KURUMSAL KAYNAK PLANLAMASI (ERP) SSTEMLERNN MALYETLERE VE LETME PERFORMANSINA ETKLER1

Y.Do.Dr. Volkan DEMR Ar.Gr. Ouzhan BAHADIR

ZET letmelerde entegre edilmi kurumsal kaynak planlamas (ERP-Enterprise Resource Planning

Systems) sistemleri kullanm giderek yaygnlamaktadr. Yazlm sistemleri kullanmnda ERP

sistemlerinin neminin artmasnn en byk nedeni, ERPnin iletme faaliyetlerinin etkinliini artracana inanlmasdr. Genellikle iletmeler ERP sistemlerinin, vekalet maliyetlerini, bilgi maliyetlerini ve d iletiim (ilem) maliyetlerini azaltarak performanslarn iyiletirmesini beklemektedir. Ancak bu iyilemenin salanmas iletmelerin ERP sistemlerinden saladklar finansal kazanmlar rekabet ortamnda dk fiyatlarla tketicilere yanstabilmeleri ve iletmelerin yeni sistemlere uyum salayabilmesi gibi artlara baldr. Anahtar Kelimeler: ERP sistemleri, vekalet maliyetleri, bilgi maliyetleri, d iletiim maliyetleri, iletme performans ABSTRACT In companies, usage of integrated ERP systems becomes widespread. The biggest reason of the augmentation of the importance of ERP systems in software systems is the belief that ERP will increase efficiency of operations. In general, companies expect that ERP systems should improve their performance by decreasing agency costs, information costs and external communication costs (transaction costs). However, existence of this improvement depends on conditions such as the ability of reflecting financial benefits of ERP systems to costumers by lower prices and the adaptation of companies to new systems. Keywords: ERP systems, agency costs, information costs, external communication costs, company performance
Bu makale, Muhasebe-Bilim Dnyas Dergisi, (ISSN:1302-258X) Muhasebe retim yeleri Bilim ve Dayanma Vakf (MDAV), Cilt:8, Say:3, Eyll 2006 , s.57-70 de yaynlanmtr. T.C. Galatasaray niversitesi, Meslek Yksek Okulu, Muhasebe Blm T.C. Galatasaray niversitesi, Meslek Yksek Okulu, Muhasebe Blm
1

1. GR

Gnmz iletmelerinde bilgi teknolojilerine aktarlan kaynaklarn iletmeye deer yaratp yaratmad tartlabilmektedir. Kurumsallam iletmeler bilgi teknolojilerine aktardklar kaynaklar, ngrlen bir zaman periyodunda iletmeye deer yaratr duruma getirirken; henz kurumsallamay baaramam iletmelerde bilgi teknolojilerine aktarlan kaynaklar israf nitelii tamakta ve iletmelere daha fazla sorun olarak geri dnmektedir.

letmelerin bilgi teknolojileri kurarken baarl bir muhasebe bilgi sistemini ama edinmeleri, kullanlan bilgi teknolojilerinden en fazla fayday elde etmelerini salamaktadr. ekil 1.1 baarl bir bilgi sisteminin kurulu aamalarn gstermektedir.

Bunun tam tersi olarak, sadece retim, sadece datm ya da bu departmanlar gibi organizasyonun tmnn deil de belirli bir ksmnn baarsnn artrlmas amacyla kurulan bilgi teknolojileri iletmeler iin fayda salamamaktadr. Bu durum uygulamada yanl kurulum, hatal uygulama gibi kavramlarla ifade edilmektedir. letmelerde muhasebe bilgi sisteminin deer yaratabilmesi iin bilgi teknolojilerinden faydalanmas gerekmektedir. Bilgi teknolojileri ise yazlm ve donanm olmak zere iki aamada incelenebilir. Kurumsal kaynak planlamas (ERP-Enterprise Resource Planning Systems) sistemleri; bilgi teknolojilerinin yazlm (gl donanmlara sahip) ksmn oluturmaktadr.

B L G H T Y A L A R IN IN T A N IM L A N M A SI V E S ST E M A M A L A R IN IN B E L R L E N M E S

V E R T A B A N I G E L T R M E

D O N A N IM H T Y A L A R IN I T A N IM L A M A V E E K P M A N ELD E ETM E

Y A Z IL IM H T Y A L A R IN IN T A N IM L A N M A SI

K O N T R O L M E K A N Z M A S IN IN , L E T M SS T E M N N V E D O N A N IM IN V E R T A B A N I L E B T N L E M E S

K U L L A N IC IL A R IN E T M

U Y G ULA M A D E K L K L E R N N Y A P IL M A SI V E S S T E M N T E S T E D L M E S

Y A P IL A N D E K L K L E R N V E V E R M L L N G Z L E M L E N M E S

ekil 1.1: Baarl Bilgi Sistemi Kurulma Aamalar

Bilgi teknolojilerine dayal Muhasebe Bilgi Sistemi kurulumunun baarl bir ekilde gerekleebilmesi iin iletmelerin ERP sistemlerine olan ihtiyacnn tm organizasyon birimleri baznda iyi tespit edilmesi gerekmektedir. Aksi halde iletmelerin ihtiyalarndan fazla teknolojik yapya sahip, etkin olmayan kaynak kullanm sz konusu olabilir ya da kullanlacak ERP sistemi iletmelerin ihtiyalarna cevap vermeyebilir.

almamzn amac; Kurumsal Kaynak Planlamas (ERP) sistemlerinin, muhasebe bilgi sistemlerinin nemli bir ktsn oluturan maliyetlere ve iletme performanslarna yaptklar etkileri incelemektir.

2. ERPNN TANIMI ve KAPSAMI

Kurumsal kaynak planlama sistemleri (Enterprise Resource Planning Systems-ERP), iletme faaliyetlerini ve karar alma srelerini desteklemek amacyla kurulan; bnyesinde eitli yazlm rnlerini barndran sistemlerdir. almamzda Kurumsal Kaynak Planlamas kavram, bu kavramn ingilizce isminin ksaltmas olan ERP ile ifade edilmektedir. ERP sistemleri tedarik zinciri ynetimi, stok ynetimi, retim ynetimi, mteri ilikileri ynetimi, finansal muhasebe, maliyet ve ynetim muhasebesi, insan kaynaklar ynetimi ve bunlar gibi dier veri tabanl ynetim faaliyetlerini birbirlerine entegre etmekte ve bu faaliyetleri otomatikletirmektedir (Hitt, Wu ve Zhou, 2002; 72). Dier bir deyile, ERP iletme ii entegrasyonu salayarak i srelerini iyiletirmekte ve bylece de yeniliki bir i stratejisi olarak ortaya kmaktadr (Hunton, Lippincott ve Reck, 2003; 146).

ERP sistemleri rgt bnyesindeki faaliyetlerin yrtlmesini destekleyen standart uygulama programlar sunmaktadr. Teorik olarak, iletmenin deiik fonksiyonlar ortak veri ileme ve iletiim tabanyla entegre edilmektedir (Kennerley, Neely, 2001; 104). Ayrca, deiik alt departmanlardan gelen bilgiler birletirilmekte, depolanmakta ve snflandrlarak

yneticilerin kullanmna sunulmaktadr. ekil 2.1 ERP sistemlerinin temelini oluturan ve deiik iletme fonksiyonlarn entegre etmeyi salayan ortak veri ileme tabann gstermektir:

Yneticiler ve Dier Bilgi Kullanclar

Raporlama Uygulamalar Finansal Uygulamalar

Sat ve Datm (Lojistik) Uygulamalar

Mteriler Sat gc
Hizmet Uygulamalar

Ortak Veri Taban

(Back-office) retim Uygulamalar

Tedarikiler

Geri Birimlerin yneticileri ve iiler

nsan Kaynaklar Ynetimi Uygulamalar

Stok ve Satn Alma Uygulamalar

alanlar

ekil 2.1: ERP Sistemi ve letme Fonksiyonlar Kaynak: Thomas H. Davenport; Putting the Enterprise into the Enterprise System, Harvard Business Review, July-August 1998, s. 124. Birok iletmede ERP sistemlerinin ilevlerini yerine getiren yazlm sistemleri bulunmasna karn, standartlatrlm ve entegre edilmi ERP yazlmlar giderek yaygnlamaktadr. Yazlm sistemleri kullanmnda ERP lehine yaanan bu deiimin en byk nedeni, ERPnin iletme faaliyetlerinin etkinliini artrdna inanlmasdr. rnein, ERP sistemi kullanlan bir iletmede, bir sat personeli blgesindeki siparii girdii zaman, sipari ilemi e zamanl olarak iletme ii ve iletme d dier fonksiyonel alanlarda da grlmektedir. Sipari, retim birimlerinde ve stok seviyelerinde anlk deiim yaratmakta ya da sat faturasnn hazrlanmas, mterilerin kredi deerlendirmesinin yaplmas ve tedarikilere yeni sipariler geilmesi gibi ilemleri tetiklemektedir. Otomatikletirmeyi salamasnn yannda, ERP

sistemlerinin doru ve zamannda bilgi salama zellii yneticilerin ve alanlarn karar alma srelerinin iyiletirilmesine de imkn vermektedir (Hitt, Wu ve Zhou, 2002; 72). ekil 2.2 muhasebe bilgi sisteminin unsurlarn gstermekte ve ERPnin muhasebe bilgi sisteminin bir paras olarak karar alma srelerine etkisini ortaya koymaktadr.

R K E T V E D I V E R T A B A N I

K ARAR DESTEK S S T E M

F A A L Y E T B L G SS T E M

Y N E T M B L G S ST E M

S T Y N E T M B L G S S T E M

G R U P K A R A R IN A E T K SS T E M R A P O R L A M A SST E M

ekil 2.2: Muhasebe Bilgi Sisteminin Unsurlar ve ERP META (bilgi teknolojileri ve onlarn mevcut kullanm durumlar ile ilgili pazar aratrmalar yaynlayan uluslararas bir irket) tarafndan 1999 ylnda yaplan uluslararas bir aratrmaya gre ERP sistemi kurulumunun ortalama maliyeti yllk 15 milyon dolar ve ortalama kurulum sresi 23 ay olarak tespit edilmitir. Benzer aratrmalar, 1998 yl itibariyle Fortune 1000 irketlerinin %70inin ERP sistemlerini kurduklarn ya da kurmakta olduklarn ve ERP pazarnn yllk ortalama %35 bydn ortaya koymutur (Poston ve Grabski, 2001; 272).

ERP sistemlerinin kurulumlar, yksek para ve yksek i kaynak yatrm gerektirmekte ve bu anlamda byk bir risk oluturmaktadr. Dier gelitirme projeleriyle kyaslandnda, ERP sistemlerinin kurulumlarnn gerekletirilmesi ve tamamlanmas daha zor projeler olarak kabul edilmektedir. Bu zorluun bir blm iletme fonksiyonlarnn yeniden tasarlanmas ve

ERP yazlmna uyumlatrlmas gibi sistemin kendisinin gerektirdii deiimlerden; bir blm ise bu projelerin ynetimsel karmaklndan kaynaklanmaktadr. ERP sistemleri paket yazlm programlar olmasna karn, proje maliyetinin byk bir blm (yaklak %60) yazlmn kurulmas ve firmaya uyumunun salanmas gibi konularda dardan alnan danmanlk hizmetlerinin maliyetinden olumaktadr. Dolaysyla, kurulum baars iletme iindeki uzmanlarla danmanlk hizmeti sunan uzmanlarn becerisine bal kalmaktadr. (Hitt, Wu ve Zhou, 2002; 73).

ERP kurulum projeleri yksek maliyet ve yksek baarszlk riski ierseler de, genellikle bu projelerin iletme performansn olumlu etkileyeceine inanlmaktadr. Kurulum zor ve belirsiz bir sre olduu iin, kurulumda baarl olan iletmelerin ERP konusunda isteksiz olan ya da benzer deiimleri yapmakta zorlanan iletmelere gre bir rekabet avantaj kazanmalar ve piyasa deerlerini artrmalar beklenmektedir.

3. ERPDEN BEKLENEN FAYDALAR

ERP sistemlerini kuran birok iletme (ortak veri taban sayesinde) kurumsal bilgi bankas yaratarak fonksiyonlar aras bilgi tutarszln azaltmay amalamaktadr. ERP sistemleri sayesinde, veri kaydetme ve veri ileme srecindeki hatalar azalmakta; alanlar karar alma srelerinde kullanacaklar bilgilere annda ulaabilmektedirler. ERP sistemleri, ayn zamanda iletme iindeki bilginin paylalmasna imkn vererek fonksiyonlar aras entegrasyonu kolaylatrmakta ve gncellemeleri otomatik olarak gerekletirmektedir. Bu zellikleriyle ERP, maliyetlerde azal salamakta ve karar alma faaliyetlerini iyiletirmektedir (Poston ve Grabski, 2001; 272).

Yaplan aratrmalar, ERP sistemlerinin iletme performansn artracana inanldn ortaya koymutur. zellikle iletmeler ERP sistemlerinin;

Maliyetleri azaltmasn; Karar alma srecine destek olmasn; Daha gvenilir ve hzl bilgi ak salamasn; letme fonksiyonlar arasnda entegrasyonu salayarak mteri tatminini artrmasn; letme iinde ve tedarik zinciri boyunca bilgilere kolayca ulamay salamasn ve E-ticareti mmkn klmasn beklemektedirler (Poston ve Grabski, 2001; 273).

Dier taraftan, Fortune 500 firmalar zerine yaplan bir aratrmada, ERP sistemi kuran iletmelerin stok maliyetlerinin ve personel maliyetlerinin azalmasn; retim ve sipari ynetimlerinin etkinlik kazanmasn; bilgi ak srelerinin ve i srelerinin iyilemesini bekledikleri sonucu ortaya kmtr (Poston ve Grabski, 2001; 273).

Gattiker ve Goodhue ise ERP sistemleri kurulumundan beklenen faydalar drt ana grupta incelemektedir. Gattiker ve Goodhueya gre ERP;

letme faaliyetlerini standartlatrarak ve entegre ederek alt birimler arasndaki bilgi akn iyiletirmekte,

Ynetim faaliyetlerini merkeziletirmekte, Bilgi sistemlerinin maliyetini azaltmakta ve Etkin olmayan srelerden etkin srelere geii salamaktadr (Gattiker ve Goodhue, 2000; 105).

4. ERP SSTEMLERNN MALYETLERE ETKS

ERP sistemlerinin genellikle i koordinasyon maliyetleri ve d iletiim maliyetlerini azaltarak iletme performansna olumlu katk salayacana inanlmaktadr.

4.1. Koordinasyon Maliyetleri

koordinasyon maliyetleri yneticilerin kendi kiisel karlar dorultusunda hareket etmelerini engellemek iin alnan nlemlerin maliyetlerini (vekalet maliyetleri-agency costs) ve bilginin rgtsel hiyerarinin alt kademesinden st kademesine ulatrlmas iin katlanlan maliyetleri kapsamaktadr. Tablo 4.1 vekalet maliyetleri ve bilgi maliyetlerinin trlerini gstermektedir.

Tablo 4.1: Vekalet Maliyetleri ve Bilgi Maliyetleri Vekalet Koordinasyon Maliyetleri Bilgi Maliyetleri Maliyetleri zleme Maliyetleri Balanma Maliyetleri Bilgi leme Maliyetleri Bilgi Eksiklii Maliyeti

4.1.1. Vekalet Maliyetleri

letme sahiplerinin iletmedeki karlarn korumakla grevlendirilen profesyoneller, genellikle kendi karlarn en st noktaya karma hedefine ynelmektedirler. letme sahipleri ise profesyonellerin bu davranlarn engellemek iin motivasyon szlemeleri hazrlamaktadrlar. Motivasyon szlemeleri, profesyonellerin iletme performans

dorultusunda dllendirilmelerini salayarak profesyonellerin kendi karlarna gre hareket etmelerini engellemeyi amalamaktadr.

Vekalet maliyetleri, motivasyon szlemelerinin maliyetlerini (profesyonellere verilen dlleri) ve profesyonellerin alma abalarnn ve katma deer yaratmayan faaliyetlerinin izlenmesi iin gerekletirilen faaliyetlerin maliyetlerini kapsamaktadr. (Poston ve Grabski, 2001; 275-276). Bilgi sistemleri, profesyonellerin faaliyetlerinin izlenmesini kolaylatrarak profesyonellerin davranlar hakknda bilgi edinme maliyetini azaltmaktadr.

ERP sistemlerinin kurulmas srelerin otomatikletirilmesini ve alan sorumluluklarnn elektronik ortama tanmasn salayarak profesyonelleri izleme maliyetlerinin azalmasna neden olacaktr. ERP sistemlerinin tek bir veri tabanna ulam kolaylatrmasyla, yneticiler alanlarn hareketlerini etkin biimde e zamanl olarak izleme imkanna ulaacaklardr. Sonuta bu durum, ek izleme faaliyetlerine olan ihtiyac ortadan kaldracak ve alanlardan kaynaklanan hatalar azaltacaktr (Poston ve Grabski, 2001; 275-276).

Genellikle ERP sistemleri izleme faaliyetlerinin verimliliini artrmakta ve alanlarn hatalarn azaltmaktadr. letmenin profesyonel ynetim kadrosunun izlenmesi iin katlanlan maliyetlerin azalmas ise genel ynetim giderlerinin azalmas sonucunu douracaktr. Fabrika iinde ise; ERPnin retim denetilerine olan ihtiyac ortadan kaldrarak retimde alanlarn izlenmesinin maliyetini azaltaca ve bu ekilde genel retim giderlerinde ve dolaysyla stok ve satlan mamul maliyetinde azala neden olaca beklenmektedir (Bknz. Tablo 4.2).

Balanma maliyetleri (bonding costs); alanlarn yneticilerine faaliyetlerini raporlarken harcadklar zamann ve sarf ettikleri abann maliyeti olarak tanmlanmaktadr. (Gurbaxani ve Whang, 1991; 62). rnein, bir sat personelinin maaza mdrne gnlk sat faaliyetlerini raporlamak iin harcad zaman ve abann maliyeti balanma maliyeti olarak nitelendirilir. ERP sistemleri raporlama srecini otomatikletirmekte; sat personeli ve

10

ynetim kadrosunun raporlama faaliyetlerine ulamn kolaylatrmaktadr (Poston ve Grabski, 2001; 277). Bu ekilde ERP sistemleri pazarlama sat ve datm giderlerini ve genel ynetim giderlerini azaltmaktadr. Fabrikada ise, iilerin ve alanlarn raporlama faaliyetlerine ulamn kolaylatrarak genel retim giderlerini ve dolaysyla stok ve satlan mamul maliyetini azaltmaktadr (Bknz. Tablo 4.2).

4.1.2. Bilgi Maliyetleri

rgtsel hiyerarinin en alt kademesinde bulunan alanlar yerel bilgiye dierlerine gre daha kolay ulaabilmektedirler. Eer tm kararlar veklet maliyetlerini azaltmak iin st dzey yneticiler tarafndan alnrsa, bilgiyi hiyerarinin st kademelerine tamak gerekecek ve bunun da bir maliyeti ortaya kacaktr. rnein, bilginin iletilmesi iin katlanlan iletiim maliyetleri ya da bilginin iletilmesinde ve iletiimde gerekleen gecikme ve aksaklklarn maliyetleri bilgi maliyetlerini oluturmaktadr. Organizasyonda bilginin iletilecei kademe, bilginin sahip olunduu kademeden uzaklatka bilgi maliyetleri artmaktadr. Bununla birlikte, karar alma srecini rgtsel hiyerarinin alt kademelerine brakmak, ortaklar ve profesyonel yneticiler arasndaki amalar farkl olduu iin sorun olacaktr.

ERP teknolojisi karar alma srecinde gerekli kurum ii bilgileri karar alclara zamannda ve doru bir biimde sunduu iin, bilgi ileme maliyetleri ve yetersiz iletiimden kaynaklanan frsat maliyetleri azalacaktr. Maliyet azallar pazarlama, sat ve datm (lojistik) giderlerinde, genel ynetim giderlerinde ve genel retim giderlerinde (dolaysyla stok ve satlan mamul maliyetinde) ortaya kacaktr (Bknz Tablo 4.2).

11

4.2. D letiim Maliyetleri-lem Maliyetleri

lem maliyetleri iletmenin kendisiyle i yapabilecek olanlar aratrmak, fiyat ve alveriin dier ynleri hakknda anlama yapmak ve anlamann yerine getirilme koullarn salamak amacyla yapt harcamalardan oluur. Aslnda, retimde kullanlacak girdilerin d kaynaklardan salanmas; piyasa bilgisine sahip olunmas, corafi olarak dank bulunan satclarla iletiimin kurulmas, girdilerin tanmas ve stoklarn elde tutulmas gibi lojistik maliyetlerini ortaya karmaktadr. ERP, piyasa bilgisine ulamada ve bu bilgiyi ilemede maliyet etkinlii salayarak, iletmeler aras bilgi paylam ve karlkl izleme imkn yaratarak piyasa ilem maliyetlerini azaltmaktadr (Poston ve Grabski, 2001; 278). ERP sistemleri gvenilir ve kolayca ulalabilir veri taban oluturarak bilgi arama, stok tama, stok bulundurma, satclarla iletiim maliyetleri gibi maliyetleri azaltmaktadr (Bknz Tablo 4.2).

12

Tablo 4.2: ERP Sistemlerinin Maliyetlere Etkisi Kaynak: Robin Poston; Severin Grabski; Financial Impacts of Enterprise Resource Planning Implementations, International Journal of Accounting Information Systems, 2001, Vol. 2, s. 276.
Maliyet Tr Koordinasyon Maliyetleri Veklet Maliyetleri zleme Maliyetleri Balanma Maliyetleri Ynetsel izleme maliyetlerini azaltr. rn ve bilgi hata maliyetlerini azaltr. Ynetsel raporlama maliyetlerini azaltr. Karar alma srecinin kalitesini artrr. Satlar artrr ve/veya maliyetleri azaltr. Karar alma srecinin kalitesini artrr. Yetersiz iletiimden kaynaklanan maliyetlerini azaltr. D letiim-lem Maliyetleri Bilgi arama maliyetlerini azaltr. Stok tama maliyetlerini azaltr. Stok bulundurma (elde tutma) maliyetlerini azaltr. Satclarla iletiim maliyetlerini azaltr. Genel Ynetim Giderlerini, Genel retim Giderlerini ve dolaysyla Stok ve Satlan Mamul Maliyetini azaltr. Pazarlama Sat ve Datm Giderlerini, Genel Ynetim Giderlerini, Genel retim Giderlerini ve dolaysyla Stok ve Satlan Mamul Maliyetini azaltr. Genel Ynetim Giderlerini azaltr. ERP Etkisi lgili Maliyet Kategorisi

Bilgi Maliyetleri Bilgi leme Maliyetleri Bilgi Eksiklii Maliyetleri

5. ERP SSTEMLERNN LETME PERFORMANSINA ETKLER

ERP sistemlerinin, maliyetleri olumlu etkilemesi sonucunda iletmenin performansnn iyilemesi beklenmektedir. Literatrde, ERP kurulumunun iletme performans zerine etkisini lmeyi amalayan birok alma olsa da bu almalarn sonularnn birbirleriyle tutarl olduu sylenememektedir.

13

Genellikle bilgi teknolojilerinin aadaki unsurlar sayesinde firma performansn artraca iddia edilmektedir (Poston ve Grabski, 2001; 273):

Firma faaliyetlerinin lek etkinliklerini artrarak; lem maliyetlerini azaltarak; Karar alma srecinde kullanlabilecek bilgiyi zamannda toplayarak ve ileyerek; alanlarn performansn etkin biimde gstererek; letiim kanallarn dk maliyetle tutarak.

ekil

5.1 bilgi

teknolojisi

yatrmlarnn iletme

performansn

nasl

etkilediini

gstermektedir:

Sat Art

Bilgi Teknolojisi Yatrm

Faaliyet Giderlerindeki Azal

Karllk Art

retkenlik Art

ekil 5.1: Bilgi Teknolojilerinin letme Performansna Etkileri Kaynak: Quing Hu; Robert Plant; An Empirical Study of the Casual Relationship Between IT Investment and Firm Performance, Information Resources Management Journal, Vol. 14, Jul-Sep 2001, s. 18.

14

Hayes ve dierleri yaptklar almada, ERP sistemleri kurulumunu tamamlayan iletmelerin piyasa deerlerini artrdklarn ve yatrmclarn ERP kurulumu duyurularna sermaye piyasalarnn olumlu tepki verdiklerini gstermilerdir (Hayes, Hunton ve Reck, 2001; 3-18). Benzer bir ekilde Hunton ve dierleri bir iletmenin ERP sistemi kurulumu planlarn akladnda, yatrmclarn ortalama kazan tahminlerini revize ederek iyiletirdiklerini ortaya koymutur (Hunton, Lippincott, Reck, 2003; 166). Her iki alma da sermaye piyasasndaki yatrmclarn ERP kurulumunun iletme performansn artracana

inandklarn kantlam; ancak bu performansn ne lde artacan aklamamtr.

Bu bilinmezlii ortadan kaldrmak iin Poston ve Grabski, ERP sistemlerinin yl boyunca iletme performansn nasl etkilediklerini incelemilerdir. 1993 ve 1997 yllar arasnda ERP sistemlerini kuran 50 iletmeden oluan bir rneklem kullanarak yaplan almada, finansal performans lm arac olarak; Sat Geliri Bana Pazarlama, Sat ve Datm Giderleri, Sat Geliri Bana Genel Ynetim Giderleri, Sat Geliri Bana Satlarn Maliyeti, Sat Geliri Bana alan Says deikenlerini kullanmlardr. almann sonularna gre ERP sistemleri kurulumunu tamamlayan iletmelerde Sat Geliri Bana alan Saysnn ve Sat Geliri Bana Satlarn Maliyetinin yl boyunca azald ortaya kmtr. Ne var ki, Sat Geliri Bana Pazarlama Sat ve Datm Giderleri ve Sat Gelir Bana Genel Ynetim Giderlerinde herhangi bir iyileme tespit edilememitir (Poston ve Grabski, 2001; 284-285). Bu durum, ERP sistemlerinin baz alanlarda kazanmlara yol aarken, dier alanlarda maliyet artna yol amas ve elde edilen kazanmlarn etkisinin bu maliyet artlaryla yok olmas olarak yorumlanmaktadr. ERP alanndaki bu almalara paralel olarak, bilgi teknolojileri yatrmlarndaki artla iletme performans arasndaki ilikiyi inceleyen almalarda da bilgi teknolojileri yatrmlarndaki artn performans

15

zerindeki etkisinin ok zayf olduu tespit edilmi ve bu olay retkenlik paradoksu olarak adlandrlmtr (Grover, Teng, Segars ve Fielder, 1998; 59-141).

Robertson ve Gatignon (1986; 1-12) ve Hitt ve Brynjolfsson (1996; 42-121) retkenlik paradoksuna farkl bir bak as getirmilerdir. Onlara gre, bilgi teknolojileri yatrmlarndaki art iletmelerin etkinliini artrmakta; iletmeler etkinlik artnn salad finansal kazanmlarn rekabet ortamnda dk fiyatlarla tketicilere yanstmaktadrlar. ERP kullanan iletmeler finansal kazanmlar elde ettike ve bu kazanmlar tketiciye yansttka, ERP kullanmayan iletmelerin performans decektir. Tahmin edilecei zere, ERP kullanan iletmelerin ERP kullanmayan iletmelerden yksek performans gstermelerinin sebebi, ncelikli olarak ERP kullanmayan iletmelerin den performanslardr.

Hunton ve dierleri de benzer biimde ERP sistemlerini kullanan 63 iletmeyle bu iletmelere finansal veriler asndan benzeyen; ancak ERP sistemlerini kullanmayan 63 iletmenin finansal performanslarn karlatrmlardr. Aktif Karll, Sat Karll, Aktif Devir Hz ve Yatrm Karllnn finansal performans lm arac olarak kullanld almada; sonular Aktif Karll, Aktif Devir Hz ve Yatrm Karllnn ERP kullanmayan iletmelerde ERP kullanan iletmelere gre daha dk olduunu ve aradaki farkn zamanla arttn gstermitir. Ne var ki, ERP kullanan iletmelerle ERP kullanmayan iletmeler arasndaki bu finansal performans fark, zaman ierisinde ERP kullanmayan iletmelerde performans azalndan kaynaklanmaktadr (Hunton, Lippincott, Reck, 2003; 174-181).

16

Her iki almada da, ERP sistemlerinin etkinlik kazanmlarnn snrl da olsa var olduu grlmektedir. Ayrca, ERP kullanmlarndan salanan kazanmlarn dk fiyatlarla mterilere yanstldn ve ERP kullanclarnn rekabet avantaj yakaladklarn

gstermektedir.

ERP yatrmlarndan beklenen faydann elde edilebilmesi iin iletmenin yeni sisteme uyum salayabilmesi ve sistem kullanclarnn eitilebilmesi gereklidir. Bunun iin de ERP kurulumunun tamamlanmasnn zerinden belirli bir sre gemelidir. Nicalaou ERP kurulumunu tamamlamalarnn zerinden 4 yl geen iletmelerin finansal verilerini kullanarak yapt aratrmada, ERPnin uzun vadede iletme performansn olumlu etkiledii sonucuna varmtr. Yatrm Karll ERP yatrmnn tamamlanmasndan 2 yl sonra; Aktif Karllnn ise yatrmn tamamlanmasndan 4 yl sonra artt gzlenmitir. Dier taraftan, sz konusu performans ltlerinin yatrmn tamamland ylda ve yatrmn tamamlanmasn takip eden ylda azald belirlenmitir (Nicolaou, 2004; 95-101).

Bilgi teknolojileri yatrmlar ile iletme performans arasnda pozitif bir iliki bulmay amalayan baz almalar ise; sz konusu ilikinin anlaml olmadn ortaya koymutur (Hitt ve Brynjolfsson, 1996; 42-121). Dos Santos ve dierleri yeniliki olmayan teknolojilerin firmann piyasa deerini ya da finansal performansn artrmayacan; yeniliki teknolojilerin ise piyasa deerini ve finansal performans olumlu etkileyeceini iddia etmilerdir (Santos, Peffers ve Mauer, 1993; 1-23). Bu iddialarn test etmek iin bilgi teknolojileri yatrmlarna piyasann verdii tepkiyi lmler ve piyasann bu duyurulara duyarsz kaldn belirlemilerdir. Bunun tam tersine, Peffers ve Dos Santos yeniliki bilgi teknolojileri yatrmlar ve iletme performans arasnda pozitif bir iliki bulunduunu kantlamlardr (Peffers ve Dos Santos, 1996; 92-381).

17

6. SONU

ERP sistemlerinin veklet maliyetlerini ve d iletiim maliyetlerini azaltarak iletmenin pazarlama sat ve datm giderlerinde, genel ynetim giderlerinde ve genel retim giderlerinde (dolaysyla stok ve satlan mamul maliyetinde) tasarruf salamas ve iletme performansnn bu maliyet avantajlarndan olumlu etkilenmesi beklenmektedir. Ancak, ERP sistemleri kurulumunun iletme performans zerinde olumlu etkisinin ortaya kabilmesi iin baz artlarn varl gerekmektedir. Bu artlar aadaki gibi zetlenebilir:

letmelerin ERP sistemlerinden saladklar finansal kazanmlar rekabet ortamnda dk fiyatlarla tketicilere yanstabilmeleri ve bu ekilde finansal performanslarn artrabilmeleri iin ERP kurulumunun zerinden belli bir sre gemesi gerekir. ERP sistemlerinin kurulumlarnn ilk yllarnda iletme performansn artrmalar beklenmemelidir.

ERP sistemlerinin maliyet avantajlar yaratabilmeleri iin sistem kullanclarnn (iletme alanlarnn) eitilmesi ve iletmelerin yeni sistemlere uyum salayabilmesi gerekir.

ERP sistemleri baz alanlarda kazanmlara yol aarken, yksek yatrm maliyetleri nedeniyle elde edilen kazanmlarn etkisi yok olabilmektedir. Dolaysyla ERP sistemleri entegre edilmeden nce, salanabilecek olas kazanmlar ve yatrm maliyetleri karlatrlmal; olas kazanmlarn yatrm maliyetlerinden yksek olmas halinde kurulum karar verilmelidir.

18

YARARLANILAN KAYNAKLAR

DOS SANTOS, B.; PEFFERS, K.; MAUER, D.C.; The Impact of Information Technology Investment Announcements on The Market, Information Systems Resources, Vol. 4, 1993. GATTIKER, T.; GOODHUE, D.; Understanding The Plant Level Costs and Benefits of ERP: Will The Ugly Duckling Always Turn Into A Swan?, Proceedings of The Thirty-Third Annual Hawaii International Conference on Systems Sciences, January 2000. GROVER, V.; TENG, J.; SEGARS, A.H.; FIELDER K.; The Influence of Information Technology Diffusion and Business Process Change on Perceived Productivity: The IS Executives Perspective, Information Management Journal, Vol. 34, 1998. GURBAXANI, V.; WHANG, S.; The Impact of Information Systems on Organization and Markets, ACM Journal, Vol. 34, 1991. HAYES, D.C.; HUNTON, J.E.; RECK J.L.; Market Reaction to ERP Implementation Announcements, Journal of Information Systems, Vol. 15, 2001. HITT, Lorin M.; WU, D.J.; ZHOU, Xiaoge; Investment in Enterprise Resource Planning: Business Impact and Productivity Measures, Journal of Management Information Systems, Summer 2002, Vol. 19, No. 1. HITT, L.M.; BRYNJOLFSSON, E.; Productivity, Business Profitability, and Consumer Surplus: Three Different Measures of Information Technology Value, Management Information Systems, Vol. 20, 1996. HU, Quing; PLANT, Robert; An Empirical Study of the Casual Relationship Between IT Investment and Firm Performance, Information Resources Management Journal, Vol. 14, Jul-Sep 2001.

19

HUNTON, James E.; LIPPINCOTT, Barbara; RECK, Jacqueline L.; Enterprise Resource Planning Systems: Comparing Firm Performance of Adopters and Non adopters, International Journal of Accounting Information Systems, 2003, Vol. 4. KENNERLEY, Mike; NEELY, Andy; Enterprise Resource Planning: Analysing The Impact, Integrated Manufacturing Systems, 2001. NICOLAOU, Andreas I.; Firm Performance Effects in Relation to the Implementation and Use of Enterprise Resource Planning Systems, Journal of Information Systems, Fall 2004. PEFFERS, K.; DOS SANTOS B.; Performance Effects of Innovative IT Applications Over Time, IEEE Trans. Engineering Management, Vol. 43, 1996. POSTON, Robin; GRABSK, Severin; Financial Impacts of Enterprise Resource Planning Implementations, International Journal of Accounting Information Systems, 2001, Vol. 2. ROBERTSON, T.S.; GATIGNON, H.; Competitive Effects on Technology Diffusion, Journal of Marketing, Vol. 50, 1986.

20