Kuran ncil ve Tevratn Smerdeki Kkeni Mazzez lmiye I

SMER DN DNLERN KARILATIRILMASI BA RTME TEK DiL VE BABL KULES YARATILI ADEM'N CENNETTEN KOVULMASI TUFAN EYP PEYGAMBER HiKAYESi EK: SMER EFSANELER YAZILI TABLETLERDEN RNEKLER

j3 15 29 34
35 49 56

41

69

NSZ Bat dnyasnda, Smer kltrnden Tevrat'a geen konular zerinde baz almalar yapld. Fakat bunlar hakknda Trke bir yayn yoktu. Dier taraftan bu konulardan Kuranda var mdr, varsa ne ekilde bulunuyordur, imdiye kadar aratrlmamt. Bu nedenle, Smer inan ve efsanelerinden tektanrl dinlere gelen etkileri ve Tevrat ve Kur'an'da bulunan konulan birlikte aratrmaya karar verdim. Kur'an'da bulunan ilgili ayetleri, Diyanet leri Bakanl, Kur'an- Kerim ve Trke Anlam, (Ankara, 1991) ile stanbul Yksek islam Enstits Mdr Dr. Ali zek bakanlnda 5 kii tarafndan hazrlanp, 1987 tarihinde Medine'de baslm Kur'an- Kerim ve Aklamal Meal'i karlatrmak suretiyle aldm. Kur'an'da:, Tevrat'ta olan konularn hemen hepsinden sz edilmise de daha ksa, yzeysel ve bir konu eitli surelere dalm. Gelecekte yeni bulunacak metinlerle bunlara daha ilaveler yaplabilecektir. nk Smer din veya edebiyatna ait henz bilinmeyen ve krklklar dolaysyla tam zlemeyen metinler de olduu gibi, hl toprak altnda da pek ok tablen bulunduu kukusuzdur. Bununla birlikte eldeki malzeme bile Smer kltrnn daha sonraki dinler zerine olan etkisini okuyuculara gstermeye yeterlidir, kansndaym. Bize, stanbul Arkeoloji Mzelerinde bulunan ve kendi topraklarmzdan ynlarla kmakta olan iviyazl belgeler zerinde aratrma yapmay, birok geleneimizin, nanlarmzn, bilgilerimizin kaynan arayp bulma olanan salayan Ulu Atamz burada kranla anmay bir bor biliyorum. Ruhu kvansn. Muazzez lmiye GR Bize iviyazl bilimlerin alanm aan Ulu Atamz, bu yazy kullanm olan milletlerin, zellikle dilleri dilimize benzeyen Sumerlilerin Trklerle dil ve kltr bakmndan olan ilikilerinin aratrlmasn istiyordu. O, Sumerlilere ait bilginin henz ocukluk anda olduu gnlerde, dillerinin Trke'ye benzediine ve Asya topraklarndan gelmi olacaklarna inanmt.1 Bugn ise bu varsaym gittike kesinlemeye balamtr.2 Bizde imdiye kadar Smer dili ile Trk dilinin karlatrlmas zerinde iki aratrma yaplmtr.3 Trk mitolojisinde Smer mitolojisinden izlere ait tarafmdan yaplan bir alma, 1993 ylnda toplanan "Trk Kltr Kongresi"ne sunuldu, henz yaymlanmad.

Bilindii gibi yzyllar boyunca Bat kltrnn temeli, Yunanllara, dini de Tevrat'a dayandrlyordu. Fakat Sumerlilerin kltr ortaya kmaya balaynca, Bat dnyasnn gelimesindeki ana kaynan onlarda olduu anlald. Sumerlilerin gerek kendi alarndaki, gerek daha sonra var olan kltrlere yaptklar etkileri iki kaynaktan izleyebiliyoruz: 1. Arkeolojik buluntular. 2. Yazl belgeler. 1 Muazzez , "Atatrk and the Begininng of Cuneiform Studies in Turkey", JCS 40/2 s.213, 214, (Ataturk ve Trkiye'de iviyazlar Biliminin Balamas), Erdem, c.6, say 16, s.286, 287.) 2 Samuel Noah Kramer, Sumerians, Their Histoty, Culture and Character, Chicago, 1965, s.306. Diane Wolkstein ve Samuel Noah Kramer, Inanna queen ofHeaven and Eartl, Her Stories and Hymns from Smer, Philadelpnia, 1983, s.115. Cyrus Gordon, The Gmmen Background of Greek and Hebrew Civilizalion, New York, 1965, s.48. 3 Mebnre Tosun, Smer Dili ile Trk Dili Arasnda Karlatrma, Atatrk Konferanslar IV, Ankara, 1973, s.147,168. Osman Nedim Tuna, Smer Dili ile Trk Dillerinin Tarihi ilgisi ve Trk Dilinin Yas Meselesi, Ankara, 1989. Bu etkiler; mimaride, sanatta, teknikte, sosyopolitik kurumlarda, bilimde, edebiyatta ve dinlerde grlmektedir. Kazlarda karlan tapnaklarn, saraylarn, hatta zel evlerin yap teknii ve stili, daha sonraki milletlerin mimarisini u veya bu ekilde etkilemitir. Bundan en az 5 bin yl nce Sumerlilerin uyguladklar kemer, kubbe sistemi, stunlar, yuvarlak pencereler, mozaikler, duvar ssleri, kabartmalar, sunaklar, niler Ortadou'da olduu gibi, Yunan, Roma yoluyla Bat mimarisine girmitir. Silindir mhrlerinde grlen, tapnaklarn duvarlarn ssleyen iki tarafnda hayvan figrl hayat aac, birbirleriyle kavga eden mitolojik hayvanlar, arslan bal kartal, uzun boyunlar birbirine gemi hayvan figrleri; spanya, Fransa, svire ve Orta Almanya'daki ortaa kiliselerinde eitli sslemeler halinde grlmektedir.4 Yaplarda kullanlan tula, kerpi, evlere kadar knklerle getirilen su yollan, tuvalet, lam tekilat Sumerlilerde balamtr. Smer'in zellikle Laga Kral Gudea zamanna kadar ulaan plastik sanatn, nl heykeltra Henry Moor (Henry Moor on Sculpture, Edithed by Philip James, Londo, 1968, s.!65-167)'da dnyann byk plastik sanatlar olarak tanmlanan erken-Yunan, Etrsk, eski Meksika, Msr'n 4.-12. slalen zaman, Roma, Gotik sanat ile ayn dzeyde tutmakta ve onlardaki canllk, fade tarz ile sanat zelliklerini uzun uzun aklamaktadr. Kanallar aarak bataklklarn kurutulmas, tannn sulanmas, ulamn salanmas, sulann nne set konarak bir tr baraj uygulamas,5 yolcularn her trl rahat bulaca han veya motellerin yaplmas, yine Sumerlilerde balamtr. Bugn uygarlmzn temeli olan tekerlek, bundan en az 5 bin yl nceye ait Ur kral mezarlannda gmlm arabalarda ve birok kabartmada grlmektedir. Bu mezarlarda bulunan altn, gm, fildii eserlerin tr ve iilii zamanmza kadar ulamtr. Sularda tamaclk yaplan tekneler ve yelkenliler yine onlann buluudur. Sumerlierin uygarla en nemli katklar, dillerine gre bir yaz icat etmeleri ve okullar aarak onu istedikleri her konuyu yazacak ekilde gelitirmeleridir. Balangta yaz, resim eklinde talar zerine yazlm. 4 Hatmut Schmkcl, Das Land Smer, Sttgart, 1962, s.169. 5 Samuel Noah Kramer, Tarih Smer'de Balar (History Begins at Smer ), cv. Muazzez ilmiye , Ankara, 1990. s. 148. 6 Ayn yerde, s.225. 10 Daha sonralar Dicle ve Frat nehirlerinin oluturduu bol kil yaz malzemesi olarak kullanlm. Yumuak kil zerine yazlmaya balanan ya1 z, yava yava ekil deitirerek aretleri oluturan izgiler ivi ekline dnm (bu yzden bugn "iviyazs" deniyor), kelimeler de ksmen hece olmu, bylece hem kendileri istediklerim yazabilmiler, hem de Ortadou milletleri olan Babilliler, Asurlular, Huniler, Hititler ve Urartularn da kendi dillerini yazmalarm salamlardr. Ugaritler ve Persler de bu yazdan harf yazs yaparak yararlanmlardr. Smer yazs Msr yazsnn icat edilmesine de nderlik etmitir,

Geen yzyldan beri yaplan kazlarla gerek Mezopotamya'da, gerek Anadolu'da on binlerce iviyazb, tablet bulunmu, yazlar okunmu, diller zlm ve tamamyla unutulmu en az bin yllk Ortadou milletlerinin tarihi meydana km ve kmaktadr. Sumerlilerin en nemli iki politik mirasndan biri olan ve 3000 yllarnda kurduklan ehir beylikleri, Hindistan'dan Akdeniz'e kadar olan alandaki ve ortaa Avrupa'sndak ehir krallklarnn ncleri olmutur. Bu ehirler; zgr ve klelerden oluan ehirlileri, siyasal meclisleri, askerleri, saygnlar, rahipleri, alc ve satclar, ifti, sanat ve tccarlar, ehri koruyan Tanrs, yeryznde onu temsil eden kral, tapnaklar, ehir surlar ve onlann kaplar ile birbirine benzemektedir. kinci politik miras, yazl kanunlardr. imdiye kadar bulunan ilk Su-merce yazl kanan kitab, yeni Smer devrini balatan nc Ur slalesinin kurucusu Urnammu tarafndan kaleme aldrnlmtr. Smer kanunlarnn daha sonra yazlanlara nderlik ve kaynaklk ettii anlalyor. Alm satm, borlanma, kira, miras bltrme gibi her trl hukuksal ilerin birer yazl antlama ile yaplmas ilk Sumerlilerde balamtr. Evlenme boanmalar da, yasal saylmas iin yazl bir antlama ile kantlann alyd. Tanmaz mallar ilk olarak bir kadastro yoluyla Smer'de gvenceye alnmtr. Vergi dengesizliini, krtasiyecilii, zorbal, rveti nlemek, kadn ve erkein eit ie eit cret almasn salamak amacyla ilk reform yapan yine Sumerliler olmutur.7 Bunlardan baka Sumerlilerin bilimde attklar temeller de kmsenecek gibi deildir. Onlar gkyzn incelemiler; Ayn hareketine gre seneyi otuzar gnlk 12 aya blmler. Gne sistemine gre de her yl 7 Ayn yerde, s.317-322. 11 artan 10 gnleri toplayarak ylda bir seneyi 13 ay yapmlar. Aylan haftalara blerek, hafta iinde bir gn dinlenmeye ayrmlardr. Araplarda aya gre yaplm takvim devam etmekte. Bu yzden her yl aylarn balangc 10 gn nceye geldiinden ay zamanlan hep deimektedir. Burlar Sumerliler saptam. Onlara akrep, terazi, boa, ikizler gibi verdikleri adlar Sumerceden evrili olarak srmektedir. Dnyadaki btn olaylarn gkyznde yazl olduuna inanan Sumerliler, onu incelerken astronomi ve astrolojinin temelini kurmulardr. Matematikte onlu ve altl sistemi kullanmlardr. Bugn onlu sistem dnda altl sistem de saat, dakika, daire lmnde kullanlmaktadr. Okullarda matematik reniminde arpm tablolar, eitli problemlerin zm yer almaktadr. Yunanl Fisagor'a (Pisagor) mal edilen Fisagor teoremi de tablet zerinde izilmi olarak bulunmaktadr. Cebirin kkeni de Sumerlilere dayanmaktadr. Tbbn balangc da Smerlilerde. Hastalklar, onlara yarayacak ilalar gzlemiler, eitli ila reeteleri yazmlardr. Hastalar iyi etmek iin yalnz ilaca deil sihire de bavurmulardr. Sihir, bu ada bile ayn amala kullanlyor.8 Smer yazl belgelerinin en nemlileri edebi olanlardr. Onlar; Su-merlilerin hayal glerini, dnya ve evrene baklarn, sosyal dzenlerini, dinsel inanlarn yanstr. Bunlar; kahramanlarnn servenlerini dile getiren destanlar, geirilen felaketleri anlatan atlar, dinsel trenlerde Tanrlar, mabetleri, krallar ven ilahiler, Tanrlarn yklerine ait efsaneler, tartmalar, ataszleri ve deyimler, hayyan masallar, okullarla ilgili hikyelerden olumaktadr.9 ite bu belgelerin nda, Smer dininden tektanrl dinlere gelen etkileri ve din kitaplarna giren konulan aa karmaya alacaz. 8 Smer'de Astronomi, Matematik ve Tp hakknda daha geni bilgi iin: Ord. Prof. Dr. Aydn Sayl, Marhlanla ve Mezopotamyallarda Matematik, Astronomi ve Tp. Ankara 1991. 9 Kazlardan kartlan Smer edebiyatna ait tabletlerin hemen hemen te biri istanbul Arkeoloji mzelerinin zengin iviyazl Belgeler Ariv'nde bulunmaktadr. Bu yzyln zellikle ikinci yansndan sonra, S.N, Kramer, Hatice Kzlyay ve Muazzez tarafndan yaymlanan bu tabletlerle, Smer edebiyatna ait yeni konular ortaya km ve birok konu da tamamlanabilmitir. Bunlar hakknda bilgi in, Muazzez ilmiye , fstanbul Arkeoloji Mzeleri iviyazl Belgeler Arivinin Smer Edebiyatna Katklar, X. Trk Tarih Kongresi, Ankara 1930, s.481-497. Smer edebiyat hakknda daha geni bilgi iin: S.N. Kraner, History egins ar Smer, (Tarih Smer'de Balar), eviren Muazzez lmiye , Ankara, 1990. 12 SUMER DN

Smer dini oktanrl bir dindi. Dnyada, evrende, doada grlen, hissedilen her nesnenin bir Tanrs vard. Tanrlar insan grnmnde, fakat insanst gleri olan lmsz varlklard, insanlar gibi, onlarn da ocuklar ve elerinden oluan aileleri bulunuyordu. Bu aileler kral gibi bir Batana altnda toplanmlard. Tanrlar da insanlar gibi sever, zlr, kzar, kskanr, kavga eder, ktlk yapar, hastalanr, hatta yaralanabil irlerdi. Yer, Gk, Hava, Su Tanrlar yaratc, dierleri ynetici ve koruyucu Tamdand. Her ehrin bir koruyucu Tanrs vard. O Tanr, ehrinin iyi yaam srmesinden sorumlu idi. Onun gc, ehrinin iyi veya fena olduuna gre deiirdi. Bunlara ayn zamanda dier ehirlerde de taplrd. Bu ehir Tanrlar, evrenin ynetimini aralarnda blmlerdi. Tanrlara ait listelerde 1500 kadar Tanr ad bulunmas, Sumerlilerin ne kadar ok Tanr yarattn gstermektedir. Tanrlan insan eklinde alglamalan, Tanrlan ehirlerin dnda evren ve doa Tanrs olarak gelitirmeleri ve onlan uyumlu bir sistem iine almalan, Sumerlilerin nemli ruhsal baarar olarak kabul edilmektedir. Tanrlar yalnz evrende deil, insanlarn yaamna da girerler. rnein, yorulmak bilmeden gezen Gne Tanrs Utu, her eyi grr, adaleti korur, insanlara yardm eder, cier fal bakanlarn piridir. Bilgelik ve Su Tanrs Enki, insanlann ve sihirbazlarn koruyucusudur. Vens yldzn simgeleyen Tanra nanna, klann ve savalann koruyucusudur.10 Smer'de Tanrlar istediklerini yapar; onlar, insanlara ne istediklerini bildirmez. Ancak nsanlar onlara, kendilerinden istenileni sorarak renebilir. Bu, kurban edilen hayvanlann karacierlerindeki 10 Bu konuda daha geni bilgi iin, Prof. Dr. B. Landsberger, Sumerlilerin Kltr Sahasndaki Baarlan (Dil ve Tarih Corafya Fakltesi dergisi, c.3, s, 137) 13 iaretlere gre anlalr. Bu iaretlerin ne olduu, neyi anlatt, bu hususta yazlm kataloglarda bulunur; rahipler ona gre onlar yorumlar. Ayrca rya ile de Tanr istediini bildirir. Tanrnn yaplacak bir ii uygun grp grmediini anlamak isteyen; mabede gide1, kurban keser, dua eder ve uykuya yatar. Grd ryann olumlu veya olumsuz olduunu da ancak rahip yorumlar. Sumerliler, bu Tanrlar dnyas zerine pek ok efsane gelitirmiler; iirler yazm,, ilahiler bestelemi, trenler dzenlemi ve btn bunlar yazya geirerek zamanmza kadar ulamasn salamlardr. Onlarn kurduklar oktanrl din, yava yava tektanrya dnerek, bugnk dinlerin temelini oluturmutur. Fakat bu arada dier Tanrlar da tamamyla yok olmayarak bu dinlerde melekler, eytanlar, cinler olarak varlklarn korumaktadr. DNLERN KARILATIRILMASI Yahudi, Hristiyan ve Mslman dinleriyle Smer din arasndak tak noktalar unlardr: Tanrnn yaratc ve yok edici gc; Tanr korkusu; Tanr yarglamas; kurbanlar, trenler, lahiler, dualar ve tts Tanry memnun etmek; iyi ahlakl, drst ve haktanr olmak; byt ve kklere sayg gstermek; sosyal adalet; temizlik, Temizlik Sumerlilerde ok nemli idi. Tapmaa gidenlerin, dua edenlerin, kurban tirenlerin vcuta temiz olmalar gerekti. Dmanlarn yktklar seri iin onlarn yazdklar atta: "Artk karabal (Sumerliler) halk tren iin ykanamyor,kirliyi beenmek onlarn kaderi oldu, grnleri deiti" denmektedir.11 Yeni yaplan binalar, iine girmeden nce dinse temizlikten geirilirdi. Temizlik, ataszlerine bile, "Ykanmam yemek yeme!" olarak girmi. Smer Tanrlar, insanlara ne istediklerini bildirmez; fakat hol gitmeyecek bir ii yapan insanlar cezalandrrlar. Buna karlk dinlerde Tanr baz kimselere ne stediini bildirir. nsanlar da ona hareket ederler. Tanr bildirilerini alan kimselere Farsada "peygam Arapada "resul" denir. lgin olan peygamberlik olay, Yahudili Asurlulara gemi. iviyazl metinlere gre bu dnce Asur v> listin'de politik ve ekonomik krizlerle balam. Asur'da Tanrda insan (peygamber) yoluyla alnan haberler tabletlere yazlm. O gre Tanr ile iletiime giren insanlar eitli ekilde trans halin riyorlar. Bu kimseler aslnda aa tabaka saylyor ve byc 11 S.N. Kramer, The Stmerians, Their History, Cultr and Churacter, Chigago, 1965, Sabunu da Sumerliler yapm ilk kez. 14 balanyor. Konuan Tanra ise, onun azndan syleyen de kadn oluyor. zellikle Ak Tanras tar'dan haber getirenler. Bunlar ya Tanrlardan nc ahs olarak buyruunu alr veya birinci ahs olarak kendisini, konuan Tanr ile bir yapar. (A. Leo Oppenheim, Ancient Me-sopotomio, Chicago,

1964, $.221.) Kuranda. da ayn ifadeyi buluyoruz. Allah bazen nc ahs olur, bazen dorudan konuur.12 SumerUlere gre Tanrlar, ehirleri ve btn kltr varlklarn meydana getirmi ve insanlara vermitir. Ayn dnceyi Kur'an'da da buluyoruz. A'rf Suresi, ayet 26: "Ey Ademoulan! Size irkin yerlerinizi rtecek giysi, sslenecek elbise indirdik. Tekva (man) elbisesi daha hayrldr." Nahl Suresi, ayet 81: "Allah yarattklarndan sizin iin glgeler yapt, dalarda sizin iin barnaklar yaratt ve sizi scaktan koruyacak elbiseler, savata koruyacak zrhlar yaratt." Ysn Suresi, ayet 42: "Gemilerin benzerlerinden, binmekte olduklar ve ileride binecekleri eyleri onlar iin biz yarattk." Bu ayette Allah hem birinci ahs olarak konuuyor, hem de ondan nc ahs olarak sz ediliyor. Ysn Suresi, ayet 82: "Onun ii, bir eyi yaratmak istedii vakit 'ol' demektir, o ey hemen olur." 12 Asur'da Tanr bildirileri genellikle saraya bal olanlara geliyor. Byle bir bildiriyi Asur Kral Sanharip'in katlinden sonra (10 681) taht kavgalar arasnda, onun yerine geen Asarhadon (10 680669) alyor. Ak Tanras Igtar, bir kadn peygamber yoluyla ona syle sesleniyor: "Ben Arbela ttar'ym. Ey Asarhadon! Asur Kral! Asur'da, Ninve'de Kalah ve Ar-bela'da uzun zamanlara, sonsuz yllara kadar benim Kralm Asarhadon'u kutsayacam. Uzun zamanlara, sonsuz yllara kadar tahtn gn altnda kurdum. Onu altn bir ivi ile ge baladm. Elmaslarn ile Asur Kral Asarhadon'u klandrdm." (Meissner, Bobylonien undAssyrien I, Heidelberg, 1925, s.281.) 16 Smer'de de Tanrlar "ol" der ve her ey oluverir. Her dinde de Tanrlarn var edici gleri yannda yok edici gleri de var. Smer'de Tanr Enlil, Tanrlar meclisinde Ur ehrinin yklmasna karar vermitir. ehrin Tanrs buna ne kadar zlse elinden bir ey gelmez. Gelen ordular Tanrnn dnyadaki aralardr. Ayn deyimi Kur'an'da da buluyoruz: Enfl Suresi, ayet 17: "Savata siz onlar ldrmediniz, Allah ldrd. Attn zaman sen atmadn, Allah att." Smer'de Tanr kzmaya grsn, kendi lkesi bile olsa yakp yktrr. Smer Tanrlarnn babas Tanr Enlil, Akad krallarnn yaptklarna kzarak gzlerini dalara eviriyor ve oradan barbar ve vahi Gutileri ekirge srleri gibi getirterek Agade'yi ve hemen hemen btn Smer'i krp geirtiyor. (S.N. Kramer, The Sumerians, s.66.) Tevrat'la da birok kez Yahve'nin (Yehova) insanlara kzarak onlara yok edici felaketler verdii, setii komu milletleri srail'in zerine saldrtt bildirilmektedir. Ayn olay Kur'an'du da gryoruz. Birok sure iindeki ayetlerde Allah'n eitli milletleri nasl yok ettii yazlyor. Bunlardan bazlar: Hcc Suresi, ayet 44: "Ey Muhammedi Seni yalanc sayyorlarsa bil ki, onlardan nce Nuh milleti. Ad milleti, Semd, ibrahim milleti, Lut milleti ve Medyen halk da peygamberlerini yalanc saym, Musa da yalanlamt. Ama ben, kfirlere nce mehil verdim, sonra onlar yakalayverdim, beni tanmamak naslm grsnler!" Furkan Suresi, ayet 38: "Ad, Semd ile Ress'lileri ve bunlarn arasnda birok milleti de yerle bir ettik." Ankebt Suresi, ayet 38: "Ad ve Semd milletlerini de yok ettik." 17 Fussilet Suresi, ayet 13: "ite sizi, Ad ve Semd'un bana gelen kasrgaya benzer bir kasrga ile uyardm." Fussilet Suresi, ayet 16: "Rezillik azabn onlara dnyada tattrmak iin zerlerine dondurucu rzgr gnderdik." (Ad milleti hakknda bkz. Sadi Bayram, Kaynaklara Gre Gneydou Anadolu'da Proto Trk izleri, Ankara, 1980, s.54.) Muhammed Suresi, ayet 13:

"Biz halk seni yurdundan karan nice ehirleri yok ettik. Fakat onlara bir yardm eden kmad." Ahkaf Suresi, ayet 27: "Ant olsun biz evrenizdeki memleketleri de yok ettik." Isr Suresi, ayet 15, 16: "Bir lkeyi yok etmek istediimizde, o beldenin marm olanlarna nce emrimizi ulatrrz. Yine ktlk ederlerse biz de oray yerle bir ederiz." Smer'de krallarn nasl saraylar varsa Tanrlann da yle evleri olmalyd. Bunun iin "Tanr evi" ad altnda grkemli tapmaklar, yanlarnda Tanrlarla insanlar yaklatrd dnlen basamakl kuleler yaplmt. Daha sonra bu Tanr evleri sinagoglara, kiliselere, camilere dnt.13 Camilerin ve minarelerin stndeki yanm ay, Smer Ay Tanrsnn semboldr.14 13 Smer'deki "Tanr evi" deyimi, Kur'an'a "Allah'n mescitleri" (Tevbe Suresi, ayet 17, 18) eklinde bulunmaktadr. Smer'de mabet veya saray anlamna gelen "e.gal" kelimesi Tevrat'ta "hegal" olmgtur. Max I. Dimont, Jews, Cod and History, New York, 1962, s.65'te; "Babif topranda Yahudiler iki yeni dnce gelitirdiler, bunlar o zamandan beri insanln mal oldu. Kurban iin Tanr evi yerine, dinsel toplant iin sinagoglar yaptlar. Buralarda Tanr'ya kurban yapmak yerine dua etmeyi koydular. Sinagoglar Hristiyanlkta kiliselere, Mslmanlkta camilere dnt. Dua, bu insanlar arasnda Tanr'ya adanan bir sembol haline geldi" eklinde yazlmaktadr. 14 Smer dininde Ay kltnn nemli bir yeri vardr. Ayn ilk grnd gn, 15 gnlk olduu ve grnmedii gnlerde trenler yaplr, hatta baz yiyecekler yenilmezdi. Islamiyette de oru ve bayramlar Ayn grnne gre dzenlenmitir. 18 Smer krallar, Tanrlann yeryzndeki vekili saylyordu. Bu inan hristiyanlkta papaya, Mslmanlkta halifeye geerek srmtr. Bakara Suresi, ayet 30: "Rabbin meleklere, 'ben yeryznde bir halife yaratacam' dedi. Onlar da, 'biz hamdinle sana tebih eder ve seni takdis edip dururken, yeryznde fesat karacak, kan dkecek insan m halife klyorsun' dediler." Smer kanunu, Babl Kral Hammurabi'nin yapti kanuna temel olmu, ondan Musa'nn ve Yahudi kanunu, ondan da slam kanunu etkilenmitir. Hammurabi'nin (10 1750) Gne Tanrsndan kanunu al, Musa'nn Tanrdan kanunu alna rnek olmutur. lgin olan slam'da hukukun, ancak Araplarn Irak topraklarm ele geirdikten sonra kuralla-masdr. Smer, Babil hukuksal geleneklerinden kan szler, ibrani kanunu Talmud'da bulunuyor. Ortodoks Yahudi'deki boanma terimi Sumerce bir kelime. Sinagogda Tevrat okunurken dinleyenler allarnn saaklar ile onu izlerler. Bu, Smer'de hukuksal bir belgenin onaylandn gstermek iin tablete elbise kenaryla baslmasn yanstmaktadr. (Samuel Noah Kramer, Cradle of Civilization, New York, 1967, s.160.) Musa'nn kanununda bulunan anaya babaya sayg, kimseyi ldrmeyeceksin, zina yapmayacaksn, almayacaksn, yalan tanklk etmeyeceksin, komunun karma ve malna gz dikmeyeceksin gibi kurallar Smer kanununda da ayn. Yalnz Smer Kanunu daha nsancl; gze gz, die di yok cezalarda. Ne yazk ki, Smer kanunlarnn yazl olduu tabletler ok knkl, belki de toprak altndan daha karlamayanlar da var. Bu yzden tam karlatrma yaplamyor. Buna karn daha sonra Samiler tarafndan yaplan kanunlann, Smer kanunlarna dayand kuku gtrmez. Buna ak bir mek olarak, brahim Peygamber'in kans ile cariyesi arasndaki olay gsterebiliriz. Smer kanununa gre ksr bir kadnn kocasna verdii cariyesi ocuk dourunca, hanmna kar byklk taslayamaz, yle yapmaya kalkarsa cezalandrlr. Tevrat ve Kur'an'da yazldna gre brahim Peygamber'in ksr olan kans Sara, cariyesi Hacer'i ocuk yapmak zere kocasna veriyor. Cariye, ocuk dourup kendisini stn grmeye balaynca, olu smal ile le gtrlp atlyor kocas tarafndan.15 15 C.L. Woolley, The Sumerians, New York, 1965, s. 102; Hammurabi 146; Tevrat Tekvin bap 21; 8-21; Kur'an'du eitli sureler iinde. 19 Tevrat'a gre byk erkek ocua mirastan zel bir pay verilir. ocuklar isterse babann salnda bu pay alabilirler. Tekvin bap 25: 32-34'te Yakup byk kardei Esav'a istei zerine payn veriyor. Ayn kural Smer'de de var. Sumerce yazlm pittar kanununda bu madde, tabletin krkl yznden tam deil (Smer, Sabit, Asur Kanunlar, s.69, madde 2). Fakat Hammurabi kanununda bunun tmn buluyoruz. Madde 165: Eer bir adam byk oluna tarla, bahe ve ev hediye eder, ona bir belge yazarsa, baba ldnde o payn aynca alr ve baba malnn dier ksmm kardeleriyle eit blecektir.

Araplarda zina yapan kadnlarn talanmas, Tevrat'ta olmasna karn (Tesniye 13-23), Kur'an'da. byle bir ceza yok. Zina cezas ile ilgili drt ayet bulunuyor. Bunlar: Nisa Suresi, ayet 15-16: "Kadnlarnzdan zina yapanlara kar iinizden drt ahit getirin. Eer ahitlik ederlerse, o kadnlar lm alp gtrnceye kadar, yahut Allah onlara bir yol ancaya kadar evinizde tutun. inizden zina yapan her iki tarafa ceza verin! Eer tvbe edip uslanrsa artk onlara ceza verip eziyet etmekten vazgein. nk Allah tvbeleri ok kabul eden ve ok esirgeyendir." Nur Suresi, ayet 2: "Zina eden kadn ve erkekten her birine yz sopa vurun. Mminlerden bir grup da onlara ahit olsun!" Nur Suresi, ayet 3: "Zina eden erkek ancak zina eden veya putperest olan kadnla, zina eden kadn da zina eden veya putperest olan erkekle evlenebilir." Talanma cezas Sumerlilerin eski alarnda varm. Fakat deiik bir nedenden 2200'lerde Laga Kral Urukagina tarafndan yaplm sosyal reform metninde, gemi zamanlarda olduu gibi iki koca almaya kalkan kadnlar ve hrszlarn, bu fena hareketleri yazl talarla talanacaklar bildirilmektedir.16 Daha sonra yazlan kanunlarda bu talanma konusu bulunmuyor. 16 S.N. Kramer, The Sumerians, s.322. slamiyetten nce baz Arap kabileleri anaerkil olup kadnlar birka koca alabiliyorlarm. (Hayrullah rs, Hazreti Muhamtned, istanbul 1963, s.160, 161.) Islamyetten sonra da baz kabileler arasnda anaerkil 20 Smer kanunlarnda zina ile ilgili maddeler, krklklar dolaysyla lsa gerek, yok. Buna karn Hammurabi kanununda bulunuyor. Smer, Babil, Asur Kanunlar, s. 198: "129. Eer bir adamn kans bir baka bir erkekle yatarken yakalanrsa onlar balayp suya atacaklar. Eer kadnn kocas yaatrsa, kral da yaatacak. "130. Eer bir adam baka bir adamn babasnn evinde oturan karsn zor kullanp koynunda yatrrken yakalanrsa, o adam ldrlecek, kadn zgr." Smer'de bekret konusu nemli grnyor. Smer kanunlarnn yazl olduu tabletler krk ve okunamayan yerleri ok. Okunabilen iki madde bunu kantlyor: Bunlardan birinde, bir klenin zorla bikrini bozan 5 ekel (tahminen 40 gram) gm vermek zorunda. Dierinde dul olarak evlenen bir kadn, kocasndan boandnda kz olarak evlenen kadnn alaca tazminatn yarsn alabiliyor.17 Tevratfta kural daha kat. Bir kz evlendiinde bakir olmad kantlanrsa tala ldrlyor (Tesniye 22:13-21). Buna karn, Kur'an'a. bekret konusu ele alnmam. Smer'de tecavz de fena saylm. "Hr bir adamn kz yolda tecavze urarsa, anne, babas onun sokakta olduunu bilmemi lerse, kz onlara 'tecavze uradm' derse, anne, baba onu zorla erkee kar olarak verecekler." (The Ancient Near East, Supplementary Texts and pictures Re-lating to old Testament, Editted by James B. Pritchard, Princton, 1969, $.89,90.) Tecavz, Smer efsanesine bile konu olmu. Tanr Enlil, Tanrlarn ba olduu halde, evlenmeden nce karsn aldatarak zorla tecavz ettii iin Tanrlar meclisince yeralt dnyasna srlm.18 detin srdn, olduka eski bir tarihte Stern mecmuasnda, bir Alman kadn yazarn, Arabistan kabileleri arasnda yapt aratrma hakkndaki yazsnda okumutum. Sumerce metinde talanma olarak evrilen kelime tablette pek belirli olmadndan, yeni aratrmada, anlamsz brakld. Prof. Dr. Mebnre Tosun, Do. Dr. Kadriye Yava, Smer, Babil ve Asur Kanunlar ve Ammi Saduqa Ferman, Ankara, 1975, s.40, madde 5-7. Bu efsaneye ait baz satrlar yle: Nippur'm gzel km Tanra Ninlil annesinin nerisi zeine kendisini Tanr Enlii'e gstermek zere suya giriyor. 21 Ayn olay Tevrat'ta (Tesniye, 22:28, 29) yle: "Eer bir adam kz olan nianlanmam bir gen kadnla yatarsa ve onlar bulurlarsa, adam gen kadnn babasna 50 ekel (ekel Su-merllerden Akadcaya geen bir arlk ls birimi) gm verecek ve kadn onun kars olacak." Eer adam, nianl bir kzla ehirde yatarsa her ikisi de talanarak ldrlyor. Kur'an'da bu konu yok. Smer'de sosyal adaleti koruyan Tanra, senede bir kere insanlar iyi veya fena hareketlerinden dolay yarglar, ktleri cezalandrr. Bu inan slam'a, aban aynn on beinde Berat Kandili olarak girmitir.19

Saf suda kz ykand. Nnlil Nunbirdu kanalnn kenarnda yrd. Byk da baba Enlil grd onu. Bey kza "gel yatalm" dedi, kz istemedi. "Benim dlyolum ok ufak birlemeyi bilemez, Dudaklarm ok kk pmeyi bilemez." Bunun zerine Enlil, vezirine br lekne getirtir. Kzla teknede gezerken ona tecavz eder. Bu olaya kzan Tanrlar meclisi Enlil'i yakalayarak yle derler: "Enlil ahlakszn biri, defol ehirden," Bylece Enlil yeralt dnyasna gnderilir. Ninlil de arkasndan gider. O arada Ay Tanrsna gebe kalr. Birok olaydan sonra ancak yeryzne karlar. (Tarih Smer'de Balar, s.70-72.) 19 Tarih Smer'de Balar, s.87-89. Sosyal adaletin Tanras Nane'nin nasl bir Tanra olduunu ve insanlarda beenmedii hareketler nelerdir; aadaki dizeler anlatyor kszleri bilen, dullar bilen, insann insana yapt zulm bilen, kszlerin annesidir O. Nane dullan koruyan. Fakirlere haktanr olan, Snanlara kucak aan, Gszlere barnak bulan kraliedir o. Beenmedikleri: Kanunsuz yolda gezen, Geerli olan gelenekleri aan, anlamalar bozan, Fena yerlere beenerek bakan, Byk arlk ls yerine kn koyan, Uzun l yerine ksasn kullanan, Kendine ait olmayan yiyip de "yedim" demeyen iip de "itim" demeyen nsanlar fena kimseler Tanra Nanc in. 22 Smer Tanrlarnn esas adlarnn baka, niteliklerine gre dier adla n da vard. Babilliler bu adlardan 50"sini yeni yarattklar Taun Marduk'a vererek tek Tanr dncesine doru bir adm atmlard. slam dininde Allah'a verilen 99 ad, ayn gelenein bir devam gibi grnyor. Sumerlilere gre ller, "kur" adl karanlk, dn olmayan bir yeralt I dnyasna gidiyorlar. Tevrat'la bu; eol, Yunan'da Hades, Incil'fo cehennem, islam'da ahret olarak devam etmektedir. Sumerlilere gre burada tekdirilme yok. Fakat yeralt dnyas; orann Tanrlar, rahipleri, lenlerin glgeleriyle olduka hareketli bir yer. Buradan baz zel durumlarda glgeler yeryzne kabiliyor. Glgam'n ars zerine arkada Enki-lu'nun glgesi karak iki arkada konuuyorlar. Tevrat Samuel I:28'de Saul'un istei zerine Samuel'in glgesi yeraltndan kyor. Smer'de yeraltndaki llerin ruhlar iin yiyecek ve kurbanlar sunulsa, onlar yeryzne karak insanlara rahatszlk veriyorlar. lenlerin rkasndan ok fazla alayp szlanmak onlar skyor. slamiyette de ller yaplan dualar, kurbanlar bu inann bir devam. Bizde de "ok alanp lnn ruhunu rahatsz etmeyin" sz vardr. Yahudilere, Babil tutsaklndan sonra Perslerin etkisiyle, Zerdt dilinden; llerin tekrar dirilecei, cennet, cehennem ve Srat Kprs irmitir. (Hayrullah rs, Musa ve Yahudilik, stanbul, 1966, s.36l.)20 'ur'oM'da Srat Kprs yok. Sumerliler, kendilerinin, Tanrlar tararndan seilmi stn bir halk )lduunu yazmlar. Tevrat'ta. Yahve, Kur'an'dz Allah, srailoullann stn bir kavim yapmt. Tevrat Tesniye 14:6; Kur'an Csiye Suresi, ayet 16; Bakara Suresi, ayet 27: Zerdt dinindeki cennet cehennem hakkndaki geni bilgi, Samuel Noah Kramer, Mythotogies of Aneleni Worltfda. (America, 1961, s.358-360) bulunuyor. Buraya gre, lnn ruhu gn durduktan sonra korkun Sinvat Kprs'nden (Srat olmu) geiyor. Adam dnyada iyi iler yapmsa gzel bir kz onu karlyor, ilk admda cennetin iyi dncesine, ikinci admda iyi szne, ncde iyi

olaylarna, drdncde parlak sonsuz bir a girer. Eer insan iyi deilse, cesedi brakmayan ruhu, bir cin Srat Kprs'nden geirir. Onu fena bir kadn alr; fena sz, fena dnce, fena olaylardan geerek fena cinlerle karlar. Dier bir anlatya gre de ller canlanp ruhtaryla birleiyorlar. Hepsi, iinde kurun kaynayan bir kazana atlyor, iyi olanlara bu lk st gibi geliyor. gn sonra hepsi oradan karlyor. lmszlk ikisi veriliyor ve lmsz oluyorlar. 23 Sumerliler kadnlar bir tarlaya benzetmiler. Ayn deyim hem Tevrat, hem Kur'at'da var, Kur'an'a "kadnlarnz sizin iin bir tarladr, tarlanza nasl dilerseniz yle varn" yazl (Bakara Suresi, ayet 223). Bunu mfes-sirler eitli ekilde tefsir etmiler. (Bkz. Turan Dursun, Din Bu 3, stanbul, 1991, s.28, 28.) Bu tefsirlerde, bir kadnla nasl cinsel ilikiye girilecei mstehcen bir ekilde aklanmaktadr. Sumerliler, dnyadaki btn olaylarn ve Tanrlarn isteklerinin gkte yldzlarla yazl olduuna inanrlard. Kur'an'da ayn inan "Levh-i Mahfuz" olarak sryor. (Dipnot 23'e baknz.) Nemi Suresi, ayet 75: "Gkte ve yerde gze grnmeyen hibir ey yoktur ki, apak bir kitapta da (Levh-i Mahfuz) bulunmasn." Brc Suresi, ayet 17, 18: "Ordularn haberi geldi mi sana? Onlar Firavun ve Semd ordular idi (nasl helak oldular?). Bilakis inkarclar bir baka eit yalanlamann iine dtler. Allar onlar arkasndan kuatmt. Hakikatte onlarn yalanladklar Levh-i Mahfuz'da bulunan erefli Bu ayete gre Kur'an bile gkte yazl bulunuyor. Smer'den kaynaklanan bir inan! Sumerlilerde 7 says ok nemlidir. 7 gn gemek, 7 da amak, 7 k, 7 aa, 7 kap gibi. Ayn ekilde Tevrat ve Kur'an'da da 7 says bolca bulunmaktadr. slam'a gre cennetin 7 kaps vardr; Smer yeralt dnyasnn da 7 kaps bulunuyor. Yahudi dinsel trenleri Babil'den alnmtr. Onlarn bu trenlerde syledikleri arklar, Mezopotamya'da yeniyl bayramlarnda sylenen arklara benzemektedir. Cinlerin yok edilmesi dualar da Babil kkenlidir. Sumerliler Tanrlarm sevindirmek, onlardan bir istekte bulunmak, hastalklardan kurtulmak iin veya yaptklar adaklara karlk kurban kestirirlerdi. Bu kurbanlar sakalsz ve hastalksz olmal ve kurban sahibi vcuta temizlenmeliydi. Kurbanlar, rahipler tarafndan zel dualarla kesilirdi. Kurbann sa kalas ve i organlar Tanrya takdim edilir, gerisi etrafta olanlara datlrd. slamlkta da kurbanlar ayn koullarda kesiliyor. Yalnz hocann kesmesi zorunlu deil. Kurbann sa kalas ile i organlar Tanr yerine kurban sahibine braklr, gerisi datlr. Smer'de Erhanedan devrinde Ur Kral mezarlarna gre, Kral ve Kralieler askerleri ve etrafmdakilerle birlikte gmlrd. Fakat metinlerde her trl kurban yazlmasna kar insan kurban yok. Buna mukabil srail'de, Yunan'da insan kurban yaplm. (Cyrus Gordon, The Commen Background of Greek and Hebrevv Civilization, New York, 1966, s.225.) branilerde l veya dirileri kvandrmak veya ahslarn saln korumak iin Tanr ile bir tr anlama olarak insan kurban yaplm. (Tevrat, Sauel II 21: 6-9; Hayrullah rs, Musa ve Yahudilik, stanbul, 1966, s.142.) Araplarda da bunun olduunu, hatta Muhammed'in bykbabasnn "eer on olum olursa birini Tanr'ya (veya Tanrlara) kurban edeceim" dediini bir kitapta okumutum. Mezopotamya'dan gelen brahim Peygamber bu ilkel deti kaldrtm. Sumerlilerde, okul tabletlerine gre 6 gn alma, 7. gn dinlenme var. Bu Yahudilere Sabbat olarak gemi. On emirde "Sabbat' dn, onu kutsal gn olarak gr!" deniyor. 6 gn alp yedinci gn Tanrya adanm bir dinlenme gn oluyor. Yahudilere ve Kur'an'% (dipnot 28'e bkz.) gre Tanr 6 gnde dnyay yaratp yedinci gn dinlenmi. Bu gnn cumartesi olmas da Babillilerden gemi. Babilliler her ayn 7. gnnde (apatu) bir kutlama yaparlard. Bu zgnl ve nefis terbiyesini ifade eden ve Satrn gezegenine adanm bir gnd, (Saturday, Satrn gezegeninden gelen bir gn ad, yani cumartesi). Satrn kt glerin temsilcisi idi. Yahudiler bu gnn anlamn deitirerek onu neeli bir hale koymulardr. Onlar cumartesi gnn Tanr'ya dua ederek, kitaplar okuyarak eitli elencelerle geirirler ve en ufak bir ie el srmezler. slamiyete bu gn Cuma'ya dntrlerek daha hafifletilmi kuralla alnmtr.

Smer yazarlarna ve ilahiyatlanna gre her insann ve ailenin bir ahsi Tanrs veya Tanrsal baba yerine geen iyi bir melei vard. Bu, bir fal, bir rya veya grnen Tanr ile bir anlama yaplarak belirlenirdi. Bunun grevi, Batanrlardan, ait olduu kimse iin salkl ve uzun mr 24 25 dilemek ve onun isteklerini Tanrlar meclisine iletmek. Tevrat'ta (Tekvin 31:53), "brahim'in, Nahor'un Allah, babalarn Allah aramzda hkmetsin!)" deniyor. Bu da Sumerlilerin ahsi Tanrsnn br yansmas. brahim'in Allah, brahim ile, onu tanyacana, kendine Allah yapacana dair bir ahit yapyor, onu da snnet yaplmak suretiyle pekitiriyor. Kur'an'b (Kaf Suresi, ayet 17, 18). "Hi kimse yoktur ki, onun zerinde bir koruyucusu ve denetleyicisi bulunmasn" denmektedir ki, bu da Sumerlilerdeki bireylerin zel Tanrlarn yanstyor. Smer Tanrlarnn gkte toplandktan dk adnda bir yerleri var. slam inanna gre de Allah yedi kat gn zerinde Ar'ta oturuyor. (Hd Suresi, ayet 7; Furkan Suresi, ayet 59; Secde Suresi, ayet 4.) Kur'an'a gre (ra Suresi, ayet 51) Allah, bir insana ancak vahiy yoluyla, perde arkasndan veya.bir eli gnderip dilediini ona bildirir. Tevrat'ta. Tanr ile ahslar (peygamberler dnda Musa'nn kardei, klesi brahim'in kars gibi) karlkl konuuyorlar veya insan ekline girmi melekler Tanr'dan haber getiriyor veya Tanr istediini ryada bildiriyor. Smer'de Tanr sadece bir kez duvar arkasndan konuuyor (Bilgelik Tanrs Enki, Tufann olacan, Nuh'un karl olan Ziusud-ra'ya duvar arkasndan sylemi). Tanrlar insanlara yapacaklar ileri ryalarda bildiriyor. Bunlardan baka fal ve kehanet yoluyla insanlar, Tanrlarn isteini reniyorlar. TVvra'daki ilahiler, ataszleri ve deyimlerin Sumerlilerden kaynakland anlalmaktadr.21 Smer ataszleri Tufan kahraman Zi21 Robert Cooper, The Inquire.r's Text-Book, Being Subxtonc.e ofTtrteen Leclures on the Bibel, Boston, Londra, 1846, s.l II. Bu kitap, Tevrat ve ncil'i ksm ksm eletiren 13 konferans kapsyor. Daha iviyazlan yeni zlmeye balad ve tabletlerden, hele Smer'den kimsenin haberi olmad bir zamanda yazlm. Bugn Sumerlilerden geldiini kantladmz Tevraftaki birok konunun, israilliler tarafndan yazlm olamayacann ve bunlarn baka bir dille yazlm metinlerden alndnn ne srlmesi ok ilgin ve ileri grllk. Burada, "'vraftaki ilk be kitap Musa tarafndan yazlm olamaz, nk o zaman henz papirs kullanlmyor, ancak talar zerine yazlyordu" deniyor. nl Yahudi filozofu Spinoza'ya (16. yzyl) gre, Yahudler'in Babil dnnden en az yz yl sonra bunlar yazlm olmalym. Sayfa 111'de Tevrat'ta bulunan Ataszleri kitabnn Kral Sleyman'n olamayaca, bunlarn Yahudilerden baka bir kavme ait deyimler koleksiyonu olduu, Sleyman'n adnn ona eklendiini yazyor R. Cooper. nk 26 usudra'ya babas uruppak tarafndan, Tevrat'ta Sleyman'a babas Davud tarafndan syleniyor. Kur'anda. ise Lokman tarafndan adt verilmeyen oluna t veriliyor. Lokman'n kimlii hakknda ok allm; bazlar onun peygamber olduunu, bazlar da ok dindar olduundan Tanr tarafndan uzun mr verildiini, yaam boyunca bilgisinin arttn sylyor. O, 560 yl yaam ve bir ad da Sumer-ce Ziusudra gibi lmsz anlamna gelen Lubad imi. Aram edebiyatnda Ahiqar, Bizans'ta Planudes olarak ortaya kyor. Bunlarn hepsi Smer'deki Ziusudra'ya dayanmaktadr (Paul Lun.de, Aesop of the Arabe, Aramco, 1974, March-April, s.2). Smer'de ryalar Tanr bildirisi olarak yorumlanyor. Bu ryalardan bazlarnn etkisi Tevrat ve tfur'on'da grlmektedir. Bunlardan en ilginci Yakub'un olu Yusufun ryasdr. Yusuf "ryamda tarlann ortasnda demetler balyorduk. Benim demetim kalkt dikildi. Sizin demetiniz onun etrafn kuatp benim demetime eildiler" deyince, kardeleri "bu bizim zerimize kral m olacak?" dediler. Yusufun ikinci ryasnda gne, ay ve 11 yldzn kendisine eildiklerini sylemesi zerine, kardeleri onu ldrmeye karar veriyorlar. (Tekvin 97:7,9.)22 Ayn ekilde Smer Kral Urzababa'mn yannda alan Sargon, grd ryay Krala syleyince, Kral "benm yerime kral olacak" korkusuyla Sargon'u ldrmek stiyor. (Jerrold S. Cooper, Sargon and Jo-seph, Dremam Come True, Bblical and Related Studies, Presented to Sa-muel Iwry, Indana, s.33-35.)

Smer mabet ve saraylarnn yaplnda izlenen yol, bunlar hakknda yazlan ilahilerde belirtilmi. Yapya balamak in nce Tanrnn nermesi gerek. Bu da genellikle ryada bildiriliyor. Bundan sonra yap malzemesi ve sanatkarlar toplanyor. Yapya balamadan ve bittikten sonra "Sleyman'n Meselleri" blmnde, bap 25'in ilk satrlarnda, "Bunlar Sleyman'n meselleridir, bunlar Yahuda Kral Hzkia toplayp yazdum" denmektedir. Halbuki bu kral, Sleyman'dan 250 yl sonra yaam. Bu kadar aradan sonra, yaym olmad halde nasl bilmiler bunlarn Sleyman'a ait olduunu, diyor yazar. (Bu kitab, ktphanesinin en deerli eserlerinden biri olduu halde bana hediye eden Sayn dostum, Jersay niver-sitesi'nden Prof. Martin Abend'a burada teekkr etmeyi bir bor biliyorum.) Aynca bkz. Hayrullah rs, Musa ve Yahudilik, stanbul, 1966, s.241; S.N. Kramer, in Ihe World of Smer, An Autobiography, Detroit, 1986, s.225. 22 Ktr'an'du Yusufun ikinci ryas yazl, birincisi yok. (Yusuf Suresi, ayet 4.) 27 temizlik trenleri yaplyor. Bu yaplarn grkemlilii vlyor, adanma hikyesi anlatlyor. Baz ilahilerde yapy yaptran Tanr tarafndan kutsanmak suretiyle dllendiriliyor.23 Tevrat'ta da ayn yol izleniyor. Smer Tanr evleri hangi Tanr iin yaplm ise o Tanrnn ve ailesinin heykelleri iine konurdu. Kiliselerdeki sa ve Meryem'in heykel ve resimleri bu detin bir uzants. Sumerlilerde rahibeler tapmaklara Tanrnn gelini olarak eyzleriyle girerlerdi. Bu, Hristiyanlkta devam etmektedir. Trenlerde Meryem'in heykelinin tanmas, Smer trenlerinde Tanr heykellerinin gezdirilmesini yanstyor. Hristiyanlkta olduu gibi Smer'de de gnah karan rahipler vard, bunlar krmz elbise giyerlerdi. 23 Laga Kral Gudea (10 2250) Eninu mabedinin yaplmasyla ilgili 1400 satr kapsayan iki silindir kitabe yazdmm. Bunda: Gudea mabedi yapmadan nce bir rya gryor. Ryada, ahsi Tanrs Ningizida ufukta gne gibi douyor. Yaz ve okullarn koruyucusu Tanra Nidaba elinde gkte yazlanlar kapsayan bir tablet tutuyor (Levh- Mahfuz). Mimarlk- Tanrs Nindub da zerinde yaplacak mabedin plan bulunan mavi tastan bir tableti gsteriyor. (The Sumericns, s. 138.) Tevrat He-zekiel 4:l-2'de mabet planna paralel, "Sen de Ademolu, kendine bir tula al ve onu nne koy ve zerine bir ehir iz, Yerualim'i iz!" deniyor. 28 BA RTME Smer tapnaklarnda rahibeler genel kadn grevi yapyorlard. Bunlar Tanr namna seks yaptklarndan kutsal saylm ve dier kadnlardan ayrlmalar iin balan rttrlmtr.24 Daha sonralar, t 1500 yllarnda bir Asur Kral, yapt bir kanunun krknc maddesi ile evli ve dul dnlan da balanm rtmeye mecbur etmitir. Fakat kzlar, cariyeler ve kak fahielerinin rtnmesi yasak; rtnrlerse ceza var. (Prof. Mebrure 'osun-Do. Dr. Kadriye Yalav, Smer, Babil, Asur Kanunlar ve Atnmi-duqa Ferman, Ankara, 1975, s.252, madde 40.) Bylece meru seks apan evli ve dul kadnlan da mabet fahieleri dzeyinde saymlardr. Bu gelenek Yahudilere gemi, dindar Yahudi kadnlar evlenince salarn tra ettirip bir peruk veya barts ile balarn rtmler. Hristiyanlkta rahibeler ayn ekilde balarn rtyorlar. lgin olan Tevrat'n son yazld zamana kadar Yahudiler arasnda Tanr namna fuhu yapan kadn ve erkekler varm. Tevrat Tesniye 23: 18'de "srailoullanndan ve kzlarndan kendilerini fuha vakfetmi kimseler olmayacaktr. Kadnlar! Fuhun cretini herhangi bir adak iin Allah'n Rabbin mabedine getirmeyeceksin, nk bunlarn ikisi de Allah'n Rabbe mekruhtur" eklinde yazlyor. Yahudi fahieleri yzlerine pee koyuyorlarm. (Tevrat, Tekvin 38:15.)2S Bunun Araplarda da olduunu duydum; ama yazl bir kant bulamadm, islam'a rtnme, erkekten kama eklinde gemi. Buna karn erkeksiz bir yerde Kur'an okunurken veya dua ederken kadnlarn ban rtmesi, Smer geleneinin bir devamdr. 24Hartmut Schmkel, Kulturgeschichte de Altenorient, Stuttgart, 1961, s.37. 25 Tekvin 38: 5-26'da bulunan hikye bunu aklyor. Buna gre, Yahuda'nm olu lyor. Gelenee gre gelinini ikinci oluna veriyor. O da lnce adam nc oluna almyor gelinini. Buna kzan gelin dulluk elbisesini karyor. Yzne pee takp kendisini fahie gibi yaparak kaynatas ile yatyor. Karlnda kadn adamn mhrn, kuan ve deneini istiyor. Kadn gebe kalyor; bunlarla, ocuun kaynatasndan olduunu kantlyor. 29 Kur'an'da rtnmeyle lgili Ayetler

A'rf Suresi, ayet 26-27: "Ey Ademoullan! Size irkin yerlerinizi rtecek giysi, sslenecek elbise ndirdik. Tekva (iman) elbisesi ise daha hayrldr. Ey Ademoullar! Her mescide gidiinizde ziynetli elbiseler giyinin. Yiyin iin, fakat israf etmeyin." Nur Suresi, ayet 31: "Mmin kadnlara syle: Gzlerini korusunlar, namus ve iffetlerini esirgesinler. Grnen ksmlar mstesna olmak zere ziynetlerini tehir etmesinler. Bartlerini yakalannn stne rtsnler. Kocalar, babalar, kocalarnn babalan, kendi oullan, erkek kardeleri, erkek kardelerinin oullar, kz kardelerinin oullan, kendi kadnlar ellerinin altnda bulunan, erkeklerden kadna ihtiyac kalmam hizmetiler, yahut henz kadnlarn gizli kadnlk hususiyetlerinin farknda olmayan ocuklardan bakasna ziynetlerini gstermesinler. Gizlemekte olduklar ziynetleri anlalsn diye ayaklarm yere vurmasnlar." Bu ayetteki "ziynetler" nedir? Bu, eitli ekilde yorumlanm. Kimi kadnn vcudu, kimi de taklan ziynettir, demi. Nur Suresi, ayet 60: "Bir nikh midi beslemeyen, ocuktan kesilmi kadnlann ziynetlerini gstermeksizin, d elbiselerini karmalarnda kendilerine bir vebal yoktur. Yine de iffetli olmalar kendileri iin daha hayrldr." Burada ziynetin; kadnn vcudu, gsleri olduu daha belirgin. slamiyetten evvel Arap kadnlar yanbellerine kadar plak gezerlermi. Hatta slamiyetten sonra da cariyeler, kleler giyinmezlermi altklar iin. Bizde kadnlar yalannca daha ok kapanyorlar. 30 Ahzb Suresi, ayet 59: "Ey Peygamber! Harumlanna, kzlarna ve mminlerin kadnlarna (bir ihtiya iin dan ktklarnda) rtlerini zerlerine almalarn syle. Onlann tannmamas ve inciltilmemesi iin en elverili olan budur." Bu ayete gre kadnlar rtnnce ne okullara gidebilecek, ne de alabilecekler. Kur'an'da, baz hocalarn uydurduu gibi, balarn rtmeyen kadnlann cehennemde salanndan aslacaklan eklinde br ayet olmad gibi, rtnenlerin de cennete gidecei yazlmyor. Baz Smer rahibelerinin, evlenseler bile ocuklar olmamal idi. Kazara byle doan ocuklar ldrlrd. nk bu kadnlar Allah'n kars olduundan, doan ocuklar da Tanr'nn ocuu saylyordu. Smerler bir lmlden Tamnn ocuunu istemiyorlard. Bu ve Kur'an'daki bir ayet, sa'nn neden Tanrnn olu olarak kabul edildiine bir aklk getiriyor. li mrn Suresi, ayet 35-37: "mran'n kars yle demiti 'Rabbim karnmdakini azatl bir kul olarak sana adadm. Adam kabul buyur. Rabbim onu kz dourdum, ona Meryem adn verdim. Kovulmu eytana kar onu ve soyunu sana smarlyorum' dedi. Rabbi onu hsnkabul gsterdi ve gzel bir bitki gibi yetitirdi. Zekeriya'y (teyzesinin kocasn) Rabbi onun bakm ile grevlendirdi. Zekeriya onun yanma, mabede her geliinde orada bir rzk bulur 'bu sana nereden geliyor?' derdi. O da 'Allah tarafndan' derdi." Bu ayetten anlaldna gre o zaman mabetler vard. (Tevrat ve /ncV'de de mabetlerin bulunduu yazl.) Meryem, mabede adanm ve orada yetimi bir kzd. Herhangi bir ekilde, baz kitaplara gre de nianls Yusuf tan hamile kalmt.26 Onu gidip cra bir yerde 26 incil Manaya, bap I, 18-25: Anas Meryem Yusufa nianl olduu halde bulumalarndan nce Ruhulkudsten gebe olduu anlald. Nianls Yusuf salih bir adam olup onu leme rsvay etmek istemeyerek gizlice boamak niyetindeydi. Fakat bunlar dnrken Rabbin melei ona ryada grnp "sen Davut olu Yusuf, Meryem'i kendine kan olarak almaktan korkma. nk kendisinde domu olan Ruhulkudstendir ve bir oul doacaktr. Onun adn Isa koyacaksn. nk kavmini gnahlarndan kurtaracak olan odur. "Yusuf 31 dourmas, Tanrnn ocuu diye ldrlmesinden korktuu t olmal. sa byrken Tanrnn olu olduu kendisine alanm bulunduundan "ben Tanrnn oluyum" diyerek ortaya kmas ge de, olsa lmne neden olmu olmal. Mezopotmaya'da eski alardan balayarak Yeni Babil devrine kadar adak olarak veya ktlktan korumak zere ocuklar mabede verilirdi. Meryem hikyesinde bu gelenein srd anlalyor. (L.O. Oppenheim, Ancient Mesopotamia, Chicago, 1964, s. 107.) Kur'an'da sa ile gili bir ayet:

Mide Suresi, ayet 110: "Allah o zaman yle diyecek: 'Ey Meryem olu sa! Sana ve annene (verdiim) nimeti hatrla! Hani seni mukaddes ruh ile destekuykusudan uyand. Rabbin meleinin kendisine buyurduunu yapt. Karsn alp douruncaya kadar onu bilmedi ve adm Isa koydu. Bu konu hakknda, R. Cooper 1846 ylnda yazd ve daha nce sz geen kitabnn 148. sayfasnda, "bugn birinin gelip byle bir olay mahkeme nnde sylemesi herkesi gldrr. Bakireliin sz konusu olduu a ve toplumlarda rahipler byle bir eyi yaktryorlar. Eer doan bir mevki sahibi olursa iyi, olmazsa da Allah onu istemedi deniyor" diye yazm. O zaman Smer metinlerinden ve kltrnden haberi yoktu ki. lgin olan; Kur'un'n Tevbe Suresi, ayet 30'a gre, Yahudiler zeyr simli birine de "Allah'n olu" diyorlarm. Buna Tevrat'n rastlayamadm. Meryem'den nce de Tanr'dan gebe kalma hikyeleri var. Hintlilerde bakire Rohini bir Tanr olu douruyor. in'de Tanr Foe'nin annesi gne ndan gebe kalnp. Si-yamllara gre evreni koruyacak Tanrnn annesi bakireymi. (Robert Cooper, s.I49.) Mool Buyan Han'n kz Alankovva kapdan giren ay ndan gebe kaldn sylyor. Szde k girerken sembolik bir hayvan ekli alm; bu, Tanrnn kendisi veya elisymi. (Bahaattin gel, Trk Mitolojisi, Kaynaklan ve Aklatnalan ile Destanlar, Ankara, 1989, c.l, s.131.) Kitan efsanesinde kadnn karnna bir gk dyor. Bu kla birlikte Tanr tarafndan bir de ocuk gnderiliyor. Uygur efsanesinde gkten den bir kla bir kayn aac gebe kalp be ocuk dourmu. Bir Mool efsanesinde bir kadn dolu tanesini yutarak gebe kalm,. Birok inli kraln anneleri, gkten k gelerek gebe kalmlar. Byle treyen nesiller kutsal saylm veya nesilleri kutsal yapmak in byle hikyeler uydurulmu. (gel, S.85,558.) lgin olan, bunlara benzer olaylar Kzlderililerde de bulunuyor. Kuzey Amerika'da yaayan Hopi yerlileri arasndaki bir ykde, hibir erkekle beraber olmayan bir kz sabaha karg odasna giren gne nlarndan gebe kalyor. Doan ocuk, gnein olu oluyor. (Corning to Light, Contemporary Translations of the Native Literatures of North America, Edited and with an Introduction by Brian Swann, New York, 1994, s.663. The Boy wlo went in Search his Futher.) Kolombiya Kzlderililerinde de bir kabile reisinin son derece gze! kz, bir ormanda otururken bir bulut arasndan szan gne snlarndan gebe kalyor. Ve bir olan douruyor. Bu ocuk, gnein olu olarak Zak Kzlderiliierinin atas oluyor. (Kolombien Land der Leenden adl bir brorden.) 32 lemistim. Sen beikte iken de yetikin anda da insanlarla konuuyordun. Sana kitab, hikmeti, Tevrat ve incili retmitim. Benim iznimle amurdan ku eklinde bir ey yapyordun da ona flyordun ve benim iznimle ku oluyordu. Yine benim iznimle anadan doma kr, alacay iyileriyordun. lleri benim iznimle (hayata) karyordun. Hani srailoullann (seni ldrmekten) nlemitim. Kendilerine apak deliller getirdiinde bu bir sihirden baka bir ey deildir, demilerdi.'" Bu ayete gre Allah, sa'ya incili retmi. Halbuki sa yaad srede ne bir ey yazm, ne de yazdrtm. incil ok sonra eitli kimseler tarafndan yazlm, /ri/'lerin yazlma tarihleri ve yazanlar hakknda eitli varsaymlar ortaya atlm. zellikle geen yzyl. Ayrca Apostol Barnabas, sa'nn armha gerilmedini, gerilenin Judas olduunu; Hristiyan retmen Bassilides de armha gerilenin Simon of Sirene olduunu; Mosheim da sa'nn aslnda bulunmadn, yalnz hayal edildiini sylyor. sa'nn yazlan mucizelerini de asla kabul etmiyorlar. (R. Cooper, The lnquirer's Text-Book, Being Substance of Thirteen Lec-tures on the Bibel, s. 150 ve Meydan Larousse, ncil.) 33 TEK DiL VE BABL KULES Gelelim Smer efsanelerinden bu dinlere geen konulara: ok eski gnlerde gerek Smer lkesi, gerek komular bolluk ve huzur iinde yayorlarm. Hepsi de Hava Tanrs Enlil'e tek dilde dua ediyorlarm. Bilgelik Tanrs Enk, Enlil'in stnln kskanarak insanlar arasnda bozumay, sava kararak bu gzel aa son veriyor ve eitli diller koyarak insanlarn birbiriyle anlamalarn nlyor. Ayn konu Tevrat'ta (Tekvin 11:1-9) yle: "Ve btn dnyann sz bir, dili birdi. arktan gtkleri zaman Sinear diyarnda bir ova buldular, orada oturdular. Birbirlerine 'gelin kerpi yapalm, onlan iyice piirelim. Onlarn ta yerine kerpileri, har yerine ziftleri vard. Yeryznde dalmayalm diye kendimize bir ehir, ba gklere eriecek bir kule yapalm' dediler. Ve Ademoullannn yapmakta olduu ehri ve kuleyi grmek iin Rab indi. Onlar bir kavm, hepsinin tek dili var. Gelin inelim birbirlerinin dilini anlamasnlar diye onlarn dilini kartralm. Rab onlan oradan datt ve ehri bina etmeyi braktlar. Bundan dolay onun adna Babil dendi."

Buradaki Babil kulesinin, Mezopotamya'nn ziguratlan olduuna kuku yok. braniler onlar yklm halde grdler. Bu yklm ve harap olmu kule katntlarnn, insanlarn korumaszlm, gce kar duyulan istein insanlara verdii zntleri sembolize ettiini sylyor S.N. Kramer. (Sutnerions, s.293.) 34 YARATILI Smer efsanesine gre evrende ilk olarak Tanra Nammu adnda byk usuz bucaksz bir su vard. Tanra o sudan byk bir da -kanyor. Olu Hava Tanrs Enlil, onu ikiye ayryor. st gk oluyor, Gk Tanrs onu alyor, yer olan alt da Yer Tanras ile Hava Tanrsnn oluyor. Bilgelik Tanrs ile Hava Tanrs yeri bitkiler, aalar, sularla donatyor. Hayvanlar yaratlyor ve hepsini idare edecek Tanrlar meydana getiriliyor.27 Tevrat Tekvin l :2-9. "Sularn yz zerinde Allahm ruhu hareket ediyordu. Allah 'sularn ortasnda kubbe olsun, sulan ayrsn' dedi ve Allah kubbeyi yapt. Altta olan suyu stte olan sudan ayrd ve Allah kubbeye 'gk' ve alttaki kuru topraa 'yer1 dedi." Bundan sonra yerin, bitkiler ve hayvanlarla donatm geliyor. Enbiy Suresi, ayet 30: "Gkler ve yer yapk iken onlar ayrdmz, btn canllar sudan meydana getirdiimizi bilmezler mi?" Burada Smer ve Tevrat hikyesi birbirine ok yakn. Kur'an'dm ok yzeysel. Fakat ana fikir, gk ve yerin balangta bitiik olmas, bunlarn sudan kmas ayn.28 nsann Yaratl Smer'de: Tanrlar, zellikle dii Tanrlar oalmaya balaynca ilerinin okluundan, yiyeceklerini hazrlamann zorluundan yaknyorlar 27 Tarih Smer'de Balar, s.64-69. 28 Kur'an 'da yaratl ile ilgili dier ayetler: 35 ve btn Tanrlar var eden Deniz Tanras Nammu'ya bir are bulmas iin yalvaryorlar. O da Bilgelik Tanrsna bilgeliini ve marifetini gstermesini sylyor. Bilgelik Tanrs yumuak kilden ekiller yapyor ve Tanraya sesleniyor:29 "Ey annem! Adn verecein yaratk oldu, Onun zerine Tanrlarn grntsn koy30 Dipsiz suyun amurunu kartr, Kol ve bacaklar meydana getir. Ey annem! Yeni doann kaderini syle! te o bir insan!" Tevbe Suresi, ayet 3: "phesiz ki, sizin Rabbiniz gkleri ve yeri 6 gnde yaratan, sonra da ileri idare ederek ara yerletirendir." Hd Suresi, ayet 7: "O, ar su zerinde iken gkleri ve yeri 6 gnde yaratandr." Furkan Suresi, ayet 59; Secde Suresi, ayet 4: (iki ayet de ayn) "Gkleri ve yeri ve kisinin arasmdakileri 6 gnde yaratan, sonra ara yerleen Rahmandr." Sfft Suresi, ayet 11: "Ey Muhammedi Allaha ekoanlara sor! Kendilerini yaratmak m daha zordur, yoksa bizim yarattmz gkleri yaratmak m? Aslnda biz kendilerini zl amurdan yaratmzdr." Fussilet Suresi, ayet 9, 11-12: "Ey Muhammed! Size yeri iki gnde yaratan m nkr ediyorsunuz ve ona ekouyorsunuz? "Sonra duman halinde bulunan ge yneldi ve ona ve yeryzne isteyerek veya istemeyerek buyruuma gelin' dedi. ikisi de 'isteyerek geldik1 dediler. Allah bunun zerine 2 gn iinde 7 gk yaratt ve her gn iini kendisine bildirdi. Yakn g klarla donattk ve bozulmaktan koruduk." (Burada hem Allah, hem nc ahs konuuyor.) 29 S.N. Kramer, The Sumerians, s.150, 151. Giovanni Pettinato, Das ultorientaliscle Menschenbild und die Sumerischen undAkkadischen Schpfungsmytfen, Heidelberg, 1971.

30 Buradan anlalaca zere, Smer'de, Tanrlar insan kendi grnleriyle yaratmlard. Bu da onlarn Tanrlar insan gibi dndklerine bir kant oluyor. Ayn deyimi Tevrarta buluyoruz. Tekvin bap 1:27 "Ve Allah insan kendi suretinde yaratt, onlar erkek ve dii olarak yaratt." 36 Bu i esnasnda btn Tanrlarn annesi, Yer Tanras, Doum Tanras ve Bilgelik Tanrs olmak zere 4 Tanr birlikte bulunuyorlar. Tevrat Tekvin 2-7: "Rab Allah yerin toprandan adam yapt ve onun yzne hayat nefesini fledi ve adam yaayan can oldu." Tevrat'la, insann yaratl iki trl anlatlm: Tekvin bap l: 26: "Allah yeri, g, yldzlan, bitkileri hayvanlar yarattktan sonra Allah dedi: 'Suretimizde benzeyiimize gre insan yapalm! O yeryznde her eye hkim olsun.1 Ve Allah insan kendi suretinde yaratt ve onlar erkek ve dii olarak yaratt." Tekvin bap 9:6 "nk Allah kendi suretinde Adan' yapt." Kur'an Mide Suresi, ayet 64: "Yahudiler 'Allah'n eli skdr' dediler. Dediklerinden tr elleri balansn. Lanet olsun! Hayr! Onun iki eli de aktr, nasl dilerse sarf eder." Ali Jmrn Suresi, ayet 115: "Dou da bat da Allah'ndr. Nereye dnerseniz Allah'n yz oradadr." S3d Suresi, ayet 71: . "Rabbin meleklere demiti ki, 'Ben muhakkak amurdan br insan yaratacam. Onu tamamlayp iine ruhumdan frdiiiim zaman derhal ona secdeye kapann!' Melekler loptan secde ettiler. Yalnz iblis secde etmedi, zira o byklk taslad, kfirlerden oldu. Allah, 'Ey blis! iki elimle yarattma secde etmekten seni men eden nedir? Bbrlendin mi, yoksa ycelerden mi oldun?' dedi. blis, 'Ben ondan hayrlym, beni ateten, onu se amurdan yarattn' dedi." Bu konu ile ilgili yorumlar hakknda daha geni bilgi iin, bkz. Dr. Muhammed Ul-Behiy, slam Dncesinin ilahi Taraf, ev. Fuat Sezgin, tslanbul, 1948, s.26-29. Bir hadiste Muhammed "Yce Tanr yarattklarn yaratma ini bitirince srt st uzand. O srada bir ayan br ayann zerine koymutu. Bunun benzerini yapmak hi kimseye uygun deildir" demi. Bunun yazld yerler iin, bkz. Turan Tursun, Tabu Can ekiiyor, Din Bu 2, Kaynak Yaynlan, istanbul 1991, 5.209. Bu da Muhammed'n Allah' insan eklnde algladn gstermektedir. Roger Amaldez [Hazreii Mulammed, (Hadis ve Szleri), Tercme, Burhanettin Sem, stanbul 1982, s.I63]'e gre, eriatlar, Allah' gklerde tahtnda oturmu, gz, kula, eli, aya olan bir insan gibi tasavvur ediyorlar. Hatta baz bilim adamlan onun vcudunu evvela ellen kemikten oluan bir varlk olarak bile dnmler. Aklclar ise Allah' byle dnmek puta benzetmek olur diyor. Onlara gre, o manevi bir gtr. 37 Bylece yaratlmann son gn, 6. gn bitiyor. Talmud'a gre bu ilk Adem'le birlikte yaratlan kadnn ad Lilith'dir. Bu kadn kendini Adem'le eit grp, onun szn dinlememi ve bir dii cin olmu, erkeklere satamaya balam. Yakalad bir erkei brakmazm. zellikle ayn yedinci gn erkekler iin byk tehlike imi. Bu Li-lith Smer Ak Tanras tnanna'nn aacna yuva yapp onu kestirmeyen bir cinin ad. (Bkz. Hartmut Schmkel, Das Land Smer, Stuttgart, 1962,s.l41.) Allah daha sonra Adem'i topraktan, karsn da kaburgasndan yaratyor. Grld gibi Tevrat'ta insan altnc gnde erkek ve dii olarak yaratld halde, tekrar erkek amurdan, kadn onun kaburgasndan yaratlyor. Tevrat'ta, birbirinden ayr iki yaratl efsanesini zetleyecek olursak (Tekvin, Bap 1:31): Yaratl alt gnde oluyor. Birinci gnde Tanr gkleri ve yeri yaratyor, gece ve gndz meydana getiriyor, ikinci gn, sulan ayran bir kubbe yapyor ve bu kubbeye, Tanr, Gk diyor. nc gn, sularn altndan topra kanyor, ona, yer diyor. Sulan bir yere toplayarak onlara deniz diyor. Yerden aalar, bitkiler kartyor. Drdnc gn, gkkubbesinde gne, ay ve yldzlan yapyor. (Halbuki birinci gnde gk ve yer yaratlm, gece ve gndz gne ve aysz meydana gelmi, hatta ikinci gnde bitkiler ve aalar bile kmt.) Beinci gn, suda yaayan hayvanlarla kular yaratlyor. Altnc gn srlar, srngenler, yerde yaayan btn hayvanlar yaratlyor. Yaratlan btn hayvanlara egemen olmas iin Tanr, nsan kendi grnnde ve erkek, dii olarak yaratyor. Ve onlara, "oaln!" diyor. Bylece, altnc gnde yaratma bitiyor. Yedinci gn Tanr dinleniyor. Bap 2:4'ten itibaren, yaratma deiik olarak anlatlyor. Yukarda, her trl bitki ve insan ift olarak yaratld halde, burada yamur henz yamad iin, bir kr otu ve fidan yoktu, deniyor. Yerden bir

buu ykseliyor ve Tanr yerin toprandan Adam' yapp hayat nefesini flyor. Ve Adam, yaayan can oluyor. Bundan sonra. Tanr, douda Aden'de bir bahe yapyor, Adam' oraya koyuyor ve o yalnz kalmasn diye, kaburgasndan kadn yaratyor. Bu gsteriyor ki, bu hikye iki ayr kaynaktan alnm, ikincisi Sumerlilere dayanyor. lgin olan, BabiIIiler daha sonra yaam olmalarna ramen, onlarn yaratl efsanesinden iz olmamas. 38 Kur'on'a insann yaratl eitli surelerde deiik tarzda geiyor: M'minn Suresi, ayet 12: "insan szme amurdan yarattk." Rahman Suresi, ayet 14: "Allah insan pimi amura benzeyen balktan yaratt." li tmrn Suresi, ayet 19: "Allah'n nezdinde sa'nn durumu Adem'in durumu gibidir. Allah onu topraktan yaratt." Secde Suresi, ayet 7: "O ki, yaratt her eyi gzel yapm ve ilk bata insan amurdan yaratmtr." En'm Suresi, ayet 2: "nk bizi amurdan yaratan, lm zamann takdir eden ancak odur." Hacc Suresi, ayet 5: "Ey insanlar! unu bilin ki, biz sizi topraktan, nutfeden, sonra phtlam kandan, sonra hilkati belirsiz bir lokma et parasndan yarattk." Hicr Suresi, ayet 26: "Ant olsun ki, biz insan (pimi) kuru bir amurdan, ekillenmi cvk bir balktan yarattk." Bu ayetin dier bir evirisi de: "Ant olsun ki, insan balktan, ilenebilen kara. topraktan yarattk." Ayet 27-28: "Rabbin meleklere, 'Ben, balktan, ilenebilen kara topraktan bir insan yaratacam, onu yapp ruhumdan flediimde ona secdeye kapann' demiti." 39 Ayet 30-31: "Bunun zerine, bs'in dnda btn melekler hemen secde ettiler. Allah, 'Ey iblis! Seni secde edenlerle beraber olmakta alkoyan nedir?' dedi." Ayet 33: '"Balktan, ilenebilen kara topraktan yarattn insana secde edemem' dedi." Ayet 34: '"yle ise defol oradan sen artk kovulmu birisin, dorusu hesap gnne kadar lanet sanadr' dedi." Grld gibi her dinde de insan amurdan yaratlm. Fakat Smer'de insann yaratlma nedeni ve nasl yaratld ayrntl olarak anlatlm.* * R. Cooper kitabnn 209. sayfasnda unlar yazm: "tik insann amurdan meydana geldiini ve hayat nefesi verilerek canlandn dnmek, kadnn erkein kaburgasndan yaratlm olduunu kabul etmek, ancak barbarlarn yaad aa ait olmal. Bunlara nananlar, ayn kfl peynirden yapld din kitaplarnda yazlsa ona da inanrlar, insanlar Adem ile Havva'dan remi olsalar bu kadar farkl rklar nasl meydana gelir?" 150 yl nce yazlm bunlar. Tevrat'a gre yaratl 6 bin yl nce olmu. Hristiyanlk da bu tarihi kabul etmi. Kur'an'da. bu yok. Fakat islam inanna gre 5 bin yl nceym. Buna karlk Smer Kral listesine gre 241 200 yl ncesine gidiyor. inliler 49 bin yl nce diyorlann. Msrllara gre 13 bin yl nce, Heredot se 17 bin yl nce diyor. Bunlara gre tektanrh dinlerin yaratl balangc olarak verdikleri tarihler, ne tarihsel kaynaklara, ne de bilimsel kantlara uyuyor. Bugn 4 milyon yl nceye ait insan fosilleri bulundu. Allah neden dorusunu yazdrtmad acaba? 40 ADEM'N CENNETTEN KOVULMASI Smer'de, Dilmun adnda, saf, temiz, parlak Tanrlarn yaad bir lke var. Hastalk ve lm bilinmeyen yaam lkesi, Fakat orada su yok. Su Tanrs, Gne Tanrsna yerden su kararak orasn tatl su ile doldurmasn sylyor. Gne Tanrs syleneni yapyor. Bylece Dilmun meyve baheleri, tarlalar ve ayrlan le Tanrlarn bahesi haline geliyor. Bu cennet bahesinde Yer Tanras 8 bitki yetitiriyor. Bu aalar meyvelenince Bilgelik Tanrs Enki her birinden tadyor. Buna Yer Tanras ok kzyor, Tanry lmle lanetleyerek ortadan yok oluyor, Bilgelik Tanrs ok ar hastalanyor. Dier Tanrlar byk glklerle Yer Tanrasn bularak Bilgelik Tanrsn iyi etmesi iin yalvaryorlar. Tanra, Tanrnn 8 bitkiye kar hasta olan 8 organ iin birer Tanr yaratyor, ilgin

olan, yaratlan Taunlardan bei Tanra (bu doktorlukta ilk uzmanlamay da gstermesi bakmndan nemli). Hasta olan organlardan biri kaburga. Onu iyi eden Tanrann ad, "kaburgann hanm anlamna gelen Ninti'dir. Bu kelimede Nin hanm, ti kaburgadr. 77'nin bir anlam da hayat'lr. Eer ikinci anlamyla tercme edersek Tanrann ad "hayatn hanm" olur.31 Bu hikye Tevrat'ta da var: (Tekvin 2:5-23.) "Ve henz yerde bir kr fidan yoktu ve bir kr otu henz bitmemiti; nk Rab Allah yerin zerine yamur yadrmamt ve topra ilemek iin adam yoktu ve yerden buu ykseldi ve btn topra sulad. Ve Rab Allah yerin toprandan Adam yap ve onun burnuna hayat nefesini fledi ve adam yaayan can oldu. Ve Rab Allah arka doru Aden'de bir bahe dikti ve Adam' oraya 31 Tarih Smer'de Balar, s.123-127. 41 koydu ve Rab Allah, grn gzel ve yenilmesi iyi olan her aac ve bahenin ortasna da hayat aacn, iyilik ve ktl bilme aacn yerden bitirdi ve baheyi sulamak iin Aden'den bir rmak kt ve oradan blnerek drt kol oldu. (Bunlardan ikisi Dicle ve Frat-M...) Ve Rab Allah baksn ve onu korusun diye Adam' oraya koydu ve Rab Allah Adam'a, 'bahenin her aacndan ye, fakat iyilik, ktlk bilme aacndan yemeyeceksin, yersen lrsn1 dedi. Ve Rab Adam' yalnz brakmamak iin btn hayvanlar topraktan yapt ve onlara ad koymak iin Adam' getirdi. Fakat Adam yalnz idi. Rab Adam'a derin bir uyku verdi, onun kaburga kemiklerinden birini ald, ondan bir kadn yapt ve onu adama getirdi ve adam dedi: imdi bu benim kemiklerimden kemik ve etimden ettir, bunam'ja denilecek." Bundan sonra ylann kadn kandrarak yasak meyveyi yedirdii ve bahede olan Allah ile konumalar geliyor. Allah ylan lanetliyor. Allah, Adem (burada Adam yerine Adem deniyor)32 ve karsna giymeleri iin kaftan yapyor. Kadn arl ok ocuk yapmas ve Adem'i de toprakla uramas le cezalandrarak onlar Aden bahesinden kovuyor. Buraya kadar nedense karsnn ad verilmemi. Ancak drdnc babn banda, karsnn adnn Havva olduu ve Habil, Kain'i dourduu yazl. Grld gibi Tevrat'ta (bap 1:27) yaratln altnc ve son gnnde Allah insan erkek ve dii yaratm olduu halde, Adam' tekrar yerin toprandan, eini de onun kaburgasndan yaratyor. Buna gre bap 2: 4-23'te anlatlanlar, Smer hikyesinden alnmadr. Kur'an'da. bu konu ok yzeysel ve eitli surelerde para para anlatlyor. Sure sras ile: Bakara Suresi, ayet 31: "Allah Adem'e her eyin ismini retti." Bakara Suresi, ayet 32: '"Ey Adem! Eyann isimlerini meleklere anlat' dedi." 32 Adem, Amoritcedc Adanu, branicede Adam veya Ha-Adam; anlam insan, daha dorusu "krmz toprak". Daha geni bilgi iin I.M. Diakonoff. Father "Adam", AfoBeiheft 19,s.!6vd. 42 Bakara Suresi, ayet 35-37: '"Ey Adem! Ein ve sen cennette kal, orada olanlardan istediiniz yerden bol bol yiyin, yalnz u aaca yaklamayn, yoksa zalimlerden olursunuz' dedik. eytan orada ikisini de ayartt, on-lan bulunduklar yerden kartt. Onlara 'birbirinize dman olarak inin, yeryznde bir mddet iin yerleip geineceksiniz' dedik. Adem Rabbinden emirler ald, onlar yerine getirdi, Rab-bi de bunun zerine tvbesini kabul etti." A'rf Suresi, ayet 19-26: '"Ey Adem! Sen ve ein cennette kaln ve istediiniz yerden yiyin, yalnz u aaca yaklamayn, yoksa zalimlerden olursunuz.' eytan ayp yerlerini kendilerine gstermek iin onlara fsldad: "Rabbinizin sizi bu aatan men etmesi, melek olmanz veya burada temelli kalmanz nlemek iindir.' Dorusu ben size t verenlerdenim1 diye ikisine yemin etti. Bylece onlarn yanlmalarn salad. Aatan meyve tattklarnda kendilerinin ayp yerlerini grdler. Cennnet yapraklarndan onlar rtmeye koyuldular. Rabbi onlara, 'ben sizi o aatan men etmemi miydim? eytann size apak bir dman olduunu sylememi miydim?' diye seslendi. Her ikisi, 'Rabbimiz kendimize yazk ettik, bizi balamaz ve bize merhamet etmezsen biz kaybedenlerden oluruz' dediler. 'Birbirinize dman olarak inin, siz yeryznde bir mddet iin yerleip geineceksiniz, orada yaar, orada lrsnz, orada dirilirsiniz' dedi." Th Suresi, ayet 115-122:

"Ant olsun ki, biz daha nce Adem'e ahd vermitik, fakat unuttu, onu azimli bulmadk. Meleklere 'Adem'e secde edin' demitik, blisten baka hepsi secde etmi, o ekinmiti. 'Ey Adem! Doru bu, senin einin dmandr, sakn cennetten karmasn, yoksa bedbaht olursun. Dorusu cennette ne ackrsn, ne de plak kalrsn, orda ne susarsn ne de gnein scanda kalrsn' dedik. Ama eytan ona vesvese verip: 'Ey Adem! Sana sonsuzluk aacn ve sana kmesi olmayan bir saltanat gstereyim mi7 dedi. Bunun zerine ikisi de o aacn meyvesinden yedi, ayp yerleri grnverdi. Cennet yapraklaryla rtnmeye koyuldular. Adem Rabbine bakaldrd. Rabbi yine de onu seip doru yolu gsterdi." 43 Grld gibi bu hikye, Smer ve Tevrat'ta birbirine olduka paralel. kisinde de bir Tanr bahesi, dikilmi aalar, baheden su karlmas, yasak meyvenin yenmesi, lanetlenme. Smer'de kaburgay iyi etmek iin Tanra yaratlyor; ad Kaburgann Hanm. Hikye Tevrat'a geerken kadn kaburgadan yaratlm ve ad Smer'deki ikinci anlam olan Hayatn Hamm'mn (yaatan hanm) braice karl Havva olmutur. Kur'an'da cennet bahelerine ait deiik surelerde eitli ayetler var.33 Yasak aacn "sonsuzluk aac" olduu yalnz Th Suresi'nin 20. ayetinde belirtilmi. Cennetten ylan deil eytan kartyor ve ne Havva'nn ad, ne de kaburgadan yaratld yazl, 33 Kur'an, Kamer Suresi, ayet 49: "Rabbine kar durmaktan korkan kimseye-2 cennet vardr." Ayet 48: "Bu iki cennet trl aalarla doludur." Ayet 50: "Bu cennetlerde akan 2 kaynak vardr." Ayet 62: "Bu iki cennetten baka iki cennet daha vardr. kisinde de fkran 2 su vardr." Saff Suresi, ayet 12: "te o takdirde, sizin gnahlarnz balar, sizi zemininden rmaklar akan cennetlere Adn (Aden) cennetlerindek gzel meskenlere koyar, te en byk kurtulu budur." Muhammed Suresi, ayet 15: "Mttektlere vaat olunan cennetin durumu yledir: inde bozulmayan sudan rmaklar, tad deiemeyen stten rmaklar, ienlere kuvvet veren araptan rmaklar ve szme baldan rmaklar vardr. Orada meyvelerin her eidi onlarndr. Bunlardan da te. Rablerinden bi- balama vardr." Cennetteki bu drt rmak Tevrat cennetindeki 4 rmak olmal. Meryem Suresi, ayet 61. 62: "Tvbe eden, iman eden ve iyi davranta bulunanlar hibir hakszla uratlmak-szn cennete, yani ok merhametli Allah'n kullarna gyaben vaat ettii Adn cennetlerine girecekler. phesiz O'nun va'di yerini bulacaktr." S5d Suresi, ayet 49, 50: "Dorusu Allah'a kar gelmekten saknanlara gzel bir gelecek vardr. Kaplar yalnz kendilerine alm Adn cennetleri vardr." 44 slam mitolojisinde, Adem'in yaratlmas ve cennetten kovulmas daha deiik (Meydan Larousse, Adem). "Allah, Cebrail, Mikail, Azrail, srafl adh meleklerine 7 kat yerden 7 avu toprak getirmelerini emretti. Fakat yeryuvarla bu topra vermeye raz olmad. Azrail topra zorla ald. Allah bu toprak zerine gnlerce yamur yadrd, onu yumuatt, melekler yourdu. Ve Allah ekillendirdi. Adem 80 yl ekilsiz toprak olarak, 120 yl da ruhsuz bekledi. ekil ve renk kazandktan sonra meleklere, Adem'e secde etmesi emredildi. Bu emri yalnz eytan dinlemedi. Bu yzden cennetten kovuldu. Cennetteki iyiyi ktden ayrmaya l olan elma aacndan y2mesi Adem'e yasak edilmiti. Cennetten kovulmasna kzan eytan, ylan ile anlap Adem ile Havva'y, yasak meyve yedirterek cennetten kovduruyor. Adem yaptna piman olarak yalvaryor, Cebrail vastasyla affedilip Mekke'de Arafat'a gnderiliyor. Orada Havva ile buluuyor. Adem'e Mekke'yi yapmas emrediliyor. Cebrail de Hac merasimini retiyor ve bylece insan nesli tryor." Bunda Havva'nn nasl yaratld bildirilmemi. Grld gibi, bu efsane ile Kur'an arasnda olduka byk farkllk var. lgin olan, insann yaratlmasnda Allah'a 4 melek yardmc oluyor. Smer'de de, 4 nemli Tanr. Burada cennette bulunan elma aac. Bu aa, Smer efsanelerinde ok geen, zellikle Ak Tanras ile lgili bir aatr. Kur'an'da bir defa bunun sonsuzluk aac olduu yazlm. Smer'de yasak meyveyi, Bilgelik Tanrs Enki'ye, ikiyzl olan veziri simut veriyor. Bu ii Tevrat'ta ylan, Kur'an'A eytan, bu efsanede ikisi birden yapyor. Burada, Adem'in Allah tarafndan affedilmesini Cebrail salyor. Smer'de Tanrlarn yalvarmas ile, Ana Tanra, Bilgelik Tanrsn iyi ediyor.

Smer'de Bilgelik Tanrs Enki, insanlara, dier Tanrlardan haber getiriyor. Islamda ayn ii Cebrail yapyor. Cebrail'in kudret sahibi olmas, kemale eritiricilik nitelikleri de (Meydan Larousse, Cebrail) Bilgelik Tanrsna uymaktadr, slam efsanesinde Havva'nn nasl yaratld belirtilmemi. Adem ve Havva'nn ocuklar Habil ve Kain hikyesi: Tevrat, Tekvin, bap 4: l: "Ve Adem kars Havva'y bildi ve gebe kalp Kain'i dourdu ve yine kardei Habil'i dourdu. Habil koyun oban oldu. Fakat Kain 45 ifti oldu. Ve Kain gnler getikten sonra, topran semeresinden Rabbe takdime getirdi. Habil de srsnn ilk doanlarndan ve yalarndan getirdi. Ve Rab Kabil'e ve onun takdimesine bakt, fakat Kain'e ve onun takdimesine bakmad. Ve Kain ok fkelendi. Ve Rab, Kain'e dedi: 'Niin fkelendin ve suratn astn? Eer iyi davranrsan o ykseltilmeyecek m? Ve iyi davranmazsan gnah kapda pusuya yatmtr. Ve onun istei sensin, fakat sen ona stn ol.' Ve Kain kardei Kabil'e syledi ve vaki oldu ki, krda olduklar zaman Kain kardei Kabil'e kar kalkt ve onu ldrd." Bu konu Kur'an'da yine ok ksa ve bu adlar da yok. Mide Suresi, ayet 27-31: "Onlara, Adem'in iki olunun haberini gerek oku: Hani bir kurban takdim etmilerdi de, birisinden kabul edilmi, dierinden kabul edilmemiti. 'Ant olsun seni ldreceim' dedi. Dieri de 'ancak saknanlardan kabul eder' dedi. "Ant olsun ki, sen ldrmek iin bana elini uzatsan, ben sana ldrmek iin el uzatacak deilim: Ben lemlerin Rabbi olan Allah'tan korkarm.' 'Ben istiyorum ki, sen hem benim gnahm, hem de kendi gnahn yklenip atee atlacaklardan olasn: Zalimlerin cezas budur' dedi. Nihayet nefsi, onu, kardeini ldrmeye itti de onu ldrd. Bu yzden de kaybedenlerden oldu. Derken Allah, kardeinin cesedini nasl gmeceini ona gstermek iin yeri eeleyen bir karga gsterdi: 'Yazk bana! u karga gibi olup da kardeimin cesedini gmmekten aciz mi oldum' dedi ve ettiine yananlardan oldu." Tevrat ve Kur'an 'da Havva'nn biri kz biri olan doan ikiz ocuklarndan sz yok. Bunlar efsanelerde olmal. Smer'de bu hikye iki ayr ekilde grlyor: Birisinde oban Tanrs Dumuzi ile ifti Tanrs Enkmdu, Ak Tanras nanna'ya k olurar. Her biri Inanna'ya kendi rnn ver ve sonuta Tanra, oban Tanrs Dumuzi'nin rnlerini beenerek onunla evlenir. Enkimdu bu seimi dosta kabul ederek onlarla arkada olur. Dier bir hikye de yle: Eme yaz, Enten k. Hava Tanrs Enlil'e, k, eitli hayvanlar, yavrularn, ya ve st getiriyor. Yaz da aalar, bit46 kiler ve deerli talan getiriyor. Her ikisi kendi getirdiklerinin daha deerli olduunu syleyerek tartyorlar. Bu kavgay gren Tanr, kn getirdiklerini daha stn buluyor. Yaz da bunu kabul ederek ka boyun eiyor. Sumerliler, sr ve tahl, ku ve balk, aa ve kam, gm ve bakr, kazma ve saban gibi varlklar her biri kendi zelliklerini ortaya koyarak tantrmlardr. Bu tartma tarz ortaan sonlarna doru Avrupa halk arasnda yaplan tartmalarn ilk rnekleri saylyor. Havva'nn kiz ocuklar belki sylence olarak bunlardan karlmtr.34 Sularn Kana evrilmesi Konusu Tevrat, k bap 7:14-25: "Rab Musa'ya dedi: 'Firavunun yrei inatdr, kavmi salvermek istemiyor. Sabahleyin nehrin kenarna kan Firavun'a git, ona 'lde bana ibadet etmeleri iin kavmimi salver, diye branerin Allah beni sana gnderdi, ben elimdeki denekle rmaktaki sulara vuracam ve kana dnecekler.' Musa Rabbin dediini yapt. Deneini rmaktaki sulara vurdu. Btn sular kana dnd. Msrllar ecek su bulamadlar." Bu olay A'rf Suresi'nin 132. ve 133. ayetlerinde yle gemektedir: '"Bizi sinirlemek iin ne mucize gsterirsen gster, sana inanmayacaz' dediler. Bunun zerine su basknn, ekirgeyi, gveyi, kurbaalan ve kan birbirinden ayr mucizeler olarak onlara musallat ettik, yine de byklk taslayp sulu bir millet oldular." Bu olayda mterek nokta, Tanrnn lkede tek bir ahsa kzp (Msr'da Firavun) btn insanlara felaketler vermesi ve bunlardan birisinin de sularn kana dndrlmesidir. yle ki, halk kandan baka iecek bulamyor.

Smer efsanesinden geen bir konu da, birine kzan Tamnn, btn lkeye eitli felaketler vermesi. Smer'de Ak Tanras nanna, bir 34 S.N. Kraner, The Sumerians, s.21&, 219. 47 bahenin kenarnda uyuyakalyor. Bunu gren bahenin sahibi gidip Tanraya tecavz ediyor. Buna kzan Tanra, lkeye eitli felaketler veriyor. Bu konu, ok gneli olduu iin bahesinde bir ey yetitireme-yen bir bahvann, geni yaprakl aalar dikerek baheyi yararl hale getirmesini anlatan iirin bir blmnde yazl: "Bir gn kraliem, g dolatktan, yeri dolatktan sonra, tnanna g dolatktan, yeri dolatktan sonra, Kutsal fahie (nanna) yorgunluk iinde (baheye) yaklat. Derin uykuya dald. Onu bahemin kesinde grdm, Tecavz ettim ona, ptm onu, Bahemin kesine dndm. afak att, gne dodu, Kadn korku ile etrafna baknd, nanna korku ile etrafna baknd, Sonra kadn nasl bir felaket yapt! nanna utancndan ne yapt! lkede btn kuyular kan ile doldurdu, Odun tayan kleler kandan baka bir ey iemediler, Su dolduran kleler (kadn), kandan baka bir ey dolduramadlar." (Bu metnin tm iin, bkz. Tarih Smer'de Balar, s.59-62.) 48 TUFAN ok eski alarda, insanlar yok etmek amac ile Tanr tarafndan byk bir tufan yapld hikyesinin, yalnz, ilk kutsal kitap Tevrat'ta yazl olduu biliniyordu. Fakat geen yzyl iinde Ninive'de yaplan kazlarda kan Asur Kral Asurbanipal'n ktphanesi iindeki bir tablette ayn hikye okununca (1872) byk bir aknlk yaanm ve bu inan kknden sarslmt. Glgam Destan'nn son ksmm oluturan bu hikye, lmszl arayan Glgam'a, tufandan kurtulup Tanrlar tarafndan lmszlk verilen Utnapitim tarafndan anlatlmt. Buna gre ksaca: nsanlar yle oalmt ki, Tanrlar onlarn grlt ve amatasndan uyuyamaz olmular. Bunun zerine drt byk Tanr, bu insanlar bir Tufan ile yok etmeye karar veriyorlar. Bilgelik Tanrs (Enk), yarattklar insanlarn ortadan kaldrlmasna ok zlyor ve uruppak ehrinde yaayan Utnapitim'in evinin duvarndan seslenerek, Tanrlarn bir tufan yapmaya karar verdiklerini, bir gemi yapmasn sylyor. Geminin tarifini veriyor. Adam sylendii ekilde gemiyi 7 gnde tamamlyor. Gemi yapld mddete eitli hayvanlar kesiliyor; beyaz, krmz ve su katlmam araplar nehir suyu gibi bol olarak iiliyor, adeta ylba trenlerine benzer enliklerle iler yaplyor. Utnapitim geminin ine ailesini, akrabalarm, sanatlar, krlarn evcil ve yaban hayvanlarn dolduruyor. Bu arada altn da almay unutmuyor. Geminin kaps kapanr kapanmaz iddetli bir frtna ile birlikte yamur boanyor. Sular yalnz gkten boanmakla kalmyor, Yer Tanrlar da yerden fkrtyor sulan. Tufan yle azgnlayor ki, onu yaptran Tanrlar bile korkuyor. Bu kyamet 6 gn 6 gece srdkten sonra yedinci gn gemi Ni-sir Dana oturuyor. 7 gn bekledikten sonra Utnapitim bir gvercin salyor dar. O konacak yer bulamad iin geri dnyor. Daha sonra bir krlang gnderiyor, fakat o da geri geliyor. Son olarak uurduu kuzgun 49 geri dnmeyince dan kyorlar. Utnapitim dan tepesine kurbanlarla ikiler sunuyor. Altlarnda eitli aalarn odunlar yanan ocaklara 7 kazan konarak kurban ederi piiriliyor. Onlarn tatl kokusunu duyan Tanrlar yorlar. Tufan yaptran Tanr Enlil gelip gemiyi ve insanlar grnce ok kzyor, kim bunlar kurtard diye. Bilgelik Tanrs ona kar karak, gnah yapan, kurallara kar geleni cezalandr ama bu kadar ar ve lmcl olma diye onu yattryor. Bylece Utnapitim ve kans lmsz bir yaam ile nehrin azndaki Tanrlar bahesine yerletiriliyorlar.35 Bu hikye Sami bir dil olan Akadca ile yazlmt. Halbuki, iinde geen adlar baka bir dile aitti. Buna gre bu hikye, o dili konuan Su-merliler tarafndan yaratlm olmalyd. Hakikaten daha sonra

Phi-ladelphia niversitesi Mzesi'nde bulunan yans knk bir tablet bunu kantlad. Bu tablette Tufan Hikyesi Sumerce ve iir tarznda yazlyd. Ne yazk ki, metnin en az yars yoktu. Fakat bulunan ksmlar konu hakknda olduka aydnlatcdr. Bunda da Tanrlar insanlara kzarak bir Tufan yapmaya karar veriyorlar. Ziusudra isimli birine bir Tanr tarafndan durum bir duvar arkasndan bildiriliyor. Bu satrlar yle: "Alakgnll, saygl olan Her gn tanrsal grevlerine dikkat eden Ziusudra'ya Tanr Enki, 'Duvardan bir sz syleyeceim, szm tut! Kulak ver syleyeceklerime! Bizden bir Tufan klt merkezlerini kaplayacak, insanln tohumu yok olacak, Tanrlar meclisinin sz karardr, An ve Enlil'in emirleriyle Krallk hkmdarlk son bulacaktr.'" Bundan sonra tabletin krk ksm geliyor. Burada geminin nasl yaplaca bildirilmi olmal. Metnin yine okunan ksmnda Tufan'n btn iddetiyle memleketi kaplad; 7 gn, 7 gece srd, bittiinde Ziusudra'nm Tanrlara kurbanlar yapt yazl. 35 N.K. Sanders, The Epic of Gilgemesh, Revised Ediion Incorporating New Material, Penguen Books, 1972, s. 108-113. 50 "Sonunda: Ziusudra, kral, Tanr An ve Enlil nne att kendini. Onu sevdiler, bir tanr gibi yaam verdiler, ona, Bitkilerin adn, insanln tohumunu, koruyan, Ziusudra'y gnein doduu yere, Dilmun lkesine yerletirdiler."31 36 Tarih Smer'de Balar, s. 128-132. Smner airleri Ttfan' yalnz hikye olarak anlatmakla kalmamlar, aynca onun yapt felaketi baka konulara ait kompozisyonlarda da szgelii anlatmlardr. Ele geen byle iki metinden Tufan le ilgili satrlar: 1. Nmn bitkisinin meydana gelii hakkndaki iirden: Rzgr yamur getirdikten sonra. Btn yaplm duvarlar ykldktan sonra, Kudurmu frtna yamur getirdikten sonra, Bir adam, ikinci bir adama kar ktktan sonra, Tahl yetitikten, ot bittikten sonra, Frtna "yamuru getireceim" dedikten sonra, O, "yamuru yaplm duvarlarn zerine boaltacam" dedikten sonra, Tufan "her eyi silip spreceim" dedikten sonra, Gk emir verdi, yer dourdu, nmn bitkisini dourdu, Yer dourdu, gk emir verdi, nmn bitkisini dourdu. 2. Laga ehrinin balangcndan Guda'nn zamanna kadar ( 2150) olan olaylar kapsayan yartarihsel bir belgedeki Tufan ile ilgili blm: Tufan her eyi silip sprdkten sonra. lkenin yklmas tamamlandktan sonra, nsanlk sonuna kadar dayandktan sonra, nsanln tohumu korunduktan sonra, Karabat Smer halk kendisini yeniden kalkndrdktan sonra, An ve Enlil insan adyla ardktan sonra, ensi-Iik kurulduktan sonra. Fakat henz gkten krallk inmemiti. S.N. Kramer, in ihe World of Smer, an Autobiography, Detroit, 1986, s.99. Bu iki belge, Smer air ve ozanlarnn Tufann getirdii felaket ve etkilerini bildiklerini gsteriyor. Kramer'e gre, gney

Mezopotamya'da zaman zaman byk su basknlar olmu. Bu yzyl inde 1925, 1930, 1954 yilannda byk felaketlere neden olmu su baskn. 7. ve 8. yzyllarda Abbasiler zamannda; 10., 11. ve 12. yzyllarda nemli ve yazya gememi su basknlar olmu. Tufan'n oluumu hakknda yeni bir varsaym Cumhuriyet Bilim ve Teknik dergisinde yaymland. Ayn konuyu birka yl nce istanbul niversites'nde konferans olarak dinlemitim. Jeologlara gre, Nuh Tufan Karadeniz'de olmutu. Buzullar erimeden nce Karadeniz, Boazn tabanndan 85 metre derinlikteyim 51 Ayn olayn Tevrat'taki anlatl: Tevrat'ta (Tekvin bap 6-9) bu konu ok uzun. Onda insanlar fena ve bozulmu olduklarndan Rab onlar yok etmeye karar veriyor. Nuh, Allah tanyan, onunla birlikte giden biri. Rab, ona insanlar yok etmek in bir Tufan yapacan, kendisine bir gemi yapmasn sylyor ve geminin nasl yaplacan, ine neler alacan bildiriyor. Nuh syleneni yerine getiriyor. Tufan balyor ve 40 gn sryor. Yeryznde her ey yok oluyor. Sular ancak 150 gnde azabyor. Gemi 7. ayda ve ayn 17. gnnde Ararat dana oturuyor. Tekrar 40 gn bekliyor Nuh. Sonra sularn tamamyla ekilip ekilmediini anlamak iin nce bir kuzgun salyor dar. O geri gelince bekliyor, bir gvercin uuruyor. nc defa gnderdii gvercin dnmeyince karaya kyorlar. Kurbanlar kesiyor Nuh. Rab ho kokular duyunca artk tekrar Tufan yapmamaya karar veriyor. Nuh ile konuarak bir daha yeryznde Tufan yapmayacana ahdediyor. Tekvin bap 9:12: "Ve Allah dedi: Benimle sizin ve ebedi devirlerce sizinle beraber olan her canl mahlukun arasnda yapmakta olduum ahdin alameti udur: Yaym buluta koydum ve benimle yerin arasnda bir ahit alameti olacaktr. Yerin zerine bulut getirdiim zaman, yay da bulutta grnecektir." Nuh 950 yl yaadktan sonra lyor. Kurtulan canllardan ve Nuh'un oullarndan yeni insanlar tryor. Grld gibi bu hikye temelde birbirinin ayndr. Tanrlarn insanlara kzmas ve Tufan'a karar vermesi, gemi yaplmas nerisi, geminin yaplmas, canllarn iine alnmas, Tufan'n olmas, gemidekilerin kurtulmas, kurbanlar, bunlarn kokusuna Tanr veya Tanrlarn gelii. Ayrlan noktalar: Babil efsanesinde Tanrlar insanlarn oalmas dolaysyla grltlerinin artarak Tanrlar rahatsz ettikleri in Tufan yapmaya karar veriyorlar. Smer ve Tevrat'ta insanlarn fena olmas ve Marmara'nn suyu Karadeniz'e akmyormu. 11 bin yl nce buzullar eriyince denizler birdenbire ykselmi ve sular, Boaz'dan byk elaleler halinde denize boalm. Bu bolalma le deniz kysnda olan yerler su altnda kalyor. Bundan kurtulanlar veya bu felaketi grenler Mezopotamya'ya g ediyor. Yaz icat edildikten sonra da azdan aza ulaan bu olay yazya geiriliyor diye varsayyor jeologlar. 52 yznden. Smer ve Babil metninde bu karan gizlice bildiren Bilgelik Tanrs. Tevrat'ta Allann kendisi. Tufan Smer'de 7 gn, Babil'de 6 gn, 6 gece; 7. gn bitiyor. Tevrat'ta 40 gn, gemiden kmalar iin de aylarca bekliyorlar. Babil'de Tufan' balatan Tanr Enlil kurtarldklar iin ok kzyor, fakat Bilgelik Tanrs onu yattryor ve kurtulana lmsz bir yaam verilerek Tanrlarn bahesine gnderiliyor. Tevrat'ta; Tufan'a karar veren, Nuh'u kurtaran, yaptna piman olan, Nuh'u uzun mrle dllendiren hep tek Tanr. Kur'an'da bu olay ok yzeysel yazlm. Ankebt Suresi'ndeki eitli ayetlerin ou, Nuh'un, kavmi ile olan nan problemleri ile ilgili. "Tufan" kelimesi yalnz bir kere geiyor. Tufan ile ilgili surelerde ayetler srasyla yle: A'rf Suresi, ayet 59: "Ant olsun ki, Nuh'u eli olarak kavmine gnderdik. Dedi ki, 'Ey kavmim Allah'a kulluk edin, sizin ondan baka tanrnz yoktur. Dorusu ben zerinize gelecek azaptan korkuyorum.1" Vunus Suresi, ayet 73: "Yine de onu yalanladlar. Biz hem onu, hem de gemide onunla beraber bulunanlar kurtardk ve onlar halifeler kldk. Ayetlerimizi yalanlayanlar da suda boduk. Bak, uyarlanlarn sonu nasl oldu." Hd Suresi, ayet 36-44: "Nuh'a vahyolundu ki, artk kavminden iman etmi olanlardan bakas asla inanmayacak. yle ise onlarn ilemekte olduklar gnahlardan zlme. Bizim gzlerimiz nnde bildirdiimiz gibi gemiyi

yap ve zulmedenler hakknda bana syleme, nk onlar mutlaka boulacaktr. Nuh gemiyi yaparken kavminden ileri gelenler her uradka onunla alay ediyorlard. Dedi ki, 'Eer bizimle alay ediyorsanz, iyi bilin ki, siz nasl alay ettiyseniz biz de sizinle alay edeceiz.' Nihayet emrimiz gelip sular kaynaynca Nuh'a dedik: 'Her cinsten birer ifti ve aleyhinde hkm verilmi olanlar dnda, aileni ve iman edenleri gemiye ykle.' Pek az kimse onunla birlikte 53 iman etmiti. Nuh dedi ki, 'gemiye binin, onun yzp gitmesi de, durmas da Allahn izniyledir.' Gemi dalar gibi dalgalar arasnda olanlarla birlikte yzp gidiyordu. Nuh gemiden uzakta bulunan oluna 'yavrucuum bizimle beraber bin, kfirlerle beraber olma' diye seslendi. Olu 'beni sudan koruyacak bir daa snacam' dedi. Nuh, 'bugn Allahtan baka koruyucu yoktur' dedi. Aralarna dalga girdi. Olu da boulanlara kart. 'Ey yer, suyu yut, ey gk sen de suyu tut!' denildi. Su ekilip azald, i bitti, gemi Cudi'ye oturdu. 'Hakszlk yapan millet Allah'n rahmetinden uzak olsun' denildi." M'minn Suresi, ayet 26-29: "Nuh, 'Rabbim beni yalanc karmalarna kar bana yardm et!' dedi. Bunun zerine ona yle vahyettik: 'Gzclmz altnda ve bildirdiimiz ekilde gemiyi yap, bizim emrimiz gelip sular kaynaynca her cinsten birer ifti, ilerinden daha nce kendisi aleyhinde hkm verilmi olanlar hakknda bana hi yalvarma. Zira onlar kesinlikle boulacaklardr. Sen yanndakilerle o gemiye yerletiinde 'bizi zalimler topluluundan kurtaran Allah'a hamt olsun' de ve de ki, 'Beni bereketli bir yere indir, sen konukl atanlarn en hayrlssn!"' uar Suresi, ayet 117-120: "Nuh, 'Rabbim! Kulum beni yalanlad. Artk benimle onlarn arasnda sen hkmn ver, beni ve beraberimdeki inananlar kurtar!' dedi. Bunun zerine biz onu ve beraberindekileri ykl geminin iinde kurtardk, geri kalanlar suda boduk." Ankebt Suresi, ayet 14, 15: "Ant olsun ki, biz Nuh'u kendi kavmine gnderdik de, o 950 yl onlarn arasnda kald. Sonunda onlar zulmlerini srdrrken Tufan kendilerini y akalay verdi. Ama biz Nuh'u ve gemide olanlar kurtardk ve bunu lemlere ibret kldk." 54 Zriyt Suresi, ayet 46: "Bunlardan nce de Nuh kavmini helak etmitik. nk onlar da yoldan km bir kavimdiler." Ysn Suresi, ayet 41-43: "Onlara bir delil de, soylarn dolu bir gemiye tamamz ve kendileri iin bunun gibi daha nice binerleri yaratm olmamzdr. Di-lesek onlar da suda boardk, ne kurtaran bulunur ne de kendileri kurtulabilirdi." Grld gibi bu hikyeden, 7 sure iinde, 20 kadar ayette deiik ekillerde sz edilmi1. Bunlarda yalnz bir kez "Tufan" kelimesi geiyor. Geminin nasl yaplaca, Tufan'n ne kadar srd, gemiden nasl ktklar, Nuh'un neden 950 yl yaad bildirilmemi. Buna karlk Tamnn insanlara kzmas, olayn bir kimseye bildirilmesi, gemi, gkten ve yerden sularn tamas, geminin bir daa yanamas, bir ksm insanlarn kurtulmas, uzun mr, Sumerlilerden gelen izlerdir.37 37 Sumerlilerin yazd kral listesine gre (bkz. C.L. Woolley, The Sumerians; S.N. Kramer, The Sumerians, s.328), Tufan'dan nce binlerce yl yaayan 8 kral saltanat srm. Tevrat'ta da (Tekvin 5) Adem'den balayarak Nuh'a kadar 365-930 yl arasnda yaayan 9 sansn ad var. Bunlardan birini Allah alm ve yok etmi. Geride Smer'deki gibi 8 ad kalyor. Tevrat'ta bunlara kral denmiyor, peygamber olarak da belirtilmiyor. R. Cooper s.213'te; Tevrat'taki llere gre yaplan Nuh'un gemisinin o kadar yolcuyu, hayvan ve onlara aylarca yetecek yiyecek ve iecei tamasna imkn olmadn, aynca gemide bir pencere olduunu ve onun da kapal bulunmas ile bu kadar canlnn havasz yaayamayacan, bu yzden bunlarn Tanr bildirisi deil uydurma olduunu yazyor. 55 EYP PEYGAMBER HiKAYESi Dilimizden pek eksilmeyen, din kitaplarna girmi, "Eyp Peygam-ber'in sabn" hikyesinin de, Sumerlerden kaynakland, ancak bu yzyln ikinci yarsndan sonra anlalabilmitir. Bu metnin yazld tabletin bir ksm Philadelphia nversitesi'nde, dier ksm istanbul Arkeoloji Mzelerinde bulundu. Bunlar ayr ayn okunup birletirilince 135 satra ulaan iir tarznda yazlm bir hikye ortaya kt. Fakat paralarn birok yeri knk veya bozuk olduundan metnin tm tam olarak elde edilemedi.

Hikyenin ana fikri; insann felaketlere urad zaman, bunu yapan Tanrya lanetler saaca yerde, onu ycelterek, ona yalvarp yakararak kalbini yumuatp, bu felaketlerden kurtulabileceidir. Smer'de yalvan-lan Tanr, insann kendi Tanrsdr. O, Tanrlar meclisine bu dualar gtrerek iyi sonu alyor. Bu iir, evvela insann Tanrsn vmesini, yceltmesini, alayp szlamalarla kalbini yumuatmasn t vererek balyor. Ondan sonra ad verilmeyen bir adama, akraba ve arkadalar tarafndan yaplan fena davranlar anlatlyor. Adam bana gelen felaketlerden sz ediyor. Arkadalarnn da kendi zntlerine katlmasn istiyor. Bundan sonra bana gelen bu hallerin kendi gnahtan yznden olabileceini syleyerek, Tanrsna affetmesi iin yalvanyor. iir, Tanrsnn onu affettiini bildiren bir ksmla son buluyor. Smer iirinden baz blmler: (Tarih Smer'de Balar, s.96-98.) "Ben anlayl insandm, imdi bana kimse deer vermiyor, Doru szm yalana dnd. Hilenin adam beni gney rzgr gibi sard, ona i yapmaya zorlandm. Bana sayg duymayan, senin nnde beni utandrd. 56 Bana durmadan yeni zntler verdin, Eve girdim ruh ar, sokaa ktn kalp skntl. Cesur, drst obanm bana kzd, dmanca bakt. Dman olmadm obanm bana fenalk arad, Yoldam doru bir sz syleyemedi bana, Arkadam drst szm yalanlad. Hilenin adam bana tuzak kurdu, Ve sen Tanrm ona engel olmadn! Ben bilgin, neden gen cahiller iine sokuldum? Ben anlayl, neden bilgisizler arasnda sayldm? Her yerde yiyecek var, imdi benim am alk, Herkese paylar verilirken benim paym znt oldu. Tanrm nnde durmak istiyorum, niltili szlerimi sylemek istiyorum, Aclarm bildirmek istiyorum. Tanrm gn d, benim gnm karanlk, Gzyalar, at ve sknt sard beni. Gzyalarmdan baka bir seeneim yokmu gibi znt kaplad beni. Kt kader eline ald beni, alyor yaam soluumu, Fena hastalklar yakyor bedenimi. Tanrm, beni var eden babam, yzn kaldr, Ne zamana kadar beni hmal edecek, beni korumayacaksn? Ne kadar zaman beni rehbersiz brakacaksn? Bir doru sz sylyor akll bilginler, 'Asla gnahsz bir ocuk annesinden doamaz, Gnahsz bir gen, en eski zamandan beri yoktu.'" Bundan sonra mutlu sonu yle: "insann Tanrs onun ac gzyalanna ve alamalanna kulak verdi. Gen adamn yalvar ve yakarlar tanrsnn kalbini yumuatt. 57 Syledii doru sz Tanrs kabul etti, Adamn dua dolu tvbeli szn. Tanrs fenalklardan elini ekti. Kanatlarn geren hastalk cinlerini uzaklatrd. Adamn zntleri sevince dnd, Tanrs yanna koruyucu bir cin koydu, Ona mfik bir melek verdi." Tevrat'ta bu hikye, birok bilge dolu szle sslenmi 1040 satn kapsayan bir iir halinde anlatlmtr. (Tevrat, Eyb.) Hikyenin banda Rab, eytana, Eyb'n iyi bir kul olduunu sylyor. eytan da, "eer onu fena duruma drrsen bak sana nasl lanet edecektir" diyor. eytan, Eyb'n vcudunu tabanndan tepesine kadar banlarla dolduruyor. Eyb sesini karmyor. Kars ona "bunu veren Allah'a lanet et!" diyor. Eyb de "Allah'n iyiliini nasl kabul ediyorsak, ktl de yle stlenmeliyiz" karln veriyor. Bundan sonra Eyb bana gelen felaketleri, dnyaya gelmemesi gerektiini, Allah'n bunu haksz olarak kendisine verdiini iir halinde anlatyor. Arkadalar ise Tanrnn haksz i yapmayacan, kendisinin bunu hak ettiini syleyerek Allah' savunuyorlar. Bundan sonra Allah ile Eyb karlkl

tartyorlar. Her ikisi de kendi yaptktan iyi ileri sayp dkyor. Sonunda Eyp sylediklerine piman olup tvbe ediyor. Allah da onun tvbesini kabul ederek salna kavuturuyor ve mal mlkn de iki kat yapyor. Bylece Eyb arkadalarnn yannda saygnln kazanyor.38 Tevrat'taki iirden, Smer iirine paralel olan baz satrlar: Bap 63:15-16: "Kardelerim hainlik ettiler, bir vadi gibi, Akp giden vadilerin yata." 38 Robert Cooper, ayn eser, s.HO'da, bu hikyenin Yahudi kompozisyonu olamayaca yazl. "Bu Tevralta bulunan kitaplardan hibiriyle ilgili deil, 'it stand alonc n tS glory' (o, kendi ihtiam iinde bal bana duruyor). Birok Yahudi bilginleri bu kanda. Bu muhakkak ki, baka bir dilden Yahudiceye evrilmitir. Dhice yazlm bir kompozisyon ve onda anlatlan drama Yahudilere ait olamaz" deniyor. "Kutsal hayalet tarafndan yazlm" diyenler de varm. 58 Bap 7:3: "Miras olarak bana sefalet aylan verildi, Pay olarak da meakkat geceleri." Bap 7:11: "Ruhumun sknts ile syleyeyim, Canmn acl ile ekva edeyim." Bap 7:11: "Niin gnahm balamaz, Fesadm gidermezsin?" Bap 10:2: "Allah! diyeyim, beni mahkm etme! Niin benimle ekiiyorsun bana bildir!" Bap 13:1: "Bana gnahm ve suumu bildir, Niin yzn gstermiyorsun?" Bap 13:23: "Fesatlanm ve sularm ne kadar? Bana gnahm ve suumu bildir!" Bap 16:6: "Alamaktan yzm kzard." Bap 19:2: "Ne zamana kadar canm zecek, ve beni szle ezeceksin?" Bap 19:13: "Kardelerimi benden uzaklatrd, ve tandklarm bana btn btn yabanc oldular." 59 Bap 19:14: "Akrabalarm gelmez oldu, Yakn dostlarm da beni unuttu." Bap 19:19: "Hep srdalarm benden ikrah ediyorlar, Sevdiklerim de yz evirdiler." Bap 30:1: "Yaa benden kk olanlar zerime glmekte!" Bap 34:5: "Hakkm varken yalanc saylmaktaym." Bap 30:26: "Ben k beklerken karanlk geldi, Ruhum krld, gnlerim karard." Bap 34:6: "Hakkm varken yalanc saylmaktaym." Bap 42: iirin sonu. Eyb Allah'a sylyor: "Sen her eyi yaparsn! Anlamadm eyleri syledim, Benden stn olan bilmediim, alacak eyleri Niyaz ederim, dinle de ben syleyeyim! Sana soraym da bana anlat! Senin iin kulaktan iitmitim, imdi ise seni gzlerim grd. Bundan tr kendimi hor grmekteyim, ve tozda klde tvbe etmekteyim." Daha nce de belirtildii gibi Eyb'n tvbesi Tanr tarafndan kabul edilerek, daha byk mutlulua eriiyor.

60 Grld gibi, Smer ve Tevrat metinleri, konu olarak ayn Tev-raf'taki, Smer iirinden en az bin yl daha ge yazlm. Daha derin ve kapsaml, iirsel bir dil ve bilgi dolu szlerle donatlm. Smer iiri daha yaln. Fakat Smer metninde birok yerin knk olmasndan okunamayan, anlalamayan bir hayli satr var. Her ikisinde de bu felaketlerin kendi gnahlar yznden ceza olarak verildii syleniyor. Yalnz Smer inancna gre, zaten her ocuk gnah ile douyor. tekinde bu belirtilmemi. Tevrat'ta. Eyb Allah' gryor. r'art'a(gelince, btn konularda olduu gibi, bu da ok yzeysel; ancak drt sure iinde birka ayette bulunuyor. Nisa Suresi, ayet 163 ve En'm Suresi, ayet 84'te, ibrahim'den balayarak btn peygamberler arasnda Eyb'e de vahi edildii yazl. Enbiy Suresi, ayet 83-94: "Eyb'e gelince: O Rabbine 'bama bu dert geldi, sen merhametlilerin en merhametlisisin!' diye niyaz etmiti. Bunun zerine biz, tarafmzdan bir rahmet ve kulluk edenler .iin bir hatra olmak zere onun duasn kabul ettik. Kendisinden dert ve sknt olarak ne varsa giderdik ve ona aile efradn, ayrca bunlarla birlikte bir mislini daha verdik." Sd Suresi, ayet 41-44: "Kulunuz Eyb' de an! O Rabbine nida etmi ve 'dorusu eytan bana bir yorgunluk ve azap verdi' diye seslenmiti. 'Ayan yere vur! te ykanacak, iilecek souk su!' Bizden bir rahmet ve olgun akl sahipleri iin de bir ibret olmak zere ona, hem ailesini hem de onlarla beraber bir mislini baladk. Eline bir sap al da onunla vur, yeminini bozma! Gerekten biz Eyb' sabrl bulmutuk. O ne iyi bir kuldu, daima Allah'a ynelirdi." Konu ok ksa yazlm olmasna ramen eytann azap vermesi, sabr, Tanrya yakar, duann kabul edilmesi, dllendirilme, dier kaynaklarla paralel. Tevrat aratrclarn yzlerce yldan beri megul eden ve nedenini bulamadklar bir konu da, yine Smer metinlerinin zlmesi ile aklanabildi. O da Tevrat'ta bulunan, "Sleyman'n arklar arks" 61 blm. Ak sak iirlerden oluan bu blm Tevrat'ta niin bulunuyordu? Grne gre onlar ne dinle, ne de tarihle ilgiliydi. Bu iirlerde bir seven bir de sevilen vard. Bunu, kilise papazlar, sa'y seven, kiliseyi sevilen; braniler ise Yahveyi seven, israil'i sevilen olarak yorumlamlard. 19. yzylda ise bunlarn srail dnlerinde yaplan tren ile ilgili olduu sylenmi. Bu yzyln ilk yarsndan sonra, zellikle istanbul Arkeoloji Mzeleri arivindeki Smer edebi metinleri okunup zlnce, "Sleyman'n arklar arks"ndaki iirlere benzer iirler bulundu. Yaplan incelemelerde bunlarn, Sumerlilerin yeniyl bayramlarnda, sazlar eliinde sylenen arklar ve ilahiler olduu anlald.39 Smer ekonomisi tarma dayal olduundan, onlar iin tarmla ilgili konulann en nemlisi, lkelerinde bolluk ve bereketin olmas idi. Bunun iin onlar, Ak Tanralar nanna ile oban Tanrs Dumuzi'yi (bu balangta bir kral idi, sonradan Tanr yaplm naslsa) evlendirirlerse, onlarn verimlilik gcn ve lmszlklerini paylaacaklarna ve bu yolla lkelerinde bolluk ve bereketi salayacaklarna nanmlard. Bu inanca uyarak Smer air ve ozanlar onlarla ilgili uzun bir efsane yaratmlar ve bunu yazya geirerek zamanmza kadar ulatrmlardr. Bu hikyeyi ksaca zetleyelim: Ak Tanras nanna le Dumuzi birok zorluktan sonra evleniyorlar. Bu evlilikten sonra Tanra yeralt dnyasna gidiyor. Fakat oras "gidip de dnlmeyen lke". Kurala gre, Tanra olmasna ramen, yeryzne braklmyor. Bilgelik Tanrs Enk'nin yardm ile Tanra, kendi yerine birini gndermek zere, yeralt yaratklar ile dar kyor. Tanra her gittii yerde Tanr ve Tanralarn, kendisinin yokluundan uvallar giyerek, yerlerde srnerek yas tuttuklann gryor ve hibirini gndermeye kyamyor. Fakat kocasnn bulunduu ehre gelip, onu, karsnn yokluuna aldrmayarak keyfle tahtnda oturduunu grnce, byk bir kzgnlkla "aln bunu" diyerek cinlere veriyor. Daha sonra yaptna piman olan, fakat kocasnn cezasz kalmasn da istemeyen Tanrann yardmyla, Dumuzi'in kz kardei Rya Tanras Getinannan'n, kardei yerine yarm yl yeraltnda kalmas, Tanrlar meclisinde kabul ediliyor. 39 Tarih Smer'de Balar, s.252-260. 62 Bylece Dumuzi k aylarnda yarm yl yeraltnda kaldktan sonra bahar zaman dar kp tekrar kars ile birleiyorlar.

Bu birlemeyi zamann kral ile bir barahibe evlenerek kutluyorlar. Bunun iin'byk trenler yaplyor. Artk yeni bir yl balamtr; ortalk uyanyor, aalar yeilleniyor, hayvanlar oalyor. te bu trenlerde okunmak zere kraln ve rahibenin veya Tanrnn ve Tanrann azndan birbirlerine karlkl sylemeleri iin ak dolu, sevgi dolu, ak sak iirler yazlm ve bunlar bestelenerek ark haline getirilmitir. Smer bereket kltn oluturan bu trenler, bugn "Kutsal Evlenme Trenleri" olarak nitelendirilmitir.40 Bu bereket kltnn sa'nn zamanna kadar, hatta daha ge zamari-lara kadar srd anlalyor. te bu yzden Tevrat'tan birok dinle ilgili olmayan konu karld halde, bu iirler braklm olmal. Bu trenlerin Sleyman zamannda byk bir ihtiamla devam ettii, iirlerin ona ait olarak gsterilmesi ile kantlanabilir. Smer ve Tevrat iirlerinden baz blmleri karlatralm: stanbul Arkeoloji Mzesi arivinde bulunan ve bir rahibe tarafndan Kral usn'e sylenmek zere yazlm bir iirden blmler: "Gvey kalbimin sevgilisi, Senin neen hotur, bal tatls! Arslan! Kalbimin sevgilisi, Senin neen hotur, bal tatls! Beni byledin, karnda titreyerek duraym! Gvey! Senin tarafndan yatak odasna gtrleyim! Beni byledin, karnda titreyerek duraym, Arsan! Senin tarafndan yatak odasna gtrleyim. Gvey seni okayaym! Yatak odasnda bal dolu, Senin gzelliinle neelenelim, Arslan! Seni okayaym!" 40 Samuel Noah Kraner, The Sacred Marriage Rie, Aspects ofFaith, Myth, and Kitual in Ancient Smer, Indiana, 1969. Malta ndli, 22:l-14'le anlatlan "gk krallnn dn" Smer'in "Kutsal evlenme trenini" yanstyor gibi. Tevrat, Hezekiel bap 14'te anlatlan fahie, Smer'in Ak Tanras nanna gibi ve onun kltnn kaldrlmas abalan ile ilgili grnyor. 63 Tevrat: Neideler Neidesi, bap 1:2-4: "Beni kendi aznn pleriyle psn: nk okamalarn araptan daha iyidir. Kokuca trn ne gzel; Senin adn kabndan dklen tr gibidir, Bundan tr seni kzlar seviyor. Beni kendine ek, biz senin ardnca koarz, Kral beni i odalarna gtrd Seninle biz ferahlanp seviniriz, Senin okamalarn araptan ziyade anarz, Seni sevmekte onlarn hakk var." Bap 4:9-11: "Kaptn gnlm, kz kardeim, yavuklum! Gzlerinin bir bak ile, Gerdannn tek zinciri ile gnlm kaptn. Okamalarn ne gzel, kz kardeim, yavuklum! araptan ne kadar hotur okamalarn, Itnn gzel kokusu da her eit baharattan! Ey yavuklum! Bal damlatr dudaklarn." (Smer'de Tanr Dumuzi, nanna'ya "kz kardeim" der.) Bap 3:11: "Ey Sion kzlar! kn, Kral Sleyman' ta ile grn, O ta ki, onun dn gnnde ve yreinin sevinci gnnde, Anas onun bana giydirmiti." Bu satrlar, kutsal evlenme trenlerinin Kral Sleyman zamannda devam ettiini kantlyor. Tevrat'a gre Sleyman'n her dinden 700 kars varm ve onlarn dinlerini de Sleyman srdrrm. Bap 2:10-12: "Sevgilim cevap verdi ve bana dedi: Sevgilim, gzelim, kalk da gel. nk, ite, k geti: 64 Yamurlar geip gitti; Yerde iekler grnyor; Terennm vakti geldi." Bu satrlar da kutsal evlenme treninin baharda yapldn anlatmaktadr. Bap 6:10:

"Bak seher gibi, Ay gibi gzel, Gne gibi temiz, Sancak am ordu gibi korkun, Bu kadn kim?" Bu satrlar da Tanra Inanna'mn niteliklerine uymaktadr. Bap 2: 5-6: "Kuru zmle bana kuvvet verin, elma le beni canlandrn, nk ak hastasym ben. Sol eli bamn altnda olsun, Sa da beni kucaklasn." Sumercede buna paralel olan satrlar: "Sevgilim, kalbimin adam, Sa elini vulvama koydun, Sol elin bam okad, Azn azma dayadn, Dudaklarm bana bastrdn." Grld gibi, birka Smer iirinde bile paralellikler bulunuyor. Kukusuz bunlar gibi pek ok iir vard Smer'de. Fakat bunlarn byk ksm hl toprak altnda olmal. Belki baz mzeler ve koleksiyonlarda da henz okunmayanlar vardr. Smer Ak Tanras nanna; Akadlarda tar, srail'de Astarta, Yunanllarda Afrodit, Romallarda Vens ad altnda sayg grm ve varln srdrmtr. Bugn de sa'nn annesi Meryem'e, nanna'ya ait nitelikler yaktrlyor. O da nanna gibi, gn hkimesi, sosyal adaletin savunucusu, fa65 kirlerin, ezilenlerin koruyucusu saylyor. Baz evrelerde Tanra seviyesine getirildiinden, olundan daha ok ona tapldndan; annelerin, savaanlarn, znt eken ailelerin yardm iin ona dua ettiklerinden sz ediliyor. (The Search ofMay, Richard N. Ostlng, Handmaid r Feminist, The Time, Aralk 1991, s.52-56.) sa'nn durumu da Dumuzi'ye benziyor. Dumuzi'nn dvlerek, eziyet edilerek yeraltna gtrl, tekrar yeryzne k, isa'ya yaplanlar ve her yl yeryzne kt dncesi, Dumuzi'nn servenini andnyor. Safevilerde Ali'nin dnyaya yeniden gelecei inanc da Dumuzi efsanesinden kaynaklanyor demektir. Dumuzi, takvimimizde Temmuz ad olarak sryor. Musevilerde de Tanmuz eklinde. Bu ayn 17'sinde srail kadnlarnn oru tutarak mabet kapsna gidip alamalar, Dumuzi'nn yeraltna gtrl dramn canlandryor. lkemizde mays ay banda bahelerde, hatta mezarlklarda (Tah-takular kynde) kutlanan Hdrellez enlikleri bu kutsal evlenme trenlerinin bir devam gibi grnyor. nk genlik, Hzr ile lyas Pey-gamber'in bir araya gelmesi nedeniyle yaplyor. Ayrca bu gnlerin gecesinde yaplan bir niyetin olaca, iki yldzn birletiinin grlmesine bahyrru,. Bunun iin niyet yapanlar sabaha kadar bu olay beklerlermi (Yaar Kemal'in An Da Efsanesi'nen). Bu kutsal evlenme trenlerinin izleri, bir aatay airi tarafndan Hcr 950'de mesnevi eklinde yeniden kaleme alnm olan Bedilcemal ve Seyfelmuluk hikyesinde bulunmutur. Bkz. Gnl Tekin, Seyfelmuluk ve Bedilcemal Hikyesinde Eski Yaktn Dou Kltrnden Kalma Unsurlar Hakknda, Journal of Turkish Studies, Trk Bilgisi Aratrmalar, Massachusetts, 1985, s.277-300. (Bu ok deerli makalenin fotokopisini bana veren yazarn kardei Sayn Prof. Dr. Gnay Kut'a candan teekkrlerimi sunarm.) Btn bunlardan anlalacana gre Sumerlilerin kurduklar din ve yarattklar zengin edebiyat Ortadou milletlerine byk etki yapm, hatta dinlerinin temelini oluturmutur. Yalnz, bu etki, Sumerlilerden sraillilere dorudan doruya olmamtr. nk srail'in tarih sahnesinde grlmeye balamasndan en az bin yl nce Sumerliler varlklarn yitirmiti. 66 yle ise bu kltr onlara nasl ulamt? Bu ulamann eitli yollarla olduu bugn kantlanabiliyor. Smer devletinin, gl olduu alarda, snrlar douda Hindistan'a (Dilmun?), batda Akdeniz'e (Ebla, Martu) hatta Kbrs'a, kuzeyde Orta Asya'nn batsna (Aratta, Hurrum), gneyde Msr ve Habeistan'a (Ma-gan, Meluhha) kadar genilemiti. Oralara giden asker ve tccarlar, oralardan ticaret amac ile gelen nsanlar Smer kltr le bir balant kurmulard. 10 2400 yllarnda srailliler gibi Sami bir rktan olan Sargon adnda biri Smer'i ele geirerek bir Akad Krall kurmutu. Onun ve ondan sonra gelen slalesi zamannda, Sarniler Mezopotamya'dan Ortadou'ya kadar yaylmaya balam ve Akad dili de konuulan dil haline gelmiti.

Bir mddet sonra Sumerliler yeniden canlanarak bir Smer devleti kurdular. O da olduka ksa bir iire sonra paraland. Yine Sami bir halk olan Amoritler, Babil Krall ad altnda btn Smer lkesine egemen oldular. Bu gei devrinde Smer okullar ve akademilerinde Smer dili ve yazs en yksek dzeye karld. Buralarda, Sumerlilerin yarattklar dinsel ve edebi yaptlar birok kopya halinde yazlarak, dier ehirlerdeki eitim kurumlarna, ktphanelere gnderildi. lkede gittike oalan Samiler Sumerce'yi renmek, Sumerliler de Akadca'y renmek zorunda kaldklarndan, okullarda her iki dilde eitim yapld. Babil devleti kurulduktan sonra, Sumerce halk dili olmaktan kt. Fakat Sumerlilerin eitim tarz, dinleri, efsaneleri ve edebi yaptlar Babil okullarnda retilmeye devam edildi. Sumerce, ortaadaki Latince, eskiadaki Yunanca gibi dinsel bir dil olarak hemen hemen sa'nn doumuna kadar srd. Babilliler Smer Tanrlarm, adlarn deitirerek kendilerine Tanr yapmlar; bu Tanrlara ait mabetler, dinsel trenler korunmu, ilahiler, dualar Sumerce okunmutur. 1500 yllarnda Akadca ve viyazs Ortadou'da uluslararas bir dil ve yaz haline geldi ve o lkelerde, en azndan yazarlarn bu dili renme zorunluluu ortaya kt. Bu yzden Smer okullar ve programlan oralarda uyguland. Bylece Babillilerin Sumerlilerden aldklar kltr, dilleri ve yazs yoluyla o lkelere yayld. Yahudilerin, Hristiyan ve Mslmanlarn atas olarak kabul edilen brahim Peygamber ve ailesi, Tevrat'a gre, Mezopotamya'da Kaldeal 67 Ur'dan Harran'a gm, oradan da bir tccar kolonisi olarak Filistin'e girmiti. Onun askerleri ve parasal gc ile kendi ahsi Tanrsn onlara Tam olarak kabul ettirmi ve bu arada Mezopotamya'dan getirdiklerini halka alamt.41 En son olarak Babil Kral Nabukadnezzar'm (604-562) Filistin'i ele geirip btn Yahudi bilginlerini BabiVe srgn gtrmesi, bu bilginlere Babil ktphanelerini inceleme olana verdi. Grld gibi, Smer dini ve edebiyat sraillilere eitli alar ve yollardan ulamtr. 12. yzylda yaayan Yahudi otoritesi Eben Ezra ve 16. yzylda yaayan Yahudi filozofu Spinoza, Tevrat'n, zellikle Musa tarafndan yazldna inanlan ilk be kitabn Musa tarafndan yazlmadn, ancak Babil tutsaklndan sonra yazlm olduunu sylemilerdir (Robert Cooper, Thrteen Lectures on Bibel, s J 07). (Yahudilere Babil tutsaklnn yapt etkiler hakknda daha geni bilgi in, bkz. Max I. Di-mont, Jews, God and History, Ne w York, 1962, s.69-72.) Bu almamzla, din kitaplarna Sumerlilerden geldiini aklamaya altmz konular hakkndaki bilgilerimizi, yine onlarn icat ettii yazya ve yaz malzemesi olarak kullandklar kile borluyuz. Onlar bozulan veya eriyen bir nesne zerine yazm olsalard, bunlarn hepsi zlemeyen bir sr olarak kalacakt. EK: SMER EFSANELER! YAZILI TABLETLERDEN RNEKLER 41 Tevrat, G Tekvin bap 14'te, brahim'in dv, tccar prens olduu yazlyor, Evinde bulunan 308 uak ve askerini, kardei olu Lut'u kurtarmak iin eitli krallarla savat rm. Cyrus Gordon'a gre (The Common Background of Greek and Hebrew Civilizalions, s.26.) bu tr topluluklar, askeri olduu kadar tccar da oluyorlar ve bulunduklar lkenin snrlarn koruyor!arm. 68