T.C.

M E M BAKANLII LL T

MEGEP
(MESLEK E T VE M RET S M STEM N GLEND LMES N R PROJES )

RADYO-TELEV ZYON

RADYO YAYINCILI ININ TEMELLER

ANKARA 2007

Milli E Bakanl itim taraf geli ndan tirilen modller; Talim ve Terbiye Kurulu Ba n 02.06.2006 tarih ve 269 say Karar kanl n l ile onaylanan, Mesleki ve Teknik E Okul ve Kurumlar kademeli olarak itim nda yayg tlan 42 alan ve 192 dala ait ereve nlar retim programlar nda amalanan mesleki yeterlikleri kazand rmaya ynelik geli tirilmi retim materyalleridir (Ders Notlar r). d Modller, bireylere mesleki yeterlik kazand rmak ve bireysel renmeye rehberlik etmek amac yla renme materyali olarak haz rlanm denenmek ve , geli tirilmek zere Mesleki ve Teknik E itim Okul ve Kurumlar nda uygulanmaya ba lanm r. t Modller teknolojik geli melere paralel olarak, amalanan yeterli i kazand rmak ko ile e ulu itim retim s nda geli ras tirilebilir ve yap lmas nerilen de iklikler Bakanl ilgili birime bildirilir. i kta rgn ve yayg e kurumlar letmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik n itim , i kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden ula labilirler. Bas lmmodller, e kurumlar itim nda rencilere cretsiz olarak datr. l Modller hibir ekilde ticari amala kullan lamaz ve cret kar l nda sat lamaz.

 NDEK LER
NDEK LER
NDEK LER.......................................................................................................................... i AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii G .......................................................................................................................................1 R RENME FAAL YET -1..................................................................................................... 3 1. RADYO YAYINCILI ININ TEMELLER ........................................................................3 1.1. Radyonun Tan ..........................................................................................................3 m 1.1.1. Radyo Nedir?......................................................................................................... 3 1.2. Radyonun al Prensibi .......................................................................................... 4 ma 1.2.1. Radyo Allar n al ..........................................................................4 c n ekli ma 1.2.2. Radyo Vericilerinin al ........................................................................5 ekli ma 1.3. Radyonun levleri ........................................................................................................8 1.3.1. E ....................................................................................................................8 itim 1.3.2. Haber Verme........................................................................................................10 1.3.3. E lence ................................................................................................................11 1.3.4. Reklm................................................................................................................. 12 1.3.5. nand ve Harekete Geirme.......................................................................... 13 rma 1.4. Kamusal ve zel Radyolar Yayncelikleri.........................................................15 n n UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 17 LME VE DE ERLEND RME ....................................................................................18 RENME FAAL YET -2................................................................................................... 19 2. RADYO FREKANSLARI VE GENEL ZELL KLER .................................................. 19 2.1. Radyo Frekanslar ....................................................................................................... 19 2.1.1. Dalga Nedir? ........................................................................................................20 2.1.2. Elektromanyetik Dalgalar Nelerdir?....................................................................21 2.1.3. Radyo Dalgalar ................................................................................................... 21 2.2. Radyo Frekanslarn Teknik zellikleri ve Kullan Alanlar n m ................................. 21 2.2.1. Yer Dalgalar ....................................................................................................... 22 2.2.2. Gk Dalgalar ...................................................................................................... 23 2.2.3. Radyo Dalgalar Ses Dalgalar n Farklar ve n .....................................................23 2.2.4. Frekanslarzellikleri ....................................................................................... 23 n UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 26 LME VE DE ERLEND RME ....................................................................................27 RENME FAAL YET -3................................................................................................... 28 3. RADYO YAYINLARININ ZELL KLER ..................................................................... 28 3.1. Radyo Yay nUnsurlar nlarn .....................................................................................28 3.1.1. Sz Unsuru .......................................................................................................... 28 3.1.2. Mzik Unsuru...................................................................................................... 29 3.1.3. Efekt Unsuru........................................................................................................32 3.2. Radyo Dinleyicisinin zellikleri................................................................................. 35 UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 37 LME VE DE ERLEND RME ....................................................................................38 RENME FAAL YET .................................................................................................. 39 4 4. PROGRAM YAPIMINDA GREV ALAN YNET VE TEKN ELEMANLAR .. 39 C K

4.1. Program Yap nda Grev Alan Ynetici.................................................................. 39 m 4.1.1. Programlar Mdr .............................................................................................39 4.1.2. Program Yap s Yard lar mc ve mc ....................................................................40 4.1.3. Metin Yazar Dramaturg ................................................................................. 42 ve 4.1.4. Sunucu ve Spikerler.............................................................................................43 4.2. Radyoda al Teknik Elemanlar............................................................................45 an 4.2.1. Teknik Ynetmen ................................................................................................ 45 4.2.2. Tonmayster.......................................................................................................... 45 4.2.3. Sesi.....................................................................................................................46 4.2.4. Efektr ................................................................................................................. 46 UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 48 LME VE DE ERLEND RME ....................................................................................49 RENME FAAL YET .................................................................................................. 50 5 5. RADYO STDYOLARI ................................................................................................... 50 5.1. Radyo Stdyosunun Ve zellikleri ................................................................... 50 ekli 5.1.1. zolasyon (Yalm).............................................................................................. 50 t 5.1.2. Akustik ................................................................................................................51 5.1.3. Teknik zellikler................................................................................................. 52 5.2. Ses Mikseri.................................................................................................................. 54 5.2.1. Mikserin Yap ve s levleri................................................................................. 54 5.2.2. Mikser zerindeki Ayar D meleri ....................................................................54 5.2.3. Mikser Ba lar lant .............................................................................................. 57 5.3. Radyo Stdyosunda Bulunan Cihazlar........................................................................61 5.3.1. Kasetalar ............................................................................................................61 5.3.2. CD alar.............................................................................................................. 62 5.3.3. MD alar ............................................................................................................. 63 5.3.4. Dat alar.............................................................................................................. 64 5.3.5. Efekt Cihaz ......................................................................................................... 64 5.3.6. Eko Cihaz ........................................................................................................... 64 5.3.7. Bilgisayar............................................................................................................. 65 5.3.8. Mikrofonlar.......................................................................................................... 66 UYGULAMA FAAL YET .............................................................................................. 70 LME VE DE ERLEND RME ....................................................................................71 MODL DE ERLEND RME .............................................................................................. 72 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 73 NER LEN KAYNAKLAR.................................................................................................. 75 KAYNAKA .........................................................................................................................76

ii

AIKLAMALAR
AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI 213GIM099 Radyo-Televizyon Alan ortak Radyo Yay l n Temelleri ncn Radyo yay lntemel zelliklerinin analiz edildi nc n i renme materyalidir. 40 / 16 n ko yoktur. ulu Radyo yay ln nc incelemek Genel ama; Radyo yay lntemel zelliklerini analiz edebileceksiniz. nc n Amalar; MODLN AMACI Radyoyu ve i levlerini analiz edebilecek, radyo al ve c vericilerinin al sistemini ile gsterebileceksiniz. ma ema Radyo frekanslar kar t n rabileceksiniz la Radyo yay nve dinleyicilerinin zelliklerini analiz nlarn edebileceksiniz. Radyoda al elemanlargrevlerini an n s ralayabileceksiniz. Ses mikserini ve ba cihazlar l kullanabileceksiniz. Konu, atlye ortam i nda lenmelidir. Radyo stdyolar da na geziler yap larak renme peki tirilmelidir. Kullan labilecek cihazlar: Deckler, ses mikseri, mikrofonlar, kablolar, kasetler, bilgisayar. renme faaliyetlerinde yer alan lme aralar kendi yla kendinizi de erlendirebileceksiniz. Ayr modl sonunda yer ca alan lme arac yeterli kazan kazanmadz yla i p n de erlendirebileceksiniz. Bu de erlendirmeler esnas nda retmeninizden yard alabilirsiniz. m

SRE N KO UL YETERL K

E M T RET M ORTAMLARI VE DONANIMLARI

LME VE DEERLEND RME

iii

iv

G R G R
Sevgili renci, Bu modl sonunda edinece bilgi ve beceriler ile radyo yay ln temel iniz nc n ilkelerinin bilinmesi sizler iin yararl olacakt r. Kitle ileti aralar n nemi her geen gn artmaktad Bunlardan zellikle radyo; im n r. kullan kolayl, ta m nabilirli ve her yere ula i abilme avantajn olmas n nedeniyle di er kitle ileti aralar oranla daha fazla tercih edilmektedir. Radyo, teknik yapndan im na s kaynaklanan stnl yle en uzak noktalara kadar her yere an ula nda abilmektedir. Da daki obandan i yerinde evraklar n ba n nda bulunan memura kadar herkese ula abilmektedir. Radyo yay ndinleyebilmek iin zel bir teknik donan da nlar m gerekmemektedir. Kk bir radyo als n bulunmas cn yeterlidir. Radyonun tercih sebebi yaln ula zca labilirli de inde ildir. Geli mekte olan lkelerde halk e n itilmesi ve bilinlendirilmesi nemli bir sorundur. Okuma yazma bilme oran n n d oldu bu lkelerde halk itmenin, bilinlendirmenin en abuk ve kolay yolu k unu e radyo yay ndan yararlanmakt Radyo ile verilecek her trl e nlar r. itim toplumun her kesimine kolayl ula kla abilmektedir. Radyo yolu ile hedef kitleye ula abilmenin yolu ise ba lbir programck ile ar l gerekle Radyo programc program tasar amas ir. l n a ndan yay a n amas n sonuna n kadar bir btnlk gerektirir. Bir program ne kadar iyi tasarlan tasarlans o program rsa n antene gnderecek yeterli teknik donan yoksa ba dan sz edilemez. Ynetmenden m ar teknik ekibe kadar herkes radyo program yap ve yay n herhangi bir a m n amas grev nda al Ekipte yer alan her eleman program yap ve yay a r. n n m n amas belli bir grevi nda vard Bir di olu r. liyi turan paralar gibi her eleman kendine d grevi yerine getirmek en zorundad En kk bir aksakln sonucu program hedef kitleye ula r. n amamas souncunu do urur. Radyoculuk. toplumsal sorumluluk gerektiren cidd bir i Bu bilinle hareket tir. ederek radyo yay n temel zelliklerini ve radyo yap yay nda al elemanlar nlar n m n an n grev ve sorumluluklar ba l ile ar radyo yayn izleyicilere ula nda gerekli olan n n mas teknik donan ve donan n kullan n modlun sonunda m m lmas bu reneceksiniz.

 RENME FAAL YET 1 RENME FAAL YET -1

AMA
Radyoyu ve i levlerini analiz edebilecek, radyo al ve vericilerinin al sistemini c ma ile gsterebileceksiniz. ema

ARA TIRMA
Sevgili renci, bu faaliyet ncesinde yapman gereken ncelikli ararmalar z t unlard r: Radyo al ve vericilerinin teknik yapn c s inceleyiniz. Modlasyon kavram inceleyiniz. n Radyo programlar n evlere ula ndaki teknik sreci arar z. n mas tn

Ararma i t lemleri iin internet ortam kullanman radyo yay n yap n z, nlar n ld istasyonlar gezmeniz gerekmektedir. Radyo yay nda al elemanlardan radyo n an frekanslar hakk bilgi edininiz. nda

1. RADYO YAYINCILI ININ TEMELLER

1.1. Radyonun Tan m
1.1.1. Radyo Nedir?
Elektromanyetik dalgalar zelliklerinden yararlan n larak seslerin iletilmesi sistemine radyo denir. Radyo yay ; elektromanyetik zellik ta nlar dalga biiminde yay belli yan, lan, dalga boylar n (frekanslar olu n n) turdu ve n tayfn en alt blmlerinde yer alan u m n radyo dalgalar kullan I m tayfbir cismin farkl n r. n , dalga boylar yayd m nda n enerjisidir. Buradan, renklerin dalga boylar n ve de ik indisli ortamlardaki n i davran nfarkl n lar olduklar tespit edilmi Ayr buna n spektrumu da denir. tir. ca, Radyo yay ise elektromanyetik dalgalar arac e programlar yay ve n lyla itli n n iletimidir. Radyo yay n amacbelli bir blgede oturan ve al nn , ccihaz olan herkese, nceden haz rlanmbir programa uygun olarak yap yay ularmakt lan n t r. Bir radyo yay nda; n Radyo programlar stdyoda veya stdyo d ortamlarda haz r. rlan Mikrofon yard yla sesler elektrik ak na dn m m trlr.

Yay modlasyon dat merkezi adverilen ve hem btn yap n, m m merkezlerine, hem de btn vericilere ba olan bir merkezden kablolarla veya l radyo dalgalar allara ularr. yla c tl Radyo al cihazlar c radyo sinyallerini zerek kulamn i z itebilece ses i dalgalar haline getirir.

1.2. Radyonun al Prensibi ma

Radyo yay nbir kodlama (modlasyon) ve kod ama (demodlasyon) srecidir. Bunun iin bir tarafta kodlay, di tarafta ise kod a c er cbulunur. Ses sinyallerinin antenden havaya yay na kadar geen evre verici sreci, havadan al lmas narak yeniden sese dn trlmesi srecine ise al sreci denilir. c

Modlasyon (kodlama)
Bilgi kayna

sinyal (mesaj)

Demodlasyon (kod ama)

Son

TELEKOMN KASYON SREC 1.1 ekil

1.2.1. Radyo Allar n al c n ma ekli

Radyo al s cndaki anten radyo dalgalar toplar. Al cihazda bulunan frekans seici n c veya rezonans devresi istenen frekanstaki dalgayseer. Bu dalga glendirilerek ses sinyalini ta cdalgadan ay y racak demodlatre ula Ayr ses sinyali yeniden r. lm glendirilerek hoparlre verilir.

stasyon

glendirilmi ta c dalga y

ses frekans ndaki dalga

ses

zaydalga f ta c s y glendirilmi dalga

zayalg c f lay glendirilir

ses frekans ndaki ses dalgas ayr n r

1.2 Radyo sinyallerinin al taraf ekil c ndan al nmas

Radyo yayn al n n nmaskullann allar taraf cn c ndan gerekle Radyo ir. allar c nda; Verici antenin yayd enerjinin bir blmn toplayan alma anteni;

Anten yard yla toplanan modle sinyali ykseltmek ve zelliklerini uyarlay en m p stn i leyi ullar elde etmek amac dn ko n yla trmeye yarayan katlar; Yksek frekans dalgas nyok eden ve knda mikrofonun verdi alak i frekans ak n btnyle elde edilmesini sa mn layan modlasyon giderici ya da zc sistem; Alak frekans ykseltici sistem; Elektrik modlasyonunu ses dalgalar dn na tren bir ayg (hoparlr). t Radyoelektrik dalga ya da yksek frekans dalgasyararl , dalgan ya da alak n frekans dalgas n meknda ta n nmas yarar ve yaln arac oynar. na zca rol

1.2.2. Radyo Vericilerinin al ma ekli

Radyonun temel al prensibi ses dalgalar n iletilmesi prensibine dayan Bunun ma n r. iin de radyo dalgalar farkl i bir lemden geirilir. Stdyodan gelen ses sinyalleri vericiye ulanda burada glendirilir. Buna amplifikasyon (ykseltme) denir. Osilatr (frekans t reteci) ses sinyallerini ta yacak radyo dalgalar retir. Bunlar daha sonra ta c n dalgaya y bindirilerek modle edilir. Modle edilmiradyo dalgasykselteten geirilip antene gnderilir ve buradan da elektromanyetik dalgalar eklinde havaya yayr. l

mikrofon dalgalar birle n tirilmesi (modlasyon) glendirilmi ta c dalga y anten

modle edilmi ta c dalga y

1.3: Radyo sinyallerinin alya gnderilmesi ekil c

Ses, havan titre n tirilmesi yoluyla yayr. Yay mesafesi srl r. Bu nedenle l lma n d radyodaki ses sinyallerini do rudan iletmek mmkn de ildir. Bu sinyalleri ta c dalga bir y zerine bindirilmesi gerekir. D frekanslbilgi sinyallerinin yksek frekanslta c k y sinyaller zerine bindirilip uzak mesafelere gnderilmesine modlasyon denir. Bir modlasyon i lemini gerekle tirmek iin bilgi sinyali ve ta csinyal olmak zere iki y sinyale ihtiya vard D frekansl r. k bilgi sinyaline modle eden ya da alak frekansl sinyal ya da modlasyon sinyali (AF) denir. Yksek frekanslta csinyale modle edilen veya radyo frekans (RF) denir. y Ta c dalgalarbir frekans de genli(enerji y n bir i iddeti) olmak zere iki zellivard i r.

Resim 1.1: FM Vericiler

ta c dalga y

ses dalgas

1.4: Modlasyondan gemi ekil dalga

Modlasyon; Yaymkolaylar Elektromanyetik alanlar yakla hnda yay ve l tr. z k ld uygun artlarda datepe ukur gibi do engelleri kolayl a al kla arlar. Uzayda ise uygun bir antenle ok uzaklara gidebilirler. Grlt ve bozulmay azalt r. Kanal ayr sa Yani modlasyon sayesinde ayn m lar. iletim hatt birden ok nda bilgi yollama olanasa lar. evresel etkilerin ortaya pek ok s rlay etkiyi ortadan kaldr. kard n c r

AM ve FM Modlasyonlar
Genlik modlasyon (A.M.) tr olarak do rusal ( lineer ) bir modlasyondur. Bu vericilerde vericinin genli modle eden sinyale ba olarak de ir farkl i l i tr vard r. Bunlar; Genlik Modlasyon (Amplitude Modlation, A.M.), Ta c Bastlmift Yan s y r Bantl Modlasyon ( Suppress Carrier Double Side Band, D.S.B) ve Ta c Bastlm s y r Tek Yan Bantl Modlasyon ( Suppress Carrier Single Side Band, S.S.B).

Frekans Modlasyonlu Vericiler

(FM) Frekans modlasyonunda modle eden sinyalde, ta c dalgan genli sabit y n i tutulup frekans i de tirilir. Bu nedenle FM vericiler, genlik modlasyonuna gre daha kaliteli bir yay sa n larlar. Ba bir deyi FM vericiler evreden ald ka le klar parazitleri ortadan kaldrlar. r FM vericiler sabit genlikte al malar dolay ndan genlik modlasyonlu vericilere gre daha d k kkatlar al ile abilirler bu ise hem vericiye yap olarak bir kolayl hem m k de maliyet andan bir ucuzluk getirir. s

FM vericilerin dezavantajise sinyalin gidebilmesi iin gk dalgalariyonosfer tabakas gibi e do etmenlere ihtiyac n olmasr. Bu nedenle FM vericiler evre itli al n d artlar duyarlrlar. rne da taa na d in, , , alar, bina gibi engeller bu vericileri engeller. Dz engebesiz bir arazide bile yay mesafeleri 250 km`yi geemez. Ama yine de H n -F yay(Stereo ya da dinlenebilir kula ho n a gelen mzik) FM vericilerle sa lanabilmektedir Bir FM vericide kullan lacak devrelerin tipi ve say sistenilen sinyali k karekteristi gre de ir FM vericilerde ortak olarak kullan belli devreler vard ine i lan r. Basit bir FM vericiyi olu turmak iin sz konusu devreler kkten by s yla e ras unlard r: FM Modlatr RF Osilatr (frekans reteci) Tampon amplifikatr RF G amplifikatr

Stdyodan gelen ses sinyali vericiye ulanda burada glendirilir (amplifikasyon). t Osilatr (frekans reteci) ses sinyallerni ta yacak radyo dalgalar retir ve ard bunlar n ndan ta c dalgaya bindirilir (Modlasyon). y

Resim 1.2: Vericinin grn

1.3. Radyonun levleri

1.3.1. E itim
Radyonun ucuz, basit ve yayg bir kitle ileti arac n im olmas nedeniyle zellikle geli mekte olan lkelerde yayg bir n ekilde e amal itim olarak kullan lmaktad r. E itim, bireyin davrannda kendi ya s ant yoluyla istenen ynde davrande ikli i i meydana getirme srecidir. Bu de me bireyin yeni bir davrandizisi kazanmas i biiminde olabilece gibi, nceden sahip oldu istenmeyen nitelikteki davran nterk etmesi i u lar biiminde de olabilir. renme ise bireyin kendi ya s ant yoluyla davran nda olu lar an de medir. E i itim, geerli renmelerin olu turulmas gerekle ine gre, e yla ti itime istendik renmeleri olu turma sreci de diyebiliriz. E itim formel ve informel olmak zere iki trldr. E etkinliklerinin bir k itim sm geli igzel ve d nmeden dzenlenir. Bu informel e itimdir. Aile iinde, arkada gruplar ve usta- ili sonucu kazan davran informel e nda rak kisi lan lar itim rnleridir. Okullarda verilen e formel e itim itimdir ve planl itim etkinliklerini kapsar. e retme, renmeyi sa lama faaliyeti oldu undan, nceden haz rlanmbir program erevesinde amalplanldzenli ve kontroll olarak okullarda gerekle , , tirilir. retim faaliyetinin en nemli unsuru retmen ve rencidir. Ba bir deyi ka le retim, retme ve renme faaliyetlerinin bile kesidir. Yani retim, retme ve renmeyi birlikte kapsamaktad r.

Bireyin hayat boyu sren e itiminin okulda, planl programlolarak yrtlen ve k bireyin sm retimini olu turur. retim, renmenin gerekle mesi ve bireyde istenen davran n geli lar mesi iin uygulanan srelerin tmdr. retim, renmeyi kolaylaracak etkinlikleri dzenleme, gerekli ara-gereleri t sa lama ve rehberlikte bulunma eylemidir. Kitle ileti aralar im ndan e itim amal olarak yararlan , lkelerin geli lik lmas mi dzeylerine ba olarak de mektedir. Geri kalmlkeler, e sorunlar n zmnde l i itim n do rudan bu aralardan yararlanmay hedef al rken, geli lkeler, bu aralardan e mi itimde yararlanmay , geleneksel e yntemlerine yard olmak zere ye itim mc lemektedirler. Kullan kolaylula m , labilirlik ve teknik donan andan en kolay ula kitle m s lan ileti arac im radyodur. zellikle geri kalmve geli mekte olan lkelerde radyo toplumun e itimi ve bilinlendirilmesinde nemli bir rol oynamaktad Radyo ile gnderilen iletiler r. aynanda ok genikitleye ula Bu ileti r. imden belirli asgari ko ullar yerine getiren herkes yacinsiyet, e dzeyi, yerle farkl dil, din farkl gzetilmeksizin , itim im l, rk, l yararlanabilir. Yeterli e hizmeti gtrlemeyen blgelerdeki bireylerin, radyo yay itim nlar yoluyla ayd lmasulusal btnl sa nlat , n lanmas nemli rol oynamaktad rne nda r. in, iftiye ynelik olarak haz rlanan e itim programlar tar ve hayvanckta verimlili ile m l i art rmaya ynelik bilgi ve beceriler kazandlabilmektedir. r Ulusal kltrn ve de erlerin genikitlelere yayg tlmasve benimsetilmesi nlar kitlesel e itimle gerekle Toplumsal sorunlar zmlenmesi, gereksinimlerin ir. n kar lamasiin, gerekli olan ve rgn e itim yoluyla elde edilemeyen veya elde etme olana bulunamayan bilgi ve becerinin kazan ndaki etkisi byktr. zellikle lmas bireylerin gereksinme duyduklar konularda bilgi, beceri ve davran kazanmastemel lar , hak ve sorumluluklar n renmesi, kitle ileti aralarn en nemli grevlerini im n olu turmaktad r. Kitle ileti aralar n ve zellikle de radyonun geni kitlelere ula im n abilme zelli do bir sonucu olarak da, e inin al itimdeki e e itli itsizlikler ortadan kaldlabilir. r Cinsiyet, blgeler aras farklk, ky-kent, ara-gere, ula gibi e l m itimi olumsuz ynde etkileyebilecek engeller radyo yoluyla a labilir. nk radyo yay n nlar dinleyebilmek iin yaln bir aln bulunmasyeterlidir. Radyodan yararlanmak, geleneksel e zca cn itimde oldu gibi srekli bir yerde bulunmay u gerektirmez. Az bir aba ve harcama ile bu tr e itimden yararlanma olana vard Bu daha ok radyo ve televizyon ile yap r. lacak e itim iin geerlidir. Ayr kitle ileti aralarmekn farklklar ca, im l nve uzakl klaryok ederek renmeyi herkes iin mmkn k yeni e lan itim teknolojilerinin geli mesine de yol am r. Toplumsal ve siyasal hareketlili h kazand kitle ileti aralarpek ok t e z ran im , toplumda btnle menin gerekle mesinde etkili olmu geli lkelerde enformasyon ve mi toplumunun geli haber vermi ini tir

Kitle ileti aralar e im yla itme faaliyetleri do amalar iin kullan nda ru ld zellikle geri kalm toplumlar iin ya amsal bir nem ta Ancak gnmz dnyas r. nda kitle ileti aralarn bu yn farklamalar iin de kullan im n lmaktad Gnmzde r. toplumlar art kabileden sanayi toplumuna, kimileri de sanayi sonrastoplumuna k dn tr. Toplumlar bilgiyle ili m kilerine gre de erlendirilmekte, "bilgi yoksulu, bilgi zengini" topluluklar olarak ayr lmaktad Bu sebeple gnmzde devletleraras r. sava lar topla, tfekle de ileti kanal gerekle il im yla tirilmektedir. nk art dnyada bilgi k retiliyor, bilgi satyor ve dolayyla bilgi tketiliyor. Bilgi yoklu iindeki toplumlar l s u d dan bilgi ar smarl ve giderek daha ok retilen bilgi de byk kitlelere ileti yor im aracyla sunuluyor. l

1.3.2. Haber Verme

Radyo gndelik olaylar konusunda fikir sahibi olmak isteyen dinleyicilerin hemen ve do rudan ulaklar arat Yak evrede olup biten olaylar bilgisini almak zere t bir r. n n radyo tercih edilen kitle ileti arac im olmaktad Sabah saatlerinde i r. yerine gidecek olan birey gnn geli melerini radyodan renmekte, kendi hayat pratik bir de sahip, nda ere hava durumu, yol durumu, o yrede varolan kltrel etkinlikler vb. konularda bilgi sahibi olmak istemektedir. Yerel radyo habercileri televizyona oranla daha h haber verme olanana sahiptir. zl Televizyonda haber de dhil olmak zere program retimi ok daha maliyetli teknolojik yatm gerektirirken, radyo haberciliiin bir telefon hatt r i yeterli olabilmektedir. Halk siyasal konular veya gncel olaylar hakk n ndaki tutumlarn anlat na n m kamuoyu denir. Toplumu ilgilendiren konularda, de ik siyasal ve bilimsel gr i lerin serbeste ortaya atp tartlmasdemokratik ynetimde nemli bir etken olan kamuoyu l , olu turulmas yol aar. Medyan gndemine ald na n konular kamunun da gndemine n, girdi ve genellikle medyan istedi biimde kamuoyunda bir fikir iklimi yarat i n i ld bilinmektedir. Toplumun byk bir blmn etkileyen geli meler kar nda kamuoyu s bask syaratmak veya ileride olumsuz sonular do uracak konularda kamuoyunun ayd lmas toplumun kendi kendini kontrol etmesini sa nlat , lar. Bu ise yneten ve ynetilenlerin birbirlerinin eylem ve i lemlerini daha iyi denetlemesine yol aar. nsanlar, birok olay kitle ileti aralar im ndan takip etmektedir. Bylelikle, kitle ileti aralar nce bir dnya imaj im ile izilmekte, ard ndan da izilen bu imaj hakk ne nda d nlmesi gerekti kitlelere a i lanmaktad Bir ba deyi zerinde d r. ka le, nlecek dnya, bu dnya hakk d nda nlebilecek d nme biimleri, sahibi bireyler ve kar gruplar taraf ndan belirlenmekte ve kitleler bu ekilde ynlendirilmektedir. Art yak k, n evremiz ve yz yze ileti imde bulundu umuz bireylerle ilgili sahip oldu umuz bilgiler dnda, dnya hakk btn bildiklerimiz veya bildi nda imizi sand m bize, gnlk klar z gazeteler, haftal dergiler, radyo ve televizyon vb. gibi kitle ileti aralar k im ndan aktar lmakta ve benimsetilmeye allmaktad r.

10

Toplumu belli konularda bilgilendirmek, toplumun o konuda sz sahibi olmas demektir. Yani, toplumu etkileyen bir geli hakk bilgisi olan bir birey, grup veya me nda toplulu o konuyu denetlemesi kolay olabilmektedir. Toplum, ynetimin uygulamalar un, hakk ne derecede bilgi sahibi olursa, uygulamay derecede denetleme yetkisine sahip nda o olur. Bu bir anlamda siyasal veya demokratik katm beraberinde getirir. l da Kitle ileti aralar im dnyada ve toplumdaki durumlar ve olaylar hakk bilgi verir. nda Birey grup veya rgt kitle ileti aralar im ndan etkilenir. Hedef kitle iinde ya ad toplumsal evre ile dolays ili iindedir. Ancak bu toplumsal evreye ili iletileri z ki kin dolayl biimde ve o unlukla da etkili olarak kitle ileti aralar im ndan al Kitle ileti r. im aralar n gndeminden halk gndemine geen konular halk taraf n n ndan renilir. Kitle ileti aralarinsanlara bilmedi grmedi konular ve yerlere ait bilgiler verirler. im i, i Bylece insanlar dolayl olarak ya n de ik alanlar ili bilgi sahibi olurlar. am i na kin im aralar kullan simgeler ve szcklerle bir gerek olu leti nda lan turulur. Kitle ileti aralard daki dnyan kafam im ar n zdaki resmini biimlendirir. Bireyler kitle ileti aralar grdkleri davran im nda larizler ve anlamlandrlar. Toplumun belli r konularda bilgilendirilmesi; o konuda fikir sahibi olmas demektir. Yani, toplumu etkileyen bir geli hakk bilgisi olan bir birey, grup veya toplulu o konuyu denetlemesi me nda un, kolay olabilmektedir. Toplum, ynetimin uygulamalar hakk ne derecede bilgi sahibi nda olursa, uygulamay derecede denetleme yetkisine sahip olur. Bu bir anlamda siyasal veya o demokratik katm beraberinde getirir. l da Kitle ileti iminin en nemli zelliklerinden birisi tek ynl olu udur. zellikle devlet denetiminde olan yay l sistemlerinde ynetenlerin, ynetilenleri belirli davran n nck lar gerekle mesi iin bilgi sahibi kp ynlendirmeleri, onlar l motive etmeleri kitle ileti im aralaryoluyla daha kolay olmaktad Asl r. nda 13. yzy ortaya lda kan "kitle gazetelerinin ve siyas partilere dayanan gazetelerin ortaya kmas beraber de en yla i medya olgusu, teknolojinin de yard yla bugn daha de ik bir boyuta ula r. 20. m i m t yzy bas n ticar ve sanayi yanlar geli l, n n tirmesine olanak sa r. lam t Hedef kitle iinde ya toplumsal evre ile dolays ili iindedir. Ancak bu ad z ki toplumsal evreye ili iletileri dolayl kin biimde ve o unlukla da etkili olarak kitle ileti im aralar ndan al Kitle ileti aralarn gndeminden halk gndemine geen konular r. im n n halk taraf ndan renilir. Kitle ileti aralar im insanlara bilmedi grmedi konular ve i, i yerlere ait bilgiler verirler. Bylece insanlar dolayl olarak ya n de ik alanlar ili am i na kin bilgi sahibi olurlar.

1.3.3. E lence
Kitle ileti aralar kitleleri e im , lendirir ve onlar ho vakit geirmelerini n a sa larlar. Bilgi an sonucu olarak insanlara sayz kanaldan gelen bilgi bir sre sonra n s d nce yo unlu una yol amakta ve insanlar gnlk ya n yorucu temposundan am uzakla biraz da e p lenmek ihtiyac hissetmektedirler. Byk yerle yerlerinde e im lenmek, hem zamana hem de madd gce dayanan bir etkinliktir. Kitle ileti aralar im insanlar bu n ihtiyalar yay klar lence programlarile kar n nlad e lamaya al maktad E rlar. lence yerlerinde maddi glerini a miktarda cret deyerek grebilece pek ok sanat an i y radyoda dinleme n ans yakalayabilmektedir.

11

Sadece Trkiyede de btn dnyada, e kamusal nitelik ya da sivil toplum il er medyasniteli ta yorsa, radyonun sadece e i m lendirmeye dnk bir mzik kutusu haline gelmeye ba sylenebilir. Radyoda her trl ses ve mzik gnn yirmidrt saati lad izleyici kitleye ula maktad r. Radyonun biri ses dzeyini ayarlayan, di istasyonlar aras gezinmeyi sa eri nda layan iki temel d mesi bulunmaktad zellikle ikinci d sayesinde ok e ses ve mzi r. me itli i dinlemek mmkndr. Bu arada demokratik gelene olmayan lkelerde radyo do i rudan bir propaganda arac olarak da kullan lmaktad r. E lence programlar n ierisinde yer alan e e n itli itim-kltr konular izleyenler ile hem e lenmekte hem de bilgi sahibi olmaktad Radyo televizyon yay nda slogan r. nlar haline gelen e itirken e lendirmek, e lendirirken e itmek deyimi bu ekilde hayat bulmaktad r. zel giri imin elinde olan yay rgtlerinde e n lence programlar ayr zaman na lan daha fazla olmaktad Ayr zel giri r. ca imin elinde olan medya kurulu n en nemli lar n gelir kayna reklmlard Reklm alabilmenin yolu da rating almak oldu gre bunu r. una sa laman yolu da o n unlukla nl oyuncu ve sanat n yer ald lence programlar lar e haz rlamakt r.

1.3.4. Reklm
Reklm; e mal ve hizmetlerin, gazete, dergi, radyo, televizyon, afitabel gibi itli , medya arac geni lyla halk kitlelerine tanm r. Reklm aracyla mal ve hizmetlerin t d l nereden, nas ne fiyata al l, nacave naskullan l laca hakk tketiciye bilgi verilir, ona nda paras en iyi n ekilde de erlendirme yolu gsterilir. Reklm, ayn zamanda reticinin, i adam n iyi bir pazar bulmas sermaye ve abas de n na, n erlendirmesini, yeni retim ve yatmlara ynelmesini sa r layan nemli bir unsurdur. Reklm saca medya aracyla satolarak da tan k l mlayabiliriz. Btn reklmlarda ama sat rmakt Fakat tek ba hibir reklm sat art r. na art rmaya yeterli de ildir; rnn plnlanmas retimi, da mambalajlanmasfiyat n belirlenmesi ve sat bu , , t , n amaca uygun olarak yrtlmesiyle reklm ba ya ula ar r. Bazileti imcilere gre medyan amacsorunlar, de n erler politikalar gndemini olu turmakt r. zleyiciler kitle halinde retilmi tketim mallar hizmetlerinin kendilerine ve pazarlanmas alrlar ve tketilirler. nda zleyiciler kitle ileti aralarn olu im n turdu u sanal dnyada kendilerine sunulan almakla yetinirler. Bir reklm ajans belirli bir rn iin reklm kampanyas yapt amac markan nda o n pazarda yer edinmesini, pazarda yer edinmi yerini korumas se nsa lamakt Bunu r. sa layamayan bir reklm kampanyas etkinli olmayan bir ileti kampanyas r. i im d Geli mekte olan lkelerde yap tar modernle kampanyalar ok yo lan mda me nda un olarak yenilikleri ieren afi ile radyo-televizyon programlar yararlan ler ndan lmaktad r.

12

Ancak yeniliklerin genikapsamlolarak kabul edilmesi; yay n yan kitle nlar nda ileti aralar anlat im yla lanlaruygulamal n olarak da gsterilmesi ile gerekle mektedir. Bu ekilde dinleyici, konuya radyoda bir kulak verip gemek yerine konuyu nemsemekte yle ve anlat lanlar uygulamaktad r. Al gc d hatta sra inen bir toplumda reklm, i m en, f levini de tirip yararl i hizmetlerde bulunabilmektedir. Reklm, bu durumda bir mal sat al n n nmas zendirmek n yerine o mal gereklili dikkat ekmektedir. rne tketicinin otomobil kullanmas n ine in n zendirmek yerine, toplu ta aralar tercih etmesine ynelik, telkinler daha geerli ma n olabilir. Reklamc tketicinin zelliklerini, neyi, nas ne kadar srede ileteceklerini lar l, bilirler. Meksikada, vergi kaakn nlenmesi amac vatanda hkmete nas ln yla, n l yard olaca televizyonda, bas yo reklm harcamalar nlenmesi gibi. mc , nda un yla

Ses: E lenceyi takip et (rnn ad ) J ngle Ses: Gksel Mzik Gksel Hep Seni Konu urum s arkndan. sre 2 Ses: Manga Mzik Manga Bir Kadizeceksin s n arkndan. sre 2 Ses: (rnn ad ).. paketi getir, festivale kat Bursa, l. zmir, Denizli, Konya, Antalya, Adana, Ankara, Samsun, Trabzon, stanbul. Ayr l nt bilgi wwwda Ses: den so ikolatal . Is uk tatl rmak lz m.
1.6: Bir radyo reklam metni ekil

Radyo reklmlardinleyiciyi derinden etkileyen, a rtan, dikkatini eken ses efektlerine etkileyici bir mzi senaryoya ve metne sahip olmalr. Basit anlamda bir e d reklm metninin bayan ya da erkek vokalle iyi bir fon mzi inin zerine okunmas yla olu turulan reklmlaryan ra zgn reklm mzikleri de olu n s turulabilir.

1.3.5. nand ve Harekete Geirme rma

Ya anan teknolojik geli melerin kitle ileti sektrne de yans yla medya im mas toplumdaki en etkin g merkezlerinden biri hline gelmi Bu geli tir. melere paralel olarak medya yneticileri, editrler ve etkin k yazarlar e nda iine alan medya elitleri de toplumsal yap iinde en nemli g odaklar ndan biri haline dn tr. Medya ula m t bu gcyle, bireylerin tutum ve davran n lar etkileyebilmenin, etkilemekle de kalmay p bunlar i de tirebilmenin en etkin yntem ve aralar sahip hale gelmi na tir.

13

Her demokratik sistem, politikalar halk onay alarak uygulamak zorundad Bu n n n r. zorunluluk toplumsal hayat dzenlenmesinde, politik istek, talep, d n nce ve belgelerin kar klolarak iletilmesini, bilgi ve enformasyonlar aktar n k l n lmas , saca ileti ime geilmesini zorunlu kyor. Bu ileti srecinde medyan nemli bir rol stlenmesi, l im n modern demokratik toplumlar "medya toplumu" olarak isimlendirilmesini hakl n kartmaktad r. Medya, toplumun yapnkurulu dzenini ve bireyler aras geli toplumsal s , nda en ili kileri yeniden yaratma, yeniden ekillendirme, yeniden retme ve yorumlama gcne ve yetene sahiptir. Semboller, i ine aretler, say szckler ve resimlerden veya bunlar lar, n bile kesinden olu iletiler yaln ileti ta an zca mazlar. Ayn zamanda insanlar dnyas n n yeniden ekillendirip yorumlar, ona yeni boyutlar kazandr. Medyan bu r n ekillendirme ve de tirme etkisi bireyler ve genel anlamda toplum boyutuyla da s rl i n kalmay toplumsal p, ve siyas yapiinde etkin bir konuma sahip olan siyasi liderleri ve me hkmetin ru politikalar da kapsayacak boyutlara ula n abilmektedir. Medyan bireylerin ve toplumun ileti ihtiyalar kar n, im n lamak iin yapt ok nemli hizmetleri hi kimse yads yamaz. Bununla birlikte madalyonun bir de teki yz vard r. nsanl iin bylesine byk hizmetler yapan medya, istenirse ok etkin bir k propaganda aracbunun da tesinde geni , halk kitlelerinin beyinlerini y kamak iin gl bir silah olarak da kullan labilir. Kitle ileti aralar n sahipli veya kontroln elinde im n ini bulunduran ki veya gruplar, haberleri ve iletileri ilgi ve istekleri do i rultusunda bozup de tirebilirler. Bylece insanlar kanaatlerini, d i n ncelerini ve eylere ykledikleri anlamlarekillendirme yetisini kendi tekellerinde bulundurmak isteyebilirler. Birok ararmacmedyan amans propaganda gc ve beyin y t n z kama etkisi kar nda insanlar aresiz, savunmas kolay etkilenir durumda oldu savunurken; bir s n, z, unu ba grup ararmac buna kar ka t da kmaktad Onlara gre bireyler medya kar nda r. s pasif de aktif konumdad Fakat sonuta medyan az veya ok herkesi etkiledi il, rlar. n, i gere herkes kabul etmektedir. Medya gcne kar ini kanlar da belirtti gibi, kitle n i ileti aralar n bireyler zerindeki etkisinin farkl im n biimlerde ve miktarlarda oldu u yads namaz bir gerektir. Gerekle etkinin niteli ve derecesi ki ki de ir. Bu en i iden iye i durum bireylerin yave cinsiyetlerinin yan ra, e s itim ve kltr dzeyleri gibi etkenlerle yak ili ndan kilidir. Kitle ileti aralar im yoluyla siyasal, sava ekonomik kalk , nma, ive bazen din alan toplumsal amalar iin kampanyalar yap nda labilir. Siyasal ileti farkl im aralarla, davran larla, yap larla, hatta kimliklerle gerekle tirilir. Her siyasal gr bir de ileti n im kltr vard imde dikkatleri toplama, ilgi uyand r. leti rma, olumlu a rmlar yapt rma, bilgi aktarma ve netice olarak katm sa l lama amalan Her trl ileti siyasal parti veya r. im d ncenin ilke ve amalar naktard ndan de mez temel ilkelere gre plnlan i r. Olgular tan n mlanmasve tasvir edilmesinde sadece "gerekler" de insanlar il, n yanlklar gre gerekleri alg l na lama, yorumlama ve sunmalar belirleyici olur. nk da modern insan ba ki gruplar veya lkeler hakk ok az bilgiye sahiptir. Hatta o ka iler, nda u zaman insanlar zihinlerinde, di insanlar, toplumsal gruplar, ulusal veya uluslararas n er siyasal aktrler "teki" olarak sflandld n r ndan, onlara yklenen zellikler genelle tirilerek "dost" veya "d man" olarak de erlendirilebilirler. lke imajlar "dost" da veya "d man" olarak genelle tirilen gerekli sadece bir blmn yans in tmaktad r.

14

"D man" denildi inde de, gerek d man de sadece zihnimizde olu il, turdu umuz d resmi anlat man lmak istenir. Bir haber veya konuyu medyan gndeme getirme s birey iin bir ipucu olarak n kl de erlendirilir. inde ya ad toplumda olup bitenler hakk bilmesi gerekenin bu nda oldu unu d nr. Kitle ileti srecinin reticileri, politik konulara uyum ve bas im n mensuplar n konular n kamuoyuna sunma tarzlar gre sembolik politika yapmaktad na rlar. Durum byle olunca politik olayla politik olay nas sunulaca n l birlikte d nlmek durumundad Bu durumda politik sreten ok, politik srecin ortaya konu r. ekli, kurgulan nem kazanmaktad r.

1.4. Kamusal ve zel Radyolar Yay ncelikleri n n

1990ly llarda zel radyolar yay gemesi ile radyoculukta yeni bir dnem n na ba . Trkiyede ticari yay l ba lad ncn lamas birlikte, program trlerinde, ieriklerinde yla ve retim srelerinde baz i de imler meydana gelmistir. Yenili verdi heyecanla o in i zamana kadar gerek yasal gerekse ilkeli yay l gibi nedenlerle yay nck nlanmas ncal sak grlen programlar ve mzik paralar dnemde yay bu nlanmaya ba r. zel radyolar lam t Pop mzik, Trk Pop Mzi zgn Mzik ve Arabesk, Klasik Bat i, Mzi Trk Sanat i, Mzi gibi trlerden birini seip, formatlar bu mzik trlerini tketen belirli dinleyici i... n kitlelerinin be enilerine gre dzenlediler. nk dnyan en keyif verici sesi bile n kesintisiz dinlenirse belli bir sre sonra s c k hle gelir. Sylenenler ne kadar nemli olursa olsun dinlenmez olur. zel radyoculu yayg mas birlikte, radyo bir mzik kutusu un nla yla ya da sabahlar gazete haberlerini bize okuyan sesli bir gazeteye dn t. 1990 sonras srete, radyoda habercilerin konumunun ve haber retim pratiklerinin olu nda belirleyici olan en temel faktr, radyo yatmc n ticari kayg mas r larn lar olmaktad zellikle ticari radyo yay r. nlarkamuoyunu bilgilendirme i levini ne lde yerine getirebilmektedir? Gnmz Trkiyesinde radyoda haberin gn getike nemini yitirmesinin ve radyo program ak nda yerini kaybetmesinin sebepleri nelerdir? Bu lar al smayla amalanan, 2000li y llarda radyo haberinin nasve hangi kosullarda retildigini l ve bu ko ullar belirleyen unsurlar neler oldu tart n unu makt r. Otomasyon sistemleri, internet, cep telefonu gibi teknolojik geli meler, radyo sahiplerinin ekonomik karlar ynelik olarak kullan na lmaktad Bu do r. rultuda, ulusal radyolarda haber yay n yeri ve nemi gn getike azalmaktad Haber aralarn, nlar n r. n haber kaynaklar ndaki bir tektiple medyan bilgi verme i me, n levini s rland n rmakta, mlkiyet yapnda oldu gibi haber ieriklerinde de bir yo s u unla maya sebep olmaktad r. Bu al n amac bu geli man , meler nda, Trkiyede zgn radyo habercili inin yap lamamas n nedenlerini ve bu olgunun sonular ayd n n nlatmakt r. Yeni yay l anlaynda insanlar iinde bulundu d nck n u nsel tembellik, adeta desteklenmektedir. Bu d nsel tembelli radyo alan in ndaki somutla , zel radyolar mas n hibir seime ba lolmadan arka arkaya getirilmisonsuz mzik paralar ndan olu an yay d Radyoda mzik paralar nlarr. belirli bir amaca ynelik olarak al nmamaktad Her r. trden mzik paraskark olarak birbirini izlemekte ve bu ekilde dinleyiciye sunulmaktad Oysa radyo mzik kutusu de r. ildir. Yay zaman n tmn mzi ay n n e ran radyo, gnmz insan n gereksinmelerine tam olarak cevap vermi lmamalr. n say d

15

Bir " anlatmada en etkili yntem olan sz programlaryay yer alm ya da eyi" ; nda yor yok denecek kadar d bir dzeyde ise o radyo, zelli olan bir istasyon de s k i il, radan bir radyo olmay semi demektir. Yaln mzikle dinleyicisine ula isteyen bir radyonun z mak setikleri ve yay klarpopler kltr rn olmak zorundad Oysa aynpopler nlad r. mzi sonu gelmez biimde yay i nlayan ok say radyo vard Bu kadar ok istasyondan da r. yay nlanan bu mzik rnlerinin olu turdu yap u mve yay farklhale getirmek son n derece nemlidir. Yani bir yap nustal mcn gereklidir. zel radyolara yay izninin verilmesinden sonra radyo yay lnda ya n nc anan karkl sonucunda ileti arac k im olan radyo, ileti kopuklu yol atBu durum bir im una . lde hl devam etmektedir. E lence sektrne ynelik radyolar, insanlara sadece belli trde mzikleri dinletmeyi amalamaktad Radyoculu ok disiplinli, srekli al r. un , may kendini yenilemeyi ve srekli renmeyi gerektiren cidd bir ioldu gere gz ard u i edilerek, zel radyolarda grev yapanlar kendini geli tirme gere duymad Emek i lar. harcamadan, kolay rn elde etmeye al lar. t Medyan ticar n karlar pe inde ko yla birlikte medya al mas anlarn stat ve n becerileri olumsuz ynde etkilenmeye ba . zel radyolar ortaya lad n kmas personel yla sayn en aza indirildigini ve radyo stdyolar tek kiart hem teknisyen hem sunucu sn nda i k hem de gazetecinin i stlenmektedir. Bylece radyoculu daha az uzmanl isteyen bir ini un k dn ve ticari radyolar geleneksel radyoculu yok etme pahas yay yapt ekle t n u na n grlmektedir.

16

UYGULAMA FAAL UYGULAMA FAAL YET YET

LEM BASAMAKLARI
Radyoyu tan mlay z. n Radyo allar n al prensiplerini c n ma inceleyiniz. Radyo vericilerinin al prensiplerini ma inceleyiniz. Radyonun i levlerini s ralay z. n Kamusal ve zel radyolarda i levlerin nceliklerini s ralayz. n

NER LER
Radyo allar ilgili blm c yla inceleyiniz. Osiloskopu kullanmayla ilgili retmeninizden bilgi isteyiniz. Radyo dinleyiniz. zel radyolardaki programlar izleyiniz.

17

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F
A sorularcevaplar do ve yanlolarak de a daki n n ru erlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Frekans modlasyonunda (FM) modle eden sinyalde, ta c dalgan genli sabit y n i tutulup frekans i de tirilir. Genlik modlasyon (A.M.) tr olarak do rusal (lineer) bir modlasyondur. Kontrol kalemleriyle yksek gerilim kontrol edilebilir. Radyo arac yap e formel e lyla lan itim itimdir. Radyo reklmlar ses efektleri ve mzik kullan nda lmaz. Reklamlar format gere radyoda yay i nlanamazlar. zel radyolarda arl olarak mzik programlar yer verilir. kl na Cevaplar z n cevap anahtar kar tn ile rz. la

DE ERLEND RME
Cevaplar zcevap anahtarile kar tn Do cevap say zbelirleyerek n rz. la ru n kendinizi de erlendiriniz. Yanlcevap verdi ya da cevap verirken tereddt ya z iniz ad n sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara do cevap verdiyseniz di faaliyete geiniz. ru er

18

 RENME FAAL YET 2 RENME FAAL YET -2

AMA
Radyo frekanslar analiz edebilecek ve kar t n rabileceksiniz. la

ARA TIRMA
Evinizdeki radyonun alabildifrekanslar reniniz. i Mikrodalga fnlaral prensibini inceleyiniz. r n ma De ik frekanslardan yayyapan radyolar i n dinleyiniz. De ik frekanslaryaykalitesi aras i n n ndaki farklar n yaz z. Gemi ve uaklardaki haberle sistemi hakk bilgi toplay z. me nda n

2. RADYO FREKANSLARI VE GENEL ZELL KLER

2.1. Radyo Frekanslar
Ses, nesnelerin titre iminden meydana gelen ve uygun bir ortam ierisinde (hava, su vb.) bir yerden ba bir yere, s ve genle ka k ma meler eklinde ilerleyen bir dalgad r. Dolayyla ses, bir bas dalgas r. Normal bir insan, 16-20 Hertz de s n d erinden byk sesleri duyabilir. Saniyede 16 kez tekrarlanan bas de iklikleri insan kula taraf n i ndan alg lanabilir.
Tepe noktas Dalga boyu Tepe noktas

2.1: Elektromanyetik dalga ekil

19

Radyo dalgalar TV dalgalarve mikrodalgalar n , eklindedir. Bu dalgalar birbirinden ay fark dalga boylarr. Dalga boyu, iki dalga tepesi aras ran d ndaki mesafedir. Elektromanyetik dalgalar dalga boyu, frekans enerjisi vard rne bir X n; ve r. in n , enerjisiyle, bir mikrodalgay n dalga boyuyla ya da bir radyo dalgas frekans n yla anlatmak daha uygundur. Radyo ve televizyon yay nher ikisi de birer elektromanyetik nlarn dalga olmas ra X nlar na men veya kltesi n z mlarla yay yapmazlar. nk bu iki n dalgandalga boylar frekanslar n sinyalini ta n ile yay iin uygun de mak ildir.

2.1.1. Dalga Nedir?

Denizin zerinde gezinen dalgalar, rzgrl gnde bayra hareketi gzle grlen n dalgalard Bunun dnda evrende gzle gremedi dalgalar da vard Elektromanyetik r. imiz r. dalga adveilen bu dalgalari levleriyle alg layabiliriz. Ses gremedi imiz n tipli bir dalgad Molekl bulunan her ortamda ses ta r. nabilir. rne havadaki molekller in titre erek sesi ta Bu mant rlar. ktan yola karak uzayda ses olmad nsyleyebiliriz. nk uzayda ses dalgalar iletecek hibir molekl yoktur. n

Resim 2.1 Uzay bo u lu

Elektromanyetik dalgalar ses dalgalar , ndan ay en nemli zellik hareket ran edebilmeleri iin molekllere ihtiya duymamalarr. Bu elektromanyetik dalgalar hava, d n kat ortam ve uzay bo u iinde seyahat edebilece anlam gelir. Radyo dalgalar lu i na da elektromanyetik dalgad r.

20

2.1.2. Elektromanyetik Dalgalar Nelerdir?

James Clark Maxwell ve Heinrich Hertz elektromanyetik dalgalar nas n l olu unu ve hangi h tu zlarla hareket ettiklerini inceleyen iki bilim adam r. d

2.2: Elektromanyetik dalga ekil

Hareket halindeki elektrik ve manyetik ykleri elektromanyetik dalgayolu turur. ekildeki mavi renk bir elektrik alan ve ynn, ye renk de bir manyetik alan ve n il n ynn gstermektedir. Elektromanyetik dalga eksen izgisi stnde tek bir ynde k hyla hareket eder. z

2.1.3. Radyo Dalgalar

Radyo yay nlar elektromanyetik zellik ta dalga biiminde yay belli dalga yan lan, boylarn olu n turdu ve n tay n en alt blmlerinde yer alan radyo dalgalar u m n n kullan Radyo dalgalar r. elektromanyetik spektrumdaki en uzun dalga boylar sahiptir. Bu na dalgalar bir futbol sahaskadar olabilir. Radyo dalgalar radyolar za yay ta m n maktan ba televizyon ve cep telefonlar da sinyal ta ka na Televizyonlar stnde bulunan rlar. n antenler, televizyon istasyonlar ndan yay nlanan elektro manyetik sinyalleri al ve r televizyon ekranlar gsterirler. nda

2.2. Radyo Frekanslar n Teknik zellikleri ve Kullan Alanlar n m

Gnmzde kullan radyo, televizyon, radar ve e uzakl lan itli ktan haberle me cihazlar n hepsi, elektromanyetik dalgalar en uzun dalgaboylusu olan radyo dalgalar n n yla alr. Vericinin retti dalgalar aln anteninde bir elektrik ak do i c n m urur. Bu ak m ykseltilerek dalganta sinyali istenen hle getirilir. n d Frekans, belirli bir noktadan bir saniyede geen ses dalgalar n tamam n sayd n n s r. Frekans birimi Hertz (Hz)dir. nsan kulan duyma aral n ortalama 20 Hz ile 20 KHz aras ndad Bu sr ya ve ki gre farklklar gsterebilir. r. n a iye l Genlik, ses dalgalar n dikey bykl n nn bir lsdr. Ses dalgalar olu n turan s ve genle k ma meler aras ndaki fark, dalgalar genli belirler. n ini Ses dalgalarhavada veya ba bir ortamda titre objeler taraf ka en ndan retilir. rne titre in tirilen bir gitar teli, yapt periyodik salm hareketi ile hava molekllerinin n

21

belli bir frekansta s nve genle k mas mesini sa Bu lar. ekilde teldeki enerji havaya iletilmiolur. Enerjinin miktarteldeki titre genli ba d E tele fazla enerji , im ine lr. er yklenirse, tel daha byk bir genlikle titre Teldeki titre genli ne kadar fazla ise ir. im i ortam tanecikleri (rne hava moleklleri) taraf in ndan ta enerji de o kadar fazlad nan r. Enerji ne kadar fazla ise sesin iddeti de o kadar byk olacakt Bu ifadeler, titre tm r. en cisimler iin geerlidir. Bir dalgan ardk iki tepe veya iki ukur noktas n aras ndaki mesafe bize dalga boyunu verir. Dalga boyu (lamda) ile gsterilir. Radyo televizyonda retilen ses ve grntler ta cdalgalarla iletilir demi bu ta cdalgalar her biri kanal y tik. te y n olu turur. rne FM 94.9 asl 94.9 MHz ya da (94.900.000 Hz) frekans in nda ndaki ta c y dalgay kullanarak yay yapan radyo istasyonunu anlat Her bir frekans aralna bant n r. denir. Ancak bantlar birbirinden kesin s rlarla ayr n lmaz. Frekans spektrumunun en alt basaman turan radyo dalgalar olu frekans aral klar temel al narak yedi ana sfa ayrr. n l

3 (Yksek Frekans) High Frequency (HF) MHz- 300 MHz: 2.3: Elektromanyetik spektrum ekil

ok Yksek Frekans

2.2.1. Yer Dalgalar

Yavayavazay p tamamen snnceye kadar yeryz e flay risini takip eden dalgalard Yeryzeyine paralel olarak yayrlar. Yer dalgalarn yay m mesafesi r. l n n a faktrlere bad a daki l r. Yer dalgalar n frekans ka ula hedef d Su topra gre daha iyi bir n artt lan er. a iletken oldu iin yer dalgalarsu zerinde daha uzak mesafelere ula u , abilirler. Toprak ne kadar kuru ise menzil o oranda d Menzil, verici gcyle do orantd G artt er. ru l r. ka menzil de artacakt r.

22

2.2.2. Gk Dalgalar
Atmosferin iyonosfer katlar arp yans dalgalard na p yan r. yonosfer, atmosferin en d katman r ve yerden yakla 100 ile 500 km. aras d k ndaki ykseklikte bulunur. Bu katman yksekli sabit de n i ildir ve her gn, her mevsime gre de meler gsterir. i Gndzleri ise geceye gre daha alak seviyededir. Gaz molekllerinin iyonlar ayr na lmas olay iyonla denir. Gne ultraviyole na ma in nlarbu iyonla maymeydana getirir. Gne etkisi yksek tabakalarda daha fazla in olaca ndan iyonla miktar bu tabakalarda daha ok olacakt Gece ise gne ma da r. etkisi ortadan kalktndan iyonlar tekrar birle irler. Bu ise alt tabakalarda st tabakalardakine nazaran daha abuk olur. Bu nedenle iyonosfer tabakasn kal n nlazal ve yerden r yksekli de artar. Bylece iyonosferin tabakalar i ndan yans yarak yeryzne dnen gk dalgalar n da ula n t menzil zellikle geceleri artm olur. Gk dalgalar n yay n lma mesafesi dalgan yans n yabilmesi iin iyonosfere belli bir a nda gelmesi ve tabakan alt n iyonla miktar ba olarak de ir. ma na l i Verici frekans MHz'in alt olmal r. Frekans artt gk dalgalar n menzili 30 nda d ka n d 30 MHz' in zerinde frekans dalga iyonosferden yans gibi tm katmanlar er. bir mad geerek uzaya ula r.

2.2.3. Radyo Dalgalar Ses Dalgalar n Farklar ve n

1. Radyo dalgalarn frekans dalgalar gre daha yksektir. Ses dalgalar kHz'e n ses na 10 kadar kabilir. Radyo dalgalar ok daha ykseklere ise kabilir. Kad n sesinin nlar frekans yksektir. nk ince sesin frekans daha yksektir. Ses dalgalar radyo dalgalar gre daha d h yayrlar. Ses dalgalar , na k zda l yakla 340 m/sn h radyo dalgalar km/sn h yayrlar. k zla, 300 zla l Kulak ses dalgalar alg n layabilir. Fakat radyo dalgalar alg n layamaz. Ses dalgalar n menzili radyo dalgalar gre ok d n na ktr.

2. 3. 4.

2.2.4. Frekanslar zellikleri n

VLF: (330 Khz): 4000 Nanometre(NM)den daha uzak mesafelere ula abilir. Da lar alak frekansldalgalar yay nda engel te etmez. Anten boyutlar uzun dalga n lmas kil boyuna ba lolarak olduka byktr. Grlt oran olduka yksektir. Havan statik n parazitinden ve hava ko ullar etkilenirler. ndan LF: Genelde topra geen sinyaller olup saat seknronizayon sinyali olarak ya da a denizalt taraf lar ndan haberle mede kullan lmaktad Hava ko r. ullar yksek dzeyde na duyarlrlar. d

23

Resim 2.4: Dalga istasyonu

HF: Bu dalgalar iyonosferden yansklar d iin dnya zerinde ok uzak mesafelere ula abilmektedirler. Genelde k dalga istasyonlar sa taraf kullan ndan lmaktad r. VHF: Gerek FM gerekse yerel telsiz ebekesi olarak kullan lmaktad Bu frekans r. (zellikle meteor ya murlar yans nda) malar sayesinde ok uzak mesafelere gitse de genelde gz mesafesinde do rudan yaym gsterirler. l HF: Genel olarak gk dalgalar veya do ile rudan yayrlar. 100 NM'e kadar yer l dalgalar grlr. Gn ierisinde 300 NM, geceleri gk dalgalar tas 1.000 NMe da vas yla kadar 100 NM- 150 NM aras sessiz blgede yay nda labilirler. Daha ok uzun menzilli olarak yerden havaya ve havadan yere haberle imkn larlar. Grlt orta dzeydedir. me sa VHF: ok k dalga band sa iine girerler. Bu frekanslar 30 MHz- 300 MHz aras nda de ir. VHF band yay yapan (rn:TRT1) antenlerinden havaya yay dalgalar bir i nda n lan n k , iyonosfer tabakas biraz klarak deler geerler ve bir daha yeryzne dnmezler. sm nda r Bu band 88-108 MHz aras FM radyolar108den yukarn televizyon kurulu n n , s ise lar yay nda kullan nlar r. UHF: Bu bant, birok telsiz ve TV yay iermektedir. Yksek Frekans (UHF.) band n 300 MHz ile 30000 MHz aras ndad Bu dalgalara desimetrik dalgalar denir. Bu r. seviyedeki frekanslar net ve kaliteli veri ileti iin kullan imi lmaktad Bunar normal radyo r. bandlardnda kalan frekans aral klarolduklar ndan tercih edilmektedirler. Gne te meydana gelen patlamalar; atmosferde manyetik f nalar meydana getirmektedir. zellikle rt genlik modleli radyo frekans dalgalaratmosferde meydana gelen bu de ikliklerden i dolay radyo yay n nlar parazitli olarak al imin net ve kararl rlar. leti olarak yap labilmesi ve bu parazitlerin engellenmesi iin mant olarak yukarda szn etmeye al z k t m frekans aral nda bu ileti yap n klar imin lmas gerektirmektedir.

24

Sonuta UHF/ VHF dalgalaryer dalgalar ndan etkilenmemektedir. Bu durum sinyallerin evlerimizin iine kadar rahatl girmesiyle a kla klanabilir. UHF/VHF dalga band yay yapan vericilerin kulland dipol antenler yatay veya dikey olabilir. Bu nda n klar vericilerin sinyallerini tam ve net olarak alabilmek iin al antenlerini yatay ya da dikey c olarak kullanmak gerekir. SHF: Uydu ve radarlar taraf ndan kullan bir bandd Do lan r. rudan dalgalar eklinde yayr. Grlt oran d l ok ktr. EHF: 3-300 GHz aras ndad Menzilleri 200 Nmdir. Anten boyutlar r. birka cm'dir. Gc birka wattd ok geniveri aktar na imkn tanndan radarlarda ve uydu r. m d yay l nda kullanr. Grlt yok denecek kadard nc l r. 3 kHz-30 kHz 30 kHz-300 kHz 300 kHz-3 MHz 3 MHz- 30 MHz 30 MHz- 300 MHz 300MHz-3GHz 3GHz- 30 GHz 30GHz ve st Cok Uzun Dalga Uzun Dalga Orta Dalga K Dalga sa Frekans) Very Low Frequency (VLF) Low Frequency (LF) Medium Frequency (M (Yksek High Frequency (HF) Very High Frequency (VHF) Ultra High Frequency (UHF) Super High Frequency (SHF) Extremely High Frequency (EHF)

ok Yksek Frekans Ultra Yuksek Frekans Super Yuksek Frekans Asiri Yuksek Frekans

(daha yukar kltesi ve grnr k vard da z r).

25

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI
Radyo frekanslar n niteliklerini n inceleyiniz. Radyo frekanslar n teknik zelliklerini n inceleyiniz. Radyo frekanslar n kullan alanlar n m n inceleyiniz.

NER LER
Frekans tahsis ynetmeli inceleyiniz. ini Osiloskop ile dikkatli lm yap z. n Farkl bant geni liklerinin kullan m alanlar inceleyiniz. n

26

LME VE DE LME VE DE ERLEND ERLEND RME RME

OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F
A sorularcevaplar do ve yanlolarak de a daki n n ru erlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. Dalga boyu, iki dalga tepesi aras ndaki mesafedir. Radyo dalgalarn frekans dalgalar gre daha yksektir. n ses na UHF band birok telsiz ve TV yay iermektedir. n Gk dalgalar yeryz e risini takip eden dalgalard r. Yer dalgalar atmosferin iyonosfer katlar arpyans dalgalard na p yan r. Cevaplar z n cevap anahtar kar tn ile rz. la

DE ERLEND RME
Cevaplar zcevap anahtarile kar tn Do cevap say zbelirleyerek n rz. la ru n kendinizi de erlendiriniz. Yanlcevap verdi ya da cevap verirken tereddt ya z iniz ad n sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz.

27

 RENME FAAL YET 3 RENME FAAL YET -3

AMA
Radyo yay n ve dinleyicilerinin zelliklerini analiz edebilecek, radyo nlar n stdyosunda bulunan cihazlar kullanabileceksiniz.

ARA TIRMA
Sevgili renci, bu faaliyet ncesinde yapman gereken ncelikli ararmalar z t unlar olmalr: d Radyo programlar n ieri incelemelisiniz. n ini Radyo dinleyicisinin zelliklerini ararmaln t s z.

Ararma i t lemleri iin internet ortam ndan yararlan z. Ayr radyo yay n n ca nlarn yap istasyonlargeziniz. Radyo yaynda al elemanlardan radyo yay n ld n an nlar n unsurlar hakk bilgi edininiz. nda

3. RADYO YAYINLARININ ZELL KLER

3.1. Radyo Yay n Unsurlar nlar n
3.1.1. Sz Unsuru
Genel bir ifadeyle sz programlar topluma sz yoluyla ula yay an nlard Radyo, r. insan sesine, yz yze konu n s en yak arat Ancak belirtmek gerekir ki, man caklna n r. televizyonun yayg mad nla dnemlerde nllerin sadece sesleri de konu sluplar il, ma da radyoya ola anst bir kimlik, bir ki veriyordu. Gazete okurken byle bir ki i ilik ili sezmek gtr. Televizyonda ise bu kimlik, grsel dilin ve televizyon izleme biiminin niteli gere zay Oysa kar ndakiyle konu gibi kullan bir insan sesinin gc i i flar. s ur lan sayesinde radyo hem yreklerde hem de beyinlerde kal bir etki b r. c rak Genellikle radyodan verilen szler okunarak verilir. Sz iletmenin yolu da sestir. Bu nedenle radyoda metinler konu uyormu gibi okunmalr. Sesle bir duyuru yay r. d nlan Radyo sesin mecras r. Yani radyoda mmkn oldu kadar her sesle aktarabilmek d u eyi gerekir. Bizim imgelemimize seslenir. nsanlar duygu ve d n nce dnyalar szcklerle nda resim izer. nsan sesi ok syler. Gzmz kapat kar zdakini dinledi ey p m imizde onun ki i ve karakteri hakk az ok bir gr turabiliriz. rne radyo tiyatrolar ili nda olu in, ndaki karakterleri ses tonlar gre kafam biimlendiririz. na zda

28

 lm haberi okunsun, isterse bir mzik program ster sunulsun sunu s taki cakl izleyici hemen hisseder. S kta samimiyet, sempati vard Sunumdaki sesin s tek cakl r. cakl ba yeterli de na ildir. Radyoculukta sesi kullanmak sadece renk ve estetikle ilgili bir sorun de ildir. Ses tonu ve sunu uslb da ok nemlidir. Seste ayn zaman da otoriter bir zellik olmas gerekir Kendine gvenen tok bir ses tonu dinleyicide gven olu turur. Bu zellik inandckve gvenirlik bak ndan nem ta rl m maktad r.

Resim 3.1: Bir program anonsu n

Yay sresinde ayntempoda tekdze devam eden bir ses b r n ktcolur. nl sunuculardan Geoffrey Weekesin deyimiyle Sesin iyi bir mzik aleti gibi kullan lmas gerekir. Program aknda monotonlu nlemenin bir yolu da farkl u sesleri kullanmakt r. Radyo program metninin haz rlanmas nda dinleyici perspektifinin bilinmesi program ba s s n ar andan nem ta maktad Program dilinde ortalama dinleyicinin bir r. ad tesinde bir hedef tutturmak gerekir. Ne ok samim (popler), ne de ok resm olmak m gerekir. Mikrofonun ba iken yle on binlere yz binlere de sanki bir tek ki nda il, iye, yak bir dostumuza bilgi verir. rne ona telefonda bir n in, eyler sylyormugibi konu ulmalr. d Radyo gibi szlere dayal her o anda olup bittibir ortamda yazyay n ve eyin i , nc n can simidi gibidir. Yani radyo iin yazmak seslendirilecek bir metin olu turmakt Radyo r. metni haz rlaman pek ok faydas n vard Hem syleyeceklerimizi belli bir s gre r. raya dzenleriz hem de planlad z her atlamadan sylemi m eyi oluruz.

3.1.2. Mzik Unsuru

Mzik radyonun temel unsurlar ndan biridir. Radyo programlar dikkat edilmesi nda gereken en nemli nokta mzi olur olmaz de en uygun yerlerde kullan d in il, lmasr. Programdaki her bo a mzik sr lu k lmamal r. seilmive zamanlamas t d yi uygun bir mzik paras programa ok katar. ey

29

Gei Mzi i

Bir sz programn birden fazla konusu oldu durumlarda konular aras tek bir n u nda, konu bulundu durumlarda ise paragraf aralar k u nda, saca program giri geli ve n , me sonu blmleri aras mzik kullanr. Magazin programlar nda l ndaki mzikal uyar c giri sinyal mzi teki inden tremi grltl yksek al blmdr. Bu nan ekilde hem belli bir konunun bitti veya hn de ti izleyiciye bildirilir. Yaln bu uyarlar ini z n i i z c haz rken hem sresine hem de konuya uygunlu dikkat etmek gerekir. rne bir rlan una in kaza haberi s nda ne bir mzik uygun d ras eli mez. Bu kullan mzi yine program konusuna uygun olmasprogram seslendi lan in n , n i izleyici kitlenin be enisine seslenen trde olmas program ba n alt rne n arans o r. in, k kesime seslenen tar ilgili bir sz program klasik bat rsal mla nda, mzi yerine, onun i be enisini kazanm al , ageldi yerel ya da yresel mzik kullanmak, program daha i n sonraki sz mesajn etkisini artt n rabilir. Program sonunda al mzik ise gelecek n nan anonsa kadar arada kalan bo u doldurur. Ancak bu kmda seilen mzi de nceki lu s in konuyla bir ba s lant olmas dikkat edilmelidir. na Sinyal Mzi i

Programtan tmada nemli rol, sinyalde kullan mzi lan indir. Kula zellikle a, dinleyici kitlenin be enisine seslenen mziklerin sinyalde kullan , programa olan ilgiyi lmas arttr. Bu bak r mdan seilen mzi hedef izleyici kitlenin ho be in land enisini kazanan , mzikten seilmesi ye lenmelidir. Fon Mzi i

Bu tr mzik, program ieri uygun oldu n ine unda sz daha da belirlemek, vurgulamak zere kullan labilir. rne bir program ya da bir program mesajn, in iir nda n anlat kmlarda arka planda ve d ses dzeyi ile uygun bir mzi verilmesi iirle ld s k in gibi. Genellikle bu tr uygulamalarda vokalsiz yani bir ses sanat ya da grubun e inde s li olmayan mzik ye lenir. Ancak, bu tr mzi kullan nda zen gsterilmesi, her in lmas zaman bu ynteme ba vurulmamas gerekir. Szl mzik zerine konu e ma ilimi do ru de ildir. nk byle bir durumda szler birbirine karr. Bu durumda en uygunu enstrmantal mzi kullan d in lmas r. Ses Efekti Olarak Mzik

Programlarda kimi kez konu ile ba l lant olarak mzik, vurgulamak, sylenen bir hususu glendirmek, etkisini daha da artt rmak amacile de kullan labilir. zellikle oyunlar programlar mzi bu amala kullan na s s ba tlmsz nda in lmas k k vurulabilir. rne dramatik gerilimin arttlmasiin diyaloglarla belirlenen durumu daha da in r glendirmek, gerilimi daha da artt rmak amac arp bir mzi kullan ile c in lmas etkili bir durumun yarat na neden olabilir. Mzi bu ama ile kullan lmas in lmaszellikle televizyondaki grntsel anlat mdaha da glendirmek amacs s ba k k vurulan bir yoldur.

30

Mzik dinleyicinin ruh halini etkileyebilir. Bir radyo tiyatrosunda bir magazin programn ba n ndaki heyecanlandc r mzik dinleyici programa ba Bir yar veya lar. ma bir komedi programhareketli bir mzik paras ba yla larsa dinleyicinin beklentisini ykseltir. Dinleti Mzi i

Kimi sz programlar uzun konu nda malar aras izleyeni dinlendirme, ilgisini, na, dikkatinin toplamas amalar bir ya da iki mzik paras ile konulabilir. zellikle, karma biimde haz rlanan uzun sreli programlarda mzi bu amala kullan na s s in lmas k k ba vurulur. Burada da yine zerinde zen gsterilmesi gereken husus, seilecek mzi in hedef kitlenin a oldu sevdi ho mzik olmasr. Hatta o ina u, i, land d unlukla bu tr mzi yer vermenin, sz programlar pek ilgi duymayan bir km hedef izleyici e na s kitlesinin yay izlemelerini sa n lama amac ta sylenebilir. da d zleyici, sevdi mzi i i dinleyebilmek iin di sz mesaj da dinlemek gereklili duyacakt er n ini r. Radyo programlar mzi kullan nda in lmas konusunda zetlemek gerekirse, sz ana unsuru yan mzi kullan nda in lmas programc n ya da bu oranda, ya da bu trde lar u u ba vurduklarbir ba temel materyaldir. Gnmzde art mzi kullan ka k in lmamas gereken haber bltenleri ya da programlar bile mzik kullan nda lmaktad En az r. ndan ba , tanm mziolarak mzi ba lang t i e vurulmakta, bylece programlar daha ilgi ekici, daha canl duruma getirilmektedir. Mzi program kapannda verilmesi s nda dikkat edilmesi gereken baz in ras hususlar vard Mzi notan yarnda kesmemek gerekir. Mzi yava klarak r: i n s in a s bitirilmesi (fade out) en uygun olanr. d Mzi seiminden sonra, kurgu odas in nda, teknisyen ile birlikte mzi ya da in efektin belirli kmlar n o s al r, unlukla 20 ya da 30 saniye al ktan sonra ses alaltr nd l (fadinglenir) ve program ad yap sve varsa di bilgiler girer, mzik (efekt) n , mc er ykseltilir (2030 saniye) srdrlr, alaltr ve tm olarak sndrlr. l

31

rnek. A lSinyali Mzik (enstrmantal-vokalsiz oyun havas ) Ocak ba haz rlayan. Mzik (ayn mzik 20"-30" srer)

KapanSinyali: Mzik (oyun havas 15"-20* srer) Ocakbaprogram dinlediniz... Haz n rlayan ve sunan...teknisyen.. . Ho akal n. Mzik (oyun havas ykseltilir-kl20"-25") sr 3.1.3. Efekt Unsuru
Bir program yap nda nc materyal efekttir. Szck n m ngilizce "effect" szc nn Trke ses uyumuna gre de erek dilimize yerle i midurumudur. Anlam 'etki' demektir Efektler oyuna gereklik kazand etkili olmas sa ran, n layan e yollardan itli biridir. Efektler do rudan kullan program malzemesi de yard " lan il, mc elerdir. Bir ba deyi yaln efekt kullan ka le, zca esi larak program olu turulamaz. Efektler yaln radyo programc zca l de televizyon programcnda, k ve uzun sreli nda il, l sa filmlerde (sinema filmlerinde) mesaj etkisini daha da artt n rmak, glendirmek iin yani "etki" yapma amac kullanr. Konuya canlk, derinlik ve gereklik kazandr. ile l l r Sabaherken saatlerinde getiya da saatin vurmas saatin ka oldu belirtilebilir. n i ile u Efektler, evredeki do seslerden olabildi gibi, (rne kpek havlamasaraba al i in , kornas sesleri gibi) yapay seslerden (rne kt hrt ile ya sesinin verilmesi gibi) in s mur de olu abilir. Bu bak mdan efektleri do ve yapay olarak iki kmede toplayabiliriz. al Efektler, genellikle nceden kaydedilmi lerdir. Yapay efektler ise, daha nce kaydedilmiolabilecekleri gibi, program seslendirme a n amas da olu nda turulabilirler. Bunlara i efektler de denilir. rne kap lmasile ilgili bir efektin seslendirme in a s nda zel aralarla, mekanik olarak yap ras lmas da yang sesinin k hareketleri ile ya n t yarat lmasgibi. Genel olarak do sesler, efektler byk yay kurumlar piyano al n nda biiminde, tu larla ynetilen aralarda toplanm r. Bu aralar 'Meletron' olarak lard adlandl Bunun yan rr. nda, zel olarak saptanm o lkeye zg kimi efektlerin , kaydedildikay ortamlar i t bulunabilir.

32

Efektler daha ok. dramatik yap mlarda, oyunlar programlar kullanr. tlmsz nda l Hemen hemen har dramatik yap do ya da yapay efektleri kullanr. Bunun yan mda al l nda kimi sz programlar da, hatta salt mzik programlar da efektlere yer verilebilir. nda nda Hangi tr programlarda olursa olsun efektler amalarla kullanrlar: u l

Resim 3.2: Radyo stdyosu

Yer Belirleme

Konunun nerede geti sz yan efektlerle de belirtmek gerekebilir. rne ini, nda in kusesleri, kpek havlamasolay a bir alanda, hatta k bir yrede geti n k rsal ini belirtir. Szn Etkisini Glendirme

Bu tr efektler szlerle belirlenen durumu daha da glendirmek amacile kullanrlar. l zleyicinin ilgisi belirli szlere ekilir. Odaya birinin girdi belirten szler ini yan kap lmas ilgili efektin kullan nda a ile lmas , sz daha etkili duruma getirecektir. Zaman Belirleme

Olay geti zamangn ya da mevsim olarak belirtme amacile kullanr. n i l rne horozun tmesi ile ilgili bir do efekt olay sabah erken saatlerinde geti in, al n n i ya da saatin vurmas saatin ka oldu belirtilebilir. Daha geni ile u zaman belirtmek iin ise, rne bir kilisede yap dinsel trenin, dualar genellikle h in lan n, ristiyanlar pazar n gn dinsel trenlere kat klar nlrse, pazar gnn belirttisylenebilir. ld d i Atmosferi Belirleme

Olay iinde geti iinde bulundu havaybelirlemeyi amalayan kimi ses n i, u efektleri, genellikle dramatik yap mlarda yayg olarak kullanr. rne kap lmas n l in a n veren bir ses efekti, odaya birisinin girdi ya da belirtir. Bir yolculukta tren sesi, ini ktn trenin hareket etti vurgular. ini

33

Program Giri n ve k lar Belirleme

Bu efektler sinyal mzi inde oldu gibi, bir program tanlmas u n t iin program n ba cile biti lang inde kullanr. zellikle konu ile ilgili ses efektlerinin bu amala l kullan , program ok daha arp lmas n colmas nsa layabilir. Ancak, bu tr efekt kullan n ok zen isteyen, hatta deneyim isteyen bir al oldu gzden lmasn ma u rak tutulmamal r. rnek olarak, trafik ile ilgili bir programda tancmzik yerine trafik d t seslerinden olu rne araba grltleri, motor sesleri ya da klakson sesleri ya da an, in polisin trafi dzenlemek iin kulland i dd sesi kullan n labilir. Bu tr kullan dizi m, program iin olabilece gibi bir tek program iin de olabilir. Bazen sz ve mzikle birlikte i ya da yaln szle birlikte tanc zca t olarak, konuyla ba l al ya da yapay efektler lant do kullan labilir. rne tketici ile ilgili bir program pazarda ya da satlar yo in nda c n un olarak bulundu yerdeki sat seslerinin kullan u c lmas gibi... Ancak, etki yapan bu seslerin kullan lmas sde ve zenle seilmesi gerekir. ok k ildir Gei Belirleme leri

Bir sz program gei mzi yanra konuyla ilgili efektlerle de sa nda ler, in s lanabilir. Efektler zellikle konu, zaman ve yerin de ti belirlemek amac gerek sz i ini yla programlar gerekse drama yap nda mlarda sskullan k k labilir. Ku kusuz bu sfland n rmada efektlerin i levlerinin kesin olarak birbirlerinden farkl oldu san u lmamal r. Kimi kez bir efektin kullan d lmasile birden ok i yerine levi getirebilir. rne bir horoz t olay hem zaman , hem yerini, hem de atmosferini in , n n belirleyebilir. Bu bak mdan iyi bir program yap s n hangi efektleri ne amala mcn kulland kesin olarak bilmesi, yanlanlamalara neden olmamas m n bak ndan nemlidir.

RADYO MET RNE N

EFEKT KAM L MEHMET EFEKT KYDE GNDZ KIN) VALLA YAZDI YA. HAYRET B A R EY Kalemin de pek fiyakal ver bir bakay ym . m TKENMEZ KALEM AILIP KAPANMA SES N (STSTE B KA KEZ) R

KAM L : ( T TREYEREK) Aman Mehmet Emmi ne yap yorsun? yle akuduk ukuduk diye? MEHMET : Korkma Kamil korkma. Bir olmazsa ey lam kalem bunlar sa lam Bak kaya gibi

TRT Ocakbaprogram ndan al r. nm t

34

3.2. Radyo Dinleyicisinin zellikleri

Radyo dinleyicisinin kesin tan nyapmak zordur. Radyo kitleye seslenir. Kitle m izleyici da k, kolay de en, bilinmeyen, grnmeyen ve aynolmayan, de ik n i i insanlardan olu ur. Kitlesel izleyici iki tr tan mlanabilir ya da kmelendirilebilir: Genel zleyici

Yay n toplumun tmne seslendi durumlarda sz edilebilir. Heterojen ve nlar i anonim bir yap sahiptir. zellikle, ya ebeke yay n seslendi kitlelerde bu tan nlar i mlama geerlidir. Kimi toplumbilimcilere gre, byle bir kitlenin ad kendisi yoktur. var Bu izleyici trnn en nemli zelli birbirleri ile ilgileri olmayd Kendisi ile i, r. ortak olanlardan haberli de ildir ve ortak noktalaryoktur. Kendisini bir kmenin yesi olarak d nmez. Gelen iletiye tepkisi bireyseldir, bams r. zd Uzmanla m(zel) zleyici

zdeyap larvard Belirli iletilere aynilgi ve tepki gsterirler. rne bir r. in ekonomi program ilgili a oturum izleyicisi e bir dereceye kadar ya ile k tim, ynnden birlik gsterebilir. Geri bu izleyici kitlesi de dan r, anonimdir, birbirinden habersiz ve kt ba zd Bu durum bas yay ms r. l nlarda daha da belirgindir. Aynpolitik ve ekonomik gr payla anlarayn n kurulu izlemesi bir homojenlik rne n yay unu idir. Cahiller Kmesi

Bu kmeye hem gerekten okuma-yazma bilmeyenler, hem de davran olarak sal okumaya e ilimli olmayanlar girmektedir. Bu kmedeki izleyiciler daha ok e lence, heyecan tr yay nlara ilgi duyarlar. D nsel olarak ynlendirilmemi lerdir. Karma k yo mesajlar onlar ilgisini ekmez. ok az aba gstererek mesaj un n almak isterler. Yapay tketici olarak adlandlabilirler. Haberle dnyas dnktr. Kendi aile ve kom r me ie u evresi dnda fazla kat yoktur. Kendisinin toplumsal kararlar zerindeki etkisini ya hi lma ya da ok az olarak grr. Ald saklar, bl n mez, da tmaz. karc Kmesi lar

Cahiller kmesinden sonra gelen bu kme izleyiciler, toplumsal varlolarak toplumla k yak ndan ilgilidirler. Genel olarak etkendirler. Ancak, bu etkenlik ve ilgileri, toplumda kendilerine daha iyi bir yer elde etmek iindir. Daha iyiye, daha gzele, daha ykse e ula mak amac rlar. Toplumsal al ndad malara, duyarl rlar. Uzun dnemde ihtiyac d olaca d n ndklerinden ciddi, d dolu mesajlar r kabul ederler. nce al

35

Ayd nlar

Ayd d nlar nen insanlardve genel olarak "kitle" kavram kar rlar. Bu tr r na d izleyici kmesi, az ktad Bunlar sorunlarla ilgili olup, felsefe ve estetik yn a basan nl r. r yay nlara ilgi duyarlar. D ncelerle ilgilenirler ve bunu karc amalarla yapmazlar. Kitle ileti aralarn uyu im n turucu etkisi oldu unu savunduklar ndan kitle ileti aralar im na kar az ilgi gsterirler. Kitle ileti aralar n, toplum dzeyini d im n rc ierikte mesaj verdikleri gr ndedirler. Radyo-Dinleyici kileri li

zleyici kitlesinin genel niteliklerini gz nnde bulundurdu umuzda izleyiciyi radyo ba ekme ve program izlenmesini sa na n lama konular i zorlu ortaya nda in u kar. Radyodaki en nemli sorun istasyon ayar d mesinin dinleyicinin elinde olmasr. d Dinleyici istedianda ba istasyonlara kolayca geebilir. Dinleyiciyi programa ba i ka lamak iin program giri ilgi ekmeyi ba n inde armal z. Radyo program y ister haber, ister mzik ya da bir rportaj olsun; metnin ilk cmlesinde ilgi ekmeyi ba aramazsan program z dinlenmez. Program ortas bizi yakalayan dinleyicileri de dikkate alarak program n nda n canlk ve ilgi ekicili program boyunca srdrmek gerekir. Bunu sa l ini laman yolu da n yay girmeden n haz k yapmakt cmle szn edece na rl r. lk imiz konu hakk merak nda uyandcolmalr. Dinleyen acaba r d imdi nereden bahsedecek? sorusunu kendisine sormal r. Ancak bunu yaparken de sz gereksiz yer doland d rmadan ka nmal ikinci ; cmleden itibaren konuya girilmelidir. zetle ilk cmle dikkat ekmeli, ikinci cmle niye dikkat ekti anlatmalr. ini d Radyonun bir ba sorunu ise yaln kula seslenmesidir. Bu nedenle de ka zca a dinleyicinin dikkati kolayca ba yerlere kayabilir. Bu durumda ise program ilgi ekmekten ka uzakla zleyici kaybeder. Bunu engellemek iin program akn srekli bir canlk r. n l iinde olmas sa n lamak gerekir. Radyonun di kitle ileti aralar stn yanise radyo dinlemek iin er im na dinleyicinin al cile aynmeknda bulunma zorunlulu unun olmayd Ba i r. ka lerle u ra rken radyo dinlemek mmkndr. Dinleyiciler ba i ka lerle u ra rken radyo da dinleyebilirler. Hatta kimi zaman radyo dinleyerek yap idaha zevkli hale gelebilir.. lan ,

36

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI NER LER

Radyo yay nunsurlar s nlar n n ralay z. Dzgn konu n maya zen gsteriniz. Radyo dinleyicisinin zelliklerini s ralay z. n kurallar uygulay z. ml n n Hedef kitle ararmalar toplumu t nda yans na zen gsteriniz. tmas Radyo programlar ele dinleyiniz. n tirel

37

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F
A sorularcevaplar do ve yanlolarak de a daki n n ru erlendiriniz. 1. Radyo program horozun t yer belirleme efektidir. nda 2. Sz programlar mzi yer verilmez. nda e 3. Radyo dinleyicisini program ba tutmak zordur. nda 4. Genel izleyici kitlesi belirli iletilere gsterdikleri ilgi ve tepki ynyle ayn trdenlik (homojenlik) gsterirler. 5. Radyonun di kitle ileti aralar gre stn yan er im na kula hitap etmesidir. a 6. Yaln efekt kullan zca esi larak program olu turulabilir. Cevaplar z n cevap anahtar kar tn ile rz la

DE ERLEND RME
Cevaplar zcevap anahtarile kar tn Do cevap say zbelirleyerek n rz. la ru n kendinizi de erlendiriniz. Yanlcevap verdi ya da cevap verirken tereddt ya z iniz ad n sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz Tm sorulara do cevap verdiyseniz di faaliyete geiniz. ru er

38

 RENME FAAL YET 4 RENME FAAL YET 4

AMA
Radyo program yap nda grev ynetici ve teknik elemanlar ve bunlar grevlerini m n analiz edebileceksiniz.

ARA TIRMA
Radyo program jeneriklerini dinleyiniz. Ynetmenin grevlerini ararz. tn Tonmaysterin grevlerini ararz tn Radyo program yap ve yay nda grev alan teknik ekibi inceleyiniz. m n

4. PROGRAM YAPIMINDA GREV ALAN YNET VE TEKN ELEMANLAR C K

4.1. Program Yap nda Grev Alan Ynetici m
4.1.1. Programlar Mdr
Program yapndan, program yay kapsam ve yay politikas sorumlu n s n n ndan n ndan olan ki idir. Programc n nerilerinin de kuramsal olarak dikkate al lar nmasgerekirse programierik ve biimi konusunda ilk ve son sz program mdrnndr. n Bte ve teki olanaklar sa n lanmas nda al grevlilerin izinlerine ve an aralar ndaki ki s nt n giderilmesine kadar btn i ve sorunlar ile ilgilenmek isel k lar ler program mdrnn i idir. Ba bir deyi program dnyasmdrn ellerinin ka le n aras ndad Btn olanak ve olanaks klar ondan sorulur. Programlar dosyalar di r. zl n ve er bilgiler ba vuru kitap ve adresleri, program de erlendirmeleri personelin izin ve al ma gstergeleri cretlerinin dzenlenmesi yine program mdrnn grevidir.

39

4.1.2. Program Yap s Yard lar mc ve mc

Radyo yay nlarbirden ok ki inin ortak al masile gerekle Bir program ir, n d nce a amas ndan yay sonrasa n amas karlar pek ok ki aba harcar. Ses na i teknisyeninden, mzisyeninden, spikerinden, dramaturgundan, yap s de pek ok mcna in kibir yayn gerekle i n mesinde alr. al her grevlinin yay an ndaki eme az ya da i ok yay n bir paras olu n n turur. Onlar katk olmaksn yay n gerekle n lar z nlar mesi de olanaks r. Program yap nda da, yay oldu gibi birden fazla, eleman al zd m nda u n mas zorunludur. Ancak, tm al anlar ierisinde do rudan program yap ndan sorumlu olan, n m programortaya karmasbeklenilen ki program yap s r. Program ortaya i mcd n lmas yay hazduruma getirilmesinde di eme geenlerle birlikte al kar nda m r er i may gerekle tirecek, onlarkatk n n lar planlayacak, dzenleyecek kiprogram yap s r. i mcd Program yap nda bu denli arlolan grevlinin, bu i ba lbiimde m i ar yapabilmesi iin bir tak niteliklerinin, zelliklerinin bulunmas m gerekir. Bu zelliklerin bir k n do tan olmas smn u gereken zellikler olmas kar k, bir k e na l sm itimle, retimle kazan zelliklerdir. Bat lan radyoculu unda yap ln do tan kazan bir yetenek mc u lan oldu sav srlrse de, normal bir insan bir tak fiziksel ve biyolojik; zelliklerini u ileri n m ynlendirerek ve buna e itimi de ekleyerek iyi bir programc olmas konusudur. Bir sz yap da bulunmas mc gereken dikkat, arar, gzlemci olma, yaratl esneklik, disiplin tc ck, gibi zelliklerin ki do tan var olmas ide u beklenebilir. Genelde herkesde olan bu zellikler kimilerinde daha fazla olabilir, Bu ise, yap n ba s arttr. Ancak, yaln bu mcn arn r zca zelliklerin varlile de iyi bir program yap solunamaz, bu konuda e mc itim de nemlidir. Ku kusuz burada iyi yap olmak iin eklenmesi gereken bir nc husus, bu mc konunun yaparak renilece hususudur. bir yap i yi mcbiyolojik yeteneklerine bu konudaki e itimi katarak ve bunu stdyoda deneyerek, yaparak geli tirebilir. bir program yap s bulunmas yi mcnda gereken zellikleri s yle ralayabiliriz. Program yap s e grm mc iyi itim olmal r. n bilgisi, grd e d nsan itim dzeyi ile yak ndan ilgilidir. E itimsiz bir ki ne kadar kendini yeti inin tirmi olursa olsun, temel e itimin, resmi e itimin verdi tm olarak kendi kendine ini almas , renmesi olanaklde ildir. Yap n zellikle toplum bilimlerle mc n ilgili bilgileri almasgerekir. Yap n e mcn ilece ya da e i ilmesi istenen konular farklolabilece inden, toplum bilimlerin e konular e itli nda itim grm olmasen az , ndan bu konuda nasbilgi sahibi olaca bilmesine yol l n aar. Yap iyi bir kltre sahip olmal r; Program yap n iinde bulundu mc d mc n u evren hakk nda, toplum hakk nda bilgi sahibi olmas kendini srekli , yinelemesi, geli yeni durumlar renmesi gerekir. Yap n bu grevi en mc n yklendikten sonra, ba l programlar retmesi iin kendisindeki bu ar eksiklikleri gidermesi; srekli bilgisini yenilemesi, okumas toplumsal , al malara kat lmasve zellikle kitle ileti aralar im nsrekli izlemesi; gnlk gazete ve dergilerden ba layarak radyo, televizyon yay na srekli nlar aolmas k gerekir.

40

Yap mciyi bir ararmacolmalr; ararma yapmas t d t nbilmeyen, evreye gzlemci olarak bakmayan ki inin iyi programcolaca pek sylenemez. Ararman nas yap konusunda bilgisi olmayan bir yap n t n l laca mcn, konuya nasyakla l aca ndan, konuyu nasele alaca l ndan da do olarak al haberi olmayacakt Bu bak r. mdan, bir yap , herhangi bir konuda kendisine mc grev verildi zaman, konu hakk bilgisi olmasa bile, ararmaya nas i nda t l, hangi kaynaklardan ba layaca bilmesi durumunda, herhangi bir zorlukla n kar mayacakt la r. Yap n iyi bir gzlemci olmasda beklenir. evresine gren gzlerle mc n bakmas duyan kulakla etrafdinlemesi gerekir. evresinde olup bitenleri , ileride kullanabilece potansiyel bir konu dizisi olarak grmeli ve duymal r. i d Hi beklenmedik bir olay, bir durum program yap s mc iin ilgin bir konu olu turabilir ya da herhangi bir konu verildi inde kendisine yol gsterici olabilir. Yap program nesnel (objektif) olmalr: Program yap s n siyasal mc nda d mcn bir gr inanlarolabilir. Ancak, program kendi gr tek yanl , nda n olarak gstermemelidir. Olayl nesnel ller iinde, gereki olarak yans d tmal r. Yap tak al mc m mas yapmal r: Programlar genellikle bir ya da iki ki d i taraf ndan retilir gibi grnse de, program yap nda grld zere, m yap tm bu al mc malar teknisyeninden yneticisine, spikerinden metin nda, yazar rportaj yapt ki ya da program materyalini sa na, iye layaca ki ilere kadar pek ok kiile ili ierisindedir. Bu ki i ki ilerle ili kilerini iyi bir biimde srdrmesi program andan zorunludur. Tak al s m na yatk olmayan, mas n kendine yap ele ya da nerileri kabul etmeyen, bir ba deyi bilgisini lan tiri ka le zorla kabul ettirmeye al yap lar pek ba l an mc n, aroldu sylenemez. u Yap n al disiplini olmas mc n ma gerekir: Program yap nda zaman ok m nemlidir ve her belirli srede gerekle ey tirilir. Verilen srede program haz r olmazsa, yay aksar ve yeri hemen doldurulamaz. Bu bak n mdan yap n mc n zaman niyi ayarlamasve tak arkada m larile yapt zaman ile ilgili planlamalara kesin olarak uymasgerekir. nk zaman verilen saatte nda, belirli i lerin yap lmay hem o program hem de pek ok ki ilerinin n, inin aksamas neden olabilir. na Yap n dili iyi kullanmas mc n gerekir: Bu zellik, e yap kendi metnini er mc yaz yorsa daha da nemlidir. Radyo dili, konu ve yaz ma dilinden olduka farklk gsterir. bir yap n bu farklar l yi mcn bilmesi ve metnini yazarken, bu hususlara, zen gstermesi gerekir. Burada, yinelenmesi gereken husus dilin, hedef izleyici kitlenin anlayaca bir sz dizimi ile yap d ok fazla lmas r. say ya da ok fazla teknik szcklerin kullan nda zen gsterilmesi sal m gerekir.

41

Yap yasalaryay kurumunun ilkelerini iyi bilmelidir. Hibir yay kurumu ve mc , n n hi bir devlet kendini ktleyen, gerekleri arp yanl tan, ynlendirmelere neden olan bir mesaj yay n mlanmas istemez. Ne gibi hususlar istenmedi n n i yasalarda, ya da o kurumun al masile ilgili ynetmeliklerde, ilkelerde saptanm r. Bu bak t mdan bir yap n ncelikle bunlar mc n, bilmesi gerekir. Bunun tersi durumlarda ise, program denetim mekanizmalar n ndan gemeyece a r. rne ayr ile ilgili mesajlarda, ocuklara ynelik i kt in rk m programlarda, az klarla ilgili programlarda o lkenin ko nl ullar belirleyicidir. Yap nbunlar mc n bilmesi ve uymas gerekir. Yap yarat olmalr: Yay srekli tketen bir olgudur. Yap l da mc c d n, mck sreklilik gsterir. Bu sreklili ise izlenebilme ko vard Her yeni in ulu r. program aynilgi ile izlenmesi gerekir. Bu da yeni d n ncelerin ortaya kmas , bir ba deyi yaratlgerektirir. Allagelmiprogram n ka le c kal n aynbilgileri vermesi izleyiciye b nl getirebilir. Program plarn kk k n orijinal olmasonun izleme narttr. Bunun iin de yap n ans r mc n yaratlyeni bulu olmasd c, lar , nceleri geli tirme yetene bulunmas inin gerekir. Yap esnek olmal r. Esneklik, yeni d mc d ncelere, yntem ve tekniklere a k olmak, gerekti inde bunlara uymakt Yap l esnek olmak ba y r. mckta ar arttr. Katkurallar ierisinde olan, kendi d r ncelerini hibir biimde de tirmeye yana i mayan program yap larn srekli ba lolmas mc n ar beklenemez. zellikle deneyimli yap lar 'en iyisini ben bilirim' mc n, d ncesinden ar nmalar yay l geli program kal , yap , nckta en plar m biimleri ve teknolojik ara-gerelerin kullanmas uyum gstermeleri gerekir. na Yap yar mc mac olmal r: Yap n yarat ve esnek olma zelliklerinin d mc n c bir sonucu olarak al nabilecek bu zellik, yap n d di yay mcn a, er n kurumlar dnk olmas gerektirir. zel giri elinde bulunan ok say na n im da radyo yay nda yap n bu zelli ok daha nem kazanmaktad Di nlar mcn i r. er yap lar hangi konularda hangi biimde hangi teknikleri kullanarak mc n programlar haz klar gibi hususlar yap n rlad mc taraf ndan dikkatle izlenmelidir. Her yap n amac mc n daha ok izleyiciye seslenmektir. Bu ise, di radyo istasyonlar nelerin, nasve ne zaman verildi bilinmesi ve er nda l inin ondan daha iyi yapma isteile olanakl r. i d

4.1.3. Metin Yazar Dramaturg ve

Dramaturg; szck kkeni olarak drama yazarve oyunu sahneye koyan anlam gelir. Dramaturg, ynetmenle bir elman iki yar gibi al na n s mak zorundad r. Kimi oyunlar gncelle tirip, gnn artlar uyarlamak da kendilerinin sorumlulu na undad r. Yay dan n manl ndan, oyun koordinatrl kadar de en grev alanlar kesinli ne i nda, i olmasa da, dramaturglar ve dramaturjinin sahneye koyulan oyunlar belkemi oldu n n i u phe gtrmez bir gerektir.

42

Gnmzde dramaturg'un grevleri ok e itlilik gstermektedir. Bu grevler yle s ralanabilir: Oyun okumak ve oyun semek, oyun da arc politikas nsaptayarak ararmalara dayal oyun da haz t bir arc rlamak; Oyunlarzmsel olarak incelemek, irdelemek, evirmek, anlam naa kavu turacak raporlar haz rlamak, oyunun yorumunu saptamak; sahneye koyucu ve sahne tasar s i mcyla birliiinde oyunu sahneye haz p aktarmak; i rlay Rol da m nda, yard l mcmalzeme sa lamada, metin zmnde, oyunun gerekle tirilmesine dan manlyapmak; k Genel yay politikas gre oyun planlamas n na ilgili toplant tart ve lar, ma konu malar, seminerler ve kurslar dzenlemek; Program dergisi yanra, gerekli yay s nlarstlenmek; oyun yazarlarve yay nevleriyle ili kileri geli tirmek; ilgili medyalar bilgilendirmek; tiyatroyu kamuoyuna kartemsil etmek.

4.1.4. Sunucu ve Spikerler

Radyo yaln kula seslenen kitle ileti arac r. Ancak dinleyicinin hayal zca a im d dnyas nda tetikledi inden, sunucular en nemli unsur haline gelmektedir. Radyolar n tematik zelliklerine gre, sunuculargrevlerini yapma stilleri de farkl n la r. Mzikal radyolardaki sunuculara genelde Disk Jokey kelimelerinin ba harflerinden olu DJ denmektedir. Radyo DJlerinin klplerdeki DJler ile yapt ibak ndan an m hibir benzerli yoktur. Genelde mzikal radyolarda yay akan mzik paralar n i nda n seimini ve s nradyolar mzik direktrleri yapt ras n ndan ve radyolarda kullan lan otomasyon sistemleri ile bu paralar otomatik olarak al ndndan, radyo DJine d en grev daha nceden belirlenmikonu aral nda radyonun format ve kurallar ma klar na na uygun olarak belirlenen srede sunumunu yapmas r. d o kisunucu ve spikeri ayn u i anlamda kullan Oysa bu ikisi birbirinden farklr. r. d Spiker, kendisine verilen metni en iyi bir ekilde de erlendiren ki Bir spikerde idir. ses gzelli yanra de kabiliyeti, yorumlama ve kavraygc ile iyi bir diksiyon inin s ifre aran bir spiker yemek saatlerini programa gre ayarlar. Uyku saatlerine dikkat eder. r. yi Sunucu ise bir program herhangi bir metne ba kalmadan sunabilen ki bir l idir. yi sunucu dinleyici ve konu lar mac ynlendirebilir. H cmle kurar ve abuk d zl nr. Do alama kabiliyeti yksektir. Genelde programc -sunucular program kendileri haz ve sunarlar. Bu bazen bir rlar ekip al mas yapr. Program rlayan, sunan farkl iler olabilir. ile l haz ki

43

E radyolarda bir konu tartl ve gerek stdyo konuklargerekse e er yor itli yntemlerle stdyo d konuklar programa katyorsa, bu oturumu idare eden ki l iye moderatr denir. zel radyolarda sunucular genelde yay masas kendileri kullan Bazen de n n rlar. yay masas kullanan ses teknisyenleri ile sunucular farkl iler olabilir. n n ki Yapt gerek sunuculuk gerek DJlik olsun sunucu, dinleyici ile ba kuran nemli i bir unsurdur. Radyonun karakterini ve ki ini yans ili tmas m bak ndan nemli grevleri vard Dinleyiciyle olu r. turdu ili radyonun ki inin belirlenmesi andan nemlidir. u ki ili s Bu erevede sunucuya nemli grevler d mektedir. Dolayyla sunucu; s Dinleyicinin hayal dnyas ncanland ; dinleyicisine yaln kulaktan rmal zca ula n avantajlar kullanmalr. man n d Trkeyi kusursuz kullanmal diksiyon ve fonetik kurallar uygun , na konu d mal r. Otoriter olmal , kesin konu , syledi szlerin arkas olmal r. mal i nda d S olmal r. S kta sempati, gleryz ve dostluk vard cak d cakl r. Konu n mas glmseyerek yapmal , dinleyiciye gld hissettirmelidir. n Hem radyonun ki ini, hem de kendi ki ini ve karakterini olumlu olarak ili ili yans d tmal r. Kay tlardan kendi sunu ndinleyip zele lar tirisini yapmalve hatalar n dzeltmelidir. Yeri geldi inde mzikal ve teatral bir ses tonuyla konu d Bu stil ile mal r. mesaj dinleyiciye daha rahat ula Sesin rengi ve zenginli sunucu iin nemli r. i bir unsurdur. Bir dostuyla konu gibi konu , ancak konu nda bir tempo olmal r. ur mal mas d H ve tempo farklkavramlard Alt kural; bir arkada 10 dakikada z r. n na anlatacan radyoda 7 dakikada anlatmakt r. Konu maya yava lamalr. Dinleyicinin kulan al sresi olan ilk 4 ba d n ma 5 kelimeden sonra normal h gemelidir. Aynekilde, son 4-5 kelimede de za yava layarak konu may bitirmesi gerekir Kurdu cmleler bir anlam ta d Syledi szlerin anlam her u mal r. i n eyden nce kendi bilmelidir. Sunucunun ses rengi ne kadar gzel olursa olsun anlaml eyler sylemiyorsa bu dinleyicinin kula ula ama beynine hibir zaman na r ula maz

44

Vurgulamalardo kullanmal r. Konu s nda vurgulama ok nemlidir. ru d ma ras Temel anlam bakrsa, bir cmledeki vurgulanacak kelime say bir, bazen na l s ikidir. Gerisi dilsel dolgudur. Dolgu iin abukla labilir. Ancak vurgulanacak kelimeye s geldi yava p vurgulama yap d ra inde lay lmal r Kelimeleri, Trkeye yerle mihaliyle telaffuz etmelidir. (London yerine Londra, Algeria yerine Cezayir gibi) Gncel olaylar geli , meleri, de erlendirebilmelidir. toplumun beklentilerini takip etmeli,

Tm bunlar yanra sunucunun ileti kurallar s n s im andan yapmamas gerekenler de vard Sunucu hibir zaman; r. Belirsizlik ifade eden (galiba-belki) gibi szckler kullanmamalr. d Sert olmamal r. d Dinleyiciye negatif elektrik yklememeli, sivri yapmamal r. k lar d Yanl vurgulamalar bazen cmlenin vurgulamalar dikkatli olmalr. nda d anlam dahi n de tirdi i inden,

Herkesin anlayamayaca kli elerden ka nmalr. Kli zgn kelime veya d eler, kelime guruplar r ve temel gereksinimi h d zlbiimde ifade etmeye yarar. fadeleri kli elendirirken dikkatli olunmal r. Allmad kli bilginin d k eler zmsenme srecini yava r. lat Sadece arkanonsu yapmayla s rlkalmamal bir olay, bir duygu, bir n ; d nce, bir fikir de ifade edebilmelidir. Bir konu aral tek bir tema ma nda i lenmeli, birden fazla anafikir ieren konu malardan ka nmalr d

4.2. Radyoda al Teknik Elemanlar an

4.2.1. Teknik Ynetmen
Btn ileti kanallarn ve olanaklar n sa im n n lanmas ndan sorumludur. Teknik sorunlar zer ve d daki herhangi bir kaynakla ileti kurarak ba y lar. Ayr ar im lant sa ca radyo yay s nda gerekli olan teknik deste gerekle n ras i tirir.

4.2.2. Tonmayster
Tonmayster (Tonmeister) ses bilgisinin yans mzik bilgisi de bulunan ses ra eleman r. Tonmeister sesiden daha ileri dzey bir elemand Kaydedilmimzik ile d r. gere aras belirli farklar bulunmaktad Gnmzde teknoloji kullan i nda r. larak kay t edilmi mzik, tam olarak gerek olan n iyi bir kopyas n haline getirilmeye allmaktad r.

45

Mzi kaydedilmesi ile gere yaklar i in ine tlma lemleri aras bulunan kay nda t dzene kurma, kayetme, kayedilenleri tonlama ve kar r bir btn haline getirme ini t t p t i lemlerini hayata geiren ki tonmayster denir. iye Mzi yan ra seslerin kayedilip sunulaca sinema, televizyon ve radyolar vb. in s t her trl ortamda. tonmaysterlar grev al rlar.

4.2.3. Sesi
Sesi kay tlarda sesi kaydeden teknik elemand Radyo stdyolar ses kayd n r. nda yay odas nda yapr. Sesi radyo yay /kayd s nda sesleri s l n ras ralayarak dinler. Yay nda/kay ttaki ses seviyelerini ayarlar. Farklkanallardan gelen farkl iddet ve seviyedeki seslerin dengeler. kn Radyo ve televizyon yap nda ses en nemli unsurlardan biridir. zellikle mlar radyoda ses vazgeilmezdir. Ses olmazsa radyo olmaz. Ba l ses kayd ar bir iin yaln zca ses efektlerini ve mzi tan yetmez. Onlar kullan n incelemek gerekir. i mak n l lar da Grnt dzenlemesi gz iin ne kadar nemliyse, ses dzenlemesi de kulak iin o kadar nemlidir. Gz gibi kulak da seme yapar. Kula seti sesler bir insan herhangi bir n i n sahne zerindeki izlenimini olu turur. Bu nedenle bir sahnedeki btn sesleri almak yerine sahneyi vurgulayan temel sesleri al evredeki tm sesleri kullanmayabiliriz. evredeki p btn sesleri kullanmak o unlukla dinleyicinin kafas kar rabilir. rne k vapur n t in sa dd ve ko turan ayak sesleri aceleyi simgeler. Bir sesinin ses ile ilgili bu ayr u mlar iyi bilmesi ve programzne ve ieri uygun biimde kullanmas n ine gerekir.

Resim 4.1: Sesi

4.2.4. Efektr
Ses efektlerinin de ik kullan i mile dinleyiciyi de ik i ekillerde etkilemek mmkndr. Radyolarda, radyo tiyatrolar efekt yapan grevlidir. Bu elemanlar zellikle drama nda programlar ortam ile ilgili efektleri haz p yeri geldi yay gnderirler. nda rlay inde na

46

Televizyon ve radyo yap nda byk bir ses ar mlar ivinin olmas gerekir. Yerine gre kaydedilen pek ok radyo oyunlar ve programlar bu ar seslerinden yararlanr. nda nda iv l Bu gibi ar ivlerde ses efekti genellikle plak veya bant zerinde bulunur. Her sesle ilgili ayr l nt bilgi veren kartlar ve kategorilere gre yerle tirme yntemleri kullan lmaktad r. Ses efektlerinin olu turulmas genel olarak iki yntem kullanr. nda l Kays nda oyuncular olu t ras n turduklar efektleri. rne bir tabancan ses in n ate lenmesi, bir kapn a n lmas gibi. Bazefektler stdyo ortam oyuncular taraf nda ndan olu turmaya uygun olmayabilir. rne oyuncunun biri bir binaya girdi in inde kap n uzun g rdamalarla n c a , merdivenlerin lmas karken grdamas c gibi. Bu sesler ya program kayd s nda ya da sonradan efektrler taraf ras ndan olu turulur. Hangi sesin oyuncu, hangi sesin efektiler taraf ndan olu turulmasgerekti ynetmen ve ses ini efektileri beraberce kararlar trlar. Di ses efektleri ise ses efekti ar er ivinden al r. n

47

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI
Radyo program grev alan elemanlar nda ve grevlerini s ralayz n Radyoda al teknik elemanlar an ve grevlerini s ralay z. n

NER LER
Radyo jeneriklerini dinleyiniz. zel radyo ve kamusal radyo ekiplerini inceleyiniz. Tecrbeli sunucularprogram n sunumlar ve diksiyonlar dikkat na na ediniz.

48

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F
A sorularcevaplar do ve yanlolarak de a daki n n ru erlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. Program mdr, program yapndan, program yay kapsam n s n n ndan ve yay n politikas sorumlu olan ki ndan idir. Efektr ses efekti sa layan cihazd r. Dramaturg; szck kkeni olarak drama yazarve oyunu sahneye koyucu anlam gelir. na DJ, Disk Jokey kelimelerinin ba harflerinden olu ur. Tonmayster ile sesi ayn i yapar. i Herkes radyoda sunucu olabilir.

Cevaplar z n cevap anahtar kar tn ile rz. la

49

 RENME FAAL YET 5 RENME FAAL YET 5

AMA
Ses mikserini ve ba cihazlar l kullanabileceksiniz.

ARA TIRMA
evrenizde bulunan radyo istasyonlar ziyaret ediniz n Radyo istasyonlar ndaki stdyolar yalm n t hakk bilgi toplay nz nda n Ba l kayiin yap ar bir t lmas gereken akustik ayarlar inceleyiniz. n Siz de sesin yank lanmad bir ortam olu turunuz. Radyo stdyolar gezerek radyo stdyos bulunan cihazlar ve ekipmanlar n nda hakk bilgi toplayz nda n

5. RADYO STDYOLARI
5.1. Radyo Stdyosunun Ve zellikleri ekli
D etkilerden yallm t radyo ve televizyon programlar n standart llerde n kaydedildi genimeknlara stdyo denir. Bir stdyoda bulunmasgereken zellik i vard r: 1. 2. 3. zolasyon Akustik Teknoloji

5.1.1. zolasyon (Yalm) t

Stdyonun ses geirmezlik zelli yalm denir. Bir stdyoda mikrofonlar d ine t n sesleri almas zaman iin istenmeyen bir durumdur. zellikle kumanda masas stdyo her ile aras bu ses geirmezlik ok nemlidir. Koridordaki ayak sesleri, yan odadaki telefon zili nda ya da d da akan trafi sesinin yay duyulmas ar in nda nemli bir problemdir. zolasyonun sa lanabilmesi iin stdyonun duvarlar , tavan taban ve mmkn oldu u kadar ieriye ses s rmayacak zd ekilde yap lmasgerekir. Bunu sa laman yolu ses n stdyolar n yayld n emeler zerinde kurulmas kauuk veya elik yaylar zerinde , yzdrlmesidir. Ancak bu ok pahal in bir aat eklidir.

50

Hava taraf ndan ta sesi engellemenin yolu da zel kaplama malzemeleri nan kullanmakt Kap etraf m s kullan r. lar nda knat larak d dan gelen sesler engellenebilir. ar Bunu sa lamak iin kap erevesinde elik ve kap m slerit kullanr.Bylece erit da knat l kapkapandzaman elik eridin m sl knat eridi ekerek kapatmassonucunda s rmazlsa zd k lanabilir. zocam ta yn ve camyn rnleri, yalm malzemesi olarak kullan gibi s t ld e uygulamalarda ses izolasyon malzemesi olarakta kullan itli lmaktad Bu zelli r. i sayesinde ta yn ve camyn, sve ses yalm n birlikte yap t n lmasgerekti i uygulamalar iin malzemelerdir. Bu malzemeler iki duvar aras ses izolasyonunda darbe nda sesini azaltmak iin kat aralar nda, d duvarlarda, akustik amale kaplamalar itli arkas ndaki uygulamalarda kullanr. l

Resim 5.1: Camyn

Piramit ve yumurta tipi sngerler ve onun e kombinasyonlar itli ndan olu ses an yalm malzemeleri zellikle i meknlar akustik dzenlemeleri iin kullanr. Esnektir ve t n l kolay uygulanabilirler.

Resim 5.2: Yumurta tipi sngerler

5.1.2. Akustik
Ses kaynave yansc ndaki mesafeye ba sesin 0,005 saniye veya daha fazla t aras l zaman arayla yzeyden yans yarak tekrarlanmas yank na denir.

51

Yans sesin kalitesi dinleyiciye oda hakk bir fikir verir. Bir konser salonu gibi yan da geni meknlarda ses yank lanmadan nce uzun bir yolculuk yapar. Ta duvarlar, tahta kapl yzeyler sesi; perde, hal di yumu d ve er ak emeden daha etkili bir biimde yansr. t Bir ki konu u zaman havadaki ses dalgalar yne da r. Bir stdyo duvar i tu her l gibi iki veya daha fazla paralel yzey aras ses dalgalar turuldu nda olu unda, ses dalgalar karyzeyler aras gidip gelirler. Sesler duvar, d ve tavandan yank nda eme lanarak btn oday zla doldurur. h E dinleyici konu ya yak sesin nemli bir blm konu n er mac nsa, mac n a ndan gelir, ok az z duvarlara ve tavana arparak ula r.

5.1: Sesin yank ekil lanmas

Dinleyici konu dan uzaktaysa sesin az mac konu n a ndan, nemli bir mac n z blm tavan ve duvarlara arparak gelir. Do rudan seslerin dolayl seslere orandinleyicinin konu dan ne kadar , mac uzak oldu gsterir. unu Yank lanma zaman belli bir odada bir sesin orijinal yksekli sra inmesi inin f iin geen sredir. Normal bir radyo stdyosunda yank lanma sresi 0,3 saniyedir. Bunun nedeni dinleyicinin radyo stdyosunda sesin yank lanmasile dinleyicileri rahats z etmemektir.

5.1.3. Teknik zellikler

Radyoda yay ve prodksiyon tekniklerini bilmemek bir yay iin i yarn n nc in s n eksik olmas demektir. Ba l radyo program gerekle ar bir n tirmenin ilk basama teknik donan n iyi olmas r. m d Bir radyo istasyonunda yap i ieri bak ndan biri yay di kayolmak lan in i m n eri t zere iki temel stdyo bulunur. Tek bir odadan olu stdyolarda btn yay an n/kaykontrol t ekipmanlar mikrofonlar ayn ile yerde bulunur. Bu tr stdyolarda yap ya da prodktr mc btn ekipmanlar kendisi kullan r.

52

Resim 5.3. Tek odal radyo stdyosu

Birbirinden ses geirmez bir camla ayr iki ayr lm odadan olu stdyolarda ise an blmelerin birinde tm yay n/kaykontrol ekipmanlar t bulunur. Bu blmeye kontrol adas denir. Mikrofonlar yer ald n , programc /konuklarbulundu blme ise kay n u t/yay odas n olarak adlandl rr. Kay t/yay odas n rportaj, sohbet, mzik kayd veya radyo tiyatrosu gibi farkl amalara gre dzenlenebilir. Buna ba olarak mikrofon say ve oda akusti de yeniden ayarlan l s i r. Odadaki dinleme mikrofon a olmadnda hoparlr zerinden, mikrofonlar a k k olud unda kulakl klardan yapr. Kulakl hoparlre ses mikserin ana l k kndan gnderilir. Ana kumanda odas yap ndan lacak ynlendirmeyle telefon gibi di cihazlar da ba s er n lant gerekle tirilebilir.

Resim: 5.4. odal ki radyo stdyosu

odalstdyolarda teknisyen ile programcaras ki ndaki yay d n konu malar talkback ad verilen i konu sistemi ile gerekle ma tirilir.

53

5.2. Ses Mikseri

5.2.1. Mikserin Yap ve s levleri

Resim 5.5: Yay mikseri n

Mikserler radyo stdyolar n kalbi gibidir. Bir radyo stdyosunda tm seslerin n toplan dat nitedir. Daha geni p ld anlam mikserler farkl kaynaklar yla ses ndan gelen sinyallerin toplandses dzeyi ve ton kontrol gibi ayarlar yap bu sinyallerin , n ld , program amac gre belli oranlarda birbirlerine kar r n na larak yay t na/kayda gnderildi i nitelerdir. Mikserler yay ve prodksiyon mikseri olmak zere ikiye ayrr. Yay mikserleri n l n srekli yay olduklar nda ndan prodksiyon mikserlerine gre biraz daha farkl fonksiyonlar vard r. Birbirinden ok farkl teknik zellikleri olmas ra na men gerek yay l gerek nckta prodksiyonda kullan mikserlerin temel fonksiyonlar d lan aynr. Yay mikserleri kullan andan ok daha dikkat edilmesi gereken mikserlerdir. n m s nk bu mikserler prodksiyon mikserlerinden farkl olarak canl n yay kontrol ederler. Teknisyenin srekli hangi dinledi takip etmesi gerekir. k ini Yay ndaki konu s nda veya CDden bir para alarken sonraki paray ma ras ayarlamak iin n dinleme a lm olabilir. n dinleme a unutuldu k unda ses yay ndan duyulmayacakt r. Bu nedenle riski en aza indirmek iin vericiden gelen yay stdyodaki monitrlere n vermek veya en az stdyoda bir radyo als ndan c bulundurmak gerekir

5.2.2. Mikser zerindeki Ayar D meleri Faderler

Her bir ses kaynan kontrol eden srg kollar r. Bu kontrol kanaldaki sinyali aktif d hale getirir. Genellikle en az sekiz tanedir. ok daha fazla say kadar da ya kabilir. Faderleri yukar ru ekti do inizde ses ykselir, a do indirdi a ya ru inizde ses alal r.

54

Resim 5.6: Faderler

Ekolayz rlar
Ekolayz (Equalizier) tonu denetleyen d rlar melerdir. Her fader iin genellikle bir set vard EQ seslerin kalite olarak e r. itlenmelerine ve dolayyla ayn s dzeyde kmalar na olanak sa lar. Aynzamanda ses kalitesini zay crt f z lbir plak veya hrt lbir okuyucunun ses kalitesini ykseltir.

Resim 5.7: Equalizier

Talkback
Sunucunun kullandkulakl tu k larve mikrofonlar yap mcveya teknisyenin program s nda sunucuyla ileti kurmas sa ras im n lar

Pre-fade
n dinleme kanallar sesi, mziyay vermeden nce n dinleme yapma imkan bir i na verir.

55

AUX
Ana mikser haricinde her kanal z olarak ba bir ynlendirir. k ba ms ka k a rne stdyodaki canlkonserde miksere gelen kanallarkay iin ayrbir miksere in, t ynlendirebilir.

GAIN

fader(srg kolu)

Ledli vumetre

Resim 5.8: Ekolayz r

GAIN
Kanalamplifikasyon seviyesini ayarlar n

PAN
Stereo yay nlarda kanal a veya sola ynlendiren d sa melerdir.

VU METRELER
(Volum Unit Meter) Kaydzeyini ayarlamaya yarayan ibrelerdir. Genellikle beyaz t ve k z rm blmlerden olu Daha yeni modellerde ise ibre yerine ye klar grlr. Bu ur. il ibreler yle yap r ki ibre ok h ykselir ama d yavar. Sesin en tepede oldu lm t zl t u (peak) an daha kesin olarak gsterir. Daha az oynaktve izlenmesi daha az yorucudur. r

56

Resim: 5.9.VU metre

Program s nda sesin k znoktayfazla gememesine dikkat edilmelidir. ras rm Kay t/yay boyunca ibrenin k z n rm blgenin en u noktas ula na mamas gerekir. Byle oldu unda ses patlamal olarak duyulur ve bu ok rahats edici bir durumdur. Arada bir 0 z noktas a labilir. Ama srekli olarak sesin st dzeyde tutulmamas dikkat edilmelidir. na Yay n/kays nda programda kullan t ras lacak btn seslerin VU metre zerinde ayn olmas gerekir. Ancak baz durumlarda sesler, VU metre de erleri ayn oldu halde kula u a farklgelebilir. Bunun nedeni ses niteliklerinin farkld Bu durumda yap l r. lacak i kulam gvenmektir. Sesler kula ayniddette gelinceye kadar faderler ile oynamak za a gerekir.

5.2.3. Mikser Ba lar lant

Bir mikserin yapn ana devre olarak tan s mlayabiliriz.

1. Giri k / lar
Kaynaklar; mikrofonlar, CD alar, DAT gibi mikserin her bir kanal ba na lanm cihazlard Genelde mikserin birden fazla ana bir de harici vard r. k lar k lar r. Radyo yay mikserlerindeki ana yay giden r. Di ise n k na k t er k lar genellikle aux olarak adlandl Bu gnderilecek mix (karm ses) kaynak rr. k tan cihazlarba bulundu her kanal zerinden bams olarak ayarlanabilir. n l u z

57

2. Dinleme
Miksere gelen ve mikserden seslerin duyulabilecek biimde kan ktolarak dinlenmesidir. Sesler grsel olarak kl ledler (elektronik gsterge) veya i gsterge neli (VU Metre) ile izlenebilir. izleme ise miksere ba herhangi bir kanal veya mikser itsel l n n, stdyodaki hoparlrden veya mikserin kulakl kn k kndan dinlenmesidir.

3. Harici Ba lant lar

Mikserin yay odas n veya di stdyolarla ba er lant olabilece gibi hybrid cihaz i zerinden geen dinleyicilerle yap lacak telefon ba lar olabilir. lant da

Resim 5.10: Dijital, RCA ba lant kablosu

Mikrofon CD1 CD2 Bilgisayar DAT Kasetalar

Di er kaynaklar

M K S E R

KAYIT C HAZI/VER C

N D NLEME

M KSER IKI I

5.2. Mikserin giri kba ekil lant lar

58

Mikserler radyo stdyolar n kalbidir demi Bu nedenle stdyoda bulunan btn n tik. cihazlar miksere ba lanmak zorundad nk btn cihazlar seslerinin yay e r. n na it seviyede verilebilmesi iin bir tek yerden kontrol edilmesi gerekir. Bu kontrol merkezi mikserlerdir. NPUT yay n/kay kullan tta lacak btn seslerin mikser giri lerinin yap ld kmlardar. Her bir giri (input) ynlendi fader, equalizier kanallar s in i bulunur. Giri ler genellikle ivi jack ad verilen ba lant yapr. ile l

Resim 5.11: Mikser giri leri

Miksere gelen sesler amaca uygun olarak kar r ktan sonra ana (main ld t k a output) gnderilir. da yine ivi jackt k lar r.

Resim 5.12: Mikser k

59

Resim 5.13: Kaymikseri t

Resim 5.14: RCA ba lant kablolar

Resim 5.15: RCA ba lant

60

5.3. Radyo Stdyosunda Bulunan Cihazlar

5.3.1. Kasetalar
Teyplerin en nemli paras kafalar r. Evlerde bulunan teyplerde kay ve okuyucu d t olmak zere iki trl kafa vard Profesyonel teyplerde ise kay , okuyucu ve silici olmak r. t zere trl kafa bulunur.

Besleme

Sarma

4.3: Teyp kafas n al ekil n emas ma

Teyplerin kay tkafalariki ucu aras kk bo bulunan ve bir daire nda luk olu turmak iin k lm vr kk bir elektrik m st Bir elektrik sinyali tel bobinine knat r. ula zaman metal paras geici bir m s haline getirir. Bant, st demiroksit, krom t n knat oksit parac klarveya metalin kendisi taraf ndan kaplanm ince plastiktir. Band n zerindeki manyetik paralar kar t bu byk g kar nda belli bir dzene gre klar la s s ralan rlar.

Resim 5.16: Manyetik bant okuyucu

Silme kafas 80 kilo hertzlik yksek frekansl sinyal kullan Bantta belli bir ise bir r. s gre dizilmi raya manyetik parac yerinden oynatarak nceden olu klar turulmu dzeni bozar ve da k hale getirir. Bylece bant silinmi n olur. alma kafasn al prensibi n ma ise kaykafas t gibidir.

61

Tarihsel geli srecine bakacak olursak radyo yay ve mzik kaystdyolar im n t nda ilk ba manyetik bantlar makara bant biimiyle kullan . Daha sonraki y ta ld llarda makara bantlar yerini kaset ad n verilen yeni rnler ald . Kasetler radyo stdyolar kay ok nda ttan yay kullan nda lmaktad r.

Resim 5.17: Kaset okuyucu/kay tc

Tanm amac ilk kez 10 ve 20 dakikal olarak piyasada sat sunulmu t yla k a sonralar 46, 55, 60, 75, 90, 100, 110 ve 120 dakikal olarak retilmeye ba r. 46'lik kasetin bir k lam t yz 23, di yz 23 dakika olmak zere toplam 46 dakika olarak tasarlanm r. 100'lk er t ve 120'lik kasetler de retilir. Bunlar n eritleri ok ince oldu undan ok kaliteli okuyucularda kullan lmal veya kayedilmelidirler. Herhangi bir kayaletinde sarabilme t t olasklar l olduka fazlad r. Teyp ngilizce "tape" yazr. Tape, makaral l cihazlar makaralar sar n na lan eritlere verilen isimdir. "Cassette tape" dedi imiz zaman da, bildi imiz kaseti kastetmioluyoruz. Trkede yanl olarak "teyp" dedi imiz okuyucular, saniyede 4.76 cm. hnda kaset z eridini okurlar. Buradan bir kaset retimi iin gereken uzunlu hesaplanabilir. erit u

5.3.2. CD alar
CD (Compact Disc), CD teknolojisi, plak ve kasetlerde okuma s nda meydana ras gelen srtnmeleri ve arka pln sesleri yok etmek iin tasarlanm r. Plk ve kaset gibi lard ift tarafl olarak kullan lmazlar. 12 inch' lik standart bir CD yakla 78 dakikal(650 MB) k k dijital bilgiyi bar rabilir. CD'de yer alan dijital bilgi, plktaki gibi spiral olarak yaz r. nd lm t Bu ekilde yerden kazanr. Fakat bilgiler plaktaki gibi d ie de iten d do l tan il, a ru yazr ve okunur. l CD'ye kayve seri kopyalama tozsuz, zel ortamlarda yapr. Kays ndaki olaya t l t ras "burning" denir. Lazerle yakma, yani kay i sona erdikten sonra elde edilen CD' ye t i "master" denir. Art bu masterden binlerce kopya yap k larak evlerde kullan gm lan yzeyli CD' ler retilir. Evlerde kaydedilen CD bir master de ildir. Kayyzeyi s z t rs oldu undan kolayca izilerek bozulabilir. Halbuki s CD'lerin izilerek bozulmalar rl daha zordur. Evlerdeki gm yzeyli CD'ler bu bir tek masterden yap r. lm t

62

 5.18: CD ekil

CD'deki kaysadece bir tek yzndedir. Dijital bilgi, CD'nin zerindeki yaz n t lar bulundu yzeyin hemen alt r. Alttaki u ndad effaf km sadece CD okuyucunun incecik s lazer kayna ndan n kan geirmeye yarar. I effaf tabakadan geer ve yukar n daki tabakadan yansl Alttaki saydam kaplama mzi yaz oldu k n hemen alt tr. in l u sm nda bulunan dijital bilgiyi korumak amac yap r. Alttaki bu saydam kaplaman yla lm t n izilmesi CD okuyucunun okumas engel olmaz. Bu yzden CD okuyucular, plklar ve na kasetler gibi k mrl de sa illerdir. retildi gnk al kalitesiyle sonsuz say lk i nma da dinlenebilir. nk bilgi lazer nile dijital olarak yazr. CD okuyucunun yapt l mekanik bir okuma de 1'ler ve 0'lardan olu dijital bilgiyi CDnin yzeyinden al il, mu p, okuyucunun iindeki mikroi lemciye gndermekten ibarettir.

5.3.3. MD alar
MD (mini disc) kaydediciler dijital kayyapan nitelerdir.MD bilgisayars olarak t z bilgisayar tabanl bilgisi olu ses turan cihazlard MD alar da bilgisayar sistemlerinden r. farklolarak ses kurgusunu bilgisayar ekran gibi ses kanallarile yapmazlar. MD nda cihaz istenmeyen sesleri saliseden de kk de nda erlerde kesme imkn vard Ayr r. ca kaydedilmi seslerin aras ba bir ses ekleme, daha nce kaydedilmi na ka sesi, daha ileriye bir yere ta gibi ses kurgusunda her trl kolayl sa ma larlar.

Resim 5.19: MD Cihaz

Bu cihazlar n panelinde standart bir bant kaycihaz benzer tu bulunur. n t ile lar Dengelenmi XLR veya dengelenmemi RCA analog giri ba lerle lant labilir. yap

63

5.3.4. Dat alar

Manyetik bantlar son nesli dijital hayat bir sonucu olarak DAT ad n n verilen yeni nesil rnler r. DAT(Digital Audio Tape) dijital ses band anlam gelmektedir. km t na DAT nceleri mzik albmleri iin kasedin yerine geli tirildi. Ancak daha sonra piyasada tutulmas zerine kayve radyo endstrisinin vazgeilmezi haline geldi. t

Resim 5.20: DAT kay /okuyucu t

DAT manyetik bantlardan fark ses sinyalini analog de dijital olarak n , il, kaydetmesidir. Ba bir deyi kasede sesler manyetik izler ka le eklinde kaydedilirken DATa veri olarak kaydedilir. Bu nedenle ses kalitesi ok yksektir; ses kayb yoktur. Sesler pek bozulmadan sayz kere o labilir. s alt DAT bir avantaj ta n da nabilir cihazlar sayesinde d meknlarda yksek kaliteli kayyapmas r. Ta t d nabilir DAT kaydediceler halen kullan lmaktad r.

5.3.5. Efekt Cihaz

Efektler do ve yapay olmak zere iki trldr. Do efektler efekt cihaz al al ile sa lanmaktad Bu cihaz tu bir cihazd Her tu farkl vard r. lu r. ta ses r. Kk yay kurulu ; efekt ar n lar ivine sahip olmadndan efekt gerekli oldu unda bunlar kaydedildizel bant ve CDleri kullanmaktad Geli radyo istasyonlar n i rlar. mi nda ise her tu undan ayr sesin orga benzeyen efekt cihaz bir kt bulunmaktad Bu cihaz r. n iinde evremizdeki e sesler bir tu yklenmi Bu tu bas itli a tir. lara larak efektler duyulmaktad r. Gnmzde bilgisayarl kurgusu teknolojilerinin yayg mas birlikte btn ses nla yla efektler bilgisayar ortam haz nda rlanmaktad e efektler ses dosyalar r. itli eklinde bilgisayarda saklanmaktad r.

5.3.6. Eko Cihaz

Ses kaystdyolar bulunan ses derinli sa t nda ini layan yard nitelerdir. Miksere mc ba olarak al bu cihazlar, sesin e ortamlarda yank l an itli lanma oran otomatik olarak n dzenler. rne oda, salon, konser salonu, ma gibi ortamlara gre farklk gsteren in ara l reverberasyon de erlerini stdyo ortam gerekle nda tirir.

64

Eko cihaz miksere ba r. Mikserin bir kanal lan eko cihaz ayrr. Okuyucudan na l veya mikrofondan gelen ses eko cihaz geerek reverberasyon de al Eko cihazn ndan eri r. n zerinde ce ortamlara gre eko ayarlar yapmay layan panel bulunur. Panelden itli n sa seilecek ortama gre mikrofondan veya ba ses kaynaklar ka ndan gelen sesler reverberasyona tabi tutulur.

5.3.7. Bilgisayar
Bir radyo stdyosunda bilgisayar veya bilgisayar temelli bir sistem ile kay saklama, t, kurgu ve yay yap n lmaktad Hangi amala kullanrsa kullan n sesler tamamen dijital r. l ls ortamda i lenmektedir. Bu nedenle program malzemelerine eri ve onlarde tirme im i sreleri eskiye oranla ok daha h zlanm r. t Bir radyo istasyonunda yay n/prodksiyon amala bilgisayar hem birbirinden ba z hem de bir an paras ms olarak al abilmektedir. Bu sistemin normal bir bilgisayar andan fark yoktur. Buradaki temel fark kullan ve i lan lenilen malzemenin ses dosyalar olmasr. d

Resim 5.20: Radyo bilgisayar kurgu odas

Bilgisayar temelli sistemler program retim ve yay srelerini eskiye oranla n k yaslanamayacak lde pratik ve h hale getirmi zl tir. Bu sistemde elimizde bulunan her bir ses malzemesini bir ses kanal (track) atayarak na program akna gre s koyabiliriz. Ya da sonradan istedi n raya imiz de ikli istedi i i imiz noktada yapabiliriz. Ayr ses kanallar bulunan seslere program amac ve biimine ca nda n na uygun biimde efektler de ekleyebiliriz. rne bir ekolu vermek gibi. in, iiri

65

Resim 5.21: Ses kaykurgu yazm penceresi t l

5.3.8. Mikrofonlar
Mikrofon, do adaki sesleri elektrik enerjisine dn trp radyo allar zdaki c m hoparlre gelene kadar bir sinyal olarak ta aralard Mikrofonlar ok e model yan r. n itli ve trleri vard Bir radyocunun mikrofonla ilgili bilmesi gereken en nemli bilgi r. mikrofonlar polaritesidir. Polarite, mikrofonlar sesin ynne gre duyarld Bu n n l r. bilgi hangi amala, hangi mikrofonun kullan lmas gerekti konusunda yap ya yard i mc mc olur. Ynlerine gre mikrofonlar;

Resim 5.22. Radyo mikrofonlar

66

Cardioid
Yunanca kalp kelimesinden ad nal Bu mikrofonlar duyarlk a r. n l larkalp eklindedir. Bu tr mikrofonlar sadece nlerinden gelen seslere duyarl rlar. Arkas d ndan gelen sesleri duymazlar. Daha ok stdyoda konu rportaj veya mzik enstrumanlar ma, iin tercih edilirler. Tek ynl mikrofonlar olarak da adlandl rrlar.

270

90

180

5.4: Tek ynl mikrofon ekil

67

Hiper cardioid
Bu mikrofonlar a kl rl olarak n taraftan gelen seslere k smen de arkalar gelen ndan seslere duyarl rlar. Ancak iki dairenin kesi noktas yanlardan gelen sesleri d im nda duymazlar. ift ynl mikrofonlar da denilir.

270

90

180
5.5:Sper tek ynl mikrofon ekil

Bi-directional
Bu mikrofonlar hem nden hem de arkadan gelen seslere duyarl lar. Polarite sekize d benzediiin bunlara sekizsel veya iki ynl mikrofonlar da denmektedir. i

270

90

5.6: ynl mikrofon ekil ki

Omni Directional
ok ynl mikrofonlar da denilen bu mikrofonlar her ynden gelen seslere kare it derecede duyarl r. Bu mikronlar o d unlukla d meknlar, atmosfer seslerinin kay tlar veya konserlerde seyirci seslerinin al nmas gerektidurumlarda tercih edilirler. i

68

270

90

180
5.7: ok ynl mikrofon ekil

69

UYGULAMA FAAL YET UYGULAMA FAAL YET

LEM BASAMAKLARI
Radyo stdyosunun eklini ve zelliklerini s ralay z. n Mikseri di cihazlara ba n er lay z. Di cihazlarla ba lar yaparak ses er lant n mikseri kullan z. n Ses kaydedici ve okuyucu cihazlar kullan z. n

NER LER
erenizdeki ses yutucu malzemeleri kullanabilirsiniz al bittikten sonra mikserin btn ma faderlerini a indirin. aya Cihazlar tozsuz temiz bir ortamda bulundurunuz. Ba l kayd cihazlarsesini ar ses iin n dengede tutmaya zen gsteriniz. Stdyolara yiyecek ve iecekle girmeyiniz.

70

LME VE DE ERLEND RME LME VE DE ERLEND RME

OBJEKT TESTLER (LME SORULARI) F
A sorularcevaplar do ve yanlolarak de a daki n n ru erlendiriniz. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. Akustik stdyonun ses geirmezli idir Omni directional mikrofonlar ok ynl ses al rlar Equalizier ses dengeleyicilerdir. Mikserdeki faderler ses seviyelerini ayarlarlamaya yarar. Radyodak btn cihazlar miksere ba lanmaz. DAT dijital ses okuyucu/kay lar r. t d Do rudan seslerin dolaylseslere orandinleyicinin konu dan ne kadar uzak , mac oldu sterir. unu Miksere gelen btn sesler main outputtan verilir. k a Omni directional mikrofonlar tek ynldr Cevaplar z n cevap anahtar kar tn ile rz la

DE ERLEND RME
Cevaplar zcevap anahtarile kar tn Do cevap say zbelirleyerek n rz. la ru n kendinizi de erlendiriniz. Yanlcevap verdi ya da cevap verirken tereddt ya z iniz ad n sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrar inceleyiniz

71

MODL DE ERLEND RME MODL DE ERLEND RME

PERFORMANS TEST (YETERL LME) K
Modl ile kazandnyeterlia kriterlere gre de z i adaki erlendiriniz.

mmm
DE ERLEND RME KR TERLER
Radyonun genel yapn rendiniz mi? s A) Radyonun al prensibini ma endiniz mi? B) Radyonun e lence,reklam, bilgi, haber verme i levlerini gzlemlediniz mi? Radyo frekanslarn rendiniz mi? A) Sesin temel zelliklerini rendiniz mi? B) Frekans e itlerini ve nerede kullan ldn rendiniz mi? Radyo program yap n rendiniz mi? lar A) Radyoda sz gesinin nemini a klayabildiniz mi? B) Radyoda mzik ve efekt kullanabildiniz mi? Program yap ve yaynda grevli elemanlar rendiniz mi? m n A) Program yap nda grev alan elemanlar grevlerini sayabiliyor m n musunuz? B) Program yay nda grev alan elamanlargrevlerini n n a klayabiliyor musunuz? Radyo stdyosunda bulunan cihazlar mak tan A) Radyo stdyosunun akusti ve geirmezli sa n m ini ini lad z ? B) Radyo stdyosunda bulunan cihazlar kullanabildiniz mi?

Evet

Hay r

DE ERLEND RME
Yaptz de n erlendirme sonucunda eksikleriniz varsa renme faaliyetlerini tekrarlayz. n Modl tamamlad z, tebrik ederiz. n retmeniniz size e lme aralar itli uygulayacakt r. retmeninizle ileti geiniz. ime

72

CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAAL YET CEVAP ANAHTARI 1 Sorular
1 2 3 4 5 6

Cevaplar
D D Y Y Y D

RENME FAAL YET CEVAP ANAHTARI 2

Sorular 12345Cevaplar D D D Y Y

RENME FAAL YET CEVAP ANAHTARI 3 Sorular

1 2 3 4 5 6

Cevaplar
D Y D Y D Y

RENME FAAL YET CEVAP ANAHTARI 4 Sorular

1 2 3 4 5 6

Cevaplar
D Y D D Y Y

73

 RENME FAAL YET CEVAP ANAHTARI 5 Sorular

1 2 3 4 5 6 7 8

Cevaplar
Y D D Y D D D Y

Cevaplar z n cevap anahtarlar kar t ile rarak kendinizi de la erlendiriniz.

74

NER LEN KAYNAKLAR NER LEN KAYNAKLAR

Broadcasterinfo im Dergisi leti

75

KAYNAKA KAYNAKA
KAYE Michael, Andrew POPPERWELL, ev. Tu ERYILMIZ, Radyo rul Dersleri, stanbul, 1995 BROADCASTER NFO im Dergisi , leti stanbul, ubat 2005 BROADCASTER NFO im Dergisi , leti stanbul, Mart, 2005 BROADCASTER NFO im Dergisi , leti stanbul, Haziran, 2005 BROADCASTER NFO im Dergisi , leti stanbul, Temmuz 2005 BROADCASTER NFO im Dergisi , leti stanbul, Ekim 2005 BROADCASTER NFO im Dergisi , leti stanbul, Ocak,2006 BROADCASTER NFO im Dergisi , leti stanbul, ubat 2006 BROADCASTER NFO im Dergisi , leti stanbul, Nisan 2006 BROADCASTER NFO im Dergisi , leti stanbul, ubat 2005 Viedograph, Say 2, stanbul, 2005 Viedograph, Say 5, stanbul, 2005 Viedograph,Say 8, stanbul, 2005 Viedograph, Say 9, stanbul, 2006 AZ Aysel, Radyo ve Televizyona GiriAnkara, 1981 Z , AZ Aysel, Radyo Program Yap , Z m NGREN M.Tali, Senaryo Yaz , m stanbul, 1996 Derleyen ASLANKUSevda, Radyo ve Radyoculuk, stanbul,2003 Seyrusefer Daire Ba Radyo Seyrsefer Yard lar kanl, mc , Ders Notlar MUTLU Erol, Televizyonda Program Yap , Ankara,1995 m DO AN Asuman, Radyo Televizyon Program Yay nUygulamalarMEB, , Ankara, 2002 www.radiostudio

76