2006-2007 Eitim-retim Yl Gz Dnemi Diferansiyel Denklemler Dersi alma Sorular 1

1) dy/dt +2y=sint

diferansiyel denklemini znz.

2) (4+t)dy/dt +y= 6+2t diferansiyel denklemini znz. 3) dy/dt-3y=7 diferansiyel denklemini y(0)=15 balang koulu iin znz. 4) 2 xy + 3 y 2 dy = dx 2 xy + x 2
2

diferansiyel denklemini znz. Bernoulli diferansiyel denklemini znz. x e bal integrasyon arpan kullanarak diferansiyel denklemi

5) xy-dy/dx= y 3 e x

6) xdy-ydx= x2exdx znz

7) sinxcosydx+cosxsinydy=0 tam diferansiyel denklemini znz 8) (yex+y)dx + (ex+x)dy=0 diferansiyel denklemini znz 9) y = xy ' + y '
3

diferansiyel denklemi znz.

10) y=2tanxsecx-y2sinx Riccati diferansiyel denkleminin bir zel zm y1=secx dir genel zm bulunuz.

1) y+2y=sint

diferansiyel denklemini znz.

zm: y+P(t)y=Q(t) tipi (t)= e

P(t)dt

= e 2dt=e2t
[

[(t)y ]=(t)Q(t) ile

e2t y ]= e2t sint

e2t y= e2t sint dt=1/5 e2t(2sint-cost)+c

y=1/5 (2sint-cost)+ce-2t
2) (4+t)dy/dt +y= 6+2t diferansiyel denklemini znz. dy/dt +1/(4+t )y= 6+2t /(4+t) (t)= e
P(t)dt

y+P(t)y=Q(t) tipi

= e (1/4+t)dt=eln(1/(4+t))=1/(4+t)
[

[(t)y ]=(t)Q(t) ile

1/(4+t) y ]= 6+2t

1/(4+t)y=6t+t2+c

y=6t+t2+c*(4+t)

3) dy/dt-3y=7 diferansiyel denklemini y(0)=15 balang koulu iin znz.

zm: y+P(t)y=Q(t) tipi (t)= e
P(t)dt

= e -3dt=e-3t
[

[(t)y ]=(t)Q(t) ile

e-3t y ]= 7 e-3t

e-3t y=-7/3e-3t+c
y(0)=15 iin

y= -7/3+ce3t 15=-7/3+c c=52/3 bulunur.

y= -7/3+52/3e3t

4)

2 xy + 3 y 2 dy = dx 2 xy + x 2

diferansiyel denklemini znz

Homojen diferansiyel denklem y= vx dy=vdx+xdv

(2xy+3y2)dx-(2xy+x2)dy=0 yerlerine konup dzenlenirse; (v+v2)dx= x(2v+1)dv

dx 2v + 1 dv integral alnarak = x v + v2
lnx=ln(v+v2)+c Lnx=ln(y/x+(y/x)2)+c 5) xy-dy/dx= y 3 e x
2

v=y/x idi.

c = ln

x3 xy + y 2

ec =

x3 xy + y 2

diferansiyel denklemini znz. y+P(x)y=Q(x)yn bernoulli (n 0, n 1)

zm: u=y1-n deiken dnm ile u= y-2 olur. ekilerek verilen dif. denklemde

du dy = 2 y 3 dx dx yerlerine konursa

dy 1 du = y3 dx 2 dx

xy+

x2 1 3 du 1 y = y 3e ile arpalm. 2 dx y3

2 1 x 1 du + = e x 2 = u 2 2 dx y y

(1)

xu +

1 du =0 2 dx

ile homojen zm bulunur.

xu =

1 du 2 dx
-2xdx=du/u ln(u/c)= -x2 -x2+lnc=lnu

-2xdx=du/u lnu-lnc= -x2

u=c e
bulunur.

x2

(2)

kinci tarafl denklemin zm iin c nin nasl bir c(x) fonksiyonu olmas gerektiini aratralm.(yani homjen zmde c=c(x) koyalm trevleri alarak (1) yerlerine yazalm.
x2
2 dc x 2 e 2 xc( x)e x dx

u=c(x) e

du/dx=u=

2 2 2 1 dc x 2 ( e 2 xc( x)e x ) + xc( x)e x = e x 2 dx

2 1 dc x 2 e = ex 2 dx

dc=2dx

c=2x+c1

(3)

(3) nolu ifade (2) yerine konur ve u=y-2 olduu dikkate alnarak

y-2=(2x+c1)
elde edilir.

ex

veya (x)= e

xu +

2 1 du = e x 2 dx

u ' + 2 xu = 2e x ile
2

P(x)dx

= e 2xdx= e x

[(x)y ]=(x)Q(x) ile

[ e x y ]=

y=(2x+c)

ex

6)

xdy-ydx=x2exdx diferansiyel denklemini znz.

zm:

-(y+x2ex)dx+xdy=0 M(x,y)= -(y+x2ex) N(x,y)= x

M(x,y)dx+N(x,y)dy=0

M = 1 y M N y x

N =1 x

Tam diferansiyel deil.

x e bal integrasyon arpan:

ln M y N x 1 1 2 = = = N ( x, y ) x x x

yardmyla integrasyon arpan

= 1/ x 2
elde edilir. Verilen diferansiyel denklemle arplarak yani, 1 / x 2 (-(y+x2ex)dx+xdy=0) -(y/x2+ex)dx+1/x dy=0 elde edilir. Bu durumda M(x,y)= -(y/x2+ex) N(x,y)= 1/x

M N 1 = 2 = x y x
tam diferansiyal denklem elde edilir.

F = M ( x, y ) x

F=

y e x + g ( y) x dF=0 F=c
c=

F = N ( x, y ) y

y e x veya y=cx+xex x

F=

y + m(x) x

7) sinxcosydx+cosxsinydy=0

M(x,y)= sinxcosy

M N = = sin x sin y y x

Tam diferansiyel

N(x,y)= cosxsiny

dF= M(x,y)dx F= -cosxcosy+g(y) c=-cosxcosy dF= N(x,y)dy F= -cosxcosy +m(x) 8) (yex+y)dx+(ex+x)dy=0

M(x,y)= ye +y
x

diferansiyel denklemini znz.

M N = = ex +1 y x

Tam diferansiyel

N(x,y)= e +x

dF= M(x,y)dx F= yex+yx +g(y) dF= N(x,y)dy F= yex+yx +m(x)

c= yex+yx

9) y = xy ' + y '

diferansiyel denklemi znz.

y = xy ' + ( y ' ) eklinde

(Claraut dif. denklemi)

Genel zm iin y ' =c yazlrsa ygenel=xc+c3 tekil zm iin cye trev alnp sfra eitlenerek c ifadeden ekilerek parametrik denklemler elde edilir. Yani; x+3c2=0 x=-3c2 y=(-3c2)c+c3=-2c3

c2=-x/3 c nin karl y=-2c3 de yerine konarak

x x x3 y= 2( ) = 2 3 3 27

veya

y 2 = 4

x3 27

10) y=2tanxsecx-y2sinx Riccati diferansiyel denkleminin bir zel zm y1=secx dir genel zm bulunuz.

Q(x)= 2tanxsecx, R(x)= -sinx P(x)=0 olmak zere riccati tipi diferansiyel denklemdir. (y=P(x)y+R(x)y2+Q(x) tipi) y=y1+1/u dnm kullanlarak trevler alnp verilen diferansiyel denkleminde (y=2tanxsecx-y2sinx)yerlerine konursa , yani; y=secx+1/u y=sinx/cos2x- u/u2= tanxsecx- u/u2 tanxsecx- u/u2=2tanxsecx- (secx+1/u) 2sinx

tanxsecx- u/u2=2tanxsecx-sec2xsinx-2secx(1/u)sinx-1/u2sinx tanxsecx- u/u2=2tanxsecx-tanxsecx-2secx(1/u)sinx-(1/u2)sinx -u/u2=(-2/u ) tanx-(1/u2)sinx u=2utanx+sinx u-2utanx=sinx 1.mertrebeden lineer dif denklem haline gelir.

u=c/cos2x c=cos2xsinx c=- cos3x /3 +c1 u=(- cos3x /3 +c1)1/cos2x=(-1/3)cosx+c1/cos2x u= (-cos3x+c1 ) / 3cos2x bulunur y=secx+1/u de yerine konarak genel zm ygenel =secx+1/(-cos3x+c1 ) / 3cos2x veya ygenel = secx+3cos2x /(-cos3x+c1 )