İhramcızâde Hacı İsmail Hakkı ALTUNTAŞ ROMAN

ISBN: Bukitabnbtnhaklarveieriiileilgili btnsorumluluklaryazaraaittir.
Dizgi :smailHakkAltunta Kapak :HalukKarslolu Bask :SeilMatbaaclk Cilt:GzdeMatbaaclk
GZDE
Matbaaclk Mcellit & Reklam Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. sti
Tel:02124818169 Fax:02124810506
GAVSLZAM HRAMCIZDE
HACISMALHAKKITOPRAK SVAS
KADDESELLHSIRRAHULAZZ
smailHakkALTUNTA
nsan kelm ve beyn reten Allah Telm akln na v m mverala arndan ve kalbin dehlizlerinden sz dnce zan elerime istikame ve aydnlk ver. Anlaymzdaki ol et k lgunluu ziyadele tir.Buniyetimizvek kardelerimizilesanaolanyaknlm mzart sn.Bun nedenleRas lllahsallal llhaleyhi vesellemid dahaiyi anlamak kbizenasipo olursabizide eokseverveaffedersin. Sultanm Hz. Halid bni Zeyd Ebu Eyybel Ensr H radiyall h anhn ve Gavsl v zam hramc czde Hac smail Hakk To oprak Sivas kaddesell h srrahulazizin zer rimdeki bereketlerinin ziyad delemesi ni iyetiyle, yar rdmlarn ta alep ve niyazediyorum. hram mczdesma ailHakkEfen ndihakknda ayazlmaya allan bueser belgeselrom mantrolarakdnlmtr.Dah hance yazdm aratrma tr olan kit m t tabmzda ge een olaylar ba rla lantlar kuramayan nlara bir kolaylk sa lamas he em de hramcz zde Hac sm Hakk E mail Efendiyi dnya gzyle g grme yenlere anlayta be erraklk zuhur eder niyet tiyle kardele erimize hediyem mizdir. Kitaptahramcz desmailHa akkEfendininhayatnda ageen olaylar,k kendisohbet tvekonum malarndanilh hamalnarak kuygun olacas senelereda tlarakakl lanmayaal lmtr.Bazolay larvekiilerhakknd dakibilgilerd dekikapallk klar,yabilgi eksikli indeny yadaoekild degerekligrldiind dir. Eksik veya yazlm mad grle bir ey va en arsa, bu bizim nok sanlmzdr.Buned denlezrbe eyanederiz. 19.0 02.2009 hram mczade sma ailHakkALT TUNTA
hramczdesmailEfendininHayat
KATRER Katremizdenhissealbgrderyaolmuuz. Cmlehalkabirbaklaemibnolmuuz. Gerizahirdelisnnsilegftrmz. Mnyzndensoyunuphepmuarrolmuuz. Validemmerhumeamtbizebirkutlufl, RavziPkiziyarettedemiti:EyKermlMtel BuHabbinhrmetineverbanaferzendbmell ndanaldlibsbundaiksolmuuz. TezeldenintisabmleminSeyyidine, Dtmaknaanngelelidenbunasrbendine okaradmaladmyztutupHakknkendine, lemidevrniindeHubbuMevlolmuuz. KnhmbilmekdilersensrrHkidirzm. Annedvrncadrdimzmveszm HerneyebaksabasarHkidirbakangzm, Zrevveldenannlatektenholmuuz. BiracepsrrTkidenaldmdersiiber, Anbilmekdilersensanavereyimhaber, HerlmialmtprimdenOeyhimuteber, Bizandamahvolupbezmiferdaolmuuz. nkktmrolaldanbukapdabuhakr, HeriinsrrnezeldenbildimTakdruKadir, Olsebepteniimizcmleyetazimvetekrimdir. ByleliklehalkiindeHakkrnolmuuz.
7
Butarkatlemindeolmakistersensdimend, Sendebuhaldeoluphalktanlisneylebend, tebudurciznemHubbufillhsanapend, HayruhakancihanSimuruAnkaolmuuz. Buncailmfazlilebilmeziminribasar, HeriiedenettirenAllahdeilmiverhaber? Leykhulliittihazdaneylegayetlehazer, Bizhakykiyniremmrolmuuz. Emrimrfmnkeribilmezmiyiz? Anlarilebizamelklmazmyz? sriPkiAhmedibilmezmiyiz? imdiizmreyleybizrhmnolmuuz Herkesinmiktarihlsncafiiliederzuhur. Senalolmuhlisndankmasnsendenkusur, Gayridegrsenhatysetredpandanalhuzur, Bunudetedinipbirdrriyektaolmuuz. btillemdevarikmldiretmecedel, HerkulanasipetmeznHudaizzvecel, Baagelsebilndevletvenimetbbedel, Bizangrmvegeirmipkmusaffaolmuuz Hakkhereydeyngrmvebilmilerdeniz. OlsebeptenhalkkatndaHubbuMevlgzleriz. Kahrultfncmlesinbirbildimvetuttumeyazz, Hamdlillhbizbulutfamazhrmcellolmuuz. Bilmedilerzevkimicmleinscinmelek, Derdinedtmbananelerektirdifelek, HliHakkbulmayabeyimzikrindimgerek, ZikriHakk,seyrsebakladersiyektaolmuuz. hramczade HacsmailHakkTOPRAK Kaddesellhsrrahulazz
8
kilemdetasarrufehlidirruhuveli Demekimbumrdedir,bundanicedermanola RuhimiriHudadrtenglafolmuana Dahilkrederbirtkimryanola Allahm! htiyarlamaya baladm, sam bam aard. Ve ben, Rabbim, sana ettiim dualarmda hi bedbaht olmadm. Banabirevlatnasipklmazsn. DiyeAieHanm1alyp,birgizlisesleRabbineniyazetmi ti.Geceleruykudanuyanrsabirdahauyuyamaz,niyazkapsn da Hakka yz tutard. Kocas Kolaas2Abdulkadir Efendi du rumunfarkndaolmasnaramensrekliona; Aie!Niyezlrsnki,senahlakynndenycelikzere sin.AllahTelsenimuhakkaksevindirecektir.Oise Efendim! Gzel efendim! Ana olmak duygusu iimi byle oturuyor. Szlerinbittiitkendiiyerolurmu?Bitiyor.nkkalbin derinliklerini akl nasl sakin klabilirdi. Kocaman evin byk odalarngezerkenyalnzayantahtadankarttgcrtinsan naslteskinedebilirdiki,AieHanmsrekliyreiyakanevlat sevgisininaslterkedebilirdi. Birdesrekliduasn AllahTelmbirevlatverirsenonucamihizmetkryapa camdiyebitirirken,birgizlianlamaydasreklitekrartek raryapyordu. KolaasAbdulkadirEfendiherzamanhanmnaduaederdi. Allah Telm! Aieyi sevindir. Onun dualarn boa kar ma Gnler, aylar birbirini o kadar hzl takip etti ki, Allah Tel dualarn kabul etti. Fakat bu gzel aile zerinden bir gz yeli esmiti.
9
AiehanmevebirakamerkengelenAbdulkadirEfendinin halinihiiyigrmedi. Hayrdr,Efendimrahatszmsn? Evet AllahTelbyktr,seniniinifisteyelim. AncakhastalkKolaasAbdulkadirEfendiyiterkedecekgibi deildi. Evlat hasreti ile yorulan Aie Hanm bu defa kocasn mkaybedecekti. Allah Telm bana yardm et. G ve takat ver. syan et mektensanasnrm. Bir zaman geti. Kolaas Abdulkadir Efendi otuz yana gelmiAieHanmyannaardve Nazl yrim! Ben byk ihtimalle yarna kamayacam. Sendenokmemnunbemesrurolarakhakkmsanahelledi yorum.Saknbenldktensonranasibinikapaltutma.Benden birocuunolmad.BiliyorumkiAllahTelsanacihanaydn latacakbirevlatverir. AmanEfendim!AllahTelmrnebereketversin.Diyen AieHanmniineatedt.Obiryandangzyalarndker kenevinindirei,sonnefesleriniAllahlafzcelalinisyleyerek sonlandryordu. Aile bykleri, yatak odasndan duyulan hkrklar teskin etmekiin,AieHanmnyannakotular. *** Sareyh mahallesi 12 numaral hanenin3zerine den bu matemhavasartknezamansilinirdikimsednmekistemi yordu. nk Aie Hanm ocuu olmad iin herkes zld n biliyordu. imdi ise dul kalmt. Ailenin maddi sorunu yoktu.FakatbuacolayzerinedehikimseAieHanmafazla bir ey demek istemiyordu. Bir kadnn tayabilecei edep ve hay derecesi o kadar yksek seviyeye sahipti ki; Abdulkadir Efendi,bumkemmelkadnnhibireyezlmesinegnlraz olmad gibi, ocuunun olamayacan da levhi mahfuzda
10
yazl olduunu anlamt. Belki mrnn bu ekilde noktalan masiindeAllahTelyaduaetmiti. *** Birveyaikisenegemiti. AieHanmnarkadaevresioktu.Paahanmlar,memur kesim ve mahkeme hkimlerinin hanmlar da onu ok sever lerdi.Ziyaretinegitmediklerignyokgibiydi.FakatO,buyoun ilgi ierisinde bile yalnzlk halini yayordu. Srekli iinde bir sknt vard. Artk karar verdi. Dede vatann4ziyaret etmek istiyordu. nk arkadalar Nilli Hatun dedike Msrn ve Nilingzelhavasnruhundahissediyordu. Fakat aile by hramczde Mehmet Efendi, bu skntl halinbyledevametmesinegnlrazolmuyordu.BirgnAie Hanma: Gzel kzm. Bu i byle devam etmez. Bizim Hseyin5ile seni evlendirelim. Ya senden kk ama kemal ynnden ai lemiz iinde onun gibisi yoktur. Duyduum kadaryla hacca da gitmekistiyormusun,hemdediniadanmahremiyetsknts ortadankalkar.6 Aie Hanm skt etti. Bu skti kabul; Abdulkadir Efendi nin kendisine gnlden sylemi olduu cihan aydnlatan bir evladasahipolmasniyaznniaretiydi. Evlilikhazrlklarvehacyolculuubirbirinekararakbirte labtnhramczdelerinevindesevinkaynaoldu.Hazrlk laresnasnda,birpaahanm: AieHanm,haccagideceinzamanbirocukelbisesidiktir Raslllahsallallhaleyhiveselleminkabrieriflerininyanna ihtiramenkoyveAllahTelya; Yarabbi!Habibininyzsuyuhrmetinebanabirerkekev lat ver, diye dua et. nallah, Rabbl lemin sana bir erkek evladverirdedi. AieHanmbirocukelbisesiyaptrd. GemiileyaplanyolculukileMsravarld.Akrabalarziyaret
11
edildi.Sonra,ailesininzvatanMedineyevarld.Ravzierif ziyaret edildi. Aie Hanm, Raslllah sallallh aleyhi ve selleminkabrisaadetlerininhizmetkrnbulupelbiseyisandu kaerifinayakucunabraktrrve EyKermlMtel!BuHabbinhrmetineverbanaferzend bmell Ya Rabbi Habbin yz suyu hrmetine bana bir evlat ver ki,onucamiklesiyapaymdiyeniyazdabulundu. MedinedeogecekutluocuunmjdesiAieHanmailham edildive Ryasnda Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Biz s maili kendi topramzdan yourduk, ekitmedik ve sana da hediye ettik mjdesini duyarak uyanm, kalkm iki rekt krnamazklmt.Mjdeyide,HseyinEfendiyeduyurmu. Hacyolculuuvekutludoumunolacahaberiyleikimutluluk biraradayaanmt.Artk,AieHanm,birdahahizlmeye cek ve kendisine, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin mj desievladsmaildnyayagelecekti. Mekkeye gidildi. Aie Hanm, Efendi Hazretlerine hamile iken tavaflar yapld. Hac grevlerinden olan Saf ve Merveyi say ederken sanki Hz. smail (A.S)in annesi, Hacer validemizin smaile olan itiyakn kendi gnlnde yayor ve kendisine ilhamolanaadakibeyitlerdilinden tekrartekrar dklyor du: smailimzamsensin Glyzltazemsensin Drtkitabnhakkiin Gnlmdegezensensin. HacAieHanmnGzelsmaliannekarnndaHakknkap snayztutuptavafediyordu.ArafatakpAllahTelyaniya zn srlarna kavuuyordu. Tekrar Medineye ikinci bir ziyaret
12
daha yapld. Ravzaya braklan ocuk elbiseleri alnd. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin emaneti artk Sivas di yarnadoruyolakmt. *** Sareyh Mahallesinde artk btn insanlar ok mutluydu. Artk, Hac Aie Hanmn olu dnyaya gelmiti. 7 smi, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin buyurduu gibi smail olacakt. Bu ekilde annesi, kendi babasnn adn da koymu olacakt. Bir de, Hakkn adam olsun diye Hakk ismini ilave ettiler. nk ada vard, olunun cami hademesi olmasn istiyordu. RaslllahsallallhaleyhiveselleminRavziPkineteber rken bir sre braklan ocuk elbisesi daha sonra kendisine giydirildi. *** smailHakk,ocukkenmahlkatndahigzbebeiolmutu. Hac Aie Hanm, gznden saknd smail Hakkya abdestsiz stvermedi. Bir gn evlerinin nnde ylan yzne uzanm, yalamaya balamt. HacAieHanm: smailiylanyiyordiyerekylankovmayaalt.Oysabu mahlk, Ona sevgisinden dolay ziyaretine gelmiti. Sanki Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Hz. Ebubekirle Sevr Maarasndakiylanhikyesigerekolmutu. Ah, smailim, mazhariyetin byk, unutuyorum. Sen Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin emanetisin, sana kim zararverirki.diyetefekkretti. *** Hac Aie Hanmn drt sene sonra dnyaya gelen evlad, smail Hakknn kardeine mer Stk8ismi verildi ki, abisinin candostuveyardmcsolsunistemiti. ***
13
ocukluunu, Sareyh mahallesinde geiren hramczde smail Hakk, daha sonra babasnn adliye baktibi olmas ha sebiyle, Zarada yedi yana kadar bulunmu ve sbyan mekte binideburadaokumutu.9 Dedesi, hramczde Mehmet Efendi, Onun asker olmasn istiyordu.Annesiisecamihizmetkrolsunistiyordu. On yandayken, Sivasa gelip rtlpnar mahallesine g ettilerveAskeriRtiyeyegirdi. Kazanclarda,DeliFikriPaaKonandasmet(nn)ilebe raberokudu.smet,smailHakkyseverdi. smet (nn) ile snfn giriinde beraber otururdu. smet, zayf ve elimsiz bir renciydi. Onun numaras 32 ve smail Hakknn ki ise, 34 idi. O zamandan smet, siyaseti sever, rencileri bana toplar, masaya karak konuma yapard. s metin ba ne zaman sksa, smail Hakkdan yardm isterdi. smet ehrin yerlisi deildi. Bu nedenle smail Hakknn her zaman yardmna muhta olurdu. smet, 1895 ylnda okulu bitirince, bir yl Sivas Mlkiye dadisinde okumu ve sonra da 1897senesindestanbulagitmiti. *** smailHakk,hibirzamanannesinizmekistemezdi.Gen liinverdiiyaramazlklaryapmolsada,elindengeldiikadar kendinikorumayaalrd. ehire,bazenHacivatveKaragzoyunugetirilince,evinta vuklarn Hac Aie Hanmdan habersiz, 3 kurua 5 kurua sa tar,HacivatveKaragzegiderdi. Aslnda durumun farknda olan annesi ufak tefek bu kaa maklarnagzyumuyordu. BazensmailHakknnharlbiterdi.Budurumdandolay da,annesinedertyanard.Oise: Olumsmail,dnyaiinbabanlaktolma,birihtiyacn olursa benden iste; denizde kum ben de para, sar sar liralar minderin altnda der. smail Hakk da, melek annesinin ou
14
kezkanatlarnasnrd. *** smetin stanbula gitmesinden dolay smail Hakkda gidip okumakistiyordu.BunedenlesmailHakk: Anneizinverirsenbendesmetgibi,stanbulagitmekistiyo rum. HacAieHanm: Glyzlsmailim,dedenMehmetEfendiKarsMuhabere lerinde byk yararllklar gsterdi. Kolaas Abdlkadir Efendi asker idi. Ancak benim senin iin adam var. Cami hademesi olman istiyorum. Dedengile fazla bir ey diyemedim. Onlar artk Hakka yrd. Baban bu konuda bir ey demez. Fakat artksenyolunuHakkntarafnaevir.Seninmazhariyetinb yk.Sanaabdestsizstvermedimgnlnhotut.Bensenden ancakbunuisterim.Dedi. *** smailHakkokulunagiderkenelbiselerinigzelcegiyinir,bir gencin yakkll zerinde nasl olursa; onda bunu grmek mmknolurdu.Genkzlarpencerelerinarkasndan: GzelsmailgidiyordiyerekhayranhayranOnabakarlar d. Birkz,Onuoksevdi,fakatyleoksevmitiki,smailHak kdaonunbusevgisinikendindebuldu.Buakbirzamansr d. Artk bu i aikr olunca, Hac Aie Hanm kz istemeye gittiler.Fakatkznannesibuevlilierazolmaynca,kzderdini kimseye anlatamam, hastalanm ve verem olmutu. smail Hakkdabuacysinesindeokadarduymutuki,gizligizlisigara dahi iiyordu. Sanki sigara, onun i yangnn da vuruntusu gibiydi.smailHakkbazenahekip: Allahm bu ak acs ne zor bir eymi. Sevdiimi bana vermediler.Derdi.Sevgilisivefatedince,smailHakkuzunbir srekendinitoplayamad.FakatHacAieHanm Olumsevmekgzeldir,fakatseninmazhariyetinbykbu
15
hal zere kendini megul etme diyerek bu skntl dnemin gemesineyardmcoldu. *** smailHakkarkadalarylayaptsohbetlerdendolay,ok gesaatteevednerdi.Geldiindede,annesiniuyurbulunca; muhabbet ve hrmetle annesinin ayaklarnn altn pnce, o andaannesiuyanrve: Gzelolum,dataevladnolsunDiyeduaederdi. *** Annesinin szn dinleyip medrese eitimi 10 iin ifiye medresesine11devamederekmanevihayatntemelleriniatt. Annesinin manevi tarafa ynelmesini istemesi nedeniyle Si vasta bulunan Rifi Tariki byklerinden Arab eyh ismi ile bilinen Seyyid Abdullah Haim kuddise srruhulazz Efendi derghnn sesli zikirlerinin mdavimi oldu. Be yl kadar sre cek bu beraberlik, onun ruhuna maneviyat iksirinin akmasnn akmasyd. Buaraseslizikiresnasndailahisylemekadetolduundan Niyazi Msr Divanyla uzun ylllar srecek bir arkadal da balam oldu. yleki koynundan karmad bir sevgilisi ol mutu. Skntlar ve sorular olduu zaman her zaman divann yardmnyanndahissediyordu. *** Bu tarkat ahvali, etrafndakiler tarafndan da yan olunca, yalakrabalaronunbuhalindenendieleniyorlard. Buocuunbanabirigelecekdiyesylenirlerve smailsendahagensin,zamanmznazik,brakutarkat ilerinidediler.smailHakkonlara; Siz yiyip imeyi braksanza diye cevap verip veriyordu. Onlar: Yiyipimekbizimgdamzdediler.Oda; Bu da bizim gdamz, bu ii byle bilip, byle inanmayan yolagidemez,kutankorkandarekmezmidedi.
16
lkmridiolanAbdullah HaimElMekkikuddisesrruhul aziz(Arabeyh)inEvldm,seninnasibinbizdendeil!diye rekOnabirneviizinvererekarayiindeolmasntavsiyebu yurmasyla, yeni manevi kaplarn alacann mjdesini veri yordu. *** Babas Hac Hseyin Efendi adliyede zabt ktip olduu iin olu smail Hakknn mlazimeten (stajyer) memur olarak g rev almasna yardmc oldu. Fakat annesi Hac Aie Hanm, bu durumasitemederek: Olum, mazhariyetin byk, ben sana cami hademesi ol dedim, sen memurluk yapyorsun; adam olmadn olum diye gzyalarneksiketmiyordu. Annesi, smail Hakkya bu konuda fazla srarc olmasa da, kendisi iin bir kazan kapsnn almasna sevindi. Bu arada AbdullahEfendininkzmmihanHanmlaevlendi.1901ylnda, ilkocuuHalisTurgutdnyayageldi. Ancak smail Hakk Efendi hayatn iine atlm Osmanlnn yklma dnemlerindeki skntl hayatn zmleri iin areler retmekistiyordu. *** Hac Aie Hanm, Tokatta Hac Mustafa Hki Hazretlerinin ziyaretine gitmiti. Sohbet esnasnda; evlad smail Hakknn dnyaya geliini ve Ravzai Pkiden Haremi erif hediyesi ol duunu syledi. Efendi hazretlerinde, Ona bir ak dt. G nlden Onu sevdi. Gnlden gnle yol var derler ya, smail Hakkda bu sevgiyi ruhunda duydu ki, arkadalar bir gn To kattabireyhinrivayetleriilesreklimegulken,arkadalar: Tokattabireyhvar,onunyannagidiyoruzdediklerinde smailHakkdaonlarlagitmeyekararverdi. *** Arkadalarileberaberatlolarak,Tokatagittiler.Molaver diklerindearkadalarutrkyazlarndandrmyorlard:
17
Tokatyolukaldrm Dtmbenikaldrn Sevdiiminuruna Vurunbenildrn. Gidiyomelinizden Kurtulamdilinizden Yeilbardekolsam Suimemglnzden. AslanyrimkzseninadnHediye Bendolandmsendedolangelberiye Fistanaldmendazesionyediye Azmgeldignderdiimhediye Tokatbirdaiinde Glbardaiinde Tokat'tanyarsevenin Yreiyaiinde. *** smail Hakk, ziyaretten nce Pekirciolu Nuri Efendiyi grd.smailHakknnziyaretmaksadnanlaynca,SeyyidHac MustafaHkikuddisesrruhulazizHazretleriniokvd. BenimEfendim.Diyebalyanbtnszleriileartkgn lndeki yangn artmt. Namaz vaktini bekliyorlard. nk Efendihazretlerigelecekti.AliPaaCamiindecemaatenamaz kldranMustafaHkiHazretlerindehernaslsasehvisecdehali zuhur etti. Namazdan kp darda bekledikleri srada kendi sinden daha evvel bu yola intisap etmi bulunan Pekirciolu NuriEfendi; eyhimhibylebireyyapmazdeyhimdehibylebir hal omazd diye syleniyor ve vd Efendisinin bu haline anlamverememiti.smailHakk,camininikapsndankmak ta olan Mustafa Hki Efendi Hazretlerinin gsnn her iki tarafndaALLAHyazlolduunugrd
18
NuriEfendi!Senbenimgrdmgrsenhibireysy lemezsindedi. hvan gurubu efendilerinin peinden yryerek eyhin der ghnagittiler. *** SeyyidMustafaHkkuddisesrruhulazzEfendi,ihvanile sohbetederkenhuzuragelensmailHakkya; Olum!Nerelisin?deyince,smailHakkda: Sivaslym,hramczdelerdenim . Sen,HacAieHanmnolumusun?Diyesorduklarnda; Evet,Efendim!Diyecevapverdi. smailHakktarifedilemezbirheyecanadt.Kendinikay betti. O anda kendisinin Mustafa Hk kuddise srruhulazz Efendiolduunuzannetti. Bir an ki bir mre bedel gibi uzad uzad, bir nazarla haki kimyaoldu.smailHakkhuzurdanktktansonraMustafaHki kuddisesrruhulazizHazretleriihvanadnp, teukapyayaknyereoturupgidengencigrdnzm? O,bizdenevarsahepsinialdgtrddedi. DahasonraPekircioluNuriEfendi,smailHakkyabumj deyiiletti. Olan, olmu, kinata can ve nur olacak hayatn kutsal do umu gereklemiti. Orada Seyyid Mustafa Hk Efendi ile tanmveOnunmaneviterbiyesinegirmiti. *** smail Hakk Sivas adliyesinde stajyer memur olarak alr ken; 1905 yllarnda, grevi Tokatta Duynu Ummiye de MskiratMemurluunaverilmiti.12 Bu greve ilk baladnda; Mridi Mustafa Hk kuddise srruhuEfendiOna: smailEfendi,memurolduunyerdekimskiratntadnada bakyormusun?diyesorar.Sonrada;
19
Gardam! kinin katresi haramdr. Fakat oluk ocuun nafakasiinalrsanz,AllahAzimnnaffedeceiumulur. Fakatsenparanyinededeitokuyap.dedi. Bu nedenle smail Efendi bakasndan bor alrd. Ayln borcunakarlkveripparasndeitirirdi. *** ocukluundakigrdnormalolanbazharikahaller,ta rikatterbiyesinegirdiktensonra,ylearttki,kendisinirahatsz etmeye balad. Artk rahat edemiyor, tuvalete dahi giderken zikirhalindenaretmeyebalamt. Mridi Mustafa Hk kuddise srruhu Efendiyi ziyaretinde kendisini megul eden eyleri hal diliyle arzedebilirdi. Ancak annesi duruma vakf olduundan, eyh Mustafa Hki kuddise srruhulazze ziyaretlerinde anlatt. te bu minval zere bir gnarkadalarileziyaretegittiler. smailHakkEfendivearkadalareyhineliniptler.Fakat O,eyhiningsndeLlhellallhyazlolduunugryor, Herkesindebuhalevakfolduunuzannediyordu.Sonraanlad ki arkadalar bu olaydan habersiz. eyhi, smail Hakknn du rumunuanlayarak: Kendi bana biten bir aacn meyvesi olmaz. Allah Te lnndetindebireyisebebebalamaklazmdr.Naslki,ana vebabaolmadanocukdnyayagelmiyorsa,birMridikmil terbiyesinegirmedenolandoutasakatlklarolur. Byklerin vazifesi ihvanlardaki sknt veren bu halleri al maktr.AllahTelnnizniilebuhalidealrlardedi. Ohali,birdenkayboldu. smail Hakk Efendi de zikrin srlanma hali srekli olunca, zikrin sesini duyamazsam diye iine bir korku da geldi. Fakat baktki,buhalortamaveartlaragredeiiyordu.Buaslnda ona bykler olmadan bir rehber olmadan, bu yolda yalnz gidilemeyeceininbarizmisaliydi. ***
20
HergnyenibirhikmetrenensmailHakk,Efendiming zelszlerini yazaym unutulmasndiye dnd.Bir eyleride yazya dkmt. Defterini de srekli yannda tayordu. Bir gneyhiHkiEfendidurumunfarknavard,deteriniistedive bakt,dediki; Yazdndaokunurmu,lakinsenkitapyazmadedi.smail Hakk Efendi bu olaydan sonra ne zaman aklna bu trl niyet gelirsenneElifHarfigelirdi. *** RefikasmmihanHanmdan,HayriyeHanm14.07.1907ta rihindednyayaterifetti. *** 1908 ylnda kinci Merutiyetin ilannda Mustafa Hki kuddise srruhulazz Hazretleri, Tokat mebusu olarak stan bulagitti. TokatmebusuolarakstanbulagidenMustafaHkkuddise srruhul aziz Efendiden sonra, kendisi de Tokattan Sivas DynuUmumiyeyegrevdeiikliiyapt. *** 31Mart1325(13Nisan1909)vakasileHareketOrdusus tanbula girmi ve II. Abdulhamid Hann 33 yllk saltanat, 27 Nisan 1909da son bulmutu. Divan Harbi rfi (Skynetim Mahkemeleri) kararlar neticesinde birok kiiye idam, srgn vb.cezalarverildi. AbdullahHaimelMekkiHazretleride,24Kanunisni1324 / Cumartesi / 6 ubat 1909da kurulduu ilan edilen ttihad Muhammedi Cemiyetine girmesi delil gsterilerek, 31 Mart vakasndan sonra ki, yarglamalar neticesinde, kendisinin Si vastan Mekkei Mkerremeye mebbeden nefyine karar ve rildi. 16 Austos 1909 tarihinde, Mekkei Mkerremeye srgn edilen Abdullah Haimi kuddise srruhulazz ve ailesi madd skntyadmt.
21
*** hramczde smail Hakk Efendinin 1909 ylnda mmihan HanmdanoluMehmetSabitKemaldnyayageldi. *** 1909 da Seyyid Hac Mustafa Hk Efendinin ttihatlar ve gayri mslimlerin oylar ile meclis azal drlm ve stan bulda mecburi ikamete tabi tutularak kendisine aramba semtindeki Cebeciba mahallesindeki Mevlana Mustafa smet GaribullahEfendikonadergholarakverilmiti. *** Mustafa Hki Hazretlerini ziyaretine giden Hac Mustafa TkiEfendiye,HakiEfendi: Sivasta ne var ne yok, hramcolu smail Efendi ne yap yordediktensonra, Canm smail iyidir dedi. Ziyaret dn, Hac Mustafa TkiEfendi,SivasadndklerindesmailHakkEfendiHazretle rinegelipdediki. smail Efendi, gzn aydn, Efendi Hazretleri senin iin s mailiyidirdiyebuyurdular.HacMustafaTkiEfendiilveten OnlarniyidediklerineAllahAzimandaiyider. Diye rek,smailEfendiyitaltifetti. *** smail Efendinin sebebi hayat babas ve annesi srasyla; 1912ylndaHacHseyinEfendive1913ylndada,HacAie HanmHakkayrdler. Onuyalnzladrenbuduruma,devletiniindebulundu uskntdaeklenince,durumdahadaarlayordu. *** 01.03.1914 ylnda mmihan hanmdan kz Mevlde Vefa dodu. *** BirinciDnyaSavabalamadanSivastabirzelzeleoldu.Bu zelzelede,ifteminareveUluCamiiokhasargrd,minarele
22
rinklahlaraayadt.Halkbuolayhayrayormad.Mem lekette daha byk bir felaketin olacan syleyenler oldu ve cihantitretensavakt. *** I.Dnyasavailanedilinceaskeraltnaalnd. smailHakkEfendi,askerliinigrevicabkolkomutanola rakemrindekilerlebirlikteSuehrinecephanetamakveOrdu, Koyulhisar,Suehriarasndapostaclkveerzaknakliyapmalar suretiyletamamlad.BusebeptenbulunduuyredeEmaneti Babadiyeanld. *** Mustafa Hk kuddise srruhul aziz Efendi, arambadaki tekkeye yerlemesinin ardndan biraz maddi sknt iine d mt.smailHakknneyhinehediyegndermekistedi.Posta yoluylakendisinedokuzaltngnderdi. MeerMustafaHkbirinindokuzaltnborcunakefilolmu, oaniinparasolmadndanskntyadmt.Kefaletparas iindokuzaltnistendiian,hramczdesmailHakkEfendinin gnderdii dokuz altnn havalesi eline geince, bu halden ga yetmemnunvemesruroldular. O gece, smail Hakk mana leminde, eyhinin iki elini kal drm ve bir parmann ise kapal olduunu grd. Anlad ki; emanet yerini bulmu, niyetinin kabul edildiini anlad. Fakat, bu hal smail Hakkda efendisini ziyaret etme akn bir kat dahaartrd. eyhini ziyarete gidecek mali durumu da yoktu. eyhinin muhabbetine ayrlk ve hasret de eklenince stanbula gidebil mekiiniyerindenizinisteindebulundu.Dilekesinde: Bizkalbhastasyz.zinverilmesiniricaediyoruzdiyeyaz yordu.Builkdilekesicevapszkald.Tekraren; Kalb hastalmz iddetlendi, acilen dilekemin sraya ko nulmasdiyeikincibirdilekedahayazdveardndanizinhak kkt.
23
zinaldktansonrayolparasiin12liragerekiyordu.Maa altnidi.Annesindenhatrakalanaltnlarbelirayabozdur du.liradaboralpyolhazrlyapt. Pekircizade Nuri Efendiyi de ziyaret edip, beraber gidelim diye teklifte bulundu. Nuri Efendi, mazeret beyan ederek gel mekistemedi.zindeanidenktiin,iyerindetahsildarlkla ilgilendiiiinparaicmaliyapmakiinzamandahiyoktu.Sev gisinin cokunluu akln engellerini dahi tanmad. Yanndaki arkadanelideerihrszbiriidi.Ozamansavazamanoldu undanbirliraiinbiradamaslyordu.Paraysaypteslimet mekdahimmknolmad.Arkadana; Ben eyhimi ziyarete gidiyorum. Senin vicdanna brakyo rumdedi. stanbulagideceimdiyenlerleberaberdokuzarkadaoldu lar. stanbula gitmek iin, Samsundan gemiye binmek gereki yordu. Zamanda k olunca vasta bulmak zorlayordu. Si vastan Samsuna kadar yayan yrdler. Samsuna geldiler. Aksilikyagemideyeryoktu.Yalvarpyakarpkaptanngnln yapp hayvanlar blmnde yolculuk yapmak iin izin alabildi ler. Vapurabindiler.Vapurlebaleb(okkalabalk)doluoturacak bir yeri ancak kademhaneler (tuvalet) yannda buldular. Ve orada stanbula yolculuk ettiler. eyhimi ziyarete gidiyorum diyeorannhusumeti(ktkokusu)smailHakkyamiskam bergibigelmiti. eyhsevgisivenianolanbuyolculuksmailHakkEfendi ninhayatnnbelkiengzelvakasolacakt. MustafaHkikuddisesrruhulazzHazretleri,hramczde HacsmailHakkya: Oul,buibizimlebitecektisenbunubizdenaldndedi. BuyolculuktansonrabirdahaMustafaHkiEfendiyiziyare tegitmeknasipolmayacakt.
24
Sonra: Olum smail, kadn ve erkek ihvanlarmza selam gtr dedi. smail Hakk Efendi biraz duraklad. nk kadn ihvan yoktu.Sonradndki,byklerekirdeebaktklarzaman, yetiecekaacnmeyvesinigrebilecekleriniidraketti.
***
AbdullahHaimel Mekki kaddesellhsrrahulazzsava kncaSivasadnd.MilliMcadeledneminde,Sivastayap lan 4 Eyll Sivas Kongresine Sivas temsilcisi olarak katlm,13 Mustafa Kemal Paaya da destek vermiti. Kendisi, Sivasta bulunduu mddete derghnda misafir etmi ve Paay suikasttenkurtarmt. MustafaKemal,Sivastaiindebirskntoluncaderghagiz lice gelir, Abdullah Haim el Mekki kaddesellh srrahul azzden bu ii baarp baaramayacaklarn sorar ve her sefe rinde Oul, Allah Tel sana yardm edecek, korkma telkinleri ileyurdunkurtuluuiintavsiyelerinidinlerdi. SivasKongresiboyuncadelegelerinyemekihtiyacnabyk miktardakatkda bulunmaklaberaber gereklieyalarAbdullah HimelMekkkaddesellhsrrahulazzderghndankar lanmt. *** Abdullah Haim el Mekki Hazretleri Sivas Kongre Binas nndeMustafaKemalilefotorafektirdiler.Buekildearala rndaki dostluun iareti iin gelecekte Mustafa Kemalin nasl insanolduunuinsanlaraanlatmakistedi. *** Memlekete dman girmi ve kurtulu iin Milli Mcadele nintemelleriatlmayabalamt.SivashalkMilliMcadelede Mustafa Kemalin yannda yer ald. 12 Eyll 1919 gn Kongre salonunda halka ak bir toplant yapldktan sonra Sivasllar tam kadro ile ayn gn Ulu Camiinde toplant yapmlard.
25
Sivasllar,MustafaKemalPaannheyecanlkonumalarncan kulailedinlemiti. Mustafa Kemal Paa, arkadalar ve Temsil Kurulu yeleri 108gnSivastakalarakalmalarnyrttler. *** TokatlSeyyidMustafaHkiEfendidnyadangeceinian layncaoluBaheddnEfendiileteberrkentesbihini,takkesi ni, malahn ve benzeri hediyelerini Sivasta bulunan hramczdesmailHakkEfendiyegtrmesiniistedi. *** SkntlgnlerdevamederkenMustafaHkiEfendiyitekke deikametkonusundaAliHaydarEfendizordurumdabrakt.Ali Haydar Efendi, zamann eyhlislm Esad Efendiye srekli Efendim,benimhakkmneolacakdiyordu.Oda: EerMustafaHkiEfendi,memleketegidersefesatdurum kacak,birzamansabretdedi. AliHaydarEfendininarkadaAlbayKenanBeytekkeninAli HaydarEfendidevrineokurat.MustafaHkiEfendiise, Benimlmkar,dirimkmazdedi. Sonunda Albay Kenan Bey ferman ile 13 Kasm 1919 gn SerkatibiHazretiehriyariAliFuadameihat cevabilemaz batalarn hazrlanmasn istemi ve Mustafa Hki Efendiye g trmekiinhazrlanmt. Fakat gazeteler Mustafa Hki Efendinin Hakka yrd haberini yazyordu. Bylece, Mustafa Hki Efendinin, Benim lmkar,dirimkmazsztecellietmiti. BuolayiinAliHaydarEfendivearkadalartekkeyigasbetti diyerek Mustafa Hki Efendiye serzenite bulunuyorlard. An caktekkeeldeitirmesineramenoturmakmmknolmad. nk Kk Mustafa Paa ile Fevzi Paa Mahalleleri arasnda bykbiryangnkmt.Tekkeyand.AliHaydarEfendininve ihvannnbiroununevideyanmt. ***
26
Mustafa Hki kuddise srruhulazz Hazretleri (m.1856 / h.y.t:m.15OcakPerembe1920)14deHakkayrd. KabrisaadetleriFatihCamiihaziresindedir. *** MustafaHkiEfendininHakkayrdhaberiSivastabu lunanbtnihvanziyadesiylezd.Btnihvangnlercetop lanpKuranokudular,hatimindirdilerveMustafaHkikuddise srruhulazzHazretleriiinilahilersylediler. *** Pekirciolu Nuri Efendinin de bulunduu bir sohbette, bir arkadada,Kereminutrksnsyledi. Karadrkalarnemelideil Elelekolkolademelideil Frsateldeikensarmadkyri Benildrmeli,dmelideil Benimyrimincelerdenpekince Ydlarasardrmambenlmeyince Azrailgelmidecanmalmaya Benvermemcanmyargelmeyince Bacadanayorayvanndal Yzmedokunduyazmannal Gzelnedeceksinbukadarmal tegrnyordnyannhal NuriEfendihemaladvehemde, smailEfendiseninbanastanbulaziyaretegidelimdediin zaman vaktim de vard, param da vard. Zamann kymetini bilemedim. Gitmedim ok pimanm. Siz o frsat ve zaman kullandnzvekazandnzdedi. ***
27
hramczdesmailHakkEfendikrkyandadr. BirgecehramczdeHacsmailHakkEfendiHazretleriev dekilere; Toplann ve hazrlkl olun bir misafirimiz gelmek zeredir dedi.GeceyarsnmteakipkapnnalndvegeleniseMus tafa Hki kuddise srruhulazz Hazretlerinin mahdumu BaheddnEfendininolduugrld. EtrafaverilenhaberzerinebtnihvansmailHakkEfendi Hazretlerinin evinde topland. Grme alayp szlama ve konumalarolurkenBaheddnkuddisesrruhulazzEfendi; Biz buraya bir vazifenin ifas iin geldik. Durun evvela u vazifemiziifaedelimdediktensonra, Efendi Babam, irtihalinden gn nce olum Baheddn bize yolculuk grnd. Bizden sonra ihvan kiram idare etme yetkisi Sivastaki hramcolu smail Efendiye verildi. u cb bemi,sarmvetesbihimikendisineteberrkengtrvevazi fenin kendisine verildiini tebli et, buyurdular. te bende bu gnbuvazifeyitebliiingeldimdedi. *** hramczde smailHakkEfendiise, henz TokatlPirMus tafa Hki kuddise srruhulazz Efendinin Hakka yrmesi Sivasta duyulmadan Ali Aa Camiinde dersiyle megul iken manevibiriaretgrmt. Bumaneviiarette,smailEfendigrdki;TokatlPrEfen dimbirtarafta,SivaslMustafaTkiEfendidebirtaraftaoturu yorlard. Pir Efendi yerinden kalkarak, Mustafa Tki Efendinin yannageldi,birsresonradakayboldu.Grdki,TkiEfendi ninsimas,Pirinmbarekyznednmt.Bugrleniaret ile Tki Efendiye biat etmesi ve eksik dersini ikml eylemesi gerektiinianlamt. hramczdesmailHakkEfendi,BaheddnEfendiye,Mus tafaTkiHazretleriniiaretederek, Canm Hac Mustafa Efendi, yaa bizden byk ve
28
tarkattadabizdeneskidir.Ayrcadaslkgrmemiolmamz hasebiylebuvazifeninOnaverilmesiiktizaederdedi. Oradakiihvanlarda,smailEfendi,buvazifesanaverilmi. Vazifeyi ifadan kaamazsn dediler. hramczde smail Hakk Efendifikrindesraretti. Yaplanuzunmzakerelerdensonrakabulettiitakdirdebu vazifeyi vekleten yrtmesi iin Mustafa Tki Hazretlerine teklif yaplmasn arzu etti. Sabah namaz vakti yaklat iin toplucaMustafaTkiHazretlerininevinegidilerek,alnankarar kendisinebildirilir.Onundakabulsonucubtnihvanlargibi hramczde smail Hakk Efendide; Mustafa Tki Hazretlerine biatederekhizmetlerinedevametmitir. *** hramczdesmailHakkEfendi,birihvanolmasnaramen etrafndakiinsanlarnmeseleleriileyakndanilgilenirdi.Birgn UlucamidebirsabahnamazsonrassmailEfendi,arkadala rnadediki, Dalmayn, Osman Efendi emaneti teslim etmek zere... Orayagitmemizlazmdedi.Namazsonras,OsmanEfendinin evinegiderlerveOsmanEfendiruhunutestimeder.Definson ras taziye iin geldiklerinde, annesi alt aylk bir bebek olan AhmetTuranTrkmenolunukucanaalmalamaktadr. smailEfendi:Niyealyorsungelinhanmder,Annesi: Neyapacambilemiyorumaltaylkocukla...deyince,, smailHakkEfendi,kkAhmetTurankucanaalr, Oartkbizimemanetimizdir,meraketmeder. *** hramczde smail Hakk Efendinin ilk eyhi Abdullah Haimkuddisesrruhulazzde,13Kasm192215tarihinde92 yandaHakkayrd. MustafaKemal,AbdullahHaimelMekkiiinbirbasal telgrafilecenazeiinyzliraparagnderdi. Abdullah Haim el Mekki, satn alp Rifi Tekkesi olarak
29
vakfettii konann alt katndaki vefat ettii odada ebedi isti rahatnaekildi. *** 29Ekim1923tarihinde,MustafaKemalPaa,TrkiyeCum huriyetinikurdu. *** hramczdesmailHakkEfendi,1923ylnda,Brkmer OullarndanZeynepHanmlaikincievliliiniyapt. *** Birkgn,eyhiMustafaTkiEfendininbiremriveyahiz meti olur mu diye kapsnda oturup beklerken, tanyan birisi yoldangeip;Onunzerinebirkarkaryamolduunugr d. Ertesi gn o kii; smail Hakk Efendinin ei Hac Zeynep Hanmnbabasnagidip, YahuHacHasanEfendi!Busenindamadndelimidir,mec nunmudur,nedir?GeceyarsHacMustafaEfendininkapsna oturmu,zerinedebirkarkaryamt smailHakkEfendi,eyhiolarakkabulettiiinsannkapsn da,kemaleermeyolundayoklukiksirinibirdahaiebiliyordu. *** BuaradaMustafaTkiEfendininkontrolndeSivasrdn lnnKonanda,23kiiileberaber21gnlkseyrislkder sinideikmalettiler. *** eyh Said ayaklanmaya karar verdii srada, Bediuzzaman Van'daErekDandainzivayaekilmiti.eyhSaidiseevresin deki nfuzlu kiilereadamlarilehaberyollaypkendisiilebir likte hareket etmelerini istemiti. Eski ilmi hayat ve limliini bildii iin Bediuzzaman'a da haber gndermiti. Fakat ald cevapokanlamlveuyarcidi, Altyz sene slamiyetin bayraktarln yapm bu milletin torunlarna kl ekilmez. Halk irad edilmelidir. deyip derhal bu fikrinden vazgemesi iin haber gnderdi. Ne yazk ki eyh
30
Said buna kulak asmad 1314 ubat 1925 tarihlerinde isyan etti.Zamannhkmetiolaylaenkkilgisiolanlardahimah kemeedipcezaverdi. Ortalk iyice kart. Tekkeler artk feyz alnan yerler olmak yerinekorkularnkolgezdiiyerolmutu. *** MustafaTakkuddisesrruhulazizekendisindensonrakiha lifesreklisoruluncaderdiki; hramczde Hac smail Efendi, Allahn halifesidir. Bizim halifetayinetmesalahiyetimizyoktur. smail Hakk Efendinin Slk eyhi Mustafa Tki Doruyol kuddisesrruhulazz(m.18Austos1925)16Hakkayrd. *** 30.11.1341/1925de kabul edilen 677 sayl Tekke ve zavi yelerle trbelerin kapatlmas ve trbedarlklarla birtakm un vanlarnmenveilgasnadairkanunveyenidevletinlaikoldu unun anayasaya konulmas, tarikat faailiyetlerinin artk sine lerde yaanlmasn gerektiriyordu. nk insanlar hakk batla kartrmlard.hramczdesmailHakkEfendihakkndadrt ylnce,kendinetevdiedilengrevunutulmu,insanlarvesveli ryalarn peine dmt. Bu durumlar bir btn eklinde btnehlitarikiingeerliidi. eyhldm,herkesbirparapaykapmannveyagnl nn yaverini kabul etmek iin bir gayret gsteriyordu. Bazlar buieRaslllahsallallhaleyhivesellemidahialetediyorlar, uyduruk ryalar ve rivayetlerle ortala saldyorlard. Bu iten enokzarargrenlerise,edebsahipleriydi.Gizligizlifsltlarn karsnda ezilen ezileneydi. Bunlardan kurtulmak ve syrlmak ise ok zor ilerdendi. Fakat, hramczde smail Hakk Efendi, budnemiokabukatlatt.HacMustafaHakilegeenolay larcanllnkaybetmemiti. Devletin kanun ile tekke faaliyetlerini yasaklamas ayr bir skntidi.Bunedenlehramczde smailHakk Efendi,eyhlik
31
yapmannzorluunuherekildehissetti. ArkadalardurumuhramczdesmailHakkEfendiyegelip sorduklarnda; Efendisizeyhsiniz.Tekkevezaviyelerkapatlyor,sizirat faaliyetlerinizedevamedecekmisiniz?deyince,Oda: Evet,gkkubbeninaltbizimtekkemiz.Ay,gneveyldz lar tekkemizin kandilleridir. Diyerek teselli verip vazifeyi ifa edeceklerinihaberveriyordu. Nak usulnde bu i kolayd. Fakat Rifilerde durum byle olmad. Abdullah Haim el Mekki kaddesellh srrahul azz Hakka yrynce olu Mehmet Ragp Efendiye icazet verdiysedeRifiyolucehrizikresahipolduundanhibirekil detoparlanamadlar.Neticedeyollarsrland. Niin durum byle oldu diye herkes dnp duruyordu. Fakatanlalanbumesseselerdeyenilenmeiinbirkrlmann olmasgerekiyordu.nkcahillereyhleritayinetmeyebala ynca, bu durumun olmas da bekleniyordu. Allah Tel dinini chelaelineteslimetmeyeceindenktnnyanndaiyininde yanmascaizdirhkmnceyenidevletyneticilerinedahafay da getirecek bir ameliyeyi nasip klarak tekkelerin srlanma yolunuat. *** MustafaTkiEfendiHakkayryncefiileniradmakamn da,hramczdeHacsmailHakkkuddisesrruhulazzvazife yebalamtr. Kendisine ilk intisab eden ihvan, Hac Hasan (Akyol) Efen didir. lk intisap ettiinden Ona Hac Hasandan daha yal ihvanmz yoktur, sddmzdr. Biz ondan razyz. O da bizden razdr. Buyururdu. Hac Hasan Efendi, hramczde smail Hakk Efendinin dert ve sr orta idi. ok meselerini onunla paylat. O yle bir paylamayd ki, bu btn hayat boyunca onun ileriye atlma konusunda gerekleri tam syleyememesi nesebepolacakt.
32
DahasonraihvanlardanCencinlibrahimBaarEfendi,mer Baar Efendi, Hac Berber Bekir Efendi, Hayyat Mehmet Gndzolu Efendi, Hafz Hakk rgp Efendi de kendisine intisabettiler. *** hramczde smail Hakk Efendi memuriyeti ile beraber mnevivazifesinideyrtmeyedevamediyordu. Mustafa Tki kuddise srruhulazzin Hakka yrmesinden sonra skntl dnemler balamt. Bu duruma sebep aramak gerekirse,okeysylenebilir.Engzeliniuekildeanlatabili riz. NiyziMsrkaddeselhsrrahulazzBursadahalifeola rakAhmetGazziEfendiyiyerinehalifebrakt.Fakat,bazher zevekilleroluAlielebiyikandrarakhalifetayinettiler.Olu bildiibireyhakkndaetrafndangelentelkinlerindenkendini alamayp,tekkedenAhmetGazziEfendiyidevletzoruylaattr d. Anlatmak istediimiz, senelerce niye tekkeler kapatld ko nusunda bu durumlar anlatlmad. Onun iindir ki, Allah Tel birfiilinkapsamnayorsahikmetebinendir. Bu arada Baheddn kuddise srruhulazz Efendi ihvann kendisini eyh tanmalar korkusu ile yapt hac dnnde amayerlemekararald. hramczde smail Hakk Efendi ilk zamanlar ihvann dal masndanmteessiroldu.BudanklnyzndenGaribullah (Allah Telnn garib kulu) lakabn bir sre kulland. Fakat aadakidrtlkonungnlneifaoluyordu. Cihanndevletibandayken Sanagamyakmazsmail Eerkonmasaydaknkuubana Olmazdcihanksana ***
33
BirgnhramczdesmailHakkEfendiyeikikimsegeldi. smailEfendisenbueyhliibuldunmu? aldnm? Aldnm?Dediler.Odadediki; Nebuldum,nealdm,nedealdm.Hinisabavetimdenbe ri,kendimibiryoklukiindeveyokbilirim.Onlar; Haydi,smailEfendi,imtihankazandndediler. *** hramczde smail Hakk Efendi, Sivas ierisinde byk bir destekkaybnauradiinevrekasabalara(Koyulhisar,Zara, Grn, Darende) ziyaretler yaparak ihvan yetitirmeye alt. nk arkadalar dahi onu anlamada zayf kalmt. Destekle rinitamolarakgstermiyorlard.Kaderiniktizastecelliediyor du. O tarihlerde, Hac Mustafa Hki Hakka yrm, ihvanlar babo ve ham kalmasn diye fedakarlk yapmt. Lakin yine AllahTelnndediioldu.hvanparaland. eyhHakkayrdndeihvanlarsallanrhamlardk lr.hvannzsarmakgibiolur.Sevdiinisarmakgibitut mal.Denildi. *** KasabaziyaretlerindenbirseferindeihvanlarilesmailHak k Efendi Darende'ye gitti. Zaviye Mahallesine doru giderken, yolda Hatip Efendinin olu Hulusiye rastladlar. hramczde smailHakkEfendi,O'nahitaben; Olum, Hac Mustafa Efendi'nin evini biliyor musun diye sorunca Biliyorumefendimdiyecevapverdi.Bununzerine Biziorayagtrrmsndeyincede: TabigtrrmEfendimdedivebahelerinarasndan,k saolanyoldangtrrken,hramczdesmailHakkEfendi: Olumneredengidiyoruzdiyesordu.Oda; Efendim sizi yr yolundan gtryorum diye cevap verdi. Bununzerine;
34
OlumHulusi,buyryolunedir?diyesorduklarnda, Yregidenenkestirmeyoldurdiyecevapverdi.Bucevap hramczde smail Hakk Efendinin ok houna gitti ve Hulusi Efendi'ye kar muhabbet duydu. Hulusi Efendikapya kadar onlar getirdi. Bunun zerine hramczde smail Hakk Efendi elinicebineatarak; Olum,sanaparavereyimdeyince, Efendimbenparaalmam,himmetisterimdiyecevapver di. Oulal,himmetbununiindedemelerineramenyinede onualmamaktasraredince; Peki,oul,himmetettik,paraydaaldeyiponurazetti. *** 1925 ylnda, Zeynep Hanmdan Ahmed Salih isimli olu dodu. *** Osene,apkavekyafetdevrimiyapld(25Kasm1925). Hangidinemensupolursaolsundingrevlilerininmabetve ayinlerdndadinikisvetamalaryasakland. Bu durum karsnda ihvanlar Efendi Hazretlerine srekli apkakonusunusormayabaladlar. Bunaherkesapkadiyor,bizise,serpu17diyoruzBuap kaiindeitirazdabulunanlaraise; Gardalarm ull emre (kanunlara) itaat gereklidir derdi. Evine dardan geldiinde apkasn kapnn yanndaki askya asar,imeknasokmazkarkende,abdestalmayakyordahi olsa,apkasnrtmedenkmazd. nktalebeliindehepbabasileolanhatrasaklnagelir di. BirgnannesineBabamasylede,banasarkalsn.Dedi. AnnesiHacAieHanm; Olumsensarkol,lemsenibandatasn.Demiti. Aslnda erkeklerde bu kadar giyim ve kuam zerinde du
35
rulmas dahancekidnemlerdefazla grlmeyip,imdiniin srarla zerinde duruluyordu. Devletin bykleri ve insanlar, Avrupaya gittiklerinde orann klk ve kyafetini rahata telebbs ederlerken, yurtlarnda sarn mdafi olmalar tena kuzerevesindeolumsuzbirdurumdu.nkkimseartkdo u ile ilgilenmiyor, baty kendine hedef seiyordu. Bunun se bebigneinbatdandomasidi. Kanun; erkekleri sktrrken kadnlara kar ise bir serbestiyet veriyordu. Bu fark edilen durum karsnda yapla cak hareket elbiseden vaz geip fiiliyatn terakkisinde olgun lamakt. Ancakbireyler tersgidiyordu. Evetbireylersonra anlaldkiolmasgerekeninvaktigelmiti.Budazorileolacak t.Zorileribaarmakiinbazskntlarakatlanmakgerekiyor du. Bu durum karsnda hakikatten haberdar olanlar, kanuna kar fazla direnmediler. Direnenler ise doru bildikleri zahiri hkmuyguladlar.Buradakisrarlarnnkarlklarndagrd ler. Neticede yeni kurulan devletin misyonu dnyay etkilemek olduuiinbazkprlerinatlmasgerekiyordu.Budagrn naltndakiayrcalkaldrp,yabanclarnyaptgibionlarn iine szmakt. Bunu baarmak zordu. Fakat Mustafa Kemal bunubaaracakt.nkonadestekverenbtnmeayihyap t hibir inkilap karsnda tekellm etmedi. nk dnyann mslman olabilmesi iin ona yardm edilmesi gerekiyordu. Avrupay klla elde edemeyen mslmanlar Mustafa Kemal Atatrk sayesinde yeniden fethedecekti. Bu plan mvacehesi iinde admlar atld. Allah Tel; kullarn hergn bu eitli anlalmas zor ahvaller ile yeniler ki, kyametin kopmasn ge ciktirmek murat ettii bilinen gerektir. Dnya ise bu milletin hizmetininminettarlnyzyllarsonraanacakt. *** hramczde smail Hakk Efendinin can bir gn ok skld acababirhatamyapyorumdiyeiindengeirdi.Buapkaiin
36
adamasyorlar.Bizbukasketitakmayalmvedardakmaya lmdiyeniyetetti.Raslllahsallallhaleyhivesellemimana sndagrdve smailEfendibezdebirkerametyok.mmetiMuhammedi iradakvazifeniyap.Emrinemuhatapklnd. Bu durum karsnda hem rahatlad ve insanlara hizmetin aslgayeolduunuanlaypemrinetabiolupkasketitakndve soranlaraOul,eriayaaeriayakkabyaparlar.Bizdeyle yapyoruzDerdi. KendisidardakaskettakdiinOnaKasketlieyhdi yenleridehokarlarhuzurvesuknunsalanmasiingayret ederdi. *** hramczdesmailHakkEfendi,kyafetkanununktnda, eleri Hatun Hanm ve Hac Hanm iin iki manto iki atk alp getirmiti.HatunHanm: Efendibunlarneki?sorusunakarlk, Hanm! Bundan sonra dar ktnzda bunlar giyeceksi nizdemesizerineHatunHanm: Efendibizimaraflarmzvar.Bizonlargiyerizdemesine cevaben,Hanmonlarkanunenyasakolmutur.Onuniinbir zaman bunlar giyeceksiniz dedi ve ayrca ull emre itaati anlatt. arafyasakdeildi.Ancakuygulayclarnkeyfimuameleleri arafkapsamaalaniinealyordu. *** Sakalresmikurumlardayasakt.Memurkesimindndakile rebireydenilmiyordu.YinedehramczdesmailHakkEfen diye,Sizinihvannz,sakalnniyeksauzatyordiyesorulun ca,Gardambizdeieriyedoruuzatyoruzderdi. *** MustafaKemalin,Mevlevilieyatknolmas,onunHz.Mev lnagibitekeliliitecihetmesindeetkinroloynamt.Tekke
37
leri kapatrken Konyada Hz. Mevlnann trbe ve tekkesini mze eklinde ak brakt. Bu konuda onun duyarlln gr meden gemek mmkn deildir. Aslnda olaylar birbirine balaypmsbetbaklnca,birgzelniyetinsaklolduuanla lr. 7ubat1926'dasvireMedeniKanunu,zerindebazdei iklikler yaplarak Trk Medeni Kanunu olarak kabul edildi. Medeni Kanun'un kabul edilmesiyle Zeynep Hanmla resmi evlilikyapld. *** hramczde smail Hakk Efendinin 07.03.1927 de Zeynep Hanmdanbiroludnyayageldi.AdnMehmetKzmkoydu. fkesini yenen, meydana vurmayan demekti. Zamanna ve gnne uygun bu ad, aslnda hramczde smail Hakk Efen dinin gnn artlarna sabr ve tahammln ifa ediyordu. 1909ylndadoanevladnadaMehmetSabitKemalisimkoy mutu.Artk,Kemalisminindevribalamt.Meerevlatlarnn doumlar,Efendibabalarnnsrlarnndaryansmasyd. *** hramczde smail Hakk Efendi, bir sohbetinde murakabe yedalpyaklakyarmsaatsonrabankaldrarak,etrafndaki ihvanlartektekgzdengeirdiktensonra,Raslllahsallallh aleyhiveselleminvermiolduumjdeyihaberverdi. Gardalarm! O gn bu gn, el eleyiz. Sizler de Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ashabnn sohbet faziletine nail olmu kimselersiniz. Bize de ihsan olarak Raslllah sallallh aleyhivesellemeveAllahTelyakurbiyyetmakamverildi. ratvazifemizinevvelindeokgaripkaldk.KendimizeAl lah Telnn garibi diye Garbullh diyorduk. Ama imdi gaynkfettik.18 *** hramczdesmailHakkEfendi,MeydanCamiindebuders
38
leri ikmal ederlerdi. Yine bir seferinde Darendeye ziyarete gi dildiindeHulusiEfendihastalanmt. BunuduyanhramczdesmailHakkEfendi,HulusiEfendi' ninbabasHatipEfendi'yegelerek; Msaade ederseniz olunuz Hulusi'yi Sivas'a gtrp, te daviettireyimdiyerek,izinaldktansonraSivas'agetirdi.Has talilebizzatkendileriilgilendi.Hattabazen; Olum Hulusi, sen hi zlme, gmleimi satar, seni yine tedaviettiririmdiyeonamanevdestektebulunurdu.Bylece HulusiEfendi'ninksazamandaiyilemesinevesileoldu. Manevi makamlarda ilerlemi ihvanlar iin Raslllah sallallhaleyhiveselleminemriileslkdenenhalvetdersleri verilirdi. Hulusi Efendi iyileip ayaa kalknca, hramczde s mail Hakk Efendi, Meydan Camiinde, ihvanlardan olan Srr EfendiveAvniEfendiileberaber,camidehalvetegirdiler. *** hramczdesmailHakkEfendiHazretleri1928deDynu UmumiyemesseselerininkapanmasileSivasnhisarlarDaire sindememuriyetedevametti. *** hvandan bazlar Mustafa Tki Efendiden sonra vazife Bahaddin Efendinindir diyerek bir fitne kardlar. Bu fitne y znden, hramczde smail Hakk Efendi durumun vehametini gidermek iin Mustafa Hki kuddise srruhulazz Efendinin mahdumuBaheddnEfendiyemektup yazarakeyhinebal lndilegetirereksadakatinibeyanetti. Senisevmekbenimdinmimnm lhdinimandanayrma te teden beri derdi muhabbetinizle nln olan kalbm, nleiefgnnbatanarmaklagirynuszanolarakklemi elimealdm. Sultanm, ne buldum ise, sizden buldum ve bu fenda ne
39
gibibirzevkeerdimse,mutlakasizinleerdim.Bendeipederi bzrgvrmz srr insanl ayn, aynlinsan minhaysl khliyye maksdu vcud iken Seyyidin Hk kuddise sirrhIliEfendimizsultanmzdr.Onunderdirhniyetinin perverderdibezmindenbiranhlolamam.Neareki,heran taht gh saltanatlarna varamam. Ndiren varabilsem de, kendilerini bulamam. Eer grsem nm nazarla mazhar iltifat olsam bir zevki huzur tumannet bulurum ki, deta kendimibulemdenkmvecnnadhilolmubilirim. tebutesirinicryahkmndanolmaldrki,sizihiunu tamam. Aksi timslinizi gzlerimden ve sri haylinizi gn lmden karamam. Her nerede bir emi siyhn fsunkr bakn grsem yreim arpar ve ddei kalbim size bakar. Buzevkilegeirdiimgnlerimifeleedeimem. tebunlarnulviyetipesendnesindenolmalidiki,arada nezdilinizegelir,envrcemlveahvlibmellinizdenb hdvebgayefeyzleralrm.imdionazarkimyaeserinden drmuoldum? Eyname!Git,mazharfyztlemyanolanbirpayeye kemli tazim ve muhabbetle hli prmellimi Hazreti Bahya hussan arz et. De ki; Sizin feyzi nazarnzdan h rhayolgider.Ltfenbunazarlarnzerimizdendiretme sinler. te ahkarul vcud u tarzda dergh Brye arz ve ilticediyorumvediyorumki, EyHd! Nazar iltift yrdan sktm. Fakat hl mit dr lutfunum. Aczimi muhabbetine bu r u varm sana ve seni sevenlerinrahnasarfedenbirklundeilmiyim? Elbette bir gn olur, mazhar iltifatn ve nili mkftn olurum.Ltfet,keremet,beniozmreidilferbdenayrma. 15Rebulevvel1347(M.1928) smailHakkTOPRAK ***
40
23Aralk1930dakiMenemenolay,birirticaayaklanmas gibigsterilsedeAtatrkekaruygulananbirkomploidi. AtatrkCHPninhalktankoptuununayanbeyanortayak tn grnce 17 Kasm 1930 tarihinde byk bir yurt gezisi dzenledi ve bylece halkn nabzn tutmak ihtiyacn hissetti. teMenemenolaytamdabugezininilkksmndaykenpatlak vermiti. Gezi notlarnda Atatrkn baz itiraflar dikkat ekicidir. Meselahalknikyetlerindenyleszetmektedir. Buseyahattakitemaslarbizehalkikyetlerindendevleti lerinin nasl yrdn anlamann karlabileceini gsterdi. ikyetler... Byk halk tabakalarnn hangi zdraplarla mah mulolduunugsteriyor. Atatrk, halkn ikyetlerini dinliyor ve zdrap iinde kv randntespitediyordu.Birkyl,Alpullustasyonundaihmal edildiini,grtlanakadarborcabattn,paraszlktanhayvan larnsattnbaryordu. Atatrk, halknn huzursuzluunu grp bir eyler yapama masveolaylarnkontroldenkarakbirileritarafndanyabanc larnkarlariinkullanldngrmt.Budurum,onunok zlmesinesebepoldu.Buolaylaronunyalnzlnbirkatdaha artrd. 23Aralk1930daMenemendeDerviMehmetinisyannda yrede2200kiitutukland. eyhEsatEfendizehirlendi,eyhHalitveHocaSaffetEfendi gibizatlarasld. Olaylarn bu ekilde srekli olarak bir yne gittiini herkes anlyordu. Ancak zm retmek konusunda halk devletine gveniniyitirmiti.nkkomplocularsrekliolarakhalkdev letekarkrklediler. *** hramczdesmailHakkEfendi,buyounolaylaryznden Zaraarh Tuzlasna bal Cedit Tuzlasna grevlendirilerek
41
Sivastanuzaklatrld.AncakbugrevinianidenbrakpSivasa tekrar geldi ve 1931 Temmuz aynda kendi istei ile emekli oldu. *** 1931 ylnda hramczde smail Hakk Efendinin olu Halis EfendiHavvaHanmlaileevlendi *** 1931 ylnda sel felaketinde Zeynep Hanmdan olan olu AhmetSalih,Hakkayrd. *** hramczdesmailHakkEfendi,aykurtdakpryaplrken iflas etti. Btn mallarna haciz geldi. Alacakllarn taarruzuna maruzkald. O hale geldi ki, hilei eriyyeye bavurarak kendisini evde yok dedirtecek hale geldi. O kadar bunald ki, ne yapacan ard. Hayr, ilerini yarda brakt. Borlar deyemez hale geldi. Birgnyinedevlethaneyealacakllargeldi.Evinstkatnda sakland.Okattaannesindenkalmbirsandgrd.Annesi HacAieHanm; OlumdaraldnzamanbusandktaAllahTelnnizniyle paraolur.Parayadaraldndaoradanaldediihatrnagel di,birbakaymdedi.Baktki,aznakadarparadolugrd. Meer kudret hazinesi alm. Btn borlar Allah Teldan gelenyardmilededi.SonraeyhininArifibillhlar,dnyada higamekmezler.szhatrnagelmiti. *** hramczdesmailHakkEfendiihvanilesreklihatimad verilen toplantlarda buluur sohbet ederlerdi. Bu sohbetler ihvan yetitirme amal olduu gibi ihvanlarn sorunlar ile de ilgilenmekteydi. Sohbetlerde oturur iken aylar iilirdi. Bu s rekliolagelenilerdendi.Ancaktoplantyerlerisreklibirgizli likte tutuluyordu. Herkes bir sonraki grme yerini zor re
42
nirdi.nkgvenkriziihvaniindedahivard. *** hramczde smail Hakk Efendi genellikle bir sre rabta yapar,sonrabankaldrr,kiilerinihtiyalarnisbetindekonu urdu.Genellikle; Gardalarm! Bu dnya bir lem. Allah Teldan geldik. Allah Telya gideceiz. Sonra biraz murakabe eder, sonra Gardalarm, ay ierken, kulamz bir ses ister der, gzel okuyulubirihvanailahiokuturdu. Erenlerinsohbetielegiresideil krrilegelenlermahrumkalasdeil krrgerekbireregzabddrgre Sarrafgerekgevherendnbilesideil Birpnarnbanabirdestiyikoysalar Krkylandadurursakendidolasdeil mmSinanyolayanolupturbellibeyn Dervilikyoluhemntachrkasdeil19 *** hramczde smail Hakk Efendi, bir ka ihvanyla beraber bir kye gittiler. Akam o kyde kalmalar mecburiyeti hsl oldu. Kalacaklar ky odas tek oda halinde olduundan, hramczdesmailHakkEfendiveihvannbirodadayatmalar mecburiyetiortayakyordu.hvanlararasndavetarkatayeni intisapetmiOsmaniyeliHseyinadndabiri; Canmeyhimdebizimgibiyiyor,iiyor,oturuyor,kalkyor. teimdibizimgibiyatyor Dur bakalm ne yapacak, yle yorgann altndan gzetle yeyimdiyednrkenuyuyupkald.Buaradasuratnagelen bir amarla uyand, bakt ki, hramczde smail Hakk Efendi namaz klyor. Namazn bitimine kadar bekliyor. Namaz biti mindensonragidipayaklarnakapanyor.smailHakkEfendi: Gardam! Hseyin, insan darda halk ile ierde Hakk ile
43
olmaldrdiyebuyurdu. *** 21 Haziran 1934 tarihinde karlan soyad kanunu gerei Arapa olan lakaplar kaldrlp herkese yeniden bir soyad ve rilmeye baland. hramczde smail Hakk Efendinin lakab hramcoluhramczdeidi. NfusmemurusmailEfendiseninbulakabnArapaoldu undanbununaynekildesoyadnaevrilmesimmkndeil. Sen kendin ve ailen iin bir soyad been ki, biz onu nfusuna soyadolarakgeelimdedi. Efendi Hazretlerininsoyadn,mridi MustafaHaki Efendi ninkuddisesrruhuismiyledeilgisivebaolsundiyeTOPRAK olarakalmaydnd.nkHk,Farsadatoprakmanasna geliyordu. Bunun zerine, Gardam biz topraktan olduk yine toprak olacazbizimsoyadmzdaTOPRAKolsundedi. Yinebumanzumedenolarakoluna,OlumKzm,Toprak olabiliyormusun?diyesoyadnnhikmetindensualederlerdi. *** hramczde smail Hakk Efendi, Sivasta bulunan meayihten Mur Ali Baba kuddise srruhulazz Hazretlerinin tevazusundankonuanlara: Gardam! Karncada topran zerinde gezerdiye cevap verirdi. *** 1936 ylnda Mehmet Sabit Kemal Bey, Grnl efika Ha nmlaevlendi. *** TokatlMustafaHkiEfendinineyhiorumluMustafaRumi Efendinin20halifelerinden eyh Hac Ahmet Efendi, Niksarda tekke faaliyetlerinin yannda Danimentli Devletinden kalma Ulu Camide verdii vaazlaryla halk aydnlatmaya ve moralle
44
rini ykseltmeye alrd. ki defa evlenmi olan Hac Ahmet Efendi, 90 yalarnda iken (30.01.1937) Hakka yrmtr. Naa, mderris olan kardei mer Ltf Zarakol tarafndan ykanp,namaznkldrlarakkaldrlmtr. radvazifesinebakacakvasftabiriniyetimediiiin,kendi ihvanlarnn terbiyesini, Hakka yrmeden nce bir icazetna meilehramczdesmailHakkEfendiyebrakt. *** Yl1938.Ovakitler,smailHakkEfendi,Sivastanbakabir vilayeteziyaretegiderkenemniyettenenfazlaveyadrtgn izin (msaade) alarak gidebilirdi. Bir mevlidi erif yazmt. Bunuduyanbirileri,smailHakkEfendi,dinineriyatkaryor diyeikyetettiler.Emniyetdurumavakfolunca,mevlidiistin sahedenAbdurrahmanHocannadnverdi.Yoksahapiseat lacakt. Bu durum zerine iki ay sabahtan akama kadar hramczde smail Hakk Efendinin ktphanesindeki kitaplar incelemeyetabitutuldu.Basklarokartmt.Adliyesankiikin ciadresiolmutu.eitlizamanlardaksasreliolmakkaydile altsefernezaretteyatt. *** hramczde smail Hakk Efendi artk olaylarn ve ahvalin vehmetile deniz yolu ile hacca gitmek istedi. 1938 yl ocak aylarndahaccagitmeniyetiyleskenderunakadargitti.Hacca gidemeyeceinianladvebusrada, Efendisenburayaniyegeldindenildiinde,emeyapt racamdaburayasuborusualmayageldimdeyiphacparas nsuborusunayatrpgeriyedndler. hramczdeHacsmailHakkEfendiskskgittiiCencinde su meselesini bildiinden iki buuk saatlik uzaklktaki ime su yunuCencinKyndeaktmakzerealdklarborulargnder di.DahasonraMaysaysonlarnadorubirnalmavekeif maksad ile makinist Osman Efendi ve Hseyin avuu alarak bir kamyon ile bir sefer dzenledi. Fakat kamyonun ofr ma
45
hallinde giderken yolda makinist Osman Efendi; Cencinle su yunbulunduuyerarasndakitepeyikastederek; Efendi Hazretleri! Tepenin kuzey dousundan geersek za yiatmz fazla olur dedi. Buna gre dier taraftan geirilmesi nin daha yerinde olacan belirten szlerini yanl anlayan kamyon ofr Hakk yolcularn Cencine braktktan sonra; ZarakazasJandarmasnagidip; BireyhihvanlarileberaberCencinegeldi.Konumalarn dan hkmeti ykmak iin bir plan yaptklarn ve teebbse gemekzereolduklarnanladmdedi. BunedenleaynkamyonlabirJandarmamfrezesi,Cencine gelerekcivardangelenkyllerleayimekteolanhramczde Hacsmail HakkEfendiyi veyannda bulunanotuz sekizkiiyi tevkifetti.GeceoradakalndktansonraaynkamyonlaSivasa getiriliphapiseatldlar. lgilisavcda,hkmetiykmayateebbstenidamtalebiyle smailHakk Efendiyimahkemeyesevketti. Otuzsekiz gnlk birsorgulamasonucundaberaatkararverildi. hramczdesmailHakkEfendininbuhapisyatvebask larnartmasndandolaygnlkrgnlartncaRamazanaynn balarndaamahicretniyetiylestanbulagitmeyekararverdi. EiZeynepHanma; Fazla eyalarnz satn, datn biz stanbula nakil edip, oradandedevatanmzagideceizdedi. Hazrlktansonra,ozamankivastalarlaonbegndeSam suna varldktan sonra vapurla, stanbula giderek mmihan Hatun Hanmdan dolay bacana olan Eczac Bekir Efendinin evindemisafiroldular. Misafirkalnanevde21gecemanaaleminde,kendisine,kun dakiindebirocukverildi. Bukimdir?Diyesordu; Raslllahsallallhaleyhivesellemdir.RumdaOnub yteceksin.Denildi.Bununzerine15gnsonrastanbuldan
46
Sivasageridndler. *** Hakknda birok zanlar ile anlalamayan ve ok eyleri yapmak isteyip yapamayan Mustafa Kemal Atatrk 10 Kasm 1938de dnyasn deiti. Halk onun iin alyordu. nk onun dnyadan g, daha byk skntlarn geleceinin habercisiidi. *** Bir defasnda da hramczde smail Hakk Efendinin olu KemalBeyebirborcundandolayhacizgelmi,osradadaHu lusi Efendi, Sivasta bulunuyordu. hramczde smail Hakk Efendi,HulusiEfendiye; Olum Hulusi, bizim Kemal'in hesabndan dolay bir haciz geldi,aryagidelimdebirmiktarborparabulabilirsekhesa b kapatalm dedi. Beraberce arya indiler. Genellikle Ku yumcu Bekir Efendi, bu konularda kendisine yardmc olurdu. smailHakkEfendionunlabirkadkknaberabergirdi,fakat oralardan olumlu bir cevap alamad. Daha sonra yolda ilerler kenHulusiEfendi; Efendim,filanterzisizebirelbiseyapmakistiyordu.sterse niz ben ona gidip durumu anlataym. Kabul ederse elbise yeri ne,parasnalaymm?dedi.smailHakkEfendide; Peki, oul, bir bak bakalm eklinde cevap verdi. Bunun zerine Hulusi Efendi, bahsettii yere gider, durumu terziye anlatarakylededi:, Mmknseelbiseyerine,parasnverebilirmisiniz?bunun zerine de terzi kararak 45 lira verdi, denecek bor 50 lira olduu iin, Hulusi Efendi de cebinden 5 lira ilave ederek, hramczdesmailHakkEfendiye, Buyurun Efendim deyip paray takdim etti. Birlikte gidip, alacaklyaolanborcudediler. Zamanolur,gneayabakarm,bazandaaygnee.Ancak bu trl yaknlklardan dolay fitneciler sayesinde hramczde
47
smailHakkEfendiileHulusiEfendiarasndabirdargnlkzuhur etti. Duruma baklrsa bu durum bir zaman srecekti. Hulusi Efendi,Sivasagelemezoldu. *** 1939da Erzincanda deprem olmutu. 22 Erzincanl birisi hramczdesmailHakkEfendiyemisafiroldu.Fakataradabir alyordu.Efendi: Gardam!Neyinvardedi.Okii: Depremdeocuklarmkaybettimdedi.Efendide: Gardam! Sabret dedi. hramczde smail Hakk Efendi ninoangnlnegeldiki; Eysmail,buiseninbanageldimiki,senonasabrettin. Szleriona byk biryk oldu.Bandangemeyen birhadise iinnasihatetmeninyanlolduunuokiyibildiiiinzld. *** smailHakkEfendi,devlethneadverilen,rtlpnarMa hallesindeTalSokaklaHasanlSokankavuturanbirparse lin orta yerinde iki katl, kocaman bir eve tand. Bahesinde elmaaalarleylkaacvard. kincikattabykodada,bazgecelerihvanlaroradatop lanr, tek kelime etmeden, t karmadan hramczde smail HakkEfendininetrafndaoturur,skutizikirederlerdi. Bykodannduvarnda bireski zamanressamnnelinden km, Mekkei Mkerreme ve Medinei Mnevvere resmi vard.Kapnnhemensandaise,bykcameknlbirkitaplk vard. *** 11.08.1938 ylnda mmihan Hanmdan olu Halis Turgut Bey,ZehraHanmileevlendi *** Polis basknlar artp ihvan hakknda soruturma yaplr. hramczdesmailHakkEfendi Onlar, Ticaretiin geliyorlar buyurunca, peki dkknn nerede? diye soruldu. Bu nedenle
48
irat faaliyetlerini yrtmek iin, 1940 ylnda itilin Hannda bir komisyoncu dkkn at. hramczde smail Hakk Efendi nin zerine kaytl komisyon dkknna gelip alveri yapan ihvandan bakas da olmad gibi manev ticaretin zahir dk knbyleceald. *** hramczdesmailHakkEfendininsahrasohbetlerini,frsat buldukaedaetmesi,Onunbizimgerektekkemiz,yervegk kubbediyetanmlamasndangeliyordu. Genellikle hramczde smail Hakk Efendi Kepenein G zne sahraya gittiinde ikindi namazndan sonra Kemal Bey gelip kamyonu ile ihvan gtrrd. hramczde smail Hakk EfendiiseSeyranTepesindenyayaolarakehrednerdi.Yolda yksek sesle EvradBahaiyyeyi okurdu. Baz yerlerinde durur, sanavesoluna, Ha mim, Ha mim dedike sanki etraftaki dalar onunla zikregelirdi. *** Byklerin kaderi midir, memleketlilerinin kendine yardm etmemesi.Sivasllarda,Onayardmetmekyledursun;Ona srekli ya kp bal kp stnde oturuyor diyerek gnlnde hergn yara stne yara ayorlard. Bu nedenle hramczde smailHakkEfendi; Btndnyabizitandda,Sivastanyamad.Derdi. Bir gn ihvanlar ile caddede Bak lyasn dkknnn nndengeerken,Baklyasonlaralafatmt. Bak lyas gece ryasnda bir snnet merasiminde kendi sinin snnet olduunu grd. Ertesi gn yine onun dkkn nndengeerken,hramczdesmailHakkEfendi Gardam! Gemi olsun Biz cevher olan biliriz. Brak mayz.Bizinsanhrszyz.dedi.Buolayzerinehatasndzel tip,smailHakkEfendidenzrdilemiti. ***
49
hramczdesmailHakkEfendisohbetteihvanlaradediki; Gardalarm! Her ite, melike de eytan da messirdir. Adamnagrebazkimse,melikedenilhamvebazahsey tandanvesvesealr.Bizise,muvazeneileyolagideriz.Herkim melikeye mukrin olursa, ilerinde ilham, eytana yaklarsa vesvesedenistilzamalr.dedi.Yine: Yokolunur,varolunur. Yokolun.Yokolursanz,AllahTelvarolur. Gardalarm! Nci denilen frka sizlersiniz. Bakarsnz baz kiiler tarkata giriyorlar. ok gemeden acayipten garaipten bahsetmeye kalkyorlar. Kendilerinin bir adam olduklarn zannediyorlar. Fakat byk kim, kk kim, o sonra belli olur. Bizim tarkatmza gelen kimse uzun yllar alr. Ancak kendi kkln (yokluunu) fark eder. Yetmez mi bu fark. nk keramet (varlk) kulu Allah Teldan uzaklatrmaya yarar. nsan, Ahlak Muhammedi ile ahlaklanmal kuldan istenen budur.nsanileebedilemegidecekkazandabudur. Gardalarm!Hereyinbirtccarvardr.Bizdederttcca ryz.Hemdeylebirderttccarki,btndermannfevkinde dir. Gardalarm!Ananz,babanzmstnyoksabizmi?El bettebizstnz.Onlarsiziulvilemdensflilemegetirdiler. Bizise,sizleri,oulvilemegtrmeyememuruz. Gardalarm! Acaba ve pheyi kaldrp hatan bileceksin. Hava giren yerini yama. Gemi cevher ykl, su alm batm. nsanolucevherykl,saknbatrma.Sahibineteslimet.Ara banngcrtsbilemuhabbetibozar. *** Eskiden tarkata intisap iin gelenlere, eyhler ilknce unu telkinederlerdi. Gardam, yz sene nce sen var m idin? Yz sene sonra varmolacaksn? Sorularahayrcevabnverenihvana;
50
Gardam, iki yokluun arasnda olan da, ne varlk olursa senOsun.Bunagrehareketet. Yokluk tevhit mertebesinin balangc ve sonudur. Tarkat yoktan,varagidenbiryolculuktur. Sohbetindrteyinedikkatetmelidir.Terketdnyay,bul ukbay. Terk et ukbay, bul Mevlay. Terki terk eyle. Sen seni terk ettikten sonra kendin alarak ara. Tam be yz senelik yoldur.Birperdevardr.Buperdeise,kalbdegzlegrlmeye cekkadarufaktr.Birnoktakadardr. Sohbetihvanntesirialtndadeil,ihvansohbetintesirial tndadr. Gardalarm!AllahTelruhlarezeldetoplad,herkeseis tedii sanat gsterildi. Biz de dervilii aldk, sizinle de ezelde tantk.Herinsanamr,rzkvenasibiruhuileberaberverildi. Bu lemde tedbir alp takdire saygl olduumuz kadar amel edebimizledahakimyaknolurdiyelemeimtihaniingnde rildik. Burada bilitik maherde buluacaz. kinci duramz berzah leminde toplanacaz. nc duramz maherde toplanacaz,buluacaz.AllahTelbuyurduki; Ognmaherdehikimseyesoyuvehretisorulmayacak. Ameli,edebiveyaknlilemkfatlandrrz. Gardalarm! Kinat bize bal, bizdeki cana bal, canda cananabal.Bucanbizdengitti,bakacangeldi.AllahTel kula nimet verir bakas bin alsa o lutfa eriemez. Gardalarm! Eden eyleyen Allah, L havle vel kuvvete ill billh Gardalarm!Herinsaniinezelbirhkmvar.Hernebinin mekn zaman ve ashb ezelde bilindi. Raslllah sallallh aleyhiveselleminvehalifelerinindemekn,zamanveashb ezelde bilindi. Bizimde zamanmz bu, Sivas meknmz imi. AllahTelbizisevdi,biz deAllahTelyseviyoruz.Her eyi, yerdeki karncayAllahTeliinseviyoruz.Sizdeemriilhiye iman ve ameli edebi ile bizi sevmi olursunuz. Bizi sevmekle
51
Raslllah sallallh aleyhi ve selleme, oradan Allah Telya yaknolursunuz.Ameledebinizle,MurakabeiHayrileokzikir leyaknlnzasaygayretedeceiz. Gardalarm! Kim bizi severse, bizle yaarsa, bizim sevgi mizlelrse,maherdeberaberoluruz. Bizgidenlerlegider,gelenlerlegeliriz. Hercanllr.BirAllahTelvemuhabbetbkkalr. *** hramczdesmailHakkEfendibirgndevlethanedeuzun mddet hasbhl ettii yal bir misafire, abdest tazelettirmek iinoluKemalBeyeiaretetti.KemalBeyhizmetiniyaparken biraradediki: Efendi Hazretleri sizin gsterdiiniz ilgiye layk biri deil mi. BizieyhimizeilkgtrenTokatMalMdrnesaygmza glgedrmekeriolur.Maherdeerininglgesideeridir. Erilikmaherdeisemahcupluktur. Gemizamanolurki,hayali,cihandeer.tebizdege miozamandnpgemizamannhayalinincihanadedi inianlyoruz. *** hramczde smail Hakk Efendinin ya altm birdi. Raslllahsallallhaleyhivesellemindnyamrnegelmiti. Her velide olduu gibi O da dnyay terk etmek istedi. nk Muhammed merep olanlarn yalar, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yan dahi tecavz etmezdi. Onlarda kmil biruygunlukvard.Onlarilimvezevklerineistidtlargcka dar varis olduklar gibi, mrleri bile uygunluk gsterirdi. Bu nedenle snnet ehli olan kiiler bu ya gemeyi arzulamazlardi. Ahmet Yesev kaddesellh srrahulaziz Hazretleri 61 ya ndansonrayeryzndekalmayistememesi,yeraltndakiile hnesindemrntamamlamasbusevgininiaretidir.Buvesi
52
leden, hramczde smail Hakk Efendi de, evladn Allah Te lyaikramkld. mmihanHanmdanolanoluSabitKemal1941ylndaKe mal Toprak tren kazas geirdi ve vefat etti. Bu kaza haberi hramczde smail Hakk Efendiye getirilince, durumun nasl olduunukimsebilmeziken,mmihanHanmna Sakladediimekeruvalngetirdedi. KemalBeytrenkazasndaparamparaolmutu.lkandau vala bir mana verememiti. Fakat olay yerine geldiklerinde paraparaolmuceseditoplamlar.hramczdesmailHakk Efendidebirdamlagzyayoktu. Gardamehitbabasdaolduk. Olumun vefatnda Allah Tel, bana bu sabr verdii iin krediyorum. Bundanncekiiptilagetiydi,budageerdiyesabrederiz. Dedi. *** BirkgnvekleyebirkiibirtorbaiindeSidiNursnin kitaplarngetirip,okursunuzdiyerekbrakt.Hemenkpgitti. Ardndan hramczde smail Hakk Efendi en Mehmed adl ihvana; Gardam!Hemensobayadoldurunyaknbukitaplarde di. Az sonra polis vekleyi basm bulmak istedikleri kitaplar aryorlard. hramczdesmailHakkEfendiSidiNursiinmaneviyat tatmgenaraldirderveitibarederdi.Lakinonungidiiilekendi yolu farkl mecralarda olduu iin birbirleri ile ancak manevi lemdemnasebettenbakabirgrmelerideolmad. *** hramczdesmailHakkEfendieyhliksevdasolanlarade diki; Gardam! Bu muhtar mhr deil ki, hemen verelim. Biz debireyyok,AllahTelbize,bizdesizevereceiz.
53
*** BirgneimmihanHanmEfendiHazretleriherkesehim metediyorsun.BizimHalisedebirhimmetetsendemi. Peki,sabahabdestsuyumuzudksndemiti. SabahnamazvaktibirtrlHalisBeyimmihanHanmkal dramad.Devlethneninabdestyeriavludaolduundanosaat bir kpek Efendi Hazretlerine yle baka kald ki, kpein hali deiti.HalisBeyinterakkisibirbakabaharakald.Vaktigelin ceodasrlarakavutu. *** 26.02.1942ylndakardeimerStkHakkayrd.Karde i hramczde smail Hakk Efendinin stresli hayatna pek ta hammledemediiiincemaattenhepuzakdurdu. *** hramczdesmailHakkEfendi; Gardalarm! Vefat eden gardamz iin, Kelimei Tevhid Hatmi okuyalm. Cehennemde olan dahi karr. dedi. Bu ne denlebtnihvanyetmibinkelimeitevhidhatmikonusunda dikkatli olmulardr. Cenazeler iin, bu usl hibir zaman terk edilmedi. *** Varlklbirihvan,hramczdesmailHakkEfendiyiyemee davet etti. Bir ksm ihvanla beraber bu davete giderken her naslsayoldaduraklad, Gardalarmbuyaknlardabirihvanbacmzolacakt.Onun evi hangisi acaba diye sordu, ihvanlar o yal kadnn evini gsterir. hramczde smail Hakk Efendi kadnn evine vard nda bir abdest tazelemek gerektiini bildirerek su ister. Ev sahibikadndahemenleenveibrikgetirirve Efendi abdest suyunu ben dkmek istiyorum der. Efendi yalkadnnisteiniuygunbulurveabdestsuyunudkmeden nceumsralarsyler. Evinegitevinesenigresevine
54
Senigrpsevinmeyeninneiinvarevinde Davetedilenyerenedengidilmediidebyleceanlald.Bu aradahramczdesmailHakkEfendininorayamisafirolduu nuduyanherkesevindeneyiyecekvarsaorayatad. *** BirgnhramczdesmailHakkEfendi,TenekeciRahmiUs taileberaberhamamagittiler.TenekeciRahmiUstahamamda ykanr ve erkenden elbisesini giyindi ve Efendisini beklemeye balad.FakathramczdesmailHakkEfendininkgecikin cedarkpdolamayakt.Birmddetsonradnd.Efendi sininktnvedinlendiinigrd.Yannagelincehramczde smailHakkEfendibuyururki; Gardam Rahmi, bize karpuz almaya m gittin? diye so runcaTenekeciRahmiUstahaldenhalegirdi. BuolayTenekeciRahmiustanniinebiratedrd.Ama nafilebireyyapacakhalideyoktu.Budurum,senelerceTene keci Rahmi Ustann cierini kavuracak ve yakacakt. Baz za manlarokadarsklrdkikendinisahralaraatar,sevdiiefendi sinin gnln yapaca bir ii yapamamann znts ile lr, lr dirilirdi. Frsat elinden karmak diye buna denirdi. Frsat gzleyipbuiitelafiedebilecekmiidi. Bu olay onun tarikat dersi olmutu. Efendisinin gnln yapmak.Amanezaman? *** hramczde smail Hakk Efendi ileleri ziyaret iin gittiin de,oradakilerinskntlarngidermekisterdi.CencinKynede Kzlrmaktangemekiinkpryapmnavesileoldu. *** hramczde smail Hakk Efendi cuma namazndan sonra oluMehmetKazmEfendiileevegittiler.Evdekilerdehama magitmilerdi.smailHakkEfendi: OlumKzm!Semaveriyakda,birayielimdedi.Bunun zerine Kazm Efendi, bir kova (20 litre) su alan semaveri dol
55
durupyakt.aydemlendi.Kmrnmoralevigetiktensonra semaveribykodadababasnnminderineyaknbiryerekoy du. hramczde smail Hakk Efendi dolaptan bir kitap iaret etti,KzmEfendikitabdagetiriprahlesininzerinekoydu.Bu kitapHafzDivanidi.smailHakkEfendi,kitaptanokuyupanla tyorodaboalanbardadolduruyordu. Zaman akt, gnl doymad. Ancak semaverden aydanla su almak iin musluunu evirdiinde koca semaverden bir iki damla su akt ve sonra kesildi. Kzm Efendi, musluun nne kire geldiini zannetti. Semaverin st kapan at ve su kal madngrd.Buhali grenhramczdesmailHakkEfendi cebindensaatikarpbakarak, Kzm!Kerahetvaktigelmi.Bizikindinamazndaklama dk,hemenedaedelimdediktensonra; Gardam! Namazn kazas olur, lakin sohbetin kazas ol maz.dedi. *** EfendiHazretleri,Grneteriflerinde,Grnnhatimho casolanHsndaynn evinde misafiroldular. Oradaberaber kalan misafirler ve ev sahibi sabah namazna kalkamadlar. rak vakti uyanan hramczde smail Hakk Efendi ve cemaat prneeabdestalrkenbuyurdularki; Gardalarm! Elhamdlillah, Cenb Hakk bize bugn bir snneti daha nasip etti. nk Raslllah bir sefer dnnde BillHabeiyeemirbuyuruyorlarki,btnsahabeyorgun,biz deyorgunuz.Senuyumabizinamazakaldr.GayrihtiyariBill HabeideuyuyorveognRaslllahveashabsabahnamazn irakvaktindeklyorlar *** OsmaniyeliHseyin,hareketlerindebirazlszolduun danDeliHseyindiyenamlanmt.hramczdesmailHakk Efendi, bir gn Cencin kyne gitmiti. smail Hakk Efendi, kynbirazilerisindebirtepeninarkasndabulunan glnke
56
narnda sahra sohbeti yapmakta iken, Efendisini ziyaret iin Sivasa gelen Deli Hseyin, Efendisini bulamad. Sorduunda, Cencine gittiini renince vasta bulunmadndan yaya ola rak yola dt. Hseyin kye vardnda hramczde smail Hakk Efendinin sahrada bulunduu yerin tepenin arkasnda olduunusylemelerizerinetepeyetrmanmayabalad.H seyintepeyektndakarartsngrenEfendiHazretleri, Canm, bizi Sivasta bulamayan Deli Hseyin buraya geli yor diye tepeyi gsterdi. Cemaatin yanna geldiinde onun hkikatenDeliHseyinolduugrld. Akvarsamesafelernaslalr.Ksazamandauzunbirgn de gelinecek yolu amak, ancak akn iareti ve Allahn bir ltfuylaolabilir. *** TozanlKprs,1943teyenidenyaptrlp,halknhizmeti neald. *** hramczdesmailHakkEfendikinciDnyaSavayllarn da(19391945)ihvannaailesindenmiraskalanmlklerinhep sini satarak destek oldu. Bu sra kendisi de byk bir maddi skntiinegirdi. *** 1945teokpartilidnemegeiledininyaatlmasiinfaa liyetler yeniden canlanma gsterdi. Atatrke derdini anlatan millet kendini dinleyecei devlet adamn aryordu. Fakat ne gezer,halkvedevletynetimibirbirindenkopmutu.II.Dnya Sava yeni bitmi. Halk bitkin halde idi. Etraftan, hramczde smail Hakk Efendiye gelip durum soruldu. Huzur ver refahn gelmesi iin dua edelim, Allah Tel bir kap aacaktr, diye sabrtasiyeetti. hvann iinde srekli kazan kaynatanlar vard. Srekli hramczde smail Hakk Efendi hakknda uydurma rivayetler yayyorlard.Bunlaranlamakveanlatmakdahimmkndeil
57
di. Sanki Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin zamannda ki Drar mescidindeki mnafk faaliyetleri sryordu. Bu nedenle ikidebiradliyedenkovuturmaalrd.fadevermekiinadliye gnlkziyaretedilirhalegelmiti.kinciadresadliyeoldudenil seyanlolmazd. *** hramczdesmailHakkEfendisohbetlerinde; Gardalarm!insanbeer,hataedererbeer.Hataile meyenkulolmaz,hkmetegelinceolmayanhkmetten,ola nn enktsyineiyidir. Memleketimizesahipolun.Dnyada Trkiye,TrkiyedeSivas,kymetinibilin Gardalarm! Sizler ne niyetle oy verirseniz verin. Oylar sandkta, Allah Telnn melekleri tarafndan layk olduunuz ynetimingelmesiiindeitirilir. Gardam! Slk grmeyen, ihvan listesine kayt edilmez. Her amelin bir edebi var. Tarikatn edebi de, slkn tekmil etmektir.derdi. *** 28.031949 tarihindeHastaoullarndanHatunHanmdiye anlanei,mmihanTOPRAKHakkayrd. YinebuylBrkmerOullarndanHacHanmdiyean lanZeynepTOPRAKtanresmiolarakboanmavukubuldu. 28.10.1949tarihindeYlankrkanlardanHafzHanmadyla anlanZelihaTOPRAKileevlendi. *** 1947'lere kadar Trkiye'den hacca resmen izin kmamt. 1948'de dviz yokluu bahanesiyle hac yine yasakland, ancak 1949'da hac serbest brakld. O yasakl yllarda, Rusya dahi haclarnayasakkoymamt.Hacsays1949'da7.000kiiydi. *** hramczde smail Hakk Efendi 1949 ylnda ziyaretine ge lenDarendeliHacHasanEfendiyedemiti.Oise; Gardam!Haccagideceiz.dediOda;
58
EfendiHazretleriparamyokdedi. Gardam! Bizimde paramz yok, nallah gideceiz. di yerekdavetedildiklerinivehazrlkyapmalargerektiinisyle di. hramczde smail Hakk Efendi 1949 ylnda 40 kii Si vastan,32kiiMalatyaveKastamonutarafndanolmakzere 72kiiilehaccagittiler. Dnte Ciddede uak beklerken hramczde smail Hakk Efendi; Anadandomuadndnz, kulhakkharidedi. Uakta 72kiiyeimamoldu.NurcucemaatininsorumlusuKastamonu luFevziEfendidevard,dediki; Efendi ne mutlu. Hi kimseye nasip olmayan size nasip ol dudedi; Gardam Fevzi Efendi! Sznzden taviz vermeyin, iman nzdasadkolun.Maherde72frka,73colanNcifrkasnn ncstayinolundukdiyebuyurdu. *** hramczdesmailHakkEfendidediki; Gardalarm!trlhacvardr,biriniAllahTelarr ooradakalrvegeridnmez.BiriniRaslllahsallallhaleyhi vesellemarroradandnergeldiindekmilbirhayatyaar vehacolarakdnyasndeitirir.Birhacdavardrki;eytan arrdndndeeskisindendahaerliveeet(iddetli)olur. Gardalarm! Allah Tel, bizi bu ncsnden eyleme sin.dedi. *** 14Mays1950deDemokratPartininiktidaragelmesiiledi nhayattasknetinolumasnsaland.Buaradabiroktr beleryenidenfaaliyetealm,TrkeezannyansraArapa okunmasnadaizinkt. *** 1950 ylnda Sivas Merkezde bulunan Yeni Camii yannda
59
orap Hannn 23 st katnda kiralad, iki oda vekle 24 olarakkullanlmayabaland. Vekale denilen mekn artk tevecchn yapld, boyutlar aras yolculuk yapanlarn ykseli rampas olmutu. Derd ve nee burada kazan kazan kaynar, bazen semaverden dklen bir bardak ay olurdu ki, ienlerin selsesebil arabndan nu ettiineyemingetirmesinegerekkalmazd. hramczdesmailHakkEfendi,Raslllahsallallhaleyhi vesellemeolankemalderecesindekimuhabbetveaknifdesi olarak veklenin duvarndaki nadide tablodaki HU ismi erifi nin gz emelerinden inci taneleri gibi dklen yalar ahitti. Belki de sevgilisi Efendimiz sallallh aleyhi ve selleme kalben aktt yalarnn maddi lemdeki aksi timsali olmutu. Onun nemligzleri,vekleninduvarlar,eyalarvegelengidenmisa firleri,okdefaLeylHanmnumsralariledilegelmitir. Ahminelakvehlatihi Ahrakakalbbihararatihi Manazaraaynilgayrikum Uskimubillahiveayatihi Vcudummbtelyderdihicranoldusertp Banaalaynki,yrinasistanndancdymben Acepmigelseemimdensirikimbylemahzundur Cierdeonulmazbirderdembtelymben. hramczde smail Hakk Efendinin dilinden Leyla Hanmn bumsralarouzamandklr; Birkadnkadardaolamadkderdi. *** 25Temmuz1950KoreyeTrkaskerignderildi. *** Devlet1940ylndavakfaaitUluCamiinintamiredilebilme sine kfi miktarda tahsisat bulunmad iin kendi haline terk
60
edilmi, daha sonra 1948ylnda Devlet Mzesi yaplmas kay dyla, Milli Eitim Bakanlna tahsisi iin karar verilmiti. Bu nedenle Ulu Cami 1950 ylna kadar harabe halinde kalm, ibadetekapatlmt.BunedenleSivasUluCamiiylebakmsz hale gelmiti ki, btn tavan topra caminin iine km ibadetyaplacakbirhaldedeildi.Kayseridenbirvaizgelerek, vaaznda; EySivasHalk! Ulucamiigibimabetceddinizdenkalm,buhalegelmi,hi dnmyor musunuz bir mslman olarak nasl sabahlara kadaruykuuyuyabiliyorsunuz. BuarithamlarSivasHalknnuyanmasnasebepoldu.Ulu Camiinin onarm iin bir dernek kuruldu. Halkn ounluu hramczdeHacsmailHakkEfendiyibakanlagetirelimdiye dnrkenFilikRfat; Oeyhliiniyapsnnegereivardiyehalkcaydrmayaa lt. Dernek kuruldu. Fakat bir trl faaliyet balayamad. So nundadernekyeleri; BuiinstndenancakhramczdesmailHakkEfendige lir,onunyardmnabavuralm,diyerekhuzurunageldiler. Efendimbuiinbandasizbulunun,bizlerbuiiancaksi zinleyapabilirizdediler.hramczdesmailHakkEfendi Gardalarm!Bizdebuiinstesindengelemeyiz,lakinla ykgrmsnz,birteebbssegeelim,RfatBeydeheyete dhilolsun,buhayrlolurdediler. Uzunbirbeklemeolmu,tamiratbalamamt.Devletinbi lebulunduuyeriyeilalanyapmakistediicamiiuzunbirbek lemedensonrahramczdesmailHakkEfendi,BursaUluCa miinitamiredenbirheyetilegrmesiyletamiratfiilenba lamt. Dernee aylk 1 lira olarak ye kayd yapld. Caminin iine dolmuolantoprakboaltld.
61
hramczde smail Hakk Efendi tamirat ile ilgili olarak ih vanlaraderdiki; Gardalarm! Byk bir ie girdik, paramz da yoktu. Raslllahsallallhaleyhivesellemdenemirgeldi. smailEfendiOlum!UluCamiyitamiredelim Bizdenaslyapacazdiyedndk. Fakat Allah Telya tevekkl ederek bu ie baladk. Ulu Camiinin ortasna gmlein kavlinden bir adr kurduk. ine kazma ile krek koyduk. in sonunu bekledik. Paramz yoktu, parayagarkolduk,osenektlkoldu.Halkmadurdu.Biremir verdik,kanlarladagibitayld,AllahTelnnyardmyla UluCamiyitamirettirdik. hramczde smail Hakk Efendi gmlein kavlinden s zyle kendinin dnyaya gelii gibi Ulu Camininde yapln e letiriyordu. nk her ikisininde varlk sebebi Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdi. Ulu Cami demek hramczde s mail Hakk Efendi demekle edeerdi. Sivasl ne zaman birini ansamuhakkakeinimecburhatrlard. *** hramczdesmailHakkEfendidediki; Dnyazerindealtmescitvardr. 1Beytullah, 2 Ravzai Mutahhara 3 Kuds erif 4 amdaCamiiEmeviyyedeMescidiYahya,5HalepteMescidi Zekeriyya,6SivasUluCamii.Bubirhkikttir,bizbylekabul ettik.derdi. *** AliEriisimliihvan,haccagitmesiiinEfendisineparagn dermiti. Fakat hramczde smail Hakk Efendi ona bir kart gnderdi.zerinde; Bizbuparay,HocamamCamiiminaresineharcadknotu vard. 1953 ylnda caminin minaresini, o yl kendine gnderilen hacparasylayaptrd.Bueserbitmiti.Karsndadurduyle
62
dediki; Annemiz,bizecamihademesioldedi,fakatbizmemurol duk. Fakat hademe olamadk ama camilerin tamiratn Allah Telbizenasipetti. hramczdesmailHakkEfendiHocamamCamiicivarnda bir ihvann evinde sohbette, bir kede otururken, Kumyurtlu Hocadenilenbirzatdamakattaoturuyordu.Dahancecami nin fevganesini yapmak iin Hayr Hafz Efendiye emir buyur mulard.Busebeple, HayriHafznerede?diyeseslendi. Efendimburadaymcevabnalnca, Fevganeyiyaptnzm?diyesordular.HayriHafzda; YaptmEfendimdiyecevapverdiler.KumyurtluHoca; YapldEfendim,oksevapkazanddiyevgdebulunma larzerinehramczdesmailHakkEfendi; HafzEfendisevapalmakiinmiyaptn?sualineHayriHa fzda, Hayr,Efendimdiyecevapverdiler.Bununzerinedediki; Allah Telya ok kr. Allah Tel bizi k etmi. Biz hizmetiAllahTelakileyaparzvekarlkbeklemeyiz. *** hramczdesmailHakkEfendiderdiki; Gardalarm! Kalem her insann kaderini yazd. Geri gel meztekraryazmaz,fakatkazaymbremvar. Kultedbireder, Hakktakdireder.Kuldanasibiniarzueder.Tedbiralmaktakdi re saygl olmak, kullukta asl edeptir. Kur'an Kerimin btn ayetleride,edeptenibarettir.Bukapdaktmirolalbuhakirher eyiezeldenbildimtakdiriKadir. AllahTel,btnruhlarezeldeaskertopluluugibisrala d.Rabbinizdeilmiyim?Secdeedin,buyruldu.Herkiisecdesi ile nasibi bilindi. Enbiyann zamanlar, meknlar ve ashab da ezeldebilindi. AshabKiram,MekkedeMedinededodularentalihlikul
63
oldular. Mekkede ve Medinede doacaklar ve yaayacaklar daezeldebilindiki,RaslllahsallallhaleyhivesellemEfen dimiz Hazretleri ile bir meknda bir zamanda yaadlar. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin mmeti ve hem de as haboldular. Gardalarm! Sizde talihlisiniz, ashabmz oldunuz. Kymeti nizibilin,kulluunuzaameliedebinizeglgedrmeyin.Allah Telbuyurduki: Meleklerim,yeryzndedemyaratacam.Meleklerfitne kar,dediler.AllahTelbuyurdu: Enbiya ve halifeler yaratacam, buyurdu. Raslllah sallallhaleyhivesellemdebuyurduki: Bizimle nbvvet sona erer, vahiy kesilir, ilham devam eder.AllahTelnnyeryzndehalifeleriolur,ilhamladoru yuhaberederler,ferasetlegizliyikefederler. Gardalarm! Ervah ezelde btn sanatlar gsterildi. Her kessanatnald,bizededervilikkald.Sizinledeezeldetan mz ki burada bilitik. Bu lemde bizim de, meknmz ve za manmz ezelde bilindi. Sivasta doduk. Zamanmz bilindi. MeknmzdaSivastr. Gardalarm! Namazda, Kbeyi erifi ve sevgisini; salavt erife okurken, Ravzay ve Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin sevgisini hatrlayn ve tefekkr edin. Baka zamanda MekkedeveMedinedebizihatrlayn.BizideSivastabulursu nuz.Elhamdlillh!Kinatbize,balbizdekicanabal,can dacananabal,bizebakangeldi,HakktaHakkoldukderdi. *** 1953 yl mays aynda hramczde smail Hakk Efendiyi MustafaErenEfendiziyaretegeldi.Buziyaretinakabinde; Gardalarm!Bugelengen,bizdenevarneyokhepsinial d. Dedi. Anlalyordu ki Mustafa Eren Efendi de bu yola rehnmolacakt. ***
64
Gardalarm!nsanatarkatliyedekalbdenbirdersverir ler.ekeeke,kalbslaholur.Kalbslaholuncada,btnv cuda dalr. Vcut slah olunca, btn kinat ve mkevvenat slaholur Gardalarm!Kularvebalklarzikirdendnceavolurlar. Banzdaemsiyeyim,eerherhalinizibilmezisek,AllahTel, eyhlii elimizden alsn. Her nefes ve alveriinizden haberda rm. Biz imdi bir kestirme yol bulduk, gnlden gidiyoruz. Bu vcut,birgemidir.Bugemiyideryadayzdrmeklazmdr. Kul beerdir.nsan,namaznavedersinedevametmeli,yatarken, kalkarkenveyerkendaimaabdestliolmaldr.Yemedeveime debireyyoktur,nefsikrletmekiindir.Aslmesele,ruhagda vermektir. Nefs, daima ruhun peinden gitmelidir. nsan, zikre balad zaman, zikre girmeli, kendisi yok olmal, top atlsa duymamaldr.Zikirdenkendisinialmamaldr. CenabAllahTelyakarkullukvazifemiziyapamyoruz. AllahTel,Kurangndermi,raslgndermi.Kitap,snnet icmaimmet;Utanyoruz. AllahTelbireyderse,benAllahTelyanecevapvere yim. Sylesek olmaz, sylemesek olmaz. Ben daima eyhimle beraberdim. Siz de, daima eyhinizle beraber olun. Gardalarm! Hepinizi Allah Telya emanet ettik. nsan yok olmal,budalafiledeil,halileolacak.nsandrteydenm rekkeptir.Hava,su,toprakveate.nsandabiretparasvaro dakalptir.Enmukaddesey. Gardalarm! Soyadmz Toprak koymular ama topraa bakyorumdautanyorum.Dirimizi,lmzvegdamzhepo muhafazaediyor.Biztoprakgibitevazuluolamyoruz.dedi. *** 1953 yl Austos aynda mamHatip Lisesi25Yaptrma ve Yaatma Dernei Ali Sylemezolu, Atf Okutan, ihsan Karayaprak, Sabri zden ve Mustafa Deveci tarafndan ku ruldu.
65
*** hramczdesmailHakkEfendi,btnpartilerekarayn uzaklktakalmherhangibirsiyasipartihakkndayaknlkbelir tenbirszsylememitir.Hatta1954seimlerindegelenmisa firlerdenbirisinin, Efendiyakndaseimvar.Bizreyimizihangipartiyeverece iz demesi, Efendi Hazretlerinin cannn sklmasna sebep olacakki; Gardalarm!AllahTelherkesegzvermi,grmekiin; kulakvermiduymakiiniaretparmaylabangstererek, AllahTelbirdeaklvermi,gznzlegrpkulanzla iitip aklnza danacaksnz, aklnz ne diyorsa onu yapacaks nzdedi. Biz, siyasetle asla uramayacamz syledik, siyasetle uramayacamzadair, Dyunu Umumiye Memurluumuzda imzaverdik.Bizimotaahhtnamemizhalencridir. Gardalarm! Zahirde senet verdik, ervh ezelde de sz verdik. Bizim siyasetle alkamz yoktur. Benim bir reyim var. Kime verirsem vereyim, bakasn ilgilendirmez. Her kim ki, Efendi oyunu filan partiye veriyor diye konuursa bizim sem timizeuramasn,onunlabizimalkamzkesilmitir.dedi. *** Ulucamiinintamirattamolarak1954tebalad. *** Suriyeden kaak eya getirip bu suretle ticaret yapmakta olan birisi tarkata intisabndan sonra bu ii brakm ise, de oluk ocuunun rzknn temininde zorluk ektii iin yine bu ie balamaya karar verip, hramczde smail Hakk Efendiye gelerekyaptticarettenbahsederekizinistemiveizinalm t. Suriyeye varp gerekli mallar alarak atlara ykleyip Trki yeyemteveccihenyolakm.Snrageldiindekardandev riyelerin geldiini grm ama kaacak zamanda bulamamt.
66
Busradaoksslbirtilkiortayakm.Bunugrendevriye ler,tilkiyitutmakiinonunpeinedmler.Oradanbirhayli ayrlmlar.Bunufrsatbilenadamatlarnalphududurahata gemi.Mallarnsattktanbirzamansonrayinegitmeyid nerek izin almak iin, hramczde smail Hakk Efendiye geldi inde,dediki; Yok,gardam!Birdahatilkiolmayaniyetimizyokdemiti. *** hramczde smail Hakk Efendi Grnden buday satmak iinSivasagelenbirininbudaysattktansonraziyaretinegel diindeokiiyeusoruyusordu: Gardam,burayaneiingeldiniz? ZiyaretinizegeldimEfendim.Tekrarsordu: Allahnseversendorusylekardeim,Sivasaneiingel diniz?Okiibudaysatmakiingeldiinibuaradakendisinide ziyaretettiinisyleyincedediki; Gardam,herkesyolculuununniyetincesevapalr.Dedi. *** hramczdesmailHakkEfendininkzHayriyeGndzolu, teheccd namazn bir gece karm ve onun iin alarken, smailHakkEfendi,yannageldi: Kzmneyinvar,niyealyorsun? EfendiBabam,teheccdnamaznkardm.Dediki; Kzm, Allah Telya yalvarrz, bunun iin af dileriz zl me.Aslanndiisinedeaslanderler.Bizimylekadnihvanla rmzvardr. *** hramczdeHacsmailHakkEfendininyayetmibeoldu. Dediki; Gardalarm! 1955 senesinde Seyyid Abdlkdir Geyln kuddise srruhulazz Hazretleri vazifesini biztih temessl ederekbeerilemdebizeteslimetti.26 Olu Kzm Efendiye, Ulu Camiiden knca geriye bakm
67
dediki: Kzm,UluCamiideGavsulzammescidioldu *** 1955 senesi, Ulu Camiinin de ibadete alma senesidir. Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellh srrahulaziz ihvanlar ile Ulu Camii civarndaki yoldagiderkendediki; Gardalarm! Yeryznde, bu minareden daha yksek mi nareyoktur.Sohbetlerindede; Gardalarm!Gavslk,KadirlerdenNaklereverildi Gardalarm,btndnyabukapdansuyunuiiyor. Zaten ezelde tanmam olsa idik, burada bulumamz mmkn olmazd. eyhimin Hakka yrmesinden sonra, bu mukaddesvazifebizeverildi.12tarkatbizeteslimettiler.Biz bakyoruz. *** Koyun Hseyin isimli ihvan devaml olarak; Efendim, bana Hzr gsterse ne olur diye dnrd. Bir gn Ulu Camide namazdan sonra Hzr Direi (Bu direk caminin sol tarafnda batan son srann ikinci direi) yannda Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellh srrahulaziz bir adamla kucaklamt. O da, onlar grd halde yanna gitmeyip edeben geri kalmt. Sonra o adam kaybolmu.hramczdesmailHakkEfendi,KoyunHseyinin yannagelipdediki; Koyun Hseyin! Hzr, Hzr diyordun ya, ite o adam H zrd,niyeyanmzagelipgrmedin.Diyebuyurdu. *** Baka bir kola mensub bir kiinin olu akl hastas olmu, okarelerebavurmu,arebulamamt.Ona; Sivastabirzatvar,areneodermanolur,birdeonagit demilerdi. Bu adam aresizliin verdii ac ile Sivasa geldi. SivasagelinceEfendiHazretlerinerede?diyesordu.UluCa
68
miinin adresini alp, camiye geldi. Abdesthanede abdest alr ken hramczde smail Hakk Efendi onun yabanc olduunu farkedipyannavard. Senmisafirebenziyorsun,hogeldindediktensonra Bu arkada alp vekaleye gtrn diye ihvanlarna emir buyurdu. Veklede adam hramczde smail Hakk Efendiye derdinianlatt.Oisebirsremurakabeyedald.Bankaldrp; Gardam!kirahmettenbiridedi.Adamise,cevapver medi. Bu durum kez tekrarland. Sonunda adam dayana mayp; Peki, Efendim iki rahmetten bir tanesi dediinde Efendi Hazretleriningzyalbirhalde; Gardam! Haydi, memleketine dn. Adam memleketine dnnceolununldhaberiilekarlat. *** Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellhsrrahulazizkendiodasnaaitpencereninnn deki selvi kavaklarnn kestirilmesi iin emir buyurdu. Fakat ertesisabahaalarnkesmekiingelenlere; Gardalarm!Kesmeyindiyerek; AalarsabahakadarEfendibizizikirdenayrmadiyebize niyazettilerDiyerekolaynsebebiniaklad. *** Gardalarm!Budnyaahiretinbirbahesidir.Budnyada neekersenizahiretteonubieceksiniz. ieklervardr,glbakadr. Arkadavardr,dostbakadr. Gardalarm!Amellerinefdlizikirdir.Fakatalamyoruz. Kul daima Allah Tel ile olmaldr, vefaatnda bile. Gardalarm! Piyasada tonlarca kt var. Bunlarn belirli bir kymeti var. Ama kda imza atlp mhr vurulduu zaman paraoluyor.Kd,parayapanmhrileimzadr.nsan,insan ederzikirdir.AllahTelyzikiredin.nsan,namaznvedersini
69
hi brakmamaldr. Her eyin cilas ve gdas vardr. Kalbin ki, ise,zikirdir.Bununkymetisonraanlalr. Cevhervariken,pulneyeyarar, Aczinibilmeyenkul,neyeyarar. Herkesbiryoltutturmugider Mevlayagitmeyenyol,neyeyarar. Validemiz, cami hademesi ol dedi, biz olamadk, fakat bu gnhiolmazsada,tamiratlarilemeguloluyoruz Gardalarm!Haccagitmekisteyipde,gidemeyenlerzl mesinler. Gidenler yanmzda, gidemeyenler canmzda. Gide meyenler,UluCamiiyiziyaretetsin.BurayO`ra,O`raydabura yaptkDiyebuyurdu. Haccnart3tr.Hellparanolacak,shhatinyerindeola cakveiyibirarkadanolacak.Berabergideceksiniz. Herkes, Mekkeve Medineye gitmekister. Bizdediliyoruz. Amasizleribrakpgidemiyoruz.Biz,MekkeveMedineyibura syaptk. *** Mahkeme arsnda Ulu Camiden gelen yolun karsnda Mutfakgaz Bayilii alan Celal nce, Efendi Hazretlerine olan hrmetinden dolay vekaleye bir tp ve ocak hediye etmeyi dnd. Bir ocak ile bir tp vekalenin bulunduu orap Hanna gtrd. Namaz vakti olmasndan dolay, vekalede kimse bulunmadndan oca ve tp hann temizlik iine ba kanAznifadndakikadnateslimederek; Benimgetirdiimikimseyesylemediyetembihetti.le namazn Ulu Camide klan Efendi Hazretleri, camiden kp karkaldrmagetiindedkkndakiCelalBeyedediki, CelalBeygardam,vekaleyegnderdiin tpveocakok makbulegetiCelalBeytembihettiihalde,EfendiHazretleri ne sylediini zannettii kadna kmak iin orap Hanna
70
gelerek, Aznif,sanasksktembihettiimhalde,durumuEfendiye niinsyledindemesizerine,AznifHanm,CelalBeyederki; Celalbey!CelalBey!SenEfendiHazretlerinitanmamsn, benonakoldum,oyzdendinimidedeitirdimDiyekar lkverdi. *** TarkataintisapetmibirisibirzamansonraEfendiHazretle rinegelip; EfendiHazretleribudersinigerial.Benyapamyorumde mesizerinedediki; Gardam! Bugn misafirimiz ol yarn dnrz Bunun zerine adam o orap Hannda kalm ve o gece bir rya grmtr. Ryasnda kyamet kopmu. Srat kprs kurul mutur. hramczde smail Hakk Efendi kolunda bir sepet ile Srat Kprsn geip br tarafa vardklarnda sepeti ters eviripiindekileridkm.Adambakmki,sepettendklen lerhepihvanarkadalardr.ErtesignzrdilemekiinEfendi Hazretlerininyannageldiinde,dediki; Ne o Garda, sen de mi, sepete girmeye geldin Adam EfendiHazretlerinineliniperekzrdilemitir. *** BirgnEfendiHazretlerininhuzurlarndasohbetesnasnda, oradahazrbulunanlardanbirka: Efendim, Size gelen herkese, tefrik etmeden ders veriyor sunuz,bununhikmetinedir?diyesoruyorlar.Efendidediki; Gardalarm!Eskidenmedrese,tekkegibiilimirfanyerleri vard.Camileraslmeknlardr,talimeknlarkalmad.Tarkata girme hevesiyle gelenleri biz bo eviremeyiz, fakat bizim bir gnldairemizvardrki,bizcemalumdur. Bir kimse bostanna karpuz eker. Karpuzlar bydkten sonra,eniyilerinisatpparakazanr.Ondanehveninieinedos tuna ve aile efradna yetirir. Geriye kalann da hayvanlarna
71
yedirir.Obostanekeninbundabirzararvarm? Gardalarm!Odersverdiimizkimsehibireyyapmayp ta kt ahlaklarndan vazgese, bu da bir kr deil midir? Gardamenazndanbevakitnamaznbrakmaz. *** 13Mays1957ylnda,mmihanHanmdanolankzHayriye Gndzolu,Hakkayrd. *** Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellh srrahulaziz Konyaya bir i iin gitmiti. Orada ihvandayoktu.Konyadahitandolmadiinoteldekald. Buraya gelmi iken nce emsi Tebrizyi sonra Mevlanay ziyaret etmek istedi. Ziyaretinde Mevlanann ruhaniyeti ile gremediiiincanokskld.Kendikendine; smail bu hata sendedir. Mevlana mridi kmildir. Onu dnya lem bilir diye dnd. Bu hal ile otele vard. ok gemedentemesslenMevlanaCelleddinRumkaddesellh srrahulazzterifbuyurdu.zerindedeveynndenabasve elindeasasvard.Selamverdi. smail Efendi! Bizim ayamza kadar geldiin iin karna kmayahayettik.BizimsiziKonyasnrndakarlamamzicap ettiindenbuhalzuhuretti.Dedi. ki saat onunla sohbet ettiler. hramczde smail Hakk Efendiye u an, bizim kolumuzun maneviyatna bakacak kimse kal mad. Onu size emanet etmek istiyorum. Diyerek sohbetden sonraayrld.FakathramczdesmailHakkEfendibuhadise den dolay Hz. Mevlana kaddesellh srrahul azz Cenb Hakka niyaz eder, bizi Konyada braktrr diye hemen Kon yadanayrld.YoksaKonyadaiki,gnkalacakt. *** mamhatiplisesiyapmaveyaatmaderneine1957ylnda Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas
72
kaddesellhsrrahulazizdekatld.Bukatlmiledernekfaa liyetebalad. OkulyapmiintespitedilenyerCenevizErmeniaznlnn bir zamanlar okul olarak kulland yerdi. Zamanla hazineye kalm,birdnemdeSivasOrtaokuluolarakkullanlmatlbr aland. Efendi Hazretlerinin isteiyle Milli Eitim Bakanlna, bir dileke yazld. Ksa bir sre sonra Devlet hazinesine 2.000 TL nakit para denerek buras satn alnd. Devlet yardm ola rakta60.000TLdenekgeldi. 1957'debalananinaathalknyardmlarylabalad. *** 1958'demamHatipOkulutamamland.Okulunilkkurucu mdrrahmetliNumanKurukafayd. *** 29 Ekim 1959da ylnda, mmihan Hanmdan olan kz MevldeVefa,Hakkayrd. *** 3Mays1960ylndayaptklarbirsohbettehramczdes mailHakkEfendidediki; Gardalarm!Bumevsimdehavanekadarsoukolursaol sun,insanadokunmaz.nkhereyehayatveren,ifalhava dr.Gzmevsimindeise,havaazsoukolsadadokunur.nk otlarvehereyiyakanhavadr. Bu kelam olacak ihtilalin bir habercisi idi. Devlet ve millet tekrar yeniden bir imtihandan geti. Ancak grld ki, hala olgunlamak iin bir eyler eksikti. nsanlar huzur ve refah ile imtihanedilincemuhakkakkaybederlerdi.Kaybettilerde. *** 27Mays1960ihtillioldu.yzkadareyhtutuklanpEr zurumdatevkifedildi.GavslzamhramczdeHacsmail HakkToprakSivaskaddesellhsrrahulazizedevletdoku namad.
73
*** GavslzamhramczdeHacsmailHakkToprakSivas kaddesellhsrrahulazizdediki; inemeyin,inetmeyin,yeerinmeyveverin Solmayn,sararmaynolgunlanhamkalmayn Fakatkktenayrlmayn Bunasayettikesiz,banzdabizglgeyiz. *** 1 Austos 1960 tarihinde Ali Haydar kuddise srruhulaziz Efendi Hakka yrrd. Mahmut Efendi eyhlik grevi stlen mek istedi. ok eyh arad, sonunda Sivasa Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellh srrahulazizegeldi. Misafirliinuslbirgngidi,birgnkalvebirgngeri dntr. Mahmut Efendinin Sivastaki misafirlii gn ge incedurumunuhramczdesmailHakkEfendisordu,Oda; Efendi Hazretleri benim eyhim Hakka yrd. ok ihvan var,sizdeniczetalmayageldim.EfendiHazretleriise; Gardam!Senineyhindodumu,dourdumu?dedi. BilememEfendimmanasndahareketedince,EfendiHaz retleri; Gardam!Neyibiliyorsun?dedi. Efendi Hazretleri sizi biliyorum diye cevap verince hramczdesmailHakkEfendiuzunbirmddetrabtadakal d. yle uzun bir mddet srd ki, iki defa nne imesi iin konulanaysoudu.ncdefakonulanaydansonraEfendi Hazretleri; Gardam!Sizeeritverildi.SeyriSlktarikattadr.De di. *** hramczdesmailHakkEfendikendisinebakasnikyete geleni, Gardam! O zat Allah Telnn kulluundan da m
74
kt?diyecevapverirdi. *** hramczde smail Hakk Efendi Ulu Camii kapsnda her zamankigibidizilmidilencileriindediki; Bunlara hi para vereceim gelmiyor, vermeden de gee miyorum. *** Gardalarm! Sdi derki, Bir gn hamamda bir sevimli in sanbanabirparagzelkokulukilverdi.Okile: Miskmisin,yoksaambermisin,seningzelkokundanmest oldum.dedim.Kilcevapolarakbanaylededi: Benadbirkilidim,fakatbirzamanglilearkadaoldum, onungzelkokusubanasindi,yoksabenbildiintoprakpara sym. *** 17 Eyll 1961de Babakan Menderes idam edildi. Gavsl zamhramczdeHacsmailHakkToprakSivaskaddesellh srrahulazizhaberiduyuncadediki; Cihanapadiaholmakkurubirkavgaimi Birmridebendolmakcmledenevlaimi..27 *** Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellh srrahulaziz yaz gnlerinde gelen misafirleri mesireyerlerindenolanKepeneinGz,Kurtderesi,Tekken veYlankrkaniftliindekisohbetortamlarnairadfaaliyetleri iin devam ederdi. Ayrca Souk ermik denilen kaplcaya da giderdi.Maddivemaneviifamerkeziolanbuermieihvanla rngitmesinidetavsiyeederdi. Sivasn kaplcasndan birisi olan Souk ermik, iki dan arasdr.Sivasllarnvazgeilmezyaylasdrdenilebilir.Birkalyo nuandrandik,duvargibiykselendanhkimtepesindeAh met Turan Gazi Hazretlerinin kabri bulunmaktadr. Kaplcann
75
her noktasndan grlebilen gsterisiz sade bir mezar var Ahmet Turan Gazinin. 10. yzylda Anadolunun Trklemesi hareketindeblgeninfethindekomutanolmutur.Etraftaba kabirmezardayoktur. hramczde smail Hakk Efendinin bu kaplcay tercih et mesindeki en nemli sebep, Ahmet Turan Gazinin ruhaniyeti dir.Bu evliyayvesileklpSivastaocuksahibiolanokinsan vardr. Onun dnyaya gelii de dualar glgesinde olduu iin annesi Hac Aie Hanm buray ok ziyaret etmiti. Souk er mikonuniinhatralarnvedualarnsesleriiledopdoluidi. *** Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellhsrrahulazizinsohbetinbandabuilahiyiteren nmettirirdi. Emnetetmisingeldiselmn evketlisultnmaleykmselm Aldtazimilebubengulmn Eyhhbnmaleykmselm Myesserolurmuryunugrmek Acepolurmuki,vaslnaermek Ghighibyleselmgndermek KeremdirEfendimaleykmselm Lutfediphatrmelealmsn Hasretinleyandmbilmisin Duydumki,mrvvetkniimisin Dertlerimindermnaleykmselm UmarmEfendimmrvvetsenden Urunagemiimcaniletenden Demisingedmaselmetbenden Berhudrolcanmaleykmselm
76
Geirdinboynumaaknkemendin yiki,anmsnbuderdimendi KulunaselmetmisinEfendimkendin Derdimedermanmaleykmselm Bilmezimbudilibirenetsn Hicrifiraknlayakandegitsn SelmeylemisinHakselmetsn Sanaeycananmaleykmselm Hastaidimbenigetirdincana htiyakalmadgayriLokmana Selamnifaverdibuhastacana Gnlmnsultanaleykmselm Azziltifatnryegnettin teisinemiglistanettin MahzunGevheriyidmanettin Eygoncadehnmaleykmselm *** SivastaSofuYusufveHayrSeverlerCamiiinaatlarbalad. *** hramczdesmailHakkEfendiyesordular. EfendiHazretlerisizineredebuluruz? Eerbudilberiararsanz,SivasUluCamiinde.Oradabula mazsanz,ameriftemeyyeCamiinde.Oradabulamazsa nz,MekkedeKbedebulursunuz.Oradabulamazsanz,Medi nedeRavzada.Oradabulamazsanz,Sivasabirsefereyleyin UluCamiindebulursunuz. *** Amelleriniztartlmadannce,kendinizihesabaekiniz.Ha kikatvehidayetyolundanayrlmaynz.CenbHakkaihlsile
77
ibadet etmenizi tavsiye ederim. Allah Tel, dnyada hayr da erri de, insanlarn tercihine brakmtr. Saknn ha! Kendinizi gaflettenkoruyunuz.Sizehogrnsedefenalktan,gnahlar dan saknnz. Allah Telnn emirlerini yerine getiriniz, nk emirlerin yaplmamas bir felkettir. lm yolunu kolaylatra cakyegneey,sizinamellerinizdir. Sizetebliedilenemirlereittibediniz.Taharetzereyaa ynz.Takvazereolunuz.Herteebbsnzde,CenabHakkn size yardm etmesini ve gemi gnahlarnz affetmesini niyaz ediniz. Tevazu ve sabr, takva ve sdk irnz olsun. Hesaba ekilmedenkendilerinihesabaekenler,bykmkfatlaranai; bunuihmaledenlerise,bykzararlaradrolurlar. Her trl musibet ve bellar, kiinin tekml sebeblerindendir. Bunlar da nefsi emmreden rziye ve marziyeyekadargider.ouzamannefsilevvmeyeurarlar. Ozamankul kendignah vehatalarylaurar.nsannkendi hatasngrmesikadargzelirfanolmaz.Bunlarnhepsiniunu tupkullukvazifesindebulunmak,yanicismindekicangibi,dos tucanndabulmak! Bu dnya fnidir, demdir, misafirhanedir, hiretin tarlas dr. hirete hayrl ameller gtrmek lazmdr. Sen, seni sevdi inle bil. Bir hadisi erifte; Kii, sevdii ile beraber har ola caktr. Gardalarm!nsandnyadabiryolcugibiveyabirmisafir gibi,yadabirkiracgibiolmal.Yolcuveyamisafirinnesiolurki, konar,geerokadar. Filtn,filtn,filtn, Yznsuyudeercihanbtn Verirlersednyaysenalmasatn Yzaklikicihanadeer
78
Hakkulelindenintikamnkuleliilealr lmiHakkbilmeyenlerankulyaptsanr. CmleeyaHaktandr,kuleliileilenir. EmriBriolmaynca,sanmabirpdeprenir. Kazarabirsapanta,biraltnkseyedese Netakymetkazanr,nedeksekymettender. Gardalarm! Nci denilen frka sizlersiniz. Bakarsnz baz kiiler tarkata giriyorlar. ok gemeden acaibten garibten bahsetmeye kalkyorlar. Kendilerinin byk adam olduklarn zannediyorlar. Fakat byk kim, kk kim, o sonra belli olur. Bizim tarkatmza gelen kimse uzun yllar alr. Ancak kendi kklnfarkeder.Yetmezmibufark.nkkermet,kulu Allah Teldan uzaklatrmaya yarar. nsan, Ahlak Muham medi ile ahlaklanmal, kuldan istenen budur. nsan ile ebedi lemegidecekkazandabudur. Kaza namaz olann nafile ve snnet namazlar kabul ol mazdiyorlar.Siznebuyuruyorsunuz?dediklerinde; Gardalarm! Yarn ruzi maherde ilk sual namazdan ola caktr. Namazn hesabnda hesaba ilk defa farz namazlar al nacak, ondan sonra noksan kalan ksmlar, kaza namazlar ile tamamlanacak.Ondannoksankalanksmlarda,derecelerine gre snnetlerle, ondan noksan kalan ksmlar da nafile na mazlarlatamamlanacaktr. Gardalarm!Namazlarnzihmaletmeyin.Vaktinizolduka borcunuzvarsa,kazanamazveRaslllahsallallhaleyhive sellemden intikal yni gelmi olup, sizlere bildirdiimiz snnet namazlarnklnz. Gardalarm! Akam namazndan sonra ikier rekttan alt rektevvbinnamazklann,gemionyllkgnahafolunur. Ondan sonraki evvbin namazlar iin de, her birine bir umre
79
sevab verilir. Teheccd namazn kln, iki rekt irk ve drt rekttaduhnamazkln.Buyurdular. *** Hafz Hakk rgp kuddise srruhulazz bir gn sabah na maz vakti girmeden hamama gitmek ihtiyacn duymu. Ha mama gitmiti. Bakm hamam kalabalk hayret etmi ve Bu saatte,bukadaradamdemi. Ykanrkenyanndakiykananlar; Buadamailielimmi?Dieri; Ne yapyorsun onun eyhi uyank, canmza okur demi. Bu szleri duyan Hakk Hafz Efendi hamamdan alelacele k m. Sabah vekleye gelince hramczde smail Hakk Efendi buyurduki; Gardam,bizdeuyankolmasaidik,halinneolurdu.Erken saatlerdehamamagitmeyin *** hvannbiri,arkadannevinemisafirolmutu.Ogeceyatl misafir kalmt. Fakat ihtilam olmutu. Sabah kalknca evin erkeibirandaryabirihtiyaiinkmt.Buaradaevinha nmndan ykanmak iin su istemiti. Ykandktan sonra evin erkei gelip durumdan huylanm, tfeini kapt gibi ihvann zerineyrypldrmekistemiti.insonununktyevara cananlayanihvan; eyhimyetidiyebarabarakat. Niye byle oldu ki, Efendi Hazretleri benim bu halime ye timelideilmiydi,benyanlbiriyapmadmki,dedi. DurumdahasonrahramczdesmailHakkEfendiyeanlat lnca; Gardalarm!Bizimyolumuzda,eriatncegelir.Eerbiri, eri erifi amaya alrsa, onun tarkat yoktur. nce eriat, sonratarkat,sonraeriat.eriatnolmadyerdebizimtasar rufumuzdayoktur. ***
80
Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellh srrahulaziz Ankara ihvanna bir mektubunda tavsiyeleriuekildedilegetirdi. Gardalarm! Birbirinizle bir araya geldiiniz zaman, gnllerinizi dnya taallukatndan ri klarak hep bir ruh gibi olmaya gayret ile celbihimmetveruhaniyyeteylemeniziktizaeder. Bunun hilafndaki hareketler, madd ve mnev ilerinizin bozulmasnavegnllerinizinperianlnasebepolacandan, u Ramazan mafiret nianndan birbirinizle hubben lillh hellleerek,gayetsamimiveciddiolarakmuhabbeteylemenizi eltfilhiyyedenniyazederim. *** hramczdesmailHakkEfendibirsohbetindesevmekhak kndaMusaaleyhisselmnkssasnanlatt. AllahTel,TuriSinada,Musaaleyhisselmabuyurmu larki, YaMusabenimiinsenneyaptnHz.Musaaleyhisselm, Ya Rabbi namaz kldm, oru tuttum, zekt verdim Buyu runca,AllahTelbuyururki; OnlarseniniinYaMusa,karlnelbettevereceim,be nimiinsenneyaptnsualineHz.Musaaleyhisselm, YarabbisenbilirsindemesizerineAllahTel, YaMusa,benimiinbirkulsevdinmi?buyurmulardr. Onuniinkul,AllahTelysevmeli,hereyideAllahiin sevmelidir.GardalarmbizhepiniziAllahiinseviyoruz,yerde gidenkarncaygstererek, ukarncayda,Allahiinseviyoruz Siz birbirinizi Allah Tel iin severseniz, gayretullah zu hureder.AllahTelhepinizisever.Muhabbetiolanhatagr mez, grse de gz yumar. Her ite beraberlikten, Allah Tel razolur.dareilminirenin,insankzncaeytannmalolur. daremdravedubra.
81
Nefis,okmbarektir.Ruhakolmutur.Aknkymetiok byktr.kolmayaninsan,insandeildir.Aslmeselenefsi, ruha tbi klmaktr. Nefsin dediine gitmemektir. Ne ararsan insanda mevcuttur. Bir eyh (eyh Sena) Rum papaznn kzna kolmu.Ruheyhtir,Nefisde,Rumpapaznnkzdr.Hepini zi, Allah Telya emanet ettik. Biz de, zaten Allah Telya emanetiz. Cenb Allah Tel, hepinize mazhar tevfik buyur sun.Tarkattabireyvarsa,odainsanngzayannucuna bakmasdr. Aklnefsinyular,banataklrsahertrlfenalktanemin olur. Gardalarm! Sohbetlerinizde edebinize ve muhabbetinize sahipolun.Hersohbettevuslatvardr.Vuslatszsohbetolmaz. Hibirhret,afatszolmaz,yleysehrettenkann. AllahTelbuyurdu:knsadiknsadklardanolun Allah Tel yine buyurdu: kn maassadikn sadklarla ileberaberolun Gardalarm!Herinsan,sdkolamaz.Sdkolacakvesalih olacak olan, ezelde bilindi. Siz bizimle olun. Biz sizinleyiz, siz aldnz vazifelerinizi, farz ve vacibi edebi amellerinizi, emri nehyi nevafili ilahiyi zikri kesir ile murakaba hayr ile bize yaknlnz temine alnz. Sahabe ahlakl olun, abdestsiz yemeyinvegezmeyin.Sahabeharamyemediler.Helliniinde, pheliyiaratrdlarda;Raslllahsallallhaleyhivesellemi sevdiler de yakn sahabe oldular. Siz de, bizi sevin bize yakn olun. Bizi sevdiiniz kadar, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemiveoradanAllahTelyseverveyaknolursunuz. Gardalarm! Nimel Mevla ve nimennasr. Allah Tel negzeldosttur,negzelyoldatr.OyceAllahbuyurdu:Dua edin,hereyiHakktanisteyin.BizideHakktanisteyin.Duave ilham,Hakktandr.Fakatbiz,AllahTelyalaykkulolamadk, ltfuna sndk, acizliimizi bildik de, kullua layk grldk. Kul,acizliinibilmeli.
82
Gardalarm!Kendinizeacyn,bizihvanmzaacyoruz.Her canlya yerdeki karncaya da acrz. Siz de acyn, dersinizi ve tesbihinizi,ihvanmznnoksannbizetamamettirenbirgvar olduuna hak ile iman edin. Biz dua etmekte, Hakktan hay ediyoruz Kii,kabribandaziyaretisiniidre(mum)gibi,lkslam bagibivegnegibigrr. Gardalarm! Kii sevdiini anarken sevgiye saygl olmal. Kimi andn bilmeli: Tevhitte ve salvat erifede edebine dikkat etmeli. Kii yanndaki ile tevhitte ve salvat erifede AllahveReslnsevgisinitefekkredeceiz.Hesapgngel meden kendimizi mizana ekeceiz. lm, kabri, kalk ve maheri tefekkr edeceiz. Tarikatn edebi, ikidir. Grndn gibi olmak ve olduun gibi grnmektir. hvan abdestli olur emrolunduu gibi amel eder. Nefsin bir silah kalmtr. Ameli ne,edebinevehretinegururettirmektir. *** Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellhsrrahulazizibirihvanziyaretegelince, Vazifeleriniyap.Deyince,Okii; Yapyorum, vazife alal teheccd namazn bile terk etme dimhramczdesmailHakkEfendi; Gitburadanvarlkkoktudiyebuyurdu. AllahTelbuyurduki:maherdehikimseyesoyuveh retini sormaz. Kulu; ameli, edebi ve yaknl ile mkfatland rrRaslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki: Ashabm, benden sonra da irke derseniz, mahcup olur sunuz. Fakat cedelleeceinizden ve maherde mahup olaca nzdanendiemvar. Ancak zamann sonunda mmetim, yetim ocuklar gibi olur.FakatAllahTelnnvelikullarolur.Eteinitutan,slk grenazabgrmez,fakatmahcuplukvardr. Herbeldedeslkgsterenslkgrm,icazetlihalifele
83
rimizihvanmzvar.Dedi. *** hramczde smail Hakk Efendi her zaman faytona bindii iin Gaziantepli ihvanlar yeni km arabalardan birini ofr ile beraber Sivasa getirmilerdi. hvanlarn niyetleri, ya iler lemiolanEfendiHazretlerinirahatettirmekidi.Ancak,Efendi Hazretleri; Gardalarm!Bunugtrnihtiyacmzyokturdedi. Yine ayn ekilde, orap Hanndaki veklenin eski bir yer olduu iin daha gzel bir yer yaplmas iin neri bulundular. hramczde smail Hakk Efendi ise, yer deiikliine raz ol mamtr. Cmlelemzatimi Deryayhikmetimi Hakilevuslatimi AllahTeldangayriyokimi Gardalarm!Bunualtnharflerileyazmaklazm. Gardamkimkimeyaklarsaonunkokusunualr.Bizimde gayemiz sizlere bir ey vermektir. gn intisap etmi ihvan mza dahi hal veririz. Hibir ihvanmz bo brakmayz. gn dahiihvanolduysaHalverdiimizhalionahaberdaretmeyiz. *** Bir gn hramczde smail Hakk Efendi evlad ile beraber yoldagiderken,kalbindengetiki; Babacmherkesehimmetediyorsunbenimbazkthal lerimvarbrakamyorum. Efendianidendurduveanidenonadnd. Olumharlnvarm?deyinceocevapveremedi.Oise ceketindenparakardve Albunuolum,hereyinbirzamanvardedi. *** Gardalarm!lmek;varlbrakpyokluaermektir.Yok,
84
olacaksnki,varolasn.Nefsinibilen,AllahTelybilir.Nefsini bilmeyen, Allah Tely da bilemez. nsan fani olursa, Cenab Allahoinsannkonuandili,grengzveiitenkulaolur. Gardalarm! eyhim Mustafa Hki Hazretleri ile ilk kar latmda; baktm ellerim, onu eli (o zaman sakalm yoktu) sakalm, onun sakal olduunu hissettim. Her halim, eyhim oldu. eyhinde fani olan Raslllah sallallh aleyhi ve sellem de fani olur; Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde fani olan AllahTeldafaniolur. *** EfendiHazretlerineihvanlardedilerki; Baka eyhlerin ihvanlar, uuyor kayorlar, niye bizde bylebirhalyok Gardalarm! Sinekte uuyor. Siz, umay kamay brakn. AllahTelyakulolmayabakn.Umakbireydeil.SizinAllah Telyanndasinekkadardam,kymetinizyok.Yoksadahane alyorsunuz. Sizleri bir damla sudan bu hale getiren, Allah Tel deil mi? Onun iin, umaya kamaya bakmayn. Allah azmnbizekulumdesinyeterdeartar. *** Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellhsrrahulazizinziyaretinegelenalevikardelere; Gardam!Alevimisin?dediklerinde, Evet,Efendimdemelerizerine, Gardam!Aleviolabiliyormusun?diyesordu.Sonradedi ki; Gel canm, bu iin Alevisi Snnsi diye bir ey olmaz. Hepi mizAllahTelnnkuluyuz *** Gardalarm!tehulasa,sizlerAllahTelnnehlisiniz.Al lah diyene Ehlullah derler, ne yazk ki, almyorsunuz. Temtnekemtenevetubasnekemtenededi. Dnyadahangisfattaveneamelzerineiseniz,ohaldeve
85
fatedersiniz Hangi sfat zerevefatederseniz,o sfatzereharolursu nuz. Mminin kalbinin daima Allah Tel ile olmas lzmdr. Vefatmzzamanndadahi,AllahTelileolalm. *** EyHlkkinat!lticghmancaksensin.zntvesrr zamanmda da sana yalvarrm. Gnahlarm byktr, fakat senin affn, ondan daha byk deil mi dir? Mncatm iiti yorsun.Gnlmdemuhabbetinieksiketme.Benibinylatein de yaksan da, yine senden midimi kesmem. Rehberim sen olursan, hibir vakitte gmrah (yolunu kaybetmi, saptm, azm) olmam. Sen bana yol gstermezsen, ilelebet dalletten kurtulamam. Ylhi!Enbykkorkum,benikapndantardedecekolur sanneyapacam.Seninykselttiini,kimsealaltamaz.Senin alalttn,kimseykseltemez.Hliksensin,hakmvelimolan sensin, ilmin her eyi kaplamtr, rahmetin her eye mildir. Felketzedelere yardm eden, musbetzedelerin imdadna yeti en, kalbleri krlanlara teselli veren Sensin. Kullarna yardm iin daima hazrsn. Btn esrar ve efkr bilen Sensin. Btn nimetleri bahedensin. Fakirlerin dostu sensin. Sdklarn, thirlerinyardmcs sensin.Yardmnisteyenlerinhepsineyar dmedersin YaRab!Biz aciz,fakir,nks,zayfvefnkullarnz.Ebed veezelolan,zenginvekudretliolan,rahmvealmolansensin. Seninmarifetvemuhabbetnurunuaryoruz.Muhabbetvema rifetiniihsaneyle.Gnahlarmzaffeyle. Gardalarm! Bedenimiz helal rzkla gdalanp, temiz klf olursa ruhumuz memnun olursa, bu lemde bedenimizi toprakdakorur.Hemdeebedlemitezbulur.Berzhleminde bedenimiz, ruhumuzla beraber bekleyecek. Ebed lemde, tek rardirileceimizzamanruhumuzbizibulacaktr. ***
86
BirisihramczdeEfendiyegelerekmezarlkyerindekiarsay karamalalpsatmaysordu. Gardam,zerisprgeilesrecekkalnlktaaltnilekapl olsa, bunun hepsi kar olsa l arazisinden ve vakf malndan uzakdur. *** Ankaradan gelen bir mfetti gizli olarak bir sre takibat yapt, gidecei zaman hramczde smail Hakk Efendiye gele rekkendinitantt; Efendi Hazretleri siz mstesna bir insansnz, bu kadar in san, nefsini dnp dnya menfaati iin etrafnzda yuvalan mlar ve nemlanyorlar.dediinde, hramczde smail Hakk Efendi Gardam,bizbunlarnhepsinivedurumlarndabiliyoruz. Diyebuyurdu. *** BirgnhramczdesmailHakkEfendiihvanlarilesahrada sohbet ederlerken o mevziden ingeneler geiyordu. O ise onlara ikramda bulunulmasn emir buyurdu. Orada bulunan birisi; EfendiHazretlerionlardancenabetlikkmaz,niyeveriyor sundediinde,buyururki; Seninburadakakuruunvar,malkimin,mlkkimin,ve rinunlar,Gardalarmdiyeikazetti. *** Yemek yedirme konusunda ihtimam gsterirdi. nk hramczde smail Hakk Efendi bir yere misafir olmu. Orada aikenayikrametmilerdi.Budurumonaskntverdiiiin; Gardalarm!Bizeayiirdilerdeiirdiler.Canm!Karnmz a diyemedik. Onun iin gelen misafirlerimize karnnz a m? diyesoruyoruz.Dedi. *** hramczde smailHakk Efendiyebirilerigeliphallerinden
87
ikayetioldular.Oda AllahTel,isteyenehereyiverir.AllahTeldankendini (cemlini)deisteyin.Gardalarm!AllahTel,kendinideve rir. Her isteimiz yerine geliyor, onun iin Allah Teldan bir ey istemeye hicap ediyoruz. Gardam! Allah Telnn rza snalgnlnyap,iiniOnagrdr. *** Gardalarm! Bir kimse, ben ldkten, sonra benim malm dnyann en cahil adamna verin derse; o adamn maln, Kuran Kerim hafz olup ta manasn bilmeyene vermeli imi yine bir kimse benimmalmlimkimseyeverinderse,okimseninmalnvelev ki, Kuran Kerimi yznden okumasn bilmesin ve Kurann hkmnceameledenevermeliimi. *** hvanlardan biri, Efendi Hazretlerinin huzurunda sohbette ikengnlndengeirirki, Efendinindehikerametiyokoandahramczdesmail HakkEfendionadnerve Gardam siz ders almadan nce Teheccd namazna kal karmydnz?oda,KalkmazdmEfendimdiyecevapverir. Peki,imdikalkarmsnz?diyesorunca; Evet Efendim. Hem de hi karmam diye syleyince, EfendiHazretleri; Gardambundandahabykkerametolurmu? Enfaziletliilimilmihal Enfaziletlihalhuzuruhal Kulrahhaktabuluna RahimdirAllahTelkuluna Bulemegelen,kfrilegelir.Neyiseversenonunlakalrsn,
88
ne ile megul isen, sen Osun. eriat gzetin, eriat gzetme yenintarkatolmaz.Amasolelileyemekmekruhtur,fakatonu grmekharamdr *** Samsunlu belediye zabtas Rasim Efendi bir gn hramczde Efendiyi ziyarete geldi. Efendi, Onu severdi. Onu yannaoturttu.Hobetensonra: Efendim eskiden Samsuna gelip gidiyordunuz. imdi gel miyorsunuz. CanmRasimEfendi,byklerbiryol,birgizliyolrettiler. Ogizliyoldangidipgeliyoruz,sizgrmyorsunuz. Gardalarmneredeolursanzolunbizsizigrrz. *** hramczde smail Hakk Efendi (Samsun) Terme lesinde sahradaihvanlarlaotururiken,eraftanbirzt,dnyagzile sohbete birinin uarak katldn ve oturduunu grmt. Dikkatlice onu takip etti. Sohbet bitince o uarak gelen zt ile grmek istese de grememi onu gzden kaybetmiti. Uzunca bir zaman getikten sonra bu durumu gren kii, Si vasahramczdesmailHakkEfendiyiziyaretegeldi. hramczde smail Hakk Efendi her zaman olduu gibi o rapHanndabulunanvekledekisohbetinekatlmt.Okii sohbetesnasndahafifbiruykuileuyanklkarasndakendisini bakabirlemdegrd. okgzelbiryervenurnbirztyryordu.Peinetakld. Onunmnevidurumundanistifdeederimdncesiylegayret edipyetimekarzusunuiindeduydu.Fakatbirtrlyetimek mmknolmad.Nihayetindeonurluzt,uzaktagrneneve girince,okiideotarafaynelipkapdanierigirdi.Nurnzt, evdeyatanhastannbandadururkengrd.Onuranztise, buztgrncedierkapdantelalakapgitti.Okiiyatann arhastaolduunuanlayncaiindengelenbirniyetlebirazda dinlenirimdiye,Yasinierifiokumayabalad.Okumabitince,
89
hasta olan kii son nefesini vererek Hakka yrd. Bu arada, buolaymnadamahedeedenkiikendinegeldiki,Efendisi ninkarsndaayiiyor.Birazsakinletiktensonrahramczde smailHakkEfendi; Gardam!Ohastaolankiiyitandnm?Okiihastaolan kiiyihatrlayamadnsyleyince; Hani, grmtn ya. Termede sahrada iken sohbetimize uarakbirigelipoturmutu.OKdirieyhlerindenidi.Hastaidi. eytanHakkayryeceinianlayncanurluztklnagirerek imannalmakiinonun yannagidiyordu.AllahTel budu rumubizebildirdi. Gardam!Bizdeoztn,imanileruhunuteslimetmesiiin senin ruhunu eytann peine taktk. Onu yalnz brakmadn iineytankendisinikurtarmakiinhastayterkedipgitti.Sen deouaneyhinimanlagmesinesebeboldun. Gardalarm!Kymetinizibilin. Gelengelsinsaadetle,gidengitsinselametle. *** Gardalarm!ugrmolduunuzyldzlar,sizinaklnzn alamayaca ekilde dnyadan ok byk, Allah Telnn ya ratt varlklardr. Bunlarn zerinde de, Allah Telya itaat eden mahlkatlar vardr. Onlar da, Allah Tely zikrederler, kullukederler.Yalnzonlarnekilleribizebenzemez.Buayrbir meseledir *** Hayrseverlercamii,1962ylndahizmeteald. *** hramczde smail Hakk Efendi, hasta olan olu Halis Tur gut Efendinin arlarnn artt gnlerde onu grmeye gitti. Olu; EfendiBabam,zdrabmokartt.Emanetiniziteslimaln niyazndabulundu,sktlakarlad.Fakatensonniyaznda,
90
Efendi Babam, isyan etmekten korkuyorum, emanetinizi alnricasna,hramczdesmailHakkEfendidediki; Peki, Gardam! Allah Teldan ricac oluruz eve geldik tenbirazsonravefathaberinigetirenlere, Biliyoruz gardam, biliyoruz dedi. 10.12.1963 tarihinde HalisBeyHakkayrd. *** 7 Nisan 1964 tarihinde amdan teyyare ile ve hac yolculu unagidildi. 11 Nisan 1964 Mekkede Halis Beye, Kemal Beye, Hayriye Hanma,MevldeHanmavekilhactedarikedildi. *** Hafik lesi merkezinde bulunan Yeni Camii (1964) nin ya pmiingereklimalzeme,hramczdesmailHakkEfenditara fndantedarikedildi.OzamanHafik Mfts MevldSarolu Efendinin bakanlnda yapm ii yrtlmt. Caminin ya pmnaKaradenizblgesindenbirvatandadahikumgndere rekbuhayrattannasiplendi.Onuniinkapgiriindeudrtlk yazldr. Hakknhazinesiboldur. midinisenOndanum Bucamiiyaplrken Karadenizdengeldikum *** Birgnihvanlarhalbozukluuiinde; Efendibizolmasakhatminikimeokutacak,bizolmasako ne yapacak diye sylenmilerdi. Bu hale vakf olan hramczde smail Hakk Efendi sohbet esnasnda ihvanlara dediki; Biz,ErmeniKirkora(sohbeteogngelmiolan)bilehatim okuturuz.Odaolmazsakplerebileokuturuz,birihvaneyhsiz, eyhdeihvanszolmaz.Vekaledekikplertngrdamayabala
91
d. *** hramczdesmailHakkEfendininerkezolanbirihvanna, yineerkezolanbirhoca; Canm,sizbusmailEfendidenebuldunuz?AslndaO,cahi linbirisidemi,oihvanda; Yok,canm,benimeyhimokbykilimsahibidireklin demdafaadabulundu.Hocada; Gelberabergidelim.Osenineyhinibirimtihanedeyimde ihvanlar arasnda nasl rezil olduunu gzlerinle gr dedi ve vekaleyegeldiler. Hoca, Kuran Kerimin tefsiri zor olan bir ayetini sormay kararlatrm. Vekaleye girip oturduklarnda, hramczde s mailHakkEfendioradabulunanbirhafza; Kuran Kerimin falan suresinin, falan ayetini oku dedi. Hafzdahocannsormaydndayetolanbuayetiokudu. hramczdesmailHakkEfendibuayetintefsiriniyaptvededi ki, Buayetindahagenibirtefsiridahayaplabilir Dahagenibirtefsiryaptktansonra, Canm,buayetintefsiriiinbundandahageniiyaplabilir dediokgeniveanlamlbirtefsirebalad. mtihaniinorayagelenhoca,ihvanaerkezce, Banabirhaloldu.Herhaldehastalanyorumdemesizeri nehramczdesmailHakkEfendi,erkezcedediki; Hoca,iyiolursuninllah Hoca, beraber geldii ihvanla vekaleden ktklarnda dedi ki, Canm,sizinbueyhinizokbilgilibirzatm.Baksanzabi zimlisanmzdahibiliyor. mtihaniingelipkendiimtihanoldu. Bu trl kiilerin bu enaniyetleri hep yolda kalmalarna se bepolmutur.
92
*** Gardalarm! Allah Teldan baka bir ey yoktur. Zaten bizdeyokuz.Biziyokbileceksiniz.Bizdesizinledpkalkyoruz. Konupgyoruz.Amabiz,bizdeyokuz. Benibendedemenbendedeilem Tenimbogezerdondanieri MecnunveLeylvard.Mecnunkidi.Leylbirgnyan na gelip, ben Leylym deyince Mecnun, Ya bendeki Leyl kimdemi.MeerkendiLeylolmu. Gardalarm! Allah Tely isteyin. Allah, kendini verir. Bu halileolunGardalarm!Bulem,birhayaldir. Gardam,Allahdanhayediyoruz.Bakyoruz,gnlmze negeliyorsaooluyor.Allahdanutanyoruz. Allahiinbirbirinizisevin,bizsiziAllahiinseviyoruz.Karn cay da, Allah iin seviyoruz ne gryorsak Allah gryoruz. Sizidegrdk,Allahgrdk.BizAllahasarlmzki,sizbize sarlyorsunuz. Vaktinizinkymetinibilin.Dnyabenialdatt.stbaltad, altbenialdad. Gardalarm!Hepimizmisafiriz.Misafir,aolmayacak;ev sahibine g olmayacak, misafirliimizi bilmeliyiz. nsan bar (yk)olmamal,yrolmal,ynihizmetehliolmaldr. *** arklal smail, mide kanseri olmu ve doktorlar ameliyat nermilerdi.OdaskntsndanhramczdesmailHakkEfen diyi ziyarete gelmiti. Bu zaman iinde Gaziantepli ihvanlar gelmiler sahra sohbetine gidilmiti. hvanlar i kfte yerler ken arklal smail yemeyerek ortada dolayordu. hramczdesmailHakkEfendi; Gel Gardam! Gel diye iaret ederek Bizim kftemiz ifdrikitaneikfteverdi.Odayedi.Biraysonra,doktora gidenarklalsmailetekraryaplantetkiklerkarsndadok torlar ararak ne zaman ameliyat oldun, hibir hastalk kal
93
mamdiyesylediler. *** VarlktanAllahTelyasnrz.Bizhikimseyihorgrme yiz.Engnahkrinsantvbeeder.AllahTelnnsevdiikulu olur.badetinegveneninsanavarlkgelirvemahvolur. *** hramczde smail Hakk Efendi ihvanlar ile hamama git mek deti idi. Bu sefer yine Tenekeci Rahmi Usta ile gittiler. Tenekeci Rahmi Usta iin bu bir frsatt. nk senelerdir iini kemirenbirkurduvard.Efendisinehamamsonundabirkarpuz yedirebilmek.Tamyirmisenebelkibekledi. hramczdesmailHakkEfendiykanrkenohemenfrsatn bulupdarkar.Karpuzarar.Fakatmevsimkvekarpuzyok tur. aresizlik iinde ok dnen Tenekeci Rahmi Usta birka kilo nar alr ve hamama dner. Efendi Hazretleri hamamdan kmdinlenmektedir. Gardam Rahmi, nereye gittin? deyince Tenekeci Rahmi Usta; Efendimsenelernce,yinebylesizhamamdaykenbend arkmtm.Geldiimde;Banakarpuzmualmayagittindiye sormutunuz. Ben ise, byle bir niyetle gitmemitim. Fakat o gn bugn bu dert beni megul edip yiyip bitirdi. Ne olur bu narlarokarpuzunyerinekabuledin.Dedi. hramczde smail Hakk Efendi bu durumdan ok duygu land.Ohaftasohbetlerindebukonuzerindeokadurduve Gardalarm! Biz Tenekeci Rahmi Ustaya seneler nce bir ey sylemiiz. O ise, bunu bunca sene unutmam. te ihvan byleolmal,birderdiolmalveunutmamaldr.Dedi. *** Hac HasanAkyolEfendi, hanmile45seneevliliindebir huzurbulamamartkikyetiinEfendisinegelmiti. Efendim45senedir,bensaagittiisem,osolagittibirhu zurumyokdemi.EfendiHazretleri;
94
Gardam!Bizdesenelerdiraynhaldeyiz.DediindeHac HasanAkyolikyetindenvazgeti. *** hramczdesmailHakkEfendibirsohbetlerindeanlatt. CibriliEminhazretleri,CenbHakkailticaediyor, Yarabbimsaadeetde,Seninulemlerinibenbirdolaa ymdiyor.CenbHakk; Ettim,YaCibriliEmindiyebuyurmaszerineCibriliEmin epeycebirzamandolatktansonra; Aman Yarabbi ben hata etmiim. Senin lemlerin, dolal maklabitmezmidiyor.AllahZlcelalHazretleri; YaCibriliEmin,filanyerdepirifnibirkulumvar.Onagit, u anda Cibrili Emin, nerede? diye sor diyor. Cibrili Emin, denilenyerevaryor.Ozatmuhteremibuluyor, Sendenbireysoracamdiyor.Ozatta; Sorbakalm.Nesoracaksndediinde; Cibrili Emin nerededir? diyor. Mbarek Zt muhterem, yle bir rabta ediyor, bir an kadar durduktan sonra, ban kaldryor; Btn lemleri dolatm, hibir yerde yoktu. Cibrili Emin senolsangerektirdiyor.BuseferCibriliEminCenbHakka dnyor, Aman Yarabbi bundaki hikmet ne? Nasl oldu bu i Allah Tel; YaCibriliEminonudaondansordiyor.Buseferdnp; Evet, Cibrili Emin benim, her ey sana malm. O zaman nasloldubuidemesizerine,ozattadediki; Ya Cibrili Emin! Sen Allah Azimana lemlerini dola aymdedin.Kendiarzuveisteinledolatn.Muvaffakolama dn Bizise,hinisebvetimizdenberi,kendiarzumlahihareket etmedik. Biz ii oraya havale ettik. Bilen de Odur, bildiren de Odur.HepsiOdur.YaCibriliEmin
95
Bunubilenbirkulimi.Odabizimiiz.Gardalarm *** hramczde smail Hakk Efendi, bir gn olu Kazm Efendi ileikindinamazndansonrafaytonabinipevegeldiler.Fayton cuyacretdemekiincepleriniaraypparaolmadngrn ce; Gardam! u faytoncunun parasn ver diye emretmeleri zerine, Efendibabas faytoncuya her zaman be lira verdiin den, Kzm Efendi de, cebinde var olan be liray faytoncuya verdi. Devlethneye girip yukar byk odaya ktlar. Akam vakti yaklancaya kadar beraber oturdular. Kazm Efendi git mek iin izin istedi, srtn evirmeden geri geri kapya doru giderkenhramczdesmailHakkEfendidediki, Gardam!Seninharlndayok.Dursanabirharlkvere yim Elinikoyuncebineatpkardyzlirayharlkolarakver di. *** Sivas Mfts, Mft brahim Efendi sal srasnda de vamlhramczdesmailHakkEfendininaleyhindebulunmu tu ve bir gn hastalanp yataa dmt. Yannda devaml bulunanlardanhikimse,ziyaretinegitmemiti. Bir cuma gn cuma namazndan sonra hramczde smail HakkEfendioluna, OlumKzm,MftbrahimEfendihastaimi,onunziya retine gidelim. uradan bana bir zarf bul dedi. Zarfa be yz lira koyup kapad. (Tabi bu o zamann be yz liras.) Ayrca meyvealdlarveevinegittiler. Edebenhastannziyaretindebulunacakkadarkaldktanson rakarken,oparakonulanzarf,brahimEfendininyastnn altnakoydular. Baka bir gn, ziyaretine gelen emekli mft Mevlt Saroluna,MftbrahimEfendi;
96
Canm, biz Efendi Hazretlerini yanl tanmz. Efendi Haz retleriokbykinsanimidebizbilememiizdedi. *** Dilgamhahedcdaizituammaukunem Derdieyyambirfaideidilhahest HayaliYarileherdembenimryalarmvardr Kemendibuyizlfndenuzunsevdalarmvardr. Gardalarm! Dhil ve hariten bunca hcumlara ramen, mcahede yo lunda bulunmak, meyus olmamak icap eder.28Kabz ve bast ikisibirerkanatolduuveslikinonlarlaikmalihalvemakam eyledii birok zevtn, zhir ve btn birok iptilalara gs gerdikleri mehurdur. Siz de muhabbet ve muhalasat yoluna devamlaherbirinizbykazimveihtimamedesiniz.29Vukuat lemden mkedder olmamak lazm.30nk bu cihan muvak katbirzldanibarettir.31lemiukbaise,ebediyettir.32 Dnyann fani olduunu yakinen bilenler, nku bednine al danmazlar. 33 Zenginlik ve fakirlikte byle olmak lazmdr. 34 Tlibezatahadiyetgerektirki,deilbufanininiyunuuizz cahhattabircmlemahedatvetecelliyattangeipL (yok) tahtnda idhl eyle ki, nn kffesi zllen mstesnadr.35 Yani esma ve sfat arifin melhuzu olmaya ancak zikri kesir ve murakabei dil ve hayr ile megul ola, her kesin halini ho g rp, insan kendi yaknln temine almay adet etmelidir.36 VesselamalamenittebealHd smailHakkToprak *** Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellh srrahulaziz sohbetlerinde, k Veyselin bu trksnokuturdu.
97
Dostdostdiyenicesinesarldm Benimsdkyrimkaratopraktr Beyhudedolandmboayoruldum Benimsdkyrimkaratopraktr Nicegzellerebalandmkaldm Nebirvefagrdmnefaydabuldum Hertrlisteimtopraktanaldm Benimsdkyrimkaratopraktr Koyunverdikuzuverdistverdi Yemekverdiekmekverdietverdi Kazmailedmeyincektverdi Benimsdkyrimkaratopraktr demdenbudemeneslimgetirdi Banatrltrlmeyveyedirdi Hergnbenitepesindegtrd Benimsdkyrimkaratopraktr Karnnyardmkazmaymanbelinen Yznyrttmtrnananelinen Yinebenikarladglnen Benimsdkyrimkaratopraktr kenceyaptkabanaglerdi Bundayalanyokturherkesdegrd Birekirdekverdimdrtbostanverdi Benimsdkyrimkaratopraktr
98
Btnkusurumutoprakgizliyor Merhemalpyaralarmdzlyor Kolunamyollarmgzlyor Benimsdkyrimkaratopraktr Herkimki,olursabusrramazhar Dnyayabrakrlmezbireser GngelirVeyselibarnabasar Benimsdkyrimkaratopraktr Dnyada Trkiye, Trkiyede Sivasn kymetini bilin. bu yurmulardr. hramczdesmailHakkEfendi,Raslllahsallallhaleyhi ve sellemin Maherde mmetimin okluu ile neceim. buyurduunuifadeettive Gardalarm!Herasrnhalifesigibi,bizdeihvanmznok luuilenrzdedi.Dahasonraevininnndehavuzina atndaalanihvanlareveardveonlarlaayierken,uzun birmddetrabtadansonradediki; Gardalarm!Sizgrevinizibugnburadaalarakveyoru larak ed ettiniz. Allah Tel her kula bir grev verdi. Bize de bugn bir grev verildi. Allah Tel, meleklerine bu yl ktlk olacak buyurdu. Melekler raz oldular. Bize de bu ahval, ilham olunca raz olmayp, Ya Rabbi kullarna ktlk iptilasn verme, dedik.Duamzkabulolundu.Buyurdu. *** hramczde smail Hakk Efendi, bir gn Sivasta Tekkennesahrayagiderkenbirarabageldi.ofrnyannda hanm vard. Elini uzatt. Arabaya, ofr yanna alacakt. Kad nn yanna oturmayacan belirterek eli ile reddetti. Sahrada dediki: Herkeseacrz,himmetimizolsunisteriz.Fakateriat,pe atmayz.
99
Gardalarm!Hikimseninhatasndagrmeyiz. Gardalarm!Gayrnnhatasdakadarolsa,kendihatanz mercimektanesiolsa,gznznbebeinehatanztutun,gay rnndagibiokolanhatasngrmezsiniz.eriatbyledeil. *** Hatanekadarkkteolsa,tarikatyolunasetolur.Nefis; yemekten ve hretten holanr. Ruh, zikirden ve yokluktan holanr. Ruhumuz, ezelden bize misafir geldi. Onu incitme, memnunet.Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurduki: Mmininruhu,daldandalaatlayankugibidir.Cennetteki yerinigrr. Gardalarm! Fen ilerledi Almanya da bir araba 7 gnde, Amerika da bir uak 37 gnde yaplyor. Fakat fen daha da ilerleyecekkiieyninegiydiielbisenindmesinebasacakken dini istedii yerde bulacak. Fakat maneviyat stnl devam edecek.AllahTelnebilerinvevelilerinsesini,velikullaradu yuracak. *** Gayetaksakgiyinenbirmhendishanmziyaretegeldi. EiHafzHanmndabulunduuodayagelip,hramczdesmail Hakk Efendiden tarkata intisap etmek istediini belirtti. Bir suskunlukoldu. Efendim,banaderstarifetmediinsrecebuodadanda rbiradmatmamdiyesraretti.Bunuzerine; Peki,kzmsenidederviyapalmdeyipderstarifettiler. Derstarifinialanbayanngitmesindensonra,HafzHanmefen di, Canmsendehernnegelenedersveriyorsun.Byleleri ne ders tarif edilir mi? demesi zerine, hramczde smail HakkEfendidediki; Canm,birdebyleihvanmzolsun *** hramczdesmailHakkEfendi,ikyetegelenkiiye
100
AllahTelyabukuluyaratmasnbilmemisinmidiyelim kuldurhatailer,er,beerdiyebuyurdu. *** hramczdesmailHakkEfendisoneiolanHafzHanmn gzlerigrmediindenveSivastatedavisimmknolmadn dan Onu tedavi ettirmek zere Ankaraya gtrmt. Gz doktorlarnn yapt aratrma sonucu Hafz Hanmn gzleri ninalmasnnmmknolmadanlald.Fakatgzdoktoru; Efendi sizin gzlerinizin de tedaviye ihtiyac var diyerek yapt muayenede her iki gznn de katarakt hastalndan tamamenkapanmolduunugrerek,hayretle; Efendisizbugzlerlenaslyolagidiyorsunuz?dedi.Derhal gerekliilemleryaplarakameliyatyapld. O zaman yaplan katarakt ameliyatndan sonra yirmi drt saatsrtstveyastkszhibirtarafadnmedenyatmakgere kiyordu.Sivasadnlerindedediki; Gardalarm!Bizderviliiyirmidrtsaatsrtsthareket siz yattmzda rendik. nk o da dervilik gibi sabr ge rektirenbiritir *** Gardalarm!MecnunveLeylvard,Mecnunkidi. LeylbirgnMecnununyannagelip,benLeylymdemi, meerkendiLeylolmubaksanza.Mecnunelleriniaarakya bendekiLeylkimdemi. Buvcudummlkeldenkmadan arhdevranbubinayykmadan Suretlemanabiraradaiken kilemdefrsateldeiken GelHubbudnyaygnlndengider Alasncanlemindenbirhaber.
101
MecnnasordularLeylniceoldu Leylgittiaddillerdekald BenimgnlmimdibirLeylbuldu YrLeylki,benMevlybuldum LeylLeylderkenAllahbuldum Buhalileolun,Gardalarm!Bulembirhayaldir.AllahTe liinbirbirinizisevin.BizsiziAllahTeliinseviyoruz.Karn caydaAllahTeliinseviyoruz.Darkyorum,bakyorum, ne gryorsak Allah Tely gryoruz. Sizi de grdk Allah Telygrdk. BizAllahTelyasarlmzki,Siz bizesarl yorsunuz. Biz,AllahTelyasarlmzki,bizesarlyorsunuz *** 04.03.1966tarihindeEfendiHazretlerininoluKzmEfendi, PakizeHanmlaevlendi. *** 1966ylhacdnndeveklede,HacBekirEfendiyksek sesiyle, Cnniliningllerininbagrnd Dostiklimininllesinindagrnd EnvrMuhammeddoubentuttucihan akkulkamerinmucizeparmagrnd Kaygugecesigittikamukalmadkorku Eyybadahishhatininagrnd Dilhastasnnderdinedermaneriti emsyebugndostununotagrnd Sylyorvealyordu.hramczdesmailHakkEfendison radediki; Gardalarm! Maherde bylece toplanacaz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin Havz Kevserinin banda btn
102
tevhit ehliehlullahcemolacazcemle tevhid sesleriylegide ceiz. Tevhit ehli Ehlullha, Nci Frkasna yaknla vesile tayinolunduk. Gardalarm! Tevhd ehlisiniz. Nci Frkas srat grmeye cek. Hesapta sorulmayacak. Mahere gidi yokutur. dedi elindetesbihidiktuttu33sbhnallhtarifetti. Sratdzdr.dedi33elhamdlillhdztutaraktarifetti. Cenneti cemle gidiimiz initir dedi 33 Allahu Ekber aatutaraktesbihinitarifetti. Hernamaznsonundatefekkrleokuruzdedi.Birazskt tansonrabankaldrd,buyurduki; Gardalarm! lm, berzh maheri tefekkr edin. Na maz klarken Beytullh, salavt erife okurken de Ravza Raslllahsallallhaleyhivesellemitefekkredinvehatrla yn. Gayri zamanda bizi hatrlayn. Yolunuz derse Mekkeye Medineye gidin. Fakat bizi unutmayn. Bizi Sivasta bulursu nuz. Gardalarm! hvanmz bizi unutmaz. Bizde ihvanmz al madan cennete gidersek, cennet bize haram olsun deyince ihvangzyaylaayaakalkt,kendisideayaakalktelinipen herihvanaFemnillh37dedi. *** 1966 ylnda Sivas veklesinde hramczde smail Hakk Efendi gelmeden Damad Hayyat Mehmed Efendi ihvanlara anlattki; Bir seher vakti uyandmda ablanz (Efendi Hazretlerinin kz Hayriye Hanm) yatanda oturmu alyordu. Bende Ne oldudedim.Ablanzdediki; BizdierihvanehanmlarlaberaberYukartekkedemedfun sahb Abdlvahhab Gazi Hazretlerini ziyarete gittik. Trbeyi ziyaretedipbirfatihaihlsvesalavterifeokuyup,Ya Rabbibuziyaretimizisalihlerinziyaretigibikabulvemakbulet, dedim. O anda aklma dt ki, Ya Rabb Habbinin yzn
103
grmeyen, szn duymayan bizlere ashbn ziyaret etmeyi ltfettin. krn ed edenlerden bizi ayrma diye dua ettim. Gece, ablanz, Abdlvahhab Gazi Hazretlerini ryasnda gr m.Ablanza; Evladm bizi ziyaret ettin, gzel ettin. Fakat senin yle bir baban var ki, Allah Tel onun gznden bu leme nazar edi yor. Fuyuzt ilhi onun izni ile leme dalyor. Bakasndan medetummaktatanmedetummayabenzer. dedi,onuniin alyorum. Dedi. Hayyat Mehmet Efendi szlerine u ekilde devametti. Gardam!AblanzgenyataHakkayrd.yleicapet ti. Bende evlenmedim. eyhimin sevgisi stne sevgi tutma dm. *** Bu lem, demden doar. dem olmasa, cihan olmaz. Eer bu lem olmasa, bu leme dem olarak gelemez. Ancak bulemegelen,kfrilegelir. Gardalarm,AllahTelnnkulunusevmek,okuldakusur grmemekleolur.Bakasndakusurgren,kendindevarlkg rr. Allah Telya sonsuz hamd olsun ki, bulduum bu Allah Telsevgisiyle,AllahTelnnkullarnahizmetetmekveonla rafaydalolmak,enbykdileimdir. Gardalarm!Eerbiz,kendimizedenvazifemiziyapam yorsak, bu vazife bizden alnsn; sizler bir ey alamyorsanz, bizlerneyapalm. Sylenenszler,AllahTelveRaslllahsallallhaleyhi ve selleme sylenmi szlerdir. Ancak yol, bizden getii iin bize sylenmitir. Fenfilihvn olduysanz, bu szler ihvana, Fenfieyh olduysanz, bu szler eyhe, fenafirresl olduy sanz bu szler Raslllah sallallh aleyhi ve selleme, bekbillholduysanzbuszlerAllahTelyasylenmitir Gardam,sevmelisevilmeli.Herinsannsevgisi,AllahTe l ve Raslllah sallallh aleyhi ve selleme ulamaz. Siz bizi
104
sevin,bizdeeyhimiziseviyoruz.Busevgi,silsileyimeyihyolu ile Raslllah sallallh aleyhi ve selleme, oradan Allah Te lyaular. *** Seyyid Osman Hulusi Efendi Mekkede, bir sohbetinde de miki; EfendimledrtdefaKudsyoluylaHaccageldik.lkhac cmzda, Kudsteki Mescidi Aksadaki limlerden hibir kimse eyhimin nne geip namaz kldrmad. eyhimizin ilim sahibi olduunu grmler. 1967de drdnc haccmzda, yine Mes cidiAksayauradk.eyhimizebuseferitibaretmediler.Bunun zerineeyhim; OlumHulusi!Balarnabirmusibetgelecek.dedi.Osene srail,Kudsegirdi. eyhimle, Mekkeye geldik. Arafattan dndkten sonra, MinadaMescidiHayfdakimsennegemedi,eyhimimam lkyapt.Oradakilimlerdenbirisininbuhalacayibinegitmive dikkatini ekmi. Bu kadar ok lim varken, bu kiiye niin imamlk yaptryorlar, diye. Bu dnceler iindeyken Efendi Hazretleri,cemaateyzndnmvemanevibirelcemaatin zerinden geerek eyhime ptrdn grm. O zat, hata snanlamveayaakalkt: Gardalarm, ben bir hataya dtm. Benim zerime bas madan kim bu kapdan geerse, Allah Tel haccn kabul et mesin. Cemaat zerinden zarar vermeyerek getiler. Daha sonra hramczde smail Hakk Efendi yerinden kalkarak geldi ve KalkGardam!Kalk,kabul(balattk)ettirdikseni.ey himineliniptveoradanayrld.Buolaydansonraslamlim leri,dahaokSivasageldiler. *** Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellh srrahulaziz 1967 ylndaki son haclarnda Me
105
dineiMnevveredeMescidiNebevininSddkKapskar snda Hamamc aban Aydn ve Gemerekli Abdussamedinde bulunduubirsrada,SeyyidOsmanHulusiEfendiyednerek; GardamHulusi!Senin ecdadn,bizimsertcmzdr. ze rinizebykbirvazifeintikalediyor.hvanasahipkp,hizmet edersinizdedi.OdacevabenestafirullahEfendimdedi. *** SivasDevletHastanesineyenitayinedilmiolanbirDhiliye DoktoruAhmetKemalKksalhramczdesmailHakkEfendiyi evinedavetetti.Efendi,SrrSu,AvniBeyveretmenAhmet Beyideyannaalarakziyaretegittiler.Dr.AhmetBeyinhanm gayetakgiyinmiolarakhiekinmedenkarlarnakt. Efendimbenhayatmda hioru tutmadm,Namaz klma dmneyapmamlazm?dedi.hramczdesmailHakkEfendi dediki; Keffretbelkizorgelir.Orututmadnzgnlerihesaplar, bugnkrayibedeldenftrsadakasverirsiniz.Hiaraverme den 60 gnde oru tutarsnz ve namaza da balarsnz, tvbe istifar edersiniz. Allah Azimann rahmeti oktur. Tvbe edeniAllahTelseverveafeder Saime Hanm sylenileni yapt ve kapand. hramczde s mailHakkEfendininteslimiyetliveeniyitalebesioldu.yleki, AhmetBey,Ciddedevazifeliolduuzaman,haccagelmibulu nanhramczdesmailHakkEfendiiinleveakamyemek lerini Ciddede38piirip sca ile Mekkeye yetitirdi. Bu hal o hacsrasndahergnvukubuldu. *** hramczde smail Hakk Efendi Medinede ay imek iin bardanalpyudumlamakisterken; inizde namaz kim tehir etti? diye sual buyurdu. Kimse cevapvermedi.Birmddetsonratekrar Gardam! Sizlere soruyorum, duymadnz m? Namaz tehiredenvarm?diyetekrarlaynca,enMehmedEfendi;
106
EfendiHazretleribensemaverilevemeguloldumdabiraz vaktinifevtettimdedi.Bununzerine eriatgzetmeyenintarkatolmaz. Buyolunevvelieriat,ortastarkat,sonuyineeriat. Gardalarm! Bizim tarkatmz ne kadar byrse bysn, ne kadar incelirse incelsin, eriattan kl kadar ayrlmasna im knyoktur eriatta kl kadar noksan olann, havada utuunu grr seniz,vurupkanadnkrn.stidratan39bakabireydeildir. *** MedineiMnevveredeAnteplilerle berabersohbetteotu rurkenhramczdesmailEfendi; Gardalarmsizemsaadededi.Fakathikimseyerinden kalkmad. hramczde Hazretleri, birden kendinden geti. Murakabe haliniald.Birazdurduktansonra,birdengznat. PekiyaRaslallh,dedi.Sonra; Gardalarm,vesaitimizhazrm?dedi.hvanlarsevindiler. Gardalarm, burada kalmak istedik ama Raslllah sallallhaleyhivesellembuyurdularki, smail senin birok ihvann var, seni burada gelip ziyaret edemezler.SenSivastakal.Buyurdu. Bu emir zere vesaitimizi hazr edin, dedik. Mekkei MkerremeyesonraCiddeyegeilip,Sivasagidildi. *** HacdansonraSivastabirsebepleSaimehanmdanbahsedi lincehramczdesmailHakkEfendidediki; CanmSaimeHanmda,SaimeHanm *** Gardalarm!Dersalanbirininoruvenamazdannce,g zkr,kulasar,dilipeltekveeliayaktrmolmaldr. Gardalarm! hvan olmak kolay, insan olmak zor. Gidersin bir mridedersalrsneveihvandnersin.Amainsanolmakyle
107
deil. eyhimden ders aldktan sonra, eyhimin boyasna bo yanmm.tebusizingelmeniz,eyhiminhimmetidir.Himmet verilmezalnr.Himmetivermeli,almal.Bizverebiliyormuyuz sizdealabiliyormusunuz? Biz Allah Telnn hibir iine karmadk. Naz makamnda dahiolmadk.hvanvaktinoluolmaldrhvanihvanlile avama kar gururlanmamal ve riyaya gitmemelidir. Yolumu zun drt esas vardr. Devam sohbet, devam snnet, devam zikir ve seyri slk. hvanda huu ve huzur birlemezse, zevk alamaz. hvan iki ksmdr. Birinin her gn yedii baldr, bal bilmez. Dieri de ekli ve emailini bilmez. Bal baldr, tadndan ayrl maz. hvan zrsz hatmi terk ederse, ihvanlktan terk edilir. hvan, Allah Tel iin bakarsa Allah Tel ona lmez bir gz verir.Dinlerse,lmezbirkulakverir.Hslinsan,btnazasn AllahTelyaverirse,AllahTelonalmezbirvcutverirve ruh olur. Edeb, ihls ve muhabbet bir ihvanda bulunmaz ise, ilerleyemez. *** TenekeciRahmiUsta,MeydanCamiikarsndayenidkk nna tanm ve nnde emsi Sivas kuddise srruhulazz Hazretlerinintrbesinekarayakayakstneatp,elindesiga raveradyosununnameleriiletttrrerekkeyfalyordu. hramczdesmailHakkEfendi,dkknageldi.RahmiUsta oandabulunduuhalinutancylaatradyoyukapadveelin dekisigarayyereatt.hramczdesmailHakkEfendi; Gardam Rahmi, naslsn? Diyerek iskemleye oturdu ve dediki; Sanabirhikyeanlataymdadinle.Birgnsahipleritara fndan deve ile merkep zayfladklarndan dolay sahraya terk edildiler.Buikihayvanazatlnverdiifrsatlasemirdiler.Fa katmerkepdevamlsurettezevktenanrmakistiyordu.Devede
108
maniolmayaalyordu.Deve; Yapma ne olur, eski hayatmza dneriz demise de mer kepanrmtr. Oradangeenlerbunlartutupyenidenykevurmular.So nundamerkepvurulanyknarlvehamlilebiruuruma yuvarlanmtr. Hikyeden sonra hramczde smail Hakk Efendi iskemle denkalkp,gittivebireydedemedi.FakatRahmiUstaeein kimolduunuanlad.Anlamasnaanladamaefendisininnn demahupolmaktankurtulamad. *** hramczdesmailHakkEfendiTekkenndelenama znkldktan,sonraikikiigelerek; EfendiHazretleri,bizHzraleyhisselmgrmekistiyoruz. Onu bize gsterir misiniz? diye sordular. hramczde smail HakkEfendisktetti.Yerineoturduktansonra, EfendimHzraleyhisselmgsterecektinizdiyesraretti ler. Peki, Gardam diye buyurdular ve gzlerini yumdular. be dakika sonra yoldan bir kii geldi. hramczde smail HakkEfendininkarsnadikildi.Selamlatlar,halvehatrsor duktansonra; Gardam,lenamaznneredekldnz?Oda, EfendimMekkeiMkerremedekldmdiyecevapverdi. Oda; Allahkabuletsindedi.O, mindediktensonra,zatmsaadeistedi. Gleglegitgardamdedi.Aradanbirzamangetikten sonratekrarikikii; Efendim Hzr aleyhisselm gsterecektiniz deyince, hramczdesmailHakkEfendiikielinidizlerininzerinekoya rak,birahektivedediki; Gardalarm! Biz le namazn klal yarm saat oldu. Bir
109
adam len namazn Mekkei Mkerremede klar da, yarm saat sonra burada olursa, bu Hzr aleyhisselam olmaz da kim olur Hastannhalindennebilsinsalar Kymetimizibilenlerbizimiinalar Bunungibiaalar,kabakabaszlerlebalar *** hvannarasndabirfitneyaylmhramczdesmailHakk Efendininyerinegnledipoturmakiinbekleyenleroalm t.Bunedenlebirkrgnlkhalisrpgidiyordu. *** 1967'de iki komu kent; Kayserispor ile Sivasspor 1. Futbol Ligi'nekmamcadelesiveriyordu.17EylldeikitakmKayse ridekarkaryageldi.Birolaykmasndankorkuluyornk SivasHavagcileKayseriSmersporunmalarndadahance ok kavga kmt. Takm stattan karld. Statta 3 bin kadar Sivassporlu,15binKayserisporlutaraftar..Manikinciyarsn dazeminfutboloynamayamsaitamahavaiyideildi. Tribnlerde insanlar birbirine girmi, korkun bir durum szkonusuydu. Sivasspor kafilesi stadyumdan karld. Btn hastaneler yarallarla doluydu; insanlar st ste izdihamla bo uuyordu. En ok lm sebebi boulmayd. nsanlar izdiham danboulmutu. Cenazeler, Sivasa ulatnda binlerce kii Meydan Ca miindetopland. Tabutlardanhlkanakyordu.Harptenklmgibiydi. Kentin acs birden fkeye; bata Kayserililer olmak zere, tekilerindkknlarnnyamasnadnt.Antepli,Kayseri li,Tokatl,Erzincanl..Hepsinindkknlaryamaland. 43kiisadecemayzndenmilmt.Hayr.ehirden. Malatyal, Tokatl, Kayserililer ile Sivastaki baz aileler ksp gitti. Neticede Sivasa garip memleket olmak kalm ve nasl balaypbittiibelliolmayanbirolayolupbitmiti.
110
*** AnkaraMfts(AvniDoan)EfendiHazretlerininziyareti negelerek;Efendim,tarkatnzhakkndabenitenviredermi siniz?dedi.hramczdesmailHakkEfendide; Gardam, u topluluk size bir mana ifade etmiyor mu? dedi.MftEfendi; Efendimbendahasarih(ak)cevapistiyorumdediinde, Gardam! Bizim yolumuz ne kadar byrse bysn, ne kadar incelirse incelsin, eriattan kl kadar ayrlmasna imkn yoktur *** Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellh srrahulaziz, son olarak aadaki gazeli oku mutu. Sanmamki,biziireiengrilemestiz Bizehliharabattanzkimmestelestiz. Oldemdekimikrareyledibizlerieydost imdidirilbevremizgrdki,mestiz. Buzevkeererehlihratkimbulabiryol Aklanatuzakolmuiken,mmknmgideyol Aknelemiherkimizarettiomakbul Safidemesinkimbuyoldabizdahimestiz. Bezmiezelevakfolanehliharabat. Terkeylemezbizleriolsaktaprafat teozamanbilirki,bizezelimestiz. Budedikodularolacakhepcmlegzel nbaagetirmiotakdiriezel Bildimki,bulemhareketisunilemyezel Toprakolupayaklaraltnayzkoydumelbetteki,mestiz. ***
111
Piimeni,derYemeni.DerYemeni,piimeni. Bizi sevenler Yemende olsa dizimizin dibindedir. Sevme yen ise, dizimizin dibinde olsa bile Yemendedir. Biz kimseye vurmayz, kendi kendine vurursa, kendi bilir. Biz dnya ve hirette,maddvemaneviilerinizdeberaberiz. Gardam! Biz hatim okut diye bir vazife veriyoruz. Meer yle demiyor muuz. Sen git, oraya eyh dur. Yok, gardam, yok. *** kilemdetasarrufehlidirruhuveli Demekimbumrdedir,bundanicedermanola RuhimiriHuddrtenglafolmuana Dhilkrederbirtkimryanola *** Biz bize teslim olan ihvan, Allah Telya teslim ederiz. Yarnkyametgn,Ondanisteyeceiz. *** Herbirihvan,prhkmndegryorum. *** Gardalarm, anlayana sivrisinek saz, anlamayana davul zurnaaz *** Gardalarm!Birgnlmvar,onudostumaverdim. Bakyoruz, baz kimseler kendiliinden eyhlik ediyorlar. Tevbekr olmadan len fahie kadnlar; ellerinde baklar ile kendilerini dorayacaklar. Kendiliinden eyhlik edenlerin hali, maheryerindeonlardanbeterolacak. Hermridedilvermekim,yolunusarpauradr Mridikmilolanngayetyoluasanimi *** Gardalarm!Buvazifebizimletamam.Bizdensonra,eyh yokturdeyipbirmiktarrabtahalindekaldktansonra,
112
Ahirzamanalmeti,bizdensonraherkedebireyhka cakyinebirmiktarrabtahalindensonra, Canmonlarngittiiyola,eytandahigitmeyecek *** hramczde Efendi son gnlerinde yatanda yatarken ze rineoturdu.UlusoylarnSahibiHacEfendigeldi.Halinihatrn sordu.Halhatrdansonra; GardamHacEfendidedi Buihvanki,bizimruhaniyetimizdenayrlmadkavebirbir lerini ayn bu minval zere sevdikleri mddete sz veriyorum bunlaralmadancennetegirmeyeceim. *** Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellhsrrahulaziz1Austos1969cumagnSivasn dndangelenbtnziyaretilerine, Gardalarm! Biz iyiyiz, hepinize izin veriyoruz. Herkes memleketinednsndiyerekhepsinignderdi. *** Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellhsrrahulazizHazretlerimilad90,hicri92yan da40drbekyayrd. Dnyevseferive48senelikmritlikhayatTemmuzaynn ikincihaftasndabalayanbirhastalksebebiile2Austos1969 Cumartesignsaat9.30danoktaland. *** DnyakelamilesonszNAMAZINIZIKILINolmutu. *** BuaradahramczdeHacsmailHakkEfendiHazretlerita rafndanyaptrlanHayrseverlerCamiiavlusundayerhazrlan m ise de, Kaynbiraderinin olu Hilmi Hastaolu, CHPli Bele diyeBakanRahmiGnayagiderek, RahmiBeyEniteminUluCamiyeokemeigeti.Beledi yecemsaadebuyurursanzUluCamiKabristannadefnedelim
113
demesizerine,RahmiBeyde, Hilmi Bey, cenazeyi yarna brakmayn. sterseniz size h kmetin nnde yer vereyim dedi. Ulu Camiinin nndeki mezarlktabirkabiryerikazlmakistendiindeoyerdenbyk e bir kapak ta kt. Kapak ta kaldrldnda ne zaman ya pldbilinmeyen,Horasandanyaplbirbomezarbulundu. hramczdeHacsmailHakkEfendiHazretlerininnbu radasrland. *** HakkayrdgnSivasmaheryeriniandrmt.Cenaze namazSivasPaaCamiindedamadHafzMehmetALTUNTA tarafndankldrld.Cenazesineitirakedenlercaddevesokak larasmamt. *** EfendikuddisesrruhulazzHazretlerininHakkayrmesi ni mteakiben, bir defa daha grmek iin Endenozyadan biri binkiiyitemsilenonkiilikbirgrupihvangeldi.Buziyaretih vanda hramczde Hac smail Hakk Efendi Hazretlerinin ne kadar byk biri olduunu anlamasna yetmiti. Fakat frsat eldengitmiti.OnundevamlolaraksylediiFrsateldeiken sarmalyrineiinsylendiiaikrolmutu. *** Seyyid Osman Hulusi Efendi, mridinin srland kabir ve hazirenin sonradan yaplan giri kapsna da bir kitabe yazm tr.Kabrininbatanda; TarikiNakibendiPiriEbcel41MridiKmil GaribullahiHakkGavslzameyhsmailHakkhrmi Engingnlndeycemuradhsloldu TOPRAK,topraaverildiHakkavasloldu. 02.08.1969 *** Geridebraktahapbirevvecebindenkan49liraidi.
114
*** Efendi Hazretlerinin Hakka yrmesinden sonra son ei Hafzanne evin hizmetine bakmakta olan en Mehmet Veli ile HacHasanAkyolEfendiye, Gelsin ihvana sahip olsun, hatmi hceyi de okutsun diye habergnderdi.BununzerineHacHasanAkyolEfendidediki, Efendi canm! Bizim deil Efendinin oturduu yere otur mak,onunayanbastyereayamzlabasmayahicapede riz BubirvefaveeyhininsddmdediiHacHasanEfendiye yakanbirhaldi. *** Gavslzam hramczde Hac smail Hakk Toprak Sivas kaddesellhsrrahulazizderdiki; Bizim sulbmzden gelen deil, bizim yolumuzdan giden evladmzdr. *** ** *
115

AIKLAMALAR 1 HacAieHanm(doum1844;vefat:1913) 2 Kolaas (Kdemli Yzba), Osmanl ordusunda yzba ile binba arasndakirtbe. 3 hramczde Mehmet Efendinin Sareyh Mahallesinde (Nalbantlarba) 12 numaral hanede oturduklar talebei ilmiyeden olduklaranlalmaktadr.ahsnaaitnfuskaydndaise,rtlpnar mahallesiyazldr. Ailesinin1831ylndametruktmarsahibleriolduuh.06Receb 1276 (m: 29 Ocak 1860) tarihinde vilayete hramczde Mehmet Efendinin yazd dilekeden anlalmaktadr. Ayrca Kars muharebe sindekolaasolarakyararllklargsterdiiiinvilayetteveyakazada mdriyetisteiolmutur.15Austos1296(27austos1880)iradei seniyenin telgrafna verilen cevap Sivas eraf hakkndaki belgede hramczdeMehmetEfendininMeclisiBidayetLivazasndanolduu anlalmaktadr. 4 hramcoullar bir rivayette Msrdan geldikleri, Kbenin elbise ileriileitigalettikleri,Sivasahicretettiklerisylenilmektedir.Kbe grevleri Kurey kabilesi arasnda taksim edilmesi zerine Efendi Hazretlerinin sllesinin hramczde olarak isimlendirilmesi bu aile ninkkenihakkndakuvvetlikanaatleroluturmaktadr. AieHanmnNilliHatundiyeanlmasbunedenledir. nkDevletiAliyyetarafndanyenilenmesigelenekhalindebu lunan Kbei Muazzamann rts her sene Msr Kahirede doku nup hazrlanarak ve Msr hcccyla gnderilmekte ise, de, 1213 (1798)senesindeKahireFranszlarnelindebulunduundan,busene iinde yenilenmesi lzm gelen Kbe rts Dersaadette ve Sultanahmed Cmiinin adrvan avlusunda iml ettirilmi ve 1213 senesi Receb aynn on birinci gn husus merasimle saray hmyna nakledilip ertesi gn surrei hmyn ile geirilmi oldu undan, kisvei erifeye mahsus olan merasim Dersaadette icra olundu.imdincedenolduugibiKahiredeicraolunmaktadr.
117

hramczdeHacHseyin(doumu1854;vefat:1912) Daha nceki yazdmz kitapta, Aie hanm, Hac ziyaretini Abdulkadir Efendi ile yapmtr eklindeki rivayetin hatal olduu anlald. nk nfus Kaytlarnda Haclk payesi Hseyin efendiye verilmitir.Buhatabukitaptadzeltilmitir.zrbeyanederiz. 7 smailHakkToprak(Doum:1880;hyt:02.08.1969) 8 merStkToprak(Doum:1884;vefat:26.02.1969) 9 Sbyanptida(lkokul)Okullar 10 Abdurrahman Efendi, Halil Efendi ve Abdullah Efendi gibi m derrislerden ders almtr. (Fatsa, Mehmet, Tasavvufta Mekk Kolu, st,2000,s.127) 11 BazrivayetlerdeifteMinarelimedresedemedreseeitimigrd ndenbahsedilir.Yanlolmaihtimalivardr.nkifteMinarenin Osmanlkaynaklarnda,16.asrdanitibarenharapolduuveeitimin yaplmad yazldr. (Demirel, mer, Osmanl Dnemi Sivas ehri, Sivas2006,s.56) 12 DuynuUmmiyeninKurulmas(1881)(GenelBorlardaresi) Osmanl Devleti, Krm sava srerken, 1853 ylnda ilk d borlan mayyapmt.(ngiltereveFransadan)bundansonradaborlanmaya devametti.Buekildedevlet,altndankalkamayacaarbirykn altnagirdi.OsmanlDevletinin,1875ylndaborlarnbeylsreile yarya indirdiini aklamas,maliyesinin iflas ettiinigstermi oldu. Berlin antlamas ile Rusyaya ar bir sava tazminatnn denmesi, maliyeyi daha da kt bir duruma soktu. II. Abdulhamid, borlarn denmesini belli bir dzene sokmak iin 1881 ylnda Duynu Ummiyeyikurdu.DuynuUmumiyeidaremeclisi;Osmanldevleti nindborlarndorudandoruyakendisitoplamakveborkarl gsterilengelirleriynetmek,vergigelirlerinedirektelkoymakzere kurulmutu. Bu meclis, alacakllarn oluturduu temsilciler kanalyla faaliyet gsterir ve meclis, ihtiya duyduu yerde bro aabilirdi. Zamanla meclis, iyice glenerek, baka alanlarda da yatrmlara gi rimeye,devleteborvermeye,ikincibirdevlet(maliye)gibifaaliyet gstermeyebalad. 1928deDuynuUmmiyeninhukukivarlnasonverildi. 13 SivasKongresidelegelerininyemekleriilkgnlerdeSivasBelediyesi
6 5
118

tarafndankarland.BelediyeBakanAbdulhakBeysadeceyemekle deil, btn sorunlarla yakndan ilgilendi. Daha sonra masraflar ks makamacyla,yemeklerKongrebinasnnaltkatndakimutfaktaka rld. Yemek giderleri belli lde Sivasn varlkl aileleri tarafndan karland. ehrinilerigelenleriveyneticileriskskkongrebinasnagiderek, MustafaKemalPaaveberaberindekileriziyaretettiler,gecesohbet lerinekatldlar. 14 (d.r.1272/h.y.t:r.15Terisni1336) 15 13Ekim1922tarihinideverenlervar. 16 (r.18AustosSal1341) 17 (Baagiyilenbalk) 18 (Garbullh:AllahTelnnYakn) 19 Hz.PirmmSinnHalveti 20 (h.y.t.h.1316,m.1899) 21 Birrivayette;stanbulFatihlesindekiReadiyeOteli. 22 Anadolu topraklarnda yaanan depremler arasnda, 1939daki Erzincan felaketinin zel bir yeri vardr. O yl, 26 Aralk 27 Aralka balayangeceyerlebirolanErzincanda,lsays33bineulamt. Richterleinegre8iddetindekideprem,geceninsaat2.00sinde, Erzincan 52 saniye boyunca sallamt. 20. yzyln depremleri sralamasnda15.srasndaolan1939depremi,halkarasndaByk ErzincanDepremidiyeanlmayabalanmt. Erzincantmyleharitadansilendeprem,Amasya,Tokat,Sivas, Krehir,Ankara,ankr,Kayseri,Samsun,Orduillerindeveevresin dedeetkiliolmu,toplam116bin720binayklmt.Depremgecesi, hava scakl sfrn altnda 30 dereceyi gsteriyordu. kinci Dnya SavannbalarndaTrkiyeninzerinekenbudoalafette,kve souk, l saysnn daha da artmasna yol at. Erzincan depremi basna,ErzincanZelzelesiBtnTahminHudutlarnAanBirFelaket Oldu,FeciBilnogibibalklarlayansd. Deprem srasnda, kentin demiryolu kprs de yklm, telgraf hatlarkopmu,Erzincannevreylebtnilikisitamamenkesilmiti. Buyzdendepremhaberisaatlersonrarenilebildi.Yardmekipleri, yklan kprlerin onarlmasndan sonra, ancak 28 Aralk gn kente
119

girebildiler. 23 orap Han: Ahap ve iki kattan oluan alt katnda kuru gda ve hayvansal rnler satlan, st kat ise, otel olarak kullanlan bir me kndr. 24 hramczdekuddisesrruhulazzHaccagittiklerindegrdkleribir meknn ne olduunu sorduklarnda, vekle olduunu sylemiler. Dnlerinde cumhuriyetin kurulduu zamanlarda Tekkelerin kapa tlmas, din toplantlarnn kanunlarla yasaklanan faaliyetler iinde yer almasndan dolay orap Handa yazhane sfat ile vekle yi amtr. 25 mamHatipLisesiveOrtaokulu, Trkiyededinselnitelikteeitimkurumu,imamlk,hatiplik,Kuran kursureticiliigibidingrevlileriniyetitirmekamacylaMillieitim bakanldineitimimdrlnebalolarakald(1951). 3 Mart 1924te yrrle giren Tevhdi tedrisat kanununun ( retimbirliiyasas)dinretimiileilgilihkmnedayanlarakniver siteye bal bir ilahiyat fakltesi kuruldu ve o tarihte saylar 29 olan imamhatipokullarortaokulabalsnflarhalindefaaliyetinisrdr d. Ancak, buokullarn says zamanla azald;1925te 26ya, 1926da 20ye19281929renimylnda2yedt;19311932dersylnda kapand. Demokrat partinin iktidara gelmesinden hemen sonra, 19511952 ders ylnda yeniden ald. Bu dnem okul says 7 dir, 1970li yllardan balayarak imamhatip okullarnn ve rencilerinin saysnda byk artlar oldu. 1972de say 72, 1975de 130, 1980de 372,1982de398,1991de385,1993desay467olmutur. 19901991 retim ylnda mamHatip okullarnn renci says 310 215 idi. Her yl mezunlarndan 4000 Kii DB (Diyanet leri Bakanl) kadrolarna alnmtr 1994 de son snfta 50.000 renci okuyordu. 1992 de SBF (Siyasal Bilimler Fakltesi) oranlar % 60d. eitli fakultelerdeki oran ise, %40t. Sekiz yllk mecburi eitimden sonrabuoranokdmtr. mamHatip ortaokulu, ilkokuldan sonra, drt yllk bir renim verir,mamHatiplisesininrenimsresiise,yldrveokuldahem meslee hem yksekrenime hazrlayc programlar uygulanrken lkegenelinde18Austos1997tarihve23084saylResmGazetede
120

yaymlanarakyrrlegiren4306saylKanungereince,sekizyllk kesintisizzorunlueitimuygulamasnageilmitir.Bumecburieitim ileortaokulkaldrlmyalnzdrtyllkliseeitimidevametmektedir. 26 Anlatlan hadisenin getii yer bugn hramczde Mehmet Kzm ToprakEfendiHazretlerininailesiylekaldklarevdir.Buolayhakknda gralmakiinmracaatedilebilir. 27 YavuzSultanSelimeatfedilensz. 28 Gardalarm!,itenvedtanbuncahcumlararamenmcahede yolundabulunmak,mahzunolmamakicapeder. 29 Sizdemuhabbetvemuhalasatyolundadevamlaherbirinizbyk azimveihtimamedesiniz. 30 leminolaylarndanzlmemeklazm. 31 nkbucihangeicibirglgedenibarettir. 32 Ahiretise,ebediyettir. 33 Dnyann fani olduunu yakinen bilenler iyiliine ktlne al danmazlar. 34 Zenginlikvefakirlikdebyleolmaklazmdr. 35 TalibeZatahadiyetgerektirki,deilbufanininzevkvesefasna makamvemertebesinehattabircmlegrdklerindenveolaylardan geipLyoktahtndaidhaleyleki,annhepsiglgegibidirHkikat deildir 36 Yni esma ve sfat arifin dnce ve meguliyeti olmaya ancak okazikirverabtavehayrilemegulola,herkesinhalinihogrp, insankendiyaknlnteminealmayadetetmelidir. 37 AllahTelyaemnetolunmanasndayaplandua. 38 Yaklaksaatlikmesafe. 39 AllahTelnndinsizlerinkfrnartrmakiinverdiiharikulde iler. 40 Muhammedismininsaysaldeeri92dir. 41 Cssesibykolaniriyapladam.BuradakimanaBykPir.
121

İhramcızâde Hacı İsmail Hakkı ALTUNTAŞ ROMAN

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

İhramcızâde Hacı İsmail Hakkı ALTUNTAŞ ROMAN

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ISBN: Bukitabnbtnhaklarveieriiileilgili btnsorumluluklaryazaraaittir.

Dizgi :smailHakkAltunta Kapak :HalukKarslolu Bask :SeilMatbaaclk Cilt:GzdeMatbaaclk

Matbaaclk Mcellit & Reklam Hizmetleri San. ve Tic. Ltd. sti

You might also like