TESEV

Y O L S U Z L U K
A R A Ş T I R M A S I
Ş U B A T – 2 0 0 1
Fikret Adaman (Boğaziçi Üniversitesi)
Ali Çarkoğlu (Boğaziçi Üniversitesi)
Burhan Şenatalar (İstanbul Bilgi Üniversitesi)

Araştırma
Saha ve Bilgiişlem Hizmetleri Ltd. Şti.

1
 ÇALIŞMANIN KÜNYESİ
■ Araştırma kapsamında, Türkiye geneli belediye sınırları içerisinde
yaşayan nüfusu temsil eden 18 yaş ve üzeri toplam 3021 kişiyle yüzyüze
görüşme yapılmıştır.
■ 17 il merkezinde ve bağlı ilçelerde gerçekleştirilen görüşmelerin
yapılacağı mahalleler, sokaklar ve bina numaraları “rastsal” olarak
seçilmiştir. %95 güven sınırları içerisinde beklenen hata payı +/- 1,8’dir.
■ Bölgelerin 1997 nüfus sayımındaki kent nüfusları esas alınarak yapılan
tabakalandırma sonucu görüşmelerin yapıldığı iller şunlardır: İstanbul,
Ankara, İzmir, Balıkesir, Manisa, Zonguldak, Afyon, Nevşehir,Trabzon,
Antalya, Bursa, Diyarbakır, Kars, Şanlıurfa, Konya, Tokat, Osmaniye.
■ Saha çalışması 19 Ekim-24 Kasım 2000 tarihleri arasında yapılmıştır.
■ Araştırmanın yüzyüze görüşmeleri Frekans Araştırma Şirketi tarafından
gerçekleştirilmiştir.

2
 Sosyo-ekonomik göstergeler ve siyasi
tercihlere göre il kümeleri

39
74 57
22 37 75
34 67 55 8
59 78 53
41 61
52 36
54 5 28
77 14 18 19
60 29 69 25 76
17 16 11
10 71 4
26 6 66 58 24
43 40 62
12 49

23 65
35 45 50 13
64 44
3 68 38
21 72 56
32 42 46 2 30
9 51 73
20
1 63 47
15 80
27
48 70
79
7 33
31

Küme 1 Küme 2 Küme 3 Küme 4 Küme 5

3
 Örneklemin İllere Göre Dağılımı

442 232
281
122
35
93
49 184

219 40 265
147 172
225

248 61
206

4
 Araştırma Sonuçları Değerlendirilirken
Dikkate Alınması Gereken Noktalar (1)
Hanehalkı
İş dünyası

Bürokrasi

1- Bugün sunulan araştırma üç aşamalı bir çalışmanın

birinci adımıdır.

2- Burada yalnızca hanehalkı çalışmasının sonuçları

sunulacaktır; dolayısıyla seçmen yaşındaki yurttaşların
kamu kuruluşları ve bürokrasi ile ilişkileri ele
alınmaktadır. Çalışma doğası gereği algılar, tutum ve
davranışlar üzerinde yoğunlaşmıştır.

5
 Araştırma Sonuçları Değerlendirilirken
Dikkate Alınması Gereken Noktalar (2)

3-Bu çalışmada sade yurttaşın rüşvet ve

yolsuzlukla ilgili doğrudan ilişkisi ve deneyimi
sorgulanmıştır, dolayısıyla açıklanan görüş ve
deneyimlerin gerçekleşen rüşvet ve yolsuzluk
deneyiminin minimum düzeyde bir yansıması
olduğu akılda tutulmalıdır.

4-Bu çalışmada sade yurttaşların görüş ve

deneyimleri kapsandığından son aylarda
gündeme gelen büyük çaplı yolsuzluklar bu
çalışmanın konusu dışındadır.

5-Hanehalkı araştırmasını izleyecek olan iki

aşamada iş dünyasının ve bürokrasinin görüş
ve deneyimleri irdelenecek ve bütünsel tablo 6
 Türkiye'nin çözülmesi gereken en önemli
sorunu nedir?

Enflasyon/Hayat pahalılığı % 34

İşsizlik % 26

Rüşvet ve yolsuzluk % 14

Eğitim %8

PKK/Güneydoğu sorunu %6

Demokrasi/Fikir özgürlüğü %5

Sağlık/Sosyal güvenlik %3

Ahlaki yozlaşma %3

Diğer %0

%0 %5 % 10 % 15 % 20 % 25 % 30 % 35

(Toplam cevap içinde % pay)

7
 Kurumlara Güven
Orta
Güvenmiyor Güveniyor

Silahlı Kuvvetler 7,7

AKUT 7,6

Üniversiteler 5,6

İlkveortaöğretim 5,4

Muhtarlıklar 5,3

Polis 5,0

Mahkeme/HukukSistemi 5,0

Sendikalar 4,5

Belediyeler 4,4

Kızılay 4,4

Gazeteler 4,0

Merkezi yönetim 3,9

TBMM 3,2

Siyasi partiler 2,1

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

(Ortalama güven puanlaması)

0=Hiç güvenmiyor, 10=Tam Güven 8
 Kurumlara Güven
Silahlı Kuvvetler % 77 % 10 % 13

AKUT % 76 % 11 % 12

Üniversiteler % 51 % 21 % 29

İlkveortaöğretim % 47 % 22 % 30

Muhtarlıklar % 45 % 24 % 32

Polis % 43 % 18 % 39

Mahkeme/HukukSistemi % 42 % 21 % 37

Sendikalar % 34 % 25 % 42

Belediyeler % 31 % 24 % 45

Kızılay % 34 % 19 % 47

Gazeteler % 28 % 24 % 48

Merkezi yönetim % 26 % 23 % 51

TBMM % 22 % 15 % 63

Siyasi Partiler % 10 % 13 % 77

%0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100

Güvenenler=6-10arası puanverenler Orta=5puanverenler Güvenmeyenler=0-4arası puanverenler

9
 Kurumlara Güven
(Kurumlara İşi Düşenler İle Düşmeyenlerin
Karşılaştırması)
4,5
Belediyeler/Yerel
yönetimler 4,2

5,2
Polis 4,2

5,6
Mahkemeler/Hukuk sistemi 4,4

5,8
İlk ve orta öğretim 5,6

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

İşi düşenler İşi düşmeyenler

10
 Meslek Gruplarının Dürüstlüğü
Orta
Dürüst değil Dürüst

7,6
Öğretmenler
6,8
Subaylar
6,2
Yargıçlar
6,0
Üniversiteöğretimüyeleri
5,8
Doktorlar
5,7
Muhtarlar
5,7
Okul müdürleri
5,2
Avukatlar
5,1
Belediyeçalışanları
4,8
Sendikacılar
4,7
Trafikdışı polisler
4,7
Bankaların şubemüdürleri
4,7
Gazeteciler
4,6
Belediyebaşkanları
4,5
Tapu kadostro memurları
4,0
Vergi memurları
3,7
Trafikpolisleri
3,0
Gümrükmemurları
2,2
Milletvekilleri
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

(Ortalama dürüstlük puanlaması)

0=Hiç dürüst değil, 10=Tümüyle dürüst

11
 Meslek Gruplarının Dürüstlüğü

Öğretmenler % 79 % 12 %9

Subaylar % 67 % 16 % 17

Yargıçlar % 59 % 20 % 21
% 57 % 22 % 21
Üniversiteöğretimüyeleri
% 52 % 23 % 26
Doktorlar
% 51 % 24 % 25
Muhtarlar
% 52 % 22 % 25
Okul müdürleri
% 45 % 25 % 31
Avukatlar
% 41 % 24 % 35
Belediyeçalışanları
% 38 % 25 % 38
Sendikacılar
% 38 % 21 % 41
Trafikdışı polisler
% 37 % 25 % 38
Bankalarınşubemüdürleri
% 37 % 24 % 40
Gazeteciler
% 35 % 22 % 43
Belediyebaşkanları
% 31 % 25 % 43
Tapukadostro memurları
% 27 % 20 % 53
Vergi memurları
Trafikpolisleri % 26 % 18 % 56
% 16 % 18 % 66
Gümrükmemurları
% 11 % 11 % 78
Milletvekilleri
%0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100

Dürüstdiyenler=6-10arası puanverenler Orta=5puanverenler Dürüstdeğil diyenler=0-4arası puanverenler

12
 Kurumların Hizmetlerinden Memnuniyet
Orta
Memnun değil Memnun

Silahlı Kuvvetler 7,5

İlk ve orta öğretim 5,8

Mahkeme/Hukuk sistemi 5,2

Trafik dışı polis 4,8

Belediye ve bağlı kurumlar 4,7

Tapu daireleri 4,6

Devlet hastaneleri 4,2

Trafik polisi 4,1

Vergi daireleri/Maliye 4,0

Gümrük 3,4

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
(Ortalama memnuniyet puanlaması)
0=Hiç memnun değil, 10=Tümüyle memnun

13
 Kurumların Hizmetlerinden Memnuniyet

Silahlı Kuvvetler % 74 % 13 % 12

İlk ve orta öğretim % 53 % 24 % 24

Mahkeme/Hukuk sistemi % 43 % 25 % 32

Trafik dışı polis % 38 % 23 % 39

Belediye ve bağlı kurumlar % 33 % 27 % 40

Tapu daireleri % 28 % 33 % 39

Devlet hastaneleri % 29 % 24 % 47

Trafik polisi % 29 % 20 % 51

Vergi daireleri/Maliye % 25 % 24 % 51

Gümrük % 18 % 27 % 55

%0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100

Memnunlar=6-10arası puanverenler Orta=5puanverenler Memnunolmayanlar=0-4arası puanverenler

14
 Kurumların Hizmetlerinden Memnuniyet
(Kurumlara İşi Düşenler İle Düşmeyenlerin
Karşılaştırması)
5,2
Mahkeme/Hukuk sistemi 5,0

4,9
Trafik dışı polis 4,2

4,8
Belediye ve bağlı kurumları 4,6

4,6
Tapu daireleri 4,5

4,3
Devlet hastaneleri 4,1

4,3
Trafik polisi 3,6

4,0
Vergi daireleri/Maliye 3,9

3,5
Gümrük 2,8

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

İşi düşenler İşi Düşmeyenler

15
 Hangisi sizce genel olarak bir kamu
kurumunun sahip olması gereken
özelliklerin başında gelir?

% 40
Yasalarauygundavranmak

% 34
Halkaeşitdavranmak

Kamukaynaklarını kullanırken % 12
savurganlıkyapmamak

%9
Halkındenetimineaçıkolmak

%5
Kamuyararınauygundavranmak

%0 %5 % 10 % 15 % 20 % 25 % 30 % 35 % 40

16
 Kurumların En Zayıf Görülen Yönleri

Belediyeler Halka eşit davranmamak %31

Merkezi yönetim Halka eşit davranmamak %29

Üniversiteler Halka eşit davranmamak %23

Polis Halka eşit davranmamak %40

Cumhurbaşkanlığı Halkın denetimine açık olmamak %32

TBMM Kamu kaynaklarını kullanırken savurganlık yapmak %29

İlk ve orta öğretim Halka eşit davranmamak %24

Mahkemeler Halka eşit davranmamak %28

Siyasi partiler Kamu kaynaklarını kullanırken savurganlık yapmak %24

Silahlı Kuvvetler Halkın denetimine açık olmamak %32

17
 Belediye Hizmetleri (1)

Sizce belediyeler hizmet verirken vatandaşlara ne derecede eşit

muamele yapıyor?

Hiç eşit davranmıyor Orta Tamamen eşit davranıy

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

%52 %23 %25

18
 Belediye Hizmetleri (2)

Sizce belediyeler ihalelerde şirketlere ne derecede eşit muamele

yapıyor?

Hiç eşit davranmıyor Orta Tamamen eşit davranıy

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

%59 %25 %16

19
 Merkezi Yönetim Hizmetleri (1)

Sizce merkezi yönetim hizmet verirken vatandaşlara ne derecede

eşit muamele yapıyor?

Hiç eşit davranmıyor Orta Tamamen eşit davranıy

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

%58 %23 %19

20
 Merkezi Yönetim Hizmetleri (2)

Sizce merkezi yönetim devlet ihalelerinde şirketlere ne derecede

eşit muamele yapıyor?

Hiç eşit davranmıyor Orta Tamamen eşit davranıy

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

%61 %24 %15

21
 Kurumlarda işe girmek isteyenlerin
başvuruları nasıl değerlendiriliyor?

Tamamen torpil ve Orta Tamamen bilgi

kayırmaya dayalı beceri
0 1 2 3 4 5 6 7 8 ve9 tecrübeye
10
dayalı

Belediyelerde %78 %11 %11

Devlet Sektöründe %74 %13 %14

Özel Şirketlerde %45 %13 %42

22
 Kurumlarda Rüşvet ve Yolsuzluğun
Yaygınlığı
Orta
Yaygın değil Yaygın

Trafik polisi 7,6

Gümrük 7,6

Vergi daireleri/Maliye 7,1

Tapu daireleri 6,8

Belediye ve bağlı kurumları 6,4

Trafik dışı polis 6,1

Devlet hastaneleri 5,6

Mahkeme/Hukuk sistemi 4,9

İlk ve orta öğretim 4,6

Silahlı Kuvvetler 2,7

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

(Ortalama yaygınlık puanlaması)

0=Hiç yaygın değil, 10=Çok yaygın

23
 Kurumlarda Rüşvet ve Yolsuzluğun
Yaygınlığı
Trafik polisi % 74 % 13 % 12

Gümrük % 72 % 13 % 13

Vergi daireleri/Maliye % 67 % 15 % 17

Tapu daireleri % 62 % 18 % 17

Belediye ve bağlı kurumları % 58 % 20 % 20

Trafik dışı polis % 52 % 21 % 25

Devlet hastaneleri % 46 % 23 % 29

Mahkeme/Hukuk sistemi % 36 % 22 % 40

İlk ve orta öğretim % 34 % 21 % 44

Silahlı Kuvvetler % 17 % 12 % 70

%0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100

Yaygındiyenler=6-10arası puanverenler Orta=5puanverenler Yaygındeğil diyenler=0-4arası puanverenler

24
 Kurumlardaki Rüşvet Tipleri
■ Birincisi; Vatandaş aslında yasalara göre hakkı olan bir
hizmetten yararlanmak isterken aşırı bürokrasi, aşırı iş yükü
veya görevlilerin işi yokuşa sürmesi nedeniyle işin
yapılmaması veya çok geç yapılması durumuyla
karşılaşmaktadır. Bu sorunu çözmek amacıyla vatandaş
kural dışı bir ödeme yaparak veya hediye vererek, rüşvet
ödemek yoluna gitmektedir

■ İkincisi; Vatandaşların aslında yasalara göre hakkı olmayan

bir işini yaptırmak amacıyla kural dışı bir ödeme yaparak
veya hediye vererek rüşvet ödemeleri söz konusu
olmaktadır.

25
 Kurumlardaki Rüşvet Tipleri
Birinci Tip İkinci Tip
Eşit
Rüşvet Rüşvet

Trafik polisi % 32 % 37 % 31

Gümrük % 32 % 34 % 34

Trafik dışı polis % 31 % 34 % 35

Vergi daireleri/Maliye % 33 % 30 % 37

Mahkeme/Hukuk sistemi % 33 % 29 % 38

Belediye ve bağlı kurumları % 39 % 27 % 34

İlk ve orta öğretim % 43 % 21 % 36

Tapu daireleri % 48 % 20 % 32

Devlet hastaneleri % 50 % 19 % 31

%0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100

26
 Son iki yıl içinde bu kurumlara işiniz
düştü mü?

Devlet hastaneleri % 68

Belediye ve bağlı kurumları % 49

İlk ve orta öğretim % 44

Vergi daireleri/Maliye % 38

Trafik polisi % 34

Tapu Daireleri % 30

Mahkeme/Hukuk sistemi % 19

Trafik dışı polis % 17

Gümrük %5

%0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70
( Evet diyenlerin yüzdesi)

27
İşinizin düştüğü kurumlarda kuraldışı bir
ödeme yaptınız veya hediye verdiniz mi?

Trafik polisi % 23

Gümrük % 20

Trafik dışı polis % 13

İlk ve orta öğretim % 12

Tapu daireleri % 11

Devlet hastaneleri %7

Mahkeme/Hukuk Sistemi %7

Belediye ve bağlı kurumları %6

Vergi daireleri/Maliye %6

%0 %5 % 10 % 15 % 20 % 25
( Son iki yıl içerisinde işi düşenlerden evet diyenlerin yüzdesi )

28
 Bu kuraldışı ödemeyi yapmanız veya
hediye vermeniz sizden açıkça istendi
İlk ve orta öğretim
mi?
% 68 %3 %26

Trafik dışı polis % 67 %4 %27

Trafik polisi % 59 %3 %37

Gümrük % 56 %13 %31

Vergi daireleri/Maliye % 54 %10 %32

Devlet hastaneleri % 48 %8 %42

Tapu daireleri % 47 %17 %33

Belediye ve bağlı kurumları % 46 %12 %37

Mahkeme/Hukuk sistemi % 38 %15 %40

%0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100

( Son iki yıl içerisinde işi düşüp kuraldışı ödeme veya hediye verenler içindekilerin
yüzdesi)

Açıkça istendi Aracı kullandım İşimin yapılmayacağını düşündüğümden bizzat ben verdim
29
 Bu Ödeme veya Hediyenin Maddi Değeri
Ne Kadardı?

Gümrük 168 milyon TL

156 milyon TL
Mahkeme/Hukuk sistemi

Trafik dışı polis 78 milyon TL

Belediye ve bağlı kurumları 68 milyon TL

59 milyon TL
Tapu daireleri

Devlet hastaneleri 58 milyon TL

38 milyon TL
Vergi daireleri/Maliye
30 milyon TL
İlk ve orta öğretim

Trafik polisi 15 milyon TL

0 20 40 60 80 100 120 140 160 180

( Ortalama Milyon TL)

30
Son aylarda trilyonları bulan bazı yolsuzluklar
ortaya çıkartılmaktadır. Sizce bu durum, bu tür
yolsuzlukların son dönemde arttığını mı
gösteriyor, yoksa yolsuzlukla mücadelenin son
dönemde geçmişe göre daha ciddi biçimde
yürütüldüğünü
Hemyolsuzluk mü gösteriyor? Yolsuzluklar
hemdemücadele artıyor
artıyor %32
%46

Mücadeleartıyor
%22

31
Sizce gazete, TV sahiplerinin medya dışı
alanlardaki işlerle uğraşması büyük
yolsuzlukların ortaya çıkartılmasında
engel oluşturuyor mu?
Bilmiyor
%14

Engel
oluşturmuyor
%24 Engel
oluşturuyor
%62

32
 Nisan 1999 seçimlerinde size herhangi
bir partiden oyunuzu kendilerine
vermeniz karşılığında hediye, para veya
bir menfaat teklifinde bulunan
Evet oldu mu?
%10

Hayır
%90
33
Akraba, komşu ya da arkadaşlarınızdan
birine böyle bir teklifte bulunulduğunu
biliyor musunuz?
Evet
%24

Hayır
%76

34
Senaryo 1_Hız sınırının üzerinde polis
çevirmesine yakalanan vatandaş
Benteklif edemem,
amapolis isterse,
paraveripcezadan
kurtulurum Karar veremiyorum
%16 %5

Evet, buteklifi
yapıpceza
ödemekten
kurtulmaya
çalışırım
%13

Hayır, buteklifi
yapmam,cezamı
öderim
%66

35
Senaryo 2_Tapu dairesinde acil bir
dosyaya ulaşma ihtiyacı
Benteklif edemem,
amagörevli isterse,
paraveripdosyamı
alırım Kararveremiyorum
%14 %6

Evet, buteklifi yapıp

bir an öncedosyamı
almayaçalışırım
%15

Hayır, buteklifi
yapmam, sıramı
bekler, gelecekhafta
giderişimi
hallederim
%65
36
Senaryo 3_Üç katlı eve bir kat daha
çıkma durumu
Benbuyola
başvurmam, ama
görevli bizzatveya
aracı kanalıylabir
ödemeisterseo
zamanöderim
%9
Karar veremiyorum
%6

Evet, buyola
başvurupbir kat
dahaçıkmaiznini
almayaçalışırım
%10
Hayır, buyola
başvurmam,
mevcutdurumla
yetinirim
%75
37
 Senaryolarda rüşvetsiz iş halletme
tercihi
Üç senaryodan
üçünde rüşvet
vermeden işini
halletmeyi seçip de Rüşvet vermeden
son iki yıl içinde işini halletmeyi hiç
rüşvet vermiş olanlar seçmeyenler
%5 %19

Üç senaryodan
birinde rüşvet
Üç senaryodan vermeden işini
üçünde rüşvet halletmeyi seçenler
vermeden işini %11
halletmeyi seçip son
iki yıl içinde rüşvet
de vermemiş olanlar
%49 Üç senaryodan
ikisinde rüşvet
vermeden işini
halletmeyi seçenler
%16

38
Türkiye'de yolsuzluk ve rüşvetle mücadele için öne
sürülen reformlardan bazılarını size okuyacağım.
Aşağıda sayacağım kurumlar için en önemli ve acil
gördüğünüz reformu belirtiniz.
Gümrükler %54 %14 %7 %5 %11 %7

Vergi daireleri %50 %16 %6 %6 %13 %7

Trafikpolisleri %42 %17 %5 %5 %25 %4

Trafikdışındaki polisler %41 %17 %7 %6 %24 %5

Tapudaireleri %33 %17 %6 %14 %16 %12

Devlethastanesi %30 %15 %4 %24 %18 %8

Mahkemeler %30 %19 %15 %12 %13 %11

Belediyeler %27 %21 %7 %15 %19 %9

İlk-ortaöğretimkurumları %27 %17 %5 %23 %24 %4

%0 % 10 % 20 % 30 % 40 % 50 % 60 % 70 % 80 % 90 % 100

Devletin denetimi artmalı Halkın hesap sorabileceği düzenlemelere gidilmeli

Siyasetçilerin müdahaleleri önlenmeli Kaynakların ve hizmet kapasitesinin arttırılması lazım
Personelin maaşı yükseltilmeli Bürokratik formaliteler azaltılmalı
39