Genel

Endstride retilen her malzemenin kendine zg zellikleri vardr. Genel olarak malzemelerin kullanlaca yerlerde bu zellikleri salamas beklenir. retim sonrasnda paralar kullanlmaya balandnda karlalan problemler sonras nemli sorunlar karmaktadr. Bu nedenle malzemelerden numuneler alnarak alma koullar labaratuar artlarnda test edilmeye balanmtr. lk dnemlerde yaplan bu testler sonucu maliyetleri arttran ve bazende yanl sonular veren tahribatl testler ortaya kmtr. Bu test yntemleri kullanld malzemeyi deforme ederek hurda olmasna neden olmaktadr. Bunun yannda test sreside uzundur. Teknolojik gelimelere paralel olarak Tahribatsz Muayene yntemleri olumaya balamtr. Bu sayede test ilemi numune zerinden deil gerek para zerinden yaplrken zaman kazancda olmutur. Ayrca kullanlan yntemler uygun artlarda yapld takdirde kesin sonularda vermektedir. Bu gn Tahribatsz testler ok sk kullanlmakla beraber tahribatl testlerede devam edilmektedir. Tahribatl testlere rnek olarak, ekme testi, koparma testi, burma testi ve Punta Kaynaklarnda kullanlan Tear-Down testini verebiliriz. Tahribatsz testlere rnek ise Radyografi, Ultrasonik, Sv Penatrant, Girdap Akmlar ve Manyetik parack yntemleridir.

Malzeme Kusurlar
Malzemeler retimleri esnesnde eitli problemler nedeni ile istemeyen kusurlara sahip olabilir. Bunlar malzemenin grevini yaparken problemlere neden olur. ki eit kusur vardr. Bunlar; Hatalar: Bir sreksizlik belirtisi tolerans ve malzeme artnamelerine gre "kabul edilemez" olarak adlandrlyorsa buna hata denir. Sreksizlik: alma artlarnda parann performansn etkilemiyorsa "kabul edilebilir" olarak deerlendiriliyorsa buna sreksizlik denir. Bir sreksizlik bir metal parasnn gemiinde herhangi bir zamanda meydana gelmi olabilir. Eer sreksizlik, erimi haldeki ilk retim faznda olumusa " sreksizlik" denir. Eer daha sonraki bir ilem, fabrikasyon veya tamamlanma srasnda olumusa buna da "lem Sreksizlii" denir. Son olarak sreksizlik tamamlanm rnn kullanm srasnda evre artlar, yk etkisi veya her ikisinin beraberi ile olumusa bunlara "Servis Sreksizlii" denir.

Tear-Down Yntemi le Punta Kontrolu

Dier tahribatl testler genel malzeme kontrol yntemlerinden olduu iin incelemeyeceiz. Bu yntem ise punta testinde kullanlmakta olup sonular asndan en gvenilir yntemdir. retilen paralardan biri rastgele alnarak test iin hazrlanr. Hazrlama ileminde dikkat edilecek en nemli unsur parann test ncesinde zarar grmemesidir. Hazrlk ilemi aadaki aamalardan oluur. 1-Test parasnn punta atlm blgeleri iyice temizlenir. 2-Test paras test sehpasna uygun yerlerden balanr. 3-Test edilecek parann imalat bilgilerine ait kaytlar temin edilir. Burada parann puntalarnn konumlar ve verilmise numaralar belirlenmitir. Bu hazrlklardan sonra test paras nce grsel kontrole alnr. Deiik paralarn deiik grsel kontrol ekipmanlar vardr. Bunlar hazrlandktan sonra komple para ilk sklecei paradan balyarak punta blgeleriiaretlenir, puntalar numaralar tektek zel kalemle yazlr. Bu kontrollerin kaytlar tutulur. Eer bu aamada bir problem grlrse imalata mdahale edilerek hatal blgenin dzeltilmesi salanr. Bu ilemden sonra Tahribatl test uygulamas balar.Bu yntemde kullanlan ekipmanlar genellikle pnmatik darbeli tabancalardr. Tabancalar keskiye benzeyen uclar kullanarak puntalanm iki veya daha fazla paray birbirinden ayrmakta kullanrlar. alma esnasnda oluan ar grlt ve titreim salk problemleri yaratabileceinden gvenlik malzemelerinin kullanlmas gerekmektedir. Paralar birletirlmi iki ve/veya daha fazla paradan oluabilir. Skme ilemine en stte birletirilmi paradan balanr. Skme yaplrken sklmek istenen puntalar dndaki puntalara zarar verilmemelidir. Aksi takdirde test ileminden istenen sonular elde edilemeyebilir. Sklme ileminde sklecek puntann dmesinin oluaca blgenin de darbe almamas gerekmektedir. Uygun skme biimi ise aadaki ekilde gsterilmitir.

Punta Dmesi

Keskinin Ucu punta dmesine deymeyecek ekilde iki puntann ortasndan kullanlmaldr.
Btn puntalar bu yntemle ayrldktan sonra parann bir tanesinde puntalanan blgedeki punta ap kadar bir delik oluurken dier tarafta Punta dmesini adn verdiimiz kle halinde bir para kalr. Bu parann ap, gr ve koptuu blge incelerek deerlendirmesi yaplr. Bu deerlendirme sonular kayt edilerek toleranslar dahilinde hatalar tanmlanr.

6 Austos 2000

Punta Dmesi

Tahribatsz Muayene Yntemeleri

Tahribatsz Test (NDT) kendi bana bir bilim daldr. Tahribatsz test yntemleri hammadde, yar maml ve maml malzemeler zerinde uygulanabildii gibi iletme esnasnda almay durdurmadan gerekli testlerin yaplmasnada olanak tanr. Tahribatsz oluu nedeni ile daha hzl ve ekonomiktir. Bugn sanayinin birok dalnda kullanld gibi salk, bilimsel almalar gibi birok deiik kullanm dallar vardr. Test sonular ou zaman sistem durdurulmadan test esnasnda alnd iin ksa srede mdahale imkan tanr.

Tahribatsz Muayenenin Tarihi Geliimi

lk kullanlan tahribatsz testler yzey hatalarnn belirlenmesinde kullanlmtr. lk olarak Tebeir ve ya kullanlmaya balanmtr. X nlar 1895'de W.K. Rntgen tarafndan bulunmu ve 1930'da amerikan deniz kuvvetleri gemilerin kaynak dikilerini bu yntemle kontrol etmeye balamtr. Daha sonra Ultrasonik test yntemi 1931'de kullanlmaya balanmtr. Daha sonraki yllarda bu yntem gelitirilimi ve Akustik emisyonun dikkatli incelenmesi sonucu byyen atlaklarn testinde kullanlmaktadr. Btn bu yntemler malzeme bileenlerinin, retilen paralarn ve tesislerin emniyetini saylamak iin gelitirilmektedir. Zararl hatalarn tespiti yannda tahribatsz testlerin baka avantajlarda vardr. Bunlar; 1) Bir bileenin retilmesi aamasnda yaplan yanllarn dzeltilmesi ve dzeltme sonucu tekrar NDT yntemleri ile tespit edilerek belirlenmesi. 2) Birbirine uyan (e) kalite malzemeler reterek retim btnlnn korunmas. 3) Dizayn mhendisinin gzden kard dizayn hatalarnn belirlenmesi. 4) Yeterli seviyede retilmi bir rn iin malzemeler ve ilemlerden elde edilen verilerin toplanmas. Grld gibi NDT yntemlerinin dier faydalarda nemli sonular tamaktadr. Btn NDT yntemlerinde belirtilen en nemli unsur ise yntemi uygulayacak personelin konusu zerine yeterli dzeyde eitim alm olmas ve belirli bir tecrbesinin olmas istenmektedir. NDT yntemlerinden biri iin en iyi yntem demek uygun deildir. Kullanm yerine gre uygun olan yntem belirlenmelidir.

D
A: Gzle Kontrol B: Sv Girinim, Manyetik Parack, Girdap Akmlar D: Ultrasonik, Radyografi

C: Manyetik Parack, Girdap Akmlar

stteki ekil hangi yntemle hangi blgedeki hatalarn tespit edildiini gstermektedir. imdi NDT yntemlerinden bazlarnn avantajlar ve kullanm yerleri hakknda bilgiler verilecektir.

Radyografi
Radyografi ynteminde nfuz edici ksa boylu Radyasyon dalgalar kullanlmaktadr. Kontrol edilecek olan malzeme iindeki younluk farkllklar sayesinde hata tespitleri yaplr. Malzeme zerine gnderilen n genellikle film zerine yanstlr. Malzeme iindeki yap bozukluklar nedeni ile farkl miktarda sourulan nlarn yansmalarda farkl grntler oluur. Gerekte film zerine yansyan grnt malzemeden geen nn yaratt Glge grntsdr. Endstriyel anlamda radyografi isel hatalarn tespitinde kullanlcak en uygun yntemdir.
In Kayna Radyasyon Hata

Test Paras

Film

Radyografinin stnlkleri
1) 2) 3) 4) Kalc kayt elde edilir ve zaman iinde karlatrma yapmaya imkan tanr. sahasnda kalibrasyon gerektirmez. sreksizliklerin aratrlmasnda mkemmel sonu verir. Demet yn para geometrisinden etkilenmez.

Radyografinin Zayf Ynleri

1) 2) 3) 4) 5) 6) Radyasyon Tehlikesi Hatann derinliini gsteremez izgisel sreksizliklerde dorultu tespiti yapamaz. Dier yntemlere gre pahal Snrl nfuziyet derinlii Parann her iki tarafndan da giri yaplabilmelidir.

2) Ultrasonik
Bu yntemde hatalarn tespiti iin ultrasonik ses demeti kullanlr. Kullanlan sesin frekans 0,2-25 MHz arasndadr. Burada Hz frekansn birimi olup saniyedeki bir titreime eittir. Ultrasonik test malzeme iinde yaylan ses demetinin, akustik empedansda ( Malzemenin sesin yaylmasna kar gsterdii diren) meydana gelen deiim sonucu ksmen veya tamamen yansmas prensibine dayanmaktadr. Yksek frekansl ses, elektrik enerjisini mekanik enerjiye, mekanik enerjiyide elektrik enerjisine dntrme yeteneine sahip bir piezoelektrik kristal yardm ile malzeme iine gnderilmektedir. Alglanan yanklar katod n tpnde grnen elektrik sinyallerine dnr. Bugnk teknoloji sayesinde bunlar bilgisayar ekranlarnda digital sinyaller halinde grlmektedir.

Balang Yanks

Hata Yanks

Ultrasoniin stnlkleri
1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) Malzemenin yalnz tek tarafndan giri yeterlidir. ok eitli malzemelerde kullanlabilir. Dzlemsel i sreksizliklerinde en mkemmel sonucu verir. Portatif Yksek Nufuziyet yetenei Annda sonuca varma Otomatik sistemlere adapte edilebilir.

Ultrasoniin Zayf Ynleri

1) 2) 3) 4) 5) Przl yzeylerde sorun yaratabilir. Yzey hazrl gerekebilir. Referans standartlar ve kalibrasyon gerekir. Sinyallerin yorumlanmas zor olabilir. Yksek derecede operatr deneyimi ve gvenilirlii gerekir.

Girdap Akmlar
Bu yntem genel olarak bir rete (Jeneratr), bir test bobini ve bir gsterge (Endikatr) ile almaktadr. rete manyetik alan yaratan test bobinine deiken akm salamaktadr. Deiken manyetik alan iletken test parasna girdap akmlarn endkler. Endklenen bu girdap akmlarbobinin manyetik alanna zt ynde ikinci bir manyetik alan meydana getirir. Test parasnn zelliklerindeki bir deiim veya sreksizlik elektrik direncinde bir deiime neden olacandan test iin kullanlan akm miktarn ve buna bal olarak manyetik alan deitirir. Gsterge ( ibreli veya katod n tp ) malzemenin, girdap akmlarn ne ekilde etkilediini gsterir ve kaydeder. Girdap akmlar aadaki amalar iin kullanlabilir. a. letken malzemelerde yzey ve yzey alt hatalarnn incelenmesinde. b. letken malzeme zerindeki iletken olmayan kaplama kalnlnn (Boya gibi) llmesinde. c. Metalik bileiklerin iletkenliinin llmesinde.
Bobin H Girdap

H Bobin Girdap Akmlar

Yzey Hatas

Girdap Akmlarnn stnlkleri

1) 2) 3) 4) 5) 6) Temas maddesi gerektirmez. Ayarlanmas basittir. Hatalara kar ok duyarl. Olduka tekrar edilebilir. Yksek tarama hz kullanlabilir. Hatalarn boyutsal analizi veya kaplama kalnl iin olduka duyarldr.

Girdap Akmlarnn Zayf Ynleri

1) Elektrik prensipleri ve matematik konusunda iyi bir akedemik temel gerektirir. 2) Yzey bozukluklarna kar ok uyarl olup dzgn bir test yzeyi gerekir. 3) Yzeyalt hatalarnn tespitinde manyetik olmayan malzemelerde kullanlabilir. Ferromanyetik malzemeler zel artlarla test edilmelidir. 4) atlan darl ve girdap akmlarnn atlaa ve izgisel sreksizliklere gre dorultusu kontrol ilemini etkiler.

Sv Penetrant
Bu yntem gzeneksiz malzemelerdeki yzey sreksizliklerini tespit etmek iin kullanlr. Girici boya (Penetrant) temiz bir yzeye uygulandnda, yzey sreksizliinin iine klcal (kapiler) etki ile nufuz eder. Yeterli bir nfuzuyet sresinden sonra boyann fazlas yzeyden temizlenir. Yzey sreksizliine girmi olan boya, genellikle bir emici (developer) yardm ile yzeye geri ekilir ve para yzeyinde grnr bir belirti oluturur.

a) Yzey Temizlemesi

b) Penetrantn ygulanmas

c) Fazla Penetrantn Temizlenmesi

d) Developer ygulanmas

Sv Penetrant Testinin stnlkleri

1) 2) 3) 4) 5) 6) Dier yntemlere gre ucuzdur. Portatif bir NDT yntemidir. nce ve bitiik sreksizliklere ok duyarldr. Olduka basit bir yntemdir. ok eitli malzemelere uygulanabilir. Ynne baklmakszn btn yzey sreksizliklerinin tespitinde kullanlr.

Sv Penetrant Testinin Zayf Ynleri

1) 2) 3) 4) Test yzeyinde oluabilecek olan tm kirliliklerden etkilenir. Sadece yzey sreksizliklerini test edebilir. Gzenekli malzemelerde kullanlamaz. Test ileminden sonra malzeme yzeyinin bir temizlik ilemine ihtiyac vardr.

Manyetik Parack
Bu yntem Ferromanyetik malzemelerin yzey ve yzeyalt sreksizliklerinin tespitinde kullanlr. Bunun iin malzemeye bir manyetik alan ve sreksizliklerin zerinde oluan kaak alana kar duyarl manyetik toz uygulamak gerekir. Toz, para yzeyinde kaak alan tarafndan tutularak grnr ve belirgin hale gelir. Sreksizlik belirtilerinin yorumlanmas kalifiye elemanlar tarafndan yaplmas gerekir.
Kaak Alan Yzey Hatas Akm Yn

Manyetik Parack Testinin stnlkleri

1) Ferromanyetik paralardaki ince ve s yzey atlaklarnn tespitinde eniyi yntemdir. 2) Hzl ve nispeten basit bir yntemdir. 3) Genelde ucuzdur. 4) nce boya tabakalar bulunmas durumunda da alr. 5) Test parasnn boyutu ve ekli bakmndan kstlamas ok azdr. 6) Olduka portatif bir yntemdir.

Manyetik Parack Testinin Zayf Ynleri

1) 2) 3) 4) Malzeme Ferromanyetik olmaldr. Manyetik alann yn ve iddeti nemlidir. Sadece yzey ve yzeye yakn sreksizliklerin tespitinde kullanlr. Bazan yksek akmlar gerektii iin gvenlik sorunu yaratmaktadr.

5) Test parasnn elektrik akm nedeni ile yanma problemi olabilir. 6) Paralar test sonras demanyetize edilmelidir ve bu ilem zor olabilir.