You are on page 1of 89

SVSEFEND

KADDESELLHSIRRAHLAZZ

(1563/1639)

KAZAVEKADER
RSLES

ZEKHAYRAN

SBN:
ismailhakkialtuntas@gmail.com
http://ismailhakkialtuntas.com

Dizgi
:H.smailHakkAltunta
Kapak
:HalukKarslolu
BaskCilt
:GzdeMatbaaclk

Mart2010

stemeAdresi:
GzdeMatbaaclkMcellit
&ReklamHizmetleriSan.ve
Tic.Ltd.tistanbul
Tel:02124818169


GR
Babam Hafz Mehmet Efendinin, can dostu ve
vazife arkada Zeki Hayran 1 Hoca Efendinin,
ktphanem raflarmda bulunan bir Risleye
ait tercmesinin, umumun menfaatine sunul
mas gerektii dncesi hsl olduundan,
meccanen adna tekrar hazrlamay uygun gr
dm. Bu vesile ile babam, mftlk yapt
halde vaizlii ile tannan ve bunu iar edinen,
gayretli Zeki HAYRAN Hocam yd etmek iste
dim.Ruhuadolsun.nkinsanlarndnyay
terk ettikten sonra anlmas ile hem bir vefa
borcu denmi olup, sadakatimiz de izhar
edilmiolunacaktr.Yaplanbirokey,birgn
birileri tarafndan gn yzne karlr. Bu ne
denle iyi olmaya mecbur olup gayret etmemiz
gerektiini, hafzalara nakederek bir ekilde
muradmzdagereklemioldu.
Bu vesile ile hocamn tercme ederek hazrla
d almaya sadk kalarak, baz ilavelerle g
nmz insannn anlayabilecei ekilde faydal
olmay nasip eden Allah Telya krler ol
sun.
hramczde
HacsmailHakkAltunta
Esenler/stanbul
2010

Doumu:01.01.1945;HakkaYry:21.02.2005

N S Z
nsan, mahlkatn en ereflisi olarak yaratan,
Rahman ve Rahim olan Allah Tel'ya hamd
senolsun.
Salt ve selm, iki cihann mnevi gnei Hz.
Muhammed Mustafa sallallh aleyhi ve
selleme,O'nunhidyetyolundankalanline
veashabmaolsun.
Milletlerinyaamas,bymesivegelimesiiin
gemii ile gelecei arasnda kopmaz ve sarsl
mazbalarnkurulmaslzmdr.Tarihtenibret
almayan, gemiten haberi olmayan, kltr ve
mnevi deerlerden mahrum olan toplumlar,
nesiller, daima perian olmu, tarihten silinip
gitmilerdir. Byklerini unutup ecdadnn ha
liyle hemhal olmayan, mazi ile aralarndaki
kprleri tahrip edem milletler, anari iindi
boulmu ve tarih sahnesinden ekilmeye
mecbur edilmilerdir. Bunun gibi milletler,
maddetenkkszveruhenkszdrler.nk
fertlerin itimi terbiyesi, irfan derecesi ancak

6AbdlmecdiSivsEfendi

byklerini, onlarn eserlerini tanmak ve ge


mileirtibatkoparmamaklammkndr.
Yeni neslin heyecan ve evkini artrmak iin
mmetiniindeyetienbykkiilerinhayatve
eserlerinden mutlaka haberdarolmamzlzm
dr.
Hayatlarbalbanabirtarih,dnceveiti
hatlarylabirfermanhkmndeolanecdadm
zn hepsini tantmaya imkn yoktur. Bu adan
baktmzda
Sivas
limiz
dhilindeki
Abdlmecdi Sivs Efendiyi tantabilirsek ken
dimizibahtiyaraddederiz.
Gayemiz; lm, lmszlk inancyla bekle
yen, o din serdarlarna, o iman abidelerine,
kfr derecesinde yaplan hakaretleri ve o
hakaretlerikusanomazlar,ilminaltnkili
diylekilitlemektir.
Azizokuyucular!
Elimizdeki u kk, fakat ok nemli ve et
refillibirkonuyaktutanRSLE,16.yzyl
MslmanTrklemiminmaddivemaneven
byk statlarndan olan Abdlmecdi Sivs
kaddesellhsrrahulazzEfendi(hyt.1049/
1639) nin Kaza ve Kader Rislesi 2 isimli

[Bu eser stanbul niversitesi Merkez


Ktphnesi'ndeki fi kaydnda "rdei Cziyye
Rislesi",ByezidDevletKtphnesi'ndekifikay
dndaise"KaderHakkndaRisle"eklindegemek
tedir.AbdlmecidSivs'nineserlerindenbahseden
kaynaklarn hi birisinde ismi yer almayan bu

KazaveKaderRislesi7

eserinin ksmen tercme, ksmen de sadele

Risleninmuhtevasdikkatealndndaismikanaa
timizegre"KazveKaderRislesi"olmaldr.
SivsEfendibueseriyazmadakimaksadnuiki
gerekeyedayandrmaktadr.Bunlardanbirisiikrm
ve azamet sahibi kiilere kaz ve kaderin hakikatini
beyn etmek; dieri ise iledikleri gnah ve
kusrlar, noksan sfatlardan mnezzeh olan Allah
Tel'yanisbetedenisyankrlarreddetmek.
Kader konusunda yet ve hadisler yannda Hz.
Ali kerremallh veche, mm Gazl, bn Arab,
Ebssud, EbTMu'in enNesef gibi ztlarn bu
konudakigrlerinideaktaranAbdlmecdiSivs,
yerinegreTrke,FarsaveArapaiirlerleeserini
zenginletirmeyealmtr.Nshalar:
1 Bu eserin incelediimiz nshas stanbul ni
versitesiMerkezKtp.TrkeYazmalarBlm1903
numaradakaytldr.1b10bvr.21st.Halindebeyaz
kda nesh hattyla yazlmtr. Ayetlerin zeri
krmz mrekkeple izilmitir. Mstensihi ve istin
sah tarihi belli deildir. Eserin srt krmz mein,
kapaklarsiyahbezcildekapldr.
2 Eserin dier nshas Byezid Devlet Ktp.
Velyddn Efendi 347/8 numarada bulunmakta
olup, 235x140, 165x65 mm. ebadnda 254260 vr.
21st.Halindenohudbeyazkdasiyahmrekkep
lekalemealnmtr.Kahverengimeincildekapldr.
Bueser,etdmziinnalmayaparkenyukar
da verdiimiznumarada tespit edilmi ve bilgi aln
mt.Ancakbirylsonraeserhakkndatetkiklerimizi
srdrmek iin ktphaneye mracaat ettiimizde
bu eserin kaydnn dtn veya ayn numarada
olmad grld. Yetkililerin bu durumu dzelte
cekleriniumarz.](GNDODU,1997),s.191192

8AbdlmecdiSivsEfendi

tirmesidir. nk Abdlmecdi Sivs,


Rislesinin ba taraflarn Arapa, baz iirleri
Farsa ve dier ksmlar ise Osmanlca olarak,
dilibirdenkullanarakyazmtr.yetveHa
dislere mmkn olduu kadar kaynak gster
meye alld. yet meallerini Hasan Basri
antaynmelireferansalnd.Lzumlugrd
mz yerlerde muteber kitaplarmzdan dip
notlar halinde aklama yaparak, asl metinle
karmamasn temin edildi. Osmanlca olan
iirlerin estetii bozulmasn diye nesre evril
meyipaslilebraklm,anlalmaszorkelime
lerinmanalarndipnotolarakverilmitir.
Bu vesile ile Yce Dinime ve onun asrlarca
hmisibulunanazizmilletimeufackbirhizmet
yapabildiysemnemutlubana...
Elimde olmayarak baz hatalarmn olacan,
mevzununetrefilliolmasve:
Bireserki,onuyapaninsanola
Mmknmdrki,ondanoksanolmaya?
Kelamndaki gre, peinen kabul ediyorum.
Lkin okuyuculardan ve bu iin ehli muhterem
byklerimden ricam, hatalarm tashih edip,
ho karlamalardr. Zira hatadan salim olan
ancakYceAllahTeldr.
Gayret bizden, tevfik ve hidyet Allah Tel
dandr.

TAKDM
slmdinininitikatesaslarndanbirideKazave
Kadere imandr. Buna iman etmek, Kitap ve
Snnet ile sabittir. Konuyla ilgili yetler pek
oktur:
Gerek yeryznde ve gerek kendi nefisleri
nizdeherhangibirmusibetgelmemitirki,bu
bizim onu yaratmamzdan nce Kitapta yazl
m olmasn. phesiz bu, Allah'a gre kolay
dr.3
Hz. mer radiyallh anhn, Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemden rivyet ettii
mehur Cibril Hadisi inde Kaza ve Kadere
itikat,imanesaslarndansaylmtr.
HakikatteKazaveKaderfikripekeskidir.Daha
dorusu insanlara Allah tarafndan bildirilmi
birhakikattir.
Kaza;kelimesininbirokmanasvardr.Kelime
olarak kat ve fasldr. slm limlerine gre
istlahmanasise:
BtnkinatnLevhiMahfuzdayanikinatn

Hadd,22

10AbdlmecdiSivsEfendi

ilmi ezeldeki tertip edilen fihristinde var ol


masdr.
Kader: artlarn meydana gelmesinden sonra
ayr ayr zuhurudur. Yani artlar yerine geldik
ten sonra belirli bir zamanda muayyen bir se
beple meydana gelmesi demektir. Baka bir
tarif ile Hakkn ezelde mahlkun sfatn bil
mesidir. Eyay irdesine gre mutlak olarak
takdiretmesidir4
Zatenmeseleninaslcannoktasuki,Kazave
Kadere iman, kitap ve snnette zikredilmese
bile yinede inanmak zaruri olurdu. nk bu
nce ftridir. Sonra Allah Telya ve O'nun
sfatlarna iman etmek, Kaza ve Kadere iman
dagerektirmektedir.ZiraKader,AllahTelnn
limverdesfatlarna,kazaise,tekvins
fatna racidir. Lakin bu meselenin nemine
binen yet ve hadislerde ayrca aka beyan
edilmitir.
Burada u gerei de itiraf etmek mecburiyeti
hsloldu:KazaveKadermeselesiAllahTe
lnn zt gibi aratrlp dnlmesi yasak
edilen meselelerdendir. slm Dini bizi, Allah
Tel'nnvarlndanhaberdreder,O'naiman
ile mkellef klp, Allah Tel'nn zat yle
midir, veya bylemidir diye dnmekten
nasl yasaklyorsa, Kaza ve Kader meselesini
dnmek ve mnakaa etmekten yle yasak
lar.nkbumesele,akl iin katisuretlehal
ledilmesi mmkn olmayan mulk meseleler

(zmirli,1339),c.2,s.201

KazaveKaderRislesi11

dendir. Kaza ve Kader delillerle sabit olduu


iin,bizonayalnzimanederiz.Aslnvehakika
tiniaratrmayalzumgrmeyiz.
Yalnz u husus da hi akldan karlmasn ki,
hakikati anlalmayan her eyin varln inkr
etmek mantkl bir ey deildir. Buna Feza,
sonsuzluk v.s. gibi nice eyler vardr ki, anla
lmalarna imkn, inkrlarna mecal yoktur.
diyemisalolarakverebiliriz.Elektriingrn
teneolduunubilmiyoruz.Fakatonunmahiye
ti hakkndaki bilgisizliimiz varln inkr et
memizi icap ettirmez. nk her an ondan
istifadeederiz.Bizelzmolandabudur.Kader
meselesinin asln aratrmak doru olmad
gibi,inkrdadoruolmaz.
En mehur filozoflardan hi biri bu meseleyi
inkr etmemilerdir. Ancak her biri ayr ayr
muhakemevetelkkietmilerdir.teslmiyet
bizi, Allah Tel'nn varlndan haberdar ettii
gibi,KazaveKaderdendehaberdaretmektedir.
Fakataynzamandabizi,cebirderecesindeona
dayanmay yasaklayp, nehiy, alp gayret
etmeyi de emrediyor. slm, dnyada alma
danhibireyinolmayacanbirkeredeilbin
keretekrarediyor.

KULUNFLLER
nsanlarnyaptfiillerilerhakkndabalca
mezhepvardr.
Mutezile,Cebriyye,EhliSnnet.
Bunlarnkulunfiillerihakkndakigrleriksa
cayledir.
1MutezileMezhebi:
nsanlar mstakil olarak fiillerinin mucididir.
Kul fiilinin yaratcsdr derler. Bunlar Kaderi
kabuletmezler.
nsanlarn fiilleri kendi ellerinde olmasa (yani
fiillerini kendileri yaratmasa) o fiillerin iyilik
veyaktlnegreAllahTelnncezaveya
mkfatvermesindeadaletsizlikolurdu,derler.
Bu frka sanki Allah Tely isyan ve gnah
yaratmaktan tenzih ederler. Yani Allah Tel,
hayr yaratr, insann gnah olan fiillerinde in
sanlar bir nevi ulhiyette ortak kabul ederler.
Allah Tel'y tenzih edelim derken, O'na irk
koarlar.
Maalesefbirzamandanberibazkiivepropa
ganda vastalar tarafndan yaratmak fiili
insanlara isnat edilmektedir. Bu gibi tabirler,
lisan edebe ve dine muhalif olduundan kul
lanlmamaldr. Hatta batl bir mezhep olan

KazaveKaderRislesi13

Kaderiyyebile,dorudandoruyayaratmak5
kelimesinikullanmaktansaknmlardr.
2Cebriyyemezhebi:
Ehli
Snnet
akidesine
muhalefet
eden din frkalarndan biridir. Buna Mrcie
de denir.Kulun iradesi yoktur. nsan Kaderin
elinde bir oyuncaktr. akidesini benimserler.
Kulun irde ve semesi olmadn syleyerek
insancanszbirtagibidnrler.
lemdegnahyokturderler.nkkulAllah
Tel'nn iradesine uymak zorundadr. Olaylar
kaderle tabidir. Emir ve nehiy arasnda fark
yoktur.6

Raslllahsallallhaleyhivesellembirhadisi
eriflerinde bu ki frkaya yle iaret buyurur
lar:
mmetimden iki snf vardr ki onlarn
Islmdan nasibi yoktur: Mrcie cebryye ve

Yaratmakfiilinignmzdeinsanlariiniboalttk
lar iin Allah Telnn yaratmasna benzer bir d
nceyi akla getirmeden kullandklar da oktur.
Buradanemli,olanulhiyetelaykolanyoktanvar
etmedir.Varolanbireydenbirnesneninyaratlma
s olmaz, teekkl vardr. Buna yaratt ve yaratld
demek bir bahsedilen yaratma ile ilgisi yoktur. Yal
nzca Trke dilinin kullanmndaki yetersizliinden
bakabireydeildir.Arapadafazlakelimesorunu
olmadiinbutrlifadeskntsbulunmamakta
dr.
6
(zmirli,1339),c.2,s.205

14AbdlmecdiSivsEfendi

Kaderiyyefrkalardr.7
Bu hadisi erife dayanarak biroklar bu iki fr
kannkfrdeolduklarnsylemilerdir.Ancak
biz,bugrlerindendolayonlarakfirdeme
diimizgibibiritihathatasnniindeolduklar
kesinbirgerektir.
Bunlarmmindirler,fakatslmnhakikatinden
nasipleri yoktur. Tpk zengin olan cimri bir
adamn, mal ok olduu halde, ondan nasibi
ninolmamasgibi..
3EhliSnnetvelCemaatMezhebi:
Ehli Snnetin bu husustaki grlerini u
maddedehlasaetmekmmkndr.
aKul,kendiirdeveihtiyariyleyaptfillerden
sorumludur.
bKul, kendi irde ve ihtiyar dndaki zdrari
fiillerinden sorumlu deildir. (Uyumak, haz
metmek,ruhiveuzvarzalarv.s.gibifiiller)
cAllahTeldilediiniyaratan,yegne,yarat
cdr. Her eyi olduu gibi kiinin ihtiyari fiilile
rini de yaratan O'dur. Allah Tel klli irdeye
sahiptir.Kulaisecz'iirdevermitir.Demekki
Cebriyye Mezhebinin sylediinin aksine kulun
irdesi ve ihtiyar vardr. stediini yapma kuv
veti, dilediini yapmama kudreti... badetin
lezzetiiburdadr.rdeyoksa,bugktedurma
dan dnmektedir. Fakat bunun iin hi bir se

SneniTirmizi,Kader,13;Hadisnumaras:2239.

KazaveKaderRislesi15

vapyoktur.
Canlcansz btn mahlkatn Allah Tel'ya
boyuneipsecdeettiiKur'anKerimdehaber
verilmektedir. Lakin irdeleri olmad iin so
rumlututulmamlardr.Bununtekistisnasise
insanoludur.
SultanVeledinuszbizimiinoknemlidir:
Allah Tel'nn yarattklar iinde, dem
Oullar ihtiyar sahibi, onun dndakiler mec
burdurlar, ihtiyarlar ellerinde deildir. Ate
scaklk yapmamaya, gne aydnlk verme
meyekadirdeildir.Ancakdemoullariyilik
vektlkyapmadaserbestvemuhtarolduk
lariinhesabaekileceklerdir.8
eytan ve nefsin ktle, melein ve ruhun
iyilie ve hayra daveti, insandaki ihtiyar ve
irdeyeenbykdelildir.
AllahTeldilemesebenzni,hrsz,mlhit,
mrik, kfir olmazdm diye syleyerek Allah
Telya cebir isnat eden Cebriyyecilere ve
gafillereHz.Mevlanamzylecevapveriyor:
Benim kfrm, zinam, katilliim v.s. Allah'n
bir dileidir, dedin. Fakat bil ki senin de, bu
kfr v.s. de bir dilein var. nk sen iste
medike kfir olmazsn. Dileksiz kfr tena
kuzdur.9 Hem kafirsin, hem de kfr istemi

(SultanVeled),s.202
Tenakuz: Szn birbirini tutmamas. Konumada
beyanedilenszvefikirlerinbirbirineztolmas.

16AbdlmecdiSivsEfendi

yorsun,byleeyolurmu?...10
Hernekadarkfrv.s.AllahTel'nntakdiriy
leisede,emirverzasylaolmadndadap
he yoktur. nsann elde ettii ey zararsa al
mamasndan, kr ise alp abalamasndan
ilerigelmitir.
Yoksa dem aleyhisselm Rabbimiz, biz nef
simizezulmettik11demezdi.Kaderbyleimi,
ihtiyat ve tedbirin ne faydas var, derdi. blis
gibi: o da: Sen beni azdrdn. Hem kadehimi
kryor, hem de bizi dvyorsun 12 demiti.
Hlbuki takdiri ilhi Hakktr. blis gibi kr ol
mamaklzmdr...
Demek ki Kaza ve Kaderi inkr edenin inkr
dahi,KazaveKaderindndadeildir.Buizah
lardan, kesin olarak anlalan Mutezilenin ve
nede Cebriyye mezhebinin dedii gibi deildir.
Bunagrene,kulkendifiilininyaratcs,nede
yapt ilerde Allah Telnn cebri vardr. Ha
yrveerhereyinyaratsAllahTeldr.Kula
zulmetmez. Fakat irdei cziyye verdii iin
kulu mesul tutar. nsanolunun bir sanat se
ip, onu i olarak benimsemesi, onun irde ve
ihtiyarnn varlna kesin bir delildir. Byle
olmasasormaklzm:

10

(Mesnevi,1953),c.V,b.30983104
raf,23
12
(eytan)Dediki:"Beniazdrdndandolayben
deherhaldeonlariinyeryzndebezeyeceimve
onlarnhepsiniazdracam."(Hicr,39)

11

KazaveKaderRislesi17

Nedensanatveilerarasndabunusetin.
Ayrcabirisihrszlkyapsada,buAllah'ntak
diri dese, bana iki yumruk vurup da, bu
da Allah Tel'nn takdiridir, koy o aldn
yerine demez misin? Byle olmaynca; iyilik
yapanlarn yeri olan Cennetle, ktlk ve g
nah ileyenlerin yeri Cehennemi inkr neticesi
ortaya kar. Ksaca ahireti inkr etmek ve
dolasyla Allah Tel'y inkr, Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemi inkr etmek ortaya
kard.Ozamaniinneticesinereyevarrd?...
Ezelde ne takdir edildii bizce bilinmediin
den,bizelzmolan,zahirensahipolduumuz
irdeyi, lhi emirler diresinde sarf et
mektir. Yni erden kap hayra komak iin
kudretimizisarfetmektir.Bizimiinmesuliyet
budur. Fakat ok defa istediimizi, mit etti
imizin aksine olarak, yapabileceimizi zan
nettiimiz bir isteimizi, yapamadmz d
nrsekkendiirdemizden dahakuvvetlibir
irdenintesirialtndaolduumuzuanlarz.te
mslman,hemkendiirdeveisteiylehare
ketedeceinekanidir,hemkendiirdesinden
daha kuvvetli olan irdei lahiyyenin yardm
na, himayesine muhta olduunu unutmama
ldr.Gafletetmemelidir.13
Binaenaleyh,AllahTelkulunirdeveihtiya
rn nereye sarf edeceini ilmi ezelisi ile bilir.
AncakAllahTeloiinvakiolacanbildiive
ylecetakdirettiiiinkulonuyapmayaihtiya

13

(Dr.MilaslsmailHakk,1343),s.6869

18AbdlmecdiSivsEfendi

rn sarf edecek deildir. Belki kulun irde ve


ihtiyarn,oiiyapmayasarfedeceiAllahTe
l katnda malum olduu iin vukuuna ilim ve
takdirilhiyyetaallukeder.Naslki!Talebesi
nin imtihan esnasnda baarsn ispat edeme
yeceini, daha nceden kesin olarak bilen
retmenin talebesinin haline ait eski bilgisini,
hakikatteimtihanveremeyenotalebehakkn
dabircebirvezulmtekiletmez.Bunlargibi
Allah Telnn ezelde bilmesi de kul iin bir
cebirvezulmasladeildir.
Kad Abdlcebbar, Hz. mer radiyallh
anhdenylebirhadisnakleder:
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu
ki:
Fiil ve halleriniz hakkndaki ezeli, lhi, ilim
zerinizegerilensemailesizistndetayan
yer gibidir. Yer ve gk haricine kmak nasl
mmkndeilvetakdirinizindndabiriise,
lhiilimharicinekmakdagcnzndn
dadr. Bununla beraber yine bu yer ve gk
amellerinizin gnah hakknda sizin iin nasl
cebredici bir amil olmuyorsa, lhi ilim de y
lececebredicibiramilolamaz.14
rade ve ihtiyarn varln inkr eylediimiz
takdirde dnyada ne hak, ne vazife, ne ahlk,
nemesuliyet,necrm,neceza,hlasahibir
ey kalmaz. nsanlk leminin unsuru mesabe
sindeolanbueyler,insaniyetinruhukalknca,

14

TabakatlMutezile,

KazaveKaderRislesi19

onun yerine bir kargaa ve fesat, anari hkim


olur. Demek ki ilim malma tabidir hkmne
gre,AllahTelnnbizdenkacakfiilleriezel
debilmesiilebilirvezulmicapettirmez.Bizim
ihtiyarmz nasl kullandmz Allah Tel ise
ilmi ezelisi ile bilir. Biz o ii Allah Tel yle
bildii iin yapmyoruz, yle olayd cebir zorla
yapmalzmgelirdiki,buimknszdr.

NE YAPALIM KADER BYLE M SZNN


MANASI
Kaza ve Kadere iman, pek byk hikmetleri
iinde toplar. Mesel bir mslman Ne yapa
lm, kader byle imi der! Bu sz yanl
birszmdr?
Evet!Haa!...Demekkibusznbirbirineztiki
manasvardr:
1 Bu sz yanltr. nk: Kaza ve Kadere
iman etmek farzdr. Lkin ona itimat ederek
sebebesarlmaybrakmakdoru deildir.Ona
itimat ederek kii kendini mesuliyetten, kurta
ramaz. Mesel: Bir mslman: Takdiri lhi
byledir diye gnah ilemee cesaret edemez.
Yine bir gnah iledikten sonra da: Ne
yapalmKaderbyleimidiyekendinimazur
sayamaz.Demekkibuszmslmanlaragnah
ileme cesaretini veriyorsa, gnah ilemek iin
bir mazeret oluyorsa, sebeplere sarlmay b
raktryorsa, tamamen yanl ve hatadr. slm
bunuvebuekildednenlerireddeder.

KazaveKaderRislesi21

2Buszdoruvepekhakldr.Yani;birolay
karsnda,herhangibirihakkndakiisebebe
sarlr, tedbirinde kusur etmeyip tamamlar.
Beer olarak alacamz tedbir bittikten sonra
bu sz sylemek orada dorudur. te hakiki
bir mslmann inanc bu merkezdedir. nk
slm dininde kaderi inkr kfr olduu gibi,
cebirderecesindekadereitimattakfrdr.
Mesel: Bir adamn bir hastas var, hastasn
doktora gsteriyor, ilalarn alyor. Beern
gcnn yetebilecei btn tedbire bavuru
yor.Lakinnedoktorvenedeiltesiretmiyor.
Hasta lyor. Hakiki bir mmin ite o zaman;
kalbizayfkiileremahsusolan,beyhudetela
lara, manasz ztraplara lzum grmez. nsana
yakan metanet ve teslimiyetle, kazai
lhiyyeyerzagstererek;Neyapalm!Kader
byle imi der. Bu salim ve saf itikadn
tesiriyle, maruz kald musibetlerin karsnda
insan gibi durur. O musibetten dvnece deil
insanca mteessir olur. Demek ki bu sz
sebebe sarldktan, tedbirde kusur brakmadk
tansonrasylenirseozamandorudur.
Dnyadahibirakllyokturki,tarlasnekme
den,karsnageipotursunda,mahsulzaman
bol mahsul alma midinde bulunsun. Sebebe
sarlmadan neticeyi beklemek ahmaklktan
baka bir ey deildir. Allah Tel her eyi bir
sebebebalamtr.detullah15buminvalze

15

detullah: (Snnetullah da denir.) Tabiatta canl


cansz btn varlklarn nasl hareket edeceklerini

22AbdlmecdiSivsEfendi

recereyanedegelmitir.
Allah Tel unun bunun hatr iin detini de
itirmez. Sebebe sarlmadan neticeyi bekle
mek Kudreti lhiyyeyi kendi sefil emellerinin,
delice fikirlerinin meydana gelmesinde kullan
makgibi,kfrgerektirir.Buisefaydaszvebo
eylerleuramakgibidir.
Mevlnabumeselehakkndabuyurduki;
Senin ormannda senin baltan iliyor, dallar
seninbaltankesmektedir.Birdalyetitiriyor,
brn kesip atyor: Baltaya kar daln eli
var m? Ne gezer! Hi dal baltann elinden
kurtulabilirmi?Baltasenindir.Okudrethakk
iinkeremindenbuerilikleridzelt16
ZekiHAYRAN

belirleyen Allah Tel'nn emirleri, O'nun koyduu


deimezdzen.
16
(Mesnevi,1953),c.1,b.24562459

ABDLMECDSVSEFEND
Kaddesellhsrrahulazz
Halvetiyye yolunun emsiyye kolu kurucusu
emseddn Sivs (Kara ems) kaddesellh
srrahlazzHazretlerininkardeieyhMuhar
remEfendininoludur.
smi Abdlmecd, knyesi Eb'lHayr, lakab
Mecdddn'dir.
iirlerinde eyh mahlasn kullanmtr. Sivs
nisbesiyle mehur olmutur. 1563 (H.971) se
nesinde Tokat'n Zile ilesinde dodu. 1639
(H.1049)senesindestanbul'daHakkayrd.
Kabrisaadeti,EybNiancas'ndakievininbah
esindedir.
smi Abdlmecd irvn hazretlerinin ismine
hrmeten konulmu olan Abdlmecdi Sivs
Efendi,kkyandanitibarenbabasndanilim
rendi. Yedi yana geldii zaman Kur'n
Kermiezberledi.AmcasemseddnEfendiden
(Kara ems) zhir ve btn ilimleri tahsil etti.
Arab ilimler, fkh, tefsir ve hadis ilimlerinde
yksek derece sahibi oldu. Kef Tefsri'ni
okutmas hususunda amcasndan iczet ald.
Uzun mddet amcas emseddn Sivs'nin
sohbetindekalpfeyzald.Tasavvufhakikatlere
kavuupyksekmaneviderecelereulat.Otuz
yana geldiinde amcas emseddn Efendi

24AbdlmecdiSivsEfendi

ona;
"Doru yolu gstermek sana ge vaki olur,
ama gyet gzel olur. Sen dier akranlarn
geip hepsinden yksek olursun." buyurarak,
Merzifon ve evresi ahalisine Allah Telnn
dininiveRaslllahsallallhaleyhivesellemin
gzel ahlkn anlatmakla vazifelendirdi. Sonra
emseddn Sivs hazretleriyle beraber Eri
seferine gidip, orada vefat eden Przde Vel
Efendinin yerine, Zile'deki Halvet Derghnda
vazifelendirildi.Buradainsanlaradoruyoluve
gzelahlkanlatmaklavetalebeyetitirmekle
megul oldu. 1604 senesinde Sivas'taki
emsiyyeDergheyhiveKaraems'indama
dRecebEfendivefatedince,onunyerinevazi
fesiniyrtt.limveirfandakihretiniduyan
Sultan nc Mehmed Han tarafndan stan
bul'a davet edildi. nc Mehmed Han,
Abdlmecd Efendiyi stanbul'a davet ederken,
kendielyazlarylaumektubuyazmlard:
"Fazlet ve kermet sahibi Sivasl Abdlmecd
Efendi!
Merhm amcan emseddn Efendinin, Eri
seferinde madd ve manevi ok yardmlarn
grdm. Dndkten sonra stanbul'da kalma
sn istemitim. Fakat o arzu etmeyince, ihti
yarl sebebiyle memleketine gitmesine izin
verdim.imdisizinsz,fiilvedierzellikleri
nizle ona tam olarak benzediinizi duydum.
stanbul'uterifinizicngnldenistiyorum.
Hatt erfim size ulat zaman ihmal etme
yesiniz."

KazaveKaderRislesi25

Bu mektup zerine Abdlmecdi Sivs Efendi


stanbul'a geldi. stanbul'daki ilk vaazn Aya
sofya Cmiinde verdi. Bir mddet Ayasofya
civarnda oturdu. Sonra kendisine talebe olan
ReislKttb La'l Efendinin hediye ettii,
EybNiancas'ndakibaheiindekieveyerle
ti.DrssedeaalarndanMehmedAatara
fndan, aramba'da yaptrlan Mehmed Aa
Derghnda, insanlara doru yolu anlatmakla
vazifelendirildi. eyhlislm Sun'ullah Efendi
tarafndan cmi hline getirilen Atpazar'ndaki
Hsam Bey Mescidinde de Cum vizi olarak
vazifeyapp,insanlarahakvehakikatianlatma
ya devam etti. Vaazndan evvel gzel sesle Fa
tiha Suresini okuyup dinleyenlerin iini aard.
stanbul halknn vaaz ve nasihatlerine gster
diiyksekalkazerine,ehzdeCmiineviz
olarak nakledildi. Bir mddet orada insanlara
yce dinimizin emir ve yasaklarn, Raslllah
sallallh aleyhi ve sellemin gzel ahlkn an
lattktan sonra, Yavuz Sultan Selim Cmiine
Cuma vizi olarak grevlendirildi. Sultan Selm
civrnda bir mescid ve Sivs Derghn in
ettirip, hizmete devam etti. Sultan Ahmed
Cmii yaplrken, temel atma merasiminde bu
lunup,duaettivetemeleilktakoydu.Sultan
Ahmed Cmiinin yapm tamamlanp ibadete
alnca, ilk vaaz Abdlmecdi Sivs Efendi
verdi.Hakkakadarbucmininvizliiniyrt
t.
ncMehmed,BirinciAhmed,BirinciMusta
fa,GenOsmanveDrdncMurdHandevir
lerinde yaad. nsanlara hep Hakk tavsiye

26AbdlmecdiSivsEfendi

edip, ktlklerden sakndrd. lmi, irfan ve


olgunluuyla sultanlar ve dier devlet erkn
yanndabykbirnfuzsahibioldu.Padiahve
dier devlet erkn, nemli hususlarda sk sk
grlerine bavururlard. Karayazc ve
Uzunblkba isyanlarnn bastrlmasnda
nemlirololmu,DevletiOsmaniyeyefayda
l tavsiyelerde bulunmutu. Sultan Drdnc
MurdHnaBadt'nranllardangerialnaca
n mjdelemi, padiah sefere karken de
Hazreti mer radiyallhu anhn klcn beline
kuatmt. eyh Abdlmecdi Sivs Efendi
hazretlerinin birok kerametleri ve halleri g
rlmtr.
eyhLtfiEfendiHediyyet'lhvnadleserin
debildiriyorki:LemeztkitbshibieyhHulv
MahmdEfendiylenakletti:
"Kocamustafapaa Derghnda iratla vazifeli
olan hocam Necmeddn Hasan Efendi ikinci
defahaccagittiklerindevedaedeceklerizaman
bana;
"Hulv elebi! Olgun ve olgunlatrabilen kar
delerimizden kime kalbin meylederse ondan
tasavvuf yolculuunu tamamla!" deyince, kal
bimde Sivs Abdlmecd Efendiye kar bir
meyl ve muhabbet peyda oldu. Bilhare eyh
AbdlmecdSivs'ninhuzurunavarphlimiarz
ettim. Bana Halvetiyye yolunun usulne gre
zikirtelkinettivehocanatevecchetbuyurdu.
Onun bildirdii ekilde zikirle megul oldum.
1610senesiRebulevvelaynnonbeincign
tekrar huzuruna vardmda zikir telkininde

KazaveKaderRislesi27

bulunduktan sonra bana; "Bundan sonra bize


tevecch et!" dedi. Ben, kendi kendime, her
defasnda hocana tevecch et diyordu bunda
ise"Bizetevecchet."dedi.Bununbirhikmeti
vardr, diye dndm. Aradan bir mddet
geince, hocam Necmeddn Hasan Efendiyle
haccagidenlerdnd.Fakathocamonlarara
snda gremedim. Sorduumda, Necmeddn
Hasan Efendinin, Abdlmecd Sivs hazretleri
nin; "Bize tevecch edin." buyurduu zaman
Yemen'de Hakka yrdn rendim.
AbdlmecdSivshazretlerininhuzurunagirip;
"Sultanm bu ne byk kermettir." dediim
de;buyurdu.Zhirvebtnilimlerde
"Hulv Efendi! Grnen kermete tibr edil
mez. Asl kermet mnev kermet olup sl
miyetin emir ve yasaklarna uymaktr." yk
sekderecesahibiolaneyhAbdlmecdSivs,
gzel ahlk ile ahlklanmt. Padiah Birinci
AhmedHnasunduumanzumikyetnmede
memleketin ve milletin iinde bulunduu hli
anlatm,muvaffakiyetiinkendisineadaletve
meverettavsiyeetmiti.
Manzumikyetnamesiyledir.
Dinleeypadiehimnafi'olanszlerimi
HabliKur'nilesabitkademolbi'likrm
Beddyfukaradanseniazvarsakunur
HabliKur'nilesabitkademolbi'likrm
ahsamansbmgerek,mansbademmigerek
Dindevletelayknedireyfahrikiram.
CevruzulmnsebebiRmuArapirebukim
Chilizlimivaliklaraktutduzalm

28AbdlmecdiSivsEfendi

Biribucahilehimaslahatsmarlamakim
Geeashbmarifnneolaimm
Ulemzeyyinegirdichelaatsald
Budrrisahayidnibozaneyfahriizm
Kfrilemlkdurubzulmiledurmasagerek
Sakneyahcihniyncihndrmdm
Tieihikmetilemezra'aima'delet
Meverettohumunusasuladimailemdm17

slm dininin hep ilerlemeyi emrettiini anlat


m, gelimelere kar kan din adam klna
girmidindmanlarylatarikatgeinencahil
ve sapk kimselerle ve bidat ehliyle mcadele
etmiti. stanbul'da vaaz, irat ve ilim ret
mekle megul iken 1639 (H.1049) senesinde
Hakka yrd. Eyp Niancas'ndaki evinin
bahesine defnedildi. Hakka yrmesinden iki

17

Sanamanspmgerek,mansbademmigerek?
DinDevletelyknedir,eyfahrikiram?
Devletkapsndaadamkayrlyor.Dnbirkere
Padiahm! Bir makama ehil olan adam m lzm,
yoksaadamamakammlzm?
Yurdumuzun birok yerlerinde halk zulm ve
eziyetaltndadr.Bukaranlnsebebicahillerinve
zalimlerinvaliolmasdr.
Sana birinci nasihatim, cahile i verme, Ehliyetli
kiilerdururkenonlarnegeirilirmi?
Devletlerivemilletleriayaktatutanadalet,ykan
dazulmdr.
Eline bilgi apasn al ve adalet tarlasn apala.
Sonradaotarlayameverettohumunaek.Bunun
bir an evvel yeermesi iin durmadan gzyalarn
ilesula...

KazaveKaderRislesi29

ylsonragrdbirryazerine,Mahpeyker
Ksem Sultan, kabrinin zerine bir trbe yap
trd.Butrbebugnmminlertarafndanziya
ret edilmekte, vesile edilerek yaplan dualar
kabulolunmaktadr.
Nakledilirki:
Mehmed Aa Camii mam Kefeli Ali Efendi
yleanlatr:Birgecegrdm,eyhbanakt
veirkinbirietti.Ertesignaarakmeclisine
vardm. mam Efendi, zlme, senin bana
gelen bana Hz. Ali kerremallh veche ile vki
oldu,dedi
***
[Nim, Sivs Efendi'nin IV. Murat'n yannda
byk iltifatlara nail olduunu, defalarca ko
numavesohbetlerindebulunduunu,pekok
ilerde padiahn huzuruna gizlice vardndan
bahsetmektedir ki, bu durum Sivs Efendi'nin
odnemdekipadiahyanndaki nfuzunugs
termesibakmndannemlidir.NazmEfendide
Sivs Efendi ile IV. Murat'n mnasebetlerine
dairunlarnaklediyor;
"Badat Fatihi Sultan Murat olduka sert
tab'atlvecebbarbiriidi.SebepsizyereSakar
ya eyhini, Rmeliye eyhi'ni, mevl ve
kuzttan pek ok kimseyi rf ve izafeti ile selb
edip, hususen eyhlislm Ahzde Hseyin
Efendi'yiehidetmiti.SivsEfendi'yidekendi
ifadelerine gre onbe kere ldrme niyetiyle
yanna davet etmi, ancak her seferinde Allah
Tel'nn emriyle bir gadab lh mani olmu,

30AbdlmecdiSivsEfendi

neticede bu niyetinden vazgemitir. Bu niyet


tenvazgemesinesebepolanhadseudur;
Sultn Murat Sivs Efendi'yi Beikta'taki bah
esinedavetedipBostancbayada;
"Celld ar, Sivs Efendi'yi katledeceim."
der. Bunun zerine Bostancba da haberci
gnderip Sivs Efendi'ye Padiahn davetini
bildirir. Sivs Efendi emre uyup, Sultn
Murad'noturduukknnnegelip;
"Benim Padiahm, duacnz Sivs'den ne za
rar grdnz ki, katletmek istersiniz? Allah
Tel vcudunu korusun imdi bir imek a
kpbusaraynbirtarafnyakpykacakolsa,o
zaman bir uyanma gelmez mi?" dediinde,
gktebulutveimekeseriyokikenbykbir
grlt kopup, imek akar. Padiah Sivs
Efendi'ninelineyapp,
"A Sivs! Sen ne kuvvetli bir er imisin ki,
bununla onbe keredir seni katletmee niyet
ederim de her birinde bama trl bellar
gelip, mani olur. imdi de eer," Allah vcu
dunu korusun" demeseydin, bu yldrm beni
de yakard." deyip ondan af dilemitir. Nazm
Efendi bu durum karsnda;"ehid olan
meyih bu kudret ve tasarrufa kadir olama
mlardr."demeksuretiyleonunbykln
dilegetirmitir.]18

18

(GNDODU,1997),s.7677

NASHATLER
[Abdlmecdi Sivs Efendi "LetiflEzhr" 19
adl eserinde sadece muhiblerine deil, btn
inananlaramuhtasarolarakzikrettiinasihatle
rindeiseunlarsylemektedir:
"Kulun yapt amellerin en hayrls, i'lyi
er'i Muhammedi'de dikkati fikr ve iz'n
mtla' etmek ve ehli gayret olan mtedey
yinkullarlameveretetmektir.
Kulun iyi hli: kalbin maruz kald beer
havtrlar,nefsnvesveselervednyevistek
lerinsakinolduuzamandadr.
Kulun en gzel ibdeti ise: Allah Telnn her
hlinigrp,bildiinidnerekkendiniheran
O'nun huzurunda bilip ona gre edebe riyet

19

Sivs, Letifu'lEzhr ve Leziz'l Esmr,


Sleymniye Ktp., Mihriah Sultn, No: 255, vr.,
161b162b.

32AbdlmecdiSivsEfendi

etmesidir.
Her kimden hak sz iitse syleyeni brakp,
sze ve syletene bakp, Hak iin hak sz ka
bul edip huzursuz olmamaktr. Zira ulemnn
bykleriderlerki;
"Haksyleyiciler,Hakk dellllardr."uhlde
dellln ekline ve szne bakmayp, hak
metamabakponualmayagayretetmek,insaf
vebasiretehlininalmetidir.
Tmayplarnbakibirdir.KibrinbaiseHakk
'n emrine muhalefet ve tekebbr ve kavli
Hakk'aucbsatmaktr.
Cmle a'mli slihnn ba, sabr mahallinde
sabr ve er'a muvafk iddet ve gazap mahal
lindegazap,sevdiiniHakkiinsevip,sevmedi
iniHakkiinsevmemektir.
Herhldefikirveteemmletmedenbirisiile
mekmcibierveba'isinedamettir.
Halka bakp kendi aybn aramamak sebebi
ehvet ve tama' ve hubb ch20 ve ba'isi 21
humk22vehubbdnyvetemeddhdr.23
lmunutupdaimamertibidnyeviyetale
binde ve hasmndan intikam almak maslaha

20

Hubbucah:Makamvemansbsevgisi
Bais: (Ba's. dan) Gnderen. Sebeb olan. cab
ettiren.
22
Humk:Ahmaklk.Bnolmak.Aklazolmak.
23
Temeddh: Kendi kendini vme, beendirme;
bbrlenme.
21

KazaveKaderRislesi33

tnda olmak, sebebi fethi ebvb bel24 ve


zahmetveba'isihrsvehaseddir.
Hak sylemeyi ar edip yahut bakasnn htr
iinsktveskngadabHakk'asebeptir.
Hakiinintikamalmakhkkma25farzdr.
Ebvbrahatriyzetivustailervetikahrve
faydal ilimle megul olmak, doru szl slih
arkadala mukarenet, kt arkadatan uzlet,
mahlsiz szden skt, mlyni sz ve fiilden
feragat emr maiette kanat, dnyann fani
olduunu daima fikredip hilesinden korkmak,
gafletperdesinibrnblmunutangafiller
sohbetinden kamak, ehli Hakk olanlara
tevazu',mtekebbirvezlimolanlaraHakkiin
tekebbr,gzelhuyluvetatldilliolmak,halkn
cefasna sabr, elem ve iddet deminde rz ve
tahamml, bi'ttab' ec'at ve grd ayb
rtmek m'minin yerine getirmesi gereken
i'rolmaldr.26

24

sebebifethiebvbbel:Belakaplarnnalma
sebebi
25
Hkkm:Hkimler,szsahipleri,devletadamlar.
26
Rahatkaplarnortabirriyzetilervetikahrve
faydal ilimle megul olmak, doru szl slih arka
dala yaknlk, kt arkadatan kanmak, gereksiz
szden skt, bo ve faydasz sz ve fiilden sakn
mak,emrmaiettekanat,dnyannfaniolduunu
daimafikrediphilesindenkorkmak,gafletperdesini
brnb lm unutan gafiller sohbetinden ka
mak, ehli Hakk olanlara tevazu', mtekebbir ve
zlim olanlara Hakk iin tekebbr, gzel huylu ve

34AbdlmecdiSivsEfendi

Kendilerine kabz hli vaki olan mrdlerine Hz.


Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin ruhu
iin onbir kere salavt, riclu'lfeth iin
yirmidrt kere, riclu'lkavm iin de sekiz kere
nirah sresini okuduktan sonra, krkbir kere
de Hadid sresi 53. yetini okuyup, Hz.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin, kutb
lemin, Hzr aleyhisselmn ruhuna hediyye
edip,
"Ey (kapal kaplar) ac, ey nurun nuru, ey
kalpleriaan(Allah)kalbimiavebeni,gizlive
ak her hlu krda kalp skntsndan, tasa
dan kederden koru" demelerini ve bu duay
birkakeretekrarederlersemnbasit27olacak
larn sylerdi. Kalbinden msivy tamamyla
karp, saffeti kalbin hsl olmasn isteyen
sliklere
"Allah Telm benim gzmde Dnya(ya ait
eyler)'i klt ve kalbimde senin cellini b
ylt ve beni sevdiin ve raz olduun eyleri
yapmayamuvaffaketvekalbimisenindininde
sabit eyle." duasn son oturuta salvat dua
sndansonraokumayadevametmelerinitavsi
yeederdi.
Abdlmecdi Sivs Efendi Fatiha Tefsiri'nde28

tatldilliolmak,halkncefasnasabr,elemveiddet
deminde rz ve tahamml, zarar vermeyen yiitlik
ve grd ayb rtmek mminin yerine getirmesi
gerekenilerdenolmaldr.
27
Mnbasit:inbisateden,yaylan,genileyen.
28
Tefsiri Srei Fatiha, Sleymniye Ktp. Mihriah

KazaveKaderRislesi35

iseunasihatlerdebulunmaktadr:
"her kim ki, gizli irkten ve imansz olmaktan
kurtulmak isterse son tahiyyattan sonra yahut
yetelkrsidennce:



yi bilin ki, Allah'n dostlarna korku yoktur,
onlarzlmeyeceklerdir. 29
Herkimdesabahakamyzkere





"Allah Tel'Dan baka ilh yoktur. O tekdir.
erkiyoktur.MlkO'nundur.Hamdonamah
sustur."
derseognvegeceeytndaneminolur.
Yineherkiminkalbinekfrveilhadlaalakal
bykvesveselergelirse,bilsinki,okiiAllah
Tel'ya yakn olmutur. Ve yine bilsin ki, o
vesvese slikin deil eytanndr. Kendisinin
olsakendikendinevesveseveripgamekmez
di.Bununilacgenzindenbirnesneyikarrgibi
tkrp,sonrakere;
30

demektir. Eer gitmezse bilmelidir ki, Allah

SultnNo:300/2,vr.39b.
29
30

Yunus,62
LilheillalllhMuhammednSeyfllh

36AbdlmecdiSivsEfendi

Tel'nnrzasnamuhalifbykbirsuuvardr.
Onuaklnagetiriptevbeveistifaretmelisonra
kere


demelidir.31
Yinebuyururlardki:"Allah'mbenizenginlere,
idarecilere, yabanclara ve doktorlara muhta
etme. Ve beni sadece senin izzetine iltica et
tir." dusyla megul olan slik, devleti nsi
billh'a32nailolur.
Akam ile yats aras besmeleyle birlikte yz
kerefatihayokuyupmndediktensonra,"

" ( Y lif ) diye zikretmenin tarikatn

dabndan olduunu syleyen Abdlmecdi


SivsEfendi,bunlarokuduktansonrasevabn
Raslllahsallallhaleyhiveselleminvesilsi

31

"Oevveldir,sondur,zahirdir,btndr.AllahTel,
her eyi bilicidir. Allah Tel'nn adyla, Allah Tel
yeter.AllahTel'yatevekkl ettim.imionasmar
ladm.AzimolanAllahTel'danbakagvekuv
vetsahibiyoktur."
32
Allah Telnn yardmna balanmay nsiyet
edervegrr.

KazaveKaderRislesi37

lelerinde geen byk ztlarn ruhlarna ba


layan kimsenin yirmidrt saatinde vaki olacak
tenezzllerinin 33 mahvolup, terakkiye dne
ceinivema'nevivesrzenginlieulaacan
belirtirdi.
"Sabahnamaznnsnnetiilefarzarasndayz
kere
"YceAllah'hamdiletesbihedervekendisi
nehamdileAllah'danbalanmamdilerim"




Duasn okumaya devam eden kimse zahiri ve
batiniisteklerineular,hususenborluolanlar
borlarndan kurtulurlar." diye nasihatte bulu
nurdu.
Kul gndz ve gece yapt ibdet ve t'atten
hsl olan varl ve kibri yok etmek iin
teheccddensonrasecdeyevarp,krkbirkere:


"Sendenbakailhyoktur,senitesbihederim.
Benhakikatenzalimlerdenidim."34
deyip,sonraduederekkuvvetvetevfikAllah
Tel'nnaczveiftikrkendimindiyemlhaza
etmelidir.

33
34

Manevidler
Enbiya,82

38AbdlmecdiSivsEfendi

Havtr ve vesveseyi yok etmenin ilc, izin


verilen zikirle megul olup, mridin hayalini
htra getirmektir. Eer yok olmazsa diman
dan bir eyi karr gibi kerre kuvvetlice ne
fesini yukar ekip, Tevhd'le megul olmaldr.
Yine yok olmazsa bunun gnahndan kaynak
landnbileveinkisaredipnedametlekere
hlisniyetle:
"Allah Telnn kt kabul ettii sz, fiil, d
nce, iitme ve grmenin hepsinden Allah'a
snrm. G ve kuvvet ancak Allah'ndr."
demelidir.
Yine buyurdular ki, sekiz rekt duh namaz
klp,herilkrekttasreiVe'ems,herikinci
rektlarda srei Duh okunmas fethi tark,
fethi dnya, fethi hirete35 sebeptir. Fakat
slik tm hareketini, duruunu, tatn ve
ibdetleriniAllahTelrzsiinyapmasgere
kir. Zira dualar ve esmalar bu surede mutlaka
hassasn verir. Halk ve Allah Tel nezdinde
muhterem olmak isteyen, gybet etmesin. Kii
nin yzne glp, gnln ykmasn. Halka
insaf ile Hakk'a riyasz ihls ile nefse kahr ile
kendinden bye hizmet, ke efkat, d
mana hilm, afv ve gler yz, dostuna nasihat,
fakire ihsan, cahiller meclisinde skt, ulem
yannda edebe riyet etmek akl iin yeterli
nasihattir.]36

35

Tarikat, dnya ve ahiret ilerinin dzelmesi ve


kolaylamasna
36
(GNDODU,1997),s.8587

KMLMRDETABOLMANINGEREYE
SAHTEMRDEALDANMAMANINZARURET
AbdlmecdiSivsEfendi'yegrehenzbee
riyet evinden dahi dar kmamken "ruhani
mi'raca Hakk'a ulatm ve geri geldim" diyen
yalancdan klavuz edinenlerin sonu, helak ol
mak veya eytna gda olmaktr. nk ehli
snnet ulemsnn yolundan ayrlann hali zn
dklkvadisindehelakolmaktr.Eerbuitikadle
lrse cehennemde ebedi olarak kalaca mu
kadderdir. Onun iin mridler demilerdir ki,
"er'atinusulnyitirenHakk'aulamayag
yetiremez." u halde cahil olduu halde haki
kati bildiini iddia edenlerden eytandan daha
fazlakorkupkamaklzmdr.Ziracineytnlar
grlmez bunlar insan eytanlardr, grlr.
Onuniin"Bylecebiz,hernebiyeinsanvecin
eytnlarn dman kldk..."37 yetinde tehli
kelerine dikkat ekilerek, insanlar cinlerden
ncezikredilmitir.AbdlmecdiSivsyegre
mmi olan slike ncelikle gerekli olan kelm
okumak, ikinci olarak namazn artlar, nc
olarak da oru, zekt, talk ve kerahetlerle
alkalkitplarokuyuprenmektir.Ziramari
fet ve hakikat binas er'at temeli zerine

37

Enm,112

40AbdlmecdiSivsEfendi

yaplr. Temelsiz bina ise yklmaya mahkm


dur. Salik bu sylenilenleri yerine getirdikten
sonra haram ve helli renip Allah Tel'dan
korkmasgerekir.Takvayrendiktensonrada
vusule ermek iin "...O'na yaklamaya vesile
arayn..." 38 yetinde iaret edildii zere
er'atilminibilenbirmridetabiolmasgere
kir. nk kii ancak kmil bir mride tabi
olmakla tarkat ve ma'rifet yolunda fenadan
sonra
melektun
hakikatine
ular.
Abdlmecdi Sivs Efendi, eyhinden, "sfi
oaltmaya gayret eden eyhler arif deil
sefihdir."szniittiini,bununsebebinisor
duundadaonun:
"Kendinefsikendinedmanolarakyeterken
dman oaltmak akl ii deildir." dediini
naklettikten sonra, kmillerin, cezbesi sahih
olmayankimseiletasavvufvetarikatnartlar
n,sonradankabuletmeyecekleri,tarkattava
sna koyduunda yandm diye kaacaklar, do
laysyla tevhd yolundaki abalarnn zayi ola
ca endiesiyle bey'at almaktan korktuklarn
belirtir. Abdlmecdi Sivs Efendi onlarn bu
tavrn "eyhler kuru yere ve havaya kl sal
lamazlar." diyerek aklamaktadr. Ona gre
vsl olmadan eyh olann davas el vermektir.
Yani hakk eyh olmayann almeti, mrid ve
muhib oaltmak iin el vermek, hile, riy ve
gsterite bulunmak, kendini shibi vcd ve
hl gstermektir. Oysa marifetten nasibi olan
onugizler,olmayaniseaakarr.

38

Maide35

KazaveKaderRislesi41

ehtevhidinesrarndiyenbilmezbilendemez
Ma'rifsrrgftrndiyenbilmez,bilendemez.
Bir baka iirinde ise bu hususa iaretle Sivs
Efendiyleder
bilmekbilmemektiranbildim
Nednem(benbilmem)ilmiilekatkatoldum.
Sivs Efendiye gre byle kimselerin bir dier
zarar da, tabi olanlarna taassup yolunu gs
termektir.Nitekimonabuhusustauyanlarsair
meyih ve mridleri beenmez, nefislerine
uyarak ulema ve ehlullh sevmezler. Oysa
ulemaya muhabbet Kurn Kerime muhab
bettir, dmanlk ta yine Kurn Kerime
dmanlktr. Bunlar kesinde oturmu ve
uzletehlinedeta'neder,mridoaltmakiin
kadnlaraveocuklaraelverirler.Buradaslike
gereken nakdi kalbi semek, vene basirdir,
zemmedene krdr deyip, halkn hrmetini ve
saygsnHakk'danbilip,nefsindenbilmemektir.
nkhalknazzgrmesiilekimseazzolmaz.
"Kimizzetveerefistiyoridiyse,bilsinki,izzet
ve erefin hepsi Allah Tel'nndr..." Bu ma
kamda slike den dier bir husus da riyaset
vehretiterketmektir.Yanislik,tlibolmal
matlup olmamal, av olmal avc olmamal,
fakirolmalzenginolmamal,kulolmalsultn
olmamaldr.Bunlarebedisaadetsermayesidir
vevusulesebeptir.Aksiisetalihsizliktir.]39

39

(GNDODU,1997),s.235236

ESERLER
Mevln Celleddni Rm hazretleri, mnev
hl leminde, gelip Abdlmecd Sivs'ye; "Be
nim Mesnev kitabma erh yazmanz istiyo
rum." buyurdu. Abdlmecdi Sivs Efendi de
zrbeyanedip;
"H benim haddim deildir. Sizin inci gibi
szlerinizi erh etmek bir yana anlamaktan
acizim. Birok erhler yazlmtr. Bizim erhi
mize ne gerek var." deyince, Mevlana Hazret
leri;
"Onlardagzel,fakatszbakahlbakadr.
Benim Mesnev'mi erh etmek sizin gibi hl
sahibi, kelm ilminde ve tasavvuf marifetle
rinde yksek birisine gerekir." buyurdu.
Abdlmecd Sivs hl leminden beeriyet
leminednnce,emribirkagnihmaletmi
ti.BirgnyinehllemindeikenMevlnHaz
retlerizuhuredip;
"Size Mesnev'me erh yazn demedim mi?"
buyurdu. Abdlmecdi Sivs Efendi Hazretleri
zrbeyanetmekistediinde;
"Bizimdi sizitopuzileikazederiz." buyurdu.
Ertesi sabah padiah tarafndan iki asker gelip,
erhyazlmasnadairfermanveyzaltnsikke

KazaveKaderRislesi43

getirdiler.AbdlmecdiSivsEfendifermanda;
"Benim fazletli pederim, bu saat Mevln
hazretlerinin Mesnev'sine erh yazlmasn
emrediyorum.Bizdeemrolunduk."diyeyazl
olduunu grd. Hemen emre uyup erh yaz
maa balad. Mevln Celleddni Rm Haz
retlerininistediizellikte,nefisbirerhyazd.
"eyh" mahlasyla pek gzel iirler yazan
Abdlmecdi Sivs Efendinin birok kymetli
eserivardr.Bueserlerinbazlarunlardr:
1)FtihaTefsri,
2) Mesnev erhi: Mevln Celleddni Rm
hazretlerinin Mesnev'sine yazd ok kymetli
erhidir.
3)LezizlsrveLetiflEzhr,
4)MskllKulb,
5) erhun al Kasdei Mmiyye liMevln
CelleddniRm,
6)FezilSaltinNeb,
7)DrerlAkid,
8)Dvnlhiyyt,
9)erhuCezretilMesnev,
10)UmdetlMsteiddnfisSarf,
11)MeksidiAyniyyeveMesidiErvhTay
yibe ve Ayniyye: Bu eser eyh Yr Ali bin
Siyvu Divrii'nin KitblMeksidnNciye
filMebdei velMe velMe'd adl eserinin
erhidir.
12)KahrsSsflcminNfs,
13)MeydnlFrsnfKavidiFrisiyye.
14)rdeiCz'iyye,
15)HadsiErba'n.

KAZAVEKADER
RSLES

Hamd,ancakkendisineibadetetmemizi,yalnz
kendisineboyunememiziemredenAllahTe
l'ya olsun. Yerde ve gkte Ondan baka ilh
yoktur.
Salt ve selam, beeriyetin efendisi, mminle
rin izzet ve erefinin dayana olan Hz. Mu
hammed Mustafa sallallh aleyhi ve selleme
Onun line ve L lhe llallah ilkesinde
Onunlaittifakedenashabnaolsun.
Salt ve selmdan sonra; devlet erknndan
HakkaveAllahTelnn rzasnanail olanbiri,
bueyhiFakirden:
Ne olurdu, kaza ve kader hususunda rnek
bir eser yazsaydnz. Bylece de bizler helak
edenfrkavemezheplerirenirveAllahTe
l'nnrzasnkazanrdk.diyericaettiler.Hi
bir eye ilm sermayesi olmayan bu
fakirde:
Belki ihtimal ki olmaz... Yapamam deme
dim.Btnkuvvetvekudretinimemleketiiin
sarfetmeeazimliolanbufakirsahifeihat

KazaveKaderRislesi47

rmda 40 bulunanlarn o gn bir msveddesini


yaptm.BazsnArapa, birksmn daTrke
olarakyazdm.mrndebirdefaHakk'asecde
eden okuyucularm, bu fakire bir fatiha bah
etsinlerdiye.
Nakdivcudu41eyhakadeimekister
Gana42 bakma tki bir kerre ede bazr

40

Ozamankihazrbilgilerimle
Vcudakesi,bedenini,kudretini
42
Ga:rtmek,setretmek,Baylmasnabakma
41

BURSALEYNNYAZDIM?
BuRisleyiyazmadakibtnmaksatvegayemi
uikihusustatoplamakmmkndr:
1 Kudret, izzet ve ikram sahibi kiilere kaza
vekaderinhakikatinibeyan,
2lediklerignahvekusurlar,noksansfat
lardan mnezzeh olan Allah Telya nispet
edilenedepsizisyankrlarreddetmektir.
Bumesele(kazavekaderdenbahsetmeiinin)
zorluu ve gl meydandadr. nk
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem bu bahsi
konumaktan bizleri menetmitir.43 Edepsiz

43

EbuHreyreradiyallhanhylerivayetediyor:
Kader mevzuunda birbirimizle mnakaa etmekte
ikenRaslllahsallallhaleyhivesellemkageldi.
Okadarkzdki,yzkrmzlat.Hattayanaklarna
sankinarsklmt.Sonraylebuyurdu:
Size bu mu (kader mevzuunda ekimemi) emre
dildi? Veya bari size bununla m gnderildim? Siz
den nceki milletler, bu meelerle ekitikleri iin
helak oldular. Bu mevzuda mnazaa etmemenizi
ciddi ekilde sizden istiyorum. (Sneni Tirmizi,
Kitab'lKaderbab:1,2216)

KazaveKaderRislesi49

gnahkrlarn ve inanmayanlarn, Allah Te


lya zulm isnat ettiini reddetmek iin bu
konu da konuan herhalde zrldr. (Yani
benim konuda bir eyler sylemem gerektii
iinrisaleyitelifettim.)

NEYAPMAKLZIMDIR?
lim, sahibi herkes bilir ki, bizim iin yaplmas
lzmikiivardr:
aKadereimanetmek,
bCebriyye mezhebinin syledii zulm ve
tehlikeliszlerdensaknmak.
Bizbuikianahususudayerinegetirmeklem
kellefizdir.
irkin olan eylerden ve Allah Tel'nn gaza
bndan korunmak iin orta yolu tutmaya mec
buruz.
Hatal olan grler arasndaki doruyu arat
rarak, amel etmek iin tebli edilen emirlerin
bizzat kendisine ulam oluruz. Bu hususta
Allah Teldan yardm ve rahmet, insanln
efendisi Raslllah sallallh aleyhi ve
sellemdenefaatumarz.
AllahTelbilirancakEyMuhammedmmeti
ortabirmmetyapmzdr.44yetindenmak
sat, cezay gideren ve kalplerdeki manevi pas

44

Bakar,143

KazaveKaderRislesi51

aan bu manadr. Dier taraftan: Zararl iki


itenhafifvekolayolannsemek45
lim sahipleri iin gizli bir ey deildir.

46

45

Mecelle,27.Madde
Yani kaza ve kader hakknda konumaktan
Raslllahsallallhaleyhivesellembizimenetmi
tir. Dier tarafta ise Allah Telya zulm isnad
vardr. Bu iki meseleden birinciyi tercih ederek,
sileri susturmak lzmdr. Bu iki zarardan ikinciyi
semek umumi bir kaidedir. (Zarar eedd zarar
ehafileizleolunur)
46

TEVHDNMANASI
eyh Muhyiddini Arab kaddesellh srrahul
azz, Ftuhat Mekkiyesinde: Ehli Snnet
Mezhebinin htiyar seme dileme grnde
olduunu sylyor. Ciddi bir ekilde dnp
tefekkredersek,itikadmzsarslmaktankurtu
lur.Buradamellifikieittevhittenbahseder.
1HavassnTevhidi:
Buavamiincebirdir.Kamilkiilerinhayatbah
edentevhitleriAllahTelnnzatzerinehi
bir kusur kondurmamaktr. O'na kusur isnat
etmek irktir, kfrdr. Bu ise Allah Tel'nn
yok olduunu kabul etmektir. Hlbuki yokluk
tan, var olan bir ey ve var olan bir sfat nasl
meydanagelir?
htiyarettiCebrcebrile
Budururehliakniman
Cebrimmki,fiilitevhittir.
Beytihassnehasserkn.
Kmilinperblidirbukader47
Naksakesriblnoksan48

47

Perbl:Kanadnbyktyleri

KazaveKaderRislesi53

htiyaraslokudretetbi
Kudretehodvcutturbn49

Mahvvefenaehlininbileortadanyokolduu
birzamanda,kuldairadeveihtiyarnerdekalr,
fenamertebesinerdekalr?50
Ey eyh, sen ki bu sz sylyorsun, yle ise
pimanol.Maddikisvendenvazge.51
VeddveKahharolanAllahTelcezbezinciri
ve gamzenin, prangas ile kn kalbini tama
menyamaedip;kuvvet(beduyu)ordusuak
sultannn kuvvetli elinde malup olunca ken
dindengeipbaylr..Ozamanbukulunihtiyar
veiradesinerdekalr?52

48

kesribl:Kol
Hod:Kendi
50
Mahv:rf,adetveallansfatlarnkaldrlmas.
Fena: Kt ve yerilen sfatlarn yok olmasdr. Bu
hale gelince kul Allah Tel'nn makbul olur S
leymanUluda.KAYSERY..E.TasavvufNotlar
51
Farsaikibeytinmanalardr.
52
Rey ve tedbirin sebeplere yapmann semeresiz
ve neticesiz kalabileceine inanmann da Kaza ve
kadereinanmaolduunaHz.Mevlanakaddesellh
srrahulazzyleceiaretbuyururlar:
Firavunun, Allah Tel'nn Takdirini bozmak iin
tedbir meynnda yz binlerce ocuk ldrm
tr. Bu suretle Musa aleyhisselmn zuhuruna
mani olmak istemitir. Boynuna binlerce zulm
alm,binlercekanagirmitir.Fakatbtnbuted
birlereramenMusaaleyhisselmndoumunave
bymesine hem de kendi evinde rahata by
49

54AbdlmecdiSivsEfendi

2UmumunTevhidi:
AllahTelyacebirisnadtehlikesindeniddet
le kanmaktr. nk Allah Tel'ya zulm ve
ktlkisnatetmeksiedeptir.
eytan secde etmekle mkellef ve buna muk
tedir olarak yaratld halde secde etmedi.
BununktlnvesuunuiseAllahTelya
ykledi. eytann bu hareketi reddedildii gibi,
yapt ktlkleri Allah Tel'ya nispet edip:
Ne yapalm kader bu diyenlerde reddedilir.
nk bu gibi dnce ve itikatlar Allah Te
lnnhkmveadaletiniyokettiiiinbirnevi
inkrdr.BuyolAllahTel'yazlmisnatede
rekzalimmevkiinekoymaktr,Allahkorusun!
Hlbuki: Allah Tel kullarna zerre kadar
zulmetmez.53Kulununzerrekadarzulmve
kfrekaymasnaaslarazdeildir.nkbyle
olmasa,hayrAllahTelyaratr,erriyaratmaz
dememizlzmgelirdi.Hlbukihayrdaerride
Allah Tel yaratr. Her ikisinin de yaratcs
Allah Teldr. Bunlara dir pek ok yet ve
hadislervardr.Byleolmasabtnbuyetve
hadisleriinkrlzmdr,bukfrdr.
Bu meselede Hz. Ali Kerremallh veche yle
diyor: Kaderi, mutlak hkm ve zorlama,
kazay da, zorunlu ve lzm zannetmeyin. te

mesinemaniolamamtr.Demekki,dnyadakile
rin hallerini dndren Allah Tel deilse niin
haller dileklere aykr dnyor. (Mesnevi, c. 2, b.
763775)
53
Nisa,40

KazaveKaderRislesi55

bu, putperestlerin ve Allah Tel dmanlar


nnszdr.
Bize farz olan: Allan Tel hayr da, eri de
yaratr. Cimrilik ve zulmetmekten beridir.
diye iman etmektir. O, kapsna ynelenleri
kovmaz. Hidyete ermek isteyenleri reddet
mez. Ve: Gzel amel yapanlarn mkfatn
zayietmez.54
Allah Tel kuluna, hayr ve er her ikisini de
yapabilme kabiliyeti vermitir. yet ve hadis
lerden anlalyor ki; kul bu ikiden hayrer
hangisine muvafakat ederse, kulun azm ve
kabiliyetineuygunolarakAllahTelonuyara
tr. Allah Tel'ya zulm ve cebir isnad caiz
deildir.AllahTeliyiyiktden,hayrerden
ayrma kuvveti (irdei cziyye) ve hrriyeti
vermitir. Ehli Snnetin inanc budur Allah
Tel muhakkak, amelimize uygun, azmimize
muvafkolanyaratr.AllahTelylebuyuru
yor: Sizi de, yaptklarnz da Allah yaratm
tr.55
Mesnevi:
man ve taat yolumda bir nefes alr da, bir
kimseeerziyanedersebenkfirim.56
AllahTelbuyuruyorki:
Her kim de, kendisine doru yol apak belli
olduktan sonra, rasle aykr hareketlerde

54

Tevbe,120
Saffat,96
56
(Mesnevi,1953),c.1,b.1299
55

56AbdlmecdiSivsEfendi

bulunur ve mminlerin yolundan bakasna


uyar giderse, onu, dnd sapklkta brak
rz. Ahirette de kendisini Cehenneme koyarz
ki,o,nektbirdnyeridir.57
Hulasa,nazilolanyetler,varidolanhadislerve
alimlerinszlerikesinlikledelletederki,fiilleri
seici olan Allah Tel tarafndan kullarna
irdei cziyye verilmitir. Onun iin mkellef
tirler ve hesaba ekilirler. Onun iin azab veya
mkfatgrrz.Haa,AllahTel,iyikullarn
doru yolla sevk edip, kt kullarna da g
lerinin yetmedii eyleri emrederek onlar zor
layp cefa etmez. Allah Tel kullarna nasl
zulmvecebrederki;ncekullarnakudretve
kabiliyet mayas vermi, ikinci olarak da; Bir
deinsana(Hakkvebatl)ikiyolgsterdik.58ki
yolgstermitir.ncsde:
Allah Tel, cennet evine arr. 59 yeti
kerimesinde olduu gibi, rahmet iin Cennete
davet etmitir. Sonra doruya da, sapa da
hidyet takdir edilmitir. Zira hidyet, herkese
yol gstermektir. Baz kul bu irad kabul et
mez.Bazsdaeder.60

57

Nisa,115
Beled,10
59
Yunus,25
60
Eb Musa'lEari radiyallh anh yle demitir:
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem Efendimiz
buyurduki:
"Allah Tel'nn benimle gnderdii ilim ve
hidyetin misali, bir araziye den yamur gibidir.
(Bilindii zere), baz araziler var, tabiat gzeldir,
58

KazaveKaderRislesi57

Bunlarhakknda:
manedipdeimanlarnzulmveirklekar
trmayanlar var ya ite korktuklarndan emin
olmak onlarn hakkdr. Hidyete erenler de
onlardr.61 buyrulduunu aklar. Bazlar da
buhidyettenveirattanyzevirirlerki,bun
lariin:
Semd kavmine gelince: Biz onlara doru
yolugsterdikdeonlar,krlhidyeteter
cihettiler.62
Dorusubizona,gerekyolugsterdik,ister
kreden mmin olsun, ister nankrlk eden
(Kfir)63
Hakk beyan etmek Rabbna aittir. Dileyen

suyukabuleder,bolbitkiveotyetitirir.Birksm
arazi var, mmbit deildir, ot bitirmez, ama suyu
tutar. Onun tuttuu su ile Allah Tel insanlar
yararlandrr:Busudankendileriierler,hayvanla
rn sularlar ve ziraat yaparlar. Dier bir araziye
dahaisabetederki,bunesututarneotbitirir.
Bu temsilin biri Allah Tel'nn dininde ilim shibi
klnanadelaleteder,bylesiniAllahTelbenimle
gndermi olduu hidyetten yararlandrr; yani
hemrenir,hemretir.Temsildenbiride,buna
iltifatetmeyenAllahTel'nnbenimlegnderdii
hidyeti hi kabul etmeyen kimseye delalet eder"
(Buhr,lm20;Mslim,Fedil15(2282).
61
Enm,82
62
Fussilet,17
63
nsan,3

58AbdlmecdiSivsEfendi

imanetsin,isteyenkfirolsun.64
Bu yeti kerimelerde, iyilik veya ktlk yap
mak irattan sonra kulun irade ve ihtiyarna
braklmtr.
O halde siz, ancak mslman olarak can ve
rin65 Bu yeti Kerimede Allah Tel, iman ile
lmeyi kulluun iareti kabul ediyor. Btn
bunlardanugereianlyoruzki:
Ey kullarm! Saadetin ve sapkln balang
cn, netice ve mayasn elinize verdim. rde
ve ihtiyarnz var. Eri ve doru yollar btn
vasflarylasizebildirdim.stereri,sterdo
ruolun.Onagrehesabaekilirsiniz.
EerAllah'ndinineyardmederseniz,O,size
zafer verir.66 yetinde ise; harpte dmana
galip gelmek iin Allah Tel'nn kelimesini
dininiykseltmekvebirdesevgiartkoulmu
tur.
NiyethalisolursaAllahTel,galibiyetverece
inivaadetmektedir:
u emrettiim yol; benim dosdoru yolum
dur. Hep ona uyun. Baka yollara ve dinlere
uyup gitmeyin ki, sizi Onun yolundan saptrp
paralamasnlar67
Bizeitaaturundamchadeedenlere,(ive

64

Kehf,29
Bakara,132
66
Muhammed,7
67
Enm,153
65

KazaveKaderRislesi59

d dmanlarla savaanlara) gelince, elbette


bizonlara(bizeveddmanlarlasavaanla
ra) gelince, elbette biz onlara bize gtrecek
yollarmzgsteririz.68
Deki;Allah,dilediikimseyiartrvekendi
sinekalbiileynelenihidyeteerdirir.69
Bu yeti kerimelerden Allah Telnn hidyet
veiradeiklliyesinin,bizimirdeicziyyemizi
kullanmaya ve O'na kalbimizle ynelmeye uy
gun olduunu anlyoruz. Allah Tel, hidyeti
grmek iin akl, idrak ve basiret vermitir.
Hidyetehizmetiinbeduyumuzuveaklmz,
sebeplerini yaratmtr. Hidyetin ne olduunu
anlamakiinyetlergndermitir.
unu da bilin ki, Allah Tel dilemeyince siz
hayr ve erri dileyemezsiniz. 70 Allah Tel
asl dileme ve klli irdesinden kullarna; ruh,
aklvehavassselime71vastalarylacz'iirde
ve dileme vermitir. nsana kendi nefsini kul
lanmak iin kudrette vermitir. te bu kudret
ve czi irdeyi kendi rzas iin kullanana se
vap,yzeviripinatvekibirleneniseazapvaad
etmektedir.72

68

Ankebut,69
Rd,27
70
nsan,30
71
Havssselime:salam,kuvvetli,eminhislerve
duygular.
72
Bu hususta zmirli smail Hakk Hazretleri yle
diyor:
nsann ister isteyerek, ister istemeyerek yapt
69

60AbdlmecdiSivsEfendi

EbussuudEfendibazkitaplarnda:Eerkullar
cebirolunsalard,(BirionlaraAllahtarafndan
zorlayaptrlsaidi)AllahTelnnfailimuhtar
olmamasgerekirdidiyor.

ilerin hepsi Allah Telnn yaratmasyladr. Kader


veKazayilhiilemeydanagelir...Bizdehemkudret
vardr,hemiyiyiktdenayrmairadesivardr.
1Bizim kudretimiz messirdir. Fakat yaratan de
ildir. Yaratan ancak Allah Teldr. Kulun btn
fiillerini O yaratr. Kuldaki kudret yaratmaz, fakat
messirdir.
2Bizdeirdedevardr.Kuldabulunanbiriiyapp
yapmamabakmndanbirinitercihetmehrriyetve
irdesi, Allah Tel tarafndan bir hediyedir. Biz
seeriz Allah Telda yaratr. Dier bir tabir ile ku
lunirdesiAllah'nirdesinevesilevesebeptir.(Dr.
MilaslsmailHakk,1343),s.202203

KAZAVEKADERNTARFLER
KelamkitaplarndaKazayletarifedilir:
Kaza:cmli73birhkmmanasnagelir.
Mesela: Umumi olarak btn insanlarn lece
inehkmetmekgibi:
Hernefislmtadacak...74Buyetikerime
bueitmanayabirdelildir.75
Kader:Tafsilibirhkmdr.
Mesela: Bir kulun falan gnde, filan yerde, fa
lansebeptenleceinehkmetmekgibi.Kader
kullaristidadnatabiidir.76
mamGazalirahmetullhialeyhdiyorki:

73

cmali:ksaca,topluolarak,tafsiltsz.
limrn,185
75
Kaza: Allah Tel'nn irde ve takdir buyurmu
olduueylerizamangelinceilimveirdesinemu
vafk olarak icad buyurmasdr. (.N. Bilmen, lmi
KelmDersleri,s.316,stanbul/1339).
76
Kader:Olacakeylerinzamanvemekn,vasflar
vehususiyetlerinivediertafsilatnAllahTelnn
bilip ezelde snrlayp ve takdir etmesidir. (a.g.e., s.
315)

74

62AbdlmecdiSivsEfendi

Allah Tel, tamahkrlk ve cimrilikten m


nezzehtir.Herkesnetarafaazmedipynelirse,
doruveyanlneyeistidatvekabiliyetivarsa,
AllahTelonuyaratr.limlerebuszaktr
ki, kulun haline gre, kuluna bazen mahv ve
bazanisbatolmakmukarrerdir.77
Lakin yazlan bozulmaz demek, ya bahsi ge
en kazaya gredir, icmali bir hkm manas
nadr.Yada:
Bozulmazyazlandemek,halkbozamazdemektir.
YazarbozarHd,destindedirmmlKitabann78

77

Mahv: rf, adet ve allan sfatlarn kaldrlmas.


Gnahlarn,kalptekigafletin,AllahTeldanbaka
syla megul olmann mahv gibi ksm vardr.
ibliyesormular:
Seni zgn gryoruz. Allah Tel seninle ve sen
Onunladeilmisin?Demiki:
Ben Onunla olsaydm ben, ben olurdum. Fakat
benOndamahvoldumRisletlKueyr:39
sbat: Bir kimse nefsinde bulunan ktlkleri
mahveder ve bunlarn yerine gzel huylarn kaim
olmasn temin ederse o, MAHV ve SBAT sahibi
olur. Her ikisi de Allah Tel'nn kudretinden kar.
Hakk kulundan gizleyip, nefyetmesineMAHV,ak
laypizharetmesineSBATdenir.Bunlarnmeydana
gelmesi Allah Tel'nn dilemesine baldr (Sley
manUluda.KayseriYksekslmE.Tasavvufnotla
r,3.Snf,s.24)
78
Dest:El;
mmlKitab:LevhiMahfuz.
(Birinci beyitte geen konuyla ilgili olarak ah
Veliyyulah Dehlevi u bilgiyi veriyor: ... lemlerin
Rabb, olaylar ve varlklar, bazen de itibari bir e

KazaveKaderRislesi63

Dil!Deminarabeyle,yakupcisminkebabeyle79
Dilcanmeclisinn,arapann,kitapnn...
nk: Allah Tel ne dilerse (onu yapar).
Bazsn mahveder, (vcuda getirmez. Bazsn
da) vcuda getirir. 80Ana kitap 81 O'nun nez
dindedir.82
BEYT:
YaratanHakkdr,ameliazmiiktizanefsindrr.
KabiliyyetverdiHakk,kulanmadn,koilleti.
EbulMuin Nesefi(hyt: Austos1310)buma
naybuekildeaklamtr.
Sonra, hayr ve erde seici olmann byk
nuruvebykfaydasvardr.

kilde tespit etmektedir. Byle durumlarda kararla


trlmbulunanbireyi,yinelhiarzuilebozulmas
mmkndr.
Bu szne de Ra'd suresinin 39. yeti kerimesini
delil olarak getiriyor. (ah Veliyyullah Devlevi
Hccetullahi'lBalia,c.1,40.blm)
79
Dil:Eygnl
80
stediininhkmnkaldrr,dilediininhkmn
kaldrmaz.Yadatvbekrmmininkfrngiderir,
imanlarn sabit klar, ya da, eceli yaklaan ldrr
veyaldrmez.(antay:c.1,s.375,Not:29)
81
Herkitabn,heryazlannaslolanLevhiMahfuz.
nkolacakhereyoradayazldr.(a.g.e)
82
Rd,39

64AbdlmecdiSivsEfendi

BEYT:
CrmnefsenisbetedenlerFenFillaholur.83
BilkmiliHakktan,irahbekadanerbeti84
bubeytimdenihndreviliyasrr.85
Birkadehtir,doluiersenbulursunhaleti
Msranbiri,haylivarlnfniklar.
zzetssnduyup,komazkibirdennefhati.86
Biridahi,varederkmilikemlimeseni
Tev'emolurandainsanileKur'ansdeti.87

Muhyiddin rabi kaddesellh srrahul azz,


Ftuhatn35.babndaylediyor:
Deki: (iyi ve kt) hepsi Allah Tel tarafn
dandr. 88 yetine gre, ilmimizle, fiillerden
kt ve irkin olanlar Allah Tel yolunda
nefsimizi fed etmek iin nefse nispet ede
riz. Hayr ve iyi olan eyleri ise Hakk'a nispet
ederiz. Bilhassa yet ve hadislerin ispat
ettiinegreHakkilemahlkarasndaiti
rak (ortak olma) kokusu vardr. Allah Tel
ylebuyurur:
Hlbuki sizi de, yaptnz eyleri de Allah
Telyaratmtr.89Ve:Sanagelenheriyilik
Allah Teldandr. Sana gelen her fenalk da

83

Crm:Gnah
Rah:Yol,
85
Nihan:Gizli,
86
Iss:Sahip,malik
87
Tev'em:kiz,kizsaadeti:Efendi
88
NisaSresi:78
89
Saffat,96
84

KazaveKaderRislesi65

nefsindendir. 90, Herkesin kazand hayr


kendi faydasna, yapt er kendi zararna
dr.91
Dieryetlerdeise:
Sonrada ona hem ktl, hem ondan sa
knmayilhamedeneki..92buyruluyor.Son
railhamonun,oiiyapmabizimolur.93Baka
biryettede:
Her birine onlara da, bunlara da, Rabbnn
vergisinden bir biri ardnca veririz. Rabbnn
vergisikimsedenmenedilmideildir94
Allah Tel dnyada mminlerden de, kfir
lerden de ihsann esirgemez.95 Bu yle bir
meseledir ki, bunda asla ayrlk olmaz. Allah
Tel vereceini ilham eder, halk ameli eder.
Ne keif yznden, ne hayr yznden insan
tevhitten ayr olamaz. Bu meselenin dorusu
udur ki; emir Hakk ile halk arasnda mte
rektir. ki taraftan birine mahsus deildir.
nk varlk ancak Hakkndr. Deimez. V
cutta deimek ise sonradan yaratlmlarn
hkmlerindendir. yle ki; Gz olmasa, h
km zahir olmazd. Zira fiillerde yaratanla

90

Nisa,79, yilikte fenalkta Allah Telnn yaratt


eylerdir. Fakat iyilik Allah Tel'n ihsan, fenalk
kulunamelininkarldr.
91
Bakara,286
92
ems,8
93
(ANTAY,1962)
94
sr,20
95
(ANTAY,1962),c.2,s.512

66AbdlmecdiSivsEfendi

yaratlmlzmdr.96
Deryay gemee gemi gerek. Lakin dmenci
dmeniistediitarafayneltmeyip,bakatara
fa tutarsa yollunun hedeften uzakl artar.
Bylece byk tehlikeye dme ihtimali de
fazlalar. Burada su geminin midir, kendisine
davet eden zatn mdr, dmencinin midir?
Elbettebtnsudmencinindir.
Allah Tel u yeti kerime ile insanlar aka
cennetine,selametsahilinedavetediyor:
Allah selam evine Cennete arr ve o kimi
dilersedoruyolailetir.97
Burada Allah Tel insanlar kendisine davet
eden zattr. Dnya ise kapkara bir denizdir.
Gemi insanolunun cismi, kaptan (dmencisi)
ise,ruhtur.
yleiseeyinsanolu!Cisimgemisininyelkenle
rini Kurn Kerim rzgarna aarak O'nun
izdii rotada seyretmeye ve O daveti Zat'n
irdesine uygun olarak kullanmaya mecbur
sun!...
Bakabirrnekteuolabilir.limtahsiledenbir
renciye kitap ve defter kalem al diye bir
ka lira versen, o da bu paray bo yerlerde
harcasasukimindir?Parayvereninmi,yoksa
harcayan talebenin mi? Elbette ki rencinin
dir.

96

Bu meselenin tafsilat iin Ftuhat Mekkiye ba


knz.
97
Yunus,25

EYNSANOLU!
Vcudun paradr. Veren Allah Teldr. Sana,
Benim rzam iin harca, bana yaklamaya
vesileyap98diyeverdi.Senonugayeninhari
cindekullanrsansusenindir.Fakatfiiliniyara
tanAllahTeldr.
Hz.Alikerremallhvechediyorki:
Muhakkak Allah Tel bizi seim yapmada
serbest brakt.Bize emirlergnderdi. Bunlar
yapmak bizim iin bir saadettir. Nehiyleri ve
yasaklar, insanlar byk azap ve cezadan
korumak iindir. Bunlar gnahlardan korun
makiindir.AllahTelkulade,dezor
la kulluk ettirmez. Kulun isyan etmesi ise, Al
lah Telnn onu zapt etmeye gc yetmedi
indendeildir.Fakatazapvesevapzulmile
tercih bila mreccih99 sebepsiz tercih ile
olmasndiyedir.

98

Ey iman edenler! Allah Teldan korkun, Ona


yaklamak iin vesile arayn ve O'nun yolunda
savan.Tkimuradnzaeresiniz.(Maide,35)
99
Tercihbilmreccih:Hibirstnlksebebiyok
iken birbirine eit iki eyden birisini dierine stn
tutmak

68AbdlmecdiSivsEfendi

Dnya ahiretin tarlasdr hkmne gre,


herkeskendiektiinibisin.Kimekinzaman
n kaybederse, hasat zaman piman olur
fetvasnagre,ekinekmeyenzulmkendinden
bilsin. Hlsa herkes kendi gayretine gre,
Raslllah sallallh aleyhi ve sellemin rislet
ve nbvvet emesinden kana kana erbetini
isin.KimseninAllahTeliledavavehusumeti
olmasn.AllahTelzerindekimseninhcceti
kalmasn.
Syle onlara mademki yle bir ilminiz yok
tur. yle ise tam ve kmil hccet Allah Te
lnn hccetidir. O isteseydi elbette hepinizi
hidyete erdirirdi. 100 Bu yet bu konuyu ne
gzelanlatmaktadr.
Eer biz dileseydik herkesi elbette hidyete
erdirirdik.101
Fakat benden kan Cehennemi btn cinler
le, insanlardan muhakkak dolduracam sz
hak olmutur. 102 Yani hepsine hidyeti iste
medi. Belki kulun iini, gayret ve kabiliyetine,
hizmetvemcahadesinehavaleetti.Ve:
Bizim urumuzda nefsiyle, eytanla, din
dmanlarilemcahadeedenleregelince:Biz
onlaraelbette(bizedoruyryp,bizeulaa

100

Enm,149
Eer nefis hidayet yoluna gitmeye gayretini
sarf etseydi, biz de bu hidyeti ltfederdik
(ANTAY,1962),c.2,s.735,Not:17
102
Secde,13
101

KazaveKaderRislesi69

ca) yollarmz gsteririz. 103 buyurmutur.


Kelm kitaplarnda, btn Ehli Snnet ve mez
heplerinde yle beyan edilir: Sonradan kaza
nlankabiliyetlere,KabiliyetiEzeliyyeyegalip
tir.
Mesel: Bir ocua babasndan bolca miras
dpktyoldaharcasa,elbettesonundaiflas
ederekmuhtadurumader.VeAlverileri
onlara kazan salamam 104yetine muha
tap olur. Fakat sermaye edip akllca kullansa
pekokkazansalard.
Diertaraftafakirveyetimbirocukvar.Ebe
veyninden tek kuru kalmam. Lakin dlgerlik
veya tamircilik sanatn renmi ve zengin
olmu.AllahTeliyihareketedenlerinkar
lnzayietmez.105
Hayr ve erri yaratan Allah Teldr. Fakat
kulun azim, irde ve ihtiyarna gre yaratmak
tadr.
Bilinmelidirki,zalimzulmsfatnicrayayne
lir,zulmyapmayazmedipisterse,AllahTel
onunistediieyiyaratr.Birkimsedezalimile
arkadalk eder, onlara karrsa, Allah Tel
onudazalimlerdeneder.
Zalimlere meyletmeyin. Sonra size ate ar
par. 106 yeti buna iaret etmektedir Bu

103

Ankebut,69
Bakara,16
105
Tevbe,120
106
Hud,113
104

70AbdlmecdiSivsEfendi

yette geen meyletmeyin kelimesini tefsir


cilerazckmeyletmekolaraktefsiretmiler
dir.
AllahTelhereydenmstanidir.107Kullarn
istekvemeyillerinegreOktsfatkullarda
yaratmaktan cimrilik etmez. Sonra maherde
hesabaekip,azapeder.SonraAllahTelder
ki; faydal ve zararly Kitab Kadimimde bil
dirdim, niin nefsine kydn. Hlbuki benim
kulumvemuhtacmsn.
AllahTelonlarbununiinyaratmtr.108
Bu yete gre, ben seni rahmetim iin yarat
madmm?
Sanadoruyutavsiyeetmedimmi?
Sana kelamm gnderip, anlayacan kadar
basiretveaklvermedimmi?
Ki cennetten vazgeip cehenneme yuvarlan
dn?
Size iyice dnecek kimsenin dnebilece
i,tkabuledebileceikadarmrverme
dikmi?Sizeazapilekorkutanrasl,kitap,akl,
ihtiyarlkveakrabalarnznlmdegelmiti.
109yetibunuifadeetmektedir.

107

Mstani: kimseden bir menfaat beklemeyen,


bakalarnaihtiyaduymayan,gzvegnltok.
108
Hud,119
109
Ftr,37

ALLAHTELKULLARINANNAZABEDER?
Zulm eden (zalim), azim ve istei ile ve Allah
Telnnrazolmadfiiliilezulmemeyletmek
veonunlamnasebetkurmaksuretiilezalimlik
sfatn kazanr. Bu azim ve istekte ayrca bir
gnahtr.110 Bu zulm ilerse o da ayrca bir
gnaholarakyazlr.

110

BezzaziyevehyaiUlmiddindebyleyazldr.

MAZLUMLAR
nsanlar, bazen Allah Tel'ya kullukta hata
ederek, bazen da byk gnah ve crmleri
yaparakAllahTel'nnazabnamstahakolur
lar.SonraAllahTel
tebizzalimlerdenkimini,kimine,yapmakta
olduklargnahlaryzndenbylecemusallat
ederiz. 111 yetinin hkmnce, kyamete kal
madanbykbellarverir.
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu
ki;
Benim mmetim u mmeti merhumedir
Onlar iin ahirette azap yoktur. Ancak dn
yada bellar, zelzeleler ve katilliklerle azap
vardr.112

111

Enm,29(BalarnaValiediphakimyaparz.
Veyaonlaradostklarz)(ANTAY,1962),c.1,s.
205,Not:58
112
EbDavud,Taberi,Beyhaki;(Feyz'lKadir,c:2,
s.185)

BAKALARINZALMOLANLAR
Bunlarn bazlar amellerine gre cehennemlik
iken, zulme urayan birine yardm etmeleri
veya Allah Tel'nn dinini ykseltmek ve y
celtmek iim almalar sebebiyle; Allah Te
l'nnrahmetvecennetinelaykolurlar.
YadaAllahTelrahmetedipahiretekoyma
dan bir zalimi ona musallat ederek, mal ve
nefsine zarar getirerek veya byk bir semav
musibete uratarak ahiret azabndan kurtarr.

DNYADA CEFASINI EKENE AHRETTE AZAP


VARMIDIR?
Raslllah sallallh aleyhi ve sellem buyurdu
ki;
Kime gnah sebebiyle Allah Tel dnyada
azapederse,ahiretteonaazapetmez113
Kudyeaklamasndayledenilmektedir:
Katillikten dolay aslan adama ahirette azap
olmaz.nkcezasndnyadabuldu.
Bumeseledeihtilafveokszvardr.zetiise
yledir.
Allah Tel ve Raslne (mminlere) harp
aanlarn yer yznde (yol kesmek, suretiyle)
fesatlakoanlarncezas,ancakldrlme
leri,yaaslmalar,veyasaelleriylesolayakla
rnnaprazvrikesilmeleri,yadabulundukla
r yerden srlmeleridir. Ahirette de onlara
(bakaca)pekbykbirazapvardr.114

113
114

Cmiussair,c.2,s.146
Mide,33

KazaveKaderRislesi75

Buyetintefsirindebazmfessirler:
Zina, katillik ve hrszlk gibi gnahlar ileyen
biri,dnyadahadveyaksasilecezasngrse,
ahiret azab ondan dmez. te bu yet buna
delildirZirayetteAhiretteisebundanba
kaca pek byk bir azap vardr buyrulmakta
dr.bniHmamveZeylabugrmdafaa
ederler.
Birksmlimlerise:
Dnyada ekilen ceza had, gnah drr.
nk Raslllah sallallh aleyhi ve sellem
ylebuyurdu:
Birkimsebirgnahilervecezasndnyada
ekerse, bu ceza gnahna keffaret olur.
Nihyesahibibunukabuletmitir.
Fakirin (Abdlmecdi Sivas Efendi) grne
gelince:
slam Dininden zorluk ve glk kaldrlp, bi
nas kolaylk zerine kurulduundan, ikinci g
r tavsiye ederim. Ayrca snnetle Kurn
Kerim yetlerinin neshedilmesi (Hkmnn
kaldrlmas) nin ahkm usulnde olmas akl
dankarlmamaldr.

ZALMERAHMETYOKTUR
"Zalimler iin rahmet yoktur. Cehennem ya
zlmtr. yle ise de; Ben onlara zalimlere
mhlet veririm. (Onlarn iplerini uzatveririm)
Benim ltuf yzmden kahrm, tahamml
edemeyecekkadaretindir.115
BuyetmucibinceAllahTel,zalimincezasn
birka gn tehir eder. Fakat sonunda mutlaka
cezalandrr.hmaletmez.Fakatbazmazlumla
ra gelen bela gnahlar sebebiyle olmayabilir.
Derecelerini ve mertebelerini ykseltmek se
bebiyledeolabilir.

115

raf,183

BEYTLER
Geleykgeinenmerdilfi116
yrenyok,deilsinmerdisafi.117
Habersorsanburhn118hcegnn119
Bulupturherdkkndanicekn.120
Belcisrini121gemeyincekmil
Velyetehrineolmadvsl
Bunuisterdiistini122Leyl
Niyazireolamecnunueyd.123
Shan124irininolurmukalbiyumuak.
Belkhuna125Ferhadolmadak.126

116

Merdilfi:Lafzanadam
Merdisafi:Safkii
118
Rah:Yol
119
Hcegn:Hocalar
120
Kn:Maden
121
Belcisrini:Belkprsn
122
stin: Allah Tel'dan baka kimsenin minneti
altna girmemek, gnl tokluu; elindekini kfi bul
mak; zenginlik istemek; muhta olmayp zengin
olmak;nazlanmak;byklenmekvegururlanmak.
123
eyda: f. Tutkun. Divane. * ok sevgiden hsl
olanhal.
124
Shan:f.Sz,kelm.Kavl,lfz.
117

78AbdlmecdiSivsEfendi

Harimi127Kbedeolurmumihman128
Yolundaekmeyenhrmugaylan129
Musallatetmedinherbtemizi130
Habibevermedi,nasrazizi.
Sahabeolmadndrndanihra
DemediSdkn131anlaragza.
Bel132kolanlarnicena
Beltrine133oldularnne.
SnklarsarcdrRabbiCebbr
Snkolsevdiimtkisanayr
Beyim,akevvelizahm134beldr
Velencameltafveatadr
Duyanlarbugamnzevksafasn
Braktlarfenamlknhevsn.
Ulularder;ezelbenzergmna,135
Anntrinehalkolmuniane.
Kazaevgnna136topolmuinsan

125

Kh:f.Da.
ak:f.Yark,atlak,yrtma.Kl,bakgibiey
lerinsesleri.Sabahvaktibeyazl.Kkpencere.*
Hazr.Amde.
127
Harm:Herkesin giremiyecei, dokunmyaca
ey.Haramdairesi.*erik.*Birkiininolup,baka
snnduhulvetaarruzundanmasunyer.*Haclarn
MekkeiMkerreme'degiydiklerilibas.
128
Mihman:f.Misafir.
129
Hr mugylan: lde yetien bir nevi dikenli
al.Devedikeni.
130
Btemiz:Kirli
131
Raslllahsallallhaleyhivesellem
132
Beli:f.Evet.
133
Tir:f.Ok.
134
Zahm:Yara,ceriha.
135
Gman:f.Zan.Tahmin.Sanmak.phe
126

KazaveKaderRislesi79

rdetten137yaarstnebaran.138
Olaydnderdidinindenhaberdr,
negirmeyeydigammayar139
Asel140iindeyatanmumprnz141
Neategammvaranda,nehodkz142
Kaanemi143olsa,ateolsaba
Eredd144semya,yereba
Duyanngammbirdirikiolmaz.
Efendi,birgnldeikismaz145
Gammdnyadeildir,hksrn146
Refiki147olmadeildir,payidarn.148
Deilsinimdihalindenhaberdr
Veli,hulkuma149gelsemurgitayyar150
Busrranlayanlarzara151dt

136

evgan: f. Cirit oyunlarnda atllarn birbirlerine


attklardenek.*Baston,ucueridenek
137
rdet:irde,istek,dileme.
138
Brn:f.Yamur.Rahmet.
139
Gammayar:Dmanznts
140
Asel:Bal.ehd.*Tatmak.*Suakarkenyznde
hslolankabarck.*Cennettebirsu
141
Prnz:oknazl
142
Hodkaz:Byklk,sevin
143
em:k.
144
Dud: f. Duman, sis. Ttn. * Elem, gam, keder,
tasa.
145
Dnyaahiret
146
Hksar:f.Toztoprakiindekalm.Perianhlli.
147
Refik:arkda,ortak,e,yardmc,yolda.
148
Pyidar:iyiceyerlemi,salam,devaml,kadim.
149
Hulkum: nsan veya hayvan boaz. Azdan mi
deyegidenyol.
150
Murgitayyar:Cankuu
151
Zar:f.nleyen,seslealayan.*Zayf,dermansz.

80AbdlmecdiSivsEfendi

Acebvrehobzaradt
Rakbvemuhtesibtir152incekldan
Ururbr153gavs154tir155ilegznden
Yerindedirvefas,hemcefs
Duyanatatldrgamubels
Tlsm156cismiinsanznesrdr.
Zuhurukesret157pinhn158birdir.
Cihansuretolmubirmuamma159
Nefehmetsin,160negrsnandam?
Netarfa161katradr,ummanasmaz

152

Muhtesib: (Hisab. dan) Belediye ilerine bakan


memur. * Kanundan ziyde idri ve rfi iler iin
kararveren.htisbaas.
htisab: Hesab sorma, mes'uliyet. * htisab
diresinin ald vergi. * Emri bilma'ruf nehyi an
ilmnkervazifesi,*Ceza.*Eskidenbelediyeilerine
bakanmemuruniivediresi.
153
Br: yk. Hayrsz kii. * Ekine elverili olmayan
tarla
154
Kavs:Yay,yaygibiolan
155
Tir:f.Ok.
156
Tlsm:herkesinbilipzemediigizliey;gizlisr,
fevkaldekuvvetvetesiresahipolaney.
157
Kesret:okluk,sklk.*Bireyinekserisivemu
azzam.Bolluk.
158
Pinhan: f. Gizli, sakl, hafi, mahfi, mestur,
mstetir
159
Muamm:bilmece,anlalmazi,anlalmas.zor
olansr,bilinmeyenhl,karkey.
160
Fehm:anlamak;anlay,zihnenkavray.
161
Tarfa:Ilgnaac.Katra(Katran)Siyah,sertkoku
lu,sretleyanan,hararetli,keskinvesudaerimeyen
birmadde
Buradakimana:neiyinektanlalmazhaldedir.

KazaveKaderRislesi81

Negnezerredir,tbna162smaz.
Acebcbesandk163muhaffel164
cazetsizkimisevurmazel
Acebcbe165fka166olubdur.
Dkayt167uiitlak168olubdur.
Benimcangaribimolakurban
AnakimsrrHakkedeiz'an.169
Demekhalkzulmemstahak170oldu
Sanmakimzulmeden,muhik171oldu.
Hangimezheptevardururbukelm?
Kihellola,bazzulmharam?
Bunueytanavne172dersetti
Dillerinebuah173gars174etti.

162

Tbn:f.Ikl.Parlak.*Parlayangne.
Zannettik
164
Haffe:(C.:Hff)ulhalarnbezsardklaraa.
165
Acube: Tuhaf kimse; mecaz:Tuhaf, allmadk,
garipey.
166
Afak:Ufuklar.Yerlegnbirletiigibigrnen
uzakdire.
167
Kayt:Balamak
168
Itlak:Salvermek.Brakmak
169
z'an.Basiret.Anlay.*Teslimolupitaatetmek.
*Akl.Zek.nan.drak.Bilmek.
170
Mstahak: Hak eden, hak etmi. * Kendisi ka
zanm.
171
Muhik:Hakl,doru.
172
Avane:yardmclar.
173
h:Dal,budak
174
Gars:Aafidandikmek.*Dikilmifidan.
163

82AbdlmecdiSivsEfendi

Hasrdreyne175mazhar176oldular.
Semmizakkumdur177buhisemer178
KerbeldaehidolanAHI179
Mstahaksanmazulmevallahi.
EYHYAagzn,uyarcanan,
tikatasldr,Mslmann.

175

Dreyn:herikidnya.Dnyailehiret.
Mazhar: sahip olma, nil olma, ereflenme, ka
vuma,ortayakmavegrnmeyeri.
177
Semmizakkum:Zakkumzehri
178
Semer(e):Meyve,yemimahsul.Verim.Netice.
179
Hz.Hseyinaleyhisselm
176

TKADDADRTMEZHEPVARDIR
Perdeler kaldrlnca itikat da drt mezhep ol
duugrlr.
1Kaderiyye:
Kaderi tamamen ortadan kaldrrlar. Btn
fiillerindekulunserbestolduunusylerler.Kul
fiilinin yaratcsdr Sahih hadiste Raslllah
sallallhaleyhivesellembunlariin:
mmetimin mecusi (atee tapan) sidir180
itabn181laykgrmtr.
2Cebriyye:
Bunlar kulun iradesini (yiyiktden seme
hassasn) tamamen ortadan kaldrmlardr.
Sadecekadereitimatetmilerdir.Suvegnah

180
Hadisi erifin tamam yledir: Kaderiyye
mezhebibummetinmecusileridir.Hastalanrlarsa
onlar ziyaret etmeyin, lrlerse cenazelerinde
bulunmayn. (Sneni Ebu Dvud, KitbsSnne,
Bab'lKader.c.4,s.222)
181
tab: Tekdir etmek. iddetle hitab etmek. Azar
lamak. Terslemek. Paylamak. Rencide etmek. Darl
mak.

84AbdlmecdiSivsEfendi

larneytangibiAllahTel'yanispetetmiler
dir.Bucihettenbatldrlar.
3Mutezile:
Bunlaruyetikerimeyiinkrederler.
De ki, iyi ve kt hepsi Allah tarafndandr.
182

erri yaratan kuldur, fakat hayr yaratan Al


lah Teldr derler. Bu biare ve sefihler sa
dece akllarna dayanrlar. Ksa akllarn kmil,
nakile(yetvehadislere)tercihederler.
Kinennden,neardndanonahibirbatl
yanap gelemez. O, btn kinatn hamd
ettii,OyegnehkimvehikmetsahibiAllah
Teldanindirmedir.183yetiniunuturlar.
AllahTelyerdentenzihettiklerinizannedip
benlik ve hodbinliin184 esiri olduklarndan;
Kadiri Mutlaka hem acizlik isnat etmi, hem
O'na ortak komulardr. Kfrlerini atmak
isterken,imanlarnkaybetmilerdir.
4EhlSnnetvelCemaat:
AllahTelanlarnsaylarnartrp,sabitszle
rinde (LA LHE LLALLH MUHAMMEDR
RSLLLH) daim sylesin! Orta yolu tutup,
nefislerinden irde ve ihtiyar tamamen kaldr
madlar. Kaza ve Kaderi Allah Tel'dan nef

182

Nisa,78
Fussilet,42
184
Hodbin:f.Hodbinlik.Kendimenfaatvelezzetini
dnmek
183

KazaveKaderRislesi85

yetmediler. Kazaya iman ettiler. Allah Tel


yaratr,kuliseyapar.Kulunkendiameliniak
lamakta, yapmakta czi iradesi vardr dedi
ler.185
mamGazzalirahmetullhialeyhdediki:
Kuvvetli sz budur ki; Allah Tel, bir kula,
taat hkmetse, onu ciddi ve cehd ile karla
mak gerekir. T ki, tevfiki 186 lhi daim
myessir187ola.
Bizim urumuzda (nefis, eytan ve din d
manlarile)mchede188edenleregelince:Biz
onlara elbette (Bize doru yryp, bize vasl
olacaklar)yollarngsteririz.189
Eer gnah ilememize hkmetse, tvbe ve
istifar ile karlamak lzmdr. T ki dem
aleyhisselmgibiafvolalm.
(Tevbe ederseniz) Rabbinizin sizi esirgeyece
inizi umabilirsiniz. (Eer tekrar fesada) d
nerseniz biz de (sizi cezalandrmaya) dneriz.

185

AllahTelbirkulukryaratp,sonragryoksa
sanaazapederimveyasaredipiityoksasana
azap ederim, ya da dilsiz yaratp sonra konu
yoksa sana azap ederimdemeyecek kadar dil ve
merhametlidir.(Sadeletireninnotu:ZekiHayran)
186
Tevfk:AllahTel'nnkulunayardmetmesi.
187
Myessir:Kolayyapan,teshileden,kolaylatran.
188
Mchede:cihadetme,dindmanlarnakar
koyma,arpma,urama,alma.
189
Akebut,42

86AbdlmecdiSivsEfendi

Bizcehennemikfirlerebirzindanyaptk.190
Eer Allah Tel kul iin nimet hkmetse, bu
nimetini artrmas iin kr ile karlamak ge
rekir.
krederseniz, elbette sizin nimetinizi artr
rm.191Buyetikerimebunadelildir.
Eer Allah Tel kul iin iddet ve bel ile h
kmverse,sevinmekvesevapalmakiinsabr
ilekarlamaklzmdr.nk
AllahTelsabredenlerisever.192
Ancak sabredenlere mkfatlar hesapsz
denecektir.193 yetleri ise bunu anlatmakta
drlar.
(Kaza ve Kader konusunu tahkik eden hakiki
mrid, mdakkik 194 ve fziletli Abdlmecdi
SivsEfendinindeerliRislesisonaerdi.Allah
Tel rahmetiyle yarglasn. Gemilerine ac
yp, torunlarn hayra ve iyilie ulatrsn.)195

190

sra,8
brahim,7
192
lmran,146
193
Zmer,10
194
Mdakkik:incedeninceyedikkatlearatran.
195
(BugzelvezlRSALE,gnahkrmerbniel
Hac lyas es'Sivs tarafndan, hicri 1050 tarihinin
Muharrem aynn ortalarnda yazld.) Allah Tel
rahmeteyleye
191

KazaveKaderRislesi87

NDEKLER
GR.................................................................3
N S Z ......................................................5
TAKDM.............................................................9
KULUNFLLER...............................................12
1MutezileMezhebi:..............................12
2Cebriyyemezhebi:................................13
3EhliSnnetvelCemaatMezhebi:.........14
NE YAPALIM KADER BYLE M SZNN
MANASI..........................................................20
ABDLMECDSVSEFEND........................23
NASHATLER...................................................31
KML MRDE TAB OLMANIN GERE YE
SAHTE MRDE ALDANMAMANIN ZARURET
........................................................................39
ESERLER.........................................................42
BURSALEYNNYAZDIM?.........................48
NEYAPMAKLZIMDIR?..................................50
TEVHDNMANASI.........................................52
1HavassnTevihidi:................................52
2UmumunTevhidi:.................................54
KAZAVEKADERNTARFLER.........................61

88AbdlmecdiSivsEfendi

EYNSANOLU!..........................................67
ALLAH TEL KULLARINA NN AZAB
EDER?.........................................................71
MAZLUMLAR...............................................72
BAKALARINZALMOLANLAR..............73
DNYADACEFASINIEKENEAHRETTEAZAP
VARMIDIR?................................................74
ZALMERAHMETYOKTUR.........................76
BEYTLER.....................................................77
TKADDADRTMEZHEPVARDIR.............83
1Kaderiyye:.............................................83
2Cebriyye:...............................................83
3Mutezile:..............................................84
4EhlSnnetvelCemaat:......................84
KAYNAKA......................................................89

KazaveKaderRislesi89

KAYNAKA
ANTAYHasanBasriKur'nKerimveMeliKerim
[Kitap].stanbul:[s.n.],1962.
Dr. Milasl smail Hakk Hakikat slm [Kitap].
stanbul:HillMatbaas,1343.
GNDODU Yrd. Do. Dr. Cengiz Abdlmecd
Sivs'nin Hayat, Eserleri ve Tasavvufi Grleri
[Dergi]. Erzurum: Atatrk niv. lhiyat Fak.
TasavvufAnabilimDal,63445DoktoraTezi,,1997.
zmirli smail Hakk Yeni lmi Kelm [Kitap].
stanbul:[s.n.],1339.
Mesnevi trc:Veled ZBUDAK Mevlna Celleddin
Rumi[Kitap].stanbul:[s.n.],1953.
SultanVeledbtidaname[Kitap].Tahran:[s.n.].
SultanVeledtrc:MelihTARIKAHYAMaarif[Kitap].
Ankara:[s.n.],1949.

You might also like