efak dost imi Rahman sana
Her ne gelse ho gelur Hakktan gelur mihmn sana
Gelse akn derdi mesrur ol odur derman sana
Bahr-i aka dal suya dm meder misli hemn
Ol nefs bahrnda mahv ol kalmasun hi ol emn
lem dem kamu n nefs-i vhiddir yakn
Cmleyi kendin grrsn syleme asla sakn
Her neye baksan an bil kendi czn fil-misl
Kesret-i sretde kalma vahdet-i manya dal
Mest olub vahdet meyinden zevk idb ol ehl-i hl
Arif ol fakr u fenadan ho beka bul anda kal
Hakk Hakk canda bul n mevc ile yemdir nihn
Hak sana srr- miyyetle muindir her zaman
Ol sana senden yakndir sen r olma hemn
Ayn-i beytullah iken dil dolmasun gayri gmn
Erzurumlu brahim Hakk kuddise srruhul-azz

Dost dost diye nicesine sarldm
Benim sdk yrim kara topraktr
Beyhude dolandm boa yoruldum

Nice gzellere balandm kaldm
Ne bir vefa grdm ne fayda buldum
Her trl isteim topraktan aldm

Koyun verdi kuzu verdi st verdi
Yemek verdi ekmek verdi et verdi
Kazma ile dmeyince kt verdi

demden bu deme neslim getirdi
Bana trl trl meyve yedirdi
Her gn beni tepesinde gtrd

Karnn yardm kazmayman belinen
Yzn yrttm trnanan elinen
Yine beni karlad glnen

kence yaptka bana glerdi
Bunda yalan yoktur herkes de grd
Bir ekirdek verdim drt bostan verdi

Btn kusurumu toprak gizliyor
Merhem alp yaralarm dzlyor
Kolun am yollarm gzlyor

Her kim ki, olursa bu srra mazhar
Dnyaya brakr lmez bir eser
Gn gelir Veyseli barna basar
k Veysel

Hizmetleri 369
Her kaan anarsam seni
Karrm kalmaz Allahm
Senden ayrk gzm yam
Kimseler silmez Allahm

Sensin ismi Baki olan
Sensin dillerde okunan
Senin akna tutulan
Kendini bilmez Allahm

Sen yarattn cism- can
Sen yarattn bu cihan
Mlk senindir keremkni
Kimsenin olmaz Allahm

Okunur dilde destann
Ald ba- bostann
Senin baktn glistann
Glleri solmaz Allahm

Akn bahrine dalmayan
Cnn kurban klmayan
Senin Cemlin grmeyen
Meydna gelmez Allahm

Zr olur kn ii
Durmaz akar gz ya
Senden ayr den kii
Ddrn grmez Allahm

k Yunus seni ister
Ltfeyle Cemlin gster
Cemlin gren klar
Ebed lmez Allahm
811


811
Keremkni: Ltuf, cmertlik sahibi
Bahr: Deniz
Zr: Bararak alama
Ddr: Allah Telnn yz, Cemli
Canan incitme cana
Tendeki cann incinir
Kimseye renc etme cana
nci mercan incinir

Zulm eyleme bir ferde sen
Gelmeyesin bin derde sen
Olur isen zulme resen
Rh-i revann incinir

Eer yola gider isen
Oyun lib eder isen
Kebiri yeder isen
Senden canann incinir

Edeb hay gide elden
Nr-u mn kar dilden
Mahvolur rfan gnlden
Rahm- Rahmann incinir

Rh- Hakktan dr olma sen

Gzl iken kr olma sen
Merkep gibi hor olma sen
Pr- civann incinir

Terk edersen eriat
Reddedersen tarkat
Bulamazsn hakikti
Ltfi imann incinir
812

Hac Muhammed Ltfi kuddise srruhul-azz

812
Renc: Sknt, ar
Resen: p, urgan
Lib: Oyun oynayan
Kebir: Byk gnahlar
Dr olma: Dar kma, geri kalma
Hizmetleri 371
Seyrimde bir ehre vardm
Grdm saray gldr gl
Sultanmn tac taht
Ba divar gldr gl

Gl alrlar gl satarlar
Glden terazi tutarlar
Gl gl ile tartarlar,
ar pazar gldr gl

Topra gldr ta gl
Kurusu gldr ya gl
Has bahesinin ilinde
Serv- nar gldr gl

Glden deirmeni dner
Ann ile gl nr
Akarsuyu dner ark,
Bendi pnar gldr gl

Ak gl ile krmz gl
ift yetimi bir bahede
Bakrlar hara kar
Hr- ezhr gldr gl

Glden kurulmu bir adr
inde nimeti hazr
Kapcs lyas Hzr
Nn- arab gldr gl

mm Sinan gel vasfeyle
Gl ile blbl derdini
Yine bu garip blbln
h-u fign gldr gl
mmi Sinan kuddise srruhul-azz

Sevdim seni mabudum ah canan diye sevdim
Bir ben deil lem sana kurbn diye sevdim
Ecram-u felek levh-u kalem mest-i nighn
Ddrna k ulu Yezdan diye sevdim
Maherde nebiler bile senden medet ister
Gl yzl melekler sana hayran diye sevdim
Aknla buhurdan gibi ttmede bu kalbim

Sensiz bana cennet bile hicran diye sevdim
T ara kar her gece klarn ahi
Asilere ltfn yce ferman diye sevdim
Do kalbime bir lhzack ey nr-u Dilra

Sevdan gnl derdine derman diye sevdim
Blbl de senin bar yank k- zarn

Feryad btn te-i szan diye sevdim

Huriler ezelden beri eyda-yi cemlin

Yanmt sana Yusuf-u Kenan diye sevdim
Evld- yalden geerek Ravzana geldim
Evsafn methetmede Kuran diye sevdim
Ktmirinim ey h- Resul kovma kapndan
lemlere rahmet dedi Rahman diye sevdim
eyda kuluna eyle nazar merhametinle
Bir lhza nazar en byk ihsan diye sevdim
813

Hasan Basri antay Kuddise Srruhul-Azz

813
Ecrm- felek: Gk cisimleri, yldzlar
Levh- Kalem: Levhi mahfuz ve buraya yazan kalem
Mest-i nigh: Hayran bak
Buhurdan: inde ho kokulu bir bitki yaklan kap
Dilra: Sevgili
k- zar: Alayan k
te-i szan: Yakc ate
eyday ceml: Gzelliin tesiriyle akln kaybeden
Ktmir: Kpek
Hizmetleri 373
Her kimin emi dr peymne Leylya der
Kh ser-gete gezer ydma peymne der
Mey-i peymne-i Leyldan ien bde-perest
Akln bda virr cdde-i rsvye der
Meyl-i dr eylemez ol mail-i peymne-i ak
Bde-i Trk ekp bdiye peymne der
Kmil-i mihr olur elbette bulur feyz-i ceml
Alem-i akda kim hle-i bir ya der
Teni peykn evidir ben gibi kimin sinesin
D kemen-dr d sad tr iki yaya der
Bakma hy-hyma miskinlere zahmet virenin
Uma gz nazar it gr ki, ne hy haya der
fern mucize-i lal-i dil-rsma kim
Syleye bir kez eer nkteli bin ye der
Bahmaz ftde-i nzma yine nz eyler
Acaba vechi ne kim beyle istinaya der
Arturur zevkimi ey Mr Nigr her gn
Beni grdkde ki, ol h sitihzye der
Seyyid Nigr kuddise srruhul-azz

h bi-hli ve hayltih
h bi-ayni ve irtih

h bi-vechi ve almtih
h bi-lali ve makltih

h bi-zlfi ve mlktih
h bi-hli ve makmtih

h minel-ak ve hltih
Ahraka kalb bi-harrtih
814

Seyyid Nigr kuddise srruhul-azz

814
Seyyid Nigr kuddise srruhul-azz Divan, hzl: Do. Dr. Azmi Bilgin, st.
2003, s.276
6- EFEND HAZRETLERNN SEVD HKYELERDEN
BR DEMET
815

1-Bir tacirin bir papaan vard. Bir gn tccar Hindistana gitmek iin
yol hazrlna balad. Klelerinin, cariyelerinin her birine ayr ayr:
Hindistandan ne getireyim ne istersin? diye sordu.
Her biri ayr bir ey istedi. Tccar papaanna da sordu:
Ey gzel kuum, sana ne getireyim Sen Hindistandan ne istersin?
dedi.
Papaan:
Oradaki papaanlar grnce hlimi anlat ve de ki, falan papaan be-
nim mahpusumdur, ben onu kafeste besliyorum. Size selm syledi. Ben
gurbet ellerde kafeslerde sizin hasretinizle can vereyim, siz serbeste aa-
lklarda kayalklarda dolan bu reva mdr? Hi deilse bir seher vakti ben
garibi de hatrlayn ki, ben de birazck mutlu olaym, dedi, de. Baka da bir
ey istemem dedi.
Gnler geceler boyu yol gitti, nihayet Hindistana vard. Giderken birka
papaan grd kayalklara konmu, bekliyorlard, atn durdurup seslendi:
Ben falan memlekette filan kiiyim, ticaret yapmak iin buralara gel-
dim. Benim bir papaanm var size selm syledi ve byle byle dememi
istedi dedi.
Tccar szlerini bitirir bitirmez, o papaanlardan birisi titredi, nefesi ke-
sildi dp ld.
Tccar bu haberi verdiinden dolay bin piman oldu.
Ne yaptm, bu zavall kuun lmne sebep oldum. Galiba bu benim
kuumun bir yakn, candan seveni olsa gerek diye dnd.
Aradan bir hayli zaman geti, tccar alveriini bitirip memleketine
dnd. Herkesin istediini bir bir verdi.
Ku kafesinde tccara sordu:
Benim istediim nerede. Hem cinslerimi, papaanlar grdn m, ne
syledin, ne grdnse bana anlat, beni de mutlu et dedi.
Tccar:
Sevgili kuum kusura bakma, fakat sylemesem daha iyi olacak sanyo-
rum, nk hl o sama sapan haberi gtrerek yaptm aklszla ve
cahillie yanmaktaym, onun iin anlatmasam daha iyi dedi.
Papaan srar etti; bunun zerine tccar istemeye istemeye olanlar an-
latt:
Tarif ettiin yere varp dostlarn olan papaanlar grnce senin sy-
lediklerini ve selmn syledim ilerinden biri buna dayanamad zld

815
Efendi Hazretlerinin anlatt hikyelerin orijinalleri ile aktarlmaya all-
d. Mesnevide geen hikyeler yazlrken (Mehmet Zeren, Mesnevide Geen B-
tn Hikyeler st. 2004) isimli kitaptan faydalanlmtr.
Hizmetleri 375
titredi ve hareketsiz kald, d patlad dayanamad ld gitti dedi. Bunu
grnce ok piman oldum, fakat nafile bir kere sylemi bulundum dedi.
Tccarn szlerini duyan papaan kafesin iinde titredi, hareketsiz kald ve
biraz sonra dp ld.
Tccar bunu grnce akl bandan gitti, alayp szlamaya balad, k-
lahn yere vurdu.
Ey gzel sesli kuum, sana ne oldu neden bu hle geldin, ben ne yaptm
bama ne iler atm diye dvnd. Sonunda l papaan, kafesten ka-
rp pencerenin kenarna getirdi, getirir getirmez papaan hemen canlanp
utu, bir aacn en yksek dalna kondu. Tccar buna ap kald.
Ey gzel ku, bu ne itir, bu ne haldir, bana anlat, bu hileyi nasl -
rendin de beni kandrdn dedi. Papaan konduu yerden seslendi:
Sevgili Efendim, o Hindistanda grdn papaan benim selmm
alnca dp lm gibi yaparak bana bu haberi gnderdi. Eer kurtul-
mak istiyorsan l! dedi. Ben de grdn gibi onun dediini yaparak
hapisten kurtuldum. Ksaca ldm kurtuldum kafeslerde tutulmaktan
dedi.
816

2- Cmertliiyle tannm bir eyh vard. Bu yzden bir trl bortan
kurtulmazd. eyh yllarca bulduunu datt, bundan dolay da borcu arttk-
a artt, nihayet drt yz dinara ykseldi.
Bir gn eyh hastaland leceini anlayan alacakllar bana toplandlar.
eyhe kt kt bakyor, onun hakknda fena fena eyler dnyorlard.
O srada helva satan bir ocuk, sokaktan geiyordu. eyh hizmetisine:
Git u ocuktan helvann tamamn satn al da, bu alacakllar yesin,
hi olmazsa bir sre gnlleri ho olsun dedi.
Hizmeti kp helvac ocuu ard, helvay yarm dinara satn ald,
getirip eyhin borlularna ikram etti. Borlular helvay yiyip bitirdiler.
Helvac ocuk bo tepsiyi eline ald ve cretini istedi. lmek zere olan
eyh:
Ben zavall ve lmek zere olan bir adamm, bende para ne arar de-
di.
Bunu duyan helvac ocuk, alayp inlemeye, feryada balad. Alacakl-
larn buna iyice canlar skld, ileri geri sylenmeye baladlar. ocuk da,
ikindi vaktine kadar alayp durdu. eyh, bu srada gzlerini yummu o-
cua hi bakmyordu.
kindi vaktinde bir hizmeti elinde bir tabakla ieriye girdi, taba ey-
hin nne brakt. eyh, hizmetiye taba alacakllarna vermesini syledi.
Hizmeti, taba alacakllarn nne koydu. Taban rtsn atklarnda
herkes hayretler iinde kald. nk tabakta eyhin borcu olan drt yz

816
lmeden nce lnz e misal getirilen bir hikyedir.
dinar vard. Taban bir kenarnda da, kda sarl yarm dinar vard. O
yarm dinar da helvac ocuun parasyd.
Bu duruma aran alacakllar, utandlar eyh hakkndaki kt szlerine
ve yanl zanlarndan dolay piman oldular. eyhin ellerine sarldlar:
Ey ulu kii bu iin srr, hikmeti nedir anlat bize dediler.
Bunun zerine eyh:
Ey insanlar bunun srr udur. Ben bunu Allah Teldan diledim.
Allah Tel bana doru yolu gsterdi. O parann gelmesi ocuun ala-
masna balyd. Helvac ocuk alamasayd, rahmet denizi comazd,
dedi.
817

3-Gl kokusundan iriyar bir adam bir gn, gzel koku satanlarn pazar-
na gelince akl bandan gitti, yere yklp bayld, yol ortasna bir l gibi
yld kald. Bunu gren halk bana t.
Bana toplananlardan kimi, kalbini yokluyor, kimi yzne glsuyu d-
kp duruyordu.
Bilmiyorlard ki, adamcaz gl kokusundan baylm.
Kimi bileklerini, ban ovuyor, kimi daacna eker kartrarak tts
yapyor, bir bakas elbiselerini karp stn hafifletiyordu.
Birisi nabzn yokluyor, br azn kokluyor, arap m iti, esrar m
ekti, afyon mu yuttu diye anlamaya alyordu.
Bir trl adamn neden bayldn anlamayan halk ap kald.
Son are olarak, akrabalarna haber vermeye karar verdiler. O baylan
kiinin akll ve anlayl bir kardei vard. Bu haberi alr almaz, yanna biraz
kpek pislii alarak koup geldi. nk kardei, kpek bakcsyd kpek
pislii kokusuna almt. Gl kokusu alnca, bu yzden baylmt. Karde-
inin yanna varnca, o akll kii, kimse anlamasn diye, nce halk datt,
sonra azn kulana gtrerek okuyormu gibi yapt, bu arada gizlice k-
pek pisliini burnuna gtrerek koklatt, koklatr koklatmaz, adam aylarak
kendine gelmeye balad.
Halk ard:
Bu ne byk bir efsun bir sihir, dediler.
818

4- Bir gn Mecnun, Leylnn kyne varmak iin bir deveye bindi, yol
almaya balad, btn derdi bir an nce, Leylnn kyne ulamakt. Mec-
nunun derdi buydu, fakat devenin de derdi bakayd. O da geride, ayrld
yerde kalan yavrusunu dnyor ve ona kavumak istiyordu.
Mecnun kendindeyken, deveyi Leylnn kyne doru sryordu. Fakat
birazck dalnca deve geri dnyor, yavrularna doru kouyordu. Mecnun

817
ocuk, senin cisim ocuundur. yi bil ki, muradna erebilmen de alamana
baldr.
818
Dostun ayrl hasta eder. Nefis alkanln zler.
Hizmetleri 377
kendisine gelince biraz nce geldikleri yerden fersahlarca geriye gittiini
gryordu. Mecnunla, devesi byle tam gn boyunca yol aldlar. En ni-
hayetinde Mecnun, bu iin byle srp gidemeyeceini anlad deveden indi:
A devecik, ikimiz de az, fakat gideceimiz yerler birbirine zt onun
iin seninle arkadalk edemeyiz, eer bu beraberlii srdrecek olursak,
hibir zaman hedefe ulaamayz, deyip deveyi serbest brakt.(Kesti)
819

5- Bir dervi Ebl-Hasen-i Harakni kuddise srruhul-azzin hretini
duyarak, onu grmek iin Talkan ehrinden yola kt. Gnler geceler boyu
yryerek, dalar at, ovalar geti, nihayet eyhin bulunduu ehre vara-
rak evini sordu. Evi bulunca, saygyla kapy ald. eyhin kars kapdan
ban kard:
Ne istiyorsun? dedi. Dervi:
O Allah Tel dostu olan insan ziyaret iin, Talkan ehrinden geliyo-
rum, diye cevap verdi.
Bunu duyan kadn, kahkahalarla gld:
u koca sakalna bak, hi dnmeden yaptn ie, katlandn bunca
zahmete bak. Be adam, senin baka iin gcn yok muydu da, yollara dp
bunca zamann beyhude yere harcadn. Bir ahma grmek iin, bu kadar
zahmete deer mi? diye balayarak eyh hakknda daha nice kt szler
syledi, hakaretler etti. Dervi btn bunlar sabrla dinledi sonunda:
Btn bu sylediklerine ramen o yce insan nerede bana syle diye-
rek gzyalar dkt. Bunun zerine:
Kadn daha birok szler syleyerek, birok hakaretlerde bulundu.
Dervi bu yolla, eyhin yerini renemeyeceini anlaynca, oradan ay-
rld. Yeniden sorup soruturmaya balad. Sonunda eyhin ormana gittiini
renerek, onun peinden ormann yolunu tuttu. Dervi hem yryor hem
de:
Byle yce bir insan nasl oluyor da, bylesine kt huylu ylan dilli,
kfrbaz bir kadn evinde tutuyor diye dnyordu.
Dervi bu dncelerle yol alrken, eyhin kkremekte olan bir aslana
binmi olarak geldiini grd:
Aslann srtnda bir yk odun vard, eyh de odunlarn stne binmiti.
Elindeki kams da koca bir yland.
eyh, derviin yanna gelince gnlndeki dnceleri bir bir okudu, son-
ra ona yle dedi:
Ben o huysuz kadna tahamml ederek ykn ektiim iin, bu as-
lan da hi itiraz etmeden benim ykm ekiyor dedi.
820

6-Bir memleket varm ilerinden mnasip birini, yedi sene sreyle h-

819
Nefsin dnya ile olan balarn kesmek gerekmektedir.
820
Nimet klfete tbidir.
kmdar yaparlarm. Yedi sene sonra o adam vahi ssz bir adaya gtrp
braktktan sonra, bir yenisini hkmdar yaparlarm. Bu suretle yeni h-
kmdar tayini iin mnasip grdkleri birine;
Sen bize hkmdar olur musun? teklifte bulunmalar zerine;
Peki, ben hkmdar olursam, her dediimi
;
yapacak msnz sorusuna,
Elbette yaparz Efendim demiler.
Adam hkmdar olduktan sonra, vazifesi sresinin bitiminde gtrlp
braklaca vahi ve ssz adaya ustalar gnderip saraylar, balar, baheler,
yaptrdktan sonra hizmetiler ve cariyeler gnderip oray mamur hale ge-
tirmitir. Yedi yln sonunda kaya bindirip gtrdkleri hkmdar orada-
kiler karlam ve orann hkmdar olmutur.
nsann mrnn bitiminde gidecei yer bellidir. Marifet bu dnyada
iken, gidecei o yeri imar etmektir.

7- ittim ki, bir pir, sabaha kadar ibadetle megul olduktan sonra, seher
vakti elini kaldrp Cenab Hakktan hacet dilemi.
Prin kulana:
Dilediin olamaz. Bu kapda senin duan makbul deildir. Var, ba-
nn aresine bak. Fakat ruhunda izzeti nefis yok ise, yalvar, dur. diye
hatiften bir ses gelmi.
Pr, hatifin szyle ibadetinden kalmam; ikinci geceyi de yine zikr ve
ibadet ile geirmi.
Mfritlerinden (arlk gsteren) birisi prin haline vkf olunca ona:
Grdn ki, dilediin ey olmayacaktr. Beyhude yere dua edip dur-
ma! demi.
Pr, hasretle gzlerinden yakut renkli yalar aktarak:
A-ocuum, eer bu kapdan daha iyi bir kap grseydim, buradan
umudumu keserek o kapya giderdim. O benden dizginini evirmekle zan-
netme ki, ben onun terkisinden ekerim. Dilenci, bir kapdan mahrum dne-
bilir; fakat baka bir kap daha varsa meraklanmaz, teki kapya gider. Ha-
tiften iittim ki, bu mahalleye yol yokmu. Yani bu maksadm hsl olmaya-
cakm. Fakat ne yapaym ki, baka bir mlke yol yoktur. diye cevap ver-
mi.
Pr bu sz syledikten sonra, btn huls ve teslimiyetiyle secdeye
varm. O srada cannn kulana hatiften u nida gelmi:
Bize lyk hneri yoksa da, kabul ettik. nk bizden baka sna-
cak bir ey tanmyor.
821

Efendi Hazretleri bunu misal vererek buyururdu ki;
Gardalarm, biz kulluumuzu bilelim.
822

821
822
Kiinin iyi veya kt olmas nemli deildir. nemli olan Allah Telnn
bykln bilmektir.
Hizmetleri 379
8- eyh Senn- isimli bir eyhi Rum diyarna davet etmiler.
Davete icabet snnettir gidelim demi. Sekiz-on ihvan ile yola k-
mlar, Kayseriye gelmiler. eyh Senan, pencerede bir Rum kz grp k
olmu. eyhin gz, Rum kzndan baka bir ey grmez olmu. Durumu
anlayan kz da art komutur.
Benim dinime gireceksin, beline znnr kuanacaksn, bana kei
kalpa koyacaksn, domuzlarm da gdeceksin ki, beni grebilesin. eyh-
te artlar kabul etmi. Bunun zerine arkadalar eyh gvur oldu diyip b-
rakp gitmiler.
Uzaktan bir ihvan, eyhini ziyarete gelir ve eyhini sorar. Derler ki;
eyh dinini deitirdi, imdi domuz gdyor. Uzaktan gelen o ihvan
der ki;
Siz de hi vefa yok mu? Nasl brakrsnz. Ben de eyhimin yanna
gidiyorum. Benimle gelen varsa gelsin. Bunun zerine Kayseriye gelirler.
Gndz oru tutup geceleri namaz klarak dua ederler.
Uzaktan gelen ihvan ryasnda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi
grr. Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem;
eyhinizle aranza perde girmiti buyurur ve perdeyi kaldrrlar. O
anda da eyh kendisine gelip hatasn anlar. hvanlar eyhlerini hamama
gtrp ykayarak guslettirip memleketlerine dnerler. Yolda arkalarna
bakarlar ki, bir atl geliyor. Yanlarna gelince Rum kz olduunu anlarlar.
Hikyeden sonra Efendi Hazretleri buyurdular ki,
eyh Senn-i ruh, Rum kz ise, nefistir. Ruh nefse k olmu. nsan
nefsin szn tutarsa, nefis dininden dndrr, domuz da gttrr. Nef-
sin szne gitmezsen, Rum kz gibi nefis, ruhun yani senin peinden gelir.
Gardalarm! Onun iin nefsini bilen Allah Tely bilir. Nefsini bil-
meyen, Allah Tely bilmez. O sebeble biz, nefsimizden korkarz.

9- Gardalarm! Her eyin ba sabrdr, sonu da sabrdr. Allah Te-
lnn bir ismi de sabrdr.
Adamn biri evlendikten sonra, ilminin olmayndan rahatsz olmaya
balam. lim tahsili iin evinden km muhtelif yerlerde 1520 sene kadar
ilim tahsili yapm. Evine dnerken yolu zerindeki bir veliye uram. Veli;
Olum nereden gelip nereye gidersin diye sormu. Mollada;
lim tahsil ettim memleketime dnyorum demi. Veli de;
Ya yle mi, peki ilmin ba nedir? diye sorunca molla bir cevap ve-
rememi. Velide buyurmu ki,
3 sene bana hizmet edersen sana ilmin ban retirim demi.
Adamn bunu kabul sonucu bu veliye 3 sene hizmet etmi. Lakin veli ona
hep sabr gerektiren hizmetler yaptrm. 3 senenin bitiminde izin isteyerek
evine dneceini ve kendisine ilmin bann ne olduunu sylemesi istemesi
zerine;
Olum ben sana 3 senedir sabr retecek hizmetler yaptrdm. Daha
renemedin mi? Her eyin olduu gibi ilmin ba da sabrdr. Buyurmu.
Adam oradan ayrlrken kendi kendine;
Canm sabr biz de biliyorduk der ve yoluna devamla akam ge va-
kitlerde evine gelir. Pencereden k grnce,
Bir bakaym deyip, pencereden baktnda, hanmnn oturduunu,
gen bir delikanlnn da onun boynuna sarlm olduunu grnce fkelenip
ikisini de vurmaya karar vermi. Ancak velinin kendisine syledii sabr
aklna gelince seslenmeye karar verir. Hanmna seslenince, kadnn;
Olum, bu babann sesi, ko kapy a demesi zerine, adam gurbete
giderken hamile brakt hanmnn bir erkek ocuk dourduunu ve bu
yaa geldiini anlam
3 sene hizmet ettikse de, hanm ve olumuzu yeniden kazanm ol-
duk ve katil olmaktan kurtulduk demek ki, her eyin ba sabrdr.

10- brahim Edhem kuddise srruhul-azz dedesinden sonra, Belh ehri-
ne hkmdar olur. Bir gn yatarken, sarayn damndan bir ses gelince bra-
him Edhem kuddise srruhul-azz seslenir;
Kimdir o? Damda ne aryorsun Damdaki adam der ki;
Devemi yitirdim, devemi aryorum brahim Edhem kuddise srruhul-
azz buyurur ki;
Damda deve aranr m? Damdaki adam da der ki;
Ya ku ty yatakta, Allah Tel aranr m?
brahim Edhem kuddise srruhul-azz ertesi gn ava kar. Bir geyiin
peine der. Bir mddet kovalamadan sonra geyik dile gelir ve hkmdara
dnp,
Sen beni avlamak iin mi yaratldn diyor. Bunun zerine brahim
Edhem kuddise srruhul-azz kendinden geer. Kendine geldiinde bu iin
ilahi bir i olduunu anlayp, elbiselerini deitiriyor, tacn, tahtn ve saray-
n terk edip Mekkeye geliyor. Orada bir eyhe intisap ediyor.
Gardalarm! Eer brahim Edhem bizim zamanmzda olsayd, biz
ona tacn ve tahtn verirdik

11-Byezd- Bestm kuddise srruhul-azz Hazretleri zamannda mmi
bir demirci varm. Her namazn sonunda dua ederken dermi ki;
Ya Rabbi! Yarn ruz-i maherde benim bedenimi o kadar byk yap ki,
btn cehennemi doldursun, herkesin yerine ben yanaym
Rabb-ul lemin houna giden bu dua sebebi ile demirciye Gavs-
zamlk makam verilmitir. Byezd-i Bestm kuddise srruhul-azz Haz-
retleri, Gavs- zamn kim olduunu merak edip ve demirci olan bu kiinin
makam nasl kazandn anlamak iin demirciyi grmeye gelir.
Bir miktar sohbetten sonra ayrlrken demirciye, bize himmet buyur
demesi zerine, demirci de;
Hizmetleri 381
Aman Efendim, estafurullah biz kimiz ki, size himmet edelim de-
yince, Bestm kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurur ki;
Sonra yine grrz der ve ayrlr. Ksa zaman ierisinde Allah Te-
lnn ltf ile o mmi demirci, Allme-i cihan olur.
Gardalarm! Allah Telnn ne zaman kime ne verecei belli olmaz,
yeter ki, sizler Allah Telnn honut olaca iler yapasnz

12-Mecnun bir kpei okamakta, pmekte, nnde yanp erimekteydi.
Etrafnda eilip bklerek, onu ululayp arlayarak dnp dolayor, ona
eker erbeti veriyordu. Biri dedi ki;
Mecnun, bu yapp durduun ey ne delilik, ne sersemlik,
Kpein az, daima pis eyleri yer. Ardn bile diliyle temizler.
Kpein ayplarn bir hayli sayd dkt. Mecnn dedi ki;
Sen, batanbaa suretten, cisimden ibaretsin. Gel de benim gzmle
bir bak. Bu kpek, Leylnn mahallesinin bekisi.
Gardalarm! Grne aldanmamak gerekir.
13- Lokman Hekim oluna derki;
Olum var git merkebi al getir, sana vasiyet edeceim.
Lokman hekimin olu da gider, merkebi getirir. Oul, baba, eek bera-
berlerinde yola revan olurlar. Biraz sonra bir kye yaklarlar, Lokman He-
kim oluna;
Olum gel, bin merkebe der ve olunu merkebe bindirir. Lokman He-
kim, merkebin yularndan ekerek ky geerler. Bu durumu gren kyller
derler ki, u adama bakn, ocuu merkebe bindirmi, kendisi de, merkebin
nnden ekiyor. kinci bir kye giderler, bu seferde Lokman Hekim, biner
merkebe. kinci kyden geerken kyller bu sefer de derler ki; una ba-
kn, koskoca adam merkebe kendisi binmi, ocuu merkebin nnden yr-
tyor. nc bir kye yanarlar, bu seferde Lokman Hekim olu ile bir-
likte merkebe binerler, nc kyden geerlerken kyller derler ki; u
utanmazlara bakn, ikisi birden merkebe binmiler. Lokman Hekim oluna
demitir ki;
Olum! Gr bu lemin halini, sana vasiyetim; ok sert olma ki, seni
azdan atarlar, ok da yumuak olma ki, seni yutarlar. Hadi bu kadar
vasiyet sana yeter.
823

(Bu hikye Nasreddin Hoca kuddise srruhul-azz iinde anlatlr.)

14- Hz. Musa aleyhisselma bir kerre izzet-i hitab geldi:
Ya Musa! Bir acaib ey grmek ister misin? lh srlarm mahede
edesin? Haydi, git, filan drt yol aznda, byk bir eme vardr, oralarda

823
Bu hikyeden anlalan bir hikmet u olabilir. Herkesin kendi dorusuna
uyarsan kendi dorunu bulmakta zorlanrsn. Neticede ksa yolu uzatm olursun.
bir yerde dur. Sana bir ibret gstereceim.
824

Hz. Musa aleyhisselm gitti. O yeri buldu. eme etrafnda bulunan bir
aa arkasnda durdu. Bir hayli zaman bekledi. Neden sonra bakt ki, kar-
dan bir atl, bir svari geliyor. Bu zt doru eme bana geldi atndan indi.
Pek fazla hararet basm ve haddinden fazla susamt. emeden su iti.
Kuan ve belindeki kemerini bir tarafa koyarak emenin arkasna doru
gitti. htiyacn grd, ne yapt ise, yapt. Sonra geldi, kuan ald. Her
naslsa kemerini unuttu. Atna binip giderken, Hz. Musa aleyhisselm gr-
medi. O bir aacn altna oturmu, kemli dikkatle bu ahvli takip ediyordu.
nk merak etmiti. Bakalm, acaba ne olacak? Aradan biraz zaman geti.
Onbe yalarnda bir ocuk geldi, bakt ki, orada bir kemer durmaktadr.
Ald, beline sard, gitti. Hz. Musa aleyhisselm onu da grd.
Aradan bir mddet daha geti. Bir m geldi. ki gz de kr, hibir ey
grmeyen bir kii. Bre bir zavall. Tutuna tutuna emeye gitti, bir abdest
ald. emenin bir kenarna ekildi. Kbleyi tahmin etti. Namaz kld. Am
tam selm, verip de kalkaca bir srada, Hz. Musa aleyhisselm bakt ki,
kardan o atl geliyor. Atn mahmuzlayp btn hz ile sryordu. Nihayet
geldi. Byk bir tella bakt ki, eme zerinde kemeri yok. Yolda hatrna
gelmi. Maln almak zere dnmt. Am ya yapt ve ona:
Burada benim kemerim vard, dedi.
Am da:
Ne diyorsun?
Evet, onu sen aldn, ver.
Aman olum! Ben amym, ne grecek gzm vardr, ne de alacak
kudretim. Ben imdi geldim, abdest aldm, namaz kldm. Benim yle eyden
haberim yoktur, dedi. Yine o:
Yok yok... Onu mutlaka sen aldn. imdi ya kemeri verirsin, ya da kime
verdinse sylersin yahut seni burada helak ederim.
Aman, etme, eyleme. Ne yapyorsun, ne diyorsun?
Btn szler hi kr etmedi. Herif amya tokad yerletirdi. O da kendi-
sini korumak iin, sopasn siper ittihaz edecek oldu. Adam daha fazla k-
prd. Pat... put... Zten amnn kudret ve mecali yoktu. Dp orada lmedi
mi? Bunun zerine atl da oradan ekilip gitti.
Hz. Musa aleyhisselm olup bitenleri, batan sona kadar seyrediyordu.
Sonra;
Ya Rabbi! Ben ibret grmeye geldim, ama hayrette kaldm. Bu nasl
eydir? Adlet-i ilhiyene muvafk gelmiyor...
Cenb- Hakk da;
imdi anlarsn, Ya Musa! diye buyurdu.
Kullar bilmezler. nsanlar esrr- ilhyeye vkf deiller. Gayba kar

824
Bazlar evliya diyorlar u adama leri dzeltse ya szlerine bu hikye
en gzel cevaptr.
Hizmetleri 383
uyank olamazlar ki, esrr- ilhyeden haberdar olsunlar. Fakat imdi vaka-
nn hakikti beyan olunca, bunun da adalet olduunu anlarsn. Hani o atl
geldi, kemeri orada brakt, sonra da bir ocuk geldi, kemeri ald... te o
ocuun babasnn o atlda alaca vard, hizmetinde bulunmutu. Hakk
kalmt. Sonra ld ve alaca unutuldu. Fakat Allah Tel unutmad. te
bugn o ocuk babasnn hakkn ald. O para babasndan kalma bir haktr.
Peki, ya amnn suu neydi?
Onu imdi byle salih grrsn deil mi? Elinde tesbih, dilinde zikir,
banda sark... nsan olsa olsa bu kadar zahid olur. Zahiren byle olan u
halin hakikti mthitir. Bu senin salih zannettiin O am vaktiyle o atlnn
babasn ldrmt. Sonra kat, sakland. Aradlar, bulamadlar. Daha son-
ra ise, bir kazaya urad. Hayli zaman byle srnd. Zelil ve miskin cezas-
n ekti. Nihayet maktuln evld olan o atl kimse, bu amy ldrd. Ba-
basnn ksasn ald. Adalet yerini buldu. Vaka o babasnn katili, bu oldu-
unu bilmiyordu.
Hkm byledir, zaman geer, fakat hak gemez. Sonuta Allah Tel
adaletini gsterdi.
Adalet olmasa, insanlar birbirlerini yerler. Adlet, mutlaka yerini bulur.
Ama er ama ge...

Mutlaka Hak kulundan intikam yine kul ile alr
Bilmeyen ilm-i lednn, kul yapt sanr.

15- Sanat ehli iki kii, zamann padiahnn huzuruna geldiler ve dediler
ki;
Bizler, usta nakkalarz. Gzel saraylar, ltif evler nakederiz. lemde
bizim benzerimiz yoktur.
Padiah, onlara bir saray gsterdi:
Bu sarayn duvarlarnda sanatnz gsteriniz ki, gerek olup olmad-
nz anlalsn, dedi.
Onlar da raz oldular. Sarayn bir duvarn biri ve br duvarn dieri ele
ald. ki duvarn arasna perde astlar ki, biri dierinin sanatn grmesin ve
herkesin kendi eseri meydana ksn.
Bu iki sanatkrdan biri, Rmi (Anadolu halkndan) ve dieri in vilye-
tinden idiler. Rmi olan usta, ele ald duvarn zerine yle naklar yapt
ki, grenlerin akllar balarndan gider, hayran olur kalrlar. in ahalisinden
olan dier usta da, kendi payna den duvara yalnz cila vurdu ve baka bir
ey yapmad. Her ikisi de, belirli zamanda ilerini bitirdiler. Padiaha haber
verildi, geldi ve grd ki, duvarn birisi misli ve benzeri grlmemi ekilde
naklanm. Dierine bakt, onda ise, hi nak ilenmemiti amma, gayet
parlak cillanmt, ayna gibi prl prl olmutu. Bu ikinci ustaya, padiah
sordu:
Hani senin sanatn bu mudur ki, bu duvara yalnz cila vurmu ve prl
prl parlatmsn?
inli usta cevap verdi:
Padiahm! Bizim sanatmz ara yerden perde kaldrlnca anlalr.
Padiah emretti, aradan perdeyi kaldrdlar. Kaldrr kaldrmaz da, Ana-
dolu halkndan olan ustann yapt o hne naklar, karya aksetti ve in-
li ustann cilalad duvarda ayn naklar, ayn parlt ve ihtiam ile belirdi.
Padiah, bu sanat grerek o ustalar iyilikle ve taltif etti ve kendilerine
elbiseler giydirdi.
Zahir limleri nakka gibidir. Btn limleri de, kar duvara prl prl ci-
la vuran usta gibi olan eyhler, sofiler, zahitler, bitler ve klardr. Onlar
da, gnllerine cila vurur, parlatr ve ayna haline getirirler. limlere naklar
vastasyla mnkeif olan ilim; zahitlere, bitlere, klara ve sofilere, br
vehile ve gayet parlak olarak, hakiktleriyle mnkeif olur. Bu ilme, talim
etmekle kimse eriemez.
imdi, bundan da anlalyor ki, limlerin almalarnn, gayretlerinin
sonu ve faydas budur. mam- Gazali rahmetullahi aleyh Hazretleri buyurur-
lar ki;
Zahir limlerinin ilimleri, alarak kazanlr. Sofilerin ilimleri ise, ke-
fidir.

16- Mevlanann yaad dnemlerde ehir dna gidecek olanlar med-
reselere urayarak limlerden msaade isterler ve yle giderlerdi.
Konyada eski hl, ya da buday pazar civarnda Yalta Medresesi
vardr. Bu Medresenin Hocasna bir kervanc gelerek stanbula gitmek iste-
diini syleyerek izin ister. Hoca dnceye dalar ve bir sre sonra konu-
maya balar. stanbul dnnde kervann St yaknlarnda soyulacak,
gitme, der. Adam birka gn sonra tekrar gelir ve gitmek zorunda olduunu
bir kere daha izin istei iin geldiini syler. Hoca bir sre dndkten
sonra
Gitmen senin iin hayrl deil, kervann soyulacak der. Adam aresiz
kar gider. Aklna da Mevlanaya uramak gelir. Mevlanann huzuruna
karak stanbula gitmesi gerektiini ve izin istediini syler. Mevlana Haz-
retleri gidebilirsin deyince sevinle kervan hazrlar ve yola kar. stan-
bula gider, ilerini yoluna koyar. stanbuldan dnerken St yaknlarnda,
Yalta Medresesindeki, Efendinin soyulacaksn dedii yerde konaklar.
Gece olunca Kervanc Ba ryasnda ekyalar tarafndan soyulduunu g-
rr. Rya o kadar gerek gibi grnr ki, kan ter iinde uyanr. Sabahn ilk
yla birlikte korku ile tekrar yola koyulur. Soranlara da ryasnda kerva-
nnn soyulduunu, o yzden erkenden yola ktklarn anlatr. Konyaya
dner dnmez ilk urad yer Yalta Medresesi olur. Hoca Efendiye ker-
vannn soyulmadn anlatr. Ama Mevlana Hazretlerinden izin aldn,
ryasnda soyulduunu anlatarak Hoca Efendiden bu iin asln renmek
ister. Hoca bir mddet sonra Kervanc Bana unlar syler:
Hizmetleri 385
Senin takdir-i ilhinde kervannn soyulmas vard, ama yle bir zattan
izin istemisin ki, O bu hadiseyi ryanda geitirmi, der ve ilave eder:
Biz Mevlna deiliz ki ryanda geitirebilelim.
825

825
Bykler dediler ki;
Bir sultanla veya bir bykle bir araya geldiimiz zaman, kendileri salih bir kii
olmasalar bile onlardan kendimiz iin dua etmelerini istemek zerimize bir bortur.
nk Allah Tel, halklar arasnda byk olan bu insanlarn dualarn ret edip
onlar utandrmaktan utan duyar. nsanlardan bu srrn farkna varanlar pek azdr.
Bunu bil ve onunla amel et.
Dualarnza yle bir delil koyarak edin ki gnah ilememi olsun. O delil Al-
lah dostlardr. Onlara tevazu ve sevgi gsterin ki sizin iin dua etsinler. (Salt-
Mei ve Aklamas)
Onlarn kelamlr, Hakkn kalemidir.
7-BAL TEFSR
Efendi kuddise srruhul-azz Hazretleri, Bal tefsirini ihvana okutur ve
tavsiye ederdi. nk ihvan bal gibi olmaldr. Tarifi de bu tefsirde yaplm-
tr.
.
_ _
.

Hazreti Ali Kerremllah Veche bir gn gazadan hanesine geldiinde,
Hz. Ebbekir Sddk radiyallh anh, Hz. mer Faruk radiyallh anh ve
Hz. Osman Zinnureyn radiyallh anh gelerek Hz. Aliye
Gazan mbarek olsun, Ey Allah Telnn Aslan dediler. Hz.
Fatmatz-Zehra radiyallh anha onlara ikrmen kalayl bir tas iinde bal
getirdi. Baln zerinde ince bir kl vard. Hz. Ebbekir radiyallh anh kl
almak zere davrand. Hz. mer radiyallh anh da kl aldrmad ve dedi ki;
Bizler Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin vezirleriyiz.
Belki Fatmatz-Zehra radiyallh anha bizleri tecrbe iin bu kl koymu-
tur. Aramzda bu kl hakknda er tevil edelim.Mnasip deil mi? dedi
ve sonra

Hz. Ebbekir radiyallh anh yle buyurdular:
Namaz klann kalbi nurludur, bu tastan.
Dnya endiesini gnlne getirmeden namaz klmak tatldr bu baldan
Namaz tadili erkn zere (snnetlere dikkat ederek) klmak incedir,
bu kldan.

Sonra Hz. mer El Faruk radiyallh anh yle buyurdular:
Misafiri seven hane sahibinin kalbi nurludur, bu tastan.
Misafirlere ikram etmek ve gnln almak tatldr, bu baldan.
Misafirin kalbi incedir, bu kldan.
Hz. Osman radiyallh anhda yle buyurdular.
limlerin kalbi nurludur, bu tastan.
limlerle sohbet etmek ve onlar dinlemek tatldr, bu baldan.
Kuran- Kerime mana vermek incedir, bu kldan.
Hz Ali Kerremllah Vecheh Efendimiz de yle bir aklama da bulun-
du:
Gazaya giden gazilerin kalbi nurludur, bu tastan.
Cihat edip al kanlara boyanp kfirlerle cenk etmek tatldr, bu baldan.
Hizmetleri 387
zerine kul hakk geirmeden, haram yemeden hanesine dnmek in-
cedir, bu kldan.

Sonra Hz. Fatma radiyallh anha validemiz de yle buyurdular:
Erkeini honut eden kadnlarn kalbi, nurludur bu tastan.
Erine cefa etmeyip gzelce geinip, kendinden raz etmek tatldr, bu
baldan.
Kocasnn hakkn yerine getirmek incedir, bu kldan.

Sonra Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde bu sohbete itirak
ederek yle tevil buyurdular:
Benim mmetimin kalbi, nurludur bu tastan.
Kevser arab tatldr, bu baldan.
eriatmz (benim yolumdan gitmek) incedir, bu kldan.

Bu sohbete, nee veren Allah Tel, Cebrail aleyhisselm gndererek
buyurdu ki;
Senin nbvvet nurun, nurludur bu tastan.
Yarn kyamet gn maher yerinde mmetine efaat etmen, tatldr bu
baldan.
Srat kprs incedir, bu kldan.

Bunun zerine Raslllah sallallh aleyhi ve sellem mbarek ellerini
kaldrp:
Ya Rabbi, bu bal tefsirini okuyana, dinleyene iki yz nebinin sevab
isterim ve senden dilerim, diye dua ettiler. Cihar Yar-i Gzin radiyallh
anhm Efendilerimiz de min dediler.
Cenab- Allah Teldan yle nida geldi:
Ya Habbim! Senin mmetinden her kim bu Bal Tefsirini zerinde
tar, okur, okutur, yazar, yazdrr ve din kardelerine hediye ederse zzet
ve Celalim hakk iin ben de, o kuluma iki yz nebinin sevab veririm,
diye buyurdular.
Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellem de dedi ki;
Benim mmetimden her kim, bu bal tefsirini kendisine evrad edinip
zerinde tar, her gn okur veya dinlerse ve burada bahsedilen ahlaklarla
ahlaklanmaya alrsa katiyyen dnya darl grmez; fakirlik ve ihtiyaca
dmez; lrken hsn ehadetle lr; ahirete iman ile gider ve gelecek
kaza ve musibetlerden kendisini Cenab- Hakk muhafaza eder.
Btn enbiya-i mrselin, evliyay sadkn, ehli iman, ehli irfan ve ehli
akn ruhlar iin, Habbi Kiram Efendimiz Hz. Muhammed sallallh aleyhi
ve sellemin yz suyu hrmetine ve Allah Tel rza-i erifi iin Lillh il-
Fatiha.
Arifler ortasnda sofuluk satmayalar
n sufiye ihls oldu aka riya katmayalar
Ya gel bildiinden ayt yahut bilenlerden iit
Teslimin ucunu tutup hi sz uzatmayalar
Mumsuz baldr eriat tortusuz yadr hakikt
Dost iin bal yaa ne iin katmayalar
Kymetin duyar isen neye deer i bu dem
Erenlerin manisin bilmeze satmayalar
Miskin dem yanld umakta buday yedi
i Hakkdan bilenler eytandan tutmayalar
irin hulklar eylegil tatl szler syle gil
Sohbetlerde Yunusu hergiz unutmayalar.
826


826
Anlalabilir bir ekildeki dzenleme.

Arifler ortasnda sofuluk satmayalar
nk sufiye ihls oldu aka riya katmayalar
Ya gel bildiinden ayrl yahut bilenlerden iit
Teslimin ucunu tutup hi sz uzatmayalar
Mumsuz baldr eriat tortusuz yadr hakikat
Dost iin bal yaa niin katmayalar
Kymetini duyarsan neye deer i bu zaman
Erenlerin srrn bilmeze satmayalar
Miskin dem yanld cennette buday yedi
i Hakktan bilenler eytandan tutmayalar
irin huylar edin tatl szler syleyen ol
Sohbetlerde Yunusu her zaman unutmayalar.
Hizmetleri 389
8-SEVD YEMEKLER

Efendi Hazretlerinin sevdii yemekler genellikle Sivas evresinde her-
kes tarafndan oka tketilen ve lks olmayan yemeklerdir. Bu yemekler
ayrca ihvann kolayca hazrlayabilecei trden yemekler olmas Onun zhd
hayatnn nianesi olmaktadr.
Aure
Ayranl orba
Cier kavurma
Dolmalar: Kabak, hyar, patlcan, yaprak
Ekmek a
Hasuda: ekerli un bulamas.
Ispanak mhlamas
li kfte
Kelle paa
Kymal yumurta
Patetes yemekleri: Halama, piyaz, oturtturma vb.
Patlcanl gve
Pideler: Etli, peynirli, spanakl, kelikli vb.
Subure: Kk paralar halinde kesilmi hamurun suda halanarak yo-
urt ve zerine tereya dklerek hazrlanmas.
Sulu kfte
Yourtlu kabak kzartmas
Yumurta piyaz
Yumurtal orba: ehriyeli orbann yumurtals.

B) HZMETLER
Sivas ve civarnda onun himmetiyle bitirilmi 54 eser tespit edilmitir.
Efendi Hazretleri bir rivayete gre 105,

baka

bir rivayete gre 154 eser
yapm, vs tamiratna vesile olmutur.
Snmez Neriyatn ilk kurucular arasnda bulunmutur
stanbulda eitim yapan talebelere birok burs gndermitir.

1- ULUCAM TAMRATI
Ulu Camii
827

Sivastaki en eski Trk eseri olan Ulu Camidir.
Sivas, Tokat, Kayseri ve Malatyaya yerleen Danimendlilerin (1085
1178), Seluklu geleneini srdren antlarndan biridir. Yapl tarihi yakn

827
Ulu Camii hakknda geni bir bilgi iin Somuncu Baba Dergisi, Temmuz-
Austos, 2000 sayl dergideki Ar. Yazar Mjgan ERin makalesini okuyunuz.
zamana kadar bilinmiyorken, 1965 ylnda, tamir dolaysyla camide kalan
talar arasnda kitabesi bulunarak Sivas Mzesine konulmutur. Ulu Ca-
minin Sivas mzesinde bulunan kitabesinde Ulu Camii Hicri: 533 Mil-
di:1138 Tarihinde yaplm olduu grlmektedir.

Kitabe:
Bi imareti hzel mescidil-mbareke fi eyyam...
El melikl adlkutbd-dnya veddin MELKAH BN ZZED-DN
828

El abd ahihi l rahmetullahi... Sene selase ve selsine ve hamse
mie (H: 533)
829

Ulu Camiinin zellikleri;
54x31m. Boyutlarndaki dikdrtgen planl camii ta duvarldr.

alan
1650m olarak, 50 tane kemerli dikdrtgen planl yma ayaa oturmutur.
Daha nce zeri toprak rtl olan camii 1955 ylndaki byk tamirden
sonra sac ile kaplanmtr. Hali hazrda bakr kaplamaldr.
lk durumu korunarak bugne gelen minaresi, bir yldrm dmesi so-
nucu eik olup, minare zerinde yldrmn izi bariz bir ekilde grlebil-
mektedir. Minare iinde 114 kadar basamak vardr.
830

Caminin etraf dolmu olduundan ukurda kalm ve yol seviyesinden
on iki basamakla camiye inilmektedir. Caminin avluya kaps olup avlu-
daki adrvan Zaralzde Mehmet Paa yaptrmtr. (u an bu mtemilat
yoktur.)

Ulu Caminin Grd Tamiratlar:
1.zzetin Keykavus zamannda minaresi (m.1219) tamir grmtr.
h.609 / .1213 ve h.932 / m.1525 tarihinde tamir grd, yine h.1006 /
m.1597 tarihinde ise, Sivas Emir-l meras Mahmud Paa tarafndan ona-
rm yaptrld caminin 1955 ylndaki byk tamirinden sonra bulunan bir
tamir kitabesinden ve dier kitabelerden anlalmaktadr.
Son byk tamir 1955 ylnda tamamlanm olup, caminin ken ahap
rts ve zerindeki toprak rt alnarak inko sala kaplanmtr. Bu ona-

828
zzed-din I. Mesud (Mildi:11161155) Anadolu Seluklu Devleti
829
Ulu Caminin Hicri: 593- Mildi:1197 tarihinde II. Kl Arslann olu Si-
vas Meliki Kutbettin Melik ah tarafndan yaptrld rivayetleri de vardr. (Bu
rivayet zayftr. nk II. Kl Arslan (Mildi: 11551192) hkmdarlk yapmtr.
Belki ilave veya tamir yapm olabilir. Yazan)
Sivas Ulu Caminin d kapsnn zerindeki kitabede ise, 1955 ylndaki byk
tamir ibaresi ile camii Mildi: 1192/93 tarihinde yaplm olduu kaytldr.
830
115 ve 116 saysn verenlerde var. Doru olan 114 tr. Kuran- Kerimin
sure adedidir. (Yazan)
Hizmetleri 391
rm, hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerinin tevikleri ve a-
lmalar ile baarlm, camii yeniden ibadete almtr.

Ulu Caminin 1955 teki Son Byk Tamiri:
Babakanlk Cumhuriyet Ariv kaytlarndan anlaldna gre;
Devlet 1940 ylnda vakfa ait Ulu Camiinin tamir edilebilmesi iin kfi
miktarda tahsisat bulunmad iin haline terk edilmesine,
831
daha sonra
1948 ylnda ise, Devlet Mzesi yaplmas kaydyla, Milli Eitim Bakanl-
na tahsisi iin karar vermitir.
832
Bu nedenle Ulu Cami 1950 ylna kadar
harabe halindedir, ibadete kapatlmtr.
1954te balayan tamirat, 1958de tamamlanmtr. 1955 ten beri ibadete
aktr. 1958 ylndan sonra da cami civarnn ve mtemilatnn onarm ve
bakm 1966 ylna kadar devam etmitir.

Ulu Camii hramczde Hac smail Hakk kuddise srruhul-azz
Hazretleri Tarafndan Tamiri:
Sivas Ulu Camii yle bakmsz hala gelmiti ki, btn tavan topra
caminin iine km ibadet yaplacak bir halde deildi. Kayseriden gelmi
olan vaiz vermi olduu vaazda,
Ey Sivas Halk!
Ulu camii gibi mabet ceddinizden kalm, bu hale gelmi, hi dnm-
yor musunuz bir mslman olarak nasl sabahlara kadar uyku uyuyabiliyor-
sunuz.
Bu ar ithamlar Sivas Halknn uyanmasna sebep olmu. Ulu Ca-
miinin onarmna niyetlenmilerdir. Dernek kurulmutur. Halkn ounlu-
u hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerini bakanla getirelim
diye fikir zerindeyken Filik Rfat, O eyhliini yapsn ne gerei var diye
halk caydrmtr.
Dernek kurulmutur, fakat bir trl faaliyet balayamamtr. Sonunda
dernek yeleri bu iin stnden ancak Hac smail Efendi gelir, onun yar-
dmna bavuralm, diyerek Efendi Hazretlerinin huzuruna gelmiler.
Efendim bu iin banda siz bulunun, bizler bu ii ancak sizinle yapa-
biliriz demilerdir. Efendi Hazretleri;
Gardalarm! Bizde bu iin stesinden gelemeyiz, lakin layk gr-
msnz, bir teebbsse geelim, Rfat Beyde heyete dhil olsun, bu
hayrl olur demilerdir.
Tamirat zaman hakknda, Ankaral hvan Kemal ztrk unu anlatm-
tr.

831
BCA, Tarih: 24.06.1940 Fon Kodu: 30..10.0.0Yer No: 192.318..2. Dosya:
22982
832
BCA, Tarih: 09.03.1948 Fon Kodu: 30..18.1.2 Yer No: 115.99..2. Say:
3/7149 Dosya: 69-11
O zaman artlar o kadar zor idi ki, bir kiinin yevmiyesi 50 kurutu.
Bizler dernee aylk 1 lira olarak ye kayd olduk. Senede 12 liray doru
drst veremiyorduk. Hal byle iken zor artlarda, Efendi Hazretleri bunu
baard
Caminin iine dolmu olan toprak boaltlyor ve uzun bir bekleme ol-
mu tamirat balamamtr. Uzun bir beklemeden sonra Efendi Hazretleri,
Bursa Ulu Camiini tamir eden bir heyet ile grerek, devletin bile bulun-
duu yeri yeil alan yapmak istedii Camii ksa bir srede yaplmasn sa-
lamtr.
Efendi Hazretleri tamirat ile ilgili olarak buyurur ki;
Gardalarm! Byk bir ie girdik, paramz da yoktu. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemden emir geldi.
smail Efendi Olum! Ulu Camiyi tamir edelim
Bizde nasl yapacaz diye dndk.
Fakat Allah Telya tevekkl ederek bu ie baladk. Ulu Ca-
miinin ortasna gmlein kavlinden (kendi doum hadisesi) bir adr
kurduk. ine kazma ile krek koyduk. in sonunu bekledik. Paramz
yoktu, paraya gark olduk o sene ktlk olmu halk madurdu. Bir emir
verdik, kanlarla da gibi ta yld, Allah Telnn yardmyla Ulu Ca-
miyi tamir ettirdik.
Hizmetleri 393
Ulu Camii le lgili Mehur Rivayetler
Dnya zerinde alt mescit vardr.
833

1- Beytullah, 2- Ravza-i Mutahhara 3- Kuds- erif 4- amda Camii
Emeviyyede Mescidi Yahya, 5- Halepte Mescidi Zekeriyya, 6- Sivas Ulu
Camii. Bu bir hakikttir, biz byle kabul ettik.
834

Ulu Camiindeki elli direkten, minareden klan hizada batan ikinci di-
rek olan Hzr Direi hakknda;
Bu direk dibinde Hzr aleyhisselm pek ok kimseyle grm,
hramczde Hac smail Hakk kuddise srruhul-azz Hazretleri de burada
Hzrla konutuu iin, camiye gelenler bu direin dibinde oturmak isterler.
Hzr grmek isteyen kimse, krk gn ikindi veya sabah namazn Hzr
direi dibinde namaz klarsa grrm.
Ulu Camiinin temeli Nuh aleyhisselm tarafndan atlmtr. Mihrap
ve minber arasnda temelin altnda Nuhun evlatlar tarafndan yapldna
dair Sryanice ibareler var olduu ve hramczde Hac smail Hakk Efendi
Hazretleri tarafndan burann kapatlmas istenmitir. Tamirat srasnda g-
rlm olan bu talar imdi altta kalmtr. nk caminin mze olmasndan
korkulmutur.
835

Birinci Dnya Savann balarnda Sivasta bir zelzele oldu. Bu zelze-
lede, ifte minare ve Ulu Camii ok hasar grd, minarelerin klahlar aa-
ya dt. Halk bu olay hayra yormad. Memlekette byk bir felaketin
olacan syleyenler olmu. Zaman Sivas halkn hakl karmtr.
Ayrca Ulu Camii Milli Mcadele yllarnda 12 Eyll 1919 gn Kongre
salonunda halka ak bir toplant yapldktan sonra Sivasllar tam kadro ile

833
1- Beytullah, 2- Ravza-i Mutahhara 3- Kuds- erif dndaki camiiler
iin yaplan deerlendirilmelerde maneviyat durumunda zamann tasarruf ehlinin
bulunduu blge esas alnmtr. M. Kzm Toprak Efendinin bizzat kendisinden
duyduumuz ise, daha sonralar Efendi Hazretleri Ulu Camii iin drdnc Mescid
olduunu sylediini sylediler. Mesela
slmda en yksek mertebeli ibadethane Mekkedeki Mescid-i Haramdr. Di-
er Sralama ise, yle.
1. Mescid-i Haram (Mekke
2. Mescid-i Nebevi (Medine)
3. Mescid-i Aksa (Kuds)
4. Emeviye Camii (am)
5. Bursa Ulu Camii / Diyarbakr Ulu Camii
Bu arada zellikle belirtmeliyim ki, 5. lik konusundan Diyarbakr Ulu Camii iin
de ayn durumdan bahsedenler var. Diyarbakr Ulu Cami ise, Anadoluda yaplan ilk
camii zelliindedir ve amdaki Emeviye Caminin benzer planlsdr. (Yazan)
834
Mehmet Veli ENin Ulu Camiye yardm iin o zamanlarda bastrd bir
brorden.
835
Mihrabn tamirinde alan ustadan dinledim. (Yazan)
ayn gn Ulu Camiinde toplant yapmlardr. Sivasllar Mustafa Kemal
Paann heyecanl konumalarn can kula ile dinlemilerdir.
Mustafa Kemal Paa, arkadalar ve Temsil Kurulu yeleri 108 gn kal-
dklar Sivasta huzur iinde almalarn yrtmlerdir.

2- SVAS MAM HATP LSESNN YAPIMI
mam-Hatip Lisesi
836
Yaptrma ve Yaatma Dernei Austos 1953 ta-
rihinde kuruldu. Daha sonra, 1957 ylnda hramczde Hac smail Hakk
kuddise srruhul-azz Hazretleri de katldlar.
Okulun yeri, Ceneviz-Ermeni aznlnn okulu idi. Yannda da bir kilise
mevcuttu. Bu okulun yeri, daha nce Sivas Ortaokulu olarak kullanlm
fakat sonra terk edilerek hazineye braklmt. Efendi Hazretlerinin isteiyle
Milli Eitim Bakanlna, bir dileke yazld. Ksa bir sre sonra Devlet ha-
zinesine 2.000 TL nakit para denerek buras satn alnmtr. Devlet yard-
m olarak 60.000 TLsi yardm alnmtr.
Sivas mam Hatip Lisesi, 1953te kurulan dernek ile 1957de de inaat-
na balanlp 1958de bitirilmitir.

836
mam-Hatip Lisesi ve Ortaokulu,
Trkiyede dinsel nitelikte eitim kurumu, imamlk, hatiplik, Kuran kursu re-
ticilii gibi din grevlilerini yetitirmek amacyla Milli eitim bakanl din eitimi
mdrlne bal olarak ald (1951).
3 Mart 1924te yrrle giren Tevhd-i tedrisat kanununun (retim birlii ya-
sas) din retimi ile ilgili hkmne dayanlarak niversiteye bal bir ilahiyat fakl-
tesi kuruldu ve o tarihte saylar 29 olan imam-hatip okullar ortaokula bal snflar
halinde faaliyetini srdrd. Ancak, bu okullarn says zamanla azald; 1925te
26ya, 1926da 20ye 19281929 renim ylnda 2ye dt; 19311932 ders yln-
da kapand. Demokrat partinin iktidara gelmesinden hemen sonra, 19511952 ders
ylnda yeniden ald. Bu dnem okul says 7 dir, 1970li yllardan balayarak
imam-hatip okullarnn ve rencilerinin saysnda byk artlar oldu. 1972de 72,
1975de 130, 1980de 372, 1982de 398, 1991de 385, 1993 de 467 Okul ald.
19901991 retim ylnda mam-Hatip okullarnn renci says 310 215 idi.
Her yl mezunlarndan 4000 Kii DB (Diyanet leri Bakanl) kadrolarna
alnmtr 1994 de son snfta 50.000 renci okuyordu. 1992 de SBF (Siyasal
Bilimler Fakltesi) oranlar % 60d. eitli fakultelerdeki oran ise, %40t. Sekiz
yllk mecburi eitimden sonra bu oran ok dmtr.
mam-Hatip ortaokulu, ilkokuldan sonra, drt yllk bir renim verir, mam-
Hatip lisesinin renim sresi ise, yldr ve okulda hem meslee hem yksek-
renime hazrlayc programlar uygulanrken lke genelinde 18 Austos 1997 tarih ve
23084 sayl Resm Gazetede yaymlanarak yrrle giren 4306 sayl Kanun gere-
ince, sekiz yllk kesintisiz zorunlu eitim uygulamasna geilmitir. Bu mecburi
eitim ile ortaokul kaldrlm yalnz drt yllk lise eitimi devam etmektedir.
Hizmetleri 395
3- TAMR ETT VE YAPTIRDII CAMLER

Hoca mam Camii Minaresi
Hoca mam Camii Sivas-Bankalar caddesindedir.
Rivayete gre ilk yaptrd eserdir. Ali Eri isimli ihvandan dinledim.
1951de babam Hakka yrdkten sonra, hac iin Efendi Hazretlerine
para gndermitim. Fakat Efendi Hazretleri bize bir kart gnderdi.
Biz bu paray, Hoca mam Camii minaresine harcadk notu ile geldi.
Meer Efendi Hazretleri hac parasn, camii minaresine harcam.
1953 ylnda caminin minaresini, o yl kendine gnderilen hac parasyla
yaptrr. Bu ilk eserin karsnda hramczde Hac smail Hakk Efendi
Hazretleri yle buyurur;
Annemiz, bize camii hademesi ol demiti, fakat biz memur olduk.
Fakat hademe olamadk ama camilerin tamiratn Allah Tel nasip etti.

Hayrseverler Camii
Bu camii de 1962 ylnda hizmete almtr.
Sivasta kendi adna bir camii yaptrlmas artyla hramczde Hac
smail Hakk Efendi Hazretlerinin bakan bulunduu Hayrseverler Derne-
ine Zehra Hanm 20 dnmlk bir arsa balar. Zehra Hanmn istei ile
dernek Dikimevi civarnda bir camii yaptrp, ismi de Zehra Hanm Camii
olmasn ister. Efendi Hazretleri buna raz olmaz. Daha sonra bir avukat ile
evlenen Zehra Hanm, eski balam olduu arsann ok para edeceini
dnerek, yapm olduu batan vazgeip, hatta Efendi Hazretleri hak-
knda da baz gereksiz szler sarf ederek, arsann tekrar kendine verilmesini
salar. Efendi Hazretleri, Belediye Meclisinin kymet takdir komisyonu
vastasyla 27.000 liraya Belediye adna istimlk ettirir. Camiyi Sivas Halk-
na hediye eder.

Sofu Yusuf Camii
SOFU YUSUF kuddise srruhul-azz
Kabri, Tal Sokakta Sivas Lisesi karsnda bulunan Sofu Yusuf Cami
avlusundadr. Cami ana giri merdivenlerinin sa tarafnda etraf demir ile
evrili ve zerinde bir aa dikili olan kabirdir. Sofu Yusuf un hayat ve
kimlii hakknda fazla bir bilgi yoktur. Camiyi yaptran veya yapmna yar-
dm eden kiilerden biri olduu, evresinde saylp sevilen, ibadetine dkn
bir ahs olduu sanlmaktadr. Bugn caminin nndeki caddenin altndan
geen Pnzrk Deresi ile camii aras mezarlk olduundan, bu kabrin me-
zarlktan kalan kabirlerden biri olmas da mmkndr. Halk arasnda Yeil
Cami, hramczde Hac smail Hakk Toprak Efendi Hazretlerinin Camisi
olarak da bilinen Sofu Yusuf Camii, 1960l yllarda yeniden Onun ncl-
nde yaplarak 1970 ylnda yapm tamamlanmtr.
837

Dikimevi Camii:

Sereli Camii

Yeni Camii (1964)
Hafik lesi merkezinde bulunan bu caminin yapm iin gerekli malze-
me, Efendi Hazretleri tarafndan tedarik edilmitir. O zaman Hafik Mfts
Mevld Sarolu Efendinin bakanlnda yapm ii yrtlmtr. Cami-
nin yapmna Karadeniz blgesinden bir vatanda kum dahi gndererek bu
hayrattan nasiplenmek istemitir. Onun iin kap giriinde u drtlk yazl-
dr.

Hakkn hazinesi boldur.
midini sen Ondan um
Bu camii yaplrken
Karadenizden geldi kum

4- YAPTIRDII KPRLER

Zara Canova (Cencin) Ky Kprs
Cencin Kyne Kzlrmaktan gemek iin yaplan kprdr.

Tozanl Kprs,
1943te yeniden yaptrlr, halkn hizmetine alr.

5-YAPTIRDII EMELER

SivasZara
Canova (Cencin Ky) me Suyu
lk defa Zarann Cencin Kyne gider, burada ime suyunun olmad-
n grnce, hemen harekete geer, halktan para toplanr, ky halkyla bir-
likte 6 km uzaktaki Kzlcan Tepesindeki ime suyu getirilir. Getirilmesin-
de bizzat kendisi almalara katlr.
eme Efendi Hazretleri adnadr.

Sivas ve evresinde Muhtelif Sebil emeler
Sivas iinde 27 adet emenin yaplmasna yardmc olmutur.

837
YASAK, brahim, Sivas Yatrlar, Sivasllar Vakf Yaynlar, stanbul 2004,
s. 100
Onun Hakknda Sylenmi Kelamlar 397

NC BLM

HRAMCIZDE
kuddise srruhul-azz

HRET
NFUZ VE TESR

Nefsini bilen Allah Tely bilir.
Allah Tely bilende nefsini bilir.

A) HRET VE NFUZU
Mustafa Tki Efendi 18 Austos 1925 Hakka yrynce fiilen irad
makamnda, hramczde Hac smail Hakk kuddise srruhul-azz vazifeye
balamtr.
lk intisab eden ihvan Hac Hasan Akyol Efendidir. Efendi Hazretleri
Ona Sddk makamndan dolay Hac Hasandan daha yal ihvanmz
yoktur, sddmzdr. Biz ondan razyz O da bizden razdr.
buyuyurmutur.
Daha sonra ilk olarak intisab eden ihvanlarda u kiiler olabilir.
Cencinli brahim Baar Efendi, mer Baar Efendi, Hac Berber Be-
kir Efendi, Hayyat Mehmet Gndzolu Efendi, Hafz Hakk rgp
Efendi (kuddise srruhum)
Efendi Hazretlerinin gariplikle balayan irad faaliyeti, 1969 ylnda
Hakka yrmesiyle Endenozyadan biri, bin kiiyi temsl eden on kiilik
heyetin gelmesiyle lke snrlarn aan byk bir cemaatin nderliini yap-
t anlalmtr.
Efendi Hazretleri maneviyat evresinde olduu gibi umum ve devlet er-
kn tarafndan sayg ile karlanm ve sevilmitir. Adnan Menderesin ya-
kn ilgi duyduu, smet nnnn ise mecbur bir saygda bulunduu bir
gerektir. slm hayatn skntlar iinde yaand devirde devlet bykleri,
Onun yapc ve dzen salayc vasfndan dolay, Onu takip altnda tutsa
da varlndan rahatsz olmamtr.
hvann asr- saadet dnemini tekrar ihya eden bir tarzda yetitirmeye
almtr. Bugn, Onun atm olduu tohumlar meyveleri vermektedir.
Sivas ismi anld zaman, maneviyat evresinde Efendi Hazretleri ile mu-
hakkak bir iliki kurulduu grlmektedir. yle ki ihvanlar kendilerini shr
bir akrabal olmasa dahi, kendilerini evlad olarak tantanlar oktur.
Bir sohbetinde murakabeye dalp yaklak yarm saat sonra ban kald-
rarak, etrafndaki ihvanlar tek tek gzden geirdikten sonra, vermi olduu
mjde Onun ve ihvanlarnn ulat seviyeyi gstermektedir.
Gardalarm! O gn bu gn, el eleyiz. Sizler de Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin ashabnn sohbet faziletine nail olmu kimselersiniz.
Bize de ihsan olarak Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ve Allah Te-
lya kurbiyyet makam verildi.
rat vazifemizin evvelinde ok garip kaldk. Kendimize Allah Te-
lnn garibi diye Garbu-llh diyorduk. Ama imdi gayn kf ettik.
(Garbu-llh: Allah Telnn Yakn)
= <
B) TESR
Hac smail Hakk kuddise srruhul-azz Efendi, mensup olduu
tarkat; Nak, Hlid, Hk eklinde aklad iin bu adla tesmiye
olunmutur.
Bu yolun etkisi ve bykl nedeniyle hibir gruptan tenkitvri bir sz
gelmedii gibi itirazsz kabul edilen bir tarkat mmessillii vardr.
Ancak Efendi Hazretlerinin yolu zahirde melmetin, batnda eriatn
arl altnda bir ezginlii vardr. hvan kendi nefsi iin ar artlarda talim
grrken, umuma kar hafif ve efkat ortamnda yetitirilmitir.
Sohbetlerinde, tarkatn eriat erevesinde ince bir yol olduunu, hatta
eriatta mekruh olann tarkatta haram olduunu, eriatta mubah olann
tarkatta mekruh olduu hatrlatlm yol etin ve zahmetli tutulmutur. Bu
yk kaldran ihvan bir mrid mesabesinde olsa da, Efendi Hazretlerinin
glgesinde hareket etmeyi kendilerine iar edinmiler ve kapdan ayrlmay
vefaszlk rnei grmlerdir.
Genellikle Hki kolu, veysi olarak devam etmektedir. Birok kii bu
vazifeyi deruhte etmek istemise de, Efendi Hazretlerinin mnev desteini
tam olarak alamamlardr. Bazlarnn postniinlik talepleri mevcuttur. Bu
kiilerdeki hakiktin durumunu Allah Telya havale etmek daha uygun
olacaktr.

Ebl Huseynl Bars buyurur ki: Her nerede ki nraniyet olmad hlde
bir gayret ve itihat grrsn; bil ki o, gizli bidattir.
838

Bidatn olduu yer, dallete gtren yoldur. yle ki, kendi uuruma
yuvarlanrken yannda birka kiiyi de dren kiiler gibidir. Allah Te-
lya bu trl eylerden snrz.

Ey tarikat erleri, ey tarikat pirleri
Bir nian verin bana, ol bi-nian kandedir?
Kandedir dostun yolu, kande alr gl
Dost bahesi blbl, gl-i handan kandedir?
Aradm bahr berri bulmadm ben bu srr
Cism- candan ieru gizli sultan kandedir?
Bildim ki, can tendedir, ten can ile zindedir
Amma nidem bilmedim, cane canan kandedir?
Niyziye can olan, srrnda sultan olan
Din- hem iman olan ol bi-mekn kandedir?

Niyaz Msr kuddise srruhul-aziz

838
Glpnarl, Abdulbaki, Melmlik ve Melmler, st. 1931, s.24
I- HALFELER

Silsile
Arapa zincir demektir. Istlah olarak, tarkat geleneinde eyhten eyhe
ulaarak tarkat pirine, ondan da yine eyhten eyhe, bylece Hz. Muham-
med sallallh aleyhi ve selleme kadar ulat kabul edilen mnev zincire
Silsile denir.
Herhangi bir tarkatn silsilesi ele alnd zaman, iki blmden olutuu
grlmektedir.
Birinci ksm, tarkatn esas kurucusu saylan ve tarkatn genellikle adn
ald zattan, Hz. Peygambere kadar olan isnad tekil eder. kinci ksm ise
tarkatn kurulmasndan sonra eyhin halifelerini ieren ksmdr. Bilindii
gibi slm kltrnde silsile, baka bir deyile isnat Hadis ilmiyle birlikte
ortaya km ve tamamyla slm olan bir gelenektir. Tarkat silsilelerinin
ortaya k, muhtemelen tarkatlarn olumaya balad XIII. yzyldan
sonradr.
839

Silsilede yer alan eyhlere Silsile Ricli (Silsile adamlar) denir. Silsi-
ledeki ehemmiyet, o tarkat kolunun kuvvet derecesini ve dayanan belirt-
mesi ynnden ok nemlidir. Silsile grnte basit gibi grnse de, ken-
dinde bulundurduu g ok fazladr.
Silsilelerden bahseden eserlere Silsilename denir.
Silsilede yazlan bu mridler iin sayg ifadeleri ile kullanlr. Bu silsi-
lenin okunduu hal ve makamda feyzin geleceine itikat sonsuzdur. Bu bir
hakikttir
Tarkatn silsilesini bilmeyen mrid, bir nevi nesebini bilmeyen kii gi-
bidir, denilmitir.
Abdulvahhab arni kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurur ki;
Ey Hakkn ve hakiktin araycs bil ki, herhangi bir tarkatta babala-
rn, dedelerini bilmeyen mrid kr saylr. Bir kimse babasndan bakasn
kabul ederse; Allah Tel, babasndan bakasna soyca balanana lanet
eder hadisin anlamna muhatap olur. Manevi soyumuz, kan yolu ile olan
soyumuzdan daha kuvvetlidir. Ruh Babas kiiyi veli eder. yle ise ruh ba-
basna uymak uygun ve faydaldr.
840

Hakikt ulemasnn dndaki silsileler pheli ve karktr. Gerek
limlerin ki ise mstesnadr.
Silsilede geen her eyhin bir nceki eyhten filen terbiye grmesi ve ir-
at etmesi art deildir.
841
Byle olunca silsilede bir kopukluk var gibi gr-

839
AKAR, Mustafa, Tasavvuf Tarihi Literatr, Ankara, 2001, s. 237;
CEBECOLU, a.g.e. s. 645.
840
YILMAZ, Hlya, a.g.e., s.9
841
Cafer-i Sadk radiyallh anh, Hazretleri Beyazt- Bestm Hazretleri ile
Beyazt- Bestm Hazretleri de Ebul Hasan Harakn-i ile zahiri bir balantlar
nr. Bu kopukluk veysilik ile ortadan kalkar. Bu kiiler birbirlerinden ma-
nen terbiye almlardr.
Tasavvuf kaynaklarnda zaman zaman veys, Uveyslik veya veys-l
mereb gibi bir takm tabirlere rastlanr. Grld gibi bunlar, Veysel
Karn kuddise srruhul-azzin adndan yaplma terimlerdir. Bunlarn ilk
defa ne zaman ortaya kt kesin olarak bilinmemekle beraber, yazl olarak
ilk kullanld yerlerden birisi de, Feridud-din Attarn Tezkiretl-
Evliyasdr.
842

veys demek, Allah Telnn delaletiyle dorudan doruya Hz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem veya bir velinin ruhaniyetinden feyiz
alan vel demektir. Yoksa tasavvufularn veys demeleri, std yoktur
demek deildir. nk veys demek, onun yetimesinde rhniytn da
hizmeti olmutur demektir. Bu ryada bir ekilde onu grp talimatn almak
suretiyle olur. Bazen bu iki kii arasndaki zaman fark bazen yzyllarla
ifade edilebilir. Anlalyor ki bir mrid-i kmil Hakka yrd tarihten
sonra da istedii bir kimseyi irad edebilir. Kendi ruhaniyetinden yardm
isteyen birine yardmlarda bulunur ve onu manen terbiye eder. Byklerin
ou bu yolla terbiye grmlerdir. veysiyyet yoluyla terbiye olunanlarn,
kendisini terbiye eden mridi grmesine gerek yoktur. Bu yolla kemale
ulaanlar ok yksek kabiliyet sahibi olanlardr. Btn bykler bu yolla
terbiye olmay nemli bir husus olarak saymlardr.
Yaplan incelemeler neticesinde tasavvuf tarihinde veys denildii za-
man sfyi u be gruba ayrld grlmtr.
1Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin veya byk nebilerden
birinin ruhaniyetinden nasip alanlar; Veysel Karni Hz. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimizin ruhaniyetinden terbiye grmlerdir.
2Abdullah el-Yemen, Yasir el-stanbul, Abdurrahman el-Haleb
kuddise srrumulhul-azz gibi Veysel Karn kuddise srruhul-azzin ruha-
niyeti ile irat olunanlar.
3lk drt halifeden birinin ruhaniyetinden feyz alanlar;
Ebun-Nasr- Smn ve Abdurrahman el-Haleb, Hz. Ebbekir
radiyallh anhdan; Muhammed Sdk ve Habib-i Kagri, Hz. Ali
kerremallh vecheden; Taceddin Muhammed ed-Dihlev, Hz. Osman
radiyallh anhdan; Hseyin Fazl el-Kagri, Hz. mer radiyallh anhdan
irad olunmulardr.
4Herhangi bir byk eyhin veya kutbun ruhaniyetinden irat edilen-
ler, ah- Nakibend kuddise srruhul-azz (Hakka yrd tarih Miladi:
1389) kendisinden iki yz yl nce Hakka yrm olan Abdulhlik
Gucdvnn kuddise srruhu ile grt ve Ondan feyz alarak terbiye

yoktur. Bu zevat dnyada birbirleri ile grmediler.
842
OCAK, Ahmet Yaar, Veysel Karni ve veyslik, st.2002, s.99106; H.
Hilmi Ik, Tam lmihal Seadet-i Ebediyye, stanbul, 2004, s.957
olmutur.
5Muhyiddin b. Arab kuddise srruhul-azz gibi bizzat Hzr
Aleyhisselmn araclyla velayet mertebesine erienler.
Grld gibi bu be grupta da ortak olan nokta, daha nce yaam bi-
rinin ruhaniyetinden feyiz almak tr. Sflere gre cisman sohbet olduu
gibi ruhan sohbet de vardr. Fakat bu, ok zor olup nadir kiilere nasip olan
bir durumdur.
Mutasavvflar arasnda veyslii hi kabul etmeyenlerin bulunduu da
grlmektedir. Ancak eyhsiz yola ktklarn syleyenler eninde sonunda
bu tehlikelere maruz kalacaklardr. nk eyhi olmayann eyhi ey-
tandr
843
prensibi btn eitim yollarnda geerli olmaktadr. Bu tezi savu-
nanlarn, kendi ilerindeki blnmelere engel olmak endiesiyle hareket
ettiklerini dnebilir. Bir kiinin tarkat ehli ile balants koparrsa, o
dk olarak bilinir.
Kmil Mridin manevi mirass Veled-i Kalb
844
dir.

Bir eyh-i arif ve mrid-i kmile intisab edip, hem sz ve hem de icraat
bakmndan onun emrine itaat edip, kendini ona teslim edip, ona gerekli hizmeti
yaparsa, o da onu, anann ocuunu besledii gibi rh-i sultannin gdas olan,
evrd, ezkr, ilim ve marifet ile beslerse, kh muhabbet, kh cell ile, mnev
yolculukta onu kt fiillerden vazgeirip eytann hortumundan ve iblis yzl
kimselerden muhafaza edip, ird ederek o kimseyi Allah Telnn srlarn
bilme mertebesine ulatrr.
Fahri Kinat Efendimizden alnan Mye-i Muhammed ve nefesi
Ahmedyi, mridler, devri teslim ederek eln devam ettirmektedirler. Kya-
mette srafil aleyhisselmn sra frmesiyle btn llerin tekrar dirilecei
gibi, mrid-i kmillerin nefesi de l hkmnde olan rh-i sultaniyi uyandrr
ve ona zindelik verir. Veliyyullahn (Allah dostlarnn) nefesleri, srafilin
sru gibidir. Rh-i sultanyi uyarmann bundan baka yolu yoktur.
Ey slik!
Mridnda olan rh-i sultan, erkek menzilesindedir. Slikte, l hk-
mnde olan rh-i sultan, kadn menzilesinde olup, mridde olan nefs-i l,
cevher (z) menzilinde olup, o mrid-i kmil, nefs-i l olan cevheri, slikin ya
azndan ya da kulandan ilk eylediinde, mridde l hkmnde olan rh-i
sultan hmile olur. Mridin isdidadna gre, seneden on iki seneye kadar

843
reticiye muhta olan btn kurumlarda bu sz geerlidir. Burada kast
edilen bir mana; yalnz olarak hareket edenlerin baarsz olup, eytann elinde
oyuncak olur, demektir.
844
Veled-i Kalb: (Hakiki kalbin domas) Marifetullh ve muhabbetullh ile
eitilmi; tezyin olmu; safiyete ermiteki hakiki kalbten kan ilh feyzler. Bu
kemale ermi kemal ve hakikat ehl-i azlarndan kan szler, tamamyla dou
cinsinden olur. Veled-i kalbte olanlar Allah Teldan gnllerine gelen halis ve safi
bilgiyi alp sylerler. Bu makamda evliya sz Allah Teldan alr veya onda Allah
Tel syler.
ondan, (mnev) bir ocuk doar ki mridler buna kalp ocuu (Veledi
Kalp) derler. O kalp ocuu da, ya erkek, ya da dii olabilir.
Eer, doan ocuk erkek olursa, o mrid ilerde eyh-i arif ve mrid-i
kmil olup irad sahibi olur. Yani, bakalarn da irad eder. Zra ehl-i tarik
arasnda ilm-i ledn ve ilm-i btn dedikleri ey, kalp ocuunun ilmi ve
kelmdr (konumasdr). Ve meyihin kalbinden doan tulat- mezkrtn
eserleridir. O (mnevi) kalp ocuunun erkek olarak domas, mridin istidd
ve mridin himmetiyle olur.
Eer kalp ocuu, kz olursa, o kimsenin ancak kendisi irada kadr olup,
bakasnn iradna kadr olamaz. Ve baka kimseler de ondan feyiz alamaz.
Meyihin de olur olmaz kimseye beyt vermesi caiz deildir. Zira intisab
edecek kimsede kabiliyet ve istidat (yeterli ve becerikli olma) arttr. stidd
ve kabiliyeti olmayan kimseye, meyihin beyt vermesi ayn- hatann ta ken-
disidir.
845

Kii manevi istidat sahibi olmasa, zahir babas veli olsa bile velayeti o-
cuuna intikal etmez. ll ki kabiliyet gereklidir. Taklit ile mrid babadan
kalan irat seccadesine oturmak haramdr. Kan ba dnyada geerlidir. Ger-
ek halifelik, istidattan istidada olandr. Bu ekilde birbirine eklenerek ma-
nevi silsile altn halkal zincir gibi kyamete kadar devam eder.
Buraya kadar anlatlanlardan manevi silsile ve ona olan ihtiyacn ne ol-
duu anlalmaktadr. Grlyor ki manevi silsilenin ba lmsz olandan
yani Allah Teldan alnmaktadr. Maddi silsile ise byle deildir. Onlar
lden lyedir.
Burada unutulmayacak bir husus vardr ki, Maruf el Kerhi buyurur ki;
Kamil insanlar, insanlarn iradna haristirler. Bilhassa kendisine in-
tisap eden herkesi hilafet seviyesine ykseltmek ve grevlendirmek ister
Silsileye girebilmek iin ise mridin klli nefes-i ve tevecch olmas
gereklidir. Her ne kadar mritler istek sahibi olsalar da, hilafet konusunda
son sz Raslllah sallallh aleyhi ve selleme aittir.
nk irat makamnda olanlar, kavmin Efendisidir. Kavmin Efendileri
tertemiz olmaldrlar. Her hal sahibi irada kdir deildir. Belki de kendi bir
mride ihtiyac olan mrittir. Bu nedenle ou kimseler, hem kendilerini
hem de bakalarn dallete srklediler. Bazlar kendilerine isnat bulamasa
bile bu veysilii kullanarak kendini silsileye dhil etmilerdir.
Silsilelerde isnat iin yeterli bir keyfiyeti var mdr, gibi bir soru akla ge-
lirse, her eyden nce kiinin yoldaki kabullenilmilii, mnev iaretler,
istikmet ve doruluk aranmaldr. Eer bir trl phe varsa veya kiisel
iaretler herkes tarafndan kabul edilmesi gerei yoktur. nk bu yol baz-
larna ak iken dierlerine kapal kalr. Neticede eriatn ince izgisi hepsi-
ni kapsar ve sorunlar bertaraf eder.

845
eyh Mustafa Kabl er-Rif, Kenzl-Esrr, st., 2001, s.31-32
Ruhnilerin Tasarrufu

Ruh imiri Huddr ten glaf olmu ana
Dhi l kr eder bir t kim ryan ola
(Mfti-is-sakaleyn Kemal Paa)

Ebul Hasan e-zel kuddise srruhul-azz bu konuda yle buyuru-
yor:
Evliyadan bazlar vardr ki, sadk mride, vefatndan sonra, hayattayken
olduundan daha fazla menfaat eritirir. Yine evliyadan bazlarnn,
ruhniyetleri vastasyla ilhi emirleri takip ve tatbik ettirdii kimseler vardr.
sterse o veli, kabrinde meyyit olsun. O, kabrindeyken mridini yetitirir. Mri-
di kabrinden onun sesini iitir. Nitekim Ebul Hasan el-Harkn, eyh Eb
Yezd Bestm kuddise srruhul-azzden bu ekilde feyz almtr.
846

brahim ed-Dusk kuddise srruhul-azz derdi ki:
Mrid, mridine sdk olduunda, mridini bin yllk mesafeden arsa,
mrid hayatta olsun ahirette olsun kendisine icabet eder. yleyse, mrid dr-
dnyada bana gelen her iinde kalbiyle mridine ynelip istimdad istesin,
mridi kendisine yardm eder, mkilini zer, mridin ba gzn kapatp
kalb gzn aar. O da mridini aka grr. O zaman istediini sorup ren-
sin.
847

Bir gn Aziz Efendi, Hasib Efendiye bir sohbet meclisinde sorar:
Hocam, bir eyh vefat etse, mrid zerindeki tasarrufu azalr m veya kal-
kar m? Hasib Efendi yle cevap verir:
Yok, yok kalkmaz! Bilkis derler ki eyhin vefat, dervi zerindeki tasar-
ruf knndan km kl gibi daha da keskinleir.
848

Bunu bildikten sonra, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin
iaret buyurduklar u noktaya temas edelim: lerde ne yapacanz bilmeye-
cek ekilde arr ve hayrete derseniz kabir ehlinden yardm isteyiniz.
849

846
Dilaver SELV-Enbiya YILDIRIM-Kemal YILDIZ-mer YILDIZ, Rabta
ve Tevessl, st, 1994, s.288)
847
Rabta ve Tevessl, st, 1994, s.185
848
849
Acln, Keful-Haf, I, 85
Usl u ekildedir.
Allah Telnn sevgili kullarnn mezarn ziyaret ederken yle hareket etme-
lidir. Mmkn ise Ysn Sresi okunmal, arkasndan onbir kere hls ve er
kere de Muavvezeteyn ile Fatiha ve Bakara srelerinin ba taraflar ile son
taraflar okunmaldr. Daha sonra, hads-i erifte zikredildii zre Esm-yi Hs-
Demi olmalarna nazaran bu hads-i erfin zahir mnsndan baka bir de btn
mns olduunu dnmek lzmdr.
Evet, kabir ehlinin btn mns, Ehlullh demektir. Bunlarn kabirleri v-
cutlardr. yle ki dnyann ihtiraslarndan ve arlklarndan ba evirdikleri ve
nefislerinin icab olan ktlklerden getikleri iin lm saylrlar.
Kabirlerin banda, filn veya falan kimseden bir niyazda bulunmak, adak
adamak bahsine gelince, gerek l gerek diri, herhangi bir kimseden bir ltuf ve
atfet beklemek bir istekte bulunmak irktir. Veren, Allah Teldr. Ancak,
Cenb- Hak, o istek sahiplerini de bo evirmez. Zira bir sevgilisini vasta ede-
rek istemekte ktlk yoktur. Senin, hkmdardan bir talebin olsa, asla onun
huzuruna kamayacan iin, ne yaparsn, gider bir yaknn bulur, onun vasta-
s ile rican bildirirsin. Talep hkmdardan ise de, bu arzuyu ona iletecek, h-
kmdar ile yaknl olan bir bakasdr.
850

Ruhniyetin yardm denilince akla hemen ahirete gitmi olanlar akla
gelmemelidir. Dnyev hayatta ruhn tasarrufun olduu Kurn- Kermde
u ekilde gemektedir.

O (kadn) Yemin olsun ona niyeti kurmutu. Eer Rabbinin burhann
grmemi olsayd (belki Yusuf da.) onu kasdetmi gitmiti. te biz ondan fe-
nal ve fuhu ber-taraf edelim diye byle (burhan) gnderdik. nk o,
(tatda) ihlsa erdirilmi kullarmzdand. (Ysuf, 24) yet-i kerimesindeki
burhan, mfessirlerin ou Hz. Yakub aleyhisselmn olu stndeki tasarrufu
ve Onun imdadna yetimesi eklinde aklamlardr ve yle demilerdir:
Mfessirlerin ounluuyla ayn grte olanlardan biri de, Keaf tefsiri-
nin sahibi Zemaheridir. Bu zat, Mutezil olmakla birlikte der ki:
Ayetteki burhan kelimesi yle tefsir edilmitir. Yusuf aleyhisselm ka-
dna yaklamak isterken sakn, sakn! diye bir ses iitti. Hz. Yusuf
aleyhisselm bu sese aldr etmedi. Sesi ikinci sefer iitti yine nem vermedi.
nc sefer ondan yz evir diye iitti. Bu sz de kendisine tesir etmeyince,
Yakub aleyhisselmn sureti parmann ucunu srr bir halde Yusufa grn-
d. Bazlar da, Hz. Yakub aleyhisselmn Hz. Yusuf aleyhisselmn gsne
eliyle vurduunu nakleder. Bu hususta baka rivayetler de mevcuttur.
851

Bylece Ysufun ehveti dindi ve kadna yaklamad. Eer Cenb-
Hakkn bu delilini grmeseydi, Ysufun mnsebette bulunma ihtimli vard.

nay teker teker okuyup, gzlerini kapayarak zihninde geenleri bir kenara iterek;
btn kalbiyle ve i dnyasn mezarda bulunana byle durduktan sonra murakabeye
dalarak kere: La ilhe illallah ve kere de Lfz-i Celli (Allah) okumal-
dr. Byk bir saygyla ve dnyadan ilgisini keserek:
Allah Telnn selm, rahmet ve bereketi zerinize olsun demelidir. Kime hi-
tap ediyorsa ona, Ey eyhim, stadm, babam vb. demelidir. Allah Telnn rahmet
ve kereminin inmesi iin yardmc olmasn rica etmelidir. (Hz. Ali kerremallh
veche Divan, trc, Mstekmzde S. Saadettin Ef., st. 1981, s. 121)
850
851
Rabta ve Tevessl, st, 1994, s.224
Bir velinin velayeti ve kendini her an Allah Telya yakn hissetme hli
srekli olarak gerekletii takdirde, onun muhtelif ekillerde tasavvur edilmesi
mmkndr. Muhal deildir. nk burada eitli ekilde hissedilen ve gz-
ken onun rhniyetidir. Bu durumlar marifet ehli tarafndan oka mahede
edilmitir. (Suyutinin Kitbl-Mncelsinden alnmtr.)
Allahn veli kullar, bedenlerinde, ilh nefha olarak bulunan ruhlarn h-
kim kldklarndan muhtelif ekil ve suretlerde gzkebilirler. Onlarn, hayatla-
rnda ve lmlerinden sonra keramet gstermesi ve tasarrufta bulunmas mm-
kndr. (Hamevi, Nefeh-t1-kurb)
Dnyada ruh yetmi bin ekil ve surette, Berzahta ise daha ok ekil ve e-
itlerde gzkebilir. (Mevln Hlid, Rabta Risalesi)
eytan, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin klnda gzkemedi-
i gibi kmil bir velinin suretinde gzkmeye de g yetiremez. (Fethu1-br
erh- Sahihi-Buhri)
Evliyullahn mridlerine gzkmesi ve ballarnn kendisinden feyz al-
mas, lmlerinden sonra bile mmkndr. (erhul-Mevkf)
852

Mesela: Her kim ayetel-krsiyi okur ve eyh Abdlkdir Geylni kuddise
srruhul azizin bulunduu tarafa dner, yedi defa ona selam verirse verdii her
bir selam ile birlikte onun kabrine doru bir adm yaklar ise ihtiyac karlanr.

Allah Tel Rablk sfatnn tecelliyt gerei kullarn terbiye etmek iin
gerekli vasta ve durumlar yaratm ve yaratmaya devam etmektedir.

Efendi Hazretlerinin son senesindeki durum
Efendi Hazretleri son sene yaplan hatimlerinde ve sohbetlerinde genel-
likle aadaki kelamlar ok sylemitir.
***
Ruh imiri Huddr ten glaf olmu ana
Dhi l kr eder bir t kim ryan ola
***
Biz bize teslim olan, ihvan- Allah Telya teslim ederiz. Yarn k-
yamet gn Ondan isteyeceiz.
***
Her bir ihvan, pir hkmnde gryorum.
***
yiyiz Gardam! Geldik gidiyoruz, bizim ihvanmz bizim ruhaniyeti-
mizden ayrlmadka ve birbirlerine kar ayn minval zere olurlarsa on-

852
.Ziyaddin Dastan, Tasavvuf Ve Tarkatlarla lgili Fetvalar, trc: rfan
GNDZ-Yakup EK, st. 1992 s.172173
lar almadan cennete girmeyeceime size sz veriyorum
853

***
Gardalarm anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurna az
***
Gardalarm! Bakyoruz baz kimseler kendiliinden eyhlik ediyor-
lar. Tevbekr olmadan len fahie kadnlar gibi ellerinde baklar ile ken-
dilerini dorayacaklar. Kendiliinden eyhlik edenlerin hali, maher ye-
rinde onlardan beter olacak.
Her mride dil verme kim yolunu sarpa uradr
Mridi kmil olann gayet yolu asan imi
Bu rivayetler ok kiinin ahit olduu bir durumdur. Bu nedenle Efendi
Hazretleri Hakka yrmesinden sonra, ihvann hemen eyh arama sevdasna
dp hata etmemeleri iin ok uyarmtr. Fakat ihvan- kiramdan birok
kii, hemen bir kiinin eteine yapmamz gerekir diye bir kargaa ortam
olumasnda etkili oldular. Bunun neticesi de, ihvann dalmasna ve
tarkatn zayflamasna sebebdir.
Eer gerekli bir durum olsa idi, Efendi Hazretlerinden daha vefal bir ki-
i bulunmazd. O birisi iin sizin eyhiniz bu oldu deseydi, o kiinin nne
kan da olmazd. Onun yarm asr hizmet ettii insanlarn perian olmalar-
n istemeyecei muhakkaktr.
Efendi Hazretlerinin zahiren irad hilfeti brakmamasnn muhakkak bir
emirle olduu kesindir. nk Hz. Ebbekir ve Hz. mer radiyallh
anhmann halifelik seimindeki iki yoldan Hz. mer radiyallh anhn
dolaysyla Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yolunu tercih etmitir.
Bu yol zamann ve insanlarn istikametleri ile olan tercih olduundan ileride
zuhur edecek hadiselerde, Allah Tel zatn gstermi olmaktadr. nk
Hz. Osman radiyallh anh dnemindeki fitnelerde, insanlar hep kendilerin-
de su aradlar. Hz. mer radiyallh anha ise emanet olarak verildiinden
olacak hadiselere kefalet Hz. Ebbekir radiyallh anh olmutur. Kt bir
durum da hsl olmamtr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin halifelik
vazifesini mmetine tevcih ve terk etmesi ise, halifelikte snnet olacak bir
hususun retilmesidir.
Ancak baz yerlerdeki vazife kelimesinin, mutlak manada irad ile anla-
lmas dndrc bir durumdur. Baz vazifelerde bir mridin vazifeleri
ile o kadar rtt ki irad ile benzeti. Vazifeli kiiler, vazifelerindeki ah-
km hakikti zere anlatmamalar da ayr sorunlar kartt.
Efendi Hazretleri hatim hocalar iin u kelm ok manidardr.
Gardam! Biz hatim okut diye bir vazife veriyoruz. Meer yle demi-
yormuuz. Sen git oraya eyh dur. Yok, gardam, yok.

853
Efendi Hazretlerinin hastal srasnda Ulusoylarn babas ziyarete geldi.
Efendi Hazretlerinin ayak ucuna oturdu, hasbhalden sonra gelen misafirin, Efen-
dim naslsn? sorusuna verdii cevaptr.
Mritten maksadmz, kmil mrit olandr. Yani bizzat ve manen
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz tarafndan memur olanlardr.
Hazret-i Pr yle buyuruyorlar: Mrit, slike drt yerde yetiir: Biri, can e-
kiirken, biri kabirde, biri srat geerken, biri de mizanda amelleri tart-
lrken. Slike bu drt yerde yetimeyen mrit, kmil deildir.
854

nk Olgunlamam bir eyhe mrid olan ehadiyet cemlini gremez.
Merkebin arkasn pen o dudak
Mesihin pnn tadn nasl bulabilir
Hoca Abdul-Melik-i Serv kuddise srruhul-azz der ki: eyh Kuran-
Kerimi dnyev kazanlara vesile edenlerin durumunu aklarken ulaamad
bir yere, Kurn- Kermi ayann altna koyarak ulamaya alanlarn duru-
muna benzetir.
eyh Sadreddin kuddise srruhul-azz der ki: Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem miratan dnerken kadnlardan bir topluluun cehennemde, ateten
yaplm kesici aletlerle kendi etlerini kesmekte olduklarn grd ve bunlarn
kimler olduklarn sordu. Onlarn zina ile ocuk dnyaya getirip kocalarna
senden diyen kiiler olduklar sylendi.
eyh buyurdu ki:
Nefsin arzu ve istekleriyle dopdolu olduklar hlde, gnl ve irat dava-
snda bulunuyorlarsa, onlarn azaplar bu kadnlarn grd azaptan iddetli-
dir.
eyh Zahidin olu Cemleddin Ali kuddise srruhul-azz eyhin huzuruna
geldi dedi ki:
rat seccadesine ok uzaklardaki insanlarn durumlarndan mnev g-
leriyle haberdar olabilen ve ok uzaklardaki, lmek zere olan mridlerinin
imanlarn kurtarabilen kiiler oturabilir.
Ah Ferec-i Zengn kuddise srruhul-azz den kmil velnin kim olduu
soruldu. O da dedi ki:
nnden geen bir kiiden nasl nesiller dnyaya geleceini, hangisinin
itaatkr, hangisinin s olacan bilmeli, bu da yetmez;
Mridlerinden biri lmek zere olsa onun imdadna yetiir ve eytann
aldatmasndan korur; bu da yetmez,
Mridlerinden biri lse, Mnker ve Nekirin sualleri srasnda yannda
olur ve sorular cevaplamasna yardm eder; ancak yine de eyhliin si
gnlnden geerse erlikten nasibi yoktur.
855

Binenaleyh, var olan saklamak, olmayan var gstermek ihanettir. Bu
yolda enniyyet mertebesinde alnan manevi cezann telafisi mmkn ol-
mamaktadr. Bunun olmas demek ihvann nesebini krar. Bu ise istenilen
durum deildir.
Efendi Hazretleri son olarak syledii gazelde de, bu konu zerinde du-

854
855
rulmutur.
856

Sanmayn ki bizi ire-i engr ile mestiz
Biz ehli harabattanz kim mest- elestiz.
857

Ol demde kim ikrar eyledi bizleri ey dost
imdi dirilb evremiz grd ki mestiz.
Bu zevke erer ehl-i hrat kim bula bir yol
Akl ana tuzak olmu iken, mmkn m gide yol
Akn elemi her kimi zar etti o makbul
Safi demesin kim bu yolda biz dahi mestiz.

Bezm-i ezele vakf olan ehl-i harabat.
Terk eylemez bizleri olsak ta pr-afat
te o zaman bilir ki biz ezeli mestiz.
Bu dedikodular olacak hep cmle gzel
n baa getirmi o takdiri ezel
Bildim ki bu lem hareketi sun-i lem-yezel
Toprak olup ayaklar altna yz koydum elbetdeki mestiz.

Efendi Hazretlerinden yle bir rivayet daha gelmitir. Bugn insan iin
tehlikeli ve ar manalar tamaktadr. yle ki:
Gardalarm! Bu vazife bizimle tamam. Bizden sonra eyh yoktur
deyip bir miktar rabta halinde kaldktan sonra,
Ahir zaman almeti, bizden sonra her kede bir eyh kacak yine
bir miktar rabta halinden sonra,
Canm onlarn gittii yola eytan dahi gitmeyecek

Bu kelamlarn aklamasn yapmak gerekmektedir.

Gardalarm! Bu vazife bizimle tamam. Bizden sonra eyh yoktur
Aklamas sorular blmnde gelecektir.

Ahir zaman almeti, bizden sonra her kede bir eyh kacak

Buradaki mana eyhlik makamnn oalaca ve bir faydadan ok kesfete se-
bep olaca haberidir. Bir baka manada kendi kolundan ok eyh (16 kii) kaca-
dr ki, yle de olmutur. Bu oalmada bereketin azalacana iaret etmitir. n-
k fitne attka feyzde noksanlk zuhur ettirir.

Canm onlarn gittii yola eytan dahi gitmeyecek

858

856
EN, a.g.e. s.37.
857
Bizi zm suyu ile sarho sanmayn. Biz ak ile sarho olunan meyhanenin
mdavimleriyiz ve Elest Meclisinin arab ile sarhouz.
858
Cemal Kurnaz-Mustafa Tatc, Yesevilik Bilgisi, Ankara, 2000, s.447- Sufi
Kutbl-aktb Hce Ahmed Yesev ve Tabakt meyihi (Tabaktus-sfiyye
adl eserdeki ilk dnem sfleri) yle demilerdir.
hir zamanda bizden sonra yle eyhler zuhur edecek ki; eytan aleyhil-lne
onlardan ders alacak ve onlar eytann iini yapacaklar. Halka dost olup halk ne
isterse onu yapacaklar. Mridlerine yol gsterip onlar maksada ulatramayacaklar.
D grnlerini ssleyip mridden ok hrs sahibi olacaklar ve ileri (batnlar)
harb olacak. Kfr ile iman farkl grmeyecekler, limleri sevmeyecek ve onlara
iltifat etmeyecekler. Ehl-i Snnet ve-l cemaati dman grp ehl-i bidat ve dalleti
sevecekler. Ktlklerini ne karp Hakk Teldan iyilik umacak ve eyhlik iddi-
asnda bulunacaklar. Ama eyhlik iini de kt yapp mridlerin kapsnda (veya
istekleri dorultusunda) yryecekler. Bu haldeki kii, mride eyhlik yapmamal ve
ondan bir ey almamaldr. (Ama) mrid bir ey vermezse, o zorla alacak. Eer o
ald nesneyi lyk olan kiiye ve yoksula vermeyip kendine ve ailesine sarf ederse,
it ls yemi gibi olur. Eer o taraftan alp yese ve kyafet giyse, o giysi zerinde
(omuzunda) olduu srece, kld namaz ve tuttuu oru Allah Tel derghnda
makbul olmaz ve yedii her lokma iin cehennemde bin yl azap grr.
Sultnl-rifn yle derler: Bizden sonra byle bir bidatya kim pr deyip
hizmet etse kfir ve meln olur. Byle bir kimsenin yaptklarn ilim yerine tutmak
ve bidatn snnet yerine tutup hell grmek, tm bunlar eriatta kfr, tarkatta
reddedilmi ve hakiktta usanlm ilerdir. Ayrca Hce Ahmed Yesevi kuddise
srruhul aziz der ki: Vay o kiilere ki byle eyhlere el uzatp mrid olurlar.
Kendilerini azaba atarlar.
phesiz azabm iddetlidir. (brahim, 7).
Ey dervi! eyhlik dvasnda bulunan kimsenin, krk yl bir mrid-i kmilin
hizmetinde bulunmu, ile ekip ondan icazet alm olmas gerekir. (Aksi takdirde)
onun mrid edinmesi ve hediye almas haram ve btldr. eriata aykr i yapan kii
dinden kar, tarkata aykr i yapan da merdd olur, reddedilir. Ve her kim tevbe
etmeden dnyadan gerse cehennemde azap grr. Bundan Allaha snrz.

Darendeli Hac Hasan Efendi buyurdu ki:
Bir asrn kutbu Hakka yrdnde ihvanlar sallanr hamlar d-
klr. hvann z sarmak gibi olur. Sevdiini sarmak gibi tutmal.

Halife Seimi
eyh; szlkte simasnda yallk alametleri beliren, sa sakal aaran en
az elli yalar civarnda kii, bakan, kabile reisi gibi anlamlara gelir.
Tarkatta ise, irada izinli tekke ve derghta terbiye ile megul olan kim-
selere denir.
eyhin yerine irad makamna gemede iki yol izlenir. Bunlardan biri
yoldan gelme, dieri ise, belden gelme usuldr.
Yoldan gelme usulne gre eyh, genellikle kendi mridleri arasndan
arkadalar arasna ykselmi ve manevi gelimeye yatkn kimseleri, daha

Muhammed Danimen Yesevliin lk Dnemine Ait Bir Risale:, Mirtl-
Kulb, lm, C 2, s. 2, Temmuz-Aralk 1997, st. 1998, s. 41-85
salklarnda yazl, bazen szl iaret ve icazet vererek muhtelif yerlerde
irad hizmetiyle grevlendirirler. Bu durumda ihvan da o zata tereddtsz
tabi olmaktadr.
Belden gelme usulnde ise, emanet eyhin evlatlarna intikal eder. eyh
Efendi, evlatlar arasndan bazen birine iarette bulunur ve ona tabi olunma-
sn ister.
eyh aka iarette bulunduu zaman, eyhlik makamna kimin geece-
inde problem ve sknt olmaz. aretin ak olmad zamanlarda ya ihvan
aralarndan en liyakatli grdkleri birine beyat ederler. Ya da tekke eyhlii
boalr ve dalmalar balar. Eer eyhin birden fazla halifesi olursa ve ki-
min eyh olaca aka anlalamad zamanlarda halifelerden yani tekkede
veya dergahta itibar edilen yksek makam ve halde olduu bilinenler tara-
fndan her biri iradlarn kendi niyetleri ile srdrr. Ancak entrikalar ile de
halifelik makamna gelmede ayr bir husustur. Bu usul Allah Tel ve
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin snnetine uygun olmayp tehlikeli
bir usuldr.
Yukarda bahsi geen halifenin seilme usulnde eer belirsizlik oluur-
sa nasl hareket edilmesi gerektii hususunda Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin ashabnn gittii yolu tercih etmek gerekir.

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, salnda kendisinden sonra Ms-
lmanlarn bana geecek kiiyi belirtmemi ve bu ii ashabna brakmtr. O,
hasta yatanda yatarken, hi phesiz, devletin bana kimin geecei konusu,
ileri gelen baz arkadalarnn kafasn megul etmitir. Belki bu konuda ashap-
tan bazlar arasnda ikili-l grmeler yaplmtr.
859

stiari seim (Hz. Ebu Bekir radiyallh anhn seiminde)
Bir nceki halifenin teklifi, (Hz. mer radiyallh anhn seiminde)
rann teklifi, (Hz. Osman radiyallh anhn seiminde)

859
BOYACIOLU, Ramazan, C...F.Dergisi / 2002 / Cilt 6 / say 1 deki ma-
kale.
hramczde Hac smail Hakk TOPRAK kuddise srruhul-azzin
Halifeleri
Efendi Hazretleri saylamayacak miktarda hatim hocas ve belli blge-
lerde hizmet vermek iin halife grevlendirmitir.
860
Fakat kendisinden son-
ra u kii benden sonra irada oturacaktr diye bir iczet-nme
861
ve aikre
cemiyet iinde sylenmi bir sz yoktur. Baz kimseler iinde sylenen hiz-
met kelimesi ise, irat ile yorumlanmtr.
862

Allah Telnn kudret hazinesinde mritler eksik olmaz. Fakat eer bu
vazife kendinde olmayp var gibi gsterip hareket edenlerin byk bir hata
zere olduklar dnlmelidir. Eer varsa bu hususa da sayg gstermek
gerekir.

Padiaha esvap ba olan kiinin, padiah hesabna ticarete girimesi zi-
yankrlktan ibarettir. Padiahla birlikte oturan kimsenin padiah kapsnda
oturmas yazktr, aldanmaktr. Bir kimseye padiaha elini pmek frsat der
de o, ayan perse bu, sutur. Her ne kadar ayaa ba koymak da bir yaknlk-
tr, fakat el pme yaknlna nispetle hatadr, dknlktr. Padiah yzn bi-
rine gsterdikten sonra, o bakasna meylederse kskanr.
863

Efendi Hazretleri, kendinde Mridi Kamillik, Gavs-l Azam ve Kutbul
Aktab
864
olmak zere vazifeyi tamakta idi. Belki bu ar vazife-i

860
98 tane halife yetitirdii rivayet edilir. Halifelik sfat ile mridlii kar-
trmamak gerekir.
861
Efendi Hazretleri irad vazifesi ile ilgili bir yaz brakmamtr.
czet-nme Arapa-Farsa bir terkib. zin mektubu, bir nevi diploma manasna
gelir. eyhlerin, olgunluk makamlarn aan ve irad mertebesine ykselip gelenlere,
grdkleri terbiye ve irad snrlar iinde, tliblerin terbiye ve irad edilmesi konu-
sunda verdikleri izin. Bunu belgeleyen, mezuniyet kdna da iczet-nme denir.
czet-nme alanlara, eyh tarafndan merasimle ta giydirilirdi. Baz tasavvuf okul-
larnda, ta yerine hrka giydirmek tabiri kullanlr. CEBECOLU Ethem, Ta-
savvuf Terimleri ve Deyimleri Szl, Ankara, 1997, s.384
862
Aada Mehmet Kzm TOPRAK kuddise srruhu Efendinin hizmeti ak-
layan ifadeleri bu konuda ok nemlidir.
863
Mesnevi c.I, b.1766-1770
864
Efendi Hazretlerinin uzun mrl olmas yan doksan yan gemesi
kutbiyyetine delildir.
smail Hakk Bursev kuddise srruhul-azze gre Aziz Mahmud Hdy ittifakla
zamannn kutbudur. zellikle Tecelliyt isimli eserinde onun kutbiyyetine iaret
eden deliller vardr. Arifler de onun kutbiyyeti zerinde ittifak etmilerdir. smail
Hakk, kutb-i vcdun uzun mrl olduunun sylendiini belirterek Aziz
Mahmud Hdy kuddise srruhul-azzin uzun mrl olup doksan yan gemesini
de kutbiyyetinin bir delili saymtr. (Aziz Mahmud Hdyi Uluslararas Sempoz-
yum Bildiriler, st-skdar Beld. 2006, c. II, s. 331, smail Hakk Bursev, Kitabs-
Silsile, s.66)
hemen teslim edecek birisi olmadndan grevi kendinde brakmak zorunda
kalm olabilir.

Baz asrda Kutbul-rad, Gavsu1-Azam ve Kutbul-Aktablk her biri zat
eriflere ayrca ihsan olunur. Ve baz asrda bu Mensb- ilhiye bir zat erife
ihsan olunur. Yani Kutbul-Aktab, Gavsu1-Azam ve Srr Hilfet bu hiz-
metu-llah bir zat erife ihsan olunur.
865

Hakka yrd tarihlerinden sonra, baz evliya tasarruftan men edilir.
Bu onlarn mertebelerine baldr. Eer bir veli Muhammed Merep deilse
onun tasarrufu devam etmez. nk slm dnda btn dinlerin eriat kal-
drlmtr. Yni sev, Musev, brahim vb. merepli veliler Hakka yrd-
tarihlerinden sonra tasarruflar kesilince, ister istemez onlarn ballar da
zamanla azalr. Bu tr vazifeliler Hakka yrdkten sonra da tasarruf yetki-
sine sahiptir.
Mridin Hakka yryen eyhinden bizzat bir iaret almadan, eyhini
terk etmesi yanltr. Bu durumda en gzel olan veysi olarak Efendisine
balanmasdr. Eer iaret alm ise, iaretine balanmas vaciptir. Bakas-
nn da uyma mecburiyeti de yoktur.
Ancak birok mridin Hakka yrmesinden sonra talebelerin fetret
devresi geirmi olmas tabii bir durumdur. Bu sebeptendir ki, birok tarkat
kolunun snmesi vazife elinde olmayan eyhler tarafndan olmutur.
1969 senesinden bu yana eyhliklerini ilan eden kiiler kmtr. Bu ki-
ilerin doru veya hatal olup olmamalar konusunda sz sylemek yanl bir
durum oluturmaktadr. nk bu kiiler Efendi Hazretlerinin rahle-i tedri-
sinden gemi olduklarndan, nefsin aldatc mertebelerinden kurtulmu ol-
malar umulur. O gnden bu yana geen seneler ihvanlar zerinde bir sk-
net ve birbirine eit seviyedeki ihvann ahirete gmeleri ile bu konu zerin-
de szler ekseriyetle bitmi durumdadr.

Hac Hasan kaddesellh srrahul-aziz Efendi, Seyyid Osman Hulusi
ve Bedreddin Efendilere buyurdu ki;
Efendim dedi ki; Benden sonra harfler
866
ok olacak. lave olarak
Hac Hasan Efendi de, Seyyid Osman Hulusi Efendiye tekrar buyurdu ki;
Bizden sonrada, hurflar
867
ok olacak, bu listeye kayt olma.

865
Mifthul-Kulb, s. 75. stanbul-1301
866
Sahte eyhler.
867
Uyduruk tarikat ehilleri; tahrif edilmi tarikt zihniyetine sahib kiiler.
Halifelik konusu hakknda sorulabilecek sorular ve cevaplar;

Yukarda anlatlan hususlar erevesinde Efendi Hazretlerinden sonra
hilafet konusunda sorulabilecek sorular unlar olabilir.

1 Gardalarm! Bu vazife bizimle tamam. Bizden sonra eyh yoktur
ve devamndaki szler bugn iin geerli midir?
Muhyiddin Arab kuddise srruhul-azz Hazretleri kendisi iin Hatm-l-
Evliy
868
(Veliliin son halkas) demitir.

mm-l Evliy rif-i billh Eb Abdullah Muhammed b. Ali b. Mu-
hammed b. rab-, et-T, el-Htim, el-Endls, eyh-l Ekber Muhyiddin
Kaddesellh srrahul-aziz bu konuda buyurdu ki ;
Ya Rabbi Sana arz ve krn ettim. Makam- celletin pek byktr. Ya
Rabbi akladm bu krn ve sevinci kalbimde kabul etti.
Kalb skntlarla beraber yaknlamana, zt- azmu-nn kalbe sma-
sndan oluan ferah ve sevince hayret ederim.
Fakat hakktler, gece gndz mda gizli olduu halde kalbimde ilhi
vcud denizinde kefine hayran kaldm.
Asl ve saf nr olan Hakk uzaktan grlen hayal gibi cisimlerin yerine geen
ve yerinde durmayan bir nur verdin.
Cesedimin nuruna armyorum da, yalnz kalbdeki nurlarn nasl temsil ve
durduuna aryorum.
Eer bu meyletmi nr, kefen zhir ve gr yerine kaynayarak akyorsa, o
halde tecelli eden nr-u ilh o kalbde durmaktadr.
Dediimi anladnsa ey delikanl, iin essn tetkk ve tecrbe eyle. Acaba
halkn gr ve fikri, alm olan zt- bilebilir mi?
Zatnn birlii bizim Ondan ayr bulunduumuz zaman ilmimizin kendisine
birlemesinden mnezzeh olduu gibi bu yokluun varla kmasndan eski ve
ezelidir.
Allah Telnn Rasl- Kermi sallallh aleyhi ve sellem, Htem-l
Evliyy tyin ile yani hir zamanda sa b. Meryem aleyhisselmn yeryzne
inii ve Deccl-in katlini ve bunlarda nbvvet hkm ile deil de velyet hkm
ile olacan bana haber vermitir.
Ben risletin rhniyeti ve Beyt-l Harm (Kbe) Esrr- hakk iin bana o
Htemin makamn niteliklerini ve beyn eyle dediimde;
O bir hkmdr. Hakm olan Allah Tel onu birok kimse iinden en
iyisini en gzelini semitir, cevabn verdi.
Mukaddes Zt- (sa b.Meryem Aleyhisselm) Htem grebilir, dediim-
de, iddetle yz evirerek cevap verdi ki;

868
Hatm Arapada bir ii tamamlayp sona erdirmek, bir eyin sonuna
damga vurmak, bir yaz veya belgeyi mhrlemek anlamlarna gelir. Hateml
evliya grn ilk defa ortaya atan Hakm Tirmzdir (h.y.t.320/932).
Htemi Hakkiden bakasnn grd devam etmezdedi.

869

Hatm-i velyet Onu grd zaman, zamann zuhruna vakit var mdr?
demitim. Cevben .........
(500+5+400) vakit vardr. Hatem-i Hakki hakknda ki ise ok byktr
dedi.
Hatmin mhim bir srr- vardr ki, arif-i billh olan her kmil veli ona vakf
ve nfuz ederse, onun ahsiyeti etrfnda devir eder.
Mehur muhaddis Hkim Tirmz kaddesellh srrahul-aziz ona dnya
mr ve silsile-i vilyetin hatmi olduuna iret etmi, fakat izhr etmemi oldu-
undan kalbler o hatmi bilmekten salim yani bo kalmtr.
Cenb- Sddk zm radiyallh anh bile sddkyet makamnda bulunduu
halde hatm-i bilmeye nail olmadndan sem- maribin parlayan gnei onun
tarafndan grlmemitir. nk hatm, Cenb- Sddkdan stn makamdadr.
Sebebi de kendisinde hem nbvvet ve hem de velyet vardr. Yani sa b. Meryem
aleyhisselmdr.
Cenb- Sddk zm radiyallh anh zevken idrk etmemi, fakat hatm-in
kendisi gizli olduu halde gsterdii eserler ve iaretleri kalben mhede etmi-
tir. Berrak srlarna toz bulam olmaktan kskanr. ayet kendisine bir k ak-
seden yldzlarn klar gibi olabilir.
Bu esrr, arn stnde bir yerde, dolunay veya parlak gne gibi zuhur
ederse, makm- hatimde onda lzumlu gerekli olmutur.
Bazen ashb- esrra o esrr- muhede zuhr eder ki, o esrrn bir ksm
yksek hidyet rehberi dier bir ksm da fikir ve bozuk akideye eytana atlan
talar gibi bir engeldir.
Birlik zatn cisimlerin nazarndan saklayan mukaddes zat tenzih ve takds
ederim. Bununla berber o asl zt olann tecelliyt nurlar, her kalb ve hayat
sahibi iin ummdir.
Fakat yarasa gzl olan kimseye ziy yaklaamaz. Sedet ve huzurlu hayat
hasta olan nerede grecektir.
Kendilerine manev makam verdiimiz ahsiyetler on be ksma taksim edil-
mitir. Olaylar ve kintn bunlarla kyamn gryoruz.
(Bunlar: Rasl, Neb, lim, Veli, mmin-i mmiAktb, Evtd, Vzer,
Havs-u Abdl, Nkab, Mslman, Kfir, Tb, Tb olmayan, s)
Krklarn adetleri sonsuzdur. Bu kiiler bu hkme rza sahibi olmu olan
mttefiklerdir.
Arzu edersen sekiz tanesini say ve fazla syleme. Bunlarn yollar da birdir.
(Rasl, Neb, lim, Aktb, Evtd, Havs, Abdl, Nkab)

869
sa b. Meryem aleyhisselm: Cenb- Muhyiddin rb- kaddesellh
srrahul-azizin Hatm-i velayet yani sahibini grebilmek hususunda ki teminatna
[henz ona ok vakit vardr. Sen gremeyeceksin. Kef ve uht lemindeki grn
harite devam etmez] cevab verilmitir. Cenb- Muhyiddin rb- kaddesellh
srrahul-azizin kefi phesiz kefi hakkidir, kefi hayl deildir. Yalnz Hatm-in
zaman gelecee balanmtr. Buradan anlalan Hazreti eyh bu temenniyi
Futuht- Mekkiyesinde nce beyan etmi ve ondan sonra yazd ryasna niyaz-
etmise de mr vefa etmemitir.
Yukardaki sekiz adetten yedisi herkese bilinir. Fakat sekizincisi Rabbn
tecelliytta gerekli ve devamll olandr. Makm- Hatm sahibidir.
Dnyann mr fena bulduunda ve ahir zaman geldiine zaman dellet et-
tiinde byk olaylar olacak ve hatm gelecektir.
Bu sekizin iinden yedi mahit kii, halk gaflete dm iken zuhur edecek-
tir. Onlar ilerini hilm ve sknetle ileri idre edeceklerdir.
am ehrinde Ravza-i Hadr (yeil bahe) da Hatmin dmanlar buluna-
caktr. Fakat Ravza-i Hadrya mlik olacak mminlere efkatli merhametli
Hatmdir.
Hatm bir ii yapmak isterse veya bir emr-i mnev aldnda, yukardaki ki-
ilerden hi birine kaytl olmayarak ileri dilediince yapar. Cahil ona bir i
hususunda mracaat ettii zaman sen O Hatmi ok dav eden veya hasm gibi
grrsn.
Zhiren Hatmi cahilden yz evirendir. Fakat temiz kalbi llmeyecek
kymetli, ilere hkim ve kefildir.
Hatmin mrnde yarm saat kalsa, ondan dier saata kadar mutlaka o
akde-i halledecek ve ileri bitirecektir.
870

Hatmin gelmesi ile adlet aacnn dallar titremeye balar. Yeryzndeki
aalar ve bitkiler kurumu iken hayat bulurlar.
mam-l Mminin temiz cesedi topraa verilse de yine getirdii Allah Te-
lnn adleti doudan batya zahir ve intiar edecektir.
te burada yani bu iin sonunda Allah Telnn beyan salt kendisine ha-
yat ve lmde ak olduum zt- rislete olsun. Amin
871

Hakk Telya arz edilen hamd ve seny mukaddem ve Sultn- Enbiy
sallallh aleyhi ve selleme takdim edilen sonunda bir olan salttan sonra;
Ey akl sahibi! Rey sahibi olan anlay sahibinin mhim emirler hakknda
sylediimizi tedbir ve tefekkr ile aciblik tayan ltfedilen lafzlarn ve sana
beyan edilen faydal manalar aratr.
Srf mnaya ait olan o eye dnyev bakla bakma ki, yolu yanlrsan ve bu
konuda yalnz kalan cismin yorulmu olur.
O manevi emirler ve acayip manalar bir hayat sahibi bir nsha olursan yani
Letif-i Rabbniye halinde taltif edersen uzaklara gitmeye gerek grmem. nk
mna gizlidir.
872

870
Yani sa aleyhisselm gelecektir ki, Hatm Odur. nk geldii zaman dn-
yann sonu ve velyetin bitii olacaktr. Bunun iin Hatm (mhr-son) dir.
871
Kitabn bandan balayp burada tamamlanan manzmede Cenb-
Muhyiddin rb- Hazretleri Efendimiz Hz. sa aleyhisselm kelimesini, geli zama-
nn ve Hatmin ismi ile geleceini ve yanndaki yardmclarn ksmen iaret ve
ksmen sarhatle (aka) beyan ve ifde buyurmutur. Bundan sonra yine ve kk
bir manzme ve bir tavsiyesi ile bu kitab yazmaktan maksad ne ise ona intikal
edeceklerini izah etmilerdir. Allah Tel srrn takdis, yardmn ve feyzini zeri-
mizde klsn. Amin
872
Muhyiddin rb-, Ank-i Murib-Srr- Mektm-u Mahtm (zeri M-
hrlenmi Gizli Srlar), Yazma, Atatrk Ktphanesi, Osman Nuri Ergin, 1700)


Hteml enbiya gibi mslmanlar arasnda bir de htem-i velayet (vela-
yetin mhr, veliliin biti mertebesi, kiisi, sonu) tabiri, vardr ve Muhyiddin
Arab, Hteml evliya saylr. Bu tabirde velilik denilen mertebe veya memuri-
yet ka derece ise, Muhyiddin Arab onun en sonuna kadar gitmi ve hatmetmi-
tir, manasnadr. Yoksa velilik Muhyiddin Arab ile son bulmutur, ondan sonra
byk mikyasta veli yni ilh mtefekkir gelmeyecektir, demek deildir.
873

Velilik, nebilik gibi alma karl olmayp ilh bir ltuftur. Efendi
Hazretlerinin Hateml-Evliyal, Ona Allah Telnn ihsan ettii husus
mertebesine gredir. Yoksa Onunla velayet bitecek manasna gelmemekte-
dir. smail Hakk Bursev kuddise srruhul-azz Hatm (Son Halka) hakkn-
daki gr ile durumun hususlik zerine olacadr.
874
Yoksa bir mevzuda

873
ERGN, a.g.e. s. 281
874
bdet sfatnda son mertebe hatmi scdladr ki, maherde feth-i bb- e-
faat olunduk da ol halde mtekeffil-i-sadet-i dreyn efus-sakaleynden sallallh
aleyhi ve sellem ve sir efaate mezn olanlardan vki olsa gerektir. Pes ol secde-
den sonra ibdet-i ztiyye kalr ki ona emir ve teklf mukrin olmaz. Nitekim rh-i
izafi mufrakatinde dah, hayt-i ztiyye kalp meyyitten emr nehy sakt olur. Ve
Kurn- Azzin hatmi, sre-i beraat iledir. Zr bu sre makbul ve merdd
meynn temyiz eder. hir nazil olan hkm ise, ehl-i cennet ve nr birbirinden
temyizdir. Ve ahkm-i eryi bizim eratimizle hatm olunmutur, Enbiy
aleyhisselm bizim Raslllah sallallh aleyhi ve sellem mahtm olduklar gibi;
Hz. s aleyhisselmn nzl-i tabiiyyet ve baz ahkm tayr-i taayyn-i Sri
iledir. Fefhem. Ve bizim eratimizin hkm emsin maripten tuluyla hatm olu-
nur. Zr emsin sret-i mme-i kevniyyeye nisbeti, rh-i hayvaninin bizim beden-
lerimize nisbeti gibidir. Ve kalem-i lnn min-hays1-insn-i kmile nisbeti bizim
neetlerimizi mdebbir olan rh-i ilhnin; nisbeti gibidir. Onun iin ems marip-
ten tulu ettikten sonra kimsenin mn ameline itibr olunmaz. Rh- insannin
tedbr-i bedenden irz ve rh- hayvaninin mufrakati hlinde itibr olunmad
gibi. Ve hilfet-i ilhiyye-i mutlaka mertebesinin hatmi Hz. s aleyhisselm iledir.
Hilfet-i Nebevyye mertebesinin hatmi, Hz. Mehd ile olduu gibi. Ve velyet-i
Muhammediyyenin min-hays hussil-mertebe hatmi arabdan bir hasb ve nesb
racl-i kermle vaki olmutur. Nitekim husus mertebe-i adi ve seyf l-i Osmandan
Ftih Sultn Muhmmed (Rahimehul-Ehadus-Samed) ile hatm olunmutur. Ve
veldet-i mutlaka Snde bir mevld-i pkize ile hatm olunur ki, bade ez-n dnyaya
ukm sr olur.
Nitekim, lim inde de olsa onu araynz.

(Kefl-Haf, I, h. no: 397) ona
iarettir. Ve saltanat- mutlaka, saltanat- Osmniyye ile hatm olunur. Pes l-i Os-
mann devleti zamn- Mehdye muttasl olur. Velkin husus zerine kiminle hatm
olaca kimseye malm deildir. Eerci ki, hirul-aktb bi-huss malmdur.
Nitekim takrr-i sabktan fehmolunur. Ve hatm-i vzer Ashb- Kehf tir ki,
vezret-i Mehd ile takalld etseler gerekdir. Ve bunlar geri acemdir. Velkin arabi
tekellm etseler gerekdir. Pes yediyz bin lgatin evveli sryn ve hiri arabdir.
Onun iin ehl-i cennetin dah, lisni arabdir. Ehl-i nrn acem olduu gibi ve fris

acemden mstesna olmakla lisn- ehl-i cennete ilhak olunmutur. Ve b () ve
cm ( ) ve zel( ) ve kf ( )-i frisiyye hurf-i arabiyye ilhak olunduu gibi. Onun
iin hurf otuz ikidir derler. Ve feshat- arabiyye Sehbn ile ve feshat- tefsriyye
Crullah ile ve Trk-i mutlak , eyh Yunus Emre kuddise srruhul-azz ile ve husus
mertebe eyh-i tarkatimiz Mahmd Hdy el-skdr kuddise srruhul-azz ile
hatm olunmutur. Onun iin cevm-i kelime mazhr ve kelimtmda cem-i
mertibe iret-i ve hafiyye myesserdir. Eeri ki, baz ehl-i runet ve haset
mezya- kelma mhtedi olmadndan duay mcerrede hamleder. Ve lisn- ta-
savvuf eyh-i Ekber ve eyh-i Kebirde kuddise srruhumal-azz hatmolunmutur
ki, cem-i erbab- tark onlardan Hakka mstefddir. Onun iin onlar tarkat-
mahssa mensb deildir. Ve bu lisnda ey-heyn-i mezkrnin birbirlerine
nisbetleri lisn- Trkde eyh Ynus ve Hdyi nisbetleri gibidir, farif (bil). Ve
uyh- kibar hakknda erbb- kyl klin halleri malmdur.

(smail Hakk Bursev,
Tuhfe-i Aliyye, Hzl: eyda ZTRK, st., 2000, s.252)
---
Velyetin kesb mi yoksa vehb mi olduu konusunun ilk dnemden itibaren tar-
tld bilinmektedir. Hakm Tirmiz kaddesellh srrahul azz velilerin sahip
olduklar zhir ve btn zelliklerden de bahsetmekte ve zhirde onlarn tannmas-
n kolaylatran alametleri hakknda yle demektedir: Birincisi, Raslllah
sallallh aleyhi ve selleme sorulan bir soru zerine verdii rivayet edilen cevaptaki
zelliktir. Kendilerine: Allah Telnn velleri kimlerdir? Diye sorulduunda, yle
demilerdir: Grldklerinde Allah Tely hatrlatan kimselerdir. Msa
aleyhisselmn yle dedii nakledilmektedir:
Y Rabbi! Senin vellerin kimlerdir? Ona u ekilde cevap verilmitir: Onlar
yle kimselerdir ki, Ben anldmda onlar hatrlanr, onlar anldnda Ben hatrla-
nrm. kincisi, onlarda hakkn gc vardr. Bu g sebebiyle hi kimse onlara
mukavemet edemez. nc olarak, onlar firset sahibidirler. Drdnc zellikleri,
ilhama mahzar olmalardr. Beincisi, onlara ez edenin ldrp kt bir sonla
karlamasdr. Altncs, onlara haset etmeyi alkanlk haline getirenler hari,
diller onlar vme hususunda birleirler. Yedinci almetleri, dualarnn makbul
olmas ve ok ksa srede bir yerden baka bir yere gitme (tayy- mekn), su stnde
yrme, Hzr aleyhisselmla sohbet etme gibi deiik ekillerde keramet gstere-
bilmeleridir. Hzr, kendisiyle grmeyi arzulayan birilerini bulmak iin dalar,
ovalar, denizleriyle btn yeryzn dolar. (Hakm Tirmiz, Hatmul-evliy, s.
361)
Velilerin ve bulunduklar makamlarn birbirine stnlkleri hususunda
onun esas ald l neblerdir. Ona gre, nasl ki enbiynn bir ksm belli
zelliklerinden dolay dierlerinden stn iseler vellerden bazlar da sir
evliynn nnde bulunmaktadrlar. Hatmul-evliy, s. 337.
Hakm Tirmiz kaddesellh srrahul azz bu grne dayanak olarak sundu-
u delillerden biri Raslllah sallallh aleyhi ve sellemle ilgilidir. Allah Telnn
Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve selleme lemde hi kimseye vermedii hususi-
yetler bahettiini syleyen Hakm Tirmiz bunlardan bazlarn herkesin bilebilece-
ini ama geri kalannn yalnzca Allah Telnn sekin kld kiilere aldn
iddia etmektedir. Allah Tel baka pek ok eyin yan sra Hz. Muhammed
sallallh aleyhi ve selleme htemunbvveti de vermitir. Bu enbiy ierisinde

yalnzca ona ihsan edilmitir. Burada Hakm Tirmiznin htem ve hatm kelimelerini
mhr anlamnda kullandn zellikle vurgulamak gerekir. Ona gre Allah Tel
nbvvetin btn czlerini bir araya toplam, tamamlam ve kendi mhryle de
mhrlemitir. Bu nokta nemlidir, zira bu mhr sayesinde eytan ve nefs nbv-
vet alanna szmak iin yol bulamazlar. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
dndaki enbiynn byle bir zellii bulunmadndan, onlar nefslerinin kalplerine
etki etmesinden emin olamazlar. Hatmul-evliy, s. 340.
Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin bu zelliinden hareket eden Ha-
km Tirmiz htemul-evliy ile ilgili grn u ekilde ortaya koyar:
Aziz ve Celil olan Allah Tel nebsinin (sallallh aleyhi ve sellem) ruhunu
kabzettiinde, onun mmetinden krk sdk ortaya kar. Yeryz onlarla ayakta
durur ve onlar onun ev halkdr (l-i beyt). Onlardan biri ldnde yerini bir ba-
kas alr. Onlarn saylar tkenip dnyann sonu geldiinde Allah Tel bir vel
gnderir. Allah Tel onu semi, ayrm, kendisine yaklatrm, yaknlatrm,
evliyya verdiini ona da vermi ve ona zel olarak Htimul-velyeyi ihsan
etmitir. Bylece o, dier velilere Allah Telnn kyamet gnndeki delili olur.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem de sdkun-nbvvet bulunduu gibi onda da
bu mhr sebebiyle sdkul-velyet bulunur. Ne eytan ona yaklaabilir ve ne de
nefs bu velyetten kendi payna deni alabilir. Hatmul-evliy, s. 344.
Tirmiznin buradaki ifadelerinden hatmul-velye sahibi olan veliye atfettii
zelliklerin Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin zellikleri ile benzerlik arz
ettii ortaya kmaktadr. Bilhassa son cmledeki yaklam onun deiik evreler-
den gelen eletirilere maruz kalmasna sebep olmutur. Ancak o bu yorumunu yol
aabilecei tehlikeleri nceden tahmin ederek velyetle nbvvet arasndaki farka
dikkat ekmi ve bu dorultuda aklamalar yapmtr:
Nbvvet ve velyet arasndaki fark udur: Nbvvet, bir ruh eliinde vahiy
olarak Allah Teldan gelen kelamdr. Vahiy tamamlannca o ruhla mhrlenir.
Vahyin kabul onunla olur. Bu ekilde tasdik edilmesi gerekir. Kim onu inkr ederse
kfir olur. nk o Allah Tel Telnn Kelmn reddetmitir. Velyet ise, Allah
Telnn baka bir yolla kendisine hads ulatrmay stlendii kii iin sz konusu
olur. Bylece o hadse nail olur. Bu hads Aziz ve Celil olan Allah Teldan, sekne
eliinde hak lisan zere ayrlr. Muhaddesin kalbinde bulunan sekne o hadsi
karlar, muhaddes de bunu kabul eder ve onunla skn bulur. Hatmul-evliy, s.
346.
Bu mesele balamnda bn Abbas radiyallh anhdan gelen bir rivayete dayana-
rak muhaddes dedii vellerin de tpk nebler gibi grevlendirilmi olduklarn sy-
leyen Tirmiz yle devam etmektedir:
Bununla onlarn insanlara gnderilmi eliler olduklarn kastetmiyorum. De-
mek istediim onlarn Aziz ve Celil olan Allah Tel tarafndan yalnzca eli olarak
gnderildikleridir. Allah Telnn, iini stlenip, seip, Kendisine ayrd her kii
dnyada elidir ve gnderilmitir. srailoullar arasndaki kullarna bir ceza olmak
zere hazrlad dmanlarndan bazlarn, Allah Telnn nasl zikrettiini gr-
myor musun? yle buyuruyor: zerinize pek gl olan kullarmz salacaz.
( sr, 5)
Burada O, ceza ve ktlk iin gndermitir. u ayette zikredilenler ise hayr ve
yardm iin gnderilmilerdir: Senden nce hibir rasl ve neb gndermemiizdir
umum htemiyet yoktur. nk Efendi Hazretlerinden sonrada saysz evli-
ya gelmi ve gelmektedir.

Her vakitde hatml-evliy birdir, bu vakitde Allah sbhnehu ve
tel hatml-evliy olma Msriye virdi.
875

Belki, buradaki mana Efendi Hazretleri iin takdir edilen tasarruf zaman
ierisinde ne kadar evliya gelecekse hepsinin Onun kontrolnde olaca,
zahir ve batn durumunda Onun gibi Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin makam- mneviyesi zere olacak birinin ndiriyetine, kelmn
sylendii niyet ve vakit ile makam zere biri bulunmayaca manasna
gelmektedir.
876

ki Bu u demektir: Biz hibir neb gndermedik. Bir kavme neb gnderilmi
midir? ayet byle ise o rasldr. O halde neb ile rasl arasnda ne fark vardr?
Rasl, (Allah Teldan) haber veren, belli bir kavme gnderilip onlar uyaran ve
elilik grevini yerine getiren kiidir. Neb ise haber verir ama belli bir kavme gn-
derilmemitir. Ancak kendisine sorulduunda cevap verir. nsanlar Allah Telya
arr, onlara nasihat eder ve rasln erati dorultusunda yrmeleri gereken yolu
aklar.
Rasle gelince, o Allah Teldan getirmi olduu bir erate sahiptir ve insanlar
buna uymaya davet eder. Neb ise eli olarak gnderilmi deildir. O kendisinden
nceki rasln eratine tabi olur, halk o rasln getirmi olduu erate uymaya
davet eder ve onlara rehberlikte bulunur. Ayn ekilde muhaddes de sz konusu
erat kanalyla Aziz ve Celil olan Allah Telya arr ve rehberlik eder. Hak
lisanyla Allah Teldan ona gelen mjde, destek ve nasihattir. Kendisine gelenler,
eriattan hibir eyi neshetmez, bilakis ona tamamen uygunluk arz eder. te buna
kar kan vesvesecinin ta kendisidir. bn Abbas radiyallh anh tilavetinde bu
rasl, neb ve muhaddesi bir arada okumutur. nk onlar Allah Tel katndan
gnderilmilerdir. Allah Tel onlarn her birinden ayr ayr sz almtr (msak).
Rasln msak risletiyle, nebnin msak nbvvetiyle, muhaddesin msak velyeti
ile ilgilidir. Onlarn hepsi Allah Telya davet ederler. Bununla birlikte rasln
risleti eratle yerine getirmesi gerekir. Nebnin Allah Teldan haber vermesi
gerekir ki bunu inkar eden kafir olur. Muhaddese gelince, onun hadsi rasln erati
dhilinde onun iin bir destek ve ilave bir delildir. ayet bunu Allah Telnn kulla-
r iin kullanrsa bu onun Allah Telya yaknlamas iin bir rahmet ve vesile olur.
Onu inkr eden onun bereket ve nrundan mahrum kalm olur. Zira o Allah Te-
lya arp rehberlik eden olgun bir kiidir. Hatmul-evliy, s. 352.
(Salih ift, Hatmul-Evliy, Eb Abdullah Muhammed b. Ali el-Hakm et-
Tirmiz, Tasavvuf: lm ve Akademik Aratrma Dergisi, yl: 6 [2005], say: 15)
875
EEN, Halil, Niyaz-iMsrnin Hatralar, st, 2006, s. 39
876
DURSUN GNE (d.1948) Bayburt-Demirzl Ali Haydar Efendi la-
kab ile tannan kiinin kendi hakknda verdii bilgide geen konu buna iaret
olmaktadr.
Efendim, seyahat dneminin ncesinde Dergh zzette yle bir mana sey-
retmitim; Hzr aleyhisselm, brahim Garibullah manm ap ruhumu alarak biz
Geen gn hocann biri: Eski gnler geti... Biz iki kii kaldk. Biz de
gidersek dnyada lim kalmayacak!
Diyormu. Bu eit szler, Hakkn tecellsini inkr olur. u veya bu za-
manda Allah Telnn mevcudiyetini inkr edebilir misin? O mevcut olduka
da isimlerinin icaplar nasl sner, mevcut olmaz? Bir ismin noksan hi dn-
lebilir mi? Byle bir ey olsa dnya yerinde kalmaz. nk dnyadan maksat,
Hakkn btn esmasnn zuhurudur. Hak, istedii vcuttan tecelli eder. Onun
iin i sarkta, kavukta deildir. Binenaleyh Hakkn zuhuru klk kyafete bal
deildir.
877

Bir baka mna da, Efendi Hazretlerinin makam ynnden yksek bir

fakiri Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin huzuruna gtrdler. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem bir krs zerinde oturuyordu. Bana gre arka sa tara-
fnda Enbiya krsler zerinde, sol tarafta da Evliyullah ayakta durup bizi seyredi-
yorlard. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Ho geldin evladm diyerek elini
uzatt. Elini ptm sonra aya kalkarak ellerini semaya ap benim iin dua eyledi.
Enbiya, Evliyada min syledi. Dua bitince krsnn sol tarafna bizi alarak, Hzr
aleyhisselm grevlilere, Dursun Efendinin zamannda her ne kadar irat olacak
var ise, toplayn getirin buyurdu. Biraz sonra sol taraf nebilerin n taraf maheri
bir kalabalk oldu. Srayla gelerek elimizi pmeye baladlar. Anlayamadm baz
haller oldu.
Bazen Raslllah sallallh aleyhi ve sellemle bir vcut olarak krsde oturuyor
bazen sanda bulunuyor bazen soluna geiyordum. Bu elimizi pmeye gelenlere
gre oluyordu. Sonra bu gei treni bittikten sonra Hzr aleyhisselm ve
Garibullaha dnerek Gtrn bunu temizleyip aln bana getirin buyurdu. Onlar-
da alp gtrdler. Bir merdiven bana getirdiler. Merdiven geni aa iniyordu.
Her basamak banda kap vard. Bu merdivenleri inerek bu odalar ap grmemi
sylediler. Bunun zerine merdivenleri birer birer inerek odalar gezmeye baladm.
Bu odalarda Silsileyi Nakibendye de bulunan zatlar vard. Hz. ah Nakibend
kuddise srruhul-azizin odasna vardmda odada bir tabut vard. ah Nakibend
bana; te evladm bu senin emanetindir, Zaman gelince bunu tayacaksn
imdi git odalar gez dedi. En son basamaa odaya kadar gezdim. En son ki,
odann nnde Sivasl smail hramczade Garibullah duruyordu.
Ho geldin evladm. Gel ieri dedi. Ben saa sola baktm. brahim Garibullah
kuddise srruhul-azizin odasn aradm. Pirzde (hramczde Hac smail Hakk
TOPRAK Hazretleri;
brahim burada oda yapamad. Artk buradan bizim odamzdan seyredecek-
sin. Senin mana ismin Alidir evladm Ali evladm dedi. Ve bir zaman o odada
kaldm. Drt ay sonra brahimin cennettteki meknna iade edildim. ki sene onunla
kaldm. Bir gn bana; Sinemde ne var ise, sana emzirdim dedi. Bende artk bir
ey kalmad dedi. Arkasnda oturuyordum. Birden elini arkaya uzatarak omzumdan
tuttu, stnden ararak ileri frlatt. Bylece yolumu am oldu pirlere ve
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize yrdm (Tevhid Gemisi
Dergisi, st. 2006, say 10, s.2325)

877
mertebede olmasna ve tasarrufunun Hakka yrynden sonrada devam
edeceine iaret etmesidir.
Binenaleyh, Efendi Hazretleri aikre u kii benim yerime otursun
dememitir. Ancak baz yerlerde hizmet kelimesi kullanmtr. Bu yoruma
ak bir kelimedir. erii sylenen kiinin durumu ile ilgilidir. Toplumla
direkt olarak ilgili olup olmad ahsn yorumuna aittir.
Efendi Hazretleri Canm onlarn gittii yola, eytan dahi gitmeyecek
szyle bir kimsenin olmayan bir grevi var olarak gsterdiinde durumu-
nun kt bir ekilde olacan da ayrca aklamtr.
Hatrlatlmas gereken bir durumda lemde btn olan eyler, Allah Te-
lnn emrinde ve hkmndedir. Evliyaya verilen tasarruf etme yetkisi de
yine Allah Telnn elindedir.
Cmle irde Hakkndr, lkin Br Tel irdesini kimseye vermez.
rde-i klliye insan- kmilde bile yoktur.
878

2Efendi Hazretleri Hakka yrdkten sonra bir kiiyi yetitirebilir
mi?
Evet. Naklik veyslik ile kuvvetlenmi bir tarkattr. Silsiledeki ko-
pukluklar bu terbiye usl ile giderilmitir. Kyamet saatinin gayb bilgiler-
den olmas ve kullarn halleri ile ilikili olduundan, Allah Tel zamann
ileri ve geriye almas gibidir. Zaman, mekn ve insanlarn durumu sonula-
rn deimesine sebep olur. Mustafa Hki kuddise srruhul-azz Hazretleri
hramczde Hac smail Hakk Hazretleri iin buyurur ki;
Oul, bu i bizimle bitecekti sen bunu bizden aldn
Bu szden anlalan bn-ul Vakit (Zamann ocuu) olann halinin de-
iebileceidir.
Mesela: Efendi Hazretlerinin olu hramczde Mehmet Kzm Efendi-
nin 14 Kasm 1994 senesinde ihvana hizmet ile grevlendirilmesi gibi.
879

Ancak hizmet kelimesinde bulunan mahiyet, enniyetini giderememi
kimselerde yanl anlay oluturduunu grmekteyiz. Bazlar iinde eyh-
liklerini iddia etmedikleri halde kendilerinin eyh gibi kabul edilme isteinin
olmasda ayr bir durumdur. Bu ise hatadr.

3Efendi Hazretleri hi kimseyi yetitirmedi mi?
Efendi Hazretleri saysz kiiyi velyette kemle erdirmi ve yetitirmi-
tir. Fakat kemlin mertebelerinde onlarn srlar, zatnca malumdur. Yetitir-
dii kiilerin u veya bu diyerek snrlandrlmas da Onu takdir edememek-
ten baka bir ey deildir.

878
879
Tokatl Kokucu Kemal Hisli Efendinin yannda bulunan Mehmet en Veli
Efendinin bizzat kendi yazsyla tuttuu notlarda vazifenin bu tarihte verildiini
okudum. (Yazan)

Allah Tel tarlasna temiz tohumlar ekilsin de sonra temiz mahsul verme-
sin... mkn yok! Allah Tel baheleri de mahsul vermezse artk Allah Te-
lnn yeri genitir denebilir mi?
880

Hac Hasan Akyol Efendi, Efendi hakknda buyurur ki;
Ben birok eyh grdm gibi, eyhe hizmet ettim. Srrn ve ha-
lini en sakl tutan O idi. Biz Onu anlayamadk, bakalar da anlayamad-
lar.

Hz. Osman radiyallah anh, halife olur olmaz hemen koup minbere kt.
Ulular ulusu Nebinin minberi basamakt. Ebbekir radiyallah anh, minbere
knca ikinci basamaa, mer radiyallah anhde zamannda slma ve dine
saygs dolaysyla nc basamaa oturmutu.
Hz. Osmann devri gelince o st basamaa kt, o baht kutlu, oraya otur-
du. Herzevekilin biri ona sordu: lk iki halife, Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin yerine oturmadlar. Sen nasl oldu da onlardan stn olmaya kalk-
yorsun? Hlbuki mertebe bakmndan onlardan aasn sen.
Hz. Osman radiyallh anh dedi ki; nc basamaa otursaydm beni
mere benziyorum sanrlard. kinci basamaa otursaydm diyebilirlerdi ki, bu
Ebbekire benziyor, onun misli!
Bu st basamak, Mustafann makam... O padiaha benzememe zaten im-
knm yok. Ondan sonra o merhametli halife, hutbe okuyacak yerde ta ikindiye
yakn bir zamana kadar sustu kald. Kimse de, hadi okusana diyecek bir kudret
de yoktu, mescitten kp gidecek kudret de!
Halkn ileri olanlarna da bir heybet kmt, bayalarna da. Mescidin
ii, dam nurla dolmutu! Can gz ak olanlar o nuru gryorlard...
881

Eer birisi hakikten Efendi Hazretlerinden sonra bu irad makamna la-
yk olsa idi, oturduu zaman kimsede bir ihtilaf zuhur etmez, herkes onu
kabul ederdi. Ancak zamann ihtiyac olan hilafet aikr olmutur. Hibir
ihvan Efendi Hazretlerinden sonra uzun bir mddet filan eyh oldu diye bir
iddiada bulunmamtr.

4eyhliini ilan edenler hepsi yanl yolda m?
Bu dnce tarz en byk hatalardandr. nk bu yol nefis terbiyesi
yoludur. Yalan onlar hakknda dnlmez. Yalan nifak alametidir. Olma-
yan bir eyi de var gstermek ihanettir. Eer bu yola biri ihanet etmise mut-
lak bedelini demitir.

Aalk nefis, eer senden yce bir kazan dilese bile bu dilekte hile ve

880
881
dzen vardr.
882

Nitekim kendilerine uyulanlar, azab grnce yanlarndan uzaklaa-
caklar ve aralarndaki balar kopacaktr. Uyanlar: Keke bizim iin dn-
yaya bir dn olsa da, bizden uzaklatklar gibi biz de onlardan uzakla-
sak. Bylelikle Allah onlarn amellerini kendilerine bir pimanlk olarak
gsterdi. Cehennemden de kacak deillerdir derler.
883

Eer meyih kendisini halka mutasavvflarn sfatnda ve terbiye ehlinin
grnyle gsterir, ii de bunun zdd olursa, koyun suretinde kurt gibidir.
Halk onu koyun gibi bildii iin, ondan emin olur, o da hile ve aldatmayla iini
yrtr.
884

rada mezun olmad halde bana adam toplayann, Mseylemetl-
Kezzb ile harndan korkulur. (Mseylemetl-Kezzb = Yalanc Mseyleme.
Asr- Saadette nebilik iddia etmi, Hicri onbirinci ylda ldrlmtr.)
nsanlarn bazlar, kendilerini kurtarmadan bakalarn kurtarmaya
kalkyor.
885
Yzmeyi renmeden denize girerseniz boulursunuz.
886

Kenan Rif kuddise srruhul-azz bandan geen u hadise bu konuyu
ok gzel anlatyor.
Dn gzlkye gitmitim. ok muazzam olan bu dkknn sahibi de ayn
zamanda gz doktoru idi. Kendisine, gzlk u noktaya temas ettike iltihap
yapyor, bunun resini bulun, dedim.
Sra sra gzlkler kard. Onu takt, bunu takt, olmad. Nihayet re ola-
rak: Her vakit gzlk takmayn! Diyerek iin iinden kmak istedi. Nasl olur?
Hekim devaml gzlk kullanmam tavsiye ediyor, diyerek dkkndan ktm.
Bu defa, doktorun tavsiye etmi olduu gzlkye gittim. Kck bir
dkkn vard ve iinde gzlkten baka birok shh levazm bulunuyordu. i-
kyetimi ona da syledim. Gzl ald, bir makine ile ayrarak istediim ekle
getirip elime verdi.
te kck bir dkkn. teki gibi byk ve zengin deil. Fakat gzlk-
ln inceliini, yani asl maksad elde etmi.
887

Dersaadette mehur Mesnevhn Hac Hsameddin Efendi merhum
kuddise srruhu1-azz derste yle syledi ki;
Erenler, sen dersin ki, ben evliya oldum. Maallah, ne kolay evliyalk! Bak

882
883
Bakara, 166167
884
885
GNEREN, a.g.e., s. 78
886
a.g.e., s. 87
887
eer sidiin gl suyu gibi kokuyor ise, evliyasn; yoksa yle pis pis kokar ise,
bir ey deilsin, bombok bir herifsin! derler idi. Sahihtir, nk evliyann her
eyi thirdir. Lkin bu asi fakir de, bir kere Cenb- Gavs- Azam Efendimiz-
den iittim ki,
Evet, bir makam vardr, o makam sahipleri yledir. Ama kadim olmaz,
sonra yine insanlarn bevli gibi olur, yani insanlarn bevli gibi kokar dedi-
ler.
888

Efendi Hazretlerinin grevlendirdii vazifeliler hakka yryene kadar
grevlerini ikmal etmilerdir. Onlarn bulunduu yerin ihvanlarna kendile-
rine bir eyh gibi rabta ettirenlerin olduu grlmtr. Fakat baz blgeler-
de srf kendi dncelerine ihvann tabi olmas iin hatim hocalarnn tecrit
edilmesi gibi durumlarn olmas da ayn siyas hayat gibi meiht makamn
elde etmeye benzemitir. Bu yerlerde bile nihayetinde ihvanlar belli bir s-
knete ererek tarkt devam etmektedir. Bu ise, mecbri kabliyet gerektir-
mitir.
Mesela; ahit olduumuz bir eyhin Hakka yrmesinde, Efendinin ce-
naze namazndan nce alelacele hatim hocalar bir mekna toplatlm, ksa
bir grmeden sonra o an zarf ile itiraz edilemeyecek bir kiiyi kendi g-
rleriyle eyh ilan etmi ve birbirine eit seviyede bulunan insanlarn eitlik
zafiyetlerinden faydalanarak biat konusunda etki altnda ve beyatlarn aln-
masn salanmtr.
Bu anlatlan mesele grnte hatal olmasna ramen cemaat zerinde
gelecekte olacak fitnenin bertaraf edilmesi asndan Allah Telnn bir
ltfu olarak grmek gerekir. nk fitnenin at yara ve nifak senelerce
tedavi edilmesi mmkn deildir. Ancak bu eit hareket tehlikeli yolda
yrmek gibidir.
Binenaleyh, gnmzde mensuplar ok olan tarkatlarda mridlerin
eyhlerinin yzn grmeden intisb ettikleri grlmektedir. Mesela; Azz
Mahmud Hdyi kuddise srruhul-azz Hazretlerinin Osmanl lkesinin
muhtelif blgesinde altm akn, Mevlana Halid Badad kuddise srruhul-
azzin ise, yzlerce halifesi vard. Bu halifeler aracl ile mridlerini yeti-
tirip eitmitirler. Bugnde durum ayndr. eyhe yaplan intisab ile halifesi-
ne yaplan intisab arasnda mnev ykseli asndan fark yok gibidir.
nemli olan mridin teslmiyetidir. nk halifeye yaplan intisab eyhe,
eyhe yaplan da Raslllah sallallh aleyhi ve selleme yaplan intisab gibi
kabul grmektedir.
Efendi Hazretleri hayatlaryla kaytl olmak zere bir ksm kimselere bir
blgede hatim hocal hilafeti verdikleri bilinen bir husustur. Bu hilafet bir
tr ders vekleti olduundan, Onun hayat ile snrldr. Fakat Onun Hakka
yrmesinden nce yerine kimin geeceine dir yazl ve szl bir biimde

888
A, a.g.e. c. I, s.507
kesin aklama yapmadndan, halifelerin hilafeti devam etmektedir. Bu
kiilerin de bir eyh gibi vazife grmelerini de Efendi Hazretlerinden aldk-
lar vazifenin devam olarak kabul etmeliyiz. Ancak bir incelik vardr.

Mustafa zeren kuddise srruhul-azz buyurdu ki;
Evldm, bana, gayrimslimden veli olur mu diye sorarlar. Allah Te-
lnn her lisandan velisi vardr, ancak onlar yalnz kendilerini kurtarrlar,
bakasna yardm edemezler
889

Bu szden de anlalaca zere verilen alnmaz, fakat ksr kalmak ve
nesepsiz kalmak da byk bir iptiladr.
Hlsa, Ahmed Tahir kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurdu ki;
Mesuliyet-i mneviye cezasz kalmaz, ancak zaman alr.
890

5Kyamete kadar bu din baki ise, ubesi olan tarkatlarda devam ede-
cek midir?
Evet.
slmiyet kyamete kadar baki olacana gre, tarkatlar bu dinin ve in-
sanlarn ihtiyalarndan domutur. Asr- Sadet dneminde tasavvufun
messeselemesini bir fkh, akid, vb gibi Efendimiz sallallh aleyhi ve
sellem bnyesinde gerekletirmitir. Bunlar fark ve ayrt etmek gelecek
nesillere kalmtr.
nsann manevi ihtiyalarndan olan tarkatlarda hakik ve batl olarak
kyamete kadar gncelliini yitirmeyecek kurumlardr.

6Bir mride tb olmak mecburiyet midir?
Hayr.
Allah Tel ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin farz kld eyin
dnda bir farz yoktur. Ancak eitilmeye muhta insann birinci grevi ken-
disine yol gstermeye muktedir kmil birisini bulmasdr. Bilmiyorsanz
ilim ehline sorunuz.
891

Yirmi veya daha az veya daha ok kiiden oluan bir topluluk iinde bu-
lunduunda bunlarn yzne dikkatle bak. Eer ilerinde Allah Tel iin
kendisinden ekinilen bir kii gremezsen, bil ki, artk durum nazik bir hal
almtr.
892

mmetim iin eyden korkarm: lim sahibini grdklerinde kendisini

889
890
891
Nahl, 43
892
(Taberan) (Uhdl Kbra, a.g.e. s.60)
nemsemeyip soru sormamalardr (bu sakncal eyden yalnz maddesini zik-
retmitir.)
893

nk insanolunu kendi noksanlarn nadiren grd gibi kendi ken-
dini dzeltmesi haline de az rastlanmaktadr.
Mrid-i kmil, doru yola aran kii olduundan, eriat, tarkat ve
hakikt ilimlerinden haberdar olmas gerekir. nk nefs insana ou zaman
byle tuzaklar kurar, yanllarn ho, eksiklerini tam gsterir. nsan iinde
bulunduu olaylar ve durumlar objektif olarak deerlendiremez. Bir
mrid-i kmilin yannda bulunan kimse, onun tecrbelerinden yararlanmak
durumundadr. Mrid ona, nefsinin kendisine kuraca tuzaklar gsterir ve
daha abuk mesafe almasn salar.
Ebu Yezid el-Bestm kuddise srruhul-azz buyuruyor ki;
eyhi olmayann eyhi eytandr. Cneyd-i Badadi kuddise
srruhul-azz ise;
Kimin stad yoksa stad eytandr Cneydin bu ibaresi
Bestmden kapsamldr. Zr std lafz zahir ve btn ilimlerinin retil-
mesini de kapsar.
894

Dier bir rivayette de: ki tane eyhi olann, eyhi eytan olur. buyrul-
mutur.
Allah Telnn aslan Hazret-i Ali kerremallh vecheh buyurur ki;
Eer beni terbiye edici olmasayd, ben Rabbimi bilemezdim. yle ise,
sen nasl bileceksin?
Zira delilsiz yol bulunmaz, klavuzsuz sefere gidilmez, aletsiz cihd-
ekber yaplmaz ve terbiyesiz nefis atna binilmez.
Hakk yolunun yolcusu, tam bir inanla ve muhabbetle bir mrid-i kmile
balanp teslim olursa, varlnn, insan mertebesinin ykselmesi myesser
olup esfelden alaya (aadan yukarya) doru menziller kat etmeye balar.
895

Btn uygulamal ilimlerde renmede ilgili eserleri okumann yeterli
olmad ve bir stada ihtiya olduu bilinmektedir.
Mesela;

893
(Taberan) (Uhdl Kbra, a.g.e. s.60)
Zamanmzda yle kiilerle karlayoruz ki, baka yolun kitaplarn dahi okut-
turmuyorlar. Bu durumu ahsen yaayanlardan biride benim. Bu trl haraketlerin
manasn dahi anlamak mmkn olmuyor. Ancak bu sorunun cevabn mani olan
kiilere sorduumuzda cevap dahi vermiyorlar. (Yazan)
894
smail Hakk Bursev, Tuhfe-i Vesimiyye, Hzl: eyda ZTRK, st., 2000,
s.136
895
eyh Mustafa Kabl er-Rif, Kenzl-Esrr, st., 2001, s.24
Din ilimlerden kraat ilmi de uygulamal bir ilimdir. Tecvid ve kraat
bilgileri her ne kadar kitaplarda yazl ise, de onlarn anlalp uygulanmas bir
fem-i muhsn tabir edilen ehliyetli azn icra ve if suretiyle tlimine bal-
dr. Bu yzden kraat ilmi staddan renilir. Hl ilmi olan tasavvuf da kitap
mtelsyla elde edilmez. Ancak bir mrid-i kmilden renilir. Onlarn reh-
berliinde ve yannda bulunularak elde edilir. Tasavvufta ite bu mndaki
stadlar iin mrid veya daha zel anlamda eyh kavram kullanlr.
896

Bununla beraber nadiren de olsa eyhin yardmna ve iaretine hacet kal-
maz. veysler, Berhler gibi.
Bunlar bir eyhin terbiye ve iradna hacet kalmakszn dorudan doruya
Allah Teldan feyz alabilenlerdir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin y-
ce asrndan nce gelip byle vastasz olarak feyz kazanp hakikte erienlere
Hz. Musa aleyhisselam zamanndaki Berh-i Esved adyla tannan kle de bu
mazhariyet ve merepte olduundan Berhler, Efendimiz sallallh aleyhi ve
sellemden sonra gelen bu mazhariyet sahiplerine veysel-Karni radiyallh
anha nisbetle veysler denilmitir.
897

Bu konuda veyslik merebi nadirattan olduu iin ilk tedbir olarak,
noksanlar ve bunlarn nasl giderilebileceini gstermek iin bir mrid
lzmdr. nsanda var olan devaml ilerleme srasnda mrid onu birok
lzumsuz eylerden alkoyacaktr. Yalnzca okumak ve dinlemekle renil-
meyecek nice hususlarn tecrbeli bir mridin gzetiminde pratik olarak
tatbik edilerek kolayca yol alnacaktr. nk bilmek yeterli deildir. Onun
hazmedilmesi ve alkanlk haline gelmesi lazmdr. Bu sebeple btn muta-
savvflar, tasavvuf yolunda yukarda belirtildii zere ilerleyebilmek iin bir
mride balanmak gerektii konusunda uzlamlardr. stad olmayan bir
mridin yol almas sz konusu bile edilmez.

Beden doktorlar, doktorluu yeni renmilerdir zaten... Onlar, hastal
tehis iin idrara vesaireye muhtatr. Fakat kmil, Allah Tel doktorlar, uzak-
tan adn duydular m varlnn ta derinlerine kadar girerler! Hatta sen doma-
dan yllarca evvelki hallerini bile grrler!
898

nsanlarn miza ve tabiatlar birbirinden farkl olduu iin eitim yollar
da farkl olacaktr.
Mridler mridlerine; bazen Ekberiyye tarkatnda olduu gibi, sadece te-
vecch ederek, bazen Bedeviyye tarkatnda olduu gibi, muhabbet nazaryla
bakarak, bazen de Rfiyye ve Hlidiyye tarkatnda olduu gibi, onlar etrafna
saf saf toplayp, gaplerindeki havatrn defi iin tevecch ederdi. Her mridin

896
897
AYN. a.g.e. s. 249
898
Mesnevi c.IV, b.1799-1802
kabiliyetine gre kendi batnndan feyz almasn salar, lednni ilmin gnlle-
rinde zuhuruna gayret gsterirdi.
eyh-i Ekber Muhyiddin bn Arabye ait Men Arefe Nefsehu Fekad
Arefe Rabbeh isimli eserin erhinde Ervd, Nakbend tarkatnda bulunan, nef-
sin yedi mertebesini katetme keyfiyetini anlattktan sonra yle diyor:
Nefsin yedi tabakasn katetmek baz tarkatlarda esm-y sebay
(yedi isim) gemekle, bazlarnda eyhin mride tevecch etmesiyle, bazla-
rnda eyhin mride muhabbet nazaryla bakmasyla, bazlarnda ise, eyh-
le bir araya gelerek ilim ve feyiz almak suretiyle olur. Bu durumda mrid,
eyhin dediklerini duymasa bile eyhle bir araya gelmek suretiyle ilimle do-
lup taar.
899

Yokluktan varla geldin ya kendine gel, geldin ama nasl geldin? Sarhoa
hi kendinden haberin yok. Geldiin yollar aklnda bile kalmad. Fakat biz yine
sana bir remiz syleyecek, bir ey hatrlatacaz. Bu akl terk et de hakiki akla
ula.
Bu kula tka da hakiki kulak kesil! Hayr, hayr syleyeceim nk he-
nz hamsn sen. Daha ilkbahardasn, Temmuzu grmedin bile! Ey ulular, bu ci-
han bir aaca benzer; biz de bu lemdeki yar ham, yar olmu meyveler gibiyiz.
Ham meyveler, daha iyice yapmtr, ardan kolay, kolay kopmazlar.
nk ham meyve kke, saraya layk deildir ki, Fakat oldu da tatllat,
duda srr bir hale geldi mi artk dallara iyi yapmaz hemen dverir. O baht
ve ikbal yznden adamn az tatllat m insana btn cihan mlk souk ge-
lir. Bir eye smsk yapmak, bir eyde taassup gstermek hamlktr.
Sen ana karnnda ocuk halindeyken iin gcn ancak kan imeden ibaret-
tir.
900

Bu bakmdan bir rehber ve stada olan ihtiya ne kadar gerekli ise,
uslnde tercihi de o kadar nemlidir. Ancak yetitirme usulleri bir mecbu-
riyet deildir. Fakat tecrbeler birikimi olduundan gereklidir.
Ayrca; eyhlerin silsilesine kendisini ulatracak ve kalbinden per-
deyi kaldracak stad olmayan kimse, sahipsiz bir sokak ocuu ve nesebi
belirsiz bir kiidir denilmektedir.

7eyhlik makamna oturacak kiiler, kendilerini bakalarnn etkisin-
den niin kurtaramyor?
eyhlik kurumu, insann ruh dnyasna ve gnl lemine hitap ettii iin
etkili ve yararl olduu kadar, son derece istismara ak bir kurumdur. Bu
konuda sahih niyeti olan kazanmaktadr.

Bu hususta, u szdeki hikmeti ve srr dn: Halk, hkmdarn dini ze-
redir. Bu sz de bizim sylediklerimizle ayn kapya kmaktadr. nk h-

899
900
Mesnevi c.III, b.1289-1297
kmdar, idaresi altndakiler zerinde galip ve onlara hkimdir. Halk, tpk o-
cuklarn babalarnda, rencilerin de retmenlerinde var olduuna inandklar
mkemmellik gibi, hkmdarlarnda var olduuna inandklar mkemmellik
nedeniyle onu kendilerine rnek alrlar.
901

Cemaat sistemi ierisinde olan bir kurumda etkilemenin olmas muhak-
kaktr. Efendimiz sallallh aleyhi ve sellemden sonraki yakn dnemlerde
olan i savalar (Sffin, Cemel, Kebela) bu etkilenmenin olmasna en g-
zel delillerdendir. yle ki, byn yannda karde gibi olanlar, byk gi-
dince kendi aralarnda anlamazla dmeleri yaratln gereidir.
Aslnda hepsinin derdi ve niyeti iyilik yapmak ve ideale ulamaktr. Fa-
kat neticenin kendi tarafndan tayinini istemesi, krgnlklara sebep olur.
Sonuta bir kovanda iki ar beyi olmayacandan, biri dierini isteyerek veya
istemeyerek terk eder. Bu ayrlktan ya hakikt veya batl kar. Hakikt
yoluna devam ederek glenirken batl ise, sonuta yklp gitmektedir.

eyh Znnn el-Msr kuddise srruhul azize tarkatta doruluun ne ol-
duu sorulur, o da bir iirle u anlamda cevap verir:
Hepimiz akn gnahkrlarz,
Doruluu istiyoruz, fakat yolunu bulamyoruz.
Zamanmzda bu sz syleyecek ve byle konuacak kimseler var
mdr? Zamanmzda byk geinen kimseler alenen Ben kutbum,
ben gavsm demektedirler.
Anlatldna gre, tbinin Efendisi olan, Hasan Basri kuddise srruhul
aziz Hazretlerine biri,
Ey Efendim, dn seni cennette grdm, der. Hazret, yle cevap verir:
blis, senden ve benden baka aldatacak birini bulamad m?
902

Mustafa zeren Efendi Hazretleri bu konudaki buyruklar hatrlanmaldr:
Daima aldatan deil, aldanan kazanr.

Buyururdu.
903

8Yukardaki soruya benzer bir soru; Manevi yolun temsilcileri kemal
mertebeye kavumam kiilerin ynlendirmesinden etkilenir mi?
Evet.
nk bu yolun byklerindeki saflk ve iyi niyet ileri boyuttadr. Bu in-
sanlar saflndan dolay aptal zanneden istismarclar, niyetlerine ulamak
iin onlar kullanmaya alrlar. Bu yce kiiler etrafndaki insanlarn hilele-
rine kar ok tedbirlidir. stismarclarn kontroln bu ekilde elinde tutarak
dzendeki dengeyi salamaya alr. Eer bu ekilde yapmazsa bozulmalar
balayp kontrolden kmalar olur. Hakik mrid, dalgnlk hallerinden ar-

901
902
Uhdl Kbra, a.g.e. s.986
903
KK, a.g.e., s. 58
dir. Ancak etrafnda bulunan sahtekrlar bertaraf etmeyince etkileniyor mu
diye bir intibada grnmeye balar ki, bu ayr bir srdr.
Bil ki, efkatli olmak, uyank ve keskin zekal idarecilerde az grlr. ef-
katli olmak daha ok gafil veya gafil gibi davranan kimselerde olur. Uyank ida-
recilerde en az grlen ey ise, tebaasna altndan kalkamayacaklar sorumluluk-
lar yklemektir. nk byle bir idareci, onlarn idrak edemeyecekleri eylere
nfuz eder, ilerin sonunu fark eder ve bu yzden onlarn altndan kalkamaya-
caklar ve helak olmalarna sebep olacak sorumluluklar onlara ykler. Bu yz-
den Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yle diyor: En zayfnzn y-
ryne gre yryn.
Yine yneticinin ar zeki olmamasnn art koulmas da bununla ilgilidir.
Bunun temeli ise, Hz. mer radiyallh anhn, Ziyad bin Eb Sfyan, Irak
idareciliinden azletmesine dayanr. Hz. mer, Ziyad azledince Ziyad ona
yle demitir:
Beni niin azlettin ey mminlerin emiri? Acizlik ve yetersizlik sebebiyle
mi? Yoksa ihanet yznden mi? Hz. mer radiyallh anh dedi ki;
Ben seni ikisinden biri sebebiyle azletmedim. Sadece aklnn stnl
ile insanlara (kaldramayacaklar) sorumluluklar yklemeyi ho grmedim.
te bu olaydan, Ziyad bin Eb Sfyan ve Amr bin As gibi, ar derecede zeki
kimselerin idareci olmamalar art kartlmtr. nk byle bir zekaya, in-
sanlarn tabiatlarna uygun olmayan (stesinden gelemeyecekleri) sorumlulukla-
rn yklenmesi elik edecektir.
904

Madd riyasette olan zeklik kavram, mnev riyasette kmillerin temiz-
lii ile edeerdir.
Bu konuya ayr bir bak asndan bakarsak, kemal mertebeyi tayin
tesbit etmek ancak kemal ehli tarafndan olur. Kamil olan, bu trl ynlen-
dirmelerden emin olmas gerekir, diye dnmekte gerekmektedir. Ancak
velyet makam, nbvvet makam gibi, emniyetli bir durum arz etmez.
slm izgilerde hareket eden bir kii kendi durumu tartar ve ona gre
yol izer. Eer nefsinin istekleri ile i tutarsa kendini ve intisap eden
mridlerinin helakine sebep olur.

Dostlarnsa hakiktte dmanlarndr; onlar seni Allah Tel tapsndan
uzaklatrr, seni megul ederler!
905

Eer biri bu tr etki altnda kalrsa, bu noksanlk iareti olabilir. Ancak
baz kollarda taklit ile balayp hakikti bulma eilimi de ok olmaktadr.
Zamanmzda bu durum daha da artmtr. Belki zaman ierisinde mukallit
iin hakiktine erebilir. Bu durumlar fark ve temyiz etmekte zordur. Taklit
snfnda olan iman kabul edilen imandandr. Bu yolun asl da taklit ile ba-

904
bn-i Haldun, Mukaddime, trc. Halil KENDR, st, 2004, s.268
905
Mesnevi c.IV, b.96
ladndan iyi niyetli olanlar sonuta niyet hayr, akbet hayr ile hakikte
kavuurlar.

Ben velyim. Diye, Ben evliyaym. Diye bir tane davul alm, iln et-
mi zt gsteremezsiniz. Sen velsin. Sen Allah dostusun. Diye muhtablar
sylerler. Nasl ki, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin risletini
tasdik, kiinin kendi ykmll ise, velinin de velayetini tasdik, kiinin kendi
hrriyetidir. Ama bu hrriyet hududu dhilinde de terbiyeli olmama hrriyeti-
miz yoktur. Terbiyeli olmak mecburiyetimiz vardr. Bir byk insan grubunun,
Mslman grubunun vel tand zt hakknda pheli lkrdlar etmesi, en
hafif tabiriyle terbiyesizliktir.
906

9Her yetimi kiinin eyh olmas gerekli mi?
Hayr. Ancak insann derunundaki hrs bu eylere ynlendirebilir.

Vcuduna sz gemeyenin bakasna sz gemez.
907

Bu konuda Hac Hasan Akyol Efendinin,
908
Efendi Hazretlerinin

906
NANER, . Turul, Vakte Kar Szler, hzl. Aye ASA-Berat DE-
MRC, st.2006, s.167
907
908
HACI HASAN AKYOL kuddise srruhul-azz Efendi:
1895 ylnda Hac Dervi Mahallesinde dodu. Mft Hseyin Efendinin torun-
larndan Mehmet Sabit Efendinin oludur. Amcakz Mnevver Hanmla evlendi.
Drt olu, bir kz olmak zere 5 ocuu olmutur. lk ve Rdiye tahsilini Daren-
de de yapmtr.
Askerliini stanbulda Selimiye klasnda yapt srada (Tokat mebusu)
hulefay Nakibendiyeden Seyyid Mustafa Hak kaddesellh srrahul-aziz Efen-
diye intisap etmitir. Burada hem vatan grevini hem de ilm ve din almalarn
beraber yrtmtr. Mridinin vefatndan sonra Sivas Mebusu Hac Mustafa Tak
kaddesellh srrahul-aziz Efendiden slukunu ikmal etmitir. 1925 ylnda Tak
Efendi nin vefatyla hramczde Hac smail Hakk Toprak kaddesellh
srrahul-aziz Efendiye intisap etmitir.
Hac Hasan Akyol Efendi evresinde sevilen saylan bir kii idi. Madd ve ma-
nev himmetleriyle birok insann ticarete atlmasnda, Darendenin ilim ve irfan
diyar olmasnda byk katks olmutur. Hac Hasan kaddesellh srrahul-aziz
Efendi, Darendenin Kurtba Mahallesine kendi ismiyle 1957 ylnda yaplan
camiide dokuz yl fahr imamlk yapmtr. Daha sonra evini 20 Eyll 1966 ylnda
Sivas a Kemal Tosunerin evine tamtr. 1971 ylnda da Hakka yryene kadar
oturduu evine yerlemitir.
Kendi el yazs ile tuttuu notlar, sohbetleri ve nasihatlarn bir ksm daha sonra
slm ve Ahlk adyla yaynlanmtr. 31.07.1984 ylnda kan kanseri hastalndan
Sivasta kendi evinde Hakka yrmtr. Kabri mbarekeleri Sivas Yukar Tekke
Hakka yrmesinden sonraki hareketi en gzel rnektir.

Efendi Hazretlerinin Hakka yrmesinden sonra son ei Hafzanne evin
hizmetine bakmakta olan en Mehmet Veli ile Hac Hasan Akyol Efendiye,
Gelsin ihvana sahip olsun, hatm-i hceyi de okutsun diye haber gn-
dermesi zerine; Hac Hasan Akyol Efendinin,
Efendi canm! Bizim deil Efendinin oturduu yere oturmak, onun
ayan bast yere ayamz basmaya hicap ederiz
Buyurmalar bir vefa ve eyhlik makamnn yetimi bir ihvan iin
mecburiyet olmadn gstermitir.
Trkelili Mevlna Kk Hseyin Efendi anlatt ki;
1980 ylnda Hac Hasan kaddesellh srrahul-aziz Efendiyi, Hulusi
Efendi onsekiz arkadayla ziyarete gitti. Hac Hasan Efendi, Hulusi Efendi-
ye hitaben;
Seyyid maherde toplandmz grdm, ben bir yce kiiye sarldm,
sende bizim eteimizden tutundun dedi. Hulusi Efendi;
Tarikatta tevhit ncmzsn, baka kime sarlaym dedi ve alama-
ya balad, arkadalar da aladlar.

Eer Hac Hasan Akyol Efendi Hatm-i Hcegna okutmaya gitseydi ve
eyhlii dileseydi, irad vazifesi muhakkak zerinde kalrd. Efendi Hazret-
leri, Hac Hasan Akyol Efendi iin yle buyurmutur;

kabristannda Hac Mustafa Tk kuddise srruhul-azz Hazretlerinin kabri civarn-
dadr.

O aziz insan dopdolu man
Oldu ho revan ba ridvan
smi Hasand hulk hasendi
Fiili hasendi halk cihana.
Vec-hi nurunda, Hakk huzurunda.
Her umurunda uydu Kurana,
Gndz sim, gecesi kim,
Uydu her dim, Hkm- Yezdana.
stad kmil, etmi tekml,
Olmutu dhil, bab irfna,
Gelse bir bi-mar, hlin istifsar,
Eylerdi timar, ho tabibne.
Fikri sibdi, Hakka talipdi,
evki galipti, feyzi Rahmna,
k u sdk, derdine lyk,
Kazdlar kabrin kyi cnne.
Seyyid Hac Hulusi Ate kaddesellh srrahul azz
Canm! Hac Hasan bizim sddkmzdr
909

Darendeli Hac Emin kaddesellh srrahul-aziz Efendi
910
buyurdu ki;

909
Sddklk makamnn sahibi Hz. Ebubekir radiyallh anhndr.
Hz. Ebu Bekir radiyallh anh akllah, hayetllah ve muhabbet-i Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemden tr, daima mahzun idi. Ahkm- eriye ve Kuran
Kerimin meziyetlerine lykyla vkf, gzel ahlk sahibi idi. Fevkalde mttak,
iffet, adalet, insaf sahibi ve cesur idi. Hzn ve Allah Telya kar korkusu, fazla
idi. Bu hlden dolay, ii daima yankt. Her gece yats namazn bitirince, ev halk
ile bir iki saat sohbet ettikten sonra onlar yatrr; kendisi abdestini tazeler, iki rekt
nafile namaz klar ve seccadesi zerine oturarak, h iinde murakabeye dalard.
Sabaha bir saat kala, mbarek ban kaldrr ve bir ah! ekerdi ki; o anda azn-
dan kan nurun , Kbe duvarlarn aydnlatrd. Sonra kalkp on rekt teheccd
namaz klar, ev halkn uyandrr ve sabah namaznn snnetini kldktan sonra mes-
cide giderdi. (BURGAY, Hasan, Hazreti Muhammed (s.a.v.)in Varisleri, Ankara,
1994, s.29)

Sdkyyet: Tevhid makamlarn tahsil edip bitiren kimselerin yeridir. Buna tevhid
makamlarnda Ceml Cem derler. hvan iin ondan ileri bir makam yoktur. Tevhid
makamndan sonra o salikler iin drt rtbe vardr. Bu rtbe o makam sahiplerine
batn tarafndan verilir. Bu rtbeler srasyla unlardr.
1-Velayet
2-Sdkyyet
3-Karbet
4-Nbvvet
Velayet: ki hali vardr. Bir hali Hakkla, bir hali de halkla olmaktr. Hal sahibi
Hakk ile olduu zamanda kefi artar, gr artar. Halkla olduu zamanda mahcu-
biyeti artar.
Sdkyyet: Tek hali vardr. Onlar hi halkla olmazlar, Hep Hakkla olurlar. Onla-
rn mazharnda Haktan gayr olmaz. Onlar hi halk grmez. Bu makam da baz
veliler sz sylemiler. Beyazidi Bestami kuddise srruhul-azz Hazretleri:
Ben otuz senedir Hakkla konuuyorum, halk zannediyor ben kendileriyle
konuuyorum. Bu, sdkyyetin halidir. Bir kiide sdkyyet hali tecelli ederse, o
halk gremez, eya gremez hep grd Hakktr. te sdkyyetin hali budur.
Karbet: Kurbiyyet demektir. Kurbiyyet ise, Allah Telya yaknlktr. Velyet
sahipleri gibi bunda da iki hal vardr. Bunlar ya Hakkla olur, ya halkla olur. ster
Hakkla olsunlar, ister halkla olsunlar hibir zaman mahcubiyetleri olmaz. Hakkla
olduu zaman kefi nasl ise, halkla olduu zaman da ayn kefi muhafaza eder. Bu
mertebede gerek velayetten gerekse sdkyyetten daha stn bir mertebededir.
Nbvvet: Bu makamda vahy gelir. Bundan nce saydmz mertebe sahiplerine
ilham gelir. Nbvvetin bu mertebelerde fark, vahy gelmesidir. Bu nbvvetten,
daha stn, daha byk bir makam yoktur. Bu rtbelerde de makamlarn tecellileri
vardr.
910
H. Mehmet Emin Boyraz kaddesellh srrahul azz
Malatya ilinin Darende ilesinin Ayval kasabasnda 1912 ylnda dodu. Ecdad
olan Boyrazolu ailesi, Gaziantep civarnda yaayan Barak Trklerindendir. Takri-
eyhimin ve halifelerinin szlerini benim zekm kavrayamad. Fakat
Hac Hasan ve Hac Hulusi kuddise srruhul-azzn Efendiler, yalnz ve
beraber oldular. eyhimizin ve kendi srlarn topraa gmdler. eyhimi-
zin muhabbetiyle dnyada uyum, buyum demeden ahirete temiz gtler.
imdi berzh leminde eyhimiz ile beraberler.

Glbaba Cavit KAYHAN ise, halifeleri hakknda yle demitir.
Efendi, azz-i vakittir. Halifelerinin ok olmas lazmdr. arttr. Hali-
feleri Pirlerine kemali sadakatlerinden gizlenmi ve sylememilerdirler.

911

ben beyz yl nce (1445) Ayvalya gelerek, Ermeniden boalan bu arazileri igal
edip, srlerini otlatarak, oraya yerlemilerdir. u anda, halen onbinlerce dnm
iftlikleri elinde bulunduran bu kabilenin, satt arazilerde Ayval ve Kuluncak
kyleri yaamaktadr.
ki yzyl kadar nce Ermenilerin igaline urayan Grn kazasn, savaarak
kurtaran Boyrazoullarna, Padiah Sivas-Harput arasnda aalk yetkisi vermitir.
Bu kabilenin prensibi, halk iyi ynetmek ve devlete yardmc olup, gerektiinde
halktan asker ve vergi toplayp, devlete verme olmutur.
Onun iindir ki, halka ve devlete sevilmekten kaynaklanan bir gce sahip olmu,
kazancn hep halka ve devlete harcamlardr.
Emin Efendinin babaannesi, Sofular kyndeki Sddklar kabilesine mensuptur
ki, onlarn soyunda (eriflik) ve takvalk mehurdur. Anneannesi ise Hekimhan
Aas atroullarndandr. Babas Osman Aa, medrese mezunu ve takva bir zat
idi.
Emin Efendi, hayatn din kltrne, ibadete, muhabbete ve halka hizmete vak-
fetmi olup, evresinde Nakibendi tarikatnn temsilcisi olmutur. Halka bilgi ve
muhabbet alamakla mrn-geirmitir. Gavsl-zam hramczde Hac smail
Hakk kaddesellh srrahul azz Efendinin lerden olan haliferinden biridir.
Emin Efendi hakknda, Darendeli Es Seyyid Osman Hulusi kaddesellh
srrahul azz Efendinin yllar nce yazd bir iiri;
Eminin sinesi tabaveri vasl nigar olmu
Ann n hubbu canda ol am ismi ezberdir
Dili mirat kabildir, mukabbildir cemaline
Mcella sinesinde nuri haklamii azhardr.
Melht mlkinin ah anun tut zarn mazur
O sz emmi vasl olmutur amma zar averdir
Bu suretle gzkmek cilvesidir yri manann
O yoksa zahiri batnda birlemi beraberdir.
911
Bu zatlar; bir deil, trldrler.
Bunlardan bir ksm yalnz srr zata erer ve o yksek hakikati idrak eder; fakat
susar, artk kendi zevk ve nee leminde yaar, kimse ile grmez, kimse ile niza
etmez, kendisiyle mnakaa edenlere de karlkta bulunmaz.
Dier bir ksm da bu hakikati ancak birka kiiye azdan duyurur, fakat eser
yazmaz. Yni bir eser yazsn da, kendisinden sonra o eseri okuyanlar istifade etsin,
hakikati anlasn. te buna imkn yoktur.
Abdlazz Mecdi TOLUN kuddise srruhul-azz buyurur ki;
Ben. Mridim diye iddia etmedim; fakat etrafmdakiler beni ok tevkir (sayg
gsterip, layk grdler) ettiler.
912

Allah Tel dedi ki; Bu veliler benim ocuklarmdr. Gariplik lemindedir-
ler, eleri yoktur. Ne ileri vardr, ne gleri.
Halk imtihan iin, hor ve yetim grnrler. Fakat hakiktte dostlar da be-
nim, nedimleri de. Hepsi de benim korumama arka vermitir. Sanki onlar, be-
nim czlerimdir. Sakn, sakn! Bunlar benim hrka giyenlerimdir. Binlerce kii
arasnda yz binlerce kiidirler. Fakat yine de hepsi bir vcuttur.
913

Bu yolda herkes bir nimete mazhar olabilir. Fakat bir makama sahip ol-
mak Allah Telnn vergisidir. nk bu yolda ilmi olmayana ve madd ve
mnev silsilesi salam olmayana vazife verilmez.
Bunun sebebi, halkn karsna kartlp kabul ettirilmek istenen her eyin mut-
laka asabiyete (sosyolojik stnlk) ihtiya duymasdr. Bir hadiste yle deniyor:
Allah Tel ancak kavmi iinde (soyu ve kabilesi ynnden) g ve kuvvet sahibi
birini nebi olarak gnderir. nsanlarn en stnleri olan ve mucizeler gsteren
nebiler hakknda durum bu olduuna gre, acaba mucizeler gsteremeyen dier
insanlarn asabiyet olmadan baarl olacaklar dnlebilir mi?
914

Herkes, herkese bir lokma bir ey verebilir, ama boaz balamak ancak Allah
Telnn iidir.
915

eyh Necmeddin Kbr kuddise srruhul aziz der ki;
Gnl lemi almadka eyhlik yapmak ve mrid edinmek doru olmaz. eyh
Ahmed Yesev kuddise srruhul aziz der ki; (Bir kii) yetmi makamdan gemeden
eyhlik iddiasnda bulunsa o hemen kfir olur. Sadr Ata Rislesinde nakledilir ki;
Bir kii gnl lemi almadan gavs ve gavslar, Hzr ve lys bata olmak zere
gayb erenleri ile sohbet etmeden ve onlardan icazet almadan eyhlik iddiasnda
bulunsa yalanc, bidat ve eytandr demiler. Eer bir kimse bu ad geen gayb
erenleri ve ruhlarndan icazet alp eyhlik makamnda mrid ve dostlaryla halvete
otursa, byle eyhi gayb erenler terbiye edip tarkat retirler ve ona yardmc olur-
lar. Ayrca mrid ve dostlar da bu halvetten vecd ve feyz elde ederler. Bu hle sekr
makam derler. O makamda slike baz eyler zuhur eder. Gayb makamndan ne
gelse buna tecell eder veya eyh denen kii mridin yz altm damarndan han-
gisinin raz, hangisinin raz olmadna vkf olur. te, eyh denen kimse mridi
terbiye edip muradna ulatrabiliyorsa, onun mrid edinmesi caiz ve uygun olur.

Bir nc ksm da hem belirli kimselere bu hakikati azdan duyururlar, hem
de biraz kapal yollardan gitmek zere eser de yazarlar ve brakrlar. (ERGN, a.g.e.
s. 286)
912
Byle olmasna ramen eyhlik vasf ile hareketten kanmlardr. ERGN,
a.g.e. s.227
913
914
915
Mesnevi c.III, b.17
Eer mridi maksada ulatramyorsa, mrid edinmesi caiz olmaz.
916

Fatsada, Efendi Hazretleri Hakka yrdkten sonra ihvan arasnda
vazife kimin zerine kald davas oldu. Kiraz Hoca vazife bende dedi.
917
Ali
Osman Efendi de Hafz Hakk Efendi Hazretlerine balanmay uygun grd.
Ben ise, bu konuda hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerine m-
racaatta bulundum. Manada Efendi Hazretleri bana Benim vekilim sen-
sin buyurdu. O zamandan beri ilk defa sana (Yazana) anlatyorum. Ben ise,
kimsenin haline karmadm Efendi Hazretlerinden de bir an ayrlmadm.
Gardam! Tam teslimiyet gerekir.
Seneler sonra Termeli Mehmet Efendi, Karasakal ve olum Mustafa ile
hasta yatanda yatan Hafz Hakk Efendinin ziyaretine gittik. Yatanda
yatyordu. Srekli Hafz Hakk Efendi Bu sizin babanz m? Diye bana
iaret ediyordu. Termeli Mehmet Efendi bunun manasn bir trl anlaya-
mad.
Zamanla Efendinin
918
ihvanlar iinde kendinden sonra zahiri irad ma-
kamnda oturup byk iler ve hizmetler yapacak zatlar olduu grlmektedir.
Bu zatlar bildiimiz ekilde tekke eyhi veya bir tarkat piri hareket etmemiler-
dir. yle ki, kendilerine bir eyhlik isnat ve teklif veya srar edilse de, kabul et-
memilerdir. Onlar dnya menfaati ve geinmek iin balarna adam toplama-
mlar, vekle amamlar. teden beri ileri neden ibaretse, onunla megul ol-
mular. Bu esnada onlarn hali El ite, gnl oynata makamndadr. Bu ih-
vanlarn yoldaki sevgileri eyhlerine olan ballklardr. Mevlna Halit Ba-
dad kuddise srruhul-azz buyur ki;
Muhabbet, mridin kalbinden mridin mnev vcuduna akan bir ne-
hirdir.
919
(Muhabbetin mekna ve makama ihtiyac yoktur.)

10Bulunduu kolda icazetli eyh kalmazsa baka kola ihvan geebilir
mi?
Evet.
Kim tebaasnda daha lim biri bulunduu halde bir limi taklit ederse, Allah
Telya, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ve Cemaat-i mslimne ihanet
etmi olur.

920

Eer ihvan gnln teskin ve nefsini terbiye edende kendisi iin bir te-
rakki bulamyorsa aray iinde olup hedefe kavuturacak birini aramas
gereklidir.

916
Yesevilik Bilgisi, a.g.e.s.439, Mirtl-Kulb, s. 4185
917
Mehmet Akkiraz (18951997) Binlerce mslmann yetimesinde emei
geti. mam Hatip lisesi, kuran kursu ve camilerin yapmna nclk etti. 16
Haziran 1997 Pazartesi gn Samsunda Hakka yrd.
918
Ahmet Ami Efendi.
919
ERGN, a.e. s: 285
920
Feyzl-Kadr, I, h. 2701
Baz terbiye usullerinde eyhi Hakka yryen derviin, slak mendil
kuruyuncaya kadar kendine bir eyh bulmas gerekir denilmitir.
ah- Nakibend kuddise srruhul-azz Hazretlerinin bir sz vardr:
Sa kedi, lm aslandan daha iyidir.
Buradaki mana, ruhaniyetin durumuna gre olmasdr.
921
nk O be
mrid ncesi olan Abdulhlik Gucdvnn kuddise srruhul-azzden de
feyz almtr. Emir Gll kuddise srruhul-azizide mrid kabul etmitir.
Manevi kapy aralayamayana, zahirdeki mride tabi olmak farz-
dr.

Beyhak iman bahsinde ve Hervey-i Derectt-Tibn adl kitapta aa-
daki u hadisi tahric (rivayet) eyledi:
bn Abbastan rivayet edildiine gre o yle dedi; Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimiz bizim aramzda iken onun yannda Cibrl

921
Bu mektb, Bed-uz-zamna gnderilmidir. Hzr aleyhisselm ve
lys aleyhisselm ile buluma bildirmekdedir:
Allah Telya hamd olsun! Onun sedii kullarna selm olsun!
ok zamandan beri, sevdiklerimiz Hzr al nebiyyin ve aleyhissalt vesse-
lm iin soruyorlar. Onun iin bu fakre lzm olan bilgi verilmediinden cevb
yazmyordum. Bugn sabh vakti toplanmtk. lys aleyhisselm ile Hzr al
nebiyyin ve aleyhimessalevt vetteslmt rhn ekillerde geldiler. Hzr
aleyhisselm rhn olarak dedi ki,
Biz ruhlar lemindeniz. Allah Tel, bizim ruhlarmza yle kuvvet vermitir
ki, insan eklini alrz. nsanlarn yapt ileri, bizim ruhlarmz da yapar. nsan-
larn yapt gibi yrrz, dururuz, ibadet ederiz
Namazlar fi mezhebine gre mi klarsnz? dedim.
Biz slmiyyete uymakla emr olunmadk. Kutb-i medrn ilerine yardm ede-
riz. Kutb-i medr fi mezhebinde olduu iin, biz de onun arkasnda fi
mezhebine gre klyoruz dedi. Bu sznden anlald ki, bunlarn ibadetine sevb
yoktur. Yannda bulunduklar kimseler gibi ibadet ederler. badetin yalnz eklini
yaparlar. Bu konumadan da anladm ki, velyetin kemlt fi mezhebine uygun-
dur. Nbvvet kemltnn ise hanef mezhebine ball vardr. Kyamete kadar
hi nebi gelmeyecektir. Bu mmete bir nebi gnderilse idi, Hanef mezhebine gre
ibdet ederdi. Hce Muhammed Pris kaddesellh srrahul azz hazretlerinin,
(Fsl-i sitte) kitbndaki, (Hazret-i s al nebiyyin ve aleyhissalt vesselm
gkden indikden sonra, mm- azam Eb Hanfe radyallah tel anh mezhebi-
ne gre i yapar) sznn ne demek olduu imdi anlald. Bu iki bykten yardm
ve dua istemei dndm.
Allah Telnn ltfuna, ihsanna, nimetlerine kavuan bir kimseye biz ne yapa-
biliriz? dedi. Sanki kendilerini aradan ektiler. Hazret-i lys al nebiyyin ve
aleyhissalt vesselm bu konumaya hi katlmad. Bir ey sylemedi. Vesselm.
Zikr et zikr, bedende iken cnn!
Kalbin temizlii zikr iledir Rahmnn!
[mam Rabbn Mektubat, c:1-282]
aleyhisselmda vard. Allah Tel, katndan Hz. Resule bir melek indirdi. Ve o
melek yle dedi:
Ya Muhammed! Rabbin sana selam ederek, seni neb ve kul olmakla,
neb ve melek olma arasnda muhayyer brakt. (Seme hakkn sana verdi.)
Hz. Cibril aleyhisselm Raslllah sallallh aleyhi ve selleme iaret ederek,
tevazuyu, yani neb ve kulluu semesini istedi. Bunun zerine Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem;
Neblik ve kulluu isterim buyurdu. Melek (cevab alnca) ge ykseldi.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz dnp Cebraile sordu.
Bu gelen kimdi? Cibril aleyhisselm cevap verdi:
srafildi... Bu hadisten anlaldna gre Cebrail aleyhisselm,
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bir nevi hocasdr. Zira Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem onun irade eylediini irade buyurdu. Hz. Cibrl
aleyhisselm eyh ve muallim menzilesindedir. Hz. Muhammed sallallh aley-
hi ve sellem ise, mteallim (renen) ve mrid menzilesindedir.
Nitekim bu mnya iaret olarak, Cenab- Hak yet-i kerimesinde yle bu-
yuruyor:
Mlkn gerek sahibi olan Allah Tel, her eyden ycedir, Ey Muham-
med! Kurn- Kerim vahyedilirken, henz bitmeden okumaya kalkma. Rab-
bim ilmimi artr de. (T-H, 114)
Bu yet-i kerimeden de anlalan, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin, vahy-i ilhde Hz. Cibril aleyhisselma uymasdr. te slike lazm
olan da; onun eyhinin nne gememesi ve onun isteklerine zt harekette bu-
lunmamasdr. Onun tedibiyle edeplenmesi ve onun kalb temizliiyle ykan-
mas gerekir. ayet slikin bir eyhi yoksa, elbette ki, hayatta olan hlihazrdaki
bir mride intisb etmek iin gayret sarf etmesi gerekir. Zira bu tark-i evliya
insan Hakkn kapsna gtren bir yoldur. Buna mridsiz gidilmez ve yalnz
kitap okumakla bu yol kat edilmez. Ve menzil- maksda eriilmez. Hz. Mevl-
na kuddise srruhul-azizin buyurduklar gibi,

Bu yolu Hzrn yoldal olmadan geme.
Karanlklar vardr orada. Kaybolma tehlikesinden kork!
Bir pr se. nk pr olmadan bu yol tehlike, korku ve ukurlarla dolu-
dur.

Slike elbette bir prin iaret edildii ortadadr. eyhi olmayann eyhi
eytandr demiler. Eb Ali Dehhak kuddise srruhul-aziz buyurdu ki;
Bir bahvan tarafndan dikilmeksizin kendiliinden biten aa yaprakla-
nr ama meyvesi olmaz, meyvesi olsa bile tadm ve yiyimi ho deildir ve bu
aalar dalarda yetiirler.
Btn eyhler ve tarkatlar arasnda mehurdur ki;
pr-i perver (terbiye eden zt, stad), Hud-perver gibi deildir. eri e-
rifte hadis-i erifle sabittir ki; eitilmi kpein daha dorusu avc kpei olarak
yetitirilmi kpein avladn yemek helal olduu gibi, eitilmemi, sradan
bir kpein yakalad canl hayvan, esasta eti yenecek bir ey olsa dahi yine de
yenmez. Neden? nk onu eitilmemi bir kpek yakalad. O murdardr ve
yenmesi haramdr, ite buna kyasen diyebiliriz ki, bir stadn elinden karak
eitilmi biriyle, kendi kendine, stadsz olarak yetimi biri arasnda byk
fark vardr. Ve bu ikisi asla ayn kefeye konamaz. Onun iin bu yola (tarkata)
girecek bir kimsenin, kendi zamannda yaayan bir mridin hizmetine girmesi
ve ona her eyiyle teslim olmas vaciptir denilmitir. Zira tark-i evliya yle ko-
lay bir i olup, sradan fiillerden deildir. Nitekim Kabil Hbili ldrdkten
sonra, bir kargann iradna muhta hale geldi. Bu hem Kurn- Kerimde sabit-
tir hem de Mesnevde izah edilmitir.
Meyihin kendi aralarnda mutabk olarak zerinde durduklar bir mesele
de, mridden maksadn, yaayan bir mrid olduudur. Yoksa bu dnyadan
dr- bekaya intikl ederek vefat etmi mrid deildir. Yani bir kimse ird ol-
mak zere kendisine bir mrid aryorsa, onun kendi zamannda yaayan ve
halk irad etmeye memur bir mridi bulmas ve ondan terbiye almas icab
eder. Zira bir kimse lm olan bir mrid-i kmilden ne ders alabilir, ne
mertib-i slk idrak edebilir, ne de bu yoldaki bir ksm esrara vakf olabilir.
Ama baz kimseler vardr ki, skntlarndan ferahlamak iin dua ederken, bu
kimselerin yz suyu hrmetine imdat isterler. Bu takdirde onlarn rhniyeti
Allah Telnn izniyle tevesslde fayda salayacaktr. Ama irad edemez.
Buna ramen, baz kimselerin ruhlarla olan ainal fazladr. Bu ahslarn is-
tisna kabilinden de olsa, ird olmalar vkidir. Zira bu kimseler varlktan tecrit
olup (fena bularak) ruha tebdil eylemilerdir. Ama beer hususiyetlere sahip
olan bir kimsenin lm biri tarafndan rad ediliyor olmas nasl mmkn ola-
bilir ki? Bu nev ird ancak bu lemde (dnyada) gerekleecek olan iraddr.
Bu irad, hem hizmet, hem de kulluktur. ldkten sonra ise, kullukla mkelle-
fiyet ortadan kalkar, irad etmek; kullukla mkellefiyeti olmayan kimseye zl-
dr. Sonra zevk-i ilhide boulurcasna Allah Telda har olmu biri iin bu
klfet niye? Ve bu neyi ifade eder? Vefat edip geip gitmi olan pr-i
mridlerin ayet ruhlar bu lemdeki slikleri irad etmeye devam edecekti, o
halde niin yerlerine halife brakarak gittiler? Nitekim lemlerin efendisi, kmil-
lerin en ekmeli efdalul-mrseln Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellemi
yaratlanlarn en ereflisi ve statlarn en gzeli iken niin
mmetimin iradna kimse lazm deildir. Ben nasl hayatta iken onlar
irad ediyor idiysem, Hakka yrdkten sonra da irad ederim demedi?
Eer vefatndan sonra, hayatta olan bir mridin kendisinden sonra ird etmeye
devam ve salahiyeti olmasayd, hi phesiz Efendimiz, bunu sylemek ihtiya-
cn hissederdi. Ve kendisinden sonra halife tayin edilmesine bizzat hayattayken
kar kard. Ve mmetini, kendisinden sonra gelen ilim ve fazilet sahibi kim-
selere, ilimlerinden ve faziletlerinden istifade etmeleri hususunda tevik etmez-
di.
922

Gavs-i Hizani kaddesellh srrahul azz yle buyurdu: Sohbetinde bu-
lunduum baz eyhler, mridlerine rabtada kendilerini deil, vefat etmi olan
kendi eyhlerini rbta yapmay sylyorlard. Hlbuki berzah lemindeki kiiyi
rbta etme, dnya lemindeki kiiye nasl menfaat verir.
Yce mecliste sofilerden biri bu konu hakknda yle dedi:

922
Eer lem-i berzahtakinin rabtas, dnya lemindekine kfi gelseydi, Hz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem btn mahlkatn eyhi ve dnyadaki
hayatndan daha ekmel bir hayat ile Ravz- Mutahharada diri olduundan,
btn mahlkat onun rbtasyla yetinir ve bu daha iyi olurdu.

923
Gavs-i
Hizani sofinin bu szn beendi.
924

Eski devirlerde birok eyhten icazetli derviler bulunmaktadr. Fakat
edep olarak bir kapda srarl durmann daha menfaatli olaca gr yaygn-
dr. nk hibir mrid-i kmil gelin bana tabi ve teslim olun demez,
dememelidir.

Hazret-i Resul zamanndan t bu zamna dek meyihten ve hulefdan hi
kimse icazet olmakszn meyih elinden diyerek l-alet-tayn ya da kendi
adn anarak filan elinden diye tevbe vermemitir.
Mridin eyhten iczet talep etmesi doru deildir. nk mrid tam tesli-

923
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile nbvvet grevi bitmesine ramen
velyeti ise usl farkllklaryla devam etmektedir. Buradaki fark grmek gerekir.
Eer denildii gibi durum olmu olsa idi, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ilk
nebi olarak gelmesi veya dier nebi ve rasllerin gelmesine gerek kalmazd. Belki
de dem aleyhisselmdan sonra nebi de gelmezdi. Bu sebeple nbvvetin son bul-
duu velyetin devam nedeniyle evliyann velyetteki devamnda keyfiyet usl
sahbinin tercihinde aranmaldr. Zahiren bir nceki mridini rbta ettirenin niyeti
ve mahiyeti bakalarna karanlk olduundan, yoldaki gelen vekilin noksanlnn
ikmli bu ekilde giderilmi ve ihvn emniyeti dnld anlalmaktadr. (Ya-
zan)
mran bnu Huseyn radyallahu anhma anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem buyurdular ki:
nsanlarn en hayrllar benim asrmda yaayanlardr. Sonra bunlar takip
edenlerdir, sonra da bunlar takip edenlerdir. mran radyallahu anh der ki:
Kendi asrn zikrettikten sonra iki asr m, asr m zikretti bilemiyorum. bu
sonuncular takiben yle insanlar gelir ki kendilerinden ahidlik istenmedii halde
ahidlikte bulunurlar, onlar ihanet iindedirler, itimad olunmazlar. Nezirlerde
(adak) bulunurlar, yerine getirmezler. Aralarnda imanlk zuhr eder. Bir riva-
yette u ziyade var: Yemin taleb edilmeden yemin ederler.
(Buhari, ehadat 9, Fezailul-Ashab 1, Rikak 7, Eyman 27; Mslim, Fezailus-
Sahabe, 214, (2535); Tirmizi, Fiten 45, (2222), ehadat 4, (2303); Ebu Davud, Sn-
net 10, (4657); Nesai, Eyman 29, (7, 17, 18).)
Dn bugnden hayrldr, bugn yarndan hayrl olacak. Bu hal kyamete
kadar devam edecek. (kendinden sonra gelen zamandan hayrldr. )
...Size daima eskisinden daha kt gnler gelecek. Ancak bu ktlkle
emrlerinizin ktln kasdetmiyorum. Fakat limlerinizi, fakihlerinizi kaste-
diyorum. Bunlar gidiyorlar, sizler onlarn yerine yenisini bulamayacaksnz. Bun-
lar yerine kendi reyleriyle fetva verecekler geliyor.
924
Gavs-i Hizani Seyyid Sbgatullah-el Arvasi, Minah (Vergiler), stanbul,
Aralk 1996, s.64 Minah: 63
miyet iinde olmaldr.
925

11Mecburiyetten eyh olunur mu?
Hayr. Bu ii iyi niyetle yapyoruz diyenler vardr. Bu ise, yine tehlikeli
bir yoldur. Bir eyler kazanmaya allrken belki bir eyler kaybedilir.
Herkes iyi yaptn zanneder.
926

Mustafa zeren kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurdu ki;
Bir eyin olmas iin ok srar etmeyiniz. Gnlnz ona takmaynz. Siz
srar ettike o sizden uzaklar.
927

Kn kardan testiler yapyorsun, iyi ama hi onlar suya dayanr m?
928

Bu yolda eyh sfat ile mritlik sfatn ayr tutmak gerekir.
929

925
926
927
KK, a.g.e., s. 67
928
929
Efendi Hazretlerinin ihvanlarndan tarkat yolunun zahirini kurtarmak iin
ktk diyen baz kiilere u sz sylenmelidir.
1-Kendilerine rabta yaptrmamaldr.
2-Tarkat derslerini ikmal eylememilerse tamamlamaldr.
3-Sohbetlerinde Efendi Hazretlerinden bahsederek kendileri yokluk ile hareket
etmelidir.
4-Eer kendilerine vazife verildiini syleyenlere, bizdeki vazife zahiri kurtar-
mak bu ihvan topluluunun il yavrusu gibi dalmasna mani olmak iin demelidir.
5-Efendi Hazretleri ile olan balanty koparmamaldr. Eserlerine, szlerine sa-
hip kmal, evlatlarna sayg gstermelidir
6-Sohbetlerin ana temas hep Efendi Hazretleri olmaldr.
7-Az bir feyz varsa, bunun Efendi Hazretlerinin ikram olduunu bilmelidir.
8-Silsilelere kendi adlarn yazdrmaktan kanmal ve yazmamalar iinde ih-
vanlarn devaml ihtar etmelidir. Baz ihvann keiflerindeki hatalar hemen dzelt-
melidir.
9-Ahiret hayatn dnyaya tercih etmeyip, eer ki, bir hatann varln hissedi-
yorlarsa nefislerine ayak basp bu davadan vaz gemeleridir.
10-Kendisini eyh kabul eden bakalarnn kefine deil, bizzat yakaza veya
uyank halde Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden ve Efendi Hazretlerinden
emaneti teslim almaldr. Kendisi Maneviyat meclisinden haberdar olmayp bakala-
rnn grm olduunu ( farz edelim ) bunu nefsine pay kararak kabul etmemelidir.
11-Her eyin sonu yokluk, varlk Allah Telnn ise; hakikat yolunda sen olsan
ne olur olmasan ne olur, demeli ve ii sahibine teslim etmelidir.
Bu saylan eylerin Efendi Hazretleri tarafndan tasdik edildiini bizzat
Mehmet Veli EN ile yaptm bir mlakatta yaadm. yle ki; 1993 ylnda
Onun eyhlik yaptn bildiimden kendisi ile konuurken bana Artk ihvan-
Molla Cami kuddise srruhul-azz Hazretleri kimseye zikir telkin etmez-
mi. Fakat sadk bir Talib karsa onu gizlice tarkattan haberdar ederlermi.
eyhlik ykne tahammlm yok dermiler.
930

Mrid olacak kiinin bulu a daha sonraki gelecek zamanda ise,
bu da ayr bir nemli husustur.

Bazen kamil-i mkemmil bir veli, tarkat talimi iin, kemale gelmemi bir
veliye izin verir. Henz kemale gelmemi bu mrid de, mridleri ile toplanp
vazifelerini icra ederken olgunlar. Nitekim Hce ah- Nakibend kuddise
srruhul-azz Hazretleri, Mevlana Yakb- erhi kuddise srruhul-azze kemal
derecesine kavumadan nce, tarkat talimi iin icazet vermiler ve
Ey Yakb, benden sana ne ulatysa, onlar insanlara ulatr buyur-
mulardr. Mevlana Yakb- erhi kuddise srruhul-azzin kemale gelmesi,
daha sonra Hce Aleddin-i Attar kuddise srruhul-azzin hizmet ve huzrunda
olmutur. Bunun iin Abdurrahman Cami kuddise srruhul-azz, (Nefeht) ki-
tabnda, Mevlana Yakb- erhi kuddise srruhul-azzi nce Alaeddin Attar
kuddise srruhul-azzin mridleri zmresinden sayar, sonra ah- Nakibend
kuddise srruhul-azze balar. Mrid-i kmil-i mkemmilin, vilayet derecele-
rinden sadece bir derecede itihat ve kabiliyeti bulunan bir mridine, o dereceye
kavutuktan sonra tarkat talimi iin icazet vermesi de, bu kabildendir. O mrid
bir bakmdan kamildir, bir bakmdan nakstr. Vilayet derecelerinden iki veya
dereceye istidad bulunan mridin hali de onun gibi, bir bakmdan kmildir, bir
bakmdansa nakstr. nk nihayetin nihayetindeki btn derecelere ulama-
dan bir bakmdan kemalde, bir bakmdan da noksandadr. Bununla beraber k-
mil ve mkemmil eyh, istidadnda mevcut olan vilayete kavutuktan sonra,
tarkat talimi iin icazet verir.
Demek ki, icazet (hilfetname), mutlak olarak kemale gelmi olanlara ve-
rilmez. unu da bildirelim ki, kemale gelmemi olmak icazete mani ise, de, ka-
mil-i mkemmil, noksan birini, Yani kemale gelmemi birini kendine naib eder
ve Onun eli benim elimdir derse, huzruna gelenlere bir zarar olmaz. Her iin
en dorusunu Allah Tel bilir. (29. Blm)
931

larm beni terk etmeye baladlar dedi. Kendisiyle yukarda saylanlar zere bir
konumamz geti. Sonra ayrldk. Ertesi gn Mehmet Veli EN tekrar yanma
geldi. Bana Bu gece Efendi Hazretleri ile grtk. smailin szlerini tut, dedi
Sonra Bana baka bir szn daha var m? deyince Ben kimim ki, sana sz
syleyeyim dedim. (Yazan)
Buradan u manay karmak mmkn olabilir. Efendi Hazretleri kendi-
sinden ayrlmayan dersini ikmal etmi ihvanlarna zaruret snfndan ihvann
balanma durumunu ho karladn anlamak gerekir. Eer bu ekilde olma-
sa idi, manevi cezalarn tecelli edecei aikrdr.
930
UUD, Hasan Ltfi, slm Tasavvufunda Hacegn Hnedn, stanbul,
1958, s. 116
931
mam- Rabbani, Mebde ve Mead, st. 2000, s. 50
Necmeddin Kbra kuddise srruhul-azz der ki; Mritlik Hakkn zatyla
sfatlanmaktr. Hakk Tel bu sfatla kula tecelli etmeyince irdet nrunun aksi
kulun gnlnde zhir olup mrid olmaz. ayet mrid kendi varln ortadan
kaldramazsa zillet vadisine der ve iman tehlikeye girer. Hakk Tel buyurur
ki; ellerinizle tehlikeye atmayn,.... (Bakara,195) Bu sebeple iczet talep
etmek mrid iin iflas demektir. cazet talep etmek kstahln ancak kendini
beenenler yapar.
eyh, mride Allah Telya yryteki nefs menzillerinden ilh te-
celllerin balangc olan kalb makamnn sonuna ulatnda icazet verir. s-
tidatlar olmad hlde iczet talep edenlere de iczet verirler, fakat bu icazet
onlar iin doru yoldan sapma sebebidir. Ancak eyh icazeti kendi isteiyle
verirse o baka.
Mrid, mrebb huzrunda ve meyih tarkinde i ynn glendirmeden
iddia sahiplerinin kkrtmasyla dalalete derler; itikatlar temizken murdar
olur. eytann vesveseleri zahir azaya sirayet eder. Bylece nefs ne eriata nede
eyhin emirlerine itaat eder.
932

Herzevekillerin herzelerini, manasz szlerini, sama gururlarn az dinle,
bu eit adamlarla sava safna girme.
933

A ycelerden kaan eyh, bu hileyi brak! Sen, bana birka kr toplam
ac suya benziyorsun! Adeta bunlar benim dervilerimdir... Ben de ac suyum.
Benden ierler de byle kr olurlar diyorsun!
Suyunu Ledn denizinden tatl bir hale getir. Kt suyu bu krlere tuzak
yapma! Kalk, yaban eei avlayan Allah Telnn aslanlarn gr... Sen, neden
kpek gibi hileyle kr avlamadasn? Onlara yaban eei avlyorlar dedim... Fa-
kat yaban eei de nedir ki? Onlar sevgiliden bakasn avlamazlar... Hepsi de
aslandr, aslan avcsdr, nur sarhoudur!
934

Baz cahil eyhler, kendilerine bir miktar esrr- ilhiye ald zaman...
Merkep izinde birikmi su grp derya zannetmi kimseler gibi. kendisini kmil
oldum zannedip, nefsinin hilesine aldanr, hakikte varamaz..berzah denilen iki
mertebe arasnda ki, geitte kalr.
935

Islah- nefs ehemm-i mhimmatdandr. Kii kendi nefsini slah itmeden
ayrn slahna mbaeret ayn- gaflettir. Ve tarkata lim olmayan rehnma ol-
mak ayn- cehalettir. mdi riyet-i eriat- erif ile tamir ve tarkat- meayih-i
izam ile batnn tenvir ide.
936

932
933
934
935
936
Nefsi terbiye etmek nemli ilerdendir. Kii kendi nefsini slah etmeden
bakasnn slahna heveslenirse gafletten baka bir ey deildir. Ve tarkat bilme-
yene klavuz olmak cehaletten baka bir eyde deildir. imdi eriat- erife riyet
ile tamir ve tarkatn byk meyihi ile batn aydnlatmak gerekir.
Oru tutup halka riya klanlar,
Namaz klp tesbih ele alanlar,
eyhim deyip baka bina kuranlar;
Son deminde imnndan cda kldm.
937

Ahmed Yesev kuddise srruhul-azz

Bir kimse illki nefsine yenik dp irad seccadesine oturmak isterse
veya vazife verilmeden kendine bir ekilde temin etse, onun kendine tbi
olanlar iin verecei bir fed-i can talep edileceini unutmamaldr. Bu ise,
kamil olmayan iin zor bir imtihandr. Enbiya ve rasller aleyhimsselm
dahi bu minval imtihandan geirilmilerdir. Bunu isyan mertebesine dme-
den gemek kmile mahsusu bir haldir.

Bir gn Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz, bir dizlerinde
kendi oullar Hazret-i brahim, bir dizlerinde Hazret-i Hseyin olduu halde
ikisini de okuyorlarm. Bu srada Cebrail aleyhisselm gelerek:
Y Reslallah, iki inci bir dizide olmayacak. kisinden birini feda etmen
lzm geliyor, demi. Dnmler ki,
Hazret-i Hseyini feda edersem, ben, Hatice, anas ve Ali mahzun ola-
caz. Fakat brahimi feda edersem, ben ve annesi mahzun olacaz, ekseri-
yet mahzun olacana brahimi feda ederim, demiler.
938

eyh Mevlna Hlid-i Nakibend kuddise srruhul-aziz Hazretlerinin
ashbna yazd bir mektubun tercmesini burada zikretmekte fayda umuyoruz:
Besmele, tahmid ve tasliyeden sonra,
Hidyette yldzlara benzeyen afif, iktidda kandillere mabih olan
mrid-i kmiller buyurdular ki, Mtenemn nimetiyle itigal sebebiyle
mnm unutmas kfrn- nimettir. Tarikimiz muhakkikleri akladlar ki,
vcdundan fn olmayan slike, rabta fena meydana getirmez. Bu hl belki
sliki, vartaya drr. Sizlerden umduum benden selm ve kelm kesin.
Belki mrvvetin ve vefann kemali budur. Sizler vakit vakit nefsinizle muva-
cehe yapn, ancak zaruret hlinde biz fakir ktmre tahriren mracaat edin
Bize hizmet edenlerden baz kimseler vardr ki, meakkat cihetinden siz-
den uzak, sohbet cihetinden sizden kdemli, hizmet cihetinden sizden ok ol-
duu halde, bizim iaretimiz olmadan hareket etmezler. Bu tarkat, asrmzda
bulunan mteeyyihlerin oyunca deildir. Hile ve huda sahihlerinin btl
szleri de deildir. Hakik eyh, mrd ile Rabbi arasnda bir vastadr. Hakk
eyhten yz evirmek Cenb- Hakdan yz evirmek gibidir. Mrdlere ken-
diniz iin rabta ettirip suretinizi talm etmeyin. sterse suretiniz zahir olsun.
Aslnda sizin bu talminiz eytann telbiyesindendir. Bizim emrimiz olmadan

(Aziz Mahmud Hdyi kuddise srruhul azizin Belgradl Ali Efendiye Gn-
derdii Mektuptan. Derleyen: Cengiz Gndodu, Yrd. Do. Dr. Atatrk . lahiyat
FakltesiTasavvuf Dergisi, Say: 3 Nisan-2000 Sahife:82-84)
937
Eraslan, Kemal, Divn- Hikmetten Semeler, 1993, s.12
938
hi kimseyi halife tayin etmeyin. Nerede kald ki, etrafa halife olmak iin
zahmet ekmeniz? Eer bu dtnz gaflette devam ederseniz, sizden ta-
mamen yz eviririz. Bir kere de sizden yz evirirsek bir daha muvafakatimiz
gtr. Dikenli aac vcuttan ekip karmak sizinle barmaktan kolaydr.
Bizim kalbimiz bir kere krlrsa bir daha dorulmann ihtimal yoktur. Bir
kimse ki, itizr ile mazur olur, bizden vebal kalkt demektir. Selmlar!
Bu kelm, abd-i miskin Hlid Nakibend el-Mceddid el-Krd el-
Osman kendi diliyle syledi ve eliyle yazd.
939

12eyhlik messesi birka kelam zerine istinat etmek doru olur mu?
slm dininde ahitlik messesi iki kiinin ehadeti ile gerekleir. Bir
kiinin kendi bandan geen bir durumuna iki ahit getiriyorsa onun doru-
luunu kabullenmek gerekir. nk aksi ispatlanmadka btn szler doru
kabul edilir.
Mesela; 1967 ylndaki Efendi Hazretlerinin son haclarnda Medine-i
Mnevverede Mescid-i Nebevinin Sddk Kaps karsnda Hamamc
aban Aydn ve Gemerekli Abdussamedinde bulunduu bir srada Efendi
Hazretleri, Seyyid Osman Hulusi Efendi ye dnerek;
Gardam Hulusi! Senin ecdadn bizim ser-tcmzdr. zerinize b-
yk bir vazife intikal ediyor. hvana sahip kp, hizmet edersiniz diye
buyurmulardr. Seyyid Osman Hulusi Efendide cevaben estafirullah
Efendim demitir.
940

Ancak birinci soruda geen konu ile ilgili kelam 1967 senesinden sonra
olan senelerde gemesi de ayr bir durum oluturmaktadr.
941

939
940
Baka bir rivayette Efendi Hazretleri szne devam ederek, Bu ykn ar-
ln ancak siz ekebilirsiniz diye karlk vermitir.
941
Seyyid Osman Hulusi kuddise srruhul-azz Efendinin irad vazifesi bir
icazetname ile teyid edilmemitir. Osman Hulusi kuddise srruhu Efendi kendine
bal ihvan gurubunda okunan silsileye ancak isimlerini 1983 ylnda yazl olarak
dhil edebilmitir. Bu zamana kadar vazife bizde diyerek ileri kmamtr. Onun
iin 1969 da vazife alm diyenler varsa da bu gr hibir ekilde dillendirilmedii
gibi bu iddia sahibi tarafndan kabul edilmedii muhakkaktr. nk yakndan tan-
yan hibir ihvan tarafndan bu trl duyum yoktur. 1986 ylnda Ankaral Hatim
Hocas Kara Mevlna Hac Ahmet Turan kuddise srruhul-azz Efendinin azndan
bizzat u kelam duydum.
u an Seyyid Osman Hulusi kuddise srruhul-azz Efendiye bir vazife intikal
etti. Eer ders almak istersen git, Ondan al dedi.
Ancak kendisi Ona bir eyh olarak balanmamt.
Bu konuda unun bir hakikat olduunu yazmak gerekir ki, Seyyid Osman Hulusi
kuddise srruhul-azz Efendinin vazife aldn Hamamc aban Efendinin azndan
iittik. Fakat bizim gibi mbtedi olan kiiler iin uygun olan Seyyid Osman Hulusi
kuddise srruhul-azze balanmak idi. Bizde 1986 ylnda Seyyid Osman Hulusi
kuddise srruhul-azz Efendinin yanna gidip ders aldk. Rabtay Efendi Hazretleri-

ne gre tarif etti. Fakat herzevekillerin yznden Onun bile raz olmad ekilde
rabtay Ona evirdik. imdi anlyoruz ki, bu bir hatadr. nk Osman Hulusi
kuddise srruhu Efendi kendine ihvan olanlara bile ders tarif ederken rabta ve feyz
talebini hramczde Hac smail Hakk TOPRAK Hazretlerine kuddise srruhu
yaplmas eklinde tarif ettiklerine ok defalar ahit olmuumdur. Ayrca
Gavslzama rabta edilecei kitabmzda bahis konu edilmitir.
eyh-i Azam Efendimiz hem de daima Hazret-i Pr Mehmed Vehb Hayyt
kuddise srruhu1-azz Efendimiz Hazretlerine rabta olunmasn emr ferman bu-
yururlar idi ve yle irade ederler idi ki,
Rabta Gavs- azama olur, ondan bakasna rabta olmaz; onun iin Hazret-i
Hayyt Efendimize rabta edin diye ferman buyururlar idi. nsaf et, mrvvet et
nazar- Hak ile nazar et ki, Fehmi Efendimiz Hazretleri ne derecelerde kendilerini
mahv u fena etmiler ki, rabta ancak kendilerine mahsus iken mritleri olan
Cenb- Hayyt Hazretlerine rabta olunmasn ferman buyurmulardr. (A bra-
him Dede, a.g.e. c. I, s.391)
Seyyid Osman Hulusi kuddise srruhul-azz Efendi eyhtir. Fakat Onun raz
olmadn Ona layk grmekte abes ile itigaldir. eyhlik makamnda tasniflerin
nasl yaplacan bilmeden tek bir ksmda yorum yapmak hata olmaktadr. Bu
hatay ihvan- kiram oka yapmtr. Yapacaktr da.
Tarkat sistemi dini hayatn iinde farz- kifye makamnda olan bir kurumdur.
Bu kurumda ifrat ve tefrit hatadan baka bir netice dourmaz. Seyyid Osman Hulusi
kuddise srruhul-azz Efendinin Evet oul, inanmazlar canm, inanmazlar (G-
nller Sultan- Es-Seyyid Hac Hulusi Efendi, smail Palakolu, 2005, s.159) sz
ise, kanatimizce kendi seviyesinde olanlar iin sylemitir. Efendi Hazretlerinin
Hakka yrmesinden 15 sene gibi bir zamandan sonrada bir eyin kabul edilirlii
tabi ki, zordur.
Ayrca Efendi Hazretlerinden sonra Hac Hasan Efendinin de etrafnda eyhliini
tevkir edenler olmasna ramen Onun bu konuda ak bir kap brakmadna ahi-
diz. 1978 tarihinde ise gnderilen bir mektup vardr.

Es-Seyyid Hac Hulusi Efendi Gardama!
Edep, eref, ilim, irfan, vefa ve kemlatta zamann kmilisin. Bu biare
natuvaneye ltfedin. hsan sizin detinizdir. Erbb- ihsan olduunuza ilel ebed
itikat ettim.
10 Muharreml Haram h.1399/ m:1978

Hac Hasan Efendinin olu Haki Efendi anlatyor. 31.07.1984 senesinde babam
Hakka yrmeden birka gn nce Hulusi Efendi ziyaret niyetiyle Sivasa geliyor.
Ben dkknda otururken babam telefonu aldrd yukar ktm, bana sordu ki;
Seyyid geldi mi? Ben cevap veremedim dkkna indim, baktm ki, Hulusi
Efendi dkknda oturuyor. Hemen Hulusi Efendi ile babamn yanna ktk. Babam
dedi ki;
eyhimle grtm bendeki emaneti teslim al. Hulusi Efendi byk bir y-
kn altna girmi bir insan gibi, babamn ayaklarna uzun sre kapand ve bende
kaldramadm. Nureddin Aabey geldi onu bir odaya geirdik. Hulusi Efendinin
cezbeli hali geti ve
13eyhlik vazifesinde ferdi itihat m, yoksa cemiyetin icms m ge-
reklidir?
Tarkat mridinin icazeti ve mridde liyakat gereklidir. Evlad dahi olsa
hakk yerine koymak farzdr.
Onbeinci asrda Ankarada kurulmu olan Bayrmyye tarkatnn pri
Hac Bayram Vel kuddise srruhul-azze tarkatlar tarihinde evliyalar babas
ad verilir. Kendisini yetitiren byk mutasavvf eyh Hmid Vel kuddise
srruhul-azz, halifelii olu Ysuf Hakk kuddise srruhul-azze brakmaya-
rak Hac Bayram kuddise srruhul-azze devreder. Bunun zerine Yusuf Hakk
kuddise srruhul-azz babasna kar hayretle kark bir kzgnlk duymaya ba-
lar. Devaml bu meseleyi dnerek ask bir surat ile derghn bahesindeki ku-
yudan su ekerken babas arr ve yle der:
Bak evldm Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yolu aktr.
Orada her gerei btn yanllklardan syrlm olarak grrsn. Devlet idare-
sinde, mnev ilerde, sanatta velhsl emniyeti yrten her trl almada ile-
ri ehline brakmak, veliahd yetkililerden semek dinimizin emridir. Senden
sonra hakikte en ziyde in olup, talebeleriyle yetitirmeye en msait kabili-
yetlerle donanm olarak Hac Bayram gryorum. Sana kar babalk sevgim,
beni vazifemden ve doru yoldan ayramaz. Ysuf Hakk, babasnn bu sz-
lerini bir mddet dinledikten sonra:
Ama baba, grmyor musun? Senin gibi bir dergh deil, koskoca mille-
ti idare eden padiahlar bile saltanat oullarna devrediyorlar. Onlar
mslmanl bilmiyorlar m? Onlar Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
yolundan habersiz midirler?
eyh Hmid Vel kuddise srruhul-azz bu sual zerine adet irkilir. Ren-
gi sararr ve uzak mnlara dalarak:
Evldm, pek isabetli bir noktaya deindin, haklsn. Hz. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin gsterdii yolda idreyi en muktedir olana devret-
mek lzmdr. Ama kt geleneklerin yaamas bizi hakikte kar gelmee zor-

Ya Rabbi Hac Hasan Aamn nne bir adm atmadm, szne bir sz kat-
madm dedi ve alad, Bayram Alinin evine gittiler.
Binenaleyh, Seyyid Hulusi kuddise srruhul-azze gnderilen mektuptaki niyet
tam anlalamamaktadr. Ancak anlatlan bu olay daha ak manalar ifade etmekte-
dir.
(Bu iki kii hakknda bilgi vermemiz onlar yakndan tanmamzdr. Dier eyh
olan kiiler hakknda fazla yorum yapmak istemiyoruz. Yazan)
Konu gelmiken bir insann eyh olma sfat onun kadrini yceltmez. Bir insana
deer veren konu insanlara yapt hizmettir. Seyyid Osman Hulusi kuddise
srruhul-azzin hizmeti Hakk ve piran katnda makbuldur. Yoksa nice bu yolda
rehnma olmular vardr ki, adlar menkb kitaplarnda da gemez.
imdi Seyyid Osman Hulusi kuddise srruhul-azzin evlatlar bu yolda hizmete
talip ve varis olmulardr. Allah Tel onlarn yardmclar olsun.
Bu anlatklarmz bizim tecrbelerimiz ve yaadklarmzdr. Bu konuda baka
kiilerin grlerine bilgilerine sayg duyarz. (Yazan)
lamaz. dedi ve yle devam etti:
Hz Hseyin radiyallah anh Kerbelda aile efradyla susuzlukla yanar-
ken, gne etraf cehennem gibi, yakt bir le vaktinde adrn nne kar,
kumlar avulayarak ellerini ykar. Bu srada kendisine znt ile bakan sadk
klesinin:
Yezde bat etseydi de bu sknty ekmeseydi acaba ne olurdu? ek-
lindeki kalbden bir dncesi ruhuna akseder, manl manl klenin yzne
bakarak:
Muhakkak ki, bizim Yezde bat etmeyiimizin saltanat dncesiyle bir
alakas yoktur. Babadan oula kalan devlet, dedemiz Hz. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin gsterdii yola aykrdr. Biz Yezde bat edersek slmn
en byk direklerinden biri olan seim yollu idareyi temelinden sarsm ve sal-
tanat sfatn yaatan idareye yeniden kudret kazandrm oluruz. Halk sesin,
Yezd deil kim olursa olsun itaat ederiz. Der ve sonra ellerini ykamak iin
avucunda tuttuu kumlar gstererek:
Kerbelda her kum zerresi ahit olsun ki, her devirde bizim
mcdelemizi anlayp, ona katlan bizdendir. Diye yemin eder. eyh Hmid
Vel kuddise srruhul-azz sznn burasnda Olu Ysuf Hakknin omuzla-
rn okayarak:
te evldm hakikt budur. Her eyin yerli yerinde olmas gerekir. Elmas
demircinin rsne, bakr sultann tacna oturtan cehaletten daima sakn. Mahir
bir okuyu hamama tellak yapp, mahir bir bilgini kuyudan su ekmee mah-
km edecek ekilde gelien cemiyetler daima kmlerdir demitir
Bu szlerden sonra aslnda iyi bir insan olan Ysuf Hakk kuddise
srruhul-azz, Hac Bayram Velnin mridi olmu ve ona ziyadesiyle hrmet
eylemitir.
942

Ancak, Osmanl mparatorluu dneminde mridlerin tabii olacaklar
eyhler meiht makam tarafndan tayin edilmesi tarkatlarn son zamanlar-
da yetersiz ve idari durumlarda devlet karsnda aciz kaldklarnn ak gs-
tergesidir.
943

Cumhuriyet dneminde ise, bu konuda nakledilen olaylara baknca ge-
nellikle kiilerin kendilerini topluma kabul ettirmeleri vardr.

Altnn sahtesi olduu gibi, evliyann da sahtesi vardr. Bazs benlie
kaplr. Verilen geri alnmaz. Ancak bylesi kendini kurtarr, bakasn kurta-

942
KARABULUT, Ali Rza, Kayseride Mehur Mutasavvflar, Kayseri, 1984,
s. 161
943
II. Abdlhamid Han tarafndan kurdurulan Meclis-i meyhn amac oto-
kontrol sistemini daha salkl bir biimde hayata geirmekti. Bu amac gerekle-
tirmek iin bir takm almalar yaplm ve tekke eyhlerinin dini ve tasavvufi ei-
timleri iin belli esaslar konularak icazet zorunluluu getirilmitir.
ramaz.
944

Hlsa; Efendi Hazretlerinin Hakka yrmesinden sonra 16 kii eyhlik
iddias ile ortaya km olduu rivayet edilir. Bunlarn bir ksm kendilerini
kabul ettirerek tarkatlarn ve gruplarn kurmu ve devam ettirmektedirler.
Bu kiilerin doruluklarn Allah Telya havale etmek en uygun olandr.

14eyhlik vazifesi alan kiide bulunan eyalar o eyhin muteberliine
iaret olur mu?
Hayr.
Eer eyalar teberrken eyhi tarafndan gnderilmi ise, bu eyalarda
bir iczet kymeti vardr.
Mesela: Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin hrkasn Hz. Ebbekir
ve Hz. mer radiyallh anhma ile Veysel Karn radiyallh anh Hazret-
lerine bizzat gndermesi, Tokatl Mustafa Hak kuddise srruhul-azizin
Efendi Hazretlerine eyalarn teberrken gndermesi gibi.
Efendi Hazretlerinin byle bir kiiye emanet gnderdii kimsece bilin-
memektedir. Sonradan baz eyalarnda bir yerde toplanmas mritlik vazi-
fesi iin delil tekil etmez. Fakat topland yerin vefakrlna byk iaret
olabilir. Takdirle karlamak lazmdr.

15-eyh gerekli midir?
Ahmed Ami Efendiye talebelerinden birisi mridin eyhe olan ihtiya-
cn sorunca;

Bu niin byle oldu? Bu byle olmamalyd gibi szler caiz deildir.
nk bundan Allah Telya akl retmek kar.
(Damad Naim Beye yle buyurmular) u yle olsun, bu byle olsun
dan kurtuluncaya kadar eyhe muhtasn.
Da, da, ta, ta olarak grdke eyhe muhtasn.
Kendinle konuuncaya kadar eyhe muhtasn.
Yer taban, gk tavan arasndaki cmle mahlkat kendinizden mukad-
dem ihvan bilmedike eyhe muhtasn.
Gelene sevinmeyinceye, gidene yerinmeyinceye kadar eyhe muhtasn.
945

Tarkat okul olduu iin bir stada ihtiya vardr. Uslleri vardr. Bunla-
rn her dnem yeniden yaplanmas zor olan ilerdendir. Zaman ierisinde
kemal ve snflara ayrlm ve olgunlamtr. Onun iin tasavvufi hayat ie-
risinde bir eyh ihtiya kabilinden olan eylerdendir.

Byk mridi kmiller, sonradan kendilerine nisbet olunan tarkat; seyir
ve slk yolunu hayatta iken koymu deildirler. Hakka yrdkten sonra ken-

944
945
dilerine bal olanlar baz usller koymular, baz merasimler meydana getir-
miler ve bunlar o tarkatn esas olmutur. Daha akas, hrmet ettikleri, bal
bulunduklar o byk adamn hayattaki hareketlerini kendilerine bir l kabul
etmilerdir. u var ki, insanlk bugn artk tarkat yolundan gitmiyor. Yalnz
byk mtefekkirlerin, yksek mridi kmillerin (ah Nakibend, Abdlkdir
Geyln kuddise srruhul-azzn) yolundan gitmei daha kestirme buluyor.
Byle hareket edenler, bu yola merak edenler mazur grlmelidirler. nk
bu trl kimseler kendi ruhlarnn mahiyetindeki baz gizlilikleri ancak idrakleri
ve dimalarnn yapllarnn msaadesi nisbetinde aramak mecburiyetindedir-
ler ve mutlaka arayacaklardr.
946

16-Tarkatlardaki hiziplemenin dini ierii nedir?
nsanlar birbirlerinden farkl yaratlmtr. Bu btn insanlar iin geerli
bir ortak zelliktir. nsanlar kendi aplarnda ve takatleri miktarnca hakikti
arar. Hakikti arayan insanlarn yaratllarndaki farkllklar gibi, hakikti
arama metotlar da farkl olacaktr. Eer bu ekilde bir yaplanma olmasa idi,
kurumlar tekil etmeyecekti. Fkh mezhepler dahi bu ayrlklarn olumas
insanlarn ftrat olgusunun tezahrdr. Bu nedenle oluumlarn sistematii
ve kurumlar zahirde alm gstermesi ile hayatiyet kazanacaktr. Kyamete
kadar devam edecek slmn zayflamayp kuvvetlenmesi iin bu fakllama
gerekmektedir. Allah Tel, slm kyamete kadar ifrat ve tefrit arasnda
kurulmu messeseler arasnda glendirmi ve istikamet zere olanlarla
devam ettirmektedir. Kfr zere bulunan ok kimselerin slm ierik ile
zayf tarkatlar tarafndan hidayet olmalar gei dnemini salamaktan ba-
ka ne olabilir. nk batln kart tarkatlarda mhtedinin kendinde bulu-
nan baz eyleri bulmas o kiiye bir rahatlk vermekte ve slm rahat kabul
edebilmektedir. Eer bizler bu tarkatlarn yaptklar ilerde msamahakr
davranlar zerine bulunmazsak, slma en byk zarar veririz.
947
Ayrca
simgeleri bariz kalmak art ile gayrimslimlerin bir arada hayatn iinde
bulunmas ile slmn nurundan insanlar haberdar olmutur. Bu ekilde
binlerce kiinin mslman olduu da grlmtr.
948

Tasavvuf ehline den gayret bu arada belli bir seviyeyi kat edenlere bir
sonraki hakikti bildirmek iin alma iinde olmaldr. Bu nedenle yaplan
tenkitte eyhin postniinlii nasl ele geirdii deil, slma ball ve
insanla yapt hizmette aramalyz. Eer bu kiiler sebebiyle bir kii hida-
yet buluyorsa, bu o eyhin dnyadaki en byk nimete kavumu olduunu

946
ERGN, a.g.e. s. 286287
947
Osmanl mparatorluu dneminde Bektai, ia ve Snni tarkatlar devlet
kontrol altnda idi. Bu tarkatlarn snr boylarnda yerletirilmesi bizzat devlet
tarafndan yaplm ve elzem grlmtr. frat ve terfidi olmayan bir sistemde
orta yol hibir zaman bulunamamtr ve sistem hemen kmtr.
948
Efendi Hazretlerinin vekalesini temizleyen bir Ermeni Kadn vard.
gsterir.
949

Tarkatlarda ayn eyhten terbiye grp ayrlan birok gruplar vardr. Bu
Allah Telya ulaan yollarn zenginlii ve rahmet sebebi olan ilerdendir.
950
Zaman, mekn, ortam ve insan gr ve bililerde tebdil ve deiime
urad gibi, slmn gzel yz insanlara deiik tecellilerde kendini su-
nar. Bu sunuta Allah Telnn byk tasarrufunu grenler mesela Mevlana
kuddise srruhul-azz gibi, senelerce kendinden bahsettirir. Bu kolda da
Efendinin de kendini unutturmayacak ahsiyetlerden biri olduunu seneler
gemesine ramen grmekteyiz.
brahim Hs Hazretleri Menkbnmesinde yazyorlar ki;
Karaba- Vel hazretleri kimseyi reddeylemezlerdi. Nice fsklar gelir, bat di-
lerler ve bir mddet sonra tevbekr olurlar; ird shibi adamlar srasna geerlerdi.

949
Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellem buyurur ki; Vallahi, senin hi-
dayetinle bir tek kiiye hidayet verilmesi, senin iin kymetli develerden mteekkil
srlerden daha hayrldr. (Ktb-i Sitte)
950
Tarkatlarn Says - nce unu syleyelim ki, tarikler pek oktur. Zira as-
lnda Hak Tel Hazretlerine ulatrc olan tarikler (yollar) yaratklarn nefesle-
ri saysncadr. Fakat bunlarn hepsi snfa indirgenebilir:
Ahyr Tariki, Ebrr Tariki, ettr Tariki.
Ahyr Tariki - Birinci tarik muamelat erbabnn yoludur ki, Allah Telnn
farzlar ve nebilerin snnetlerini yerine getirmekle, yni ok namaz klmak, ok oru
tutmak, ok Kuran okumak gibi eri amellere girimekle hsl olur. Bu yol saye-
sinde Hakka vasl olmak iin hem ok zaman ister, hem de bu vastayla maksada
ulamakta baarl olanlar azdr. Zahitlerin yolu budur.
Ebrr Tariki - Bu ikinci yol mchede ve riyazet yoludur ki, mchede (nefsini
yenmeye alma) ile ahlak deitirme, nefsi temizlemek ve kalbi artmaktr. Buna
ebrr (iyiler) yolu derler. Bu sayede insan nefsini kt ahlaktan temizleyip kalbini
kt isteklerden artabilir. Bu yolla Hakka erenler birincisinden daha oktur.
ettr Tariki - Bu nc yol ak ve muhabbet ehlinin ve cezbeyle yola girenle-
rin yolundan ibarettir ki, buna tarik-i sairin (yryenler yolu) veya ettr Tariki
derler. Bu yola giden ihvan ileride ayrntlaryla syleyeceimiz zere Ehdiyetin
kutlu ztna kadar bir hlden baka bir hle intikal etmek suretiyle manen seyr ve
seyahat eder. Bu yolun art insann kendi iradesiyle lm kabul etmesidir. Tabi
lmle len bir kimse nasl dnyadan tamamen el ekmeye mecbur olursa iradesiyle
len insan da her eyden vazgeecek, hatta kendi vcudunu bile yok farz edecektir.
Cezbe ehlinden olup ak ile lfet etmi olmayan ihvan, bu yce tarike slk
edemez. Zira bu tarik, ettr Tarkatidir. Bunun ilk admnda ihvann beeriyet
kabuunu ak ateiyle yakp kular yumurtasndan kar gibi kmas gerekir. Bu
tarike slk kolay sanlmasn, zira bu tarikin glklerinin en hafifi can terk
etmektir.
Tarkatlar, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kendi sretidir ki, zahiri riya-
zet ve mchedeler, btn ise, menzilleri ve makamlar gemektir. Bu ilerin hepsi-
ne etvr (tavrlar) derler ki, ihvan onunla bir hlden dier bir hle dner. Ve mr
olduka bu dnmler ve tecelliler yolu zerinde seyredip gider. (AYN. a.g.e. s.
220221)
Bir de herkes bulunduu tark zere terbiye ederlerdi. Hatta Mevlevi Snek Musta-
fa Efendi Hazretleri bir gn,
Sultanm Mevlevlii terk edip, sizin hizmetinizde olacam; bana bat verin.
dedi. Hz. eyh cevaben,
Size Mevlevlii braktrmak olmaz. Her bir tarikten murat suret deildir. Mu-
rat Allah Tely bilmektir. Her hangi tarkte olursanz sizi ird mmkndr.
Buyurdular ve onu terbiyeleri altna alp, mertebe-i irada ulatrmlardr. Tark-
Kdiriden ve sair turuk- aliyyeden birok zevat hazretten bat isterlerdi. Hazret
onlara bat vermez ve
Geliniz sizin ile grelim. Battan murat, teslimdir. Sonra Allah Tely bil-
mektir. Buyururlard. Bu suretle ok kimseleri yetitirmilerdir.
951

17-Ayrca aada gelecek ksmda u sorularn cevab gelmektedir.
eyhin icazet vermesi ile halifenin kendine rabta yaptramayaca;
Hakka yryen eyhe rabta yaplmaz demenin yanl olduu;
eyh vefat etti diye mridin faydasn umarak kendine rabta yaptr-
masnn hata olduu;
Hakka yryen eyh iin tasarruftan dt demenin yanl olduu;
eyh hayatta iken mridine dilerse yetki vererek kendi yerine kaim k-
labilecei;
Ruhun ne kadar gl ve tasarrufu olduu;

eyh Abdullah-i Dehlev kuddise srruhul-azz Hazretleri, eyh Hlid-i Ba-
dad kuddise srruhul-azz Hazretlerine rabta ile emr ettikten sonra, eyh Hlid-i
Badd kuddise srruhul-azzde rabta yaptrd. Bilahare mumaileyh de fen ile be-
knn ehemmiyetini mhade ettikten sonra rabtaya izin verdi. Her kim bu derece-
ye vasl olursa kendine rabta yaptrsn. Baz mridin rabtadan men ve zecr edildii
halde kendisine rabta yaptrmas fazlasyla taaccb mcibdir. (Ve l havle ve l
kuvvete ill billhil aliyyil azm.) Baz mrd de, eyh vefat ettikten sonra kendisine
rabta yaptrmtr. Bazs da, meyyit hirete intikal ettikten sonra dnyaya iltifat
kalmaz demitir. Bu kanaat, nefsinde kemal iddia edenlerin hatasndan da byktr.
Bu sz Evliyullh indinde, tasarruft inkrdr. Bunda ittifak vardr.
Evliyullahn tasarruft, hirete intikal ettiklerinde de bakdir. Onun iin
Hazreti imm- tarkat el marf ah Nakibend kuddise srruhul-azz eyh
Abdlhlik Gcdvn kuddise srruhul-azzin rhniyetinden feyz almtr. Hl-
buki bu iki zt- muhteremin arasnda be adet vsta vardr.
Yine Ebl Hasen Harkn kuddise srruhul-azz Hazretleri, Byezd-i
Bestm kuddise srruhul-azz Hazretlerini idrk etmedii halde, onun rhniyetin-
den feyz almtr. Belki Byezdin vefatndan sonra dnyaya gelmitir.
Ey karde, bilmelisin ki, eyhimiz Zyeddin Hlid en-Nakibendil-
Mceddid kuddise srruhul-azz haytnda, ashbndan hi birinin kemline ahit
olmad ve hi birine rabtaya izin vermedi. Hatt iddetle nehy ederdi.
Mrdlerinden soranlara da, Benim yanmda mrd yoktur, yalnz sml yarm

951
Sefine-i Evliya, c.IV, s.27
mrddir derdi. eyh smail de Hlid kuddise srruhul-azz Hazretlerinin vefatn-
dan sonra kim-makm oldu. Ondan sonra eyh Abdullah Herev kuddise srruhul-
azz keml mertebesini buldu. Fakat kendi suretine kimseyi rabta yaptrmad. Haz-
reti eyhin baz ashabna, noksanlaryla beraber irada izin verilmitir. Nitekim Hoca
Baheddn kuddise srruhul-azz Yakb- erh kuddise srruhul-azze, keml-i
vusulnden evvel,
Y Yakb! Benden sana ne vsl olduysa, sen de onu nsa ilet buyurdular.
Bundan sonra Yakb- erh, eyh Aleddih kuddise srruhul-azz Hazretlerinin
elinde tekemml etti. Eer mkemmelin izin ve icazeti ile naks olan irada megul
olursa, kmilin yerine kaim olur. Yani naksn eli kmilin eli olur. Zarara uramaz.
Allh- alem bissevb.
Mfessirler topluluu, Eer Ysuf, Rabbinin burhann (ilh ihtr) gr-
memi olsayd, olacak olan olurdu. (2/99) yet-i kermesinde, rhniyynun
imdat ve tasarrufunu tasrh ettiler. Mfessirnden sahip-i Keaf (burhan) kelime-
sini tefsr etti ve dedi ki;
Yakb aleyhissalt vesselam, Ysuf aleyhisselma (iyyke ve iyyh) yani,
Y Ysuf, seni Zleyha ile olmaktan ve Zleyhann szn tutmaktan tahzr ede-
rim dediini, Ysuf aleyhisselmn da bunu iittiini ve hatt Yakb
aleyhisselmn temessl ile mbarek parman srarak grndn de zikr etmi-
tir. Evliyullah, ruhniyetlerinin cismniyetleri zerine galebesi sebebi ile eitli
suretlerde zahir olurlar. Nitekim sahih hadiste, Sultnl-Enbiya sallallh aleyhi ve
sellem Efendimiz Hazretleri, baz ehl-i Cennete, . Cennetin her kapsndan arla-
can buyurdular. Ebbekir Sddk radiyallah anh dedi ki;
Bir adam nasl olur ki, Cennetin her kapsndan girsin?Cevaben:
Evet, umarm ki, o da sensin! buyurdular.
mm- Rabbn kuddise srruhul-aziz Hazretlerini, mrdlerinden on ikisi bir
akam iftara davet etmiler ve ayn zamanda onikisinin iftar sofrasnda da hazr
bulunmulardr. Kaddesallh srrh1-aziz.
952

952
II-MUHB VE MRDLER
Efendi Hazretlerinin damad Hayyat Mehmet Efendiden nakledilen bir
rivayete gre, bir gn huzurlarnda sohbet esnasnda, orada hazr bulunanlar-
dan bir ka:
Efendim, Size gelen herkese, tefrik etmeden ders veriyorsunuz, bunun
hikmeti nedir? diye soruyorlar. O da buyurur ki;
Gardalarm! Eskiden medrese, tekke gibi, ilim irfan yerleri vard.
Camiler asl meknlardr, tali meknlar kalmad. Tarkata girme hevesiyle
gelenleri biz bo eviremeyiz, fakat bizim bir gnl dairemiz vardr ki, biz-
ce malumdur. Baka bir zamanda yle buyururdular;
Bir kimse bostanna karpuz eker. Karpuzlarn bydkten sonra en
iyilerini satp para kazanr. Ondan ehvenini eine dostuna ve aile efradna
yetirir. Geriye kalann da hayvanlarna yedirir. O bostan ekenin bunda bir
zarar var m? Gardalarm! Ders verdiimiz kimse hi bir ey yapmayp ta
kt ahlaklarndan vaz gese bu da bir kr deil midir?
Efendi Hazretlerinin tekkesi yeryz, ihvanlar da btn insanlkt. Hi-
bir kimseyi ahval bakmndan eksik ve noksan grmezdi. Yokluk ile geldi ve
yokluk ile gitti. Kimseye ne incindi ve de kimseye incindi. zenler olursa,
onlar da Allah Telya havale ederdi.
Efendi kuddise srruhul aziz Hazretlerinin yol arkadalarndan hret
bulmu olanlardan bazlar unlardr.
Mezzinzde Abdurrauf Akaln Efendi
Ali Eri Efendi (Fatsa)
Ali Osman Efendi (Fatsa)
Avni Ecevit Efendi (Grn)
Bahri Efendi (nye, Tekkiraz)
953

953
Bahri Efendi Hazretleri: 1932 ylnda Ordu-nye, Tekkiraz Kynde
domutur. Arif Hocann torunu Mustafa Beyin oludur.
Arif Hocann Tekkirazda Tokat ve Niksardan gelen yolcularn konaklad 30
odal misafirhanesi vardr. Cmertlii ve misafirperverlii ile hret bulmu bir
aileden gelen Bahri Efendi Hazretleri Anafartalar lkretim Okulu-nyede ilk
tahsilini tamamlad. Askerliini Bandrmada muhabere onbas olarak yapt.
Askerlik grevinden dnnde 1956 ylnda Naime Hanm ile evlendi.
1958 ylnda babasndan izin isteyerek Sivasa Gavsl-zam hramczde Hac
smail Hakk Efendi kaddese'llh srrahul-aziz Hazretlerine gitmek istediini be-
yan etmitir. Babas ise Sivasa gitmekten vazgeerse, bir takm elbise alacan
vaad etsede, Bahri Efendi Hazretleri manev elbiseyi tercih ederek babasn ikn
etmi ve Sivasa gelerek hramczde Hac smail Hakk Efendi kaddese'llh
srrahul-aziz Hazretlerine intisab etmitir.
Daha sonra stanbula gm EET daresinde alm 1983te emekli olmu-
tur. Halen amlcada ikmet etmektedir.
1969 ylnda hramczde Efendi Hazretleri hakka yrdkten sonra tasavvuf
hayatn Bakkalky Derghnda irad faaliyetlerini yrten Mesudiyeli Koyulhisar
Basmac Mehmet Efendi (Isparta)
Bnymin Yldrm(mranl)
954

Armutayrl brahim Ylmaz Efendinin terbiyesinde devam etmitir. 9 Mays 1974
ylnda brahim Efendi Hazretleri Hakka yrmesinden sonra bu kola bal olan
ihvanlarn irad ve terbiyesi zatlarna tevdi edilmitir. Yokluk yolu zere bu kola
bal olan ihvan kirmn terbiyesi ile megul olmaktadr.

Menkb
1960 ylnda Bahri Efendi Hazretleri hanmyla beraber Samsun-Termeden Si-
vastaki Hac Karabey isimli ihvann evine gidiyorlar. Bulunduklar senenin ok
kurak gemesinden dolay hramczde Hazretlerine hacetlerini bildirip dua istiyor-
lar. Efendi Hazretleri ve ihvnlar ile beraber yamur duas iin sahraya kyorlar.
Sohbette iken hramczde Efendi Hazretleri;
Gardalarm! Beni benden sormayn, ben insan deilem buyurarak yokluun
srrn izhar ederek semaya nazar klyor. Bir mddet sonra yamur yamaya bal-
yor.
*
Bahri Efendi Hazretleri anakkale Conkbayrda sahra sohbeti yaparlarken, bir
aile yanlarna geliyor.
Siz burada ne yapyorsunuz? diye soruyorlar. Bahri Efendi Hazretleri;
Yamur duasna ktk. Bayan ise kocasna Bahri Efendi Hazretleri nnde
bulunan ekerleri gstererek;
Gel..Bu ekerler dualdr. Sende al. Kocas ekerden bir miktar alm ve uzak-
larlarken bereket zuhur etmi ve yamur yamaya balamtr.
954
Bnymin Yldrm Hoca Efendi 1943 ylnda mranlnn Uyank K-
ynde dnyaya geldi. Babasnn ismi Recep annesinin ise, Fatmadr. lk ilim tahsi-
lini ky imam olan Babasndan ald. Kuran- Kerim, tecvit, fkh ve hadis dersleri
alarak ilim hayatna balad.
Henz 10 yalarndayken namaz, oru, zekt, dnya, tasavvuf ve ak gibi konu-
lar hakknda hatr saylr iirler yazmaya balad.
Haramlar konusunda ok hassast. Evin tek erkek ocuu olduu iin hayvanlar
otlatmak ou kez kendisine dyordu bu sebeble onlar nne katar da yolunu
tutard. Namaz vakti gelince hayvanlarn balarna uvallar geirir kendisi namazda
iken bakalarnn tarlasna girmelerine msaade etmez namazn yle eda ederdi.
Bu ve benzeri birok hal ondan tecelli etmeye balaynca evresinde ki, kiiler
kendisine eyh Bnyamin lakabn takm ve onu bu isimle armaya balam-
lard. Recep Hoca olunun iyi bir eitimden gemesini istedi, bu amala ellerinden
tutup Gavs-l Azam Hac smail Hakk hramczde Hazretleri huzuruna gtrdler.
Bu dnemler ya henz 16dr
Normalde Hac smail Efendi Hazretleri dersi verdii kiiye Lafza-i Celali gn-
de bin kere tekrar etmesini sylerken, Bnyamin Efendiye be bin kez tekrar etme-
sini syler. Bu duruma ahit olan babas Recep hoca:
Efendim ben hoca olmama ramen beni binden balattnz Bnyamin ise, he-
nz ocuk ama ona be bin kez ekmesini tavsiye buyurdunuz, hikmeti nedir deyin-
ce Hac smail Hakk Efendi Hazretleri:
(Glbaba) Cavit Kayhan (Mesudiyeli)
955

Gardam! bu ezeli bir mesele, onun ak bunu kaldrmaya msaittir buyu-
rurlar.
Yedi yalarnda balayan ilim tahsili eyhinin 1969da Hakka yryne kadar
19 sene srd. Bu dnemin ilk 9 senesi zahiri bilgilerin, ikinci 10 senesi ise, batni
bilgileri renerek geti. Aradan iki sene gibi bir zaman gemiti ki, on sekiz yala-
rnda kr Beyin kz Nazife Hanmla evlendi. Bu evliliklerinden ikisi erkek drd
kz olmak zere alt tane ocuklar dnyaya geldi.
Askerliini Erzurumda Topu avuu olarak yapm asker iken Hattat Mustafa
Efendi gibi birok Ehli Hal ile grmtr. Tezkereyi aldktan sonra sohbetleri
sklatrm eyhiyle daha sk beraber olmaya balam ve ehir d seyahatler yap-
maya frsatlar bulmutu. Bu dnemden sonra sk sk stanbulda bulunan ablas Elif
hanmn yanna gelir dervi cemaatleri gezer, lim, k ve ariflerle grr sohbetler
ederdi.
Bir sreliine Erzincann Esirki ilesinde babasnn yerine imamlk yapm o
blgenin insannn da gnln kazanmtr.
1969da eyhi Hac smail Hakk Toprak Efendinin Hakka yrmesinden sonra
Sivasta daha fazla duramadlar ve manevi bir iaretle 1974 ylnda evliyalar ve
ileler ehri stanbula g ettiler.
stanbulda Kkbakkal kyl brahim Efendinin yannda eitimine devam
eden Bnyamin Efendi ondan ok faydalanmtr. brahim Efendi iin: brahim
efendinin bize ok faydas olmutur, kendisi tasarrufta olan bir Ehli hal idi buyu-
rurlard.
rad faaliyetlerine baladnda ya henz 33dr.
1987 ve 1992 olmak zere iki kez hacca gittiler. 17 Mart 1994de Perembe g-
n Hakka yrd.
Adap hotur adap hotur, Adab olmayan botur kelmn ok sylerdi.
955
Szlerinden:
GZDEN SLNP GNLLERDE YAAMAK
Beer vcudu fnidir. Ruhu ie ezeli ve ebedidir. Yalnz insanlar brakaca
eserleri ile manen yaarlar. Ruh ise lmszdr.
lmek, unutulmak hite istenilen bir arzu olamaz. Ebedi hayatn mtaklar,
ab- hayat- mna olan ak emesinden imelidirler.
lmemek iin eserler brakmak arttr. Eserler; hayrl evlatlar, talebeler, as-
l meyveler, hayratlar, bunlarn hepsinden stn, gerek insan rnei vermektir.
Beni rabbim terbiye etti, ne gzel edeplendirdi buyuran Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz gzel ahlakn en gzel miras olduunu
iaretlemilerdir.
Bana dnyanzdan ey sevdirildi, birincisi hayat arkadam, dert ortam,
en ykinim kadndr.
kincisi gzel koku, ncs gzmn nuru namazdr. buyuran sevgili pey-
gamberimiz bize hayatn, iki cihan hayatnn gerek manasn bildirmilerdir.
Kadn sevmesindeki hikmet, kadn ve erkein birbirine, ikisi de Hakkn Cell
ve Ceml sfatlar ile bulunduklarndan dolaydr.
Cencinli brahim Baar Efendi
anakl Deli Mustafa (Veli)
Darendeli Hac Hasan Akyol Efendi
Darendeli Seyyid Osman Hulusi Efendi
Darendeli Hac Hamza Efendi
Darendeli Ahmet Turan Efendi (Kara Mevlana)
Darendeli Hac Emin Efendi (Ayval)
Fatsa -Fizmeli Hamid Tarak Hoca Efendi
Greleli Hseyin Kibar Efendi
956

Hz. Mevlna kaddese'llh srrahul-aziz kadn ifrat derecede ycelterek Ka-
dn Hakkn pertevi nurundan yaratlmtr, halik deildir, yaratc vasfna layk
olduundan gayr- mahluk dense l-zevaldir der. Yaratcnn, yaratc aynasdr.
Gzel koku ise Allah Tel sevgisi, iman sevgisi, kadn ve erkein bir birini
iyi anlayarak kurduklan muhabbet, saadet ve sadakatidir, der.
Gzmn nuru namaz buyurmas ise; namaz kulu Hakka ulatran en sratli
vastadr. Vastasz yol alnmad gibi, ibadetsiz Allah Telya kavumak mm-
kn deildir.
956
Greleli Hseyin (Kibar) Efendi, hakknda verilen bilgiler, maalesef arzu
ettiimiz dzeyde deildir. Farkl bilgi kaynaklarndan elde ettiimiz neticelere
gre, Grelenin Karake kynden Kibarolu Mehmet Efendinin oludur. 1915
ylnda doduu bilinmektedir. Bu yllar, I. Dnya savann en elem verici ylardr.
anakkale, Kafkasya. Svey ve dier cephelerde yaanan dramatik olaylar, toplu-
mu ve ekonomik artlar ok zor duruma sokmu, sair imknszlklarn yannda
eitim imknlarnn da kstl duruma dmesi sebebiyle eitim imkn byk l-
de ortadan kalkmtr. te bu yzden Hseyin Efendi arzulad eitimi alamam,
Rtiye tahsili ile yetinmek durumunda kalmtr. Askerliini Krklarelinde tamam-
lamtr.
Verilen bilgilere bakacak olursak, ceddinden ekseriyetinin ehli tarik olduu, ta-
savvufi gelenein bu ailede nceden var olduu anlalmaktadr. Hatta Nakibend
silsilesinde nemli bir yer igal eden Hasan Harakni Hazretlerinin soyundan olduu
rivayet edilmektedir. Ancak onun, Hlidiliin Mekki kolu ile tanmas, almak
iin gittii Zonguldakta mukim, Gavsl-zam hramczde Hac smail Hakk
kaddesellh srrahul azz Efendinin halifelerinden Hac Hamza Efendi sayesinde
olmutur. lk intisabn Hac Hamza Efendiye yapt anlalan Greleli Hseyin
Efendinin, daha sonra Sivasa gittii burada bir ay kald ve bundan sonra iradn
hramczde Hac smail Hakk Efendi ile beraber srdrd anlalmaktadr.
Daha sonra irad grevi ile memleketine geldii, ilk irad faaliyetlerine kyn-
den balad bilinmektedir. Ekonomik durumunun iyi olmas, onun kendisini irad
hizmetlerine rahat vermesine yardmc olmutur. Hatta kendisine ait arazilerin
nemli bir ksmn satarak, ihvanlar iin harcad ifade edilmektedir. Onun bu
tasadduku tutumu, blgede bulunan saygn esnaf ve ilim ehli birok insann, ona
intisap etmesine neden olmu ve bu sayede hramczde mektebinin tesiri blgede
yaylmtr.
Greleli Hseyin Efendi, bir ara ehre inmi, irad faaliyetlerini Grele ehir
merkezinde srdrmtr. Ancak inklplar dneminin tekke ve zaviyelerle ilgili
Hac Mehmed Nuri Say Efendi (Kuzum Dede-Tokat)
Hac Murat Efendi (elebi)(Trabzon)
Hac Berber Bekir Efendi
Hac Sleyman Ycer Efendi (Niksar)
Hamamc aban Aydn Efendi
Hayyat Mehmet Gndzolu Efendi
Hsn Efendi (Grn)
brahim Gke Efendi
brahim Ylmaz Efendi (Mesudiyeli)
Kastamonulu Tahsin enal Efendi
Kuyumcu Hac Bekir Kzltoprak Efendi
Hac Mehmet Efendi (Baren Akdere-Grn)
Mehmet Akkiraz Efendi (Korgan)
Mehmet Ik Efendi (Tokat)
Mehmet en Veli Efendi (Grn)
Mft Mevlt Sarolu Efendi
renli-Eynesilli Mustafa Eren Efendi
957

tutumu yznden urad takibatlar, onu tekrar kyne dnmeye mecbur etmitir.
Buradaki tasavvufi yaay daha ok mnzevi tarzda saylabilir. Hatta hayatnn
son dnemlerinde evinden uzaka bir yerde, bahe iinde kurduu ardakta ken-
dini tamamyla ibadete verdii nakledilmektedir.
Marangozluk ii ile de urat bilinen Hseyin Efendinin, ztrre hastalna
yakaland, bu hastalktan kurtulamayarak, henz gen denilebilecek bir yata,
1963 ylnda vefat ettii bilinmektedir.
Hafz Abdurrahman, Faik Hoca, Tahir Duman Hoca, Cevdet Hafz gibi nemli
ahsiyetlerin, onun kurduu sohbet meclislerinde yetimi olduu ifade edilmekte-
dir. renli Mustafa kaddesellh srrahul azz Efendinin de ondan ders ald
nakledilmekte ise de, bu konu net deildir. Zira Mustafa Eren ile ilgili olarak dinle-
diimiz ahslar bu rivayeti dorulamamaktadrlar. Ancak, Hseyin Efendinin kur-
duu sohbet meclislerine itirak ettii yolundaki bilgilerin doruluu kabul edilebi-
lir. (Fatsa, Mehmet, Tasavvufta Mekk Kolu, st, 2000, s. 171)
957
Eynesilli Mustafa Eren kaddesellh srrahul azz
ren ky, Eynesil ile merkezinden yrnerek gidilebilecek yaknlkta, ay,
meyve ve fndk bahelerinin btn renk cmb ile kart, Karadenize biraz
yukardan bakan gzel bir kydr. Mustafa Eren Efendi, 28 Ocak 1926da, bu k-
yn, eski adyla Yaabil yeni adyla Yakuplu mahallesinde domutur. Babas,
Mollahaliloullarndan Molla Mustafadr. Sert mizac ile tannan Molla Mustafa,
Eynesilde ticaretle megul olmutur.
Ona ilk eitimini annesi vermitir. lkrenimini ise Eynesil Merkez ilkokulun-
da tamamlamtr. Aabeyi, Dr. Hakk Eren, ondan daha ileri snflarda olmasna
ramen, onunla sk sk mzakereye girdii, zihni gcn ispat ettii nakledilir.
1944 ylnda evlenmi olan Mustafa Eren Efendi, 1946da Urfada askerlik art-
larnda nbetleri srasnda Kuran ezberlemitir. Askerliinin kalan ksmn Trab-
zonda tamamlamtr. Asl eitimini askerlik dnnde ikmal etmitir.

Medreselerin kapatlmas, mderrislerin eitli sular isnat edilerek telef edilme-
leri ve dini eitimin yasaklanmas gibi tek parti uygulamalarna ramen; Eynesilde
mukim, son devrin Osmanl ulemasndan Gdkolu Hac Hasan Efendi ve Emekli
mft Kasberzde Hac Ahmet Elendi gibi kimselerden temel slmi ilimleri tahsil
etmeye muvaffak olmutur.
Eynesil eski mfts merhum Mehmet Emecenin, onunla ilgili bir hatrasn
yle naklettii anlatlr: Ben gnlk derslerimi yapmak iin, btn gn alrken,
Mutala Eren dkknda ticaretle megul olurken bir taraftan da kk ktlara
notlar tutar; ertesi gn ben dersimi vermekle zor tanrken O, Hac Ahmet Hocaya
gelecek dersler iin sorular sorar ve hocay mkl durumda brakrd.
Tahsil ile ticareti bir arada yrten Mustafa Eren Efendinin, 1950de Trabzona
bir manifatura dkkn at, ancak arzulad ortam bulamayarak tekrar Eynesile
dnd, 1955 ylna kadar ayn ii burada devam ettirdikten sonra, bu ii oullar-
na brakarak kendisini tasavvufa ve slmi almalara verdii bilinen bir husustur.
Ticaretteki drst davranlar ve baars, halen onu tanyanlarca takdir ile anlatlr.
Byle olmasna ramen onun ticareti brakmasnda, hi phesiz iine girdii mane-
viyat ikliminin nimetlerini tatm olmas belirleyici olmaldr.
Onun tasavvufla tanmas nce kitaplar aracl ile olmu olmaldr. Zira
1950l yllarda bu anlamda bir aray iindedir. Nitekim bu arayn bir sonucu
olarak, hramczde Hac smail Hakk Efendi ile tanmadan nce Vakfkebirde
mukim Kadiri eyhi Hafz Osman Efendi; Grelede mukim Halveti eyhi Hac
Mrsel Efendi gibi maneviyat ehli insanlarla grmtr.
Mustafa Eren Hazretleri, hramczde Hac smail Hakk Toprak Hazretleri ile
1953 yl mays aynda tanm ve hayatndaki asl deiiklik bundan sonra bala-
mtr. Bu tanmay kimin saladn henz bilemiyoruz, ancak ticaretle megul
olduu iin mala gittii stanbulda Eyp Sultan Hazretlerini ziyaret ederek, dua
ettii ve dnnde Sivasa getii, Hac smail Hakk Efendiye burada intisap
ettii ifade edilmektedir.

Bundan nce, herhangi bir yere intisabnn olmad da
bilinen bir husustur. Mustafa Eren Hazretlerinin bundan sonra manevi hazlar dn-
yasna ait haller ile zahiri ilimleri gnlnde ve zihninde meze ederek, muhabbet ve
rahmani zevk dolu bir hayat yaad bilinmektedir.
Tasavvuf literatrnde geen manevi hallerin iinde, farkl bir dnya yaayan ve
Allah Telya k olmann verdii lezzetli iklimde eyhi hramczde Hazretleri
ile dolu dolu tam 16 yl geirmitir. hramczde Hazretlerinin 1969da Hakka
yry ile de manevi grevine balam, kendi irad halkasn oluturmutur.
Mustafa Eren Hazretlerinin, daha eyhinin salnda ihvan arasnda Hoca
Efendi diye anld, itirak ettii sohbetlerde yksek bir karizma oluturduu ve
manevi tasarrufunun olduka takn olduu, o dnemi yaayan ihvanlar tarafndan
nakledilmekledir.
Drt defa hacca gitmi, mam- Azam, eyh ibli, Hasan Basri ve mam Ali
radiyallh anhm, her hac yolculuunda ziyaret etmeyi ihmal etmemitir.
Mustafa Eren Hazretleri, 1990 ylnda rahatszlanmtr. Rahatszlanmazdan n-
ce, hi aksatmadan srdrd gezerek irad faaliyetini durdurmu ve zel oto-
mobilini de satmtr. Yakaland kanser hastal ile ilgili yaplan tedaviler olumlu
sonu vermemi ve elem verici bir nekahet devrinden sonra, 1991 yl 22 Temmuz
gn Bulancakta hastalk dneminde kald bir ihvannn evinde rahmet-i rahma-
mer Baar Efendi
Srr Su Efendi (Grn)
Sivasl Hafz Hakk rgp Efendi
Takprl Mustafa zsoy Efendi
958

Takprl Nuri Atasoy Efendi (Ktmri hram)
959

Trkeli Mevlana Hac Kk Hseyin Efendi
960

Mehur ihvan baclar
Fatma Hanm, Glname Bac, Hamide Hamlac, Hesna Bac, Hayriye
Hanm (Efendi Hazretlerinin kz), Hikmet Hanm, Salise Bac, Karabkl
Hatice Hanm

na kavumutur. Vefat ettii odada, Eynesil ve rendeki vekalelerde saatlerin
13.55de durmu olmas da kutsiyetine iarettir.
Manevi zellikleri bakmndan ok farkl zelliklere sahip olan Mustafa Efendi-
nin, fiziki bakmdan da dier insanlardan sekin olduu grlr. Uzun boylu, sekin
yapl ve buday tenli olduu bilinmektedir, Etkileyici baklar, anlalr ve ksa
konuma tarz, gl hafzas, derin sezgi gc ve keskin zeks ile hayranlk uyan-
dran bir yapya sahiptir.
(Fatsa, Mehmet, Tasavvufta Mekk Kolu, st, 2000, s. 179-193-Yeni Dnya,
Nisan, 1998)
958
mm bir halife idi. Efendi Hazretleri ok itibar eder, her zaman yannda bir
yer gsterirdi. Efendi Hazretleri onun mmiliinden dolay kskananlara;
Gardalarm! hvanmza en gzel ekilde hizmet ediyor. Kurda kua yem et-
tirmiyor. Yetmez mi?
Bir gn pirlerden birisi bir kpein ayan pm. pmesinden dolay aypla-
yanlara ihvanmz muhafaza ediyor buyurmu.
Mustafa Efendi bizim canmzdr.
959
Hac Hasan kaddesellh srrahul azz Efendi, Nuri Efendinin arkasnda
namaz klnca Takva sahibi birisinin arkasnda namaz klmak neblerin arkasnada
namaz klmak gibidir, buyurmutur.
960
Sinop 1931 doumlu Trkelili Hatim Hocasdr. Efendi Hazretlerinden son-
ra Darendeli Hac Hasan kuddise srruhul-azz Efendi terbiyesinde ihvanla devam
etmitir.
III-ONUN HAKKINDA SYLENM KELAMLAR

***
Olum mazhariyyetin ok byk.
Efendi Hazretlerinin annesi

***
Onun her hali Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir.
hramczde Mehmet Kzm Efendi

***
Baba seni biz evliya ettik. Ben ettim sabrettin, annem etti sabrettin,
Allah sana bu makam bahetti.
hramczde Kemal Toprak

Ey, Garbu-llh yoluna kim ki, can eyler feda,
Akbet mazhr dp esrara oldu in.

Ey, ne hikmettir ki, ol mahmur fsunkr gzlerin,
Kande baksa cn alur, aldna vermez beh

Devletin babnda beklerler visalin istey,
Hi biri yok olmadan bulmaz visal, grmez lika.

Kim ki, lalinden Senin imezse bir katre arb,
Hzra yolda olsa da bulmaz yine b- beka.

Ey, ne mihrbtr kan mihrab kim na mdm,
Ba eip tt iin her yan scd eyler na.

Gamze tyle HULS hastann al cann,
Bir murada ere, kim ola sana can feda.
961

961
ATE, Seyyid Osman Hulusi, Divan, 1986, s. 6
***
Getik esrr- enel-Hakdan o Hallac deiliz,
Hzrn bna haytna da muhtac deiliz.
Srrmz hamr gibi, imeyeni mest etmez,
Srrmz ketm ederiz faslle trc deiliz.
Arif n imdi koyup hrka-i tr-i pdi,
Dediler cmlesi biz hrkal nessc deiliz.
Mene derman edecek yr Garbu-llhdr,
Yoksa Lokman Hekme dah muhtc deiliz.
Ey HULS biz o mirt- un ztyz,
Vkfz srrna b-gne-i mirc deiliz.
962

***

Yoruldu myesinden ol Sultan- Kevneynin
Mrid-i zam oldu lem-i isneynin
Tarik-i Nakibendnin nuru ol ah- merdn
hsan ltfeyledi ana Sultan- Yezdan

Ahir zamann mceddidi, neslidir pki
lh deryaya gark etti n Mustafa Hki
Gavsl-zam varis-i enbiya mkerremi
L-mekn tutmu n- mrid-i lem

Kararan kalplere inen nuru pr ziydr
Cihan- ird eden vcudu mualladr.
O meayih-i izm, devlet-i ehinhdr,
O gnlleri Hakka uuran vech-i mhdr.

Mefahir-i ulema, evliyy-i Kibriya
O hurid-i kevn-i mekn suleha-i asfiya.
Ahfd- Muhammed kenz-i mahfi Hd
Dimdir Hakk hayrette vardr himmeti

962
ATE, a.e. s. 84
***
Zeh devlet ki, ol dil kurb-i Rabbl-lemn olmu,
Dp hke erimi l-mekne b-mekn olmu.

Zeh izzet ki, ol cn buldu canan cannda,
Felekler pyine yz srmek ile msteyn olmu.

Al ey dde u yri kim yr ile yr olup,
Aradan ikilik ref olup yr mun olmu.

Eri dmnini tut habl-i Kurn tutam dersen,
Eii Kbe nn dameni habll-metn olmu.

Yeti gurbette kalma var Garbu-llha yol bul kim,
Kelm vahy-i Hak, hem kendisi Rhul-Emn olmu.

nn hkmndedir lem, nn reyindedir devrn,
O bulmu vasl- yri, yr ile halvet-nin olmu.

Eer ki, zahiren mn kesb sandlar amma,
Ezel bezmindeki ikrara bu tasdik rehin olmu.

Ezelde tanyp bilmi o yre yr olan canlar,
Bu lemde bilip n, yine na yakn olmu.

Garbu-llh- Hakknn aya tozun srme,
Kim edindiyse emine o gz Hakkel-yakn olmu.

Bu yolda varn yok eylemekmi hep keml ancak,
u kim toprak olann yeri ar- bern olmu.

HULS her szn sdk szn hl edinmektir,
O sz ki, olmaya hl cmle kul kzibn olmu.
963

***
Medine ehrinin hk topra,
Ravz-i Habb in gl yapra,
Hakikt ehrinde kurmu ota,
Seyyidim, sultnm, Garbu-llhm,
Mridim, mnim, Refiu-llhm.
964

963
ATE, a.g.e. s. 89
964
ATE, a.e. s. 272
***
Can mrginin ezkr ddr- Garbu-llh,
Her demdeki efkr ddar- Garbu-llh.
Alm ezel varn klm na ikrarn,
Grm gl-i ruhsatn ddr- Garbu-llh.
Akvl-i eriat hep akvl-i tarkat hep,
Ahvl-i hakkat hep esrr- Garbu-llh.
.
Her tenlere cn olmu cnn- Garbu-llh.
.
Gn gibi yn olmu brhn- Garbu-llh.
Ol arif-i dny bul menzil-i lay,
Tutmu iki dnyy ho n- Garbu-llh.
Am neyi grmtr edn neyi bilmitir,
Dn n bulmutur erkn- Garbu-llh.
Esrr- kemhdir etvr- mebhidir,
Dvn- ilhdir dvn- Garbu-llh.
.
Merdn- Hddr hep merdn- Garbu-llh.
Gzleri n grmezse ol hzr nazrdr,
.
Gz mrdem hlinde rz-y cemlinde,
Her lhza haylinde ddr- Garbu-llh.
Yr-i ezel oldur yrin gzeli oldur,
Envr- tecell oldur ddr- Garbu-llh.
Allaha emnet ol her kr keramet ol,
Hep var selmet ol, ol yr-i Garbu-llh.
sr- muhabbettir esrr- muhabbettir,
Envr- muhabbettir ddr- Garbu-llh.
Bu bende HULSnin efgende HULSnin,
Dil bende HULSnin ddr- Garbu-llh.
965

965
ATE, a.e. s. 185
***
Her demde srlmez bu devrn~ Raslllah,
Her demde kurulmaz bu dvn- Raslllah.

Her ddeye yz amaz her gz o yze kamaz,
Her merhaleden gemez kervn- Raslllah.

Bin yllk mre demez bir lhzasn nn,
Her cana nasb olmaz ihsn- Raslllah.

Dery-y marif den drr al dil-i arif den,
Pr hikmeti srifden dr kn- Raslllah.

Erkn- Garbu-llh, brhn- Garbu-llh,
Her n- Garbu-llh, hep n- Raslllah.

Her emre Matta, her vehile tatta,
Meydn- sadkatta merdn- Raslllah.

HULUS ne devlettir bin ltf u inayettir,
Olmak ne saadettir kurbn- Raslllah.
966

966
ATE, a.e. s. 195
***
dem tabiatl melek sml
ah olursan sana ged bulunur
Her kim gler yzl hem dili tatl
te anda lutf- Huda bulunur

Pehlivanlk edip nefsin ykarsan
mann nurundan ema yakarsan
Musa gibi, Tr dana karsan
Sana Hak dilinden nida bulunur

Kl bel ikrarn gdersen
Onda olan borcu bunda dersen
smail gibi, cann kurbn edersen
Sana gkten inen kurbn bulunur

Hakka talip isen hizmet et pre
kiyi terk edip ere gr bire
Hk edip yzn sre gr yere
Candan vazgeince cnn bulunur

Eer ki, banda akln var ise,
Hak yoluna sarf et maln var ise,
Geceler sbha dek derdin var ise,
Blbl gibi, zr et glzr bulunur

Banda var ise, sadet tac
Kabeye varmadan olunmaz hac
Olmak istiyorsan grh- nc
Her derde sabreyle derman bulunur

Hkikat ehrinin dnda durdun
en Veli der bunda ne haber sordun
Denizde mermer ta iinde kurdun
Aznda yeil ot gda bulunur
Mehmet Veli EN

***
Cmle lemlerin sultan sensin
Mridi azamsn kutbu cihansn

Peygamber vekili ahr zamansn
Szlerin Kurandr hem tercmansn.

Alim cahil demez sohbet edersin
Hakkn kullarn hep bir tutarsn

Bir nazarda halden hale toylarsn
Fuyuzat mahzeni hem menbsn.

Gne gibi, dodun ahr zamana
Hakikt nurunu yaydn cihana

Mnkir dahi grd geldi imana
Mahbubu rahmann armaansn.

Akln haddimi seni bilmeye
Dil takat getirmez vasf eylemeye

Himmetin kfidir kreylemeye
Grnmez dertlerin derman sensin.

e cihetten senin nurun grrm
Akna evkine hayran olurum

ndinde kurbana hazr dururum
Gnlmn kblesi hem Kbesisin.

Bu sz senden deil en Mehmed Vel
Dostun kendinedir kendi szleri

Hi bir eye deimem ben o dilberi
Canmn cansn hem canansn.
Mehmet Veli EN

***
eyhimin illeridir Sivas illeri,
Grnce d eder her gnlleri
Hava ile suyu cihanda yoktur
Nimetle doludur gzel yerleri
rtlpnardr semtinin ad
Tal sokaktan gider beytin yollar
hramczdedir smail Toprak
Tarkatlar eyhi Naknin mutlak
hyay uluma memur etmi Hakk
Evliyadr onun hep ihvanlar
Snnettir evkat eriyye ii
Zikr- tebih olur cmle tevii
Daima sohbettir her iin ba,
Hak yola sevk etmi Rabbim onlar
Perian kapnda en Mehmet Vel
Eiine ba koydu yerde yzleri.
Rasuln akna affet kemteri
Kapnda bekliyor dndrme geri.
Mehmet Veli EN

Yine havaland divane gnl
ah hraminin ili grnd
Arif ol kendini yabana atma
l esrar galbela grnd.
eriat hanna konuk olal
Mugallet halinden rak olal
Mrit dergahna rak olal
Evliyann doru yolu grnd.
kr marifetten czi haberim
Hakikt yolunda mni mihirim
Dedim mah cemalin gster ey pirim
Pir hramczde Vel grnd.
GARP nedir sendeki bu halet
Haktan baland bize inayet
Ravza-i Resul-u kldm ziyaret
Her yerde ahmn nuru grnd.
eyhim hramc asl Sivasl
Sivasta kurmu Hakkn yuvas
Hakikt mlknn sadk babas
Sahiptir ihvanna hramczde
Stk sadakatle am kapsn
Alm ihvannn berat tapusun
Azab kabirde kyamet korusun
Gstermez ihvana hramczde
Mevlnn zikri daim dilinde
hvann zinciri daim elinde
Kamu seherlerde gaflet halinde
Koymaz ihvann hramczde
Mrid yetitirmektir onun an
hvan olsaydk bizlerde beri
Yakmaz bu kervan Cehennem nar
Syler ihvanna hramczde
Piri pak eyledi zat Mevlda
Ruhu d eyledi feryad ulyada
Sancan altnda yarn ukbada
Toplar ihvann hramczde
Onu candan seven kamil olur
Hakkn rzasn elbette bulur
Cennet nimeti sofrasnda bol olur
Yedirir ihvanna hramczde
Gayri mslm grse gelir imana
Yahi yaman demez katar kervana
Ocana den ifa bulur cana
Hastalar Lokman hramczde

***
Kinat aydnlatan vech-i ynesidir.
leme hayat veren pk musaffa nefesidir.

Gl cemaline hayrandr cmle mahlkat
Rehberi Rasl hayatnn gyesidir.

hsan, ikram, vakar ztnn mnderict
Ar- ladan geni olan Onun yesidir.

Gayri istemez gnller ancak cemlini
Garibu-llhtaki z Yce Rasln myesidir.
***
SAHABEDEN GNMZE ALLAH DOSTLARI
Mdemki dem, her biri bir lem
cazet aldnda, bana sark sarmaya balayan smail Hakk Topraka
bir gn babas, Olum smail, sen sark ol diye telkinde bulununca, iin
zn kavrar ve bir daha sark sarmaz.
smail Hakk Toprak, Eri ayaa gre eri ayakkab yaparz de-
mesine ramen 38 gnlk bir hapis hayat yaamtr (1938).
Olu Kzm Toprakn bir ocuu olmu, adn eyhinin ad olarak tes-
pit ederek Mustafa Hak koymutu. smail Hakk Toprak, eyhine duydu-
u vefa hissiyle, bu torunu ne zaman yanna gelse ayaa kalkard.
sraf konusunda ok duyarl idi. Sigara ien bir ihvanna,
Ya bizi ya da sigaray terk edersiniz derdi.
Ehl-i Beyte k idi, onlara sayg gsterirdi. Snnete son derece baly-
d. Sevenlerinin anlattna gre devlete kar deil, kt ynetime (dzene)
karyd. Devleti savunur, rejimin slah iin dua ederdi.

Bir iiri:

Katremizden hisse al b-gar derya olmuuz,
Cmle halka bir bakla em-i bina olmuuz.

Geri zahirde lisn- nas- ile gftrmz
Mn yznden soyunup hep muarr olmuuz.

Validem merhume amt bize bir kutlu fl
Ravz-i Pki ziyaretle demiti; Ey Kerim-l Mtel

Bu Habibin hrmetine ver bana bir ferzend-i b-mell
Andan ald libas bunda iks olmuuz.

Prof. Dr. Ethem CEBECOLU

***
SMAL HAKKI TOPRAK kaddesellh srrahul-aziz

lmeden nce lmek, ldkten sonra da yaamaktr. Dnyadaki hiz-
metlerini berzah lemine tayarak lmszleen bide ahsiyetler, hl
aramzda tasarruflarn srdryorlar. Gerek mutasarrf hi phesiz Allah
Teldr. Havl ve kuvvet sdece Onundur, varlklar ise birer mazhariyettir.
Bir gnl erinin syledii gibi:
Her d lemde tasarruf ehlidir rh-i vel
Dme kim bu mrdedir, bunda nice derman ola
Ruh imr-i Hudadr, ten glf olmu ana,
Daha al kr ider bir t ki ryan ola
Gerek velnin ruhunun dnyda da, berzahta da tasarrufu devam et-
mektedir. Gnl sultanlar, ak ve mann temsilcileridir. Onlar en stteki
kuvvete deil, en stteki Kitba uzanmlar ve ilh irdeye teslim olmu-
lardr. zerinde yaadmz cennet vatanmzn manev mimarlar onlardr.
Kemal vasfna sahip olmayan insanlar, bakalar iin rnek olamazlar.
Bu keml medihle zemmi, dne ile harmani, ltuf ile kahr bir bilen ve g-
ren mstani insanlara hastr. Nitekim Niyzi-i Msr de bu hususu teyid
babnda yle buyurmutur:

Kahr u ltfu ey-i vhid bilmeyen eker azb
Ol azbtan kurtulup sultan olan anlar bizi.

Tasavvuf ilminde tibrolan vcd, Mutlak Vcdun letafetten, kesa-
fete, ayniyyetten gayriyyete tenezzlnden meydana gelmitir. Keml,
ehdet leminde zuhur eden nsn- Kmilin vcuduyla ortaya kmtr.
nsn- Kmil ilh isimleri cami olan Allah isminin mazhardr. On-
dan baka hibir mevcudun bu mazhariyyete kbiliyyeti yoktur.
nsn- Kmil bil-asle Raslllah sallallh aleyhi ve sellem efen-
dimizdir. Peygamberler ve onlara tab olan mmtaz veller bi1-vekle bu
mertebenin vrisi olmulardr.
Gerek veller, insanlarn ihtiras sillelerinden solan yzlerini ve gzle-
rindeki dinmez acy grerek, onlar kurtarma derdine den mbarek kim-
selerdir. Onlar kr-zarar hesab peinde deildir. slmi kalb terbiyesi,
Kurn- Kermi kalb sads bilirler. Onlarn gr, grn, dn,
dvas, mns, hayli, ekli ve ls Hakkn rzsna mteveccihtir.
Veller kalabalklardan deil, Allahtan g alrlar. Ruhlarn kpr
yaparak, Hakka ulaan benlikleriyle, cemaatlerini de bu kprden geir-
mesini bilirler.
Sadrlara if datan kmil insan merhum smail Hakk Toprak hazret-
lerinin, yine sadrlarda yaayan gzel haytndan, satrlara dklm fazla-
ca malmat bulamadk. Bilinmemeyi ihtiyar etmek, daha ok bilinmektir.
Mehmet Akif merhum da:

Rahmetle anlmak, edebiyyet budur amma
Sessiz yaadm, kim beni nerden bilecektir

demitir.
smail Hakk Toprak hazretleri (hrm-zde) 1297/1880 trihinde Si-
vasta Nalbantba mahallesinde dnyy terif buyurdu.
Anadolu evliyasnn asrmz temsilcilerinin mmtazlarndan ve vatan-
mzn manev mimarlarndan olan smail Hakk Toprak hazretlerinin babas
Hseyin Efendi, annesi Aie hatundur.
lk ve rtiye tahslini ikmalden sonra, ifiye Medresesinde dn ei-
timini tamamlamtr. lk memuriyyeti Sivastadr. Ksa bir mddet sonra
Tokata tyin oldu. Tokatta bulunduu sralarda Nakibendiyye Tarkati
eyhi Mustafa Hk hazretlerinin sohbetlerine devam etti.
smail Hakk Toprak hazretleri Mustafa Hk hazretleriyle ilk tanma-
sn yle anlatyor:
Mustafa Hk hazretleri ihvnyla sohbet ederken, fakir ieriye gir-
dim. Hazret: -Olum! Sen hac ie hatunun olu musun?- dedi. -evet- diye
cevap verdim. te o anda manev bir haz hissettim. Gzm, elim eyhim
oldu; O ben oldu, ben o oldum.
smail Toprak hazretleri tekrar Sivasa geldi ve Tuzlaya memur oldu.
O sralarda Mustafa Hk hazretleri bir vazfe ile stanbulda bulunuyordu.
smail Toprak hazretlerinin gnlne den ate, onu bir k gn eyhini
ziyaret iin stanbula ekti.
Hazretin bu yolculuu son derece meakkatli gemi; Sivastan Sam-
suna kadar yayan yrm; oradan kalabalk yolcusu olan bir vapura binip
stanbula gelmitir.
Sultan Ahmed Camiinde eyhiyle buluan hazret, 15 gn ikmetten
sonra tekrar Sivasa dnd. Mustafa Hk hazretleri o sralarda Hakkn
rahmetine kavumu ve Fatih Camii civarna defnedilmitir.
eyhinin vefatndan sonra Hac Mustafa Tak hazretlerine intisab etti
ve ondan hilfet ald. smail Toprak hazretlerinin sohbetlerinde tesbit edilen
kayda gre, Mustafa Tak hazretleri, Mustafa Hk hazretlerinin olu
Baheddin efendiye ve bir de Ysuf efendiye hilfet vermitir.
smail Toprak hazretlerinin sohbetlerinde bulunan ihvanlarndan birinin
naklettiine gre Darendede Hatb Hasan Efendi, Hac Bayram Velnin
eyhi Hmid Aksaraynin kabri olarak bilinen mahalde Hakka niyazda
bulunur. O gece ryasnda kendisine mridinin ilkbaharda Drandeye
gelecei mjdesi verilir.
smail Hakk Toprak hazretleri Nisan aynn sonlarna doru at stnde
kyden kye dolaarak Grne varr. Srr efendiyi de yanna alarak, bir-
likte Darendeye gelirler. Rastladklar bir ocua Mustafa efendinin evini
sorarlar. O da onlar aradklar evin nne kadar gtrr. smail Toprak
hazretleri, bu hizmetinin karlnda ocua bahi vermek ister. ocuk
ben para deil himmet isterim deyince, biz de verdik yavrum der. te o
ocuk, son devrin gnl sultanlarndan Drendeli Hasan Efendi olu Huls
efendi hazretleridir.
1964 ylnda retmen olarak Sivasa tyin olduum zaman, smail
Hakk hazretleri hayatta idi. Kendilerini grme bahtiyarlna erenlerden
olmann hazzn yayorum. Sivas mam-Hatip Lisesi yaptrma cemiyetinde
bulunduu sralarda, her toplanty muntazaman terif buyururlar ve alnan
kararlan dikkat ve hassasiyetle takip ederlerdi. Bir gn oraplar Hannda
Onu ziyarete gitmitim. ok kalabalk bir cemaat toplanmt. Teshirli ve
tesirli gzel bir sohbetten sonra, birlikte yediimiz yourtlu spanak yeme-
inin lezzetini hl unutamadm.
smail Hakk Toprak hazretleri, Ubeydullah Ahrr hazretlerinin
Hacegn tarkatinde zamann gerektirdii ey ne ise, himmet ve hizmetin
ona sarfedilmesi lzmdr szn bir hayat dstru olarak kabullenmi ve
hep bu minval zere yaamtr.
Sivas ve civarnda Onun himmetiyle bitirilmi 54 eser tesbit edilmitir.
smail Toprak hazretleri 1969 tarihinde 1 Austos cumartesi gn sa-
bah saat 9.00 sralarnda Hakkn rahmetine kavumu, kalabalk bir cemaa-
tin itirak ettii cenaze namazn mtekib Ulu Cami avlusuna defnedilmi-
tir.
Tarikat geleneinde, her talibe ders verilmez, mereb ve istidd ara-
nrd. Mracaat eden kimse, o mridden feyz istidadna sahipse, tarkate
kabul edilir, mrd olurdu. Byk vellerin tarkate intisb iin, pekok im-
tihandan getikten sonra mrd olduklarn biliyoruz. Aziz Mahmd Hdy
hazretlerinin eyhi ftde (k.s.) ya intisb etmek iin sokaklarda cier sat-
t rivayet edilmektedir.
smail Toprak hazretlerinin damad Mehmed beyden nakledilen bir ri-
vayete gre, bir gn huzurlarnda sohbet esnasnda, orada hazr bulunanlar-
dan birka:
Efendim! Size gelen herkese, tefrik etmeden ders veriyorsunuz; bunun
hikmeti nedir? diye soruyorlar. O da: Gardalarm! Eskiden medrese,
tekke gibi ilim irfan yerleri vard. Camiler asl meknlardr; tal meknlar
kalmad. Tarkate girme hevesiyle gelenleri biz bo evirenleyiz; fakat
bizim bir gnl diremiz vardr ki, bizce malumdur buyurmulardr.
lhan enel beyin, lhan enel beyden naklettii ifde edilen bir yazda,
smail Toprak hazretlerinin kendilerine intisb iin gelen bir zt snadktan
sonra:
Gardam! Bu muhtar mhr deil ki, hemen verelim. Bizde bir
ey yok; Allah bize, biz de size vereceiz buyurduu kaydedilmitir.
smail Toprak hazretleri sohbetlerinde iki ey zerinde srarla durduu
zikredilir, bunlar hatm- hcegn ve sohbetleri terk etmemektir.
Bir velde zahir olan hriku1-de hallere keramet ismi verilir. Evliya
keramete pek iltifat etmemitir. Tasavvuf kitaplarnda keramet izhr hayz-
i rical olarak vasflandrlr. Mucizenin izhrnn, kerametin de zmrnn
vcib olduu belirtilmitir. Her yerde mutasarrf Allah Teldr, mucize-
nin, kerametin ve istidrcn halik Hak Teldr. Evliyann en byk kera-
meti ahlk- hamide sahibi olmalar, slm yaamalar ve yaatmalardr.
Bizlere rnek taraflar da bu hsn-i halleridir. Onlar toprak gibidir, kendile-
rinden hep gzel eyler zuhur eder.
smail Toprak hazretlerinin insanlara hizmet babnda izhar buyurduu
tasarruflarnn bir hayli ok olduu zikredilmektedir. Bunlardan birkan
arz ediyorum:
Bir zt hazretten ders alyor ve kyne dnyor. Gnlerden bir gn ar-
kadalar onu srarla iki sofrasna davet ediyorlar. O zt ziyafette iki ka-
dehini azna yaklatrd an, kolu uyuup kalyor. Hemen bir vsta ile
Sivasa getiriyorlar. Hazretin huzuruna varr varmaz kol eski hline dn-
yor. smail Toprak hazretleri: Bizim ihvanmzn uzakl yaknl yok-
tur, her an onlarla beraberiz buyururlar.
Yine bir gn Konya erafndan biri, beyninde meydana gelen bir rza
sebebiyle konuma melekesini kaybetmi olan olunu, aresiz kalp hazre-
tin huzuruna getirmi. Durumu berber Hac Bekir Efendi smail Toprak
hazretlerine arz ediyor. Hazret mbarek elleriyle tuttuu aya okuyup, o-
cua iirdikten sonra: Olum! Senin adn ne? diyor. ocuk Ahmed
efendim! deyip konumaya balyor.
Sivasn ileri gelenlerinden bir emekli albay fel olmu. Ailesi stan-
bula ocuklarnn yanna gitmi; hastaya bakan hizmeti de evi terketmi.
Durumdan hazreti haberdar etmiler. Bir bardak suya okuyup, Hakk hafza
verip hastaya gndermi. Suyu ien emekli albay ikindi vakti Hakkn rah-
metine kavumu, smail Toprak hazretlerini durumdan haberdar etmiler:
Haberim var buyurmular.
smail Toprak hazretleri sohbetlerinde mrdi Mustafa Hk hazretle-
rine olan muhabbetini sk sk tekrarlar; onunla ilk karlat n unutama-
dn; gnln tututuran o atein ayn tazelikle yanmaya devam ettiini
syler ve u ilhnin okunmasn ister:
Seni ben severim candan ier
Yolum vardr bu erkndan ier
Beni benden sorma, bende deilem
Suretim bo gezer, tenden ier
lhyi dinlerken gzyalarn tutamazm.
Hac Mustafa Hk hazretlerinin amda ikmet eden mahdumu
Baheddin efendinin kendisine gndermi olduu mektubu gnlerce kerrat
ile okuduktan sonra u tarz cevab bir mektup yazd belirtiliyor. Bir def-
terde el yazsyla yazlm bu mektubu, okuyabildiim lde naklediyo-
rum:
Seni sevmek, benim dnim ve mnm gerei. lh! dn mandan
ayrma.
teden beri muhabbetinizle nln olan kalb-i girynm, nle-i
efgnm hadden efzn bir hl ile giryn ve szan ettii srada kalemi
elime aldm.
Sultnm ne buldum ise senden buldum ve bu lem-i fenada ne gibi
bir zevke erdimse, mutlaka sizinle erdim.
Muhterem pederiniz Hk (k.s.) efendimiz, sultanmzdr. Onun
rhniyetinin perverde-i bezminden bir an hl olamam. Ne re ki taht-
gh- saltanatlarna varamam. Nadiren varsam bile, kendilerini bula-
mam. ayet grsem, nm nazarla mazhar- iltifat olsam, bir zevk u huzur
ve itminn bulurum. deta kendimi bu lemden km ve cnna vsl
olmu bilirim.
te bu tesirin icr-y ahkmndan olmaldr ki, sizi hi unutamam.
Aks-i timslinizi gzlerimden ve sr haylinizi gnlmden karamam.
Her nerede bir em-i siyahn fsunkr bakn grsem, yreim arpar
ve dde-i kalbim size bakar. Bu zevk ile geirdiim gnlerimi felee de-
imem.
te bunlarn ulviyyetinden olmal idi ki, oradan nezd-i linize gelir,
envr- ceml ve ahvl-i b-mellinizden b-had feyizler alnm. imdi o
nazar- kimya eserinden dr mu oldum.
Ey nme git, mazhar- fyzt- lemiyn olan paye v yed-i kemli
tazm ve muhabbetle, hl-i pr melalimi hazret-i Bahya arzet. Bu na-
zarlarn zerimizden diri etmesinler.
te ahkarl-mevcdu dergh- Brye arz ve iltica ediyorum ki; Ey
Huda! Aczimi muhabbetine ve vrm sana ve seni sevenlerin ruhuna sarf
eden bir kulun deil miyim?
Elbette bir gn olur, mazhar- iltifatn ve nil-i mkfatn olurum.
Ltfet, kerem et, beni o zmre-i dil-ferbten ayrma.
smail Hakk Toprak 15 Rebiul-evvel 1347.
smail Toprak hazretlerinin sohbetlerinde syledii rivayet edilen bir-
ka szyle tebliime son veriyorum. Allah Tel bu gnl erlerine takdire
liyakat kesbetmeyi herkese nasip etsin.
Gardalarm! Ehlullahn nazar ve himmeti dalan talan eritir ve ih-
ya eder.
Biz araptan dnme sirkeyiz. Bizim bir gzmz daha vardr, onu
da Cenb- Hak nasb etmi.
Gardalarm! Biz gidenlerle gider, gelenlerle geliriz.
Gardalarm! Darende bizim ihsanmzn feyiz memba ve Tarikat-
mzn kaps oldu. Hulusi kkten bizden himmet istedi, biz de verdik.
te o Hulusi, bu Hulusi; gidin ziyaret edin, sohbet edin; ok amzdr.

Dr. Seluk ERAYDIN
****

Btn cihan sslyor
Feyzi Rahman ile
ns-u Cinne ders veriyor
lm-i irfan ile
Bu dnyaya Sultan gelmi
Dalar talar boyun emi
Cmle mahlk feyz alm
Mnkirler inkr eyliyor
Gelin ey gafiller! Gelin
Bu sultandan feyz aln
Ann feyz ile himmeti
Cihaneyn-i mmur eyliyor
Bir h ekse ta derinden
Dalar oynard yerinden
Masum-u feyzli dilinden
lm-i ledn f eyliyor
lm-i ledn mektebini
Am btn yeryznde
Anda tahsil eden dervi
Ar- krs seyr eyliyor
Bu beytin asln sorarsan
lham gelir Sivastan
hramczdem Sultandan
Teberrken syleniyor
Ktmir Nuri syler bunu
Gnah ok, defter dolu
Affn ister aciz dili
hsan kapsn gzlyor
Ktmir Nuri
***
HRAMCIZDENN VAKFA HZMETLER

Baz insanlar vardr ki, kutup yldz gibidirler, niceleri byle insanlara
bakarak yollarn dzeltirler. Topluma hizmeti vicdan bir grev sayanlar,
hem kendilerine hem de evresindekilere faydal olanlar, her devirde ok az
bulunur. te byle az bulunan bir kmil kii tandm ki, sanrm bu zat siz
okuyucularm da tanrsnz. Sadece Sivasa deil Trkiyenin birok yerine,
eme camii, kpr yaplmasna nclk eden hramczde smail Hakk
Topraktan bahsediyorum. Bu zat soyad gibi alak gnll, bilgisi arttka
gururu eksilen bir insan- kmil idi.
1964 ylnn Temmuz ay idi. Gnn hatrlayamyorum. Yeniarda
imdi belediye otobslerinin kalkt yerdeki orap Hann Sivasl olanla-
rn ou bilirler. Bu ahap bina iinde bir oda var idi ki, buraya vekle
derlerdi. hramczdeyi ilk defa ite bu binada grdm. Orta boylu, beyaz
benizli, kemerli burunlu, aksakall bir gnl tabibi idi. Sessizce ieriye gir-
dim, selm verdim, bir kenara oturdum. Burada bir dzine yal kii halka
eklinde oturmulard. Genlik duygularm beni meraktan meraka srkl-
yordu. Bu adamlar ne maksatla burada toplanmlard? Biraz sonra zihnim-
deki dm zlverdi. Zira hramczde, bir ba iareti yapt, oturanlardan
Hac Bekir Emmi dedikleri zat elini kulana att, yank bir sesle sylemeye
balad:

Sky camnda nedir bu esrar
Kld bir katresi mestne beni
arb- lalinde ne keyfiyet var
Syletir efsne efsne beni
Bakmazlar dertliye algndr diye
Hkikat bahrine dalgndr diye
Bir sa Leylya vurgundur diye
Yazmlar deftere dvne beni

Bu gzel para, hem dinleyeni hem de syleyeni derinden etkiledi. Otu-
ranlarn gzleri nemlendi, baktm bazlarnn yanaklarndan yalar szlp
geliyordu ve sonra, gnl incileri pe pee dizildi. Niyz-i Msrden syl-
yorlard:
Gel ey bd- sab haber ver bize cnn illerinden.
Yine sra Berber Hac Bekire geldi, ak ile vecd ile bir dahi sylemek
dt:

Seni ben severim candan ier
Yolum vardr bu erkndan ier
Beni bende demen bende deilim
Bir ben vardr bende benden ier
Yunusun szleri hndur tetir
Kapnda bir kuldur senden ier

Elbette dertli olan derman arar derdine, lkin nerede ne arayacan bil-
meyenler bouna zahmet ekerler. Byle yanl araylar insan akna evi-
rir. Niyz-i Msr bu gerei ah damarndan yakalamtr:

Derman arardm derdime derdim bana derman imi
Burhan arardm aslma aslm bana burhan imi
Sa solu gzler idim dost yzn grem dey
Ben tarada arar idim ol cn iinde cn imi

Bu iir, veklede sk sk okunurmu. O gn de hramczdenin sohbet
meclisinde tekrar edildi, vecd iinde dinlendi. Zayf vcutlu, mahcup tavrl
birisine dnerek hitap edildi:
Syle Karasarl... Karasarl syledi, syledike cotu. Sesi gzel de-
ildi, lkin itendi, samimiydi. Olduu gibi grnen ruh asaletiyle bu adam,
okuduu kendi iirlerini zevkle dinletiyordu.
Bu gnl dostunu daha sonra daha yakndan tandm. Aratrdm,
hramczdenin kendisi tarafndan yazlm, on adet iirini tespit ettim.
967

Bu iirler, sanat endiesinden uzak tasavvufi nee ile dolu paralard. Olu
Kzm Toprakta, kendi el yazmas bir kitaptan u iirlerini geliniz okuya-
lm:

Gnl dilberdedir elhamdlillah
Leb-i kevserdedir elhamdlillah
Ne ferzend zen ister ne tertip
Ne sm zerdedir elhamdlillah
dil dilberde seyr eyler
Cemli Dahi b-perdedir elhamdlillah
Gnl dostun arar tenha cihanda
Ad kim kerdedir elhamdlillah
Deil gam yok olursa terk-i canm
Acep ho yerdedir elhamdlillah
Ezelden hamr- ak iti
Hakk Henz ol srdadr elhamdlillah
968

967
Genellikle bu iirler smail Hakk Bursevi kuddise srruhul-azzindir. (Ya-
zan)
968
Bu iir Erzurumlu brahim Hakk Hazretlerinindir. Bu yazma eserde bir k-
sm yaz Efendi Hazretlerinindir.(Yazan)
Olu Mehmet Kzm Topraka soruyorum: Babanz en fazla kimleri
sevmezdi? Tek cmleyle cevaplyordu:
Onun sevmedii yoktu ki, ..
hramczdenin eyhi Mustafa Tak mensur bir mevlid yazm ve
hramczde de bunu nazma ekmitir. 165 beyitlik mesnevi tarznda yazlan
bu mevlid, baz ilhlerle birlikte 52 sayfalk bir kitap hlinde 1969 ylnda
stanbul, Dizerkonca Matbaasnda bastrlmtr.
969

Yre Yadigr ismiyle baslan bu kitapta hramczdenin Trke,
Farsa ve Arapa
970
baz naatlar da mevcuttur. imdi o mevlidden bir kk
blm sunalm:
dem atamz Cennete indi
Nr- Ahmed alnnda grnd
Babadan oula o nr- Cell
Gelmesine olmu bir gzel dell
Seyyidl- enbiy ol Mustafnn
Kn- kerem ol b-vefnn
Kim hmili olsa ol nr- evhad
Herkes tanrd kalmazd bir ferd
smi Abdullah kavmi Mudar
Zevcesi mine hmil-i Neb
Alt ay bilmedi hmilliini
Melekler ederdi milliini
Nesir hususunda ise, hramczdenin almalar, maalesef bir araya
toplanmamtr. 1929 ylnda yazd ve amda bulunan Hac Baheddn
Efendiye gnderdii bir mektup iyi bir rnek tekil eder kanaatindeyim. Bu
mektup ssl nesir dediimiz yaz trnde gzel bir rnektir:
te teden beri derd-i muhabbetinizle nln olan kalbim yine nle v
efgnm batan armak ile giryn ve szan olarak klemi elime aldm.
Sultnm, ne buldum ise, senden buldum ve bu fenada ne gibi bir zev-
ke erdimse, mutlaka sizinle erdim.
Elbette bir gn olur, mazhar- iltifatn ve nil-i mkfatn olurum.
Ltfen, kerem et, beni o zmre-i dil-firbten ayrma.
Vefatndan sonra kitaplarnn bir ksm Darendeli Huls Efendiye gn-
derilmitir.
971

HAYATI VE HAYRATI
Mnev dnyasn ksaca byle tasvir ettiimiz hramczdenin, ksaca
hayat hikyesine geebiliriz:

969
Bu kitabn baslmas hramczde Hac smail Hakk TOPRAK Hazretleri-
nin istei ile olmayp basan kiilerin hizmet snfndan bir gayretleridir. (Yazan)
970
Arapa nat, Efendi Hazretlerinin deildir. Delil-i hayrattandr. (Yazan)
971
M. Kzm TOPRAK Efendi tarafndan tamirat ve incelenme niyeti ile gn-
derilmitir. (Yazan)
Nfus kaydna gre, r. 1296 (1880/81) ylnda Sivas Ortlpnar Mahal-
lesinde dnyaya geldi. Dedeleri Kabenin ihramn deitiren bir kimse
olduu iin, sllesine HRAMCI denilmitir. Babas Hseyin Hsn,
annesi Aie Hanmdr. hramczde, yedi yandayken, babas Zaraya Ad-
liye baktibi olarak gitmi. Orada sbyan mektebini bitiren hramczde, on
yandayken Sivasa gelip rtiyeye girmi, burasn da bitirdikten sonra
adliyeye mlzimeten (stajyer memur olarak) gnderilmitir. Tokatta hem
memuriyetini srdryor hem de medrese retimini tamamlyor. Ayrca,
Tokatta Hac Mustafa Hki Efendiye intisap ediyor. Mustafa Hki Efendi,
1324 / 1908 ylnda Tokat mebusu olarak stanbula gidince, hramczde de
artk Tokattan ayrlmak zorunda kalyor. Sivas Dyn- Ummiye me-
murluuna tayin ediliyor. Dyn- Ummiye kaldrlnca Sivas nhisar Dai-
resine gemi. 1927 ylnda Zarann arh Tuzlasna bal Cedit Tuzla
memurluuna atanr. Ceditte 1931 yl Temmuz ortasna kadar alr ve
kendi arzusuyla emekli olur. Emeklilik yllarnn byk blm Sivasta
gemitir. 2 Austos 1969 ylnda Hakkn rahmetine kavuan bu ulu kii,
geride madd ve mnev derin izler brakarak gmtr.
Yazmn bal hramczdenin Vakfa Hizmetleri idi. imdi o hiz-
metlerini sralamann zaman geldi. Ulu Cami 1950 ylnda harabe halinde-
dir, ibadete kapatlmtr. Bu hl Sivas halkn derinden yaralar, hramczde
bunu fark eder, hemen bir dernek kurulur. l955ten 1966 ylma kadar Ulu
Cami tamirattan geer, ibadete alr.
Ya kylerde yaptrd emelere ne dersiniz? lk defa Zarann Cencin
Kyne gider, burada ime suyunun olmadm grnce hemen harekete
geer, halktan para toplanr, ky halkyla birlikte 6 km. uzaktaki Kzlcan
Tepesindeki ime suyu getirilir. Ayrca, ayn kye Kzlrmaktan gemek
iin bir kpr de yaptrr.
Tozanl Kprs, 1943te yeniden yaptrlr, halkn hizmetine alr. Ay-
rca, Sivasta Hoca mam Camiinin minaresini sadece kendi parasndan
yaptrr, yrei iyilikle dolu olanlar hayr yapmaktan usanr m?
hramczde, hayrlarna da devam eder: 1958/62 yllarnda Sivas mam Ha-
tip Lisesi iin bir dernek kurulur, bu dernein bakan yine ayn zattr. Tr-
kiyenin muhtelif yerlerinden toplanan paralarla Sivasa hizmet gelmesine
sebep olur. Sivas iinde 27 adet emenin yaplmasna yardmc olur.
Madd ve mnev ynyle bu kadar hizmet eden kimseler baka lkeler-
de yaasayd, acaba byle insanlara nasl mkfat verirlerdi? hramczde,
soyad gibi mtevaz olduu iin kimseden bir temenna beklemedi. Lkin
biz iyi insanlar gen neslimize iyi tantmalyz, byle zatlar unutulmaktan
kurtarmak iin onlarn hizmetlerini zaman zaman hatrlamalyz.
(CANOZAN, Ali ahin, 1991,Revnak, Sivas.)
***
4 Austos 1969
Hizmet Gazetesi/Sivas

SMAL EFEND
smail Efendi Hakkn rahmetine kavutu. Sivas Onun ahsnda ok
eyler kaybetti. O, bir tesbihin imamesi gibiydi: Toplayc, yapc, gzelleti-
rici ve huzur verici bir ahsiyeti vard. slma yakn ve bal olanlar hari
tutulursa, denilebilir ki; Onun bu ehirde hibir yakn yoktu. Kanunlar -
karlmt. Hi kimse bey, Efendi, aa, paa gibi, bu milletin ruhunda,
dilinde, edebiyatnda yer eden kelimeleri kullanamayacakt. Bu garip, bu
acayip kanuna ramen, O, bu ehirde ve btn evre vilayetlerde yarm asr
aan bir sre ierisinde, hep EFEND olarak bilindi; hep EFEND
diye kendisine hitap edildi.
Yaknlar arasnda, onun bir tek cmlesi, bir ceza hkiminin hkmnden
daha tesirli olurdu. Bir yoksulun giydirilmesi, bir dknn kalknmas, ec-
dat yadigr bir eserin korunmas veya yeni batan onarlmas, bir kltr
messesinin kurulmas onun uzataca parmaa ve syleyecei bir tek cm-
leye balyd. Kanunla, zorla, zulmle, tehditle deil, faziletiyle ve Efendili-
iyle yapyor, yaptryordu.
Kendisini ilk grm galiba ilkokul tahsilimin ilk yllarnda olmutu.
Babam elimden tutarak beni ona gtrmt. Bir byk odada, edebiyle
oturan insanlar arasna ben de diz kmtm. Orada nasl bir sohbet yapl-
dm imdi bir tek cmle bile olsun hatrlamyorum. Sonra aradan 810 yl
geti. Babamn Gaziantepe tayini knca bizi uurlamaya gelmiti. nc
bir defa gremedim. Babamn ok yakn dostuydu. Ben siyas bir takm e-
kimelerin ierisine girince ziyaretine zellikle gitmedim, gidemedim. Byle
olmasna ramen ok ilerici bir stanbul gazetesi onu ve beni Sivasta nurcu
medresesinin eyhi olarak gsterdi. Hlbuki merhum smail Efendi Naki-
bend tarkatna mensuptu. Gsteriten ve hatta sesli ibadetten tamamen
uzak, mnzevi, sessiz, sakin hayat yayordu. Benim eyhliim ise, en ah-
mak insanlarn bile inanmayaca bir uydurmadan ibaretti. Bu safsataya ina-
nanlar sadece solcular oldu.
smail Efendi halkasna dhil olan ok mminler tandm. Temiz, terbi-
yeli, inanm, namuslu ve alkan insanlar... Bir ayakstnde bin bir yalan
syleyen riyakr ve sahtekr insanlarn cemiyetimizin huzurunu alt st ettik-
leri bir devirde smail Efendilerin kayb, teessrmz daha da artryor.
Mnev yapmzn mimarlarndan biri daha topraa dt. Allah rahme-
tini zerinden ve zerimizden eksik etmesin.

Yavuz Blent BAKLER

***
EFEND HAZRETLER
Yzlerinde, alnlarnda, gzlerinde ve ellerinde huzur denilen eyi gezdi-
ren, dinlendiren, misafir eden ve sonunda onu bir ahsiyet izgisi haline geti-
ren insanlar gelirdi o eve ve yine kavgasz, bark ve her eyle dost bir halet-
le evden ayrlrlard; yzlerinde biraz daha k ve duru gzlerine oturmu
sevgi parltlaryla. ocuktum, ama anlyordum: Bunlar ihvand. 60l
yllarn, ihvan, tekke, dervi, eyh, dergh gibi kelimelere hayli sert ve
souk nazarlarla bakan resm tutumu, ihvan da Hasan Sabbahn Alamut
Kalasnda afyonlu erbetlerle cezb ederek kendine benzettii tehlikeli mili-
tanlar gibi gsteriyordu. ocuktum, ama anlyordum; bunlar muhabbetle
lebleb dolu, gzlerine baknca yreinin derinliini grebileceiniz kadar
berrak insanlard. O eve muhabbetle gelir ve daha ziyade bir muhabbetle
giderlerdi. Bunlar ihvanlard. Bu ev bir tekke idi. Bu tekkenin bir eyhi,
ihvanlarnn diliyle h vard; hramczde smail Hakk Efendiydi ve
ben ocuktum.
Gzleri iriydi, maviliinde gri bulutlar geziniyordu. Gzleri, yuvasna
smyor gibi dar tamt. Hep munis bakyordu. Muhabbet dedikleri ey,
Efendi Hazretlerinin muhitine o gzlerden yaylyordu. Ufak tefek, kam-
buru km, ksa beyaz sakall krpk bykl, alt duda bariz derecede etli,
iri kemerli bumu ile dikkat eken ve gzelliini fizik unsurlaryla in etme-
den de gzel bir ihtiyard. Ah, o ok ihtiyard, ben ocuktum. Evde olduu
zaman, onu dilediini an grebilme imknn vard, ama ben ocuktum; ko-
nuamadk. Benim sorularm belirginletiinde o oktan dr- bekaya y-
rm gitmiti. Sorularm ise, hl bende duruyor.
Yaz-k kasketle dar kard, yaz-k mevsimine gre gri ya da siyah
pards giyerdi. Kuluk vakti ya ila leden sonra vekleye gitmek zere
dar kaca zaman, bir kou dar kar, fayton evirir, uzun baheyi
koarak geip ieri haber verir, kapsn aardm. Bam okar iltifat eder ve
daima takm giydii elbisesinin yelek cebinden sar bir yirmi be kuru ka-
rr, bahi verirdi. Hayr, yirmi be kuru, deildi, iki buuk lirayd: Daha -
be saniye bile gemeden o sar yirmi belik, Efendi nin ard sra glgesini
bile incitmekten ekinerek yryen ihvanlar tarafndan daha byk mebla-
lara tahvil olunurdu. Ben bire on kazanan bir karaborsac kadar memnun
olurken, ihvanlar da Efendi Hazretlerinin elinden km, bir -azz hatray
edindikleri iin sevinirlerdi. Ve o sevinci ben sar leblebiye, mavi bilyeye,
yeil plastik toplara ve klrengi sinema biletlerine evirirdim.
Vekle, ar iinde, orap Hannn st kalnda iki gz bir odayd.
Yaz-k demeden uzaklardan kopup gelen ihvanlar orada ie edilir, orada
Efendilerinin sohbetlerini samin sfatyla dinlemek saadetine eriirler ve
orada ayn sofrann etrafnda, tekkenin koca mutfanda, koca kara kazan-
larda pimi tekke ann lezzetine varrlard, Hanm ihvanlar ise, eer uzak
yerlerden gelmilerse birka gnlne tekkede hamurlard.
Tekke, rtlpnar Mahallesinde Tal Sokakla Hasanl Sokan ka-
vuturan bir parselin orta yerinde iki katl, kocaman bir evdi. Bahesinde
elma aalar vard. -be gn saltanat sren leylk aac vard ve leylk,
Efendi Hazretlerinin odasnn penceresine bakard. Ben ocuktum; tekke,
bahesinden at arasna, odunluundan Efendi Hazretlerinin yatak odas-
na kadar benim oyum sahamd ve evimiz tekkenin tam karsndayd.
kinci katla byk oda vard. Bykt, baz geceler ihvanlar orada
toplanr, tek kelime etmeden, t karmadan Efendilerinin etrafnda oturur
zikir ederlerdi. Nak idiler, skuti derviler idiler. Byk odann duvarnda
bir eski zaman ressamnn elinden kma Mekke-i Mkerreme ve Medine-i
Mnevvere resmi aslyd. Kapnn hemen sanda byk cameknl bir
kitaplk vard. Kitaplkta o zaman bilmediim, anlamadm, okuyamadm
eski yazl mein ciltli kitaplar vard, Efendinin kitapl idi. O okurdu.
Sadece ehl-i gnl deil, ehl-i klem idi. Bu hkme 15 Rebilevvel 1347
tarihinde eyhine hitaben kleme ald u satrlar ahittir:
te bu tesirin icr-y ahkmndan olmaldr ki, sizi hi unutamam; aks-
i timslinizi gzlerimden ve sr-i haylinizi gnlmden karamam. Her
nerede bir esm-i siyahn fsunkr baksn grsem yreim arpar ve dde-i
kalbim size bakar. Bu zevk ile geirdiim gnleri felee deimem (...) Ey
nme! Git, mazhar- fyzat- lem olan bir paye, yed-i keml-i tazim ve
muhabbetle hl-i prmellimi Hazret-i Bahaya huzren arz et. De ki; Sizin
nazarnzdan h- rha yol gider..
eyh ile ihvan arasndaki gnl alkalar, ocukluk muhayyilemin kav-
rayndan ok uzaklardayd, ama bu alkann hsln ocuk da olsanz elle
tutabilir, gzle grebilirdiniz: Muhabbetti! Tekkenin kire sval duvarla-
rnda, bahe iindeki ince beton yolun en banda, meyvesini ancak eylller-
de teslim eden ta armutta, ihvanlarn ehresinde ve Efendi Hazretlerinin
her haletinde titreen, ince bir buu gibi tebahhur ederek atmosfere yaylan,
tekkeyi (uzaktan ya da yakndan) istintak eden siyas memurlar son dere-
ce Efendi ve hrmetkr davranmaa mecbur eden muhabbetti. Muhabbetin
sklet merkezi, iri gzlerinin maviliinde gri bulutlar gezindiren Efendi
Hazretleri ydi. Onun bilgisi tahtnda duran kimya, sradan insanlar; berber-
leri, kundura tamircilerini, iftileri, mm ev hanmlarn, memurlar gzbe-
beklerinde muhabbeti byten olgun insanlar haline getiriyordu. Ykld,
tkendi diyeceiniz insanlar bu gzelletiriyor, ayakta tutuyor ve her eyle
bartryordu. Onun evresinde kavga yoktu. ocuktum, ama anlyordum.
Bir gnl neesiyle Efendi yi iirin mcerret gkyznde gezindiren
de, o muhabbet dedikleri ey olmalyd.
Gnl dilberdedir elhamdlillah
Leb-i kevserdedir elhamdlillah
Ne ferzend zen ister ne tertb
Ne sm- zerdedir elhamdlillah.
Belki ay ok sevdiinden olsa gerek, btn nak dervin aya kt.
Scak yaz gnlerinde ara sra Efendi Hazretleri ihvan toplar. Yukar Tekke
dibindeki mesire yerine sahraya gidilir, bir at arabasna kilimler, secca-
deler, hal, yastk ve minderler yklenirdi. Byle gnlerde pirinten mamul
devs bir Rus semveri mutlaka ykn ban ekerdi. Efendi Hazretleri,
ay ak ve ark taraflarnda ktlama tbir edilen tarzda ierdi. Kelle eke-
ri denilen topak kesme eker bir ay tabana krlr, doyuncaya kadar zeri-
ne limon sklr ve aya eker atmadan, bir ondan bir bundan ayn lezzetine
varlrd. Ben, ayn ay muhabbetini hanm meclislerinde de grdm. Cen-
netmekn halamn yank sesiyle orta yerde etrafa nefis ay ryhs salan
semavere kar okuduu ilh hl kulaklarmdadr:

Semverin rengi aldan Getir sadan, gtr soldan
Dervi kmaz byle yoldan Yan semver, dn semver
Limon, eker, ay semver Semaveri altrn
Maa ile tututurun Ksenleri kavuturun
Yan semver, dn semver Semverim iniliyor
Anlamyor mu ne diyor? Daim Hakk zikrediyor
Yan semver, dn semver Limon, eker, ay semver

Sonralar rendim ki, ihvanlar ay iip demlenirler ve aya kk
dervi derlermi. Bugn zihnimde bir bardak limonlu ay ve zerinde bu-
usu tten, bar atele yanan her semver, o gzel insanlarn mereplerin-
den tedai olunmu sevimli bir rumuzdur.
60l yllarn Sivasn in eden beer izgilerden belki de en mhimi,
hramczde eyh smail Efendinin etrafnda dnp duran bir mnev ik-
limdi. Efendinin Hakka yrd gn o lem de gverdi. O gn ilk de-
fa ihvnn ehresinde yes grdm; onlara dnya ve ukby yorumlayp
anlatan mihveri kaybetmilerdi. mamesi kaybolmu, ipi krlm bir tesbih
gibi dalverdiler. nhitat, az zaman gemeden tekkenin duvarlarnda bile
derin izler brakt: Bahe tr- mr oldu, svalar atlayp dkld, ihvanlarn
meddep ayak sesleri hafifledi ve birka yl sonra tekke ibilir mteahhit
esnafnn dar hayalhanelerinde drt katl bir apartman blokuna dnverdi.
eyh Hakka yrd, tekke ykld, ihvan dald.
Ve ben hl ocuktum.
(ALKAN, Ahmet Turan, Altnc ehir, 1992, stanbul)
***
MT BURCU
Ben ok sukt insan tandm, geenlerde bir yazda da onlara dair ipu-
lar vermeye altm. Konumalar icap ettii yerde o insanlarn da bazen
konutuklar olurdu, ama onlarn sz ve beyanlar daha ziyade hallerinden
szlen manalar amaya matuf, mbhem hisleri erh etme istikametinde ve
gzszlere kapal hakkatleri avamlerme ynnde olurdu. Onlar halleriyle
seslendirdikleri skt hutbeleriyle herkesi mest ederlerdi. Onlarn hl ve
gnl derinliklerinden dolay, dillerini bilen-bilmeyen hemen herkes ne de-
mek istediklerini rahatlkla anlar ve onlara bylenirdi. Onlarn yanndayken
duydum, rendim ve inandm yerine grdm, hissettim ve bende ol-
dum derdik. Konuurken hikmet konuurlard. Skt ederken de derin mu-
rakabe baklaryla insann deta iini delerlerdi. ok kaynaa uradm, ok
emenin bana gittim, ama heyhat, hibirinde kovam dolduramadm. Ava-
re dolatm, avare gezdim. Avare gezdiime hlim ahit deil mi? Ama laf
ederken hikmet konuan, sessiz dururken de tefekkr eden o skutilerin s-
ktu hl zerimde tesir icra eder. Onlarnki kristallemi tefekkr, kristal-
lemi murakabedir.
Mesela; hramczde smail Efendi ile beraber olmutum. Onca za-
man iinde belki iki kelime ancak konumutu. Ama boynunu bir yana
krp boynu eriymi gibi, saygyla duruu, dizst oturuu, mahcup tavr
ve her haline nfuz eden, Allahn huzurunda olma havas bana ok tesir
etmiti.
Hani hep deriz ya; ok gzel hutbeler dinledim, byk hatiplerin sz-
lerine kulak verdim. Artk kulaklarm doydu. Fakat gzlerim a. slmn
lafn eden deil, onu yaayan insan grmek istiyorum. Maalesef, szler,
sz syleyenden bzr. Hutbeler, hatipten bzr. Vaz u nasihatler vaizden
bzr. Kimse krlmasn, ben kendimi de dhil ederek sylyorum. Namaz
klan, Kuran okuyan, camide saf tutan insanlarn ehrelerinde hayet gr-
myorum. Allahn huzurunda duruyor oluumuz halimize aksetmiyor, ha-
yet yok duruumuzda. Kalbler lm adeta. Saflar arasnda mteharrik me-
zarlar gibi kprdanlar durumumuza tam uyuyor. Bir cenaze yatyor, kal-
kyor, eiliyor ve doruluyor; oumuz cenaze gibi Allah huzuruna geliyor
ve cenaze gibi gidiyor. Ve dolaysyla da mslmanlar adna iyi bir grnt
olmuyor, hlimiz kimseye bir ey ifade etmiyor.
(M.Fethullah GLEN, mit Burcu, stanbul, 2005)
***
IK SEYT YALINNIN HATIRATI
972

Kyde hatrlydm, hatrm vard. Ar misafirler de kondururdum. Belli
haremimiz de vard. Kyde benim hatrm sayarlard. te dokuz yz elli be
tarihinde bir deirmen yapmaya teebbs ettim. Kyller her gn on araba,
yirmi n koarlar, deirmenime ta ekerler, getirir yaparlar. Ne iin?
Dedemin, babamn bir kymeti varm demek ki, Beni bir deirmen sahibi
ettiler. O deirmen be-on sene srd. Yeni usl deirmenler knca, bu
deirmenler yava yava gzden dt yeni deirmenciler gelmedi. Gelen
yok. Biz de kimseye veremedik, tuttuk deirmenleri yktk. Ben de yktm,
bakalar da.
O gnlere ait bir hatranz var m?
He... Bir sene dehet bir yamur yam, deirmenin arklar da dol-
mutu. G yetecek bir ey deil. Her sene paramla yaptryorum. Ben de o
sene hramczade smail Hakk Hazretlerinin tekkesine meraklydm. Si-
vasa gelince geriye gidemezdim. Olum Ahmet de deirmenin arkn yap-
mam, geldi beni yakalad. Baba sen nasl adamsn? Gel iinin bana,
arkn taklacak. Gezeceksen sonra gez. Diyerek beni yakalad tahl pazarn-
da. Ben de vakit yaknd, le abdesti almaya geliyordum. Olan benimle

972
SEYT YALIN 1908 ylnn Mart aynda Ulan Eskikarahisar kynde
domutur. Nfusta 1910 (Rmi 1326)da doduu kaytldr. Mderris Hasan
Efendinin torunu, Bill ve Esmann oludur. I. Dnya Savanda babasn, 78
yandayken de annesini kaybetmi; dedesi tarafndan bytlmtr. Erzincanl
Terzi Babann soyundan olup, Sivastaki Nakibend eyhlerinden hramczde
Hac smail Hakk Toprakn mrididir. Eli ak, gnl zengin, hogrl, yoksullar
gzetip kollayan birisidir. Kynde ve evresinde herkesin sevip sayd birisidir.
Herhangi bir tahsil grmemi; ky imamndan dini bilgiler renmitir. Askerliini
Sivasta topu birliinde yapmtr. Onun en ok sevdii ilerden birisi, Seda adl
Arap atyla, at yarlarna katlmak olmutur. Bir ara Tecer dann eteindeki tarla-
snn zerine bir su deirmeni yaptrm, mrnn sonuna kadar bu ile uramtr.
On drt yanda evlenmi, bu evlilikten drt kz ve bir olu olmutur. 18.12.1994
tarihinde Sivasta vefat etmitir.
On dokuz-yirmi yalarnda Niyazi Msrnin elinden bade imi, iire bu ryadan
sonra balamtr. Bu yzden ilk iirlerinde Msr mahlasm kullanmtr. Daren-
dede yatmakta olan Somuncu Bahann ahfadndan olan Osman Hulusi Ate ile
devaml temas iinde olduundan, iirlerinde onun etkisinde kalmtr. Okur-yazar
olmad iin baz iirlerini bakalarna not ettirmi; ounu kaydettirmedii iin
kaybetmitir. iir teknii salamdr. Genellikle din, tasavvufi iirler yazmtr. Saz
olmamakla beraber irticali kuvvetli biridir. Pek ok kla karlamtr. iirleri, A.
ahin Canozan tarafndan k Seyit Yalnn Hayat ve iirleri adyla bir kitapta
toplanmtr. iirlerinde ounlukla Seyit, bazen de Bare Seyit mahlasm kullan-
mtr.
beraber geldi. Orda bir tanesi de abdest alyordu. Bir, iki, bir, iki... Divane,
deli, ba ak, yalnayak. len namaza durur, yatsya gider, yle bir adam.
Olum onu grnce bana dedi ki; Senin u berdulardan, sarholardan hi
farkn yok. Maln yok, haln yok, her eyini terk edip burada geziyorsun.
Yav, soyka iini gr de gene gel. dedi. yle sokranrken benim de hatrma
bir ey dt. Ona;

Nefsin eytanna nispet yryen
Zannetmem blisten kalan vardr.
Seni tan eylerse senden treyen
ah olsa srtnda palan vardr.

Diye hepsi yedi kta bir deyi syledim. Byle deyince Baba! dedi.
Ne diyorsun olum? dedim. u siftahki sylediin srt palan brak da ne
sylersen syle! dedi. Meerse o srt palan kendine dokunmu. Bu
deyiatn tadn zaten senin srtnn palan getiriyor. Ben onu kartamam.
Dedim. Ezan okunmaya balad,

Seyyidim srlarm vermezdim yda
Yediler elinden sundular bade
Bize yol gsterin hrmczade
nayet Allahtan himmet isterim

Diye bitirdim. Kadn kalkt, elime uzand. H sen benim annemsin
dedim. Dedi ki; Sen Kuran - Kerim ile konuuyorsun. Benim prim yok,
senin prin var, zr diliyorum.
Aznza salk Seyid Emmi. Biz sizin hrmczade smail Efendinin
mritlerinden
olduunuzu biliyoruz. Bize biraz da bundan bahseder misiniz? Ne zaman
tantnz? likiniz ne kadar srd? Size ne gibi bir etkisi oldu?
Mritleri olamayz da ziyaretlerine gider gelirdim.
Ne zaman balad bu?
Ben buna balayal... Yirmi yalarndaydm, gen idim. Deliktan
at Kynde emem (halam) vard. O kadn yirmi sene yataa girmedi. ok
ibadetli bir kadnd.
Olum beni hrmczadeye gtr! Olum beni smail Efendiye
gtr!.
der dururdu. Bir gn aldm, geldim kadn. Getirince hrmczade ona
ders verdi. stedi ki, bana da ders versin. Olum, sana da ders vereceim
diyor ya, ben cahilim. Derse giremem diye saknyorum. Sonunda; Belki
girerim diye dnrken; Sen sonunu dnyorsun. Sonunda girerim
diyorsun. Ama mr kdn kart bir greyim. Ka gn mrn var? dedi.
Neyse ben de bunu tecrbe yapyorum. Cahillik... Ne kadar cahillik...
Bir gn dedim ki; Eer bu eyh ise, ben bundan ders alacaksam, buna
bir tecrbe yapaym. Tecrbe iin aramba gn tiyatroya gittim. Bakalm
bu benim nerede olduumu bilecek mi, bilmeyecek mi? diye. eyh mi, deil
mi? Cuma akam meclisine gittim. O mbarek iki kat otururdu Kbleye
kar u ekilde. Allah ile kelime yapard. Doruldu bana sylemedi de ce-
maate bir ey syledi. nk bozmak istemezdi kimseyi. Onun iin ortala
syledi. Dedi ki;
Ebul-Hasan eyh zel Hazretleri bir gn;
Benim iki mridim var; birisi maripte birisi markta. Hataya dt
zaman, bu iki kolu yetiip alamazsa mrid-i kmil olamaz. Bunu dinleyen
oradaki mritlerinden ikisi cahil imi. Yryp giderlerken;
Bizim eyh amma partallad. Biri maripte biri markta olan mridi
nasl getirecek? O zaman eyh keramet gsterip bunlardan ikisini de birini
maribe birini marka atm, ikisini de iki eliyle bozmadan alm, getirmi
evlerine. imdi gelmiler ki, ayn vaziyette soyunmular. Birbirini bu ekilde
grnce sabahtan; Sana byle byle oldu... demi. tekisi; Bana da oldu.
demi. imdi bunlar utandndan meclise varamyorlar, eyhin karnsa.
eyhi zel Hazretleri;
Bunlarn ikisinin de hatalar var. Getirin bunlar meclise! demi.
Utanyorlar, gelemiyorlar. Getirmiler, gelince demi ki;
Nasl olum, mrid- kmil bir eliyle biri mariptekini bir eliyle ma-
rktakini kurtarabiliyor mu? deyince alayarak ayana kapanmlar. Evet,
getiriyor. demi biri. Bunu dinledikten sonra hatam anladm. Gidip gelme-
ye baladm.
973

973
KAYA, Doan,Seyit YALIN ile Rportaj, Hayat Aac Dergisi, 2005,
s. 64
***
ORAPI HANI
974

Bu yazy yazmaya balamadan evvel orap Hannn iini gezip son eklini
grme arzuma nail olamadm. Sk skya kslenmi kap, ilevini yerine getiremiyor
olmann ve de kaderini bekliyor olmann buruk hznn tayor gibiydi. Esasnda
bir yolunu bulup ieriyi dolama imkn varken bunun iin de zel bir aba harca-
madm. nk gz grebildiine hkmeder, gnle ise, hadd payan yoktur. Hlasa
bu Hann imdiki durumunu grmekten ziyade macerasn reniyor olmann co-
kusunu knmda tayarak aratrmalarm srdrdm. Kendimi hem kitab hem
ifah bilgiler nda bu Handa konaklayan bir misafir olarak buldum. Hann
hikyesini renmenin yolunun aslnda birok insann hayat hikyesini renmekten
getiini de elbette biliyordum. orap Hannn orap mer Efendi ismiyle
maruf ve de byk ihtimal meslei ismine sfat olmu bir zat zamannda veya biraz
daha evvelinde yapld birka kuak sonraki torun ve Hann son sahibi Nusret
Aka tarafndan sylenir. Sonralar miraslar tarafndan ounlukla kiralanmak
suretiyle ayakta tutulmaya allan han bir zaman da mer Efendinin mirass ve
hramczade smail Hakk Toprakn arkada Kadir Hafz tarafndan iletilir. Hattat-
lktaki mahareti ile hramczade smail Hakk Toprakn bile vgsn kazanan
Kadir Hafz zamanndan itibaren orap Han yukarda bahsettiimiz gibi,
hramczadeyi yurdun eitli yerlerinden ziyarete gelen mritler iin konaklama
yeri olmutur.
Sonraki dnemlerde Hann iletmesi genellikle kiraclarn ellerinde olmasna
ramen bu gelenek uzunca bir sre bozulmam ve yine Nusret Akann ifadesine
gre han kiralanrken bu gelenee aykr davranlmamas kiraclara art koulmutur.
(Aka, genlik alarnda araba ile seyir halindeyken yaya haldeki hramczade ve
mritlerine yol vermitir. Efendiye Kadir Hafzn torunu olduu iletilince de baba-
syla eyhin evine davet edilmitir, hramczadenin kendisini
Asil azmaz bal kokmaz diyerek vdn ve elleriyle bahesindeki aatan
bir elma koparp kendisine ikram ettiini gzleri dolu dolu anlatr. Czdanndan
saygyla kararak gsterdii fotoraf da hramczadeden bakasnnki deildir.
orap Han hizmet veren bir iletme olarak bu ekilde 1997 ylna kadar varln
srdrmtr. imdilerde beli bkk, gzleri buulu ve manidar bakl bir yal
mrit kvamndadr. On yldr kapal olan han fikrimce ok isabetli bir kararla yakla-
k be ay nce Sivas Belediyesine restorasyon artyla sembolik bir fiyata satlm-
tr. Umarz orap Han aslna uygun olarak varln idame ettirecek kadar, Artk
bahtn aktr uzun etme arkada! sitemini deruhte edecek gzellikte olacak kadar
mrit duas almtr. una inanyoruz ki, usta ii bir restorasyonla Kltr ehri Si-
vasn grlmeye namzet, nadide meknlarndan birisi olmay hak edecek bir yapdr
orap Han.

Mehmet TOYRAN

974
TOYRAN, Mehmet, Sultan ehir Dergisi- orap Han Makalesi, Sivas,
2007, say 2, s.48
Sivasa Basal
Posta kutusunda birikmi Hizmet gazetelerinden birisinin bal siyah
kmt. Dedim ki, Sivasta birka idealistin kard bu gazete de galiba
maddi zorluk iinde ve bu sebeple bir renk tasarrufu peinde de. Fakat gaze-
teyi anca grdm ki bu tamamen ihtiyari bir renk deitirmedir ve bir ma-
tem iindir. Zira smail Hakk Toprakn vefatn haber vermektedir nce
unu syleyeyim slamda mtem yoktur. Hele smail Hakk Toprak Efendi
gibi bir zatn lm ancak bir eb-i arstur Gerdek gecesi
Sivasllarn gh Ehramczde gh eyh smail Efendi diye andklar
bu zatn soyadnn Toprak olduunu da bu vesileyle rendim ve pek been-
dim. Ayn ekilde CHPli Belediye Bakan Rahmi Gnayn bu haberi Be-
lediye hoparlrnden byk bir hrmetle bizzat vermesini de. Bu bana biraz
da CHPnin merhuma bir tarziyesi gibi geldi. nk CHP devrinde her din
adamna olduu gibi smail Hakk Toprak Efendi Hazretlerine de birok
bask yaplp durdu. Hatta bu son senelerde bile o ok yal haliyle smail
Efendiyi Adliye koridorlarnda srndrp durdular. Hem de bir komnist
iftira taktiiyle.
Hlbuki Adliyenin en byk dostu o idi. Sylendiine gre, onu tan-
yan ve sevenler, btn hukuk ihtilaflarnda Onun aracln can gnl-
den kabul ediyorlar ve birok davalar Adliyeye intikal etmeden halledilip
bitiyordu. Onu sevenler de bir hayli kalabalkt.
u satrlara geldiim zaman hatrladm ki ben bu zati bir defa olsun
grmemiim. Sadece bir defa UIu Camiide iki saf nde arkasndan gs-
termilerdi. Ama kiinin en gzel simas eserleridir. Kurtarc fiil ve hareket-
leridir. Birok insani camie ve Ulu Camii Sivasa yeniden kazandran, b-
tn tamir ve takviye faaliyetini tedvir eden odur.
Sivas adam grm ehirdir.
Tekkeonnde Abdlvahhabi Gazi yatar. Sahabidir.
Ya Akemseddine nazire Kara ems Hazretleri.
Alibabalar. Buykl kkl. Ya Trnkl eyh Denir ki Gavsdir.
Ya Arab $eyh... Sivas Kongresinin manevi kanatlar...
Kazanci Zde Emin Edip Efendi. Ve Onun talebesi zzet Hoca (Ali Baba
Camii avlusunda yan yana yatarlar)
Ve Aziz Baba.
Ve imdi de smail Hakk Toprak. Kara toprak demeyin grn iinde
kimler yatur der airimiz. Sivasa basal dilerim.
Byle basal dilenecek evltlar yetitirmesi temennisiyle beraber.
Zira o, imdi serin serviler altnda kalan kabrinde huzur iinde yat-
maktadr.
Ebedi Huzurda.

Ergun GZE/ KEBAI
16 Austos 1969-Tercman Gazetesi

BAKAN OLMAK
975

Dedemden ocuklarna (babam ve iki amcam) kalan bir kk arsann
sat iin babamn eyh smail Efendi'ye verdii veklet. Babam notere
mracaatla beyanda bulunuyor:
Sene 1944!
(Dedem murisim Hseyin Efendi'den babam Muharrem Efendi'ye on-
dan bizlere [evki, Nedim, Faik kardelere] ntikal eden ... pafta ... par-
sel... ada no.'lu arsann satn, bizler adna satmaya ... smail Efendi'yi
vekil tayin ettik vs.)
Babamn dedesi Hseyin Efendi bir, babamn babas Muharrem
Efendi iki, babam ve kardeleri , bana geldik drt nesil, noterden tas-
dikli Sivasl! Bunlar, yerden bitmedi ya, evveliyatlar yok mu? Ben de
nesil kendimden ilave ediyorum, meydan artk benim. Etti 7 nesil!
Eh, bu kadar abadan sonra, bana Sivaslln ispat et diyenlere,
hakl olarak, affnza snarak senin 7 silsilene... diyebilmek iin..
Meer ne zormu Sivasl olabilmek ve bunu ispatlamak.
Babamdan dinlediime gre, dedelerim, Sivas Ulu Camiinin kay-
yumlar imi, Seluklulardan beri gnmze kadar gelen bu son derece
kymetli eserin hizmetkr olarak ve babadan oula intikal eden bu g-
revi dedelerim srdrm. Bir yandan da mezar tal ini yrtm-
ler. Soyadmzn Taolu oluunun sebebi bu! Dedem hem camideki
grevine devam etmi ve hem de Dyunu Umumiye'de memurluuna...
Sra babama gelince, yksek tahsil yapmaya kararl babam, Ulu
Camii'deki grevi, sonradan Trkiye apnda ok mehur olan ve sal-
nda binlerce kiinin ziyaret ettii, lmnde, istasyondan camiye kadar
btn yollar kapsayan bir insan seliyle ebedi istirahatgh olan cami
avlusundaki kabre defnedilen, eyh smail Efendi'ye grevi emanet
etmi ve stanbul'a hukuk tahsiline gitmi...

Mkerrem TAIOLU

975
simli Kitaptan (s.20)
ATMAYIN
hramczdedir pirlerin ba
Onun himmetidir gzmn ya
Ona bal btn derviin can
Sakn mridimi elden atmayn.

Siz gsterdiniz zahirde bu yolu
eyhime baldr ihvann kolu
Cmlesi deil mi Allahn kulu
Sakn mridimi dilden atmayn

Akn kandilini ondan yaktnz
Sonra kapsna kilit taktnz
Onun iin bu garibi yktnz
Sakn mridimi kalbden atmayn

Penceresin kapsn rttnz
Onsuz nasl Hakk yannda arttnz
Teraziyi onsuz nasl tarttnz
Benim mridimi candan atmayn

Yapraklarn meyvelerin anlamaz
O olmazsa bu gzlerim alamaz
Cokun sular bile onsuz alamaz
Sakn o sultan tenden atmayn

Glbaba Cavit Kayhan
Ta ezelden yzm glmez alarm
Hasretinle yrek piti Efendim
lenecek karalar balarm
Yolum ruha dt Efendim.

Bindokuzyz altm dokuz ylnda
Austos ikide Sivas elinde
Ecel arabn alm elinde
Emri hak deyu iti Efendim.

Dost iin canna etmedi minnet
Babna varanlar alrd himmet
Mergadi erifin makam cennet
Camii erifi seti Efendim.

Pirim gitti ksz kaldm glmedim
Canm verip yollarnda lmedim
Gafil idim kymetini bilmedim
Eyvah frsat elden gitti Efendim.

Arabistan derdin sen Elbistana
Muhabbet seerdin bu irin cana
Mekke, Medineye Arabistana
Hakikt nurunu sat Efendim.

ule verip ayineyi cemale
Mrit olup ermitin kemale
ark- garpta cenubundan imale
Bahri umman gibi cotu Efendim.

Yedi kere haccn ekber mutlaka
Sarldn ihrama yeil yapraa
Doksan yanda cemlullaha
eb- aruz deyu utu Efendim.

Sefil Ali eder hsl kelam
Elde gftarn yazyor kalem
k maukuna erdi vesselam
Vecihi gabini at Efendim.

2 Austos 1969
k Sefil Ali
yle bir ark ettim devri lemi
Yoktur misaliniz sizin Efendim

zerine olsun Hakkn selm
Hak yolunda grdm sizi Efendim.

Cmle Hak yoluna vermisin varn
Makam Mahmuttur Efendim yerin

Semaya akseder baktka nurun
ems ile kamer yzn Efendim

Kalbin iman dolu olmazsn zelil
Akn illerinde olmazsn mell

Dnyada ukbada sen bize delil
nk Hakka geer nazn Efendim.

Biare garibim gurbette kaldm
syanmdan gaflet bahrna daldm

imdi alayarak kapna geldim
Bizi de deftere yazn Efendim.

Gittiin yol Sddk azam yoludur
Asln hramczde naki koludur

Hazine-i kalbin hikmet doludur
Alana cevahir szn Efendim.

Akna denler bir blbl olur
Alr akzade gonca gl olur

Cemalini gren yanar kl olur
Kime nazar klsa gzn Efendim.

Dertli Sefil Ali kapnda alar
Bu akn atei sinemi dalar

Hastann halinden ne bilir salar
Hastalara ifa sensin Efendim.
k Sefil Ali
***
klarn meyi vuslat demidir
Eer talip olsam satarlar m ki?

Onlar bu cevheri seherde bulmular
Ann iin seherde yatarlar m ki?

klarn gnl daim ho olur
Hak iin alarlar gz ya olur

Ser verir sr vermez yiit ba olur
Srrn meydana atarlar m ki?

klarn gecesi bayram gndr
Canan grnce cann unutur

Vuslata erince kendin tantr
Hakktan zge bir yol tutarlar m ki?

Dnyay bir pula versen de almaz
Erenler yolundan hi geri kalmaz

Vefasz dilbere mptela olmaz
Onlar bir gnetir batarlar m ki?

Sefil Alim dertli syler gazeli
Ben pire am ezel ezeli

Sivasta sevdiim ahret gzeli
Bizi de srye katarlar m ki?

Sivasta sevdiim dnya gzeli
Bizi de yabana atarlar m ki?
k Sefil Ali

Sultanm payine yzm sreyim
Ne taraftan aar yollarn senin
Hasretim yzn nerde greyim
a Badattr yollarn senin

Camii Kebirde namaz klarsn
Yz vurup mihraba dilek dilersin
Gzyan ile gnlmz sularsn
Akar ab-u Kevser sellerin senin

Tariki Nakiden giyinmisin ta
Bu yol kimseye eylemez muhta
Her seher vaktinde eylersin mira
Hakk ile Hakk syler dillerin senin

Ne gzel yaratm ol Bri Hd
Bir canm var olsun yoluna feda
Bin bir iekten alrsn gda
lemin dilinde ballarn senin

Sefil Alim yr ak var znde
Dnyay verseler yoktur gznde
Emanetullah versem dizinde
Tutsa salacamdan ellerin senin

k Sefil Ali


KNC KISIM

NAK-HK
PRN-I ZAM-I

HK TARKATI
DAB-I

Mur Ali Baba kaddesellh srrahul azz 501

BRNC BLM

A) TASAVVUF
Seyr slk hallerinden bahseden ilme Tasavvuf ilmi denir. Buna terettb
eden sonu, seyr slke terettb eden sonucun aynsdr. Gzel veya irkin ira-
d fiillerin kendisinden sadr olmas bakmndan insan nefsinin hallerini bilmek-
tir.
976

Sflik, birtakm kurallar veya ilimlerden meydana gelen sistem olmayp
ahlk bir eilimdir.
977

Yani sflik birtakm kurallardan ibaret olsayd, zahmetli bir abalama ile
elde edilebilirdi; sonra bir ilmi bulunsayd, retim yoluyla kazanlabilirdi. Ak-
sine sflik, Allah Telnn ahlk ile ahlklann szne uygun bir eilimdir.
Allah Telnn ahlkna ise, ne kurallarla ne de ilimlerle ulalabilir.
978

Hikmet ve hakikte dair yazlan eserlerin en nemli ve esasl noktalar da-
ima remiz ve iaretle gemitir.
Hakik tasavvuf ilmi stattan talebeye, eyhten mride emanet edil-
mek suretiyle zamanmza kadar gelebilmitir.
Tasavvufun mhim ve esasl bahisleri olan (esrar) dan maksut, gayri makul
eyler deildir. Yalnz tasavvufun aklanan bilgileri dnrlerin aklnn alabi-
lecei meselelerden olmakla mutasavvflar kelimnnase (insanlara akllarnn
alabilecei ekilde konumak) emrine uymulardr.
979

Tasavvuf bal bana hususi bir ilimdir. Ahlakn yksek mertebesinde
bulunup fark edilip edilmemesi ancak talibin istei zere tecelli etmektedir.
Terakki yolunda noksan kalan eyler bu ilimle tamamlanr. Bu ilimden her-
kes sorumlu tutulmamtr. nk hal ilmi olmasndan dolay varl gerekli,
fakat mecburi deildir.

Hazret-i Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin hayatn tetkik ettiimiz za-
man bakyoruz, birtakm szleri umuma sylemi, birtakm szleri hususa sy-

976
EK, Yakup, Muhammed Zhid el-Kevsernin Tasavvuf Grleri Ma-
kalesi-Osmanl Devletinin Kuruluunda eyh Edebli Hazretlerinin Rol ve
Mehmed Zahid Kotku kuddise srruhul-azz Sempozyumu, , Seha Neriyat, st. 1996,
s.127145
977
Mezheblerde de durum bu ekildedir. mamlardan (mtehidler) hibiri,
Benim kabul ettiim gre ve itihadma tabi olun dememilerdir. Bilakis, Bizim
aldmz kaynaklardan siz de alnz demilerdir.
978
979
Hz. Ali radiyallh anh demitir ki; nsanlara anlayacaklar eyleri anla-
tn. Allah Tel ve Raslnn yalanlanmasn ister misiniz? (Buhr, lm 49.)
lemi, birtakm szleri de baz kimselerin kulana sylemi. Tamak meselesi-
dir bu, herkes her eyi tayamaz yahut tayacak hle geldii zaman sylenir.
Aynen st ocuunun evvel ana memesiyle beslenmesi gibi... Sonra orbayd,
meyve suyuydu, bilmem ne... Ondan sonra ancak sert kabuklu meyveler, sebze-
ler yiyebilir ocuk. Dileri olutuu zaman, midesi onu hazmedebilecei za-
man... Ufack ocua bulgur pilav verilir mi? Boazna kaar, lr. Ne zaman
ki, bulgur pilavn ineyip hazmedecek hle gelir, o zaman bulgur pilav yer.
980

Mevln Sf Dnimend dediler ki; Hce Ahmed Yesev kuddise srruhul
aziz ltfedip buyururlar. Tarkat kalb ile amel etmektir. Yani tarkat, gnl ile
amel etmektir ve gnl lemi gzn amaktr. Nitekim Hz. Muhammed Musta-
fa sallallh aleyhi ve sellem bu konudan yle haber verirler:
Allah Telnn nur ve zulmetten yetmi bin perdesi vardr. Eer bu perdeleri
asayd, bakt her ey yanard. phesiz, Allah azze ve cellenin nurdan ve ka-
ranlktan yetmi bin perdesi vardr. Eer bunlar asa, gznn nuru her nereye
ulasa kesinlikle onu yakard.
Ve (ayrca) lem-i kbr (byk lem) ve lem-i sur (kk lem) vardr.
Gzle grnmeyen nesneler lem-i kbrdadr. Ama ehl-i tasavvufa gre, kiinin
gnl lemi alsa onsekiz bin lemi apak grr, tpk lem-i surda grn-
d gibi. Ama gnl amak iin sert ile ekmek gerek. Mevl azze ve celle
Kuran- Kerimde yle haber verir:
Bizim urumuzda cihad edenleri (gayret sarf edenleri) elbette kendi yolla-
rmza eritireceiz. (Ankebut, 6) Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyu-
rur ki; lmeden nce lnz. Tasavvufun hedefi insan ve insan slahtr. Bu se-
beple, tasavvufun insana nasl baktn bilmek lazmdr.
981

Tasavvuf ilmine gre insann manevi vcudunda iki zt varlk vardr.
Bunlardan biri Ruh, dieri de Nefstir. Tasavvuf bu iki unsuru temel alarak
ekillenmitir.
Tasavvufun hedefi, insann manevi vcudunu, manevi lm ve manevi
hastalklardan korumak, dnya ve ahirette insan manen, huzurlu ve shhatli
yaatmaktr.

Tasavvufun k Yeri
Tasavvuf, dnyann her devrinde ve her yerde, trl trl ekillerde grn-
mtr. Hindistanda, Msrda, Yunanistanda, skenderiyede, Mseviyette,
seviyette ve nihayet slmiyette tekemml etmi olduu halde kendini gs-
termitir.
982

Avrupa tarihileri ve aratrmaclar slm tasavvufun esaslarn Kuran-
Kerim ve Hadis-i erif haricinde grmek istiyorlar. Onlar byle bir zanna sevk

980
MRC, st.2006, s.38
981
Yesevilik Bilgisi, a.g.e.s.439, Mirtl-Kulb, s. 41-85
982
eden Kuran- Kerim ve Hadis-i eriflerin hakik manalarn anlamaylardr.
Avrupallar bu hususta mazurdurlar. slm tasavvuf anlalrlk ve delalet ettii
mana itibariyle hi bir vakit kitap sahifelerine gememitir.
983

Tasavvuf, yani mistisizm kelimesini. seviyette ilk syleyen Kneberdir.
Mistisizm, Yunanca mo kelimesinden alnmtr. Azn ve gzn ka-
pamak mnsna gelir. Bu itibarla tasavvuf demek, akln istidlaller nazariyesine
mracaat edilmeksizin kesb olunan kalp marifeti demektir. lk Mild asrda,
havar Apostolosdan Hristiyanl alan ve bilahare Atinada piskopos olan De-
ni Nom Divin isimli zat Hakka vusuln, ruhun bu his leminden tecerrt ve
dnya balarn terk ve bizzat kendini unutmakla mmkn olacan talim et-
mitir.
984

Genellikle mistisizm, ruh tamamlanma iin insann yapt bir nevi hare-
kettir. Bu hareket krlnca insan derunleir ve iine kapanr...
Byk mistikler husus kabiliyetlere sahip olan fevkalde insanlardr. Bun-
lar, devrin umum ruhunu gsteren mistik hareketi yaratrlar. Tarkatlar, cema-
atler, gizli mezhepler bu umum ruh hallerin taklit edilmi, anane halini alm
ekilleridir. Mistisizm adet halini aldka aktifliini ve atlganlk ve heyecann
kaybeder. Pasif, kapal ve muayyen bir zmreye mahsus batn bir vasf almaa
balar.
slm tasavvufu, slma yabanc ve Hristiyanlkla Budistlikten alnma
deildir. Bunun kayna Kuran- Kerim ve Hadis-i erif tir. Bununla beraber
tasavvuf dier dinlerde de vardr.
985

Topkap Saray Ktphanesinde; Mevlna Hsmeddn Olu Mustafa na-
mnda bir ztn, Risle-i Zevkiyye isimli el yazmas kitabnda yle denmekte-
dir:
lk dervilik, beerin babas olan Hz. demle balamtr.
O zaman balayan dervilik her devirde var olmutur.
Buday ele alalm. Buda der ki;
Ktlklerin, kederlerin, lmn sebebi ehvettir. Her bir insann ba-
na birer bel kesilen ihtiyalar, kalplerde uyandran yine ehvet ve hrstr.
Bunun iin Buda, ehvet ve hrstan kurtulmak aresi olmak zere riyzat yani
perhiz ve ayni zamanda derin derin tefekkr, insann yava yava dnya arzu-
larndan ekilmesi ve benliinden kurtulmas yolunu gstermitir.
986

Tasavvufun Hedefi
Anlatlanlardan anlaldna gre btn her ey Allah Tely bilmek
iindir.

Bilmek; kl ile yani okumakla, kitapla deil, ancak hl ile yani usul dai-

983
Hz. Ali radiyallh anh demitir ki; nsanlara anlayacaklar eyleri anla-
tn. Allah Tel ve Raslnn yalanlanmasn ister misiniz? (Buhr, lm 49.)
984
985
ERGN, a.g.e. s. 303
986
resinde seyr ve slk ile mmkn olur. Bununla beraber Bursal smail Hakk
merhumun Kitab-n-Netice
de yazdklar gibi, yalnz bilmek de kfi deil, bul-

mak ve daha sonra da olmak lzmdr. Bu son mertebeler ise, ancak ve ancak
Allah Telnn ltf ve inayetiyle kullara myesser olur. Aynlkudt Hemedan
in:
demek baka, bilmek baka ve
olmak bakadr.
Bildim o kadar ki, bilmek olmaz
Fuzuli
Yine Ahmed Tahir kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurdu ki;
Maneviytta ilerleye ilerleye, evvela adn, sonra tadn, sonra huzurunu
ve nihayet kendini bulursun.
987

Her kim hem Hakk, hem halk, hem fenay hem bekay, hem hadisi hem k-
demi, hem kendisinin acizliinin kemlini ve hem de Allah Telnn kudretinin
kemlini kendi vcudunda bulup, kulluu ve ulhiyeti birbirini grmeye mani
perde etmezse, ite o kimse ek ve phelerden ve telvin denilen baka inanlar-
dan kurtulur, tevhid ehli olur.
988

Felsefe ile Tasavvuf
Tasavvufu bir felsefi akm gibi grmek isteyenler olmutur. Fakat felsefe
ile tasavvuf arasnda byk fark vardr.
Felsefe akl ilimlerdendir. Akl dairesinden kan bilgileri anlama demektir.
Felsefede akln tesine ykselme yoktur. Bu nedenle felsefe nefse ait bir ilim-
dir.
Tasavvuf, ok byk olan kinatn btn varl ve bireyleri ile aikr olan
hakiktten bahseder. Tasavvuf nefs ldrmek ile akln stndeki bildirilen ilh
ilim ile olan ve hakiktlerin aslna ait bulunan yksek kemalt ile kavumak ve
sslenmek demektir.
Buna gre felsefe akln iinde; tasavvuf akln stnde bulunan renme ve
kemalt ile sfatlanma demektir.

989

Abdulgn Nablus kuddise srruhul-azz buyurdu ki; Vastalar oktur;
ak ise, en verimli olandr.
990

Tarkat yolu ak yoludur. Akl bab deildir.
mam Gazl, Necmeddin Kbr Hazretlerinin huzuruna gelmi. Maksad,
hazretin iinden kamayacan zannettii baz sualler sormak imi. Fakat
Necmeddin Hazretleri kbz ismiyle tecell edince, mam Gazlnin btn bil-
dikleri silinmi. Hazret o zaman:

987
988
989
ERGN, a.g.e. s. 285288
990
Bekri Aleddin, Abdulgn Nablus Hayat ve Fikirleri, vr. Dr. Veysel
UYSAL, st, 1995, s.116
Y Gazl! demi,
Hafzan biz kabzettik. imdi, kendi ilimlerinin iade olunmasn m is-
tersin, yoksa btn ilimlerini mi istersin?
Bu sual karsnda Gazl:
Ah Efendim, elli senedir bu bilgiyi kazanmak iin ok emek sarf ettim.
Bana onlar balayn! diye cevap vermi.
991

lemi, akl ile zah olunamaz. Tarkat, akln dndadr. Eer akl haric
olmasayd, Kant da, Schopenhauer de, peygamberim! Diye ortaya karlard.
Her dava her mkl akl ile halledilmi olsayd ne nebilere ne mritlere lzum
kalrd. te mritler, bu akl st yolu gsterirler.
992

Felsefe ile tasavvuf arasnda ne fark vardr?
Evet, biri akl hikmet, dieri hakk hikmettir. Yani biri zan ve vehim yolu,
dieri hakkat yoludur.
Felsefe bir phecilik ve zan yolu olduu ununla da sabittir ki,
Schopenhauer, Kant, Nietzsche gibi filozoflar dima birbirlerini rtm. Me-
sel eski felsefenin bugnk felsefeyi batanbaa nakzedii gibi.
Hlbuki hakkat yolunda, hangi Ehlu-llh, bir dierinin dediini rtm,
nakz eylemitir? Bin bu kadar sene evvel gelen bir Hakk velsi de, be yz bu
kadar sene sonra gelecek olan da hep ayn hakikti sylerler. nk hakkat eh-
linin beyanlar grgye dayanr. Hakktan alr ve Hakkdan bahsederler.
993

Filozoflar iinde tamamyla hakikte ermi bir kimse tasavvur edemiyorum.
nk bunlarn bilgilerine ve bildiklerine akl delil olmutur. Akl ise, mahlk
olmak hasebiyle kendi stnde olan hakiktleri idrak edecek kudret ve kuvvette
deildir. Onun iin bunlar, derya iinde dmensiz seyir ve sefer eden bir gemi
gibidirler ki, nihayet gnn birinde talara arparak paralanrlar.
Evet, bunlarn iinde Hazret-i Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
maneviytndan nur ve feyiz alm olan Sokrat, Efltun, Epiktetos gibi kimseler
de vardr. Fakat hakikti bulmu olan bu gibilere pek ender olarak rastlanr.
994

Efltun: Bilmek demek, eski eyleri hatrlamak demektir, diyor. te
buradaki bilime, kaynama ve buluma da ezelin icabdr. Sokratn yine gzel
bir sz vardr: Felsefe demek, lme hazrlanmak demektir. O zamann ifa-
desine gre tasavvuf, felsefe szyle anlatlmakta idi.
te btn bu szler, binlerce sene evvel sylenmitir. Yani Sokrat ve onun
gibi hakikt peinde koan kimseler, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Efendimizin batnndan iktibas ederek bulmu, duymu ve sylemilerdir.
995

Binenaleyh, tasavvuf insan hayatnda fiiliyattr. Felsefe ise, fikriyatta
kald iin neticede sonuta snmeye mahkum olur.

991
992
a.g.e. s. 172
993
a.g.e. s. 292
994
a.g.e. s. 469
995
a.g.e. s. 569

Hakik mrid kimdir? Tasavvuf felsefesiyle uraan kimse deil, bizzat
tasavvuf uurunu amel haline getiren kimsedir. Onun iin de mutasavvf yaar;
tasavvuf felsefesini yapan ise, mutasavvfn yaad hayatn stnde zihin yo-
rar.
996

Hak yolunun rehberi nefsi drr kmilin
Dil tahtnn serveri nefsi drr kmilin

Nefsini mat eyleyen, refi-memat eyleyen
Nefh-i hayat eyleyen nefsi drr kmilin

steyu git demi, demde bul demi
Srr- nefaht demi nefsi drr kmilin

Sure-yi Necmi oku anlagl vahyi Hakk
Bilesin o mantk nefsi drr kmilin

Ruhl-Kuds demini, demde iste an
lm gnln can nefsi drr kmilin

Maye-yi zat denilen, feyz-i necat denilen
Ab- hayat denilen nefsi drr kmilin

Diri klan tenleri, zinde eden canlar
Kaldran lenleri nefsi drr kmilin

Mevtaya etse nefes, her yaneden gele ses
Hareden ey hakinas nefsi drr kmilin

Niyziyi can eden zerresini kan eden
Katresin umman eden bir demidir kmilin

996
AKSARAY OLANLAR DERGHI EYH
BRAHM EFEND
997
TASAVVUF MANZUMES
998

1 Bidayette tasavvuf sf b-can olmaa derler
Nihayette gnl tahtnda sultn olmaa derler
999

Tasavvuf mesleine intisap etmek isteyen sfi, bu dergha girerken,
madd varlndan syrlarak kendinde bir varlk grmemelidir. Bu tarzda
balayan mnev yolculuun nihayetine ulaan kimse gnl tahtnn sultan
olur.

2 Tarkatta ibarettir tasavvuf mahv- suretten
Hakiktte sary- srda mihmn olmaa derler
1000

Tasavvuf, Allah Telnn varlndan ayr gibi grnen suret ve ekille-
ri yok etmekten ibaret olup, hakikte erdikten sonra ise, o suretlerin arkasn-
daki sr saraynda misafir olarak oturmaktr.
Denizin dibinde inciler, talarla kark olarak bulunur. vlecek eyler,
ayplar kusurlar arasnda olur.
1001

3 Bu b u kil libsndan tasavvuf ri olmaktr
Tasavvuf cism-i saf nr-i Yezdan olmaa derler
1002

Tasavvuf, toprak ve sudan ibaret olan suretten temizlenmektir. Varln-
dan soyunan dervi, cismini saflatrarak, Allah Telann nuru olur.
(Onunla grr, Onunla iitir, Onunla tutar ve Onunla yrr.)

4 Tasavvuf lemay envr- mutlaktan uyarmaktr
Tasavvuf te-i ak ile szn olmaa derler
1003

997
(GKE, Ahmet, slm Aratrmalar Dergisi, c. 17, say: 1, 2004, s. 8490,
Ksaltlarak yazld.) Bu kitapta bu veliye yer vermemizin sebebi tasavvuf tarifi
hakknda sylenmi eylerin byk bir ksmnn topluca ifade edilmesindendir.
Hicr 1000 (m. 159192) ylnda dnyaya gelen brahim Efendi 22 Rebul-hir
1065 (1 Mart 1655) aramba Hakka yrm ve hazresine defnolunduu Aksa-
raydaki Olanlar Tekkesi, 1957de Millet Caddesi alrken yklm ve hazredeki
dier eyhlerin kabirleriyle birlikte onun n da Murad Paa Cmii hazresine nak-
ledilmitir.
998
Aklamalar (ERAYDIN, a.g.e. s.471475 ve M.Ali Ayn a.g.e. s.208212)
999
Bidayet balang, nihayet son ve b-cn cansz demektir.
1000
Mahv- suret, suretleri (grnleri) yok etmek. Mihmn, misafir. Tarkat,
yollar;
1001
1002
b, su. Kil, burada drt unsurdan biri olan toprak anlamndadr. ri, so-
yunmu, plak. Saf, saf, arnm. Yezdan, Allah Tel
1003
Lema, k parlt. Envr, nurlar. Uyarmak, yakmak, yaradlta mev-
cut olup ihmal yznden snmeye yz tutmu ilh ak ateini zikirle yeniden alev-
Tasavvuf, gnlde mutlak nurlardan bir k yakarak, ak ateiyle yanp
tutumaktr.
Tabiat kanunudur: Hasret, kk ateleri sndrr, bykleri ise, yan-
gna evirir.
1004

Ak bir em-i ilhdir benim pervanesi
evk bir zencrdir gnlm ann dvnesi
eyh Galib kuddise srruhul-azz

5 Tasavvufta erait nme-i hestyi drmektir
Tasavvuf ehl-i eru ehl-i mn olmaa derler
1005

Tasavvuf, hem eriat, hem iman ehli olup varlk kitabn drerek, varl-
ndan gemektir.
Bana bende demen bende deilem
Bir ben vardr bende, benden ieru

6 Tasavvuf arif olmaktr hakmen detullha
Tasavvuf cmle ehli derde derman olmaa derler
1006

Tasavvuf, hakimane bir tarzda detullh (snnetullah) anlamak, btn
dert sahiplerinin derdine derman olmaktr.
Mevlna kuddise srruhul-azz der ki;
Secde etmekten ba eviren blis, sadece ilim sahibi idi. Ak ehli deil-
di. Onun iin dem aleyhisselmda tecell eden lh nefesi gremedi ve Al-
lah Telnn insana bunca azim bir mertebe verdiini anlamad.
1007

7 Tasavvuf ten tlsmn ism mifthyla amaktr
Tasavvuf bu imaret klli vrn olmaa derler
1008

lendirmek.
1004
1005
erait, artlar. Nme-i hest, yok olma, yokluk mektubu. er, eriat.
1006
Arif, Allah Tely hakkiyle bilen, tanyan. Hakmen, hkimce, hikmetle-
rini bilerek. detullah, Allah Telnn deti. Allah Telnn kendi yaratt
sebeblerin yine kendi yaratt sonular her zaman vermesi. Btn tabiat kanunlar
gibi maneviyatta da geerli olan ilh kanunlar, topluca detullah diye anlr. Der-
man, are ila.
1007
Hak Tel melikeye muallimleri olan dem aleyhisselma secde ile emr etti.
Bu secde, ibdet secdesi deil, insanlarn Ka'be'ye secdesi gibi emir secdesidir ve
dem aleyhisselm terif ve tafdldir. Ancak Allah Telya mahsus olan ibdet
secdesi ondan bakasna yapmaktan, gerek melike ve gerek biz insanlar Allah Te-
l'ya snrz.

(KONUK, Ahmed Avni ,"et-Tedbrt'l-lhiyye fi Islh Memleketi'l-
nsniyye" Tercme ve erhi, hzl: Mustafa TAHRALI, st. 1992, s. 81)
1008
Miftah, anahtar. maret, insan eliyle yaplm dzenlemeler, daim ve baki
temellere dayanmayan, grn ve gsterilerle ilgili bayndrlk ileri. Klli, btn,
Her dmn bir tlsmla ald sylenir. Tenin tlsm da Allah is-
minin anahtar olan Bismillah ile alr. Tasavvuf mamr olan bu varl
tamamen viran etmek, nefse nisbetle ruhu beslemektir.

8 Tasavvuf sf kli hle tebdil eylemektir bil
Dah her sz ki, syler b- hayvan olmaa derler
1009

Tasavvuf, sfinin szn ve bilgisini hle evirmesidir. (ilmiyle mil
olma). Hl ehli, sylediklerini ve bildiklerini bizzat yaayan bir kimsenin her
sz, bakalar iin hayat iksiri hkmndedir.

9 Tasavvuf ilm-i tabrt u tevlt bilmektir
Tasavvuf can evinde srr- Sbhn olmaa derler
1010

Tasavvuf, tabr ve tevl ilmine vkf olmak, Kuran- Kerim ve Sn-
netin esrarn anlamaktr. Tasavvuf kalbi, ilh srlarn yolu ve aynas yap-
maktr.

10 Tasavvuf hayret-i kbrda mest vlih olmaktr
Tasavvuf Hakkn esrarnda hayran olmaa derler
1011

Tasavvuf, byk bir hayret ve dehetle kendinden gemek, Allah Te-
lnn sonsuz esrar karsnda hayran kalp rpermektir.

11 Tasavvuf kalb evinden msivllah gidermektir
Tasavvuf kalb-i mmin ar- Rahman olmaa derler
1012

Tasavvuf, gnl hanesinden msivy temizlemek, kalbini Rahmannn
ar yapmaktr.
Kalb-i mmin ar- Rahmndr
n ykmak ziyde tuyandr.
Allah Tel, dem aleyhisselmn hamurunu bizzat hazrlad. Melekler o
kadar dndler ve aratrdlar. dem aleyhisselmn yapsnn nasl olduunu
bilemediler. blis, dem aleyhisselmn evresinde dolarken azn ak grp
girdi. dem aleyhisselmn yaratln anlamaya alt. Kalbe kadar ulat, an-
cak gnlne girmeye yol bulamad; nk dem aleyhisselmn gnlne gir-

hep.
1009
Kal, sz. Hl, yaanan durum. Tebdil, deitirme, dntrme. b- hay-
van, dirilik suyu, ieni lmsz klan mnev iksir, tasavvufun z olan Ledn ilmi.
1010
lm-i tabirt u tevilt, szleri ryada ve gerek hayatta grnen olaylar,
yerde ve gklerde her an gsterilmekte olan ilh iaretleri yorumlama bilgisi.
1011
Hayret-i kiibr, en byk hayvanlk ve aknlk durumu. Mest, kendinden
gemi. Vlih, akn, akl bandan gitmi. Esrar, srlar.
1012
Msivllah, Allah Teldan baka olan her ey. Mmin, Rahman, Allah
Telnn isimleri; Mmin, Allah Tel hakknda kendi kendine iman etmi kuluna
verdii szden caymayacak olan, Rahman da sevgisi btn yaratklarn kuatm
olan demektir.
mek iin eytana yol yoktur. Vesvese mahalli gstr, kalb deildir. Bin en-
dieyle geri dnd. dem aleyhisselmn kalbine giremedi ve herkes tarafndan
da bylece reddedildi. Bundan dolay tarkat bykleri demitir ki, kim bir g-
nl reddetse btn gnllerde reddedilmi olur. Kim bir gnl kabul etse btn
gnller de onu kabul eder. Ancak halkn ou gnl nefisten ayramaz. Fukara
dilinde
Halkn reddi, Hakkn kabuldr. Szndeki halk, nefsi kalbten ayra-
mayan halktr.
1013

tarkata girmekte deil, gnl sahibinin gnlne girmektedir. O tarkata
giren kimse, isterse btn gn ve gece riyzat ve tatla, ibadetle megul olsun,
ld vakit karsnda yapt iyilik veya ktl bulur.
Fakat bir gnl sahibini bulursa, o vakit i kolaylar nk o sayede ahl-
kn tasfiye eder. Tabi, bulandan maksat, rengine boyanan, onun isrine yani yo-
luna giden demektir. Buna muvaffak olamayan kimse, o stadn deil, eytann,
nefsinin yoluna gidiyor, demektir.
Kmil stad bulan, cemli bulur. Ne kadar mevcudat varsa, hepsi de o k-
milin kalbi vastasyla Hakk bulmaya alr.
Yrin yz, Hakkn cemlidir. Hacca gidenler, ta topra tavaf ederler.
Bir gnl ele getir ki, hacc- ekberdir. Bin kbeden bir gnl evldr. Kabeye
gitmek iin ihrama brnrler, yani esvaplarndan soyunurlar. Gnl Kbesine
tevecch eden klar ise, iki cihandan soyunurlar. Onlarn ihram budur.
Kabe Sbhnnn rzs mahallidir. nk oraya Allah Telnn rzs iin
gidilir. Gnl ise, Rahmnn mahede edildii yerdir. Binenaleyh bir gnl,
yerler ve gklerden dnya ve kinattan Kbe-i lndan daha ycedir. Ne mut-
lu o kimseye ki, hakk Arafat olan rif-i billahi bulur ve onda Hakkn cemlini
seyreyler.
1014

Hlasa; tarkata girmekte deil, insan olmaktr. Hlbuki bazlar ii
tarkata girmekte zannederler. Tarkat, tark-i Muhammedidir. nsan tarkat
kurtarmaz. Kurtaran mrittir, kmil insandr. Hangi tarikte olsa, onu arayp
bulmal. , eline tesbihi alp sabahlara kadar esma ekmekte yahut zikir ve iba-
dette deildir. O kmil mridi bulup, nnde (l) olabilmektedir.

1015

12 Tasavvuf her nefeste arka v garba erimektir
Tasavvuf bu kamu halka nigeh-bn olmaa derler
1016

Tasavvuf, her an, arkta ve garptaki mslmanlar dnmek, onlarn
sevincine ve tasasna ortak olmak, ihtiya sahiplerine hizmet etmektir. Ta-
savvuf, btn halk grp gzetmeye almaktr.

13 Tasavvuf cmle zerrt- cihanda Hakk grmektir

1013
1014
1015
a.g.e. s. 547
1016
Nigah-bn, gzc, beki.
Tasavvuf gn gibi kevne nmyn olmaa derler
1017

Tasavvuf, cihann btn zerrelerinde Hakk mahede etmektir. Sfi
gne gibidir. nsanlar zulmetten nura ulatrr.
Bir kitbullah- azamdr serser kinat
Hangi harfi yoklasan, mns hep Allah kar.

14 Tasavvuf anlamaktr yetmi iki milletin dilin
Tasavvuf lem-i akla Sleyman olmaa derler
1018

Tasavvuf, yetmi iki milletin dilini bilmek, herkesin halinden anla-
maktr. Hz. Sleyman aleyhisselm nasl kudiline varncaya kadar btn
dilleri biliyorsa, tasavvuf erbab da akl lemine Sleyman olmaldr.

15 Tasavvuf urvetul-vsk ykn cn ile ekmektir
Tasavvuf mazhar- yt- gufran olmaa derler
1019

Tasavvuf, Kuran- Kerimin hkmlerine btn gcyle balanmak ve
lnceye kadar bu inancn devam ettirmektir. Byle bir davran iinde
bulunan sfi, gufran (affedici) ayetlerinin mazhar olur.

16 Tasavvuf ism-i azamla tasarruftur btn kevne
Tasavvuf cmi-i ahkm- Kurn olmaa derler
1020

Tasavvuf, btn kinata sm-i azamla tasarruf etmektir. Byle bir
davran iinde bulunan sfi, gufran ayetlerinin mazhar olur. sm-i zam,
Allah Telnn Kurn- Kerimde geen yz isminden doksan dokuzu belli
olan Esml-Hsnasnn stndeki adna verilen isim olarak bilinir. Her-
kes tarafndan bilinmeyen bu isme vkf olan kimse Allah Telnn izniyle
tasarruf imknna sahip olur. sm-i zamn tecellisi insan kmildir. nsn
kmilin gnlne giren bu isimle tasarruf eder.

1017
Zerrt, zerreler, atomlar. Kevn, olular, ol emri zerine olumu olan btn
nesneler, kinat. Nmyan, grnen meydana ve aa kan.
1018
lem-i akl, akl, fikir ve dnce dnyas, aklla kavranabilen varlklar
lemi. Sleyman, i dnyada sultan olduu gibi d dnyada da sultan olan ve kendi-
sine rzgra hkmetme kudreti verilmi bulunan Sleyman aleyhisselmdr.
1019
Urve, kulp. Vska, salam, kuvvetli, kopmaz. Urvetul-Vska, yaplacak
salam ve kopmaz kulp. Gerek anlam: Allah Telya ulamak iin
Muhammediyet vesilesine yapp balanmak. Mazhar, zuhur, belirme yeri. yt,
ayetler, iaretler. Gufran, balanma ve balama. Tasavvuf, balama iaretleri-
nin grne geli yeri olmaktr.
1020
sm-i zam, Allah Telnn en byk ismi ki, bu ismi bilenler onunla eya
zerinde Allah Telnn kudretiyle tasarruf yetkisine sahip olurlar. Kevn, kinat.
Cmi-i ahkm- Kuran, Kuran- Kerimin hkmlerim ve hikmetlerini kendinde
toplayan kimse.
17 Tasavvuf vsl olmaktr cemin tlib-i Hakka
Tasavvuf vasl- dildr ile handan olmaa derler.
1021

18 Tasavvuf her nazarda zt- Hakka nazr olmaktr
Tasavvuf sfiye her mkil sn olmaa derler
1022

Tasarruf sahibi Allah Teldr. Cenb- Hakkn sonsuz olan esma, sfat
ve tecellilerini madd ve manevi lemde grmektir.
Allah tecellisini tekrar etmez. Esm- lhiye, Zt- lhiyenin
libsdr. Her an bir libs ile zuhur eder. Onun hkm bitince dier bir isim-
le telebbs eder. Allah bu dnyada esma ile tecelli buyurur. Hangi esma ile
zuhur ederse, dierleri ona tbi olur.
1023

Demilerdir ki; Dnya bir gn attrn birgn baytarndr.

Hikaye
Vaktiyle valinin biri azlolunmu, hayli zaman akta kalm. Bir gn ua:
Efendi, demi, filn aa kovuunda bir zat oturur herkes gidip onun duasn
alr, byk bir zattr. Haydi, biz de gidelim de senin iin du isteyelim!
Efendi de uan szn dinleyerek kalkar ve beraberce o zta giderler.
Elini pp hacetlerini sylerler. O zat da:
Y Rabb, der, ne kadar hayr sahipleri ne kadar slihler, klar varsa
onlarn yz suyu hrmetine bu adama yaknda bir memuriyet ihsan et!
Bu duay aldktan sonra Efendi ve uak evlerine dnerler. Biraz sonra da bir
yaver gelerek filn yere vali tayin olduunu bildirir. Aradan be on sene getik-
ten sonra vali tekrar azlolunur. Yine uan teklifi zerine aa kavuundaki
zta gidip yeniden du isterler. Ama bu defa o zat:
Y Rabb, ne kadar meyhaneci, edepsiz, katil, hrsz kullarn varsa onla-
rn yz suyu hrmetine bu adama bir memuriyet ver, diye du eder. Bu tr-
l bir niyaz beklemeyen valinin hayreti karsnda:
Merak etme olum, tecelli devir devirdir bu da hak, o da hak... Sen iine
bak tayin olunursun, diye cevap verir. Gerekten de gn sonra tekrar bir
tyin karak adamcaz yeni iine gider.
Baz kimseler gryorsun, Hak yolunda olduklar halde birok madd mah-
rumiyetler ve elemler iindedirler. Fakat onlarn iinde bulunduklar atete ne
glistanlar gizlidir. Allah Teldan uzak kalan bir kimse ise, ne kadar zevk ve
safa iinde de olsa yine atein iindedir. nk asl atetir neticede de yine atee
munkalip olur.
Fakat bu iki ate arasnda azm farklar vardr. Biri ate grnr ii glistan-

1021
Vasl, ulama, erime, kavuma. Vsl, ulaan, erien, Hakka kavuan.
Cemin, btnyle, tamamyla, Tlib, isteyen. Dildr, gnl alan, sevgili. Handn,
sevilen,
glen.
1022
Nazar, bak. Nazr, bakan, gren. Mkl, glk. san, kolaylk, kolay.
1023
dr. Biri glistan grnr ii atetir. Fark bu..
1024

19 Tasavvuf iln-i Hakka sinesini mahzen etmektir
Tasavvuf sf bir katreyken umman olmaa derler
1025

Tasavvuf, Hakkn ilmine kalbini mahzen etmektir. Lednn ilme sahip
olmak ve bu suretle beeriyete faydal hale gelmektir. Bu sayede bir katreden
ibaret bulunan sfi umman hline gelmi olur.

20 Tasavvuf klli yakmaktr vcdun nr- l ile
Tasavvuf nr-i ill ile inn olmaa derler
1026

Tasavvuf, kendi varln inkr harfinin nuru ile tamamen yok ederek
isbat harfinin nuru ile Allah Telnn varlnn kendi suretinde grne
geldiini anlamak suretiyle gerek insan olmak demektir.(L mevcde ill
H).

21 Tasavvuf onsekiz bin leme dopdolu olmaktr
Tasavvuf nh felek emrine ferman olmaa derler
1027

Tasavvuf, kinattan haberdar olmak, on sekiz bin lem hakknda bilgi
edinmek, eyann hakiktine vakf olup dokuz felein (gne sistemi) emrine
ferman olmaktr.

22 Tasavvuf kul kef billh ile davet drr halk
Tasavvuf irci lafzyla mestn olmaa derler
Kul kef billah, De ki, Allah Tel yeter anlamnda ve Kuran- Ke-
rimde (Rad 43. ve Ankebut 52. yetlerde) aynen geen kelam. Dvet drr,
davettir. rci, Geri dn!anlamna emir. Kuran- Kerimde (Fecr,28) geen
Sen Ondan ve O da senden honut olmu olarak Rabbine geri dn! By-
lece kullarm arasna gir ki, cennetime giresin, mealindeki yete atftr.
nsanlarn hepsi Allah Teldan gelir, fakat bazs tasavvuf terbiyesiyle
kendi hakiktini anlayarak Geri dn! emrine uymu olur. Bunun iin ta-
savvuf, sevgilinin Geri dn! davetini iitmekle bu emre muhatap olmann
zevkinden sarho olmaya derler, demektir. Mestn, sarholar, ok sarho
olan kimse.
Ehl-i tevhd olmak istersen sivya meyli kes
A gzn merdne bak, Allah bes, bak heves!

1024
1025
Sne, gs, kalb. Mahzen, hazinenin sakland yer. Katre, damla Umman,
byk deniz, okyanus.
1026
L, tevhid kelimesinin bandaki inkr harfi. ll, tevhid kelimesinin ikinci
yarsnn bandaki isbat harfi.
1027
Nh, dokuz. Felek, yldz. Ferman, emir, buyruk; burada emrine boyun
een.

23 Tasavvuf gnde bin kerre lp yine dirilmektir
Tasavvuf cmle lem cismine cn olmaa derler
1028

Tasavvuf, Allah Telnn sonsuz kudretini mahede edip kendinden
gemek, lmeden evvel lmek, ruhen diri kalmaktr. Tasavvuf, btn lemin
cisminin ruhu olmak, onlar ihya etmek, Allah Telnn Hayy isminin
mazhar olmaktr.

24 Tasavvuf zt- insan zt- Hakkta fn olmaktr
Tasavvuf kurbu ev ednda pinhn olmaa derler
1029

Tasavvuf, sfinin kendi varln, gerek varlkta yok etmesi, bu sayede
Kurbu ev edn makamna ulamasdr

25 Tasavvuf sofinin her bir klnda bir gz olmaktr
Tasavvufu ehl-i suffe, ehl-i mzn olmaa derler.
1030

26 Tasavvuf can cnna verip zde olmaktr
Tasavvuf cn- cnn cn- cnn olmaa derler
1031

Tasavvuf, can sevgiliye verip, msiv esaretinden kurtulmak, gerek
sevgilinin can olmaktr.

27 Tasavvuf bende olmaktr hakikt hak ey brahim
Tasavvuf er-i Ahmed dilde burhan olmaa derler
1032

Tasavvuf, Allah Telya kul olmak, Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve
sellemin eratn gnlde bir delil olarak yaatmaktr.
1033

1028
Cmle lem, btn varlklar.
1029
Zt, kiilik. Fni, yok olmu giderilmi. Krb, yaknlk. Ev edn, yahut
daha aa demektir ki, Kuran- Kerimde (Necm, 9) Mira anlatlrken Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin Allah Telya yaknln en son derecesine
eritiini ifade eden yete atf ki, bu yaknlktan sonra vahy gelmitir. Pinhn, giz-
lenmi saklanm.
1030
Ehl-i Suffe, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin, insan ve Allah Te-
lnn hakikatini, dinin zn ve Kuran- Kerimin hikmetlerini anlatan husus ve
mahrem sohbetlerine devam eden ashab.
Ehl-i mzn, terazi sahibi olanlar, hakk ve hakikati adaletle tartanlar.
1031
Cnn, sevgili, Allah Tel, zde, hr, balantlardan kurtulmu.
1032
er, eriat. Dil, burada hem gnl hem de konuma aleti olan dil anlamna
gelir. Brhn, kesin delil, kuvvetli dayanak.
1033
brahim Efendi Hazretlerinin yukardaki manzumesinde geen tasavvuf ta-
riflerinden baka onun Dil-i Dn isimli elyazmas manzum eserinin baka bir ye-
rinde u tarif beyti de gemektedir:
Ona der hikmet erbab tasavvuf, Gide cehil, gele cana tasarruf.
B) NTSAB ETT KOL VE SLSLES

I-NTSAB ETT KOLUN TRKE SLSLES

BSMLLHRRAHMANRRAHM
Hakikt bahrinin drrn deren mahbb- subhn
Ki eriti kbe kavseyni ev ednda bulup kn
O drr derc edip Sddk oluban mahzen-i esrar
Zeh sdknda sadktr o yrin grda yrn
O genci feth edip Selmn sat ravh ile reyhan
Nice canlar olup mestn unuttu hr u glmn
Eridi Ksm- Evvb o bbda oldu n bevvb
Erip t sahile gark-b dt hn- rhn
ann hn- bezminde bulup Cafer-i zinde
Acyib oldu ferhunde buluban sdk- hakkn
Onun sdk u sefasnn nesmin buldu n Tayfur
Haysnn sefasndan nice gr dedi subhn
o bydan alp emme geerdi seyr-i imkndan
Ki hark etti haylt Ebul-Hasan el-Harkn
Onun o himmetin grp Eb Al olup lk
Urc etti lya t ola mahrem-i Yezdn
Onun dmnini tutup ona der-pey revn oldu
vkf oldu srrna eyh Ysuf el-Hemedn
Gelip gavsl-halyk n ona dil-bend edip her dem
Bulup bilip grp rabbn Abdlhlk el-Gucdvnn
eyh-i rf-i Dn slknde olup bn
Eridi kasri kna alp bb- irfn
Sena kld ona Mahmd ki, nezdinde ola mahbb
Muhabbette olup malb bilip hayrette hayrn
Al al makam buldu onun sohbet-i ymnnde
Cinn- himmet ile kim ola Al Ahmed-i Sn
Dediler kutbl-evliy Muhammed Bba Semms
Geip aldan alya urc etti onun can
Urcunun hurucunda tul etti bir mehtb ona
Seyyid Gll dendi gnller kld nrn
Muhammed h- Nakbend tul eyledi n hurd
hata etti fk onun nr feyezn
Muhammed Ald-dn onun o nr- feyzinden
Itrlar sad canlara veriben derde derman
Onun o tri byundan buldu cezbe-i Yakb
kp ceveln edip arh gzr eyledi imkn
itin Hce Ahrr Hakkn bah u kirmndan
Nice kehf-i enam oldu sap inm u ihsan
Muhammed-i Zahide cn eriti n o ihsana
Erip makam- ihsana uhd eyledi vicdan
Muhammed Derv derd-nk dp derde b-pyn
Ki t bir gn deva eder diye ederdi efgn
Hceg Semerkand bu sohbette bulup kand
Ona dertler deva oldu gzetti hkm-i ferman
Fenaya sald n uzun bekay buldu pes bak
Mekn l-mekn ehrin edindi cy- nrn
Mceddid Ahmed-i Sn aceb kef makamnda
Bulunur mu ona sn Buhray Horsn
Ann ferhunde bezminde Muhammed oldu n Masm
Pes oldu urvetl-vsk tutuban habl- Kurn
Visk edindi Seyfeddn urc etti hurc etti
Mekn l-mekn oldu grnd cy- rabbn
Nihn gayb- mutlaktan olacak feth-i nrn
Olup nurun al nr Seyyid Muhammede1-Bedevn
emseddn Habibullah dptr Mazhar- Cnn
Pes oldu canlara canan o canlar cannn can
geldi h Abdullah bu yolda oldu hablullh
Fen-fillh bek-billh onun da oldu seyrn
Ziyeddin eyh Hlid bu yolda ser-firz oldu
Geip sadra tarkatta tefevvuk etti akran
Abdullah gelip Rmdan ona camla rm oldu
Ziyland gz gnl nedir pes rh- rvn
Cemli emine pervane olan Yahya ki, pr-i m
Yceltti kasr- irfan koyup hn- Dstn
Bu kemter Rmye ya rab nola ktmr ola der-bb
Ki t subh olacak gre bir kez o en hn
1034

Pes anda Mustafa Rm ana feth olunup ebvb
Sary- seyr-i vahdetde grrdi pek yn can
Tokad Mustafa Hk o minhcdan alp nri
Uyandrd pes enzr kluban ehl-i izn
Sivas Mustafa Tak o serverden alp feyzi
Olup serdar tarkatda etti ihya mridn
Niksr eyh Hac Ahmed bu yolda reh-nm oldu
Ki zira ol Rmden alrd feyz-i ruhan
Cemal-i ftabyla cihan gark- nr etti
Garbullh hram celll- kadri burhan
1035

1034
Buraya kadar yazlan ksm orumlu Mustafa Rm kuddise srruhul-azz
tarafndan yazlmtr.
1035
Son iki msra Seyyid Osman Hulusi Efendi kuddise srruhul-azz tarafn-
dan yazlmtr.
II-NTSAB ETT KOLUN FARSA SLSLES

BSMLLHRRAHMANRRAHM
Nebi, Sddk u Selman Kasm est- Cafer u Tayfur
Ki bade-z- bl- Hasen d b Ali v Yusuf e-kencur

Zi Abdlhlik-i amed Arif-i Mahmud- ra behre
Ki zian d diyar- Maverannehri kh tur

Ali Baba Gll-i Nakibendest Aladdin
Pes ez Yakub-u arhi, Hce-i Ahrar- d mehur

Muhammed, Zahid Dervi, Muhammed, Hceg Baki
Mceddid, Urvetl Vska v Seyfddin, Seyyid Nur

Habibullah-i Mazhar, ah- Abdullah piri-ma
Ez-an rek-i subh u iyd d mra eb-i deycur

Ziyaddin Vahidl-asri Mevlana-i ma Halid
amed kaniten lillahi ya zel feyz-i ya zen-nur

Pes Abdullah-i Mekki Seyyid Yahya-i Dastani
Ez-an mnceli d feyz-i Sbhan der garib dur

orm Mustafa Rum-i Faruk-i irani
Ez-an o be tenvir diyar-i Rum d mehur

Vez u d- vez Halil Hamdi, Tokad-i Mustafa Hki
Hseyn Seyyid emced cihan ez-feyz o memur

Ser--p ber Tki cari fyzat- ez o server
Ki halk- hulk-i o dervey temamet mncel-i mestur

Hac Ahmed eyh-i Niksari-i ormi terbiyet- gerde
Ki mstahlef meyyed d sahih yed zi- sened menur

Ez-an izn-i am ker-dent der Garbu-llh-i hrami
Ve lakin cmr n-vafir, hatna der cihan mehur.

Kaddesallah esrarahml aliyyeh ve efda aleyn min
berakatihims-seniyyeh ve li sairis-sadatt- tarkatil aliyyeh
Rzaen celle ve ala bi-sirril Fatiha.
FARS SLSLE- ERFN AIKLAMASI
BSMLLHRRAHMANRRAHM
Nebi sallallh aleyhi ve sellem emri ile Ebubekir Sddk- Azam radiyallh
anh sonra Selman-i Farisi radiyallh anh sonra Kasm bn-i Muhammed sonra
Cafer-i Sadk sonra Bayezid- Bestm Tayfur sonra Ebul Hasen Harkni ve Eb
Al Feramed ve ondan sonra da Yusuf Hemedn ilhi hazinelerin kasadar oldu-
lar.
Abdlhlk Gucdvnn geldi, sonra Arif-i Rvger, sonra Mahmd-u Encr-i
Fanev hazineden hissedar oldular. yle ki, onlar sayesinde Mavernnehir ehri
Tr-i Sn da gibi, ilhi feyizlerin akp durduu bir mekn oldu.
Daha sonra, Ali Ramten, Muhammed Bb Sems, Seyyid Emir Gll, h-i
Nakibend ve Alddn Attar ve daha sonra Ykb-u erh ve daha sonra da Hce-i
Ahrr bu yolda mehur oldular.
Daha sonra Muhammed Parisa, Muhammed Zhid ve Dervi Muhammed ve
Hceg Emkeneg ve Muhammed Bkbillh ve Mceddid mam-i Rabbani Hazret-
leri
1036
ve sonra rvet-l Vsk Muhammed Masum-u Faruk Hazretleri
1037
geldi-
ler ve Seyfeddn Hazretleri ve Seyyid Nur Muhammed-l Bedevn Hazretleri gelir
ve daha sonra:
Mazhar-i Cn- Cnn emseddn Habbullah var. Sonra ah Abdullah-
Dehlev ki, onlar sayesinde karanlk geceler bayram gnlerini bile kskandracak
kadar gzelleti.
Ondan sonra Ziyeddn Mevlna Hlid-i Badad ki, o, asrnn bir tanesi idi.
Feyz ve nur kayna ve byk bir Veli idi.
Sonra Abdullah Mekk ve Seyyid Yahya-i Dastn geldiler. Bu mbarek
mrid-i kmiller, Sbhn olan Allahtan gelen feyzleri, uzak yakn her tarafa yayd-
lar.
Daha sonra, orumlu Pr olarak anlan Frk-i irni Mustafa Rm Hazretleri
irad makamna getiler. Bunlar btn Anadoluyu nurlandrp manen yeniden dirilt-
tiler, ihya ettiler.
Ondan sonra, Halil Hamdi Paa Hazretleri ve Hseyn ok erefli bir Efendi
olan Tokatl Mustafa Hk Hazretleri ird vazifesini aldlar. Btn cihan onun
feyzleriyle yeniden yaplanm, hayat bulmutur.
ttifakla Mustafa Tak Hazretleri geldi. Mustafa Hk Efendi Hazretleri mnev
feyzleri kesintisiz olarak ona ulatrd. eyhinin ahlk gzellikleri ve mnev olgun-
luu onda gizli, ak parldayp durmakta idi.
Niksarl eyh Hac Ahmedi, orumlu Pirin terbiyesiyle kemle ermitir ki,
onun halfelii kuvvetli bir senetle gereklemi ve iln edilmitir.
1038

Tasarrufu Tokatl Mustafa Hk Efendiden alan O, an yce insn- kmil
Garbu-llh-i hrm ummi bir izinle irada balad. Lakin derdi ki; gnahmz
affolmayacak kadar, hatamz cihanda mehurdur.

1036
kinci bin yln zahir ve btn btn din konular dzeltip, yanl anlama-
lar ortadan kaldrarak slmn gerek durumunu yeniden ortaya koyan.
1037
Hakkn en salam ipine sarlan.
1038
hramczde Hac smail Hakk TOPRAK Hazretleri kuddise srruhu tara-
fndan silsile-i erife dhil edilmitir.

Piran- zamn Hakka Yry
Tarihleri
(Hicri- Mildi)
Hz Muhammed sallallh aleyhi ve sellem (11/ 632)
Hz Ebbekir radiyallh anh (13/634)
Selman Faris radiyallhanh (35/655)
Kasm b Muhammed radiyallh anh (102/72021)
mam Cafer Sadk radiyallh anh (148/765)
Eb Yezid Bestm (261/875)
Eb Hasan Harkn (419/102829)
Eb Ali Fermedi (477/108485)
Ysuf Hemedn (535/114041)
Abdlhlk Gucdvnn (617/122021)
Hoca rif Rvger (649/1251)
Mahmud Encir Fanev (670/1271)
Ali Ramten (-azzan) (705/1305, 715/1315)
Muhammed Baba Sems (740/1339)
Seyyid Emir Gll (777/1375)
Behaddin Nakibend (791/1389)
Muhammed Aleddin Attr (802/1399)
Mevln Yakub erh (847/1443)
Ubeydullah Takend (895/1490)
Muhammed Parisa (922/151617)
Dervi Muhammed (970/1562)
Hceg Emkeneg (1008/1599)
Muhammed Baki Billah (1014/1605)
mam- Rabbn (1034/1625)
Muhammed Masum (1098/1687)
M Seyfeddn Faruk (1100/ 1689)
Muhammed Bedevn (1135/1723)
emseddn Habibullah (1195/1781)
Abdullah Dehlev (1240/182425)
Mevln Hlid Badd (1242/1826)
Abdullah-i Mekki Erzincn (21 Zilhicce 1311- 25 Haziran 1894)
eyh Yahya Dastani
orum Mustafa Rum Faruk-i irani (1319 1899)
Seyyid Arec Halil Hamdi Paa
Tokad Seyyid Mustafa Hk (15 R.Evvel 133915 Ocak 1920)
Mustafa Tki Doruyol (11 Muharrem13411Austos 1925)
Hac Ahmet (Zarakol) Niksar (1935)
hramczde Hac smail Hakk TOPRAK (2 Austos 1969)

C) PRLER VE EYHLER HAKKINDA BLGLER

Ziyaddin vhid- l asri Mevlana- i ma Halid
amed ganiten lillah ya zelfeyzi ya zen-nur

Pes Abdullah-i Mekki Seyyid Yahya Dastn
Ez an mnceli ud feyz-i subhan der garib- dur

ABDULLAH- MEKK EFEND (25 Haziran 1894)
1039

ems- umus adl kitapta Abdullah Erzincan-i olarak geer. Mevlana
Halid-i Badadi tarafndan Erzurum, Erzincan, Kuds ve bilahare Mekkede
grevlendirilmitir. Abdullah- Mekki Hazretleri Erzincanl olduu sylense
de babas Abdullahn
1040
kabri Ordu Dereky-Yukardamlal dadr.
Mekkede olu Abdullah Necati, brahim Efendi ve kzlar Hatice, Emi-
ne, Abbasiye ve Havva Hanmlar
1041
olduunu reniyoruz.

Abdullah Mekk kuddise srruhul-azzin zamannn uslne gre ilim tahsl
edip ilimde yksek mertebeye ulatktan sonra el-Baddyi Badatta tand,
sohbetleriyle ereflenip iczet-i tmme ile hilfet ald anlalmaktadr. El-
Badadnin baz hac yolculuklarnda kendisine Bu defa hacca geliim seni zi-
yaret iindir. Dedii Mecd-i Talidde rivayet edilen Abdullah Mekki kuddise
srruhul-azzin tasavvufta sahv ve Beka makamnda bulunduu Haydarizde ta-
rafndan zikredilmektedir.
Hlid-i Badd kuddise srruhul-azzin mnev terbiyesinden istifde edip
feyz alan Abdullah Mekk ird grevi ile Anadolu ehirlerinden Erzincan ve
Erzuruma urad. Erzincana gelilerinde etrafa baktktan sonra, -Mevln
Hlid-i Badd kuddise srruhul-azzin bizi grevlendirip tarif buyurduklar
memleket buras olmaldr. Burada bir ztn bizde nasibi ve emaneti vardr.
Dedii Erzincan Tarihinde belirtilen Abdullah Mekknin bu ifde ile orada
Terzi Baba lakabyla bilinen Muhammed Vehbi (1264/1847)yi kastettiini
daha sonraki gelimelerden anlamaktayz.
Erzincanda ne kadar kald bilinmeyen Abdullah Mekk kuddise
srruhul-azz, Hlidiyye tarkatna bu yrede kendisinin vastasyla ilk intisb
eden Muhammed Vehbi kuddise srruhul-azze ird iin mutlak hilfet vererek
Erzuruma oradan da Kudse gitti. Ardndan Mekke-i Mkerremede mcavir
kalarak, Ebu Kubeys Dandaki tekkelerinde irad ile megul olmutur.
Daha sonra yerine eyh Sleyman b. Hasan el-Krm kuddise srruhul-
azzi brakt ve Mekkede vefat ettii Sleyman Zhd tarafndan ifade edil-

1039
(h: 21 Zilhicce 1311- r:13 Haziran 1310)
1040
BOA, Fon Kodu: Y..MTV.Dosya No:111, Gmlek No:75
1041
BOA, Fon Kodu: Y..MTV.Dosya No:101, Gmlek No:82
Fon Kodu: Y..MTV.Dosya No:64, Gmlek No:102-
Fon Kodu: ..DH.. Dosya No:1056 Gmlek No:82897
Fon Kodu: Y..MTV Dosya No:111 Gmlek No:75
mektedir.
1042

Halifelerinden en mehuru Yanyal Mustafa smet kuddise srruhul-azz
Efendidir. Hlidiyye tarkatnn Anadoluda intirnda byk hizmetleri bulu-
nan Mekknin gnmze kadar ulaan bir tarkat silsilesine sahip olmas onun
etkisinin snrn gstermektedir.
1043

25 Haziran 1894
1044
tarihinde Mekkede Ebu Kubeys Dandaki tekke-
de Hakka yrmtr. Kendisinden sonra tekke faaliyetleri devam etmekte
olduu anlalmaktadr. Tekke Postniinliine olu brahim Efendi gelmitir.
1045

Trke silsilede u ekilde ad zikredilir.

u Abdullah gelip Rumdan ana can ile ram oldu
Ziyaland gz ni der pes Ruma revani

1042
BOA, Fon Kodu: Y..MTV Dosya No:111, Gmlek No: 75 Bu belgeye g-
re olu brahim Efendininin postniinliine geldii anlalmaktadr. eyh Sleyman
b. Hasan el-Krm kuddise srruhul-azizede ayr bir iczet verilmitir.
1043
MEM, Abdurrahman, Halid Badad ve Anadoluda Halidilik, st, 2000,
s. 190
1044
BOA, Fon Kodu: Y..MTV.Dosya No: 64, Gmlek No:102
1045
BOA, Fon Kodu: Y..MTV Dosya No:111, Gmlek No: 75

EYH YAHYA DAISTAN kaddesellh srrahul-aziz

Bulunduu blgede riyaset zere byk bir makam sahibi iken tarkat
yolunu tercih eden Mrid-i Kmil bymzdr.
Dastan hanlarndan olmasna ramen sadelii seven, saltanattan ka-
nan bir zattr.
1046

Osmanl Sultanlar tarafndan da beratlar verilmitir. Olu Halil Paa ile
birlikte Mekke-i Mkerremeye hicret etmilerdir. Halifesi olduu Abdullh-
Mekk Hazretlerinin Hakka yrmesinden sonra Mekke-i Mkerremede
bir zaviye yaptrarak mrlerinin nihayetine kadar hizmet etmilerdir.

1046
Seyyid Yahya Dastan kaddesellh srrahul-azizin, ne zaman dn-
yaya geldii ve nereli olduu, tam olarak bilinmemektedir. Anlatlanlara bakarak,
onun 19. yzyln banda, Dastanda yaadn, sonra da Mekke-i
Mkerremeye gittiini kabul edebiliriz Elimizde bulunan bir elyazmasnda,
ondan, blgenin meliki, emiri gibi sfatlarla sz etmektedir. Ancak, Dastann
tarihine dair kaynaklara bakldnda bu isimde ve vasfla bir melike rastlanma-
makladr. u kadar var ki, Dastann sosyal-dini yaps gz nne alnarak onun
saygn bir airet lideri veya dini karizmas dolays ile bu adla anldn sylemek
mmkn olabilir.
Yahya Dastnnin, Dastanda bulunan bir Nak derghna intisap ettii-
ni, derghn eyhi lnce de grevin onda kaldn, daha sonra da Mekkeye
giderek, orada Abdullah Mekk ile tantn ve ona balandn reniyoruz.
Buna bakarak, onun tasavvuf ile ilikisinin Abdullah Mekk Hazretleri ile tanma-
sndan ok nceye dayandn syleyebiliriz.
Yahya Dastannin yaad dnem, Kafkas halknn eyh amilin ve sair
Halidiye meayhnn liderliinde Ruslara kar mcadele ettikleri bir dnemdir.
iddetli direnilere ramen Ruslarn, Kafkasyay igali nlenememi ve halk
ile birlikte birok lim ve Nakibendi/Halidi mensubu insan Anadoluya ve slam
dnyasnn muhtelif blgelerine hicret etmilerdir. Yahya Dastnnin de bu
gler srasnda Mekkeye g etmi olmas gerekir.
Onun, kendisine ait ayr bir derghnn olup olmadn bilemiyoruz. Ancak,
Mekkede Abdullah Mekk Hazretlerinin yannda bulunduu ve o vefat edince
de burada bulunan derghn irad hizmetlerini. Mekknin dier halifesi eyh
Sleyman Krm ile yrttkleri kesin olarak bilinmektedir.
Yahya Dastaninin, mrnn sonuna kadar Mekkede kalm olduu ve
burada vefat ettii rivayeti doru kabul edilebilir. (FATSA, Mehmet Tasavvuf-
ta Mekk Kolu, st, 2000, s. 114)

ORUM HACI MUSTAFA RUM FARUK- RAN (Kara
eyh)
1047
(h.y.t. h. 1316, m. 1899)

orum-i Mustafa Rmi Faruki-i irani
Ez an o be-tenvir diyar-i Rum ud mamur

iran lesinde ve dier il ve ilelerde eyh-i rni olarak bilinen Hac
Mustafa Efendi, yetitirdii renciler ve gvenilir kiilii ile Anadolu in-
sannn gnlnde taht kuran byk evliyalardan biridir. Gmhane iline
bal irann Sarca kynde domutur.
1829 ylnda Ruslarn Bayburt yresine igal etmesi zerine, Sarca ky-
leri, imen dalarndaki Boazyayla kynn yaylasnda Belen yaylas de-
nilen yere gerler, bir Rus basknna kar gndz gelir atlarla tarladaki
ekinleri bier, gece de kar yaylada otururlarm. te bu yllarda bir ya-
murlu gecede Belen yaylada cngrlk denilen kuyunun yannda Hac Musta-
fa Efendi dnyaya gelir. Hac Mustafa Efendinin doduu yer talarla evri-
li olup, hala muhafaza edilir. Babas Sarca Kynde mer Efendi, annesi
Babacan kynden Nasuhoullarndan Havva Hatundur. Hz. merl-
Faruk radiyallh anhn soyundandr.
lk tahsilini iranda yapan Hac Mustafa Efendi, medrese tahsilini yap-
mak zere amcasnn olu Ahmet Efendiyi kader arkada yaparak yanna
alr ve onunla birlikte Trabzona gider. Trabzonda kayt yaptrmak iin
medreseye bavururlar. Taradan geldiklerinin hesab yaplarak medresenin
en kt odalarndan birisi gsterilir ve denir ki;
Bu odada durursanz kaydnz yapalm. Bunun zerine Mustafa
Efendi der ki;
Yeter ki, bizi Medreseye aln, biz her eye katlanrz Mderris kayt-
larn yapar, ama bakar ki, ok ksa srede byk baar saladklarndan
medresenin en gzel odalarndan biri verilir.
Medreseden icazet aldktan sonra yurdun eitli blgelerini gezen Hac
Mustafa kuddise srruhul-azz Efendi, gittii yerlerde sayg ve sevgi ile
karlanrm
Sk sk seyahatlere kar ve evinden uzaklard. Mustafa Efendi bir yer-
de kalc deildir. Yine bir defasnda Uaka ve Ktahya tarafna gider.
1048

Amcasnn olu kader arkada Ahmet Efendi, gidip getirir.

1047
Giresun-Alucrada bu lakapla tannmtr.
1048
Bu blge bugn bile Halvetilerin ok faal olduklar blgedir. Pir-i
Sakaleyn Kutbul Aleml Fid-dareyn Bil Niza es Sultan e eyh aban- Vel
kuddise srruhul aziz Kastamon Hazretlerinden sonra devam eden bir silsile mev-
cuttur.
Bir zaman sonra din ilimlerini tahsil iin stanbula giderek Ahmed
Ziyaddin-i Gmhnevi kuddise srruhul-azze intisap eder. Ksa zaman-
da ok byk haller kazanr. Grdkleri baz harikulade halleri eyhine sy-
leyerek aklamada bulunmalar iin arz edince Ahmed Ziyaddin-i
Gmhnev Hazretleri ona;
Sizin bu li mazhariyyetinizin heba olmasn istemem. Bundan teye si-
zi gtrmeye takatim yoktur. Size Mekke-i Mkerremede niri fyuzat-
Nakibendiyenin byklerinden Abdullah-i Mekk Hazretlerini tavsiye ede-
rim buyururmutur.
orumlu Mustafa Rum kuddise srruhul-azz Hazretleri birka pirden
feyz almtr. Hepsi de bu pir Efendimize Benim sana vereceim bu ka-
dar demitir.
1049

Hac Mustafa Efendi doruca iaret buyrulan Abdullah-i Mekk Hazret-
lerine gitmek iin yola kar. Msr yoluyla Mekke-i Mkerremeye ular.
Abdullah Mekki kuddise srruhul-azze intisap etmitir.
Abdullah-i Mekki in Hakka yrmesinden sonra hilafete gelen Seyyid
Yahya Dastn, Hac Mustafa Efendiyi ksa zamanda kemal mertebeye
kavuturmu ve kendilerine hilafet vererek Medine-i Mnevverede irada
memur etmitir.
Hac Mustafa Efendi orada edebe riayet edemeyeceini dnerek, ey-
hi Dastn kuddise srruhul-azze bir mektup yazm, yeniden Mekke-i
Mkerremeye dnmek iin izin istemitir. Verilen izin zerine tekrar Mek-
ke-i Mkerremeye dnmse de ksa bir mddet sonra eyhi Dastn
kuddise srruhul-azz:
Rum diyarn irada memur edildiniz. Derhal vazifenize inkyat ediniz.
Fakat iinde bir sknt ile yola kmtr. Mekke-i Mkerremeden Medine-i
Mnevvereye gelerek, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ravzasn
ziyaret edip, uzun bir murakabe sonunda, ayn emri Efendimiz sallallh
aleyhi ve sellemden tekrar emir alnca, son nefesini Medine-i Mnevverede
vermek isteini arz eder. Bunun zerine, Efendimiz sallallh aleyhi ve
sellem kendilerini mjdeleyerek;
Hz. mer radiyallh anhn soyundan geldiini ve son nefesini Medine-i
Mnevverede vererek Cennet-l Bakiye defnedileceinin mjdesini verir.
iranda tekke kurma almalarna balayan Hac Mustafa Efendi, bu s-
rada Sarca kyndeki Tellioullarndan Ali avu ile aras alr. Ali a-
vua sinirlenen Hac Mustafa Efendi, oruma yerlemek zere iran le-
sini terk eder bir daha da geri dnmez.
orumlu Mustafa Rum kuddise srruhul aziz Hazretleri tekkesini To-
katta kurmak iin niyet etmi ve burada bir zaman hamallk yapmtr. Bir
kadn Ey Allah Telnn evliyas sen Ruma hamallk yapmaya m gel-

1049
din? demesi nedeniyle artk Tokatta durmak istememitir. Ve buradan
orum vilayetine gitmitir.
1050

Hac Mustafa Efendi bir sre sonra oruma gelir. orumda ilk gnler-
de bir aevinde alr. Kazancn evinde altrmak bahanesiyle getirdii
amelelere sohbet ederek hediye uslnden yevmiye olarak verir. Bu ve ben-
zeri hallerden sonra Hac Mustafa Efendi iyice tannarak orumun Hdrlk
mahallesinde sahabeden Mdi Kerb Hazretlerinin mezarnn yaknna medre-
se ve tekkesini aar, insanlar manevi feyz ve bereketleriyle yetitirmeye
balar.
1051

Ksa srede evresinde nemli bir ilim ve irfan halkasnn olumasn
salam olduu anlalan Hac Mustafa Rm Hazretlerinin ihvanlar ile
hacca giderken, padiah tarafndan stanbula davet edildii, bu davete ica-
bet etse bile onun limlerin kts emirlerin kapsna bende olandr
diyerek verilen ziyafete katlmad rivayet edilmektedir.
orumun mehur mderrislerinden Krt Mustafa adyla bilinen mder-
ris Mustafa Efendi ile tanmtr. Bu zatn, Hac Mustafa Rumi Hazretlerine
intisab ettii hikye edilir. Bundan baka, Laz Mahmut gibi devrin limle-
riyle de, iyi bir ilim ve muhabbet halkas kurduu anlalan Mustafa Rumi
Hazretlerinin, mderrisliinin yannda irad grevini baaryla yrtmtr.

O dnemlerde Sivasa bal Mesudiye kazasnn Benseks kynde meskun
ve evresinde manevi kiilii ile etkili olan Saralizde mderris Ahmet
Efendi de ondan icazet almtr. Onun isteine uyarak 1889da Niksara
gelmi ve Yabasan medresesinde tedrise balamtr.
1052

3 Tekke amtr. 312 kadar halife yetitirdii irat ile icazetli olarak bi-
lebildiklerimiz;
Tokatl Mustafa Hki Efendi,
Niksarl Hac Ahmet Efendi,
Alucral Mderris Hac Hasan Efendi
1053

Alucral Mderris Hac Osman Efendi
1054

1050
1051
1052
1053
Babasnn ad Veyseldir. Kendisi Ziharda imamlk yapmtr. Gelvarisda
(yakin zamana kadar Alucraya bal bir ky) bulunan medresede 24 talebesinin
masrafn ekmi, ayni zamanda maietlerini de karlamtr. Blgenin dince ihya-
snda pay ok byktr. Zihar Medresesinde pek ok lim yetitirmitir. 1800l
yllarda yaamtr
1054
Mderris Ahmet Oullarndan olup Torul (Gmhane) Bekilise K-
ynde dede evinde dnyaya gelmitir. Kkeninin seyyid oldugu rivayetleri var-
dr. Slalesi hoca-zade bir yapya sahip olduu iin ilk tahsilini aile ierisinde alr.
Daha sonra Zihar imam Mderris Hac Hasan Efendiden ders alan Hac Osman
Efendi orum tekkesinin eyhlerinden Nakibend eyhi Hac Mustafa kuddise
alganl Mderris Osman Efendi
1055

Baiftlikli nceimamzde Hasan Efendi
1056

Hac Muharrem Hilmi Harputi Efendi
1057

Oflu-Hakal Hoca Baba
1058

srruhul-azz Efendiden eitim alp ona intisab etmitir. Sonra onun emri ile ama
gitmitir. Burada bir sre slm tebliinde talebe yetitirdikten sonra Alucraya gele-
rek yerlemitir.
Hac Osman Efendi kuddise srruhul-azzin halka birok kerameti sabittir.
Devrin limlerince, vakit namazlarn Mekkede kld rivayet edilir.
Hac Osman Efendi kuddise srruhul-azzin hayat boyunca silahn belinden d-
rmedii sylenir.
Alucrada birok lim yetitirerek Alucrann dini ynden ihyasnda byk kat-
ks olmutur. Yetitirdii nemli talebelerinden bazlar unlardr:
Hoca Yusuf Yacolu (Delll Hoca)
Molla Hasan
Molla Recep
Hac Osman Efendi kendi istei zerine Mekkede medfundur
1055
Doumu tam olarak belli olmayp, alganda 1932 de Hakka yrd
tarih edilmitir. Hocas Hac Hasan kuddise srruhul-azz Efendi gibi mderris Os-
man Efendi kuddise srruhul-azz de Hac Mustafa kuddise srruhul-azz Efendi
den ders almtr.
1056
nceimamzde diye de anlan bu zat, kesin olmamakla beraber 1850 yln-
da dnyaya gelmitir. Orduya bal, o zaman bir nahiye olan Aybastnn bir k-
ynden Tokat-Baiftlike g eden bir ailenin ocuudur. Babasnn dindar birisi
olduu (Ahmet Efendi) bilinmektedir.
Tokatta grd medrese eitiminden sonra, oruma Hac Mustafa Rumi Haz-
retlerinin medresesine gitmi, burada Niksarl Hac Ahmet Efendi ile birlikte maddi
ve manevi eitimini tamamladktan sonra irad iin Tokatn Readiye ilesine gn-
derilmitir. Ancak burada fazla kalmadn rendiimiz Hasan Efendinin, kendi
memleketine gelerek burada irada balad anlalmaktadr. Yaad dnemin
dier mutasavvflar gibi oda eitli ikyetlere ve takibatlara maruz kalm, o yz-
den irad grevini gerei gibi yerine getirememitir. 1932 ylnda Hakka yrm-
tr. Birok elyazmas eserden oluan zel ktphanesi, ilmiye snfna ait giysileri
bugn de torunlar tarafndan muhafaza edilmeye allmaktadr. ( Fatsa, Mehmet,
Tasavvufta Mekk Kolu, st, 2000, s. 173)
1057
Bu fakir-i pr-taksir zeli tarikine, dair usul-i zikir ve tariki evvel Me-
dine-i Mnevverede orumlu Hac Mustafa Efendiden ahz- telkki ettim. (ATE,
Sleyman, Kadiri Yolu Saliklerinin Zikir Makamlar, Ankara,1976, s.56)
1058
Oflu-Hakal Hoca Baba kuddise srruhul-azz Efendi.
Son devir Trabzon evliyalarndandr. Hakknda en ok malumat ve menkabe bu-
lunan tasavvuf ehli mehur bir zattr. Hakal Baba diye anlr. Asl ad Mustafa
Tarhandr. Hakal Hoca diye mehur olmutur. Ku Mustafa, Beyaz Hoca, Hakal
Baba diye de anlmaktadr. Hakal Hoca, Trabzonun Of ilesinin Dan (Eski
ismi Hanlut) kynde 1864 ylnda domutur.
Babas Mollahasanoullarndan brahim Efendidir. Onun da babas Hac Dur-

mu olarak Hakadaki mezarndaki kitabesinde yazldr. Fakat kaytlarda Hac
Durmuun 17001780 yllar arasnda yaadna dair mezar ta yazs vardr.
Hakal Baba 1864 ylnda doduuna gre dedesinin doumu ile kendi doumu
arasnda 164 yl fark olmas mmkn deildir ve mutlaka aralarda birileri vardr ve
bu duruma Hac Durmu dedesi deildir. Hakal Babann mezarndaki kitabesinde
Durmuun babas Buharal Kutbuzzaman Mollahasan Efendi olarak geer. Yrd.
Do. Dr. Hanefi Bostann incelemelerinde, 1681 tarihindeki Of Avarz Defterlerin-
de Hanlutta vergi verenler arasnda Hasan Efendinin gemesi Hac Durmuun
kimliini dorular.
Mekkeden Buharaya, Buharadan Erzuruma oradan da Ofun Dan (Hanlut)
Kyne (Bu ky imdi Hayrat ilesine baldr) slmi tebli iin gelmitir. Hakal
Hocann dedesi Hac Durmuun mezar u anda Ofun Dan kynn Varhali
mahallesinde bulunmaktadr. Hakal Hocann babas brahim Efendi, olu Mustafa
(Hakal Hoca) ok kk yata iken fahri imamlk yapmak iin olu ile birlikte
Oftan ayrlp Hakaya (Dzky) yerlemilerdir. Dan kyndeki evinin yeri ve
satm olduu bir miktar arzi u anda orada bulunan Mollahasanoullarnn elinde-
dir. Hakal Hoca, babas gibi Hakada Doanky (Muzura) merkez caminde fahri
imam hatiplie balam. Bu grevi yrtt srada kendisine bir gece manevi bir
hal ile kalk denildi. nk ona byk grev verilecekti. Manevi iareti almt. Bu
iarete gre orum iline gitmek gerekiyordu ve gitti. Orada bulunan zamann kutbu
orumlu Hac Mustafa Rum kuddise srruhul-azzin huzuruna vard. Derghn
etrafnda yzlerce dervi bulunan orumlu Hac Mustafa Rum;
Trabzondan benim misafirim gelecek, o gelmeden hibirinizi kabul etmeye-
ceim diyerek yzlerce insan bekletip Hakal Hocay bizzat gzetleyerek ziya-
reti kabul etmemitir. Hakal Hoca, huzuruna vardnda orumlu Hac Mustafa
Rum;
Ku Mustafa geldin mi? diyerek ona Ku Mustafa ismini vermitir. Hakal
Baba vefat ettiinde gs zerine bir ku konmu ve oradan hi ayrlmayarak
onunla beraber kabrine gitmitir. Hakal Hocann dier hocas Boztepede Evren
Dedenin ayak ucunda yatan Akaabatl Veli Hakk Babadr. Fakat en fazla bilgiyi
orumlu Mustafa Efendiden almtr.
Hakal Hocann hayat slmiyete hizmet ile gemitir. Menkabeleri dilden di-
le dolamaktadr. Sigaraya son derece kar idi. Gelecekte sigaraya hizmet eden
ttnclerin a kalacan, msr ve fasulye ekenlerin daha karl olacan sylemi-
tir. Bu sznden sonra randa ktlk olmu. Dediini yapanlar rana msr ve fasul-
ye satarak zengin olduu bylelikle Trabzon halk kltr tarihine gemitir.
Sivas Kongresine katlan Beikdzl Abdul Hasip Ataman, Hakal Hoca baba-
y orada grdn sylemitir. Biroklar da Hakal Babay Kurtulu Savanda
grdklerini sylemilerdir. Hatta savata biliniyorken Trabzon Pazarkap ofisinin
nnde buday uvallarn sngleyerek vurun aslanlarm, vurun zaferi kazandk
diye haykrdna ve sonra ortadan kaybolduuna ahit olanlar vardr. Kurtulu Sa-
vanda Molozda, Pazarkapda ayn anda Cuma namaznda birok yerde grl-
mtr. En ok anlatlan menkabelerinden birinde Akaabatta arabaya binmedii
halde, araba Moloza geldiinde yolcular Hakal Hocay arabadan nce Moloza
gelmi olarak grmeleridir.
Haksz anann mezar Hakal Hocann yanndadr.
Acem veliahd Takyddin Efendi,
Darendeli Mahmut Efendi dir.
orumda Hac Mustafa Efendiye ilk biat eden, daha sonra Darendeye
yerleen Mahmut Efendidir. Manevi olarak yetitikten sonra Mahmut Efen-
di bir postta iki eyh olmaz diye Darendeye yerlemitir.
1059

Hafz Mustafa Akkaya, Hakal Babann 12 tarkat eyhi olduunu belirterek
Hakal Baba camisinde 5.8.2004 tarihinde kendisi ile yaptmz grmede kmil-
lie burada eritiini sylemitir.
Hakal Hoca 1949 senesinin Ramazan aynda Akaabatn bir kynde hasta-
land. At ile u anda yatt makama Haka (Dzky) yaylasna gtrdler. Rama-
zan aynn drdnc gn (Cuma gn) u anda yannda yatan Haksz annemizin
(Zeliha Kazanc) kucanda Hakka yrmtr. O yllar yaz k demeden Trbe-
sini de iine alan kk bir cami ina ettiler. imdi bu kk caminin yannda ok
byk cami ina edilmitir.
MENKIB
Hakal Babann torunun ei olan Kprba Fidanl mahallesinden Hayrettin
Yazcnn anlattna gre: Hakal Hocann babas brahim Efendinin mezar
Dzky kndaki kk minareli camidedir. brahim Efendi orada imamlk yapar-
ken cemaatin olmadn grnce oluna Olum sen ge imamlk yap demi. O da
mihraba gemi ve Allahekber der demez cami cemaat dolmu, namazn bitirip te
selam verince cemaat boalm. Bunun zerine brahim Efendi olu Hakal Ba-
bann srtna vurarak tamam olum, tamam, sen tamamsn artk erdin demi.
Yine Yomra mfts Sabit Stk Yazc, iinden Hakal Babaya iki deste ka-
k getireceim demi fakat yanna giderken bir deste kak getirince Hakal Hoca,
hemen ona daha kaklar grmeden dier deste kak nerede diye sormu.
(http://hackalihoca.bravehost.com)
1059
Darendeli Hac Mahmud kuddise srruhul-azz Efendi
Sofuzde lakab ile tannan Mehmet Aann, 1241 hicri ylnda, mildi takvim-
ler 1 Ocak 1826 tarihini gsterirken, Darendede Hac Mrif mahallesindeki hane-
lerinde bir olu dnyaya geldi. Adn Mahmud koydular.
Mahmud, belli bir renim yana gelince, eyh Hamid Veli kuddise srruhul-
azz Hazretlerinin Camii erfi yaknnda bulunan Sibyan mektebinde tahsil hayat-
na balad. Buradan mezun olduktan sonra Uakda bulunan Ayintabizde Hac
Ahmed Efendinin ders verdii medresede derslere devam etti. Sonra Sivasa gitti.
Orada Gkmedresede mderrislik yapmakta olan Darendeli Hac Salih Efendinin
derslerine devam etti. Sonra da, hocasnn iznini alarak Kayseriye gitti. Burada
Kurunlu Medresesine devam ederek Acakoyun Mfts Hac Arif Efendiden
dersler ald. stanbulun ilmin ikmal merkezi olduunu o da iyi biliyordu. Daha
sonra stanbula gitti. Edirnekap yolu zerinde bulunan Nianc Mehmet Paa Med-
resesinde ikamet etmeye balad. Ayn zamanda bu medresede grev yapmakta olan
Kavalal Yusuf Efendiden erhi Akaid ve dier baz dersleri ald. Hocasnn lm
zerine Fatih (camii) Medresesi Mderrisi Kara Halil Efendiden Kad Miri ve Celali
derslerini ald. Ayn hocadan 1278/14 Kasm 1861 tarihli bir icazetname (diploma)
alarak medrese tahsilini tamamlad. Rusu hmyun (resmi greve tayin) imtihanna
girdi, bu imtihan kazanarak ahadetname ald. Ancak greve tayin edilmeden o-

ruma gitti. eyh Eyb Mahallesi olarak bilinen mahallesinde ikamet etmeye balad
ve ksa bir sre sonra da evlendi. Bu evlilikten olu oldu. Bunlardan ikisi Mft
Mehmet Emin ve Rt Efendidir. Kk olu ise, gen yata vefat etti. Raziye,
Zeynep, Firdevs ve Nafiye adnda drtte kz dnyaya geldi. Kz Raziye Hanm,
lim mer emi Efendinin olu lim ve fazl Mustafa Esad Efendi ile evlendi.
Tahsilini tamamlayan Mahmud kuddise srruhul-azz Efendi, orumda mder-
rislik yapmaya balad. Tahsili esnasnda Arapa ve Farsay da renmi olduun-
dan bu dersleri de retmekte idi. Tasavvuf byklerinden orumlu Mustafa Rmi
iran kuddise srruhul-azz Efendiye intisab ederek, tasavvuf ilimlerine de inalk
kazand. Bu arada eyhi ile beraber hac ziyaretine gitti. Dnnden sonra Hac
Mahmud Efendi diye anlmaya balad.
orumda yaklak yirmi be yl kaldktan sonra, ziyaret maksadyla Darendeye
geldi. Bu srada halk, yeni kurulmu olan mahallelerde bulunan baheli yazlk evler-
de oturmaktayd. Darendenin eski mahallelerindeki evler, camiler ve dier eserlerin
birou yklmt. Camilerden sadece eyh Hamidi Veli kuddise srruhul-azz
Hazretleri Camii erfi yklmamt. Bu duruma zlen Hac Mahmud kuddise
srruhul-azz Efendi, bu caminin yklmamas iin hemen onun etrafndaki yklma-
ya yz tutmu medresenin tamirini yaptrd ve burada ders vermeye balad. Bu
medrese eskiden beri eyh Hamidi Veli Medresesi olarak bilinirdi. Bu sralar Da-
rendedeki klk evler dalm; yazlklarn bulunduu blgede ehrin yeniden te-
ekkl zerine, halk eski ehrin bulunduu blgeyi terk etmiti. Hac Mahmud
Efendi, eski ehrin bulunduu mahaldeki bu medreseyi yeniden ihya edince halk da
ksmen bu blgede kalmaya balad.
20 sene kadar eyh Hamidi Veli Camii erifi yaknndaki medresede yzlerce
talebeye ders okutan Seyyid ve Hlid Efendilerin hocalar Hac Mahmd kuddise
srruhul-azz Efendi Hazretleri, eyh Hamidi Veli Hazretlerinin Darendede bu
Cmii erf dernunda medfn bulunduunu ve birok kerre murkabe halinde
grdn sylerlerdi.
Hac Mahmud Efendi, tahminen drt yl kadar eyh Hamidi Veli Medrese-
sinde mderrislik yaptktan sonra, halkn istei zerine 65 yanda iken Darende
Mftlne tayin edildi. Bu tayini eyhlslmn 7 Ocak 1891 tarihli menuru ile
kabul edildi.
Sofuzde Hac Mahmud Efendi, eyh Hamidi Veli Camii ve Medresesinde
nemli hizmetleri yerine getirmekle beraber eyh Hamidi Veli Ktphanesine kitap-
lar vakfetti.
Hac Mahmud Efendi, eskilerin tabiriyle; dirayetli, her yn ile grevini yapma-
ya muktedir bir kimseydi. Orta boylu, ela gzl, kumral sakall bir ekli vard.
Yetitirdii Talebeleri
Hac Mahmud Efendi, eyh Hamidi Veli Medresesinde mderrislik yapt yl-
larda 240 renci okutup, on be hocaya icazet verdi. Sonralar adlarn oka du-
yurmu olan Darendeli limlerin yetimesine nclk etti. Olu Hac Mehmet Emin
Efendi, Grn Mfts Gbnl Nazi Efendi, Elbistan kads Seyyid Efendi, Meh-
met Paa Medresesi Mderrisi orumlu Kasm Efendi, Kangaln Karacaviran k-
ynden Hac Bekir Efendi, Gerimterli mer Efendi, Bayram Efendilerden olu Hac
Mehmet Efendi, Mftzdelerden Darende kadl yapm olan Mustafa Esad Efen-
di, Halidi Yekta Efendi, Es-Seyyid mer Osman Hulusi Efendi, Es-Seyyid Hatip

Hasan Efendi, onun talebeleri idi.
MENKIB
Bir Ramazan Menkabesi
Hac Mahmud Efendinin talebelerinden biri Ramazana yakn gnlerde bir kye
gitti. O kyn ileri gelenleri ile grtnde kendini takdim etti. Kyn ileri gelen-
leri ok iyi geldin, yarn Ramazan, bizim teravih namazmz hatimle kldrabilir
misin? diye sorduklarnda kldrrm kelimesi azndan kt.
Hlbuki kendisi hafz deildi. Allah Telnn hidayetine, byklne, hocas-
nn himmetine snarak bir boy abdesti alp, her gn bir cz ezberlemek kaydyla
30 gn yanlsz ve noksansz teravih namazn hatim ile kldrd. Ancak son teravi-
hin son rektnda Ns suresini okurken ard. Ns suresini kere tekrarlayp,
dzelterek, namaz ikmal etti. Bayramdan sonra Darendeye geldiinde durumu
Hocas Hac Mahmud kuddise srruhul-azz Efendiye beyan ettiinde, o da: Oul o
artma kabahati senin deil, benim, O anda baka bir ile meguldk, biz seni
tasarrufumuzda tutmamtk diye buyurdu.
Kangal Aasnn Ada
Sivasn Kangal lesinde bir aann erkek ocuu olmazd. Somuncu Baba Haz-
retlerinin trbesini ziyaret ederek Allah Telya duada bulundu; Allahm benim
evladm olur ise, senin rzan iin, kula kar olan kurban keseceim diyerek
adak adad.
Aradan zaman geti, aann bir erkek ocuu oldu. Aa vaadini yerine getirmek
iin, btn srlerin kulan karlatt, kar gelmesinin imknsz olduunu
grd. Bir trl zm bulamayarak, zamann Sivas Mftsne bavurdu. Durumu
anlatt, Mft Efendi de kitaplardan arad, ama byle bir konuya rastlayamad.
Netice itibariyle bu konuyu Darendeli Hac Mahmud kuddise srruhul-azz Efendi-
nin zebileceini syledi.
Aa, Darendeye gelerek Hac Mahmud kuddise srruhul-azz Efendiyi buldu.
Meseleyi anlatt. Hac Mahmud kuddise srruhul-azz Efendide gayet ciddi bir e-
kilde Bu mesele iin mi, ta oradan buraya kadar yoruldun dedi.
Hz. Eyyb aleyhisselmn bandan geen hadiseyi ve Kurandan ayet mealleri-
ni verdi:
Sad Suresinin 44. ayetinde yle buyrulmaktadr: (Bir de dedik ki,): Eline bir
demet al da onunla (eine) vur; yemininde durmamazlk etme. Dorusu biz onu
sabrl bulduk. O ne gzel kul! O hakikaten daima Allaha ynelmektedir.
Hastal srasnda bir yanl anlamayla hanmna ok kzan Eyyb
Aleyhisselm, iyiletiinde ona 100 sopa vuracana dair yemin etmiti. Fakat iyi-
letiinde iin iyzn anlaynca, ne yapaca hakknda areler ararken, k yolu-
nu Allah Tel gsterdi. Eline (yz baaktan) bir demet sap al da onunla vur; yemi-
ninde durmazlk etme. diye emretti.
Eyyb Aleyhisselm, yz tane ekin sapn bir araya getirip, demet yapp, balad
ve yeminini yerine getirmek zere Hanm Rahmeye hafife vurdu. Bylece mesele
halledilmi oldu. Yemin yerini bulmu, Rahmenin can da yanmam oldu. Rahme
Validemiz, Allah Telnn, kendisi iin byle bir are gstermesinden dolay ayr
bir mutluluk duydu. slm hukukunda Eyyb ruhsat olarak geen bu usul, ye-
minlerde ve cezalarn tatbikinde zaman zaman kullanlmtr.
Meseleyi u ekilde halledeceksin: Adadn kurbann kulan yeni doan o-
Mustafa Hkiyi kuddise srruhul-azizi de Tokatta iradla grevlendir-

cuun kar ile karlarsn ve bu bortan da kurtulursun dedi. Bunun zerine Aa
ok sevindi ve Hac Mahmud kuddise srruhul-azz Efendiye dualar edip, hayr
duasn da aldktan sonra memleketine dnd.
Kayma St, St Kaymak Edenler
13 yalarnda olan Haclarl Seydi Efendi, Hac Mahmud kuddise srruhul-azz
Efendinin sabah kahvalts davetine icabet etti. Kahvaltda baz yiyeceklerle beraber
bir kap da st vard. ocuk stten bir ka kak itikten sonra stn katca bir kay-
mak olarak kana gelmesiyle hayrete kapld. O anda Hac Mahmud kuddise
srruhul-azz Efendi glerek elini ocuun omzuna koydu; Ye olum ye, bizim
stmz bazen kaymak olur, bazen de st olur diye buyurdu.
Bir Kuyu Krk Ta
Zaviye Mahallesinden Hafz Aa, bir gn rmaktan omuz engeli ile iki kova su
gtrrken, Merhum Hac Mahmud kuddise srruhul-azz Efendi onu grd: Ne
oul Hafz Efendi bu suyu nereye gtryorsun diye sorduunda, Hafz Aa: Ho-
cam malumunuz kuyunun suyu kurudu, aalarn dibine gtryorum dedi. Hac
Mahmud kuddise srruhul-azz Efendi: yle mi hele onu brak bir kuyuya kadar
gidelim diyerek kuyunun bana varp oturdu.
Hac Mahmud kuddise srruhul-azz Efendi 40 tane ta sayp Hafz Aann eli-
ne vererek Olum 40 Yasini erif oku, her Yasini erifin bitiminde bu tan birini
kuyuya at dedi. Kendisi istirak haline dald. Hafz Aa 39 Yasini erif okuyup
talar attktan sonra, 40 Yasini erifi okuyunca, 40. ta Hac Mahmud kuddise
srruhul-azz Efendi kendi eliyle kuyuya brakmasyla beraber kuyunun suyu bir
anda dolarak yata olan arka revan olmaya balad.
Bunu gren Hafz Aa byk bir sevin ve hayretler iine derek, bir abdest
almak istedi. Bunun zerine Hac Mahmud kuddise srruhul-azz Efendi Gel oul
abdestimizi gidip camiinin nnde alalm demesiyle beraber onlar caminin nne
gelinceye kadar, su onlardan nce geldi. Su ile abdestlerini aldlar.

Hizmetin Mkfat
1901 ylnda Hac Mahmud kuddise srruhul-azz Efendi Hakkn rahmetine ka-
vutu. Vefat edince Camiinin haziresine defnedilmek istendi, ancak eyhli kabile-
sinin ileri gelenlerinden bazlar, onun eyh Hamidi Veli ahfadndan olmadndan
hazireye defnine kar kt. Hem bu olay hem de iddetli k nedeniyle cenaze eski
hamamn stnde gn bekletildi. Bu gnlerde Darendede bulunmayan eyh
Sleyman kuddise srruhul-azz Efendi Darendeye dndnde gece ryasnda
Hac Mahmud kuddise srruhul-azz Efendinin cenazesini gtrp Hazireye defnet-
tiini ve bir zatn kapya gelerek kendisine misafir olduunu grd. Bu zat: Ya
Sleyman sen Hac Mahmud Efendinin cenazesini defin ile memur klndn, ben
salt u selam okuyacam, sen de cenazeyi hazrlayp defnedeceksin dedi. Sabah
olunca grd ryay eyh Hamidi Veli Camii imam Hatip Efendiye ve dier
eyhli kabilesi mensuplarna anlatt. Talebelerinden Hatip Hasan Efendi hocasnn
cenaze namazn kldrd. Hac Mahmud Efendi hizmetinden dolay buraya defne-
dilmeye layk olmutur. diyerek onlarn da rzasn ald. Cenaze gn sonra camii
haziresine defnedildi. (28 Haziran 2006, Darende nternet Gazetesinden alnmtr.)
mitir. Kendisine Byk Pir, Mustafa Hkiye Kk Pir lakab verilmitir.
evlilii vardr. En son hanm ise, Tokat erafndandr. Kendileri ile
hacca gidip orada Hakka yryen hanmdr. Babasndan kalan miras ile
Kelkit ay zerindeki Telezon Kprsn yaptrmtr.
Afyonkarahisarda bir sre mecburi ikamete tabi tutulduunu da ren-
diimiz, Mustafa Rm Hazretleri, buradan gittii Hicaza gitmitir. Onun,
Hdrlkta bulunan iki ehidin kabirlerini tespiti ilgintir.
Uzun yllar orum li ve evresindeki illerin saygs ve sevgisiyle yaa-
yan Hac Mustafa Efendinin on iki kere hacca gittii rivayet edilir.
18981899 ylnda yine amcasnn olu Ahmet Efendi ve mridleri ile
hazrlklarn tamamlayarak hacca giderler. Bu Hac Mustafa Rmi Efen-
dinin son seferidir.
Seksen be yanda son haccn yz elli kiilik bir ihvan ve ailesiyle
yapmlardr. mrn Allah Telya ve Raslllah sallallh aleyhi ve
selleme kavuma arzusu ile tamamlayan Hac Mustafa kuddise srruhul-azz
Efendi, kendisi de bu yolculuun son yolculuk olduunu biliyordu ki, o d-
nemlerde padiah tarafndan hacca gidenlere yardm amacyla stanbulda
verilen paray kabul etmemi, yanndaki ihvanlarna de almamalarn syle-
mitir.
hvanlarndan biri Niksarl, Yolcu diye adlandrdklar ahslar, paray
niin kabul etmediklerini soranca u cevab verir.
Yolcu yolda, Niksarl deryada kalsa, iranlda lde kalsa gerektir.
Gerekten daha vapura binmeden yolcu dedikleri mrid yolda hastalana-
rak Hakka yryor. Niksarl da denizde giderken Hakka yryor. Hac ziya-
retini ilan ettiklerinde yine dili tutulmu ve sadece Kuran- Kerim okuya-
bilmilerdir. Genlik yllarnda da Mustafa Efendinin dili tutulmu sonra
dili almtr. Bu halin Hakka yrmelerine iaret olarak yine olaca haber
verilmitir. Hacc eda ettikten sonra Medine-i Mnevvereye gelip mcavir
olmulardr. Talebesi Tokatl Seyyid Mustafa Hki Efendinin de mcavir
kalmak istemesi zerine Ona hitaben:
Sizin burada mcaveretinizden, memlekete dnp Allah Telnn kul-
larn iradnz elzemdir. Diyerek Haki Efendiyi memlekete dnmesinin
uygun olduunu, bastonunu amcasnn oluna vererek buyurur ki;
Sen git. Ben burada kalp Efendimiz sallallh aleyhi ve selleme hizmet
edeceim.
Grd bir ryada cbbesinin u ksmndan kesildiini ve gmld-
n, hanmnn irtihali olarak aklamtr. Gerekten de hanm vefat ede-
rek defnedilmi, kendiside bir iki gn ara ile irtihal-i dar- beka buyurarak,
Cennet-l Baki Kabristannda Hz. Osman radiyallh anhn ayakucuna
defin edilmitir. (Hicri 1316, Mildi: 18981899)
1060

1060
A brahim Hazretlerinin anlatt bir hac yolculuu dier rivayetler gz
nne alnnca orumlu Hac Mustafa Rmi Hazretlerinin son hac ziyaretine uy-

makta olmas ve tarihler arasndaki birka aylk zaman fark anlatlanlarda uygunluk
gstermektedir.
Refikimiz Hac Mehmed Efendi, Surre Emini Kethdas Hseyin Efendiye m-
nasebeti olduu cihetle onunla dnmek zere kaldndan ve Hac Muhtar Efendi
hazretlerinin enitesi Hac Bekir Efendi dahi birlikte gideceinden Bekir Efendinin
refiki Hac Mustafa Efendi, fakirle arkada oldu. Fakat arkadalar da Cenb- Hak
sabrlar versin sana, bir mkl itir! dediler, yni Hac Mustafa Efendi ahlk dier
bir ahlk idi. Her ne ise, Allah Telya tevekkl ederek Zilhicce-i erifin on altnc
[7 Mays 1898] cumartesi gn deve ile tekne kira edip kafile ile beraber Mekke-i
Mkerremeden Ciddeye hareket olunup ara yerde bir gece geceleyerek ertesi on
sekizinci pazartesi gn sabahleyin Ciddeye yetimek iin evvelce misafir olduu-
muz dell Seyyid Ahmed Efendi marifetiyle bitiiindeki bir haneye misafir olduk.
Ciddede iki gece kaldk. Mslman haclar iin ok vapurlar hazr ve mevcut olup
ilk evvel hareket edecek, dare-i Mahssann Adana vapuru olup beher nefere alt
adet Osmanl liras olarak bilet kesileceinden hemen gidip Mustafa Efendi ile bera-
ber iki bilet alp Zilhicce-i erifin yirminci [12 Mays 1898] aramba gn Cid-
deden hareket olunmutur. Hac Mustafa Efendi yol esnasnda fakire ok zahmet
vermi ise, de vapura bineceimiz gndeki rahatszl fakiri ziyadece incitmitir.
Sabrettik. Haclar ziyade kalabalk olduundan bir ksmn ambara koydular. Biz de
oras rahat diye ambara indik. Bir mddet sonra grdm ki, ambarda olan kalabalk-
tan ve fena kokulardan rahat olunamayacandan ilaveten bir buuk lira verip k
stnde gverte zerine yalnzca naklettim.
Mustafa Efendi gelmedi. Ve zaten ayrlmay niyet etmi idim. yle oldu. Hik-
met-i ilh o gece mumaileyh Hac Mustafa Efendi souk mu alm, ne olmu ise,
fena hlde keyifsiz olup basuru hareket etmi. Ertesi gn yukar yanmza geldi.
Aman ben de buraya geleyim diyerek bir yer bulup skt ise, de hastal artarak,
kanl basura evirdi. Bu hl ile Tr- Snya Zilhicce-i erifin yirmi nc [14
Mays 1898] cumartesi gn vardk. Orada on iki gn karantina beklenecektir. Cid-
deden ve Mustafa Efendiden ayrlarak ile yalnz bamza kaldk. Geri bizim Polis
Hac smail Efendi vapurda ise, de zaten bu cemaatten Mekke-i Mkerremede ayr-
lp herkes kendi bana kalm idi.
Ciddeden ayrldmzn ertesi gn gvertede yanmda yata olan bizim Edir-
neli vilyet mektubu kalemi grevlilerinden Hac Ali Beyin dostlarndan dre-i
Mahssa Telgraf Memuru Hac Rfat Efendi namnda bir zat gelip Ali Beyin yata-
na oturup muhabbet ettiler. Fakir de ho geldiniz gibi muamelede bulunup teden
beriden muhabbet olunur iken, mumaileyh Rfat Efendinin Dersaadette ne tarafta
haneleri olduu sual olundu. Dedi ki, Mstakil hanemiz yoktur, ehzadebanda
maret Sokanda bir hanede kira ile ikamet olunur deyip hanenin baz zellikleri-
ni syler sylemez, dedim ki,
Erenler, o hane bizden satlm bir hanedir, size ierisini tarif ve beyan edeyim
deyip hanenin tamamyla ierisini tarif ettim ve dedim ki,
Benim enitem Beir Aa yeniden yaptrnca borlu dp sonrada satmtr.
Komularn bir bir syledim. Bundan Hac Rfat Efendi ziyadesiyle memnun olup o
gn yanmzdan ayrlmad. Onun idarenin telgraf memuru olduundan Hicaza
parasz gelmi yni vapura para vermemi ve ba kamarasnda ikamet etmekte oldu-
undan fakire buyurdular ki, Malm ya vapurun skl, abdesthane iin ok zah-

met meakkat ekerseniz bizim kamarota birka kuru verir iseniz, orann abdest-
hanesi mkemmeldir, her vakit gelip orada abdest alrsnz ve bu vesile ile de orada
oturup muhabbet ederiz buyurdular. Fakir yle bir nazar ettim ki, bu zat, ehl-i
tarkat olmal. Sual ettim, Gmhaneli merhum Hac Ahmed Efendi kuddise
srruhu1-azz dervilerinden imi. Fakir de Hazret-i eyhi bilirim deyip baz ah-
vallerinden beyan ettim. Ve kendimin mridi olan Sultn- Ulem-billh Efendimi-
zin baz hallerinden beyan edip onu grdm ki, bu -azz Hac Rfat Efendi gya
kendi mridleri eyh merhumu bulmu gibi fakire sarlp Aman Efendim, birlikte
olalm diyerek deta alka edercesine sevgisini izhar etti. Fakir de ba can ile kabul
edip artk gece gndz ayrlmaz sanki kendi klem gibi hizmetler ve arz- muhab-
betler eder. Fe-subhnallh anladm ki, bu zt- li-kadri erenler bu kemter biareye
yardm iin gndermitir. Artk bizden de arz- muhabbetler ile mnev evldmz
kabul ettik. Daima kamaraya giderim, orada abdest alrm, taam ederim, o da bize
peder Efendi diyerek nm arkamdan ayrlmaz. Hatta Kaptan Binba Hseyin
Bey ve dier vapur halk sahiden Rfat Efendinin pederidir zannederek pek ok
hrmet ve tazimde bulundular. Sonra Tr- Snya geldik. Kendisi gemi takmndan
addolunarak vapurda kalp karantina mahalline kmadlar. Lkin bizi sandala bindi-
rir iken, boynuma sarlp pederciim diye alad ve bizi de alatt ve ba kamaras
mterilerinden olup muhabbeti ilerlettiimiz Telgraf- Umum Muhabere Memuru
Hac Nuri Bey ile Bb- Fetva-penhde bulunan Hac Zihni Efendiye pek ok rica
ve niyazlar edip fakiri erenlere emanet edip hizmetime itina etmelerini ok rica et-
mitir. Ve onlar tarafndan dahi fevkalde hrmet riayet olunmutur. Hatta birbi-
rini muhabbetten dolay kskanp/1013/ birbirlerini gemek isterler idi. Fakir de
onlarn u muhabbetlerine kar bir beyit dzp devaml syler idim: Zihnimle Nr
u Rfati buldum.
Yni Zihni Efendi ile Nuri ve Rfat Efendiyi buldum diyerek Zihni Efendi
tarkat- ilmiyyeden olduundan ona ncelik, Nuri Efendi hem since ve hem memu-
riyete Rfat Efendiden mukaddem olup onlar takdim ederek cmlesini memnun
ettim. Ancak bizim Hac Mustafa Efendiyi memnun edemediimden Tr- Snda
braklmtr, yni drt gn sonra hastaneye gidip vefat etmitir. Cenb- Hak
rahmet ve mafiret etsin -azzim.
On iki gn pek g hl ile geirip vapura avdet ettik. Velinimet muhterem Hac
Muhtar Efendi hazretleri zaten Hicaz yolunda rahatsz idi, yni bir gn shhat ve
afiyette olamadlar. Oldularsa da ite yle byle. Ve banda olan zevt- kiram ise,
cmleten akrabay taallkattan olup haric kimse yok idi. Ancak yle idrareye
mktedir bir kimse olmadndan ve Hak selmet versin kendileri dahi hemen bir
vesvese ve evhama dp baz kere fakir kendisine shhat ve selmetle dneceimi-
ze sanki Allah Tel tarafndan mjde ve ilham olunmu gibi eyler syleyip teselli
ederdim. Hac Mustafa Efendinin keyifsizliini duyarak edip karantinadan fakire
tezkire gndermiler idi, nk hazretlerinin rahatszl Hicaz valisi tarafndan bir
telgrafla padiaha arz olunup denizden stanbula gelmesine padiah emri gnderil-
mesiyle fakirden bir hafta sonra takm dairesiyle beraberce Ciddeye avdet edip
oradan Msr kumpanyasnn Feyym isimli vapuruna binerek bir hafta sonra Tr-
Snya gelmiler idi. Hatta deniz yolculuunda dmeni krlp sakatlanm olan
Hac Ynusun vapurunu Feyym vapuruna balayp getirmiler idi. Bizden bir
hafta sonra da onlarn vapuru tahliye olunarak karantina mahalline, ayrca kendileri-
hvan kafilesi 50. gn sonra Trkiyeye dnmlerdir.
Hac Mustafa Efendi, ilmi, ahlaki davranlar ile Tokat, orum, Amas-
ya, Trabzon gibi yerlerde dilden dile anlatlmaktadr.
eitli kitaplar ve iirler yazd sylenen Hac Mustafa Efendinin basl
eserlerine henz rastlanmad halde; Dilistn, Bedestn ve Glistn ismin-
de kitabnn olduu sylenir. Hatta bunlarn sonradan bir uval ierisinde
tarlaya gmld de anlatlan riayetler arasndadr.

ne ayrlan zel yere ktlar. te Muhterem Hac Muhtar Efendi hazretlerinin karan-
tinadan yazp gemi nbetisi vastasyla fakire gndermi olduklar mektubun bir
ayn aaya yazlmtr. -azzim:
Azzim el-Hc brahim Efendi,
1060

Nine-i kabl-i ilh olan rza-i ser eminiz inallah bertaraf olmutur.
Mekke-i Mkerremeden harekette isticaliniz Adana vapuru gibi muntazam bir
slm vapuruna yetimenizi inta etmesinden dolay ayeste-i afv tesmuh gr-
lr. Ama bizim isticalimiz hibir ie yaramad, zira Feyym vapuru gibi gayr-
muntazam ve yolcular hadd- marfundan efzn bir vapura bindik. Zaten Mek-
ke-i Mkerremeden hasta hasta hareket ettiimiz cihetle Cidde yolunda ve Cid-
dede hayattan midi kestik. Tra gelirken, frtnaya tutulup rahatsz olduk. u
kadar ki, esn-y rhta bin huccc hmil olduu hlde dmenin denize dme-
sinden ve su almaya balamasndan dolay sergerdn- girdb- hayret hatar
olan Hac Ynusun vapurunu vapurumuza rabt ettirmeye muvaffak olduumuz-
dan dolay bahtiyarz. Elhamdlillah sizin karantinanz zannederim ki, bir iki
gne kadar hitam bulacandan bizden evvelce stanbula muvasalat buyuracak-
snz. Cem-i ahbb ve ihvn- kirama selm- ciznemizi tebli buyurun ve ha-
nemize de urayp onlar hlimizden haberdr edin. Refikiniz rifatl Mustafa
Efendiye selm ve dua ederim. Hafz Efendiye dahi kezlk.
Baki devm- selmet ve afiyet -azzim, Efendim. Muhtar. (A brahim Dede,
a.g.e. c. II, s.10121015)
Yeni Trke ile
Azzim el-Hc brahim Efendi,
Nine-i kabl-i ilh olan banzdaki sknt inallah bertaraf olmutur. Mekke-
i Mkerremeden harekette acele Adana vapuru gibi muntazam bir slm vapuruna
yetimeniz gerektiinden dolay uygun grlr. Ama bizim acele etmemiz hibir ie
yaramad, zira Feyym vapuru gibi dzensiz ve yolcular fazla kalabalk bir vapura
bindik. Zaten Mekke-i Mkerremeden hasta hasta hareket ettiimiz cihetle Cidde
yolunda ve Ciddede hayattan midi kestik. Tra gelirken, frtnaya tutulup rahatsz
olduk. u kadar ki, yol esnasnda bin hacy tad hlde dmenin denize dme-
sinden ve su almaya balamasndan dolay ba dnm gibi dmensiz olan Hac
Ynusun vapurunu vapurumuza balamaya muvaffak olduumuzdan dolay bahti-
yarz. Elhamdlillah sizin karantinanz zannederim ki, bir iki gne kadar bitecein-
den bizden evvelce stanbula varm olacaksnz. Btn dostlara ve ihvn- kirama
selm- ciznemizi tebli buyurun ve hanemize de urayp onlar hlimizden
haberdr edin. Yol arkadanz deerli Mustafa Efendiye selm ve dua ederim. Hafz
Efendiye dahi ylece.
Baki devm- selmet ve afiyet -azzim, Efendim. Muhtar.
Hz. mer radiyallh anhn soyundan olduu iin celal mereplidir.
Hac Mustafa Rumi Hazretlerinin, icazet verdii talebelerinin mderris
olduklar dikkate alnacak olursa, onun ilmiye snfnda iyi bir mevkiiye
sahip olduu ve tekkesinin yannda medrese eitimi de verdii anlalmak-
tadr. Medresede verdii zahiri ilimlerin yannda tekkede de, hal eitimine
dayanan iradn srdrd ifade edilmektedir. Anlatlanlara bakarak onun
skuti sohbet tarzn da balatt kabul edilebilir. Gavsl-zam
hramczde Hac smail Hakk Efendinin bu tarz gelitirdiini de ilave
edebiliriz.
Bir kiinin hli, bin kiinin klinden daha gzeldir sz Hac Musta-
fa Rumi Hazretlerinin bu ynn yanstr.
Helal lokmaya byk bir titizlikle dikkat ettii iin, ziraatla megul
olurdu. Darda, arda veya herhangi bir ak meknda yemek yediini
kimse grmedii gibi, rasgele insanlarn dahi evlerinde yiyip imemitir.
Tarkat liyyenin rknlerine son derece titiz ve dikkatlidir.
Hatm-i Hcegan ve sohbet mevzuunda taviz ve ciddiyetsizlik kabul et-
mezlerdi.
Hac Mustafa Efendinin nesli devam etmektedir. Oullar; Hac Faik
Efendi ve Hafz Efendidir. Hac Faik Efendinin olu olan Zeynel Abidin
Efendi bir sre postniinlikte bulunmulardr.
eyhler eceresinde orum-i Mustafa Rum-i Faruk rni diye yazl-
mtr.
1061

1061
Trkiye Gazetesi Evliyalar Ansiklopedisi c.9 s.235

MRD- KML MUSTAFA EFEND HAZRETLERNN
M-I ERFE TERFLER BEYANINDADIR
1062

Erzincana yakn olan iran
1063
kazas ulemsndan ve tarkat- aliyye-i
Nakibendiyye hulef-y kirmndan olup uzun bir mddet orum sancan-
da ilim nereden ve kullar ird ile zahir ve btn mamur eden byklerden
olan gl alacak kadar faziletli, doru yolda olan zhd sahibi Mustafa
Efendi Hazretleri bin yz [1886] sene-i hicriyesinde yanlarnda baz
mridleri ve dervleriyle beraber Hicza hac ziyareti yapp dnnde m-
erfi ziyaret etmek hayrl niyeti ile buraya gelmek zere Beyruta km
olduunu Beyrut Mekteb-i Rdiye-i Askeriyye hocas orum Ali Efendi
biraderimiz amda Halilullh Medresesinde sakin tccar ve ihvn-
tarkattan Kt akir Efendiye yazmlar. Onlar da fakire ifade ve beyan
ettiler. Efendi kuddise srruh Hazretleri oktan beri orumda olmasyla
aramzda zhir ynyle bir grmememiz, lfet ve muhabbet yok ise, de,
mdemki Sultn- Ulembillh kuddise srruhu1-azz Efendimizin durdukla-
r ve mridlerinin meskenlerine yaknln evvelce bulunmas cihetle mu-
hakkak aralarnda lfet ve nceden gelen bir muhabbet de bulunaca mu-
hakkak vardr deyip Mustafa Rum Hazretlerini karlamaya gitmek ve hiz-
metinde bulunmak fakire vaciptir deyip Onun iin akir Efendiye dedim
ki,
Efendi hazretlerini karlamaya gitmek zere oradan hareket gnn
zatnza yazyla fakire haber vermeniz rica olunur. Onlar da Ba zerine
dediler.
Aradan drt be gn gemiti ki, bir sabah akir Efendi orumlu Pir
Mustafa Rmi Hazretleri hakknda
Yaptm tahmine gre bugn Hazret-i eyh, m- erife vsl olacak-
lardr. Haberini verdi. Fakir derhl eve dnerek elbisemi giyip doruca
akir Efendinin odasna geldim. Meerki Faziletli Mrid Hac Halil Efendi
Hazretleri kendi hanelerine misafir etmek niyetiyle lzm gelen hazrlkta

1062
A brahim Dede, A Dedenin Hatralar, hzl. Mustafa Ko-Eyb
Tanrverdi, st, 2006 c. I, s.605616
1063
Bugn Gmhaneye bal.
bulunup hatta akir Efendiden ay kupalar alveriini yaparken grdm.
Derhl ellerini pp bu hizmet ve ltuflarndan fevkalde teekkrler edip
ay takmnn akesini fakir verip
Hemen buyurun, imdi arabaya binip yola yle devam edelim dedim.
Hac Halil Efendi Hazretleri buyurdu ki,
Daha erkendir, akir Efendide bir ay ielim, bir para kahvalt edelim,
sonra gideriz. Fakir buna raz olmayp gitmeyi tacil edip bunlara derhl
biraz francala, zm, peynir alp
Araba iinde yeriz, buyurun demekle beraber, gnlmde de bir taraf-
tan ekilmi telgrafn heyecan ile hizmet edememek korkusuyla dururken,
Sultn- Ulem-billh kuddise srruhu1-azz tarafndan manevi iret ile
buyurdular ki;
Bu gelen zt- erf tarafmzdan size misafir gnderilmitir. Haklarnda
lzm gelen hizmet ve yardmda kusur eylemeyesiniz gibi manalar atlmak-
la artk ihtiyarm elimden gidip eylediim tel ve acele ve gayret, bunlar
hayrette brakp
Canm birader, nedir sizde olan tel ve tacil? diye sual ederlerdi. Fa-
kir de cevabnda:
Efendim, bu zt- l-kadr Sultn- Ulem-billh Efendimizin vatanda
ve hem de tarkat arkada olup muhakkak aralarnda lfet ve muhabbet dahi
olaca ak bir emirdir. Fakiriniz Ulem-billh Efendimizin a dedesi
olduum cihetle elbette fakire misafir demek olacandan bu yzden vaktiyle
gidilip teriflerinden evvelce orada eyhi hazr olarak bekleyen biri olmak
lzm deyip acelece bunlar alp ve bir araba kiralayp birinci mevkii olan
karusaya binip ehre iki saat uzakta olan Elhme isimli mahallere gittik.
te -azzim, arabaya binip aldk. Ama velkin ne aldk! Henz mey-
haneden kalkm, kendisine malik olmayan bir mestane gibi oldum. O kadar
nee ve tecelli geldi ki, deil arabaya, byk sahralara samyorum. Hac
Halil Efendi hazretleri ise, batn yoluna tamamyla vakf olmasyla onlar
yalnz tebessm ile fakirin kelmm dinleyerek ederek neeleniyorlardr.
Hele bizim akir Efendi bizden ona da bir sevinme hali gelerek o da hareket
ve cmbe geldi.
te bu hl ile Elhmeye vsl olduk. Aradan be on dakika geer ge-
mez bir de baktk ki, arabalar dadan aa doru geliyor, nk Mustafa
Efendi Hazretleri yol esnasnda namaz ve niyaz iin karusaya binmeyip yk,
eya nakleden arabalara binmi olduu haberini alm idik, imdi arabalar
byle zuhur etmesiyle Hac Halil Efendi Hazretleri fakire bir nazar ederek
Koca A Dedemiz, acele ediinizde ayn keramet gibi oldu! buyur-
dular. Oradan piyade olarak krk elli adm ileriye doru ynelip ilk gelen
arabann iinde mahede ederek hemen selma durduk. Onlar da irfanlary-
la bizi bilip iltifat ettiler. Araba durup hemen fakir, arabaya kp koltuuna
girip dikkatli ve edeb ile aa indirdim. Dier araba da dahi iki dervii olup
bizim arabada yer olmadndan dervilere:
Siz eyanz ile yine bu araba ile ehre geliniz, arkadalarmzdan birileri
ile sizi haneye aldrrz deyip oradan orumlu Pir Mustafa Rmi Hazretle-
rini alp zel araba ile m- erife dndk. /606/
Onun yle cemallerine dikkat ettim, tpk Ulem-billh Efendimize
benzemektedir. simleri dahi Mustafa olmasyla hem isimde ve hem cisimde
tamamyla benzer bulunduundan sanki Ulem-billh Efendimizdir. Artk
bir baka hle ve renge girdim. Marnileyh Hac Halil Efendi Hazretleri
buyurdular ki,
Bu zat, eyh Fehmi Efendi hazretlerinin a dedesidir. orumlu Pir
Hazretleri cevabnda:
Maallah. brekellh! Biz de Hazret-i Fehmi kuddise srruhu1-l tara-
fndan geliyoruz
1064
demesiyle ihtiyarm btn btn elimden gidip bir
cezbe hli gelip alamaya baladm. Onlar da alattm.
Bu hlimden eyh Efendi hazretleri, marnileyh Ulem-billh Efen-
dimize olan ak ve muhabbetimin derecesini anlayp ok iltifatlar edip Haz-
ret-i Fehmi kuddise srruhu1-azz Hazretleriyle olan eskiden beri lfet ve
muhabbetleri olduundan bahsederek hikye etmeye baladlar. Meerki
hakikten aralarnda eski bir hukuk var imi. Hazret-i Fehmi kuddise
srruhu1-azz Efendimizin ilk hacc- erfe teriflerinde birlikte olduklarn
beyan buyurdular. Hatta yle bir hikye naklettiler ki,
Svey denizinde bir byk frtnayla karlatk. yle ki, gemiye
binmi gider iken birdenbire bir frtna zuhur etti. Zannettim ki, hemen ge-
mimiz batacak. Kendimden mit keserek yle geminin bir kenarnda hazr
olaymda gemi denize batt anda kendimi kelime-i ehdet ile beraber de-
nize ataym. Lkin nazar- dikkat ile eyh Fehmi Efendi hazretlerine nazar
ediyorum. Onlarda asla byle bir tel gremeyip yalnz murakabeye var-
mlar, ylece emr-i ilhiyyeyi bekleyip duruyorlar. Artk onlarn tevecch
ve niyazlar berektyla olmal ki, o anda gemimiz orada bir liman bulup
hemen oraya dhil olarak orasn snak yeri yaptk. Dier gemiler dahi

1064
Hac Fehmi Erzincn kuddise srruhul aziz
19. yzylda Anadoluda yetien evliyadan. Asl ismi, Mustafa Fehmidir. Erzin-
canl nl Terzi Babann halifelerindendir. Doum yeri ve tarihi bilinmemektedir.
1890 (h. 1298) senesinde Mekke-i Mkerremede vefat etti. Zamannn usulne gre
eitli ilimleri tahsil ederek kendisini yetitiren Hac Fehmi Efendi, tasavvufta Mev-
lana Halid-i Badadi hazretlerinin yolunun edeplerini ve erknn Erzincanda yayan
Terzi Babaya talebe oldu. Onun sohbetlerinde yetiip kemale geldi. Hocasnn vefa-
tndan sonra Allah Telnn emir ve yasaklarn insanlara anlatp, talebe yetitirdi.
Osmanl Devleti ile Rusya arasnda 1877 senesinde meydana gelen ve Doksan
Harbi diye bilinen harb esnasnda Dou Anadoluya Ruslarn hcum ettii srada
talebeleriyle birlikte harbe katlp, byk kahramanlklar gsterdi. 1890 (h. 1298)
senesinde hac ibadetini yerine getirmek zere gittii Mekke-i Mkerremede hasta-
land. Otuz gn sonra da vefat etti. Hazret-i Hadicenin kabrinin ayak ucuna defne-
dildi.
oraya geldiler. Birka gn frtnadan orada kaldk. Bir gn bizden evvel bir
gemi oradan kp gider iken, bizim geminin gitmesi iin dahi Hazret-i Feh-
mi Efendimize syledim, nk gemide de ondan byk kimsemiz yoktur.
Fakire cevabnda buyurdular ki,
Sf, sen karma! Fakir de skt ettim. Bir de onu grdm ki, o giden
gemi rzgrn ters esmesiyle kendisini taa arpp iinde olan Mslman
haclar denize gark oldular. O gece de limanda kaldk. Fakir yle muraka-
bede iken, bir adam zuhur etti. Fakire sual etti ki,
Sizin bamz kimdir? Fakir de bizim ile beraber ihvandan bir k ve
bir sdk ihvanmz var idi, ismine Hlid derler idi, onu gsterdim. O adam
gidip onun belindeki kuandan tutup yle geminin ba tarafna doru
ekip gtrd. O hlde murakabeden uyandm. Hemen Hlidi ardm:
Aman uak, uradan biraz sadaka ver, gemide olan fukara ve dervile-
re! dedim. O da hemen bir miktar sadaka datt. Bu hallerden Fehmi Efen-
di Hazretlerini haberdar ettim. Onlar da memnun olup teekkr ve hamd-
senalar edip ertesi gn sabahleyin rzgr durup limandan hareket ederek
selmete vasl olduk diye arabann iinde hikye buyurdular./607/
te eyh Efendi hazretlerinin bu hikye eyledii hususu mukaddemce
arz u beyan etmi idim ki, Hazret-i Ulem-billh kuddise srruhu1-azz Hi-
cazdan Erzincana dner iken fakire anlatmlar idi ki,
Bizi Hicazdan salvermiyorlar idi, yani manevi izin yok idi. Ancak va-
lidemin rzas yok idi diye oradan hareket ettik. Az kald ki, bindiimiz ge-
miyi denize gark edip o kadar Mslman haclar bu fakirin yznden denize
gark olacaklar idi. Gemiden yle bir kenara kmak niyet etmi idim. Hele
afvi ilh zuhur edip shil-i selmete ktk buyurmular idi.
te o hikyenin tafsilini marnileyh Mustafa Hazretlerinden dinleyin-
ce artk Ona hizmet ve kulluum kat kat oldu, zira ki, sevdiim Efendimden
geliyordu. Byle muhabbetler ile Dunmr adl mahalleye gelip orada araba-
dan inip abdest yenileyerek ile ikindi namazn cemaatle eda edip tekrar ara-
baya binip doruca Hac Halil Efendi Hazretlerinin evine gittik. Oradan
adam gnderip nceden giden dervileri ile eyalar aldrdk. O gece orada
istirahat buyurdular.
Ertesi sabah huzurlarna gittim. Beraberce aylar iip muhabbetler mey-
dana geldi. Zannettim ki, Sultn Ulem-billh Efendimiz tekrar dnyaya
geldi, zira ki, o zamn- sadete benzer buldum. Ve eyh Mustafa Hazretle-
rinin dahi fakire olan kuds tevecchleri bir derece fakiri raks u cmbe
getirdi. Zevk ve mest hlimden onlar da memnun olup kuds tevecchlerini
daha da artrdlar. Ve Hac Halil Efendi Hazretleri de:
Efendim, A Dedemiz imdi m- erf in kutbudur deyip artk bu
szden eyh Efendi hazretleri ltife yoluyla ismimizi Kutub koyarak
Gel bakalm bizim Kutub, ne var ne yok! diye birtakm iltifat ve ltife
buyururlar idi. te taklit olarak imdi de kutup olduk -azzim. Zaten her bir
iim taklit idi. Bu da bir taklit olsun dedim.
O gn eyh Efendi hazretleriyle dervileri ve Hac Halil Efendiyi alp
hamama gtrdm. Ertesi gn de Hazret-i Mevlna Hlid kuddise
srruhu1-azz Efendimizin evine yz srp nceden alnm msaade ile izin
zerine harem-i sadetleri ki, iffetl ismetl valide sultan Efendimiz hazret-
lerinin huzr- devletlerine gidilip iltifata mazhar olduk. O zaman eyh
Efendi hazretlerini bir miskin dilenci fakir haliyle kemli tevazu ve huu
ile vlide-i muhterem hazretlerinin karsnda durup ayaklarna kapanp sec-
de edercesine keml-i tazm ve sayg ile fevkalde hayran oldum. Oradan
artk gereken ziyaretlere gidilip tm bir huzr ile gezip dolalmtr. Ancak
fakire yle bir buyurdular ki;
Birka ay burada kalmak arzu ederim. Yani bu k burada kalacam-
dan mnasip bir hcre veya bir ev kiralanmas iin emir buyurdular. Fakir
derhl aratrmakta olup bu hususu bizim ubenin yaz ileri baktibi Hac
zzet Efendi haber alp mahdumu Rfat Beye demi ki,
Bizim brahim Efendi, eyh Efendi hazretleri iin kiralamaya niyet et-
tii imdi birtakm kiralk yeri vardr. Bundan ayrca bitiiimizdeki evimiz
botur. Bu evin anahtarn gtr, ona teslim et demi. Zaten zzet Efendi,
muttaki, bid ve zhid bir zat olup derhl Rfat Bey, anahtar getirip verdi.
Fevkalde memnun oldum ve keyfiyeti hazret-i eyh Efendimize arz ettim ve
hane sahibinin yardmndan haber verdim./608/ Memnun olup kabul buyur-
dular. Oraya nakil olup lzm gelen hasr, levazmat, mangal vb. eyler tara-
fmdan satn alnd. Baz eyay da evimden getirdim. eyh Efendi hazretleri
eskiden beri hibir kimsenin bir eyi yani ake ve boha ve sair bir ey kabul
etmediinden baka hibir kimsenin davetine gitmez ve kimse ile muhabbet
etmez; uzlet ihtiyar etmi ve daima zikr ve rabta ile megul olup fakirin
byle eylere ake sarf ettiime raz olmayp derhl fakiri arp iki adet
Osmanl liras verdiler ki,
Bunu levazmata sarf edin diye. Derhl fakir ellerine kapanp
Efendim merhamet buyurun, kulunuz a dedelik vazifesini ifa ediyo-
rum. Sonra size yaptm masrafn bilgilerini takdim ederim, o zaman hesa-
bmz grrz diye kendilerini ikna ettim.
eyh Efendi hazretlerinin zhd ve takvalar ve fazl u kerametleri
nihyeyetsiz dereceye varm idi. Hatta Avrupa ekeri yemeyip ay iin M-
sr ekeri satn alr idim. ayet baz kere evimden yiyecek getirilecek olur
ise, onlarn tembih ve tarif ve tavsifleri zere yaplrsa ylece kabul buyurur-
lar idi. Ve kimseyi huzurlarna kabul etmezler, ancak izin ile ve fakiri ile
yle birka dakika huzurlarna alrlar idi. Hatta m- erifte sakin, mehur
Adanal m Hoca Efendi, bu ztn ann ve hretini duyunca kulaktan
k olmu idi. Velkin kendi m olduu ve gayet yal ve ihtiyar bulundu-
u ve bir de huzurlarna kimseyi kabul etmediklerini iittii cihetle ziyaretle-
rine gidemeyip bunun bir aresini aramakta iken bir zat, fakirin ona yaknl-
m sylemiler. Derhl beni ararak:
Aman olum, sana pek ok rica ederim, u zat ile bu fakiri bir kere g-
rtrmenin aresi ne ise, sizin himmetinizden beklerim dediler. Fakir de
Ba zerine, nallhu Tel yarn gece yatsdan evvelce hazret-i eyh
Efendimizi buraya getiririm dedim. Onlar da fevkalde memnun olup ora-
daki btn ihvan dahi memnun olarak hep birden
Yarn gece bekleriz dediler. imdi fakire bir byk endie ve tefekkr
oldu ki, belki kabul buyurmazlar, gitmezler; sz de verdim. Nasl olur ve ne
zemin ile ne yolda arz edeyim diye tefekkr eder iken, prn- azm
hezartnn rhniyetleriyle imdat isteyerek sre-i Abese hatrma geldi, yani
Abese ve tevell En cehu1-am
1065
yet-i kermesi, fakire bir byk
rhni imdt oldu.
Ertesi gece yemekten sonra yksek huzurlarna yz srp ve yle ko-
nutum ki;
Yksek yaknlnzda Adanal m bir hoca Efendi duacnz vardr.
Kendisi gayet yal ve ihtiyar olup ziyaretinize gelmeye kudreti yoktur ve
kendisi ehl-i tark olup Efendimizin gzel vasflarn duyup kulandan k
olmutur. Fakirinizden grmek iin izin ile pek ok teriflerinizi istirham
buyurdular. Fakiriniz de Efendimize olan yaknlk ve kulluundan dolay
taahht ettim. Lutf u ihsan Efendimizindir. Eer ki, bu dileim ve niyzmz
kabul buyurmaz iseniz o vakit bir ey diyemem, ancak sre-i Abeseyi kraat
ederim dediim anda bu iaret fevkalde houna gidip /609/ tebessm
buyurup Sen ne yaman adamsn, nasl bu yet-i kermeler hatrna geldi
ok yaman bir kutub imisin! diye ltife edip Artk gitmemek olmaz, bu-
yurun gidelim deyip oradan Adanal m Hoca Efendinin hanesine geldik.
Hemen oda kapsndan ieri girer girmez ortada olan nargile ve sigara ve
ubuk gibi eyleri derhl kaldrdlar. Keml-i tazm ile ellerini ptler ve
m Hocann yanna oturttular. yle bir saat kadar muhabbet oldu. Lkin
cmlesi anlatlamayacak ekilde mest oldu, zira kuvvet-i ilmiyye ve
ameliyye mkemmel, zahir btn ynnden byklerden bir zattr. Elbette
bunda olan tesirler baka olur. Sonra evimize dndk.
Pazartesi ve cuma geceleri hatm-i hcegn kraat etmek niyeti ile eve bi-
tiik olan mescid-i erfe terifleri ve bu yzden ihvan, feyze mazhar olup
cmlesini memnun ve sevindirmelerini arz ettim ise, de kabul buyurmayp
ancak fakir ve Hac Halil Efendi beraberce evlerinde mevcut iki dervi ile
pazartesi ve cuma geceleri hatm-i hcegn kraatine msaade buyrulup her
cuma ve pazartesi geceleri gidip hatm-i hcegn okur idik. Zannederdik ki,
m- erifte deil, cennet-i alda okuyoruz gibi yle huzr- tm ve nispet
kokusu oday ihata eder idi. Hatm-i hcegn hitamndan sonra yarm saat
miktar yerimizden harekete kuvvet bulamayp yle deryy aka ve feyz-i
tecell-i Hakka gark olmu olur idik. G hl ile uyanr idik.
Hac Mustafa Rmi kuddise srruhul-azz Efendi hazretleri silsilenme-i

1065
Surat ast ve dnd, ma geldi diye. (Abese, 12)
erfi dier renk ve tarzda bizzat kendileri kaleme alp baz kere kraat buyu-
rurlar idi. Fakir istirham edip yannda olan dervie yazdrp bir aynn aldm
ve kutsal emanetler snfnda korudum ve teberrken buraya dahi aynyla
yazdm.
1066

Velhsl byle muhabbet ve cmbler ile evvel bahar oldu. eyh Efendi
hazretleri geri dnmeye niyet buyurdular. Fakir de yol esnasnda giymek
zere bir adet am malah takdim ettim. Kabul buyurmadlar. Lkin Hac
Halil Efendi yle niyaz ve rica ettiler ki,
A Dedemizin hl n Efendimizce ho ve gzel olduu bilinmitir.
Binaenaleyh bu bendenizi bakalarna benzetmeyiniz. m- erf kutbunun
abasna brnp yol esnasnda souk ve scaktan muhafaza olunursunuz
demesiyle marnileyh eyh Mustafa Efendi Hazretleri de tebessm ede-
rek
Sahih, doru buyurdunuz. Pek yolundadr, iyi olur. Getir bakalm kutup
Efendibabamz! diyerek birtakm iltifatlar ile kabul buyurdular. Yol
Fatihasn okuyarak ile selamla birlikte Y Mevln sultanm, aknz
mzdd olsun diye arkalarndan baklarak gzelce veda olunmutur./615/

orumlu Mustafa Rum Hazretlerinin oruma vardktan bir hayli
mddet sonra A brahim Efendi Hazretlerine gndermi olduu mek-
tuplar

Bismihi ve hamdihi ve salten ve selmen al habbihi. Ve bad:
Sadakatli eh-i hreviyyem Efendi hazretleri,
Badet-tahiyyetil-vfiye htr- erifinizi istifsar ve hayr dualar
rica ve niyaz olunduktan sonra eeri taraf- ciznemizden sul-i erf
buyurulur ise, trh-i mektuba kadar vcd- nizimiz shhat ve afiyet
zere olup evk- lika zerine bilesiniz ve bu defa bu tarafa azimet eden el-
Hc Ali Efendi yediyle lyk olmayarak bir kat amar gnderilmitir.
Kusura kalmayp kabul buyurmanz niyaz olunur.
Candan -azzim, biraderim, sene-i esbakta o tarafa geldiimizde hakk-
cizde zerinize den hizmetinizi kmilen eda edip bizi mahcup eylemi-
tiniz. Lkin bu bende-i cizde hayret-i hak lfet-i halka mni olduundan
bizler ile kemaliyle lfet muhabbet olunmad. Bizi mazur tutasnz. el-
Uzru makbuln inde kirmin-nsi.
El-Fakr el-hakr turbul-akdm
Hdimul-fukar Mustafa
En-Nak-bend el-Hlid
1067

1066
A brahim Dede, a.g.e. c. II, s.610612 (Burada yazlm olan Silsile-i
erifi Trke Silsile ksmnda tekrar olmasn diye orada yazdk.
1067
Bismihi ve hamdihi ve salten ve selmen al habbihi. Ve sonra:
EYH- RN HACI MUSTAFA EFEND HAZRETLERNE
YAZILAN METHYE
Yeter artk bu hasret Er ge akbetim budur
Ak ile halvetim efaat karm bu mudur?
Sana gelmektir niyetim Bu yol aklar yoludur
Daha dnmem ben rne. Daha dnmem ben rne.

Kabul eyle mmetini Mustafaym Mustafaya
Alsn Pirden Himmetini Varaym o pr safaya
Ver bakaym cennetini ltica kldm mevlaya
Daha dnmem ben rne. Daha dnmem ben rne

Erdim efaat- krna Bu can canan arz eder
Kabul edip ol yanna Garip kulun niyaz eder
Misafirim Osmanna mmet Muhammede gider

Yzm srdm eiine k isem yre erem
Sen sahip ol ana Cemali pakini grem
lticam var byle sana Eiine yzler srem

Fani dnyada daraldm Cismi canm arzuluyor
Hasretin ile bunaldm Hasret yaralar szlyor
lticay sana kldm Gnlm Muhammede dnyor
Daha dnmem ben rne Daha dnmem ben rne

Burada tamam olsun mrm Bir iltica niyazm var
Vuslat olsun hem bu gnm Dilde bin bir vaazm var
Sultanma gider gnlm Kabul eden Feyyazm var

Sadakatli ahiret Kardeim Efendi hazretleri, Selamdan sonra hatrnz sorarm ve
hayr dualar rica ve niyaz olunduktan sonra eer ki, bizim halimizden sul-i erf
buyurulur ise, bu mektubun yazld trhe kadar niz vcdumuz shhat ve afiyet
zere olup cemalinizi grmek arzusunda olduumuzu bilesiniz ve bu defa bu tarafa
azimet eden el-Hc Ali Efendi eliyle lyk olmayarak bir kat amar gnderilmitir.
Kusura kalmayp kabul buyurmanz niyaz, olunur.
Candan -azzim, biraderim, geen sene o tarafa geldiimizde hakk- cizde ze-
rinize den hizmetinizi kmilen eda edip bizi mahcup eylemitiniz. Lkin bu ben-
de-i cizde Hakkn Hayranl halka olan lfetimize mni olduundan bizler ile tam
bir lfet ve muhabbet olunmad. Bizi mazur tutasnz. Erdemli insanlar, mazereti
kabul ederler.
el-Fakr el-hakr Ayaklar Topra Hdimul-fukar
Mustafa en-Nakibend el-Hlid

Bir canm var sana kurban Son nefesim Allah
Yeter artk bana bu hal Bulurum felah inallah
Gel de bana emrin sultan Kabul eyle Raslllah

Mustafaya yeter geldi
Darus selamn bildi
Yansn bana bu kandilin
Daha dnmem ben rne.

HMMET EYLE GEL EFENDM

eyhimiz Hac Mustafa orum li orum li
Hkmederdi Gaftan Gafa Utu gitti Hak blbl
Koy cennette bizi safa Aktr ihvana yolu
Himmet eyle gel Efendim Himmet eyle gel Efendim

Batt orumun gnei Gelin kardeler gidelim
nallah bulundu ei Ruhun duman edelim
Mahzun eyledi dervii Onsuz cihan nidelim

Seksen bee erdi ya Efendim Hakka yrd
Nur idi orumun ta orumda gller sarard
Yetim brakt dervii Baz gnller kir idi

Hakka bahetti varn Biz geerken gel sratta
Tutan olas yerini D neden ah frgatta
Memnun eyledi pirini Muhtacz biz himmetine

klarn yanar z
hvanlarn size size naz
Yollarn cmle bizi
Cennet eyle gel Efendim
Hasan
MENKIBI
1- Hac Mustafa Efendi civar kazalardan ziyaretine gelen bir zata mem-
leketine dnmek zere izin vermi. Bir gn sonra da ayn zatn arda vas-
ta aradn grnce:
Vastada m aranrm. Biz Mekke vadilerinde yalnayak mrid-i k-
mil arayp gezdiimizde, ayaklarmzn yarklarna ekirgeler gizlenirdi.
imdi siz ucuz buldunuz da kymetini bilmiyorsunuz. Buyurunca, o zat
memleketine yryerek dnmek mecburiyetinde kalmtr.

2- Hac Mustafa Efendiye uzun bir mddet fazla intisap eden olmayn-
ca, para ile orumda amele tutmu onlara iyerine tesbih ekmelerini iste-
mitir. Onlar her gn evine gelip sabahtan akama kadar tesbih ekerler pa-
ralarn alp giderlermi. Krk gnden sonra artk gelmeyin, denilmitir. Fa-
kat o ameleler biz para istemeyiz demiler bylece ok kii tarkata intisap
etmitir.

3- Hac Mustafa Efendi orumda Hac Mahmut Efendinin mektebine
gitmitir. 3 gn misafir kaldktan sonra Hac Mahmut Efendi, Mustafa Ru-
mye misafirliin hakk gndr u terkibi bir z demitir. Mustafa
Rum Efendi fevkalde bir izahat yapnca ondaki deiik hali fark edip onu
bakeye oturtmutur. Aralarnda geen sohbetten sonra intisap etmi ve
ilk ihvan olmutur.

4-Darendeli Mahmut Efendi uzun bir mddet kendinde bir hal deiik-
liini fark edemeyince byk bir huzursuzlua gark olmutur. Arkadalar
ilerleme kesp ederlerken bir hal deiiklii olmamas onun bu huzursuzlu-
unu daha da artrmtr.
Bir gn Hac Mustafa Efendiye abdest suyu dkerken dayanamayp
eyhine halini kalben arz etmitir.
Bunca zamandr hizmet ediyorum, benden sonra gelenler bile icazet
ald gitti ben hala ayn Mahmudum demitir. Bu haline vakf olan Musta-
fa Rum buyurur ki;
Olum git mezarl gez. Mahmut Efendi Mezarl gezerken bir kp-
r zerinde iki kzn birbirlerine yol vermeyip biri dierini drdn
grmtr. Drene kar sert bir nazarla bakan Mahmut Efendi onun
lmne sebep olmutur. Mezarl dolatktan sonra eyhinin yanna dn-
mtr.
Hac Mustafa Efendi sohbet esnasnda bu olayn vuku ile Mahmut
Efendi hakknda,
Bazlar var ki, bizden irad vazifesi istiyorlar, onlara biz nasl bu
ar grevi verebiliriz. Daha iki hayvan arasndaki muameleye dayanam-
yor. Biz onlara nasl mmet-i Muhammedi teslim ederiz. Bu kelam ze-
rine hatasn fark eden Mahmut kuddise srruhul-azz Efendi eyhinden
zr dilemitir.
O zaman Hac Mustafa Efendi onun stanbuldan medrese tahsilini bi-
tirdikten sonra dnerken grd ryay hatrlatmtr. Bu ryada Mahmut
Efendi arkadalar ile denizde yolculuk yaparken gemi batm. Arkadalar
boulmu idi. Kendisi ise, bir tahtaya tutunup batmaktan kurtulmutur.
Grd bu rya, onun bu halin rumuzu olduunu aklamtr.
Bu olaydan sonra hkikate kavumu Mahmut Efendi orumdan ayr-
lp Darendeye yerlemitir.

5-Hac Mustafa Efendi tekkesine bir gn bir vaiz gelmi. eyh ve ihvan-
larn sukut oturmasndan huzursuz olmu ve
Efendim siz niye bunlara dini meseleler anlatmyorsunuz.Mustafa
Rmi buyurur ki;
Sukutumuzu anlamayan szmz anlamaz. Yine de dayanamayan
vaiz bir ka meselenin zmne dair konumu ve yorulmutur.
Faydal olduk mu? diye sorunca Mustafa Rum buyurur ki;
Biz zaten seni dinlemedik.

6-orumlu Pir son haccnda artk Anadoluya dnmek iin gemiye bin-
mek zere limana gelmitir. Fakat orumlu Pir ryasndan bahsederek bu-
yurur ki;
Cbbemizden bir para kestiler, Osman Zinnureyn radiyallh
anhn kabrine gmdler
Takdir-i ilh gemi 16 gn zarfnda limana gelmemi. Sabrlar tke-
nince bir arzuhal yazdrp Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kabrine
braktrmlardr. 17. gnde ihvanlarndan Yolcu Hoca Hakka yrmtr.
Sonrada Hac Mustafa Efendi hanm vefat etmitir. 2 gn sonra kendisi
Hakka yrmt ve Cennetl-Bakiye defnetmilerdir.
Mustafa Rum kuddise srruhul-azzin daha nceden syledii;
Yolcu yolda, Niksarl deryada, iranlda lde kalsa gerek, sz
Hakikt olmutur.

7- Bir gn mridlerinden bir ka gen Hac Mustafa Efendi ye abdest
suyu strken akalamlar. Su snnca da abdest aldrmak zere yanlarna
gitmilerdir. Daha eline su deer demez buyurur ki;
abuk bu suyu dkn ve birbirinizle oynamadan yeni bir su stn.
Zira bu su ile alnan abdestin, ibadeti de sohbeti de byle ciddiyetsiz olur.

8- 61 yanda hacca giderken bandan geen bir olay udur.
Hac yolculuu esnasnda Giresun Alucra-iran mevkisinde meskn halk
( bin kii civarnda) onu yolcu etmek iin geirirler. Bu kalabalk Hac
Mustafa Efendiden yamur duas etmesini rica ederler. O da kibirden uzak
kendini naiz biri olarak nitelendirip o srada kalabaln arasnda bulunan
alganl Osman kuddise srruhul-azz Efendiye yamur duas etmesini
ister. Bu hadiseyle alganl Osman kuddise srruhul-azz Efendiyi halkna
tantr.
Yine yolculuu srasnda (Sivas) Suehri civarnda kyller, mezarlkla-
rnda metfun bir zat iin duasn isterler. Hac Mustafa Efendi daha mezara
varmadan Eyvah! Kabrinden hala duman kyor. Der. evresine bu zat
hakknda soru sorduunda onun ttn tiryakisi olduu cevabn alr.
Hac Mustafa Efendi hac farizasn yerine getirdikten sonra, geri dn
deniz yolu ile Samsuna gelip Samsundan oruma gitmek ister. Bunun iin
de bir gemiye biner. Limanda bilet kontrol yaplnca Hac Mustafa kuddise
srruhul azz Efendinin bileti olmad anlalr. Kendisine bilet soruldu-
unda Benim biletim kesildi. Cevab alnrsa da kabul edilmez ve gemiden
indirilir. Gemiden inen Hac Mustafa kuddise srruhul azz Efendi bir cami-
ye gelip evrd- zikrini yapmaya balar. Hac Mustafa Efendi gemiden indik-
ten sonra gemi hareket etmez. Kaptan geminin btn aksamnn tam olmas-
na ramen hareket alamamasnda bir sebep arar ve grevlilerden bir fakirin
indirildii cevabn alnca, hemen durumun farkna varr ve Hac Mustafa
Efendiyi abucak buldurularak gemiye konuk eder. Hac Mustafa Efendi
gemiye biner binmez gemi hareket etmeye baslar. Bu kafile, dier gemiler-
den ok sonra kmsa da, Samsuna drt saat erken varr.
Samsunda mridleri karlar ve onlar eliinde oruma ular.

9- Sultan Abdulhamid Han Kuddise srruh Hazretleri orumlu Mustafa
Rum kuddise srruhul-azz Hazretlerini yanna arm. Mbarek Pir
Efendimiz,
Bizi arrsa Allah Tel katnda biz, yanna gidersek o halk katn-
dan silinir buyurmu.
1068

1068
ORUMLU MUSTAFA RUM KUDDSE SIRRUHUL AZZ HAZ-
RETLERNN TARKAT-I ALYYEYE ESRRINA AT BAZI SOH-
BETLERNDE KONUMA ESNASINDA OLUNAN SUALE CEVAP
OLARAK BUYURMU OLDUKLARI BAZI SZLERDR.
1069

Nutk- lleri
Ruh ikidir. Birisi rh- hayttr. te bu rh, emr-i Rabb olan ruhtur.
1070

Dieri, rh- revndir. te bu ruh, lem-i melekta gider gelir. Elestu
bi-rabbi-kum hitabnda Bel! diyen ruh budur. Bu ruh, cism-i latiftir; bu
ruh, hakkat- insandr, yani ayn- sabite denilen, bu ruhtur. Bu rh- revn
her insann heykel ve heyeti zere yani Zeydin ve Amrn ve Hasan ve H-
seyinin vb. bu zahirde olan heykel ve heyeti nasl ise, o rh- revan aynen
ylecedir. Mesel bir adam litografya (Tabask) vastasyla resmini karr,
ite onun gibidir. O resimde senin cmle heykel ve heyetin ve emailin mev-
cuttur. Lkin senin gibi, o resimde bir younluk ve bir arlk yoktur, cism-i
latf gibidir. te bu rh- revn da aynen yledir.
imdi nefis denilen ey bir cevher-i latftir; ruh ile kalp arasnda bir vas-
tadr. Ruhtan feyz-i rabbaniyi alp kalbe dker. Bu nefis, hakiktte uursuz,
kt ve Cenb- Hakka asi deildir. Bu nefse svmek ve lanet etmek caiz
deildir. Bu nefis, daima ruh tarafna meyleder. Ancak buna nefs-i
emmrelik ve sair kt sftlar insan tarafndan gelir; onunla bu sfatlar nefse
arz olur. Nefis, daima seni Hakka kavuturmaya alr. Sen onun muhalifi
olan eyleri ona teklif etmekle onu yoldan karrsn. Bunun misali yledir
ki, mesel sahraya ya yaylaya birtakm vahi ve haar hayvanlar mesel bir
tay, sahrada gelen ve giden adamlar kapar, tapar, srr, lkin o tay gzelce
terbiye eder isen ondan o hl defolur. Artk istediin gibi, onu istihdam ve
istimal edersin.
te bundan anlald ki, o hayvann zatnda bir fenalk ve haarlk yok-
tur. Onu sen yle sahraya salverip kendi hevsna terk ettiinden tr asi

1069
A brahim Dede, a.g.e. c. II, s.612614
1070
Kenan Rif kuddise srruhul-azze gre ise, ksm ruh vardr.
Biri hayvani ruh ki, bu hem insanda hem hayvanda bulunur. kincisi ise, rh-
revandr ki, insanda bulunur ve uyku hlinde de bedenden ayrlp birok eyler g-
rr. Mesel ryada gezip konuuyor, oturuyor kalkyorsun. Fakat vcudun hareket
etmiyor. Btn bunlar yapan rh- revan, uyku hlinde vcut ile bsbtn alkasn
da kesmiyor. Onun iin ryada korktuun veya muztarip olduun vakit, baryor,
hatta alyorsun. Bylece de grlen eyler az ok bedende tesir icra ediyor.
Bir de izaf ruh vardr ki, o ancak bir kmil insana vusul ile kazanlr. te cez-
beyi kabul eden bu ruh, cn- cn- candr. Yni bir can vardr sonra bunun iinde bir
can daha vardr ki, o da Hakkat-i Muhammediyedir. Bir can daha vardr ki,
Srrullahtr, Allahtr. Yni cn- cn- can budur. (Kenan Rif, a.g.e. s.146)
oldu. Men arefe nefsehu fe-kad arefe rabbehu.
1071
te bu hads-i erif
yukarda beyan olunan esrar beyan ve izah eder. yle ki, yani ihvan olan,
tekml-i slk edip son makmda Fe-kne kbe kavseyni ev edn
1072
ya
vsl oldukta, kbe-kavseyn demek okun yaydr, bir ciheti yaratlmlar
imkn lemine ve bir ciheti lem-i vcda yani Allah Telyadr. te bura-
ya kadar olan slke, slk- fk tesmiye olunur. Ev edn
1073
makm-
kurb-i ilhiye (Allah Telya yaknlk)dir. Bundan ileri olan slke, slk-
enfs tesmiye ederler. te buradan ileride Cenb- Hakkn esma ve sft-
ilhiyyesinde slk demektir. Burada nefis, mertebeleri tamamlayp edip
Cenb- Hakka ayna olur, yani btn esma ve sft- ilhiyye bu aynada
aa kp o vakit bu ayna olan nefste Hakkn cemalini mahede ile ara
yerde ayna olan nefsi dahi sanki yok gibi olup Hakka vsl olmakla ite
Men arefe nefsehu
1074
bunu yani nefsini bildiin gibi Hakk o zaman
bilirsin, bulursun demektir, yani ayn- Hakk olup esma ve sft- ilhiyye
hepsi birden sende tecelli etmekle Hakk ne demek olduunu bilir.

lemler
lem-i mlk ve lem-i melekt vardr.
lem-i mlk bu dnyadr. lem-i melekt, semvttr.
lem-i mlk bir eyin zahiri demektir; lem-i melekt o eyin btn
demektir, yani lem-i mlk aa gibidir. lem-i melekt o aacn kk de-
mektir. te bu dnya semvtn zahiridir. Dnyann btn da semvttr. Bu
dnya onun glgesi gibidir, zira her bir ey o eyin btnyla kaimdir, yani
her eyin zahiri olduu gibi, btn dahi vardr. Ona onun hakikti derler;
yani ayn- sabitesi demektir. mdi l lhe llallh kelime-i tevhidi ki, l
harfi, sanki yazs makas eklindedir. Byle Bu harfi, ona iarettir ki,
nasl makas bir ey keser bier, iki para eder ise, bu harfide msivallh
kestii iin ona rumuz olarak makas eklinde yazlmtr. Lkin kelime-
sinde l-mevcd mlhaza olunacaktr. Bu mlhazada eer ki, msivallh
yoktur der isen, byle keser bier isen, o vakit bu fikir olur, yani kelime-
si makas demek olur. Velkin bu mlhaza caiz deildir, zira ki, Cenb-

1071
Kendini bilen, rabbini bilir. Keful-haf, c. 2, s. 262, no: 2532. bn
Teymiyye mevzu olduunu, en-Nevev de sabit olmadn sylemi.
1072
(Muhammed ile arasndaki mesafe) ki yay uzunluu kadar, yahut daha
az kald. (Necm, 9)
1073
Yahut daha az. Necm, 9.
1074
Kendini bilen, rabbini bilir. Kefulhaf, c. 2, s. 262, no: 2532. bn
Teymiyye mevzu olduunu, en-Nevev de sabit olmadn sylemi.
Hak yet-i kermesinde yerleri gkleri halk edip mevcut olduunu ispat et-
mi. Sen nasl inkr edersin, yoktur dersin? Ancak l-mevcde demek yani
msivallh mevcuttur. Lkin onun mahv u izalesini murat edersin, inkr
etmezsin. Ancak onun yok olup Hakkn var olduunu ispat ve murat eder-
sin. Dahi insan da byle kelimesi eklindedir. Ba aa durup ayaklarn
yukar kaldrr ise, ite bir mkemmel kelimesidir. Bu da insann yok
olup fni olduuna bir mnev iarettir. Bu rumzt ve irt- maneviyyeyi
bilmek ak ile olur, taklit ve mek ile olmaz.
Ak
Ak ne eydir, nasl olur der isen, sana bir temsil ve hikye ile ak be-
yan edeyim. Bir deveci, devesini kaybedip aramak iin sahralara uraya bu-
raya gider imi. Bir sahrada bir eme banda bir kz grm. Murat etmi
ki, bu kza sual edeyim, belki deveyi grmtr deyip yanna yaklap kzdan
develeri sual etmi. Kz ona cevabnda demi ki,
Beni babam daymn oluna verecektir. Ben ona varmyorum, istemem,
ben filna varacam! Deveci tekrar:
Kzm ben senden develeri sual ediyorum. Tekrar kz cevabnda:
Canm emmi, dedim ya, ben ona varmayacan, filna varacam de-
mi. Deveci birka defa tekrar tekrar byle demi ise, de fayda etmeyip yine
o kendi efkrn sylyor. Deveci anlam ki, buna ii anlatveremeyecektir,
oradan gitmitir. te ak- ilhde olan zat byle olmal, yani ak- ilhden
baka bir ey bilmemeli demektir.
Namazlar
Farz namazlardan nce eda olunan snnet, farza hazrlanmak iin yani
huzr- Hakka girmezden evvel insan kendisini dua ve selamlamaya ve
hazr etmek makamdr. Ve bir de namazn banda yyke nabudu ye
kadar kef-i hitb yoktur, yani Ftiha- erifin evvelinde kef-i hitb ile ba-
lamyor. Olmadna iaret yyke nabudu
1075
ye kadar yine kul kendisi-
ni huzr- Hakka selamlamaya ve duaya ve hazr etmek iin bir nevi manevi
msade demektir. Artk yyke nabudu den aa kul, mevlsnn huzu-
runda olduunu tamamyla bilip ona gre hitaplara muntazr olacaktr.

1075
(Y Rabbi) Ancak sana kulluk ederiz. (Fatiha, 4)

SEYYD AREC
1076
HALL HAMD PAA EFEND
Doum ve lm tarihi hakknda kesin bir bilgi yoktur.
Seyyid Yahya Dastn kuddise srruhul-azzin olu olup, paa rtbe-
sinde bir asker iken muhterem babalarnn Mekke-i Mkerremeye hicret
etmesinden dolay beraberinde gitmitir.
Babakanlk arivlerinden 24 Mays 1867 tarihinde Hicaz Vilayetine
yazd dilekesinde Yenbaulbahr
1077
kaymakaml yapt otuz-krk kiilik
bir aileye sahip olduunu ve geim darl ektiklerini iin yardm istedii
ve 11 Temmuz 1867 de maa baland grlmektedir.
1078

Abdullh- Mekk kuddise srruhul-azz Hazretlerine, daha sonra da pe-
deri Yahya Dastn kuddise srruhul-azz Hazretlerine hizmet etmitir.
Her iki pirden de terbiye grmtr. Babalar Seyyid Yahya Dastn Haz-
retlerinin irtihalinden sonra Mekke-i Mkerremede hilafete gemitir. Mek-
ke-i Mkerremede medfundur. Balabn Hseyin Hsn Efendi Mek-
kedeki halifesidir. (h.1347/ m. 1928)
orumlu Mustafa Rum ve Tokatl Mustafa Hki Efendi de Anadoluda
ayn anda irad vazifesindedirler.
Halil Hamdi Paa Balabn eyh Hasan Hsn Efendiye ve Hac Halil
Efendiye de icazet vermitir.
Hac Halil Efendi
Bana gre Hac Halil Efendi Hazretleri mritleri ki, u an Mekke-i
Mkerremede seccde-nin-i ird- ibd (eyhlik vazifesinde olan) faziletli,
eyh Dastn Hac Halil Paa Hazretleri eyh Mustafa Efendiye, Hac Halil
Efendinin sanki slk ve terakkisi iin baz manevi ireti olmal ki, eyh Mus-
tafa Efendi buna dair ara sra baz gizlice remzen iaret eder idi.
Bir gn yine byle rumuz ve iaret srasnda marnileyh Hac Halil Efen-
di, eyh Mustafa Efendiye hitaben bir temsil ile unlar buyurdular. yle ki,
bildikleri zere kylerde olan hayvant yani inek, kz, buza, tosun bu gibi
hayvanlar oban vastasyla sahralara otlamaya gnderirler. Bunlar ahrlardan
kp ova, sahralara gidince birbirlerine amak iin birbirlerinin zerlerine kar-
lar, srarlar, yani tosun bylece inekleri amak ister. O biare koca kz yle
cmb ve needen geri kalm ve kocal sebebiyle yerinden harekete mecali
kalmam olmasyla o koca kz, yle bir ufak tepenin zerine g hl ile kp
uzaktan onlara yani birbirlerinin zerlerine srayanlara keml-i ak u neesin-
den bir gzel ayr ses ile O-m-m! diye nida eder, yani
Ben de bu needen ve bu cmbten isterim. Ama ne are ki, kudret
kuvvetim kalmamtr, eski zamanm yoktur. Bari siz durmayp bu i ile megul
olunuz diye onlara nee vermek iin ylece ses ile barr. Bunun gibi, imdi

1076
ARECin kelime manas aksak demektir. Bu pir de gerekte bu hal var
mdr? Bilemiyoruz.
1077
Kzldenizle Hicz arasnda bulunan bir ehirdir.
1078
BOA, Fon Kodu: ..MMS, Dosya No:35, Gmlek No:1426
fakiriniz ile A Dede duacnz, ite byle ihtiyar koca kz gibi, olup slk ve
terakki nee ve cmbnden geri kaldmz cihetle artk sluk yolunda Hak
olan civan merdanelere uzaktan nazar edip O-m-m diye nida ediyoruz! di-
ye gzel kelm buyurdular. Bu rumuzdan marnileyh eyh Efendi ii anlayp
tebessm buyurup onlara cevap olarak Ak ve slkn sonu yoktur Ve fevka
klli z ilmin almn
1079
diye baz hikyeler naklettiler
Hac Halil Efendi o dereceye vsl olmu idiler ki, hangi vakit isteseler ve
prn- azm hangisiyle ruhni ynden sohbet, konuma ve bir ey izni iin emel
ve arzu buyursalar idi, o anda sanki mnev telgraf tellerini balam gibi, hacet
arz ederek cevap alrlar idi.
1080

1079
Her bilgi sahibinin stnde daha bir bilen vardr. (Ysuf, 76)
1080

SEYYD HACI MUSTAFA HK TOKAD EFEND
(d. r.1272 m. 1855- h.y.t. 15 Kanunisni Perembe 1336 (m. 15 Ocak
1920)

Vez o ud vez Halil Hamdi Paa, Tokad-i Mustafa Hki
Hseyn Seyyid emced cihan ez feyz-i o mamur

Tokatta Soukpnar Mahallesinde domutur. eyhlislm Mustafa
Sabri Efendinin yeenidir.
1081
9 yanda Kuran ezberlemi ve eri ilimleri
tahsil etmitir.
Mustafa Hki Efendi, ilk tahsilini Tokatta yaptktan sonra, maneviyatn
itiyak ile orumlu Mustafa Rum Efendiye talebe olup iczet ald. Sonra
Tokata dnp, talebe yetitirmeye balad. Dergh hak klar, ilim taliple-
ri ile dolup taard. Kalbindeki nurniyeti mbarek simalarna aksetmi ol-
duundan kendilerini yetitiren Mustafa Rum kuddise srruhul-azz Haz-
retleri, nuran simasndan dolay Melek Hafz
1082
diye hitap etmitir.
orumlu Pir kuddise srruhul-azzdeki sk terbiye, yine Pirin iareti ile
birazck dneminde hafifletilmitir. nk merep itibar ile Muhammed
idi.
Tokat Ali Paa Camiinde imam-hatiplik de yapmtr. 1908 de 2. Me-
rutiyetin ilan sebebi ile Tokat Mebusu olarak stanbula mebus olarak git-
mitir. Meclis zal pasif olarak devam ettii, ancak ittihatlar tarafndan
stanbulda mecburi ikamete tabi tutulmutur.
1083
Tokata dnne izin
verilmediinden Kendisine Mevlana Mustafa smet Garbu-llah Efendinin
Fatih-aramba Cebeciba Mahallesinde ki, konak 1920 ylna kadar Der-
gh olarak verilmitir.
1084

1081
Son eyhlislm Mustafa Sabri Efendi
Devlet-i li Osmaniyenin son devir eyhlislmlarndan olan Mustafa Sabri
Efendi 1869 ylnda Tokatta domutur. Ayn zamanda siyasetle de ilgilenen Sabri
Efendinin babas Ahmet Efendidir. 12 Mart 1954 tarihinde Mira gecesinin sabahn-
da Kahirede ahirete irtihal etmitir. Allah rahmet eylesin.
1082
Mustafa Hki kuddise srruhu Efendi, Babasna ders ekerken
Baba meleklerin hrtsn duyuyor musun babas bir cevap verememitir.
orumlu Pirin ihvan olan babas orumlu Piri ziyaretlerinde;
Melek Hafz nasllar diye sorunca o gnden sonra ad Melek Hafz diye
kalmtr.
1083
BOA, Fon Kodu: ..DUT, Dosya No:17/1, Gmlek No:60 Hakka yry-
ile ilgili belgede meclis zal sfatnn devam etmekte olduu grlmektedir.
1084
Mevlana Mustafa smet Garibullah kuddise srruhul-azz Efendi tarafndan
h.1289/m:1872 tarihinde yapld. 1960 da yeniden ibadete ald. Caminin (mtemi-
lat ile) alan 3000 m dir. (Fatih Camileri ve Dier Tarihi Eserler, D..B, 1991,
s.138)
Daha sonra bu yer Ahskal Haydar Efendiye meihat makamnn emri
ile dergh olarak verilmitir. Ali Haydar kuddise srruhul-azz Efendiyle
Tokatl Pirimiz arasnda epeyce bir krgnlk yaanmas, be sene kadar bu
sorunun srmesi kaderin garip bir cilvesidir.
1085
Melek Hafzn din kardei

Ali Haydar kuddise srruhul-azz Efendinin kz Saide Hanmn anlattna g-
re; Ali Haydar Efendi o zamann eyhlislm Esad kuddise srruhul-azz Efendi-
ye Efendim, benim hakkm ne olacak demitir. O da eer Mustafa Hki Efendi
memlekete giderse fesat durum kacak, bir zaman sabret demitir. Albay Kenan
Bey bu ie yni tekkenin devrine yelteniyor. Mustafa Hki kuddise srruhul-azz
Efendi ise, Benim lm kar, dirim kmaz diyor. Albay Kenan Bey 13 Kasm
1919 Ser-katib-i Hazreti ehriyari Ali Fuada cevabi meihat cevab ile mazba-
talarn hazrlanmasna alm ve Mustafa Hki kuddise srruhul-azz Efendiye
gtrmek iin hazrlanmtr. Fakat gazeteler Mustafa Hki kuddise srruhul-azz
Efendinin vefat haberini yazdn grmler. Fakat bu arada Kk Mustafa Paa
ile Fevzi Paa Mahalleleri arasnda byk bir yangn km Ali Haydar Efendinin
ve ihvann birounun evi de yanmtr.

Anlatlanlardan anlaldna gre Benim lm kar, dirim kmaz sz ha-
kikate kmtr.
1085
Devletin dmanlar tarafndan igal edildii bir dnemde dergh bir sorun
haline gelmitir. Bu ackl durumunu gsteren belgeleri aada sunulmutur. Bu
olaylarn oluunda Mustafa Haki kuddise srruhu Hazretlerini eletirenlerin Tek-
keyi gasb eden eyh tabirini kullanmalar garib bir durumdur.
Hafz Halil Sami Efendi 1919 ylnda Padiaha hitaben yazd dileke:
Padiahn en yce makamna,
Cenab- Hak ve Kadir-i Mutlak Hazretleri Padiahn mr ve afiyetlerini ziyade
ve en son gne kadar saltanat makamn ebedi klsn. (min!) Efendimiz sallallh
aleyhi ve sellemin hrmetine Sultan Abdulmecid Han Hazretlerinin trbelerinde her
Cuma gecesi on mrid ile Halidi adab zere Hatm-i hacegan icra eylemekle
grevlendirilen Sultan Selim Camii yannda Cebeciba Mahallesinde Yce Naki-
bend Tarkatnn Halidi eyhlerinden eyh Mustafa smet Efendi kuddise srruhu
Hazretlerinin vakf ve ihya buyurduklar Halidi Dergh nn eyhlik cihetine, ken-
dilerine mensup halife ve mridlerin seecei bir zat kendilerine art ve tahsis bu-
yurmulardr. 1330 (1914) senesinde Meihat cihetine vakfn artna istinaden mez-
kur cihetin hakk ile art koulmu olan ve eyh smet Efendi Hazretlerinin kuddise
srruhu halifelerinden eyh Halil Nurullah Efendi Hazretlerinin kuddise srruhu
halifesi eyh Ali Rza Efendi kuddise srruhu Hazretlerinden mstahlef; ahlak,
sireti, zahir ve batn ilimlerindeki dirayeti, hvann terbiyesinde ehliyeti msellem ve
eyh Ali Rza Efendi kuddise srruhu Hazretlerinin irtihalinde iaret olunan vakf
silsilesine mensup hemen btn ihvan ve mridann kendilerine biatle itimada maz-
har- merci ve melce olmu ve o Hazrete mensup mrid ve talebelere Nakibendiye-i
Hlidiyye-i smetiyye Tarkatn talim, saliklere terbiye, Hatm-i Hacegn ve seyr-i
slk hizmetlerini aada arz olunaca zere drt seneden beri hanelerinde ve cami
kelerinde devam ve ifa zaruretinde kalm Hazreti smetin yegne mmessili

bulunan eyhimiz ve bugn fetvahanede teekkl etmi Muhitul Fetava Heyeti
riyasetinde bulunan readetl, faziletl Ali Haydar kuddise srruhu Hazretlerine
tevcihine dair art- vakf mucibi btn halife ve mridlerin mhrleri ile mhrl
intihab mazbatamz Meclis-i Meayihe takdim etmiken; Meclis-i Meayihce art
vakf hi nazar- dikkate alnmayarak marnileyhin tarkat silsilesinden hari
sabk Tokat Mebusu Mustafa Haki Efendiye intihabsz tevcih etmilerdi. Drt sene-
den beri devam eden almamzn neticesi muamele ura-i Devletten, Fetvaha-
neden edilen suallerle bir sene evvel yine Meclis-i Meayihce mezkr derghn
Mustafa Haki Efendiye hilafetinin tevcihi er ve kanuna gre yok hkmndedir.
cevab verildii halde bir seneden beri mezkr derghta gayr- meru, fuzuli ikamet
ettii gibi sonradan, sabk eyhlislm Tokatl Mustafa Sabri Efendiye iltica edip
kendisini Meclis-i Meayihe aza tayin ettirip bu vasta ile bu meru olmayan hare-
ketlerini devam ettirdii ve mezkr dergh bir seneden beri Meclis-i Meayihce
mahll ve art- vakf mucibince intihabnamemizle gerek sahibi varken kendisinin
eran ve kanunen btn mzakerelerde hari kalmas lazm olduu halde hazr
bulunup trl desiseler ve tehditlere apak olan hakkmz bu gne kadar srnce-
mede brakt ve iaret olunan vakfa mensup ihvan ve mridlerin tede beride peri-
an olmalarna vesile olduunu byk bir znt ve kederle yce Makamlarna arz
ve ibla ve hadisede mukaddes Zatlar da alakadar bulunduunda Meclis-i Meayih
de bu sarih hakkmz senelerce srncemede kalmas ile znty iine alan bir hal
kesbeden mezkr derghmzn biran evvel bu gasplardan kurtarlmas ve hak sahibi
ve ehli olan, intihap olduu arz olunan Ali Haydar Efendi Hazretlerine tevcih ve
teslimi hususunun emir ve irade-i ehriyar kemal-i tazarru ile niyaz ve istirham
olunur. Bu hususta ve her halde padiahn emir ve iradesi Efendimiz Hazretle-
rinindir.
15 Muharrem 1338/11 Terin-i evvel 1335
(24 Ekim 1919)
El-Fakir el-Hac Hafz Halil Sami Kullar.

smetullah Efendi Tekkesinin Ali Haydar Efendiye iadesini talep eden dilekeye,
19 gn sonra padiah baktibi Ali Fuad imzasyla aadaki tezkere gnderildi:
Sultan Selim Camii civarnda Cebeciba Mahallesinde bulunan Halidi Derga-
hnn kurucusu eyh smet Efendinin Hakka yrd tarih tarihinden beri mezkr
dergahn eyhliine mridler tarafndan intihap olunan zatn tayini usulne riayet
olarak sonradan inhilal eden postniinlie de icap eden usul zere Fatih muciz dersi-
amlarndan fetvahanede Muhitul-Fetva Heyeti reisi Ali Haydar Efendi intihab
(seilmi) olunmuken vaki olan intihab (seim) nazar itibara alnmakszn dieri
tayin klndndan bahisle eski usuln muhafazas istidadna dair Hafz Halil Sami
imzas ile padiahlk makamna takdim olunan dileke Padiah tarafndan grld.
Halidi Tarkatna mensup Meihat cihetlerinin inhilalinde Meihat hizmetine tayin
olunacaklarn mridler tarafndan intihab tarkatlarn usul icabnda bulunmu ol-
duundan, bu ekil vakf artna da muvafk olduu takdirde mezkr derghn eyh-
liinin seimi durumunda eski usuln deitirilmesi cihetine gidilmesi muvafk
olamayaca mlahaza buyrularak, yukarda zikredilen dileke tetkik edilerek icap
eden durumun ifas zmmnda Padiahn emri ve ferman ilave olunarak
eyhlslmlk Makamna gnderildi. Bu hususta emir ve ferman, emir sahibi olan

Padiah Hazretlerinindir.
5 Safer 1338/30 Terin-i Evvel 1335
(13 Kasm 1919)
Ser-katib-i Hazreti
ehriyari Ali Fuad
(Ahmet Akgz,10 Nisan 2005, nkiaf Dergisi,)

(Mustafa Hki kuddise srruhul-azz Hazretleri 15 Ocak 1920de Hakka yr-
yene kadar dergh Ali Haydar Efendiye nasip olmamasndaki durumun aklanmas
biraz gerekmektedir.)
Hakikatte bu durum ceml ve cell mertebesinde olan iki pirin mcadelesidir.
Ali Haydar kuddise srruhul-azz Hazretlerinin Mustafa Haki kuddise srruhul-
azzin Hakka yrmesi ile bu makama gelebilmesi rahmetim gazabm gemitir
srrnn tecellisidir. nk merep itibar ile Ali Haydar Efendi cell idi.
Konu hakknda u hadiseyi hatrlatalm ki;
Hz. Osman radiyallah anh muhsara edildii zaman, namaz kldrma iine Hz.
Eb Hreyre radiyallah anh tayin etti. Bazen Hz. bnu Abbas radiyallah anh kl-
dryordu. Sonra, Hz. Osman radiyallah anh (isyanclara) eli yollayp, benden ne
istiyorsunuz? diye sordu. Onlar:
Hilfetten ayrlman istiyoruz dediler. O da:
Allah Telnn bana giydirdii bir kaftan karmam diyerek reddetti.
Onlar seni ldrecekler! dediler. O:
Beni ldrdnz takdirde, ebediyyen birbirinizi sevmeyecek, dmanla
elbirlik savaamayacaksnz. Gre gre ihtilfa deceksiniz. Ey kavm, bana kar
kardnz u ihtilf sakn ola banza, sizden ncekilerin maruz kald bely
dolamasn! dedi. htillcilerin tazyikleri artnca, cuma gnne orulu olarak girdi.
Gn biraz ilerleyince uyudu. Uyannca:
u anda ryamda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi grdm. Bana:
Akam yanmzda iftarn yapacaksn buyurdu dedi. O gn ldrld. Sonra
Hz. Ali radiyallah anh hutbe okumak zere kalkt. Hamd sendan sonra:
Ey insanlar, dedi, bana yaklan, gzlerinizi, kulaklarnz drt an. ahsen
ben ve sizler hepimizin fitnenin iine dmemizden korkuyorum. Fitne srasnda,
hepimize gayret gerekecek. Devamla dedi ki;
Allah Tel bu mmeti iki edeble terbiye etti: Kitap ve Snnet. Bunlarn (tat-
biki hususunda), sultan nezdinde geveklik olamaz. yle ise, Allah Teldan
korkun, aranzdaki meseleleri halledin.
Hz. Ali radiyallah anh bunlar syleyip minberden indi ve beytl-maldan arta
kalan servete ynelerek Mslmanlar arasnda taksim etti. (Ktb- Sitte)
Tekkenin tekrar el deitirmesinde kan byk yangn ise, aradaki krgnln,
benim lm kar kelamnn hakikate kmas ve yukarda zikredilen Hz. Osman
radiyallah anhn hali Mustafa Haki kuddise srruhul-azzin hakllk payn yk-
seltmektedir.
Mustafa Hak kuddise srruhul-azzin Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
devlet tarafndan verilen hilafeti terk etmeme emri zerine hareket etmesi ve Tokat
line gitmekten men edilmesi ile bu tekkedeki misafirlii vukua gelmitir. Yoksa
Onun bu ekilde bir dilei olmad ihvanca mehurdur. Ayrca Osmanl Devle-
tarafndan bilinmemesi cilve-i ilahinin tecellisi olsa gerektir.
Tokatl Pirimizin Kabri saadetleri Fatih Cami-i Haziresinde olup,
Ahmed Ami kuddise srruhul-azz Efendi ile komudur. Mustafa Haki
Efendi Fatih Camii haziresine defin edilmesine izin verilmedii gibi, bir
rivayet vardr. Fakat aslsz olmas gerekir. nk ariv kaytlarnda ad
geen yere defin edilmek iin devlet izni vardr.
1086
Belgelerden 17 Ocak
1920 tarihinde defnine izin verildii anlalmaktadr.
Muhalif olan kiilerin ryalarnda Buraya Hak gibi bir er yatacak
denilmitir. Bu durum orumlu Mustafa Rum kuddise srruhul-azzin Hz.
Osman radiyallh anhn ayak ucuna defnedilirken de zuhur etmitir. N
omuzlarda tanrken imdi defin edildii yere gelince kimse ileriye gtre-
memi. Orada da srlanm.
Olu Baheddn Efendi ise, Eczaclk tedrisatn bitirmi lakin siyasi ent-
rikalar yznden Medine-i Mnevvereye gitmi ve 27 sene orada ders
okutmutur. Daha sonra Hakka yryene kadar amda ikamet buyurmu-
lardr.

tinin ve Meihat Makamnn verdii bir karar karsnda tekke ihvanlarn siyas
karar gibi davranmalar ve kendi setiklerini eyh kabul etmeleri de eyh seme
iinin zahire yneldiini gsterir. nk Ull emre itaat etmekte ayr bir farzdr.
Neticede ate eksiklikleri tamamlam, krgnla sebep olan maddeyi yni tek-
keyi ve evresini bertaraf etmitir. Ali Haydar Efendi Hazretlerinin tekkeyi fazla
istemesinden dolay Allah Tel yenisi ile vermitir. Fakat sonra baka bir sknt
olarak Cumhuriyet dnemi gelmi ve tekkeler kapatlm. Bu konu bu minval zere
nihayet bulmutur.
Bykler hakknda gelii gzel yaz yazanlar Mustafa Haki kuddise srruhul-
azz iin gasp ifadesi kullanmalar eyhlerine olan ar sevgiden olsa da bu kelamn
hatal taraf oktur. Allah Telya snrz.
1086
BOA, Fon Kodu: ..DUT, Dosya No:17/1, Gmlek No:60
SOHBETLERNDEN
Ashb- Kirm radiyallh anhm sohbet ile ykseldi. Onlar dini
bildirenlerdir. Onlara dil uzatan, dini ykar. Onlarn imanda ayrlklar
yoktur. Hepsi btn velilerden stndr. nsana lzm olan nce Ehl-i
snnete uygun inanmak, sonra Allah Telnn emir ve yasaklarna uy-
mak ve tasavvuf yolunda ilerlemektir. slmn temeli; Ehl-i snnet limle-
rinin bildirdiklerine inanmak ve yapmaktr.
Mslman temiz topraa benzer. Temiz topraa her ey atlr. Haka-
ret grebilir, eziyet grebilir, cefaya urayabilir. Lkin ondan hep gzel
temiz faydal eyler kar. Mminin, insanlar ayrmadan, hepsine ayn
ekilde davranmas ve gzel ahlkl olmas lzmdr.
Bir kimsenin havada utuunu suyun zerinde yrdn grse-
niz, slmiyetin emir ve yasaklarna uymaktaki hassasiyetine baknz.
ayet bu tam ise, ona uyabilirsiniz. Eer emir ve yasaklarda geveklik var-
sa hemen ondan uzaklanz. nk zarar dokunur.

MENKIBI
1-Mustafa Hki Hazretleri Samsuna geldii bir gnde misafir kald
evde ikram edilen meyveyi yerken buyurur ki;
Bu gece dnyaya bir olum gelse gerektir. Tokata gelindiinde g-
rlr ki, szn sylendii o saatte Bahddn kuddise srruhul-azz Efendi
dnyaya gelmitir.

2- hramczde Hazretleri eyhi ile ihvan arasnda geen u hadiseyi
ok anlatmtr.
eyhim bir mecliste ihvanlar ile sohbet ederken, o yrenin smuk
adndaki bir ekya;
Ben eyhin yanna gireceim demiti. hvanlar ekyadan emin ola-
mamlar. Msaade etmemiler. Buna kzan smuk, binann atsna km
tandr bacasndan aa kendini brakm. Tam olarak eyhimin nne
dm.
Sen kimsin, ne iin var diye buyurunca;
Efendim sizi grmek istedim, gstermediler bana, demi. Bu halden
mteessir olan eyhim;
Sen slk grdn m?
Hayr cevabn alnca;
Eer grm olsaydn, sana icazet verirdik, buyurmular. eyhim,
Gel sana slk dersi tarif edelim buyurunca;
Efendim ben sl ne yapaym. Efendimin bir nazar bin slk eder
demitir.

3-Mustafa Hki kuddise srruhul-azze bir eyh gelip kendini ihvann
okluu ile vnmtr. Mustafa Hki buyurur ki;
Bir kavak ile kabak varm. Kavak kabaa dermi ki;
Sen nesin ben haftada bir kar uzuyorum. Kabak;
Gz gelince grrz demi. Bu meyanda o eyhin etrafnda ne ka-
dar ihvan varsa dalm ve eyh Mustafa Hki kuddise srruhul-azze
intisab etmitir.

4-Mustafa Hki tekkeyi yaparken Fatsal Hamit Hoca;
Efendim ne yapyorsunuz? diye sormu.
Bir mukallidi getirip oturtasnz diye tekke yapyoruz buyurmular-
dr. Seneler sonra sylenmi bu sz kendileri halkn srar ile milletvekili
seilip stanbula gidince hatim okutmak iin ve ihvann bana Fehmi
Efendiyi brakmtr. Fakat kendileri bu vazifeden bir ekilde dndklerin-
de Fehmi Efendi bu vazife bizde diye hatim okunurken Mustafa Hki
kuddise srruhul-azze talar vermemi. Mustafa Hki bir huzursuzlua
meydan vermemek iin stanbula geri dnmtr.

5- Bir gn Mustafa Hki Efendi, ihvanlar ile sohbet annda kular bu-
lunduklar mekna gelip akmaya balamlar. Orada bulunanlar;
Bu ne haldir, Efendim diye sormular. Buyurmular ki;
Bir gn bu hocalarn bandan sarklar alnacak
Daha sonra kurulacak Trkiye Cumhuriyetini ve apka inklbn haber
vermitir.

6- Mustafa Haki Efendi, ihvan Mft Abdurrahman Efendiye bir gn
seni bir yere ziyarete gtreceim, demi. Gittikleri ise, Esad Erbili Hazret-
leri imi.
1087
Bir zaman sohbetten sonra Esad kuddise srruhul-azz Efendi

1087
Esad Erbil kuddise srruhul-azz
Musulun Erbil kasabasndan (r.1264/m.1847) ylnda dodu. Baba ve anne tara-
fndan seyyiddir. Babas Erbilde bulunan Halid tekkesi eyhi M Sad Efendidir.
Babas tarafndan dedesi Hidayetullah Efendi ise, Mevlana Halid el-Badadi kuddise
srruhul-azzin Erbilde yaptrd tekkeye tayin ettii halifesidir.
Esad Efendi ilk tahsilini Erbil ve Deyrde ikmal ettikten sonra yirmi yanda
iken (r.1287/m.1870) ylnda manevi bir iaretle Nak-Halidi eyhi Tahal-Haririye
(h.y.t. (r.1294/m.1875) intsab etti. Be ylda seyr u slukn ikmal ile hilafet ald
(r.1292/m.1875) ylnda Hicaza gitti.
Hac dn, eyhi de vefat etmi bulunduundan stanbula geldi. Ksa zamanda
hreti stanbulu tuttu ve Sultann damad olan Dervipaa-zade Halid Paa kendi-
sini saraya davet ederek ondan bir buuk sene kadar Arapa ve dini ilimler tahsil
etti. Sultan ikinci Abdlhamit Han tarafndan da Meclis-i Meyh azalna tayin
olundu. Ayrca kendisine bir tekke tevcih olunmas iin Meihat a mracaat etti.
Fndk zade Macuncu civarnda ehremini Odaba semtindeki Kelam Dergh
eyhlii mnhal bulunuyordu. Buras Kadir tekkesi olduundan tayn iin Kadir
icazetname gerekiyordu. Esad kuddise srruhul-azz Efendi (r.1303/m.1883) tari-
abdeste km. Mustafa Haki Efendi buyurur ki;
Ya Abdurrahman bu eyhin bir makamna bak Abdurrahman Efendi;
Kalpte mi desem diye sylenirken Mustafa Haki buyurur ki;
Olum stanbul da iki yz ksur eyh var.
1088
Esad Efendi hal eyhi ve
kalbte, fakat siyasete kart.
eri giren Esad Efendi duruma vakf olarak;
eyhim, Esad sen zayfsn kalpte al demiti
1089
kelmn buyurur.

hinde Abdlkdir Geyln kuddise srruhul-azz ahfadndan Abdulhamid er-Rifkan
kuddise srruhul-azzden ald Kadiri icazetnameyi ibraz le bu tekkeye tayin olun-
du. Burada mntesiplerine nce oturarak ve Kadiri evrad okuyarak Kadiri ayini,
sonra da Nak usulnce hatm-i hacegn yaptrrd. (r.1316/m.1900) ylnda
Abdulhamid Han tarafndan memleketi Erbilde ikamete memur edildi.
Esad Efendi, Merutiyeti mteakip sevenlerinin daveti zerine
(r.1324/m.1908)de tekrar stanbula dnd. Kelam derghn zemin kat zerine
genileterek yeniden ina ettirdi. skdardaki Selimiye Dergh eyhlii boalnca
orann eyhlii de Esad kuddise srruhul-azz Efendiye tevcih olundu.
Esad kuddise srruhul-azz Efendi (r.1330/m.1914) ylnda nce Meclis-i
Meyh azas sonra da reisi oldu Mecls-i Meyh reislii zamannda tekkelerin
slah ve eyhliklerine ehliyetli kimselerin tayini ile eyh evladnn en iyi ekilde
yetitirilmelerini temin istikametinde almalar yapt. Padiah Sultan Readn
sevgisini kazanan Esad kuddise srruhul-azz Efendi, ayn yl srre emn olarak
hacca gnderildi. (r.1331/m.1915) ylnda meclis-i Meyh reisliinden istifa etti.
Tekkelerin kapatlmasndan sonra hi sokaa kmamaa karar vererek Erenky-
Kazasker de satn ald kknde inzivay ihtiyar etmesine ramen dikkatler ze-
rinden eksik olmamtr. 23 Aralk 1930 ylnda meydana gelen Menemen vakasyla
ilgisi bulunduu iddiasyla tutuklanarak Menemene sevk edildi. dam talebiyle
yargland, ilerlemi ya sebebiyle idam cezas mebbet hapse evrildi. Olu M. Ali
Efendi ise, idam edildi. Esad kuddise srruhul-azz Efendi Menemendeki askeri
hastanede remiden tedavi grd srada 84 yanda iken 34 Mart (1931) gecesi
vefat etti. Vefatyla birlikte zehirlendii ile ilgili tartmalar da gndeme geldi.
1088
1 milyona yakn nfusa sahip stanbulda 1882de stanbulda 260
tarkat tekkesi vard.
Bunlarn 52si Nak, 45i Kadiri, 40 Rfai, 32si Halveti, 21i Snbli, 15i
Sdi ve 14 abni adl Snni tarkatlara aitti.
Dier tarkatlara ait tekke saylar ise, olduka alt dzeydeydi. Bunlar, 7 Cerrahi,
5 Mevlevi, 4 Gleni, 4 Bayrami, 4 Uaki, 4 Sinani, 3 Halidi, 8 Bedevi ve 2 zeli
tekkesiydi.
1880 ylna gelindiinde stanbuldaki tekke says 305e ularken zellikle
Nakler, Kadiriler, Celvetiler daha da g kazanmt.
1089
eyh, mride es-seyr ilal-lhideki nefs menzillerinden ilh tecellilerin
balangc olan kalp makamnn sonuna ulatnda icazet verir. (AVUOLU,
a.g.e. s.128)
HAKKA YRY SEBEBYLE YAZILAN
MERSYEDEN BR BLM

Hicrnda koydun bizleri ey Mrd-i ebcel
Nkslar kim eyleyecek kmil ekmel

Destine yaptk ebed bir habl-i metne
ektin elini nks olan dt zemne

Eyvh geirdik dem-i frsatlar eyvh
Allaha ulatrc sohbetleri eyvh

Feyz-i nazarn mrdeleri eyledi ihy
Bu seng-dil demliini bulmad hl

Sen bizleri cezb eder idin ar- berne
Biz kendimizi attrrz zr-i zemne

Hayf o nezfet o zerfet, o ceml
Cem olmu idi sende hemn cmle kemlt

***
METHYE

Gel ey gk gr ki, bir kerre ne hldir Hazret-i Hk
Sadet ba ire bir nihadir Hazret-i Hk

Ne sultn- hakikttir grp anla kemlinden
Ne irk eylemi nr- zl-celldir Hazret-i Hk

Ann sr-b ile gl hakk musaffa b-cemlinden
Tekml eylemi bir mh- cemldir Hazret-i Hk

Dehnmdan kan her nutku bir iksr-i azamdr
Ser--p nr- akdes bir kemldir Hazret-i Hk

Ana bir bende olmak her kula Hakktan saadettir
Huls Hakka vstul- visaldir Hazret-i Hk

Seyyid Osman Hulusi kuddise srruhul-azz
HACI MUSTAFA TAK EFEND (DORUYOL) (18731925)
1090

Hayat ve lm Kiilii
Mustafa Tak Efendi (r. 1289- m.1873) ylnda Sivasta Olanavu ma-
hallesinde dodu. Annesi Saniye Hanm, babas Mehmet Selim Efendidir.
Bu yzden Mustafa Tak Efendiye Selim Efendizde de denilmitir. Anne
ve babas hakknda yazl kaynaklarda kayda deer bir bilgi mevcut deildir.
smindeki Tak ilavesini sonradan ald anlalmaktadr. Meclis zabtlarnda
ve Milli Eitim Bakanl kaytlarnda ad Mustafa Tak olarak geerken,
nfus kaydnda sadece Mustafa olarak gemektedir. Burada unu da belirt-
mekte yarar var. Mustafa Tak Efendinin ad Meclis zabtlarnda ve baz
makalelerinde Mustafa Tak olarak geerken, Krk hadisinde ve yine baz
makalelerinde Mustafa Nak olarak da gemektedir.
Tak; Allahtan korkan, muttak, dindar demektir.
Nak ise, saf, katksz, pak, tertemiz, arnm anlamna gelir. Mustafa
Tak Efendinin, makalelerinde, isminden sonra soyad ya da belirleyici vasf
olarak her iki ifadeyi de bilinli olarak kulland anlalmaktadr.
lk ve orta tahsilini Sivas ptidai Mektebi ve Rtiyesinde, yksek tahsi-
lini de Medresede tamamlad. Mustafa Tak Efendinin hangi medreseden
mezun olduu ve hangi hocalardan ders ald bilinmemektedir.
Arapa ve Farsay ok iyi bilen Mustafa Tak Efendinin, her ne kadar
Kelm lminde ihtisas sahibi olduu syleniyor ise, de, makalelerinden ve
Meclis krssnde yapt konumalarndan Fkh ilminde daha otorite oldu-
u anlalmaktadr. Ayrca Feriz, Tefsir, Hadis ve Siyer alanlarnda da
vukfiyeti vardr. Mderris ve Dersim olup Sultande muallimlik, Medre-
sede fkh ve tefsir hocal, mahkeme azal, Srat- Mstakm ve
Seblrred dergilerinde muharrirlik yapmtr.
Dnemin sz konusu en nemli dergilerinde, toplumun eitli kesimleri-
ne ynelik uyarc ve ynlendirici makaleleri yaymlanmtr. Zaman zaman
baz yazlara cevap vermi, fikirlerini korkusuzca toplumun her kesimiyle
paylamtr. rnein stanbulda yaymlanan Azdmrd dergisinde kan
slmdaki cihad vahet olarak gsteren bir yazya, slmiyette Cihd
isimli makalesiyle cevap vermitir.

Memuriyet Hayat
19 Ekim 1887de Sorgu Hkimi (mstantik muavini) Yardmcl ile
Adliye Tekilatnda balad.
1 Kasm 1891de Hafik lesi Sorgu Hkimi Yardmcs oldu. Adliyede-
ki grevini, 17 Nisan 1894- 29 Haziran 1913 tarihleri arasnda Sivas Adli-

1090
Bu blm yazlrken Do. Dr. Cemal AIRMANn Somuncu Baba Dergi-
si, Aralk / 2005,s.3438 makalesi temel alnm, baz eyler ilave edilerek yazlm-
tr.
yesinde Bidayet Mahkemesi zabt ktiplii, mdde- i umm (basavc) ka-
tiplii, Bidayet Mahkemesi bakatiplii ve mahkeme aza mlazml ile
srdrd.
Ksa bir sre Meclis-i Umm azalnda bulundu. 13 Kasm 1914te Si-
vas Sultanisi (Lise) Arapa retmenliine atanmasyla adliye tekilatndan
ayrld.
Bir mddet Drul hilfe Trke mderrislii ile Arapa-nahiv ve fkh
mderrislii yapt. retmenlik grevini 22 Nisan 1920ye kadar srdrd.
1 Austos 1336da (1920) 47 yanda iken TBMM. I. Dnem Sivas me-
busu (milletvekili) olarak meclise girdi, 23 Nisan 1920de yaplan ilk mecli-
sin alnda hazr bulundu. Ankara Fetvasn Sivas Mebusu, Ulemadan
Mustafa Tki ismiyle imzalad.
Mecliste eriyye, Evkaf, Adalet, rat, Anayasa, Dileke, Milli Eitim
komisyonlarnda ve Memurn Muhakemt Tetkik Kurulunda alt. Bu ara-
da III. Toplant ylnda bir sre Dileke Komisyonu bakanln yapt. D-
nem iinde 7si gizli oturumlarda olmak zere TBMM krssnden 43 ko-
numa yapt; 5 kanun nerisi verdi.
I. Dnem milletvekilliinden sonra 1923te Sivasa Hadis ve Arapa -
retmenliine atand. Bu grevde iken Hakka yrmtr.

Tasavvufi Hayat
mrnn ou aratrmak, eser telif etmek, yazl ve szl olarak insan-
lar irad etmekle geti.
Mustafa Tak Efendi, Tokata gidip, ders aldktan gn sonra fen ma-
kamna ktklar rivayet edilir. Onun bu kabiliyetine hayran kalan Hki
kuddise srruhul-azz Efendi murakabe-i ahadiyet derslerini talim ettirerek
slkn ksa zamanda ikmal etmitir. Bu halden sonra Sivasa dnmeye ve
orada hatm-i Hcegn okutup, ders tarif etmeye memur klnmlardr. Arka-
dalarndan bazlar; acaba bu kadar ksa zamanda slkn tamam edebildi
mi gibi dncelerine karlk, Mustafa Hki kuddise srruhul-aziz yle
cevap vermitir:
Sizler daha yar yoldayken Mustafa Tak Efendi slkn ikmal et-
miti.
Mustafa Hki Efendi, Mustafa Tki Efendi iin yle buyurur;
Mustafa! Senin elin bizim elimizdir.
Tokatl Mustafa Hak Efendinin Hakka yrmesinden sonra vazife
hramczde Hac smail Hakk Toprak Hazretlerine intikale ettiyse de
slkn ikmal etmediinden muvakkaten, zuhurat yoluyla Mustafa Tak
Efendiye ihvan teslim olmutur.
Mustafa Tak Efendinin ilm otoritesi, devrin limlerince de takdir edil-
mi, kendisinden saygyla bahsedilmitir. Hasan Basri antay, ondan b-
yk sf, yksek lim ve rif bir zt olarak bahseder. Onun ilm otoritesini,
hukuk bilgisinin derinliini, mantk ve felsefeye olan vukfiyetini, er ilim-
lerdeki enginliini kanun mzakereleri esnasnda meclis krssnden yapt
konumalardan grmek mmkndr.
(r.18 Austos Sal 1341 m. 18 Austos 1925) senesinde ihvanlarndan
birisi olan Yoncalkl Mehmet Beyin hanesinde irtihal-i dar-i beka buyurur-
lar. Cenazesini yayl at arabasyla Sivasa getirilmitir. Kabri, Sivasta
Abdlvehhab Gazi Kabristanndadr.
Mustafa Tak Efendi Hakka yrynce bazlar demilerdir ki;
lim Mustafa ile gitti.
orumlu Mustafa Rmi Efendi,
Tokatl Mustafa Hki,
Sivasl Mustafa Tak dir.
hramczde Hac smail Hakk Efendi, Darendeli Hac Hasan Akyol,
Baytarbeyli Mustafa Efendi ve Mezzin Ali Efendi gibi, nde gelen ahsi-
yetler, onun sohbetlerinden feyiz almtr.
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri Sivasl Pirimiz Musta-
fa Tak Efendi hakknda Bizim sohbet eyhimiz buyurulard.
Bu arada Mustafa Tki Efendi, Hakka yrdkten sonra damad erkez
Yusuf Efendi ve olu Bedir Hafzn (Doruyol)
1091
eyhlik vazifesini de-
ruhte etmekte srarc olmulardr. Bedir Hafz Efendi grd bir ryada
babasnn emri zerine hramczde Hac smail Efendi Hazretlerine gelip
arzuhl etmesinden sonra, Bedir Hafza;
Gardam, Bedir Hafz o kolu da sen idare et diyerek vazife-i ruhsa-
tiye
1092
vermitir.
Toplam yedi 7 ocuk babas olan Mustafa Tak Efendi drt kez evlen-
mi, kendisinden bir kza sahip olduu ikinci ei Behiye Hanmdan boan-
m, 1950de vefat eden nc ei Teyfika Hanmdan ocuklar olmam,
drdnc ei Emine Hanmdan da boanmtr. Birinci ei Hatice Ha-
nmdan alt ocuu olmutur.
1093

Ailesi daha sonra Doruyol soyadn almtr.

1091
EYH BEDRETTN kuddise srruhul-azz EFEND
Asl ismi Bedrettin Doruyol olan Hac Hafz Bedrettin kuddise srruhul-azz
Efendi, Nak eyhlerindendir. h.1327 ylnda domutur. Hac Mustafa Tki
kuddise srruhul-azz Efendinin oludur. Yldzeli ve Sivasta hayatn srdrmt.
Yldzeli ar Cami imam-hatiplii grevinde bulunmutur. 20 Nisan 1984 tarihin-
de atalpnar Caminde cuma namaz esnasnda Hakka yrd tarih olmutur.
Kabri, mezarlklar tarafndan camiye gidilirken camiye 600 metre kala sol taraftadr.
(YASAK, a.g.e. s. 58)
1092
Zahiren eyhlii yrtp, mnada pire muttasl olan snrl ruhsat sahibi.
1093
Olumluluunda be ocuu olduu ifade edilen Mustafa Tak kuddise
srruhul-azz Efendinin, torunu Mithat Doruyolun notlarnda yedi ocuk babas
olduu ifade edilmitir.
MENKIBI
1-Bir hac seferinde Tokatl Pirimize hizmet etmi ve onun saysz tevec-
ch ve iltifatlarna mazhar oluunu kendisi yle anlatmtr.
Pir Efendimizle Mekke-i Mkerremede hac farizasn tamamladktan
sonra Medine-i Mnevvereye dndk. Ziyareti Nebevide fikrime geldi ki;
dorudan doruya Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi rabtaya alr feyz
ve bereketinden azami derecede nasiplenirim. Ancak ebeke-i erifin nnde
ne kadar rabta ve huzur aldysam da tutturamadm. Bombo kalmtm. An-
ladm ve hemen Hki kuddise srruhul-azz Efendiyi vasta ettim. Sel gibi,
fyuzat akmaya balad. Dar ktmzda buyurdu ki;
Burada da beraber olsak daha iyi olmaz m?
Hemen eline kapandm ve Ondan af diledim.

2-Bahddn Efendi bir hatrasnda yle anlatmtr.
Mustafa Tki kuddise srruhul-azz Efendiyi yaz gnlerinde Tokata
davet ederdim. Ltfeder terif buyururlard. Kendilerini gren Tokat ihvan
onun aynen Mustafa Hki Hazretlerine benzediini sylerlerdi. Sohbetlerin-
de saysz nasib-i maneviyye var idi. Ertesi yln sonbaharnda rahatszlan-
mlar ve beni emretmiler idi. Derhal Tokattan ayrlarak Sivasa gittim ve
orada hizmetleriyle bizzat megul olmak erefine eritim. Bir mira gecesi
miraciye okuyarak sohbet buyurdular. O yln yaz aylarnda yine ziyaretleri-
ne gittim, bana ama hicret etmem iin emir buyurdular. Son grmemiz-
di. Kendileri ihvanlarn daveti zerine Grne gideceklerini sylemilerdi.

3- Mustafa Tak kuddise srruhul-azize kendinden sonraki halife soru-
lunca buyurdu ki;
hramczde Hac smail Efendi Allahn halifesidir. Bizim halife ta-
yin etme salahiyetimiz yoktur.
ESERLER
u anda bilinen drt eseri vardr.
1-Trh-i Nr- Muhammedi:
Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin hayatn muhtevi Arap
harfleriyle 18 cz hlinde yazlan bu eser, (r. 1339 -1341 / m. 1923 1925)
tarihleri arasnda Sivas Matbaasnda baslmtr.
Cz cz yazlan kitap, 17. Cznde Mira hakknda yazlm ve son
18.Cznde Fatmat-z Zehra Validemiz hakkndadr.
2-Krk Hadis (lmihl: Siyas ve tima) :
Bu eserin bir nshas Sivas Belediyesi Kemal bn-i Hmam Ktphane-
sinde Hac Hasan Akyol tarafndan vakfedilen kitaplar arasnda bulunmak-
tadr.
1094

Ayn eser, R. 1237- M. 1822 tarihinde Mithat Paa Sanayi Mektebi
Matbaasnda baslmtr.
3-Mevlid:
Mustafa Tak Efendinin nesir olarak yazd bu eserini sonradan
hramczde Hac smail Hakk Efendi kaddese'llh srrahul-aziz nazma
ekmitir. (Yar-e Yadigrn yazlmasna ilham olan eser)
Efendi Hazretleri mevlidinin banda bu konuyla alkal olarak u bilgi-
leri vermektedir:
stadm Tak aleyhir-rahme
Yazmt mensur etmiti tuhfe
ikeste-beste drr-i mensurdan
Okudum nazm ettim nr- mevfrdan

4-Aa Dikmenin Fazileti
1095

Mustafa Tak kuddise srruhu Efendinin, bu isimle olduka hacimli kita-
bnn olduu belirtilmektedir.
5-Makaleler
Srat- Mstakm, Seblrred ve Beynul-Hak dergilerinde
yazm olduu makalelerle dikkatleri zerine eken Mustafa Tak kuddise
srruhul-azz Efendi, zamannn nde gelen fikir adamlarndan biri olarak
Trk siyasi ve fikir tarihinde nemli izler brakmtr. Yazlarnda sade ve
anlalr bir dil kullanarak halka inmeyi, onlara arzulad mesaj iletmeyi
baarabilmitir.
1096

1094
Hac Hasan Akyolun istinsah ettii bu nsha, Trh-i Nr-
Muhammediyyenin Fatmatz- Zehra adl son czn de ihtiva etmektedir.
1095
Mustafa Tak kuddise srruhu Efendinin, bu isimle olduka hacimli kitab-
nn olduu belirtilmektedir.
1096
INAR Fatih, Mustafa Tak Efendi, Cumhuriyet niversitesi lahiyat Fak.
Dergisi c. IX/2 Aralk 2005, Sivas, s. 180
HACI AHMET EFEND NKSAR EFEND (ZARAKOL)
Mesudiye ilesinin Beyseki kynde (h.1279-m.1861) tarihinde do-
mutur. Babas Yusuf Efendi, annesi Marziyye Hanmdr. Uzuna yakn orta
boylu, siyah gzl, uzun beyaz kvrck sakall aln geni ve yz ok nurlu
bir zattr. Daha ocuk yalarnda ilk derslerini ve eitimini, muhterem baba-
lar Yusuf Efendiden okumutur. O devrin en byk limlerinden birisi olan
Yusuf Efendi iki olunu ihtimamla okutmutur. Geri alt ocuu olan Yusuf
Efendi btn ocuklarnn da okumalarn istemise de, ilerinden mer
Ltfi ve Hac Ahmed Efendileri, zeklarndan ve ilme olan meraklarndan
dolay zenle yetitirmitir. Zamann limlerin takdim ve tevikleriyle Ende-
runa girmi ve tahsillerini baaryla bitirmilerdir. Kardei mer Ltfi
Efendi mderrislie kadar ykselmitir, Kendileri de devrin byk lim ve
mritleriyle derslerine devam etmilerdir.
Hac Ahmed Niksari Hazretleri uzun yllar sonra memleketi Mesudi-
yeye dnmlerdir. O sralarda orumda hret bulan Hac Mustafa Rum
Hazretlerinden intisap etmitir. orumlu Mustafa Rmi Hazretlerinden, irad
vazifesi almtr.
Kendileri ders okuttuktan sonra medresede kalr, gnlerini ibadetle gei-
rirmi. ok merhametli, halim ve yumuak huylu olduundan mridlerini
uzun boylu riyazete tabi tutmamtr.
Niksardaki ilehane Medreselerinde talebesi ok olmutur. Niksarda
Karba mahallesinde kurduu tekkesinde irada balayan Hac Ahmet
Efendinin daha ok Trabzon, Gmhane, Bayburt, Of, Tokat, orum, Ala-
ca, skilip ve Erzincan gibi yerlerde tesiri oldu.
Niksarda daha ok Arapa, Farsa ve Osmanlca eserlerden oluan, zen-
gin bir ktphane kurmu olan Hac Ahmet Efendinin bu almas, zamann
idarecileri tarafndan talan edilmi, bu eserlerin bir ksm stanbula Sley-
maniye ktphanesine gtrlmtr.
Kurtulu Sava yllarnda Pontus Rumlarna kar, ihvan ile birlikte m-
cadele ettii, o dnemde yaam olanlar tarafndan nakledilir. Kurtulu Sa-
vandaki mcadelesi bilindii halde, manevi yn ve tasavvuf faaliyetleri
nedeniyle takibata uram ve stiklal Mahkemelerinde yarglanmtr.
1097

Hac Ahmet Efendi, tekke faaliyetlerinin yannda Danimentli Devletin-
den kalma Ulu Camide verdii vaazlaryla halk aydnlatmaya ve moralleri-
ni ykseltmeye almn. ki defa evlenmi olan Hac Ahmet Efendi, 90
yalarnd iken (30.01.1937) Hakka yrmtr. Cenazesi, iyi bir mderris
olan kardei mer Ltf Zarakol tarafndan ykanarak kldrlmtr. Hac
Ahmet Efendi, 9 defa hacca gitmitir. Turhal Gat kylu Mustafa Efendi,
Erbaal Muttalip Efendi skilipli Zeynelabidin Efendi
,
Alacal Hac Bekir
Efendi ve Tosyal Mehmet evik Efendi gibi halifeleri vardr. Kabri, Nik-

1097
sarda Melik Gazi kabristanlndadr.
rad vazifesine bakacak vasfta birini yetimedii iin, kendi ihvanlar-
nn terbiyesini, Hakka yrmeden nce bir icazetname ile irad Gavsl-
zam hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerine brakmtr.

MENKIBI
1- Niksarda bir sarho, birazda etrafn dolduruuyla Niksr eyh Efen-
dimizi taciz ve tehdit ederek talebesini datmasn ve medreseyi terk etme-
sini ister. Sukut buyuran Hac Ahmed Efendi o gn medresenin iinde deil
de nndeki peykede yatarak geirir. Ayn gece sarho kabaday kendi evin-
de yatarken acayip bir rya grr: Bakar ki, ryasnda Niksar kalesinin ba-
nda, bir zat ona u ihtarda bulunuyor; Bizim Ahmedimize bir daha doku-
nursan karmam Ryann dehetiyle uyanan, kabaday boy abdesti alarak
doru Hac Ahmed kuddise srruhul-azz Efendinin huzuruna gelir.
Ne o Aa! Bizi buraya da m koymayacaksn? der. Sarho ayaklarna
kapanarak tevbe eder.

2-Efendi Hazretlerinin torunlarndan Skine Hanmn kocas Mehmet
Altuntan babas Mehmet Efendi, Hac Ahmed Efendinin yannda amele
olarak bir zaman alm ve ayrlacaklar zaman
Gardam! Allah Tel sana hayrl bir evlat ihsan etsin buyurmutur.
Bu duann bereketiyle dnyaya gelen Mehmet Efendi, daha sonra
hramczde Hac smail Efendi Hazretlerine damat olur.
Mehmet Altunta Sivas ilinde yetimi son devir hafz kurradan olup te-
ravih namazlarn hatimle kldrarak mslmanlara hizmet etmitir.

3- orumlu Mustafa Rmi kuddise srruhul-azz Niksara Hac Ahmet
Efendiyi ziyarete gelince sormu ki;
Ne kadar ihvannz var?
Efendim! 7 15 40 ihvanm var demi.
Bu nasl say Ahmet Efendi? dediinde
Efendim yedi ihvan hatm-i hce okuduumuz ve sizi de tanyanlardr.
Onbei bu yedi ile gryorlar. Krk bu onbei ile tanyorlar. orumlu
Pir Efendi buyurdu ki;
Allah Tel yedinin iine onbei ve krk dhil edecek, hepsi bizim
ihvnmzdr.

SEYYD ABDULLAH HAM EL MEKK (ARAB EYH)
1098

Rifa tarkti eyhlerindendir.
1099

1098
bkn. YILDIZ, lim, Arab eyhin Bir Mektubu Makalesi Hayat Aac
Dergisi, Bahar 2005, s. 4647
1099
Seyyid Ahmed b. Al el-Mekk b. Yahya er-Rif kaddesellh srrahul
azz (. 578/1182) Rifaiyye tarikatnn kurucusu. 512'de (1118). Badat'la Basra
arasnda kalan Batih blgesinde mmabide kynde dodu. Atalarndan Rifa el-
Hasan el-Mekk'den (. 331/943) dolay Rifi nisbesini ald. a'rn ise et-
Tabakt''l--kbra'snda (s 1401, bu nisbenin ayn ismi tayan bir Arap kabilesine
mensup olmasndan ileri geldiini yazar. Ancak onun hayatndan bahseden ilk kay-
naklarda byle bir bilgi yoktur, son devir kaynaklar da bu gr kabul etmezler.
Doum tarihi baz melliflerce 500 (1107) olarak verilmekle birlikte ilk kaynaklar
512 (1118) tarihi zerinde ittifak etmilerdir.
Ahmed er-Rifi'nin Hz. Hseyin soyundan gelen bir seyyid olduunda btn
kaynaklar birleirler. Babas Hakka yrdnde yedi yanda olan Ahmed er-
Riffi'yi, devrin byk sflerinden days Mansr el-Batih, annesi ve kardeleriyle
birlikte himayesine ald. Kur'an renimini ve hfzn tamamladktan sonra, devrin
lim ve mutasavvflarndan Ali Eb'l-Fazl el-Vst ve dier baz limlerden slm
ilimleri rendi. Ebu shak e-Srzi'nin afi fkh ile ilgili Kitb't-Tenbih'ini oku-
du. Bu kitaba yazd erh Mool istils srasnda kaybolmutur. Vsti ona icazet
verdi ve hrkasn giydirdi. "Herkes s-tadyla ben ise talebem Rif ile iftihar ede-
rim" diyen Vst, zahir ve btn ilimlerine sahip bir lim ve sf olduunu belirtmek
zere ona "eb'l-alemeyn" unvann verdi. Ahmed er-Rifi, Vsti'nn lmnden
sonra days Mansr el-Batih'nin terbiye ve irad halkasna girdi. Rifa'ye hilfet ve
"eyh'-yh" unvann vererek kendisine bal btn tekkelerin eyhliini de
tevdi eden Batihi, mmabde'deki tekkeye yerleip mridlerin irsad ve terbiyesiy-
le megul olmasn istedi. Birka sene sonra blgesindeki eyhlerin baz ciddi tenkit-
lerine mruz kalm, hatta erkek ve kadn mridlerini ayn zikir meclisinde bir arada
bulundurmak gibi snnet d uygulamalarda bulunduu iddiasyla Halife Mktefi'ye
ikyet edilmise de bu durum onun almalarna ve tesirlerinin yaylmasna engel
tekil etmemitir. Mridlerinin saysnn artmas, o blgedeki eyhlerin haset ve
kskanlna sebep oldu. Ancak o birok iftira, itham ve hakaretlerle karlamasna
ramen, byk bir sabr ve tevazu gstererek irad vazifesine devam etti. Kendisini
ekemeyenler Halife Mktef'ye, erkek ve kadn mridlerini ayn zikir meclisinde
bir arada bulundurduu iddiasyla ikyet ettiler.(1155) Durumu yerinde aratrmak-
la grevlendirilen memur, kanaatlerini halifeye, "Bu seyyid ve mridleri snnet
yolunda deillerse yeryznde snnet zere hareket eden hi kimse kalmam de-
mektir" eklinde aklad. Bunun zerine Halife, Ahmed er-Rifi'ye, yaptrd tah-
kikattan dolay zr dileyen bir mektup gnderdi.
1160'ta baz yaknlar ve mridleriyle birlikte hacca gitti. Dnte Medine'yi zi-
yaret etti. Medine uzaktan grnnce devesinden inip yryerek Ravza-
Mutahhara'ya girdi. Rifi'nin bu ziyaret srasnda zuhur ettii ileri srlen bir kera-
metiyle ilgili menkbe olduka mehurdur.
Rivayete gre. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kabri nne gelince "es-
Selm aleyke y cedd!" diyerek selm vermi, orada bulunanlar Hz. Raslllah
Hazreti Pr-i Sn es-Seyyid e-eyh Ahmed zzeddn es-Sayyd er-Rf
kaddesellh srrahul azzin (h.y.t: m.1271) slle-i thiresinden gelen es-
Seyyid e-eyh Muhammed Azm el-Him el Mekk es-Sayyd er-Rf
Efendi Hazretlerinin olu es-Seyyid e-eyh Abdullah el-Him el Mekk
es-Sayyd er-Rf kaddesellh srrahul azz hazretleri (r.1245m.1829)

sallallh aleyhi ve sellemin "Aleyke's-selm y veled" szyle selma karlk
verdiini duymular; cezbeye gelen Rif diz kp,
"Uzakta iken benim yerime varp topran psn diye sana ruhumu gnderi-
yordum; simdi bu devlet bedenime de nasip oldu; uzat elini de dudaklarmla pe-
yim" mnasna gelen mehur iirini okumu; bunun zerine Hz. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin kabrinden darya nrni bir el uzanm ve Rif bu eli
pm; aralarnda Hayyt b. Kays el-Harrn ve Ad b. Msfir gibi zatlarn da bu-
lunduu byk bir topluluk hadiseye ahit olmulardr. Ahmed er-Rif'nin biyogra-
fisini yazan mellifler pek ok ahit ismi sayarak bu menkbeyi mtevtir bir haber
eklinde deerlendirirler. (Gyet't-tahrir mellifi Abdlazz ed-Drn, Hz. Pey-
gamber'in selma karlk vermesinin ve kabrinden darya nrni bir elin uzanma-
snn mmkn olduu hakknda devrin kadsna ait bir fetvay da zikreder.
Celaleddin es-Syt bu haberi inceledii e-eref'l-muhtem adl risalesinde hadi-
senin tevatr derecesine ulatn syler. Rif eyhlerinden Eb'l-Hd es-Sayyd
de bu menkbe hakknda kaleme ald el-Kenz'l-mutalsem fi meddi yedi'n-Nebi li-
veledihi'-l avs er-Rif' adl eserinde bu menkbeye yer veren pek ok kitap ve
melliften iktibaslar yapmtr. Rifi'ye saygs ve ball olanlarn bu menkbeyi
mtevtir haber olarak gsterme gayretlerine ramen, bizzat Rif, prensip olarak
keramete nem vermemitir.
Abbas Halifesi Mstencid, Ahmed er-Rifi'ye bir mektup gndererek kendisine
nasihat ve tavsiyelerde bulunmasn istedi. Rif'nin cevab mektubunu beenen
halife ona ve dervilerine birok hediye gnderdi, bir sene sonra da sarayna davet
etti. Halife, maiyetindekiler ve Badat eyhleri ona byk bir sayg ve ilgi gsterdi-
ler. rd'l mslimn mellifi Frs, halifenin onu ikinci ve nc gn yalnz
bana saraya davet ettiini, babasnn kabri civarnda icra ettii zikir meclisine
kendisinin de katldn anlatr. Bu ve benzeri kaytlardan onun Abbas halifelerin-
den hrmet gren, devrinin tannm ve itibarl bir sfisi olduu anlalmaktadr,
ikinci defa hacca gittii kaynaklarda ifade edilmekle birlikte tarih verilmemektedir.
Ahmed er-Rif, iddetli bir ishal hastal sonunda 22 Cemziyelevvel 578'de
(23 Eyll 1182) vefat etti. Trbesi Badat'n gneyinde Vst yaknlarndadr, ilk ei
Hatce binti Eb Bekir el-Vast en-Neccri'den Ftma ve Zeyneb adlarnda iki kz,
onun vefatndan sonra evlendii Rbia'dan Salih adl bir olu olmu, ancak Salih
evlenmeden vefat ettii iin nesli kzlar ile devam etmitir. Ftrna'dan brahim el-
A'zeb (. 609/ 1212) ve Ahmed el-Ahdar (. 645/1247) adlarnda devirlerinde me-
hur iki sf, Zeyneb'den ise ikisi kz alts erkek olmak zere on torunu olmutur.
Bunlardan zzeddin Ahmed es-Sayyad ( 670/ 1271) Rifiyye'nin Sayydiyye
kolunun kurucusu olup tarikatn Irak, Hicaz, Yemen, Msr ve Suriye'de ya-
ylmasnda tesiri olmutur. Ahmed er-Rifi'nin nesli gnmze kadar devam
etmitir. Rif aileler Suudi Arabistan, Irak, Suriye, Msr, Lbnan gibi lke-
lerde bulunmaktadr.
senesinde Mekke-i Mkerremede dnyay terif etmilerdir. Annesi Havva
Mehri Hanmdr.
Hz. Seyyid Abdullah el-Him el Mekk , babas Seyyid Muhammed
Azm el-Him kaddesellh srrahul azze intisab etmi, babasndan seyr-
i slk grp Rf-Sayyd, Kdir, Bedev, zel, Sd, Nakibend, Mev-
lev tarklerinden hilfet icazet almtr.. Daha sonra Medine-i Mnevvereye
gidip es-Seyyid e-eyh Hasan er-Rf Hazretlerinden ve es-Seyyid eeyh
Slim er-Rf hazretlerinden Rf-Sayyd zre birer hilafet daha almlar-
dr. Mekke-i Mkerreme ve Medne-i Mnevverede pek mehur olan
Him-Sayyd ailesi bu civarda Tarkat- liyye-i Rfiyyenin intiarna
pek byk hizmetlerde bulunmulardr. Hazreti Pr-i Sn es-Seyyid e-eyh
Ahmed zzeddn es-Sayyd er-Rf kaddesellh srrahul azzin bu ailesi
Hicaz ve civar haricinde, Suriye, Irak ve civarnda da Rfiyye-i
Sayydiyyenin merkez dergh olmulardr. Seyyid Abdullah el-Him el
Mekk Hicazdan Afganistana gitmiler orada 20 sene kalarak Tarkat-
Rfiyyeyi ner etmilerdir. Daha sonra stanbula gelen Hazreti Seyyid
Abdullah el-Him kaddesellh srrahul azz Sultan kinci Abdlhamid
Hann pek ok iltifatlarna mazhar olmulardr. Bizzat pdiah tarafndan
kendilerine eyhl-Ekber nvan verilmitir.
Sivasa gelmeden nce talyada bulunduu rivayetleri de vardr. Abdul-
lah Him el Mekk kaddesellh srrahul azz Anadolunun pek ok ye-
rinde irad faaliyetlerinde bulunmutur. Bu arada Anadolu Blgesindeki
btn Seyyidlerin bana Nakibl-Eraf olarak atanmlardr. II.
Abdulhamid Han Sivas vilayetindeki Snn ve alevi cemaatin arasnda ba-
lam olan karklk ve fitne had safhaya vardndan Seyyid Abdullah
Haim el Mekki Rif-i kuddise srruhul-azzi stanbula arm bu duru-
mun dzeltilmesi iin rica etmitir. 1876da Sivasa gelip yerlemi ve der-
ghn amtr.
1100

29 Nisan 1896 de zmir Paye-i Mcerredesi,
1101
23 Ocak 1900 de birinci
dereceden terfii,
1102
15 ubat 1900 de ikinci rtbelerden Mecidi Nian itas
1103
verilmitir.
Siyas hayat ok canl geen Sivasn idar amirleriyle ve zellikle d-
nemin Sivas valisi Reit Akif Paa ile (valilii 19011908) iyi mnasebetler
ierisinde olmutur. 1903 ylnda alamad terfi, maa artrm ve 1908de
Osmanl niann 25 ubat 1908 de Bild- Hamseden Bursa payesi ile bir
nian verilmitir. Ancak ttihat ve Terakk Hkmetinin zulmnden kurtula-
mamtr. Mekke-i Mkerremeye srgn gitmitir.

1100
BAO, Fon Kodu: ..DH.. Dosya No:1018 Gmlek No:80293
1101
Paye-i Mcerrede: Bir Memuriyetin fiili olarak deil, rtbe olarak veril-
mesi. BAO, Fon Kodu: Y..MTV. Dosya No:141 Gmlek No:10
1102
BAO, Fon Kodu: Y..MTV. Dosya No:197 Gmlek No:126
1103
BAO, Fon Kodu: ..TAL. Dosya No:202 Gmlek No: 1317/L094
Mekke-i Mkerremeye Srgn Edilmesindeki Yazma Metinleri
31 Mart 1325 (13 Nisan 1909) vakas ile Hareket Ordusu stanbula gir-
mi ve II. Abdulhamid Han 33 yl padiahlk yaptktan sonra 27 Nisan 1909
da tahtan indirdiler. Divan- Harb-i rfi (Skynetim Mahkemeleri) kararla-
r neticesinde birok kiiye idam, srgn vb. cezalar verildi.
Abdullah Haim el Mekki Hazretleri 24 Kanunisni 1324 / Cumartesi /
6 ubat 1909da kurulduu ilan edilen ttihad- Muhammedi Cemiyetine
girdiinden 31 Mart vakasndan sonra ki, yarglamalar neticesinde cemiyet
azalarna
1104
ar cezalar verilince Abdullah Haim El Mekkiye Sivastan
Mekke-i Mkerremeye mebbeden nefyine karar verilmitir.
1105
yle ki;

1104
ALBAYRAK, Sadk, rticann Tarihesi, st, 1987, c.I, s, 174
ttihad- Muhammedi Cemiyeti stanbul Merkezi, dare Meclisi Azalar:
1) Sheyl Paa Hazretleri,
2) eyh Feyzullah Efendi zade Mehmet Sadk Efendi Hazretleri,
3) Byezid Dersiamlarndan Mehmet Emn Hayret Efendi
4) bnun-Naf Ahmet Esat Efendi,
5) eyh el-Hac Mehmet Emin Efendi,
6) Karagmrk Camii ikinci imam Nevehirli Hafz Mehmet Sabr Efendi,
7) Bandrma Naibi evket Efendi,
8) Bediuzzaman Said Krdi bni Mirza,
9) Hrka-i Saadet Hazret-i Nebevi Kethdas Hac Hayri Bey Efendi,
10) Evkaf- Hmayun ser-veznedar Rait Efendi
11) Debre-i Bal redf kumandanlndan mnfasl ferik Rza Paa
12) Volkan yazarlarndan Faruk mer evki Efendi,
13) Tarkat- Halvetiyeden eyh Seyyit Mslim Penah Etendi Darendev,
14) Binba Refik Bey Efendi,
15) Kadiri eyhi Veli Mehmet Efgan Efendi,
16) Mucz dersiamlardan Ahmet Nazif Efendi,
17) Feriklikten emekli Hac zzet Paa,
18) Sivas Vilayeti Nakibul-Eraf Kaymakam Seyyit Abdullah Haim el-
Mekk Efendi Hazretleri,
19) Memurlardan hsan Bey,
20) Memurlardan Hayr Bey,
21) Fatih dersiamlarndan Divrilii Kadzde Abdullah Ziyaeddin Efendi,
22) eyh Yunus Dergh Post-niini eyh Ali Efendi,
23) Beylerbeyi Camii Vaizi Hac Kzm Efendi,
24) eyhzade Hac Mehmet Efendi,
25) Mderrislerden Tevfik Efendi,
26) Volkan yazan Dervi Vahdeti.
27) Nakibend meayhndan, muhaddis Dastanl mer Ziyaeddin Efendi
1105
ALBAYRAK, Sadk, rticann Tarihesi, st, 1987, c.I, s, 175
1-
Sivasta Rifai dergh eyhi Abdullah Haimi bin Mehmet Efendi hakknda mev-
kufen Divan harbi rfice icra klnan tahikkat neticesinde mumaileyhin pheli
gruhtan bulunduu anlalm iradei rfiye kararnamesinin altnc maddesine
tevfikan kendisinin memleketi bulunan Mekke-i Mkerremeye mebbeden nakline
bil- ittifak karar verildi.
AZALAR
Rmi 3 Austos 1325
Hicri 29 Recep 1327
Mildi 16 Austos 1909

1106

2-
SER NAME 421
Huzuri samii cenab sadaret penahiye
Maruzu aker kemineleridirki
Sivasta rifai dergh eyhi Abdullah Haimi bin Mehmet Efendinin hakknda mev-
kufen divan harbi rfice icra klnan tahkikat ve muhakemat neticesinde sadr olan
hkm mbeyyen divan harb mazbatas madviyyen huzuru samileri klnm olmak-
la cra icabna msaadei fahimaneleri seza var buyurulmak babnda emru ferman
hazreti veliyyul emrindir.
Hareket Ordusu Kumandan
Mahmut evket
Rmi 3 austos 1325
Hicri 29 Recep 1327
1107

3-

Atufetl Efendim Hazretleri
Sivasta Rifai dergah eyhi Abdullah Haimi bin Mehmet Efendi hakknda Divan harbi
rfice icra klnan tetkikat ve tahikkat neticesinde mumaileyhin pheli gruhtan bulunduu
anlalmasna binaen idare-i rfiye kararnamesinin altnc maddesi hkmne tevfikan memle-
keti bulunan Mekke-i Mkerremeye mebbeden nefi hakknda divan harp rfiden tanzim
olunan mazbatann gnderildii beyanyla icra-i icabn havi hareket ordusu kumandanl-
nn tezkeresinin melfufu ile arz ve takdim klnmak ile iradei seniyye-i hazreti padiahi ne-
vehile eref sudur buyurulur ise, mantuku ali infaz klnaca beyanyla tezkire-i senaveri
terkim klnd efendim.
SADRAZAM
Rmi 5 Austos 1325
Hicri 1 aban 1327
Maruzu kemireleridir.
Reside-i desti tazim olup Melfuflaryla

1106
BOA, Fon Kodu: ..AS..Dosya No:89 Gmlek No:1327/-14
1107
Beraber manzur li buyurduum
i bu tezkere-i sami sadaret penahileri
zerine muacibence iradei seniyye-i cenab padiahi
eref mteallik buyurulmu olmakla
Ol babda ol zaman hazreti veliyyul emrindir.

Rmi 6 Austos 1325
Hicri 2 aban 1327
1108

4-
Harbiye Nezareti 24 aban 1327
Sivasta Rifai dergh eyhi Muhakemat dairesi 333
Abdullah Haimi bin Mehmet Efendinin
Memleketinden mebbeden nefyedilmesi hakknda

Saadetl efendim hazretleri Sivasta rifai dergh eyhi Abdullah Haimi bin Mehmet
Efendi hakknda divan harp rfice icra klnan tetkikat ve tahkikat neticesinde mumaileyh
pheli gruhtan bulunduu anlalm binaen idare-i rfiye kararnamesinin altnc maddesi
hkmnce memleketi bulunan Mekke-i Mkerremeye mebbeden nefyi hakknda birinci divan
hap rfiden tanzim ve hareket ordusu kumandanlndan ba-tezkire tebid olunan mazbata
zerine balaya msteniden 6 austos 1325 tarihinde iradei seniyeyi hilafet penahi eref taal-
luk buyrulduu, ba buyrulduu ve izbar buyurulmu olduundan, bir mantuku emru ferman
hmayun mumaileyh alelusul emniyetti umumiye mdriyetine teslim edilmi ba-muhtra
merkez kumandanlna tebli edilmi olduundan muhakemat dairesi ifadesiyle beyan hale
ibtid klnd ol babda emri ferman efendim hazretlerinindir
Harbiye Nazr
Rmi 24 Austos 1325
Hicri 21 aban 1327
Mildi 6 Eyll 1909
1109

5-
Dhiliye Nezareti Muhaberat Umumiye Dairesi
EVRAK 850
Rmi 28 Austos 1325
Hicri 24 aban 1327
Mildi 10 Eyll 1909
Hicaz Vilayeti Behiyyesi

Sivas da Rifai dergh eyhi Abdullah Haimi bin Mehmet hakknda Divan harbi rfice icra
klnan tetkikat ve tahikkat neticesinde mumaileyhin pheli gruhtan bulunduu anlalm
binaen idare-i rfiye dairesinin altnc maddesi hkmne tevfikan memleketi bulunan Mekke-i
Mkerremeye mebbeden nefi hakknda divan harp rfi kararyla bil-istizan hilafet penhi
eref mteallik bulunarak icab derdest icra bulunaca harbiye nezaretine emri ferman
buyurulmakla
1110

1108
1109
BOA, Fon Kodu: DH.MU...Dosya No: 7/-1 Gmlek No:53
Yukarda yazmalarn naklettiimiz ilemler neticesinde Mekke-i
Mkerremeye srgn edilen Sivasta Rifai dergh eyhi Abdullah Haimi
kuddise srruhul-azz ve ailesi madd skntya dmtr.
Daha sonra aada sunacamz arzuhal ile kendisine ait maan ve ev-
kaftan gelen gelirlerin iadesi iin mracaat etmitir ve kabul edilmitir.
6-
Huzuri Aliye-i Hazreti Vilayet Penhiye

Maruzi Daiyanemdir.

Daiyeleri Sivas vilayeti celilesi nakibl eraf kaymakam ve Rifai dergh eri-
fi postnii iken hasbel kader Mekke-i Mkerremeye mebbeden tebidime
dersaadette mteekkil divan harb rfice verilen hkm ve karar zerine buraya
(Mekke) gelmi isemde sinnim seksene garip bulunduundan baka bir arem
yok ise, bu da muvafk muaddilet olmayacandan essai atiyesi kendi tarafmdan
ettirilen dergh erifi mezkrun maliyeden muhavvel bin kuru maa kat edildii
cihetiyle Seddi lazm gelmi ise, de tekyenin Seddi tariki rifaiyeye muhalif bulun-
duundan geri icazet verdiim mahdum kullar (Mehmet Ragp) vekleti ifa ede-
cei tabiidir. Ancak herhalde miktar kafi akenin tedarikine mtevakkf bulunma-
sna ve infak iaeleri zerime farz ayn olan on nefer evlad iyalimin Sivas vilaye-
tinde bir haleti sefalette kalmalarna binaen gerek mahdum klenizi de tekyeyi
kadna ve gerekirse aileyi maruzatn infak ve iaelerine temine mktezai ake-
nin sarf zmnnda kayd hayat art ile ez gayri-temil Sivas vilayeti maliyesinden
ehri tesviye edilmekte olan 900 ve evkaftan muhavvel 400 ki, ceman bin yz
kuruun Mekke-i Mkerreme emvalinden havalei ita ve tesviyesine iyabet
buyurulmu mukaddes olan merutiyetin bah edildii adalet namna istirham
eylerim ve el-yevm nan-paresine muhta ve sinnim ise, ehri eyhuhata vasl oldu-
u nazar vilayet penahilerince malum olaca gibi, ancak merhametinize dehalet
eylerim ol bab da emri ferman hazreti men-lehl emrindir.

Sivas Vilayeti
Rfai Dergh Postniini
Seyyid Abbullah Haimi
Daileri

Rmi 22 Terinisani 1325
Hicri 22 Zilkade 1327
Mildi 5 Aralk 1909
1111

1110
BOA, Fon Kodu: DH.MU...Dosya No: 7/-1 Gmlek No:53
1111
BOA, Fon Kodu: DH.MU...Dosya No:50/-1 Gmlek No:24
7-
Hicaz Vilayeti
Mektubu Kalemi
Adet 138
Dhiliye Nazareti Celilesine

Hlasa: Mebbeden Mekke-i Mkerremeye tebid edilmi
Seyyid Abdullah Haimin Sivas vilayetine mahsus maan
Mekkei Mkerreme emvalinden havalei ita ve tesviyesine
dair verdii arzuhalin leffen taktim edildii hususunda

Atufetl efendim Hazretleri
Sivas vilayeti nakib-l eraf kaymakam ve rifai dergah potiini iken divan harp
rfi kararyla mebbeden Mekke-i Mkerremeye tebyid edilerek buraya geldiinden
ve sinni garib bulunduundan bahsile ailesinin tebmini maietleri zmnnda Sivas
vilayetinden ehri tesviye edilmekte olan 900 ve evkaftan muhavvel 400 ki, ceman
bin yz kuruun Mekke-i Mkerreme ahvalinden havalei ita ve tesviyesi esbabnn
istikmaline dair Seyyid Abdullah Haim imzasyla verilp leffen arz ve takdim kl-
nan arzuhalde istida ve istirham olunmakla muktezasn ifas hususuna musaadei
celile-i nezaret penahileri ayan buyurulmak babnda emr ferman hazret mennehul
emrindir.
Vali vekili
Rmi 23 Terinisani 1325
Hicri 23 Zilkade 1327
Mildi 6 Aralk 1909
1112

8-
20 Kanunevvel 1325
20 Zilhicce 1327
2 Ocak 1910
Maliye Evkaf Hmayun Nezareti Aliyesine

Sivas Vilayeti Nakibl eraf kaymakam ve Rifai dergah eyhi iken divan harp
rfi kararyle Mekke-i Mkerremeye nefyi ve tebid edilmi isede men temin mai-
ete gayri muktedir bulunduunun bahsi ile vilayet marl ileyhce ehri mahsus
900 ve , ve evkaftan muhavvel 400 ki, ceman bin yz kuruun mekki
mkerreme emvalinden havalei tesviyesi hakknda Seyyid Abdullah Haimi imzasy-
la verilen arzuhalin leffile icrai icab hicaz vilayeti ve vekletine ba-tahrirat izbar ve
keyfiyet maliyeyi evkaf hmayun nezareti aliyesinde iar klnm olmakla nezareti
Aliyelerince dahi sureti istidaya ve ahval emsaline nazaran iktizasnn ifa ve inayeti
himmet mtemennadr efendim.
1113

1112
1113
Seyyid Abdullah Haim el-Mekki Rifinin Mekke-i Mkerremeden
dnnn tarihini elimizdeki bilgiler nda tam olarak bilememekteyiz.
Ancak torunlarndan duyduumuz ifadeye gre Mekkede yedi sene kal-
mtr. Bu yedi sene zarfnda Kbenin altn halkalarna yapp aileme
tekrar kavutur diye Rabbime ok dualar ettim dedii rivayeti mehurdur.
Bu zaman ierisinde ei Halime Hanm evkaftan gelen para ve kendisinin
gece gndz el ileri yapp satarak dergahn hizmette kalmasna yardm et-
milerdir.
1114
Rivayetlerden 1. Dnya sava sonlarna doru Sivasa dn-
dkleri anlalmaktadr.
Milli Mcadele dneminde ise, Sivasta yaplan 4 Eyll Sivas Kongresi-
ne Sivas temsilcisi olarak katlm,
1115
Mustafa Kemal Paaya destek ver-
mi, kendisini Sivasda bulunduu mddete derghnda misafir etmi ve
Paay suikastten kurtarmlardr. Sivas Kongresi boyunca delegelerin ye-
mek ihtiyacna byk miktarda katk ve eyalar Abdullah Him el Mekk
kaddesellh srrahul azz derghndan karlanmtr. Sivas Kongresi fo-
toraf olarak bilinen, Kongre Binas nnde ekilmi fotorafta Atatrkn
sa tarafnda grlen kii Abdullah Haim el Mekki Hazretleridir.

Evlilikleri ve ocuklar
Sivas vilayetinde iken iki evlilik yapmtr. Halime isimli bir hanmla
evliliinden Mehmed Ragp (d. r:17 Ramazan 1295- m:15 Eyll 1878) ve
Ahmed Sirceddin (d. r: 2 Safer 1311- m:14 Austos 1893) isminde iki olu
ve Ftmatzzehra isminde bir kz olmutur. Dier hanm Divriili Fatma-
gl Hanm Kasm 1891de vefat etmitir.
Abdullah Haim kuddise srruhul-azzin ocuklarndan hafz olan kz
Fatma bekr olarak vefat etmi, byk olu Mehmet Ragpn da iki ayr
evliliinden ocuu olmamtr. Kk olu Ahmet Sirceddin astemen
olarak Dou cephesinde savam ve Ruslara esir dmtr. Bir Grc ka-
dn tarafndan kurtarldktan sonra bir sre Erzurumda tedavi altna alnm
daha sonra Sivasa dnmtr. Cumhuriyet sonrasnda Fizik-Kimya-Biyoloji
retmeni olarak, Sivas Lisesi, Sivas retmen Okulu, Malatya Lisesi, El-
bistan Lisesi, Bafra Lisesi, Trabzon Lisesi ve son olarak Kilis Lisesinde
almtr. Krk yedi yl retmen olarak altktan sonra 1951 ylnda
emekliye ayrlarak Sivasa dnm ve 1955 ylnda Sivasta Hakka yr-

1114
Seyyide Bilengl ALTUNTAtan dinledim.
1115
Sivas Kongresi delegelerinin yemekleri ilk gnlerde Sivas Belediyesi tara-
fndan karland. Belediye Bakan Abdulhak Bey sadece yemekle deil, btn
sorunlarla yakndan ilgilendi. Daha sonra masraflar ksmak amacyla, yemekler
Kongre binasnn alt katndaki mutfakta karld. Yemek giderleri belli lde Si-
vasn varlkl aileleri tarafndan karland.
ehrin ileri gelenleri ve yneticileri sk sk kongre binasna giderek, Mustafa
Kemal Paa ve beraberindekileri ziyaret ettiler, gece sohbetlerine katldlar.
mtr. Ahmed Siraceddinin; Seyyid Nizameddin, zzettin ve ehri Banu
isimlerini tayan ocuundan, 1917 doumlu olan Seyyid Nizameddin
isimli olu hayattadr ve Sivasta yaamaktadr.
Abdullah Haim kuddise srruhul-azzin Fadime isminde bir evlatl
da vardr. eyh tarafndan bytlp evlendiren Fadime Hanmn torunlar
da Sivasta yaamaktadrlar.

Hakka Yry
1909 ylnda Mekke-i Mkerremeye srgn olarak gittiinde ya sek-
sene yaklatn arzuhalinde beyan eden Abdullah Haim kuddise
srruhul-azzin 13 Kasm 1922
1116
tarihinde Hakka yrdnde 92 yan-
da olduu anlalmaktadr.
Abdullah Haim el Mekki iin, Atatrkn bir basal telgraf ile ce-
naze iin yz lira para gndermitir.

Trbesi
Satn alp Rifi Tekkesi olarak vakfettii konann alt katndaki bir
odada ebedi istirahatna ekilmitir. imdi ise kabri, Kabri Paabey mahalle-
sinde kendi ismiyle anlan Arab eyh Caddesi zerindedir. Buras, Ulu Ca-
miinden retmen evine giderken rtmelipnar Camiini getikten sonra sol
tarafta yklm bir ka duvar duran eski konan ykk duvarlar arasnda
kk kulbe grnmdeki trbedir. Trbe olarak yaplm olan bina, tula
ile rlp, d taraf imento ile svanm, duvarlarna kilim ve seccadeler
aslmtr. ats zerine ise, bir inko sac konulup zerine talar konularak
meydana getirilmi alelade bir yapdr. Yol geniletme almas ncesi iki
katl bu konan alt katndaki bir odann ierisinde bulunan trbe, konan
yklmas nedeniyle darda kalmtr.
naallah, Ehl-i Rifi tarafndan meknn aslna tekrar evrilecei zaman
byk bir zuhuratn olaca iareti verilmitir. (Allah- alem)

Tarkat Silsilesi
Abdullah Haim el Mekki Sivasta 32. Tekkesini amtr. Mehat ari-
vindeki bir belgeye gre, 24 evval 1313 (8 Nisan 1896) tarihinde Sivas
nakbl-eraf kaymakaml grevine getirilmitir.
1117
Ayn belgeye gre 21

1116
13 Ekim 1922 tarihini de verenler var.
1117
NAKB-L ERAF: Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin s-
llesi mensuplarnn ileriyle megul olan vazife sahibi hakknda kullanlr bir
tbirdir.
Ehl-i beyitten olanlara slmiyyetin her devrinde pek ziyade hrmet ve tazim
gsterilir, kendilerine ait ilere bakmak zere ilerinden biri reis tyin edilirdi.
Nakib-l Eraf adn alan bu reis Raslllah sallallh aleyhi ve selem sllesi men-
suplarnn ilerine bakar, neseblerini kayt ve zapt eder, doumlarn, lmlerini

deftere geirir, onlar di sanata girmekten ve fena hallerde bulunmaktan meneder,
haklarn korur, fey ve ganimetten kendilerine ait hisseyi alp aralarnda datr,
slleden olan kadnlarn kfvi olmayanlarla evlenmelerini men ederdi. Hulsa
Nakibl-eraf Muhammed Mustafa sallallh aleyhi ve sellemin hanedan efradnn
umumi bir vsisi hkmnde idi.
Nakib-l-eraflk mansb, grd vazifesinin erefinden tr, en yksek man-
splardan saylr, Halifeden sonra gelirdi. Bu sebebden Abbas halifesi (Kadir Billh)
-zamannda Nakib-l-eraf bulunan (E-erif-r Radi) halifeye hitaben yazd bir
iirde
Aramzda bir fark var ise, o da sen halifesin ben deilim. Baka cihetlerden bir
birimizden farkmz yok demiti.
Halifeler tarafndan Nakib-l-eraflara yazlan fermanlar ve beratlarda bu maka-
m ihraz etmi olanlarn kadir ve menziletlerinin byklyle mtenasip tzimkr
szler kullanlr, ikyet (zemzem datma vazifesi) ve divan- mezalim (adalet
divan) riyaseti gibi yksek memuriyetler verilirdi. slm devletlerinde her devir ve
asrda Nakib-l-eraflara hrmet ve tazimde bulunulmutur.
Osmanllar Msrn fethini mtaakip Yavuz zamannda Hdim-l-Haremeyn
unvann almlar ve o tarihten itibaren Mekke ve Medine ile sk mnasebete bala-
dklar halde daha Yldrm zamannda Nakib-I-Eraf tyin eylemilerdir.
Hammerin (cilt 2, sayfa 255) buna dair olan ifadesi yledir: Yldrm Byezid
Seyyid Nutay, ilm fezailinden dolay Nakib-l-eraf tyin etmiti. Seyyid Nuta
lnce olu (Zeynelbidin Efendi) kendisine halef oldu. Nakib-l-eraflk Fatih
zamannda bir aralk lavedilmi ise, de olu Byezidin saltanat zamannda tekrar
ihdas olunmu ve ondan sonra inktasz devam etmitir.
Rahmetli Ali Emri Efendi (hyt: 1924) Hadim ve hafz- emanat- mbareke,
hulefay Osmaniyenin eref-i silsile-i siyadetlerive ilm-i celil-i ensabn fevaidi
bal ile yazd kymetli bir yazda (Osmanl Tarih ve Edebiyat Mecmuas, 30
Eyll 1335, adet 19) u tafsilt veriyor:
Seltin-i Osmaniyenin sadat- kiram hazaratna fevkalde hrmet-i mahsuslar
olduundan bu silsile-i mbarekeye baz mteseyyidler karmamak ve bir seyyid-i
Sahih-n-nesep bir memlekete seyahat ederse hakknda hrmet olunmak ve ayet
gittii ehirde temekkn ve tavattun buyurursa ismi zapt ve kaydolunmak zere
hicretin sekiz yz tarihinde seltin-i Osmaniyenin drdncs bulunan Yldrm
Bayezit tarafndan o vakit pay- taht olan Bursada (Nakib-l-eraf) unvanyla
sadattan olmak zere memur-i mahsus tyin buyurulmu ve Fatih stanbulu zapt
ettikten sonra da bu hususa itina buyurduklar gibi mahdumlar Sultan kinci
Bayezit-i zamannda umum vilyet ve liva merkezlerine vesair icap ed en mahallere
de (Nakib-l-eraf vekili) unvanyla memurlar nasp ve tyin buyrularak sadtn
silsilelerinin muhafazasna itina edilmi ve elan devam edilmekte bulunmutur.
Zaten o misill sadat- kiramdan olanlarn ellerinde ecereleri bulunmak tabi ise, de
ecereleri ziyaa urar veyahut ecere tutmam bulunanlar olursa ya Dersaadetde
Nakib-l- erafa veyahut Nakib-l-eraf vekillerine mracaatla siyadetini irae ve
ispat edebilirler.
Nakib-l-erafn Osmanllar zamanndaki vazifesi hulefa ahdindekilerin aa
yukar ayniydi.
Vaka nvis Ltfi Efendi (Ltfi tarihi, cilt 3, sayfa 147) Nakib-l-eraflk iin
Ekim 1901de grev sresi tekrar uzatlm ve 27 Mart 1909 tarihine kadar
bu grevi srdrmtr.
Hdim-ul Fukara Seyyid Abdullah Haim el Mekki kuddise srruhul-
azze icazet veren silsile udur. (Bu silsile ok yerde nesebi saadetleri ile
birleir)
Seyyid Salim b. Heyaz el-Meden el-Harbi [eyhi]
Seyyid mer b. Seyyid Kzm
Seyyid brahim b. Feyyaz
Seyyid zzettin b. Seyyid aban
Seyyid Mehdi
Seyyid Ali
Seyyid Muhammed
Seyyid Hzr
Seyyid Recep
Seyyid aban
Seyyid Muhammed
Seyyid Salih
Seyyid Abdurrahman
Seyyid Abdullah
Seyyid Hasan
Seyyid Hseyin
Seyyid Yusuf
Seyyid Recep
Seyyid aban
Seyyid Muhammed El-Uru
Seyyid emseddin
Seyyid Muhammed
Seyyid Ahmet Rif-i

Halifeleri
Bilgisine ulaabildiimiz halifelerinden birka kii unlardr.
Kendisi henz hayattayken byk olu Mehmed Ragp halife tayin

Nakabeti eraf hizmet-i erifesinin vazifesi ensap marifetiyle seyyid ve mteseyyidi
fark ve temyiz ve hariten nesep ilhak olunmasn men ve tahzirdir diyor.
Osmanllar zamannda Nakib-l-erafa pek ziyade hrmet olunurdu. Merasim
esnasnda devlet ricaline takaddm ederdi. Nakib-l. Eraflardan padiahlara kl
kuatanlar olduu gibi mstecab-d-dave (duas makbul) sayldklar iin dualarn
ounu Nakib-l-eraflar yaparlard.
kinci Abdlhamit zamannda Nakib-l-eraflarn oturmalarna mahsus Yldz
civarnda bir konak tahsis olunmutu. Nakib-l-erafn 1908 Temmuz nklbna
kadar maa 1000 kuruu gemezken ondan sonra ayl 5000 kurua karlmtr.
Eskiden kalabalk bir kalem heyeti varken en sonra 1000 kuru aylkl bir ktibi
vard. Osmanl saltanatyla beraber nakib-l-eraflk da tarihe karmtr.(Pakaln,
Mehmed Zeki, Tarih Deyimleri Ve Terimleri Szl, stanbul,1972)
ederek, icazetname vermi ve hrka giydirmitir. Vermi olduu bu icazet-
name 12 Rebil-Evvel 1327 (3 Nisan 1909) tarihinde Mekkede bulunan
reisul-meayih Ahmed Akl tarafndan da tasdik edilmitir.
Badatda Hazreti Pr Seyyid Abdlkdir Geyln kaddesellh
srrahul azz derghnda postnin olan es-Seyyid e-erf e-eyh
erfeddin el-Ensr el-Kdir efendimiz hazretlerinin hicr 1277 mild
1860 senesinde Seyyid Muhammed el-Ensri adnda bir olu olmutur. Haz-
reti eyh Seyyid Muhammed el-Ensr efendimiz babas Hz. erfeddne
intisab etmi, seyr-i slk grm ve Kdir hilfeti almlardr. Hasan ve
Hseyn neseb ile Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin torunlarndan olan
bu zt- al emr-i manev ile Badatdan kalkp Erzincana gelmiler ve yine
emr-i manev ile Sivasa gelerek Abdullah Him kaddesellh srrahul
azze intisab etmilerdir. Abdullah Him kaddesellh srrahul azz Mu-
hammed el-Ensr Efendiye Rf-Sayyd hilfeti vermiler ve kendilerini
irad hizmetlerini yrtmek zere stanbula gndermilerdir.
Muhammed el-Ensr Hazretleri Erzincanda iken Vesile Hanmefendi ile
evlenmiler ve bu evlilikden Seyyid Aziz el-Ensr ve Seyyid Muhyiddn el-
Ensri domulardr. 19. yy. sonlarnda stanbulu terif eden Ensr ailesi
Kasmpaa semtinde o zamanlar metruk bir halde bulunan Ayn-i Ali Baba
Kdir derghn tekrardan ina etmiler ve buraya Rf-Kdir mehat
koymulardr. Abdullah Him el Mekk kaddesellh srrahul azz
Hakka yryene kadar stanbulu zaman zaman terif etmiler ve halfeleri
Seyyid Muhammed el-Ensr derghnda unutulmaz hatralar brakmlardr.
Muhammed el-Ensr kaddesellh srrahul azz de stanbulda Arap eyh
namyla tannmtr. 14 Kasm 1939 senesinde Hakka gmler, Kulaksz
Kabristannda dris-i Muhtef Hazretlerinin baucu hizasna srlanmlardr.
skdar Rf sitnesinin postuna Ahmed Ziyaeddin efendinin
intiklinden sonra Meclis-i Meyih karar ile sitne postuna tayin
edilen zt, Seyyid Abdullah el-Him el Mekk er-Rf es- Sayyd
kaddesellh srrahul azzin halfelerinden Zileli Hac Bekir Baba
Hazretleridir.

Vakfiyesi
Abdullah Haim el Mekki Hazretlerine Sivas-Yldzeli civarndaki
Mumcu Kynn bir ksm ve smail Bey iftlii derghnn ve kendi ihti-
yalarn karlamas iin mlk olarak verilmitir.
Kurduu Rifi tekkesi iin Paabey mahallesinde bir konak satn alarak
gerekli tadilat ve semahaneyi yaptrdktan sonra buray dergh haline getire-
rek h.27 Zilhicce 1331 (m. 27 Kasm 1913) de vakf haline getirmitir.
1118

ki katl byke olan konan st katnda semahane, misafirhane, mutfak,

1118
meydan odas, alt katnda ise, odunluk, sofa, ahr ve dier mtemilat bu-
lunmaktadr.
Bir vakf senedine gre Paabey mahallesinde kurmu olduu tekkesin-
de ina ettii mescitte hatiplik yapacak zatlara verilmek zere 1311 (1893)
ylnda be yz kuruluk bir vakf tesis etmitir.
26 Muharrem 1332 (24 Aralk 1913) tarihini tayan vakf senedine gre,
vakfn idaresi ile dergahn eyhliini byk olu Seyyid Mehmed Ragba,
bunun vefatndan sonra da kk olu Seyyid Ahmed Siraceddine brakm-
tr.
Efendi Hazretleri, Tokatl Pirden nce yedi sene kadar Seyyid Abdullah
Haim el-Mekki Rifiye intisabl bulunmu ve Hakka yrdkten sonrada
daima kabirlerini ziyaret etmitir.
1119

MENKIBI
Halk arasndaki itibarn teyit etmek iin yanan frn iine girmesi gibi,
burhan trenleri yaplmas tarafndan istenmitir. Abdullah Haim el Mekki
(Arab eyh) Hazretlerinin burhan trenlerinde mridlerin bann kesilmesi,
bak ve i vurma ate ile itigal etme vb. birok burhandan izinli olmas
Onun kymetinin artmasna da sebep olmutur.

1- Arab eyh Hazretleri Hakka yrmeden krk gn nce memleketle-
rine dnen gaziler, onunla savata beraber arptklarn halka ayan edince,
Artk gitme vaktimiz geldi buyurmular ve krk gn sonra bu dnyay terk
etmilerdir.

2- Arab eyh, cenazesini ykamay vasiyet ettii Ahmet Hoca ile ok
yakn ve iyi dostturlar. Arab eyh, Hakka yrdnde, Ahmet Hoca, ce-
nazeyi ykamaya balar. inden,
Ermi diyorlard... Szn geirince sere parman Arab eyh tutar
ve brakmaz. Uramasna ramen parman cenazenin elinden kurtara-
mayan hocann tela zerine, orada bulunanlarn okumalar sayesine parma-
n kurtarr.
1120

3- Arab eyh Hazretlerine soruldu ki;
Efendim, Mustafa Kemal isimli kii yurdu kurtarmak iin faaliyetler-
de bulunuyor, baarabilecek mi?
Evet, fakat kadn ve kzlarmzn balarn da aacaktr.

1119
Arab eyh kuddise srruhu Hazretlerin torunlarndan Seyyid Nizamettin
Grer Efendiden iittiimize gre, Efendi kuddise srruhul-azz Hazretleri, Arab
eyhi hayat boyunca devaml olarak kabr-i seadetlerini ziyaret eder ve trbe oda-
snda bir zaman ba baa otururmu.
1120
YASAK, a.g.e. s. 7677
Yardm etmeyelim mi?
Hayr, ona yardm edin. nk bu millet devletsiz kalmasn.

4-stanbula geldiinde velayetine delil olarak bir keramet gstermesi
talep edilince bir ocukla bir frna girmi ve bir mddet sonra ocukla bera-
ber kmtr. ocua sorulduunda,
Dede ieride namaz kld bende iekli bahede oynadm, demitir.
Daha sonra o frn bir daha yakamamlardr.
DESTUR
Yine feth oldu ol bab Rif dergeh-i zb
Muvaffak bl-kudm etsin bu dergh Gan Mevl
Kedine Mekke hem beyti mkerrem handanndan
0 seyyid ismi Abdullh- Him eyledi in
Keramet evliya hakdr hussan kutb- Rabbn
V gavsu l-vsln hem arifin dny v m-fih
Hatab yerine ol pyin sokup nra o matbahda
Piirdi m-hazar taam misafirler iin mahz
kinci zahiri btn semvt- zemininde
Musahhar oldu vah cmle hayvan eyledi m
Anncn merkadi beyti ziyretde o irinler
Muhafzdr mhni genc-rylar giremez asla
Vel pak seyyid Ahmed Rif hazret-i pirim
Naam y kaddesellahul-azz ismiyle saddekn
Tarkat ahlarn ah emrl-mminn Sddk
Aliyyul-Mrtez Haydar ulm-i cennetul-mev
Cemilinde buyurdu evliya hakknda l-havfn
Aleyhim yeti tebir verildi mjde-i rn
efaatler umarz cmlesinden y Raslallh
efiim y MuhammedMustaf Mahmd- zul-at
Demdem zikr-i yd olsun bu dergh halfetde
Ola sye-i prnda nice himmetleri efz
Mcevherle gzetdim Hsniy rmiyle trihi
Dedim ol eyh-i mridim iin bir m hvel-l
(sene 1300/ 884)
Trih-i musanna ez-hurf-i cevher-i Rm
1121

1121
YILDIZ, lim, Arab eyhin Bir Mektubu Makalesi Hayat Aac Der-
gisi, 2006, s. 47. Bu tekkeyle ilgili olarak Muzaffer Sarszenin babas mderris
Hseyin Hsn (18431917) tarafndan yazlan bu iire gre tekke Rum 1300 (M.
1884) tarihinde yaplmtr.
Vezni: Mefln mefln mefln mefln
Kendisine verilen icazet u ekildedir.
1122

Bismillahirrahmnirrahm
Allah Telya Hamd olsun, bu icazetnameyi beeriyeti terbiye iin bu
aciz dem almtr.
Hidayet seccadesine oturmutur. Beerin ulamas gerekli olan hedefe
varmak iin kurtulu yoluna intisap edip ve cennete kavumak dnya ve
dini fark edip ayrmak zikrin aslna ulamak nbvvet artlarna uymak
iin kabul etmitir.
Birlii Yce olan Mevla y tesbih ederim ki;
Allah Tel Onu (icazet sahibini) bakalarnn nefislerinin bilmedii-
ne ulatrm, Onu gururdan ve nefsan duygulardan temizlemi, manevi-
yat elbisesini giydirmi, kendi nuruyla nurlandrm, Ona Kutsi elbiseler
giydirmi ve nimetlerini vermi, ulvi himmetlerini yksek tutmu ve Onu
afv ederek bu icazetname sahibini dostlar derecesine karmtr.
Hamd ederim ki, Hamd etmek, Hakk tarafndan istenen eylerdendir.
Onun verdii nimetlere kr ederiz.
Ondan baka ilah, birliine ortak yoktur.
Gzlerin dar frlayaca gnde, hata ehlinin, cahillerin, ar giden-
lerin ve snr aanlar Onu bulacaklardr.
Kim ki; cahil birini yol gsterici kabul ederse bilsin ki, o ilimsiz kiinin
davetine icabet Cahiliye Davetine icabet etmek gibidir
Ben ehadet ederim ki, Seyyidimiz, Efendimiz, Sahibimiz Muhammed
sallallh aleyhi ve sellem Allah Telnn kulu, elisi, risaletle gelen,
Hanif dini zere olan ve mmetine Hakka yryene kadar nasihat edene,
line ashabna salt ve selam ederim. Bize Rabban bilgileri retti. Kur-
tulu ve dinin yollarn aklad.
Bize icazet verenler Snnet-i Muhammediyeye yapmlar ve bu yola
bal yaamlardr. Muhammed Terbiye yoluna girenlere salt ve selam
olsun.
Ey benim Gardalarm! Allah Telnn raz olduu sfat onlardadr.
Daima onlar hznl. ehvan duygulara dmekten korkarak, yzlerini
Ona evirip dua ederek, kalblerinde Allah Tel sevgisi ile zikrin tilaveti
ile meguldrler. Kalblerinde Onun nuru, nefesleri misk kokusu, melekle-
rin zevklerine muttali olmu sanki sarholar ve sorulduklarnda mecnun
gibi, derler. Onlara bakar aar kalrsn. Onlara dalarn, yerlerin ve gk-
lerin anahtarlar teslim edilmi. Onlar eytann azdrmasndan korunmu
ve meleklerin, ruhanilerin dost edindii kiilerdir.
Vesselm ala men it-tebel-Hd

1122
Silsilesi yazldktan sonra devam eden Arapa metinden tercme edilmi-
tir.
Abdullah Haim el Mekkinin Bir Mektubu
1123

Nr- ddem cier kem eyh Seyyid Mehmed Ragb Efendi Mahsusan
selam dualar edip, hatrn sual ederim.
Tarafmzdan sual olunur ise, leh1-hamd afiyet zere olup, sizlerin
hasret-i itiyaknzdan m-ad bir kederim olmad Hudaya ayandr. He-
men Cenab- Hak cmle ehl-i slm ile beraber hayrl matlub ve maksudu-
muza nail eyleyip, an-karb hayrl mlakatlarnz tevfk eyleye min.
Akdem ki, ukkalarmda iar eyledim idi ki, irsal eylediiniz mebla 15
liraya ibla edip, dyundan hals olalm ve maalar tamamen ahz edip
etmediinizi beyan edesiniz. Devletli veliyyn-niam Vali Paa hazretlerine
kta tavsiyenin henz bir semeresi zuhur etmedi. Marun ileyhe mra-
caat edip, irtm zere bir kta mabeyn-i hmyun ikinci katibi devletli
Ahmed zzet Paa hazretlerine maamzn zammyla ve rtbemizin terfiine
dair bir kta gzelce tavsiye ve bir kta da Sadrazam Paa hazretlerine de
nin- z-n vesair ilerimize muavenette bulunmasna dair ve bir kta da
maliye nazn devletli Read Paa hazretlerine ceman kta tavsiye ahz
edip irsal edesiniz Akdem ki, takdim etmi olduum tavsiyelerden bir semere
zuhur etmedi ve hem de eyh efendinin bu defa gidiinden bir ey anlalm-
yor. Hayrls ola. lerimizden hl bir netice yoktur.
Aman olum, Vali Paa hazretlerine rica eyleyip, her halde tavsiyeleri
ahz edip seran irsal edesiniz ve ibu ukka ile birlikte Vali Paa hazretle-
rinden bir kta ricaname tahrir edip irsal eyledim. Zira bendeleri bu tarafa
olan ilerimizi hayrlsyla netice olmadka ol tarafa azmet edemeyeceim.
Dua ediniz cmle ihvanlar ile Cenab- Hak hayrlsyla ilerimize teshltlar
tevfk eyleyip an-karb hayrl matlubumuza muvaffak eyleye de dosta d-
mana kar meysen avdet ettirmeye de hayrlsyla maa-mesrren izam
ettire. Ol tarafa umr- beyniyyemize ve derghmza ve iftliin ilerine
devam edip, iinizle megul olup dosta dmana meydan aldrmayp
mdebbirne tedbirde bulunasnz. Bendelerinizi de hayrl haberinizle
peyderpey mesrur edesiniz ve maalar tedahlde brakmayasnz, cmlesini
ahz eylediniz ise, iar ediniz ki, Nisan maann senedini ve Maysn sene-
dini tahrir edip tarafna irsal edeyim. Ve akdem ki, iarm mesell idarenize
bakasnz. 7 yz kurutan fazla derghmza mesarif etmeyesiniz. Nezdinizde
bir miktar ake tedarik edesiniz. Zira ileride bizlere ake lzum olacaktr.
ar eyledike tarafma ake irsal edesiniz. Her halde seni greyim olum,
dosta dmana kar bendelerini mahcup etmeyip, iinizle gcnzle urap
tarafm handan edesiniz. Ve bu hafta postasyla gazetelerini irsal eyledim.
Tilavet edip havadisinizi anlaynz.
Ol tarafta halle-i muhteremim Halime Hanma ve gelinim Zekiye Ha-
nma ve kim validem hanma selam dualar edip hatr- nziknelerini sual

1123
YILDIZ, Alim, Arab eyhin Bir Mektubu Makalesi Hayat Aac Dergi-
si, 2006, s. 50
Mur Ali Ba
ederim.
hatr- n
ederim.
m
Zaral H
efendiye
dergaht
eden ze
ederim.
Bu
selam e
Ol
muhtasa
iar ed
ise, ne
posta il
olamad
afiyette
siniz o
Rif

aba kaddesellh
Gzm nurl
nziknelerin
amzde Hs
Hulusiye,
e, Seyyid Ah
ta bulunan c
evatlarn kf
u tarafta Hac
dip, hatr-
tarafa her
ar ukka tahr
desiniz. Ve H
i ile megu
le ol tarafa i
m. Yoksa vu
daim olup p
lum efendi. 2
eyhi Pede
srrahul azz
lar Ahmed E
ni istifar ede
seyin efendiy
mer efendiy
hmed aaya,
cmle ihvanl
ffesine alel-
c Hseyin, D
llerinizi istif
ne havadis v
rir etmeyiniz
Hasan da Siv
uldr, ahvli
irsal eyledim
usul bulmad
peyderpey ah
28 Nisan 131
eriniz
Efendi ile Ze
erim. Fadim
ye, Ahmed ef
ye, Divrili
, Seyyid efen
lara ve Ziyay
-infird sela
Divrili Osm
ifr ederler.
var ise, tafsl
z mufassalan
vasta mdr
ini tarafma
m idi. Vusul
m, iar ed
hbrt- hay
19-

ehra Hanm
me ve Mevld
fendiye, Med
smail efend
ndiye, Dervi
ya, cmle ko
am dualar e
man efendi m
len tarafma
n cmle ahv
r, memlekete
iar edesin
ne dair bir
desiniz endi
riyyenizle ta
n gzlerind
deye bilhass
dineli eyh e
diye, Mlazm
i brahim e
omulara ves
edip hatrlar
mahsusan cm
beyan edesin
linizi ve hav
e gitti mi ve
niz. Nfus te
irtnza m
e ediyorum.
arafm memn
587
den pp
sa selam
efendiye,
m Nazmi
efendiye,
sair sual
rn sual
mlenize
niz. yle
vadisinizi
Sivasta
ezkiresini
muvaffak
Keml-i
nun ede-
FAZLULLAH MUR AL BABA kaddesellh srrahul azz

Kerkkl Ahmet Paa adnda soylu ve zengin bir ailenin ocuudur.
1805 ylnda doan Mur Ali Bahann asl ismi Mehmettir.
Mur Ali Baba, dnn yaplaca gece ryasnda hizmetinde uzun sre
bulunduu eyhi olan Kadiri eyhlerinden Abdurrahman Halis Hazretlerini
gryor. Onun iareti zerine dnn ve memleketini terk ederek, Sivasa
geliyor. Bugn kabrinin bulunduu ayraz semtindeki tarla ierisine
Hammadezadenin kurduu tekke ve mescitte 1878 tarihinde
1124
hizmete
balyor. Hammadezadenin kzyla evleniyor. Arapa ve Farsaya da vakf
olan Mur Ali Baba hem dini ynden ibadet ve iradyla hem de ehrin bayn-
drlk hizmetlerinin tamamlanmas iin halk tevik ediyor. Sivas Valisi Halil
Rfat Paann gidemediin yer senin deildir szyle balatt Sivas-
Zara, Sivas- Grn yollarnn yaplmas iin halk Kepeli mevkiinde topla-
yarak, almalar ve katklar iin aba sarf ediyor.
Tanzimat Edebiyatnn nde gelen airi Ziya Paa
1125
ile davette bulun-
duu Amasyada karlayor ve tanyor. Uzun sohbetleri karlkl olarak
iir yazmakla devam ediyor. Ziya Paa Amasyada hastalandnda ve dok-
torlarn hastal iin yapacak fazla bir ey bulamadklarnda, Paa, Mur Ali
Babadan yardm istiyor. Mur Ali Babada yazd mektupta mektubumun

1124
1125
ZYA PAA (18251880)
stanbulda dodu, 17 Mays 1880de Adanada ld. Asl ad Abdlhamid
Ziyaeddindir. Trk edebiyat ve siyaset tarihinin nemli isimlerinden biri olan Ziya
Paa 1863 ylnda Amasyaya srgne gnderilmitir. Ziya Paa batllama yo-
lundaki Trk Edebiyatnn kurucular arasndadr. Mason olarak lansedilmesi ise,
iftiralar snfndandr. Yenilik taraftar olmas hasebi ile bu iftiraya maruz kalmtr.

Naat- erif
Bel-y msivya mbtelym y Reslallh
Zebn- pene-i nefs hevym y Reslallh
Kerem kl ben esme el-aman ey rahmet-i lem
Ser--p mahz- isyn u hatym y Reslallh
Sen evreng-i efat hsn sultn- rahmetsin
Kapnda ben de bir kemter gedym y Reslallh
efat kl meded yoksa o rtbe ok gnhm kim
Ne rtbe yansam ol rtbe sezym y Reslallh
Zebn- derd-i isyna tabb-i mihribn sensin
Allim ben de muhtc- devym y Reslallh
Ne gam mcrim isem de bana besdir bu sadet kim
Kapnda bir kemne hk-i pym y Reslallh
Beni reddetme evldn bayn bb- ltfundan
Ziyym bende-i l-i bym y Resulallh
tarihi illetinizin defi ola msra ile hastalktan kurtaraca tarihi belirtmi
oluyor.
1882 ylnda Hakka yrmtr. Mur Ali Baba kabri, ayraz sem-
tinde Kzlrmak Salk oca karsndaki, Mur Ali Baba Kuran Kursu bah-
esi ierisindedir. alkanlndan dolay Mur (karnca) lakab halk arasn-
da Mor olarak kullanlmaktadr.
129

Bugn kabrinin bulunduu yerde, bir tekke ile mescidi bulunan Mur Ali
Babann 1882 ylnda Hakka yrmesi zerine tekkenin gneydou ke-
sine bir trbe yaplarak defnedilmitir. Dikdrtgen planl, eliptik bir tek kub-
be ile rtldr. Tekke ve mescit tamamen yklm olduundan 1980li
yllarda iki katl betonarme bir bina olarak yeniden yaplmtr. Yeni yaplan
bu binann, birinci kat cami olarak kullanlmakta, ikinci kat ise, yine kendi
ad ile anlan Mur Ali Baba Yatl Blge Kuran Kursu olarak kullanlmak-
tadr. Mur Ali Babann kabri ise, bu binann dou yn olan giri tarafnda
st ak bir kabir eklinde ve etraf demir parmaklklarla evrelenmi ekil-
dedir.
Ali mahlasn kullanan Mur Ali Babann iirlerinden bir rnek:

Amberin rayihas turra-i canan getirir
Ltfeder bad- saba, derdime derman getirir,
Ben derem nkheti zlfn getir ey bad- saba
O gider bama sevday perian getirir
Ben derem, kasd ile git name-i dildar getir
O gider srat ile katlime ferman getirir
Sabr kl Aliya zillet iin izzet var
Gkyz ebri kaan balasa baran getirir.
1126

hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerinin Mur Ali Baba ile
grmeleri kk yalarda aile byklerinin grmeleri ile olmas muhak-
kaktr.
Efendi Hazretleri, Mur Ali Baba kuddise srruhul-azz Hazretlerinin te-
vazusundan konuanlara buyurmu ki;

Gardam! Karncada topran zerinde gezer

ZYA PAANIN, MUR AL BABA Kaddesellh srrahul azze
YAZDII MANZUM MEKTUPLAR

Benim ey nuru esm-i iftiharm
Medetkrm, enisim , gamkisrm
Surur- hatrm sevk-i derunum

1126
YASAK, a.g.e. s. 9597
Ferah bahsi dilzr- zebunum
Siphr-i feyz u askn aftb
Kemalt- ilahinin kitab
Frug- zata mahzardr cemalin
Kemalt- Hddandr kemlin
Utandrrsan nola hsnnle mah
Ayan vechinde envar- ilhi
Harim-i barigh- kurb-i haksn
Sana merd-i Hd dense ehaksn
Deil merd-i Hd belki Hdsn
1127

Ki esrar- Hdya ainasn
Bilirsin ey tabib-i mihribanm
Neler ekti bu cism-i natuvanm
Azizim hem niinim oldu zillet
Civanlkta beni pir etti illet
Maraz, shhattan etti syle tebd
Etbbadan, devadan kestim mid
Deildim muktedir bir iltifata
Bakardm drbin ile hayata
Vcudum zaf ile dnd hilale
im kald Cenab- layezale
Figan zar idi her ruz-i garm
Bu hal zre geerdi rzgrm
nayetnmeniz kim vasl oldu
Gnlde bin meserret hsl oldu
Dahi amazdan evvel kitab
Bu resme eyledim ana hitab
Didim, ey nsha-i tehkik u rfan
Nvid-i yar ve tevid-i dil u can

Sen ol canann ittin destini bus
Hemn ben kaldm ancak zar u meyus
Hased ey name-i ferhunde tali
Sana oldu nigah- yar vaki
Deyub bu nazm hem gzya satm
Biraz fikr ettim ahir mihrin atm
Ne grdm, bir kitab- meani
Lisanl gaybdr her bir beyan
Sufuf-i varidat olmu suturu

1127
Ziya Paa, Mur Ali Baba kaddesellh srrahul azze, bu msrada Allah
Tel adam deil, bizzat Hudsn! demekle, Allah Telnn bir nsn- Kmil
de tecelli ettiine inandn anlatmak istiyor.
Mezayas ider vala uuru
Celi her nktesinde bin hakik
Ayan her cmlesinde bin dekik
Zeban- lem-i irfan, zeban
Beyan- feyz- rabbani, beyan
Yazlm bir nice bahsi hakikat
Ki her harfi deer bin kere dikkat
Bakp ol nshaya tekrar tekrar
Teselli buldu her lahza dil-i zar
Nigh ettike ben naks- kitaba
Medar- hffet oldu iztraba
Vcud- natvane geldi kudret
Grnd veche-i asar- shhat
Tagayyr geldi shhatle mizaca
Mudara kalmad tbba, ilaca
Surur ve behetim gelmez beyana
Yeniden gelmiim gya cihana
Bunun krnde aczim geri zahir
im ancak hlus zre duadr
Vcudun grmeye hacet ilaca
Tabib ol ehl-i derd ihtiyaca
Safa zre gee mr zamann
Bula feyz-i mebbet hanedann
26 Ekim 1864
25 Cemadiyelula 1281
Ey Nur Ali v nur- ali
Mecmua-y cmle-i meali
Hilal- dekayk- hakyk
Keaf- hakayk- dekayk
Mesalkes-i ahrah- tahkik
Pada- tarik, Hzr- tevfik
Dana-y bevatn u zevahir
Derya-y muhyt- lem-i srr
Mirat- cihannma-y irfan
Hurid-i sipehr-i feyz ihsan
Seccade niin-i feyz irsad
Ferdl ferd, Krve-i efrad
Ey mrid-i kmil-i ilhi
Yok, fazl-u kemaline tenahi
Derd-i dile nsha-y ifasn
lemde bir ayet-i Hdsn
Ber-name-i dil-nevazn aldm
Ahbar- hayatsazn aldm
Mefumu vefa meali ihsan
Mazmunu kerem, mefadi irfan
Her harfi mzil-i irk-i alam
Her lafz delil-i sevk u aram
Ol sevk ile dil cihana smaz
Diladlm beyana smaz
Keyfiyet-i mana-i mahed
Verdi dil zre zevk-i bihd
Hakka ki garibdir bu rya
Encamn ide hayr Mevla
Rai, meri, mrai birdir
Ryet amma acib srdr
Bu bahiste geri kavl oktur
Tahkikine ihtimal yoktur
Tevhidde nk gayet olmaz
Bir dairede nihayet olmaz
Men eylecekti grdm egal
Yazdm bu bir iki satr derhal
Ey hasreti barm iden hun
Taksirimi eyle afve mekrun
Kl mnkiri feyzin ile iskat
Ol mahzar cmle-i kemalt

1 -2 Nisan 1865
Gurre
1128
Zilkde 1281
(Nazif, Sleyman, Klliyat- Ziya Paa, stanbul, 1924)

1128
Gurre (Kameri aylarn ilk gnlerine gurre-i ehr denilmitir)

KNC BLM

NAK-HK

TARKATI DAB-I
Naki Hak Temel prensipleri 595

Ehlullh Hazert- buyurmulardr ki;
Bir slikte drt ey mevcut olmadka
O slik mkemmel olamaz.
Birisi db- Mevlevi,
kincisi slk- Nak,
ncs ak- Kdir,
Drdncs teslm-i Bekta,
1129

A-NAK ISTILAHLARI
1130

Sdt- kiramn hakiktleri anlamakta kullandklar baz stlahlar vardr
ki, onlarn yoluna slk edenlerin bu stlahlar iyi bilmeleri ve gereince
amel etmeleri lzmdr. Bu byk tarkat Mavernnehir beldelerinde zuhur
etmesi ve belde bykleri de umumiyetle Farsa konumalar sebebi ile bu
stlahlar Frisdir. Bu yksek manal kelimeler (11) kelime olup, Hce
Abdlhlik Gucdvn Hazretlerine aittir. Bu kelimeler Tarkat- Aliyye-i
Nakibendiyyeye slk edenlere her zaman rehber olacak kelimelerdir.
Tarkatn temel llerini temsil, kemal yolunun muhteem plann 8 dstur
tekil eder:
1 Hu der dem. .
2 Nazar ber kadem.
3 Sefer der vatan.
4 Halvet der encmen.
5 Yd- Kerd.
6 Baz- Ket.
7 Nigah- Dat,
8 Yd- Dat.
Ayrca saylan sekize 3 dstur daha ilave edilmitir.
1 Vukuf-u zamn.
2 Vukuf-u aded.
3 Vukuf-u kalb.
Bunlarla beraber hepsi 11 dir.

1129
A brahim Dede, a.g.e. c. I, s.433
Bazlar buna ilave olarak unu eklediler. Beincisi tevecch Halid
1130
Bu ksm Muhammed b. Abdullah Hani, db, trc. Ali Hsrevolu, stan-
bul, 1980, s.251261 deki blmden ve Mevlana eyh Sfiyuddin kuddise srruhu,
Reahat, trc. Necip Fazl KISAKREK, 1999, s.2737 den faydalanarak yazlmtr.
1 VUKF-U ZAMN.
Vukf: Bilme, haberli olma.
hvan, zerinden geen zamana muttali olmaldr, hem nasl bir zaman-
da bulunduunu, hem de iinde bulunduu zaman iyi bilip, deerlendirip
deerlendiremediini aratrmal, kendini sk sk yoklamaldr:
inde bulunduu zaman iinde kendi durumu nedir? Huzurda mdr?
Huzur iinde midir? kr m etmektedir, kendi helakine sebep olacak bir
gaflet iinde midir?
hvan, btn varlyla asl maksadna tevecch etmedii bir nn ze-
rinden gemesine, Allah Teldan gafil olarak bir tek nefes yaamamasna
dikkat etmeli, btn gcyle her an SAHV (manen uyanklk) halinde bu-
lunmaya gayret etmelidir. Allah Tel buyurur ki;
Allah, gzlerin hin bakn ve sadrlarn gizlemekte olduu her eyi
bilir.
1131
Ne yerde, ne gkte zerre miskl hi bir ey Rabbinden uzak ve
gizli kalmaz.
1132
Gklerin ve yerin anahtarlar Onundur.
1133

Bunun iin ihvan her gece ve gndzn ve her gn iledii amellerini ne
ekilde ilediini birer birer muhasebe etmeli, gzel amelleri kendine m-
yesser klan Allah Telya kredip daha gzellerini ziyadesiyle beraber
temenni etmeli, irkinleri iin tevbe ve istifar edip nedamet ederek Allah
Teldan bilmeli ve Ona ynelmeli, ayet uyanamazsa bir gn muhakkak
ona dneceini bilmelidir.
Bu mesele zerinde bu yolun bykleri buyuruyorlar ki;
Mridin btn urama ve didinmelerini neticeye balayan ve onu mu-
radna eritirmekte en byk messirlerden biri olan Vukuf-u Zaman,
insann her an kendi halini bilmesi halinin kr m, zr m gerektirdiini
anlamas demektir.
ah- Nakibend kuddise srruhul-azz
Baheddn Nakibend kuddise srruhul-azz Hazretleri, bize, kabz (s-
kma) halinde istifar; bast (genileme) halinde de kr ile emir buyur-
mulardr. te bu iki hale dikkat ve riayet Vukuf-u Zaman dir.
Yakup erh kuddise srruhul-azz
Mridin olanca kr binas, Vukuf-u Zaman iinde saat zerine ku-
rulmutur. Yani mridin halindeki nizam, vaktini muhafaza etmee baldr.
Ta ki, ald her nefes, huzur ile mi, gafletle mi gemektedir, bilsin.
Vukuf-u Zaman tasavvuf byklerince nefs murakabe ve muhasebe-
sinden ibarettir. Muhasebe, her geen saatin huzur veya gaflet noktasndan
hesaplanmasdr. Eer vaziyette noksan varsa Baz- Get usulne sarlp
amele yeniden balanmas lazmdr.
Hce kuddise srruhul-azz

1131
(Gfir, 19)
1132
(Yunus, 61)
1133
(Zmer, 63)
2VUKF-U ADED:
Zikir saysna dikkat ve riayet demektir. hvan zikrini yaparken adedine
dikkat etmeli, mridinin verdii adede riayet etmelidir.
Bu adede riayetle beraber zikrin verilen miktar yaplmasndan ibarettir.
Yoksa mcerret aded deildir. Bu, gnl vesvese ve tefrikadan korumak
iindir.
Hcegn yolunda Vukuf-u Aded, mcerret say saymak deil, say
erevesi iinde kalb zikri derinletirmektir. Gerekir ki, bir nefeste, 3, 5, 7
veya 21 defa Allah ismi zikredilsin ve bu kemiyet lleri mutlaka tek ra-
kamlarla bitsin.
Hce Baheddn Nakibend Hazretleri, kalbi zikirde sayya dikkat ve ri-
ayetin dank havtr toplayp sildiine iaret ederler.
Sdt- Kiram Hazretlerinin bazlar demilerdir ki, : Vukf-i Aded
zikirde art deildir. Burada esas olan kalbin mezkr (zikredilen) ile beraber
olmasdr: Huzur halinde bulunmasdr ki, zikrin fydas ve eseri grnsn.
Bu da NEFY ederken beer varln (Gne varken yldzlarn kaybolduu
gibi) yok olmas, SBT yaparken de ilh cezbe eserlerinin kmasdr.
Vukuf-u Aded denilen hassa, Ledn ilminin ilk mertebesidir. Bu g-
rten murat, balangta bulunanlara ait tasarruf ve cezbe eserleri olmak
gerektir.
ah- Nakibend kuddise srruhul-azz
Dava kemiyette deil, keyfiyette ok zikirdir. Yani huzur ve uurla ok
zikir. . Kemiyet ne kadar fazla olursa olsun. Eseri has olmaynca bouna
yorgunluk demektir. Zikrin eseri, Tevhit Kelimesindeki nefy ksmnda beer
vcudun yoklua kartna, ispat ksmnda da lhiyet cezbelerinden bir
tecelli grndne dellet eden hallerle meydana kar.
yle bir halet ve keyfiyet ki, yaknlk ve Ledn ilminin balangc onda
tecelli eder. Vukuf-u Aded nin ledn ilminde balang noktas olduu,
Mutlak Birin leminde belirmesi srrndan haber vermesiyledir. Vahidin,
esasta, saylara ekirdek tekil etmesi gibi.
Hce Aleddin Attar kuddise srruhul-azz
3VUKUF-U KALB:
ki manas vardr.
1-hvn zikrederken kalbinin zikredilene vkf olmasdr. Yani ihvnn
her an Allah Tely Yd Dat nevinden bilmesidir.
Zikrederken her an murakabe halinde olmal, bu hlini kaybetmemeye
almaldr. Sdt- Kiram Hazretleri vukf-i kalbnin zikirde art olduunu
sylerler. hvn zikir esnasnda kalbine hkim ve sahip olmal, ona o kadar
vkf olmal ki, orada Allah Teldan baka bir ey bulmasn.
2- hvnngnle ynelmesi. Kalb, sol memenin altnda bir et paras.
Ona kalb denmesinin sebebi fikirlerin, dncelerin ve niyetlerin deimesi
itibariyle ekip eviren, deitiren kuvvetin mahalli olmasndandr. Ona
vkf olmak demek, onun ne halde bulunduunu her an murakabe etmektir:
Zikirle megul m, deil mi? ve kii her an kalbindekini mlhaza etmeli,
kalbinde gaflete ak bir kap, bir delik bulunmamaldr. Hazreti Hce Mu-
hammed Nakibend bilhassa Vukf-i kalb zerinde durur ve ona dikkat
ederdi.
Bir ayet gereince, Allah Tel her yerde hazrken nasl Kabeye dn-
lerek ona el alyorsa, can ve gnl kbesi kalbe ynelmek suretiyle yol
bulunuyor ve onsuz olmuyor. Zira insan, iinde bulunduu taayyn suretleri
ve hayvan ruhu bakmndan istikametlerin zindannda mahpustur. Fakat
yine ayn insan, z hakiktiyle cihet ve istikametlerin dndadr. Bu bakm-
dan cihet ve istikametin esiri, cihetsizlii yine cihette aramak zorunda kal-
yor. Yine bu bakmdan mecaz, yoluyla gnl denilen et paras da ruh
hakiktinin nianesi ve bir nevi cihet tayini noktas oluyor. Hakikte yol iin
bu mecaz noktasna ynelmek ve Ledn ilminin anahtarn onda bulmak
gerekmektedir.
Bu hususta Hoca Ubeydullah kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurur-
lar ki;
Vukuf-u Kalb Allah Teldan agah olmakta bir gnl halidir. yle
ki, gnlde, Allah Teldan baka hi bir ey olmayacak.
Zikirde zikredilenden gh ve gnl ona inhisar ettirmek. . Bu aghla,
gr, eri, vcut ve Vukuf-u Kalb derler.

4H DER DEM:
H: Akl. Der: inde manasnda zarf (Bala) Dem: Zaman, Nefis.
Akl sahibi ihvana gerekir ki, alp verdii hi bir nefeste gaflet etmeme-
lidir. Nefeslerini gafletten kurtaran kimse artk her an Allah Tel ile bera-
berdir. Gafletten kurtulup her nefes uyank olmak ok zordur.

Hazret-i mam Rabban kuddise srruhul-azz ok hamd ve istifar ederler-
di. Az bir nimete ok krederlerdi. Hatta evl olan bir ii terk etseler, ok fazla
istifar ederlerdi. Eer bir belya maruz kalsalar Kt amellerimizden ve hal-
lerimizdendir, derlerdi. Fakat o bely, birok kirleri temizleyen bir sabun gibi,
grrlerdi. Buna, ykselmenin sebebi derlerdi.
1134

Her an Allah Tel ile beraber olmann uuruna ancak byle eriilebilir.
Ancak nefeslerini gaflet iinde alp vermekten kendini muhafaza eden kim-
senin kalbi Allah Tel ile huzur halinde olabilir. Nefes alp verirken kalbin
Allah Tel ile huzurda olmas demek, nefesleri Allah Telya itaatle ve
ibadet suretiyle ihya ederek, vasl etmektir. Nefesleri gafletten kurtaran kal-
bini huzura erdirir. Huzura eren ise, Allah Telnn tecelliytn her an m-

1134
Muhammed Him Km, Berekt mm- Rabbani Ve Yolundakiler, trc.
A. Faruk Meyan, st. 1980, s.217
ahede eder. Onun tecelliyt ise, mahlkatn nefesleri adedincedir. Kalb
Allah Tel ile huzurda iken girip kan her nefes ihya edilmitir ve Allah
Telya gnderilmitir demektir. Gafletle alnp verilen her nefes de ld-
rlmtr, Allah Telya varmamtr.

Bir nefesten bir nefese geerken asla gaflete dmemek ve huzurda ol-
maktr
Mevlana Sadettin Kagri kuddise srruhul-azz

Bu yolda nefesi muhafaza ve ona riayet etmei mhim tutmulardr.
Gerektir ki, her nefes huzur ve bilgi ile alnp verilsin. Nefesini koruyama-
yanlara yolunu arm gzyle bakarlar.
Hce Ubeydullah kuddise srruhul-azz

Bu yolda terakkinin temeli nefes zerindedir. Her nefeste hale bakmal
ve mazi ile istikbali dnmekten uzak kalmamaldr. Nefesin giri ve k-
nda iki nefes arasn yle muhafaza etmelidir ki, hi biri vcuda gafletle
girip vcuttan gafletle kmasn.
ah Nakibend kuddise srruhul-azz

Allah Telnn zat ismi h he harfinden ibaret olup bandaki
elif ve lam harfleri tarif edatdr, ite her nefeste bu harf ve isim cere-
yan eder. Sahibi ister farknda olsun, ister olmasn. O ey ki, iinde o isim
cereyan etmez, hayata mstahak deildir. u halde btn canllarn nefes
al ve verileri, bilen ve bilmeyen iin hep o isimledir. Marifet yolcusuna
den bor ise, bu incelii bilmek ve her nefeste Allah ile olarak huzuru elde
tutmaktr.
Necmeddin Kbr kuddise srruhul-azz

5 NAZAR BER - KADEM:
Nazar: Bak
Ber: zerinde manasnda Zarf
Kadem: Ayak.
Slik, yolda yrynde gzn ayann nne takp semaya bak-
mamasdr ki, gz etrafa taklmasn. nk ayaklarnn ucuna bakarak y-
rmezse gz etrafa taklr, bu ise, kalbi perdeler. Kalbteki perdelerin ou
bir takm resimler, suretledir ki, nazar (bakmak) yoluyla kalbte yer eder.
Bunun iin ihvan yolda yrrken gz urada burada gezerse zikirden perde-
lenir, nk yeni balam ihvnn nazar bir yere taklrsa kalbini megul
eder, derhal tefrikaya, vesveseye tutulur. nk kalbini muhafaza edecek
kadar kuvvet kazanmamtr. Vesveseye ve tefrikaya kar zayf bir haldedir.
Bunun iin bilhassa her kiinin yzlerine bakmamaldr.
eyh Muhammed bin Abdullah nakleder ki;
Bir gn stadmla bir yolda gidiyordum. Gzm, gzel bir gencin y-
zne iliti, stadm bu hlime vakf oldu. Dnd bana dedi ki;
Olum! Sen bu nazarn zararn elbette bir gn greceksin! Ben o
szden ok mteessir oldum. Ne gibi zarar greceim diye bekledim. Tam
yirmi sene geti, bir gece o zarar grdm. Tefekkr ederken uyumu kalm-
m. Sabahleyin kalktm, gayet iyi hfz ettiim Kurn- Kerimi batan so-
nuna kadar unutmuum. Neresinden okusam, herhangi bir ayetten iki keli-
meyi yan yana getiremiyordum. Heyecan iinde kaldm atlayacak dereceye
geldim. O srada bana hatiften bir nida geldi:
Bu nisyan yirmi sene evvelki bakn zarardr, vakit geldi de zuhur
etti.
Orta ve yetikin slikler dahi yolda giderken saa sola, yere, ge nazar
ederlerse kalblerinde huzur ve batnlarnda cemiyet kalmaz. Sonra o huzur
ve cemiyet tahsil etmek gtr. Sliklerin cmlesine yolda giderken nazarn
ayann zerinden ayrmamak lzmdr. Bylece slik msivadan elini e-
ker, dnya muhabbetini terk eder ve Hak yolunda slkne devam edebi-
lir.
1135

Sfiyye Hazartna gre, ayarn yzne bakmak byk zararlara yol
aar. nk saf kalbler, cilalanm aynalar gibidir. hvan bir buday tarla-
snda dolu ve bo baak gibidir ki, dolu baak ban ne emitir, dieri bo
olduu iin dimdik durmaktadr. Eer dardaki herkesin yzne baklrsa
onlarn kat kalblerinin kasveti, kt ahlklar, fasit fikirleri aynen ihvann
kalbine akseder. Bu ise, ihvan iin son derece tehlikelidir. Bir de gzellerin
yzlerine bakmamaldr. nk fitneye tutulur. nk
Bakmak, eytann oklarndan bir oktur.
1136
Kime bu ok isabet eder-
se o, Allah Tel yolunda fitneye dm olur. hvan bu oktan kurtulmak
iin gzleri yerde (Ayaklarnn ucuna bakarak) yrmelidir.
hvan olan insn-i kmil ve Allah Teldan bakasna nazar etmez.
nk msivdan alkasn kesme yolundadr. Nasl sratle koan bir kimse
sadece ayaklarna bakarsa ihvan da yar yoldan dnmemek iin zahiren ve
btnen Allah Telya nazarn tahss etmelidir. Ayrca tevazu erbab olan
zatlar ayaklarna bakarak yrrler. Mtekebbir, burnu byk kimseler de
dimdik yrrler.
Bu, ayrca Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yry eklidir. O,
yrrken saa sola bakmaz, ayaklarnn ucuna bakarak yrr, sanki yokutan
iniyormu gibi, sratle yrrlerdi. Efendimiz sallallh aleyhi ve selleme
tabi olan ihvan de ayn ekilde yrmelidir.

1135
Nasrullah Efendi, ah- Nakibend, stanbul,1979, s. 170
1136
Hads-i Kutsinin tamam yledir: Harama bakmak iblsin oklarndan
bir oktur ki, her kim benden korkarak onu brakrsa, zevkine bedel ona bir man
veririm ki, onun halvetini kalbinde duyar. (Hkim, Tabern)
6 SEFER DER -VATAN:
Sefer: Yolculuk
Der: inde manasnda zarf.
Vatan: Allah Tel, ruhun asl yurdu, gzel sfatlar.
Halk arasnda sefer, bir beldeden bir baka beldeye gitmektir. Vatan ise,
insann ikamet ettii ev yahut memlekettir. Sefer Der Vatan sznn ma-
nas, ihvann seferi, lem-i Halktan, Hakka olmaldr. Vatanda ilerlemeye
Seyr-i enfsde denir. Hazreti brahim aleyhisselmn iaret ettii gibi ki;
Ben, Rabbime gidiyorum
1137
demitir.
hvan iinde bulunduu mnev hli yeterli grmeyip daha gzel, daha
fazla hasenat ile dolu bir hle sefer etmelidir. Yahut bir makamdan bir yk-
sek makama ykselmeye gayret etmelidir.
Meyh-i Kiram Hazretleri ihvanlar zahir seferden men etmilerdir.
nk meakkati oktur, mihnetlidir. Slk yolunda, Allah Telnn rzas-
na muhalif i tutma ihtimali oktur. Yolculuk farzlar ve snnetleri terk et-
mee her zaman msaittir. Bu ise, ihvanlarn kalblerini tefrika ve vesvese ile
harap eder. Kemle eren mridler ise, bu meakkatin tesiri altnda kalmayp
Allah Teldan gafil bulunmayacaklar iin yol meakkatinin tesri altnda
kalmazlar. Belki bu daha fazla terakki etmelerine sebep olur. Dereceleri yk-
selir. Hem seferin mihnetle meakkatlerine tahamml ederler, hem de gittik-
leri yerlerde iradda bulunurlar. Selef-i slihn Hazretleri, gnllerin bir yeri
vatan etmeye meyil edip insanlarla lfetleri ileri gittii zaman, kendilerine
onlardan gelen detleri brakp rahatlarn terk etmek, insanlarla ar lfetten
kurtulmak iin sefer ederler ki, kendileri iin tecerrd-i tm hsl olup en
yksek makamlara vsl olsunlar.
hvan hev ve ehvetini terk edip, Allah Telya ibadet ve itaate dn-
mesi lzmdr. Sefer der Vatan sznden murat, bir beldeden dier bir
beldeye sefer etmek deil, insann kendi i leminde Allah Telya dn
yapmasdr. Erbb- slk, zahir seferi bir mrid-i kmili bulduu zaman
onun her emrini Lykyla yerine getirmek iin kapsna balanr ve zahir
seferi brakr. Btn seferine balar. Ona ancak bundan sonra mrd denile-
bilir.
Eb Osman El-Marib kuddise srruhul-azz
Btn hayr ye bereketlerin anahtarlar mrd olduun yerde sabr et-
mendedir. Mrd denilecek hale gelinceye kadar o kapda sabredeceksin.
Sen o hale gelince bereket zahir olur. Artk sen Allah Telya doru sefer
etmeye balamsn demektir. Zahirde sefer etmisin veya etmemisin bir ey
fark etmez.
eyh Hakm Tirmiz kuddise srruhul-azz

1137
(Sffat,99)
7 HALVET DER - ENCMEN:
Halvet: Sliklerin ibadet iin ekildikleri tenha yer demektir. Yalnzlk
Der: inde manasnda zarf.
Encmen: nsanlarn toplu bulunduklar yer yahut topluluk manasnadr.
stekler,
Halvet derencmen stlahnn manas; ihvan halk iinde, insanlar ara-
snda iken her an Allah Tel ile beraber olmaldr. Herkesle beraber fakat
yalnz sz bunu anlatr. Bu durumda Halvet Der Encmen murakabe
manasna gelir.
hvan, insanlarla beraber olmasna ramen insanlarn onun kalbine mut-
tali olmamas lzmdr. O, Allah Tel ile beraber olmal fakat bunu etrafna
sezdirmemelidir.
Yine ihvan kalb zikre msterak olmal, o kadar ki, arya girdii za-
man insanlarn grltsn duymayacak hale gelmelidir. Allah Telnn
zikri kalbin hakiktini istil etmi olmaldr.
Halvet Der Encmen Kelimesinden anlalacak bir baka mn da u-
dur: Bu yola slk eden ihvan yle bir yere intisap etmelidir ki, nerede olur-
sa olsun, insanlarla bir sr muameltta bulunmas onu Hakkla beraber
olmaktan alkoymaz.
1138

HALVET iki ksmdr.
Birincisi zahir halvet (tikf veya erbn):
hvann evinde insanlardan ayr bir yere ekilip orada lem-i Melekt,
lem-i uhd, lem-i Ceberta muttali olmak iin oturup megul olmasdr.
nk zahir hislerin duyularn almas durdurulduu zaman batn hisler
Melekt yetlerini ve Ceberut leminin esrarn mkefe iin hazr hle
gelir.

tikf ve erbaini, stz Cemleddin Kumuk kaddesellh srrahul azz
yle ifade buyurur:
tikf, ancak eyhin verdii izinle, onun tlim ve telkini ile yaplr. tikf
veya erbaine girecei yerin, insan ve hayvan seslerinden uzak olmas lzmdr.
Bu hizmete giren bir kimse, dnyevi ilerden alkasn keser. Tuzsuz, yasz ve
az gda almak suretiyle, nefsini terbiye eder. Okumak, yazmak ile megul ol-
maz. Nefsn arzulardan uzaklar. Allah Tely ve Ona kavumaktan baka
bir ey dnmez. Byk mertebe ve kerametlere gz dikmez. Kendisini Allah
Telya balar. Vcudunu, oturduu yeri ve elbisesini temiz tutar. Daima, kb-
leye kar diz kerek oturur. Gzlerini yumar, kendi varln kaybederek, b-
tn hislerinden ayrlr. Her cihetten kalbini, Allah Telya doru aar. Farz ve
snnet namazlarn ed eder. Rhniyyeti, cismniyyetine galip gelmedike,
halk ile temasta bulunmaz. Rhniyyetin hululnden ve hakikati grdkten son-
ra, itikf veya erbaine son verir. Eskisi gibi, herkesle temasta bulunabilir. Bun-

1138
yle rical vardr ki, ne ticaret, ne de al veri onlar zikrullahtan al-
koyamaz. (Nr, 37)
dan sonra eyhi, mridde bir gelime hissederse, ona, daha yksek dereceler ref
etmesi iin yol gsterir.
1139

kincisi batn halvet:
Bu btnn her n Hakkn esrrn mahede hlinde olmasdr. Halkla
muamelesi onu zahir mtaladan ve batn mahededen alkoymaz. te
ak seik anlalyor ki, hakik halvet budur. Bu halvet tarik-i Nakibendye
hastr. nk onlar zahir manadaki bildiimiz, halvete, bir keye ekil-
mezler, cemaatten ayrlmazlar.
1140

Onlarn halveti kendi batnlarndadr: nsanlarla toplu halde bu-
lunurlarken kendi ilerinde halvet halindedirler.
Hce Baheddn Nakibend Hazretlerine sormular:
Sizin tarkatnzn esas nedir? Buyurmular:
Halvet der encmen, toplulukta yalnzlktr. Zahirde halk, batnda
hak ile olmak. Ve
Bizim tarkatmzn esas sohbettir. Halktan uzaklamakta hret,
hretteyse afet vardr. Hayr cemiyettedir; cemiyet de sohbette. Elverir ki,
her iki tarafn hakk verilsin ve birinden birine saplanp kalnmasn.
Sdt-t Kiram Hazretlerinin halvetin bu trlsn tercih etmelerinin se-
bebi Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin snnetine ittib etmek iindir.
nk o insanlarn iine girip onlarn hidayetine almay bir keye ekil-
mee tercih etmitir ve buyurmutur ki;
nsanlarn arasna karp onlarn ezasna sabreden mmin, onlarn
iine karmayan ve bir keye ekilen mminden hayrldr.
Kmil insan, kendisinden bir sr kerametler sdr olan kimse deil,
bilakis halk iine girip al veriini yapan, maietini kendisi temin eden,
evlenen, insanlarla hair neir olan, bununla beraber bir an Allah Teldan
gafil olmayan kimsedir.
eyh Eb Sadil-Harrz kuddise srruhul-azz
Toplulukta yalnzlk udur: Zikir insan yle kaplayacak insan kendisini
zikre yle verecek ki, en kalabalk ve amatal yere girse hi bir ey iitemez
olacak.
Hce Evliya-y Kebir kuddise srruhul-azz
nsan kendisini topyekn zikre verse, be alt gnde yle bir mertebeye
eriir ki, halkn art ve birbiriyle diditii hep zikir grnr. Kendi

1139
(BURGAY, Hasan, Hazreti Muhammed (s.a.v.)in Varisleri, Ankara, 1994,
s.238)
1140
Mevlevilerde halvet 1001gndr. Ebcet hesabna gre 1001 says raz ol-
mak makamdr. Halvet asl halk iinde yaplr. Bugnk manada bakalarnn ac ve
zdrabna tahamml etmektir. Bugn iin ekil uygulamas yoktur. Cemalnur
Sargut Hanm
konutuklar da.
Hoca Ubeydullah (k.s) Hazretleri
Bu Tarkat- aliyenin bir baka hususiyeti de Halvet der-
encmendir. Bakalar arasnda yalnz imi gibi, olmak demektir ve Sefer
der-vatandan hsl olur. Sefer der-vatan myesser olunca, bakalar ara-
snda zihnin dalmas da vatan gibi, yalnzla sefer eder. fki danklk-
lar kalbe szamaz. Bu yalnzlk dier tarkatlarda ancak mntehada, sona
varanlarda myesser olur. Fakat bu Tarkat- aliyede balangta hsl
olduundan, bu yola mahsus saylmtr.Halvet der-encmen demek, va-
tan halvet kaplarn kapamak, pencerelerini rmek demektir. Yani herkesin
arasnda hi kimseye iltifat etmeyecek, hi kimse ile muhatap olup konuma-
yacak. Bu demek deildir ki, gzlerini yumacak, duygularn zorla muattal
brakacak. Hayr! Byle bir ey bu Tarkat- aliyede yoktur. Kardeim! B-
tn bu zorlamalar, yolun banda ve ortasnda olur. Sona varanlarn bunlar
iin kendini zorlamas gerekmez. Herkesin arasnda iken kalbini toparlam-
tr, gaflet arasnda iken huzurdadr.
mm Rabbn kuddise srruhul-azz (221. Mektup)

8 YD- KERD:
Yd: Zikir. Allah, Nefy sbat vb.
Kerd: Zikretmek demektir. Asl Kerden dir. Kolay okunsun diye sonun-
daki nun harfi drlmtr.
Zikri, kalb ve dil ile daima tekrarlamak demektir.
hvan murakabe mertebesine geldikten sonra zikrini Nefy sbt yo-
luyla yapmaldr. Her gn belirli bir aded buna devam eder. (5.000 veya
10.000 kadar.) Bu mertebede Nefy sbt ile zikrin lisanla yaplmasnn
art olduu beyan edildi. nk kalb, unsurlara bal olmas sebebiyle, un-
surlarn tesiriyle paslanabilir, Nefy sbt lisanla yaplnca bu paslar zail
olur; murakabe noktasndan mahede mertebesine ykselir.
(Yd Kerd) Istlahnn bir baka manas; Kalple veya lisanla olsun zikr-i
daim iinde olmaktr. sm-i Zt veya bir baka zikir veya Nefy sbt
eklinde yaplm olsun msvdir. Maksat zikrin kesintisiz devam etmesidir.
Zikredilenle (Allah Tel ile) ancak bu ekilde huzura varlr. Bu stlahn bir
baka manas da, gaflete mahal brakmadan, gaflet etmeden zikre devam
etmektir. nk Allah Tel
Unuttuun zaman Rabbini zikret.
1141
Buyurmutur. Bu nedenle asl
hedef zikir deil, Allah Telnn unutulmamasdr.

Zikir, sm-i Cell yahut Kelime-i Tevhd ekmek deildir. Bunlar birer ka-
buktan ibarettir ki, bu zikri gramofon da yapabilir. nsandan aranan ve beklenen
ise, hakk zikirdir.

1141
(Kehf, 24)
Zikir kalbe gelen eytan vesveselerden o kalbi muhafaza etmek yani bo-
altmak ve mlyn ile lfeti terk etmektir. Sonra oklukta birlii grmek,
dvadan uzaklamak yani tam bir sulh iinde olmak ve kalbe ilham olan
mnlar tefekkr etmek yani gafil olmamaktr.
Yoksa sabahlara kadar tesbih ekip kafan duvarlara vurmusun ne fayda?
Ondan maksat bu sylediklerimin icrsdr, fakat gaflette olan, senin vsl oldu-
un hakiktlere eriemez.
1142

Zikir talimin usul yledir ki, eyh kalbiyle tevhid kelimesini syler-
ken, mrid kendi kalbini hazrlayacak ve eyhin yreine kar tutup gzleri-
ni yumacak, dilini damana yaptracak, dilerini skacak, nefesini tutacak
ve yalnz kalbiyle zikre balayacak. Nefesini hapsetmekte sabr gsterecek ve
bir nefeste kere tevhid kelimesini ekecek. . Bylece zikrin halavetini kal-
binde arayacak.
Mevlana Sadettin Kagri kuddise srruhul-azz
Zikirden murat, kalbin Allah Teldan bilgi edinmesidir. Bu bilgi
meydana gelince zikir yerini buldu demektir. Eer gnl ehli sohbetinde bu
bilgi meydana gelmezse zikre devam etmek lazmdr. Zikirde en kolay ve
salam yol, nefesini gbei altnda hapsedip dudan dudana ve dilini
damana yaptrmak suretiyle olandr. Kalbin hakikti o duygu ve anlay
merkezi olmaktr ki, her tarafa ynelir, dnyay ve dnya ilerini hep o d-
nr ve gz ap kapayncaya kadar yerleri, gkleri ve btn lemleri dola-
r, ite onu btn fikirlerden caydrp, tiksindirip, yrek dediimiz madd et
parasna dndrmek ve zikirle balamak lazmdr. O trl ki, Tevhid Keli-
mesindeki (l) hecesini yukarya ekip (lhe) lafzn sa tarafna atarak
(llallh) kelimesini iddet ve kuvvetle kalbe indirerek, ykleyerek. . yle ki;
zikrin harareti btn vcuda yaylm hissetmeli ve o hararet iinde erimeli.
. Tevhit kelimesinin nefy tbir olunan l ilhe ksmnda, mrid, kendi
vcuduyla beraber mutlak bir yoklua dalacak, ispat ksmnda llallh
ise, varl yalnz Allah Telya tahsis edecektir. Mrid btn zamann bu
zikre balayacak ve hi bir faaliyet kalbin at gibi onu bu zikrinden alko-
yamayacaktr. Nihayet zikir kalbin zarur sfat haline gelecektir.
Kalb, keli bir et paras eklindedir ki, sol memenin altndadr ve
insan hakiktinin toplu merkezidir. Bu et paras yle bir kelimedir ki, toplu
hakikt onun manasdr. Toplu insan hakikti de yle bir zdr ki, btn
kinat onun mufassal ifadesidir. Her yemiin ekirdeinde kendi aac z
halinde bulunduu gibi, kalbte de btn kinat zletirilmitir. Hsl, kalb,
btn mevcutlarn hlasa halinde nshas ve sonsuz srlarn toplanma nok-
tasdr. Kalbe yol bulan murada erer, ona yol bulmak da gnl ehlinin hiz-
metine erimekle olur. O zaman mride yle bir keyfiyet yz gsterir ki, eya

1142
ve hadiselerin dedikodusundan kurtulup can ve gnl sohbetine ve Allah
bilgisine erer. Hi bir zahmet ve meakkat ekmeksizin de Allahtan gayri ne
varsa onlardan el eker. Eyann terkindeki hikmeti, hrriyeti, zikir
hakiktim mrid o zaman anlar.
Hoca Ubeydullah kuddise srruhul-azz

9 BAZ KET:
Baz: Dnmek. Hatrlamak. Tekrar
Ket: Seyir ve temaa etmek, dnmek. Asl ketendir. Kolay okunsun
diye sonundaki nun harfi drlmtr.
Zikirde ihtiyarszca hatra gelen, iyi ve kt her fikri nefyetmek, kov-
maktr. hvn Nefy sbt yaparken nefesini salverdii vakit syledii
kelime-i erifenin manasn dnmeli, zikirde kalbin Maksdum ancak
sensin! Matlbum ancak senin rzndr. Baka hi bir ey deil! itmina-
nna ermesi arttr. Batnda baka alakalara yer kaldka byle bir itminan
teekkl edemez ve zikr halis olamaz. Balangta bu itminana eriemese de
yine zikri brakmamak ve bu his elde edilinceye kadar zikre devam etmek
gerekir. Allahm! Maksdum ancak sensin! Ve matlbum ancak senin
rzndr! Derken Nefy sbtn manasn kuvvetlendirilmi olur. Bu,
ihvnn kalbinde Tevhid hakiktinin srrn yerletirir. O hale gelir ki, na-
zarndan btn mahlkat silinir, sadece Hakk grr. Allah Telnn
vcdu (Varl) zahir olur. Hcegn- Nakibendiyenin ihvanlara bunu bil-
hassa emretmelerinin sebebi budur.
hvan zikr ediyorsa zikrinin manasn dnecektir. Srr- Tevhde,
tecrd ve tefrde byle vasl olur. Bz Ket stlahnn bir baka mns,
ihvnn zikir esnasnda Allah Tely lykyla zikretmekten ciz olduunu
ve kusurlarn Allah Telya rz etmesidir. nk Allah Telnn yardm
olmadan hi bir kimse onu hakkyla zikredemez. Byklerimiz; Seni tenzih
ederiz! Lyk olduun ekilde zikredemedik seni ey Mezkr! Diye
acziyetlerini aa vurmulardr. hvn btn varl ile zikredip Rabbi de
onu zikretmedike onunla huzura varamaz. Onun inayeti olmadan hi bir
kimse Onu hakkyla zikredemez, zikrin esrarn anlayamaz. Ona vsl olmak
myesser olmaz. Bunun iin Bz Ket kelimesiyle anlatlmak istenen,
ihvnn zikir esnasnda her n Allah Telya ruc etmesi gerektiidir ki,
zikir ile mezkra byle eriilir. Bu konuda Mevlana Aliyddin kuddise
srruhul-azz buyurur ki; Balangta ilk zikir emrini aldm zaman Al-
lah Telm, benim muradm sensin, senin rzandr; baka hi bir ey de-
il! fikrini benimsemedim, byle bir iddiadan utandm. Zira bu iddiada
sadk deildim. Yalan sylemi olacaktm. Vaziyeti stadma anlattm. Dedi-
ler ki; insan bu szde sadk olmasa bile yalann hakikt haline getirince-
ye kadar onda sbit olmaldr. Sonradan iin hakiktini anladm. Tam do-
ruluk, ite, yalan bile geree evirmee bakan bu sebat ve srardadr.

10 NGAH DAT:
Nigah: Bak, bakma, nazar, kalb
Daten: Korumak. Asl Daten dir. Kolay okunsun diye sonundaki nun
harfi drlmtr.
Bu kelime, kalbi hvatrdan korunmaktan kinayedir.

Havatr: Hatrn cemidir ve kalbe ilk gelen eye verilen isimdir. Istlahta,
hatrlama, anma, fikir, insann iinde duyduu ses, can kula ile iitilen sad
anlamlarna gelir.
1143

Havtrn, yani kalbe an olarak gelen yabanc ve nefyi gereken his ve
fikirlerin murakabesidir. yle ki, mrid, bin kere Allah Telnn ismini
and halde hatrna bir kere bile yabanc fikir gelmemelidir. eyrek saat da
olsa kalbi havtrdan muhafaza etmek ok zor bir itir. Buna muvaffak olan
kimse tasavvufun semeresini almtr. nk tasavvuf, kalbi havtrn gir-
mesinden, bir sr fasit fikirlerden muhafaza kuvveti demektir, kalbi
sfiyetle muhafaza etmek demektir. Bu iki eyi (Zikri ve muhafazay) yapan,
kalbinin hakiktini bilmi olur. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bunun
iin Kendini bilen Rabbini bilir
1144
buyurmutur.
Allah Tel, kalbi, zatnn cemaline ayna etmitir. Araya havatr girince
aynada bir ey grlmez. Kalbini havatrdan korumayan. Allah Telnn
cemalini, nurlarn, isimlerini ve sfatn mahede edemez. Bir slik, yarm
saat dahi olsa kalbini zikrettiimiz hicaplardan hfz edebilirse o ihvan ce-
malden veya nurlardan bir tecelli mahede edebilir. Fakat bu yolda baar
ok gtr. ok mcahede etmek lzmdr, bu sebeple, Nakibendlikte kalbi
havatrdan korumak en yksek bir makam olmutur.
Kalbe hicap olan havtr altdr:
1 Havacis: Nefs tarafndan zuhur eder.
1145

1143
s.41
1144
Hafz Es-Sehv yle der: Eb Muzaffer b. Semni der ki; Bu sz
merf olarak bilinmez, bilakis Yahya b. Muz er-Razinin sz olarak hikye edi-
lir. Kamsun sahibi Fiyruz Abd ise; bu Nebev hadislerden deildir, ou insan-
lar bunu Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin hadislerinden sayarlar.
1145
Yemin olsun ki, insan Biz yarattk ve nefsinin ona ne gibi vesveseler
verdiini biliyoruz ve Biz ona ahdamarndan daha yakiniz. (Kaf, 16) Nefsin
vesvesesi tabiri, bir insanin, kendi kendine syledii ve gnlnden geirdii gizli
duygular, kararlar, vehimler, hatralar ve bunlar gibi btn batini uur durumlarn
da iine alr.
Nefsin eriata gre en byk silh Vesvese vermek tir. Bunlar o kadar gizli ve
sessizdir ki, bazlarn melekler dahi bilmekten acizdirler. Onlar da sadece Allah
Tel bilir. Nefisten gelen vesvese, eytann vesvesesinden daha gizli olmasndan
dolay daha kuvvetlidir. Dolaysyla nefis, eytandan daha mthi bir dmandr.
2Vesavis: eytan tarafndan gs yolu ile kalbe atlmaya allr.
1146

3 lhmt: Melek tarafndan kalbe iner.
4 Varidat: Allah Tel tarafndan kalbe doar.
5 Suver-i kinat: Havas tarafndan kalbe girer.
6 Maklt: Akl tarafndan kalbe hatrlanr.

Melek tarafndan kalbe ilk edilen havtrn doruluu er
ilme muvafk
olmas ile bilinir. eytan tarafndan gelen havtr ise, ounlukla kiiyi gnah
ilemeye sevk eder. Nefis cihetinden gelen havtr ise, kiiyi hev ve hevesine
tab olmaya, kendini byk grmeye veya nefsin zellii olan dier vasflara a-

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu hususa Senin en byk dmann nef-
sindir. Diyerek iaret buyurmutur.
eriat makamnda, nefis kalbi zikirden uzak tutmak ve ibadetlerin faziletini gi-
dermek iin u i olmasa, u yle olsa! gibi vesveselerle kalbi daima megul
eder. Nefis bulunduu makam ve dereceye gre, insana deiik tuzak ve hileler
kullanr. Her ne kadar bazen uslu duruyor gibi grnse de silhlar yan banda
hazrdr. Hi tahmin edilmeyen bir anda aniden o silh kullanr ve ruhu ldrr.
Mesela; abdestsiz namaz klnmaz ama Necib Fzl demi ki, ki defa da ab-
destsiz namaz kl, u vesveseden kurtulmak iin!.. yni Vesveseye itibar etme!
Tereddtle abdest bozulmaz demek istemitir.
Tarkat makamnda ise, uyuma, fazladan nafile ibadet ve emirsiz zikir gibi emir-
ler verir. Bu sebebleri oaltarak mridi Allah Teldan uzaklatrmaya alr.
Velyet ve nbvvet makamnda ise; yersiz davalarn peinde koturarak akln
kartrr.
Marifete makamna geince de Rubbiyet konularna kafa yordurur.
Sleyman ed-Darani buyurdu ki;
Kul ihlsl olunca, vesvese ve riyann ou kesintiye urar.
1146
Gizli sese, dnceye denir. Bir mastar olan vesvs kelimesi eytann
ismidir. eytan, deme vesvese verdi. manasna gelen birok ayet de, eytann
vesvesesine iaret edilmitir. eytan vesvesenin kayna demektir. Mehur olan
manasyla vesvese, nefsin veya eytann gse att hayrsz, faydasz, alak hatra
ve mlahazalara verilen bir isimdir.
Vesvese, hayalden te geemeyen ve mantka da hayal olan eylerdir. Kalpte
kabul grmeyen vesvesenin hibir zarar yoktur. eytan, dem aleyhisselmn yara-
tlnda evresinde dolarken azn ak grp girdi. dem aleyhisselmn yarat-
ln anlamaya alt. Kalbe kadar ulat, ancak gnlne girmeye yol bulamad.
nk dem aleyhisselmn gnlne girmek iin eytana yol yoktur. Vesvese
mahalli gstr, kalp deil. Bin endieyle geri dnd. dem aleyhisselmn kalbi-
ne giremedi ve herkes tarafndan da bylece reddedildi. Bundan dolay tarkat b-
ykleri demitir ki, kimi bir gnl reddetse btn gnllerde reddedilmi olur. Kim
bir gnl kabul etse btn gnller de onu kabul eder. Ancak halkn ou gnl
nefisten ayramaz.
Gizli konumalar eytandandr. Bu, iman edenleri zmek iindir. Oysa ey-
tan, Allahn izni olmadka, mminlere hibir zarar veremez. Mminler Allaha
dayanp gvensinler. (Mcdele, 10)
rr. Mutasavvflar/yedii haram olan bir kimsenin ilham ile vesvese arasndaki
fark gremeyecei konusunda gr belirtmilerdir.
Kalbe doan dncenin rahman mi yoksa eytan mi olduunu ayrmadaki
l konusunda Haydarzde yle der:
Eer kalbe gelen dnceye nefis veya eytan kar kp giderilmesine gay-
ret sarf ederlerse o, kalbe melek tarafndan ilk edilen melek bir dncedir.
Byle olmayp da nefis ve eytann, isteyerek veya istemeyerek kabul ettirdikle-
ri bir dnce, ilham yoluyla kalbde doan ilhm bir htradr, dncedir.
u halde kalbe gelen ve dn bakmdan yaplmas emredilen ve vlen
rahmn bir dncenin, kibirlenme, kendini byk grme gibi, yasaklar
ihtimliyle uygulanmas engellenmemeli, aksine gerei olan fiil hemen icra edi-
lip yerine getirilmelidir. Ama gerekten kendini byk grme gibi bir durum ki-
iye hkim olup da ondan kanmaya alt halde muvaffak olamazsa hemen
istifar etmeli ve bu dncesinden dolay Allahtan af dilemelidir. nk te-
kebbrn kalbe hkim olmas durumunda yaplan btn slih amellerin de mah-
volaca ve geersiz saylaca bilinmektedir.
Hatr ile kalb muheze edilemez. Zira bu, kiinin irde ve ihtiyarnda deil-
dir. Bunun gibi, meyil, heyecan ve ehvet de ihtiyar olmadklar iin, kiiler on-
lardan mesul deildir. Kulu bunlarla muheze etmek, gc yetmedii bir ey-
den onlar sorumlu tutmak demektir ki, bu caiz deildir.
Kalbe doan dnce dnen yasaklanm bir fiilin yaplmasn istiyorsa ey-
tan vesvesesinden veya nefs-i emmrenin hle ve desselerinden olduundan kii
bu fiile meyletmemeli ve Allah Teldan istifar etmelidir. el-Badd nin
mrdi Haydarzdeye gre havtrin be eittir.
1.Hcis mertebesi: Bunlar nefsin ortaya koyduu gelip geici dnceler-
dir. Bu dncenin kalbde domasndan dolay herhangi bir mesliyet yoktur.
2. Hatr mertebesi: Kiinin iinde herhangi bir dncenin cereyan etmesi-
dir. Bu dnceden dolay da sorumluluk yoktur.
3. Hadsn-nefs mertebesi: Hatr mertebesindeki bir dncenin yaplp
yaplmamas konusunda nefsin tereddt iin de bulunmas mertebesidir. Bu d-
ncenin de, fiiliyata intikal etmedike herhangi bir mesliyeti yoktur.
4. Hemm mertebesi: Nefsin, bir dncenin yaplmasna karar verdii saf-
hadr. Bu da fiiliyata intikal etmedike affedilmitir. Hemm mertebesindeki d-
nce eer hasene demlen iyi bir fiilin yaplmasna ait bir niyyet ise, bu sefer
sahibine o dncesinden dolay sevab verilir. Ama ayn dnce herhangi bir
ktln yaplmas ile ilgili ise, fiiliyata intikal ettirilmedike karlnda bir
ceza yoktur. Bylece niyyet safhasndaki iyi dnce ile kt dnceye arzular
farkl deerlendirilmi oluyor. Ama bundan nceki dnce mertebesinde
ise, bunlarn iyi veya kt olmalar karlnda ne bir sevab ne de bir ceza sz
konusu deildir.
5.Azm mertebesi: Herhangi bir dncenin yaplmasna kesin bir ekilde
karar verilmesi mertebesidir. Bu dncesinden dolay sahibi sevab veya ceza
grr.
Melekten gelen hatra insan bazen uyar, bazen ona aykr hareket eder. Ya-
ni, nefsine ve eytana uyarak melein dediine muhalefet eder. Fakat Allahtan
gelen htra kulun muhalefet etmesi mmkn deildir. Mutasavvflar bu nokta-
da, yani, Allahtan iki hatr gelse birincisi mi yoksa ikincisinin mi daha kuvvetli
olaca konusunda deiik grler ileri srmlerdir.
1147

Havtrn hepsi, yeni balayan slike gre birer hicaptr. Acemi olan ih-
van, slk esnasnda kalbini bu havtrn hepsinden korunmak ve dardan
ieri girmelerine mni olmak iin almaldr. hvan, mahede makamna
vsl olunca artk havtr hicap olmaz.

Kalbi havtrdan korunmann yolu udur:
hvan, be duygu organn d lem ile ilgilendirmeyecektir. Zira oun-
lukla havtr gz ve kulak vastasyla kalbe ular. hvan, akln dahi d lem
ile ilgilenmekten kurtarmaldr. Mridin emrettii i ile megul almaldr.
Kelime-i tevhid ile kalbi boaltarak ve istifar ederek Allah Telya tevec-
ch etmelidir. nsanlardan uzak kalmal ve konumaktan dilini ekmelidir.
Kalbine daima hkim olmal, havtr kalbinden karmaya ve dnya ilerini
terk etmeye almaldr.
1148

Krk sene kalbimin kapsnda bekilik yaptm, onu Allah Teldan
bakasna amadm. Kalbim o hle geldi ki, Allahtan bakasn tanmaz
oldum.
eyh Eb Bekril-Kettn
Ben kalbimi on gece bekledim, muhafaza ettim, kalbim de beni yirmi
sene muhafaza etti.
Bir byk sylemitir.
Mrid, bir veya iki saat, hatta mmkn olduu takdirde daha fazla
zaman iinde kendisini havtr dan korumaldr.
Mevlana Sadeddin Kagri kuddise srruhul-azz
Nigah- Dat o dereceye erimelidir ki, gnein douundan batna
kadar mridin gnlne hi bir yabanc ey uramamaldr. yle ki, insanda
hayal kuvveti kendi kendini azletmi hale gelmelidir.
Mevlana Kasm kuddise srruhul-azz

11 YD-I DAT:
Yd: Allah Tel, Allah Telnn zikri
Dat: Korumak. Asl Daten dir. Kolay okunsun diye sonundaki nun
harfi drlmtr.
Her an ve meknda, vicdan ve zevk yoluyla Allah Teldan haberli ol-
mak halidir. Ehdiyet vcudunun devam zere murakabesinden ibarettir. Bu
konuda yle megul olmaldr:

1147
s.42
1148
Nasrullah Efendi, a.g.e. s. 167168
Btn balar kalbinden skp atmal, kuvvetleri ve hisleri tatil etmeli,
btn varlklar asl durumlar olan yokluk ile dnmeli; noksanlktan, e-
kilden cihet ve mekndan mnezzeh bir emr-i nrn ve bir vcdu Hakan
mlhaza etmeli ve bu faaliyette bezginlik duymadan devam gstermelidir.
Ta ki, Allah Tely, her yerde ve her eyde mahede edebilsin.
hvn Nefy sbt zikrini yaparken habs-i nefes yaparak kalbini mez-
kr ile huzura vardrmaldr. hvan her ne halde olursa olsun, kalbi her an
Allah Tel ile huzur halinde bulunmadr. Bu bakmdan Yd Dt stlah
murakabe ile ayn manaya gelir. Bunun bir baka manas kalbi, Zat tecellisi-
ni mahedeye her an uyank tutmaktr.
Zikirden hsl olan huzur, murakabe, sohbet ve rbta, Yd Dt stla-
hyla ayn manaya gelir. Buradan hareket ederek diyebiliriz ki, huzur, zt-
ehadiyyetin nurlarn mahede etmektir. Bunun iin keyfiyeti muhteliftir,
eitli durumlarda zuhur eder, onu havastan bakas bilmez.
Yd-Kerd, zikirde tekellf, mbalaayla srardan ibarettir.
Baz-Get Allah Telya dn ve adn her anta Allah Tely
murad edinitir.
Nigah-Dat, dille sylemeksizin Allah Telya dn halini mu-
hafaza etmektir.
Yd-Dat ise, Nigah-Dat halini derinletirmekten ve bilgiyle kul-
lanmaktan ibarettir.
Hce Ubeydullah kuddise srruhul-azz

Yd- dat en yksek mertebedir. Ondan sonra mertebe yoktur.
mm Rabbn kuddise srruhul-azz
B-NEML BR MEVZU VESVESE

nsan hayatnn bir ksmnda azda olsa her kiinin bana gelen olaylardan birisi
olmas hasebiyle vesvese zerine yaplm bir aratrmay kitaba almak yerinde ve
uygun grlmtr. nk vesvese inan hayatnda eytann kulland silahlardan
biridir. Bunu yenme yolar ise, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem tarafndan
mslmanlara retilmitir.
Birok insan zerinde grdmz kadar ile vesveseler inanca yle tesir etmi-
tir ki, takva sadedinde yapt ameller aslnda onun vesveselerinin neticesi olmutur.
Onun iin Efendi Hazretleri Cahilin sofusu eytann maskarasdr deyimini ok
kullanmtr. Bu konu toplum ierisinde bir hastalk gibi ok olmasna ramen, kii-
ler tarafndan dile getirilmekte zorlanlan bir husus olmasndan dolay rahatsz olan
ihvan kardelerimizi de uyarmak ve bilgilendirmek iin konu hakknda bir blm
ayrmak uygun grld.

1149

I-Temizlik ve badetteki Vesveseler

1- Abdest Almakla lgili Vesveseler
Baz kiiler, abdest alrken uzuvlarnn slanp slanmad konusunda tereddde
derek Ykamadm yer kald m? Kalmad m? Azalarm iki defa m ykadm,
defa m? eklinde dnmeye balarlar. Suyun slatp slatmadn veya uzuvlarn
ka defa ykadklar hususunda tereddt ederler. defa ykamas gereken uzvu, be
defa ykarlar ya da su ulamad diye haddinden fazla su kullanrlar. Bir litre kul-
lanmas gerekirken, on litre su sarf ederler. Bylece su israf ve zaman isrf ile
birlikte, eytann vesvesesine derek onun maskaras olurlar. Bu hl ilerleyince de
kiide psikolojik rahatszlk ortaya kar.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem baz insanlarn bu konuda vesveseye d-
ebileceklerini haber vermi ve Abdest (alrken vesvese vermek) iin Velehn
denilen bir eytan vardr. Suyun vesvesesinden saknn.
1150

1149
DLEK, dem, Yrd. Do.Dr. Atatrk nv. Erzincan lahiyat M.Y.O. Ha-
dis ABD. rt. yesi, Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi IV (2004)
Hadsler Inda Temizlik ve bdet Konularndaki Vesveseler ve Tedv Yollar
Makalesi, Say: 4, s.4869 Bu ksm ad geen makaleden faydalanarak yazlm-
tr.
1150
Tirmiz, Tahret, 43; bn Mce, Tahret, 49; Ahmed b. Hanbel, V, 136;
Ayrca bkz, Tebrz, Muhammed b. Abdillah el-Hatb, Miktul-Mesbih, Beyrut,
1979, I, 131.
Hz. mer radiyallh anh buyurdu ki;
blisin zrriyyeti dokuzdur:
Zelitn, sokaklarda gezer, bayran sokaa dikmitir;
Vesin, musibetlerle beraberdir;
Evan, Sultan le beraberdir; Hefaf, arap le beraberdir;
Mrre, flemekle ses karan alg aletlerinin yanndadr;
Leks, atee tapanlarla beraberdir;
Msevet, azlarda dolaan yalan haberlerdedir;
Hadste geen ve veleh kelimesinden tretilmi olan Velehn; hev ile ak-
ln gitmesi, hayrete dme mnsna gelmektedir.
1151
Abdest alrken kiiye vesvese
vererek haddinden fazla su kullandrmas sebebiyle bu eytana Velehan denilmi-
tir
1152
. Kii, abdest alrken bu eytann vesvesesine kaplr ve eytan da bu kii ile
oynamaya balar. Dolaysyla Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, byle bir ey-
tann, abdest alrken vesvese verdiini haber vermek suretiyle kiiyi arla d-
mekten sakndrmtr.
Bu konu ile ilgili u hads de dikkati ekmektedir:
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme bir arb gelir ve abdest hakknda soru
sorar. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde abdest azalarn er kere ykayarak
abdestin alnn ona gsterir, sonra da te abdest budur, kim ten fazla ykarsa
kt etmi veya haddi am veya zulmetmi olur
1153
buyurur.
Hads kitaplarnda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin abdestte kulland
su miktar anlatlrken, gnmz l birimiyle yaklak bir litreye yakn miktardaki
(bir mdd) su ile abdest ald bildirilmektedir.
1154
Bu da bize abdest alma konu-
sunda su israf yapmadan kifayet edecek derecede su kullanlmasnn gerekliliine
iaret etmektedir.
1155

Abdestin Bozulmas ile lgili Vesveseler
Dinimizde abdesti bozan eyler bellidir. Kii abdestli iken kk ve byk ab-
dest mahallinden kan necasetler veya yellenme, vcudun her hangi bir yerinden
kan kan, iltihap vs. eyler abdesti bozar. Ancak baz zaman, kiinin makadnda bir
hareketlenme meydana gelir ve Acaba yellenme mi oldu? diye tereddt eder,
abdesti konusunda pheye der, namaz klmakta ise, namaz brakr gider. Aslnda
o hareketlenme, bir yellenme deildir. Nitekim aada zikredeceimiz hadslerde de
grlecei gibi, Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem byle bir hareketlenmeyi
eytann vesvesesi olarak nitelendirmi ve byle bir durumla karlaan kiiye u
tavsiyeyi yapmtr: Ses ve koku olmadka abdest almaya gerek yoktur.
1156

Raslllah sallallh aleyhi ve selleme, namazda iken hayaline abdesti bozuldu
gibi gelen bir adamdan bahsedilmiti. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Sesi
iitip kokuyu duymadka namaz sakn terk etmesin.
1157
Buyurmutur. bnu

Dasim, evlerde bulunur. Bir kimse evine girdii zaman, Allah Telnn selmn
vermez ise, aile fertleri arasnda geimsizlik olur.
Velehn, abdestde, namaz ve ibdetlerde vesvese verir. (BURGAY, Hasan, Haz-
reti Muhammed (s.a.v.)in Varisleri, Ankara, 1994, s.53)
1151
Eblbek, Eyyub b. Musa, Klliyyt Laviyye, Beyrut, 1993, s. 398.
1152
Eblbek, s. 946.
1153
bn Mce, Tahret, 48.
1154
Buhr, Vud, 47; bn Kuteybe, Garib, I, 8; bnul-Kayym, emsuddin
Muhammed b. Eb Bekr, eytann Tuzaklar (Terc: mer Temizel), Konya, 1993,
I, 442443; Geni bilgi iin bkz.Bbnzde, Ahmed Naim, Sahh-i Buhr Muhta-
sar Tecrid-i Sarih Tercemesi ve erhi, Ankara, 1979, I, 166.
1155
Bkz. Serahas, emsuddin, el-Mebsut, st. 1982, I, 45.
1156
Buhr, Vud, 4; Tirmiz, Tahret, 56.
1157
Buhr, Vud, 4; Mslim, Hayz, 98.
Huzeyme (v.311/923)nin rivayetinde
Birinize eytan gelip de Abdestini bozdun dedii zaman, o da (iinden) ya-
lan syledin desin. Ancak burnu ile koku hisseder ve kula ile de sesi duyarsa o
hari.
1158
Buyrulmaktadr.
1159
.
Yine birok rivayette bu mevzu hakknda hadisi erifler yledir.
Biriniz namazda iken ona eytan gelir ve dbrnden bir kl alr, onu uzatr.
O kii de abdestinin bozulduunu sanr. Byle bir durumda ses duymadka veya
koku hissetmedike namazdan ayrlmasn.
1160

Biriniz mescidde iken, karnnda (dbrnde) bir hareket hissetse ve abdes-
tinin bozulup bozulmad hususunda tereddde dse bir ses iitmedike veya bir
koku duymadka (abdest almak iin) mescidi terk etmesin.
1161

Biriniz namazda iken eytan ona gelir ve bir adamn hayvann yumuaka
zapt ettii gibi, o kimseyi ele geirir, ona hkim olunca o kiinin kalalarnn
arasndan, onu namazdan vazgeirmek iin, yellenme gibi, bir ey yapar. Biriniz
byle bir durumla karlarsa, phe brakmayacak ekilde kesin olarak bir ses
duymadka ya da koku hissetmedike namazn bozmasn.
1162

2-Gusl Abdesti ile lgili Vesveseler
Baz kiilerde grlen bir vesvese ekli de banyoda haddinden fazla kalarak
banyo yapmakla megul olmasdr. Gusl abdestinin aln ile ilgili farkl rivayetleri
deerlendirdiimizde ve Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin gusl abdesti
almasna baktmzda unu grrz: Raslllah sallallh aleyhi ve sellem nce
ellerini, sonra vcudundaki necasetleri ykar, sonra da namaz abdesti gibi, abdest
alrd; parmaklarn suya batrarak kuru yer kalmamas iin salarnn diplerini
hilllard; sonra bana su dker, sonra sa omuzuna ve daha sonra da sol omuzuna
er kere su dker, vcudunda kuru yer brakmadan btn bedenini ykard
1163
.
Ancak ykanlan yerde su birikmesi durumunda ayaklarn ykanmasnn en sona
brakld
1164
grlmektedir. Namaz abdesti gibi, abdest almadan da gusl abdesti
alnabilir, bunun iin guslde esas olan vcutta kuru yerin kalmamasdr.
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin gusl abdestinde kulland su mik-
tar anlatlrken, konu ile ilgili farkl rivayetler deerlendirildiinde, gnmz l
birimiyle yaklak 2,5 litreden 5 litreye kadar varan miktarlarda (bir s) su kullan-
d aka anlatlmaktadr.
1165

1158
bn Huzeyme, Muhammed b. shak, Sahih, Beyrut, 1992, I, 19; Hkim,
Muhammed b. Abdillah, el-Mstedrek alas-Sahihayn, Beyrut, 1990, I, 227.
1159
bn Huzeyme, I, 19.
1160
Ahmed b. Hanbel, III, 96.
1161
Mslim, Hayz, 99; Eb Dvud, Tahret, 68 (177); Tirmiz, Tahret, 56;
bnu Huzeyme, Sahih, I, 19.
1162
Ahmed b. Hanbel, II, 330.
1163
Buhr, Vud, 1,
1164
Buhr, Vud, 2, 6.
1165
Buhr, Vud, 3, 47; Bu konuda geni bil iin bkz. Bbnzde, I, 164
165; Canan, X, 542543.
Yine erkeklerde zellikle de baz genlerde vesveseye sebep olan bir durum da-
ha vardr ki, o da meni ile mezinin birbirinden farkl eyler olduunun bilinmemesi-
dir. Zira kii, kendisinden mezi geldiinde, meni geldi zann ile her mezi geldiinde
banyo yapmakta, bu kadar fazla banyo yapmakla da ba edemeyince skntya d-
mektedir.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin her erkein mezi ifraz edebileceini ha-
ber vermi ve byle bir durumla karlaan kiinin erkeklik uzvunu ve husyelerini
ykayarak namaz abdesti almann yeterli olacan bildirmitir.
1166

Bir baka rnek olarak u hadsi zikredebiliriz: Sehl bnu Hneyf anlatyor:
Ben mezi akntsndan epey bir sknt ekiyordum. Bu yzden de sk sk gusl
abdesti alyordum. Sonunda Raslllah sallallh aleyhi ve selleme bu durumu
sordum. Bana:
Meziden dolay sana abdest kafidir. buyurdu. Ben de:
Ey Allahn Rasl! Elbiseye deen meziyi ne yapmalym? dedim. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem de:
Bir avu su alp, bunu mezinin dediini grdn yerlere serpmen yeterli-
dir. buyurdu.
1167

3- stibra ile lgili Vesvese
stibra; kk abdest bozduktan sonra idrar akntsnn kalmamas iin bekle-
mektir
1168
. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Biriniz bevlettiinde erkeklik uzvunu kere syrsn.
1169
Buyurarak
istibray tavsiye etmitir
1170
. Taharetlendikten sonra kii, idrar yolunda idrarn k-
ma ihtimalinden iyice emin olmas bakmndan da bakalarnn dikkatini ekmeye-
cek ekilde, biraz yrmek, hafife ksrmek, ayaklar hareket ettirmek,
1171
kml-
damak gibi, baz metotlardan birisini yapabilir. ayet aknt gelecek olursa tekrar
taharetlenir (istinca yapar) ve abdestini alr. stibrann yapl, genellikle insandan
insana deiir: Kimi, hafife bir syrmakla; kimi, ksrmekle yapabilir; kimi de
bunlarn hi birine ihtiya duymadan biraz bekleyerek bunu salayabilir. yet,
kk abdesti bozduktan sonra, istibra yapmadan, hemen abdest alnrsa bu sakncal
olabilir. nk idrar yolundaki kalntlar, abdest aldktan sonra karsa abdest bozu-

1166
Eb Dvud, Tahret, 83 (211).
1167
Eb Dvud, Tahret, 83 (210); Tirmiz, Tahret, 84; bn Mce, Tahret, 70.
1168
bn Manzur, I, 33; Geni bilgi iin bkz. Bilmen, mer Nasuhi, Byk s-
lm lmihali, st. 1992, s. 70; SAM (heyet), lmihal, st. ts. I, 193194; Sofuolu,
s.199.
1169
Heysem, Ali b. Eb Bekir, Mecmeuz-Zevid ve Menbeul-Fevid, Bey-
rut, 1982, I,207.
1170
Erkekler, kk abdestini bozduktan sonra, sol elinin iaret parma altta,
baparma da stte olmak zere tenasl uzvunu dipten uca doru hafife birka
kere syrmak suretiyle idrar akntsnn yolda kalmamasn salarlar, sonra da taha-
retlenirler.
1171
Pamuk ile tkama metodu vesveseli kiiler iin en gzel ve pratik yoldur.
(Yazan)
lur,
1172
namaz da olmaz. Bununla birlikte elbise kirlenir ve idrar, el ayasndan fazla
miktarda olduunda yine namaza engel olur. Bu bakmdan istibra yapmann byk
nemi vardr. drar akntsnn kesilmesi kiiden kiiye deiebilir: Baz kiilerde
abuk, baz kiilerde de biraz gecikmeli olabilir. Fakat baz kiiler, istibra yaparken,
normal artlarda yukarda sz konusu edilen ve kendisine en uygun olan metotlardan
birini yapmas yeterli olmasna ramen, arla kaarak idrarnn kesilmedii ves-
vesesine kaplr ve abdestini bozduktan sonra istibra yapmak maksadyla tuvalette ya
da darda uzun sre beklerler, yrrler, hatta bu yzden de cemaatle namaz klmay
karrlar. Byle kiilerde yet anormal (patolojik) bir rahatszlk varsa idrar tahlili
yaptrmas ve tbb bir rahatszlk tespit edildiinde tedv grmeleri lazmdr.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem istibradaki vesvese iin;
Cebril (bana) geldi ve: Ey Muhammed! Abdest aldnda (avucuna biraz)
su alp (avret mahalline) serp. dedi.
1173

bnu Mcenin rivayetinde de Cebril bana abdesti retti ve abdest aldktan
sonraki kacak idrar (phesin)den dolay elbisemin altna su serpmemi emret-
ti.
1174
Buyrulmaktadr. Bu ekilde su serpmenin sebebi, vesveseyi gidermek iin-
dir
1175
ki, elbisesinde yalk hisseden kii, (yaln idrardan olmadnda yakn
sahibi olmak artyla) bu hissin su serpintisinden geldiine hamlederek vesveseden
kurtulmu olur.
1176

4-Dier Temizlikler ile lgili Vesveseler
Yukarda da bahsedildii gibi, temizliksiz salkl bir hayatn olmas dnle-
medii gibi, temizlik olmadan ibadetler de makbul olmaz. Ancak psikiyatristlerin
tespitlerine gre baz kiilerin zellikle de baz bayanlarn, temizlik yapma hususun-
da arla vardrdklar grlmektedir. Bu konuda psikiyatristlerin tespitlerinden
bazlar unlardr: Baz kimselerin;
Ellerini, mikroplarn kmad kaygsyla uzun sre ykamalar,
Ellerinin derisi soyulmaya varncaya kadar sabunlayarak ykamalar,
Evlerini her gn ykamalar,
Elleri bir eye dokunduunda hemen sabunlamalar,
orapla yere basnca o orapla namaz klmamalar,
Bir eyay haddinden fazla defalarca ykamalar,
Kirlenme dncesiyle ocuunu kucana almamalar ve bebeklere dokun-
mamalar,
Eve her hangi bir misafir geldiinde evin kirlendii vesvesesiyle misafir gider
gitmez misfirin bulunduu yerleri tekrar tekrar silmeye balamalar gibi, birok
durumlar.
1177

1172
Zihn, Mehmed, Nimetl-slm, st. 1398/1977, 57; Canan, XIV, 566.
1173
Tirmiz, Tahret, 38.
1174
bn Mce, Tahret, 58; Ahmed b. Hanbel, V, 203.
1175
bnul-Esr, Mecduddin, en-Nihye f arbil-Hads vel-Eser, Beyrut,
ts. V, 69; Fkh aklamalar iin bkz. Serahs, I, 86.
1176
Zihn, 57.
1177
Bu konularda ikyeti olanlara rnek olarak bkz. Saygl, Sefa, Strese
Son, st.2001, s. 41; Emmelkap, Paul M. G. (heyet), (Terc: Birsen Ceyhun, Nursen
Vesveselerin ok olma sebepleri olarak Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
yle buyurmutur:
Hi biriniz ykand yere asla bevl etmesin, sonra orada gusl abdesti alr,
zira vesvesenin ou bundan hsl olur.
1178

II- bdetler le lgili Vesveseler

1-Namazla lgili Vesveseler
Namazla ilgili hadsler incelendiinde Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin, namaz klarken eytann kiiye verdii bir ksm vesveseleri ve bu vesvese-
lere kar alnacak tedbirleri beyan ettikleri grlmektedir. Hatta Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem:
Kim, Benim u abdestim gibi, abdest alr sonra da vesveseye dmeden iki
rekat namaz klarsa Allah onun gemi gnahlarn balar
1179
buyurarak,
insann namaz klarken vesveseden kurtulmasnn det imknsz olduuna iaret
etmekte ve namazda mmkn olduu kadar dnyev megalelerden uzak durmak
suretiyle namaz klndnda kk gnahlarn affedileceini beyan etmektedir
1180
.
Namazla ilgili olarak eytann ilka ettii vesveseleri; namazda arma, nafile
nevinden ok namaz klma ve ibadet etme, namazn kabul olup olmamasn ya da
doru yaplp yaplmamasn dnme gibi, birka ksmda deerlendirmek mm-
kndr.
eytann Namazdaki Vesvesesi
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem eytann insann aklna birok eyleri
hatrlatmak suretiyle arttn bildirerek yle buyurur: Namaza nid edildiinde
(ezan veya ikamet okunduunda) eytan geri dner, ezan duyamayncaya kadar
yellenerek kaar, uzaklar. kamet bitince dner, kii ile nefsi arasna vesvese
atarak yle der: unu hatrla, unu hatrla, bunu hatrla ... Ta ka rekat kld-
n hatrlayamayncaya kadar devam eder. Kii de ka rekat kldn hatrlayama-
yacak kadar arr.
1181

Grld zere hadste, eytan vesvese vermek suretiyle bir takm dnceleri
hatrlatarak insanlarn zihinlerini megul ettii ve namazda artt bildirilmekte-
dir.
Namazda eytann vesvesesine maruz kalan insanlarn alaca tedbirleri de
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, u ekilde beyan etmektedir:
phesiz eytan demolu ile kalbi arasna girer ve kii ka rekt kldn
bilemez. Bu hal adamn bana geldii zaman (tahiyyata) oturduunda iki secde

Oral), Anksiyete Bozukluklar, Ankara, 1994, s. 126, 127; Karaay, Yusuf, Bir
Psikiyatristle Sohbetler, st. 2001, s. 2425; Goleman, Daniel, Duygusal Zeka
(ev: Banu Sekin Yksel), st. 2003, s. 89.
1178
Eb Dvd, Tahret, 15; Tirmiz, Tahret, 17; Nes, Eb Abdirrahman b.
uayb,Snen, st. 1992, Tahret, 22.
1179
Buhr, Vud, 28; Eb Dvud, Tahret, 51; Nes, Tahret, 68.
1180
Bkz. Sind, Nuruddin. b. Abdilhd, Talkun al Snen-i Nes, st. 1992,
I, 64.
1181
Buhr, Ezan, 4; Mslim, Salat, 16,18, 19; Eb Dvud, Salat, 30 (516).
etsin.
1182

Herhangi biriniz namaz klmaya baladnda eytan ona gelir ve namazn
ka rekt kldn bilmemesi iin artr. Biriniz byle bir duruma maruz kalnca
iki secde yapsn.
1183

Biriniz namazn rektnda pheye dtnde pheyi atsn ve phesiz
bildii rekt zerine hareket etsin. Eer namaz tamam ise, fazla klnan rekt
nafile olur. Eer noksan klm ise, o rekt, namaz tamamlamak iin olmu olur.
Namazn sonunda yapt iki secde de eytann burnunun topraa srnmesi iin
olmu olur.
1184

eytann namazda vesvese vermesiyle ka rekt kldn aran kiinin bavu-
raca zm Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem beyan ederek, kiinin emin
olduu rekt saysna gre -eksik ise, rektlar tamamlamak suretiyle- selamdan
nce veya sonra iki secde (sehiv secdesi) yaparak namaz bitirmesini belirtmektedir.
Sehiv secdesi ile namazn eksiklii giderilmekle birlikte eytann burnu da yere
srtlm olmaktadr. nk eytan secde etmekten imtina ettii iin secdenin ya-
plmas ona ok ar gelmektedir. Bu bakmdan eytana, Allah Tel iin secde
yaplmasndan daha ar gelen bir ey yoktur.
1185

Namazda yanlmak sadece sradan kiilere mahsus deildir. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem de namaz kldrdnda Onun da namazda yanld vuku
bulmu, O da sehiv secdesi yaparak namaz tamamlamtr. Bylece namazda unut-
ma vuku bulan mmetine nasl yapmas gerektii hususunda da rnek olmutur.
Mesela, Abdullh b. Mesd radiyallah anhden rivyet ediliyor:
(Bir keresinde) Raslllah sallallh aleyhi ve sellem le namazn be rekat
klmt da kendisine: Namza ziyde mi klnd? diye soruldu. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem de:
Bu nasl suldir? buyurdu. Sonra bir sahbnin:
Namaz be rekat kldnz. demesi zerine Raslllah, selm verdikten sonra
(sehiv iin) iki defa secde yapt.
1186

Abdullh b. Mesd radiyallah anhden rivyet ettiine gre: (Bir defasnda)
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem namaz kldrd. bnu Mesd radiyallah
anhden rivyet eden Alkame b. Kays-i Nehalden rivyeten, brhm b. Yezd-i
Nehal: Amma (namaz) fazla m, eksik mi kldrd bilemiyorum. Dedikten sonra
bnu Mesdun lfzn rivayete dnerek der ki; Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem selm verince biri ona: Y Raslllh, namaz hakknda yeniden bir ey
(vahy) mi geldi? diye sordu. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Neden sor-
dun? deyince:
Y Raslllh, yle byle kldrdn da ondan.dediler. Bunun zerine
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, teehhd vaziyetini almak zere iki bacan

1182
bn Mce, kamet, 135.
1183
Buhr, Sehiv, 7. Mlik , Sehiv, 1.
1184
Mslim, Mescid, 88,89; Eb Dvud, Salat, 190; Nes, Sehiv, 24; bn
Mce, kmet,132.
1185
Zrkn, Muhammed b. Abdilbaki, erhuz-Zurkn al Muvatt- li
mam Mlik, Beyrut, 1990, I, 293.
1186
Buhr, Sehiv, 2.
bkt ve kbleye kar yneldi, iki secde etti, sonra da selm verdi. Yzn bize
dnnce:
Namaz hakknda yeni bir ey gelmi olsayd, size (nceden) haber verirdim.
Fakat ben de sizin gibi beerim. Sizin unuttuunuz gibi, Ben de unuturum
1187
.
(Bir eyi) unuttuum zaman (tesbh ve sire ile) bana hatrlatnz. inizden biri
namazda phe edecek olursa doru olan aratrp (dorusu budur diye verdii
karra binen) namazn tamamlasn. Sonra selm verip ondan sonra da iki kere
secde etsin. buyurdu.
1188

Osman b. Ebil-s radiyallh anh namazda kendisine eytann vesvese verdi-
ini Raslllah sallallh aleyhi ve selleme haber verir ve Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin bu konudaki tavsiyelerini yle anlatr: eytan, benim ile nama-
zm arasna giriyor ve kraatimi kartryor (beni pheye dryor) der.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde: Bu, Hnzb denilen bir eytandr. Onu
hissettiin zaman ondan hemen Allaha sn ve (namazdan sonra) sol tarafna
kere fr. Buyurur. Osman:
Bu tavsiyeyi yaptm ve Allah Tel o eytan benden giderdi
1189
der. Hadste
de grld gibi, Osman b. Ebil-s radiyallh anh namazda kendisine vesvese
veren durumdan Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi haberdr eder ve Raslllah
ona bu vesvesenin, namazda insana vesvese veren hnzp adndaki eytann olduu-
nu ve bu eytann vesvesesinden kurtulmann aresinin de Allah Telya snmak
olduunu bildirir. Osman da Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kendisine yap-
t tavsiyeyi yerine getirdiini ve o eytann vesvesesinden kurtulduunu sylemek-
tedir. Namaz klan her insann da, Osman b. Ebil-s radiyallah anh gibi, ayn
ekilde vesveseye dtn ve bu durumdan ikyette bulunduunu duyuyoruz.
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ite byle bir vesvesenin aresini gster-
mektedir. Byle rahatszln tedavisi de, o vesvesenin eytandan olduunu bilmek,
o vesvese ile megul olmamak ve eytann errinden Allaha snmaktr. Hz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem namazda eytann vesvesesine mruz kalanla-
ra onun errinden Allaha snmay tavsiye ettii gibi, kendiside mescide girdii
zaman
Ez billhil-Azm ve bivechihil-Kerm ve sultnihil-Kadm mine-
eytanirracm. eklinde du etmi
1190
ve mmetine bu konuda da rnek olmu-
tur. Yine Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Her derdin bir devs vardr.

1187
Buradaki Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Ben de unuturum ifa-
desi, ahkmn tebliinde deildir. Ancak tebli dndaki fiillerinde ise, limlerin
ounluu, vahiy ya da ilham yolu ile kendisine malum olmas artyla yanlma
vuku bulabilecei grndedirler. Nitekim Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemden de birka defa vaki olan sehiv ve unutma, Benim unutmam veya unut-
turulmam, ancak kide takriri iin olur. fadesi gereince mmetine sehiv ve unut-
ma arz olduunda ne yapmalar gerektiini fiilen gstermesi ve retmesi hikmeti-
ne mstenittir. (Bbnzde, II, 344).
1188
Buhr, Salat, 31.
1189
Mslim, Selm, 68; Ahmed b. Hanbel, IV, 216; bnul-Kayym, eytann
Tuzaklar, I, 441.
1190
Eb Dvud, Salat, 18 (466).
Derdin devasna denk gelindii zaman Allah Telnn izni ile o dert iyi olur.
1191

Buyurmutur.
2- Daha yi bdet Etme Dncesi ile lgili Vesvese
eytann vesvesesinden biri de kiiye, daha iyi ibadet etmesi eklinde verdii
vesvesedir. Baz kiiler, en gzel ekilde ibadet edeyim dncesiyle ibadetlerini
son derece gzel yapmaya alr ve daplarn tam olarak yaptm m? Gzel oldu
mu? eklinde vesveseye kaplr, En iyiyi yapaym derken, dablarndaki kk
bir noksanlktan ve kendince en iyi ekilde olamayndan dolay tekrar tekrar me-
gul olduu ibdeti yapmaya alr. Bu tr bir hareket en iyi ekilde yapma vesvese-
sinden kaynaklanmaktadr. Acaba benim yaptm ibadetler tam oldu mu? dn-
cesine kaplan insan, byle bir dnce yerine Acaba makbul oldu mu? eklinde
dnmekle ibadetteki noksanlndan olay istifar etmelidir.
Bu hususlarn yannda nemli olan dier bir husus daha bilinmeli ki, o da; En
iyi ekilde yaptm. eklindeki bir dnceyle kibre ve ucba, ameline gvenmeye
sebep olan bir ibdetten, noksanl ve laykyla yaplamad bilinen ve bundan
dolay da Allaha ynelip ilticda ve istifarda bulunulan bir ibdet, daha stn ve
daha iyidir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem stikametli olun, (ne kadar
istikametli olmaya alsanz da) g yetirmezsiniz ..
1192
Buyurmaktadr.
3- Daha ok badet Etme Dncesi ile lgili Vesvese
Kiiyi vesveseye dren eytann dier bir vesvesesi de nafile nevinden ibadet
etmek, yani Daha ok ibadet edeyim, Sabahlara kadar namaz klaym, Tesbih
ve zikir ekeyim, Dua okuyaym gibi nafile ibadetlerle geceleri ihya edeyim
dncesidir. Bu hususta u bilinmeli ki; eytan insan fazla nafile ibadetlerle me-
gul ederek farz ibadetlerinden alkoyar ya da farz ibadetlerini vaktinin sonuna brak-
trr veya unutturarak farz ibadetlerinin vaktini geirttirir. Mesel, gecelerini fazla
nafile ibadetlerle ihya eden kii, Biraz istirahat edeyim. derken uykuya dalar ve
birok kere farz olan sabah namazn karr.
1193
Ya da nafile olan Evrad ve
ezkrm okuyaym. Virdimi bitireyim. derken farz olan ibadetleri vaktin sonuna
kadar tehir eder. Ya da evrd ve ezkrn okuyamad zaman yle telalanr ki,
farzlarndaki ihmalinden o kadar endie duymaz.
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem en iyiye yakn olan yapn, az da
olsa devaml olann daha sevapl olmas ile sevinin, kolaylatrn ve sabah akam
seferinde ve gece yolculuunda (tevfik vermesi iin) Allah Teldan yardm iste-
yin buyurmutur. Allah Tel Kuran- Kerim de Allah Tel, dinde size bir zor-
luk klmad
1194
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem de: Ey insanlar! Din-
de arlktan saknn, nk sizden ncekileri dindeki arlklar helk etti.
1195

Buyrulmas dini hayattaki itidlin zirve nokta olduunu gstermektedir.

1191
Mslim, Selm, 69.
1192
bn Mce, Tahret, 4; Drim, Vud, 2; Mlik, Tahret, 6 (36); Ahmed b.
Hanbel, V, 282.
1193
bkz. Suyut, Talk, VIII, 122.
1194
Hacc, 22/78.
1195
bn Mce, Mensik, 63; Ayrca bkz. Nes, Mensik, 217; Ahmed b.
Hanbel, I, 215, 347.
Kitabiyat 621
C) NAK-HK TEMEL PRENSPLER
Efendi Hazretlerinin uygulamalar temel alnarak konu incelenecektir.

I-BADET ADABI

Namaz badeti
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri ibadetlerin yaplma-
snda azimet sahibi olmay tavsiye etmekle birlikte, ar gidilip insanlar
incitecek bir hl alnmasna raz olmazd.

Tasavvuf incitmemek ve incinmemektir, yalnz incitmemeye deil asl in-
cinmemeye almak gerek.
Dervilik, sadece namaz klmak, oru tutmak, sabahlara kadar ibadet et-
mek, hayratta bulunmak demek deildir. nk bunlar bendelik icaplardr. Asl
dervilik, incitmemektir. te bu mertebeye vasl olan kimse dervi olur. Yani
fakr sahibi olur.
1196

Efendi Hazretlerinin son szlerinin namaznz kln olmas,
1197

Onun namaza verdii nemi gstermesi asndan nemlidir.
1198

Kendisi devaml abdestli durur, drt mezhebinin abdest hkmlerini
uygulard. hvanlarna da abdestin dabna riayeti ve mmkn olduunca
abdestli olmay tavsiye ederdi. Misvak snnetini hibir zaman terk etmemi-
tir.
Son zamanlarda abdestte istibraya dikkatin azaldndan imama uyduu
vakitlerde kyamda fkh duruma gre Fatiha Suresini okurlard.
Her gn teheccd vaktinde uyanr ve gne teheccd namaz ile balard.
Sabah namaznn snnetini evde klar camiye giderdi. Sabah namazn daima
cemaatle evinin yaknnda bulunan Sofu Yusuf Camiinde ed ederdi. Na-
mazdan sonra camide irak vaktine kadar hi kmldamadan oturarak gnlk
zikrini yapar ve irak ve istihare namazlarn camide klp oradan eve geer-

1196
1197
Dedemin her nasihati bize ve herkese;
Gardam! Namaznz kln, diye kere tekrar ederdi.
1198
Sonra bunlarn ardndan yle bir nesil geldi ki, namaz terk ettiler,
heva ve heveslerine uydular; onlar bu taknlklarnn karln mutlaka gre-
ceklerdir. Cehennemdeki Gayya vadisini boylayacaklardr. (Meryem, 59)
Her nefis, kazandna karlk bir rehindir. Ancak, (hesap defteri) sa yann-
dan verilenler baka: Onlar cennetler iindedir. Gnahkrlara, sizi u yakc
atee sokan nedir? diye uzaktan uzaa sorarlar. Onlar yle cevap verirler: Biz,
namaz klanlardan deildik... (Mddessir, 3843)
Biz namazdan baka amellerden herhangi bir eyin terkini kfr saymazdk.
(Tirmizi) Namazn terki irktir. (Deylemi)
lerdi.
1199

Be vakit namazn daima cemaatle ed ederdi. zellikle le ve ikindi
namazlarn Ulu Camide klard. Ulu Camide namaz minberin sol yann-
daki direin sol tarafnda klard. Namaz vakitlerinden mutlaka yarm saat
nce camiye gelir, ezan beklerdi. Kendisinin baz vakitlerde Ulu Camide
imamlk yapt olurdu.
Evde veya veklede cemaatle namaz klnaca zaman kendileri imam
olurlard.
Namazlarda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin snnet kraatlarn
takip ederdi. Mesela; Sabah namaznn farznda genellikle birinci rektta
Fatihadan sonra; la sresini, ikinci rekatta zamm sure olarak ems
sresini okurlard.
Efendi Hazretleri ihvanna teheccd namaz iin ruhsat verdii halde
dier nafileler zere sabit kadem olmalarn isterdi.
Namaz konusunda be vakit namazlardaki sabah namaz snneti hari iki
rektl snnetleri drt klard.

Kld nafile namazlar :
rak Namaz (2 Rekt) Gne doup bir mzrak veya iki mzrak ykse-
lince yani kerahet vakti ktktan sonra er ihls suresi ile klmay tercih
ederdi.
stihare Namaz (2 Rekt) Gne doup kerahet ktktan sonra ve ayr-
ca bir ie niyetlenince klnr. Gece yatmadan nce klnacak istihare nama-
zn Efendi Hazretleri u ekilde klard.
ki rekt klnan bu namazn birinci rektnda Kafirn Suresi, ikinci rek-
tnda hls Suresi okunur. Namaz bitince on bir adet salvat- erife, yetmi
adet istifar ve yz adet kelime-i tevhit getirilerek uykuya yatard.
Duha-Kuluk Namaz (48 Rekt) Gnein topra stmaya balad
vakit. Evvel vakti gnein topra stt vakit ile balar. Faziletli olan vakti
ise, gnn drtte bir vakti olan saattir.
Evvbin Namaz (612 Rekt) Akam namaznn snnetinden sonra k-
lnr. Bu namazda Buruc, Tarik, Leyl ve Kadir Surelerini okumada tercih
ederdi.
1200

1199
Kim sabah namazn cemaatle birlikte birlikte klar sonra da gne do-
uncaya kadar oturup Allah Tely anar daha sonra da iki rekat namaz klarsa
bu onun iin tam ve eksiksiz olarak bir hac ve umre ecri gibi olur. (Tirmizi)
1200
Kutu1-kulubta, akamla yats arasndaki zikir hususunda u izahat veril-
mitir: Abdurrahman b. Mansur, Sad b. Sadden, Sad da, Abdal tabakasndan olan
Krz b. Vebre radiyallh anhdan naklederek dedi ki, bana aml bir kardeim
haber vermiti, ona da bunu Abdaldan olan bir kardei nakl etmi. Birgn Hzr
aleyhisselma
Geceleri amel edeceim bir eyi bana talim et, dedim. Hzr aleyhisselm yle
Kitabiyat 623
Bu namazlardan baka nafileler klabilir. Abdest namaz, Tahiyye-i
Mescid Namaz, Tesbih Namaz vb.
Kabir Nur Namaz (2 Rekt) Yatmadan nce
hram Namaz (2 Rekt) Yatmadan nce

dedi:
Akam namazn kldn zaman hibir kimse ile bir ey konumakszn yats
namaz iin ayaa kalk, kldn namazn her rekatnda bir fatiha, ihls oku, na-
maz bitirince evine gel, kimseye bir ey syleme, iki rekat namaz kl, her rektta
bir fatiha, yedi ihls oku, namaz bitirince secdeye kapanp yedi kere:
Sbhnellah vel-hamdlillh, vel ilahe illllahu vel-lhu ekber, vel havle
vel kuvvete ill billahil-aliyyil-azm, de. Sonra ban secdeden kaldrp oturdu-
un yerden iki elini dua iin kaldr ve:
Y hayy, y kayym, y zel-celli vel-ikrm, y erhamer-rhimn y ilhel-
evveln vel-hirn y rahmned-dny vel-hireti ve rahimeh, y Rab, y Rab, y
Rab, y Allah, y Allah, y Allah, de sonra elini kaldrmken yerinden kalk ve bu
duay bir kere daha oku. Sonra sa tarafn zerine kbleye kar her ne yerde dilersen
yat uyu. Uyku galebe

alana kadar Raslllah sallallh aleyhi ve selleme salvt
getirmekle megul ol, Ben, Bu duay kimden iittiini bana bildirmeni dilerim,
dedim, Hzr aleyhisselm Bu dua kendisine talim olduu ve vahiy yolu ile nazil
olduu zaman ben Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin yannda idim. Ben bu
duay, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kendisine talim ettii kimseden
renmitim. dedi. Sonra Hzr aleyhisselm dedi ki,
Bir kimse bu namazda bu duaya gzel bir yakn ve samimi bir niyetle devam
ederse, dnyadan kmadan evvel Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi ryasnda
grr. Bir zat buna devam etti, ryada cennete girip Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemi mahede etti, Onu grd. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem onunla
konutu, kendisine baz eyler talim etti. (Nefhatl-ns, a.g.e. 96-97)
Teheccd Namazn Kl ekli
hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretleri Teheccd namazn 11
rekt klar, u usul ekseri tatbik ederdi. kier rektl olarak;
Birinci rektta Bakara Suresinin 15 ayetlerini,
} { _ _ _ ' .. ' _ _ _ _ '
kinci rektta Bakara Suresinin 285 -286 ayetlerini okur
' _ _' _ _ _' .. _ ' ' '
Selamdan sonra;
' __ ' __ __ __' _ ___
Duasn 3 defa okurdu.
1201

kinci iki rektta;
nc rekatta Yasin Suresinin 112 ayetlerini;
} { ' } { . ' ' _ ' } {
Drdnc rektta Yasin Suresinin 3740 ayetlerini okurdu.
' _ ' ' _ ' _ . ' } {
Selamdan sonra defa aadaki virdi tekrar ederdi.
1202

' __ ' ' __ ' _ _' _'
nc iki rektta;
Beinci rekatta ve altnc rektta er kere ihls suresini okur selam verir
Selamdan sonra defa yukardaki virdi tekrar ederdi.
Sonra Vitr namazn klar.
1203
Birinci rektta Ala Suresi ikinci

1201
Allah Tely mahlkat saysnca, nefsinin rzasnca, arnn ar- l-
nca, kelimelerinin adedince tesbih (noksanlklardan tenzih) ederim.
1202
Allah Tely hamdederek tenzih ederim, yce Allah noksan sfatlardan
mnezzehtir. Allah Telm seni hamdinle tesbih ederim, mafiretini diler, gnahla-
rma tevbe ederim.
Sylemesi dile kolay gelen, buna karlk (kyamet gn) terazinin sevap kefe-
sinde ar basan ve Rahmn (olan Allah Tel)ya ok sevimli gelen iki sz vardr
ki, (bu) Subhnallhi ve bihamdihi (Allah Telm! Sana hamd ederek, seni b-
tn noksanlklardan tenzih ederim) szdr. (Buhari, Mslim)
Her kim, gnde yz defa Subhnallahi ve bihamdihi derse, deniz kp
kadar bile (ok) olsa, onun gnahlar balanr. (Mslim)
1203
Yats namazndan sonra vitri kldysa bu vitri kaza niyeti ile klard.
Kitabiyat 625
rektta Kafirn Suresi, nc rekatta hls Suresi ni okur sonra 3 defa
aadaki virdi okur ve terk etmezdi.
1204

' _ __ defa 3
' _ _ _ ' _ _
' _ _' ' ' _
Sonra oturarak iki rekt klard.
1205

Birinci rektta hls ve Felk Surelerini, ikinci rekatta Nas suresini
okurdu. Sonra aadaki duay 3 defa okur, biti duasn ederdi.
1206

' _ ' _ ' __ _' _' ' _
_' ' _ _ _ ' ' ' '
_ ' _ _ . _ _ _' _ ' _ '
_ _
Teheccd namazn kldktan sonra kbleye kar tevecch ve murakabe
ile megul olur veya zikrini yapar. Eer uyku galebe alarsa uyur ve sabah
namaz vaktinde uyanr. Abdest alr sabah namaz snnetini evde klar ve
istifarla megul olur.
1207
Sonra mescide gider. Cemaatle namaz klar ve

1204
Mahlkatn sahibi ve mevcudata benzemekten mnezzeh olan melekle-
rin ve ruhun rabbi olan Allah Tely tenzih ve tesbih ederim.
Ey Allah Telm Senin rzan efaati klarak fkenden sana snyorum. Af-
fn efaati yaparak cezandan sana snyorum. Senden de sana snyorum.
Sana layk olduun seny yapamam. Sen kendini sena ettiin gibisin
1205
mm Selleme radyallahu anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem vitir namazndan sonra oturduu yerden iki hafif rekt daha klard.
(Ktb- Sitte)
1206
Allah Telm, senden hayrlar yapmam, kt eyleri de terk etmemi
ve fakirleri sevmemi talep ediyorum! Kullarna bir fitne arzu edersen, beni fitneye
dmeden, yanna al! (Tirmiz, Tefsir, Sad, (3231, 3232).
Allah Telm! Senden sevgini ve seni sevenlerin sevgisini ve senin sevgine
beni ulatracak ameli talep ediyorum. Allahm! Senin sevgini nefsimden, ailem-
den, malmdan, souk sudan daha sevgili kl. (Tirmiz)
1207
Cenb- Gavs- Azam Efendimiz bir de unu emir buyurdular ki,
stifr- erfe devam olunsun. nk istifar, ayn cnp adamlar nasl ki,
hamamda tas ile su dkp pak olur ise, eksiz ve phesiz istifar ite yle insan
yerinden kalkmaz ve gnlk dersi ile megul olur. Eer mescid kapanrsa
evine dner evde dersini ikmal ederdi.

Oru badeti:

Efendi kuddise srruhul aziz Hazretleri Ramazan orucu dnda nafile
orulardan eyyam- beyz, pazartesi ve Perembe orularn tutmaya gayret
ederdi. Ramazan aynda itikfa girerlerdi. Son zamanlarda ihvanlarn ve
misafirlerin oka gelmesi yznden nafile orular ve itikf ve yapamadk-
larndan biraz yaknrlard.

Gnlk Evrd-
Evrd szlkte; gelmek, emeye varmak, suya gelen topluluk, akan
su ve dere anlamlarn tayan vird kelimesinin ouludur. Vird; Kuran-
Kerimden ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve selefi slihnden
nakledilen mehur dular ve mehur virdleri lyk olduu ekilde renip,
yapmaktr.
Virdler Allah Telya yaknlk kazanmak iin okunur. Vird, vecdin
meydana gelmesine ve vridelere yani kalbe doan mnalara vesiledir. Bu
yzden virdi olmayann vridi olmaz denilmitir.
Evrd ve ezkr, iman kuvvetlendirir. mandaki salamlk Allah Te-
lnn o kul zerindeki ltfunu oaltr; zhd, takva, ihls, vera gibi, ma-
kamlarn kazanlmasna sebep olur. Manasn bilip bunlar zerinde dne-
rek dua etmek iman artrr, duann amacna ulamasn temin eder.
Her tarkatn husus bir virdi bulunur.
Efendi Hazretleri gnlk zerine vazife kld zikrini yapar, sabah ve
ikindiden sonra Evrd- Bahaiyyeyi ve Delil-i Hayrta devam ederdi.
Gnlk olarak da 41 defa Salt- Nriye (Tefriciye)
1208

' _ ` _ '
' _ ' ' _ ' _

pak eder (A c. I, s.527)
1208
Marib Halk Salt- Nariye ile yamur isterler. (eyh Yusuf Topu,
Tuhfet-z Zakirn, st, 2000)
Allah Telm kendisiyle dmlerin zld, skntlarn alp zail olduu,
ihtiyalarn yerine getirildii, arzu, isteklere ve gzel neticelere ulald, kerim
yz suyu hrmetine yamur istendii Efendimiz Muhammed sallallh aleyhi ve
selleme Onun l ve ashabna her gz ap kapama, her nefes alp verme, Sana
malum her ey saysnca kmil salt ve eksiksiz selm et.
Kitabiyat 627
_' _ ' ' ' _

21 defa Salt- Ftihi
1209

_ _ _ _ _ _
_ _' __ _ ' _ _

ve Kuran- Kerimi okur,
1210
ihvanlarna da okumalarn tavsiye ederdi.
Ayrca ihvanlara aadaki tesbiht yapmalarn tavsiye ederdi.

71 adet
1211
_ _ '

1209
Kk Allame bn-l Mnyar Hazretleri buyurdu ki; Bu salavt- okuyan
kimse Delil-l Hayrat drt kere okumu gibi sevap alr.
Bu salavat iin alimler altyzbin salavata bedeldir demilerdir. (eyh Yusuf
Topu, Tuhfet-z Zakirn, st, 2000, s. 314) Okuyu usul farz namazlardan sonra
veya namazlarn bitiminde, sabah be adet, dier vakit namazlarndan sonra drder
adet okunur.
Allah Telm kendisiyle kapal kaplarn alan, ilerin bitmesi ancak
Onunla olan, Hakk ile gerek yardmn sahibi, doru yola hidayet edene ve line
kymeti ve bykl miktar ile salt et.
1210
Kuran Kerim Okuma Edebi
Nakibend Tarikinde bykler Kuran- Kerim okumada tercih ettikleri usulleri
genellikle;
Vazifelerde gndz: Fatiha Suresi, Kafirn Suresi, hlas Suresi, Muavvezeteyn
Suresi, Hr Suresi sonu, Bakara Suresi Sonu ve ilaveten istifar okunmasn ge-
rekli grmlerdir.
Gece: Yasin Suresini okumak uygun grlmtr. Ali Ramitni kuddise
srruhul-azz buyurdu ki;
kalp yni Kuran- Kerimin kalbi, gecenin kalbi, mminin kalbi. Bir yer-
de birleirse mmin muvaffak olur.
Kuran- Kerimin kalbi, Yasin Suresi. Gecenin kalbi; teheccd vakti.
1211
Evden karken Bismillahi, tevekkelt alallahi, l havle ve l kuvvete
ill billh diyen, tehlikelerden korunur ve eytan ondan uzaklar. (Tirmiz)
L havle... okumak, doksan dokuz derde devadr. Bunlarn en hafifi skntdan
kurtulmaktr. (Eb Nuaym)
mam- Rabban kuddise srruhu Hazretleri, din ve dnya zararlarndan kurtul-
mak iin her gn 500 defa L havle vel kuvvete ill billh okurdu. Okumaya
balarken ve okuyunca yzer defa Salvat getirirdi. (Tefsir-i Mazher)
51 adet (evden kmadan nce) ' ' _
101 adet _ _' _'
101 adet
1212
' __ ' ' _
_ ' _ _ ' _ 25 adet
_ ' ' ' _ _

21 adet (gece yatarken) ' ' _

Akam ve sabahn farz namazndan sonra yedi kere;
1213

' _

Her farz namazndan sonra 11 adet salvat- erife
1214

' '

Allahmme salli al Muhammedin ve al l-i Muhammedin ve
sahbih ve sellim ve istifar okunur.
Sabah ve ikindinin farz namazndan sonra yedi adet Tevbe suresinin son
iki ayeti dier vakitlerde bir adet okumak.
' _' _ ' ' ' _ _' ' '

1212
Bir kimse, sabah-akam yz defa Sbhnallahi ve bihamdihi derse, o
gn ve o gece hi kimse onun kadar sevap kazanamaz. (Deylem)
1213
Sabah-akam 7 defa Allahmme ecirn minennr diyen cehennemden
kurtulur. (Ebu Davud)
1214
Meclislerinizi ssleyin. Zikir ve salt- selamlar, ziynettir. Her toplan-
tnz onlarla donansn. Ekseri evliyalar, salvat erifi onbir taneden az sylemezler.
(AYTAN, Gnl, Szce, st. 2005, s.12)
Kitabiyat 629
' _ _ __' ' ' _ _' _
_ '
10 adet
_ ' ' _ '
_ ' _' _ '
_ _ _ _

Borlu ve rzk genili iin krk defa;
_ _ ' _ _ _ _ ' _ _

Her farz namazdan sonra okunacak dua
_ _ _' _ ' ' ' '
' _ _' ' __' ' ' '
' _ _ _

Mlk (Tebreke) Suresi gece okunur.
II- SOHBET ADABI

Sohbetin Hikmeti
Sohbet Raslllah sallallh aleyhi ve sellem tarafndan tesis edilmi
terbiye usldr. Sahabe-i Gzin radiyallh anhm bu ekilde terbiye gr-
mtr. Tarkatlar hepsinde bu usl esas alnmakla birlikte Nakibend yo-
lunda temel artlar arasndadr.

h- Nakibendi kuddise srruhul-azz buyuruyor ki;
ki davar saacak kadar zaman olsa da sohbet ediniz.
Bizim yolumuz sohbet yoludur, toplulukta da rahmet vardr. Kalpleri
bir olan yani kalpleri birbirine uygun olan kimselerin topluluu Allah el ve
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme sevgilidir. Allah Tel ve Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin sevdii bir topluluk dnyada da ahirette de sevilir.
1215

Sohbetin ilk balad yer olarak Mohakaleli eyh Abdulvahid
Dastn Efendi Hazretleri buyurur ki;
1216

Bu sohbetimiz Mirata Allah Tel ile Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem arasnda yaplm sohbetin srr zere balam, Ebbekir
radiyallh anh ile devam etmi ve daha sonra silsile yolu ile hala gn-
mze kadar devam eden bir yoldur.

Molla Cmnin tabiriyle Ez sohbet-i dervn by-i Muhammed meddir.
(Dervilerin sohbetinden Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin kokusu ge-
lir.)
1217

Eer sen hidyet istersen Ehlu-llh meclisine devam et!.. Erenlerin sohbeti-
ni dinle!. Ta ki,...senin gnlne de hidyet gelsin..
1218

Hayrl bir sohbet, mmin iin ikibin kere iki bin (4 Milyon) sohbete kefa-
ret olur.
1219

Szlerden de anlalaca zere sohbet Allah Telnn ve Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin snnetidir.

1215
eyh Muhammed Nzm dil El-Kbrs, Hakdost Sohbetleri, Kitapkent
2004
1216
eyh Muhammed Nzm dil El-Kbrsnin halifelerinden, kendisi ile g-
rtmzdeki aklamadr.
1217
1218
1219
eyh Yusuf Topu, Tuhfet-z Zakirn, st, 2000, s.363
Kitabiyat 631
Sohbet messirdir, sohbet ve lfet, insanolunun i bnyesine, karakter
yapsna siner, tesir eyler; debbahneye gittiin vakit stne pis koku,
glhneye gittiin vakit ise, gl kokusu sindii gibi...
Dnya ehlinin dedikodudan ibaret meclislerinde bulunmak yahut mnev ve
ruhan meclislerin ykseltici, olgunlatrc havas iinde sohbet eylemek de in-
san zerinde ayn mspet veya menf tesri yapar.
1220

Sohbetin gereklilii hakknda Nasreddin Hocann u sz ok manidar-
dr.
Kbili hitap bir adam bulamazsam, merkebimle sohbet ederim, sohbe-
ti terk etmem.

Sohbetin Amac
Allah Telnn rzas ve terbiye iin gereklidir.
Gardalarm! ki ihvanmz bir araya geldiklerinde ncs
pirndr
1221

Sohbette edebinize muhabbetinize sahip olun.
1222
Her sohbette vuslat

1220
1221
1962 yllar idi. Gen ihvanm. Takprde Gizlice Ky Caminde imamlk
yapyorum. hvanl yaarken heyecan ve cokum son derece fazla olduundan
sohbetlerden kendimi alamyordum. Her frsatta bir ihvan kardeimizi buldum mu,
semaveri kurup sohbet yapmak istiyordum. Yine bir gn yats namazn kldm.
Evime giderken yolda nalbant arkadam grdm. ok yorgun olduu halinden
belli oluyordu. Fakat gel sohbet edelim srarm kramad ve onu eve gtrdm.
Sohbet uzadka uzad. Feyzimin muhabbetimizin cokunluu her yanmz sarmt.
Her zaman sohbet meknnda Efendi Hazretleri iin bir makam hazrlardm. Yine bu
sohbette ke minderi hazrlamtm. Bu minderin nne nasl kendimize ay barda-
hazrlyorsak Efendi Hazretleri iinde bir bardak ay hazrlayp braktm. Bir
yandan ay iiyoruz, ilhiler sylyoruz. Birden gzm Efendi Hazretleri iin hazr-
ladm bardaa takld. ayn yars iilmiti. Birden her ey suspus oldu. Kendim-
de konuacak, ilh syleyecek takat kalmad. Sonra Efendi Hazretlerinin
ki ihvan bir araya geldiklerinde ncs biz oluruz kelm erifleri kalbi-
me yan olup, yolumuzun bir hakikatini mahede eylediimi anladm.
1222
Edep, ancak kendisine yol gsterecek, kusurlarn, dk ynlerini, ayak
srmelerini kendisine anlatacak bir mridin nderliiyle renilir. nk nefsini
mcahede de ldren, vakitlerini zhd iinde yok eden kimse, nefsinin yannda olur.
O haline kibr eder, ondaki kusurunu bilemez. Mutlaka makamlar yryp gemi,
halleri yaam mridlerinden kendisine kutluluklar hsl olmu, onlardaki efkat
nurlarna ermi birinin kendisine yol gstermesi lzmdr. Bu zat, mride yolunu
gsterir; ona vakitlerinin dzgn ve bozuk olanlarn aklar; hayrn, errini bildirir;
bylece mrid, eer nasibi varsa rd yoluna ular. Eer bu salik, yaad makam-
larda ve hallerde yanlrsa ilmiyle amel eden, dnyadan yz eviren t verici bir
vardr. Hi vuslatsz sohbet olmaz. Hibir hret afatsz olmaz. yleyse
hretten kann
Sohbette ne zuhur ederse, ona kanaat edilmesi tavsiye olunur. Sohbet,
tecrbeli kimse ile yapldkta ihvana yardmc olur.
Efendi Hazretleri sohbetine Gardalarm diyerek balard. nemli bir
kelm defa tekrar ederdi,
Sohbetlerden sonra (son senelerinde) Anlayana sivrisinek saz, anla-
mayana davul zurna az. Ataszn hatrlatrlard.
Efendi Hazretleri sohbette oturur iken aylar gelir. Bir sre rabta eder.
Sonra ban kaldrr.
Gardalarm! Bu dnya bir lem. Allah Teldan geldik. Allah Te-
lya gideceiz. Sonra biraz murakabe eder, sonra Gardalarm, ay ier-
ken, kulamz bir ses ister der, gzel okuyulu bir ihvan ilahi okuturdu.

Erenlerin sohbeti ele giresi deil
krr ile gelenler mahrum kalas deil
krr gerek bir ere gz ab ddr gre
Sarraf gerek gevhere ndn bilesi deil
Bir pnarn bana bir destiyi koysalar
Krk yl anda durursa kendi dolas deil
mm Sinan yol ayan oluptur belli beyn
Dervilik yolu hemn tac hrkas deil
Hz. Pir mm Sinn- Halveti kuddise srruhul-azz

lhi Okuma
Baz evreler ilhi okunmas konusunda tepkili davranrlar. Fakat evliya-
larn dilinden dklen ilh nameler okunursa feyz zuhur eder. nk bu
ilhilerin yazllar dou denen bir usl ile olur. Yani yazan eline kalemi
alr. ine doan cmleleri pei peine kafiye ve dier iir usllerini dn-
meden bitmeden yazar. Neticede iir doar. airlerin yazdklar bu trl de-
ildir. Onun iin ruhun ilh lemden ald nmeler ruhu dinlendirir. Bazen
yle bir durum zuhur eder ki, Kuran- Kerimin okunmasndan fazla tesir
eder. Bunun nedeni ise, ilh kelma nfuz etmek insana zordur. Fakat beer
kelam olan ilhye ise, nsiyet kolay olmaktadr. Aslnda Kuran- Ke-

bilgine mracaat eder, ona halini syler, onun dn ve iaretini kabul eder, bu
suretle doru yolunu kaybetmez. Eer mridin iradesi doru olursa Allah Tel ona,
ileri gitmi bir salik, ya da t veren bir bilgin nasib eder. Zira tamamen Allah
Telya ynelen kimsenin, Allah Tel btn muradn kendi zerine alr ve hibir
zaman onu ihmal etmez. Eer t veren bir lim ve yolu yrm bir vel bula-
mazsa tamamen Rabbine mracaat eder. Ona yz tutar ki, Allah bu kulundan salam
irade ve karar grd takdirde onun terbiye ve retimini bizzat kendisi yapsn.
(Ebu Abdurrahman Slem, Risleler, trc. Sleyman ATE, Ankara, 1981, s. 75)
Kitabiyat 633
rimdeki olan mnev durum ilhiden ok fazladr. Fakat fark edilmesi zor-
dur.
Ebul Harkn kuddise srruhul aziz demitir ki;
Eer bir kimse bir ilhi okuyup bununla Hakk dilese, Kuran- Ke-
rimi okuyup Hakk dilememesinden iyidir. (Nefhatl ns, a.g.e. 444)

Ayrca bazlar da ilhiyi sazla okumutur. Bu konu hakknda en gzel
cevap belki u aklama olacaktr.

eyhul-slm Mustafa Sabri Efendi, Mevkf1-Akli vel-lm adl eserin-
de yle bir kssa anlatmaktadr:
Ben, Anadolu vilyetlerinden byk bir vilyet olan Kayseride talebe
iken, iittiime gre Hocam Divrikli Mehmed Emin Efendi ki, Kayserili Hac
Torun Efendinin damad diye mehurdur. -Allah her ikisine de rahmet etsin-.
eyh Damad Halil Efendi adnda mehur ilim adamlarndan biri kalabalk ilm
bir cemaat iinde
Onu vg ile tesbih etmeyen hi bir varlk yoktur. Ama siz onlarn
tesbihlerini anlayamazsnz (sra, 44) ayetinde alg letleri yetin manas ii-
ne nasl girebilirler? diye bir soru sormutur. Damad Emin Efendinin mantkta
byk bilgisi vard, yle cevap vermitir:
Ayetteki kazyye (nerme) ummdir. Her varlk ki, var oluu sebe-
biyle Allah Tely tesbih eder ve bylece bu ayetin hkmne oyun letleri
de girer. Zira bunlar da mevcut varlk olmalar sebebiyle Allah Tely
tesbih ederler. Oyun letlerinin insanlar Allah Telnn zikirden alkoy-
malar ve eriatn onu yasaklamas sebebiyle asl maddelerinin Allah Te-
ly zikirden yoksun olmalar lzm gelmez.
Mantk bilgisi sebebiyle hkm karan bu hikyeyi Msrda kalabalk il-
m bir topluluk iinde anlattm. Gereken ilgi ve alaka gsterilmedi. htimal ki,
bu ilgisizlik mantk ilminin Msrda gerektii gibi, takdir edilmeyiinden ve
gaflette olanlarn bu ilim aleyhinde bulunmasndandr.
1223

Sohbetin Yapl ekli
Efendi Hazretleri iin mnevi bir makam hazrlanr. Pirnn manevi ma-
kama terif edecekleri bir hakikt olduuna itikat edilir.
Sohbette oturu namaz oturuu gibi, rahatszsa rahat edecei ekilde
yerde oturulur.

Kenan Rif kuddise srruhul-azz bandan geen u hadise bu konuyu
ok gzel anlatyor.
Bir gn Harem-i erifte diz km oturuyordum ve dizlerim uyutuka da
ara sra vaziyetimi deitiriyordum. Yanma bir zat geldi: Ya Efendi, huzurunu
bozma da bada kur otur, rahat et, zarar yok! dedi.

1223
KARABULUT, Ali Rza, Kayseride Mehur Mutasavvflar, Kayseri,
1984, s. 245
yle ya huzursuz diz kp oturmaktansa, huzur ile bada kurarak otur-
mak elbet daha iyi... Edep sde zahir hareketler ve grnler ile deildir. Sen
kalpte huzurunu muhafazaya dikkat et. nk Allah Tel kalbe ve niyete nazar
eder. Elverir ki, sen onunla olasn.
1224

Sohbette ay imek sohbetin ana zelliklerindendir.
ay iin semaver kurulur. Sohbette iilmi ayn tortusu tuvalet gibi,
mekanlara dklmez.
1225

ay ski ad verilen kii hazrlar ve aylar datmada yardmc kiiler
bulunur. aylar ktlama usul ile iilir. Bu usuln tercihi ortann kak ses-
leri huzuru bozmamas iindir. ay iilirken sesiz fokurdatmadan, bardak
tabana korkan sessiz bir ekilde konulmasna dikkat edilir. Eer Efendi
Hazretleri veya her hangi bir byk varken o imeden aya balanlmaz.
hvanlar sair zamanlarda sigara imek men edildii gibi, sohbet mek-
nnda ihvan olmayann imesi ho karlanmaz.
Sohbet halkasnda ayrlmak sessizce olur, giderken, ben gidiyorum
gibi kelamlar sylenmez. Ayrca saate bakmak gibi bkknlk ifade eden
hareketlerden kanlr.
1226
Sohbette edebe ok nem verilir. Cezbeli hali
olanlar uyarlr veya bykler o halden gemesi iin gerekli manevi terbiye-
nin usulleri ile ihvandaki bu hali terk ettirir. nk barmak ve nara atmak

1224
1225
en Mehmet isimli ihvan Efendimizden evine gittiim bizzat gzlerimle
grp ve arp sorunca, kalan iilmi ay tortularn ayr bir kapta toplayp topraa
defin ettiini sylemitir. (Yazan)
Aslnda temiz olan veya bu yolda kullanlan btn eya hrmete layk olduu gi-
bi, eyann hakik mnevsi pisiliin zilletini ekmeye msait deildir.

eyh Ebl-Abbas bir gn yannda arkadalar olduu halde giderken, icbnda
ocuuna abdest bozdurmak iin bir ie satn alm. Fakat yolda su ve erbet imek
isteyenler olunca yanlarnda baka kap olmad iin onu kullanmak mecburiyetinde
kalm. O zaman ie, hal veya kal lisn ile sizin gibi
Allah Telnn sevgililerine hizmet ettikten sonra ben idrar kab olamam,
demi ve atlam.
Ebl-Abbas, hdiseyi Hazret-i Muhyiddin kuddise srruhul azize anlatm.
Hazret de buyurmu ki;
O, yle demek istememi. Demek istemi ki; ine Cenb- Hakkn marifeti
dolan bir kalbe artk ondan gayri bir ey giremez ve o kalp Allah Telnn yasak-
lad eyleri tayamaz. Krlmasyla de, Cenb- Hakkn heybeti huzurunda
insann byle acizden krlmas lzm geldiini gstermek istemi, buyurmu.
(Kenan Rif, a.g.e. s. 340)
1226
Efendi Hazretleri bir sohbetinde bir zaman sonra, ilim sahibi bir ihvann
cebinden saatini karp baktn grence,
Sohbette saate bakmak edep haricidir, kular kat diyerek sohbeti orada ke-
sip, kalkmtr.
Kitabiyat 635
yol banda grlen zayf hallerdendir.

Hasan Basri radiyallh anhn bir mridi vard, Kuran- Kerimden oku-
nan bir ayeti iitince kendini yerden yere vurur ve feryat ederdi. Hasan Basri
radiyallh anh ona, dedi ki;
Eer yapmakta olduun u hareketi yapmamaya kadir olduun halde ya-
parsan, btn muamele ve taatn yokluk ateine vurmu olursun. Eer yapma-
maya kadir deilsen, beni kendinden on menzil geride brakm olursun. Sonra:
Nara eytandandr, bir kimse nara atarsa, hakiktte o naray atan ancak
eytandr, dedi. Burada hkm, glib ve ayi olana gre verilmitir. Zira her
yerde vaziyet byle deildir. Nara atmamaya muktedir olduu halde kendisin-
den sayha kan bir kimse eytandr, diyerek Hasan Basri radiyallh anh sz-
n bizzat kendisi erh etmitir.
1227

Devrekli smail b. Ali yle anlatyor: amda iken bir gn Mevln Hlid
kuddise srruhul-azzin evine gittim. ltifatlarna nail olunca cezbe hali gelip bir
nevi zorlama ile cezbe izhar etmeye altm. Gzlerimi anca eyh hazretleri
yanndaki ahsa
smaile syle, hal ile cezbe ortaya ktnda onu tutmak gerekir. Neden
zorlayarak izhar eder de cezbesini tutmaz? Tekellfle cezbe gstermek riyadr.
Oysa riya zinadan daha byk gnahtr. Haline tevbe etsin.
1228

Burada en nemli husus eer cezbe haline ihvan sahip olamyorsa, der-
sinin veya halinin mridi tarafndan ykseltilmesi gerekir.

Sohbetin Usul
hvanlar ister sohbette olsun, ister baka bir yerde olsun kendinden n-
ce bu yola slk edene kar sayg gstermesi gerekir.
Sohbet yerinde slk grmler, grmeyenlerden, ihtiyarlar genler-
den, dersi nceden alanlar sonra alanlardan daha st keye, konumada
ncelie, sohbetin idaresine hak sahibidir.
Efendi Hazretleri dahi bulunduu sohbetlerde dahi kendinden nce ih-
van olmu kiiler gelince yerinden kalkar onlara kendi yerlerine buyur eder-
di. Mesela Pekirciolu Nuri Efendi kendisinden nce ders ald iin ieri
girince yerinden kalkard.
hvann bykleri sz sylerken dikkatle dinlenir. Byklerin yzlerine
cebh bak kerih grlr.
Eer ilahi okunuyorsa dardan gelen kii, ilahi bitiminde mekna dhil
olur. Sz syleyecek ise, izin isteyerek sze balar.
eyh erfeddin kuddise srruhul-azz (d:h. 1292m.1875 h.y.t:
h.1355m. 1936) Sohbet iin mutlaka dokuz art lazmdr. Buyurmutur.
1Bir yerde toplant ve sohbet iin davet olunulduunda o mecliste asla

1227
1228
eriata aykr bir ey olmamaldr. Her ne kadar davete icabet snnet ise, de,
eer bir toplantda yemek-imekten baka bir maksat yok ise, o meclisten hi-
bir fayda hsl olmayacandan o davete icabet etmemelidir
2Yemek srasnda adba ve snnet-i seniyyeye riayet edilmelidir.
3Bir mecliste konuuluyorsa mnkirattan, inkrdan ve malyniden, bo
szlerden itinab etmek, kanmak lazmdr. Eer bir yerde yalan, gybet vs. var
ise, iman olanlar bundan men etmeli, uyarmak iin nasihatte bulunulmaldr.
4Sohbetin bir yneticisi olmaldr. Sohbet yerinde kargaa olmamal,
herkes sakin ekilde oturmal, bir nizam ve intizam zere olunmaldr.
5Sohbet meclisine sirayet edecek derecede gam ve kasavet sahibi olan
bir kimse mecliste oturmamaldr. Kalbinde bir dert ve sknts olanlar, sohbete
gitmemelidir.
6Manevi sohbet meclisinde dnya ileri ve geimle ilgili eylerden
bahsedilmemelidir. Zira bunun yeri, tasavvuf sohbeti deildir.
7Davet sahibinin o davetten murad ne ise, onu iyi anlayp mkemmel
surette ihtimama ve muradna cevap vermeye gayret sarf etmelidir. Ancak yine
davet sahibinin arzusundan ziyade dier kimselerin arzusuna baklmamaldr.
8Sohbet meclisini ya da be saatten ziyade uzatmamaldr. Zira ziya-
de olursa sze malayani ve takvaya muhalif unsurlar karr.
9Sohbet sonunda, o mecliste sdr olan ahkma aykr sz ve davran-
lar iin, yirmi be kez istifar edilmelidir. Sohbetten sonra birka ayet okun-
mal ve balanmaldr.
1229

Trkelili Mevlna Kk Hseyin Efendiden dinledim.
1966 yl haccnda Efendi Hazretleri ile bulundum. Hacdan sonra
vekleye, Efendi Hazretlerini ziyarete gittiimde Hac Bekir Efendi yksek
sesiyle,

Cnn ilinin gllerinin ba grnd
Dost ikliminin llesinin da grnd
Envr- Muhammed douben tuttu cihan
akkul kamerin mucize parma grnd
Kaygu gecesi gitti kamu kalmad korku
Eyyba dahi shhatinin a grnd
Dil hastasnn derdine derman eriti
emsye bu gn dostunun ota grnd

Sylyor ve alyordu. eyhimiz Efendimiz Hazretleri buyurdu ki;
Gardalarm! maherde bylece toplanacaz. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin Havz- Kevserinin banda btn tevhit ehli ehlullah
cem olacaz cemle tevhid sesleriyle gideceiz. Tevhit ehli Ehlullha,
Nci Frkasna yaknla vesile tayin olunduk.

1229
http://tasavvuf.sufiler.googlepages.com/serafeddin
Kitabiyat 637
Gardalarm! Tevhd ehlisiniz. Nci Frkas srat grmeyecek. He-
sapta sorulmayacak. Mahere gidi yokutur. dedi elinde tesbihi dik tuttu
33 sbhnallh tarif etti.
Srat dzdr. dedi 33 elhamdlillh dz tutarak tarif etti.
Cenneti cemle gidiimiz initir dedi 33 Allah-u Ekber aa tutarak
tesbihini tarif etti.
Her namazn sonunda tefekkrle okuruz buyurdu. Biraz skttan
sonra ban kaldrd, buyurdu ki;
Gardalarm! lm, berzh maheri tefekkr edin. Namaz klarken
Beytullh, salavt- erife okurken de Ravza- Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemi tefekkr edin ve hatrlayn. Gayri zamanda bizi hatrla-
yn. Yolunuz derse Mekkeye Medineye gidin. Fakat bizi unutmayn.
Bizi Sivasta bulursunuz.
Gardalarm! hvanmz bizi unutmaz. Bizde ihvanmz almadan cen-
nete gidersek, cennet bize haram olsun deyince ihvan gzyayla ayaa
kalkt eyhimizde ayaa kalkt elini pen her ihvana F-emnillh
1230

dedi. En son eline uzandm. F-emnillh dedi ve ilve olarak;
Allah Teldan temiz geldik, emaneti ehline temiz teslim edelim
buyurdu. eyhimden duyduum son sz oldu.

1230
Allah Telya emnet olun manasnda yaplan dua.
III-HATM- HCEGN ADABI

Hatm-i Hcegn
Bu hatmeye Byk Hatim ad verilir. Okuyu usulnn Hasan Basr
radiyallh anhdan geldii rivayet edilir. Hcegn bu usl zere tertip etmi-
lerdir.
Sadece ders alm erkekler toplanp Hatm-i Hcegn yaparlar.

Hanmlara Hatm-i Hce yoktur bunu bil.
nk gemi bykler kadnlarla Hatm-i Hce yapmadlar sen de dei-
tirme.
1231

Sultn- Ulem-billh Fehmi Efendi kuddise srruhu1-azz buyurmulardr
ki, Ehl-i slkn helli olan haremiyle bile itimanda mnev olan kanatla-
r krlr, terakki edip uamaz, yeryznde kalr.
1232

Bu nedenle, ehl-i tarikin erkekleri kadnlar konusunda eriatn izgisini
salam tutmaldr.
Byk hatmi okumak isteyen kardeimiz, slk bitirmi olmal alt
seneden beri dersli olmal veya bu dersleri okumu ve en az kii olmal-
dr. Lzumunda tek bana bir kiide de okuyabilir.
Eski dnemlerde slk grmeyen hatmeye dhil edilmedii halde, bu
usl zamann icab terk edildii gibi, camilerde okutulan hatmelerde ise,
gsteri halini almasnn nne geilemedii grlmektedir.

Zaman
Pazar ve Perembe ikindiden sonra veya akam okunur. Ramazan ayn-
da ise, her gn akam okunur. Duruma gre blgede yaayan insanlarn du-
rumlar gz nnde alnarak, tespit edilen bir saatte okunur.

Hatim Memurlar
Hatim Hocas
Hatim hocalarnn seimi bizzat eyh tarafndan yaplr. Hatm-i
Hcegn- okutmakla yetkilidir. Bazlarnda yeni intisap eden kiilere ders
tarif etme yetkisi de vardr.
Hatim avuu

1231
Mustafa smet Garibullah, a.g.e. c.1, s.291
Hatm-i Hcegn zaman kayd olan ibadettir. Baz kollarda kadn vekilin hasta
olduu zaman bu ibadeti yaptrd rivayetleri vardr. Bu bir hatadr. Eer bir trl
kadn cemiyeti teekkl varsa onlarn kelime-i tevhid hatimi okumalar uygundur.
nk hasta olan kadn ihvan Kuran- Kerimi okuyamaz. Fakat zikir yapabilir.
1232
A brahim Dede, a.g.e. c. III, s.1188
Kitabiyat 639
Hatim esnasnda ta datm ve ihvann hal ve hareketini dzenleyen ki-
idir.
Hatm-i Hcegn Okuyu Usl
Hatmenin lo bir ortamda okunmas tercih edilir. Buhur yaklabilir.
Hatim Hocas ve avu haricinde herkes gzlerini kapatr.
Cemaat sessiz ve gz kapal oturur ve zikir emirlerini bekler. Szle ve-
ya hareketle mdahale yasaktr. Okunacak salvat, dua ve sureler iten ve
sessiz okunmaldr. Kendisine ta yetmeyen kiiler, gzleri kapal bir vazi-
yette okumadan bekler.
Hatmenin balamas ta datm ile balar. Bylece eline ta gelenin g-
zn hatme bitene kadar amamas gerekir. Hatim Hocasnn ta yere serte
brakmasna kadar gzler kapal tutulur. Tan dme sesiyle Silsile-i erif
okunmaya balanr.
Silsile-i erif okunup bitene kadar, gzler kapal tutulmas uygundur, fa-
kat mecbur deildir.

Hatm-i Hcegnn Zikri

7 Adet Fatiha Suresi
100 Adet Salvat- erife
79 Adet nirah Suresi (Besmele ile beraber)
1001 Adet hls Suresi (Besmele ile beraber)
1233

7 Adet Fatiha Suresi (Besmele ile beraber)

100 Adet Salvat- erife (adetlerde fazlalk ve eksiklik yaplmamaya
allmaldr. nk Nak usulnde adet zerinde vukuf esaslardandr.)

Hatm-i Hcegnn Yapl ekli
Hatim avuu arkadalar daire eklinde namazda oturur gibi, dizer. Ha-
tim avuu tarafndan toplam 100 adet kk 11 adet byk ta alnr.
11 byk tatan bir tanesi Hatim Hocasnn nne, 6 adedi sa tarafa, 4
adedi de sol tarafa ayrlr.
100 adet kk tatan 79 adedi hatim hocasnn sa tarafndan itibaren,
avu tarafndan ihvana datlr. 21 adet kk ta Hatim Hocasnn elinde
kalr.
Hatim Hocas Hatme Duasn okur.
Daha sonra Hatim Hocas hatm-i Hcegan okutmaya balar. Hatim ho-
cas sesli, dierleri de iinden
5 defa Estafirullah dedikten sonra, orada bulunan herkes iinden son
Estafirullah

1233
Aded 1001e hatim hocas tarafndan ilave edilir. 1001 says Sefine-i Evli-
ya kitabnda (c. II, s. 41) de zikredilmektedir. Mevlevilikte de 1001 says esastr.
_'
_ _' _ ' _ _
el-azim, el-kerim, er-rahim, el-hayy-ul kayyum ve gaffaraz-zunbe
ve etbu ileyhe, ya rabbi firl birlikte denir.
Sonra Hatim Hocas da dhil olarak sa taraftan itibaren 7 kii ilerinden
besmele ile birlikte Fatiha suresini okurlar.
Sonra hatim hocas

Salvat- erifeh
Der, herkes kendi elindeki ta adedince iinden salvat- erifeyi
(Allahmme salli ve sellim ala Seyyidin Muhammedin ve ala li Seyyidin
Muhammedin bi adedi ilmik) okur.
' _ _ _ __ '
Hatim Hocas da elindeki 21 adet kk taa salvat- erife okuyunca
salvat- erife 100 adede tamamlanm olur. Bu arada ihvan rbta halini
alr.
Daha sonra Hatim Hocas Elem Nerahleke-i erf der, orada bulu-
nanlar ilerinden besmele ile beraber ellerindeki ta adedince nirah Sure-
sini okurlar. Bu da 79 adet olmu olur.
Daha sonra Hatim Hocas elindeki 21 adet kk tatan bir ka tanesini
kendine brakp, geri kalann avua verir. O da hatim Hocasnn, sol tara-
fndan itibaren o talar ihvana datr.
Daha sonra Hatim Hocas sesli olarak hls- erif der ve herkes iin-
den besmele ile beraber elindeki ta adedince hls Suresini okur.
Her bir seferinde hatim memuru da 10 Adet byk tatan 1 tanesini dier
tarafa koyar, bu ilem 10 defa tekrarlanr. Her bir byk taa 100 adet hls
Suresi okunduu iin 1000 adet hls Suresi okunmu olur. Hatim Hocas 1
adet hls Suresi ilave eder. Daha sonra Hatim Hocas dhil sol taraftaki 7
kii iinden besmele ile beraber Fatiha Suresini okur.
Daha sonra Hatim Hocas Salvat-i erifeh der, herkes iinden elin-
deki ta adedince yani toplam 100 adet Salvat- erife okur.
Daha sonra kraati dzgn bir kii tarafndan
_ ' ' ' _ ' _ } {
Al-i mran Suresi, 7. ayeti okunur. Sonra talar, avu tarafndan sol ta-
raftan itibaren toplanmaya balar, bu arada da Hatim Hocas kendi iinden,
Kitabiyat 641
okunan ayet-i kerime ve salvat- erife ve hatm-i Hcegndan hsl olan
sevab belli bir dzenle hediye eder ve torbaya toplanm talar ses verecek
ekilde yere brakr. Dileyen gzn aar. Bylelikle hatm-i hcegn bitmi
olur.
Sonra Silsile-i erif okunur.

Eb Said Muhammed el-Hdimi yle der:
Kim Hacegn hatmesinden sonra eyhlerin silsilesini okursa kendisinde ke-
if ve ycelmeler hsl olur. (Bilhassa vird ve zikir sahibi kimseler, kendilerine
ruhani bir hl galip aldnda mutlaka bu silsileyi okumaldrlar.)
1234

Hatimden sonra tatl bir eyin ikram erbet, lokum, helva vb. uygundur.

Hatm-i Hcegnn Fazileti
Hatm-i Hcegn hakknda birok faziletler olduu rivayet edilir.

1-O memleket afattan emin olur Yetmi bin melike hazr olur.
2-Pirnlarn ruhaniyeti okuyanlardan raz olur.
3-Pirnn manevi sofrasdr.

Sultn- Ulem-billh kuddise srruhu1-azz Efendi buyurmutur ki,
Hatm-i hcegn kraat olunan haneye ve belki o mahalleye ve belki o
beldeye hibir bel ve musibet isabet etmez
1235

Dastann ve Kafkasyann rehberi ve mcahidi eyh amil kuddise
srruhul aziz bir Nak eyhidir. Mevlana Halid-i Badad kuddise srruhul
azizin halifelerinden eyh smail ed-Dastannin halifesidir.
mam amil kuddise srruhul-azz Ruslara esir der. Murakabede bakar
ki, eyhi smail kuddise srruhul aziz Efendi ona kzgn kzgn bakmaktadr.
Birden eyhi barr:
Sen bugn hatm-i Hcegan terk etmeseydin Ruslara esir dmezdin.
1236

1234
E-eyh Muhammed Emin El-Erbl, Kalblerin Nuru Tasavvuf, Konya,
1994, s. 219
1235
1236
Hadiseyi rivayet eden eyh Nazm Kbrisnin byk eyhi eyh erafeddin
Daistan kuddise srruhul aziz dir.
HATM- HCEGNIN MEDH

Erer maksduna ol kimse Hatm-i Hcegn eyler
Cihann ch u icllinde kesb-i izz an eyler

Bu hatmi okumak kesret verir emval evlada
Girifdr ider zd gamndan dumn eyler

Bu hatm ile bulur hif selamet err-i addan
Ed-y deyni ol medyun olanlardan daman eyler

iflar bah edp ashb- emraza verir shhat
Slk erbabna esrarn Hakkn ayan eyler

Bu hatmin feyz-i ruhanilerin ol kimse anlar kim
Tark- Nakibend zre Hatm-i Hcegn eyler

Sadeletirilmi ekli
Erer maksduna ol kimse Hatm-i Hcegn eyler
Cihann makam ve byklnde byk kazan eyler
Bu hatmi okumak okluk verir mal ve evlatlara
Dm kurtarr gamndan sevinli eyler
Bu hatmile bulur korkak selamet bulur dman errinden
Borlu olanlar borlularndan azd eyler
iflar bah eder hastalara verir shhat
Slk erbabna esrarn Hakkn ayan eyler
Bu hatmin feyz-i ruhanilerin ol kimse anlarsa
Tark- Nakibend zre Hatm-i Hcegn eyler (Sefine-i Evliya, c.II, s.42)

IV-KELME- TEVHD HATM
Bu hatim, Hatim Hocas veya bir kii kontrolnde okunabilir.
Tevhid Hatmi bir kiiyle de, ok kiiyle de yaplabilecek olan bir hatim-
dir. Tevhid hatmi; 70.000 (Yetmi bin) adet Kelime-i Tevhidin okunmas-
dr.
Hatim memuru 700 fasulye veya ta hazrlar. Evvela neye okunuyorsa
niyet eder. Bir, Fatiha Suresi ve ihls suresi okur ruhaniyete hediye eder.
Sonra aktan istiaze ve Besmeleyi eker ve
' ' _ _
Okunarak zikir balar. Ele alnan tesbihin her bir tanesi iin L lhe
llallh denir ve her tesbih yze tamamlandktan sonra
L lhe llallh Muhammed-r Raslllah
Kitabiyat 643
_ _
Denir. Her fasulye iin 100 Kelime-i Tevhit okunur.
Neticede 70.000 adet sylenmi olur. Okuma bitiminde Ar- erif ve
Kuran- Kerimin hatim duas okunur.

Kelime-i Tevhid Hatmi Fazileti
Bir kimse, kendisi veya bakas iin yetmi bin adet kelime-i tevhd
(kelime-i tayyibe) okursa, gnahlar afv olur.
(Hads-i erf-Makmt- Mazhariyye)

Hatm-i tehll yapp, sevabn llerin ruhlarna hediye etmek ok fay-
daldr.
mam Rabbn Ahmed Faruk

Mazhr- Cn- Cnn Hazretleri, bir kadnn kabri yanna oturmutu.
Kabre yzn dnp, hatrna baka bir ey getirmeyip; yalnz onu dnd.
Bu mezarda Cehennem atei var. Kadnn imanl olmasndan phe
ediyorum. Ruhuna, hatm-i tehll sevab balayacam. man varsa, afv
olur buyurdu. Hatm-i tehlilin sevabn baladktan sonra; Elhamdlil-
lah iman varm, kelime-i tayyibe tesirini gsterip azabtan kurtuldu bu-
yurdu.
Abdullah- Dehlev kuddise srruhul-azz
eyhlislm Kemalpaazade kuddise srruhul-azzin (d.1468-h.y.t. 15
Nisan 1534) vasiyetnmesi bize Hakka yryen bir mslmana yaplmas
gereken son vazifeyi ve 70 bin kelime-i tevhidin gerekli olduunu aklayan
ok gzel bir rnektir.

Bismillahirrahmanirrahim
el-Hamdlillahi Rabbil-lemn, ves-salt ves-sel-m al seyyidin
Muhammedin ve lini ve sahbihi ecman.
Haza m evs bihi Ahmed b.Sleyman b. Kemal evs ve hve yehed en l
lhe llallh ve enne Muhammeden abdh ve raslh. Ve ennes-sate
tiyetn l raybe fih ve ennallahe yebas men fi1-kubr.

Bismillahirrahmanirrahim
Hamd lemlerin Rabbi olan Allah Telyadr. Salat ve selam Efendimiz Mu-
hammede, line ve ashabnn (radiyallh anhm) hepsine olsun
Bu vasiyet Ahmed b.Sleyman b. Kemalin vasiyetidir. O ehadet eder ve derki;
Ehed en l ilahe illallah ve enne Muhammeden abdh ve raslh.
Kyamet vakti de gelecektir; bunda phe yoktur. Ve Allah Tel kabirlerde-
ki kimseleri diriltip kaldracaktr. (Hac,7)
Sonra, vasiyet ederim ki, hastalandmda snnet zere kbleye tevecch ettire-
ler. Bir kimse yanmda teenn ile ve tefekkr ile Kuran- Kerim okuya ve kelime-i
ehadeti tekrar edeler. Ruhum kabz olunca ondrt kimse tesbih evirip yetmi bin
kerre l ilahe illallah syleyip sevabn bana balayalar. Ol kimselere bin aka
sadaka vereler. Ve dahi salihlerden hi cenaze ykamam bir kimse benim cenazemi
yuya. Dahi yunarken su salsn etmeyeler. Ve her camide sala verdirmeyeler, Sultan
Muhammed Camiinde sala verdirmek kifayet ider. Ve dahi yunurken cehr ile zik-
retmeyeler. Ve i tamamlannca hret etmeyip snnet zre olmayan terk edp
derviane gtreler. Kabrim mslimn kabristannda yol zerinde bir ykseke bir
yerde kazalar, zerin yksek yapmayalar, almet iin yonulmadk ta dikeler. Def-
nolduumda zerimde cz okutmayalar, az bir ar Kuran- Kerim olur. (hi oku-
mayalar) Ve kurban itmeyeler, fukaraya ake datalar. Ve salihlerden baz kimsele-
re bir miktar ake vereler, onlar varp halvetlerinde hatm-i Kurn- erif ideler. Ve
yedi gne dein ruhum in yemek piireler. Ve yedi gn kabirde bekleyip dua ve
tesbih ideler, bu kiilere on bin ake harcyalar. Ve hac in dahi be bin ake vasi-
yet ettim, bir kimseye verip hac ettireler. Vasiyetmi kabul edip yerine getireler.
1237

V-TESBH NAMAZI
Tesbih namaz Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin tavsiye buyurdu-
u bir namazdr. nsann hi olmazsa mrnde bir defa klmas veya klabi-
lirse her sene klmas, her ay klmas... Tarznda yapabildiince ok yaplma-
sn tevik eden rivyetler vardr. Tesbih namaz yalnz klnan bir namazdr.
Fakat her zaman klnan bir namaz olmadndan veya nasl klnd biline-
medii iin cemaatle klnabilir.

Tesbih namaz nasl klnr?
Drt rekttr, her rektta 75 defa, Sbhnallhi vel-hamdlillhi vel
ilhe illallhu vallhu ekber denilir. Sonuncusunda sylerken, Vel havle
vel kuvvete ill billhil-aliyyil-azm eklenir.
Allh u ekber diye namaza durulduu zaman Subhneke okunur. Fati-
haya balamadan evvel, Sbhnallhi vel-hamdlillhi vel ilhe illallhu
vallhu ekber. 15 defa sylenir; 15inciden sonra, Vel havle vel kuvvete
ill billhil-aliyyil-azm. denilir. Ondan sonra ezu-besmele ekilir, Fatiha
okunur. Fatihadan sonra Kuran- Kerimden bir miktar sure veya baz ayet-
ler okunur.
Kraat bitince, rka varmadan, daha ayaktayken, 10 defa Sbhnallhi
vel-hamdlillhi vel ilhe illallhu vallhu. denilir. 10uncudan sonra,
Vel havle vel kuvvete ill billhil-aliyyil-azm. eklenir.
Bata 15, rektn sonunda 10 defa okunmasyla 25 eder. Sonra rka va-
rlr, rkda her zaman okuduumuz tesbihleri okuduktan sonra, yine 10
defa bu okunur.
Rkdan kalp dorulduu zaman kavmede yine 10 defa okunur. Ondan
sonra secdeye varlr, secdede her zaman ektiimiz tesbihler sylendikten

1237
SARA, M. Ali Yekta, eyhlislm Kemalpaazde, 1999, s.48
Kitabiyat 645
sonra 10 defa bu sylenir. Sonra iki secde arasnda dorularak, orada, celse-
de yine 10 defa okunur. kinci defa secdeye varlr, orda da tabii olarak oku-
duumuz tesbihlerden sonra 10 defa okunur.
Bir rektta 75, ikinci rektta 75 daha; 150 eder. Selm verildikten sonra
iki rekt daha klnr. Bylece drt rektta 300 defa Sbhnallhi vel-
hamdlillhi vel ilhe illallhu vallhu ekber. Denilmi olur.
Eer sehvi gerektiren bir hal olursa sehiv secdelerinde Abdullah bn-i
Mbarek Hazretlerinden gelen rivayete gre 10 defa bu zikir secdelerde
tekrar edilir.

VISTHARE NAMAZI
1238

stihre, hayr veya hyare aslndan gelir. Hayr talep etmek demek-
tir. Daha dorusu, iki eyden birine muhta olana onlarn hayrlsn talep
etmek manasna gelir. Yoksa kadere bakp iyiyi bulmak demek deildir.
Akln ve dinin kabul etmediine istihre olmaz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bir i yapmaya karar verenlere is-
tiharede bulunmay tavsiye etmitir. Bu muayyen adaba uyarak ryada o iin
hayrl olup olmayaca hususunda Allah Teldan bir iaret talep etmek ve
bu iarete gre hareket etmektir. stiharede bulunmaya tevik eden, ehemmi-
yetini haber veren birok hadis vardr. Bazlar zayf ise, de bata Buhar
olmak zere pek ok muteber hadis kitaplarnda yer alacak shhatte olanlar
da mevcuttur. Bazlar yledir:
Allah Telya istihre, kiinin saadet vesilelerinden biridir.
stihre eden zarara dmez.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bir i yapaca zaman yle dua
ederdi: Allah Telm, bana iyilik ver ve benim iin iyi olan se.
Hz. Cbir radiyallh anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem bize, Kurandan bir sure rettii gibi, her ite istiharede bulunma-
mz retirdi. Derdi ki;Biriniz bir ii yapmaya arzu duyduu zaman, farz-
lar dnda iki rekt namaz klsn, sonra u duay okusun: Allah Telm,
senden hayr talep ediyorum, zira sen bilirsin. Senden hayr yapmaya kudret
talep ediyorum, zira sen vermeye kadirsin, Rabbim yce fazln da talep edi-

1238
Kardeim bir i yapacan zaman gayet tereddt edersen acaba hak-
kmda hayrlmdr diye yle istihare et.
On tane ufak para kt kes. Be tanesine hayrl yaz beini bo koy. Hepsini
katla biri birine kartr, sol tarafna koy. On rekt namaz kl ikide bir selam ver
her selam verdike o ktlardan bir tanesini al, sa tarafna koy, on rekt namaz
bitince ktlarn be tanesi sa tarafa gemi olur ktlarn beini de a bak
hayrl oksa o ii hemen yap... Bou ok karsa yapma erdir. Allah Tel sana
hayrlsn bildirir bu ok hayrl bir tefeldr.
Pirna danmak ve onlardan hayrlsn sormak daha uygundur. Onlarda sa-
na bildirirler. (EN, a.g.e. s.33)
yorum. Sen her eye kadirsin, ben acizim. Sen bilirsin, ben chilim. Sen
gayblar bilirsin. Allah Telm, eer bu i bana dinim, hayatm ve sonum
iin hayrldr, bunu bana takdir et ve yapmam kolay kl. Sonra da onu hak-
kmda mbarek kl. Eer bu iin, bana dinim, hayatm ve kbetim iin zarar-
ldr; onu benden evir, beni de ondan evir. yilik ne ise, bana onu takdir et,
sonra da bana onu sevdir! Hz. Cbir radiyallh anh dedi ki; Bu duadan
sonra yapaca ii zikrederdi. (Buhari)

Kitabiyat 647
VII-TARKAT VAZFES VE DERS ADABI

1-DERSLER
Efendi Hazretleri ihvanlarna ders verirken yazlmasn istemez, ezber
edilmesini ve ehli olmayann eline gemesini istemezdi.
Dersin ekilecei en faziletli vakit sabah namazndan sonra, teheccd
namazndan sonra, eer dersi bu vakitlerde ifa edemiyorsa bo bir zamann-
da ifa eda eder.
Dersten nce hediyeler okunur. Fuyzat talebinde bulunur.
En fazla 15 dakika rbtadan sonra verilen (bu herkes iin ayn olmaz)
kadar Lafza- Cell ekilir.
Bu dersler Kalb, Ruh, Sr, Hfi, Ahfa, Nefsi Natka gibi makamlar ile
balar. Buralar baar ile geerse Efendi Hazretleri slk at zaman
slke sokar, baarl olanlar kelime-i tevhit zikrine geerler. Dersler keli-
me-i Tevhid zikri zerinden deiir. Ruh mertebeleri zerinde dersler de-
vam eder
Tarkat dersleri konusunda byk bir gizlilik olmasna ramen bugn in-
sanlarn baz konulara ulamas zor olduundan baz konular aarak zikir
adab- zerinde tafsilatl duracaz. nk zamanmzda bu konu hakknda
noksanlklar vcuda gelmitir. Mrid geinen ok kii dahi dersler hakknda
yeterli bilgi ve tecrbeye sahip deildir.
Zikir yapacak bir ihvan da durum vardr.

Hediye Blm:
5 adet stifar
1 adet Rabbena Atina Min Lednke Rahmeten ve Heyyilena min
emrina raed
' _ ' ' ' '
1 adet Fatiha- erif
1 adet Ayet-el Krsi
1 adet Elemnerahleke Suresi
3 adet hls- erif
3 adet Felk suresi
3 adet Nas Suresi
1 adet Bakara Suresinin ba sayfas (15 ayetleri)
Bu sureler ve dualar okunduktan sonra, hediye yaplr.
lahi Ya Rabbi!
Bu okuduklarmdan hsl olan sevab iki cihann sultan Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin ruhaniyetine hediye eyledim.
Andan hsl olan sevab dem aleyhisselmn ruhaniyetine hediye eyle-
dim.
Andan hsl olan sevab Efendimiz ile dem aleyhisselm arasnda ge-
en nebilerin ruhaniyetine hediye eyledim.
Andan hsl olan sevab Ebubekir Sddk- Azam Efendimizin ruhaniye-
tine hediye eyledim.
Andan hsl olan sevab Ehli Beytin ruhaniyetlerine hediye eyledim.
Andan hsl olan sevab Sahabe-i Gzin Efendilerimiz, Tabiin,
tebauttabin Efendilerimizin ruhaniyetlerine hediye eyledim.
Andan hsl olan sevab silsile-i Nakibendiyeye ve hassaten ah
Baheddn Nakbend kuddise srruhul-azz Efendimizin ruhaniyetlerine
hediye eyledim.
Andan hsl olan sevab mam- Rabbani kuddise srruhul-azz Efendi-
mizin, Mevlana-i Halid kuddise srruhul-azz Efendimizin ruhaniyetlerine
hediye eyledim.
Andan hsl olan sevab eyhim hramczade Hac smail Hakk Toprak
kuddise srruhul-azz Efendimin ruhaniyetine hediye eyledim.
Andan hsl olan sevab ihvan kardelerimin ruhaniyetine, mslman ve
mminlerin ruhaniyetine, hayatta bulunanlarn defteri amallerine hediye
eyledim. Kendi gelmi ve gemilerimin ruhaniyetine hayatta bulunanlarn
defterlerine hassaten anne ve babamn ruhaniyetlerine hediye eyledim.

Feyz Talebi:
Tasavvuf yolunda terbiye olan kiiler iki trl feyz kapsndan istifade
ederler.
1-Dorudan doruya aracsz Allah Teldan feyz almak.
2-Silsile Ricali vastasyla Allah Teldan feyz almak. Buna Feyz-i
stindi veya Fuyuzt- Silsile-i Celil e isimleri verilir
Makamna gre ihvann hangi makam ve nebinin taht kademinde (kont-
rolnde) ise, oradan feyiz talebinde bulunur. 15 veya 20 dakika kadardr.
Feyz talebini eyhe rbta ile yapar.
Feyz, Allah Teldan istenirken Raslllah sallallh aleyhi ve
selleme, oradan sa aleyhisselama, oradan Musa aleyhisselama, oradan Nuh
aleyhisselama, oradan brahim aleyhisselama, oradan dem aleyhisselam
ruhaniyetine, Sddk- Azam Efendimizin ruhaniyetine ve oradan eyhim
hramczade kuddise srruhul-azz Efendimin ruhaniyetine, oradan benim
letiflerime ve ecza-i vcuduma ve oradan btn mahlkatn ve ecza-i v-
cutlarna inzal eyle denir ve rbtaya geilir.

Rbta
Rbta: Arapa rabt kknden tretilmi bir kelimedir.
Szlkte: birletirmek, bititirmek, ilitirmek ve balamak anlamna
gelmektedir.
Kitabiyat 649
Rbta, her eyden nce, psikolojik zellikleri ile insan bir olaydr. n-
san, konsantrasyonu korumada kendine rehberlik edecek somut bir eye her
an ihtiya duyar. Bunu da en kolay rbta ile salar.
Nakibend Tarkatnn kurallarndan biri olan rbtadan dolay bu tarike
Rbta tariki denmitir.
Allah Tely seyredilebilecei makama ulaabilmi olan eyhe gnl
balamaktr. nk eyh, oluk gibidir. Feyiz, yani ilh nurlar, ona balan-
m olan mridin kalbine, onun kalbinden akar.
Rbta, ihvann, kendini mridi ile yz yze gelmi varsayp ondan fe-
yiz aldn zihninde canlandrmas, yani Allah Telda fani olmu bulunan
eyhinin eklini hayalnde srekli canlandrmasyla onun ruhaniyetinden
yardm istemesi demektir. Bu usul ihvann edeplenmesi ve tpk eyhinin
yannda bulunuyormu gibi, gyabnda da ondan feyiz alabilmesi iin lzum-
ludur. nk ihvan, eyhinin eklini hayalinde canlandrmakla ancak huzur
bulur, nurlanr ve bu sayede irkin davranlarda bulunmaktan saknr.

Rbtann Tarihi ve Oluma Seyri
Tasavvuf tarihinde nceleri eyhi sevmek, kalbi ona balamak, bu sayede
ondan feyz almak ve davranlarn taklid etmek gibi uygulamalar zamanla geli-
erek eyhin suret ve sretini dnmek eklini alm olmaldr. Necmeddn
Kbr (h.y.t. 618/1221) kalbi eyhe balamann (rabt etmenin) nemini vurgu-
lamtr. ihbeddn mer Shreverd kaddesellh srrahul azz (h.y.t.
632/1234) de bu konuda yle demitir:
Mridin eyhine nazar ederek btn dikkatini onda toplamas ve Cenb-
Haktan eyhi zerine gelen tecellleri seyre dalmas (rabta), onun semda
(msik dinlerken) kendi kendine hareket etmesinden daha hayrldr.

Muhammed Prs kaddesellh srrahul azz, Hicaz yolunda eyhi
Baheddn Nakbend kaddesellh srrahul azzin kendisine rabta yapmasn
ve suretini (yz eklini) haylinde tutmasn istediini nakleder. Bu rivayet,
eyhin suretini dnme eklindeki rabtann Baheddn Nakbend
kaddesellh srrahul azz dneminde baladn gstermektedir.
Hasan Attrkaddesellh srrahul azzin mrdlerinden birinin dima ey-
hinin suretine rabta ettii ve bu sayede eyhindeki cezbe sfatnn kendisine si-
rayet ettii rivayet edilir. Hasan Attr ve Abdullah mm Isfahn de Aliyye
kolunda tevecchn yapl eklini anlatrken nce eyhin suretini dnmek ge-
rektiini, gelen feyz ile hararetin tesiri zuhur edince kalbe tevecch edileceini
kaydetmilerdir. Abdurrahman Cm kaddesellh srrahul azz ayn tevecch
anlatrken rabta yaplacak eyhin mahede makamna ulam, zat tecelllere
mazhar, grldnde Allah Tel hatra gelen kmil bir zt olmas gerektii
zerinde durmutur.

Yakb erh, Ubeydullah Ahrra kaddesellh srrahul azzan Hcegn
tarkatnn eitim usullerini retirken sra rabtaya geldiinde ona bu usl
mrdlere anlatrken onlar hayrete drmemesini ve sdece kabiliyetli
mrdlere anlatmasn tavsiye etmitir. nk rabta idraki zayf mrdlerce yan-
l anlama ve uygulamalara sahne olabilirdi.
Rabta ile alkal ilk rivayetlerde eyhin suretinin dnlecei ifde edilmi,
ancak detayl bilgi verilmemitir. Bu konuda ilk detayl bilgiye Ubeydullah
Ahrr kaddesellh srrahul azzde rastlanmaktadr. Ona gre rabtada eyhin
iki kann arasn dnmek gerekir. nk buras feyz mahalli olarak telakki
edilmektedir. Rivayete gre Hce Ahrr ikinci olu Muhammed Yahyaya rab-
tay tavsiye etmiti. O gnlerde babasnn bir sohbet meclisinde oturan Muham-
med Yahya rabtada acaba yzne mi yoksa gzne mi tevecch etmeliyim diye
dnrken Hce Ahrr ona bakp iaret parma ile iki ka arasn gstermi,
meclis dalp yalnz kaldklarnda da rabtada eyhin iki ka arasn dnmek
gerektiini aka ifde etmitir Ubeydullah Ahrr kaddesellh srrahul azzin
mrdleri olan Nreddn Tkend ile Mevlnzde Ferket arasnda rabtann
namazda da devam edip etmeyecei konusunda bir tartma yaanm, Ferket
namazda rabtann insan kfre gtrebileceini ne srnce, Hce Ahrr
kaddesellh srrahul azz namazda kalbi mal mlk gibi dnyev eylere bal
olan ve bunlar dnen kii kfir olmuyor da, kalbi bir mmine balamak niin
kfre sebep olsun? diyerek ona kar kmtr.
nsanolunun idrki Allahn ztn dnmekten cizdir. Bu sebeple namaz
klan kii Allah Telnn sfatlarn dnrken, faraza kendisinin Kbede
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin imam olduunu, eyhinin ve sayg duy-
duu dier insanlarn yannda saf tuttuunu dnmesi daha bilinli bir ibdete
sebep olabilir bu konuda yanl anlamalardan kanmak gerekir. Kaynaklarda
rabta uygulamasnn tasavvuf eitimin sdece balarnda gerekli olduu da
ifde edilir.

Zr kalben Allah Telya ynelebilecek seviyeye gelen mrd iin
eyhe rabta lzumsuz ve msiv olarak telakki edilmektedir. Hceg Emkeneg
kaddesellh srrahul azzin mrdlerinden Hac Abdlazz ise rabtada mrdin
hayal yoluyla eyhini kendi yanma getirmektense, kendisinin haylen eyhi hu-
zuruna gitmesinin tasavvuf edebe daha uygun olacan ifde etmitir.
Nakbendliin ilk dnemlerindeki rbtann yapl ekli hakknda kaynak-
larda sdece yukardaki bilgiler bulunmaktadr. XIX. yzyla gelindiinde tarika-
tn Hlidiyye kolunda rabta konusu daha detayl olarak ele alnm ve rabtann
farkl uygulama ekillerinden bahsedilmitir.
1239

Rbta ilk defa mld 1550lerde sade bir szck olarak tarkat edebiya-
tna girmi, 19. Yzyln ortalarnda Nakibendliin en nemli kural haline
gelmitir.
Rbtay ilk kez bamsz bir konu olarak ileyen mld 17781826 yl-
lar arasnda yaam olan Mevlana Halid Badd kuddise srruhul-azzdir.

Rbtada gereken fiziksel durumlar unlardr.
Abdestli olmak:
Gnde bir veya iki defa uygulamak. Rbta gnde bir defa yaplyorsa
ikindiden sonra veya sabahtan sonra yaplmaldr.

1239
TOSUN, Necdet; Baheddn Nakbend / Hayat, Grleri, Tarikat, st.
2002, s.315-317
Kitabiyat 651
En az yirmi dakika kadar olmas gerekir.
Fiziksel ve zihinsel rahatlk. Gerekirse gusl abdesti almak
Rbta yapabileceiniz, ortam dikkati databilecek eylerden yeteri
kadar uzak bir yer olmaldr.
Yemekten en az iki saat sonra yaplmaldr. Yemein hemen ardndan
yaplan rbta rahat olmaz.
Gzleri kapayarak mridin huzurunda Ona ynelmektir.
Dikkat iki gzn arasna toplanarak hareket edilmelidir.
Ufak rahatszlklar varsa rbtann huzurunu bozabilir. Bu gibi durum-
larda ksa tutulmaldr.
Sakaln gse dayanmas ve rahat bir oturma ekli ile oturmak gere-
kir. Mesela; ters teverruk oturuu
1240
ile veya rahat edebilecei ekilde otur-
mak:
Rbta sresince dilin ucu damaa demeli, dierlerine gre st dile-
rin arkasna veya alt dilerin arkasna demeli ve dil azda dz yatmaldr.
Dilin ucunun alt dilerin arkasna dayanmas en doal ekil gibi grnyorsa
da dil en uygun gelen ekilde tutmak gerekir.
Sessiz, yava, yumuak ve dzenli bir solunum yaplmaldr. Solunum
says azaltlr. Eer burun tkal deilse, az kapatp burnundan solunmal-
dr.
Normal ekildeki solunum dzensiz ve endielidir. Kii havay akcier-
lerdeki tam devrini tamamlamaya brakmak yeteneine sahip olmadndan
havann bir ksm tam dar verilemeden akcierlerde kalr. radeli olmadan
ok zorunlu olarak solunum yapar. Rbta yapanlarn kalb at, ortalama,
dakikada at azalr. Vcudun oksijen tketimi yzde yirmi kadar azalr-
ken, yksek olan tansiyonda der.

Rbta eitleri
a) Rbtat l-Huzur: hvann devaml olarak Allah Tel ile beraber ol-
duunu dnmesi.
b) Rbtat l-Mevt: hvann, lm annn gelip attn, sanki mezara
konmak zere olduunu, berzah ve ahiret lemlerini devaml surette dn-
mesi.
c) Rbtat l-Mrid: hvann devaml olarak mridini dnmesi ve
onu hayalnde canlandrmas.

Mridi Rbta eitleri
Rbta mride deil, Allah Telyadr. Hakiktte mridler insanlar
kendilerine balayp ve beyat ettirmezler. Allah Telya balarlar ve

1240
Sol ayak dik tutulur; (yni topuk yukarda, parmak ular ise, yerdedir.)
sa ayan parmak ular da kpr gibi duran sol bacan altndan biraz dar ka-
rlr. Eller namazda olduu gibi yine dizler zerinde bulundurulur.
beyat ettirirler.

Kendisine rabta olunacak mridin tavr ve ahlk Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin ahlkna tbi olmadka rabtadan beklenen feyzin zuhuru
imknszdr. Rabta eden slikin ise, eyhinin Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin ahlk ile ahlklandn, eriat snnet ve tarkat lleriyle tahkik ey-
lemesi de mrid zerine vcibtir. Yoksa rabta eden de ettiren de perian olur-
lar.
1241

Buna gre;
1- hvann kmil eyhin suretini karsnda tasavvur edip hayal yoluyla
iki ka arasna bakmak ve suretteki ruhaniyete ynelmek. Kendinden geme
(Gaybet) ve kaybolma hali balayncaya kadar rbtay srdrmek.
Gaybet iki trldr.
a-Bu tevecchte gaybet hsl olana kadar veya cezbe aa kana kadar.
b-Mridin suretinin etrafn kaplamas ile gaybet ve cezbe hsl olana
kadar.
Bu hallerden biri hsl olduktan sonra rbtay keser.
2- hvann kendini mrid kyafet ve heyetinde grmesidir. Bu rbta
ekline telebbs (giyim) rbtas ismi verilir.
3- Mridin suretini karsnda grp, onu kalbinin ortasna indirmek,
kalbini uzun ve geni bir dehliz farz ederek mridi o dehlizde yryor ve
kendisine doru geliyor hayal eylemek.

Rbta Adab
Mridini her yerde hazr grmesidir. Mridin kemlatn ve ruhaniye-
tini fark edememesi, yle ki meknla kaytlayamamasdr. Mridin tasarru-
funu Allah Telnn tasarrufundan grmesidir. Eer mridin muhabbetini
muhafaza eder ve nisbetini kaybetmezse btn vakitlerde rbtaya devam
eder ve fark edemez olur.
Mrid Allah Teldan gelecek feyze vastasz ulaabilecek kudretine
ulancaya kadar rbtaya devam eder. yleki;

Sultn- Ulem-billh kuddise srruhu1-azz Efendimiz sulklarn banda
bir gece kendilerine gusl yapmak etmek lzm gelmiti. Uykudan uyanp Haz-
ret-i Prin ak u muhabbetleri gnlleri fevkalde zuhur edip byle cnp h-
linde rbta etmeye dahi cesaret edemeyip ziyadesiyle muzdarip olmular. Ne
hl ise, ak u muhabbetleriyle oyalanp gusl abdesti aldktan sonra huzr-
sadetlerine gitmiler. Hazret-i Pr Efendimiz buyurmular ki,
Hoca Fehmi Efendi, bu gece fakire bir acab hl oldu. Uykudan uyand-
mda yle iaret oldu ki, acele abuk rbta ediniz diye. Fakir dedim ki,
Canm, abdest alaym da yle rbta edeyim. Dediler ki, Cnplere ab-

1241
Kitabiyat 653
destsiz rbta caizdir. Artk zarur, yle abdestsiz olarak muhabbetlerini kar-
layp rbta ettik buyurmular.
1242

Yukarda anlatlan durumda dahi rbtaya devam eder. Rbta meguli-
yeti terakki makamlarn kncaya ve mahedeye eriinceye kadar perdeleri
aralamak iin gereklidir. Fakat mride muhabbetini terk etmez. nk nis-
pet ve muhabbeti muhafaza mahedeyi artrr. hvan rbtayla nsiyet ya-
knlk kazanr.

Rbtann faydalar
1-eyh ile ihvan arasnda fayda vermek ve faydalanmak iin bir aratr.

Rabta; mride, Allah Telya kar derin bir sayg hlini beraberinde geti-
riyor. nk nasl byklerimizin ve sevdiimizin huzurunda lubl olmuyor,
onun cemlini seyretmek, onun hrmetine mnf bir ey yapmamak iin tin
gsteriyorsak, tesbhtta da ayn hli taknmak ve Onun huzurunda olduunu;
Onun yaknnda olduunu hissetmek gerekir ki, bu, kiiye gre deiir; bazs
huzurda, bazs yaknndadr. Rabta, zamane tabiriyle syleyeceim, tam da
ayn eyi karlamaz geri ama bir konsantrasyon temini iindir ama meditasyon
deildir. Meditasyon baka bir ey. Kendinden gemek yoktur, kendine gelmek
vardr dervilikte. Derviler kendilerinden gemek iin dervi olmazlar, kendile-
rine gelmek iin dervi olurlar.
1243

2-hvan hedefe ulatracak en ksa yoldur.
3-Zikirden daha faydaldr. Zikirsiz rbta insan Allah Telya ulat-
rr. Rbtasz zikir Allah Telya ulatrmaz.

Hce Ahrar Fkart Risalesinde buyuruyor ki; Mridin grnts (eklini
hayal etmek) Allah Telnn zikrinden daha tesirlidir.
1244

Balkesirli Abdlazz Mecdi TOLUN Efendinin Rbta Hakkndaki
grleri
Rbtay ekil itibariyle yle de tarif ederlerdi:
Gzn kapayp zihnini her trl havatr ve dnceden hli tutarak
mride teslimiyet ve ondan yardm ve mkl ilerini sormaktr.
Rbta, bir srr azim-i ilhdir. Her eyin hallinin ksa yoludur.
Bu yolun kavuturucu vastas muhabbettir. Yksek mektup istiyor musun?
Rbta, rbta; rbta srr da beraber.

1242
1243
MRC, st.2006, s.177
1244
(Mustafa ismet Garibullah, a.g.e. c.2, s.332)

Gklerde ve yerde byklk Onundur. O, stn ve gl olandr, hkm
ve hikmet sahibidir. (Casiye,37) i srrn rbtada tefsir et. Kalbin, srrs-srur
ile dolar.
Latetefekkeru (Allah Telnn zatn dnmeyin) hdisinden beyan olan
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yasa durup dururken, mesel Allah
Telnn zatn tefekkre kalkmak doru deildir.
kap (kalb) alnca d kap (gz) kapanr. Binaenaleyh d kap alnca
i kap kapanmak iktiza eder.
Rbta-i kalbiye uza yakn ve hakiktlerin derinlii hususundaki irfan
ssler. Burada lisan dilsizdir.
nann kalbi, Allah Telnn tecelli ettii yer ve rabban ilhamlarn geldii
yerdir.
hvan, bakn gaflet olan baktan koruyarak nazar ettike, yani ilh nur-
larn yolu olan kalbe yoluna gittike feyzlerin zuhuru sonsuz olur.
Benlii aradan kar. Vcut Hakkndr. in srr rbtadadr. Onu kalbinde
ara. eriden yol yakndr, mesafe yoktur. Mnev rbta feyz dourur. Bunda
acele etme. lhi feyizler zaman zaman zuhur eder. Dnyevi iler rbtaya mni
olmazsa ve i arasnda da kendi kendine kolaylkla meydana gelirse ok gzel
olur. Buna El ite, gnl oynata denir.
Benim hayalimle deil, hakiktimle megul ol. Hayal dediin benim unsur-
larmn, bedenimin timsali olacak. Hakiktim, ruhum ve srrmdr. Ruhumla
megul olabilirsen; yaknlk, uzaklk, birleme, ayrlk kalmaz. Ortada bir nurlu
gne kalr ki, btn zerreler onun ve cezbesinde olur.
Rbta her mkl halle kfidir. Rbta Allah Telnn srrdr. Mklt
annla hallolunur, her ey neeye tebdil olur. Hayatn lezzetini o zaman aa
kar.
Rbtann kuvveti, tevecchn ayn nisbette artna sebep olur. Bu pazarda
herkese paras nisbetinde mal verirler.
Mnev yolculuklarda ruh deimeler geirir. Bunun adn ve tadn seyir
ve slk kelimeleriyle anlatrlar. Bu yolun biniti rbtadr.
Dudaa gelemeyen fikirler kalbten kalbe intikal eder. Bu olmadka ek
yakne, yakn zevk-i maneviye inklp edemez. Bu ekle ihtimam olunursa, ma-
neviyat maddiyata galebe eder.
Birbirinizle sevgi ve kardelik zere olasnz. Tarkat- aliyyede gayrlk
yoktur. Tarkat- aliyenin binas muhabbet zere tesis edilmitir. Zuhur balan-
gc muhabbettir.
1245
Muhabbetin srr rbta ile de renklenirse, ite o gn ca-
nna giden yolun balangcna slke balam olunur.
ler inceden incedir. Acele etmee gelmez.
Rbta trl olur:
1-Cism-i kesife (younlam, maddi ceset),
2-Cism-i ltife, (hayale)
3-Cisimden mcerret ruha.

1245
YARAR, a.g.e. s.63, 29.mektub
Kitabiyat 655
Ruh rbtasna ulalmadka ikilik yani ayrlk aradan kmaz. kilik ara-
dan kmadka da safa-y kalb hsl olamaz. Safy kalb olmaynca, firkat ve
ayrlk zntleri vardr.
Rbtada alan manalar dil ile sylemek kt hallere dmekten beterdir.
Maneviyatn maddiyat, maddiyatn maneviyat olmas mmkn olmad gibi,
mnev lemi ve ruhta tecelli eden hakiktleri, dnyevi lemin unsurlar sze
drmek uygun olmaz.
Rbta ile srr rbta ayr eylerdir.
Sahilleri gzle grnmeyen sonsuz manevi deryada rbtasz sefere kan-
lar, dmensiz gemi ile girdaplar stnde hayretler iinde dolaanlara benzerler.
Rbtadaki ak kuvvetli olursa, deryaya gark olur. O srada biri elden tutmazsa,
bu sarholuktan kurtulmak pek zordur. Akta olmazsa da, dnceden ibaret
olursa, bo sz dairesini geemez. Ne istirak olur, ne de baka bir ey. Manevi
makamlarda ileri gitmek iin rbta lzmdr.
Rbtann esas, muhabbetin iddetindedir. Muhabbetin iddeti vecdte ve
daha iddetlisi cezbe halinde bulunur. Ak bell bir yoldur. Bahtiyar insan bu
belya giriftar olur. Rbta; vcud gemisinin dmenidir. Rbtasz sefer mte-
madi bir alkantdan ibaret olur. Hangi semte gidildii malm olmaz, istirak
lemidir. Rbta dzgn tutulursa, istikamet tayin edilmi demektir. Mesafe ne
kadar uzun olsa, maksut menzile kavumak hsl olur. Bu sefer, ruh bir sefer-
dir. Buna gre rbta da ruhdir. Girdapsz yollar mevcut iken, dmensiz gemi
ile girdaplar stnden atlamak dahi zordur.
Allah Tel, Yeryzne ve ge smam. Fakat mmin kulumun kalbine
sarm buyurdu.
1246

Bu hadisi kutsinin mnasn rbta halleder.
Rbtann yolu bilindike kalbte needen baka hi bir ey meydana gel-
mez; skntdan eser grnmez. Vcudun mutlak hkimi olan Allah Tel o za-
man idrak olunur.
1247

4-Rbtann fiziksel boyutu da aadaki aklama ile ok iyi anlalmak-
tadr. Grmenin ne demek olduu anlalnca rabta ile insann kendi evre-
sinde oluturaca etki alan aa kacaktr.

Bilimsel deneyler gsterdi ki, eer bir kiiyi alp beynini belli PET tarama-
laryla veya bilgisayar teknolojisiyle incelerken belli bir nesneye bakmalarn is-
tersek beynin belli blgeleri aydnlanyor. Ve sonra gzlerini kapatp... Ayn
nesneyi hayal etmeleri istendiinde sanki o nesneye gerekten gzle bakyor-
mu gibi, beynin ayn blgeleri aydnlanyor. Bu bilim adamlarnn u soruyu
sormasna neden oldu O zaman kim gryor? Beyin mi gryor? Yoksa gzler
mi? Ve gerek ne?

1246
Burada da; zat mertebesinin kendisi deil, sureti, rnei smaktadr. Ken-
disinin smas dnlemez. Grlyor ki, kalbin maddesiz, meknsz eylerden
daha geni olmas, onlarn kendilerinden deil, suretlerinden daha geni olmasdr.
Meknszlar karsnda, Ar ve Arta bulunan her ey, zerre kadar bile saylamaz.
1247
ERGN, a.g.e. s. 252257
Gerek olan beynimizle grdmz m... Yoksa gzlerimizle grd-
mz m? Ve gerek u ki, beyin evresinde grdkleriyle hatrladklar arasn-
daki fark bilmez... nk ayn zel sinir alar atelenir. (Kuantum Fizii Bel-
geseli)

Rbtaya itiraz edenler bulunmaktadr. nsn olan bir olayn ibadet gibi
dnlmesinin getirdii skntlar iin eitli yorumlar mevcuttur.
1248
yle
ki;

Nakbendler rabtay eyhe tam bir muhabbet diye tarif etmilerdir. Bu ta-
rif ile insan psikolojisi birlikte dnldnde, rbtada eyhin suretini dn-
mek iin zel bir gayrete gerek olmad ve muhabbetin yeterli olduu anlalr.
Zten seven sevdiini ister istemez dnr. Bu, insan tabiatnn bir gereidir.
te yandan insan, yaps itibaryla bir eyleri sevip nsiyet etmeye ve gnln
balamaya (rabt- kalb etmeye) meyillidir. Bu adan bakldnda dnyada rab-
tasz insan yoktur. Ancak bazlarnn rabtas ulv eyleredir, bazlarnn ki ise
basit dnyev eyleredir.
Rbta, eini seven bir adamn evdeki hanmn gyaben birka dakika d-
nmesi gibi basit ve psikolojik bir hdise olup itikadla bir alkas olmamasna
ramen, zellikle XIX. asrdan itibaren, insan psikolojisini yorumlayacak klt-
rel altyapya sahip olmayan baz kiiler tarafndan bir mn-kfr meselesi ekli-
ne sokulup eletirilere tbi tutulmutur. Bu eletirilere cevap vermek isteyen baz
Nakbendler de zaman zaman zorlama yorumlarla delil getirmeye almlardr.
Ancak burada ele aldmz dnem olan Mceddidiyye ncesinde -Mevlnzde
Ferketnin kayglar mstesna- rabta hakknda bu tr eletirilerin geldiine dir
herhangi bir kayt olmadna gre, bu konudaki tartmalar ounlukla son asr-
larn rn olmaldr.
Rabta konusunda mstakil eser yazan ya da eserlerinde bu konuya vurgu ya-
panlar ounlukla Nakbendiyye tarikatna mensup olmakla birlikte, rabta uygu-
lamas sdece bu tarikata mahsus olmayp birok tarikatta mevcuddur.
Baz tarkatlardaki fena fi-eyh tbiri de, rabtann z olan eyhi sevmenin
bir baka ifadesidir.
1249

1248
Mutezl, Vahhb ve radikl geinen baz kesimlerin toplumda oluturmak
istedikleri fitnevr ayrlk tohumlar neticesiyle, kiileri cemaat duygularndan ko-
pararak yalnzlk ierisinde brakmak istemelerinden baka ne olabilir ki;
irk konusunun ilenilipte zarar verilmeyecek hibir itikt meselesi yok gibidir.
Bu sevgi isterse Raslllah sallallh aleyhi ve sellem iin olsun. Bu kiiler
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin dahi sevilmesine rz deillerdir. Sevmek
ilh bir duygu olduundan pozitivizm etkisindeki bu grlere sahip kiileri ikna
etmek dahi mmkn deildir. nk tasavvuf sevgi iidir. Her insann sevgiden
nasibi yoktur.
1249
2002, s.317-318
Kitabiyat 657
Zikir
Zikr; kelimesi hatrlamak, hatrda tutmak, hret, eref anlamlarn tar.
Zikirdeki hatrlama iki trldr:
1. Unutulan eyi hatrlamak,
2. Unutmamak iin srekli olarak hatrda tutmak.
Kuran- Kerim ve Hadis-i erifte zikr dua, niyaz ve hatta Kuran-
Kerim manasna da kullanlmtr. Tasavvuf stlah olarak zikir, korkunun
galebesi veya Allah Tel sevgisinin okluu ile gaflet meydanndan kp
Allah Tely mahedeye ykselmek anlamn tar.
Zikredene ihvn, zikredilene yani Allah Telya mezkur denir.
Zikir Kuran- Kerimde zerinde srarla durulan konulardan birisidir.
Zikr kelimesi kavram olarak, Kuran- Kerimde, 256 yerde gemektedir.
Zikir, dndaki ibadetlerin hi birisi Allah Tel ile kul arasndaki per-
delerin tamamn ortadan kaldrmaz, Allah Tel ile kul aras btn perdele-
rin kalkt an zikir andr.
Allah Tel yle buyurur. Kulum beni zikrettii ve dudaklar benim
(ismimle) hareket ettii vakit, ben onunla birlikteyim.
1250

Eb Tlib kuddise srruhul-azz mnacatnda yle derdi:
lh! Eer beni zikredin, demeseydin, ism-i erifini azna almaya kim
cret edebilirdi.
1251

Unuttuun zaman da Rabbn an
1252
Yani, zikredenin baka eyleri
unutarak yalnzca Allah Tely zikretmesidir. Asl bakas ve yabanc olan
ise, insann kendi nefsidir. nsan Allah Tely zikrederken, kendi nefsini
dahi unutacak dereceye gelmeli ve kendini bulmasdr.

Bu ak atei ne ile yanar? Derseniz, bu ak atei, zikrullah klc ile yanar.
Zikrullahtan da maksat, sabahlara kadar lisanla: Allah, Allah... Demek deildir.
Rabbini zikret, kendini unuttuun vakit
(Kehf,24) buyrulur. Yani Allah

Tely yle zikreyle ki, Allah Teldan gayri bir ey kalmasn ve kendi nefsin
de kalmasn. nk hakk zikrin mns, zikreden, zikredilen ve zikrin bir ol-
masdr.
te bu trl zikirde bulunann kalbinde ikilik ve o kimsede benlik kalmaz.
O kimsenin kalbine hakk sevgili nazar eder ve kendi cemlini o kimsenin kal-
binde grr. O zaman yle hitap eder ki; Bu gnlde, bu mlkn iinde yrdan
bakas yoktur. Ve yine yle hitap eder ki;
Bugn lem mlk kimin iindir? Cevap: Kahhr ve tek olan Allah
iindir. (Gafir, 16)

1253

1250
Buhri, Tevhid, 43; Ahmed b. Hanbel, II. 540
1251
Nefhatl ns, a.g.e. s. 220
1252
Kehf,24
1253
A Dede Hazretleri yeni tarkata girdiklerinde bir gece ryasnda yannda
yani karyolada gayet iri, muzr ve fakirin cesedinden binlik rak iirmi gibi
sarho byk bir insan yatyor grm, yle ki, onun harekete, kmldanmaya
mecali yok, baygn dmtr. Ona gznn ucuyla bakm birde ne grsn bo-
yuyla beraber yan yana rengi bukalemun gibi, yz renkle boyanm emsali g-
rlmemi bir canl. Bu manzaradan korkarak ve dehetten uyanp yatandan
sram. Sonra anlam ki, o canl kendi nefsidir. Zikrullh binliinden sarho
ve mest olmutur. Evet yledir.
1254

Zikir hakikt yolunda perdeleri kaldrnca insann nerden gelip gittiini
ayan eder. Ancak Mustafa zeren kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurdu
ki;
Zikir morfin gibidir, kii bir an telaffuz eder, o hal geince eski haline
dner.
1255

Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bir savaa asker gnderdii zaman u
tleri verirdi: inde Allah Telnn zikri olmayan szler gnl karartr. Al-
lah Telnn rahmetinden uzaklatrr. nsanlarn Allah Telya en uzak olan
da gnl kara olanlardr.
1256

Meyihten birisi yle demitir:
Marifet nuru gnl iindedir. Marifet aydnl da gnl gzndedir. Al-
lah Tely zikredenin gnl yumuar. Marifet nuru artar. Gnl gz aydn-
lanr. Konumas dnyalk zerine olan kimsenin gnl kararr. Gnl bir
aa gibidir. Allah Telnn zikri su gibidir. Sulanan aa yapraklanr, yemi
verir. Sulanmayan aa kurur, lr. Bu aa kesilip yaklr. Gnller de Allah
Telnn zikriyle sulanmazsa, kurur. Byle bir gnl atete yakmak gerek. Bu
gnl sahibi de dnyadan gnce hemen cehenneme girmeye mstahak
olur.
1257

Buna gre Allah Tely belli cmleler ve kelimelerle anmak, Allah Te-
lnn kinattaki tecellisini grp, onu tesbih etmek anlamna gelen zikir, genel
anlamyla en byk ibadettir. Namaz ibadetlerin bydr, fakat her zaman k-
lnmaz. Zikir ise, her zaman yaplabilir. Ayakta iken, otururken, yatarken Allah
Tel zikredilir. Zikrimize, Allah Tel zikir ile mukabele etmektedir. Tasavvuf
ehli zikre ok nem verir ve dier ibadetlere tercih ederler. nk baka hibir
mmete byle bir eref nasip olmamtr. Kuran- Kerimde namaz, oru, zekt
gibi, dier ibadetler iin ok namaz klnz, ok oru tutunuz gibi ifadeler
olmamasna karlk zikir iin Allah Tely ok ok zikrediniz ifadesi bu-
lunmaktadr.
Sz, fiil, hareket ve sknetinde erita uygun hareket etmek zikir snfna
girer denilmitir. Fakat Allah Telnn isimlerinin belirli usl ve tertiple tekrar

1254
A brahim Dede, a.g.e. c. III, s.1016
1255
KK, a.g.e., s. 67
1256
Tirmizi, Zhd 61
1257
Erzurumlu Darir Mustafa, a.g.e. s.3940
Kitabiyat 659
edilmesinde manevi ilerlemeler olduu iin tasavvuf ehlince tercih edilen esas-
lardan olmutur. yle ki, taklit olarak zikir yapan dahi mutlaka tesirini grr.

Zikrin Ksmlar
Seyyid Yahya irvan kuddise srruhul-azzin, tasavvuf kitaplar iinde
ksa fakat pek muteber bir eser olan Esrru Talibn inde zikir u ekilde k-
smlara ayrlyor.
Lisann Zikri: Bu zikirle kalbten unutma giderilerek Allah Tely kalb
anar.
Nefsin Zikri: Harf ve sesle iitilmeyip belki his ve btn hareketiyle bilinen
zikirdir.
Kalbin Zikri: Allah Telnn cell ve cemlinin vicdanen dnlmesi
sonucunu douran zikirdir.
Ruhun Zikri: Allah Telnn sfatlarna ait tecellilerin nurlarnn mahe-
desi sonucunu douran zikirdir.
Srrn Zikri: Murakabedir ki, ilh srlarn mkefeyle almasn ve ak,
aydnlk halde bilinmesini salar.
Hafi Zikir: Sddkiyyet makamnda Zt- Ahadiyyetin cemalini, nurlarn
grne getirmek ve gzden geirmektir.
Hafiyyl-Hafi Zikri: En son makama mahsus olan zikirdir. Hakkal
yaknin hakikti ve vuslattr. Belki bu, makamszlk, mertebesizlik, meknsz-
lk ve zamanszlkta olup zikir ad verilmesine bile Hcet kalmamakla buna vus-
lat demek dahi yetersiz bir deyimdir. Buna ancak Allah Tel muttali olur; nite-
liini ancak O bilebilir. Hi phesiz O gizli olan da bilir, ondan daha gizli
olan da,
1258
yet-i kerimesinde zikredilmi olan sr budur ki, her bilginin en
mkemmeli, her maksadn en deerlisi ve en lenidir. Bu makama kavumak
erefine eren ruh, ruhlarn hepsinden daha latif olur ki, bu tfl- meni (mnlar
ou)nin ruhudur.

1259

Zikir Telkin Etmenin Keyfiyeti
1260

ki ey gereklidir.
Snnet zere mridin telkini
Sadk ve iradeli mrid
Mrid, mridden gn riyazet ile istifar, salvat ve dua yapmasn, ay-
rca geceleri istihare yapmas ister. (Dilerse yaptrmaz) stiharenin veya eyhin
uygun grmesi ile drdnc gn mride mrid gusl abdesti aldrr. ki rekt
tevbe namaz ve istihare namaz kldrr.
Mrid srt kbleye gelecek ekilde erkek mridi ile gizli olabilecek bir
meknda mridini karsna diz dize oturtur. Kadn ise, mahremi ile beraber
uzak mesafede veya perde arkasnda oturmas gerekir.
Mrid eyhine btn hatalarn anlatr. Kul hakk varsa bildirir. deme iin

1258
Th, 7
1259
AYN, a.g.e. s.225
1260
Hac Osman skdar Nakibend Efendi, Tarkat Risalesi trc, smail Hak-
k Altunta, yazma
kendisi veya mrid tarafndan tedarik edilme yoluna gidilir. Farzlardan terk et-
tii eylerin kazas ve keffaretler varsa tamamlanmas iin mrid sz alr.
Mrid noksanlarn ikmalinden sonra mridden takva ve iyilik zere olma-
s, ehl-i snnet vel cemaat zere bulunacana, azimetle amel ileyeceine ruh-
satlar terk edeceine, bidatlerden saknacana dair sz alr.
Zikir telkini ikiye ayrlr.
1-Ummi sul
Yazl olarak veya mridin nisbetini hibe etmesi yani merhametinden kabi-
liyetsiz olabilecek olana da telkin etmesidir.
1261

Mrid, mrid eer erkek ise, sa eli ile mridi ile musafaha eder. Kadn
ise, elbisesinin bir tarafn tutturur. (Tutturmayabilir) Sonra mrid fetih sresi-
nin beyat ayetini okur. Sonra mrid ve mrid ellerini dizleri zerine koyarlar.
Mride kalbine tevecch etmesini ister. Mrid sm-i Zt- telkin edecekse kalbi
ile Allah, Allah, Allah Diye zikreder ve mride usl telkin eder. Eer
Lailhe llallh zikri telkin edilecekse hapsi nefes ile telkin eder. Mrid zikir
usln verdii kolun sdt kiram- zikreder. nk sdt kiramn anld
yerde bereket vardr. Eer cehri zikir telkin edilecekse beraber yukardaki zikir-
leri beraber tekrar ederler. Snnet olan usul bu ekildedir.
2-Hussi sul
Telkin ayn olmakla beraber mrid ve mridin feyiz kuvveti vardr. Bunda
mridin mridin ilhi nisbete olan istidadndan dolay velyet kuvvetindeki
gizli srr bahetmesidir.

Telkin Edilen Zikirler
Genellikle Nak usulnde iki isim telkin edilir. kisi de aslnda birdir.
1-Allah smi Telkini le Balay
Cezbe ehlinden olanlara nce bu zikir sonra nefy u isbat telkin edilir. Zat
isminin zikri letaifle
1262
olur. (Efendi Hazretleri genellikle Allah ismi ile ba-
lamtr.)
2- Nefy u sbat Telkini le Balay
Cezbe ehlinden deilse ilk nce bu isim telkin edilir. Cezbe hali zuhur
edince ism-i zt ve hapsi nefesle nefy u isbat zikri telkin edilir. Bazlarna ise,
ilk nce hapsi nefesle nefy u isbat telkin edilir.

Zikrin art
1263

Devaml huzur, devaml adab ve artlara uymaktr. Bu konuda meyih
yle demitir.
Zikirde art olan mridin zikri telkin etmesidir. Sonra ihlsl ibadet, ok
muhabbet, vuslat talebi, gaflet olmayan huzurla zikir ve Allah Telnn yardm
ile zikirdir.

1261
Birok tarkatta dersler yazl olarak verilmesi istihare iin uzun zaman ay-
rlmamas bu ksmdandr.
1262
Kalb, Ruh, Srr, Hafi, Ahfa, Nefs-i Natka,
1263
k Altunta
Kitabiyat 661
Kalp zikir halinde zikirle deil, Allah Tel ile megul olmaldr.
1264
Mr-
idin yardm da en byk destektir.

Mustafa zeren kuddise srruhul-azz buyurdu ki;
Tanmadn bir ismi bin defa ansan sana cevap vermez. Onu tanmak ve
sevmek gerekir.
1265

Zikrin Yapl ekli
En gzel ders vakti sabah namazndan sonra irk vaktinde olandr, de-
nilmitir. Ksa bir zet olarak letif merhaleleri u ekildedir.

Zikredecek kimse taharet eder, abdest alr. Temiz bir yerde iki rekt
namaz klar, dizstne oturur, sonra dudaklarn birbirine yaptrr. Dilini
dahi damana tespit eder, gzlerini yumar, azasn hareketten men eder.
Btn kuvvetlerini ve hasselerini tatil eder ve mridin ruhaniyetine gnl-
n evirip ondan yardm umar, sonra sol memesinin altnda kalbine ism-i
celli, nuran harflerle ve tasavvur kalemi ile nakeder. (Allah . ismi
erifini yeilli sarl nur ile yazl grr gibi dnr.) O mbarek lfzn ma-
nas olan Allah Telya tevecch eder. Bu tevecch ile yle megul olur ki,
kendini unutur, dnya kaygs ve ilerini bir yana atar.
Euz billahi mine eytanirracim bismillahirrahmanirrahim. lhi
ente maksudi verizike matlub, efdaluzzikri fafirlena ya Allah Allah
Allah diye bin defa Allah denir Her yz defa Allah deyince yz ba-
nda. Lailhe illallh Muhammedn Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem ilh ente maksud ve rzike matlub, Allah Allah diye devam
eder.
te zikir bu suretle zikre devam kalbini arndra arndra asl evirip ol-
gunlatra olgunlatra yolunu bulur. Bundan sonra mrid, kalbini zikirden
ekip evireyim dese bile muvaffak olamaz. Bu hlin zuhurunda mridin
izni ile zikri, ruha nakleder ve ruh ile dahi sa memenin altnda zikirle me-
gul olur. Ruhta olgunlama ve asl niteliine dnp istenilen menzile erime
kudreti hsl olur. Mrid yine mridin izni ile zikri, ruhtan srra nakleder ve
sr ile sadrn sol tarafnda megul olur. Bundan sonra yine mridin izni ile
zikri hafiye nakleder. Hafi gsn sa tarafndadr. Bu merhalede de muvaf-
fak olan mrid, mridin izni ile zikri ahfya nakleder. Bundan sonra mrid
izin vererek mridin zikri, nefs-i natkaya intikal eder. Bundan sonra zikir,
vcudun her zerresine sirayet eder. Tabiatn zulmeti, anasrn kudreti,
cismniyetin kesafeti tamamyla yanp perian olur. Bedenin czlerinden

1264
Kalbler, mnev durumlarna gre be ksma ayrlr.
1. l Kalbler 2. Hasta Kalbler 3. Gfil Kalbler 4. Zkir Kalbler 5. Diri Kalbler
1265
KK, a.g.e., s. 68
zikir o derece zuhur eder ki, mrid vcudunda her zerrenin Allah Tely
zikrettiini duyar ve hangi azas ile zikredeyim dese muvaffak olur. Daha
sonra hariteki varlklarn da Allah Tely zikrettiini duyar.
Bu ahvalin zuhurunda mrid, ihvna kelime-i tevhidi habs-i nefes sure-
tiyle telkin eder ve mrid habs-i nefes ile kelime-i tevhid ile megul olur.
Mrid her mertebede, o mertebenin nurunu mahede eder.
1266

Mrid, ism-i celli zikir ile letifte mahede ettii nurlar Allah Te-
lnn nurlar zannedip, onlar ile megul olmamaldr. Zira mahede ettii
nurlar, ilh nurlarn hicaplarndandr. lah nurlar, mahede ettii nurlarn
tesindedir. Letaifte mahede edilen nurlarla megul olup kalmak mridi
Allah Telnn tecellisinden mahrum eder.
Bir de unu bilmelidir ki, letif nurlarnn her mride zuhur etmesi lzm
gelmez. Baz mrid, iin balangcnda beer vcudu mahvedip, siyah nur
mahede edebilir, ondan bakas zuhur etmez. O siyah nurdan geerse Al-
lah Telnn nurunu mahede eder. Bu letif nurlarnn zuhuru ve asl saf-
fetlerinin husul bu art iledir ki, eer mrid zikrini huzur ile ifa ve kalbini
her trl kayttan soyarak farzlar ve snneti kemli ile ed eder ve btn
vaktini zikre hasrederse, zuhurat olur. Yoksa olur olmaz zikir ile bu hassalar
zuhur edivermez. Eer zikri nakle bir vehile izin mmkn olmazsa, batnda
mridin ruhaniyetinden izin alp, bir sonraki letaife yle nakleder.
1267

Zikirde dikkat edilecek hususlar
Temiz bir meknda abdestli olarak kbleye kar oturarak, elleri (gs
zerinde)
1268
gzler yumuk derisi zerinde zikir darbelerinin titreimi olma-
dan btn gcn toplayarak zikretmelidir. Allah ismi erifini zikrederken
Arapa ses uyumuna dikkat etmelidir. Gelen dncelere itibar etmeyecektir.
iddetli cezbe veya gaflet hali olursa kendini koy vermeyerek onun gitmesi-
ni bekleyecektir. Zikir annda gste iddetli vurular olduu zamanda
gitmesini bekleyecektir. Fakat kalbin atyla uyumlu bir hal zuhur ederse o
zaman uyum iinde zikre devam edilmeli ve kesilmemelidir.
Btn olan halleri mridine haber vermelidir. Mride gereken halini
haber vermesidir. Dnceler ve zevkler haber edilirse eyh onu terbiye
eder. Eer bedende zikir halinde sarslmalar, terlemeler, kalbte hafakanlar
olursa yazn souk ile kn scak su ile gusl abdesti almaldr. Btn gc
ile bu haller gidip zikir kalbte sakin olup yerleinceye kadar almaldr.
Zikirde havtr ve dnce oalrsa abdest almal ve Ya Kadr veya

1266
Nasrullah Efendi, a.g.e. s.138139
1267
Nasrullah Efendi, a.g.e. s.139140
1268
hvan mahviyette olmas gerekli olduu iin tesbihini dardan kimsenin
grmeyecei ekilde sakl tutmas iin en uygun olan dizleri arasnda bir elide s-
tnde kapal olmas daha uygundur. Efendi kuddise srruhul-azz Hazretlerinin
ihvan bu yolu tercih etmitir.
Kitabiyat 663
Ya Fel esmasn veya istifar ekmelidir. Bunlar netice vermez ise,
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme salvat getirmeli veya mridini
rbta etmelidir.
Zikrin ve letiflerin nurlarn kefeder ise, baka nurlara itibar etmemeli-
dir. Yinede nurlara itibar etmekten kendini korumas mride uygundur. n-
k Allah Tel zatna layk olmayan her eyden uzaktr.
Bir sebepten dolay zikri brakmak gerekirse kalbini zikrin manas ze-
rinde sabit brakmaldr. Masivy zikre dnene kadar, kalbe yakn klmama-
ldr. Zikre balayaca zaman Allah Telya dua etmeli snmaldr. Allah
Tel, dua edilirse zakirin kalbini muhafaza eder, masivnn zararn ondan
uzaklatrr. Zikir usulne uygun yapld zaman bir eseri meydana gelir.
1269

lahi ente maksud ve rzaike matlub her yzncde kalben sylenme-
lidir. Bu kalpteki havatr yok eder. Gaybet hali olunca zikri terk eder. Bu hal
bitince zikre dner. Zikir bitince hemen yerinden kalkmaz. Kalbine nazar
eder. Bu bekleme 15 dakika ve bir saat arasnda olabilir. Bu beklemede
gaybet hali, varidat beklemesi olur.
Her latfe bir ncekinden daha latiftir. nsana ho gelir kavutum diye
kendini kaptrmamaldr. Kalb makam ile balayan ihvan o latfenin halleri
hsl olunca bir st latfeye geer.
kindi seherinde ders yerine rbta tercih edilir.
1270

Zikrin Fiziksel Boyutu
Zikrin madd adan vcutta oluturduu etki iin yaplan deneyin mahi-
yetini kavramak gerekmektedir.
Deney u ekildedir.
Metro sergimiz bize Japonyadan Bay Masaru Emotodan geldi. Bay
Emoto suyun molekler yapsyla ve onu etkileyen eylerle ok ilgiliydi. Su
drt elementin en yeniliki olandr. Bay Emotonun belki fiziksel olmayan
olaylara cevap vereceini dnd. Bu yzden zihinsel uyarc uygulanm
bir dizi alma yapt ve bunu mikroskobun karanlk alanyla fotoraflad. lk
resim Fujiwara Barajndan bir suya ait. Bu resim de ayn suyun bir Budist
rahip tarafndan kutsandktan sonraki hali. Bir sonraki resimlerde Bay Emoto
kelimeler kartp. Onlar damtlm su ielerine bantlad ve onlar gecele-
yin ylece brakt. lk fotoraf saf damtlm suyun resmi sadece onun z
kark. Sonraki fotoraflar grdnz gibi, ok gzel ve hepsi birbirinden

1269
k Altunta
1270
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, sabahn erken saatlerini yni seher
vakitlerini feyizli klmas iin Allah Telya dua etmi, mmetinin dikkatini bu
saatleri deerlendirmeye ekmeye almtr. Bu saatler, ibadet, tevbe ve istifar
zamanlar olmaldr.
farkl. Bay Emoto dncenin ya da niyetin btn bunlardaki kuvveti yn-
lendirdiini sylemitir. Onlarn moleklleri nasl etkilediinin bilimi asln-
da bilinmiyor. Su moleklleri dnda tabii ki, Ve vcudumuzun %90nn su
olduunu aklnzda tutarsanz bu gerekten byleyici. Seni hayrete drd
deil mi? Eer dnceler suya bunu yapabiliyorsa. Bizim dnceleri-
mizin bize ne yapabileceini hayal et. Kesinlikle dnce tek bana btn
vcudu tamamyla deitirebilir. (Kuantum Fizii Belgeseli)
2-SEYR-U SLK:
Tasavvuf ve tarkatlardaki eitim ve terbiye iine verilen genel ad seyr u
slktur.
Seyr-u Slk: ki szckten oluan Arapa bileik bir terimdir.
Szlkte: Seyr, Yrmek; Slk ise, gitmek ve yola girmek demektir.
kisi de ilmin, bilginin ilerlemesidir. Madde hareketi deildir.
Tasavvuf terim olarak ise; mistik usullerle zel bir eitimden gemek
demektir. Yani cehaletten ilme, kt huylardan gzel ahlaka, kulun fan var-
lndan Allah Telnn varlna ynelmektir.
Slk, tasavvuf yoluna girmi kiiyi Allah Telya vuslata hazrlayan
ahlak eitimdir. Bir baka ifadeyle seyr u slk, tarkata giren kimsenin
manevi makamlarn tamamlayncaya kadar geecei hal ve makamlarn
addr.
Slkten ama gzel ahlak elde etmektir. Yoksa kef- keramet deil-
dir.
1271

Seyrin ba slk; yani yola girmek, sonu da vusul; yani Allah Telya
kavumaktr. Allah Telya vuslat Allah Tely gryormuasna kulluk
(ihsan) uruna ermek, daima Allah Tel ile beraber bulunduu hali yaka-
lamak, Ona teslim olup Ondan raz olmaktr. Her i ve fiilin gerek failinin
Allah Tel olduunu kavramak ve varlk iddiasndan kurtulup gerek tevhi-
de ermektir.
mm- Rabbn ; Seyr ve slkten maksat, nefsi kt huylardan ve ir-
kin sfatlardan temizlemektirdemi, bu irkin sfatlarn banda nefse d-
kn olmak ve onun arzularna, isteklerine tutulmak geldiini ifde etmitir.
Tasavvuf terbiyede seyr u slkte sreklilik ve devamllk esastr.
Tarkata girmekle i bitmedii gibi, kulluk grevleri gerei gibi, yerine geti-
rilmesi gerekmektedir. Byezd Bestm mridlerine buyurur ki;
Byezidin derisine girseniz, onun ahlakyla ahlaklanmadka bir ie
yaramaz?
Unutulmayacak nemli husus tarkata intisap dnyevi ve uhrevi kurtulu-
un tek aresi deildir. nk manevi kurtulu, son nefese baldr.
1272
Son

1271
1272
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki; Biriniz yaratld za-
man, annesinin rahminde krk gn nutfe, sonra krk gn kan phts olarak, sonra da
krk gn bir inem et olarak toparlanr. Sonra Allah Tel ona drt kelime ile bir
Kitabiyat 665
nefeste iman selameti elde etmenin yolu, bu dnyada istikamet zere yaa-
maktr. Takvaya ermek, ibadet ve muamelatta ihsan ve ihlsta devamllktr.
Seyr-u Slkn drt makam vardr.
1273

Seyr-i lllah; Seyr-i Fillh , Seyr-i Anillh Billh Seyr-i Fil-
Eya.

SEYR ETLER
ki ksmdr:
Cezbe ve slk.
(Slk), uraarak ilerlemektir. (Cezbe) ekilip gtrlmektir.
Seyr-i fkye slk, seyr-i enfsye cezbe ad verilir.
1274

Bunlara tasfiye ve tezkiye de denir. Slktan nce olan cezbenin, yani
tezkiyeden nce olan tasfiyenin kymeti yoktur. Slk tamamlandktan sonra
olan cezbe yani tezkiyeden sonra olan tasfiye lzmdr ve seyr-i fillah da
hsl olur.
nce olan cezbe ve tasfiye, slk kolaylatrmaa yarar. Slk olma-
dan, maksada kavuulamaz. Yol tamam gidilmedike, ceml-i ilh grn-
mez. nceki cezbe, sonra olan cezbenin suretinin numunesi gibidir.
Hakiktte, birbirinden bakadrlar. Byklerimizin, Sonda olan eyler,
balangta yerletirilmitir sznden maksat, Sonda kavuulacak suretin
grn yerletirilmitir demektir.
Seyr ve slkten maksat ve cezbe ve tasfiyeden beklenilen ey, nefsi k-
t huylardan ve irkin sfatlardan temizlemektir. Bu irkin sfatlarn ba,
nefse dkn olmak ve onun arzularna, isteklerine tutulmaktr. O hlde,
Seyr-i enfs lzmdr. Kt sfatlardan gzel sfatlara dnmek lzmdr.
Seyr-i fk lzmlu deildir. Maksat ve gaye bu seyre bal deildir. nk
zahir eylere dknlk, nefse dkn olmaktan ileri gelir. nsan, her eyi,
kendini sevdii iin sever. ocuunu, maln sevmek, onlardan istifade ede-
cei iindir. Seyr-i enfsde, insan, Allah Telnn sevgisi kaplayarak, in-

melek gnderir:
Eline geecek rzk, lm zaman, Dnyada yapacaklar, Kt bir kii veya iyi
bir kul olaca yazlr.
Sonra ona ruh frlr. Kendinden baka hibir ilah olmayana yemin ederim ki,
biriniz, kendisiyle onun arasnda bir adm kalana kadar cennetlikler gibi amel eder,
derken, yazlanlar onu geer de, cehennemlikler gibi amel eder ve cehenneme girer.
phesiz biriniz, kendisiyle onun arasnda bir adm kalncaya kadar cehennemlikler
gibi amel eder, yazlanlar onu geer de, cennetlikler gibi amel eder ve cennete gi-
rer. (Buhr)
1273
Bu snflandrmalar deiikte olabilir. Neticede hepsi ayn neticeye var-
maktadr.
1274
PAKALIN, Mehmed Zeki, Tarih Deyimleri Ve Terimleri Szl, stan-
bul,1972, c.3, s.198
san, kendini sevmekten kurtulduu iin evlat ve mal sevgisi de, bununla
beraber yok olur. O hlde, seyr-i enfs muhakkak lzmdr. Seyr-i fk,
buna bal olarak, maksad myesser olur. Nebilerin aleyhimssalevt ve-
tteslmt seyrleri, yalnz seyr-i enfs idi. Seyr-i fk, bununla berber
yaplyordu.
Slk konaklarn ve cezbe makamlarn getikten sonra, anlald ki,
seyr ve slktan maksat, yani tasavvuf yolculuundan maksat, ihls maka-
mna varmaktr. hls makamna kavuabilmek iin, enfs ve fk mabutla-
ra tapnmaktan kurtulmak lzmdr.
Seyr-i enfs, bu yolun nihayetinde ele geer. Behddn-i Nakibend
Hazretleri buyurdu ki, Ehlu-llh, Fen ve Bek makmna kavutuktan
sonra, her grdklerini kendilerinde grrler. Her tandklarn kendilerinde
tanrlar. Bunlarn hayretleri, anlayamamalar kendilerinde olur. Kendiniz-
dedir, grmyor musunuz?
1275
Buyruldu.
Seyr-i enfsden nce olan seyrlerin yani ilerlemelerin hepsi, (Seyr-i
fk) idi. Seyr-i fkde ele geen eyler hitir. Yani, aranlana gre hi
saylr. Ancak uhd-i enfsye kavumak iin, nce seyr-i fk lzmdr.
Seyr-i fkde, sanki ktlklerden temizlenmek ve seyr-i enfsde, iyi ahlk
ile ahlklanmak vardr. nk ktlklerden ayrlmak, Fen makmna uy-
gundur. yiliklere kavumak, Bek makmna uygun olur. Bu seyr-i enfs-
nin nihyeti yok demilerdir. nsann mr sonsuz olsa, bu seyr bitmez de-
nilmitir. nk mahlkun sfatlarnn nihayeti yok demilerdir. Yani Allah
Telnn sonsuz sfatlar, slikin latfeleri aynasnda tecell etmekte, Onun
kemltndan bir keml grnmektedir. O hlde, bu seyr bitmez ve sonu
gelmez.
Bu konuda bykler buyuyurdular ki;

Hce Ubeydullah- Ahrr kuddise srruhul-azz;
Allah Telya kavumakta, zulmet perdelerinin kalkmas iin mahlk-
larn hepsini amak, yani seyr-i fkyi ve seyr-i enfsyi tamamlamak l-
zmdr. Nrdan perdelerin aradan kalkmas iin de seyr-i fillah gere-
kirdemitir.

Eb Sad-i Harrz kuddise srruhul-aziz;
Seyr-i fk (kendinin dnda ilerleme), insan, matlbdan (Allah Te-
ldan) uzaklatrr, seyr-i enfs ise, insan, matlba kavuturur demitir.
Seyr-i enfs, tasavvuf yolunda bulunan kimsenin kendinde ilerlemesi, kt
huylardan temizlenen nefsin, iyi huylarla bezenmesi, sslenmesidir.

Abdlkdir Geyln kuddise srruhul-azz,

1275
Zariyat,21
Kitabiyat 667
Seyr-i enfsde, insan, Allah Telnn sevgisi kaplayarak, insan, ken-
dini sevmekten kurtulduu iin, evld ve mal sevgisi de bununla berber yok
olur. O halde, seyr-i enfs muhakkak lzmdr

Gardam! Slk grmeyen ihvan listesine kayt olmaz. Her amelin
edebi var. Tarikatn edebi de slkn tekmil etmektir.
SEYR MERTEBELER

Hakkat erbabna gre sefer, mridin Allah Telya ynelmesi srasnda
kalbin geirmi olduu seyirlerden ibarettir. Bu esnada takip edilen sefer
drttr:

1-SEYR LLLAH
Seyr slkn drt mertebesinden birincisi hakknda kullanlr bir ta-
birdir. Buna sefer-i evvel de denir. (Seyr-i illlah) demek, aa bilgiler-
den, yksek bilgilere ilerlemek, ilimde durmadan ykselmektir. Bu ekilde
mahlklara ait bilgiler bilindikten sonra, Allah Telnn ilmine kadar varlr.
Bu bilgiler balaynca, mahlklara ait bilgilerin hepsi unutulur. Bu hle
(Fen) denir.
Allah Telnn, ltfu ve ihsan ile msivnn hepsi, kalb gznden sili-
nince, isimleri bile unutulunca, (Fen) hsl oldu denir. (Seyr-i illlah) ta-
mam olur.
Slik, yaradlnda Muhammed ise, lem-i emrin be latfesini, sralar
ile getikten sonra, bunlarn lem-i kebrdeki asllarnda seyr eder. Yani
ilerler. Allah Telnn ltfu ile bu be asln her birini inceden inceye gee-
rek sonuna gelir. Bylece, imkn dairesini (Seyr-i ilallah) ile bitirmi olur.
(Fen) hsl oldu denir. (Vilyet-i sur) makamna balam olur.
Hakik Fen ise, sft-i ilhnin ve isimlerinin ve hibir balln, ayr
bir grnn de, tamamen grlmedii zaman hsl olur. Zt- ilhden
baka hibir ey grlmez ve dnlmez. Seyr-i ilallah Allah yolculuu,
ite burada sona erer.

2-SEYR FLLH
Seyr slkn drt mertebesinden ikinci mertebesi hakknda kullanlr
bir tbirdir. Buna sefer-i sani (cem) de denir.
Allah Telnn isimlerinde ve sfatlarnda ilerleme, Allah Telnn be-
endii ve rz olduu eylerde fni olma (yani Onun sevdiklerini sevmek
ve Onun sevdikleri kendine sevgili olmak) seyr-i fillah diye isimlendirilir.
Bylece anlatlamayan, iaretle bildirilemeyen ve isim verilemeyen, bir eye
benzetilemeyen, kimsenin bilemedii, anlayamad mertebeye varlr. Bu
seyre (Bek) denir.
Bu makamda, slkten sonra, cezbe hsl olur. Bu seyre, seyr-i fillah
da denmesine sebep, ihvan bu seyrde, Allah Telnn sfatlar ile sfatlanr.
Bir sfattan bir sfata geer. nk aynadaki suretlerin sfatlarnn bazsndan
aynann da nasibi olur. Bundan dolay, sanki Allah Telnn isimlerinde
seyr etmi gibidir.
(Seyr-i fillah) hsl olmadka, tam ihls elde edilemez. (Seyr-i fillah)
denilen (sbt) makamna kavumak iin allr. Bu makamda, kalb yalnz
Allah Tely hatrlamaktadr. Bu makama (Bek) makm ve (Hakkat)
denir. Vilyetin sonu, bek makmdr. Birincisinde fen makmna ve
hakiktte bek makmna kavuan ihvan, vilyete kavumu, Vel olmutur.
Nefs-i emmresi, nefs-i mutmainne olmu, kfrden, inkrdan kurtulup,
yaratlnda bulunan ktlk, azgnlk yok olmu ve Rabbinden raz Rabbi
de ondan razdr.
Abdlhakm bin Mustafa Arvs kuddise srruhul-azz; Seyr-i ilallah
ve seyr-i fillah yani Allah Telnn beendii eylerde fn olma hsl ol-
madka, tam ihls (her iini yalnz Allah Telnn rzs iin yapma) elde
edilemez. Muhlislerin (ihls sahiplerinin) olgunluuna kavuulamaz demi-
tir.
Fen fillah makam zahir olunca, dil ile her gn bebin kere tehlil de
yani Llhe llallh zikrinde bulunduktan sonra, Allah Tely muraka-
bede olmak gereklidir ki, Allah Telya kar fena-i kll (tmyle kendin-
den geme hali) elde edilsin.

3-SEYR ANLLH-BLLH
nc seyre, (Seyr-i anillah-i billh) denir. Bu da, ilmin hareketidir.
Yksek bilgilerden aa bilgilere inilir. Bylece, mahlklar bilmee kadar
inilir. Btn vcd mertebelerinin bilgisi unutulur.
nc ve gelecek olan drdnc seyrler, davet makamn elde etmek
iindir. Allah Telnn kullarna yardm gelip fetih myesser olunca
(Nasr,1) vahdet kaps alr. Mutlak fen ve istirakla ayn- cemde zt
hud ve birlik nru Allah Telnn yardm ile verilince irat seccadesi
hell olur. Bu da eyh hazretlerinden icazet ve hazret-i izzet ten iaret ile
olur.
Ayn1-cem Allah Telnn birliini (Ahadiyyetini) zahir ve btn olan
iki ztta bal klmamaktr. Ahadiyyet makam, Kabe kavseyn
1276
makamdr.
kilik artk kalmaz. Bu makam geilince de Ev Edn makamna ulalr ki, bu
makam velayetin son makamdr.

Seyr-i billaha kadar her makamda, en kmil Allah Tel dostlarnn
hepsine gre zikirde sayyla megul olunmaldr. Lakin bebin saysyla ka-
ytlanmak seyr-i ilallahn tamamlanmasna ve ondan az sonrasna kadar
gereklidir ki, maksat ve meram bulunabilsin.

1276
Necm, 9
Kitabiyat 669

4-SEYR- EY (SEYR MSTEDL ) (Dnlen Makamlar)
Bunlardan sonra, drdnc seyr balar. Buna (Seyr-i ey) denir. Birinci
seyrde unutulmu olan, eyann btn bilgileri, imdi yava yava ele geer.
Bu drdnc seyr, birinci seyrin tersidir. nc seyr de, ikinci seyrin kar-
ldr.
Bu makam da Hakktan halka dnme makamdr. Bu ise, cem ve fark bir-
lii demektir. Hakkn halka dhil olmas ve onda yok olmasdr ki, kesrette
vahdet, vahdette de kesret grlebilsin. Bu da Allah Teldan Allah Telya
dnmedir. Bu makam, fenadan sonra beka, cemden sonra fark makamdr.
1277

Tasavvufta nihyete kavuan bir velnin geri dndkten sonra, daha nce
unutmu olduu eynn btn bilgilerine yeniden sahip olmas, Seyr-i fil-
ey diye isimlendirilir. Muhammed Bak-billh kuddise srruhul-azz bu-
yurmutur ki;
Seyr-i fil-ey, davet makamn elde etmek iindir. Davet makam, nebi-
lere mahsustur.

SEYRN HALLER
Seyr: kidir:
Urc [ykselmek], Hakka dnmeye derler. Nzl [ini], halka tevecc-
he [dnmeye] derler.

1 Urc (Mstetir): Slikin Allah Telya malup (yok) olmak iin sey-
ridir. Bu; czn klle seyridir. Buna seyr-i uur de denilir. Bu seyr; insan mertebe-
sinden Allah Telya kadardr. Bu seyrde mebdeden
1278
ne kadar uzaklatrlrsa
damlarn denize dmesi gibi, daha ziyade mcerred
1279
olur.
1280

Seyr-i ilallah ve seyr-i fillah, urc ederken olur.

2 Nzul (Mstedil): Slikin vcudunun zuhuru iin mutlak vcudun
(Allah Telnn) seyridir. Vacibin imkn mertebesine, mutlakn
mukayyede, klln cze nzul de seyr-i inbisat
1281
ve zuhri de derler. Bu
seyr; akl- klden
1282
insan mertebesine kadardr. Bu seyrde asldan ne kadar

1277
Sefine-i Evliya, c.II, s.177 deki Dip not.
1278
Ba taraf. Balang. Balama. Kaynak. Kk. Temel. Esas.
1279
Hlis, saf, katksz, kark olmayan. Tek bana Mahhas olmayan. V-
cuda gelmi eya ve eflin ekil ve suretlerinden ayr olarak dnlen her keyfiyet
ve mefhuma veya nisbet mefhumuna denir. Bunun zdd mahhasdr ki, eyann
btn vasflar ile zihinde husuldr.
1280
ERGN, a.g.e. s: 31
1281
Yaylma, genileme
1282
Akl- Kl: Kinatta grlen umumi ahenk. Her eyi kavrayan akl.
uzak dlrse denizin sahile seyri gibi, daha zahir ve cami olur.
Seyr-i anillah billah ve seyri eya billah, nzl yaparken olur.
1283

Mutlak fetih denen es-seyr billahi anillahta vahdet kaps almayn-
ca kimse eyhlik makamna yetimez. Feth-i karb denen es-seyr ilallahta
apak ufka ulap feth meydana gelmeyince, yani nefis makamndan ykselip
Allah Telnn yardm verilmeyince pek ok ganimetler ve yakn bilgisi
meydana gelmeyince, kuds gerek keifler gereklemeyince, yce ufuklara
ulamak kesinlemeyince; es-seyr fillahide gnl fethi olan ruh nurlarnn
ortaya kmasyla oluan feth-i mbn karanlklardan, nurlardan ve kazanlar-
dan muhakkak olmaynca kimse hilfete lyk olmaz. Ancak burada byk bir
tehlike vardr; nk kalb srrn kontrolne ykselince nefs, kalb makamna
ykselir. nceki sfatlar kalb nurlarla rtlr. Bil ki, nuran grnlerden,
renklerle ortaya ktndan kalb makam tamam ve kmil olmaz; ancak ruh
makamna ykseldikten sonra olur.
1284

Tasavvuf byklerinden brahim bin eybn-i Kazvn buyurdu ki;
Fen ve Bek bilgileri, Allah Telnn bir olduuna hlis inananlarda
ve ibdetlerini doru yapanlarda bulunur. Bakalarnn Fen ve Bek ola-
rak syledikleri, hep yalandr ve zndklktr.
LETFLER
Zikir dersleri latifeler zerinde uygulanr. Letif kelimesi latifenin ou-
ludur. nsann madd kalbiyle alakas bulunan, ruh ve nefs gibi manevi varl-
nn zellikleri iin kullanlr.
Ltif Allah Telnn esma-i hsnasndandr. Ltufkr anlamna geldi-
i gibi, ince, cismi olmayan, gzle grlmeyen anlamna da gelir. Nitekim:
Gzler Onu idrak edemez. O gzleri idrak eder. Latifdir. Habrdir.
1285

Ayetindeki Latif bu anlama, yani gzle grlmeyen ama her eyden haber-
dar olan anlamndadr. Latfe de ayn kkten olup gzle grlmeyen anla-
m tar.

Letiflerin Yerleri
Letifler lem-i sagr ve lem-i Kebir olmak zere iki yerdedir.
lem-i sar yani kk lem insana denir.
lem-i Kebir insandan baka her eydir.

1283
Nzl, urctan (inmek, kmakdan) fazla vki olmas iin L ilhe illal-
lah kelime-i tehllini ok sylemek ve Yz defa L ilhe illallah dedikten sonra,
Muhammedn Reslullah sylemekle olur. Urcu fazla olan ihvan, dil ile kelime-
i tehlli sylerken her defasnda Muhammedn Reslullah diye de ilve ederse,
nzl ziyde olur. Urcu ve nzl msv olan, on vey on be defa L ilhe illal-
lah dedikten sonra, Muhammedn Reslullah der. Bu usl, urc ve nzln hsl
olmas iin ok fydaldr.
1284
1285
Enam, 103
Kitabiyat 671
lem-i sagr, on paradan meydana gelmitir. Bu da ikiye ayrlr.
1-lem-i halk be letiftir. Nefs, hava, toprak, su ve ate.
1286
Asllar
da lem-i kebirdedir. Yerin dibinden ara kadar, lemi halkdr. Onun st
lem-i emirdir.
Arn iindeki mahlklar maddeden yaplmtr. Zamanl ve hacimlidir-
ler. Onun iin lem-i halka l lemi de denir. Mahlklar, demle (yok-
luk) vcudun (varlk) birlemesinden meydna gelmitir. demle vcudun
birlemesi, be asln sonuna kadardr.
2-lem-i emir be letiftir. Kalb, rh, sr, haf ve ahfdr. Asllar, arn
dnda grlr. lem-i emir, maddesiz, hacimsizdir. Bunun iin, lem-i
emre L-mekn de denilmektedir.

Letifler
Kalb latfesinin yeri, sol memenin iki parmak altdr.
Ruh latfesi sa memenin iki parmak altndadr.
Sr latfesi sol memenin iki parmak st ve gsn ortasna yakndr.
Haf latfesi sa memenin iki parmak st gsn ortasna yakndr.
Ahf latfesi gsn ortasndadr.
Nefs latfesinin yeri alndr.
Beden (ate, hava, su ve topraktan) meydana gelmektedir. Bu unsurlar
ayr ayr sayarsak, latfeler on olur. Onun iin bunlara letif-i aere (on
latfe) denilmitir.
SEYR DERSLERNN MAKAMLARI
hvan, zikir derslerine devam eder. Bu derslerde feyzin ve alaca hal
makam zerinde mridin halini aada gelecek ekilde belirler. Bu dersler
Tevhit makamlarnda alaca hallerle derslerini takip edecei yoldur.

VLAYET SURA ( Kk Velayet) FENA MAKAMLARI
Velayeti sur (kk velilik) dairesi Allah Telnn isim ve sfatnn
glgesindeki mnev yolculua denir.
Velayeti surnn almeti, melekt lemine yneliin yok olma ve o
lemi alt yn (dou, bat, kuzey, gney, alt ve st) ile kuatp, kalbi, velaye-
ti sura dairesine kavumaktr. Temsili bir dnce ile beeri vcudun ve
btn varln Allah Telnn varl ile beraberliini grmek de esma ve
sfatn glgesinde seyrin iaretidir.
Esma ve sfatn glgelerinin dairesi, nebiler ve veliler hari, btn var-
ln var olularnn balang noktasdr. Allah- Telnn, yaratt btn
varla varlk tecellisi, esm ve sfatnn glgelerinin tecellilerinden ular. O
glge tecelliler, kendi zat varl ile btn yarattklar arasnda bir vastadr.
Onun esma ve sfatnn tecellilerinin glgesi olmasa varlk meydana gel-

1286
Bedeni saymayanlarda vardr. Fakat zikr-i sultan beden ile yapld iin
bedenin de letiften saylmas uygundur.
mez, Ondan baka her ey daha nceden olduu gibi adem (yok) olurdu.
Keml sfatlar sahibi Allah Tel, yarattklarndan hi bir eye muhta
deildir. Kinat var edii de ona muhta oluundan dolay deildir. Kuran-
Kerimde de ifade buyurduu gibi:
Allah Tel, Yarattklarndan hi bir eye muhta deildir
1287

Her ahsa Allah Telnn feyiz ve kemlt, o ahsn yaratlndaki
ahsna ait hakikti vastasyla gelir. Tasavvuf terbiyede Necmeddin Kbra
kuddise srruhul-azzin Allah Telya giden yollar, mahlkatn alp
verdii nefeslerin adedi kadar oktur
1288
sz, esma ve sfatn
tecellilerine ait glgelere iarettir.
Buradaki mahlkatn nefesleri kadar tabiri, yollarn okluundan ki-
naye olarak kullanlmaktadr. Dolays ile esma ve sfatn glgelerinin tecel-
lilerindeki okluu da ifade etmektedir.

Bunlardan bilhassa yol vardr: Biri tatler ve ibadetler ile megul olan
kimselerin yolu; ikincisi, riyazetler ve mchedeler ile megul olan kimselerin
yolu; ncs ak yoludur.
Birinci yoldan Hakka vasl olanlar pek azdr. kinciden vasl olanlar ise
evvelkilere nisbetle daha ziyade ise de yine nadirdir. nc yolun balangc
bunlarn nihayeti olur.
te bu ak yoluyla yol alanlarn istekleri de arzular da mauklarnn arzu-
sudur.
1289

Bir ltife, velayeti sura dairesine dhil olduu zaman, aslnn aslnda ve
hakiktinde fena bulur. (Yani: esma ve sfatn tecellilerinin glgeleri, bu
tecellilerin bizzat kendilerinde fena bulur (yoklua erer) demektir). te o
zaman hakiktinde yok olmakla bekaya ulam olur.

1- Kalb Dersi
1290

Tecell-i Efl: dem aleyhisselmn tahtnda ve Kalb in karl
karldr.
Kul bu kalb ile Allah Tely hakkyla zikredebilirse, kendi kalbiyle,
kll kalb arasndaki perdeler kalkar. O zaman kalbiyle Allah Tely zik-
reden kul, btn varlklarla da Allah Tely zikretmeye balar.
Eer rh bu srra erememise muhakkak kalb leminde ilenen gnah ve

1287
(Ankebt,6)
1288
Hazin, Cevahirul Ebrr min Emvc- Bihr, Yesev Menkpnmesi, Ci-
han Okuyucu, Kayseri, 1995, s.56
1289
1290
Bu ksmda (RAHM Serin, Veliler Ve Tarkatlerde sul, st. S.285-298;
YAAR, Ahmet, am Kozalandaki Sr, st.1999, s.329-367) faydalanlarak yazl-
mtr.
Kitabiyat 673
isyanlar sebebiyle paslanmalar ve kirlenmeler olmu, kalbin zeri gnah
tabakalaryla rtlm baz kalbler ise demirden bir para gibi sertlemitir.
Bu sebeple evvel kalbi zikre ok devam edilerek kalb ile zikir irtibatn
tesis ve temin ettikten sonra ruh zikre geilir.
Kii ltife-i kalb ile Allah Tely zikretmeye balamadan nce hediye
yaplr. Bundan sonra Ya Rabb feyz tecellni, efli ilhiyeni Raslllah
sallallh aleyhi ve selemin kalbi saadetinden Hz. dem aleyhisselmn
kalbi saadetine oradan da meayih-i zm hazretlerinin kalbi saadetine
ulatrdn gibi eyhime ve bu ciz kulunun da kalbine ulatr diye du ve
niyaz eder
1291
ve kalb tarafna ban eerek oturur ve kalbi ile bin defa
zikre balar.
Allah Telnn sevgisini kalbe yerletirince ruh dirilmeye, canlanmaya
balar Kalb kendi lisanyla konuur ve zikrede ede hakikatleri ruhun kula-
na frr. Ruh hissetmeye balad zikrin manev zevkiyle gafletten kur-
tulmaya balar. O vakit Allah Telnn yardmyla kul, ruhuyla da Allah
Tely zikretmeye balar.
Bu makamda ilk olarak Tevhd mertebelerinden Tevhd-i Efl telkin ve
talim edilir.
Tevhd-i Eflin manas: Allah Tel fiillerinde birdir. Grnen ve g-
rnmeyen mlknde Ondan baka fail yoktur ve her ey ilh takdiri zerine
yrmektedir. Bu makam zevk edenler neticede tevekkl sahibi olur, halka
kar ihtiras olmaz. Kendi nefislerine fark, leme ise, cem nazar ile bakar-
lar.
Fiillerin birlii anlamna geldiinden eriat ve tarkat gerekleri yerine
getirilir. Bu mertebeye gelebilmek iin ihvan, her eyden nce d ve i te-
mizliini salamas gerekir. D temizliini su ile yaparken (abdest, gusl
gibi), i temizliini de devaml zikir ile gerekletirir.
Bundan sonra hakikt bilgilerinin elde edilip uygulanmas gelmektedir.
Fiillerin hepsini yani bize nisbetle iyisini de ktsn de Hakka nisbet et-
mek esastr. nk onlarn iyilii ve ktl bize gredir. Yoksa Hakka
nisbet edildiinde hepsi hayrdr ve isimlendirilmemitir. Fiillerin iyilii ve
fenal, kula nisbet edildiinde belirlenir ve bu zamanda, iyi ve kt diye
adlandrlr.
Ehlullh, fiilleri Hakka nisbet eder. Mesel; Allah zina etti demez. Zra
zna ismini ortaya karan bu fiilin kula nisbet edilmesidir. Eer bu fiil kula
nisbet edilmeseydi, o fiilin ad belli olmaz, iyilik ve ktlkten biriyle hk-
molunmazd.
Fiillerin Allah Telya ait olduunu u ayet-i kerimelerden anlalr.
Allh sizi ve amelinizi yaratt. (Saffat, 96)

1291
Feyz talebi rabtann n aamasdr.
hvann bu zevki devaml mahede edebilmesi iin, kendisine telkin di-
len Tevhid zikrinde bir rabta verilir. Bu mertebenin rabtas L File
illallhtr. (Gerekte btn ileri yapan, ancak Allah Teldr) Eer ihvan,
nefisle olup fiilleri Allah Telya nisbet etmeyip kendisinde grrse, o za-
man ayrlkta yani ikilikte kalr.
Efal derslerinde akn halleri vardr. Hakiki iman, tevhidi efal maka-
mndan balar.
Buna gre Kalb Latifesinin yok olmas, efli ilhiyyenin tecellisinde
olur. O zaman ihvann, hatta btn varln fiilleri bu tecelli ile gizlenir.
hvan artk bu makamda efli ilhiyyenin grnlerinden bakasn gre-
mez. Bu latifenin velayetine, Velayet-i dem aleyhisselm ad verilir. Bu
velayet makamndan ulaan ihvana dem merep (dem aleyhisselm me-
repli) denilir.
1292

Kalb latfesinin seyrinde, ihvana zevk, evk, h, nra, istirak, vecd hsl
olur. Tevhd-i vcd ele getiinden Enel hakk ve Sbhan der. G-
nlde Allah mbarek isminin msemmasn mlhaza etmek emr edilir.
Kalbe tevecch ve zikir lfzn doru syleyerek, senin zt-
pkinden baka hi maksut yoktur mansn mlhaza etmek ve gnl
baka dncelerden korumak mans tayan Vukf-i kalb ye
1293
devm
edilir.
Durumuna gre eer ihvnda sar-yeil nur
1294
omuzlar hizasnda -

1292
Bu makamlara ykselen kiilere Ademiyyul merep, brhm merep,
Mseviyyul merep, seviyyul merep gibi o makamn nebilerinin isimleri verilir.
1293
Kalbe ynelerek ve Allah Telnn yce zatna tevecch ederek ve hatr-
na bir ey getirmeyerek ve doru telaffuzla zikrin manasn dnmek, zikr ve bz-
get (senin zt- pkinden baka hi maksdum yoktur) mansn vey Ey Al-
lahm! Benim maksudum sensin ve senin rzandr manasn dnmelidir. Bu
esnada kendi yokluunu Allah Telnn zti pki ile dnmelidir.
1294
Bu nurlarn renklerinde ihtilaf vardr. Mesela kalbin nuru krmz, ruhun
nuru sar, srrn nuru beyaz, hafinin nuru yeil, ahfnn nuru siyah ve bazen beyaz,
mmi dimada zuhur eden sultan- zikir, nefs-i natkann nuru mavi olur.
(Nasrullah Efendi, a.g.e.s.139) Bu da gsteriyor ki, insann mereplerine gre snf-
landrlma ve deiim vardr.
Adetler izafidir. Her mridin uslnde saylar deiir artar veya azalabilir. Baz
bykler bu saylarda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin snneti takip etmek
daha uygundur, demiler.
Darendeli Hac Hasan Efendi, Tokatl Mustafa Hk kuddise srruhul-azizden
ilk dersini alrken, nce kalbden ders tarif edilmi. Fakat ayn mecliste Tokatl Pir
kemlatnn ulviyyetine istinaden dersi letiflerden haps-i nefese geirerek bir nefes-
te sra ile 357 15 21 adetlerine sra ile ykselterek slkn ikml ettirmi-
tir. Yani ilk dersi verilip ve alnd anda slk ikml ettirilerek kmil mertebeye
ulamtr. Ancak Hac Mustafa Tk kaddesellh srrahul-aziz zamannda Efendi
Hazretleri ile beraber uslen slk karmtr.
Kitabiyat 675
kp ykselirse veya kendisini zdrap veya depreme kaplarsa ruh latifesiyle
telkinde bulunulur.

2- Rh Dersi
Tecell-i Sfat Sbuti: brahim aleyhisselam ve Nuh aleyhisselam
tahtnda ve Ruhun karl:
Hediyeden sonra Ya Rab feyzi tecell-i sfat subtiyeni Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin ruhu saadetinden, Hz. Nh ve Hz.
brahim aleyhisselmn ruhu saadetlerine, oradan da meyh zm hazret-
lerinin ruhu saadetleri vastas ile eyhime ve bu ciz kulunun da ruhuna
vsl eyle, der ve aadaki yet-i cellelerin mnsn dnmeye balar.
..Allah yaptklarnz grendir.
1295

..Allah, yaptklarnz ok iyi bilendir.
1296

..Allah, yaptklarnzdan haberdardr.
1297

...phesiz Allah her eye kadirdir.
1298

Bu yet-i cellerin manlarn on on be dakika kadar tefekkr ettikten
sonra kii kalb dersinde oturduunun aksi ynde oturur boynunu ruha
doru bker; Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin feyiz ve
rhaniyetinden Hz. Nuh ve Hz. brahim aleyhisselmn rhaniyetine oradan
da meyih-i kiram hazretlerinin ruhlarna oradan da eyhimize bizim ruhu-
muza, kalbimize bir feyz nurunun aktn dnp, hissederek Allah Te-
ly zikretmeye devam eder.
Kulun ruhuna tecell eden feyzin rengi krmzdr. Ruhuna akan bu feyz
aknlar devam ederken kul, kalbindeki feyiz aknlarndan da gafil olmamaya
gayret eder.
Kul rh ile Allah Tely zikretmeye balaynca, damarlarndaki kan
ve vcudundaki hcrelerde zikrin zevkini alr. Muhbbet-i ilhi kalbimizde
dirildii gibi btn hcrelerimizde dirilir ve Allah Allahdemeye balar.
te buna zikr-i can, zikr-i rh denilir.
Kalb leminde kulun ileri, efal-i ilhi karsnda yok olduu gibi, rh
lemimizde de iitme, grme, duyma, ilim ve benzeri sfatlarmz, Allah
Telnn sfatlar ierisinde mahvoluncaya kadar zikre devam eder
Sfat, gayba aittir ve meydana gelmeden ncedir. Meydana gelince, dn-

hramczde Mehmet Kzm Efendi bir Grn ziyaretinde orann ders halifesi
Hsn Day tarafndan kalbden ders tarifi almtr. Fakat ilk dersi ikmal ettikten
sonra Kzm Efendi ald mnevi iaretle; Efendi Hazretlerinin;
Olum! Senin dersin 1000 kere kelime-i Tevhiddir buyurmas zerine dersi-
ni lfza-i cellden Kelime-i Tevhide geirmitir.
1295
(Hucrat, 18)
1296
(Yusuf, 19)
1297
(Har,18)
1298
(Bakara, 148)
ya leminde isimlenir. Ruh latifesinin fens, Allah Telya mahsus bulunan
Sfat Sbtiyyenin tecellilerinde olur.
Hayat, ilim, irade, kudret, semi, basar ve kelm Hakkndr. Yani; diri
olan, iiten, gren, syleyen, irade eden ve yegne kudret sahibi Allah Te-
ldr. Burada ihvan, zevken bu sfatlar ile mevsuf olann ancak Allah Tel
olduunu bilecektir.
Bylelikle kul iitme, grme, gibi btn sfatlarn gerekte, mutlak
mnlar ile Allah Telya it olduunu kabul eder.
Artk insan ruhu fenfs-sft (Allah Telnn sfat makamlarnda yok
olma) denen makama doru ykselmee balar.
Ruh ykselirken, Allah Telnn velilerinin rh makamlarndan. Hz.
brhm ile Hz. Nuh aleyhisselmn rh makamna doru ykselir. O zaman
inanc kemle erer ve kul Hz. brahim aleyhisselmn atee atlrken yard-
mna koan Cebril aleyhisselma ekil, Rabbimle benim arama girme.
Beni benden iyi bilen, senden de daha ok gzel yardm edendir makam-
na admn atar. Bylelikle o makamdaki nebi aleyhimsselm ve dier var-
lklarn rhanyetiyle birlikte Allah Tely zikretme erefine nail olur.
Bu ruh makamndaki kul Allah Tely hakkyla zikredince Allah Te-
lya olan muhabbeti damarndaki kana ve vcudundaki zerrelere intikal
eder ve sahip olduu muhabbet duygusu, iine smaz hale gelir ve indeki
aray yeniden tazelenir.
Kul sevdiini en gzel sfatlaryla renip tanynca: h sesini duysam,
ztn grsem, eserlerinde onu mahede edebilsem! diye araya geer.
Mutlak sevgiliye onu gtrecek delilleri ve elinden tutup yol gsterecek
olanlar arar.
Tpk Hz. Ms aleyhisselmn Firavunun errinden kap Medyende
Hz. uayb aleyhisselma sndktan sonra, kn karl ve souk gnlerinde
geri dnerken lde yolunu kaybetmi. Nasl kurtulacan dnrken ken-
disine uzaktan bir k grnm ve onu ate zannetmi. Aile efradna Otu-
run bana bir kvlcm parlts gibi bir k grnd. Gideyim, ya n
yannda yolu bilen birini bulurum ya da bir miktar ate alr gelirim, yakp
snrz. gibi.
Tpk Hz. Ms aleyhisselmn grd n yanma giderken k da bir
aacn iine doru girer. Hz. Ms aleyhisselm aatan gelen te ben Al-
lahm sedasn duyduu an rh leminin derinliklerinde mahedeler
tecell eder, gibi.
Rabbini duymann, Ona kavumann ve Onu grmenin muhabbeti, ku-
lun ruhuna hkim olunca Hz. Musann aleyhisselm sr makamna adm
atma frsatn Allah Telnn ltf ile elde etmi olur ve ihvn ruhunda Al-
lah Teldan tecell eden ilim na doru azimle yaklamaya gayret eder.
hvan, varla ait bulunan btn bu sfatlarn Allah Telya ait sfatlar
olduunu mahede eder. Varln asl btn sfatlarn da asldr. hvan,
zikrederken sfat- subtiyyenin Allah Telnn olduunu tefekkr ederek
Kitabiyat 677
kemal sfatlar Allah Telya nisbet eder ve i leminde istikrar salar.
Bu makam Tufan (karklk) ve nar (yakc) dr. Durum byle olunca,
ihvan bu makamda hem kendi varln, hem de Allah Teldan baka var-
l iddia edilen her eyin varln reddeder. Bylece, Ruh-da bir hareket
meydana gelip tutuursa veya cokunluk hsl olursa, ihvana Sr latifesiyle
telkinde bulunulur.
Bu makamdan ihvna da, brahim merep (brahim aleyhisselm me-
rebinde) denilir.

3- Sr Dersi
Tecell-i unat- Zatiyye :
1299

Musa aleyhisselam tahtnda ve Srn karl:
Bundan sonra kula sr dersi tarif edilir. Sr, sol gsn iki parmak stn-
dedir
Hediyeden sonra Ya Rabbi! Feyzi lecell-i sfat un-i zatn Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin srr- saadetinden Hz. Musann
aleyhisselmn srr- saadetine ulatrdn gibi, meyh- kiram hazretleri-
nin srr- saadetleri vastasyla, eyhime ve bu ciz kulunun da srrna vsl
eyle der, gzlerini kapatr, sr makam olan sol gsn iki parmak stnden
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin srrndan, Hz. Musa aleyhisselmn
ve oradan da dier meyhlardan sr makamlarndan feyzin, beyaz bir nr
gibi sr makamndan kalbine doru indiini, aktn dnerek:
...Onun ztndan baka her ey helak olacaktr...
1300
yet-i
cellesinin mansn on, on be dakika kadar tefekkr ve rabta ederken kalb
ile bin adet zikreder. (Bazlar sr ile desede bu makamlar birbirine yakn
olduu iin sr ile zikretmek iin kendini zorlamamaldr. Vukuf kalbe yapl-
dndan srrn zikri kalbin zikrinden ayr olmayaca kesindir.)
Bu makam Hz. Msn aleyhisselmn kdem-i eriflerinin
1301
altnda-

1299
Hakkn zat, btn ballklardan, itibardan tecerrd, kendisinin hi-
bir eye, hibir eyin de kendisine mnasebeti olmad mertebe hakknda hibir ey
sylenemez. Hakkn halka, halkn da Hakka bal bulunduu mertebede ise, Allah
Telnn zatna haller ve sfatlar nisbet edilir. nk halk, Hakkn grnme ve
meydana kma yerleridir. Rza, gazap, icabet, sevin ve saire gibi eyler ki, bunlara
uun denmitir. Her messirde birtakm sfatlar vardr ki, bunlar, Ondaki lhiyyet
mertebesidir. Bu mertebenin kabz, bast, yaatma, ldrme, kahr vs. gibi eylere
mahsus halleri vardr. Bunlar mertebenin hkmleridir. Bu genel mukaddimeyi bil
ki, Allah Telnn izniyle yararlanasn. (Sadrettin Konevinin Fatiha Tefsirinden)
(rfan sofralar, 19. sofra, Niyazi Msri, Sleyman ATE, 1971, s.53)
1300
(Kasas, 88)
1301
Burada geen (kdem-i erif) ayaklardan maksat snnet ve tarikattr. Bu
latifelerden biriyle kendisinde bir terakki hsl olup ad geen hal ve durumlardan
biri zuhur ederse ayn latifeyi aya altnda bulunduran nebnin merebi zerinde
saylr.
dr. Yani bu makam Hz. Musann aleyhisselmn adm att bir makamdr.
Cenb- Allah Kurn- Kermde:
Ms tayin ettiimiz vakitte (Tura) gelip de Rabbi onunla konuunca
Rabbim! Bana (kendini) gster; seni greyim! dedi. (Rabbi): Sen
beni asla gremezsin. Fakat u daa bak. Eer o yerinde durabilirse sen de
beni greceksin! buyurdu. Rabbi o daa tecell edince onu parampara
etti, Ms da baygn dt. Aylnca dedi ki. Seni noksan sfatlardan ten-
zih ederim, sana tevbe ettim. Ben inananlarn ilkiyim.
1302
Buyurmaktadr.
Nasl ki Hz. Ms aleyhisselm yet-i kerimede beyn edildii zere Ya
Rab! ztn bana gster, seni greyim deyince Allah Tel Beni fni
gzlerinle gremezsin; daa bak, da grrsen, beni de grrsn. der.
Hz. Ms aleyhisselm daa baknca, nazarndan her ey kayboldu. nk
tecell-i ilhinin karsnda btn lemler bir zerre kadar olmad iin,
tecell-i irde zuhur ednce, btn varlklar kendi kkln idrk ederler.
Kul, bu byklk karsnda zerre misli olan kinatnda idrk edileme-
yecek zerreler, paracklar hline geldiini anlaynca, her ey ona yok hlin-
de grlr. Yldzlar geceleyin grlr, ama gne dounca grnmez hle
geldikleri gibi, bu makama ykselen insanlarda tecell-i ilh nuru altnda
iken var olanlar, yok hline gelirler ve fenfillh denilen makam zuhur
eder.
hvn, bu makamda btn zerrelerle Allah Tely zikretmee balar ve
her eyin sft- ilh ierisinde mahvolduunu idrk eder.
Artk ihvn, byk bir hayranlk ierisinde seyrettii zerrelerin zikir
zevklerinin idrkyla Allah Tely zikreder. Bu zevk sarholuundan ay-
lnca Hz. Musa aleyhisselmn kendine geldiinde yapt gibi, Cenb-
Hakk mahede ederek, Allah Telnn zt- ilhsinin sonsuz ve snrsz
olduunu gerek manada idrk edip; Hz. Musann aleyhisselmn:
Ya Rab, ben tevbe ettim, senin varlnn hakikatini gzler ihata ede-
mez, grmenin snr iine alamaz olduuna ben iman ettim. dedii gibi
kul da Allah Telnn zt ve sfatlarnn snrsz olduunu idrk etmee
balar.
Sonsuz bir zikir ile Allah Tely zikreden kul, hayranlklar ierisinde
kalr. Kul bu makamda; Hz Musann aleyhisselmn Medyenden gelirken
lde yolunu kaybedip souk bir havuda kurtuluu iin bir yol veya yol gs-
terecek olan birisini ararken, uzaktan kendisine bir k grld gibi zikir
ehli olan slikde de lutf-u ilhi olarak, ilhi tecelller zuhur etmeye balaya-
bilir. Bu tecellytn nereden, nasl olacan tesbit etmek mmkn olmaz.
Hz. Ms aleyhisselm etrafa bakarken ailesine, Bana bir k grn-
yor, ben oradan ya biraz ate alp buraya gelirim, ate yakar sizi strm
veya yol gsteren birisini bulurum. deyip a doru giderken; k da

1302
( Araf, 143)
Kitabiyat 679
ondan uzaklayordu. Nihayet k bir aatan ona grnr ve kendisine
ben senin Rabbnm der. Bu hitapla Hz. Ms aleyhisselm ilhi kelmn
tecellsine mazhar olduu gibi, bu makamdaki ihvn de manev zevkin mu-
habbet cezbelerinin hayranlklar ierisindeyken. Allah Tel hakikatlerin
yznden perdeleri kaldrr ve hakk hak olarak, btl da btl olarak grme-
yi ona nasip eder.
Hz. Musa aleyhisselmnn Rabbyla yapt bu konumann ardndan
Fravuna daveti olarak gnderildii gibi, ihvn de hakikatleri nefsine teb-
li etmek zere bir mcadeleye bir davete balam olur.
Bu mcadelede insan ruhu ahit olduu hayranlklar ierisinde mcadele-
sini srdrrken ay ve gnei bulutlarn kapatt gibi hakikatlerin zerini de
dallet ve aknlk bulutlar gelir kaplar.
Bu durumdaki kulun kef-i hakikiye gemesi iin mevlsn ok zikret-
meye ihtiyac vardr. Kul Cenb- Hakkn sft- selbiyelerinin tecellsine
mazhar olamaynca hakikatin yzndeki cehalet bulutlarnn uzaklamas
mmkn deildir. Bu bulutlarn dalmas iin ihvna haf dersi denilen
bir ders verilir.

4- Hf Dersi
Tecelli-i unat- Selbiye: sa (as ) tahtnda ve Hafinin karl:
Hf makam sa gsn iki parmak stndedir. Hf dersi hediyeden
sonra ihvn Ya Rabbi, feyzi tecell-i sfat selbiyeni Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimizin haf-i saadetinden, Hz. sa aleyhisselmn haf-i
saadetine, oradan da meyh- kiram hazretlerinin haf-i saadetlerini ula-
trdn gibi, eyhime ve bu ciz kulunun da haf-ine vsl eyle der ve gzle-
rini kapar. hvn feyz nurunun Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efen-
dimizin hafi-i saadetinden, Hz. sa aleyhisselmn hafi-i saadetine, oradan da
meyh- zm vastasyla kendi haf makamna aktn dnerek:
...Onun benzen hibir ey yoktur. O iitendir, grendir.
1303
yet-i
cellesinin mansn tefekkr ederek on, on be dakika kadar murkebe hli
yaar.
hvn bu makamda aknlklar ve hayretler ierisinde, Allah Telnn
sfatlaryla dier varlklarn sfatlan arasnda hi benzerlik olmadn, ger-
ek manda idrk eder.
nsan grr, Allah Telnn da grme sfat vardr. Ama bunlar birbirle-
rine hi benzemezler; nsan bir tarafa bakarken megul olduu iin, dier
ynleri gremez. Allah Telnn grmesi ise, byle deildir. O her eyi bir
anda ve birbirine kartrmadan grr.
Allah Telnn iitmesi de bizim gibi deildir. Bizi, dinlediimiz her-
hangi bir ses megul eder, dierini duymaya veya idrk etmeye gcmz

1303
(ura,11)
yetmez. Allah Telnn duymas ise byle deildir. O, btn sedalar birbi-
rine kartrmadan, bir anda dinler. Allah Telnn btn sfatlar bu
misllerde belirtildii gibi mulldr.
hvn, bu makamda, bu dnce ile Allah Tely tefekkr ednce, Allah
Telnn sfatlaryla, kendi arasndaki cehalet bulutlan yava yava dal-
maya balayarak Allah Telnn ztnda benzeri olmad gibi, sfatlarnda
da benzeri olmadnn hakikati, kalbinde yerleir.
Bu makamda zuhur eden nr siyah bir renktedir. nk kul yaad ka-
ranlklar ve hayranlklar ierisinden kurtulmas iin yine zikrullaha muhta-
tr. Dier dersler gibi feyz nurunun kalbe aktn dnerek kalb ile bin
tane zikir yapar.
Bu makam Hz. sa aleyhisselmn kdem-i erifi altndadr. Yani bu ma-
kamda hakkyla Allah Tely zikreden Hz. sa aleyhisselmdr. Hz. s
aleyhisselmn bu makamda mazhar olduu haller, bu makama ykselen in-
sanlarda da zuhur edebilir.
hvn bu makamlardan ykselirken mevlsn sfatlaryla tanyp hakkyla
zikretmeye balar. Mevlsn hakkyla zikredince, Rabbi de onu sever, o da
mevlasnn muhabbet cezbelerine kaplr. nk Allah Tel kulunu sevince
kul da o muhabbet cezbeleri ile Allah Telya doru yaklar. Kafesteki
blbller gibi, Allah Telnn varln azamet ve kudretini tefekkr ederek
zikretmee balaynca, ihvnn ruhu mnevi zevklerin merkezi hline gelir.
Kul (zakir) kalbine yerletirdii ve snd dier ilhlar terk ederek
gerek Mevlsna tevecch eder. Dnyann sslenmi, yaldzlanm mal,
mlk, makam, mevkisi ve aile yuvas Rabbiyle arasna girerek onu
Rabbinden ayramaz. Ank kulun mir gecesi yaklar. Rh mir etmek,
mevlsna kavumak iin btn gcn kullanmaya azim ve gayret sarf et-
meye karar verir.
Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz mir gecesinde
muhabbet cezbeleri ile yanp kavrulmu olarak Beytullahn karsnda hzin
hzin bekledii gibi; kul da Rabbul zzetin muhabbet kapsnda kalbi
muhbbetullahla pimi, kebap olmu bir ekilde, imknszlklar ierisinde
beklemee balar.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem sabrszlk ve imknszlklar ieri-
sinde beklerken Cebrail aleyhisselm geldi. Bura getirdi ve:
Sevdiin, gerek manda dostun olan Allah Tel seni davet ediyor.
Kalk Buraa bin, dedii an Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efen-
dimiz yola kt gibi, etrafndakileri grmek iin saa sola ban evirme-
yip Kbe-i Muazzamadan Mescidi Aksya doru giderken sana ve solu-
na deiik varlklar geldi canland, aladlar, gldler, sslendiler ve: Ne
olur ltfet ve bize bak, dediler. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ise
ban hi bir tarafa evirmeden maksuduna ulamak iin yoluna devam etti-
i gibi; ihvna da Allah Telnn yardm yetiir ve Mevls ona bir dostu-
nu, mrid olarak gnderir. O mrid Cebrail aleyhisselm gibi, ihvna hiz-
Kitabiyat 681
meti olur ve ihvna kendisini Hakka ulatracak en ksa yolu gsterir.
hvn; Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Mescidi Aksada btn
enbiylarn ervhlaryla bulutuu gibi, bu makamdaki ihvnda enbiylarn
ve evliyullahn ervhyla buluur.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Mekkeden Mescidi Aksya kadar
Burak zerinde, Mescidi Aksdan Sidre-i Mntehya kadar deiik vasta-
larla giderken Cebrail aleyhisselmn ona rehberlik ettii gibi; ihvnn da bu
yolculuu tamamlayabilmesi iin bir yol gstericiye, mride ihtiyac vardr.
hvn; hf makamnda beden vastasn brakr, mridin yerini de mu-
habbeti ilhi alr. Sevgililer sevgilisi Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
rh yolculuu yapma kemltna erince ihvna ahf dersi verilir.

5- Ahf Dersi
Tecelli-i an- Cami-i lmi lahi:Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin tahtnda Ahfann karl:
Ahf gsn ortasndaki makamdr. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem makam olan bu makam mahbubiyet makamdr.
Bu makamda hediyeden sonra: Ya Rabbi! Feyzi tecell-i hakyk
ilhiyeni Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin ahfsna ula-
trdn gibi, meyh-i kiram hazretlerinin ahf-i saadetleri vastasyla ey-
hime ve bu ciz kulunun da ahfsna sal eyle. der.
Cenb- Haktan feyz nurunun bizatihi Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem ahfsna tecell edip oradan da ihvnn ahfsna yeil bir nr eklinde
tecell ednce ihvn:
Ve sen elbette yce bir ahlk zeresin.
1304
yet-i cellesinin mansn
on on be dakika tefekkr ettikten sonra feyz nrunun kalbe akn hissedin-
ce kalb ile bin defa Allah zikreder. (Allah, Allah diyerek.)
Bu makamda kul gerek rhni mir makamna ykselmi olur.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Cenb- Hak Sen diye seslendii
gibi, ihvn da Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin karsnda
Sen hitabna muhtap olarak oturmu olur.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem nuru. Cenb- Hakkn sfatlarnn
bir tecell aynas olduu iin ihvn, burada feyzi vastasz olarak Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemden alr.
hvn, Raslllah sallallh aleyhi ve selleme tam olarak ittiba etmenin
yollarn btn imknlaryla aratrr. nk bu makam, hakikat makam
olup burada ilim Hakka intikal eder, mn; taklitten tahkike doru ynelir.
nk Raslllah sallallh aleyhi ve sellem mira gecesinde, btn
lemleri cennet ve cehennemleri grerek ilm-i yaknden, aynel yakn maka-
mna gemiti. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem aynel-yakn maka-

1304
(Kalem, 4)
mndan bakarak; Allah Telnn, kinatn yaratl iin; ol dedii seday
duymu, kinatn yaratln ve yok oluunu, hakkel-yakn olarak ma-
hede etmitir.
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme gerek manda ittiba edip ahf
makamna kan, bu makamda muhabbet cezbeleri ile Allah Tely zikre-
den ihvn da rh- czden rh- kle doru sefer yapm olur.
Rh- kl, Rh- Muhammeddir (sallallh aleyhi ve sellem) Ar,
Krs, Levh, Kalem, zerre ve krre o ruhtan yaratlmtr. hvn artk yldzla-
rn gnein nda kaybolduu gibi rh-i klln ierisinde yok olup
muhbbetullah ve muhbbet-i Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ieri-
sinde fn olmay arzulad bir makama gelmi olur.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, Cebrail aleyhisselm ile sidre-i
mntehya vardklar zaman, Cebrail aleyhisselm Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem Efendimize;
Ya Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ben buradan teye gee-
mem. Buradan ileri gemek istersem mahvolurum. der. Bunun zerine
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Ey Cebrail aleyhisselm, buraya kadar beni sen mi gtrdn ki? Beni
buraya muhabbet cezbeleri gtrd. Sen olmasan dah benim baka bir
tarafa gitme kudret ve imknm yoktu der. Bu noktada rehber olarak gelen
Cebrail aleyhisselm, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden ayrlr.
Bu makama ykselen kemalt sahibi zikir ehlini mridler
muhbbetullaha teslim ederler. Ynus Emreyi, eyhinin derghtan uzakla-
trmas gibi. nk muhabbette de ihvn Allah Tely hakkyla tevhd
etmeye mecburdur.
Ne yazk ki rehberler ve mritler ok sevilince; ihvn. muhabbette Allah
Tely hakkyla tevhd etmeyi unutur ve gnlne insanlarn muhabbeti
yerleir. Ynusun eyhi, Ynusda bu hli kefedince mridnna Ynusu
derghtan kovun, darya atndemitir.
Tarihlerde kaydolduu gibi Ynus kaddesellh srrahul azz derghtan
eyhi tarafndan kovulmu ve uzaklatrlmtr. Ynus, yeryznde gezip
dolarken gerek mahbbun, gerek dostun yalnz Allah Tel Hazretleri
olduunu btn hakikati ile kavrayarak kemltn tamamlad. hvn bu d-
nceye varnca muhabbetin gerek manda yalnz Allah Telya ait oldu-
unu kavrar ve tevhd inancnn gerek mansn idrk ederek hakikat yo-
lunda admlarn atmaya balar.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Cebrailden aleyhisselm ayrlnca
yalnz bana, deiik vastalarla mahbubuna doru yaklamaya balad
gibi; mridler de ihvna nefs-i natka dersini verirler.
nk nefs-i natka karar veren gerek bir g, gerek bir kuvvet ve
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz gibi mahbbun muhabbet
cezbelerine kaplm, vuslat isteyen gerek bir varlktr.

Kitabiyat 683
6- Nefs-i Natka Dersi
Mertebe-i Zill-i
1305
Esma-i Sfat Dairesi:
ilhiyeni Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize ulatrdn gibi,
meyh-i kiram hazretlerinin vastasyla eyhime ve bu ciz kulunun da
Nefs-i Natkam vcuduma sal eyle. Nefs-i natka makam iki kan arasn-
dadr. Hediyeden sonra, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz
Sidre-i Mntehya, oradan da imkn diresinin stne ykseldii gibi,
ihvnn ruhunun basret gz alnndan sonsuzlua doru ykselir, imkn
leminin stnden Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin Sidre-i
Mntehdan bak gibi kinata bakar.
te o zaman sonsuz feyz deryasndan, sa kann stnden; feyz ve
letif makamlar denilen ahf, hafi, sr, rh ve kalbe doru beer bnyenin
kaldramayaca kadar feyz akmaa baslar. hvn bu feyzin zevkleri ieri-
sinde sa kandan sola doru sratle yanklanan Allah Allah sedasn
duyar gibi olur ve bu seday kalb ve basireti ile birletirerek bin defa Al-
lah zikreder.
hvn bu makamda her eyinden ayrlm, ekilmi varlkla yokluun bir-
letii bir n yaar. Artk bu makama kadar seyretmi, ilmiyle tesbit etmi
olduu Artan, yerin allna doru btn varlklar bir anda zerrecikler hline,
yok hline gelir. Cenb- Hakkn gerek varl karsnda akln alamayaca-
kadar byk varlklar ve kendisi gnein yznde yzen bir zerrecik hli-
ne gelir. Bu makama ulaan ihvna nefs-i cz dersi verilir.

Nefs-i Cz Dersi
Hediyeden sonra kinatn Allah Telnn varl ierisinde bir zerre ol-
duunu, biz de o zerrelerin zerresi hlinde olduumuzu dnerek btn
letiflerle beraber feyz kaynaklarna olan ballmz dnp bu hlimizi
muhafaza ederek kalbimizle Allah bin defa zikrederiz.
hvn bu haliyle Allah Tely zikrederken, zerre hlindeki kinatn da
btn zerreleri ile Allah Tely zikrettiini tefekkr edip, hissederek Al-
lah zikre devam eder.
Bu hlde iken yaplan zikir, ihvn ve btn kinat ihata eder, kucaklar:
zikreden ihvn kendi varln ve Allah Teldan baka btn varlk ve
dnceleri unutarak Allah zikretmee balaynca ona Zikr-i kl dersi
verilir.

7- Zikr-i Kl (Zikr-i Sultan) Dersi:

1305
Glge. Perde. Zll; dnyada grnen varlklardr. Bu varlklar bir glgedir.
Zatn isimleri ve sfatlarnn glgelerinin tecellilerini seyr ederek Allah Tely
grdn zan ederek bir yoklua der.

ilhiyeni Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize ulatrdn gibi,
meyh-i kiram hazretlerinin vastasyla eyhime ve bu ciz kulunun da
vcuduma sal eyle. der.
Mnev mihrab olan kalbte en byk isim olan Lafza-i Cell belirdiinde
Allah Telnn mnev huzurunda ylece durulur. Bu zikir baz Allah Tel
yolcular iin letif (dersin)i tamamladktan sonra ortaya kar. Bu ekilde
letaiflerin zikri bittikten sonra Zikr-i Sultana gelmi olur ve btn czler
ile zikir yaplr.
hvn hediyeden sonra, kinatn her eyiyle Allah Telnn varl kar-
snda yok hline geldiini dnerek Ccnb- Hakkn ztnn snr olmad
gibi, isminin ve sfatlarnn da snr olmadn tefekkr eder.
Yani Allah Tel Rahmndr, dediimiz vakit Rahmnlnn zaman,
mekn ve snn olmadn dnerek, kendi i ve sfatlarmz, Allah Te-
lnn i ve sfatlar ierisinde yok etmee, unutmaa btn beeri gc-
mzle gayret ederek bin defa Allah zikreder. Bu zikir ok zorluklarla
elde edilir. Bu sahada nefis; varln, enniyet ve gururunu yok hline ge-
tirmeye kolay kolay raz olmaz.
Ancak Allah dilerse (yapacam de). Unuttuun zaman Allah an ve
Umarm Rabb im beni, doruya daha yakn olana eritirir de.
1306

Bu makamda sonra murakabelerden Maiyyet ve Hviyet Murakabesi
Dersi tarif edilir. Konu dalmamas iin murakabe usln burada anlatmak
uygun olmutur.

1306
(Kehf, 24)
Kitabiyat 685
TEVECCH
1307

Nakbend kaynaklarnda drt ayr tevecch trne rastlanmaktadr.
1. Allah Telya tevecch (kalben yneli),
2. Kalbe tevecch,
3. Mridin eyhine tevecch,
4. eyhin mrdine tevecch.

Allah Telya tevecch:
Mrd, gayret edip kalbini ve dncesini Allah Telya yneltir, dnce yo-
luyla Allah ismini tekrarlar, ynden mnezzeh olarak her yerde Onun hzr oldu-
unu dnr ve Allah Telnn cezbesi kalbe ular. Zaten cezbesiz tevecch
mmkn deildir. Hakk tenzih ve tebihten uzak olarak dnmeye alr.

Kalbe tevecch:
Bu tevecchn iki farkl uygulamas vardr. Slik, Allah ismini kalbine yazl-
m olarak dnr, o yazya nazar ve tevecch eder, bu vesileyle huzr- ilhde
olduunun uuruna ular. Ya da Allah isminin mnsn yaz ve lafzdan, Arapa
ve Farsadan uzak mutlak olarak dnp btn gcyle kalbine ynelir. nceleri
zorlanarak bu tevecch yapar, zamanla kolaylar ve alkanlk hline gelir. Bu
tevecch zor gelirse u yolu izleyebilir: Allah ismini, btn varl kuatan geni bir
nur olarak dnr, o nuru gznn nne getirir ve btn gcyle kalbine ynelir.
Kaplumbaann gzn yumurtasna dikip nazar edii gibi, mrd de kalbine nazar
ve tevecch etmelidir. Kaplumbaa bir an gzn ayrrsa yumurtann bozulacan
dnr ve btn gcyle ona nazar eder. Ya da tavuun bir sre ayrlrsa bozu-
lacaklarm dnerek yumurtalar zerinde srarla duruu gibi, slik de dima kalbi-
ne tevecch edip onu gafletten ve dnyev dncelerden korumaldr ki neticeye
ulaabilsin. Nakbendiyyenin kelimt- kud-siyye denen seyr u slkteki on bir
prensibinden nigh dt ve vukf-i kalb de kalbi havtrdan muhafaza edip
ona hkim olmak iin

tevecch anlamndadr.

eyhe tevecch:
Bu, yaayan veya Hakka yrm eyhlere tevecch eklinde iki trde grl-
mektedir ve gayesi ya feyz almak, ya da manen yardm istemektir (istimdd).
Bak Billah kaddesellh srrahul-aziz:
Rabta veya tevecch esnasnda zikirlerden bir zikir yansma yoluyla mridin
kalbinden slikin kalbine doar, demitir.
Mrd nce intisap ettii eyhinin yzn hayline getirir (rabta), bir hararet
ve manev hl zuhur edince o hayali brakr ya da bir kenarda muhafaza eder ve
onun neticesi olan hl ile tm gcn kullanarak kalbine tevecch eder. Bunlar,
feyz iin eyhe tevecche rnektir.
Rivayete gre, Emr Kll kaddesellh srrahul-azizin olu Emr Hamzann
mrdlerinden bazlar ticret iin sefere ktklarnda hrszlar yollarn keserek
mallarn yamalam, mrdler de Emr Hamzann rhniyetine tevecch etmiler-

1307
2002, s. 315
dir. Bir sre sonra hrszlar geri gelip mallar iade etmiler ve sizin u evsfta bir
eyhiniz var m? diye sormular. Mrdler evet deyince, hrszlar tevbe ettiklerini
ve o zta mrd olmak istediklerini ifde etmilerdir. Bu rivayet de manen yardm
isteme anlamndaki tevecche bir rnek saylabilir.
Hakka yrm bir eyhin rhniyetine tevecchn de birok rnekleri grl-
mektedir. Hace Baheddn Nakbend ve Ubeydullah Ahrr kaddesellh srrahul-
aziznn tasavvuf eitimin balarnda baz trbeleri uzun sre ziyaret ettikleri bi-
linmektedir.
Aleddn Attr kaddesellh srrahul-aziz, evliyann mezarlarn ziyaretten
maksadn, Allah Telya tevecch olduunu, mezardaki ztn ruhunun Allah Te-
lya tam bir tevecche vesle olacan ifde etmitir. Ancak tevecch iin trbeye
gitmek art deildir. Uzaktan tevecch de yaplabilir. Baheddn Nakbend
kaddesellh srrahul-azizin Uveys Karan radiyallh anh ve Hakm Tirmiz
kaddesellh srrahul-azizin rhniyetlerine tevecch bu trdendir.

Mrde tevecch:
Bir eyhin feyz aktarmak ve olgunlatrmak gayesiyle manen mrdine ynelme-
sidir. Rivayete gre, Ali Rmteni kaddesellh srrahul-azize bir gn nemli bir
misafir gelmiti. Ancak evde yiyecek bir ey yoktu. Skntyla evden kan Rmten
mrdlerinden birinin kendisine yemek getirdiini grd ve bu duruma ok sevindi.
Misafiri uurladktan sonra bu mridi arp kendisinden bir ey dilemesini istedi.
Mrd, kendisi gibi kmil bir insan olmak istediini syleyince Rmten ona tevec-
chte bulundu ve ksa srede kemle ulatrd.
Hce Baheddn Nakbend kaddesellh srrahul-azizde eyhi Emr Kll
kaddesellh srrahul-azizin olu Emr Burhna tevecch edip feyz aktarm ve
tasavvuf ynden olgunlamasna yardmc olmutur.
Aleddn Attr bu tevecchn tesirinin devam ede bilmesi iin mridin gayret
etmesi ve eyhinin emirlerine uymas gerektiini, aksi takdirde birka gn sonra bu
tesirin yok olacan kz etmektedir.
Bu rneklerde grlen, mrdi olgunlatrmak iin onun kalbine feyz aktarma
eklindeki tevecchtr.
Mceddidiyye dneminde ise yeni ve daha detayl bir tevecch usl gelimitir.
Bu, eyhin mridini karsna alp bedenindeki letifine teker teker tevecch ile feyz
aktarmas ve bu sayede onun letifini zikreder hle getirmesidir.
Nakbendliin ilk dnemlerinde tevecch ile yakn anlamda kullanlan bir dier
kavram da murakabedir. Bu dnemde murakabenin ounlukla kalbe tevecch edip
onu korumak ve kontrol etmek anlamnda kullanld grlmektedir. Tevecchte
hedef alman nesne (obje) farkl olabilir, murakabede ise hedef kalptir.

MURAKABE
Murakabe, kalbi meguliyetlerden koruyarak, zikirsiz ve mride rabta
yapmakszn sadece ilh yakalay beklemektir. hvan, daima ve her zaman
ilh zata kar kendini ihtiya iinde gstererek ynelmesidir. Ta ki, Allah
Telya ynelmek suretiyle bakalarna ait dnceler artk ihvana hcum
etmeyecek ekilde kalb meleke kazanncaya kadar.
Murakabe, bir yoklua dmek kendini rade-i lahiyyede yok etmek
demektir. Kinatn hal ve hareketlerini Allah Teldan bilmek ve tefekkr
Kitabiyat 687
ve dncelerinle Onu bulmak ve bilmektir. hvan mrit vastasyla Allah
Telya tevecch ederek; ihsan ve ltuf denizinden feyz talebiyle sanki
Allah Tel huzurunda, Allah Telya ynelmesidir.
Bu makam ihsan dr. Kul taklitten hakikte erince grmenin asl olan
idrake yani anlaya geer ki, bu ihsan makamdr. Bu makamda kul ibadet-
ten bir evk ve zevk duyar. Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ihsan
sorulunca;
hsan, Allah Telya, grr gibi ibadet etmendir. Her ne kadar sen
onu grmesen de O seni grr buyurdu.

Tevecch ve murakabede kalbin, sm-i Ztn mnsna iman mefhmu
zere istirak ve istihlk yoluyla mlzemet etmesidir, O derece ki, hi bir an
onu brakmamaldr.
hvan bilmelidir ki, Allah Tel her an onun hlinden haberdardr ve onunla
beraberdir.
Tevecch ve murakabe, nefy ve isbattan stn ve efdldir. Cezbeye daha
yakndr. hvan murakabeye devam sayesinde Vezret mertebesine varr. Ona
mlk ve melektta tasarruf myesser olur. Gnllerden geenlere muttali olur;
Btnn hidyet nuruyla nurlandrr. Kim murakabeye devam ederse devam-
cemiyet-i hatr
1308
ve devm- kablul-kulb
1309
hli hsl olur. Sofi stlahla-
rnda buna Cem ve Kabul derler. Cnyed-i Badad den nakledilir ki;
Murakabe hususunda bir kedi bana yol gsterdi. yle ki;
Bir gn ben yolda giderken bir kedi grdm. Bir fare deliine gzlerini
raptetmi, ylesine bir istirak ile gzetliyordu ki, bir ty bile kprdamyordu.
Onun bu tevecch ve murakabe hline hayran oldum. Srrma nida edildi ki;
Ey, himmeti aa olan! Senin maksdun fare kadar mdr? Bu tark-
Hakkta himmetin bir kedininkinden az olursa hlin ne olur?
Bu hitaptan uyandm. Murakabe yoluna koyuldum. Benim iimde maksadm
hsl oldu.
Hce Abdullah el-Ensr buyurur ki;
Unuttuum zaman Rabbini zikret!
1310
yetini, Ondan gayrisini unutup,
gnlnden sildiin zaman, sonra zikrederken zikrini unuttuun zaman sonra
zkr-i Hakk esnasnda kendini unuttuun zaman diye tefsr etti.
hvan kendini ve gaybet hlini unuttuu zaman bu hl fennn fensdr.
Denildi ki; Fena mertebesine varan tekrar beer vasflarna dner. Znnn-i
Msr der ki;
Dnen ancak yoldan dnm olur.
hvan fen-i tam hline vsl olmakla velyet-i sura derecesine ular.
Bundan sonra ancak ve ancak velyet-i kbr derecesine vsl olabilir. Bu da

1308
Kulun i leminin danklktan kurtulup, btn letifiyle bir noktaya m-
teveccih bulunmas halidir. Hakka tahss-i nazar etmek sz bunu daha mull
olarak ifde eder.
1309
Kalplerin her an Allah Telya mteveccih olmas hlidir.
1310
(Kehf, 24)
bek-billhtr.
Bundan sonra nafile namazlarla megul olur. Bu, Allah Telnn bir fazl-
dr, dilediine verir. Allah Tel byk fazilet sahibidir. Bunu kolay bir i zan-
netmeyin. Bunun en aa derecesi elli bin yllk yoldur.
1311

Kimde bu hal meydana gelirse marifet nurlar kalbinde nurlanma olur, gs
geniler ve hakiktin kefi alr.
1312
Ferasetinde hatalar olmaz. Kefinde mlk
ve melekt lemini bilir. Allah Telya yaknlk kesb eder ve Onunla gzelle-
ir. Btn vakitlerinde Onunla olur. Btn ibadetlerinde murakabe zere olmak
kemal zere itaattir. Murakabe sahabe radiyallh anhmn zelliklerindendir.
Onlar devaml murakabe ile megul olurlard. Bu konuda Bir saat tefekkr, bir
sene ibadetten hayrldr
1313
buyrulmutur.
Emir Kll kaddesellh srrahul-azizin nde gelen mrdlerinden
emseddn Kll hacca giderken urad Irakta o blgenin eyhlerinden mura-
kabe usln renmi ve Mvernnehrde bu usl yayan ilk kii olmutur.
Bahed-dn Nakbende bu murakabeyi reten de odur. Nakbend bu usl
Muhammed Prsya son haccnda hicaz yolunda retmitir.
1314

Murakabe manevi yolculukta mridi mahede mertebesine ulatrr. Bu-
nun zerinde devam ederse Allah Telya kavuanlardan olur.
Murakabe umuma gre Allah Telnn hkmlerini gzleyerek amel et-
mektir.
e ayrlr.
1-Her halinde btn hkmlere uymak ve Allah Telnn bilgisi dhilinde
olduunu bilmektir.
2-Allah Telya ulatrc amellerde gayret gstermek, kinatta Allah Te-
lnn isimlerini ve sfatlarn tefekkr etmeye almak.
3-Allah Telnn isimleri ve sfatlarnn hakiktini mkefe etmek ile
ztn mhede etmektir. Bu makam Vilyeti suradr. Allah Telya vuslat
ulalmas gereken son makamdr. Bu mertebede Fen mertebeleri tamamlanr.
Beka mertebelerine hazr olunur. Haller kaybolarak makamlar sabit olur. Kim
bu mertebeye kavuursa kard vazifeleri tamamlar ve azalar ibadet ykn
ekmeye alr. Kalbi mahede nurlar ile nurlanr. Btn vakitleri Allah Te-
lya itaat ile dolar. Azalar dahi Allah Telya kulluk zere olur. Kalbi Allah
Telnn istei zere ahit ve kararl olur. Tevhidin hakiktindeki maarife ula-

1311
Muhammed b. Abdullah Hani, a.g.e. s.249250
1312
ihbeddn Shreverd (. 632/1234) buyurdu ki;
Kef, bazen grerek, bazen de duyarak olur. Bazen iten duyar, bazen da dar-
dan ve hatiften bir nida olarak iitir (Azz Mahmud Hdyi Uluslararas Sempoz-
yum Bildiriler, st-skdar Beld. 2006, c. I, s. 224)
1313
Suyut Camiinde Bir saat fikir, altm sene ibadetten hayrldr lfzyla
zikretti.
1314
2002, s.312-315

Kitabiyat 689
r. Kullukta ykselme ve terakki srekli artar.
Murakabe kalbin, zt isminin mnsna tam iman ederek buna dalmas ve
kendini yok bilerek buna devam etmesidir, hi bir an Allah Teldan gafil kal-
mamasdr.
Ehlu-llh buyurdular ki; Murakabe kelime mns itibariyle bir eyi kar-
lkl olarak gzetlemek demektir.
Murakabe Allah Telya vsl olmak iin mstakil bir yoldur.
Hakikt talibi bilmelidir ki, Cenb- Hak her an onun halini grmektedir ve
her an onunla beraberdir.
Tevecch ve murakabe, nefy- isbattan yksek ve stndr. Cezbeye daha
yakndr. Slik murakabeye devam sayesinde vezret mertebesine varr. Ona
mlk melektta tasarruf myesser olur. Gnllerden geenlere mttal olur.
Btn hidyet nurlaryla nurlanr. Kim murakabeye devam ederse gnl daima
derli toplu olur ve kalbi daima Allah celle celluhuna ynelik olur. Bu hale b-
ykler Cem ve Kabul derler. Baka bir ifade ile kn meallah vel tbal
yani her an Allah Tel ile beraber olma neesi.
1315

Murakabe artlar
Mridin izin vermesi, usuln retmesi ve terbiyesinde olmak gerekir.
Eer cezbeli mrid ise, nisbetleri terk etmesi gerekir. Feyizler ve varidatlar vu-
kuftan nce gelirse mrid telkin eder.
Kaynaklarda murakabenin hakkatine vkf olmad halde murakabeye dal-
m gibi grnen gafil insanlarn iddetle eletirildikleri de grlmektedir.

Murakabenin Yapl
Temiz meknda, temiz beden ve elbiseyle huzuru kalp, gnl ve akl ile bu-
lunmaldr. Ortamn hayvan ve seslerden etkilenmemesi gerekir. Baka insann
girmemesi de gerekir.
Murakabeye balayaca zaman kbleye kar iki dizi stne oturur ve gz-
lerini yumar. Sonra glerini ve hareketlerini ve hislerini durdurur. Btn bil-
diklerini unutmaya alr. Sonra kalbini dilei olan Allah Telya cezb edilmi
olarak tevecch eder. yle helk (yok) olmu gibi, bir yol takip eder. Btn va-
kitlerinde bu keyfiyetle murakabeyi devam ettirmeye alr. Farz ve revtib
snnetleri dndaki nafileleri terk eder. Bu hal havatr zahmeti ve drt unsur
(toprak, su, hava, ate) havassna ulancaya kadar devam ettirir. yle ki, ruha-
niyeti cesede galip gelip karar klana kadar devam eder.

Murakabe Edebi
Murakabe devam eden bir hal olduu iin bo zamanlarda evinde ve cami-
de oturmas, hisleri teskin etmek, kitap okumay ve yazmay brakmak, nefse
muhalefet etmek, dar kp gezmeyi terk etmek, davetlere gitmemek, bo ey-
leri brakp Allah Tely dnmek, devaml zikir ekmek, makamlara ka-
vuma hrsn terk etmek, kerameti istememek ve edep snfna giren btn me-
selelere dikkat etmek gerekir.

1315

8-Maiyyet ve Hviyet Murakabesi Dersi
Bu dersin gayesi varln Allah Tel ile oluudur. Allah Teldan baka
varlklar mstakil bir varlk deildir. Yalnz mstakil varlk vcbul vcd
olan Allah Telnn varldr.
nk kinat yokken O var idi. O yokken bir zerrenin varln dahi d-
nmek mmkn deildir. Bu varlk yok olacak olsayd Onun varl asla
deimez. Bu srrn perdelerinin kalkmas iin maiyyet dersi olan zikir der-
sine ihtiya olduu iin, ihvna bu makama gelince maiyyet dersi verilir.
Maiyyet dersi hediyeden sonra

1316

yet-i kerimesini ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Mekkeden
hicret ederken sndklar Hra Maarasnda Eb Bekir-i Sddk radiyallh
anh Hazretlerine:
Ya Eb Bekir, mahzun olma Allah Tel bizimledir buyurduu hadis-
i erifini dnerek Allah Telnn her an bizimle beraber oluunun tecell
srlarna mazhar olmak in maiyyet dersi olan tevhidi zikri renip ihvn
dersine devam etmee balar.
La ilhe kelimesini zikre kalbden balayp rh makamna getirir.
llallh kelimesini de rh makamndan alp sr makamndan dolat-
rp kalbine indirir.
Gsn zerinde kalbden ruha doru dz bir izgi gibi kpr e-
kilerek llallh tevhd admlaryla ruha, ruhtan da yuvarlak bir da-
ire, kubbe ekilerek kalbe tevhd nurunu indirerek nefesle kalbini bir-
letirerek bin adet zikr-i tevhidi tamamlamaa gayret eder.

Latifelerdeki Lafz-i Cell Zikir Adedi

MAKAMI YER NEBS
NURUNUN
RENG ve
UNSURU
ADED
KALP
Sol memenin iki
parmak alt
DEM aleyhisselm
SARI-YEL
Toprak
En az
1317
300
En fazla 2000
RUH
Sa memenin iki
parmak alt
NUH aleyhisselm
BRAHM aleyhisselm
KIRMIZI
Hava
En az 1000
En fazla 3000
SIR
Sol memenin iki
parmak st
MUSA aleyhisselm
SU RENG
Su
En az 1000
En fazla 4000
HAF Sa memenin iki SA aleyhisselm SYAH En az 1000

1316
Allah Tel bizimledir (Tevbe, 40)
1317
ocuklardan ders alanlar olduunda verilecek miktardr. Seyyid Osman
Hulus kaddesellh srrahul-aziz dersi kk yata alnca Efendi Hazretleri bu
adedi tayin buyurmuur.
Kitabiyat 691
parmak st Ate En fazla 5000
AHFA Gsn ortas
MUHAMMED
YEL
Toprak
En az 1000
En fazla 6000
NEFS-
NATIKA
ki kan arasdr VCD- KL
HER RENK
VAR
(Yani renksiz)
En az 1000
En fazla 7000

Latifelerdeki Lafz-i Cell Zikir alma Zaman
Bu zikirlere zaman tayin etmek yanl uygulama olur. nk her kiinin
kabiliyeti ve istidt farkl olduu gibi mnev durumuda ayrcalk gsterir.
Bykler ierisinde bir anda slk derslerini ikmal etmi kiiler, Lafz-i
Cell Zikr-i yapmadan kelime-i tevhid zikrine geenler ok olmutur. Der-
sini ald saatin akabinde hemen bir st derse geen olduu gibi senelerce
ayn derste mdvim olanlar da bulunmaktadr. Bu konuda nemli olan insan
olabilmektir. Efendi Hazretleri baz kiiler iin buyurdu ki;
Gardalarm! Bakyoruz ki, kemlatta yerde olanlarn, dersleri arta
gryoruz. Bu i byle deildir.
Bu szden anlalan birilerinin yksek ders ekmesi bir mana ifade et-
mediidir. Bu nemli husustur.
Mehmet en Veli kaddesellh srrahul-aziz Efendinin yazd Evrad-
Bahaiye aklamasndaki kitapta zaman ile kaytl zikir adedleri vardr. Bu
konuda almay uygun grdk. nk baz ihvan eer bu trl kitaplar ile
zikir talim ederse usl konusunda b-haber olmasn. nk zamanmzn
iptilalar artt gibi hileside kuvvetlenmitir.

(Be seneye)
1318
kadar kalbte bin defa Allah de. (nk dier letaiflerin
nazarlar (bak) yerleri makamlar olduu halde ruhun dndakileri zikirleri
kalpdedir.)
En az 2 ay kalbde 2 bin defa Allah denir.
En az 3 ay sonra kalbten ruha nazar et. Ruh da 3 bin defa Allah denir.
En az 4 ay sonra srra nazar et. 4 bin defa kalbde Allah denir.
En az 5 ay sonra hfiye nazar et. 5 bin defa kalbde Allah denir.
En az 6 ay sonra ahfya nazar et 6 bin defa kalbde Allah denir.
En az 7 ay sonra nefsi natkaya nazar et, 7 bin defa Allah de 40 gn
byle al.
40 gn sonra nefesini topla nefsi natkaya nazar et. 7 bin defa Allah de
40 gn nefesini topla ruha nazar et. 3 bin defa Allah de.
4 ay sonra nefesini topla hfiye nazar et. 4 bin defa Allah de.
5 ay sonra nefesini topla ahfaye nazaret 5 bin defa Allah de.
40 gn nefesini topla olduu halde bir nefeste 21 defa lailhe illallah
de. Saysz yirmi birer defa ok ok gece gndz vakit bulduka de.
21 gnde byle devam et.

1318
Seyyid Osman Hulusi kaddesellh srrahul-azizin kalpde be sene gibi
bir alma gereklidir rivayetini duydum.
Bu yirmi 21 gnden sonra tenha bir evde selamet yerde yetmi bin defa
lailhe illallah de.
Bundan sonra mlahaza-i nak
1319
ki kendi vcudundaki yazl olan
lailhe illallah kelimesini nefy u isbat dersindeki tarif zere oku.
On gnde byle devam et saysz faslasz oku.(Slk karma)
On gn sonra bol yemek yap ihvan yarana ziyafet ver dostlarna komu-
larna dn gibi srurlu semaver yak muhabbetli hayatta en mukaddes bir
gnn olduuna sevin btn hayatn bedeli bir gnn olduuna inan ve bil
ona gre Rabbine kran hamd senada ol...
1320

Slk
1321

Eer ihvann durumu msait ise, Slk ad verilen bir inzivaya geiri-
lir.
1322
hvan Haps-i Nefes (bir nefeste 21 Kelime-i Tevhit e ulamak) e talim
ettirilir. Bu inziva duruma gre Hlid Hakde en fazla 10 gndr.
1323
Efen-
di Hazretlerinden nceki pirler yani orumlu Mustafa Rum kuddise
srruhul aziz 30 veya 40 gn, Tokatl Mustafa Hak kuddise srruhul aziz
20 gn slk karrlard. Zamanla bu gn saysnda azaltlma olmutur.
1324

1319
MLAHAZA- NAKI
deyince btn letifleri dolaarak iine alarak nefsi natkada birleir. ruh
ile hafinin yanndadr tekrar diyince gs istikametinde diyince ta ahfay iine
alrki, ismi erifi gsden kar. diyince kalbin yanndadr sr ile kalbi arasn-
dadr. diyince kalbin iinde yeil sar nur ile yazldr- Byle kendi vcudundeki
Rabbin denilen ksm olan nefy u isbatn yapld ksmdr.
1320
en, Mehmet Veli, Evrd- Bahaiye, Sivas, 1976, s. 15
1321
hvan arasnda inziva ve halvete girmenin ad olarak kullanlan bir terim
olmas asndan bu ekilde anlatmak zorunda kalnd. nk terbiye yolunun hep-
sine birden Seyr-i slk denir.
1322
eyh erfeddin kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurdu ki; hayatnda
bir defa olsun erbin yapmayan kimse ben Nakibendiyim demeye utansn demiti.
eyhlii brak dervi olacak adamn hi olmazsa mrnde bir defa erbin (krk gn
sren hussi ibdet) karmas lzmdr. Erbain ikidir;
1Recep aynn bandan aban aynn onuna kadar gadb nefsniyi mahkm
etmek iindir.
2Zilkde aynn bandan Zilhicce aynn onuna kadardr ki, ehvni kuvveti
kontrol edecek kuvveti eline alabilmek iindir. (eyh Nazm Kbrs, Hakdost Soh-
betleri, 2004)
1323
Hce Baheddn Nakbend kaddesellh srrahul-aziz nafile oru tutan
mrdi Yakb erhye de orucunu bozup yemesini tavsiye etmi ve: Nefsin arzu-
larna hkim olma konusunda yemek, oru tutmaktan daha iyidir, biz bunu tecr-
be ettik demiti. nk o, riyzat ve perhiz sonucu oluan hallere timd etmiyor-
du. (TOSUN, Necdet; Baheddn Nakbend / Hayat, Grleri, Tarikat, st. 2002,
s.113)
1324
eyh Hasan- Basr radiyallh anh der ki; eyh Byezd- Bestm
kuddise srruhul azize kadar tm eyhler altm gnde bir lokma yemek yerler, bu
Kitabiyat 693
Duyduumuza gre baz ite alan ihvanlar ileri ile beraber bu slk
yapmlardr. Slk gnlerinde 70 000 kelime-i tevhit kmilen bitmi olmal
gerekirse fazlalatrlr veya azaltlr. Burada dikkat edilecek husustan biri
kabiliyetin eyh veya vekili tarafndan tayini gerekir ki, bu ok nemlidir.
Slkten karlan ihvan kardelerine yemek ziyafeti verir bu onun vilayet
yolundaki en gzel hatrasdr.

altm gece gndz de uyumazlard. Allah Tely zikredip, gz ap kapanncaya
kadar bile olsa zikirden ayr kalmazlar, sonra gnl lemleri alrd. eyh Byezid-
Bestm radiyallh anh Hce Ahmed Yesev kuddise srruhul azize kadar dier
eyhler krk gnde bir lokma yemek yediler ve krk gece gndz uyumadlar. Uyu-
yup zikirden uzak kalmadlar. Sonra gnl lemleri ald. Hakm Sleyman kuddise
srruhul aziz krk gn byle yapt. Mahmd Hce radiyallh anh yirmi dokuz gn
ve Zengi Ata radiyallh anh on dokuz gn byle yaptlar. (Yesevilik Bilgisi,
a.g.e.s.439, Mirtl-Kulb, s. 4185)
TEVHD- HAKK (HAPS- NEFES LE NEFY-U SBAT)

Sdt- Nakibendiye byklerinden gelen ikinci bir zikir ekli nefy u
isbt ile yaplmasdr. Mrid, kelime-i tevhid ile cezbe kvamnn asln tahsil
eder ve murakabeye istidat kazanr.
Nefy u isbt L-ilhe llallh tan ibaret olan kelime-i tayyibe ile
megul olmaktr. Bu durumda hapsi nefes (nefesi tutma) ve Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemden geldii ekilde zikretmek, tek sayda durmaya
riayet ve bilinen sekiz arta uyularak yapmaktr. (Bu derste nefesi tutup, kalb
diliyle tevhd okurken Allah Teldan baka her eyi atp Allah Telnn
ztn dnmemektir.

Haps-i nefes hakknda Urvetl-vsk Muhammed Masm kuddise
srruhul-azzden sul edilmitir ki;
Haps-i nefes ile amel bidat midir, deil midir? Eer bidat ise, hasene
midir? Mceddidn indinde bidatte hasen yoktur. u halde bidatten kurtulua
re nedir? Zikir ise, hadd-i ztnda hasendir ve mesnundur! denilmitir. Ce-
vaben;
Zikirde habs-i nefes, sadr-i evvelde sabit olmam ise, de, sonra, haps-i
nefes ile zikri, Hzr aleyhisselm, Hoca Abdlhlik Gucdvnn kuddise
srruhul-azze talim ettiler ki, Hzr aleyhisselmn ameline bidat ile hkm
olunamaz.

Yapl ekli
Nefy isbt L lhe llallh kelime-i Tevhdi ile yaplr. Nefes tut-
mada hedef 21 Kelime-i Tevhide ulamaktr. Gc yetemeyenler 3,5,7,9. . . .
da karar klabilirler. Hastal varsa bu zikir yaptrlmaz.
Yukarda akland ekildeki gibi, dil damaa yaptrlr, gbein al-
tnda nefes hapsedilir, sonra hayal edilerek diman sonuna kadar L y
eker, oradan lhe sa omzuna; llallh da kalb-e devredilir. Kalb,
eklini ve yerini bildiimiz, sol taraftaki en ksa kaburga kemiinin altndaki
kalbdir. llallh lafz btn kuvvetiyle kalbin en derinliklerine ileyecek,
harareti batan vcudu saracak derecede kalbe devrolur.
L lhe derken btn msivy, Allah Teldan gayr ne varsa son-
radan olmu ne ki, mevcut ise, hepsini nefyeder, her birinin fn olduunu
tefekkr eder ve onlara o gzle bakar.
llallh sylerken de, Allah Telnn ztna, beknn ancak O oldu-
unu kalbine nakeder. Bunu btn letifiyle yapar, yani bu ie btn letifi
itirak eder. Lilhe llallh n yazsnn eklini dnr. Manasn te-
fekkr eder ki, Allah Telnn ztndan baka maksdumuz yoktur, demek-
tir.
Ondan baka maksdunun olmadn sylemek, Ondan baka
Kitabiyat 695
mabdumuz olmadn sylemekten daha geni manaldr.
1325
nk her
mabd ayn zamanda maksddur. Aksi olamaz. Bunun sonunda kalbiyle:
Muhammedn Reslullh
Der. Bunu sylerken, Hazret-i Raslllah sallallh aleyhi ve selleme
ittib etmeye kendini artlandrr. Bunu byle tamamladktan sonra, nefesi-
nin kuvvet derecesine gre bunu tekrar eder. Bunu tek sayda brakr. Buna
Vukf-i kalb denir.
Her an ihvnn iinde nefsini tazyik ettiinde, tellerden bir tel zere
vakfedip Muhammedn Raslllah dahi mlhaza etmelidir. Ve ondan
sonra nefesini serbest brakarak zikre devam etmelidir. Nefesini brakrken,
ilh ente maksd ve ridke matlb cmlesini dnmelidir. Ve
Muhammedn Reslullah Allah Telya vesle kabul edip kendisinin
kontrol altna olduunu kastetmelidir. Bu cmleyi mlhazann faydas, iki
nefesin arasn muhafaza edip, kalbini havatrdan kurtarmaktr. Eer bu min-
val zere ihvnn tavrda duru 21 adet zikir saysna ularsa, zikrin neticesi
hsl olur ve zikrin neticesi nefy tarafnda beeriyet vcudunu nefyi hsl
ederek kalbe indirir, nefesini Allah Tel sevgisi ile kalbe vurup bu tasav-
vurunu isbat tarafndan meydana kararak cezbe ile ezeli ve ebed halini
hisseder olmaktr.
Eer 21 adede ulalp zikir neticesi hsl olmamsa muhakkak ki, ih-
van, zikrin adabnda kusur etmitir. Zikre batan balamas lzmdr.
hvn, zikrini huzur iinde yapmak manasn dnmekte titizlik gs-
termelidir. Btn msivay gnlden karmal ve btn ilim ve amilleri nefy
tarafndan mlhaza etmelidir. Ve fn eyleri nefye ziyadesi ile almaldr.
Hayr, er ne gibi havtr varsa kalbinden skp atmaldr. sbat tarafnda
Allah Telnn birliini mlhaza edip, nefsini bu mlhazada fni klmal
ve tevhid ile ayn zamanda akla nazar eylememelidir.
Farz ve snnet namazlarn vaktinde tam bir huzur ile klmaldr. Bundan
sonra halktan uzlet edip, btn vakitlerini kelime-i tevhidin zikrine harcama-
ldr.
1326

Eer buna hakkiyle alr, nefyedilecek olan nefyeder, isbt edilecek
olan isbt ederse neticesi zahir olur. Murakabeye balayacak hle gelir.

Tevhd-i hakiki (Nefy isbt) dersinin dokuz art vardr.

1325
Zira tarkat ehli, kelime-i tevhide mana verdiler: Acemi iin L mabu-
de illallah, orta halli iin: L maksde illallah ve gelimiler iin: L mevcude
illallahdr. Bu makama, l maksde illallah manas mnasip olup, zikirde bu ma-
nay mlhaza etmek lzmdr ve mlhazaya ziyade ihtimam etmelidir. Zira
ihvnda mlhaza olmazsa fayda yoktur. Belki zarar vardr. Zira ekseri zkirlerin
perian olup, maksda vsl olmadklar, zikri, gaflet zere etmelerindendir.
(Nasrullah Efendi, a.g.e. s. 141)
1326
1- Vukuf-u kalbi: Yani kalbde hatra gelen btn eyleri tamamyla bo-
altp kalbi hazr bir vaziyete getirip; Allah Telnn huzurunda, kontrolde
olduunu dnmek.
2- Nefesini ekip hapsederek Allah Telnn dndaki btn var-
lklardan ve dncelerden kurtularak bir an nefes tuttuktan sonra vermek.
3- Kelime-i tevhdin yazsn vcudunda mlhaza etmek: Bu dnceyi
gbein altndan balayarak beyninden dolatrp kalbe inmesini mlhaza
etmek. Yani L ilhe derken l nn telaffuzunu gbein altndan bala-
tp sa kulann hizasndan beyin kubbesini dolatrp ilhe yi sa
omuzuna getirip llallh diyerek kalbde l lahe llallh hem yazs-
n hemde nurunu dnerek kalbde zikri tamamlayp devam etmesi.
4-Kelime-i tevhdin gsteki nak eklini mlhaza etmek, zikrin tesi-
rini duymak iindir.
5- L ilhe llallh kelimesinin sonsuz, manalarn tefekkr etmek.
6- L ilhe llallh kelimesinin manasn kalbe kararl bir ekilde
yerletirerek; msivy, evham ve haylt kalbden karmak.
7- L ilhe kelimesini bu ekliyle gbekten beyine, beyinden sa
omuza getirerek tamamlayp llallh da kalbe vurarak nefes almadan 3,
5, 7, 9, 11. ... 21 e kadar tekrarlamaa gayret eder. Tek saylarda sa gsn
altndaki rh makamnda Muhammedn Raslllah diyerek zikrini ta-
mamlar.
8- Yaplan zikrin saylarn mlhaza ederek, dnerek tek saylarda
durmaya alkanlk kazanmak
9- Nefesini alnca ilhi ente maksd ve rzake matlb. Allahmme
atini muhbbetke ve rzake ve marufeteke (Allahm, gayem sensin,
aradm da rzandr. Allahm, bana sevgini, rzn ve seni tanmay ltfet.)
deyip nefesini ayn ekilde gbein altndan alarak ayn dncelerle zikrine
devam ederek bin adet L ilhe llallah diyerek nefiy ile isbt dersine
devam eder.
La ilhe illallahn sonsuz manlarn dnerek Allah Teldan
baka gerek manda sevilecek saylacak, korkulacak ve yardmna snla-
cak bir varln olmadn dnerek kalbindeki Allah Teldan baka
varlk ve dnceleri karmak zere mcdele yapmaa ve dersine devam
eder. hvn bu dersler sayesinde zikrullhn asl gayesi olan kelime-i
tevhdn gerek manalarn kalbine yerletirerek marifet-i ilhiye kavu-
maya gayret eder.
Zikrin bu eklini eyh Abdlhlk Gucdvn kuddise srruhul-azz,
Hazreti Hzr aleyhisselmdan almtr. Ona suya dalmasn emrederek bu
ekil zikri retmitir. Suya dalmasn emretmesinin sebebi nefesini tutmak
iindir. nk balangta en ihtiyatl yol budur.
Mircus-Sade kitabnda demitir ki, : .
eyhimiz bize zikrin bu eklini yapmamza izin verdii zaman l-
lallh omuzdan karp kalbine verirken bu hayal vuru esnasnda ba
Kitabiyat 697
biraz hareket ettirmemizi syledi. Bu, bunun tesirini meydana karr.
Yine ondan iittik ki;
Bu zikri, slik ilk defa yaparken yirmi bir yahut yirmi adedine bali
oluncaya kadar mny tasavvur etmeden yapar. Bunu yapmaa yalnz bir
nefeste muktedir olabilir. Bu dereceye geldii zaman ona (yukarda anlatt-
mz) manay tasavvur etmeyi ve zikri birinci yol zere devam ettirmesini
emreder. Bir nefes hapsinde sayl adede vasl oluncaya kadar byle devam
eder, Bundan sonra bu zikre devam ederse cidden gzel olur ve neticesi g-
rlr. Ancak bunu emredilen miktar yapmakla gereini yerine getirmitir.
Bundan sonra Allah Telya tahsis-i nazar eyler.
Yine eyh smail el-Hlid kuddise srruhul-azz Hazretlerinden iittik
ki;
Adede riayet hafza ile yaplacaktr. Parmakla veya tesbihle deil.
buyurdu.
Yine buyurdu ki;
Zikir oklua bal olarak habs-i nefesden aciz kalr ve yapamazsa ne
yapmak lzmdr? Sorusuna buyurulur ki;
Nefesini brakp yukarda anlatlan zikre habs-i nefes yapmadan devam
eder, bu da ayn ekilde faydaldr.
1327

sm-i cell ile ancak, zat- maiyet (zat ile beraberlik) cezbesi hsl olur.
Kelime-i tevhid ile kayyumiye-i cezbesi (ezel ve ebedi olmann cezbesi) ve
bundan da Murakabe-i Ehadiyyet usl retilir. Murakabe ise, fenay tam
hsl eder. Fen-i Tam ile mrid Allah Telya vasl olur ve seyr slk
tehlikelerinden selmet bulmak vardr.

Ehadiyet Murakabesi Dersi
Tevhd, insann asl yaratl gayesidir. nsan ezelden ebede doru hayt
kprsnden, ister istemez, tevhd admlarn atarak gemektedir. Tevhd
dersi de hediyeden sonra.

1328

yet-i kermesini dier derslerde dnd gibi, bu dersin evvelinde de
tefekkr eder.
Ya Rabbi nefsimi ve on sekiz bin lemi ah- Nakibend Efendimizin
ruhaniyetinde fani bildim. ah Efendimizin ruhaniyetini Ebbekir
radiyallh anh Sddkul Azam radiyallh anh Efendimizin ruhaniyetinde
fani bildim. Siddkul zam radiyallh anh Efendimizin ruhaniyetini
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ruhaniyetinde fani bildim.

1327
Muhammed b. Abdullah Hani, db, trc. Ali Hsrevolu, stanbul, 1980,
s.245247
1328
O Allah bir tektir. (hls, 1)
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin ruhaniyetini Ehadiyyet-i
lahiyyende fani bildim, Ya Rabbi! denilir.
Nefs-i klden ve btn msivadan, Allahtan baka, btn varlk ve d-
nceleri terk etme niyetiyle l ilhe illallh der.
Kalb ile lisn sessizce birletirerek kalbden l ilhe ile balad
zikri, rh makamnda tamamlayarak illallh da rh makamndan
balayp kalbde tamamlayarak, kalbe bir adm atm gibi l ilahe il-
lallh bin defa tefekkr ederek tesbih etmek zere, ihvna tevhd
dersi verilir. hvn bu dersini tamamlarken Allah Teldan baka btn
varlklarn hepsinin sonradan var olduunu ve sonunda yok olacaklarn do-
laysyla bu varlklarn bir glge hlinde olduunu gerekten anlamaya ve
kavramaya balar.
Kul, kendisinden sdr olan ilerine baknca ileri halk edenin gerekte
Allah Tel olduunu, hayatna ve dier sfatlarna baknca, bu canll
kendisine verenin ve btn sfatlarnn Allah Telnn sfatlaryla kaytl
olduunu grr ve bu nimetlerin Allah Tel tarafndan kendisine verildiini
ve onun izniyle devam ettiini, hakiktiyle idrk etmee balar.
Bylelikle kul, kendisinin alarak elde edici olduunu yaratcnn ise
Allah Tel olduunu idrk edip, btn ilerin gerekle Cenb- Hakkn
iradesiyle meydana geldiini kabul ettii gibi, sft- selbiye (Allah Te-
lda bulunmas ciz olmayan sfatlar. Allah Telnn sfat- ztiyye ve
sfat- subtiyyeden baka sfatlar ya tibr (var kabl edilen) veya
selbdir.
Allah Tel cisim deildir. Cisimden deildir. Madde deildir. Arz
yani hal deildir. Mekn yoktur. Zamanl deildir. Bir eye girmi, bir
yere yerlemi deildir. Hudutlu, bir eyle evrilmi deildir. Bir taraf-
ta, bir cihette deildir. Bir eye mensup deildir. Bir eye benzemez.
Misli, orta ve zdd yoktur. Anas, babas, zevcesi (hanm), ocuklar
yoktur. Bunlarn hepsi mahlklarda (sonradan yaratlanlarda) bulunur.
Hepsi noksanlk ve kusur almetleridir. Btn bunlar sfat- selbiyyedir.
Btn keml sfatlar Allah Telda vardr. Btn noksan sfatlar yok-
tur.)
nin de kendisinden meydana geldiini idrk etmee balar.
nk noksan sfatlar, kusur ve hatalar insanlara ait sfatlardr Allah Te-
lnn zt ve sfatlarnda asla noksanlk dnlemeyecei iin; kul Allah
Tely noksan sfatlardan tenzih etme mecburiyetinde olduunu da idrk
etmee balar.
O vakit kul l ilhe illallh derken btn ileri halk edenin Allah
Tel olduunu, btn keml sfatlarn Allah Telya ait olduunu ve
noksan sfatlarn Allah Telya lyk olmadn idrk ederek tevhd
dersine devam edince: kul Allah Tel ile olduunu idrk etmee ba-
lar.
Slukten kan ihvan artk vilayet makamlarnda yol almak zere dersi
Kitabiyat 699
Seyr-i Mstetir (klan Makamlar) zerinde alr.

SEYR MSTETR
1329

Tevhid-i Vcdun srlarnn ihvan tarafndan kefedilebilmesi ok iba-
det ve taatta bulunmaya, eytan ve bunlarn sevdirdikleri eylerle mcadele
etmeye ve onlarla ilgili eyleri terk etmeye, zikir ve tefekkre devam etme-
ye, gerek sevgili olan Allah Telya ve onun sevdiklerine ak ve muhab-
betle ynelmeye baldr.
Bu makamda ihvann kalbi, kuts olan her eyi kendisine cezbeder (e-
ker). Ynelii de kuts olan eylere olur. hvann yapt mcadelelerin hepsi
Allah Telnn Resulne itaatten dolay yaplrsa, o ihvana ait latifelerin
hepsi, her trl mnev lekelerden arnr. Bilhassa, byle bir ihvann kalbi
gaflet kirlerinden temizlenir. yle duruma gelir ki; Allah Telnn isimler
ve sfatlarnn glgesinin aksine ayna olu durumuna gelir de Onun esma ve
sfatna mahsus olan tecelli glgeleri ihvan tarafndan prl prl seyredilir.
Bu seyre dalan miskin k o derece kendisinden geer ki, sevgilisini de g-
remez hle gelir.
hvan bu makama sevgilisinin gznden, esma ve Allah Telnn sfat-
larna ait olan glgenin aksi ve tasavvuru ile ak bir ekilde ular. Konu-
malarna athyyat kartranlar, sevgililerinin suretinin batnn defalarca
grr, sevginin sarholuu ile kendilerinden geerler. O zaman ihvanda sr-
rndaki kavumann hayali meydana gelir. Grd ey sevgilisinin asl m-
dr? Yoksa glgesi midir? Fark edemez. hvan bu halinde kendine hkim
olamaz ve Allah Tel ile Allah Tel olduunu, Allah Tely grdn
ekinmeden sylemekten kendini bir trl alamaz.
Allah Telnn esma ve sfatnn glgelerinin tecellsini ihvann devam-
l olarak seyretmesi onu o hle getirir ki, hayalindeki sevgilisinin suret ve
aynn devaml surette grd iin, Allah Tely grdn ve maksadna
erdiini zanneder. Ak olarak: Enel Hakk (Ben hakkm)
1330
, Ben beni
noksan sfatlardan tenzih ederim
1331
gibi szler sylemeye balar. hvan-
da Enel Hakk srrnn grn ite budur. te bu hallerin sahibi, nefsin-
den ve nefsan zevklerinden uzaklaarak fena (yok) mertebesine erince, ken-
disinde bu hal meydana gelmektedir. Bu gibi kimselere kar fena dav-
ranmak ve onlar ekitirmek doru deildir. Zira onlar d grnlerinden
dolay kendilerine sylenenlerden ok uzaktrlar. Onlar bu halleri ile Allah

1329
Bu derslerin aklamasnda Ahmed Ziyuddin GMHNEV kuddise
srruhu, Cmi-ul sul kitab ve Tercmesi (Rahmi SERN- Veliler ve
Tarkatlarda sul) den istifade edilmitir. s. 281298
1330
lk defa bu sz ak olarak avama syleyen Hallac- Mansur kuddise
srruhul-azzdir.
1331
lk defa bu sz ak olarak avama syleyen Bayezid Bestm kuddise
srruhul-azzdir.
Telnn veli ve kendinden gemi kullarna dhil kimselerdir.
Bir Hadis-i Kutside Allah Tel yle buyurur ki;
Ben kulumun zann zereyim
Allah Tel tarafndan kula yaplan bir muamele, kulun zannna en uy-
gun den olmaktadr.

Kitabiyat 701
VLAYET- KBRA ( Byk Velayet )
Velayeti Kbr, Allah Telnn Esma, Sfat ve Zatna mahsus olan dai-
rede seyirden ibarettir.
Ne zaman ihvan Tevhd-i Vcd ve Allah Tel ile beraberlik srrna
(maiyyet murakabesi) ererse, o zaman nefsinde Ar Mecidden, hatta
Artan daha yce bir makamdan zeminin altna kadar uzanan lemlerde,
zerreler de dhil olmak zere, her eyi kuatm olarak yaylan bir nur grr.
Bu nurun renkle ilgisi bulunmamakla beraber, semav ve koyu bir grnte
olduu sylenebilir. Bir hadsi kutside Allah Tel mda idi.
1332
bu-
yurmaktadr.
Allah Tel ile beraberlik srrna eren ve Tevhd-i Vcdnin ereflisi
olan kimse o nuru, gnein dou anndaki netlii gibi, grr. O zamana
kadar bir benzerini grmedii bu nura kar
Acaba bu grdm Allah Tel mdr? diye pheye decek kadar
bu tecellinin tesiri altnda kalr. Nihayet bu nur da ihvann murakabesinden
ekilir ve eseri bile kalmaz. Bu nur ile yok olan imkn lemi, bu nurun yok
olmas ile tekrar meydana gelir. Bir nur tecellisi ile dier bir lemin yok
olmas, birinin dierini yok ettii iin deil, tpk gnein domas ile aslnda
var olan yldzlarn gndz grlemedii gibi, bir eydir. Fakat kalbe ait
seyirdeki gr, madd gzle olan gr gibi, snrl olmad iin, bu maka-
mn yolculuunda olan zat, yolculuk esnasnda grd varln, varl
vcib olann (Allah Telnn) tecellisi midir, yoksa mmkn olan bir varlk
belirtisi midir, ayrt edebilir.
Varl vacib olan Allah Telnn tecellisini grme haline
Onunla olma hali denilir. Allah Telnn ltuf ve kereminin eseri olan,
ihvanda bu grme hali, Velayeti Kbrada seyreden velilere mahsus bir ilti-
fatdr ki; Bu makamn velayeti peygamberlere mahsus bir velayettir.
hvan, mnev sarholuktan aylma ve uyanma makamnda varl oldu-
u gibi, yerli yerinde grr. Fakat grd eylerin, Allah Telnn varl-
n gsteren eylerden ve Onun varlnn glgesinden baka bir ey olmayan
eyler olduunu anlar. Yine bu makamn srlarna eren zat grr ve anlar ki;
Varln grn Allah Telnn sfatdr ve katiyyen asl deildir. Tevhd-
i hdnin manas ite budur. yle bir tevhd-i uhd ki, nefis latifesinden
mahede edilir. Allah Telnn kuluna olan yaknlnn manas bu ma-
kamda anlalr.
Onunla beraber olmak ve Ona yakn olmak arasndaki farka gelin-
ce: Beraber olmann sonu Bir olmaya ve sonunda ikilii kaldrmaya gider.
Her ne kadar mmkn olann varl ayrca mahede edilirse de, varl
kendi zatndan deil, Allah Telnn varlndandr. Yine mmknn sfat-
nn varl da Onun sfatnn varlndandr.

1332
Her ey yokluk halinde iken ve kinatta hi bir ey var olmad zaman-
da Allah Tel, varl kendi Zat ile idi.
Beraberliin ve birliin hakikti yokluktur. Yaratlm olann Allah Te-
lda yok olmasdr. Bu hususu bundan daha fazla amak mmkn deildir.
Buraya kadar yaplan izahattan anlalmtr ki;
Varlkta asil olan glge deil, bizzat varln asldr. Zaten glgenin var-
l da onu salan bir asldan gelir. Varln sfatnda da durum aynen by-
ledir. Glge olan sfatn varl, asl olan sfatn varlnn eseridir. Asl ola-
nn glgeye yaknlna karlk, nasl olur da glgenin asl olana yaknln-
dan bahsedilebilir? Glgenin varl glgeyi dren asldan gelmektedir.
Ekrabiyyet Allah- Telnn kuluna her eyden yakn olu hlini sa-
trlara intikal ettirmek mmkn deildir.
Akln gc de bu makam anlamak ve anlatmak iin ok noksan ve kifa-
yetsizdir. Allah Telnn kuluna olan yaknlnn, kulun kendi kendine
olan yaknlndan daha yakn olduunu kavramak hususunda, idrk susmu
ve akl acze dmtr. Bu mesele akln tesindedir. Bu srr meydana koy-
ma yetkisi snrl tutulmutur.
Velyet-i Kbr dairesi, Gavs da iine alan daireden meydana ge-
lir. Velyet-i Kbrya mahsus bulunan bu daireden lemi emirden olan
be letifeye (kalb, ruh, sr, haf, ahf) mahsus bulunan dairelere kadar uza-
nr. Bu dairede ykselme yeri ve feyiz kayna be ltife ile birlikte, nefis
ltifesidir. Bu dairede murakabe Allah Tel sevgisi (muhabbet) murakabe-
sidir. Bu murakabeyi Allah Tel Kuran- Kerimde yle ifade buyurur.
Allah Tel onlar sever, onlar da Allah Tely
1333
Muhabbet mu-
rakabesinde feyiz kayna, nefis ltifesidir.
Bu dairelerin her birisinde murakabe yolu, ihvann kendi varln, iin-
de bulunduu daireden silkip atmaktr. Bundan sonra da muhabbetullah (Al-
lah Tel sevgisi) feyzinin, esma ve sfatn asl dairesinden, nefis latifesi
olan (ene) latifesine sevk edildii dnlmelidir. Gerekte muhabbetullah
feyzi asln asl dairesinden (enniyyet) latifesine sevk olunmaktadr.
Gavsa
1334
ait dairede de, muhabbetullah feyzi enniyyet latifesine gnderil-

1333
Mide, 54
1334
Ehli tarik arasnda kullanlan gavs kelimesi; makam olan gavsiyetle ile
Gavsiyette tasarruf eden ehlullah birbirine kartrlmtr. (bkn. eyh uayb
erafeddin Glen, zhul-Merm F Meziyyetil-Kelm, Tark-i Glen
Hilfetnmesi st, Buhara Yaynevi, 2001, s 87)
Bir zamanda bir tane tasarruf sahibi gavs bulunmas gerekirken her tarikte ayr
ayr birer gavsn olmasndaki durum bu anlay farkndan domaktadr. Gavs ma-
kamn Hz. Abdlkdir Geyln Efendimizle tesmiye bulunan gavsiyet ise, ayr bir
hususiyet arzetmektedir. Konu hakknda u szler ise, ok manidardr.
Hz. Pr Seyyid Ahmed er-Ruf kuddise srruhul-azz buyurdu ki;
Allah Tel bir kimseye Hakk erleri makamna karmak dilerse, nce ona nef-
sini terbiye vazifesini verir. Nefsini terbiye etmeyi baard takdirde ev halkn yola
getirme vazifesini ykler, onlara iyilik eder ve iyi geinirse ona baka bir vazife
kar. Komularn ve mahalle halkn yola getirme vazifesini alr. Bunlara da iyilik
Kitabiyat 703
mektedir.
Buradan da asln asl dairesine ykselir. hvann ykseldii asln asl da-
iresi gavsn bulunduu dairededir. Bu dairenin srrna eren gavstr. te bu
iki daire (asl dairesi ile asln- asl kl dairesi) ile bahsi gecen ve mahalli
yce olan yarm dairede bulunan kimselerde, gerekten Ruh-i kle yakn-
lama meydana gelmektedir. Sonuncu dairenin yarsnda Ekrabiyyet ve
Tevhd-i uhdnin srr meydana gelmektedir. Bu dairede Ekrabiyyet (ya-
knlk) Murakabesi (Allah- Telnn kuluna her eyden yakn olma srr)
hayal olarak hissedilir. Bu hususa dair Kurn- Kerimde Allah Tel yle
buyurur:
And olsun ki, insan biz yarattk. Nefsinin kendisine fsldadklarn
bile biliriz. Biz ona ahdamarndan daha yaknz.
1335

Ekrabiyyet makamndan daha ycelere seyretme imkn hsl olunca, bu
defa seyir asl (Zt) dairesinde meydana gelir.
Velayeti Surada meydana gelen yok olma hali yine bu dairelerdedir.
Ancak, Velayeti Surada meydana gelen bu hal, yok oluun asl deil sure-
tidir.
Bu dairelerde Allah Telnn birliinin, manas dnlerek lisan ile
yaplan tahlillerle ifade edilir.
Baz dairelerin kesilmesi ve bazlarnn tamam olmas meselesine gelin-
ce: Bu dairelerden her biri ihvana gne kadar ak ve net olarak grnr.
Eer dairede zayflama ve kopma ihtimali belirmise aslnda gne gibi par-

eder ve iyi geinirse vazifesini yine deiir. Bulunduu beldenin idaresini yklenir,
onlarla da iyi geinir, iyilikle bulunursa btn lkenin idaresi ona braklr. Bunda
da baar kazand, zn Allah Teldan ayrmad takdirde, mevkii biraz daha
ykseltilir. Yerle sema arasndakilerin idaresi tevdi edilir. Yerle sem arasnda o
kadar ok mahlkat vardr ki, adedini yalnz Allah Tel bilir. Artk bundan sonra
ykselmee balar, bir semdan brne geer. Ta ki, gavsiyyet mahalline kadar.
Bundan sonra beer vasf silinir. Allah Telnn sfatlarndan biri olur. Allah Te-
lnn gizli kldklarna muttali olmaya balar. yle ki, onun nazar olmadan, ne
bitki biter ne bir yaprak yeerir. Bundan sonra Allah Tel ile kelm eder. Ama
kelmn mahiyetini yaratlmlarn akl alamaz. nk o usuz bucaksz bir denizdir.
Dikkat gerek. Birok kimse bu denizin sahilinde bouldu. Ulemadan, salihlerden pek
oklarnn iman bu denizin sahilinde gitti. Dierleri yle dursun.
(Safer Baba, Tasavvuf Terimleri, st., 1998, s.79)

Ayrca bu tr konular hakknda bykler bu meseleye yle yaklamlar-
dr.
Her mridin kendi eyhini Kutb-ul Aktab veya Gavs grmesi o, mridin hak-
kdr. Ama baka meyhi kk grmesi onun hakk deildir. ayet kendi mr-
idi Kutb-ul Aktab veya Gavs olmasa da mridin ihls sebebiyle zamann kutbu o
mridin eyhi suretine girer ve o mridin ruhuna hizmet eder.
1335
Kaf,16
lak grnen o dairenin tecellisi, ihvana biraz snk, daire kopma durumuna
gelmise tutulma esnasndaki gnein nurunun snklk hali gibi, grnr.

Velayeti Kbra dairelerinin almetleri:
Bu almetler, i lemine ait feyiz muamelelerinden baka bir ey deil-
dir. Bu ise, insanda dima ve gs ile ilgilidir. te dimadan gse alan
bu yolla ihvanda erh-i Sadr (Gs almas) meydana gelmekte, bundan
da izahna imkn olmayan gs genilii hsl olmaktadr.
Her ne kadar kalb latifesinin, seyrinde meydana gelen, erh-i sadrn
izah mmkn deil ise, de, bu durumdaki ihvan, kalbinde nice semav yce-
likler grr. O semav ycelikler de, nice kalblere ahit olur. Bu genileme
ayn zamanda be ltife ierisinde kalbe ait bir genileme olup, dier latife-
lerle bir ilgisi yoktur.
Velayeti Kbrda hsl olan erh-isadra gelince; Bu genilemenin ha-
li gsn tamamn kaplar. erhi sadr halinin meydana geldii yer, Vela-
yeti Kbrada ahf latifesidir. erhi sadrn iareti gnl yolu ile meydana
gelir ki, bu da kaza (kader) hkmlerine kar tirazda bulunmamaktr. hva-
nn mutmain olduu (Allah Tel ile birlik oluun zevkine erdii) makam,
bu makamdr. hvan buradan da rza makamna ykselir. Kulun Allahtan
gelen her eye rza gsterdii makam da bu makamdr.

Velyeti Kbrada zikirlerin Yapl
Hediyeden sonra Ya Rabbi! Feyzi tecell-i hakyk ilhiyeni Raslllah
sallallh aleyhi ve selleme, oradan sa aleyhisselama, oradan Musa
aleyhisselama, oradan Nuh aleyhisselama, oradan brahim aleyhisselama,
oradan dem aleyhisselam ruhaniyetine, Sddk- Azam Efendimizin ruhani-
yetine ve oradan eyhimin ruhaniyetine, oradan benim letiflerime ve ecza-i
vcuduma ve oradan btn mahlkatn ve ecza-i vcutlarna inzal ve isl
eyle denir.
Ders halinde olduun yerde Vilyet Kbra dairelerinde kalbinden ruha
ge, srra ge hafiye ge, ahfya ge, nefsi natkaya ge, nefsi natkadan
bundan sonra soldan saa doru dnerek cami minaresine kar gibi bir ku
uar misali semaya doru dne dne k. Yedinci kat sema zerindeki fez-i
tevhid meydanna gir her lailhe illallah kelimesinde o daireyi bir defa
dn. Byle iki bin defa lilahe illallah de. Her yz banda bir defada
La ilhe illallah Muhammedn Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Bismillhirrahmnirrahim efdaluzzikr falem ennehu L mevcude illal-
lah diye devam et.
La mabde illallh, L maksude illallah, La matlulebe illallah zi-
kirlerini tarif edildike deitirerek dersine devam et.

Kitabiyat 705
Velyet-i Kbra Daireleri
1-Daire-i Makam- Velyet-i Kbra dem aleyhisselam
2-Daire-i Makam- Velyet-i Kbra Nuh, brahim aleyhisselam
3-Daire-i Makam- Velyet-i Kbra Musa aleyhisselam
4-Daire-i Makam- Velyet-i Kbra sa aleyhisselam
5-Daire-i Makam- Velyet-i Kbra Muhammed aleyhisselam

Velyeti Kbra Makamlar
1-Murakabe-i Gavs-i Muhabbet ve Daire-i Esma-i Sfat
Mahbubiyet Murakabesi Dersi
Muhabbet
1336
Bu yolun byk ilerindendir. Kendine has nisbeti olan-
dr. Ebbekir Sddk radiyallah anh bu nisbeti Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem zerine cezbe-i muhabbet ile balar. Bu tarik cezbe tarikidir. Cez-
be nisbeti buna tahsis edilmitir. ayet muhabbet olmazsa cezbe olmaz. Cez-
be olmaynca nisbet husule gelmez. Letiflerin hususiyeti mridde fen ile
zuhur eder. radesini kaybedende muhabbet cezbesi oluur. Mridde olan
marifeti ilahiyye ve tecelliyt rabbniye mride azar azar muhabbet ile gel-
meye balar. Mrid mridin delaleti ile muhabbeti vastasyla mknats gibi,
ekilmeye balar ve sevgiliye doru yol alr. Mride olan muhabbeti ne
kadarsa bilmelidir ki, Allah Tely o kadar seviyor demektir. Mride olan
muhabbet Allah Telya vuslat iin kfidir. Muhabbet bu yolda ayn
hakikttir.

Mustafa zeren kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurdu ki; Asl olan
muhabbet-i ilhiyi gnlne naketmektir.
1337

Her eyin muhabbeti fena bulur, mrid muhabbeti fena bulmaz, gittike
artar.
1338

Allah Telya olan muhabbet iki ksmdr.
Vastal ve vastasz.
Enbiyann ve cezbeli olanlarn muhabbeti ilhi ve vastaszdr. nk
bunlarn muhabbeti Zt- Ehadiyyetin fyuztndandr. Bunun vahdet srr
mahlkatn vastas olmayan bir srdr.
Evliyaya muhabbette vastal ksmdandr. Bunlar enbiyann muhabbeti
ile Allah Telya vuslat ederler. Enbiyann muhabbeti Allah Telya olan
muhabbete vastadr. Eer bu vasta olmazsa Allah Telya muhabbet ol-
maz. Bunun iin Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Beni sevenler Allah

1336
Nakibend Hac Osman skdar Efendi, Tarkat Risalesi trc, smail Hak-
k Altunta, yazma. Bu ksm bu kitabdan faydalanarak yazlmtr.
1337
KK, a.g.e., s. 68
1338
Tely severler buyurdu. Ehl-i Beyti sevmenin muhabbet dairesinde te-
mel talarndandr. Bu nedenle muhabbettin evveli Ehl-i Beyti sevmek ile
balayaca unutulmamaldr.

Adab- Muhabbet
Mridine olan muhabbet ile kalbini temizlemeli ve huzurunda baka
birini hatra getirmemeli ve onun varln n planda tutmaldr. Emirlerine
amde olmal, muhalefet etmemelidir. Her halinde ona tabi l gibi olmal-
dr. Mridin verdii emanetleri tesbih, takke, cbbe vb. eyleri muhafaza
etmelidir. Bu hal ile olunursa muhabbette artma olur.
Maruf-Kerh kuddise srruhul-azze muhabbetten sorduklarnda: Muhab-
bet halkn retmesiyle olmaz, o sadece Hakkn bir ihsandr dedi.
1339

Onun iin mahlk ve eyann sevgisinden daha ok sevilmeye lyk olan
Zat- ecel ve l olan Allah Tely sevmek ve kalbde Onun muhabbetini
artrmak iin mahbbiyet dersi olan zikir dersine devam edilir.

Allah Tel onlar sever onlar da Allah Tely sever... (Maide, 54)
yet-i kerimesini tefekkr eder.
unu bilmeliyiz ki, bizim Allah Tely sevebilmemiz iin, evvel Allah
Telnn bizi sevmesi lazmdr. O bizi sevmeden bizim onu sevmemiz ezel
ve ebed olmayan bir taklitilik ve geici bir sevgi gsterisi olur. Bu sebeple
Allah Tely zikretmeyi ok sevip bu zikre devam etme mecburiyetinde-
yiz.
Allah Tel ztnda, fiillerinde ve sfatlarnda hibir suretle e ve ortak
kabul etmedii iin, herhangi bir sfatnda kendisine bakalarn ortak kabul
etmeyi irk, irki de bir pislik kabul ettii iin kul bu makamda, l ilahe
illallh derken kalb ile Senden baka her varln muhabbetini reddediyo-
rum, ancak Senin muhabbetini kabul ediyorum, uur ve idrki ierisinde,
evvelki derslerinde olduu gibi l ilheyi kalbinden balayp ruha gei-
rerek illallh da ruhtan balayp haf makamna, oradan sr maka-
mna, oradan kalbe indirerek bin defa tevhd-i zikirle, Allah Tely
zikreder. hvn muhabbette tevhd yarmasn kazanmak iin beer g
ve irdesini kullannca krre-i arzdan, Ar kubbesine benzeyen gs lemi-
ne geer. Gs leminde ne kadar fiil, sfat, makam, mevki hevesleri varsa
hepsinden ok Allah Tely sevdiini dne dne tevhd- muhabbete
ykselir.
O vakit kul mahlka muhabbetin esaretinden kurtularak hrriyetine kavu-
ur. Blbl gibi kafeslerde deil de tevhd-i muhabbet bahesinin mbarek,

1339
Nefhatl ns, a.g.e. s. 162
Kitabiyat 707
gzel gl kokulan arasnda l ilahe illallh der.
hvn artk bahelerdeki gl ve kokusunun deil gl ve kokular yarata-
nn dostu olmak iin gayret etmektedir ve bilmektedir ki gller ve gzel
kokular Rabbine giden yolda birer perdedir.
Artk muhabbetin gl misli kokular vcudundan yaylmaa ve muhab-
betten hsl olan gzel ahlklar kendisinden seyredilmee balar. Btn mal,
mlk, evlt, makam, mevkilerden oluan esaret zincirlerini birer birer krp
hakki dostuna kavumay can- gnlden arzulamaa balar.
2-Daire-i Asl Asla seyr,
3-Daire-i Asl- Kl, Ruh-i Kl
4-Akrabiyet (yaknlk) Murakabesi Dersi
Allah Telya ilm yaknlk elde etmek ve zuhuratlardan istifde sala-
mak iin ihvna akrabiyet dersi verilir. Bu dersi alan ihvn hediyeden sonra:

VEHUVALLAHU EKRAB LEYNA
...nk biz ona ah damarndan daha yaknz (Kaf, 16) Bu yet-i ke-
rimenin mansn tefekkr etmee balar.
Biz lemi, madd lemi idrk edebildiimiz halde maddenin iindeki
man lemini idrk etmekten ciz kalmaktayz.
Eer biz maddenin ierisindeki man tecelllerini idrk edebilseydik, o
vakit maddeyi tozlar dumanlar hlinde grr ve madde ile mannn birbirle-
rinden yerle gk aras kadar uzak olduunu idrk ettiimiz gibi, manann
insana maddeden daha yakn olduunu da idrk edebilirdik.
Bu tecellyta mazhar olabilmek iin akrabiyet dersi olan tevhd-i zi-
kir dersi ihvna verilir. hvn maiyyet dersinde olduu gibi la ilhe yi
kalbinden ruha, ruhundan Hafiye, Hfden sr makamna oradan da
kalbine indirerek bin defa nefes ve kalbiyle la ilhe illallh zikrine
devam eder.
nk ihvn Allah Telnn sfatlarnn kula; kulun sahip olduu sfat-
lardan daha yakn olduunu idrk etmenin tecelllerine mazhar olur.
Kul, anlar ki benim yapacam ilerden evvel, Allah Tel istediklerini
yapar. nk Allah Tel bir eyi yapmay murat edince o ey ol deme-
den meydana gelir. Onun iin Allah Tel bize, bizden daha yakndr.
Allah Tel dilerse senin ve btn beerin irdesinden evvel, kendi
irdesi tecell eder. Beer kinata zarar vermek istese Onun izni olmadan,
hi bir zarar veremez. Bir iyilik yapmak isteseler, O msaade etmezse, bir
ey yapamazlar.
Bu dnceyi gerek manda idrk edip kalbe yerletirmek iin l ilhe
illallh Bize Allahdan daha yakn hibir varln olmad, manasyla
dnmek lazmdr.
Kul bize bizden daha yakn olan Allah Tel Hazretlerinin sfatlar ile be-
er sfatlarn yaknlklar arasndaki sonsuz farklar idrk ederken; her ihsa-
nn nnde Allah Telnn ihsan elini, her g ve kudretin nnde Allah
Telnn g ve kudret elinin bulunduunu anlar.
Allah Telnn ihsannn bir kse suyu imek iin kaldrdnn elinin
nnde oluu, aalarn dallarndaki meyvelerin, topraktan yetien hububat,
sebze, karpuz ve benzeri nimetlerin beerin eli demeden kudret eliyle ha-
zrlanp bizlere ihsan eliyle uzatlmas, bizleri muhabbeti ilhiye ye getiren
en byk yol olduu iin ihvna,bu makamda da mahbbiyet dersi verilir.

Kitabiyat 709
VLAYET- ULY (Velayetin en yce mertebesi)
Ksaca makamlar tekrar hatrlamak gerekirse;
Velyeti sur: Byk nebiler ve meleklerin dnda kalan velilere mah-
sus olarak grlen haller, Allah Telnn isim ve sfatlarnn glgeleridir.
Allah Telnn isim ve sfatlarnn grnnn glgeleri olan bu mertebe-
nin seyridir.
Velyeti Kbr: Byk neblere mahsus olarak grlen haller de Allah
Telnn esma ve sfatlar ile yine Onun maksadna ait bir takm iradelerin
grndr.
Velyeti Uly; Melike-i Kirama ait olarak grlen hallere ki, bu haller
taayyntn
1340
paralardr. Bu makamlara Unsurlarn Seyri ad verilmekte-
dir. Topraa bal unsurlar bu unsurlara dhil deildir.
Mrid-i Kmil, ihvana himmet ve merhamet murat edince, ona Velayeti
Kbra dairesi ierisinde ynelite bulunur ve her daireye ait halleri ihvann
latifelerine himmetiyle doldurur.
Yine Mrid-i Kmil ihvanda erhi Sadr meydana gelmesi iin ynelite
bulunur, ihvan bu himmet eseri ynelile beyin faaliyetinin gsle yakn
ilgisini grr. Bu himmetin eseri olarak gsnde genileme hali bulur. Bu-
nun neticesi olarak da toprak, su, hava ve ate gibi unsurlar iin ilh cez-
beler (kendinden geme) idrak eder. te bu cezbelerden de ycelme ve yk-
selmeler meydana gelir. Bu arada ihvana renkle ilgili gzel haller gelmeye
devam eder. Batna msemma olan zatnda ihvann fan olmas bylece
kolaylar. Varl yok olur. Yce makama eren ihvann baka mertebesine
ermesi kolaylar ye artk melike-i kiram ile mnasebetler meydana gelir.
Velyeti Kbrnn seyri Allah Telnn Zahir ism-i erifinde, Ve-
lyeti Ulynn seyri ise, Batn ism-i erifindedir.
Zahir ism-i erifin seyrinde, Zata ait olan dncenin dnda, yalnz s-
fata ait tecelliler vardr. Batn ismi erifinin seyrinde ise, her ne kadar esma
ve sfatlara ait tecelliler meydana geliyorsa da, bazen de Zatnn tecellisine
ahit olunmaktadr.
Bazen temsili olarak ve evvelki tecellilere ilveten ihvan bir suret kefe-
der ve kefettii bu sureti dtan grr. Fakat ihvann grd bu sureti,
Allah Telnn esma ve sfatlar kaplar. Bu kaplay, gnein nlar ile bir
eyi kaplay gibidir. hvan bazen grd bu sureti tecell izgisi olmadan
grr. Byle bir grte dahi, grd suretin renkleri yine mkemmeldir.
Suret zerinde meydana gelen tecelli hatlar byle bir grte bilahare gizli-
lie dner.
Velyeti Uly z, Velyet-i Kbr bu zn kabuu gibidir. Buna gre
bir stteki bir derecelerin bir alttaki derecelere nisbetle durumu da yine by-
ledir. Bir stteki z, bir alttaki, o zn kabuu durumundadr.

1340
Grnmek. Belirmek. Anlalma. Zhir ve aikr olma. Meydana kmalar.
Belli olmalar.
Nbvvet kemlt iin durum byle deildir. Velayet makamlarna
nisbetle, nbvvet makamlar arasndaki mnasebetler nebilerden bakas
iin tasavvuru bile mmkn olmayan eylerdir. Onlar, Btn ism-i erifi ile
isimlenmi Ztn murakabesini bu makamdan yaparlar.
Nbvvet Velayetinde feyzin kayna, toprak unsuru dnda kalan
unsurdur. (su, hava ve ate) Bu makamda lisanen yaplan zikir ve uzun k-
yamlarla ed edilen nafile namazlar ykselme vesilesidir. Yine bu makamda
eratn ruhsat olarak sayd eylerle amel etmek doru deildir. Belki,
faydal olabilecek amel, eriatta azimet olarak kabul edilen amellerdir.
Bu husustaki incelie gelince: Ruhsatla amel etmek insan insanln
gerei olan nefsaniyyet ynne eker. Azimet olan eylerin amel olarak ya-
plmas ise, meleklik, hasleti ile bezenmesi ve meleklie yaklamay ortaya
koyar. Ne zaman insanda meleklie ait hizmetler fazlalarsa bu velayet mer-
tebesinden sratle daha yce mertebelere ykselme kolaylar. Bu velayette
(Nbvvet Velyeti) meydana gelen sr, Tevhd-i Vcd ve Tevhd-i uhd
srlar gibi, deildir. Tevhd-i Vcd ve Tevhdi hdnin srlarn an-
lamak ve anlatmak bir dereceye kadar mmkndr. Hlbuki velayetin (N-
bvvet Velayetinin - Velayeti lynn) srlar gizlenmeye daha lyk olup,
sz ve yaz ile ifadesi mmkn deildir.
Mertebe-i vilayet-i Ulya Hviyyet-i Melekutiyyet Dairesi:
Derece-i Havass- Melike zuhur eder.

Kitabiyat 711

KEMLT DARELER
1-Mertebe-i Kemlt- Nbvvet, Rislet ve Heyet-i Vahdaniyye Da-
iresi:
Mrid-i Kmil, ihvana merhamet edip, onun fazilet ve derecesini yk-
seltmek istedii zaman, ondaki toprak unsuruna tevecch buyurur ve ihvana
latifesine yaplan bu yneli ile Nbvvet Velayetinden feyiz gelir. Bu yle
bir kemaldir ki, bu kemal, Zat ve daim tecelliden ibarettir. Bu makamn
bilgisi btn bilgileri yitirmektir. Yine bu makamda zaman, keyfiyet ve
renkler gizli olan haller dhil bir ie yaramaz hale gelirler. Bu makamda
itikat ve imana taallk eden eylerin kuvveti meydana kar. Allah Tely
bulmak iin delil aratrmak yerine, akl ve muhakeme delil yerine kaim
olur. Bu makamn bilgisi, btn nebilerin eriatlardr. Bu makamda ihvann
gizli hallerinde genileme meydana gelir.
ster Velayeti Sura, ister Kbr, isterse Uly olsun, bu velayet makam-
larnda derece derece ihvanda erhi sdr meydana gelir. Gizli hallere
nisbetin yannda, gs darl ve ona benzer bir hal asla bulunmaz. Velaye-
tin her basamanda, bir basaman dier basamakla gerek surette gerekse
hakiktte bir alakas vardr. Yine bu makamda ihvanda kusuru kendinde
grebilme, mitsizlie yakn bir halde kusurlarndan dolay kendi kendine
darlma, manen fazilet olan hallerin kendisinde kalmadn sanma veya
hizmetlerinden bir fayda temin edememi olmann znts iine dalma
halleri meydana gelmeye balar. hvan bu hususlarda o duruma gelir ki;
Kendisini manen bombo ve hi bir ie yaramaz halde zanneder. Hatta za-
manla kendisini bir kfirden bile aa grr.
hvann bu halleri, daha nceleri kendisine ait bulunduuna inand ve
fazilet dolu sand hallerinin, (Susuz kimsenin, serab su zannedip, yakla-
tka hiliini anladka, dt mitsizlik ve perianlk haline benzer).
Benimdir diye inand ve gvendii ve varlklarn kabul ettii eylerin
hepsi bu makamda ihvana birer hayal olur.
Ne zaman ki, mrid-i kmilin ynelii ile bu makam ihvana kefolur.
Bu arada grme haline benzer bir hal de yine ihvan iin kolaylar. Bu grme
hali her ne kadar Allah Tely hirette grme haline benzemezse de biz
hirette meydana gelecek bu grme haline imdiden inandk bu gr
velayet mertebelerindeki gzetleme hallerine nisbetle daha rahat, daha engin
ve daha kolay bir grtr.
hirete mahsus bulunan gr, lemi halka mahsus olan grlerdendir.
Orada yaplan iler de yine lemi halktan nasibi bulunan ilerdir. Nitekim
lemi emrin latifeleri bu makamda deta (l-ey) dir. (Yani hi bir ey de-
ildir.) Nefis latifesinde ve unsurlara ait bulunan latifelerde de durum yine
byledir. (Yani bunlara ait latifeler de l-ey durumundadr.)
Bu muameleler toprak unsuru ile ilgili latifeye mahsustur. Her ne kadar
dier unsurlarn da toprak unsuru ile alka ve balantlar dolays ile bu
muamelelerden nasipleri varsa da ehemmiyeti yoktur.
Bu makam, eriat hkmleri ile Allah Telnn varlndan ve sfatla-
rndan haberler, kabir, hair, cennet, cehennem ve bunlara benzer ne varsa en
doru haberci olan Allah Telnn Raslnn haber verdii eyler olup,
hepsi de gzle grlen akl ve mantn kabul ettii eylerin makamdr.
Bu makamda Hakkn kendi varl eyaya ayna durumundadr. Ondan
baka ne kadar varlk varsa, hepsi de o aynada grlen suretler gibidir. Ay-
nadaki suretin yarl gerek varlk deil, gerek varla nisbetle bir hayal-
dir. Fakat hayal de olsa (yok) deildir. Gerek varln glgesi olarak vardr.
Suret gsteren bir aynada, ilk grlen ey ayna deil, resimdir.
Ayna, kendisine bakann dikkatini zerine eker. Fakat bu makamdaki
durum bu kaidenin tamamen aksinedir. Bu makamda aynann varl ilk
bakta grlr. Eyann varl ise, tetkik neticesinde grlebilir, ite bunun
iindir ki, Allah Telnn varl bedihdir.
1341
Onun varlna nisbetle
eyann varl nazardir. Bu makam ycelii, yaygnl ve ortaya koyduu
meseleleri itibaryle ok acip bir makamdr. Bu manadaki acibliklerin
meydana gelmesi, yine bu makama bakn karldr. Bundan daha acibi
ise, sofiye tarafndan yaplan zikirlerin bu makamda yalnz bana bir ey
ifade edemeyiidir. Tilvet esaslarna uyularak okunan Kurn- Kerim, edep
ve erknna dikkat gsterilerek eda edilen namaz, hadsi eriflerle shhati
tespit edilen du ve niyazlarn hepsi bir arada bulunmak suretiyle bu ma-
kamda ykselmeye vesile olurlar.
Hadis ilmi ile megul olmak, snnet-i eriiyyeye hakkiyle ballk gs-
termek, bu makam hem nurlandrr, hem de kuvvetlendirir. Bylece ihvana
Kbe kavseyni ev edna srr (iki yay aras ve daha yakn olma) kefettiri-
lir.
Allah- Telnn Zatna mahsus ve devamllk arz eden tecellilerini ta-
savvuf yolunun bykleri mertebe zerinde tespit ettiler.
a-Havass- Nbvvet: Bu mertebede murakabe Zata yaplr. Zata ya-
plan murakabe nbvvetin kemalinin kaynadr. Ztn tecellsinin derecele-
ri vardr. lki nbvvet kemltdr. Burada itibrlar da araya katmadan
ztn murkabesi yaplr. Burada feyzin geldii yer, toprak unsuru latfesidir.
Kurn- Kerim okumak terakki hsl eder. Btn hllerinin belirsizlii, anla-
tlamayan ve nasl olduu bilinemeyen hller ele geer. Devaml olarak
niyyet ve akideler kuvvetlenir. stidlli olan eyler bedh olur. Kurn- Ke-
rimdeki mukattaa harflerine ait srlar, bu derecelere kavuanlarda hsl olur.
b-Havass- Risalet: Bu mertebede de murakabe yine Zata yaplr. Zata
yaplan murakabe risaletteki kemalinde kaynadr. Bu makamn feyiz ye
bereketi, ihvanda meydana gelen birlik heyeti zerine gnderilir.
c-Heyet-i Vahdniyye: lemi emir ve lemi halkn hepsine birden ve-

1341
Akln ve mantn kabul edecei bir gerektir
Kitabiyat 713
rilen bir isimdir. Gerek lemi emir ve gerekse lemi halktan olan tecellilerin
bir araya gelmelerinden ve gerekli temizlik ve ayklamadan sonra dier bir
heyet daha meydana gelir.
Mesel: Bir kimse muhtelif cins ilalar bir araya getirmek suretiyle bir
tek il meydana getirmek isterse, her ilacn belli bir lde olmas ve hep-
sinin birbirine iyice kartrlmas icap eder. Byle imal edilirse ilatan bek-
lenen fayda salanr. Birok ilacn bir arada birbirine iyi kartrlmasyla da
yeni bir ila ismi meydana gelmi olur.
Letifi aere denilen o ltife de aynen byledir. Bu latifelerden her birisi
iin de birer heyet hsl olur. Yine bu makamda bu on ltife iin nice ycel-
me ve ykselmeler meydana gelir. Bu latifelere olan tecellilerin sonundaki
ykselme, nurlanma genileme ve renklenme daha evvel bahsi geen ma-
kamlardakilere nisbetle ok daha fazladr. Bahsi geen makamlarn hepsinin
bu makama nisbeti kabuun ze nisbeti gibidir.

2-Mertebe-i Kemlat Ull azm Dairesi:
Bu makamn feyzi, ilmin bu mertebede kemale ermi olmas ve yine bu
mertebedeki nurlarn dier mertebelere nisbetle daha ok tecelli ile bes-
lenmi bulunmas dolays ile Vahdaniyyet heyeti zerine varid olur:
Bu makama ulaan kimseler, murakabelerini Zata yaparlar. Bu durum
ise, ll-Azm makamnda kemaltn kaynadr. Bu makamda Kurn-
Kerimdeki Huruf-u Mukattaa diye bilinen harflerle, mtebih olan ayetle-
rin srlar anlalr hle gelir. Bu makama ulaan kimseler, sr sahibi klna-
rak, sevenle sevilen, arasndaki, yalnz faziletten nasip olan bu muhabbeti,
Allah Telnn Raslnn yoluna uymak suretiyle datrlar. Rislet
kemaltndan, Vahdniyyet heyeti zerine gizliye ait muamele olduu za-
man, o gizlinin ykselii sade Allah Telnn kendi fazl kereminden olur.
Her ne kadar btn ilerlemeler amelle deil. Onun fazl keremi olarak,
meydana gelmilerse de ihvann ll Azim makamnn velayetine ulama-
s, bilhassa Allah- Telnn fazl ve ihsandr. Meydana gelen terakkinin
kazanlmasnn asla akl ve amelle bir ilgisi yoktur. Ameller bu hususta an-
cak birer ykseli sebebi olabilirler.
ll Azim makamnn velayetine nail olmada sebepten bahsetmekte
abestir.
Allah Tely Esma-i Hsns ile zikretmek, kalpteki tecellilere mni
olabilecek her trl fazlal ve yaramazl atmaya ve onun nurlanmasna
vesiledir. Fakat zikrullhn kalbte meydana getirdii bu hasletlerin grn
sonunda, mutlaka u veya bu makam verilir veya u dereceye eriilir diye-
bilmek mmkn deildir
Mesel, bir kimse Zatnn ismi olan Allah ismi erfi ile zikretmeye de-
vam etse veya nefy sbat olan kelime-i tevhid (L ilhe illallah) ile zikir
faaliyetini devam ettirse, bu yaplan zikirler, zikredenin Allah Tel yolunda
bulunduunu ifade etmekle beraber, mutlaka yukar makam ve derecelere
ykseleceini gstermez. Fakat kelime-i tevhid olan (L ilhe illallah) keli-
mesini (Muhammed n Raslllah) ilvesi ile zenginletirir. Allah smi eri-
fini Allah Telnn Raslne salvat- erife ile takviye ederse, daha yce
mertebelere ykselmek iin, ihvan durumunu daha ok kuvvetlendirmi
olur.Zikir esnasnda tarif edilen aralklarla kelime-i tevhide (L-ilhe illallah
kelamna) (Muhammed n Raslllah) lafzn ilve etmek, gs kafesinin
genilemesine de vesile olur. Bu ifadenin ilvesi ile meydana gelen mnev
tesir, Allah ismi ile zikirden sonra yaplacak salvat- erife ile takviyeden
daha fazladr.Yukardan beri ifade edilen makamlarn hepsinde, tilvet kai-
delerine uygun olarak okunan Kuran- Kerim ykselie vesiledir. hvann
ulat btn makam ve mertebeler Kuran- Kerim vastasyladr.
3-Mertebe-i Kemlat Cm-i Zat- Muhabbet-i Uluhiyyet:
Bu makamda fena bulmak iin, yedinci kat gkte hediyeleri eskisi gibi,
tamam ettikten sonra, yedinci kat gkte bin kelime-i tevhit ekersin. Sonra
cihetsiz olarak Allah Tely dnrsn.

Kitabiyat
D)M
M
ayn anl
Mr
dir. Tar
kullanl
lm
lerin v
ey
gelen h
dir.
134

1342
Ka
dilediin
ceti, halk
Li
bu ilmin
uyan da
1343
lk a
srtnda,
vard. (b
bunu ara
olmutu
Ras
son defa
mtr;
Muhamm

MRD-M
rid; rehber
lamdadr.
rid-i kmil
rkatta seyr u
r bir tabirdir
m ledn sahib
risleridir.
1342
yh Eb Rfi
adisi erifte
43
Mrid-i km

Bu ilmi iki t
alpte sabit ola
ne verir, al
kn mridleri
san ilmi o
n iki kaynad
Hakka vasl
evkn; el-
srn mslma
biyografisind
bn Him, s.
ayp sormas (
(bn Sad, l/II
lllah sallall
a ykayanlar, b
lmyle nb
med Hamidull
MRD MN
r, klavuz ve
doru yolu
u slkn t
r.
bi olan mr
2

radiyallh
buyruldu ki
mil o kimsedi

rl yolla elde
an batn, ledn
makla kazan
idir.
lup okuyup
dr. Arifler bu
olmutur.
Fevidl-Me
an tarihilerine
de mteaddit
141) Selmn F
(lbn Hanbel, I
I, s. 1323)
h aleyhi ve
bu uru bula
bvvet son bu
lah, slm Pey
NASEBETLE
e yol gstere
gsteren, da
tamamlayp
idler, kalpte
anh rivyetiy
i; Bir kavm
ir ki, sz z

e etmilerdir
n veya manev
nlmaz. Bu i
almakla
u iki ilmi de
ecma, 286, 4
e gre, Muha
defalar bahs
Farisi radiyall
IV, 7475) Y
sellemin Hak
amadlar. Bun
ulduundan bu
ygamberi, st,
ER
en demektir.
alaletten hida
irada ehliy
sabit olan il
yle erh-i T
min eyhi,
ne uygun olu
viyat ilmidir k
ilmin sahipler
elde edilir
elde edip ha
488
ammed sallall
sedilen bir e
lh anhn ve
ine bir Arap t
kka yry
nun Rislet M
u mhr geri
2003, c. II, s.
Tasavvufta
ayete sevk ed
yetli olan ki
min sahipler
arkat isiml
mmetin neb
ur. Kuvvet ve
ki, Allah Tel
ri Allah Tel
r. Kitap ve
zmetmitirler
h aleyhi ve
eit ur (vey
Herakliusun
tabip bununla
nden sonra,
Mhr olduun
i alnmtr. (
1102)

715
eyh ile
den kii-
iler iin
ri, nebi-
li kitapta
bisi gibi-
doruluk
l bu ilmi
nn hc-
e snnet
. Bunlara
e sellemin
ya ben)
n elisinin
a alkadar
kendisini
na inanl-
(Prof. Dr.
sahibidir. Nitekim Allah Tel Emrolunduun gibi, dosdoru ol.
1344
buyurmu-
tur. Bast ve kabz sahibi olup gerektii zaman derviin slkunu bast eder (ap ge-
niletir) ve gerektii zaman kabz eder (daraltp kapatr). ddia sahibi olmaz. nk
tasavvuf, davay terk edip ilh srlan sylememektir. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem Tasavvuf davay terk edip mnlar gizlemektir. buyurmutur. Mrid-i
kmil alkan ve gayret sahibi olur. ehvet, hret ve tabiat esiri olmaz. Zhd ve
takva ile sslenir. Dnya ve hiret muhabbeti yoktur. Szn ksas Allah yolunda
olur ve baka bir ey hedefleyip istemez. eriat elbisesini srtna giyip eline muhase-
be asasn alr. Allahn tecellsi ile fen fillahta tamamen mahvolur ve bekbillaha
ulap cemden farka gelir. Dinin emir ve yasan gerei gibi, yerine getirir. Drt
kaps (eriat, tarkat, marifet ve hakikt) mmur olur. Bunlardan birisi eksik olsa
mrit olamaz, kimseyi irat edemez.
imdi ey benim canm, mrid-i kmil bulmak son derece gtr. Bir k,
mrid-i kmil bulduu zaman onun ii tamamdr. nsan- kmil, isterse bir
gz ap kapayncaya kadar geen bir srede irat edip Hakka ulatrr.
1345

Kelime-i Tevhidi kalbiyle tasdik ve diliyle ikrar eden her mmine gere-
ken; inan ve ihlsla, kapcs olduu Allah Telnn hazinesi olan kalbe hev

Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin srtnda bulunan Mhr- erifin iinde
olan satrn her biri, bir rivayet zere yazlmtr. Mhr erifin Orta yazs:
L ilahe illallah Muhammedrresulullah
st yazs:
Tevecceh haysu ite feinneke Mensurun
Alt yazs:
Tebahce Ya Muhammed Ente Heysrun
Anlam yledir:
Ya Muhammed sallallh aleyhi ve sellem! Seni mjdeleriz. Hi bir kimse
senin eritiin mertebeye erimedi. Sen neblerin en cesurusun. Nusret anah-
tarlar sana verildi. Nereye ynelsen Allah Telnn yardmyla galipsin.
Tirmiz radiyallh anh Hazretleri rivayet eder ki:
Bu Mhr- erifin faydalarndan biri, her kim abdestli olarak sabahtan Mhr-
erife baksa akama kadar, ayn evvelinde baksa ayn sonuna kadar, yln evvelinde
baksa ylsonuna kadar, yola karken baksa gittii yerden dnnceye kadar geen
zamanlar, kendisi iin hayrl ve mbarek olur. Mhr- erife bakt sene iinde
lrse, imn ile hirete ger. (BURGAY, Hasan, Hazreti Muhammed (s.a.v.)in
Varisleri, Ankara, 1994, s.18)
Kim Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin nbvvet mhrn yazp Ramazan
aynn yars gelince onun suyu ile iftar ederse Hakka yryecei zaman can acsn
grmez. (slam Tarihi, Erzurumlu Mustafa Darir, st. 1952, c.6, s.741)
Evliyalar Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin eriat zere varisleri olup s-
lmiyetin devamnda nebler makamnda olurlar. Kendileri nebi olmasalar da nebi
ahkmnda hkm cridir.
1344
Hud, 112
1345
Kitabiyat 717
ve eytan koymamaa, kmil bir mrid bulup elini tutarak tevbe etmee gayret
etmelidir. Zira delilsiz yola klmaz.
Kmil mrid o yoldan gidip gelmitir. Tehlikeli olan yerlerini bilir. Dellet
ederse mridini de kolaylkla geirir.
Yalnz, imdi byle kmil mrid nerede? denilirse, bu sz yerindedir;
amma yine bunda nefsin hilesi vardr. Eksiklik sendedir. Hemen aratrmaya
bak. Bir kul ki, ihlsla rz yolunu isterse, sebepleri yaratan Allah Tel onu
mahrum etmez. Belki sen onu ararken o senin elinden tutar.
Mridi Kmil olduunu nasl bileyim? Dersen, almeti pek oktur fakat u
husus sana yeter:
Birincisi: Huzuruna girince btn zntn gider, iinde bir ferahlk ve sev-
gi duyarsn.
kincisi: Meclisinden ayrlmay istemezsin. Szlerinden iinin evk ve mu-
habbeti artar.
ncs: Ziyaretine gelen byk kk herkes elini pme zorunluluu
duyar, hayr duasn ister.
Btn hareketleri, davran hali Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir.
te almet ki, riyadan, gsteriten uzak, bunlar kimde grrsen hi durma,
git kendisine tam bir teslimiyetle teslim ol.
1346

Usle gre eyhler
ksmdr: Talim eyhi, sohbet eyhi ve tarkat eyhi.
Talim eyhi: Tasavvufi konularda bilgi veren retmen konumundaki
ihvandr.
Sohbet eyhi: Sohbetine herkesin katlp szlerini dinledii hal ve hare-
ketleriyle rnek olan kiidir. Bunlardan ilki sadece retici, ikincisi ise, ha-
liyle etkileyicidir.
Tarkat eyhi: hvann bir annenin yavrusunu terbiye etmesi titizlii ile
yetitirmeye alan eyhtir. Buna terbiye, irad ve slk eyhi de denir.
Byle bir terbiye eyhi, mrid ve mntesiplerinin beden ve ruhlar zerinde
mutlak sz sahibidir. Mrid ne diliyle, ne de kalbiyle byle bir eyhe itiraz
etmemeli, aksine gassal nnde meyyit gibi, teslim olmaldr. Byle bir
eyh, Allah Tel ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin vekili, Allah
Telnn yeryznde halifesidir.

Sen demedin mi ki, Kr, yolda tutup gtren Allah Teldan yzlerce ecir
alr, yzlerce sevaba girer!
Kim bir kr krk adm gtrrse gnahlar balanr, doru yolu bulur!
1347

Hakiktine gre eyhler,
Hal, kl, yol veya yal eyhi olmak zere de e ayrlr.

1346
KUYUMCU, Fehmi, Evliyann Dilinden, , Nur Yaynlar,1978, s.3334
1347
Mesnevi, c.IV, b. 14681469
Hl eyhi gerek anlamda tarkat ve tasavvufu yaayp yaatan Allah
Tel dostu.

Allah Tel dostlar o kiileridir ki, insanlar dnyann grnne baktkla-
r zaman onlar, dnynn iyzn grrler. nsanlar hemen-elde edilecek dn-
ya ileriyle urarlarken onlar, bir mddet sonra gelecek hireti elde etmek
kavgasna derler. Ahiret ilerine koyulurlar. Kendilerini ldrecek zevklerden
geerler, o zevkleri ldrrler. Terk edecekleri eyleri bilirler de daha nce terk
ederler. Bilirler ki, bakannn dnydan elde ettikleri ok ey pek azdr. Onla-
rn dnyay elde etmeleri ellerinden yitirmelerinden baka bir ey deildir.
Allah Tel dostlar insanlarn uzlatklar eylere dmandrlar. Onlarn
dman olduklar eylere dostturlar. Onlarla Kitabn hkmleri bilinir; onlardr
Allah Telnn kitabyla bilenler. Onlarla Kitabn hkmleri yrtr; onlardr
Kitabn hkmyle yryenler. Umduklar eyin stnde umulacak bir ey gr-
mezler onlar. Korktuklarnn stnde korkulacak bir varlk tanmaz onlar.
1348

Kl eyhi szde eyh, iin szl tarafn bilen;
Yol veya yal eyhi ise, menfaati eyh; mensuplarn bir takm karlar
iin evresinde tutan sahtekr. Saknlmas gereken kiidir.
1349

eyhlislm Kemalpaazade kuddise srruhul-azz (d.1468-h.y.t. 15 Ni-
san 1534) gre eyhlerin vasflarn Mniretl-Islam
1350
adl kitabndaki
aklamalar bu durumu ok gzel ortaya koymutur. zet olarak;

eyhin drt alameti vardr:
1) Mridinin din ve dnyev phelerini giderecek kadar lim olmas,
2) Hbbd-dnya (dnya sevgisinden) uzak durmas ve kendisini heva ve
arzulardan uzak tutmas,

1348
Hz. Ali kerremallh veche, Nehcl-Belaga, hzl: Abdlbaki Glpnarl,
st. h. 1390, s. 395
1349
Necm Dye kuddise srruhu der ki; ayet ifa datan doktor hasta olsa
kendi kendini tedavi edemez. nk hastalktan dolay artk eski doktor deildir.
Ona salkl, iyi grl bir doktor gerek. ayet bulunmazsa hasta doktorun tedavisi
pek fayda vermez. Mride bir yardm ulamaz.
Seni bilen uyumakta sen uyumaktasn
Uyuyan uyuyan nasl uyandrsn
Artk hata ile nefse ve eytana aldanmamak, kendi ilmine ve aklna gvenmemek
gerektii iyice anlalm olmal. stek tohumu gnle dnce, gaybn hizmetileri-
ne sayg gstermeli, onlar bir ganimet olarak grmelidir. Meyih bu konuda, kendi
tasarrufunda olmaktansa bir kedinin tasarrufunda olmak daha iyidir, Nefsimizle bir
an ba baa brakma demilerdir. Ayrca demilerdir ki, Kaf dan Kafa umaktansa
bir sivrisinein kanad altnda olmak daha iyidir. Bu szlerin hepsi hret afetinden
kanmak gerektiine iaret etmektedir. (AVUOLU, a.g.e. s.137)
1350
Mniretl-slm, Sleymaniye Ktp. Bsad Efendi, nr. 1188, vr. 29b. vd.-
SARA, M. Ali Yekta, eyhlislm Kemalpaazde, 1999, s.2628
Kitabiyat 719
3) Dier insanlarn ve mridlerinin elinde bulunan imknlara tamah etme-
mesi,
4) Btn fiil ve szlerinin eriata muvafk olmas.
Eer bu drt vasf bir kiide yoksa ve o kii de eyhlik davasnda bulunu-
yorsa o yalancdr. Yalanc ise, sadklara eyh olamaz. eyh ve mridin ilk vazi-
fesi eriat bilmektir. eriat ise, Allah Tel ve Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin emir ve yasaklardr.
Kendisini eyh ilan eden kii iin iki durum sz konusudur. Eer o kii
ilim ve hilm sahibi, dnya sevgisinden yz evirmi, pheli eylerden uzak du-
ran, sz ve fiilen eriatn muktezasna uygun, talimi ve nasihati delil ile olan bi-
risi ise, ite o kii Allah Telnn ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
gerek halifesidir. Ama o kiide bu hususiyetler yok ise, o zaman o kii eytann
halifesidir. eytann halifesi ise, eriatn hkmne gre hem sapm hem de
doru yoldan insanlar saptrm biri kiidir. Zira meru olan inkr etmi ve
onun yerine batl deliller koymu demektir. Kad, mft ve dier din limlerine
den bu kiinin err ve fesadn ehl-i slmn yolundan kaldrmalardr....
Devlet idarecileri ve dnya ehli zamanmzn eyhlerini severler. Zira on-
lar rablerine onlarn sahip olduklar mansb ve devletlerinin artmas iin dua
ederler. Hlbuki dnya mansblar onlar Allah Teldan uzaklatrmaktadr.
Zamanmzn eyhleri de idarecileri ve ehl-i dnyay sever, onlarn gnllerini
celb etmek, mallarn almak iin nlerinde kklk gsterirler... Eski zamann
eyhleri kendilerini sevenlerin Allah Telya yaknlamas ve onun katndaki
derecelerinin ykselmesi iin dua ederler ve insanlarn ellerindeki mal mlkten
yz evirirlerdi. Gnmzn eyhleri ise, (sanki) kendilerini sevenlerin Allah
Teldan uzaklamalar ve helak olmalar iin dua ediyor, insanlarn mallarn
almak istiyorlar...
1351

Mrid; lgatte irade sahibi ve dileyen anlamnadr.
Tasavvufta ise, iradesini Allah Telnn ve mridin iradesine teslim
etmi, iradesi olmayan kimse demektir. Bu anlamda eyh ile mrid arasnda-
ki iliki ok yksek dzeyde; bir sevgi ve teslimiyet ilikisidir.

Kamil bir mride balanmak gerekli midir?
nsann manevi yolculua kmadan nce bir mrid aramas gerekir.

Slik, tasavvuf imamlarndan, nasihati kendisini etkileyecei, sohbetinde
yetiecei bir mrid arar. Bu araynda nefsinin ve halkn tm arzularm bir
kenara brakr, yalnz arayp tabi olduu ahsn hkmnce gitmei amalar. O
arayp bulduu hekim (imam, mridi kmil), buna nazar ederek hastalnn
sebebini bilir devasn da ona gsterir. Bylece derdine derman bulur, yce Al-
lah Telnn izniyle iyileir. ayet mride, (dnya) sebeplerinden bir ey iin
gitmi ise, bo yere vaktini zayi etmitir, ona hekimin sz tesit etmez. Ebu
Yezid-i Bestam kuddise srruhul-azz yle demi:

1351
Sleymaniye Ktp. Esad Efendi, nr. 1188, vr. 33b.vd.- SARA, M. Ali
Yekta, eyhlislm Kemalpaazde, 1999, s. 28
Sen hibir eysiz ol ki, her ey senin iin olsun.
1352

Marai Ahmed Tahir kuddise srruhul-azz Hazretleri buyurdu ki;
Her mridin bir mridi vardr. Mritsiz mrid olmaz. Her mrid dn-
yaya iki defa doar. Birinci dou ana rahminden gelmekte, ikinci dou
mride mlki olmaktr.
1353

Nakibendiyye tarkatnda Abdlhlk Gucdevn kaddesellh
srrahul azz tarafndan konulan on bir prensipten biri olan Sefer der-
vatan n bir anlam da mrid aramak iin yolculua kmak demektir. Bu
konuda trl hal vardr.
Bir mride balanmadan nefsinin errinden kurtulamayacak ve ha-
rama decek kimseler iin, farz;
Manevi derecesinin ykselmesine yardmc olacak kimseler iin
mstehab;
ntisap kendilerine bir ey kazandrmayacak olanlar iin mubahtr.
Her terbiyede olduu gibi, mride balanmadan tasavvufi bir hayatn
gereklemesi mmkn olmaz. Tasavvufi hayata giren kimse de, bu yoldan
gemi ve sonu alm olan kimseden, elinde kitaplar, eserler ve bilgiler
bulunan kimseye nazaran, daha ok istifade eder. nk tasavvuf nazari bir
ilim deil, tatbiki bir ilimdir. Mride balanmayan kii, byle bir yolda
nemli bir rehberden mahrum olarak yola km demektir.
Ebu Bekir ibl kuddise srruhul-azz buyur ki;
Vastasz olarak Allah Tel ile oturmak gtr.
1354

Mesela; bir kii geceleyin bir ehre girmek isterse, yolu bilmezse, yol
zerinde haydutlar olduu bildirilse veya bilse, iki eye muhta olur.
Biri fener, ikincisi rehberdir.
1355

1352
Ebu Abdurrahman Slem, Risleler, trc. Sleyman ATE, Ankara, 1981,
s. 7
1353
KK, a.g.e., s. 57
1354
1355
Rehber konusunda beyinin almas hakknda u olayn unutulmamas ge-
rekir.
Beynimiz sadece mmkn olduuna inandmz gsterecek ekilde alr.
rnekleri daha nce iimizde var olanlarla artlanma yollu eletiririz. Doru oldu-
una inandm harika bir hikyeye gre Kzlderililer Karayip Adalarndaki yerli
Amerikan Kzlderiler Columbusun gemilerinin yanatn grdkleri zaman onlar
hibir ekilde grememi. nk daha nce grdkleri hibir eye benzemiyormu
grememiler. Columbusun donanmas Karayiplere vard zaman hibir yerli ge-
mileri gremedi ufukta var olmalarna ramen. Gemileri gremeyilerinin nedeni
beyinlerinde yelkenlilerin var olduuna dair bir bilgi ya da deneyim bulunmamasy-
d. Bu yzden bakan, okyanusta dalgalanmalar olduunu fark eder. Fakat hi gemi
grmez. Sonuca ne sebep oluyor diye merak etmeye balar. Bylece her gn kp
bakar bakar ve bakar. Ve belli bir zaman sonra gemileri grebilir. Ve bir kez gemile-
Kitabiyat 721
Buna gre nefis yolunda; fener esaslar, yol usul, rehber yol gsteren dir.
Terbiyede gidecei ehirde hakikt ehri yani insan olmann srrna kavu-
maktr.
Eer feneri olsa, rehberi olmazsa isteine kavuamaz. Fenersiz gidecek
olursa bu sefer de yolunu kaybedip telef olur. Rehberi olsa feneri bulunmaz-
sa, rehberini gremez yolu kaybeder.

Mridin nefes ateinden, telkin akma ile talibin kalbin kavna bir kvl-
cm yetimezse veya byklerin billur nazarna talip kendini tam teslim ile gel-
mezse emei hebadr. Her ne kadar alsa da botur. Ol atei bulup cierini pi-
iremez. Nitekim ynn ocaa dnmeyen her ne kadar frse oca yakamaz ve
yemek piirmez.
1356

Eer bu yola giren hakik stada yolu uramazsa, o zamanda hak olana
ulamas da mmkn deildir.
1357
nk eytann ve nefsin hak yolundan
grnp azdrmalar ok olmaktadr.
1358
nsan terbiye edilmeden nce eyta-
nn ve nefsin ynlendirmelerine kar istekli olduundan hataya dme ihti-
malleri ok olmaktadr. nk d lemdeki ktlklerin bir benzeri insann
iinde de bulunmaktadr.

[Cenb- Allah Tel buyurur: Rabbinize ynelin
1359
yani Rabbinize
beyat edin demektir. Ve Ona ulamaya yol arayn.
1360
Yani Hakka ulat-
rc isteyin demektir. Hakka ulatrc olan mridi kmildir. Yani mridi k-
mile beyat ediniz, ona balannz, o sizi Hakka ulatrr, demektir.

ri grd zaman gemilerin orada var olduunu herkese anlatr. nk herkes ona
inanmtr ve gvenmitir onlar da grrler. (Kuantum Fizik Belgeseli)
Onun iin bilgiyi verenin bulunmas ile gerek hakkndaki doruya tam olarak
ulaabiliriz. Rasllerin gelmesi bunu en gzel ekilde aklar.
1356
Arif, Hseyin, Yunus Emre, stanbul, 1977 s.52
1357
Onun iin terbiye yolunda nderlere ihtiya vardr. htiyacn srrn bilme-
yenler, Allah Tel insan kimseye muhta etmesin diye dua ederler. Hlbuki bu
lemde ihtiyasz kimse bulunmaz. Byk bir ayet olan insan dahi ana ve babaya
muhta olarak yaratlmtr. Bu nedenle renci retmene, retmen renciye,
Efendi hizmetkra, hizmetkr Efendiye muhtatr. renci olmasa retmen kimi
irat edebilir. Yaratlm eyler iin ne gerekli ise, onu Allah Tel yaratmtr.
1358
Uzlete ekilmi bir kimse, darda davullar ile asker arldn iitmi.
Nefsi ona: Kalk, ne duruyorsun? Din urunda harbe git... Ya gazi olursun ya e-
hit! demi. Nefsinin bu tevikine kar bu zat:
Ey nefsim, hayr iin beni tevik etmezsin. Bu iten maksadn nedir? diye so-
runca, nefsi:
Eer muharebede lrsen, lm bir keredir, kurtulurum. nk sen beni her an
yerden yere vurmakla durmadan ldryorsun! demi.(Kenan Rif, a.g.e. s. 23)
1359
Zmer, 54
1360
Mide, 35
Ve dorusu Allah dilediini saptrr ve kendisine yneleni doru yola
eritirir. Onlar inanmlar, kalpleri Allah Tely anmakla huzura kavu-
mutur. Dikkat edin, kalpler ancak Allah Tely anmakla huzura kavuur.
1361
Allah Tel murat ettii kimseyi dallette brakr ve kendine balanan yani
beyat edenlere hidayet eder. O hidayet bulanlar beyat ehli olup imana gelen ve
Allah Telnn zikri ile kalpleri huzura kavuan klardr. Batn manas de-
mektir ki; Beyat edip zikir ehli olan klara Allah Tel hidayet eder. Hida-
yetten murat Hakkn cezbesidir yani bir kimse beyat edip zikir ehli olursa Al-
lah Tel onun gnlne kendi tarafndan bir cezbe brakr, o cezbe ile Hakka
ular. Kalbi huzur bulur. nk Hakka ulamadka kalp huzur bulmaz. Nite-
kim Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
Allaha ulamadka mminler iin huzur yoktur
1362
buyurdu.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yle dedi:
Kurnn baz yetleri, baz yetlerini tefsir eder. Yani Kurnn baz
yerleri, dier yerlerini tefsir eder. Ey Muhammed, phesiz sana ba eerek
ellerini verenler, Allah Telya ba eip el vermi saylrlar. Allahn eli on-
larn ellerinin stndedir.
1363
Ve Ey Muhammed, Allah mminlerden,
aa altnda sana ba eerek el verirken yemin olsun ki, honut olmutur.
1364
Yani, ey Muhammed, u kimseler ki, sana beyat ettiler, onlarn elleri ze-
rindeki el, Allah Telnn elidir, kudretidir ve yine ey Muhammed, Allah Tel
inananlardan raz oldu. nk onlar sana beyat ettiler, diye rzasnn beyatta
olduunu bildirdi. Ve kadnlar hakknda
Ey nebi, inanm kadnlar, Allah Telya hi bir ortak komamak ar-
tyla sana beyat etmek zere geldikleri zaman, onlar kabul et, onlara Allah
Teldan balanma dile.
1365
Buyurdu. Yani ey Muhammed, kadnlar sana
beyat etmeye geldikleri zaman, onlara beyat verip tevbe ettir ki, Allah Te-
lya ortak komasnlar, buyurdu.
imdi bu ayetlerden anlald ki, Allah Telnn rzas beyatta imi.
Beyat etmeyip eriat makamnda kendiliinden bin yl ibadet etsen, olgunlua
ulaamayp tarkat, marifet ve hakikt srlarndan mahrum kalp nefsini ve Rab-
bini bilemezsin. ]
1366

1361
Rad, 2728
1362
Kefl Haf, C. I, s. 362
1363
Fetih, 10
1364
Fetih, 18
1365
Mmtahine, 12
1366
Selim Divane, Ariflerin Delili Mkillerinin Anahtar, M. TATCI-
H.ELTK, Ank, 2004, s.33
Kitabiyat 723
Nisbet-i Hfzn Keyfiyeti:
1367

Nisbetin hfz, Nakibendilikte byk art olmasnn sebebi udur:
Nisbetin manas, mridin mritten ald ahid ve tlim eyledii zikr ve
ubdiyyetten ibarettir. Bu manaca nisbet, tarkatn aynsidir. hvan bu nisbeti
hzf etmezse, tarkat hfz etmemi olur. Tarkat hfz etmeyen ise, tard olu-
nur. Bu vehile Allah Telya yakn olamaz.
Fikrini zikre, zikrini kalbe, kalbini de mride ayna yapp, Hakka
rapt edesin ki, bu ekilde varln verip, intisap sahibi olasn
1368

Mrid, mrid ile yapt ahd misakn ve rendii zikir ve ibadet
dabnn icaplarn yerine getirmekte sebat edecek ve bu db ve ibadetlere
tamamen alp, mnevi haz duymu olacaktr. hvan vazifesinden en kk
bir hususu terk etmeyecek ve mrid tarafndan kendisine verilen derse hi
bir eyi ziyade klmayacak ve mridi her hl u krda kendisine klavuz bile-
cek, ayn zamanda her trl feyz ve ftuhatn mrid vastasyla olabilecei-
ne inanacaktr. Eer ihvan, mridden ald bir emri terk ederse ahdini
bozmu, sznden dnm ve dallete dm olur. O takdirde mrid, mr-
ide kar zr dileyecek ve yeniden ahd misak edecek ve nisbeti yenileye-
cektir.
1369

Slik balangta inancn tam teslimiyetle bir pre teslim edip her emrine
itaat ve hizmet ve ihtimam ile alrsa yolu Hakka gider. Lkin otuz, krk gn-
de prim himmetiyle ird olurum deyip azm ile zikri ve fikir ile alr ve gnl
acele ile Hakktan tecell-i ceml mit eder. Lkin istedii gibi, nefsin murad
hsl olmayp zamanla zikr ve fikrini terk eder, sonra eyhine gcenip birka
gn bu hle sabr edemeyip eyhin mahremlerine ve hadimlerine eyhten ik-
yet ettikte, o -azze onun ikyetinden haber verdiklerinde tebessm edip cevap
vermez. Sonra bir zaman getikten sonra eyhinden yz dndrp ahbaplarna,
akrabasna ve akranna syler ki,
Bizim eyhimizi ben tasarruf sahibi bir mrid-i kmil zannederdim. Lkin
zannm gibi deil imi. Bende bu ilim, fazilet ve ciddi alma, amel ve kabiliyet
var iken, beni terbiye edip insn- kmil edemedi. imdi bildim ve anladm ki,
onlar dahi benim gibi ciz ve zayf imi. Abes yere zahmet verip gnlmze
arlk verdiler dedikte, onun kstahlna nazar etmeyip yine onun slhna
hsn-i tevecch olurlar. Bu esnada o mrit, eyhi ziyaretine vardkta, onun bu
makama uradn bildiinden dolay lutf ile muamele edip nasihat ile rza ma-
kamna delil olup Hakk yoluna rabet ettirip ve baz hizmet teklif edip onu im-

1367
1368
1369
AHD BOZMAK: Mride kar inanmamak, hakkna riayet etmemek ve
kendisinden ald emri terk etmek ve baka mridlerin sohbetlerine hazr olmak...
Bir mridin, iki mride nisbeti varsa, o mrid asla felah bulmaz. Mride, kendi
mridinden bakalaryla grmek ve Mridinin hilfnda olan kimselerle sohbet
etmek caiz deildir. Mrid Ancak benim mridim Allah Telya vsl olmutur.
Ve beni ancak, benim mridim Allah Telya vsl eder. Demelidir.
tihan eder. Ama o slik kulana girmeyip nasihati kabul etmez ve hizmetini g-
rp rzasnda bulunmaz. Huzurunda ve arkasndan kstahlk edip eyhe itiraz ve
atma tutma yapp akl deliller ve nakl ile -azzi thmet altnda brakmaya al-
r. O, onun hlini ilhm- rabbaniyle bildikte, Hakkn izni ile onun terbiyesin-
den fari olup gnlnden karp nefret eder. O slik meclisten gidip evvelki
fitne ve fesadna koarak nefsine tbi olup gider.
1370

Saadet sahibi Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ortaya knda,
Ashb- Kiram Hazretleri radiyallah anhm birlikleri tam ve noksansz idi.
Ama nbvvet keml bulduka hepsinde kalplere kabiliyetler geldi. Birbirine
rekabet lzm geldi. Aralarnda neler neler oldu. Siyer kitaplarnda bunlar yaz-
ldr. Okuyanlar durumu bilirler. ve belki de drtte biri ayn mmin. Dierle-
ri mnafkla dtler. Benzetme olmasn da, bizim de bugnk hlimiz byle.
Her gn fukara (derviler) arasnda uydurma, dzme ve yalan szler zuhur et-
mektedir ki, iiten hayrette kalr. Hl iimde gizli olan, tekkede olanlarn hep-
sini def edip, dardan grevle bir imam ve mezzin tedarik ederek ve avam
eklinde bir hizmetkr bulmak. Hakk arayanlar da, ryas ve derdi olduunda
gelsin; haberini alsn; gitsin. Baka aresini bulamadm. Kime gnl
balyaym?
1371

Ne hldir bilinmez. Zamane mridleri kendi hllerini ve gayretlerini bil-
meyip, mrid iken mrid gibi davranrlar, batn ve mnev zevkimiz yok der-
ler. Subhnallah! Hastasn; hastalk sfat, illetle meydana gelir. Hastalk olma-
sa, hasta olma hli nasl belirirdi? Behey deli! Akllym dersin, mridin ile-
rine tarizde, itirazlarda bulunursun. Ya Hazret-i Allah Teldan utanp,
evliyullahtan hay etmez misin? Halife-i zat, iinde kimseye bal deildir.
Doru yanl sorulmaz. Onun ii ztn ilgilendirir. Soru ve cevap kendisinden
kendinedir. nk mrd oldun. htiyar lm tahsil et. Bu suretle nefsini bilip,
sddk sfatyla nitelenmi ol. Yoksa mecz hayatta ne yola karsn, behey ga-
fil. Adn Ahmed, Mehmed; Mustafa diye onurlanrsn. in ise, gafil ii. Utan-
maz msn? Gaflet sahiplerinin yannda ne sylersin? Onlar hayr erri bilmez-
ler, ihtiyar lm (lmeden evvel lnz hadis-i erifine iaret ediyor.) sahibi
olup, bu mecz varlktan kurtulup, gafletten uyanmamlardr. Uykuda konu-
an, sayklar. Onun szne itibar olunur mu? Uyank (kalp gz ak) olanlar,
sama sapan szler syleyenlere glerler. Uyanklk klna brnmsn.
Hakikten uyank olanlara merhamet etmez misin? Bu halini rif-i billah olanlar
grp:
Ta atan bizden, attran bizden deil demiler.
1372

Mridin (hvnn) Durumu

* Mrid ben oldum olgunlatm dememeli, yokluk iinde olmaldr.

En byk sermaye, sermayesizliktir. En byk bilgi, bilgisizliktir. Keza,

1370
1371
YARAR, a.g.e. s.92, 48. mektup
1372
Kitabiyat 725
en byk let, letsizliktir.
(Henz bir yanda olan kk torununu gstererek:) Bak gryorsun bu
ocukta ne sermaye var? Fakat herkes ona sermaye yetitiriyor. Bir eye kadir
olmad iin ona bakyor, yediriyor, giydiriyor, istirhatn dnyor. leti
yok, fakat letler iinde...
Ne mutlu o kimseye ki, acz ve hayret, kuvvet ve gdasdr. O, iki dnyada
da dostun glgesinde uyur.
Acz ve hayret gibi sermye mi olur? deme. Hazret-i Musa aleyhisselm,
Cenb- Hakka:
Y Rabb bu zamanda benim gibi, bir kulun var m? Deyince Cenb-
Hak da Musaya:
Git Hzra... Sana gstersin... dedi. Musa gitti ve baknca elinde yz bin
asa ile yz bin Musa grd. te o zaman: Rabbi zidn fke tehayyren
Y Rabb, senin hakknda hayretimi ziyde et, dedi.
1373

Hakk anlamak kolaydr. Yaramaz huylar iyi huylara deimek gtr.
Onun iin gemiteki klar krkar, ellier yl slk eylediler. Bir k hayvan
huyunu terk edip insan huyu ile huylanmazsa her ne kadar ledn ilmi bilse,
hakikte ulam deildir, yalancdr. nk ben insanm der; ama sreti hay-
vandr. Hayvan iken insanlk davas etmek, gz gre gre yalan sylemek-
tir.
1374

Tecell, herkesin istidat ve kabiliyetine, yani kabna gredir. Bu kaplardan
mesel bir fincann, bir bardan stnden deryay da geirsen, istiab kadar alr
ve dolunca da, hal diliyle; doldum, diyerek geri kalan akp gider. Keza bir ka-
zan, bir havuz ve ilh... iin de ayn knun hkimdir. T deryaya varncaya ka-
dar...
Geri her kabn dolunca, doldum, demesi tabidir. Fakat bir fincann bir ka-
zana nisbetle doldum diyip vnmesi ne kadar glntr.
te, bu al ve istidat sebebiyle, herkese kabiliyetine gre tecell vki olur.
Fakat azamet-i ilhiyyeye nihayet yoktur. yle olmam olsa, Hazret-i Resl-i
Ekrem sallallh aleyhi ve sellem:
Y Rabb senin marifetini hakkyla bilemedik buyurur muydu?
1375

unu da bilmelidir ki, mridler bazen pirleri hakknda bir tevehmme kap-
lp, pirlerin makamna kavutuklarn, onunla beraber ve eit olduklarn d-
nrler. in hakikti anlattmz gibidir. Onunla eit grmesi, ancak o makamla-
ra kavumas halindedir, o makamlarn hsl olmasnda deildir. Zira hsl olan,
tufeyli olmakla hsl olmutur. Buradan, mridin mridi derecesine kamaya-
ca, onunla ayn seviyeye gelemeyecei de anlalmasn. yle deildir. Ayn
seviyeye gelmek mmkn ve caizdir. Hatta vakidir. Lakin fark, o makamn h-

1373
1374
Halil ELTK, Ankara, 2004,s. 76
1375
sl olmas ile o makama vasl olmakta olup, ok incedir. Her mrid bunu anla-
yacak dereceye ve hale kavuamaz. Bu fark anlayabilmekte sahih kef ve sarih
ilham arttr. Allah Tel en dorusunu ilham edicidir. Hidayet zere olanlara
selam olsun. (14. Blm)
1376

Sadreddn-i Konev kaddesellh srrahul-aziz hazretlerinin mrdlerinden
birisi izinsiz halvete girer. Bu nedenle bir ka gn ortadan kaybolur. Hz. eyh
onun nerede olduunu arkadalarndan sorar. Halvette bulunduunu haber verir-
ler. Cenb- eyh onun halvet-hnesine gider. Birok yazlar yazmakla megul
bulur.
Bu yazdn nedir? diye sorar. Mrid cevaben der ki:
eyhim, vaktaki halvete girdim, nmde birisi zahir olup Hz. Cibril oldu-
unu syledi ve sana lednn ilimleri reteceim dedi, ve azma tkrd. Bu
hlin peinden bende bir ok mnalar kalbime dodu. imdi kaybolmamas iin
o ilimleri tespit ve yazmakla meglm. Hz. eyh tebessm edip buyurdular ki:
Sen Cibrilin gelmesinden nce ne ile megldn? Mrd:
Zikrullh ile megul idim dedi. Hz. eyh irden buyurdular ki:
Hi Hz. Cibrl, Hakka tevecch edip zikrullh ile mel olan bir kim-
senin kalbini ayrmak ister mi? Zuhur eden Cibrl deil, seni Hakktan ayr-
mak isteyen eytn- lan idi. Sen benim iznim olmakszn halvete girdiin iin
bu fitneye mbtel oldun. imdi halvetten k, ve bu eytn ilhmlar dahi
imha et!

1377

*Mrid beni efendim yetitirmedi dememelidir.

Mustafa zeren kuddise srruhul-azz insann mnev durumunu, hlini,
nereye kadar terakki etmi olduunu bilememesi gibi, mkil meselelerinde
yle buyurdular ki;
Baz kimseler gidecekleri yere perdeler ile kapatlm arabalarda gider-
ler. Onlar kimse grmez, kendileri de nereye gittiklerini bilmezler. Varacak-
lar yere vsl olunca, kapclar koar, perdeleri aar, onlar karlarlar ve
sonra da unlar ilve etmilerdi: Acele etmemeli. Aksi halde insan ya benli-
ine kaplr veya meczb olur.
1378

Unutulmamaldr ki, halka eride olsa kapdadr. Bu yola talip olan
kendini kapya bend ederse, hedefine varm demektir. nk kap kulpu
byk ve kkler tarafndan kabul edilmi demektir.

*Mrid vaktini iyi geirmeli, itiraz etmemelidir.

1376
mam- Rabbani, Mebde ve Mead, st. 2000, s. 35
1377
KONUK, Ahmed Avni ,"et-Tedbrt'l-lhiyye fi Islh Memleketi'l-
nsniyye" Tercme ve erhi, hzl: Mustafa TAHRALI, st. 1992, s. 273
1378
Kitabiyat 727
Allah Tel dedi ki; ocuk, anas kendisine kzsa bile yine anasna sarlr!
Ondan baka birisinin varln bile bilmez... Ondan mahmurdur, ondan sarho.
Anas ona bir sille indirse yine anasna gelir, ona sokulur. Ondan baka kimse-
den yardm istemez... Btn erri de odur, btn hayr da o.
Senin hatrnda da hayrdan, erden bizden baka kimse yok... Baka yerle-
re dnp bakmyorsun bile! Benden baka ne varsa sence tatan, kerpiten iba-
ret... ster ocuk olsun, ister gen, ister ihtiyar, hi kimseye aldr ettiin yok.
Namazda yyake nabd- yalnz sana taparz ve bela vakitlerinde Sen-
sen bakasndan yardm istemeyiz demek de buna benzer. Bu yyake
nabd szlkte hasrdr ve ancak ziyan gidermeye mnhasrdr.
yyake nestain de hasr iindir ve yardm istemeyi yalnz Allah Telya
hasreder. Yani bu ayetin manas udur: Ancak sana ibadet ederiz ve ancak sen-
den yardm isteriz.
1379

* Mrid eyhten bir iaret gelmeyince herhangi bir ie balamamaldr.

Efendi Hazretlerini ziyaret iin Takprden babam, ben ve ihvanlar
on iki kiilik minibs ile Sivasa gittik. Bu arada sahra sohbetlerine Efendi
Hazretlerini de gtrp getiriyordum. Babam tarkata biraz muarzd. Artk
can sklnca gitmemiz iin izin istemek mecburiyeti hsl olmutu. Bu arada
arkla Hyk Kynde bulunan Hasan Hseyin ahin adl asker arkada-
m da ziyaret etmek istiyordum. Efendi Hazretlerine izin iin mracaat
ettik. Fakat Gardam! Takprller bugnde kalsnlar, yarn giderler
dediyse de srarmz karsnda, bizi yola vurmak iin minibsn yanna
geldi ylece her tarafna, altna, stne dahi bakt. Sonra arabann sol farn
eliyle svazlad. Sonra Haydi, Gardam Allaha emanet olun diyerek bizi
uurlad. Biz yola dtk ama cierimizde bir yangn bir znt peyda oldu.
Yol artk bizim iin skntdan baka bir ey vermiyordu. Efendi Hazretleri-
nin szn tutmamak ar gelmiti. Bu dncelerle ky fark edemeyip
kilometre gemi arklaya vasl olmuuz. Geri dnmek iinde babam raz
olmuyordu. Arkadam da ziyaret edemeden Kayseri yoluna revan olduk.
Yolda aniden nmze bir at kmasn m? Attan minibs kurtardk, meer
tay da varm. Minibsn sol farna arpt ve yolun kenarna savruldu. Bu
hal zere bir sarsnt geirdik ama, Allah Telya ok kr Efendi Hazret-
lerinin nazarnn ve svazlamasnn srr aa kt. Bizlere bir ey olmad.
Ancak bu hadise ihvan kardelerimiz ve bize ders oldu.

Korgandan iki kii ile Efendi Hazretlerini ziyaret ettiimizde yanmzda
Kiraz Hoca vard. Kiraz Hoca, Efendi Hazretlerine Beni vekil hacca gn-
dermek istiyorlar, ne buyurursunuz dedi. Efendi Hazretleri;

1379
Ben bu ite yokum, ta atsan bana demez. Buyurdu.
Daha sonra Efendi Hazretlerinin yanndan ayrldktan sonra Kiraz Hoca-
ya dedim ki;
Hem adamdan parasn aldn, imdide izin istiyorsun. Hemen paray
iade et dedim. Fakat iade olmad gibi, hacca da gitti. Bu iten Efendi
Hazretleri raz olmamt.

*Huzurda ve gaybette onun iaretiyle gitmeli gelmelidir.
Tokatl Kuzum Dede anlatmtr.
Efendi Hazretleri Ulu Camiiye yardm toplamak iin Tokata birka
defa geldiinde hizmet ettiini, atnn yularndan tuttuunu ky ky dola-
tklarn anlatrken,
Bir gn Efendi Hazretlerinin atnn yularn tutuyordum. Fakat yerdeki
talarn zerinde L ilhe illallah yazlarn grmeye baladm ve tedirgin
oldum, yryemedim. Efendi Hazretleri
Gardam! Ne oldu? bende durumu anlattm. Efendi Hazretleri
Gardam! Dersini deitirelim dersimi deitirdi ve bendeki hal
kayboldu.

eyh Sleyman- Drni kuddise srruhul-azzin bir sadk mridi vard,
ayn zamanda ekmekisi idi. Her ne i grse, eyhe danmadan ilemezdi. Bir
gn eyhe gelip:
Hamur youraym m? Diye sordu. Hazret-i eyh:
Your, buyurdu. Biraz sonra, tekrar geldi:
Frn yakaym m? Diye sordu. Hazret-i eyh:
Yak, buyurdu. Gitti, hamuru yourdu, frn yakt ve tekrar geldi:
eyhim, dedi. Hamur youruldu, frn yand, imdi ne yapaym?
eyh kendisine kzd ve:
Git, iine gir, buyurdu.
Dervi gitti, yanan frnn iine girdi ve bada kurup oturdu. Zikrullah ile me-
gul olmaa balad.
Bir mddet sonra, eyhin aklna geldi. Frnn bulunduu yere gidip bakt
ki, dervi kzgn frnn iinde zikrediyor. Mbarek elini uzatt:
Ey dervi, gel dar k.. Sdkn seninle beraberdir. Ate bile sana g-
listan olmu, buyurarak onu dar kard, arkasn svad ve himmet etti dervi
muradna erdi ve o teslimiyyeti yznden byk bir eyh oldu.
1380

*Mrid kendinde oluan mnev olgunluk kef keramet vb. eyleri mr-
idinin ikram olarak grmeli, kendinden bilmemelidir.

Mkefe, bir kmil mride el veren derviin, iptida hlinde olur ki,

1380
Erefolu Rum, Mzekkin Nfus, st, s. 485
Kitabiyat 729
mridin kalbi feyzinden, slikinin kalbine ilham olunan feyzdir. Hatta Zaman-
Saadette Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin vahiy kitabetine ka-
dar km Abdullah ibni erh ismindeki adam, gelen vahyi yazarken bilmedi ki,
kendi kalbine akseden Efendimizin nuru idi. Fakat bunu bilmedi ve dergh- il-
hden kovuldu, lnceye kadar da tvbe nasip olmad. yle ki, Efendimiz bni
Serhe demin teekkln izah eden ayeti syleyip skt buyurduklar srada
bni erh: FetebrekAllh ahsenl-hlikn ( Mminn 14) Yaratanlarn en
gzeli Allah, ne ycedir! dedi. Efendimiz de ayettir, yaz! Buyurunca vahiy
ktibi bu feyzin Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden kendisine aksetmi ol-
duunu bilmeyerek: Bana da vahy oluyor, dedi ve ite bu suretle tardedildi.
1381

Kmil, Allah Tel doktorlar, uzaktan adn duydular m varlnn ta derin-
lerine kadar girerler! Hatt sen domadan yllarca evvelki hallerini bile grr-
ler
1382

* inin sslenmesi iin acele etmemelidir. nk mrid terbiye etmek
iin niyet edince bir daha vazgemez.

Biz bir binay tamir ederken, kiremitlerini bile sallamayz.
1383

* Mrid mridine kar tereddt iinde, aknlk iinde olmamal, ken-
di merebini bilmelidir.

Mrit, nden giden, klavuz olan eyhi snamaya kalkrsa eektir. Din yo-
lunda onu snamaya kalktn m hakiktten haberi olmayan, sen snanm olur-
sun... Senin cretin, senin bilgisizliin rplak olur, leme yaylr... Yoksa o,
bu aratrmayla nereden anlalr; nasl meydana kar?
A yiidim, bir zerre, kalkar da da tartmaa giriirse terazisi paralanr gi-
der! Onlarda kendi akllarnca bir terazi dzenler de Allah Tel erini o teraziyle
tartmaa kalkarlar! Hlbuki o, akl terazisine bile smaz... Akl terazisini bile
krar, paralar! Onu snamak, ona emrine gre hkmetmek gibidir... yle bir
padiaha buyruk buyurmaya kalkma sakn!
1384

Zamann kutbunun szne kar nakli ilim, bil ki, su varken teyemmm et-
meye benzer! Kendini aptal yerine koy, ona uy da yr...ancak bu aptallkla
kurtulabilirsin!
Babam, insanlarn padiah, bunun iin cennetliklerin ou aptaldr de-
di. Akl ve zeka sana kibir ve gurur verir... aptal ol da gnln doru kalsn! Ap-
tallk dediim halka iki kat maskara olan adamn ahmakl deildir... bu aptal-
lk, ona hayran olan adamn aptalldr!
Kendilerini unutup Yusufun yzn grenler, o gzellie dalp kalanlar...

1381
1382
Mesnevi, c.4, b:1800
1383
1384
bu yzden ellerini dorayanlar yok mu ite onlar aptaldr! Akl, dost aknda
kurban et...akllarn hepside o taraftandr, odur! Aklllar akllarn o tarafa gn-
dermilerdir. Yalnz sevgili olmayan ahmak, bu tarafta kalmtr!
Hayretle u batan akln gitti mi bandaki her sa, bir ba, bir akl kesilir!
O tarafta akla, beyne dnce zahmeti yoktur... nk orada her ova, her bahe
akl ve beyin bitirir! Bu ovadan geer, o taraftaki ovaya gelirsen nkteler duyar-
sn... Oradaki balara, bahelere gelirsen hurma fidann sulanr, yeerir!
Bu yoldaki kk, sayvan, hreti an terk et... Klavuzun hareket etme-
dike hareket etme! Basz hareket eden, kuyruk olur... Byle adamn hareketi
akrebin hareketine benzer! Eri gider, geceleri grmez, irkindir, zehirlidir... i
gc, temiz bedenleri dalamak, sokmaktr!
Ban ez onun... Huyu hep budur, ahlak hep bu... Bu huyundan vazgemez
o! Onun iin en iyi ey, bann ezilmesidir... nk bu suretle can krnts da o
kt tenden kurtulmu olur! Delinin elinden silah al da adalet ve sulh, senden
raz olsun! Fakat elinde silah olur, akl da bulunmazsa bala elini... Yoksa yz-
lerce zarar yapar.
1385

* Mrid mridinin haliyle zahir ve batnda amel etmelidir.
brahim Dsk kuddise srruhul-azz yle buyurdu:
eyhine ballk hususunda cehd- gayret gstermeyen kimse
nihyetinde mrid olup felaha eremez. O mrid ki, kendisi uyur talebesi
de uyur. Kendisi kalkar, talebesi de kalkard.

* Mrid srrn eyhin iareti olmadan sylememelidir.

Gzller nnde haberden bahsetmek hatadr... nk bu bahis bizim gafil
olduumuza noksanlmza delalet eder. Gzlnn nnde susmak, sana fayda
verir. Kuran okunurken susun, dinleyin emri, bu yzden gelmitir. Can gz
ak olan kmil, sana syle derse gzelce, edeplice syle, sz uzatma! Uzat di-
ye emrederse yine emre uy, utanarak syle!
1386

*Mrid Allah Telnn rzasna aykr hibir dnceye gnlnde yer
vermemelidir. ayet olursa defetmeye almal muhaliflerin sohbetinden de
kamaldr.

Tecell, vaktdir devam olmaz. Aniden gelir geer. Tecellye gnl vere-
rek zuhurat iin Bu da geer ya h diyerek basiret zere olmal. Zuhurata g-
nl balayanlar, akl karklndan kurtulamazlar. Bylece zuhurat vakte ba-
ldr ve tecelllerin olma zamandr. Vaktin kymetini bilip, Bu niin byledir
demeyip rza kapsnda sabit durmaldr.
1387

1385
1386
1387
Kitabiyat 731
*Mrid batn huzuru ile mahede lezzetinden baka bir eyle megul
olmamaldr.

Fhimfhte der ki; Zamann gzellerini bir yere topladlar ve Mecnuna
Bak, Allah Tel kudretiyle neler yapmtrdediler. Mecnun ban kald-
rp bakmad. Bakmas iin srar ettiler. O zaman dedi ki; Leylnn sevgisi ba-
mn zerinde keskin bir kl tutmaktadr; bam kaldrdmda boynumu
vurmasndan korkarm. Mrid eyhin cemalinin vilayetine k olup siyaset vi-
layetinin saltanat gnlne iz brakmaynca mnev ilgi ortaya kmaz ve eyhin
batnndan mride bir yardm ulamaz.
1388

*Mrid manevi kazancn toplamal ve mridine gtrmeli, onun hesa-
byla megul olmamaldr. nk topladklarn toplayacaklarn kendisi
bilemez ve onun izni olmadan kullanamaz. Neyin ne olaca ve olduunu
bilmek ancak Allah Telnn ikrmdr. Zahirin ekliyle batnn rengini
bulmak yok gibidir.

* Mrid iine bakmal, iin hesabn yapmamal; ibadetle megul olmal,
gze getirmemelidir.

Mrid mridine dost olana dost, dman olana dman olmaldr. Dostlu-
un belirtisi olarak dostun dostunu dost, dmann dman tutmaktr. nk
iman, Allah Telnn dmanlarna olan sevgi ile bir arada olmaz. Kim bir
kimseyi sevmezse onun dmann da sevmesi u iki ynden yasaklanmtr:
Kalbte Allah Telnn dmanna kar sevgi varsa kii ya mnafk olur ya da
byk bir gnah ilemi olur. Sahih iman ve halis tevhide ulaanlar
mbtedlerle bir arada oturmaz, yiyip imezler, denilir.
1389

Mrid Allah Telnn rzasna aykr hibir dnceye gnlnde yer ver-
memelidir. ayet olursa defetmeye almal muhaliflerin sohbetinden de ka-
maldr.
1390

*Mrid gel senin iin ders alalm, ihvan ol dememelidir. Eer teklif
ile birisi ihvan olursa byklerin ifadesi ile bir hava ile gelen, baka bir
hava ile gider hkmne uygun dmtr.

eyhin biri, sz arasnda dima: Pr ile gelen zr ile gider dermi. Bunun
sebebini kendisinden sormular. Benim Dervi Mehmet isminde bir derviim
vardr. Her zaman:
Efendim, bakn herkesin etrafnda yzlerce mridi bulunuyor. Sizin ise,
benden baka derviiniz yok. Diye zlr dururdu. Bir gn Karacaahmetten

1388
1389
a.g.e. s.137
1390
a.g.e. s.139
geerken, iki ocuun kavga ettiklerini grdm. Birinin elinde bir ku ba, di-
erinin elinde bu kuun gvdesi vard. ocuklarn kavgasna netce vermek ze-
re birinden ba, dierinden gvdeyi alp, Allahn izniyle ba vcda yaptra-
rak uurdum. Ku pr diye gidince kavga da kesildi ve bu hdise de btn mem-
lekete yaylarak pek ok keramet dkn gelip bize mrit oldu.
Bir gn Dervi Mehmete: Cuma namazn btn ihvanla beraber krda k-
lalm, dedim. Fakat kimseye hissettirmeden uzunca bir barsak parasna su
doldurup dmleyerek belime sardm ve yine bir tavuk kursan da iirerek
yanna baladm. Bylece imamete geerek namaza durduk. Fakat az sonra su
dolu barsan ucundaki dm zdm, ayn zamanda kursa da ses kara-
cak surette oynattm. Bu suretle namazda abdest bozacak iki hatann zahir oldu-
u hissini verdim.
Bu halden sonra namaza devam etmekte oluuma aran ihvan, birer ikier
cemaatten ayrlarak katlar. Sade Dervi Mehmet kald. Nihayet ona: Herkes
gitti, sen neden buradasn? Benden zuhur eden halleri grp iitmedin mi? de-
dim. Grdm ve duydum Efendim. Fakat senin her yaptnda bir hikmet oldu-
unu bilirim. Bunu renmi olduum iin susmay uygun buldum, dedi. te,
dedim, bir pr ile gelenler zr ile byle gider.
1391

* Mridin manevi hayatn ilgilendiren her konuyu mridiyle istiare
etmelidir. Bunun ls tarkatlara ve mridlerin usllerine gre deiebi-
lir.
Mesela baz tarkatlarda seyr u slkta manevi ykseli rya yoluyla
olur. Bu tr tarkatlarda slikin grd ryalar mridine anlatmas gere-
kir. Nakibendiyye tarkat ve Efendi Hazretlerinin kurduu Hki yolunda
ise, rya fazla bir nem tamaz.
1392
Fakat birok Nak meyihinin ryaya
nem verdii bilinmektedir.
Ryada esas olan slm gzel ekilde yaamak ile zdetirip salihlerin

1391
1392
Ryalarn kymeti olsayd, ryada grlenlere gvenilseydi, mridlerin
rehberlere hi ihtiyalar olmazd. Allah Telnn marifetlerine kavumak iin,
tarkatlardan birine balanmak lazm olmazd. nk her mrid, ryada grdne
gre, iini yoluna kordu. Yaayn, ryalarna gre dzenlerdi. Ryalar, rehberin
yoluna uygun olsun, olmasn, rehberi beensin beenmesin, onlara uyard. Byle
olunca, rehberlik mridlik zinciri kopar, her cahil, her ahmak, kendi grne gre
hareket ederdi. Sadk olan bir mrid, rehberi varken, binlerce ryaya on paralk
deer vermez. Akll, uyank olan bir talib, pir nimetine kavumu iken, ryalar
hayal sayar, hibirini hatrna bile getirmez. Meln eytan, gl bir dmandr.
Sona varanlar bile, onun aldatmasndan korkusuz deildirler. Onun yalanlarndan
korkmakta, titremektedirler. Sondakiler byle olunca, yolun balangcnda ve orta-
snda olanlar artk anlamal. Hlbuki Allah Tel, sondakileri korumaktadr. eytan
bunlar aldatamaz. Balangtakiler ve yoldakiler ise, byle deildir. te bunun iin,
onlarn ryalarna gvenilmez. Dmann aldatmasndan korunmu deildirler.
(mam Rabban, Mektubat, trc, H.Hilmi Ik, stanbul, 1977, s.449- (273. Mektub)
Kitabiyat 733
ryasna itibar etmek gerekir. nk hramczde Hac smail Hakk Efendi
Hazretleri kendi ryalarna da itibar etmemitir. Belki bir baka mana isti-
kametin rya dmenine braklmamasdr. Yine buradaki mana rya grmek
deil, ryay yorann yanl ynlendirmesine mn olmak olsa gerektir.
1393

nk Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ashab ile sabahlar sohbetleri-
ne balarken iinizde rya gren var m? ile balamtr. Buna gre;

Rya Cihetiyle nsanlar Ksmdr
slm limleri, bu mevzuda vrid olan hadisleri deerlendirerek insanlar
gruba ayrrlar:
1- Nebiler: Bunlarn ryalarnn hepsi dorudur. Bazen da tbir gerektiren ey-
ler grebilirler.
2- Slihler: Bunlarn ryalar ounluk itibaryla dorudur. Bunlar da bazen
tbire muhta olmayacak aklkta grrler.
3- Dier insanlar: Bunlar, doru ve doru olmayan her ikisini de grrler. Bun-
lar ksmdr.
a) Mestur (hali kapal) olanlar: Bunlarn ryalar halleriyle muvazi gider.
b) Fsklar: Bunlarn ryas ounlukla eds (kark, mnasz)dr. Doru

1393
Gen Osman namyla mehur II. Osman Avusturya malubiyetinden sonra
kendisini kzlar aas ile hocas mer Efendi hacca tevik ediyor. Hacca gitmesini,
orada tevbe istifar etmesini sylyorlar. Kendisinin de gnlnde var, ancak malu-
biyetin akabinde hac tarafna ve zellikle Suriye-Arabistan tarafna gidilesi ordu
cenahndan padiahn o blgeden yeni bir asker devirecei ve yenieri ocan lav
edecei eklinde yorumlanyor. Bu haber stanbulda alkalanmaya balyor. Azz
Mahmud Hdy kuddise srruhul-azz Hazretleri bata olmak zere baz zevat II.
Osmana nasihat ediyorlar:
Sultanm! Sizin mlkn bekas asndan buray brakp hacca gitmeniz iktiz
etmez. Siz devletin banda olun, halkn banda olun, askerin banda olun. Azz
Mahmud Hdy kuddise srruhul-azzin bu telkinleri ve dier baz hocalarn da
telkini zerine II. Osman bir ara bu sevdadan vazgeiyor. Ama gelin grn ki, kade-
rin cilvesi, mukadder olan deimiyor. Padiah bir rya gryor. Ryasnda elinde
Kurn- Kerm var, Kuran okuyor. Kuran okurken bir an Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem zahir oluyor. Elinden mushaf ekip kayboluyor. Sultan dehetle
uyanyor ve hocas mer Efendiye ryay anlatyor. mer Efendi zaten hacca git-
mesini istedii iin:
Efendim! Rya ak, siz evvelden hacca gitmek iin niyet ettiniz, sonra bundan
vazgetiniz. Elinizden mushafn Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz
tarafndan alnmas sizin er bir konuda, din bir mevzuda verdiiniz karardan
vazgemi olmanza iarettir. Dolayyla siz yeniden hacca gitmek zere kararnz
tashih etmelisiniz deyince bu sefer II. Osman tekrar hacca gitme sevdasna kapl-
yor ve kararndan vazgemiyor. Tabi bu arada Halil Paa ve benzeri baz paalar
gvenlii salamak zere kaptan- derya sfatyla Suriye ve Kzldeniz taraflarna
grevlendiriliyor. Ancak askerler, yenieri oca yaplann kendilerine komplo oldu-
unu dnerek isyan ediyorlar.( Azz Mahmud Hdyi Uluslararas Sempozyum
Bildiriler, st-skdar Beld. 2006, c. I, s. 2122)
ksm pek azdr.
c) Kfirler: Bunlarn ryasnda sdk iyice azdr. Bu duruma: Ryaca en
dorular, szce en dorulardr hadisi iaret eder.
RYA KISIMDIR
Bazlarnca mevkuf, bazlarnca merfu olarak rivyet edilen bir ksm ha-
dislere gre ryalar ksmdr:
1-Hak rya: Bu, hadislerde ryay sliha, ryay sdka, ryay
hasene gibi, farkl kelimelerle ifade edilmitir. Bu isimlerle zikredilen ryalar,
edstan uzak ve halistirler. Bu, kiinin mazhar olaca yakn bir hayrn haber-
cisidir. Bu sebeple Allahtan bra (mjde) kabul edilmitir.
2-Kiinin nefsine konutuu rya: Bu kiinin uyank halde zihninden geen
vehimlerin tesiriyle grd ryadr.
3-eytann znt verdii rya: Hoa gitmeyen, can skc ryalar buraya
girer.
Bu ksma, bn-u Hcer drt ksm daha ekleyerek 7ye karr. Mamafih
bunlar da yukardakilerden birine dhil ederek asl kabul etmek mmkn-
dr.
4-Hadisun nefs: Nefsin konumas, yani arzularn tesiriyle grlen rya.
5-eytann elenmesi: Hadiste, eytan birinizle ryada elenirse bunu
bakasna anlatmayn denmitir.
6-Uyankken yapmaya altn ryada grmek. Belli saatlerde yemeyi
itiyad edinen o saatte uyursa, kendini yemek yer grmesi gibi.
7-Eds: (Kark, yalanc ryalar).

1394

Rya ve rya tabiri hakknda bu ksa aklamadan sonra konu ile ilgili
mam- Rabbani kuddise srruhul-azzin 273. Mektubu buraya koymak uy-
gun oldu.

Sual: Ryada, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem grlrse, o rya
dorudur. eytann aldatmasndan korunmutur. nk eytan, onun ekline gi-
remez. Byle bildirildi. Onun iin, kardelerimizin ryalarnn doru olmas la-
zmdr. eytann aldatmas olmaz deil mi?
Cevap: (Fthat-i Mekkiyye) kitabnn sahibi, yani Muhyiddn-i Arab
kuddise srruhul-azz Hazretleri, eytan, Medne-i Mnevverede metfun bulu-
nan Muhammed aleyhisselamn kendi ekline giremez diyor. Baka suretlerde
de, Raslllah olarak grnemez diyenleri kabul etmiyor. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem kendi eklini ve hele ryada tanyabilmek ok g olaca
meydandadr. Bunun iin, ryalara nasl gvenilebilir? limlerin ounun dedi-
ine uyarak ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yksek anna yakacak
zere, eytann hibir ekilde o Serverin ismi ile grnemeyeceini sylersek, o
ekilden emirler almak ve onun beenip beenmediini anlamak kolay deildir.
Meln eytan dmanln burada da gsterebilir. Araya kararak, olmayan
eyi olmu gibi gsterebilir. Rya greni artr. Kendi szlerini ve iaretlerini,
o eklin Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin szleri ve iaretleri imi gibi
gsterir.

1394
Canan brahim, Ktb- Sitte, stanbul, 1995, s.407411
Kitabiyat 735
oumuzun bildii gibi, bir gn Seyyid-l-beer aleyhi ve ala alihi ve
eshabissalat vesselam Ashab ile oturuyordu. Kureyin ileri gelenleri ve ka-
firlerin efleri orada idiler. Seyyid-l-beer aleyhi ve ala lihissalat vesselam
onlara (Ven-necmi) sresini okudu. Onlarn putlarn anlatan ayet-i kerimeye
gelince, meln eytan putlar ven birka sz, o Serverin aleyhi ve ala
alihissalat vesselam szne ekledi. Dinleyenler, bunlar da o Serverin sz
sandlar. eytann szlerini ayet-i kerimeden ayramadlar. Orada bulunan kfir-
ler barmaya balayarak, Muhammed aleyhissalat vesselam bizimle sulh
yapt, putlarmz vd dediler. Orada bulunan mslmanlar da, okunan szlere
aakaldlar. O Server aleyhissalat vesselam eytann szlerini anlamad. (Ne
oluyorsunuz?) diye sordu. Ashab- kiram, siz okurken bu szler de araya kart
dediler. O Server aleyhi ve ala alihissalat vesselam dnceye dald ve ok
zld. Hemen Cebral-i emn ala nebiyyina ve aleyhissalat vesselam vahy
getirdi. O szleri eytann kartrd, btn Nebilerin szlerine de kartrm
olduunu bildirdi. Allah Tel, o szleri ayet-i kerme arasndan kard. Kendi
kelamn sapsalam yapt.
Grlyor ki, o Server aleyhi ve ala alihissalat vesselam hayatta iken ve
uyank iken ve Ashab- kiram arasnda, eytan- lan o Serverin aleyhi ve ala
alihissalat vesselam szne kendi bozuk eylerini kartryor ve hi kimse
bunu ayramyor. O Server aleyhi ve ala alihissalat vesselam vefat ettikten
sonra bir kimse uykuda hisleri almaz iken ve yalnz iken, nasl olur da, rya-
nn eytann karmasndan korunduunu ve onun deitirmediini anlayabilir?
unu da syleyelim ki, mevlid okuyanlarn ve dinleyenlerin zihinlerinde
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bu iten raz olduu yerlemi bulun-
maktadr. nk vlen kimseler, venleri beenir. Bu dnce, hayallerinde
yerleerek, hayallerindeki ekli, sreti ryada grebilirler. Bu rya doru olma-
d gibi, eytan da karm deildir.
unu da bildirelim ki, ryalar doru olsa bile, arasra grnd gibi kar.
Mesela, ryada birisi grlrse, o kimsenin kendisi anlalr. Doru olan rya-
lar, ok olur ki, grld gibi kmaz. Bundan baka bir ey anlamak, yani ta-
bir etmek lazm gelir. Mesela, ryada Ahmed grlr. Ahmed ile Mehmed ara-
snda sk balant olduundan, bu ryadan Mehmed anlalr. Bu bildirdikleri-
miz gsteriyor ki, oradaki sevdiklerimizin grdkleri ryalara eytan karma-
m olsa bile, bu ryalarn, grld gibi, olduu nereden anlalr? Bunlar ta-
bir etmek lazm olmad ve baka eyleri gstermedikleri nasl sylenebilir?
Demek ki, ryalara kymet vermemelidir. Her ey, insan uyank iken vardr.
Bunlar uyank iken grmee almaldr. Uyank iken grlen, bulunan eylere
gvenilir. Bunlar, tabir etmek istemez. Ryada ve hayalde grlen eyler de,
rya ve hayaldir.
1395

*Mrid, edebini tarkat usln muhafaza etmelidir. Bykler bu konu-
da Usl zayi eden vusl kaybeder buyurdular.

*Bir kusur ileyince veya mridin tazirinin sebebini kendinden bilmeli-

1395
mam Rabban, Mektubat, trc, H.Hilmi Ik, stanbul, 1977, s.450452
dir.
dem aleyhisselm, kabahati nefsinde grd ve:
Y Rabb nefsime zulmettim
1396
dedi. Cenb- Hak:
Y dem, bu hal benim kaza ve kaderim cb olduunu bildiin halde
niin kendini sulu tutuyorsun? buyurunca:
Biliyorum Y Rabb... Fakat sendendir demeye edebim brakmad, diye
cevap verdi. te dem aleyhisselmn bu kendisini hor hakir edip aczini bilme-
si, onu tekrar kendine, l mevkiine ykseltti.
eytana gelince, Cenb- Hakka:
Bana dalleti sen verdin! demek suretiyle Hakkn derghndan kovul-
du.
Allah Tel, iki cihanda da edebi tevfk etsin. nk edepsiz kimse, iki
dnyada da hsrandadr.
1397

Ebu Osman el-Hr de yle dedi:
Kim nefsini terbiye ederse herkes ondan terbiye renir; edeb ehline
aykr hareket eden yasaklar iner ve kendisine uyanlar yoldan karlar.
Yusuf ibn el-Hseyn yle dedi:
Her amel edenin deeri, edebidir. Edebin bir ksmn terk edenin deeri
yoktur. Muhammed ibn el-Fadl da yle dedi:
Kim zahirin dabn kullanrsa zahir arkadalar, onun dbyla edep-
lenirler, kim btnn dabm kullanrsa halkn kalblerine onun heybeti d-
er.
1398

*Mridinin her eyini canna minnet, btn sarn ve alakadar nesneleri
mbarek, nefsi iin feyz, huzur ve shhat bilmeli gaflet etmemelidir.

* Mridinin meknnda izinsiz oturmamal ve elbisesini giymemelidir.
Onun huzurunda klenin efendisi huzurundaki oturuu gibi oturmaldr.

* Mridin bir ey yapmay emrettiinde, emr ettii eyi bilmek iin,
hemen acele etmemeli ki, emrettii eyi anlamayarak hata yapmamaldr.

* Mridin emrettii eyin sebebini sormamal ona bir i hakknda sz
sylediin vakit, ondan o sze cevap istememelidir.

*Onun dmann bildiin vakit, o dman Allah Tel yolunda terk et-
meli ve onunla beraber oturmamaldr. Onu seven ve ona sena eden kimseyi
grdn vakit onu sev ve yardm etmelidir.

1396
Araf, 23
1397
1398
Ebu Abdurrahman Slem, Risleler, trc. Sleyman ATE, Ankara, 1981,
s. 41
Kitabiyat 737
* Mridinin boad hanmn almamal, yatak odasna girmekten sa-
knmal ve onun evinde onunla beraber yatmamaya almamal, mecbur
kalrsan ayk olarak bulunmaldr.

*Dnya iini onunla mavere etmekten kanmaldr. nk ii mride
sormadan ve onun murdn bilmeden yaparsan mazur olunur. Eer yaptn
ekilden bakasn mridin bir ey beyn ederse, belki yapamazsn. Onun
iin mavere sakncal olabilir.

*Yapacan bir i hakknda sana bir fikir gelir ve mridin sana bir yol
gsterir ise, onu kabul etmeli ve onu beenmezlik etmemelidir.

*Mridinin senin zerine takdim ettii her bir kimseye hizmet etmelidir.
Yolda gecenin dnda onun nnde yrmemelidir. (Gece yol aydnlk olur
ve yolda bir mania olmad grlrse mridin yine eyhinin nnde yr-
mesi caiz deildir.) devaml ona bakmamal ve meclisinde ok oturmamal-
dr.

* Mridinin mekrinden hazer etmelidir. Zira onlar talibe baz vakitlerde
mekr ederler.

*Eer mridin sefere gider ve seni meknnda terk ederse, sen her gn
oraya gittiin vakitlerde, oradaym gibi, onun oturmakta olduu mevzie,
ona selm vererek devam etmeli ve onun gaybetinde, huzurundaki riyet ile
hrmetine mr olmaldr.

* Mridinin hazr olduu vakit arkan ona isabet eden bir mevzide na-
maz klmamaldr.

*.
EKADIN HVANIN DURUMLARI
Tasavvuf kitaplarnda dablar yazlrken genellikle erkekler zerinde
daha ok durulmutur. Bizim burada zerinde durmak istediimiz konu ka-
dnn terakki etmesinin srlarn beyan etmektir.
*Kadn ihvan, mridini kocasndan zahiren stn tutmayacaktr.
1399

Mridin stnl mnen mevcut olduu muhakkaktr. Fakat eriatn koy-
duu hkme gre ise koca kadn zerinde bir derece stndr. Bu nedenle
kocasn da maddi ve manev konularda kendine tercih etmelidir.
1400
nk

1399
Hz. Hreyre radyallahu anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem buyurdular ki; ayet ben bir insann baka bir insana secde etmesini em-
redecek olsaydm, kadna, kocasna secde etmesini emrederdim. (Tirmizi, Rada
10, 1159)
mm Seleme radyallahu anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem buyurdular ki; Hangi kadn, kocas kendisinden raz olarak vefat ederse,
cennete girer. (Tirmizi, Rad 10, 1161)
1400
mm Sleym radiyallh anhay kadnlarmz rnek almaldr.
Eb Talh radiyallh anhn bir olu vard, hastayd. Eb Talh sokaa kt
bir srada ocuk lmt. Eb Talh, eve dnnce:
Olum nasl? diye sordu. ocuun annesi mm Sleym radiyallh anha;
O, olduundan da daha rahat, dedi ve kendisine akam yemei getirdi. Eb
Talh yemei yedi, sonra eine yaklat. ini bitirince mm Sleym:
Eb Talh, ortada bir emnet var, bazlar bu emneti ariyet olarak alyor-
lar. Emanet Allah Telnn diledii bir sre yanlarnda kalyor. Derken emaneti
verenler adam gnderip emanetlerini geri alyorlar. Bu durumda kendilerine
emanet verilen kimselerin szlanmalar doru olur mu?
Hayr, doru deildir.
Bu cevap zerine mm Sleym:
Olun dnyadan ayrld ld, dedi.
Nerede?
te urada, kk odada.
Eb Talh ieri girdi, ocuun yzn at: nn lillhi ve in-n ileyhi rciun
(Biz Allahnz, Ona dneceiz,) diyerek kadere rza gsterdi.
Haydi ocuu defnediniz, dedi. Daha sonra sabah olunca Eb Talh
radiyallh anh Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yanna vard, olup bitenleri
anlatt. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem:
Gece gerdee girdiniz mi? diye sordu.
Evet, dedi. Bunun zerine Raslllah sallallh aleyhi ve sellem;
Allahm, geceyi haklarnda mbarek kl, diye dua etti. Daha sonra;
Beni hak dn ile gnderen Allah Telya yemin ederim ki o, ocuunun l-
mne sabrettii iin Allah Tel onun rahmine bir erkek ocuu ilka eylemitir,
buyurdu. O geceki mnasebetten mm Sleym bir olan ocuu dourdu.
(Kandehlev, M.Yusuf, Hayats Sahabe, trc. Stk Glle, c.3, s.141142)

Ebu mme radyallahu anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
buyurdular ki; kii vardr ki, onlarn namazlar kulaklarndan teye gemez:
Kitabiyat 739
manevi yolda ilerlerken perdelenmek vardr. Cemal perdeleri dahi terakkisi-
ne mani olur. Kadnda celal perdesi ile perdelenmek yoktur. Eer celal sfat
onlarda zahir olsa idi yaratclk sfat olan annelii tayamayaca gibi, bir
erkek ona balanamazd. Erkek ise, celal ve cemalin sfatlarna haizdir. Ka-
dnn racul (erlik) sfatn bulmas ise, izafi olup, birok kadnda zuhur et-
mez. Bu nedenle celal sfatnn zellilerini kocasndan aldnda istikamet
zere olur.
*Kadn ihvan eer kocas baka bir eyhe veya cemaate bal ise, koca-
snn tarafndaki mridi veya stad tercih etmelidir. Eer tercih edemiyorsa
tarttklar ve anlaamadklar konularda eriatn koyduu esaslar baz alma-
ldr. nk eriatn esaslar tarkatten nce gelir.
*Kadn ihvan kocasna kar olan grevlerini ihmal edip ibadetlerinde
arya gitmemelidir.
1401

1- Dnnceye kadar, kaan kle.
2- Geceyi, kocas kendisine dargn olarak geiren kadn.
3- Kavminin nefret ettii imam. (Tirmiz, Salt 266, 360)
Ebu Hreyre radyallahu anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
buyurdular ki; Nefsim kudret elinde olan Zt- Zlcelle yemin ederim, bir erkek
hanmn yataa davet ettiinde kadn imtina edip gelmezse, kocas ondan rz
oluncaya kadar semada olan melekler ona gadab ederler.
Bir baka rivyette yle denmitir: Erkek, kadnn yatana arr, kadn da
gelmeye yanamaz, erkek fkelenmi olarak sabahlarsa, melekler sabaha kadar -
bir rivayette yataa gelinceye kadar- kadna lnet okurlar.
Bir baka rivyette: Kadn ksknlkle kocasnn yatandan ayr olarak sa-
bahlarsa, melekler onu lnetler denmitir. (Buhari, Nikh 85, Bedl-Halk 6;
Mslim, Nikh 120 - 122 1436; Ebu Dvud, Nikh 41, 2141)
1401
Hz. Ebu Hreyre radyallahu anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem buyurdular ki; Kadn, kocas varken izin almadan nafile oru tutmasn.
(Buhari, Nikh 84; 86; Mslim, Zekt 84, 1026; Ebu Davud, Savm 74, 2485;
Tirmizi, Savm 65, 782)
Ebu Said radyallahu anh anlatyor: Safvn bnu Muattl radyallahu anhn ha-
nm, yannda Safvn da bulunduu bir anda Raslllah sallallh aleyhi ve selleme
gelerek:
Ey Allahn Rasl, namaz kldm zaman kocam beni dvyor, oru tuttuum
zaman da orucumu bozduruyor, gne douncaya kadar da sabah namaz klm-
yor! dedi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem, hanmnn bu syledikleri hak-
knda Safvna sordu. Safvn:
Ey Allahn Rasl! Namaz kldm zaman dvyor szne gelince, o za-
man bir rekatte uzun iki sre okuyor. Hlbuki ben bunu yasakladm dedi.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem kadna:
nsanlara tek surenin okunmas yeterlidir buyurdu. Safvn devam etti:
Oru tuttuum zaman bozduruyor szne gelince, Hanmm oru tutup du-
ruyor. Ben gencim, hep sabredemiyorum. dedi. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem;
*Kadn ihvan, kocasna isyan etmemelidir.
1402

nsan kt huyun oluma sebebini bilirse yanl yapmaktan kendini ko-
rur. Mesela; Aliyyl-Havvas kuddise srruhul-azz buyurdular ki;
Kar ve kocann ahlakn inceleyince kadnnn ahlak ve davran er-
keinki gibidir. nk kadn ondan yaratlmtr. Bir kimse kendi huyun-
dan habersiz ise, kendi einin huy ve ahlakna bakmaldr. O zaman kendi
huy ve ahlakn aynada grm gibi, kendisine gz krpp baktn grr.
Hads-i erfte de: Allah Telnn diledii oldu, dilemedii de olmad
denilmitir.
Hz. Muhammed sallallh aleyhi ve selleme biri gelip saliha bir kadnla
evlenmek iin dua talebinde bulundu. Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem
melekler arasnda dua etsem onlar min deseler bile kaderin deimez
buyurdular. Bu hadisler gsteriyor ki, sabr en gzel iarettir.
*nce ihvan olan kadnn kocas sonradan bu tasavvuf yoluna girecei
muhakkaktr. nk ayeti kerimede Allah Tel buyurur ki;
Er olanlar kadnlar zerinde hkim dururlar, nk bir kerre Allah
Tel birini dierinden stn yaratmtr
1403

Bu sebepten dolay kocasnn bu yola girmesi iin ikna yoluna gitmeye

Bir kadn kocasnn izni olmadan nafile oru tutamaz! buyurdular. Safvn
devamla:
Gne douncaya kadar sabah namaz klmadm szne gelince, biz gece
alan bir aileyiz, bunu herkes biliyor. Sabaha yakn yatnca gne douncaya
kadar uyanamyoruz diye aklama yapt. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem;
Ey Safvn, uyannca namazn kl! buyurdular. (Ebu Dvud, Savm 74,
2459)

Rbiatul-Adeviyye kuddise srruhul-azize her gece abdest alr, kokular srnr
ve kocasna: Benimle olmak istiyor musun? diye sorarm. Hayr cevabn
almas zerine sabaha kadar ibadet edermi. Gecenin ilk blmnde:
Allahm! Gzler uyudu, yldzlar snd, dnya hkmdarlar kaplarn ka-
patt, ama senin kapn kapanmaz, beni bala diye yakarrm. Ardndan namaz
iin divan durarak:
zzet ve celline andolsun ki, yaadm srece huzurundaki durumum saba-
ha dein byle olacak dermi. (mam arani, Tenbhul Muterrn, trc. Selefin
hls ve Takvas, Stk Glle, stanbul,1997, s.136)
1402
Sevbn radyallhu anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
buyurdular ki;
Ciddi bir sebep olmadan, kocasndan hul yoluyla boanan kadn, cennetin
kokusunu alamaz. (Tirmiz, Talk 11, 1186,1187; Eb Dvud, Talk 18 2226;
Nes, Talk 34, 6,168)
Eb Dvudun bir rivayetinde yle denmitir: Hangi kadn zevcesinden bo-
anma taleb ederse... Eb Hreyrenin Nesde gelen bir rivayetinde: Kocasn-
dan hul suretiyle boanan kadnlar gnaha mnfklar gibidir buyurulmutur.
1403
Nisa, 34
Kitabiyat 741
zorlamamaldr. nk mmin ve ahlakl kadn, aile hayatnn gerek ilac-
dr.

Ebu mame radyallahu anhn rivayetine gre: Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem yle buyurmulardr:
Mmin, Allah Telya takvadan sonra en ziyade saliha bir zevceden
hayr grr. Bylesi bir kadna emretse itaat eder. Ona baksa srur duyar, bir
eyi yapp yapmamas hususunda yemin etse, kadn bunu yerine getirerek onu
yeminden kurtarr, kadnndan ayrlp uzak bir yere gitse, kadn hem kendi
namusu ve hem de adamn mal hususunda hayrhah ve drst olur.
Abdullah, bnu Amr radyallahu anhma anlatyor: Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem buyurdular ki;
Gzellikleri sebebiyle kadnlarla evlenmeyin. nk gzelliklerinin on-
lar kibir ve gurur sebebiyle alaltacandan korkulur.
Onlarla mal ve mlkleri sebebiyle de evlenmeyin, zira mal ve mlkn on-
lar azdracandan korkulur.
Fakat onlarla diyaneti esas alarak evlenin. Yemin olsun, burnu kesik, ku-
la delik siyahi dindar bir kle dindar olmayan hr kadnlardan efdaldir.

*Kadnlar derslerini tamamlarken eksiklikleri Efendi Hazretleri tarafn-
dan tamamlanaca iin ailesinin isteklerini n planda tutmal eine ve o-
cuklarna kar efkatli olmaldr. Bu arada aile bireyleri olumsuz bir tutum
sergiliyorlarsa sabr da gstermelidir. nk maneviyatta hakl olan kadnn
istekleri en az ret edilen hallerdendir. nk yaratllarndaki latif sfatnn
zayi olmamas iin Allah Tel manevi yardmn abuk gnderir.
*Kadn ihvanlarn sohbetleri feyz ynnden kuvvetli olsa da terakki y-
nnden zayf kald iin kocasnn terakki etmesini dileyerek onun sohbetle-
re gitmesine mani olmayacaktr. Kocasnn kazand manevi hali kadn evi-
nin ierisinde ondan alr ve kazancna ortak olur. Bu ekilde de kendisinin
yol almasna kolaylklar ihsan olur.
Kadn ve erkek kark yaplan sohbetlerden, kadn ve erkek ihvan sa-
knmaldr.
1404
nk bu tr sohbetlerin fuyuzat fazla olmas yannda tehli-
kesini bertaraf edecek manevi kudret her zaman bulunmad iin dikkatli
olunmaldr. Bu trl kark sohbetleri bykler tercih etmemilerdir.
*Mridinin ziyaretine muhakkak kocas ile beraber gitmelidir.
1405
Ko-

1404
bnu Abbas radyallhu anhm anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem yle buyurdular: Bir erkek, yannda mahremi bulunmayan yabanc bir
kadnla yalnz kalmasn! Bunun zerine bir adam kalkarak:
Ey Allahn Resl, kadnm hacc iin yola kt, ben ise, falan falan gazvelere
yazldm! dedi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yleyse git hanmna yeti,
onunla hacc yap! diye emretti. (Buhri, Cezus-Sayd 26, Cihd 140, 181, Nikh
111; Mslim, Hacc 424, 1341)
1405
Eb Hreyre radyallhu anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem buyurdular ki; Allah Telya ve ahiret gnne inanan bir kadna, bir
cas ihvan deilse mridini gnl ziyaretleri ile ziyaret klmal ve onu z-
memelidir.
1406
Eer yalnz bana veya bir kadn cemaatle ziyaret turlarna
itirak ederse, bilmelidir ki, bu ziyaretlerin neticesinde fazla bir terakki bu-
lamaz.
1407
Yalnz zevk ve feyz alr. Bu istenen hedef deildir. nk tasav-
vuf nefsi terbiye iindir.
*Kendini yetitirmek isteyen kadn ihvan yalnz kald zamanlarda
onun terbiyesi ile kim nasl megul olacaktr?
Bu soru iin verilecek cevap udur. Tarkat eriatn dnda deildir. Ta-
savvufun inceliklerine kavumak iinde kitaplar okumal ve izinsiz derslerini
deitirmemelidir. Senelerce yalnz balang dersini ekmi (yirmi yl ge-
mi hi kimse ile grmemi) bir ihavana Efendi Hazretleri ona slku
(yksek dersleri) gemi ihvann dersini vermitir. Bu u demek oluyor. Ders
vasta. nemli olan yola sadkat ve devam etmektir.
*Kadn ihvann kendi aralarnda yaptklar sohbetlerde genellikle skt
zere, biri tarafndan Kurn- Kerim, ilhi ve ilmihal, menkp kitaplar
okumalar uygun olacaktr.
*Kadn ihvan grd ryalar birbirlerine anlatmamaldr. Yalnz koca-
sna anlatmaldr. nk kadnlarn birbirlerine anlattklar ryalar sonuta
kadn ihvanlar iin sorun tekil etmektedir.
*Kadn ihvanda baz zaman mridine kar sevgisinde arya gittiini
hissederek yanl bir halim vardr, eklinde znt olur. Unutulmamaldr ki;
mridin kadn mridi ile izdivac tarkat eriatnda men edilmi hususlar-
dandr.
1408
Kadn bu hali yenmek iin, zlmek yerine kocasna kar hiz-

gece ve gndz devam edecek bir mesafeye, yannda bir mahremi olmadka git-
mesi hell deildir. (Buhr, Taksrus-Salt 4; Mslim, Hacc 419, 422, 1339;
Muvatta, stizn 37, 2, 979; Eb Dvud, Mensik 2, 17231725; Tirmiz, Rad 15,
1170)
1406
Ebu Hreyre radyallahu anh anlatyor: Ey Allahn Resul hangi kadn
daha hayrldr? dendi,
Kocas baknca onu srura gark eden, emredince itaat eden nefis ve malnda,
kocasnn houna gitmeyen eyle ona muhalefet etmeyen kadn! diye cevap ver-
di. (Nesi, Nikh 14 6,68.)
1407
Ebu seyd radyallahu anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem mescidden kyordu. Yolda kadnlarla erkeklerin karm vaziyette oldukla-
rn grnce, kadnlara:
Sizler geride kaln. Yolun ortasndan gitmeyin, kenarlarndan gidin! ferman
buyurdu. Bundan sonra, kadnlar nerdeyse duvara deecek ekilde yrrd. Bazen
bu demeler sebebiyle, elbisesinin duvara takld olurdu. (Ebu Dvud, Edeb 180,
5272)
bnu Mesud radyallahu anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
buyurdular ki; Kadn avrettir, dar kt m eytan ona muttali olur. (Tirmizi,
Rada 18, 1173)
1408
Tarkatn eriat vardr. eriatn tarkat vardr. Hakikatin marifeti vardr.
Kitabiyat 743
metini artrmaldr. nk bu vesvese eytandr. Evli insanlardaki zntle-
rin hepsi eytandr. Bu erkek ve kadn iinde ayndr. nk kadn ve erkek
evlenince vahdet sfat ile Allah Tel rahim sfatndan tecelli eder. Bu rahim
sfatylada nesiller devam etmektedir.
*Kadndaki velyet sonucunda mritlik sfatna kavuan ok nadirdir.
Bu zamanda ise, pek mmknde grlmemektedir. Onun iin eytan bazla-
rna ok yksek makamlara erdin gibi aldatmalar olursa dikkat ederek bu
hali terk etmeye almaldr. Kadnlarda halife, vekil, hatim hocas ve ders
tarifi yapmak vazifesi olmaz.
*Kadn ihvann rt konusunda dikkatli olmas en nemli hususlardan-
dr.
1409
almas zaruri olanlar iin ise, Allah Telya dua ederek bu hal-
den ksa zamanda kurtulup maietini giderecek rzk iin kocasna dua etme-
lidir. Rzknn kocasnn tarafyla temini yoluna gitmelidir. Ancak bu konuda
en nemli husus aile bireylerinin birbirlerini anlamaya almalar huzursuz

Marifetin eriat vardr. Mesel evlenme yasann kimlerle olaca bellidir. Usl,
fr, karde, teyze, hala, day, amca bir de stkarde ana, baba. Bunun dndakilerle
evlenme serbestiyetiyeti vardr. Fakat bir eyh derviesi (kadn dervi) ile evlenemez.
Bu da tarkatn eriatdr. Nereden bileceksin?
Douda bunun uygulamalar var ama...
O eyh deildir. Sahtekrdr. Bak gayet ak sylyorum. Ayrca, kt misal,
misl tekil etmez. Yni, kt rnekten rnek alnmaz.
Kadnn boanmasn salyor, sonra kendisi evleniyor.
Kendi eyhse ve onun derviesiyse olmaz. Bakasnn derviesiyle olur.
Sen bir eyhsin. Sana ntisab etmi bir dervien var. Onunla mr boyu evlene-
mezsin. Bu genel bir kaidedir. Ancak muhabbet bahsi bazen kaideleri aar. Nefs
deil, muhabbet. Bu nerede yazyor? Demeyin. (NANER, . Turul, Gnl Soh-
betleri, st, 2005, s. 59)
Mridler tarkat edebinde baba makamnda olduklarndan ocuklar mesabesin-
de olan mridleri ile izdiva etmesi terbiye okuluna en byk zarar verir.
1409
mm Seleme radyallahu anh anlatyor: Cenab- Hakkn u mealdeki
kavl-i erifleri indii zaman, Ey peygamber! Hanmlarna, kzlarna ve
mminlerin hanmlarna syle. Evlerinden ktklarnda d rtlerini zerlerine
alsnlar.. (Ahzb 59) Ensr kadnlar balarnda siyah rtden kargalar tayor gibi
olduklar halde dar karlard. (Ebu Dvud, Libas 32, 4101)
Hz. Aie radyallahu anh anlatyor: Esm bint-i Ebi Bekr radyallahu anhm,
zerinde ince bir elbise olduu halde Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin huzu-
runa girmiti. Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem ondan ynn ters istikamete
evirdi ve:
Ey Esm! Kadn hayz yana girdi mi ondan sadece unun ve unun dnda
hibir yerinin grnmesi ciz deildir! dedi ve yz ile ellerine iaret etti. (Ebu
Dvud, Libs 34, 4104)
bnu Abbs radyallahu anhm anlatyor: mm Seleme radyallahu anha,
evinde iken de cilbbesini bartsn fazilet midiyle zerinden hi karmazd.
Rezn tahric etti.
bir ortam iine de dmemeleridir. Eer geim sknts nedeniyle boanma-
lar olursa bunun manevi hibir tedavisi yoktur. Maddiyat insana ancak zn-
t verir.
*Kadn ihvann mescidi, sohbet yeri, vb her eyi evidir. htiyacn dar-
da aramaya almamaldr. Eer evinde huzur bulursa kocas onun emrinde
olaca muhakkaktr.
1410
nk Allah Tel kar-koca mcadelesinde kadn
tarafna yardm eder. Ancak kadn isteklerinde nefsn ve dnyev eyler iin
kendini zorlamamaldr.
*Kadn iin itaatn snrlarn belirlerken unutulmamaldr ki, Allah Te-
lnn yasaklarn aan kocas iin itaat etme mecburiyetide yoktur. nk
kadnn kocaya itaati Allah Telya itaat gibi olduundan Allah Tel kt
eyleri emretmez. Allah Tel zulm sfat ile tecelli etmez. Zulm sfat
eytan sfatlardan olup mmin kadndan eytana itaatte beklenilmez.
Gah su dker, gah tuz eker. Gah tandra yayar, atele onu mihenge vurur.
stekli ve istenen, bu eit drlp bklr, Alt olan ve st gelen, bu oyundadr
ite. Bu oyun yalnz kocayla kar arasnda olmaz. Her kla her sevgili de bu
oyunu oynar. Evveli olmayanla sonradan olann, varlkla var olup suret kabul
edenin Vise ve Ramin gibi, bklp ezilmesi farzdr. Fakat her birinin oyunu
baka bir eittir. Her birinin ezilip bzlmesi baka bir hnerdendir. Kocaya
kars iin ey koca karn kt tutma, ho tut demek iin misal olarak syle-
dim. Gerdek gecesi yengesi onun elini tutup ho bir emanet olarak senin eline
vermedi mi? Ey gvenilir kii sen iyi kt ne yaparsan Allah Telda sana onu
yapar.
1411

1410
Ebu Hreyre radyallahu anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem buyurdular ki; Kadnlara hayrhh olun, zira kadn bir eyei kemiinden
yaratlmtr. Eyei kemiinin en eri yeri yukar ksmdr. Onu dorultmaya kal-
karsan krarsn. Kendi haline brakrsan eri halde kalr. yleyse kadnlara ha-
yrhah olun. (Buhari, Nikh 79, Enbiya 1, Edeb 31, 85, Rikak 23; Mslim, Rada
65, 1468; Tirmizi, Talak 12, 1188)
Amr bnuI-Ahvas radyalahu anh anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem buyurdular ki; Kadnlara kar hayrhh olun. nk onlar sizin yannz-
da esirler gibidirler. Onlara iyi davranmaktan baka bir hakknz yok, yeter ki,
onlar ak bir irkinlik ilemesinler. Eer ilerlerse yatakta yalnz brakn ve id-
detli olmayacak ekilde dvn. Size itaat ederlerse haklarnda ar gitmeye baha-
ne aramayn. Bilesiniz, kadnlarnz zerinde hakknz var, kadnlarnzn da sizin
zerinizde hakk var. Onlar zerindeki hakknz, yatanz istemediklerinize i-
netmemeleridir. stemediklerinizi evlerinize almamalardr. Bilesiniz onlarn sizin
zerinizdeki haklar, onlara giyecek ve yiyeceklerinde iyi davranmanzdr.
Hz. Aie radyallahu anha anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu-
yurdular ki; Eer bir kimsenin bir bakasna secde etmesini emretseydim, kadna,
kocasna secde etmesini emrederdim ve eer bir erkek karsna krmz bir dadan
siyah bir daa ve siyah bir dadan krmz bir daa ta tamay emretseydi, uygun
olan, kadnn bu emri yerine getirmesidir.
1411
Mesnevi, c.VI, b. 39493957
Kitabiyat 745
*Kadnn kavuaca en yksek makam ak makam olan Hz. Hatice
radiyallh anhann makamdr. Bu makam ok ibadet ile elde edilmeyip
kadnn itaat ile nce kocasna sonra mridine feday can ve hizmet etme-
sidir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kadnlar arasnda en ok deer
verdii de Hz. Hatice radiyallh anhadr.
Hz. Fatma, Hz. Aie radiyallh anhmann makamlar daha sonra ge-
lir. Bu nedenle kocasna ak olmayan kadnn mridinden alaca hibir
ey yoktur. Kocasnn ilesine katlanmak bin yllk riyazattan faziletlidir.
1412

KADIN NN RTN EMRNE MUHATAP KILINDI?

nsan kutsdir. Erkek ve kadn bu kutsliin bireyleri olarak bir btndr.
Allah Tel yaratl latif olan bir cz yani kadn muhafaza iin rtl
tutmak istedi. nk btn ierisinde plaklk ile kadnn ezilen taraf olarak
kalmasn istemedi. Ancak kadnlarn byk bir ksm kendine verilen gzel-
lii etraf ile paylamak arzusuna dmtr. Bu nedenle eitli sebepler
bularak gizli defineyi aa kartmak istediler. Her kadn ei olan kocasnn
bir ksmn oluturduunu bilmelidir. Bu u demek olur. Yaratlndaki baz
zayf noktalar ancak ei ile tamamlayacaktr. Her insan gibi, kadnda hayat
boyunca bu eksiklii tamamlamak iin gayret gstermektedir. Bunu bulma-
ynca kendince areler arayarak da alr. Sonuta bulmak istedii eyi de
bulamaz. Erkek ise, bu trl bir zorlama ierisinde deildir. nk hakim
sfat ile bu noksanl hibir ekilde hissetmez.
Allah Tel kadna cazibe vermitir. Fakat kapatmay da yannda em-
retmitir. rtdeki snr tek para
1413
elbise ile emretmitir. Tek para vah-

1412
Abdullah bnu Ebi Evfa radyallahu anh anlatyor: Hz. Muaz amdan
dnnce Raslllah sallallh aleyhi ve sellem secde etmiti. Efendimiz sallallh
aleyhi ve sellem hayretle:
Ey Muaz! Bu da ne? dedi. O aklad:
ama gitmitim, onlarn reislerine ve patriklerine secde ettiklerine rastladm.
imden, ayn eyi size yapmak arzusu geti. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
bunun zerine:
Bunu yapmayn! Zira ayet ben, bir kimseye, Allah Teldan bakasna sec-
de etmeyi emretseydim, kadna kocasna secde etmesini emrederdim. Muham-
medin nefsi elinde olan Zat- Zlcelale yemin ederim ki, bir kadn, kocasnn
hakkn eda etmedike Rabbinin hakkn da eda edemez. Kadn deve srtndaki
semere binmi iken kocas nefsini talep edecek olsa, kadn bu istee mani ola-
maz.
1413
Mmin kadnlara syle bartlerini (araflarn) yakalarnn zerine
sarktsnlar. (Nur, 31)
Ebussuud Efendinin tefsirinde Cilbb dan maksat ok geni ve uzun bir rt-
dr. Kadn bununla ban rtt gibi yzn ve gsn de rterek ayaklarna
detin (birliin) temsili olduundan ruhni ykseliin emresidir. rt aslnda
bir olan Allah Telnn kadnda grlen zuhurtnn ifnsn salayan m-
him bir eyadr. Bu muhafazadaki snr Hz. Aie radiyallh anha u ekilde
tesbit etmitir.

Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem her nebi vefat ettii me-
kanda defnedilmitir buyurduu iin kendisi de Hakka yrdnde kabir
olarak Hazreti Aie radiyallh anhann hcresinde yatt dein serili olduu
yerde srlanmtr. Hazreti Ebu Bekir radiyallh anh Hakka yrdnde Haz-
reti Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yannda srlanmtr. Hazreti Aie
radiyallh anha buyurdu ki;
Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve babamn srlandklar
1414
evime girerdim. Efendim ve babam der, d elbisemi karrdm.
Hazreti mer radiyallh anh Hakka yryp babasnn yanna srlannca
Aie radiyallh anha cilbabn giyinmeye balad ona: Annemiz size ne olu-
yor? Neden cilbabnz giyiyorsunuz denildiinde yle buyurdu:
u efendim, u da babamd Hazreti mer radiyallh anhdan hay
ederek giyindim.

mam Malik radiyallh anh yle sylemitir:
Hazreti Aie radiyallh anhann evi iki ksma ayrlp bir duvarla bln-
mt. Bu iki blmden birinde kabir vardr. Bir ksmn da Hazreti Aie
radiyallh anha bulunuyordu. Arada srada kabir tarafna geerdi. Hazreti
mer radiyallh anhden sonra da geerdi. Fakat bu defa zerine bir rt alp
ona brnerek girerdi.

Yine Hazreti Fatma radiyallh anha tesettre son derece ehemmiyet ve-
rirdi. Vefat ettii zaman ykanmasnda iki kiinin bulunmasn (Esma binti
Umeys ve Hazreti Ali Kerremallh veche) ve kk bir adr iinde ykanma-
sn, cenazesinin kimse tarafndan grlmemesi iin geceleyin srlanmasn va-
siyet etmi ve yle yaplmtr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem onun bu
hassasiyetine uygun olarak kyamet gn olunca perde gerisinden bir mnadi
yle seslenecek:
Ey maher halk gzlerinizi kapayn Fatma bint-i Muhammed
sallallh aleyhi ve sellem geecek.
Mknats demiri eker. Bu nedenle rts, kadn korumas yannda ca-
zibe kuvvetini de artrd gibi, kontrol altnda tutmaktadr. nsan bilmedii
eyin peine gitmekten heyecan duyar. Ak olan eyde sr dnlemez.

kadar salar.
Celaleyn tefsirinde cilbab ise, kadnn btn vcudunu kapatan rtdr. bni Ab-
bas radiyallh anh, Hr olduklarnn bilinmesi ve iffetlerinin korunmas iin
mmin kadnlara bir gzleri hari, ba ve yzlerini tamamyla rtmeleri em-
redilmitir.
1414
Srlamak. Defnedilmek manasna kullanlmaktadr. nsan iin hakiki lm
olmad gibi, byklerimizin dnyay terk etmelerinde sayg ifadesi iin bu lafz
kullanmak edeben zerimize vacibtir.
Kitabiyat 747
nk tedbiri yanndadr. ok kii ak olduu kiide grd, belki hayali-
dir. Vuslat olunca da hayalini bulamaynca zlr. Fakat aresini de kay-
betmitir.
1415

Hsl insan, vuslata erdi mi vasta olan kadn, adamn gzne souk g-
rnmeye balar.
1416

Eer kadn, murad verecek bir vasfa erimi olup bir erkei kendine ba-
lamsa, bu sefer bakasn da ayn etkiye almamas iin kendini koruma
altna almas lazmdr. nk vuslata kavumu olann soukluu zamanla
artar iken, dierlerinin atei harlanmaktadr. Buna ancak kadn engel olacak-
tr. Kadn tencere gibidir denilmitir.

Zyyine linns,
1417
hkmnce Allah Telnn insanlar iin bezedii ey-
lerden halk, nasl kurtulabilir?
Allah Tel; kadn erkeklere munis olmak zere yaratt. dem nasl olurda
Havvadan ayrlabilir?
Kii yiitlikte Zlolu Rstem bile olsa Hamzadan bile ileri gese yine
hkmetme hususunda karsnn esiridir.
dem szlerinden lemin sarho olduu Muhammed sallallh aleyhi ve
sellem bile Kellimin y Humeyr (Benimle konu) derdi.
Geri zhiren su, ateten stndr; fakat bir kaba konunca ate, onu fkr f-
kr kaynatr.
kisinin arasnda bir tencere, bir mlek oldu mu ate, o suyu yok eder, ha-
va haline getirir.
Grnte su nasl ateten stnse, sen de kadndan stnsn; fakat
hakiktte ona malpsun, sen onu istemektesin.
Byle bir hassa ancak demolundadr. nk insanda muhabbet vardr.
Hayvann muhabbeti azdr ve bu da onun nks olmasndan ileri gelmitir.
Kadnlar, akll kiiye galebe ederler, fakat cahil kii onlara galip olur
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem dedi ki; Kadnlar; akll kiilere eh-
li dil olanlara fazlasyla galip olurlar. Fakat cahiller, kadna galebe ederler.
nk onlar sert ve kaba muameleli olurlar. Onlarda acma, ltfetme, sevme
azdr. nk tabiatlarnda, yaradllarnda hayvanlk stndr.
Sevgi ve acma, insanlk vasfdr; hiddet ve ehvetse... hayvanlk vasfdr.
Kadn, Hakk nurudur, sevgili deil... Sanki yaratcdr, yaratlm deil-
dir!
1418

1415
LK, Kbra, slmda Tesettr ve Evlilik, st, 2006, s.67, 35
1416
Mesnevi, c.III, b: 1400
1417
nsanlara, kadnlar, oullar, yklerle altn ve gm ynlar, cins at-
lar, davarlar, ekinler gibi zevklerin sevgisi, ekici hale getirildi. Fakat bunlar,
dnya hayatnn geici nimetleridir. Oysa Allah, akbet gzellii, Onun yannda-
dr. (l-i mran, 14)
1418
Mesnevi, c.I, b: 24252436
Erkek kadndaki ilh srr kendinde bulamad iin kadna olan isteini
dizginleyemez. Bu nedenle Bakmak zinadr desende gzn kadndan
ayramaz. Onun iin rtnmesini isteyen Allah Teldr. nk erkekte ve
kadnda kar cinse meyil vardr.

Bir kadnn kocasn yahut bir kocann karsn alp bir yere gtrsen ei de
koa koa mutlaka onun yanna gelir.
1419

Bu birlikte lem bek bulsun diye Allah Tel erkekle kadna da birbirleri-
ne kar bir meyil verdi. Her cze de, dier bir cze meyil verdi kisinin bir-
lemesinden bir ey doar, bir ey vcut bulur.
1420

Allah Tel zahir ve batn rtnmeyi beraber istemitir. Yani rtnme
yalnz vcudun da rtnmesi deildir. Ruhun rtnmesi de gereklidir.

Nice namuslu, rtl kadn vardr ki, ferciyle, boaznn omluundan
rsvay olmutur.
1421

Kadnn bak fitnedir. Fakat bu fitne, sesi de duyuldu mu bir katken yz
kat olur. Sesini yceltmesine imkn bulunmazsa kadnn bak, yalnz bana
fayda etmez.
1422

Bu nedenle kadn rtsyle srrn korur. Bu srr ise, erkeinin aynas-
dr. Ayna eer akta olursa gelen giden bakmak ister. Erkek ise, bir zaman
sonra gelenin gidenin bakarken nefesi ile isledii aynay temizlemek yerine,
ya krarsa? Aynann islenmemesi iin evde rt rtersin. Bu rt srekli
aynan temiz tutar. Erkek bakmak iin atnda irkin yzn dahi gzel
grr. Bunun iin husus gzellik umumletiinde deersizleir. Talibi bile
olmaz. Allah Tel husus gzelliklerin paylalmasn baz yerlerde yasak-
lamtr. Bu gzelliklerin banda kadnn gzellii vardr.
Kadn kendinde olann saklamaya alrsa onu erkekten daha fazla ko-
rumaktadr. Aarsa Allah Telya dahi isyan edebilecek gc kendinde
bulur. nk kadn yaratma sfatnn tecellighdr. Bu nedenle rtnen ka-
dna almay, ak olan kadna rtnmesi istenirken zorlama yolu ile deil
ikna yolu ile teklif etmelidir. Zayf denilen kadnn ok gl olduu bilinen
bir gerektir.
1423

1419
1420
1421
Mesnevi, c.III, b.1696
1422
Mesnevi, c.VI, b.4557
1423
bnu mer radyallahu anhma anlatyor: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem (bir bayram namaznda kadnlar tarafna geerek):
Ey kadnlar cemaati! (Allah Tel yolunda) sadakada bulunun, istifar ok
yapn. Zira ben siz kadnlarn cehennemde ounluu tekil ettiini grdm
Kitabiyat 749
Hls kadn rtsyle cazibe gcn kontrol altna almaktadr. nk
kadn karsnda galip olan erkek yok gibidir.
Bu i, siz kadnlarn tuzandandr. Gerekten de sizin tuzanz ok
byktr.
1424

nk kadnn istei karsnda erkek aciz kalmtr. Aciz kalan erkekte
kadnn safiyetini bozup kadna zarar vermekten kendini kurtaramamtr.
Onun iin erkekteki acziyeti kadnn aa kartmamas gerekir. nk
erkein tabiat buna msaade etmez. Bu nedenle ok zaman huzur bozulmu-
tur. Huzurun olmad ortamda iyilik ve ktlk vasf kaybolur. yiliin ve
ktln deersizletii toplum ilh gazab celp eder.

buyurdular. Dinleyenlerden cesaretli bir kadn:
Niye cehennemliklerin ounu kadnlar tekil ediyor, neyimiz var? diye sor-
du. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem:
Aznzdan kt sz ok kyor ve kocalarnza kar nankrlk ediyorsunuz.
Akl ve dini eksik olanlar arasnda akl sahibi erkeklere galebe alan sizden ba-
kasn grmedim! dedi. O kadn tekrar:
Ey Allahn resul! Akl ve dini eksik ne demek? diye sorunca Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem aklad:
Akl noksan tabiri, iki kadnn ahitliinin bir erkein ahitliine denk olma-
sn ifade eder. Dinlerinin eksik olmas tbiri de onlarn (hayz dnemlerinde)
gnlerce namaz klmamalarn, Ramazan aynda oru tutmamalarn ifade eder.
Buhr, Hayz 6, Zekt 44, man 21, Ksf 9, Nikh 88; Mslim, Ksf 17, (907),
man 132, (79); Nes, Ksuf 17, (3, 147); Muvatta, Ksuf 2, (1, 187).
1424
Yusuf, 28
F- HVNIN PSKOLOJK DURUMLARI
Kitabn ierisinde dolayl olarak bu konunun izahlar gese de ihvna
faydal olaca dncesiyle bir balk altnda incelemek ihtiyac hsl ol-
mutur. Genellikle dikkat edilecek hususlar unlar olabilir.

*Asl hedefin ahiret hayat olduu dnyada grecei ve kazanaca ey-
lerin geiciliini unutmayp, gerekirse terk etmede kararl olmaldr.

Eer bir deniz yolculuunda bindiin gemi bir limana urar da seni kyya
su almak iin yollarlarsa, yolda midye kabuu veya mantar bulursan bunlar
toplayabilirsin. Fakat akln daima gemide olmaldr. Sk sk ban gemiye evi-
rerek kaptann seni arp armadn aratrmalsn. Eer kaptan arrsa
seni eli aya bal bir hayvan gibi, gemiye atmalarna meydan vermemek iin
elindekilerinin hepsini atp hzla geriye dnmelisin. Hayat yolculuunda da du-
rum ayndr. Bir midye kabuu veya bir mantar yerine bir kadn veya bir ocuk
nasibin olursa, bunlar benimsersin. Fakat kaptan seni arnca arkana bakma-
dan her eyi brakp gitmen lzmdr. Eer yal isen yetiememek korkusuyla,
gemiden pek uzaklamamalsn.
1425

*steklerini dizginlemeyi bilmelidir.

Bir ocuk; az dar, iinde fndk incir bulunan bir kaba elini sokar, avucu-
nu alabildii kadar doldurur ve bu kadar, iince, elini darya karamayarak
alamaa balar. Yavrum onun yarsn brak. Elini yine olduka dolu darya
karabilirsin. Sen ite bu ocuksun. ok istiyorsun ve hepsini elde edemiyor-
sun. Daha az iste, o zaman istediin senin olur.
1426

*Her eyden nce yalnzlk denen korkulardan kendini kurtarmal pay-
lamay renmelidir. Tasavvuf terbiyesi aslnda insan yalnzlktan kurtar-
maktr. Nak uslndeki rabta uygulamas bu nedenledir. Kendini yalnz
hisseden kii duygularn ve fikirlerini olgulatrmada yeterli olamayaca
muhakkaktr. Yalnzlk Allah Telya mahsustur denir. Allah Tel
yeterlilik ve hi bir eye muhta olmamak asndan yalnzlkla vasfldr.
Ben, cinleri ve insanlar ancak Bana kulluk etsinler diye yarattm.
1427

Ayette geen li-yabdn(kulluk) iin li-yarifn (bilinmek) manas
verilmitir. nk bilinmeyene ve bilmeyenin kulluk etmesi mmkn deil-
dir. Allah Tel mahlukta kendini rasller vastasyla tantmtr. Bu neden-
le Allah Tel yalnzl kendi nefsi iinde istememektedir.
1428
Yaratcnn

1425
EPKTETOS, Dnceler ve Sohbetler, trc. Burhan TOPRAK, st, 1962,
dnceler. 13
1426
a.e., 3 kitap, sohbet. 16
1427
Zriyt, 56
1428
Tevfik Ceylan Dede bu konuda buyurdu ki; Allah Tel yalnzlk sknt-
Kitabiyat 751
yaratlmlar ile bir ilikisi olduuna gre ihvn her halkrda hayatn bir
kimse ile paylaacaktr.

*Gven duygusunu ileri seviyede tutmak gerekir.

Seni srgne gnderecekler!
Dnyann tesinde beni gnderecekleri bir lke var m? Gittiim her
yerde gkleri, gnei, ay, yldzlar bulamayacak mym? Ryalarm ve bir tali-
him olmayacak m? Allah Tel ile sohbete imkn bulamayacak mym?

1429

*Kitapta da getii gibi, zamann deerlendirirken olgunlama srecinin
herkes iin ayn olamayacan da unutmamaldr.

*Hibir ekilde insanst zellikleri (kermet) hedef tayin etmemeli ve
kermet gibi eyleri hedefleyen kiilerden uzak durmaldr. nk bu kiiler
genellikle sorunlu kiilerdir. Onlar hayli eyler ile hayatn gereklerinden
uzaklamlardr.

Sk sk dp kalktmz kimselerin zerimizdeki tesiri az deildir. Bitevi-
ye bir sefih ile dp kalkarsan, ok kuvvetli bir ahsiyetin yoksa senin onu yo-
la getireceini mit etmekten ok onun seni bozmasndan korkmaldr.
Mdemki kltrszlerle temasta bu kadar tehlike vardr, onlarla ancak byk bir
ihtiyat ve anlayla dp kalkmaldr.
1430

*Mridini insanlk vasfndan dar karmamaldr. Eer bu ekilde d-
ncelere kendini ynlendirirse ileriye dnk karlaaca sorunlar ze-
medii zaman bunalma deceine kesin gzle baklr. Niin byle olu-
yor? Benim efendim bana niye yardm etmiyor? vb. sorular ile inancnda
sarslmalar olur ki, sonular olumsuz olmaktadr.

*zlmemelidir.

Dnyada olup biten eylerin bir ksm elimizdedir. Bir ksm da elimizde
deildir.
Elimizde olanlar dncelerimiz, yaaymz, isteklerimiz, eilimlerimiz,
irenmelerimiz; bir kelimeyle btn hareketlerimizdir.
Elimizde olmayanlar ise, eya, mal, hret, mevki bir kelime ile hareketle-
rimiz arasnda olmayan eylerdir. Elimizde olanlar tabiatlar dolaysyla hrdr-
ler. Hibir ey onlar durduramad gibi, onlara engel de olamaz. Elinizde ol-
mayanlar ise, gsz, esir, boyunduruk altnda, binlerce engel ve terslik iinde

sndan bu lemleri yaratt. (Orhan Babadan iittim)
1429
1430
a.e., 3 kitap, sohbet.31
olup btn btn bize aykrdrlar. O halde hatrla ki, tabiatlar dolaysyla esir
olanlar hr ve bakasna bal olan eyleri sana ayrlm sanyorsan her admda
engellere rastlayacak, krlacak, zlecek ve Allah Teldan ve insanlardan da
ikyet edeceksin. Buna karlk senin olan benimser ve bakasnn olan da
bakasnn iradesinde sayarsan; o zaman kimse sana istemediini yaptramad
gibi, istediini de yapmana engel olamaz. Dolaysyla kimseden ikyet etmez,
kimseyi sulandrmaz ve istemeden hibir hareketi yapmaa zorlanmazsn.
Kimse sana bir fenalk edemez, dmann olamaz ve bana kt, zararl bir ey
de gelmez.
1431

*Ak cihetiyle zuhur edecek hallerin abuk geilmesini tercih ederek bir
sonraki makam olan vuslatn beksn bulmak istemelidir. nk ak terbi-
yesi elemli ve bu deryda boulan ok olduundan, geilmesi ile terbiye
edilmek ve mrebbi olmak mmkn olur.
Akta delilik halleri insana arzdr. Vuslatta ayklk ve menfaat vermek
vardr. Mevlna kuddise srruhul-aziz Mesnev erifini vuslata erdikten
sonra yazmtr. Eer bu ekilde olmam olsa idi, okuyana ho gelmezdi.
Bazlar eserlerini seyr halinde yazarlar. Tatl ve ho grnse de verimli ol-
maz. nk her insann terbiyesi ayn yoldan olmad bilinen gerektir.
Seyr halinde yazanlarn eseri ve szleri o yola muvafk dene zevk verir.
Bu nedenle Mesnev gibi, her kesime hitap eden eserler az olmaktadr.

*Neye ne kadar sahip olduunu bilmelidir..

Her ne hakknda olursa olsun: Onu kaybettim! deme. Fakat Onu geri
verdim! de. ocuun mu ld? Onu geri verdin. Karn m ld? Onu da geri
verdin. Tarlan m elinden aldlar? te yine bir geri verme. Lkin onu elim-
den alan kt bir adamd! Onu sana verenin falan veya filn yolu ile geri al-
masnn ne nemi var? Onu sende brakt srede, yolcularn otellerden fayda-
landklar gibi, deta sana ait bir ey deilmi gibi ondan faydalan.
1432

Allah Tel hayatn her cephesinde kulunun yanndadr. rde-i klliyesi
ile takdir ettiklerinden baka olarak kullarna erri bile verse rahmetindendir.
nk ilhtr. Kula den kulluk gereini unutmamasdr. Acizliini bilme-
si insan iin bir zr beyandr ve affa sez olur. Allah Tel rabliini en
gzel ekilde fa kldndan insan kulluk mecburiyetini unutmamal sorum-
luluunu zerine almaldr.

* Allah Telnn dnyada kii iin takdir ettiine raz olmal, gereini
en gzel ekilde icra etmelidir.

1431
a.e., dnceler.14
1432
a.e., dnceler. 17
Kitabiyat 753
Hatrla ki, uzun veya ksa bir piyeste rejisrn sana verdii rol oynayacak
bir aktrsn. Eer senin bir dilenci rol oynaman uygun grmse, elinden gel-
dii kadar iyi oynaman lzmdr. Eer bir topaln yahut bir prensin veya ayakta-
kmndan birinin roln oynaman uygun grrse, yine baka trl hareket
edecek deilsin. Zira verilen rol iyi oynamak sana der. Lkin bu rol semek
Allah Telnn elindedir.
1433

*Her eyde tabiatnn gereinden baka zellik beklememelidir.

Seni elendiren, ihtiyalarn doyuran, bir kelimeyle sevdiin her ey kar-
snda, kendi kendine, onun ne olduunu sormay unutma. lknce en kkle-
rinden bala. Bir mlei seviyorsan, topraktan yaplm bir mlei sevdiini
bil. Eer krlrsa zlmezsin. ocuunu veya karn seviyorsan kendi kendine
geici bir varl seviyorum de. Eer lverirlerse ztrap ekmezsin.

1434

*nsanlar ile arasndaki kprleri ykmamal, yanl hallerde nce kendi-
ni dzeltmeye almaldr.

Hatrla ki, ne sana sven, ne seni dven, ne de sana hakaret eden vardr.
Fakat bu ileri yapanlarn sana hakaret ettiklerine inancn onlar sana byle gs-
termektedir. u halde ne zaman biri seni krar veya kzdrrsa. Bil ki, seni kzd-
ran o adam deil, senin inancndr.
1435

*Muhakkak her insann bir gzel taraf olduundan, yolun erbbndan is-
tifade etmeye almaldr.

Her eyin iki kulpu vardr: biri onu tamaa elverili olan kulp, teki ta-
maa elverili olmayan kulptur. u halde kardein sana bir ktlk ederse, onu
sana ktlk yapt yandan alma. Bu onu gtrp gitmee elverili olmayan
kulptur. Fakat br yandan yani senin kardein olduu taraftan al. Bu suretle
onu sana, tahamml edilebilir gsteren salam taraftan tutmu olacaksn.
1436

*Ezel taksimatnda irde-i klliyenin taksimine raz olmal ve sahip ol-
duu snrlarnn ne olduunu tespit etmelidir.

Sana senden gelmemi olan zelliklerle asla nme. Bir at gururla: Ben
gzelim! dese buna tahamml edilebilir. Fakat sen bbrlenerek Gzel bir
atm var! dersen bilki gzel bir ata sahip olmakla nyorsun. Bunda cana ait
olan nedir? Muhayyileni kullanman! Bunun iin muhayyileni kullanrken tabiat
kolla. te o zaman kendindeki meziyetle nebilirsin.
1437

1433
a.e., dnceler. 25
1434
a.e., dnceler. 8
1435
a.e., dnceler. 29
1436
a.e., dnceler. 69
1437
a.e,, dnceler. 12
*Kabz (keder) hallerinde krn, bast (sevin-zevk) hallerinde istifa-
rn artrmaldr.

*Hallerin geicilii fitnesinden kendisini kurtaramadnda hal kendini
terk ettiinde zntye deceini bilmelidir.

Ruh su ile dolu bir havuz gibidir. Onun kanatlar bu havuzu aydnlatan
ktr. Havuzun suyu dalgalandka nda dalgaland sanlr. Hlbuki k
olduu gibidir. nsan iinde bu byledir. O bulank ve zntl iken, faziletleri
bulank ve perian deildir. Onun zndeki kuvvetler harekete gelmitir. Bu
kuvvetler durgunlanca her ey durgunlaacaktr.
1438

*Kendi kendime asla engel olmayacam! demelidir.
1439

*Sylenen kt szlerden etkilenmeyip sabrn artrmaldr.

Bir taa kfret, neye yarar? O seni duymaz. Onun iin ta taklit et ve sa-
na sylenen kfrleri duyma!
1440

*Baarszlktan korkmamaldr.

Ne fakirlikten, ne srgnden, ne zindandan ne de lmden korkmamaldr.
Fakat korkudan korkmaldr.
1441

*Duygularn esiri olmamaldr.

Kk ve byk esirler vardr. Kkler kk eyler iin, bir yemek, bir
ev, ufak tefek yardmlar iin esir olanlardr. Bykler ise, mdrlk, valilik gi-
bi eyler iin esir olanlardr. Vilyet makamnn sembol olan baltalarn ve ok-
larn kimin nnde tandn gryorsun, o vali br esirlerden daha esirdir.

1442

*almann sonucunu beklerken, olaylarn ynn ve sonucunu tayin
etmeyi bilmelidir.

Savata Allah Telya dayanmaktan ne fayda kar ki? Bu tavla oynayan
acemilerin Allah Telya dayanmasna benzer. Donup kalmam olan keskin
baklarsa, ileriyi delip gider, perdeleri yrtp grr. Bu baka sahip olanlar, on
yl sonra olacak eyi imdiden, hem de gzleri ile grrler. Bylece herkes ba-

1438
a.e., 3 kitap, sohbet.5
1439
a.e., sohbet.6
1440
a.e., sohbet. 68
1441
a.e., 2. kitap, sohbet. 39
1442
Kitabiyat 755
k ve gr miktarnca gayb da grr, gelecei de... Hayr da grr erri de.
Gzn nnde ardnda bir engel kalmad m btn dnya dmdz olur, gz,
gayp levhasn bile okur. Gzn ardna evirdi mi varln balad zamandan
itibaren btn macera ve lemin yaradl gzne grnr!
1443

*Hatal durumlarn pimanl duymaktansa terk makam olan tevbeyi
nimet bilerek unutmaya almaldr. Tasavvuf ehli unutkanl ok olan kii
demektir. Hatasn ve sevabn hep unutur. Gaflet ile geleceini ve gnlleri
imar eder. Bu gaflet aykln zerinde olan bir gaflettir.

O anda bu dnya harap olurdu, insanlarn ilerinde hrs kalmazd. Ey can,
bu lemin direi gaflettir. Aklllk, uyanklk, bu dnya iin fettir.
1444

*Dant eylerde tarif edilene uymaldr. Szn tutmayacaksa sor-
maktan kanmaldr. nk Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ashb-
kirm lzumsuz soru sormaktan kanrlard.

*Azln fitnesi okluun fitnesinden hafif olduundan ibadet veya zikir
olsun her eyde en azyla yetinmelidir.

Buraya kadar saylan maddeler oaltlabilir. nemli olan raz olmay
det haline getirip kendini korumakta kolay yolu tercih etmelidir.

1443
Mesnevi, c.IV, b. 2900-2905
1444
Mesnevi, c.I, b.2065-2066
GEHL- BEYT SEVMEK
1445

Sevgi ve buz ezeli ve gizlidir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin evla-
dn seven kiinin sevgisi, kendisinden sonra ocuklarna, Ehl-i Beyte dman-
lk edenin dmanl da ocuklarna gemitir. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin evladn sevenlerde bu sevgi meydana kmtr. Cenab Hakk yle bu-
yurmutur:
Onlar, ancak kendilerine meleklerin gelmesini veya Rabbinin gelmesini ya
da Rablerinin bir takm alametlerinin gelmesini gzetliyorlar. Rabbinin baz ala-
metleri geldii gn, nceden iman etmemi veya imannda bir hayr kazanmam
bir kimseye o gnk iman hibir yarar salamaz. De ki: Gzetin! nk biz de
phesiz gzetiyoruz.
1446

Allah Telnn baz sz tpa tp Hasan ve Hseyinin saysna tekabl ediyor.
Ayet, onlarn iki ayet (mucize) olduklarn gsteriyor. Kim onlar inkar ederse,
Allah Telnn ayetini inkar etmi olur. Sevenler ve sevmeyenler hakknda btn
sylediklerim, Meclsz-Zuhriden alnmtr. Allah Tel gerei syler, O,
doru yola iletir. Mecalisz-Zhride yle deniliyor:
De ki; Bu (tebligatm karlnda) sizden bir cret istemiyorum. Ancak ya-
knlara muhabbet istiyorum.
1447
sznde geen Kurba kelimesi, karabet manas-
na mastardr. Yaknlk tayan kimse murad edilmitir. Yani: Ya Muhammed,
mmetine syle, size getirdiim hakikat karlnda sizden bir cret istemiyorum,
sadece yaknlarm sevmenizi ve onlara eziyet etmemenizi istiyorum.
Rivayet ediliyor ki; Bu ayet nazil olduu zaman: Senin yaknn kimdir ki, mu-
habbeti bize farz oldu ya Raslallah sallallh aleyhi ve sellem? dediler. Buyurdu
ki;
Ali-Fatmatuz-Zehra ve evlatlardr. Kefta Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem Efendimiz yle buyurmutur, deniliyor:
Muhammedin Ehl-i Beytine muhabbet zerine len, ehittir. Uyank olun,
l-i Muhammede sevgi zerine leni, nce lm melei, sonra Mnker ve Nekir
cennetle mjdeler.
Dikkat edin, Ehl-i Beyte muhabbet zerine len, gelin kocasnn evine teslim
edildii gibi, cennete teslim edilir.
Dikkat edin, l-i Muhammede muhabbette sebat zerine len kimse, iman ga-
rantili bir mmin olarak lr. l-i Muhammede muhabbet zerine len kimsenin
kabrinden cennete iki pencere alr. Muhakkak l-i Muhammede muhabbet zeri-
ne len kimsenin, Allah Tel kabrini rahmet meleklerinin ziyaretgh yapar. Mu-
hakkak, l-i Muhammede muhabbet zerine len, snnet ve cemaat zere lr, kim
l-i Muhammede buz zerine lrse, kyamet gnnde iki gz arasna Allah
Telnn rahmetinden umutsuzdur ibaresi yazl olarak har olunur. l-i Mu-
hammede buz zerine len, kfir olarak lr.
Dikkat edin, l-i Muhammede buz zerine len, cennetin kokusunu kokla-
yamaz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yle buyurmutur:
Bizim kapmza gelenin hakk, zerimize vacib olur Bu hadisin syleniine

1445
Niyzi Msri, rfan Sofralar, Sleyman Ate, 1971, s156, 62. sofra
1446
Enam, 158
1447
ura, 23
Kitabiyat 757
sebep udur: Tarikus-Salat bir adam, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem zama-
nnda lmt. Ashab, Resul-i Ekremin: Namaz kasden terk eden kfir olur.
hadisinin d manasna dayanarak bu adam zerine namaz klmamak ve onu Yahudi
kabristanna gmmek istediler. Ali Kerremallh veche geldi,
Ya Resulallah! Bu adam: Ya Ali, Allahn Resuln ve evladn seviyorum.
diyerek beni bu szne ahid tuttu. dedi. O zaman Hz. Raslllah sallallh aleyhi
ve sellem yukardaki hadisini syledi. Hz. Ali kerremallh vehede o adamn
namazn kldrd ve mslman kabristanna defnetti.
Hikaye olunur ki; Ali Kerremallh veche Raslllah sallallh aleyhi ve
sellem Efendimize geldi ve insanlarn kendisine ok haset ettiklerinden ikayet etti.
Aleyhisselam buyurdu ki;
Cennete ilk giren drt kiinin drdncs olmak istemez misin? Ben, Sen,
Hasan ve Hseyin, zevcelerimiz samzda solumuzda, zrriyetlerimiz zevceleri-
mizin arkasnda olduu halde Cennete gireceiz.
Muhibbud-din at-Tabari Ebu Hureyre radiyallh anhn yle dediini rivayet
ediyor:
Ebu Lehebin kz Sebia: Ya Raslallah sallallh aleyhi ve sellem, bana
Sen Hatabun-Nar: Ate odununun kzsn. diyorlar diye ikayet etti. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki;
Benim akrabama eziyyet eden bir kavmin hali nice olur? Benim akrabama
eziyet eden, bana eziyet eder. Bana eziyet eden de, Allah Telya eziyet etmi
olur.
ifa-i erifte u hadise kaydedilmitir: Muhammedin lini (evladn) tan-
mak, cehennemden kurtulmadr. Muhammed evladn sevmek, srat (kprsn)
den gemeye ruhsattr. l-i Muhammede dostluk, azaptan emandr. Yine orada
deniliyor ki;
Ulemann bir ksm: Onlar tanmak yerlerini ve nebiye yaknlk cihetlerini
bilmek demektir. Bir insan onlar bu ekilde tanrsa onlar hakknda neler yaplmas
gerektiini bilir ve bu bilgisi sebebiyle onlara hrmet ve muhabbette kusur etmez.
Yine orada u sz de vardr:
Ebu Bekir Sddik radiyallh anh demitir ki; Muhammedi, Ehl-i Beytinde
gzetleyiniz. ve demitir ki;
Nefsim, elinde olan Allah Telya yemin ederim ki, benim iin Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin akrabas, benim kendi akrabamdan daha sevgili ve
ileridir.
Hayret, hayret ki, insan, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin evladn
sevmez, hatta onu ktleyerek, haset ederek ona eziyet ederse, Allah Tel
katnda nasl mertebe, makam ve eref talep edebilir? Sadece yememek, ime-
mek, a kalmak, uyumamak ve ibadet vazifelerini yapmakla bir makam elde edile-
mez. Zavall bilmiyor ki, gklerle yer aras kadar ibadeti olsa, Allah Telya kavu-
amaz. blise bak ki, bu kadar ibadeti varken Allah Telnn lanetini uramtr.
Rivayet ediliyor ki; Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin ehrinde
kendisine komu olup orada elde ettii sevaplara karn, mam Mlik radiyallh
anh, Cafer ibn-u Sleyman dvmt. mam Mlik, dayaktan bayld. nsanlar gelip
kendisini aylttklar vakit yle dedi:
Beni dvene hakkm helal ettiime sizi ahit tutarm. Sonra kendisine bunun
sebebi sorulduunda yle dedi:
ldm zaman Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ile karlarsam, be-
nim yzmden evlad- Reslullahtan birinin Cehenneme gitmesinden utanrm.
Kim bir iyilik ederse, onun iyiliini artrrz.
1448

Sddiden rivayet edildiine gre, bu ayette geen hasene (iyilik) Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin Ehl-i Beytine muhabbettir. Bu ayet, Ebubekir Sddik
radiyallh anhn Ehl-i Beyti ok sevmesi hakknda nazil olmutur. Zahir olan
umum iyiliktir. Hangi iyilik olursa olsun. Ama u var ki, Yaknlara sevgiden
sonra zikredilmesi, bu sevginin, ayetin iaret ettii iyilik olduu dncesini kuvvet-
lendirir. Dier iyilikler de buna tabidir.
Allah Tel tevbe edeni affeder. taat edene ekurdur sevap verir, nimet ve
keremini artrr. Kurtubi ve bakalar Sddinin u ayet hakknda yle dediini
naklederler: Allah balaycdr, ekurdur yani l-i Muhammedin gnahlarn
balaycdr. Onlarn iyiliklerine teekkr edicidir. Salebide:
Ey Ehl-i Beyt, Allah sizden ktl gidermek ve sizi tertemiz yapmak isti-
yor.
1449
ayetindeki Ehl-i Beyt ile btn Haim oullarnn kast edildiine knidir.
Savaikul-Muhrika da bunu zikretmi ve demitir ki,
mam Mlik radiyallh anhaya gre, Ehl-i Beyte farz ve nafile sadakann
haram oluu da onlar temizleme iindir. nk sadaka ve zekt, insanlarn kirleri-
dir. Alan insan kk drr. Vereni stn yapar. ve demitir ki;
Mfessirlerden bir cemaat Selmn al lysin: Selam lyasa ayetinden
maksat, Muhammed evlad olduuna kail olmulardr. Kelbi de byle demitir.
Yine Kelbiden bir kavilde Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde evla bi-ttarik
ayetin mulne dahildir. Fahrddin Rzi yle diyor:
Hazreti Raslllah sallallh aleyhi ve selem, Ehli Beyti, be eyde kendisine
msavidir: Selam da. nk Esselam aleyke eyyhennebiyy: Selam sana ey
peygamber ve: Selamn ala lysin: lyasa selam olsun.
1450
buyurmutur,
Ona saltta ve ehadette vardr. Allah Tel buyurmutur:
T H: yani Ey Tahir ve buyurmutur: Yuridullahu li yuzhibe ankumur-
ricse: Allah Tel sizi temizlemek istiyor. Sadakann hrmetinde ve muhabbette:
Bana tabi olun ki, Allah Tel sizi sevsin
1451
Sizden bir cret beklemiyorum,
ancak yaknlara muhabbet etmenizi istiyorum. ayetleri bunu amirdir. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemde:
Yldzlar gk ehline emndr. Ehli Beytim, mmetime emndr. demitir.
Savaik sahibi bu hususta yle demi:
Cenab Hakk dnyay, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem iin yaratm-
tr. Onun devamn Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin devamna ve Ehl-i
Beytinin devamna bal klmtr. nk onlar, Fahr-i Razinin zikrettii husus-
larda onunla msavidirler. nk Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Al-
lahm, onlar benden, ben onlardanm. demitir. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin bir paras olan Hz. Fatma radiyallh anhadan domalar sebebiyle
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bir parasdrlar. (Savaik)

1448
ra, 23
1449
Ahzab, 33
1450
Saffat, 130
1451
l-i mran, 31
Kitabiyat 759
Aranzda Ehl-i Beytim, Nuhun gemisine benzer. Binen kurtulur. (Ms-
limin rivayetinde: geri kalan boulur) bir rivayette helak olur cmlesi de vardr.
Bu hadisin manas udur: Onlar seven, onlara hrmet ve tazim eden, onlarn limle-
rinin gsterdii yolda giden muhalefet etme karanlndan kurtulur. Bundan geri
kalan, kfr denizinde boulur, azgnlkta helak olur. Yine bu hususta Hz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin:
Allah Telnn hrmeti vardr: Allah Tel, bunlara riayet edenin dini-
ni, dnyasn korur. Bunlara riayet etmeyen kimsenin Allah Tel ne dnyasn,
ne ahiretini korumaz: slama hrmet, bana hrmet ve benim rahmime (soyuma)
hrmettir.
Ben, tevbe eden, inanan, salih amel ileyip hidayete eren kimseyi elbette ba-
layanm.
1452
ayetinde Sabitl-Bennai:
Yani Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Ehl-i Beytinin velyetine er-
di. demitir. Bu Savaikte zikredilmitir. Kurtubi orada bnu Abbastan:
Rabbin sana raz oluncaya kadar verecektir. ayeti zerinde u tefsiri yap-
mtr:
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin rzas, Ehl-i Beytinden hibirinin
cehenneme girmemesidir. Hakim u hadisi karm ve sahih grmtr:
Rabbim, Ehl-i Beytimden Allah Telnn birliine inanan ve benim nebili-
imi kabul edene azab etmeyeceini bana vadetti.
Rabbimden, Ehl-i Beytimden hi kimseyi atee sokmamasn niyaz ettim;
bunu bana verdi.
Ahmed, Menkbnda Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin yle
dediini kaydediyor:
Ey Haim oullar, Beni hak rasul olarak gnderen Allah Telya yemin
ederim ki, Cennet halkasn tutsaydm, nce sizinle balardm. Tabarani Ali
Kerremallh vecheden u sz derlemitir:
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizden iittim, diyordu ki;
Havz- Kevsere ilk gelenler, Ehl-i Beytim ve mmetimden onlar sevenler-
dir.
Ehl-i Beytim ve onlar sevenler, Cennette u iki (parmak) gibi (yan yana)
dr.
Biriniz beni kendisinden fazla sevmedike, bana kendisinden ok hrmet
etmedike, Ehl-i Beytimi kendisinden ok sevmedike, onlar kendine tercih etme-
dike iman etmi olmaz.
Evladnz huy zerine yetitiriniz: Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin sevgisi, Ehl-i Beytinin sevgisi ve Kurn- Kerim okumaktr.
Benim, Ehl-i Beytimin, Ansarn ve Arabn hakkn itiraf etmeyen ya mna-
fktr, ya iddet ve sknt iindedir, ya da annesi kendisine cnp iken hamile
kalmtr.
Ehl-i Beytimi ancak mmin ve mttaki olan kii sever. Onlara ancak mna-
fk ve aki olan buz eder.
Ehl-i Beytime buzedeni Allah Tel cehenneme atar.

1452
Th, 82
Haimoullarna ve Ensara buz kfrdr. Araba buz ise, nifaktr.
Kad yaz ifada zetle yle demitir: Bir kimse Hz. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellemin zrriyetinden birisinin babasna sver ve Hz. Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemi istisna ettiine bir delil getiremezse o adam
katlolunur. Savaikte yle diyor:
Ehl-i Beytim hakknda bana eziyet eden kimseye Allah Tel lanet etsin.
Ehl-i Beytim hakknda bana eziyet edeni Allah Tel incitir. Allah Tel, Ehl-i
Beytime zulmeden yahut onlar ldren, yahut ldrene yardm eden veya onlara
svene Cenneti haram klmtr.
Bu Hadisi eriflerden, Ehl-i Beyte muhabbetin farz olduu ve onlara buzun
haram olduu anlalmaktadr. Beyhaki, Baavi, Ehl-i Beyte muhabbetin lzu-
munu tasrih etmiler, afii de u szyle bunu ifade etmitir:
Ey Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Ehl-i Beyti, sizi sevmek, Allah
Telnn inzal buyurduu Kurn- Kerimde bize farz klnmtr. Size u b-
yk eref yeter ki, size salvat-i erife getirmeyen kimse namaz klamam saylr.
(zira namazn her oturuunda Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemle beraber
line salavat getirilir. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve soyuna rahmet
istenir.) Bundan dolay Ehl-i Beytten, bir bidat ve sair eyi ileyip fask olan kim-
senin zatna deil, fiillerine buz edilir. nk O, aralarnda zaman olsa da yine
Allah Telnn Elisinin bir parasdr. An-Nakiyyul-Makrizi yle diyor:
Onlara dil uzatmaktan saknn. nk salih de olsa, facir de olsa, yine
Onun evladdr eyh Muhyiddin Arabi kuddise srruhul-aziz, Ftuhatnda yle
diyor:
Bana Mekkede inanlr bir kimse dedi ki; Ben, Mekkede eriflerin halka yap-
tklar ileri kt grrdm. Ryamda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin kz
Hz. Fatmatuz-zehra radiyallh anhay grdm. Benden yz evirdi. Selam verip,
yz evirmesinin sebebini sordum.
Sen eriflere dil uzatyorsun. dedi.
Ey Seyyidem, dedim, onlarn insanlara neler yaptklarn grmyor musun?
Onlar benim oullarm deil midir? dedi. Bu andan itibaren tevbe ettim.
dedim.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz buyurmulardr: Kim bana
kavumak ve kyamet gnnde kendisine efaat elimi uzatmam isterse, Ehl-i
Beytime salat etsin, onlar sevindirsin. (Savaik).
mam- afii yle demi: Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin evlad,
benim vesilemdir. Onlar benim iin Allah Telya vesiledir. Onlar yz hrmeti-
ne kyamet gnnde sahifemin sa tarafmdan verilmesini umarm. Rivayet
edilir ki; bnu mer radiyallh anh Zbeyre
Gidip Hasan bn-i Aliyi ziyaret edelim dedi. Zbeyr biraz ar ald. bnu
mer:
Bilmiyor musun ki, Haim oullarnn halini sormak farzdr. Ziyaret nafile-
dir. (Savaik) Hatib, bu konuda merfuan u hadisi karmtr:
Bir adam dierine kyam eder (nnden kalkar); ancak Haim oullar ms-
tesnadr. Onlar, hi kimseye kyam etmezler.
Hikaye olunur ki, Kurra (iyi Kurn- Kerim okuyanlar) dan biri bo kaldka
Timurlenkin mezarna gider, ba ucunda:
Tutunuz onu, balaynz, sonra cehenneme atnz, sonra boyu yetmi arn
Kitabiyat 761
olan zincirlere vurunuz.
1453
ayetini okurmu. Bu adam demi ki; Birden uyu-
muum. Bir de baktm ki, Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz oturmu,
Timurlenk de yannda. Kendisini azarladm:
Ey Allahn dman, buraya da m geldin? dedim. stedim ki, elinden tutup
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimizin yanndan kaldraym. Efendimiz;
Brak onu, dedi, nk o benim zrriyetimi seviyordu. alayarak uyandm.
Artk o ayeti Timurun kabrinde okumaktan vazgetim. Cemall-Mridi ve-
ihabul-Kuzani haber vermitir ki;
Timurun oullarndan biri yle nakletmi: Timur, lm hastalna yakaland-
zaman birka gn ztrap ekmi, yz simsiyah kesilmi, rengi deimiti. Sonra
uyanm. Kendisine o halini haber vermiler. Demi ki;
Azap melekleri bana gelmilerdi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem gelip
onlara:
Onu brakn gidin, nk o, benim akrabam sever ve onlara iyilik ederdi.
dedi. Onlar da brakp gittiler. bnu Hacer diyor ki;
Onlarn hakkna riayet, insanlarn en zalimi olan, Timurlenke bile fayda verir-
se artk bakasna nice olur
Hikaye olunur ki;
Yemen salihlerinden biri oluk ocuuyla beraber deniz yoluyla Hacca gitmi.
Ciddeye kavutuklar zaman gmrkler, kadnn i amarlarna varncaya kadar
hepsini aramlar. O salih adam bu muameleye ok kzm. Mekke erifi es Seyyid
Muhammed ibnu Berekat (Allah ona rahmet etsin) i Allah Telya ikayet etmi.
Ryasnda Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi grm. Raslllah sallallh
aleyhi ve sellem kendisinden yz evirmi.
Niin ya Raslallah? diye sormu. Buyurmu ki;
Benim u olumdan daha zalim hi kimse grmedin mi? Adam hemen kor-
ku ierisinde uyanm. erif hakknda Allah Telya tevbe etmi ve artk ne yaparsa
yapsn, hibir erife dil uzatmamaya ahdetmi. (al-kdul-Lai)
Ey Allah Telnn Rasulnn Ehl-i Beyti, ey kendilerini methetmek iin
Kurn- Kerim ayetleri inen kimseler!
Ey Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Ehli Beyti, sizi sevmek farzdr.
Siz btn mmetlerden stnsnz. Ey Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin
Ehli Beyti, sizi Kurn- Kerim mtr. Artk benim memin, benim sz-
mn ne kymeti kalr?

iir:
Nebiler, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemi almet yaptlar.
Almet, mehur olmayann iidir.
Nbvvet nuru, o Ehl-i Beytin gzel yzlerindedir.
Onlar Traz- Ahderden daha ereflidirler.

1453
Hakka, 3032
EFEND HAZRETLERN ANLATAN

Ey gzm nuru azizim canm,
Sevgili kardeim Abdurrahmanm
Yirmibe tarih knuni sani,
Yazmsn name-i safay can
Okuyup evkila memnun oldum,
Tarz inasna meftun oldum
Bir hayal gzde tecessm etti,
Can o hissiyle tebessm etti
Kalem acizse de tahrire an,
Gnl arzulad takrire an
Dedim ol stk vefal yare,
Bir cevap eyleyeyim avare
Yazaym yad edeni yad edeyim,
Ben dild edeni ad edeyim
Deyeyim derdine lzml deva,
Vereyim gnlne lzml safa
Bir vefa devleti akna,
Bir deva erbeti dert laykna
Bir nefes durma dilersen are,
Dert ile azmet o kyi yre
Gr ne li ne erefli Sultan,
Derdine ite var andan derman.
Bak analar he dourmu candr,
Sahibi kni vefa irfandr
Bizi dem sanarak aldanma,
Yanma beyhude bu nre yanma
Nazar efkatinin asr,
Size gl gsterivermi hr
O gzel grc gzlerle ana,
Bir nazar eyle de gr bak ki sana
Nice bin fide hsl olsun,
Can o maksuduna vasl olsun
Ol tabibi hazk Hakktr z Hakk,
Yz Hakk mazhar syler sz Hakk
Kabil yine gibi kalbi ann,
Vehine eyle de mukbil ann
Dur kapsnda edeple bir an,
Hsl olsun sana zevk u vicdan
Bil dem hilkati dem ne imi,
deme nefhedilen dem ne imi
Nazar himmetine ol lyk
Keremi hazretine ol lyk

BR MEKTUP

O nazar bahi hayat candr,
O nazar mahzi nect-i candr
Her saadet an grmekliktir
Her saadet ana ermekliktir.
Bakacak vehine yine gibi,
Hakk gr Hakk gren dde gibi
Ol Kemal sahibi zati kamil,
Nazarnca sana olur hasl
Her murad z alr gz grcek
Her merama gz erer z ericek
O Hda dostunu gr Arifi gr
Sohbeti yumnuni maarifi gr
Her bir edvar kemale yetmi
Sneni hal ile hale yetmi
e'mi im'an le etsen de nazar
Gremem er-i hilfnca gzer
te evsaf kemali elhak,
Ahmedin ztna olmu mulhak
Ekmeli lem o li Seyyid
Ebcel zam o li mrid
Her ne sz dense anadr noksan,
Mazhar Ahsen-i takvim ol can
Aldnda ey aziz mektubu,
Bir nefes durma ara matlubu
Sefer et ksan dildare,
Gzer et blbl isen glzre
mrn taze hayata erdir,
Cann badi necata erdir
Bu Hulsiye de anda yad et,
Dili mahzununu bir dem ad et
Kaps eiinde koyda yzn,
Stk candan ana bala zn
Deki ey mridi zam sana ho,
Karayz kapuna geldim eli bo
Ululan san budur ola geda,
Naili hsn kabul lffu ata
Duyar isen bu nasihat kfi,
Yoksa neylersin urulmu lfi
Baki hrmetle muhabbetle selam,
Eylerim oka dua hatmi kelm

(Seyyid Osman Hulusi Kaddese'llh
Srrahul-Azizin Efendi Hazretlerini
anlatt ve Abdurrahman Efendiye gn-
derdii Mektubu)
Kitabiyat 763
NETCE
Hz. Ali kerremallh veche yllar nce Efendi Hazretlerinin vasflarn
u ekilde tarif ediyor.
1454

Yznde glelik vardr, kalbindeyse hzn. Gnl her eyden geni-
tir, nefsi her eyden alak. Ycelikten nefret eder, dmandr, gam gussas
uzundur, dnmesi derin. Susmas fazladr; konumaya vakti hi yoktur.
ok kreder; ok sabreder. Dnceye dalmtr, ihtiyac olanlar grnce
kendi ihtiyacn hatrlamaz bile, gzeldir, geinmesi ho ve yumuaktr. e-
ref ve din bakmndan serttir, huy bakmndan kuldan daha aadadr.

Yazlan bu kitapta da hramczde Hac smail Hakk Toprak kuddise
srruhul-azz Hazretleri hakknda verilen bilgiler ile tasavvuf terbiyesinin
ilkesini de tespit etmeye altk. Bu tespit bizim grebildiimiz bir ksmdr.
Ulaamadmz bilginin ok olduunu itiraf etmek durumundayz.
Hac Hasan Akyol Efendinin Efendi Hazretleri hakknda buyurduu
szler ok manidrdr.
Ben birok eyh grdm gibi, eyhe hizmet ettim. Srrn ve ha-
lini en sakl tutan O idi. Biz Onu anlayamadk, bakalar da anlayamad-
lar.
Yl 1949 idi. Efendi Hazretleri 40 kii Sivas
tan, 32 kii Malatya ve

Kastamonu tarafndan olmak zere 72 kii ile hacca gitmilerdi. Medinede
eyhim 40 gn ban yasta koyup yatmad. Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemin Ravzasnda huzurlu gnlerimiz oldu. Ciddede uak beklerken ey-
him;
Anadan domua dndnz, kul hakk hari dedi. Uaa bindik.
eyhim uan arka tarafna dnd, namaz klyoruz. 72 kiiye imam oldu.
Nurcu cemaatinin ba Kastamonulu Fevzi Efendi de vard, dedi ki;
Efendi ne mutlu. Hi kimseye nasip olmayan size nasip oldu eyhim
dedi ki;
Sznzden taviz vermeyin, imannzda sadk olun. Maherde 72 fr-
ka, 73 c olan Nci frkasnn ncs tayin olunduk szn eyhimizin,
dilinden duydum.
Ne mutlu, cihann kutbu. eyhimizi duyan duyurana deil mi? Fatsal
Hamit Hoca Sivasa eyhime ziyarete gelince Sivasn her eyi eyhim ol-
mu dermi. eyhimin yanna varmadan geri dnermi. 6 yl bu ekilde
devam etmi. arambada araba arpm polis Hamit Hocaya sormu.
eyhime gittim, eyhimden de geliyorum, eyhime kurban oldum di-
yen Hamit Hoca kabrinde salamca durduu grld,
te hay (diri) duran kurbanlk ehit budur

1454
Hz. Ali kerremallh veche, Nehcl-Belaga, hzl: Abdlbaki Glpnarl,
st. h. 1390, s. 393
Konuya uygunluu sebebiyle Trkelili Mevlna Kk Hseyin Efendi-
den dinlediklerimi aktaryorum.
Hac Hasan Efendimizin evine gittik. Sabah kahvaltsn yaptk. Buyurdu
ki; eyhimizi ziyaret ettiniz mi? yle ise, bizde eyhimizden haber ederiz.
dedi. ay ierken ilveten buyurdu ki;
eyhim iki cihann kutbu idi. eyhimle 43 yl beraber oldum iki tende
bir can idik. Halen de beraberiz. phe edenler bende, bir yara asnlar
eyhimin kabrini de ap baksnlar. eyhim kabrinde hay (diri) duruyor.
Ayn yaray eyhimde grrler.
En ziyade acdan yara, dil yarasdr. Her yarann tedavisi vardr. Dil
yaras maherde mahcupluktur. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
buyurdu ki;
Slk gren azap grmez fakat mahcupluk vardr. Maherde mah-
cup olmayacam. eyhimin szne sz katmadm, ilaveyi kelam yapma-
dm, duyduklarm duyurmaa vesile oldum.
Hac Garda! Bu matlupsuz ziyaretlerinle bizi memnun ettin. Bizde si-
ze eyhimizi anlattk. Zamanmzn kutbunu tanmaktan byk bir nimet
olmaz. eyhimden duyduum, yaknl ziyade edecek amel, edep, hay,
feraseti aikr ettik. Aramzda gizli sr kalmad. Herkesin sevdii ile bera-
ber olaca berzahta, maherde ve Havz Kevser banda cem olup cennette
cemlullha tevhid sesleriyle koarak gideceiz ve beraber olacaz.
Aktarlan bu szler bize Efendi Hazretlerini anlatabilmenin zorluunu
gsterdi. Aslnda bykler hakknda yazmak eksiklii itiraf etmekten baka
bir eyde deildir.
Kitap yazlrken iki bilginin olutuunu grdk. Biri duyulanlar, dieri
grlenler. Grlenlerinde ikiye ayrldklarn anladk. Gzle grlenler ve
kalple grlenler.
Kalple grenler hep sustu. Dierleri ise, konutular. Bizde her ne kadar
kalple grmedikse de akl gzmzle grmeye altk. Akl gzmz bize
bir eyi hatrlatt ki; kalple grenler niin sukutu tercih ettiler.
Biz nebilerin aikre mucizeleri ile Hakktaki mertebemizi artar.
Bizden sonra Allah Telnn yeryznde veli kullar olur, gizlilikleri ka-
dar yaknlklar ve mertebesi artar. Hac Hasan Efendi bu sze ilveten
Eer biz durumumuzu aikr etseydik kapmzda onbe gn bekler
yzmz grmeden giderdiniz, Efendi Hazretlerinin durumu siz d-
nn.
Bu nedenle Efendi Hazretleri iin ne kadar sylense ve yazlsa hala bir
takm eyler eksik kalmtr. Eksik kalan tamamlayacak bilgilerin zamanla
halkaya dhil olaca dncesiyle zrmz beyan ederiz.
Tane arayana tane, tuzaktr. Fakat Sleyman arayan hem Sleyman bulur,
hem taneyi elde eder. Bu ahir zamanda kulara bir an bile birbirlerinden aman
yoktur. Devrimizde de Sleyman var, bizi sulha kavuturur, zulmmz giderir.
Kitabiyat 765
Hibir mmet yoktur ki, aralarnda bir korkutucu olmasn ayetini oku. Allah
Tel Hibir mmet bulunamaz ki, ilerinde bir Allah Telnn halifesi, bir
himmet sahibi bulunmasn dedi.
1455
Allah Tel sana Hakk korkusunu verdi
mi bunu Korkma hitab say. Sana tabak yollad m ekmek de yollayacak de-
mektir.
1456

nsann bugnk hayt, btn zevkleri ve kederleriyle gemi mrlerin
amelleri neticesidir. Bu byle olduu gibi, imdiki amellerimiz de gelecek
mrlerin tohumlardr.
1457

Ya Rabb!
Temizler hakk iin bizi bulaklktan uzak tut. Eer bilmeyerek bir kusur
yaptksa, bizi mazur gr. badetten beli iki kat olan, bununla beraber gnahtan
utanarak gzleri ayaklarna bakan ihtiyarlar hrmetine gzm sadet yzne
bakmaktan, dilimi ehadet getirmekten menetme.
Yakn eran yoluma tut. Ktlk yapmaktan elimi ksalt. Grlmee yara-
mayan eylerden gzm evir. Dince makbul olmayan eyleri yapmak iin bana
kudret verme.
Ben senin aknda durmu bir zerreyim, hakirim; varlmla yokluum msa-
vidir. Senin ltfun gneinden bana bir tel k elverir; grenler beni o k iinde
grsnler.
Ya Rabbi! si kullarna bak. Baklacak, acnacak onlardr. Sen padiahsn,
biz gedyz. Senin bize iltifatn kfidir.
Ya Rabb! Bana ceza verecek isen adaletine gre ver. Amelime gre verecek
olursan inlerim, alarm, vadin byle deildi diye feryat ederim.
Ya Rabb! Beni hakaretle kapdan kovma. nk benim baka kapm yoktur.
Kapndan cehaletle birka gn ayrldmsa, piman oldum. imdi geldim, y-
zme kapy kapama.
Yaptm murdarlktan dolay acz ile bam emekten baka bir zrm yok-
tur.
Allah Telm! Sen zenginsin, ben fakirim. Bana gnahmdan dolay ceza
verme. dettir, zenginler fakirlere acrlar.
Zaaf halimden dolay alasam da yeri vardr. nk zayf isem de, Efendim
kavidir.
Ya Rabbi! Gafletle Elest- bezmindeki ahdi unuttum. Ne yapaym byle oldu.
Gayret eli kazaya ne yapabilir? Bizim tedbirimizin elinden ne gelir? te bu nokta
bize kusurumuzdan dolay zr olarak kfidir.
lh, ben ne yaptmsa Sen yktn. Efendiye kar kulun elinden ne gelir?
lh, ben Senin hkmnden ba ekmiyorum. Fakat iraden ne ise, o olu-
yor.
1458

min.

1455
1456
1457
Kenan Rif, a.g.e., s.306
1458

Gnl hn oldu evkinden boyandm Y Reslallah
Nasl bilmem bu nrna dayandm Y Reslallah
Ezel bezminde bir dinmez figndm Y Reslallah
Cemlinle ferah-nk et ki yandm Y Reslallah

Yanan kalbe devsn sen bulunmaz bir ifsn sen
Muazzam bir sehsn sen dilersen rehnmsn sen
Habb-i Kibriysn sen Muhammed Mustafsn sen

Gl amaz alayan akmaz lh nrun olmazsa
Sner lem nefes kalmaz felek manzrun olmazsa
Firk alar visl alar ezel mestrun olmazsa

Erir canlar o gl-by- revn-bahn hevsndan
Gne titrer yanar ddrnn bak ihtirsndan
Pern bir niyz inler haytn mntehsndan

Susuz kalsam yanan llerde can versem elem duymam
Yanardalar yanar barmda ummanlarda nem duymam
Alevler yasa gklerden ve ben mess eylesem duymam

Ne devlettir yumup aknla gz rhnda can vermek
Nasb olmaz m Sultnm haremghnda can vermek
Snerken gzlerim sn olur hnda can vermek

Boyun bktm pernm bu derdin sende tedbri
Lebim kavruldu ateten dner pyinde tezkri
Ne dem gnlm murd eylerse taltf eyle Ktmri
Yaman Dede kuddise srruhul-azz
Kitabiyat 767

.
.
' _' _ ' ' ' _ _'
' ' _' _ ' ' ' _ _ _
_ ' _'
' ' _

} { . } { } {
' _ ' ' ' ' } {
1459

} { } {
Bu okuduklarmdan hsl olan ecir ve sevaplar nce Fahri lem Efendimiz
sallallh aleyhi ve sellemin ruhaniyetlerine hediye eyledim. Sonra hsl olan se-
vab gelmi btn peygamberlerin aleyhimsselt vesselm Efendilerimizin, l-i ve
ehlibeyt ve Ashab- Gzin radiyallh anhm ruhlarna hediye eyledim. Sonra hsl
olan sevab Muhammed Baheddn Nakibent kuddise srruhul-azz Efendimize
hediye eyledim. Sonra hsl olan sevab gelmi ve gemi btn evliyann ruhaniyet-
lerine hediye eyledim. Sonra hsl olan sevab bizlere hakikat ve marifet yolunu
bizlere reten byklerimizin ve hssaten Gavsl-zam hramczde Hac smail
Hakk kaddesellh srrahul azz Efendim Hazretlerinin ruhaniyetlerine hediye
eyledim. Sonra hsl olan sevab mmin ve mmintn ruhaniyetlerine, hayatta bu-
lunanlarn defteri mallerine hediye eyledim. Sonra Anne ve babamn, akrabamn

1459
Ey Rabbimiz, bize kendi katndan bir rahmet ver, bizim iin iimizden
dolay bir muvaffakiyet hazrla. (Kehf, 10)
ruhaniyetlerine, hayatta bulunanlarn defteri mallerine hediye eyledim.
Sonra ruhen ve kalben
_ _ ' '

[Emellerimi her eyden kesip sadece Allah Telya yneldim.] cmlesini dnr-
sn.
' ' _ _ _' _
_ _ _ _ '
Sonra,
' _ ' ' _

Okuyup duaya balarsn.
' ' _

' '
' _ _
_ _ ' _ ' _
_ ' ' '

Kitabiyat 769

' ' _' _ _
_ ' _ ' _ ' _ ' _
' ' _ _ _ '
_ ' ' ' _ _


. ' _ _
_ _ ' _ } ' '
' ' _ _' { _
_ ' _ ' ' __ ' _ '
' ' ' ' ' __ ' _ ' _ _
' _ _' _ _ _ _

' _ _ _ ' _ ' _
_ ' _ _ _' _ _'
' __
. . . .
.

Kitabiyat 771


. . .
. .
. .
. .
} ' ' _' _ { ] [
] [ ] [
.

] [ . .
. .
. .

.
Kitabiyat 773
.

} '_ { ] [

] [

.

_

.

_' '
' '_ ' .

} { ] [
} { ] [ } _
' _ { ] [ } ' _ '
Kitabiyat 775
{ ] [ } _ _ { ] [
.

} ' _ ' ' ' _ _ ' _
_ { ] [ }
{ ] [

} _ ' _ _ '
_ __ _ _ __ _ _
' _ { ] [ . .
. .
. . .
. . . .
. .
. . ] [
.
.
.
' ' '' ' _
__ ' . . . .
. . } .
{ ] [ } _ '
_ ' { ] [ * _ ' __ ' _ '
' ' * _ _ _ '
__ _ ' ' _ _ ' _ ' _ *
' ' ' _ ' ' _ _ _' ' _
_ ' ' ' ' _ __
' ' _ ' ' _ ' ' _
_ ' ' _ ' ' ' ' ' _
_ ' _ _ ' _'_
Kitabiyat 777
_ ' _ _ ' *
_ ' _ _ _
_' __' __ ' _ _
_ _ _ _' _ _ _ _ _ _
'_ ' _ * ' _ ' _ ' '
_ _ _ `_ ' _
' _ ' _ _' ' }
{ ] [ _ _ ' _ '
_ __ _ _ ' _ *
' ' '
* _ _ ' '
_' * _ ' ' ' _ _ ' ' _
__ ' _ _ _ ' _ ' _ *
' _ _ ' ' ' ' '
_ * ' _ ' _' ' _
_ _ * ' _' _' ' ' _ _
_' _ ' ' _ _ * _ ' ' ' ' _
' ' _ ' ' ' _ ' _
_ ' _ _' _' ' '
_' * __ ' '
' _' _ ' _ _ ' _ }
{ ] [ .
' ' ' ' _
_ _ } { ] [ }
{ ] [ } {
] [

Kitabiyat 779
_ _ _ ' _'
' _
_ _ _ _ _ ' ' _

] [

_ ' _
' ' _ ] [

] [

_ _ _ _ ] [
} { } { } {

Balaytaki gibi, hediye yaplr.
Evrd- Kudsiye (Bahaiyye) gnde iki defa okumak uygundur. Sabah kulua
yakn bir zamanda veya ikindi namazndan sonra okunur. Okumalarda (sabah ve
akam) birka kelimede deiiklik yaplr. Baz yerlerde tekrarlar yaplr. Bu ise,
duann feyz ve tesirini artrr.
NDEKLER
Dua 7
nsz 11
BRNC KISIM
Giri 17
Tasavvuf hayatn siyas ve itima durumu
ve umum bir bak 22
Tarkatlarn kapatlma sebeplerine bir
bak 31
BRNC BLM
A) HAYATI
I-Beeri hayat 37
1Sivas Vilayetinin siyas ve itima durumu
ve umum bir bak
2Doum yeri ve memleketi 39
3Ad ve ecdad
4ocukluu 43
5Evlilikleri 47
6ocuklar
II-Resm vazifeleri 49
III Emeklilik hayat 50
Hapis yatmas
IV Hakka yry 54
B)TASAVVUF HAYATI
Intisab ve mrdlii 59
IIeyhlii 61
IIIGavsln ve kadirliin verilmesi 63
IVEfendi Hazretlerinin hayatnda dokuz
saysnn srr 67
VMevleviliin verilii 69
VI12 tarkatten icazetli ve icazet veren
olmas 70
C)MENKABE VE KERAMETLER
Intisabndan nceki zamana ait
menkb 73
IIMridlik devresine ait menkb 74
IIIeyhlik devrine ait menkb 76
IVHakka yrmesinden sonraki
menkb 112

KNC BLM
A)LM, EDEB VE TASAVVUF AHS-
YET
Ilm ahsiyeti 119
IIEdeb ahsiyeti 125
1Yar-e Yadigr -Mevlid-i Nebi
Aleyhisselm 126
2Katre iiri 147
iirin yazlma hikyesi 149
Katre iirinin aklamas 152
3Mektuplarndan rnekler 235
IIITasavvuf ahsiyeti
1Terbiye adab 241
Melmetin tarifi
Gerek melmilerin vasflar 247
Efendi Hazretlerinin melmilii 248
Vahdet-i vct-vahdet-i uht 250
Vahdet-i vct 250
Vahdeti uht 253
Varlk ve yokluk 257
Varlk ve yokluk konusunda Mevlnann
grleri 262
eriat ve tasavvuf birliktelii 267
lmin stnl 268
2-Adab- Muaereti 275
Anne sevgisi
Arkadal
aramba gn
ocuk sevgisi 276
Davete icap ederdi 277
Fedkarl
Evdeki hali 278
Hali 279
Hasta ziyareti 280
Hsn- zann
nsanlara ilikisi 281
nsanlara saygs
yi Su me Hakknda
Giyimi
Sark sarmak snnettir 282
Kuran- kerime hizmeti 283
Kurban Kesilirken
Mezhep gr
Misafir sevgisi
eyhine vefas 284
Temizlii 285
Trnak kesmesi 286
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem ve Ehl-i
Beyt sevgisi
Yardmseverlii 287
Yemekteki hali 288
Yryteki hali
Zhire hkmetmemek hakknda
Zhd
3Szlerinden 291
4Sohbetlerinden 317
Allah Tely isteme hakknda
Allah Telnn ehli hakknda 319
lemler hakknda 320
Aile hukuku
Av eti hakknda
Dilenciler hakknda
Dedikodu yapan hakknda
Denizler hakknda 321
Ders vermede liyakatin ikinci plana atlmas
Devlete itaat hakknda
Dnya hayat hakknda 322
Dostlar hakknda 323
Efendi hazretlerinin kendi makam hakknda
Efendi hazretlerinin bir mnacat
Ehl-i beyt hakknda 324
Fen fi- eyh hakknda 325
Gavsl hakknda
Gerek hafzlar hakknda
Gerek temizlik hakknda 327
Hacca gidemeyenler hakknda
Haclar hakknda
Kitabiyat 781
Hakikt hakknda 328
Hastalktan ifa bulma hakknda
Helal Rzk Hakknda
Himmet hakknda
Hsn- zan hakknda 329
hvanlk hakknda
hvandan istenilen ey hakknda
hvan Fel olmaz ve bunamaz 331
hvann okluu Hakknda
lk vazife
lkbahar mevsimi hakknda
nsana deer veren eyler hakknda 332
stemeyi bilmek hakknda 333
sim koymas hakknda
lerin deitirilmesi hakknda 334
lerin hakikti hakknda 335
lerin zahiren sylenmesi hakknda
lerin tecellisi hakknda takdirin nemi
Kaza namaz hakknda
Kendine sylenmi ilahilerin hakikti
hakknda 336
Kendini beenenler hakknda 337
Keramet hakknda 338
Kokusu 339
Leyl ve mecnun
Meczuplar hakknda 340
Misafirlik hakknda
Misafirler hakknda
Mnakaa Hakknda
Nci frkas hakknda
Rabta hakknda 341
Ramazan ay hakknda
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Efendi
Hazretlerine isim vermesi 342
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme olan
sevgisi hakknda 342
Rusya hakknda
Sabr hakknda
Sahte eyhler hakknda
Sakal hakknda 343
Sevmek hakknda
Siyaseti hakknda 344
Sohbet hakknda 346
Son olarak syledii gazel 347
eyhliin kazanlmas hakknda 348
eyhin stnl hakknda
eyhin makam hakknda 349
eyhin gereklilii hakknda
eyhliinin hakikti hakknda
eyhliin hakkn vermek hakknda 350
evval orucu hakknda
Takdir Hakknda
Tarkat hakknda 351
Ulu Camii hakknda
aylar hakknda
Tekkesi hakknda
Teslimiyet hakknda
Vefal olmak Hakknda
Vefat eden kii iin kelime-i tevhid hatmi 352
Vesvese hakknda
Zahiri lim
Zikir hakknda
Ksa iirleri 353
5Sevdii iirlerden bir demet 355
6Efendi hazretlerinin sevdii hikyeler-
den bir demet 377
7Bal tefsiri 389
8Sevdii yemekler 392
B) HZMETLER
1Ulu Camii tamirat 393
Ulu Camii
Ulu Caminin zellikleri;
Ulu Camiinin grd tamiratlar 394
Ulu Caminin 1955 teki son byk tamiri:
Ulu Camii hramczde Hac smail Hakk
Efendi Hazretleri tarafndan tamiri:
Ulu Camii ile ilgili mehur rivayetler 396
2Sivas mam Hatip Lisesinin
Yapm 397
3Tamir ettii ve yaptrd camiler 398
Hoca mam Camii minaresi
Hayrseverler Camii
Sofu Yusuf Camii
Sofu Yusuf kuddise srruhul-azz
Dikimevi Camii
Sereli Camii
Yeni Camii 399
4Yaptrd kprler
Zara -(Cencin),Tozanl Kprs,
5Yaptrd emeler
SivasCencin ky) ime suyu

NC BLM
A) HRET VE NFUZU 403
B) TESR 404
IHalifeleri 405
Silsile
veyslik 406
Ruhnilerin tasarrufu 409
Efendi hazretlerinin son senesindeki
Durum 411
Halife seimi 415
hramczde smail Hakk Toprak kuddise
srruhul-azzin halifeleri 417
Konu hakknda sorulan sorular ve cevaplar;
1 Gardalarm! Bu i burada bizimle ta-
mam. Bizden sonra eyh yoktur bugn iin
geerli midir? 419
2Efendi hazretleri Hakka yrdkten sonra
bir kiiyi yetitirebilir mi? 427
3Efendi hazretleri hi kimseyi yetitirmedi
mi?
4eyhliini ilan edenler hepsi yanl yolda
m? 428
5Kyamete kadar bu din baki ise, ubesi olan
tarkatlarda devam edecek midir? 431
6Bir mride tb olmak mecburiyet midir?
7eyhler kendilerini bakalarnn etkisinden
niin kurtaramyor? 434
8Manevi yolun temsilcileri kemal mertebeye
kavumam kiilerin ynlendirmesinden
etkilenir mi? 435
9Her yetimi kiinin eyh olmas gerekli
mi? 437
10Bulunduu kolda icazetli eyh kalmazsa
baka kola ihvan geebilir mi? 442
11Mecburiyetten eyh olunur mu? 447
12eyhlik messesi birka kelm zerine
istinat etmek doru olur mu? 451
13eyhlik ferdi itihat m, yoksa cemiyetin
icms m gereklidir? 453
14eyhlik vazifesi alan kiide bulunan
eyalar o eyhin muteberliine iaret
olur mu? 455
15eyh gerekli midir?
16Tarkatlardaki hiziplemenin dini ierii
nedir? 456
17Ayrca aada gelecek ksmda u sorula-
rn cevab gelmektedir. 458
eyhin icazet vermesi ile halifenin kendine
rabta yaptramayaca;
Hakka yryen eyhe rabta yaplmaz
demenin yanl olduu;
eyh vefat etti diye mrid faydasn umarak
kendine rabta yaptrmasnn
hata olduu;
Hakka yryen eyhin tasarruftan dt
demenin yanl olduu;
eyh hayatta iken mridine dilerse yetki
vererek kendi yerine kaim klabilecei;
Ruhun ne kadar gl ve tasarrufu olduu;
IIMuhib ve mrdleri 461
IIIOnun hakknda sylenmi
kelamlar 468

KNC KISIM
BRNC BLM
A)Tasavvuf 507
Felsefe ile tasavvuf 510
Aksaray Olanlar Dergh eyhi brahim
Efendinin tasavvuf manzumesi 513
B) ntisab ettii kol ve silsilesi
Intisab ettii kolun Trke silsilesi 521
IIntisab ettii kolun Farsa silsilesi 523
Faris silsile-i erifin aklamas 524
Piran- izamn Hakka yry tarihleri 525
C) Pirleri ve eyhleri hakknda bilgiler
Abdullah-i Mekki Erzincani 526
eyh Yahya Dastani 529
orum Mustafa Rum Faruk-i irani
(Kara eyh) 530
Alucral Mderris Hac Hasan Efendi 532
Alucral Mderris Hac Osman Efendi
alganl Mderris Osman Efendi 533
Oflu-Hakal Hoca Baba
Darendeli Mahmut Efendi 535
Mrid-i Kmil Mustafa Efendi Hazretlerinin
am- erife Terifleri 544
orumlu Mustafa Rum Hazretlerinin
mektubu 550
Menkb 553
orumlu Mustafa Rum Kuddise Srruhul
Aziz Hazretlerinin Sohbetleri 556
Seyyid Arec Halil Hamdi Paa 559
Seyyid Mustafa Hk Efendi Tokad 561
Sohbetlerinden 566
Menkb
Mustafa Tak Efendi (Doruyol)

570
Menkb 573
Eserleri 574
Hac Ahmet Efendi Niksar (Zarakol)575
Menkb 576
Seyyid Abdullah Haim El Mekki (Arab
eyh) 577
Mekke-i Mkerremeye srgn edilmesindeki
yazma metinleri 580
Evlilikleri ve ocuklar 585
Hakka Yry 586
Trbesi
Tarkat silsilesi
Halifeleri 588
Vakfiyesi 589
Menkb 590
cazetnmesi 592
Abdullah Haim El Mekkinin
bir mektubu 593
Fazlullah Mur Ali Baba 595

KNC BLM
NAK-HK TARKATI DAB-I
A-NAK ISTILAHLARI 603
1Vukf-u Zamn 604
2Vukf-u Adedi 605
3Vukuf-u Kalbi
4H Der Dem 606
5Nazar Ber Kadem 607
6Sefer Der Vatan 609
7Halvet Der Encmen 610
8Yd- Kerd 612
9Baz Ket 614
10Nigah Dat 615
11Yd- Dat 618
B-VESVESE 620
I-Temizlik ve ibadetteki vesveseler
1Abdest almakla ilgili vesveseler 620
Abdestin bozulmas ile ilgili vesveseler 621
2Gusl abdesti ile ilgili vesveseler 622
3stibra ile ilgili vesvese 623
4Dier temizlikler ile ilgili vesveseler 624
II- bdetler ile ilgili vesveseler
1Namazla ilgili vesveseler 625
eytann namazdaki vesvesesi
2Daha iyi ibdet etme dncesi ile ilgili
vesvese 628
3Daha ok ibadet etme dncesi ile ilgili
vesvese
Kitabiyat 783
C)NAK-HK TEMEL PRENSPLER
I-badet adab 629
Namaz ibadeti
Kld nafile namazlar ise, yledir 630
Teheccd namazn kl ekli 632
Oru ibadeti 634
Gnlk evrd-
IISohbet adab
Sohbetin hikmeti 639
Sohbetin amac 640
lhi okuma 641
Sohbetin yapl ekli 642
Sohbetin usul 644
IIIHatm-i Hcegn adab
Hatm-i Hcegn 647
Zaman
Hatim memurlar
Hatm-i Hcegn okuyu usl 648
Hatm-i Hcegnn zikri
Hatm-i Hcegnn yapl ekli
Hatm-i Hcegnn fazileti 650
IVKelime-i Tevhid Hatmi 651
Kelime-i Tevhid hatmi fazileti 652
VTesbih namaz 653
Tesbih namaz nasl klnr?
VIstihare namaz 654
VIITarkat vazifesi ve ders adab 656
1Dersler
Hediye blm:
Feyz talebi 657
Rbta
Rbtann Tarihi ve Oluma Seyri 658
Rbtada fiziksel durumlar unlardr 659
Rbta eitleri 660
Mridi rbta eitleri
Rbta adab 661
Rbtann faydalar 662
Zikir 666
Zikrin ksmlar 668
Zikir telkin etmenin keyfiyeti
Telkin edilen zikirler 669
Zikrin art
Zikrin yapl ekli 670
Zikirde dikkat edilecek hususlar 671
Zikrin fiziksel boyutu 672
2Seyr-u slk 674
Seyr eitleri 675
Seyr mertebeleri 677
1-Seyr il llah
2-Seyr fillh
3-Seyr anillh-billah
4-Seyr-i ey (seyri mstedil ) (dnlen ma-
kamlar)
Seyrin halleri 679
Letifler 681
Letiflerin yerleri
Seyr Derslerinin Makamlar
Vilayeti Sura ( Kk Velayet) Fena Ma-
kamlar 682
1-Kalb Dersi 683
2-Ruh Dersi 685
3-Sr Dersi 687
4-Hf Dersi 689
5-Ahf Dersi 691
6-Nefs-i Natka Dersi 693
Nefs-i Cz Dersi 694
7-Nefs-i Kl Dersi (Zikri Sultan) 694
Tevecch ve Murakabe 695
Murakabe 696
Murakabe artlar 699
Murakabenin yapl
Murakabe edebi
8-Maiyyet ve hviyyet murakabesi 700
Latifelerdeki Lafz-i Cell Zikir Adedi 701
Latifelerdeki Lafz-i Cell Zikir alma
Zaman
Slk 702
Haps-i nefes ile nefy-u isbat 703
Yapl ekli 704
Tevhd-i hakiki (Nefy isbt) dersinin dokuz
art vardr. 705
Ehadiyyet murakabesi dersi 707
Seyri Mstetir 708
Vilayet-i Kbra ( byk velayet ) 710
Velayeti Kbra dairelerinin almetleri 713
Velyeti Kbrada zikirlerin Yapl
Velyet-i Kbra Daireleri 714
Velyeti Kbra Makamlar
Mahbubiyet murakabesi dersi
1 Murakabe-i Gavs-i Muhabbet ve Daire-i
Esma-i Sfat
2Daire-i Asl Asla Seyr, 716
3Daire-i Asl- Kl, Ruh-i Kl
4Akrebiyet (yaknlk) murakabesi dersi:
Vilayet-i Uly 718
Mertebe-i Vilayet-i Ulya Hviyyet-i
Melekutiyyet Dairesi:
Kemlat Daireleri 719
1Mertebe-i Kemlat- Nbvvet, Rislet ve
Heyet-i Vahdaniyye Dairesi:
2Mertebe-i Kemlat- Ull Azm Dairesi:
3Cm-i Zat- Muhabbet-i Uluhiyyet:
D)MRD-MRD MNASEBETLER
Mrid 723
Mrid
Bir mride balanmak gereklimidir? 727
Nisbet-i hfzn keyfiyeti 731
Mridin (hvnn) durumu 733
Rya 741
EKADIN HVANIN DURUMLARI 746
Kadn niin rtn emrine muhatap
klnd? 753
Fhvnn Psikolojik Durumlar 758
GEhl- Beyti Sevmek 764
S.Osman Hulusi Efendinin Mektubu 289
Netice 771
Evrd-I Bahiye (Kuds Dua) 775-1
indekiler 792 Kitbiyt 796
KTBYT
Ahmed Ziyuddin Gmhnev kuddise srruhu Cmi-ul sul Arapa, stanbul,
Ahmet Akgz, nkiaf Dergisi,10 Nisan 2005,
Albayrak, Sadk, rticann Tarihesi, st, 1987
Altunta, smail Hakk, Muhammed Dua, stanbul, 2004,
Altunta, smail Hakk, Nakbendi eyhi smail Hakk Toprakn Hayat Ve Men-
kbeleri (Yaynlanmam Lisans Tez) A.. lahiyat Fak. 1992, Ankara
Alvin Toffler-Heidi Toffler, Zenginlik Devrimi, trc. Selim YENER, st, 2006
Alvn Toffler, Gelecek Korkusu ok, ev. Prof. Selami Turgut, st. 2006
Arif, Hseyin, Yunus Emre, stanbul, 1977
Apuhan, Recep kr, teki Menderes, st, 1997
A.brahim Dede, A Dedenin Hatralar, Mustafa Ko-E. Tanrverdi, st, 2006,
k, Nevzat, badette Arla Kar Hz. Peygamberin Tutumu, zmir, 2003.
Ate, Seyyid Osman Hulusi, Divan- Hulusi-i Darendevi, stanbul, 1986
Ate, Sleyman, Kadiri Yolu Sliklerinin Zikir Makamlar, Ankara,1976,
Aymaz, Abdullah, In Dt Yerler. st, 2005
Aytan, Gnl, Szce, st. 2005
Ayn, Mehmet Ali, Tasavvuf Tarihi, sadeletiren H.Rahmi Yananl, st, 2000
Ayverdi, Smiha, bide ahsiyetler, st. 1976,
B. Ahmed Nam, Sahh-i Buhr M Tecrid-i Sarih trc. ve erhi, 1979.
Batun, Yksel, Yangn Adam Neyzen Tevfik, st. 2000
Berksan, Nazm, Tarafsz Konuuyor, st, 1960
Beynl-Hak Dergisi, Cilt: 2, Say: 28, Yl: 1327
Bilmen, mer Nasuhi, Byk slm lmihali, st., 1992.
Bursevi, smail Hakk, Tuhfe-i Atiyye, Veysel Akkaya, Kbe Ve nsan, stanbul,
Burgay, Hasan, Hazreti Muhammed (s.a.v.)in Varisleri, Ankara, 1994
Canan, brahim, Ktb-i Sitte Muhtasar Tercme ve erhi, Ankara,1988.
Cebeciolu Ethem, Tasavvuf Terimleri Ve Deyimleri Szl, Ankara, 1997
antay, Hasan Basri, Krk Hadis ve Mealleri,
antay, Hasan Basri, Kurn- Hakm ve Mel-i Kerm, stanbul 1976
avuolu, Ali,Yusuf Hakknin Tasavvuf Rislesi,S.B.Ens. D.S.13Yl: 2002,
een, Halil, Niyaz-i Msrnin Hatralar, st, 2006,
etin, Mahmut, likiler, st. 2000
nar Fatih, M. Tak Efendi, Cum. . lahiyat Fak. Der C. IX/2.12. 2005, Sivas,
okun, Ahmet, Sohbetler, Hatralar, st, 1982
ker, Fahri, Trk Parlmento Tarihi, Milli Mcadele Ve TBMM I. Dnem
(19191923), Ankara 1995, III, 890, (TBMM. Vakf Yaynlar);
Demirel, mer, Osmanl Dnemi Sivas ehri, Sivas 2006
Denizkular, Mahmud, Kurn- Kerim ve Hadislerde Tp, st., 1982.
Dlek, Adem, Yrd. Do.Dr. Atatrk nv. Erzincan lahiyat M.Y.O. Hadis ABD.
rt. yesi, Dinbilimleri A.Aratrma Dergisi IV (2004) Hadsler Inda Temizlik
ve bdet Konularndaki Vesveseler ve Tedv Yollar Makalesi, Say: 4, s.4869
Dilaver Selvi-Enbiya Yldrm-K. Yldz -. Yldz, Rabta ve Tevessl, st, 1994
Dinbilimleri Akademik Aratrma Dergisi IV (2004) Hadsler Inda Temizlik ve
bdet Konularndaki Vesveseler ve Tedv Yollar Makalesi, Say: 4,
Din Eitimi Aratrmalar Dergisi Yl: 2002 Mevlna Makalesi, Say: 10,
Ebu Abdurrahman Slem, Risleler, trc. Sleyman ATE, Ankara, 1981
Kitabiyat 785
Elmall, M. Hamdi Yazr (h.y.t.1942), Hak Dini Kurn Dili, (I-IX), Eser Ner. ts.
Eraydn, Seluk, Tasavvuf ve Tarkatler, stanbul,1994
Epiktetos, Dnceler ve Sohbetler, trc. Burhan TOPRAK, st, 1962
Ergin, O. Nuri; Balkesirli Abdlazz Mecdi Tolun Hayat ve ahsiyeti, st. 1942,
Ergun Gze, Sivasa Basal Makalesi Tercman Gazetesi, 16 Austos 1969
E.Darir Mustafa, Krk Hadis Krk Hikye, trc. S. Yldrm- N. Tlmaz, st., 2004,
Eref Edib, Kara Kitap, st, 1972
Erefolu Rum, Mzekkin Nfus, st,
Eyp Sabri Paa, Kabe ve Mekke Tarihi, Sadeletiren, Osman Erdem, st.
Fatih Camileri ve Dier Tarihi Eserler, D..B, 1991
Fatsa, Mehmet, Tasavvufta Mekk Kolu, st, 2000
Feridddin Attar, Tezkiret-l Evliya, hzl. Sleyman Uluda, Bursa, 1984,
Fethullah Glen, mit Burcu, stanbul, 2005
Gavs-i Hizani Seyyid Sbgatullah-el Arvasi, Minah (Vergiler), stanbul, Aralk 1996
Gazzali, Er-Risaletl-Lednniye, Trc. Yaman Arkan, stanbul, 1972,
Goleman, Daniel, Duygusal Zeka (ev: Banu Sekin Yksel), st., 2003.
Glpnarl, Abdulbaki, Melmlik ve Melmler, st. 1931
Gneren, M.Fatih, H. abniye ziznn Hikmetli Szleri ve Hatralarm, st, 2003
Grlek, Dursun, Ayakl Ktphneler, stanbul, 2005
H. Osman skdar, Nakibend Efendi, Tarkat Risalesi Trc, .H. Altunta, Yazma
Hizmet Gazetesi, 4 Austos 1969
Hsameddin Bursev, Menkb- Hazret-i ftde, st, 1996
Hseyin Hilmi Ik, Tam lmihal Seadet-i Ebediyye, stanbul, 2004
bn-i Haldun, Mukaddime, trc. Halil Kendir, st, 2004
bnul-Kayym, emsuddin Muhammed b. Eb Bekir, eytann Tuzaklar (Trc:
mer Temizel), (I-II), Konya, 1993.
lmihal, (heyet), sam, st., ts.
mam Rabban, Mektubat, trc, H.Hilmi Ik, stanbul, 1977
mam- Rabbani, Mebde ve Mead, st. 2000
mam arani, Uhud-ul Kbra, Selahaddin Alpay,stanbul, 1981
mam arani, Tenbhul Muterrn, trc. Selefin hls ve Takvas, Stk Glle, stan-
bul,1997
mam Burhanddin Ez-Zernc, Talim ve Mteallim, trc.Y. Vehbi Yavuz, st, 1993
naner, mer Turul, Sohbetler, st, 2006
---------, . Turul, Gnl Sohbetleri, st, 2005, s. 13
---------, . Turul, Vakte Kar Szler, hzl. Aye asa-Berat Demirci, st.2006
slm Aratrmalar Dergisi, C. 17, Say: 1, 2004
smail Hakk Bursev, Tuhfe-i Vesimiyye, hzl: eyda ztrk, st., 2000,
--------------------------, Tuhfe-i Aliyye, Hzl: eyda ztrk, st., 2000
smail Hakk Toprak kuddise srruhu, Yre Yadigr brahim Ylmaz - Ali Altn
Karaay, Yusuf, Bir Psikiyatristle Sohbetler, st., 2001
Katip elebi, Miznl Hakk f htiyril Ahakk, hzl. Orhan aik Gkyay, st,1980
Kaya, Doan,Seyit Yaln ile Rportaj, Hayat Aac Dergisi, Bahar 2005,
Keklik, Nihat, El-Futuht El- Mekkiye Kriterleri, st, 1990
Kemikli, Bilal, Sunullah- Gayb, Ankara, 2000
Kenan Rif, Sohbetler, hzl: Smiha Ayverdi, st, 2000
Kurnaz, Cemal-Mustafa Tatc, Trk Edebiyatnda athiyye, Ankara, 2001
Kurnaz, Cemal-Mustafa Tatc, Yesevilik Bilgisi, Ankara, 2000
Konuk, Ahmed Avni,et-Tedbrtl-lhiyye fi Islh Memleketil-nsniyye Trc.
ve erhi, hzl: Mustafa Tahral, st. 1992
Ksec Ahmed Dede, Es-Sohbets Sfiyye, trc. Ahmed Remzi Dede, hzl. eyh
Galib- Prof.Dr. Ali Alparslan Kltr ve Turizm Bak. Yay. No: 9641988
Kk, Hafz Hasan, Risale Tarikt- abniyede Silsile Evrd ve Dua, st, 2003
Dr. Laura Veccia Vaglieri, Batl Aydnlar Gzyle Mslmanlk slmn Savun-
mas, Yaynlayan: Kemaleddin enocak, st, 2002
Lmi elebi, Nefhatl-ns Tercmesi A.Cam, hzl., S. Uluda, M.Kara, 1998,
Kuyumcu, Fehmi, Evliyann Dilinden, Nur Yaynlar,1978,
Mlik Binnebi, Kuran- Kerim Mucizesi, trc. Ergun Gze, st. 2003
Mehmet Zahid Kotku, Tasavvuf Ahlak, st, 1998
M. Cemaleddin El-Hulvi, Lemezt- Hulviyye, Serhan Tayi, st, 1992
Hz. Mevlna Kuddise Srruhu, Fhi Mfh, ev. M. . Tarkhya, stanbul, 1985,
Hz. Mevln, Fhi M Fh, trc. A.Avni Konuk, hzl. Seluk Eraydn,st. 2001
Hz. Mevlna Kuddise Srruhu, Mesnev, Veled zbudak MEB. stanbul,2001
Mevlana eyh Sfiyuddin Kuddise Srruhu, Reahat, Trc. N. Fazl Ksakrek, 1999,
Memi, Abdurrahman, Halid Badad ve Anadoluda Halidilik, st, 2000
Muhammed B. Abdullah Hani, db, Trc. Ali Hsrevolu, stanbul, 1980
M. Him Km, Berekt - mm- Rabbani ve Yolundakiler, F. Meyan, st. 1980
Mustafa smet Garibullah, Risale- Kudsiyye Tercmesi, stanbul, 2003,
Nasrullah Efendi, ah- Nakibend, stanbul,1979
Necati, M. Osman, Hadis ve Psikoloji (Terc: Mustafa Ik), Ankara, 2000.
Hz. Ali kerremallh veche, Nehcl-Belaga, Abdlbaki Glpnarl, st. h. 1390,
Nicholson, Reynold A, slm Sfleri, Trc. Ycel Belli- Murat Temelli, st, 2004
Niyzi Msri, rfan Sofralar, Sleyman Ate, 1971
O. Hseyin Vassaf, Sefine-i Evliya, Hzl. Mehmet Akku-Ali Ylmaz, stanbul, 2006
Ocak, A Yaar, Osmanl Medeniyeti Tarihi, Editr: E. hsanolu, st, 1999
Oru, Aye, nsan ve slm olmak, st.2003
gke, Ahmet, slm Aratrmalar Dergisi, c. 17, say: 1, 2004,
z, Mehmet Ali, Btn Ynleriyle Grn lesi Tarihi Ve Corafyas, Sivas, 2002
zde, Talip, Vahiy ve slm Tebliinin Kronolojik Cetveli, Sivas, 1994
ztrk, Yaar Nuri, Muhammed Tevfik Bosnevi, stanbul, 1981
Pakaln, Mehmed Zeki, Tarih Deyimleri Ve Terimleri Szl, stanbul,1972
Palakolu, smail, Gnller Sultan S. Osman Hulusi Efendi, Ankara, 2005
Rahmi Serin, Veliler Ve Tarkatlerde sul, stanbul, Pamuk Yaynlar,
Saygl, Sefa, Strese Son, st., 2001.
Safer Baba, Tasavvuf Terimleri, st., 1998
Selim Divane, Sadklarn Mkillerinin Anahtar, Ahmed Sadk Yivlik, st, 1998,
Selim Divane, Ariflerin Delili Mkillerinin Anahtar, M, Tatc-H. eltik, 2004
Seydi Ali Reis, Mirat-l Memlik, hzl. Eyp Culum, Beikdz, 2005,
Seyyid Nigr kuddise srruhul-azz Divan, hzl: Do. Dr. Azmi Bilgin, st. 2003
Sr, Aye Nur; Batmayan Gne Devam Eden Glgeler, st., 2005
Sofuolu, M. Cemal, slm Dni Esaslar, zmir, 1999.
Somuncu Baba Kltr Edebiyat Ve Aratrma Dergisi, Aralk / 2005
Somuncu Baba Kltr Edebiyat Ve Aratrma Dergisi, Kasm-Aralk 2000
Somuncu Baba Kltr-Edebiyat Ve Aratrma Dergisi, Aralk 1996,
Kitabiyat 787
Sufi Muhammed Danimen Yesevliin lk Dnemine Ait Bir Risale:, Mirtl-
Kulb, lm, C 2, s. 2, Temmuz-Aralk 1997, st. 1998
Sunar, Cavit, slmda Felsefe, Ankara, 1972,
Sleyman brahim, Meveddet Pnarlar, trc. Adnan M.Selman, st. 2000
en, Mehmet Veli, Evrd- Bahaiye, Sivas, 1976,
eyh Sdi-i razi, Bostan ve Glistan, trc.,Kilisli Rfat Bilge, st, 1968
eyh Mustafa Kabl er-Rif, Kenzl-Esrr, st., 2001
evki Koca- Murat Ka, Neyzen Tevfik Klliyat, st. 2000
eyh Yusuf Topu, Tuhfet-z Zakirn, st, 2000
uud, Hasan Ltfi, slm Tasavvufunda Hcegn Hnedn, stanbul, 1958
Tevhid Gemisi Dergisi, st. 2006, Say 10,
Topkara, Cevat, Bir Gerein tiraf, stanbul,2005
Toprak, hramczde Mehmet Kzm, Kitab- Gl, Sivas
Tosun, Necdet; Baheddn Nakbend / Hayat, Grleri, Tarikat, st. 2002
Toyran, Mehmet, Sultan ehir Dergisi- orap Han Makalesi, Sivas, 2007, say 2
lk, Kbra, slmda Tesettr ve Evlilik, st, 2006
Yahy b. Ms Ez-Zehrn, Peygamberimizin mmeti zerindeki Hakk,. st.
Yarar, Cezair, Mektubt- Hasan Sez, stanbul, 2001
Yardm, Ali, Peygamberimizin emili, st., 1998, s. 232.
Yardm, M. Nuri, Safiye Erol Kitab, st, 2003
Yasak, brahim, Sivas Yatrlar, Sivasllar Vakf Yaynlar, stanbul 2004
Y. Blent Bakiler smail Efendi (Sivas)Hizmet Gazetesi,4 Austos 1969
Yeil, emseddin, Gavs- Azam Abdlkdir Geylan Hz. Nutuklarndan, st, 1978
Yldz, Alim, Arab eyhin Bir Mektubu Makalesi Hayat Aac Der, Bahar 2005
Ylmaz, Hlya, Dnden Bugne Gmhnevi Mektebi, st, 1997
Zihn, Mehmed, Nimetl-slm, st., 1398 h.
Zeren, Mehmet,Mesnevide Geen Btn Hikayeler st. 2004

İhramcizâde Haci İsmai̇l Hakki Toprak Nakşî-Hâkî Tari̇kâti Ve İlm-İ Ledün Sirlari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İhramcizâde Haci İsmai̇l Hakki Toprak Nakşî-Hâkî Tari̇kâti Ve İlm-İ Ledün Sirlari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

I SBN: 978- 9944- 355- 02- 5

Bu kitabn btn haklar ve ierii ile ilgili

a isnat etmedii iin hakldr. (Kenan Rif, a.g.e.

eyler dnyy sensiz

de yazdklar gibi, yalnz bilmek de kfi deil, bul-

(Kehf,24) buyrulur. Yani Allah

tan, 32 kii Malatya ve

You might also like