TOPRAKLAMA VE KORUMA ESASLARI

10. TOPRAKLAMA ve KORUMA ESASLARI

10.1.Topraklama Teknii 10.1.1.Topraklama Levhalarnn Tesisi 10.1.2.Topraklama ubuunun Tesisi 10.1.3.Kullanm Yerlerine Gre Topraklama Tesisleri 10.1.4.Kablo Ekranlarnn Topraklama Tesisine Balants 10.1.5. Topraklama Deerlerinin Salanamad ok zel Durumlar 10.2.Koruma Teknii 10.2.1.Koruma Prensipleri 10.2.2.Kablolarn Yabanc Akmlara Kar Korunmas

10. TOPRAKLAMA ve KORUMA ESASLARI

10.1. Topraklama Teknii Dardan gelebilecek ar gerilim ve akmlara kar kullanlan koruma sistemlerinin (koruma fileri) etkili olabilmesi ve korumann baarl bir ekilde yaplabilmesi iin eriim ebekelerinde topraklama tesisi kullanlmas gerekir. Topraklama direncinin mmkn olduu kadar kk olmas hedeflenir. Topraklama aadaki standartlara gre yaplr ve topraklama direncini azaltmak amac ile tuz gibi anmay ve paslanmay hzlandracak malzemeler kesinlikle kullanlmaz. Topraklama letkeni : Topraklanmas istenen eleman ile topraklayc arasndaki irtibat salayan izolesiz veya ok nadir hallerde yaltlm olan iletkendir. Topraklama iletkeni mmkn olduunca ksa mesafeden ekilmelidir. Topraklayclar : Topraklama iletkeni ile toprak arasnda kullanlan ve topraklama tesisinden gelen akm topraa aktaran levha veya ubuk eklindeki iletken malzemedir. zgl toprak direnci : Topraklama yaplrken zgl toprak direnci deerinin dikkate alnmas gerekir. Deiik zemin cinslerindeki zgl toprak direnci deerleri aada gsterilmektedir. zgl Toprak Direnci () 5 - 40 (ohm x m) 20 - 200 (ohm x m) 200 - 2500 (ohm x m) 2000 - 3000 (ohm x m) 2000 - 3000 (ohm x m) 1000 (ohm x m) den az

Zemin Cinsi Bataklk Kil Humus Kum akl Havann etkisiyle dalm ta, granit, kumta Dalk blgede

Topraklayc yaylma direnci : Bir topraklaycnn yaylma direnci, zgl toprak direnci ile topraklaycnn boyutlar ve dzenleme biimine baldr. zgl toprak direnci () 100 m. olan bir zemindeki yaylma direnci deerleri, topraklayc boyutlarna gre aadaki tabloda verilmektedir. TOPRAKLAYICI CNS Topraklayc lleri Yaylma direnci () LEVHA
(st kenar topran 1m. altnda)

UBUK
(st ucu topran 0,8 m. altnda)

0,5m * 1m 35

1m*1m 25

1m 70

2m 40

3m 30

5m 20

10.1.1. Topraklama Levhalarnn Tesisi Eriim ebekesinde kullanlacak topraklama levhasnn boyutlar Ek:TK-1de gsterilmektedir. Topraklama levhas ile topraklama iletkeninin irtibat klemens sistemi ile salanr. Klemens sisteminin bulunmad levhalarda, levha merkezinde ayr noktada kaynak sistemi ile irtibat yaplr. rtibatlama klemens sistemi ile yaplrsa irtibat noktas katran veya benzeri bir madde ile koruma altna alnr. Ek:TK-1e uygun olarak seilen topraklama levhalar, st kenar toprak yzeyinden en az 1 m aada olacak ekilde topraa dey olarak hafif eimli bir pozisyonda gmlmelidir. Daha kk bir yaylma direnci salamak zere birka topraklama levhas kullanlmas gerektiinde topraklayclar arasndaki aklk en az 3 m olmaldr. Topraklama levhasnn hemen yanndaki toz ve byk akllar yaylma direncini arttracandan topraklayclarn evresine killi, humuslu ya da elenmi tarla topra konulmaldr. Topraklayc tesisi yapldktan sonra zemin seviyesinde kapama yaplmadan nce topraktaki hava boluklarn almak zere 20 cm.lik bir dolguyu mteakip toprak su ile sktrlr.

10.1.2. Topraklama ubuunun Tesisi Eriim ebekesinde kullanlacak ubuk topraklayclarn boyutlar Ek:TK-1de gsterilmektedir. Topraklama ubuu ile topraklama iletkeninin irtibat klemens sistemi ile salanr. Klemens sisteminin bulunmad ubuklarda, ubuk tepesinden kaynak sistemi ile irtibat yaplr. rtibatlama klemens sistemi ile yaplrsa irtibat noktas katran veya benzeri bir madde ile koruma altna alnr. Uygun boyutlarda ve istenen topraklama direncini salayacak sayda seilen topraklama ubuklar, dey olarak ve st ucu topran en az 80 cm altnda olacak ekilde topraa aklmaldr. ubuk topraklayclar, zellikle zgl toprak direnci, derinlie bal olarak azalan yerlerde tercih edilmelidir. Birden fazla ubuun akld durumlarda iki ubuk arasndaki mesafe ubuk boyunun minimum 2 kat olacaktr. ubuklar topraa salamca fakat eperindeki topra gevetmeyecek ekilde aklacaktr. ubuklar nceden delinen delikler ierisine konmayacaktr. Eer delik delme mecburiyeti hasl olursa ubuk konduktan sonra etrafna elenmi tarla topra veya killi toprak konulacaktr. Topraklama noktalarnda topraklama iletkeni iin ayr bir fider borusu tesis edilir. 10.1.3. Kullanm Yerlerine Gre Topraklama Tesisleri a) Repartitrde topraklama Repartitrn dikmeleri 5 30 mm. kesitte bir bakr bara ile bir utan dier uca her bir dikmeye uygun bir cvata ile (en az M10) balanr. Sz konusu bara bir yerinden EK:TK-1de lleri verilen topraklama iletkenlerinden uygun kesitteki bir iletken ile kaynak veya cvata sistemi yardmyla balanr. letkenin dier ucu santral binasnn e potansiyel barasna ayn ekilde irtibatlandrlr. Yaplan topraklama tesisi ile elde edilecek direnlerin maksimum deerleri aada gsterilmektedir. Byk ofis santral repartitrlerinde ................................... Max. 2 Krsal santral repartitrlerinde .......................................... Max. 4 b) Saha dolabnda topraklama Eriim ebekesinde kullanlan 2400lk standart saha dolaplarnn tabannda bulunan topraklama irtibat noktasna 16 mm2lik topraklama iletkeni cvata sistemi ile irtibatlandrlr. Sz konusu iletkenin dier ucu yukarda belirtildii ekilde tesis edilen topraklama ubuu veya levhasna irtibatlandrlr. Yaplan topraklama tesisi ile elde edilecek topraklama direncinin maksimum deeri 10 u gememelidir. c) Harici Tip Aktif Eriim Sistemi Kabin topraklama TRK TELEKOM Haberleme Sistemlerinde Topraklama ve Yldrmdan Koruma Esaslar standartlar dorultusunda yaplmaldr. Topraklama direnci maksimum 5 ohm olmaldr. Topraklama eleman olarak kafes sistemi, levha veya ubuk kullanlabilir. Topraklamada tm balantlar, kaynak, kablo pabucu veya klemens kullanlarak yaplmaldr. Kesinlikle bkme ve benzeri yntem ile yaplmamaldr. Topraklama ubuu veya levhas ile topraklama iletkeninin balants klemens ile yaplrsa, balant noktas oksitlenme ve benzeri durumlara kar katran veya benzeri bir madde ile koruma altna alnr.

evre topraklama tesisine ait tm balantlar, iyi bir temas yzeyi salamak, temas arttrabilmek amacyla termo kaynak teknii ile yaplacaktr. Bu noktalarda kablo pabucu veya klemens kullanlmamaldr. Topraklama iin kullanlan kafes, levha veya ubuk ile kabin aras balant iin en az 50 mm2 som bakr veya NYY tipi iletken kullanlmaldr. Sahaya kurulacak olan kabinetlerde, monte edilecek btn tehizatlarn aselerinin topraklamalarnn yaplabilmesi iin dolap iine izoleli edeer potansiyel baras monte edilmelidir. Cihazlarn aseleri e potansiyel barasna tek tek tanmaldr. Alp kapanan dolap kaplarnn boyal olmas nedeniyle, statik elektrik ve etkilerine kar eit potansiyeli salamak amacyla dolap kaplarnn dolap gvdesi ile iletkenliinin salanmas gereklidir. Topraklama direncini azaltmak amac ile tuz gibi anmay ve paslanmay hzlandracak malzemeler kesinlikle kullanlmamaldr. Kaide kazs sonras, topraa ulamak daha kolay olacandan, kaide zemini topraklama elemanlarnn gmlmesi iin kullanlabilir. Bu durumda topraklama elemanlar kurulum sonras eriilebilmek zere, kenarlarda veya kaidenin dnda kalacak ekilde yerletirilmelidir. Topraklama elektrodu olarak levha veya a kullanlacak ise, levha et kalnl scak daldrma galvaniz iin 3 mm, som bakr levha veya a iin 2 mm olmaldr(Elektrik Tesislerinde Topraklama Ynetmelii-2001, Ek-A). Bir yzn alan 0,5 m olacak levhada scak daldrma galvaniz inko kalnl 70 mikron olacaktr. Topraklamada ubuk elektrod kullanlacak ise, doalgaz borusu ve benzeri yer alt ebekelerinin hasar grmemesi iin zemin etd tekrar gzden geirilmelidir. Kullanlacak olan ubuk elektrod som bakr veya galvaniz kapl elik olmaldr. Ebatlar en az 20 mm apnda ve en az 1,5 m boyunda olmaldr. Galvanizli elik topraklama elektrodu scak daldrma teknii ile inko kaplanm olup galvaniz kalnl en az 70 mikron olacaktr. Topraklama iin tek ubuk ile istenilen deer elde edilemez ise kullanlacak her ubuk aras mesafe en az 3 m olmaldr. Birden fazla ubuk kullanlmas gibi durumlarda, mevcut kaz ruhsat snrlar dnda alanlarn kazlmas, yeni kaz ruhsat alnmas gerekebilmektedir. Firma ilgili izinler iin TTA yetkililerine tutanak ile talepte bulunmaldr. Topraklama almalar sonras 5 ohm deeri salanamaz ise, istenilen topraklama deerinin elde edilebilmesine ynelik olarak menhol kullanlabilir. Topraklama esnasnda menholde oluacak hasarlardan yklenici firma sorumludur. Topraklama iin menhol kullanlmas durumunda sadece topraklama ubuu kullanlmaldr. Topraklama balant kablosu iin menhole boru veya kablo kanal denmelidir. Menhol ile kabin aras topraklama kablosu iin bo gz kullanlmaldr. Bo gz yok ise mevcut gzler kullanlmadan topraklama iletkeni balant kablosu ekilmelidir. Menholde yaplan kaz ilemleri sonucu alan blmler beton ile kapatlmaldr. Topraklama lmleri Haberleme Sistemlerinde Topraklama ve Yldrmdan Koruma Esaslar tekniine gre yaplacaktr. Topraklama lm deerleri montaj tutananda belirtilmelidir.

d) Datm kutusunda topraklama Onayl projeye gre sadece paratonerli kutu konulmas gereken yerlerdeki kutularda bulunan irtibat noktasna 6 mm2 NYY tip topraklama iletkeni cvata sistemi ile irtibatlandrlr. Sz konusu iletkenin dier ucu yukarda anlatld ekilde tesis edilen topraklama ubuu veya levhasna irtibatlandrlr. Yaplan topraklama tesisi ile elde edilecek topraklama direncinin maksimum deeri 10 u gememelidir. e) Bakr iletkenli kablolarda topraklama Kablolarda topraklama, ayn gzergah boyunca yeralt kablosunun havai ebekeye k noktalarnda ve gzergah boyunca 1-1,6 km.lik aralklarla (kablo makara boyuna bal olarak) yaplr. Topraklama ilemi ek noktalarnda bu i iin zel olarak imal ettirilen BEKT (Toprakl) ve EKT (Toprakl) tipi toprakl ek klf takmlar kullanlarak yaplr. Sz konusu eklerin topraklamas iin klf dna kartlan iletken ucu (BEKT sistemlerinde) veya bu i iin zel olarak yaplan irtibat noktas (EKT sistemlerinde) kullanlr. rtibat noktalar 6 mm2lik plak bakr tel (Havaide NYY) kullanlarak klemens yardmyla irtibatlandrlr. Toprak irtibat iletkenin dier ucu yukarda anlatld ekilde tesis edilen levha veya ubuk topraklaycsna irtibatlandrlr. Yaplan topraklama tesisi ile elde edilecek topraklama direncinin maksimum deeri 10 u gememelidir. Yeralt gzergahlarnda ekilen kablolarn topraklamas menhollerde yaplr. Menhollerdeki toprakl eklerden kartlan toprak irtibat iletkenleri, menhol ierisindeki irtibat klemensine balanr. Kazser usul ile gmlen kablolarda ise yukarda belirtilen aralklara uygun olarak seilen ek noktalarnda topraklama tesisi yaplr. Havai kablolarda; yine yukarda belirtilen aralklara uygun olarak seilen ek noktalarnda topraklama yaplr. Tesis edilecek topraklama iletkeni direkten topraa indirilirken galvanizli bir boru ile (diree fider knda uygulanan esaslara uygun olarak) koruma altna alnr. f)Fiber Optik Kablolarda Topraklama Genel Hkmler Fiber optik kablolar her ek noktasnda bir topraklanmaldr. Topraklamada kullanlacak malzemeler, topraklama standardna uygun olmaldr. Topraklamada tm balantlar, kaynak, kablo pabucu veya klemens kullanlarak yaplmaldr. Kesinlikle bkme ve benzeri yntemle yaplmamaldr. Balant noktalar paslanmaya kar zift veya benzeri malzeme ile yaltlmaldr. Fiber optik kablo terminal merkezlerinde topraklama bina topraklamasna balanmal, kesinlikle aktif sistemlerin atsna balanmamaldr. Topraklama direnci RT <10 Ohm olmaldr. Topraklama direncini azaltmak amac ile tuz gibi anmay ve paslanmay hzlandracak malzemeler kesinlikle kullanlmamaldr. Yeralt Fiber Optik Kablolarda Topraklama Yeralt fiber optik kablolarda metal ksmlar ile ek kutusu ierisindeki metal ksmlar birbiri ile irtibatlandrlarak ekran devamll salanmaldr. Menhollerde/Ek odalarnda topraklama baras var ise, ek kutusu zerinde bulunan topraklama irtibat vidas standartlara uygun bakr kablo (16 mm ) ile baraya balanarak topraklama salanmaldr. Menhollerde/Ek odalarnda topraklama baras yok ise, yeralt fiber optik kablolarn eklerinde topraklama, topraklama ubuu ile salanmaldr. Havai Fiber Optik Kablolarda Topraklama Fiber optik kablolardaki metaller ek kutusu iinde birletirilmelidir. Bunlardan bir u ek kutusu zerine bulunan vida araclyla ek kutusu dna tanmaldr. Bu u topraklama standardna uygun

bakr tel ile (16 mm) veya galvanizli erit bant (direk boyuna uygun uzunlukta) ile diree tutturularak topraa gmlmeli ve standardna uygun ekilde topraklanmaldr. Durdurucu direklerde topraklamann sreklilii iin, ask teli veya elektriksel zellikleri ayn olan bir iletken klemensle tutturularak devamllk salanmaldr. 10.1.4. Kablo ekranlarnn topraklama tesisine balants Eriim ebekesinde kullanlan kablolar, kutudan aboneye giden oklu abone teli hari tamamen alminyum ekrana sahiptir. yi bir kablo topraklama tesisinin salanmas iin kablo gzergah boyunca ekran irtibatnn iyi yaplm olmas ve bu ekrannn topraklama tesisine uygun olarak balanmas gerekir. Bunu salamak zere ; Repartitre kan kablolarn ekranlar, repartitr topraklama barasna, Saha dolaplarna kan kablolarn ekranlar saha dolab atsnn uygun bir noktasna, Paratonerli kutulara kan kablolarn ekranlar, kutunun modl balant sacna irtibatl balant noktasna, pabulu olarak cvata sistemi ile irtibatlandrlr. Ayrca kablo eklerinde, ekran irtibat iletkeni kullanlarak ekin iki ucu arasndaki ekran devamll salanr. 10.1.5. Topraklama Deerlerinin Salanamad ok zel Durumlar Eriim ebekesi tesislerinin topraklama deerlerine ait lmlerde, datm kutular ve saha dolab topraklamalar ile kablo ekran balantlarnn ilgili kriterlere uygun olarak yaplmasna ramen, toprak yapsndan kaynaklanan sebeplerle istenen deerlerin salanamad baz zel hallerle karlalabilir. Bu durumda, ncelikle tesisin ve lmlerin ilgili esaslara uygun olup olmad kontrol edilir. Tesis, yntemine uygun olarak yaplmasna ramen topraklama deerlerinin salanamad tespit edilirse; Ayn gzergahtaki kablo hattnda tm topraklama balantlar tek tek llerek kablo gzergah boyunca topraklama direncinin en iyi olduu noktalara topraklama ubuu / levhas ilave edilir ve gzergahn repartitr topraklama irtibat olmakszn Ek:TK-2de belirtildii ekilde paralel edeer topraklama direnci llerek bu deerin 10 dan kk veya eit olmas salanr. ebekeden ayrldktan sonra bu ekilde topraklama lm yaplan kablo ekleri, datm kutusu ya da saha dolaplarnn topraklama irtibatlarnn, lm sonras yeniden ebeke irtibat salanr. Ayn ekilde kablo gzergah boyunca paralel edeer topraklama direnci ile ilgili lmler yapldktan sonra gzergahn repartitr topraklama irtibat mutlaka tekrar salanr. 10.2. Koruma Teknii Elektrik ebekesindeki dalgalanmalar, atmosferik boalmalar veya telekom hatlar ile elektrik iletim ve datm hatlarnn dorudan temas sonucunda, eriim ebekelerinde eitli deerlerde harici voltaj ve akmlar oluur. Bu gibi durumlarda insan ve tesislerin zarar grmemesi veya tehizatlarda meydana gelebilecek hasarlarn mmkn olduunca nne geilebilmesini teminen nlemler alnr. Eriim ebekesinin elektriki etkilere kar hassas noktalar aada belirtilmitir. a) b) c) d) ki farkl aptaki kablonun ek noktas. Havai kablolarn yeraltna alnd noktalar. Ucu ak hatlar. Enerji ve telekom hatlarnn kesiim noktalar ve paralel gittii blmler.

Koruma teknikleri genel olarak havai ebeke irtibat olan ve yukarda belirtilen zelliklere sahip abone hatlarnda uygulanr. Bununla birlikte ok zel yeralt hatlar da koruma altna alnr. Koruma sisteminin tesisinde koruma eleman olarak paratonerli filer kullanlr. Balca iki tip koruma sistemi vardr.

a) 3 nokta koruma sistemi. b) 5 nokta koruma sistemi. Maliyetinin dk olmas nedeniyle koruma fileri genelde 3 nokta koruma sistemine gre tasarlanm olmakla birlikte, elektrik ebekesi ile temas ihtimali fazla olan telekom hatlarnda 5 nokta koruma sistemi kullanlarak daha gvenli koruma salanr. 10.2.1. Koruma Prensipleri Eriim ebekesinin korunmasnda aada belirtilen kriterler esas alnr. a) Koruma filerinin kullanlaca abone hatlarnn tespiti: Herhangi bir abone hatt datm kutusuna kadar olan gzergah boyunca 1 km.nin zerinde havai ebeke ile tanmsa bu hat havai hat olarak kabul edilir ve koruma altna alnr. Ayrca data hatlar veya yukarda tanmlanan zel hatlar da koruma altna alnr. b) Koruma filerinin taklaca noktalarn tespiti : Koruma altna alnacak herhangi bir abone hatt repartitrde ve datm kutusunda koruma fii kullanlmak suretiyle koruma altna alnr. c) Koruma sistemi seimi ve koruma filerinde kullanlacak paratonerler ve dier elemanlarn elektriki karakteristikleri Teknik detaylar Eriim ebekeleri Malzeme Standartlar ve Temin Esaslar blmnde belirtilmektedir. d) Repartitrde (ebeke tarafnda) ve datm kutularnda mevcut terminasyon dizi tiplerine uygun koruma fileri kullanlr. 10.2.2. Kablolarnn Yabanc Akmlara Kar Korunmas Eriim ebekesinde kullanlan kablolarn elektrik hatlar ile etkilemesini minimuma indirmek zere (her iki tip hattn birbirlerine yakn olarak tesis edilmesi zorunlu hallerde) aada belirtilen tesis kriterleri uygulanmaldr. Aadaki ekilde gsterilen kesime noktalarnda telekom hatt ncelikle yer altna alnmaldr, bunun mmkn olmamas halinde aada belirtilen kriterler ierisinde havai tesis yaplabilir.

Yksek gerilim tayan enerji nakil veya datm hatlar ile telekom hatlarnn yaklam mesafeleri aada belirtilmektedir.

Voltaj Deerleri 0-1 kV Mesafeler D (m) A (m) 1 1 2,5 1 2,5 1,2 2,5 1,4 3,5 2 4,5 3 1-17,5 kV 36 kV 72,5 kV 170 kV 380 kV

D : Telekom hatt ile enerji hatt arasndaki minimum dey mesafe. A : Enerji hatt ile telekom ebekesi direi arasndaki minimum yatay emniyet mesafesi. Not : apraz geilerde ok zorunlu haller dnda kesime alar 60den kk olmamaldr. Ayrca telekom hatt enerji hattnn altnda olmaldr. Enerji nakil ve datm hatlar ile telekom hatlarnn paralel gitmesi durumunda aradaki mesafeleri aada belirtilmektedir. 600 Vtan daha dk olan enerji hatlarnda m = Min. 1 m. 600-7.000 V arasndaki enerji hatlarnda m = Min. 1,2 m. 7- 60 kV arasndaki enerji hatlarnda m = Min. 3 m.

Yeralt gzergahlarnda enerji ve Telekom kablolar arasnda yukarda belirtilen havai hattaki kriterlere gre tesis yaplr.

EK : TK - 1

EK : TK 2