ANAYASA MAHKEMES,DANITAY VE UYUMAZLIK MAHKEMES KARARLARI NDEKLER ANAYASA MAHKEMES KARARLARI Sayfa No Babalk Boanma Din Kayt Dzeltme

Nesep Nfusa Kayt Soyad ... ... ... .. ... ... ... DANITAY KARARLARI 1-11 12-17 18-44 45-57 58-83 84-112 113-120

ifte Vatandalk ... Din .. Doum Tarihi ... Evlilik sim Nfus Czdan Nfusa Kayt Nfus Ktne Kayt Vatandalk

121-122 123-134 135-136 137-139 140-141 142-145 146-148 149-154 155-197

UYUMAZLIK MAHKEMES KARARLARI

Doum Tarihi Kayt Dzeltme Nfusa Kayt Tanma

198-202 203-206 207-220 221-222

ANAYASA MAHKEMES KARARLARI

BABALIK Anayasa Mahkemesi Karar Esas Says Karar Says Karar Gn tiraz Yoluna Bavuran : 2000/3 : 2002/34 : 20.03.2002 : skenderun 2. Asliye Hukuk Mahkemesi

tirazn Konusu : 17.02.1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medensinin 297/1. ve 310. maddelerinin, Anayasann 10., 11/2., 12. ve 41. maddelerine aykrl ileri srlerek iptali istemidir. Olay Babaln hkmen tespiti ve tazminat istemiyle alan davada, Meden Kanunun 297/1. ve 310. madde hkmlerini Anayasaya aykr bulan Mahkeme, kurallarn iptali iin resen bavurmutur. tirazn Gerekesi: Bavuru kararnn gereke blm yledir: I- tirazn Konusu : 17.02.1926 gn ve 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin 297/1 ve 310 (1. Fkra) maddelerinin 1982 Anayasasnn 10, 11/2, 12, 41, maddelerine aykrl iddias ile iptal istemidir. II- Davacnn ddias ve Talebi: Davac mahkememize verdii 10.12.1997 tarihli dilekesinde; davalnn evlenmek amacyla ve vaadiyle kendisini kandrdn ve cinsel ilikide bulunduunu, bu ilikiden 12.08.1997 tarihli D. isimli ocuklarnn Dnyaya geldiini, ancak davacnn ocuun babaln kabul etmediini, bu nedenle ibu babalk, tazminat ve nafakas davasn amak zorunda kaldklarn talep ve iddia etmitir. III- Davalnn Cevap ve Savunmas: Daval 02.03.1998 havale tarihli cevap dilekesinde; davac ile arkadalklar olduunu, flrt ettiklerini, kendisiyle herhangi bir cinsi mnasebeti olmad gibi evlenme de vaad etmediini, ocuun kendisine ait olmadn, bilahare hamile kalmas zerine davacnn kendisiyle evlenmek ve maddi destekte bulunmak zere teklif ve tehditte bulunduunu, ancak mesleki kariyerinin etkilenmemesi iin Belediye Evlenme Memurluuna mracaat ederek evlenme gn aldklarn, hakknda ceza mahkemesinde dava aldn, bunun sonulanmadn, bu nedenle davacnn davasn kabul etmediini ve reddini talep ettiini bildirmitir.

IV- Davann Hukuki Nitelii: Dava M.K.nun 295-314 maddelerinde dzenlenmi bulunan babalk davasdr. Buna gre 2 trl babalk davas sz konusu olup, bunun artlar ve unsurlar ve sonular, birbirinden farkldr. Bu farkllk aada aklanaca zere ocuk aleyhine iradesi dnda olumsuz sonularn domasna neden olmaktadr. 1- Kiisel sonulu babalk davas ve dourduu hukuki sonular (M.K. 310): M.K.nun 310. maddesinde dzenlenmi olan bu tr babalk davasna karar verilebilmesi iin M. K.nun 297/1. maddesindeki mali sonulu babalk davasnn aksine, davac ile daval arasndaki cinsel ilikinin evlilik vaadine veya fiilin su tekil etmesine ya da nfuz kullanmaya dayal bir ilikinin sz konusu olmas zorunludur. Baka bir deyimle davac, daval ile gerekletirdii cinsel ilikiyi daval zerinde nfuz kullanarak veya evlenme vaad ederek ya da eylemi bir su tekil edecek ekilde gerekletirmi ise bu ilikiden doan ocuun M. K.nun 310. maddeye gre nesebinin dzenlenmesi gerekli olup, babayla ocuk arasnda, btn sonularyla iliki kurulmakta doktrin ve uygulamada bu tr babala kiisel sonularyla babalk davas olarak adlandrlmaktadr. ocukla baba arasnda bu maddeye gre babalk ilikisi tesis edildiinde ocuk gayr sahih nesepli olarak sahih nesepli bir ocuun tm haklarna sahip olmakta, babasnn nfus ktne kayt edilmekte, onun soyadn, vatandaln (M. K. 312, Vatandalk Kanunu Madde 2), mirasn ve babann ocukla ilgili tm borlarn talep edebilecek bir konuma gelmektedir. Bu durumda hakim velayeti resen dzenleyebilmekte ve anne ya da babadan birine verebilmektedir. ocuk, babasnn ikametgahn almakta (M.K.21/1), yine ocukla baba tarafndan olan hsmlar arasnda da M. K.nun 92. maddesi gereince evlilik yasa olumakta, ayrca babann artlar olumas durumunda nafaka borcu domaktadr. Ksaca; bu durumda yani tm sonular ile babala hkmedilmesi durumunda ocuk ile baba arasnda sahih nesepli bir evlilik iinde doan bir ocuun tm hak ve ykmllkleri olumaktadr. 2- Mali sonula babalk davas (M.K.297/1): Hakim taleple bal olmakszn resen, babalk davasnda yukarda belirtilen artlarn olumas durumunda tm sonular ile babala hkmedebilecei gibi, belirtilen artlarn olumamas durumunda M.K.297/1. maddesinde dzenlenen mali sonulu babala da (Biyolojik babalk) hkmedebilecektir. Baka bir anlatmla, taraflar arasndaki cinsel iliki su tekil etmiyor ise veya evlenme vaadi ile gereklememi ise ya da davacnn nfuzunu kullanmasyla meydana gelmemi ise tm sonular ile babala deil sadece mali sonulu babala M.K.297/1. maddesi gereince hkmetmek zorunlu hale gelecektir. Bu tr babalk ilikisinde ise M.K 310. da ki tm sonular ile babalk davasnn aksine ocukla baba arasnda nesep ilikisi kurulmamakta, ocuk babasnn vatandaln, soyadn alamamakta, babas ile arasnda velayet ilikisi ve ahsi mnasebet kurulamamakta, babasnn nfus ktne kaydedilememekte, sadece annesinin nfus ktnde babasnn ismi ile yetinmek zorunda kalmakta, ayrca babasndan sadece mali bir sonu douran nafaka talep edebilmektedir. Bu durumda ocuk gayr sahih ya da sahih nesepli deil, nesepsiz statsnde bulunmaktadr. Ancak Yargtayn 22.02.1997 gn ve esas 1996/1 karar 1997/1 sayl itihad birletirme karar ile babaya miras olabilmektedir. Kukusuz bu durum Anayasa Mahkemesinin 30.09.1987 gn ve 1/18 sayl kararla M.K.nun 443/2. maddesinin iptali sonucu kazanlm bir haktr. Bu durumda ayrca velayet veya vasilik hakim kararyla dzenlenmekte ve babaya bu grevler yklenememektedir.

Bu durum ise taraflar arasnda gerekletirilen cinsel ilikide hi bir inisiyatifi olmayan ancak bu cinsel iliki sonucunda dnyaya gelen ocuk asndan, Anayasamzn aada iaret edilen maddelerine aykr olacak ekilde ak bir hakszlk meydana getirmektedir. V- Davann Mahkememizdeki Durumu: Taraflar arasnda grlen babalk, tazminat ve nafaka davas mahkememizde derdest olup, mahkememiz dava asndan yetkili ve grevlidir. Dava 21.12.1999 gnl ara kararna gre davalnn dava konusu ocuun babas olup olmadnn tespiti asndan kan, doku, fizyolojik ve biyolojik inceleme iin Adli Tp Kurumuna sevki nedeniyle 24.02.2000 gnne ertelenmitir. Ayrca sz konusu ara kararyla Anayasa Mahkemesine iptal isteminde bulunulmutur. VI- Anayasamzn 152, Anayasa Mahkemesinin Kuruluu ve Yarglama Usulleri Hakkndaki Kanunun 28 ve Anayasa Mahkemesi Tznn 8. Maddesi Asndan Bavurumuzun rdelenmesi: Mahkememizde taraflar yukarda belirtilen dava derdest olup, mahkememiz yer ve madde bakmndan yetkili ve grevlidir. Babalk davasnda hakimin resen aratrma ilkesini uygulamas ve taleple bal kalmakszn daval ile dava konusu ocuk arasndaki babalk ilikisini M.K. 310. maddesinde belirtilen tm sonular ile babalk tesisi eklinde kurabilecei gibi delillere gre M. K.nun 297/1. maddesinde dzenlenen mali sonulu babalk davas eklinde de tesis edebilir. Bu nedenle iptali istenen M. K.nun 310. ve 297/1. maddeleri mahkememizin uygulamak durumunda olduu yasa hkmleridir. Mahkememizin resen yapt aratrma ve Anayasa Mahkemesi Genel Sekreterlii ile kurduu iletiim sonucunda sz konusu maddelere ynelik, mahkemelerden gelip ret edilen bir itiraz bulunmamaktadr. M. K.nun 310/2. maddesinin iptaline ilikin Anayasa Mahkemesinin karar ise 21.05.1981 gn ve esas 1980/29 karar 1981/22 karar sayl karar ise 310. maddenin 1. fkrasna ynelik olmayp ayrca 10 yldan fazla bir sre de gemi bulunmaktadr. Mahkememiz yukarda aklanan durumlar ve gerekeyle ve itiraz artlar olumakta, ayrca sz konusu maddelerin Anayasamzn belirtilen maddelerine aykr olduu konusunda tam bir vicdani kanaate sahip olmakla resen iptal isteminde bulunmaktadr. VII- ptal steminin Gerekesi: Yukarda aklanan ve somut davada uygulanma olasl muhtemel olan ve M. K.nun 310 ve 297/1. maddelerinde dzenlenmi bulunan iki farkl babalk ilikisi aada aklanan Anayasamzn hkmlerine ve uluslararas szlemelere aykrdr. 1- Anayasamzn 10. maddesi ynnden inceleme: 1982 Anayasamzn 10. maddesi herkesin dil, rk, renk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din, mezhep ve benzeri bir ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eit olduunu, hibir kiiye aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamayacan, devlet organlar ile tm idare makamlarnn btn ilemlerinin kanun nnde eitlik ilkesine gre yerine getirilmesi gerektiini belirtmektedir. Yukarda aklamaya altmz nedenlerle annesi ve babas tarafndan gerekletirilen cinsel iliki sonucu dnyaya gelen ocuun onlarn sbjektif iradeleri veya birbirleriyle olan ilikileri sonucunda kendi iradesi dnda tamamen eit olmayan, haksz ve

olumsuz bir duruma maruz kalmaktadr. Bu durum Anayasamzn emrettii eitlik ilkesine aykrdr. 2- Anayasamzn 11/2. maddesi asndan inceleme: Kanunlarn Anayasaya aykr olamayaca, Anayasamzn 11/2. maddesinde aka dzenlenmitir. M. K.nun 310. ve 297/1. maddeleri yukarda aklanan ve aada aklayacamz nedenlerle Anayasaya aykrdr. Bu nedenle iptal edilerek hukuki gcnn sona erdirilmesi gereklidir. 3- Anayasamzn 12. maddesi asndan inceleme: Anayasann sz konusu maddesi herkesin kiiliine bal dokunulmaz devredilmez, vazgeilmez, temel hak ve hrriyetleri olduunu, bu hak ve hrriyetlerin kiinin topluma ailesine ve dier kiilere kar dev ve sorumluluklarn da kapsadn belirtmektedir. Anayasa koyucu bu hkmle kiiyi vazgeilmez ve dokunulamaz temel hak ve zgrlklerle donatrken, topluma bunlara aykr davranlamayacan emretmektedir. ocuk annesi ve babas tarafndan iradesi dndaki ilikisi nedeniyle babann vatandaln, nfus ktn, soyadn ve velayetini kazanamamaktadr. Bu durum Anayasamzn yukarda koruduu temel hak ve zgrlklere aykrdr. 4- Anayasamzn 41. maddesi asndan inceleme: Anayasamzn 41. maddesi ailenin Trk toplumunun temeli olduunu, devletin ailenin huzur ve refahn ve zellikle anann ve ocuklarn korunmas ile aile planlamasnn retilmesinin ve uygulanmasn salamak iin gerekli tedbirleri alaca ve tekilat kuracan emretmektedir. M.K.nun 297/1. maddesine gre baba ile ocuk arasnda iliki tesis edildiinde, ocuk Anayasamzn tanmlad anlamda bir aileye sahip olamamakta ve devletin korumasndan yararlanamamaktadr. Gerekten de bu durumda ocuk babasnn vatandaln, nfus ktn, soyadn seememekte, babas ile ahsi iliki kurumamakta ve Anayasann tanmlad aile ilikisini kuramamaktadr. Bu durum ocuk asndan telafisi mmkn olmayan onarlmas imkansz manevi sorunlar ve aclar douracandan Anayasaya aykr bir durumu ortaya koymaktadr. 5- Uluslararas Szlemeler asndan inceleme: Birlemi milletler rgtne ye olan lkelerce ve bu arada lkemizce de imzalanan 10.12.1948 tarihli nsan Haklar Evrensel Beyannamesinin 2. fkrasnda Analk ve ocukluk zen ihtimam ve yardm grmek hakkna haizdir. Btn ocuklar evlilik iinde veya dnda dosunlar ayn sosyal korunmadan faydalanrlar denmi, ayn Beyannamenin 16. maddesinde ailenin toplumun doal ve temel esi olduu ve bu nedenle toplumun ve devletin korunmasndan yararlanmas gerektii belirtilmitir. Bunun gibi Birlemi Milletler Tekilat Ekonomik ve Sosyal Kurulunun 18.05.1973 tarihli kararnda sahih ve sahih nesepli olmayan ocuklarn eit hukuksal durumlara sahip olmalar

benimsenmi ve ye devletlerin bu amala medeni kanunlarn deitirme ykmll getirilmitir. Usulne uygun olarak imzalanm ve kabul edilmi uluslararas, anlamalar Anayasa gcnde olup, bunlara aykr kanunlarn iptal edilmesi yine Anayasamzn hkm gereidir. Yukarda zikredilen uluslararas anlamalara M.K.nun 297/1. ve 310. maddelerinin ocuk asndan olumsuz hkmleri nedeniyle aykr olup iptali gerekmektedir. 6- Anayasa Mahkemesinin benzer kararlar asndan inceleme : Anayasa Mahkemesi M.K.nun 310/2. maddesindeki mnasebeti cinsiye zamannda, mddei aleyh evli ise; hakim babala hkmedemez hkm Anayasaya aykr bulunarak 21.05.1981 gn ve 1980/29 esas 1981/22 karar sayl karar ile iptal edilmitir. Keza M.Knun 1. fkrasnn 2. cmlesi ile 2. fkrasndaki nesebi sahih olmayan ocuklar asndan ve miras hakkn kstlayan dzenlemeler 11.09.1987 gn esas 1987/1 karar 1987/18 sayl karar ile iptal edilmitir. Her ne kadar Anayasa Mahkemesinin sz konusu kararlarndaki gerekeler kendisini bu dava asndan balamamakta ise de sz konusu kararlardaki gerekeler, mahkememizin iptal istemine esin kayna olmu ve dayanak tekil etmitir. Sz konusu kararlarn gerekesinden de anlalaca zere M.K.nun 297/1. maddesi ile 310. maddeleri ocuk asndan Anayasaya aykr sonular dourmaktadr. Bu nedenle iptalini istemek zorunluluu domutur. VIII- Sonu ve stem : Yukarda aklanan nedenlerle 17.02.1926 tarihli ve 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin 297/1 ve 310. maddelerinin 1982 Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 10, 11/2, 12 ve 41. maddelerine aykr olduunun tespiti ile iptaline karar verilmesi arz ve talep olunur.21.12.1999 III- LK NCELEME Anayasa Mahkemesi tznn 8. maddesi uyarnca 13.01.2000 gnnde yaplan ilk inceleme toplantsnda snrlama sorunu zerinde durulmutur. Anayasann 152. ve 2949 sayl Yasann 28. maddelerine gre, Anayasa Mahkemesine yaplacak bavurular itiraz yoluna bavuran Mahkemenin bakmakta olduu davada uygulayaca yasa kurallar ile snrldr. Baklmakta olan dava evlenme vaadiyle ve cinsi mnasebetin crm oluturmas nedeniyle babaln hkmen tespitine ilikindir. Meden Kanunun 310. maddesinde yer alan mddeaaleyh, anaya evlenme vaadettii.... taktirde; mddeinin talebi zerine hakim, onun babalna hkmeder kuralna ynelik itiraz daha nce esastan incelenerek ret karar verilmi, bu karar 26.12.1999 gn ve 23918 sayl Resm Gazetede yaymlanmtr. Medeni Kanunun 310. maddesinde yer alan mnasebeti cinsiye... nfuzu suiistimal tekil eyledii takdirde; mddeinin talebi zerine hakim, onun babalna hkmeder kuralnn davada uygulanacak kural olmad anlalmtr.

Bu nedenlerle, Meden Kanunun 310. maddesine ilikin esas incelemenin ... mnasebeti cinsiye bir crm ... tekil eyledii takdirde; mddeinin talebi zerine hakim, onun babalna hkmeder kural ile snrl olarak yaplmasna, 297.maddenin birinci fkrasna ilikin itirazn esasnn incelenmesine, oybirliiyle karar verilmitir. IV- Esasn ncelenmesi Bavuru karar ve ekleri, iin esasna ilikin rapor, itiraz konusu kural ve dayanlan Anayasa kurallar, bunlarla ilgili gerekeler ve dier yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gerei grlp dnld: Mahkeme, grlmekte olan babalk davasnda Meden Kanunun 297/1. ve 310. maddelerinin Anayasaya aykr olduu gerekesiyle iptali istemiyle resen Anayasa Mahkemesine bavurmutur. 22.11.2001 gn ve 4721 sayl Trk Meden Kanunu 8 Aralk 2001 gn ve 24607 sayl Resm Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Meden Kanunda yaplan yeni dzenlemeler ile nesep hukukunda deiiklikler yaplm; evlilik ii- evlilik d ocuk ayrm dolays ile kiisel sonulu- mal sonulu babalk davas dzenlemesi de kalkmtr. Yeni dzenlemeyle tanma ve babalk hkm ile ocuk ile baba arasnda sahih olmayan nesep ba deil, sahih nesep ba kurulacaktr. itiraz konusu iptali istenen babalk davasnn mal ve kiisel sonulu olabileceine ilikin davann konusunu dzenleyen Medeni Kanunun 297. maddesi ile kiisel sonulu babalk davasna hkmedilmesi iin yasal artlar dzenleyen 310. maddesindeki kurallar kabul edilen yeni Yasada yer almamaktadr. 8 Aralk 2001 gn ve 24607 sayl Resm Gazetede yaymlanan 4722 sayl Trk Meden Kanununun Yrrl ve Uygulama ekli Hakknda Kanunun 13. maddesinde de Trk Meden Kanununun yrrle girmesinden nce alm olan babalk davalarnn da yeni kanun hkmlerine gre karara balanaca belirtildiinden, itiraz konusu kurallar grlmekte olan davada uygulanacak kural niteliini yitirmitir. Aklanan nedenlerle konusu kalmayan itiraz bavurusu hakknda karar verilmesine yer bulunmamaktadr. V- Sonu 22.11.2001 gnl, 4721 sayl Trk Meden Kanunu ile yrrlkten kaldrlan 17.2.1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin, konusu kalmayan 297. maddesinin birinci fkras ve 310. maddesinin ...mnasebeti cinsiye bir crm... tekil eyledii takdirde; mddeinin talebi zerine hkim, onun babalna hkmeder kuralna ilikin itiraz bavurusu hakknda KARAR VERLMESNE YER OLMADIINA, 20.3.2002 gnnde OYBRLYLE karar verildi.

Anayasa Mahkemesi Karar Esas Says Karar Says Karar Gn tiraz Yoluna Bavuran : 1994/86 : 1995/41 : 13.9.1995 : Karyaka Asliye 4. Hukuk Mahkemesi

tirazn Konusu : 17.2.1926 gnl, 743 sayl Trk Medeni Kanununun 242. ve 246. maddelerinin Anayasann 35., 36. ve 41. maddelerine aykr olduu savyla iptali istemidir. I- Olay Davac koca evlilik birlii srerken dval karsnn dier dval ile fiili birlemesinden olan ve kendi nfusuna kaydettirdii 1987 ve 1992 doumlu iki ocuun gerek babas dier dval olduundan ocuklarn kendi nfus kaydndan silinerek dier dval nfusuna kaydedilmesi istemiyle at dvada Mahkeme, Meden Yasann hak drc srelere ilikin 242. ve 246. maddelerinin Anayasaya aykr olduu kansna vararak iptal istemiyle dorudan Anayasa Mahkemesine bavurmutur. II- tirazn Gerekesi tiraz yoluna bavuran Mahkemenin kararnn gerekesinde yle denilmektedir: lkemizde resm nikhla evlenen iftlerin, resmen boanmadan fiilen ayrlp haricen bakasyla kar-koca hayat yaamaya baladklar bunlarn mterek ocuklar dnyaya geldii bu gibi ilikide olan iftlere ska rastlanmaktadr. Bu ekilde doan ocuklarndan kadnn haricen evlendii erkein nfusuna deil de resm kocasnn nfusuna ondan olmuasna onun ocuu olarak kaydedildii grlmektedir. Bilahare durumun dzeltilmesi iin dava aldnda Meden Kanunun 242-246. maddelerindeki bir aylk hak drc srelerden dolay ocuklarn gerek babalar zerine deil, olaymzdaki gibi analarnn daha nce ayrld resm nikhl kocas zerine onun ocuu olarak kayt yaplmaktadr. Bu durum kamu vicdanna aykr olduu gibi, gerek ana-baba gerekse ocuklar ynnden birok saknca ve haksz durumlar yaratmaktadr. Miras bakmndan ocuk gerek babasnn mirass olamyor. Buna karlk kayden babas durumunda olan kiinin mirass oluyor. Bu iliki mlkiyet hakknn zne de aykrdr. Dier yandan Anayasann hak arama hrriyeti ile ilgili 36. maddesi ailenin korunmasna ilikin 41. maddesinde ngrlen temel hak ve hrriyetlere de aykr bulunmaktadr. Nesep gibi, ahsa sk skya bal olan yasalarla en ok iyi korunmas gereken bir konum, belli sre iinde ileri srlmemesi durumunda artk hi ileri srlemeyeceini sylemek kiinin temel yaama hakknn zne aykr olur. Nesebin % 100e yaklaan bir dorulukta tesbitinin teknik ynden mmkn hale geldii gnmzde, srf sreyi geirdii iin yurttalarn bu olanaktan yoksun braklmalar yukarda aklanan maddelerine aykr grlmtr.

Sonu: 743 sayl Trk Meden Kanununun 242. ve 246. maddelerinde yer alan nesebin reddi davasnda ngrlen bir aylk hak drc sreye ilikin kuraln Anayasann 35., 36. ve 41. maddelerine aykrl nedeniyle Anayasann 152., 2949 sayl Yasann 28. maddeleri uyarnca iptaline karar verilmesi istenmitir III- Yasa Metinleri A- ptali stenilen Yasa Kural Trk Meden Kanununun iptali istenen 242. ve 246. maddeleri yledir: 1- MADDE 242 - Koca, doduuna muttali olduu gnden itibaren bir ay iinde ocuu reddedebilir. Ret dvas, ocuk ile anas aleyhine ikame olunur. 2- MADDE 246 - Koca, sarahaten veya delleten ocuu tandktan yahut bu bapta muayyen mddet getikten sonra, ret davas edemez. u kadar ki ocuu tanmak veya mddetinde reddetmemek hususunda ifal olunduunu iddia ve ispat edebilir. Bu hallerde, ifale ttla tarihinden itibaren ret iin yeniden bir aylk mddet balar. Kezalik ret dvasnn mddeti iinde ikame edilmemesi mhik bir sebepten ileri gelmi ise mddetin gemesine baklmakszn dva mesmu olur. B- Dayanlan Anayasa Kurallar tiraz bavurusunda dayanlan Anayasa kurallar unlardr: 1- MADDE 35.- Herkes, mlkiyet ve miras haklarna sahiptir. Bu haklar, ancak kamu yarar amacyla, kanunla snrlanabilir. Mlkiyet hakknn kullanlmas toplum yararna aykr olamaz. 2- MADDE 36.- Herkes, mer vasta ve yollardan faydalanmak suretiyle yarg mercileri nnde davac veya daval olarak iddia ve savunma hakkna sahiptir. Hibir mahkeme, grev ve yetkisi iindeki davaya bakmaktan kanamaz. 3- MADDE 41.- Aile, Trk toplumunun temelidir. Devlet, ailenin huzur ve refah ile zellikle anann ve ocuklarn korunmas ve aile planlamasnn retimi ile uygulanmasn salamak iin gerekli tedbirleri alr, tekilt kurar.

IV- lk nceleme Anayasa Mahkemesi tznn 8. maddesi gereince 13.9.1995 gn yaplan ilk inceleme toplantsnda, dosyadaki eksiklik giderildiinden iin esasnn incelenmesine, oybirliiyle karar verilmitir. V- Snrlama Sorunu Meden Yasann 242. maddesinin birinci tmcesinde Koca, doduuna muttali olduu gnden itibaren bir ay iinde ocuu reddedebilir kural yer almakta ve bu kuraln yaptrmn dzenleyen ayn Yasann 246. maddesinin birinci fkrasnn birinci tmcesinden, Koca, ... bu bapta muayyen mddet getikten sonra, ret dvas ikame edemez denilmektedir. tiraz yoluna bavuran Mahkeme, nesebin reddi dvasnn bir aylk hak drc sre ierisinde almas gereinin Anayasaya aykr olduunu ileri srmektedir. Bu nedenle, anayasal denetime, itiraz konusu 242. ve 246. maddelerin tamamnn deil, dorudan konuya ilikin ve uygulanacak ksmnn esas alnmas gerekir. Baklmakta olan dvada uygulanacak yasa kuralndan ama, dvann deiik evrelerinde ortaya kan sorunlarn zmnde veya dvay sonulandrmada olumlu ya da olumsuz etki yapacak yahut taraflarn istek ve savunmalar erevesinde bir karar vermek iin gznnde tutulmas gereken kurallardr. Esas incelemenin, Anayasann 152. ve 2949 sayl Yasann 28. maddeleri gereince dvada uygulanacak kuralla snrl tutulmas zorunludur. Bu nedenle, itiraz yoluna bavuran Mahkemenin bakt dvada uygulayaca kural, Meden Yasann 242. maddesinin birinci tmcesi ile 246. maddesinin birinci fkrasnn birinci tmcesinde yer alan -Koca ... bu bapta muayyen mddet getikten sonra ret dvas ikame edemez kurallardr. Esas incelemenin bu kurallarla snrl olarak yaplmas gerekir. VI- Esasn ncelenmesi in esasna ilikin rapor, bavuru karar ve ekleri, itiraz konusu Yasa kural ile dayanlan Anayasa kurallar, bunlarn gerekeleri ve teki yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gerei grlp dnld: A- tiraz Konusu Kurallarn Anlam ve Kapsam Genelde nesep, bir kimsenin sadece babasna ve anasna nisbeti, yani ana, baba ile ocuk arasndaki kan ve soyba, hsmlk ilikisi olarak tanmlanabilir. Meden Yasann ngrd sahih neseb, ocuun evlilik iinde domasyla (Madde 241), evlilik dnda domakla birlikte sonradan ana babann evlenmesiyle (Madde 247), hkim kararyla (Madde 249) ya da nesebin zel yasalarla (idar yoldan) dzeltilmesiyle oluur. Bu durumlarda hem babaya, hem anaya sahih neseb ba kurulur.

Baba bakmndan sahih olmayan neseb ise ancak, evlilik d bir ilikiden doan ocuun tannmas (Madde 291) ya da kiisel sonularyla babala hkmedilmesi ile (Madde 295 vb) gerekleir. Meden Yasann 241. maddesinde yer alan sahih neseb karinesi uyarnca, evlilik srerken ya da sona ermesinden balayarak yz gn iinde doan ocuun babas kocadr. Ayn Yasann 242 ila 246. maddelerindeki nesebin reddi sresi iinde bu karine aksi ileri srlebilir ve kantlanabilir. Koca, evlilik iinde veya evliliin sona ermesinden balayarak yz gn iinde doan ocuun nesebini reddedebilir. Meden Yasann 243. maddesindeki Evlilik mevcut iken doan ocuk ynnden koca, evlendikten en az yzseksen gn sonra doan ocuun kendisinden olmas olaslnn bulunmadn, 244. maddeye gre de Evlenmeden evvel veya ayrldktan sonra ana rahmine den ocuk bakmndan, ocuun evlenmeden balayarak yzsekseninci gnden nce doduu veya karnn gebe kald zamanda kocasndan mahkeme kararyla ayr yaadn kantlayarak nesebi reddedebilir. Nesebin reddi dvasnn Meden Yasann 242-246. maddelerinde koca, miraslar, savc ve dier ilgililer tarafndan douma ittla tarihinden itibaren bir aylk hak drc sre iinde almas ngrlmtr. B- Anayasaya Aykrlk Sorunu 1- Anayasann 41. Maddesi Ynnden nceleme Anayasann Ailenin Korunmas balkl 41. maddesinde aile, Trk toplumunun temeli saylm; Devletin, ailenin huzur ve refah ile zellikle anann ve ocuklarn korunmas iin gerekli nlemleri alaca ve rgtleri kuraca belirtilmi, bylece aile kurumuna anayasal gvence salanmtr. Maddenin gerekesinde, ... Ailenin korunmas fikrinin her eyden nce Meden Yasa anlamnda evliliklerin kurulmasn kolaylatrmak olduu phesizdir... Millet hayat bakmndan aile kutsal bir temeldir. Bu nedenle, Devlet, ailenin refahn ve huzurunu koruyacaktr denilmektedir. Yasaya gre aile, kar, koca ve ocuklardan oluur. Anayasann 41. maddesi de byle bir ailenin korunmasn amalamaktadr. Nesebin reddi dvasnda ngrlen bir aylk hak drc sre, ailenin korunmas amacn gerekletirmeye yneliktir. Bu nedenle, itiraz konusu kurallar Anayasann 41. maddesine aykr grlmemitir. 2- Anayasann 36. Maddesi Ynnden nceleme Mahkeme, gnmzde nesebin % 100e yaklaan bir dorulukla belirlenmesinin teknik ynden olanakl bulunduundan sz ederek nesebin reddi dvasnn bir aylk hak drc sreye bal bulunmasna Anayasann hak arama zgrln dzenleyen 36. maddesine aykrln ileri srmtr.

10

Olayda, dvac kocann, karsndan fiilen ayrlmasndan sonra karnn dier dval ile evlilik d birlikte olmalar sonucu iki ocuklarnn doduu ve evli olan taraflarn uzun sre yasalarn verdii boanma haklarn kullanmadklar gibi yasalarn ynetsel ynden ngrd ocuklarn neseplerinin dzeltilmesine ilikin haklarndan da yararlanmadklar anlalmaktadr. Anayasann 36. maddesinde, herkesin mer vasta ve yollardan faydalanmak suretiyle yarg mercilerine bavurabilecekleri ngrlmtr. Anayasann ngrd temel haklarn yasayla snrlandrlabilecei Anayasann 13. maddesi gereidir. Bu balamda ailenin temelini tekil eden neseb bann sresiz olarak dva tahdidi altnda tutulmas, ailenin ve ocuun korunmasn ngren Anayasann 41. maddesinin dzenleni amacyla badaamaz. Bu nedenlerle, Yasayla getirilen bir aylk hak drc sre Anayasa koyucunun bu konudaki amacna uygun bulunduundan 36. maddeye aykrlk sav yerinde grlmemitir. 3- Anayasann 35. Maddesi Ynnden nceleme tiraz yoluna bavuran Mahkeme, nesebi sresinde reddedilmeyen ocuun, tabi babasndan miras alamamasnn Anayasaya aykrlk oluturduunu ileri srmektedir. Anayasann 35. maddesine gre herkes, mlkiyet ve miras haklarna sahip olup, bunlar ancak kamu yarar amacyla yasayla snrlanabilir. Miras hakk, e iin evlilik bana ocuklar iin ise soy (neseb) bana dayanr. Bu nedenle, neseb ba kurulmayan bir ocuun miras hakkndan sz edilemeyeceinden konunun Anayasann 35. maddesiyle ilgisi kurulamamtr. VI- Sonu 17.2.1926 gnl, 743 sayl Trk Meden Kanununun snrlama karar uyarnca incelenen 242. maddesinin birinci tmcesi ile 246. maddesinin birinci fkrasnn birinci tmcesindeki ...yahut bu babda muayyen mddet getikten ... szcklerinin, Anayasaya aykr olmadna ve TRAZIN REDDNE, 13.9.1995 gnnde OYBRLYLE karar verildi.

11

BOANMA

Anayasa Mahkemesi Karar Esas Says Karar Says Karar Gn tiraz Yoluna Bavuran : 1995/42 : 1995/53 : 28.9.1995 : Boazlyan 1. Asliye Hukuk Mahkemesi

tirazn Konusu : 18.6.1927 gnl, 1086 sayl Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununun 183. maddesinin, Anayasann 2., 5. ve 10. maddelerine aykrl savyla iptali istemidir. I - Olay Utrecht Asliye Hukuk Mahkemesince, Trkiye Cumhuriyeti vatanda davac koca S. D. ile Hollanda vatanda E. A. S.n Hollanda Meden Kanunu hkmlerine gre verilen boanma kararnn Utrecht Belediyesi nfus memurluu siciline ilendii, vekili araclyla bavuran dvacnn boanma ilmnn tannmas istemiyle at davann yarglamasnda daval ein adresine tebligat yaplmasna karar verilmi, davac tarafndan gerekli masraf yatrlmadndan yurtdndaki daval ee tebligat yaplamamtr. Yabanc mahkeme ilmlarnn tannmas davalarnda, daval tarafa tebligat yaplmas ngrlen Hukuk Usul Muhakemeleri Yasasnn 183. maddesinin Anayasaya aykr bulunduu ynndeki davac vekili savnn ciddi olduu kansna varan Mahkeme, bu maddenin iptali iin itiraz yoluna bavurmutur. II - tirazn Gerekesi Mahkemenin bavuru kararndaki itiraz gerekesi aynen yledir: HUMKnun erevesinde hasml davalarda taraf teekkl ve bu amala ayn Kanunun 183. maddesi gereince, davalya davetiye kartlmas icap olunmaktadr. Yabanc mahkemelerin vermi olduklar boanma davalarnn Trk Mahkemelerince tenfizi suretiyle tannmasnda yine ayn usuller cari bulunmaktadr. Trk vatanda kiinin boand yabanc uyruklu einin Avusturya vatanda olmas halinde dosya ierisinde mevcut iki lke arasndaki anlamaya istinaden Adalet Bakanl Hukuk leri Genel Mdrlnn gr dorultusunda taraf teekklne gerek kalmamakta ve dava hasmsz olarak almaktadr. Yabanc uyruklu e Avusturya vatanda olsun veya olmasn mahkemeye ibraz edilen deliller yabanc mahkemenin vermi olduu karar ilm ile bunun tasdikli tercmesinden ibarettir. Bu

12

delillere kar davalnn ileri srebilecei kar delil sadece mahkeme kararnn sahte olduu veya tercmesinin yanl yapldndan bahisle ileri srebilecei defidir. Ancak davacnn ileri srm olduu bu belgeler aksi ispat edilene kadar doru olduu kabul edilen belgelerdir. Davalnn Avusturya dnda yabanc uyruklu bir kii olmas halinde Trk mahkemeleri boanma kararnn tenfizi yoluyla tanma haklarnda hkm kuramamakta ve Trk vatanda olan davac, nfus kaydnda einden boanmam olarak gzktnden tekrar evlenememekte, bunun sonucu olarak gayri resmi evliliklere tevessl etmekte, lm halinde ise hem gayri resmi evli einden ve ocuklarndan miras taksimi hususunda baka davalar gelmesine neden olmakta, hem de bu arada baka evlilikler yapan, yani resmen bakas ile evli olan yabanc uyruklu eine miras hissesi isabet etmektedir. Yabanc ein Avusturya uyruklu olmas veya baka bir lke tabiiyetinde bulunmas davann grlmesi ve delillerin deerlendirilmesi asndan hi bir farkllk arz etmemektedir, liik sunulan dava dosyasnda da yabanc uyruklu e Alman vatanda olup davalnn adresi, dier bu tip dosyalarda da grld zere tespit edilemediinden HUMKnun 183. maddesi gereince tebligat yaplamamakta, taraf teekkl salanamadndan davann esasna girilememektedir. Sz konusu dosyada bu durumun Anayasann eitlik ilkesine ve sosyal ve hukuk devleti ilkelerine aykr bulunduu, Anayasada yerini bulan devletin vatandan koruma ilkesine aykr olduu iddia edilmi ve bu iddia mahkememizce yerinde grlmtr. Sonu ve stem : Yukarda aklanan nedenlerle, HUMKnun 183. maddesinin boanmaya ilikin yabanc Mahkeme kararlarnn tenfizi suretiyle Trk Mahkemelerince tannmas davalarnda Anayasaya aykr bulunduu hususunda hkm kurulmas sayg ile arz ve talep olunur. III- Yasa Metinleri A- ptali stenen Yasa Kural 1086 sayl Hukuk Usul Muhakemeleri Yasasnn iptali istenen 183. Maddesi yledir : Memalik-i ecnebiye de veya mahkemenin daire-i kazas veya bulunduu ehir haricinde ikamet edenlerle ikametgh mehul bulunanlar hakknda yaplacak teblide hangi gn ve saatte mahkemede bulunulaca ve cevap mddeti tahkikat hkimi tarafndan tayin olunur. B- Dayanlan Anayasa Kurallar Dayanlan Anayasa Kurallar unlardr: 1- MADDE 2.- Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, mill dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lik ve sosyal bir hukuk Devletidir.

13

2- MADDE 5.- Devletin temel ama ve grevleri, Trk milletinin bamszln ve btnln, lkenin blnmezliini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kiilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluunu salamak; kiinin temel hak ve hrriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle badamayacak surette snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya, insann madd ve manev varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlamaya almaktr. 3- MADDE 10.- Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyas dnce, felsef inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz. Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemlerinde kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadrlar. IV- lk nceleme Anayasa Mahkemesi tznn 8. maddesi gereince, 21.07.1995 gn yaplan ilk inceleme toplantsnda, dosyada eksiklik bulunmadndan iin esasnn incelenmesine oybirliiyle karar verilmitir. V- Esasn ncelenmesi in esasna ilikin rapor, bavuru karar ve ekleri, iptali istenilen Yasa kural, Anayasaya aykrlk savna dayanak yaplan Anayasa kurallaryla bunlarla ilgili gerekeler ve dosyada bulunan tm belgeler okunup incelendikten sonra gerei grlp dnld: A- tiraz Konusu Kuraln Anlam tiraz yoluna bavuran Mahkemenin bakmakta olduu dava, boanmaya ilikin yabanc mahkeme kararnn tannmas istemidir. Bu nedenle, tannma talebini ieren dilekenin, 2675 sayl Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Kanun (MHUK)nun 39. ve 42. maddeleri uyarnca duruma gn ile birlikte daval ee tebli edilmesi gerekmektedir. tiraza konu HUMKnun 183. maddesinde de, bu tebligatn ne suretle yaplaca belirtilmitir. Maddede, yabanc lkede oturanlara yaplacak yazl bildirimde, hangi gn ve saatte mahkemede bulunulacann ve cevap sresinin soruturma yargcnca belirlenecei ngrlmtr. Bu kural gereince, daval e yabanc lkede oturduundan, dava dilekesiyle birlikte hangi gn ve saatte mahkemede bulunacann ve cevap sresinin ne kadar olduunun yarg tarafndan belirlenerek daval ee teblii gerekmektedir. B- Yabanc Mahkeme Kararlarnn Tenfizi ve Tannmas Hakknda Genel Aklama Yabanc mahkeme kararlarnn tenfizi, daha nce HUMKnun 537-545. maddelerinde dzenlenmiti. Bu hkmler, 2675 sayl Milletleraras zel Hukuk ve Usul Hukuku Hakknda Yasann 46. maddesiyle yrrlkten kaldrlarak, konu ayn Yasann 34-42. maddelerinde yeniden dzenlenmitir.

14

2675 sayl Yasann 34. maddesine gre, yabanc mahkemelerden hukuk davalarna ilikin olarak verilmi ve o devlet kanunlarna gre kesinlemi bulunan kararlarn Trkiyede icra olunabilmesi yetkili Trk Mahkemesi tarafndan tenfiz karar verilmesine baldr. Yabanc mahkemelerin ceza kararlarnda yer alan kiisel haklarla ilgili hkmler hakknda da tenfiz karar istenebilir. Yasann 38. maddesinde de, yabanc mahkeme kararlarnn tenfizine karar verilebilmesi iin gerekli artlar gsterilmitir. Buna gre: a) Trkiye Cumhuriyeti ile ilmn verildii Devlet arasnda karlkllk esasna dayanan anlama, yahut o devlette Trk mahkemelerinden verilmi kararlarn tenfizine olanak tanyan bir yasa kuralnn veya fiili uygulamann bulunmas, b) Kararn Trk Mahkemelerinin mnhasr yetkisine girmeyen bir konuda verilmi olmas, c) Kararn kamu dzenine aka aykr bulunmamas, d) O yer yasalar uyarnca, kendilerine kar tenfiz istenen kiinin karar veren mahkemeye usulne uygun bir ekilde arlmam veya o mahkemede temsil edilmemi yahut bu yasalara aykr bir ekilde yoklukta hkm verilmi ve bu kiinin yukardaki hususlardan birine dayanarak tenfiz istemine kar Trk Mahkemesine itiraz etmemi olmas, e) Trklerin kii hallerine ilikin yabanc kararda Trk yasalar ihtilf kurallar gereince yetkili klnan hukukun uygulanmam ve Trk vatanda olan davalnn tenfize bu ynden itiraz etmemi olmas, gerekmektedir. Yabanc mahkeme kararlarnn tannmas da ayn Yasann 42. maddesinde dzenlenmitir. Bu maddeye gre; yabanc mahkeme ilmnn kesin delil veya kesin hkm olarak kabul edilebilmesi yabanc kararn tenfiz artlarn tadnn mahkemece tespitine baldr. Ancak, tanmada 38. maddenin (a) ve (d) bentlerindeki artlar aranmayacaktr. htilfsz kaza kararlarnn tannmas da ayn kurala baldr. Ayrca, yabanc mahkeme kararna dayanlarak Trkiyede idar bir ilemin yaplmasnda da ayn usul uygulanacaktr. Bu kurallar uyarnca, cebri icra niteliinden bamsz olarak ve cebri icraya yol amakszn sadece kesin hkm gcnn kabul edilmesi eklinde tanmlanan yabanc mahkeme kararlarnn tannmasna karar verilebilmesi iin gerekli koullar, kural olarak tenfizdeki gibidir. Ancak, tenfiz iin gerekli karlkllk ve kar tarafn savunma hakkna uyulmu olmas koullar tanmada aranmayacaktr. Bu nedenle, 2675 sayl Yasann 42. maddesinin 3. fkras uyarnca, yabanc mahkeme kararna dayanlarak Trkiyede idar bir ilemin yaplmasnda da ayn usul uygulanacandan, yabanc mahkemede verilen boanma kararnn Trkiyedeki nfus siciline ilenebilmesi iin (idar bir ilemin yaplabilmesi iin) alacak bir tanma davasnda da, ayn Yasann 38. maddesindeki tenfiz artlarndan sadece (a) bendindeki karlkllk art ile (d) bendindeki kar tarafn savunma hakkna uyulmu olmas art aranmayacak, maddenin dier bentlerindeki artlarn bulunup bulunmad incelenerek 36. maddesi uyarnca dier ee husumet yneltilmesi, tanma talebini ieren dilekenin 39. ve 42. maddeleri kurallarna uygun olarak duruma gn ile birlikte kar tarafa tebli edilmesi, duruma gnnde de basit yarglama usul hkmlerinin uygulanmas gerekecektir. 15

1- Anayasann 2. Maddesi Ynnden nceleme Bavuruda bulunan Mahkeme, daval ein yabanc lke tabiyetinde olduundan adresinin tespit edilemediini, HUMKnun 183. maddesi gereince tebligat yaplamadn, bu nedenle taraf tekili salanamadndan davann esasna girilemediini, bu durumun Anayasann sosyal ve hukuk devleti ilkelerine aykr olduunu ileri srmektedir. Anayasann 2. maddesinde, Trkiye Cumhuriyetinin, toplumun huzuru, mill dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, Balangta belirtilen temel ilkelere dayanan demokratik, lik ve sosyal bir hukuk Devleti olduu belirtilmitir. Hukuk Devleti, insan haklarna sayg gsteren, bu haklar koruyucu, adaletli bir hukuk dzeni kurup srdrmekle kendisini ykml sayan, btn etkinliklerinde hukuka ve Anayasaya uyan, ilem ve eylemleri bamsz yarg denetimine bal olan devlet demektir. Byle bir dzenin kurulmas, yasama, yrtme ve yarg alanna giren tm ilem ve eylemlerin hukuk kurallar iinde kalmas, temel hak ve zgrlklerin, anayasal gvenceye balanmasyla olanakldr. tiraz konusu Yasann 183. maddesinde, yabanc lkede oturanlara yaplacak yazl bildirimde, hangi gn ve saatte mahkemede bulunulacann ve cevap sresinin de yarg tarafndan belirlenecei kuralna yer verilmitir. 2675 sayl Yasann 39. ve 42. maddeleri uyarnca, tanma istemine ilikin dava dilekesi, duruma gn ile birlikte davalya tebli edilecektir. Daval, yabanc lkede oturduundan hangi gn ve saatte mahkemede bulunaca ve cevap sresinin ne kadar olaca hususu itiraz konusu HUMKnun 183. maddesi gereince yarg tarafndan belirlenecektir. Davalnn da, dava dilekesinin kendisine teblii ile alan davadan haberdar olmas, ileri srlen savlara kar belirli sre iinde cevap hakkn kullanmas, savunmasn yapmas, kar delillerini ileri srmesi, durumalarda hazr bulunmas doal haklarndan olduu gibi davalnn bu haklarna sayg gsterilmesi de hukuk Devleti olmann bir gereidir. Bu kurallara uyulmas bakmndan, davalnn Trk veya yabanc olmasnn, Trkiyede veya yabanc bir lkede oturmasnn hibir fark olamaz. HUMKnun 73. maddesinde de, Kanunun gsterdii ayrk durumlar dnda yargcn, her iki taraf dinlemedike veya sav ve savunmalarn sylemeleri iin yasal biimlere uygun olarak armadka son kararn veremeyecei kural yer almaktadr. Bu nedenlerle, itiraz konusu kural, Anayasann 2. maddesinde belirtilen hukuk Devleti ilkesine aykr grlmemitir. 2- Anayasann 10. Maddesi Ynnden nceleme Bavuru kararnda, Trk vatandann boand yabanc uyruklu ein tabiiyetinde olduu devletle karlkllk esasna dayanan bir anlama varsa taraf tekiline gerek olmad ve davann hasmsz olarak ald, byle bir anlamann olmamas halinde itiraz konusu kural uyarnca yabanc lkede oturan daval ee tebligat yaplmas zorunluluunun bulunduu oysa, adresi tespit edilemediinden gerekli tebligatn yaplamamas nedeniyle taraf tekili salanamadndan

16

davann esasna girilemedii, bu durumun ise Anayasann eitlik ilkesine aykr olduu ileri srlmektedir. Anayasann 10. maddesinde, Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyas dnce, felsef inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz, Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemlerinde Kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadrlar. denilmektedir. Kanun nnde eitlik ilkesi hukuksal durumlar benzer olanlar iin sz konusudur. Bu ilke ile, kanun nnde eitlik, yani hukuksal eitlik ngrlmektedir. Eitlik ilkesinin amac, ayn durumda bulunan kiilerin kanunlarca ayn ileme bal tutulmalarn salamak ve kiilere yasa karsnda ayrm yaplmasn ve ayrcalk tannmasn nlemektir. Bu ilkeyle, ayn durumda bulunan kimi kii ve topluluklara ayr kurallar uygulanarak kanun karsnda eitliin inenmesi yasaklanmtr. Durum ve konumlarndaki zellikler, kimi kiiler ya da topluluklar iin deiik kurallar gerekli klabilir. zelliklere, ayrlklara dayand iin hakl olan nedenler, ayr dzenlemeyi eitlik ilkesine aykr deil, geerli klar. Anayasann amalad eylemli deil, hukuksal eitliktir. Ayn hukuksal durumlar ayn, ayr hukuksal durumlar ayr kurallara bal tutulursa Anayasann ngrd eitlik ilkesi inenmi olmaz. tiraz konusu HUMKnun 183. maddesinde, davann nitelii ve oturulan yabanc lke ile karlklla ilikin bir anlama olup olmadna baklmakszn, yabanc lkede oturan kiilere hangi gn ve saatte mahkemede bulunulacann teblii zorunluluu ngrlmtr. Bu nedenlerle, itiraz konusu kuraln, Anayasann eitlik ilkesine aykr bir yn bulunmamaktadr. tirazn reddi gerekir. 3- Anayasann 5. Maddesi Ynnden nceleme Mahkeme HUMKnun 183. maddesinin, Anayasann 5. maddesine de aykr olduunu ileri srmektedir. Anayasann 5. maddesinde, Devletin temel ama ve grevleri kurala balanmtr. tiraz edilen kuraln, Anayasann 5. maddesiyle bir ilgisi bulunmamaktadr. VI- Sonu 18.6.1927 gnl, 1086 sayl Hukuk Usul Muhakemeleri Kanununun 183. maddesinin Anayasaya aykr olmadna ve itirazn REDDNE, 28.9.1995 gnnde OYBRLYLE karar verildi.

17

DN

Anayasa Mahkemesi Karar Esas Says Karar Says Karar Gn ptal steminde Bulunan : 1995/17 : 1995/16 : 21.6.1995 : Dantay Onuncu Dairesi

ptal steminin Konusu :5.5.1972 gnl, 1587 sayl Nfus Kanununun 43. maddesindeki ... dinini ... szcnn Anayasann 2. ve 24. maddelerine aykrl ileri srlerek iptali istemidir. I- Olay Davac A. J. .in, nfus ktndeki slm kaydnn silinerek yerine Bahai kaydnn dlmesi istemiyle zmir Asliye 4. Hukuk Mahkemesinde at dvada, 27.4.1988 gnl, Esas 1988/183, Karar 1988/338 say ile ad geenin nfus kaydndaki slm kaydnn silinmesine karar verilmi, ancak Bahai kaydnn dlmesi yolundaki istemi idar bir ilemi gerektirdiinden, davann bu ksmnn reddine karar verilmitir. Bu kararn kesinlemesi sonucu davacnn nfus aile ktnde ve nfus czdanndaki slm kayd silinmitir. Bu karar zerine davacnn, zmir li Konak lesi Nfus Mdrlne bavurarak, nfus ktndeki dini blmne Bahai kaydnn ilenmesi istemi, Nfus Mdrlnce ... Halen aile ktklerine mezhep ifade eden kelimeler yazlmamaktadr. gerekesiyle reddedilmitir. Davac, zmir 1 Nolu dare Mahkemesinde, Nfus Mdrlnn 1.12.1988 gnl, 4079 sayl bu ileminin iptalini istemi, alan dva 10.3.1992 gnl, Esas 1989/436, Karar 1992/255 sayl kararla ve ... bir tarikattan ibaret bulunduu anlalan Bahailiin, davacnn aile ktndeki Dini blmne yazlmamasna ilikin ilemde mevzuata aykr bir durum bulunmamaktadr. gerekesiyle reddedilmitir. Davacnn bu kararn bozulmas isteyerek yapt temyiz bavurusunu inceleyen Dantay Onuncu Dairesi de, 14.10.1994 gnl, Esas 1992/3226 sayl ara kararyla, 1587 sayl Nfus Kanununun 43. maddesindeki ... dinini ... szcnn Anayasann 2. ve 24. maddelerine aykr olduu gryle, anlan Yasa kuralnn iptali iin Anayasa Mahkemesine bavurulmasna karar vermitir.

18

II. ptal steminin Gerekesi Dantay Onuncu Dairesi, 14.10.1994 gnl, Esas 1992/3226 sayl kararnda aynen A. J. .in nfus ktndeki dini blmne Bahai dininin ilenmesi yolundaki bavurusunun reddine ilikin 1.2.1988 gn ve 4079 sayl zmir li Konak ilesi Nfus Mdrl ileminin iptali istemiyle zmir Valiliine kar alan davay reddeden zmir 1 Nolu dare Mahkemesinin 10.3.1992 gn ve E: 1989/255 sayl kararnn temyizen incelenip bozulmas istenilmektedir. 1587 sayl Nfus Kanununun aile ktkleri ile ilgili 43. maddesinde: Aile ktkleri, ailenin btn fertlerinin cinsiyetini, ad, soyad, baba ve anas adyla soyadlarn, sa olup olmadklarn il ve ile itibariyle doum yeri ve tarihlerini vcutlarndaki belirli deiiklikleri, dinini, okuryazar olup olmadklarn, meden hallerini ve dier ahsi hal deiikliklerini ihtiva eder hkm yer almaktadr. Davacnn aile ktnn din hanesine Bahailiin yazlmas istemi, bu madde kapsamnda bulunduundan, dava konusu ilem bu Yasaya gre yaplm olup, uyumazlk esas itibariyle ilemin dayana Yasa hkmnn Anayasaya uygun olup olmadnn belirlenmesiyle zmlenebilecektir. Kurulumuzca, uyumazln kaynakland Nfus Kanununun 43. maddesinin aile ktne dinin yazlmasn ngren hkmnn Anayasaya aykrl bakmndan incelenmesi, davacnn bu yndeki savlar da dikkate alnarak gerekli grlmtr. nan zgrl, bir dine katlmakla inanszlk arasnda seim yapma ve dinin gerekliliklerini bireysel veya toplu uygulama serbestliidir. Din ve vicdan zgrlnn korunabilmesi, bireylere sahip olduklar dinsel kanaati aklamama hakknn tannmas halinde mmkndr. Din zgrlnn zn oluturan inan zgrl de bireylerin sahip olduu dinsel kanaati aklamaya zorlanmamas olgusuyla zdetir. Lik Devletin, din zgrlne toplumdan veya kiilerden gelecek bask ve mdahaleleri engellemesi, ayrca din ve inanlar karsnda tarafsz kalmas gerekir. Yasalarla bireylere dinsel kanaatlerini aklama zorunluluunun getirilmesi, din ve inan zgrlnn zn zedelemektedir. Mevzuatta bu ekilde yer alan hkmler devletin lik nitelii ile badamamaktadr. Zira lik hukuk devleti dzeninde inan ve vicdan zgrlnn belli bir dzenleme ve snrlamaya tabi klnmayp sadece gvenceye alnmas yeterlidir. Nfus Yasasnn 43. maddesinde yer alan bireye dini aklama zorunluluunu getiren hkm, bireyin zel ve kiiye zg durumunu sakl tutma hakkn ve din zgrlnn dinini aklamama esini ortadan kaldrmaktadr. te yandan, bireyin dininin renilmesinin Devlet hayat ynnden hibir deeri de yoktur. Anayasann Din ve Vicdan zgrln dzenleyen 24. maddesinin 3.fkras, kimsenin dinsel inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayacan kesin bir biimde hkme balamaktadr. Bu hkmn Yasa koyucuya ynelik anlam; kiilerin dinsel inan ve kanlarn aklamalarn

19

zorunlu tutan bir Yasa hkmnn vicdan ve din zgrl ile badamayaca, dolaysyla belirtilen biimde bir yasal dzenlemeye gidilemeyeceidir. Hangi nedenle olursa olsun ve hangi dzeyde kalrsa kalsn, vatandan dinsel inan ve kansn aklamaya zorlanmas, Cumhuriyetin temel niteliklerinden biri olan likliin zedelenmesinden baka bir anlama da gelmez. Aklanan nedenlerle 1587 sayl Nfus Kanununun 43. maddesindeki .. dinini .. hkmnn Anayasann 2. ve 24. maddelerine aykr olduu kansna varldndan, anlan Yasa hkmnn iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine bavurulmasna ve Anayasa Mahkemesinin bu konuda verecei karara kadar dosyann bekletilmesine 14.10.1994 gnnde oyokluuyla karar verildi. denilmitir. III- Yasa Metinleri A- ptali stenilen Yasa Kural 5.5.1972 gnl, 1587 sayl Nfus Yasasnn iptali istenen szcn yer ald birinci fkray da ieren 43. maddesi aynen yledir : MADDE 43.- Aile ktkleri; ailenin btn fertlerinin cinsiyetini, ad, soyad, baba ve anas adiyle soyadlarn, sa olup olmadklarn, il ve ile itibariyle doum yeri ve tarihlerini, vcutlarndaki belirli deiikliklerini, dinini, okur-yazar olup olmadklarn, medeni hallerini ve dier ahs hal deiikliklerini ihtiva eder. Aile ktklerinin her sayfasna cilt ve sayfa sra numaralar konur. Ktn sonuna ka sayfadan ibaret olduu yazlr. Sayfa birleim yerleri asliye hukuk mahkemesince mhrlenerek sonu onaylanr. B- lgili Yasa Kurallar 1587 sayl Nfus Yasasnn dava ile ilgili grlen dier maddeleri de unlardr : 1. MADDE 11.- Kesinlemi mahkeme hkm olmadka nfus ktklerinin hibir kayd dzeltilemez ve kaytlarn anlam ve tad bilgileri deitirecek ilve ve erhler yaplamaz; ancak olaylarn aile ktklerine ilenmesi srasnda nfus memurlarnn yaptklar maddi hatalar, dayana belgelere uygun olarak dzeltilir. Ve bamemurla nfus memuru tarafndan onama erhi verilerek imzalanr. 2. MADDE 46.- Ya, ad, soyad ve dier kayt dzeltme davalar ilgilinin oturduu yer asliye hukuk mahkemesinde Cumhuriyet Savcs ve nfus bamemuru veya nfus memuru huzuruyla grlr ve karara balanr. Bu davalar dzeltmeyi isteyenlerle, ilgili resm dairenin gsterecei lzum zerine Cumhuriyet Savclar tarafndan alabilir ve dinlenecek tanklar, resm kayt rnekleri ve belgelerle ispat olunur. u kadar ki; ilgilinin grn davay yalanlayc olmamas arttr. Ceza Muhakemeleri

20

Usul Kanunu hkmlerine gre ceza mahkemelerinde yaplacak ya dzeltmesi ilerinde de nfus bamemuru veya nfus memuru taraf olarak bulunurlar. Mahkeme kararna kar taraflar Yargtaya bavurabilirler, ya, ad, soyad ve kayt dzeltmesi hakkndaki mahkemeden verilen kararlar kesinletikten sonra ilgilinin aile ktne geirilir. Ad ve soyadnn deitirilmesi, din deitirme suretiyle de olsa mahkeme kararyla yaplr. Adlarn deitirenlerin aile ktnde yazl ocuklarnn baba veya ana adlar, soyadlarn deitirenlerin yalnz eiyle reit olmayan ocuklarnn soyadlar birlikte deitirilir. Ya dzeltme davas ancak bir defa alabilir. Ya, ad, soyad deitirenler askerlik devlilii iinde iseler yaplan dzeltmeler nfus idarelerince onbe gn iinde askerlik ubelerine de bildirilir. 3. MADDE 47.- Meslek, sanat, din ve her hangi bir arza sebebiyle vcuttaki ekil deiiklikleri ve bu Kanunun 43nc maddesi gereince nfus ktklerine yazlmas gerektii halde her naslsa yazlmam ve dayana belgede kalm olan ana baba ad, doum yeri, cinsiyet ve soyad gibi haller ilgililerin bal bulunduu daire, kurum veya iyerinden ky veya mahalle ihtiyar kurulundan alacaklar belge ve ilmhaber zerine en byk idare amirinin emri ile nfus memurlar tarafndan aile ktklerine ilenir. C- Dayanlan Anayasa Kurallar ptal gerekesinde dayanlan Anayasa kurallar unlardr : 1. MADDE 2.- Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, mill dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lik ve sosyal bir hukuk Devletidir. 2. MADDE 24.- Herkes, vicdan, din inan ve kanaat hrriyetine sahiptir. 14 nc madde hkmlerine aykr olmamak artyla ibadet, din yin ve trenler serbesttir. Kimse, ibadete, din yin ve trenlere katlmaya, dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz; din inan ve kanaatlerinden dolay knanamaz ve sulanamaz. Din ve ahlk eitim ve retimi Devletin gzetim ve denetimi altnda yaplr. Din kltr ve ahlak retimi ilk ve ortaretim kurumlarnda okutulan zorunlu dersler arasnda yer alr. Bunun dndaki din eitim ve retimi ancak, kiilerin kendi isteine, kklerin de kanun temsilcisinin talebine baldr. Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyas veya hukuk temel dzenini ksmen de olsa, din kurallarna dayandrma veya siyas veya kiisel kar yahut nfuz salama amacyla her ne suretle olursa olsun, din veya din duygularn yahut dince kutsal saylan eyleri istismar edemez ve ktye kullanamaz.

21

IV- lk nceleme Anayasa Mahkemesi tznn 8. maddesi uyarnca 07.04.1995 gn yaplan ilk inceleme toplantsnda; dosyada eksiklik bulunmadndan iin esasnn incelenmesine; ptali istenilen kuraln olayda uygulanacak yasa kural olmad ve bavurunun bu nedenle reddi gerektii yolundaki karoylar ve oyokluuyla karar verilmitir. V- Esasn ncelenmesi in esasna ilikin rapor, bavuru karar ve ekleri, Anayasaya aykrl ne srlen yasa kural ile aykrlk savna dayanak yaplan Anayasa kurallar, bunlarn gerekeleri ve teki yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gerei grlp dnld: A- tiraz Konusu Kuraln Anlam Ve Kapsam Nfus Yasasnn 43. maddesi, aile ktklerinin dzenlenmesiyle ilgilidir. Bu kuralla kiinin nfus ktne yazlacak zelliklerinin belirlenmesi amalanmtr. Aile ktklerinin; ailenin tm bireylerinin cinsiyetini, adn, soyadn, babasnn ve anasnn adlaryla soyadlarn, sa olup olmadklarn, il ve ile ynyle doum yeri ve tarihlerini, vcutlarndaki belirli deiiklikleri, okur yazar olup olmadklarn, meden durumlarn ve dier kiisel durum deiikliklerinin yansra dinini de kapsamas ngrlmtr. Bireyin kiilik tantm ya da belirleme bilgisi olarak nfus ktne yazlacak bu zelliklerin birinin dierinden hibir fark bulunmamaktadr. Bunlar, Ulusun demografik yapsnn kamu yararn ilgilendirmesi nedeniyle ahs hal bilgisi olarak nfus ktklerine geirilmektedir. Devletin nesnel eleri, lke ve ulusu oluturan insan topluluudur. Devletin, vatandalarnn zelliklerini bilmesi gerekir. Devleti oluturan topluluun bireylerini ve bunlarn zelliklerini bilme istei, kamu dzeni ve kamu yarar ile ekonomik, siyasal ve sosyal gereklere ve gereksinimlere dayanmaktadr. Bu nedenlerle, btn lkelerde aile ktkleri tutulmakta ve kimi kiisel durum bilgileri buraya yazlmaktadr. lkemizde de 1587 sayl Nfus Yasasnn 43. maddesinde hangi bilgilerin aile ktklerine yazlacan belirlemitir. Ktkteki bu bilgilerin, kiinin askerlik durumu, ceza ehliyeti, kimi vergiler konusundaki ykmll, seme ve seilme haklar ve kimi toplumsal gereksinimlerle ilgisi nedeniyle kamu hukuku ve kamu dzeni ynlerinden byk nemi olduu gibi; meden haklar kullanma, evlenme, evlenme yasaklar, nafaka ykmllkleri, kanun miras ve sakl pay (mahfuz hisse) ilikileri, vasiyet ehliyeti gibi zel hukuk kurallar ynnden de byk nemi bulunmaktadr. Ktkte yer almas uygun bulunan bilgilerden kimileriyle varsa bedenlerindeki deiiklikler nfus ktklerine yazlacaktr. Nitekim Nfus Kanun Tasarsnn 43. maddesiyle ilgili gerekede:

22

Bu madde, nfus ktklerinde fertlerin cinsiyeti, ad ve soyad, baba, ana adlar, sa olup olmadklar, doum yer ve tarihleri, i ve gleri; varsa vcutlarndaki rzalar, din, okur-yazar olup olmadklar, meden halleri ve dier ahs hal deiikliklerine dair hkmleri kapsayacan hkm altna almtr. denilmitir. Ayrca Millet Meclisinde 43. maddeyle ilgili bir nergenin grlmesi srasnda Meclis Bakannn : - Yani okur-yazarsa yazlsn, okur-yazar deilse, daha baka bir deyimle cahilse o yazlmasn, bo braklsn yle mi? diye sormas zerine, Geici Komisyon Szcsnn : - Evet efendim o yazlmayacak, bo braklacak. biiminde yant vermi olmas da bu gr dorulamakta ve konunun zorlayc bir yn bulunmamaktadr. B- Anayasaya Aykrlk Sorunu Dantay Onuncu Dairesinin bavuru kararnda zetle : 1587 sayl Nfus Kanununun aile ktkleri ile ilgili 43. maddesinde yer alan ... dinini ... hkmnn Anayasaya aykrl ynnden incelenmesinin, davacnn bu yndeki savlar da dikkate alnarak gerekli grld; yasalarla bireylere dinsel kanaatlerini aklama zorunluluunun getirilmesinin din ve inan zgrln zedeledii, mevzuatta bu ekilde yer alan hkmlerin Devletin lik nitelii ile badamad, te yandan bireyin dininin renilmesinin Devlet hayat ynnden hibir deerinin bulunmad; Anayasann din ve vicdan zgrln dzenleyen 24. maddesinin nc fkrasnda, kimsenin dinsel inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayacann kesin bir biimde hkme baland, dolaysyla belirtilen biimde bir yasal dzenlemeye gidilemeyecei; aklanan nedenlerle 1587 sayl Nfus Yasasnn 43. maddesindeki ... dinini ... szcnn Anayasann 2. ve 24. maddelerine aykr olduu kansna varld ve iptalinin istenildii belirtilmitir. 1- Anayasann 2. Maddesi Ynnden nceleme Anayasann 2. maddesinde; Trkiye Cumhuriyetinin, dier niteliklerinin yansra lik bir hukuk devleti olduu vurgulanm, 4. maddesinde de Cumhuriyetin niteliklerinin deitirilemeyecei ve deitirilmesinin de teklif edilemeyecei hkme balanmtr. phesiz Cumhuriyetin temelini oluturan nitelikleri yadsmak ve bunlar savsaklamak olanakszdr. Bu balamda liklik, hukuksal ve tarihsel bir olgu olarak benimsenmitir. Nitekim Anayasann 2. maddesinin yansra Balang blmnde ...Liklik ilkesinin gerei kutsal din duygularnn, Devlet ilerine ve politikaya kesinlikle kartrlmayaca; 14. maddesinde Anayasada yer alan hak ve hrriyetlerden hibirinin ... dil, rk, din ve mezhep

23

ayrm yaratmak ... amacyla kullanlamayaca; 24. maddesinde kimsenin din inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayaca, din inan ve kanaatlerinden dolay knanamayaca ve sulanamayaca; 68. maddesinde de siyas partilerin tzk ve programlarnn, ... demokratik ve lik Cumhuriyet ilkelerine aykr olamayaca hkm altna alnmtr. Anayasann 24. maddesinin son fkrasnda da; Kimse, Devletin sosyal, ekonomik, siyas veya hukuk temel dzenini ksmen de olsa, din kurallarna dayandrma veya siyas veya kiisel kar yahut nfuz salama amacyla her ne suretle olursa olsun, din veya din duygularn yahut dince kutsal saylan eyleri istismar edemez ve ktye kullanamaz denilerek bir bakma liklik ilkesinin aklamas yaplm ve bu ilkenin din ve Devlet ilerinin birbirinden ayr tutulmas biimindeki klsik tanm vurgulanmtr. Madde metninden de aklkla anlalaca gibi, nemli olan, bir yasa metninde dinle ilgili bilginin yer almas deil, ktye kullanlmasnn yasaklanmasdr. Anayasal bir ilke olarak devletin deimez niteliklerinden birini oluturan liklik, dinin siyasal alan dnda kalmasn amalayan bir devlet anlaydr. Liklik, din dmanl, dinsizlik ya da dine kar olu deil, inan zgrlne saygdan kaynaklanan ve dini, kii zgrlnn enginliine brakan bir tutum ve davran biimidir. Yurttalar deiik dinlerden de olsalar, Devlet kukusuz hepsine kar ayn yaknlktadr. Lik dzen ierisinde istedii dini semek kiinin zgrldr. Bunda hibir zorlama yaplamaz. Yaygn, fakat yeterli olmayan tanmna gre liklik; din ve devlet ilerinin birbirinden ayrlmasdr. Anayasa Mahkemesinin bu konudaki yerlemi kararlarnda da: a- Dinin devlet ilerinde etkili ve egemen olmamas, b- Aralarnda ayrm gzetilmeksizin btn dinlerin anayasal gvence altna alnmas, c- Dinin bireyin manev yaamn aarak, toplumsal yaam etkileyen eylem ve davranlara ilikin blmlerinde ; kamu dzeni, gvenlii ve yararn korumak amacyla snrlamalar yaplmas ve dinin ktye kullanlmasnn ve smrlmesinin yasaklanmas, d- Kamu dzeninin ve haklarnn koruyucusu sfatyla devlete, dinsel hak ve zgrlkler konusunda denetim yetkisi tannmas, Liklik ilkesinin gerei olarak benimsenmitir. lgili blmde akland gibi, sadece kamu dzeni ve kamu yarar ynnden birer kimlik bilgisi olarak nfus ktklerine yazlan bilgilerden birinin dierinden bir fark bulunmamaktadr. Kiinin dini ile ilgili bilgi de bu ekildedir ve lik devlet yapsna ters decek biimde hibir zel anlam

24

tamamaktadr. Anayasada yasaklanan, kiinin dininin bir ayrm ve eitsizlik esi olarak kullanlmamas ve lik devlet dzenine ters decek uygulamalarn yaplmamasdr. Lik devlet kavram, devletin dinler arasnda yanszln ve btn dinsel inanlar edeer grmesini gerektirir. Bu balamda, hibir yasada nfus kaydndaki dini bilgisine yollamada bulunularak, farkl bir ilem yaplmas ve eitsizlie neden olunmas sz konusu deildir. Yasalarda Devlete kabul edilen din, kabul edilmeyen din diye ayrm bulunmamaktadr. Btn dinler lik devlet anlay ierisinde geerli ve saygndr. Bu anlaya dayanarak hi kimse bakasnn inancna ya da inanszlna da karamamaktadr. Bir baka nemli husus da, liklik ilkesine aykr olarak kiinin dini ile ilgili bilginin, belirli bir dine mensup olanlardan sorulup da, dier bir dine mensup olanlardan sorulmayarak ayrm yaplmamasdr. Bu kural herkes iin geerlidir, dolaysyla da geneldir. Nfus Yasasnn 43. maddesinde yer alan dinle ilgili bilgi, kiinin aile ktne yazlacak bilgilerinden biri olup, yukarda akland zere bunun herhangi nedenle ve yolla Cumhuriyetin temel ilkelerine aykr biimde kullanlmas, ya da liklik ilkesine aykr bir anlamda yorumlanmas olanakl deildir. Bu nedenle Anayasann 2. maddesine bir aykrlk oluturmamaktadr. tiraz konusu kuraln Anayasann 2. maddesiyle ilgisi olmad grndedirler. 2- Anayasann 24. Maddesi Ynnden nceleme Anayasann 24. maddesinin nc fkrasnda; herkesin, vicdan, din inan ve kanaat hrriyetine sahip olduu, kimsenin ibadete, din ayin ve trenlere katlmaya, din inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayaca; din inan ve kanaatlerinden dolay knanamayaca ve sulanamayaca akl bulunmaktadr. tiraz konusu szc ieren kuralda ise, aile ktklerinin hangi kiisel durum bilgilerini kapsayaca hkme balanm, bu bilgiler arasnda dini ile ilgili bilgi de saylmtr. Madde metninden anlalaca gibi kiinin, sadece, hangi dine bal olduu belirlenecek ve bu husus nfus aile ktne yazlacaktr. Anayasann Kimse ... din inanc ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz kuralndan, kiilerin hangi dine bal olduunun bir bilgi olarak resm kaytlara geirilemeyecei anlam karlamaz. Anayasann izin vermedii husus, zorlamadr. Zorlama din inan ve kanaatlerin aklanmasyla ilgilidir. Din inan ve kanaat kavramn, sadece demografik bir bilgi olarak ya da kiilik bilgisi olarak aile ktne yazlacak din bilgisi ile snrlandrmak olanakl deildir. Din inan ve kanaat kavram bir kiinin u ya da bu dinden ya da inantan olmasn kapsayan dar bir kavram olmayp, din ve inan ynnden pek ok hususu bnyesinde barndran geni bir kavramdr.

25

Anayasann 24. maddesinde yasaklanan, kiinin dininin renilmesi deil, din inan ve kanaatlerinin zorla aklattrlmasdr. Ayrca kii, din inanlarndan ve kanaatlerinden dolay knanamayacak ve sulanamayacaktr. Bu iki husus birbirini tamamlamaktadr. Nfus Yasasnn 43. maddesinin, Yasann tmyle birlikte incelendiinde, Anayasann 24. maddesinde ifadesini bulan din inan ve kanaatlerin zorla aklanmamas ve din inan ve kanaatlerinden dolay kiinin knanmamas ve sulanmamas ile hibir ilgisinin bulunmad aklkla anlalmaktadr. Burada din inan ve kanaatler ynnden herhangi bir zorlama olmad gibi, bir knama ve sulama da sz konusu deildir. te yandan Meden Yasann 266. maddesindeki Reit dinini semekte hrdr. aklndan kalkarak kii ktkte yazl olan dinini deitirmek isterse Nfus Yasasnn 47. maddesine gre, ilgili Kurumdan alaca bir belge ile Nfus Mdrlklerine bavurabilmekte, mahallin en byk idare mirinin emri ile aile ktnde gerekli dzeltme yaplabilmektedir. Bunun dnda kii aile ktnde yazl dini tamamen sildirmek isterse, ya da din olarak kabul olanaksz bir dnceyi din olarak yazdrmak isterse o zaman Nfus Yasasnn 46. maddesine gre ilgili yarg kuruluuna bavurarak gerekli karar almakta ve alnan bu karar darece aile ktne ilenmektedir. Sonu olarak, sz konusu 43. madde zorlayc nitelikte hibir hkm iermemektedir. Nfusa kaydolunurken kiinin, Anayasann ngrd anlamda din inan ve kanaatlerinin deil, sadece kiinin zgn durumu ynnden kamu yarar, kamu dzeni ve sosyal gereksinimlerle ilgili olarak gznnde bulundurulmak zere dinnin ne olduunun aklanmas sz konusu olmaktadr ki, bu kuraln da zorlayc bir nitelii ve zorlama ile bir ilikisi bulunmamaktadr. Nitekim Anayasa Mahkemesi benzer bir olayda 27.11.1979 gnl, Esas 1979/9, Karar 1979/44 sayl karar ile, 1587 sayl Nfus Yasasnn 43. maddesinin birinci fkrasnda yer alan dinini biimindeki hkmn Anayasaya aykr olmadna ve itirazn reddine karar vermitir. Aklanan nedenlerle itiraz konusu kural Anayasann 24. maddesine aykr bulunmamtr. VI- Sonu 5.5.1972 gnl, 1587 sayl Nfus Kanununun 43. maddesindeki ...dinini... szcnn Anayasaya aykr olmadna ve itirazn REDDNE, karoylar ve OYOKLUUYLA, 21.6.1995 gnnde karar verildi.

26

Karoy Gerekesi Esas Says : 1995/17 Karar Says : 1995/16 Dantay 10. Dairesinin hakl nedenlere ve gl gerekelere dayanan iptal isteminin reddine ilikin Anayasa Mahkemesi kararna katlmamann dayanaklarn ieren karoyumun gerekesini aada zetliyorum: 1. Ulusal birliin dayana, demokrasinin kayna, bata din ve vicdan zgrl olmak zere tm hak ve zgrlklerin gvencesi niteliiyle uygar yaamda zgn bir yeri bulunan liklik ilkesinin salad aydnlk, bireylerin inan ve dn gcn oluturmaktadr. Trkiyede yanl anlalm ya da yetirince anlalamam olan bu ilkenin inan smrsn nleyerek dinsel olgularn saygnln koruduu ve inan gereklerinin hibir ekinme ve duraksama olmadan yaanmasna olanak verdii hukuksal kantlarla dorulanm, yadsnmaz bir gerektir. 85 sayl, 1921 Anayasas (Tekilt Esasiye Kanunu)nn 1. maddesindeki Egemenlik baszkoulsuz ulusundur (Hkimiyet bil kayd art milletindir) aklyla hukuksal balamda ve en st dzeyde geekleip sonraki Anayasalarda da yinelenen liklik, eylemli biimde yaanmasyla birlikte hukuksal ynden de kurumlamtr. Anayasann 4. ve 2. maddeleri gerei olarak Trkiye Cumhuriyetinin deitirilmesi nerilemeyen niteliklerinin banda gelir. Aydnlanma, bar, eitlik, aklclk ve bilimsellik anlamndaki bu ilkeyi korumak, ulusal varlmz ynnden yaamsal nem tamaktadr. Anayasann 81. maddesindeki milletvekili andnda .. lik cumhuriyet.., 103. maddesindeki Cumhurbakan andnda .. lik cumhuriyet ilkesi.. biiminde vurgulanan bu ilke, ayrca, 68/4., 136. ve 174/1. maddeleriyle 176. maddesi gerei Anayasa metni iinde saylan Balang ksmnn beinci blmnde aka belirtildii gibi kimi maddelerinde Atatrk ilkeleri ve devrimleri denilerek, kimi maddelerinde de yollama yaplarak Anayasada yer almaktadr. dnsz, zen ve duyarlkla korunmas gereken liklik ilkesinin nem ve deerini deiik tanmlar, kapsaml ve ayrntl anlatmlarla dorulayan Anayasa Mahkemesinin nceki kararlarndan, zellikle, 3.7.1980 gnl, Esas 1980/19, Karar 1980/48 sayl karar (Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi Say 18, Sayfa 265) ile bu konudaki ek gereke yazma, 7.3.1989 gnl, Esas 1989/1, Karar 1989/12 (Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi Say 25, Sayfa 135) ile 9.4.1991 gnl, Esas 1990/36, Karar 1991/8 (Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi Say 27/I, Sayfa 285) sayl olanlarn gerekesiyle, yineleyip yer almamak iin, 27.11.1979 gnl, Esas 1979/9, Karar 1979/44 (Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi Say 17, Sayfa 347) sayl karardaki karoy gerekeme dayanyorum. 2. Sorun, Trkiye Cumhuriyeti yurttann Trk vatandann nfus kaydnda kendi i dnyasnn zenginlii olan, istedii, bal bulunduu dine ilikin bir akln yer alp almamasnn Anayasa katndaki gereinde odaklamaktadr. 1587 sayl Nfus Yasasnn uygulamasnda (mad.4, mad.47 ve mad.52), ana-babas ya da temsile yetkili olanlar ocuklarn dinini bildirmek zorunda braklmakta, bu husus aka yazdrlmadka kayt ilemi yaplmamaktadr. Erginlik ana gelmeden, kendi istenci dnda aile ktnde, bu yolla nfus belgesinde yer alan dine ilikin kayt, gnlk yaamda bir tr zorunlu aklama, istemeden aklama olmakta, yurtdnda da kimi olumsuz durumlara yol amaktadr. 27

Oysa, Anayasann 24. maddesinin nc fkras, kimsenin dinsel inan ve kansn aklamaya zorlanamayacan ngrmektedir. ocuunun her yasal ilemde dayanak olan, zellikle okul, askerlik ilemlerinde zorunluluu yadsnmaz nfus belgesini almak durumunda bulunanlar iin bildirim zorunluluu, tam bir zorlamadr. Hangi dinden olduunu -olacan deilbildirmedike aile nfus ktne yazlamama durumu, bildirmeye zorlamaktan baka bir ey deildir. Bu da Anayasann 24. maddesinin nc fkrasna aka aykrdr. 3. Din szc belli bir dini deil, Trkiye Cumhuriyeti vatandalarnn bals bulunduklar her dini kapsamaktadr. Belli bir din gibi alglayp gereksiz duyarla kaplmak ya da bir dine kartla yneli gibi yorumlamak ve bu tr anlaylara balanabilecek yaklamlar yanltr. zel davran ve deerlendirmeler deil, anayasal gerekler gzetilir. Hukuk devletinde dinsel kurallar zel yaamda egemendir. Yasal ilemlerde Anayasann 10. maddesi gereince din, mezhep ve baka nedenlerle de ayrm gzetilemeyerek 2. maddedeki lik hukuk devleti ilkesine de uygun davranlm olunur. Hukuk devletinin dinler ve balananlar arasnda bir ayrm yapmas dnlemez. Yasann 43. maddesi, alkanlklarn ya da an gerisinde kalm anlayn rn olabilir. Din, kiinin niteliklerinde yasal bir l olamaz. Devlet, din nedeniyle eletirilmemelidir. Dinler karsnda yansz olan devlet, kamu dzeni ynnden, sakncal giriim ve kalkmalar nlemek amacyla gzetim ve denetim grevini yerine getirir, bunu da laiklik ilkesi dorusunda gerekletirir (Anayasa Mad. 24 ve 136). Aile ktne ve nfus kimliklerine dinin yazlmas din iin de kii iin de bir gvence olmamakta, bir yarar salamamaktadr. Her bals iin ayn durumda bir kurum olduundan ayrcalk nedeni de yaplamaz. Hukuk kurallar dinle biimlenemez, hukuksal dzenlemelerde dinsel gerekler gzetilemez. Dinler birletiricidir, blclk arac deildir. Ulusal yapda, ayn dinlerle ayrla gitmenin anlamszl tartlamaz. Toplumsal tepkiden kanarak 18 ya bitirinceye dein dinsel ba olmadn aklamak ya da hangi dinden olursa olsun onu aklamamak hak ve zgrln tamamak, hukuk devleti yaps ve dzeni iinde savunulacak bir durum deildir. Yurttalk ba, dinsel temele oturtulamaz ve inan esiyle belirlenip tanmlanamaz. Ulus yaps iinde yurtta olarak birlemek, birey niteliiyle insan-vatanda ls dnda seime bal, deiebilir zellikleri gereksiz klar. Nfus Yasasnn 43. maddesinin iptali istenen szc, Anayasann ngrd aklamama hakkn kullandrmayarak, bu zgrl engelleyip kaldrmaktadr. Ceza Yarglama Yntemi Yasasnn 61. maddesi gereince tanklara dinlerinin sorulmas da gereksiz, yararsz, ayrc, hatt tanklk da yapmamaya neden olabilecek bir fazlalktr. 4. Kararn saptama olarak nitelendirdii kiisel durumlarn zorunlu ayrnts olarak aile ktnde bulunmas istenen aklk, tam bir aklamadr. Kararn, likliin nem ve deerini yineleyip vurgulayan blmleri dndaki gerekesine ve sonucuna katlmak olanakszdr. nanlara gerek sayg, onlar vicdan, yrek ve us (akl)daki zgn yerlerinde korumakla kantlanr. Bu da aile ktne yazm (ki ocuun kendi istenciyle seimi deil, deitirmesi bile davayla oluyor) dan gsteri trne dein her aklama biimini sakncal klmaktadr. Kaldki isteyenin zelde, aklamasnn bir yasa ve engeli de yoktur.

28

Din aklnn kamu dzeni ynnden yarar, aklamamann bir sakncas da sz konusu deildir. Belki, zel bir aratrma (anket) sorusu olabilir. Kimi kurulular alanlarna ve yelerine verdikleri kimlik belgelerinde din akln kapsamamakla daha gereki davranmaktadrlar. Karar, konusunda Trk Hukuku ve Anayasa yargs ynnden olumsuz bir belirtidir. 21/6/1995 Karoy Yazs Esas Says : 1995/17 Karar Says : 1995/16 Anayasann 2. maddesinde, Trkiye Cumhuriyetinin lik bir hukuk devleti olduu, 24. maddesinde de, kimsenin dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayaca hkme balanmtr. Din inan zgrlnn korunabilmesi, bireylerin sahip olduu dinsel kanaatlerini aklamaya zorlanmamalar ile olanakldr. Nfus ktnde de olsa, bir kiiden mensup olduu dininin aklanmasnn istenmesi, dinsel inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanmas demektir. Lik Devlet, din ve inan zgrlne toplumun eitli kesimlerinden gelebilecek bask ve mdahaleleri nlemekle ykmldr. Bireylerin sahip olduklar dinlerini veya herhangi bir dinleri olmadn aklamaya zorlanmalar, kimilerinin onlara kar bir tepki veya olumsuz kansnn olumasna neden olabilir. Hatta bu kan eitli kargaa ve kavgalara da yol aabilir. Anayasann birok maddelerinde tekrarland gibi, kiilerin ve toplumun refah, huzuru ve mutluluunu salamakla ykml olan devletin, toplumda kargaaya neden olacak dzenlemelere yasalarda yer vermemesi gerekir. Kiilerin temel hak ve zgrlklerinden olan dini inan ve kanaat zgrln zedeleyecek dzenlemeler, Cumhuriyetin temel niteliklerini de ortadan kaldrr. Bu zgrln zedelendii lkede Anayasann 2. maddesinde sz edilen demokratik ve lik bir hukuk Devletinden sz edilemez. 1587 sayl Nfus Kanununun 43. maddesinin birinci fkrasnda yer alan ... dini... szc, kiilerin dini inan ve kanaatlerini ilgilendiren ve i dnyalarnda kalmas gereken bir durumun aklanmasn ve nc kiilerin bilgisine sunulmasn zorunlu kldndan Anayasann 2. maddesinde yer alan lik devlet ilkesine de aykr der. Aklanan nedenlerle, 1587 sayl Nfus Kanununun 43. maddesinde yer alan ... dini... szc Anayasann 2. ve 24. maddesine aykr grldnden iptali gerekecei kanaatiyle karara karyz.

29

Karoy Yazs Esas Says : 1995/17 Karar Says : 1995/16 1587 sayl Nfus Yasasnn 4. maddesinde Her Trk ... nfus memurluuna kendisini yazdrmaya ve bir nfus czdan almaya mecburdur. denilmekte; 43. maddesinde ise aile ktklerinin ierii gsterilmekte, bunlar arasnda aile bireylerinin dinide yer almaktadr. Bu kurallar gereince nfus aile ktklerinde ve nfus czdanlarnda yer almas gerekli olan din blmnn doldurulabilmesi iin herkesin dininin kendisi yada veli yahut vasisi tarafndan aklanmas zorunlu bulunmaktadr. nk, her yasa buyruunun, yaptrma gerek brakmadan yerine getirilmesi yasalara saygnn doal gereidir. Oysa, Anayasann din ve vicdan zgrln dzenleyen 24. maddesi nc fkrasnda, kimsenin din inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayaca ngrlmtr. Anayasada ngrlen din inan ve kanaatlerini aklamama zgrlnn nitelii gerei Anayasann 13. maddesi gereince snrlandrlmas olanakszdr. Hangi nedenle olursa olsun ve hangi dzeyde kalrsa kalsn, kii, dinini aklamak zorunda brakldnda bu zgrlk ortadan kalkar. Anayasann temel hak ve zgrlklerin kullanlmasnn durdurulmasna ilikin 15. maddesi gereince sava, seferberlik, skynetim veya olaanst durumlarda dahi kii dinini aklamak zorunda braklamaz. Buna karn, itiraz konusu kural kiileri dinini aklamak zorunluluu ile kar karya brakmaktadr. Bu nedenlerle, kiilerin dini inanlarn aklamak zorunda brakan Nfus Yasasnn 43. maddesinde yer alan dinini szc Anayasann 24., 15. ve 13. maddelerine aykr olduundan iptali gerekir; bu dncelerle ounluk grne katlmyorum Karoy Yazs Esas Says : 1995/17 Karar Says : 1995/16 Anayasann 24. maddesinde ibadete, din ayin ve trenlere katlmaya din inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayaca ngrlmtr. 5.5.1972 gnl, 1587 sayl Nfus Kanununun 43. maddesi ise nfus ktklerinde ailenin btn fertlerinin cinsiyetleri, ad, soyad, baba ve anas adiyle soyadlarn, sa olup olmadklarn, il ve ile itibariyle doum yeri ve tarihlerini, vcutlarndaki belirli deiikliklerini dinini, okur yazar olup olmadklarn, meden hallerini ve dier ahs hal deiikliklerini ihtiva edecei hkmn koymutur. Ayn Yasann 4. maddesi ise her Trkn Trkiyede ikametgahnn veya sonradan ikametgah edildii yerin nfus memurluuna kendisini yazdrmaya ve nfus czdan almaya

30

mecbur olduunu, bu mecburiyetlerin reit olmayanlar ynnden veli veya vasilere ait bulunduu belirlenmitir. Yine ayn Yasann Ek 2. maddesi ise, nfus idareleri nfus ktklerine tescil edilmeyen bir yandan byk ocuklarn veya byklerin varln haber aldklar takdirde byklerin kendileri, ocuklarn baba, ana ve vasilerini..... beyana davet etmeye yetkilidirler. lgililer bu davet zerine 30 gn iinde nfus idarelerine bavurmak ve beyanda bulunmakla grevlidirler hkmn getirmitir. Bu yasal dzenleme karsnda kiinin dinini nfus idarelerine beyan ederek aklamak zorunda brakld grlmektedir. Oysaki Anayasa byle bir zorlamaya olur vermemektedir. Kii dinini aklamadka nfusa kaydedilemeyecek ve nfus czdan alamayacaktr. Kaldki sz konusu Yasann Geici 2. maddesi sonuta kiileri veli veya vasileri nfusa kaydedilmesi gereken kiinin dinini, davet zerine 30 gn iinde aklamaya mecbur etmektedir. Bu gibi durumlarda nfus idarelerince beyana davet edilen ve 30 gn iinde beyanda bulunmayan kiinin TCK.nun 528. maddesi gereince ceza tehdidi altnda bulunduu da gzard edilemez. Btn bunlar Anayasann, kimsenin dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayaca eklindeki ak buyruuna ramen ortada bir zorlama bulunduunu ve bu nedenle itiraz konusu kuraln Anayasann 24. maddesine aykr olup, iptali gerektii kanaatinde olduumdan aksi ynde oluan ounluk grne karym.

Anayasa Mahkemesi Karar Resmi Gazete tarih/say Esas Says Karar Says Karar gn tiraz Yoluna Bavuran : 13.3.1980/16928 : 1979/9 : 1979/44 : 27.11.1979 : Takpr Asliye Hukuk Mahkemesi.

tirazn Konusu : 5.5.1972 gnl, 1587 sayl Nfus Yasasnn 5.,13., 22., 43., 46. ve 47. maddeleri hkmlerini, Anayasann 2., 8., 12., 19/2. ve 20/2 maddelerine kendiliinden aykr bulan mahkeme, Anayasann 1488 sayl Yasa ile deiik 151. maddesine dayanarak, iptalini istemitir.

31

I. Olay: 29/1/1979 gnl ortak bir dileke ile Mahkemeye bavuran davaclardan ikisi, elindeki nfus czdannn dini hanesinde slm yazldn halbuki kendileri Ermeni olduundan nfus czdannn "din" hanesindeki slm szcnn Ermeni olarak deitirilmesine; ncs ise nfus czdannda mezhebinin Katolik diye yazlm olduunu, bunun Gregoryan olarak dzeltilmesine karar verilmesini istemilerdir. Durumada ise, her birlikte sz alarak: (Dilekemizi dzeltiriz. Her mzn de kaytlarnda deiik deiik kaytlar vardr. rnein bizlerden... ve ...'in "dini" stununda "slm", ...'nin stununda ise ktkte "slm", nfus czdannda "Katolik" yazyor. Bunlarn dzeltilerek "Ermeni" kelimesinin yazlmasn istiyoruz. Davamz budur.) demilerdir. Mahkeme, 1587 sayl Nfus Yasasnn 5., 13., 22., 43., 46. ve 47. maddelerinde yeralan hkmleri kendiliinden Anayasaya aykr bularak iptali iin Anayasa Mahkemesine bavurulmasna karar vermitir. II. tirazn Gerekesi: Takpr Asliye Hukuk Mahkemesinin bavurma gerekesi yledir: "... 1587 sayl Nfus Kanununun 8 inci blmnn 43 nc maddesinde (... aile ktklerinin ailenin btn fertlerinin ...... dinini ... ihtiva eder) denilmektedir. 9 uncu blmnn 46 nc maddesinde, (.,. ve dier kayt dzeltme davalar ilgilinin oturduu yer Asliye Hukuk Mahkemesinde Cumhuriyet Savcs ve nfus bamemuru huzuru ile grlr ve karara balanr.) denilmektedir. Bu maddenin 3 nc fkrasnda (... din deitirme suretiyle de olsa - ad ve soyadn deitirilmesi - mahkeme karar ile yaplr.) denilmektedir. 47 nci maddede bu konudaki idari ilemler dzenlenmektedir.Ayn yasann 5 inci maddesinde ahsi halleri bildirme ykmll dzenlenmitir. 22. nci maddede Trk vatandalna alnanlarn vatandalk bildirgeleri dzenlenmitir. Ayn yasann 13 nc maddesi ile ktklerini ve dayanaklarn resm belge niteliinde saym, aksi kantlanncaya kadar bunlarn geerli olduunu kabul etmitir. Medeni Kanunun 7 nci maddesi resm sicillerin doru olmad kantlanncaya kadar bunlarn ierikleriyle ilem yaplacan ancak bunlarn doru olmadnn kantlanmasnn zel biime bal bulunmadn bildirmitir.M. K. nun 35 inci maddesi ahvali ahsiyenin sicil kaytlar ile belirleneceini bildirmitir. Ayn yasann 38 inci maddesi hkm: Hkimin hkm olmadka ahvali ahsiye sicilinin hibir kayd tashih edilemez, demektedir. HUMK. nuna gre hkm: ekimeli bir yarglama sonunda mahkemece verilen karardr. Beyan ve istee gre hkm kurulamaz. Hkm anlam ve ierii itibari ile bir kantlamay ve kabul gerektirir ve kapsar.

32

Buna gre davaclarn davas yarglanmak ve usulen delilleri telaki olunmak durumundadr. Sadece davaclarn istekleri dorultusunda hkm kurmak ve nfus kaytlarndaki din stununda bulunan slm kelimesini istek gibi deitirmek ve buna gre kaytlarda dzeltme yapmak usule aykr olur. O halde HUMK. nuna gre yarglama yapmak delilleri incelemek, davaclarn dilekelerindeki tanklarn dinlemek ve onlara dinlerinin ne olduunu sormak gibi yarglama ilevlerini mahkememiz yrtmekle kar karyadr. Dier bir deyile davaclarn davasnn kabul iin beyanlar yeterli saylmayp onlarn gerekten Ermeni ya da Hristiyan olduklarnn kantlanmas gerekmektedir. Mahkememiz bu tr bir yarglamann ada olup olmayacan ve Anayasaya uygun olup olmayacan da gznne almaktadr. Kald ki Trk yarglama sisteminde, bir Trk hkiminin, bir kiinin dinini sorup tespit etmesi ve neticede herhangi bir dinden olduunu kabul edip kaytlarda buna gre deiiklik ve dzeltme yaplmasna hkmetmesine hem yetenek ve hem de Anayasal ynden olanak bulunmamaktadr. Anayasamzn 19/2. maddesi hkmnde kimsenin ibadete, dini ayin ve trenlere katlmaya, dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayaca yazldr. Keza 20/2. maddesi hkmnde kimsenin dnce ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayaca yazldr. 2 nci maddeye gre T. C. lik bir Devlettir. 12 nci madde hkmne gre herkes felsefi inan, din ve mezhep ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. Yasalarmzda din ve mezhebin soy ve rkn uygulama bakmndan yeri olmamak gerekir. Yoktur da. Hibir yasada kiinin dinine gre bir ilem farkll yer almamtr. Anayasa'nn 8 inci maddesine gre kanunlar Anayasa'ya aykr olamaz. u hale gre mahkememiz, gerek yukarda yazl n mesele, gerekse uygulamakla ykml olduu 1587 sayl Kanunun, anlan yasalar hkmlerine gre ve 44 sayl Kanunun 27/1. maddesi hkmne gre uygulanacak kanun olduunu kabul etmek durumundadr. Bu kanunun ise gerek yukarda deinilen nedenler ve gerekse aada gsterilen nedenlerle Anayasa'ya aykr olduuna re'sen inanmaktadr ...... Tarihte hi bir din, saliklerine o dine mensup olduklarn gsterir bir belge verilmesini emretmemitir ...... slmda gerek asr saadette, gerek Emevi, gerekse Abbasi Halifeleri dneminde, gerekse Seluklu dneminde bile mslmanlara kaytlarda ayrca yer verilmemitir. Kendilerinin slm olduunu gsteren bir belge dzenlenmemi, dier din mensuplarna da bir kayt ve belge verilmemitir. Ancak Osmanl dneminde devletin ana yaps lik olmadndan ve Yavuz Sultan Selim'in halifelii Osmanl hanedanna almasndan sonra bu yolda ilevler balamtr. 1914 tarihli sicilli Nfus Kanunu bu biimde yrrle konulmu nfus kaytlarnda ve nfus czdanlarnda din stunu almtr. Bu kanun son zamanlara kadar yrrlkte kalm, btn bir kurulu kaytlar ve kurulu memurlar dini kiinin bir hviyeti ve ayrc vasf olarak benimseye gelmilerdir.

33

1587 sayl Kanun, ad geen kanunun 64 nc maddesi ile yrrlkten kaldrlm ise de eski kanun zamannda dzenlenen ktk ve kaytlara gre din stununda yukarda anlan hkmlerinde devam ettirmitir ...... Yasalarmzda baka hibir yerde din kavramna yer verilmemitir. Anayasa'ya gre ayr din mensuplarna ayr uygulama sz konusu deildir. Din kiinin vicdanndadr. Kafasnn iindedir. Liklik ilkesi bulunduu yerde dinin kaytlarda, resm sicillerde yer almas lzumsuz ve gereksiz bir ilemdir. Dier taraftan Trk tabiiyetindeki kiiler, slama gre dahi akl olmayann dini olmaz, o halde nfus kaytlarndaki temyiz kudretini ve uuru gsteren bir stun bulunmadna gre, M.K. nun 15 ve mteakip maddelerinde dzenlenen gayri mmeyizlerin dini stununun doldurulmas da anlamsz olur. Kii bir evre ierisinde dnyaya gelmekte, 18 yanda reit olmakta, ondan sonra temyiz kudretini haiz olduu yllarda bir dine inanmaktadr. Doumu ile bir dine mensup olduunun nfus kaytlarna yazlmas takdirinde din seme ve inan hrriyetinin snrlandrld ve zorlatrld da inkr edilemiyecek bir durum olarak ortaya kar. Yukarda din tanmnda birlik olmad dinlerin tahdidi olarak saylmasna da olanak bulunmad, bunun yannda kurumlamam dinler bulunduu; inanszln da bir inan olduu belirtilmitir. O halde, kiinin dini stunu yasaya uyar vatanda olarak nasl doldurulacaktr. Belli bir inanc tamayana (dinsiz) mi yazlacaktr. rnein Tevfik Fikret'in iirinde belirlenen inanca gre din stununa (Yaamak dini) mi yazlacaktr. Btn bunlar addr. Kiilii rencide eder. Onun inan seim hrriyetini zedeler. Ketim kalm kiinin reit iken kte yazlmasnda, Trk vatandalna yeni giren kiinin kte yazlmasnda, dini inancnn aklattrlmas gerekecektir ki bu Anayasa'ya aykr olur. Uygar bat demokrasilerinde, bunun ne biimde dzenlendii mahkememizce bilinmemekle birlikte bu husus da aratrlacak nemli bir konudur. Oysa Cumhuriyet Trkiye'sinde btn bunlar gereksizdir. ad uygulamadr. Kiinin dini, vicdanndadr. Mensup olduu din bakmndan dahi bu kaydn kendisine bir faydas olduu dnlemez. rnein hibir mslman mensup olduu dinin, eriat kurallarna gre, sadece nfus ktnde ya da nfus czdannda slm yazd iin bu kayda dayanarak uhrevi mesuliyet ynnden deerlendirilemez. Keza slm eriatna gre nfus czdannda islm yazmyan bir kiinin cehennemde tecziye edilecei de sylenemez. O halde bu kaytlarn kiiye mensup olduu dini asndan dahi yarar yoktur. Keza hristiyanlk ya da musevilik iin de ayn eyler dnlebilir. stelik bu tr kaytlar resm sicillerde korunduka kapal ve dar etnolojik toplumlarda ve evrelerde ulusal beraberlik ynnden eitli sakncalar getirebilir. Banaz evrelerde o kiinin mensup olduu dni resmen belirli bulunmasndan dolay dier din mensuplarnn husumetini ve ibirarn ekebilir. O halde sylenebilir ki gerek kodifikasyon teknii, gerekse pratik uygulamalar bakmndan 1587 sayl Kanunun anlan hkmleri, anlan ksmlar itibari ile lzumsuz, gereksiz, yararsz ve anlamsz olmakla birlikte muhtemel zararlar da getirici niteliktedir. Anlan kanunun hkmleri Anayasa'nn anlan hkmlerine bu nedenlerle aykrdr. zetle anlan kanun hkmleri Anayasa'mzn liklik ilkesine, eitlik ilkesine 19 ve 20 nci maddesi hkmlerine aykr bulunmaktadr. Bu hususa 44 sayl Kanunun 27/1. maddesi hkm uyarnca mahkememizce inanlmaktadr. Anayasa'ya aykrlk konusu halledilmedike, gerek n mesele 34

asndan gerekse bu n meselenin esas hkmde u veya bu ynde hallinden sonra verilecek kararn dayana olan 1587 sayl Kanunun uygulanmasnn aktel zorunluluu asndan davann hkme ulatrlmasna olanak grlememektedir. Bu nedenlerle : Anayasa'nn 151/2. maddesi hkm uyarnca konunun Anayasa Mahkemesine gtrlmesi gerekmektedir....... III. Yasa Metinleri : l 5.5.1972 gnl, 1587 sayl Nfus Yasasnn snrlanan kurallar da ieren 43. ve 46. maddelerinin tm yledir : "Madde 43 - Aile ktkleri; ailenin btn fertlerinin cinsiyetini, ad, soyad, baba ve anas adiyle soyadlarn, sa olup olmadklarn, il ve ile itibariyle doum yeri ve tarihlerini, vcutlarndaki belirli deiikliklerini, dinini, okur - yazar olup olmadklarn, meden hallerini ve dier ahs hal deiikliklerini ihtiva eder. Aile ktklerinin her sayfasna cilt ve sayfa sra numaralar konur. Ktn sonuna ka sayfadan ibaret olduu yazlr. Sayfa birleim yerleri asliye hukuk mahkemesince mhrlenerek sonu onaylanr." "Madde 46 - Ya, ad, soyad ve dier kayt dzeltme dvalar ilgilinin oturduu yer asliye hukuk mahkemesinde Cumhuriyet Savcs ve nfus bamemuru veya nfus memuru huzuriyle grlr ve karara balanr. Bu davalar dzeltmeyi istiyenlerle, ilgili resm dairenin gsterecei lzum zerine Cumhuriyet Savclar tarafndan alabilir ve dinlenecek tanklar, resm kayt rnekleri ve belgelerle ispat olunur. u kadar ki; ilgilinin grn dvay yalanlayc olmamas arttr. Ceza Muhakemeleri Usul Kanunu hkmlerine gre ceza mahkemelerinde yaplacak ya dzeltmesi ilerinde de nfus bamemuru veya nfus memuru, taraf olarak bulunurlar. Mahkeme kararna kar taraflar Yargtay'a bavurabilirler, ya, ad, soyad ve kayt dzeltmesi hakkndaki mahkemeden verilen kararlar kesinletikten sonra ilgilinin aile ktne geirilir. Ad ve soyadnn deitirilmesi, din deitirme suretiyle de olsa mahkeme karariyle yaplr. Adlarn deitirenlerin aile ktnde yazl ocuklarnn baba veya ana adlar, soyadlarn deitirenlerin yalnz eiyle reid olmayan ocuklarnn soyadlar birlikte deitirilir. Ya dzeltme dvas ancak bir defa alabilir. Ya, ad, soyad deitirenler askerlik devlilii iinde iseler yaplan dzeltmeler nfus idarelerince onbe gn iinde askerlik ubelerine de bildirilir." 2 - Dayanlan Anayasa Kurallar: "Madde 2 - Trkiye Cumhuriyeti, insan haklarna ve Balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, mill, demokratik, lik ve sosyal bir hukuk devletidir."

35

"Madde 8 - Kanunlar Anayasa'ya aykr olamaz. Anayasa hkmleri, yasama, yrtme ve yarg organlarn, idare makamlarn ve kiileri balyan temel hukuk kurallardr." "Madde 12 - Herkes, dil, rk, cinsiyet, siyas dnce, felsef inan din ve mezhep ayrm gzetilmeksizin, kanun nnde eittir. Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz." "Madde 19 - Herkes, vicdan ve din inan ve kanaat hrriyetine sahiptir. Kamu dzenine veya genel ahlka veya bu amalarla karlan kanunlara aykr olmyan ibaretler, din yin ve trenler serbesttir. Kimse, ibadete, din yin ve trenlere katlmaya, din inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz. Kimse, din inan ve kanaatlerinden dolay knanamaz. Din eitim ve renimi, ancak kiilerin kendi isteine ve kklerinde kanuni temsilcilerinin isteine baldr. Kimse, Devletin sosyal, iktisadi, siyasi veya hukuk temel dzenini, ksmen de olsa, din kurallarna dayandrma veya siyasi veya kar veya nfuz salama amaciyle, her ne suretle olursa olsun, din veya din duygularn yahut dince kutsal saylan eyleri istismar edemez ve ktye kullanamaz. Bu yasak dna kan veya bakasn bu yolda kkrtan gerek ve tzel kiiler hakknda, kanunun gsterdii hkmler uygulanr ve siyas partiler Anayasa Mahkemesince temelli kapatlr." "Madde 20 - Herkes, dnce ve kanaat hrriyetine sahiptir; dnce ve kanaatlarn sz, yaz, resim ile veya baka yollarla tek bana veya toplu olarak aklayabilir ve yayabilir. Kimse, dnce ve kanaatlarn aklamaya zorlanamaz." IV- lk nceleme: Anayasa Mahkemesi tznn 15. maddesi uyarnca 12.4.1979 gnnde yaplan ilk inceleme toplantsnda; aadaki sorun zerinde durulmutur: tiraz yoluna bavuran Mahkeme, 1587 sayl Nfus Yasas'nn kimi hkmlerini madde numaralarn belirttikten ve Anayasa'ya aykrlk nedenlerini de akladktan sonra, sz konusu ettii bu hkmlerin, Anayasa'nn liklik ve eitlik ilkelerine ve 19. ve 20. maddeleri hkmlerine aykr oluu savn ne srmtr. Anayasa'nn deiik 151. ve 44 sayl Yasann 27. maddeleri hkmleri uyarnca koullarn var olup olmadn aratrmak, ngrlen koullar varsa yasann hangi hkmnn veya hkmlerinin davada uygulanma durumunda olduunu belirlemek ve belirlenen bu ksm hkmle snrl olarak esasn incelenmesine karar vermek Anayasa Mahkemesinin grevi iindedir.

36

Konuya bu adan bakldnda Mahkemenin nndeki davada sz edilen yasann 43. maddesinin birinci fkrasnda yeralan "dinini" szc ile, 46. maddesinin birinci fkrasnda yeralan "... dier kayt dzeltme davalar" biimindeki hkmlerin uygulanma durumunda olduu grlr. Bu nedenle iin esas bu hkmler asndan ve dava konusu ile snrl olarak incelenmelidir. ..gre katlmamlar, mahkemenin sz edilen yasann hangi madde veya hkmnn Anayasa'ya aykrln gerekeleriyle birlikte aka belirtmemi olmas nedeniyle bavurunun geri evrilmesi gerektiini ne srmlerdir. Bylece yaplan ilk inceleme sonunda, dosyada eksiklik bulunmadna ve iin esasnn 5/5/1972 gnl, 1587 sayl "Nfus Kanunu" nun 43. maddesinin birinci fkrasnda yer alan "dinini" szc ile; 46. maddenin birinci fkrasnda yer alan "... dier kayt dzeltme davalar" biimindeki hkmn dava konusu ile snrl olarak incelenmesine "Nfus Kanunu'nun hangi madde veya hkmlerinin Anayasa'ya aykrl nedeniyle iptali istendiinin, 44 sayl Yasann 27. maddesi uyarnca, gerekeleriyle ve aka belirtilmemi olduundan dosyann geri evrilmesi gerektii" yolundaki karoylaryla ve oyokluuyla 12/4/1979 gnnde karar verilmitir. V- Esasn ncelenmesi: in esasna ilikin rapor, bavurma karar ve ekleri, iptali istenen yasa ve dayanlan Anayasa hkmleri, bunlarla ilgili gerekeler ve teki yasama belgeleri okunduktan sonra gerei grlp dnld: tirazc mahkeme 1587 sayl Nfus Yasasnn kimi hkmlerini kendiliinden Anayasa'nn 2., 8., 12., 19/2. ve 20/2. maddelerine aykr grm bu konuda bir karar verilmek zere Anayasa Mahkemesine bavurmutur. Mahkemenin bavurusuna egemen olan dnce; 1587 sayl Nfus Yasasnn 43. maddesine yer alan "aile ktklerinin ailenin btn fertlerinin ... dinini ... de ihtiva edecei"ne ilikin kuraln, doal olarak kiilere aile ktklerine kaytlar srasnda dinlerini aklamak; bu kaytlarn dzeltilmesini istemeleri halinde de 46. madde uyarnca mahkemeye bavurmak ykmllkleri getirdii ve bu ykmllklerin de Anayasa'nn yukarda deinilen maddelerine aykr olduu yolundadr. A - Nfus Yasasnn 43. maddesinde yer alan "dinini" deyimi ynnden inceleme: l - nce yakn ilikileri nedeniyle, Anayasa'nn 2. ve 19. maddeleri birlikte ele alnmal ve zerinde durulmaldr. Anayasamz, liklik ilkesini 2. maddesinde Cumhuriyetimizin bir nitelii olarak kabul etmi, din ve vicdan zgrln de 19. maddesinde dzenlemitir. Sz edilen 19. maddenin birinci fkras, herkese vicdan, din inan ve kanaat zgrl tanmaktadr. kinci fkrada ise, "kamu dzenine veya genel ahlka veya bu amalarla karlan kanunlara aykr olmayan ibadetler, din yin ve trenler serbesttir." denilerek, birinci fkrada tannan zgrlklerin snrsz olarak

37

kullanlamayaca belirtilmektedir. nk din zgrlnn kimi kiilerin i leminden taarak toplumun huzurunu karacak boyutlara ulamasna, kamu dzeninin korunmas ve ilerliinin uyum iinde salanmas dncesi izin vermez. Bu nedenle ngrlen bu snrlama ile, toplumun btn bireylerinin ayn zgrlklerden yararlanabilmelerinin ama edinildiinde ve bylece bireylerin bu alandaki zgrlklerinin gvence altna alnmak istendiinde kuku edilmemek gerekir. 19. maddenin nc fkras "Kimse, ibadete, dini yin ve trenlere katlmaya, din inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz. Kimse, din inan ve kanaatlerinden dolay knanamaz"; drdnc fkrasnn ilk tmcesi de "Din eitim ve renimi, ancak kiilerin kendi isteine ve kklerin de kanun temsilcilerinin isteine baldr." Demek suretiyle liklik anlaynn kimi temel ilkelerini gerekletirmek istemitir. Maddenin sonuncu fkras, vicdan zgrlnn, gerek ve tzel kiilerle siyas partiler tarafndan ktye kullanlmasn nlemektedir. Bu fkra ayn zamanda Devletin sosyal, iktisad, siyas ve hukuk temel dzeninin ksmen de olsa din kurallarna dayandrlamayacan buyurarak liklik ilkesinin anlamn belirtmekte ve bu ilkenin din ve devlet ilerinin birbirinden ayr tutulmas biimindeki klsik tanmn da vurgulamaktadr. Kararn gerekesinde, 1587 sayl Yasann 43. maddesindeki "dinini" szcnn Anayasa'ya aykrl ileri srlrken 19. maddesinin ikinci fkrasndan sz edilmektedir. Bu aykrln maddedeki (Kimse, ibadete, dini ayin ve trenlere katlmaya, din inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamaz...) kuralna dayand da aklanmaktadr. Ancak bu kural, kimsenin dini inan ve kanaatlerini aklamasna engel deildir. Anayasa'nn izin vermedii husus zorlamadr. Bu tibarla konuya (zorlama) esi asndan bakmak gerekmektedir. Sz konusu 43. madde zorlayc nitelikte hi bir hkm iermemektedir. Nfusa kaydolunurken kiinin, Anayasa'nn kastettii anlamda din inan ve kanaatlerini de deil, sadece dininin ne olduunu aklamasna yol aabilecek bir durum yaratmaktadr ki, bu kuraln zorlayc bir nitelii ve zorlama ile ilikisi yoktur. Bu nedenlerle 43. maddede dinini szcnn bulunmas, Anayasa'nn 2. ve 19. maddelerine aykr grlmemitir. 2 - Anayasa'nn 12. maddesi ynnden inceleme : Anayasa'nn 12. maddesi, dil, rk, cinsiyet, siyas dnce, felsef inan, din ve mezhep ayrm gzetilmeksizin herkesin kanun nnde eit tutulaca ilkesini koymutur. 1587 sayl Yasa ise, her Trk'n, ikmetgh edindii yerin nfus memurluuna nfus czdan, alrken veya deiiklikler meydana geldii zaman ahs hal durumlarn, bu arada dinini de yazdrmasn ngrmtr. Bu hkmn, ayrlk ve ayrcalk gzetilmeden her Trk'e uygulanmas

38

szkonusu olduuna gre, Anayasamzn 12. maddesinde yeralan eitlik ilkesini zedeledii dnlemez. 3 - Anayasa'nn 20. maddesi ynnden inceleme : Anayasamz, vicdan ve din zgrln 19. maddede, dnce ve kan zgrln ise 20. maddede birbirlerinden ayr olarak dzenlemitir. Anayasamzn birbiri ile yakn ilikileri olan bu kavramlar ayr ayr dzenlemesinin bir anlam olmaldr. Gerekten, 20. maddedeki dnce zgrlnn, 19. maddede belirtilmi olanlar dndaki zgrlklere ynelik bir anlam tad kukusuzdur, Bu bakmdan, Nfus Yasasnn 43. maddesinde yer alan itiraz konusu kuraln Anayasa'nn 20. maddesindeki dnce hrriyetine aykrlndan sz edilemez. B - Nfus Yasasnn 46. maddesinin snrlama karar uyarnca incelenmesi: Yukarda belirlenen sonu karsnda, yurttan kiisel halinin ve onun bir esi olan dininin nfus kaytlarna doru ve dzenli olarak yazlmasnda ve yanllklarn hkim karar ile dzeltilmesinde kamu yarar olduundan sz edilen hkmn Anayasa'ya aykr bir yn yoktur. Bu nedenlerle bavurmann reddine karar verilmelidir. VI- Sonu: 1 - 5/5/1972 gnl, 1587 sayl "Nfus Kanunu" nun 43. maddesinin birinci fkrasnda yer alan ve ilk inceleme karar uyarnca snrlanarak esas incelenen "dinini" biimindeki hkmn, Anayasa'ya aykr olmadna ve itirazn reddine karoylaryla ve oyokluuyla, 2 - Yukarda belirlenen sonu karsnda, ayn Yasann 46. maddesinin birinci fkrasndaki "... dier kayt dzeltme davalar" biimindeki hkmn, snrlama erevesinde Anayasa'ya aykr olmadna ve itirazn reddine oybirliiyle, 27/11/1979 gnnde karar verildi. Karoy Yazs 5/5/1972 gnl, 1587 sayl "Nfus Kanunu" nun 4. maddesinde, her Trkn Trkiye'de ikametghnn veya sonradan ikametgh edindii yerin nfus memurluuna kendisini yazdrmak ve bir nfus czdan almak zorunda bulunduu ve reit olmayanlarn nfus olaylarn yazdrp nfus czdanlarn almakla veli ve vasilerinin devli olduklar hkm altna alnmtr. 5. maddede de bildirimin biimi belirtilmektedir. Ayn yasann 43. maddesinde ise, aile ktklerinin neleri ierecei gsterilmekte, bunlar arasnda aile bireylerinin "dini" de yer almaktadr. Bu madde ile belirlenen ieriin zorunlu nitelikte olduu, sz geen yasann 48. maddesinde geen "... bu kanunun 43 nc maddesi gereince nfus ktklerine yazlmas gerektii halde..." szcklerinden aka anlald gibi, ayn

39

yasann "Ceza Hkmleri" blmnde yer alan 52. maddesinde, "... bu kanuna gre ahs hal olaylarn nfus memurluuna bildirmek ... zorunda bulunan vatandalarla bunu bildirmekle devli olanlardan bu devlerini kanun sre iinde yapmayanlardan..." on liradan elli liraya kadar hafif para cezas alnmasnn ngrlmesi de, "zorunluk" durumunun varlnda kukuya yer brakmamaktadr. Her yasa buyruunun, yaptrma gerek brakmadan yerine getirilmesi, yasalara saygnn doal koulu sayldna gre, yaptrmn hafiflii ya da arl, zorunluk durumunun varl konusunda farkl yoruma gidilmesine neden olamaz. Bu bakmdan, nfus ktnde ve nfus czdanlarnda yer almas gerekli olan "din" hanesinin doldurulabilmesi iin her vatandan "dininin" kendisi ya da veli yahut vasisi tarafndan aklanmasnda yasal zorunluk bulunduunda kuku yoktur. Oysa Anayasa'nn vicdan ve din zgrln dzenleyen 19. maddesinin nc fkrasnda, kimsenin dinsel inan ve kanlarn aklamaya zorlanamayaca kesin biimde hkme balanmaktadr. Bu hkmn yasa koyucuya ynelik anlam, kiilerin dinsel inan ve kanlarn aklamalarn zorunlu tutan bir yasa buyruunun vicdan ve din zgrl ile badamayacadr. Anayasa'nn Cumhuriyet'in niteliklerini belirleyen 2. maddesindeki "liklik" ilkesinden kaynaklanan bu zgrln, Anayasa'nn 11. maddesine dayanarak snrlanmas da olanakszdr. nk, hangi nedenle olursa olsun ve hangi dzeyde kalrsa kalsn, vatandan dinsel inan ve kansn aklamaya zorlanmas, Cumhuriyet'in temel niteliklerinden biri olan likliin zedelenmesinden baka bir anlama gelemez. Btn bu nedenlerle, Nfus Yasasnn 43. maddesinde yer alan "dinini" deyiminin Anayasa'ya aykr olduu ve iptali gerektii dncesi ile ounluk grne katlamyoruz. Karoy Yazs Oyokluunu toplayan, karar durumuna gelen gre karym. Azlkta kalan br yelerin aklanan karoy yazlarndaki gre katlmakla birlikte kiisel kanm aadaki karoy gerekemle belirtiyorum : 1 - Yasalarn Anayasa'mza uygun olup olmadn saptayp sonucunu olumlu ya da olumsuz bir kararla belli etmek grevini yklenen Mahkememiz, haklarn ve zgrlklerin varl, hukuksal yaps, snrlar, koula balanmas konularnda "ze dokunmamak" lsn byk bir zenle aryacak, Anayasa'mzn 11. maddesinin getirdii zel durumlar bile ancak bu lyle gzetecektir. Anayasa'mza kaynaklk yapt kuku ve tartma gtrmeyecek aklkta olan ATATRK DEVRMLER (Anayasa Balang Blm prgf. 4, Mad l, Mad 2, Mad 3, Mad 9, Mad. 153) stn hukuk kurallar dzeyinde ulusal bir lttr, anayasal denetimin dayanaklarndandr. Trkiye Cumhuriyeti'nin temelini oluturan nedenleri yadsmak ve savsaklamak olanakszdr. Bunun, yargnn tmyle dnda ve stnde kalaca "politika" ile bir ilgisi yoktur. Bu, Trkiye

40

Cumhuriyeti kutsal olgusunun vnlp kvan duyulacak tarihsel bir gereidir. ATATRK DEVRMLER'ne ters den kurallarn hukuksal aykrl aktr. 2 - Denetimi yaplan 1587 sayl Nfus Kanunu'nun 43/1. maddesinde yeralan "...dinini..." biimindeki hkm, Anayasamzn zne, amacna, anlamna aykrdr. Nfus Yasas'nn sz edilen maddesi, Trk yurttana diniyle ilgili bilgiler yazdrmak zorunluluunu getirmektedir (Mad. 43 ve sonras, zellikle mad. 52). "Aile ktkleri"nin tayaca ngrlen aklklar iinde "din" tmyle kiiye zg, ok zel bir bilgidir. Din, Tanr ile kii arasnda anlam tayan, bakalarnca ancak istekle aklanma durumlarnda bilinecek, gerekleri yerine getirilirken saptanacak bir duygu - dnce bileiidir. nancn ve balln Tanrya ynelik biimidir. Din duygusu, kiiseldir. Kiinin kalbinde ve kafasnda korunup beslenen bu duygunun her tr zorlama ve smrden uzak tutulmas gerekir. ok saygn bir duygu olan, bir kiinin yapsna katkda bulunan din, ara deil, toplumu glendiren donanm ve ktr. Bunun Devletle ilgili yan yoktur. Devletimiz iin yeterli ve gerekli ba, Anayasamzn 54/1. maddesinin tanmlad gibi "Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan herkes Trktr." ilikisidir. Yurttalk bann dnda, iinin alt ve st soyunu belli edecek aklklarn dnda, herkesin saygyla karlamas gereken, herkese kapal ancak Tanrya ak ulan "din" in belli edilmesi istenemez. Dinli olup olmamak, istedii dini semek herkesin zgrl iindedir. Kiilerin bu zel duygularnn yazlmasnn, buna ilikin bilgisinin Devlete sorulup istenmesinin, aranp yazlmasnn hibir yarar da yoktur. Yurttalar, deiik dinlerde olsalar da devlet hepsine kar ayn yaknlktadr. Bunu arayan, "din" akln bildirmeyene yaptrm uygulamay ngren yasa kuralnn (Nfus Yasas mad. 52) anayasal dayana yoktur. Tersine, Anayasa'mza aykr bir tutum ve ilem gerektiren yasa kural Anayasa'ya aykrdr. Anayasa'mzn ze ilikin dokunulmazl belirten 11. maddesi yannda 12. maddesi "din ve mezhep ayrm gzetilmiyeceini" bildirmekle yalnz yasa nnde, uygulama alannda, yarg katnda ayrm yaplamyacan deil, hibir zaman ve hibir yerde din ve mezhep ayrmna, baklamyacan, bunun kiiyle ilgili bir nitelik olarak, bir resm ba olarak ele alnamyacan amalamtr. Bunu resm organlar sormamal, ilemlerinde etken olarak almamaldr. Sorup yazmakla bilgi alnm olunmaz, ayrmn varl somutlatrlr. Aile ktnde din blm akl ancak isteme bal tutulabilir. okluk grnn benimsedii "davet-ar" durumu yoktur. Kiinin istencine (iradesine) bal bir grnmden tede, yaptrm belli edilen bir zorlama vardr. Bu durumuyla kural, Anayasamzn 8/1. maddesinin kesin buyruu karsnda yasal nitelik tayamaz. Anayasamzn Balang Blm'ne, M., 12. ve 54. maddelerine aykrlk aktr. 3 - Anayasamz "demokratik hukuk devletini btn hukuk ve sosyal temelleriyle kurmak iin... (balang blm prgf. 5) Trk Ulusu'nun hukuksal izlencesini (programn) ulusal ama olarak aklamtr. Demokratik hukuk devleti, teokratik din devletinin kartdr. Eski bir kurum, yan siyasal, yar dinsel bir yaps bulunan teokratik devlet, gnmzde "ad, ilkel siyasal dayanaktan, ulusal amatan yoksun belirsiz glerin szde rgt" olarak nitelenmekte, tarihin karanlklarnda kalm tablolar olarak anmsanmaktadr. Byk Trk Devriminin aydnlatt, modern aa giden uygarlk yolu, din devletini gmn, "mmet" ten "ulus"a geiin tarihsel antlaryla doludur.

41

Rnesansla balayan ulusallk dine yabanc, din ulusalla uzaktr. Toplumun bellei uluslarn zgemi kitabesi saylan, bir yklmaz okul olan tarih, demokratik hukuk devletini liklik yanyla geerli ve gerek bulmaktadr. Trk Devletinin temeli olan liklik, ulus kavramnn da temel esidir. Liklik, dine saygdan uzak kalm, dinsel smry semi, modern Trkiye'miz ve Atatrk'n karsnda olmu kimilerinin kt niyetli, zel amala grp gsterdii, sulayp karalad gibi, bilgisizlikle sanlaca "din dmanl", "dinsizlik" ya da "dine kar olu" deil, dine saygdan kaynaklanan, dini kii zgrlnn erginliine brakan bir tutum ve davran biimidir. Dinin siyasal alan dnda kalmasn amalayan devlet anlaydr. Din devlete karamyaca gibi devlet de dine karamaz. Devlet, inan zgrln engellemez, anayasal yasal snrlamalar dnda, hak olarak kullanlmasn gvence altna alr, korur. Devlet, dinin serbest - zgr benimsenmesini, gereklerinin yerine getirilmesini salyacak ortam kurar. Bu, ulusu oluturan her bireyin dini iin byle olmak gerekir. Devlet olmann bir gerei de budur. Liklik, ulus - lke ilerinin din etkisi dnda kotarlp yrtlmesi, sorunlarn dinsel kurallarla deil, uygarlk kurallaryla, bilim kurallaryla zmlenmesidir. Dinin zel ve stn yerini deitirip gelimeleri nlemeye abalamak, dini politikaya, politikay dine sokmakla dinli olunamaz. Temiz gnllerin, ar dncelerin politik abalara konu edinilip Tanrsyla inanan arasna girilmesi liklie aykrdr. Bu aykrlk ak - kapal, dorudan - dolayl nasl olursa olsun Anayasamza aykrl oluturur. Devlet siyasal bir kurum olduu iin, lik bir kurumdur. zgdde (vicdanda) yuva kuran din ise, yaptrmn inandan alan soyut bir kurum, en doyurucu, en etken, en gl varsaymdr. Siyasallkla ilgisi yoktur. Liklik, din basksn, din etkenini kaldrr, zgr inan, zgr dncenin kayna olan liklik "dinden ayr", "din d" kalmaktr. Dinsiz olmak, dine kar olmak deildir. Kimse bakas gibi inanmak zorunda da deildir. Basky slm Dini de kabul etmez. Dinin resm, politik, hukuksal, ekonomik oluumlara etken olmamas, yasal kural olmamas gzetilecektir. eriat zleminin kesin yasaklar iinde bulunduu, liklik ilkesinin bylece de korunduu, 648 sayl Siyasal Partiler Yasas'yla ve Anayasamzn 153. maddesinde saylan devrim yasalaryla da vurgulanmtr. Akl egemen, din etken olmaldr. Trkiye Cumhuriyeti'nin nceki anayasalarnn gelimeleri gzetilip anmsanrsa likliin temel nitelik olmasnn gerei ve anlam daha iyi anlalr. Devleti dinin denetimine brakan, dinsel konuda Devletin snrl denetimini kaldrp Devlete gereksiz ykler getiren kurallar (rgtler, kurslar, kadrolar, aylklarla ilgili) gerek liklikle nasl badamazsa, kiiye dinini sormak, kiinin dinini resmen renmek, Devlet kaytlarna geirmek de liklikle badamaz. slm inan dnyasnn yasas olan yce Kur'an'n yeri ayrdr, yasalarn yeri ayrdr. Lik yaam bir btndr. Kimi alanda buna uymak, kimi alanda uymamak elikisi yasalarda yeralamaz. Liklie aykr istem ve ilem, lik devlet ilkesine ters den Nfus Yasas'nn 43. maddesi bylece de Anayasamzn 1., 2. ve 3, maddelerine de aykrdr. 4 - Anayasamzn 19. maddesinin gvence altna ald "vicdan ve din inan ve kanaat hrriyeti" bu alanlarda her tr "zor"u iter. Szn ettiim maddenin 3. fkras "din inan ve kanaatleri aklamaya zorlanamaz" hkmn tar. Fkrann ikinci tmcesi de kimsenin dinsel inan ve kanlarndan dolay knanamyacan ngrr. Nfus Yasas'nn 43. maddesindeki "dinini" szc, kte yazlmas iin sormak, aklanmasn istemektir. Yaptrm da zorlamay

42

gsterir. Sonucu knamay dourabilir, siyasal kkenli toplumsal saldrlara neden yaplabilir. Bu ynyle de Anayasamzn 19. maddesine aykrdr. 5 - Yurtta, hangi dinde olursa olsun, itenlikle inancna karlmamal, inanlar konusunda zorlanmamal, knanmamaldr. Tanrya yakarmas, din gereklerine uymas (kamusal nedenlerle ve Anayasaya uygun yasalarla dinsel eylemlerin snrlanmas dnda) kimseyi ilgilendirmemelidir. Yoksa, "vicdan ve din inan ve kanaat hrriyeti" szde kalr. Korkusuz, ekinmesiz biimde, kendi dnyasnn bir paras olan, zel yaam kapsamnda kalan diniyle istedii gibi uramaldr. nsan Haklar Evrensel Bildirgesi de bu grleri perinleyen aklklar tamaktadr (mad. 2, 16, zellikle 18). Tapnmak zgrl, Devletin gl kanatlar altndadr. zgrl ktye kullanarak sakncal davranlara, kamuya, topluma, bireylere zarar verecek saldr trlerine gemeye hem Anayasamz (mad. 11/3) hem de nsan Haklar Evrensel Bildirgesi olur vermez (mad. 30). Din konusundaki inan ve tapnma zgrl, anayasal snrlarn taamyaca gibi Devlet, gerek ve tzel kiiler bu zgrl sayg ile korurlar. ze dokunan snrlama, kuku ve ekinme yaratan daraltma ve elatmalar zgrlklerden dn vermek olur. Anayasa'mzdan yasa yoluyla bile dn verilemez. zgrlkler en yce deer, en kutsal haklardandr. almann, emein, yaamann, savunmann anayasal saygnla kavumu biimi olan zgrlkler, demokrasiyi demokrasi klan elerin banda gelir. "zgrlkleri ktye kullanmak zgrl" olmad gibi derecelendirmek hakk da yoktur. Anayasa dnda daraltma, durdurma hakk kimseye tannmamtr. Herkes kendi vicdannn sorumlusudur. Devlet bunun defterini tutamaz. Kii, kendiyle ve Tanrsyla babaa bu sorumluluunun bilincini tar. Kimse bakasnn bu konuda "elisi" ya da "grevlisi" deildir. Dinsel grnml olumsuz abalarn ykc etkilerinden Devleti korumak, dini de d etkilerden korumak kurallara balanmtr. Bu nlemler hem dine saygdan, hem dine verilen deerden hem de tarihsel derslerden ileri gelmitir (Anayasamz, 648 Sayl Yasa, Ceza Yasas, 6187 Sayl Yasa). Her trdeki ykcla kar olan Anayasa'mz, zgrlklerin yklmasna ncelikle kardr. Ktye kullanarak ya da daraltarak olmas ayrlk gstermez. Nfus Saym'nda, baka yazmlarda ve kaytlarda "din" akln aramak din - vicdan - kanaat zgrlne dokunmak anlamndadr. Din, her yurttan en doal hakkdr. Yasallaarak uygarlamtr. Her yurttan gvencesi olan Anayasa dinle ilgili kurallaryla her dini benimseyen yurttaa bu konuda gvence getirmitir. Dengelenmi zgrlkler dzeni olan demokrasi, bu konudaki hogr ve anlayla cumhuriyetin niteliklerini oluturan ilkelerde yansmaktadr. Aykr tutum cumhuriyete ve demokrasiye uygun dmez. zgrlkler baboluk deil, disiplinli haklardr. Toplumsal amac demokratiktik niteliini oluturur. Bu ynyle Cumhuriyetimizin niteliini dokuyan ilkeler iindedir. Bunlar zayflatp gsz klmak, gereksiz geniletmek, gereksiz daraltmak Cumhuriyete aykr gidi olur. Din konusu, uygar, ada, bilimsel dzenlemelerle kendine zg yerinde tutulup Devlete satamas nlenir. Bunu aan aba Anayasa'ya aykrdr. Trk yurttal bilinci Devlet iin en temel deerdir. En zorunlu badr. Bu bilin ve bu ba, din aklna gerek bulamayan bir uygar, hukuksal niteliktir. Korumak ve yceltmekle grevli 43

olduumuz Trkiye Cumhuriyeti'nin lik nitelii Devletimizin ilgili eylem ve ileminde yansmaldr. Temel ilke olan bu nitelie aykr durumlarn Anayasa'mza uygunluu savunulamaz. "Ne Mutlu Trk'm" diyebilen herkes, Trkiye Cumhuriyeti'nin uyruudur, Trk Devleti'nin vatandadr. Mahkemelerde and iilirken din belirtmesi yaplmamaktadr. 1587 sayl Nfus Yasas 43. maddesinin 1. fkras "...dinini..." szcyle, yurttalk bandan baka, zel ve tmyle kiiye zg durumu, zorunlu duruma getirdiinden liklik kavramna, lik devlet ilkesi yoluyla cumhuriyetin niteliklerine, zgrlk olgusuna ters dtnden Anayasa'mza aykrdr. Bu nedenlerle karoy kullanyorum.

44

KAYIT DZELTME

Anayasa Mahkemesi Karar Esas Says Karar Says Karar Gn tiraz Yoluna Bavuran : 1997/4 : 1998/15 : 12.5.1998 : Dantay Onuncu Dairesi

tirazn Konusu : 5434 sayl Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Yasasnn 105. maddesinin nc fkrasndaki Ancak, doum tarihlerinde, itirakiler iin 18 yan doldurulmasndan sonra, ... yaplan dzeltmeler, nazara alnmaz kuralnn Anayasann 10. ve 138. maddelerine aykrl savyla iptali istemidir. I-Olay Emeklilik ilemleri srasnda 8.9.1933 olarak dzelttirdii doum tarihinin esas alnmas iin yaplan bavurunun reddine ilikin iptali ilemin iptali istemiyle alan dava sonunda verilen kararn temyiz aamasnda, davacnn, Anayasaya aykrlk savn ciddi bulan Dantay 10. Dairesi, 5434 sayl Yasann 105. maddesinin nc fkrasndaki Ancak, doum tarihlerinde, itirakiler iin 18 yan doldurulmasndan sonra,... yaplan dzeltmeler, nazara alnmaz kuralnn iptali iin bavurmutur. II-tirazn Gerekesi Bavuru kararnn gerekesi yledir: Ankara 14. Asliye Hukuk Mahkemesinin 22.2.1995 tarih ve E: 1994/1095, K:1995/150 sayl kararyla doum tarihi 8.9.1933 olarak tashih edilen davac, 3.10.1995 tarihli dilekeyle; emeklilik ilemlerinde dzeltilen yeni doum tarihinin esas alnmasn istemi; T.C. Emekli Sand Genel Mdrl 3.11.1995 tarih ve 17.02.03 sayl ilemiyle, 5434 sayl T.C. Emekli Sand Kanunu'nun 105. maddesinin 18 yandan sonra yaptrlan ya tashihlerine itibar edilemeyecei hkmn amir bulunduu gerekesiyle istemini reddetmitir. 5434 sayl Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanunu'nun 105. maddesinin 3. fkrasnda Ancak, doum tarihlerinde, itirakiler iin 18 yan doldurulmasndan sonra, ... yaplan dzeltmeler nazara alnmaz hkm yer almaktadr.

45

Kurulumuzca, uyumazln kaynakland Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanununun 105. maddesinin 3. fkrasnda doum tarihlerinde 18 yan doldurulmasndan sonra yaplan dzeltmelerin dikkate alnmayacan ngren hkmnn Anayasaya aykrl bakmndan incelenmesi, davacnn bu yndeki savlar da dikkate alnarak gerekli grlmtr. Anayasa Mahkemesinin pek ok kararnda tanmland gibi, hukuk devleti; insan haklarna sayg gsteren, bu haklar koruyucu adil bir hukuk dzeni kuran, bunu srdrmeye kendisini ykml sayan, btnyle hukuka uyan devlet demektir. Hukuk devleti niteliini kazanmann vazgeilmez koullarndan birisi mahkeme kararlarna uyulma zorunluluudur. Anayasann 138. maddesi; yasama ve yrtme organlar ile idarenin, mahkeme kararlarna uymak zorunda olduunu, bu organlar ve idarenin, mahkeme kararlarn hi bir surette deitiremeyeceini ve bunlarn yerine getirilmesini geciktiremeyeceini ngrmtr. te yandan hukuk devleti niteliini kazanmann vazgeilmez koullarndan bir dieri ise yasalar nnde herkesin eitliidir. Anayasann l0. Maddesinde yer alan eitlik ilkesi Anayasa Mahkemesi kararyla aklanmtr. Bu kararlarda belirtildii zere, eylemli deil, hukuksal eitlii ngren eitlik ilkesi, hukuksal durumlar ayn olan kiiler arasnda hakl bir nedene dayanlmadan ayrm yaplamayaca esasn iermektedir. Bylece eitlik ilkesine yer veren Anayasa hkm hukuki adan kiisel nitelikleri ve durumlar zde olanlara deiik uygulama yaplmasn, yasa nnde ayrm yasaklamaktadr. Yukarda belirtilen 5434 sayl Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanunu'nun 105. maddesinin 3. fkras, mahkeme kararyla yaplan ya tashihlerinde T.C. Emekli Sand Genel Mdrlne yarg kararlarn yerine getirme konusunda seimlik bir hak tanmaktadr. Bir baka ifadeyle 18 ya ncesi yaplan ya tashihlerine ilikin yarg karar kabul edilirken, 18 ya sonras yaplan ya tashihine ilikin yarg kararnn gerei yerine getirilmemektedir. Sz konusu yasal dzenlemede olduu gibi yasama organ, yasama grevini yerine getirirken yarg organlarnca verilen kararlarn yerine getirilmesi konusunda idareye takdir hakk verecek yasal dzenlemeler yapmamaldr. Belirtilen durumlar Anayasann 138. maddesinde ifade edilen yarg kararlarna uyulma zorunluluu ile badamamaktadr. Dier yandan 18 ya ncesi yaplan ya tashihlerine ilikin yarg kararnn gereinin yerine getirilip 18 yan dolumundan sonra yaplan ya tashihine ilikin yarg kararnn gereinin yerine getirilmemesi, hukuksal durumlar ayn olan kiiler arasnda hakl bir nedene dayanlmadan ayrm yaplmasna yol atndan eitlik ilkesiyle badamamakta ve hukuk devleti ilkesine aykr dmektedir. Aklanan nedenlerle, 5434 sayl Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanunu'nun 105. maddesi 3. fkrasndaki Ancak, doum tarihlerinde, itirakiler iin 18 yan doldurulmasndan sonra, ... yaplan dzeltmeler, nazara alnmaz. hkmnn Anayasann 10 ve 138. maddelerine

46

aykr olduu kansna varldndan, anlan yasa hkmnn iptali istemiyle Anayasa mahkemesine bavurulmasna ve Anayasa mahkemesinin bu konuda verecei karara kadar dosyann bekletilmesine... karar verildi. III-Yasa Metinleri A-tiraz Konusu Yasa Kural 08.06.1949 tarihli 5434 sayl Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanununun iptali istenilen kural da ieren 105. maddesi yledir : Madde 105- Bu kanunun itirakilere ait eitli hkmlerinin tatbikinde; emeklilik hakk tannan bir vazifeye ilk defa tyin srasnda kurumlara gsterilen nfus hviyet czdanlarnda yazl doum tarihleri, eer 18 yan tamamladktan sonra ya dzeltilmesi yaplm ise 18 yann doldurulmas tarihindeki doum tarihleri, dul ve yetimler hakkndaki hkmlerinin uygulanmasnda da, dul ve yetim aylklarna veya (Toptan deme)ye hak kazanld tarihlerde bunlarn kaytl bulunduklar nfus idarelerindeki doum tarihleri esas tutulur. Nfus hviyet czdanlarndaki doum tarihleri ile nfus kaytlarndaki doum tarihleri arasnda fark varsa, nfus kaytlarndaki tarih ve birden fazla nfus kayd bulunanlarn bu kaytlar arasnda fark varsa, tarihi eski olan kayt; sonraki kayt idare veya kaza mercilerinden verilmi bir karar ile yaplm veya dzeltilmi ise kararlar nfus kaytlarna henz geirilmemi olsa bile itirakiler iin bu karar 18 yan doldurulmasndan evvel alnm olmak artyla bu kayt esas olur. Ancak, doum tarihlerinde, itirakiler iin 18 yan doldurulmasndan sonra, dul ve yetimler iin de ayla veya toptan demeye istihkak tarihlerinden geriye doru bir yl iinde yaplan dzeltmeler, nazara alnmaz. Doum tarihlerinde ay gsterilmemi ise, o yln Temmuz aynn birinci gn, ay yazl gn gsterilmemi ise, o ayn birinci gn, doum gn saylr. B- Dayanlan Anayasa Kurallar tiraz bavurusunda dayanlan Anayasa kurallar unlardr: 1- MADDE 10.- Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyas dnce, felsef inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz. Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemlerinde kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadrlar. 2- MADDE 138.- Hkimler, grevlerinde bamszdrlar; Anayasaya, kanuna ve hukuka uygun olarak vicdan kanaatlerine gre hkm verirler.

47

Hibir organ, makam, merci veya kii, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere ve hkimlere emir ve talimat veremez; genelge gnderemez; tavsiye ve telkinde bulunamaz. Grlmekte olan bir dava hakknda Yasama Meclisinde yarg yetkisinin kullanlmas ile ilgili soru sorulamaz, grme yaplamaz veya herhangi bir beyanda bulunulamaz. Yasama ve yrtme organlar ile idare, mahkeme kararlarna uymak zorundadr; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarn hibir suretle deitiremez ve bunlarn yerine getirilmesini geciktiremez. IV- lk nceleme Anayasa Mahkemesi tznn 8. maddesi uyarnca, 21.1.1997 gnnde yaplan ilk inceleme toplantsnda, dosyada eksiklik bulunmadndan iin esasnn incelenmesine oybirliiyle karar verilmitir. V- Esasn ncelenmesi in esasna ilikin rapor, bavuru kararyla ekleri, iptali istenilen yasa kural ile dayanlan Anayasa kurallar, bunlarn gerekeleri ve teki yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gerei grlp dnld: Bavuru kararnda zetle, 18 ya ncesi yaplan ya dzeltmelerine ilikin yarg kararlarnn yerine getirilmesine karlk, bu yatan sonraki dzeltmelere ilikin yarg kararlarnn gz nnde bulundurulmayacana ilikin kuraln, Anayasann 10. ve 138. maddelerine aykrlk oluturduu ileri srlmtr. Anayasann 138. maddesinde, hkimlerin grevlerinde bamsz olduklar, Anayasaya yasalara ve hukuka uygun olarak vicdan kanaatlerine gre hkm verecekleri, yarg yetkisinin kullanlmasnda mahkemelere emir ve talimat verilemeyecei, grlmekte olan dava hakknda yasama meclisinde soru sorulamayaca, yasama ve yrtme organlar ile idarenin mahkeme kararlarna uymak zorunda olduklar belirtilmektedir. Emeklilik stats memurluk statsne dayandndan her iki stat arasnda organik bir ba bulunmaktadr. Bu nedenle, yasa koyucu, 105. maddeyi dzenlerken emeklilik hakk tannan bir greve ilk defa atanma srasnda nfus hviyet czdanlarnda yazl doum tarihini, eer 18 yan tamamlanmasndan sonra ya dzeltilmesi yaplmsa, 18 yan doldurulmas tarihindeki doum tarihinin esas alnacan ngrmtr. Devletin, personel politikasn belirlemede byk nemi olan emeklilik dzenini, bilimsel verilere gre belirlemesi ve buna gre gerekli yasal dzenlemeleri yapmas doaldr. Devletin bilimsel verilere dayanarak kurduu bu dzenin korunmasnda kamu yarar bulunduu kukusuzdur. nk kamu dzeni nesnel ve srekli kurallarla salam ve salkl temellere oturtulabilir.

48

tiraz konusu kuraln yaplacak ya dzeltmelerinin yalnzca emeklilik hakk ynnden gz nnde tutulmamasn ngrmesinin emeklilik dzeninin kimi aksaklklara yol amadan srdrlmesi amacna ynelik olduu kukusuzdur. Burada yarg karar hukuksal bir gerek olarak deerini ve geerliliini korumakta ancak, bu karara emeklilik ynnden sonu balanmamaktadr. Bu nedenle, itiraz konusu dzenleme, Anayasann 138. maddesine aykr grlmemitir. Anayasann 10. maddesinde ngrlen yasa nnde eitlik, herkesin her ynden ayn kurallara bal tutulmas anlamna gelmez. Yasalarn uygulanmasnda dil, rk, renk, siyas dnce, felsef inan, din ve mezhep ayrl gzetilmesi ve bu nedenlerle eitsizlie yol almas Anayasa katnda geerli grlemez. Bu mutlak yasak, birbirinin ayn durumda olanlara ayr kurallarn uygulanmasn ve ayrcalkl kii ve topluluklarn yaratlmasn engellemektedir. Kimi yurttalarn hakl bir nedene dayanarak deiik kurallara bal tutulmalar eitlik ilkesine aykrlk oluturmaz. Durum ve konumlarndaki zellikler, kimi kiiler ya da topluluklar iin deiikliin dourduu zorunluluklar, kamu yarar ya da baka hakl nedenlere dayanarak yasalarla farkl uygulamalar getirilmesi durumunda eitlik ilkesinin zedelendiinden sz edilemez. tiraz konusu kuralla Emekli Sand itirakilerinin, 18 yan doldurulmasndan sonra doum tarihlerinde yaplan dzeltmelerin, emeklilik ileminde gz nnde tutulamayaca ngrlmektedir. 18 yandan nce ya dzeltmesi yaptran itirakilerle bu yatan sonra dzeltme yaptranlar ayn hukuksal durumda deildirler. tiraz konusu kuralla 18 yan doldurduktan sonra dzeltme yaptranlar arasnda herhangi bir ayrma yol almamtr. Bu nedenle, itiraz konusu kural, Anayasann 10. maddesine aykr deildir. ptal isteminin reddi gerekir. VI-Sonu 8.6.1949 gnl, 5434 sayl Trkiye Cumhuriyeti Emekli Sand Kanununun 105. maddesinin nc fkrasnda yer alan Ancak, doum tarihlerinde, itirakiler iin 18 yan doldurulmasndan sonra, ... yaplan dzeltmeler, nazara alnmaz kuralnn, Anayasaya aykr olmadna ve itirazn REDDNE, kar oylar ve OYOKLUUYLA, 12.5.1998 gnnde karar verildi. Karoy Yazs Grlmekte olan bir dava srasnda Dantay 10. Dairesi, 5434 sayl Yasann 105. maddesinin nc fkrasndaki, Ancak, doum tarihlerinde, itirakiler iin 18 yan doldurulmasndan sonra ... yaplan dzeltmeler nazara alnmaz kuralnn Anayasann 10. ve 138. maddelerine aykrl savn cidd bularak iptali iin bavurmutur.

49

Anayasann 10. maddesi, kanun nnde eitlik ilkesini dzenlerken, 138. maddesinin son fkras ilede, Yasama ve yrtme organlar ile idare, mahkeme kararlarna uymak zorundadr; bu organlar ve idare, mahkeme kararlarn hibir suretle deitiremez ve bunlarn yerine getirilmesini geciktiremez kural getirilmitir. Mahkemeler, gerei ortaya karmak ve adaleti salamakla grevli organlardr. Her eyde olduu gibi, kiinin doum kaydnda da bir yanllk varsa bunun dzeltilecei yer bamsz mahkemelerdir. Mahkemelerce verilmi ve usulne uygun olarak kesinlemi bir karar hibir organ yok sayamaz ve uygulamadan kanamaz. Bu nedenlerle, itiraz konusu kuralla ya tashihleriyle ilgili kesinlemi mahkeme kararlarnn bir kesimini geerli, bir ksmn geersiz saymak hem Anayasann 10. maddesindeki eitlik ilkesine, hem de 138. maddesinin son fkrasna aka aykrlk oluturmutur. Aklanan nedenlerle, itirazn konusu kuraln iptali gerektii sonucuna vardmzdan, aksine oluan ounluk kararna karyz.

Anayasa Mahkemesi Karar Resmi Gazete tarih/say Esas Says Karar Says Karar Gn stemde Bulunan Mahkeme : Ardahan Asliye Hukuk Mahkemesi. :6.8.1971/13918 : 1970/37 : 1971/29 : 9/3/1971

stemin konusu : 14/8/1330 gnl Sicilli Nfus Kanununun 4/5/ 1331 gnl Kanunla deiik 11. maddesindeki kiilerin dva ama sresini alt ayla snrlayan hkmn iptali isteminden ibarettir. I-Olay : Davac vekilince Ardahan Asliye Hukuk Mahkemesine alan dvada, mvekkilinin gerek doum tarihi 1316 olduu halde, nfus kaytlarna yanllkla 1317 olarak yazldndan, 1317 doum kaydnn 1316 olarak dzeltilmesi istenmi ve dva almasn snrlayan hkmn Anayasann 12. ve 31. maddelerine aykr olduu ileri srlmtr.

50

Dvaya bakan mahkeme Anayasa'ya aykrlk iddiasn ciddi grerek, Anayasa Mahkemesine bavurulmasna ve durumann geri braklmasna karar vermitir. Anayasaya aykrlk gerekeleri,: a) Davac vekilinin gerekesi zeti : "Anayasann 12. maddesi kanun nnde herkesin eit olduu ilke sine gre dzenlenmitir. Oysa Sicilli Nfus Kanununun 11. maddesinde yazl zamanam genel nfus saym yoluyla nfus siciline yazlanlarn, kendi ya, kayt ve isimlerini dzeltmeleri iin aacaklar dvalar hakknda ilemekte olup, baka yollarla kaydolunanlar hakknda uygulanmad gibi, savclarn aacaklar dvalar hakknda da geerli bulunmadndan, genel nfus yazm yoluyla nfusa geirilenler zararna Anayasa'nn 12. maddesinde yazl eitlik ilkesine ve 31. maddesinde yazl hak arama hrriyetine aykr dmektedir." b) Mahkemenin gerekesi zeti : Sicilli Nfus Kanununun 11. maddesine gre, genel yazm yoluyla nfusa geirilenlerin, kendi ya kayt ve isimlerinin dzeltilmesi iin aacaklar dva alt aylk zaman am sresiyle snrland halde, kayt sahibi olmayan kiilerin byle bir snrlamaya tabi olmay te yandan genel yazm d sebeplerle nfusa geirilenlerin her zaman dva aabilmeleri ve kamu adna alan dvalar iin herhangi bir srenin ngrlmemi olmas, eitlik ilkesini zedelediinden, hkm Anayasann 12. ve 31. maddelerine aykr bulunmaktadr. tiraz konusu kanun hkm: 14/8/1330 gnl Sicilli Nfus Kanununun 4/5/1331 gnl Kanunla deitirilen ve itiraz konusu hkm kapsayan 11. maddesi yledir: "Tashihi sin ve kayt ve isim dvalar, gerek kendisini ve kayt ve ismini tashih ettirmek istiyen ahsn ve gerek devairi mtealli kasnca gsterilecek lzuma binaen mddeiumumilerin mracaat zerine bidayet mahkemesi hukuk dairesinde mddeiumumi hazr olduu halde, ahs mezkr ile nfus memuru muvacehesinde alelusul muhakeme ryet ve ilma rapt olunur. Kendi sin ve kayt ve ismini tashih ettirmek istiyen ahsn bu baptaki iddias hviyet czdannn itas tarihinden alt ay mruruna kadar mesmu olup andan sonra mesmu olmaz. Hviyet czdannn itas esnasnda kaytlara nazaran on sekiz yana dahil olmam bulunanlarn hakk itiraz dahi on sekiz yana duhullerinden alt ay mruruna kadar devam eder. Tashihi sin ve kayt ve isim dvalar ikame olunacak ahitlerin badettahlif ahadetleri veya ibraz olunacak kuyut ve vesaik mnderecat ile ispat olunabilir ve her surette zahiri halin dvay mkezzip olmamas arttr. Tashihi sin ve kayt ve isim dvalarnn hini riyetinde kendini mutazarrr addedenlerin ahs salis sfatyla duhul caiz olduu gibi bu bapta sadr olacak ilmlar aleyhine gerek ehas tarafndan ve

51

gerek devairi mteallikasnn mracaat zerine Mddeiumumiler canibinden itirazlgayr dvas dahi ikame olunabilir. Tashihi sin ve kayt ve isim dvalar zerine sadr olan ilmlar kabil istinaf olmayp ancak alkadarlar veya mddeiumumiler tarafndan temyiz olunabilir ve mahkemei temyiz istida dairesinde tetkiki keyfiyet edilir. Davac vekilinin ve mahkemenin dayand Anayasa kurallar: Anayasann 12. maddesinde- "Herkes, dil, rk, cinsiyet, siyas dnce, felsef inan, din ve mezhep ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz." Anayasann 31. maddesinin birinci fkrasnda- "Herkes, meru btn vasta ve yollardan faydalanmak suretiyle yarg mercileri nnde davac ve dvl olarak, iddia ve savunma hakkna sahiptir." denilmektedir. II-lk nceleme : Anayasa Mahkemesi itznn 15. maddesi gereince yaplan 3.7.1970 gnl toplantda, dosyada eksik bulunmad anlaldndan iin esasnn incelenmesine oybirliiyle karar verilmitir. III-Esasn ncelenmesi : in esasnn incelenmesi iin belli edilen gnde, esasa ilikin rapor, mahkemenin gerekeli karar, dosyadaki katlar, Anayasa'ya aykrl ileri srlen kanun hkm, Anayasa hkmleri, bunlarla ilgili yasama belgeleri okunduktan; itiraz yoluna bavuran mahkemenin bakmakta olduu dvann niteliine gre Sicilli Nfus Kanununun deiik 11. maddesinin birinci fkrasnn ikinci ve nc cmleleri hkmlerinin ya dzeltme konusu ile snrl olarak incelenmesine oybirliiyle karar verildikten sonra gerei grlp dnld : IV-Gereke : Nfus sicil kaytlar, aksi ispat edilinceye kadar itibar edilmesi lzm gelen delil ve belgelerdendir. Kiilerin, mal, ahs, aile ve miras haklarna ilikin muamele ve tasarruflar ile, kamu haklan bakmndan her zaman bu kaytlara bavurmak ve yararlanmak durumunda bulunduklar dnlr, kamu ykmlerinin tayin ve tespitinde tek kaynak olduu gznnde tutulursa, sicil kaytlanln ne byk nem tad ortaya kar ve bakaca aklamay gerektirmez. Kiisel yararlar yannda, toplumsal ihtiyalara da cevap veren ve kamu dzeni ile ilgili bulunan, bu kaytlarn, olabildiince geree uygun olarak kurulup korunmasnda zorunluk vardr. Bu nedenlerle doan her kiinin tekilerden ayrt edilecek ekilde ad, san, doumu vesairesi ile belli sre iinde belli forml ve belgelere dayanlarak aile ktne yazlmas ve lm

52

olaylarnn da, ayn ekilde ilenerek sicilin kapatlmas kanun ve tzklerle dzenlenmi ve dzenin normal ileyiini salamak amacyla cezai meyyideler konulmutur. Dier taraftan sicil kaytlarnda yaplacak dzeltmeler iin mahkeme ilm ngrlm ve bylece itibarl, gvenilir bir nfus sicili meydana getirilmesi istenmitir. Bu kaytlarda bulunabilecek az saydaki yanllklarn dzeltilmesini zaman am veya hak drc nitelikte bir sre ile snrlamak iin hakl bir neden dnlemez. Kamu adna alacak dvalarn, kamu yarar ve dzeni ile ilgili olduu gz nnde tutulursa, bir bakma cezai nitelik tayan hak drc sre ile snrlanamayaca kendiliinden ortaya kar. nc kiilerin dva hakk ise, ne zaman doaca kestirilemeyecek zel hukuk ilikilerine dayanr ve genel hkmlere gre gerek hasm karsnda dvaya baklarak hkme balanr. Bu dvalarda Sicilli Nfus Kanununun 11. maddesi hkmlerinin uygulama yeri yoktur, iin Sicilli Nfus Kanununa gre zlecei dnlse bile, bir sre ile snrlanmas, kayt sahibinin kusurlu hareket ve kaytsz davranlarndan nc kiileri sorumlu tutmak ve dva hakknn doumundan nce ldn kabul etmek gibi bir sonuca ulatrr ki, tutarl bir gr olarak benimsenemez. Genci yazm yoluyla nfus siciline geirilenlerin dva hakkna gelince; bu yazmlarn yukarda deinilen normal yollarla yazlanlar gibi belli bir biimde uymad, dayanaklardan yoksun bir takm beyan ve tahminlere gre dzenlendii dnlrse, kaytlarn zellikle ya ynnden ou kez gerei yanstmaktan uzak bulunduu ve byle bir durumun yarataca sakncalarn ise, kmsenmeyecek kadar byk olduu grlr. Gerekten geen zaman orannda bu kaytlara ilikin trl iddia ve anlamazlklarn zmnde doru yolu bulmakta hatalara dlecei ve hi deilse sonuca ulamann ok g ve ge olaca inkr edilemez. Kaytlarn dzeltilmesi ise n planda kayt sahiplerinin bavurmasna baldr. nsanlarn ounlukla o zaman iin yarar veya zarar bulunmadka harekete gemedikleri de bir vaka olarak bilinmektedir. O halde kayt sahibini yanlln dzeltilmesine yneltmek iin hak drc bir srenin kabulnde yarar ve zorunluluk vardr. Grlyor ki kamu adna alacak dvalarla nc kiilerin veya kayt sahiplerinin aacaklar dvalarn kendilerine zg oluum koullar, amalar, hukuk dayanak ve nitelikleri vardr. Onun iindir ki birbirlerine benzemezler. te yandan genel nfus yazm yoluyla oluturulan sicil kaytlar ou kez doumdan uzak zamanlarda belgelerden yoksun olarak, beyan ve tahminine dayanlmak suretiyle meydana getirilmektedir. Oysa Anayasa'nn 12. maddesinde yazl eitlik ilkesi, ayn koullar iinde olan ve ayn nitelikte bulunan durumlarn yasalar bakmndan ayn ileme tabi tutulmasn gerektirir. Baka bir deyile kendilerine zg koullar ve nitelikleri bulunan ilerde, zelliklerine ve ereklerine uygun deiik hkmlerin uygulanmas, eitlik ilkesinin gereidir. Bu nedenlerle itiraz konusu hkmn Anayasa'nn 12. maddesinde yazl eitlik ilkesini zedeledii kabul edilemez. Dva almas hakl nedenlerle hak drc bir sre ile snrlandna gre ortada dva

53

bulunamayacandan, Anayasa'nn 31. maddesinde yazl meru vasta ve yollardan faydalanmak suretiyle davac ve dvl olarak iddia ve savunma hakknda da sz edilemez ve itirazn bu nedenlerle reddi gerekir. V-Sonu : Sicilli Nfus Kanununun deiik 11. maddesinin birinci fkrasnn snrlama karar uyarnca incelenen ikinci ve nc cmleleri hkmlerinin Anayasaya aykr olmadna ve itirazn reddine kar oylariyle ve oyokluu ile 9.3.1971 gnnde karar verildi. Karoy Yazs Anayasa'nn hak arama hrriyetine ilikin 31. maddesine gre herkes, meru btn vasta ve yollardan yararlanmak suretiyle yarg mercileri nnde davac veya dvl olarak iddia ve savunma hakkna sahiptir. Anayasa'nn 11. maddesinde ise temel hak ve hrriyetlerin, Anayasa'nn szne ve ruhuna uygun olarak ancak kanunla snrlanabilecei ilkesi ve kanunun kamu yarar, genel ahlk, kamu dzeni, sosyal adalet ve mill gvenlik gibi nedenlerle de olsa bir hakkn ve hrriyetin zne dokunamayaca buyruu yer almtr. Nfus kt kurulmasn, ilenmesini ve ktk hareketlerini dzenler bir yasa olan 5 evval 1332 -14 Austos 1330 gnl Sicilli Nfus Kanununun deiik 11. maddesindeki "kendi yan, kaydn, adn dzelttirmek isteyen kimsenin bu konudaki iddiasnn kimlik czdannn verilmesinden alt ay geinceye dek dinleneceine, ondan sonra dinlenemeyeceine; kimlik czdannn verilmesi srasnda kaytlara gre on sekiz yama girmemi bulunanlarn itiraz haklarnn on sekiz yana girmelerinden alt ay geinceye dek sreceine ilikin itiraz konusu hkmn hak arama hrriyetini bir alanda ve bir oranda snrladnda kuku yoktur. Bu hkmn Anayasaya uygunluk denetimi yaplrken snrlamann Anayasa'nn 11. maddesinde yazl nedenlerden birine, baka deyimle hakl bir nedene dayanp dayanmadnn, dayanyorsa bile snrlamann hrriyetin zne dokunup dokunmadnn aratrlmas ve saptanmas gereklidir. Sicilli Nfus Kanunu incelenirse bu kanunun ileyiinin on ylda bir nfus yazm yaplarak kaytlarn yenilenmesi dzenine oturtulduu grlr, byle bir durumda, her on ylda bir ktkte dzeltmeler yaplmas ve dva hakknn yeniden kazanlmas ngrldne gre, bu hakkn alt ayla snrlandrlmasnda, o gn iin bir kamu yarar bulunduu dnlebilir. Ancak on ylda bir nfus yazm dzeni isletilememi ve dva hakknn snrlandrlmas hakl bir nedene dayanr olmaktan kmtr. Bugn bu snrlandrmada Anayasann 11. maddesinde yazl hak ve hrriyetlerin kanunla snrlandrlmas nedenlerinden hibiri bulunmad gibi stelik bir kamu zararndan sz etmenin de yeri vardr. nk "ahvali ahsiye" kaytlarndaki aksaklklarn kaydn ilikin bulunduu kimse kadar toplumu da ilgilendirdii ve etkileyecei hatt kimi durumlarda topluma olan etkinin daha da ar olaca ortadadr, Cumhuriyet savclarnn dzeltme dvalar amaya yetkili bulunmalarnn kamu zararn nleyecei ileri srlebilirse de bu yetkinin ve kullanlnn snrl oluundan doacak sonular gzden uzak tutulmamaldr. Yukardan beri akland zere 5 evval 1322-14 Austos 1330 gnl Sicilli Nfus Kanununun deiik 11. maddesindeki "Kendi yan, kaydn, adn dzelttirmek isteyen kimsenin bu 54

konudaki iddiasnn kimlik czdannn verilmesinden alt ay geinceye dek dinleneceine, ondan sonra dinlenemeyeceine, kimlik czdannn verilmesi srasnda kaytlara gre on sekiz yana girmemi bulunanlarn itiraz haklarnn on sekiz yana girmelerinden alt ay geinceye dek sreceine." ilikin hkm Anayasann 31. ve 11. maddelerine aykrdr. Hkmn itiraz yoluna bavuran mahkemenin uygulama durumunda bulunduu ya dzeltme konusu ile snrl olarak iptal edilmesi gerekli iken Anayasaya aykr olmad ve itirazn reddi yolunda verilen 9/3/1971 gnl, 1970/37-1971/29 sayl Karara bu nedenlerle karym. Karoy Yazs I- Trk Medeni Kanunu, ahvali ahsiyenin buna mahsus sicil kaytlar ile taayyn edeceini 35. maddesinde, doum ve lmn nfus sicilindeki kaytlarla isbat olunacan 29. maddesinde, resmi sicillerin doru olmad ispatlanncaya kadar mnderecat ile amel olunacan 7. maddesinde, hkimin hkm olmadka ahvali ahsiye sicilinde dzeltme yaplamayacan 38. maddesinde, ahsi menfatlerinde haksz tecavze urayan kimsenin dva hakknn varln 24. maddesinde ilke olarak aklamtr. 5 evval 1332-14 Austos 1330 gnl Sicilli Nfus Kanununun, Trk topraklar zerinde yaayan Trklerin meden ahavli ile ilgilendiinde ve bu amala tedvin edildiinde kuku yoktur. Trk Kanunu Medeniyesinin yukarda deinilen maddelerinde de ayn konunun dzenlenmekte olduu aka grlr. Doru bir sonuca varabilmek iin her iki yasann byle bir dzenleme ile elde etmek istedii yarann ne olduunu ve bununla gtt amac aratrp ortaya koymak icabeder. Kiinin aile, Devlet ve aleltlak hukuk topluluk iindeki hukuk durumu o kimsenin meden ahvalini tekil eder. Bir kimsenin vatanda olup olmadn, rey hakkm veya meden haklar haiz veya onlardan yoksun yada kstl bulunup bulunmadn, aile durumu asndan bekr, evli, dul, boanm olduunu, nesep ve miras durumunu, isim, cinsiyet ve yan ve temyiz kudretini haiz olup olmadn belli etmesi, bundan baka askerlik veya vergi mkellefiyetleri veya okula gitme ykm gibi Devlet hayatnda etkisi ak olan hususlara ait temel verileri belirlenmesi bakmndan meden halin doru bir sicille tespitinin tad byk nemi aklamaya gerek yoktur. Hukuk nizamna yapt etkinin byk olmas dolaysiyle btn devletler konuya nemle eilmiler ve ahs ahvalin resm kaytlara geirilmek suretiyle tespiti zaruretini duymulardr. ahsi ahvalin resmi kaytla tespiti, kiinin hukuki topluluk iinde ayakta durabilmesini, hukuki ehliyetlerini kullanabilmesini ve haklarnn gvence altna alnmasn mmkn klm ve Devlete de adl, askeri ve dar alanlarda grevlerini yerine getirebilme imknn vermitir. Tescil iinin tad bu nem sicilde aranacak artlan oluturmak tadr. O halde ahvali ahsiye (Nfus) sicili, byk bir titizlik iinde ve dorulukla dzenlenmelidir; boluklar ve hatalar tamamal ve herkesin kiisel halini dzenli ve tam bir gvenlik iinde tespit etmelidir ve sadelik, gvenirlilik ve alenililik iinde olmaldr. II- Anayasa'nn 11. maddesi u temel ilkeyi aklamaktadr. Bunlardan biricisi, temel hak ve hrriyetlerin ancak kanunla ve Anayasa'nn szne ve zne uygun bir biimde snrlanabilecei kuraldr. kinci ilkede kanunun ne gibi sebeplerle temel hak ve zgrlkleri snrlayabilecei

55

belirtilmi, nc ilkede bu sebepler var olsa dahi bir hakkn ve zgrln zne dokunulamayaca buyruu yer almtr. yleyse Anayasa Mahkemesi, hereyden nce, Sicilli Nfus Kanununun 11. maddesinde ifade edilen ve itiraza konu tekil eden "kendi sin ve kayt ve ismini tashih ettirmek isteyen ahsn bu baptaki iddias hviyet czdannn itas tarihinden alt ay mruruna kadar mesmu olup sonra mesmu olmaz. Hviyet czdannn itas esnasnda kaytlara nazaran on sekiz yana dahil olmam bulunanlarn hakk itiraz dahi on sekiz yana duhullerinden alt ay mruruna kadar devam eder" hkm ile haklar snrlandrlrken kamu yarar, genel ahlk, kamu dzeni, sosyal adalet ve mill gvenlik gibi bir sebebe dayanlp dayanlmadn, baka bir deyimle hakkn snrlandrlmasn gerekli klan hal ve sebebin var olup olmadn veya varln devam ettirip ettiremediini aratrmak durumundadr. III- Hatal veya yanl ahs ahval kaydnn nfus sicilinde yer almasnn yalnz o kimseyi ilgilendirecei yolundaki dnce tutarsz olduu kadar Devlet ve toplum fikrine de aykr der. zellikle doum tarihlerindeki yanllklarn ou kez kiiden ok toplumu etkiledii bir gerektir. rnein yanl doum tarihli kiilerin seim, askerlik ve okuma gibi mkellefiyetlerin yerine getirilmesinde yanl sicil kaytlan yznden topluma verdikleri zararn kendi zararlarna oranla daha byk olduu iddias Trkiyenin bulunduu koullar iinde yanl saylamaz. Kii veya toplum asndan yarar veya zarar kesin llerle ayrma olana bulunmadna ve kiiyi zarara sokan yanl ahs ahvalin toplumu ve zellikle Devleti de zarara sokacana gre, ahvali ahsiye sicilindeki yanln dzeltilmesini istemek hakknn snrlandrlmasnn kamu dzeni ve mill gvenlik gerei olduu veya bunda kamu yarar bulunduu iddia edilemez. Aksine Devlet bakmndan yararn sicil kaytlarnn doru olmasnda bulunduu rahatlkla ne srlebilir. Dier taraftan Sicilli Nfus Kanunu kl halinde incelendii takdirde kanuna hkim olan temel grn (Md. 17), genel nfus saymna dayandrld ve her on senede bir saym yaplmas ilkesinin btn kanunu ereveledii grlr. Bundan kan anlam ise aktr : Devlet her on senede yeni nfus saym yaparak kiilere yeni nfus czdanlar verecektir. Bu czdanlarda doumlar veya dier halleri yanl yazlm olanlar kanunun ngrd sre iinde dva yoluna bavuramadklar takdirde yeni nfus saymna kadar baka dva aamyacaklardr. zgrln bu biimde snrlandrlmasn kanunun kabul edildii tarihte hakl grmek ve bunda kamu yaran olduunu ve hakkn zne dokunan bir yn de olmadn sylemek mmkndr. nk kanun on senelik periyodik tahrir sreleri kabul etmi ve kiilerin sresi iinde dva haklarn kullanmamalar sonucu yanl sicil kaydn sonuna kadar devam ettirmeyerek mteakip tahrirde dzeltme ve dva yolunu tekrar ama imknn tanm olmasna gre, bu hkmn kamu dzenini bozduu veya bunun kamuya zararl sonular getirdii ne srlemez. Ancak kanunun 17. maddesinde yaplmas ngrlen saym buyruu yerine getirilmemi olduundan, itiraza konu olan hkm, beklenen kamu yararn salamak yle dursun, 14 Austos 1330 da var olan kamu yaran fikrini bu gn ters dm ve bylece kamu dzeni aleyhine dnmtr.

56

IV- Kamuyu ilgilendiren her nfus kaydnn dzeltilmesi iin Cumhuriyet savclarnn dva amaya yetkili olduklarn ve sonu olarak savcnn amme dvas amak suretiyle yanl veya hatal kaydn dzeltilmesi imknnn doacan ve zararl halin bylece izale edileceini dnmek ve bu suretle itiraza konu olan hkmn kamuya yararl olduunu gstermeye almak mmkn deildir. Cumhuriyet savclarnn grev alan kanunlar tarafndan izilmi olduuna gre, yasalarn grev vermedii konularda savclarn dva amalar da sz konusu olmaz. Kald ki, cumhuriyet savclarnn kamu adna dva ama olana, kii ynnden kullanlmamak suretiyle den haklar bakmndan deil de belki ve ou kez onlarn dva haklarn kullanmamalar nedeniyle verebilecekleri zarardan toplumu korumak iin tannmtr. V- Genel nfus tahriri zerine nfus czdan alanlarla nfusa dorudan doruya tescilleri sebebiyle czdan verilenler arasnda ya dzeltmesi dvalar bakmndan ayrk grlerle itiraz konusu hkme tabi olup olmad yolunda deiik sonulara varmann (Yargtay'ca benimsenen itihat gibi) ayn durumdaki kiiler arasnda kanunla korunmas gereken eitlii bozucu bir netice meydana getireceinde kuku yoktur. Bu sonucu Anayasa'nn 12. maddesindeki ilke ile badatrmak olanakszdr. Yukardan beri aklanan dnce ve nedenlerle itiraza konu 11. madde hkmnn Anayasa'nn 11. ve 12. maddelerine aykr dt ve iptali gerektii kans ile dvay reddeden okluk grne karyz.

57

NESEP

Anayasa Mahkemesi Karar Esas says Karar says Karar gn tiraz Yoluna Bavuran : 1987/1 : 1987/18 : 11/9/1987 : Sorgun Sulh Hukuk Mahkemesi.

tirazn Konusu : 17/2/1926 gnl, 743 Sayl Trk Kanunu Medenisi'nin 443. maddesinin birinci fkrasnn ikinci cmlesi ile ikinci fkrasnn, Anayasann 10., 12., 35. ve 41. maddelerine aykrl ne yar pay almas eitsizliktir. I. Olay : Davac adna vekili tarafndan, Sorgun Sulh Hukuk Mahkemesine, 11/9/1986 tarihli dileke ile nfusta anne hanesinde baba ad Ahmet olarak kaytl olan mvekkilinin, babas Ahmet Knn mirass bulunduu ileri srlerek hasmsz veraset belgesi verilmesi istenilmitir. Davac vekilinin, Trk Medeni Kanununun 443. maddesinin, Anayasann 10., 12., 35. ve 41. maddelerine aykr olduu yolundaki iddiasnn ciddi bulunduu kansna varan mahkeme, bu hkmn iptali iin Anayasa Mahkemesi'ne bavurmutur. II. tirazn Gerekesi : tiraz yoluna bavuran mahkemenin, davac vekili tarafndan ileri srlen, Anayasa'ya aykrlk iddiasnn ciddi olduuna ilikin grn aklayan, 22/1/1987 gnl, 986/83 Sayl karar zetle yledir : l - Anayasann 10. maddesinde herkesin yasa nnde eit olduu, hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamayaca ngrlmesine karn, Medeni Kanunun 443 maddesinin iptali istenen hkmlerinde nesebi sahih olmayan ocuklarn baba cihetinden miras olabilmeleri iin, babalarnn kendilerini tanm olmas veya mahkemece babala hkm verilmi bulunmas kouluna yer verilmesi, Anayasann 10. maddesine aykrdr. nk, baba ynnden nesebi sahih olan ocuk -miras hakkn tam olarak alabilecek iken, nesebi sahih olmayan ocuk, babas tarafndan tannmam veya sresinde babalk davas almad iin babala mahkemece hkm verilmemi ise, kendisine yklenebilecek bir kusuru olmad halde, babasnn mirasndan pay alamayacaktr. Bunun da tesinde baba, nesebi gayri sahih olan ocuunu tanm veya mahkemece babalna hkm verilmi olsa dahi. Medeni Kanun'un 443/2. maddesi uyarnca bu durumdaki ocuk nesebi sahih kardelerine gre mirastan yar pay alacaktr. Bu olgu kanun nnde eitlik prensibine tamamen aykrdr. Ayn babann ocuklarndan bir ksm mirastan pay alrken bir ksmnn pay almamas, bir ksmnn da dierlerine oranla yan pay almas eitsizliktir.

58

2 - tiraz konusu olayda da ak bir eitsizlik gze arpmaktadr. Dosyadaki nfus kayt rneklerine gre; miras brakann medeni nikhl einden nesebi sahih olarak drt ocuu ve nikhsz yaad kadndan da nesebi sahih olmayan drt ocuu bulunmaktadr. Miras brakan, neseplerin dzeltilmesi ile ilgili yasalarn birinden yararlanarak, nesebi sahih olmayan ocuklarndan birini tanm ve nfus ktnde kendi hanesine yazdrarak nesebi sahih hale getirmi, bu hale gre, nesebi sahih olmayan dier kardeleri babalarnn, yani murisin mirasndan hi pay alamazken, nesebi dzeltilen ocuun mirastan tam pay almas sonucunun dogmas ak bir eitsizlik ve hakszlktr. Babalarnn ihmalinden dolay veya baka bir nedenle nesep dzeltilmesi yasalarndan faydalanamayan, nesebi sahih olmayan ve bu ekilde dnyaya gelmekte bir kusurlar bulunmayan ocuklar cezalandrlmakta, bir anlamda susuz kimselere ceza verilmektedir. 3 - Medeni Kanun'un iptali istenilen 443. maddesi hkm, babadan gelecek miras payn engellemek yoluyla, mlkiyet hakkn ilemez hale getirdiinden, herkesin devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere sahip olduunu belirleyen Anayasa'nn 12. maddesine aykrdr. 4 - Sz konusu hkm Anayasa'nn 35. maddesine de aykrdr. nk, Anayasann 35/1. maddesi herkesin, mlkiyet ve miras haklarna sahip olduunu belirtmi olmasna, 35/2. maddesinde bu haklarn ancak 'kamu yarar amacyla, kanunla snrlanabilecei ngrlmesine ramen, kamu yarar olmad halde baba ynnden nesebi sahih olmayan ocuun mlkiyet ve miras haklar snrlandrlmaktadr. 5 - Anayasa'nn 41. maddesi Devletin, zellikle anann ve ocuklarn korunmas iin gerekli tedbirleri almasn hkm altna alm iken, iptali istenen kanun hkm nedeniyle, nesebi sahih olmayan ocuklar hibir kusurlar olmakszn cezalandrlmakta ve korunmadan mahrum braklmaktadrlar. Aileyi koruma, sadece nesebi sahih ocuklar koruma olarak kabul edilmi ve farkllk kardeler arasnda kin ve dmanlk yaratmtr. 6 - Yurdumuzda imam nikhl olarak isimlendirilen dini nikh ile kimi erkek vatandalar birden fazla kadnla yaamakta, genellikle bunlardan biri ile resmen evli grlmektedir. ounlukla bu eit gayri resmi yaayan eler evrelerinde evli kabul edilmekte, ocuklar da evlilik ii ocuk muamelesi grmektedir. Bu ocuklarn yasal olarak miras ynnden de hakszla uramamalar iin Anayasa'ya aykr olan ilgili hkmlerin iptali gereklidir. Gerekten, yasa koyucu 5-6 ylda bir neseplerin dzeltilmesi konusunda kanunlar karna yoluna gitmitir. Bu suretle inceleme konusu yasa hkmleri zaman zaman fiilen yrrlkten kaldrlm olmakta ancak olaymzda olduu gibi herhangi bir nedenle kendi iradeleri dnda bu yasalardan faydalanamayan nesebi sahih olmayan ocuklar haksz ve susuz yere cezalandran bir yasa maddesi haline gelmektedir.

59

7 - Medeni Kanun'un 443. maddesinde babasnn mirasndan mahrum edilen bu durumdaki ocuklara ayn kanunun 92/1. maddesinin evlenme yasa koymak suretiyle, nesebi sahih olmayan ocuklarn babalar dolayl yoldan tannm olmaktadr. Trkiye bir Avrupa lkesidir. Avrupann pek ok lkesinde evlilik ii ve evlilik d ocuk ayrm giderilmitir. Evlilik d yaama durumlarnda, gerekli cezai ilemler yaplmakla beraber, evlilik d doan ocuklarn ana tarafndan olduu gibi, baba tarafndan da tm haklarnn, bu arada miras hakknn verilmesi sosyal bir zorunluluktur. III. Yasa Metinleri : A) ptali stenen Yasa Kurallar : 11/2/1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin Anayasa'ya aykrl ne srlen hkmleri de ieren sahih olmayan nesepte miras kenar balkl 443. maddesinin tamam yledir : Madde 443 - Nesebi sahih olmayan hsmlar, ana tarafndan nesebi sahih hsmlar gibi miraslk hakkn haizdir. Bunlarn, baba cihetinden miras olabilmeleri; babalarnn kendilerini tanm veya babalklarna hkm sudur etmi bulunmasna mtevakkftr. Baba tarafndan nesebi sahih olmayan bir ocuk yahut fruu, babasnn nesebi sahih frular ile itima ederse; nesebi sahih bir ocua veya ferilerine isabet eden hissenin yansn alrlar. B) Dayanlan Anayasa Kurallar : Madde 10 - Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz. Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemlerinde kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadrlar. Madde 12 - Herkes, kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere sahiptir. Temel hak ve hrriyetler, kiinin topluma, ailesine ve dier kiilere kar dev ve sorumluluklarn da ihtiva eder. Madde 35 - Herkes, mlkiyet ve miras haklarna sahiptir. Bu haklar, ancak kamu karar amacyla, kanunla snrlanabilir. Mlkiyet hakknn kullanlmas toplum yararna aykr olamaz. Madde 41 - Aile, Trk toplumunun temelidir. Devlet, ailenin huzur ve refah ile zellikle anann ve ocuklarn korunmas ve aile planlamasnn retimi ile uygulanmasn salamak iin gerekli tedbirleri alr, tekilt kurar.

60

IV. lk nceleme : Anayasa Mahkemesi tznn 8. maddesi uyarnca 10.2.1987 gnnde, yaplan ilk inceleme toplantsnda, evvela itiraz yoluna bavuran mahkemenin bavurma yetkisinin bulunup bulunmadn, sonra da itiraz edilen hkmlerin davada uygulanacak hkm niteliinde olup olmad zerinde durulmutur. Anayasa'nn 152. ve 2949 sayl Kanunun 23. maddeleri uyarnca mahkemeler, herhangi bir kanun hkmn Anayasa'ya aykr grrler veya bu yoldaki bir iddiann ciddi olduu kansna varrlarsa, sz konusu kanun hkmnn Anayasa'ya uygunluk denetiminden geirilmesi iin Anayasa Mahkemesi'ne bavurabilirler. Ancak; bu yetkinin kullanlabilmesi iin, ncelikle mahkemenin bakmakta olduu bir davann mevcut bulunmas ve Anayasa'ya uygunluk denetiminden geirilmesi istenen yasa hkmnn de sz konusu davada uygulanacak hkm niteliinde olmas gerekir. Davac vekili, 11/9/1986 gnl dileke ile davacnn, babas olduu iddia edilen miras braknn ilk gayri resmi karsndan doduunu ileri srerek, murisin verasetinin kabul ile miraslk belgesi verilmesini istemitir. tiraz konusu kurallarn ortadan kalkmas halinde, babalk ba konusunda iddiann kantlanmas ilemlerinin ele alnmas mmkn olaca gibi, evlilik d ocukla babas arasnda sahih olmayan nesep ba, tanma veya babala hkm verilmesiyle kurulacandan, iptali istenilen hkmler davada uygulanacak niteliktedir. lk inceleme sonunda, bu nedenlerle, dosyada eksiklik bulunmadndan iin esasnn incelenmesine, tiraz konusu kuraln davada uygulanacak hkm niteliinde bulunmad yolundaki karoylar ve oyokluuyla karar verilmitir. V. Esasn ncelenmesi : in esasna ilikin rapor, bavuru karar ve ekleri, Anayasa'ya aykrl ileri srlen yasa hkmleri, itiraza dayanak yaplan Anayasa kurallar, bunlarla ilgili gerekeler ve dosyadaki teki belgeler okunup incelendikten sonra gerei grlp dnld. tiraz yoluna bavuran mahkeme, Medeni Kanunun 443. maddesinin birinci fkrasnn ikinci cmlesi olan, Bunlarn, baba cihetinden miras olabilmeleri; babalarnn kendilerini tanm veya babalklarna hkm sudur etmi bulunmasna mtevakkftr. hkm ile ayn maddenin ikinci fkrasn oluturan, Baba tarafndan nesebi sahih olmayan bir ocuk yahut fruu, babasnn nesebi sahih frularyla itima ederse nesebi sahih bir ocua veya ferilerine isabet eden hissenin yansn alrlar. hkmnn Anayasa'ya aykr olduuna ilikin itiraz ciddi bularak iptalini istemitir.

61

A) Genel Aklama : tiraza konu hkmlerin Anayasa kurallar asndan incelenmesine geilmeden nce, evlilik d ocuun hukuksal durumunun genel olarak ele alnmas, bu husustaki dzenlemelerin tarihi geliimine ve konu ile ilgili eitli grlere yer verilmesi yararl bulunmutur. Aralarnda kanunun tand bir evlilik ba kurulmayan kadnla erkein ilikilerinden dnyaya gelen ocuk, evlilik d, dier bir deyimle sahih olmayan nesepli ocuktur. Evlilik d ocuklarn hukuki durumlarnn sahih nesepli ocuklarn durumundan farkl olup olmayaca, baka bir ifadeyle eit hale getirilip getirilmeyecei, zellikle bat hukuk sistemlerinde devaml tartma konusu olmutur. Evlilik d bir ilikinin rn olan ocuklarn evlilik ii ocuklarla eit duruma getirilmesini isteyenler; Bir ocuun evlilik ii veya evlilik d bir ilikinin rn oluu, kendi elinde deildir. Toplumun evlilik d ilikileri ho grmeyii ve bunun evlilik kurumunu baltalayan davranlar olarak nitelendirilii dahi, bu ilikide kusuru ve rol olmayan ocuklarn farkl statye ve deiik hkmlere tabi tutulmasn hakl gstermez. Evlilik d ocuun babasndan hi miras alamamas veya sahih nesepli ocua verilenin yarsn almas hakl bir zm saylamaz. Bu durumda olanlar arasnda fark kabul etmek, ortaa dncelerini devam ettirmek, amza uygun dmeyen hatal bir davrantr. Miras hakk kiinin doal ve temel haklarndandr. Bu hak ancak kanunun ngrd durumlarda sonradan kaldrlabilir. Bu gr taraftarlar masum, her eyden habersiz, kendi iradeleri dnda dnyaya gelmi olan ocuklara ana ve babalarnn gnahlar iin ceza ektirmeye sebep grmeyip, evlilik d ocuklarn hukuki durumlarn zayflamaktan toplumun daha ok zarar greceini ileri srerler. Farkllk taraftarlarnn grlerine gelince : Evlilik d ocuklara sahih nesepli ocuklarn hukuki durumunu vermek istemeyen akmn taraftarlar, aile kurumunu, evlilik ilikisini ve evlilik ii ocuklar koruma amacn gderek aile otoritesini ve evlilik d ocuklarn hukuki durumlarnn iyiletirilmesinin, aile yuvasn zarara uratacan, evli olmayan kadnn ocuu ile birlikte veya ocuk vastasyla evli bir erkein yuvasna karma giriiminin aile dzenini ykabileceini savunurlar. Ayrca, evlilik ii ve evlilik d ocuklar arasnda eitliin kurulmasnn evlenme ile serbest birleme arasndaki snrlarn ortadan kalkmas gibi tehlikeli bir sonuca gtrecei ve bu tr ocuklarn hukuki durumlarnn iyiletirilmesinin, evlilik d ilikilerde, bu durumda olanlarn ocuk yapmama konusundaki duyarlklarna ve ocuk yapmaktan ekinmelerine sebep kalmayaca grndedirler. Evlilik d ocuklarn toplum iindeki durumlarnn dzeltilmesi giriimi, XVIII. yzylda rasyonalizm akm ile balam, evlilik birlii dndaki bir doum olaynn kiinin hayatn

62

etkileyen bir neden saylmamas ve bu ocuklarla evlilik ii doanlar arasnda eitlik salanmas gerektii savunulmutur. Batda XIX. yzyln ortalarnda sosyalist akmn savunucular; burjuva dzeninin, evlilik d ocuklar ve analarn yoksullua ve aresizlie srklediini, burjuvalarn kendi snf karlarnn sarslmamas, babalk davalar ile karlalmamas, alan snftan aralarna szmalarn olmamas gibi nedenlerle mevcut dzenin srmesini istediklerini, yasalar bu biimde dzenlediklerini ileri srmlerdir. Kadnlara erkeklerle eitlik salanmas yolunda ura veren Feminist hareket sahipleri de, evlilik d ilikilerin rn olan ocuklarn durumlarnn dzeltilmesini istemilerdir. Son olarak, bir ulusun dirliinin ve geleceinin salam yapl kuaklarn yetimesine bal olduunu, btn ocuklarn fizik ve moral ynnden en iyi biimde yetitirilmesinin devletin ba grevi olduunu benimseyen akm da, evlilik d ocuklarn durumlarnn iyiletirilmesinde nemli bir etken olmutur. ocuklarn korunup baklmasnn, yalnz aileye ait bir i deil, ayn zamanda millete stlenilmesi gereken bir grev olduu yolundaki grler ortadaki farklln giderilmesini salamada etkisini gstermitir. Yzylmzda, gelien insancl dncelere paralel olarak evlilik d ocuun, evlilikten bamsz bir deer olarak korunmas fikri g kazanm ve ada Anayasalarda bu konuda hkmler getirilmitir. zellikle kinci Dnya Sava'ndan sonra batda balatlan Nesep Hukuku alanndaki iyiletirme hareketi Avrupa lkelerinin ounda geni bir kabul grmtr. Bylece evlilik ii ocukla, tannan ya da babala hkmedilen ocuk arasndaki farklla son verilmi, evli olmayan kadnla erkein ilikisinden doan ocuk, tanma veya mahkeme hkm ile babasna hukuken balanmak suretiyle evlilik iinde doan ocukla eit haklara sahip klnmtr. Evlilik d ocuklarn dzenlenmitir. hukuksal durumu Medeni Kanunun 290-314. maddelerinde

Sahih olmayan nesepli ocuklar, evlilik d birlemelerden doup, nesebi dzeltilmemi veya evlilik iinde domasna karn baba ynnden nesebi red edilmi ocuklardr. Evlilik d ocuklar : - Babalarnn kim olduu saptanamayan ocuklar; (Bunlarn babalaryla aralarnda hukuksal bir iliki kurulmas sz konusu olamaz, zira bu ocuklar hibir erkee kar hak ileri sremezler.) - Babas fiilen bilinmesine karn, eitli nedenlerle tannamayan veya tabii veya tam babala hkmedilemeyen ocuklar; - Yalnzca tabii babalk ilikisi mahkeme karar ile kurulmu ocuklar;

63

- Tannm veya tm neticeleriyle babalk hkm alm olan ocuklar; - Evlilik d ilikiden domu olmakla beraber, nesepleri ana ve babann evlenmeleri, hakimin hkm veya af yasalarnn verdii yetkiye dayanlarak idari yoldan dzeltilen, bylece sahih nesepli duruma getirilen ocuklar; eklinde gruplandrlabilir. tiraz konusu kural, baba tarafndan tannmam veya babalk hkm almam ocuun miras olamayacan hkme baladndan ilk grubu ilgilendirmektedir. tirazda bulunan mahkeme, baba ynnden sahih olmayan nesep balnn kurulmasn, tanma veya babalk artna balamak suretiyle engelleyen kural ile baz hallerde alnacak miras payna ilikin hkmn iptalini istemektedir. Bu durumda, ilk gruba giren evlilik d ocuklarn babayla olan ilikileri zerinde durulmas gerekir. Evlilik d ocukla anas arasndaki nesep ilikisi doumla birlikte kurulur. Bu husus Medeni Kanunun 290. maddesinin birinci cmlesinde, Nesebi sahih olmayan ocuun anas, douran kadndr. biiminde belirtilmitir. Yine ayn maddede, evlilik d ocuun hukuki anlamda babasnn, tanma veya hkmle belirlenecei gsterilmitir. Medeni Kanunun 291-294. maddelerinde akland zere tanma; evlilik dnda doan ocuun babasnn, kanunun tespit ettii ekle uygun biimde yapt, yenilik douran, tek tarafl bir hukuksal ilemle, evlilik d ocuun babaln kabul ettiini aklamasdr. Tanmayla birlikte evlilik d baba ile ocuk arasnda sahih olmayan nesep ba meydana gelir. Tanmann sonulan, ocuun ana rahmine dt tarihten itibaren geerlidir. Medeni Kanunun 295. maddesi ise, evlilik d ocuun babas veya bykbabas tarafndan tannamamas veya tannmak istenmemesi halinde, bu ocuun babasnn belli edilmesini salamak amac ile, babala hkmen karar verilebileceini ngrmtr. Kanunumuza gre babalk davasnn konusu, ana ve ocuk yararna mali sonulu olabilecei gibi, mali istekle birlikte baba ile ocuk arasnda bir nesep ba kurmak, ocuun babasnn soyadn, vatandaln ve miras hakkn almak, nfusuna kaydolmak gibi kiisel sonulu da olabilir. Mali sonulu babalk davas, evlilik dnda dnyaya gelen ocuun, daval erkekten olduu saptandktan sonra, ocuk yararna nafaka, ana lehine tazminat verilmesi amacna yneliktir. Kiisel sonulu babalk davas sonucunda babala hkmedilmesi halinde, evlilik d ocuk, mali sonular yannda, babasnn nfusuna kaydedilerek, onun soyadn, vatandaln alr, babasnn ve anasnn hsmlarna kar miras dahil, sahih olmayan nesebe bal hak ve anasnn hsmlarna kar miras ile, evlilik d doan ocuk ile baba arasnda sahih olmayan nesep ilikisinden doan hukuksal ba kurulur. Ancak Medeni Kanunun 443. maddesinin ikinci fkrasnda belirtildii zere, babann sahih nesepli ocuklar ile birlikte miras olan sahih nesepli olmayan ocuk, sahih nesepli ocuun miras paynn yansn alacaktr.

64

Evlilik d ocuun babas belli ise, yalnzca mali sonular douran babala hkmolunmas halinde ocukla babas arasnda doal nesep (tabii babalk) ba domu olur. Byle bir durumda ocukla babas arasnda hukuksal ynden bir hsmlk ilikisi meydana gelmez. Medeni Kanunun 291. maddesinde belirtildii gibi; tanmann evlilik d baba tarafndan yaplmas, tannan ocuun tanyann evlilik d ocuu olmas, tanmann maddi koullarn oluturmaktadr. Ayrca anlan Kanunun 292. maddesi uyarnca, birbirleriyle evlenmeleri yasak olanlardan veya evli erkek ve kadnlarn zinasndan doan ocuk, baka bir deyile fcur ve zina rn ocuklar tannamaz. Kiisel sonulan bakmndan babala hkm verilebilmesi iin, Medeni Kanunun 310. maddesinde, davalnn anaya evlenme vaadinde bulunmasa, cinsel ilikinin bir crm oluturmas, cinsel ilikinin, davalnn kadn zerindeki nfuzunu ktye kullanmas sonucu olmas koullarnn gerektii ngrlmtr. Kiisel sonularna gre, babala hkmedilebilmesi iin gereken olumsuz koulu ieren Mnasebeti cinsiye zamannda mddeialeyh evli ise; hakim babala hkmedemez. biimindeki Medeni Kanunun 310. maddesinin ikinci fkras ise Anayasa Mahkemesi'nin 21/5/1981 gnl ve 1980/29 E., 1981/22 K. sayl kararyla iptal edilmitir. ptal konusu kural, zina rn ocuklarn babalarna sahih olmayan nesep ba ile balanmalarn engelleyen hkmdr. Kararn gerekesinde; Anayasamzn aile dnda kalan ana ve ocuklar koruma ve karlar arasnda adil bir denge kurma amacna ynelik hkmleri karsnda, ana rahmine dt srada babas annesinden baka biriyle evli olan ocukla, babas evli olmayan ocuk arasnda yapay bir ayrm yaprak, birinci ocuu babaya kar nesepsiz durum drrken, ikincisine babasna sahih olmayan nesep ba ile balanma olana tannmas eitlik ilkesiyle badamayaca gibi bunun hakl nedeni de gsterilemez. denilmitir. Mevcut duruma gre, iptali istenen dava konusu hkmler, yukarda sz edilen trdeki ocuklarn mirasln engellemekte ve nesebi sahih olmayan ocuklar sahih olanlarla birletiinde bunlarn mirastan yar pay almalarna neden olmaktadr. nsan haklar ynnden inceleme : Birlemi Milletler Tekiltna ye olan devletlerce, btn insanlara tannan temel haklar belirten ve bildiren, 10/12/1948 tarihinde kabul edilmi nsan Haklan Evrensel Beyannamesinin 25. maddesinin ikinci fkrasnda; Analk ve ocukluk, zel ihtimam ve yardm grmek hakkn haizdir. Btn ocuklar, evlilik iinde veya dnda dosunlar ayn sosyal korunmadan faydalanrlar. denilmitir. Ayn beyannamenin 16. maddesinde de, ailenin toplumun doal ve temel esi olduu ve bu nedenle toplumun ve devletin korunmasndan yararlanmas gerektii belirtilmitir.

65

18/10/1961 tarihli Avrupa Sosyal Haklar Temel Yasas'nn 17. maddesinde ise; Evlilik durumuna ve aile balarna baklmadan ana ve ocuun sosyal durumuna uygun iktisadi korunmaya hakk vardr. denilmektedir. Trkiye tarafndan da imzalanan ve onaylanan bu temel metinler; genelde, ocuun, evlilik iinde ve dnda doduuna baklmakszn, kiiliini gelitirmesi ve ileride topluma salkl bir birey olarak katlabilmesi iin gerekli her trl olanaktan yararlandrlmasn ngrmektedir. Keza, Birlemi Milletler Tekilt Ekonomik ve Sosyal Kurulunun, 18/5/1973 tarihli kararnda, sahih ve sahih olmayan nesepli ocuklarn eit hukuksal duruma sahip olmalar ilke olarak kabul edilmitir. Uzmanlar komitesi, Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesine verilmek zere, Avrupa birlii Komitesine, evlilik d ocuklarn hukuki durumuna ilikin bir anlama tasars sunmutur. Evlilik d ocuklar hakkndaki tasan ile ye devletleri, temel hkmler asndan kanunlar birletirmeye yneltilmek amalanm olup, ou devletler anlamalara uymak ve Medeni Kanunlarn deitirmek yoluna gitmilerdir. Af Kanunlar ynnden inceleme : Evlendirme memurunun nnde akdedilmesi gereken medeni evlenme biimi; zellikle yurdumuzun krsal kesimlerinde gereince yerlememitir. mam nikh ile oluan birlemeden, dier bir deyile, evlendirmeye yetkili merciler nnde yaplm evlenme akdi olmakszn, birleip kar koca gibi yaam olanlardan doan ocuun, Medeni Kanun nnde gayri sahih nesepli saylmas durumu ortaya kmtr. te bu sosyal soruna geici bir zm arayan kanun koyucu, 1933 ylndan bu yana ortalama be ylda bir, kimi yasalarda Af Kanunu, kimilerinde de Tescil Edilmeyen Birlemeler le Bunlardan Doan ocuklarn Tescili Hakknda Kanun olarak isimlendirilen yasalar karlmtr. lk kez Cumhuriyetin ilnnn onuncu yl nedeniyle 1933 ylnda 2330 say ile kabul edilen Af Kanununu, 1934 ylnda 2576 sayl, 1945 ylnda 4727 sayl, 1950 ylnda 5524 sayl, 1956 ylnda 6652 sayl, 1965 ylnda 554 sayl, 1974 ylnda da 1826 sayl kanunlar ile 1981 ylnda 2526 say ile karlan kanun izlemitir. Geici sre uygulanacak olan sz geen kanunda, evli bir erkekle evli olmayan bir kadnn ve evli bir 'kadnla kocasndan baka bir erkein, kar koca gibi yaamalarndan doan ocuklarn babalan ve analar adlarna sahih nesepli olarak tescil edilmeleri ngrlmtr. Bylece tescil ilemleri yaplan bu durumdaki ocuklar, sahih nesepli ocuklarla eit hale geldiklerinden, babalarnn mirasna, sahih nesepli ocuklar gibi katlmalar salanmtr. Medeni Kanunun ilgili kurallar evlilik d birlemeleri nleyemediinden bu tr birlemenin rn olan ocuklarn neseplerinin dzeltilmesi bakmndan zaman zaman karlan af yasalar ile geici nitelikteki nlemler alnmaya allmtr.

66

B) tiraz Konusu Hkmlerin Anayasa Ynnden ncelenmesi : - Anayasa'nn 10. maddesi ynnden inceleme : Mahkeme itiraznda, tanma veya babala hkm ile babasna nesep ba ile balanamam olan ve bunda bir kusuru bulunmayan ocuun, tabii babasna miras olamamasn ve nesebi sahih ocuk tam miras pay alrken nesebi sahih olmayan ocuun yarm pay almasn, eitlik ilkesine aykr olduunu ne srmtr. Gerekten Medeni Kanunun 443. maddesinin ikinci fkras, bir babann nesebi sahih ocuu ile birlikte miras olan nesebi sahih olmayan ocuunun yarm miras pay alacan ngrmekte olup, bu durum evlilik d ocuun evlilik iinde domu ocua gre mirastan daha az yararlandn ortaya koymaktadr. Benzer bir konuda Anayasa Mahkemesince verilmi bulunan 21/5/1981 gnl kararda da akland zere Ana rahmine dt srada babas annesinden baka biriyle evli olan ocukla, babas evli olmayan ocuk arasnda yapay bir ayrra yaparak, birine: ocuu babaya kar nesepsiz duruma drrken, ikincisine babasna sahih olmayan nesep ba ile balanma olana tannmas eitlik ilkesiyle badamayaca gibi, bunun hakl nedeni de gsterilemez. Aile birliinin korunmas sav konuyla dorudan ilgili olmamas dolaysyla hakl bir neden olarak ileri srlemez. Bir grup ocuu iterek, horlayarak, onlar kimi temel haklardan yoksun brakarak aile birliinin korunacan dnmek, bu sosyal olguya, gereki bir yaklam olamaz. nk aile birliini tehlikeye atan ve huzursuzluk yaratan bu tr ocuklara kimi temel haklarn tannmas deil, bu duruma zemin hazrlayan normal olmayan kadn - erkek ilikilerinin varolmas ve srmesidir. ocuk bu tr ilikilerin etkeni deil ancak rndr. Toplum yaamnda nemli olan, bu tr ilikilerin sonucu doan ocuu, toplum dna iterek ve kimi haklardan yoksun klarak cezalandrmak deil, onu ortaya karan anormal ve toplumun deer yarglar asndan da ahlkl davran saylmayan ilikileri yok etmektir. Nitekim Birlemi Milletler rgt Ekonomik ve Sosyal Kurulu'nun 18/5/1973 gnl kararnda, sahih ve sahih olmayan nesepli ocuklarn eit hukuksal duruma sahip olmalar ilke olarak benimsendii belirtilmektedir. te yandan retide evlilik ii ve evlilik d ocuk ayrmnn ortadan kaldrlmas, farkllklarn giderilmesi yolunda, Medeni Kanunumuzda gerekli deiikliklerin yaplmas gerektii gr genelde paylalmaktadr. Analar bakmndan tam miras pay alan bu kiilerin, babalan ynnden, sahih nesepli ocukla birlemesi halinde, mirastan yarm pay almalarn hakl bir nedene dayandrmak mmkn deildir. Meru evlilikleri terik ya da gayr meru ocuun babasnn tam olarak tespit edilmesindeki glk, bu tr bir ayrm iin hakl neden saylamaz. Aklanan nedenlerle itiraz konusu hkm Anayasa'nn kiilerin arasnda hakl bir nedene dayanmadan ayrm yaplmasn yasaklayan 10. maddesine aykr grlmtr. 2 - Anayasann 12. maddesi ynnden inceleme : Anayasa'nn temel hak ve hrriyetlerin nitelikleri balkl 12. maddesi birinci fkras herkesin kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere sahip olduunu belirtirken, ikinci fkrasnda bu temel hak 67

ve hrriyetlerin kiinin topluma, ailesine ve dier kiilere kar dev ve sorumluluklarn da ihtiva edeceini hkme balamtr. Maddenin bu tarz dzenlenmesinin de aka gsterdii gibi Anayasa koyucu kiiyi temel hak ve hrriyetlerle donatrken, bu hak ve hrriyetlerin kiinin topluma, ailesine ve dier kiilere kar olan dev ve sorumluluklarndan ayr dnlemeyeceini de vurgulamtr, itiraz konusu maddede yer alan ve iptali istenilen dzenlemenin Anayasa'nn bu maddesi ile dorudan bir ilgisi yoktur. Esasen itirazn dayanaklar arasnda bulunan ve Anayasa'nn miras hakkn belirleyen 35. maddesi asndan inceleme yaplrken ayrca tartlacaktr. 3 - Anayasa'nn 35. maddesi ynnden inceleme : tiraz yoluna bavuran mahkeme miras hakknn ancak kamu yaran amac ile snrlanabileceini, itiraz -konusu kuraln kamu yarar amac gtmeden bu hakk snrladn ileri srmtr. Anayasa'nn 35. maddesi, herkesin miras hakkna sahip olduunu belirttikten sonra, bu hakkn ancak kamu yarar amacyla, kanunla snrlanabilecei kuraln koymutur. Anayasa'nn 35. maddesinin gerekesinde; Maddede mlkiyet ve miras haklar, dier temel haklar gibi ve onlar derecesinde dzenlenmi ve Anayasa gvencesine balanmtr. Miras hakk, mlkiyet hakknn bir devamdr, zel bir eklidir. Bu nedenle mlkiyet ve miras ayn maddede artarda dzenlenerek anayasal gvence altna alnmtr. Miras hakknn ar vergilendirme yolu ile muhtevasz hale getirilmesi, miras hakknn ortadan kaldrlmas nlenmek istenmitir. denilmi, ayrca kamu yarar dnda Anayasa'nn 13. maddesinde yazl sebeplerle de snrlama yaplmasnn mmkn olduu belirtilmitir. Evlilik dnda domu ocuklardan, babalna hkmedilmi olanlarla, yalnzca tabii babalk ba mahkemelerce tespit edilmi bulunan ocuklar arasnda ikinci gruptakiler aleyhine bir snrlama getirilmesinde kamu yarar arac gdldn sylemek mmkn olmayp, ancak bir ksm ocuklarn yaran amalanm bulunmaktadr. Anayasann 13. maddesinde saylan snrlama sebeplerinden hibiri farkl hkm getirmeyi hakl gstermez. Evlilik d ilikilerden doan ocuklar hakknda farkl uygulama getirilmesi ile de genel ahlkn korunmas salanm olamaz. Esasen uygulamada snrlama deil hakkn tmnn ortadan kalkmas sz konusu olmaktadr. Medeni Kanunun itiraza konu 443. maddesinin ikinci fkras uyarnca, nesebi sahih olmayan ocuklar veya onlarn fruu (altsoyu), babalarnn nesebi sahih olan ocuklar ile birlikte bulunurlarsa, miras konusunda nesebi sahih olan bir ocua veya bunun fruuna isabet edebilecek miktarn yansn alrlar. Buna gre mirasn ikili birli paylam kural ile de kamu yarar amacndan ziyade evlilik iinde doan ocuklara bir stnlk salama amacna yneldii ortadadr. Bunun evlilik iinde doan ocuklara daha fazla deer verilmesinin sonucu olduu ve evlenme kurumunun stn tutulmas ilkesinden meydana geldii ileri srlebilir ise de, bu nedenler ayrm yaratlmasna dayanak olamaz. Gerekten bu farkl uygulamann evlilik d birlemeleri nlemedii de Medeni Kanunun kabulnden bu yana karlan nesebin idari yoldan dzeltilmesini salayan af kanunlar ve evlenme akdine dayanmayan birlemelerin saysndan anlalmaktadr.

68

Bu suretle itiraz konusu kuraln evlilik dnda doan ocuklarn miras haklarnda ayrma ve ksntya neden olduu ortaya ktndan aklanan nedenlerle anlan hkm Anayasann 35. maddesine aykr dmektedir. 4 - Anayasa'nn 41. maddesi ynnden inceleme : Ailenin korunmas esaslarn dzenleyen bu maddenin ikinci fkrasnda zellikle ana ve ocuklar korama grevinin de Devlete ait bir dev olduu belirtilmitir. Gerekten maddenin gerekesinde: ... kanun koyucuya aileyi milletin temeli olarak koruma, refah ve huzurunu salama devini de yklemekte olduu aklanarak aadaki grlere yer verilmitir : Ailenin korunmas yannda, anann ve ocuun da korunmas hkme balanmtr. Anann bu sfatla korunmas esasen mevzuatta yer almtr. ocuun korunmas, genel olarak ifade edilmekle yetinilmi ve evlilik ii ve d ocuklar arasnda ayrm gzetilmemesi esas benimsenmitir. Bu sonu, esasen (eitlik ilkesi)nden de karlabilir. Bu suretle, Anayasa ailenin yan sra aile dndaki anann ve ocuklarn da korunmasn Devlete bir dev olarak yklemi bulunmaktadr. Medeni Kanunun dzenlemesine gre evlilik d ocuun durumu genellikle evlilik ii ocua gre elverisizdir. Evlilik d ocuklar toplumda babasz ocuk damgas tadklarndan horlanmalar, aalanmalar, babalarna kar nafaka isteminden baka bir hak ileri srememeleri ve babalarnn miraslar olamamalar nedenleriyle ekonomik bakmdan gsz braklarak toplum dna itilmektedirler. Nitekim, Anayasa Mahkemesinin 21/5/1981 gnl kararnn gerekesinde bu konu ile ilgili olarak; ailenin ve ocuun korunmasn buyuran Anayasann bu tr sonular douran bir yasa kural ile uyum iinde olduunun sylenemeyecei, bu durumun bireyin insan olmaktan doan kiiliini zgrce gelitirme temel hakkyla badamayaca ve Anayasa ile uyumlu bulmadndan yasa koyucunun af yasalar karlmas yoluyla Medeni Yasann koyduu bir yasa askya alma gereini duyduu vurgulanmtr. Ayrca konu ile benzerlii nedeniyle, anlan kararda yer alan aadaki gereke, btn evlilik d ocuklarn durumunu kapsayacak niteliktedir. Karar gerekesinde; Anayasamz, yalnzca ocuu deil, ocukla birlikte aileyi de korumak suretiyle toplumda aile ile aile dnda yer alan ana ve ocuun karlar arasnda adil bir denge kurmak istemektedir. Konuyu bu ynden de ele almak ve itiraz konusu kuraln iptal edilmesi halinde ailenin bundan zarar grp grmeyeceini de tartmak gerekmektedir. Medeni Yasann itiraz konusu kuralnn svire Medeni Kanunu'nda yer alna gereke olarak meru ailenin korunmas gsterilmitir. Bugn ise bu metin, svire Medeni Yasas'ndan karlmtr, svire yasa koyucusu, kukusuz, aileyi korumaktan vazgeememitir. zellikle, aile hukuku ile ilgili konularda batl toplumlarn insan haklarna ilikin birok temel metinde yer verdikleri -ailenin korunmas- ilkesinden vazgemeleri olas deildir. Bu nedenle geriye kalan tek

69

olaslk, bu kuraln ailenin korunmas ile dorudan ilikili olduu ynndeki grlerini deitirmeleridir. retide, itiraz konusu kuraln alnd hkmn, svire Medeni Yasasna Kilise hukukunun etkisiyle girdiine iaret edilerek; a) Aile kurumunun etkinliini ve otoritesini korumak, evli olmayan 'kadnlarn, ocuu ile birlikte veya ocuk vastasyla evli bir erkein yuvasna karp aile dzenini ykmasn nlemek, b) Serbest birlemeleri nlemek veya azaltmak, Amalaryla bu yasaklamann getirildii ancak, bu hkmn ailenin korunmasyla bir ilgisi bulunmad belirtilmektedir. Bu dncelerden ilki yzeysel bir gr yanstmaktadr. nk aile sarsnt geirecekse bunun nedeni, babann einden baka bir kadnla ilikiden bir ocuun domu olmasdr. ocuun babaya sahih veya sahih olmayan nesep ba ile balanmas aileyi fazla etkilemeyecektir. Medeni Yasaya gre, zina rn ocuklarn at mali sonulu babalk davasnda da, baba yarg karar ile saptanmaktadr. te yandan ocukla baba arasnda hukuksal bir nesep ba kurulmas ocuun kendiliinden babann ailesine dahil olmas sonucunu da dourmaz. Medeni Yasann 312. maddesine gre, sahih olmayan nesepli ocuun velayetinin ana ve babaya verilmesi yarg karar ile olmakta, hatta, 298. maddenin son tmcesine gre, hakim gerekli grrse velayeti ne anaya ve ne de babaya vermeyerek ocua bir vasi tayin edebilmektedir. ocuun velayetinin babaya verilmesinin onun aile birliini nemli lde sarsaca yolunda ciddi belirtiler bulunmas durumunda mahkemenin bunu dikkate alarak karar verecei doaldr. Zina rn ocuklarn babalarna yasal olarak balanmalarnn aile kurumu zararna serbest birlemeleri artraca dncesinde de isabet bulunmamaktadr. Evlilik d ocuklarn babalarna sahih ya da hi deilse sahih olmayan nesep ba ile balanabilmesine izin verilmesi, hi kusuru olmad halde toplumda ok kt duruma drlen ocuun korunmas ile ilgili bir nlem olup, bunun serbest birlemeleri artrmaya ynelik bir yan yoktur. Tersine, serbest birlemeleri bir lde nledii savunulabilir. nk evlilik d bir ilikide doacak ocuun soyadn tamayacan, mirass olamayacan bilen kii hi bir sorumluluk duymakszn bu tr bir ilikiye girebilir. Bu kiinin, doacak ocuun mali, sosyal ve hukuksal sorumluluunu tayacan bilmesi kendisini daha dikkatli davranmaya itebilir. ........... itiraz konusu kuraln evlilik d ilikileri engelledii ve bu kuraln bulunmamas halinde bu tr ilikilerin artaca yolundaki savlar ve ne srlen grler dayanksz kald gibi kendi iinde de tutarszdr. denilmitir. Yukarda aklanan gerekede de, genel olarak evlilik d ocuklar ile evlilik ii ocuklarn durumlar arasndaki farkllklar ieren Medeni Kanun hkmlerinin, Anayasa'nn 41. maddesinde yer alm ocuklarn korunmas ilkesine aykr olduu etrafl bir biimde aklanm bulunmaktadr.

70

Bylece, toplumun en gsz kesimini oluturan ocuklarn korunmas ynnden de olaya bakldnda babasnn kimlii kesin olarak belirlenmi olan evlilik d ocukla, babalna btn neticeleri ile hkmedilmi evlilik d ocuk arasnda bir ayrm yaplmas ve bunlarn tmnn birlikte miras olduklarnda nesebi sahih olan ocua gre mirastan hi pay almamalarn ya da yarm pay almalarn ngren Medeni Kanunun 443. maddesinin birinci fkrasnn ikinci cmlesi ile ayn maddenin ikinci fkras Anayasa'ya ak bir aykrlk oluturmaktadr. Bu hkmlerin iptal edilmeleriyle de ortaya kan duruma gre; Medeni Kanunun 443. maddesinin birinci fkras uyarnca nesebi sahih olmayan hsmlarn, ana tarafndan nesebi sahih hsmlar gibi miras olmalar durumu devam edecek, bunlar da baba ynnden Medeni Kanunun 290. maddesine gre tahakkuk eden babalarna miras olabileceklerdir. Verilecek Kararn Belirlenmesi : Yukarda ayrntlaryla incelenen duruma ve aklanan gerekelere gre; 17/2/1926 gnl, 743 sayl Medeni Kanunun 443. maddesinin; a) Birinci fkrasnn ikinci cmlesini oluturan; Bunlarn, baba cihetinden miras olabilmeleri; babalarnn kendilerini tanm veya babalklarna hkm sudur etmi bulunmasna mtevakkftr. hkmnn, Anayasann 10., 35. ve 41. maddelerine aykrl nedeniyle iptali gerekir. b) Ayn maddenin Baba tarafndan nesebi sahih olmayan bir ocuk yahut fruu, babasnn nesebi sahih frular ile itima ederse nesebi sahih bir ocua veya ferilerine isabet eden hissenin yansn alrlar. biimindeki ikinci fkras hkm de, Anayasa'nn 10., 35. ve 41. maddelerindeki kurallara aykr olduundan iptal edilmelidir. VI - Sonu : 17 ubat 1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medenisi'nin; l - 443. maddesinin ilk fkrasnn ikinci cmlesinin Anayasa'ya aykr olduuna ve iptaline karoylaryla ve oyokluuyla; 2 - Ayn maddesinin ikinci fkrasnn Anayasa'ya aykr olduuna ve iptaline karoylaryla ve oyokluuyla; 11/9/1987 gnnde karar verildi. Karoy Yazs Esas Says : 1987/1 Karar Says : 1987/18 ocuk, sa domak artyla ana rahmine dt andan itibaren medeni haklardan istifade eder ve ayr bir kii saylrsa da onun en yakn kan hsm olan anne ve babas ile biyolojik ve psikolojik kopmaz balar vardr. Bu nedenle anne ve babasndan tamamen ayr dnlemez.

71

Dier canllarn bile yavrularna ballklar herkese bilinirken insanlarn ocuklarn, anne ve babalarndan ayr, aileden bamsz deerlendirmek yanl olur. Anayasa aile Trk toplumunun temelidir demektedir. ocua, anne ve babasna bu temel ilke atsndan bakmak gereklidir. Atatrk Devrimlerinin banda gelen bir ilkeye gre de aile bir erkekle bir kadnn evlenmesinden ve onlarn ocuklarndan oluur. Anayasa, 41 inci maddesiyle byle bir ailenin korunmasn emretmektedir Medeni Kanunun 443 nc maddesindeki : Nesebi sahih olmayan ksmlar, ana tarafndan nesebi sahih hsmlar gibi miraslk hakkn haizdir. Bunlarn, baba cihetinden miras olabilmeleri; babalarnn kendilerini tanm veya babalklarna hkm sudur etmi bulunmasna mtevakkftr. Baba tarafndan nesebi sahih olmayan bir ocuk yahut fruu, babasnn nesebi sahih frularyla itima ederse; nesebi sahih bir ocua veya frularna isabet eden hissenin yansm alrlar biimindeki kural da Atatrk Devrimlerinin, dolaysyla Anayasann benimsedii aileyi korumaktadr. Asrlardan beri bir erkekle bir kadnn evlenmesini zmsemi, iine sindirmi bulunan bir svire topluluu bile son senelere kadar yasalarnda byle bir hkmn yer almasna gerek duymuken ancak Atatrk Devrimleriyle taaddd zevcat sisteminden ayrlmaya alan bir toplum iin byle bir hkmn ve ilkenin zorunluluu aktr. Her insan gibi evli bir erkek ve onunla zinada bulunan kadn da doacak ocuklarnn hal ve geleceklerini dnrler. Medeni Kanunun, ounluk tarafndan iptal edilen hkm zinay ve zina mahsul ocuklarn oalmasn nleyen nemli bir hkmd. Bu hkme ramen imdiye kadar evli erkeklerin zina mahsul ocuklar yeterli derecede azalmamsa bu, taaddd zevcat sistemini hal srdrmek isteyenlerin bulunmasndan ileri gelmektedir. Bu eit birlemelerden doan ocuklarn nfusa tescili hakkndaki af yasalar da zina mahsul ocuklarn yeterli derecede azalmasn nlemektedir. Ancak, her eye ramen Atatrk Devrimlerinin banda gelen tek erkekle tek kadn evliliinin; bu evlilikten oluan ailenin korunmasn, yerletirilmesini, yaatlmasn Anayasa ve onun Balang hkmleri zorunlu klmaktadr. Evli bir erkek hakknda onun zinasndan doan ocuk iin, babala hkmedilemeyecei, babaln kabul edilemeyecei inanc ve bilinci kesin olarak yerleirse bu ocuklarn says hayli azalacaktr. Aksi takdirde birden fazla evlilik (zina) ve bundan doan ocuk says rahatlkla artacaktr. Bunun ise ahlka ve Atatrk Devrimlerine aykrl ortadadr. Babas belli olmayan ocuklarn bugnk hukuki durumu, Anayasamzn 10. maddesinde ngrlen eitlik ilkesine aykr bulunmad ve bunlar Anayasann 12. maddesinde belirtilen temel hak ve hrriyetlerden mahrum olmadktan gibi, 41. maddesinin ikinci fkrasnda belirtilen Devlet ve dier kamu tzelkiilerinin koruma tedbirlerinin dnda da deildirler.

72

Dier taraftan, Medeni Kanun'un dava konusu edilen 443. maddesinin Baba tarafndan nesebi sahih olmayan bir ocuk yahut fruu babasnn nesebi sahih frularyla itima ederse, nesebi sahih bir ocua veya frularna isabet eden hissenin yarsn alrlar biimindeki son fkras hkm, sosyal ve ekonomik gerekler gz nnde tutularak dzenlenmi bir hkmdr. Anayasa'ya gre herkes, bu arada nesebi sahih olmayan ocuklar da elbet miras hakkna sahiptir. Ne var ki, her temel hak gibi miras hakk da mutlak olmayp zel olarak Anayasa'nn 35., genel olarak da 13. maddelerinde belirlenen koullarn varlnda snrlanabilecektir. te, Medeni Kanun'un 443. maddesi son fkras hkm de, nesebi sahih olmayan ocuklarn miras haklan asndan kamu yaran gibi dncelerle bir snrlama getirmi bulunmaktadr. Bu hkm, ana, baba ve ocuklardan oluan ve Trk toplumunun temeli saylan Aile nin, yukarda deinildii zere, korunmas amacna ynelik tedbirlerin en nemlisidir. Nesebi sahih olmayan ocuklarn, sahih nesepli ocuklarla eit miras pay almasnn kabul, gelecek endiesini ortadan kaldracandan bu gibi ocuklarn saysn artracak ve bunun yarataca ciddi sorunlar yannda, varlna ve korunmasna bu kadar nem verilen Ailelerin sarslmasna da yol am olacaktr. Bu sosyal saknca yannda, Aile bireylerinin gayret ve katklaryla meydana getirilen mal varlnn, bunlara hibir katks bulunmayan nesebi sahih olmayan ocuklara da eit olarak paylatrlmas, toplumu rahatsz edecek, zellikle paylalacak mirasn, len einden kocasna kalan miras olmas halinde duyulan huzursuzluk daha da artacaktr. Bylece, szde eitlik salanmak istenirken, aksine eitsizlie, hatta hakszla sebebiyet verilmi olunacaktr. te byle hakl nedenlere dayal bir snrlama getirilmi olduu iindir ki burada bir eitsizlikten sz edilemeyecektir. zetle; Medeni Kanun'un 292. ve mteakip maddelerindeki mani hkmler sebebiyle babalan tarafndan tannmayan veya babala hkm alnamayan Nesebi sahih olmayan hsmlarn baba cihetinden miras olamamalarnda ve Nesebi sahih olmayan bir ocuk yahut fruu, babasnn nesebi sahih frularyla itima ederse; nesebi sahih bir ocua veya ferilerine isabet eden hissenin yarm alrlar biimindeki Medeni Kanun'un 443. maddesinde, Anayasa'nn 10., 12., 35. ve 41. maddelerine aykrlk yoktur. Bu nedenlerle ounluk kararna karyz.

73

Karoy Gerekesi Esas Says : 1987/1 Karar Says : 1987/18 Trk Devrimi'nin hukuksal ve toplumsal alanlardaki etkinliini yanstan antsal yapl Medeni Yasa'nn ada niteliiyle badamayan 443. maddesinin birinci fkrasnn ikinci tmcesinin iptali, sz edilen maddenin ikinci fkrasnn da, balant nedeniyle iptalini gerektirmemektedir. Baba ynnden miraslk sfatnn kazanlmas, o babann ocuu olmaya bal tutulmu, baka bir ilgi-iliki gereksiz grlmtr. Babann ocuu olmak durumu, kukusuz, tanmayla ya da babalk davalaryla kantlanacaktr. Doal babalk (tabii babalk) davas da bu kapsamdadr. Birinci fkra bu hususu dlad iin iptal edilmekle soy-ba (nesep) ilikisi kurma olanam vermemektedir. Yasann soybana ilikin kurallar yrrlktedir, varln ve etkisini srdrmektedir. Maddenin dzeni, birinci fkrada ana ve baba ynnden, miraslk sfatnn, ikinci fkrada miras pay orannn belirlendiini gstermektedir, ikinci fkrann iptali, davadaki istemi at gibi boluk oluturmutur. Davac, soyba ilikisi yokken (nesepsiz iken) miras saylp yararlanmay istemiken, ikinci fkrann iptaliyle salksz, geerli olmayan, dzgn olmayan soyba (sahih olmayan nesep) dzeyini aarak, dzgn soybal (nesebi sahih) ocuklar gibi mirastan tam pay alma yolu almtr. Dzgn soyballk, soybaszln (nesepsizliin) tam tersi olduundan eit biimde miras pay almalar yeni bir eitsizlik dourmutur. Aile dzeni, yasak ilikiler, geersiz durumlar, hak duygusu bakmndan sakncalar tayan bu sonu gzetilerek yeni dzenleme iin yasa koyucuya sre verilmesi idi. Hi soyba yokken ve soyba durumunda bir deiiklik olmadan, daha ak bir anlatmla soybaszlk (nesepsizlik) durumu srerken miras olabiliyorsa en ok dzgn olmayan soyballar (gayri sahih nesepliler) gibi 1/2 orannda pay almal ya da payn orann yasa koyucunun belirlemesi salanmal idi. Karar ile hem dzgn olmayan soyballarn miras pay dzgn soyballarn miras payna eit klnm, hem de hi soyba olmayanlar dzgn olmayan soyballar da aarak dzgn soyballar gibi tam paya kavumulardr. Ayn durumda olanlar iin ayr dzenleme aykr olur. Bu olayda, bu durumda herhangi bir aykrlk sz konusu olmadndan ikinci fkrann iptalini ngren ounluk grne karym. Karoy Yazs Esas Says : 1987/1 Karar Says : 1987/18 Anayasa'nn 152. ve 2949 sayl Yasa'nn 28. maddelerine gre, mahkemelerin bir yasa kural hakknda Anayasa Mahkemesine bavurma yetkileri, o kuraln davada uygulanmas kouluna baldr. Medeni Kanunun 443. maddesine gre, nesebi sahih olmayan kimselere sulh hukuk mahkemesince verilecek miraslk belgesi, asliye hukuk mahkemesinde alm veya alacak nesep davasnn sonucuna bal olduundan, evvelemirde davacdan byle bir karar istenmesi ve kendi bakt dava iin onu bekletici sorun yapmas gerekirdi, zira, mahkemelerin grevini tayin

74

eden yasa hkmlerinin yarglama usulne ve amme intizamna taalluk etmesi hasebiyle aksi ynde bir sarahat ihtiva etmedike- davaya grevli olamayan mahkemece baklamaz. Bu itibarla, itiraz yoluna bavuran mahkemenin miraslk belgesi vesilesiyle de olsa, asliye hukuk mahkemesinin grev alanna giren bir konuyu zme balamas mmkn olamayacandan davada uygulayaca, bir kural da yoktur. Bu sebeple davann ncelikle yetki ynnden reddi gerekir. Esasa gelince : Trk Medeni Kanununun 443. maddesi, evlilik d ocuklarn miras hakkn dzenlerken, nesep bann kaynan, evlilik olsun olmasn anaya kar doum, babaya kar da tanma veya babalklarna hkm verilmi olmas artna balamtr. Daha ak anlatm ile ana ynnden doal nesep ilikisini miras asndan yeterli grd halde baba ynnden nesep ilikisini tanma ya da kiisel sonularyla babala hkmde aramaktadr. Bilindii gibi Medeni Kanunumuz iki deiik babalk davasn ngrmtr, birisi nesep ba kurmayan sadece baz parasal haklar douran babalk davas, dieri de nesep ba kuran ve bu suretle kiisel sonular douran babalk davasdr. Babalk davasnn iki eit olmas, Medeni Kanunun dava konusu 443. maddesinin getirdii bir dzenleme deildir. Bu sebeple, ister kiisel sonularyla babalk davas ile isterse parasal sonularyla babalk davas ile nesep ba kurulmu olsun, evlilik d ocuklarn babaya kar ayn statye sahip olabilmeleri iin her eyden nce bu ikiliin ortadan kaldrlmas gerekir. Nitekim, Medeni Kanunun n tasarsnda 290. maddede yaplan deiiklikle, ocuun tannmas veya soydanlna karar verilmesi durumlarnda babasna ve onun hsmlarna kar dzgn soydanlkl ocuk durumunu alacaklar belirtilmi ve babalk hkm soydanlk karar olarak kabul etmekle, tannm veya soydanlna karar verilmi olan evlilik d ocuklar, soydanl dzgn teki altsoy ile birlikte ve eit ekilde miras olabilme olanana kavuturmutur. Yrrlkteki kanun mali ve ahsi hal sonulu olmak zere iki tr babalk davas kabul ettii halde, tasanda babalk davas btn hallerde ocukla babas arasndaki soy ban hedef almakta ve her halde de babaya nispet tayininin mahkeme karar ile olaca ngrlmektedir. Bu davalarn tmnde, davac ve daval sfatlan, dava ama sresi, davada ispat yk, davalnn iddiay ve karineyi rtebilme hakk ispat aralar ortak noktalardr. Bu itibarla, sadece 443. maddenin birinci fkrasndaki .... veya babalklarna hkm sudur etmi bulunmasna ibaresi iptal edildii takdirde ou kamu dzenine ilikin aile kurumuna, evlilik ilikisine, evlilik ii ocuklar koruma amacna ynelik denkletirici dzen tamamen alt st olacak ve ailenin kaderini babal iddia edilen kimsenin lmnden sonra verilecek miraslk belgesi tayin edecektir. 443. madde, veraset ilamnda tutunulacak belgeleri gsteren bir usul hkm olup, nesebi sahih olmayan ocuklarn babalk artlarn dzenleyen bir madde deildir. Bu gibi ocuklar mirastan yoksun klan babalk davasnda tabii babalk ispat edildii halde 310. maddede saylan zel

75

artlarn bulunmamas nedeniyle babala karar verilmesini yasaklayan kuraldr. Bu maddede ngrlen soydanlk iin babalk davasnda yaplacak deiiklikle 443. maddenin uygulama alan kendiliinden genileyebilir. Madde, mevcut hali ile ve tek bana Anayasa ile konulan bir mecburiyeti bertaraf eden ve byle bir mecburiyete uyulmasn nleyen nitelikte olmadna gre, Anayasaya aykr saylamaz. Bu sebeple maddenin uygulama alannn geniletilmesi amac ile iptalini kararlatran ounluk grne karym.

Anayasa Mahkemesi Karar Resmi Gazete tarih/say Esas Says Karar Says Karar gn tiraz yoluna bavuran :21.6.1974/1974/14922 : 1974/10 : 1974/12 : 25/4/1974 : Kuyucak Sulh Hukuk Mahkemesi.

tirazn konusu : 17/2/1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin 443. maddesinin ikinci fkrasn Anayasa'nn 10., 11., 12., ve 36. maddelerine aykr gren mahkeme Anayasann deiik 151. maddesine dayanarak Anayasa Mahkemesine bavurmutur. I- Olay : Mirasln saptanmas iin alarak Kuyucak Sulh Hukuk Mahkemesinin 1974/127 saysn alan davann 4/4/1974 gnl ilk durumasnda nfus memurluundan gelen yazy inceleyen ve tanklar dinleyen mahkeme miraslar arasnda baba ynnden nesebi sahih olmayan bir ocuk bulunduu ve Trk Kanunu Medenisinin "Sahih olmayan nesepte miras" kenar baln tayan 443. maddesinin ikinci fkrasnn davada uygulanmas gerektii sonucuna varm ve bu kural Anayasann 10., 11., 12., 36. maddelerine aykr grerek Anayasann deiik 151. maddesi uyarnca Anayasa Mahkemesine bavurulmasna ve davann geri braklmasna karar vermitir. II- tiraz Konusu Yasa Kural : 17/2/1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin ikinci fkrasnn Anayasaya aykrl ileri srlen 443. maddesi-nc Tertip, Dstur, Cilt 7, sayfa 311 deki metne gre yledir :

76

"Madde 443- Nesebi sahih olmayan hsmlar, ana tarafndan nesebi sahih hsmlar gibi miraslk hakkn haizdir. Bunlarn baba cihetinden miras olabilmeleri; babalarnn kendilerini tanm veya babalklarna hkm sudur etmi bulunmasna mtevakkftr. Baba tarafndan nesebi sahih olmayan bir ocuk yahut fruu babasnn nesebi sahih frularyla itima ederse; nesebi sahih bir ocua veya ferilerine isabet eden hissenin yarsn alrlar." III- nceleme : Anayasa Mahkemesi itznn 15. maddesi uyarnca 25/4/1974 gnnde yaplan ilk inceleme toplantsnda rapor, Kuyucak Sulh Hukuk Mahkemesinin 4/4/1974 gnl, 1974/127 sayl yazsna bal olarak gelen ayn gn ve sayl gerekeli karar ile dava dilekesi, Kuyucak Nfus Memurluunun 4/3/1974 gnl yazs ve duruma tutana rnekleri, iin kapsamna giren kanun kurallar ve konuyu ilgilendiren teki metinler okunduktan sonra nce mahkemenin itiraz yoluna bavurmaya yetkili bulunup bulunmad zerinde durulmutur. Anayasann deiik 151. ve 22/4/1962 gnl, 44 sayl Kanunun 27. maddeleri kurallarna gre bir mahkemenin herhangi bir kanun kuraln, Anayasaya uygunluk denetiminden geirilmesi iin Anayasa Mahkemesine getirebilme yetkisini kazanmas, elinde grmekte olduu bir davann bulunmasndan baka ayrca Anayasa Mahkemesine getirdii kanun kuraln o davada uygulama durumunda olmasna baldr. Kuyucak Sulh Hukuk Mahkemesinin elinde bakmakta olduu bir davann bulunduunda kuku yoktur. Bu davann nitelii yukarda "Olay" blmnde aklanmtr. Mahkemenin itiraz konusu yasa kuraln bu davada uygulama durumunda bulunup bulunmad aada tartlacaktr. tiraz yoluna bavuran mahkemenin saptad duruma gre miras brakann lm ile geriye ei, einden 1926 - 1943 yllar arasnda doma be ocuu ve ayrca 1935 ylnda bir baka kadndan domu bir ocuu kalmtr. Mahkeme, baka kadndan doma ocuun nfus ktne geirilii biimini ve dayanaklarn aratrmakszn Trk Kanunu Medenisinin 443. maddesinin ikinci fkrasnn davada uygulanmas gerektii ve bu kuraln da Anayasaya aykr olduu grne varmtr. Baka kadndan doma ocuun nfus ktne miras brakann olu olarak geirilmesi biiminin ve dayanaklarnn itiraz konusu 443. maddenin ikinci fkrasnn mahkemenin davada uygulayaca kural olup olmadn ortaya koyma bakmndan nemi ve etkisi aktr. 443. maddenin birinci fkrasna gre nesebi sahih olmayan ocuun baba ynnden miras olabilmesi baka bir deyimle ayn maddenin ikinci fkrasnn davada uygulanabilmesi iin babann ocuu tanm veya babalna hkmedilmi olmas zorunludur. Kanun Medeninin 292. maddesi evli erkek ve kadnlarn zinasndan doan ocuun tannmasn yasaklamakta; 310. maddenin ikinci fkras ise cins mnasebet zamannda evli olan davalnn babalna hkmedilemeyecei kuraln getirmektedir. Miras brakann ocuu tanmasna veya babalna hkmedilmesine yasal olanak bulunmaynca 443. maddenin ikinci fkrasnn olayda uygulanmas da dnlemez. Burada ancak babann yasaa ramen ocuu tanm ve ilgililerce Kanunu Maddenin 294. maddesi uyarnca yasal sresi iinde tanmaya itiraz edilmemi olmas

77

olasl akla gelebilir ve ancak byle bir durum gerekleirse 443. maddenin ikinci fkrasnn davada uygulanmas sz konusu olabilir. te yandan konu, 8/5/1945 gnnde yrrle giren 30/4/1945 gnl, 4727 sayl (Tescil edilmeyen birlemelerle bunlardan doan ocuklarn tesciline ve gizli kalm nfus vakalarnn cezasz olarak kaydna dair Kanun) kapsamna da girebilir grnmektedir. Bu yasa uyarnca evli bir erkekle evli olmayan bir kadnn birleip kar koca halinde yaamalarndan domu ocuklarn Kanunun 5 .ve 9. maddelerindeki koullara uyulup nesebi sahih olarak tescil edilmeleri olana vardr. Ayn konuda kan kanunlarn sonuncusu 8/4/1965 gnnde yrrle girip 7. maddesine gre bu gnden balayarak be yl sonra yrrlkten kalkacak olan ve kapsad dnemi 4/10/1926 gnne dek gtren 29/3/1965 gnl, 554 sayl Yasadr. Bu eit kanunlarn at yoldan yararlanlarak usulnce bir ilem veya hkm tesis edilmise ocuk nesebi sahih olarak nfus ktne geecei iin mahkeme genelde itiraz konusu kural uygulama durumunda olamayacaktr. Yukardan beri ayrntlaryla akland zere mahkemenin bakmakta olduu davada itiraz konusu kural uygulama durumunda bulunduu aka anlalamamaktadr. tiraz Anayasann deiik 151. maddesine uygun deildir; reddedilmesi gerekir. IV- Sonu: Mahkemenin bakmakta olduu davada itiraz konusu kural uygulama durumunda bulunduu aka anlalamadndan Anayasann deiik 151. maddesine uymayan itirazn reddine 25/4/1974 gnnde oybirliiyle karar verildi.

78

Anayasa Mahkemesi Karar Resmi Gazete tarih/say Esas Says Karar Says Karar Gn tiraz yoluna bavuran :16.6.1971/13890 : 1971/1 : 1971/12 : 2/2/1971 : Kuyucak Asliye Hukuk Mahkemesi.

tirazn konusu : Mahkemece, 4 Ekim 1926 da yrrle giren 17/2/1926 gnl, 743 sayl Trk Meden Kanununun 443 nc maddesinin ikinci fkras hkmnn, Anayasa'nn 11. ve 12. maddelerinde yazl temel hak ve hrriyetlere aykr bulunduu ileri srlerek iptali istenmektedir. I- Olay : Davaclar, vekillerince mahkemeye verilen 26/10/1970 gnl dva dilekesinde; lenin evlilik d ocuklar olduklarn, daha nce alnan 2/4/1968 gnl, 106 - 75 sayl veraset ilm uyarnca mirasn, lenin nikhl karsndan olan ocuu ile ikilibirli taksim edildiini oysa kendilerinin 6625 ve 554 sayl kanunlarla sahih nesepli olarak nfusa tescil edildiklerini ileri srerek nceki veraset ilmnn iptali ile ocuklar arasnda eit esasa dayanan miras haklarnn saptanmasna ve verasetin bylece subutuna karar verilmesini istemilerdir. Mahkeme, dvada Meden Kanunun 443. maddesinin ikinci fkrasnn uygulanmas ihtimalini gznnde tutarak hkm Anayasa'nn 11. ve 12. maddelerine aykr grm ve iptali iin Anayasa Mahkemesine bavurulmasna karar vermitir. II- Mahkemenin Anayasa'ya Aykrlk Grne likin Gerekesi "l- 743 sayl Trk Meden Kanununun, nesebi sahih olmayan ocuk veya frua, onu tanyan ya da babalna hkmedilen babasndan, nesebi sahih ocuklarla itima etme halinde, nesebi sahih ocuk veya ferie isabet eden miras paynn yarsn alacan hkm altna alan 443. maddesinin ikinci bendi, 334 sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 11. ve 12. maddelerinde yazl temel hak ve eitlik ilkelerine aykrdr. 2- Meden Kanunun 8 inci babnda yazl hkmler evlilik d ocuklarn hukuk durumlarna ilikin olup ana bakmndan nesebi sahih ocuklarla miras ve dier konularda ayrm yaplmamtr. Miras hakk kiinin doal ve temel haklarndandr. Bu hak ancak kanunun belirttii sebeplerle sonradan drlebilir.

79

Ana ve babann meru olmayan birlemelerinde herhangi bir rol veya kusuru bulunmayan bu tr ocuklara, daha az miras verilmesi, kiinin topluma ve ailesine girmeden, temel haklardan olan miras hakknn nceden kstlanmas demek olur. 3- Meden Kanunun 443/2. maddesinin meru olmayan birlemeleri nlemek, ahlkn bozulmamasn salamak amac ile sevkedilmi olduu aktr: Ancak, kiinin temel hakknn zne; genel ahlk, kamu dzeni vs... sebepler ile dahi olsa dokunulamayaca Anayasa'nn 11. maddesinin ikinci bendinde belirtilmitir. 4- Herkesin, hi bir ayrm yaplmadan, kanun nnde eit olduu, hi br kimseye veya zmreye imtiyaz tannamayaca, Anayasa'nn 12. maddesinde aklanmtr. Ne suretle olursa olsun dnyaya gelen kiinin kanun hkm ile peinen hakkn almak veya azaltmak, bu kiiyi nesebi sahih ocuklar yannda, adet yarm adam gz ile bakp, ona, iki yerine bir miras vermek, eitlikle badaamaz, Kald ki, onun dnyaya gelmesine sebep olan erkek hukuken babas, dier ocuklar da kardei olarak bilinip nfusa kaytlanmaktadr. 5- Bu hkm, bir bakma, ceza niteliindedir. Ceza su ileyene verilir. Meru olmayan birlemelerde ocuk bu eylemin orta deil rndr. Cezann ona deil, ana - babaya verilmesi hukuka uygundur. Bunun zddn dnmek insan hak ve duygular ile telif edilemez. Bu boluu gidermek iin olsa gerek ki, Kanun koyucu tarafndan af niteliinde sk sk evlilik d ocuklarn nesebi sahih olarak nfusa yazlmalarn salayan kanunlar karlmakta ve onlara evlilik ii ocuklarla ayn seviyede miras verilecei hkm vazedilmektedir. "554, 6625 sayl Kanunlar gibi" Byle kanunlarn kapsam iinde nfusa tescil edilerek nesebi gayri sahih ocuklarla, bu kanunlarn karlmad ya da yrrlkten kalkt zamanda dnyaya gelen ocuklar arasnda, miras ynnden farkllk doacaktr ki bu da eitlik ilkesine zddr. Yukarda yazl nedenlerle, Meden Kanunun 443 nc maddesinin ikinci fkras, Anayasa'nn 11. ve 12. maddelerine aykr grldnden, iptalinin ve evlilik d birlemelere engel olmak iin hukuk ve ceza baka meyyideler getirecek yeni kanunlar karlmasnn uygun olaca dncesindeyiz." III- Yasa Hkmleri : 1. tiraz konusu hkm : 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin itiraz konusu hkm kapsayan 443. maddesi yledir : "Nesebi sahih olmayan hsmlar, ana tarafndan nesebi sahih hsmlar gibi miraslk hakkn haizdir. Bunlarn, baba cihetinden miras olabilmeleri, babalarnn kendilerini tanm veya babalklarna hkm sudur etmi bulunmasna mtevakkftr.

80

Baba tarafndan nesebi sahih olmayan bir ocuk yahut fruu, babasnn nesebi sahih frulariyle itima ederse; nesebi sahih bir ocua veya ferilerine isabet eden hissenin yarsn alrlar." (nc Tertip Dstur, Cilt 7, Sahife : 311.) 2. Dayanak olarak ileri srlen Anayasa hkmleri : Anayasann 11. maddesi : "Madde 11- Temel hak ve hrriyetler, Anayasann szne ve ruhuna uygun olarak ancak kanunla snrlanabilir. Kanun, kamu yarar, genel ahlk, kamu dzeni sosyal adalet ve mill gvenlik gibi sebeplerle de olsa bir hakkn ve hrriyetin zne dokunamaz."

Anayasann 12. maddesi : "Madde 12- Herkes dil, rk, cinsiyet, siyas dnce felsef inan, din ve mezhep ayrm gzetilmeksizin, kanun nnde eittir. Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz." IV- lk nceleme : Anayasa Mahkemesi itznn 15. maddesi uyarnca yaplan 2/2/1971 gnl lk niceleme toplantsnda dosyadaki btn yazlar ve ilgili kanun ve Anayasa hkmleri okunarak iin gerei grlp dnld : 1. Anayasa'nn 151. ve Anayasa Mahkemesinin Kuruluu ve Yarglama Usulleri hakkndaki 22/4/1962 gnl, 44 sayl Kanunun 27. maddesinde; bir dvaya bakmakta olan mahkemenin uygulanacak bir kanun hkmn Anayasa'ya aykr grmesi halinde, iin bu bakmdan incelenmesi iin, Anayasa Mahkemesine gnderilmesine karar verebilecei hkme balanmtr. Yani iptali istenen kanun hkmnn, dvann zlebilmesi iin uygulanmas gerekli olmaldr. Bu yn 44 sayl Kanunun 27. maddesinin birinci bendinde daha ak bir biimde belirtilmitir. u halde iptali istenen kanun hkm, dvann zlebilmesi iin uygulanmas gerekli deilse, Anayasa Mahkemesince iin esasna geilmeden, istein, bavuran mahkemenin, yetkisizlii ynnden reddi gerekecektir. 2. Bu konuda bir sonuca varlabilmek zere, dosyada rnekleri bulunan dva dilekesi ve nfus kaytlan ve konu ile ilgili 6652 ve 554 sayl Kanun hkmlerini incelemek zorunluluu ortaya kmtr. Dva dilekesinde durum : (Taraflarn miras brakan 1967 ylnda vefat etmitir. Miras olarak, nikhl ei ile bu einden olma kz ve evlilik d birlemeden olan davaclar kalmlardr.

81

Evlilik d ocuklarndan ikisi, 6652, ve teki ikisi de 554 sayl Kanunlar ile nfusa tescil edilmilerdir. Grld gibi bu ocuklar babann tanmas veya hkim hkm ile deil, kanun ile tescil olunmulardr. Bu kanunlara gre tescil edilen evlilik d ocuklar nesebi sahih olarak nfusa tescil edilirler ve evlilik ii ocuklarla ayn seviyede miras alrlar.) diye aklanmaktadr. Mahkemece, Kuyucak ilesi Nfus Memurluundan getirtilen onanl kayt rneinden davaclarn babalan le bir dvlnn babas ayn kii olarak gsterilmekte ve kayt rneinin altndaki erhte ise drt davacnn nfus ktne 6652 ve 554 sayl kanunlara gre tescillerinin yapld belirlenmektedir. 3. 7 ubat 1956 tarihinde yrrle giren 30/1/1956 gnl, 6652 sayl Kanunun birinci maddesinde yle denilmektedir : "Trk Meden Kanununun mer'iyete girdii 4 Ekim 1926 tarihinden bu kanunun neri tarihine kadar evlendirmeye selhiyetli merci nnde yaplm bir akde dayanmayarak birleip karkoca halinde yaam olan ve evlenmelerine kanun bir mani bulunmayanlardan ocuk doduu takdirde bu ocuklar nesebi sahih olarak ve bu birlemeler taraflarn rzalar ile evlilik olarak tescil edilir. Evli bir erkekle evli olmayan bir kadnn kar - koca gibi yaamalarndan domu olan ocuklar da nesebi sahih olarak kadn ve erkee izafetle tescil edilir. Ancak; bu kadn ile erkein birlemeleri evlenme suretiyle tescil olunamaz. Kar - koca gibi yaamalar lm ve ayrlk sebepleri ile devam etmemi olanlar kar - koca halinde yaadklar zaman domu olan ocuklar dahi yukardaki hkmlere gre nesebi sahih olarak ana ve babalarnn adlar gsterilmek suretiyle baba hanesine tescil edilir." (III. Tertip Dstur, Cilt 37, Sayfa 294.) 8 Nisan 1965 gnnde yrrle giren 29/3/1965 gnl, 554 sayl Kanunun birinci maddesi de metin olarak kelimesi kelimesine 6652 sayl Kanunun hkmn getirmitir. (Beinci Tertip Dstur, Cilt 4, Birinci kitap, Sayfa 952 - 953.) 4. Davaclar, dva dilekelerinde kendilerinin nesebi sahih ocuklar olduklarn belirtmilerdir. Nfustan gelen kayt da bunu dorulamaktadr. Bunlarn nfus ktne tescillerinin dzenleyen 6652 ve 554 sayl Kanun metinlerinde bu gibilerin nesebi gayri sahih ocuklar deil, aksine nesebi sahih ocuklar olduklar ak bir ekilde belirtilmitir. u halde davaclar nesebi sahih ocuklar olmalarna ve nfus ktnde de bu yolda ilem tesis edilmi bulunmasna gre, mahkemece haklarnda Trk Meden Yasasnn 443. maddesinin ikinci fkras hkm uygulanamayacaktr. nk bu fkra hkm nesebi sahih olmayan ocuklara ve onlarn ferilerine ilikindir. Her ne kadar mahkemenin, ii Anayasa Mahkemesine gndermesine ilikin ara kararnda : "Dvada Meden Kanunun 443/2. maddesinin uygulanmas ihtimali bulunmu." denilmekte ise de, byle bir ihtimalin gereklemesine gerek dva dilekesindeki yazlanlar, gerek davaclarn

82

nfus kayt rnei ve gerek kendilerinin nfus ktne tescillerini dzenleyen 6652 ve 554 sayl Kanun hkmleri elverili grlememektedir. Hal byle olunca Anayasa'nn 151. ve 44 sayl Kanunun 27. maddesinde ngrlen itiraz art gereklememitir. stein bu nedenle ve iin esasna girilmeden reddi gerekmektedir. Sonu : Trk Meden Kanununun 443. maddesinin ikinci fkrasnn Kuyucak Asliye Hukuk Mahkemesince baklmakta olan dvada uygulanma olana bulunmadna ve bu nedenle itirazn, itiraz yoluna bavuran mahkemenin yetkisizlii ynnden reddine oybirliiyle 2/2/1971 gnnde karar verildi.

83

NFUSA KAYIT

Anayasa Mahkemesi Karar Esas Says Karar Says Karar Gn tiraz Yoluna Bavuran : 1999/23 : 1999/18 : 25.5.1999 : Lapseki Asliye Hukuk Mahkemesi

tirazn Konusu : 17.2.1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin 257. maddesine 16.6.1983 gnl, 2846 sayl Kanunun 2. maddesi ile eklenen ikinci fkrann, Anayasann 10. maddesine aykrl savyla iptali istemidir. I- Olay Evlat edinilen kn nfus kaydnda ana ad olarak, kendi adnn yazlmas istemiyle alan davada, Mahkeme, Trk Medeni Kanununun, 257. maddesinin ikinci fkrasnn iptali iin bavuruda bulunmutur. II- Yasa Metinleri Medeni Yasann itiraz konusu kural da ieren 257. maddesi yledir: Madde 257- Evltlk, kendisini evltla alann aile ismini tar ve onun mirass olur. Asl ailesindeki mirasla da halel gelmez. Ana babaya ait hak ve vazifeler, evlt edinen kimseye geer. Evlt edinme akdinden evvel yaplm resm bir senet ile, nesebi sahih ocuklarn miraslk hakkna ve ana babann ocuklarn mallar zerindeki haklarna dair olan mevadd kanuniyete muhalif hkmler kabul edilebilir. (Ek Fkralar : 16/6/1983 - 2846/2 md.) Kar koca tarafndan birlikte evlat edinilen ve mmeyyiz olmayan kklerin nfus kaydnda ana baba ad olarak, evlat edinen kar kocann adlar yazlr. Evlatln, miras ve baka haklarnn halele uramamas, aile balarnn devam etmesi iin evlatln naklen geldii aile kt ile evlat edinenin aile kt arasnda her trl ba kurulur. Ayrca her iki nfus ktne evlatlkla ilgili resm senedin tarih ve says da kaydedilir. Evlatln, reit olduktan sonra asl ana babasnn ismini kullanma hakk sakldr.

84

Evlat edinme ile ilgili kaytlar mahkeme karar olmadka veya evlatlk istemedike hibir ekilde aklanamaz. III- lk nceleme Anayasa Mahkemesi tznn 8. maddesi uyarnca yaplan ilk inceleme toplantsnda, ilk inceleme raporu, dava dosyas ve ekleri, iptali istenilen yasa hkm ve ilgili Anayasa kurallar ile bunlarn gerekeleri ve br yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gerei grlp dnld: 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin 257. maddesinin itiraz konusu ikinci fkras 18.6.1983 gnl Resm Gazetede yaymlanan 16.6.1983 gnl, 2846 sayl Yasa ile eklenmitir. Kurulda daha sonra deiiklik yaplmamtr. Anayasann Geici 15. maddesinde, 12 Eyll 1980 tarihinden, ilk genel seimler sonucu toplanacak Trkiye Byk Millet Meclisinin Bakanlk Divann oluturuncaya kadar geecek sre iinde, yasama ve yrtme yetkilerini Trk milleti adna kullanan, 2356 sayl Kanunla kurulu Mill Gvenlik Konseyinin, bu Konseyin ynetimi dneminde kurulmu hkmetlerin, 2485 sayl Kurucu Meclis Hakknda Kanunla grev ifa eden Danma Meclisinin her trl karar ve tasarruflarndan dolay haklarnda ceza, mal veya hukuk sorumluluk iddias ileri srlemez ve bu maksatla herhangi bir yarg merciine bavurulamaz. Bu karar ve tasarruflarn idarece veya yetkili klnm organ, merci ve grevlilerce uygulanmasndan dolay, karar alanlar, tasarrufta bulunanlar ve uygulayanlar hakknda da yukardaki fkra hkmleri uygulanr. Bu dnem iinde karlan kanunlar, kanun hkmnde kararnameler ile 2324 sayl Anayasa Dzeni Hakknda Kanun uyarnca alnan karar ve tasarruflarn Anayasaya aykrl iddia edilemez denilmektedir. Bu kuralla, 12 Eyll 1980den, ilk genel seimler sonucu toplanacak Trkiye Byk Millet Meclisinin Bakanlk Divan oluturuluncaya kadar geecek sre iinde, yasama ve yrtme yetkilerini Trk Milleti adna kullanan Mill Gvenlik Konseyinin kard yasalarn, Anayasaya aykrl savnda bulunulamayaca ngrlmektedir. 7.11.1982 gnl, 2709 sayl Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn halkoyu ile kabulnden sonra yaplan ilk seimler sonucu oluan Trkiye Byk Millet Meclisinin Bakanlk Divan 6.12.1983de toplanmtr. Anayasa koyucunun, sz konusu kural ile Mill Gvenlik Konseyinin yasama yetkisini tek bana ya da Danma Meclisiyle birlikte kulland dnemde karlan yasalar ve kanun hkmnde kararnameler ile 2324 sayl Anayasa Dzeni Hakknda Kanun uyarnca alnan karar ve yaplan ilemleri Anayasa Mahkemesinin denetimi dnda tutmak amacnda olduu aktr.

85

Anayasada belirli konular dzenleyen genel kurallar yannda, zel kurallara da yer verilmitir. Bir konu zel kurallarla dzenlenmemise, sorunlarn zmnde genel kurallar uygulanr. Ancak, o konuda zel dzenlemeler varsa artk genel kurallara bavurulmaz. Anayasa kurallar etki ve deer bakmndan eit olup hangi nedenle olursa olsun birinin tekine stn tutulmasna olanak bulunmadndan, bunlarn bir arada ve hukukun genel kurallar gz nnde tutularak uygulanmalar zorunludur. Sz edilen maddenin Geici Madde olarak adlandrlm bulunmas etki ve deer bakmndan Anayasann teki maddelerinden daha zayf ve nemsiz olduu biiminde yorumlanmasna neden olamaz. Geici maddeler, genellikle gei dnemlerine ilikin ilemlerin uygulama yntemini ve kapsamn gsteren ayrk hkmleri ierirler. Hukukta genel kural olarak, yasalar, yaymlanmalarndan sonraki olaylara ve durumlara uygulanrlar. Bu ilkenin en arpc ayrkl, yasalardaki geici kurallardr. Bu nedenle yasalarn geici maddeleri ile esas maddeleri arasnda farkllk varsa, zel nitelii nedeniyle, geici maddeler esas maddeden nce uygulanrlar. nk yasa koyucu, kuraln ayrklnda kamu yarar grmtr. zel dzenlemenin genel dzenlemeden nce gelecei hukukun genel bir ilkesidir. Anayasada da belli bir konuyu dzenleyen zel kural varken, o konuyu da kapsam iine alabilecek nitelikte bir genel kural bulunsa bile, onun deil, konuya zg Anayasa kurallarnn uygulanmas gerekir. Bir yasada, ncelik alan geici maddeler, uygulanp sonular tmyle alndktan sonra ilevlerini yitirirler. Tersine durumda, yasalardaki geici maddeler, yasann bir ayrklk olarak kapsadklar konularla birlikte geerliliklerini srdrrler. Yasa metinlerinin ve szcklerinin, hukuk dilindeki anlamlarna gre anlalmalar gerekir. Yasa kuralnn, gnn toplumsal ve ekonomik gerekleriyle elitii sanlsa bile, yrrlkte kald srece uygulanmas hukukun gereidir. Kimi gerekelerle bu kuraln dna klmas, metinlerin anlamlarndan baka biimlerde yorumlanmas, metnin bir tr dzeltilmesine kalklmas, aslnda yasada olmayan yasaya yaktrmak ve yorum yoluyla amacn deitirmek ya da yasa koyucunun yerini almak olur. Geici l5. Madde kapsamndaki, olaanst ynetimin olaanst koullar altnda karlan yasalarla kanun hkmndeki kararnamelerin, geilen demokratik dzen iinde deitirilmesine ya da yrrlkten kaldrlmasna dein Anayasaya uygunluk denetimi dnda braklmasnda kamu yarar grlmtr. Ancak, yasa koyucu, siyasal ve sosyal gelimelere ve gereksinimlere gre, sz konusu yasal kurallardan gerekli grdklerini deitirebilecei ya da kaldrabilecei gibi Anayasada ngrlen koullara uyarak Anayasadaki geici maddeleri de kaldrabilir. Bunun dnda, yorum yoluyla Anayasann geici l5. Maddesinin geersiz ve etkisiz duruma getirilmesi olanakszdr. Anayasann geici l5. Maddesi kapsamna giren kurallarn hukuk devleti ilkesine uygun biimde yarg denetimine almas, Anayasaya aykrlk savnda bulunma ve inceleme yasann kaldrlmasna bal olup bu da Anayasann 87. maddesi uyarnca dorudan yasama organnn grev ve yetkisi kapsamna girmektedir. Bu nedenlerle, sz konusu kural hakknda Anayasaya aykrlk savnda bulunulmasna Anayasann geici l5. Maddesi olanak vermediinden, itirazn, bavuran Mahkemenin yetkisizlii nedeniyle reddi gerekir.

86

IV- Sonu 17.2.1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin 257. maddesine, 16.6.1983 gnl, 2846 sayl Yasann 2. maddesi ile eklenen ikinci fkrann, Anayasann Geici 15. maddesinin son fkras kapsamnda olmas nedeniyle Anayasaya aykrl savnda bulunulamayacandan, Mahkemenin yetkisizlii nedeniyle BAVURUNUN REDDNE, 25.5.1999 gnnde karar verildi Karoy Yazs I- 12 Eyll 1980 tarihinden ilk genel seimler sonucu toplanacak Trkiye Byk Millet Meclisinin Bakanlk Divan oluuncaya kadar geen sre iinde karlan kanunlar ve kanun hkmnde kararnameler ile 2324 sayl Anayasa Dzeni Hakknda Kanun uyarnca karlan karar ve tasarruflarn Anayasaya aykrlnn iddia edilemeyecei yolundaki Anayasann geici 15 inci maddesinin son fkrasndaki kuraln, maddenin btn ile birlikte deerlendirilmesi ve yorumlanmas gerekir. Anayasann geici 15 inci maddesi, belirli bir dnemde fevkalade artlar altnda siyasal grev yapan Milli Gvenlik Konseyi ve Danma Meclisi yeleri ile bu dnemde alnan kararlar uygulayan kamu grevlilerini cezai, mali ve hukuki sorumluluktan koruyan kurallar btndr. Bu dnemde karlan kanun ve kanun hkmnde kararnamelerin Anayasaya aykrlnn iddia edilememesi, o dnem karar ve tasarruflarnn daha sonra Anayasaya aykrlk yoluyla hukuki tartma konusu yaplmasn nlemeye yneliktir. Yoksa, bu olaanst dnem aldktan ve demokratik ve normal anayasal dneme geildikten sonra 1980-1983 yllar arasnda kan kanunlarn uygulanmas nedeni ile mahkemelerin itiraz yoluyla yaptklar Anayasaya aykrlk bavurularn nlemeye ynelik deildir. Nitekim, 1961 Anayasasnn 1982 Anayasasnn geici 15 inci maddesinin son fkrasna paralel olan geici 4 nc maddesinin nc fkras hkm, Anayasa Mahkemesine itiraz yolunu kapatmak iin ok ayrntl bir dzenleme yapmtr. Geici 15 inci madde bu derece ayrntl ve kapsaml dzenlenmemitir. 1961 ve 1982 Anayasalarnn, bu iki maddesinin mukayesesi, geici 15 inci maddenin Anayasaya aykrlk iddiasn nlemek iin deil hukuki sorumluluk konusunu zmlemek iin konulduunu aka gstermektedir. II- Anayasann geici 15 inci maddesinin Anayasann yrrl ile ilgili 177 inci maddesi ile birlikte yorumlanmas gerekir. Sz edilen madde hkmleri yrrlkte olan ve Anayasaya aykrlk tayan tm hukuk kurallarnn yeni anayasa dnemi iindeki durumunu ele almakta ve akla kavuturmaktadr. 177 inci maddenin (e) bendi hkmne gre, Anayasa hkmlerinin mevcut kurum ve kurallarla olan elikileri dorudan doruya Anayasa hkmlerinin uygulanmas ile zmlenebilecektir. Anayasann 177 inci maddesinin (e) bendi hkm ile Anayasann geici 15 inci maddesindeki Anayasaya aykrlk iddiasn engelleyen hkm, 12 Eyll 1980 ile TBMMnin al arasndaki tesis edilen tasarruflarn tartlmas dnda btn Anayasaya aykrlk iddialarna imkan verici anlamdadr. III- Geici 15 inci madde ile ilgili olarak yaplacak engelleyici bir yorum, 1980-1983 yllarnda yrrle konulan yasalarn anayasal denetimini srekli engelleme demektir. 1961 Anayasasnn 87

geici 4 nc maddesi ile balayan ve 1982 Anayasasnn geici 15 inci maddesi ile srdrlen bu durum, pek ok konuda Trkiyeyi Anayasas ile deil Anayasann yasaklayc geici hkmleri ile ynetilen bir lke olma yk altnda brakmaktadr. Anayasal yorumlarda anayasal haklarn eksiksiz kullanlmas ve anayasal messeselerin btnyle almas temel yorum kural olmaldr. Anayasa kurallarnda belirsizlik ve uyumsuzluk hallerinde Anayasa hkmlerinin bu ynde yorumlanmas ve Anayasann geici 15 inci ve 177 inci maddelerinin bu anlayla ele alnarak Anayasaya uygunluk denetiminin yaplmas gerekir. Yukarda aklanan gerekelerle Anayasann 152 inci ve Anayasa Mahkemesinin Kuruluu ve Yarglama Usulleri Hakknda Kanunun 28 inci maddesine gre Mahkemenin itiraz bavurusunun esastan incelenmesi gerektii oyuyla karara karyz.

Anayasa Mahkemesi Karar Esas Says Karar Says Karar Gn tiraz Yoluna Bavuran : 1990/15 : 1991/5 : 28.2.1991 : Almus Asliye Hukuk Mahkemesi

tirazn Konusu : 17.2.1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin 292. maddesinin, Anayasann Balangyla 2., 5., 10., 12., 13. ve 41. maddelerine aykrl savyla iptali istemidir. I- Olay: Evli erkein zinasndan doan ve baba tarafndan noterlike dzenlenen Resmi senetle tannan ocuun bu ileme dayanlarak nfus kaydnn yaplmas zerine Cumhuriyet Savclnca, Hatal yaplan baba ha-nesindeki kaydn iptali ile ocuun annesi zerine tescili iin alan davada davallarn Anayasaya aykrlk savnn ciddi olduu kansna varan yerel mahkeme Medeni Kanunun 292. maddesinin iptali istemiyle Anayasa Mahkemesine bavurmutur. II- tirazn Gerekesi: tiraz yoluna bavuran mahkemenin bu konudaki grn aklayan 1.5.1990 gnl, 1989/158 sayl karar yledir:

88

Almus C. Savclnn 6.11.1989 gnl dava dilekesi ile bakasyla Resmi nikahl olarak evli bulunan davalnn bu arada birlikte yaad dier davaldan 19.5.1-988 tarihinde zina mahsul ocuun dnyaya geldii, davalnn 14.11.1988 tarihinde Almus Noterliince dzenlenen resmi tanma senedi ile bu ocuu tand ve buna istinaden ocuun nfusa kaydnn yapld, hatal yaplan baba hanesindeki kaydn iptali ile ocuun annesi zerine tescilinin yaplmas istenilmi ve yaplan yarglama srasnda davallar ve vekilleri TC. Medeni Kanununun 292. maddesinde evli erkek ve kadnn zinasndan doan ocuk tannamaz denmekte ise de bu hkmn uzants olan Cinsi mnasebet srasnda daval evli ise babala hkmedilemez kuraln tayan MK. nun 310/2. maddesinin Anayasa Mahkemesinin 21.5.1981 tarihli ve esas 1980/89, karar 1981/22 sayl karar ile iptal edildii ve bu iptalden sonra mstakil olarak uygulanabilir hale gelen MK. nn 310/1. maddesinde daval anaya evlenme vadettii veya cinsi mnasebet bir crm veya nfuzu suiistimal tekil eyledii takdirde davacnn talebi zerine hakim babala hkmeder dendiini bu durumda baba aleyhine babalk davas alm olsayd kendisinin babala mahkm edileceini esasen kendisinin tanma ile bu durumu ortaya kardn, tanmaya itiraz etmekte yarar olacak kiilerin bir itiraznn bulunmad, sresi iinde MK. hkmleri gereince bu tanmaya itiraz etmediklerini, tanmann kk ocuun korunmas, geleceinin gven altna alnmas iin yapldn, kamu yararnn aslnda bu durumda olan ocuklarn tannmas ile deil, ocuun meydana gelmesine sebep olan iliki sebebiyle ihlal edildiini ancak bu sonu meydana geldikten sonra bu olayn ar faturasnn ocuk zerine yklmasnn kamu yarar adna da olsa hukuk ve adalet anlay ile badamadn, MK. un 310/ 2. maddesini iptal eden Anayasa Mahkemesinin gerekesinin 292. madde iin de iptal gerekesi olabilecek nitelikte bulunduunu bu sebeple MK. un 292. maddesinin Anayasann Balang ksmna ve 2, 5, 10, 12, 13 ve 41. maddelerine aykr olduu iin iptal edilmesi gerektiini talep etmitir. Mahkememizce davallar vekilinin bu talebi incelenmi, bu talebin reddi C. Savclnca istenmi, nfus temsilcisi ise aleyhde ve lehde bir beyanda bulunmam ve talep davay geri brakacak mesnetten yoksun bir mahiyette grlmeyip zikredilen MK. un 310/2. maddenin iptaline ilikin Anayasa Mahkemesinin 21.5.1981 tarihli karar nazara alndnda bu Anayasaya aykrlk iddiasnn yerinde olduu kanaatine varlmtr. yle ki, Anayasa Mahkemesinin 21.5.1981 tarihli MK. un 310/2 maddesinin iptaline ilikin hkmnn 18.8.1981 tarihli Resmi Gazetede yaymlanan gerekesi incelendiinde esasen talebin 292. maddeyi de iermesine ramen incelemenin sadece mahkemedeki grlmekte olan dava sebebiyle MK. un 310/ 2. maddesi ile snrl olarak yaplmas sonucu bu maddenin iptal edildii anlalm bu sebeple MK. un 292. maddesinin Anayasaya aykrl konusuna hi deinilmemitir. Ancak Anayasa Mahkemesinin gerekesi incelendiinde insan haklar ynnden, Anayasann genel ilkeleri ile 10, 12, 35. maddeleri karsnda babann evli olduu halde bekr bir kadnla ilikisinden olan zina mahsul ocuun toplumdaki durumunun gznne alnmas sonucu, bu ocuun yoksun kald haklar ve toplumdaki durumu sebebiyle yasa koyucunun sk sk af yasalar karmak suretiyle bu durumu bertaraf etmek gayretinde bulunuu gznne alndnda bu gerekenin 292. madde iin de geerli olabilecei konusunda tereddt bulunmamaktadr. Bylece, evlilik d doan ocukla baba arasnda iliki kurulmamas durumunda evlilik birlii dnda doan ocuun teki ocuklardan ayr ve ora zarar verici bir durum iine sokulmasnn eitlik ilkesine aykr bulunduu, maddi ve manevi ayrlk iine itilip kiiliklerinin serbest 89

oluumu ve geliimi temci haklarndan mahrum kaldklar, normal olmayan kadn erkek ilikilerinin sonucu doan ocuu toplum dna iterek ve haklarndan yoksun klarak cezalandrm olmalar sonucunun ortaya kmas karsnda doktrinde de sosyal temelden yoksun bulunan bu kuraln uygulanmasnn mmkn olduu kadar dar bir alana hasredilmesinin doru olaca ve zina rn ocuklarn tannamayaca konusundaki MK. nn 292. maddesinin yasal bir dayanann kalmad, zina rn ocuu gnl rzas ile tanmaya hazr olan kimsenin mutlaka dava edilmesini gerekli saymann manta aykr olup bu maddenin Anayasaya aykrl konusunda ciddi mnakaalar ve grler bulunduu ak olmakla iddia ciddi bulunmu ve iptali konusunun Anayasa Mahkemesince incelenmesinde gereklilik bulunduu kanaatine varlmtr. III- Yasa Metinleri : A) ptali stenen Yasa Kural: Trk Kanunu Medenisinin itiraz konusu 292. maddesi yledir: Madde 292.- Birbirleriyle evlenmeleri memnu olanlardan veya evli erkek ve kadnlarn zinasndan doan ocuk, tannamaz. B) Dayanlan Anayasa Kurallar: ptal istemine dayanak gsterilen Anayasa kurallar unlardr: 1. Balang Ebedi Trk vatan ve milletinin btnlne ve kutsal Trk Devletinin varlna kar, Cumhuriyet devrinde benzeri grlmemi blc ve ykc kanl bir i savasn gerekleme noktasna yaklat srada; Trk Milletinin ayrlmaz paras olan Trk Silahl Kuvvetlerinin, milletin arsyla gerekletirdii 12 Eyll 1980 harekt sonucunda, Trk Milletinin meru temsilcileri olan Danma Meclisince hazrlanp, Milli Gvenlik Konseyince son ekli verilerek Trk Milleti tarafndan kabul ve tasvip ve dorudan doruya Onun eliyle vazolunan bu ANAYASA: - Trkiye Cumhuriyetinin kurucusu, lmsz nder ve esiz kahraman Atatrkn belirledii milliyetilik anlay ve Onun inklp ve ilkeleri dorultusunda; - Dnya milletler ailesinin eit haklara sahip erefli bir yesi olarak; Trkiye Cumhuriyetinin ilelebet varl, refah, maddi ve manevi mutluluu ile ada medeniyet dzeyine ulama azmi ynnde; - Millet iradesinin mutlak stnl, egemenliin kaytsz artsz Trk Milletine ait olduu ve bunu millet adna kullanmaa yetkili klnan hibir kii ve kuruluun, bu Anayasada gsterilen hrriyeti demokrasi ve bunun icaplaryla belirlenmi hukuk dzeni dna kamayaca;

90

- Kuvvetler ayrmnn, Devlet organlar arasnda stnlk sralamas anlamna gelmeyip, belli Devlet yetkilerinin kullanlmasndan ibaret ve bununla snrl medeni bir iblm ve ibirlii olduu ve stnln ancak Anayasa ve kanunlarda bulunduu; - Hibir dnce ve mlahazann Trk milli menfaatlerinin, Trk varlnn Devleti ve lkesiyle blnmezlii esasnn, Trkln tarihi ve Manevi deerlerinin: Atatrk milliyetilii, ilke ve inklplar ve medeniyetiliinin karsnda korunma gremeyecei ve liklik ilkesinin gerei kutsal din duygularnn, Devlet ilerine ve politikaya kesinlikle kartrlmayaca; - Her Trk vatandann bu Anayasadaki temel hak ve hrriyetlerden eitlik ve sosyal adalet gereklerince yararlanarak milli kltr, medeniyet ve hukuk dzeni iinde onurlu bir hayat srdrme ve maddi ve Manevi varln bu ynde gelitirme hak ve yetkisine doutan sahip olduu; - Topluca Trk vatandalarnn milli gurur ve iftiharlarda, milli sevin ve kederlerde, milli varla kar hak ve devlerde, nimet ve klfetlerde ve millet hayatnn her trl tecellisinde ortak olduu, birbirinin hak ve hrriyetine kesin sayg, karlkl iten sevgi ve kardelik duygularyla ve Yurtta sulh, cihanda sulh arzu ve inanc iinde, huzurlu bir hayat talebine haklan bulunduu; FKR, NAN VE KARARIYLA anlalmak, szne ve ruhuna bu ynde sayg ve mutlak sadakatle yorumlanp uygulanmak zere, TRK MLLET TARAFINDAN, demokrasiye k Trk evlatlarnn vatan ve millet sevgisine emanet ve tevdi olunur. 2- Madde 2.- Trkiye Cumhuriyeti, toplumun huzuru, milli dayanma ve adalet anlay iinde, insan haklarna saygl, Atatrk milliyetiliine bal, balangta belirtilen temel ilkelere dayanan, demokratik, lik ve sosyal bir hukuk Devletidir. 3. Madde 5.- Devletin temel ama ve grevleri, Trk milletinin bamszln ve btnln, lkenin blnmezliini, Cumhuriyeti ve demokrasiyi korumak, kiilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluunu salamak; kiinin temel hak ve hrriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle badamayacak surette snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya, insann maddi ve Manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlar hazrlamaya almaktr. 4. Madde 10.- Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyas dnce, felsefi inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz. Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemlerinde kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadrlar. 5. Madde 12.- Herkes, kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere sahiptir.

91

Temel hak ve hrriyetler, kiinin topluma, ailesine ve dier kiilere kar dev ve sorumluluklarn da ihtiva eder. 6. Madde 13.- Temel hak ve hrriyetler, Devletin lkesi ve milletiyle blnmez btnlnn, milli egemenliin, Cumhuriyetin, milli gvenliin, kamu dzeninin, genel asayiin, kamu yararnn, genel ahlkn ve genel saln korunmas amac ile ve ayrca Anayasann ilgili maddelerinde ngrlen zel sebeplerle, Anayasann szne ve ruhuna uygun olarak kanunla snrlanabilir. Temel hak ve hrriyetlerle ilgili genel ve zel snrlamalar demokratik toplum dzeninin gereklerine aykr olamaz ve ngrldkleri ama dnda kullanlamaz. Bu maddede yer alan genel snrlama sebepleri temel hak ve hrriyetlerin tm iin geerlidir. 7. Madde 41.- Aile, Trk toplumunun temelidir. Devlet, ailenin huzur ve refah ile zellikle anann ve ocuklarn korunmas ve aile planlamasnn retimi ile uygulanmasn salamak iin gerekli tedbirleri alr, tekilt kurar. IV- lk nceleme: Anayasa Mahkemesi tznn 8. maddesi gereince, 29.5.1990 gnnde yaplan ilk inceleme toplantsnda dosyada eksiklik bulunmadndan iin esasnn incelenmesine, snrlama sorununun esas inceleme evresinde ele alnmasna oybirliiyle karar verilmitir. V- Esasn ncelenmesi: in esasna ilikin rapor, bavuru karar ve ekleri, itiraz konusu yasa kuralyla dayanlan Anayasa kurallar, bunlarn gerekeleri teki yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gerei grlp dnld: A) Snrlama Sorunu: tiraz konusu kuralla, evlilik d doan ocuklarn baba ynnden neseplerinin gayri sahih hale getirilmesini nleyen bir dzenleme yaplmakta, nitelikleri ynnden aralarnda byk farkllk bulunan, birbirleri ile evlenmeleri memnu olanlardan doan ocuklar ile zina mahsul ocuklar deiik gerekelerle tanma kapsamna alnmaktadr. Bu iki grup ocuun ayr ayr irdelenmesi hukuksal bir zorunluluktan kaynaklanmaktadr. tiraz yoluna bavuran mahkemenin bakmakta olduu davada, ocuk evli babann zinas sonucu olmutur. Bu ynden anayasal denetime itiraz konusu 292. maddenin tamam deil, dorudan konuya ilikin ve uygulanacak ksmnn esas alnmas gerekir. Anayasann 152. ve 2949 sayl Yasann 2.8. maddelerine gre, itiraz yoluyla Anayasa Mahkemesine yaplan bavurular, mahkemenin grev alan, bakmakta olduu davada uygulanacak yasa kural ile snrl tutulmutur.

92

Uygulanacak yasa kuralndan ama, bir davann deiik evrelerinde ortaya kan sorunlarn zmnde veya davay sonulandrmada olumlu ya da olumsuz ynde etki yapacak nitelikte bulunan yahut taraflarn istek ve savunmalar erevesinde bir karar vermek iin n planda tutulmas gereken kurallardr. Uygulama olana bulunmayan hkmler Anayasaya uygunluk denetiminin dnda kalmaktadr. Anayasa Mahkemesinin iin esasna girerek verdii red kararnn Resmi Gazetede yaymlanmasndan sonra on yl gemedike ayn yasa hkmnn Anayasaya aykrl savyla tekrar bavuruda bulunulamayacan ngren Anayasann 152. ve 2949 sayl Yasann 28. maddeleri de snrlama sorunu zerinde nemle durulmasn zorunlu klmaktadr. tiraz yoluna bavuran mahkeme Yasann 292. maddesini Anayasaya aykr grerek bavururken herhangi bir snrlama yapmamtr. Maddenin, tmnn iptalini istemek bir ayrm yapmadan itirazda bulunmak olaya uygun bir bavuru deildir. Baklmakta olan davann kapsamn aan istemin uygulanacak kuralla snrl tutulmas incelemenin uygunluu ynnden de gereklidir. tiraz yoluna bavuran mahkemenin bakmakta olduu davada dorudan gznnde tutulacak kural ise Medeni Kanunun 292. maddesinin evli erkeklerin zinasndan doan ocuklarn tannmayacana ilikin ksmdr. Bu nedenlerle 17.2.1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin itiraz konusu 292. maddesiyle ilgili esas incelemenin evli erkeklerin zinasndan doan ocuklarn tannamayacana ilikin ... erkek ve ... szckleriyle snrl olarak yaplmas gerekmektedir. tiraz konusu kuraln Anayasa ynnden incelenmesine geilmeden nce evlilik d doan ocuun hukuksal konumuna deinilmesinde, sorunun genel olarak ilikisi saptanan baka konularla ve dier hukuk sistemleriyle birlikte ele alnmasnda yarar grlmtr. B) tiraz Konusu Kuraln Anlam Ve Kapsam: Aile hukukunda dzenlenen nesep bir kimsenin sadece babasna ve anasna nispeti, yani ana, baba ile ocuk arasndaki hsmlk ilikisi olarak tanmlanabilen dar ve snrl bir anlam tar. Evlilik d ocuun babas, tanma veya mahkeme karar ile saptanr. (MK. Md. 290) tiraz konusu kural tanma yolu ile evli erkeklerin zinasndan doan ocuklarn babaya sahih olmayan neseple balanmasn nlemektedir. zellikle ahsa bal haklardan olan tanma evlilik d bir ocuun ya ve sre snr aranmakszn Medeni Yasada yazl ekil ve artlara uygun olarak babas tarafndan benimsenmesidir. Medeni Yasann tannmalarn yasaklad ocuklar aralarnda ok yakn kan hsml bulunduu iin, birbirleriyle evlenmeleri yasak olanlardan doan (fcur mahsul) ocuklar ile

93

evli bir kimsenin bir bakasyla birlemesinden doan (zina rn) ocuklardr (MK. Md. 292). Bu kurala gre evli erkek baka bir kadnla olan ilikisinden doan ocuu tanyamayacaktr. Bu takdirde evlilik d ocukla babas arasnda hukuken bir hsmlk ba yoktur. ocukla anas arasnda ise dorudan doruya bir hukuksal iliki doar (MK. Md. 290/ 1); soyut doum olay ile ocuk anasna nisbet olunur ve anasnn hsmlaryla onun arasnda hukuken kan hsml gerekleir. ocuk anasnn soyadn ve vatandalk hakkn kazanr, onun mirass olur. Onunla annesi ve annesinin hsmlar arasndaki ba, velayet ve ocuun mallarn idare ve yararlanma dnda nesebi sahih ocuklarla analar arasndaki hukuki ban ayndr (MK. Md. 312/son, 314). Sahih nesep, ocuun evlilik iinde domasyla (MK. 241), evlilik dnda domakla birlikte, sonradan ana babann evlenmesiyle (MK. 247), yarg kararyla (MK. 249) yahut da nesebin zel yasalarla (idari yoldan) dzeltilmesiyle kurulur. Bu durumlarda hem. babaya hem anaya sahih nesep ba oluur. Sahih olmayan nesep ise, ana ve baba bakmndan deiik biimlerde doar. Ana bakmndan sahih olmayan nesep, doumla meydana gelir. Medeni Yasann 290. maddesinde Nesebi sahih olmayan ocuun anas, douran kadndr. denilerek bu husus belirtilmitir. Baba bakmndan sahih olmayan nesep ise ancak, evlilik d bir ilikiden doan ocuun tannmas (MK. 291) ya da kiisel sonularyla babala hkmedilmesiyle (MK. 295 vd.) oluur. Evlilik d doan bir ocuun tabii babas ile balangta hibir hukuksal ba yoktur. Yasal olarak ocuun babas belli deildir. Hukuki ynden ocukla onun doumuna neden olan erkek arasnda bir nesep ilikisi kurulabilmesi iin sadece kan bann bulunmas yeterli deildir. Yasada aranan kimi koullarn olumas gerekir. Tanma, babann veya baz durumlarda bykbabann yasann saptad ekle uygun olarak yapt tek tarafl yenilik douran bir hukuksal ilemle evlilik d ocuun babalnn kabul edilmesidir. Hukukumuza gre, evlilik d ocuklar analarna kar daima ayn hukuki konuma sahiptirler. Babaya kar ise her zaman gayr sahih nesep ba ile bal deildirler. Evlilik d bir ocuun, babasna gayr sahih nesep ba ile balanabilmesi iin babas tarafndan tannmas, ya da tm sonularyla babala hkmedilmesi gerekir.

94

1) Trk Medeni Kanunu n Tasarsnn Tanma Konusunda ngrd Dzenleme: 2467 sayl Yasa hkmlerine gre Adalet Bakanlnca kurulan komisyon tarafndan hazrlanan Trk Medeni Kanunu n tasars ve gerekesinde itiraz konusu kuraln yer ald madde aadaki biimde dzenlenmitir: Tanma 1. artlar ve ekli Madde 281.- Tanma, babann nfus memuruna veya sulh hakimine yazl bavurusu veya resmi senette ya da vasiyetnamesinde yapaca aklama ile olur. Tanma beyannda bulunan kimse kk veya kstl ise veli veya vasisinin de rzas gereklidir. Baka bir erkekle soyba bulunan ocuk bu ba geersiz klnmadka tannamaz. Birbiriyle evlenmeleri yasak olar kan hsmlarnn cinsel ilikilerinden doan ocuklarn tannmas yasaktr. te yandan; tanma yasana ilikin olarak da u gerekeye yer verilmitir: ... Buna mukabil yrrlkteki kanunun 292. maddesindeki evli erkek veya kadnlarn zinasndan doan ocuklarn tannmayacana ilikin hkme tasarda yer verilmemitir. Gerek evlilik d ocuklarn korunmasna ve anayasal haklarna ilikin dnceler, gerekse mukayeseli hukuk alannda tesbit edilen gelimeler gznnde tutularak evli erkek ve kadnlarn zinasndan doan ocuklarn dahi tannabilmesine tasarda imkn salanmtr. Buna mukabil, birbirleriyle evlenmeleri yasak olan kan hsmlarnn cinsel ilikilerinden doan ocuklarn tannmasnn bu ocuklarn toplum iinde utan duymalarna sebep olabilecei de dikkate alnarak bu husustaki tanma yasa muhafaza edilmi, yrrlkteki kanunun 292. maddesinin buna ilikin hkm tasanda bu maddeye son fkra olarak alnmtr. 2) Af Yasalar Ynnden tiraz Konusu Kural: Medeni Yasann itiraza konu edilen hkm toplumsal hayatmza tam uyum salayamam ve kan sorunlar zmekte yetersiz kalmtr. Evlilik d birlemeler nlenemediinden bu tr birlemelerin rn olan ocuklarn neseplerinin dzeltilmesi bakmndan zaman zaman karlan yasalar ile geici nitelikte nlemler alnmaya allmtr. Af kanunu, Tescil edilmeyen birlemeler ile bunlardan doan ocuklarn tescili hakknda kanun gibi deiik adlarla kartlan eitli yasalar ile bu toplumsal soruna zm aranm ve Cumhuriyetin Onuncu Yl nedeniyle ilk kez 1933 ylnda 2330 sayl Af Kanununu, 1934 ylnda 2576, 1945 ylnda 4727, 1950 ylnda 5524, 1956 ylnda 6652, 1965 ylnda 554, 1974 ylnda 1826, 1981 ylnda dn 2526 say ile kan Yasalar izlemitir. Bu yasalar ile evlilik d ilikiden domu ocuklarn nesepleri ynetsel yoldan sahih hale dnmtr. 20.6.1974 gnl, 1826 sayl Yasann gerekesinde u grlere yer verildii grlmektedir:

95

Medeni Kanun yrrle gireli yarm asra yakn bir sre gemesine karn evlenme ve nesebe ilikin hkmler hl yerlememitir. Ancak evlilik d ocuklarn Medeni Kanunu ihllde bir kusurlar yoktur. Bu ocuklar tannmadka ya da yarg tarafndan babala hkm verilmedike babalar hanesine kayt edilebilme olanaklar yoktur. Bu gibi ocuklar babasz olmann zntsn her zaman yreklerinde hissetmekte ve doutan topluma kar kskn bir ekilde yetimektedirler. Evlilik d ya da tescil edilmemi evlenmelerden doan ocuklarn hukuki statlerinin Medeni Kanun erevesi iinde bir dzene koymamak ve onlarn baz yurttalk haklarndan yararlanmalarn engellemek sosyal esprisi ynnden adil bir hukuk devleti anlay ile badaamaz. Sz edilen bu yasalar ve gerekelerindeki aklamalar u gerei belirlemektedir: Medeni Yasann evli erkein zinasndan doan ocuun tannmayacan ngren 292. maddesinin bu kural evlilik d birlemeleri nleyememi, bu birlemenin etkeni deil ancak sonucu ve rn olan ocuklarn neseplerinin dzeltilmesi bakmndan kk olmayan geici nlemler zaman zaman karlan yasalar ile alnmaya allm ve bylece sz edilen ocuklara, sahih nesep ba ile babalarna balanma olana tannmtr. 3) Anayasa Mahkemesi Kakarlarnn Neseb Sahih Olmayan ocuklarn Hukuksal Konumlarna Getirdii Anlay: a- Anayasa Mahkemesinin, 21.5.1981 gnl, E. 1980/29, K. 1981/22 sayl karar ile; Medeni Yasann 310. maddesinin ikinci fkrasnda yer alan Mnasebeti cinsiye zamannda, mddeialeyh evli ise, hkim, babala hkmedemez. biimindeki kural iptal edilmitir. Bylece Anayasa Mahkemesi bu kararndan sonra, erkein zinas tn olan bir ocuun babalk davas yoluyla nesebinin gayri sahih hale getirilmesine yasal engel kalmamtr. Ancak, mahkeme yoluyla, zina rn ocuklarn, neseplerinin gayri sahih hale getirilmesine kar, tanma suretiyle bu hakkn verilmemesi bir eliki olarak ortaya kmtr. b- Anayasa Mahkemesi, 11.9.1987 gnl, E. 1987/1, K. 1987/18 sayl karar ile, sahih olmayan nesepte miras haklarna ynelik Medeni Yasann 443. maddesinin ilk fkrasnn ikinci cmlesinin ve ayn maddenin ikinci fkrasnn Anayasaya aykr olduuna ve iptaline karar vermitir. Bu karar sonucu, evlilik d ocuklarn hukuksal konumlarndaki arpklk byk lde giderilmi, nesebi gayr sahih ocuklarn mirasdan nesebi sahih ocuklar gibi tam pay almas gerektii kabul edilmitir. Gnmzde pek ok lkede evlilik d ve ii ocuklar arasndaki farkl uygulamalar kalkmtr. C) ptali stenilen Yasa Kuralnn Anayasaya Aykrl Sorunu: 1- Anayasann 5. Maddesi Ynnden inceleme: 5. madde, Devletin temel ama ve grevlerini belirlerken, Devlete kiilerin refah, huzur ve mutluluunu salamak; kiinin temel hak ve hrriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle badamayacak surette snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldrmaya,

96

insann maddi ve manevi varlnn gelimesi iin gerekli artlan hazrlamaya almak grevini vermitir. Madde gerekesinde: ... Devlet ayn zamanda milletin huzurunu salamak ve fertlerini mutlu klmak grevi ile de ykmldr. Devlet ferdin hayat mcadelesini kolaylatracak, ferdin insan haysiyetine uygun bir ortam iinde yaamasn gerekletirecektir. Ferdin temel hak ve zgrlklerden olduu gibi yararlanmasn engelleyen sebepleri ortadan kaldrmak, sosyal devletin grevidir. denilmektedir. Medeni Yasann itiraz konusu kural ise; zina rn ocuun tannamayacan belirleyerek ocuun doal babas ile arasnda sahih olmayan nesep ilikisi kurulmasn nlemektedir. Bu durumdaki ocuk babasnn nfusuna kaydedilmek, mirass olmak, babann soyadn takmak gibi kiiliine bal temel haklarna sahip olmamaktadr. ocuk annesinin ve babasnn kusurundan sorumlu tutularak toplum iinde aalanmakta ve kimi haklardan yoksun klnmln getirdii eziklikle maddi ve Manevi gelime olanan bulamamak suretiyle toplumdan soyutlanmaktadr. Nitekim benzer bir konuda Alman Anayasa Mahkemesi grlerini Belirli bir grup insann kendi iradeleri dnda kalm bir nedenle, salt bir doum yanl yznden aalanmalarnn, horlanmalarnn ... eitlik ilkesi ve kiiliin serbeste oluumu, geliimi, temel hakk ile badamayaca acktr. biiminde belirtmitir. Ondokuzuncu yzyldan balamak ve gittike hzlanarak zamanmza kadar gelmek zere, bir yandan insan haklan kavramnn kapsamnda, te yandan devletin etkinlii anlaynda sosyal ynde bir gelime ve genileme grlr. nsan artk yalnzca yaama hrriyetine sahip olmakla kalmayarak, ayn zamanda insan haysiyetine yarar yaama artlarn da bir hak olarak isteyebilmektedir; yalnz alma hrriyetine, renme hrriyetine deil, fakat alma hakkna, renim hakkna da sahip olacaktr. Hrriyet kat zerinde kalan teorik bir kavram olmaktan kmakta, kiiler ve kitleler iin eriilebilir, gerekleebilir, kullanlabilir, pozitif haklar haline gelmektedir. Devlet vatandalarna insanca yaama artlan salamak iin gerekli tedbirleri alacaktr. Devlet fertlerin hak ve hrriyetlerini gerekletirmek, onlar herkese faydalanlabilir bir hale getirmek devini yklenmitir. Kiilerin ve toplumun refah, huzur ve mutluluunu salamak, Devletin temel ama ve grevidir. Siyasal, ekonomik ve sosyal engellerin temel haklan sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle badamayacak biimde snrlamalar halinde Devletin karmas bir grev olarak ortaya kmtr. Devletin temel ama ve grevlerini belirleyen Anayasann 5. maddesinde geen cumhuriyet, demokrasi kurumlar, sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleri geni anlamda dzenlemeyi

97

kapsayacak kavramlar olarak grlebilirse de, madde, cumhuriyetin ve demokrasinin korunmasyla birlikte kiinin temel hak ve zgrlklerini bu kurum ve ilkelerle badamayacak biimde snrlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engellerin kaldrlmasna arlk vermektedir. tiraz konusu kural, snrl biimiyle, zina rn ocuklarn temel hak ve zgrlklerini sosyal hukuk devleti ve adalet ilkeleriyle badamayacak surette snrladndan Anayasann 5. maddesine aykrdr. Belirtilen nedenlerle, iptali gerekir. 2- Anayasann 10. Maddesi Ynnden nceleme: Anayasann 10. maddesinin birinci fkras ile, Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir. kural konulduktan sonra, ikinci fkrasndaki Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz. biimindeki hkmle bu ilkeye aklk ve kesinlik kazandrlmtr. Madde gerekesinde ... nsann insan olmas dolaysyla doutan bir deeri ve haysiyeti vardr. Bu onun tabii bir hakkdr. Bu hak dolaysyla herhangi bir nitelie veya lye dayanlarak insanlar arasnda ayrm yaplamaz. Kanunlarn uygulanmas asndan da hibir fark gzetilemez. Eitliin temellerinden birini de bylece kanunlar nnde eitlik salar... denilmektedir. Anayasa Mahkemesinin eitli kararlarnda belirtildii gibi, yasa nnde eitlik, ayn durumda olan kiilerin ayn yasa hkmne bal tutulmalarn ierir. Eitlik, herkesin her ynden ayn yasa hkmne bal olaca anlamnda ele alnamaz. Kimi kiilerin baka kurallara bal tutulmalarnda hakl neden varsa, bu durumda yasa nnde eitlik ilkesine aykrlktan sz edilemez. tiraz yoluna bavuran Mahkeme, itiraz konusu kuraln evli erkein zinasndan doan ocuun dier ocuklardan ayr ve ona zarar verici bir durum iine sokulmasn eitlik ilkesine aykr bulmaktadr. Sz konusu kural, evlilik d doan bir grup ocuun, babalarnn tannma yoluyla belirlenmesini ve nesebi sahih olmayan ocuk durumuna gelmelerini engellemekte ve bu ocuklarn dierlerine oranla maddi ve Manevi ayrlk iine itilmelerine neden olarak bunlara kiiliklerinin serbeste oluumu ve geliimi temel hakkn tanmamaktadr. Anayasa Mahkemesi, benzer konuda u hususlar belirtmektedir. Zina rn ocuklarn tekilerle ayn durumda olmadklarndan sz edilerek bunlara ayr kurallarn uygulanmasnn eitlik ilkesine aykr dmedii gr, bu ocuklarn da herkes kapsam iinde olmalar, tekiler gibi salt doumla kiilik kazanmalar karsnda yerinde grlemez. Ana rahmine dt srada babas, annesinden baka biriyle evli olan ocukla, babas evli olmayan ocuk arasnda yapay bir ayrm yaparak, birinci ocuu babaya kar nesepsiz duruma drrken, ikincisine babasna sahih olmayan nesep ba ile balanma olana tannmas eitlik ilkesiyle badamayaca gibi, bunun hakl nedeni de gsterilemez. Aile birliinin korunmas sav, konuyla dorudan ilgili olmamas dolaysyla hakl bir neden olarak ileri srlemez. Bir grup ocuu iterek, horlayarak, onlar kimi temel haklardan yoksun brakarak aile birliinin korunacam dnmek, bu sosyal olguya gereki bir yaklam olamaz. nk aile birliini tehlikeye atan ve huzursuzluk yaratan bu tr ocuklara kimi temel haklarn tannmas deil, bu duruma zemin hazrlayan normal olmayan kadn-erkek ilikilerinin varolmas ve srmesidir. ocuk, bu tr ilikilerin etkeni deil ancak rndr. Toplum yaamnda nemli olan, bu tr ilikilerin sonucu doan ocuu, toplum dna 98

iterek ve kimi haklardan yoksun klarak cezalandrmak deil, onu ortaya karan anormal ve toplumun deer yarglar asndan da ahlkl davran saylmayan ilikileri yok etmektedir. Uygar lkeler, nesebi sahih ve nesebi gayri sahih ocuklar arasndaki tm eitsizlikleri kaldrmlar. Anayasa st normlar olarak niteleyebileceimiz szlemelerde ocuklar arasnda her trl ayrmcla son vermilerdir. Hangi nedenle olursa olsun, dnyaya gelen kiinin haklarnn engellenmesi veya azaltlmas ve bylece nesebi sahih ocuklar yannda ayrcalkl hukuki durum yaratlmas eitlikle badamaz. tiraz konusu kural zina rn ocuklarn neseplerinin gayri sahih hale getirilmesini nleyip evlilik d doan ocuklar arasnda dahi, babalarnn evli olup olmamasna gre bir ayrla neden olmaktadr. Belirtilen nedenlerle, Anayasann 10. maddesine aykrdr, iptali gerekir. 3- Anayasann 12. Maddesi Ynnden nceleme: Anayasann temel hak ve hrriyetlerin nitelii balkl 12. maddesinin birinci fkrasnda herkesin kiiliine bal dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez, temel hak ve hrriyetlere sahip olduu, ikinci fkrasnda ise bu temel hak ve hrriyetlerin kiinin topluma, ailesine ve dier kiilere kar dev ve sorumluluklarn da kapsayaca belirtilmitir. Bu biimde dzenleme ile anayasa koyucu, kiiyi temel hak ve hrriyetlerle donatrken bu hak ve hrriyetlerin kiinin topluma, ailesine ve dier kiilere kar olan dev ve sorumluluklarndan ayr dnlemeyeceini de vurgulamtr. Maddenin gerekesinde; Devletin, kiiye ayrlm bu alana ilke olarak, hibir mdahalede bulunmamak, bu zel alan snrlar iine girmemekle ykml bulunduu, temel hak ve hrriyetlerin iinde yaanlan topluma, aileye ve dier kiilere kar dev ve sorumluluklar da beraberinde getirdii kiinin sahip bulunduu hak ve hrriyetleri kendi iradesi dorultusunda kullanrken bu dev ve sorumluluklar da gznnde bulundurmak zorunda olduu aklanmtr. Evlilik d ilikilerden doan ocuklar hakknda ayrml uygulama getirilmesiyle genel ahlkn korunmas salanm olamaz. Bu uygulama ile bir snrlama yaplmamakta, hakkn tm ortadan kalkmaktadr. Ayrml uygulamann evlilik iinde doan ocuklara daha fazla deer verilmesinin sonucu olduu ve evlenme kurumunun stn tutulmas ilkesinden meydana geldii dnlebilir ise de bu nedenler ayrm yaplmasna dayanak olamaz. Bu uygulamann evlilik d birlemeleri nlemedii de Medeni Yasann kabulnden bu yana karlan nesebin idari yoldan dzeltilmesini salayan af yasalar ve evlenme balna dayanmayan birlemelerin saysndan anlalmaktadr. Anayasann 12. maddesinin birinci fkrasndaki kural ile herkesin, yalnz insan olmas nedeniyle kiiliine bal, kendisinin dahi vazgeemeyecei kimi temel hak ve zgrlklere sahip olduu belirlenmitir.

99

Kiilik doumla balayp lmle sona ereceine gre kendi ana babasn seme olana bulunmayan ocuk, evlilik d dnyaya gelse bile Anayasann sz edilen bu maddesindeki herkes szcnn kapsam iindedir. ocuun ana babasn bilmek, babasnn nfusuna yazlmak, bunun getirecei haklardan yararlanmak, ana ve babasndan kendisine kar olan grevlerini yerine getirmelerini istemek gibi haklar, ocuun kiiliine bal temel haklarndandr. nsan ve ocuk haklan ile ilgili bildiri ve szlemeler soruna btn devletlerce ne kadar ok nem verildiinin kantdr. Konunun hangi boyutta alglandnn saptanmas bakmndan bu hususlarn zetle irdelenmesine gerek grlmtr. nsan ve ocuk Haklar ile Bu Konulardaki Bildiri ve Szlemeler: nsan haklar btn insanlarn, hibir ayrm gzetmeksizin, insanlk onurunun gerei olarak sahip olduklar haklarn btnn kapsar ve bu niteliiyle, gerekletirilmi bir durumdan ok, varlmak istenen bir amac belirler. nsan hak ve hrriyetlerine saygy salamak iin birok milletleraras antlamalar yaplmtr. Bunlardan, taraf olduumuz Avrupa nsan Haklar Szlemesiyle Trkiye Cumhuriyeti yklenimler altna girmitir. Daha sonra yaplan birok anayasa gibi, Trkiye Cumhuriyeti Anayasalar da szlemeden esinlenmilerdir. Dnyada insan haklarna kar byk bir duyarllk vardr. Anayasann pek ok maddeleri insan haklarna ilikindir. amzda bu durum, ou dnya lkelerince kabul edilmi, bildirge ve szlemelerle aka dile getirilmitir. 1789 Fransz htilalinden sonra yaymlanan NSAN VE VATANDA HAKLARI BEYANNAMES adndaki belgede: nsan hukuken hr ve eit doar ve yaarlar. Devletin gayesi vatandalarn tabii haklarn korumaktr. deniliyordu. 1945 de kabul edilen BRLEM MLLETLER ANAYASASI gereince, Birlemi Milletler Kurulunda ayrca bir nsan Haklar Komisyonu tesis olunmu ve ona bu haklarn nelerden ibaret olduunu saptamak zere bir bildiri hazrlanmas grevi verilmitir. Komisyon sene altktan sonra hazrlad bildiriyi Birlemi Milletler Kuruluna sunmu ve NSAN HAKLARI EVRENSEL BLDRS kurulca kabul edilerek 10 Aralk 1948de dnyaya iln edilmitir. Bu bildiriyi, Trkiye ve Birlemi Milletler yesi tm devletler imzalam ve onaylamlardr. Bildiri konumuzla ilgili olarak insan haklarnn hukuksal bir koruma ve gvence altna alnmasnn bir zorunluluk olduunu belirten balang ksm ile otuz maddeyi kapsamaktadr.

100

Maddelerde zetle: - Hakka ve zgrlklere sahip olmak bakmndan insanlar arasnda dou ayrm ve ayrcalnn olmad, - Her insann, hukuk kiiliinin tannmasn ve buna uyulmasn isteme hakknn bulunduu, - Herkesin yasa nnde eit olup yasa tarafndan korunmaya hakk olduu, - Ailenin toplumun tabii ve temel esi olup analarn ve ocuklarn; devletten zel bakm ve yardm grmeye haklar bulunduu, btn ocuklarn evlilik ii veya d domu olmalarna baklmakszn ayn sosyal korunmadan yararlanmas gerektii aklanmaktadr. Bu haklar, artk sadece milli anayasalarn konusu deil, milletleraras hukukun ve Birlemi Milletler Anayasasnn temelta olmutur. nsan Haklarnn ve Temel zgrlk1 erinin Korunmasna likin Szleme: Avrupa Konseyine ye devletler tarafndan Romada 4 Kasm 1950 tarihinde imza edilmitir. Trkiye Avrupa nsan Haklar Szlemesini 10 Mart 1954 tarih ve 6366 sayl Yasa ile onaylayarak Trk hukuk dzeninde yrrle koymutur. nsan Haklarnn ve Temel zgrlklerinin Korunmasna ilikin Szlemeye Ek Protokol: Avrupa Konseyi yesi hkmetler tarafndan Pariste 20 Mart 1952 tarihinde imza edilmi, bizde 10 Mart 1954 tarih ve 6366 sayl Yasa ile onaylanmtr. 20 Kasm 1959 tarihinde, Birlemi Milletler Genel Kurulunda 78 lke temsilcilerinin oybirliiyle kabul edilen OCUK HAKLARI BLDRGESnde: ... Ve ite bu nedenlerle Genel Kurul, ocuun, mutlu bir ocukluk geirebilmesi ve hem kendisinin hem de toplumun iyilii iin burada belirtilen hak ve zgrlklerden yararlanabilmesi amacyla bu ocuk Haklan Bildirgesini iln eder; ve ana-babalar, bireyler olarak erkekleri ve kadnlar, gnll kurulular, yerel otoriteleri ve ulusal hkmetleri bu haklan kabul ederek, aadaki ilkelere uygun olarak alnm ya da alnacak hukuki veya dier nlemlerle bunlarn gerekletirilmesi iin aba gstermeye arr denilmi ve ocuk asndan u ilkelere yer verilmitir: - ocuk, bu bildirgede belirtilen btn haklardan yararlanr. Btn ocuklar, hibir istisna olmakszn ve rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi veya baka bir gr, milli ve sosyal kken, mlkiyet doum veya baka bir stat nedeniyle herhangi bir ayrm yaplmakszn -bunlar ister kendisini, isterse ailesini ilgilendirsin- bu haklara sahiptirler. - ocuk, doduu andan itibaren bir isim ve tabiiyet edinme hakkna sahiptir.

101

- Kiiliin tam olarak ve uyumlu bir biimde geliebilmesi iin ocuun sevgiye ve anlaya ihtiyac vardr. Mmkn olan her durumda ocuk, ana babasnn bakm ve sorumluluu altnda bir efkat ve gvenlik ortamnda yetiecektir. 18 Ekim 1961 gnl, AVRUPA SOSYAL HAKLAR TEMEL YASASInn 1. Blm 17. maddesinde de Evlilik ve aile balarna baklmadan ana ve ocuun sosyal durumuna uygun iktisadi korunmaya hakk vardr denmektedir. Trkiye tarafndan da imzalanan ve onaylanan bu temel metinler, ocuun, evlilik iinde ve dnda doduuna baklmakszn kiiliini gelitirmesi ve ileride topluma salkl bir birey olarak katlabilmesi iin gerekli her trl olanaktan yararlandrlmasn ngrmektedir. te yandan Birlemi Milletler rgt Ekonomik ve Sosyal Kurulunun 18 Mays 1973 tarihli kararnda sahih ve sahih olmayan nesepli ocuklarn eit hukuksal duruma sahip olmalar ilke olarak kabul edilmitir. te yandan, ok ksa bir sre nce, Trkiye dahil dnyann ou lkelerince imzalanan ancak, henz TBMMnde onaylanp, Resmi Gazetede yaymlanamayan BRLEM MLLETLER OCUK HAKLARI SZLEMESnde; ... Toplumun temel birimi ve btn yelerinin ve zellikle ocuklarn bymeleri ve esenlikleri iin doal ortam oluturan ailenin toplum iindeki ilevini tam olarak yerine getirebilmesi amacyla gerekli koruma ve yardm grmesinin zorunluluuna inanld belirtilerek saptanan kurallar u ekilde aklanmtr: - Taraf devletler, bu szlemede yazl olan haklara sayg gsterilmesini ve bu haklarn kendi yetkileri altnda bulunan ocuklara, hi bir ayrm gzetilmeksizin tannmasn taahht ederler. - Yasama organlar ya da idari makamlar, mahkemeler, kamusal ya da zel yardm kurulular tarafndan yaplan ve ocuklar ilgilendiren btn faaliyetlerde ocuun yarar temel dncedir. - Taraf devletler, her ocuun zne bal yaama hakkna sahip olduunu, - ocuun hayatta kalmas ve gelimesi iin mmkn olan her abay gstereceklerini kabul ederler. - ocuk doumdan sonra derhal sicile (nfusa) kaydedilecek ve doumdan itibaren bir isim hakkna, bir vatandalk kazanma hakkna ve mmkn olduu lde ana babasn bilme ve onlar tarafndan baklma hakkna sahip olacaktr. itiraz konusu kural, ocuun kiiliine bal temel haklarna engel oluturarak Anayasaya ve bu konudaki uluslararas gvencelere aykr dmtr. Belirtilen nedenlerle Anayasann 12- maddesine aykrdr, iptali gerekir. 4- Anayasann 41. Maddesi Ynnden nceleme: Anayasada aile Trk toplumunun temeli saylmtr. Devlet, ailenin huzur ve refah ile zellikle anann ve ocuklarn korunmasn salamak iin gerekli nlemleri alr, rgtleri kurar. Trk

102

toplumunun temeli olan aile, anayasal dzeninin nemli bir esi olarak gvenceler ile korunmutur. Maddenin gerekesinde: ... Ailenin korunmas fikrinin hereyden nce Medeni Kanun anlamnda evliliklerin kurulmasn yaygnlatrmak ve kolaylatrmak olduu phesizdir. nk medeni olmadan bir aileden bahsedilemez... Millet hayat bakmndan aile kutsal bir temeldir. Bu nedenle devlet, ailenin refahn ve huzurunu koruyacaktr... Ailenin korunmas yannda anann ve ocuun da korunmas hkme balanmtr.... ocuun korunmas, genel olarak ifade edilmekle yetinilmi ve evlilik ii ve d ocuklar arasnda ayrm gzetilmemesi esas benimsenmitir. Bu sonu, esasen eitlik ilkesinden de karlabilir. eitli anayasalarda evlilik d ocuklar iin sevkedilen hkmlere benzer bir dzenleme bu nedenle gereksiz grlmtr.... Devlet sadece ocuklarn eitimiyle deil yetikinlerin eitimi erevesinde anne ve babalarn eitim ve yetimesiyle de ilgili nlemleri almak ve tekilt kurmakla ykml klnmtr. Madde yasa koyucuya aileyi toplumun temeli olarak koruma, refahn ve huzurunu salama devini de yklemektedir. denilmektedir. Bu suretle Anayasa, ailenin yan sra evlilik dnda doan ocuklarn da korunmasn devlete bir dev olarak yklemi bulunmaktadr. Medeni Yasann dzenlemesine gre, evlilik d ocuun durumu evlilik ii ocua gre elverisizdir. Bu durum bireyin insan olmaktan doan kiiliini zgrce gelitirme temel hakkyla badamaz. Medeni Yasann koyduu bu yasak Anayasa ile uyumlu deildir. Anayasada, devlet ailenin, zellikle ana ve ocuun korunmas iin nlemler almakla ykml tutulmutur. ocuklarn evlilik iinde ya da dnda domu olmasna baklmakszn bu grev yerine getirilecektir. ada ve uygar lkelerin yasalarna bakldnda sahih ve sahih olmayan nesep ayrmna son verildii, itiraz konusu kural aldmz svirede 1978 ylnda yrrle konulan yasa deiiklii ile evlilik ii ve evlilik d ocuk ayrmna son verildii grlmektedir. tiraz konusu kuraln svire Medeni Yasasnda yer alma gereke olarak meru ailenin korunmas gsterilmiti. Bu metin, yasadan karlmakla svire yasa koyucusunun aileyi korumaktan vazgetii dnlemeyeceine gre tek olaslk bu kuraln ailenin korunmas ile dorudan ilikisi ynndeki grlerin deimesidir. Evlilik d ocuk sorunu aile hukukunun temel konularndan biridir. Evlilik d ocuun hukuksal durumu sahih nesepli ocuun durumundan farkl m olmaldr, yoksa tam bir eitlik mi salanmaldr? Evlilik d ocuklara sahih nesepli ocuklarn hukuksal konumunu tanmak istemeyen akm, aile kurumunun nfuz ve otoritesini savunma iddiasndadr: Evlilik d ocuklarn hukuksal durumlar kuvvetlendirilirse, aile yuvas bundan zarar grecek ve evli olmayan kadnlarn, ocuu ile birlikte veya ocuk vastasyla evli bir erkein yuvasna karabilmesi olana salanarak, aile dzeni yklabilecektir. Eitlik taraftarlar ise, masum ve hibir eyden habersiz ocuklara ana ve babalarnn eylemleri iin ceza ektirmeyi sakncal bulmakta ve evlilik d ocuklarn hukuksal durumlarnn zayflamasndan toplumun byk zararlar greceini belirtmektedirler.

103

1961 Anayasasnn n tasarsnda; Kanun, evlilik dnda doan ocuklarn ... toplum hayatnda evlilik iinde domu ocuklara denk bir yer elde etmelerini salayacak hkmleri koyar denilmekte idi. Fakat her nedense bu hkm tasardan karld ve yasalamad. ocukla baba arasnda hukuksal bir nesep ba kurulmas, ocuun kendiliinden babann ailesine katlmas sonucunu da dourmaz. Medeni Yasann 312. maddesine gre sahih olmayan nesepli ocuun velayetinin ana ve babaya verilmesi, hatta 298. maddenin son tmcesine gre, gerektiinde ocua bir vasi tayini yarg karar ile olmaktadr. Zina rn ocuklarla babalar arasnda nesep ba kurulmas serbest birlemeleri aile kurumu zararna, artrmaz. Evlilik d ocukla babas arasnda nesep bann kurulmasna olur verilmesi, hi kusuru ve katks olmakszn toplumda g duruma drlen ocuun korunmas ile ilgili bir nlem olup, serbest birlemeleri artrmaya ynelik bir yan yoktur, hatta kiinin doacak ocuun mali, sosyal ve hukuksal sorumluluunu tayacan bilmesi kendisini daha dikkatli davranmaya itebilir. Medeni Yasann sz konusu hkm meru olmayan birlemeleri engelleyememitir. tiraz konusu Yasa hkm, Anayasann 41. maddesinde yer alan ocuklarn korunmas ilkesine aykrdr. Medeni Yasaya gre sahih olmayan nesep, ocuk iin ok nemli ve kiiliine sk skya bal hukuksal sonular dourmaktadr. Medeni Yasann itiraz konusu maddesi kapsamndaki ocuun babasnn nfusuna kaydedilememesi sonucu, Medeni Yasann 92. maddesindeki belli hsmlarla evlenme yasa ksmen uygulanamayacak ve bu ocuklarn babalan ynnden evlenmeleri yasak olan hsmlar ile evlenmesi tehlikesi doacaktr. Evlilik dnda doan ocuk toplum iinde yalnzla itilecek, horlanacak, ekonomik adan gsz braklarak korunamayacana gre erkein zinas rn ocuklarn babalar tarafndan tannmalarn engelleyen itiraz konusu kural, ocuun korunmasna ilikin Anayasa kural ile elimektedir. Tm toplumlarda ocuk, nemini srekli biimde korumaktadr. ocuklarn her ynyle salkl ve dengeli yetitirilmeleri o toplumun gelecei asndan yaamsal nem tar ve ocuklarn her trl olumsuz etkilerden uzak tutulmalarn zorunlu klar. Aklanan nedenlerle, itiraz konusu kural Anayasann 41. maddesine aykrdr, iptali gerekir. 5- Anayasann Balang Ksm le 2., ve 13. Maddeleri Ynnden nceleme: Davallar vekili tarafndan, Trk Kanunu Medenisinin 292. maddesinin ayn zamanda Anayasann 2. ve 13. maddelerine aykrl ileri srlm, mahkemece iddia ciddi grlerek iptal istemi ile itiraz yoluna bavurulmutur. Anayasa Mahkemesi, Anayasaya aykrl ileri srlen kurallar yasann kendi yaps iinde ele almak ve Anayasaya uygunluk denetimini bu anlay iinde yerine getirmek durumundadr.

104

Snrlama karar uyarnca incelenen itiraz konusu yasa kuralnn, Anayasann Balang ksm ile Cumhuriyetin niteliklerini belirleyen 2-, temel hak ve hrriyetlerin snrlanmasn dzenleyen 13. maddeleri ile dorudan veya dolayl ilikisi kurulamam ve Anayasann Balang ksm ile belirtilen maddelerine aykrl saptanamamtr. VI- Sonu: A. 17.2.1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin itiraz konusu 292. maddesiyle ilgili esas incelemenin evli erkeklerin zinasndan doan ocuklarn tannamayacana ilikin ... erkek ve ... szckleriyle snrl olarak yaplmasna , B. Snrlama karar uyarnca incelenen ... erkek ve ... szcklerinin Anayasaya aykr olduuna ve PTALNE, OYBRLYLE, 28.2.1991 gnnde karar verildi. Karoy Yazs itiraz yoluna bavuran Almus Asliye Hukuk Mahkemesi Medeni Kanunun 292. maddesinin iptalini istemitir. Madde Birbirleriyle evlenmeleri memnu olanlardan veya evli erkek ve kadnlarn zinasndan doan ocuklar tannamaz demektedir. Maddede ayr konumda ocuun tannmas yasaklanmtr: a) Birbirleriyle evlenmeleri memnu olanlardan; b) Evli erkein zinasndan; c) Evli kadnn zinasndan doan ocuklar. Mahkemenin bakmakta olduu davada (a) bendine giren ocuklarn tannmas sz konusu deildir. Grnte (c) bendinde ad geen, evli kadnn zinasndan doan ocuklar da davann konusu olmayp, yalnz (b) bendindeki, evli erkein zinasndan doan ocuk sz konusudur. Yksek Mahkeme, 2949 sayl Kurulu Yasasnn 28/1. maddesine gre. olaya uygulanacak fkrann yalnz Medeni Kanunun 292. maddesindeki: .. evli erkek .... zinasndan doan ocuk tannamaz szckleriyle snrl olmasna karar vermi ve yalnz bu szckleri iptal etmitir. Yksek Mahkeme, yapt bu daraltc yorumla evli kadnlarn zinasndan doan ocuklar tanma yasan yrrlkte brakm ve ikisi de zina rn olan bu iki ocuktan evli babann zinasndan olana tannma olana salarken, evli kadnnkine ilikin tanma frsatn vermemitir. Bu snrlama, eitlik ilkesine aykrdr. Belirtmek gerekir ki, Medeni Kanunun 292. maddesini karlayan svire Medeni Kanununun 304. maddesi, l Ocak 1978 tarihinde yrrlkten kaldrlmadan nce: Zina rn ocuklarla evlenmeleri yasak kimselerin ocuklar tannamaz biiminde idi. Yani evli erkein zinasndan doan ocukla evli kadnn zinasndan doan ocuk biiminde bir ayrm yoktu. Doru olan da mehaz kanunundaki dzenlemedir. ptalin iyiletirici sonucu zina rn ocuklara yarar salayacana gre, evli erkek veya kadnn zinasndan doan ocuk ayrm yapmann gereksiz, hatta anann ocuu bakmndan haksz olduu inancndaym. phesiz, evli kadnn zinasndan doan ocuun gerek babas tarafndan tannabilmesi, kocann bu ocuun nesebini reddi ilemine baldr (MK. 242. vd. maddeler). Koca ret hakkn kullanmazsa, Medeni Kanunun 245. maddesinde saylan dier ilgililer ret davas aabilir. Nesebi baba tarafndan reddedilen ocuk gerek babasna kar babalk davas aabildiine gre (MK. 303. md.) gerek baba tarafndan tannabilmesine bir engel olmamak gerekir (Bkz. Tekinay, SS. Trk Aile Hukuku, 1971, stanbul, S. 418). Esasen Adalet Bakanlnca hazrlanm olan Trk Medeni Kanunu n Tasarsnn 281. maddesinin nc fkras: Baka bir erkekle soy ba bulunan ocuk, bu ba geersiz klnmadka tannamaz demek suretiyle evli kadnn zinasndan doan ocuun gerek baba tarafndan tannmasnn koullarn belirtmitir, svire Medeni 105

Kanunu 25 Haziran 1976da kabul ve l Ocak 1978 tarihinden itibaren yrrle giren deiiklikle zina rn ocuklarn ve evlenmeleri yasak kiilerden doan ocuklarn tannmasn nleyen 304. maddeyi yrrlkten kaldrmtr. Bu durumda Yksek Mahkemenin, incelemeyi yalnz erkein zinasndan olan ocuun tannamamas tmceleriyle snrlamas mehaz kanununun eski orijinal 304. maddesiyle uyumlu deildir. Eski metin evli erkekle evli kadnn zinasndan doan ocuk arasnda bir ayrm yapmam; her ikisinin de tannamayaca kuraln koymutur. Kadnn zinasndan olan ocuun gerek baba tarafndan tannabilmesi iin, nesebinin koca tarafndan reddi prosedr, neticede tanma olayn bir sre geciktirebilirse de, tanmayla ocuun yararnn korunmas, evli erkein zinasndan doan ocuun tannmasyla korunan yararyla e deerdedir. Bu bakmdan, yaplan snrlama kadnn zinasndan doan ocuun gerek baba tarafndan tannmasn nleyerek onun zararna olmutur. Medeni Kanun n tasars 292. maddedeki zina rn ocuklarn tannmas yasan kaldrmtr (md. 281). Bu gerekelerle, davann salt evli babann zinasndan doan ocuun tannma yasayla snrl olarak grlmesine karym.

Anayasa Mahkemesi Karar Resmi Gazete tarih/say Esas Says Karar Says Karar Gn tiraz Yoluna Bavuran : 3.2.1982/17594 : 1981/3 : 1981/27 : 26/11/1981 : Akale Asliye Ceza Mahkemesi.

tirazn Konusu : 5/5/1972 gnl, 1S87 sayl Nfus Yasas'nn 14. ve 61. maddelerinin Anayasa'nn 7. maddesiyle 12. maddesinin birinci fkrasna aykr olduu ileri srlerek iptallerine karar Verilmesi istemidir. I - Olay : Nfus Kaydnn dayana olan lm belgesinin sahte olarak dzenlendii iddias ile sanklar hakknda alan Kamu davasnda Mahkeme, lm tutanandaki imzalarn Adli Tp Meclisi'nce incelenmesine ve bu incelemenin yaplabilmesi iin szkonusu belgenin aslnn o yer nfus memurluundan istenmesine karar vermitir. Nfus Memurluu, Nfus Yasas'nn 14. ve 61. ve Nfus ilerine ait ynetmeliin 212. maddelerine dayanarak istenen belgenin aslnn gnderilmesine olanak bulunmadn bildirmitir.

106

Mahkeme, Nfus Yasas'nn 14. ve 61. maddelerinin, lm tutanann aslnn incelenmesi iin getirttirilmesini ve bylece yarglamay engelledii kansna vararak bu durumu Anayasaya aykr bulmu ve sz geen maddelerin iptali iin Anayasa Mahkemesi'ne kendiliinden bavurmutur. II - tirazn Gerekesi : Bavurma kararnn gerekesi zetle yledir : Mahkeme, sahte olduu ileri srlen lm tutanandaki yaz ve imzalar asndan bilirkiilerce inceleme yaplmas iin sz edilen belgeyi nfus memurluundan istemi, memurluk bu belgenin 1587 sayl Nfus Yasas ve Ynetmelii hkmleri uyarnca dairelerinden dar karlp gnderilemeyeceini mahkemeye bildirmitir. Akale ilesinde imza karlatrma yapabilecek uzman kii bulunmadndan, belge aslnn gereken incelemenin yaplabilmesi iin Adli Tp Meclisi'ne gnderilmesi gerekmesine karn 1587 sayl Yasa'nn 14. ve 61. maddelerinin engelleyici hkmleri karsnda sz edilen tutanan incelettirilmesi olana ortadan kalkmaktadr. Bu durum, Anayasa'nn 7. maddesine gre yarg yetkisini Trk Milleti adna kullanan bamsz mahkemelere ve adalete olan gven duygusunu azaltm ve bylece yarg yetkisinin kullanlmasn engellemek yolu ile sz edilen yasa kurallarn Anayasa'nn 7. ve 12/1. maddelerine aykr duruma drmtr. III - Metinler : 1 - tiraz konusu yasa maddeleri.: 5/5/1972 gnl, 1587 sayl Nfus Yasas'nn 14. ve 61. maddeleri yledir : " Madde 14 - Nfus ktkleriyle dayanaklarn bamemur ve sorumlu memurlarla denetleme ve teftie yetkili olanlardan baka hi kimse gremez ve inceleyemez. 61 inci madde hkm sakl kalmak artyla adli makamlarla resmi dairelere ve ilgilinin kendisi, kar veya kocas, veli, vasi veya resmi vekili usul ve fruu ile ikinci dereceye kadar olan civar hsmlarna nfus kaytlar rnekleri; istenildiinde verilir, ilgili btn nfus memurlar vazifeleri dolaysyla aileler ve fertler hakknda renecekleri halleri gizli tutmaya mecburdurlar." " Madde 61 - Her nfus dairesi dier nfus dairlerinden askerlik ubesi ve adalet mercilerinden istenilen bilgiler ve kopyalar onayl olarak verir. Bunlarn dnda mahallin en byk idare amirinin yazl emri olmadka hibir daireye kopya, zet ve bilgi veremezler. 2 - Dayanlan Anayasa Kurallar : " Madde 7 - Yarg yetkisi, Trk Milleti adna bamsz mahkemelerce kullanlr." " Madde 12/1 - Herkes, dil, rk, cinsiyet, siyasi dnce, felsefi inan, din ve mezhep ayrm gzetilmeksizin, kanun nnde eittir."

107

IV - lk nceleme : Anayasa Mahkemesi tz'nn 15. maddesi uyarnca 10/2/1981 gnnde yaplan ilk inceleme toplantsnda " Dosyada eksiklik bulunmadndan iin esasnn incelenmesi ne, Anayasaya aykrl ileri srlen yasa hkmleri zerinde snrlama yapmaya gerek olup olmadnn iin esas incelenirken ayrca ele alnp karara balanmasna" oybirliiyle karar verilmitir. V - Esasn ncelenmesi : A - Szl aklama : in esasn incelemek zere toplanan Anayasa Mahkemesi, " Nfus leri Genel Mdrl yetkilisi ile Polis Enstits'nden grafoloji konusundaki bir uzmann szl aklamada bulunmalar iin ad geen kurumlardan 44 sayl Yasa' nn 29. maddesi hkm uyarnca arlmalarna, bu kurumlara, sz konusu yasann 30. maddesi gereince ve 26/6/1981 Cuma gn saat 10.00'da Anayasa Mahkemesi'nde bulundurulmalarn teminen ar kd karlmasna" 4/6/1981 gnnde oybirliiyle karar vermitir. 26/6/1981 gnnde yaplan toplantda ileri Bakanl Nfus leri Genel Mdrl'n temsilen gelen Nfus leri Genel Mdr ile Emniyet Genel Mdrl'nden yetki ile gnderilen uzman dinlenmilerdir. 1 - Nfus leri Genel Mdr'nn yapt aklama zetle yledir: Nfus ktklerinin toplum dzeninin temel unsuru olduu, bunlarn 2500 kayd ierecek biimde 100 yaprakl ciltler halin de bulunduu, teki nfus kaytlarnn dayand belgelerin ise yl sonlarnda 700 il 1000 adedinin birlikte ciltlendii, bu ciltlerin Nfus Memurluu'ndan dar karlmalar durumunda ciltlerde kayd veya belgesi bulunan teki vatandalarla ilgili ilemlerin duraca, kaybolmalar durumunda ise kamu hizmetinin nemli oranda aksayaca aktr. Mahkemelerimiz, nfus ktkleriyle, nfus kaytlarna dayanak olan belgelere ilikin incelemeleri teknik zorunluluk yok ise iin zelliini gz nnde tutarak nfus memurluklarnda yaptrmalar, ancak Mahkemenin incelemenin nfus memurluunda yaplmasn olanaksz bulmas durumunda verecei karar dorultusunda ilem yaplarak mahkeme kararlarna uyulmas, mahkeme karar verdii takdirde nfus ktklerinin istenilen yere gnderilmesi gerekir kansndaym. 2 - Emniyet Genel Mdrl yetki belgesini tayan uzmann yapt aklama zetle yledir : Salkl bir imza incelemesinin yaplmas iin belgenin aslnn mutlak suretle grlmesi gerektiini, fotokopiler zerinde doru bir sonuca varlamayacan, teyandan imza incelemelerinin ancak mikroskop ve baz aletlerle yaplabilmesi, bu cihazlarn ok hassas ve pahal olmalar, bir yerden biryere gtrlmeleri durumunda krlabilmeleri ve kimi zaman ekip almasnda zorunluluk olmas nedeniyle laboratuarda yaplmas gerekir.

108

B- nceleme: in esasna ilikin rapor, bavurma karar ve ekleri, iptali istenen yasa hkmleri ve dayanlan Anayasa kurallar, bunlarla ilgili yasama belgeleri, konuya ilikin teki metinler okunduktan sonra iin gerei grlp dnld : 1 - ncelemenin Snrlandrlmas Sorunu : Davada uygulanacak yasa hkmlerinin belirlenmesi ve itirazn incelenmesi, bylece uygulanacak yasa hkmleri hakkndaki Anayasaya aykrlk sorununun zm iin, ilk inceleme karar uyarnca nce iptali istenen hkmlerin snrlandrlmasna yer olup olmadnn karara balanmas yerinde olur. tiraz konusu kurallarn kendi ilerinde btnlk oluturmalar, getirdikleri dzenleme asndan adalet makamlar ile ilgili hkmlerin teki kurululardan ayrt edilmesi olanann bulunmamas nedeniyle incelemenin bir snrlamaya bal tutulmadan yaplmas gerekmektedir. 2 - tiraz konusu kurallarn Anayasa asndan incelenmesine geilmeden nce aadaki konularn ele alnmasna gerek grlmtr. a) Nfus kaytlarnn ve imza incelemesinin zellii: Nfus Yasas'nn 13. maddesinde, aile ktkleri ile dayanaklarnn resmi belgelerden olduu ve bunlarn aksi sabit oluncaya kadar geerli saylaca belirtilmitir. Nfus aile ktk kaytlarnn tad nitelik, her eyden nce bunlarn, yetkili makamlarca usulne gre dzenlenmi doru olan ve yalnzca gerekleri yanstan belgelere dayandrlmalar ve onlara uygun bir biimde tesis edilmeleri zorunluunu ortaya koyar. Doum, lm tutanaklarnn, kiisel duruma ilikin kesinlemi mahkeme kararlar gibi dayanak belgelerinin, nfus ktk kaytlar ynnden byk nem tamalar hem Nfus Yasas hem de Medeni Yasa gereidir. Bu bakmdan yasa, dayanak belgelerinin de nfus ktklerinde olduu gibi hem Nfus ileri Genel Mdrl'nde ve hem de ilgili nfus dairelerinde saklanmalarn ngrmtr. Bu konudaki uygulamaya gre dayanak belgelerinin 700-1000 adedinin birlikte, nfus ktklerinin ise 2500 kayd ierecek biimde ciltlendikleri anlalmaktadr. Dayanak belgelerini ieren bir cildin, her hangi bir belgenin aslnn incelenmesi amacyla nfus memurluundan karlmas durumunda, incelenmesi gerekmeyen teki tm belgelerle ilgili hizmetlerin bir sre durduunu ve bu belgelere ilikin istenen bilgilerin verilemediini kabul etmek gerekir Nfus ktkleri ile ilgili bir cildin gnderilmesi durumunda 2500 kiiyle ilgili kaytlar bakmndan da ayn sakncal durumun ortaya kmas doaldr. Konuya bu adan bakldnda, nfus ktklerinin ve dayanak belgelerinin kiisel duruma bal toplum dzeninin temel elerinden biri olduu, dzgn tutulmalar ve iyi saklanmalar gerei kendiliinden anlalr. te yandan, kimi durumlarda bu belgelerde yer alan imzalarn ve yazlarn uzman kiilerce ve teknik zel ara ve gerelerle incelenmesi geree ulamann tek yolu olabilir. Nitekim bu gibi durumlarda belgenin aslnn grlmesi gerektii, incelemenin mikroskop ve zel aletlerle

109

yaplmasnda zorunluk bulunduu, bu aygtlarn ok kymetli ve hassas olmalar nedeniyle laboratuarlardan karlamadklar, dolaysyle salkl bir incelemenin ancak laboratuarlarda yaplabilecei szl aklama karar zerine Emniyet Genel Mdrl'nden arlan uzman kiice belirtilmitir. b) mza ve yaz incelemeleriyle ilgili kurallar : Usul hukukunda bu konuda baz dzenlemeler yer almaktadr. rnein Ceza Yarglamalar Usul Yasas'nn 85. madde sinde " Bir vesikann doruluunu veya sahteliini tahkik etmek yahut failini meydana karmak iin ehlihibre marifetiyle yaz ve mhr tahkikat yaplabilir" denmektedir. Ancak sz edilen yasann 88. maddesinde " Resmi dairelerde sakl evrak ve sair vesikalar mnderecatnn ifas memleketin selametine zarar verecei o dairenin en byk amiri tarafndan beyan edilirse bu evrak ve vesikalarn gsterilmesi ve teslimi istenmez. u kadar ki bu beyan kfi grlmezse o dairenin mensup olduu Veklete mracaat olunabilir" biiminde yer alan hkmn, 85. maddenin tek ayrk durumunu oluturduu grlmektedir. Hukuk Yarglamalar Usul Yasas'nda konu, 308., 309/1. ve 3, 310. ve 314. maddelerde daha ayrntl dzenlenmi, 311., 322. ve 324. maddelerde ise, incelenmesi gereken senedin veya belgenin bir memurun resmi grevi nedeniyle elinde bulunmas durumunda dahi aslnn mahkemeye teslim edilmesi ngrlmtr. c) tiraz konusu kurallarn kapsam : Anayasaya aykrl nedeniyle iptali istenen Nfus Yasas'nn 14. ve 61. maddeleri incelendiinde bu maddelerin; yerel nfus ynetimlerince, kimi kurulu ve kiilerle adli makamlara nfus kaytlarnn onayl rneklerinin ve bu kaytlarla ilgili bilgilerin verilmesini, bunlarn dnda hibir daireye en yksek yerel ynetim amirinin yazl emri olmadka, kopya, zet ve bilgi verilmemesini hkme balad grlr. Bu maddelerle yaplan dzenlemenin, konusu su oluturan veya bir su nedeniyle oluan belgeleri kapsamayp genel nitelikte bulunduu aktr. Hukuk ve ceza davalarnda kiilerin lm, doum, evlenme, boanma, cinsiyet, ya gibi kiisel ya da kiiliine bal durumlarna ilikin nfus kayt rneklerine ve bunlarn dayanaklar olan belgelere bavurulduu sk sk grlen olaylardandr. Bunun gibi Askerlik Daireleri ile teki resmi kurulularn ve gerektiinde kiilerin de nfus kaytlarn istedikleri bilinen gereklerdendir. tiraz konusu 14. ve 61. maddeler, bu gereksinmeleri dzenleyen ve nfus dairelerinden hangi kurulularca bilgi, zet ve onanl kayt rnekleri istenebileceini ve bu kaytlarla dayanaklarn inceleyebileceini ngren kurallardr. Nitekim 14. maddeye ilikin tasar gerekesinde " Bu maddelerle, nfus ktkleri ve dayanaklar sorumlu memurlar, adli merciler ile denetleme ve teftie yetkili klnanlardan bakalarnn inceleme ve grmelerine cevaz verilmemi, ancak nfus kayt rneklerinin adli makamlarla ilgili dairelere, kar veya kocaya, veli veya vasiye ve resmi vekiline verilmesi, nfus kaytlarnn gizli tutulmas ve nfus memurlarna evlenme memurluu yetkisi verilmesi hususlar hkm altna alnmtr." 61. madde ile ilgili gerekede ise " Bu

110

madde ile nfus kayt rneklerinin hangi daire veya kimselere verilebilecei aklanmtr." denilerek bu maddelerle yaplan dzenlemenin amac aka ortaya konulmu bulunmaktadr. Grld zere nfus ktkleriyle bunlarn dayanaklarn oluturan belgelerin asllarnn mahkemelerce incelenmesinde veya incelettirilmesinde zorunluluk bulunduunda, yarglama usulne ilikin kurallarn uygulanaca doaldr. nk itiraz konusu kurallar yarglama usulne ilikin yasal dzenlemeleri ak ya da rtl biimde yrrlkten kaldrm deildir. d) tiraz konusu kurallarn, hkimin delilleri inceletme ve el koyma yetkilerine ayrk durum getirip getirmedii sorunu : Mahkeme iddia ve sav karsnda imzann gerekten sana ait olup olmadn anlayabilmek iin belgenin asln getirterek imzay uzman bir kuruluta incelettirmek istemi, ancak nfus dairesi, bu istemi, Nfus Yasas'nn itiraz konusu maddelerinden ve nfus ynetmeliinden sz ederek yerine getirmekten kanmtr. Mahkeme, iptali istenen maddelerin Ceza Yarglamalar Usul Yasas'ndaki baz kurallar uygulama dnda brakt grndedir. Yukarda da akland gibi itiraz konusu kurallar, nfus kaytlarnn incelenmesi ve onayl rneklerinin verilmesi ile ilgili dzenleme getirmelerine karn, Ceza Yarglamalar Usul Yasas'nn hkime tand yetkileri snrlamamaktadrlar. Nfus Yasas'nn 14. ve 61. maddelerinde bu ynde bir aklk bulunmadna gre, hkime, bir belgenin doruluunu veya sahteliini anlayabilmek iin inceleme yapmak grev ve yetkisini veren Ceza Yarglamalar Usul Yasas'nn 85. ve onu izleyen maddelerde, mahkemeye her trl tantlama nedenlerinin " ihzar" ve " irad" ynnden yetki veren 237., delillerin deerlendirilmesiyle ilgili 254. maddelerde bir deiiklik veya snrlama sz konusu deildir. teyandan, itiraz konusu maddeler, usule ilikin yasalarda yeni yntem ve kurallar koymadna gre, ceza yarglamasyla ilgili " genel" kurallarda bir deiiklik meydana getiren " zel Yasa Kural" olarak da kabul edilemezler. 3 - Anayasaya aykrlk sorununun incelenmesi : a) Anayasa'nn 7. maddesi ynnden inceleme : tiraz yoluyla bavuran Mahkeme, Nfus Yasas'nn 14. ve 61. maddelerinin Nfus daireleri dnda, bilirkii incelemesi yaptrlmasna olanak vermediini, dosyann srncemede kaldn, bylece yarg yetkisinin kullanlmasnn engellendiini ileri srmektedir. Mahkemelerin, grdkleri davalarda delilleri toplayp deerlendirmede tam bir serbestiye sahip olmalar, yarglamann her trl bask ve snrlamann dnda bulunmas, Anayasa'nn 7. maddesine gre Trk Ulusu adna yarg yetkisini kullanma snn doal gereidir. Yukarda akland gibi, Anayasaya aykrlk itirazna konu edilen Nfus Yasas'nn 14. ve 61. maddeleri, Ceza Yarglamalar Usul Yasas hkmlerinin uygulanmasn engeller nitelikte deildir. tiraz konusu maddeler, ceza yarglama usul alannda zel bir kural ve yarg yetkisinin kullanlmasnda bir snrlama getirmemektedir. Anayasa'nn 132. maddesinin ikinci fkrasnda belirtildii gibi yasama ve yrtme organlar ile idare, mahkeme kararlarna uymak zorundadr.

111

teyandan, mahkemelerin de, nfus kaytlarnn kamu dzeni ynnden arzettii nemi ve nfus kaytlarnn veya dayanaklarnn nfus dairelerinin dna kmas durumunda belgelerin kaybolmas olaslnn bulunduunu ve hizmetlerin aksayabileceini gzden uzak tutmayacaklar, zorunluluk olmadka bu yolda karar vermiyecekleri ve zorunluluk hallerinin takdirinin ise mahkemeye ait olduu kukusuzdur. Aklanan nedenlerle, mahkemenin, Nfus Yasas'nn 14. ve 61. maddelerinin yarg yetkisinin kullanlmasn engelledii yolundaki gr yerinde bulunmamtr. b) Anayasa'nn 12. maddesi ynnden inceleme : Mahkeme, iptali istenen kurallar nedeniyle, sann savnn, doru olup olmadnn anlalamadn lm tutana zerinde bilirkii incelemesi yaplamadm, bu durumun Anayasa'nn ngrd eitlik ilkesine uymadn ileri srmektedir. tiraz konusu edilen kurallar, yukarda akland zere Ceza Yarglamalar Usul Yasas'nda, deiik bir dzenleme getirmedii gibi, bu yasann kimi hkmlerini deitirici ve uygulanmasn engelleyici nitelikte de deildir. Mahkemece, kimi kiilerle ilgili bilirkii incelemesinin srf nfus kaytlarna bal olmas nedeniyle yaplamayaca yolunda ne srd grn yerinde olmad ve bu durumun eitlik ilkesiyle ilgili bir yn de bulunmad anlalmaktadr. Anayasa'nn 113. maddesindeki " Bakanlklar ... Kanunlarn ... uygulanmasn salamak zere ve bunlara aykr olmamak artyla, ynetmelikler karabilirler..." kural karsnda, bir ynetmeliin Nfus Yasas'na aykr olan hkmne dayanlamayacan belirtmekle yetinilmesi yerinde grlmtr. Aklanan nedenlerle 5/5/1972 gnl, 1587 sayl Nfus Kanunu'nun 14. ve 61. maddelerinde Anayasaya aykr bir yn bulunmamaktadr, itirazn reddi gerekir. VI - Sonu : 5/5/1972 gnl, 1587 sayl Nfus Kanunu'nun itiraza konu edilen 14. ve 61. maddelerinde Anayasaya aykrlk bulunmadna ve itirazn reddine, 26/11/1981 gnnde oybirliiyle karar verildi.

112

SOYADI

Anayasa Mahkemesi Karar Resmi Gazete tarih/say Esas Says Karar Says Karar Gn tiraz Yoluna Bavuran :15.11.2002-24937 : 1997/61 : 1998/59 : 29.9.1998 : Ankara 4. Asliye Hukuk Mahkemesi

tirazn Konusu : 17.2.1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin 14.5.1997 gnl, 4248 sayl Yasa ile deitirilen 153. maddesinin birinci fkrasnn Anayasann 12. ve 17. maddelerine aykrl savyla iptali istemidir. I- Olay Evlenerek kocasnn soyadn alan kadnn, evlenmeden nceki soyadn aile soyad olarak kullanmak iin at davada, Mahkeme, 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin 153. maddesinin birinci fkrasnn Anayasaya aykrlk savn cidd bularak iptali iin bavurmutur. II- tirazn Gerekesi Bavuru kararnn gereke blm yledir: Anayasann 12. maddesi, herkesin kiiliine bal dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere sahip olduunu vurgulamaktadr. Gene Anayasann 17. maddesi, herkesin yaama, madd ve manev varln koruma ve zellikle gelitirme hakkna sahip olduunu aklamaktadr. Bu demektir ki, kiiye zg bu hak ve hrriyetlerin kullanlmas, snrlamas ve devredilmesi hak sahibi birey kendi iradesinden kaynaklanmaktadr. Bireyin, sosyal olma zellii, dier bireylere zarar vermeden ve onlarn egemenlik haklarna snrlamadan sosyal birey olmann gerektirdii hak ve zgrlklerin olabildiince kullanlmasn ve gelitirmesini gerektirir. Toplumsal ahlk ve toplumsal bar kurallarna saygl olmak kaydyla, bireyin insan olma anlamnda ve fizyolojik yapsndan gelen olabildiince zgr ve sekin yaam hakkna sahip olmas onun en doal hakkdr.

113

Byle bir hak ve zgrle sahip olabilecek kii daha gelimi rneklerini evresine ve bulunduu toplum katmanlarna tayacak, ada hak ve zgrlkler, tabulardan arnarak yaylacak ve kk salacaktr. Gelimi toplumlarn, zellikle ada toplumlarn kazanmlarna ncl kayna, kltrel ve sosyal adan bireylerin nndeki yarardan ok zarar ortam yaratan, kronik ballklar giderek ortadan kaldrmakla gereklemitir. Birey arlkl olmas gerekirken, Devlet arlkl toplumlarda, rf, ahlki nedenler vs. gerekelerle bireylerin zgr i dnyalar bask altna alnm, sindirilen bireysel zgrlk zlemleri giderek bireyin i ve d dnyasn karartan onun dnme ve hayal kurma yeteneklerini ortadan kaldran kuramsal bir hale dnmtr ve fertler verileni doru sayp, alan, verilmeyeni hak grmeyen kiilie brnmtr. te bu toplumsal yaam biiminde baskn kan erkek birey bulunduu ortama pekte uyan bir tarzda ald reti ve gelenek etkisiyle elindeki erki kadn bireye ve ocuklarna yanstmtr. Bu yansma giderek ekillenmi ve hatta kuramsallaarak yasalarda yerini bulmutur. rnein; Meden Yasamzn Md. 153. ve 154. maddeleri, ayn Yasann 196/1-2 maddeleri, 197/3, 200, 212 ve 263. vb. ksa rneklerinde grld zere, erkek bireyin egemenlii giderek yasalarla gvence altna alnm ve eit olmas gereken kadn ve erkek egemenlii erkek lehine kurumlatrlmtr. imdi zellikle Avrupa toplumlarnda ve onlardan salkl biimde esinlenen Trk toplumunda grnen o ki, Trk kadn kimlik arayn balatmtr ve bunda hem hakldr ve hem de kararldr. Bu abasndaki amac erkei dlamak, onun nne gemek, onu ikinci sraya itmek olmayp, onunla yan yana, kol kola, omuz omuza ve eit koullarda, eit bulvarlarda yrmektir. Kadnn bu zlemine bir snf mcadelesine de iktidar hrsdr, sadece, aln ak, ba dik, onur mcadelesidir. zetlersek, artk cinsiyet ayrmnn ada toplumun erdem ve onuru ile badamayaca bir noktaya gelinmitir. Dosyamzdaki madd olaya gelince; erkek ve kadnn uzlap karar vermeleri halinde, kadnn soyad aile soyad olarak kayda geebilmelidir. Kukusuz, uygulama ile idar bilimlerde ilk etapta bir takm intibakszlk ve tela yaanacaktr. Ancak her yenilik douran dzenlemede olduu gibi, idarenin yeni duruma uyum salayp dzenleme yapmas zor deildir. imdi; elerin uzlamas halinde, kadnn soyadnn aile soyad olarak kabul ve tesciline Meden Yasann 153. maddesi olanak tanmamtr. Yasann bu maddesi kanmzca Anayasann 12. ve 17. maddelerine aykrdr. Ve anlan Yasa maddesinin iptaliyle, yasamann yeni bir dzenleme yapmasna olanak tanmak gerekir.

114

Mahkememiz davac tarafndan ve ona katlan dier ein istemlerine katlmtr ve elerin itirazlarn cidd grmtr. Bylece, Anayasann 152. maddesi gerei Anayasa Mahkemesinin bu konuda verecei karara kadar yarglamay durdurmay kararlatrmtr. III- Yasa Metinleri A- tiraz Konusu Yasa Kural 743 sayl Yasann 153. maddesinin deiik birinci fkras yledir: Kadn, evlenmekle kocasnn soyadn alr; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nfus idaresine yapaca yazl bavuru ile kocasnn soyad nnde nceki soyadn da kullanabilir. Daha nce iki soyad kullanan kadn, bu haktan sadece bir soyad iin yararlanabilir. B- Dayanlan Anayasa Kurallar tiraz bavurunda dayanlan Anayasa kurallar unlardr: 1- MADDE 12.- Herkes, kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere sahiptir. Temel hak ve hrriyetler, kiinin topluma, ailesine ve dier kiilere kar dev ve sorumluluklarn da ihtiva eder. 2- MADDE 17.- Herkes, yaama, madd ve manev varln koruma ve gelitirme hakkna sahiptir. Tbb zorunluluklar ve kanunda yazl haller dnda, kiinin vcut btnlne dokunulamaz; rzas olmadan bilimsel ve tbb deneylere tbi tutulamaz. Kimseye ikence ve eziyet yaplamaz; kimse insan haysiyetiyle badamayan bir cezaya veya muameleye tbi tutulamaz. Mahkemelerce verilen lm cezalarnn yerine getirilmesi hali ile mer mdafaa hali, yakalama ve tutuklama kararlarnn yerine getirilmesi, bir tutuklu veya hkmlnn kamasnn nlenmesi, bir ayaklanma veya isyann bastrlmas, skynetim veya olaanst hallerde yetkili merciin verdii emirlerin uygulanmas srasnda silah kullanlmasna kanunun cevaz verdii zorunlu durumlarda meydana gelen ldrme fiilleri, birinci fkra hkm dndadr. C- lgili Grlen Anayasa Kural lgili grlen kural yledir: MADDE 10.- Herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyas dnce, felsef inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir.

115

Hibir kiiye, aileye, zmreye veya snfa imtiyaz tannamaz. Devlet organlar ve idare makamlar btn ilemlerinde kanun nnde eitlik ilkesine uygun olarak hareket etmek zorundadrlar. IV- lk nceleme Anayasa Mahkemesi tznn 8. maddesi gereince 21.10.1997 gn yaplan ilk inceleme toplantsnda, ncelikle snrlama sorunu zerinde durulmutur. Anayasann 152. ve 2949 sayl Yasann 28. maddelerine gre, Anayasa Mahkemesine itiraz yoluyla yaplacak bavurular itiraz yoluna bavuran Mahkemenin bakmakta olduu davada uygulayaca yasa kurallar ile snrldr. tiraz yoluna bavuran Mahkemenin bakmakta olduu davada uygulayaca 743 sayl Yasann 153. maddesinin 4248 sayl Yasa ile deitirilen birinci fkrasnda, evlenmede hangi soyadnn nasl kullanlaca konusu dzenlenmitir. Baklmakta olan davada davac kadn kendi soyasnn aile soyad olmasn istediinden, esas incelemenin fkrada yer alan, Kadn evlenmekle kocasnn soyadn alr szckleriyle snrl olarak yaplmasna ve iin esasnn incelenmesine oybirliiyle karar verilmitir. V- Esasn ncelenmesi Bavuru karar ve ekleri, iin esasna ilikin rapor, itiraz konusu Yasa kural, dayanlan Anayasa kurallar ve bunlarn gerekeleri ile dier yasama belgeleri okunup incelendikten sonra gerei grlp dnld: A- tiraz Konusu Kuraln Anlam ve Kapsam Meden Kanunun Evlenmenin Umumi Hkmlerini dzenleyen beinci blmnde yer alan 4248 sayl Kanunla deiik 153. maddesinin ilk fkrasnda, kadnn evlenmekle kocasnn soyadn alaca hkme balanm, ancak kadnn evlendirme memuruna veya daha sonra nfus idaresine yapaca yazl bavuru ile nceki soyadn kocasnn soyadnn nne ekleyerek kullanabilecei, daha nce iki soyad kullanan kadnn bu haktan sadece bir soyad iin yararlanabilecei ngrlmtr. Bylece, kadn, ilke olarak, evlenmekle kocasnn soyadn almakta, ancak, dilerse evlenmeden nceki soyadn kocasnn soyadnn nne ekleyerek veya kocasnn lmnden veya boanmasndan sonra ikinci kez evlenirse, nceki kocasnn soyadn yeni kocasnn soyad ile birlikte kullanabilme olanana sahip olmaktadr. Fkrann son cmlesine gre de bu haktan sadece bir soyad iin yararlanabilecektir. Meden Kanunda belirtilen isim, z ad ve soyadndan olumaktadr. Meden Kanunda soyad yerine aile ismi deyiminin de kullanld grlmektedir. retide soyad, bir aileyi tantan, onun bireylerini baka bireylerinden ayrt eden, aile bireylerinin kimliinin ortak unsurunu oluturan ve kuaktan kuaa aktarlan aile ad olarak tanmlanmaktadr.

116

Soyad, Trk hukukuna 21.6.1934 gnl, 2525 sayl Soyad Kanunu ile girmitir. Buna gre, her Trk z adndan baka soyadn da tamak zorundadr. Soyad seme grevi ve hakk evlilik birliinin bakan olarak kocaya aittir. Bununla birlikte, kocann lm ve karnn evlenmemi olmas ya da kocann akl hastal veya akl zayfl nedeniyle vesyet altnda bulunmas ve evliliin devam etmesi durumlarnda soyad semek hak ve grevi karnndr. Meden Kanunun 153. maddesinin birinci fkrasnn ilk cmlesi uyarnca, kadn evlenmekle kocasnn soyadn almaktadr. Buna bal olarak, koca herhangi bir sebeple soyadn deitirirse, karnn soyad da deiecektir. Kocasnn soyadn tad iin evli kadnn tek bana soyadnn deitirilmesini isteme yetkisi yoktur. Yargtay bir kararnda, kocann soyadnn deimesi halinde karnn soyadnn da kendiliinden deimesi gerektiini, bu gerein kaiden yerine getirilmesinin nfus idaresine verilmi idar bir grev olduunu belirtmitir. Meden Kanunun boanan kadnn kiisel durumunu dzenleyen 3678 sayl Kanunla deiik 141. maddesinde boanan kadnn bekrlk soyadn yeniden alaca ngrlmekte, hakimin, baz koullarn varl halinde, boanmadan sonra kadnn eski kocasnn soyadn tamasna izin verecei hkme balanmaktadr. Bu koullar, kadnn kocasnn soyadn tamaya devam etmesinde bir karnn bulunmas, bunun kocaya bir zarar vermeyeceinin sabit olmas ve kadnn bunu talep etmesidir. B- Anayasaya Aykrlk Sorunu Mahkeme bavuru kararnda, herkesin kiiliine bal dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere, yaama, madd ve manev varln koruma ve gelitirme haklarna sahip olduunu, kiiye zg btn bu hak ve zgrlklerin kullanlmas, snrlanmas ve devredilmesinin bizzat kendi iradesine dayandn, kimsenin kimseye zarar vermeden ve hakkn zedelemeden sosyal birey olmasnn gerektirdii hak ve zgrlkleri de olabildiince kullanarak ve gelitirerek yaamas gerektiini belirterek devlet arlkl toplumlarda rf, ahlk ve benzeri gerekelerle bireylerin zgr i dnyalarnn bask altna alndn, sindirilen zgrlk zlemlerinin kiilerin i ve d dnyalarn kararttn, byle bir toplum yapsnda baskn kan erkein elindeki erki kadna ve ocua kar kullandn, buna karlk, Avrupadan da esinlenen Trk kadnnn kendi kimlik arayna baladn, bu onur mcadelesinin amacnn erkei dlamak ve nne gemek olmayp yan yana ve eit artlarda yrmek olduunu, bundan byle cinsiyet ayrmna son verilmesi ve dava konusu olayda olduu gibi, kadn ve erkein uzlamas halinde kadnn soyadnn aile soyad olarak kayda geilmesinin gerektiini, ne var ki, Meden Kanunun 153. maddesinin birinci fkrasnn bunu engellediini, bu nedenle kuraln Anayasann 12. ve 17. maddelerine aykrlk oluturduunu ileri srmektedir. Anayasann 12. maddesinde herkesin kiiliine bal, dokunulmaz, devredilmez, vazgeilmez temel hak ve hrriyetlere, 17. maddesinde de yaama, madd ve manev varln koruma ve gelitirme hakkna sahip olduu belirtilmektedir. tiraz konusu Kadn evlenmekle kocasnn soyadn alr kural kimi sosyal gereklerin dourduu zorunluluklardan ve yasa koyucunun yllar boyu kklemi bir gelenei kurumsallatrmasndan kaynaklanmaktadr. Aile hukuku retisinde de kadnn erkee gre farkl yaratld, zorunluluklar ve toplumsal gerekler karsnda kadnn korunmas, aile

117

balarnn glendirilmesi, evlilik birliinde dzen ve uyum salanmas, aile iinde iki balln nlenmesi gerektii gibi hususlarda grler bulunmaktadr. Kullanlan aile isminin kuaktan kuaa doumla gemesiyle aile birlii ve btnl devam etmi olacaktr. Aile birliinin salanmas iin yasa koyucu elerden birisine ncelik tanmtr. Kamu yarar, kamu dzeni ve kimi zorunluluklar soyadnn kocadan gemesinin tercih nedeni olduunu gstermektedir. Kald ki itiraz konusu kural da aile isminin sadece erkein soyadna balanaca ngrlmemekte, kadnn bavurusu durumunda kocann soyadyla birlikte kzlk soyadn da kullanma olana bulunmaktadr. Kadnn evlenmekle kocasnn soyadn almasnn cinsiyet ayrmna dayanan bir farkllama yaratt sav da yerinde deildir. Anayasann 10. maddesinde ngrlen eitlik, herkesin her ynden ayn kurallara bal olaca anlamna gelmez. Kiilerin hakl bir nedene dayanarak deiik kurallara bal tutulmalar eitlik ilkelerine aykrlk oluturmaz. Durum ve konumlarndaki zellikler kimi kiilerin ya da topluluklar iin deiik kurallar ve uygulamalar gerekli klabilir. Yasa koyucunun aile soyad olarak kocann soyadna ncelik vermesi belirtilen hakl nedenler karsnda eitlik ilkesine aykrlk oluturmamaktadr. Bu nedenle, itiraz konusu kural Anayasann 10., 12. ve 17. maddelerine aykr deildir. ptal isteminin reddi gerekir. VI- Sonu 17.2.1926 gnl, 743 sayl Trk Kanunu Medenisinin 153. maddesinin 4248 sayl Yasa ile deitirilen birinci fkrasndaki Kadn, evlenmekle kocasnn soyadn alr kuralnn Anayasaya aykr olmadna ve itirazn REDDNE, kar oylar ve OYOKLUUYLA 29.9.1998 gnnde karar verildi. Karoy Gerekesi Trk Medeni Yasasnn 153. maddesinin 14.5.1997 gnl, 4248 sayl Yasa ile deitirilen ilk fkrasna gre Kadn, evlenmekle kocasnn soyadn alr; ancak evlendirme memuruna veya daha sonra nfus idaresine yapaca yazl bavuru ile kocasnn soyad nnde nceki soyadn da kullanabilir. Daha nce iki soyad kullanan kadn bu haktan sadece bir soyad iin yararlanabilir. fkrann snrlama karar uyarnca incelenen Kadn evlenmekle kocasnn soyadn alr biimindeki ilk tmcesinde, kadnn evlenmekle, hi bir seim hakk olmakszn, kocasnn soyadn alaca ngrlmektedir. Buna karn evlenme kocann soyadnda bir deiiklie yol amamaktadr. Anayasann 10. maddesinde, herkes, dil, rk, renk, cinsiyet, siyas dnce, felsef inan, din, mezhep ve benzeri sebeplerle ayrm gzetilmeksizin kanun nnde eittir denilerek kanun nnde eitlik tanmlanmtr. Anayasamzda, Alman Anayasasnn 3. maddesinde olduu gibi kadn ve erkek eit haklara sahiptir biiminde somut bir kural yer almamakta ise de 10. maddedeki genel eitlik tanmnn bu ilkeyi de kapsadnda duraklanamaz. Bu balamda genel eitlik ilkesinin somut bir uygulamas olarak farkl cinslerin eit haklara sahip olmas ilkesi, kadn

118

ve erkein cinsiyetine baklmakszn ayn hukuksal statye bal tutulmasn ve bunun sonucu olarak da hak ve zgrlklerle sorumluluklar bakmndan tam bir eitlik salanmasn zorunlu klmaktadr. nsann, yaama, madd ve manev varln koruma ve gelitirme, onurlu bir yaam srdrme konusundaki haklarn, kiilie bal dokunulmaz, devredilmez vazgeilmez temel hak ve zgrlkler listesinin bana yerletiren ve bunlarn yaama geirilmesi iin gerekli ortam ve koullar salamay ama edinen ada hukuk anlaynn rn olan uluslararas belgeler arasnda yer alan 1985 ylnda katldmz Kadnlara Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesinde, genel eitlik ilkesinin somut bir gstergesi olan farkl cinslerin eit haklara sahip olmas ilkesinin esas alnd grlmektedir. Bu dorultuda Szlemenin balangcnda, Kadnlara kar ayrmcln, hak eitlii ve insan eref ve haysiyetine sayg ilkelerini ihll ettii belirtildikten sonra 1. maddede, kadnlarn medeni durumlarna baklmakszn hak ve zgrlkler konusunda cinsiyete bal olarak yaplan herhangi bir ayrm, yoksunluk ve kstlamann kadnlara kar ayrm olarak deerlendirilecei; 2. maddenin (g) bendinde taraf devletlerin, kadnlara kar ayrmclk oluturan yasa, ynetmelik, adet ve uygulamalar, deitirmek ve kaldrmak iin yasal dzenlemelerle birlikte gerekli uygun nlemleri almay stlendikleri; 5. maddenin (a) bendinde, her iki cinsten birinin aal veya stnl fikrine veya kadn ile erkein kalplam rollerine dayal n yarglarn, geleneksel ve dier btn uygulamalarn ortadan kaldrlmasn salamak amacyla kadn ve erkeklerin sosyal ve kltrel davran kalplarn deitirmek iin taraf devletlerin tm uygun nlemleri alacaklar ve 16. maddenin (c) bendinde de evlilik sresince ve evliliin son bulmasnda ayn hak ve sorumluluklar salayacaklar belirtilmitir. Cinsiyete dayal ayrmlar yasaklayan Szleme kurallarnn farkl cinslerin eit haklara sahip olmas ilkesinin uluslararas alana tanarak ortak idealler haline dntrlmesi, bu ilkenin ulusal dzenlemelere yanstlmasnda itici bir g oluturmas bakmndan byk nem tamaktadr. Anayasann Balangc ile 174. maddesinde dile getirilen ada uygarlk dzeyine ulama amac bu uygarln hukuk alanna yansmas olan hak ve zgrlklerle ilgili uluslararas belgelerin, Anayasa kurallaryla birlikte deerlendirilmesini gerektirmektedir. Bu anlay iinde bakldnda, yalnz kadn ynnden zorlama getirdii anlalan Kadn evlenmekle kocasnn soyadn alr. biimindeki itiraz konusu kural, evlilik birlii iinde hak ve ykmllkler bakmndan ayn hukuksal konumda bulunan taraflardan kocay kadn karsnda stn duruma getirmektedir. Bu eitsizlii kamu dzeni kamu yarar gibi soyut kavramlarla aklamak da olanakl deildir. nk bu tr gerekelerin, ancak kamu dzenini bozan ya da kamusal yarar zedeleyen somut olaylarn varl halinde geerli olabilecei aktr. Evlenen kadnn soyad zerindeki kiilik hakknn kimi olaslklara veya varsaymlara dayanlarak snrlandrlmasnn demokratik toplum dzeninin gerekleriyle badat ileri srlemez. Bu nedenle itiraz konusu kural Anayasann 13. maddesi ile de uyum iinde deildir. 1976 tarihli Alman Evlilik ve Aile Hukuku Yasasndaki elerin ortak bir soyad kullanaca, aile soyad olarak karnn ya da kocann soyadnn seilebilecei, eer eler bir karara varamazlarsa, kocann soyadnn ailenin soyad olarak kabul edileceine ilikin kural inceleyen Alman Anayasa Mahkemesi 5.3.1991 gnl kararyla kocann soyadnn ikincil aile ad olarak 119

seilmesini Anayasaya aykr bulmutur. ptal kararnn gerekesinde u grlere yer verilmitir: ... bir ilikinin geleneksel yaps, eitsizlii hakl klamaz. Eer mevcut toplumsal gereklik veri olarak ele alnrsa, anayasal bir emir olan farkl cinslerin eit haklara sahip olmalar ilkesinin gerekletirilmesi ilevini kaybedecektir. Bu ilkeye sk skya bal kalnmaldr. Esas olarak bu kadnlarn ayrmcla urad yerlerde geerlik kazanmaktadr. nk Anayasann 3. maddesinin ikinci fkras bylesi ayrmcl nleme amacna hizmet etmektedir. Doumla kazanlan ad, kiinin bireyselliinin ve kimliinin ifadesidir. Bu nedenle birey hukuk dzeninin adna sayg gstermesini ve bunun korunmasn talep edebilir. Bir isim deiiklii, ok nemli nedenler olmadka talep edilemez. (Ece Gztepe, Anayasal Eitlik lkesi Asndan Evlilikte Kadnn Soyad, AHFD. C. 45, S.17) Avrupa nsan Haklar Divan da, 1994 ylnda verdii svire hakknda mahkmiyetle sonulanan bir kararnda, ismin kiinin kimlii anlamna geldiini, buna yaplan mdahalenin, ailenin zel yaamna mdahale sayldn bu nedenle eitlik ilkesine aykr olduunu belirtmitir. Aile soyadnn seimini, evlilik birliinin eit haklara sahip bireyleri olan elerin zgr iradesine brakmayarak bu konuda kocaya mutlak bir stnlk salayan kural, yalnz eitlik ilkesine deil, kadnn soyad zerindeki kiilik haklarn snrlamas, bu yolla onun madd ve manev varln koruma ve gelitirme hakkna bir mdahale nitelii tamas nedeniyle Anayasann 17. maddesine de aykrlk oluturmaktadr. Aklanan nedenlerle, Anayasann 10., 13. ve 17. maddelerine aykr olan itiraz konusu kuraln iptali gerektii kansyla ounluk grne katlmyoruz.

120

DANITAY KARARLARI

FTE VATANDALIK Dantay 5. Hukuk Dairesi: Esas Karar Karar Tarihi : 1987/1804 : 1989/1655 : 09/10/1989

ifte tabiiyetin devlet memurluuna engel neden saylamayaca ve yabanc bir devlet vatandalna gemek iin bavuruda bulunmann devlete sadakat veya ballkla badamayan yada devletin itibarn kran eylem olarak nitelendirilemeyecei hk. Dava, Maliye ve Gmrk Bakanl Muhafaza memurluu snavn kazanan davacnn atamasnn yaplmamasna ilikin ilemin iptali isteiyle almtr. dare Mahkemesince verilen kararla; davacnn memuriyete bavurmadan nce Federal Almanya makamlarna iltica talebinde bulunduu anlaldndan bu fiilinin Devlete sadakat ve ballkla badatrlamayaca,bu nedenle 657 sayl Kanunun 6,7 ve 9.maddelerindeki nitelikleri tamad sonucuna varldndan davacnn Devlet Memurluuna atanmamasnda hizmet gereklerine aykrlk grlmedii gerekesiyle dava reddedilmitir. Davac; memuriyete bavurmadan nce Almanya'ya ii olarak gittiini ancak vizesini yenilettiremeyince biraz daha kalabilmek iin iltica isteinde bulunduunu, nitekim bu fiili sakncal grlmeyerek bavurusu zerine emniyet makamlarnca da gvenlik fiinden iltica kaydnn silindiini ne srmekte ve idare mahkemesi kararnn temyizen incelenerek bozulmasn istemektedir. 657 sayl Devlet Memurlar Kanununda salt yabanc bir lkeye iltica isteinde bulunmak ya da Trk vatandalnn yan sra yabanc Devlet vatandaln da kazanm olmak Devlet memurluuna engel nedenler olarak gsterilmedii gibi, yabanc bir Devlet vatandalna gemek iin bavuruda bulunulmu olmasn Devlete sadakat veya ballkla badama yan ya da Devletin itibarn kran eylemler olarak nitelendirmenin de hukuki dayana bulunmadndan mahkemece verilen kararda hukuki isabet grlmemitir. Belirtilen nedenlerle davacnn temyiz isteminin kabulyle dare Mahkemesince verilen kararn 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49.maddesinin 1.fkrasnn (b) bendi uyarnca bozulmasna, uyumazlk hukuki noktalara ilikin olduundan ayn maddenin 2.fkras uyarnca davacnn memuriyete atanmamasna ilikin ilemin iptaline karar verildi.

121

AYRIIK OY: Davacnn iltica isteini ieren dilekesinin incelenmesinden sonra karar verilmek zere dare Mahkemesi kararnn bozulmas ve dosyann mahalline iadesine karar verilmesi gerektii gryle ounluk kararna karyz. (B/Y)

122

DN

Dantay 10. Hukuk Dairesi: Esas No Karar No steyen (Davac) Kar Taraf (Daval) :1996/6676 :1998/1271 :G. T. :ileri Bakanl - ANKARA

Kararn dzeltilmesini

stemin zeti :Davacnn, nfus ktndeki dini stununa Gk-Tanr kaydnn yazlmas isteinin reddine ilikin ileri Bakanl Nfus ve Vatandalk leri Genel Mdrl'nn 15.8.1993 tarih ve 10726 sayl ileminin iptali istemiyle at davay reddeden Ankara 10.dare Mahkemesi'nin 12.9.1994 tarih ve E:1993/341. K:1994/1032 sayl kararnn onanmas yolundaki Dairemizin 15.2.1996 tarih ve t:1994/8030. K:1996/719 sayl kararnn dzeltilmesi istemidir. Savunmann zeti : Yerinde olmad ne srlen karar dzeltme isteminin reddi gerektii savunulmutur. D .Tetkik Hakiminin Dncesi : Anayasa Mahkemesi'nin 21.6.1995 tarih ve E:1995/17, K:1995/16 sayl kararyla Nfus Yasas'nn 43. maddesinin Anayasaya aykr olmadna karar verilmitir. Anayasa Mahkemesi'nin Anayasaya aykr olmadna karar verdii yasal dzenleme gerei aile ktkleri oluturulurken yazlmas zorunlu olan din hanesinin doldurulmas srasnda idarenin ya da yarg yerinin yazlmas istenilen inancn din olup olmadm aratrmas ya da bir karar vermesi yine Anayasada hkm altna alnan laik devlet anlay ile din ve vicdan zgrlyle badatrlamaz. Bu itibarla aile ktne din dndaki ibarelerin yazlamayaca, semavi dinlerden birinin yazlabilecei ne srlerek tesis edilen ilem ile beyan edilen ibarenin Hristiyan, Musevi gibi semavi dinlerden olmad gerekesine dayal davann reddi yolundaki mahkeme kararnda hukuka uyarlk olmadndan karar dzeltme isteminin kabulyle, dzeltilmesi istenen kararmzn kaldrlarak mahkeme kararnn bozulmas gerektii dnlmtr. Dantay Savcsnn Dncesi : Karar dzeltilmesi dilekesinde ileri srlen hususlar, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 54.maddesinde yazl nedenlerden hibirisine uymadndan istemin reddi gerekecei dnlmektedir.

123

TRK MLLET ADINA Hkm veren Dantay Onuncu Dairesince iin gerei dnld: Dantay Dava Daireleri ile dari veya Vergi Dava Daireleri Genel Kurullar kararlarnn dzeltme yolu ile yeniden incelenebilmeleri 2577 sayl dari Yarglamam Usul Kanunu'nun 3622 sayl Yasa ile deiik 54.maddesinde yazl sebeplerden birinin varl ile mmkndr. Kararn dzeltilmesi istemi, bu. maddede saylan sebeplerden hibirisine uymadndan yerinde bulunmayan istemin reddine 24.3.1998 tarihinde, oybirliiyle karar verildi.

Dantay 10. Hukuk Dairesi: Esas No : 1994/8030 Karar No : 1996/719 Temyiz Eden (Davac): G.T. Kar Taraf :Davacnn nfus ktndeki dini stununa Gk-Tanr kaydnn yazlmas isteminin reddine ilikin ileri Bakanl Nfus ve Vatandalk leri Genel Mdrlnn 15.8.1993 gn ve 10726 sayl ileminin iptali istemiyle dava almtr. Alan bu dava sonunda Ankara 10 Nolu dare Mahkemesince; 1587 sayl Nfus Yasasnn 43.maddesinde aile ktklerine dininin yazlaca hkmne yer verildii ve nfus ktklerinin bu mevzuata uygun olarak bastrld ve uygulamann bu esaslara gre ynlendirildii, aile ktkleri oluturulurken yazlmas zorunluluu nedeniyle idarenin bir inancn din olup olmadm aratrabileceinin kabul gerektii, davacnn nfus ktnde din olarak yazl "islam" kaydnn Ankara 17.Hukuk Mahkemesinin 24.12.1992 gn ve E:1992/615, K:1992/734 sayl kararnn kesinlemesi zerine silindii, ilgili Valilike Bakanln Nfus ve Vatandalk leri Genel Mdrlnden gr istenilmesi zerine Genel Mdrln Denizli Valiliine yazd 19.8.1993 gn ve 11186 sayl yazsnda Gk Tanr szcnn din olmamas nedeniyle kte yazlmayacann ifade edildii, Gk-Tanr dininin Hristiyan, Musevi v.s. gibi Semavi dinlerden biri gibi mustekil bir din saylamayaca, davacnn nfus ktndeki din stununa Gk-Tanr dini yazlmas isteminin reddi yolundaki daval idare ileminde mevzuata aykr bir yn bulunmad gerekesiyle davann reddine karar verilmitir. Davac tarafndan; Trklerin asl dininin Gk-Tanr dini olduu, slamiyetin Trkleri araplatrd, laik devletin esasnn vicdan hrriyeti olduu, semavi ve semavi olmayan dinler ayrm ile bu zgrln zedelendii, aratrmaya dayanmayan bir karar verildii ileri srlerek anlan Mahkemenin 12.9.1994 gn ve E:1993/341, K:1994/1032 sayl kararn temyizen incelenerek bozulmas istenilmektedir. Savunmann zeti : Yerinde olmad ileri srlen savunulmaktadr. temyiz isteminin reddi gerektii

124

D .Tetkik Hakiminin Dncesi : Nfus Yasasnn 43.maddesinin, Anayasaya aykr olmad yolunda. Anayasa Mahkemesince verilen 21.6.1995 gn ve E:1995/17, K:1995/16 sayl kararnda belirli bir dncenin din olarak yazdrlmasna yarg yerlerinin karar verecei belirtilmitir. Bir inancn dinsel niteliinin felsefi ve sosyolojik olarak tartlmas olas olmakla birlikte, herkese kabul edilebilir sonulara varlmas konunun zellii ve ierii bakmndan szkonusu olmamaktadr. Aksine bir anlay, belirli bir modele uymad gerekesiyle, bir inancn mstakil bir din kabul edilmeyerek, bu inan sahiplerinin yasal haklarn kullanmasna engel olmak, laiklik ilkesini zedeleyecei gibi Anayasa'nn 24.maddesinde yer alan "herkes vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahiptir" hkmne de aykr dmektedir. Anayasa Mahkemesinin 21.6.1995 gnl kararnda belirttii ekilde, bir inan isteminin din nitelii tayp tamad konusunda yarg yerince bir karar verilmesi; devletin organlarndan biri olan yarg organnn din ilerine karmas anlamna gelir ki, bu da Anayasamza hakim olan laiklik ilkesinin olumsuz yn ile eliir. Anayasa Mahkemesinin 4.11.1986 gn ve E:1986/11, K:1986/26 sayl kararnda; "lkemizde kimi din ve inanlarn cemaatleme safhasna henz gelmemi olduu gibi bir mlahaza ile dinler ve inanlar arasnda ayrm yaplmasn hakl bir nedene dayandrmak mmkn deildir. Laik bir toplumda din yada mezhep farkll kiiler arasnda hibir ayrma neden olamaz... Anayasann 24.maddesinde ifadesini bulan ve Anayasa gvencesinde olan din ve vicdan zgrl sadece semavi dinlere inananlara zg bir temel hak niteliinde deildir. lke topraklar zerinde yaayan herkes bu zgrle sahiptir..." ifadesine yer verilmitir. Dolaysyla, Anayasann 24.maddesinde ifadesini bulan dini aklama zgrlklerini "Bahailik" olarak kullanmak isteyen davaclarn bu isteminin, Bahailiin din olarak kabul edilemeyecei gerekesiyle daval idarece reddi ilemi, devletin dinsel nitelikte olduunu iddia edilen grler arasnda yukarda belirtilen Anayasa Mahkemesinin 4.11.1986 tarihli kararnda da belirtildii ekilde ayrm yaplmas anlamna geleceinden hukuka uygun bulunmamaktadr. Aklanan nedenlerle, dava konusu ilemin iptali gerektii halde, davann reddi yolunda verilen mahkeme kararnn bozulmas gerektii dnlmtr. Dantay Savcsnn Dncesi : 1587 sayl "Nfus Kanunu'nun" 43 nc maddesinde "Aile ktkleri dinini ihtiva eder" hkm getirilmitir. Madde hkmnde yer alan "din" kavram kiinin kabul ettii inan olup bu inann bir din olup olmadnn idare tarafndan aratrlmas Anayasann 24 nc maddesi hkm ile badamaz. Dier taraftan mahkeme kararnda yer alan "Aile ktkleri oluturulurken yazlmas zorunluluu nedeniyle idarenin bir inancn din olup olmadn aratrabileceinin kabul gerekir."ibaresi teokrasinin ikrar deilse de, laikliin inkardr. 125

Zira Anayasann balang blmnde ve 2 nci maddesinde Cumhuriyetin Laik nitelii hkm altna alnm ve 24 nc maddesinde herkesin vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahip olduu hkm altna alnmtr. Anayasada kavram olarak yer alan bu hususlar Anayasa Mahkemesinin 4.11.1986 tarih ve E:1986/11, K:1986/26 sayl karar ile irdelenmi ve bu kavramlardan ne anlalmas gerektii aka ortaya konulmutur.Anayasann 153 nc maddesinin son fkras hkmne gre bu kararn dier yarg organlarn balayc olduu izahtan aktr. te yandan,3686 sayl "nsan Haklarnn nceleme Komisyonu kararnn 2 nci maddesi hkmne gre i hukukumuzun bir paras olan "nsan Haklarn ve Temel zgrlklerini Koruma Szlemesinin" 9 ncu maddesinin 1 nci fkrasnda "Herkes dnce vicdan ve din zgrlne sahiptir.Bu hak din veya inancm deitirmek zgrl ile tek bana veya cemaat olarak aleni veya zel ekilde dinini veya inancn.ibadet,reti m, uygulama ve din veya inancnn dier gereklerini yerine getirmeyi izhar etmek zgrln ierir" hkm getirildikten sonra 2 nci fkrasnda "Bir kiinin dinini veya inancm izhar etmek zgrl nceden kanunla dzenlenmi, ve demokratik bir toplum da gerekli olmak koulu ile sadece kamu gvenlii asndan kamu nizam, kamu sal,kamu ahlak ve dier insanlarn hak ve zgrlklerinin korunmas iin snrlamalara tabi olabilir" hkm getirilmitir. Yukarda metni aklanan maddenin 1 nci fkrasnda dnce,vicdan ve din zgrlnn esaslar getirilmektedir.Fkra hkmne gre, dnce, vicdan ve din zgrl 1- Dinini veya inancm deitirmek zgrln 2-Tek bana veya cemaat olarak aleni veya zel ekilde dininin veya inancnn ibadetini, retimini, uygulamasn ve dier gereklerini yerine getirmeyi izhar etmek zgrln iermektedir.Maddenin 2 nci fkrasnda ise bir inancn veya dinin izhar edilmesinin snrlanmasnn koullarn ve bu snrlamann gerektii olaylar saylmaktadr.Fkra hkmne gre din veya inancn izhar edilmesi zgrl sadece Kanunla nceden dzenlenmek ve demokratik bir toplumda gerekli olmak koulu ile kamu gvenlii asndan, kamu nizamnn, kamu salnn ve kamu ahlaknn korunmas iin veya dier kiilerin hak ve zgrlklerinin korunmas amac ile snrlandrlabilir. Dava konusu olayda davacnn islam inancn terk ederek Gk Tanr inancn benimsemesi maddenin birinci fkrasnda yazl olan din veya inan deitirme zgrlnn gvencesi altndadr. Benimsenen bu yerin dini inancn, nfus kadna yazlarak izhar edilmesi (da vurulmas) ise fkra hkmnde yer alan dini gerekleri yerine getirme hali iinde mtalaa edilmelidir.Bu durumun hangi hallerde snrlamaya tabi olduu ise ayn maddenin 2 nci fkrasnda belirtilmitir.Bu durumda davacnn yeni benimsedii dini inancn nfus kadna yazlmas kamu gvenlii asndan, kamu nizam, kamu sal, kamu ahlak veya dier kiilerin hak ve zgrlklerinin korunmas asndan herhangi bir saknca tekil edemez. Yukarda aklanan durumun altnda; laik Devletimizin pozitif hukukunda yer alan "nsan haklar ve Temel zgrlklerinin korunmas Anlamasnn 9 ncu maddesinin 2nci fkras hkmne gre benimsenen yeni dini inancn nfus kadna yazlmas ileminin fkrada hkm altna alnan hallere gre herhangi bir saknca yaratmayaca izahtan ak olduu cihetle temyiz isteminin kabul ile mahkeme kararnn bozulmas gerektii dnld. 126

TRK MLLET ADINA Hkm veren Dantay Onuncu Dairesince gerei dnld: dare ve Vergi Mahkemelerinin nihai kararlarnn temyizen bozulmas 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 3622 sayl Kanun ile deiik 49.maddesinde yer alan sebeplerden birinin varl halinde mmkndr. Bozulmas istenen karar, usul ve hukuka uygun olup dilekede ileri srlen temyiz sebepleri kararn bozulmasn gerektirecek nitelikte grlmediinden temyiz isteminin reddi ile bozulmas istenen kararn onanmasna 15.2.1996 gnnde oybirlii ile karar verildi. Dantay 10. Hukuk Dairesi: Esas No :1993/2920 Karar No :1995/4873 Temyiz Eden (Davac): M. . - ADANA Kar Taraf (Daval) : ileri Bakanl - ANKARA stemin zet : Davacnn nfus kaydndaki dini stununa "Bahai" kaydnn yazlmas hakkndaki isteminin ileri Bakanlnn 21.7.1988 gn ve 621.120.1055.20288 sayl mtalaasna dayanarak reddedilmesine ilikin el Valiliinin 4.8.1988 gn ve 67/7/1822 sayl kararnn iptali istemiyle alan dava sonunda Ankara 1 Nolu dare Mahkemesince; davacnn nfus kaydndaki din stununa Bahai yazlmas isteminin reddinde isabetsizlik bulunmad gerekesiyle davann reddine karar verilmitir. Davac tarafndan; mahkemenin daval idareye bir dinsel inancn din olup olmadn tayin yetkisi tanmasnn Anayasaya, yasalara ve laiklik ilkesine aykr olduu, bir inan sisteminin din nitelii tayp tamad hususunda yarg organnca karar verilmesinin devletin dinsel nitelikte olduu iddia edilen grler arasnda ayrm yaplmasnn Anayasann eitlik ilkesine aykr bulunduu ileri srlerek anlan Mahkemenin 16.12.1992 gn ve E:1992/1650, K:1992/1740 sayl kararn bozulmas istenilmektedir. Savunmann zeti : Yerinde olmad ileri srlen temyiz isteminin reddi gerektii savunulmaktadr. Anayasaya aykr D .Tetkik Hakiminin Dncesi : Nfus Yasasnn 43.maddesinin, olmad yolunda Anayasa Mahkemesince verilen 21.6.1995 gn ve E:1995/17, K:1995/16 sayl kararnda belirli bir dncenin din olarak yazdrlmasna yarg yerlerinin karar verecei belirtilmitir. Bir inancn dinsel niteliinin felsefi ve sosyolojik olarak tartlmas olas olmakla birlikte, herkese kabul edilebilir sonulara varlmas konunun zellii ve ierii bakmndan szkonusu olmamaktadr. Aksine bir anlay, belirli bir modele uymad gerekesiyle, bir inancn mstakil bir din olarak kabul edilmeyerek, bu inan sahiplerinin yasal haklarn kullanmasna engel olmak, laiklik ilkesini zedeleyecei gibi Anayasa'nn 24.maddesinde yer alan "herkes vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahiptir" hkmne de aykr dmektedir.

127

Anayasa Mahkemesinin 21.6.1995 gnl kararnda belirttii ekilde, bir inan sisteminin din nitelii tayp tamad konusunda yarg yerince bir karar verilmesi; devletin organlarndan biri olan yarg organnn din ilerine karmas anlamna gelir ki, bu da Anayasamza hakim olan laiklik ilkesinin olumsuz yn ile eliir. Anayasa Mahkemesinin 4.11.1986 gn ve E:1986/11, K:1986/26 sayl kararnda; "lkemizde kimi din ve inanlarn cemaatleme safhasna henz gelmemi olduu gibi bir mlahaza ile dinler ve inanlar arasnda ayrm yaplmasn hakl bir nedene dayandrmak mmkn deildir. Laik bir toplamda din yada mezhep farkll kiiler arasnda hibir ayrma neden olamaz... Anayasann 24.maddesinde ifadesini bulan ve Anayasa gvencesinde olan din ve vicdan zgrl sadece semavi dinlere inananlara zg bir temel hak niteliinde deildir. lke topraklar zerinde yaayan herkes bu zgrle sahiptir..." ifadesine yer verilmitir. Dolaysyla, Anayasann 24.maddesinde ifadesini bulan dini aklama zgrlklerini "Bahailik" olarak kullanmak isteyen davaclarn bu isteminin, Bahailigin din olarak kabul edilemeyecei gerekesiyle daval idarece reddi ilemi, devletin dinsel nitelikte olduunu iddia edilen grler arasnda yukarda belirtilen Anayasa Mahkemesinin 4.11.1986 tarihli kararnda da belirtildii ekilde ayrm yaplmas anlamna geleceinden hukuka uygun bulunmamaktadr. Aklanan nedenlerle, dava konusu ilemin iptali gerektii halde, davann reddi yolunda verilen mahkeme kararnn bozulmas gerektii dnlmtr. Dantay Savcsnn Dncesi : Temyiz dilekesinde ne srlen hususlar, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49.maddesinin 1.fkrasnda belirtilen nedenlerden hibirisine uymayp hkmne uyulan Dantay 10.Dairesi Bozma karar uyarnca Ankara 1. dare Mahkemesince verilen kararn dayand hukuki ve yasal nedenler karsnda anlan kararn bozulmasn gerektirir nitelikte grlmemektedir. Aklanan nedenlerle, temyiz isteminin reddiyle idare mahkemesi kararnn onanmasnn uygun olaca dnlmektedir. TRK MLLET ADINA Hkm veren Dantay Onuncu Dairesince gerei dnld: Dava; Davacnn nfus kaydndaki dini stununa "Bahai" kaydnn yazlmas hakkndaki isteminin ileri Bakanlnn 21.7.1988 gn ve 621.120.1055.20288 sayl mtalaasna dayanarak reddedilmesine ilikin el Valiliinin 4.8.1988 gn ve 67/7/1822 sayl kararnn iptali istemiyle almtr. Alan bu dava sonunda Ankara 1 Nolu dare Mahkemesince; aile ktkleri oluturulurken yazlmas zorunluluu nedeniyle idarenin bir inancn din olup olmadn aratrlabileceinin kabul gerektii ileri Bakanlnca Yezidi, Gildani, Yehova ahidi, Bahai ve Kipti szlerinin din, mezhep ve soy anlamlarnn hangilerini ifade ettiinin sorulmas zerine Babakanlk Diyanet leri Bakanlnn 11.2.1987 gn ve K:214-l/154 sayl yazs ekinde gnderdii yazda baka din mensuplarnn da Bahai olabileceini, bu dncenin Mslmanlk, Hristiyanlk, eski Msr ve Hint dinlerinden alnm unsurlar tamas dikkate alndnda Bahailiin mstakil bir din kabul edilmesinin olas grlmediinin bildirildii, bu durumda davacnn nfus kaydndaki din stununa Bahai yazlmas isteminin reddinde isabetsizlik bulunmad gerekesiyle davann reddine karar verilmitir. 128

Davac tarafndan, usul ve yasaya aykr olduu ileri srlen anlan Mahkemenin 16.12.1992 gn ve E:1992/1650, K:1992/1740 sayl kararnn temyizen incelenerek bozulmas istenilmektedir. Kurulumuzca, uyumazln kaynakland Nfus Yasasnn 43.maddesinin aile ktne dinin yazlmasn ngren hkmnn, bireye dini aklama zorunluluunu getirdii, bireyin zel ve kiiye zg durumunu sakl tutma hakkn ve din zgrlnn dinini aklama esini ortadan kaldrd, Cumhuriyetin temel ilkelerinden biri olan laiklik ilkesini zedeledii gerekeleriyle iptali istemiyle Dairemizin 1992/3226 esasna kaytl dosyada Anayasa Mahkemesine bavurulmutur. Anayasa Mahkemesince verilen 2l.6.1995 gn ve E:1995/17, K:1995/16 sayl karar ile; iptali istenilen hkmn Anayasann 24.maddesinde ifadesini bulan dini inan ve kanaatlerini zorla aklanmamas ve dini inan ve kanaatlerinden dolay kiinin knanmamas ve sulanmamas ile hibir ilgisinin bulunmad, dini inan ve kanaatleri ynnden herhangi bir zorlama olmad gibi, bir knama ve sulama da sz konusu olmad, kii aile ktnde yazl dini tamamen sildirmek isterse yada din olarak kabul olanaksz bir dnceyi din olarak yazdrmak isterse o zaman Nfus Yasasnn 46.maddesine gre ilgili yarg kuruluuna bavurarak gerekli karar alabilecei ve alnan bu kararn idarece aile ktne ilenecei, sz konusu 43.maddenin zorlayc nitelikte hibir hkm iermedii, nfusa kaydolunurken kiinin. Anayasann ngrd anlamda dini inan ve kanaatlerinin deil, sadece kiinin zgn durumu ynnden kamu yarar,kamu dzeni ve sosyal gereksinimlerle ilgili olarak gznnde bulundurulmak zere dininin ne olduunun aklanmasnn sz konusu olduu, bu kuraln da zorlayc bir nitelii ve zorlama ile bir ilikisi bulunmad gerekesiyle Anayasaya aykr olmadna karar verilmitir. Bu durumda davacnn aile ktne yazlmasn istedii "Bahailiin" Nfus Yasasnn 43.maddesine gre aile ktne yazlabilecek nitelikte olup olmadnn saptanmas gerekir. Daval idare tarafndan ileri Bakanlnn Genelgesi uyarnca ancak Hristiyanlk, Musevilik ve slam dinine mensup olanlarnn dinin yazlaca belirtilmektedir. Bu durumda, Musevilik, Hristiyanlk ve Mslmanlk gibi Semavi dinler dnda kalan davacnn dncesinin, nfus aile ktne yazl mamasna ilikin ilemde hukuka aykrlk bulunmamaktadr. Aklanan nedenlerle, 2577 sayl Yasann 49.maddesi ne uygun bulunmayan davacnn temyiz isteminin reddine, Ankara 1 Nolu dare Mahkemesinin 16.12.1992 gn ve E:1992/1650, K:1992/1740 sayl kararnn yukardaki gerekelerle onanmasna dosyann ad geen Mahkemeye gnderi1mesi ne, 25.10.1995 gnnde oybirliiyle karar verildi.

129

dari Dava Daireleri: Esas Karar Karar Tarihi : 1993/73 : 1994/310 : 10/06/1994

Diyanet ileri bakanl ve Ankara niversitesi ilahiyat fakltelerinden alnan cevaplarda Yehova ahitlii dini ekolnn, Hristiyanlktan ayr mstakil bir din saylmasnn mmkn olmadnn bildirilmesi zerine davacnn nfus ktndeki "dini" stununa "Yehovann ahidi" yazlmas isteminin reddi yolundaki ilemde mevzuata aykrlk bulunmad hk. Davacnn, nfus ktndeki "dini" stununa "Yehova ahidi" kaydnn yazlmas isteminin reddi yolundaki Eskiehir Valiliinin 18.4.1988 gnl ve Giz.Ge.7.sayl ileminin iptali istemiyle alan dava sonucunda Eskiehir dari Mahkemesince verilen ve Dantay Onuncu Dairesinin bozma kararna uyulmayarak, dava konusu ilemin iptaline dair ilk kararnda srarna ilikin bulunan 21.10.1992 gnl E:1992/898, K:1992/753 sayl kararn, temyizen incelenerek bozulmas istenilmektedir. Davacnn nfus ktndeki "dini" stununa "Yehova ahidi" kaydnn yazlmas isteminin reddine ilikin Eskiehir Valiliinin 18.4.1988 gnl ve Giz.Ge.7.sayl ileminin iptali istemiyle alan dava sonucunda Eskiehir dare Mahkemesinin 24.10.1989 gnl, E.1988/848, K:1989/650 sayl kararyla dava konusu ilem iptal edilmitir. Bu karar, temyizen incelenerek, Dantay Onuncu Dairesinin 14.5.1992 gnl E:1990/946, K:1992/1933 sayl kararyla bozulmu ise de; Mahkeme, bozma kararna uymayarak ilk kararnda srar etmitir. Bu kez, daval idare, Eskiehir dare Mahkemesinin 21.10.1992 gnl E:1992/898, K:1992/753 sayl srar kararnn temyizen incelenerek bozulmasn istemektedir. Dantay Onuncu Dairesince, 1587 sayl Nfus Kanununun 43.maddesinin 1.fkrasnda "Aile ktkleri, ailenin btn fertlerinin cinsiyetini, ad, soyad, baba ve anas adyla soyadlarn, sa olup olmadklarn, il ve ile itibariyle doum yeri ve tarihlerini, vcutlarndaki belirli deiikliklerini, dinini, okur-yazar olup olmadklarn, medeni hallerini ve dier ahsi hal deiikliklerini ihtiva eder" hkmnn yer ald, aile ktkleri oluturulurken yazlmas zorunluluu nedeniyle idarenin bir inancn din olup olmadn aratrabileceinin kabul gerekecei, dosyann incelenmesinden, ileri Bakanlnca Yehova ahitliinin din olarak aile ktklerine yazlp yazlmayacann sorulmas zerine, Diyanet leri Bakanlnn 28.3.1988 gn ve K.214-1/155 sayl yazsnda, "Yehova ahitleri" denen dini ekoln Hristiyanlktan ayr mstakil bir din olarak kabul edilmesinin mmkn grlmediinin; lahiyat Fakltesi Dekanlndan alnan 29.3.1989 gnl ve 1317 sayl yaz ekindeki raporda da; Yehova ahitliinin din olmayp bir inan ekli olduunun bildirildiinin anlald; bu durumda, davacnn nfus ktndeki "dini" stununa "Yehova ahidi" yazlmas isteminin reddinde isabetsizlik bulunmad gerekesiyle, dava konusu ilemi iptal eden Eskiehir dare Mahkemesi karar bozulmutur. Eskiehir dare Mahkemesi ise, Trk Ceza Kanununun 163.maddesine aykr hareket etmekten yarglanan Yehova ahitleri hakknda T.C.Yargtay Ceza Genel Kurulunun, 26.5.1986 tarih ve 130

E:1985/9, K:1986/293 sayl kararnda yer alan hususlara kararnda yer vererek ve bu kararda nemle vurgulanan hususlarn: Trkiye Cumhuriyeti Devletinin, laik bir devlet olduu, laik devletin ise dinler karsnda tarafsz kalarak resmi bir devlet dini kabul etmemeyi temel ilke olarak benimsedii, laik devlet sistemini benimseyen T.C. Devletinde, kiinin dini inancn din sayp saymama yetkisinin, devlete ve onun herhangi bir organna ait olmad, her trl dinsel inancn, Anayasa gvencesi altnda olduu, Yehova ahitliinin de bir dini gr ve dnce sistemini ierdii, dolaysyla Anayasann teminat altnda bulunduunu belirterek; bu grlerin Mahkemelerince de aynen benimsendii ve davacnn nfus kaydndaki din hanesinde Yehova ahidi kaydnn yazlmasn ieren istemin reddedilmesi ileminin yerinde grlmedii gerekesiyle, dava konusu ilemin iptaline ilikin ilk kararnda srar etmitir. Temyize konu kararla ilgili dosyann incelenmesinden; Yehova ahidi inancn benimseyen davacnn, nfus ktndeki "dini" stununda yazl olan "slam kaydnn silinmesi ve bu stuna Yehova ahidi yazlmas istemi ile Eskiehir Asliye 2.Hukuk Mahkemesinde at davada Mahkemenin, din hanesinde yazl "slam" kaydnn silinmesine ve ayn haneye Yehova ahidi yazlmasna karar verdii; bu kararn, Yargtay 3. Hukuk Dairesi tarafndan, "yeniden benimsenen bir dinin nfus ktne yazlmasnn Nfus daresinin yapaca idari ilemlerden bulunduu, bunun iin hakinin bir hkm tesisinin gerekmedii, davacnn artk Mslman olmad kantlandna gre nfus ktnn din hanesinde yazl slam kaydnn silinmesine karar vermekle yetinilmesi gerekirken, davacnn iddia ettii biimde din hanesinin doldurulmasna da karar verilmesinin yerinde grlmedii..." gerekesiyle bozulmas zerine mahkeme tarafndan bozma kararna uyularak davacnn nfus ktndeki "dini" stununda yazl slam kaydnn silinmesine, tescil ile ilgili ksmn ise reddine karar verildii; davacnn bu kez Eskiehir Valiliine bavuruda bulunarak Nfus Kanununun 47.maddesi uyarnca nfus ktndeki "dini" stununa "Yehova ahidi" yazlmasn istedii, bu isteminin reddedildii ve davann da bu ileme kar ald anlalmaktadr. Davada, iptali istenilen Eskiehir Valiliinin 18.4.1988 gnl ilemi, idari ilem niteliinde bulunduundan ve davacnn, nfus ktndeki "slam" kayd, Asliye Mahkemesi karar ile silindii iin halen bo bulunan "dini" hanesine "Yehova'nn ahidi" kaydnn yaplmas isteinin reddedilmesinin gerekesini oluturduundan, Valilik ileminin yargsal ynden denetiminin idari yargnn grev alanna girdii ve 1587 sayl Nfus Kanununun 43.maddesinin iptali iin Anayasa Mahkemesine gnderilmesine gerek olmad oyokluuyla kabul edilerek temyiz isteminin esasnn incelenmesine geildi: 1587 sayl Nfus Kanununun 43.maddesinde, aile ktklerinde, ailenin btn fertlerinin ad, soyad, baba ve ana ad soyadlaryla, sa olup olmadklarnn, il ve ile itibariyle doum yeri ve tarihlerinin, vcutlarndaki belirli deiikliklerin, dini'nin, okur yazar olup olmadklarnn, medeni hallerinin ve dier ahsi hal deiikliklerinin yer alacann belirtildii, nfus aile ktklerinin bu mevzuata uygun olarak bastrld ve uygulamann bu esaslara gre ynlendirildii grlmektedir. Uyumazlk konusu olayda da, daval idarenin, davacnn bavurusu zerine, konuyu Diyanet leri Bakanl ve Ankara niversitesi lahiyat Fakltesine ilettii, bu kurumlardan alnan cevaplarda Yehova ahitlii dini ekolnn, Hristiyanlktan ayr mstakil bir din saylmasnn mmkn olmadnn bildirilmesi zerine davacnn nfus ktndeki "dini" stununa

131

"Yehova'nn ahidi" yazlmas istemini reddettii anlalm olup, idare tarafndan tesis edilen bu ilemde mevzuata aykr bir yn bulunmamaktadr. Aklanan nedenlerle, daval idarenin temyiz isteminin kabul ile dare Mahkemesince verilen srar kararnn bozulmasna karar verildi. Usulde kar oy: Davacnn nfus kaydnn din stununa "Yehova ahidi" kaydnn yazlmas isteinin reddine ilikin ilemin iptaline dair idare mahkemesi kararnn temyizen bozulmas istenilmektedir. Dosyann incelenmesinden; davacnn nfus ktnn din hanesinde yazl slam kaydnn silinerek yerine Yehova ahidi yazlmas istemiyle adli yargda dava at, Asliye Hukuk Mahkemesinin istek dorultusunda karar verdii, ancak kararn Yargtay'ca bozulmas zerine nfus ktndeki slam kaydnn silinmesine karar vererek bunun yerine yaplacak tescil ile ilgili istei idari ilem olmas nedeniyle reddettii, davacnn bu yoldaki isteminin Valilike reddedilmesi zerine idare mahkemesinde bu ilemin iptali istemiyle dava ald anlalmaktadr. Medeni Kanununun 38.maddesinde "hakimin hkm olmadka ahvali ahsiye sicilinin hibir kayd deitirilemez" hkm yer almakta yine 1587 sayl Nfus Kanununun 11.maddesinde de "Kesinlemi mahkeme hkm olmadka nfus ktklerinin hibir kayd dzeltilemez ve kaytlarn anlam ve bilgileri deitirecek ilave ve erhler yaplamaz: ancak olaylarn aile ktklerine ilenmesi srasnda nfus memurlarnn yaptklar maddi hatalar dayana belgelere uygun olarak dzeltilir" hkm bulunmaktadr. Adli-dari yarg grev ayrm kriterlerine ve Dantay'n sregelen istikrar kazanm itihatlarna gre ahvali ahsiye kaytlarndan doan her trl uyumazln adli yargda zmlenmesi gerekmektedir. te yandan ahvali ahsiye sicil kaytlarnn dzenlenmesi, ilenmesi ve deitirilmesine ilikin hizmetler kamu hizmeti niteliinde olmakla birlikte kanun koyucu zellikle kaytlarn deitirilmesinin idarece resen yaplamayacan, bunun bir mahkeme kararna dayanmas gerektiini aka hkme balamtr. Bu hususta kabilecek uyumazlklarn grm ve zm yeri ise yukarda akland zere adli yargdr. Uyumazlkta amalanan husus davacnn nfus kaydnda bir deiiklik yaplmas (din deiiklii) olduuna, burada memurun yapt bir hatadan sz edilemeyeceine gre bunun bir mahkeme kararyla yaplmas gerektii aktr. Baka bir deyimle silinmi olan bir kaydn yerine baka bir kaydn yaplmas yolundaki ilem idari de olsa bu ilemin iptali istemiyle alacak davann da adli yargda zmlenmesi gerekmektedir. Zira bir kaydn silinmesine yetkili ve grevli olan mahkeme bunun yerine neyin yazlacana dair uyumazlklar hakknda da karar vermeye yetkili ve grevli olmak durumundadr. Hal byle olunca nfus kaydnn din hanesine slam kelimesinin silinerek yerine Yehova ibaresinin yazlmas adli mahkemenin verecei bir karara dayanmak zorunda olduundan bundan doacak davann adli yargda grlp karara balanmas gerekir. Bu itibarla idare mahkemesinin davay grev ynnden reddetmesi gerekirken iin esasna girerek karar vermesinde hukuki isabet grlmemektedir.

132

Aklanan nedenlerle temyiz isteminin kabul ile idare mahkemesi kararnn 2577 sayl Kanunun 49.maddesinin 1/a bendi hkm uyarnca bu ynden bozulmas gerektii gr ile aksine verilen karara karyz. Usulde kar oy: 1982 Anayasasnn Din ve vicdan hrriyeti balkl 24.maddesinde, herkesin vicdan, dini inan ve kanaat hrriyetine sahip bulunduu; 14.madde hkmlerine aykr olmamak artyla ibadet, dini ayin ve trenlerin serbest olduu ve kimsenin, ibadete, dini ayin ve trenlere katlmaya, dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlamayaca hkm altna alnm ve Anayasal gvenceye balanmtr. 5.5.1972 tarihinde kabul edilen 1587 sayl Nfus kanununun 43.maddesinde ise aile ktklerinin, maddede yer alan dier konularn yan sra, ailenin btn fertlerinin dinini de ihtiva edecei belirtilmektedir. Bu durum kiilerin Anayasa gerei aklamak olmadklar dini inan ve kanaatlerini, yasa gerei aklamalar sonucunu yaratmakta ve bir zorunluluk tamas nedeniyle de Anayasaya aykrlk oluturmamaktadr. Baklan uyumazlkla davac ile ilgili olarak tesis edilen ilemin yasal dayanan oluturan ve yargsal denetimde dayanak madde tekil eden 1587 sayl Kanunun 43.maddesinin din ile ilgili dzenlemesinin Anayasaya aykr olduu gryle ve konunun Anayasa Mahkemesine gnderilmesi gerektii oyuyla, karara bu ynden karyz. Esasta kar oy: Davacnn nfus ktndeki dini stununa "Yehova ahidi" yazlmas isteminin Eskiehir Valilii tarafndan reddine ilikin ilemin iptali istemiyle alan davada Eskiehir dare Mahkemesince verilen ve mahkemenin iptal kararnda srarna ilikin bulunan 21.10.1992 gnl E:1992/898, K:1992/753 sayl karar daval idare temyiz etmekte ve bozulmasn istemektedir. 1982 Anayasas laiklik ilkesini 2.maddesinde Cumhuriyetin bir nitelii olarak kabul etmi din ve vicdan hrriyeti de 24.maddesinde dzenlenmitir. Sz edilen 24.maddenin birinci fkras, herkese vicdan, dini inan ve kanaat zgrl tanmaktadr. Anayasann 24.maddesi ile kabul edilen dinsel inan zgrl, kiinin istedii dini semek hakkn kapsad gibi bu hakk kullanan kiinin inand dinin nfus ktne yazlmasn talep hakkn da kapsamaktadr. darenin kiinin dinsel inancn denetlemek hak ve imkan yoktur. Kiinin "dinsel inan semek" hakkn kullanmasna ramen, dare'nin nfus ktnn dzeltilmesi istemini reddetmesi, kiilerin dinsel inanlarn denetlemesi anlamna gelir. Byle bir uygulama, idarenin izin verdii lde din zgrlnn varl dzenine yol aar. Byle bir idari dzen ise, laiklik kavramyla badamaz. Anayasa'nn din zgrl sistemiyle eliir.

133

Laik devlet kavram, devletin dinler arasnda yanszln ve btn dinsel inanlar edeerde grmesini gerektirir. Laik devlet sisteminde, bir dinin kabul edilip edilmemesi konusunda idarenin takdir yetkisi bulunmamaktadr. Bu adandr ki, kii belirli bir dinsel inanca iman ettiinde, bu inancn din olarak kabul edilmesi ve Anayasa'nn 10.maddesine gre, "eit uygulamaya" konu yaplmas zorunludur. "Eit uygulama" zorunluluu, her dinsel inancn, beenilsin beenilmesin, Anayasa'nn 24.maddesinde yer alan "din ve vicdan hrriyeti"nin yaratt haklardan yararlanmasn zorunlu klar. Belirtilen haklar arasnda, deinildii gibi, kiinin dinsel inancn semek ve bunu nfus ktne kaydettirmek hakk da vardr. Bu durum "laik devlet" kavramnn doal sonucudur. Laik sistemde din, kii ile doast gler arasndaki iman sistemi olduuna gre, bir dini mstakil din sayp saymamak, sadece o kiiye ilikin bir karardr. Tm bu aklamalarn altnda davacnn benimsedii dini semek konusunda Anayasadan kaynaklanan zgrl karsnda nfus ktndeki dini stununa "Yehova ahidi" kaydnn yazlmas isteminin reddine ilikin ilemde hukuka uyarlk bulunmamaktadr. Aklanan bu nedenlerle daval idarenin temyiz isteminin reddi ve srar kararnn onanmas oyuyla ounluk kararna karyz. Gerekede kar oy: Davacnn nfus ktnn dini stunundaki "slam" kayd, Adliye mahkemesi karar ile silinmi ancak yerine "Yehova'nn ahidi" kaydnn yaplmasna ilikin istemi, idarece reddedilmitir. Kiilerin Anayasa gerei din ve vicdan hrriyetine sahip bulunduklar ve dini inan ve kanaatlerini aklamaya zorlanamayacaklar kukusuzdur. Anayasann 24.maddesindeki bu kural ayn zamanda kiinin dini inan ve kanaatlerini aklamasna da engel deildir. Anayasann izin vermedii husus zorlamadr. Bu nedenle de 1587 sayl Kanunun 43.madde sini zorlama esi ynnden ele almak gereklidir. 1587 sayl Kanunun 43.maddesi de zorlayc nitelikte bir hkm tamamaktadr. Kiinin dinsel inancnn, nfus ktne kayt edilmemesi, hi bir ekilde inanma hrriyetini kstlamamaktadr. Uyumazlk konusu olayda da, davacnn dinsel inancnn, nfus ktne kayt edilmemesi ile dinsel inancna herhangi bir snrlandrma getirilmi deildir ve dolaysyla ilemde bu ynyle hukuka aykrlk bulunmamaktadr. Aklanan nedenlerle, daval idarenin temyiz isteminin kabul ve kararn yukarda yer alan gerekeyle bozulmas oyuyla, karara gereke ynnden karym.(DAN-DER; SAYI:90) T/N

134

DOUM TARH Dantay 10. Hukuk Dairesi: Esas Karar Karar Tarihi : 1987/2311 : 1989/849 : 19/04/1989

Daval idarece, davacnn eski doum tarihi ile M'nin lm tarihi arasnda 11 ay fark olmas nedeniyle davacnn M'nin kz olamayaca ileri srlmekte ise de asliye hukuk mahkemesinin, davacnn doum tarihi 1.10.1333 olarak dzeltilmesi kararna ilikin dosyann incelenmesinden, lekeli hummadan len M'nin davacnn babas olduu anlalmakla, kendisine ehit yetim ayl balanmas gerekecei hk. Davacnn, 2.3.1333 tarihinde askerdeyken lekeli hummadan len M.A.'nn kz olduundan bahisle ehit yetim ayl balanmas istemi, davacnn ayla hak kazand tarihten sonra yapt ya tashihinin geerli saylamayaca, 1.3.1334 olan eski doum tarihi ile babasnn lm tarihi arasnda onbir ay fark olup bu doum tarihine gre, askerde len M.'nin kz olamayaca ne srlerek reddedilmi, bu ilemin iptali istemiyle alan dava sonucunda dare Mahkemesi davacnn nfus kayt rneinde M.'nin kz olarak grlmekle birlikte, doum tarihinin 1.3.1334 olarak yazldnn anlald, yanl yazlan doum tarihinin Asliye Hukuk Mahkemesi kararyla 1.10.1333 olarak dzeltildii, bu dzeltmenin 5434 sayl Kanunun 105.maddesinde kastedilen ya tashihi niteliinde olmadndan doum tarihinin 1.10.1333 olarak kabulnn gerektii, bu nedenle yetim ayl balanmas isteminin reddinde isabet olmad gerekesiyle dava konusu ilemi iptal etmitir. Daval dare ise, bu kararn yerinde olmadn ne srerek temyizen incelenmesini ve bozulmasn istemektedir. 1325 sayl Kanunun 1332 sayl Kanunla deiik 35. ve 36.maddelerinde sava srasnda ehit olan, yaralanp da tedavileri srasnda veya baz hastalklar nedeniyle vefat eden veya gaip olanlarn ailelerine maa balanaca hkme balanmtr. Tahsis dosyasnda yer alan ve Nfus Memurluunca 27.6.1982 tarihinde dzenlenen vukuatl nfus kayt rneine gre Sakarya ili Akyaz ilesi Bkdere Kyne kaytl 1290 doumlu M.'nin 2.3.1333 tarihinde ld davacnn ise ayn kayt rneinde M.'nin kz olarak grlmekle birlikte doum tarihinin 1.3.1334 olarak yazld anlalmaktadr. Daval idarece, davacnn eski doum tarihi olan 1.3.1334 ile M.nin lm tarihi arasnda 11 ay fark olmas nedeniyle, davacnn M.'nin lm tarihi arasnda 11 ay fark olmas nedeniyle, davacnn M.'nin kz olamayaca ne srlmektedir. Ancak, dairemizin 22.12.1988 gnl ara karar uyarnca gnderilen Asliye Hukuk Mahkemesinin davacnn doum tarihinin 1.10.1333 tarihinde lekeli hummadan len M.'nin, davacnn babas olduu anlalmaktadr. Bu durumda davacya ehit yetim ayl balanmamasna ilikin ilemde isabet grlmemitir. 135

Aklanan nedenlerle, daval idarenin 2577 sayl Kanunun 49.maddesine uygun bulunmayan temyiz isteminin reddine, temyiz konusu kararn yukarda belirtilen gerekeyle onanmasna karar verildi. (DAN-DER; SAYI:76-77) (RD/SE)

Tanzimat Dairesi: Esas Karar Karar Tarihi : 1937/64 : 1937/55 : 04/10/1937

Hicri ve rumi yllar yazlm, fakat ay ve gnleri yazlmam olan ift rakaml doumlularn doum tarihinin belirlenmesinde, yeni bir yasa hkmne gereksinim olduu; hkm getirilinceye kadar ise rumi tarihin esas alnmas ve bunun yedinci aynn balang olarak kabul gerekecei hk. (*) Filhakika evvelki istifzar zerine Dairemizce yazlan mazbatada mucip sebepler tafsil edildikten sonra yarbay .....'in 1300 hicri senesinin ilk gnnde domu olduu kabul olunsa bile bu gnn 31 Terinievvel 1289 tarihine musadif olmas hasebiyle Temmuz aynda domad riyazi bir katiyetle sabit bulunduundan 14 Temmuz 1937 tarihinden itibaren tekatlnn yaplmas ne adalete ne de kanunun ruh ve maksadna muvafk olduu arz edilmiti. Bu defa hicri ve rumi seneleri yazlm fakat ay ve gnleri yazlmam olan ift rakaml doumlularn doum tarihinin ne itibar edilmesi icap edecei sorulmakta olup bu noktada kanunun sakt kaldna ve bu babta bir esas vaz' kanuna hkm ilavesi mahiyetinde olacana binaen kanundaki bu noksann bir kararla ikmali mmkn olamayacandan bunun iin bir vaz' kanuni istihsaline ihtiya phesizdir. Dairenin evvelki karar zaten yarbay ....'in ahsi vaziyeti hasebiyle vaki olan bir eyi vaki gibi kabule mncer olmamak zere kanun hkmnn maddi vaziyetle telifi merkezinde bulunmutur. Bu yolda bir kanun maddesi istihsal edilinceye kadar tatbikatta maddi imkanszla meydan vermeyen yerlerde rumi tarihin esas ittihazile bunun yedinci aynn mebde olarak kabulnn doru olaca dnlmtr. Heyet'i Umumiyece onanmtr. SE

136

EVLLK Dantay 10. Hukuk Dairesi: Esas Karar Karar Tarihi : 1982/548 : 1983/242 : 09/02/1983

1- Evlendirme memurluu grevini yrtrken gerekletirdii evlenme akitlerini yasal sre iinde nfus memurluuna bildirmeyen kiiden, idarece, 1587 sayl yasaya gre para cezas alnabilecei; 2- Ancak sresinde bildirmeyen her evlenme akdi iin ayr ayr para cezas tahakkuk ettirilemeyecei hk. Dava, davacnn merkez evlendirme memuru olarak grev yapmakta olduu srada nfus idaresine ge bildirdii 395 evlenme akdi nedeniyle her bir akit iin 500 liradan toplam 197.500 lira para cezasna arptrlmasna ilikin l dare Kurulu kararnn iptali istemiyle almtr. 1587 sayl Nfus Kanununun 23.maddesi, Medeni Kanun hkmlerine gre evlenme akdini yapanlarn, bu akdin yapld tarihten balayarak bir ay iinde bulunduklar yer nfus memurluuna bildirmekle devli olduklarn hkme balam, 52.maddesi ile de "Bu kanuna gre ahsi hal olaylarn nfus memurluuna ... bildirmekle devli olanlardan bu devlerini kanuni sre iinde yapmayanlardan idare kurullar kararyla on liradan elli liraya kadar hafif para cezas alnr. Tekerrrnde ceza bir kat artrlr" hkm getirilmitir. Dava dosyas ile getirtilen konuya ilikin ilem dosyasnn incelenmesinden; davacnn merkez evlendirme memurluu grevini yrtt srada gerekletirdii akitlerden 395 adedine yukarda belirtilen yasa hkm gerei bir ay iinde bulunduu yer nfus memurluuna bildirilmediinin sabit olduu ve bu nedenle sz edilen yasann 52.maddesi uyarnca uyumazlk konusu para cezasna arptrld anlalmaktadr. Yukarda belirtilen 1587 sayl yasann 23 ve 52.maddesi uyarnca, davacnn para cezasna arptrlmas gerekmekteyse de, bu cezann her bir evlenme akdi zerinden ve belirtilen ceza snrnn en st derecesinden takdirinde ve hesaplanmasnda isabet bulunmamaktadr. Zira sz konusu cezann kesilmesine olanak veren 1587 sayl yasann 52.maddesinin incelenmesinden; kesilecek para cezasnn alt ve st snrnn herbir olay iin belirlenmedii ve genel bir ifade kullanld grlmektedir. Bu durumda yasada ak hkm bulunmamas halinde idari para cezalarnn ne ekilde uygulanacann hukukun genel kurullarna gidilerek ve olayda ise ceza hukukunun genel prensiplerinden hareket edilerek akla kavuturulmas ve bu gerein de kendisine para cezas kesilecek kii lehine yorumlanmas bir zorunluluk olmaktadr. Bu duruma gre, bir su ileme kararnn icras cmlesinden olarak yasann ayn hkmnn bir ka defa ihlal edilmesinin, eitli zamanlarda olsa bile bir su saylaca yolundaki ceza hukuku ilkesinin, dava konusu olayda, incelenen ilem dosyasndan evlenmeleri bildirmekte gecikmesinde kast bulunmad anlalan davacya da uygulanmas ve yasada belirtilen alt ve st snrda, gerekesi de belirtilmek suretiyle yalnz bir ceza tayinine gidilmesi gerekmektedir. Ancak 137

kesilecek cezann miktarnn, grevin birok kez yerine getirilmemi olduu da gz nne alnarak yasada belirtilen st snr geilmemek kouluyla artrlaca ve kiinin verilen bu cezaya ramen grevini yapmamakta devam etmesi halinde yine yasann ngrd ekilde bu kez tekerrr nedeniyle cezann iki kat artrlarak verilecei tabiidir. Yasann 52.maddesinde kesilecek cezann hafif para cezas olarak nitelendirilmi olmas esasen yasa koyucunun da bu amac tadn gstermektedir. nk Trk Ceza Kanununun 24.maddesinde hafif para cezasnn 500 ila 10.000 lira arasndaki cezalar olduu belirtilmi, 1587 sayl yasada ise bu cezalar alt snr 100, st snr ise 500 lira olarak tespit edilmitir. Bu durumda yasada belirtilen st snr zerinden her bir olay iin ayr ayr ceza tayini halinde hafif para cezas iin genel kural olarak getirilen 10.000 liralk st snrn almas her zaman mmkn olacaktr. Bunun ise kiinin, 1587 sayl yasadaki cezay hafif para cezas olarak niteleyen yasa koyucunun ngrd ceza yaptrmn ok aan bir ceza ile cezalandrlmas sonucunu douracak olmas nedeniyle hukuka uygun dmeyecei aktr. Nitekim dava konusu olayda bu durum meydana km ve davacya hafif para cezasnn snrlarn ok aan bir para cezas tayin edilmitir. Aklanan nedenlerle, davacya yasada belirtilen 100 ila 500 liralk snrlar iinde yalnz bir ceza verilmesi gerekirken, st snr zerinden her bir olay iin ayr ayr ceza tayininde isabet bulunmadndan dava konusu l dare Kurulu kararnn iptaline karar verildi. B/M

Dantay 1. Hukuk Dairesi: Esas Karar Karar Tarihi : 1949/3 : 1949/2 : 24/01/1949

Evlenme ilemlerini nfus idarelerine bildirmeyen evlenme memurlarna 2576 sayl yasaya gre ceza verilemeyecei hk. Gizli nfuslarn yazm hakkndaki 2576 sayl Kanunun unvanndan ve bilhassa birinci maddesindeki "bu Kanunun belediyelere ve muhtarlara teblii tarihinden itibaren bir buuk ay iinde her aile reisi ....evliliklerini .... kyde muhtar ve ihtiyar heyetine ve ehirlerde belediyelere bildirmee mecburdur." ve ikinci maddesindeki "muhtarlar ve ihtiyar heyetleri, belediyeler veya memur ettikleri kimseler; kendilerine haber verilen gizli nfuslar, kaytsz evlenmeleri...ayr ve numunesine uygun defterlere yazp...makamlara bir makbuz mukabilinde vermee mecburdurlar." metinlerinden anlald zere bu kanun, muayyen bir devirde hasl olmu ve terii mdahaleyi icap ettirmi olan nfus kanununa muhalif vaziyetleri toptan tanzim ve tasfiye iin vaz edilmi; ve halbuki evlenme katlar ve nfus ktklerine tescilleri hakkndaki 3686 sayl Kanunda unvanndan anlald vehile baka bir mevzua mteallik nfus muamelelerini tanzir iin sdar olunmutur.

138

Bu sebeple, bu iki kanunun sahalar ayr olduundan birbirlerine kartrlmamalar lazmdr. Kald ki: Ceza Kanunumuzun ilk maddesinin ilk fkras "kanunun sarih olarak su saymad bir fiil iin kimseye ceza verilemez" prensibini ihtiva etmektedir. Binaenaleyh, evlenme memurlarnn evlenme vukuatn 15 gn iinde nfus idarelerine bildirmediklerinden dolay 2576 sayl Kanundaki cezai meyyidenin bunlara tatbikine hukuki imkan olmadna oybirliiyle karar verildi. GK. 3.2.1949 gn ve E:49/32,K:49/34 sayl kararyla onanmtr. B/SE

139

SM Dantay 10. Hukuk Dairesi: Esas Karar Karar Tarihi Temyiz steminde Bulunan Vekilleri Kar Taraf Vekili : 1994/5624 : 1996/8095 : 09/12/1996 : ... niversitesi Rektrl : Av. ... : ... : Av. ...

Diplomann verildii tarihteki durum iin geerlilik tayaca kukusuz olduundan, davacnn diplomann dzenleme tarihinden sonra isminde meydana gelen deiikliin nceden verilen diplomay geersiz klmayaca gibi, bu diplomann deitirilmesini de gerektirmeyeceinden, isim deiiklii yapan davacnn diplomasnn da bu yeni ismine gre deitirilmesi yolundaki isteminin reddinde hukuka aykrlk bulunmad hk. stemin zeti : sim deiiklii yapan davacnn diplomasnn da bu yeni ismine gre deitirilmesi yolundaki isteminin reddine ilikin ... gn ve ... sayl daval idare ileminin iptali istemiyle alan davada, davacnn H. olan isminin mahkeme karar ile T. olarak deitirilmesi sonucu davacnn eski ismine yazl dzenlenmi diplomay kullanrken giderilmesi olanaksz olumsuz durumlarla kar karya kalabileceinin ak olduu, bu durumda, davacnn diplomasnn yeni ismine gre deitirilmesi gerekmekte iken aksi ynde tesis edilen ilemde hukuka ve mevzuata uyarlk bulunmad gibi Anayasann tand kii haklarna da aykr olduu gerekesiyle dava konusu ilemi iptal eden ... dare Mahkemesinin ... gn ve ... sayl kararnn, yaplan ilemde mevzuata aykrlk olmad ne srlerek, 2577 sayl Yasann 49. maddesi uyarnca temyizen incelenerek bozulmas istemidir. Savunmann zeti : stemin reddi gerektii savunulmaktadr. Dantay Tetkik Hakiminin Dncesi : stemin reddi gerektii dnlmektedir. Dantay Savcsnn Dncesi :Temyiz dilekesinde ne srlen hususlar, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49. maddesinin 1. fkrasnda belirtilen nedenlerden hibirisine uymayp dare Mahkemesince verilen kararn dayand hukuki ve yasal nedenler karsnda anlan kararn bozulmasn gerektirir nitelikte grlmemektedir. Aklanan nedenlerle temyiz isteminin reddiyle dare Mahkemesi kararnn onanmasnn uygun olaca dnlmektedir.

140

TRK MLLET ADINA Hkm veren Dantay Sekizinci Dairesince iin gerei grld: Uyumazlk, isim deiiklii yapan davacnn diplomasnn da bu yeni ismine gre deitirilmesi yolundaki isteminin reddine ilikin ilemden kaynaklanmtr. ... niversitesi retim ve Snav ereve Ynetmeliinin 31/3. maddesinde, diplomann ancak bir defa verilebilecei, kayb halinde diploma yerine gemek zere diploma zerindeki bilgileri tayan, diplomann kaybndan dolay verildiini belirten fotorafl bir belgenin dzenlenecei belirtilmitir. Dava dosyasnn incelenmesinden, 1.7.1996 tarihinde ... niversitesi Hukuk Fakltesinden mezun olarak diplomasn alan davacnn ... Asliye Hukuk Mahkemesinin ... tarih ve ... sayl karar ile H. olan isminin T. olarak deitirildii ve bu deiiklik sonucu davacnn diplomasnda da T. olarak deitirilmesi istemiyle idareye yapt bavurusunun reddedildii anlalmaktadr. Davacnn faklteden mezun olduu, yeni diplomann dzenlendii tarihte isminin H. olduunun ekimesiz olduu, diplomann dzenlendii tarih itibariyle mevcut hukuki ve fiili durumu yanstmas gerektii, bir baka ifadeyle diplomann verildii tarihteki durum iin geerlilik tayaca kukusuz olduundan, davacnn diplomann dzenleme tarihinden sonra isminde meydana gelen deiikliin nceden verilen diplomay geersiz klmayaca gibi, bu diplomann deitirilmesini de gerektirmeyecei aktr. Bu durumda, daval idarece tesis edilen ilemde hukuka aykrlk grlmemitir. Aklanan nedenlerle, ... dare Mahkemesi kararnn bozulmasna, dosyann yeniden bir karar verilmek zere anlan Mahkemeye gnderilmesine 16.6.2003 gnnde oybirlii ile karar verildi. (Y/EK)

141

NFUS CZDANI Dantay 10. Hukuk Dairesi: Esas Karar Karar Tarihi : 1994/5624 : 1996/8095 : 09/12/1996

Nfus idaresince hataen nfus czdanna ilenen ve daha sonra re'sen dzeltilen yanllklarn, personelin kurum ve emeklilik sicil dosyalarnda da dzeltilmesi gerektii hk. Ankara 7. dare Mahkemesi; Salk ve Sosyal Yardm Bakanl Mfettiince konunun incelenmesi sonucu dzenlenen 25.9.1984 tarih ve 26 numaral raporla, davacnn adnn ... olduu ve nfus idaresince yanllkla kardeinin ad ve doum tarihin nfus czdanna ilendii, kardeinin 1978 ylnda Gaziantep Salk Kolejini bitirip Salk Bakanlnda almaya baladnn saptand, bu durumda 1974 ylnda Malatya Salk Kolejini bitirdikten sonra Salk Bakanlnda alan ve kardeinden ayr bir ahsi sicil dosyas bulunduu tartmasz olan davacnn daval idareler nezdindeki kaytlarnn da dzeltilmesi gerektii gerekesiyle, aksi yndeki dava konusu ilemleri iptal etmitir. Davallar; usul ve hukuka aykr olduu yolundaki savlarla, anlan mahkeme kararnn temyizen incelenip bozulmasn istemektedir. dare ve Vergi Mahkemelerinin nihai kararlarnn temyizen bozulmas 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu'nun 3622 sayl Yasayla deiik 49.maddesinde yer alan sebeplerden birinin varl halinde mmkndr. Temyizen incelenen ve yukarda zetlenen gerekelere dayal olarak verilen Ankara 7. dare Mahkemesinin 8.6.1994 tarih 1994/880 sayl karar, usul ve hukuka uygun olup, bozma nedeni bulunmad anlaldndan, temyiz isteminin reddine ve anlan kararn onanmasna, karar verildi. (MT/N) (DAN-DER; SAYI:93)

142

Dantay 10. Hukuk Dairesi: Esas Karar Karar Tarihi : 1984/553 : 1982/2638 : 12/03/1984

Hakl bir zre dayanmadan nfus czdann kaybetmi olan kiiden, nfus yasasna gre idarece para cezas alnaca hk. Dava; nfus czdanlarnn kaybedilmi olmas nedeniyle davacdan para cezas alnmas yolundaki l dare Kurulu kararlarnn iptali istemiyle almtr. 1587 sayl Nfus Kanununun 58.maddesi, "Nfus Czdanlarn kaybedenlere oturduklar mahalle veya ky muhtar ve ihtiyar kurullarndan getirecekleri ilmuhaber veya altklar resmi daire ve kurul amirliinden alacaklar belgeler zerine yazl bulunduu nfus memurluu tarafndan yenisi verilir. Yangn, sel, alnma, yer sarsnts gibi hakl bir zre dayanmadan czdanlarn kaybedenler hakknda 52.madde hkm uygulanr." hkmn, 52.maddesi de "Bu kanuna gre ahsi hal olaylarn nfus memurluuna bildirmek ve nfus ve aile czdanlar almak zorunda bulunan vatandalarla bunu bildirmekle devli olanlardan bu grevlerini kanuni sre iinde yapmayanlardan idare kurullar kararyla on liradan elli liraya kadar... hafif para cezas alnr." hkmn getirmi ve para cezalar da 2248 sayl kanunla artrlm bulunmaktadr. Davac her ne kadar nfus czdanlarnn evinde kan yangnda yandn, bu nedenle para cezas alnmasnn yasal olmadn iddia ediyorsa da, dava dosyasnda mevcut belgelerin incelenmesinden, sz konusu nfus czdanlarnn kaybedilmi olduu anlalp, yand iddias inandrc delillerle kantlanamadndan, davacdan yukarda hkm yazl maddeler uyarnca para cezas alnmas yolunda verilen kararlarda yasaya aykrlk bulunmamaktadr. Aklanan nedenlerle, hukuki dayana bulunmayan davann reddine karar verildi. (MS/M)

143

Dantay 10. Hukuk Dairesi: Esas Karar Karar Tarihi : 1982/1757 : 1982/475 : 18/03/1982

Askerde bulunmas nedeniyle sresi iinde nfus czdann deitiremeyen kiiden para cezas alnamayaca hk. Dava, nfus czdannn deitirmek iin sresinde bavuruda bulunmad gerekesiyle davacdan 500.00 lira para cezas alnmas yolunda l dare Kurulunca verilen kararn iptali istemiyle almtr. 1543 sayl Genel Nfus Yazm Kanununun 19.maddesi "Msvedde defterlerinin esas ktklere geirilmesi biten yerlerde yazmn sona erdii ilan edilir. Bu ilan tarihinden balayarak en ok ay iinde aile bakanlaryla reit kiiler mracaat ederek adlarna doldurulan nfus hviyet ve aile czdanlarn nfus idarelerinden almaya mecburdurlar" hkmn tamakta, 23.maddesi ise "... bu kanunda tespit olunan grev ve mecburiyetleri yerine getirmeyenler, yazmn yapld yerin idare kurulu kararyla 10 liradan 500 liraya kadar hafif para cezasna arptrlrlar" hkmn ile meyyideyi belirlemektedir. 19.9.1975 gnl ve 15361 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren Nfus Ktklerinin Yenilenmesine likin Ynetmelie 1979 da eklenen ek 1.madde ise "Belirtilen sre ierisinde nfus czdanlarn zrsz olarak deitirmeyenler" hakknda yukarda metni yazl 23.maddenin uygulanacan hkm altna almaktadr. Dava dosyasnn incelenmesinden 25.1.1979 tarihinde yazmn sona erdiinin ilan edildii, fakat bu tarihte davacnn askerde bulunduu, 3.11.1979 tarihinde terhis olduu ve Askerlik ubesince 3.12.1979 tarihinde Nfus czdannn kendisine verilmesi zerine hemen nfus idaresine bavurduu, fakat bu arada iptali istenilen ilemin tesis edildii anlalmaktadr. Bu duruma gre sresi iinde nfus idaresine bavurmamasnda geerli mazereti bulunan davac hakknda tesis edilen dava konusu ilemde isabet grlmediinden iptaline karar verildi. (B/M)

144

Dantay 10. Hukuk Dairesi: Esas Karar Karar Tarihi : 1982/1753 : 1982/476 : 18/03/1982

Askerde bulunmas nedeniyle sresi iinde nfus czdann deitiremeyen kiiden para cezas alnamayaca hk. Dava, nfus czdannn deitirmek iin sresinde bavuruda bulunmad gerekesiyle davacdan 500.00 lira para cezas alnmas yolunda l dare Kurulunca verilen kararn iptali istemiyle almtr. 1543 sayl Genel Nfus Yazm Kanununun 19.maddesi "Msvedde defterlerinin esas ktklere geirilmesi biten yerlerde yazmn sona erdii ilan edilir. Bu ilan tarihinden balayarak en ok ay iinde aile bakanlaryla reit kiiler mracaat ederek adlarna doldurulan nfus hviyet ve aile czdanlarn nfus idarelerinden almaya mecburdurlar" hkmn tamakta, 23.maddesi ise "... bu kanunda tespit olunan grev ve mecburiyetleri yerine getirmeyenler, yazmn yapld yerin idare kurulu kararyla 10 liradan 500 liraya kadar hafif para cezasna arptrlrlar" hkmn ile meyyideyi belirlemektedir. 19.9.1975 gnl ve 15361 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle giren Nfus Ktklerinin Yenilenmesine likin Ynetmelie 1979 da eklenen ek 1.madde ise "Belirtilen sre ierisinde nfus czdanlarn zrsz olarak deitirmeyenler" hakknda yukarda metni yazl 23.maddenin uygulanacan hkm altna almaktadr. Dava dosyasnn incelenmesinden 25.1.1979 tarihinde yazmn sona erdiinin ilan edildii, fakat bu tarihte davacnn askerde bulunduu, 3.11.1979 tarihinde terhis olduu ve Askerlik ubesince 3.12.1979 tarihinde Nfus czdannn kendisine verilmesi zerine hemen nfus idaresine bavurduu, fakat bu arada iptali istenilen ilemin tesis edildii anlalmaktadr. Bu duruma gre sresi iinde nfus idaresine bavurmamasnda geerli mazereti bulunan davac hakknda tesis edilen dava konusu ilemde isabet grlmediinden iptaline karar verildi. (B/M)

145

NFUSA KAYIT Dantay 10. Hukuk Dairesi: Esas No Karar No Karar Tarihi :1992/2359 :1994/1752 :20.04.1994

Davacnn mevcut nfus kaydnn len kardeine ait olup olmadndan doan uyumazln grm ve zmnn adli yargnn grev alanna girmedii hk. Dava; len kardeinin yerine sakl olarak nfusta kaytl grnen davacnn len kardeinin nfus kaydnn iptali ile kendisinin nfusa 25.11.1975 doumlu olarak kaydedilmesi istemiyle yapt bavurunun reddine ilikin, daval idare ileminin iptali istemiyle alm bulunmaktadr. dare Mahkemesince; 1587 sayl Yasann 33,35 ve 46.maddelerinin birlikte deerlendirilmesinden, ya dzeltmelerinin ancak mahkeme kararyla yaplabilecei, lm kaytlarnn ise idari yoldan yaplabileceinin anlald, daval idarece davac tarafndan iddia edildii zere len kardeinin yerine kayt edilip edilmediinin, baka bir anlatmla len kardeinin nce doum sonra da lmn gerekli iki tann ve ld iddia edilenin ailesinin ifadesine bavurmak suretiyle aratrmas ve buna gre tespit yapmas, bu tespitten sonra alnacak karar zerine davacnn mahkemeye bavurarak ya dzeltmesi yapmas gerektii, davac tarafndan alan ya tashihi istemli davann da ayn gerekelerle reddedildii, davacnn bavurusu zerine idarece ld iddia edilen kardei iin aratrma yaplmakszn istemin reddine karar verilmesinde mevzuata uyarlk bulunmad gerekesiyle dava konusu ilemin iptaline karar verilmitir. Daval idare tarafndan, usul ve yasaya aykr olduu ileri srlen anlan Mahkeme kararnn bozulmas istenilmektedir. Nfus kaytlarndaki dzeltmelerin Medeni Kanunun 38.maddesinde yer alan hakim karar ile mmkn olaca kural gereince, bu konudaki uyumazlklarn adli yarg yerinde alacak davalarla zm mmkndr. Nfus Kanunu uyarnca kartlan, 8.3.1977 gn ve 7?13269 nolu Bakanlar Kurulu karar ile 3.5.1977 gn ve 15926 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan Nfus Hizmetlerine Ait Kurulu, Grev ve alma Ynetmelii'nin len kardeinin nfus kaydnn kullanld iddias"balkl 174.maddesinde; "Bir ocuun doumdan nfus kayt edilmedii ve kendisinden nce doup len kardeine ait nfus kaydn kulland yolundaki iddia ve bildirimler nfus idaresince dinlenmez ve lm tutanaklar ileme konulmaz. Bu tr ilemler dolayl yoldan ya dzeltilmesini salayacandan ve bu da ancak mahkeme karar ile yaplabileceinden ilgililerden mahkemeden ya dzeltme karar getirmeleri istenir." hkm yer almtr.

146

Davac nfus czdann ve bunun dayana olan nfus kaydn senelerce kullanm, nfusla ilgili ilemlerini buna gre yrtmtr. Aradan uzun bir sre getikten sonra bu kaydn deitirilmesi ve doum tarihinin 25.11.1975 olarak dzeltilmesini istemektedir. Bu istek nedeniyle ortaya kan, mevcut nfus kaydnn davacnn len kardeine ait olup olmadna ilikin uyumazln adliye mahkemesinde zm gerekmektedir. Bu durumda, davann grev ynnden reddi gerekirken, idare mahkemesince iin esas incelenmek suretiyle verilen kararda hukuka uyarlk grlmemektedir. Aklanan nedenlerle, 2577 sayl Yasann 49.maddesine uygun bulunan daval idarenin temyiz isteminin kabulne, Van dare Mahkemesinin 4.3.1992 gn ve 1992/86 sayl kararnn bozulmasna karar verildi.(DAN-DER; SAYI:90) CP/SE

Tanzimat Dairesi: Esas No Karar No Karar Tarihi :1938/14 :1938/6 :17.02.1938

1322-1332 yllar arasnda stanbul'da ilk kez nfus defterine kayt olanlarn kaydnda ve nfus czdannda tek tarih yazl ise bunun hibiri, ayn koullar altndaki tarallarn nfus kayt ve czdanlarndaki tek tarihin ise rumi kabul edilmesi ve nakil ilemlerinde de ayn esasn uygulanmas gerekecei hk. Tarallardan yalnz nfus tahriri srasnda stanbul'a yerli kaydolunanlarn m, yoksa 1322 senesinden 1332 senesine kadar stanbul'a yerli kaydolunanlarn m hicri itibar edilmesinin tavzihi istenilmektedir. 8 ubat 1332 tarihli Kanun Devlet muamelatnda takvim meb'dei mstesna olmak zere garbi takvimi kabul etmi olduuna gre bu tarihten sonra hicri takvim istimali artk bahse mevzu olmayaca tabiidir. Gerek 1322 tarihli nfus tahririnde gerek bu tarihten 1332 senesine kadar olan mddette yazlanlara gelince: bir ahsn nfusa ilk kaydolunduu zaman ve mahaldeki vaziyeti nazar dikkate alnmak lazm gelip 1332 tarihine kadar stanbul'da ilk defa nfus defterine kaydolunanlarn kaydnda ve nfus tezkeresinde tek tarih yazl ise bu tek tarihin hicri ve yine 1332 tarihine kadar tarada ilk defa nfus defterine kaydolunanlarn kaydnda ve nfus tezkeresinde tek tarih yazl ise bu tek tarihin rumi addedilmesi zaruridir. Gerek stanbul'dan taraya gerek taradan stanbul'a nakil ve yerli defterine kaydolunanlara gelince: bunlarn nfus tezkerelerinde veya hviyet czdanlarnda tek tarih yazl ise bunlarn nakilden evvel ilk kaytl bulunduklar mahalle gre yukardaki esaslar dairesinde hicri veya rumi addedilmesi hakkndaki esasn taraya veya stanbul'a naklolunarak yerli defterine kaydolunmakla deimesi icap etmeyeceinden 1322-1332 seneleri arasnda tarallardan 147

stanbul'a naklolunarak yerli defterine kaydolunanlarn esasen stanbul'da ilk defa kaydolunuyormu gibi telakki edilerek tek tarihin hicri itibar edilmesine mahal olmad gibi bu tarihler arasnda stanbul'dan taraya naklolunarak tarada yerli defterine kaydolunanlarn da tarada ilk defa kaydolunuyormu gibi kaytlarnda grlecek tek tarihin rumi itibar edilmesine mahal olmayaca mtalea klnd. Heyeti Umumiye'nin 24.3.1938 gn, E:1938/47, K:1938/51 sayl kararyla onanmtr. (MS/B)

148

NFUS KTNE KAYIT Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas Karar Karar Tarihi : 1984/2295 : 1984/1719 : 22.10.1984

Ya haddi sebebiyle emeklilik ileminde, doum tarihi ay ve gn olarak belli deilse 5434 sayl yasann 105.maddesinde yer alan kuraln uygulanaca; nfus sicilinde doumun tescil edildii tarihin esas alnamayaca hk. Nfus sicilinde doumun tescil edildii 1 kanunusani 1336 Rumi tarihinin miladi karl 1.1.1920 tarihine itibar edilerek davacnn 65 yan 1.1.1985 tarihinde dolduraca ve bu tarihten itibaren grevi ile iliiinin kesilerek 5434 sayl yasann 40.maddesi hkm gereince ya haddinden emekliye sevki gerektiine ilikin daval ilemin iptali istemiyle alan dava sonunda dare Mahkemesince verilen ve dava konusu ilemin; doum tarihinin ayl ve gnl olarak belirlenmesinde 5434 sayl yasann 105.maddesi ile yasal bir dzenleme getirildii, doumun nfusa tescil edildii tarihin esas alnmasnn bu yasal dzenlemeye aykr olduu gerekesiyle iptali yolundaki kararn; daval idarece, 5434 sayl yasann 105.maddesinin esas alnarak davacnn doum tarihinin 1.7.1920 olarak kabul edilmesi halinde 1.1.1920 tescil tarihine gre davacnn domadan nce nfusa tescil edilmi olduu sonucunun ortaya kaca, bir kimsenin domadan nfusa tescilinin maddi ve hukuki olarak mmkn bulunmad, bu itibarla tescil tarihinin esas alnmas gerektii, bu tarihe gre doumun ayl ve gnl olarak tespit edilebilir olmas nedeniyle 105.madde hkmnn uygulanmasna gerek olmad ileri srlerek temyizen bozulmas istenilmektedir. dare ve Vergi Mahkemelerinin nihai kararlarnn temyizen bozulmas 2577 sayl dari Yarglama Usul kanununun 49.maddesinde yer alan sebeplerden birinin varl halinde mmkndr. Bozulmas istenen karar, usul ve hukuka uygun olup dilekede ileri srlen temyiz sebepleri kararn bozulmasn gerektirecek nitelikte grlmediinden temyiz isteminin reddi ile bozulmas istenen kararn donanmasna karar verildi. (B/M)

149

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas Karar Karar Tarihi : 1983/404 : 1984/842 : 18.04.1984

Ya tashihi nitelii tamayan nfus kayd deiikliklerinin emeklilik ilemlerinde esas alnmas gerekli olmakla birlikte; mahkeme kararyla yaplan yeni nfus kaydnn ileriye dnk uygulanmas asl olup, yeni nfus kayd esas alnarak ilgilinin, yllar nce, o tarihteki nfus kaydna gre 18 yan stnde getii tartmasz hizmetlerinin, 18 yan altnda kald gerekesiyle idarece emeklilik fiili hizmet sresine dahil edilmemesinde isabet grlmedii hk. lkokul retmeni iken istei ile emekliye ayrlan davacya, fiili hizmeti 28 yl 8 ay kabul edilip, 2.derecenin 3.kademesi zerinden emekli ayl balanm ve ikramiye denmitir. Ancak daha sonra T.C. Emekli Sand Genel Mdrl Ynetim Kurulu 1964 ylnda Asliye Hukuk Mahkemesince verilen kararla nfus kaydnda deiiklik meydana geldiinin, o tarihe kadar 1933 doumlu grnen davacnn 1964 ylnda mahkeme karar gerei 1936 doumlu olarak nfusa kaydedildiinin saptand gerekesiyle, ya tashihi nitelii tamayan bu nfus kayd deiikliinin davacnn emeklilik ileminde dikkate alnmas gerektiine karar vermitir. T.C.Emekli Sand Genel Mdrl Ynetim Kurulunca alnan ikinci kararla da, 1936 doumlu olarak emeklilik ilemi yaplmas gereken davacnn 18 yan altnda geen 2 yl 2 ay hizmetinin emeklilik tahsisinde dikkate alnamayacandan bahisle, 2 yl 2 ay sre dlerek fiili hizmetinin 26 yl 6 ay kabul edilip yine 2.derecenin 3. kademesi zerinden davacya emeklilik tahsisi yaplmasna ve daha nce fiili hizmeti 28 yl 8 ay kabul edilmesi nedeniyle fazla denen aylk ve ikramiye fark tutar 48.954 TL.nn davacdan geri alnmasna karar vermitir. Davac, nfus kayd deiiklii gereke gsterilip, 18 yan altnda getiinden bahisle 2 yl 2 ay hizmeti dikkate alnmadan emeklilik tahsisi yaplmasna ve kendisine 48.954 TL bor kartlmasna ilikin yukarda anlan T.C.Emekli Sand Genel Mdrl Ynetim Kurulu kararlarnn mevzuata aykrlndan bahisle iptalini istemektedir. Kamu kurum ve kurulularnda alanlara sosyal gvenlik hakk tannmasn amalayan 5434 sayl yasada, kamu grevlisi olarak atanmada aranan 18 yan tamamlama art dikkate alnp, yasann 12.maddesinde, maddede belirtilen daire kurum ve ortaklklarda alanlardan 18 yan bitirmi bulunanlarn bu yasadan yararlanabilecei hkmne yer verilmitir. Daha sonra 1425 sayl Yasayla 5434 sayl Yasaya eklenerek 7.maddede, 657 sayl Yasann 40.maddesi hkmnde ngrld biimde bir meslek veya sanat okulunu bitirenlerden kazai-rt karar alp renimleri ile ilgili grevlere atananlarda, 5434 sayl Yasadan yararlanma ynnden 18 yan bitirmi olma art aranmayaca hkme konmutur. te yandan, 5434 sayl Yasann 105.maddesine gre, emekli sand itirakilerinin 18 yandan sonra mahkeme kararyla yaptrdklar ya tashihlerinin dikkate alnmayaca hkmne yer verilmitir. Fakat ya tashihi nitelii tamayan nfus kayd deiikliklerinin emekli ilemlerinde dikkate alnmas gerekmektedir. Davacnn at dava sonunda Asliye Hukuk Mahkemesi kararyla da ya tashihi yaplmayp; 1933 doumlu olarak nfusa kaytl kiinin davac deil, davacnn kardei olduu, davacnn ise

150

1936 ylnda doduu saptanmtr. Mahkeme karar zerine, davac, 1964 ylnda 1936 doumlu olarak nfusa kaydedilmitir. Bu haliyle davacnn ya tashihi nitelii tamayan bu yeni nfus kaydnn emeklilik ilemlerinde esas alnmas zorunludur. Ancak 1964 ylnda yaplan bu yeni nfus kayd esas alnp davacnn 1964 ylna kadar gemi bir ksm hizmetlerinin, 18 yan altnda kaldndan bahisle emeklilik tahsisinde dikkate alnmamas kabul edilemez. Davacnn 1933 doumlu olarak ve o tarihte geerlilii tartmasz olan bu nfus kaydna gre 18 yan bitirdikten sonra ilkokul retmeni olarak atand ve 5434 sayl Yasa kapsamna girdii aktr. Yllar sonra mahkeme kararyla 1964 ylnda yaplan yeni nfus kayd esas alnp, davacnn bu hizmetlerinin bir ksmnn, 18 yan altnda getii gibi bir gerekeyle emeklilik tahsisinde dikkate alnmas, Anayasa ile gvence altna alnm olan sosyal gvenlik hakkyla badatrlamaz. Mahkeme kararna gre yaplan yeni nfus kaydnn, ileriye dnk uygulamas asl olup, yllar nce, o tarihteki nfus kaydna gre 18 yan stnde getii tartmasz olan hizmetleri etkilemesi dnlemez. Kald ki, 1425 sayl Yasayla 5434 sayl Yasaya eklenen 7.madde ile, yukarda belirtildii gibi, meslek ve sanat okulu mezunu olan 657 sayl Yasann 40.maddesine gre 18 yan bitirmemekle birlikte kazai-rt karar alarak renimleri ile ilgili olarak grevlere atananlarn da, 5434 sayl Yasadan yararlandrlmas ngrlm; bylece kamu grevlilerinin tm alma sreleri iin sosyal gvenlik hakkndan yararlanmalar amalanmtr. Yasayla gdlen bu ama karsnda da, davacnn, yeni nfus kaydna gre 18 yan altnda kalan, mecburi hizmet olarak yapt hizmetlerinin emeklilik tahsisinde dikkate alnmas zorunlu grlmektedir. Bu itibarla, davacnn 1964 ylnda yaplan nfus kaydna gre 18 yan altnda geen 2 yl 2 ay hizmetinin emeklilik tahsisinde dikkate alnmamas, davacya 26 yl 6 ay fiili hizmet zerinden emeklilik tahsisi yaplmas ve 28 yl 8 ay fiili hizmet zerinden deme yaplmas nedeniyle 48.954 TL. bor karlmas yolundaki daval idare ilemlerinde mevzuata uyarlk bulunmamaktadr. Aklanan nedenlerle, davac hakkndaki T.C.Emekli Sand Genel Mdrl Ynetim Kurulunun yasaya aykr bulunan kararlarnn iptaline karar verildi. (MS/M)

151

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas Karar Karar Tarihi : 1983/1432 : 1983/2702 : 22.12.1983

Nfus kaydnn iptali istemine ynelik davann grm ve zmnn adli yargnn grev alanna girdii hk. Dava; davacnn nfus kayt defterinde mevcut bulunan ve 14.12.1959 tarihli olarak belirlenen nfus kaydnn iptali istemiyle almtr. 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 2.maddesinde idari dava trleri saylm olup buna gre idare hukuku kurallar iinde tesis edilmi idari ilemlerden, idari eylemlerden ve idari szlemelerden doan uyumazlklar Dantay'da dava konusu edilebilir. dare tarafndan tesis edilen bir ilemin idari ilem niteliini kazanabilmesi iin, idare hukuku ilkeleri iinde ve kamu gc kullanlarak tesis edilmi olmas gerekmektedir. Nfus kaytlar zerinde tashih ve nfus kaytlarnn iptali gibi ilemlere ilikin davalarn zel hukuk hkmlerine gre zmlenmesi gerekmektedir. Belirtilen nedenle uyumazln grm ve zm adli yargnn grevi iinde olmakla davann reddine karar verildi. (B/M)

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas Karar Karar Tarihi : 1982/5009 : 1984/271 : 16.02.1984

Medeni kanunun yrrlnden nce kylm nikahn tesciline ilikin adliye mahkemesince verilen kararn infaznn ilgili icra ve nfus memurluklarnca salanaca, il idare kurulunca, sz konusu mahkeme kararnn infaznn salanmas yolunda karar verilemeyecei hk. Dava, davaclarn Medeni Kanunun yrrle girmesinden nce kylm olan nikahlarnn tesciline ilikin Asliye Hukuk Mahkemesince verilen kararn nfusa ilenmesi yolundaki istemlerini, Nfus Kt kaytlarnn dzeltilmesine ait davalarda Medeni Kanunun 38.maddesi ile 1587 sayl Nfus Kanununun 11 ve 46.maddeleri uyarnca Adliye Mahkemelerinin grevli olduu ve bu mahkemelerce verilerek kesinleen yarg kararlarnn infaznn da ayn yarg evresi iindeki cra Memurluklarnca yaplmas gerektii gerekesiyle reddeden l dare Kurulu kararnn iptali istemiyle almtr.

152

Medeni Kanunun 38.maddesinde "Hakim hkm olmadka ahvali ahsiye sicilinin hibir kayd tashih edilemez" ibaresine yer verilmi olup, 1587 sayl Nfus Kanunu'nun 11.maddesi de "Kesinlemi mahkeme hkm olmadka nfus ktklerinin hibir kayd dzeltilemez ve kaytlarn anlam ve tad bilgileri deitirecek ilave ve erhler yaplamaz; ancak olaylarn aile ktklerine ilenmesi srasnda nfus memurlarnn yaptklar maddi hatalar, dayana belgelere uygun olarak dzeltilir. Ve ba memurla nfus memuru tarafndan onama erhi verilerek imzalanr." hkmn tamaktadr. Yine ayn Yasann 27.maddesi "Medeni Kanunun yrrle girdii tarihten nce eski hkmlere gre yaplp da halen nfus ktklerine ilenmemi olan evlenmeler ilgililerin mahkemeden karar almalar suretiyle aile ktne ilenebilir." Hkmn iermekte ve 46.madde ise kayt dzeltmelerinin nasl yaplaca hususunu dzenlemektedir. Yukarda metni yazl maddelerden de aka anlald gibi nfus kaytlarnda her trl dzeltmenin ancak mahkeme karar ile yaplabilecei ve sz konusu maddelerde yer alan "mahkeme hkm" "mahkeme karar" ibareleri ile Adli Yarg erevesi iindeki mahkemelerce verilen kararlarn kastedilmi olduu phesiz bulunduundan ve bu konudaki mahkeme kararlarnn infaznn da ilgili icra ve nfus memurluklarnca salanmas gerektiinden bu hususun daval idareden istenmesi yerinde deildir. Bu durumda daval idarenin yukarda ierii aklanan dava konusu ilemi mevzuata uygun bulunmaktadr. Aklanan nedenlerle, davann reddine karar verildi. (B/M)

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas Karar Karar Tarihi : 1982/1718 : 1983/1209 : 23.05.1983

Nfus kaytlarnn adliye mahkemesince verilmi karar olmadan dzeltilmeyecei hk. Davacnn Asliye Hukuk Mahkemesinde at "ya tashihi" davasnn grev ynnden reddi ile, nfus idaresinin davacnn nfus katlarndaki deiiklik isteminin reddine ilikin karara kar Dantay'a at davann grev ynnden reddi sonucu kan olumsuz grev uyumazl nedeniyle; Uyumazlk Mahkemesinin 13.7.1981 gnl E:1980/12, K:980/11 sayl karar uyarnca davann grm ve zmnn dari Yarg yerinde grlmesine ilikin kararna gre dosya incelendi, iin esasna geildi. Davacnn gerek doum tarihi 1.10.1962 olduu halde, kendisinden nce len 1.1.1961 doumlu kardeinin lm kayd dlmeden, onun yerine kesim olarak kaytl olduunu ileri srerek, 153

nfus idaresine yapt bavuru; davacdan nce len kardeinin lm tutanann nfus ktne tescil edilmediini, davacnn evlenerek bir ocuu olduunu, len kardeinin lm tutanann tescili ve davacnn 1.10.1962 doumlu olarak nfus kaydnn yaplmas halinde evlilik bann kopaca, Nfus Kanununa ilikin Ynetmeliin 174.maddesine gre mahkeme karar gerektii gerekesiyle nfus idaresince reddedilmitir. 1587 sayl Nfus Kanununun 11.maddesi "... kesinlemi mahkeme hkm olmadka nfus ktklerinin hibir kayd dzeltilemez ve kaytlarn tad anlam ve bilgileri deitirecek ilave ve erhler yaplamaz; ancak olaylarn aile ktklerine ilenmesi srasnda nfus memurlarnn yaptklar maddi hatalar, dayana belgelere uygun olarak yaplr" hkmn tamaktadr. Bu yasaya gre ilikin ynetmeliin 174.maddesi ise "Bir ocuun doumdan nfusa kayt edilmedii ve kendisinden nce doup len kardeine ait nfus kaydn kulland yolundaki iddia ve bildirimler nfus idaresince dinlenmez ve lm tutanaklar ileme konulmaz. Bu tr ilemler dolayl yoldan ya dzeltilmesini salayacandan ve bu da ancak mahkeme karar ile yaplabileceinden ilgililerden mahkemeden ya dzeltme karar getirmeleri istenir" hkmn iermektedir. Bu durumda daval idarenin yukarda ierii aklanan dava konusu ilemi mevzuata uygun bulunmaktadr. Aklanan nedenlerle, davann reddine karar verildi.(MS/M)

154

VATANDALIK Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi Vekili Daval : 2001/2753 : 2003/477 : 06.02.2003 : Av. ... : Babakanlk

Yurt dnda bulunan ve askerlik iin bavurusu bulunmayan davacnn adresinin tespit edilememesi nedeniyle ilanen yaplan ar zerine yurda dnmemesi nedeniyle Trk vatandalndan karlmasnda mevzuata aykrlk bulunmad hk. stemin zeti : 7.4.1999 tarih ve 23659 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 11.3.1999 tarih ve 99/12588 sayl Bakanlar Kurulu Kararnamesi eki II. Sayl Listenin 451 srasnda yer alan hkmn, askerlik ubesine bavurmas gerektii yolundaki yaznn kendisine ulatrlmad, oturma izni aldktan sonra sresi ierisinde bedelli askerlik iin bavuruda bulunduu, tekrar vatandala alnmas iin yapt bavuruya cevap verilmedii, vatansz olduu iddialaryla iptali istenilmektedir. Savunmasnn zeti : Usul ynnden, davann sre ynnden reddi gerektii, esas; ynnden davacnn 17.8.1989 da askerlik yoklamasnn yapld, 1995 ylna kadar askerlik iin bir bavurusu bulunmamas nedeniyle le Emniyet Mdrlnce yaplan aratrma sonucu yoklama kaa olduu, yurt dnda bulunduu ancak adresinin saptanamad, 28.8.1996'da Resmi Gazetede ilan yapld, yurda dnmemesi zerine 10.12.1996'da vatandaln kaybnn ileri Bakanlna teklif edildii, ileri Bakanlnca yeniden yaplan aratrma srasnda kaytl olduu ile askerlik ubesince yoklama kaa olduunun bildirilmesi nedeniyle Bakanlar Kuruluna teklifte bulunulduu, dava konusu karar ile vatandaln kaybettirildii, tesis edilen ilemde hukuka aykrlk bulunmad ileri srlerek davann reddi gerektii savunulmutur. D.Tetkik Hakiminin Dncesi : 2577 sayl dari Yarglama Usul Yasasnn 49 uncu maddesi 4 nc fkras hkm uyarnca bozma kararna uyulmak suretiyle davacnn bilinen adresinde yaplan inceleme sonucunda yurt dnda olduunun tesbit edilmesine karn herhangi bir adres saptanamadndan Resmi Gazetede yaplan ilan zerine sresinde yurda dnmeyen davac iin tesis edilen ilemde hukuka aykrlk bulunmadndan davann reddi gerektii dnlmektedir. Dantay Savcsnn Dncesi : Dava, 7.4.1999 tarih ve 23659 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan, ... tarih ve ... sayl Bakanlar Kurulu Karar Eki II sayl listenin 451. srasnda yer alan, davacnn Trk Vatandalnn kaybettirilmesine ilikin ilemin iptali istemiyle almtr. Dava dosyasnn incelenmesinden; yoklama kaa durumunda bulunan ve yaplan aratrmalarda yurtdnda olduu saptanan davacnn, aylk sre iinde yurda dnerek askerlik grevini yapmak zere ilgili mercilere bavurmas gerektiinin 28.8.1996 tarih ve 22741 sayl Resmi Gazete'de ilan edildii, bu ilana ramen yurda dnmedii, Milli Savunma Bakanlnca Trk Vatandalnn kayb ilemine tabi tutulmasnn ileri Bakanlna nerilmesi zerine davac 155

hakknda tekrar aratrma yapld, ... Askerlik ubesi Bakanlnca yaplan yazmalar zerine de dava konusu ilemin tesis olunduu anlalmaktadr. Bu haliyle, muvazzaf askerlik grevini yapmak zere ay iinde yurda dnmesi, aksi halde vatandalnn kaybettirilecei yolunda Resmi Gazete'de yaplan ilana ramen yurda dnmeyen davacnn Trk Vatandalnn kaybettirilmesine ilikin ilemde 403 sayl Trk Vatandal Kanunu'na aykrlk bulunmamaktadr. Belirtilen nedenle, yasal dayanaktan yoksun bulunan davann reddi gerektii dnlmektedir. TRK MLLET ADINA Hkm veren Dantay Onuncu Dairesince dari Dava Daireleri Genel Kurulunun ... tarih ve ..., sayl bozma kararna uyularak dosyann esas incelenip karar verilmek zere gerei dnld: Dava, 7.4.1999 tarih ve 23659 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 11.3.1999 tarih ve 99/12588 sayl Bakanlar Kurulu Kararnamesi eki II. Sayl Listenin 451 nci srasnda yer alan hkmn iptali istemiyle almtr. 403 sayl yasann 45 inci maddesinde, adresi bilinmeyen bir kii hakknda vatandaln kaybettirilmesine ilikin ilem tesis edildii takdirde ilgiliye bu ilemin Resmi Gazete yayn tarihinden itibaren bir yl sonra tebli edilmi saylaca hkmne yer verilmi bulunmakla birlikte davacnn 1.3.2000 gnl dilekesinde vatandal kaybettiini renmi olduunu beyan etmesine karn tesis edilen ilem 7.4.1999 gnl 23659 sayl Resmi Gazetede yaynlandndan anlan 45 nci madde hkm uyarnca ilgilinin bu ilemi 7.5.2000 gnnde tebli etmi saylaca ve 2577 sayl Yasann 7 nci maddesi uyarnca bu gnden itibaren 60 gn iinde dava alabileceinden, 24.5.2000 gnnde alan dava sresinde olup davacnn sre defii yerinde grlmemitir. 403 sayl Trk Vatandal Kanununun 25 nci maddesi "4" fkrasnda, Yurt dnda bulunup da muvazzaf askerlik grevini yapmak veya Trkiye'de sava ilan zerine, yurt dnda bulunup da yurt savunmasna katlmak iin yetkili klnm makamlar tarafndan usulen yaplacak arya mazeretsiz olarak ay iinde icabet etmiyenlerin Trk vatandaln kaybettiklerine Bakanlar Kurulu tarafndan karar verilecei hkmne yer verilmitir. ... li nfusuna kaytl olan davacnn ... Askerlik ubesince 17.8.1989 tarihinde son askerlik yoklamas yaplarak askerlie elverili olduunun belirlendii, davacnn 1995 ylna kadar askerlik yapmak istemiyle herhangi bir bavuruda bulunmamas zerine Bornova Kaymakaml Emniyet Mdrlnce yaplan aratrma sonucunda davacnn gsterdii adreste babasna ulald, yurt dnda olduu 4 yldr evine gelmedii, nerede olduunu bilmedii yolundaki babasnn beyan zerine, yoklama kaa olan davacnn yurda dnmesi iin 28.8.1996 tarih ve 22741 sayl Resmi Gazetede ilan yapld, ilan zerine de yurda dnmemesi nedeniyle Milli Savunma Bakanlnn 10.12.1996 tarih ve 12432 sayl yazs ile Trk Vatandalnn kaybettirilmesinin ileri Bakanlna teklif edildii, ileri Bakanl tarafndan davacnn nfusuna kaytl olduu ...'dan kayd istenilerek tekrar soruturma yaptrld ancak ... Askerlik ubesi Bakanl'nn 2.12.1997 tarihli yazsyla davacnn yoklama kaca olduunun bildirilmesi ve yurda dnmediinin saptanmas zerine Trk Vatandalnn kaybettirilmesi iin 156

Bakanlar Kuruluna teklifte bulunulduu ve 403 sayl Yasann 25 nci maddesi "4" fkras uyarnca dava konusu karar ile Trk vatandalnn kaybettirildii anlalmtr. Usulen yaplacak ar"nn ne ekilde olaca konusunda 403 sayl Kanunda bir dzenleme bulunmamakla birlikte, bu kanunun uygulanmasna ilikin Ynetmeliin 6 nc maddesinin (c) bendinde, usulen yaplacak arnn Trk kanunlar ile ilgilinin oturduu yabanc memleket mevzuatnn tesbit ettii ekillerde dnlecei belirtilmitir. Yine Tebligat Kanununun 25 nci maddesinin son fkrasnda, kendisine tebli yaplacak kimse Trk Vatanda olduu takdirde tebliin o yerdeki Trkiye siyasi memuru veya konsolosu vastasyla da yaplabilecei hkme balanmtr. Tebligat Nizamnamesinin 36,.46 nc maddelerinde ise yabanc memlekette yaplacak tebligatn esaslar dzenlenmitir. Aktarlan dzenleme karsnda, askerlik grevini yapmak iin ay ierisinde Yurda dnmesi gerektii yolunda yaplacak arnn, ilgilinin Trk vatandaln kaybetmesi gibi ar sonular dourmas karsnda, ncelikle kiinin bilinen adreslerinde tebli edilmesi gerektii kukusuzdur. Ancak dosyada mevcut bilgi belgenin incelenmesinden, davacnn bilinen adresine gidildiinde ailesinin ikamet ettii ancak babasnn ifadesinden anlalaca zere davac hakknda nerede bulunduu ve adresi konusunda bir bilgiye ulalamad ve 23.11.1999 tarihine kadar askerliinin tecil edilmesi amacyla herhangi bir bavurusunun bulunmad, ancak bu tarihten sonra 1.3.2000 tarihinde Askerlik ubesini arayp bavurusunun sonucunu sorduunda vatandal kaybettiini rendii grlmektedir. Bu durumda, davacnn bilinen adreslerinde yaplan inceleme sonucunda, yurt dnda olduunun saptanmasna karn herhangi bir adres tespit edilememesi nedeniyle Resmi Gazetede yaplan ilan sonrasnda tesis edilen dava konusu ilemde mevzuata aykrlk bulunmamtr. Aklanan nedenlerle, davann reddine 6.2.2003 tarihinde oybirliiyle karar verildi. DAN-KAR-DER; SAYI:1 B/GK

157

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi Vekili Kar Taraf (Davac) : 1999/2101 : 2001/3173 : 26.09.2001 : Av. ... : ...

ifte vatandalk stats nedeniyle ikametgah nakil belgesi ibraz edemeyen davacnn bedelsiz otomobil ithalatndan yararlandrlmamasnda hukuka aykrlk bulunmad hk. Temyiz Eden (Daval) : Babakanlk Gmrk Mstearl stemin zeti : ifte vatandalk statsne sahip olan davacnn bedelsiz otomobil ithalatndan yararlandrlmamasna ilikin 1.6.1998 tarih ve 17268 sayl daval idare ileminin iptali istemiyle alan dava sonucunda ... dare Mahkemesince dava konusu ilemin iptali yolunda verilen ... tarih ve ... sayl kararn daval idare tarafndan temyizin incelenip bozulmas istenilmektedir. Savunmann zeti : Savunma verilmemitir. D.Tetkik Hakiminin Dncesi : 97/9237 sayl Bakanlar Kurulu Kararn 10. maddesiyle yetkili klnan Babakanlk Gmrk Mstearlnca karlan "Baz ahsi Mahiyette Eyann Bedelsiz thaline likin Tebli"in 2. maddesinde, ikametgahn nakli, "kiinin ahsna ve iine ait balarn keserek yurda kesin dnmesi" eklinde tanmlanmtr. Anlan Tebliin 10. maddesinde de, bedelsiz ithalattan faydalanlabilmesi iin ikametgahn nakledildiine ilikin mahalli konsolosluklarmzdan alnacak belge aranmaktadr. ifte vatandalk stats nedeniyle Teblide aranlan ekilde ikametgah naklini ve 10. maddede ngrlen koullar gerekletiremeyen davacnn bedelsiz ithalattan faydalandrlmamasna ilikin dava konusu ilemde mevzuata aykrlk bulunmadndan aksi yndeki mahkeme kararnn bozulmas gerekecei dnlmektedir. Dantay Savcsnn Dncesi : Temyiz dilekesinde ne srlen hususlar, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49.maddesinin 1.fkrasnda belirtilen nedenlerden hibirisine uymayp idare mahkemesince verilen kararn dayand hukuki ve yasal nedenler karsnda anlan kararn bozulmasn gerektirir nitelikte grlmemektedir. Aklanan nedenlerle, temyiz isteminin reddiyle idare mahkemesi kararnn onanmasnn uygun olaca dnlmektedir.

158

TRK MLLET ADINA Hkm veren Dantay Onuncu Dairesince gerei dnld: Dava, ifte vatandalk statsne sahip olan davacnn bedelsiz otomobil ithalatndan yararlandrlmamasna ilikin 1.6.1998 tarih ve 17268 sayl daval idare ileminin iptali istemiyle almtr. ... dare Mahkemesi, dosya kapsamndaki belgelerden davacnn yurda kesin dn yaptnn, iradesini bu ynde ortaya oyduunun ve bedelsiz ithalata ilikin 97/9237 sayl Bakanlar Kurulu Kararnn ngrld tm artlar tadnn ak olduu, bu durumda hukuksal dayana olmayan genel yaz ile, davacya tannm hakkn herhangi bir somut bilgi ve belgeye dayanlmakszn sadece ifte vatanda statsnde olduu gereke gsterilerek geri alnmas yolundaki dava konusu ilemde hukuka uyarlk bulunmad gerekesiyle ilemin iptaline karar vermitir. Daval idare tarafndan, davacnn talebinin kesin dn belgesi ibraz edememesi nedeniyle reddedildii belirtilerek anlan mahkeme kararnn temyizen incelenip bozulmas istenilmektedir. 4.4.1997 tarih ve 22954 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 97/9237 sayl Bakanlar Kurulu Kararna ekli "Baz ahsi ve Ticari Mahiyette Eyann Bedelsiz thaline ilikin Karar"n 3. maddesinde, yurtdnda en az 24 ay ikamet ettikten sonra ikametgahlarn Trkiye'ye nakledenlerin, ikametin naklinden nceki Trkiye'ye son giri tarihinden en az 6 ay ncesinden beri adlarna kaytl ve kullandklar, motorlu zel tatlardan bir adedi ile motosiklet, zel uak, helikopter ve yatlardan birer adedini ithal edebilecekleri, 10. maddesinde de, bu Kararda yer alan hususlarda tebliler karmaya, gerekli grlecek deiiklikleri yapmaya ve tedbirleri almaya, zel ve zaruri durumlar inceleyip sonulandrmaya Gmrk Mstearl (Gmrkler Genel Mdrl) nn yetkili olduu hkme balanmtr. 5.4.1997 tarih ve 22955 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 1 Seri Nolu "Baz ahsi Mahiyette Eyann Bedelsiz thaline ilikin Tebli"in 10. maddesinde, Tebli kapsam aralarn ithali amacyla yaplacak mracaat srasnda ibraz gerekli belgeler saylm olup, bunlarn arasnda "ikametgahn nakledildiine ilikin mahalli Konsolosluklarmzdan alnacak belge (iyeri nakli dahil)" yer almaktadr. Anlan Tebliin 2. maddesinde de, "ikametgahn nakli; kiinin ahsna ve iine ait balarn keserek yurda kesin dnmesi" eklinde tanmlanmtr. te yandan, Babakanlk Gmrk Mstearl Gmrkler Genel Mdrlnce Gmrk Mdrlklerine gnderilen 17.2.1998 tarih ve 5371 sayl genel yaznn 4. maddesinde de, ifte vatanda statsn haiz kiilerin yurda kesin dn yapsalar dahi, dn yaptklar lkedeki oturma izinlerini iptal ettirmeleri mmkn olmadndan, kesin dn yoluyla bedelsiz otomobil ithal hakkna sahip bulunmadklar belirtilmitir. Dava dosyasnn incelenmesinden, Trkiye ve Avustralya olmak zere ifte vatandalk statsne sahip olan davacnn 1979 model otomobiliyle birlikte Trkiye'ye kesin dn yapt, 159

Avustralyadaki Trkiye Konsolosluuna bavurduunda yetkililerce kesin dnle ilgili bir belge verilemeyeceinin bildirildii, bedelsiz ithal hakkndan yararlanmak zere daval idareye bavurduu, ... Otomotiv htisas Gmrk Mdrlnn 29.4.1998 tarihli yazsyla isteinin, Konsolosluk tasdikli "kesin dn belgesi" ibraz edemediinden dolay reddedildii, Trkiye'nin Sydney Bakonsolosluunun 15.5.1998 tarihli fax mesajndan, Dileri Bakanlnn 4.3.1997 tarihli talimat erevesinde, Avustralya vatandaln alm olduundan ikametgah nakil belgesi dzenlenemedii, Babakanlk Gmrk Mstearl Gmrkler Genel Mdrlne, irade beyanyla kesin dn yaptna ilikin taahhdn de ieren itiraz dilekelerinin 1.6.1998 tarihli ilemle reddi zerine davann ald anlalmaktadr. Bedelsiz ithalat hakkn dzenleyen yukarda belirtilen hkmler uyarnca, bedelsiz ithalat hakkndan faydalanlabilmesi iin, mahalli konsolosluktan alnacak "ikametgah nakil belgesi"nin ibraznn zorunlu olduu ve davacnn da ifte vatandalk stats nedeniyle vatanda olduu Avustralyada ikamet ve alma iznine sahip olmas sonucunda yurda kesin dn yapmasnn uygulamada balayc ve kesin olamayaca aktr. Bu durumda, ifte vatandalk stats nedeniyle anlan Teblide ngrlen ekilde ikametgah naklini gerekletiremeyen ve ikametgah nakil belgesi ibraz edemeyen davacnn bedelsiz ithalat isteminin reddinde mevzuata aykrlk bulunmadndan, ilemin iptali yolunda verilen temyize konu mahkeme kararnda hukuki isabet grlmemitir. Aklanan nedenlerle, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49. maddesine uygun bulunan daval idare temyiz isteminin kabulne, ... dare Mahkemesinin ... tarih ve ... sayl kararnn bozulmasna, dava dosyasnn yeniden karar verilmek zere anlan dare Mahkemesine gnderilmesine 26.9.2001 tarihinde oybirliiyle karar verildi. Y/EK

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No : 1999/1498 Karar No : 1999/6706 Karar Tarihi : 09.12.1999 Vekili : Av. ... Kar Taraf (Davac) : ... Temyiz Eden (Daval) : ileri Bakanl stisnai vatandala alnmaya ynelik yasa hkmlerinden yararlanma talebinde bulunan davacnn yurtdnda ikamet ettiinden bahisle istemi reddedilmi ise de, 403 sayl yasada bir Trk vatanda ile evli olduundan dolay istisnai vatandala alnmak iin bavuranlarda Trkiyede ikamet etme zorunluluu aranmadndan, davac talebinin reddedebilmesinde mevzuata uyarlk bulunmad hk.

160

stemin zeti : Davacnn Trk vatandalna alnmas iin yapt bavurunun reddine ilikin ilemin iptali istemiyle alan dava sonucunda ... dare Mahkemesince dava konusu ilemin iptali yolunda verilen ... tarih ve ... sayl kararn temyizen incelenip bozulmas istenilmektedir. Savunmann zeti : Yerinde olmad ileri srlen temyiz isteminin reddi gerektii savunulmaktadr. D.Tetkik Hakiminin Dncesi : Temyiz isteminin reddi ile usul ve hukuka uygun bulunan mahkeme kararnn onanmas gerektii dnlmtr. Dantay Savcsnn Dncesi : Temyiz dilekesinde ne srlen hususlar, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49.maddesinin 1.fkrasnda belirtilen nedenlerden hibirisine uymayp idare mahkemesince verilen kararn dayand hukuki ve yasal nedenler karsnda anlan kararn bozulmasn gerektirir nitelikte grlmemektedir. Aklanan nedenlerle, temyiz isteminin reddiyle idare mahkemesi kararnn onanmasnn uygun olaca dnlmektedir. TRK MLLET ADINA Hkm veren Dantay Onuncu Dairesince gerei dnld: Dava, davacnn Trk vatandalna alnmas iin yapt bavurunun reddine ilikin ilemin iptali istemiyle almtr. dare mahkemesince; davacnn Trk vatanda olan ... ile 1964 ylndan beri evli olduu, Trk vatandalna alnmas iin bavurusunun ise, halen Almanya'da ikamet ettii, durumunun Yasa ve Ynerge hkmlerine uygun olmad belirtilerek reddedildiinin anlald, 403 sayl Trk Vatandal Kanunu'nun 7. maddesinde, anlan yasann "b" ve "c" bentlerindeki artlar aranmakszn bir Trk vatanda ile evli olanlarla bunlarn reit ocuklarnn istisnai vatandala alnacaklarnn akca belirtildii, ayrca Yasa ile getirilen haklarn Ynerge ile kstlanmasnn mmkn olmad anlan yasal dzenleme uyarnca davacnn Trk vatandalna alnmas isteminin reddedilmesinde mevzuata uyarlk bulunmad gerekesiyle dava konusu ilemin iptaline karar verilmitir. Daval idare tarafndan yerinde olmad ileri srlen anlan idare mahkemesi kararnn temyizen incelenerek bozulmasn istemektedir. dare ve Vergi Mahkemelerinin nihai kararlarnn temyizen bozulmas 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu'nun 3622 sayl Yasayla deiik 49.maddesinde yer alan sebeplerden birinin varl halinde mmkndr. Temyizen incelenen ve yukarda zetlenen gerekelere dayal olarak verilen ... dare Mahkemesinin ... tarih ve ... sayl karar, usul ve hukuka uygun olup, bozma nedeni bulunmad anlaldndan, temyiz isteminin reddine ve anlan kararn onanmasna, 9.12.1999 tarihinde oybirliiyle karar verildi.Y/EK

161

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1998/2237 : 1999/861 : 16.03.1999

403 sayl kanunun istisnai vatandala alnma koullarn tayan davacnn, durumunun karar verilmek zere iileri bakanlnca bakanlar kuruluna teklifi gerekirken ynerge hkmne dayanlarak reddinde hukuka uyarlk bulunmad hk. Fransz tabiiyetli olup Trk Vatanda ile evli olan davacnn, Trk Vatandalna geme isteinin daval idarece reddine ilikin ... tarih ve 18978 sayl ilemin iptali istemiyle alan dava sonucunda, ... dare Mahkemesince, dava konusu ilemin iptali yolunda verilen ... tarih ve 1997/1282 sayl kararn daval idare tarafndan temyizen incelenip bozulmas istenilmektedir. ... dare Mahkemesi; 403 sayl Trk Vatandal Kanunu'nun 6.maddesinde genel olarak vatandala alnma koullarnn belirlendii, ayn Kanunu'nun istisnai vatandala alnma baln tayan 7. maddesinde ise, bu maddede belirtilen hallerde, 6.maddenin (b) ve (c) bentlerindeki artlar aranmakszn yabanclarn istekleri zerine ileri Bakanl'nn teklifi ve Bakanlar Kurulu'nun kararyla Trk Vatandalna alnabileceklerinin belirtildii, Fransz tabiiyetli olan davacnn 1964 ylnda Trk Vatanda di doktoru ...'la evlenip 1971 ylndan bu yana eiyle birlikte Almanya'da yaadklar, ... tarihli dilekeyle aile durumunu belgeleyerek T.C. Nurnberg Bakonsolosluundan yapt bavuruyla Trk Vatandalna alnmas isteinde bulunduu, anlan Bakonsolosluun ... tarih ve ... sayl yazsnda, ad geenin Trk Vatandalna alnmasnda sakncal bir durumunun mahade edilmediinin bildirildii, ancak ileri Bakanl Nfus ve Vatandalk leri Genel Mdrl'nn dava konusu edilen ... tarih ve ... sayl ilemiyle ad geenin vatandalk mevzuatnn ngrd koullar tamad savyla isteinin reddedildii, ancak daval idarenin savunmasnda davacnn vatandala alnmasna engel bir halinin ortaya konulamad, yasayla tannm olan bir hakkn ynergeyle ortadan kaldrlamayaca, bu durumda 403 sayl Kanun'un istisnai vatandala alnma koullarn tayan davac hakknda anlan yasa hkm gereince, bir karar verilmek zere ileri Bakanlnca Bakanlar Kuruluna teklifi gerekirken reddinde hukuka uyarlk bulunmad gerekesiyle dava konusu ilemi iptal etmitir. Daval idare tarafndan; devletin egemenlik haklarn ilgilendiren vatandala alma konusunda takdir yetkisine sahip Bakanlar Kurulu'nun, ... ve ... sayl kararyla kabul ettii "ok gizli" niteikli "Vatandalkla lgili Kanunlarn Uygulanmasna likin Ynerge" de, Trkiye'de ikamet etme artnn arand belirtilerek, anlan Mahkeme kararnn temyizen incelenip bozulmas istenilmektedir. dare ve Vergi Mahkemelerinin nihai kararlarnn temyizen bozulmas 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu'nun 3622 sayl Yasayla deiik 49.maddesinde yer alan sebeplerden birinin varl halinde mmkndr.

162

Temyizen incelenen ve yukarda zetlenen gerekelere dayal olarak verilen ... dare Mahkemesinin ... tarih ve 1997/1282 sayl karar, usul ve hukuka uygun olup, bozma nedeni bulunmad anlaldndan, temyiz isteminin reddine ve anlan kararn onanmasna, karar verildi. (MT/ES)

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1997/6269 : 1999/4803 : 12.10.1999

Trk vatanda ile evlenen evlenme beyannamesinin alt kesine "Trk vatandalna geiyorum."eklinde erh den yabanc uyruklu davacnn, dileke verme artn yerine getirmediinden bahisle Trk vatandalna alnmamasnda hukuka uyarlk olmad hk. Trk Vatanda ile evlenen Romen asll davacnn, Vatandalk Kanununun 42/a maddesi uyarnca ilenen nfus kaydnn silinmesine ilikin ... gnl ve ... sayl ileminin iptali istemiyle alan dava sonucunda; Ankara 7. dare Mahkemesince verilen 7.5.1997 tarih ve 1997/460 sayl kararn temyizen incelenip bozulmas daval idare tarafndan istenilmektedir. Alan bu dava sonunda ... dare Mahkemesince; 403 sayl Vatandalk Kanunu'nun evlenmede vatandalkla ilgili beyan dzenleyen 42. maddesi uyarnca, evlenme evlendirmeye yetkili Trk makamlar nnde yapld takdirde evlenme srasnda o makama bir beyanla yaplaca, ayn Yasann 44. maddesinde ise "Bu kanuna gre alnan kararlarda, maddi bir hata bulunduu sonradan anlalrsa, bu karar veren makam dzeltme veya deitirme karar verilebilir." hkmnn yer ald, dava dosyasnn incelenmesinden; davac tarafndan, evlenme beyannamesinin alt kesine "Trk Vatandalna geiyorum." eklinde bir erhin dldnn, daval idarece, Trk Vatandalk Kanunu'nun 42. maddesinde ngrld ekilde davacnn bir beyannn olmad, kanunda ngrlen arta uyulmad ileri srlerek dava konusu ilemle nfus kaydnn silindiinin anlald, daval idarenin anlan Yasann 44. maddesi anlamnda bir maddi hata olmas durumunda bir mahkeme hkm olmadan kendiliinden bir dzeltme ilemi yapabilecei, uyumazlk konusu olayda ise hatal olduu ileri srlen bildirime gre yaplan ilemin bir maddi hata oluturmad, daval idarece ilk ilemde bir eksiklik olduu ileri srldnden, Adliye Mahkemelerinden alnacak bir hkmle ancak ilem tesis edilebilecei gerekesiyle dava konusu ilemin iptaline karar verilmitir. Daval idare, hukuka aykr olduu savyla anlan temyize konu kararn bozulmasn istemektedir. 403 sayl Trk Vatandal Kanunu'nun 42/a maddesinde, evlenme yoluyla Trk Vatandalna gemek isteyen kiinin, evlenme srasnda yazl beyan bulunmas gerektii hkm yer almtr. Dosyann incelenmesinden, davacnn evlenme srasnda, evlenme beyannamesinin sol alt kesine "Trk Vatandalna geiyorum. "eklinde erh derek bunu imzaladnn, bylece iradesini ortaya koyduunun Yasada aranan ekil artnn gerekletiinin anlald, bu durumda daval idarece ayrca yazl beyan bulunmad ynnden davacnn nfus kaydnn 163

silinmesinde hukuki isabet bulunmamaktadr. Aklanan nedenle, temyizen incelenen ... dare Mahkemesinin ... tarih ve 1997/460 sayl karar, usul ve hukuka uygun olup, bozma nedeni bulunmad anlaldndan, temyiz isteminin reddine ve anlan kararn daval idarenin Adliye Mahkemelerinden alnacak bir hkmle yeniden ilem tesis edebilecei yolundaki gerekenin karlmas suretiyle ve yukarda belirtilen gerekeyle onanmasna karar verildi. MT/ES (DAN-DER; SAYI:103) dari Dava Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1996/675 : 1998/528 : 13.11.1998

Her Trk erkek vatandann bilinli bir Trk vatanda olarak askerlik ile ilgili ykmllnn gereklerini yerine getirmesi ak olduundan bu ykmlln yerine getirmeyen davacya yaplan tebligatta usulne uygun bulunduundan, bakanlar kurulu karar ile vatandalktan karlmasnda mevzuata aykrlk bulunmad hk. Davacnn, Trk Vatandalnn kaybettirilmesine ilikin 5.1.1989 gnl, 89/13668 sayl Bakanlar Kurulu Kararnn iptali istemiyle at dava sonucunda, Dantay Onuncu Dairesince verilen ve dava konusu ilemin iptaline ilikin bulunan 26.3.1996 gnl, 1996/1671 sayl karar, daval idare temyiz etmektedir. 403 sayl Trk Vatandal Kanunun 25/ maddesinde; Yurt dnda bulunup da muvazzaf askerlik grevini yapmak veya Trkiye'de sava ilan zerine Yurt savunmasna katlmak iin, yetkili klnm makamlar tarafndan usulen yaplacak arya mazeretsiz olarak ay iinde icabet etmeyenlerin Trk vatandaln kaybettiklerine Bakanlar Kurulu tarafndan karar verilebilecei hkm yer almtr. Dantay Onuncu Dairesince, 403 sayl Kanunun 25/ maddesinde yer alan usulen yaplacak arnn ne ekilde olaca konusunda 403 sayl Kanunda bir dzenleme bulunmamakla birlikte, bu Kanunun uygulanmasna ilikin ynetmeliin 6.maddesinin (c) bendinde, usulen yaplacak arnn Trk kanunlar ile ilgilinin oturduu yabanc memleket mevzuatnn tespit ettii ekillerde dnleceinin belirtildii, yine Tebligat Kanununun 25.maddesinin son fkrasnda kendisine tebli yaplacak kimse Trk vatanda olduu takdirde, tebliin o yerdeki Trkiye siyasi memuru veya konsolosu vastasyla da yaplabileceinin hkme baland, Tebligat Nizamnamesinin 36-46 maddelerinde ise yabanc memlekette yaplacak tebligatn esaslarnn dzenlendii, aktarlan dzenleme karsnda, askerlik grevini yapmak iin ay ierisinde yurda dnmesi gerektii yolunda yaplacak arnn, ilgilinin Trk vatandaln kaybetmesi gibi ar sonular dourmas karsnda, ncelikle kiinin bilinen adreslerinde tebli edilmesinin gerektii, yurt d renciliinin tannmasna ilikin olarak Milli Eitim Bakanlnca dzenlenen belgede ve yine celp iin ar pusulasnn tebliinde davacnn Yurt d adresinin belirtildiinin anlald, bu durumda, davacnn bilinen adresinde tebligat yaplmakszn ve Yurt 164

d adresi aratrlmakszn, yalnzca Resmi Gazete yoluyla yaplan ilann tebligat sonras askerlik grevini yapmak zere ay iinde Yurda dnmediinden bahisle vatandalnn kaybettirilmesinde hukuka uygunluk bulunmad gerekesiyle dava konusu ilemin iptaline karar verildii anlalmaktadr. Temyiz dosyasnn incelenmesinden, 1960 doumlu olan davacnn, 1980 ylnda lise renimini bitirdii, 1982 ylnda yurt dnda renim grmek iin Milli Eitim Bakanlna bavurduu, 11.10.1982 tarihi itibariyle isteminin kabul edildii, askerlik ubesi tarafndan gnderilen celp iin ar pusulasnn davacnn babasna 22.2.1983 de tebli edildii, ar pusulasna davacnn Suriyedeki adresinin yazdrld, babasnn da ar pusulasn sahibine ulatracan bildiren erhin altn imzalad 1983 tarihinden sonra davacnn, yurt dnda renci olduuna ilikin herhangi bir belgeyi askerlik ubesine gndermedii, 1986 ylndan itibaren yoklama kaa olarak takibe alnan ilgili hakknda 21.6.1987 tarih ve 19494 sayl Resmi Gazete ile ay iinde yurda dnmedii takdirde Trk vatandalnn kaybettirileceinin ilanen duyurulduu, ve aradan 18 ay getikten sonra 5.1.1989 gnl, 89/13668 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yaplan tebligata ramen ykml olduu askerlik grevini yapmak zere yurda dnmeyen davacnn 403 sayl Kanunun 25/ maddesi uyarnca Trk vatandalnn kaybettirilmesine karar verildii anlalmaktadr. Yurt iinde yksek renim yapanlar okuduklar okullardan temin ettikleri belgeler ile renciliklerinin devam ettiini askerlik ubelerine bildirdikleri, yurt dnda ise okullarndan aldklar belgeleri bal bulunduklar ileri Bakanlnn temsilcilii kanalyla askerlik ubelerine gnderdikleri, davacnn yurt dnda renci olduuna ilikin belgeyi btn yazmalara ramen 6.6.1983 tarihinden sonra askerlik ubesine gndermedii, ayn ekilde renim durumu ile ilgili herhangi bir belgeyi de ibraz etmedii, kald ki davac okuldan mezun oldu ise mezuniyetini takiben askerliine karar aldrmakla ykml bulunduu, her Trk erkek vatandann bilinli bir Trk vatanda olarak askerlik ile ilgili ykmllnn gereklerini yerine getirmesi gerektii ak olduundan bu ykmlln yerine getirmeyen davacya yaplan tebligat da usulne uygun bulunduundan, Bakanlar Kurulu Karar ile vatandalktan karlmasnda mevzuata aykrlk bulunmamtr. Aklanan nedenlerle, daval idarenin temyiz isteminin kabulne, Dantay Onuncu Dairesinin 26.3.1996 gnl, 1996/1671 sayl kararnn BOZULMASINA, dosyann Dantay Onuncu Dairesine gnderilmesine, karar verildi. (MT/N) (DAN-DER; SAYI:99)

Dantay 10. Hukuk Dairesinden:

165

Esas No Karar No Karar Tarihi

: 1996/2993 : 1997/4168 : 06.11.1997

1- Trk vatandalna alnp alnmama konusunda 403 sayl yasa ile idareye tannan takdir yetkisinin, devletin hkmranlk hakknn bir sonucu olduu; 2- Devletin genel gvenlii ve siyasi karlar dikkate alnarak, 403 sayl yasann tand takdir yetkisi erevesinde davac hakknda tesis olunan ilemde hukuka aykrlk bulunmad hk. rdn uyruklu olan davacnn, T.C Vatandalna alnmas isteminin reddine ilikin ... tarih ve ... sayl ilemin iptali istemiyle alan dava sonucunda Ankara 4. dare Mahkemesince dava konusu ilemin iptali yolunda verilen 1995/1965 sayl kararn temyizen incelenip bozulmas istenilmektedir. Alan bu dava sonucunda, Ankara 4. dare Mahkemesince, vatandala alnmak isteyenler Kanunda belirtilen artlar tayor olsalar bile vatandala alnp alnmamalarnn Bakanlar Kurulunun takdirine bal olduu, bu takdir yetkisinin de objektif esaslara gre kullanlmas gerektii, dava dosyasnn incelenmesinden; rdn uyruklu, 1979 ylnda renimi nedeniyle Trkiye'ye gelen 1985 ylnda ODT Kimya Mhendislii Blmnden mezun olan, T.C. Vatanda bir bayanla evli olup, bir ocuu bulunan davac hakknda yaptrlan soruturma sonucunda, durumu gvenlik bakmndan sakncal grlerek vatandala alnma talebi reddedilmi ise de; davac hakknda belirtilen hususlarn iddiadan ibaret olduu, somut bilgi ve belgeye dayal gvenlik bakmndan sakncal olduuna ilikin bir tespitin bulunmad anlaldndan, davacnn talebinin reddedilmesinde hukuka uyarlk grlmedii gerekesiyle dava konusu ilem iptal edilmitir. Daval idare tarafndan, anlan idare mahkemesince verilen 1995/1965 sayl kararn yerinde olmad ileri srlerek temyizen incelenerek bozulmas istenilmektedir. Temyizen incelenen kararda da belirtildii gibi, Trk Vatandalna alnmak isteyenler kanunda ngrlen artlar tayor olsalar bile vatandala alnp alnmamalar hususu Bakanlar Kurulunun takdirine baldr. Trk Vatandalna alnp alnmama konusunda idareye 403 sayl Yasa ile tannan takdir yetkisi, Devletin hkmranlk hakknn bir sonucu olup; koullar bulunan herkesin istei halinde Trk Vatandalna mutlak ekilde kabul edilebilecei yolunda mevzuatta herhangi bir hkm bulunmamaktadr. Dava ve temyiz dosyasnn incelenmesinden; 1979 ylnda yurda giren ve 1985 ylnda ODT Kimya Mhendislii Fakltesinden mezun olan, Trk bir bayanla evli olup, bir ocuu bulunan davacnn, rdn Bykelilii Bakatibinin ldrlmesi olayna adnn karmas nedeniyle 1986 ylnda snrd edildii, Trk Vatanda ile evli oluu nedeniyle hakkndaki yurda girme yasann kaldrlarak kendisine ikamet izni verildii anlalmaktadr.

166

Davacnn Trk Vatandalna alnmas istemiyle yapt bavuru zerine, hakknda yaptrlan soruturmaya dayal olarak vatandala alnmasnn genel gvenlik bakmndan sakncal olduu sonucuna ulalarak istemi reddedilmitir. Bu durumda, Devletin genel gvenlii ve siyasi karlar dikkate alnarak, 403 sayl Yasann tand takdir yetkisi erevesinde davac hakknda tesis edildii anlalan ilemde hukuka aykrlk bulunmamakta olup; dava konusu ilemin iptali yolundaki temyize konu kararda hukuki isabet grlmemitir. Aklanan nedenle, daval idarenin temyiz isteminin kabul ile Ankara 4. dare Mahkemesince verilen ... tarih ve 1995/1965 sayl kararn bozulmasna; karar verildi. (KT/ES) (DAN-DER; SAYI:96)

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1996/8749 : 1994/5083 : 26.12.1996

Vatandala yeniden alnma isteminin reddi ilemin yarg kararyla iptal edilmi olmas nedeniyle bu ilemden doan zararn tazmini gerektii; 2- Vatandaln kaybettirilmesi ilemine kar alan davann sre amndan reddedilmi olmas nedeniyle bu ilemden doduu ileri srlen zararn tazmini istemiyle alan davann esasnn incelenemeyecei hk. Davac; Trk Vatandalnn kaybettirilmesinden sonra yeniden vatandala alnmas yolunda yapt bavurunun reddedildiini, bu ilemin hukuka aykr bulunarak iptal edildiini ve ancak iptal kararndan sonra yeniden vatandala alndn, bavurduu tarihte hukuka aykr olarak vatandala yeniden alnmam olmasndan dolay ... lira maddi ve ... lira manevi zarara uradn ne srerek anlan miktarn idareden tahsiline karar verilmesi istemiyle bu davay amtr. 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu'nun 12. maddesinde yer alan kural uyarnca idari ilemlerden doduu ne srlen zararlarn tazmini istemiyle iptal davasnn karara balanmasndan sonra tam yarg davas almas mmkndr. Davacnn vatandala yeniden alnma isteminin reddine ilikin ilemin iptali istemiyle at dava sonunda Dairemizin 1991/2653 sayl kararyla ilem iptal edilmi, Dairemizin karar temyiz incelemesi sonunda Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulunun 1994/242 sayl kararyla onanmtr. Anlan onama kararnn davac vekiline 6.7.1994 tarihinde tebli edilmesi zerine 22.8.1994 tarihinde alan tam yarg davasnda yukarda sz edilen kural uyarnca sre am bulunmamakta olup; daval idarenin bu yndeki iddias yerinde grlmemektedir.

167

Dosyann incelenmesinden; Trk Vatandal kaybettirilen davacnn anlan ilemin kaldrlmas ve yeniden Trk Vatandalna alnmas isteminin reddedilmesi zerine bu ilemin iptali istemiyle at dava sonunda Dairemizin 1991/2653 sayl kararyla vatandalnn kaybettirilmesi kararnn kaldrlmas isteminin reddine ilikin ilemin iptali isteminin sre am ynnden reddine, yeniden vatandala alnma isteminin reddine ilikin ilemin iptaline karar verilmi olduu ve bu iptal kararnn Dantay dari Dava Daireleri Genel Kurulunun 1994/242 sayl kararyla temyiz incelemesi sonunda onand, 1996/536 sayl kararla da karar dzeltme isteminin reddedildii anlalmaktadr. Olayda hukuka aykrl kesinleen yarg kararyla sabit olan ilem nedeniyle idarenin tazmin sorumluluu bulunmaktadr. Ancak maddi zarar mal varlndan eksilme veya mal varlnda oalma olanandan yoksunluk olarak tanmlanmakta olup, tazmini gereken zararn varlnn kabul iin mal varlndan eksilmenin veya oalma olanandan yoksunluun ihtimali olmayp gereklemi veya gereklemesinin kuvvetle muhtemel olmas gerekmektedir. Davac yeniden vatandala alnma isteminin reddine ilikin ilem nedeniyle devlet memurluundan 3 yl maa alamadn, emeklilik hizmet sresinin eksik kaldn, memur yardmlama kurumu kesintilerini geri alamadn, ... isimli Yap Kooperatifindeki yelik haklarn kaybettiini; bu olgulardan dolay maddi zararnn doduunu ileri srmektedir. Yukarda belirtildii gibi idari ilemden doan zararn tazminine hkmedilebilmesi iin ortada gereklemi bir zararn olmas gerekmektedir. Davacnn 3 yl maa alamad iddias devlet memurluuna yeniden girecei varsaymna dayandndan bu konuda gereklemi bir zarardan ve idarenin tazmin sorumluluundan sz edilemez. Trk Vatandalnn kaybettirilmesi ilemi hukuken kesinleen ve daha sonra yarg karar zerine yeniden vatandala alnan davacnn Ankara 6. dare Mahkemesinde at dava sonunda Trk Vatandaln yeniden kazand tarihten sonraki 25.5.1989 - 9.2.1990 tarihleri arasndaki srenin emeklilie tabi hizmetten saylmasna anlan mahkemenin 25.5.1995 tarih ve 1995/884 sayl kararyla karar verilmi olduundan emeklilik hizmet sresinin eksik kaldndan dolay zarara urad iddiasna itibar edilemez. te yandan davacnn 25.5.1989 tarihinden nceki srelerinin emeklilie tabi hizmetten saylmamas, memur yardmlama kesintilerini geri alamamas ve ... isimli Yap Kooperatifindeki yelik haklarn kaybettiine ilikin olgular davacnn sresinde bavuruda bulunup gerekirse dava amamasndan meydana geldii iin bu iddialardan dolay idarenin tazmin sorumluluu sz konusu olamaz. Vatandala yeniden alnmama ilemi nedeniyle uranld ileri srlen manevi zarara gelince; Trkiye Cumhuriyetinin insan haklarna saygl hukuk devleti olma niteliinin doal sonucu olarak idare, kamu hizmetinin yrtlmesi srasnda Anayasayla gvence altna alnan kii hak ve zgrlklerinin zedelenmemesi iin gerekli her trl nlemi almakla grevlidir. Hukuk devleti ilkesi uyarnca faaliyetlerini hukuka uygun biimde yrtmek zorunda olan idarenin hukuka aykr eylem yapmas, ilem tesis edilmesi kural olarak hizmet kusuru oluturur. Hukuka aykr ilem veya eylemleriyle bir hakkn ihlaline neden olan, bu ekilde hizmeti kusurlu ileten idarenin ortaya kan hak ihlalini gidermesi doan zarar tazmin etmesi gerekmektedir. Bir kamu hizmetinin yrtlmesi srasnda hukuk kurallarnn uygulanmas dnda kii haklarnn

168

zedelenmi olmas, hizmeti yrten idarenin hizmet kusuru ilediini gsterir ve tazmin sorumluluunu dourur. Vatandal kaybettirilen davacnn yeniden vatandala alnma istemi hukuken kabul edilemeyecek gerekelerle idarece reddedilmitir. Hukuka aykr bu ilem nedeniyle hizmeti kusurlu ileten idarenin oluan manevi zarar tazmin sorumluluu bulunmaktadr. Manevi tazminat mal varlnda meydana gelen bir eksilmeyi karlamaya ynelik bir tazmin arac olmayp, manevi tatmin aracdr. Baka trl giderim yollarnn bulanmay veya yetersiz kal manevi tazminatn parasal olarak belirlenmesini zorunlu hale getirmektedir. Olayn geliimi ve sonucu, ilgilinin durumu itibariyle manevi zarara karlk mahkemece takdir edilecek manevi tazminatn zenginlemeye yol amayacak miktarda idarenin olaydaki kusurunun niteliini ve arln ifade edecek lde saptanmas zorunlu bulunmaktadr. Yeniden vatandala alnmas isteminin hukuka aykr bir ekilde reddedilmesiyle doal kiilik haklarndan olan vatandalk hakkn belli bir sreyle kazanamayan ve bu durumun kamuoyunda duyulmasyla hakknda olumsuz dnceler oluan davacnn toplumdaki her birey gibi onurlu ve saygn yaama hakk da zedelenmitir. Davacnn kiilik haklarnn zedelenmesini, davacnn gemiteki konumu, kamuoyunda tannan bir kii olmas daval idarenin olaydaki kusurunu dikkate alan Kurulumuz manevi tazminatn niteliini de gz nnde bulundurarak takdiren ... lira manevi tazminatn daval idare tarafndan davacya denmesi gerektii sonucuna varmtr. Aklanan nedenlerle; maddi tazminat isteminin reddine, ... lira manevi tazminatn daval idareden alnp davacya verilmesine, fazlaya ilikin manevi tazminat isteminin reddine, hkmedilen manevi tazminata yasal faiz yrtlmesi isteminin reddine, karar verildi. (MT/N)

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1995/3272 : 1997/1559 : 05.05.1997

Trk vatandalna alnma yolundaki ilgililerin bavurularnn, mevzuata gre soruturulaca, sakncal durumu grevlerin vatandala alnmamasnn devletin egemenlik haklarn ilgilendirdiinden takdirine bal olduu hk. Ankara 9. dare Mahkemesinin ... tarih ve 1994/1870 sayl kararnn temyizen incelenerek bozulmas davac tarafndan istenilmektedir.

169

Ankara 9. dare Mahkemesi 15.12.1994 tarih ve 1994/1870 sayl kararyla; 403 sayl Trk Vatandal Kanunu'nun 6. ve 7. maddelerinde genel olarak vatandala alnma ile istisnai vatandala alnma koullarnn sayld, ayn Yasann 11. maddesinde de, vatandala alnma dileinde bulunan kii hakknda bu Yasann uygulanmasna ilikin ynetmelikte belirlenecek esaslara gre soruturma yaplarak gerekli koullarn bulunup bulunmadnn aratrlaca, durumlar uygun grlenlerin vatandala kabul iin Babakanla teklifte bulunulaca, uygun grlmeyenlerin bavurularnn ileri Bakanlnca reddedilecei hkmne yer verildii; yabanclarn Trk Vatandalna alnmas ve nfus ktklerine Trk Vatanda olarak tescil edilmesinin Devletin egemenlik hakkn ilgilendirdiinden, konunun tamamen Bakanlar Kurulunun takdirine bal olduu, daval idarenin savunma yazlar ile mahkemenin ... tarihli ara kararna yant olarak gnderilen belgelerin incelenmesinden, davacnn bavurusu zerine yaplan soruturma sonucu durumunun gvenlik bakmndan sakncal grldnn anlald, idarenin takdir yetkisini kullanarak egemenlik haklarn ilgilendiren bu konu hakknda tesis ettii ilemde hukuka ve mevzuata aykrlk bulunmad gerekesiyle davay reddetmitir. Davac, Salk Bakanl nezninde szlemeli tp doktoru olarak altn, ieriini bile bilmedii soruturma evrakna dayanlarak vatandala alnmamasna ilikin ilemin hukuka aykr olduunu ileri srerek anlan kararn temyizen incelenerek bozulmasn istemektedir. dare ve Vergi Mahkemelerinin nihai kararlarnn temyizen bozulmas 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu'nun 3622 sayl Yasayla deiik 49.maddesinde yer alan sebeplerden birinin varl halinde mmkndr. Temyizen incelenen ve yukarda zetlenen gerekelere dayal olarak verilen Ankara 9. dare Mahkemesinin 1994/1870 sayl karar,usul ve hukuka uygun olup, bozma nedeni bulunmad anlaldndan,temyiz isteminin reddine ve anlan kararn onanmasna, karar verildi. (MT/N) (DAN-DER; SAYI:94)

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1995/733 : 1997/784 : 10.03.1997

Davacnn, Trk vatandaln korumak kaydyla Norve vatandalna gemesine izin verilmesi iin yapt bavurunun reddine ilikin ileme kar alan davay davacnn gemek istedii devlet vatandalna kabul edileceini, mesleki, snai ve ticari faaliyette bulunmasna izin verildiini kantlayc nitelikte bulunmadnn anlald gerekesiyle reddinde hukuka aykrlk bulunmad hk. Dava, davacnn Trk Vatandaln korumak kaydyla Norve Vatandalna gemesine izin verilmesi iin yapt bavurunun reddine ilikin ilemin iptali istemiyle almtr. Alan bu 170

dava sonucunda, Ankara 8.dare Mahkemesince; Trk Vatandal Kanununun 22.maddesinde,vatandalktan kmak isteyen kiinin ayn zamanda baka bir devlet vatanda ise kendisine kma belgesinin derhal verileceini, baka bir devlet vatanda deil ise ileri Bakanlnca kendisine bir izin belgesi, ilgili yabanc devlet vatandaln kazandn belirten belgeyi getirmediinde de kma belgesi verileceinin hkme baland, Vatandalk Kanununu Uygulama Ynetmeliinde yer alan dzenlemeye gre de, ilgilinin baka bir Devlet vatandalna kabul edileceine dair inandrc belirtilerin bulunmasnn gerektii, dosyann incelenmesinden, davacnn gemek istedii Devlet vatandayla evli olmadnn, ibraz ettii belgelerin o devletin vatandalna kabul edileceini, mesleki, snai ve ticari faaliyetlerde bulunmasna izin verildiini kantlar nitelikte bulunmadnn anlald, bu haliyle, davacnn Trk Vatandaln koruyarak Norve Vatandalna gemek zere izin belgesi verilmesi isteiyle yapt bavurunun reddine ilikin dava konusu ilemde hukuka aykrlk grlmedii gerekesiyle davann reddine karar verilmitir. Davac, uzun yllardr Norve'te oturduunu, burada altn ve emekli olduunu, Norve Yabanclar Dairesinin de vatandalna gemesi iin aranan artlar tadn belirttii, tm bunlarn aksine dayanan Mahkeme kararnn hukuka aykr olduu iddiasyla anlan kararn temyizen incelenerek bozulmasn istemektedir. dare ve Vergi Mahkemelerinin nihai kararlarnn temyizen bozulmas 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu'nun 3622 sayl Yasayla deiik 49.maddesinde yer alan sebeplerden birinin varl halinde mmkndr. Temyizen incelenen ve yukarda zetlenen gerekelere dayal olarak verilen Ankara 8.dare Mahkemesinin 11.10.1994 tarih 1994/1338 sayl karar, usul ve hukuka uygun olup, bozma nedeni bulunmad anlaldndan, temyiz isteminin reddine ve anlan kararn onanmasna,karar verildi. (MT/N)

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1995/6866 : 1997/591 : 26.02.1997

Vatandal kaybettirilen davacnn yeniden Trk vatandala alnma isteminin zmnen reddi ilemi idari yarg tarafndan iptal edildiinden ve bu iptal karar zerine Trk vatandalna alndndan, yeniden Trk vatandala alnma isteminin zmnen reddedildii tarih itibaryla Trk vatandaln yeniden kazandnn kabulyle zlk haklarnn buna gre verilmesi gerektii hk. Dava, istei zerine kurumunca emekliye sevk edilen davacnn 25.5.1981 - 10.2.1992 tarihleri arasnda Trk Vatanda olmad belirtilerek bu tarihler arasndaki srenin hizmetten 171

saylmayaca gerekesiyle emekliye sevk onaynn iptal edilip greve balatlmasnn istenilmesine ilikin daval Emekli Sandnca ve tesis olunan ilemin iptali istemiyle almtr. Ankara 6. dare Mahkemesi; Ankara Belediyesinde ef olarak grev yapan davacnn grevine 31.10.1980 tarihinde 1402 sayl yasa uyarnca son verildii, 25.5.1981 tarih ve ... sayl Bakanlar Kurulu kararyla da davacnn Trk Vatandalnn kaybettirildii, bu kararn kaldrlmas ve yeniden vatandala alnmas istemiyle 25.3.1989 tarihinde yapt bavurunun zmnen reddi zerine alan davada Dantay Onuncu Dairesinin 26.9.1991 tarih ve 1991/2653 sayl kararyla davann vatandaln kaybettirilmesine ilikin ksmnn sre ynnden reddine, yeniden vatandala alnmama ileminin iptaline karar verildii, davacnn bu karar zerine 10.2.1992 tarih ve ... sayl Bakanlar Kurulu kararyla yeniden vatandala alnd, 16.9.1992 tarihinde yeniden Ankara Byk ehir Belediyesinde greve atand, emeklilik istemi zerine 15.4.1993 tarihinde grevinden ayrld, daval idarece, Ankara'da skynetimin kaldrld 19.7.1985 tarihi ile 1989/4 sayl Dantay tihad Birletirme Kararnn Resmi Gazete'de yaynland 9.2.1990 tarihleri arasnda davacnn Trk Vatanda olmadndan bahisle 19.7.1985 - 9.2.1990 tarihleri arasndaki srenin hizmetten saylamayaca ileri srlerek emekliye sevk onaynn iptal edilip davacnn greve balatlmasnn kurumundan istenilmesi zerine bu davann ald, iptal kararlarnn bir idari ilemi tesis edildii tarih itibariyle ortadan kaldracann idare hukukunun genel ilkelerinden olduu, davacnn Trk Vatandalna yeniden alnmamas yolundaki ilem iptal edilmi olduundan bu yolda yaplan 25.3.1989 tarihli bavurunun zmnen reddedilmi sayld 25.5.1989 tarihi itibariyle Trk Vatandalna alnmama ileminin ortadan kalktnn kabulnn zorunlu olduu, bu durum karsnda Ankara'da skynetimin kalkt 19.7.1985 tarihinden Dantay'ca iptal edilen zmni ret ileminin tesis edildii 25.5.1989 tarihleri arasndaki srenin 5434 sayl Yasa hkmleri uyarnca hizmetten saylmamas hukuka uygun ise de 25.5.1989 - 9.2.1990 tarihleri arasndaki srenin hizmetten saylarak emeklilik ilemlerinin buna gre yaplmas gerektii, te yandan davacnn 15.7.1994 tarihinde istei zerine emekliye sevk edilmi olmasnn kararn sonucunu deitirecek nitelikte olmad gerekesiyle dava konusu ilemin iptaline karar vermitir. Daval idare; 19.7.1985 - 9.2.1990 tarihleri arasndaki srenin davacnn Trk Vatanda olmamas nedeniyle hizmetinden saylamayaca iddiasyla anlan kararn temyizen incelenip bozulmasn istemektedir. dare ve Vergi Mahkemelerinin nihai kararlarnn temyizen bozulmas 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu'nun 3622 sayl Yasayla deiik 49.maddesinde yer alan sebeplerden birinin varl halinde mmkndr. Temyizen incelenen ve yukarda zetlenen gerekelere dayal olarak verilen Ankara 6. dare Mahkemesinin 25.5.1995 tarih 1995/884 sayl karar, usul ve hukuka uygun olup, bozma nedeni bulunmad anlaldndan, temyiz isteminin reddine ve anlan kararn onanmasna, karar verildi. (MT/N) (DAN-DER; SAYI:94)

172

Dantay 12. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1995/2973 : 1995/2803 : 27.11.1995

657 sayl yasann 64.maddesine 418 sayl KHK 'nn 4.maddesiyle eklenen fkra hkm uygulanarak ilgililere kademe ilerlemesi verilebilmesi iin anlan maddede belirtilen kalknmada 1.derecede ncelikli yrelere belirli bir sre ile grev yapmak zere mecburi olarak srekli grevle atanm olmas ve bu mecburiyetin 418 sayl KHK ' nn yrrle girdii tarihte devam ediyor olmas gerektiinden Artvin ilindeki zorunlu hizmet sresini 418 sayl KHK 'nn 4.maddesinin yrrle girmesinden ok nce tamamlam olan davacnn anlan hkmden yararlandrlmasna olanak bulunmad hk. Bitlis ilinde Nfus ve Vatandalk Mdr olarak grev yapan davac, 657 sayl Kanunun 64.maddesine 418 sayl KHK ile eklenen fkra uyarnca kendisine bir kademe verilmesi iin yapt bavurunun reddine ilikin ilemin iptali istemiyle dava amtr. Van dare Mahkemesinin 29.9.1993 gnl, 1993/382 sayl kararyla; 657 sayl Yasann 64.maddesine 418 sayl KHK'nn 4.maddesiyle eklenen fkrada; 72.madde gereince belirli bir sre grev yapmak zere mecburi olarak srekli grevle atanan Devlet memurlarndan kalknmada 1.derecede ncelikli yrelerde bulunanlara (Erzurum ve Artvin illeri dahil) bu blgelerde fiilen almak suretiyle baarl geirilen her iki yln karlnda aylk derecelerinin ykseltilmesinde dikkate alnmak zere ayrca bir kademe ilerlemesi daha verilecei, yllk izinde geirilen srelerin fiilen allm saylaca, iki yldan az srelerin dikkate alnmayaca hkmnn yer ald,olayda, Bitlis ilinde Nfus Vatandalk Mdr olarak grev yapan davacnn, bu greve 14.1.1979 gnl, 16519 sayl Resmi Gazetede yaymlanan ve Nfus Mdrlerinin hangi ilde ne kadar grev yapacan belirleyen ileri Bakanl Nfus Mdrleri Atama ve Yer Deitirme Ynetmeliine gre atanm olmas nedeniyle anlan ildeki hizmetinin 64. madde de belirtilen zorunlu hizmet snfndan saylmas gerektii, Maliye Bakanlnn, 64.maddenin uyumazla konu hkmnn aklanmasn ieren ve Salk Bakanlna hitaben yazlan BMKO-KY-10-115500-139 sayl yazsnda da, maddede mecburi hizmet sresi ile snrl olacana dair bir hkm bulunmadndan, mecburi hizmet sresinin sona ermesinden sonra tayin talebinde bulunmayp istekleri ile bu yrelerde grev yapmaya devam edenlerle, tayin talebinde bulunduklar halde kurumlarnca talepleri yerine getirilmeyenlerin ve 418 sayl KHK'nn anlan hkmnn yrrle girdii 1.5.1990 tarihinden nce mecburi hizmeti bitip de o yrelerde grev yapmaya devam edenlerin mecburi hizmet sresi dnda geen ve 1.5.1990 tarihinden sonraki hizmet srelerinin 64.maddenin son fkras gereince kademe ilerlemesinde deerlendirilebileceinin belirtilmi olmas nedeniyle, daval idarenin, 10 yldr ayn ilde grev yapan davacnn bu blgede zorunlu olarak altnn dnlemeyecei yolundaki iddiasnn yerinde grlmedii, mevcut hukuki dzenlemeler karsnda da kalknmada 1.derecede ncelikli blgede 2 yl grev yapan davacnn aylk derecesinin bir kademe eklenmek suretiyle ykseltilmemesinde hukuka uyarlk bulunmad gerekesiyle dava konusu ilem iptal edilmitir. Daval idare, davacnn 14.1.1979 gnl, 16519 sayl Resmi Gazetede yaymlanan ileri Bakanl Nfus Mdrleri Atama ve Yer Deitirme Ynetmeliine gre 6.12.1982 tarihinde 173

Bitlis Nfus ve Vatandalk Mdrl grevine atandn, bu ynetmeliin 1984 ylnda tamamen yrrlkten kaldrldn, yeni ynetmelikte ise, Nfus Mdrleri iin herhangi bir blgede zorunlu grev yapma mecburiyeti bulunmadn, 418 sayl KHK ile 64.maddeye eklenen fkrann 1.5.1990 da yrrle girdiini ve bu KHK'nin 3.maddesinde de Kararnamenin yrrlk tarihinden nce bu yrelerde geen srelerin dikkate alnamayacann belirtildiini ne srmekte ve dare Mahkemesi kararnn temyizen incelenerek bozulmasn istemektedir. 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun 64.maddesine 418 sayl KHK'nin 4.maddesiyle eklenen fkrada"...72.madde gereince belirli bir sre grev yapmak zere mecburi olarak srekli grevle atanan Devlet memurlarndan kalknmada 1inci derecede ncelikli yrelerde bulunanlara (Erzurum ve Artvin L'leri dahil) bu yrelerde fiilen almak suretiyle baarl geirilen her iki yln karlnda aylk derecelerinin ykseltilmesinde dikkate alnmak zere ayrca bir kademe ilerlemesi daha verilir.Yllk izinde geirilen sreler dikkate alnmaz "denilmekte ayn KHK'nin geici 3.maddesinde de; "Bu Kanun Hkmnde Kararnamenin 4. maddesi hkmnn uygulanmasnda 4. maddenin yrrlk tarihinden nce kalknmada 1inci derecede ncelikli yrelerde (Erzurum ve Artvin illeri dahil) geen sreler dikkate alnmaz" hkmne yer verilmektedir. 418 sayl KHK'nin bu hkmlerine gre kademe ilerlemesinden yararlanabilmek iin ilgili memurun maddede belirtilen kalknmada 1. derecede ncelikli yrelere belirli bir sre grev yapmak zere mecburi olarak srekli grevle atanm olmas ve bu mecburiyetin 418 sayl KHK'nin yrrle girdii tarihte devam ediyor olmas gerekmektedir. Dosyann incelenmesinden ise halen kalknmada 1.derecede ncelikli Bitlis ilinde Nfus ve Vatandalk Mdr olarak grev yapan davacnn bu greve 14.1.1979 gnl, 16519 sayl Resmi Gazetede yaymlanan ve ileri Bakanl Nfus Mdrlerini zorunlu blge hizmetine tabi klan ileri Bakanl Nfus Mdrleri Atama ve Yer Deitirme Ynetmelii uyarnca 6.12.1982 tarihinde atand, buradaki zorunlu hizmet sresini 418 sayl KHK'nin yrrle girdii 1.5.1990 tarihinden ok nce tamamladnn idarece ileri srld, davac tarafndan da bunun aksinin ortaya konulamad, ancak ayn yerde grev yapmaya devam ettii, bu arada Nfus Mdrlerini zorunlu blge hizmetine tabi klan ve davacnn Artvin iline atanmasna dayanak alnan ynetmeliin yrrlkten kaldrld, 1990 ylnda yrrle konulan yeni ynetmelikte de Nfus Mdrleri iin herhangi bir blgede zorunlu grev yapma mecburiyeti getirilmedii anlalmtr. Bu durumda, davacnn Artvin ilindeki zorunlu hizmet sresini 418 sayl KHK'nin 4.maddesinin yrrle girmesinden ok nce tamamlam olmas, bu KHK'nin geici 3.maddesi ile sz konusu 4.maddenin yrrle girmesinden nce kalknmada 1. derecede ncelikli yrelerde geirilen srelerin dikkate alnmayacann belirtilmi bulunmas, 1990 ylnda yaynlanan yeni ileri Bakanl memurlarnn Nitelikleri ve Atama Ynetmeliinde de nfus ve mdrleri iin zorunlu blge hizmeti koulu getirilmemi olmas karsnda davacnn anlan hkmden yararlandrlmasna olanak bulunmadndan aksi yndeki dare Mahkemesi kararnda hukuki isabet grlmemitir. Aklanan nedenlerle, daval idarenin temyiz isteminin kabul ile Van dare Mahkemesinin 29.9.1993 gnl, 1993/382 sayl kararnn 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49.maddesinin 1/b fkras uyarnca bozulmasna, ayn maddenin 3622 sayl Kanunla deiik 174

3.fkras uyarnca ve yukarda belirtilen hususlar gzetilmek suretiyle yeniden bir karar verilmek zere dosyann ad geen Mahkemeye gnderilmesine karar verildi. (MT/N)

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1990/2381 : 1991/2208 : 11.06.1991

Hakknda alan ceza davas nedeniyle yurda dnmesi arsnda bulunulup, verilen sre iinde dnmediinden bahisle 403 sayl yasaya gre Trk vatandaln kaybettiine karar verilen ilgilinin yurda dnmesine ramen grlen ceza davas sonunda beraat etmi olmas karsnda, yurda dn arsnn sebepsiz kald, dolaysyla bu arya uyulmamas nedeniyle Trk vatandalnn kayb yolunda tesis edilen ilemde de isabet bulunmad hk. Davacnn 403 sayl Trk Vatandal Kanununun 25/9 maddesi uyarnca Trk Vatandalnn kaybettirilmesine ve mallarnn hazinece tasfiye edilmesine ilikin Bakanlar Kurulu Kararnn; Kanunda belirtilen vatandal kaybettirme koullarnn gereklemedii, hakknda alan kamu davasnn beraatle sonuland ne srlerek iptali istemidir. 403 sayl Trk Vatandal Kanununun 25.maddesi (g) bendinde, "yurt dnda bulunup da Trkiye Cumhuriyetinin i ve d gvenlii ile kanununun su sayd ekilde iktisadi veya mali gvenlii aleyhinde faaliyette bulunan veya yurt iinde bu tr faaliyetlerde bulunup da her ne suretle olursa olsun yurt dna kan ve hakknda Trkiye'de bu nedenle kamu davas almasna veya ceza kovuturmasna veya hkmn infazna olanak bulunmayan ve gelmesi iin yaplan duyuruya ramen ay iinde, Skynetim ve olaanst hallerde bir ay iinde yurda dnmeyenler" hakknda Trk Vatandaln kaybettiklerinde Bakanlar Kurulu tarafndan karar verilebilecei hkme balanmtr. Dava dosyasndaki belgelerin incelenmesinden, Cumhuriyet Savclnca yaplan sorgulamas sonucunda davac hakknda TCK'nn 141/1-2, 142/1-4311,312,159,536.maddelerini ihlal suundan Skynetim Mahkemesinde kamu davas ald, skynetimin kalkmas zerine dava dosyasnn Ar Ceza Mahkemesine gnderildii, bu mahkemece verilen mteferrik karar ile, sann yurt dnda bulunmas sebebiyle savunmasnn tespitine ve davann sonulandrlmasna olanak bulunmadna, hakknda 403 sayl Trk Vatandalk Kanunu ile ynetmelik hkmlerinin tatbiki gerektiine karar verilerek gerei yaplmak zere belgelerin C. Savcl tetkik brosuna gnderildii, bunun zerine 403 sayl Kanun ile buna ilikin ynetmeliin ngrd biimde yaplan yurda dn duyurusuna ramen verilen srede yurda dnmemesi zerine Trk Vatandalnn kaybettirilmesine karar verildii anlalmaktadr. Ancak, Ar Ceza Mahkemesince verilen ve sann yurt dnda bulunmas nedeniyle savunmasnn tespitine ve davann sonulandrlmasna olanak bulunmad hakkndaki 175

mteferrik karara ramen dava sonulandrlm ve davac ad geen Mahkemenin kararyla beraat etmitir. Bu durumda, 403 sayl Kanununun 25.maddesi (g) bendinde ngrlen,arya uymamas nedeniyle kamu davasnn sonulanmamas durumu olayda sz konusu olmad gibi, davann sonulanmasyla da ar sebepsiz kalmtr. Hal byle olunca, davacnn Trk Vatandalnn kaybettirilmesine ve mallarnn hazinece tasfiye edilmesine ilikin ilemde isabet bulunmamaktadr. Aklanan nedenlerle, dayanaktan yoksun bulunan dava konusu ilemin iptaline karar verildi. (DAN-DER, SAYI:84-85) B/SE

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1989/401 : 1989/1097 : 22.05.1989

Kendilerine yl iinde toplam 40 gn hastalk izni verilen memurlara o yl iinde bu sreyi aan ilk ve mteakip btn hastalk raporlarnn geerli saylabilmesi iin bunlarn kurumun veya il salk ve sosyal yardm mdrlnn belirleyecei salk kurallarnca onaylanmas gerektii hk. ileri Bakanl Nfus ve Vatandalk leri Genel Mdrlnde grevli olan davacnn bir yl iinde zrsz olarak toplam 20 gn devamszl bulunduundan bahisle 657 sayl Kanunun deiik 125.maddesinin E/d fkras uyarnca devlet memurluundan karma cezas ile cezalandrlmasna ilikin kararn iptali istemiyle alan dava sonucunda,dare Mahkemesince, dosyann incelenmesinden, davacnn 1986 ylnda ald raporlarnn 1.10.1986 tarihli olan dahil tmnn toplam sresinin 41 gn olduu, bu raporlardan sonra alnacak raporlarn geerli saylabilmesi iin Memurlarn Hastalk Raporlarn Verecek Hekim ve Resmi Salk Kurullar Hakkndaki ynetmeliin 8.maddesi uyarnca kurumun veya l Salk ve Sosyal Yardm Mdrlnn belirleyecei resmi salk kurullarnca onaylanmas gerektiine gre, davacnn ald 19.12.1986 tarihli raporun kurul raporu olmas gerektii, ancak sz konusu raporun 19.12.1986 tarihli olmas nedeniyle 1986 ylna isabet eden ksm on iki gn olup 125.maddenin E/d fkras hkmnn bu olaya uygulanma olana bulunmad gerekesiyle dava konusu ilemin iptali yolunda verilen kararn bozulmas istenilmektedir. 6.2.1981 sayl Resmi Gazete'de yaymlanan, Memurlarn Hastalk Raporlarn verecek Hekim ve Resmi Salk Kurullar Hakknda Ynetmeliin 8.maddesinde, resmi salk kurullarnca dzenlenen veya onaylanan raporlara gre verilen hastalk izinleri hari 3.maddenin (b) fkras 176

uyarnca tek hakimle deiik tarihlerde dzenledikleri hastalk raporlarnda gsterdikleri zorunluluk zerine kendilerine yl iinde toplam 40 gn hastalk izni verilen memurlarn o yl iinde bu sreyi aan ilk ve mteakip btn hastalk raporlarnn geerli saylabilmesi iin bunlarn kurumun veya l Salk ve Sosyal Yardm Mdrlnn belirleyecei resmi salk kurullarnca onaylanmas gerekli olduu, 9.maddesi 2.fkrasnda, bu ynetmelik ile Devlet Memurlar Tedavi Yardm ve Cenaze Giderleri Ynetmeliinde tespit edilen usul ve esaslara uyulmakszn alnan hastalk raporlarna dayanlarak hastalk izni verilemeyecei, ayn maddenin 3.fkrasnda ise, ikinci fkrada belirtilen sebeplerle hastalk izni verilmedii halde grevlerine balamayan memurlar izinsiz ve zrsz olarak grevlerini terk etmi saylarak haklarnda 657 sayl Kanun ve deiiklikleriyle, zel kanunlarn bu konularla ilgili hkmlerinin uygulanaca hkme balanmtr. 657 sayl Devlet Memurlar Kanununun deiik 125/E-d maddesinde, zrsz olarak bir ylda toplam 20 gn greve gelmemek Devlet Memurluundan karma cezasn gerektiren fiil ve haller arasnda saylmtr. Dava ve temyiz dosyasnn incelenmesinden; Nfus ve Vatandalk leri Genel Mdrlnde memur olan davacnn 1986 yl iinde, 22.1.1986 tarihinde 10 gn, 19.2.1986 tarihinde 3 gn, 30.5.1986 tarihinde 10 gn,15.8.1986 tarihinde 8 gn, 3.9.1986 tarihinde 3 gn, 1.10.1986 tarihin de 7 gn ve 19.12.1986 tarihinde 20 gn olmak zere toplam 61 gnlk istirahat raporu ald, Nfus ve Vatandalk leri Genel Mdrlnn yazlar ile bu raporlardan 1.10.1986 tarihli 7 gnlk rapor ile 19.12.1986 tarihli 20 gnlk raporun fenne ve usule uygun olup olmadnn sorulmas zerine, sz konusu raporlarn fenne uygun usule aykr olduunun Ankara Numune Hastanesi Salk Kurulunca bildirildii, Memurlarn Hastalk Raporlarn verecek Hekim ve Resmi Salk Kurullar Hakknda Ynetmeliin 8.ve 9.maddelerine aykr olarak 1986 yl iinde toplam 27 gn istirahat raporu ald gerekesiyle 657 sayl Kanunun 125/E-d maddesi uyarnca daval idare Yksek Disiplin Kurulu karar ile davacnn devlet Memurluundan karma cezasyla tecziyesine karar verildii anlalmaktadr. Yukarda metni yazl ynetmelik hkmleri uyarnca, kendilerine yl iinde toplam 40 gn hastalk izni verilen memurlarn o yl iinde bu sreyi aan ilk ve mteakip btn hastalk raporlarnn geerli saylabilmesi iin bunlarn kurumun veya l Salk ve Sosyal Yardm Mdrlnn belirleyecei salk kurullarnca onaylanmas gerekmekte olup;davacnn bir yl iinde 40 gnlk sreyi aan 1.10.1986 tarihli 7 gnlk rapor ile 19.12.1986 tarihli 20 gnlk raporun ynetmelikte belirtilen usul ve esaslara aykr olarak alnd, Numune Hastanesi Salk Kurulunca onaylanmad anlaldndan tesis edilen ilemde mevzuata aykrlk bulunmadndan, dava konusu ilemin iptali yolunda dare Mahkemesince verilen kararda hukuka uyarlk grlmemitir. Aklanan nedenlerle, daval idarenin 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 49.maddesine uygun bulunan temyiz isteminin kabul ile dare Mahkemesi kararnn bozulmasna; ayn maddenin 2.fkras uyarnca iin esasna inilerek davann reddine karar verildi. AZLIK OYU: 657 sayl Kanunun 125/E-d maddesinde, "zrsz" olarak bir ylda toplam 20 gn greve gelmemek Devlet Memurluundan karlma cezas ile tecziyeyi gerektiren fiil ve haller arasnda saylmtr.

177

Davacnn bir yl iinde 40 gnlk sreyi aan istirahat raporlarndan sonra ald 1.10.1986 ve 19.12.1986 tarihli raporlar, Numune Hastanesi Salk Kurulunca fenne uygun usule aykr bulunmu ise de; sz konusu raporlar davacnn zrn ispat eder niteliktedir. Daval idarece, raporlarn Ynetmelikte belirtilen usul ve esaslara aykr olarak alnd konusunda davacya yaplan bir bildirim bulunmad gibi, bir zre dayal olarak alnan raporlar nedeniyle, davacnn greve gelmediini ileri srmek de olanakszdr. Yukarda belirtilen nedenlerle, dava konusu ilemin iptali gerekecei gryle aksine verilen ounluk kararna katlmyoruz. (DAN-DER; SAYI:76-77) B/SE

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1987/56 : 1988/2324 : 26.12.1988

Trkiye cumhuriyeti Cenevre bakonsolosluunca onaylanan davacnn nfusa kaydedilmesine dayanak oluturan etapl belgesinin, sahtelii kantlanmad srece geerli saylaca; sz konusu etapl belgesi nedeni ile davacnn, Lozan anlamas ve Ankara mukavelenamesi hkmlerine gre Trk vatandalnn kabul gerektii hk. svire'de ikamet eden davac, tapuda adna kaytl tanmaz maln bir blmn 1972 ylnda, bir blmn de 1980 ylnda vekil tayin ettii kiiler araclyla satmtr. Sz konusu tanmaz mal fiilen kullanmakta olan kiiler, davacnn ldn, hazineye intikali gereken tanmaz maln davacnn kimliini kullanan baka bir kii tarafndan satldn, ayrca davacnn ve ailesinin Trk vatandaln kazanmadklarn, nfus kaytlarnn dayanaktan yoksun olmas nedeniyle iptali gerektiini ileri srp, stanbul Milli Emlak Mdrlne ve stanbul Valiliine 1973 ylndan itibaren deiik tarihlerde bavurmulardr. Ayn kiiler tarafndan, davacnn ldnn tespiti istemiyle adliye mahkemesinde dava alm; fakat bu dava Adliye Hukuk Mahkemesi kararyla, davacnn sa olduunun saptand belirtilerek reddedilmitir. Anlan bavurularn Maliye Bakanlnca inceleme konusu yaplmas sonucunda, Milli Emlak Bakontrolrnce dzenlenen raporda ise, davacnn ve ailesinin nfus kaytlarnn dayanaksz olduu, nfus kaytlarnn iptali iin dava almas gerektii belirtilmitir. Bu rapor zerine davacnn ve ailesinin nfus kaytlarnn iptali istemiyle stanbul 10.Asliye Hukuk Mahkemesinde dava alm; mahkemece, davac ve ailesinin Trk vatanda olup olmadklar ileri Bakanlndan sorulmutur. ileri Bakanl tesis ettii ilemde, davac ve ailesine ait nfus kaytlarnn dayana vukuat defter kaytlarnn baka kiilere ait olduunu, davac ve ailesinin Trk vatandaln kazandklarna ilikin geerli bir bilgi ve belge bulunmadn, Cenevre Bakonsolosluunca onayl etapl belgesinin Mbadele Komisyonunun "Etapl kayt defterinde 178

kayd olmadnn anlaldn belirterek, davac ve ailesinin Trk vatandaln kazanmadklar, nfus kaytlarn iptali ve yabanc ilemi grmeleri gerektii sonucuna varm; bu ilemi nfus kayt iptali davasna gre davasn gren adliye mahkemesine bildirmitir. ileri Bakanlnn sz konusu ileminin kendisine ynelik blmnn iptali istemiyle dava aan davac, at davann reddi yolunda dare Mahkemesince verilen kararn temyizen incelenerek bozulmasn istemektedir. Anayasa 66.maddesinde belirtildii gibi, Trk Vatandalnn, yasann gsterdii koullarla kazanlmas mmkndr. 403 sayl Vatandalk yasasnn 38.maddesine gre, Trk Vatandalnn ispat herhangi bir ekle tabi bulunmamakta; Trkiye Cumhuriyeti nfus sicil kaytlar, nfus hviyet czdanlar, pasaport ve pasaport yerine geen belgeler,Trk Konsolosluklarnca verilen vatandalk ilmhaberleri aksi sabit oluncaya kadar ilgilinin Trk Vatanda olduuna karine oluturmaktadr. 403 sayl Yasann 39. ve 40.maddelerinde de, bir kimsenin Trk vatanda olup olmadn belirleme yetkisinin ileri Bakanlna ait olduu; bir kiinin vatandalk durumunun dari makamlar ve Dantay dndaki yarg organlarnca ileri Bakanlndan sorulaca hkme balanmtr. ileri Bakanlnn yasayla verilen yetki dorultusunda bir kimsenin vatandalk durumunu, bu kiinin Trk Vatandaln yasann gsterdii koullara gre kazanp kazanmadn inceleyerek, yeterli ve inandrc bilgi ve belgelere dayanmak suretiyle saptamas gerektii aktr. Lozan Antlamas, Trk ve Rum ahalinin mbadelesine dair Mukavelename ve 1725 Sayl Yasayla Onaylanan Ankara Mukavelenamesi hkmleri oluturulan "Muhtelif Mbadele Komisyonunca "stanbul'da yerlemi olduu saptanp kendilerine "etabli" belgesi verilmi olan Ortodoks Rumlarn,Trk Vatandaln kazanmalarna olanak tanmtr. Bu antlama ve mukavelenamelere gre muhtelif mbadele komisyonu kararlar taraflar iin balayc bulunmaktadr. 1725 sayl yasayla onaylanan Ankara Mukavelenamesinde, 10.maddenin son fkras hkmyle, etabli belgelerinin datm ekli ve usuln belirleme yetkisi de muhtelif M7badele Komisyonuna braklm, belirtilen konuda ayr bir dzenlemeye gidilmemitir. Dava konusu ilemde ileri srlen aksine, davacnn nfus kaydnn dayanksz olmad, bulunmu olan vukuat defterindeki kaytlara gre,davacnn 6.muhtelif Mbadele Tali Komisyonunca verilip, Cenevre Bakonsolosluunca onaylanan 20.7.1932 tarihli etabli belgesi dayanak alnarak nfusa kaydedildii stanbul li Nfus ve Vatandalk Mdrlnce yaplan inceleme sonucu dzenlenen 14.10.1985 tarihli rapordan, Eminn lesi Nfus Mdrlnn 1.4.1988 tarihli Asliye Hukuk Mahkemesine gnderdii yazsndan aka anlalmaktadr. Muhtelif mubadele komisyonu kararlarnn, yukarda anlan antlama ve mukavelenameler uyarnca balaycl tartmasz olduuna gre, Trkiye Cumhuriyeti Cenevre Bakonsolosluunca onaylanan, davacnn nfusa kaydedilmesine dayanak oluturan etabli belgesinin, sahtelii kantlanmad sre geerli saylmas zorunlu bulunmaktadr. Daval darece ileri srld gibi sadece defter kaydnn bulunamamas nedeniyle sz konusu etabli belgesini geersiz saymaya olanak grlmemektedir. Davacnn nfusa kaydedilmesine dayanak oluturan etabli belgesinin defter kayd olup olmad Maliye Bakanl Milli Emlak Bakontrolnce daha sonra ileri Bakanlnca deiik tarihlerde o zaman dileri Bakanlna bal hazine-i Evrak Mdrlnden sorulmutur. Hazine-i Evrak Mdrlnce, anlan etabli belgesinin defter kayd olmad bildirilmitir. Hazine evrak 179

mdrlnn dava konusu ilemde sz edilen ileri Bakanlna gnderdii 18.2.1985 tarihli "Elde mevcut yazmalarn tm ile 39.000 sayl 6 nolu muhtelif Mbadele Komisyonu etabli kayt defteri zerinde yaplan ok ynl aratrmadan bu defterin 39575 numaraya kadar ilendii, 39576 dahil defterin son hanesi olan 40.000 numaraya kadar herhangi bir kaydn ilenmedii saptanmtr. Dolaysyla defterin ... 39623 sayl hanesinde herhangi bir kayt bulunmamaktadr. Bu durum karsnda kaynan sz konusu defterden alm olmas lazm gelen Muhtelif Mubadele 6 nolu tali komisyonunun etabli vesikas deftere gre dayanksz kalmaktadr." denildikten sonra, "Trkiye'deki mbadil ve gayrmbadil Trkler iin Yunanstan'da toplanm olan Muhtelif Mubadele komisyonlar ile bunlara bal Tali Komisyonlarn evrak ile ilgili faaliyet tarzlarn gsterir belgeler Hazine-i Evrakta tetkike hazr belgeler arasnda mevcut deildir" ifadesine yer verilmitir. Grld gibi Hazine-i Evrak Mdrlnn yazs, elde mevcut, incelemeye hazr, eksik olduu da aka belirtilen bir takm belgelerle snrl olarak yaplm inceleme sonucunu iermektedir. yeni bir takm incelemeler yapma gereini ortaya karan bu yaz, Cenevre Bakonsolosluunca onaylanm davacya ait etabli belgesinin sahteliini ortaya koyacak nitelikte bulunmamaktadr. Nitekim davacnn nfus kaydn inceleyen Nfus ve Vatandalk Mdrlnce yaplan inceleme sonucu dzenlenen 14.10.1985 tarihli raporda, Hazine-i Evrak Mdrlnce defter kayd olmad belirtilen 39.575-40.000 numaralar aras numara verilmi 6.muhtelif mubadele Tali Komisyonu tarafndan dzenlenmi ok sayda etabli belgesi olduu,bu belgelere gre stanbul li lelerinde nfusa kayt ilemi yapld saptanmtr. Ayrca Dairemizce, davacya ait etabli belgesinin defter kaytlar konusunda belgeler zerinde yeni bir inceleme yaplm sonucun bildirilmesi, halen Devlet Arivleri Genel Mdrlne bal Hazinei Evrak Mdrlnden arar kararyla istenilmi; fakat anlan mdrlke, Dairemize herhangi bir yeni bilgi veya belge gnderilmemitir. te yandan daval idare ve daval idare yannda davaya katlan mdahiller, davacnn Muhtelit Mbadele komisyonundan etabli belgesi almasnn fiilen olanaksz bulunduunu, nk davacnn ailesinin, Lozan Antlamasndan nce en ge 1906 ylnda Trkiyeyi terkettiklerinin stanbul Emniyet Mdrl pasaport ubesinde mevcut belgelerle saptandn, dolaysyla etabli belgesinin sahte olduunu ileri srmlerdir. stanbul Emniyet Mdrl Pasaport ubesindeki kaytlarn noter araclyla yaplan tercmesinde yeminli mtercim, dzenledii raporda, davac ve ailesine pasaport verilen tarihi nce 1904, sonra dzeltme beyannda 1924 ikinci dzeltme beyannda yine 1904 olarak gstermitir. Temyizen incelenen kararda belirtilenin aksine, salkl olmad ak olan anlan tercmeye ve bu tercmeyi dayanak alan stanbul Emniyet Mdrl yazlarna itibar etmeye olanak grlmemektedir. Niteki davac vekilinin tespit istemiyle yapt bavuru zerine stanbul 7.Asliye Hukuk Mahkemesince yaptrlan bilirkii incelemesi sonucu dzenlenen 12.2.1987 tarihli raporda, stanbul Emniyet Mdrl pasaport ubesindeki kaytlarda davac ve ailesine 1924 ylnda pasaport verildii, pasaport ilemlerine ilikin tahkikat varakasnn "Trkiye Cumhuriyeti Tebaas .." baln tamas nedeniyle bu belgedeki kaytlarn 1904 olmasnn mmkn bulunmad belirtilmitir. Sonu olarak davacnn nfusa kaydna dayanak oluturan, Trkiye Cumhuriyeti Cenevre Bakonsolosluunca onayl etabli belgesinin sahtelii herhangi bir ekilde kantlanamamaktadr. Sz konusu etabli belgesinin sahtelii kantlanmad srece geerli saylmas zorunlu bulunduundan, davacnn, Lozan Antlamas ve Ankara Mukavelenamesi hkmleri uyarnca Trk Vatandaln kazanm olduunun kabul gerekmektedir. Dolaysyla ileri 180

Bakanlnn, soyut ihbarlardan hareketle, yeterli ve inandrc bilgi ve belgelere dayanmadan davacnn Trk Vatandaln kazanmad, nfus kaydnn terkini suretiyle davac hakknda yabanc ilemi yaplmas gerektii yolunda tesis ettii dava konusu ilemde hukuka uyarlk bulunmamaktadr. hukuka aykr dava konusu ilemin iptali gerekirken, davac tarafndan alan davay reddeden dare Mahkemesince verilen temyiz konusu kararda hukuki isabet grlmemitir Aklanan nedenlerle davacnn 2577 sayl dari Yarglama Usul Yasasnn 49.maddesine uygun bulunan temyiz isteminin kabulne, dare Mahkemesince verilen kararn bozulmasna, ayn yasann ayn maddesine gre iin esasna inilerek davacnn Trk Vatandaln kazanmad yolundaki hukuka aykr dava konusu ilemin iptaline karar verildi. (DAN-DER, SAYI:74-75) RD/Y Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1987/106 : 1987/397 : 10.03.1988

zin almakszn baka bir devlet vatandalna geen ilgilinin, bu husus resmi makamlarca saptanmadan nce, kendiliinden, baka bir devlet vatandaln aldn belirterek izin iin bavurmas halinde,hakknda izne ilikin hkmlerin uygulanmas gerekecei hk. 1980 ylnda sve Vatandalna geen davacnn, Bakanlar Kurulu karar ile 403 sayl Kanunun 25.maddesi (a) bendi uyarnca Trk Vatandal kaybettirilmi, dava da bu ilemin iptali istemiyle almtr. 403 sayl Trk Vatandal Kanununun "Kaybettirme" balkl 25.maddesinde Trk Vatandaln kaybettiklerine Bakanlar Kurulu tarafndan karar verilebilecekler arasnda, sz konusu maddenin (a) bendi ile izin almakszn kendi istekleriyle yabanc Devlet vatandaln kazananlar da belirtilmi, 403 sayl Trk Vatandal Kanununun uygulanmasna ilikin Ynetmeliin 36.maddesinin (a) bendinde de, Trk Vatandal Kanununun 20.maddesi ve 22.maddesinin ikinci fkras uyarnca izin almakszn kendi istekleri ile baka devlet vatandaln kazand tespit edilen kiilerin Trk Vatandaln kaybettiklerine Bakanlar Kurulunca karar verilebilecei bunlardan, bu durumlarnn tespitinden nce kendiliklerinden izin iin bavuranlar hakknda bu ynetmeliin 31.maddesi uyarnca ilem yaplaca hkme balanmtr. Ayn ynetmeliin 31.maddesi ile de vatandalktan kan iznine ilikin hususlar dzenlenmitir. Bu kurallarn birlikte incelenmesinden, bir kiinin izin almakszn baka Devlet vatandalna getiinin saptanmas halinde Trk Vatandal kaybettirilebilecektir. Ancak, resmi makamlarca bu husus saptanmadan nce ilgili kii kendiliinden baka bir Devlet vatandaln aldn belirterek izin iin bavurursa hakknda izne ilikin hkmlerin uygulanaca anlalmaktadr.

181

Dava ve ilem dosyasndaki belgelerin incelenmesinden, davacnn 15.4.1980 tarihinde sve Vatandaln kazand, 1981 ylnda, 2383 sayl Kanunla 403 sayl kanuna getirilen deiiklikle, ifte taabiyete izin veren hkmlerden yararlanmak amacyla, 1983 ylnda askerlik grevini de yaptktan sonra, sve Vatandalnn yeni sra Trk Vatandaln da korumak istemiyle daval idareye bavurduu anlalmaktadr. Ancak davacya, gerekli koullar tamas nedeniyle yukarda belirtilen ynetmeliin 31.maddesine gre ilem yaplmas gerekirken bu yaplmayp kaybettirme hkmleri uygulanmtr ki , bu hususun mevzuata aykr olduu aktr. Belirtilen nedenlerle, hukuki dayanaktan yoksun bulunan dava konusu ilemin iptaline karar verildi. (DAN-DER SAYI:72-73) (MT/SE)

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1986/916 : 1987/2189 : 24.12.1987

Kendi isteiyle deil, Fransz uyruklu babasna bal olarak doumuyla birlikte Fransz vatandaln kazanan davacnn Trk vatandalnn izin almadan Fransz vatandalna getiinden bahisle kaybettirilemeyecei hk. Seyahat amacyla yurtdna kan davac hakknda Trkiye Cumhuriyeti Atina Pire Bakonsolosluu tarafndan ileri Bakanlna gnderilen yazda, davacnn izin almakszn Fransz vatandalna getiinin anlald, bu nedenle 403 sayl Trk Vatandalk Kanununun 25.maddesinin (a) fkrasna gre davac hakknda ilem yaplmas gerektii belirtilmitir. Bu yaz zerine, Bakanlar Kurulunca, izin almadan Fransz vatandalna getiinden bahisle davacnn Trk vatandalnn 403 sayl yasann 25.maddesi a bendi hkm uyarnca kaybettirilmesine karar verilmitir. Dava, Bakanlar Kurulunun anlan kararn iptali istemiyle almtr. Dava konusu ileme dayanak alnan 403 sayl Trk Vatandal Kanununun 2383 sayl Yasa ile deiik 25.maddesinin a bendinde, izin almakszn kendi istekleriyle yabanc bir devlet vatandaln kazananlarn Trk vatandaln kaybettiklerine Bakanlar Kurulu tarafndan karar verilebilecei hkm balanmtr. 1952 ylnda Trkiye'de doan, babas Fransz, annesi Trk olan davacnn ise, doum tarihinde yrrlkte olan 1312 sayl yasann 1.maddesinde yer alan "Bir Trk babadan veya anneden Trkiye de doan ocuk Trktr" hkmne gre Trk Vatandaln, Fransz uyruklu babasna

182

bal olarak da, kendi iradesi dnda doumuyla birlikte Fransz vatandaln kazand dava dosyasnda mevcut belgelerin incelenmesinden anlalmaktadr. Bu durumda, kendi isteiyle, deil Fransz uyruklu babasna bal olarak doumuyla birlikte Fransz Vatandaln kazanan davacnn Trk Vatandalnn, 403 sayl yasann 25.maddesinin a bendi uygulanmak suretiyle kaybettirilmesine ilikin dava konusu ilemde isabet bulunmamaktadr. Nitekim Dairemizce verilen ara kararn cevapta ileri Bakanl, davacnn Trk Vatandalnn kaybettirilmesine ilikin dava konusu kararn iptali iin gerekli ilemlerin yaplmakta olduunu bildirmitir. Aklanan nedenlerle, davann kabulyle davacnn Trk Vatandalnn kaybettirilmesi yolunda Bakanlar Kurulunca alnan kararn iptaline karar verildi. (DAN-DER, SAYI:70-71) RD/SE

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1986/1906 : 1987/769 : 14.04.1987

Vatandalk hakknn ahsa bal haklardan bulunmas nedeniyle bu konuda doacak uyumazlklarda dava ama hakknn mnhasran esas hak sahibine ait olaca, vatandaln kaybettirilmesi ilemi hakknda kiinin dava ama konusunda herhangi bir iradesi bulunmamasna ramen dorudan bir menfaati olmayan einin dava ama ehliyetinin olmad hk. Dava, davacnn einin sevk srasnda birliine katlmayp yurt dna kamas ve kanuni sre ierisinde yurda dnmemesi nedeniyle 403 sayl yasann 25/d maddesi uyarnca Trk Vatandalnn kaybettirilmesine ilikin Bakanlar Kurulu Kararnn iptali istemiyle ei tarafndan almtr. 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanununun 2.maddesinin (a) bendinde iptal davalarnn, dari lemler hakknda yetki, ekil, sebep, konu ve maksat ynlerinden biri ile hukuka aykr olduklarndan dolay menfaatleri ihlal edilenler tarafndan alaca dzenlenmitir. Madde hkmnde de belirtildii gibi, bir iptal davasnda bata aranacak dava koullarndan birisi menfaat ilikisidir. Dava ama ynnden bir menfaat ilikisinden sz edebilmek iin bu ilikinin meru, kiisel ve aktel olmas gereklidir. Vatandalk hakknn ahsa bal haklardan bulunmas nedeniyle bu konuda doacak uyumazlklarda dava ama hakk mnhasran esas hak sahibine ait olacaktr. Ayrca 403 sayl Trk Vatandal Kanununun 34.maddesinde yer alan: "Kaybettirme ve karma kararlar ahsidir-ilgilinin e ve ocuklarna tesir etmez" hkm karsnda, vatandal kaybettirilen 183

ahsn einin bu ilem ile dorudan bir ilikisi bulunmamaktadr. Ancak dolayl olarak bir alakann varlndan sz edilebilirse de, bu alaka ona ilem aleyhine dava ama hakkn vermez. Bi itibarla vatandaln kaybettirilmesi ilemiyle dorudan menfaat ilikisi bulunan, hakknda ilem tesis edilen kiinin dava ama konusunda herhangi bir iradesi bulunmad halde, dorudan bir menfaati olmayan einin sz konusu karar hakknda dava ama ehliyeti bulunmadndan, davann reddine karar verildi. (DAN-DER, SAYI: 68-69) RD/SE

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1982/3926 : 1985/599 : 21.03.1985

Trk vatandalna alnma isteminin, 403 sayl yasaya gre dzenlenmesi gerekli dosyann iileri bakanlna gnderilmesinden sonra inceleneceine ilikin ilemin,dava konusu edilebilecek kesin ve yrtlmesi zorunlu nitelikte bir idari ilem olmad hk. Trk kadnla evli ve iki ocuu olan davacnn Trk vatandalna alnmas yolundaki bavurusunun cevap verilmemek suretiyle reddedildii ileri srlerek, mevzuata aykr olduu iddiasyla daval idare ileminin iptali istenilmektedir. Bir idari ilemin idari yarg yerinde iptal davasna konu yaplabilmesi iin, bu ilemin kesin ve zorunludur. yrtlmesi gerekli ilem olmas dari ilemler genellikle iki aamada alnmakta, bunlardan biri aratrma ve hazrlk aamas,dieri de kesin ilem aamas olmaktadr. dari ilemlerden ancak son aamadan gemi olanlar idari davaya konu olabilirler. Bu bakmdan hazrlk aamasnda bulunan bir ilemi bu aa mada idari yarg yerinde yargsal denetime tabi tutmak ve idari davaya konu olabilecek nitelikte kabul etmek mmkn deildir. Davacnn, Trk vatandalna alnmas istemi ise reddedilmi olup; daval idarece vatandala alnma isteminin incelenmesi iin 403 sayl yasaya gre dzenlenmesi gerekli olan dosyann valilik veya konsolosluk aracl ile Bakanla gnderilmesi gerektii davac vekiline bildirilmitir. Daval idarenin bu ileminin kesin ve yrtlmesi zorunlu nitelik tamad aktr. Bu nedenle ortada kesin ve yrtlmesi zorunlu nitelikte bir ilem bulunmadan alan davann reddine karar verildi.

184

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1982/2588 : 1984/1078 : 24.05.1984

Yarg organnca Trk vatanda olup olmad sorulan kiilerin Trk vatandaln muhafaza ettikleri yolunda idarece tesis olunan ilemde isabetsizlik grlmedii hk. Davaclar aleyhine, tanmazlara yaplan mdahalelerin nlenmesi istemiyle alan davalarda, Asliye Hukuk Mahkemesince sz konusu davalar aan davaclarn Trk vatanda olup olmadklar konusunda tereddte dlerek, 403 sayl Yasann 41.maddesine gre konunun akla kavuturulmas ileri Bakanlndan istenilmitir. ileri Bakanl da,Mahkemeye gnderdii yazda ad geenlerin Trk vatandaln muhafaza ettiklerini bildirmitir. Asliye Mahkemesinde alan davada daval durumunda olan davaclar, ad geenlerin Suriye uyruklu olup, Trk Vatanda olmadklarn iddia ederek, anlan ileri Bakanl ileminin iptali istemiyle bu davay am bulunmaktadr. 403 sayl Vatandalk Yasasnn 41.maddesinde, yarg organ nnde bir kimsenin Trk Vatanda olup olmadnn iddia edilmesi ve yarg organ tarafndan tereddte dlmesi halinde, bu hususun ileri Bakanlnn kararnn ilgililerce Dantay'da dava konusu edilebilecei hkmne yer verilmitir. Bu durumda, davaclarn da, adliye mahkemesin de haklarnda dava aan kiilerin Trk Vatandaln muhafaza ettikleri yolunda, yukarda anlan Yasa hkm gerei ileri Bakanlnca tesis edilen ilemin iptali istemiyle dava ama ehliyetlerinin bulunduu ak olduundan, daval idarenin ehliyet def'i yerinde grlmemitir. Daval idarece savunma ekinde gnderilen belgelerin incelenmesinden ise, yarg yerince Trk Vatanda olup olmadklar konusunda tereddte dlen kiilerin anne ve babalarnn Lozan anlamasndan nce Halep'ten gelip Gaziantep'e yerletikleri, nfus ktne kaydolduklar, Lozan anlamasnn 31.maddesi gereince hyar haklarn Suriye lehine kullanmadklar iin Trkiye Cumhuriyeti vatanda sayldklar, ad geenlerin zaman zaman Suriye'ye gitmekle birlikte Trk Vatandaln muhafaza ettikleri anlalmaktadr. Her ne kadar ad geenlerin ayn zamanda istekleri dnda Suriye uyruklu sayldklar anlalmakta ise de; 403 sayl Yasada, istek dnda ift uyruklu olmak, Trk Vatandalnn yitirilmesi sebebi olarak gsterilmemitir. Bu hale gre, ad geenlerin Trk Vatandaln muhafaza ettikleri yolundaki daval idare ileminde isabetsizlik grlmemektedir. Aklanan nedenlerle, yasal dayana olmayan davann reddine karar verildi. RD/M

185

Dantay 10. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1982/404 : 1983/457 : 08.03.1983

Nfus kaydnn iptaline ilikin dava nedeniyle adliye mahkemesince Trk vatanda olup olmad sorulan kiinin, Trk vatanda olmad,nfus ktne kanunsuz olarak yaplan kaydnn silinmesi gerektii yolunda idarece tesis edilen ilemde isabetsizlik grlmedii hk. Dava dosyasndaki belgelerin incelenmesinden, davacnn 1942 ylnda Hatay ilinde nfusa kaydolduu ve kendisine nfus hviyet czdan verildii, 25.6.1969 tarihli dileke ile ihbarda bulunularak davacnn 3 yl nce Suriye'den geldiinin bildirildii, nfus memurluunca davacnn geree aykr bir biimde nfusa kaydolduundan bahisle savclktan bu kaydn iptali iin ilgili mahkemede dava almas istendii,savclka 1.9.1969 tarihli iddianame ile davac ile arkadalarnn nfus kaytlarnn iptali istemiyle Asliye Hukuk Mahkemesinde dava ald, Asliye Hukuk Hakimliince 403 sayl Yasa hkmlerine gre davacnn Trk vatanda olup olmadnn ileri Bakanlndan sorulduu ileri Bakanl Nfus leri Genel Mdrl kararnda ""nfus ktklerimize ancak vatandalmz kanun yoluyla, yetkili makam (Bakanlar Kurulu) kararyla kazanm olanlar kayt edilir. Oysa incelenen dosyasnda ilgilinin herhangi bir yolla Trk vatandaln kazandn gsterir bir belge bulunmadndan nfus ktne kanunsuz olarak yaplan kaydnn silinmesi gerekmektedir." denildii anlalmtr. Dava, davacnn nfus ktndeki kaydn silinmesi gerektiine ilikin ileri Bakanlnn sz konusu kararnn iptali istemiyle almtr. Mevzuatmza gre, ancak Trk vatanda olan kimseler nfus ktne kaydedilir ve kendisine nfus hviyet czdan verilir. Nfus kaytlar da aksi sabit oluncaya kadar kiinin Trk vatanda olduuna karine tekil eder. Davacnn Trk vatanda olabilmesi iin 1939 tarihli Hatay Antlamasna gre antlamann imzaland tarihte Hatay ilinde mtemekkin olduu yazmla tespit edilip ktklerimize tescillerinin yaplm olmas gerekir. Hatay'n anavatana ilhaki srasnda Hatay 'da mtemekkin olmayan ve Hatay vatanda bulunmayan kimselerin bu yoldan Trk vatandaln kazanmas mmkn deildir. Ayrca, Hatay'da 1924 ylnda Franszlar tarafndan tesis edilen nfus ktklerinde de davacya ilikin bir kaydn bulunmad daval idare savunmasnda belirtilmektedir. te yandan, davacnn Trk vatandalna alndna ilikin bir Bakanlar Kurulu Karar da bulunmad daval idarece ileri srlmekte, davac tarafndan da bunun aksi kantlanamamaktadr.

186

Bu koullar iinde 1939 tarihli Hatay Antlamasna gre Trk vatanda olabilmesi koullarn tamayan ve mevzuatmza gre Trk vatandalna alndna dair hakknda Bakanlar Kurulu karar bulunmayan davacnn Trk vatanda olduu kabul edilemez. Davacnn, 1942 ylnda sakldan Hatay ilinde nfusa kaydolunmas ve kendisine nfus hviyet czdan verilerek Trk vatandalarna hasredilen baz haklar bir sre kullanmas kendisinin Trk vatanda olarak kabul edilmesini gerektirmez. Aklanan nedenle, doumla Trk vatandaln kazandn veya Trk vatandalna alndn kantlayamayan davacnn nfus kaydnn iptali gerektiine ilikin dava konusu ilemde mevzuatmza aykrlk bulunmadndan yasal dayanaktan yoksun davann reddine karar verildi. RD/M

Dantay 3. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1978/788 : 1978/1032 : 21.09.1978

Gmenlerin, "muhacir kad"n aldklar tarihten itibaren bir yl iinde vatanda gibi ileme tabi tutulamayacaklar ve Trk vatanda olma kouluna bal meslek ve sanatlar yapamayacaklar hk. stiari dnce isteinin konusunu, yurdumuza gmen olarak kabul edilip tabiiyet beyannamesi imza ettiklerinden dolay kendilerine gmen kad verilenlerin bu tarihten itibaren bir yllk sre ierisinde ellerindeki gmen kadna dayanarak, vatanda gibi ileme tabi tutulmalarnn, kanunlarn Trk vatandalarna tand haklardan yararlanabilmelerinin ve Trk vatanda gibi zel kurulularda veya kamu hizmetlerinde altrlabilmelerinin mmkn olup olmad hususu tekil etmektedir. Trkiye Cumhuriyeti Anayasasnn 54.maddesinin ikinci fkras, "Trk babann veya Trk anann ocuu Trktr. Yabanc babadan ve Trk anadan doan ocuun durumu kanunla dzenlenir." ayn maddenin nc fkras ise "Vatandalk, Kanunun gsterdii artlarla kazanlr ve Kanunda belirtilen hallerde kaybedilir." hkmn tamaktadr. Anayasamzn bu hkmne gre bir kiinin Trk Vatanda saylabilmesi iin, Trk Vatandal Kanununun kabul etmi olduu artlar haiz olmas gereklidir. Bu artlar ise ad geen Kanunun 1.maddesinde a-Trk babadan olmak; b-Trk anadan doup ta babasnn vatandaln doumla kazanmam bulunmak; c-Trk anadan evlilik dnda domu olmaktr. Bu asli tabiiyet unsurlarnn dnda, yine T.V.K hkmlerine grev,evlenme, evlat edinme ve telsik yolu ile de Trk vatandal sfat kazanlabilir.

187

Trkiye'de yerlemek maksad ile dardan mnferiden veya mtemian gelmek isteyen Trk soyundan, meskun veya gebe kiiler ve airetlerle, Trk kltrne bal meskun kimselerin gmen olarak Trkiye'ye gelmeleri halinde Trk Vatandaln kazanmalar ise, zel hkmlere tabidir. Bu zel hkmler 2510 sayl skan Kanunu iinde yer alm ve gmenlerin Trk Vatandaln nasl iktisap edecekleri bu kanunla dzenlenmitir. Ad geen Kanunun 6.maddesinin (A) bendi, muhacirlerin snrlarndan girdikleri veya nakil vastalaryla ktklar yerin en byk mlkiye memuruna kendilerini ve ailesi fertlerini yazdrp "muhacir kad" almaya ve bir vatandala girme beyannamesi imzalamaya mecbur olduklarn, bu muhacir kadnn "muvakkat doum kad" yerine geeceini ve bir yl sre ile muteber olacan amirdir. Ayn maddenin (B) bendi ise, bu muhacir kad verilerek muhacir olarak alnanlarn, Bakanlar Kurulu karar ile hemen vatandala alnmalarn emretmektedir. Ancak bu ilemler tamamlandktan sonradr ki, gmenler hukuken Trkiye Cumhuriyeti vatanda saylabilirler. Nitekim skan Muafiyetleri Tznn 15.maddesi gmen ve mltecilerin vatandalk ilemlerinin ikmalinden sonra bir emirname ile yerletikleri yer nfus ktklerine yazdrlacaklarn ve nfus ktklerine yazlan gmenlerden muhacir kadnn geri alnarak kendilerine pulsuz nfus czdan verileceini aka belirtmektedir. Bu nedenlerle, yurdumuza gmen olarak kabul edilip tabiiyet beyannamesi imza ettirilerek kendilerine "muhacir kad" verilenlerin, bu tarihten itibaren bir yllk sre ierisinde, ellerindeki gmen kadna ve kanunen bu belgenin muvakkat doum kad saylmasna dayanlarak Trkiye Cumhuriyeti Vatanda gibi ileme tabi tutulmalarna ve kanunlarn Trk Vatandalarna tand btn haklardan yararlanabilmelerine ve kamu hizmetlerinde altrlmalarna hukuken imkan bulunmadna oybirliiyle; yelerden (.......'un;) "mevzuatmzda baz meslek ve sanatlar yapabilmek iin Trk Vatanda olmay art koan hkmler mevcuttur. Bu hkmler ak ve kesin kural koyan hkmlerdir. Bu kurallara istisna tekil edebilecek hkmlerin de ayn aklk ve kesinlikte olmas gerekir. Yorum ve kyas yolu ile istisna getirmek hukuken olanak ddr. skan mevzuatnda gmenlere iskan yardm yaplmas, ithal kolaylklar tannmas ve baz vergi ve resimlerden muaf tutulmalarn ngren hkmler bulunduu, kanun koyucunun bu hkmlerle gmenleri en ksa zamanda ekonomik gce kovuturmay amalad dorudur. Ancak btn bunlar baz meslek ve sanatlarn icras iin Trk Vatanda olmay art koan hkmlere istisna tekil eder nitelikte kabul edilemez. Kanun koyucu gmenlerin en ksa zamanda ekonomik gce kavumalarn salayacak tedbirleri getirirken bunun tamamlaycs olarak tabiiyet durumlarn da ihmal etmemi, bunlarn Trk Vatandalna kabulne ilikin Bakanlar Kurulu Kararnn hemen karlmasn 2510 sayl skan Kanunun 6.maddesinde aka emretmi bulunmaktadr. Grlyor ki, Kanun koyucu bir taraftan gmenleri en ksa srede ekonomik gce kavuturmay salayacak dzenlemeler getirirken te taraftan da baz meslek ve sanatlarn icras iin Trk Vatanda olmay art koan hkmleri dikkate alarak bunlarn Trk Vatandalna alnmalarn temin edecek kararnamenin hemen karlmasn hkme balamak suretiyle gmenler hakknda baz meslek ve sanatlarn icras iin Trk Vatanda olmay art koan hkmlere istisna getirmemi, aksine o hkmlere uygun bir dzenlemeye yer vermitir. Uygulamada gmenlerin Trk Vatandalna alnmalarnn, ilemlerin uzun srmesi sonucu gecikmesinden doan sakncalar Kanunun dzenlenmesine ve amacna ters den bir yorumla gidermeye almak hukuken mmkn deildir.

188

Dier yandan ounluk grnde deinilen talimatname hkm de gmenlerin yurda kabul artlarn dzenleyen hkmler arasnda yer alm bulunan artlardan birisi olup orada saylan mesleklere sahip olan gmenlerin Trk Vatandalna alnmalarndan nce Trkiye'de mesleklerini yapabileceklerine dair bir istisna hkm tekil etmemektedir. Kald ki baz meslek ve sanatlarn icras iin Trk Vatanda olmay art koan Kanun hkmlerine talimatname ile istisna getirilemeyecei de izaha ihtiya gstermemektedir. Aklanan nedenlerle gmenler, Trk Vatandalna alnmalarna kadar mevzuatmzda yer alan hkmlerle icras Trk Vatanda olma artna balanan meslek ve sanatlar yapamazlar." yolundaki ayrk oyuna kar: Anayasa Hukuku ilkelerine gre kiinin trl ana hakk vardr. Bunlar siyasi haklar (seme seilme ve memur olma gibi), kamu haklar ve medeni haklardr. Dier bir deyimle siyasi haklar, amme haklar ve ahsi haklardr. Bir devletin vatanda olan her kii Anayasalarn ve Kanunlarn snrlar iinde bu haklardan yararlanabilir, Devlet Hususi Hukukuna gre ise bir devletin vatanda olmayan kiiler siyasi haklardan yararlanamazlar. Ancak Kanunlarla snrl olarak kamu haklarn kullanabilirler ve medeni haklardan (ahsi haklardan) yararlanrlar. Gmenler de kesin vatandala kabul edilinceye kadar Devletler Hususi Hukukunun bu ana kurallarna tabi olarak kamu ve medeni haklarn kullanabilirler ve bu haklardan yararlanrlar. Kamu haklarndan ne kadar ve nasl yararlanabileceklerini ise Kanunlar gsterir. Mevzuatmzda gmenlerin hukuki statlerini ve bu haklardan ne oranda ve nasl yararlanacaklarn ise 2510 sayl Kanun ile buna dayal Tzk, Talimatname ve dier mevzuat dzenlemitir. 2510 sayl skan Kanununun 17.maddesi "skan bir aileye, nfus ve ihtiyacna gre, oturacak ev veya ev yeri, sanatkarlara ve tccarlara ayrca geim getirecek dkkan veya maaza yahut bu gibi yap veya yeri ve mtedavil sermaye, iftilere de ayrca kafi miktarda toprakla ift hayvan, alat ve edevat, tohumluk, ahr ve samanlk veya yeri vermekle yaplr." hkmn tamaktadr. Kanun koyucunun bu hkmden amac,gmeni en ksa zamanda retici durumuna geirerek, ekonomik gce sahip klmaktr. Bir kiinin retici durumuna geebilmesi ve ekonomik g kazanabilmesi iin bir takm zirai, ticari, snai veya baka ekonomik faaliyetlerde bulunabilmesi gereklidir. Kanun koyucu bunun salanabilmesi iin ayn Kanunun 31.maddesinde gmenlerin; sanat ve meslek erbabndan olanlarn her trl sanat ve meslek alat ve edavat ile skp getirecekleri fabrikalarn dahi Trkiye'ye gmrksz olarak girebilmesini kabul etmek suretiyle gmenlerin sanat ve mesleklerinin icrasn esas ama alm bulunmaktadr. Dier taraftan, 2510 sayl skan Kanununun 2848 ve 3657 sayl Kanunlarla muaddel 3.maddesine tevfikan hazrlanan skanl ve Serbest Gmen Kabulne Dair Esaslar Muhtevi Talimatnamenin serbest gmenlik artn gsteren 1.maddesinin (b) bendindeki "Trkiye'de hayatn serbeste ve kendi imkanlar ile temin edecek mali durumda ve varlkta bulunmak; (Doktor, eczac, avukat, mhendis gibi) serbest meslek erbab ile herhangi bir sanat erbab olupta sanatlaryla Trkiye'de hayatlarn kazanacaklarna Konsoloslarmzca kanaat edilenler bu hkmlerden mstesnadrlar." hkm, gmenlerin doktorluk, eczaclk, avukatlk, mhendislik gibi serbest mesleklerini ve sanatlarn yapabileceklerini aka gstermektedir. Halbuki Kanunlarmza gre bu meslek ve sanatlarn Trkiye'de yapacaklarn Trk Vatanda olmalarnn art olduu grlmektedir. Gmenlerin bir taraftan yukarda saylan meslek ve sanatlarn icra

189

edebilecekleri kabul edildikten sonra, bir taraftan da bu meslek ve sanatlar yapabilmeleri iin Trk Vatanda olmak kaydnn ileri srlmesindeki eliki aktr. Serbest mesleklerin ve kk sanatlarn ve bir ksm ticari faaliyetlerin ancak Trk Vatandalar tarafndan yapabileceine dair kanunlarmzda bulunan hkmler genel hkmler olup, 2510 sayl skan Kanunu ve buna mteallik dier mevzuat gmenler hakknda zel bir Kanun mahiyetini tamakta ve genel kanunlarn hkmlerine istisnalar getirmi bulunmaktadr. Gmenlerin hukuki durumlar bu ekilde mtalaa edildii takdirde, skan mevzuatnn kendilerine tanm olduu haklardan yararlanabilmeleri iin, Trk Vatandalna kabul edilmelerini temin eden ilemlerin tamamlanm olmas art deildir. nk gmenler Bakanlar Kurulu karar ile Trk Vatandalna geirilinceye kadar, Trk Vatanda olmamakla beraber, skan mevzuatmzn tand haklar ve yetkilerle snrl olmak zere "Trk Vatandalndan stifade eden" kiilerdir. Dantay 12.Dairesinin 20.12.1971 gn ve 1971/529 esas ve 1971/2981 sayl karar bu gr teyit etmektedir. Bu nedenlerle, gmenlerin 2510 sayl skan Kanununun ve buna dayal dier mevzuatn tand hak ve yetkilerle snrl olmak zere, Trk Vatandalndan yararlanan kii olarak, Trk Vatanda gibi, kendi serbest meslek ve sanatlarn icra edebilecekleri, zirai, ticari ve snai faaliyetlerde de bulunabileceklerine oyokluuyla karar verildi. Genel Kurul E:1978/77,K:1979/18 ..................................... Bu nedenlerle, yurdumuza gmen olarak kabul edilip tabiyet beyannamesi imza edilerek kendilerine "muhacir kad" verilenlerin, bu tarihten itibaren bir yllk sre ierisinde, ellerindeki gmen kadna ve kanunen bu belgenin muvakkat doum kad saylmasna dayanlarak Trkiye Cumhuriyeti vatanda gibi ileme tabi tutulmalarna ve kanunlarn Trk Vatandalarna tand btn haklardan yararlanabilmelerine ve kamu hizmetlerinde altrlabilmelerine hukuken olanak bulunmad eklindeki ksmnn onanmasna oybirliiyle;.......................... Aklanan nedenlerle gmenler, Trk Vatandalna alnmalarna kadar mevzuatmzda yer alan hkmlerle icras Trk vatanda olma artna balanp meslek ve sanatlar yapamazlar, eklindeki azlk grnn kabulne 1.2.1979 gnnde oyokluuyla karar verildi.

Dantay 3. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1966/278 : 1966/364 : 26.09.1966

Yabanc kadnlarla evli yedek subaylarn, yasaca gmen tannmayan mlteci ve yabanclarn,Trk vatandalndan karlanlardan yeniden vatandala kabul edilenlerin askerlikle ilgili yasa hkmlerinin uygulanmas hk.

190

1-1076 sayl htiyat Zabitleri ve htiyat Askeri Memurlar Kanununun 5099 sayl Kanunla deitirilen 23.maddesinin (E) fkrasnda, yabanc kz veya kadnla evli olmak veya nikahsz yaamak yedek subay ve memurluundan karlmay ve yalarna gre haklarnda Askerlik Kanununun uygulanmasn gerektiren sebepler arasnda sayldna gre askerlik hizmetinden terhis edildikten sonra yabanc kadnlarla evlenen yedek subaylarn, tereddde yer vermeyecek ekilde ak bulunan mezkur hkm gereince, yedek subay haklarnn kaldrlmas, 2- 1111 sayl Askerlik Kanununun 2850 sayl Kanunla deitirilen 2.maddesinin 11.fkrasnda, kanunen muhacir tannmayan mlteciler ve ecnebilerden Trk vatandalna girenlerin,vatandala alndklar tarihte hangi yata iseler o yataki yerli erat gibi askerliklerini yapacaklar hkme balanm durumdadr. Bu hkm muvacehesinde, mlteci ve ecnebilerden Trk vatandalna girenler hakknda yat olan Trk vatandalar gibi ilem yaplmas, 3-403 sayl Trk Vatandal Kanununun 20.maddesinde Milli Savunma Bakanlnn izni ile muvazzaf askerlik hizmetini yapmadan Trk Vatandalndan kmasna izin verilen ahsn yeniden Trk Vatandalna alnmas halinde askerlik hizmetini yapmakla grevli olduu hkme balanmtr. Kanunun ak ve mutlak olan bu hkm karsnda,bu gibi kimselerin, tabiyetinde kaldklar memlekette askerlik yapm olup olmadklarna baklmakszn askerlik hizmetine tabi tutulmalar gerektiine karar verildi. GENEL KURUL E: 66/250, K:66/264 1-................ Babakanlktan intikal eden yaznn eklerinde, yabanc kadnlarla evli bulunan baz yedek subay adaylarnn, yedek subay yetime hakkndan mahrum kalmamalar iin askere sevklerinden nce evli bulunduklar yabanc kadnlardan mahkeme karar ile ayrld ve askerlik hizmetlerinden terhis edildikten sonra yine ayn kadnla evlenmekte olduklar grldnden askerlik hizmetine sevk edilmeden evlenmi olduklar yabanc kadnlardan ayrlan ve askerlik hizmetinden terhis edildikten sonra yine ayrldklar kadnlarla evlenen bu gibi yedek subaylarn 1076 sayl Kanunun 23.madde (E) fkras hkmleri gereince yedek subay haklarnn kaldrlp kaldrlamayaca hususunun sorulmakta olmas muvacehesinde, konunun soru erevesi dahilinde sonuca balanmas kararlatrlarak iin esas incelendi. Anayasann 54.maddesinin ilk fkras "Trk Devletine vatandalk ba ile bal olan herkesTrktr" temel hukuk kuraln ngrm, 107 sayl Kanunun 5099 sayl Kanunla deitirilen8.maddesinin(E)bendi, "yabanc kz ve kadnla evli olmak veya nikahsz yaamak" keyfiyetini yedek subay olma artlar iinde mtalaa etmi ve 23.maddesinin (E) bendide" yabanc kz veya kadnla evli olmak veya nikahsz yaamak" eylemlerini yedek subaylktan karlmay gerektiren sebepler arasnda saymtr. 5099 sayl Kanunla deitirilen 1076 sayl Kanunun 8 ve 23.maddelerinin (E) bentleri, evliliin vatandalk ynnden vcuda ge tirdii sonulara bakmakszn, evliliin aktedildii anda Trk Devletine vatandalk ba ile bal olmayan yani yabanc olan bir kadnla evlenmeyi menederek bu kurala uyulmamann meyyidelerini derpi etmi ve Anayasa Mahkemesi de, grd davalarda bu maddelerin

191

Anayasaya aykr olmadna karar vermi bulunmaktadr. Ecnebi kadnla evlendikten sonra yedek subay olmak iin ondan boanan ve terhisten sonra ayn kadnla evlenen erkein 23.maddenin (E) bendi muvacehesindeki durumu mtalaa konusu yapldndan, bu hususta bir sonuca varabilmek iin evlenme ve boanmann vatandala tesiri hususlarnn da incelenmesi gerekir. Mlga 1312 sayl Trk Vatandal Kanununun 13.maddesinde,Trklerle evli ecnebi kadnlarn Trk vatanda olaca ve evlenme ile tabiyeti deimi olan sabk ecnebi kadnlarn Trk kocalarndan her hangi bir sebeple evlilik halinin zevaliyle ayrldklar tarihten sene zarfnda tabiiyeti asliyesine rcu hakkna sahip olduu belirtilmitir.22 ubat 1964 gnl Resmi Gazetede yaynlanan ve yayn tarihinden ay sonra yrrle giren 403 sayl Trk Vatandal Kanununun 5.maddesiyle evlenme ile Trk Vatandalnn kazanlmas baz merasime tabi klnm ve 28.maddesi ile de "5.madde uyarnca evlenme ile Trk Vatandaln kazanan kadnlar evliliin sona ermesinden balayarak yl iinde, evlenmeden nce sahip olduklar Devlet vatandaln muhafaza ettikleri veya bu vatandala dnebildikleri taktirde Trk vatandalndan ayrlabilirler" hkm sevkedilmitir. Bu duruma gre: a) 1312 sayl Kanunun meriyette kald sre iinde evlenme ve boanma vaki olmu ve boanmadan sonrada Trk tabiyetini muhafaza etmi; b)1312 sayl kanunun meriyeti tarihinde bir Trkle evlenmi ve 403 sayl kanunun yrrl srasnda boanm ve bu Kanunun 28.maddesi uyarnca boanma ile Trk Vatandalndan ayrlmam; c) 403 sayl Kanunun yrrl tarihinde evlenmi ve evlenme ile bu kanunun 5.maddesi uyarnca Trk Vatandaln kazanm ve 28.maddeye gre boanma ile de Trk Vatandalndan ayrlmam; olan sabk ecnebi kars ile tekrar evlenmede, bir ecnebi ile evlenme bahis konusu olmayp Trkiye Devletine vatandalk ba ile bal olan bir Trkle evlenme mevcut olduundan, bu kadnlarn kocalar hakknda 23.maddenin (E) bendinin uygulanamayacana, bu haller dnda anlan bendin tatbik olunmasnn tabii bulunduuna; 2- .................Daire aynen onanmasna kararnn (2)numaral bendinin dayand gerekeler dolaysiyle

3Daire kararnn (3) numaral bendinin siyle aynen onanmasna 3.11.1966 tarihinde karar verildi.

dayand

gerekeler

dolay-

Dantay 3. Hukuk Dairesinden: 192

Esas No Karar No Karar Tarihi

: 1962/128 : 1962/134 : 29.11.1962

Yugoslavyadan alnacak tazminattan yararlanabilmek iin, hem milliletirmenin yapld hem de zararn saptand tarihte Trk vatanda olmak ve 6.4.1941 tarihinden sonra Yugoslav vatandaln izinsiz olarak terk etmemi bulunmak gerektii hk. Maliye Bakanlnn ... yazsnda aynen: "Hkmetimizle Yugoslavya Federatif Halk Cumhuriyeti arasnda yaplan ve 7050 sayl Kanunla tasdik olunan anlamann uygulama ekli hakkndaki Ynetmeliin 11.9.1962 gn ve 11203 sayl Resmi Gazetede yaynlanarak yrrle girmesi zerine, Bakanlmza bal olarak kurulan "Takdir ve Tevzi Komisyonu" 1.11.1962 tarihinden itibaren almaya balamtr. Komisyon ilk i olarak, Yugoslavya'dan alnacak tazminattan kimlerin istifade edeceini tespite lzum grm ve bu maksatla ilgili Kanun, protokol ve anlamalar incelemitir. 5597 sayl Kanunla kabul edilen 5 Ocak 1950 tarihli protokoln 6.maddesinde u hkm mevcuttur:"Trk mallar, itirakleri ve alacaklarndan maksat, dorudan doruya veya bilvasta Trk Vatandalarna ait bulunan mallar, itirakler ve alacaklardr. Bunlarn vatandalklar hem milliletirme ve hem de tazminatn tespiti tarihinde mevcut olmas lazmdr. 6 Nisan 1941 tarihinden sonra Yugoslavya vatandaln msaadesiz olarak terketmi olanlar bu protokol hkmlerinden istifade edemezler." ........................... Gerei konuulup dnld: ........................... Hadise; 6.12.1946 tarihinde Yugoslavya'da balayan milliletirmeden zarar grenlerin 5.1.1950 tarihli protokol gereince; zararlarnn karl olarak Yugoslavya'dan alnacak tazminatn hak sahiplerine tevziinden ibarettir. 13.7.1956 tarihli anlama ile tespit ve kabul edilen 3.750.000 A.B.D. Dolarlk tazminatn hesaplanmasnn 1950 tarihli protokoln hem milliletirme ve hem de zararn tespiti annda Trk vatanda olmak ve 6.4.1941 tarihinden sonra Yugoslav vatandaln msaadesiz olarak terketmi olmamak kayt ve artn ihtiva eden 6.maddesi hkmnce yaplm olmasna nazaran bu artlara haiz olanlarn mallar tazminatn tespitine esas tutulmu olmakla ancak bunlarn tazminattan istifade etmeleri lazm gelmektedir. Dileri Bakanlnn grne esas olan 1956 tarihli anlamalarn 4.maddesindeki (bu anlamann imzas tarihinde Trk vatandalndan istifade eden her ahs bu anlama hkmlerine gre Trk addolunur.) kayd; kimlerin addedileceine dair bir tariften ibaret olup 193

1950 tarihli protokoln 6.maddesindeki artlar tadil veya ilga edici mahiyet arz etmediinden Maliye Bakanlnn bu husustaki noktai nazarnn muvafk mtalaa edildiine karar verildi. Umumi Heyetin 10.12.1962 gn, E:1962/225, K:1962/219 sayl kararyla onanmtr.(B/B)

Dantay 2. Hukuk Dairesinden: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1955/14 : 1955/17 : 30.05.1955

Belika vatanda ile evlenen Trk kadndan doan ve 19 yl Trkiyede oturup ilk ve orta renimini yaptktan sonra svirede yksek renimini bitiren kiinin, 1312 sayl yasann 6.maddesi uyarnca Trk vatandalna alnmasnn mmkn olduu hk. 1927 ylnda Belika tebaasndan Gstav olu Rene Alber nam dieri mhtedi Osman Kemal ile evlenen Trk tebaasndan Fatma Cazibe'nin o zamanki cari Tabiiyet Kanununun kabul ettii rejime gre kocasnn tabiiyetini iktisap ettii ve izafe muamelesinin yaplarak sicilli nfusa erh verildii ve 1930 ylnda da olu Cemil Devrim'i dnyaya getirdikten sonra Belika tebaas olarak vefat ettii dosyasndaki meruhattan anlalmtr. ksz kalan Cemil Devrim, bykannesinin himaye ve mzahereti altnda istihsal eyledii nfus kad ile Trk topraklarnda bir Trk ocuu gibi Trk terbiyesi ile bym ve yurt iinde Trk okullarnda, ilk,orta, lise tahsilini yapmak suretiyle de gerek dil, gerek hissiyat ve gerek kltr bakmndan tamamiyle Trk ocuu gibi yetimi ve nfus hviyet czdannn usulsz tesis addedilerek istirdad edilmesi zerine yksek tahsilini ikmal etmek zere svire'ye gitmi ve 1943 ylnda yurda avdetle 23.6.1954 tarihinde Trk vatandal talebinde bulunmutur. Trk Vatandalk Kanunu 1 Kanunusani 1929 tarihinden itibaren meriyete gemi ve fakat eski Tabiiyet Kanununa gre iktisap edilmi vaziyetlere dokunmamtr. 1312 sayl Vatandalk Kanunu, nesil esasna ehemmiyet vermekle beraber toprak rabtasna da kymet vermi ve bu hususta eski Tabiiyet Kanunundan daha ileri giderek burada doan yabanclarn bir ksmn vatandala kabul etmi ve bir ksmnn da vatandala girmesini kolaylatrmak iin hkmler vazetmitir. Her ne kadar Dahiliye Vekaleti Cemil Devrim'in, vatandalmz iktisap iin hakknda tatbik edilecek Vatandalk Kanunu maddeleri arasnda, 3,5,6.maddelerinin tatbik edilemeyeceini yalnz sz geen Kanunun (14).maddesinin ikinci fkrasnn tatbik edilebileceini mtalaaten dermeyan eylemekte ise de: Ondrdnc maddenin ikinci fkras, Trk Vatanda iken msaadei mahsusa alarak ecnebi tabiiyetine girenlerin ecnebi tabiiyetini iktisaplarndan sonra doan ocuklarnn ve bir de ancak Trk Vatandal Kanunu ahkamna tevfikan Trk Vatandalndan iskat edilmi olanlarn vatandalktan iskatna karar verildii tarihten sonra 194

doan ocuklarnn Kanunun beinci maddesinde yazl Trkiye'de be senelik ikamete tabi tutulmakszn cra Vekilleri Heyeti kararyla Trk vatandaln iktisap edebileceklerini tazammun eylemektedir. Kanun vaz, bu fkrann tatbiki iin evvelemirde bab ve annelerinin Trk Vatanda iken msaadei mahsusa ile ecnebi tabiiyetine gemi olmasn ve bu tabiiyeti ecnebiyenin iktisabndan sonra ocuun domu bulunmasn art komaktadr. Her ne kadar Dahiliye Vekaleti bu maddenin tatbiki iin serdeyledii mucip sebepte Cemil Devrim'in, annesinin mukaddeme vatandalarmzdan iken Tabiiyet Kanununun 7.maddesi gereince ecnebi ile evlenmek suretiyle tabiiyeti zayi etmesinin Kanunun bir msaadesi ve izafe muamelesinin Hkmete verilmi bir izin telakkisini zaruri olarak gstermekte ise de mevzuu bahis muamelenin bir formaliteden ibaret olmas itibariyle bunun Vatandalk Kanununun yedinci maddesinde sarahaten gsterilmi olan msaadei mahsusa mahiyetinde telakkisine imkan bulunmamas itibariyle sz geen fkrann tatbikine imkan grlmemitir. Vatandalk Kanununun beinci maddesi, Trkiye'de alettevali be sene ikamet etmi olan ve mensup olduu Devlet Kanunlarna tevfikan sinni rt idrak etmi bulunan bir ecnebinin Trk vatandaln talep hakkn baheylemekte ve altnc maddesi de Hkmetin, Trkiye'de be sene alettevali ikamet etmemi olan ecnebileri de istisnai olarak fevkalade telsik suretiyle Trk Vatandalna kabul edebileceini gstermektedir. ................................... Gerek dil, gerek hissiyat ve kltr bakmndan bir Trk ocuu gibi yurt iinde bytld anlalan Cemil Devrim Trk aslndan domu bir insan olarak on dokuz sene mstemirren vatandalarmzdan bykannesinin nezdinde ikamet etmek suretiyle ilk, orta ve lise tahsilini yaptktan sonra yksek tahsilini ikmal etmek zere svire'ye gittii msbet bulunduuna gre efal ve harekatnda ve milliyet bakmndan tad mefkre bakmndan Trk vatandalna alnmasna mani olabilecek bakaca herhangi bir hali bulunmad takdirde Vatandalk Kanununun (6) maddesi gereince cra Vekilleri Heyeti kararyla Trk vatandalna alnmas mmkn bulunduuna karar verildi. Genel Kurul evresi saptanamamtr. (MS/B)

195

Tanzimat: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1934/63 : 1934/53 : 06.10.1934

Trk tabiiyetine gemi anne ve babann reit olmad iin 1295 sayl yasaya gre yabanc saylan ocuunun, reit olduktan sonra Trk vatandalna kabul iin 1312 sayl yasa uyarnca yeniden icra vekilleri heyeti karar gerekecei ve 5 yl oturma koulunun aranmayaca hk. Beyaz Rus mltecisi sfat ile 1920 senesinde Trkiye'ye gelerek 24/10/1928 tarihli cra Vekilleri Heyeti karar ile Trk vatandalna alnm olan ...... kar kocann Trk vatandalna kabulleri hakknda, muamele tarihine nazaran 1285 tarihli Tabiiyet Kanunu tatbik edilmi olup bu Kanunun 8.maddesinin son fkrasnda (Tabiiyete girmi olan ecnebinin evlad sabi bile olsa pederinin sfat tabiiyetine tabi olmayp ecnebi addolunaca) yazl bulunduu cihetle o zaman sinni rte vasl olmayp imdi reit olduu anlalan ..... kzlarnn bilahare tatbik mevkiine konmu olan Trk Vatandal Kanununun 5.maddesinin son fkrasna istinaden Trk vatanda addedilmesine imkan olmadndan kendisinin Trk vatandalna kabul iin cra Vekilleri Heyeti karar ile yeniden muamele ifas zaruri grlm ve u kadar ki Hariciye Vekaletinin tezkeresinde dermeyan olunduu vehile telsik iin sinni rte vusul tarihinden Trkiye'de alettevali be sene ikamet artnn aranlmayarak Trkiye vatandalna kabul iin 1312 sayl Trk Vatandal Kanununun 6.maddesi hkmnn tatbiki muvafk olaca mtalaa klnmtr. Heyeti Umumiyenin onanmtr.(B/B) 18.10.1934 gn ve E:1934/206, K:1934/200 sayl kararyla

Tanzimat: Esas No Karar No Karar Tarihi : 1934/27 : 1934/23 : 25.04.1934

Hanedana bal olmayan kadnlarla kocas lm veya kocasndan boanm olan ehzade hanmlarnn, ehzadelerden doan ocuklarn getirmemek kouluyla lkeye dnmelerine yasal engel bulunmad hk. Kanun Trkiye dahilinde ikamet memnuniyetini sarahaten mahlu halife ile Osmanl hanedannn erkek,kadn btn azasna ve damatlara ve hanedana mensup kadnlardan mtevellit kimselere 196

hasretmi olup tezkerede bahse mevzu olan kadnlarn hanedan ile olan rabtalar kendilerini hanedan azasndan addetmeye msait olmad gibi husus ile bu rabtalarn vefat veya talak gibi bir sebeple inhilalinden sonra hanedana hibir nisbetleri kalmayaca tabii bulunduundan ve ehzadelerden olan ocuklarnn Kanunun umul dahiline girmesi phesiz olduundan hanedana nisbeti olmad halde birlikte gitmi olan kadnlarla kocas lm veya kocasndan boanm olan ehzade karlarnn ehzadelerden doan ocuklarn getirmemek artile memlekete avdetlerine kanuni bir mani grlememekte ve emsali hakknda mukaddeme mttehaz Heyeti Vekile karar da bu merkezde bulunmaktadr. Genel Kurul, E:34/102, K: 32/99 431 numaral Kanunun 2.maddesinde "hanedann erkek, kadn bilcmle azas ve damatlar" denilmi olmasna gre ehzade kadnlarnn da hanedan azasndan madut olmalar lazm gelip, geri bu kadnlarn nikah feshi veya lm dolaysyla hanedana nispetleri mrtefi olaca beyan olunmakta ise de, bunlardan ocuklu olanlarn, ocuklar dolaysyla hanedana nispetlerinin zevaline imkan bulunmadndan nikah zail olmu olsa bile ehzadelerden ocuu olan kadnlarn memlekete girmelerine kanuni mesaj bulunmadna 28/5/1934 tarihinde mtalaa klnd.(B/B)

197

UYUMAZLIK MAHKEMES KARARLARI

DOUM TARH Uyumazlk Mahkemesi Bakanlndan: Esas No : 1991/5 Karar No : 1991/5 Hukuk Blm zet : Ahvali ahsiye ye ilikin ya tashihi davasnn adli yarg yerinde zmlenmesi gerektii hk. Davac Vekili : H.A. Vel. A.A. Kar Taraf : M.K. Olay: Doum tarihi 1975 olan H.A. doumunu mteakip nfusu kaydedilmeyerek, kendisinden nce 1971 ylnda doan ve sonra len ve nfusa lm kayd dlmeyen ayn isimli aabeyi H.A. nfus czdann kullana geldiini ileri sren davac, orta okulda okumakta olan kk H'nin asker evki iin yoklamaya alnmas zerine nfus daresine kar eski kaydn terkini ve yeni kaydn yaplmas istemiyle adli yargda 20/5/1987 tarihinde dava amtr. Konya Asliye 2. Hukuk Mahkemesi; 29/6/1987 gn ve 480/487 sayl kararnda: l olup ta henz nfusta sa olarak kaytl bulunan H.'nin nfusta lm kaydnn dlmesi ve sonradan doan H.'nin de nfusa kaya edilmesinin idari bir ilem olduu gerekesiyle davay grev ynnden reddetmi, karar temyiz edilmeksizin kesinlemitir. Davac adli yarg karan zerine nfus idaresine bavurarak lm ve doum kaytlarnn islenmesini istemi, nfus mdrl 1587 sayl Nfus Kanununun uygulanmasna likin ynetmeliin 174. maddesine gre bu talebi reddetmitir. Davac, nfustaki bu yanlln dzeltilmesi istemini reddeden nfus idaresinin 13/12/1990 gn ve 4255 sayl leminin iptalini istemiyle 9/1/1991 gnnde idare mahkemesine dava amtr. Konya dare Mahkemesi; 16/1/1991 gn ve 24 esas sayyla, Medeni Kanunun 38. maddesi uyarnca bu davann zmnn adli yarg yerine ait olduu grnde olduklarn ancak adliye mahkemesince daha nce grevsizlik karan verilmi olmas nedeniyle, grevli yarg yerinin belirlenmesi iin 2247 sayl Yasann 19. maddesi uyarnca Uyumazlk Mahkemesine bavurulmasna karar vermi, dosya, 22/1/1991 gn ve 24 sayl yaz ekinde Uyumazlk Mahkemesine gnderilmitir. nceleme ve Gereke : Trk Milleti adna karar veren Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blmnn yapt 11/2/1991 gnl toplantda geici Raportr raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan toplantya, Yargtay Basavcs yerine katlan Savcnn: Davac amacnn bir btn olarak deerlendirildiinde ortada Medeni Kanunun 38. ve 1587 sayl Kanunun 46. maddesi uyarnca adli yarg da zmlenmesi gereken bir anlamazlk bulunduu; Dantay Basavcs 198

yerine katlan Savcnn: Davann Nfus kaytlarnn tashihi istemine likin olduu, anlamazln Medeni Kanunun 38. ve 1587 sayl Kanunun 46. maddesi uyarnca adli yarg yerinde zmlenmesi gerektii yolundaki szl ve yazl dnceleri alndktan sonra gerei grlp dnld: Esasa girilmeden nce, adli yargda alan ya tashihi davas ile idari yargda davacnn istei dorultusunda nfus ktnde dzeltme yapmayan nfus idaresi ileminin iptali istei arasnda 2247 sayl Kanunun 19. maddesi uyarnca bir olumsuz grev uyumazlnn oluup olumad konusunun incelenmesi gerekmektedir. lk bakta adli ve idari yarg yerlerinde alan davalarn konulan farkl gibi grnyorsa da davacnn her iki yarg yerinde at davalarda amac, nfustaki eksik ve hatal kaydn dzeltilmesi olduundan, Uyumazlk Mahkemesine yaplan bavuru 2247 sayl Kanunun 19. maddesine uygun bulunmutur. Dava, nce doup ld iddia edilen H.'ye alt doum kaydnn terkini ile nfusa kaydedilmeyip aabeyinin doum kaydn kullanan kk H.'nin nfusa kaydedilmesi istemine ilikin bulunmaktadr. Burada kk H.'nin nfus kayt ilemi nce len kardee ait kaydn terkin edilmesine baldr. Yaplmas istenilen bu ilemler, ya tashihi davasnn konusunu oluturmaktadr. Ya tashihi veya kayt tashihi olarak nitelendirilen bu tr istekler ahvali ahsiyeye ilikin davalardr. Ahvali ahsiyeye ilikin hkmler 743 sayd Trk Kanunu Medenisinde ve 1587 sayl Nfus Kanununda yer almtr. Medeni Kanununun 58. maddesinde; hkimin hkm olmadka Ahvali ahsiye sicilinin hibir kayd tashih edilemez, denilmekte Nfus Kanununun 11. maddesi de ayn hkme yer vermektedir. Nfus Kanununun 46. maddesinde "ya, ad, soyad ve dier kayt dzelt davalar ilgilinin oturduu yer asliye hukuk mahkemesinde Cumhuriyet Savcs ve nfus ba memuru veya nfus memuru huzuruyla grlr ve karara balanr" denilmek suretiyle bu konuya ilikin dzeltmeleri hkm altna alacak mahkeme ak olarak gsterilmektedir. Aklanan nedenlerle davama zm adli yargnn grevine girdiinden, Konya dare Mahkemesinin bavurusunun kabulyle, Konya Asliye Hukuk Mahkemesinin grevsizlik kararnn kaldrlmas gerekmektedir. Sonu : Anlamazln, niteliine gre Adil Yarg yerinde grlmesi gerektiine bu nedenle, Konya dare Mahkemesinin bavurusunun kabul ile Konya 2, Asliye Hukuk Mahkemesi'nin 29/6/1987 gn ve 480-487 sayl grevsizlik kararnn kaldrlmasna yelerin kar oyu ve oyokluuyla 11/2/1991 gnnde kesin olarak karar verildi. Karoy Yazs Davac nfusa kaytl olmadn, kendisinden nce len kardeinin nfus kaydn tadn ileri srerek l kardeine ait kaydn terkini ile kendisinin yeniden nfusa kaydedilmesini istemitir. ddiaya gre, davac nfusta kaytl deildir. Nfusta kaytl olmayan kiinin nfusa kayd idari yolla mmkndr. Bunun iin mahkeme karar gerekmez. Nfusta kaytl olmayan kiinin len kardeinin nfus czdann tam olmas onun nfusa kaytl olduunu gstermez ve nfusa 199

kayt edilebilmesi de daha nce len kardeinin nfustaki kaydnn silinmesine bal deildir. Bunlar birbirinden ayr idari ilemlerdir. Davacnn amac nfusa kayt yaptrmak olduunu ve nfusta da kayd bulunmadna gre ahvali ahsiye kaydnn dzeltilmesi diye bir davadan bahsedilemez. Burada Medeni Kanunu'nun 38. maddesinde sz edilen trden bir dava yoktur. Bu nedenle davann zm dari Yargnn grevine girdiinden sayn ounluun oluturduu karara katlmyoruz.

Uyumazlk Mahkemesi Bakanlndan : Esas No : 1980/12 Karar No : 1881/11 zet : len kardeinin yerine sakl olarak nfusta kaytl grnen kiinin gerek doum tarihi ile nfusa kaydn isteyerek at davann dari Yarg yerinde grlmesi gerektii hk. Davac : K. G. Vekili : Av. B. A. vekili Av. D. K. Daval : Nfus Baemurluu Nide - Aksaray Olay :Gerek doum tarihi 1/10/1962 olduu halde, kendisinden nce len, 1/1/1961 doum tarihli kardeinin lm kayd dlmeden, onun yerine ketim olarak kaytl grldn ileri sren davac, nfustaki doum tarihinin 1/10/1962 olarak dzeltilmesini isteyerek 3/3/1980 gnl dileke ile Aksaray Asliye 1. Hukuk Mahkemesi'ne ya tashihi davas amtr, 1 - Aksaray Asliye 1. Hukuk Mahkemesi, 21/3/1980 gnnde, 1980/174 - 177 say ile, bu tr davann idar ilem ve eylem niteliinde bulunduu gerekesiyle mahkemenin grevsiz olduuna karar vermitir. 2 - Bu karar zerine davacnn bavurduu nfus bamemurluu, 15/5/1980 gnl, ilem ile, davacdan nce len K.'nn lm tutanann nfus ktne tescil edilmediini, davacnn evlenerek bir ocuu olduunu, len K.'nn lm tutanann tescili ve davacnn 1/10/1962 doumlu olarak nfus kaydnn yaplmas halinde evlilik bann kopacam, Nfus Kanunu'na ilikin ynetmeliin 174. maddesine gre mahkeme karar gerektiini belirterek, davac istemini reddetmitir. Bu ilemin iptali istemiyle Dantayda alan dava sonunda, Dantay 12. Dairesi, 30/6/1980 gnl, 1980/1676-3067 say ile; davada nfus kaytlarnn dzeltilmesi sonucunu douracak bir ilemin iptalinin istendii, 1587 sayl Nfus Kanunu'nun 11. maddesinde yer alan hkm karsnda davann grm ve zmnn Adl Yarg yerine ait olduu gerekesiyle davay grev ynnden reddetmitir. Bylece Aksaray Asliye 1. Hukuk Mahkemesi ile Dantay 12. Dairesi'nin taraflar, konusu ve sebebi ayn olan davada verdikleri grevsizlik kararlar arasnda 2247 sayl Yasa'nn 14. maddesinde belirlenen olumsuz grev uyumazl domutur.

200

nceleme ve Gereke : Trk Ulusu adna yarg yetkisini kullanan Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blmnn yapt, 13/7/1981 gnl toplantda, geici raportr Dantay Tetkik Hkiminin raporu ile dosyadaki belgeler, Cumhuriyet Basavcl ve Dantay Basavcl'nn davada Adl Yarg yerinin grevli olduu yolundaki dnce yazlar okunduktan; toplantya, Cumhuriyet Basavcs yerine katlan Yardmcnn yazl dnce dorultusundaki szl aklamalar dinledikten sonra gerei grlp, dnld : Adli Yarg yerinde alan dava, sonu olarak len kardeine ait olup, kendisine mal edilerek nfus kaytlarnda yer alan doum tarihinin dzeltilmesi, dar Yarg yerinde alan dava ise bu konuda idareye vaki bavurunun reddi yolundaki ilemin iptali, bylece doum tarihinin tashihi istemine ilikindir. Dava dosyasndaki dilekelerle, davacdan nce 1/1/1961 tarihinde doarak nfusa kaydedilen ve sonradan len K.'nn lm kaydnn nfusa ilenmedii, 1/10/1962 tarihinde doan davacnn ise nfusa kaydedilmeyip, len kardeinin kaydn tad ileri srlmekte, 1/10/1962 doumlu olduu halde, nfusta 1/1/1961 tarihli olarak grldnden, davacnn nfusa 1/10/1962 doumlu olarak kaydnn yaplmas istenmektedir. u hale gre davann konusu salt ya tashihi deil, idare kaytlarnn geree uygun hale getirilmesine, yani kardeinin lm kaydnn nfusa ilenmesine ve davacnn 1/10/1962 doum tarihli olarak yeniden nfusa kaydedilmesine ve ilemin bu yolda yaplmasna ilikindir. Nitekim daval idareye yaplan bavuruda byle bir istemde bulunulmu, idarece mevcut kaytlar ve belgeler ile davacnn ileri srdkleri nazara alnarak bir ilem tesis edilmitir. Bu ilemin davac iddialar ve mevcut belgeler karsnda mevzuata uygun olup, olmadnn yargsal denetimi, idar yarg organ olan Dantay'a aittir. Aklanan nedenlerle Dantay 12. Dairesi'nin 30/6/1980 gnl, 1980/1676 - 3067 grevsizlik kararnn kaldrlmasna karar verilmelidir. sayl

Sonu : Anlamazln, niteliine gre dar Yarg yerinde zlmesi gerektiine, bu nedenle Dantay 12. Dairesi'nin 30/6/1980 gnl, 1980/1676 - 3067 sayl grevsizlik kararnn kaldrlmasna, kar oyla ve oyokluuyla 13/7/1981 gnnde kesin olarak karar verildi. Karoy Yazs 1587 sayl Nfus Kanunu'nun 11. maddesi (kesinlemi mahkeme hkm olmadka nfus ktklerinin hibir kayd dzeltilemez ve kaytlarn anlam ve tad bilgileri deitirecek ilave ve erhler yaplamaz; ancak olaylarn aile ktklerine ilenmesi srasnda nfus memurlarnn yaptklar madde hatalar, dayana belgelere uygun olarak yaplr.....) hkmn amirdir. Dava dosyasnn incelenmesinden memurlarca yaplm bir hata sz konusu olmadna gre nfus idaresince ktk zerinde mahkeme karan olmadan herhangi bir dzeltme yaplmasna olanak yoktur. Davac elinde mevcut nfus czdann ve bunun dayana olan nfus kaydn 201 senelerce

kullanm bu kaytla evlenmi ve dier nfusla ilgili ilemleri yrtmtr. Aradan uzun bir sre getikten sonra bu kaydn, deitirilmesi ve doum tarihinin 1961 yerine 1962 olarak dzeltilmesi yolundaki bir istein ya tashihi olmayp yeniden nfusa kaytl olarak kabul edilmesi kanmca mmkn deildir. Nitekim bu hususla ilgili Ynetmeliin 174. maddesi (Bir ocuun doumdan nfus kayt edilmedii ve kendisinden nce doup len kardeine ait nfus kaydn kulland yolundaki iddia ve bildirimler nfus idaresince dinlenmez ve lm tutanaklar ileme konulmaz. Bu tr ilemler dolayl yoldan ya dzeltilmesini salayacandan ve bunda ancak mahkeme karar ile yaplabileceinden ilgililerden mahkemeden ya dzeltme karar getirmeleri istenir) demek suretiyle bu husustaki grmz paylamaktadr, Sonu olarak ya dzeltilmesi kabul ve nfus ktklerinde bir deitirmeyi dourmakta olmas nedeni ile ancak yarg karar ile ve bu yargnn da, ortada bir idari ilem niteliinde idari karardan sz etmek imkan da mevcut olmamasndan dolay Adl Yarg olarak kabul zorunludur. Bu nedenle ounluk kararna karym.

202

KAYIT DZELTME Uyumazlk Mahkemesi Bakanlndan : Esas No : 1990/35 Karar No : 1990/35 zet : Nfus Ktnde kaytl ahsla Emekli Sand dosyasnda grlen isimdeki kimsenin ayn kii olduunun tesbiti istemiyle alan davann adli yarg yerinde grlmesi gerektii hk. Davac :T.Y. Kar Taraf :Salk Bakanl, Emekli Sand Genel Mdrl Olay :Davac, Erzurum Salk Mdrl emrinde 657 sayl kanuna tabi olarak almakta olduunu, dolaysyla Emekli Sandna bal bulunduunu belirterek, Emekli Sand sicil dosyasnda F.B. olan ad ve soyadnn Rize kizdere Nfusunda T.Y. olarak tesbiti ve memuriyet ve emekli siciline bylece ilenilmesi istemiyle adli yarg yerinde dava amtr. Erzurum Sulh Hukuk Mahkemesi; 6/12/1985 gn ve 1264/1203 sayl kararnda kamu idaresi ile, orada grevli memur arasnda doan anlamazln hallinin idari mercilere ait olduu gerekesiyle davay grev ynnden reddetmi, kara temyiz edilmeksizin kesinlemitir. Davac bunun zerine hizmet tesbiti davasna ilikin dilekesinin sonu ksmnda T.Y. ile F.B.nin ayn ahs olduunun tesbiti istemiyle Salk ve Sosyal Yardm Bakanl ve Emekli Sand aleyhine asliye hukuk mahkemesinde 16/9/1988 tarihinde yeni bir dava amtr. Erzurum 2inci Asliye Hukuk Mahkemesi; 18/5/1990 gn ve E. 1988/618, K. 1990/164 sayl kararnda, kamu idaresi ile bu idarede grevli memur arasnda kan anlamazln zmnn idari mercie ait olduu gr ile davay grev ynnden reddetmi, bu karar da temyiz edilmeksizin kesinlemitir. Davacnn ayn mercilere kar, ayn istekle idare mahkemesinde at davada, Erzurum dare Mahkemesi; 1/11/1990 gn ve 555 sayl kararnda: Olayn ahvali ahsiyenin tesbitine ilikin bulunduu, bu kayttaki tashihatn ise Medeni Kanunun 38 inci maddesine gre hakim hkm ile mmkn olacann kabul edildii esasen davann, kamu idaresi ile orada grevli memur arasnda doan bir ihtilaf olmayp sz konusu isimlerdeki ahsn tek kii olduunun tesbitinden ibaret olduu ve ahvali ahsiyeye ilikin davann grm ve zmnn adli yargnn grevine dahil bulunduu gerekesiyle 2247 sayl Kanunun 19 uncu maddesi uyarnca grevli yarg merciinin belirlenmesi iin dosyann Uyumazlk Mahkemesine gnderilmesine karar vermi, dosya mahkeme Bakannn 7/11/1990 gnl yazs ekinde Uyumazlk Mahkemesine gnderilmitir. nceleme ve Gereke: Trk Milleti adna karar veren Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blmnn yapt 17/12/1990 gnl toplantda, geici raportr Hakimin raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan; toplantya Yargtay Cumhuriyet Bakas yerine katlan Savc ile Dantay Basavcs yerine katlannn 2577 sayl Kanunda mstakil tesbit davas bulunmad belirtilerek, idari kaytlarda deiik isimlerde kaytl ahsn ayn kii olduunun tesbitinin ahvali 203

ahsiye kaytlarnn deitirilmesini gerektirmesi bakmndan davann zmnn adli yarg yerine ait olduu eklindeki yazl ve szl aklamalar dinlendikten sonra gerei grlp dnld : Dava, Emekli Sandnn 30-944-129 sayl dosyasnda grlen F.B. ile dosyada mevcut Rize kizdere nfus idaresinin kayt rneinde grlen T.Y.nin ayn kii olduunun tesbiti istemiyle almtr. Nfus Kanununun 1inci maddesinde nfus ilerinin ilerine bal bir Genel Mdrlk tarafndan yrtlecei belirtilmitir. Bu itibarla davada ncelikle husumetin dzeltilmesi gerekmektedir. Tesbit davalar adli yargda yer alan dava tr olup, idari yarglama usulnde mstakil tespit davas ad altnda bir dava eidi bulunmamakta; 2577 sayl Kanunun 58 inci maddesine gre bu yarg yerinde tesbit davas ancak idari bir dava ile birlikte alabilmektedir. Nfus Kanununun 46 nc maddesinde ya, ad, soyad ve dier kayt dzeltme davalarnn ilgilinin oturduu yer asliye hukuk mahkemesinde Cumhuriyet Savcs ve nfus memuru veya nfus memuru huzuruyla grlp, karara balanaca aka belirtilmitir. Medeni Kanunun 38. maddesinde ise; Hakimin hkm olmadka ahvali ahsiye sicilinin hibir kayd tashih edilemez. denilmektedir. Aklanan nedenlerle davacnn, ad ve soyadnn doru kaydnn tesbitine ilikin davann adli yarg yerinde grlmesi gerektiinden Erzurum 2inci Asliye hukuk Mahkemesinin grevsizlik kararnn kaldrlmas gerekmektedir. Sonu: Anlamazln, niteliine gre davann adli yarg yerinde grlmesi gerektiine, bu nedenle Erzurum dare Mahkemesinin bavurusunun kabulyle Erzurum 2inci Asliye Hukuk Mahkemesinin 18/5/1990 gn ve E.1988/618, K.1990/164 sayl grevsizlik kararnn kaldrlmasna, 17/12/1990 gnnde kesin olarak oybirliiyle karar verildi.

204

Uyumazlk Mahkemesi Bakanlndan: Esas No : 1990/14 Karar No : 1990/14 Hukuk Blm zet : Nfus ve ahvali ahsiye kaytlarnda deiiklie sebep olacak tesbit davasnn adl yarg yerinde grlmesi gerektii hk. Davac : A. K. Vekili : Av. H. T., Bayndr/zmir Kar taraf :1. Milli Savunma Bakanl-ANKARA 2. Bayndr Nfus Mdrl Olay :. ve E.'den doma A. K. 11/2/1959 doumlu olarak 20/2/1959 tarihinde doum belgesi ile nfusa kaydolunmu, 20/9/1972 tarihinde 405 say ile ya tashihi davas alm; bu dava takip edilmeyerek mracaata kalmtr. te yandan 3/11/1972 tarihli doum belgesiyle ayn anne ve babadan 1/5/1955 doumlu B. K. nfusa kaydedilmi; 18/6/1973'te evlenme kayd ile bilahare doan iki ocuk nfusta B. adna ilenmi; askerlik yapm olma kayd da ayn ahs adna gemitir. Nfusta A. K. bekr ve askerliini yapmam olarak grlmektedir. 16/11/1978 tarihinde baba .K.'nn nfusa yanllkla kaydedilmi olan B.K.'nn kaydnn iptali iin at davada mahkeme, 79/103 sayl kararla; . olu ve E.'den doma 1/5/1955 doumlu B. K.'nn nfustaki kaydnn iptaline karar vermi, bu karar kesinleerek nfus ktne ilenmitir. 1981 ylnda davac A. K., ocuklar T. ve Y'nin baba adlarnn "A." olarak deitirilmesi iin dava am ve kayt dzeltilmesi yaptrmtr. Davac, Bayndr Askerlik ubesince askere sevk edilmek istenmesi zerine, A. ile B.'nin ayn kii olduunun tespit edilmesi talebiyle adli yargya bavurmutur. Bayndr Asliye Hukuk Mahkemesinin, A. ve B.'nin ayn ahs olduuna dair 21/5/1984 gn ve E. 1983/169, K. 1984/128 sayl karar, Yargtay 4. Hukuk Dairesinin 15/11/1984 gn, 7302/8439 sayl karar ile grev ynnden bozulmu, bozma kararna uyan mahkeme, 11/3/1985 gn ve 43/70 sayyla ve: Tespit davas eda davasnn ncs olup, eda davasnn artlar gerekletiinde hangi yarg yerinde grlecek ise, tesbiti yapmaya da ayn yarg yerinin grevli olduu, adli yarg tarafndan verilecek tespit kararlarnn idareyi balamayaca, davacnn idare aleyhine idari yarg yerinde ilemin iptali davas aabilecei, bu nedenle tespit yapmaya da idari yarg yerinin grevli olduu gerekesiyle grevsizlik karar vermitir. Bunun zerine davac, ayn istekle idare mahkemesinde dava amtr. zmir 2. dare Mahkemesi; 19/9/1985 gnnde, 470/258 sayyla: 2577 sayl Kanunun 5. maddelerinde idari dava trlerinin ve idare mahkemelerinin zmekle grevli olduklar davalarn sayld, bu madde hkmlerine gre tespit davalarnn idari dava trleri arasnda yer almad, davann konusunun Bayndr Asliye Hukuk Mahkemesinin 26/3/1979 gn, E.1978/374, K.1979/103 ve 21/1/1982 gn ve 10/25 sayl kararlar ve bu kararlar uyarnca nfus kaytlarndaki dzeltmelere karn davacnn askere arlmasna ilikin bir ilemin iptali olmayp, grevli ve yetkili yarg yerinde byle bir iptal davas almakszn davac ile B.K.nn ayn kii olduunun saptanmas istemine ilikin bulunduu gerekesiyle grevsizlik karar vermitir.

205

Dantay 10. Dairesi, 30/6/1988 gn ve E. 1986/66, K.1988/1228 sayl karar ile: 2247 sayl Kanunun 19. maddesine gre grev konusunun Uyumazlk Mahkemesine intikal ettirilmesi gerekirken bu yola gidilmeden grevden red karar verildii gerekesiyle mahkeme kararn bozmu, mahkemece verilen srar kararnn da, Dantay dari Dava Daireleri Kurulunun 27/10/1988 gn ve 253/155 sayl karar ile bozulmas zerine idare mahkemesi 22/3/1990 gn ve 188 sayl kararla, grev uyumazlnn zmlenmesi iin dosyann Uyumazlk Mahkemesine gnderilmesine karar vermi; dosyalar 14/5/1990 tarihinde Uyumazlk Mahkemesine intikal etmitir. nceleme Ve Gereke: Trk Milleti adna karar veren Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blmnn yapt 21/5/1990 gnl toplantda geici raportr Hakimin raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan; toplantya Yargtay Cumhuriyet Basavcs yerine katlan Savc ve Dantay Basavcs yerine katlan Savcnn; Ahvali ahsiye kaytlarnda yaplacak deiiklik ve dzeltmelerin Medeni Kanunun ve Nfus Kanununun konu ile ilgili hkmleri erevesinde davann adli yarg yerinde zmlenmesi gerektii eklindeki szl ve yazl aklamalar alndktan sonra gerei grlp dnld: Olay ksmnda belirtildii ve dosyada mevcut nfus kayt rneinde grld zere, Bayndr Nfus Ktnde kaytl 1959 doumlu A.K.'nn askerlik ve evlenme kaydnn 1955 doumlu B.K. olarak yapld ve B.K. adnda bir kimsenin bulunmad anlalmakla ve alan her iki davada da bu iki ahsn ayn kii olduunun tespiti istenilmektedir. Ahvali ahsiyeye ilikin hkmler 17/2/1926 gnl ve 743 sayl Trk Kanunu Medenisinde ve 5/5/1972 gnl ve 1587 sayl Nfus Kanununda yer alm, 1587 sayl Kanunun 46. maddesinde de bu tr davalarn zm yerinin ilgilinin oturduu yer asliye hukuk mahkemesi olduu belirtilmitir. Bu itibarla ahvali ahsiye kaytlarn ilgilendiren konulara ilikin olarak alacak davalarn adli yarg yerinde grlmesi gerektiinden Bayndr Asliye Hukuk Mahkemesinin grevsizlik kararnn kaldrlmas gerekmektedir. Sonu : Anlamazln, niteliine gre adli yarg yerinde grlmesi gerektiine, bu nedenle zmir 2. dare Mahkemesinin 2247 sayl Kanunun 19. maddesi uyarnca vaki 22/3/1990 gn ve 188 sayl bavurusunun kabulne, 21/5/1990 gnnde kesin olarak oybirliiyle karar verildi.

206

NFUSA KAYIT Uyumazlk Mahkemesi Bakanlndan: Esas No Karar No Karar Tarihi Davaclar Vekiller Daval (Hukuk Blm) :2002/46 :2002/65 :18.11.2002 :O.B. ve dava arkadalar :Av.N.M., Av.Z.I. :ileri Bakanl

zet: Vatandalk Kanunu gereince yaplan inceleme sonucunda nfus kaydnn silinmesi idari bir karara dayandndan bu ilemin iptali istemiyle alan davann idari yarg yerinde zmlenmesinin gerektii hk. Olay: Samanda Asliye Hukuk Hakimliinin 16.6.1996 gn ve E: 1993/73 sayl yazs ile, Suriye vatanda olduu ve usulsz olarak nfus ktne tescil edildii anlalan M. M. . ve ailesinin kaytlarnn silindii ancak, ayn durumda olan ve ayn hanede kaytl bulunan kardei M.. ve ei N.nin kaytlarnn silinmediinden bahisle, M.. ve ei N.nin kaytlarnn usulsz olup olmadnn tespit edilerek bildirilmesinin istenilmesi zerine ileri Bakanl Nfus ve Vatandalk Genel Mdrlnce yaplan inceleme sonucunda, M.. ve ei N.nin 30.3.1922 tarihinde Suriye vatanda olarak nfus sicillerine kaydedildiklerinin; Hatayn Anavatana iltihak srasnda Suriye vatanda olduklar ve Trk Vatandaln kazanmadklar halde, 1939 ylnda yaplan tahrir srasnda, Hatayda ikamet eden Hatay vatanda olarak Trk vatandaln kazanm gibi nfus ktne tescil edildiklerinin anlalmas nedeniyle Nfus Hizmetlerine Ait Kurulu, Grev ve alma Ynetmeliinin 153/b.maddesi uyarnca, 5.9.1997 tarih ve 397 sayl Bakanlk karar ile, M.. ve ei N.ye ait nfus kaytlar silinmitir. Davaclar vekili, sz konusu nfus kaydnn silinmesi kararn dayanak gsteren Samanda Asliye Hukuk Mahkemesince Hazine tarafndan alan tapu iptali ve tescil davalarnda mvekkillerinin aleyhine kararlar verildiinden bahisle, M.. ve ei Nnin nfus kaytlarnn silinmesine ilikin ilemin iptaline ve kaydn ihyasna karar verilmesi istemiyle, idari yarg yerinde dava almtr. Ankara 10.dari Mahkemesi; 7.10.1998 gn ve E:1998/718, K:1998/946 say ile, Medeni Kanunun 38, maddesinde, hakimin hkm olmadka ahvali ahsiye sicilinin hibir kayd deitirilemez hkm getirildii; 1587 sayl Nfus Kanununun 11.maddesinde ise, kesinlemi mahkeme hkm olmadka nfus ktklerinin hibir kaydnn dzeltilemeyecei ve kaytlarn anlam ve tad bilgileri deitirecek ilave ve erhlerin yaplamayaca, ancak olaylarn aile ktklerine ilenmesi srasnda nfus memurlarnn yaptklar maddi hatalarn, dayana belgelere uygun olarak dzeltileceinin kurala baland; anlan hkmlere gre ahvali ahsiye kaytlar ile ilgili davalarn adli yarg yerinde grlmesinin gerektii gerekesiyle grevsizlik karar vermi; bu karar, temyiz edilmeyerek kesinlemitir. 207

Davaclar vekili, ayn istekle bu kez adli yarg yerinde, 25.4.2001 gnnde dava amtr. Hatay 1. Asliye Hukuk Mahkemesi; 14.2.2002 gn ve E:2001/234, K:2002/45 say ile M.. ve einin nfus kaytlarnn usulsz olduundan bahisle idare tarafndan sildirilmi olup, idarenin bu ilemine kar alan davann idari yargda grlmesinin gerektii gerekesiyle grevsizlik karar vermi; bu karar da, temyiz edilmeyerek kesinlemitir. nceleme ve Gereke: Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blmnn yapt 18.11.2002.gnl toplantsnda, Raportr Hakimin davann zmnde idari yargnn grevli olduu yolundaki raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan; ilgili Basavclarca grevlendirilen Yargtay Cumhuriyet Savcs ile Dantay Savcsnn davada idari yargnn grevli olduu yolundaki yazl ve szl aklamalar da dinlendikten sonra GERE GRLP DNLD: Usule likin nceleme: Dosya zerinde 2247 sayl Yasann 27. maddesi gereince yaplan incelemeye gre, adli ve idari yarg yerleri arasnda anlan Yasann 14. maddesinde ngrlen biimde olumsuz grev uyumazl doduu ve adli yarg yerine ait dava dosyasnn, 15. maddede belirtilen ynteme uygun olarak, davaclar vekilinin istemi zerine son grevsizlik kararn veren mahkemece Uyumazlk Mahkemesine gnderildii anlalmaktadr. Usule ilikin herhangi bir noksanlk grlmediinden esas inceleme yaplmasna oybirlii ile karar verildi. Esasa likin nceleme: Dava, Trk vatanda olmad halde vatanda gibi aile ktklerine geirilen M. . ve ei N.'nin nfus kaytlarnn Bakanlk karan ile silinmesine ilikin ilemin iptali isteminden ibarettir. 11.2.1964 tarih ve 403 sayl Trk Vatandal Kanununun 41. maddesinde, Dantay dnda herhangi bir Trk yarg organ nnde bir kimsenin Trk vatanda olup olmad iddia edilir veya ilgili orgun tarafndan tereddde dlrse bu husus ileri Bakanlndan sorulur, ileri Bakanl en ge bir ay iinde kararn bildirir. ileri Bakanlnca verilen kararn davaya bakmakta olan mahkemece taraflara tebliinden balayarak bir ay iinde ilgililerce Dantaya bavurulmada takdirde Bakanlk karar kesinleir. 2nci fkrada belirtilen ekilde; Dantaya bavurulursa, baklmakta olan dava, karara kadar durdurulur, Sz edilen fkra gereince yaplan mracaatlar Dantay ay iinde kesin olarak karara balar. hkm yer almtr. 5.5.1972 tarih ve 1587 sayl Nfus Kanununun 22. maddesinde "Vatandalk ve skn kanunlar gereince Trk vatandalna alnanlar yetkili makam ve kurullar karar zerine ve vatandalk bildirgeleri veya tescil belgelerine uygun olarak aile ktnde her aile iin alacak sayfalara yazlr." hkmne yer verilmi; anlan Kanuna dayanlarak Bakanlar Kurulunca karlan Nfus Hizmetlerine Ait Kurulu, Grev ve alma Ynetmeliinin 153. maddesinde, " Nfus kaydnn silinmesi, bir kiiye veya bir aileye ait nfus kaydnn hukuken geersiz hale getirilmesidir.

208

a)(...) b)Trk vatanda olmad halde vatanda gibi aile ktklerine geirilmi olmak, (...)" ve ayn Ynetmeliin 154. maddesinde ise, "Nfus kaydnn silinmesi adli veya idari karara dayanlarak yaplr. Yukardaki maddenin; (...) b) bendinde yazl hallerde Trk Vatandalk Kanununun uyarnca vatandalk incelemesi sonucu alnacak kararla Bakanlk, (...) Kaydn silinmesinde karar vermeye yetkilidirler." denilmitir. Hazine tarafndan davaclar aleyhine adl yarg yerinde alan tapu iptali ve tescil davasnda M.. ve ei N.'nin Trk vatandal hususunda tereddde dlmesi zerine mahkemece, 403 sayl Yasa'nn 41. maddesi uyarnca bu husus ileri Bakanlndan sorulmu; yaplan inceleme sonunda, Nfus Hizmetlerine Ait Kurulu, Grev ve alma Ynetmeliinin 153. maddesinin (b). bendinde saylan halin varlnn saptand nedeniyle ileri Bakanlnca, anlan 403 sayl Yasa'nn 41. maddes gereince ad geenlerin Trk vatanda olmadna ve yukarda szedilen Ynetmeliin 154. maddesinin ikinci fkrasnn verdii yetkiye dayanlarak da ad geenlerin nfus kaydnn silinmesine karar verilmi olup; olayda, szkonusu Bakanlk kararnn vatandalk hakkndaki ksmna kar dava almayp, nfus kaydnn silinmesi ileminin iptali davas, incelenen uyumazln konusunu oluturmaktadr. Nfus Kanunu ve bu Kanuna dayanlarak karlan Ynetmelik ile, nfus kaydna ilikin kimi ilemlerin adl, kimi ilemlerin de idari kararlarla yaplmas esas benimsenmitir. Olaymzda, yukarda da akland zere nfus kaydnn silinmesi ileminin Ynetmelikte ngrlen idari bir karara dayanmas karsnda, bu ilemin iptali istemiyle alan davann, 2577 sayl dari Yarglama Usul Kanunu'nun 2/1-a. maddesinde belirtilen dari ilemler hakknda yetki, ekil, sebep, konu ve maksat ynlerinden biri ile hukuka aykr olduklarndan dolay iptalleri ipin menfatleri ihlal edilenler tarafndan alan iptal davalar kapsamnda grm ve zmnde idari yarg yerlerinin grevli olduu kukusuzdur. Aklanan nedenlerle, Ankara 10. dare Mahkemesince verilen grevsizlik kararnn kaldrlmas gerekmektedir. Sonu: Davann zmnde dari Yargnn grevli olduuna, bu nedenle Ankara 10. dare Mahkemesinin 7.10.1998 gn ve E:1998/718, K:1998/946 sayl grevsizlik kararnn kaldrlmasna, 18.11.2002 gnnde kesin olarak oybirlii ile karar verildi. 39. ve 41nci maddeleri

209

 Uyumazlk Mahkemesi Bakanlndan : Esas No : 1995/12 Karar No : 1995/14 zet : Ahvali ahsiyeye ilikin davann, adli yarg yerinde grlmesinin gerektii hk. Davac : M. K. Daval : Mardin Valilii Olay : Davac, doum tarihinin 1962 olduunu, doumunu takiben nfusa kaydedilmeyerek kendisinden nce doan ve daha sonra len ve nfusa lm kayd dlmeyen kz kardeinin nfusunu tadn, nfustaki tescil tarihinin 24/5/1954 olmas nedeniyle tescil davas aamadklarn ileri srerek, nfus kaydnn dzeltilerek, 1962 doumlu olarak kayda geirilmesi istemiyle 18/10/1993 tarihinde adli yarg yerinde dava amtr. Diyarbakr Asliye 1. Hukuk Mahkemesi; 18/11/1993 gn ve 502-542 sayyla: Eda davas alabilecek durumdayken tespit davas alamayaca gibi, idarenin davacy nfusa kaydetmemesi durumunda alacak davada idare mahkemesinin yetkili olaca gerekesiyle grevsizlik karan vermi, karar temyiz edilmeyerek kesinlemitir. Davac, ayn istekle 20/6/1994 tarihinde idare mahkemesine bavurmutur. Diyarbakr dare Mahkemesi; 29/12/1994 gn ve 538 sayyla: Medeni Yasa'nn38., 1587 sayl Nfus Yasas'nn 11. ve 46. maddeleriyle, Nfus Hizmetlerine Ait Kurulu, Grev ve alma Ynetmeliinin 174. maddeleri uyarnca, nfus kaytlarnn tashihine ilikin davann grm ve zmnn adli yarg yerine ait olduuna, ancak adli yarg yerince daha nce grevsizlik karar verilmi olmas nedeniyle, 2247 sayl Yasa'nn 19. maddesi uyanan, grevli yarg yerinin belirlenmesi iin dosyann Uyumazlk Mahkemesi'ne gnderilmesine karar vermi, idare mahkemesi dosyas Mahkeme Bakannn 17/3/1995 gn ve 94/538 sayl yazlar ekinde Uyumazlk Mahkemesine gnderilmitir. nceleme ve Gereke : Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blmnn yapt 17/4/1995 gnl toplantda, raportr Hakimin raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan; toplantya Yargtay Cumhuriyet Bakas yerine katlan Savc ile Dantay Basavcs yerine katlan'nn adli yarg yerinin grevli olduu yolundaki yazl dnceleri dorultusundaki szl aklamalar da alndktan sonra gerei grlp dnld : Dava, nce doup len kardeinin nfusunu tadn ileri sren davacnn, nfus kaydnn kendi doum tarihine gre dzeltilmesi istemine ilikindir. Medeni Yasa'nn 38. maddesinde : Hakimin hkm olmadka ahvali ahsiye sicilinin hibir kayd tashih edilemez. denilmekte, 1587 sayl Nfus Yasas'nn 11. maddesi de benzer bir hkme yer vermi bulunmaktadr. Nfus Yasas'nn 46. maddesinde de; ya, ad, soyad ve kayt dzeltme davalar, ilgilinin oturduu yer asliye hukuk mahkemesinde, Cumhuriyet Savcs ve Nfus Ba Memuru veya Nfus Memuru huzuruyla grlr ve karara balanr hkm yer almaktadr.

210

Davalarda, nfustaki eski bir kaydn terkini ile doum kaydnn yaplmas istenilmektedir. Bu ise, ahvali ahsiyeye ilikindir. Aklanan Yasa hkmleri karsnda bu konudaki davalar adli yargnn grevine girdiinden, Diyarbakr dare Mahkemesinin bavurusunun kabulyle, Diyarbakr 1. Asliye Hukuk Mahkemesinin 18/11/1993 gnl, 502-542 sayl grevsizlik kararnn kaldrlmasna, yelerin kar oylar ve oyokluuyla, 17/4/1995 gnde kesin olarak karar verildi. Kar Oy Yazs: Davac M.K., 1962 ylnda doduunu nfusa kayt yaplmadn, kendisini nce len kardeinin nfus kaydn tadn ileri srerek l kardeine ait kaydn terkinle kendisinin yeniden nfusa kaydedilmesini istemitir. ddiaya gre, davac nfusta kaytl deildir. Nfusta kaytl olmayan kiinin nfus kayd idari yolla mmkndr. Bunun iin mahkeme karar gerekmez. Nfusta kaytl olmayan kiinin len kardeinin nfus czdanm tam olmas onun nfusa kaytl olduunu gstermez ve nfusa kayt edilebilmesi de daha nce len kardeinin nfustaki kaydnn silinmesine bal deildir. Bunlar birbirinden ayr idari ilemlerdir. Davacnn amac nfusa kayt yaptrmak olduuna ve nfusta da kayd bulunmadna gre ahvali ahsiye kaydnn dzeltilmesi diye bir davadan bahsedilemez. Burada Medeni Kanunun 38. maddesinde sz edilen trde bir dava yoktur. Bu nedenle davann zm idari yargnn grevine girdiinden sayn ounluun oluturduu karara katlmyoruz.

Uyumazlk Mahkemesi Bakanlndan: Esas No : 1992/24 Karar No : 1992/25 zet : Ahvali ahsiyeye ilikin nfus kaytlarnn dzeltilmesi istemine ilikin davann Medeni Kanunun 38., 1587. sayl Nfus Kanununun 11. ve 46. maddeleri uyarnca adli yarg yerinde zmlenmesinin gerekecei hk. Davac : F.K. Kar Taraf : ayeli Nfus Mdrl Olay : Davac, babas, 1309 doumlu M. K.'nn ayeline bal Grgenli Ky Nfusuna kaytlyken 1. Cihan Harbi srasnda ayeli Askerlik ubesi tarafndan askere sevk edildiini, ancak bir daha geri dnmediini, askerde "Gaip" olduunu, bu hususun askerlik ubesindeki knye kaydndan anlaldn, oysa nfus kaydnn Grgenli Kynden Ketenli Kyne nakli srasnda yanllkla nfusa "1/1/1332 tarihli lm" kayd dldn, M. K.'nn firari olduu hakknda da her hangi bir kayt bulunmadn ileri srerek nfustaki 1/1/1332 tarihli lm kaydnn silinerek "askerde gaip" olduu hususunun ilenmesi istemiyle 21/11/1990 gnl dilekeyle adli yarg yerinde dava amtr. ayeli Asliye Hukuk Mahkemesi; 19/3/1991 gn ve E. 1990/224, K. 1991/17 sayyla; askerlik kaytlarna uygun olmayan nfus kaydnn dzeltilmesi isteminin adli yargnn grevine 211

girmedii, davann idare mahkemesince zmlenmesi gerektii gerekesiyle grevsizlik karar vermi; temyiz edilen karar, Yargtay 2. Hukuk Dairesinin 13/6/1991 gn ve 6743-9231 sayl kararyla onanmak suretiyle kesinlemitir. Davac ayn istekle, 11/7/1991 gnl dilekeyle idare mahkemesinde dava amtr. Trabzon dare Mahkemesi; 17/9/1991 gn ve 620-400 sayyla: Medeni Kanunun 743 ve 1587 sayl Nfus Kanununun 11. ve 46. maddeleri uyarnca ahvali ahsiye kaytlarnda yaplacak dzeltmelerin adli yarg kararyla mmkn olduu gerekesiyle grevsizlik karar vermi, karar temyiz edilmeyerek kesinlemitir. Davac vekilinin 18/2/1992 tarihli dilekesi zerine adli ve idari yarg dosyalar, idare mahkemesi bakanlnn 7/4/1992 gn ve 1991/620 sayl yazlar ekinde Uyumazlk Mahkemesi'ne gnderilmitir. Bylece, adli ve idari yarg yerleri arasnda 2247 sayl Kanunun 14. maddesinde ngrld biimde olumsuz grev uyumazl domutur. nceleme ve Gereke : Trk Milleti adna karar veren Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blmnn yapt 18/5/1992 gnl toplantda, raportr Hakimin raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan; toplantya, Yargtay Cumhuriyet Basavcs yerine katlan Savc ile Dantay Basavcs yerine katlan Savcnn adli yarg yerinin grevli olduuna dair yazl dnceleri dorultusundaki szl aklamalar da dinlendikten sonra gerei grlp dnld: Dava, askerlik kaytlarna uymayan dolaysiyle yanl ve hatal olan nfus kaydnn, askerlik ubesindeki kayt dorultusunda dzeltilmesi istemiyle almtr. Medeni Kanunun 38. maddesinde: "Hkimin hkm olmadka ahvali ahsiye sicilinin hibir kayd tashih edilemez" denilmekte, Nfus Kanununun 11. maddesi de ayn hkm yinelemektedir. Nfus Kanununun 46. maddesinde "ya, ad, soyad ve dier kayt dzeltme davalar, ilgilinin oturduu yer asliye hukuk mahkemesinde Cumhuriyet Savcs ve nfus bamemuru veya nfus memuru huzuruyla grlr ve karara balanr." hkmn iermektedir. Dosyann incelenmesinden, davacnn babas M. K.'nn askerlikteki ube kaydnda "Cariye muayenesinde askerde gaip 25.10.23" yazl olduu; oysa ayn ahsn Rize, Ketenli Ky Nfusunda "1/1/1332 tarihinde l" kaydnn bulunduu anlalmakta, nfustaki hatal kaydn dzeltilmesi istenilmektedir. Konu ahvali ahsiyeye ilikin bir kayt dzeltmesidir. Yukarda aklanan yasalarda bu konuya ilikin dzeltmeler hakknda karar verecek mahkeme duraksanmayacak biimde ak olarak gsterilmitir. Bu nedenle, davann zm adli yargnn grevine girdiinden ayeli Asliye Hukuk Mahkemesinin grevsizlik kararnn kaldrlmas gerekmektedir. Sonu: Anlamazln, niteliine gre davann adli yarg yerinde grlmesi gerektiine, bu nedenle ayeli Asliye hukuk Mahkemesinin 19/3/1991 gnl, E.1990/224, K.1991/17sayl grevsizlik kararnn kaldrlmasna, 18/5/1992 gnnde oybirliiyle kesin olarak karar verildi.

212

 Uyumazlk Mahkemesi Bakanlndan: Esas No : 1991/3 Karar No : 1991/4 zet : Nfus ktnde Emekli Sand kaytlarndaki farkl soyadnn ayn ahsa ait olduunun tespitine ilikin davann adli yarg yerinde grlmesi gerektii hk. Davac Vekili : M.S. Kar Taraf : H.V. Olay :Davac, nfus kaytlarnda l ei M.H.'nin ve kendisinin soyadnn S. olarak gemekte olduunu, nfus czdannda ve Emekli Sand kaytlarnda ise S. soyadyla B. soyadnn birlikte yazl bulunduunu ileri srerek her iki soyadnn ayn ahsa ait olduunun tespiti ve B. soyadnn iptali istei ile adli yarg yerinde, nfus idaresini hasm gstererek tespit davas amtr. Ceyhan I. Asliye Hukuk Mahkemesi; 18/7/1988 gn ve 172-443 sayl kararnda: Nfus kaytlarnda dzeltilmesi gerekecek bir husus bulunmadndan Nfus idaresine ilikin davay esastan; Emekli Sand kaytlar ile ilgili istei de grev ynnden reddetmi, karar temyiz ve tashih aamalarndan gemek suretiyle kesinlemitir. Davacnn ayn istekle idare mahkemesinde Emekli Sandna kar at davada Adana 2, dare Mahkemesi 19/9/1990 gn ve E. 1989/528, K, 1990/708 sayyla: Husumeti Valilik makamna ynelterek, olayda iptal davasna konu olabilecek bir ilem bulunmad, davann soyadnn iptali istemi ve tespit davas niteliinde bulunduu, Uyumazlk Mahkemesi ve yarg yerlerinde ahvali ahsiye kaytlar ile ilgili davalarn zmnde adli yarg yerlerinin grevli olduunun kabul edildii gerekesiyle, davay grev ynnden reddetmi, karar temyiz edilmeksizin kesinlemitir. Dosyalar, davac vekilinin istei zerine dare Mahkemesinin 10/12/1990 gn ve 528 sayl yazlar ekinde Uyumazlk Mahkemesi'ne gnderilmitir. Bylece, adli yargnn Emekli Sand kaytlar ile ilgili grevsizlik karan ve idari yarg kararlar arasnda 2247 sayl Kanunun 14. maddesinde ngrld biimde olumsuz grev uyumazla domutur. nceleme ve Gereke : Trk Milleti adna karar veren Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blmnn yapt 11/2/1991 gnl toplantda geici raportr Hakimin raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan; toplantya Yargtay Cumhuriyet Basavcs yerine katlan Savcnn, olayda idari davaya konu edilecek bir ilem bulunmadndan olumsuz grev uyumazlnn olumad bu nedenle bavurunun reddi gerektii, Dantay Basavcs yerine katlan Savcnn, davada olumsuz grev uyumazlnn Emekli Sand kaytlarndaki tashih ve iptale ilikin ksmn kapsad, bunun da ahvali ahsiye kaytlar ve tashihi ile ilgili olmad davann yalnz idari kaytlarn dzeltilmesine ilikin bulunmas nedeniyle idari yarg yerinde zmlenmesi gerektii yolundaki szl ve yazl dnceleri alndktan sonra gerei grlp dnld:

213

Adli yargda nfus czdannda ve Emekli Sand kaytlarnda grlen S. ve B. soyadlarnn ayn ahsa ait olduunun tespiti ile B. soyadnn iptali istemiyle nfus daresine kar alan davaya Emekli Sand mdahil olarak katlmtr. Asliye Hukuk Mahkemesi, nfus kaytlarn getirterek ktkteki kayda gre davacnn soyadnn yalnz "S." olduunu, B, soyadnn kaytlarda yer almadn, dolaysyla nfus kaytlarnda dzeltilecek bir husus bulunmadn tespit ederek nfus kaydnn dzeltilmesine ilikin kesimini esastan; Emekli Sand kaytlarnda grlen B. soyadnn iptaline ilikin istei ise grev ynnden reddetmitir. Asliye Hukuk Mahkemesinin kesinleen ret karar, davac soyadnn nfusta S. olduunun tespitine ilikindir. Emekli Sand kaytlarnda gzken, iki soyadn ayn kiiye ait olup olmadna ilikin tespit yaplmam, bu ynden grevsizlik karar verilmitir. Tespit davalar adli yargda yer alan dava trdr. dari yarglama usulnde mstakil tespit davas ad altnda bir dava eidi bulunmamaktadr. Olayda, kayt dzeltme (soyad iptali) istemi, S. ve B. soyadlarnn ayn kiiye ait olduunun tespiti nedeniyle.ileri srlmtr. Dava, esasta, nfus kaydnda S., Emekli Sand kaytlarnda S., B. olarak gzken soyadlarnn ayn kiiye ait olduunun belirtilmesi istemidir. Mahkemece davann bu ynleriyle ele alnarak gerekli aratrma ve inceleme sonucuna gre bir karar verilmesi gerekmektedir. Aklanan nedenlerle, Emekli Sand kaytlarnda gzken iki soyadnn ayn kiiye ait olduuna ilikin davann zm adli yargnn grevine girdiinden Ceyhan 1. Asliye Hukuk Mahkemesi'nin grevsizlik kararnn kaldrlmas gerekmektedir. Sonu :Anlamazln niteliine gre davann adli yarg yerinde grlmesi gerektiine, bu nedenle Ceyhan 1. Asliye Hukuk Mahkemesi'nin 18/7/1988 gn, 172/443 sayl grevsizlik kararnn kaldrlmasna, kar oy ve oyokluuyla 11/2/I991 gnnde kesin olarak karar verildi. Karoy Yazs Davac, nfus idaresini hasm gstererek l ei ile nfus kaytlarnda soyad S. olarak, nfus czdannda ve Emekli Sand kaytlarnda ise S.B. olarak yazl olduunu ileri srerek her iki soyadnn ayn ahsa ait olduunun tespiti ile B. soyadnn iptalini istemitir. Ceyhan 1. Asliye Hukuk Mahkemesinde grlen bu dava sonunda, nfus kaytlarnda dzeltilmesi gerekecek bir husus bulunmadndan nfus idaresi aleyhine alan davay esastan ve T.C. Emekli Sand kaytlar ile ilgili davay da idari yargnn grevli olduu gerekesiyle reddetmitir. Davac ayn istekle bu kez T. C.Emekli Sandna kar dare Mahkemesinde dava am, idare mahkemesinde; olayda iptal davasna konu olabilecek ilem bulunmad, soyad iptali istemi ve tespit davas niteliindeki bu davaya adli yarg yerinde baklmas gerektii gerekesiyle davay grev ynnden reddetmitir.

214

Her eyden nce belirtelim ki, adli yargda alan davada hasm Nfus idaresi iken dari Yargda T.C.Emekli Sand hasm gsterilmitir. Uyumazlk Mahkemesinin kurulu ve ileyii hakknda ki 2247 sayl Kanunun 14. maddesine gre olumsuz grev uyumazlnn bulunduunun ileri srlebilmesi iin adli ve idari yarg mercilerinin, taraflar, konusu ve sebebi ayn olan davada kendilerini grevsiz grmeleri gerekir. Olayda davann taraflar farkldr. O nedenle olumsuz grev uyumazlndan sz edilemez. in esasna gelince: Davada istenen T.C. Emekli Sandndaki kaydn iptalidir. Davacnn her iki soyadnn ayn kiiye ait olduunun tesbitini istemi olmas esas istei olan Emekli Sandndaki kaydn iptali isteini ortadan kaldrmaz. Esasen tespit davas eda davasnn ncsdr. Eer iddia gibi tespit sabit olursa onun sonucu kaydnda iptali gerekecektir. Bu nedenle tespit ksm mstakil bir dava deil eda davas ile birlikte dnlecek bir husustur. Emekli Sand ahvali ahsiye kaytlarn tutmaz. Bu nedenle bu dava ahvali ahsiye kaytlan ile ilgili bir davada deildir. Emekli Sand dari bir kurulutur. Buradaki kaydn iptali istei de ancak idari yargda grlecek bir davada grlebilir. Bu nedenle sayn ounluun grlerine katlmyorum.

Uyumazlk Mahkemesi Bakanlndan: Esas No : 1990/8 Karar No : 1990/8 zet : Bakanlk ynergesine dayanlarak nfus ktklerinde yaplan deiikliin dzeltilmesi istemine ilikin davann zmnn adli yargnn grevine girdii hk. Davac : H. (Y.) V., Vezirkpr/SAMSUN Kar taraf : Nfus Mdrl-Vezirkpr Olay :Davac, 12/9/1989 tarihli dileke ile teden beri soyadnn Y. olarak bilindiini, iyerinde, T.C.Emekli Sandnda ve tapuda bylece kaytlara getiini, bir sebeple nfusa bavurduunda soyadnn V. olarak deitirildiini rendiini ileri srerek ailesi ve kendisinin soyadnn Y. olarak dzeltilmesi istei ile adli yarg yerinde dava amtr. Vezirkpr Asliye Hukuk Mahkemesi; 1/12/1989 gnnde, 538/2679 say ile; Daval Nfus Mdrlnn cevabi yazlarndan, 11/3/1985 tarihli nfus ktklerinin taranmasna ilikin ynergenin, hata ve eksikliklerin giderilmesine dair 16. maddesinin (E) bendine gre davacnn Y. olan soyadnn V. olarak dzeltildiini bildirdii, buna gre olayda idarenin kararna itirazn sz konusu olduu sonucuna varld gerekesiyle grevsizlik karar vermi, karat temyiz edilmeyerek kesinlemitir. Davac, ayn istekle 21/12/1989 tarihinde dare Mahkemesine bavurmutur. Samsun dare Mahkemesi; 9/1/1990 gnnde, E.1989/1332, K. 1990/4 say ile; 1587 sayl 215

Nfus Kanununun 46. maddesi ile Trk Kanunu Medenisinin 35., 36., 37. ve 38. maddelerinin nfus kaytlarndaki dzeltmelerin adliye hakiminin hkmyle yaplmasn ngrdn belirterek grevsizlik karar vermi, karar temyiz edilmeyerek kesinlemitir. Davacnn, 19/2/1990 tarihli dileke ile grevli yarg yerinin belirlenmesini istemesi zerine, dava dosyalar dare Mahkemesi Bakanlnn 20/3/1990 gn ve 127. sayl yazlar ekinde Uyumazlk Mahkemesine intikal etmitir. nceleme ve Gereke: Trk Milleti adna karar veren Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blmnn yapt 2/4/1990 gnl toplantda, geici raportr Hakimin raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan; toplantya Yargtay Cumhuriyet Basavcs yerine katlan Savc ve Dantay Basavcs yerine katlan Savcnn; ahvali ahsiye kaytlarnda yaplacak deiiklik ve dzeltmelerin Medeni Kanunun ve Nfus Kanununun konu ile ilgili hkmleri erevesinde davann adli yarg yerinde zmlenmesi gerektii eklindeki szl ve yazl aklamalar alndktan sonra gerei grlp dnld: Dava, davacnn Y. olan soyadnn nfus ktnde V. olarak deitirilmi olduu ileri srlerek nfustaki bu deiikliin dzeltilmesi istemiyle almtr. Dosyann incelenmesinde nfus mdrlnden getirtilen nfus kayt rneinde sayfann altnda not olarak: H.'nin Y. olan soyad 11/3/1985 tarihli, nfus ktklerinin taranmasna ilikin ynergenin hata ve eksiklerin giderilmesine dair 16. Maddesinin (E) bendine gre, V. olarak deitirildi. eklinde bir aklama konulduu grlmektedir. Bu ynerge: Nfus aile ktklerinde bilgi ilem ortamna (Veri Giri Formuna) geirilecek olan ak ve kapal kaytlar ile kapal hanelerin tespit edilip iaretlenmesini ve bu kaytlardaki hata ve eksiklerin giderilmesini salamak amacyla, nfus ktklerindeki kaytlarn veri giri formlarna geirilmesi (kotlanmas) aamasndan nce, ktkler zerinde yaplacak ilemlere ilikin esas ve usulleri kapsamak zere ileri Bakanlnca karlm bulunmakladr. 17/2/1926 gn ve 743 sayl Trk Kanunu Medenisi 38. maddesinin; Hkimin hkm olmadka ahvali ahsiye sicilinin hibir kayd tashih edilemez hkmne paralel olarak dzenlenen 5/5/1972 gnl ve 1587 sayl Nfus Kanununun 11.maddesinde: "Kesinleen mahkeme hkm olmadka nfus ktklerinin hibir kayd dzeltilemez ve kaytlarn anlam ve tad bilgileri deitirecek ilave ve erhler yaplamaz; ancak olaylarn aile ktklerine ilenmesi srasnda nfus memurlarnn yaptklar maddi hatalar, dayana belgelere uygun olarak dzeltilir ve ba memurla nfus memuru tarafndan onama erhi verilerek imzalanr" denilmekte; ayn Kanunun 46. maddesinde de: "Ya, ad, soyad ve dier kayt dzeltme davalar ilgilinin oturduu yer asliye hukuk mahkemesinde grlr ve karara balanr..." hkm ile ayn maddenin 3. fkrasnda; " mahkeme kararna kar taraflar Yargtay'a bavurabilirler, ya, ad, soyad ve kayt dzeltilmesi; hakknda mahkemede verilen kararlar kesinletikten sonra ilgilinin aile ktne geirilir..." hkm bulunmaktadr. Konu Medeni Kanunla dzenlenen ahvali ahsiye ye ilikin bulunmakta, yarg mercileri ile balants, aklanan kanun hkmlerinde yer almaktadr. Maddelerde sz edilen mahkemelerin; adli yarg yeri olduu 46. maddeden aka anlalmaktadr. 216

Bu hkmler nfus ktklerindeki ahvali ahsiye kaytlarnn dzeltilmesi; anlamnn ve tad bilgilerin deitirilmesi, ilave ve erh konulmas hallerini kapsamaktadr. Bu kanunlarn konu ile ilgili hkmlerinin birlikte incelenmesinden ahvali ahsiyeye ilikin konularla ilgili uyumazlklarn adli yarg mercilerince zmlenmesinin amaland sonucuna varlmaktadr. Sz konusu ynerge, Bakanln kamu hizmetinin ifas nedeniyle ald bir karar, bir idari ilem niteliinde bulunsa bile, nfus idaresinde bu ynerge uygulamas, Medeni Kanun ve Nfus Kanunu hkmleri erevesinde yaplacandan, bu srada meydana gelebilecek hatalarn da ayn mevzuata gre dzeltilecei kukusuzdur. Bu itibarla ahvali ahsiye kaytlarn ilgilendiren konulara ilikin olarak alacak davalarn adli yarg yerinde grlmesi gerektiinden Vezirkpr Asliye Hukuk Mahkemesi grevsizlik kararnn kaldrlmas gerekir. Sonu : Anlamazln, niteliine gre davann adli yarg yerinde zmlenmesi gerektiine bu nedenle Vezirkpr Asliye Hukuk Mahkemesinin 1/12/1989 gn ve 538/2679 sayl grevsizlik kararnn kaldrlmasna 2/4/1990 gnnde kesin olarak oybirliiyle karar verildi.

Uyumazlk Mahkemesi Bakanlndan:

Esas No : 1988/22 Karar No : 1988/30 zet : Nfus ktndeki kaytlarnn ypranma ve yrtlma nedeniyle ortadan kalkt ileri srlerek yeniden yazlmas istemi ile alan davann grm ve zmnn adli yarg yerine ait olduu hk. Davac : E.Y. Vekili : Av. N.A. Daval : Kaman Nfus Mdrl Olay : Davac vekilinde, mvekkilinin Kaman Nfusuna kaytl olduunu, bu kayda dayanarak pasaport aldn, ancak merhacl nfus defterleri ypranm ve yrtlm olduundan mvekkilinin, einin ve ocuklarnn kaytlarnn bulunmadn belirterek mvekkilinin Kaman merhacl Kasabas hanede kaytl olduuna karar verilmesi istemi ile Kaman Asliye Hukuk Mahkemesinde alan dava kabul edilerek 28/7/1987 gn, esas 1987/445, karar 1987/432 sayl karar verilmitir. Bu kararn nfus idaresince temyiz edilmesi sonucu Yargtay 4. Hukuk Dairesi'nin 18/2/S988 gn ve 1557 sayl kararyla ve dava, nfusta kaytl olunmayan, davacnn nfus kaydnn yaplmasna ilikindir. Bu nitelii itibariyle tamamen idari bir davadr gerekesiyle mahkeme karar bozulmutur. Mahkeme bozma kararna uyarak 14/4/1988 gn, esas 1988/371, karar 1988/192 sayl kararla davay grev ynnden reddetmitir. Bu karar zerine davac vekili Kayseri dare Mahkemesi'ne ayn istekle bavurmu; dare Mahkemesi 7/4/1988 gn ve esas 1988/210, karar I988/195 sayyla; 1587 sayl Nfus Kanununun 11., 43., ve 46.

217

maddeleri gereince, nfus idaresindeki kaytlarn denetimi ve nfusa ilikin ahsi hal kaytlarna dair davalarn grm ve zmnn asliye hukuk mahkemesine verilmi olduunu belirterek davann grev ynnden reddine karar vermitir. Karar temyiz edilmeyerek kesinlemitir. Davac vekili, 5/8/1988 tarihli dilekesi ile adli ve idari yarg yerlerince verilen grevsizlik kararlan zerine oluan grev uyumazlnn giderilmesi iin Uyumazlk Mahkemesine bavurmutur. Bylece, 2247 sayd Kanunun 14. maddesinde belirtildii zere konusu, sebebi ve taraflar ayn olan davada adli ve idar yarg yerlerince verilen ve kesinleen olumsuz grev uyumazl domutur. nceleme Ve Gereke : Trk Milleti adna karar veren Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blmnn yapt ; 10/10/1988 gnl toplantda, geici raportrn raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan; toplantya Cumhuriyet Basavcs yerine katlan Yardmc ile Dantay Basavcs yerine katlan Savcnn davada adl yarg yerinin grevli olduu yolundaki szl aklamalar dinlendikten sonra gerei grlp dnld: Dava, davacnn nfusa kaytl olduu halde nfus defterlerinin ypranma ve yrtlmas nedeniyle kendisinin ve ailesinin kaydnn bulunmadn ileri srerek daha nce pasaportuna ilenmi olan Kaman merhacl Kasabas 133 hanede kaytl olduuna karar verilmesi istemi ile almtr. Trk Kanunu Medenisinin 38. maddesinde; "Hkimin hkm olmadka ahvali ahsiye sicilinin hibir kayd tashih edilemez hkmne paralel olarak dzenlenen 5/5/1972 gnl ve 1587 sayl. Nfus Kanununun 11. maddesinde de : "Kesinlemi mahkeme hkm olmadka nfus ktklerinin hibir kayd dzeltilemez ve kaytlarn anlam ve tad bilgileri deitirecek ilve ve erhler yaplamaz; ancak olaylarn aile ktklerine ilenmesi srasnda nfus memurlarnn yaptklar, maddi hatalar dayana belgelere uygun olarak dzeltilir ve ba memurla nfus memuru tarafndan onama erhi verilerek imzalanr. denilmekte, ayn Kanunun 46. maddesinin 3. fkrasnda; "mahkeme kararna kar taraflar Yargtay'a bavurabilirler, ya, ad, soyad ve kayt dzeltilmesi hakknda mahkemeden verilen kararlar kesinletikten sonra ilgilinin aile ktne geirilir," hkm bulunmaktadr. Konu Medeni Kanunla dzenlenen ahvali ahsiye ye ilikin bulunmakta, yarg mercileri ile balants, aklanan kanun hkmlerinde yer almaktadr. Maddelerde sz edilen mahkemelerin adli yarg yeri olduu 46. maddesinin 3. fkrasndan aka anlalmaktadr. Bu hkmler nfus ktklerindeki ahvali ahsiye kaytlarnn dzeltilmesi, anlamnn ve tad bilgilerin deitirilmesi, ilve ve erh konulmas hallerini kapsamaktadr. Bu kanunlarn konu ile ilgili hkmlerinin birlikte incelenmesinden ahvali ahsiye ye ilikin konularda tm uyumazlklarn idare ile vatanda arasnda bir kamu hukuku ilikisi bulunmasna ramen istisnai bir ekilde adli yarg mercilerince zmlenmesini amalad sonucuna varlmaktadr. Esasen bu dzenleme ahvali ahsiye hukukunun bir btn olduu gerei gz nne alndnda manta da uygun bulunmaktadr. Yukarda aklanan maddelerde yazl olmayan ahvali ahsiyeye ilikin konularn bir ksmnn deinilen maddelerde aka yazl olmad gerekesiyle ve kamu hukuku ilikilerini kapsad ileri srlerek idari yarg mercilerinde zmlenmesi gerektii dnlemez. 218

Nfus ktnde (ahvali ahsiye sicilinde) kaytl olmas gerektii halde herhangi bir nedenle ktk kaytlarnda grlmeyen bir nfus kaydnn sicime geirilmesi ile nfus ktnde mevcut bir kaydn deitirilmesi veya dzeltilmesi arasnda nitelik ynnden de bir fark bulunmamaktadr. Bu itibarla ahvali ahsiye kaytlarn, ilgilendiren konulara ilikin olarak alacak davalarn adli yarg yerinde grlmesi gerekir. Sonu : Anlamazln, niteliine gre adli yarg yerinde zmlenmesi gerektiine, bu nedenle Kaman Asliye Hukuk Mahkemesi'nin 14/4/1988 gnl, esas 1988/371, karar 1988/192 sayl, grevsizlik kararnn kaldrlmasna 10/10/1988 gnnde kesin olarak oybirliiyle karar verildi.

Uyumazlk Mahkemesi Bakanlndan: Esas No :1987/6 Karar No :1987/12 zet :Domad ne srlen kiiye ait nfus kay-] dinin terkinine karar verilmesi istemiyle alan davann adli yarg yerinde grlmesi gerektii hk. Davac : M. K. Daval : Isparta Nfus Mdrl Olay : 1. Isparta li, Eirdir lesi, Sofular Kynde kaytl bulunan davac, ayn kaytta kendisinden olma, ei D.'den doma ve 11.1.1968 doum tarihli olarak A. K. adnda bir ahsn gzktn, bu isimde bir ocuunun domadn ne srerek ad geenle ilgili nfus kaydnn terkim hususunda karar verilmesi istemiyle Isparta Asliye Hukuk Mahkemesi'nde 25.9.1986 gnnde dava amtr. Isparta Asliye Hukuk Mahkemesi: 6/11/1986 gnnde, Esas1986/847, Karar1986/1435 say ile; kendisine ait olmayan bir ocuu davacnn nfus hanesine yazmak bir idari ilemdir. Bu idari ilemin iptali de blge idare mahkemesinden istenebilir. O halde, davaya bakmakta mahkememiz grevsizdir. gerekesi ile davann grev ynnden reddine karar vermitir. 2. Bu karar zerine; davac 5/1/1987 gnl dileke ile ayn istemle idari yarg yerinde dava amtr. Antalya dare Mahkemesi: 3/2/1987 gnnde, 1987/21 say ile; Trk Medeni Kanununun 38. maddesi ile 1587 Sayl Nfus Kanununun 11. maddesi hkmlerinden de aka anlalaca zere, nfus ktklerinde yaplacak kayt ve dzeltmelerle ilgili davalarn grm ve zm adli yarg yerine ait olduundan ve baklan davada da uyumazlk nfus kaydnn terkinine ilikin bulunduundan, davann grm ve zmnn mahkemelerine deil, daha nce grevsizlik karar veren Isparta Asliye Hukuk Mahkemesine ait olduu gerekesi ile grevli yarg yerinin belirlenmesi iin 2247 Sayl Kanunun 19. maddesine gre Uyumazlk Mahkemesine bavurulmasna karar vermitir. 219

Dosya, Antalya dare Mahkemesi Bakanlnn 4/2/1987 gnl, 1987/21 esas sayl yazs ekinde Uyumazlk Mahkemesine gnderilmitir. nceleme ve Gereke: Trk Ulusu adna yarg yetkisini kullanan Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blmnn yapt, 6/4/1987 gnl toplantda, geici raportr Hakimin raporu ile dosyadaki belgeler, Cumhuriyet Basavclnn 12/3/1987 gnl, 217 sayl ve Dantay Basavclnn 4/3/1987 gnl, 1987/6 sayl ve davada adli yarg yerinin grevli olduu yolundaki yazl dnceleri okunduktan; Cumhuriyet Basavcs yerine katlan Yardmc ile Dantay Basavcs yerine katlan Savcnn yazl dnceleri dorultusundaki szl aklamalar dinlendikten sonra gerei grlp dnld. Dava, Isparta li, Eirdir lesinde kaytl bulunan davac tarafndan, ayn kaytta kendisinden olma ei D.den doma ve 11/1/1968 doum tarihli olarak gzken A.K.ya ait nfus kaydnn, bu isimde bir ocuunun domad ne srlerek terkinine karar verilmesi istemiyle almtr. 743 Sayl Trk Kanunu Medenisinin 38. maddesinde, hakimin hkm olmadka ahvali ahsiye sicilinin hibir kayd tashih edilemez hkmne yer verildii gibi, bu hkme paralel olarak dzenlenen 1587 Sayl Nfus Kanununun 11. maddesinde de kesinlemi mahkeme hkm olmadka nfus ktklerinin hibir kayd dzeltilemez ve kaytlarn anlam ve tad bilgileri deitirecek ilave ve erhler yaplamaz. denilmektedir. Olayda, davacnn nfus kaytlarnda ocuu olarak gzken A.K.ya ait nfus kaydnn terkinine karar verilmesi istemiyle at davann konusu ve sonucu itibariyle nfus kaydnn tashih edilmesi amacna ynelik bulunmas nedeniyle yukarda sz edilen yasa kurallar uyarnca adli yarg yerinde zmlenmesi gerekmektedir. Belirtilen nedenlerle, davann adli yarg yerinde grlmesi gerektiinden, Antalya dare Mahkemesinin 2247 Sayl Yasann 19. maddesine dayanan bavurusunun kabulne, ve Isparta Asliye Hukuk Mahkemesinin 6/11/1986 gnl, 1986/847-1435 sayl grevsizlik kararnn kaldrlmasna karar verilmelidir. Sonu: Anlamazln, niteliine gre adli yarg yerinde zlmesi gerektiine, bu nedenle, Antalya dare Mahkemesinin bavurusunun kabulne, Isparta Asliye Hukuk Mahkemesinin 6/11/1986 gnl, 1986/847-1435 sayl grevsizlik kararnn kaldrlmasna, 6/4/1987 gnnde kesin olarak oybirliiyle karar verildi.

220

TANIMA

Uyumazlk Mahkemesi Bakanlndan Esas No Karar No Karar Tarihi Davaclar Vekili Daval :2003/63 :2003/79 :17. 11. 2003 : E.B. :Av. M.B. :ileri Bakanl (Akaabat Nfus Mdrlne izafeten)

zet: Medeni Kanunun 42. maddesinde iaret edilen kiisel durum sicilindeki deiiklikler kapsamnda bulunan tanma nn Nfus Kanununun 5. ve 30. maddeleri uyarnca nfus siciline ilenmesine ilikin ileminin hatal olduu ileri srlerek iptali istemiyle alan davann, DAR YARGI YERNDE zmlenmesinin gerei hk. Davac, Akaabat Noterliinin 06.09.2002 tarih ve 7905 yevmiye numaral dzenleme eklindeki tanma senedi ile, evlilik d H.A. isimli ocuunu tanm; vekili tarafndan, tannan ocuun babann nfusuna kayd iin bavuruda bulunmas zerine, Nfus daresince, ocuk annenin nfusuna kaydedilerek onun soyad verilmi, beyanlar hanesinde tanm bilgileri yazlarak baba ile ba kurulacaktr. Davac vekili, tannan ocuun mvekkilinin nfusuna tesciline ve mvekkilinin soyadnn verilmesine karar verilmesi istemiyle, 14,11.2002 gnnde adli yarg yerinde dava amtr. Akaabat Aslye Hukuk Mahkemesi: 21.2.2003 gn ve E:2002/790, K:2003/205 say ile, ihtilafn idarenin ileminden kaynaklandnn anlald gerekesiyle grevsizlik karar vermi; bu karar, temyiz edilmeyerek kesinlemitir. Davac vekili, bu kez, idarece yaplan tescil ileminin tanma senedi ve soyba hkmlerine aykr olduu ileri srlerek iptali istemiyle, 26.2.2003 gnnde idari yarg yeninde dava amtr. Trabzon dare Mahkemesi: 7.5.2003 gn ve E:2003/369 say ile 1587 sayl Nfus Kanununun 11. maddesinde, kesinlemi mahkeme hkm olmadka, nfus ktklerinin hibir kaydnn dzeltilemeyecei ve kaytlarn anlam ve tad bilgileri deitirecek ilave ve erhlerin yaplamayaca hkmnn yer ald; buna gre, nfus kaytlarnn deitirilmesine ilikin davalara bakma grevinin adli yarg yerlerine ait bulunduu kanaatine varldndan bahisle, 2247 sayl Yasa'nn 19. maddesine gre grevli yarg yerinin ciltlenmesi iin Uyumazlk Mahkemesine bavurulmasna, bu konuda karar verilinceye dein yarglamann ertelenmesine karar vermitir. nceleme Ve Gereke : Uyumazlk Mahkemesi Hukuk Blmnn 17/11/2003 gnl toplantsnda, Raportr hakim davann zmnde idari yargnn grevli olduu yolundaki raporu ile dosyadaki belgeler okunduktan; ilgili Basavclarca grevlendirilen Yargtay Cumhuriyet Savcs ile Dantay Savcsnn davada idari yargnn grevli olduu yolundaki yazl ve szl aklamalar da dinledikten sonra gerei grlp dnld:

221

Usule likin nceleme: Dosya zerinde 2247 sayl Yasa'nn 27. maddesi uyarnca yaplan ncelemeye gre dare Mahkemesince anlan Yasa'nn 19. maddesinde ngrlen usul ve ynteme uygun biimde bavuruda bulunulduu anlalmaktadr. Usule ilikin herhangi bir noksanlk grlmemi olup, esas inceleme yaplmasna oybirlii karar verildi. Esasa likin nceleme: Dava, resmi senetle tannan ocuun baba ile soyba kurulmayp annenin nfusuna ilikin ilemin iptali isteminden ibarettir. 01.01.2002 tarihinde yrrle giren 4721 sayl Trk Medeni Kanununun kinci Kitap Aile Hukuku, kinci Ksm Hsmlk, Birinci Blm Soyba Kurulmas hkmleri arasnda yer alan 282. maddenin ikinci fkrasnda ocuk ile baba arasnda soyba, ana ile evlilik, tanma veya hkim hkmyle kurulur. Denilmi; 295. maddeme birinci fkrasnda, tanmann, babann nfus memuruna veya mahkemeye yazl bavurusu ya da resmi senette veya vasiyetnamesinde yapaca beyanla olaca ve 296. maddenin birinci fkrasnda, beyanda bulunulan nfus memuru, sulh hkimi, noter veya vasiyetnameyi aan hkim, tanmay babann ve ocuun kaytl bulunduu nfus memurlarna bildirecei ngrlmtr. te yandan, M.K.nun Kiiler Hukukuna ilikin Birinci Kitap, Birinci. Ksm Gerek Kiiler; Kiisel Durum Sicili balkl kinci Blm, iinde yer alan 42. maddesinde, Kiisel durumdaki deiiklikler, zellikle evlilik d bir ocuun tannmas veya hakimin babala karar vermesi, soybann dzeltilmesi, evlat edinme ya da bulunmu bir ocuun soybann belli olmas, ilgili kanun hkmlerine gre kte ilenir hkmn tamakta; 1587 sayl Nfus Knununun 5. maddesinde, ahsi halleri bildirmekle devli tutulan kimseler doum, evlenme, boanma, lm, gaiplik, nesep tashihi, tanma evlat edinme ve evltlk szlemesinin kaldrlmas olaylarn nfus memurluuna bildirmeye ve nfus memurlar da bunlar aile ktklerine yazmaya mecburdurlar. ve ayn Kanunun 30. maddesinde de, Evlilik dnda doan ocuk Medeni Kanun hkmleri gereince babas veya babasnn babas tarafndan tannd, tanyan tannan veya ana tarafndan bildirildii veya tanmaya ilikin resmi senet gsterildii takdirde nfus memuru ocuu tanyann aile ktne geirir.() hkmlerine yer verilmitir. Anlan hkmlerden, kiisel durumdaki deiiklik kapsamnda bulunan tanma nn ilgililer veya noter tarafndan nfus idaresine bildirilmesinin gerekli ve yeterli olduu; kiisel durumda sonradan meydana gelen deiikliklerin nfus sicilindeki yanl bir kaydn dzeltilmesiyle bir ilgisi bulunmadndan M.K.nun 39. ve Nfus Kanununun 11. ile 46. maddelerinde iaret edilen kayt dzeltme davas yoluyla hkmen deil, idari bir ilemle yaplaca anlalmaktadr. 2577 sayl idari Yarglama Usul Kanunu'nun 2/1-a. maddesinde, idari ilemler hakknda yetki, ekil, sebep, konu ve maksat ynlerinden biri ile hukuka aykr olduklarndan dolay iptalleri iin menfaatleri ihlal edilenler tarafndan alan iptal davalar, idari dava trleri arasnda saylmtr. Olayda, M.K.'da ngrlen ekillerden resmi senet ile tanma zerine, nfus idaresince kiisel durum sicillerinde yaplan ilemin yasaya aykr olduu ileri srlerek alan iptal davasnn grm ve zmnde, idari yarg yerinin grevli olduu aktr. Aklanan nedenlerle dare Mahkemesince yaplan bavurunun reddi gerekmektedir. Sonu : Davann zmnde dari Yargnn grevli olduuna, bu nedenle Trabzon dare Mahkemesinin bavurusunun reddine, 17.112003 gnnde kesin olarak oybirlii ile karar verildi. 222