BRKLTRHZMETDR PARALESATILMAZ

NANCIN ALDANMASI
hramczde HacsmailHakkALTUNTA

ISBN:9789944094 Dizgi :H.smailHakkAltunta Kapak :HalukKarslolu BaskCilt :GzdeMatbaaclk Ekim2009 stemeAdresi: GzdeMatbaaclkMcellit &ReklamHizmetleriSan.ve Tic.Ltd.tiTel:02124818169

Eyinsan!Seniyaratpsenidzgnvedengeli klan,seniistediibirekildebirletiren,ihsa nbolRabbinekarsenialdatannedir? nfitar,68 Onlar(kendiakllarnca)gyaAllahve mminlerialdatrlar. Halbukionlarancakkendilerinialdatrlarve bununfarkndadeillerdir. Bakara,9 Hilekrlkyaptlar, AllahTeldahilelerinekarlktabulundu veAllahTelhileyapanlarn enhayrlsdr. (l-i mran, 54)

indekiler
Giri..............................................................13 Hile..............................................................16 Hilelerinunsurlar......................................19 Nefsinhileleri..............................................22 eytannhilesivektlk........................24 . yigrnenhile...........................................28 knaaldatma.............................................36 Aldanmanan...........................................38 knavealdanmanntesirleri....................45 Aldanmaklnnefsiayartmas ..............46 . nsannyalnzlkmcadelesi ...................48 . nancnolumasndakizafiyet.................50 nancnsorgulanmas................................53 Herkesininanckendinedoru.................58 Netice............................................................72

phesiz hamd Allah Tel iindir, Ona hamd eder, Ondan hidayet ve balanma dileriz. Nefsimizin errinden, kt amelleri mizdenAllahTelyasnrz. phesiz Allahn hidayet eylediini sapt racak,Onunsaptrdndahidayeteulatra cakyoktur.AllahTeldanbakailholmad na, Onun birliine ve orta olmadna, Muhammed sallallh aleyhi ve sellemin Onun kulu ve Rasul olduuna ehdet ede riz. nsann herhangi bir dine, ideolojiye, d nceye, inanmas, gvenmesi, ikna olmas ve aldanmas kaderidir. Kitapta inan hakknda hile, aldanma hakknda yorumlar yaparken inancn olumasndaki seyrin ruh, fikr, ahs vb. durumlar ile ele alnrken hile, ikna ve al danma ksmlarna younluk verilmeye al lmtr. Aldanmavealdatmannarttgnmzde bulanm mantk, btnln kaybetmi ahsiyetler, dezenformasyon 1 ile, insanlar

Disinformation: i. kasten yanl haber verme, yanl bilgi verme

1

10nancnAldanmas

kandrmak gayesinden hareketle gerekmi gibi, yalana ve ikna kabiliyetine dayanarak, planlayclar grmek istedii neticeleri bulma sna yarayacak inanlar beslemek suretiyle kaosadoruekilmektedirler. Kitaptahalihazrdabulunaninanlarnhaki katleri iin yorum yaplmamtr. Ancak inan meselesindeki karmaa ile hakikatin kazanl masnn zor olduu ve isabet etmenin Allah Telnn yardm etmesinden baka bir ey olmadgrlecektir. Gnmzdeinsantopluluklarndainanlar asln yitirip bir manas kalmamaya, pheye, benine tapmaya, sosyolojik evrimi ile zel likle ehirlerde toplumun inanszla dn m karsnda inanlarn dzenleyici ve ykseltici fonksiyonunu kaybedii, tekrar al dana dn ile vahim durum kendini gs termektedir.nancnkatlatrlmaslinsanlar iindeerkaybnauramtr.nanlarntaklit, tahkik,iknavealdanmaileolmasndabilgisiz likte oluunca, kabul ettii inancnda yeni bir inanc aramak ve bulmak ile de iinden kl mazdurumlarbagstermitir.Buiseinsanla rn aldann artrm, yeni bir sistemleri ara ynda etkili olmutur. Ancak yeni inan sis temlerinin mr ksa ve verimsiz olmakta ve insanlarperianetmektedir. nsann yaratlnda aldanmann varl grlr.Hernekadarkarsndakininartniye ti, hilesi veya doruluu asndan baklnca aldatlmakveiknaolmakinsanabaldr. nsann en byk korkusu da inanc tara fndan aldatlmaktr. Aldatllar da mrn

nancnAldanmas11

doldurduugibi,herbirgn,yenibiraldatl agebedir.Birgerekvardrki;insanngerei bulmaya giden o yollarnda, her aldatl da ayr bir aldanmadr. Belki de ne byk aldan maydyllarylinand! Kimdirsulu,yadasuluvarmdr? nsanlar aldandklarn anlaynca hep ne denilebalayansorularsordular.Bunedenle insan hayatta ka kere aldatldn bir defa olsun dnmelidir. Belki kendide bilemez, kimbilir.Kakerealdand. nsaniknaolsada,aldanpaldatlsadayine AllahTelnnonaihsanbuyurduunimetler nne gelir ve etkilenir. Bu ise inancn teme lindeki temel etkiyi gsterir. Raslllah sallallhaleyhivesellembuyurduki; nsanlar,aynenaltnvegmmadenleri ne benzerler. Cahiliyede hayrl olanlar, s lmagiripondaderinleip,(onuhazmettikle rinde)yineenhayrldrlar. 2 Buhadisierifileinsankimliindekiyarat l zelliinin ve Allah Telnn varlnn ispatdr.Bunedenleinan,insanerdemiolan bir hakarettir. nanc olmadan, iyi eyler ya pan iyi insanlar vardr. Ancak ktlk yapan kt insanlarnda bulunduu bir dnyada, iyi insanlarn inanca sahip olduktan sonra kt eyler yapmas iin, inanc adna aldatlmas veya aldanmas ile mmkndr. nsanlk tari hide inanc iin ktlk ileyenlerle doludur. Buradaaklagelen ey inancn gerekten kt lemaniolupolamaddr.Eerinankt

Buhr, Menakb, 1; Mslim, Birr, 160; Msned, 2/539

12nancnAldanmas

le mani olamyorsa inanmann faydas yok denilebilirmi? YukardakihadisteAllahTelnnyaratl konusunda insana katt cevherin zellikleri miaakmaktadr.Anlalaninancninsana verdiikuvvetAllahTelnnihsanbuyurdu uyardmyanndakkkalddr.Bukadar eitlemeli inanlar arasnda hakikatin ancak bir olduunu dnrsek, bir insann bakas hakkndakiyargstamkesinlikgstermez.Bu yarglarn kesinliini ancak bulunduumuz boyuta baka bir boyuttan bakmak ileolabilir. Bir insan kendini aynasz gremediinden bunu baarmas ise madd manada mmkn deildir. Bahsettiimiz nedenlerle baz hatr latmalaryaparakkendimiziinantakihile,ikna ve aldanmadaki tehlikelerden korumak ve bilgilenmemiz gerekmektedir. Raslllah sallallhaleyhivesellembuyurduki; Tek bir fakih (anlayl kimse), eytana binbid(kullukeden)dendahayamandr.3 Yolumuzu aydnlatacak eyler hakknda Raslllahsallallhaleyhivesellembuyurdu ki; Allah Tel bir kulu sevdi mi, onu sizden birinin hastasna suyu yasaklamas gibi dn yadankorur.4 Sizeikieybrakyorum.Bunlarauyduu nuz mddete asla saptmayacaksnz: Allah TelnnKitabvesnnetim.5

3 4

Tirmiz, lim 19, (2083) Tirmiz, Tbb 1, (2037) 5 Muvatta, Kader 3, (2, 899).


Giri nsan ruhunun gsterdii tezahrler ara snda,dnyadaenokyaygnolanlardanbiri si, inan olaylardr. nan dini kapsad gibi ideolojiyi, olmadk bir dnceyi ihtiva eder. deolojiler mterek bir aldan olmakszn ayaktaduramazlar.Herneekildeolursaolsun inan,hayatnbykbirksmntekilederken phevealdanlarbnyesindesreklibarn drarakskntldnemlerinolumasilesrek li ini ve klar meydana getirir. Bunlar iin zm retemeyen insan ise rh hayatnda meydana gelen dalgalanmalar ve hastalkl bnyesiyle toplum asndan sorun oluu ya nnda dzeninde arpklamasnda etkili fak troluturur.nsaniinbtnyollaryrn lebilecekbirhalaldysaoinsankaybolmutur. Hedefinde kendisini dahi bulamaynca ruh arazlaronusarsmayabalamtr. nsanlarinanasndan;ilgisiz,inancnd nda,snrnda,btnlemihaldehayatlarn ikameederler.Budurumlarnhangisindeolur larsa olsun insan bir hile, ikna ve aldanmann etkisindedir. Ftratn gerei inan boluu do larken hayatn gayesi de oluur. Ancak ok zamandahayatndakiinancndeeriveanlam

14nancnAldanmas

hakknda bakalarna bir cevaba muktedir de olamaz. Bu ekilde insan inanc ile arasndaki ilikileribirtakmdoruifade,manta,netice itibariyle rasyonel prensiplere uygun szle anlatamad zaman phe aldatlmlk nev rozunadader. nsanlarbazzamaniseinancaolanihtiyac karsnda, bir takm klar arar. Muhakkak birkyoludabulur.Byleceinancnkurta racakyankyollararamak,buyolunsama sapanolmasveyainancnnhakikatineuygun olmamas da onu fazla ilgilendirmez. nsan eer k yolunu bulamazsa, bu sefer inancn sarslmamas iin ura gstermek isterken kendiniveahsiyetinikaybeder.Yaniherinan cn delilleri vardr. Onu, ispatlamaynca ok hissettii ve anlatamad bir ey olmasyla duyarszlar. Bahsedilen bu durumlar ile ve zamanmz da ortak insanln tarihi Allah Tel tarafn dan vahyedilmi dinleri yok etmeye teebbs ettiinegrevemutlakihtiyactatminedenbir takminanlarolutuundaninancnhakikati ne kavumakta zorluluun varl her zaman bulunmaktadr. Aslnda son derece kark olan inanma duygusunu,baskaltndatutmamakveihtiya ca gre baz zaman irdelenmesi ve insanln bulunduuzamandakiihtiyacnakarlkgele cek ekilde ikna ve aldanma usullerini anla mak lazmdr. Cihanmul dinlerin bir gerile meye tabi olduu ve yeni inanlara katlmn artt,yalnzlamailekkgurupinanlarn oaldngrmekteyiz.

nancnAldanmas15

nsann inanl bir hayat arzusu, varln tehdit eden kararszlklarnda kendi dnce lerinden ve yeteneklerinden uzak; manevi bir hayatiinsrekliolarakisteklerihibirzaman kaybolmaz. Bu nedenle bazen ikna, bazen de aldanmakonunftratndabulunur.Yenikm birsahtepeygamberin,liderinetrafndabirok insan toplamasnn aklamasn yapmak mmkn olabilir. Mntesipleri tarafndan ha kiki olan, ancak gereinde sahtekr olan bu inan lideri, zaman itibariyle insanlardan bir ksmnn ihtiyacn karlayacak hile, ikna ve aldatmannetkenleritespitetmivekullanm tr. Bu nedenle bu sahtelik karsnda gerek pasif kalmtr. Tki sahteliin yetersizlii or taya kana kadar bu durumun devam ettii grlmektedir. Bu sebeple insann, yollarn aydnlatmak gerekmektedir.nsannekadarbilirsebilsin,ne kadar mukayese ederse etsin, ne kadar kefe derse etsin, bir muammadr. Ne kadar ykse lirse ykselsin, sonra ta batan beri kendini eken inan merkezini yeniden bulacaktr.


Hile6 nan konusunu incelerken bahsettiimiz faktrlerinbandahilegelmektedir.Hileinan s tehdit eden unsur olunca bilgilenmemiz gerekmektedir. nsann dnya ilerinde yararna ve zarar na olan eyi bilmesi ve bakasna zarar ver memesiiini idrakglerini hangi konumda olursa olsun, insann kendisi ile bakalar ara sndaki ilikilerde dengeli davranma alkanl n kazanmas gerekir. Bunun iin ilikilerde bazen doru olurken bazen de hileye bavur mak ve btn ilikileri kendi lehine evirmek anlamndauyanklkveakgzllkyapmaya kalkmamas veya bunun tam tersi olan dn ya ilerinde beceriksizlik ve aptallk yapmak tadr. nsann hayatnda deil tm ilikilerde g zellikler, hatalar, hileler, aldanmalar ve alda tlmalar var olagelmitir. Bu yznden eitli alardan insanlarn kavutuklar gibi kaypla rauramasnasebepolandurumlariintedbir leralnmvehepkazanlolmayaallmtr.
6 oulu hiyel olan hile kelimesi lgatte, are, maharet, kurnazlk, iyi dnme, iyi gr, ilerde tasarruf kudreti, maksada ulancaya kadar fikri deitirmek manalarnda kullanlmtr. Hile iradeyi sakatlayarak, bir dier taraf kastl aldatlmasyla bir hareketi yapmaya sevk edilmesidir.

nancnAldanmas17

Hile ile hata arasndaki temel ayrlk kast bulunupbulunmamasdr. Hatalarda kast yoktur,bilgisizlikdikkatsizlikveihmalvardr. Hile ise, ynlendirme muradna dayanan bir harekettir.Hileyapannamac,kendileriyada bakalarnn zerinde bir menfaat, hkmetme vegistemidir.Hatayapanlarbirilerinezarar verirler ama kendi menfaatleri olmad halde hile de bakalarna zarar verirken kendileri menfaateldeetmekamacndadrlar. nsann hayat boyunca nefis, eytan gibi kendine dman olanlarn hilelerinden etki lenmitir. Bilindii zere hayat bir savatr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem sava Harbbirhiledir 7olaraktarifederken,hileyi bilenin sava kazanm olacandan bahset mitir. Harphiledir,demeninmanas,harbiyapan iinenmkemmel,eniyiharp,hedefine,d manla karlaarak ulalan harp deil, onu aldatarak ulalan harptir. Zira karlama, risklidir. Hlbuki aldatarak neticeye ulamada hibir risk mevcut deildir. Onun iin aldan mak ve aldatlmak kaderiolan insann hileleri bilmesi gerekte sonsuz ve yce olan Allah Telya kar kullukta asgari dzeyde hataya dmesini salar ki, her hilenin fark edilii kiininkurtuluudemektir. Hileyimaddilemdegrmekkolayolurken mnevi alanda tespit ok zor veya mmkn

Ebu Dvud, Cihad 101, (2637); Buhar, Cihad 157; Mslim, Cihd 18, (1740).

18nancnAldanmas

deildir.BunedenleAllahTelbuyurduki; nsanlardan, kendileri bir eyi lerek al dklar zaman tam alan; ama onlara bir eyi lp tartarak verdiklerinde eksik tutan kim selerin,vayhaline!8 lme ve tartmada hilenin anlmas somut deerler ile olann kurtulu aresi olmadn dandr. Soyut deerlerde kaamak noktalar bulmak nefis ve eytan iin kolaydr. Ancak yaplanherhileninbedeliarbirekildede neceine dair Raslllah sallallh aleyhi ve sellembuyurduki; l ve tarty eksik yapan her millet mutlakaktlk,geimskntsvebalarndaki hkmdarnzulmilecezalandrlr.9 Hile edenin grecei, bulaca karlk hi ledenibarettir.10

Mutaffifn,1-3. bn Mce, Ukbt 22. Elbn hadisin Hasen olduunu sylemitir. Tabern, el-Mucemul-kebr, XI, 45. Mlikin rivayet ettii hadiste ise yle buyurulmaktadr: Bir kavim, l ve tartlarda (hile yaparak) miktar azaltrsa Allah onlardan rzk keser. Mlik, Muvatta, Cihad, 13. 10 Mesnevi, c: II, b: 1591
9 8


Hilelerinunsurlar Hile, dier su ve hatalardan farkl olarak tespit edilmesi, gereklemi bir hileyi ortaya karmakokzordur.Onuniinhileningerek lemesindenncenlenmesiiinyksekahlak unsurubulunmaldr.Hileyealdanmakvehile gerekletiinde akn kalmak, insann en byk hatas olacaktr. nemli olan hileyi n cedendnpnlemalmakvehileihtimalle rini,nlemleriiinhileolayilekarlaldn da yaplmas gerekenler vb. konularda nce denhazrlklolunmaldr.Bunedenleikont rol sistemini gelitirmek gerekir. ncelikle hilelerin salkl bir i kontrol sistemi yard mylanlenmesiiininancncaydrcetkileri nin oluturulmas gerekir. Her eye ramen insan hileyi fark edemiyor, gerekletiinde hileninortayakmasvedahasonrakiihtimal hileler iin caydrc olmas iin bilinlenmeli dir. Bu nedenle hileden kurtuluun temelleri AllahTelnngsterdiihedeflerilekazan lr. Bu hedefleri bulmak ise eyle gerekle ecektir. a AllahTelnnihsanvedevamdr. b nsann doru bilgiye ulamas ve n bvvetnuruylaaydnlanmasdr. c Kurtuluu talep eden insann kendi iradesidir. Ancak bunlarn olmas iin kulun hazr

20nancnAldanmas

lanmasgerekir.AllahTelnnihsanileiman nimetine kavuan kulun, ilh ltfun bir yan smas olarak gnderilen rasllere ve onlarn getirdikleri vahye muhalefet etmemesi ve bu nungerekleriniyerinegetirmesigerekir. Herinsanpotansiyelhilehedefioluncaonu douran artlar olarak (bask, frsat ve hakl gsterme) dnlmektedir. Bunlarn bir arada bulunurken birisinin etkin olmas daha fazladaolabilir. Bask Unsuru, ynlendirme yapmak iin bakasebeplerinkullanldunsurlardr. FrsatUnsuru,menfaatinitaraftutmakiin hareketetmektir. Hakl Gsterme Unsuru, aldatcnn hakl olmak iin kullandklar unsurdur. Hile yolla rndanbiriyle,batlbiriiinhileilealdatmaya tevessletmekvegrntehakllkonunolsa ve lehine hkmedilse, gizlide ise hak onun yanndadeildir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem dahi hilenin bu ksmndan beer olarak kendinin dahietkileneceihakkndabuyurduki; Ben de sizin gibi bir insanm. Siz davala rnznhalliiinbanageliyorsunuz.Baznzn hccet ynyle, dier bazsndan daha ikna edici olmas, bylece benim, iittiime daya narak onun lehine hkmetmem mmkndr. Kimin lehine, kardeinin hakkndan bir ey hkmetmisem (bilsin ki), onun iin cehen nemdenbirateparaskesmioluyorum.11

Buhar, ehadat 27, Mezalim 16, Hiyel 9, Ahkam 20, 29, 31; Mslim, Akdiye 5, (1713); Muvatta, Akdiye 1, (2,
11

nancnAldanmas21

Anlatlanunsurdanbirininbileaktifdu ruma gelmesi, hilenin domasna ve aldatma yanedenolabilmektedir. Reslullah(aleyhissaltuvesselm)iit tim,demitiki: Allah Tel bir kimseyi bakalar zerine oban yapm, o da idaresi altndakilere hile yapmolaraklmise,AllahTelonacen netinikesinlikleharameder.12 Sonu olarak aldatcnn hilesini tespit et mekokzordur.Busebepleavcnekadarhile bilirse,aydaokadaryolbilir;hileyeaslanlar dahimalupolur,denilmitir.

719); Ebu Davud, Akdiye 7, (3583, 3584); Tirmiz, Ahkam 11, (1339); Nes, Kudat 13, (8, 233) 12 Buhr, Ahkm 8, Mslim, man 227, (142); mret 21, (142)

Nefsinhileleri Nefiskendikendinintanrsolmayolunda ki gayretleri onun hiledeki gizliliini artrm tr. Bu nedenle nefsin davranlar zerinde etkisiveenokgrnenargveneilimi kanmaeilimivekendinihaklkarma eylemibulunmaktadr. Nefsinhilesininbykliseaklnidraki ile artar. nk akl nefsin hilesi karsnda acizkalmaktadr.Kalbinyardmolmayncada sonuhsrandr. Aalk nefis, eer senden yce bir kazan dilesebilebudilektehilevedzenvardr.13 Mesela nefse eziyet etmenin, evlenmeyip, yemeyip, imeyip zht hayat yaamaya al an nefse bu kadar din d ceza vermek nefsi ters tarafndan yine mkfatlandrmaktr. Bu nefsin ruha galip olmas olarak karmza kar. Onun iin nefsin hilesini bilmek nefse eziyetetmektendahakrldr. Bir dervi, nefsin hile ve ar derecedeki isteklerinden bkp usanmt. Bir gn kendi pirini ryada grd. Pir, bu derviin nne cvailedolubirleenkoyduveelineelmastan bir kl verdi. Dervi bu elmas klla, tasn iindekicvaynekadarikiyeblmekistediyse de cva yine birleti. Nihayet bu iten usanp

13

Mesnevi, c.II, b. 2603

nancnAldanmas23

aciz gsterdi. Uyannca, ba ucunda eyhin durduunugrd.eyhona: lnceye kadar byle nefisle urap di dimekteneliniekmemenveimknnispetinde katilnefsildrmektengeridurmamanlzm dr. nk nefis lmeyince onun hilesinden kendinikurtaramazsndedi. Bu sebeple insann nefsine kar tavr Epiktetosun dedii gibi Katlan ve kendini tutmakolmaldr. SultanVelednaklettiki:Babamdaima: Benbeyandaikennefsimlmtder di.Genlikveortayallkzamanndatambir ciddiyetle riyazet eder, gece sabahlara kadar ibadetlemegulolurduveriyazetteokmba laederdi.Benkendisine: Siz bir gn bana byle buyurmutunuz. Bu gnnaslsnz?Gecevegndzhidurmuyor,hl riyazetedevamediyorsunuzdedim.Bununze rineMevlnkaddesellhsrrahulaziz Bahaeddin! Nefis, kuvvetli bir hilekrdr. AllahTeletmesinbirdenbireonunyinediri lip akl ceddinini (= din yiidini) malup veharapetmesindenkorkuyorumbuyurdu.14 Bukonudatedbirieldenbrakmamakgere kir.AllahTelbuyurduki; Eer sabreder ve takva sahibi olursanz, onlarnhilesisizehibirzararvermez.15

14 15

Eflki, Ariflerin Menakb, st. 1995s. 301 Al-i mran, 120


eytannhilesivektlk nsan yaadka tecrbesi artar ve hileleri bilir. Ancak zamanmzda eytann belirsiz lemesi ile ondan korkmak ve hilesini sezmek glemitir.AllahTelbuyurduki; nsan, zayf yaratlmtr. 16 bu ayetin iaretiyle eytan karsnda insann zayfln dan sz edebiliriz. Ancak bu zayfla ramen insan aklla, vahiyle, bilgiyle, inanla kuvvet lendiinde, eytani etki ve hilelere 17 kar ko yabilmektedir. phesizkieytannhilesizayftr18 Haberi insanlk asndan Allah Telnn verdiibirteminatoluuilebykbirkuvvet kazanld dncemiz yannda bazen kt ln sebebi olarak yaratlm mahlk olan eytandan rahatszlkta duyarz. Niin Allah Telktlemsaadeettiveeytanyaratt, sorusunadacevaparamayaalrz. Bu konuda eytann varl ile olabilecek hikmetleruekildesralanmaktadr. a) Allah Tel, eyay ztlaryla birlikte ya ratmtrki,biridierindenayrtedilebilsinve aralarndaki fark insanlar tarafndan anlala bilsin. eytan da yaratklarn en temiz ve en ereflilerinden biri olan, hak ve hayr tavsiye

16 17

Nisa, 28 Nisa, 76 18 Nisa,7

nancnAldanmas25

edenmeleklerinvarlnakarlkyaratlmtr. b) Allah Telnn stnlk ifade eden, Kahhar, Mntekim, Adl, Dal, Sedidl_kb, SeriulHisab, Hafid, Rafi, Muizz, Mzill gibi isimlerinintecelliedecekleribirvarlngerekli olmasdr.Zirabuisimlertaallukedecekleribir varlgerektirenkemalsfatlardr.ayetinsve cinmelektabiatndaolsayd,buisimlerineseri veneticesiortayakmazd. c) Eer eytan yaratlmam olsayd, Allah Telnnhfz,afv,magfiret,rahmet,gnahlar rtme ve affetme gibi zelliklerini ihtiva eden kemal sfatlarnn ve isimlerinin tecelli etmesi mmknolmazd. d) eytan yaratlmam olsayd, Allah Te lya ibadet ve itaatten sz etmek mmkn olmazd.Zirabellifiillerinibadet,tat,hayrve iyi oluu ancak ztlarnn varl ile bilinebilir ki,insanlaraerveirkinfiillerdeyolgsteren eytandr. Neticede ktln karakteri olmas a sndan eytan yarglarken, Allah Tel hak knda da baz sorular ortaya kar ki, iyilerin iyiolmasylaktlerinktlndekisebepler zincirindekopmalarkafalarkurcalamaktadr. Ktlk, canl varlklara ac ve zdrap ve reneyleriifadeedenbirterimdir.Yaadmz dnya,hereyibilen,hereyekadirvemutlak iyi bir varlk tarafndan yaratlmsa, Allah Tel,mutlakiyilikniteliinesahipsevarolan ktleniinizinveriyor,diyednlebilir. Bu nedenle ateist dnrler, ktlk mesele sindenhareketle,hereyekadir,hereyibilen vemutlakiyibirAllahTelnnvarolamaya

26nancnAldanmas

casonucunaulamlardr. Onlara gre, bu kinat mutlak iyilik ve kudret niteliine sahip birAllah Tel tarafn dan yaratldysa, bu kinatn hibir ktl barndrmamas gerekir. Fakat yaadmz dnya ktlkler iermektedir. Bu dnce denhareketleateistdnrlerdinleraleyhin de eitli grler gelitirmilerdir. Ancak ate istler ktln bulunu hikmetinin insann zgr iradesiyle yakndan ilikisini grme milerdir. nsan iin zgr iradeden bahsedilmemesi ve ktlk ile iyiliin bir ortamda, eit olarak bulunmamasyla, Allah Telnn adalet sfat nn sonucu olan ceza ve mkfatn manas ve deerikalmamaktadr. Busorunuzmekgerekirse; pHereyibilen,hereyekadirvemutlak iyiAllahTelvardr. qKtlkvardr. nermeleri arasnda var olduu iddia edi len tutarszl ortadan kaldrmak iin, p ve q nermeleri ile tutarl nc bir nermeyi sunmakgerekir. rzgriradedir.rade;insannbireyleme ilikin olarak, yapmak ya da o eylemi yapma maktankendinialkoyabilmesidir. nsanlar sahip olduklar bu zgr irade ile bazenyanlolanbazendedoruolanyapar lar. nsanlarn iradesini yanl ynde kullan malar ahlaki ktln kaynadr. Eer in sanlar bu dnyada yaptklar fiillerden dolay sorumlu tutulacaksa ki yledir, anlaml bir zgrle sahip olmas mecburdur. Bir insan

nancnAldanmas27

zgrlesahipolmaksznbirfiildebulunur sa,ahlakiolarakbufiilinsonularndandolay sorumlu tutulamaz. Bu nedenle insan daima iyi olan yapar ekilde yaratmak, insann yap t eylemlerden dolay ortaya kacak ahlaki sorumluluu ortadan kaldrmak anlamna gelecektir. AllahTel,sahipolduulutufgereiinsa noluna ksm olsada zgr iradeyi bahet mitir. Dnyada var olan ahlaki ktlkler zgr iradeye sahip olan varlklarn bu iradelerini yanl ynde kullanmasndan kaynaklanmak tadr.(AllahTelnnengelolduuktlkle ri de unutmamalyz.) nsanlar iin beer ba zndaverilmizgriradesonucuortayakan ktlkten dolay Allah Tel sorumlu deil dir. Nitekiminsanlarsahipolduklarzgrira de ile iyi olan eyleri de yapmaktadr. Ancak genel olarak baktmz zaman zgr iradele rini iyi ynde kullanan insanlarn kt ynde kullanan insanlardan daha fazla olduunu grdmze gre sonuta amazlarn varl kendi iinde zlecektir. Bu ise eytann ve insann varl ile olan ilikiyi iyi ve kt ola rak alglamada psikolojik etki olarak faydal olacandan Allah Tel yaratlnda umum bir imtihan, sebep ve sonu ilkesini ortaya koymutur.


yigrnenhile nsann iradeli ve iradesiz btn niyetlerin fiili olarak knda Allah Telnnyaratmas ilah olmas asndan gerekli durumdur. Bu yaratma Allah Telnn sorumluunu da ge rektirmez. Allah Tel Kurn Kerimde bu yuruyorki, Allah her eyin yaratcsdr 19 Sizi de, yaptnz ileri de yaratan Allahtr. 20 Bu nedenle kinatta babo braklm hibir ey olmadgibiAllahTelnnkudretindenayr olmakta yoktur. Konumuz olan aldatlmann temelindeki hilenin oluu, gizli ileyii, Allah Telnn bilgisi dhilinde olarak meydana gelir.nsanlarnbuhileyigrerektedbiramal nlemler alp almamasnda ynlendirici bilgi asndan Allah Telya den rasllerini hakikatle gndermesidir. klli iradenin cz iradeye teavn ile rasllerin doruluklarn kavrama,iyivektnnneolduunuanlama, yine Allah Telnn dilemesine mahsus olur. AllahTelnnmsbetvemenfolarakyard m,insannilhnamracaatndaynelmesive onaverilmizgriradesinebakmaktadr. nsann ikna, aldanma ve aldatlma halle rindebilgilenmesiilekavuacazneldurum, dolaylvedolayszbirbirinegirifthaliyannda

19 20

Zmer, 62 Saffat, 96

nancnAldanmas29

olgunlamas, nlemler almas veya ihmal etmesionunyaratlmahiyetidir.Bunedenle iyi grnen hilelerin tuzaklarn bilmekle de bahse konu durumlara kar nlem almak ko nusundauyarcdurumundadr. Hz. Mevlna kaddesellh srrahl azz iyilik ynnden gelen hileyi ekilde anlatm tr. Aalknefiseersendenycebirkazan dilese bile bu dilekte hile ve dzen vardr. b lisin Hz. Muaviye radiyallhu anh Kalk, namazvaktigeldidiyeuyandrmasnrivayet ederler. OMuaviyekkndebirbucaktauyumu tu. Kkn kaps ierden kilitliydi, nk Muaviyehalkngelipgitmesindenyorulmutu. Ansznbirisionuuyandrd.Muaviyegzn anca adam gzden sr oldu. Kendi kendisi ne, Kke kimse giremez. Bu kstahlkta, bu crettebulunankimacaba?dedi.Etrafdola t,gizlenenadamdanbirnianbulmakiinher taraf aratrd. Kap ardnda bir herif grd. Adamkapyasinmi,yznperdeilertm gizlenmiti.Hz.Muaviye; Hey sen, kimsin, adn ne ? diye sordu. Adam; Adm aka syleyeyim, aki blis diye ce vapverdi.Hz.Muaviye; Niye gayret ettin, beni niin uyandrdn? Bana doru syle, aykr konuma dedi. b lisin Muaviyeyi dekten drmesi, kapal konuupbahaneleretmesine,eytan; Namazvaktigeldi.Hemenmescidekomakge

30nancnAldanmas

rek.Hz.Mustafasallallhaleyhivesellem,mna incisini delerek Acele edin, ibadetleri vakti gemedenyapnbuyurdudedi.Hz.Muaviye; Hayr, hayr senin bylebirmaksadn ol maz. Bana hayra delil olasn, imkn m var? Hrsz, evime gizlice giriyor da Bekilik edi yorum diyor. Ben o hrsza nasl inanaym? Hrsz,sevab,ecrinebilirdedi.eytandedi ki: Biz,evvelcemelektik.badetyolunacanlabala dzlmtkYolsaliklerinemahremdik,Arsakin lerine hem dem, ilk sanat gnlden kar m? lk sevginaslolurdaunutulur?21 Emr,eytanadediki:Eyyolurucu,delil getirme.Benikandrmaayolbulamazsn,yol arama.Senbirdolandrcsnbendegaripbir tcirim. Getirdiin her elbiseyi nasl alabili rim? Kfirlik edip plmn, prtmn etrafnda dolama. Sen hi kimsenin malna mteri deilsin. Dolandrc mteri olamaz. Mteri gibi grnse bile bu, hileden, dzenden ibaret tir. Kim bilir, bu hasetinin kabanda ne var? Allah Tel, bu dmann elinden bizi kurtar,feryadmzayeti!Birkeredahabana frr,benibirkeredahaafsunlarsabuhrsz, hrkam kapt gitti! Onun bu sz duman gibidir. Ey Allah Tel, elimi tut, yoksa kili mim elden gider. Bir delil getirmekle blise st olamam. nk o, her yce, her aalk kiinin fitnecisi, imtihancsdr. Allemel esmayabeyolandemaleyhisselmbilebu

21

Mesnevi, c: II, b:2603-2619

nancnAldanmas31

kpein yldrm gibi kouuna kar yaya kalmtr. eytan, onu bile cennetten yery zneatmtr. dem bile Simk (balk) burcundayken ba lk gibi onun oltasna dm, Rabben, zalemn diye alayp feryat etmitir. Onun hilesine, dzenine nihayet yoktur. Onun her szndebireyvardr,herszndeyzbinler ce sihir gizlidir. Erlerin erliklerini bir nefeste balar; kadnn erkein hevesini bir nefeste arttrr. Ey halk yakp yandran fitneci blis, niinbeniuyandrdn?Doruyusyle! eytan, Kt zan sahibi olan kii, yz nian da olsa doruyuiitmez.Birgnl,hayaledtmdelil getirsenbilehayaliartar.Sz,ognldeillethali negelir;gazininklchrszaletolur.Butakdirde, yle adama verilecek cevap susmaktan ibarettir. Ahmaklakonumakdeliliktir. Ey ahmak, benim errimden Allah Telya ne alayp szlanyorsun? Sen, o aalk nefsinin errindenala,szlan!Senhelvayersin,banolur; stmaya tutulursun, shhatin bozulur. Sonra da blisesuuyokkenlnetedersin.Niinoeytanl kendindegrmezsin? Bu,eyazgn,blistendeil,sendendir.Tilkigi bikuyrukpeindekoupdurmaktasn.Yeilliktebir kuyrukgrdnmotuzaktr,bununiyebilmiyor sun? Bilmiyorsun, nk kuyrua meylin seni bilgidenuzaklatrd,gzn,aklnkretti.Sevdi in eyler seni kr ve sar eder; dmanla kal kma,bucinayeti,karanefsiniledi. Bana su bulma, aykr grme. Ben, ktlkten debizarm,hrstanda,kindende!Birkerektlk

32nancnAldanmas

ettim, hl pimanm; gecem gndz olsun diye bekleyipduruyorum. Halkarasndakabahatlioldum,herkes,kadnol sun erkek olsun kendi iini bana isnat ediyor. Za vallkurt,abileolsauyduruyordiyeithamedilir. Zayflktan yol yrmeye kudreti olmasa bile ok yemeden imtil (dolmu) olmutur derler dedi. Hz.Muaviyedediki: Seni doruluktan baka bir ey kurtara maz. Adalet, seni dorulua davet etmekte. Dorusyledeelimdenkurtul.Hile,savamn tozunuyattramaz.eytan, Eyhayalkuran,dnceleredalan,doru yu,yalannaslanladn?dedi.Hz.Muaviye, Raslllahsallallhaleyhivesellem,ni anesini bildirmi, kalpla salam anlamak iin mihenk vermi; Yalan kalplerde phe uyandrr, doru kalplere emniyet ve nee verirdemitir.Gnl,yalanszdenistirahat bulmaz.Suylayakarkolursaraaydn lk vermez. Doru sz kalbe istirahat verir. Doru szler, gnl tuzann taneleridir. G nl hasta olur, az kokarsa ancak o vakit doruyla yalann tadn almaz. Fakat gnl ardan illetten salim olursa, yalanla dorunun lezzetini adamakll bilir, anlar. deminbudayahrsartncabuhrs,gn lndenshhati,selmetikappgtrd.Senin yalanna, ivene kulak ast, aldanp ldrc zehriiti.Oandaakrebibudaydaykenayrt edemedi. Hevesle mest olan kiinin temyizi uup gider. Halk, arzu ve heva sarhoudur. Onuiinseninyalanndinler.Fakathevadan

nancnAldanmas33

vazgeen,gznsrlarainaetmitir.22 BununzerineAzazil(eytan)dediki: Ey emr, artk hilemi aavuraym. Eer na maznvaktinigeirseydingnlnedertdecek,ah vefiganabalayacaktn.Oteessf,ofigan,oniyaz, yzlercezikirden,namazdanstnolacaktr.Byle bir ah, hicaplar yakmasn diye korktum da seni, onuniinuyandrdm.stedimkiylebirahetme yesin, bu suretle de o yola sahip olmayasn. Ben hasetiyim, ite byle bir hasette bulundum. D manm;iim,gcm,hilevekindenibarettir. Hz.Muaviye,bununzerine te imdi doruyu syledin, senden bu beklenir,lynbudur.Senrmceksin,ancak sinek tutabilirsin. Hlbuki ben sinek deilim, zahmet etme a kpek! Ben akdoanm, beni padiah avlar. rmcek, etrafmzda nasl olur da a rebilir? Kudretin varken yr, si nek avla, sinekleri bir ayran tas civarna a r!Onlarbalaarsanbilebuar,phe yokyalandr,ardneydeyineayran!Sen beni uyandrdn ama o uyandr, uykunun ta kendisiydi.Banagemigsterdinamagsterdi in gemi, girdaptan ibaretti. Sen beni, daha iyibirhayrdanmahrumetmekiinhayrasevk ettindedi.23 Bu kssadan anlalan eytann iyilik y nnden grnen hilelerinden bir ksmdr. Buna benzer birok hilesi vardr. Mevln kaddesellh srrahulaziz eytann durumu nuokgzelizahetmitir.

22 23

Mesnevi, c: II, b:2700-2743 Mesnevi, c: II, b:2780-2800

34nancnAldanmas

eytan, bir oyunu grd de iki yz oyunu gremedi.Oyzdenkendievinindireiniken disi kesti. Gece vakti bakalarnn ekinini atelemekistedi,fakatyel,ateikendiekinine srd. Lnet, eytana bir gzba oldu, bu yzdenhileyidmanolandemeziyansan d. Lnet dediinde iteinsanbyleters g rl yapar. Haseti, kendini grr, beenir, kindar bir hale gelir. Nihayet ktln, so nunda dnp ktlkte bulunana geleceini, onaziyanvereceinianlamaz.24 nsanolu iin eytann hilelerinden emin olmak ahmaklktr. Tedbiri elden brakanlar muhakkak aldananlardan olacan dnebi liriz. nemli olan irademizi bu trl iyi gr nene hilelerden korumak ve aldanmamaktr. Ancak her halkrda insan iin bir aldanma yaratltan beri sregelmekte olmas da bir cilveirabbbnidir. Yine iyi grnen hilelere rnek verilecek olursa birok iyi sanlan kiiler ve tuzaklar vardr.BukonudaHz.Mevlnakaddesellh srrahlazzbuyurduki; A ycelerden kaan eyh, bu hileyi brak! Sen, bana birka kr toplam ac suya benziyorsun! Adeta bunlar benim dervilerim dir...Bendeacsuyum.Bendenierlerdebyle krolurlardiyorsun! Suyunu Ledn denizinden tatl bir hale ge tir. Kt suyu bu krlere tuzak yapma! Kalk, yaban eei avlayan Allah Telnn aslanla rn gr... Sen, neden kpek gibi hileyle kr

24

Mesnevi, c: II, b: 2510-2514

nancnAldanmas35

avlamadasn? Onlara yaban eei avlyorlar dedim... Fakat yaban eei de nedir ki? Onlar sevgiliden bakasn avlamazlar... Hepsi de aslandr,aslanavcsdr,nursarhoudur!25 Baz cahil eyhler, kendilerine bir miktar esrrilhiyealdzaman...Merkepizinde birikmi su grp derya zannetmi kimseler gibi.Kendisinikmiloldumzannedip,nefsinin hilesine aldanr, hakikte varamaz. Berzah denilenikimertebearasndaki,geittekalr. 26 Her ne ekilde olursa olsun hile yapan za rardadr.Raslllahsallallhaleyhivesellem buyurduki; Mmine zarar veren veya hile yapan melundur.27

Mesnevi c.IV, b.15491553 Selim Divane, Sadklarn Mkillerinin Anahtar, stanbul, 1998, s.56 27 Tirmiz, Birr 27, (1942)
26 25


knaaldatma nsanlar birok sebepten dolay evresiyle iletiim kurarlar. Bilgi vermek, yardm iste mek,emirvermek,szvermek,kendifikirleri ni anlatmak iin belli bir dzeyde iletiim kurmak bunlar arasnda saylabilmektedir. Bu balamda en basit bir diyalogun bile ikna ve aldatma ile balants bulunmaktadr. Hayatn pek ok yerinde insanlar birisinin, davranla rn ya da davran biimini deitirmesi iin iknavealdatmayamalamaktadrlar. nsanlarn duygu, akl, dnce, inan ve davranlarn istenilen ekilde ynlendirmede usulolduundanszedebiliriz. Bunlar; ikna, aldatmak ve zor kullanmak tr. knannvealdatmanntemelindekartara f bir ekilde istenilen seviyeye getirmektir. Aralarndainceayrlkiknaedicininvealdat cnn niyetindedir. kna edilmi insan iin ha taya dme hissi kaybedilirken, aldatlan hak kndatehlikedeolmavarsaymlardnlr. kna doruluk ve hayrda, aldatma ise er rin yalann kabul ettiriliinde kullanlmtr. ounluklaiknaiyiler,aldatmanefisveeyta nhatrlatmaktadr. eytan insan aldatp onu ebedi azaba sok mak istemektedir. O, bu gayesine ulaabilmek iin eitli yntemler kullanmaktadr. eytan

nancnAldanmas37

insan aldatp Allah Tel karsnda zor du rumlaradrmekveonasecdeetmemekteki szde haklln ispat etmek gayesindedir. Onun, bu hedefine ulaabilmek iin eitli si lahlarvardr.Bunlarkullanrkendesondere ce gizlilik ierisinde hareket eder ve insan aldatmaktaki sabr ve kararl tavrndan asla taviz vermez. nsana bir ktlk iletebilmek iinnceonunarzuveistekleriniiyicerenir, onagreynvermeyealr.nsanaldatmak iin aamal bir usul izler, bu yntemi usan madantekrartekraruygular. eytan bu yntemleri uygulamaya koyarkende insann nefsiyle ibirlii ierisin dedir. Onun ibirlii yapt nefis, eer irade zayfl ierisinde ise onun hkimiyetine gir mektenkurtulamayacaktr. Birbakabakasdaiknateblii,aldatma misyonerleri artrr. Tebli ve misyonerlik gerek temel dayanaklar gerekse usul ve yn temasndanbirbirindentamamenfarkldr. Tebli inancn insanlara duyurulmasdr. Rasllertebligreviyapmtr.Hibirekilde inanmaya zorlamamlardr. nanc kabul edip etmeme insann zgr iradesine ve Allah Te lnn istemesine braklmtr. Misyonerliin amacisezorla,kandrarakyadaistismarede rekmuhatapkitleyielegeirmektir. Misyonerliksiyasveekonomikfaaliyetlerle birlikteyrtlr.Misyonerlikteparayla,eit li vaatlerle veya baka yollarla insanlar kan drma ve aldatmalar vardr. Fakat teblide aldatma ya da insanlarn zayflklarndan isti fadeetmeyoktur.


Aldanmanan nan dan maksat kalpten ve zihinden olumsuz ksmlar karmak demektir. Bu e kilde kazanlan kuvvetle inan kontrol altna ald insann yneticisi konumuna geer ve hayatn kontrol eder ve devamll ise hibir zamankesilmez. Gemi zamanlarda, inanma sorunuyla yzlemeninmecburiyoludindi.Gnmzde ise hayal krklna urayan insanlarn pek ou imdilerde eski dinlere dnyor yada standartinanlardandahagizemliinanlardan birine ynelmeyi daha uygun bulmaktadrlar. Nevarkiinanlarhayattakianlamyokluuyla baa kma giriimlerinde ancak geici bir ba ar salyor veya sorunlara kalc bir cevap veremiyor. nceleri kimi zamanlarda inanlar insan varoluundakiaksaklaiknaediciaklamalar getirmivegvenilircevaplarvermitir.Ancak gnmzde bu inanlarn grlerini kesin olarak kabul etmek eskiden olduundan daha zordur. lm ve teknolojik ilerleme insan bir yarn iine ekerken kaybolmasna da neden olmaktadr. Belki dorularn z deimeden kalm olsa da, bu dorular sunu biimleri, yani vahiyler, kutsal metinler, amzda artk inanc gl bir biimde ynlendirememekte dir.Budurumeskiinanlarzorlayncazama

nancnAldanmas39

nmz yeni bir inanc ortaya kacak gibi kar makarkdurumlarierisindeitilmektedir.Bu arada, var olan inanlarda avuntu arayanlar, bulduklar huzur karlnda, dnya hayat hakknda bilinenlerin byk blmne cevap verememekte ve geleceklerine ilikin sze d klmeyen bir sknt iine dmektedirler. Bu nedenle srekli bir kurtarcnn ve altn an gelii beklenmektedir. Mesela Mehdi ve sa aleyhisselmn gelecei hakknda inancmz vardr. Ancak onlar beklemenin yanl olaca nhidnmemekteyiz.Kurtarcbeklemek gerekte yeni bir din teekklnn veya var olan dinlerin inanlarn zamana gre yeniden uyarlanm eklini beklemek gibi bir durum dur. Kurtarc gelip var olan inanlar tekrar hayata getirecek ise imdiki inan niye insan lar tatmin etmiyor ve kurtaramyor olacaktr. Yok, bu kurtarclar ile bir inan ykselmesi olacaksa o zaman yeni bir inan biimi getire ceklerdiyednlebilir Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden sonrayenidingetirenolmayacanagrekur tarc bekleyenler, gelmelerinden sonrada inanmaynndeyineaynzafiyetigsterecek tir. Kurtarc beklentisi veya zmlerin ok etkili zlecei ynndeki deliller ile ikna olanlaraldananinsanlarolduunugrebiliriz. Herbiryeniada,belkiheryenikuaktaya daiindeyaadmzartlarhzladeiiyorsa, inanlarn yeterliliini salamak iin ne yap makgerektiiniyenidendnmekveyeniden ifadeetmekgerekir. Pekokinsan,eskiinanlardakidorularla

40nancnAldanmas

zaman iinde eklenen arptmalar ve indirge meleri birbirinden ayramaz ve hatay kabul edemedii iin, doruyu da reddetmeye ba lamtr.yleki,birdzensalamakonusunda aresizdir ve hangi inanca balysa ona skca tutunmaya almakta, yada yeni bir hedef ve inanla hayatlarna anlam katmaya almak tadr.Bazinsanlardainancnneskigrkemi ne kavuarak ihtiyalarna cevap vereceini sanmaktadr.Kimilerideartkkargaayzn den kyametin kopacana; kimileride yeni bir inan sistemi getirmeye alp dzenin dn yayayaylacanainanmaktadr. Butehlikelidurumlardankurtulmannk yolu, Nereden geldik? Nereye gidiyoruz? Ya amlarmz hangi gler ekillendiriyor? yi ve kt nedir? sorular gibi, bizim iin en nemli konular hakknda bildiklerimiz bak mndan ve daha ok, ileride bileceklerimizi sistemli bir ekilde ele almaktan gemektedir. Buekildeinanlarmzlahayatdahaiyianla dmzdabilincinolumasnakatkdabulunan igdsel drtlerin, toplumsal denetimlerin, kltrel ifadelerin kkenlerini daha iyi bildi imiz zaman, enerjimizi olmas gereken yere ynlendirmemiz kolaylaacaktr. Bunu da dnyaya hkim olan artlara bakarak, yapl masmecburgrnmektedir. nan karmaann olmasnda en byk et ken maddi hayatn zirvesine kan insanln artc eitlilikteki inan hastalklarnn pen esinde ikiyzllk prangalarndan kurtu lamaypbirbirlerinezararvermesinedebala yabiliriz. Ancak kt durumlardan kurtulmak

nancnAldanmas41

iin ilgisiz olmamz sonu vermedii gibi ger eklerleyzlemekteistemiyoruz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu yurduki; Kyamet gn insanlarn en iddetli azap edilecekolankendisindehayrolmadhalde insanlarnondahayrgrdkimselerdir.28 Eer arkasndan gittiimiz inanlar ve in sanlarn hayatmz dzenleyici olmas d nlyorsa, bildiimiz, hissettiimiz, umduu muz ve korktuumuz eyler hakknda Allah Telnn istedii ve insan ftratna uygun bir inan olduu hakkndaki bilgimizi ok iyi tartmamzgerekmektedir. Ancakbunuinsannyalnzbanabaarma snn mmkn olmad grlmektedir. nsan srekli bir aldanma ve aldatlma eiinde kal maktavekendinikurtaramamaktr.Busebeple Allah Telnn nnde durulmaz hkmne karyineondanyardmistemeliyiz. Hz. Mevlana kaddesellh srrahul azz Hintlilerinkaranlkbirahrabirfilgetiriphal ka gstermek istediklerini anlatrken; inanla rn oluumunda nasl aldanld, hakikatin dahi insanlarn tarafndan yanl ekilde nasl kabullenildiitemsilinibeyanetmitir. Hayvan grmek iin o kapkaranlk yere bir hayli adam topland. Fakat ahr o kadar karanlktkigzlegrmeninimknyoktu. O, gz gz grmeyecek kadar karanlk yerde file ellerini srmeye baladlar. Birisi elinehortumunugeirdi,

28

Kenz-l Ummal

42nancnAldanmas

Fil bir olua benzer dedi. Baka birinin elinekulageti, Fil bir yelpazeye benziyor dedi. Birbakasnnelineayagemiti,dediki: Filbirdireebenzer.Birbakasdasrtn ellemiti, Filbirtahtgibidirdedi. Herkes neresini elledi, nasl sandysa fili onagreanlatmayakoyuldu.Onlarnszleri, grleriyzndenbirbirineaykroldu.Birisi daldedi,brelif. Herkesin elinde bir mum olsayd szle rindeki aykrlk kalmazd. Duygu gz ancakavuca,ancakkpebenzer,avubtn filibirdenelleyemezki! Denizigrengzbaka,kpgrengz baka. Kp brak da denizin gzyle bak sen. Kpkler, gece gndz denizden meydana gelir,onlardenizhareketegetirir.Fakatsenne alacak ey, kp gryorsun da denizi gremiyorsun!.. Biz, gemilere benziyoruz. Aydn denizin iindeyiz de gzlerimiz grmyor, birbirimize arppduruyoruz.29 Aldanmakelimeitibarylabaznoksanlklar ierse de inancn derecelerinden bir aamas dr.Buaamadainsanaldanmtrveyaaldan d phesine dmtr. Aldanma ikna30, aldatl31 veya zorla kabul devrelerinde mu

29 30

Mesnevi, III, b.1260-1273 Nasihat 31 Mkfat

nancnAldanmas43

hakkakbulunmasgerekir32. Budnemlerinikinciaamasndadahaak olarak vardr. Aldanma ou zaman inan halini alarak tahkik dnemine geer. Tahkik dneminde ulalan son durum karsnda gemi unutulmaya balamtr. Dnte fazla dnlmez. Aldanmann inan ile iletirilmesi ilk ba ktayanldnlebilir.Ancakbukadarok din ve inan ekilleri olduu dnlnce bu birlikteliin hakiki cephesi aa kmaktadr. Bazenayninancnierisindebirokeitleme lerin ve ayrmalarn olmas bu durumu gs termektedir. nsanlar inanmak iin aray iindedir. Bu nedenleyaiknaoluryadaaldanmakzorunda kalr. Bir eye kavuunca onu hakikat zannet mesi kanlmazdr. Kabul edecei inancn gerek ve doru oluu artk deersizlemitir. Ancak inancnn deerine ilgisiz bile olsa bir ekilde vardr. Bu deerlendirmeyi daha iyi anlayabilmekiinuolayagzatalm. Hz. Ali kerremallh vecheye birisi geldi. Adam lm tekrar dirilmeyi ahirette hesab cenneti ve cehennemi inkr ediyordu. Hz. Aliye: YaAli!sizmslmanlarlmevelmtesi ne inanyorsunuz; biz ise inanmyoruz. Siz cehen nemden kurtulmak cennete girmek iin bir sr ibadet ediyor mal harcyor zahmete giriyorsunuz. Bu zahmet deer mi? Hem lmden sonra tekrar dirilmenin olaca ne malum? diye sordu. Hz.

32

Hara

44nancnAldanmas

Ali kerremallh veche adam sknetle din ledisonraonaucevabverdi: Evet, lmden sonra dirilmek hesaba e kilmek cennete veya cehenneme girmek ya se nindediingibiyoktur;yadabizimdediimiz vardr. ncesenindediinindoruolduunud nelim. lmden sonra ahiret hayat yoksa seninlebizayndurumdayz.Sanadayokbize de yok. Bu arada bizim Yce iin kldmz namazlarn yaptmz ibadetlerin hayr ve iyiliklerin gzel ahlakn verdiimiz zekt ve sadakalarn bize bir zarar olmaz. Ama ya ahiret varsa bizim dediimiz doru karsa seninhlinnice olur? diye sordu. Adam biraz durdudndvesonra: Vallahi her iki durumda da siz krdasnz ahiret varsa vay bizim hlimize! Yolunu ret ben de mslman olacam dedi ve mslman oldu.


knavealdanmanntesirleri nsann ikna olarak kazand inan gzel grnrken aldatlarak kazand inan zl mesine sebep olduu dnlebilir. Hakikatte ise ikisinin ayrl ok azdr. Ancak ikna ol makta zorlanan akl aldanma ansn kullan makta srarcdr. Akl inansz duramad gibi, gelecekte ihtimaline gre hata yapt aa knca, aldatldm demek ansn kay betmemekduygusuiindeyatmaktadr.Bazen gereklerinsaniinacverincealdanmakdaha hogelmektedir.Busebepleillzyonlarneki ciliigerektendahafazladr. Aldatcillzyonlariinaslndasylenecek okeyvardr.Aldananillzyoniindekaybo lupdalr.Enakll,tedbirlivetemkinlioldu unu zannedenler dahi bu illzyona maruz kalpaldanmaktadr. Aldanan iin niye aldan dn zmek yerine kandrlmas daha ho gelmektedir. Gereklerle karlamak yerine aldanarak bir eye inanmak daha kolaydr. Aldatlmaklnefsiiknaiindeayrcabirgay ret gstermesinden dolay da ikinci bir etki olarakdnlebilir. knadakiolumlulukiseinsannnefsiasn danrahatlatcolmasdr.Aldanmadaiseyuka rda belirttiimiz zere akl rahatlar. Akln kendini beenme duygusu, aldatlmay kabul lenmektedir.


Aldanmaklnnefsiayartmas Birkiiyialdatlmayasevkedenveayartan aldatan vesile veya vastalar, o ahsn zel durumuna uygun den ekildedir. Bu sayda snrlama dnlmez. Ancak en ok olanla rndanaklolanlarancelikvermemizgerekir. Aldatlmaklnezamannefsiiknayabalarsa eytanozamanonugnahasevkidahakolay lar.BunedenleAllahTelNefsiilah(yne tici) edinmek 33 konusunda uyarda bulun mutur.NefsinilahedinmekonuAllaholarak kabuletmekdeildir.AllahTelnnemirleri ne kar duyarl olmay ve itaat etmeyi unut maktr.Hibirkimsenefsinetaptniddiada etmez.Ancakonunisteklerineboyuneer.Bu aldatmaisegizlivefarkedilmeynndenok zordur. Aldatmann eitlilii konusunda Necmed din Kbra kaddesellhu srrahulazz dei kenlikhakkndaunuhabervermektedir. Birgnhalvetteyalnzolarakzikirleme gulolurkeneytangeldi.Halvetvezikirhaya tm kartrp bozmak iin hile ve tuzaklarn artrd. O anda elimde bir himmet klc hsl oldu.Ucundankabzasnakadarzerinde:Al lah, Allah kelimeleri yazl idi. O klla, insan megul eden ve Allah Tely zikirden alkoyan hatralar kovuyordum. O anda kal

33

Furkn, 43; Csiye, 23

nancnAldanmas47

bime Hyelulmerd alelmrd (Azgn eyta nn mrid iin kurduu tuzaklar) ismi ile hal vette bir kitap yazmak hatrma geldi. eyhim izin vermeden byle bir eser yazmam sahih olmaz,dedim.Benimleeyhimarasndakirab tann shhatli olmas sebebiyle sesini iittim. ylediyordu:Budnceyibrak..eyhime dantm.Buyurduki; Allah Tel bundan uzaktr bu dnce eytandandr. eytan, kendisine merid (azgn ve inat gibi irkin ve kt) bir isim verdi. Bylece eytan kendine svmez (kt isim vermez)zannettinonunbyleyapacanuzak birihtimalsaydn.Gayesiseni(kitapyazmak la) megul edip Hakk zikirden alkoymak ve iinisarpasarmaktr.34 Bu olay ile aldanmann hep er ynyle gelmeyip hayr ile olduudur. Onun iin her insann dikkatli olmas yannda Allah Te lnn yardmna gerek duyulaca da kesinlik kazanmaktadr.

Necmeddin Kbra, Tasavvuf Hayat, trc. Mustafa KARA, stanbul, 1996, s.103
34


nsannyalnzlkmcadelesi Yalnzln bu konuyla ilikilendirilmesi, insann yapsndandr. Yalnz kalan insann hatailemeoranokyksektir.nancnsonu larndan biride yalnzlktan kurtulma abas dr. Yalnzlk duygusunun giderilmesinde inan byk bir alan kapsar. Bu ekilde insa nn karlaaca etkiler karsnda tepkisinde enokbavuracadesteidir.nancnndeste ini alarak kendini muhafaza altna alr. nan cnikna,aldanmavezorlaoluunundeeride bu srada anlmaz. Ancak insanlar tekrar yal nzla dnce inanc bozulmaya balar. Bu bozulmann dardan ieriye doru olduu varsaylsadahakikatteitengelmitir.nancn dinamiklerinintemelindebulunanaldanmann kalntlarartkdayanmamayabalamtr.Her inancn vaat eden hali hazrda olumam k smlar vardr. Bozulma ile bu vaatlerin olu masnda acelecilik ba gsterince inancn ekli ve kabuklu ierii kalmtr. Bu ksm ise ok zamantatminediciolamamaktadr. nsan mcadelesinde inanc artk deerini kaybedince, ierii kendini balamaz, benlii nin yalnzlna dnce, inanca sahip olup olmamaktabulankdurumlaradphuzuru nu kaybeder. Bu srada insan inancn yerini dolduracakyeniinancnhayatakoymayaba lar. Bu bahsedilen durumun olu durumuna baklncabirsrekliliktegrebiliriz.

nancnAldanmas49

Allah Telnn kalplerine mhr vurul mu, dnemeyenler olarak bahsettii kiiler belkidebuyalnzlniinedenlerdir.nan onlariinhepaldanmaolarakkalmtr. Aldanmainancnbellibirksmndaherza man bulunduuna gre, nemli olan bu gei dnemini atlatmak gerekir. Bu sarsntl inan hayat iinde krlmalar, yklmalar, zntler, mutluluklar vb. psikolojik haller ierisinde aldanarak, aldatarak veya zorlanarak bir d nce hali iinde yorulur. Btn bunlarn hepsiyalnzlnverdiibunalmnklardr.


nancnolumasndakizafiyet nanctesisedenlerierisindeinsanlarikna ve aldatmada baarl olmak hepsine nasip olmamtr. Sahih ve doru inanlar ikna ile anlatmakbilgimizasndanolumludur.Ancak aldatma bu inanlarda nasl olacak denilirse, burada bilinmesi gereken yoldan karma an lamna gelen aldatma deildir. Bahsedilen aldatma akln zemedii sorunlara kar zmler retmektir. Sihirbazlarn oyunlar in sanlar aldatr. Olmayan var gsterir. Onun iin rasllere sihirbaz denilmitir. Hakikatte rasller inanmayan ikna etmeye alyordu. Fakataldatlmatakntsolanaklnkorkusunu gidermekiiniknayeterliolmayncaaldatlma hissi yz gstermitir. Eer ikna baarlama msa akl adatlmak duyusuna kaplp inkr etmekte hite zorlanmad gibi tepkisini ar trmaktadr.Fakatiknadakibaaryelegeiren aldatmaydasorunsuzekildeneticelendirmi tir demektir. ok vaadin tecellisi iin zaman gereklidir. Akl ise zaman ve ikna ile onlar mant ile zmekte ok zaman gecikir veya erteleyipunutmayaalr. Muhyiddin rab kaddesellh srrahul azz Fususul Hikemde Nuh aleyhisselm Fassndaonuntebliinianlatrkenbuyurduki;

nancnAldanmas51

[Yalnzca tenzih edecek olursan, kaytla ycolursun; Yalnzcatebih36edecekolursan,snrlayc olursun. Hemtenzihhemdetebihedecekolursan, Dosdoruyoldaolursunvebilgideimamve seyyidolursun. mdiikivarlktanszeden,ortakklcol du Ve (okluun tesinde) tek olandan sz eden,birleyicioldu. Eerikileyiciisen,tebihtensakn! Veeerbirleyiciisen,tenzihtensakn! mdi,senOdeilsinvesenOsun; VesenOnueylerinaynnda Kaytlanmam ve kaytlanm olarak g rrsn. Eer Nuh aleyhisselm, kavmi iin bu iki daveti birletirseydi, elbette kavmi kendisine icabet(iknaveyaaldanm)olurdu.] Nuh aleyhisselmn kavminden fazla ina nann kmay ve tufan gibi byk felaketin olmasna sebep olunacakbir azgnladme leri iknadaki paralanmadr. knadaki para lanma dediimiz aldanma ksmnn noksanl dr.Herinsaniknaolmadgibibazinsan larn aldanmas daha fazladr. Eer bu ksm orada iletilseydi onlar akllarn nefislerine karkullanacakt.Nefsiniknaolmasndaakln
35

Tenzih: Allah Tel'y her eit kusur, noksan ve ortaktan uzak bilip sylemek, eksik ve kusurdan uzak sayma. 36 Tebih: (C.: Tebiht) Benzetmek, benzetilmek. Benzeti. Bir vasfta vehmetmek.
35

52nancnAldanmas

yardmgereklidir.Aklaldanmaktanrahatsz lkduymaz. Konuyu daha ok aarsak, ocuklarn akl ile sorumlu tutulmas, ergenlik ya 12, ceza ya medeni hukuk 18 sayarken, nefsin ikna edilmesinde, ya fazla aranmaz. ocuklar iin aldanm akl ile 8 yanda bir gerei kabule iknaettirebiliriz. Nefiskkyataaklmelekelerinitamka zanmamtr. Onun iin kk yata verilen nefsiiknaedicibilgiileaklnsreklialdatrz. Aklkendinibulacadnemegelincebuveri len bilgilerin nda kendini toparlamaya alrken artk bir etkilenme iinde kendini bulmutur. Bulduu bilgiler, dnceler za manla inan halini alr. Doru ve yanl inan bulunduu haliyle artk sorgulanmaz olmu tur.


nancnsorgulanmas nsan hayatnda kendini sorgulamaya ihti yahissettiiveyamecburolduudnemlerde sonularn durumuna gre skntya dmesi ihtimali yksektir. Gzellie, iyilie, dorulu a gtren tesir ve hazlar kaybetmi olduu anda znt vcuda ve ruha sirayet etmekte dir. Artk ruh fonksiyonlarda aalanma, dme, saknmalar, korkular ve merakl fikir ler ve younlama noksanl srekli inancn sarsmaya balarsa, ileri safhada bunalmaya, fikirleri lgnla dnmeye balayacak de mektir. nsan istikametini kaybettii anda inanca ball zayflam veya istikametinden ayrl mayabalamtr. nanc doyabilecei ruh tatmine eremedi inde, kii aray iine decektir. Ancak bu yanl bir balangtr. Balangta rh sarsn tlar olunca yine yanl ve sapk inanlara ka plmas muhtemeldir. Bu trl bir arayn sonudaolmayacaktr.AllahTelnnyardm olmadan aratrmas ile hakikati bulma mm kndegrnmemektedir.Skntyadenkim se, ruh tatmine eremedii gibi, ruh karkla rn ac sonularndan de kendisini asla kurta ramamaktadr. AllahTel,Raslllahsallallhaleyhive sellemehitabengeenayette;

54nancnAldanmas

Seniarmbulup,doruyolaeritirme di mi? 37 skntnn gideriliinde bir yardmn varln aikr etmektedir. nsann benliine dknl her eyin nne gese de Allah Telnnmuradherzamanndegelmektedir. phe yok ki, sen sevdiini hidyete erdi remezsin.VeAllahdilediinihidyeterdirirve o,hidyeteerecekleridahaziydebilendir.38 Buayetiniaretiilebugnzerindebulun duumuz inancn hakikatinde Allah Telnn zelvebilmediimizekildeihsanveyaengeli bulunmaktadr. Onun iin iftihar etmek veya zlmekten uzaklap dmzdaki insanlara kar merhametle muamele klmak mecbur ve gereklidir. nancnkiiasndansorgulandndado ru ve yanl olma as kapaldr. Bakasnn sorgulamasndaisekriterlerinindoruveyan l olmas aktr. Bakas sorgulama yaparken kendikstaslarnilerisrereksorgular. Unutulmamaldr ki, inan sahibi sorgula ma seviyesinden dm ve kendi inancnda olanlar kurtulmu olarak grr. kna ve al dand eyin doruluu ve yanll deer kaybnauramtr.Sorgulamafaktrnkay betmikiinininancndadorulukveyanllk negatiflemitir. Rasllerindingetirdiidnemitibarileaz olan ittiba daha sonraki dnemlere baklnca, say itibar ile kyaslanmayacak kadar by mtr. lk ikna ve aldanmann inanca tahvi

37 38

Duha, 7 Kasas, 56

nancnAldanmas55

linden sonra artk ikna safhas bitmi, ikinci ksm olan aldanma nde olan safhas bala mtr. Bu nedenle inancn elde ediliinde ilk anlarda kabul edilmeyecek birok durum son dnemde kabul edilme ve alkanlk halini almasgrlmektedir. Nietzschenin; Tanr ld. Onu biz l drdkvehepimizOnunkatiliyiz.39Tanrnn lm, Hristiyani deerlerin/ahlakn artk inanlmaz oluu ve znde nihilizm 40 olan Avrupa insannn da lmesi demektir. Zira Tanr deerler hiyerarisinin zirvesidir. Ni etzschenindncelerindekibuszleraslnda aldanmann habercisidir. Ancak bu sorgulama onuintiharnadorugtrenbiryolunal nasebepolmutur. Sonu olarak, gerekte inanc yarglama ta rafllyla ve zamanyla aldatr. Yargda nasl mspet veya menfilik geerliyse inanta da geerlidir. nancmz bize gre ok geni ve kapsaml olduu iin benlik onu belli snrlar iinde tutamaz, anlamadmz eyleri de ka bul ederiz. Bu nedenle baz eylere kolaylkla

(NETZCHE, Friedrich; en Bilim. (trc. Levent zar) Bursa: Asa Yaynlar (2003),130). 40 Hiilik: Hiilik, Nihilizm veya Yokuluk 19. yzyl ortalarnda Rusya'da zellikle gen entelektel kesim arasnda taraftar bulan bir felsef yaklamdr. Latince nihil (hi) szcnden tretilen Nihilizm, bilimsel bilgi dnda hibir gerek bilgi olmadn kabul etmektir. Rus edebiyatnda ilk kez Nedejin'in bir makalesinde Pukin iin kullanld. Bu yaklamn uzants olarak da toplumda yerleik kurallarn, kurumlarn, deer yarglarnn ve ahlk kurallarnn inkar edilmesine varr.
39

56nancnAldanmas

sapyor ve ktye iyi diye, yanl doru diye seebiliyoruz.Belkialdanmakvegnahileyi tebundanmeydanagelmektedir. zgrlmzn kayna Allah Telda dr. Seiyorsak onun muradyla semekteyiz dir. Bizi pheden kurtaran da bu zgr sei imizdir.Descartes,Kukulueylereinanmaktan kanmamzvebylecealdanmaktankurtulmamz salayanbirzgrseiimizvardrdemitir. Descartes inanlarmz sorgulamaktansa, daha dorusu bilgilerimiz arasnda nyargla rmz bir bir ayklamayakalkmaktansa byle birayklamayabelkibirmryetmezdibilgi lerimizibirdefapheyekoymamzdahado ruolacaktrdiyednmtr. Belki tm bilgilerimizi pheye koymak, geersizsaymakanlamnagelebilir.Yadauve bu artlarda edindiimiz nice bilgimiz inanc mzvardr,bunlarayklamaya,iyisinibiryana ktsn bir yana ayrmaya kalkmak iinden klabilecek bir ite deildir. Yaplmas gere ken, zihnimizi datp yeniden kurarcasna inancmz bilgilerimizi phe ile beraber yeri nekoymaktr.Descartesyledemitir. Byk insan olmadan nce ocuktuk, henz aklmz tmyle kullanamadmz iin duyular mza kendini sunan eyleri bazen iyi bazen kt diye yargladk, bylece bizi dorunun bilgisine ulamaktanalkoyanbirokinanortayakt,onlar bizi ylesine engelliyor ki onlardan kendimizi kur tarmamz mmkn grnmyor, bu yzden en kk bir kesinliksizlik kukusu uyandrabilen her eyi hayatmzda bir kere pheye koymaya ynel meliyiz.

nancnAldanmas57

Epikrosdiyorki;Gerekkfirler,kalaba lklarntapndklartanrlarinkredendeil; asl, kalabalklarn inandklar tanrlar do rulayan kiidir Aslnda buradan kan mana Hz. Ali kerremallhu vechenin syledii sz dr. SaknHakkbazkiilerlebiliptanmaya alma; nce Hakk bil, sonra Hakk ehlini tanmayaal.


Herkesininanckendinedoru nsanlarn inanlarndaki tasavvuru iki e kildedir. inanlarnda yaratt dnce veyainanlandncedir. nsann dncesi, inancna veya zannna gre doru olunca bakalarn kabullenmekte zorlanmaktadr. Koyduu snrlar dahi dier insanlar ylesine kapsar ki, kendi dahi bir zamansonrakoyduusnrnartkaamaz. AllahTelbuyurduki; Kulum beninasl bilirse (zannederse)ona ylemuameleederim41 Bu hadis insanlarn inancnda eitliliin oluunu haber vermektedir. Bu durum, bir anlamda,sayszinantasavvurunun42imk nndourmaktadr. Birrivayetteise,AllahTel,kyametgn ztnda bulunduu hal zere kullarna tecell eder. Fakat hi kimse Allah Tely kabul et mez ve Sen bizim Rabbimiz deilsin diye karlar. Bunun zerine Allah Tel, herkese herkesin zt hakkndaki tasavvuruna gre tecell eder. Bylece herkes, kendi inancna gre grd Allah Tely kabul eder. Ve

Hadis mttefekun aleyhtir. Bkz. Buhar. Tevhid. 15: Mslim. Tevbe. 1. Zikir. 2.19: Tirmz. Zhd 51. Daavat. 131: bn. Mce. Edeb. 53.58: Darimi. Rikak. 22 42 Tasavvur: Hayal gc, imgelem, hayal, hayal etme, kuruntu,
41

nancnAldanmas59

Onu ikrar ederler. Ancak Allah Tely hak kyla bilmekten aciz kalmlardr. Sadreddin Konevkaddesellhsrrahlazz,bunuy leifadeetmitir: Hakk, kyamet gn mminlere tecell eder, onlar da Hakk ile kendileri arasndaki almetigrmediklerisrece,Hakkinkreder lerveondankanrlar.Szkonusubualmet, Hakka dir o yledir, yle deildir eklin deki inanlardr. Hakk, onlar iin suretlerde bakalar (tahavvl) ve her birisi, kendi al metiileOnutanr.43 ncelikle inantaki sonsuz eitlilik Allah Telnn bykllnn iaretidir. Bu eit lilikileherkeskendisibakmndanbirinanca sahip olur ve bylece pek ok inanlar ortaya kar. nsann mutlaka belirli ve snrl bir inanca balanma ihtiyac ve ftratnn gerei olduunu bilmekteyiz. nsann hibir ekilde bilemediivehakkndahkmveremediibir eye inanmasnda eitlilikten kurtulmas mmkn deildir. Ayrca ayn inan iinde bulutuu kiilerle dahi badaamad pek ok konusu da vardr. Bu durumun k inantaki,bilme,iknavealdanmaimknlarile

bkz. Suad el-Hakim, el-Mucem, 87 vd; Ebul-Ala Afifi, Fussu'l-Hikem Okumalar in Anahtar (trc. Ekrem Demirli, z Yay. 2000), s. 54 vd. Vahdet-i vcd ve ilh- mutekd hakknda bkz. Abdlgan en- Nabls, Gerek Varlk, 76 vd; Konevde lh- mutekd ve sbjektif Tanr tasavvuru iin bkz. Nihat Keklik, Sadreddin Konevnin Felsefesinde Allah-Kainat ve nsan, s. 51 vd.; Ekrem Demirli, Sadreddin Konevde Mrifet ve Vcd, s. 145 (doktora tezi, M. . S. B. E., 2003)
43

60nancnAldanmas

eittir. Allah onlarn kalblerini ve kulaklarn mhrlemitir, gzlerinde de perde vardr ve bykazabonlariindir.44 Bu ayet ile insann aldanmayacan d nmek yanltr. Yani insan yalnz kalnca ve braklncamuhakkakaldanrdemektir. Hz. Mevlana kaddesellh srrahul azz mesnevisindeki uzun hikyelerden birisi olan Yahudi padiahn hikyesinde 45 ikna ve al danmanninantakiseyri,aldatanvealdanan lar sz konusu edilmitir. Bu nedenle inancn tahkik safhasna kavumadnda ok faydal olmad ve sonuta hsran olunaca anlatl maktadr. Yahudipadiahhikyesiksacayledir: Yahudiler iinde zlim, sa aleyhisselm dman ve Hristiyanlar yakp yandrr bir padiahvard.sanndevriyle,nbetonundu. Musann can oydu, onun can Musa. a padiah, Tanr yolunda o iki Tanr dostunu birbirindenayrd. Usta, bir aya yr, var, o ieyi evden getirdedi. a, O iki ieden hangisini getireyim? Akasylededi. Ustadediki:Oikiiedeildir.Yr,a lbrakfazlagrcolma! a, Usta, beni paylama. ie iki dedi. Ustadediki: Oikiieninbirinikr!

44 45

Bakara, 7 Mesnevi, I, b. 324-739

nancnAldanmas61

rakbirinikrncaikisidegzdenkaybol du. nsan tarafgirlikten, hiddet ve ehvetten aolur. ie birdi onun gzne iki grnd. ieyi krnca ne o ie kald, ne br! Hiddet ve ehvet insan a yapar; doruluktan ayrr. Garezgelincehnerrtlr.Gnlden,gze, yzlerceperdeiner. Kadkalbenrvetalmayakararverinceza limi, alayp inleyen mazlumdan nasl ayrt edebilir? Padiah, Yahudice kininden dolay yle bir aoldukiamanYaRabbi,aman! Musa dininin koruyucusuyum, arkasym diyeyzbinlercemazlummminldrtt. Padiahn yle yol vurucu, yle hilekr bir veziri vard ki hile ile suyu bile dmlerdi. Dediki: Hristiyanlar, canlarn korurlar ve dinle rinipadiahtangizlerler.Onlarazldr,n k ldrmede fayda yok, Dinin kokusu k maz;miskvedaacdeilki! Yz tane klf iinde gizli srdr. D, sana malmdur ama iiaksine.Padiah: Pekisylebakalm,neyapalm;buhusus tanehilevetezvirdebulunalm,aresine? Ne yapalm ki dnyada ne ak dindar, ne gizli din tutar bir Hristiyan kalmasn dedi. Vezirdediki: Banagazapederekhkmet,kulamelimi kestir;burnumu,dudamyardr!Ondanson rabenidaraacnagtr.Oesnadabirefaati suumunaffndilesin.Buiidrtyolazbir yerde,telllpazarndayaptr.

62nancnAldanmas

Ondansonradabeni,huzurundanuzakbir ehresrkiben,onlarnarasnayztrldin kaytszlsokaym. Vezirin Hristiyanlara hilesi bu halde diye yimki: BengizliHristiyanm;eysrbilenTanr; sen benim gnlm bilirsin! Padiah, benim imanm anlad; taassuptan dolay canma kasdetti. Dinimi padiahtan saklamak, onun dinindengrnmekistedim. Padiah,benimsrlarmdanbirkokusezdi. Szlerim huzurunda kusurlu grnd. Vezir, bu hileyi, padiaha sayp dknce padiahn gnlnden endieyi tamamyla giderdi. Padi ah, vezire, vezir ne dediyse yapt. Halk, bu gizlivehakikatimehulhiledendolayarp kald. Onu Hristiyanlarn oturduklar tarafa srd.Vezirdeondansonrahalkdaveteba lad. Yz binlerce Hristiyan, azar azar onun etrafna topland. O, onlara gizlice ncilin, znnarn ve namazn srrn anlatmaktayd. Grnte din hkmlerini anlatyordu; fakat bu anlat, hakikatte onlar avlamak iin slk ve tuzakt. Bunun iin (gizli hileyi anlamak mkl olduundan) baz ashab, Raslllah sallallhaleyhivesellemden,azgnvehilekr nefsin hilesini sorarlar; Nefis, ibadetlere ve candangelenihlsagizligarezlerdennekar trr?derlerdi. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden ibadetin faziletini ve sevabn arayp sormaz lar; Apakayphangisidir?diyekthuylar sorarlard.

nancnAldanmas63

Hristiyanlartamamylaonagnlverdiler. Zatenavamntaklidininkuvvetineolabilirki? Kalplerinin iine onun muhabbetini ektiler, onusannhalifesisandlar.Oisehakikattetek gzlmelnDeccld. Ey Tanr, feryadmza yeti; sen ne gzel yar dmcsn! EyTanr,yzbinlercetuzakveyemvar,bizlerde yemsizkalmhaliskulargibiyiz.Heranyenibir tuzaa tutuluyoruz, istersek her birimiz, birer do anvesimurgolalm.Senbiziherzamantuzaktan kurtarmaktasn. Ey gani ve mstan Tanr, biz yinebirtuzaadorugitmekteyiz!Bizbuambarda buday biriktirmede, toplanan buday yine kay betmekteyiz. Biz, bu vahi mahlklar topluluu, dnmyoruz ki budayn noksanlamas farenin hilesindendir.Fare,ambarmzdeldike,hilesinden ambarharabolmutur. Ey can, nce farenin errini defet, sonra budaybiriktirmeyeal,abala!Obykler bynnhaberlerindenbirinidinle:Huzu rukalbolmadkanamaztamamolmaz. Eer bizim ambarmzda hrsz bir fare yoksakrkyllkibadetbudaynerde? Hergnlkazarazarsadikaneibadettane leriniinbuambarmzdatoplanmyor?..... .Okfirvezir,dinnasihatisiolarakhile ile badem helvasna sarmsak kartrmt! Hristiyanlarn iinde akl eren zevk sahibi olanlar vezirin sznde aclk karm bir tat anlayphilesinisezdiler. Vezir, garezle kark ltif szler sylemek te, gl sulu eker erbetinin iine zehir dk mekteydi. Sznn d yz, yolda evik ol,

64nancnAldanmas

diyordu. Ardndan da cana, gevek ol demek teydi. Gmn d ak ve berraksa da el ve elbiseondankatrangibibirhalehalegelir. Vezirinszleri,uyankvezevksahibiolan lardan bakalar iin bir boyun halkasyd (onun szlerini kabul etmiler, ona uymular d). Vezir, padiahtan alt ay ayr kald, bu mddet zarfnda sa aleyhisselma uyanlara snakoldu.Halk,umumiyetledininide,gn ln de ona smarlad. Onun emir ve hkm nndeherkes,canfedaediyordu. Padiahlavezirinarasndahabergidipgeli yordu. Padiah, ona gizlice vaatlerde bulunu yordu. Nihayet muradnn hsl olmas, Hris tiyanlarn topran yele vermesi iin. Padiah Ey devletli vezirim, vakit geldi, kalbini gamdan tez kurtar diye mektup yaz d.Vezirde Padiahm; ite imdicik s dinine fitne lersalmaiindeyimdiyecevapverdi.Hristi yanlarn on iki ksm hkmetleri zamannda, s aleyhisselm kavminin on iki emri vardr. Herfrkabiremretbiydi;kendibeyinetamah yznden kul olmutu. Bu on iki emrler ka vimleri, o kt vezire balanmlard. Hepsi, onun szne itimat ediyordu, hepsi onun mesleineuymutu.O,l,derdemezheremr hemenoandalrd. Vezir, her emrinadnabirer tomar dzd. Her tomarn yazs, baka bir olayd. Her biri ninhkmbakabireittir.Bubatanaaya kadar ona aykrdr. Birinde riyazat ve alk yolunutvbeninrkn,Tanryadnnart yapm.Birinde

nancnAldanmas65

Riyazat faydaszdr, bu yolda cmertlik ten baka kurtulu yoktur demiti. Birinde demitiki: Seninalkekiin,malveriinmbuduna irkkomadr.GamverahatzamanndaTan rya dayanmak ve tamamyla teslim olmak tangayrihepsihiledir,tuzaktr. brndedemitiki: Vacip olan hizmettir, yoksa tevekkl d ncesisutanibarettir.Birinde; Dindekiemirvenehiyler,yapmakiinde il,aczimizibildirmekiindir.Tkionlardan ciz olduumuzu grelim de Tanr kudretini bilelim,anlayalmdemiti.brnde, Kendi czini grme, uyan, kendine gel; o aczi gr, kfran nimettir. Kendi kudretini gr ki bu kudret ondandr. Kudretini, onun nimeti bil ki, kudret odur demiti. Birinde demitiki: Buikisindendege,nazarnahernesar saputolur!brnde; Bu mumu sndrme ki bu gr, meclise mummesabesindedir.Eernazardanvehayal den geersen gece yars visl mumunu sn drmolursundemiti.Birindedemitiki: Sndr, hi korkma ki yz binlerce kar ln gresin. nk nazar mumunu sndr meklecanmumuartar,kuvvetbulur.Sabrnn yzndenLeylnMecnunolur!Kim,zhitlii yznden dnyay terk ederse dnya onun nneok,dahaokgelir!Bakabirinde; Haksananeverdiyseonuicatederkentat llam. Kolaylatrmtr. Onu gzelce al; kendini zahmete sokma demiti. Birinde de

66nancnAldanmas

mitiki: Kendineaitolanterket,nktabiatnn kabul ettii, merduttur, ktdr. Birbirine aykr yollar, nefse kolaydr, herkese bir din, canolmutur.EerHakkndinilerinikolay latrmas,dorubiryololsaydherYahudive mecusi,Tanryduyar,anlarddemiti.b rndedemitiki: Kolay,odurkignlhayatvecanngda s ola. Tabiatn holand her ey, vakti ge ince, orak yere ekilmi tohum gibi mahsul vermez. Onun mahsul, pimanlktan baka bir ey olmaz; onun kazanc, sahibine ziyan danbakabireygetirmez.Ozevk,sonunda danndeolduugibikolayvehogrnmez; nihayetteadgolur,glenmibirhalegelir. Sengletirilmile, kolaylatrlm,birbi rindenayrdet;bununyzndesonunanaza rangr,onunyzndesonunanazaran.Bir tomardada; Birstadara.kbetigrmehassasnne septe (unun bunun soyundan gelmi olmakta vebununlanende)bulamazsn. Her eit din slikleri stad aramakszn, peygamberlere tbi olmakszn ilerin kibetlerini grdler, kendi akllarnca netice hakknda istidlllerde bulundular da bu yz den hata ve dallete dtler. kbet grme; elledokunmu,rlmdeildir.Byleolsayd dinlerde nasl ayrlk olurdu? demiti. Bir tanesindedemitiki: Ustadasensin;nkustaydasentanr sn.Er ol, erlerin maskaras olma; kendi ba nnaresinebaksersemleme.Birdierinde;

nancnAldanmas67

Bunlarnhepsibirdir.kigrenkimsea adamcazdrdemi.Birtomardada; Yz,naslbirolur,bunukimdnr,me erkideliolsun!Bunlarnherbiri,brnn zdddr. Gayr zehirle eker nice bir olur? Zehirden de, ekerden de gemedike vahdet bahesindennicekokualabilirsin?demiti. Osdininedmanolanvezirbutarzda, bueitteonikitomaryazd. htilaf;giditarzndadr,yolunhakikatin dedeil. Vezir,saleyhisselmnbirrenkteoluun dan koku almamt. O, s kpnnmizacn dan huy kapmamt. Yz renkli elbise, s aleyhisselmnsfkpndensabarzgrgibi sade ve ltif bir hale gelir, tek bir renge boya nrd. Birlikteki bu tek renklilik, insana usan ve sknt veren tek renklilik deildir. Belkiotekrenkdenizgibidir,onadalanlarda balk gibi hayat ve nee iindedirler. Karada geri binlerce renk var, ama balkla rnkuruluklasavavar! Sonra vezir kendince baka bir hile kurdu. Vaizvenasihatibrakphalvetegirdi.Mritleri yakp yandrd. Tam krk, elli gn halvette kald. Halk onun itiyakndan, hal ve tavr ile sznden, sohbetinden uzak dtkleri iin deli oldular. Onlar yalvarp szlanyorlard, vezirisehalvetteriyazattanikibklmolmu tu.Hepsibirden Bizsensizktbirhaledtk,karklk iindeyiz. Deneini yeden birisi olmadka krn ahvali ne olur? nayet et. Allah iin

68nancnAldanmas

olsun, bundan ziyade bizi kendinden ayrma! Bizler ocuk gibiyiz, sen bize dadsn; sen bi zim zerimize o glgeyi de demilerdi. Vezirdediki: Ruhum dostlardan uzak deildir. Fakat darkmayaizinyok. Emrlerricaveefaate,mritlerdiluzatma yabaladlar: Eykeremsahibi!Bunekttalihkisensizg nldendeyetimkalmzdr,dindende.Senbaha nelerediyorsun,bizisedertleyrekyangnlndan souksoukahedipduruyoruz.Bizseninsohbeti nealmz.Bizseninhikmetstnlebeslenmiiz. Allah akna bize bu cefay yapma; ltfet, bugn yarna brakma! Gnln raz olur mu, klarn, kbetistifadesizkalsnlar?Hepsidekaradakibalk gibirpnyorlar.Suyua,rmanbendiniyk!Ey zamanede eiolmayan zat!Allah Tel akna hal knimdadnayeti!Vezirdediki: Dikkat ediniz, ey dedikodu dknleri! Dildenkanvekulakladuyulanzhirivaizle ri arayanlar! Bu aalk duygu kulana pa muk tkayn, ten gznden duygu ban zn!Ogizlikulanpamuu,bakuladr,bu kulak sar olmadka o can kula sardr. Hissiz,kulaksz,fikirsizolurkirciTanr na geri dn hitabn iitesiniz. Sen uyanklk dedikodusunda olduka uyku sohbetinden nasl olur da bir koku alabilirsin! Bizim s zmz iimiz, harite yrmektedir. Btn yrmekisegklerzerindeolur.Cisim,kuru luu (bu lemi) grd, nk kuruluktan (bu lemden) dodu; can ss, ayan denize att.Kuru cismin yrmesi, kuruya dt,

nancnAldanmas69

amacannyrmesinegelince:Ayandenizin taortasnabast.mrkurulukyolunda;gh da,ghdeniz,ghovaaarakgeipgittikten sonra... Abhayat,neredebulacaksn;denizdalgala rn nerede yaracaksn? Kara dalgas, bizim kuruntularmz, anlaymz ve fikrimizdir. Denizdalgasisekendindengei,sarholukve yokluktur. Sen bu sarholukta olduka o sarholuktan uzaksn. Bundan sarho olduka o kadehten nefretederdurursun. Zhirdedikodusutozgibidir.Kulakgibibir mddetdinlemeyidetedin! Mritler, halveti terk et diye tekrar srarla yalvardlar ve dediler ki: Ey bahane arayan hakmbucefaybizerevagrme!Vezir Halveti terk etmem diye cevap verdi. Hepsibirdendedilerki: Eyvezir,inkretmiyoruz,bizimszmz ayarn sz gibi deildir. Ayrlndan gz yalarmzakmakta,canmzntiindenahu vahlarcomakta! Vezirin, halveti terk etmede mritleri mitsizbrakt.Vezirierdenseslendi: Ey mritler, benden size u malm olsun kisaleyhisselmbanaHepyaknlarndan, arkadalarndanayrl,tekol,Yznduvara evirip yalnzca otur, kendi varlndan da halvetiihtiyaretdiyevahyetti.Bundanson rakonumayaizinyok,bundansonradediko du ile iim yok. Dostlar, elveda! Ben ldm, ykm drdnc ge ilettim. Bu suretle de atee mensup felein altnda zahmet ve me

70nancnAldanmas

akkatler iinde yanmayalm. Bundan sonra drdnc kat gk stnde, snn yannda oturacam. Nedensonraoemrleriyalnzvebirerbirer arpherbirinebirszsyledi.Herbirine s dininde Tanr vekili ve benim halifem sensin, br emrler senin tbilerindir. s, umumunu senin taraftarn ve yardmcn etti. Hangi emr, ba eker, tbi olmazsa onu tut; ya ldr yahut esir et, hapse at. Ama ben sa iken bunu kimseye syleme, ben lmedike, reislie talip olma. Ben lmedike bunu hi meydana karma. Saltanat ve galebe dvasna kalkma. te u tomar ve onda Meshin hkmleri... Bunu mmete tasih bir tarzda oku! dedi. O, her emre ayr olarak unusyledi: Tanr dininde senden baka naib yoktur! Her birini ayr ayr arlad. Ona ne syledi ise buna daonu syledi.Her birine bir tomar verdi, her tomar brnn zddn ifade edi yordu. O tomarlarn metni Ya harfinden Elifharfinekadarolanharflerinekillerigibi birbirine aykrdr. Bu tomarn hkm, b rnnzddyd,buztdiyetibundanncebil dirdik. Ondan sonra daha krk gn kapsn kapa d. Kendisini ldrp varlndan kurtuldu. Halkonunlmnhaberalncakabrininst kyametyerinednd.Birhaylihalkonunyas ilesalarnyolarak,elbiseleriniyrtarakmeza rstneyld.Araptan,Trkten,Rumdan, Krttenorayatoplananlarnsaysndaancak Tanr bilir. Mezarn topran balarna serpti

nancnAldanmas71

ler.Onunderdiniyerindevedertlerinederman grdler. Bir ay ahali, mezar stnde gzle rindenkanlyalarayolverdiler.Onunayrl derdinden padiahlar da, bykler de, kk lerdeahufiganediyorlard.Biraysonrahalk dediki: Ey ulular! Siz beylerden o vezirin maka mna oturacak kimdir. Ki biz o zat, vezirin yerineimamvemuktedatanyalm.Elimizide, eteimizideonunelineteslimedelim. O emrlerin birisi ne dp o vefal kav minyannagitti.Dediki: te o zatn vekili; zamanede sa halifesi benim.tetomar,ondansonravekilliinbana aitolduunadairburhanmdr. br emrde pusudan kageldi. Hilfet hususunda onun davas da bunun davas gi biydi. O da koltuundan bir tomar kard, gsterdi. Her ikisinin de Yahudi kzgnl balad. Dier emrler de bir bir katar olup (birbirlerinin ardnca davaya kalkp keskin kllarektiler.)Herbirininelindebirklve bir tomar vard; sarho filler gibi birbirlerine dtler. Yz binlerce Hristiyan ld, bu su retle kesik balardan tepe oldu. Sadan, sol dan sel gibi kanlar akt. Havaya, dalarcasna tozlar kalkt. O vezirin ektii fitne tohumlar, onlarnbalarnafetkesilmiti. VezirinhilesiileHristiyantopluluukendi kendiniyoketmekiingayretiinegirmiti. Bu anlatlanlar aldanmann inan ekline dnnnhikyesidir.


Netice nsann,lemlerinsahibiAllahTelnnih san buyurduu inancn kendi kabul ettii e kilde olmasnda ztnn ikram olduunu ka buletmesigerekir.Yukardaaklamayaal tmz zere aldann kanlmazl grl mektedir. Hi kimse bir bakas hakknda leh ve aleyhte yorum yaparken unutmamal ki, inancnda yalnz kendi gayretinin kfi derece de yeterli olmad, gvenilir aklnn aldana rak, aldatclardan biri olarak saptmasna se bepolabileceiniaklndankarmamaldr. nsann dnyann neresinde geleceinde zgrl yoktur. Doduktan sonra akl a na ve ahsiyet geliimini salarken de ikna ve aldanmannetkisindenkurtulamadnbiliyo ruz. nsan taklit anda (ocukluunda) krl maz bir engelin iinde hakikat penceresinin aydnlngrecekkudretideolmamassebe biyle, bir girdap iinde etkilenmesi de kesin gibidir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurduki; Herocukftratzerinedoarbuyurduve sonradauayetiokuyundedi: HakkaynelerekkendiniAllahninsanla ra yaratlta verdii dine ver. Zira Allahn yaratnda deimeyoktur; ite dosdoru din budur,fakatinsanlarnoubilmezler.46

46

Rum, 30

nancnAldanmas73

SonraRaslllahsallallhaleyhivesellems znyletamamlad: ocuuannevebabasYahudiletirirveya Hristiyanlatrr veya Mecusiletirir. Tpk hayvanndourunca,azalartamolarakyavru dourmas gibi. Siz kesmezden nce, kula kesik olarak domu hayvana rastlar ms nz?Dinleyenler: EyAllahnReslu,kkkenlenlerhak knda ne dersiniz (cennetlik mi, cehennemlik mi?)diyesordular.Hz.Raslllahsallallhaleyhi vesellemucevabverdi: (Yaasalard)naslbiramelileyeceklerdi AllahTeldahaiyibilir.47 [Fahreddini Rz hirete intikal ettiinde, malumsuallerinhepsinecevapverdiktenson raSeninimannnaslbiriman?sualinecevap veremiyor. Aklna gelmiyor, manevi olarak Necmddn elKbr kuddise srruhulazz Hazretlerine soruluyor. Necmddn elKbr diyorki; Taklittir, de, taklit. Taklittir, diyor. Ki min taklidi? diye soruyorlar. Raslllah sallallhaleyhivesellemintaklidi,diyor.Sz nkabulediyorlar Bunun iin kelimei ehdette olsun, keli meitevhddeolsun,irfansahibibyklerimiz La ilhe illallah al muradillah La ilhe il lallahtan Allah Telnn kastettii murat ne ise,almuradRasulillahRaslllahsallallh

47

Buhr, Ceniz 80, 93; Mslim, Kader 22, (2658); Muvatta, Ceniz. 52, (1, 241); Tirmiz, Kader 5, (2139); Ebu Dvud, Snnet 18, (4714).

74nancnAldanmas

aleyhive sellem Efendimiz tebli ederkenne kaste diyorsa ben de o kastla diyorum veya sen de yledederler.Vebutaklittir.]48 Bu rnekler ile lim ile cahilin arasndaki farkn azln grnce dnmemiz gereken uolabilir. Allah Telnn nimet olarak ihsan buyur duu slam nimeti ve inancna ok bir gayret gstermeden kavutuumuzdan krmz artrmalyz. Bu nimete kavuamayan dier kullarna merhamet etmeli onlara yardmc olmalyz. nancn ilk temellerinden bir ksm olan aldanma herkes iin geerlidir. Eer bu ekilde olmam olsayd, rasllerin geliinde birmanabulunmazd. Herhangi bir inanca sahip olan hakknda bulunacamzyargnnsondurumuhakknda Allah Telnn hkmetme, mkfat ve ceza hakkna tecavz etmemeliyiz. rnek verecek olursak; bizim mslmanlmz karsnda Hristiyannyargsbizimaldandmz;biz mslmanlarn onlar hakkndaki yargmz ise onlarnaldanddr. nsanlar aslnda hep kendilerinin hakl ol masn arzuladklar gibi yarglarnda da ken dilikleri ne kar. Bu sonu ise normal bir durumolduukadar,sonuasndansaknca lar bulunmaktadr. Bu da baka aldanma se beplerindenbiridir. EbucehilbirgnRaslllahsallallhaley hiveselleme

(NANER, . Turul, Gnl Sohbetleri, st, 2005, s. 13)

48

nancnAldanmas75

Beni Haimde senden daha irkin suratl birigelmemitirdedi. Raslllahsallallhaleyhivesellemher nekadarhaddiniatnsadayinedorusyle dindedi. Biraz sonra Ebubekir radiyallh anh Raslllahsallallhaleyhiveselleminyanna gelince Eygne yzlResul, Senden dahagzel yzlbiryzgrmedimdedi. Bununzerine Eyazizdost,eydeersizdnyadankurtu lan,dorusyledindedi. Orada bulunanlar bu durum karsnda a rp, YaReslullah!Buikisibirbirinezteyler sylediler.Senherikisinededorusyledin dedin,bununsebebinedirdiyesordular. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu yurduki; Ben Allah (celle cellh)n cillad aynaym,banabakankendinigrr Ebubekir radiyallh anh ile Ebucehil inanlarnda bulunan farkllk ikna ve aldan mann seviyelerinin deiikliidir. Ebubekir radiyallhanhiknaolmadakiyksekseviyesi ile Ebucehilin aldanmadaki yksekliinin inancatesirleribuekildekendinigstermitir. Ancak insanlar aldanmalaryla, inanlarnda bulunan tutarszlklaryla bile birbirlerinden ayrlma durumuna hibir zaman gelemez. nsanlarn birbirleri hakkndaki dncelerle milletvecemiyetolduklardnlnceonlar bir arada tutann Allah Tel olduu kesilik

76nancnAldanmas

arzeder. Sonu olarak, inan insan hayatnn ayrl maz paras olunca onun aldanma ve ikna ile olmas, bir zaman sonra ilikilerdeki kuvveti nemini kaybeder. Ancak menfaatlerin ve kuvvetin eline getii inan gurubu karsn dakinehuzurluvegzelyaamahakknasayg duymasgerekmektedir.Eerbuhaklarnbiri sibirnedenleterkedilmeyebalanlrsa,insan lardaki hayatta kalma arzular ile birbirlerine saldrmayabalamalarvekaosoluur. Sosyal hayatta inan zerindeki basky kaldrmak veya artrmak ile hibir kazan ol madn tarih boyunca grlmtr. nancn kazanlndaki tesadf, ikna ve aldanma bah settiimizgibiokeitliolduunagre,hangi inancn Allah Telnn kabul ettiinden ok, insan olarakne olduumuzunfarkna varmak gerekir. nsanlarn kendini hakikati bulmu zanne dip,kendidinkardeineyolunbenimanlad ma uymuyor, benim bildiime uy dememe si,bununyerinekendisininbilebiraldatcm olduunu dnmesi gerekir. Uyulacak biri vardr. O ise Raslllah sallallh aleyhi ve sellemdir.Onuniinkendialdandnsand insanlaryerine kendialdanmtr. Kimin alda np kimin hakl bulduunda karar verme yet kisi yalnz Allah Telnndr. Allah Tel bu hakkkimseyevermemitir. Ayn dine sahip olanlarn bile ihtilaf ettii dnlnce hayatn inan ksmndaki halle rin anlalmas ok zordur. Eer bu ekilde olmasayd Allah Tel binlerce nebi gnder

nancnAldanmas77

mezdi. Her nebi kendi milletinin ahvaline uy gun bir ekilde slam anlatt. Fakat bir trl istenilen inan eklide oluamad. Ta ki Raslllah sallallh aleyhi ve sellem gelip dinin yaay ve anlat eklindeki zirveyi bu lunakadar.Aslndabuinsanlndakavuabi lecei son zirvedir. Mslmanlar Raslllah sallallhaleyhivesellemileinancnaldanma ksmndan gemilerdir. Zamanmzda ise slmn tahrif edilmesi ile inan bozulmasna allmaktadr.BizMslmanlaradenOnu taklit etmemizdir. Aadaki misal ile bunu dahaiyianlayacaz. [Hz. Musa aleyhisselm zamannda Fira vunun palyaolarndan biri, Hz. Musa aleyhisselm taklit ediyor. Malum, Hz. Musa aleyhisselmkllvcutlu,gbekli,badazlak biridir. Palyao, bana ikembe geiriyor, o zaman naylon yok tabi, karnna bir yastk koyuyor,elindeasaylaHz.Musaaleyhisselm taklit ediyor. nk Firavunu gldrecek. Hz. Musa aleyhisselm bunu haber alyor. AllahTelilekonumasrasnda,Bunukah ret Y Rabb diyor. Kahretmem diye hitap ediyorCenbAllahTel Firavunudeil,senitaklitediyor.]49 Buradaki takliti ok iyi anlamamz gerek mektedir. emsi Tebrizi kaddesellh srrahl azzbuyurduki; [Hazreti Muhammed sallallh aleyhi ve

(NANER, . Turul, Gnl Sohbetleri, st, 2005, s. 13)

49

78nancnAldanmas

sellemlebirlikteotururkenMusaaleyhisselm grmek istersen aldanrsn, sa aleyhisselm grmek de byledir. O, avlarn en byn avlad. Ama Musa aleyhisselm grseydin onu Hazreti Muhammed sallallh aleyhi ve sellemde bulurdun. Ne zaman onun ad ze rinde sana bir eyler sylerler ve onun gayre tindenbahsederlerse,onuHazretiMuhammed sallallh aleyhi ve sellem sylemitir. Eer Tevratokurdaonunvasfnokitaptandinler ve Hazreti Muhammed sallallh aleyhi ve sellemi dilersen, Hazreti Musa aleyhisselmn binkere: Yarabbi ne olurdu o rasll bana ver meseydin yahut bir zaman yerimde oturup da onun d grnn grebilmek iin biraz geciktirseydin!dediinigrrdn.]50 Bu szler ile slam kolayca bulduumuz iin kretmeliyiz. Allah Tel, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin inan konusunda aldatc konumuna dmesine dahi raz olma d gibi, aklad tehdit ile hibir ekilde babobrakmadndabeyanetmitir.Allah Telbuyurduki: Eer (rasl) bize atfen baz szler uydur mu olsayd, elbette O nu kuvvetle yakalar; sonra da O nun can damarn koparrdk (O nu yaatmazdk) sizden hibiriniz de bu namniolamazd.51 Bu nedenle Raslllah sallallh aleyhi ve selleminyolunasahipkp,ondanayrlmama

50 51

Makalat, 72 Hakka, 44-47

nancnAldanmas79

lyz.Ohepyleduaederdi; Allahm! Sana teslim oldum, ben sana inandm, sana dayandm. Yzm gnlm sana evirdim, senin yardmnla dmanlara kar mcdele ettim. Allahm! Beni saptr mandan yine sana, senin byklne sn rm,kisendenbakailahyoktur.lmeyecek diri yalnz sensin. Cinler ve insanlar ise, hep lmldrler!52 nsanlngzelhayatyaamahakknakim sahip karsa, istikamet zere olursa, Allah Telokullarnkudretvekuvvetlerineyardm eder. Allah Telnn sevmedii en kt hal mnafklarn halidir. Yani ikilemleri olanlarn hem insanlar arasnda hem de Allah Tel yanndazerrekadardeeriyoktur. phesiz bir inancn sahibi olmak mutlak manadabtnsorunlarzmeteminatdeil dir; inanc olduu halde sorunlarn hallede meyenvehattadahaokzarargrencemiyet ler vardr. Mesel gnmzde hakiki dine sahip olan slm dnyas sorunlara batm bir durumdadr. Buna gre mhim olan, inancn yaanr oluudur. Bu bak as ile ele alnd nda, toplumun potansiyellerini harekete geiren herhangi bir ideal, dv,ideoloji inan cn fonksiyonunu yerine getirebilmektedir. Onuniinyaamadmzbirdinaldanmadan bakabireydeildir.Aldatanvealdananlarn kurtuluubulamadklargibihsranaurayan lardanolacanbilerekhayatmzngerikalan ksmnda Allah Tely raz edecek hal zere

52

Mslim, Zikir 67

80nancnAldanmas

yanimslmanmminolmalyz. Bu arada unutulmamas gereken hususta herkese den benim anladm ve kabul etti iminanbuekildedir.Eersendebunaikna olursan bu inanc yaayabilirsin, demelidir. Allah Telnn vermediini birine kazandr makmmkndeildir. AllahTelbuyurduki; (Reslm!)Deki:Eykfirler! Bensizintapmaktaolduklarnzatapmam. Sizdebenimtaptmatapmyorsunuz. Ben de sizin taptklarnza asla tapacak deilim. Evet,sizdebenimtaptmatapyordeil siniz.Sizindininizsize,benimdinimdebana dr.53 Ey Allah Telm Bizi dosdoru yola ilet, kendilerinenimetverdiklerininyoluna,gazaba urayanlarnvesapklarnkinedeil.

53

Kafirun, 1-6