EL-HKEML ATYYE (Hikmetli Nasihatler)

NAMAZDA KURN-I KERMDEN BAKA BR KTAP OKUMAK CZ OLSAYDI ELHKEM OKUNURDU.

BN- ATULLH EL SKENDER Kaddesellh srrahul azz Ebl-Abbs (Ebl-Fazl) Tcddn b. Muhammed b. Abdilkerm b. Atillh ezel elskender (hyt. 709/1309). skenderiyede dodu. Msrn fethinden sonra buraya yerleen Ben Czm kablesine mensptur. Dedesi Abdlkerm skenderiyede tannm bir Mlik fakhi olup bn Atullhn Letifl-Minendeki ifadelerinden anlaldna gre iddetli bir tasavvuf muhalifi idi. bn Ferhun, onun Zemahernin el- Mufassal ve et-Tehzb adl eserlerini ihtisar ettiini, ikinci esere yedi ciltlik bir erh yazdn syler. bn Atullah, Nsiruddin bnlMneyyirden fkh, Muhyiddn el- Mazuniden nahiv, erefddn Abdlmmin ed-Dimytden hads ve Muhammed b. Mahmd el-sfehniden felsefe, mantk kelm tahsil etti. Fkh limi olarak tannd bu yllarda tasavvufa kar iken zelyye tarkatnn piri Ebl-Hasan e-zelnin hlfesi Ebl-Abbs el-Mrs ile tant ve onun sohbetlerine devm etmeye balad. Muhtemelen eyhinin izniyle vaaz ve ird iin gittii Khireye yerleti. Burada evresinde Tabaktufiiyye mellifi Sbknin babasnn da katld geni bir cemaat olutu. Ayn yllarda Msrda bulunan bn Teymiyye ile bn Atullh ve mrdleri arasnda kan youn tartmalar bn Teymiyyenin hapse atlmasna yol at. bn Atullh mridi Ebl-Abbs el-Mrs vefat ettii zamn (686/1287) Khirede bulunuyordu. Haytnn bundan sonraki dnemini Kahirede geiren bn Atullh 13 Cemziyelevvel 709da (19 Ekim 1309) Medrese-i Mansriyyede Hakka yrd ve Karefe mezarlnda srland. [1] bn Atullh el-skender, zelyye tarkatnn Ebl-Hasan e-zel ve hlfesi EblAbbs el-Mrsden sonra nc byk hlfesidir. Letifl-Minen adl eserindeki ifdelerden babasnn Ebl-Hasan e-zel kaddesellh srrahul azz ile grt anlalmaktadr. [2] Eserleri: 1. Letifl-Minen: 2. et-Tenvr fi isktit-tedbr 3. Mifthul-felh ve mibhul-ervh. 4. Tcl-ars el-hv li tehzbin-nfs. 5. el-Kastul- mcerred fi marifetil- ismil mfred .

6. Unvnt-tevfik fi dbit-tark. 7. el-Mnctl-Atiyye. 8. el-Vasiyye ilel-ihvn bil-skenderiyye. 9. el-Hikeml-Atiyye: bn Atullhn tasavvufun hemen hemen btn temel konular ile ilgili grlerini yanstan ve yaklak 300 kadar hikmetli sznden meydana gelen eserin ok sayda erhi ve tercmesi bulunmaktadr. ark ve Garp slam leminde byk bir alaka toplayan bu eser hicri yedinci asrda en revnakl an yaayan zel tarkat ocann ahlk ve irfn muhti iinde yetien Tcddn Atullhn adn tasavvuf tarihinde ebedletirmi, birok lim ve mutasavvf tarafndan erh ve izahlar yaplmtr. bn Atullhn mridi Ebl-Abbs Mrsiye takdim ettii eserde tasavvuf hayat ve dncenin en tartmal konular ok dikkatli bir slpla zl bir ekilde anlatlmtr. Taleb n deildir, asl n iyi edeple rzklanmandr. Seni vehim kadar yneten bir ey yoktur. Balangc parlak olann sonu da parlaktr. gibi baz hikmetler birer cmleden ibret olduu hlde bir ka cmle veya birka satrla anlatlan konular da vardr. Havfrec, kabz-bast, heybet-ns, cem-fark gibi tasavvuf hllerin tantld eserde namazla melmetin, zhdle marifetin, vahdet-i vctla vahdet-i uhdun, kermetle istikmetin, ubdiyyetle rubbiyyetin . anlamlar ve ilikileri zerinde de durulmutur. () bdet ve tat gibi konularn zl ve etkili bir ekilde anlatlmas eserin tasavvufi evrelerin dnda da ilgi grmesini salamtr. Eserde kulluk ve dervilik psikolojisinin son derece gl bir slupla zetlenmesi sebebiyle daha sonraki yzyllarda sfler arasnda Namazda Kurndan baka bir kitp okumak ciz olsayd el-Hikem okunurdu.[3] sz yaygnlk kazanmtr. El-Hikeml-Atiyyede mellifin yapt ey, nceki sflerin gelitirdii yorum ve tefekkr Arapann btn imknlarn kullanarak iirle nesir arasnda bir slpla zl cmleler hlinde ortaya koymaktan ibarettir, gr de vardr. Eserde yer alan hadislerin byk ounluu sahh hadis kitaplarnda bulunmaktadr. Mellifin ayrca tasavvuf klasiklerinden de istifade ettii kesin olmakla birlikte bunlarn hibirinin adndan sz etmemitir. Hikmetlerden birini okurken akla gelebilecek sorular daha sonraki hikmetle cevaplandrlm, bylece esere bir btnlk kazandrlmtr.[4] Menkabe

Hanefi ulemasndan mehur Kemalleddin ibn Hmam, ibn Ataullahn kabrini ziyaret ederken Hud Suresini okur. O geldii gn Allahn izni olmadan hi kimse konuamaz. Onlardan kimi bedbahttr, kimi mutlu. [5] ayetine gelince kabirden kendisine doru yksek sesle: Ey Kemal biz de aki yoktur; sesini duyar. Bunun zerine ibn Hmam vasiyetinde vefat edince orada bn Atullahn yannda defn edilmesini yazar.[6]
7]]

eyh, Muhakkik [8] mam Ebul Fazl Ahmet b. Muhammed b. Abdulkerim b. Atullah el- skenderiyye buyurdu ki;

Hatalardan dolay Allah Telnn rahmetinden midinin azalmas, amele itimat ve gvenin iaretidir.

Allah Tel seni sebeplerle halk ettii halde onlardan uzak durmanda nefsinin gizli bir ehveti vardr.

Allah Telnn murat ettii baz sebeplerden uzak durmay istemen senin yce himmetten iniin demektir.[9]

Ne kadar tesir eden himmete kavuulsa da, kaderlerin surlarn aamazlar.[10]

Nefsini tedbirden rahat tut. Senden bakasnn Allah Tel sana yapacan sen kendine yapamazsn.[11]
.

Sana verilecei kesin olunanda (rzk) gayret etmen,[12] senden istenilende (kullukta) ise geveklik gstermen kalp gznn kr olmasna delildir.[13]
. .

Israrla talepte bulunduun halde dunn kabulnn gecikmesinden tr bana icabet edilmedi diye umutsuzlua karamsarla dme.[14] nk Allah Tel vereceine kefil olmutur. Ancak senin kendine setiini deil sana uygun olan dilemitir. Ve senin istediin zamanda deil, kendi istedii zamanda sana verir.[15]

Zaman belirlenmi bile olsa verilen szn vaki olmamas seni pheye drmesin.[16] nk phe kalp gzn zedeler ve srrnn nurunu sndrr.
.

Sana marifet kaps alm ise amelinin azlna aldrma.[17] nk Allah Tel sana o kapy ancak kendisini tantmak iin amtr. Bilmez misinki marifet sebeplerini sana gnderen Odur.[18] Amelleri ise ona gnderen sensin. Senin ona gnderdiin ibadet nerede, Onun sana gnderdikleri nerede![19]

Allah Teldan gelen ilahi varidat hallerinin eitlilii sebebiyle amellerin cinsleri de deiir [20]

Ameller ayaktaki suretler (heykeller) dir. O heykellerin ruhlar ise ihls srrnn bulunmasyladr. [21]
.

Vcudunu topraa defin et.[22] nk topraa gmlmeyen bir tohumun yeerdii grlmemitir.[23] (Hem toprak ol, hem de toprakta srlan demektir.)

Halktan uzak tefekkr meydanna dalmak kadar kalbe faydal bir ey yoktur.[24]
. . . .

Nefis ve dnya arzular bir kalbin aynasnda izleyip takip ettiyse, o kalp nasl aydnlk verebilir? Nefsin ehvetlerine arzularna bal kimse Allah Telya doru nasl yolculuk yapabilir? Gafletin cenabetinden ykanmayan kimse Allah Telnn huzuruna nasl kabilir? Gnahlarndan tvbe etmeyen kimse ince srlar nasl renebilir?
. . .

Varlklarn hepsi karanlk (yokluk) iinde idi. Onu aydnlatan (var eden) Hakkn zuhuru (tecellisi) dir.[25] Kim ki varlklar grp iinde veya yannda veya ondan evvel veya ondan sonra Allah Tely grmedi ise o kimse ilahi nurlar karmtr. Marifetin gnei ile arasna varlklarn bulutu girmitir.[26]

Allah Telnn kahhar sfatnn bir delilide odur ki; beraberinde olmayan bir eyle seni perdelemesidir. [27]

Her eyi aikre ortaya karan Allah Tel iken bir eyin onu perdelemesi nasl tasavvur edebilir.[28]

Her eyin aikre ortaya kmas Allah Tel ile olurken bir eyin onu perdelemesi nasl tasavvur edebilir.
Her eyden Allah Tel zuhur ederken hangi eyin onu perdelemesi nasl tasavvur edebilir.[29]

Her eye en yakn Allah Tel iken bakasnn ona perde olmas tasavvur edilebilir mi?[30]

Her ey onun bilinmesi iin zuhur ederken bakasnn ona perde olmas tasavvur edilebilir mi?[31]

Tek ve ei olmayan Allah Telaya herhangi bir varln hicap olmas tasavvur edilebilir mi?

Her ey iin zahir iken, herhangi bir eyin onu perdelemesi nasl dnlebilir.
.

Eer kinat yaratmasa idi, hibir eyin var olma imkn olmayacakt. Yokluk zellii olann varln kendisi olana hicap olmas tasavvur edilebilir mi? [32]
.

Allah Tel ksmet ettii eyin yannda baka bir ey aramas kiinin, cahillikten hibir ey terk etmemesi demektir.[33]

Amelleri varl olmayan fn eylere havale etmek, nefsin sersemliindendir. [34]

. .

Seni bir halden karp baka bir hale koymasn Ondan isteme. nk o dilerse sen kmak istemesen de senin halini deitirebilir.[35]
.

Salikin himmeti kefi olan makamda durmak istediinde hakikat arclar istediin ilerdedir, devam et derler. Varlklarn zahirleri gzne ho grndnde ise onlarn hakikati bizler ancak birer fitneyiz, inkr etme derler.[36]
. . . .

Ondan istemen onu sulamandr. Onu istemen ondan gaip olmandr. Ondan bakasn talep etmen ona olan haynn azlndandr. Ondan bakasndan istemen ondan uzak olduun iindir. [37]

Alp verdiin her nefesin yoktur ki o nefeste Allah Telnn sende gerekletirdii bir kaderi olmasn.
.

Dnyadan kurtulmay gzetleme. nk bu, bulunduun mevkide Allah Tely murakabe etmeni engeller. [38]
. . .

Bu dnyada olduun mddete keder ve dertlerinin olmasn garipseme. nk dnyaya layk olan sfat ve zellik onlardr, bakas olamaz. [39]
. .

Allah Telnn yardm ile istemi olduun bir maksuda zorlanamazsn. Nefsinle talep ettiin bir murada eriemezsin.[40]
. .

Sonunda baarmann alameti, balangta Allah Telya rcu etmekdir. [41]

.

Balangc parlak olann sonucu da parlak olur.

. .

eriye emanet edilmi gizli srlar, dardakiler ile aa karlar. [42]

.

Hakla istidlal ile Hakka istidlal arasnda ok byk fark vardr. Onun ile delil getiren hakikati ehlinden- renir ve ii kknden halleder. Ona delil getirmek ise ona daha ulamadndandr. Yoksa O, ne zaman kaybolmu ki bulunsun ve ne zaman uzak kalmtr ki eserler ona ulatrlsn.
.

Zengin olan zenginliinden infak etsin[43] ayeti vuslat sahibi olanlar iindir. Kimin rzk az ise sz ise salik olan kimseler iindir.
.

Ona gidenler, tevecch nurlaryla hidayet bulurlar. Ulaanlarn ise muvacehe nurlar vardr. Birinciler nurlara muhtatr. Ulaanlar ise; nurlar onlar iindir. nk onlar Allah Teldan baka hibir eye muhta deildir. Allah de ge. Sonra onlar daldklar eyde brak. [44]
.

Tm gayretin iindeki ayp ve kusurlar izale etmek iin olmaldr. Bu gayplar renip sr sahibi olmaya gayret gstermekten daha hayrldr.
.

Allah Tel perdelenmi deildir. Perdelenmi olan senin nazarndr. Eer perdelenmi olsayd, onu perdeleyen eyin rtmesi gerekirdi. rten ey onu kuatm demektir. Bir eyi kuatan ise o eye stndr. Oysa Kullar zerinde stn olan Odur [45]

Allah Telnn ubudiyetine muhalif beeri sfatlarndan k ki, arsna cevap veren (insn- Kmil) ve onun huzuruna yakn olan bir kimse olabilesin.
. .

Btn gnahlarn, gafletin ve ehvetin temeli nefsinin rzasna uygun hareket etmektir. Btn iyiliklerin uyankln ve iffetin temeli de nefsine muhalefet etmektir.

Nefsini beenmeyen bir cahilin arkadal, nefsini beenen bir limin arkadalndan daha hayrldr. Nefsini beenen limin ilmi yoktur, nefsini beenmeyen cahilin cahillii yoktur.[46]
. . .

Akln nuru, Allah Telnn sana yakn olduuna ahadet eder.lmin nuru, Onun var olduunu seni ise yok olduuna ehadet eder. Hakkn nuru Onun var olduunu senin ise ne var, nede yok olduuna ahadet eder. Hibir ey yok iken O vardr. O imdi eskiden olduu gibidir.[47]

Himmetini (isteklerini) Allah Teldan bakasna yneltme. nk hakiki cmertten arzular geri dnmez.
. . .

Allah Teldan bakasna ihtiyacn arz etme. nk ihtiyac yaratan ve zen Odur ve kendi ihtiyacn zemeyene nasl ihtiyacn gtrrsn. Eer onun gc olmu olsayd nce kendi ihtiyacn giderirdi.
.

Onun gzel sfatlarndan dolay Onun hakknda hsn zan edemiyorsan, bari sana verdii gzelliklerden dolay hsn- zan et. nk O, hep sana gzellikler vermi ve sana birok nimetler ulatrmtr.
.

Kendisinden kopmaya mmkn olmayandan kaan ve onunla kalc olmayann peinde koann durumu ne ilgintir? [48]
. .

Bir olutan dierine sefer etme. Yoksa gittii yer, az nce geldii yer olan dolap beygiri gibi olursun. Yolculuk yaratlandan yaratana doru olsun ki, yolculuk sonuca varsn. Ve phesiz en son var Rabbinedir.[49]

Kim ki Allah ve Resul iin g ederse hicreti onun iindir. Eer bir dnyay elde etmek veya bir kadnla evlenmek niyeti iin hicret etmi ise, yine hicreti onun iindir. [50] Eer akll biriysen Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin bu szn iyice dnp ve iyice tefekkr etmen gerekir.
.

Durumu seni gafletten uyandrmayan, sz ile de seni Allah Telya doru tevik etmeyen kiinin sohbetinde bulunma.[51]

Hali senden kt olan kii ile arkadalk etmen, kt olmana ramen kendini iyi sanma vesilesi olur.

Zahidin kalbinden kan amel az olmaz, dnya talebinde olan kimsenin kalbinden kan amel ok olmaz.

Gzel ameller gzel hallerin neticesidir. Gzel haller ise kalplere inen makamlarn gereklemesindendir.
.

Zikrin huzuru kalp iinde deil diye zikri tamamen terk etme. nk hi zikirsiz olarak gafil olmak, zikrin iinde gafil olmaktan daha ktdr. mit edilir ki Allah Tel, seni gafletle zikir ede ede o gaflet zikrinden uyank bir zikre, uyank zikirden huzurlu zikre ve ondan da masivadan gayb makamna ykseltebilir. Bu Allah Tel iin hi zor deildir.[52]
.

Kalbin lm olmasnn alameti odur ki; Allah Telnn emirlerini yerine getirmediin iin kalbin mahzun, men ettii eyleri de yaptna piman olmamandr. [53]
.

Allah Telnn rahmet ve efkatini unutturacak kadar gnah bytme. Zira rabbinin keremini tanyan kimse bilir ki, gnahlar onun keremi karsnda kk kalr.
.

Eer sana kar adalet sfat icra edilirse kk gnahn yok, eer sana ltuf sfat icra edilirse byk gnahn yoktur.[54]

Kalblere en yakn amel odur ki, o amelin varln unutmak ve kendisi yannda deersiz grmektir.
. .

Allah Tel, sana, kalbinin almas ve nurlanmas, hakk hak grmen batl batl grmen iin ilahi bir hediye olarak varidat (irfan nuru) vermitir. bakalarnn elinden kurtulup, eserlerin kulluundan hrriyete kavuasn. Yine sana varidatlar gnderiyor ki, beeri sfatlarnn hapishanesinden hudun fezasna ulaasn.

Nurlar kalp ve srlarn bineidir.

.

Nur kalbin askeri olup, karanlk ise nefsin askeridir. Allah Tel kuluna yardm etmeyi murat ederse imdadna nurun askerini gnderir. Karanln askerinden uzak tutar.
. .

Keif nura, hkm basirete, ynelme ve yz evirme ise kalbe aittir.

.

Taat ve ibadetine senden kaynakland iin sevinme. Ancak Allah Telnn ltuf ve hediyesi olarak senden sudur ettii iin sevin,[55] de ki bu Allah Telnn fazl ve rahmeti sebebiyledir. te bununla sevinsinler [56]
.

Ona doru seyredenlerle ve ona vuslat edenler amellerini grmekten, hallerini kefetmekten vazgemilerdir. nk seyredenler kendilerini Ona kar samimi grmezler. Vuslat edenler ise onun huzurunda kendilerini kaybetmilerdir.

Tamah tohumu ekmedike zillet dallar uzamaz.

Hibir ey vehim kadar senin yularn ekmez.[57]

.

nemsemediin bir eye kar hr, tamah ettiin eye de klesin.

hsan ve nimetleriyle Allah Telya ynelmeyen, imtihan zinciriyle ona doru ekilir.[58]

Nimetin krn eda etmeyen o nimetin zevaline sebebiyet vermitir. Nimetlere kreden ise onlar salam balarla balamtr.[59]

Allah Telnn hep sana ihsanda bulunup seninde ona mtemadiyen isyan edip srekli artmasndan kork.

Farknda olmadan nimetimi alacam [60]

. . . .

Mridin cehaletindendir adapszlk edip ve herhangi bir cezaya arplmadndan diyor ki; Eer adapszlk olsayd imdatlar kesilip uzaklaacakt. Hlbuki bazen farknda olmadan imdatlar kesiliyor. Bazen farknda olmadan imdatlar kesiliyor, uzaklayor ve haberi bile olmuyor. Seni isteinle ba baa brakmas bile uzaklk olarak yeter. [61]
. . .

Devaml olarak virtleri eken ve Allah Telnn devaml olarak yardmn nasip ettii birini grrsen, yznde arif simas yok veya klarn neesi yok diye Mevlsnn ihsan buyurduu ltf kk grme. nk varit olmazsa vird de olmazd.[62]
. .

Bir kavim var ki Allah Tel hizmeti iin semi, bir kavim de var ki onlar muhabbeti iin tahsis etmitir.[63] Onlarn ve bunlarn her birine Rabbinin nimetlerinden bolca ulatrrz. Rabbinin nimeti (kimseden) men edilmi deildir [64]
.

ou kez varidatlar anszn gelmektedirler. T ki kullar o feyizleri kabiliyetlerine balamasnlar. [65]

. .

Her sorulana cevap veren, her tattna tabir veren ve her bildiini dile getiren birini grrsen, o kimsenin cahilliinin delili olarak kabul et. [66]
.

Dnyada ilenen sevabn mkfat ancak ahiret gnnde mkfat verilir. nk dnya o yce mkfatn verilmesine yer olarak elverili deildir. Zira fani olanda baki olan mkfat mmkn olmaz.
.

Kim ki amelin tadn dnyada tatt ise bu gelecekte (ahirette) amelinin kabulnn delilidir.

Eer Allah Tel indinde yerini renmek istersen, onun seni nereye oturttuuna bak. Hayrda m serde mi? Hangisi ise yerin odur. [67]
.

Ne zamanki Allah Tel seni itaatle ve ona bal kalmakla rzklandrm ise bil ki O, sana zahiri ve Btni tm nimetlerini tamamlam demektir.

Allah Teldan isteyecein en hayrl ey onun senden istediidir.[68]

Taat kard iin zlrken onu gelecekte toparlamaya gayret gstermemek marur olmann alametidir.
.

Arif, Hakka bir iarette bulunduunda Onu kendine iaretinden daha yakn bulan deildir. Bilakis arif; Onun vcudunda fani ve uhudunda ermi olmas sebebiyle iareti dahi olmayan kiidir.[69]
.

mit, beraberinde amel olan istektir. Ameli olmayan bir mit bo bir temennidir. [70]
.

Arifin Allah Teldan istei kullukta sadakat ve yaratcnn hukukuna bal kalmaktr.
. . .

Seni kabz haliyle tutmamak iin bast eyledi. Bast haline brakmamak iinde kabz eyledi. Soma Ondan baka bir eye ait olmayasn diye seni her iki halden de kard.[71]
.

Arifler bast (genilik) halinden kabz (sknt) halindekinden daha fazla korkarlar. nk bast zamannda edep hududu iinde ok az arif durabilmitir.

Bast halinde, ferahlk bulmakla nefis hazzn alr. Ama kabz halinde nefsin houna gidecek bir haz yoktur.[72]

ou kere sana verirde mahrum brakr. ou kere de seni mahrum brakr da verir. [73]

Mahrum braklmak senin iin bir anlay kaps ayorsa, bu mahrumiyet, ihsann ta kendisidir.[74]
. .

Dnyann zahiri kandrc, batini ise ibret vericidir. Nefis, dna bakar kandrlr, kalp iine bakar ok ibret alr.[75]

Sonsuz bir izzete (onur) sahip olmak istiyorsan, fani bir izzet olan dnya ile azizlemek isteme.

Hakiki tayy (bir anda uzun bir mesafeyi kat etmek) ahireti sana senden daha yakn grnceye dek, sana dnya mesafesinin ksalmasdr.
.

Halkn vergisi ihsan mahrumiyet, Hakkn mahrum brakmas ise ihsandr.

.

Rabbimiz Allah Tel ycedir.[76]

kulunun

pein

amelini

veresiye

mkfatlandrmaktan

Seni taate ehil klmas, taatna mkfat olarak yeter.[77]

. .

Allah Telnn amillerin kalplerine ibadet annda am olduu huu ve nsiyet mkfat olarak onlar iin yeter. [78]
. .

Kim cennet arzusu veya dier nimetler iin veya azap ve afetlerden korunmak iin Allah Telya itaat ederse yce sfatlarnn hakkn eda etmemitir.[79]
. . .

Sana verdii zaman iyilik sfatn gsterir, men ettii zamanda kahr sfatn gsterir. O her iki durumda da senden tannmasn ister ve sana ltfnn varln gsterir.[80]
.

Senden bir eyi men etmesine zlmen onu hakkyla anlayamadndandr.[81]

.

Baz kere taatin kapsn sana am kabuln amam. Baz kerede gnah ilemeyi takdir etmi ama o gnah kavumasna vesile etmitir. [82]
.

Zillet ve yalvarmaya gtren bir gnah, izzet ve kibre gtren taatten daha hayrldr.[83]
. . .

ki nimet vardr ki; hibir varlk bunlarn dnda deildir ve bunlar her varlk ta grlr. Var olma nimeti ve imdat nimeti. nce seni imanl olarak yarattndan tr ltufta bulunmu, sonra arka arkaya kfr ve gnahlardan korunman iin imdatlar yaratmtr.

 . . .

Yoksulluk sende zati bir sfattr. Sebeplerin ak sendeki gizli olan yoksulluu hatrlatr. S onradan gelen nimetler zat yokluu ortadan kaldramaz. Vakitlerin en iyisi yoksulluuna ahit olduun ve sendeki yoklua geri evrildiin vakittir.
.

Ne zaman seni mahlkatlardan uzaklatrrsa bil ki, sana kendisi ile nsiyet kapsn amtr.[84]
.

Ne zaman dilin taleple ald ise bil ki; O sana vermeyi istemitir.[85]
.

Arifin Allah Telya olan evki zail olmaz ve ondan bakas ile karar klmaz.
.

Zahirleri eserlerinin nuru ile srlar da sfatlarnn nuru ile aydnlatmtr.[86] Bundandr ki zahirlerin nuru batar, kalp ve srlarn nuru batmaz.

Gndzn gnei gece ile batar, kalbin gnei asla batmaz.

.

Belay verenin Allah Tel olduunu bilmen, sana belann acsn hafifletsin. Zira kaderde ki belalar sana gnderen, seni bol bol nimetlere altran Allah Telnn kendisidir. [87]
.

Basireti noksan olan Allah Telnn ltfunu kaderinden ayr olduunu dnr.
.

badet yollarnn birbirine karmas seni korkutmasn. Heva-i nefsin galebesi seni korkutsun.[88]
.

Beeri vasflarn zuhuru ile hususiyetin srrn gizleyen ve kulluu izhar ederek, rububiyyetin azametini ortaya karan Allah Tely tespih ederim.[89]
.

stein geciktiinde Rabbini sulama. Bilakis edebin gerisinde kald iin nefsini sula.[90]

 . . .

Seni zahirde emrine uyan kld, batnda ise kahrna teslimiyet ile rzklandrdnda, sana byk bir ihsanda bulunmu demektir. Her ne kadar baz kimselere hususiyetler sabit olmu ise de nefsin btn afetlerinden bu kimseler kurtulmu demek deildir. [91]
. . . .

Virdi ancak cahil kimse kk grr. Rabbani marifetler ahiret gnnde bulunur. Vird ise bu dnyann fenasyla o da fani olur gider. O zaman dnyada bu ilerde telafisi olmayana zenmek daha ayandr. Hem de vird, onun senden isteidir. Varid ise sen ondan istemektesin. Onun senden istedii nerde senin ondan istediin nerde? [92]
. . .

Yardmlarn gelmesi, hazrlkl olmasna gre, nurlarn parlamas da srlarn paklna gredir. Gafil kimse sabahleyin ne yapacan dnr. Akll kimse ise Allah Telnn ne yaptracan dnr.[93]
.

bidler ve zhidler her eyde Allah Tely grmedikleri iin onlardan sklmlardr. ayet her eyde Onu grselerdi hibir eyden sklmazlard.
.

Allah Tel bu dnyada mahlkatna bakman emretmitir. Zati kemalini sana ahiret gnnde gsterecektir. Senin sabr edemeyeceini bildii iin, sana kendisinden zuhur eden eyleri gstermitir.[94]

Allah Tel insann ftratnda usan olduunu bildii iin ibadetleri eitlendirdi. Ftratnda ki hudutlar amay da bildii iin her zaman ibadet etmeyi deil, baz zamanlarda ibadeti emretti. Ta ki niyetin tek namaz klmak deil namaz ikame olsun. Zira her namaz klan namaz ikame etmi deildir.[95]
.

Namaz kalbi gnah kirlerinden temizler ve gaybn kapsn aar (mam Gazali kaddesellh srrahul azz) [96]

Namaz Allah Tel ile mnacat yeridir

Namaz kirleri temizleme kaynadr

.

Namaz srlarn meydanlarn geniletir ve nurlar parlakln artrr.[97]

.

Allah Tel sendeki zayfl bildii iin namazn saysn azaltt. Onun ltfuna ihtiyacn bildii iinde yardmn oaltt.
.

badete mkfat istediin zaman bil ki, O da sadakatle ifa edilmesini talep eder. Sadakat olmad zaman o ibadete karlk azap verilmezse senin iin yeterlidir.
. .

Yapamadn amele mkfat bekleme. Senden onu kabul etmesi mkfat olarak yeter. Sana iyilii diledii zaman, sana gzel ameli yaratr. Ve o ameli sana nispet eder.
.

Allah Tel seni nefsine teslim ederse, senin ktlklerinin sonu gelmez. Eer iyiliini sana gsterirse senin iyiliklerinin sonu olmaz.
. . .

Onun rububiyyet sfatlarna balan. Kendi kulluk sfatlarn da iyi bil! Baka bir mahlka ait bir eyi iddia etmeni bile yasaklamken, -Rabbul lemin- olduu halde Onun bir vasfn iddia etmeni sana caiz klar m?[98]
.

indeki kt huylar bertaraf etmeden nasl olurda kerametlerin peine dm olursun. [99]
.

Talepte bulunmak deerli bir ey deildir. En gzel ey edeple rzklanmaktr. [100]

Kendinde hibir kuvvet ve irade grmemek kadar deerli bir talep, zillet ve muhta olmay bildirmek kadarda ihsann sratle insana ulamas gibi hibir amel yoktur. . .

Eer sen illa da nefsin kusurlarn silmekle ve onlar ibadet, taat ve zikirle yok edip Allah Telya vuslat etmeyi dnyor isen yanlmsn. Asla kavuamazsn. Lakin O seni kendine ulatrmak istediinde, senin vasfn ve natn kendi vasf ve natyla rter. Senin ona verdiinle deil Onun sana verdii ile kendine ulatrr. [101]

Onun gzel rts olmasayd hibir amel kabule ayan olmazd.[102]

.

syan ettiinden ziyade, itaat ettiinde Onun hilmine muhtasn.[103]

rtme iki ksmdr; Gnahtan rtnme, gnahn iinden rtnmedir.Avam olanlar, halkn gznden mertebelerinin dmesinden korkarak Allah Teldan gnahta rtnmeyi isterler. Havas ise Hakkn nazarndan dmekten korkarak Ondan gnahtan rtnmeyi talep ederler. [104]
.

Sana ikram eden (kii), senin ahsnda grnen o gzellik hakikatte Allah Telnn rtmesiyle olmutur. O halde hamd sena iyilik ve ikram edene deil, seni rtenedir. [105]
.

Asl arkadan, senin aybn bildii halde seninle arkadalk edendir. Ki, Oda kerem sahibi Mevladan bakas deildir.

Arkadan hayrls (Allah Tel) dr. Senden ona dnecek bir ey beklemeden seni isteyendir. [106]

Eer sana yakinin (phesizlik) nuru salm ise greceksin ki, ahirete yolculuk etmeden de daha yakndr ve dnya lezzetlerini de kaim bir fanilik bulutu kaplamtr. [107]
.

Herhangi bir varln Allah Tel ile beraber olmas gibi seni Ondan perdelememitir. nk Onunla beraber herhangi bir varlk mevcut deildir. Seni asl perdeleyen Ondan baka bir varl zannetmendir.

Varlklarda zuhur etmeseydi, gzler onlar grmezdi. ayet sfatlar dorudan grlseydi, varlklar silinirdi (hi grlmezdi).[108]

Batn olunca her eyi ortaya kt. Zahir olunca her eyi lml kld.
. . .

Varlklarda olana (Allah Telnn cemali) bakman emretti. Varlklarn zatna taklmana da izin vermedi. Gklerde ve yerde olanlara baknz [109]emriyle sana anlay kapsn at. Cisimlerin varln Ona hicap olmasn diye gklere bakn demedi.
.

Varlklar Onun sabit klmasyla var, Onun zatnn birlii karsnda yok olur.[110]
.

nsanlar seni iyi zannettikleri iin methederler. Sende nefsini en iyi bildiin iin onu ktle.
.

Mmin meth edildii zaman kendine layk grmedii ve nefsinde bulunmayan bir vasftan Allah Teldan hay eder.
.

nsanlarn en cahili, insandaki bir zan sebebiyle kendindeki bir gerei terk edendir.[111]
.

Layk olmadn halde sana vgler gnderiyorsa, sende meth senaya layk olan Allah Tely v.

Zahidler vldkleri zaman, halktan grd iin kabz (daralma) olurlar. Arifler ise vldklerinde, onu Haktan grd iin bast (genileme) olurlar.[112]
.

Sana bir ihsanda bulunduu zaman seviniyor, bir eyden men edildiinde sklyorsan, bil ki asalak bir kiilie sahip olduunun ve kullukta da sadk olmadnn delilidir.
.

Sende gnah vuku bulunduunda, Rabbinin seni istikametten karm olduu yeisine girmeyesin. Olabilir ki bu, takdir olunan en son gnahn olabilir. [113]
. .

Sana mit kapsnn almasn istiyorsan Ondan sana gelene bak. Korku kapsnn almasn istiyorsan senden Ona gidene yani kulluuna bak.
.

ou kez genilik aydnlnda elde edemediin fayday, sana skntlar karanlnda verir. Hangisinin fayda bakmndan size daha yakn olduunu bilemezsiniz

Nurlarn doduklar yerler kalpler ve srlardr. [114]

.

Kalbe emanet edilmi bir nur vardr ki; kayna gayp hazinelerinden akp gelir. Bir nur vardr ki; Onunla sana kinatn haline baktrr. Bir nur vardr ki; Allah Tel yce sfatlarn onunla sana kefettirir.[115]
.

Nefisler nasl ki ayarlarn younluuyla perdeleniyorsa, kalplerde bazen nurlara taklp kalr.[116]
.

Srlarn nurlarn zahiri rtlerle gizledi. Ta ki o srlarn ycelii aikre olmakla, o ycelii noksan olmasn ve hret diliyle de onlara arlmasn.
. Evliyasna ulamay kendisine ulamaya vesile klan ve ancak kendisine ulatrmak istedii kimseyi evliyasna ulatran Allah Tely tespih ederim. [117] .

Bazen seni ruh lemine ait srlara muttali edip fakat kulunun srlarn sana gizli tutmutur. [118]

Allah Tel kullarnn srlarna kimi ulatrm ise ve o kimse ilahi rahmetle ahlaklanmam ise, bu ulama onun iin fitne ve vebale girme vesilesi olur. [119]
.

Nefsin gnahtaki pay ak ve belirgindir. Taatlerde ki hazz ise gizli ve belirsizdir. Nefsin gizli olan hazznn tedavisi daha zordur. [120]

Bazen insanlarn grmedii yerde bile ibadetine riya girebilir.[121]

Hususiyetlerini halkn bilmesini temenni etmen kulluunda sadk olmadnn delilidir.[122]

.

Halkn nazarn Hakkn nazarnda yok et. Allah Telnn seni kabul etmesine iltifat et, halkn kabulne deil.
. .

Hakk tanyan Onu her eyde grr. Hakktan fni olan her eyden gayb olur. Onu sevene hibir ey tesir etmez.
. .

Allah Tely grememenin sebebi Ona oka yakn olmaktandr. Perdelenmi olmas ise Onun zuhurunun iddetindendir. Gzlerden gizlenmi olmas ise nurunun azametindendir. [123]

Talebin Ondan gelecek bir nimetin vesilesi iin olmasn. Yoksa Onu gerekten tanmam olursun. Talebin ancak Ona kulluunu izhar etmek ve rububiyyetin hakkn eda etmek iin olsun.

Sonradan yaplan talepler, ezelden belirlenmi ihsanlarn nasl sebepleri olabilir. Ezeli hkmler sebeplere bal olmaktan ycedir.[124]
. . .

Allah Telnn sana yardm etmesi senin sebebinle deildir. Yoksa Onun yardm ve muhafazas sana yneldiinde sen neredeydin? Ezelde kulunun ihlsl bir ameli ve varl yoktu. Allah Telnn sonsuz ikram lutuf sahibi olmasyd. [125]
. ..

Allah Tel kulunun kendi gayretine dayanacan bildii iin Rahmetimi istediim kiiyedir [126] buyurmutur. Onlar yle brakrsa ezeldeki hkme dayanp taati terk edeceklerini bildii iin Rahmetim iyi taat ileyenlere yakndr[127] buyurmutur.
.

Her ey Allah Telnn isteine dayanr. nk Onun dilemedii eyin olmas imknszdr. Onun istei ise hibir eye dayanmaz.[128]

Arifler edepten dolay ksmetine itimat edip, zikriyle megul kalp ou kez istekte bulunmamlardr. [129]
. Ancak gaflette kalabilen kimselere hatrlatmak gerekebilir. Ve ihmal edebilecek kimseler uyarlabilir.[130] .

Fakr zaruretin gelmesi mrit iin bayramdr.

.

Bayram gnleri insanlar iin enlik ve ferah getiren zel gnlerdir. Bu gnler avam iindir.[131]
. . . .

Bazen yoksullukla elde edilen kazan, namaz ve oru ile elde edilememitir. Yoksulluk ihsanlarn serilmesidir. lahi vergilerin sana akmasn iitiyorsan fakr-u zaruretten yana ol. nk Sadakalar fakir ve miskinler iindir [132]
. . .

Sen kendi vasflarn bil, O sana kendi vasflar ile yardm eder. Zilletini bil ki izzeti ile sana yardm etsin. Acziyetini bil ki kudreti ile sana yardm etsin. Ve zayfln bil ki kuvveti ile sana yardm etsin.
.

Bazen istikameti kemale ermeyene de keramet verilebilir. [133]

.

Hakkn seni bir makamda tutmasnn alameti, o hali sana sonularyla beraber devam ettirmesidir.
.

rfan ilmini ifade ederken kendi iyiliklerinden olduunu dnen kimseyi hatalar susturur. Allah Telnn ihsanlarn anlatan ise hibir gnah susturamaz.
.

Hikmet ehlinin nuru, szlerinden evvel kalplere varr. Nur nereye kadar gitmise szde oraya kadar ular. [134]
.

Kalp, nur elbisesi giyerse ise sz de nurlu olur.[135]

Konumasna izin verilenin sz halkn kulana ho grnr, iaretleri halka ayan olur. [136]
.

Aklanmasna izin verilmemi hakikatlerin nurlar kapal olarak ortaya karlar. [137]
. . .

Sr iindeki sylemleri ya vecdin tanmas iin veya mridin hidayeti kastyladr. Birincisi saliklerin ikincisi hakikat ehlinin halidir. [138]
.

Manevi yorumlar dinleyen mritlerin gdasdr. Herkesin itahna gre gdas da deiir.[139]
.

Makamdan haber veren baz zaman nasl bulduunu, kimi baz zamanda ise vuslat bahseder. Bunu ancak basiret sahibi anlayabilir.[140]
.

Salik iin varidatn (vehbi ilimlerini) darya vermek uygun deildir. nk ifa etmesi amelin kalpteki tesirini azaltr. Ve onu Rabbine sadk olmaktan alkoyar.[141]
. .

Asl verenin Mevla olduunu grmeyinceye kadar mahlkattan bir ey almak iin elini uzatma. Eer byle isen ilme (eriat ve hakikat) uygun olarak alabilirsin.
. .

Arif ou zaman kadere dayanarak ihtiyalarn Allah Telya arz etmekten utanrken nasl olupta ihtiyalarn mahlklara gtrmekten utanmazsn.
. . .

ki hayrl i hakknda hangisinin daha hayrl olduuna dair tereddde girersen nefsine hangisi ar geliyorsa onu izle. nk ona ar gelen daima haktr.
. .

Nafile ibadetler peinde koup vacip amellere tembellik etmen nefsin isteklerine uyma alametidir. [142]
.

badeti vakitlere balam ta ki ihmal edip yarnclk etmeyesin. Vakitleri de geni tutmu ki, huzur, sknet ve laykyla ifa edesin.[143]

 . . .

Kullarn ibadetlere kar olan tembelliklerini bildii iin onlara ibadeti mecbur klmtr. Onun zinciriyle ibadete, ibadetin zinciri ile de cennete ekmitir. Sana taati vacib klarken aslnda cennete girmeni vacib kld. [144]
. .

Allah Telnn, kendisini nefsi arzulardan kurtarmasn ve gafletten karmasn garipseyen kimse Onun ilahi kudretine aczi isnat etmitir. Oysa Allah her eye kadirdir [145]
.

Bazen karanlklar sana Allah Telnn nimetlerinin kadrini retmek iin gelir.
.

Nimetin verilmesiyle kadrini bilmeyene alnmasyla kadri bildirilir.

. .

krn hukukunu yerine getiremem imknszdr diye bir aknla dme. Bu senin deerini drr.
. .

Nefsin hevasnn tadnn kalbe yerlemesi aresi zor bir hastalktr. Bunu kalpten men edici bir korku veya cezb edici bir evkten bakas karamaz.
. .

Mterek ameli sevmedii gibi mterek kalbide sevmez. Ortak ibadeti kabul etmez, ortak kalp sahibine de kabul grmez.

Baz nurlara ulamaya, bazlarnda iine girilmesine izin verilmitir.

. .

Bazen kalplerin zerine nurlar yaar, kalbi eserler sureti ile dolu grp geri dner. Kalbini yaratlanlardan boalt ki ilahi marifet ve srlarla dolsun.
.

Allah Teldan gelecek varidatlar gecikmi bulacana nefsini ona ynelmeye gecikmi olarak bul. (dn) [146]
. . .

Vakitlerdeki haklarn kazas mmkndr. Ama vakitlerin hakknn kazas mmkn deildir. Zira gelen her vakitte Allah Telnn senin zerinde bir hakk ve tekidlenmi emri vardr. Sen Allah Telnn bu vakitteki hakkn terk edip dier vakitlerin hakkm nasl kaza edebilirsin.
.

Kardn mrn bedeli olmad gibi elde ettiinin de (vuslatn dnda) kymeti yoktur.
.

Neye sevgi beslemi isen ona klesin. Hlbuki Allah Tel senin kendisinden bakasna kle olman istemez.
.

Taatn ona bir fayda salamayaca gibi gnahnda Ona zarar vermez. Sana unu emredip, bunu yasaklamas yine sana dnecek bir fayda iindir. Kiinin Ona ynelmesi Onun izzetini arttrmad gibi yz evirmesi de izzetini eksiltmez.

Allah Telya vuslat Onu bilmeye ulamak demektir. Oysa Rabbimiz bir eyin Ona veya Onu bir eye bitimesinden ycedir.
.

Ona yaklamandan maksat Onun sana yakn olduunu grmen demektir. Oysa sen nerde, Ona yaklamak nerde!
. .

Hakikatler (manevi ilimler) tecelli annda aklamasz olarak kalplere inerler. Tecelli kalktktan sonra beyanlar zihinlerde oluur. Biz o Kurn- Kerimi okuduumuzda onu dinle. Sonra onu aklamak bize aittir. [147]
. .

lahi varidatlar sana geldiklerinde sendeki alkanlklar yok ederler. Varidatlar kahhar olan Allah Teldan geldikleri iin karlatklar her eyi ykarlar.

Gerei batln bana arparz ve onun beynini paralar; bylece batl ortadan kalkar. Allaha yaktrdnz vasflardan tr yazklar olsun size! [148]

Allah Tel bir eyle nasl perdelenebilir? nk O, perde olacak eyde bile zahirdir, hazrdr ve mevcuttur.

Kendisinde huzur bulamadn amelin kabulnden mitsiz kalma. Semeresi hemen grlmeyen amellerde kabul edilebilir.
.

Sonucunu bilmediin varidat tezkiye etme. nk buluttan ama yamur deil meyvedir.
.

Varidat (Allah Teldan gelen feyz)n nurunu sana yanstmsa srlar sana tevdi edilmi ise, bekasna talepte bulunma nk Allah Tel sana yeter.
. .

Ondan bakasna gz dikmen Onu bulamadn gsterir. Onun dnda bir eyi kaybetmekten dolay yalnzlk hissetmen, daha Ona ulaamadnn delilidir.
. .

Nimetler zahirde eitli olsalar da, onlar ancak Onun yaknl ve uhudu ile gerek halini alrlar. Azapta, zahirde muhtelif olsalar da aslnda acs Ondan mahcup olma sebebi iledir. yleyse acnn sebebi perdelenmektir, lezzetin sebebi de dostun yzne nazar etmektir.
.

Kalplerde duyulan znt ve kederler, hep Onu grmekten mahrum olmalar nedeniyledir.

Sana yeterince rzk verip ve azgnlktan men etmi ise sana nimetin tamamnn verilmi olduunun delilidir.
.

Seni sevindiren az olsun ki zeninde az olsun.[149]

. .

Eer dnyaya bata talep ettin ise de sonunda ondan ekinmeye mecbur kalacaksn. Grn seni aryor ise de batnnda seni kendisinden men ediyor.
.

Dnya cahiller iindir kederler iin hazrlanmtr. Senin iin ondan saknman gerekir.
.

Senden kabul edilmeyen ilim senin iin mcerret nasihat kabul etmeyen ve zevklerinden tattn zaman ayrlmas sana kolay olmayandr.
.

Asl fayda veren ilim kalbi aydnlatan ve rtlerini kaldrandr.

.

Hayrl ilim beraberinde Allah Tel korkusu olandr.[150]

lim beraberinde Allah Tel korkusu varsa lehindedir yoksa aleyhindedir

Ne zaman insanlarn tevecchnn gitmesi ve ktlkle sana yneldiklerinde sendeki Allah Telnn koyduu ilmine ynel.
.

Eer sendeki ilim fayda vermiyorsa varlndaki ezas yokluundaki olan musibeti ile daha iddetlidir.
.

Allah Telnn insanlarn eliyle sana eziyet vermesinin nedeni insanlara gvenmemen iindir. Her eyden incinmenin nedeni onlardan uzak kalman iindir.
.

eytann senden gafil kalmayacan biliyorsun, o zaman sende her eyin eli kudretinde olan Allah Teldan gafil kalma.
.

Allah Tel eytan sana dman klm taki Allaha snasn. Nefsin tahrikini de yaratm ki Ona ynelmen devam etsin.
.

Kendisine Tevazu isnat eden kii hakikatte kibirlidir. nk tevazu ykseklikten initir. O halde mtevaz olduunu iddia ettiin zaman kibirlisin demektir.
. .

Mtevaz o kimse deil ki tevazuda bulunduunda kendini yaptnn stnde grsn. Mtevaz odur ki; tevazuda bulunduunda yaptnn altnda kendini grmektir.
.

Gerek tevazu sfatlarnn tecellisi ve (Allah Telnn) azametinin grnmesiyle oluandr.

Allah Telnn vasflarnn grmekle sfatlarndan karsn (erirsin)

.

Kamil mminin Allah Tel ya hamd senada bulunmas nefsinin methinden alkoyar. Allah Telnn hukuklarn anmakla nefsinin hazzn anmaktan alkonulur.

Seven o deildir ki sevgilisinden bir karlk bekler. Hakiki seven odur ki veriyor karlk beklemiyor.
. . .

Eer nefsin arzular olmasayd seyr-sluk tahakkuk etmezdi. Zira sevgilinle aranda mesafe olmazd ki mesafe olsun. Keza ayrlk olmazd ki vuslat olsun.
. . .

Allah Tel seni mlk ve melekt arasnda vasta klmtr. Sen Onun yarattklar ile arasndaki yksek kudretini bilesin. Sen durumunu ykseltebilecek sedef iindeki mcevhersin.

Varlklar cismniyette seni kuatr. Ruhni hususiyetler ynnden seni kuatamaz.

. .

Dnyada olup ilim ve marifet alan ona almad ise O, nefsin arzular tutsa ve zat da heykelinde (cesedinde) mahsur kalmtr.
.

Yaratan mahede (Hakk hak vastas ile grme) etmediin mddete yaratlanlarla berabersin, yaratan mahede ettiin zaman yaratlanlar seninle beraberdir.
. . .

Allah Telnn ltf ile verilen hususiyet beeriyet sfatn yok etmi deildir. Belki gne gibidir. Ufuktan yer kreye yansmsa aydnlk olur, kmamsa karanlktr. Aynen Allah Telnn ltf insana yansdnda aydnlk ve nur, yansma kesildiinde eski karanlk haline dner.
. . . .

 - -

Eserlerinin vcudu ile isimlerinin vcuduna, isimlerinin vcudu ile sfatlarnn vcuduna, sfatlarnn sbtu ile zatnn vcuduna delalet etmitir. Cezbe erbablarna Allah Telnn zatnn kemali onlara keif olunur. Sonra sfatnn mahedesi daha sonra ismine bal kalmasna, ondanda eserlerinin grmesine. Slk erbab ise onlarn tersine mahede ederler. O zaman cezbe ehlinin balangc saliklerin sonucudur. Saliklerin balangc cezbe erbabnn sonucudur. Yalnz birletikleri noktalarda da ayn durum ifade edilemez. Bazen yolda karlanp salik terakki (yani halktan Hakka) cezbe erbabda tedellide (yani Hakktan halka) ykselip alalrlar.
. .

Kalbin nuru ve srr ahiret leminde ancak miktar bilinir. Nasl ki gkyzndeki nurlarn miktar ancak dnya leminde bilinir.
taatin semeresini dnyada sezmek amilin amelinin mkfatm acilen grmesinin mjdesi dir.

Sana tasadduk ettii bir amelin karln nasl isteyebilirsin, sana hediye eyledii bir hlsn mkfatn nasl dileyebilirsin.

Bir kavim var ki nurlar zikirlerinin nne gemi, baka bir kavimde vardr ki zikirleri nurlarn nne gemi, baka dier bir kavimde vardr ki nurlar ve zikirleri beraber gitmektedir, baka bir kavmin ise ne nurlar ve nede zikirleri vardr. Bunlardan Allah Telya snrz.

Bir zkir ki kalbinin onunla nurlanmasna vesile olsun diye zkir olur. Baka bir zkir var ki kalbi nurludur devamn salamak iin zkir olur kalbi nurludur hem de zkirdir, bu kimseye zikri hidayete vesile olur, nuru da ona klavuzluk eder.
.

Zikir batnda grlen fikirde olandr. Yoksa zahirde grnen zikir deildir.
.

Sen ahit olmadan Allah Tel seni mahede etmitir. Zahirde heybeti ona atfettiin gibi kalplerde ve srlarda birlii Ona tahakkuk (nispet) ettir.

Allah Tel ey ile sana ikramda bulunmutur. Birincisi seni zikir ehli etmi eer onun iyiliiyle olmasayd dilinden o zikir kmazd, ikincisi seni yannda zikir ettirdi, sana Allah Telnn evliyas dostu dedirtti. ncs yannda seni zikir etti bylece nimetin en ycesini sana verdi.
.

Bir mr var ki zaman uzun faydas az olur, bir mr daha var ki zaman ksa fakat faydas ok olur.
.

Bir kimse ki mrnde zamann bir kolaylna kavuursa, Allah Telnn nimetlerine kavuursa, bunu szlerle ifade edemedii gibi iaretlerle dahi belirtemez.
.

Hayal krkl, ilh rahmetten mahrum kal(ma)mak ve meguliyetlerden endieler kurtulmak istiyorsun. Sonra da Ona ynelemiyor, engellerini azaltmyor ve ynelmeye almyorsun.

Tefekkr yaratklarn alannda kalbin gezintisidir.

.

Tefekkr kalbin lambasdr. Kalpte tefekkr olmaynca aydnlkta olmaz.

:

Tefekkr iki eittir. Birincisi inanc ve tasdikten oluan tefekkrdr. kincisi hud (hakk hak vastasyla grmek) ve ayan (eyann ilahi ilimdeki sureti) ile tefekkrdr. Birincisi saliklerin yolu ikincisi ise uhud ve basiret sahibi olanlardr. MNCT- ATYYE (Ret Edilmeyen Dua) . .
Ey Allah Telm! Ben zengin olduumda fakirsem; fakir halimde nasl fakir olmam! . Ey Allah Telm! Ben ilmime ramen cahilken; bilgisiz olunca nasl cahil olmam?

.
Ey Allah Telm! Marifet ehli kullarn, tedbirlerin deikenlii ile takdirlerin sratli deimesinden, herhangi bir ihsana kanmaya ve bir belda Senden mit kesmekten men olmulardr.

.
Ey Allah Telm! Benden, ktle (kklme) yakan iler, Senden ise keremine (ztnn byklne) yaraan iler beklenir.

Ey Allah Telm, zayf varlm yaratmadan, Sen kendini ltufkrlk ve efkatle vasfladn. yleyse, acizliimle beni ltuf ve merhametinden mahrum mu brakacaksn!

.
Ey Allah Telm! Ben gzel bir ey ortaya koymusam, bu Senin fazl u ihsanndandr. Tabi ki, benden minnet isteme hakkn da vardr. Eer, benden kt bir ey zuhur etmise, bu da Senin adaletindendir. Bunu aleyhime delil gstermek de yine Senin hakkndr.

.
Ey Allah Telm! Ben Sana tevekkl edip dayanmken, nasl nefsimle yalnz brakrsn?

Ey Allah Telm! Sen benim yardmcm iken, hakszlk ve zillete nasl urarm? Beni ltuf ve ihsanlarnla kuatmken, nasl hsrana urarm?

.
Ey Allah Telm! Sana olan muhtalmla yalvaryorum. Sana ulamas mmkn olmayan bir ameli kendime nasl efaati yapabilirim?

.
Ey Allah Telm! Sana gizli olmayan halimi sana nasl ikyet edeyim?

.
Ey Allah Telm! Senin (kudretin) le ortaya kan halimi Sana nasl szle aklayabilirmiyim.

.
Ey Allah Telm! Senden gelenle (oluan) isteklerimi nasl yok sayabilirim

.
Ey Allah Telm! Seninle, senden dolay oluan halimi nasl gzelletirmezsin.

Ey Allah Telm! u byk cahilliime ramen bana kar ne kadar ltufkrsn! u irkin ilerime ramen bana kar ne kadar merhametlisin!

.
Ey Allah Telm! Sen bana benden yaknken ve ben ise Senden ne kadar uzaktaym!

Ey Allah Telm! Bana kar efkat ve merhametinin bykl karsnda beni Senden hangi ey perdeleyip ayrabilir ki?

Ey Allah Telm, eitli ilerinden ve tavrlarn deimesinden muradn anladm ki, her eyde kendini bana tantrken, hibir halde Seni anlamakta cahil kalmayaym.

.
Ey Allah Telm, ktlm sessiz kalmamam gerektirse de Senin keremin konumama cesaret veriyor. Kt vasflarm beni mitsizlie srklerken, ihsanlarn Sana olan minnetimi artrmaktadr.

.
Ey Allah Telm! yilikleri bile ktlk olann, ktlkleri nasl ktlk olmaz.

.
Hakikati bile kuru davadan ibaret olan kulun iddialar nasl kuru iddia olmaz?

Ey Allah Telm, mutlaka geerli hkmn ve kar konulmaz iradene sz sylemek isteyen kimse iin, sz hakk ve hibir hl sahibine hl brakmadn.

Ey Allah Telm, nice yaptm taat ve bina kldm hl var ki, faziletinin ba, adaletin, onlara dayanmam koparp yerle bir etti.

Ey Allah Telm! Bilirsin ki, taatim bir fiil olarak srekli ve deerli olmasa da, sevgi ve isteim hibir zaman kesilmemektedir.

.
Ey Allah Telm! Sen kahhar iken ben nasl (korkumdan) ynelebilirim ki? Sen emreden olunca nasl gayret etmem ki?

Ey Allah Telm! Olaylar iindeki aknlk, zorunlu olarak kutsal meknndan uzaklamama neden oluyorken, ne olur beni Sana kavuturacak bir hizmetle huzurunda bulundur.

.
Ey Allah Telm! Varl Sana muhta olan, Senin varlna nasl delil getirilebilir?

.
Senden bakas zuhur ynnden bir aydnla sahip olamadndan, Senin gibi zahir olabilir mi?

.
Ne zaman gizli oldun ki, Seni gsterecek bir delile ihtiyacn olsun. Ne zaman uzak oldun ki, varlklar Sana ulamak iin (gayretleri) olsun.

Ey Allah Telm! Seni zerinde gzetleyici grmeyen gz, krdr. Sevginden nasiplenmeyen kulun ticaretinde de zarar etmitir.

Ey Allah Telm, fnilerle beraber yaamak iin (ilh yurdundan) rc etmemi (dnmemi) emrettin. Ne olur (dnm), nurlarnn kisvesi ve basiret hidyetiyle birlikte nasip et ki, Senden onlara (temiz) dndm gibi onlardan Sana (istediin ekilde) geri dnebileyim: Srrm onlarn baklarndan korunmu, onlara bel balamaktan himmetim yksek olsun. phesiz Senin her eye gcn yeter.

. .
Ey Allah Telm! Zillet dolu bir halde huzurunda bulunmaktaym. Bu halim Sana gizli deildir. Sana ulamay yine senden dilerim. Sana ulamak iin delilim yine Sen ol. Nurunla beni Sana hidyet et ve dosdoru bir kullukla beni huzurunda durdur.

Ey Allah Telm! Hazinendeki gizli ilimden bana da ret ve beni korunmu gizli ism-i azmn ile koru.

Ey Allah Telm! Beni sana yakn olanlarn gerek olan halleriyle hakikate ulatr ve cezbe sahiplerinin yollarnda slk ettir.

Ey Allah Telm! Tedbirinle zenginletirip kendi tedbirime ihtiyal brakmadn gibi beni seme zahmetinden kurtardn. Benim iin setiin ve nelere ihtiyacm varsa ona muvafakat klman istiyorum.

Ey Allah Telm! Beni nefsimin zilletinden karp, mezarmn yerle bir olaca zaman gelip atmadan nce phe ve irkimden beni temizlemeni istiyorum.


Ey Allah Telm! yalnzca Senden yardm istiyorum, ne olur bana yardm et; Sana gvenip dayandm, beni Senden bakasnn eline brakma; Yalnzca Senden istedim, beni eli bo evirme; Senin fazl ve keremini diledim, beni mahrum etme; Cenb- Ztna intisap edip balandm, beni uzaklatrma; Senin kapnda durmaktaym, beni kapndan kovma.

Ey Allah Telm! Senin sebep olduun kutsal rzana bende bir neden olabilir mi? Sen ztnla zenginken, sana ulaacak ve senin menfaatine benden bir zenginlik ve menfaat olabilir mi?

. . . . .
Ey Allah Telm! Kaza ve kaderin bana galip geldi. Nefsan zlem ve ehvet, elimi kolumu balad. Bana Sen yardmc ol. Eer bana yardmcm olursan dmanlar yenip zafer kazanabilirim. Beni fazl ve kereminle zenginletir ki, Senin sayende artk ihtiya talebinde bulunmaya ihtiya duymayaym. Sen ki, veli kullarnn kalplerinde marifetullah nurlarn yaktn da, Seni tanyp birlediler. Sen ki, dostlarnn kalplerinden Kendinden bakasn kardn da Senden bakasn sevmez ve senden bakasna snmaz oldular. Btn varlklar onlar rkttnde dostlar ancak Sen oldun. Sen ki, onlar doru yoluna erdirdin de yol iaretleri kendilerine belli oldu.

.
Ey Allah Telm! Seni kaybeden neyi bulmutur? Seni bulan neyi kaybetmitir? Seni brakp Senden bakasna raz olan kimse, mahrum kalmtr. Senden yz evirerek bakasna ynelen hsrana uramtr.

.
Ey Allah Telm! Sen ltuf ve iyiliklerini srdrp dururken, Senden bakasna nasl mit balanr?

Sen ihsanda bulunma detini hibir zaman deitirmemiken Senden bakasndan nasl istenir?

. . . .
Ey dostlarna dostluunun hazzn tattrp, huzurunda sayg ile durduklar zat! Ey veli kullarna heybetinin elbiselerini giydirip, Kendisiyle izzet bularak huzurunda izzetle durduklar zat! Sen, Seni zikredenlerden nce onlar hatrlayansn. badet ehli insanlar Sana ynelmeden nce onlara ihsanda bulunansn. steyenler henz istemeden dileklerini cmerte yerine getirensin. Sen, bize ba ok olan ve bize baladklarn da sonradan bizden satn alansn!

Ey Allah Telm! Rahmetinle beni yaknlatr ki, Sana ulaabileyim. Ltfunla beni Kendine doru ek ki, tm benliimle Sana yneleyim.

Ey Allah Telm! Gnahkr olsam da, rahmetine olan midim kesilmez. Sana itaat etsem de, korkun yreimden kmaz.

.
Ey Allah Telm! lemdeki varlklar beni Sana sevk etti. Keremine ilikin bildiklerim Senin kapndan ayrlmamay retti.

Ey Allah Telm, midim Sen olunca, nasl mahrum kalrm ki? Gvencem Sen iken, nasl zelil debilirim ki?

. .
Ey Allah Telm! Sen beni zilletin ortasna drrsen benim nasl izzetim olur? Beni Kendine ait gsterirsen, ben nasl izzete kavumam ki? Beni yoksulluk iinde brakrsan ben nasl fakir olmam ki? Beni cmertliinle zenginletirirsen nasl muhta durumda olabilirim?

 . .
Kendisinden baka hibir ilah olmayan, ancak Sensin. Sen her eye Kendini tanttn iin Seni bilmeyen hibir ey yoktur. Bana da her eyde Kendini tanttn iin, Seni her eyde zahiren grmekteyim. Zaten her eye zahir olan Sensin.

..
Ey Rahmaniyeti ile arnn zerinde hkmran olup da, Rahmaniyetinde arn kaybolduu zat! Tpk lemler Senin arnda kaybolduu gibi, eserleri eserlerle yok ettin. Gneler gibi nurlarnla, ayar olarak ne varsa hepsini sildin.

. .
Ey izzetinin glgeliklerinde gzlerin ihatasndan mnezzeh olan zat! Ey mkemmel gzelliiyle tecelli eden zat! Btn eyada zahirken nasl gizli olabilirsin? Her an gzetleyici ve ahitken nasl hazr olmayabilirsin?

Tevfik Allah Teldan ve yardm da Ondan isteriz.

[1] Kara, Mustafa, bn Atullah el-skender, DA, XVIV, s. 336 [2] Kendisinin zel ile grm olmas trhen mmkn ise de bu konuda kaynaklarda bilgi yoktur. 3] ] [4] Kara, Mustafa, el-Hikem-i Atiyye, DA, XVII, s.502 (Geni Bilgi iin bkz: KARACA, H. (2006 ). Ahmed Mahir Efendinin El Muhkem Fi erhil Hikem Adl Eseri (lk 100 Sayfa). stanbul : Marmara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits lahiyat Anabilim Dal Tasavvuf Bilim Dal-207592-Yksek Lisans Tezi) [5] Hud, 105 [6] (KARAALP, 2009), s. 8 (Hikmetleri Trkeletirirken bu kitaptan istifade edilmitir.) [7] http://0alsoufia.jeeran.com/hekam.html Arapa metinler bu siteden alnmtr. (Eriim;17 Haziran 2010) [8] Gerei bulmu, gerek [9] Hayr Allah Telnn istedii eydir. Bu rehbersiz yolu kendi bana gidenlerin haline benzer. Allah Telnn murad sebepler zincirini hibir zaman kaldrmaz. Her yaplacak eyin ve himmetin bir vakti vardr. Hayr Allah Telnn istedii eydir. [10] eyhlerin himmeti Allah Telnn kaderini deitirmez. Mevlana, Mesnevide buyurdu ki; Allah Tel canibinden evliyann yle bir kudreti vardr ki atlm oku yolundan evirirler. (Mesnevi, c. I, b. 1669) Abdlkadir Geyln kaddesellh srrahul azz buyurdu ki; Ben kaza-i Mbrem-i (tedbir ve maharetin tesiri olmayan kaza) def ederim Bu kaza Allah Tel katndaki Muallk (deiebilen) kaza ile Melaikelerin katnda bilinen mbrem (deimeyen) grnen kaza-i ilahidir. Asl olan kaza-i mbremde hibir trl tasarruf olmaz. Hadis-i erifi bu hakikate iaret eder. Kaza, kaza ile ret olunur. Yazlm alnna failin her ne ise reddi n-kabul Hner bu defteri almal, hoa drmektir Musaddaktr bu dava ta ezelden mhr-i hikmette

Cihana gelmekten maksat bu tatbikat grmektir. Neyzen Tevfik kaddesellh srrahul azz (ALTUNTA, 2005) Bu dnya zerinde eitli mkllerin grlmesi, perde arkasndan hakiktin suretlerinin gidip gelmesi hadisesidir. Dardan bakanlar, suretin hareketine irade isnat ederler. Ama duruma vkf olanlar, hemen her meseleyi ilh iradeye havale etmektedir. Byle yapanlar, duruma tedbir olma skntsndan hals olmutur. Vakti gelince zarur olarak skntlar gelir gider, bir ekil alr. Tedbrini terk eyle, takdir Hudnndr. Sen yoksun o benlikler hep vehm- gmnndr. Birden bire bul ak bu thfe bulanndr Devrn olal devrn Erbb- safnndr. kta keder neyler gam halk- cihnndr eyh Galib kuddise srruhul-azz Ayrca hayrn alaca kapnn ynn insan tespit edemez. Belki onun niyetinde kemal penceresini ancak iptilalar aabilir. Bu hikmete vasl olmakta ta baka bir haldir. [Evliya derecesini bulmu bir zat varm. Krsye kp vaaz ederken daima: Y Rabb, hrszlara haramilere rahmet kl! Diye dua edermi. Sebebini sormular. Cevaben: Ben Badatl bir tccardm, ok zengindim ve iyiden iyiye dnyaya dalmtm. Bir gn sahradan geerken, kervanmn birini haramiler soydu. Bu vakadan biraz aklm bama gelir gibi oldu. Bir baka geite, malmn bir ksmn daha gasbettiler. ncde ise, tg u teber h- levend on parasz kaldm. Bu suretle a ve b-il kalnca bir tekkeye iltica ettim. te orada Allahm bana bir kmil mrit ihsan etti ve bu devlete nail oldum. Bu nimete o haramler yznden eritiim iin onlara hayr du ediyorum, demi.] (Kenan Rif, Sohbetler, hzl: Smiha Ayverdi, st, 2000, s.86) Hkimest yefalullah- mye O zi ayn- derd engzed deva Allah Tel hkimdir, istediini yapar; o, derdin iinden deva karr (AYVERD, Smiha, bide ahsiyetler, st. 1976, s.10) [11] Bazen bir eyden holanmazsnz. Hlbuki o ey sizin iin bir hayrdr. Bazen de bir eyi seversiniz hlbuki o ey sizin iin bir erdir. Allah Tel bilir, sizler ise bilmezsiniz. (Bakara, 216) Allah Tel iyi kul olsun veya olamasn, kullarnn bana gelecek felaket ve musibetleri nlemek, geri evirmek de Rabblar olarak tasarrufunu kullanr. Musibetlerini belirli zamana erteler veya layk olduklar cezay indirir.

Bir Hadisi Kutside Allah Tel buyurdu ki, Kullarmdan bazlarn fakir yaptm. Eer zengin yapsa idim, kendileri iin fena olurdu. Bazlarn da hasta yaptm, eer devaml afiyette yapsa idim onlar iin fena olurdu. Ben kullarmn ihtiyalarn bilirim. Ona gre tedbir alrm [12] Rzk veren Allah Teldr; O herkesin rzkn takdir ve taksim etmitir. Hakkn takdirini deitirmek mmkn olmadna gre, insann kendisini Kurn- Kerme gre deitirmesi isabetli bir davrantr. Rzkn peinde komayp, Rezzkn peinde komak, insann hareketlerinin Kurn- Kerime gre tanzimini salar. Mlkn sahibi olan Allah Tel kulu iin ezelde ne takdir etmise, ziyade ve noksansz olarak ona ular. Rzkn peine den insan, Rezzkdan uzaklaaca iin, meru ve gayr-i meru snrn kaybeder, ly karr; ihtiras, kskanlk vs. gibi kt huylarn hkm altna girer. Bu kimse de Allah Tel ezelde onun iin ne taksim etmise, ziyade ve noksansz yine ona sahip olur. Rzkn peinde koan, ava gidip avlanan avc gibi, sahip olduunu zannettii malnn esri olur. Rzk verenin arkasndan giden ise, verenin rzasna gre kazancn tasarruf eder. Dnya mal bazen gelir, bazen gider. Dnya mal insana tevecch ettii zaman onu sevindirir, gitmesi de zer. Gelip-gidene deil de, bu med ve cezrin (ykselme ve inme) Rabbine tevecch eden kimse, kr-zarar peinde komaktan kurtulur. Nitekim bir ayet-i kerimede: Bylece elinizden kana zlmeyiniz ve Allah Telnn size verdii nimetlerle sevinip marmaynz. nk Allah Tel kendini beenip bbrlenenleri sevmez (Hadd, 23) buyrulur. (Mevln Celleddin Rm, Fhi M Fh, trc. Ahmed Avni Konuk, hzl. Seluk Eraydn, st. 2001, s. XXI) [13] Yeryznde dolamyorlar m ki, orada olanlar akledecek kalbleri, iitecek kulaklar olsun. Ama yalnz gzler kr olmaz, fakat gslerde olan kalbler de krleir. (Hac, 46) [14] Allah Tel duda srr edenleri sever. Suyuti, Camis-Sar, 2, 1876 [15] Allah Tel bir ii, vakti gelmeden yapmak iin acele etmez. Yapaca ilere muayyen bir zaman koyar ve onlar koyduu kanunlara gre zaman gelince icra eder. nceden belirledii zamandan geciktirmedii gibi zaman gelmeden yapmaa kalkmaz. Aksine her eyi, hangi zamanda yaplmasn takdir buyurmu ise, o zaman yapar. Hakikat ilminin sahipleri, Allah Telnn Sabur isminin tecellisi olan kiilerdir. nk onlar olmu olay veya olacak olay hakikati ile bilirler. Allah Telnn kullarna sabr tavsiye etmesi ise, kullarn cehaletinden dolay hataya dmemeleri iindir. in sonunu grmeyene sabr en gzel eydir. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ilmin ba sabrdr buyurmas, neticeye iyi ekilde ulamann tek forml olduundandr. (ALTUNTA, 2005), s.243 [Sabrda dikkatli olunmas gereken en nemeli husus ayk ve uyank olmaktr. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki;

Sabr (hadisenin) sarsnt tesiri yapt ilk anda, gsterilen tahammldr. (Buhr. Cenaiz. 32. 43. Ahkm. 11; Mslim. Cenaiz. 14-15; Tirmizi, Cenaiz, 13; Nesai. Cenaiz. 22; bn. Mce. Cenaiz. 55 Ebu Davud. Cenaiz. 27) Allah Tel kulun hakknda ceza vermek murat etse bile cedlerine ve nesillerine nazar ederek ok zaman balamtr. Onun iin insanlarn kendi aralarndaki muamelelerinde sabrl olmas gereklidir. Bir gn Davut aleyhisselm kendisine zulmeden birine beddua etmi icabet ge olmutu. Davut aleyhisselm bu duruma ok zld. Allah Tel Ey Davut! Sende bir kimseye zulmedersen, o da sana beddua ederse; Ben sana ge icabet ettiim gibi ona da ge icabet edeyim diye, isteine ge cevap verdim Bu nedenle kul Allah Teldan bir eyi ister. Allah Tel; Peki, fakat ben bunu sana, gerektii bir vakitte vereceim der. Bu verme ya dnyada veya ahirette olur. Ahirette olan ise daha makbuldr.] (ALTUNTA, Krk Hadis, 2009), s.106 [16] Hibir kul yoktur ki, onun raz olduu ve olmad hkm vereyim de onun iin hayrl olmasn. (Ramuz) Allah Telnn izni olmadka musibetten bir ey isabet etmez. Her kim Allah Telya iman ederse kalbini hidayete erdirir. Allah Tel her eyi hakkyla bilendir. (Teabun, 11) Bana du edenin dusna cevb veririm. Bakara, 186 [17] Allah Tel marifeti rifleri ile kullarna ihsan eder. Bykler Arifler yannda ibadet etmek, Hd ile geirilmeyen vakit zayi olmutur buyurmuturlar. [18] Her ii eden eyleyen Allah, vela havle vel kuvvete illa billh. (hramczde smail Hakk Toprak Efendi) [19] Ey demolu! Beni zikrettike krdesin. Unuttuka kfrdesin. (Rmuz) Ey Hlk- kinat! lticghm ancak sensin. znt ve srr zamanmda da sana yalvarrm. Gnahlarm byktr, fakat senin affn ondan daha byk deil midir? Mncatm iitiyorsun. Gnlmde muhabbetini eksik etme. Beni bin yl ateinde yaksan yine senden midimi kesmem. Rehberim sen olursan, hibir vakitte gmrah (yolunu kaybetmi, saptm, azm) olmam. Sen bana yol gstermezsen ilelebet dalletten kurtulamam. Y lhi! En byk korkum, beni kapndan tard edecek olursan ne yapacam. Senin ykselttiini kimse alaltamaz. Senin alalttn kimse ykseltemez. Hlik sensin, hakm ve lim olan sensin, ilmin her eyi kaplamtr, rahmetin her eye amildir. Felketzedelere yardm eden, musbetzedelerin imdadna yetien, kalbleri krlanlara teselli veren Sensin. Kullarna yardm iin daima hazrsn. Btn esrar ve efkr bilen Sensin. Btn nimetleri bahedensin. Fakirlerin dostu sensin. Sadklarn, tahirlerin yardmcs sensin. Yardmn isteyenlerin hepsine yardm edersin

Ya Rab! Biz aciz, fakir, naks, zayf ve fn kullarnz. Ebed ve ezel olan, zengin ve kudretli olan, rahm ve alm olan sensin. Senin marifet ve muhabbet nurunu aryoruz. Muhabbet ve marifetini ihsan eyle. Gnahlarmz affeyle. (hramczde smail Hakk Toprak Efendi) [20] Ben kulun beni dnd gibiyim. Diledii gibi dnsn (Buhari, Tevhid, 15; Mslim, Dua ve Zikir, 21.) Bu hads-i kudsye gre btn anlaylar anlay olsada anlaytan anlaya fark vardr. Allah Tel iki insana bir tecelli ile iki defa tecelli etmez. Yine bir insana dahi bir tecelli ile iki defa tecelli eylemez. lh tecelli O her gn yeni bir itedir. (Rahman,29) yetinde beyan edildii zere Allah Tel her an ve zaman her eyi yenilemekte olup her eye ve zamanda ayr ayr tecelli etmektedir. Bu husus uradan bilinir. Gerek insan ve gerek canl olan ve olmayan btn mahlktda kalben ve eklen yekdierine farksz benzerlii olmaz. Muhakkak bir fark olacaktr. Ancak bazlarnn aralarnda fark olduu anlalmas da ok zordur. (Nazif Hasan Dede, Tarifs Slk) Ahmed mi kaddesellh srrahul azz Hazretleri buyurdu ki; Allah tecellisini tekrar etmez. Esm- lhiye, Zt- lhiyenin libsdr. Her an bir libs ile zuhur eder. Onun hkm bitince dier bir isimle telebbs eder. Allah bu dnyada esma ile tecelli buyurur. Hangi esma ile zuhur ederse, dierleri ona tbi olur. (Gneren, M.Fatih, H. abniye ziznn Hikmetli Szleri ve Hatralarm, st, 2003, s. 68) Hikye Vaktiyle valinin biri azlolunmu, hayli zaman akta kalm. Bir gn ua: Efendi, demi, filn aa kovuunda bir zat oturur herkes gidip onun duasn alr, byk bir zattr. Haydi, biz de gidelim de senin iin du isteyelim! Efendi de uan szn dinleyerek kalkar ve beraberce o zta giderler. Elini pp hacetlerini sylerler. O zat da: Y Rabb, der, ne kadar hayr sahipleri ne kadar slihler, klar varsa onlarn yz suyu hrmetine bu adama yaknda bir memuriyet ihsan et! Bu duay aldktan sonra Efendi ve uak evlerine dnerler. Biraz sonra da bir yaver gelerek filn yere vali tayin olduunu bildirir. Aradan be on sene getikten sonra vali tekrar azlolunur. Yine uan teklifi zerine aa kavuundaki zta gidip yeniden du isterler. Ama bu defa o zat: Y Rabb, ne kadar meyhaneci, edepsiz, katil, hrsz kullarn varsa onlarn yz suyu hrmetine bu adama bir memuriyet ver, diye du eder. Bu trl bir niyaz beklemeyen valinin hayreti karsnda:

Merak etme olum, tecelli devir devirdir bu da hak, o da hak Sen iine bak tayin olunursun, diye cevap verir. Gerekten de gn sonra tekrar bir tyin karak adamcaz yeni iine gider. Baz kimseler gryorsun, Hak yolunda olduklar halde birok madd mahrumiyetler ve elemler iindedirler. Fakat onlarn iinde bulunduklar atete ne glistanlar gizlidir. Allah Teldan uzak kalan bir kimse ise, ne kadar zevk ve safa iinde de olsa yine atein iindedir. nk asl atetir neticede de yine atee munkalip olur. Fakat bu iki ate arasnda azm farklar vardr. Biri ate grnr ii glistandr. Biri glistan grnr ii atetir. Fark bu.. (Kenan Rif, Sohbetler, hzl: Smiha Ayverdi, st, 2000, s. 160 [21] Ayakta durabilmeleri iin gerekli can ise ihls srrdr. Kim krk sabah Allah Telya ihlsl olursa, kalbinden lisanna hikmet emeleri akmaya balar. (Cmius-Sagr) Allah Tel ihls makamna ulatrrsa ihls sahibi kurtulur, emniyet makamna varr. Hibir ayna yoktur ki, ayna olduktan sonra tekrar demir haline gelsin. Hibir ekmek yoktur ki, tekrar harmandaki buday ekline dnsn. (Mesnevi c.II, b.13161317) [22] tembellik, miskinlik. Topran tembellii hakarete, ezaya tepkisiz olmas demektir. Ne atlrsa kabul eder. [23] Tohumun yeermesi iin topran sakin kalmas gerekir. Eer kk hava alrsa byyemez. Dost dost diye nicesine sarldm Benim sdk yrim kara topraktr Beyhude dolandm boa yoruldum Benim sdk yrim kara topraktr Nice gzellere balandm kaldm Ne bir vefa grdm ne fayda buldum Her trl isteim topraktan aldm Benim sdk yrim kara topraktr Koyun verdi kuzu verdi st verdi Yemek verdi ekmek verdi et verdi Kazma ile dmeyince kt verdi Benim sdk yrim kara topraktr demden bu deme neslim getirdi

Bana trl trl meyve yedirdi Her gn beni tepesinde gtrd Benim sdk yrim kara topraktr Karnn yardm kazmayman belinen Yzn yrttm trnanan elinen Yine beni karlad glnen Benim sdk yrim kara topraktr kence yaptka bana glerdi Bunda yalan yoktur herkes de grd Bir ekirdek verdim drt bostan verdi Benim sdk yrim kara topraktr Btn kusurumu toprak gizliyor Merhem alp yaralarm dzlyor Kolun am yollarm gzlyor Benim sdk yrim kara topraktr Her kim ki, olursa bu srra mazhar Dnyaya brakr lmez bir eser Gn gelir Veyseli barna basar Benim sdk yrim kara topraktr k Veysel [24] Hal sahibi olmak ak ve muhabbet, terk ve uzlet ister, yoksa sz ve gaflet insana hal olmaz! Hakkn cezbesi zuhur etmedike, bu yaknlk ve uyanklk kimseden zuhur etmez. (Selim Divane, Sadklarn Mkillerinin Anahtar, Ahmed Sadk Yivlik, st, 1998, s.95) [25] Ashab- kiramdan Ebu Rezin el Ukayl radiyallh anh bir keresinde Raslllah sallallh aleyhi ve selleme; Rabbimiz mahlkat yaratmazdan nce nerede idi? diye sorar. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemde; stnde ve altnda hava olmayan ma da idi diye buyurur. (Tirmizi, Tefsir sure 11. 1; bn. Mce. Mukaddime. 13; bn Hanbel. IV/11. 12)

[26] Niyz-i Msr kaddesellh srrahul azz buyurdu ki; Bil ki, gne nereye ynelse, karsnda karanlk grmez. Karsna den her ey aydnlk (nur) grnr. Gnein grd nur, karsna den eyay klandran kendi yznn nurudur. Ama zulmetin karsnda aydnlk olmaz. Karanlk, karsnda bulunan eyada daima karanlk grr. Bu karanlk, karsna den eyay karartan kendi karanldr. mdi gne, kendine kyasen, btn lemin nurdan ibaret bulunduunu zanneder. Zulmet (karanlk) ise, kendisine kyas ederek btn eyann zulmetten ibaret olduunu sanar. Gne, arif-i billh olan muvahhid mminin misalidir. Bu zaten btn eyada, kendi irfannn, tevhidinin, imannn ve ayannn Hibir ey yoktur ki Allah Tely hamd ile tesbih etmesin. Lakin siz onlarn tesbihlerini anlayamazsnz. (sra, 44) Ayetinin ifade ettii gibi aksini, nurunu grr. Hlbuki aslnda eyann bir ksmnda cehalet, kfr ve isyan zulmeti vardr. Fakat o mminin baknn nuru, btn eyay kaplar da o, hepsinde sadece nur grr. Btn insanlara iyi zan besler. Bu sfat, bir insana, ancak kemale eritiren bir mrid-i kmilin terbiyesi altnda i tasfiyesiyle mmkn olur. Zulmet ise cehalet ile kalbi kararm cahile benzer. Bu adam, btn eyada bir eksiklik grr, herkeste bir ayp arar. Cahil neye baksa, cehaletinin ve aybnn siyahl o eye akseder. Bakt ey ne olursa olsun onda muhakkak bir ayp ve noksan bulur. Fukara bilmez ki o, kendi ayp ve noksandr, oradan kendine aksetmitir. Binaenaleyh, ey Ehlullah yolunda sluk eden talip, Allahta mcahede et ki ruhunun gnei batt yerden dosun, tutulduu yerden alsn, kalbinin lemleri nurlansn, nuru yzne vursun ve senin yznden karnda bulunanlara yansyarak hepsini aydnlatsn. Karnda bulunanlar, senin ilim ve irfannn nurundan istifade etsin, senin glgende, yani cisminin ve bedeninin glgesinde istirahat etsinler. te gzel huyun kemali budur. (ATE, 1971)nc sofra [27] Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki; Allah Tel yznden perdeyi asa yzn ualar ve nurlar gznn grd her eyi yakar kl eder. (Mslim, man, 79; bn Mce. Mukaddime. 13; bn. Hanbel, III/401) [28] Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki; Nefsim elinde olan Allaha yemin olsun ki en alttaki dnyaya, iple bir adam sarktm olsanz, mutlaka Allah Telnn zerine der.. (Tirmizi Hadisin garib olduunu syler. Tirmizi. Tefsir, 57; bn. Hanbel. 2/370; bkz. Sehavi. 543: Acln. 11/153) bn-l Arabnin Ftuhat el-Mekkiye adl eserine atfen Nihat Keklik Arabnin varlkta ancak Allah Tel vardr dediini belirtmektedir. Muhakkak vcutta Allah Tel vardr. Ondan bakas ise hayal, vcuttur. Hak bu hayal vcutta zahir olduu zaman orada ancak kendi hakikati hasebiyle zahir olur, hakiki Vcdu olan zatyla deil (KEKLK, 1980), s.405.

[29] Zatn biri ryasnda kendisini Hazreti brahim ile Hazreti dem aleyhisselmn kabirleri arasnda grr. Bir nid gelir: Allah Telnn gzel isimlerini oku. Bu zat da balar Allah Telnn bilinen doksandokuz gzel ismini okumaya ve tamamlaynca, yine ayn ses: Allah Telnn gzel isimlerini oku. Zat dnmee balar ve te okudum der. Bu defa ayn ses: Hayr, tamamn okumadn, hani Hvet-tcir, vez-ziru, vel-hrisu (o tccar, ifti, sanatkr dr). Bunlar duyan zt korkmaya ve vcdu titremeye balar, derhal kalkp camiye gelir. Msrda Abdlgan Nablus kaddesellh srrahul-aziz hazretlerini bulur ve ona ryasn anlatr. Ryy dinleyen Abdlgan Hazretleri: Senin tevhid grme zamann gelmi olduu anlalyor. Diyerek ona tevhid telkin eder. te hazreti dem aleyhisselm gerek Esm-i Hakkyye olan alm, semi, basr, kdir, kayym gibi isimler olsun, gerekse Esm-i halkyye yi mesel, tcir (ticaret eden), zri (ziraat ve iftilikle megul), hris (sanat iiyle megul) gibi isimleri cmidir. Amma Hakk ticaret yapar m? Allah Tel iftilik yapar m? Diye sorular akla gelebilir. Ya Hakkn kudreti olmasa bir ey olur mu, olmaz. Btn her ey ancak Hakkn vcdu ve Hakkn kudretiyle olur. Ne srdr lemelesm beytinde Srr- allemel esm ya iaret olunmaktadr. Hazreti dem aleyhisselma btn isimler retildi, isimler onda zhir oldu. Yani ruh nefh olunca btn isimler andan zhir olur, demektir. [30] Biz ona (insana) ah damarndan daha yaknz . (Kaf, 16) Gklerde olanlar da, yerde olanlar da Allahndr. Allah, her eyi kuatr . (Nisa, 126) O, evvel, hir, zahir ve btndr. O, her eyi bilicidir. (Hadid, 3) [31] Ben gizli bir hazine idim. Bilinmeyi istedim, mahlkat yarattm (Keful-Haf, 2016) hadisine gre Allah Teldan btn mahlkat yaratmtr. Bu yaratlmada ise ak ve sevgi olumu iyi ve kt dahil olmak artyla her ey on ak olmutur. Kurn- Kerimdeki Allah onlar, onlar da Allah severler. (Mide, 54) ayetinde sevginin ve muhabbetin nce Allah Teldan geldii anlalmaktadr. [32] lem Varlk ve yokluk asndan deerlendirilince, Yce Allah Telnn vcudundan bakas, saf yokluktur nk Allah Telnn varl, kendi hakikati sebebiyle, kendiliinden vardr. Allah Tel lemle grne kt ve Onunla belirlendii iin, btn varlklarn asl olarak kabul edilmitir. (KEKLK, 1980), s.383-386

[33] [yle ki: Allah Tel mahlkat yaratm, her eyi tam yerli yerince koymutur. Bir kul, Allah Telnn fiillerinden kendi ilmine, zevkine ve tabna aykr olan bir eyi sormak isterse Allah Tel onun basiret gzn aar ve kul Allah Telnn o eydeki hikmetini grr. Bu suretle kul, zaruri olarak kalbinden niin, nasl sorularn karr ve artk ondan hayret etmez. Onu yerine layk grr. Artk hi bir eyin sinek kanad kadar fazla yahut eksik tarafn dahi Rabbna sormay kendine yaktramaz. Elbette bir hastaln, bir kusurun, bir eksikliin, bir fakirliin, bir zararn, bir cehlin, bir kfrn kaldrlmasn doru bulmaz. Allah Telnn insanlara ezelde taksim ettii rzk, eceli, kudreti, aczi, taati ve masiyeti deitirmeyi istemez. Eyay olduu gibi grr. Bunlarn hepsini, iinde hi zulm olmayan, srf adalet ve eksiksiz srf kemal, hi bozukluu, erilii brl olmayan tam doru kabul eder. Her er sandnn altnda bir hayr vardr ve her zarar sand eyin sonunda bir fayda vardr. Bir zaman zulmetin kaplad bir eyi, baka bir zaman nur kaplar. Allah Tel cmert, kerim ve merhametlidir. Yaratklarna asla cimrilik etmez. Onlarn yararna olan bir eyi kendine alkoymaz. te bu, ikinci bir soru daha meydana karr ki kef erbab bunu sormaktan ve buna cevap vermekten menedilmiler, bilginler bunda hayrete dmlerdir. Bizi buna ileten Allaha hamdolsun. Allah bize hidayet etmeseydi, biz hidayete eremezdik. (Araf, 43)- (ATE, 1971), Onuncu sofra [34] Dnyda ben azzim, ben kermim diyenlere; Allh da kendileriyle alay eder ve onlar brakr; taknlar iinde bocalayp dururlar. (Bakara, 15) yeti cellesi zere kyamet gnnde istihza (alay) ederek: Tad. phesiz sen ok yce ve kerimsin. (Duhan, 49) buyuracaktr. Onun iin ilh sfatn her biri tuzaktr. (Anlayanlar dahi sonra anlamadklarn itiraf ederler.) Onlar tuzak kuruyorlar. Allah da onlarn tuzaklarn boa karyor. Allah tuzaklar boa karanlarn en hayrlsdr. (li mrn, 54) buyrulmutur. (Nazif Hasan Dede, Tarifs Slk) [35] [Bil ki: Dnyada mevcut olan her eyin iki ciheti (yn) vardr. Bakann kabiliyetine gre bir iyi taraf, bir de kt taraf vardr. Allah Tel, insann bir ey yapmasn isterse o eyin iyi tarafn ona gsterir, o da yapar. Bir eyi yapmamasn isterse, o eyin kt tarafn gsterir, o da yapmaz. Bundan dolay Ebubekir radiyallh anh Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize: Dnyada senden gzel kimse yoktur ya Rasulallah derken Ebucehil: Dnyada senden kt kimse yoktur Ya Muhammed diyordu.

Kemal yollar ve sebepleri de buradan kar. Allah bir kimseyi kemal derecesine ulatrmak isterse ona yollarnn gzel taraflarn ve bunlarn sebeplerini gsterir. Kul onunla megul olur, onun zddn terk eder. Bu suretle en yksek gayeye ve makama ular. Mesela zikre devam etmek kemlata ulamann sebeplerindendir. Allah bir insan byklerin ulatklar kemallere ulatrmak isterse, ona zikre devam etmenin gzel taraflarn gsterir. Onu zikre devam ettirir ve onu mukadder olan kemallere eritirir. Dier vesileler de byledir. Bunu uzak grme (hayal sanma). nk Allah Tel Hazretleri buna kadirdir. Bunun byk bir asl vardr ki o da udur: lemin zerrelerinden her biri ztlarn camidir (kendinde tar). nk Allah Telnn Cemal ve Cell sfatlar vardr. Allah Zlcell, her zerrede tecelli eder. Her zerrede Onun btn sfatlarnn eseri vardr. Masiyetler ve aa dereceler de byledir. Allah Tel, o masiyetin kt tarafn rter ve onu ilemenin iyi tarafn gsterir ve insan da onun iine der. Herkesin, uyduu bir yn vardr (Bakara, 148) Allah Tel bir adam iin iki kalb yaratmamtr. (Ahzab, 4) Artk kalbler yle dursun, her bir kalbi, baklan eyin gzelliine eviren Odur. Kalb her an, eyadan biriyle beraber, tekilerden gafildir. Huzuru Allah Tel ile gafleti masivadan olduu bir srada kalbinin tesinden (verasndan) onu Allah Teldan baka bir dnce aldatr, megul ederse o kimsenin hasm Allah Teldr. Allah gerei syler, O, yola iletir. (ATE, 1971), Elli beinci sofra [36] Her ne eye gzn eriirse, o ey sana yle der: Sakn bize aldanma, bizim mstakil vcudumuz var olduunu zannetme. Bizim hakikatimiz olan Hakka bak. Biz fitneyiz, seni aldatrz [37] nemli olan Allah Teldan istemeyi bilmektir. Allah Teldan istenilen eyin dnyalk snfndan olmamas gerekir. nk dnyalk ihtiyacna Allah Tel kefil olmutur. Zaruri ihtiyalar dndaki her ey dnyadr. nk Allah Tel dnyaya deer vermez. Allah Telnn sevdikleri bu ismin hakikati iinde olur. Hakikatine kavuan; Allah Tel nn ilerine karmad ve dnya nimetlerine rabet etmedii zaman olur ki, o zamanda istek diye bir eyde kalmamtr. O zamanda bilmek, bilmemek, istemek ve istememek ayn eyler olmutur. Hibir ey bilmeme, hibir ey istememe, hibir ey olmama noktasna geri dnmeliyiz demektir. [38] htiyacn srrn bilmeyen baz insanlar Allah Tel seni kimseye muhta etmesin diye birbirlerine du ederler. Aslnda lemde ihtiyasz hibir ey olmaz. Efendi hizmetkra ve hizmetkr efendiye, hasta doktora, doktor hastaya, mrid mride, mrid mride muhtatr. Eer mrid olmasa mrid kimi ird edecektir. Bu sebeple Allah Tel hikmetinden her eyi birbirine muhta ve bo bir ey yaratmamtr. (Nazif Hasan Dede, Tarifs Slk) [39] inde yaadmz dnyann her yerinde bel ve musibet vardr.

nsann pak ve temiz olmas ancak mihnet ve meakkat iledir. Bu dnyada fsk kimselerin errinden kim zde kalabilmi ki? Hatta Allah Tel raslleri bile bu beldan kurtulamamtr. (Hac Hasan Akyol; Tasavvurat- Hayriyyem) [40] Nasl insann tek tek organlar insan olmayp ancak hep birlikte insan tekil ediyorsa, bu lemdeki tek tek hibir ey de Allah Teldan ayr deildir. Bu yzden Allah Telnn iradesi, lemdeki varlklarn kabiliyetleri erevesinde cereyan eder. Yani Allah Tel, ancak olabilecek olanlar diler, olmayacak olanlar dilemez. Bylece Allah Telnn iradesi, varlklarn istidatlaryla snrl olmaktadr. (bkz: eyh Bedrettin, Varidat) [41] Hz. Ali kerremallh veche buyurdu ki; Herkes iin sonundan korkar, biz ise bandan korkarz. ah Nakibend kuddise srruhul-aziz Efendimiz buyurdu ki; Biz yolumuzun sonunu evveline derc ettik Katre-i acz ire arif cilve eyler zahida Katresin destinde pinhan mevc uran umman gr. Pir lyas kuddise srruhul-azz [42] Mrid-i kmil, bir deryadr. Mcevherlerini, kenara kendisi atmaz. Ama dalglar da menetmez, Hibir mrid, yolda, ar ve pazarda gezenlere Gelin, size Tevhid ilmini gstereyim demez. (Seyyid Muhammed Nr, Niyazi erhi) [43] Varlkl olan kimse, nafakay varlna gre versin; rzk ancak kendisine yetecek kadar verilmi olan kimse, Allahn kendisine verdiinden versin; Allah kimseye, verdii rzk aan bir yk yklemez. Allah, glkten sonra kolaylk verir. (Talak, 7) [44] Enm, 91 [45] Enm, 18 [46] Burada dikkat edilecek husus kendini beenme huyundaki arlktr. limler hakknda zuhur eden kendini beenme ilmin yceliinden zuhur etmektedir. Onun iin bu incelii unutmamakta gerekir. (Bir yerde mazur grmek en gzelidir.) Bir fkh bilgini velilik derecesine ulam cahil bir bidden ok daha stndr. nk eytan cahil sofuyu yoldan karmakta zorluk ekmez.

Rivayet edilir ki, biri lim dieri cahil olan iki adam cahil bir eyhe intisab ederek ondan ders aldlar, ibadet ettiler ve velilik derecesine ulatlar. Bir gn eytan, lim olana havada bir cennet gsterdi ve: Bu cennet senindir. Yalnz bir artla. eyhini, nebilerden daha stn tutacaksn. dedi, O da yle cevap verdi: phesiz hibir veli peygamber derecesine ulaamaz. Belki bir nebi, btn velilerden stndr. Bu sz zerine eytan, o limden midini kesti. Sonra ayni cenneti cahil olan veliye gsterdi. Ona sylediinin aynsn arkadana da syledi. Cahil olan arkada ise, o cenneti elde edebilmek iin eyhini nebilere stn tutarak, mertebesinden dt. Sonra eytan eyhinin yanna giderek aralarnda geenleri anlatt. eyhi abide: ilim ren, zira velilik bir kimsede ilimsiz olarak yerlemez, dedi. (mam Burhanddin Ez-Zernc, Talim ve Mteallim, trc. Y. Vehbi Yavuz, st, 1993, s.19 Bu nedenle limler ile olan arkadal kesmemek daha uygundur. Neticede onlarn ilmi insana fayda verir. Bu hakikate binen ulemann bazlar Biz lmi, Allah Telnn gayrs iin istedik; ilim kand ve bizi ancak Allah Telya reddeyledi demilerdir. Rivayet edildiine gre, Harici taifesine mensup yirmi kii tek tek Hz. Ali kerremallh veche Hazretlerinin huzuruna gelerek ayn meseleyi sormular. Soru u idi: Y Ali! lim mi stn, yoksa mal m? Hz. li kerremallh veche ilim daha stndr eklinde cevap vermi, fakat delil istemeleri karsnda ilmin stnln u ekilde ortaya koymutur: lim, maldan stndr. Zira ilim seni korur, halbuki sen mal korursun, ikinci soruyu sorana. Karlk verdii cevap da yle; lim harcandka artar, mal harcandka azalr, ncye verdii cevap: lim sayesinde dmanlar dost olur, fakat mal byle deil. Devamla: lim, dnyadan uzaklatrr, hirete yaklatrr; mal ise, byle deildir. lm sebebiyle ilim, sahibinin mlkiyetinden kmaz, fakat mal byle deildir. lim, sahibine sirayet eden bir nurdur. Mal ise, buna muhaliftir. lim Allahn kelmndan kar, mal ise, topraktan kar. lim, Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin sevgilisidir. Mal ise, Nemrud, Firavun, Hman ve Karunlarn sevgilisidir. lim kendine hizmet edilendir. Mal ise, hizmet edendir. lim, ruhun gdasdr, mal ise, cesedin gdasdr. rkme zamanlarnda ilim sana arkada olur, mal ise, sana rknt verir. Yolculukta ilim, senin arkadandr. Mal ise, yolculukta senin dmanndr. Tek bana ilim, taatsz da olsa kurtulmana sebep olur, fakat mal byle deildir.

lim, peygamberlerin mirasdr. Mal ise, ekyann mirasdr. Kyamet gnnde ilmin hesab yoktur. Fakat maln, helal ise, hesab, haram ise, azab vardr. lmin sahibi, efaat edecek, maln sahibi ise, efaat edilecektir. lim sahibi, asla unutulmaz, fakat mal sahibi unutulur. lim, kalbi nurlandrr, mal ise, karartp katlatrr. lim sahibi, Allaha kulluu, mal sahibi ise, Allahl iddia eder. (Nitekim Firavunda olduu gibi.) Hz. Ali kerremallh veche bu ekilde o soru soranlara ayr ayr tatminkr cevaplar verdikten sonra: Bu konuda bana daha soru sorsaydnz yaadm mddet baka baka cevaplar verirdim, buyurdu. (mam Burhanddin Ez-Zernc, a.g.e. s.38) Bu mevzuda mal olarak kulun salih amellerini mal olarak dnmek gerekir. [47] Allah Telnn zt- ilhiyyesinin hull ve ittihat etmeden tecelli cihetiyle zuhur eylemesiyle denizdeki zuhur eden dalgalar gibi saysz ve ok dalgalar gibi denizin asl ve hakkatine deiiklik getirmedii gibi esm ve sft tecellisi ynyle de madaki bulunduu haline bir deiiklik getirmemitir. u an iinde yledir. Onun zat her ey yok olacaktr. Hkm Onun dur. Siz Ona dndrleceksiniz. (Kasas, 88) [48] Yeryznde dolamyorlar m ki, orada olanlar akledecek kalbleri, iitecek kulaklar olsun. Ama yalnz gzler kr olmaz, fakat gslerde olan kalbler de krleir. Hac, 46 [49] Necm, 42 [50] Buhr, Bedl-Vahy, 1; Mslim, mare, 155; Ebu Davud, Talak, 11 [51] Sefih ve cahil kimse ile latife ve mcadele etmeyin. Ktlk ve nedamet hemen peinden gelir. er ehli kimselerle grmek, frtnal zamanda denizde bir tahta paras zerinde bulunmaya benzer. (Hac Hasan Akyol; Tasavvurat- Hayriyyem) [52] Zikr ile taklitten hakikate terakki edilir. Mesel: Niyyeti doru ve hlis bir insan Allah Allah ism-i erifini dese ve hakikatinden habersiz olsa bile sonuta ism-i Hud ona yol gsterir ve yri arkada olur. (Hac Hasan Akyol; Tasavvurat- Hayriyyem) [53] Kalbin zlmesi nefse ho gelir. Bo ilerle uramakta ruha eziyettir. Arifin kalbinde bir yer vardr ki, mesrur olmaz. Mnafn kalbinde bir yer vardr ki, mahzun olmaz.

Kalbin gzel duygularla dolu olan dnya ve ahirette mesut olur. (Hac Hasan Akyol; Tasavvurat- Hayriyyem) [54] Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bir hutbesinde; Ashabm, Sizden hi birinizin ibadeti asla kendisini kurtaramaz, buyurdu. Bunun zerine Ashab: Ya Raslallah, Seni de mi ibadetiniz kurtaramaz? Diye sorduklarnda; Evet, beni de. Ancak Allah Tel beni rahmeti ile korumu ve muhafaza etmitir. Ashabm, doruluun taraftar olunuz. badetinizde arla gitmeyiniz. Gndzn ilk ve son saatlerinde yrynz, gecenin bir saatinden de istifade ediniz. Her hal ve hareketinizde ll olunuz ki, maksadnza eresiniz. Yahya bin Muaz rahmetullahi aleyh diyor ki; Eer teraziye Allah Tel adil sfat konursa o kimseye hasenat kalmaz. Eer teraziye kerim sfat konulursa ona gnah kalmaz. Seyyid Hasan azel kaddesellh srrahul azz aleyh bir duasnda; Ya Rabbi gnahmz sevdiin kimsenin gnahndan eyle. Hasenatlarmz da ona buz ettiin kimsenin hasenatndan eyleme. nk buz ettiin kimsenin hasenat olmaz, sevdiin kimsenin de gnah olmaz. Her ey senin sevgine baldr. Sevdiin kimsenin zilleti, sevmediin kimsenin izzeti olmaz. [55] Kim Allah Telnn emrine kar kabilir. Her ey cell, cemal ve kemalin grntsdr. Hibiri de Hakkdan rtl deildir. Her ey Allah Telnn emri olmadan yz gsterememi ve meydana gelememitir. Nitekim tb buyurur nsanlarn tamam kle saylr. nk Allah klenin ilerinde hr olmasn uzaklatrd. ( Fussilet, 11) ..Sonra ona ve yer iin buyurdu ki: steyerek veya istemeyerek geliniz. Onlar da, steyiciler olarak geldik, dediler Cellin grnts eytanlarda, cemlin hizmeti meleklere ve kemlin zuhurunda Allah Tel fark edilir. Fakat hakikatte hepsinde messir olan yine Allah Teldr. dilediini saptrr, dilediini de doru yola iletir ( Nahl, 93) Uzaklk kula nisbetle ve zahirine izafetledir. Hakka ve btna nisbetle uzaklk yoktur. Perde olan gaflet perdesidir. Allah Tel her eyde zahir iken, herhangi bir eyin onu perdelemesi nasl dnlebilir. Fakat bu makamda hakk cevap nk yryen hibir varlk yoktur ki, O, onun pereminden tutmu olmasn. phesiz Rabbim dosdoru yoldadr. (Hd, 56) ayet-i kermesi zerine bina olunur. Bu srrn fazla izahat haramdr. bn-i Abbs radiyallh anh bu konuda Allahn gizlediini gizleyin, akladnz da aklayn. demitir.

[56] Yunus, 58 [57] Asl olmayan tevil sahibi de sinee benzer; onun vehmi eek sidiidir, dncesi de saman p. Sinek kendi dncesine saplanp tevile kalkmsa, bundan vazgese, baht o sinei devlet kuu haline getirir. bretle bakan kii sinek olamaz; can da ekle balanmaya layk deildir. Mevlana, Mesnev ve erhi, (trc. A.Glpnarl, st. 1973) I, s.251, b: 1093-95 [58] kr nimetin artmasna ve ziyadelemesine sebeptir. Bu halin ba zikir, sonu da krdr. kr nimeti tutar, artmasna sebep olacak halleri zuhur ettirir. Kuldaki kibri sndrr, rzay celp eder. nsanlara kr etmeyen, Allah Telya da kr etmez. Fakat kul Allah Telya hangi hal zere kr etse bile, kr eda edemez. Her kim kr ederse ancak kendi nefsi lehine kr eder. Kim de nimete kar nankrlkte bulunursa, phe yok ki, Rabbimin hi bir eye ihtiyac yoktur, ok kerem sahibidir. ( Neml 40) [59] krm edersiniz nimetimi arttrrm. (brahim, 7 ) Bir topluluk kendilerindeki zellikleri deitirmeyinceye kadar Allah onlarda bulunanlar deitirmez( Rd,11) Size nerden bir nimet gelse o Allahtan dr (Nahl, 53) Rabbinin nimetini minnet ve kranla an. (Duha-11) Ey Davut ailesi kr edin. Kullarmdan kr eden azdr. (Sebe,13) [60] Kalem,44 [61] Bu meyanda yetimek iin mridine hi bir ynden itirz etmekte ciz deildir. nk keml ehli parlak ayna gibidir. Karsna ne trl renk gelir ise o renkte grnr. Mridler kendi ztnda bir renkle kaytl deildir. Onlarda grnen renk karsnda ki rengin aksidir. Onun iin mridde grd noksanlk kendi noksanl olduunu dnmelidir. Bu duruma rnek verecek olursak bir mridin ne kadar kefi ve mhedesi almsa da hayvn sfatlardan tamamyla kurtulamadndan tevecchnde dim karsnda bir eek zuhur edermi. Durumu mridine aklaynca, mridi: Bir daha grdnde o merkebin kulaklarn tut ve y eyh diye gzlerini a diye tembih etmi. O dervi de eyhinin tarifini yapp gzlerini atnda bakm ki tuttugu kendi kulaklarym. Mridin mrid aynasnda grd bahsedilen gibi kendi aksidir. Fakat tabi olan mrid hayvn sfatta kalmaz. Sabrla alrsa kurtulup demiyeti (insanln) bulur. (Nazif Hasan Dede, Tarifs Slk) [62] Cihanda gizli merdivenler var; basamak basamak, t gklere dek. Her bln bir baka merdiveni var; her yryn baka bir g

Her biri brnn hlinden habersiz. Bir mlk ki, geni mi geni; ne ba var, ne sonu (Mevln, Celleddn-i Rm. Mesnevi, Ankara 1993, tpk basm,c. V, s. 244, b.; 2557-2559.) Her nebinin bir yolu, her velnin bir merebi vardr. Deil mi ki, hepsi de halk Hakka ulatryor; yleyse hepsi de birdir. (Ayn eser, c. I, s. 14 (504. beyitin konu bal). (Yorumu iin bk. Can, efik, Mevlny Gre; Bin, mn ve Kfr 5. Milli Mevln Kongresi Teblileri, Konya 1992, & 19-27.) [63] nsann gnl neye akar, insan neyi severse, onun cinsindendir; ancak o sevginin bir maksada dayanmamas gerek, Sevgi, garezsiz olursa, Elest ahdndan beri, onlarn bir cinsten olduklarna delildir, nk insan, sevdiiyledir, Nitekim Adamn ne biim adam olduunu sorma; kiminle dp kalkyor, onu sor demilerdir. Herkesi yiyip itii eylerden tanrlar bunlar da iki eittir: Duygu gdas, akl gdas. Duygu gdas ekmektir, ettir, sudur, buna benzeyen eylerdir, Akl gdasysa bilgilerdir, hikmettir. imdi, baz kiilerin gnlleri, fkha, bazlarnn mantka, bazlarnn tefsire, bazlarnn da, Allah Tel ikisine de rahmet etsin, Attr ve Sennin divnlarna akar. Bazlarnn gnlleriyse Enver, Zahr-i Fryb ve Nizmnin iirlerinin bulunduu divanlar eker. Envernin, brlerinin divanlarna meyleden, bu lem ehlindendir; onu balk kavram, karmtr, Ama Sen ve Attrn divanlarna, Allah Tel bizi aziz srryla kutlasn, Mevlnnn, znde z, iinde i olan ve Sen ile Attrn szlerinin z zeti bulunan faydal szlerine meyletmek, meyleden kiinin, gnl ehlinden ve veliler blnden olduuna delildir. (VELED), balk CIV Epiktetos demitir ki: Eer srlarla domuzlar konuabilselerdi, saman ve yemden baka ey konuanlarla alay ederlerdi. diyor. [64] sra, 20 [65] Kalp, deikenlii dolaysyla bu ismi almtr. Kalp, kendisine gelen vridtn eitliliine gre farkllk gsterir. Varidat ise kiinin ahvline gre deiir. Ahvlin eitlilii de, srra gelen ilh tecelllerin eitliliine gre deiik olur. [66] Size ancak az bir bilgi verilmitir( sra,85) Nasl olurda insan her soruya cevap vermeyi tasavvur edebilir. Eer onun cehaleti olmasa idi, uygun olan susmas idi. [67] Allah Telnn kendisini nerede kullandna bakmas demektir. [68] Hz. Mevlna kaddesellh srrahul azz buyurdu ki; Resimdeki noksanlk ressamn isteidir. Bu nedenle ileler yurdu olan dnyada Allah Teldan raz olmak gerekir. Bizim urumuzda cihad edenleri (gayret sarf edenleri) elbette kendi yollarmza eritireceiz. (Ankebut, 6)

Allah Telya ant olsun ki: Mallarnz ve nefisleriniz hakknda imtihan olunacaksnz. Elbette sizden evvel kendilerine kitap verilmi olanlardan ve mriklerden birok incitici szler iiteceksiniz. Eer sabrederseniz ve korunursanz, phe yok ki, bu metaneti gerektiren ilerdendir. (Al-i mran 186) Yoksa Cennete gireceinizi mi zannettiniz? Sizden evvelki gemi mmetlerin hali sizlere gelmedike. Onlar nice iddetli ihtiyalar, hastalklar kaplad ve sarsntlara uradlar. Hatta raslleri ve onunla beraber iman edenler, Allahn yardm ne zaman? Diyecek bir hale geldiler. Haberiniz olsun Allahn yardm phe yok ki pek yakndr. (Bakara 214) Grmyorlar m ki, onlar her yl mutlaka bir defa veya iki defa bir fitneye, bir belaya tutuluyorlar da sonra tvbe etmiyorlar. Onlar dnp ibret de almyorlar.(Tvbe 126) Size musibetten her ne ey isabet ederse kendi ellerinizin kazand ey sebebiyledir ve biroundan ise afv eder.(ura 30) Allah Telnn izni olmadka musibetten bir ey isabet etmez. Her kim Allah Telya iman ederse kalbini hidayete erdirir. Allah Tel her eyi hakkyla bilendir. (Teabun 11) [69] Mrifet. Allah Telnn, sekin kullarna zatiyle bilinmesidir. Bylece Allah Tel, onlardan marifet ve ekil izlerini tamamen atar, o hale gelirler ki Allah Teldan bakasn bilmezler, Ondan bakasn grmezler. (Muhammed ibn-i Hseyin es Slemi trc:Sleyman ATE Slemi Risaleleri [Kitap]. - Ankara : Ankara niversitesi Basmevi, 1981.) [70] Rabbinizin hakknda beslediiniz zan var ya, ite sizi o mahvetti ve ziyana urayanlardan oldunuz. (Fussilet,23) Marufi Kerhi kaddesellh srrahul azz buyurdu ki; : Allah Telya itaat etmeden cenneti talep etmek, gnahlardan biridir. efaati sebepsiz dilemek kendi kendini kandrmaktr. taat edilemeyenden merhamet dilemek budalalktr [71] Sevinmenin fitnesi zlmeden ok fazladr. Ancak Bir yandan korkuya, bir yandan mide dtn m iki kanadn olur. Bir kanatl ku katiyen uamaz acizdir. (Mesnevi c.II, b.1554) [72] Kalplerin, kendisine iyilik yapan sevme, ktlk yapan sevmeme zellii vardr. (Ebu Nuaym, Hilye, IV/121)

[73] eyhl Ekber Muhyiddin Arab kaddesellh srrahul azz buyurdu ki; Sana men ettii zaman vermitir. Verdii zamanda men etmitir. O zaman sende terki almay tercih et, karn ordadr. [74] Hakkatte lutufla kahr birdir. Hak cemlini celliyle ihta etmi, yani kaplamtr. Celline uramadan cemlini gremezsin. Bu konuda bir temsil getirilmitir: Bir memleketin Sultan veya Pdih saraynn evresinde tertibat aldrm, herkim saraya gelir ve siz de o kimseyi tanmaz ve yanma girmek isterse, ieriye almayn. Hatta karlk verirse, ona sizler de karlk verin diye emir eder. Dier taraftan da nedimlerine (sevdiklerine) beni tenhada ve kimsenin bizi grmeyecei bir zamanda gelip grnz der. Nedimleri sarayn evresindeki nbetilerin uykuya varmasn veya bir ile megul olmasn bekler ve bir frsatn bulup ieri girerek didr- pdih ile merref olurlar. te Hakkn cemli de celliyle evrilidir. (Cellinden cemline ulalr.) hiret leminde maher var, sorgu sl var, srat var, mizn var; ite bunlar hep celldir. Mmin bunlara uramadan cennete giremez. [75] Vaktinizin kymetini bilin. Dnya beni aldatt. st bal tad, alt beni aldad. hramczde smail Hakk Toprak Hibir sevinip glen yoktur ki, dnya ardndan onu kedere drmesin, alatmasn. Dnyann hibir ikbali yoktur ki, ardnda idbar bulunmasn. Dnyada hibir serpintiyle ferahlayan yoktur ki, ardndan onu bel saanayla slatmasn. Dnyann anndandr bu; sabahleyin birine yardm eder, akamlayn ona dman kesilir. Bir yan tatl olur, sindirirse br yan ac gelir, yerindirir. Kii, onun zevkine erer, gzelliini elde ederse, mutlaka tezce bellar atar ona, dertleri erer. Dnyada esenlie kavuup akam eden, mutlaka korkulara der de sabahlar. Aldatcdr dnya, onda ne varsa hepsi de insan aldatr. Fndir, onda olanlarn hepsi de yok olur. Dnya azklarnda, sulardan ekinmekten baka hibir eyde hayr yoktur. Dnyadan az bir ey elde eden, ondan emin olabilecek ok eye sahip olmu demektir; ok ey elde edense, kendisini helak edecek ok ey elde etmi demektir. Dnya, az bir frsat verir insana, sonra geer-gider; o frsata erense ancak hasret elde eder. Nice ona gvenenleri dertlere uratmtr; nice ona inananlar helak vadisine atmtr; nice bykleri hor-hakir etmitir; nice benlie denleri alaltm- gitmitir. (Hz. Ali kerremallh veche, Nehcl-Belaga, hzl: Abdulbaki Glpnarl, st. h. 1390, s. 87) [76] Allah mminlerden nefislerini ve mallarn cennet mukabilinde satn almtr. (Tevbe, 111) [77] Allah Telya kulluk, kullara ayr bir ihsan olduu gibi nimetlerin artma sebebidir. Allah Telya kar hep iyi niyette bulunmaksa, kulluk terbiyesinin yksekliini gsterir. Yoksa Allah Telnn bir kr yoktur.

[78] Kendisine zhd ve zhd konusunda vaz etme kabiliyeti verilen kimseyi grdnzde ona yaklan, zira o hikmet telkin eder. (bn. Mce. Zhd. 1: Ebu Nuaym. Hilye. X/405) [79] Deersiz eyi deerli klmak gibidir. Eer dnyann Allah Tel katnda sivrisinein kanad kadar bir deeri olsayd kfire bir yudum su vermezdi (iirmezdi) (Buhar, Tefsir (18) 6; Mslim, Mnfikn, 18, Tirmiz, Zhd, 13; bn Mce, Zhd, 3; Ahmed, V, 154, 177) [80] Celal ve cemal tecellileri birbirinden ayrlmaz durumdadr. Birinin zuhuru dierinin varlna sebeptir. Allah Tel buyurdu ki; Demek ki, zorlukla beraber bir kolaylk vardr. Evet, zorlukla beraber bir kolaylk vardr. nirah, 5-6 Allah Tel eytan dman kld ki, Allah Telya snmak, nefsin tahrikini de yaratm ki ona ynelmenin devam iindir. Eer celal ve cemalin tecellisi beraber olmasayd yani nefsin arzular olmasayd seyr-sluk tahakkuk etmezdi. [81] Allah Telnn insanlarn eliyle sana eziyet vermesinin nedeni insanlara gvenmemek iindir. Her eyden incinmenin nedeni onlardan uzak kalmak iindir. mam Gazzl kaddesellh srrahul-aziz buyurdu ki; Karnca, kt zerindeki yazlar grnce, bunlar kalem yazyor, der; nk ban kaldrp yukardaki parmaklar, eli ve bunlar harekete geiren iradeyi, insan, sonra insanda irade, kudret yaratan grmez. nsanlarn ou da, en aa, en yakn sebebi grmektedir. (Gazzl, hy., cilt: I, s. 34. Ayn rnek iin bkz. Gazl, Kimya-y Sadet, s. 42.) [82] Nasuh Tvbesi Kurn- Kerimde, Ey iman edenler! Allaha Nasuh Tvbesi ile tvbe edin, Tahrim,8 buyrulmutur. Bazlar bu Nasuh sznn yorumlanmasnda nefse dnmeyen ey demilerdir. Bu ho bir deyimdir. Bazlar da Nasuh, yz kadn yzne benzeyen bir adamm, ama tam bir erkekmi, erkekten hibir eksik taraf yokmu derler. Kadnlar hamamnda tellklk edermi. Tam otuz yl bu ite alm. Bir gn sultann kz hamama gelmi, kulandaki byk yakut kpe kaybolmu. Farkna varnca bunun hamamda kaldn anlamlar, avulara emir verilmi hemen gidin hamamda hibir delik deik kalmamak art ile aratrn! denilmi. avular hamamn kubbesini ve iini, her tarafn sarmlar. Her iin tam vakti gelmedike Sana dostun dostluu fayda vermez.

Nasuh halvete girer korkudan titremeye balar. imdi aratrma sras bana gelecek diye szlanyor, arka arkaya secdeye kapanyor, Allah Telya sz veriyor eer bu defa kendimi kurtarrsam bundan sonra btn mrm boyunca byle bir i yapmam, Allahm bundan sonra bir daha kadn tellkl etmeyeceim, senin tanrlna snarak sz veriyorum. Eer u yk benim srtmdan kaldrrsan, bundan byle Nasuh kulun bir daha bu gnah ilemez, diyor. Nasuh, bu yalvar halinde iken ieriden bir ses geldi. Herkesi aradk yalnz Nasuh kald onu da arayn. Tam bu srada bir ses daha geldi, kpe bulundu dediler. Arayanlar bir Lahavle ekti. Nasuhun hakknda kt dncelere saptk dediler. Bari gelsin eliyle sultann kzn okasn kz da onun kendisini okamasn istiyor. Nasuhu ardlar. Nasuh u cevab verdi: Benim elim bugn ilemiyor, yolda sancland. (ems-i Tebriz, 2007), (M.359) s.444 Eer siz, ayrldktan sonra da yanmdaki halinizi devam ettirseydiniz, melekler sizi evlerinizde ziyaret eder, yollarda sizinle msafahada (tokalamada) bulunurdu. Eer siz hi gnah ilemeseydiniz, Allah Tel sizi toptan yok eder, gnah ileyip istifar edecek yeni bir mahlk yaratr ve onlar mafiret ederdi. [Tirmiz, Cennet 2, (2528); bnu Mce, Syam 48, (1752).] [83] Hz s aleyhisselam ve Beni srailli bir salih beraber bir yere giderler. O yredeki mehur bir fask, onlar yolda grnce muhabbetinden tr takip etmeye balar. Onun takib ettiini Salih kimsenin grdn anlaynca mahcup oldu ve izlemekten vazgeti. Ve o fask adam kendine dua eder. Ya Rabbi beni affet der. Salih kiide derki; Ya Rabbi beni bu adamla har ve neir etme! Allah Tel vahiy yolu ile Hz. s aleyhisselama yle bildirir. Her ikisinin de duasn kabul ettim. Fask affettim, salih olup ta bbrlenen kimseyi ise iyilerle har etmeyeceim. [84] Allah Tel sevdii kullar yalnzlatrr. yleki zindanlar ona mesken klar veya insanlarn nefretini zerinde toplatr. [85] Raslllah sallallh aleyhi ve selem buyurmutur ki; Allah Tel kime duay verdi ise, onu icabetten mahrum etmez (Taberani) Abdullah bin mer radiyallh anhn rivayet ettii bir hadiste buyrulmutur ki; Sizden kime dua izni verilmi ise, o kimseye rahmet kaplar almtr. Allah Teldan istenilecek en sevimli ey, dnya ve ahrette ki af ve afiyettir (Buhari) [86] Bu zmrenin nefisleri dnyada, kalpleri ukbada, ruhlar Mevladadr. Dnyay ve iinde bulunan her eyi unutmulardr. Bunlarn gnlleri hasta, tasalar uzundur, Allah Tel ile gizli konuurlar. Eer kul kimin kulu olduunu bilse sevincinden lrd.

[87] Sebepsiz iptilalar insana mcerret kemli ikmal iindir. Yksek mertebesini daha yceye ulatrr. [88] Allah Telya kavuturacak yollar yaratlmlarn nefesleri saysncadr. Tek bir fakih (anlayl kimse), eytana bin bid (kulluk eden) den daha yamandr. Tirmiz, lim 19, (2083) [89] Hakk ba gzyle grlmez, yani btn gz kr olan Hakk grmez. Ancak Hakk zhirdir, yani grlmektedir. Ruhu saf ve basret gz (gnl gz) ak olan rifler Hakktan baka bir ey grmezler, nk varlk, Hakkn vcdu deil midir? bn-i Friz kaddesellh srrahul azz hazretleri Kaside-i Tiyesinde: Hicabla zhir oldu (rtleriyle grnd), mazharlarla (grnenlerle) gizlendi buyurmutur. [90] Gemi ve gelecekle uramamak, gelecei dnmeden Allah Telnn her hkmne, her emrine itiraz etmeden uymak demektir. [91] Her keramet sahibi kimse nefsin afetlerinden kurtulmu deildir. Belki keramet sahibidir ama tam istikameti elde edememitir. Gerek keramet odur ki; beraberinde istikamet tayandr. Bayezid Bistmi kaddesellh srrahul azz buyurdu ki; Balangta Allah Tel bana baz kerametler gsterdi. Onlara iltifat etmeyince bana marifetine ynelik yolu at. [92] Allah Tel bir kulunun kalbine zikir vastasyla bir takm marifetler indirmek isterse, onun bildiimiz et parasndan mteekkil kalbi zerine bir kurb serinlii gnderir, denilmitir. [93] Gafil insan fiili kendine nispet ettii iin, sabahleyin kalktnda bugn ne yapacam demekle kendi tedbir ve tasarruf atnn tedbirine der. Allah Telnn faili mutlak olduunu unutur. Akll insan ise ilk aklna gelen ey Allah Telya nispet eder ve der ki; Bana ne yaptrr. Bu kimse akll olmakla beraber hem de uyanktr. nk ona gre Allah Tel her eye muktedir ve her istediine kfidir. Bu dnce ve hatrlama, uyank kimse iin Allah Telnn bahettii en byk ihsan ve ltuftur. Seyyid Ebul Hasan azeli kaddesellh srrahul azz bir mnacatnda: Ya Rabbi! Her ey senin elindedir ve benden gizlidir. Bir iin bana hayrl olup olmadn bilmediim iin kendime seme gcm de yoktur. Sen benim iin en iyi olan bildiin iin, bana o iyi olan setir. Sen her eye kadirsin. [94] nsan yaratl ynnden aceleci olduundan bu dnyada az bir eye malik klnmtr. [95] badetlerin eitliliindeki hikmet budur. Molla Ltf kaddesellh srrahul-aziz (hyt. 1494) Sahn mderrisliinden idam sehpasna giden yolda bir kskanlk kurban olurken onun hayatna bedel olan kssay burada hatrlayalm.

Hz. Ali kerremellh veche, gazvelerinden birinde vcuduna ok saplanm, sava bitmeden ok krlm ve temren vcudunda kalmtr; temrenin ztrab cierine ilemitir. Alan yara bana iler amtr. Hazret-i Ali kerremellh veche canndan usanp bu tr bir bitmez, onulmaz derde uradndan iyice dertlenmitir. O kanl hrsz gizlendii yerden cerrahlar karp ele geirmek istedike Hazret dayanamayp inlemektedir. Cerrahi mdahalenin acsna dayanamayacan anlayan Hz. Ali kerremellh veche, cerraha namaza durmak istediini bildirmi ve bylece ok ancak o namazda iken karlabilmitir. Bunun sebebi, Hz. Ali kerremellh vechenin namazda kendini tamamyla Allah Telya vermesi, huu iinde ibadet etmesi dolaysyla cerrahi mdahalenin acsn duymamasdr. Mevln Ltfi bu kssay anlattktan sonra alaya alaya buyurdu ki; Hakikat-i hal salt budur. Yoksa bizim kldumz amel kuru kyam ve inhinadr. Anda fyide yoktur (ite asl namaz budur; yoksa bizim kldmz kuru kalkp eilmedir, onda fayda yoktur), [96] Raslllah sallallh aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Kul abdest alp da aznda suyu alkalad m gnahlar azndan dar kar. Burnuna su verdi mi gnahlar burnundan dklr. Yzn ykad m gnahlar yznden dklr. Hatta gz kapaklarnn altndan bile dklr. Ellerini ykad m gnahlar ellerinden hatta trnaklar altndan bile dklr. Bana mesh etti mi gnahlar bandan hatta kulaklarndan dklr. Ayaklarn ykad m gnahlar ayaklarndan hatta ayaklarnn trnaklarnn altndan bile dklr. Bundan sonra ise mescide yrmesi ve klaca namaz ise nafile (fazladan mkfat) olur. (elMunzir, et-Terib vet-Terhib, I, 153-154, H. no: 13. Hadisin sonunda unlar sylemektedir: Hadisi Malik, Nes, bn Mce ve Hkim rivayet etmi olup, Hakim, Buhr ve Muslimin artna gre sahihtir. Hibir illeti yoktur, demitir. es-Sunabihi ise mehur bir sahabidir.) [97] Namaz ise kulluun zirve noktas olup Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin en stn sfat olan abd (kulluk) in iaretidir. Bu sebeple namaz klmayp Allah Tely sevmekten bahseden birinden hazer etmek gerekir. [98] Allah Telya hibir ey hulul etmedii gibi; Allah Tel dahi hibir eye hulul etmi deildir. Allah Telnn yaknl, her ne kadar keyfiyeti ve benzeri yok ise, de; lkin burada vehmin yeri vardr. Vehim kavram ve hayal dairesi dnda kalan, Allah Telnn yaknldr. [99] eyh Ebul Abdullah El Kueyri kaddesellh srrahul azz buyurdu ki; Kim ki kerametin zuhurunda, halkn o kiinin gnahn grmesinden ekindii kadar ekinmiyorsa, bu kimsenin hakknda hicap vardr. Yok, eer kerameti elde etmeyi nazara almayp nefsinin tezkiyesine gayret ve ehemmiyet gsteriyorsa o zaman Allah Telnn eitli ltf ona akar ve sadklarn izinde yrmeye balar

Nebilerin uradklar musibet, vahyin kesilmesi; Evliyalarn uradklar musibet, kendilerinden keramet zuhur etmesi; mminlerin musibetleri ise, ibadetlerinde kusur etmeleridir. (KARABULUT, Ali Rza, Kayseride Mehur Mutasavvflar, Kayseri, 1984, s.61) [100] Tariktin edebi ikidir. Olduun gibi grnmek, grndn gibi olmak. Gardam! Slk grmeyen ihvan listesine kayt olmaz. Her amelin edebi var. Tarikatn edebi de slkn tekmil etmektir. (hramczde smail Hakk Toprak) [101] Kul Allah Tely tesbih, temcid, tahmid ve tatla zikrederse; Allah Tel da kulu rahmetiyle zikreder. Kul dua ile zikrederse; Allah Tel da, duasna icabetle zikreder. Kul sena ve itaat ile zikrederse; Rabb Tel da, af ve mafiretle zikreder. Kul dnyada zikrederse; Allah Tel da, onu hirette zikreder. Kul tenhalarda zikrederse; Allah Telda, onu sahralarda zikreder. Kul Allah Tely toplulukta zikrederse; Mevls da onu Mele-i lda zikreder. Kul ibdetle zikrederse; Allah Tel da, yardmla zikreder. Kul mcdele ile zikrederse; Allah Tel da, hidyeti ziyde ile zikreder. Kul sdk ve ihls ile Allah Tely zikrederse, Allah Tel da, onu kurtulu ve muvaffakiyetle zikreder. Kul rubbiyetle Allah Tely zikrederse; Allah Tel da, nihayette o kulu rahmet ve ubudiyetle zikreder. (Muhammed Hikmet Efendi, Marifet-i lahiyye Tarkat- Aliyye, st, s. 98) [102] Yahya bin Muaz radiyallh anh buyurdu ki; Kul ne kadar aptaldr. Kusurlu bir cisim ve kalpten kusursuz bir ameli ortaya karmak istiyor. Ve byle kusurlu bir amelin kabule layk olduuna inanr. Oysaki eer Allah Telnn o yce ltf olmasa ve onunla o ameli rtmese kabul mmkn deildir. O zaman kul ameline deil Allah Telnn ltfuna gvensin. [103] Bayezidi Bistami kaddesellh srrahul azz buyurdu ki; Gnahn tvbesi bir tanedir, taatin ise bin tanedir. [104] nsanlardan gizli tutarlar, Allahtan gizli tutmazlar (Nisa-128) mealindeki ayet bu durumu ifade ediyor. Adia ibni Hatemin rivayet ettii hadiste buyruldu ki;

Baz insanlara cennete doru yrmeleri emir edilir. Ta ki cennetin lezzet ve kokular alndnda cennettekilerin nimetlendiklerini seyredince onlara geri dnn emri verilir. Ve sizin burada nasibiniz yoktur denir. Onlar hasret iinde geri dnerler. Ve derler ki; cennetin bu gzelliklerini grmeden, cehenneme girmi olsaydk, bize o cehennem biraz daha kolay gelecekti. Onlara yle cevap verilir: Siz Allahla ba baa kaldnzda byk gnahlar ilediniz, ama halkn nazarnda itibarnz krlmasn diye iyi ameller ilerdiniz. Allah Teldan korkmadnz halktan korktunuz, Allah Tely yceltmediniz, halk ycelttiniz, Allah Telya dayanmadnz halka dayandnz. te bu azap rtn iindir. [105] Allah Telnn size fazl ve rahmeti olmasayd, asla sizden hibiriniz temize kmazd (Nur, 21) [106] Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bir hadiste Mmin mminin aynasdr. (Ebu Davud. Edeb. 29: bn. Mbarek Hasan- Basrinin sz olduunu syler; bkz. Aclun. II/294) buyurduunda etkileim zelliklerinin geerliliini daha belirgin aklamtr. Bu hadis-i erifteki ilk mmin insandr, ikinci mmin ise Allah Teldr ( Allah Telnn El-Mmin ismi ) Buradan iaretle insann arkada, Allah Tel olursa ve neticesi cennettir. Kt arkada ise eytandan kinayedir ve dostluu cehenneme giditir. [107] Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki; Nur kalbe girdiinde, gs inirah eder, alr. Sormular Ya Resulullah, bunun alameti var mdr? Evet, buyurmutur. Kandrc evden uzak, ebedi eve yaknlk, lm gelmeden ona hazrlk etmektir. [108] Nablusnin inzivasnn ilk ylnda yazm olduu birinci mnct Vahdet-i Vcd ile ilgili olarak kulun Allah Telya mnacatn anlatyor. Rabbim bana dedi: Sen, sen bana uygunsun Dedim ki; Fni olan ben, nasl Sana uygun olurum? O bana dedi ki; Fniden baka hibir ey Bana uygun deildir? Dedim ki; Ahlkm ktdr, ben Sana nasl layk olurum? O dedi ki; Onu, Benim iyi ahlkmla tamamlayacam. Daha sonra bana yle dedi: Ey kulum, Ben senim, fakat sen Ben deilsin. Ey kulum, Mevcd (Var olan) benim, sen deilsin. Ey kulum, btn beer Benim keremimin kullardr; sen, Benim Ztmn kulusun. Dedim ki; Ey Rabbim, ben nasl Senin Ztnn kulu olurum? O dedi ki;

Sen Abdl-Vcdsun (Varln kulusun); Abdl-Mevcd (Var olann kulu) deilsin. Vcd Benim, mevcd dieridir, zira o Benim ile varlk bulur. Hlbuki Ben, Kendi kendimle varm. Bu sebeple ben yle dedim: Ben Varlkm. Ve yine O bana dedi: Ey kulum, bakalarndan korkma; zira bakalar Benim. Ben, senin sendeki Varlmdan dolay sende tecelli eden Rabbinim. Benden baka ilh yoktur ve ancak bana taplabilir. Her halkrda seni Ben (Kendim) ile zenginletirirsem, seni zengin klacam ve eer seni bakalaryla zenginletirirsem, seni fakir klacam. Benden baka ilh yoktur. Ben Ona dedim ki; Ey Rabbim, ben Senin nezdinde naslm? O bana dedi ki; Sen Benim indimde, en yaknlar arasnda ve ayn zamanda btn seni sevenler ile birliktesin. Ben, seni ve seni sevenleri severim. Ben Ona dedim ki; Ey Rabbim, bana olan aknn alameti nedir? O bana dedi ki; Benim sevdiim ve Benim holandm eyleri yapabilmen iin sana yardm ve ltfumu ihsan etmemdir. Ben Ona dedim ki; Ey Rabbim, insanlar bana hakszlk ediyorlar. O bana dedi ki; Btn bunlar senin hayrnadr. Onlarn sana ettikleri hakszlklarn sonucuna bakman yeter: Bu, senin Benim ile yaknlamandr. Muhakkak ki, sen onlardan nde geleceksin. Bekri Aleddin, Abdulgn Nablus Hayat ve Fikirleri, trc. Dr. Veysel UYSAL, st, 1995, s.112114 [109] Gklerde ve yerde neler var, bir bakn de. nanmayacak bir millete ayetler ve uyarmalar fayda vermez. Yunus, 101 [110] Gnein ay kapatmas buna benzer. Hakikatte aydaki kta gneindir. [111] Dnyada ebedi kalacak gibi dnmesidir. [112] Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki; Mminin yzne kar meth edildiinde Onun kalbindeki iman artar Bu hadis arifleri iindir ve durumlarna iaret eder. Yine arifler diyorlar ki; Halkn dili, Hakkn kalemidir. Onlarda kendini beenme ve bbrlenme asla olmaz. [113] Ey nefislerine israf eden kullarm, Allah Telnn rahmetinden midinizi kesmeyin (Zmer, 53) Allah Telnn rahmetinden ancak kfir topluluklar midini keser (Hicr,56) Her demolu hata edicidir. Hata edenlerin hayrls tvbe edenlerdir. Tirmizi

[114] Yeryzm ve gm bana dar geldi, fakat mmin kulumun kalbi dar gelmedi Hadisi Kutsi [115] eyhl Ekber Muhyiddin ibnl Arab Hazretleri bu nura imek adn vermitir. nk bu nur bir oluyor, ardndan yok oluyor. Zira bu nurun devamna beer gc yetmez. [116] Mirata Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimize btn nimetler ve azaplar gsterildi de, hlinde bir zerre deiiklik olmad. Kuran- Kerimde Gz oradan ne kayd ve ne de onu at. (Necm, 17) buyruldu. Bir eyden etkilenmek eksiklikten olur. Eksiklik yaratltan olursa tedavisi olmaz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin yaratl tam olduuna gre Onun bu konuda hataya dmesi olmamtr. [117] Hakk bulmak pek kolaydr, velkin Hakk bulduran Kmil insan bulmak gtr. Bunlar kimy gibidir, velkin bulunmas kimydan gtr. [118] Allah Telnn insanlarn srlarn birbirlerine gizli tutmas iki sebepten tr byk bir ltuftur. Birincisi; nsanlarn ilemi olduu gnah ve kusurlar eer gizli kalmayp aa vurulmu olsayd insanlar arasnda sevgi ve gven kalmayacakt. Bu ynyle gizli tutulmas insanlara byk efkat ve rahmetidir. Bu meyanda evliya sna kullarnn bu eksikliklerini gizli tutmakla beraber dier taraftan da Onlara ruhlar leminin kefini myesser eylemitir. kinci sebep ise insanlara bazen evliyasn gizli tutmutur. Velilerin srlar dar vurulmu olsayd ve veli bilinipte ona yaplacak saygszlk sonucu dorudan doruya Allaha sava alm olacakt. Keza veli tannrsa Onun szn tutmak farz olacakt. Bunun iindir ki evliyann gizli tutulmas kuluna bir rahmettir. Sad bin Abdullah rahmetullahi aleyhe baz talebeleri velilerin nasl tannabileceklerini sormu: Demi ki; Allah Tel onlarn evliya olduunu gstermeden sradan bir insan ekliyle tantr. Veya onlardan istifade etmek isteyen kimselere de evliyalk ekliyle tantr. Eer onlarn surlarn darya vermi olsayd o zaman bu durum insanlarn aleyhine olurdu. nk insanlar onlar tanyp itaatsizlik yapsalard ok byk bir gnaha girmi olacaklard. Fakat Allah Tel kullarna rahmet olsun diye onlarn srlarn gizili tutmutur. [119] Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu ki; Ancak mnafn kalbinden merhamet sklmtr Rahmet edenlere Allah rahmet eder. Yeryzndekilere rahmet ediniz tki gkyzndekiler size rahmet etsinler Rivayete gre Allah Tel Hz brahim aleyhisselm yer ve gkyzndeki ruhlar lemine muttali ettiinde grr ki bir kimse ar bir gnah iler. Ona beddua eder ve Ya Rab! Onu helak et der ve helak olur. Baka biri daha baka bir gnah iler ve yine

Ya Rabbi! Onu helak et, senin rzkn yer, senin yerinin zerinde gezer ve sana isyan eder ve oda helak olur. ncsn grnce yine beddua etmeye alrken Allah Tel; Dur Ya brahim! Kulumdan elini ek. Gnah ilerlerse dahi kulumdurlar. Onlara frsatm var. Kulum tvbe eder af ederim veya ondan Salih bir evlat kalr bana hamd sena eder, onu o evladnn hatrna veririm. Ya da kyamet gnne kadar bekletir ister af eder istersem azap ederim buyurur. brahim aleyhisselm ruhlar leminden dnerken, Allah Telnn emri olan smail aleyhisselmn kurban kesilmesi o gece ona bildirilir. smail aleyhisselm kurban etmek iin ba boynuna koyduunda iinden Allah Telya mnacatta bulunarak Rabbim bu evladm, gzbebeim ve herkesten ziyade sevdiimdir der. Ona gayp tan bir ses gelir; Ruhaniyet leminde gezdiin o geceyi ne tez unuttun. Benden kulumun helakini hep istiyordun, bilmiyor muydun ki sen nasl evladna efkat besliyor isen bende kuluma rahmet beslerim. Sen kulumun helak olmasn istedin bende olunun kurban edilmesini isterim [120] Ebu Muhammed el-Mrtei rahmetullhi aleyh diyor ki; Ben ka kez hacca gittim. Fakat hibirinde bir zorluk bir rahatszlk ekmedim. Fakat annem bir gn benden bir bardak su istedi nefsime ok ar geldi. Bildim ki o haclarmda rahatszlk ekmediimden dolay onlarda nefsimin bir hazz vardr ve onlar aibeli grdm. nk anneme su vermem eri bir hak olduundan nefsime zor gelmemeliydi. Ondan biliyorum ki burada nefsimin hazz yoktur. Onun iin ar geldi. [121] Nefsin ruhuna kar sevin duymasdr. [122] Bu (adam yaptklarn) Allah Telnn grdn bilmez mi? (Alk, 14) [123] Gz kuvvetli kta grmeyi kaybeder. [124] Allah dilediini imha eder ve dilediini vcuda getirir. Ana kitap ise Onun nezdindedir. (Rd-39) Raslllah sallallh aleyhi ve sellem birok hadisi eriflerinde dua ve ana babaya iyiliin mr bereketlendirdiini, sadakann mal artrdm, baa gelecek musibetleri nlediini veya hafiflettiini, krn nimeti arttrdn bildirmitir. Muallk kader deise de mbrem (kesinlemi) kader asla deimez. Ezelde ne takdir edilmise o olacaktr. [125] (Allah Tel kullarna ihsanda bulunmay sever. Kul daha hak etmeden verir. Hatta kfire bile verir.)

Kul Allah Teldan bir ihsan beklediinde ameline gvenmesin ve bir ihsan geldiinde kendi duas veya iyiliinden dolay geldiini zannetmesin. Onun ltuf ve ihsan kuldan hsl olan bir sebebe bal deildir. Yoksa kul domazdan evvel Allah Tel ona ltuf etmi onu yaratm, onu ana karnnda beslemi, muhafaza etmi, dounca anasn emmesini ilham etmi ve retmi, daha nice nice nimetlerde bulunmutur. Kulun o zaman bir ameli, duas veya bir kabiliyetimi var myd? [126] Bakara, 105; li mran, 74 [127] raf, 56 [128] Allah Tel birisine nur yaratmam ise o kimse nursuzdur. (Nur, 40) [129] Zikrimle megul olup istemekten vazgeene, isteklerinin en gzelini vereceim Hadis-i Kutsi [130] Nebilerin birok dualarda bulunmas eriat gstermek, mmetine retmek ve Hakka muhta olduunu gstermek iindir. [131] Hz. Ali kerremellh veche bayram gnleri eski elbiseleri ile bayrama kard. [132] Tevbe, 60 [133] stidra denilen ksmdr. eytann aldatc hilelerindendir. ok kiiyi bu ekilde aldatmtr. [134] Bir gn Hazret-i Abdlkdir kaddesellh srrahul azz vaaza ge kalm. Cemaatin beklememesi iin, devrinin limlerinden olan olu, krsye gelerek iki saat vaaz etmi. Fakat etrafnda ne bir heyecan ne bir alka uyandrabilmi. Nihayet Hazret-i Abdlkdir kuddise srruhul-azz tella gelerek: zr dilerim ey cemaat, geciktim. Valideniz yumurta piirmiti, sahan dt yumurtalar krld.. Deyince, cemaat alap feryat etmeye balam. O zaman Abdlkdir Hazretlerinin olu: Aman baba, iki saattir bunca sz syledim de kimseye tesir etmedi. Sen, yumurtalar dt krld, deyince cemat birbirine girdi diye hayret etmi. Eve gidince hayretini babasna am ve hikmetini sormu. O da, Ey Olum! Eer sen de Badad llerinde 25 sene nefsinle mchede etseydin, semeresini grrdn buyurmulardr. (Mehmet Zahid KOTKU, Tasavvuf Ahlak, st, 1998, s.119) [135] Her kap, iindeki olan, dar szdrr! [136] Rahmann izin verdikleri dnda hi kimse konumayacak ve herkes yalnz doruyu syleyecektir (Nebe,28)

Rivayetlere gre, dokuz yl byk ilelerle slkn tamamlayan Niyazi Msr kaddesellh srrahul azz Efendiden Elmal halkna son defa vaaz ve nasihat etmesi istenir. Msr konumak iin krsye kar. Fakat dili tutulur, konuamaz. Sonunda eyhi, Msr Efendi, bundan byle durma ve susma, konu deyince dili zlr, gzelce vaz eder. Niyz-i Msr kaddesellh srrahul azz sonradan bunu anlatrken, eyhimin bu izin ve himmetiyle hl konuur, syleriz. Bize korku yoktur dermi. (brahim RAKIM, 1750), v.60; Tuhfe, s.20-21 [137] Mnlar kesinlikle harflere smazlar, Okyanusu bir kaba koymak mmkn olmaz!.. Biz ki, kendi szlerimiz asndan skntdayz, (eyh Mahmd ebster) b.50-51 Remz-i Hakka mahrem olan, yani o mahrem olan manev iareti bakalarna if etmez. Zira if etmek caiz deildir. Mahrem olmayana yledir, byledir diye sylemek memnudur. [138] lhiler bu ksmdandr. Denizin kyya att inciler gibi. [139] nsanlar madenler gibidir. Birbirleri ile olan yaknlklar olduklar gibi ayrlklar bulunur. Her bir yaknln altndaki nsiyet ise ya ezeli ya da sonradan kazanlan zelliklerdendir. nsan arkadalarnn davranlarndan ve eylemlerinden dolay kendi duygu ve hareketlerinin yansmasn grr. Arkadal gerektiren ey ayn cinsten olmak ve tabii mnasebettir. Nitekim denilmitir ki: Tabiatnda bulunan hallerden bir paray karsndakinde mevcut bulan kimse, ona meyleder. Onlar bulunan mevcut haller ile kendilerindeki bulunan hali kuvvetle eker. Bunlarn hali k ve mauk misali gibidir. Mayalarndaki haller ile insanlar, birbirlerini grd zaman ya kaar veya yaklar. [140] Fatih Sultan Mehmed Hann trbedrlarndan ve abniyye tarkatnn son devir eyhlerinden Ahmet m kaddesellh srrahul-aziz Efendi de buyururlarm ki; Tasavvuf kitab okumayn. Onlar sizi idll (yanla gtrr) eder. Yalnz Niyzi Divnn okuyun. Zira O, slk bitirdikten sonra sylemi ve yazmtr. Yine nakledilmitir ki: Mevln-hazretleri, emseddinle bulutuu ilk zamanlarda geceleri Mtenebbi divann okurdu. Mevln emeddin Tebrizi: Bu, okumaa demez. Bunu bir daha okuma diye bir iki kez sylediyse de, Mevln, dalgnlndan onu yine okuyordu. Bir gece yine byle hararetle divan okuduktan sonra uykuya dald. Ryasnda, medresede bilginler ve fakihlerle bir tartmada bulundu ve hepsini yendi Sonra: Bunu niin yaptm, buna ne lzum vard diyerek medreseden kp gitmek istedi ve tam bu srada uykudan uyand ve Mevln emseddinin kapdan ieri girdiini grd ve: Bu biare fakihlere yaptn grdn m, ite bunlarn hepsi Mtenebbi divann okumann uursuzluundandr dediini duydu.

Yine bir gece Mevln ryasnda, Mevln emseddinin Mtenebbiyi sakalndan yakalayarak yanna getirdiini ve ona: Bu adamn szlerini mi okuyordun dediini grr. Mtenebbi zayf, nahif ve sesi ksk bir adamm. Mevlnya: Beni bu Mevln emseddinTebriziin elinden kurtar; artk bu divan kartrma diye yalvarm. Nihayet Mevln, okutmay ve retmeyi brakt, lli sarn sard, hindiban farecisini giydi sem ve riyazete balad ve u iiri syledi: Ben, bir memleketin zahidi ve bir minberin vaizi idim: Gnlmn kazas, beni, sana ellerini rpp gelen bir k yapt. (EFLK & trc:Tahsin YAZICI, 1995)s. 199, b: (14-15) [141] bn Abbs radiyallh anhn Yedi kat g ve yerden de bir o kadarn yaratan Allahtr. Allahn ferman bunlar arasnda iner. Talak, 12 yeti hakkndaki; Eer ben bu yetin tefsirini syleseydim, beni taa tutup ldrrdnz. dier bir rivayette, Kesinlikle benim kfir olduumu sylerdiniz. (bn Abbsn (r.), Talak (65), 12. yeti hakkndaki bu sz yukardaki gibi deiik lafzlarla rivayet edilmitir. Bak: bn Kesr, 8, 183. Bu yette ifade edildii ekliyle, inmekte olan ilh ferman hakknda bnul-Arabnin yorumlar iin ayrca bak: Futht, 1, 141, 156, 2,455, 3, 28, 382, 398, 4, 397.sznn bir anlam olmazd.) Eb Hureyrenin radiyallh anhn Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellemden iki kap hfzettim. Onlardan birini yaydm. Dierine gelince, eer onu da yaym olsaydm, benim u boazm kesilirdi. (Buhr, lim (3), 42) kelamn hatrlamak gerekir. [142] Daha ok ibadet edeyim, Sabahlara kadar namaz klaym, Tesbih ve zikir ekeyim, Dua okuyaym gibi nafile ibadetlerle geceleri ihya edeyim dncesidir. Bu hususta u bilinmeli ki; eytan insan fazla nafile ibadetlerle megul ederek farz ibadetlerinden alkoyar ya da farz ibadetlerini vaktinin sonuna braktrr veya unutturarak farz ibadetlerinin vaktini geirttirir. Mesel, gecelerini fazla nafile ibadetlerle ihya eden kii, Biraz istirahat edeyim. derken uykuya dalar ve birok kere farz olan sabah namazn karr. Ya da nafile olan Evrad ve ezkrm okuyaym. Virdimi bitireyim. derken farz olan ibadetleri vaktin sonuna kadar tehir eder. Ya da evrd ve ezkrn okuyamad zaman yle telalanr ki, farzlarndaki ihmalinden o kadar endie duymaz. Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem en iyiye yakn olan yapn, az da olsa devaml olann daha sevapl olmas ile sevinin, kolaylatrn ve sabah akam seferinde ve gece yolculuunda (tevfik vermesi iin) Allah Teldan yardm isteyin buyurmutur. Allah Tel Kuran- Kerim de Allah Tel, dinde size bir zorluk klmad (Hacc, 78)

Hz. Raslllah sallallh aleyhi ve sellem de: Ey insanlar! Dinde arlktan saknn, nk sizden ncekileri dindeki arlklar helk etti. (bn Mce, Mensik, 63; Ayrca bkz. Nes, Mensik, 217; Ahmed b. Hanbel, I, 215, 347.) Buyrulmas dini hayattaki itidlin zirve nokta olduunu gstermektedir. [143] Allah Tel, size kolaylk yapmak istiyor, glk karmak istemiyor (Bakara, 185) Allah Tel, emirlerinin hafif olmasn diledi. nk insanlar zayf yaratld. (Nisa,27) [144] Allah Tel zincirlerle cennete sokulan kavme hayret eder [145] Kehf, 45 [146] Noksanlk ve cimrilik beer sfatdr. [147] Kyamet, 19 [148] Enbiya, 18 [149]Efendimiz sallallh aleyhi ve sellem buyurdular ki; Hafif-l haz (az mal) olanlara ne mutlu demolu iki eyden holanamaz. Mal azl ve lm. Mal azl ise hesabn azlna iarettir ah- Nakibent kaddesellh srrahul azz Efendimiz Allah Telm sevdiklerime zekt verecek kadar ok mal, zekt alacak kadar fakirlik verme diye dua ederlerdi. Onun iin yolundan gidenlerde fazla bir zenginlik olmam ve olmayacaktr. [150] phesiz en fazla Allah Teldan korkanlar limlerdir. (Fatr,28)