9 Sinif Kmya Ders Oretm Programi

T.C.
MLL ETM BAKANLII Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl
ORTARETM 9. SINIF KMYA DERS RETM PROGRAMI
ANKARA 2007
ORTARETM 9. SINIF KMYA DERS RETM PROGRAMINDA GREV ALANLAR
KOMSYON YELER Prof. Dr. Hamza YILMAZ Prof. Dr. zzet TOR Prof. Dr. Bahri LKSEVEN Dr. Merih CERTOLU Zerrin GRGN Orhan ERCAN
Program Gelitirme Uzman lme Deerlendirme Uzman
: Hayriye ARGUN : Seher ULUTA
indekiler
A. PROGRAMIN TEMELLER....4 1. AMALAR ...5 1.1 Trk Mill Eitiminin Amalar....5 1.2 Kimya Dersinin Genel Amalar...........................5 2. KMYA DERS RETM PROGRAMINA GR.....6 2.1 lkemizde Kimya Programlarnn Tarihesi........6 2.2 Denenmi Programlar zerine Bir Deerlendirme..................7 2.3 Kimya Dersi retim Programnn Gerekeleri...............8 3. KMYA DERS RETM PROGRAMININ VZYONU....9 4. KMYA DERS RETM PROGRAMININ TEMEL YAPISI......10 4.1. Programn Tasnif Anlay...................10 4.2. Programn Organizasyonu.......10 4.3. Program Uygulayclarna nemli Notlar......11 5. PROGRAMIN NGRD ETM/RETM KAZANIMLARI...12 5.1.Bilimsel Sre Becerileri (BSB).........12 5.2.Kimya-Teknoloji-Toplum-evre Kazanmlar (KTT).........13 5.3.letiim, Tutum ve Deer Kazanmlar (TD)......13 6. PROGRAMIN LME ve DEERLENDRMEYE BAKII....14 7. SELM KAYNAKLAR........ 18 B. NTELER..19 ZAMAN ANALZ ....20 KTAP FORMA SAYILARI ....20 1. NTE: KMYANIN GELM ......21 2. NTE: BLEKLER ..... 28 3. NTE: KMYASAL DEMLER ..40 4. NTE: KARIIMLAR .46 5. NTE: HAYATIMIZDA KMYA ..52
KMYA DERS RETM PROGRAMI

Ortaretim 9. Snf
A. PROGRAMIN TEMELLER
1. AMALAR 1.1. TRK MLL ETMNN AMALARI 1739 Sayl Mill Eitim Temel Kanununa gre Trk Mill Eitiminin Genel Amalar: Madde 2. Trk Mill Eitiminin genel amac, Trk milletinin btn fertlerini; 1. Atatrk inklp ve ilkelerine ve Anayasada ifadesini bulan Atatrk milliyetiliine bal; Trk milletinin mill, ahlk, insan, manev ve kltrel deerlerini benimseyen, koruyan ve gelitiren; ailesini, vatann, milletini seven ve daima yceltmeye alan; insan haklarna ve Anayasann balangcndaki temel ilkelere dayanan demokratik; laik ve sosyal bir hukuk devleti olan Trkiye Cumhuriyetine kar grev ve sorumluluklarn bilen ve bunlar davran hline getirmi yurttalar olarak yetitirmek; 2. Beden, zihin, ahlk, ruh ve duygu bakmlarndan dengeli ve salkl ekilde gelimi bir kiilie ve karaktere, hr ve bilimsel dnme gcne, geni bir dnya grne sahip, insan haklarna saygl, kiilik ve teebbse deer veren, topluma kar sorumluluk duyan; yapc, yaratc ve verimli kiiler olarak yetitirmek; 3. lgi, istidat ve kabiliyetlerini gelitirerek, gerekli bilgi, beceri, davranlar ve birlikte i grme alkanl kazandrmak suretiyle hayata hazrlamak ve onlarn, kendilerini mutlu klacak ve toplumun mutluluuna katkda bulunacak bir meslek sahibi olmalarn salamak; Bylece, bir yandan Trk vatandalarnn ve Trk toplumunun refah ve mutluluunu artrmak; te yandan mill birlik ve btnlk iinde iktisad, sosyal ve kltrel kalknmay desteklemek ve hzlandrmak ve nihayet Trk milletini ada uygarln yapc, yaratc, sekin bir orta yapmaktr. 1.2. KMYA DERSNN GENEL AMALARI Bu retim program, ortaretim srecinde Trk vatandalarnda, 1. Madde ve maddeler aras etkileimler ile ilgili temel kavramlar hakknda bilgi ve kavray edinmek, bu kavramlarn tarihsel geliimi, bireysel, sosyal, ekonomik ve teknolojik dnyaya etkileri ve evre ile ilikileri ekseninde bir bilin gelitirmeyi; 2. Belli bir konuya zg veri ve bilgilerden kavram ve modellere ulama yetisi; bu kavram ve modellerin aklanmasnda kimya terimlerini kullanma becerisi; gzlem, deney, veri toplama gibi basit becerilerden problem zmeye gei mahareti ve st dzey iletiim ilikilerine uyum salamay; 3. Maddeyi ve maddeler aras ilikileri inceleme-kavrama arzusu, kendine, evresine, topluma ve bakalarnn grlerine sayg itiyad, kimyann eitli alanlarnda farkl grleri eletirel bir gzle karlatrma alkanl kazandrmay; amalar. 5
2. KMYA DERS RETM PROGRAMINA GR

2.1. lkemizde Kimya Programlarnn Tarihesi Cumhuriyet dnemi Trkiyesinin balca baarlarndan biri, temel eitimi yaygnlatrmak ve lkemiz insannn okur-yazarlk orann ykseltmek olmutur. Okumayazma ve aritmetiksel drt ilem alannda eitim retim srelerinin ve cumhuriyet dneminin ilk eyrek yzyl iinde ilkretimin baaryla organize edildii, genel kabul gren bir gerektir. Ortaretim derslerinin eitim/retim programlar iin de, ilk ciddi admlar 1930larda atlmtr. 1930da yrrle giren ortaokul 2. ve 3. snf kimya programlarnda yer verilen konu balklarna bakldnda, zamanmza gre ok daha ierikli ve ar bir bilgi/beceri btnnn n grld anlalmaktadr(1). 1938de yrrle giren lise kimya programlarnda da, bir yandan o zamanlarn kimyas ku bak taranmakta, bir yandan da zamann artlar yle gerektirdii iin, kimyasal savata kullanlan maddelerin tantm ve bunlardan korunma yollar ayrntl ele alnmtr(2). Her iki programda da, bugnk programclk anlay ile bakldnda eksik olan, ieriklerde yer alan odak konularn ilenii hakknda ipularnn bulunmamas ve bir zaman analizinin yer almamasdr. Bu eksiklerin, devlet ncl ile yazlan ders kitaplar tarafndan ksmen de olsa kapatld dnlebilir. Bu dnem programlarnn, zamanmzdaki karlklarna gre daha dolu ve ar bir grnt vermesi dikkat ekicidir. 1956da yrrle giren lise kimya programlarnda, nemli lde ierik daraltmasna gidildii grlmektedir(3). rnein, kimyasal sava maddeleri ile ilgili blm programdan karlm, dier ierik girdilerinde de azaltmaya gidilmitir. Bunda, ikinci dnya savann sona ermi olmas yannda, 1948 ilkretim programnn genel vizyo nunun da bir etkisinin olduu dnlebilir. 1960da gzden geirilen kimya program da 1956 metni ile hemen hemen ayndr(4). 1971de, kimya ve fizik programlarnda kkl bir deiiklie gidilerek, lise 1. snfta, kimya ve fizik dersleri yerine, modern fen bilgisi dersi konmutur. Bu dersin ierii, kimya ve fizik derslerinin geleneksel zengin konu ieriinden farkl ekilde, belli alanlarda derinleme ve rencilerin kendi gzlem ve deneylerine dayal karmlarla renmesi temeline dayandrlmtr(5). Modern fen bilgisi zerine tek yllk bir kimya dersi olarak dnlen modern kimya program da (1973) ayn eitim retim yaklam ile hazrlanmtr(6). 1985te modern fen bilgisi uygulamalarndan vazgeilmi; lise 1, 2 ve 3. snflar iin yeni retim programlar hazrlanp yrrle girmitir. Bu programlar, 1971de benimsenen snrl sayda konu zerinde derinleme ve rencilerin kendi gzlem ve deneyimlerine dayal karmlarla renmesi yaklam ksmen terk edilmi, 1956 programna benzeyen, fakat ierik bakmndan ona gre biraz daha sadeletirilmi bir mfredat yrrle konmutur(7). Lise 1. snflar iin, kimya, fizik ve biyoloji konularn birletiren Fen Bilimleri 1 ve Fen Bilimleri 2 dersleri 1991de ve 1993de yeniden ihdas edilmi(8,9), yine bu dnemde kredili sistem uygulamas balatlarak Kimya 1, Kimya 2, Kimya 3, leri Kimya 1 ve leri Kimya 2 6
semeli dersleri iin ayr ayr programlar yrrle konmutur(10). Bu programlarda, 1971deki eitim retime bak as hkim grnmektedir. Ders geme ve kredi sistemi 1996da iptal edilerek yeniden snf geme sistemine dnlm, 1992de programlar hazrlanan semeli kimya 1, kimya 2 ve kimya 3 dersleri, fen alan iin zorunlu dersler hline gelmitir(11). Liselerin 2005 ylnda 4 yla karlmas sonucu, sz geen 3 dersin mfredat drde blnm ve bylece 3 yln konular 4 yla datlmtr. 2.2. Denenmi Programlar zerine Bir Deerlendirme Genelde fen kolu derslerinin ve bu arada kimya programlarnn, zamann artlarndan ve gelimi lkelerdeki program hareketlerinden yer yer etkilendii anlalmaktadr. rnein, 1938 lise kimya program, sivil nfusu, yaklaan kinci Dnya Savana hazrlama gayretlerini yanstr biimde kimyasal sava nemli bir ierik olarak benimsemiken, savatan sonraki 1956 programnda bu konu terk edilmitir. 1950lerin sonunda zamann sper gc SSCB ilk uzay arac Soyuz 1i yrngeye yerletirince, ABD.de, lke genlerinin fen alannda geri kald endiesi u vermi, buradan hareketle yeni fen programlar gelitirme ve deneme sreci balam, bu eilimler zamanla lkemize de yansm, 1971 modern fen bilgisi programnn tetikleyicisi de bu gelime olmutur. Dorudan keif, bizzat yaparak ve yaayarak renme, ilke olarak itiraz edilmesi zor bir slogan olmakla beraber, her bireyin, kendi deneyimlerinden doru karmlara varabilecei imasn da tad iin, zaman iinde bu yaklam taraftar kaybetmi gibi grnmektedir. Kabul etmek gerekir ki, herkesin kendi gzlem ve deneyimleri ile renmesi ilkesi genelletirildiinde, bir yandan, herkesin doru karmlar yapabilecei varsaylm, bir yandan da herkesin bilim insan olmas gerektii anlay ncelik alm olacaktr. Baka bir deyile, deneyimle renme srecinden geen bir birey, iyi ynlendirilmezse, bu deneyimden bir karma gidemeyebilir veya yanl karmlar yapabilir. Bireyin bizzat dokunmasnn ve yaamasnn renme srecine yapaca olumlu katk inkr edilemez. Ancak, birok deneyimden sonuca giden yollar dolayl olabilir ve bu dolaymlar retmence iyi vurgulanamazsa, deneyim, bir vakit kaybna dnebilir. lkemizde, 1970lerde yaanan program tecrbesi bir bakma yukardaki adan deerlendirilebilir. Laboratuvar ortamnda gerekletirilen renme aktiviteleri, yer yer, karm zetleyen z bilgi ile birletirilemedii iin, Ne olacak imdi? trnden sorularn hem renciler, hem de veliler tarafndan yaygn sorulduu bir dnem yaand. Programn kalitesinden ziyade, programa uyumlu insan kaynaklarnn yetersizliine balamak gereken bu endieler, 1980lerin bandaki kimya ve fizik programlarnn yenilenmesi srecini balatmtr. Ne yazk ki, program gelitirme almalarnda, zamana ve tahmin edilebilir yakn gelecee zm olabilir yeni bir anlay oluturmak yerine, Eski sistem daha iyi idi! fikriyle, tepkisel bir geri dn yoluna gidilmi; bu anlay 1990larn banda tamamen ters dnerek yeniden 1970lerin yaklam denenmi; 1990lardaki ksa mrl ardk denemelerden sonra 1996da, 2007 ylna kadar yrrlkte olan programlar geerlik kazanmtr. unu da belirtmek gerekir ki, Lise Kimya retim Program veya benzer adlar altnda bugne kadar gelitirilip yrrle konmu belgelerin hepsi, konu balklarn zikretmekle yetinmi, ileni derinlii, snf ii etkinlikler, zamanlama ve lme deerlendirme gibi nemli program girdileri, bu programlara gre yazlan ilk kitaplara braklmtr. ou zaman, 7
programn yrrle giriini izleyen dnemde MEB adna bir kimya kitab hazrlanm, programdaki konu balklar, ancak bu kitabn yazlmasndan sonra anlam kazanmtr. Bu kitaplar, ayn programa gre yazlacak baka kitaplarn eksiklerini ve fazlalarn belirlemede lt olarak kullanlmtr. lgintir ki, 1938 programnda, konu balklar ile ilgili ileni derinliklerini belirlemek iin parantez ii ksa ifadelere yer verilmiken(2), 1956 ve daha sonraki programlarda bu ksa aklamalar bile terk edilmitir. Sonu olarak, bir retim programnda aranan temel unsurlarla donatlm bir kimya programna ihtiya vardr. Bu program da, anlan ihtiyac karlamak iin bir teebbs gibi alglanmaldr. Bu paragraflarda, lise programlarnn fen derslerine tahsis ettii saatleri dzenleyen tevzi listelerine deinmek iin yeterli yer yoktur. Ksaca zetlemek gerekirse, lise retiminin 4 yla karld bu dnemde kimya dersine ayrlan sre (2+2+3+3= 10 saat), 3 yllk lise eitiminde ayrlan sre [2+3+(3+2)=10 saat] kadardr. Bu sre, 1938den beri hemen hemen ayn kalmtr. Lise retim sresinin uzamasndan hareketle kimya dersi program ieriinin genilemesini umanlar iin bu husus nemlidir. zetlemek gerekirse, 2007 Ortaretim 9. Snf Kimya Dersi retim Program, rencilerin %70ini akn blmnn bu snfta son defa formal kimya eitimi alaca hesaba katlarak, kendi iinde bir btn olma nitelii tamakla beraber, ierik seimi ve ileni derinlii bakmndan, zaman snrlamasnn etkilerini tamaktadr. Muhtemelen bu snrlama her ders iin geerlidir. 2.3. Kimya Dersi retim Programnn Gerekeleri Lise kimya dersi retim programlarnn gelitirilme gerekeleri aada zetlenmitir: Mill Eitim Temel Kanunu ikinci maddesinde ifadesini bulan genel amalarla ilintili beceri, maharet, deer ve tutumlar aka ifade edilmi, ierik ileni derinlii belirli, zaman dalm planlamas yaplm, lme deerlendirme bakmndan da ipular ieren bir kimya retim program hlen mevcut deildir ve acil bir ihtiyatr. Lise retimi 4 yla karlm olup lise birinci snf, btn rencilerin ortak bir mfredatla karlat son yldr. Bu snfta son defa formal kimya eitimi alacak renciler iin rendiim kimya ne ie yarar? sorusunun cevab, kimya programnda yer almaldr. Baka bir deyile, kimyann gndelik hayata yansyan kavramlar ve rnleri, gerek durumlarla ilintilendirilerek ilenmelidir. 2007de yrrlkte olan kimya programlarnda bu gerein bir karl yoktur. Son yarm asrda, renmede zihinsel srelere dikkat ekip nasl rendiimiz konusuna younlaan teori ve yaklamlarn kimya programlarna da olabildiince yanstlmas gerekmektedir. Gelien teknolojinin, gndelik hayatta kullanma sunduu nanoteknoloji ve mikro elektronik rnlerinin, kimyay ilgilendiren ynleri ile programda yer almas gerei domutur. MEB - Eitimi Aratrma ve Gelitirme Daire Bakanl (EARGED) tarafndan 1998 ve 2001 yllarnda kimya retmenleri arasnda yaplm Kimya Dersi Program htiya Analizi(12) ve Fen Liseleri Kimya Dersi htiya Belirleme Analizi(13) raporlarnda belirtilen program islh talepleri de bu programla karlanmaktadr. 2004 ylnda yrrle giren ilkretim fen ve teknoloji ve matematik programlar, kimya dersi asndan nemli, yeni bir bilgi ve beceri alt yaps oluturmaktadr. Kimya dersi programnn bu alt yapya uyarlanmas gerekmektedir. 8
Ayrca, 2005 ylnda yrrle giren lise matematik program ve 2007 ylnda gelitirilmesi almalar balatlan fizik ve biyoloji programlar ile kimya program arasnda bir ahenk kurulmas ihtiyac vardr. 3. KMYA DERS RETM PROGRAMININ VZYONU Ortaretim kimya program, Trk Mill Eitiminin ana amalar erevesinde, bireysel ve toplumsal sorumluluklarnn bilincinde, kendi hayatn etkileyen kimyasal kavram ve ilkelerin farknda bireyler yetitirmeyi hedeflemitir. Bu hedefi gerekletirmek iin aadaki hususlar yol gsterici olarak dnlebilir: Bu program, kimyann, biyoloji, fizik, astronomi ve jeoloji ile, fen bilimleri btnn oluturduunu, dnme arac ve dil olarak da matematii kullandn kabul eder. Maddenin yaps, maddeler aras etkileimler, madde-enerji ilikileri, toplumun yararna sunulmu rnlerin kimyasal yap-ilev balants, teknolojiye dnm kimyann evreye ve hayatmza getirdii olumlu/olumsuz etkiler ve bu balamlar ekseninde bilimsel dnme ynteminin nitelii ve stnlkleri ile bireysel ve toplumsal olumlu tutum ve deerler, programn ana girdileri olacaktr. Ortaretim 9. snf kimya dersi, yetien nesillerin btn bireylerine hitap ettiinden, bir yandan hayatn deiik alanlarna dalacak bireyler iin ortak ve en genel -en gerekli- kimya kavram ve ilkelerine arlk vermek, bir yandan da daha sonraki eitim retim srecinde kimya ile yakndan ilgili mesleklere ynelecek bireylerin renme srelerine yeterli katk yapmak durumundadr. Dolaysyla konular seilirken, Trk insann en ok ilgilendiren rn, kavram ve ilkeleri ncelemek, bunu yaparken de daha ileri kimya iin temelleri bu aamada atmak nemlidir. Ortaretim kimya program, bilimi, gzlem ve deneylere dayanarak evren ve hayat hakknda doruya en yakn aklamalar yapan, gzlem ve deneyler gelitike de yapt aklamalar deitirebilen, duraan deil dinamik bir yol ve anlay olarak grr. Bilim ve onun bir bileeni olan kimya, ok zel yetenekli insanlara vergi olmayp ilgilenen herkesin derinleebilecei ve katkda bulunabilecei, yararl ve zevkli bir ura alandr. Bilimsel yntem, bilimin tabiat, bilim-teknoloji-evre ilikileri, deneyim ve uygulamalarla, zaman iinde gelien ve oluan kavraylardr. Kimya konular ilenirken, bir yandan bilgi ve beceriler edinen rencilerin, bir yandan da bilimin yntemini sezerek kavrayp kullanmas ve yine bu sre iinde, bilim insanlarna yakr deerlendirme itiyad, tutum ve deerleri edinmesi beklenir.
4. KMYA DERS RETM PROGRAMININ TEMEL YAPISI 4.1. Programn Tasnif Anlay Bu programda, 2004-2005 yllarnda yenilenen ilkretim programlarnn kulland tasnif benimsenmi ve eitim-retim ktlar genel olarak, kazanm eklinde ifade edilmitir. Kazanmlar genelde gruplar hlinde verilmi olup her kazanm grubu, ortak bir cmle giri ibaresi ile btn bir nermeye dnmektedir. Davran renme yaklam temel alnarak hazrlanan eski programlardaki hedef nermelerinin, kazanm gruplarnn cmle giri ibareleri, yine eski programlardaki davran nermelerinin de kazanmlar ile karland sylenebilir. Ancak, kazanmlardan bazlarnn, rnein tutumlar ve deerler ile ilgili eitim ktlarnn birer davran olarak nitelendirilmesi tartmaya ak bir konudur. Bu tereddt, kimya programnda da benimsenen yaplandrmac (inac, oluturmac, constructivist) renme yaklam ile davran yaklamn ayn konuya farkl vurgular koymasndan kaynaklanmaktadr. Bu iki yaklamn benzer ve farkl ynleri eitli kaynaklarda bulunabilir(14, 15, 16, 17, 18, 19 ). 4.2. Programn Organizasyonu Ortaretim kimya programnda kimya eitiminden umulan ktlar drt ana grupta mtala edilmitir: Kimya erik Kazanmlar, ilenen odak konu ekseninde, o konudan ve dorudan edinilmesi beklenen, bilgi, kavrama, bilgiyi uygulama, analiz ve sentez dzeyinde kazanmlardr. Bu kazanmlar, kimya dersi ieriini belirleyen, ana yol gstericiler gibi dnlmelidir. Kazanm ieriinin ok farkl derinliklerde dnlebilecei hallerde, o kazanmla ilgili aklama ve snrlamalar da kazanmlar izelgesinde yer almaktadr. Kazanm metninde ad gemeyen bir kavram, kazanmn ak ve anlalr dzeyde ilenmesi iin gerekli ise, o kavram veya bilgi de kazanmn bir paras olarak dnlebilir. Ancak, bu esneklik, herkesin kendi asndan nemli grd konular kimya retiminin merkezine koymas anlamna gelecek tarzda alglanmamal, ders ileme senaryolarnda ve kitaplarda, belli konularda ar zaman kayb ve ayrntdan kanlmaldr. Kimya ierik kazanmlar, genel olarak, yazl ve szl snavlarla llebilir kazanmlardr. zellikle lke apnda yaplan seme snavlarnn, ierik kazanmlar temelinde hazrlanaca varsaylmtr. Ayn kazanm iin, farkl retmen veya kitap yazar tarafndan ortaya konulacak ileni tarz ve derinliinin, ierik kazanmlar temelinde dzenlenmi snavlar iin bir sorun olmayaca dnlmtr. Bilimsel Sre Becerileri (BSB), kimya biliminin kavram, ilke, betim ve problem zme rgs iinde, tek tek rnekler zerinden rencilerin, kendi zihinsel ve psikomotor koordinasyonlaryla oluturmalar beklenen dnme, gzlemleme, kestirme (snrl veriye ve/veya ileme dayal tahmin), lme, yorumlama, sunma ve irdeleme yetilerini ifade eden nermelerdir. Bu kazanmlar, kimya eitiminin btn iinde geliecek kazanmlar olup snf ii her bir etkinlikle bunlar arasnda bire bir iliki mmkn deildir. Baka bir deyile, kimya ierik kazanmlarnn her biri, bilimsel sre becerilerine az veya ok katkda bulunur. Sonu olarak, ierik kazanmlaryla bilimsel sre becerileri arasnda tekil ilikiler kurmak veya aramak gereksizdir. Kimya-Teknoloji-Toplum-evre likisi Kazanmlar (KTT), kimya eitiminin farkl ynlerinin birleerek ortaya karaca varsaylan, kimyann hayata, hayatn da 10
kimyaya etkisi, kimyasal faaliyetler sonucu evrede ortaya kan etkiler, bu etkilerin yine kimya kullanlarak azaltm, gndelik hayata girmi kimyasallarn kullanm ve ilev bilinci gibi hususlara ilikin, ou zaman dolayl, odak konular ilenirken zel olarak vurgulanmayp genel kimya kltr ile ortaya kmas ngrlen kazanmlardr. Bu kazanmlarn her biri iin, ilenen konular iinde belli bir yer bulunamayabilir; fakat rencinin edinecei genel kimya kltrnn, bu kazanmlar da getirecei dnlmelidir. letiim, Tutum ve Deer Becerileri (TD), tek bana kimya eitimi ile ilgili olmayp, btn alanlardaki eitim gayretlerinin ortak rnleri olmas beklenen, zgven, tolerans, sayg, aile/millet/vatan sevgisi gibi sosyal tutum ve deerlerle kendini ifade, birlikte yaama iradesi, dnce ve hislerini paylama arzusu gibi iletiime gnlllk anlam tayan olumlu eilimlerdir. Kimya ierik kazanmlar, metinler, snf ii etkinlikler ve eitim ara-gereleri iin belirleyici olan, bir bakma programn z saylabilir kazanmlardr. Ortaretim 9. Snf Kimya Programnda, kimya ierik kazanmlar, 5 nite hlinde organize edilmitir: 1. 2. 3. 4. 5. nite nite nite nite nite : Kimyann Geliimi : Bileikler : Kimyasal Deiimler : Karmlar : Hayatmzda Kimya
Bu nitelerden her biri iin, konu balklar nerilmi, Kimya erik Kazanmlar yannda, her kazanmn ierik belirleyiciliini netletiren Konunun leni Derinlii/Etkinlik rnekleri ve Aklamalar stunlaryla eitim retime nelerin dhil edilecei ve nelerin darda tutulaca belirtilmitir. 4.3. Program Uygulayclarna nemli Notlar 1. Programda ngrlen nite adlar, ierik kazanmlar, ileni derinlii ve aklamalar stununda verilen snrlama ve uyarlar balayc olup nite ileni sras da, lke apnda deerlendirme snavlar yaplabilecei dnlnce deitirilmemelidir. nitelerde kazanmlarn ileni sras belirlenirken, hem eitim retim kolayl hem de kimyann sistematik ak gzetilmeye allmtr. Ancak bu sra ve niteyle ilgili konu balklar ile snf ii etkinlikler, sadece bir neri olup takdir hakk kitap yazarna ve dersi ileyen retmene aittir. Ayn nite iinde yeniden kazanm organizasyonu yaplmas hlinde, nite bir btn olarak dnlmeli, kazanmlarn niteler arasnda yer deitirmesinden kanlmaldr. 2. BSB, KTT ve TD kazanmlar, kimya ierik kazanmlar yannda ikincil ktlar gibi dnlmemelidir. Bu kazanmlar, gerekte ierik kazanmlarndan daha karmak, hiyerarik adan onlara gre daha yksek ve onlardan daha nemli kazanmlardr. Ancak, bu kazanm trleri, nitelikleri gerei, szle veya vurgu ile tek hamlede edinilebilir eitim ktlar olmayp ierik kazanmlarnn btn ile oluan kimya kltr temelinde dier derslerin ierik kazanmlaryla da birleerek- edinilecek becerilerdir. Dolaysyla, kitap metinlerinde ve snf ortamnda ders ilenirken, sz gelii, Bir veri izelgesinden nasl bilgi karm yaplr?, Deney sonular nasl yorumlanr?, Kimyann evreye olumsuz 11
etkileri nelerdir?, Uygarln gelimesi kimyann gelimesini nasl etkiler?, Ailemizi/milletimizi/vatanmz nasl severiz? gibi konular zerinde yazl veya szl vurgularn bu kazanmlara hissedilir bir katk yapaca dnlmemelidir. Baka bir deyile, kimya ierik kazanmlar gereklemise, BSB, KTT ve TD kazanmlar da dolayl yoldan gereklemi olacaktr. Gerekte, ortaretim kimya eitimi, hatta ortaretimin btn, BSB, KTT ve TD kazanm olarak verilen arzulanr insan tipi niteliklerinin tamamlanmasn salamaz. Bu kazanmlarla ngrlen nitelikler, daha sonraki renim, hayat deneyimleri ve insan ilikileriyle mr boyu geliecek kalitelerdir. 3. erik kazanm olarak verilen nermeler, sz konusu nite ilendikten sonra rencilerin edinmi olmas beklenen kazanmlar olup sz gelii, renci bir molekln polar olup olmadn kestirir nermesi, snf ii ders ileme srecinden sonra rencinin bu beceriyi edinmi olacan kasteder. Bu sebeple, ierik kazanm olarak verilen her nerme, ders kitab metninde ve ders ileni srecinde yeterli kavram, ilke ve gerekiyorsa gndelik hayatla ilikilendirme ierecek ekilde irdelenmeli, aklanmaldr. 4. erik nermelerinin ayn giri ibaresiyle balayan gruplarnn topluca ilenmesi ve gereken yerlerde ayn gzlem, deney, ara-gere, grsel ge veya etkinlikle birden ok kazanmn gereklemesi doaldr. Byle kazanm gruplarnn ou zaman ortak bir balk altnda ilenmesi beklenir. Kitaplarda ve snf ii ders ileme srelerinde, nce bu kazanm grubuyla ilgili renci n bilgilerinin yoklanmas iin, grsel ge veya bir gncel olay/durum hatrlatmas ile hem bir motivasyon ve ilgi odaklama yoluna gidilmeli, hem de bu srete, rencilerin konuyla ilgili zihin alt yaplarna gre konuya balama dzeyi belirlenip yeni kavram, iliki ve ilkelerin, bu zihin alt yaps zerine ina edilmesi salanmaldr. 5. PROGRAMIN NGRD ETM/RETM KAZANIMLARI 5.1. Bilimsel Sre Becerileri (BSB) 1. Kimyada kullanlan kodlama sistemini tanr; bu sistemi ve kimyasal terimleri iletiimde kullanr. 2. Gzlem ve deneyin evreni doru yorumlamadaki nemini kavrar. 3. llebilir byklkleri uygun birimlerle ifade eder. 4. Gzlem ve deneyde kullanlan ara-gere, alet ve cihazlar tanr. 5. Deney yapabilme becerisi kazanr; hazr deney verilerini yorumlayarak genellemelere ular. 6. Gzlem, deney ve aratrma ile ulat sonular matematiksel ve szel olarak ifade eder. 7. Teori ve modelleri, fiziksel olaylar betimlemede ve tahmin etmede kullanr. 8. Deney sonularn izelge ve grafikle ifade eder; izelge ve grafikleri yorumlar. 9. Bilimsel bilgiler arasnda nitel ve nicel ayrm yapar ve ikisi arasndaki farkn nemini kavrar. 10. Deneysel alma srasnda gvenlik kurallarna uyar. 11. Doa olaylarn yorumlarken kimya temelinde neden-sonu ilikisi kurar.
12
5.2. Kimya-Teknoloji-Toplum-evre Kazanmlar (KTT) 1. Kimya dersinde rendiklerini gnlk yaamnda karlat sorunlar zmede kullanr. 2. Kimyann sosyal, ekonomik ve teknolojik etkilerinin farkna varr. 3. Bilim ve teknolojideki gelimelerin insanlar ve doa zerine olumsuz etkilerine rnekler verir. 4. Bilim ve teknoloji zerine alma yapmann nemini sorgular. 5. Kimyann sosyal ve ekonomik alanlara uygulanabilirliini irdeler. 6. Toplumsal yaamnda kimyann uygulamalarn fark eder. 7. Kimyadaki gelimelerin ekonomik, sosyal, politik ve moral deerlere etkisini yorumlar. 8. Dnyay yorumlamada bilimsel yaklamn ve sorgulayc dnmenin nemini kavrar. 9. Bilimsel gelimelerin toplumsal ve sosyal maliyetini irdeler. 10. Kimya ile ilgili problemlerin zmnde ve fiziksel olaylar aklamada rendiklerini kullanr. 5.3. letiim, Tutum ve Deer Kazanmlar (TD) 1. birlii yaparak almaya gnlldr. 2. Sknetle dinler, kendini ifade eder, genel kabul grr temellere dayanarak talep ve iddia ne srer. 3. Evreni ve hayat anlamada bilimin yol gstericiliini zmser; bilimin ncelik ald durumlar, demokrasinin ncelik ald durumlardan ayrt eder. 4. renmek iin dl beklemez; renmenin kendisini bir dl sayar ve mr boyu renmeye isteklidir. 5. evre sorunlarna kar duyarldr. 6. Bilmedii maddelerle itigal ederken dikkatlidir. 7. Bilime ve onun bir paras olan kimyaya ilgi duyar.
13
6. PROGRAMIN LME ve DEERLENDRMEYE BAKII lme ve deerlendirme, renme-retme srecinde rencilerin baarlarn saptamak, eksikliklerini belirlemek, rencinin sre ierisindeki geliimine ilikin geri bildirim salamak amacyla yaplr. Bu program, lme/deerlendirme almalaryla, rencilerin renme srelerini izlemeyi ve bu srete kazandklar bilgi ve becerileri deerlendirerek gerektiinde kullanlan renme etkinliklerini deitirmeyi ngrr. Yaplacak olan deerlendirme almalar dersin amalar ve kazanmlarna uygun olarak, olabildiince, retim etkinlikleri ile e zamanl yrtlmelidir. Yani eitim retim sreci yrrken, deerlendirme sreci de amalar erevesinde devam etmelidir. Kimya dersinde yaplacak deerlendirmede, rencilerin gnlk hayatta karlat sorunlara, eitim retim srecinde edindii bilgi ve becerileriyle uygun zm yollar retebilme, yani kimya kazanmlarn gerek yaama aktarabilme yetileri yoklanr. Bireysel farkllklarna gre baz renciler tartmada, bazlar szl sunumda, bazlar da yazarak kendilerini daha iyi ifade ederler. Bu nedenle, rencilerin baarsn deerlendirmede farkl ara ve yntemlerin birlikte kullanlmas nemlidir. retmenler, kimya dersinde rencilerin bilgi, beceri ve tutumlaryla ilgili deerlendirme yaparken geleneksel lme deerlendirme yntemleri; ksa cevapl, uzun cevapl, oktan semeli, doru-yanl tipi, eletirmeli vb sorular ieren testler yannda performans deerlendirme amal gzlem-takip formu, poster, grme, proje, performans grevi gibi aralar da kullanrlar. Bu derste yaplacak lme ve deerlendirme etkinlikleriyle rencilerin st dzey becerileri de (okuduunu anlama, eletirme, yorumlama; bilgi toplama, analiz etme ve bir sonuca ulama; gzlem yapma, gzlemlerden sonuca ulama; gnlk hayatta karlalan problemleri zme; aratrma yapma; sorgulama yapma; tablo, grafik ve diyagram hazrlama ve yorumlama; rendikleri ile gnlk yaam arasnda iliki kurma; kendini ve arkadalarn deerlendirme gibi) deerlendirilmeye allr. Bu tr becerilerin yalnzca geleneksel lme ara ve yntemleriyle deerlendirilmesi zordur. Bu aralarn yannda performans deerlendirme temelli ara ve yntemler de kullanlr Performans deerlendirme, rencilerin bilgi ve becerilerini ortaya koyarak oluturduklar alma, rn ya da etkinliklerin deerlendirilmesi sreci olarak ifade edilebilir. rencilerin akademik bilgiyi gerek-yaam problemlerine uyarlama yetisi, bunu problem zerken bizzat gsterebilmesi performans deerlendirmesi anlaynn zdr. retmenler performans deerlendirmede oluturacaklar durumlar/verecekleri grevler ile rencilerin yaptklar analizleri, problem zmelerini, yaptklar deneyleri, verdikleri kararlar, arkadalar ile i birlii iindeki almalarn, szel sunumlarn ve bir rn oluturmalarn dorudan gzlemleyebilir ve onlara not verebilirler. Performans deerlendirme sreci, rencinin bilgiyi bizzat yaplandrmasn salamak bakmndan bir frsattr. rencilerin performansn lmek iin performans grevleri, projeler verilebilir; poster, bror vb hazrlatlabilir. Performans grevi olarak, rnein, bir deney yapma, bir yredeki kimyasal kirlenmeye dikkati ekecek bir bror hazrlama, bir gazeteye kimyann gnlk hayatmzdaki yerini rneklerle aklayan bir makale yazma, bir tip grafii baka bir tipe dntrme vb dnlebilir. Bu grevlerin deerlendirilmesi iin retmenler deerlendirme ltlerini nceden hazrlar ve rencilere grev verirken bu ltleri de onlarla paylarlar. rencilerin yapt grevin, almann, ya da etkinliin eitli aamalarn ve/veya niteliklerini ve her bir aamann/niteliin puan deerini belirten listeler dereceli puanlama anahtarlardr. Dereceli puanlama anahtarlar ile, retmenin rencilerden beklentileri somut ve anlalr hle gelir. Bylece renciler, kendilerinden beklenenin ne olduunu bilirler ve kabul edilebilir bir performans grevinin hangi ltleri karlamas gerektiini anlarlar. rencinin performans deerlendirilirken her bir lt iin ayr bir puan 14
takdir edilir ve buna gre toplam puan elde edilir. Aada kimya dersinde yaptrlabilecek bir aratrma veya alma iin kullanlabilecek bir dereceli puanlama anahtar rnei verilmitir. retmen isterse, bu dereceli puanlama anahtarndaki ltleri, almann amacna gre deitirebilir, saysn artrabilir ya da azaltabilir. lme ve deerlendirmede geleneksel ve yeni yaklamlarn bu programla da ilikilendirilen zellikleri eitli kaynaklarda bulunabilir(20, 21, 22, 23). Aadaki dereceli puanlama anahtar rnei rencinin bir konuda aratrma yaparken gstermi olduu performansa ilikin gzlemlerin kaydedilmesi iin hazrlanmtr. Mevcut ltleri okuduktan sonra, bu ltlere ilikin aklamalardan hangisinin rencinin performansn tam olarak yanstt dnlyorsa, o aklamaya ilikin rakam, puan stununa yazlr.
DERECEL PUANLAMA ANAHTARI
4 Aratrma ncesinde aratrma srecini etkili ekilde planlad ve plann retmeniyle paylat. Yapm olduu plana tam anlamyla uydu. Aratrma raporunu tam zamannda teslim etti. Konuya ilikin ok fazla ve eitli kaynaklar kulland. Toplad kaynaklar verimli kullanarak edindii bilgileri organize etti. Kulland kaynaklar konuyla dorudan ilikiliydi. 2
ltler
1 Aratrma sreci ncesinde bir plan yapmad. Aratrma raporunu ok ge teslim etti.
1. Plan oluturma ve uygulama
Aratrma Sreci
2. Kaynak kullanma
Aratrma ncesinde aratrma srecine ilikin plan yapt. Yapm olduu plana ounlukla uydu. Aratrma raporunu makul zamanda teslim etti. Konuya ilikin yeterli sayda kaynak kulland. Kaynaklarn ounluu konuyla ilikiliydi. Bilgileri olduka iyi sralad.
Aratrma srecine ilikin planlama yapt, ancak plana tam anlamyla uymad. Aratrma raporunu teslim tarihinden epey sonra teslim etti. Konuya ilikin kaynak kulland, ancak kaynaklardan bir ksm konuyla tam anlamyla ilikili deildi. Farkl kaynaklardan edinilen bilgileri organize etme problemi yaad.
3. birlii yapma 4. 1. Kavrama
Aratrma srecinde ihtiya duyduka retmeninden, arkadalarndan ve etrafndaki dier kiilerden yardm istedi. Gerekli olduunda arkadalaryla ibirlii yapt. Arkadalarn kendi aratrmalar konusunda tevik etti. Konuya ilikin kavram, olgu ve prensipleri doru ve yerinde kulland. Konuya kendi yorumlarn da katt.
Aratrma srecinde ihtiya duyduka retmeninden yardm istedi. Gerekli durumlarda arkadalaryla ibirlii yapt.
Aratrma srecinde sadece bir iki kez retmeninden yardm istedi. Arkadalaryla pek fazla ibirlii yapmad.
Konuyla ilgili olarak yeteri kadar kaynak kullanmad. Kulland kaynaklar ders kitab ile snrlyd. Farkl kaynaklardan elde edilmi bilgileri organize etme gayreti hi olmad. Aratrma srecinde hi kimseden yardm istemedi ve kimi zaman gerekmesine ramen, arkadalaryla ibirliinde bulunmad.
Konuya ilikin kavram, olgu ve prensipleri doru ekilde kulland. Baz yerlerde kendi yorumlarn katt. Kaynaklardaki bilgileri doru ekilde kulland. Yorumlarnn bazlarn uygun kantlarla destekledi. Dil ve yazm kurallarn kullanrken az sayda nemsiz hata yapt.
Konuya ilikin kavram, olgu ve prensipleri kullanrken baz hatalar yapt.
2. Kant kullanma
Aratrma Raporu
3. Dil kullanm
Kaynaklardaki bilgileri doru bir ekilde sundu. Yapm olduu yorumlar ve karmlar uygun kaynaklardaki kantlarla destekledi. Dil ve yazm kurallarn doru ve tam olarak kulland.
Kaynaklardaki bilgileri aktarrken baz hatalar yapt. Ancak, raporda daha ok kaynaktaki bilgilere bal kald. Dil ve yazm kurallarn kullanrken baz ciddi hatalar yapt.
Konuya ilikin kavram, olgu ve prensipleri kullanrken ciddi hatalar yapt. Tamamen kitaptan aldklarn aktard. Kaynaklardan edindii bilgileri hibir yorum katmadan olduu gibi aktard. Ciddi ve ok sayda dil ve yazm kural hatas yapt.
4.
15
Puan
Performans Dzeyleri 3
rencilerin performanslarn deerlendirirken kontrol listeleri de kullanlabilir. Kontrol listelerinde, rencinin bir grev veya proje esnasnda srasyla yapmas gereken i ve ilem basamaklar listelenmi olup her i veya ilem iin var veya yok, evet veya hayr anlamna gelen bir iaret veya ifade ile o ilem basamann gerekleip gereklemedii not edilir. Puanlama ise kmlatif yaplr. rnein; deney yapma gibi bir dizi hareketi gerektiren davranlar, kontrol listesinde aka belirtilip sralanabilir. KONTROL LSTES Gzlenen Davranlar Evet Deneyle ilgili bilgi alt yaps yeterlidir. Deney iin uygun malzemeleri seti. Setii malzemelerin ve alt meknn temizliini kontrol etti. Deney iin uygun dzenei kurdu. alrken kendisinin ve arkadalarnn gvenliine dikkat etti. Deney sonunda alt mekn temiz brakt. Deney sonularn usulne uygun kaydetti ve yorumlad. Dnceler Hayr
rnek dnceler: rencinin deneydeki dikkati ve kavray ok iyiydi. rencinin bu etkinlii tekrarlamas gerekiyor. rencinin bilgi alt yaps yetersiz olduu iin deneyi bilinsizce yapt.
retmenlerin, lme ve deerlendirme yaparken aadaki noktalara dikkat etmeleri, daha geerli ve gvenilir deerlendirme yapmalarna katk salayacaktr: 1. Seilen lme ve deerlendirme yntem ve teknikleri ders programnda hedeflenen kazanmlara uygun olmaldr. lme ve deerlendirme aralar ve deerlendirme ltlerinin programn temel amalarna hizmet eder nitelikte olmalarna ve programda kazandrlmas hedeflenen becerileri kapsamasna dikkat edilmelidir. 2. retim programnda sunulan lme ve deerlendirme aralarna ilikin formlar rnek olarak sunulmutur. Bu formlarn ayn ekilde kullanlmas zorunlu deildir. Formlar ve formlarda yer alan ltler, snf mevcudu, evre ve snf imknlar, dersin ileni yntemi, sre vb. faktrler gz nnde bulundurularak yeniden yaplandrlabilir. 3. retmenlerin geleneksel deerlendirme aralar (oktan semeli, doru/ yanl, eletirme, ksa yantl sorular vb) ile performansa dayal deerlendirme aralarn birlikte ve dengeli kullanmas renci kazanmlarnn daha etkili deerlendirilmesini salayacaktr. 16
4. Performansa dayal deerlendirme yapmak iin verilen performans grevlerinde rencilerin performansnn, daha nceden hazrlanm ltlerden oluan deerlendirme aralarndan (dereceli puanlama anahtar, derecelendirme lei vb) biri ile deerlendirilmesi ve puanlanmas gerekmektedir. 5. Verilen yllk devler veya performans grevlerinde rencilerin bir kaynaktan bilgileri aynen aktarmalar yerine; elde ettikleri bilgileri, yorumlamalar, transfer etmeleri, karmda bulunmalar, analiz etmeleri, deerlendirme yapmalar, tablo veya grafie dntrmeleri vb salanmaldr. rencilerin performansna ilikin deerlendirme sonular mmkn olduunca ksa srede rencilere bildirilmelidir. 6. Snfta yaplan her trl etkinliin deerlendirilerek bir puanlama yaplmas zorunlu deildir. 7. rencilerin renmelerine destek salamak ve performanslarn deerlendirmek iin yaplacak grup almalarnda iki yol izlenebilir. Birincisinde, verilen grev veya proje, gruptaki renci says kadar alt blme ayrlarak her renciye bir alt grev yklenir. kincisinde ise sz konusu grev veya proje grubun tamamna verilir; grup i blmn kendisi yapar; her grup yesinin grev takibi de gruba ait bir itir. Birinci tip grup almalar deerlendirilirken, grev ve proje sunum aamalarnda her renci kendi hazrlad blmden sorumludur ve her rencinin performans ayr deerlendirilir. kinci tip grup almalarnda ise her renciye eit puan takdir edilir. Baka bir deyile, bir grubun tm yeleri ayn puan alr.
17
SELM KAYNAKLAR Orta Mektep Mfredat (1930), TC Maarif Vekleti, Devlet Matbaas stanbul, 1930. Lise Program (1938), TC Kltr Bakanl, Devlet Basmevi stanbul, 1938. Lise Mfredat Program (1956), TC Maarif Vekleti, Maarif Basmevi Ankara, 1956. Lise Mfredat Program(1960), TC Maarif Vekleti, Maarif Basmevi Ankara, 1960 Ortaretim kinci Devre 1. Snf Fen Bilgisi (Fizik, Kimya) Taslak Program, Tebliler Dergisi, Ankara, 1971. 6. Modern Kimya Program Amalar ve Aklamalar, Tebliler Dergisi, Ankara, 1973. 7. Lise Kimya Programlar, Tebliler Dergisi, Ankara, 1985. 8. Fen Bilimleri 1 Program, Tebliler Dergisi, Ankara, 1991. 9. Fen Bilimleri 2 Program, Tebliler Dergisi, Ankara, 1993. 10. Semeli Kimya 1, 2, 3 Programlar, Tebliler Dergisi, Ankara, 1992. 11. MEB.Ortaretim Kurumlar Snf Geme Ynetmeliini Uygulayan Ortaretim Kurumlarnn 9,10,11 ve 12. snflarna ait haftalk Ders Datm izelgeleri, Tebliler Dergisi, Ankara, 1996. 12. Kimya Dersi Program htiya Analiz Raporu, MEB-EARGED, Ankara, 1998. 13. Fen Liseleri Kimya Dersi htiya Belirleme Analizi, MEB-EARGED, Ankara, 2001. 14. Ahmet Saban, renme-retme Sreci: Yeni Teori Ve Yaklamlar, Nobel Yaynlar, Ankara, 2002. 15. Ausebel, D. P., Novak, J. D. & Hanesian, H., Educational Psychology A Cognitive View. (2. Bask). New York, NY: Holt, Rinehart and Winston, 1978. 16. Bloom, B. S. (Editr). Taxonomy of Educational Objectives: The Classification of Educational Goals: Handbook I, Cognitive Domain. David McKay Inc., New York, 1956. 17. Von Glasersfeld, E. Why Constructivism Must Be Radical, in Construnctivism and Education, by Larochelle, M. & Bednarz, N. & Garrison, J. Cambridge University Press, Cambridge, UK, 1998, . 23-29. 18. Brooks, J. G. & Brooks, M. J., In Search of Understanding: The Case for Constructivist Classrooms Association for Supervision and Curriculum Devepment, New York, USA, 1999. 19. Steffe, L.P. and Gale, J., Constructivism in Education, Lawrence Erlbaum, New Jersey, 1995. 20. Popham, J. W., Modern Educational Measurement. Needham: Allyn & Bacon, 2000. 21. Airasian, P. W., Classroom Assessment. Second Edition. New York: McGraw Hill, 1994. 22. Turgut, F., Eitimde lme ve Deerlendirme Metotlar. 5. Bask. Saydam Matbaaclk. Ankara. 1987 23. Kubiszyn, T., Borich, G., Educational testing and measurement: Classroom application and practice. John Wiley & Sons, Inc. USA, 2003. 1. 2. 3. 4. 5.
18
KMYA DERS RETM PROGRAMI

Ortaretim 9. snf
B. NTELER
19
ZAMAN ANALZ ORTARETM KMYA DERS RETM PROGRAMI 9. SINIF NTELER VE NERLEN SRELER NTE NTE SM NUMARASI 1 KMYANIN GELM 2 3 4 5 BLEKLER KMYASAL DEMLER KARIIMLAR HAYATIMIZDA KMYA Toplam KAZANIM SRE/DERS YZDE ORAN (zamanbakmndan) SAYISI SAAT* 18 28 12 10 22 90 8 16 12 16 20 72 11,1 22,2 16,7 22,2 27,8 100
* niteler iin verilen ders saatleri retmen tarafndan artlara gre %10 orannda deitirilerek uygulanabilir. KTAP FORMA SAYILARI Ortaretim 9. Snf kimya ders kitabnn hacmi, A4 boyutlu kda, 16-20 forma olarak ngrlmtr. Her niteye tahsis edilecek sayfa says, zaman tahsis izelgesinde belirlenmi yzde zaman oranlarna uygun olmaldr. Ancak, bu oranlar esas alnarak bulunan sayfa saylarnda, gerekli grld hllerde %10 artrma/eksiltme yaplabilir. retmen kaynak/klavuz kitab iin herhangi bir hacim snrlamas yoktur.
20
Kimya Dersi 9.Snf retim Program 1. nite nerilen Sre A. nitenin Amac renciler, ilkretim Fen ve Teknoloji dersinde maddelerin atomlardan olutuunu, ayn tr atom ieren saf maddelerin element olarak; farkl tr atom ieren saf maddelerin ise bileik olarak adlandrldn, ayrca iyonik ve kovalent ba kavramlarn rendiler. Lise kimya dersine giri olan bu nitede, rencilerin ilkretimde rendikleri bilgilere ilave olarak, zellikle kimyann neden bilim sayld ve simyann neden bilim saylmad, kimyann bilim olma sreci ve gemi zaman ile gnmzdeki madde fikrini karlatrmalar, buradan hareketle bilimsel yntem basamaklarn kavramalar irdelenecektir. Kimyann bilim olma srecinin tarihi olarak nitelendirilebilecek bu nitede, zellikle, kimya biliminin rencilerce benimsenmesini salayacak ierikte bir sunum yaplmas faydal olacaktr. B. nitede nerilen Konu Balklar KMYANIN GELM 1. Simyadan Kimyaya 2. Kimyann Temel Kanunlar 3. Kimyasal Ba Kavramnn Geliimi C. nitenin Kavram Listesi Simya Element Kimyasal Element Atom Katl Oranlar Kanunu Sabit Oranlar Kanunu Ktlenin Korunumu Kanunu Dalton Atom Teorisi Birleen Hacim Oranlar Avogadro Hipotezi Kimyasal Ba Oktet Dublet yonlar Aras Ba Molekller Aras Ba Elektriksel ekme- tme Bilimsel Yntem : KMYANIN GELM : 8 Saat
21
Kimya Dersi 9.Snf retim Program . nite Kazanmlar ve Etkinlikler 1. NTE: KMYANIN GELM
NTE KAZANIMLAR KONUNUN LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER - Barnma, kap-kacak ve sslenme malzemesi olarak maddenin yararlarnn kefedilii; - yemek tuzu, kil, yn, ipek, doal boya, kkrt, ap, Kbrs ta gibi baz doal maddelerin ok zel yararlarnn kefedilii; -baz bitkisel rnlerin ila olarak yararlarnn fark edilmesi; lmszlk veya sonsuz zenginlik salayan madde arama hayali ve buradan, maddenin, snama yanlma yoluyla incelenmesi anlamna gelen simyann douu; -tannm simyaclarn balca almalar, simyann yntemlerinin bugn neden terk edildii, bununla birlikte, simyaclardan miras kalm deneyim ve bilgilerin bize yararlar sras ile akan, grsel gelerle desteklenmi bir metin incelenir. Ayrca, ak havada bir kavanoza konmu kkrt tozu yaklarak kan gazlarn kuru kays, kuru incir, kuru zm gibi rnler zerinde aartma etkisi veya ap, Kbrs ta gibi (FeSO4) gibi kristal yapl kimyasallarn bitkisel boya banyolarna eklenince ipliin ald renge etkisi gsterildikten sonra, insanlarn gemite, baz maddelerin bu tr yararlarn tesadfen kefettikleri vurgulanr. (1.1- 1.3) Maddeyi incelerken, her maddenin dier maddelerle etkileimini ayr ayr ele almak yerine, maddenin yaps ile zellikleri arasnda iliki kurup bu ilikiler erevesinde aratrma yapmann yararlar tartlr. Bu iki yntemden hangisinin simya, hangisinin kimya olduu ksaca tartlp vurgulanr. (1.3) Antik dnemde ve Rnesans dneminde benimsenen element tanmlar karlatrlp yetersizlikleri irdelenir; atom ekirdeindeki proton says temelinde element kavram ilenir. Modern element kavramnn nasl ortaya kt sorgulanarak buradan, Kimyann Temel Kanunlar konusuna geilir.(1.4- 1.6)
: Dier Derslerle likilendirme
AIKLAMALAR
1.
nsanlarn maddeye baknn tarihsel geliimi ile ilgili olarak renciler; 1.1. Eski a insanlarnn, snama-yanlma yoluyla yararn kefettii maddelere rnekler verir.
KMYANIN GELM
1.2. Simyann ura alann gemi zaman insannn hayali ile ilikilendirir. 1.3. Simyadan kimya bilimine aktarlan bulgularn nemini rneklerle aklar. 1.4. Antik dnem element kavram ile erken dnem kimyasal element kavramn karlatrr. 1.5. Elementi kendinden daha basit maddelere dnmeme temelinde tanmlamann sakncalarna rnekler verir. 1.6. Element kavramn atomlardaki proton says temelinde aklar.
[!] 1.1. Yemek tuzu, kil, ap, kbrs ta (FeSO4), kkrt, altn, bakr gibi doada hazr bulunan kimyasallarn deneyimle kefedildii belirtilir. [!] 1.1 Trk ve slam bilginlerinin pratik bululara katks bir okuma paras ile verilir. [!] 1.2 Simyann teorik temelleri olmayan, deneme-yanlmaya dayal almalar ierdii, bu nedenle sistematik bilgi birikimi salayamad vurgulanr. [!] 1.3 Simyaclar dneminden beri bilinen, tuz ruhu, kire, slfrik asit, cva vb maddeler, bir kann elde edili ve kullanl hikyesi ile birlikte verilir. [!] 1.4- 1.5 Aristonun toprak, su, hava, ate drtlsnden oluan, btn ile dnceye dayal olup hibir denel gereklik temeline oturmayan madde algs hatrlatlr. Dnce ile deneyi birletiren ve deneyi nceleyen Rnesans dnemi bilim insanlarnn, element kavramna getirdii yeni yorum ilenir. Kire, sodyum hidroksit gibi elementlerine zor ayran bileiklerin uzun sre element saylmasnn nedeni tartlr. 1.5-1.6 Atomun Yaps konusu Fen ve Teknoloji 7 ve 8. snflarda ilenmitir.
: Snf-Okul i Etkinlik
: Okul D Etkinlik
: Ders i likilendirme
: lme ve Deerlendirme ???: Kavram Yanlgs [!]: Uyar
: Snrlamalar
22
Kimya Dersi 9.Snf retim Program 1. NTE: KMYANIN GELM

NTE 2. KAZANIMLAR Kimya biliminin geliimi ile ilgili olarak renciler; 2.1. Kimyann bilim olma srecinin deneysel lmlerin yorumu ile baladn fark eder. 2.2. Kimyasal olaylarda, Ktlenin Korunumu Kanununu aklar. KONUNUN LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER AIKLAMALAR [!] 2.1- 2.7 Lavoisier, Proust, Scheele, Dalton, Avogadro gibi bilim insanlarnn almalarnn, kimya bilimine temel tekil eden blmleri ilenir. 2.3- 2.4 Sabit oranlar ve katl oranlar [!] kanunlar, burada, basit denel bulgulardan atomun varl gereine ulama anlamnda verilecektir. (Her iki kanunla ilgili saysal hesaplamalar bu nitenin konusu olmad gibi, tek bana bir anlam da ifade etmez.) [!] 2.5 Dalton teorisi ile aklanabilen ve aklanamayan gaz tepkimesi hacim oranlar rnekleri ilenir. [!] 2.6 Molekllerin varln kantlamak iin Avogadronun hipotezi ve bu hipotezin deneysel olarak kantlanmas rneklerle verilir. [!] 2.7 Elementlerin de molekllerden oluabilecei gerei, rnekleri ile vurgulanr. [!] 2.8 2.1-2.7 kazanmlar tarihsel sre iinde incelenirken 2.8 kazanm da dolayl yoldan verilmi olacaktr. Ancak bu anlatmda; - ilk hipotezlerin ve onlar snayan denel sonularn irdelenmesi, - hipotez-denel veri ilikisi, - deneyleri aklamakta yetersiz kalan hipotezlerin yeni hipotezlerle aklanmaya allmas, nemle vurgulanmas gereken hususlardr. [!] Kimya tarih eridinde, rnek olarak, antik ada baz kimyasal maddelerin yararlarnn kefi, simyaclarn altn suyu ve sonsuz hayat suyu araylar, ktlenin korunumu kanununu simgeleyen terazi, Daltonun ve Avogadronun almalar yer alabilir.
: Snrlamalar
rnein; Fe + S FeS tepkimesi zerinden, tepkimeye girenlerin ve rnlerin ktlelerini 8-10 deney iin zetleyen hazr bir izelge incelenerek, ktlenin korunumu ve sabit oranlar kanunlar ilenir. (2.1; 2.2; 2.8) Fe + S FeS tepkimesi ile ilgili llm ktlelerin hazr izelgesi incelenirken, atomlarn mol ktleleri fikri kullanlmadan, her seferinde sabit kan element ktleleri orannn neden sabit olduu sorgulanr. nk Daltonun Atom Teorisinin temeli bu sorgulamadr. (2.3) Katl Oranlar Kanununun, gerekte denel verilerden klarak ifade edilmedii, aksine, Daltonun, kendi atom teorisinden karak bu kanunu tahmin ettii vurgulanmaldr.(2.4) Dalton Atom Teorisinin doru aklayabildii, mangan oksitleri, demir oksitleri gibi gerek rnekler zerinde katl oranlar kanunun geerlilii gsterilir. (2.4; 2.8) Gaz elementlerin birleen hacimleri ile ilgili gerek deneylere ilikin hacim lm izelgelerinin Dalton Atom Teorisi ile kimi hllerde aklanamayaca rneklerle tartlr. (2.5; 2.8) Bu verilerin, birden ok atomdan oluan molekllerin varln kabul ederek aklanabileceini fark eden Avogadronun almalar verilir. (2.6) Molekllerin varlndan kimyasal ba kavramna geilip buradan, atomlarn birbirine nasl baland konusu ile ilgili yorumlarn tarihsel geliimine geilir. (2.7; 2.8). Btn bu gelimeler, grsel gelerle bezenmi bir kimya tarih eridi zerinde zetlenir. (2.1-2.8).
KMYANIN GELM
2.3. Sabit Oranlar Kanunu ile Dalton Atom Teorisi arasnda iliki kurar. 2.4. Dalton Atom Teorisinden yola karak Katl Oranlar Kuralnn nasl tahmin edildiini aklar. 2.5. Gaz haldeki elementlerin birleen hacim oranlarn aklamada Dalton Atom Teorisinin yetersiz kalna rnekler verir. 2.6. Birleen hacim oranlar ile ilgili hazr denel bulgular kullanarak baz elementlerin molekllerden olutuu karmn yapar. 2.7. Avogadro Hipotezinin kimyasal ban anlalmasndaki nemini fark eder. 2.8. Deneysel verilerin yorumlanmas ve bunlardan yeni hipotezlerin oluturulmasnn, bilimsel yntem iin esas olduu karmn yapar.
: Okul D Etkinlik
23
Kimya Dersi 9.Snf retim Program 1. NTE: KMYANIN GELM

NTE 3. KAZANIMLAR Kimyasal ba kavramnn tarihsel geliimi ile ilgili olarak renciler; 3.1. Atomlarn ve molekllerin birbirine balanma olgusunun Dalton atom teorisi ile neden aklanamayacan irdeler. KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER Birden ok atomun birbirine tutunmasn aklamak zere, -atomlarda engel ve yuva benzeri ayrntlarn varln dnen eski ba aklamalarnn atom yaps hakknda bilinenlerle uyumazl; -katlarda, svlarda ve gazlarda molekller/ atomlar arasnda ba olup olmad ve varsa bu balarn hangi fiziksel halde daha salam olmas gerektii konusunda bir irdeleme; -ba yapma yatknl yksek olan elementlerin ve asal gazlarn elektron dzenleri arasndaki farkn ba oluumunu aklamada kullanl; -elektron alverii ile ba arasndaki ilikinin elektriksel ekim temelinde aklanmas konularn ieren, grsel gelerle desteklenmi bir metin incelenir.(3.1-3.4) NaCl, CaO gibi bileikler zerinde iyonlar ve iyonik ba rneklendirilir.(3.4) AIKLAMALAR
KMYANIN GELM
3.2. Maddenin farkl hllerinde atomlar, iyonlar ve molekller aras balarn varln ve salamln rneklerle aklar. 3.3. Asal gaz elektron dzeni ile atomlarn ba yapma yatknlklar arasnda iliki kurar. 3.4. Kimyasal balar elektriksel ekme-itme kuvvetleriyle ilikilendirir.
[!] 3.1-3.4 Kimyasal ba kavramnn tarihsel geliimi, ilk yaklamlardan balanarak, iyonik balarn anlalmasna kadar aklanacaktr. 3.3 Atomlar ve iyonlar aras balarn salam, molekller aras balarn daha zayf olduu fikri ilenecek; molekller aras balar snflandrlmayacaktr. 3.2 Molekllerin birbirini nasl ektii konusu 2. nitede ilenecektir. 3.3 Katman-elektron dizilimleri zerinden aklama yaplacaktr. 3.4 Balarn hepsi temelde elektriksel etkileimlerden kaynaklanmakla beraber, tarihsel geliim bal altnda, iyonik balar verilip dier balar, ilgili balklar altnda incelenmek zere ertelenecektir. 3..4 yonlar arasndaki elektriksel etkileimleri, iyonik ba eklinde tanmlamak bu dzey iin uygundur. Fen ve Teknoloji 7 ve 8. snf kapsamnda iyonik ba kavramnn temelleri de atlmtr.
: Okul D Etkinlik
: Snrlamalar
24
Kimya Dersi 9.Snf retim Program
D. nerilen retim ve Deerlendirme rnekleri rnek Deerlendirme : 1
lgili Olduu Kazanmlar : 1.1-1.6, 2.1-2.8
Aadaki sorular tartnz. 1. Kimya bir bilim olduu hlde, simyann bilim saylmamasnn nedenlerini irdeleyiniz. 2. Gemi zaman insannn simya ile ilgili almalar olmasayd kimya bugn bu aamaya gelebilir miydi? rneklerle aklaynz.
25
rnek Deerlendirme :2 lgili Olduu Kazanmlar : Tm kazanmlar
Aada birbiri ile balantl Doru / Yanl tipinde ifadeler ieren tanlayc dallanm aa tekniinde bir soru verilmitir Adaki ifadeden balayarak her Doru ya da Yanl cevabnza gre klardan sadece birisini iaretleyiniz. rnein: A daki ifadenin Doru /Yanl olduu belirtilir. Doru ise Bdeki ifadeye, yanl ise Cdeki ifadeye ulalr. Bdeki ifadenin Doru /Yanl olduu belirtilir. Doru ise Ddeki ifadeye, yanl ise Edeki ifadeye ulalr. Ddeki ifadenin Doru /Yanl olduu belirtilir. Doru ise 1.ka, yanl ise 2. ka ulalr.
26
DEERLENDRME: renci 1. ka ulat ise; Adaki ifadeye (D) diyerek, doru yant vermi ve Bdeki ifadeye ulamtr. Bdeki ifadeye (D) diyerek doru yant vermi ve Ddeki ifadeye ulamtr. Ddeki ifadeye (D) diyerek doru yant vermitir. Bu durumda rencinin 3 doru yant vardr ve 3 puan almtr. renci 2. ka ulat ise; Adaki ifadeye (D) diyerek, doru yant vermi ve Bdeki ifadeye ulamtr. Bdeki ifadeye (D) diyerek, doru yant vermi ve Ddeki. ifadeye ulamtr. Ddeki ifadeye (Y) diyerek, yanl yant vermitir. Bu durumda rencinin 2 doru yant vardr ve 2 puan almtr. renci 6. ka ulat ise; Adaki ifadeye (Y) diyerek, yanl yant vermi ve Cdeki ifadeye ulamtr. Cdeki ifadeye (D) diyerek, doru yant vermi ve Fdeki ifadeye ulamtr. Fdeki ifadeye (Y) diyerek, yanl yant vermitir. Bu durumda rencinin 1 doru yant vardr ve 1 puan almtr. renci 7. ka ulat ise, Adaki ifadeye (Y) diyerek, yanl yant vermitir ve Cdeki ifadeye ulamtr. Cdeki. ifadeye (Y) diyerek yanl yant vermi ve Gdeki ifadeye ulamtr. 7. ifadeye (D) diyerek yanl yant vermitir. Bu durumda rencinin doru yant yoktur ve 0 puan almtr. renci 3, 4 veya 5. klara ulamsa her basamaktaki doru veya yanl yarglar deerlendirilerek yukardaki rneklere gre puan hesaplanr.
27
Kimya Dersi 9.Snf retim Program 2. nite nerilen Sre A. nitenin Amac renciler, ilkretim 6. snftan itibaren elementlerden bileik olutuu fikrine sahiptir. Ayrca renciler, dublet, oktet, anyon, katyon, iyonik ba ve kovalent ba kavramlarn da bilmektedirler. Bu nitede zellikle, katmanlardaki elektron dizilimi, iyon yk ve ykseltgenme basama arasndaki fark vurgulanarak iyonik bileiklerin ve kovalent bileiklerin oluumu ekseninde bu bileiklerin Lewis formllerinin yazm ve polarlk zerinde durulacak, ayrca basit organik bileiklerle organik kimyaya giri yaplacaktr. erik bakmndan kimyann temel bileenlerinden birisi olan bu nite, esasnda tm nitelere temel oluturmas balamnda dnlerek dzenlenmitir. Bu nitenin amac, rencilerin, iyonik bileiklerin neden hep kat, kovalent bileiklerin neden bamsz birimlerden olutuunu, elektron dizilimleri, iyon yk, ykseltgenme basama, deerlik elektronu/elektronlar, kavramlarn kullanarak aklamalarn salamaktr. Ayrca polarln znmedeki rol ekseninde ban ve molekln polarl irdelenecektir. B. nitede nerilen Konu Balklar BLEKLER 1. Bileikler Nasl Oluur? 2. yonik Bileikler 3. Kovalent Bileikler C. nitenin Kavram Listesi
yon yon Yk Ykseltgenme Basama Lewis Forml rg Yaps Molekl yonik Ba Kovalent Ba Metalik zellik Ametalik zellik Ntrallik kili Ba l Ba Hidrokarbon Polarlk Organik Bileikler Anorganik Bileikler Hidrofil Hidrofob Deerlik Elektronu
: BLEKLER : 16 Saat
28
Kimya Dersi 9.Snf retim Program . nite Kazanmlar ve Etkinlikler 2. NTE: BLEKLER
NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER AIKLAMALAR [!]1.1 Elektron dizilimleri, 2, 8, 11, 2 gibi katmanlardaki toplam elektron saylar temelinde verilecek; s, p, d, f alt katmanlar kullanlmayacaktr. Elektron dizilimlerini alt katmanlar temelinde gsteren periyodik cetveller kullanlrken, e numaral alt katmanlardaki elektron saylar toplanacaktr. [!] 1.2 Gruplarn genel adlar ve ana gruplardaki elementlerin deerlikleri ilenir. [!] 1.3 yon yk, elektron al-veriinin net ve tam olduu varsaylan NaCl gibi bileiklerde, Na+, Cl- gibi gerek iyonlar iin uygun den terimdir. Bu iyonlar, su ortamnda da serbest kalrlar (znrler). Buna karlk, SO3, N2O5 gibi molekllerde, S ve N atomlarn, sras ile 6 ve 5 elektron kaybetmi iyonlar saymak doru deildir ve bu atomlar iin ykseltgenme basama terimi uygundur. Fe2O3, MoO3, CrO3, Mn2O7 gibi yksek ykseltgenme basamaklarnn sz konusu olduu bileiklerde de, metaller iin, iyon yk yerine ykseltgenme basama kavram daha uygun olur. [!] 1.4-1.5 Fe(II) / Fe (III) ; Mn(II) /Mn(IV) / Mn(VII) ; Cu(I)/ Cu(II) ; Hg(I)/Hg(II); Sn(II)/ Sn(IV) ; Pb(II)/ Pb(IV) ; N(I-V); ve X: Cl, Br, I olmak zere X(I)/X(III)/X(V)/X(VII) sistemleri kullanlarak elementlerin oktet kuralna uyan/uymayan farkl deerlikleri olabilecei, oktetin kimyasal ba iin gerek art olmad, istisnalar olan bir genelleme olduu aklanacaktr.
: Snrlamalar
1.
Elektron dizilimi, iyon yk ve ykseltgenme basama ile ilgili olarak renciler; 1.1. Periyodik cetvelde verilen elektron dizilimlerini kullanarak, elementlerin elektron alma-verme-ortaklama eilimlerini, asal gaz elektron dizilimi zerinden irdeler.
Katman elektron dizilimini ieren periyodik tablodan yararlanlarak asal gazlarn ve dier baz elementlerin elektron dizilimleri karlatrlr. Bu karlatrma zerinden gidilerek elementlerin elektron alma-verme-ortaklama eilimleri, metallik/ ametallik zellikleri irdelenir. (1.1;1.2) Her ana gruptan birer element seilerek katman-elektron dizilimleri verilir. Deerlik katmanndaki elektron says bulunarak, atomun bu zellii ile elementin grup numaras ilikilendirilir. ncelenen her elementin oktete ulamak iin almas/ vermesi gereken elektron saylar irdelenir. Elementlerin genel olarak, ald/ verdii elektron saysnn drd amad vurgulanr. Bu balamda, eitli rnekler zerinde, Na+, K+, Mg2+, Ca2+, Zn2+, Al3+, F, H+, O2 iyonlarnn yklerinden yararlanlarak, dier elementlerin ykseltgenme basamaklar bulunur.(1.3;1.4) Seilen uygun bileik rnekleri zerinde, iyon ykleri ve ykseltgenme basamaklar ayr ayr gsterilir. Elementlerin iyon yk ve ykseltgenme basama bu rnekler zerinde karlatrlr. Ykseltgenme basama ve iyon yk ile ntral atomlarn son katmanndaki elektron saylar ve elektron dizilimi ilikilendirilir.(1.3-1.5)
BLEKLER
1.2. Elektron alma/ verme eilimi ile metallik/ ametallik zelliklerini ilikilendirir. 1.3. yon yk ve ykseltgenme basama arasndaki fark aklar. 1.4. Elementlerin grup numaralar ile son katmandaki elektron saylar ve bir bileikteki ykseltgenme basamaklar arasnda iliki kurar. 1.5. Ykseltgenme basamaklarnn sabit veya deiken oluu ile elektron dizilimi arasnda iliki kurar.
: Okul D Etkinlik
29
2. NTE: BLEKLER
NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER AIKLAMALAR
2.
yonlardan bileiklerin oluumu ile ilgili olarak renciler; 2.1. Ana grup elementlerinin katyon ve anyonlarnn muhtemel yklerini belirtir. 2.2. Gei elementlerinin ve ametallerin farkl pozitif yklere sahip olabileceini fark eder. 2.3. Basit iyonik bileikleri deerlik elektronlar ile simgelendirerek gsterir. 2.4. Baz iyonik bileiklerde atom gruplarnn anyon ve/veya katyon olabileceini fark eder. 2.5. Ntrallik ilkesinden yararlanarak iyonik bileiklerin adlar ile formlleri arasnda eleme yapar.
Elementlerin katman elektron dizilimleri kullanlarak, ana grup elementlerinin elektron dizilimleri asal gaz elektron dizilimleri ile karlatrlr. Elementlerin sahip olabilecei ykler irdelenir. Sonu olarak, gei metallerinin ve ametallerin farkl pozitif deerliklere sahip olabilecei karm yaplr.(2.1;2.2) Elementlerin grup numaralar ile son yrngelerindeki elektron saylar ilikilendirilir. eitli elementlerin Lewis simgeleri incelenerek, Lewis simgelerinin neyi temsil ettii tartlr. Bu tartma ile, Lewis sembolndeki harf(ler)in, ekirdei ve i katman elektronlarnn tamamn, kullanlan noktalarn da deerlik elektronlarn gsterdii sonucuna varlr. Farkl elementlerin ntral atomlarnn ve iyonlarnn Lewis simgeleri genel kimyasal simgeleri ile karlatrlr. NaCl, KBr, LiF vb iki atomlu iyonik bileikler iin Lewis forml yazm almalar yaplr. (2.3). Baz iyonik bileiklerin Lewis formllerinin yazl olduu kartlar incelenerek iyonik bileikteki elektron veren atomun/ atomlarn katyon, elektron alan atomun/ atomlarn anyon olduu sonucuna ulalr. SO42, PO43 gibi anyonlarn fazladan elektronlarnn hangi atom tarafndan alnd sorgulamas yaplarak, bu elektronlarn atom grubunun tamamna aitmi gibi dnlebilecei sonucu karlr. Yaygn ok atomlu anyonlar ve
[!] 2..3 NaF gibi basit bileiklerde, katyonlarn Lewis simgeleri, sadece element sembol ve yk olarak (Na+ gibi); anyonlarnki ise d katman elektronlar ve yk ile birlikte verilecektir. rnek:
.. : .. : F
BLEKLER
[!] 2.4 ok atomlu iyonlara OH, CO32, NO3, SO42, PO43, CH3COO , ClO, ClO2 , ClO3, ClO4 anyonlar ve NH4+ katyonu rnek verilir. Bu konu ilenirken, ok atomlu iyonlarn Lewis yaplarna girilmeyecektir. [!] 2.5 yonik bileikler, gerektiinde, katyonun ykseltgenme basama temelinde adlandrlacaktr. rnek: Fe2O3 demir (III) oksit Mn2O7 mangan (VII) oksit Cr2(SO4)3 krom (III) slfat CrO3 krom (VI) oksit Cr2O3 krom (III) oksit
NH4+ katyonu tantlr. Bu iyonlarda her atomun ykseltgenme basaman bulma altrmalar yaplr. (2.4)
: Okul D Etkinlik
: Snrlamalar
30
2. NTE: BLEKLER
NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER AIKLAMALAR
3.
yonik bileiklerin rg yaps ile ilgili olarak renciler; 3.1. yonik yapl bileiklerin eitli tiplerde ve dzenli rgler oluturduunu modeller zerinde gsterir. 3.2. yonik bileiklerin molekllerinin olmayn, rg yaps ile ilikilendirir. 3.3. yonik bileiklerin neden hep kat olduunu aklar. 3.4. yonik bileiklerin suda znmelerini rneklerle aklar.
BLEKLER
NaCl ve CsCl bileikleri iin oluturulmu 3 boyutlu modeller zerinde bileiklerin rg yaps incelenir. Modeller karlatrlr. Her bileik iin iyonlarn dizilii ayrt edilir. Verilen bileikler molekler yapda mdr?, Bu modellerde yer alan bileikler hangi fiziksel halde olabilir? sorular ile ynlendirilmi bir tartma alr; yonik bileiklerin formllerine karlk gelen molekllerinin olmad ve hep kat halde bulunduklar sonucuna varlr. yonik bileiklerin suda neden kolay zndkleri, eitli tuzlarn znme denklemleri ile birlikte aklanr. (3.1-3.4)
[!] 3.1- 3.3. NaCl ve CsCl rnekleri aklama iin kullanlacaktr. [!] 3.4. Basit halojenr, nitrat ve slfat tuzlarnn suda iyonlamalarna ilikin znme olgusu, fiziksel hallerin ve zeltideki iyonlarn gsterimleri ile birlikte verilecektir. rnek: NaCl (k) + H2O (s) Na+ (aq) + Cl- (aq)
: Okul D Etkinlik
: Snrlamalar
31
2. NTE: BLEKLER
NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER
Ayn element atomlarndan olumu kovalent yap rnekleri ( H2, Cl2, F2 ) iin balanmann nasl gerekletii zerinde bir tartma alr. Daha sonra, atomlarn katman elektron modeller ile oluturulmu eitli molekl gsterimleri incelenerek.. iki atom arasnda kovalent ban elektron ortaklamas ile olutuu sonucuna ulalr (4.1).
AIKLAMALAR
[!] 4.1; 4.3; 4.4 Molekller nokta/elektron ve izgi/elektron ifti seenekleri ile ayr ayr gsterilecektir. Balarn izgilerle gsterimi iin, ubuk-kre modelleri de tantlr. 4.3 O2, N2, Cl2, I2 ile HCl, H2O moleklleri Lewis nokta yaplar ile gsterilir.
4.
Kovalent bileiklerin oluumu ile ilgili olarak renciler; 4.1. ki atom arasndaki kovalent ba ortaklalm elektron iftleri temelinde gsterir. 4.2. Kovalent bileiklerin genelde ametallerden olutuunu fark eder. 4.3. Molekllerin ba yapsn deerlik elektronlar ile simgelendirerek gsterir (Lewis formlleri). 4.4. Baz kovalent bileiklerin ikili ve l ba ierdiini hazr rnekleri inceleyerek fark eder 4.5. Basit kovalent bileiklerin formlleri ve adlar arasnda eletirme yapar. 4.6. Kovalent bileiklerin ounun neden bamsz birimlerden (molekl) olutuunu aklar.
+
F F FF
Periyodik cetvelde hangi elementlerin kovalent ba oluturabilecei tartmaya alr. Kovalent bileiklerin genelde ametallerden olutuu vurgulanr. (4.2) Baz kovalent bal bileiklerde forml yazma ve adlandrma almalar yaplr. O2, N2, Cl2, I2 ile HCl, H2O bileiklerinin deerlik elektronlar ile nasl gsterilebilecei tartmaya alr. Bileiklerin Lewis formlleri yazlr. O=O, NN, O=C=O, CO, eten ve etin gibi basit molekllere ait Lewis gsterimlerinin yer ald modeller incelenerek kovalent bileiklerde tekli balar yannda, ikili ve l balarn da bulunabilecei sonucuna ulalr (4.3; 4.4). O2, I2, H2O, CO2 vb bileiklerin Lewis formlleri zerinde, moleklerdeki her bir atomun baka kovalent ba oluturup oluturmayaca irdelenir. Buradan, her kovalent bileiin bamsz molekllerden olutuu sonucuna varlr.(4.6).
4.4 O=O, NN, O=C=O, CO, eten ve etin gibi basit molekl rnekleri Lewis gsterimleri ile aklanacaktr. 4.5 Latince say adlar kullanlarak tretilen, SO2 (kkrt dioksit), SO3 (kkrt trioksit), N2O5 (diazot pentoksit) gibi adlarn mant ilenir. HF, HCl, IF3 vb bileiklerde anyon adna eklenen son ek verilir. Su, amonyak, metan gibi sistematie uygun olmayan geleneksel adlar vurgulanr. Pozitif atomun ykseltgenme basama temelinde adlandrma, iyonik bileiklerle snrl kalacak ve orada ilenecektir. [!] 4.6 Karbon dioksit, su gibi bamsz molekllerden olumu dk erime ve kaynama noktal kovalent bileikler yannda, rg yaplar oluturan, en. ve kn. deerleri yksek SiO2, B2O3 gibi bileiklerin varl bir okuma parasnda verilir. Krmz fosfor, monoklinik kkrt, elmas, grafit gibi kovalent element yaplar da, molekl saylamayacak rnekler olarak aklanr.
: Snrlamalar
BLEKLER .
: Okul D Etkinlik
32
2. NTE: BLEKLER
NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER AIKLAMALAR 5.1 Elektronegatiflik sras veriliyor olmakla beraber, bu kavramn tanmna girilmeyecek, F, O, Cl, Br, N, S, I, C, H dndaki elementler ele alnmayacak, bu elementlerin de sadece ba elektron iftlerine sahip kma eilimi sras verilecektir. [!] 5.3 Ban polarl ile molekln polarl, N2, H2O, O=C=O gibi izgisel ve dzlem- asal molekller dzeyinde ilikilendirilecek; CH4 gibi boyutlu molekllere girilmeyecektir. [!] 5.4 Polar zclerin iyonik ve polar maddeleri, apolar zclerin de apolar kovalent maddeleri kolay zecei genellemesi yaplr. 5.4 Maddelerin karabilirlikleri (znrlk) aklanrken molekller aras balarn krld ve yeni balarn olutuu konusu verilir; ancak enerji bilanosu zerinden znrlk irdelemesine girilmez. [!] 5.4 Bir okuma parasnda, polar maddelerin erime ve kaynama noktalar karlatrlarak genel anlamda uuculuk ile polarlk arasnda iliki kurulur.
5.
BLEKLER
Kovalent balarda polarlk ile ilgili olarak renciler; 5.1. Balca ametalleri, ba elektronlarna sahip kma eilimleri srasna dizer. 5.2. ki atomlu basit molekllerde pozitif ve negatif ular tahmin eder. 5.3. Basit moleklleri polarlk bakmndan irdeler. 5.4. Molekllerin polarl ile molekller aras etkileimi ilikilendirir.
Katman elektron dizilimini ieren periyodik tablodan yararlanlarak F, O, Cl, N, Br, S, I, C, H elementlerinin elektron dizilimleri karlatrlr. Bu karlatrmada son yrngedeki elektronlarn ekirdee uzaklklar ve saylar esas alnarak, ametaller bileik olutururken ba elektronlarna sahip kma eilimleri srasna dizilir (5.1) N2, H2O, HCl, CO2, CS2 moleklleri iin hazrlanm olan izgisel ve dzlem asal yaplarnn aka grld kartlar incelenerek yaplar karlatrlr. Bu karlatrma sonunda; ametallerin ba elektronlarna sahip kma eilimlerinden ban polarl, buna bal olarak molekllerin pozitif ve negatif ular da dikkate alnarak molekllerin polarl ile yaplar ilikilendirilir (5.2; 5.3). H2O-HCl, H2O-I2, CS2-I2 molekl iftlerinde, molekller aras etkileimlerin irdelenmesinden sonra her molekln kendi trnden molekllerle etkileimi, bu ikili etkileimlerle karlatrlr. Buradan polarlk zellikleri ile maddelerin svlardaki znrlkleri arasnda iliki kurulur.(5.4)
: Okul D Etkinlik
: Snrlamalar
33
Kimya Dersi 9.Snf retim Program 2. NTE: BLEKLER

NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER Etanol (etil alkol, ispirto), metan, etanoik asit (asetik asit, sirke asidi) gibi organik ve sodyum klorr, kalsiyum oksit, slfrik asit gibi anorganik bileikler ayr gruplar halinde yazlarak her grubun kendi iindeki ortak ynleri ile ilgili bir tartma alr. Organik maddelerin, karbon temelli maddeler olduu sonuta vurgulanr. CO2 ve karbonatlarn bu tanm dnda kald belirtilir.(6.1) C1- 6 n-alkan ve sikloalkanlar, eten, etin, benzen ile yaygn organik molekllerden metanol, etanol, etandiol, propantriol, glukoz, fruktoz, amino asitler (genel forml ve en basit rnekler) ve etanoik asitin formlleri adlar ile elendirilir. (6.2) rnekler hidrofil ve hidrofob tanmlar polarlk-apolarlk temelinde aklanr. Hidrofil ve hidrofob gruplar -OH, -COOH, -NH2, -SO3H ieren C16 n-alkanlar ile rneklenebilir. (6.3) CH3-CH2- CH2- CH2- CH2- CH2-OH CH3-CH2- CH2- CH2- CH2- CH2-SO3H CH3-CH2- CH2- CH2- CH2- CH2-COOH CH3COOH, CH3NH2 bileikleri rnek alnarak polarlk temelinde; CS2, hekzan, benzen bileikleri arasndaki etkileim ise apolarlklar ile ilikilendirilerek aklama yaplr. (6.4) AIKLAMALAR
6. Organik bileikler ile ilgili olarak renciler; 6.1. Organik ve anorganik bileikleri formllerinden ayrt eder. 6.2. Basit hidrokarbonlarn ve yaygn organik bileiklerin ak formllerini yazar ve adlandrr. 6.3. Organik molekllerin hidrofil ve hidrofob blmlerini gsterir. 6.4. Polarln znmedeki roln, tand organik bileikleri kolay znd zclerle eletirerek aklar.
BLEKLER
[!] 6.1-6.2 Organik tanmnn tarihesi ve/veya amino asit, glikoz, frktoz, sakkaroz, ya asitleri, yalar, proteinler ve niasta gibi nemli doal bileikler ile ilgili okuma paras/paralar verilir. [!] 6.1 Organik asit tuzlarnn, organometalik bileiklerin ve komplekslerin organik mi anorganik mi saylmas gerektii tartmasna girilmez. 6.2 Amino asitler, glisin, alanin gibi yaygn adlar ile tantlacak, sistematik adlandrmaya girilmeyecektir. 6.2 C1-6 n-alkan ve sikloalkanlar, eten, etin, benzen ile amino asitler, basit ekerler, metanol, etanol, etandiol, propantriol, etanoik asit rnek verilecektir.
6.3 Hidrofil ve hidrofob kavramlarnn tanmlar yaplarak, hidrofil gruplara -OH, -COOH, -NH2, -SO3H rnek verilir.
[!] 6.3 Hidrofil ve hidrofob gruplarn nitelii ve

bir okuma parasnda aklanr.
Benzer benzeri zer genellemesi; H2O, C2H5OH, zellikleri deterjan tr bileiklerin yer ald
[!] 6..4 Benzer benzeri zer genellemesine rnekler verilecektir.
: Okul D Etkinlik
: Snrlamalar
34

D. nerilen retim ve Deerlendirme rnekleri rnek Deerlendirme :1 lgili Olduu Kazanmlar : 1.1; 1.2; 1.3; 1.4 Aadaki tabloda verilen her atom iin katman- elektron dizilimini yaparak grup numarasn ve iyon ykn belirleyip, metal, ametal, asal gaz olup olmadklarna karar veriniz.
Element
Katman- Elektron Dizilimi
Grup Numaras
yon Yk
Metal
Ametal
Asal Gaz
He
Na
Mg
Ne
Ca
35
rnek Deerlendirme :2 lgili Olduu Kazanmlar : 1.4; 1.5 Aadaki tabloyu verilen aklamalar dorultusunda doldurunuz. 1. Belirtilen element iin ykseltgenme basaman yaznz. 2. Belirtilen element iin katman- elektron dizilimini yapnz. 3. Belirtilen elementin farkl ykseltgenme basamanda olduu bir bileiini ilgili stuna yaznz. Bileik Belirtilen Element P Ykseltgenme Basama Katman-Elektron Dizilimi Belirtilen Elementin Farkl Bileii
Na3PO4
HNO3
CrO3
Cr
Mn2O7
Mn
FeCl3
Fe
SO3
36

rnek Deerlendirme
:3 lgili Olduu Kazanmlar : 2.3; 4.1

Aadaki verilen diyagramlarda MgCl2, O2 ve Cl2 molekllerinin oluumu grlmektedir. Bu diyagramlar inceleyerek, 1. Oluan balarn trn, tabloda verilen yere yaznz. 2. Balarn nasl olutuunu tabloda ayrlan yerde aklaynz.
Forml
Ban Tr
Ban Oluumu
MgCl2
Cl2
O2
37
rnek Deerlendirme lgili Olduu Kazanmlar
:4 : 4.1; 4.3; 4.4
Aada verilen molekller ve bileikler iin Lewis formllerini yaznz. (Elementlerin ait olduklar grup numaralarn periyodik sistemden bulunuz.)
H2
NH3
CO2
SO2
CaO
AlCl3
38
rnek Deerlendirme lgili Olduu Kazanmlar
:5 : 6.1; 6.2; 6.3
Aadaki tabloda bo olan yerleri istenenleri yazarak doldurunuz.
Bileik Ad Propan
Bileik Forml
Hidrofil U
Hidrofob U
CH3-OH
Etanoik Asit
CH2-CH2 OH OH Benzen

CH2- CH- CH2 OH OH OH

39
Kimya Dersi 9.Snf retim Program 3. nite nerilen Sre : KMYASAL DEMLER : 12 saat
A. nitenin Amac renciler, ilkretim Fen ve Teknoloji dersinde kimyasal deiim kavramn ve basit tepkimeleri, ayrca kimyasal tepkimeleri formllerle ve sayma yntemi ile denkletirmeyi rendiler. Bu nitede rencilerin, maddenin kimyasal zelliklerini kimyasal deiimlerle ilikilendirmeleri, kimyasal tepkimelerde s al-veriini renmeleri, kimyasal tepkime trlerini rnekleri ile birlikte incelemeleri amalanmaktadr. B. nitede nerilen Konu Balklar KMYASAL DEMLER 1. Reaksiyon Nedir? 2. Reaksiyon tipleri 3. Polimerleme ve Hidroliz C. nitenin Kavram Listesi
Kimyasal Tepkime Kimyasal zellik Kimyasal Deime Yanclk Asitlik Bazlk Asallk znme kelme Ntralleme Redoks ndirgen Ykseltgen Polimerleme Monomer Dimer Polimer Hidroliz
40
Kimya Dersi 9.Snf retim Program . nite Kazanmlar ve Etkinlikler 3. NTE: KMYASAL DEMLER
NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER Dalton teorisinin, kimyasal tepkimeleri atomlarn dizili ekillerinin deimesine dayanarak aklamas ile elektron al-veriine dayanan modern kimyasal tepkime aklamalar karlatrlr. Atomlarn dizili ve dzen deiikliklerinin modern aklamalar iin de geerli olduu, ancak bu dzen deiikliklerinde elektronun ve daha genel olarak elektriksel etkileimlerin kullanld vurgulanr. Dalton atom teorisinin kimyasal tepkimelerin ve buna bal olarak kimlik deimelerinin aklanmasnda doru bir yaklam getirdii fakat yetersiz olduu belirtilir. (1.1) Fiziksel zelliklerin; kolay llebilir byklkler ile ifade edildii hatrlatlr. rnein younluun, ktle ve hacim llerek nasl bulunduu tartlr. Fiziksel zelliklerin be duyu organ ile alglanabildikleri iin kavranmalarndaki kolaylk vurgulanr. Kimyasal zelliklerin de, gerekli nlemler alnarak alglanabilir ve llebilir olduu, ancak, bu zelliklerin ortaya kmas iin rnein, tepkimeye girme yatknl gibi zelliklerin saysal byklk olarak ifade edilebilmesi, maddenin bir kimyasal tepkimeye katlmas gerektii gereini ortaya karacak retmen tarafndan ynlendirilen bir irdeleme yaplr. (1.2) Yanma tepkimelerinin esas verilir; doal gazdaki metann yanmasna ilikin tepkime denkletirilir. Yangn sndrmede kullanlan karbon dioksidin ve altnn alevden etkilenmemesi birer asallk rnei olarak kullanlr. Yaygn asitlerin yaygn bazlarla ntralleme tepkimeleri denkletirilir. (1.3) Her kimyasal deimede mutlaka bir enerji al-verii olduu dncesini vermek esastr. Is ve k enerjisi veren yanma tepkimeleri, s enerjisi gerektiren azot oksitleri oluumu, elektrik enerjisi elde etmede kullanlabilen redoks tepkimeleri ve elektrik enerjisi ile gerekletirilen suyun elektrolizi gibi tepkime rnekleri kullanlarak, kimyasal deiimenerji deiimi ilikisi irdelenir. Uygun olan basit tepkimelerle snf ortamnda da deney yaplabilir. (1.4)
: Snf-Okul i Etkinlik : Okul D Etkinlik : Ders i likilendirme : Dier Derslerle likilendirme
AIKLAMALAR 1.1 Kimyasal deiimlerin, atomlarn birbirine balanmas ve/veya bu balarn kopmas temelinde aklamas, Fen ve Teknoloji dersi 6-8. snf programlarnda ilenmitir. [!] 1.2 Burada verilmek istenen; kimyasal
zelliklerin llebilmesi ve yorumlanabilmesi iin bir kimyasal deimenin gerekliliidir. Bir maddenin kimyasal zellikleri, rnein tepkimeye girme yetenei, tepkimeye girdii maddeye gre deimektedir. Bu bakmdan bir madde iin kimyasal zelliklerden bahsedilirken mutlaka tepkimeye girdii madde belirtilmelidir. Bir
1.
Kimyasal tepkimelerin betimlenmesi ile ilgili olarak renciler;
KMYASAL DEMELER
1.1. Kimyasal tepkimelerde maddelerin kimlik zelliklerinin deitiini Dalton atom teorisi ile ilikilendirerek aklar. 1.2. Kimyasal zelliklerin kimyasal deimeler ile ortaya ktn fark eder. 1.3. Yanclk, asitlik-bazlk, asallk gibi kimyasal zelliklere temel olan rnek tepkimelerin denklemlerini yazar. 1.4. Kimyasal deimelere enerji deimelerinin de elik ettiini rneklerle gsterir.
maddenin kimyasal zellii ifadesinin tek bana ok da anlaml olmad, asl olann, o maddenin hangi koullarda ve ne ile etkiletii hususu olaca, aadakine benzer bir rnekle aklanr. O2 + 2H2 2H2O ok hzl yava 3O2 + 4Fe 2Fe2O3 tepkime yok O2 + Au ??? Azotun normal scaklkta oksijen ile tepkime vermemesi, fakat yksek scaklkta oksijene kar reaktif olmas, asallk ve dier kimyasal zelliklerin artlara bal olarak deimesine (asallk ve reaktifliin greceli olmasna) bir rnektir. 1.4. Is ve elektrik enerjisi deiimlerinin elik ettii tepkimeler yazlrken enerji miktar verilmeyecek, s (Q) ve elektrik enerjisi terimlerini ilgili yerlere yazmakla yetinilecektir.
: Snrlamalar
41

3. NTE: KMYASAL DEMLER
NTE KAZANIMLAR
KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER
KMYASAL DEMELER
2. Farkl kimyasal tepkime tipleri ile ilgili olarak renciler; 2.1. Basit znme-kelme tepkimelerinin denklemlerini yazar. 2.2. Ntralleme tepkimelerinin genel zelliini aklar. 2.3. znme-kelme ile ntralleme tepkimelerinin ortak zelliini belirtir. 2.4. Elektron al-verii ile yryen deimelerde indirgeni ve ykseltgeni belirler. 2.5. Yaygn ykseltgen ve indirgen maddelere, kullanm alanlar ile birlikte rnekler verir.
rencilere tepkime kavram hakknda bir sezgi vermek iin, amonyum dikromatn stma sonucu kuru kuruya bozunmas, snf ortamnda gsteri deneyi olarak yaplr. KMnO4 ile H2O2 (asidik ortam) arasndaki tepkime bir redoks rnei olarak renciler tarafndan incelenir. Asit-baz tepkimelerine rnek olarak, metil krmzs indikatr yannda HCl ve NaOH zeltileri arasndaki ntralleme olay incelenir. Ortamn asitlii veya bazl pH kd ile kontrol edilir. kelme tepkimelerine rnek olarak ise, kurun nitrat ile potasyum iyodr arasndaki tepkime, rencilerin bizzat yapacaklar deneylerle gzlemlenir. (2.1-2.4) yon deiimi iin kme ve ntralizasyon tepkimeleri, elektron al-verii ile yryen olaylar iin; redoks tepkimeleri, rencinin tand kimyasal maddeler seilerek rneklenir. Gerek rneklerle ve kullanm alanlar ile ilikilendirilen anlatmlar tepkime denklemleri yazlarak yaplr. (2.1-2.5)
AIKLAMALAR [!] 2.1-2.5 Bu konunun snf ortamnda, rencilerin bizzat yapacaklar deneylerle ilenebilmesi iin, zeltilerin, deney gerelerinin ve masa st hazrln nceden yaplm olmas gerekir. [!] 2.1-2.2 znme-kelme ve ntralleme tepkimeleri, maddelerin fiziksel halleri belirtilerek yazlr ve bu tepkimeler iin gnlk hayatta karlalan deiimler rnek seilir. [!] 2.3 Kuvvetli asit ve bazlarn ntralleme tepkimeleri rnek olarak verilir. [!] 2.5 Karmak olmayan redoks tepkimeleri rnek seilip; indirgen ve ykseltgen belirlenir; indirgenme ve ykseltgenme olaylarnn e zamanl olduu vurgulanr. Basit pil tepkimeleri esas alnr. [!] 2.5 Yakt pillerinde ve akmlatrdeki redoks olaylar alma ilkeleri ile birlikte bir okuma paras halinde sunulur. 2.5 Ykseltgenler: O2, O3, Cl2, I2, KMnO4, H2O2, HClO, KClO3, HNO3, KNO3. ndirgenler: H2, S, SO2, NaHSO3, C, CO [ 2.5 Redoks denklemleri denkletirilmi halde verilecek ancak bu aamada denkletirme konusuna girilmeyecektir.
: Okul D Etkinlik
: Snrlamalar
42

3. NTE: KMYASAL DEMLER
NTE KAZANIMLAR ETKNLK RNEKLER AIKLAMALAR [!] 3.1. Polietilen (PE) oluum tepkimesi yannda, kondenzasyon polimeri tipi protein veya poliamid oluumu da rnek olarak verilir. Tepkime yry basamaklar gsterilerek bu basamaklarda dimer, trimer, tetramer, , polimer terimlerinin anlamlar irdelenir. Ayrntl mekanizma gsterilmez. [!] 3.1; 3.2 Teflon, polietilen teraftalat (PET), polivinil klorr (PVC), doal ve sentetik kauuk gibi polimerlerin oluumu ve nemini aklayan bir okuma paras verilir. [!] 3.3 Hidroliz tepkimelerine rnek olarak etil asetatn ve poliamidin hidrolizi verilebilir. ??? 3.1-3.3. Gnlk dilden kaynaklanan bir alkanlkla, plastik ve naylon kavramlar yer yer e anlaml gibi kullanlmaktadr. Naylon plastik trlerinden sadece biridir.
3. Polimerleme ve hidroliz ile ilgili olarak renciler;
KMYASAL DEMLER
3.1. Verilen basit polimerleme tepkimelerinde monomer, dimer,., polimer trlerini gsterir. 3.2. Farkl polimerleme tepkimelerine rnekler verir. 3.3. Baz byk molekllerin su molekl katlmas ile paralanmasna rnekler verir.
. Kk yap nitelerinin bir biri ardna tekrarlanarak byk molekller vermesi (polimerleme) ve byk molekllerin su molekl etkisi ile blnmesi (hidroliz), farkl tepkime tipleri olarak tantlr. Polimerleme ve hidrolizin canl sistemlerde ve endstrideki rnekleri, canllk ve pratik hayat bakmndan nemi de vurgulanarak tartlr. Bu balamda plastik teriminin anlam irdelenir. (3.1- 3.3)
: Okul D Etkinlik
: Snrlamalar
43
Kimya Dersi 9.Snf retim Program D. nerilen retim ve Deerlendirme rnekleri rnek Deerlendirme :1 lgili Olduu Kazanmlar : 1.3; 2.1; 2.2; 2.3; 2.4; 3,2 Aada verilen tepkimeleri trleri ile eletiriniz. Birden fazla tepkime tr ile eleen tepkimeleri belirleyiniz.
TEPKMELER 1) CH4(g) + 2O2(g) CO2 (g) + 2H2O (g) BaSO4(k) +
TRLER A) kme B) Ntrleme
2) Ba2+(aq) + 2Cl-(aq) + Ca2+(aq) + SO42-(aq) Ca2+(aq) + 2Cl-(aq) 3) N2 (g)+ 3H2 (g) 4) HCl + NaOH 2NH3 (g) H2O+ NaCl
C) Polimerleme D)Ykseltgenme- ndirgenme Ag+(aq) + NO3-(aq)+ K+(aq) + E) Yanma
5) AgCl(k) + K+(aq) + NO3-(aq) Cl-(aq) 6)
F) znme
44
Kimya Dersi 9.Snf retim Program rnek Deerlendirme :2 lgili Olduu Kazanmlar : 2.4
Aada verilen eitli ykseltgenme ve indirgenme tepkimelerinde indirgen ve ykseltgen maddeleri belirleyerek ilgili stuna yaznz.
TEPKMELER 2H2 + O2 2Na + Cl2 2H2O 2NaCl
NDRGEN YKSELTGEN
2KMnO4 + 5SO2 +2H2O 2Mn SO4 + K2SO4 +2H2SO4
I2+5HClO+ H2O 2HIO3 +5 HCl 4Fe + 3O2 Fe2O3+3CO 2Fe2O3 2Fe + 3CO2
Zn+ CuSO4
ZnSO4+ Cu
45
Kimya Dersi 9.Snf retim Program 4. nite nerilen Sre A. nitenin Amac renciler, ilkretim Fen ve Teknoloji derslerinde karmlar ve basit ayrma yntemlerini rendiler. Bu nitede, heterojen karm, homojen karm, zc, zelti, znrlk kavramlar hatrlatlarak scakln ve basncn znrle etkisi rneklerle aklanp, yzde znrlk kavram verilerek znrln maddenin kimlik zellii olduu vurgulanacaktr. Ayrca, karmlar ayrma yntemleri; ayklama, eleme, szme, diyaliz, yzdrme, ktrme, dekantasyon, ztleme, destilasyon zerinde durulacaktr. B. nitede nerilen Konu Balklar KARIIMLAR 1. Karmlarn Snflandrlmas 2. Karmlarn Ayrlmas C. nitenin Kavram Listesi Homojen Karmlar Heterojen Karmlar zc zelti znrlk znrle Etki eden Faktrler ktrme Aktarma ( Dekantasyon ) Yzdrme ( Flotasyon ) Destilasyon Buharlatrma Kristallendirme Diyaliz ztleme Petrol Rafinasyonu : KARIIMLAR : 16 Saat
46
Kimya Dersi 9.Snf retim Program . nite Kazanmlar ve Etkinlikler 4. NTE: KARIIMLAR
NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER Homojen karmlar iin; tuzlu su, ekerli su, alkol-su uygun alamlar; heterojen karmlar iin; sis, duman, kpk, vb. karmlarn nitelii tartlr. plak gzle karmlarn gerek niteliinin anlalamayabilecei belirtilir. (1.1) NaCl sulu zeltisi, ekerli su gibi karmlarda zc, znen ve zelti kavramlar maddelerle eletirilir. rnein tuzun ve ekerin znrl kavramn vermek iin, tuzun ekerin suda sonsuza kadar znemeyecei deneysel olarak gsterilip doygun zelti kavramnn rencilerce sezilmesi salanr. Doygun zeltideki tuz/eker oran % cinsinden ifade edilir.(1.2) Kat maddelerin znrlnn scaklkla deitii, NaHCO3, K2SO4 gibi tuzlar kullanlarak deneyle gsterilir Katlarn znrlnn scaklkla art grafiklerle ifade edilir. Katlarn sudaki znrlne scakln, gazlarn znrlne de scakln ve basncn etkisi ile ilgili tablo ve grafikler incelenir. (1.3) eitli maddelerin suda znrlklerinin yer ald bir tablo kullanlarak kimlik fark vurgulanr.(1.4). Younluun ve kaynama noktasnn madde deriimi ile nasl deitiini gsteren deneyler yaplr. Younluk deiimi iin tuzlu su, kaynama noktas deiimi iin glikol-su karm ile deney yaplr (1.5).
: Snf-Okul i Etkinlik : Okul D Etkinlik : Ders i likilendirme : Dier Derslerle likilendirme
AIKLAMALAR
[!] 1.1 Kat- kat, kat-sv, sv- sv, sv- gaz, gaz- gaz gibi eitli karm rnekleri seilebilir. rnekler: sis, duman, st ve benzeri gdalar, kire st, boya gibi yap malzemeleri, ilalar vb. [!] 1.2 znrlk, 100 g suda znen madde ktlesi eklinde tanmlanacaktr. [!] 1.2 zelti tanmna uyan kolonya, sirke, hava, tun, pirin gibi yaygn rnekler ve bileimleri tablo halinde verilir. [!] 1.3 Vurgun kazalar ile ilgili bir okuma paras verilir. [!] 1.4 Farkl maddelerin znrlkleri karlatrlrken, ayn scaklktaki znrlk deerleri karlatrlr. [!] 1.5 Su-etil alkol, su-asetik asit karmlarnn deien yzdelerindeki younluk deerlerini veren bir tablo aklama iin kullanlabilir.
1. Karmlar ile ilgili olarak renciler; 1.1. Heterojen ve homojen karmlar ayrt eder. 1.2. zc, zelti, znrlk kavramlarn ilikilendirerek aklar. 1.3. Scakln ve basncn znrle etkisini rneklerle aklar. 1.4. Farkl maddelerin znrlklerini karlatrarak znrln maddenin kimlik zelliklerinden olduunu fark eder. 1.5. Karmlarn bileimleri deitike baz fiziksel zelliklerinin deitiini deneyerek fark eder.
KARIIMLAR
: Snrlamalar
47

4. NTE: KARIIMLAR
NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER Ayklama, eleme, szme ve diyaliz ilemlerine gerek uygulamalardan rnekler verilir ve bu uygulamalarn nasl yapld irdelenir. (2.1) ktrme, aktarma (dekantasyon), yzdrme (flotasyon) ilemleri endstrideki uygulamalar ile tartlr. (2.2) AIKLAMALAR
2. Karmlarn ayrlmas ile ilgili olarak renciler; 2.1. Tanecik boyutu farkndan yararlanlarak gelitirilen ayrma yntemlerini aklar. 2.2. Maddelerin birbirinden ayrlmasnda younluk farkndan yararlanan yntemleri kefeder. 2.3. znrlk farklarnn maddeleri ayrmada kullanlabildiini fark eder. 2.4. Kaynama noktas farkndan yararlanarak karmlarn ayrlmasna rnekler verir. 2.5. Verilen karmlar iin uygun ayrma yntemleri nerir.
[!] 2.1-2.5 Ayrma yntemleri uygulama alanlar ile ilikilendirilerek ilenecektir. 2.1 Ayklama, eleme, szme ve diyaliz rnekler ile aklanacaktr. [!] 2.3 Kristallendirmenin yan sra kat-sv ve sv-sv ztlemesi aklanacaktr. [!] 2.4. Petrol rafinasyonu ile benzin, gazya vb eldesi bir okuma paras olarak verilebilir.
KARIIMLAR
Deniz suyundan yemek tuzunun elde edili sreci zerinden,

farkl tuzlarn suda znrlk farklarndan yararlanarak ayrma ileminin ilkesi irdelenir. (2.3) Glikol-su karm, basit damtma sisteminde damtlr; damtma rnnn younluu, damtlan karmn younluu ile karlatrlr. Destilasyon ve buharlatrma yntemleri, uygulama alanlar ile ilikilendirilerek ilenir; destilasyon ile kat-sv ayrmnda kullanlan buharlatrmann fark vurgulanr. (2.4) Kum-tuz, tuz-iyot, kum-stirofor kpk paralar, CaCl2NaCl, alkol-su, vb.. iin uygun ayrma yntemleri tartlr ve basit deneyler yaplr. (2.3; 2.5)
: Okul D Etkinlik
: Snrlamalar
48

D. nerilen retim ve Deerlendirme rnekleri :1 rnek Deerlendirme lgili Olduu Kazanmlar : 2.1-2.4 Aada verilen ayrma yntemleri uygulanrken maddelerin hangi zelliklerinin farkl olmas gerekir? Eletiriniz.
YNTEMLER
ZELLKLER
Aktarma (Dekantasyon) Destilasyon Kaynama noktas ztleme Yzdrme (Flotasyon) Buharlatrma Younluk Kristallendirme Diyaliz znrlk Petrol Rafinasyonu Tanecik boyutu
49

rnek Deerlendirme :2 lgili Olduu Kazanm : 1.3
Aadaki oktan semeli sorular grafii kullanarak yantlaynz.
znrlk (g/ 100 g su)
Scaklk (oC) 1. Aadaki ifadelerden hangisi dorudur? A) B) C) D) E) 20 oC da KBrn znrl KNO3n znrlnden azdr. NaCl n znrl scaklk art ile ok az artar. 60 oC de NaCl znmez. 0 oC da NaClO3n znrl dier maddelerden azdr. Scaklk art KNO3n sudaki znrlnn azalmasna neden olur.
2. 40 oC da hangi maddenin znrl en fazladr? A) KBr ve NaCl B) KNO3 C) NaCl D) NaClO3 E) KBr
3. 0 oC da 200 g suda en ok ka gram NaClO3 znr? A) 60 B) 80 C) 160 D) 140 E) 120
4. 0 oC da 30 g KBr zmek iin en az ka gram su gerekir? A) 60 B) 75 C) 100 D) 50 E) 120
50

rnek Deerlendirme :3 lgili Olduu Kazanmlar : 1.3,1.5
Aada verilen olaylarn nedenlerini aklaynz. 1. 2. 3. 4. Gazoz, soda gibi ieceklerin kapa aldnda svdan gaz kmas; Kaynadktan sonra suyun tadnn deimesi; Solunum gl eken hastalara oksijen maskesi taklmas; Kn otomobillerin soutma svlarna antifriz konulmas.
51
Kimya Dersi 9.Snf retim Program 5. nite nerilen Sre : HAYATIMIZDA KMYA : 20 saat
A. nitenin Amac renciler, Fen ve Teknoloji derslerinden ve ayrca gndelik yaamndan baz kimyasal maddeleri bilmektedir. Bu nitede zellikle, kimyann yaammzn vazgeilmez bir paras olduu fikri zerinde durulacaktr. Bu balamda; amar sodas, sabun gibi temizlik maddelerindeki ve kire, imento gibi kullanm yaygn malzemelerdeki kimyasal maddeler tantlacaktr. Bununla birlikte fotosentez ve solunum gibi biyolojik sistemlerdeki kimyasal deiimler zerinde de durulacaktr. Ayrca, kimyasal maddelerin baz zararlarnn olabilecei fikri ilenerek, enerji, endstri, evre ilikileri etrafnda bir irdeleme yaplacaktr.
B. nitede nerilen Konu Balklar HAYATIMIZDA KMYA
1. Temizlik Maddeleri 2. Yaygn Malzemeler 3. Biyolojik Sistemlerde Kimya 4. evre Kimyas
52
C. nitenin Kavram Listesi Aktif Molekl Sabun Deterjan Alam Har Sva Beton Kil Seramik Porselen Boya Krlmaz Lamine Cam Isya Dayankl Cam Mercek Cam Prizma Cam Kristal Cam Protein Niasta Karbonhidrat Sindirim Solunum Fotosentez Ekolojik Denge Biyolojik Sistemlerde Kimya
53
Kimya Dersi 9.Snf retim Program . nite Kazanmlar ve Etkinlikler 5. NTE: HAYATIMIZDA KMYA
NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER C1218 arasndaki herhangi bir sabunun ak forml ile deterjan aktif maddesi olan dodesilbenzen slfonatn ak forml karlatrlr. Her iki moleklde bir polar u ve uzun bir apolar zincir bulunduu vurgulanr (1.1). 1. Temizlik maddelerinin kimyas ile ilgili olarak renciler; 1.1. Farkl temizlik maddelerinin yapsal zellikleri arasndaki benzerlikleri fark eder. 1.2. Kir oluturan maddelerin su ile neden karmadn aklar. 1.3. Sabun ve deterjan aktif molekllerinin, kirin suya karmasn nasl saladn aklar. 1.4. amar sodasnn kir karma zelliini aklar. 1.5. amar suyunun aartc zelliini yaps ile ilikilendirir. Kirlerin genelde ya ve benzeri apolar organik maddeler ierdii bilgisi verildikten sonra, bu maddelerin su ile neden karmadklar, hangi trden maddelerle kolay karabilecekleri tartmaya alr. Sabun ve deterjan aktif maddesi molekllerinin kirin suya karmasna nasl yardmc olduu, grsel geler de kullanlarak irdelenir.(1.2; 1.3) Bazlarn yalara etkisini gstermek iin, bitkisel ya ve NaOH ile sabun hazrlama deneyi yaplabilir. Bazlarn, yalar suda znebilir maddelere dntrdkleri vurgulanr. Na2CO3 ile H2O arasndaki; Na2CO3 +H2O NaOH + NaHCO3 tepkimesi verildikten sonra; yalarn bazik ortamda hidrolizi ile znr hale gelmesi bir denklemle aklanr. Yan polarl ile oluan sabun moleklnn polarl ve her iki maddenin su ile karabilirlii tartmaya alr.(1.4). amar suyundaki NaClO bileiinin su ortamndaki ykseltgen zellii vurgulandktan sonra; amar suyunun renk aartma zelliinin aklanmas iin bir tartma alr. (1.5) [!] 1.1- 1.3 Piyasadaki sabun ve deterjan tipi eitli rnlerin yaplarna katlan aktif madde harici katk maddeleri ile ilgili bir aratrma konusu verilir. [!] 1..2 Sabun ve deterjan aktif maddesinin ilevi aklanrken grsel gelerdeki molekller izgi-zincirlerle gsterilebilir. Misel, yzey gerilimi, ara yzey gibi kavramlar zerinden aklama yaplmayacaktr. [!] 1.4 Bulak makinelerinde ve lavabo aclarda kullanlan temizlik maddelerinin yaps ve ilevleri ile ilgili bir okuma paras verilir. AIKLAMALAR
HAYATIMIZDA KMYA
: Okul D Etkinlik
: Snrlamalar
54
5. NTE: HAYATIMIZDA KMYA

NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER Kire tann termal bozunma ile kirece dnm ve kirecin su ile tepkimesi denklemleri ile verilir, snm kire ile kumun tepkimesi zerinden harcn sertlemesi aklanr. (2.1; 2.2). Pencere camnn ham maddeleri tantlr, bu maddelerden camn oluumuna ilikin yksek scaklk tepkimesinin denklemi verilir. (2.3) Camn renk, krma ve sertlik zelliklerinin eitli maddelerin az miktarda katlmas ile deitirilebilecei vurgulandktan sonra zel camlara zgnlk kazandran katklar zetleyen bir tablo verilir. Bu tabloda, camn zgn zellii ile kullanm alan arasnda iliki kurulur. (2.4) Kilden seramik retim sreci ksaca aklandktan sonra yzeyin sr ile kaplanmas ve porselen kavram verilir. Seramik ve porselenin yzey zellikleri ile kullanm alanlar arasnda iliki kurma amacyla bir tartma yaplr. (2.5) Boyalardaki temel bileen olan zc, balayc madde ve renklendiricinin ilevleri tartlr. zc, balayc, rtc ve renklendirici olarak kullanlan yaygn maddeler bir izelge halinde verilir. Yal boya ve su bazl boya terimlerinin anlam zerinde tartma alr. (2.6) Bilezik, metal para gibi baz alamlar byte altnda incelenerek yaplarndaki farkl metallerin ayrt edilemedii gereinin sezilmesi salanr. Farkl metalleri birbirine kartrarak alam oluturmann neden gerekli olduu tartlr. Her iki metalin istenir zelliklerini bir arada tayan alamlarn belirgin zelliklerini ve kullanm alanlarn zetleyen bir izelge zerinde zellikler ile kullanm alanlar ilikilendirilir. (2.7; 2.8) AIKLAMALAR
2. Balca yap malzemelerinin kimyas ile ilgili olarak renciler; 2.1. Snmemi ve snm kirecin elde edili srecini betimler. 2.2. Harcn yapsn ve sertleme srecini aklar. 2.3. Pencere camnn nasl retildiini aklar. 2.4. Farkl cam trlerinin zgn zelliklerini kullanm alanlar ile ilikilendirir. 2.5. Porselen ve seramik arasndaki farklarn kullanm alanlarn nasl belirlediini aklar. 2.6. Boyalarn bileenlerini ve kullanm alanlarn rneklerle aklar. 2.7. Alamlarn eitli metallerin homojen karmlar olduunu fark eder. 2.8. Yaygn kullanlan alamlarn bileimleri ile kullanm alanlarn ilikilendirir.
2.12.8 Bu konunun temel amac yaygn kullanlan baz malzemelerin yaplarnn aklanmasnda ve/veya elde edililerindeki kimya biliminin katksn anlatmak ve tantmaktr. [!] 2.1-2.2 Har, sva ve beton kavramlar verilir. [!] 2.4 Isya dayankl camlar, krlmaz lamine camlar, mercek camlar, prizma camlar ve kristal camlarn bileim ve ilevleri ile ilgili bir okuma paras verilir. [!] 2.5 Seramik ve porselen yzeylerinin su ekicilik, sertlik ve parlaklk zellikleri ile kullanm alanlar arasnda iliki kurulur. [!] 2.5 Seramik, porselen ve ini gibi malzemelerin tarihesi, retimi ve kullanm ile ilgili bir okuma paras verilir. 2.6 Boya kavram, bina i ve d yzeylerinin kaplanmasnda kullanlan yal boyalar ve su bazl plastik boyalar ile snrl tutulacaktr.
HAYATIMIZDA KMYA
: Okul D Etkinlik
: Snrlamalar
55

NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER
AIKLAMALAR
3. Biyolojik sistemlerdeki kimyasal olaylar ile ilgili olarak renciler;
HAYATIMIZDA KMYA
3.1. Biyolojik sistemlerde solunumun temel tepkimelerini gsterir. 3.2. Protein, niasta ve dier karbonhidratlarn hidrolizi ile sindirim olay arasnda iliki kurar. 3.3. Amino asitlerden protein oluumunu bildii tepkime trleri ile ilikilendirir. 3.4. Bitkilerdeki fotosentez ve tm canllardaki solunum olaylarnn ekolojik denge iin nemini fark eder.
Niastann asidik ortamda hidrolizi ile ilgili tp deneyi yaplr. Midenin asidik olmas ile niasta hidrolizi ilikilendirilir. Niasta hidrolizini hzlandran enzimin ad, tkrkte niasta hidrolizi, mide asidi ile protein hidrolizi, safra salgsndaki bazlarn etkisi ile yalarn hidrolizi denklemleriyle verilir. Besinler paralanp suda znebilir kk molekllere dntke kana karma zelliklerinin artt vurgulanr. (3.2)
Fotosentez ile ilgili denklem, ilkretim fen ve teknoloji dersi 8. snf programnda verilmi olup, burada bir hatrlatma yapmak yeterlidir. 3.13.4 Bu blmn temel amac; canl organizmalardaki biyokimyasal sreleri kimyasal tepkime tipleri ile ilikilendirerek tantmaktr. Klorofil, hemoglobin gibi karmak yaplarn ak formlleri kullanlmayacaktr. [!] 3.1 Fotosentez ve solunumda O2 olumas ve tanmas ile ilgili tepkimeler verilip, bu tepkimelerin trleri belirtilecektir. Ayrca CO2 protolizi; akcierlerde CO2 boaltm aklanacaktr. [!] 3.2 Niasta, ya ve proteinlerin hidrolizi ilenirken polimerik yaplar, (C6H10O5)n ve [-(CO)-CH(R)NH-]n eklinde kapal, amino asitlerin ve basit ekerlerin yaplar ise ak verilecektir. Proteinlerde R ile gsterilen grubun -CH3, -C2H5 gibi deiik olabilecei, dolaysyla ayn proteinde birden ok tip amino asit bulunduu belirtilir. [!] 3.3 Basit amino asitler rnek alnp protein inas aklanarak polimerleme tepkimeleri ile ilikilendirilecektir. [!] 3.4 Atmosferdeki O2/CO2 dengesi bitki ve dier canllarn O2/CO2 emisyonlar karlatrlarak aklanr, ekolojik adan bu dengenin nemini vurgulayan okuma paras verilir. Ayrca, yapay ekosistemlerde O2/CO2 dengesi rnei olan Eden Projesi hakknda bir aratrma devi verilebilir.
: Snrlamalar
: Okul D Etkinlik
56

NTE KAZANIMLAR KONU LEN DERNL/ ETKNLK RNEKLER AIKLAMALAR 4.1 Sanayi devrimi ile balayan kimyasal madde retimi ve tketimi dikkate alnarak bu maddelerin evresel etkileri zerinde durulacaktr. [!] 4.3 Atmosferi Kirleticiler (Tozlar, zehirli gazlar, sera gazlar, ozon tketen gazlar) Sularda Kirlilik (Deterjanlar, boyalar, gbreler, H2SO4, HCl, NaOH, Na2CO3, ar metal katyonlar, sodyum slfr) Toprakta Kirlilik (plastikler, ar metaller, tarm ilalar, gbreler, ar hidrokarbonlar) eklinde bir snflandrma yaplacaktr. Snflandrmada kimyasal maddenin zararl etkisi belirtilecektir. 4.3, 4.4 DDT benzeri kimyasal maddeler, ar metal tuzlar, deterjanlar, sera gazlar, kloroflorokarbonlar, plastikler, klor ve florlu polimerlerin kalclklar ve buna bal olarak ekolojik dengeye olumsuz etkileri aklanr. [!] 4.5 evre-endstri-enerji ilikileri irdelenirken endstrilemenin ve enerji kaynaklarnn kullanmnn sosyal ve politik maliyeti (toplumsal etkileri de gz nne alnarak) hesaba katlr. [!] 4.5 evre dostu alternatif enerjiler (nkleer enerji, gne enerjisi, rzgr enerjisi, jeotermal enerji, gel-git enerjisi) konulu bir okuma paras verilir. Bu okuma parasnda, nkleer atklarn ortaya kard tehlike, bu atklarn zararsz hale getirilme yntemleri ve nkleer santrallerin deprem tehlikesi olmayan yrelere kurulmas gerei ilenir.
: Snrlamalar
4.
HAYATIMIZDA KMYA
Kimyasal maddelerin evresel etki deerlendirmesi ile ilgili olarak renciler;
ve Gbreler, deterjanlar, sodyum slfr, sodyum kromat, slfrik asit, sodyum hidroksit, vb. kimyasallarn kullanm alanlarndaki ilevleri vurgulanr; bu maddelerin kullanldklar ortamlarda ok uzun sre kalc olduklar vurgusu ile muhtemel zararlar ilenir; her yararl maddenin geri kazanma veya uygun giderim ilemleri uygulanmaynca evresel bir kirletici ve hatta felaket kayna olabilecei genellemesine gidilir. (4.1) Kimyasal maddeler, verdikleri zarar asndan; zehirli veya tahri edici, atmosferin s dengesini bozucu, atmosfer bileimini etkileyici, sular kirletici ve verimli arazileri igal edici eklinde snflandrlr. (4.2; 4.3).
4.1. eitli kimyasal maddelerin fayda ve zararlarn karlatrr. 4.2. Zararl maddeleri evreye yayan kaynaklara rnekler verir. 4.3. Zararl kimyasal maddeleri, kirlettikleri ortam ve verdikleri zarar bakmndan snflandrr. 4.4. evreye zararl maddeleri kalclk ynnden irdeler. 4.5. evre-endstri-enerji ilikilerini irdeler.
: Okul D Etkinlik
57

D. nerilen retim ve Deerlendirme rnekleri
PROJE
Snf nite Ad Kazanmlar 9 Hayatmzda Kimya 4.1. eitli kimyasal maddelerin fayda ve zararlarn karlatrr. 4.2. Zararl maddeleri evreye yayan kaynaklara rnekler verir. 4.3. Zararl kimyasal maddeleri, kirlettikleri ortam ve verdikleri zarar bakmndan snflandrr. 4.4. evreye zararl maddeleri kalclk ynnden irdeler. 4.5. evre-endstri-enerji ilikilerini irdeler. 2 ay Dereceli puanlama anahtar
Sre Puanlama Yntemi Projeyi Hazrlama Sreci
Sevgili renciler; Sizden, evrenizde karlaabileceiniz kimyasal maddelerden herhangi birini/ bir grubunu (deterjanlar, plastikler, vb) seerek bu maddelerin ekolojik dengeye olumsuz etkilerinin aratrlmasn ieren bir proje hazrlamanz beklenmektedir. Bu projede; Belirlediiniz kimyasal maddelerin ekolojik dengeye olumsuz etkilerinin nedenlerini, Aratrmanza konu olan kimyasal maddelerin evreye verdii olumsuz etkilerini en aza indirgemek iin neler yaplabileceini, Bu kimyasal maddelerin ekolojik dengeye olumsuz etkilerinin en aza indirgenmesi ile ilgili lkemizde yaplan almalar, Bu kimyasal maddelerin retimini dikkate alarak endstrilemenin ve enerji kaynaklarnn kullanmnn sosyal ve politik maliyetini aratrarak almanzda yer vermelisiniz. Sizin bu maddelerin evreye olumsuz etkilerini en aza indirecek nerileriniz neler olurdu bir sayfay gemeyecek ekilde tartnz. Ayrca projenizde evrenizdeki insanlarn bu kimyasal maddenin ekolojik dengeye olumsuz etkilerine dikkatlerini ekecek bir slogan ya da poster hazrlaynz. Aratrma iin bir plan oluturunuz. Aratrma iin dergiler, ktphaneler, internet, yakn evrenizdeki kii ve kurululardan yararlanabilirsiniz. Projenizin sonunda hazrladnz raporu .dk.lk srede sunulacak ekilde sunum olarak hazrlaynz. Sunumun grselliini resimlerle, grafikler vb. almalarla artrabilirisiniz. Aratrmanz en ge .. tarihine kadar bitirmelisiniz. Aadaki dereceli puanlama anahtar devinizin hangi ltlere gre deerlendirilecei konusunda sizlere bilgi vermek iin hazrlanmtr. Bu puanlama anahtar retmeniniz tarafndan doldurulacandan zerinde herhangi bir iaretleme yapmamanz gereklidir.
58
PROJE VE SUNU DEERLENDRME DERECELEME LE 4 3 2 1 BECERLER

(ok iyi) (yi) I.PROJE HAZIRLAMA SREC
(Orta) (Zayf)
Projenin amacn belirleme Projeye uygun alma plan yapma htiyalar belirleme Farkl kaynaklardan bilgi toplama Projeyi plana gre gerekletirme Proje almasnn istekli olarak gerekletirilmesi II.PROJENN ER Trkeyi doru ve dzgn yazma Bilgilerin doruluu Toplanan bilgilerin analiz edilmesi Elde edilen bilgilerden karmda bulunma Toplanan bilgileri dzenleme Kritik dnme becerisini gsterme Yaratclk yeteneini kullanma III.SUNU YAPMA Trkeyi doru ve dzgn konuma Sorulara cevap verebilme Konuyu dinleyicilerin ilgisini ekecek ekilde sunma Sunuyu hedefe ynelik materyallerle destekleme Sunuda akc bir dil ve beden dili kullanma Verilen srede sunuyu yapma Sunum srasnda zgvene sahip olma Severek sunu yapma Genel Toplam Bu lekten alnabilecek en yksek puan 84, en dk puan ise 21dir. rencinin ald puanlar 100 zerinden deerlendirilir.
59

9 Sinif Kmya Ders Oretm Programi

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

9 Sinif Kmya Ders Oretm Programi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

MLL ETM BAKANLII Talim ve Terbiye Kurulu Bakanl

ORTARETM 9. SINIF KMYA DERS RETM PROGRAMI

ORTARETM 9. SINIF KMYA DERS RETM PROGRAMINDA GREV ALANLAR

Program Gelitirme Uzman lme Deerlendirme Uzman

: Hayriye ARGUN : Seher ULUTA

KMYA DERS RETM PROGRAMI

2. KMYA DERS RETM PROGRAMINA GR

1. Plan oluturma ve uygulama

3. birlii yapma 4. 1. Kavrama

Konuya ilikin kavram, olgu ve prensipleri kullanrken baz hatalar yapt.

KMYA DERS RETM PROGRAMI

: lme ve Deerlendirme ???: Kavram Yanlgs [!]: Uyar

Kimya Dersi 9.Snf retim Program 1. NTE: KMYANIN GELM

: Dier Derslerle likilendirme

: lme ve Deerlendirme ???: Kavram Yanlgs [!]: Uyar

Kimya Dersi 9.Snf retim Program 1. NTE: KMYANIN GELM

: Dier Derslerle likilendirme

: lme ve Deerlendirme ???: Kavram Yanlgs [!]: Uyar

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

D. nerilen retim ve Deerlendirme rnekleri rnek Deerlendirme : 1

lgili Olduu Kazanmlar : 1.1-1.6, 2.1-2.8

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

rnek Deerlendirme :2 lgili Olduu Kazanmlar : Tm kazanmlar

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

: Dier Derslerle likilendirme

: lme ve Deerlendirme ???: Kavram Yanlgs [!]: Uyar

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

: Dier Derslerle likilendirme

: lme ve Deerlendirme ???: Kavram Yanlgs [!]: Uyar

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

: Dier Derslerle likilendirme

: lme ve Deerlendirme ???: Kavram Yanlgs [!]: Uyar

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

: Dier Derslerle likilendirme

: lme ve Deerlendirme ???: Kavram Yanlgs [!]: Uyar

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

: Dier Derslerle likilendirme

: lme ve Deerlendirme ???: Kavram Yanlgs [!]: Uyar

Kimya Dersi 9.Snf retim Program 2. NTE: BLEKLER

[!] 6.3 Hidrofil ve hidrofob gruplarn nitelii ve

: Dier Derslerle likilendirme

: lme ve Deerlendirme ???: Kavram Yanlgs [!]: Uyar

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

Katman- Elektron Dizilimi

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

:3 lgili Olduu Kazanmlar : 2.3; 4.1

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

rnek Deerlendirme lgili Olduu Kazanmlar

:4 : 4.1; 4.3; 4.4

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

rnek Deerlendirme lgili Olduu Kazanmlar

:5 : 6.1; 6.2; 6.3

Aadaki tabloda bo olan yerleri istenenleri yazarak doldurunuz.

CH2- CH- CH2 OH OH OH

Kimyasal tepkimelerin betimlenmesi ile ilgili olarak renciler;

: lme ve Deerlendirme ???: Kavram Yanlgs [!]: Uyar

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

: Dier Derslerle likilendirme

: lme ve Deerlendirme ???: Kavram Yanlgs [!]: Uyar

Kimya Dersi 9.Snf retim Program

3. Polimerleme ve hidroliz ile ilgili olarak renciler;