2009

Yer Yuvarla

Mikail Mutlu

Yer Yuvarla
A. Yerin ekli ve Boyutlar
1. Yerin ekli
zerinde yaadmz ve her trl ihtiyacmz karladmz Dnya'nn ekli hakknda birok gr ortaya kmtr. Eski alarda Dnya'nn tepsi gibi dmdz olduuna inanm Orta ada baz bilginler yaptklar almalarla yerin yuvarlak olduunu savunmulardr. Bilim ve teknolojideki gelimeler gnmzde yerin ekli ve boyutlarnn tespit edilmesini salamtr. 20. Yzyln ikinci yarsnda uzaydan ekilen fotoraflar, bize yerin eklini aka gstermitir. Yer yuvarlak olmakla beraber geometrik adan tam bir kreye benzemez. Kutuplardan bask, ekvatordan iiktir. Yerin kendine zg bu ekline geoit ad verilmitir. Dnya, bu eklini henz toz ve gaz bulutu kmesiyken, kendi ekseni etrafndaki dn hareketinin meydana getirdii merkezka kuvveti sonucunda kazanm, katlatktan sonra da bu eklini korumutur.

ekil 3: Yerin Boyutlar

3. Yerin eklinin Sonular

3.1. Geoit Olmasnn Sonular Dnya zerinde izilebilecek en byk ember Ekvator olur. Ekvator evresi (40.076 km), tam bir meridyen dairesi (40.009)nden daha uzundur. Ekvator yarap (6378 km) kutuplar yarap (6357 km)ndan daha uzundur. Kutuplar yerin merkezine daha yakn olduu iin, yerekimi ekvatordan kutuplara doru artar.
Uyar Dnya ekvatordan iik kutuplardan bask olduu iin yukardaki sonular ortaya kmtr. Dnya tam kre olsayd bu sonular ortaya kmazd. Yani;

ekil 1: Yerin ekli

2. Yerin Boyutlar
Yerin boyutlar ile ilgili uluslar aras standart lm deerleri olarak kabul edilen deerler, 1909 ylnda Hauford (Hayford)un yapt lmlerdir.

- Ekvator evresi, tam bir meridyen dairesine eit olurdu. - Ekvator yarap Kutuplar yarapna eit olurdu. - Yerekimi dnyann her yerinde eit olurdu.

3.2. Kresel Olmasnn Sonular Gne nlarnn yere dme as ekvatordan kutuplara doru klr. Ekvator ve evresine dik kutuplar ve evresine eik gelir.

ekil 2: Yerin Boyutlar

ekil 4: Gne Inlarnn Geli As Kutuplara Doru Klr

Gne Inlarnn kutuplara doru klmesine bal olarak; - Scaklk ekvatordan kutuplara doru azalr.

Dnyann bir yars karanlk iken dier yars aydnlk olur. Dnyann karanlk ve aydnlk ksmlarn ayran izgiye Aydnlanma emberi ad verilir.

ekil 5: Aydnlanma emberi

- Scakln ekvatordan kutuplara doru azalmasna bal olarak scaklk kuaklar oluur.

Paralel daireleri dou-bat ynnde izildiinden, boylar ekvatordan kutuplara doru ksalr.

ekil 6: Paraleller

- Ekvator ve kutuplarda termik basn kuaklar oluur.

Meridyenler bir kutuptan dierine izildiinden boylar eittir. Ancak kutuplarda birletiklerinden aralarndaki mesafe ekvatordan kutuplara doru daralr.

- Glge boyu ekvatordan kutuplara doru uzar. Gne nlarnn dik geldii ekvator ve evresinde glge boyu ksa iken, eik alarla geldii kutuplar ve evresinde uzun olur. izgisel hz (dnyann kendi ekseni etrafndaki dn hz) ekvatordan kutuplara doru azalr.

ekil 7: Meridyenler

Kutup yldznn grnm as Ekvatordan kuzey kutbuna gidildike byr. Kutup yldznn grnm as bize bulunduumuz enlemi verir. Kutup Yldz sadece Kuzey Yarm Kreden grlr.

Buna bal olarak gnein dou ve bat anlar (gn doumu ve gn batm, grup ve tan vakitleri, afak vakti, alacakaranlk sresi) ekvatordan kutuplara doru uzar.

ekil 8: Kutup Yldznn Grnm As

Yerden ykseldike grlebilen alan geniler.

1.1. Paraleller Ekvatordan kutuplara 1lik alarla dou-bat ynnde izilen hayali emberlerdir.

ekil 9: Ykseldike Grlebilen Alan Geniler

Dnya kresel bir yzeye sahip olduundan harita iziminde bozulmalara sebep olur. Bir noktadan hareket edilerek ayn yne gidildiinde yine balang noktasna gelinir.

B. Corafi Konum
Bir lkenin ya da blgenin dnya zerindeki yerine Corafi Konum denir. Corafi konum matematik ve zel konum olmak zere ikiye ayrlr.
ekil 11:Paraleller

1. Matematik Konum
Dnya zerindeki herhangi bir yerin ekvatora ve balang meridyenine gre yerine matematik konum denir. Matematik konumun belirlenmesinde Corafi Koordinat Sitemi ad verilen bir yntem gelitirilmitir. Bu yntem ile dnya zerindeki herhangi bir yerin konumu paralel ve meridyenlerden yararlanarak rahata belirlenebilir. Gerekte var olmayan bu izgiler sayesinde herhangi bir yeri sanki ev adresimizi verir gibi tarif edebiliriz. rnein Trkiye 36-42 kuzey paralelleri, 26-45 dou meridyenleri arasnda yer almaktadr.

Paralellerin balangc ekvatordur. 0 ile gsterilir. En byk paraleldir. Dnyay Kuzey ve Gney Yarm Kre olmak zere 2ye ayrr. Kutuplar 90 ile gsterilir. Paraleller burada nokta halini alr. 90 tane kuzeyde, 90 tane gneyde olmak zere toplam 180 tane paralel dairesi vardr. Kuzey Yarm Kredekilere Kuzey Paralelleri, Gney Yarm Kredekilere Gney Paralelleri denir. Paralel dereceleri ekvatorun kuzeyine ve gneyine gidildike artar. Kuzeydeki paralel dereceleri kuzey kutbuna, gneydeki paralel dereceleri gney kutbuna gidildike artar. Paralellerin boylar eit deildir. Ekvatordan kutuplara gidildike evre uzunluklar ksalr. Paraleller aras mesafe her yerde eittir. Ardk iki paralel aras mesafe her yerde 111 kmdir.

ekil 10: Trkiye'nin Matematik Konumu

ekil 12: Paraleller Aras Mesafe

Paraleller aras mesafe hesaplanrken; Verilen noktalar ayn yarm krede ise, paraleller birbirinden kartlr ve 111 km ile arplr. Verilen noktalar farkl yarmkrelerde paraleller toplanr ve 111 km ile arplr. ise,

ekil 13: Paraleller Aras Mesafe Hesaplama ekil 15: zel Enlemler

Ekvatora yakn enlemlere alak enlemler (0-30), ekvatora uzak enlemlere yksek enlemler (60-90), ikisi arasnda kalan enlemlere ise orta enlemler (30-60) ad verilir.

1.2. Meridyenler Bir kutuptan dierine kuzey-gney dorultusunda 1lik alarla izilen yarm emberlerdir.

ekil 14: Alak, Orta ve Yksek Enlemler

Baz paralellerin zel isimleri vardr. Bunlar dnyann ekli ve eksen eiklii sonucunda olumulardr. Ekvator Kutup noktalarndan eit uzaklkta bulunan noktalarn birletirilmesiyle oluan, Yer'in en ikin ksmndan geen dairedir. Dnyay iki eit paraya ayrr. Ekvator'un kuzeyinde kalan ksmna Kuzey Yarm Kre, gneyinde kalan ksmna Gney Yarm Kre denilmitir. Dnenceler Eksen eiklii sonucu olumu dairelerdir. 23 27' kuzuey ve gneyden geerler. Ekvator'un 23 27' kuzeyinden geen daireye Yenge dnencesi, Ekvator'un 23 27' gneyinden geen daireye Olak dnencesi denir. Kutup Daireleri Aydnlanma izgisinin 21 Haziran ve 21 Aralk gnlerinde teet getii dairelerdir. Ekvator'un 66 33' kuzeyinden geen embere Kuzey Kutup Dairesi, Ekvator'un 66 33' gneyinden geen embere Gney Kutup Dairesi denir. Kutup Noktalar Ekvatordan itibaren en kuzeydeki ve gneydeki noktalardr. Bu noktalar ayn zamanda 90 paralelleridir. Ekvatorun 90 kuzeyindeki noktaya Kuzey Kutup Noktas, Ekvatorun 90 gneyindeki noktaya Gney Kutup Noktas denir.

ekil 16: Meridyenler

Balang meridyeni ngilterenin Greenwich kentinden geer. 0 ile gsterilir. Dnyay Dou ve Bat Yarm Kre olmak zere ikiye ayrr. 180 tane douda, 180 tane batda olmak zere toplam 360 tam meridyen dairesi vardr. Dou Yarm Kredekilere Dou Meridyenleri, Bat Yarm Kredekilere Bat Meridyenleri denir.

ekil 17: Dou ve Bat Meridyenleri

Meridyen dereceleri Balang Meridyeninin dousuna ve batsna gidildike artar. Dou Yarm Krede douya, Bat Yarm Krede batya gidildike meridyen dereceleri artar. Meridyenlerin boylar eittir. nk bir kutuptan dierine uzanrlar. Meridyenler aras mesafe eir deildir. Meridyenler kutuplarda birletikleri iin aralarndaki mesafe ekvatordan kutuplara doru azalr. Yalnzca ekvator izgisi zerinde ardk iki meridyen aras mesafe 111 kmdir.

Uyar Enlem, Ekvator'a olan uzakl ifade ettiinden paralellere de enlem denilebilir. Her paralel ayn zamanda bir enlemdir, ancak her enlem bir paralel olmayabilir (zel Enlemler)

Enlem derecesi deitike, baka bir ifade ile Ekvator'dan kutuplara doru gidildike farkllaan olaylara enlem etkisi denir. Enlem etkisini ortaya karan faktr Dnyann eklidir. Enlem, yeryznde birok kmasnda etkili olmutur. corafi zelliin ortaya

ekil 18: Meridyenler Aras Mesafe

Meridyenler aras mesafe kutuplara doru azalmasna ramen aralarndaki zaman fark deimez. Nedeni izgisel hzn kutuplara doru azalmasdr. Ardk iki meridyen aras mesafe her yerde 4 dakikadr.

Gne nlarnn yere dme as ekvatordan kutuplara doru klr. Ekvator ve evresine dik kutuplar ve evresine eik gelir. Gne Inlarnn kutuplara doru klmesine bal olarak; - Gne nlarnn atmosferdeki yolu uzar, tutulma oran artar ve scaklk ekvatordan kutuplara doru azalr. - Scaklk azald iin ekvatordan kutuplara doru scaklk kuaklar oluur. - Ekvatordan kutuplara doru deniz suyu scakl, buharlama ve denizlerin tuzluluk oran azalr. rnein; deniz tuzluluu Kzldenizde 60, Akdenizde 40, Karadenizde 18, Baltk Denizinde 1 dolaylarndadr. - Kar ya ve don olay ekvatordan kutuplara doru artar. - Kalc (daimi, toktoan) kar seviyesi (alt snr) ekvatordan kutuplara doru azalr ve deniz seviyesine yaklar.

ekil 19: Meridyenler Aras Zaman Fark

1.3. Enlem Dnya zerindeki bir yerin konumunu belirtmede sadece birer derece aralklarla izilen paraleller kullanlm olsayd, paralel izgilerinin dnda kalan yerlerin konumu belirtilemeyecekti. Bu nedenle paralel derecelerinin aralar dakika (') ve saniye (") gibi daha kk alara blnerek Dnya zerindeki tm noktalarn yerlerinin belirtilmesi salanmtr. Dnya zerindeki herhangi bir noktann Ekvator'a olan derece (), dakika (), saniye() cinsinden ifadesine enlem denir. Bir yerin enlemi belirtilirken, kuzey veya gney olup olmad sylenmelidir. Mesela; Ankara 39 56 25 Kuzey enlemindedir.

- Yerleme, orman ve tarm st snr ekvatordan kutuplara doru alalr.

Glge boyu uzunluu ve yn Gece gndz sreleri ve arasndaki fark Gne nlarnn geli as Mevsimler ayndr.

1.4. Boylam Bir noktann balang meridyeni olan Greenwiche uzaklnn derece (), dakika (), saniye () cinsinden ifadesidir. rnein; 32 49 54 Dou meridyeni zerinde yer alr.
Uyar Her meridyen ayn zamanda birer boylamdr..

- Bitkiler ekvatordan kutuplara doru geni yaprakl, kark yaprakl, ine yaprakl olmak zere kuaklar oluturur. - Glge boyu ekvatordan kutuplara doru uzar. izgisel hz (dnyann kendi ekseni etrafndaki dn hz) ekvatordan kutuplara doru azalr. - Buna bal olarak gnein dou ve bat anlar (gn doumu ve gn batm, grup ve tan vakitleri, afak vakti, alacakaranlk sresi) ekvatordan kutuplara doru uzar. Yerekimi ekvatordan kutuplara doru artar. Gece gndz sreleri arasndaki fark, Ekvatordan kutuplara gidildike artar. rnein Ekvatorda gece gndz sreleri arasndaki fark daima 0dr. Trkiyede yaklak 6 saat, Kutup dairelerinde ise 24 saattir. Kutup yldznn grnm as Ekvatordan kuzey kutbuna gidildike byr. Ekvatordan kutuplara doru enleme bal olarak klim Toprak trleri Yabani hayvan trleri Akarsu rejimleri D kuvvetlerin (akarsular, rzgrlar, buzullar v.s) etki alanlar Nfusun younluu ve dal Tarmsal faaliyetler ve rn eitlilii Konut trleri ve malzeme tipleri Haritalardaki bozulma oran deiim gsterir.

Boylam yerel saat farkllklar zerinde etkili olmaktadr. Yerel saat hesaplamalarnda ve corafi koordinatlar ifade etmede boylamdan yararlanlr. Ayn boylam zerinde yer alan noktalarda Yerel saat Gnein karsndan gei anlar Gnein dou bat saatleri Balang meridyenine a olarak uzakl Glge boyunun en ksa olduu an uzaklk ayndr.

1.5. Yerel Saat Her meridyenin gne nnden geiine gre belirlenen saate yerel saat denir. Bir yerin gnein tam karsna getii konum o yerin le vaktidir. Gne nlarnn en dik geldii bu zamanda saatin 12:00 olduu kabul edilir ve dier saatler ona gre belirlenir. Dnya batdan douya doru dnd iin dou meridyenleri gnein nnden daha erken geer. Dolaysyla douda yerel saat ileri iken batda geridir. Ayrca ayn meridyen zerindeki tm noktalarda yerel saat ayndr. 1.6. Ulusal (Ortak) Saat Bir lkenin ierisinde zaman birlii salamak ve karmaay nlemek iin kullanlan ortak saattir. Ulusal saat bir lkenin iinde bulunduu saat dilimine gre ayarlanr. Trkiye 2. ve 3. Saat dilimlerini kullanr. Kn zmit zerinden geen 30Dou meridyeni, Kn Idr zerinden geen 45 Dou meridyeni ortak saat olarak kullanlr.

Ayn enlem zerinde olan noktalarda

Yerekimi izgisel hz ve gnein dou bat anlar

1.8. Tarih deitirme izgisi Balang meridyeninden 180 douya gidildiinde zaman 12 saat ileridir. Ayn biimde balang meridyeninden 180 batya gidildiinde de zaman 12 saat geridir. Bu durum bize 180 dou ile 180 bat arasnda 24 saatlik bir zaman farknn olduunu gstermektedir. Bu nedenle balang meridyeninin anti meridyeni olan 180'li meridyenin getii yerde tarih deitirmesi yaplr. Bu izginin sa dou yarm kre olduu iin tarih bir gn ileri alnr. Solu bat yarm kre olduu iin tarih bir gn geri alnr. Tarih deitirme izgisi tamamen 180 meridyeniyle akmaz. Getii alan zerinde yer alan lkelerde tarih birliini salamak iin bu izgi yer yer douya ve batya doru krlma gstererek uzanr. 1.9. Yerel Saat Hesaplamalar Yerel saat farklarn oluturan dnyann gnlk hareketidir. Dnya'nn eksen hareketine bal olarak Gne'in nnden 4 dakikada 1 meridyen, 1 saatte 15 meridyen, 24 saate 360 meridyen gemektedir. Dnya batdan douya dnd iin gne ilk olarak douda grlr. Bu nedenle douda yerel saat douda ileri, batda geridir. Ardk iki meridyen arasnda 4 dakika yerel saat fark vardr. Ayn boylam zerindeki noktalarda yerel saat, gnein douu ve bat, gnein karsndan gei anlar ayndr.

ekil 20: Ortak Saat

Dou bat ynnde geni topraklara sahip lkelerde (Rusya, Amerika, Kanada, in, Avustralya) ayn anda birden fazla ortak saat kullanlr. 1.7. Uluslararas Saat letiim hizmetlerinin gelimesi ile beraber uluslararas ilikilerin salkl yrtlebilmesi iin uluslararas saat dilimleri dzenlenmitir. Bunun iin balang meridyeninin 7 30' bats ve 7 30' dousu 0. saat dilimi olarak kabul edilmitir. 7 30' dou meridyeninden 15'er meridyen douya doru gidildike bir sonraki ortak saat dilimine geilmi olur. Yani 7 30' dou meridyeni ile 22 30' dou meridyenleri aras 1. saat dilimini olutururken, 22 30' dou ile 37 30' dou meridyenleri aras 2. saat dilimini oluturur. Bu ekilde her 15 meridyen bir saat dilimi kabul edilip 12 tane Dou, 12 tane bat yarm krede olmak zere 24 saat dilimi oluturulmutur.

ekil 22: T. D. izgisi

ekil 21: Saat Dilimleri

ekil 23: Hesaplamalar

Yerel saati bulabilmek iin ilk olarak verilen merkezler aras zaman farkn bulmamz gerekiyor. A-B aras zaman fark -> 30-10= 20 -> 20x4= 80 (yani 1 saat 20 vardr.) A-C aras zaman fark -> 30+10= 40 -> 40x4 =160 (yani 2 saat 40 fark vardr.) C-B aras zaman fark -> 10+10= 20 -> 20x4= 80 (yani 1 saat 20 fark vardr) D-B aras zaman fark -> 30+10= 40 -> 40x4 =160 (yani 2 saat 40 fark vardr.) D-C aras zaman fark -> 30-10= 20 -> 20x4= 80 (yani 1 saat 20 fark vardr.) ------------------------------------------------------------------Zaman farkn bulduktan sonra yerel saati istenilen merkezlerin, saati bilinen merkeze gre konumunu tespit edip bu fark ekleriz ya da kartrz.

Bnin yerel saati 10.00 ise Ann yerel saati nedir? Cnin yerel saati nedir? Dnin yerel saati nedir?

A, Bye gre daha batda olduu iin yerel saati Bden geridir. Ann yerel saati 10.00 01.20 = 09.40 tr C, Bye gre daha douda olduu iin yerel saati Bden ileridir. Cnin yerel saati 10.00 + 01.20 = 11.20 tr D, Bye gre daha douda olduu iin yerel saati Bden ileridir. Dnin yerel saati 10.00 + 02.40 = 12.40 tr

RNEK SORU (1984 SS)

RNEK SORU (1993 SS)

Trkiye'de yerel saat kullanlsa, 33 derece dou boylamnda yer alan Ankara'da saat 9.00 iken Siirt'te 9.36' olur. Buna gre Siirt hangi boylam zerindedir? A) 42 derece dou B)41 derece dou C) 40 derece dou D) 39 derece dou E) 38 derece dou ZM

P noktasnda yerel saati 17.00 iken M ve L noktalarnda yerel saat katr?

ZM Yant A

RNEK SORU (1986 SS)

Yant D

RNEK SORU (1988 SS) TRT'den verilen saat ayarnda 40 Dou boylamnn yerel saati esas alnsayd, 33 Dou boylamnda bulunan Ankara'da yerel saatinden ka dakika farkl bir zaman ayar kullanlm olurdu? A) 7 ZM B)10 C)28 D) 33 E) 47

Yant C

ZM

RNEK SORU (1998 SS) Trkiye'de yaz saati uygulamas iin saatler bir saat ileri alndnda aadaki illerin hangisinde yerel saat ile ulusal saat arasndaki fark en az olur? A) Edirne D) Trabzon ZM Trkiye, yaz saati uygulamasna getiinde 45 DM Idrn yerel saatini kullanr. Bu nedenle Idrda yerel saat ile ulusal saat ayn olduu iin fark en azdr. Yant E B) anakkale E) Idr C) Diyarbakr

RNEK SORU (2001 SS) Dnya zerinde olduu varsaylan meridyen yay, balang meridyeninden balayarak 180'i douda, 180'i batda olmak zere ayrlm, 180 meridyeni ayn zamanda tarih deitirme izgisi olarak kabul edilmitir. Yalnzca bu bilgilere dayanarak yerel saati balang meridyeninden 50 dakika ileri olan bir nokta iin; I. Dnya'nn bu noktadaki dn hz II. Ekvator'a olan uzakl III. Tarih deitirme izgisine gre zaman fark IV. Balang meridyenine olan uzakl bilgilerinden hangilerine ulalabilir? A) Yalnz I D) I ve III ZM Yerel saati, balang meridyeninden 50' ileri olan noktann izgisel hzn, Ekvatora olan uzakln ve Greenwich'e olan uzakln hesaplayabilmek iin enlem deerini bilmemiz gerekir. Verilen bilgilerden bu noktann boylamna ularz. Bu nokta ile tarih deitirme izgisi arasndaki zaman farkn hesaplarz. Yant C RNEK SORU (1990 YS) Yerel saati, balang meridyenindeki yerel saatten 200 dakika ileri olan yerin boylam aadakilerden hangisidir? A) 15 dou B) 15 bat C) 30 dou D) 50 dou E) 50 bat ZM B) Yalnz II C) Yalnz III E) II ve IV

2. zel Konum
Dnya zerindeki bir yerin ktalara, denizlere, boazlara, geitlere, nemli ticaret yollarna, komu lkelere gre konumuyla yer ekilleri, ykseltisi, jeopolitik ve stratejik nemidir. Baka bir ifade ile bir blgeyi dierlerinden ayran zelliklerdir. 2.1. Denizlere Gre Konum Bir yerin; klim koullar, Doal bitki rts, Tarm rnleri, Nfus ve yerleim zellikleri, Ekonomik etkinlikleri, Mevsim zellikleri gibi corafi zelliklerini belirler. 2.2. Yer ekilleri ve Ykseltiye Gre Konum klim koullarn, Doal bitki rtsn, Tarmsal etkinlikleri ve tarm rnlerini, Tarm alanlarnn geniliini, Akarsularn zelliklerini, Nfusu ve yerleme zelliklerini, Ekonomik etkinliklerini, Ulam olanaklarn etkiler. 2.3. Anayollara ve Geitlere Gre Konum Ulam bir blgenin gelimesinde ok nemlidir. Anayol ve nemli geitler zerinde bulunan blgeler ekonomik ynden hzl geliir. 2.4. evresine ve Komularna Gre Konum Bir lkenin gelimesinde komularnn ekonomik, siyasal ve kltrel yaplar nemli rol oynar. Bu lkenin jeopolitik durumunu belirtmektedir.
Yant D

RNEK SORU (1990 YS)

rnein Trkiye'nin komular, jeopolitik nemini artrr. Ayrca, petrol alanlar ve maden yataklar da zel konumla ilgilidir.

3. Trkiyenin Matematik ve zel Konumu

3.1. Trkiyenin Matematik konumu ve Sonular

ZM ekil 24: Trkiye'nin Konumu

Yant D

lkemiz 36-42 Kuzey paralelleri, 26-45 Gney meridyenleri arasnda yer almaktadr. Ekvatorun kuzeyinde orta enlemlerde, balang meridyeninin dousunda yer alr.

10

Kuzeyi ile gneyi arasnda 6 lik paralel fark (666 km) vardr. Dousu ile bats arasnda 19 lik meridyen fark (74) vardr. Dou bat dorultusunda geni olmad iin tek ortak saat kullanlr. Kn 2. Saat dilimini (30Dou zmit), yazn 3. Saat dilimini (45 Dou Idr) kullanr. Orta kuakta yer alr. Buna bal olarak; 4 mevsim belirgin olarak yaanr. Dnenceler dnda yer alr. Bu nedenle gne nlarn hibir zaman dik almaz. Bu glge boyu sfr olmaz. Bat rzgrlar etkili olur. Cephesel yalar grlr. Buzullarn etki olan dardr. Scaklk ortalamalar 20nin altndadr. lkemiz kuzey yarm krede yer alr. Buna bal olarak; Gne nlarnn geli as gneyden kuzeye klr. Scaklk (kylarda) gneyden kuzeye doru azalr. Gneyinden kuzeyine doru glge boyu uzar Gneyinden kuzeyine doru izgisel hz artar. Buna bal olarak gnein dou bat kuzeyine doru uzar. Gneyinden kuzeyine yerekimi artar. Gneyinden kuzeyine kalc kar snr alalr. Gneyinden kuzeyine denizlerdeki scaklk, buharlama ve tuzluluk oran azalr. Gneyinden kuzeyine kalc kar snr alalr. Gneyinden kuzeyine doru yerleme, tarm, orman st snr alalr. Gneyinden kuzeyine kutup yldznn grnm as byr. Dneceler dnda yer ald iin gne nlarn daima gneyden alr. Bu nedenle dalarn hep gney yamalar bak konumundadr. Gneyinden esen rzgrlar scakl azaltrken, kuzeyinden esen rzgrlar scakl arttrr. En scak aylar haziran, temmuz austostur En souk aylar aralk, ocak ve ubattr. 3.2. Trkiyenin zel Konumu ve Sonular lkemiz Asya, Afrika ve Avrupa ktalar arasnda bulunur. Siyasi, ekonomik ve kltrel adan kpr konumundadr. stanbul ve anakkale boaz gibi nemli boazlara sahiptir. Zengin yer alt ve yerst kaynaklar bulunur. Dinamik ve gen bir nfusa sahiptir. 3 taraf denizlerle evrilidir. Buna bal olarak; Kylarda nemli ve lman iklim grlr. Kylarda scaklk fark azdr. Kylarda ya miktar fazladr. Bitki rts kylarda grdr. Nfus kylarda toplanmtr. Kylarda tarm rn eidi ve tarm rn miktar fazladr. Denizlerimiz balklk potansiyeli asndan nemlidir.

lkemizin ortalama ykseltisi fazladr ve dalar dou bat ynnde uzanr. Buna bapl olarak; Deniz etkisi i kesimlere ulaamaz ve i kesimlerde karasallk iddetlenir. Scaklk farklar i kesimlerde artar. Ksa mesafelerde iklim deiiklikleri grlr. Batdan douya gidildike ykselti artar. Scaklk azalr. Karasallk iddetlenir. kesimlerde ya miktar azalr. Bitki rts i kesimlerde clzlar. kesimlerde tarm rn eidi ve yetitirilen tarm rn miktar azalr. Engebeli alanlarda ulam zorlar. Ykseltiden dolay akarsularn enerji potansiyeli artmtr. Kayak turizmi iin nemlidir.
Uyar Bir lkede 4 mevsimin grlmesi matematik konum, ayn anda iklim farkllklarnn grlmesi zel konum ile ilgilidir.

RNEK SORU (1995 SS) Bir lkenin corafi konumu, bykl, ekli, arazi yaps, iklimi ve doal kaynaklarnn milletleraras politikaya oynad rol aadaki bilim dallarndan hangisinin olumasna neden olmutur? A) Tarih D) Sosyoloji ZM Bir lkenin corafi konumu, iklimi, yer ekilleri gibi doal zelliklerinin milletler aras politikada oynad rol, Jeopolitik'in konusudur. Yant C B) Jeopolitik C) Corafya E) Arkeoloji

RNEK SORU (1995 YS) Trkiye'nin aadaki coraf zelliklerinden hangisi zel konumu ile ilgili deildir? A) tarafnn denizlerle evrili olmas B) Dousu ile bats arasnda yerel saat farknn 76 dakika olmas C) Ky kesiminin, i kesimlere gre daha fazla ya almas D) Asya ve Avrupa ktalarnda yer almas E) Farkl ekonomik dzeydeki lkeler arasnda yer almas ZM Trkiye'nin en dousu ile en bats arasndaki 19 meridyen, 76' dakikalk yerel saat farknn olmas matematik konum ile ilgilidir. Yant B

11

RNEK SORU (2006 SS ED-SOS) Trkiye'de, I. gne nlarnn hibir zaman dik dmemesi, II. cisimlerin glgesinin cismin gney ynne dmemesi, III. drt mevsimin belirgin olarak yaanmas, IV. k mevsiminde kuzey kesimlerinde gece uzunluunun gneyindekilerden fazla olmas zelliklerinden hangileri, Trkiye'nin Kuzey Yarm Kre'de yer aldn gsterir? A) I ve II D) II ve IV ZM Trkiye'de cisimlerin glgesi yl boyunca kuzeye der. K mevsiminde lkemizin kuzey kesimlerinde gece uzunluu gney kesiminden fazladr. Bu nedenle II. ve IV. nolu zellikler lkemizin kuzey yarmkre'de yer aldn kantlar. Yant D B) I ve III C) II ve III E) III ve IV

RNEK SORU (2009 SS ED-SOS) Trkiyenin ulamla ilgili aadaki zelliklerinden hangisi corafi konumunun bir sonucudur? A) Da sralarn vadiler boyunca aan demir yollarnn, doubat dorultusunda uzanmas B) Kesintisiz uzanan da sralarnn hava limanlarnn yaplmasn zorlatrmas C) Ky kesimlerle i kesimler arasndaki ulamn baz doal geitlerden salanmas D) Baz lkelerin mallarnn transit tamaclna olanak salamas E) Birok doal liman, koy ve krfezin bulunmas ZM lkemiz kta arasnda kpr konumunda olduu iin transit tamaclkta eitli lkelerin yararlanf bir konumdadr. Yant D

12