KTSAT TARH BLMNN DOUU : ktisat tarihi ile ilgili nerilen iki tarih vardr.

Bunlardan ilki Adam Smithin Milletlerin Serveti adl kitabnn yaym tarihi olan 1776 yldr.Dier tarih ise 1892 yldr.Bu tarihte Abd Harvard niversitesinde William Ashley iin zel bir iktisat krss kurulmutur.ktisat tarihinin douu tarihi okula ok ey borludur.Bu okul klasik iktisat okuluna bir tepki olarak ortaya kmtr.Klasik okul iktisadi davran kurallarnn fizik kanunlar gibi evrensel olduunu iddia ederken tarihi okul toplumun gelime dzeyine gre farkllk gstereceine deinmitir.Klasikler tmdengelim;tarihi okul ise tmevarm metodunu esas almtr. TARHLERN KTSAT BLMNE BAKII : John Claphama iktisat tarihi gemiin sosyal kurumlarnn ekonomik ynlerini aratran bir bilimdir.Unwine gre iktisat tarihi yazl tarih boyunca insanolun iinde bulunduu iktisadi artlar aratran bir bilimdir.Grasa gre iktisat tarihi iktisadi olaylar kronolojik olarak sralayan ve bu olaylar arasndaki ilikileri ortaya karan bir bilimdir. KTSATILARIN KTSAT BLMNE BAKII : Hickse gre iktisat tarihi gemi alarn uygulamal iktisaddr.Hecksere gre iktisat tarihinin amac kt ve yetersiz kaynaklarn insanlarn amalar urunda alar boyunca nasl kullandnn ve bu andaki deimelerin insan hayatn ve toplumlar ne ekilde etkilediinin aratrlmasdr. KTSAT TARHNN KONUSU VE GREV : ktisat tarihinin temel grevi ekonomilerin performanslarnda ve yaplarnda zaman iinde meydana gelen nemli deiikleri aklamaktr.Toplumun siyasi ve ekonomik kurumlar,teknolojisi,demografik durumu ve ideolojisi bu zellikleri balcalardr.Ekonomide uzun dnemdeki deimelerin kayna,iktisatlar tarafndan ksa dnem tahlillerde ounlukla sabit olarak kabul edilen nfus,teknoloji,mlkiyet haklar ve ekonomik kaynaklar zerinde devlet kontrolnn derecesi gibi parametrelerde meydana gelen deiikliklerdir.nsanln ekonomik tarihi,toplumlarn ekonomik performansn temelden deitiren ve uzun dnemli ekonomik bymeyi mmkn klan iki kkl deiim erevesinde yazlabilir.Bu iki deiimden birincisi tarm inklab,ikincisi ise sanayi inklabdr. TARIM NKILABI : nsanlar yaklak 10000 yl nce yerleik tarma gemilerdir.eitli bitkiler yetitirmeyi ve hayvanlar evcilletirmeyi rendiler.Bu gelime neolitik inklap da denen temel ekonomik deiimi hzlandrd.Avclk ve toplayclktan yerleik tarma gei insann sosyal ve ekonomik gelime hzn artrd.Tarm birbirinden bamsz olarak farkl zamanlarda farkl blgeler olan Ortadou,Orta Amerika ve Kuzey inde ortaya kt.Neolitik an iftileri srekli ekim nedeniyle verimlilii yiten topraklar terk ederek yeni,bakir topraklarda tarm yapyorlard.Modern zamanlarda bilinen btn nemli yiyecek bitkileri neolitik iftiler tarafndan kefedilmitir.Ayrca anak mlek imali,dokuma,ekmek yapma ve keskin bir ara elde etmek iin talarn cilalanmas gibi teknikler de neolitik zamanlarda kefedilmitir. TARIM NKILABINI AIKLAYAN TEORLER : Childe tarafndan gelitirilen evre deiikleri teorisi , Braidwood tarafndan gelitirilen ekirdek alan teorisi , Binford tarafndan gelitirilen nfus art teorisi. TARIM NKILABININ SONULARI : Nfus artt.Zaman iinde avclk ve toplayclktan iftilie doru srekli bir gei oldu.lk kez siyasi bir organizasyon tipi olarak devlet dodu.Teknolojik gelime alannda byk admlar atld.Demir a bronz ann yerini ald.Ticaret geliti ve geniledi.Blgeleraras ticaretin nemi artt.ehirler ilk kez geliti.eitli ekonomik organizasyon tipleri dodu.Komnal mlkiyet tipi dodu. NTE - 2 LK MEDENYETLERDEN KLASK DNEME LK A EKONOMLER : Yalnzca yllk su basknlarnn tarlalar verimli hale getirdii baz nehir vadilerinde srekli tarm yaplabiliyordu.Tarmn ilk gelitii blgelerden yalnzca iki vadi byle bir imkan salyordu.Bu vadiler: Frat ve Dicle nehirleri arasndaki blge ve Msrn Nil Vadisiydi. MEZOPOTAMYA : M.. 6000 ile 3000 yllar arasnda ortaya kan bir dizi sosyal deiim ve teknik ilerleme kk neolitik yerleim yerlerinin ehirlere dnmesini salad.Bu dnemde ortaya kan en nemli teknik ilerlemeler; yaznn icad,bakrn eritilmesi ve dklmesi,hayvan gcnn saban ve tekerlekli aralara koulmas,yelkenli gemilerin ve mleki tekerleinin bulunmasyd.Daha 3000lere gelmeden kleler,kirac iftiler,esnaf,tccar,din adamlar ve yneticiler ayr sosyal gruplar olarak ortaya ktlar.lk Smer kaytlar Mezopotamya blgesinde verimli topraklarda baz bamsz ehir devletlerinin doduunu gstermektedir.stilalara ramen Smer hayat tarz olduka istikrarl olarak varln srdrebildi.Uzak mesafeli ticaret Mezopotamyada nemli ve hayati bir rol oynuyordu.Ticari koloniler oluturulmutu.Hukuk kurallar olduka gelimiti.Gm para eklinde olmasa bile bir deiim arac ve deer ls olarak kullanlyordu. MISIR : Msrn gelimesi Mezopotamyann gelimesi ile paralellikler gstermekle birlikte nemli bir fark vard.O da almaz llerle Msrn istilalara kar korunmu olmasyd.Mezopotamyada topraklar zel mlkiyet altndayken; Msrda firavun tm Msr topraklarnn sahibiydi.Ticaret firavunun adamlarnn tekelindeydi.Msrda retim byk lde merkezi brokrasi tarafndan planlanyordu.

MEDENYETN YAYILMASI : 4.binyl boyunca Ortadouda iftiler rn rotasyonu,nadasa brakma ve hayvan pislii,kl ve deniz kabuklar ile topra gbreleme gibi verimlilii artrmay salayan tedbirleri rendiler.Srekli kyler teekkl ettikten sonra ticaret yollarnn kesitii noktalarda ya da idari ve dini merkezlerde yeni ehirler kuruldu. YUNAN EKONOMS : Yunanistann topra dalkt.Bu yzden deniz ana ulam yoluydu.lk yunan tccarlar esas olarak Dou medeniyetlerinin gelimi merkezleri ile Akdeniz evresinin geri kalm lkeleri arasnda arac rol oynadlar.Lidyallardan renilen para ticarette byk bir kolaylk salad.Yunan ehirlerinde Pazar ekonomisinin ve ihtisaslamann gelimesini tevik etti.Topraklarn byk bir blmn bacla ve zeytincilie ayrdlar.Sonraki yzyllarda zeytincilik ve baclk tipi tarm,Akdeniz dnyasnn byk bir blmne yayld.M.. 800-500 yllar arasnda ihtisaslama ve iblm artt.Hem i hem de uluslar aras ticaret geliti ve bunu da para ekonomisinin yaygnlamas izledi.Buday,kereste,esir ve baz lks mallar ithalat gm,zeytinya,anak mlek ve dier ihracat mallaryla karlanyordu.Atina paras ayar ve arlyla uluslar aras bir deme arac oldu.Atinann ekonomik refahnn en nemli nedeni retim faktrleri zerinde etkin bir mlkiyet haklar sistemi kurmay ve buna uygun bir hukuki ereve meydana getirmeyi baarmasyd.Helenistik ada ekonominin en gze arpan zellii retim ve blm zerinde Douya zg devlet kontrol uygulamasnn benimsenmesiydi.skenderin fetihleri ile gerekleen corafi yaylma Helen dnyasnn Hindistan ile dorudan ticaret ilikileri kurmasn salad.in ile ticaret de nem kazand.baz ehirler snai ihtisaslamaya bile yneldi.Helen a eski dnyada baarlm,blgesel ekonomik bamllk ve ihtisaslamann en yksek dzeyine ulat. LKA EKONOMLERNDE DEME VE GERLEME : Tarmn ortaya kndan sonra nfus nemli lde artmaya balamt.Nfus art ve bunu izleyen azalan verim hadisesi gemi ekonomilerin knn ilk hazrlaycs olmutur. ROMA MPARATORLUUNUN EKONOMS : Roma ehir devleti balangcnda aristokratik bir karakter arz ediyordu.Roma toplumu banda bir kral ve ynetimi elinde bulunduran askeri patrici zmresi ile kk toprak sahipleri,kirac iftiler,esnaf ve tccarn meydana getirdii pleb snfndan meydana gelmekteydi.Zenginleen plebler devletin idaresinde particilerin arasna katlarak etkinlik kazanabildi.Bylece siyasi yap aristokrasiden oligariye dnm oldu. GENLEME DNEMNDE ROMA NFUSU : lm oran yksek,hayat sresi ksayd.nfusun byk bir blm krsal blgelerde yayor ve toprakta alyordu. GENLEME DNEMNDE ROMA TARIMI : mparatorluk nfusunun byk bir blm tarmla urayordu.Tahllar yaygn retimi yaplan rnlerdi.mparatorlukta deniz yoluyla yrtlen uzak mesafeli ticaret mahalli ihtisaslamaya imkan veriyordu.Yeni fethedilen blgelerden Romaya bol ve ucuz olarak hububat akmas zerine talyada karl olmaktan kan tahl retiminin nemi azalrken,geni alanlar hayvancla ayrlm,verimli topraklarda ise baclk ve zeytincilik nem kazanmt.Klelik yenilii nleyici bir faktrd.talyann krsal nfusu byk lde kendi sahibi ya da kiracs olduklar topraklar izleyen bamsz kyllerden oluuyordu.mparatorlukta temel vergi ekili arazi zerindeydi.Kyller altn olarak sabit kalan vergiyi gm parayla deerlendirildiinde daha fazla olarak demek zorundaydlar. LATFUNDA : gcnn byk ksm klelerce salanan ve kar amacyla retim yapan byk iftliklerdir. GENLEME DNEMNDE ROMA EHRLER : Roma uygarl bir ehir uygarlyd.ehirlerin nemli bir fonksiyonu mahalli ynetim merkezleri olmasyd.Baz ehirler ise askeri bir fonksiyona sahipti.ehir nfusunun nemli bir blmn tarm iileri oluturuyordu.ehir halknn gerek duyduu tahllar,zeytinya ve arap vergi gelirleriyle karlanyordu. GENLEME DNEMNDE ROMA TCARET : Ticaret imparatorlua hayatiyet kazandran ve zenginliinin temelinde yatan unsurdu.Akdeniz, ticareti ve mal hareketlerini tevik ediyordu.Ticaret,byk lde zengin kesimin lks ihtiyalar ile ordunun taleplerini karlamaya ynelikti.mparatorluk geni bir yol ana sahipti.Akdeniz ticaretinin en nemli kalemi tahld.Kara ticareti daha deerli mallarla snrlyd.Dier nemli bir ticaret konusu klelerdi.Askeri ve stratejik nemi olan mallarn imparatorluk dna gnderilmesi yasakt.anak mlek ve bronz eyalar en ok ticareti yaplan mallard.Bu ticaret karlnda imparatorlua barbar dnyadan hayvan,orman rnleri ve en nemlisi de kle geliyordu.Romann altn paras Aureus; gm paras ise Denariusdu. GEMLK EKONOM : retimin esas olarak z tketim iin yapld,yaam standardnn temel ihtiyalarn tesini karlamad,marjinal prodktivitenin ok dk olduu bir ekonomidir. GENLEME DNEMNDE ROMADA MALAT FAALYETLER : mparatorlukta nemli sanayi dallarndan biri ta oca iletmeciliiydi.Dier nemli bir sanayi kolu da madencilikti.Madenler,nemli lde uzak mesafeli ticarete

konu oluyordu.Dier gelimi bir sanayi kolu anak mlek sanayisiydi.nemli sanayi kollarndan bir dieri olan dokuma daha ok bir ev endstrisi durumundayd.Dou eyaletleri zengin bir snai gelenee sahip mamul mal reticisi blgelerdi.Buna karlk imparatorluun Avrupadaki bat eyaletleri daha ok hammadde yetitiricisi blgeler durumundayd.Byk ehirlerde ayn meslekten esnaf gruplar loncalarda toplanmt.Collegia ad verilen bu dernekler ekonomik olmaktan ok sosyal amal kurululard. ROMA MPARATORLUUNUN GERLEMES VE KMES : Barbarlarn artan askeri yetenekleri Romann mukayeseli stnlnn azalmasna yol ayordu.Askeri stnlkteki bu nisbi dle birlikte imparatorluun masraflar da artmaktayd.Harcamalar bylece artar ve vergi ihtiyac ykselirken verginin kayna sratle anyordu.mparatorlukta bir igc ktl da domutu.mparatorluk karlat bu problemlerin stesinden gelebilmek iin sonuta ekonomiyi daha zor artlara iten eitli tedbirlere bavurdu.lk olarak artan gelir ihtiyacn karlayabilmek iin vergiler arlatrld.kinci olarak da parann ayaryla oynayarak deerini srekli drd.Sonuta imparatorluk tamamen altn para sistemine geti.Para deiim arac olma fonksiyonunu nemli lde kaybetti. NTE - 3 AVRUPANIN CORAF ZELLKLER : Avrupa topraklar corafi farkllklar gsteriyordu.Nehirlerin nemli bir ksm gemicilie elverili olduundan ar ve hacimli mallarn tanabilmesi iin nemli bir imkan salyordu.Kuzey Bat Avrupann kylar girintili kntl olup pek ok sayda liman bulunmakta ve bu corafya denizcilii tevik etmekteydi.Kuzey Avrupa maden kaynaklar bakmndan zengindi.Demir ve kmr iki nemli madendi.Kuzeybat Avrupann iklimi Akdenizden daha nemlidir.Yalar yl iinde dzenli olarak dalmtr.Klar daha souk,yazlar ise daha scak olur. ORTAA AVRUPA TOPLUMU : Ortaada Avrupa toplumu etkiye tabiydi.lk etki Roma mparatorluunun mirasnn etkisiydi.Bu etki ktann gney ve gneydou blgelerinde daha belirgindi.kinci etki Cermen istilaclarnn etkileriydi.Bu etki kuzeyde daha belirgindi.nc etki evrensek kilise kurumlarndan kaynaklanyordu.Kilisenin etkisi din,politika ve ekonomide hissedilmekteydi.Roma mparatorluu dneminde medeni Avrupa Romann egemenlii altnda olan Akdeniz Avrupas ile snrlyd.Toprakta komnal mlkiyet vard.Hayvanlar zel mlkiyet altndayd.Romallarla hayvan ve kle karlnda yrtlen lks mallar ticareti Cermen airetlerinin sratli bir sosyal farkllama srecine girmesine yol at.Kilise eitimin tek merkeziydi.Pek ok manastr Ortaada ayn zamanda nemli tarm retim merkezleriydi. ORTAAIN EKONOMK DNEMLER : 476 ile 1000 yllar arasndaki dnemde (Karanlk a ya da Erken Ortaa) Avrupa siyasi ve ekonomik d iindeydi.Bu dnemde Avrupada giderek feodal bir siyasi yap ve malikaneler ekonomisi geliti.1000 yllarndan balayarak 14. yzyln balarna kadar olan leri Ortaa dneminde yaygn ve hzl bir ekonomik kalknma grld.Feodalizmin zirveye ulat bu dnemde nfus,zirai ve snai retim ve ticaret byd;ehirler canland;kltrel bir patlama oldu.14. ve 15. yzyllardaki Ge Ortaada ekonomik bir kriz yaand.Byk lekli malikane tarmnn sanayinin ve uluslar aras ticaretin dt bu dnemde nfus da azald.Asiller arasndaki savalar ve yaygn kyl isyanlar bu krizin siyasi gstergeleriydi. ERKEN ORTAADA STLALAR VE FEODAL RGTLENME : Roma mparatorluunun yklyla Avrupa yaklak yarm bin yl srecek bir siyasi kargaa dnemine girdi.nce Cermen airetlerinin uzun ve tahripkar istilalar yaand.Daha sonra Mslmanlar fetihleriyle Avrupay sarstlar.Dnemin sonlarna doru ise Macarlar ve Vikingler Avrupay istila eden yeni gler oldular.lk iki istila dalgasnn Avrupa zerinde olumlu bir etkisi oldu.Avrupa iinde iktisadi ve kltrel birlik dodu.Bat Roma mparatorluunun yklmasndan sonra Kuzey Avrupa nisbi durumunu iyiletirmeye balad.Bunun ksmi bir nedeni Gney Avrupa ile daha yakn bir ibirliine girilmesiydi.Mslmanlarn Akdenizi ele geirmesi bu btnlemeyi daha da hzlandrd.7. yzyldan itibaren Akdeniz dnyasnn birlii kaybolurken Avrupa iinde btnlk domu oldu.Fakirleen Akdeniz kesimi ktann kuzey kesimine daha sk ekilde baland.Avrupa btn bu istilalara kar bir kendini savunma sistemi olarak feodalizmi gelitirdi.valye at zerinde mzrak ve klla dven kalkan ve zrhla korunmu profesyonel bir savayd.Tepede lkenin btn topraklar Tanr tarafndan kendisine balanm bir kral bulunuyordu.Kral topraklarn fief ad verilen paralara ayrarak vassal ad verilen adamlarna emanet etmiti. FEODALZM : Byk arazilere sahip lord ya da senyr denilen kiilere korunma ve adalet karlnda mal ve hizmet reten klelerle,serfler ve hr kyllerin alt tabakasn medyana getirdii dikey olarak rgtlenmi siyasi,iktisadi ve sosyal bir organizasyondur. FEF : Osmanl toprak sistemindeki tmara benzer.Ancak tmarda topran plak mlkiyeti devlete aittir. VASSAL : Bir derebeyinin himayesindeki ve ona bal kimsedir. FEODAL SZLEMENN TEMEL UNSURU : Senyr tarafndan balanan toprak zerindeki haklarn vassal

tarafndan salanan askeri ve dier hizmetler karlnda deitirilmesidir. ERKEN ORTAADA MALKANE : Siyasi gelimeler sonucu 10. yzylda Avrupann pek ok ksm malikane olarak bilinen kk siyasi ekonomik birimlere ayrlmt.Malikanenin ilevi kylnn gvenliini,aristokrat snfn ise otoritesini ve geimini salamakt.Bu dnemde ticaret son derece snrlyd. AIR SABAN VE AIK TARLA SSTEM : Malikanenin topraklar drt blmden meydana geliyordu.Yerleim yeri,tarlalar,ayrlar,koruluk ve ormanlar.Tarlalar, malikane halknn beslenmesini salayan rnlerin yetitirildii yerlerdi.Akdeniz Avrupas kuru bir iklime ve yumuak topraklara sahip olduundan temel tarm arac bir ift kzle ekilen ve topra adeta trmklayan hafif bir sabandan ibaretti.Geleneksel hafif saban apraz srm gerektirdiinden tarlalar genellikle kare eklinde oluyordu.Ar sabanda ise tarlalarn uzun izgiler halinde srlmesi en etkin srm ekliydi.Ortaa Kuzey Avrupa tarmnn bir baka zellii blgeler arasnda ihtisaslama olmad iin hububat tarm ile hayvancln ayn malikane iinde bir arada yrtlmesiydi. KL VE L TARLA ROTASYONU : Erken Ortaada Avrupa ikili tarla rotasyonunda tarlalarn bir blmne k ekimi yaplyor,dier blm ise retkenliini yeniden kazanabilmesi iin bo braklyor yani nadasa ayrlyordu.l tarla rotasyonunda ise tarlalar ana ksma ayrlyordu. ORTAKLAA TARIM : Srm,ekim,bime ve harman zaman her topluluk tarafndan geleneklere,iklim artlarna ve dier faktrlere bal olarak dzenleniyordu.Tek tip rn tartmann yaplmas zorunluydu.Sistem herhangi bir yenilie kapalyd. AYIR , KORULAR VE YERLEM YER : ayr da tarlalar kadar nemliydi.Korular ise malikanenin eitli hayvanlarnn yazn otlamasn salyordu.Korulardan ayn zamanda yakacak odun ve inaat kerestesi elde ediliyordu.Malikanenin drdnc ksm ise yerleim merkeziydi.Yerleim yeri tarlalarn ortasnda,su kaynana yakn bir yerde ve ky d dnyaya balayan bir yolun zerinde bulunuyordu. MALKANEDE SOSYAL YAPI : Ortaada toprak zerinde yaayan insanlar arasnda kark bir sosyal ve hukuki farkllama vard.Bu yapnn alt tabakasn ise korunma ve adalet karlnda mal ve hizmet reten klelerle,serfler ve hr kyller meydana getiriyordu.Bir btn iletmeye sahip olan her kyl rezervde genellikle haftada gn almak ve bu i iin gerekli saban,kz ve aletlerden kendi payna deni getirmek zorundayd.Kyllerin angarya hizmetlerini dzenleme ii lord tarafndan tayin edilen kahyalarca yrtlyordu.Lord malikanedeki anlamazlklar ve davalar grerek karara balayan ve cezalar tespit eden bir mahkeme toplard.Para ya da rn eklinde verilen cezalar lorda denirdi. REZERV : Lordun dorudan yararland topraklardr. SANAY : Ortaan ilk yarsnda snai mamul mal retimi snrlyd. NTE - 4 LER ORTAADA AVRUPADA SYAS STKRARIN SALANMASI : Yalnzca savalk ve din adaml sayg gren mesleklerdi.Bu dnemde Avrupa da kar saldrgan bir politika izleme imkan buldu.Hal aknlar eklinde Mslmanlara kar giriilen saldrlar,Avrupa iindeki g ve kolonizasyon hareketleri ile Avrupa dnda ticari sler kurma abalar bu saldrgan politikann en belirgin gstergeleriydi. EKONOMK BYME : 11. yzyldan itibaren Avrupada ticaret genilemi,yeni ehirler domu ve bym,ekonomik ihtisaslama ortaya kmtr.Henry Pirenneye gre Avrupann gsterdii genileme bir d faktrn etkisiyle ortaya kmtr.Bu d faktr bir yandan Hal seferleri sonucunda Akdenizin ticarete yeniden almas,te yandan da 11. yzyldan itibaren Avrupann gerek Akdeniz yoluyla ve gerekse Rusya topraklar araclyla Bizans ve slam dnyasyla ticari ilikilerini gelitirmesidir.Ortaadaki ekonomik gelimenin merkezleri Kuzey talya,Gney Alak lkeler (Hollanda,Lksemburg ve Belika) ve Hansa ehirleriydi.talya Avrupann en gelimi blgesiydi.Gney Alak lkeleri ise Karolenj dneminde ekonomik canlanmasn gerekletirmiti. NFUS : Savalar,alklar,ktlklar ve salgn hastalklar yznden nfus art yavalad.Ortaa dneminde Avrupa nfusu daima gen bir nfustu.10. yzyldan 13. yzyla kadar sren artlara ramen Avrupa nfusu nispeten azd.eitli kltrel faktrler sanayi ncesi Avrupada dourganl snrlamaktayd.Evlilik ya olduka ileriydi. EHRLERN DOUU VE BYMES : 11. yzyldan itibaren gezginci tccarn ve esnafn bu merkezlere yerlemesiyle ehirler birer deiim ve imalat yeri haline geldi.ehirler birer deiim ve imalat yeri haline geldikten sonra sratle byd.Bu bymenin temelinde youn halinde g hareketi yatyordu.ehir nfusu krsal blgelerden nfus gyle byd.ehirlerin douunun siyasi bir sonucu feodal olmayan bir ynetim eklinin ortaya

kmasyd.Malikane mahkemesinin kurallar ehirli tccarn ihtiyalarna pek uygun dmyordu.Bu yzden tartmal szlemelerin bir karara balanabilmesi iin yeni ticaret hukuku kurallar gelitirildi.Canl bir tccar ve esnaf topluluunun kendilerine ek bir gelir getirecei midiyle pek ok mteebbis feodal ynetici yeni ehirler kurma yoluna gitti.bu yeni ehirlere sakinlerinin sahip olaca hrriyetleri belirten imtiyaznameler baland.Fransa ve ngilterede krallar da kasaba ve ehirlerin bu imtiyazlarnn garantr oldular.Bylece krallarla ehir halk arasnda bir ittifak dou.Bu ittifak Fransa ve ngilterede milli monarilerin kurulmasnn temelini oluturdu.Feodal dnyada tipik olarak dikey bir dzenleme geerliydi.nsanlar arasndaki ilikileri fief ve hizmet,ba ve ballk yemini,lord vassal ve serf gibi kavramlar dzenlemekteydi. TEKNOLOJK YENLKLER : 6. ve 11. yzyllar arasnda ortaya kan teknolojik yenilikler daha ok tarmla alakalyd.Bu yeniliklerin en nemlileri ar saban,l tarla rotasyonu ve yeni bir at koum siteminin gelitirilmesi ile ivili at nalyd.Ar sabann en byk avantaj yumuak topraklara gre daha verimli olan Kuzey Avrupann youn ve sert topraklarn tarma elverili hale getirmesiydi.ikinci nemli avantaj insan emeinden tasarruf salamasyd.nc avantaj ise topraklarn uzun izgiler halinde srlmesine imkan salamasyd.l tarla rotasyonu da nemli avantajlara sahipti.Farkl mevsimlerde deiik rnlerin ekilmesi hasat ktlne ve onu izleyen ktla kar bir sigorta mekanizmas grevi yapyordu.Bu sistemin ikinci ve daha nemli avantaj srm ilemlerinin yl iinde daha dzenli olarak dalmasna ve bylece yeni toprak ama faaliyetlerinin hzlanmasna imkan vermesiydi.Yulaf retiminin artmas at,tarmda,tamada ve sanayide yararlanlan nemli bir g haline getirdi.Avrupada at besleme yaygnlat.Ortaada meydana gelen bir dier nemli teknolojik deime de su ve rzgar deirmenlerinin yaygnlamasyd.10. yzyln ortalarnda Flandrada dikey tezgah bulundu.13. yzyln ikinci yarsnn nemli yenilikleri krk ve gzlkt.14. yzyln balarnda ilk saatler ve ateli toplar ortaya kt.Ayn dnemde kanallar iin kapama sistemleri gelitirildi.15. yzylda ise gemi yapm teknolojisinde nemli deimeler oldu.Tam yelkenli gemilere ina edildi.15. yzylda ortaya kan dier nemli bir deime matbaann icadyd. TEEBBS VE KRED ALANINDAK GELMELER : Panayrlarn dzenlenmesi,ticari temsilcilerin yaygnlamas,yeni muhasebe tekniklerinin douu,ek,ciro ve sigorta bu gelimelerden yalnzca birkadr.talya,bu yeniliklerin bir ounun dou yeridir.Tasarruflarn toplanarak prodktif alanlara yneltilmesi amacyla daha karmak baka messeseler de gelitirildi.Bunun tipik bir rnei 10. yzylda doan ve daha sonra yaygnlaan Commendayd.Commendann ekonomik nemi toplumun likit fona sahip btn yelerinin dolayl yolla da olsa retim srecine katlabilmesiydi.15. yzyla doru Commenda yerini saha gelimi bir ortaklk ekli olan Kumpanyaya brakt.lk bata kumpanyalar kan bana sahip kiiler arasnda kurulan bir ortaklkt.Kumpanyalarn ilave sermaye ihtiyac mevduat yoluyla karland.Bu durum ticaretle bankaclk faaliyetlerinin birbirlerine yaklamas demekti.Polienin gelimesi bu ilikiyi daha da glendirdi.Polie parann bir blgeden dierine transferinin bir atacyd.Polienin ekonomiye katks sermayeyi olduka likit ve uluslar aras lde mobil hale getirmesiydi.Btn bu gelimeler genel bir ekonomik gelimeyi mmkn kld.Tm gelir kategorileri,karlar,cretler ve kiralar artt.Yalnzca faizler ykselmedi. PARA ALANINDAK GELMELER : Pound bir arlk,shilling eski bir parann ad,penny ise dolamdaki tek parayd.Ortaada uluslararas seviyede hakl bir hret yapan paralar Floransann altn florini ve Venedikin altn dukasyd.Para ktlndan ve den fiyatlardan kurtulmann yollar kredinin gelitirilmesi,madeni para dnda deme aralarnn yaygnlatrlmas,parann altn ve gm ayarnn bozulmasyd.Ortaa boyunca en hzl ekonomik gelimeyi yaayan lkeler ayn zamanda en byk para ayar bozulmasna ahit olan lkelerdi. TARIMSAL GENLEME : Tarmsal genileme iki ekilde kendini gsterdi.lk olarak yeni topraklar tarma ald.kinci olarak yaygn bir kolonizasyon faaliyetine giriildi.Tarmla ilgili Alman tekniklerinin etkisi Slav blgelerinde de grld. MALKANE BNYESNDE DEMELER : Malikane halk snai retimlerine son vererek bu ihtiyalarn kendi tarmsal rnleri karlnda ehirlerden temin etmeye baladlar.Asil snfn tketmek istedii mallar pazardan temin etmesi mmknd.Ticaretin yeniden canlanmas asil snfn tketim mallar talebini ykseltmiti.Bu iki gelime de asil snfn nakdi gelir ihtiyacn artrmt.Lord iin topraklarndan nakdi kira almak,vergileri rn yerine para olarak toplamak ve elde ettii bu nakdi gelirle ihtiyalarn pazardan salamak daha etkin bir zm haline gelmiti.Lordlar angaryalar yllk sabit para demelerine evirdiler.Ayn zamanda rezerv topraklarn paralara blerek sabit bir deme karlnda kiraya verdiler.Anlamalar geleneksel olmaktan karak szlemelere dayal hale geldi.Daha nce krala kar hizmetlerini ahsen yerine getiren lordlar bu hizmetlerinin karl para olarak demeye baladlar. TCARETN BYMES VE ETLENMES : Avrupada ticaret daima varolmutu.9. ve 10.yzyln istila ortamnda daralm,lks ve dini karakterli mallarla snrl hale gelmi,ancak yine de devam etmiti.12. yzyldan itibaren Avrupa artk satmak iin yeni mallara sahipti.Dokuma ve madeni eya ihracat artan lde kereste,ap,ipek ve baharat ithalat karlnda kullanlmaya balanrken,altn k daha kk oranlara inmeye balad.Akdeniz ticaretinin karakteri de deiti.Daha 12. yzylda retimde blgesel ihtisaslama Ortaa Avrupa ekonomisinin belirgin bir zellii olmaya balamt.Avrupa iinde nemli bir ticaret hareketi Kuzey Avrupa ile Gney Avrupa arasnda cereyan ediyordu.Ortaada nemi giderek artan bir dier ticaret alan Kuzey denizleriydi.Bu ticarete Hansa ad altnda

rgtlenmi Alman ticaret ehirleri hkmediyordu.Kuzey denizlerindeki ticarette Avrupa gelimi,skandinavya ve Baltk Blgesi ise gelimekte olan blge durumundayd.Karolenj dneminde tccarlar bata Suriyeliler ve Yahudiler olmak zere yabanclard.Tccar snf ayrca ehirlerde siyasi g tekeline de sahipti. SANAY : Ortaa toplumu esas olarak tarma dayalyd.Ancak sanayinin ekonomiye katks da nemliydi.Ortaada en geni ve yaygn sanayi kolu dokumaclkt.Kuma Avrupada her lkede,her blgede ve hatta her evde imal ediliyordu.Yn yannda keten de bata Fransa ve Dou Avrupa olmak zere pek ok blgede retiliyordu.pek ve pamuk retimi ise talya ile Mslman spanyasnda toplanmt.Dokuma endstrisine gre daha kk,fakat ekonomik adan daha nemli bir sanayi kolu da [bubirreklamdirdikkatealmayiniz.][bubirreklamdirdikkatealmayiniz.] [bubirreklamdirdikkatealmayiniz.][bubirreklamdirdikkatealmayiniz.]lurji ve onunla ilgili yan faaliyetlerdi.Dier nemli bir sanayi kolu dericilikti. NTE - 5 GE ORTAADA AVRUPADA EKONOMK KRZ : 14. yzyl boyunca nfusun azalmas,talebin ve retimin de dmesi sonucunu dourmutu.Rnesans dnemi azalan retim,den hayat standartlar ile ekonomik d dnemi olarak grlmektedir.Byme dnemi 14. yzyln balarnda sona ermitir.ktisat tarihileri Ortaan sonlarndaki bu ekonomik dn nedenleri konusunda farkl aklamalarda bulunmulardr.Birinci gre gre bu d ekonomik hareketlerin devri niteliinin bir sonucuydu.kinci gr bu krizi mali nedenlere balamaktadr.Avrupa devletleri bu dnemde Yzyl Savalar sava ekonomisi iine girmiti.Bu durum vergi gelirlerine olan ihtiyac artrd.retici likidite sknts iine dt.nc bir aklama bu ekonomik krizi iklim deimelerine balamaktadr. TARIM : 13. yzyl boyunca Avrupa ekonomisinde baz darboazlar kendini gstermeye balamt.Demografik bask sonucu daha dk verimli topraklar retime almaktayd.Toprak nfusa gre kt bir faktr haline geldiinden deeri ykselmi,buna karlk cretler dmt.14. yzyln ortasndaki byk nfus krm retimin iki temel faktrnn nisbi ktlk durumlarn arpc biimde deitirdi.gcnn %25 orannda azalmas onu nisbi olarak yetersiz hale getirdi.Kyl isyanlar ortaya kt.Toplam talep nfustaki azalmaya paralel bir ekilde dt.Bir baka deime ortalama kyl iletmesinin bymesiydi.Nfusun dmesi rezervler zerinde olumsuz etkide bulundu.Lordlar iin en nemli alternatif toprak kullanm ekli ekili alanlarn ayrlara dntrlmesiydi.Tarmsal mallarn fiyatlarnn dmesi kyl ve ehirli kesimlerin refahn farkl ekilde etkiledi.Geimlik retim yapan kyl daha byk ve verimli topraklara sahip olduu iin bu kriz dneminden kazanl kt.ehirlilerin satt snai ve ticari mallarn fiyat esneklii tarmsal mallar gre genellikle daha dktr.Nakdi gelirleri azalana kyl kesiminin alm gc de dm oldu.ehirli tccar ve esnaf,mterisini byk lde yitirdi.14. yzyldaki salgnn etkisi Dou Avrupada Bat ve Gney Avrupaya gre daha snrl oldu.Kk ehirlerin tm Dou Avrupaya yaylmas blgede tarmsal ve snai retim iin talebin genilemesi demekti.retim ve ticaretteki bu genilemenin nemli bir sonucu ticari tahl retiminin art oldu.letmeler kyllerden geri alnd ve yar hr kyllerin statleri tekrar serf durumuna drld.16. yzyla girmeden serfletirme sreci tamamlanmt.Dou Avrupada hububat fiyatlarnn dmesi batdaki gelimelerin aksine yeniden byk iftliklerin kurulmas ve kyl zerindeki lord kontrolnn artmas sonucunu dourdu. TCARET VE SANAY : Tccarlar daralan i hacmi karsnda ilemlerini rasyonelletirmek iin ift girili muhasebe sistemini benimsediler.Sanayide ise mamul mallarn hem retimleri hem de talepleri Byk Salgndan sonra nemli lde dt.Meslee giri artlar zorlatrld.madeni retimle ilgili sanayilerde ise Ortaan son dneminde genileme grlmekteydi. SANAYLERN KIRSAL BLGELERE G : Byk apta dokuma sanayi,daha snrl lde de demir ve madeni eya sanayileri krsal blgelere yayld.Ortaan sonlarnda sanayinin bu g ok eitli nedenlerden kaynaklanyordu.Bunlar arsnda en nemlisi su gcyle alan basit makinelerin sanayide artan lde kullanlmaya balanmasyd.Dier nemli bir neden talep yapsndaki deimelere uyma konusunda ehir sanayilerinin yeterli esneklii gsterememesiydi.Sanayide bu corafi deiimin dier bir nedeni igcnn krsal blgelere gre daha ucuz olmasyd.Modern kapitalizmin ilk tezahr olarak deerlendirilebilecek ve putting-out sistemi olarak adlandrlan bu dzenlemede esnaf tccar iin alyordu.Tccar hammaddeyi temin ediyor ve i iin para esas zerine cret dyordu.Esnaf,tccara kar hibir gvenceye sahip deildi. NTE - 6 GELMEM AVRUPADAN GELM AVRUPAYA GE : Ancak 1000 yllarndan itibaren Avrupa kalka geti.Kalk Amerikal iktisat tarihisi Rostowun gelitirdii bir kavramdr.Kalk kavram iktisadi gelime aamalar teorisine gre 5 aamadan ncsdr.12. yzylda hala Bat ,Douya ounlukla demir,kereste ve katran gibi hammaddeler ve kle ihra ediyor ve mamul mallar ile baz hammaddeler ithal ediyordu.Kat,sabun ve mamul dokuma rnlerine yalnz Yakndou sahipti.Ancak 13. yzyln ikinci yarsnda daha nce Arap lkelerinden ithal ettikleri kad kullanan Bizans Mahkemeleri artk talyadan ithal ettiklerini kullanmaya balamlard.zelikle kat ve dokuma sanayinde Avrupann baarsnn ana nedenlerinden biri su gcnden istifade ederek retimi

mekanikletirmesiydi. CORAF KEFLER VE AVRUPANIN GENLEMES : nl iktisat Kuznetse gre 1492-1776 yllar arasndaki dnemin ekonomik ve hatta sosyal,politik ve kltrel tarihi corafi keifler ve bununla ilgili olaylarla aklanabilir.17. yzyl ortalarndaki Avrupa ekonomisi ile 15. yzyl Avrupa ekonomisi arasnda nemli farklar vard.Denizar genileme sayesinde Avrupa ile Asya arasnda dorudan yeni bir deniz yolu almt.Dnya tarihi asndan daha nemli bir sonu ise Avrupallarn Bat yarmkresini ele geirmeleriydi.15.16. ve 17. yzyllar Atlantik Avrupasnn gelitirdii okyanus geebilen ve silahla donatlm yelkenli gemiler Avrupann bu baarsnn temel aracyd.Avrupai genileme ilk yzylnda yalnzca spanya ve Portekizin tekelinde kald.Portekizlilerden farkl olarak spanyollar daha balangta istila ettikleri blgelere yerlemeye baladlar.Yerli halka zorla Avrupai teknikleri,aralar ve kurumlar benimsetmeye altlar.Bat yarmkresine daha nce bilinmeyen yeni rnler getirdiler.Tahl,eker kam,kahve ve eitli meyveler ile sebzeler bunlar arasndayd.At,sr,koyun,eek,kei ve domuz ve pek ok kmes hayvann Amerikaya spanyollar getirdi.Avrupa medeniyetinin Amerikaya tantt dier zellikler ateli silahlar ve alkol ile iek,tifs ve grip gibi salgn hastalklard.Avrupa kltrnn yeni dnyaya tanmas ve yerli kltrlerin yok edilmesi Avrupai genilemenin nemli sonularndan biridir.Genileme Avrupa kltrn de etkiledi.Bu adan nemli bir gelime ticaret hacminin ve mal eitlerinin byk bir art gstermesiydi.eker plantasyonlarnn gelimesi siyah kle igc iin byk bir talep yaratt ve her yl nemli sayda siyah kle yeni dnyaya tand.Amerikann medeniyete en tartmal katklarndan biri olan ttn Avrupada sratle yayld.Amerikadan patates,domates,fasulye,msr ve kabak geldi.Asyadan renilen pirin Avrupa ve Amerikada retildi.zellikle msr ve patates retiminin yaygnlamas 18. yzyldan itibaren Avrupa hzl bir nfus art dnemine girdii zaman alk tehlikesinin azaltlmasna ve yiyecek probleminin zmlenmesine byk katkda bulundu.Lizbon,Orta,Dou ve Kuzey Avrupa 16. yzyldaki ticari genilemeden pek yararlanamadlar.Tm Orta Avrupa ekonomik gcn yiyip bitiren din ve saltanat savalarna gmld.Byk keiflerin getirdii ekonomik deimelerden en kazanl kan blge Alak lkeler,ngiltere ve Kuzey Fransa oldu. NFUS : 16. yzyldaki nfus artnn eitli sebepleri vard.Veba ve safln hastalklar doal bakln gelimesi ve tayclar etkileyen ekolojik deimelerin bir sonucu olarak giderek azalm,iklimde iyileme olmu,daha nceki yzyllarda nfusun dm olmas sonucu nfus ve toprak dengesinde grlen olumlu deimelerin yol at 15. yzyldaki daha yksek reel cretler evlenme yan drerek doum orann ykseltmiti.16. yzyln sonunda kaynaklar zerindeki nfus basks aryd.17. yzyln ilk yarsnda yeni bir veba ve salgn dalgas ile savalar nfus bymesini sona erdirdi.Avrupann pek ok blgesinde zellikle spanya,Almanya ve Polonyada nfus 17. yzyln byk bir blmnde veya tamamnda dme gsterdi.17. yzylda nfus artnn kesilmesinin en basit aklamas nfusun kendisini yanna yeterli lde besleyecei dzeyi am olmasdr. TARIM : Tarmsal teknolojinin ilerletilememesi ortalama tarmsal verimlilikte duraanla hatta dmeye yol amt.Dou Avrupada dnem banda serflik sosyal ilikilerin yaygn ekliydi,dnem iinde yaygnln giderek artrd.Lordlar byk iftliklerini dorudan kendileri iletiyordu.talyada kk mlk sahibi kyller ve bamsz iftiler olduu kadar,yoksul ortaklarn ve cretli iilerin ilettii byk iftliklerde bulunuyordu.retilen rnler arasnda tahln yannda pirinte yer alyordu.Ayrca baclk ve zeytincilik de nemliydi.spanya,Hristiyan Avrupallarn eline gemesinden nce gelimi bir bahe tarmna ve sulama sistemine sahipti.spanyol tarmnn dier bir zellii kyl ile koyun srs sahipleri arasndaki dmanlkt.Bu yzden spanyol tarmnn prodktivitesi Bat Avrupa tarmnn en dyd.Bat Avrupada Ortaadan devralnan ak tarla sistemi varln srdrd.Avrupada en gelimi tarma sahip blge Alak lkeler zellikle de Hollandayd.16. yzylda Hollanda modern tarma geen ilk blge oldu. SANAY : Sanayinin en nemli kolu dokuma sektryd.Bu dnemde dokuma sanayi dank bir haldeydi.Ortaan sonlarnda dokuma sanayinde geerli olan putting-out sistemi modern dnemlerin banda da devam etti.Karakteristik mteebbis tccar sermayedard.Teknolojik adan nemli deimelerin ortaya kt bir alanda okyanus denizciliiydi.Fakat en nemli yenilik 16. yzyln sonunda ortaya kan Fluyt adl zel ticari tama gemileriydi.stihdam ve retim itibariyle pek az neme sahip olan [bubirreklamdirdikkatealmayiniz.] [bubirreklamdirdikkatealmayiniz.][bubirreklamdirdikkatealmayiniz.][bubirreklamdirdikkatealmayiniz.]lurji sanayi savalarda ateli silahlarn ve toplarn artan nemi nedeniyle stratejik bir deer kazand.Denizar keifler yeni sanayilerin douunu tevik etti.eker ve ttn ileme sanayileri bunlardan en nemlileriydi.Matbaann icad kat talebini byk lde artrd.Ancak bu gelien sanayilere ramen Avrupa ekonomisi hala dk verimli tarma balyd. KIYMETL MADEN AKII VE EKONOMK SONULARI : Avrupann denizar yaylmasnn nemli ekonomik sonularndan biri de zengin altn ve gm yataklarna sahip olan Meksika ve Perunun kefiydi.Amerikadan spanyaya ithal edilen altn ve gm miktarlar,Avrupaya tanan kymetli madenler,mal ve hizmetlere talep yaratt.Arzn elastik olduu lde talepteki bu ykselme retimdeki artla karland.Ancak zelikle tarm sektrnn retiminde darboazlar belirince retim genilemesi yerini fiyatlarda hzl bir ykselmeye brakt.Bu nedenle 1500-1620 yllar aras iktisat tarihiler tarafndan Fiyat htilali a olarak adlandrld.Hamiltonun fiyat ykselileri teorisi Amerikan gm ve altnnn Avrupaya ak srasnda sk bir iliki olduunu ileri sren bir teoridir.Fisherin parann miktar teorisine dayanan bu gr nemli, tenkitlere urad.nk 1500lerden itibaren kymetli maden arznn art

fiyat ykselilerinden muhtemelen daha fazlayd.Bir baka tenkit deimelerin srasyla ilgilidir.Bu gre gre ekonomik faaliyetlerin canlanmas fiyatlarn artmasna yol am,fiyatlarn ykselmesi ise madencilik faaliyetlerini hzlandrmt.Bat Avrupaya kymetli maden aknn ikinci nemli sonucu faiz hadlerinin dmesi olmutur.Bu gr ileri sren Cipolla 16. yzylda gerek bir fiyat ykseliini pheyle karlamaktadr.Ona gre 16. yzyln mali yaps asnda en nemli olay fiyatlarn ykselmesi deil faiz hadlerinin dmesidir.Kymetli maden aknn nc nemli ekonomik sonucu cret artlarnn fiyat artlarn izleyememesi oldu.Bu gre gre fiyatlar ykselirken cretler ve rantlar kurumsal katlklar yznden geride kald,bu art izleyemedi.Kymetli maden aknn bir baka sonucu d ticaretle ilgiliydi.Daha fazla kymetli maden arz,daha fazla uluslar aras deme arac demekti. TCARET,TCARET YOLLARI VE TCAR ORGANZASYON : 15. ve 17. yzyllar arasnda Avrupa ekonomisinin btn sektrleri iinde en dinamik olan phesiz ticaretti.Bu yzden 16. yzyl Ticaret nklab Dnemi olarak da adlandrlmtr.16. ve 17. yzyllarda yeni ticaret yollarnn almasnn bir sonucu olarak Avrupa ticaretinin arlk merkezi Akdenizden Kuzey denizlerine kayd.16. yzyln banda lks nitelik arz eden baharat ticareti yaygnlat.Avrupann ticaretinin byk bir blm yama niteliindeydi.Yama mmkn olmad zaman Asyallara silahlar ve dier sava aralar fakat en ok da altn ve gm verdiler.ngiltere tarafndan 18. yzylda Hindistann istilasna kadar ticaret dengesi hep Avrupann aleyhineydi.Ticaretin dier bir alan da kle ticaretiydi.Byk irketlerin kuruluu,yk sorumlular ile irketlerin menfaatlerini limanlarda ve gemilerde temsil eden temsilcilerin ortaya k;deniz sigorta irketlerinin gelimesi hep denizar genilemenin sonularyd.16. ve 17. yzyllardaki ticari gelimelerin nemli sonularndan biri Avrupa lkelerinde grlen olaanst servet birikimiydi.Ancak daha nemli olan deerli ve zengin bir insan sermayesinin olumasyd ki insanlar i ahlak,riske girme tecrbesi ve ak fikirlilik salamt.ehirlerdeki yerli ve yabanc tccarlar ift girili muhasebe sistemi ve kredi kullanm gibi i tekniklerini talyanlardan renmilerdi.Ticaret alanndaki dier gelimeler bankaclkla ilgiliydi.Bankaclk alannda iki nemli deime oldu.Ortaada ve modern dnemin balarnda hkmet borlanmalar kraln yapt kiisel borlanmalar olarak grlyordu.17. yzyln sonlarna doru borlarn hkmete ait resmi bir bor olduu fikri dodu.kinci nemli, gelime banknot kullanmnn artyd. DEVLET VE EKONOM : Modern an balarnda Avrupa lkelerinin ekonomik politikalar iki amaca dnkt.Ekonomik gc kullanarak devleti glendirmek.Dieri ise devletin gcn kullanarak ekonomik gelimeyi ve lkenin zenginlemesini salamakt.1500 ile 1800 yllar arasnda Bat Avrupa lkelerindeki iktisadi fikir ve uygulamalar merkantilizm olarak adlandrlmtr.16. yzylda mali metotlar daha karmaklam olmakla birlikte zengin altn ve gm stoklarna ilgi devam etti.Klecilik olarak adlandrlan bu ekonomik politika lke iinde mmkn olduu kadar ok altn ve gm biriktirmeyi amalyordu.Hkmetler lke ii arzn bollatrmak iin tahl ve dier yiyeceklerin ihracn yasaklarken mamul mallarn retimini yalnz lkenin kendi kendine yeterliliini glendirmek iin deil darya satmak amacyla da tevik ettiler.Bu ortak yanlarna ramen merkantilist iktisadi politikalar lkeden lkeye farkllklar gsteriyordu.Bu adan ilgin iki rnek Fransa ve ngilteredir.Ekonomik milliyetiliin en tipik rnei Fransada 1661-1683 yllar arasnda yaanan Colbert dnemiydi.Colbertin etkisi o kadar bykt ki Colbertizm ile merkantilizm kelimeleri e anlam kazanmlard.Colbert ekonomi zerinde devlet kontroln sistemletirmeye ve rasyonelletirmeye,bunun iin de vergi sistemini dzeltmeye ve etkinliini artrmaya alt.Colbert geni bir smrge imparatorluu kurmaya da gayret etti.D ticarette tekelci anonim irketler kurdu.16. ve 17. yzyllarda kta Avrupas lkelerinde krallarn gc artarken ngilteredeki gelimeler 1688de parlamento kontrol altnda anayasal bir monarinin domasyla sonuland.Parlamentonun bu gc kamu maliyesinde daha iyi bir mali ynetim ve daha rasyonel bir vergileme sistemi salad.Parlamento d ekonomik ilikilerde sk bir milliyetilik politikas izledi.lke iinde ise ekonomiyi kontrol etmek istemesine ramen bunu gerekletirecek gten yoksun olmas nedeniyle ngiliz mteebbisleri dnyada benzeri olmayan bir serbestlikten yararlandlar. MERKANTLZM : lkenin zenginlii sahip olunan kymetli maden stoklar ile llr.lke iinde altn ve gm giriini artrmak iin mdahaleci bir d ticaret politikas ile mamul mal ihracatn tevik edip ithalat ise nlemek gerekir. NTE - 7 SPANYANIN EKONOMK D : 16. yzylda spanya Avrupann en geni imparatorluuydu.Amerikada da geni bir smrge imparatorluuna sahipti.Ekonomik gerileme halkn hayat standartlarnn dmesi,ktlk ve salgn olaylarnn artmas ve 17. yzylda da nfusun azalmas eklinde kendini gsterdi.spanyann ekonomik dnde yanl ekonomik politika ve uygulamalar da nemli rol oynad.spanya krallar Hristiyan Avrupay birletirme gayretiyle byk savalara giritiler.Krallk Amerikan altn ve gmyle byk bir gelir kaynana kavutu.Durumu daha da ktletiren toplam gelirlerin hkmet harcamalarn glkle karlayabilmesiydi.Bu ise krallar nc bir gelir kayna olarak borlanmaya itiyordu.Borlanma olaan bir mali uygulama haline gelmiti.Hkmetin ekonomiye verdii zararlarn tek rnei kt mali ynetim deildi.Mali ihtiyalardan kaynaklanan dier mdahaleler de ayn lde ykcyd.Krallka tannan eitli imtiyazlar bu kt uygulamalarn rnekleriydi.spanyada herhangi bir uzun dnemli ekonomik politikann mevcut olmadnn en canl rnekleri tahl retimi ile kuma sanayidir.Bu geni imparatorlukta gmrk birlii de yoktu.Her blge dierine kar kendi tarife engellerini ykseltmiti.Hatta her biri ayr para sistemine sahipti.spanyol krallarnn dini politikalar lkenin ekonomik gcn zayflatc dier bir

nedendi.1492de Yahudilerin kovulmas ile lke pek ok tccarn,bankerini,fizikisini ve esnafn;1502de Mslman Araplarn kovulmasyla da tarmsal igcnn nemli bir blmn yitirdi.spanyann Amerikadaki topraklarna ynelik politikas da dar grlyd.Hkmet burada da tekelci ve sk kontrole dayal bir politika izledi.htisaslam igcnn azl ve devletin isabetsiz politikalar yznden ekonomide darboazlar ortaya kmaya balaynca retimdeki genileme durdu,fiyatlar ykseldi ve talebin byk bir ksm yabanc mal ve hizmetlere kayd. TALYANIN EKONOMK GERLEY : talya nispeten snrl bir i pazara sahip,doal donanm yoksul bir lkeydi.Onun ekonomik zenginlii,rettii mamul mallarn ve hizmetlerin ok yksek bir orann ihra etmesinden kaynaklanyordu.talyan mal ve hizmetlerinin yerini bakalarnn almasnn temel nedeni ngiliz,Hollandal,Fransz mal ve hizmetlerinin daha dk fiyatlarla arz edilmesiydi.Bu fiyat farkllnn ilk nemli sebebi,talyan mallarnn daha kaliteli olmasyd.Ayn zamanda talyada retim maliyetleri de daha yksekti.Bu durumun birinci nedeni loncalarn genidir.kinci nedeni,talyan devletlerinde vergi basks yksekti ve kt bir ekilde dzenlenmiti.nc ve daha nemli bir neden ise talyada cretlerin rakiplere gre daha yksek olmasyd.Bu gelimeler talyan ekonomik bymesinin 16. yzyla kadar motorunun tekil eden d ticarette byk deimelere yol at.talyan ihracat hem miktar olarak byk dmeler gsterdi,hem de daha ok tarmsal mallar ve yar mamullerden ibaret olmaya balad.Ticaretteki bu deime ekonomide yeni oluumlara yol at.Emek ve sermaye imalat ve hizmet sektrlerinden tarma kayd.Bylece talya,Avrupada az gelimi bir blge olarak yeni ekonomik kariyerine balad. KUZEY HOLLANDANIN EKONOMK YKSEL : Kuzey Hollanda ekonomisinin en nemli sektrleri tarm,hayvan yetitiricilii ve gemicilie bal olarak Baltk blgesi ile ticaret ve balklkt.Ancak 1568de spanyaya kar isyanla ve bunu izleyen savala birlikte Gney Hollanda harap oldu.Hollandann gney blgeleri spanya egemenlii altna girdi.Sava yznden nemli tekstil merkezleri zarar grd.1609da bar yapldktan sonra yedi kuzey eyaleti Hollanda Cumhuriyeti olarak siyasi bamszln elde etti.Kuzey Hollandann ekonomik hayatiyetinde en nemli rol Gney Hollandadan kaarak Kuzey Hollandaya snan insanlar oynad.Onlarn arasnda pek ok usta,sanatkar,denizci,tccar,maliyeci ve meslek sahibi bulunuyordu.Bunlar beraberlerinde Kuzey Hollandaya sanatkarl,ticari bilgiyi,teebbs ruhunu ve likit sermayelerini gtrdler.Daha sonra okyanus ticaretinin gsterdii gelimeler Kuzey Hollandann bir altn aa girmesine yol at.Kuzey Hollanda 17. yzylda gemicilik ve ticarette Avrupann en nde gelen lkesiydi.17. yzylda Hollandann tarm ve imalat sektrleri de olduka gelimiti.Hollandallarn tarm,ticaret ve sanayi alanndaki baarlarnn bir bakas da iki cansz enerji kayna olan kam ve rzgarn byk lde kullanlmasyla enerji darboazn amalaryd.Hollandallarn ekonomik baarlarnn temelini,dnyann her yerinde her eyi dier lkelerden daha ucuza satabilmeleri oluturuyordu.Bunu byk lde retim maliyetlerini drerek baarmlard.Ortaa esnaf ve tccar,retim birimi bana karn maksimize etmeye urard ve bu nedenle yksek kalitede srar ederdi.Hollandallar ise kitle retimine yneldiler.Sat miktarn artrarak karlarn maksimize etmeye gayret ettiler.Onlar birim bana mtevazi karlarla yetindiler.Hollanda modern dnemin balarnda Avrupann ekonomik adan en gelimi blgesi haline geldi.Ekonomik bymeyi baaran ilk lke olan Hollanda uzun bir sre Avrupada fert bana gelir dzeyi en yksek lke olma zelliini de korudu. NGLTERENN EKONOMK YKSEL : ngiltere Avrupann en iyi yn yetitiricisiydi.14. yzyldan itibaren daha fazla ynl kuma retmeye balamt.Ortaan sonlarnda yn ve ynl kuma,ngiliz ihracatnn byk bir ksmn oluturuyor ve bu ihracat iinde ynl kuman ham yne oran giderek artyordu.Ekili alanlar han yn ihtiyacn karlamak iin ayrlara dntrld.Tekstil sanayi tm krsal blgelere yayld.Tccar says artt.hracatn gelimesi ithalatn da bymesini salad.ngilterenin ekonomik bymesinin en nemli nedeni d ticaretinde grlen byk genilemeydi.17. yzyln sonunda ngiltere,Hollanda dnda kii bana d ticaret deeri en yksek lkeydi. NGLTERENN TCARET AINI GELTRMESN MMKN KILAN KAYNAKLARI : a) yi gemicilerin ve yetenekli tccarlarn okluu. b) Fizik ve mali kapitalin nisbi bolluu c) Gelimi bir kredi,ticaret ve sigorta organizasyonunun varl. d) Tccar snfnn isteklerine kar duyarl bir ynetimin mevcudiyeti. e) Krallk deniz gcnn stnl. ULUSLAR ARASI TCARETN NGLZ EKONOMSNE KATKILARI : a) D ticaret,ngiliz sanayinin rnlerine talep yaratmtr. b) Uluslar aras ticaret,ngiliz sanayi rnlerinin saysn artran ve ucuzlatan hammaddeleri elde etme imkann salamtr. c) Uluslar aras ticaret yoksul ve az gelimi lkelere ngiliz mallarn satn alma gc salamtr. d) Uluslar aras ticaret,snai genilemeyi ve tarmsal gelimeyi finanse etmeyi kolaylatran ekonomik bir fazla yaratt. e) Uluslar aras ticaret d ticaretin olduu kadar lke ii ticaretin de gelimesinde etkili olan kurumsal yap ve i ahlaknn domasna yardmc oldu. NTE - 8 SANAY NKILABINI HAZIRLAYAN FAKTRLER : a) Sermeye tekili oranndaki art. b) Dnya ticaretinde modern zamanlarda meydana gelen arttan en byk pay ngiltereni almas. c) Teknolojik deimelerin ekonomik verimlilii ykseltmesi. d) Serbest ekonominin gelimesi ve insanlarn servete kar daha rasyonel bir ahlaka sahip olmalar.

SANAY NKILABININ ZAMANI : ktisat tarihileri ngiliz sanayi inklabnn ortaya kt zaman konusunda farkl aklamalarda bulunmulardr.Toynbeeye gre 1750lerde ngiliz ekonomisinde kkl bir deiim balad ve bunu 1850lere doru tamamlanan hzl ve genel bir sanayileme sreci izledi.Clapham ise 1850de sanayilemenin yalnzca pamuklu dokuma ve demir sanayileriyle snrl olduunu;makinelemenin ve fabrika sisteminin dier alanlara yaylmas suretiyle genel bir sanayilemenin ok daha ileri tarihlerde tamamlandn ileri srd.Nef tarihte devamlln esas olduunu belirterek byk lekli sanayinin ve teknolojik deimenin balanglarnn 16. ve 17. yzyla kadar gtrlebileceini ileri srmtr.Rostow sanayi inklabn ani ve hzl bir deime olarak grm ve onu 1783-1802 gibi ok ksa bir dneme sktran bir teori gelitirmitir. SANAY NKILABINI HAZIRLAYAN EKONOMK DEMELER : a) Tarmsal deimeler. b) Snai teknoloji ve yenilikler. TARIMSAL DEMELER : 17. ve 18. yzyllarda eski malikane ilikilerinde giderek younlaan teknolojik deimeler ortaya kt.Bat Avrupa lkelerinde malikane tekniklerinin verimsizlii,tarlalar izgiler halinde blmenin yol at glkler ve ehir pazarlarnn yaratt yeni imkanlar geleneksel ekilde tarm yaplan topraklarn azalmasna yol at.Ak tarla sistemi sratle tasfiye olmaya balad.Fiyatlarn ykselmesi,ehir nfusunun art ve tama imkanlarnn gelimesi artan lde tarmn ticarilemesini tevik etti.17. yzyln ikinci yarsnda btn bu teknikler Hollandadan ngiltereye aktarld.18. yzylda tarmsal gelime tutkusu tm ngiltereyi sard.eitli rnler,makineler,gbreler,rotasyonlar,hayvan besicilii ve tohum eitleriyle ilgili denemeler yapld.Tarm dergileri yaymlanmaya baland.ngilteredeki tarmsal gelime parlamentonun toprak sahiplerince gerekletirilen saysz mecburi evirme hareketine izin vermesiyle de kolaylatrld.Yzlerce hektardan meydana gelen byk iftlikler yaygn iletme haline geldi. SINA TEKNOLOJ : Sanayi kesiminde yer alan ynetim,iletiim,biliim,enerji ve imalata ilikin btn teknolojilerdir. SINA TEKNOLOJ VE YENLKLER : 17. yzyl boyunca Hollanda sanayi ve teknoloji alannda Avrupann lideri durumundayd.18. yzylda ise ngiltere liderlii ele geirdi.Snai teknoloji alannda pek ok yenilik ngilterede ortaya kt.Bu yenilikler madencilik ve [bubirreklamdirdikkatealmayiniz.][bubirreklamdirdikkatealmayiniz.] [bubirreklamdirdikkatealmayiniz.][bubirreklamdirdikkatealmayiniz.]lurji ile tekstil alannda retimi byk lde etkiledi.Madencilik alannda en belirgin art kmr retimindeydi.Snai teebbslerin yaknnda bir kmr madeninin bulunmas sanayinin yerini tayin eden temel bir faktr oldu.Bu gelime,nfusun ve retimin geni lde corafi olarak yer deitirmesine yol at ve Avrupann kmr buluna alanlar balca nfus ylma merkezleri haline geldi.18. yzyln balarnda demiri kok kmr ile eritme metodu kefedildi.1780lerde byk miktarlarda yumuak demir imal etme imkan dodu.Makine paralarn ustalar,eeler ve elik kalemlerle ileyerek uyumu salyorlard.madenleri ok ince olarak kesebilen torna tezgahlarnn icad,bu gln zm konusunda nemli bir adm oldu.nemli teknik yeniliklerin olduu bir dier alan da tekstil sanayiydi.Dokuma sanayi putting-out sistemi erevesinde sanayi inklab dnemi ncesinde de nem kazanmt.Gerek iplik yapma ve gerekse dokuma safhasnda igcnden tasarruf salayacak makineler icat etme abalar daha 1730larda balamt.1733te John Kay bir dokuyucunun iki kiinin iini yapmasna imkan veren uan mekii icat etti.1764te Hargreavesin icat ettii krk,1769da patenti alnan Arkwrightn su gzyle alan pamuk iplii tezgah,ar ve pahal bir makine olduundan fabrika sistemine geilmesi sonucunu dourdu.Ancak bu makineler su gcyle altndan fabrikalar ounlukla krsal blgelerde kuruluyordu.plik yapmyla ilgili en nemli yenilik Cromptonun krk makinesiydi.Btn bu yeniliklerin sonucunda retim maliyetleri derken,retim ve ihracat miktarlar sratle artt.Ancak bunlarn gelenek ve dzenlemelere bal olmalar ve hammaddenin ilenmesinin makineletirilmesinin arz ettii glkler baary geciktirdi.Yeni teknolojilerin yaylmasn yavalatan bir dier faktr de eski, lonca snrlamalar ile hkmetlerin yeni endstrileri tevik etmek ya da eskisini korumak iin kurduklar ayrntl retim dzenlemelerinin,tarifelerin ve devlet destekli monopollerin varlyd. PATENT HAKKI : Bir yeniliin bakalarnca kullanmn yasaklayan bir haktr. SANAY NKILABININ SONULARI : a) Nfus ok hzl oranda artmaya balad. b) Bat dnyas gemite benzeri olmayan bir hayat seviyesine ulat. c) Bat dnyasnda tarm hakim ekonomik faaliyet olmaktan kt. d) Bat dnyas bir ehir toplumu haline geldi. e) Srekli teknolojik deime bir kural haline geldi. f) Gelir dalmnda deimeler oldu. g) Ekonomik faaliyet aile ii veya mahalli kullanmlardan ok lke apnda ve uluslar aras pazarlar iin retime doru ihtisaslamaya yneldi. h) Tipik retim birimi geniledi. ) Toprak dndaki retim aralar (yani sermaye) sahipliinin ya da bu aralarla ilikinin belirledii yeni sosyal ve mesleki snflar dodu. NTE - 9 19. YZYILDA NFUS VE SOSYAL YAPI : 19. yzylda Avrupa nfusu yzyldan daha ksa bir srede ikiye katland.Ucuz ulam ayn zamanda g hareketlerini de hzlandrd.ehirleme,sanayileme ile birlikte 19.yzylda hz kazand.Tarihsel olarak ehirlerin bymesinin ana engeli nfusun temel ihtiyalarnn karlanmasndaki glklerdi.Tarmdan sanayiye kay ve ehirlerin gelimesi yeni sosyal snflarn domasna neden oldu.19. yzyln

banda ehirli iiler nfusun kk bir blmn meydana getiriyordu.19. yzylda sanayilemenin yol at sosyal yapyla ilgili bir dier deime de okuryazarln ve eitimin yaygnlamasyd.Avrupa lkeleri arasnda sanayileme ile okuryazarlk dzeyi arasnda byk bir paralellik bulunuyordu. TAIMA VE HABERLEME ALANINDAK GELMELER : Buharl lokomotif 19. yzylda sanayilemenin yalnzca sembol deil ayn zamanda onun en nemli aracyd.Tama alanndaki bu gelimelerin nemli bir sonucu sermaye tasarrufu salamasyd.Haberleme alannda da nemli gelimeler oldu.Dzenli posta hizmetleri kuruldu.Tama ve haberleme alanndaki bu deimelerin etkisi dnyann ekonomik adan btnlemesi oldu. TARIMSAL GELME VE ORGANZASYON : Yeni rnler,kimyevi gbreler,ileri tarm metotlar,tohum gelitirme ve hayvan besicilii almalar ile etkin rotasyon sistemleri Bat Avrupada yiyecek retiminin byk lde artmasn salad.ki yeni rn tarmdaki retim artnda nemli rol oynad.Patates bir dnm topraktan elde edilebilen rnn kalori miktarn drt katna kard.Patatesin retiminin yaygnlamas,ehirlerdeki sanayi iilerinin reel cretlerinin dk tutulmasn salamtr.eker kam ise insanlar iin eker salamakla kalmad artk ve posalaryla deerli bir sr besi yemi oldu.Bilimsel tarm ve topran etkin kullanm tarmsal organizasyonda baz deiiklikleri de gerektirdi.Geleneksel toprak mlkiyeti ekilleri deiti.Ferdi mlkiyet altndaki topraklarn snrlar belirlenmi oldu.Her ifti istedii rn retme serbestliine kavutu.ngiltere ve Kuzeydou Almanyada yzlerce hektardan meydana gelen byk iftlikler hakim iletme tipi oldu.Avrupann dier ksmlarnda ise kk reticilik yaygnln devam ettirdi.Serfliin kaldrlmasn uzun dnemdeki sonucu topraklarn kyllerin eline gemesi oldu.1870lerde okyanuslarda yk taycs olarak buharl gemilerin yaygnlamas,Avrupa iftisi iin denizar bir rakibin ortaya kmas demekti.ngilterede hkmet serbest ticareti tercih ederek iftisini korumaya teebbs etmedi.Sonu ngiliz tarm iin ok ykc oldu. SINA TEKNOLOJ VE ORGANZASYON : nsan icat etmenin metodunu kefetti ve 18. yzyln snai yenilikleri fen bilimleri ile ok az yaknl olan sanatkar esnaf ve mteebbislerce gerekletirilmiti.Bilimsel ilerleme teknolojik ilerlemenin n art haline geldi.19. yzyln sonunda snai teebbsler artk zel aratrma elemanlar bulunduruyorlard.Elektrik ve kimya sanayileri bu gelimede nc oldu.19. yzylda sanayide teknolojik gelimelerin en nemli alanlarndan birisi enerji retimiydi.Sanayi alannda dier bir gelime elektrik enerjisiyle ilgiliydi.19. yzylda ticari kullanma ynelik pek ok yeni maddenin retimine baland.lalar,patlayclar,fotoraf malzemeleri ve sentetik dokuma hammaddeleri gibi ok eitli rnler elde edildi.Daha nce kok kmrn yaklmas sonucu ortaya kan zararl bir yan rn olarak kabul edilen katran bu sanayilerin ounun hammaddesiydi.Kimya sanayi tarm da etkiledi.Topran bilimsel olarak incelenmesi daha gelimi tarm tekniklerine ve suni gbrelerin domasna yol at. [bubirreklamdirdikkatealmayiniz.][bubirreklamdirdikkatealmayiniz.][bubirreklamdirdikkatealmayiniz.] [bubirreklamdirdikkatealmayiniz.]lurji alanndaki ana deime eliin ucuzlamas ve bunun sonucu olarak kullanmnn yaygnlamasyd.Demir sanayindeki en arpc teknolojik deime yzyln ikinci yarsnda elik retiminde gerekleti.Makinede yaplan retim mallarn fiyatlarn drd ve gnlk tketime elverili mallarn says olduka oald.nsanlarn hayat standard ykseldi.Enerjiyle alan makinelerin yaygnlamasyla fabrikalar snai organizasyonun hakim ekli haline geldi.Yaplan dzenlemelerle irketlere hukuki bir ahsiyet kazandrld ve yatrmclarn snrl sorumluluu esas getirildi.irketlerle ilgili deimenin dier bir yn ise byklklerinin artmasyd. ULUSLAR ARASI TCARET VE DNYA EKONOMSNN GELMES : 20. yzyln balarnda artk bir dnya ekonomisinden sz etmek mmknd ve Avrupa bu sistemin dinamizm merkezini oluturuyordu.19. yzyln banda uluslar aras ticaretin serbeste cereyan etmesini engelleyen biri tabi dieri suni iki engel bulunuyordu.Yzyl ilerledike bu iki engel de nemini yitirdi.Yksek tama maliyetlerinden kaynaklanan tabi engeli,demiryollar ile deniz tamaclnda meydana gelen ilerlemeler hafifletti.thalat ve ihracat zerine konan tarifeler ve baz mallara uygulanan ithalat yasaklar gibi suni engeller de yzyln sonunda baz lkelerde korumacla dnd.Uluslar aras ekonominin btnlemesinin dier bir sonucu lkeler aras fiyat dalgalanmalarnn paralellik kazanmasyd.Uzak mesafeli ticaretin nemi 19. yzylda hzla ve byk lde artt.1873 krizini izleyen depresyon,snai dnemin en iddetli ve en yaygn bunalmyd.Bu bunalmn sonucunda baz lkeler korumacla dndler.Geni Asya ve Afrika ktas 19. yzyla kadar ticari genilemeye ok snrl lde katlmlard.19. yzyln sonuna gelmeden Asya ve Afrikann da dnya ekonomisiyle btnlemesi gerekleti.Sermayenin uluslar aras dolam da byk bir art gsterdi.Sermaye ihrac da uluslar aras ekonomik btnlemeyi glendirdi.Bylece sermaye ihrac siyasi kontrol kurmann bir arac olarak da kullanlyordu. LASSEZ FARE FELSEFES : Devlet yalnzca toplumu iddet ve istilaya kar korumal,adalet hkmlerini yerine getirmeli ve kiilerin ilgi gstermeyecei baz kamu ilerini yrtmelidir. DEVLET VE EKONOMK HAYAT : Ekonomik liberalizm,serbest ticaret yannda ekonomide devletin rolnn azaltlmasn da ngryordu.Ekonomik dnce alanndaki bu deimeler 19. yzylda deien derecelerde olmak zere ekonomik hayatn kontrolnde devletin rolnn azaltlmasna neden oldu.Bu azalma kta Avrupasnda ngiltereye gre daha snrl kald.ngiltere genellikle laissez-faire felsefesinin vatan olarak bilinir.1815te sona eren Napolyon Savalarndan sonra 19. yzyl boyunca ngilterede merkezi hkmetin harcamalarnn milli gelire oran %

10un altnda kalmt.ngiltere merkezi bir brokrasiye sahip deildi ve daha nemlisi en geerli ekonomik fikirler,kiisel menfaatlerin uzun dnemde toplumun bir btn olarak iyiliini salamaya yeterli olaca inancn dourmutu.ngiliz hkmeti gmrk tarifeleri ve devlet iletmecilii konusunda da liberal bir politika izledi.ngiliz sanayilemesinde hemen hemen hi rol oynamayan askeri dnceler,Alman hkmetinin yneticilerinin temel hareket noktalarndan biriydi.Alman demiryollarnn byk bir blm zel irketlerce yapld.Ancak demiryollarnn nemli bir blm devlet mlkiyetindeydi ve resmi olarak iletiliyordu. SANAYLEMENN YAYILMASI : Sanayi inklab,tarm inklabnn aksine ok ksa bir srede yaylma gsterdi.19. yzyln ortalarna kadar sanayileme srecinde kmr kaynaklarnn mevcudiyeti nemliydi.Sanayilemeye ngiltereden daha sonra balayan lkeler hem avantajl hem de dezavantajl bir durumdaydlar.Avantajlar,nlerinde izleyecek bir rnee sahip olmalar;dezavantajlar ise ngiltere gibi byk bir snai gle rekabet etmek zorunda kalmalaryd.