The Dandik (BELEŞ) Radyo Alıcısı

Yüksek teknoloji ürünleri, bizlere eski günlerde kullanılan ilkel cihazları unutturuyor...!
Bir şeyi “unutabilmek” için elbette önceden bilmek lazım. Benim yaş grubumda olanlar
“belki unutmuşlardır” diye hatırlatıyorum...

“Unutma” fırsatını henüz bulamayan gençler de belki aşağıdaki PUROCE’ye bakıp, çok
derin olmayan düşüncelere dalabilirler... Ne de olsa “High Tech” değil. :-)

1. Nereden çıktı şimdi bu “şey” ? ...

Aşağıda detayları verilen radyo alıcısı, 1930-1945 yılları arasında, özellikle İkinci Dünya
Savaşı boyunca siperlerde kullanılan çok basit bir radyo alıcısıdır. Elinde tüfek, belinde el
bombası, siperde sabahlayan bir askerin, dünyadan haber alabilmek amacıyla imal
edebileceği daha basit bir radyo alıcısı olduğunu zannetmiyorum.
Bendeniz bu radyo alıcısının daha “gelişmiş” bir modelini 1958 yılında Orta-I
öğrencisiyken imal etmiştim. O zamanlar Grundig TK-23 modeli “teknoloji harikası” bir
teyp kayıt cihazım vardı. Uzun dalga Ankara Radyosu’ndan müzik parçalarını
kaydetmeye uğraşıyordum.
Uzun dalgadan yaptığım kayıt sonucu teypten geri dinlediğim ses tam bir rezaletti...!
Başta 50 Hz. Şehir şebekesi olmak üzere çeşitli boy, renk ve cinste vınlama, çınlama,
gürültü, patırtı, parazit arasından düzgün bir müzik dinlemek mümkün değildi...
(İnanmayanlara bantları gönderirim, dinleyip görürler.)
Tam o sıralarda da “Sarfiyatsız” Galenli Radyo Alıcısı adı altında bir cihazın imalat
detayları elime geçmişti. Uzun lafın kısası, ben bu alıcıyı 1958 yılında yaptım ve üstelik
en temiz, en berrak müzik kayıtlarımı da bu cihaz aracılığıyla becerdim. (12 yaşında bir
öğrenci için ÇOK büyük bir başarıydı... Üç yıllık ortaokul öğrenciliğim boyunca, yaptığım
bu “temiz” kayıtlar nedeniyle kız arkadaşlarımın sayısı bile arttı.) :-)

2. Malzeme listesi ...

1 adet çengelli iğne
1 adet ucu sivriltilmiş kurşunkalem ucu
1 adet paslı jilet
20 metre kadar 0.30 çapında bobin teli
1 adet 2cm x 2 cm x 11 cm yalıtkan bobin karkası
1 adet yüksek empedanslı kulaklık
Yeteri kadar karton, vida, bakır tel, makaron, yapıştırıcı, zımpara filan.......
Burada yazmayı unuttuğum diğer şeyler...
Uzun bir ANTEN imal edebilmek için 15 mt kadar (mümkünse) bakır örgülü anten
kablosu
Düzgün bir TOPRAK bağlantısı için nemli toprağa gömülmüş teneke konserve kutusu...
(UNUTMAYIN evde değilsiniz, siperdesiniz...! Anten kablosunun ucuna taş bağlayıp
ağacın üstüne atıyorsunuz.... Konserve kutusunu gömdüğünüz yere de (en kötü
ihtimalle) çişinizi yapıyorsunuz.

3. Bobin İmalatı ...

Bu radyo alıcısının düzgün çalışması için gereken en önemli parça; BOBİN... Lütfen
aşağıdaki imalat resmine bakın ve durum değerlendirmesi yapın...
* Karkası bulun, üzerine ince bir karton şeriti yapıştırın... (bakınız şekil 26307)
* Bobin sargılarının eşit aralıklarla ve çok sıkı olması şartı var.
* 0.30 çapında tel kullanırsanız, yaklaşık 220-230 tur saracaksınız demektir.
* Bobin sargısı, 11 cm boyundaki karkasın üzerinde yaklaşık 8 cm yer tutuyor.
* Sargı bittikten sonra üzerine “lak” sürün, kurutun. Lak bulamazsanız, annenizden,
eşinizden, kız kardeşinizden veya sevgilinizden (çaktırmadan) tırnak cilası yürütün, onu
sürün.
* Kuruduktan sonra, katon şeritin sağladığı hafif çıkıntıdan yararlanarak bobin tellerinin
üzerini SADECE karton şerit boyunca zımparalayın. (Ayar için sağa sola sürgü gibi
gezdireceğiniz bakır tel, bobin teline temas edebilsin.)
* Enli bir paket lastiği bulun, KESİT resminde görüleceği gibi (bakınız şekil 99568) gergin
bir biçimde vidalayın.... (BOBİN TAMAMDIR...)
4. Montaj ...
* Bobini sardıktan sonra tablanın üzerine uygun ayaklar koyarak yapıştırın. Bobin telleri
tablaya değmesin.
* Çengelli iğnenin ucuna kurşunkalem ucunu sıkıca bağlayın. Bağlamak için ince bakir tel
kullanabilirsiniz ama üzeri laklı bobin teli olmasın... Çıplak tel olsun iyi temas sağlasın.
(Kurşunkalem ucunu sivriltirken su zımparası kullanın.)
* Jileti önce çok iyi temizlemeniz gerekiyor. Yağ, sabun kalmayacak. Sonra birkaç gün
ıslak bırakın, paslansın. (Ne kadar iyi ve homojen paslanırsa, o kadar iyi bir “yarı iletken”
ortamı sağlıyor. Paslı jileti anten bağlantısı yapılacak biçimde tablaya sıkıca yapıştırın,
sonra vidalayın. İstasyon ararken sabit durması çok önemli.
* Çengelli iğneyi, jiletin üzerine 60-70 derece açı ile bastıracak şekilde bükün ve kulaklık
ucuyla beraber sıkıca vidalayın. (Dinleme sırasında sağa-sola titremesin sıkı bassın.)
* Kulaklık ucundan gelen bakır teli, lastik şeritle bobin arasına sıkıştırın. (Bu teli
makaronlu noktadan tutup sağa-sola gezdireceksiniz, istasyon arayacaksınız.)
4. İşletim ...
* Radyo alıcınız hazırdır.
* Anten bağlantınızı ve toprak bağlantınızı yapın. (Anten uzun ve iyi değilse, toprak iyi
değilse radyo alıcınız ÇALIŞMAAaaAAaZ...! )
* Kulaklığı kulağınıza takın. Ağzınıza, burnunuza takarsanız SES GELMEEeeEEeeZ..)

(Antenin kazancına göre kulaklıktan HAŞIR-HUŞUR sesleri gelmeye başlayacaktır.)

* Jiletin üzerinde kurşunkalem ucunu gezdirerek “iyi bir nokta” bulun... Sesi
duyacaksınız.
* Bobinin üzerindeki ayar çubuğunu sağa-sola gezdirdiğinizde, uzun dalga radyo
istasyonlarını duymaya başlayacaksınız. (SEÇİCİLİK gibi bir endişeniz olmasın, en
kuvvetli istasyon size gelecek ve diğerlerini bastıracaktır.)
* Duyamazsanız doktora gidin, kulağınızı kontrol ettirin.
* Diyelim ki, bütün bunları yaptınız ve DANDİK radyo alıcınız yine istediğiniz gibi
çalışmıyor... Bu durumda çengelli iğne, kurşunkalem ucu ve jilet üçlüsünü görüntüde
aynen bırakın ama tablanın altına aynı işi yapacak bir 1N34 Germanium kristal
yerleştirin. (veya daha da ahlaksızca bir tadilat yapın ve muadil bir diod bulup
lehimleyin.) Bağlantıları çaktırmadan bu devreye aktarın. Görüntü aynen kalsın ama diod
görevini 1N34 kristal veya muadili.... her neyse... “taahhüt etsin.”.... “Bu kristali/diodu
nereden buluruz ?” derseniz, oturduğunuz mahallede yaşı 50’yi aşmış radyo tamircisi
arayın... Hurdaların arasından bulur size verir...
Şimdi bu alıcıdan, istediğiniz teyp cihazına düzgün kayıt yapabilirsiniz. Ama/Fakat/Lakin
istediğiniz istasyona ayar yapma imkanınız çok kısıtlı olacağı için ne bulursanız onu
alırsınız. Bakarsınız Arabın ‘yalelli’si çıkar...

ÖNEMLİ NOTLAR:
Bu PUROCE’yi ben yıllar önce “muayyen frekans bobini” kullanarak yapmıştım ve ayar
(tuning) devresi için bir adet “varyabl kondansatör” ve iki adet paralel kondansatör
kullanmıştım. Bu dahiyane eklemelerimin alıcının “seçiciliği” üzerinde herhangi bir
pozitif etkisi olmadığı için size tavsiye etmiyorum. Devreyi en basit şekliyle deneyin
görün derim.

Antenim ACAİP uzun ve kazançlıydı... Bizim apartmanın tepesindeki direkten komşu

apartmanın tepesindeki iki direğe (aynen Mercedes yıldızı gibi) bir anten çekmiştim.
Kulaklıktan gelen ses acaip temiz ve kuvvetliydi.

Bobin imalatı sırasında, 0.20, 0.25 çapında teller kullanarak birkaç tane yedek bobin
daha sarın. İyi sonuç alamadığınız anda devredeki bobini değiştirin. Bir de bakarsınız,
bulunduğunuz yerden radyo istasyonu ararken sarmış olduğunuz yedek bobinlerden biri
daha iyi sonuç verir.

SON olarak... ANTRAK Kurucu Başkanı TA2R (Göktay Alpman) size bu PUROCE
konusunda NET ve ayrıntılı bilgi verebilecek en güvenilir kaynaktır. Ne de olsa Birinci
Dünya Savaşı sırasında Galiçya cephesinde bu radyo alıcısını imal edip siperde nöbet
beklerken kullandığı... ve hatta Pearl Harbour baskını öncesinde Japon uçaklarının
gelişini bu cihazla haber alarak ilgilimakamlara bildirdiği, fakat bu istihbaratın dikkate
alınmadığı, tarihi bir geçek olarak dünya amatör telsiz ansiklopedilerine kaydedilmiştir.
:-)

Hayırlısı neyse o olsundur.