EK DEPREM BLGELERNDE YAPILACAK BNALAR HAKKINDA ESASLAR BLM 1 GENEL HKMLER 1.1. KAPSAM 1.1.

.1 Bu Ynetmelik hkmleri, deprem blgelerinde yeni yaplacak binalar ile daha nce yaplm mevcut binalara uygulanr. 1.1.2 Kullanm amac ve/veya tayc sistemi deitirilecek, deprem ncesi veya sonrasnda performans deerlendirilecek ve glendirilecek olan mevcut binalar iin uygulanacak hkmler Blm 7de verilmitir. 1.1.3 Bu Ynetmelik hkmleri, betonarme (yerinde dklm ve ngerilmeli veya ngerilmesiz prefabrike), elik ve yma binalar ile bina tr yaplar iin geerlidir. 1.1.4 Ahap bina ve bina tr yaplara uygulanacak minimum koul ve kurallar, ilgili ynetmelik hkmleri yrrle konuluncaya dek, Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan saptanacak ve projeleri bu esaslara gre dzenlenecektir. 1.1.5 Binalar ve bina tr yaplar dnda, tasarmnn bu ynetmelik hkmlerine gre yaplmasna izin verilen bina tr olmayan dier yaplar, Blm 2de, 2.12 ile tanmlanan yaplarla snrldr. Bu balamda; kprler, barajlar, ky ve liman yaplar, tneller, boru hatlar, enerji nakil hatlar, nkleer santrallar, doal gaz depolama tesisleri gibi yaplar, tamam yer altnda bulunan yaplar ve binalardan farkl hesap ve gvenlik esaslarna gre projelendirilen dier yaplar bu Ynetmeliin kapsam dndadr. 1.1.6 Bina tayc sistemini deprem hareketinden yaltmak amac ile, bina tayc sistemi ile temelleri arasnda zel sistem ve gerelerle donatlan veya dier aktif ve pasif kontrol sistemlerini ieren binalar, bu Ynetmeliin kapsam dndadr. 1.1.7 Bu Ynetmeliin kapsam dndaki yaplara uygulanacak koul ve kurallar, kendi zel ynetmelikleri yaplncaya dek, ilgili Bakanlklar tarafndan ada uluslararas standartlar gznnde tutularak saptanacak ve projeleri bu esaslara gre dzenlenecektir. 1.2. GENEL LKELER 1.2.1 Bu Ynetmelie gre yeni yaplacak binalarn depreme dayankl tasarmnn ana ilkesi; hafif iddetteki depremlerde binalardaki yapsal ve yapsal olmayan sistem elemanlarnn herhangi bir hasar grmemesi, orta iddetteki depremlerde yapsal ve yapsal olmayan elemanlarda oluabilecek hasarn snrl ve onarlabilir dzeyde kalmas, iddetli depremlerde ise can gvenliinin salanmas amac ile kalc yapsal hasar oluumunun snrlanmasdr. Mevcut binalarn deerlendirmesi ve glendirilmesinde esas alnan performans kriterleri Blm 7de tanmlanmtr.

1.2.2 Bu Ynetmelie gre yeni binalarn tasarmnda esas alnacak tasarm depremi, 1.2.1de tanmlanan iddetli depreme kar gelmektedir. Blm 2, Tablo 2.3te tanmlanan Bina nem Katsays I = 1 olan binalar iin, tasarm depreminin 50 yllk bir sre iinde alma olasl %10dur. Farkl alma olaslkl depremler, mevcut binalarn deerlendirmesi ve glendirilmesinde gznne alnmak zere Blm 7de tanmlanmtr. 1.2.3 Bu Ynetmelikte belirtilen deprem blgeleri, Bayndrlk ve skan Bakanlnca hazrlanan ve 18/04/1996 tarihli ve 96/8109 sayl Bakanlar Kurulu karar ile yrrle konulan Trkiye Deprem Blgeleri Haritasndaki birinci, ikinci, nc ve drdnc derece deprem blgeleridir. 1.2.4 Bu Ynetmelie gre deprem blgelerinde yaplacak binalar, malzeme ve iilik koullar bakmndan Trk Standartlarna ve Bayndrlk ve skan Bakanl Genel Teknik artnamesi kurallarna uygun olacaktr.

BLM 2 - DEPREME DAYANIKLI BNALAR N HESAP KURALLARI 2.0. SMGELER A(T) Ao Ba Bax Bay Bb Bbx Bby BB BD Di dfi di Ffi Fi fe g gi Hi HN Hw hi I w Mn Mxn Myn mi mi N = Spektral vme Katsays = Etkin Yer vmesi Katsays = Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda tasarma esas i kuvvet bykl = Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda, x dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl = Tayc sistem elemannn a asal ekseni dorultusunda, xe dik y dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl = Tayc sistem elemannn b asal ekseni dorultusunda tasarma esas i kuvvet bykl = Tayc sistem elemannn b asal ekseni dorultusunda, x dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl = Tayc sistem elemannn b asal ekseni dorultusunda, xe dik y dorultusundaki depremden oluan i kuvvet bykl = Mod Birletirme Ynteminde mod katklarnn birletirilmesi ile bulunan herhangi bir byklk = BB byklne ait bytlm deer = Edeer Deprem Yk Ynteminde burulma dzensizlii olan binalar iin iinci katta %5 ek dmerkezlie uygulanan bytme katsays = Binann iinci katnda Ffi fiktif yklerine gre hesaplanan yerdeitirme = Binann iinci katnda azaltlm deprem yklerine gre hesaplanan yerdeitirme = Birinci doal titreim periyodunun hesabnda iinci kata etkiyen fiktif yk = Edeer Deprem Yk Ynteminde iinci kata etkiyen edeer deprem yk = Yapsal kntnn, mimari elemann, mekanik ve elektrik donanmn arlk merkezine etkiyen edeer deprem yk = Yerekimi ivmesi (9.81 m/s2) = Binann iinci katndaki toplam sabit yk = Binann iinci katnn temel stnden itibaren llen ykseklii (Bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunduu binalarda iinci katn zemin kat demesi stnden itibaren llen ykseklii) = Binann temel stnden itibaren llen toplam ykseklii (Bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunduu binalarda zemin kat demesi stnden itibaren llen toplam ykseklik) = Temel stnden veya zemin kat demesinden itibaren llen toplam perde ykseklii = Binann iinci katnn kat ykseklii = Bina nem Katsays = Perdenin veya ba kirili perde parasnn plandaki uzunluu = ninci doal titreim moduna ait modal ktle = Gznne alnan x deprem dorultusunda binann ninci doal titreim modundaki etkin ktle = Gznne alnan y deprem dorultusunda binann ninci doal titreim modundaki etkin ktle = Binann iinci katnn ktlesi (mi = wi / g) = Kat demelerinin rijit diyafram olarak almas durumunda, binann iinci katnn kaydrlmam ktle merkezinden geen dey eksene gre ktle eylemsizlik momenti = Binann temel stnden itibaren toplam kat says (Bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunduu binalarda zemin kat demesi stnden itibaren 3

toplam kat says) n = Hareketli Yk Katlm Katsays qi = Binann iinci katndaki toplam hareketli yk R = Tayc Sistem Davran Katsays Ralt,Rst= Kolonlar stten mafsall tek katl erevelerin, yerinde dkme betonarme, prefabrike veya elik binalarn en st (at) kat olarak kullanlmas durumunda, sras ile, alttaki katlar ve en st kat iin tanmlanan R katsaylar RN = Tablo 2.5te deprem yklerinin tamamnn sneklik dzeyi normal ereveler tarafndan tand durum iin tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays RYP = Tablo 2.5te deprem yklerinin tamamnn sneklik dzeyi yksek perdeler tarafndan tand durum iin tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays Ra(T) = Deprem Yk Azaltma Katsays S(T) = Spektrum Katsays Sae(T) = Elastik spektral ivme [m /s2] SaR(Tr) = rinci doal titreim modu iin azaltlm spektral ivme [m /s2] T = Bina doal titreim periyodu [s] T1 = Binann birinci doal titreim periyodu [s] TA ,TB = Spektrum Karakteristik Periyotlar [s] Tm , Tn = Binann minci ve ninci doal titreim periyotlar [s] Vi = Gznne alnan deprem dorultusunda binann iinci katna etki eden kat kesme kuvveti Vt = Edeer Deprem Yk Ynteminde gznne alnan deprem dorultusunda binaya etkiyen toplam edeer deprem yk (taban kesme kuvveti) = Mod Birletirme Ynteminde, gznne alnan deprem dorultusunda VtB modlara ait katklarn birletirilmesi ile bulunan bina toplam deprem yk (taban kesme kuvveti) W = Binann, hareketli yk katlm katsays kullanlarak bulunan toplam arl we = Yapsal kntnn, mimari elemann, mekanik veya elektrik donanmn arl wi = Binann iinci katnn, hareketli yk katlm katsays kullanlarak hesaplanan arl Y = Mod Birletirme Ynteminde hesaba katlan yeterli doal titreim modu says = Deprem derzi boluklarnn hesabnda kullanlan katsay = Sneklik dzeyi yksek perdelerin tabannda elde edilen kesme kuvvetleri S toplamnn, binann tm iin tabanda meydana gelen toplam kesme kuvvetine oran = Mod Birletirme Yntemi ile hesaplanan byklklerin alt snrlarnn belirlenmesi iin kullanlan katsay i = Binann iinci katndaki azaltlm greli kat telemesi (i)ort = Binann iinci katndaki ortalama azaltlm greli kat telemesi FN = Binann Ninci katna (tepesine) etkiyen ek edeer deprem yk i = Binann iinci katndaki etkin greli kat telemesi (i)max = Binann iinci katndaki maksimum etkin greli kat telemesi bi = iinci katta tanmlanan Burulma Dzensizlii Katsays ci = iinci katta tanmlanan Dayanm Dzensizlii Katsays = iinci katta tanmlanan Rijitlik Dzensizlii Katsays ki xin = Kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalarda, ninci mod eklinin iinci katta x ekseni dorultusundaki yatay bileeni yin = Kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalarda, ninci mod eklinin iinci katta y ekseni dorultusundaki yatay bileeni in = Kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalarda, ninci mod eklinin iinci katta dey eksen etrafndaki dnme bileeni i = iinci katta tanmlanan kinci Mertebe Gsterge Deeri

2.1. KAPSAM 2.1.1 1.2.3de tanmlanan deprem blgelerinde yeni yaplacak tm yerinde dkme ve prefabrike betonarme binalar ile elik binalar ve bina tr yaplarn depreme dayankl olarak hesaplanmasnda esas alnacak deprem ykleri ve uygulanacak hesap kurallar bu blmde tanmlanmtr. Yma binalara ilikin kurallar ise Blm 5de verilmitir. 2.1.2 Bina temellerinin ve zemin dayanma (istinat) yaplarnn hesabna ilikin kurallar Blm 6da verilmitir. 2.1.3 Bina trnde olmayan, ancak bu blmde verilen kurallara gre hesaplanmasna izin verilen yaplar, 2.12de belirtilenlerle snrldr. 2.1.4 Mevcut binalarn deprem performanslarnn deerlendirilmesi ve glendirilmesi iin uygulanacak hesap kurallar Blm 7de verilmitir. 2.2. GENEL LKE VE KURALLAR 2.2.1. Bina Tayc Sistemlerine likin Genel lkeler 2.2.1.1 Bir btn olarak deprem yklerini tayan bina tayc sisteminde ve ayn zamanda tayc sistemi oluturan elemanlarn her birinde, deprem yklerinin temel zeminine kadar srekli bir ekilde ve gvenli olarak aktarlmasn salayacak yeterlikte rijitlik, kararllk ve dayanm bulunmaldr. 2.2.1.2 Deme sistemleri, deprem kuvvetlerinin tayc sistem elemanlar arasnda gvenle aktarlmasn salayacak dzeyde rijitlik ve dayanma sahip olmaldr. Yeterli olmayan durumlarda, demelerde uygun aktarma elemanlar dzenlenmelidir. 2.2.1.3 Binaya aktarlan deprem enerjisinin nemli bir blmnn tayc sistemin snek davran ile tketilmesi iin, bu Ynetmelikte Blm 3 ve Blm 4de belirtilen snek tasarm ilkelerine titizlikle uyulmaldr. 2.2.1.4 2.3.1de tanmlanan dzensiz binalarn tasarmndan ve yapmndan kanlmaldr. Tayc sistem planda simetrik veya simetrie yakn dzenlenmeli ve Tablo 2.1de A1 bal ile tanmlanan burulma dzensizliine olabildiince yer verilmemelidir. Bu balamda, perde vb rijit tayc sistem elemanlarnn binann burulma rijitliini arttracak biimde yerletirilmesine zen gsterilmelidir. Dey dorultuda ise zellikle Tablo 2.1de B1 ve B2 balklar ile tanmlanan ve herhangi bir katta zayf kat veya yumuak kat durumu oluturan dzensizliklerden kanlmaldr. 2.2.1.5 Blm 6, Tablo 6.1de tanmlanan (C) ve (D) gruplarna giren zeminlere oturan kolon ve zellikle perde temellerindeki dnmelerin tayc sistem hesabna etkileri, uygun idealletirme yntemleri ile gznne alnmaldr. 2.2.2. Deprem Yklerine likin Genel Kurallar 2.2.2.1 Binalara etkiyen deprem yklerinin belirlenmesi iin, bu blmde aksi belirtilmedike, 2.4te tanmlanan Spektral vme Katsays ve 2.5te tanmlanan Deprem Yk Azaltma Katsays esas alnacaktr.

2.2.2.2 Bu Ynetmelikte aksi belirtilmedike, deprem yklerinin sadece yatay dzlemde ve birbirine dik iki eksen dorultusunda etkidikleri varsaylacaktr. Gznne alnan dorultulardaki depremlerin ortak etkisine ilikin hkmler 2.7.5te verilmitir. 2.2.2.3 Deprem ykleri ile dier yklerin ortak etkisi altnda binann tayc sistem elemanlarnda oluacak tasarm i kuvvetlerinin tama gc ilkesine gre hesabnda kullanlacak yk katsaylar, bu Ynetmelikte aksi belirtilmedike, ilgili yap ynetmeliklerinden alnacaktr. 2.2.2.4 Deprem ykleri ile rzgar yklerinin binaya ayn zamanda etkimedii varsaylacak ve her bir yap elemannn boyutlandrlmasnda, deprem ya da rzgar etkisi iin hesaplanan byklklerin elverisiz olan gznne alnacaktr. Ancak, rzgardan oluan byklklerin daha elverisiz olmas durumunda bile; elemanlarn boyutlandrlmas, detaylandrlmas ve birleim noktalarnn dzenlenmesinde, bu Ynetmelikte belirtilen koullara uyulmas zorunludur. 2.3. DZENSZ BNALAR 2.3.1. Dzensiz Binalarn Tanm Depreme kar davranlarndaki olumsuzluklar nedeni ile tasarmndan ve yapmndan kanlmas gereken dzensiz binalarn tanmlanmas ile ilgili olarak, planda ve dey dorultuda dzensizlik meydana getiren durumlar Tablo 2.1de, bunlarla ilgili koullar ise 2.3.2de verilmitir. 2.3.2. Dzensiz Binalara likin Koullar Tablo 2.1de tanmlanan dzensizlik durumlarna ilikin koullar aada belirtilmitir: 2.3.2.1 A1 ve B2 tr dzensizlikler, 2.6da belirtildii zere, deprem hesap ynteminin seiminde etken olan dzensizliklerdir. 2.3.2.2 A2 ve A3 tr dzensizliklerin bulunduu binalarda, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, kat demelerinin kendi dzlemleri iinde deprem kuvvetlerini dey tayc sistem elemanlar arasnda gvenle aktarabildii hesapla dorulanacaktr. 2.3.2.3 B1 tr dzensizliinin bulunduu binalarda, gznne alnan iinci kattaki dolgu duvar alanlarnn toplam bir st kattakine gre fazla ise, cinin hesabnda dolgu duvarlar gznne alnmayacaktr. 0.60 (ci)min < 0.80 aralnda Tablo 2.5te verilen tayc sistem davran katsays, 1.25 (ci)min deeri ile arplarak her iki deprem dorultusunda da binann tmne uygulanacaktr. Ancak hibir zaman ci < 0.60 olmayacaktr. Aksi durumda, zayf katn dayanm ve rijitlii arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr. 2.3.2.4 B3 tr dzensizliin bulunduu binalara ilikin koullar, btn deprem blgelerinde uygulanmak zere, aada belirtilmitir: (a) Kolonlarn binann herhangi bir katnda konsol kirilerin veya alttaki kolonlarda oluturulan guselerin stne veya ucuna oturtulmasna hibir zaman izin verilmez.

TABLO 2.1 DZENSZ BNALAR A PLANDA DZENSZLK DURUMLARI A1 Burulma Dzensizlii : Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin, herhangi bir katta en byk greli kat telemesinin o katta ayn dorultudaki ortalama greli telemeye orann ifade eden Burulma Dzensizlii Katsays bi nin 1.2den byk olmas durumu (ekil 2.1). [bi = (i)max / (i)ort > 1.2] Greli kat telemelerinin hesab, %5 ek dmerkezlik etkileri de gznne alnarak, 2.7ye gre yaplacaktr. A2 Deme Sreksizlikleri : Herhangi bir kattaki demede (ekil 2.2); I Merdiven ve asansr boluklar dahil, boluk alanlar toplamnn kat brt alannn 1/3nden fazla olmas durumu, II Deprem yklerinin dey tayc sistem elemanlarna gvenle aktarlabilmesini gletiren yerel deme boluklarnn bulunmas durumu, III Demenin dzlem ii rijitlik ve dayanmnda ani azalmalarn olmas durumu A3 Planda kntlar Bulunmas : Bina kat planlarnda knt yapan ksmlarn birbirine dik iki dorultudaki boyutlarnn her ikisinin de, binann o katnn ayn dorultulardaki toplam plan boyutlarnn %20'sinden daha byk olmas durumu (ekil 2.3). B DEY DORULTUDA DZENSZLK DURUMLARI B1 Komu Katlar Aras Dayanm Dzensizlii (Zayf Kat) : Betonarme binalarda, birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi birinde, herhangi bir kattaki etkili kesme alannn, bir st kattaki etkili kesme alanna oran olarak tanmlanan Dayanm Dzensizlii Katsays cinin 0.80den kk olmas durumu. [ci = (Ae)i / (Ae)i+1 < 0.80] Herhangi bir katta etkili kesme alannn tanm: Ae = Aw + Ag + 0.15 Ak (Simgeler iin Bkz. 3.0) B2 Komu Katlar Aras Rijitlik Dzensizlii (Yumuak Kat) : Birbirine dik iki deprem dorultusunun herhangi biri iin, herhangi bir iinci kattaki ortalama greli kat telemesi orannn bir st veya bir alt kattaki ortalama greli kat telemesi oranna blnmesi ile tanmlanan Rijitlik Dzensizlii Katsays ki nin 2.0den fazla olmas durumu. [ki = (i /hi)ort / (i+1 /hi+1)ort > 2.0 veya ki = (i /hi)ort / (i1/hi1)ort > 2.0] Greli kat telemelerinin hesab, %5 ek dmerkezlik etkileri de gznne alnarak 2.7ye gre yaplacaktr. B3 Tayc Sistemin Dey Elemanlarnn Sreksizlii : Tayc sistemin dey elemanlarnn (kolon veya perdelerin) baz katlarda kaldrlarak kirilerin veya guseli kolonlarn stne veya ucuna oturtulmas, ya da st kattaki perdelerin altta kolonlara oturtulmas durumu (ekil 2.4). lgili Maddeler

2.3.2.1

2.3.2.2

2.3.2.2 lgili Maddeler

2.3.2.3

2.3.2.1

2.3.2.4

(i)min

(i)max

i +1 inci kat demesi

Deprem dorultusu

i inci kat demesi

Demelerin kendi dzlemleri iinde rijit diyafram olarak almalar durumunda (i)ort = 1/2 [(i)max + (i)min] Burulma dzensizlii katsays : bi = (i)max / (i)ort Burulma dzensizlii durumu : bi > 1.2

ekil 2.1

Ab

Ab1

Ab2

A2 tr dzensizlik durumu I Ab / A > 1/3 Ab : Boluk alanlar toplam A : Brt kat alan

Ab = Ab1 + Ab2

A2 tr dzensizlik durumu II Kesit A-A A2 tr dzensizlik durumu II ve III

ekil 2.2

ay Ly ay ax Lx ax Lx A3 tr dzensizlik durumu: ax > 0.2 Lx ve ayn zamanda ay > 0.2 Ly ax ay ax Lx ax Ly ay Ly

ekil 2.3

Bkz. 2.3.2.4 (a)

Bkz. 2.3.2.4 (b)

Bkz. 2.3.2.4 (c)

Bkz. 2.3.2.4 (d)

ekil 2.4 (b) Kolonun iki ucundan mesnetli bir kirie oturmas durumunda, kiriin btn kesitlerinde ve ayrca gznne alnan deprem dorultusunda bu kiriin baland dm noktalarna birleen dier kiri ve kolonlarn btn kesitlerinde, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan tm i kuvvet deerleri %50 orannda arttrlacaktr. (c) st katlardaki perdenin altta kolonlara oturtulmasna hibir zaman izin verilmez. (d) Perdelerin binann herhangi bir katnda, kendi dzlemleri iinde kirilerin stne aklk ortasnda oturtulmasna hibir zaman izin verilmez. 9

2.4. ELASTK DEPREM YKLERNN TANIMLANMASI : SPEKTRAL VME KATSAYISI Deprem yklerinin belirlenmesi iin esas alnacak olan Spektral vme Katsays, A(T), Denk.(2.1) ile verilmitir. %5 snm oran iin tanmlanan Elastik vme Spektrumunun ordinat olan Elastik Spektral vme, Sae(T), Spektral vme Katsays ile yerekimi ivmesi gnin arpmna kar gelmektedir. A(T ) = Ao I S (T ) Sae (T ) = A(T ) g 2.4.1. Etkin Yer vmesi Katsays Denk.(2.1)de yer alan Etkin Yer vmesi Katsays, Ao , Tablo 2.2de tanmlanmtr. TABLO 2.2 ETKN YER VMES KATSAYISI (Ao) Deprem Blgesi 1 2 3 4 2.4.2. Bina nem Katsays Denk.(2.1)de yer alan Bina nem Katsays, I , Tablo 2.3te tanmlanmtr. TABLO 2.3 BNA NEM KATSAYISI (I) Binann Kullanm Amac veya Tr 1. Deprem sonras kullanm gereken binalar ve tehlikeli madde ieren binalar a) Deprem sonrasnda hemen kullanlmas gerekli binalar (Hastaneler, dispanserler, salk ocaklar, itfaiye bina ve tesisleri, PTT ve dier haberleme tesisleri, ulam istasyonlar ve terminalleri, enerji retim ve datm tesisleri; vilayet, kaymakamlk ve belediye ynetim binalar, ilk yardm ve afet planlama istasyonlar) b) Toksik, patlayc, parlayc, vb zellikleri olan maddelerin bulunduu veya depoland binalar 2. nsanlarn uzun sreli ve youn olarak bulunduu ve deerli eyann sakland binalar a) Okullar, dier eitim bina ve tesisleri, yurt ve yatakhaneler, askeri klalar, cezaevleri, vb. b) Mzeler 3. nsanlarn ksa sreli ve youn olarak bulunduu binalar Spor tesisleri, sinema, tiyatro ve konser salonlar, vb. 4. Dier binalar Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar (Konutlar, iyerleri, oteller, bina tr endstri yaplar, vb) Bina nem Katsays (I) Ao 0.40 0.30 0.20 0.10 (2.1)

1.5

1.4

1.2 1.0

10

2.4.3. Spektrum Katsays 2.4.3.1 Denk.(2.1)de yer alan Spektrum Katsays, S(T), yerel zemin koullarna ve bina doal periyodu Tye bal olarak Denk.(2.2) ile hesaplanacaktr (ekil 2.5).
S (T ) = 1 + 1.5 S (T ) = 2.5 T TA
0.8

(0 T TA ) (TA < T TB ) (TB < T )

(2.2)

T S (T ) = 2.5 B T

Denk.(2.2)deki Spektrum Karakteristik Periyotlar, TA ve TB , Blm 6da Tablo 6.2 ile tanmlanan Yerel Zemin Snflarna bal olarak Tablo 2.4te verilmitir. TABLO 2.4 SPEKTRUM KARAKTERSTK PERYOTLARI (TA , TB) Tablo 6.2'ye gre Yerel Zemin Snf Z1 Z2 Z3 Z4 TA (saniye) 0.10 0.15 0.15 0.20 TB (saniye) 0.30 0.40 0.60 0.90

2.4.3.2 Blm 6da 6.2.1.2 ve 6.2.1.3te belirtilen koullarn yerine getirilmemesi durumunda, Tablo 2.4te Z4 yerel zemin snf iin tanmlanan spektrum karakteristik periyotlar kullanlacaktr. 2.4.4. zel Tasarm vme Spektrumlar Gerekli durumlarda elastik tasarm ivme spektrumu, yerel deprem ve zemin koullar gznne alnarak yaplacak zel aratrmalarla da belirlenebilir. Ancak, bu ekilde belirlenecek ivme spektrumu ordinatlarna kar gelen spektral ivme katsaylar, tm periyotlar iin, Tablo 2.4teki ilgili karakteristik periyotlar gznne alnarak Denk. (2.1)den bulunacak deerlerden hibir zaman daha kk olmayacaktr.
S(T) 2.5
0.8

S(T) = 2.5 (TB / T ) 1.0

TA

TB

ekil 2.5

11

2.5. ELASTK DEPREM YKLERNN AZALTILMASI: DEPREM YK AZALTMA KATSAYISI Depremde tayc sistemin kendine zg dorusal elastik olmayan davrann gznne almak zere, 2.4te verilen spektral ivme katsaysna gre bulunacak elastik deprem ykleri, aada tanmlanan Deprem Yk Azaltma Katsaysna blnecektir. Deprem Yk Azaltma Katsays, eitli tayc sistemler iin Tablo 2.5te tanmlanan Tayc Sistem Davran Katsays, Rye ve doal titreim periyodu, Tye bal olarak Denk.(2.3) ile belirlenecektir. T Ra (T ) = 1.5 + (R 1.5) (0 T TA ) (2.3) TA Ra (T ) = R (TA < T ) 2.5.1. Tayc Sistemlerin Sneklik Dzeylerine likin Genel Koullar 2.5.1.1 Tayc Sistem Davran Katsaylar Tablo 2.5te verilen sneklik dzeyi yksek tayc sistemler ve sneklik dzeyi normal tayc sistemlere ilikin tanmlar ve uyulmas gerekli koullar, betonarme binalar iin Blm 3te, elik binalar iin ise Blm 4te verilmitir. 2.5.1.2 Tablo 2.5te sneklik dzeyi yksek olarak gznne alnacak tayc sistemlerde, sneklik dzeyinin her iki yatay deprem dorultusunda da yksek olmas zorunludur. Sneklik dzeyi bir deprem dorultusunda yksek veya karma, buna dik dier deprem dorultusunda ise normal olan sistemler, her iki dorultuda da sneklik dzeyi normal sistemler olarak saylacaktr. 2.5.1.3 Sneklik dzeyleri her iki dorultuda ayn olan veya bir dorultuda yksek, dier dorultuda karma olan sistemlerde, farkl dorultularda birbirinden farkl R katsaylar kullanlabilir. 2.5.1.4 Perde iermeyen kirisiz demeli betonarme sistemler ile, kolon ve kirileri 3.3, 3.4 ve 3.5te verilen koullardan herhangi birini salamayan dolgulu veya dolgusuz dili ve kaset demeli betonarme sistemler, sneklik dzeyi normal sistemler olarak gznne alnacaktr. 2.5.1.5 Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde; (a) Aadaki (b) paragraf dnda, tayc sistemi sadece erevelerden oluan binalarda sneklik dzeyi yksek tayc sistemlerin kullanlmas zorunludur. (b) Tablo 2.3e gre Bina nem Katsays I = 1.2 ve I = 1.0 olan elik binalarda, HN 16 m olmak koulu ile, sadece sneklik dzeyi normal erevelerden oluan tayc sistemler kullanlabilir. (c) Tablo 2.3e gre Bina nem Katsays I = 1.5 ve I = 1.4 olan tm binalarda sneklik dzeyi yksek tayc sistemler veya 2.5.4.1de tanmlanan sneklik dzeyi bakmndan karma tayc sistemler kullanlacaktr. 2.5.1.6 Perde iermeyen sneklik dzeyi normal tayc sistemlere, sadece nc ve drdnc derece deprem blgelerinde, aadaki koullarla izin verilebilir: (a) 2.5.1.4te tanmlanan betonarme binalar, HN 13 m olmak koulu ile yaplabilir. 12

(b) 2.5.1.4te tanmlananlarn dnda, tayc sistemi sadece sneklik dzeyi normal erevelerden oluan betonarme ve elik binalar, HN 25 m olmak koulu ile yaplabilir. TABLO 2.5 TAIYICI SSTEM DAVRANI KATSAYISI (R) BNA TAIYICI SSTEM (1) YERNDE DKME BETONARME BNALAR (1.1) Deprem yklerinin tamamnn erevelerle tand binalar ................................................................................... (1.2) Deprem yklerinin tamamnn ba kirili (boluklu) perdelerle tand binalar.................................................... (1.3) Deprem yklerinin tamamnn boluksuz perdelerle tand binalar..................................................................... (1.4) Deprem yklerinin ereveler ile boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) perdeler tarafndan birlikte tand binalar.. (2) PREFABRKE BETONARME BNALAR (2.1) Deprem yklerinin tamamnn balantlar tersinir momentleri aktarabilen erevelerle tand binalar ......... (2.2) Deprem yklerinin tamamnn, stteki balantlar mafsall olan kolonlar tarafndan tand tek katl binalar..... (2.3) Deprem yklerinin tamamnn prefabrike veya yerinde dkme boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) perdelerle tand, ereve balantlar mafsall olan prefabrike binalar.. (2.4) Deprem yklerinin, balantlar tersinir momentleri aktarabilen prefabrike ereveler ile yerinde dkme boluksuz ve/veya ba kirili (boluklu) perdeler tarafndan birlikte tand binalar (3) ELK BNALAR (3.1) Deprem yklerinin tamamnn erevelerle tand binalar................................................................................... (3.2) Deprem yklerinin tamamnn, stteki balantlar mafsall olan kolonlar tarafndan tand tek katl binalar..... (3.3) Deprem yklerinin tamamnn aprazl perdeler veya yerinde dkme betonarme perdeler tarafndan tand binalar (a) aprazlarn merkezi olmas durumu............................... (b) aprazlarn dmerkez olmas durumu........................... (c) Betonarme perdelerin kullanlmas durumu........................ (3.4) Deprem yklerinin ereveler ile birlikte aprazl elik perdeler veya yerinde dkme betonarme perdeler tarafndan birlikte tand binalar (a) aprazlarn merkezi olmas durumu............................... (b) aprazlarn dmerkez olmas durumu........................... (c) Betonarme perdelerin kullanlmas durumu........................ 5 4 4 8 4 5 7 6 3 7 3 5 4 4 4 4 8 7 6 7
Sneklik Dzeyi Normal Sistemler Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler

5 4

6 8 7

13

2.5.2. Sneklik Dzeyi Yksek Betonarme Boluksuz Perdeli-ereveli Sistemlere likin Koullar Deprem yklerinin sneklik dzeyi yksek boluksuz (ba kirisiz) betonarme perdeler ile sneklik dzeyi yksek betonarme veya elik ereveler tarafndan birlikte tand binalara ilikin koullar aada verilmitir: 2.5.2.1 Bu tr sistemlerde, Tablo 2.5te yerinde dkme betonarme ve elik ereve durumu iin verilen R = 7nin veya prefabrike betonarme ereve durumu iin verilen R = 6nn kullanlabilmesi iin, boluksuz perdelerin tabannda deprem yklerinden meydana gelen kesme kuvvetlerinin toplam, binann tm iin tabanda meydana gelen toplam kesme kuvvetinin %75inden daha fazla olmayacaktr (S 0.75). 2.5.2.2 2.5.2.1deki koulun salanamamas durumunda, 0.75 < S 1.0 aralnda kullanlacak R katsays, yerinde dkme betonarme ve elik ereve durumu iin R = 10 4 S bants ile, prefabrike betonarme ereve durumu iin ise R = 9 4 S bants ile belirlenecektir. 2.5.2.3 Hw / w 2.0 olan perdelerde, yukarda tanmlanan R katsaylarna gre hesaplanan i kuvvetler, [3 / (1 + Hw / w)] katsays ile arplarak byltlecektir. Ancak bu katsay, 2den byk alnmayacaktr. 2.5.3. Sneklik Dzeyi Normal Baz Sistemlerde Perde Kullanm Zorunluluuna likin Koullar 2.5.1.6nn (a) ve (b) paragraflarnda tanmlanan sneklik dzeyi normal sistemler, btn deprem blgelerinde ve ayn paragraflarda tanmlanan ykseklik snrlarnn zerinde de yaplabilir. Ancak bu durumda, betonarme binalarda tm ykseklik boyunca devam eden ve aadaki koullar salayan sneklik dzeyi normal veya yksek betonarme boluksuz ya da ba kirili (boluklu) perdelerin, elik binalarda ise sneklik dzeyi normal veya yksek merkezi veya dmerkez aprazl perdelerin kullanlmas zorunludur. 2.5.3.1 Tayc sistemde sneklik dzeyi normal perdelerin kullanlmas durumunda, her bir deprem dorultusunda, deprem yklerine gre perdelerin tabannda elde edilen kesme kuvvetlerinin toplam, binann tm iin tabanda meydana gelen toplam kesme kuvvetinin %75inden daha fazla olacaktr. 2.5.3.2 Tayc sistemde sneklik dzeyi yksek perdelerin kullanlmas durumunda, aada karma tayc sistemler iin verilen 2.5.4.1 uygulanacaktr. 2.5.4. Sneklik Dzeyi Bakmndan Karma Tayc Sistemlere likin Koullar 2.5.4.1 2.5.1.6nn (a) ve (b) paragraflarnda tanmlanan sneklik dzeyi normal sistemlerin, sneklik dzeyi yksek perdelerle birarada kullanlmas mmkndr. Bu ekilde oluturulan sneklik dzeyi bakmndan karma sistemlerde, aada belirtilen koullara uyulmak kayd ile, sneklik dzeyi yksek boluksuz, ba kirili (boluklu) betonarme perdeler veya elik binalar iin merkezi veya dmerkez aprazl elik perdeler kullanlabilir.

14

(a) Bu tr karma sistemlerin deprem hesabnda ereveler ve perdeler birarada gznne alnacak, ancak her bir deprem dorultusunda mutlaka S 0.40 olacaktr. (b) Her iki deprem dorultusunda da S 2/3 olmas durumunda, Tablo 2.5de deprem yklerinin tamamnn sneklik dzeyi yksek perde tarafndan tand durum iin verilen R katsays (R = RYP), tayc sistemin tm iin kullanlabilir. (c) 0.40 < S < 2/3 aralnda ise, her iki deprem dorultusunda da tayc sistemin tm iin R = RN + 1.5 S (RYP RN) bants uygulanacaktr. 2.5.4.2 Binalarn bodrum katlarnn evresinde kullanlan rijit betonarme perde duvarlar, Tablo 2.5te yer alan perdeli veya perdeli-ereveli sistemlerin bir paras olarak gznne alnmayacaktr. Bu tr binalarn hesabnda izlenecek kurallar 2.7.2.4 ve 2.8.3.2de verilmitir. 2.5.5. Kolonlar stten Mafsall Binalara likin Koullar 2.5.5.1 Kolonlar stten mafsall tek katl erevelerden oluan betonarme binalarda; (a) Yerinde dkme betonarme kolonlarn kullanlmas durumunda, prefabrike binalar iin Tablo 2.5te (2.2)de tanmlanan R katsays kullanlacaktr. (b) R katsaylar Tablo 2.5te (2.2) ve (3.2)de verilen betonarme prefabrike ve elik binalara ilikin koullar 2.5.5.2de verilmitir. Bu tr erevelerin, yerinde dkme betonarme, prefabrike veya elik binalarda en st kat (at kat) olarak kullanlmas durumuna ilikin koullar ise 2.5.5.3de tanmlanmtr. 2.5.5.2 Bu tr tek katl binalarn iinde planda, binann oturma alannn %25inden fazla olmamak kayd ile, ksmi tek bir ara kat yaplabilir. Deprem hesabnda ara katn tayc sistemi, ana tayc erevelerle birlikte gznne alnabilir. Bu durumda, ortak sistem betonarme prefabrike binalarda sneklik dzeyi yksek sistem olarak dzenlenecektir. Ortak sistemde, Tablo 2.1de tanmlanan burulma dzensizliinin bulunup bulunmad mutlaka kontrol edilecek ve varsa hesapta gznne alnacaktr. Ara katn ana tayc erevelere balantlar mafsall veya monolitik olabilir. 2.5.5.3 Kolonlar stten mafsall tek katl erevelerin, yerinde dkme betonarme, prefabrike veya elik binalarda en st kat (at kat) olarak kullanlmas durumunda, en st kat iin Tablo 2.5te (2.2) veya (3.2)de tanmlanan R katsays (Rst) ile alttaki katlar iin farkl olarak tanmlanabilen R katsays (Ralt), aadaki koullara uyulmak kayd ile, birarada kullanlabilir. (a) Balangta deprem hesab, binann tm iin R = Ralt alnarak 2.7 veya 2.8e gre yaplacaktr. 2.10.1de tanmlanan azaltlm ve etkin greli kat telemeleri, binann tm iin bu hesaptan elde edilecektir. (b) En st katn i kuvvetleri, (a)da hesaplanan i kuvvetlerin (Ralt / Rst) oran ile arpmndan elde edilecektir. (c) Alttaki katlarn i kuvvetleri ise iki ksmn toplamndan oluacaktr. Birinci ksm, (a)da hesaplanan i kuvvetlerdir. kinci ksm ise, (b)de en st kat kolonlarnn mesnet reaksiyonlar olarak hesaplanan kuvvetlerin (1 Rst / Ralt) ile arplarak alttaki katlarn tayc sistemine etki ettirilmesi ile ayrca hesaplanacaktr.

15

2.6. HESAP YNTEMNN SELMES 2.6.1. Hesap Yntemleri Binalarn ve bina tr yaplarn deprem hesabnda kullanlacak yntemler; 2.7de verilen Edeer Deprem Yk Yntemi, 2.8de verilen Mod Birletirme Yntemi ve 2.9da verilen Zaman Tanm Alannda Hesap Yntemleridir. 2.8 ve 2.9da verilen yntemler, tm binalarn ve bina tr yaplarn deprem hesabnda kullanlabilir. 2.6.2. Edeer Deprem Yk Ynteminin Uygulama Snrlar 2.7de verilen Edeer Deprem Yk Ynteminin uygulanabilecei binalar Tablo 2.6da zetlenmitir. Tablo 2.6nn kapsamna girmeyen binalarn deprem hesabnda, 2.8 veya 2.9da verilen yntemler kullanlacaktr. TABLO 2.6 EDEER DEPREM YK YNTEMNN UYGULANABLECE BNALAR Deprem Blgesi 1, 2 1, 2 3, 4 Bina Tr Her bir katta burulma dzensizlii katsaysnn bi 2.0 koulunu salad binalar Her bir katta burulma dzensizlii katsaysnn bi 2.0 koulunu salad ve ayrca B2 tr dzensizliinin olmad binalar Tm binalar Toplam Ykseklik Snr HN 25 m HN 40 m HN 40 m

2.7. EDEER DEPREM YK YNTEM 2.7.1. Toplam Edeer Deprem Yknn Belirlenmesi 2.7.1.1 Gznne alnan deprem dorultusunda, binann tmne etkiyen Toplam Edeer Deprem Yk (taban kesme kuvveti), Vt , Denk.(2.4) ile belirlenecektir.
Vt = WA(T1 ) 0.10 Ao I W Ra (T1 )

(2.4)

Binann birinci doal titreim periyodu T1 , 2.7.4e gre hesaplanacaktr. 2.7.1.2 Denk.(2.4)te yer alan ve binann deprem yklerinin hesaplanmasnda kullanlacak toplam arl, W, Denk.(2.5) ile belirlenecektir.

W = wi
i=1

(2.5)

Denk.(2.5)deki wi kat arlklar ise Denk.(2.6) ile hesaplanacaktr.

wi = gi + n qi

(2.6)

Denk.(2.6)da yer alan Hareketli Yk Katlm Katsays, n , Tablo 2.7de verilmitir. Endstri binalarnda sabit ekipman arlklar iin n = 1 alnacak, ancak vin kaldrma ykleri kat arlklarnn hesabnda gznne alnmayacaktr. Deprem yklerinin belirlenmesinde kullanlacak at kat arlnn hesabnda kar yklerinin %30u gznne alnacaktr. 16

TABLO 2.7 HAREKETL YK KATILIM KATSAYISI (n) Binann Kullanm Amac Depo, antrepo, vb. Okul, renci yurdu, spor tesisi, sinema, tiyatro, konser salonu, garaj, lokanta, maaza, vb. Konut, iyeri, otel, hastane, vb. 2.7.2. Katlara Etkiyen Edeer Deprem Yklerinin Belirlenmesi 2.7.2.1 Denk.(2.4) ile hesaplanan toplam edeer deprem yk, bina katlarna etkiyen edeer deprem yklerinin toplam olarak Denk.(2.7) ile ifade edilir (ekil 2.6a):

n 0.80 0.60 0.30

Vt = FN + Fi
i=1

(2.7)

2.7.2.2 Binann Ninci katna (tepesine) etkiyen ek edeer deprem yk FNin deeri Denk.(2.8) ile belirlenecektir.

FN = 0.0075 N Vt

(2.8)

2.7.2.3 Toplam edeer deprem yknn FN dnda geri kalan ksm, Ninci kat dahil olmak zere, bina katlarna Denk.(2.9) ile datlacaktr.

Fi = (Vt FN )

wi H i
j=1

wj H j

(2.9)

2.7.2.4 Bodrum katlarnda rijitlii st katlara oranla ok byk olan betonarme evre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat demelerinin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, bodrum katlarna ve stteki katlara etkiyen edeer deprem ykleri, aada belirtildii zere, ayr ayr hesaplanacaktr. Bu ykler, st ve alt katlarn birleiminden oluan tayc sisteme birlikte uygulanacaktr. (a) stteki katlara etkiyen toplam edeer deprem yknn ve edeer kat deprem yklerinin 2.7.1.1, 2.7.2.2 ve 2.7.2.3e gre belirlenmesinde, bodrumdaki rijit evre perdeleri gznne alnmakszn Tablo 2.5ten seilen R katsays kullanlacak ve sadece stteki katlarn arlklar hesaba katlacaktr. Bu durumda ilgili btn tanm ve bantlarda temel st kotu yerine zemin katn kotu gznne alnacaktr. 2.7.4.1e gre birinci doal titreim periyodunun hesabnda da, fiktif yklerin belirlenmesi iin sadece stteki katlarn arlklar kullanlacaktr (ekil 2.6b). (b) Rijit bodrum katlarna etkiyen edeer deprem yklerinin hesabnda, sadece bodrum kat arlklar gznne alnacak ve Spektrum Katsays olarak S(T) = 1 alnacaktr. Her bir bodrum katna etkiyen edeer deprem yknn hesabnda, Denk.(2.1)den bulunan spektral ivme deeri ile bu katn arl dorudan arplacak ve elde edilen elastik ykler, Ra(T) = 1.5 katsaysna blnerek azaltlacaktr (ekil 2.6c). (c) stteki katlardan bodrum katlarna geite yer alan ve ok rijit bodrum perdeleri ile evrelenen zemin kat deme sisteminin kendi dzlemi iindeki dayanm, bu hesapta elde edilen i kuvvetlere gre kontrol edilecektir.

17

FN + FN

wN

FN + FN

wN

Fi

wi HN

Fi

wi HN Vt

w2 w1

Hi

w2 w1

Hi

Fbk Fbk = Ao I wbk / 1.5

wbk

Vt (a) (b) (c)

ekil 2.6 2.7.3. Gznne Alnacak Yerdeitirme Bileenleri ve Deprem Yklerinin Etkime Noktalar 2.7.3.1 Demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, her katta iki yatay yerdeitirme bileeni ile dey eksen etrafndaki dnme, bamsz yerdeitirme bileenleri olarak gznne alnacaktr. Her katta 2.7.2ye gre belirlenen edeer deprem ykleri, ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi amac ile, gznne alnan deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlmas ile belirlenen noktalara ve ayrca kat ktle merkezine uygulanacaktr (ekil 2.7). 2.7.3.2 Tablo 2.1de tanmlanan A2 tr dzensizliin bulunduu ve demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak almad binalarda, demelerin yatay dzlemdeki ekildeitirmelerinin gznne alnmasn salayacak yeterlikte bamsz statik yerdeitirme bileeni hesapta gznne alnacaktr. Ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi iin, her katta eitli noktalarda dal bulunan tekil ktlelere etkiyen edeer deprem yklerinin her biri, deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlacaktr (ekil 2.8). 2.7.3.3 Binann herhangi bir iinci katnda Tablo 2.1de tanmlanan A1 tr dzensizliin bulunmas durumunda, 1.2 < bi 2.0 olmak koulu ile, 2.7.3.1 ve/veya 2.7.3.2ye gre bu katta uygulanan %5 ek dmerkezlik, her iki deprem dorultusu iin Denk.(2.10)da verilen Di katsays ile arplarak bytlecektir.

Di = bi 1.2

(2.10)

18

Bx ey x deprem dorultusu ey By ex ex ex = 0.05Bx y deprem dorultusu

ey = 0.05By

ekil 2.7
Bx

ejx ejx ejx = 0.05Bx

ekil 2.8 2.7.4. Binann Birinci Doal Titreim Periyodunun Belirlenmesi 2.7.4.1 Edeer Deprem Yk Ynteminin uygulanmas durumunda, binann deprem dorultusundaki hakim doal periyodu, Denk.(2.11) ile hesaplanan deerden daha byk alnmayacaktr.
N 2 i=1 mi dfi T1 = 2 N Ffi d fi i=1
1/ 2

(2.11)

iinci kata etkiyen fiktif yk gsteren Ffi , Denk.(2.9)da (Vt FN) yerine herhangi bir deer (rnein birim deer) konularak elde edilecektir (ekil 2.9).
2.7.4.2 Denk.(2.11) ile hesaplanan deerden bamsz olarak, bodrum kat(lar) hari kat says N > 13 olan binalarda doal periyod, 0.1Nden daha byk alnmayacaktr.

19

wN

Ffi =

wi H i
j=1

wj H j

Ffi

wi dfi Hi

ekil 2.9 2.7.5. Eleman Asal Eksen Dorultularndaki Kuvvetler

Tayc sisteme ayr ayr etki ettirilen x ve y dorultularndaki depremlerin ortak etkisi altnda, tayc sistem elemanlarnn a ve b asal eksen dorultularndaki i kuvvetler, en elverisiz sonucu verecek ekilde Denk.(2.12) ile elde edilecektir (ekil 2.10).

Ba = Bax 0.30 Bay Bb = Bbx 0.30 Bby

veya Ba = 0.30 Bax Bay veya Bb = 0.30 Bbx Bby

(2.12)

b
b a b

x deprem dorultusu

a
y

b a a b

b b

b
x

y deprem dorultusu

ekil 2.10 2.8. MOD BRLETRME YNTEM

Bu yntemde maksimum i kuvvetler ve yerdeitirmeler, binada yeterli sayda doal titreim modunun her biri iin hesaplanan maksimum katklarn istatistiksel olarak birletirilmesi ile elde edilir.
2.8.1. vme Spektrumu

Herhangi bir ninci titreim modunda gznne alnacak azaltlm ivme spektrumu ordinat Denk.(2.13) ile belirlenecektir.

20

SaR (Tn ) =

Sae (Tn ) Ra (Tn )

(2.13)

Elastik tasarm ivme spektrumunun 2.4.4e gre zel olarak belirlenmesi durumunda, Denk.(2.13)te Sae(Tn) yerine, ilgili zel spektrum ordinat gznne alnacaktr.
2.8.2. Gznne Alnacak Dinamik Serbestlik Dereceleri 2.8.2.1 Demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, her bir katta, birbirine dik dorultularda iki yatay serbestlik derecesi ile ktle merkezinden geen dey eksen etrafndaki dnme serbestlik derecesi gznne alnacaktr. Her katta modal deprem ykleri bu serbestlik dereceleri iin hesaplanacak, ancak ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi amac ile, deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlmas ile belirlenen noktalara ve ek bir ykleme olarak kat ktle merkezine uygulanacaktr (ekil 2.7). 2.8.2.2 Tablo 2.1de A2 bal altnda tanmlanan deme sreksizliinin bulunduu ve demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak almad binalarda, demelerin kendi dzlemleri iindeki ekildeitirmelerinin gznne alnmasn salayacak yeterlikte dinamik serbestlik derecesi gznne alnacaktr. Ek dmerkezlik etkisinin hesaba katlabilmesi iin, her katta eitli noktalarda dal bulunan tekil ktlelere etkiyen modal deprem yklerinin her biri, deprem dorultusuna dik dorultudaki kat boyutunun +%5i ve %5i kadar kaydrlacaktr (ekil 2.8). Bu tr binalarda, sadece ek dmerkezlik etkilerinden oluan i kuvvet ve yerdeitirme byklkleri 2.7ye gre de hesaplanabilir. Bu byklkler, ek dmerkezlik etkisi gznne alnmakszn her bir titreim modu iin hesaplanarak 2.8.4e gre birletirilen byklklere dorudan eklenecektir. 2.8.3. Hesaba Katlacak Yeterli Titreim Modu Says 2.8.3.1 Hesaba katlmas gereken yeterli titreim modu says, Y, gznne alnan birbirine dik x ve y yatay deprem dorultularnn her birinde, her bir mod iin hesaplanan etkin ktlelerin toplamnn hibir zaman bina toplam ktlesinin %90ndan daha az olmamas kuralna gre belirlenecektir:

n=1 Y

M xn = M yn =
Y

n=1

2 N Lxn 0.90 mi Mn i=1 2 Lyn

(2.14)

n=1

n=1

Mn

0.90 mi
i=1

Denk.(2.14)te yer alan Lxn ve Lyn ile modal ktle Mnnin ifadeleri, kat demelerinin rijit diyafram olarak alt binalar iin aada verilmitir:

Lxn = mi xin
i=1

Lyn = mi yin
i=1

Mn =

2 (mi xin + i=1

(2.15)

mi 2 + yin

2 mi in )

21

2.8.3.2 Bodrum katlarnda rijitlii st katlara oranla ok byk olan betonarme evre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat demelerinin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarn hesabnda, sadece bodrum katlarn stndeki katlarda etkin olan titreim modlarnn gznne alnmas ile yetinilebilir. Bu durumda, Edeer Deprem Yk Yntemi iin verilen 2.7.2.4n (a) paragrafnn karl olarak Mod Birletirme Yntemi ile yaplacak hesapta, bodrumdaki rijit evre perdeleri gznne alnmakszn Tablo 2.5ten seilen R katsays kullanlacak ve sadece stteki katlarn ktleleri gznne alnacaktr. 2.7.2.4n (b) ve (c) paragraflar ise aynen uygulanacaktr. 2.8.4. Mod Katklarnn Birletirilmesi

Binaya etkiyen toplam deprem yk, kat kesme kuvveti, i kuvvet bileenleri, yerdeitirme ve greli kat telemesi gibi byklklerin her biri iin ayr ayr uygulanmak zere, her titreim modu iin hesaplanan ve ezamanl olmayan maksimum katklarn istatistiksel olarak birletirilmesi iin uygulanacak kurallar aada verilmitir:
2.8.4.1 Tm < Tn olmak zere, gznne alnan herhangi iki titreim moduna ait doal periyotlarn daima Tm / Tn < 0.80 koulunu salamas durumunda, maksimum mod katklarnn birletirilmesi iin Karelerin Toplamnn Kare Kk Kural uygulanabilir. 2.8.4.2 Yukarda belirtilen koulun salanamamas durumunda, maksimum mod katklarnn birletirilmesi iin Tam Karesel Birletirme (CQC) Kural uygulanacaktr. Bu kuraln uygulanmasnda kullanlacak apraz korelasyon katsaylarnn hesabnda, modal snm oranlar btn titreim modlar iin %5 olarak alnacaktr. 2.8.5. Hesaplanan Byklklere likin Altsnr Deerleri

Gznne alnan deprem dorultusunda, 2.8.4e gre birletirilerek elde edilen bina toplam deprem yk VtBnin, Edeer Deprem Yk Ynteminde Denk.2.4ten hesaplanan bina toplam deprem yk Vtye orannn aada tanmlanan deerinden kk olmas durumunda (VtB < Vt), Mod Birletirme Yntemine gre bulunan tm i kuvvet ve yerdeitirme byklkleri, Denk.(2.16)ya gre bytlecektir.
BD = Vt BB VtB

(2.16)

Tablo 2.1de tanmlanan A1, B2 veya B3 tr dzensizliklerden en az birinin binada bulunmas durumunda Denk.(2.16)da =0.90, bu dzensizliklerden hibirinin bulunmamas durumunda ise =0.80 alnacaktr. 2.8.6. Eleman Asal Eksen Dorultularndaki Kuvvetler

Tayc sisteme ayr ayr etki ettirilen x ve y dorultularndaki depremlerin ortak etkisi altnda, tayc sistem elemanlarnn a ve b asal eksen dorultularnda 2.8.4e gre birletirilerek elde edilen i kuvvetler iin 2.7.5te verilen birletirme kural ayrca uygulanacaktr (ekil 2.10).

22

2.9. ZAMAN TANIM ALANINDA HESAP YNTEMLER

Bina ve bina tr yaplarn zaman tanm alannda dorusal elastik ya da dorusal elastik olmayan deprem hesab iin, yapay yollarla retilen, daha nce kaydedilmi veya benzetirilmi deprem yer hareketleri kullanlabilir.
2.9.1. Yapay Deprem Yer Hareketleri

Yapay yer hareketlerinin kullanlmas durumunda, aadaki zellikleri tayan en az deprem yer hareketi retilecektir.
(a) Kuvvetli yer hareketi ksmnn sresi, binann birinci doal titreim periyodunun 5 katndan ve 15 saniyeden daha ksa olmayacaktr. (b) retilen deprem yer hareketinin sfr periyoda kar gelen spektral ivme deerlerinin ortalamas Aogden daha kk olmayacaktr. (c) Yapay olarak retilen her bir ivme kaydna gre %5 snm oran iin yeniden bulunacak spektral ivme deerlerinin ortalamas, gznne alnan deprem dorultusundaki birinci (hakim) periyod T1e gre 0.2T1 ile 2T1 arasndaki periyodlar iin, 2.4te tanmlanan Sae(T) elastik spektral ivmelerinin %90ndan daha az olmayacaktr. Zaman tanm alannda dorusal elastik analiz yaplmas durumunda, azaltlm deprem yer hareketinin elde edilmesi iin esas alnacak spektral ivme deerleri Denk.(2.13) ile hesaplanacaktr. 2.9.2. Kaydedilmi veya Benzetirilmi Deprem Yer Hareketleri

Zaman tanm alannda yaplacak deprem hesab iin kaydedilmi depremler veya kaynak ve dalga yaylm zellikleri fiziksel olarak benzetirilmi yer hareketleri kullanlabilir. Bu tr yer hareketleri retilirken yerel zemin koullar da uygun biimde gznne alnmaldr. Kaydedilmi veya benzetirilmi yer hareketlerinin kullanlmas durumunda en az deprem yer hareketi retilecek ve bunlar 2.9.1de verilen tm koullar salayacaktr.
2.9.3. Zaman Tanm Alannda Hesap

Zaman tanm alannda dorusal elastik olmayan hesap yaplmas durumunda, tayc sistem elemanlarnn tekrarl ykler altndaki dinamik davrann temsil eden i kuvvetekildeitirme bantlar, teorik ve deneysel geerlilikleri kantlanm olmak kayd ile, ilgili literatrden yararlanlarak tanmlanacaktr. Dorusal veya dorusal olmayan hesapta, yer hareketi kullanlmas durumunda sonularn maksimumu, en az yedi yer hareketi kullanlmas durumunda ise sonularn ortalamas tasarm iin esas alnacaktr.
2.10. GREL KAT TELEMELERNN SINIRLANDIRILMASI, KNC MERTEBE ETKLER VE DEPREM DERZLER 2.10.1. Etkin Greli Kat telemelerinin Hesaplanmas ve Snrlandrlmas 2.10.1.1 Herhangi bir kolon veya perde iin, ardk iki kat arasndaki yerdeitirme farkn ifade eden azaltlm greli kat telemesi, i , Denk.(2.17) ile elde edilecektir.

i = di di 1

(2.17)

23

Denk.(2.17)de di ve di1 , her bir deprem dorultusu iin binann iinci ve (i1)inci katlarnda herhangi bir kolon veya perdenin ularnda azaltlm deprem yklerine gre hesaplanan yatay yerdeitirmeleri gstermektedir. Ancak 2.7.4.2deki koul ve ayrca Denk.(2.4)te tanmlanan minimum edeer deprem yk koulu dinin ve inin hesabnda gznne alnmayabilir. 2.10.1.2 Her bir deprem dorultusu iin, binann iinci katndaki kolon veya perdeler iin etkin greli kat telemesi, i , Denk.(2.18) ile elde edilecektir.

i = R i

(2.18)

2.10.1.3 Her bir deprem dorultusu iin, binann herhangi bir iinci katndaki kolon veya perdelerde, Denk.(2.18) ile hesaplanan i etkin greli kat telemelerinin kat iindeki en byk deeri (i)max, Denk.(2.19)da verilen koulu salayacaktr:
(i ) max 0.02 hi

(2.19)

Deprem yklerinin tamamnn balantlar tersinir momentleri aktarabilen elik erevelerle tand tek katl binalarda bu snr en ok %50 arttrlabilir.
2.10.1.4 Denk.(2.19)de verilen koulun binann herhani bir katnda salanamamas durumunda, tayc sistemin rijitlii arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr. Ancak verilen koul salansa bile, yapsal olmayan gevrek elemanlarn (cephe elemanlar vb) etkin greli kat telemeleri altnda kullanlabilirlii hesapla dorulanacaktr. 2.10.2. kinci Mertebe Etkileri

Tayc sistem elemanlarnn dorusal elastik olmayan davrann esas alan daha kesin bir hesap yaplmadka, ikinci mertebe etkileri yaklak olarak aadaki ekilde gznne alnabilir:
2.10.2.1 Gznne alnan deprem dorultusunda her bir katta, kinci Mertebe Gsterge Deeri, inin Denk.(2.20) ile verilen koulu salamas durumunda, ikinci mertebe etkileri yrrlkteki betonarme ve elik yap ynetmeliklerine gre deerlendirilecektir.
i = ( i )ort wj
j=i N

Vi hi

0.12

(2.20)

Burada (i)ort , iinci kattaki kolon ve perdelerde hesaplanan azaltlm greli kat telemelerinin kat iindeki ortalama deeri olarak 2.10.1.1e gre bulunacaktr.
2.10.2.2 - Denk.(2.20)deki koulun herhangi bir katta salanamamas durumunda, tayc sistemin rijitlii yeterli lde arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr. 2.10.3. Deprem Derzleri

Farkl zemin oturmalarna bal temel teleme ve dnmeleri ile scaklk deimelerinin etkisi dnda, bina bloklar veya mevcut eski binalarla yeni yaplacak binalar arasnda, sadece deprem etkisi iin braklacak derz boluklarna ilikin koullar aada belirtilmitir:

24

2.10.3.1 2.10.3.2ye gre daha elverisiz bir sonu elde edilmedike derz boluklar, her bir kat iin komu blok veya binalarda elde edilen yerdeitirmelerin karelerinin toplamnn karekk ile aada tanmlanan katsaysnn arpm sonucunda bulunan deerden az olmayacaktr. Gznne alnacak kat yerdeitirmeleri, kolon veya perdelerin baland dm noktalarnda hesaplanan azaltlm di yerdeitirmelerinin kat iindeki ortalamalar olacaktr. Mevcut eski bina iin hesap yaplmasnn mmkn olmamas durumunda eski binann yerdeitirmeleri, yeni bina iin ayn katlarda hesaplanan deerlerden daha kk alnmayacaktr. (a) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin btn katlarda ayn seviyede olmalar durumunda = R / 4 alnacaktr. (b) Komu binalarn veya bina bloklarnn kat demelerinin, baz katlarda olsa bile, farkl seviyelerde olmalar durumunda, tm bina iin = R / 2 alnacaktr. 2.10.3.2 Braklacak minimum derz boluu, 6 m ykseklie kadar en az 30 mm olacak ve bu deere 6 mden sonraki her 3 mlik ykseklik iin en az 10 mm eklenecektir. 2.10.3.3 Bina bloklar arasndaki derzler, depremde bloklarn btn dorultularda birbirlerinden bamsz olarak almasna olanak verecek ekilde dzenlenecektir. 2.11. YAPISAL IKINTILARA, MMAR ELEMANLARA, MEKANK VE ELEKTRK DONANIMA ETKYEN DEPREM YKLER 2.11.1 Binalarda balkon, parapet, baca, vb konsol olarak binann tayc sistemine bal, ancak bamsz alan yapsal kntlar ile cephe, ara blme panolar, vb yapsal olmayan tm mimari elemanlara uygulanacak; mekanik ve elektrik donanmlar ile bunlarn bina tayc sistem elemanlarna balantlarnn hesabnda kullanlacak edeer deprem ykleri Denk.(2.21) ile verilmitir.
H f e = 0.5 Ao I we 1 + 2 i HN

(2.21)

Hesaplanan deprem yk, yatay dorultuda en elverisiz i kuvvetleri verecek ynde ilgili elemann arlk merkezine etki ettirilecektir. Dey konumda olmayan elemanlara, Denk.(2.21) ile hesaplanan edeer deprem yknn yars dey dorultuda etki ettirilecektir.
2.11.2 Denk.(2.21)de we ile gsterilen mekanik veya elektrik donanm arlklarnn binann herhangi bir iinci katndaki toplamnn 0.2widen byk olmas durumunda, donanmlarn arlklarnn ve binaya balantlarnn rijitlik zellikleri, bina tayc sisteminin deprem hesabnda gznne alnacaktr. 2.11.3 Mekanik veya elektrik donanmn bulunduu kattaki en byk ivmeyi tanmlayan kat ivme spektrumunun uygun yntemlerle belirlenmesi durumunda, Denk.(2.21) uygulanmayabilir. 2.11.4 Yangn sndrme sistemleri ve acil yedek elektrik sistemleri ile dolgu duvarlarna balanan donanmlar ve bunlarn balantlarnda Denk.(2.21) ile hesaplanan veya 2.11.3e gre elde edilen deprem yknn iki kat alnacaktr.

25

2.12. BNA TR OLMAYAN YAPILAR

Bina tr olmad halde, deprem hesabnn bu blmde verilen kurallara gre yaplmasna izin verilen yaplar ve bu yaplara uygulanacak Tayc Sistem Davran Katsaylar (R), Tablo 2.8de tanmlanmtr. Deprem yk azaltma katsaylar ise Denk.(2.3)e gre belirlenecektir. Gerekli durumlarda, Tablo 2.3de verilen Bina nem Katsaylar bu yaplar iin de kullanlacaktr. Ancak Tablo 2.7de verilen Hareketli Yk Katlm Katsaylar geerli deildir. Kar ykleri ve vin kaldrma ykleri dnda, depolanan her trl kat ve sv maddeler ile mekanik gerelerin arlklarnn azaltlmam deerleri kullanlacaktr.
TABLO 2.8 BNA TR OLMAYAN YAPILAR N TAIYICI SSTEM DAVRANI KATSAYILARI YAPI TR

R 4 2 3 3 4 2 2 4

Sneklik dzeyi yksek ereveler veya dmerkez aprazl elik perdeler tarafndan tanan ykseltilmi sv tanklar, basnl tanklar, bunkerler, hazneler Sneklik dzeyi normal ereveler veya merkezi aprazl elik perdeler tarafndan tanan ykseltilmi sv tanklar, basnl tanklar, bunkerler, hazneler Ktlesi ykseklii boyunca yayl, yerinde dklm betonarme silo, endstri bacalar ve benzeri tayc sistemler (*) Betonarme soutma kuleleri (*) Ktlesi ykseklii boyunca yayl uzay kafes kirili elik kuleler, elik silo ve endstri bacalar (*) Gergili yksek elik direk ve gergili elik bacalar Ktlesi tepede yl, bamsz tek bir dey tayc eleman tarafndan tanan ters sarka tr yaplar Endstri tipi elik depolama ve istif raflar
(*)

Bu tr yaplarn deprem hesab, tayc sistemi yeterince tanmlayan ayrk dinamik serbestlik dereceleri gznne alnarak, 2.8 veya 2.9a gre yaplacaktr.

2.13. DEPREM HESAP RAPORLARINA LKN KURALLAR

Binalarn deprem hesaplarn ieren hesap raporlarnn hazrlanmasnda aada belirtilen kurallara uyulacaktr:
2.13.1 Tasarm yaplan bina iin, Tablo 2.1de tanmlanan dzensizlik trleri ayrntl olarak irdelenecek, eer varsa, binada hangi tr dzensizliklerin bulunduu ak olarak belirtilecektir. 2.13.2 Seilen sneklik dzeyi yksek veya normal tayc sistemin Blm 3 veya Blm 4teki koullara gre tanm ak olarak yaplacak ve Tablo 2.5ten R katsaysnn seim nedeni belirtilecektir.

26

2.13.3 Binann bulunduu deprem blgesi, bina ykseklii ve tayc sistem dzensizlikleri gznne alnarak, 2.6ya gre uygulanacak hesap ynteminin seim nedeni ak olarak belirtilecektir. 2.13.4 Bilgisayarla hesap yaplmas durumunda, aadaki kurallar uygulanacaktr: (a) Dm noktalarnn ve elemanlarn numaralarn gsteren boyutlu tayc sistem emas hesap raporunda yer alacaktr. (b) Tm giri bilgileri ile i kuvvetleri ve yerdeitirmeleri de ieren k bilgileri, kolayca anlalr biimde mutlaka hesap raporunda yer alacaktr. Proje kontrol makamnn talep etmesi durumunda, tm bilgisayar dosyalar elektronik ortamda teslim edilecektir. (c) Hesapta kullanlan bilgisayar yazlmnn ad, mellifi ve versiyonu hesap raporunda ak olarak belirtilecektir. (d) Proje kontrol makamnn talep etmesi durumunda, bilgisayar yazlmnn teorik aklama klavuzu ve kullanma klavuzu hesap raporuna eklenecektir. 2.14. BNALARA VME KAYITILARININ YERLETRLMES

Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan uygun grlmesi durumunda, bakanlk veya niversite kurulularnca kuvvetli deprem hareketinin llmesi amac ile kamuya veya zel ve tzel kiilere ait binalara ve dier yaplara ivme kaytlarnn yerletirilmesine izin verilecek, bina veya yap sahipleri ya da iletmecileri bunlarn korunmasndan sorumlu olacaktr.

27

BLM 3 BETONARME BNALAR N DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 3.0. SMGELER

Bu blmde aadaki simgelerin kullanld boyutlu ifadelerde, kuvvetler Newton [N], uzunluklar milimetre [mm] ve gerilmeler MegaPascal [MPa] = [N/mm2] birimindedir. Ac Ach Ack Ae Ag Ak Aos Ap As1 As2 Asd Ash Aw Aw a bj = Kolonun veya perde u blgesinin brt enkesit alan = Boluksuz perdenin, ba kirili perdede her bir perde parasnn, demenin veya boluklu demede her bir deme parasnn brt enkesit alan = Sarg donatsnn dndan dna alnan l iinde kalan ekirdek beton alan = Herhangi bir katta, gznne alnan deprem dorultusunda etkili kesme alan = Herhangi bir katta, gznne alnan deprem dorultusuna paralel dorultuda perde olarak alan tayc sistem elemanlarnn enkesit alanlarnn toplam = Herhangi bir katta, gznne alnan deprem dorultusuna paralel kargir dolgu duvar alanlarnn (kap ve pencere boluklar hari) toplam = Spiral donatnn enkesit alan = Binann tm katlarnn plan alanlarnn toplam = Kolon-kiri dm noktasnn bir tarafnda, kiriin negatif momentini karlamak iin ste konulan ekme donatsnn toplam alan = Kolon-kiri dm noktasnn As1e gre br tarafnda, kiriin pozitif momentini karlamak iin alta konulan ekme donatsnn toplam alan = Ba kiriinde apraz donat demetinin her birinin toplam alan = s enine donat aralna kar gelen ykseklik boyunca, kolonda veya perde u blgesindeki tm etriye kollarnn ve irozlarn enkesit alan deerlerinin gznne alnan bkya dik dorultudaki izdmlerinin toplam = Kolon enkesiti etkin gvde alan (depreme dik dorultudaki kolon kntlarnn alan hari) = Herhangi bir katta, kolon enkesiti etkin gvde alanlar Awlarn toplam = Kolonda veya perde u blgesinde etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk = Gznne alnan deprem dorultusunda, birleim blgesine saplanan kiriin kolonla ayn genilikte olmas veya kolonun her iki yanndan da tamas durumunda kolon genilii, aksi durumda kiriin dey orta ekseninden itibaren kolon kenarlarna olan uzaklklardan kk olannn iki kat (Kiri genilii ile birleimin derinliinin toplamn aamaz) = Birbirine dik yatay dorultularn her biri iin, kolon veya perde u blgesi ekirdeinin enkesit boyutu (en dtaki enine donat eksenleri arasndaki uzaklk) = Kiriin gvde genilii, perdenin gvde kalnl = Dairesel kolonun gbek ap (spiral donat eksenleri arasndaki uzaklk) = Kiriin faydal ykseklii = Betonun tasarm basn dayanm = Betonun karakteristik silindir basn dayanm = Betonun tasarm ekme dayanm = Boyuna donatnn tasarm akma dayanm = Boyuna donatnn karakteristik akma dayanm = Enine donatnn tasarm akma dayanm = Enine donatnn karakteristik akma dayanm = Kritik perde ykseklii = Temel stnden veya zemin kat demesinden itibaren llen toplam perde ykseklii = Kolonun gznne alnan deprem dorultusundaki enkesit boyutu = Kiri ykseklii = TS-500de ekme donats iin verilen kenetlenme boyu 28

bk bw D d fcd fck fctd fyd fyk fywd fywk Hcr Hw h hk b

n w Ma (Md)t Mpa Mpi Mpj Mp Mp (Mp)t Mra Mri Mrj (Mr)t Mr M Nd Ndm s Vc Vd Vdy Ve Vik Vis Vkol Vr Vt i v s sh

= Kolonun kiriler arasnda arasnda kalan serbest ykseklii, kiriin kolon veya perde yzleri arasnda kalan serbest akl = Perdenin veya ba kirili perde parasnn plandaki uzunluu = Kolonun serbest yksekliinin alt ucunda, kolon kesme kuvvetinin hesabnda esas alnan moment = Perdenin taban kesitinde yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan moment = Kolonun serbest yksekliinin alt ucunda fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan moment kapasitesi = Kiriin sol ucu ideki kolon yznde fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan pozitif veya negatif moment kapasitesi = Kiriin sa ucu jdeki kolon yznde fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan negatif veya pozitif moment kapasitesi = Dm noktasna birleen kirilerin moment kapasitelerinin toplam = Kolonun serbest yksekliinin st ucunda fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan moment kapasitesi = Perdenin taban kesitinde fck , fyk ve eliin peklemesi gznne alnarak hesaplanan moment kapasitesi = Kolonun veya perdenin serbest yksekliinin alt ucunda fcd ve fydye gre hesaplanan tama gc momenti = Kiriin sol ucu ideki kolon veya perde yznde fcd ve fydye gre hesaplanan pozitif veya negatif tama gc momenti = Kiriin sa ucu jdeki kolon veya perde yznde fcd ve fydye gre hesaplanan negatif veya pozitif tama gc momenti = Perdenin taban kesitinde fcd ve fydye gre hesaplanan tama gc momenti = Kolonun veya perdenin serbest yksekliinin st ucunda fcd ve fydye gre hesaplanan tama gc momenti = Kolonun serbest yksekliinin st ucunda, kolon kesme kuvvetinin hesabnda esas alnan moment = Yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel kuvvet = Dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by = Enine donat aral, spiral donat adm = Betonun kesme dayanmna katks = Yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan kesme kuvveti = Kiriin herhangi bir kesitinde dey yklerden meydana gelen basit kiri kesme kuvveti = Kolon, kiri ve perdede enine donat hesabnda esas alnan kesme kuvveti = Binann iinci katndaki tm kolonlarda gznne alnan deprem dorultusunda Blm 2ye gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam = Binann iinci katnda, Denk.3.3n hem alttaki hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlarda, gznne alnan deprem dorultusunda Blm 2ye gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam = Dm noktasnn stnde ve altnda Blm 2ye gre hesaplanan kolon kesme kuvvetlerinin kk olan = Kolon, kiri veya perde kesitinin kesme dayanm = Blm 2ye gre binaya etkiyen toplam deprem yk (taban kesme kuvveti) = Herhangi bir iinci katta hesaplanan Vis / Vik oran = Perdede kesme kuvveti dinamik bytme katsays = Donat ap = Ba kiriinde kullanlan apraz donat demetinin yatayla yapt a = Kiri mesnedinde stteki veya alttaki ekme donats oran = Kolonda spiral donatnn hacmsal oran [ s = 4Aos (D s ) ] = Perdede yatay gvde donatlarnn hacmsal oran [(sh)min = 0.0025] 29

3.1. KAPSAM 3.1.1 Deprem blgelerinde yaplacak tm betonarme binalarn tayc sistem elemanlarnn boyutlandrlmas ve donatlmas, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr. Betonarme bina temelleri ile ilgili kurallar Blm 6da verilmitir. 3.1.2 Bu blmde belirtilen kural ve koullar, yerinde dkme monolitik betonarme binalar ile, aksi belirtilmedike, tayc sistemi betonarme ve/veya ngerilmeli beton elemanlardan oluan prefabrike binalar iin geerlidir. 3.1.3 Bu blmn kapsam iindeki betonarme binalarn yatay yk tayc sistemleri; sadece erevelerden, sadece perdelerden veya ereve ve perdelerin birleiminden oluabilir. 3.1.4 Beton dayanmnn C50den daha yksek olduu betonarme binalar ile tayc sistem elemanlarnda donat olarak elik profillerin kullanld binalar bu blmn kapsam dndadr. 3.2. GENEL KURALLAR 3.2.1. Betonarme Tayc Sistemlerin Snflandrlmas

Depreme kar davranlar bakmndan, betonarme binalarn yatay yk tayc sistemleri, aada tanmlanan iki snfa ayrlmtr. Bu iki snfa giren sistemlerin karma olarak kullanlmasna ilikin zel durum ve koullar, Blm 2deki 2.5.4te verilmitir.
3.2.1.1 Aada belirtilen betonarme tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler olarak tanmlanmtr: (a) 3.3, 3.4 ve 3.5te belirtilen kurallara gre boyutlandrlarak donatlan kolon ve kirilerin oluturduu ereve tr tayc sistemler, (b) 3.6ya gre boyutlandrlarak donatlm boluksuz veya boluklu (ba kirili) perdelerden oluan tayc sistemler, (c) Yukardaki iki tr sistemin birleiminden oluturulan perdeli-ereveli tayc sistemler. 3.2.1.2 Aada belirtilen betonarme tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Normal Sistemler olarak tanmlanmtr: (a) 3.7, 3.8 ve 3.9da belirtilen kurallara gre boyutlandrlarak donatlan kolon ve kirilerin oluturduu ereve tr tayc sistemler, (b) 3.10a gre boyutlandrlarak donatlm boluksuz veya boluklu (ba kirili) perdelerden oluan tayc sistemler, (c) Yukardaki iki tr sistemin birleiminden oluturulan perdeli-ereveli tayc sistemler. 3.2.2. lgili Standartlar

Yerinde dkme ve prefabrike betonarme tayc sistemler, bu blmde belirtilen kurallar ile birlikte, Blm 2de verilen deprem ykleri ve hesap kurallar, TS-498 ve 30

TS-9967de ngrlen dier ykler, TS-500, TS-708, TS-3233 ve TS-9967deki kurallar ile malzeme ve yk katsaylar kullanlarak projelendirileceklerdir. lgili standartlarda verilen kurallarn farkl olduu zel durumlarda, bu blmdeki kurallar esas alnacaktr.
3.2.3. Tayc Sistem Hesabnda Kullanlacak Kesit Rijitlikleri Blm 2de verilen yntemlerle yaplacak tayc sistem hesabnda atlamam kesite ait kesit rijitlikleri kullanlacaktr. Ancak, kendi dzlemleri iindeki perdelere saplanan kirilerde ve ba kirili (boluklu) perdelerin ba kirilerinde atlam kesite ait deerler kullanlabilir. 3.2.4. Kesit Hesaplarnda Kullanlacak Yntem

Btn deprem blgelerinde, betonarme elemanlarn depreme dayankl olarak boyutlandrlmasnda ve donat hesaplarnda TS-500de verilen Tama Gc Ynteminin kullanlmas zorunludur.
3.2.5. Malzeme 3.2.5.1 Deprem blgelerinde yaplacak tm betonarme binalarda C20den daha dk dayanml beton kullanlamaz. 3.2.5.2 Tm deprem blgelerinde, TS-500deki tanma gre kalite denetimli, bakm yaplm ve vibratrle yerletirilmi beton kullanlmas zorunludur. Ancak, kendinden yerleen beton kullanld durumlarda, vibratrle beton yerletirilmesine gerek yoktur. 3.2.5.3 Etriye ve iroz donats ile deme donats dnda, nervrsz donat elii kullanlamaz. Ayrca, 3.2.5.4te belirtilen elemanlar hari olmak zere, betonarme tayc sistem elemanlarnda S420den daha yksek dayanml donat elii kullanlmayacaktr. Kullanlan donatnn kopma birim uzamas %10dan az olmayacaktr. Donat eliinin deneysel olarak bulunan ortalama akma dayanm, ilgili elik standardnda ngrlen karakteristik akma dayanmnn 1.3 katndan daha fazla olmayacaktr. Ayrca, deneysel olarak bulunan ortalama kopma dayanm, yine deneysel olarak bulunan ortalama akma dayanmnn 1.15 katndan daha az olmayacaktr. 3.2.5.4 Kirili sistemlerin demelerinde, kirisiz demelerde, dili deme tablalarnda, etriyelerde, bodrum katlarn evresindeki d perde duvarlarnn gvdelerinde, deprem yklerinin tmnn bina ykseklii boyunca perdeler tarafndan tand ve 3.6.1.2de Denk.(3.14) ile verilen koullarn her ikisinin de saland binalarn perde gvdelerinde S420den daha yksek dayanml donat elii kullanlabilir. 3.2.6. ekme Donatlarnn Kenetlenme Boyu

Bu blmde aksi belirtilmedike, kancal ve kancasz ekme donats ubuklar iin gerekli kenetlenme boylar TS-500de verilen kurallara gre saptanacaktr.

31

3.2.7. Kaynakl ve Manonlu Ek ve Balantlar 3.2.7.1 Boyuna donatlarn bindirmeli kaynakl eklerinin sertifikal kaynaklar tarafndan yaplmas zorunludur. Kt kaynak ekleri yaplmayacaktr. Kaynak yaplacak donat eliinin karbon edeeri TS-500de verilen snr deeri amayacaktr. 3.2.7.2 Kaynakl ve manonlu boyuna donat eklerinin en az %2si iin, 5 adetten az olmamak zere, ekme deneyi yaplacaktr. Ekin deneyle bulunan kopma dayanm, eklenen donat ubuklarnn TS-500de verilen kopma dayanmndan daha az olmayacaktr. 3.2.7.3 Enine donatlarn boyuna donatlara kaynakla balanmasna izin verilmez. 3.2.7.4 elik pencere ve kap kasalarnn, dbellerin, balant plakalarnn, tesisat elemanlarnn, makina ve tehizatn boyuna ve enine donatlara kaynakla balanmasna izin verilmez. 3.2.8. zel Deprem Etriyeleri ve irozlar

Btn deprem blgelerinde, sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi normal olan tm betonarme sistemlerin kolonlarnda, kolon-kiri birleim blgelerinde, perde u blgelerinde ve kiri sarlma blgelerinde kullanlan etriyeler zel deprem etriyesi, irozlar ise zel deprem irozu olarak dzenlenecektir. zel deprem etriye ve irozlarnn salamas gerekli koullar aada verilmitir (ekil 3.1):

135 ap 5etr 6(10) 80 mm (100 mm)

ekil 3.1 3.2.8.1 zel deprem etriyelerinin her iki ucunda mutlaka 135 derece kvrml kancalar bulunacaktr. zel deprem irozlarnda ise bir uta 90 derece kvrml kanca yaplabilir. Bu durumda kolonun veya perdenin bir yznde, kanca kvrmlar 135 derece ve 90 derece olan irozlar hem yatay hem de dey dorultuda artmal olarak dzenlenecektir. 135 derece kvrml kancalar, enine donat apn gstermek zere,

32

en az 5 apl daire etrafnda bklecektir. Kancalarn boyu kvrmdaki en son teet noktasndan itibaren, dz yzeyli ubuklarda 10 ve 100 mmden, nervrl ubuklarda ise 6 ve 80 mmden az olmayacaktr.
3.2.8.2 zel deprem etriyeleri boyuna donaty dtan kavrayacak ve kancalar ayn boyuna donat etrafnda kapanacaktr. zel deprem irozlarnn ap ve aral, etriyelerin ap ve aral ile ayn olacaktr. irozlar, her iki ularnda mutlaka boyuna donatlar saracaktr. Etriyeler ve irozlar beton dklrken oynamayacak biimde skca balanacaktr. 3.3. SNEKLK DZEY YKSEK KOLONLAR 3.3.1. Enkesit Koullar 3.3.1.1 Dikdrtgen kesitli kolonlarn en kk boyutu 250 mmden ve enkesit alan 75000 mm2 den daha az olmayacaktr. Dairesel kolonlarn ap en az 300 mm olacaktr. 3.3.1.2 Kolonun brt enkesit alan, Ndm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel basn kuvvetlerinin en by olmak zere, Ac Ndm / (0.50 fck) koulunu salayacaktr. 3.3.2. Boyuna Donat Koullar 3.3.2.1 Kolonlarda boyuna donat brt alan kesitin %1inden az, %4nden fazla olmayacaktr. En az donat, dikdrtgen kesitli kolonlarda 416 veya 614, dairesel kolonlarda ise 614 olacaktr. 3.3.2.2 Bindirmeli ek yaplan kesitlerde boyuna donat oran %6y gemeyecektir. 3.3.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi 3.3.3.1 Kolon boyuna donatlarnn bindirmeli ekleri, mmkn olabildiince 3.3.4.2de tanmlanan kolon orta blgesinde yaplmaldr. Bu durumda bindirmeli ek boyu, TS-500de ekme donats iin verilen kenetlenme boyu bye eit olacaktr. 3.3.3.2 Boyuna donatlarn bindirmeli eklerinin kolon alt ucunda yaplmas durumunda ise, aadaki koullara uyulacaktr: (a) Boyuna donatlarn %50sinin veya daha aznn kolon alt ucunda eklenmesi durumunda bindirmeli ek boyu, bnin en az 1.25 kat olacaktr. (b) Boyuna donatlarn %50den fazlasnn kolon alt ucunda eklenmesi durumunda bindirmeli ek boyu, bnin en az 1.5 kat olacaktr. Temelden kan kolon filizlerinde de bu koula uyulacaktr. (c) Yukardaki her iki durumda da, bindirmeli ek boyunca 3.3.4.1de tanmlanan minimum enine donat kullanlacaktr. 3.3.3.3 Katlar arasnda kolon kesitinin deimesi durumunda, boyuna donatnn kolon-kiri birleim blgesi iinde deye gre eimi 1/6dan daha fazla olmayacaktr. Kesit deiiminin daha fazla olmas durumunda veya en st kat kolonlarnda; alttaki kolonun boyuna donatsnn kar taraftaki kiriin iindeki kenetlenme boyu, TS-500de ekme donats iin verilen kenetlenme boyu bnin 1.5 katndan ve 40den daha az

33

olmayacaktr. Kar tarafta kiri bulunmad durumlarda kenetlenme, gerekirse kolonun kar yznde aaya doru kvrm yaplarak salanacaktr. 90 derecelik yatay kancann veya aaya kvrlan dey kancann boyu en az 12 olacaktr (ekil 3.2).
3.3.3.4 Yanyana boyuna donatlarda yaplan manonlu veya kaynakl eklerin arasndaki boyuna uzaklk 600 mmden az olmayacaktr.

c a e

b a e

6
1

(a+b) 1.5 b (a+b) 40 b 12

e 1.5 b e 40

(a+b+c) 1.5 b (a+b+c) 40 c 12

ekil 3.2 3.3.4. Enine Donat Koullar 3.3.7.6ya gre daha elverisiz bir durum elde edilmedike, kolonlarda kullanlacak minimum enine donatya ilikin koullar, kolon sarlma blgeleri iin 3.3.4.1de ve kolon orta blgesi iin 3.3.4.2de verilmitir (ekil 3.3). Tm kolon boyunca, 3.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri ve zel deprem irozlar kullanlacaktr. 3.3.4.1 Her bir kolonun alt ve st ularnda zel sarlma blgeleri oluturulacaktr. Sarlma blgelerinin her birinin uzunluu, deme st kotundan yukarya doru veya kolona balanan en derin kiriin alt yznden balayarak aaya doru llmek zere, kolon kesitinin byk boyutundan (dairesel kesitlerde kolon apndan), kolon serbest yksekliinin 1/6sndan ve 500 mmden az olmayacaktr. Konsol kolonlarda sarlma blgesi kolon alt ucunda oluturulacak ve uzunluu kolon byk boyutunun 2 katndan az olmayacaktr. Sarlma blgelerinde kullanlacak enine donatya ilikin koullar aada verilmitir. Bu donatlar temelin iinde de, 300 mm den ve en byk boyuna donat apnn 25 katndan az olmayan bir ykseklik boyunca devam ettirilecektir. Ancak, anak temellere mesnetlenen kolonlarda, sarlma blgesindeki enine donat anak ykseklii boyunca devam ettirilecektir. (a) Sarlma blgelerinde 8den kk apl enine donat kullanlmayacaktr. Bu blgede, boyuna dorultudaki etriye ve iroz aral en kk enkesit boyutunun 1/3nden ve 100 mmden daha fazla, 50 mmden daha az olmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk, a, etriye apnn 25 katndan

34

fazla olmayacaktr. Srekli dairesel spirallerin adm, gbek apnn 1/5inden ve 80 mmden fazla olmayacaktr.
(b) Etriyeli kolonlarda Nd > 0.20 Ac fck olmas durumunda sarlma blgelerindeki minimum toplam enine donat alan, Denk.(3.1)de verilen koullarn elverisiz olann salayacak ekilde hesaplanacaktr. Bu hesapta kolonun ekirdek boyutu bk , her iki dorultu iin ayr ayr gznne alnacaktr (ekil 3.3).

Ash 0.30 s bk [(Ac / Ack ) 1](f ck / f ywk ) Ash 0.075 s bk (f ck / f ywk )

(3.1)

(c) Spiral donatl kolonlarda Nd > 0.20 Ac fck olmas durumunda sarlma blgelerindeki enine donatnn minimum hacmsal oran, Denk.(3.2)deki koullarn elverisiz olann salayacak ekilde hesaplanacaktr.

s 0.45 [(Ac / Ack ) 1](f ck / f ywk ) s 0.12 (f ck / f ywk )

(3.2)

(d) Nd 0.20 Ac fck olmas durumunda, kolon sarlma blgelerinde Denk.(3.1) ve Denk.(3.2) ile verilen enine donatlarn en az 2/3, minimum enine donat olarak kullanlacaktr. 3.3.4.2 Kolon orta blgesi, kolonun alt ve st ularnda tanmlanan sarlma blgeleri arasnda kalan blgedir (ekil 3.3). Kolon orta blgesinde 8den kk apl enine donat kullanlmayacaktr. Kolon boyunca etriye, iroz veya spiral aral, en kk enkesit boyutunun yarsndan ve 200 mmden daha fazla olmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk, a, etriye apnn 25 katndan daha fazla olmayacaktr. 3.3.5. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu 3.3.5.1 Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerde, her bir kolon - kiri dm noktasna birleen kolonlarn tama gc momentlerinin toplam, o dm noktasna birleen kirilerin kolon yzndeki kesitlerindeki tama gc momentleri toplamndan en az %20 daha byk olacaktr (ekil 3.4):

(M ra + M r ) 1.2 (M ri + M rj )

(3.3)

3.3.5.2 Denk.(3.3)n uygulanabilmesi iin, dm noktasna birleen kirilerin 3.4.1.1de verilen boyut koullarn salamas zorunludur. 3.3.5.3 Denk.(3.3), her bir deprem dorultusunda ve depremin her iki yn iin elverisiz sonu verecek ekilde ayr ayr uygulanacaktr (ekil 3.4). Kolon tama gc momentlerinin hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu momentleri en kk yapan Nd eksenel kuvvetleri gznne alnacaktr.

35

ekil 3.3

36

3.3.5.4 Denk.(3.3)n uygulanmasna ilikin zel durumlar aada belirtilmitir: (a) Dm noktasna birleen kolonlarn her ikisinde de Nd 0.10 Ac fck olmas durumunda, Denk.(3.3)n salanmas zorunlu deildir. (b) Tek katl binalarda ve ok katl binalarn kolonlar st kata devam etmeyen dm noktalarnda Denk.(3.3)n salanp salanmadna baklmayacaktr. (c) Kirilerin sapland perdenin zayf dorultuda kolon gibi almas durumunda, Denk.(3.3)n salanp salanmadna baklmayacaktr.
Mra Mra

Deprem yn

Deprem yn

Mrj

Mri

Mrj

Mri

Mr

Mr

ekil 3.4 3.3.6. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulunun Baz Kolonlarda Salanamamas Durumu 3.3.6.1 Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerde, gznne alnan deprem dorultusunda binann herhangi bir iinci katnda, Denk.(3.4)n salanmas koulu ile, ilgili katn alt ve/veya stndeki baz dm noktalarnda Denk.(3.3)n salanamam olmasna izin verilebilir. i = Vis /Vik 0.70 (3.4) Nd 0.10 Ac fck koulunu salayan kolonlar, Denk. (3.3) salamasalar bile, Visnin hesabnda gznne alnabilir. 3.3.6.2 Denk.(3.4)n salanmas durumunda, 0.70 i 1.00 aralnda, Denk. (3.3)n hem alttaki, hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlara etkiyen eilme momentleri ve kesme kuvvetleri (1/i) oran ile arplarak arttrlacaktr. Denk. (3.3) salamayan kolonlar, kesitlerinde oluan dey yk ve deprem etkileri altnda donatlacaktr. 3.3.6.3 Herhangi bir katta Denk.(3.4)n salanamamas durumunda, sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerdeki tm ereveler sneklik dzeyi normal ereve olarak gznne alnacak ve Tablo 2.5e gre tayc sistem davran katsays deitirilerek hesap tekrarlanacaktr. Blm 2 deki 2.5.4.1de belirtildii zere sneklik dzeyi normal erevelerin, sneklik dzeyi yksek perdelerle birarada kullanlmas da mmkndr.

37

3.3.7. Kolonlarn Kesme Gvenlii 3.3.7.1 Kolonlarda enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti, Ve , Denk. (3.5) ile hesaplanacaktr. Ve = (M a + M ) / l n (3.5) Denk.(3.5)teki Ma ve Mnn hesaplanmas iin, kolonun alt ve/veya st ularnda Denk.(3.3)n salanmas durumunda 3.3.7.2, salanamamas durumunda ise 3.3.7.3 uygulanacaktr (ekil 3.5). 3.3.7.2 Denk.(3.3)n saland dm noktasna birleen kirilerin ularndaki moment kapasitelerinin toplam olan Mp momenti hesaplanacaktr: M p = M pi + M pj
(3.6)

Daha kesin hesap yaplmad durumlarda, Mpi 1.4 Mri ve Mpj 1.4 Mrj olarak alnabilir. Mp momenti, kolonlarn dm noktasna birleen ularnda Blm 2ye gre elde edilmi bulunan momentler orannda kolonlara datlacak ve datm sonucunda ilgili kolonun alt veya st ucunda elde edilen moment, Denk.(3.5)te Ma veya M olarak gznne alnacaktr.Depremin her iki yn iin Denk.(3.6) ayr ayr uygulanacak ve elde edilen en byk Mp deeri datmda esas alnacaktr.
Denk.(3.3)n salanm olmasna karn Denk.(3.5)teki Ma veya Mnn hesab, gvenli tarafta kalmak zere, 3.3.7.3e gre de yaplabilir. 3.3.7.3 Denk.(3.3)n salanamad dm noktasna birleen kolonlarn ularndaki momentler, kolonlarn moment kapasiteleri olarak hesaplanacak ve Denk. (3.5)te Ma ve/veya M olarak kullanlacaktr. Moment kapasiteleri, daha kesin hesap yaplmad durumlarda, Mpa 1.4 Mra ve Mp 1.4 Mr olarak alnabilir. Mpa ve Mp momentlerinin hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu momentleri en byk yapan Nd eksenel kuvvetleri gznne alnacaktr. 3.3.7.4 Temele balanan kolonlarn alt ucundaki Ma momenti de, 3.3.7.3e gre moment kapasiteleri olarak hesaplanacaktr. 3.3.7.5 Denk.(3.5) ile hesaplanan kesme kuvveti, Ve, yk katsaylar ile arplm dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan kesme kuvveti Vdden daha kk olmayacak ve ayrca Denk.(3.7) ile verilen koullar salayacaktr. Denk.(3.7)deki ikinci koulun salanamamas durumunda, kesit boyutlar gerei kadar byltlerek deprem hesab tekrarlanacaktr.

Ve Vr Ve 0.22 Aw f cd

(3.7)

3.3.7.6 Kolon enine donatsnn Ve kesme kuvvetine gre hesabnda, betonun kesme dayanmna katks, Vc , TS-500e gre belirlenecektir. Ancak, 3.3.4.1de tanmlanan kolon sarlma blgelerindeki enine donatnn hesabnda, sadece deprem yklerinden oluan kesme kuvvetinin depremli durumdaki toplam kesme kuvvetinin yarsndan daha byk olmas ve ayn zamanda Nd 0.05Ac fck koulunun salanmas halinde, betonun kesme dayanmna katks Vc = 0 alnacaktr.

38

ekil 3.5

3.3.8. Ksa Kolonlara likin Koullar

Ksa kolonlar, tayc sistem nedeni ile veya dolgu duvarlarnda kolonlar arasnda braklan boluklar nedeni ile oluabilirler (ekil 3.6). Ksa kolon oluumunun engellenemedii durumlarda, enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti Denk.(3.5) ile hesaplanacaktr. Denk.(3.5)teki momentler, ksa kolonun alt ve st ularnda Ma 1.4 Mra ve M 1.4 Mr olarak hesaplanacak, n ise ksa kolonun boyu olarak alnacaktr. Ancak hesaplanan kesme kuvveti Denk.(3.7)de verilen koullar salayacaktr. Ksa kolon boyunca, 3.3.4.1de kolonlarn sarlma blgeleri iin tanmlanan minimum enine donat ve yerletirme koullar uygulanacaktr. Dolgu duvarlar arasnda kalarak ksa kolon durumuna dnen kolonlarda, enine donatlar tm kat yksekliince devam ettirilecektir (ekil 3.6).

39

Ve 1.4 Mr

n
1.4 Mra Ve Yksek kiri veya dolgu duvar

ekil 3.6 3.4. SNEKLK DZEY YKSEK KRLER 3.4.1. Enkesit Koullar 3.4.1.1 Kolonlarla birlikte ereve oluturan veya perdelere kendi dzlemleri iinde balanan kirilerin enkesit boyutlarna ilikin koullar aada verilmitir: (a) Kiri gvde genilii en az 250 mm olacaktr. Gvde genilii, kiri ykseklii ile kiriin birletii kolonun kirie dik geniliinin toplamn gemeyecektir. (b) Kiri ykseklii, deme kalnlnn 3 katndan ve 300 mmden daha az, kiri gvde geniliinin 3.5 katndan daha fazla olmayacaktr. (c) Kiri ykseklii, serbest akln 1/4nden daha fazla olmamaldr. Aksi durumda 3.4.2.5 uygulanacaktr. (d) Kiri genilii ve ykseklii ile ilgili olarak yukarda belirtilen snrlamalar, kolonlara mafsall olarak balanan betonarme ya da ngerilmeli prefabrike kiriler, ba kirili (boluklu) perdelerin ba kirileri ve ereve kirilerine kolon-kiri dm noktalar dnda saplanan ikincil kiriler iin geerli deildir. 3.4.1.2 Kiri olarak boyutlandrlp donatlacak tayc sistem elemanlarnda, tasarm eksenel basn kuvvetinin Nd 0.1Ac fck koulunu salamas zorunludur. Aksi durumda, bu elemanlar 3.3e gre kolon olarak boyutlandrlp donatlacaktr. 3.4.2. Boyuna Donat Koullar 3.4.2.1 Kiri mesnetlerinde ekme donatlarnn minimum oran iin Denk.(3.8) ile verilen koula uyulacaktr.

0.8 f ctd / f yd

(3.8)

40

3.4.2.2 Boyuna donatlarn ap 12 mmden az olmayacaktr. Kiriin alt ve stnde en az iki donat ubuu, kiri akl boyunca srekli olarak bulunacaktr. 3.4.2.3 Birinci ve ikinci derece deprem blgelerindeki tayc sistemlerde, kiri mesnedindeki alt donat, ayn mesnetteki st donatnn %50sinden daha az olamaz. Ancak, nc ve drdnc derece deprem blgelerinde bu oran %30a indirilebilir. 3.4.2.4 Aklk ve mesnetlerdeki ekme donats oran TS-500de verilen maksimum deerden ve %2den fazla olmayacaktr. 3.4.2.5 3.4.1.1in (c) paragrafnda tanmlanan koulun salanamad zel durumlarda, kiri gvdesinin her iki yzne, kiri ykseklii boyunca gvde donats konulacaktr. Toplam gvde donats alan, sa veya sol mesnet kesitlerinde st ve alt boyuna donat alanlar toplamnn en bynn %30undan daha az olmayacaktr. Gvde donats ap 12 mmden az, aral ise 300 mmden fazla olmayacaktr. Boyuna donatlarn kenetlenmesine benzer biimde, gvde donatlarnn kenetlenmesi iin de 3.4.3.1in (b) ve (c) paragraflar uygulanacaktr. 3.4.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi 3.4.3.1 Boyuna donatlarn yerletirilmesi ve kenetlenmesine ilikin koullar aada verilmitir (ekil 3.7): (a) Kiriin iki ucundaki mesnet st donatlarnn byk olannn en az 1/4 tm kiri boyunca srekli olarak devam ettirilecektir. Mesnet st donatsnn geri kalan ksm, TS-500e gre dzenlenecektir. (b) Kolona birleen kirilerin kolonun br yznde devam etmedii durumlarda kirilerdeki alt ve st donat, kolonun etriyelerle sarlm ekirdeinin kar taraftaki yzeyine kadar uzatlp etriyelerin i tarafndan 90 derece bklecektir. Bu durumda boyuna donatnn kolon iinde kalan yatay ksm ile 90 derece kvrlan dey ksmnn toplam uzunluu, TS-500de ngrlen dz kenetlenme boyu bden az olmayacaktr. 90 derecelik kancann yatay ksm 0.4bden, dey ksm ise 12den az olmayacaktr. Perdelerde ve a lsnn dz kenetlenme boyu bden ve 50den daha fazla olduu kolonlarda, boyuna donatnn kenetlenmesi, 90 derecelik kanca yaplmakszn dz olarak salanabilir. (c) Her iki taraftan kirilerin kolonlara birlemesi durumunda kiri alt donatlar, akla komu olan kolon yznden itibaren, 50 den az olmamak zere, en az TS-500'de verilen kenetlenme boyu b kadar uzatlacaktr. Kirilerdeki derinlik fark gibi nedenlerle bu olanan bulunmad durumlarda kenetlenme, yukardaki (b) paragrafna gre kiriin kolonun br yznde devam etmedii durumlar iin tanmlanan biimde yaplacaktr.

41

ekil 3.7 3.4.3.2 Boyuna donatlarn eklenmesine ilikin koullar aada verilmitir: (a) 3.4.4.te tanmlanan kiri sarlma blgeleri, kolon-kiri birleim blgeleri ve aklk ortasnda alt donat blgeleri gibi, donatnn akma durumuna ulama olasl bulunan kritik blgelerde bindirmeli ek yaplmayacaktr. Bu blgeler dnda bindirmeli eklerin yaplabilecei yerlerde, ek boyunca 3.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri kullanlacaktr. Bu etriyelerin aralklar kiri derinliinin 1/4n ve 100 mmyi amayacaktr. st montaj donatsnn aklk ortasndaki eklerinde zel deprem etriyeleri kullanlmasna gerek yoktur. (b) Manonlu ekler veya bindirmeli kaynak ekleri, bir kesitte ancak birer donat atlayarak uygulanacak ve birbirine komu iki ekin merkezleri arasndaki boyuna uzaklk 600 mmden daha az olmayacaktr. 3.4.4. Enine Donat Koullar

Kiri mesnetlerinde kolon yznden itibaren kiri derinliinin iki kat kadar uzunluktaki blge, Sarlma Blgesi olarak tanmlanacak ve bu blge boyunca 3.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri kullanlacaktr. Sarlma blgesinde, ilk etriyenin kolon yzne uzakl en ok 50 mm olacaktr. 3.4.5.3e gre daha elverisiz bir deer elde edilmedike, etriye aralklar kiri yksekliinin 1/4n, en kk boyuna donat apnn 8 katn ve 150 mmyi amayacaktr (ekil 3.8). Sarlma blgesi dnda, TS-500de verilen minimum enine donat koullarna uyulacaktr.

42

 50 mm

sk

hk Kiri sarlma blgesi = 2 hk Kiri orta blgesi (minimum enine donat TS-500 e gre) Kiri sarlma blgesi = 2 hk

sk hk / 4 sk 8 ( = en kk boyuna donat ap) sk 150 mm

ekil 3.8 3.4.5. Kirilerin Kesme Gvenlii 3.4.5.1 Kirilerde enine donat hesabna esas alnacak kesme kuvveti, Ve , depremin soldan saa veya sadan sola etkimesi durumlar iin ayr ayr ve elverisiz sonu verecek ekilde, Denk.(3.9) ile bulunacaktr (ekil 3.9).

Ve = Vdy (M pi + M pj ) / l n

(3.9)

Kiri ularndaki moment kapasiteleri, daha kesin hesap yaplmad durumlarda, Mpi 1.4 Mri ve Mpj 1.4 Mrj olarak alnabilir.
3.4.5.2 Denk.(3.9) ile hesaplanan kesme kuvveti, Ve, Denk.(3.10) ile verilen koullar salayacaktr. Denk.(3.10)daki ikinci koulun salanamamas durumunda, kesit boyutlar gerei kadar byltlerek deprem hesab tekrarlanacaktr.

Ve Vr Ve 0.22 bw d f cd

(3.10)

Mpi 1.4 Mri i j

Mpj 1.4 Mrj

n
Vdyi Vdyj (Mpi + Mpj) / n

ekil 3.9

43

3.4.5.3 Kiri enine donatsnn Ve kesme kuvvetine gre hesabnda, betonun kesme dayanmna katks, Vc, TS-500e gre belirlenecektir. Ancak, 3.4.4te tanmlanan kiri sarlma blgelerindeki enine donatnn hesabnda, sadece deprem yklerinden oluan kesme kuvvetinin depremli durumdaki toplam kesme kuvvetinin yarsndan daha byk olmas halinde, betonun kesme dayanmna katks Vc = 0 alnacaktr. Hibir durumda pliyelerin kesme dayanmna katklar gznne alnmayacaktr. 3.5. SNEKLK DZEY YKSEK EREVE SSTEMLERNDE KOLON - KR BRLEM BLGELER 3.5.1. Kuatlm ve Kuatlmam Birleimler

Sneklik dzeyi yksek kolon ve kirilerin oluturduu ereve sistemlerinde kolonkiri birleimleri, aada tanmland zere, iki snfa ayrlacaktr.
(a) Kirilerin kolona drt taraftan birlemesi ve her bir kiriin geniliinin birletii kolon geniliinin 3/4nden daha az olmamas durumunda, kolon-kiri birleimi kuatlm birleim olarak tanmlanacaktr. (b) Yukardaki koullar salamayan tm birleimler, kuatlmam birleim olarak tanmlanacaktr. 3.5.2. Kolon-Kiri Birleim Blgelerinin Kesme Gvenlii 3.5.2.1 Gznne alnan deprem dorultusunda kolon-kiri birleim blgelerindeki kesme kuvveti, Denk.(3.11) ile hesaplanacaktr (ekil 3.10).

Ve = 1.25 f yk (As1 + As2 ) Vkol

(3.11)

Kiriin kolona sadece bir taraftan sapland ve br tarafta devam etmedii durumlar iin As2 = 0 alnacaktr.
3.5.2.2 Herhangi bir birleim blgesinde Denk.(3.11) ile hesaplanan kesme kuvveti, gznne alnan deprem dorultusunda hibir zaman aada verilen snrlar amayacaktr (ekil 3.10). Bu snrlarn almas durumunda, kolon ve/veya kiri kesit boyutlar byltlerek deprem hesab tekrarlanacaktr. (a) Kuatlm birleimlerde: (b) Kuatlmam birleimlerde:

Ve 0.60 bj h fcd Ve 0.45 bj h fcd

(3.12) (3.13)

3.5.2.3 Kolon-kiri birleim blgesindeki minimum enine donat koullar aada verilmitir (ekil 3.3): (a) Kuatlm birleimlerde, alttaki kolonun sarlma blgesi iin bulunan enine donat miktarnn en az %40, birleim blgesi boyunca kullanlacaktr. Ancak, enine donatnn ap 8 mmden az olmayacak ve aral 150 mmyi amayacaktr. (b) Kuatlmam birleimlerde, alttaki kolonun sarlma blgesi iin bulunan enine donat miktarnn en az %60, birleim blgesi boyunca kullanlacaktr. Ancak bu durumda, enine donatnn ap 8 mmden az olmayacak ve aral 100 mmyi amayacaktr.

44

Kuatlm birleim koullar bw1 ve bw2 3/4 b bw3 ve bw4 3/4 h (Bkz. 3.5.1)

bw2 bw3

Va As1 1.25As1fyk C1 C2 1.25As2fyk As2 V Vkol = min (Va , V)

(Bkz. 3.5.2.1)

bw1

b1

b2 b h

bw4

Deprem dorultusu

bw1 ve bw2 b olmas durumunda bj = b bw1 ve bw2 < b olmas durumunda bj = 2 min (b1, b2) bj (bw1 + h) (bw1 < bw2 iin)

ekil 3.10 3.6. SNEKLK DZEY YKSEK PERDELER 3.6.1. Enkesit Koullar 3.6.1.1 Perdeler, planda uzun kenarnn kalnlna oran en az yedi olan dey tayc sistem elemanlardr. 3.6.1.2 ve 3.6.1.3te belirtilen zel durumlar dnda, gvde blgesindeki perde kalnl kat yksekliinin 1/20sinden ve 200 mmden az olmayacaktr. Bu perdelerde, u blgesindeki perde kalnl snrlar 3.6.2.1de verilmitir. 3.6.1.2 Tayc sistemi sadece perdelerden oluan binalarda, Denk.(3.14) ile verilen koullarn her ikisinin de salanmas durumunda perde kalnl, binadaki en yksek katn yksekliinin 1/20sinden ve 150 mmden az olmayacaktr.
Ag / Ap 0.002 Vt / Ag 0.5 f ctd

(3.14)

Denk.(3.14), bodrum katlarnn evresinde ok rijit betonarme perdelerin bulunduu binalarda zemin kat dzeyinde, dier binalarda ise temel st kotu dzeyinde uygulanacaktr. 3.6.1.3 Kat ykseklii 6 mden daha byk olan ve kat yksekliinin en az 1/5ine eit uzunluktaki elemanlarla yanal dorultuda tutulan perdelerde, gvde blgesindeki

45

perde kalnl, yanal dorultuda tutulduu noktalar arasndaki yatay uzunluun en az 1/20sine eit olabilir. Ancak bu kalnlk 300 mmden az olamaz.
3.6.2. Perde U Blgeleri ve Kritik Perde Ykseklii 3.6.2.1 Hw / w > 2.0 olan perdelerin planda her iki ucunda perde u blgeleri oluturulacaktr (ekil 3.11). 3.6.1.2de tanmlanan binalar dnda, perde u blgelerindeki perde kalnl kat yksekliinin 1/15inden ve 200 mmden az olmayacaktr. Perde u blgelerinin, kat yksekliinin en az 1/5ine eit uzunluktaki elemanlarla yanal dorultuda tutulduu durumlarda, u blgesindeki perde kalnl, yanal dorultuda tutulan noktalar arasndaki yatay uzunluun en az 1/20sine eit olabilir. Ancak, bu kalnlk kat yksekliinin 1/20sinden veya 300 mmden az olamaz. Perde u blgeleri, perde u blgesinin kendi kalnl iinde oluturulabilecei gibi, perdeye birleen dier bir perdenin iinde de dzenlenebilir. 3.6.2.2 Temel stnden veya perdenin plandaki uzunluunun %20 den daha fazla kld seviyeden itibaren kritik perde ykseklii, 2w deerini amamak zere, Denk.(3.15)de verilen koullarn elverisiz olann salayacak biimde belirlenecektir.
Hcr l w H cr H w / 6

(3.15)

Burada Hw , temel stnden veya perdenin plandaki uzunluunun %20den daha fazla kld seviyeden itibaren llen perde yksekliidir. Bodrum katlarnda rijitlii st katlara oranla ok byk olan betonarme evre perdelerinin bulunduu ve bodrum kat demelerinin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, Hw ve Hcr byklkleri zemin kat demesinden itibaren yukarya doru gznne alnacaktr. Bu tr binalarda kritik perde ykseklii, en az zemin katn altndaki ilk bodrum katnn ykseklii boyunca aaya doru ayrca uzatlacaktr.
3.6.2.3 Dikdrtgen kesitli perdelerde, yukarda tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca u blgelerinin her birinin plandaki uzunluu, perdenin plandaki toplam uzunluunun %20sinden ve perde kalnlnn iki katndan daha az olmayacaktr. Kritik perde yksekliinin stnde kalan perde kesimi boyunca ise, perde u blgelerinin her birinin plandaki uzunluu, perdenin plandaki toplam uzunluunun %10undan ve perde kalnlndan az olmayacaktr (ekil 3.11). 3.6.2.4 Perde u blgelerinin, perdeye birleen dier bir perdenin veya perdenin ucunda geniletilmi bir kesitin iinde dzenlenmesi durumunda; her bir perde u blgesinin enkesit alan, en az dikdrtgen kesitli perdeler iin 3.6.2.3te tanmlanan alana eit olacaktr. 3.6.3. Gvde Donats Koullar 3.6.3.1 Perdenin her iki yzndeki gvde donatlarnn toplam enkesit alan, dey ve yatay donatlarn her biri iin, perde u blgelerinin arasnda kalan perde gvdesi brt enkesit alannn 0.0025inden az olmayacaktr. Hw / w 2.0 olmas durumunda perde gvdesi, perdenin tm kesiti olarak gznne alnacaktr. Perde gvdesinde boyuna ve enine donat aral 250 mmden fazla olmayacaktr (ekil 3.11).

46

3.6.3.2 3.6.1.2de Denk.(3.14) ile verilen koullarn her ikisinin de saland binalarda, dey ve yatay toplam gvde donats oranlarnn herbiri 0.0015e indirilebilir. Ancak bu durumda donat aral 300 mmyi gemeyecektir. 3.6.3.3 U blgeleri dnda, perde gvdelerinin her iki yzndeki donat alar, beher metrekare perde yznde en az 4 adet zel deprem irozu ile karlkl olarak balanacaktr. Ancak 3.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca, u blgeleri dndaki beher metrekare perde yznde en az 10 adet zel deprem irozu kullanlacaktr. irozlarn ap, en az yatay donatnn ap kadar olacaktr. 3.6.4. Gvde Donatlarnn Dzenlenmesi

Perdelerin yatay gvde donatlar, 3.6.4.1de veya 3.6.4.2de belirtildii ekilde dzenlenebilir (ekil 3.11). Bu ekilde dzenlenen yatay gvde donatlar, kritik perde ykseklii boyunca 3.6.5.2ye gre perde u blgelerine konulacak sarg donatsnn belirlenmesinde hesaba katlabilir.
3.6.4.1 Yatay gvde donatlar etriyelerle sarl perde u blgesinin sonunda 90 derece kvrlarak kar yzde kedeki dey donatya 135 derecelik kanca ile balanacaktr. 3.6.4.2 Yatay gvde donatlarnn perde ucunda 90 derece kvrm yaplmakszn bitirilmesi durumunda, perdenin her iki ucuna gvde donats ile ayn apta olan biiminde yatay donatlar yerletirilecektir. Bu donatlar, perde u blgesinin i snrndan itibaren perde gvdesine doru en az kenetlenme boyu kadar uzatlacaklardr. Ancak, gvde donatsnn kenetlenme boyunun perde u blgesi uzunluundan daha kk veya eit olmas durumunda biimindeki donatlar konmayabilir. Bu durumda perde u blgelerindeki enine donatnn birim boydaki toplam alan, perde gvdesindeki yatay donatnn birim boydaki toplam alanndan az olmayacaktr. 3.6.5. Perde U Blgelerinde Donat Koullar 3.6.5.1 Perde u blgelerinin her birinde, dey donat toplam alannn perde brt enkesit alanna oran 0.001den az olmayacaktr. Ancak, 3.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca bu oran 0.002ye karlacaktr. Perde u blgelerinin her birinde dey donat miktar 414ten az olmayacaktr (ekil 3.11). 3.6.5.2 Perde u blgelerindeki dey donatlar, aadaki kurallara uyularak, kolonlarda olduu gibi etriyeler ve/veya irozlardan oluan enine donatlarla sarlacaktr. (a) U blgelerinde kullanlacak enine donatnn ap 8 mmden az olmayacaktr. Etriye kollarnn ve/veya irozlarn arasndaki yatay uzaklk, a, etriye ve iroz apnn 25 katndan fazla olmayacaktr. (b) 3.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca perde u blgelerine, kolonlarn sarlma blgeleri iin 3.3.4.1de Denk.(3.1)in ikinci koulu ile belirlenen enine donatnn en az 2/3 konulacaktr. Dey dorultuda etriye ve/veya iroz aral perde kalnlnn yarsndan ve 100 mmden daha fazla, 50 mmden daha az olmayacaktr (ekil 3.11). Bu donatlar, temelin iinde de en az perde kalnlnn iki kat kadar bir ykseklik boyunca devam ettirilecektir.

47

ekil 3.11 (c) Kritik perde yksekliinin dnda kalan perde u blgelerinde dey dorultudaki etriye ve/veya iroz aral, perde duvar kalnlndan ve 200 mmden daha fazla olmayacaktr (ekil 3.11). 3.6.6. Tasarm Eilme Momentleri ve Kesme Kuvvetleri 3.6.6.1 Hw / w > 2.0 koulunu salayan perdelerde tasarma esas eilme momentleri, 3.6.2.2ye gre belirlenen kritik perde ykseklii boyunca sabit bir deer olarak, perde

48

tabannda Blm 2ye gre hesaplanan eilme momentine eit alnacaktr. Kritik perde yksekliinin sona erdii kesidin stnde ise, Blm 2ye gre perdenin tabannda ve tepesinde hesaplanan momentleri birletiren doruya paralel olan dorusal moment diyagram uygulanacaktr (ekil 3.12). evresinde rijit perdeler bulunan bodrumlu binalarda sabit perde momenti, 3.6.2.2de tanmlanan kritik perde ykseklii boyunca gznne alnacaktr. Hw / w 2.0 olan perdelerin btn kesitlerinde tasarm eilme momentleri, Blm 2ye gre hesaplanan eilme momentlerine eit alnacaktr.

Tasarm eilme momenti Hw Hesap eilme momenti Hcr Perdeli sistem Hcr

Tasarm eilme momenti Hw

Hesap eilme momenti Perdeli - ereveli sistem

ekil 3.12 3.6.6.2 Hw / w > 2.0 olmas durumunda, her bir katta perde kesitlerinin tama gc momentlerinin, perdenin gl dorultusunda kolonlar iin Denk.(3.3) ile verilen koulu salamas zorunludur. Aksi durumda perde boyutlar ve/veya donatlar arttrlarak deprem hesab tekrarlanacaktr. 3.6.6.3 Hw / w > 2.0 koulunu salayan perdelerde, gznne alnan herhangi bir kesitte enine donat hesabnda esas alnacak tasarm kesme kuvveti, Ve , Denk.(3.16) ile hesaplanacaktr.

Ve = v

(M p ) t (M d ) t

Vd

(3.16)

Bu bantda yer alan kesme kuvveti dinamik bytme katsays v = 1.5 alnacaktr. Daha kesin hesap yaplmad durumlarda, perde tabanndaki peklemeli moment kapasitesi olarak (Mp)t 1.4 (Mr)t alnabilir. Hw / w 2.0 olan perdelerin btn kesitlerinde tasarm kesme kuvvetleri, Blm 2ye gre hesaplanan kesme kuvvetlerine eit alnacaktr.
3.6.7. Perdelerin Kesme Gvenlii 3.6.7.1 Perde kesitlerinin kesme dayanm, Vr , Denk.(3.17) ile hesaplanacaktr.

Vr = Ach (0.65 fctd + sh f ywd )

3.6.6.3te tanmlanan Ve tasarm kesme kuvveti aadaki koullar salayacaktr:

(3.17)

49

Ve Vr Ve 0.22 Ach f cd

(3.18)

Aksi durumda, perde enine donats ve/veya perde kesit boyutlar bu koullar salanmak zere arttrlacaktr.
3.6.7.2 Temele balant dzeyinde ve st katlarda yaplacak yatay inaat derzlerindeki dey donat, o kesitte aktarlan kesme kuvveti gznne alnarak, TS-500de tanmlanan kesme srtnmesi yntemi ile kontrol edilecektir. 3.6.8. Ba Kirili (Boluklu) Perdelere likin Kural ve Koullar 3.6.8.1 Perdeler iin yukarda verilen tm kural ve koullar, ba kirili perdeleri oluturan perde paralarnn her biri iin de geerlidir. 3.6.8.2 Gznne alnan deprem dorultusunda, herhangi bir ba kirili perde sistemini oluturan perde paralarnda deprem yklerinden oluan taban momentlerinin toplam, ba kirili perde sisteminde deprem yklerinden oluan toplam devrilme momentinin 2/3nden fazla olmayacaktr (ekil 3.13). Bu koulun salanamamas durumunda, ba kirili perdeyi oluturan perde paralarnn her biri boluksuz perde olarak saylacak ve Blm 2, Tablo 2.5ten alnan R katsays deitirilecektir.

Fwi

Hi

Msol T

Msa T

(Msol + Msa) 2/3 (Fwi Hi)

Fwi : i inci katta ba kirili perde sistemine etkiyen deprem yk

ekil 3.13

50

3.6.8.3 Ba kirili perdeyi oluturan perde paralarnn dey donat hesabnda, dey ykler ve depremin ortak etkisinde ekmeye alan perde parasndaki eilme momentinin en fazla %30unun, basnca alan perde parasna aktarlmasna (yeniden dalm) izin verilebilir. 3.6.8.4 Ba kirilerinin kesme donatsna ilikin kurallar aada verilmitir: (a) Aadaki koullarn herhangi birinin salanmas durumunda, ba kirilerinin kesme donats hesab 3.4.5e gre yaplacaktr.
l n > 3 hk

Vd 1.5 bw d f ctd

(3.19)

(b) Denk.(3.19) ile verilen koullarn her ikisinin de salanamamas durumunda, ba kiriine konulacak zel kesme donats, geerlilii deneylerle kantlanm yntemlerle belirlenecek veya ba kiriindeki kesme kuvvetini ve onun oluturduu eilme momentini karlamak zere apraz donatlar kullanlacaktr (ekil 3.14). Her bir apraz donat demetindeki toplam donat alan Denk.(3.20) ile belirlenecektir.

Asd = Vd / (2 f yd sin )

(3.20)

apraz donat demetlerinde en az drt adet donat bulunacak ve bu donatlar perde paralarnn iine doru en az 1.5b kadar uzatlacaktr. Donat demetleri zel deprem etriyeleri ile sarlacak ve kullanlacak etriyelerin ap 8 mmden, aral ise apraz donat apnn 8 katndan ve 100 mmden daha fazla olmayacaktr. apraz donatlara ek olarak, ba kiriine TS-500de ngrlen minimum miktarda etriye ve yatay donat konulacaktr (ekil 3.14).

ekil 3.14 3.7. SNEKLK DZEY NORMAL KOLONLAR 3.7.1. Enkesit Koullar

Enkesit boyutlarna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 3.3.1de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. 51

3.7.2. Boyuna Donat Koullar

Boyuna donatya ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 3.3.2de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir.
3.7.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi

Boyuna donatnn dzenlenmesine ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 3.3.3te belirtilen koullar sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. Boyuna donat bindirmeli eklerinin kolon alt ucunda yaplmas durumunda, ek boyunca 3.7.4.1de tanmlanan minimum enine donat kullanlacaktr.
3.7.4. Enine Donat Koullar

Kolonlarda kullanlacak minimum enine donatya ilikin koullar, kolon sarlma blgeleri iin 3.7.4.1de ve kolon orta blgesi iin 3.7.4.2de verilmitir. Tm kolon blgelerinde, 3.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri ve zel deprem irozlar kullanlacaktr.
3.7.4.1 Kolon sarlma blgelerinin her birinin uzunluu iin 3.3.4.1de verilen tanm, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. Sneklik dzeyi normal olan kolonlarda sarlma blgesindeki enine donat aral, en kk enkesit boyutunun 1/3 nden, en kk boyuna donat apnn 8 katndan ve 150 mmden daha fazla olmayacaktr. 3.7.4.2 Kolon orta blgesine ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 3.3.4.2de verilen tanm ve minimum enine donat koullar ile 3.3.4.3te verilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. Kolon orta blgesindeki enine donat, 3.7.5.3e gre belirlenecektir. 3.7.5. Kolonlarn Kesme Gvenlii 3.7.5.1 Sneklik dzeyi normal kolonlarda, dey ykler ve Blm 2de belirlenen deprem yklerinin ortak etkisi altnda elde edilen kesme kuvveti, Vd, enine donat hesabnda esas alnacaktr. 3.7.5.2 Kesme kuvvetinin st snrna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin Denk.(3.7)de verilen koul, Ve yerine Vd alnmak zere, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir. 3.7.5.3 Kolon enine donatsnn 3.7.5.1de tanmlanan kesme kuvvetine gre hesabnda betonun kesme dayanmna katks, Vc , dey ykler ile birlikte deprem yklerine gre hesaplanan en kk Nd eksenel kuvveti gznne alnarak TS-500e gre belirlenecektir. 3.7.6. Ksa Kolonlara likin Koullar

Ksa kolonlara ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kolonlar iin 3.3.8de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kolonlar iin de geerlidir.

52

3.8. SNEKLK DZEY NORMAL KRLER 3.8.1. Enkesit Koullar

Enkesit boyutlarna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin 3.4.1.1de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kiriler iin de geerlidir.
3.8.2. Boyuna Donat Koullar

Boyuna donatya ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin 3.4.2de belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kiriler iin de geerlidir.
3.8.3. Boyuna Donatnn Dzenlenmesi

Boyuna donatnn dzenlenmesine ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin 3.4.3te belirtilen koullar, sneklik dzeyi normal olan kiriler iin de geerlidir.
3.8.4. Enine Donat Koullar

Kiri mesnetlerinde kolon yznden itibaren kiri derinliinin iki kat kadar uzunluktaki blge, sarlma blgesi olarak tanmlanacak ve bu blge boyunca 3.2.8de tanmlanan zel deprem etriyeleri kullanlacaktr. Sarlma blgesinde, ilk etriyenin kolon yzne uzakl en ok 50 mm olacaktr. 3.8.5e gre daha elverisiz bir deer elde edilmedike, etriye aralklar kiri yksekliinin 1/3n, en kk boyuna donat apnn 10 katn ve 200 mmyi amayacaktr. Sarlma blgesi dnda, TS-500de verilen enine donat koullarna uyulacaktr.
3.8.5. Kirilerin Kesme Gvenlii 3.8.5.1 Sneklik dzeyi normal kirilerde, dey ykler ve Blm 2de belirlenen deprem yklerinin ortak etkisi altnda elde edilen kesme kuvveti, Vd, enine donat hesabnda esas alnacaktr. 3.8.5.2 Kesme kuvvetinin st snrna ilikin olarak sneklik dzeyi yksek kiriler iin Denk.(3.10)da verilen koul, Ve yerine Vd alnmak zere, sneklik dzeyi normal olan kiriler iin de geerlidir. 3.8.5.3 Kiri enine donatsnn 3.8.5.1de tanmlanan kesme kuvvetine gre hesabnda betonun kesme dayanmna katks, Vc , TS-500e gre belirlenecektir. Hibir durumda pliyelerin kesme dayanmna katklar gznne alnmayacaktr. 3.9. SNEKLK DZEY NORMAL EREVE SSTEMLERINDE KOLON - KR BRLEM BLGELER

Sneklik dzeyi yksek kolon ve kirilerin oluturduu ereve sistemlerinin kolonkiri birleimleri ilgili olarak 3.5de verilen kural ve koullar, 3.5.2.1 ve 3.5.2.2 hari olmak zere, sneklik dzeyi normal olan sistemlerin kolon-kiri birleimleri iin de geerlidir.

53

3.10. SNEKLK DZEY NORMAL PERDELER

Sneklik dzeyi normal perdeler, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i kuvvetlere gre boyutlandrlarak donatlacaktr. Sneklik dzeyi yksek perdeler iin 3.6.6, 3.6.8.2 ve 3.6.8.3de verilen kural ve koullar hari olmak zere, 3.6da verilen dier tm kural ve koullar, sneklik dzeyi normal olan perdeler iin de geerlidir. Ancak 3.6.7.1de Ve yerine 1.5Vd alnacaktr.
3.11. DEMELER 3.11.1 Demeler, katlardaki ktlelere etkiyen deprem yklerinin dey tayc sistem elemanlarna gvenle datlmasn salayacak rijitlik ve dayanma sahip olacaklardr. 3.11.2 Btn deprem blgelerinde, dolgulu ya da dolgusuz yerinde dkme veya prefabrike dili demeli sistemlerde plak kalnl 50 mmden az olmayacaktr. Ancak, dey yklerden oluan kesme kuvvetleri ile birlikte plak dzlemindeki deprem kuvvetlerinin gvenle aktarlmasn salamak zere, dilerle plak arasnda kesme kuvveti balantlarnn yaplmas ve bu balantlarn yeterli olduunun hesapla gsterilmesi zorunludur. Dier deme plaklarnn kalnlklar iin TS-500de verilen koullar geerlidir. 3.11.3 Btn deme sistemlerinin kesme dayanmlarna ilikin olarak, 3.6.7de sneklik dzeyi yksek perdelerin kesme dayanmlar iin verilen koullara, 3.6.7.1 hari olmak zere, aynen uyulacaktr. 3.12. PREFABRKE BNALARA LKN ZEL KOULLAR

Fabrika koullarnda retilen tayc sistem elemanlarnn antiyede birletirilmesi ile oluturulan prefabrike binalarda, bu Ynetmelikte verilen dier koullar ile birlikte aadaki zel koullara da uyulacaktr.
3.12.1. Mafsall Balantlar

Kaynakl olarak yaplan mafsall balantlar, Blm 2ye gre depremden oluacak balant kuvvetlerinin en az 2 katn, dier mafsall balantlar ise en az 1.5 katn tayacak yeterli dayanma sahip olacaklardr. Birleim hesaplarnda, emniyet gerilmeleri en fazla %15 arttrlacaktr.
3.12.2. Moment Aktarabilen ereveler 3.12.2.1 Prefabrike bina erevelerinde moment aktarabilen tm balantlarn deprem etkisi ile oluan tersinir ve yinelenir ykler altnda monolitik davrana benzer dayanm ve sneklie sahip olduklar, literatrden kaynak verilerek analitik yntemlerle veya deneylerle kantlanm olacaktr. 3.12.2.2 Balantlar, balanan elemanlardan aktarlan i kuvvetleri, dayanm ve sneklikte herhangi bir azalma olmakszn aktarabilecek dayanma sahip olacaktr. Kaynakl balantlarda Blm 2ye gre depremden tr balantya etkiyen i kuvvetlerin en az 2 kat, dier tr balantlarda ise en az 1.5 kat gznne alnacaktr. Birleim hesaplarnda, emniyet gerilmeleri en ok %15 arttrlacaktr.

54

3.12.2.3 Balantlar, balanan elemanlarda plastik mafsal oluma olasl yksek olan yerlerden olabildiince uzakta dzenlenmelidir. 3.12.3. ngerilmeli Elemanlar le lgili Koullar

Deme elemanlar ve kolonlara mafsall olarak balanan kiri tr elemanlar dnda, deprem blgelerinde kullanlacak prefabrike yap elemanlarnda tam ngerilme uygulanmasna izin verilmez. Snrl ngerilme uygulamas, ngerme eliine ek olarak, elemanlarda yeterli sneklii salayabilecek dzeyde ngerilmesiz donat kullanlmas veya ngerme eliinin dk bir ekme kuvvetiyle gerilmesi suretiyle salanabilir. Deprem etkileri altnda ngerme eliinin gerilmesi, elastik snrn malzeme gvenlik katsaysna blnmesi ile hesaplanan deeri amayacaktr.
3.13. BETONARME UYGULAMA PROJES ZMLERNE LKN KURALLAR 3.13.1. Genel Kurallar 3.13.1.1 Binada uygulanacak beton kalitesi ile donat elii kalitesi, btn izim paftalarnda belirtilecektir. 3.13.1.2 Tasarmda gznne alnan Etkin Yer vmesi Katsays, Bina nem Katsays, Tablo 6.2ye gre seilen Yerel Zemin Snf ve Tablo 2.5e gre belirlenen Tayc Sistem Davran Katsays, btn kalp plan paftalarnda belirtilecektir. 3.13.1.3 3.2.8de tanmlanan zel deprem etriyelerine ve zel deprem irozlarna ait kanca kvrm detaylar (ekil 3.1) kolon, perde ve kiri detay paftalarnn her birinde gsterilecektir. 3.13.2. Kolon ve Perde Detaylar 3.13.2.1 Kolon yerleim planlarnda, dey donatlarn enkesit iindeki konum, ap ve saylar ayrntl olarak gsterilecektir. Ayrca her bir kolon-kiri dm noktasnda, alttaki kolondan yukarya uzatlan donatlar ve kolona balanan tm kirilerin boyuna donatlarn planda gsteren yatay kesitler alnacak, bylece kolon ve kiri donatlarnn birleim blgesinde betonun uygun olarak yerletirmesine engel olmayacak biimde dzenlendii gsterilecektir. Temelden kan kolon ve perde filiz donatlar, bunlarla ilikili enine donatnn say, ap ve aralklar ile almlar izim zerinde gsterilecektir. 3.13.2.2 Boyuna ve enine donatlar tm ile ayn olan her bir kolon tipi iin boyuna kesitler alnarak donatlarn dey almlar yaplacaktr. Kolonlarda boyuna kesit; donat ek blgelerini, bindirme boylarn, kolonun st ucundaki kolon-kiri birleim blgesini de ierecektir. Bu balamda, binadaki tm kolon-kiri birleim blgeleri iin geerli standart detaylarla yetinilmesi kabul edilmeyecektir. 3.13.2.3 Her bir kolon tipi iin ayr ayr olmak zere, sarlma blgelerinin uzunluklar, bu blgelere, kolon orta blgesine ve stteki kolon-kiri birleim blgesine konulan enine donatlarn ap, say ve aralklar ile en kesitteki almlar izim zerinde gsterilecektir.

55

3.13.2.4 Perde yerleim planlarnda dey donatlarn perde gvdesindeki ve perde u blgelerindeki konum, ap ve saylarnn gsterilmesine ek olarak, her bir perde tipi iin boyuna kesitler alnarak donatlarn dey almlar yaplacaktr. Perde boyuna kesidinde kritik perde ykseklii ak olarak belirtilecektir. Bu ykseklik boyunca ve dier perde kesimlerinde kullanlan enine donatlarn ap, say ve aralklar ile almlar izim zerinde gsterilecektir. 3.13.3. Kiri Detaylar

Kiri detay izimlerinde, her bir kiri iin ayr ayr olmak zere, kiri mesnetlerindeki sarlma blgelerinin uzunluklar, bu blgelere ve kiri orta blgesine konulan enine donatlarn ap, say ve aralklar ile almlar izim zerinde gsterilecektir.

56

BLM 4 ELK BNALAR N DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 4.0. SMGELER

Bu blmde aadaki simgelerin kullanld boyutlu ifadelerde, kuvvetler Newton [N], uzunluklar milimetre [mm], alar radyan [rad] ve gerilmeler MegaPascal [MPa] = [N/mm2] birimindedir. A Ak An b bcf bbf D Da db dc E Es e G Hort h hi b n Md Mp Mpa Mpi Mpj Mpn Mp Mvi Mvj Nbp Np Nd Q R ry t tbf tcf = Enkesit alan = Kesme alan = Faydal enkesit alan = Genilik = Kolon kesitinin balk genilii = Kiri kesitinin balk genilii = Dairesel halka kesitlerde d ap = Akma gerilmesi arttrma katsays = Kiri enkesit ykseklii = Kolon enkesit ykseklii = Deprem yk simgesi = Yap elii elastisite modl = Ba kirii boyu = Sabit yk simgesi = Dm noktasnn stndeki ve altndaki kat yksekliklerinin ortalamas = Gvde levhas ykseklii = Binann iinci katnn kat ykseklii = Kiriin yanal dorultuda mesnetlendii noktalar arasndaki uzaklk = Kiri ularndaki olas plastik mafsal noktalar arasndaki uzaklk = Dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eilme momenti = Eilme momenti kapasitesi = Kolonun alt ucunda hesaplanan moment kapasitesi = Kiriin sol ucu ide hesaplanan pozitif veya negatif moment kapasitesi = Kiriin sa ucu jde hesaplanan negatif veya pozitif moment kapasitesi = ndirgenmi moment kapasitesi = Kolonun st ucunda hesaplanan moment kapasitesi = Kiriin sol ucu i deki olas plastik mafsaldaki kesme kuvvetinden dolay kolon yznde meydana gelen ek eilme momenti = Kiriin sa ucu j deki olas plastik mafsaldaki kesme kuvvetinden dolay kolon yznde meydana gelen ek eilme momenti = Eksenel basn kapasitesi = Eksenel ekme kapasitesi = Dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan eksenel kuvvet = Hareketli yk simgesi = Tayc sistem davran katsays = Kiri balnn ve gvdenin basn gerilmeleri etkisindeki blmnn 1/3nn yanal dorultudaki atalet yarap = Kalnlk = Kiri kesitinin balk kalnl = Kolon kesitinin balk kalnl 57

tmin tp tt tw u Vd Vdy Ve Vke Vik Vis

Vp Vpn Wp i i p o a bem em p

= Kayma blgesindeki en kk levha kalnl = Takviye levhalar dahil olmak zere, kayma blgesindeki toplam levha kalnl = Takviye levhas kalnl = Gvde kalnl = Kayma blgesi evresinin uzunluu = Dey ykler ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda hesaplanan kesme kuvveti = Kiriin kolona birleen yznde dey yklerden meydana gelen basit kiri kesme kuvveti = Kolon-kiri birleim blgesinin gerekli kesme dayanm = Kayma blgesinin gerekli kesme dayanm = ereveli veya perdeli-ereveli sistemlerin erevelerinde, binann iinci katndaki tm kolonlarda, gznne alnan deprem dorultusunda Blm 2ye gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam = ereveli veya perdeli-ereveli sistemlerin erevelerinde, binann iinci katnda Denk.4.3n hem alttaki hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlarda, gznne alnan deprem dorultusunda Blm 2ye gre hesaplanan kesme kuvvetlerinin toplam = Kesme kuvveti kapasitesi = ndirgenmi kesme kuvveti kapasitesi = Plastik mukavemet momenti = Herhangi bir iinci katta hesaplanan Vis / Vik oran = Binann iinci katndaki greli kat telemesi = Ba kirii dnme as = Bytme katsays = Yap eliinin akma gerilmesi = Elemann narinliine bal olarak, TS-648e gre hesaplanan basn emniyet gerilmesi = Emniyet gerilmesi = Greli kat telemesi as

58

4.1. KAPSAM 4.1.1 Deprem blgelerinde yaplacak tm elik binalarn tayc sistem elemanlarnn boyutlandrlmas ve birleimlerinin dzenlenmesi, bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte, ncelikle bu blmde belirtilen zel kurallara uyularak yaplacaktr. 4.1.2 Bu blmn kapsam iindeki elik binalarn yatay yk tayc sistemleri; sadece elik erevelerden, sadece merkezi veya dmerkez elik aprazl perdelerden veya erevelerin, elik aprazl perdeler ya da betonarme perdelerle birleiminden oluabilir. Betonarme demelerin elik kiriler ile kompozit olarak alt elik tayc sistemler de bu blmn kapsam iindedir. 4.1.3 elik bina temelleri ile ilgili kurallar Blm 6da verilmitir. 4.2. GENEL KURALLAR 4.2.1. elik Tayc Sistemlerin Snflandrlmas

Depreme kar davranlar bakmndan, elik binalarn yatay yk tayc sistemleri, 4.2.1.1 ve 4.2.1.2de tanmlanan iki snfa ayrlmtr. Bu iki snfa giren sistemlerin karma olarak kullanlmasna ilikin zel durum ve koullar, 2.5.4te ve aada 4.2.1.3 ile 4.2.1.4te verilmitir. Tayc sistemde betonarme perdelerin kullanlmas durumunda 3.6 veya 3.10da verilen kurallar uygulanacaktr.
4.2.1.1 Aada belirtilen elik tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Yksek Sistemler olarak tanmlanmtr: (a) 4.3te belirtilen koullar salayan ereve tr tayc sistemler. (b) 4.6da belirtilen koullar salayan merkezi aprazl elik perdelerden veya 4.8de belirtilen koullar salayan dmerkez aprazl elik perdelerden meydana gelen yatay yk tayc sistemler. (c) (a) ve (b) paragraflarnda belirtilen iki tr sistemin birleiminden oluan aprazl elik perdeli-ereveli sistemler. 4.2.1.2 Aada belirtilen elik tayc sistemler, Sneklik Dzeyi Normal Sistemler olarak tanmlanmtr: (a) 4.4de belirtilen koullar salayan ereve tr tayc sistemler. (b) 4.7de belirtilen koullar salayan merkezi aprazl elik perdelerden meydana gelen yatay yk tayc sistemler. (c) (a) ve (b) paragraflarnda belirtilen iki tr sistemin birleiminden oluan aprazl elik perdeli-ereveli sistemler. 4.2.1.3 Yukarda belirtilen yatay yk tayc sistemlerin her iki yatay deprem dorultusunda birbirinden farkl olmas durumunda uygulanacak R katsaylarna ilikin koullar 2.5.1.2 ve 2.5.1.3de, herhangi bir dorultuda karma olarak kullanlmas durumunda uygulanacak R katsaylarna ilikin koullar ise 2.5.4te verilmitir.

59

4.2.1.4 Dey dorultuda en ok iki farkl yatay yk tayc sistem ieren elik veya betonarme-elik karma binalara ve bunlara uygulanacak R katsaylarna ilikin koullar 2.5.5.2de verilmitir. 4.2.2. lgili Standartlar 4.2.2.1 Bu blmn kapsam iinde bulunan elik tayc sistemlerin tasarm; bu Ynetmelikte Blm 2de verilen deprem ykleri ve hesap kurallar, TS-498de ngrlen dier ykler, emniyet gerilmeleri yntemine ilikin olarak TS-648de verilen kurallara gre yaplacaktr. lgili standartlarda verilen kurallarn farkl olduu zel durumlarda, bu blmdeki kurallar esas alnacaktr. 4.2.2.2 Bu blmde verilen kurallarn dnda kalan dier hususlar iin TS-648 ve TS3357deki kurallara uyulacaktr. Bu standartlarda ve Ynetmeliin bu blmnde yer almayan hususlar iin, uluslararas dzeyde kabul grm standart ve ynetmeliklerden yararlanlabilir. 4.2.3. Malzeme Koullar ve Emniyet Gerilmeleri 4.2.3.1 Bu Ynetmelik kapsamnda, TS-648de veya uluslararas dzeyde kabul grm dier standartlarda tanmlanan ve kaynaklanabilme zelliine sahip olan tm yap elikleri kullanlabilir. Balklarnn et kalnl en az 40 mm olan hadde profillerinde, kalnl en az 50 mm olan levhalar ve bu levhalar ile imal edilen yapma profillerde, ASTM A673 veya edeeri standartlar uyarnca yaplan testlerde minimum Charpy-V-Notch (CVN) dayanm (entik Dayanm) deeri 218Cde 27 Nm (27 J) olacaktr. 4.2.3.2 Deprem ykleri etkisindeki elemanlarn birleim ve eklerinde kullanlacak bulonlar ISO 8.8, 10.9 veya daha yksek kalitede olacaktr. Bu bulonlar, moment aktaran birleimlerde kendilerine uygulanabilecek ngerme kuvvetinin tm ile, dier birleimlerde ise en az yars ile ngerilecektir. Deprem ykleri etkisinde olmayan elemanlarn birleim ve ekleri ile temel balant detaylarnda ISO 4.6 ve 5.6 kalitesinde bulonlar kullanlabilir. 4.2.3.3 Kaynakl birleimlerde elik malzemesine ve kaynaklama yntemine uygun elektrod kullanlacak ve elektrodun akma dayanm birletirilen malzemelerin akma dayanmndan daha az olmayacaktr. Moment aktaran erevelerin kaynakl kolon-kiri birleimlerinde tam penetrasyonlu kt kaynak veya ke kayna dikileri kullanlacaktr. Bu kaynaklarda kullanlan elektrodun minimum Charpy-V-Notch (CVN) dayanm (entik Dayanm) -298Cde 27 Nm (27 J) olacaktr. 4.2.3.4 Deprem ykleri etkisindeki elemanlarda, ayn birleim noktasnda, kaynakl ve bulonlu birleimler birarada kullanlamaz. 4.2.3.5 Dey ykler ve depremin ortak etkisi altnda Emniyet Gerilmeleri Yntemine gre yaplan kesit hesaplarnda, emniyet gerilmeleri en fazla %33 arttrlacaktr. Birleim ve eklerin emniyet gerilmeleri esasna gre tasarmnda ise, bu arttrm %15i amayacaktr. Birleim ve ekler ayrca, bu blmn ilgili maddelerinde belirtildii ekilde, eleman kapasitelerine veya arttrlm deprem etkilerine gre kontrol edilecektir.

60

4.2.3.6 Bu blmn 4.3.2.1, 4.3.4.1, 4.8.6 ve 4.9.1 maddelerinde ngrld ekilde, elik yap elemanlarnn ve birleim detaylarnn gerekli kapasitelerinin hesabnda, a akma gerilmesi yerine Daa arttrlm akma gerilmesi deerleri kullanlacaktr. Arttrlm akma gerilmesinin hesabnda uygulanacak Da katsaylar, yap eliinin snfna ve eleman trne bal olarak, Tablo 4.1 de verilmitir. TABLO 4.1 Da ARTTIRMA KATSAYILARI
Yap elii Snf ve Eleman Tr

Da 1.2 1.1 1.1

Fe 37 eliinden imal edilen hadde profilleri Dier yap eliklerinden imal edilen hadde profilleri Tm yap eliklerinden imal edilen levhalar
4.2.4. Arttrlm Deprem Etkileri

Bu blmn 4.3.1.2, 4.3.5.3, 4.4.2.1, 4.4.2.3, 4.6.3.1, 4.6.5.2, 4.7.2.1, 4.8.6.4 ve 4.9.1 maddelerinde gerekli grlen yerlerde, elik yap elemanlarnn ve birleim detaylarnn tasarmnda, aada verilen arttrlm deprem etkileri gznne alnacaktr. Arttrlm deprem etkilerini veren yklemeler 1.0 G + 1.0 Q o E veya daha elverisiz sonu vermesi halinde 0.9 G 0 E
(4.1b) (4.1a)

eklinde tanmlanmtr. Blm 2ye gre hesaplanan deprem yklerinden oluan i kuvvetlere uygulanacak o Bytme Katsaysnn deerleri, elik tayc sistemlerin trlerine bal olarak, Tablo 4.2de verilmitir.
TABLO 4.2 BYTME KATSAYILARI
Tayc Sistem Tr

o 2.5 2.0 2.0 2.5

Sneklik dzeyi yksek ereveler Sneklik dzeyi normal ereveler Merkezi elik aprazl perdeler (sneklik dzeyi yksek veya normal) Dmerkez elik aprazl perdeler
4.2.5. Kuvvet Kapasiteleri ve Gerilme Snr Deerleri

Gerekli durumlarda kullanlmak zere, yap elemanlarnn i kuvvet kapasiteleri ve birleim elemanlarnn gerilme snr deerleri aada tanmlanmtr. Yap elemanlarnn i kuvvet kapasiteleri: Eilme momenti kapasitesi : M p = Wp a Kesme kuvveti kapasitesi Eksenel basn kapasitesi Eksenel ekme kapasitesi : Vp = 0.60 a Ak : N bp = 1.7 bem A : N p = a An
(4.2a) (4.2b) (4.2c) (4.2d)

61

Birleim elemanlarnn gerilme snr deerleri: Tam penetrasyonlu kaynak Ksmi penetrasyonlu kt kaynak veya ke kayna Bulonlu birleimler : a : 1.7 em : 1.7 em

Burada, em ilgili birleim elemanna ait emniyet gerilmelerini (normal gerilme, kayma ve ezilme gerilmeleri) gstermektedir.
4.3. SNEKLK DZEY YKSEK EREVELER

Sneklik dzeyi yksek erevelerin boyutlandrlmasnda uyulacak kurallar aada verilmitir.

4.3.1. Enkesit Koullar 4.3.1.1 Sneklik dzeyi yksek erevelerin kiri ve kolonlarnda, balk genilii/kalnl ve gvde ykseklii/kalnl oranlarna ilikin koullar Tablo 4.3te verilmitir. 4.3.1.2 Kolonlar, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan eksenel kuvvet ve eilme momentleri altnda gerekli gerilme kontrollarn salamalar yannda, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, Denk.(4.1a) ve Denk.(4.1b)ye gre arttrlm ykleme durumlarndan oluan eksenel basn ve ekme kuvvetleri altnda da (eilme momentleri gznne alnmakszn) yeterli dayanm kapasitesine sahip olacaktr. Kolon enkesitlerinin eksenel basn ve ekme kapasiteleri Denk.(4.2c) ve Denk.(4.2d) ile hesaplanacaktr. 4.3.2. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulu 4.3.2.1 ereve tr sistemlerde veya perdeli-ereveli sistemlerin erevelerinde, gznne alnan deprem dorultusunda her bir kolon - kiri dm noktasna birleen kolonlarn eilme momenti kapasitelerinin toplam, o dm noktasna birleen kirilerin kolon yzndeki eilme momenti kapasiteleri toplamnn 1.1Da katndan daha byk olacaktr (ekil 4.1):
Deprem yn Mpa Mpa Deprem yn

Mpj Mpj Mpi Mpi

Mp

Mp

ekil 4.1

62

TABLO 4.3 ENKEST KOULLARI

Snr Deerler Sneklik Dzeyi Sneklik Dzeyi Yksek Sistem Normal Sistem

Eleman Tanm

Narinlik Oranlar

Eilme ve Eksenel basn etkisindeki I Kesitlerinde U Kesitlerinde Eilme etkisindeki I Kesitleri U Kesitleri Basn etkisindeki T Kesitleri L Kesitleri

b/2t b/t h/tw h/tw

0.3 Es a

0.5 Es a

3.2 Es a 0.3 Es a
N d a A 0.10 iin

5.0 Es a 0.5 Es a
N d a A 0.10 iin
N 5.0 Es a 1 1.7 d a A

Eilme ve eksenel basn etkisindeki I Kesitleri U Kesitleri

N 3.2 Es a 1 1.7 d a A

h/tw

N d a A > 0.10 iin

N 1.33 Es a 2.1 d a A

N d a A > 0.10 iin

N 2.08 Es a 2.1 d a A

Eilme veya eksenel basn etkisindeki dairesel halka kesitler (borular) Eilme veya eksenel basn etkisindeki dikdrtgen kutu kesitler
Tanmlar

D/t b/t veya h/tw

0.05

Es

0.08

Es

0.7 Es a

1.2 Es a

b h D t tw

: : : : :

I , U kesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde balk genilii I , U , T kesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde gvde ykseklii L kesitlerinde byk kenar uzunluu

dairesel halka kesitlerde (borularda) d ap

I , U , T kesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde balk kalnl halka kesitlerde (borularda) kalnlk I , U , T, L kesitleri ve dikdrtgen kutu kesitlerde gvde kalnl

63

(M pa + M p ) 1.1Da (M pi + M vi + M pj + M vj )

(4.3)

Bu denklemdeki Mvi ve Mvj terimleri, zayflatlm kiri enkesitleri kullanlmas veya kiri ularnda guseler oluturulmas halinde, kiri ularndaki olas plastik mafsallardaki kesme kuvvetlerinden dolay, kolon yznde meydana gelen ek eilme momentlerini gstermektedir. Plastik momentlerin kirilerin kolon yzndeki kesitlerinde olumas halinde, bu terimler sfr deerini almaktadr.
4.3.2.2 Denk.(4.3), depremin her iki yn iin elverisiz sonu verecek ekilde ayr ayr uygulanacaktr. Kolon eilme momenti kapasitelerinin hesabnda, depremin yn ile uyumlu olarak bu moment kapasitelerini en kk yapan tasarm eksenel kuvvetleri gznne alnacaktr. 4.3.2.3 Tek katl binalarda ve ok katl binalarn kolonlar st kata devam etmeyen dm noktalarnda Denk.(4.3)n salanp salanmadna baklmayacaktr. 4.3.3. Kolonlarn Kirilerden Daha Gl Olmas Koulunun Baz Kolonlarda Salanamamas Durumu 4.3.3.1 Sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerde, gznne alnan deprem dorultusunda binann herhangi bir iinci katnda, Denk.(4.4)n salanmas koulu ile, ilgili katn alt ve/veya stndeki baz dm noktalarnda Denk.(4.3)n salanamam olmasna izin verilebilir.

i = Vis / Vik 0.70

(4.4)

4.3.3.2 Denk.(4.4)n salanmas durumunda, 0.70 < i < 1.00 aralnda, Denk.(4.3)n hem alttaki, hem de stteki dm noktalarnda saland kolonlara etkiyen eilme momentleri ve kesme kuvvetleri (1/i) oran ile arplarak arttrlacaktr. Denk.(4.3) salamayan kolonlar, kesitlerinde oluan dey yk ve deprem etkileri altnda hesaplanacaktr. 4.3.3.3 Herhangi bir katta Denk.(4.4)n salanamamas durumunda, sadece erevelerden veya perde ve erevelerin birleiminden oluan tayc sistemlerdeki tm ereveler Sneklik Dzeyi Normal ereve olarak gznne alnacak ve Tablo 2.5e gre tayc sistem davran katsays deitirilerek hesap tekrarlanacaktr. Ancak 2.5.4.1de belirtildii zere, sneklik dzeyi normal erevelerin, sneklik dzeyi yksek perdelerle birarada kullanlmas da mmkndr. 4.3.4. Kiri - Kolon Birleim Blgeleri 4.3.4.1 Sneklik dzeyi yksek erevelerin moment aktaran kiri-kolon birleimlerinde aadaki koul birarada salanacaktr: (a) Birleim en az 0.04 radyan Greli Kat telemesi Asn (greli kat telemesi/kat ykseklii) salayabilecek kapasitede olacaktr. Bunun iin, deneysel ve/veya analitik yntemlerle geerlilii kantlanm olan detaylar kullanlacaktr. Geerlilii kantlanm olan eitli bulonlu ve kaynakl birleim detay rnekleri ve bunlarn uygulama snrlar Bilgilendirme Eki 4Ada verilmitir.

64

(b) Birleimin kolon yzndeki gerekli eilme dayanm, birleen kiriin kolon yzndeki eilme momenti kapasitesinin 0.801.1Da katndan daha az olmayacaktr. Ancak bu dayanmn st limiti, dm noktasna birleen kolonlar tarafndan birleime aktarlan en byk eilme momenti ile uyumlu olacaktr. Ayrca dey ykler ve deprem yk azaltma katsaysnn R = 1.5 deeri iin hesaplanan deprem yklerinin ortak etkisi altnda meydana gelen eilme momentini amayacaktr. Zayflatlm kiri enkesitleri kullanlmas veya kiri ularnda guseler oluturulmas halinde, kolon yzndeki eilme momenti kapasitesi, kiri plastik momenti ile kiri ucundaki olas plastik mafsaldaki kesme kuvvetinden dolay kolon yznde meydana gelen ek eilme momenti toplanarak hesaplanacaktr. (c) Birleimin boyutlandrlmasnda esas alnacak Ve kesme kuvveti Denk.(4.5) ile hesaplanacaktr. (M pi + M pj ) (4.5) Ve = Vdy 1.1 Da ln 4.3.4.2 Birleimin tama kapasitesinin hesabnda, 4.2.5te verilen gerilme snr deerleri kullanlacaktr. 4.3.4.3 Kiri kolon birleim detaynda, kolon ve kiri balklarnn snrlad kayma blgesi (ekil 4.2) aadaki koullar salayacak ekilde boyutlandrlacaktr: (a) Kayma blgesinin gerekli Vke kesme kuvveti dayanm, dm noktasna birleen kirilerin kolon yzndeki eilme momenti kapasiteleri toplamnn 0.80 katndan meydana gelen kesme kuvvetine eit olarak alnacaktr.
Vke = 0.8 M p ( 1 1 ) d b H ort (4.6)

kayma blgesi sreklilik levhalar

V ke

t bf

db

V ke t cf

dc

ekil 4.2

65

(b) Kayma blgesinin Vp kesme kuvveti kapasitesi 3b t 2 Vp = 0.6 a dc tp 1 + cf cf d b d c tp (4.7)

denklemi ile hesaplanacaktr. Kayma blgesinin yeterli kesme dayanmna sahip olmas iin Vp Vke (4.8) koulunun salanmas gerekmektedir. Bu koulun salanmamas halinde, gerekli miktarda takviye levhas kullanlacak veya kayma blgesine kegen dorultusunda berkitme levhalar eklenecektir. (c) Kolon gvde levhasnn ve eer kullanlm ise takviye levhalarnn her birinin en kk kalnl, tmin , (ekil 4.3) aadaki koulu salayacaktr. tmin u / 180 (4.9) Bu koulun salanmad durumlarda takviye levhalar ve kolon gvde levhas birbirlerine kaynakla balanarak birlikte almalar salanacak ve levha kalnlklar toplamnn Denk.(4.9)u salad kontrol edilecektir. (d) Kayma blgesinde takviye levhalar kullanlmas halinde, bu levhalarn kolon balk levhalarna balanmas iin tam penetrasyonlu kt kaynak veya ke kayna kullanlacaktr, ekil 4.3. Bu kaynaklar, takviye levhas tarafndan karlanan kesme kuvvetini gvenle aktaracak ekilde kontrol edilecektir. Bu hesapta, (4.2.5)te verilen kaynak gerilme kapasiteleri kullanlacaktr.
takviye levhalar

tt t tt

tt t tt t min = min ( t , t t )

(a)

(b)

ekil 4.3 4.3.4.4 Moment aktaran kiri-kolon birleim detaylarnda, kolon gvdesinin her iki tarafna, kiri balklar seviyesinde sreklilik levhalar konularak kiri balklarndaki ekme ve basn kuvvetlerinin kolona (ve iki tarafl kiri-kolon birleimlerinde komu kirie) gvenle aktarlmas salanacaktr. (a) Sreklilik levhalarnn kalnlklar, tek tarafl kiri birleimlerinde birleen kiriin balk kalnlndan, kolona iki taraftan kiri birlemesi durumunda ise birleen kirilerin balk kalnlklarnn bynden daha az olmayacaktr. (b) Sreklilik levhalarnn kolon gvde ve balklarna balants iin tam penetrasyonlu kt kaynak kullanlacaktr. Sreklilik levhasnn kolon gvdesine balants iin ke 66

kayna da kullanlabilir, (ekil 4.2). Ancak bu kaynan, sreklilik levhasnn kendi dzlemindeki kesme kapasitesine eit bir kuvveti kolon gvdesine aktaracak boy ve kalnlkta olmas gereklidir. (c) Kolon balk kalnlnn
tcf 0.54 bbf tbf

(4.10a)

ve
tcf bbf 6

(4.10b)

koullarnn her ikisini de salamas durumunda sreklilik levhasna gerek olmayabilir. 4.3.5. Kolon ve Kiri Ekleri 4.3.5.1 Tam penetrasyonlu kt kaynakl veya bulonlu olarak yaplan kolon ekleri, kolon-kiri birleim yerinden en az net kat yksekliinin 1/3 kadar uzakta olacaktr. Ke kayna ile veya tam penetrasyonlu olmayan kt kaynakla yaplan eklerde bu uzaklk, ayrca 1.20 m den az olmayacaktr. 4.3.5.2 Kiri ekleri, kolon-kiri birleim kesitinden en az kiri yksekliinin iki kat kadar uzakta yaplacaktr. 4.3.5.3 Kolon ve kiri eklerinin eilme kapasitesi, eklenen elemann eilme kapasitesinden, kesme kuvveti kapasitesi ise Denk.(4.5)te verilen deerden az olmayacaktr. Ayrca, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, kolon eklerinin eksenel kuvvet kapasiteleri Denk.(4.1a) ve Denk.(4.1b) ile hesaplanan eksenel basn ve ekme kuvvetleri altnda da (eilme momentleri gznne alnmakszn) yeterli olacaktr. Ek elemanlarnn tama glerinin hesabnda, (4.2.5)te verilen kaynak ve bulon gerilme snr deerleri kullanlacaktr. 4.3.6. Kiri Balklarnn Yanal Dorultuda Mesnetlenmesi 4.3.6.1 Kirilerin st ve alt balklar yanal dorultuda mesnetlenecektir. Kirilerin yanal dorultuda mesnetlendii noktalar arasndaki b uzakl b 0.086 ry Es a (4.11)

koulunu salayacaktr. Ayrca, tekil yklerin etkidii noktalar, kiri enkesitinin ani olarak deitii noktalar ve sistemin dorusal olmayan ekildeitirmesi srasnda plastik mafsal oluabilecek noktalar da yanal dorultuda mesnetlenecektir. 4.3.6.2 Yanal dorultudaki mesnetlerin gerekli basn ve ekme dayanm, kiri balnn eksenel ekme kapasitesinin 0.02sinden daha az olmayacaktr. 4.3.6.3 Betonarme demelerin elik kiriler ile kompozit olarak alt elik tayc sistemlerde, kirilerin betonarme demeye balanan balklarnda, yukardaki koullara uyulmas zorunlu deildir.

67

4.4. SNEKLK DZEY NORMAL EREVELER Sneklik dzeyi normal erevelerin boyutlandrlmasnda uyulacak kurallar aada verilmitir. 4.4.1. Enkesit Koullar 4.4.1.1 Sneklik dzeyi normal erevelerin kiri ve kolonlarnda, balk genilii/kalnl ve gvde ykseklii/kalnl oranlarna ilikin koullar Tablo 4.3te verilmitir. Ancak en ok iki katl binalarda, gerekli yerel burkulma kontrollarnn yaplmas koulu ile, bu snrlarn almasna izin verilebilir. 4.4.1.2 Sneklik dzeyi yksek erevelerin kolonlar iin 4.3.1.2de verilen koullar sneklik dzeyi normal erevelerin kolonlar iin de geerlidir. 4.4.1.3 Sneklik dzeyi normal erevelerde, sneklik dzeyi yksek ereveler iin 4.3.2 ve 4.3.3te verilen koullara uyulmas zorunlu deildir. 4.4.2. Kiri Kolon Birleim Blgeleri 4.4.2.1 Sneklik dzeyi normal erevelerin moment aktaran kiri-kolon birleimlerinde, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i kuvvetler altnda gerekli gerilme kontrollar yaplacaktr. Ayrca, birleimin tama kapasitesi aada tanmlanan i kuvvetlerden kk olanlarn da salayacaktr: (a) Kolona birleen kiriin 4.3.4.1(b)de tanmland ekilde hesaplanan eilme momenti kapasitesi ve Denk.(4.5) ile hesaplanan gerekli kesme kuvveti dayanm. (b) Denk.(4.1a) ve Denk.(4.1b)de verilen arttrlm ykleme durumlarndan dolay kolon yznde meydana gelen eilme momenti ve kesme kuvveti. 4.4.2.2 Birleimin tama kapasitesinin hesabnda, 4.2.5te verilen gerilme snr deerleri kullanlacaktr. 4.4.2.3 Kiri-kolon birleim detaynda, kolon ve kiri balklarnn snrlad kayma blgesi (ekil 4.2) aadaki koullar salayacak ekilde boyutlandrlacaktr: (a) Kayma blgesinin Vke gerekli kesme kuvveti dayanmnn hesabnda, Denk.(4.1a) ve Denk.(4.1b)de verilen arttrlm deprem yklemesinden meydana gelen kesme kuvveti ve Denk.(4.6) ile hesaplanan kesme kuvvetinden kk olan kullanlacaktr. (b) Kayma blgesinin Vp kesme kuvveti dayanm Denk.(4.7) ile hesaplanacaktr. Kayma blgesinin yeterli kesme dayanmna sahip olmas iin Denk.(4.8)in salanmas gerekmektedir. (c) Sneklik dzeyi yksek erevelerin kayma blgesi hesab iin 4.3.4.3(c) ve 4.3.4.3(d)de verilen kurallar sneklik dzeyi normal ereveler iin de aynen geerlidir. 4.4.2.4 Sneklik dzeyi yksek erevelerde sreklilik levhalarnn hesab iin 4.3.4.4 te verilen kurallar sneklik dzeyi normal ereveler iin de aynen geerlidir.

68

4.4.3. Kiri ve Kolon Ekleri Sneklik dzeyi yksek erevelerde kolon ve kiri ekleri iin 4.3.5te verilen kurallar sneklik dzeyi normal ereveler iin de aynen geerlidir. 4.5. MERKEZ VE DIMERKEZ ELK APRAZLI PERDELER elik aprazl perdeler, mafsall birleimli veya moment aktaran ereveler ile bunlara merkezi ve dmerkez olarak balanan aprazlardan oluan yatay yk tayc sistemlerdir. Bu tr sistemlerin yatay yk tama kapasiteleri, eilme dayanmlarnn yannda, daha ok veya tmyle elemanlarn eksenel kuvvet dayanmlar ile salanmaktadr. elik aprazl perdeler, aprazlarn dzenine bal olarak ikiye ayrlrlar: (a) Merkezi elik aprazl Perdeler (ekil 4.4) (b) Dmerkez elik aprazl Perdeler (ekil 4.5) aprazlarn ereve dm noktalarna merkezi olarak baland Merkezi elik aprazl Perdeler sneklik dzeyi yksek veya sneklik dzeyi normal sistem olarak boyutlandrlabilirler. Buna karlk, aprazlarn ereve dm noktalarna dmerkez olarak baland Dmerkez elik aprazl Perdeler sneklik dzeyi yksek sistem olarak boyutlandrlacaklardr.

Diyagonal apraz

X apraz

Ters V apraz

V apraz

K apraz

ekil 4.4
kiri ba kirii e e

kolon

z ra ap

ekil 4.5 69

4.6. SNEKLK DZEY YKSEK MERKEZ ELK APRAZLI PERDELER Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdeler, basn elemanlarnn bazlarnn burkulmas halinde dahi, sistemde nemli lde dayanm kayb meydana gelmeyecek ekilde boyutlandrlrlar. Bu sistemlerin boyutlandrlmasnda uygulanacak kurallar aada verilmitir. 4.6.1. Enkesit Koullar 4.6.1.1 Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdelerin kiri, kolon ve aprazlarnda, balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/kalnlk oranlarna ilikin koullar Tablo 4.3te verilmitir. 4.6.1.2 at ve dey dzlem apraz sistemlerinin tm basn elemanlarnda narinlik oran (ubuk burkulma boyu/atalet yarap) 4.0 Es / a snr deerini amayacaktr. 4.6.1.3 ok paral aprazlarda ba levhalarnn aralklar, ardk iki ba levhas arasndaki tek elemann narinlik oran tm ubuun narinlik orannn 0.40 katn amayacak ekilde belirlenecektir. ok paral aprazn burkulmasnn ba levhasnda kesme etkisi oluturmadnn gsterilmesi halinde, ba levhalarnn aralklar, iki ba levhas arasndaki tek ubuun narinlik oran ok paral ubuun etkin narinlik orannn 0.75 katn amayacak ekilde belirlenebilir. Ba levhalarnn toplam kesme kuvveti kapasitesi, her bir ubuk elemannn eksenel ekme kapasitesinden daha az olmayacaktr. Her ubukta en az iki ba levhas kullanlacak ve ba levhalar eit aralkl olarak yerletirilecektir. Bulonlu ba levhalarnn, ubuun temiz aklnn orta drtte birine yerletirilmesine izin verilmez. 4.6.2. Yatay Yklerin Dalm Binann bir aks zerindeki dey merkezi apraz elemanlar, o aks dorultusundaki depremde ve her bir deprem ynnde etkiyen yatay kuvvetlerin en az %30u ve en ok %70i basnca alan aprazlar tarafndan karlanacak ekilde dzenlenecektir. 4.6.3. aprazlarn Birleimleri 4.6.3.1 aprazlarn birleim detaylarnda, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i kuvvetler altnda gerekli gerilme kontrollar yaplacaktr. Ayrca, birleimin tama kapasitesi aada tanmlanan i kuvvetlerden kk olann da salayacaktr: (a) aprazn eksenel kuvvet (ekme veya basn) kapasitesi. (b) Dm noktasna birleen dier elemanlarn kapasitelerine bal olarak, sz konusu apraza aktarlabilecek en byk eksenel kuvvet. (c) Denk.(4.1a) ve Denk.(4.1b)de verilen arttrlm ykleme durumlarndan meydana gelen apraz eksenel kuvveti. 4.6.3.2 Birleimin tama kapasitesinin hesabnda, 4.2.5te verilen gerilme snr deerleri kullanlacaktr. 4.6.3.3 aprazlar kolonlara ve/veya kirilere balayan dm noktas levhalar aadaki iki koulu da salayacaklardr:

70

(a) Dm noktas levhasnn dzlemi iindeki eilme kapasitesi, dm noktasna birleen aprazn eilme kapasitesinden daha az olmayacaktr. (b) Dm noktas levhasnn dzlem dna burkulmasnn nlenmesi amacyla, aprazn ucunun kiri veya kolon yzne uzakl dm levhas kalnlnn iki katndan daha fazla olmayacaktr. Buna uyulamad durumlarda, ilave berkitme levhalar kullanarak, dm levhasnn dzlem dna burkulmas nlenecektir. 4.6.4. zel apraz Dzenleri in Ek Koullar 4.6.4.1 V veya ters V eklindeki apraz sistemlerinin salamas gereken ek koullar aada verilmitir: (a) aprazlarn baland kiriler srekli olacaktr. (b) aprazlar dey yklerin ve deprem yklerinin ortak etkisi altnda boyutlandrlacaktr. Ancak aprazlarn baland kiriler ve u balantlar, aprazlarn yok saylmas durumunda, kendi zerindeki dey ykleri gvenle tayacak ekilde boyutlandrlacaktr. (c) Sneklik dzeyi yksek erevelerin kirileri iin 4.3.6da verilen koullar aprazlarn baland kiriler iin de aynen geerlidir. 4.6.4.2 Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdelerde K eklindeki (aprazlarn kolon orta noktasna baland) apraz dzenine izin verilemez. 4.6.5. Kolon Ekleri 4.6.5.1 Kolon ekleri kolon serbest yksekliinin ortadaki 1/3lk blgesinde yaplacaktr. 4.6.5.2 Kolon eklerinin eilme dayanm eklenen elemanlardan knn eilme kapasitesinin %50sinden, kesme kuvveti dayanm ise eklenen elemanlardan knn kesme kapasitesinden daha az olmayacaktr. Ayrca, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, kolon eklerinin eksenel kuvvet tama gleri Denk.(4.1a) ve Denk.(4.1b)de verilen arttrlm deprem yklemelerinden oluan basn ve ekme kuvvetleri altnda da (eilme momentleri gznne alnmakszn) yeterli olacaktr. Ek elemanlarnn hesabnda, 4.2.5te verilen kaynak ve bulon gerilme kapasiteleri kullanlacaktr. 4.7. SNEKLK DZEY NORMAL MERKEZ ELK APRAZLI PERDELER Sneklik dzeyi normal elik aprazl perdelerin boyutlandrlmasnda uygulanacak kurallar aada belirtilmitir. 4.7.1. Enkesit Koullar 4.7.1.1 Sneklik dzeyi normal merkezi elik aprazl perdelerin kiri, kolon ve aprazlarnda, balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/kalnlk oranlarna ilikin koullar Tablo 4.3te verilmitir. Ancak en ok iki katl binalarda, gerekli yerel burkulma kontrollarnn yaplmas koulu ile, bu snrlarn almasna izin verilebilir. 71

4.7.1.2 at ve dey dzlem apraz sistemlerinin tm basn elemanlarnda narinlik oran (ubuk burkulma boyu/atalet yarap) 4.0 Es / a snr deerini amayacaktr. 4.7.1.3 ok paral aprazlarda, TS648in ba levhalarna ilikin kurallar geerlidir. Her ubukta en az iki ba levhas kullanlacaktr. 4.7.1.4 Sadece ekme kuvveti tayacak ekilde hesaplanan aprazlarda narinlik oran 250yi amayacaktr. Ancak en ok iki katl binalardaki apraz elemanlarn, Blm 2ye gre hesaplanan ekme kuvvetinin Tablo 4.2deki o katsays ile arpmn tayacak ekilde boyutlandrlmalar halinde bu kural uygulanmayabilir. 4.7.2. aprazlarn Birleimleri 4.7.2.1 aprazlarn birleim detaylarnda, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i kuvvetler altnda gerekli gerilme kontrollar yaplacaktr. Ayrca, birleimin tama kapasitesi aada tanmlanan i kuvvetlerden kk olann da salayacaktr: (a) aprazn eksenel kuvvet (ekme veya basn) kapasitesi. (b) Denk.(4.1a) ve Denk.(4.1b)de verilen arttrlm yklemelerden meydana gelen apraz eksenel kuvveti. (c) Dm noktasna birleen dier elemanlar tarafndan sz konusu apraza aktarlabilecek en byk kuvvet. 4.7.2.2 Birleimin tama kapasitesinin hesabnda, 4.2.5te verilen gerilme snr deerleri kullanlacaktr. 4.7.2.3 Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdeler iin 4.6.3.3 te verilen koullar sneklik dzeyi normal merkezi elik aprazl perdeler iin de geerlidir. 4.7.3. zel apraz Dzenleri in Ek Koullar 4.7.3.1 Sneklik dzeyi yksek merkezi elik aprazl perdeler iin 4.6.4.1(a) ve 4.6.4.1(b) de verilen koullar sneklik dzeyi normal merkezi elik aprazl perdeler iin de geerlidir. 4.7.3.2 Sneklik dzeyi normal erevelerin kirileri iin 4.4.4de verilen koullar aprazlarn baland kiriler iin de aynen geerlidir. 4.8. SNEKLK DZEY YKSEK DIMERKEZ ELK APRAZLI PERDELER Sneklik dzeyi yksek dmerkez elik aprazl perdeler, deprem etkileri altnda ba kirilerinin nemli lde dorusal olmayan ekildeitirme yapabilme zelliine sahip olduu yatay yk tayc sistemleridir. Bu sistemler, ba kirilerinin plastik ekildeitirmesi srasnda, kolonlarn, aprazlarn ve ba kirii dndaki dier kirilerin elastik blgede kalmas salanacak ekilde boyutlandrlrlar. Sneklik dzeyi yksek dmerkez elik aprazl perdelerin boyutlandrlmasnda uygulanacak kurallar aada verilmitir.

72

4.8.1. Enkesit Koullar 4.8.1.1 Sneklik dzeyi yksek dmerkez elik aprazl perdelerin ba kirileri, dier kirileri, kolon ve aprazlarnda balk genilii/kalnl, gvde ykseklii/kalnl ve ap/kalnlk oranlarnda Tablo 4.3teki koullara uyulacaktr. Ba kirilerine ilikin ek koullar, 4.8.2de verilmitir. 4.8.1.2 aprazlarn narinlik oran (ubuk burkulma boyu/atalet yarap) 4.0 Es / a snr deerini amayacaktr. 4.8.1.3 ok paral aprazlar iin 4.6.1.3te verilen koullar dmerkez elik aprazl perdeler iin de aynen geerlidir. 4.8.2. Ba Kirileri 4.8.2.1 Sneklik dzeyi yksek dmerkez elik aprazl perdelerde, her apraz elemann en az bir ucunda ba kirii bulunacaktr. 4.8.2.2 Ba kiriinin boyu, 4.8.8.1deki zel durumun dnda, aadaki ekilde belirlenebilir. 1.0 M p / Vp e 5.0 M p / Vp (4.13)

Bu bantdaki Mp eilme momenti ve Vp kesme kuvveti kapasiteleri Denk.(4.2a) ve Denk.(4.2b) ile hesaplanacaktr. 4.8.2.3 Ba kirileri, dey ykler ve Blm 2ye gre hesaplanan deprem etkilerinden oluan tasarm i kuvvetleri (kesme kuvveti, eilme momenti ve eksenel kuvvet) altnda boyutlandrlacaktr. 4.8.2.4 Ba kiriinin Vd tasarm kesme kuvveti, aadaki koullarn her ikisini de salayacaktr. Vd Vp Vd 2M p / e 4.8.2.5 Ba kirii tasarm eksenel kuvvetinin N d / a A > 0.15 olmas halinde, Denk.(4.14) ve Denk.(4.15)te Mp ve Vp yerine
N M pn = 1.18 M p 1 d a A
Vpn = Vp 1 (N d / a A) 2

(4.14) (4.15)

(4.16)

(4.17) (4.18)

deerleri kullanlacaktr. 4.8.2.6 Ba kiriinin gvde levhas tek paral olacak, gvde dzlemi iinde takviye levhalar bulunmayacaktr. Gvde levhasnda boluk almayacaktr.

73

4.8.3. Ba Kiriinin Yanal Dorultuda Mesnetlenmesi 4.8.3.1 Ba kiriinin st ve alt balklar kiriin iki ucunda, kolon kenarnda dzenlenen ba kirilerinde ise kiriin bir ucunda, yanal dorultuda mesnetlenecektir. Yanal dorultudaki mesnetlerin gerekli dayanm, kiri balnn eksenel ekme kapasitesinin 0.06sndan daha az olmayacaktr. 4.8.3.2 Ayrca, ba kirii dnda kalan kiri blm de, 0.45bbf Es / a aralklarla yanal dorultuda mesnetlenecektir. Bu mesnetlerin gerekli dayanm, kiri balnn eksenel ekme kapasitesinin 0.01inden daha az olmayacaktr. 4.8.3.3 Betonarme demelerin elik kiriler ile kompozit olarak alt elik tayc sistemlerde yukardaki koullara uyulmas zorunlu deildir. 4.8.4. Ba Kiriinin Dnme As Ba kiriinin bulunduu i inci katn Blm 2 de tanmlanan i greli kat telemesine bal olarak p = R i (4.19) hi denklemi ile bulunan greli kat telemesi asndan dolay, ba kirii ile bu kiriin uzantsndaki kat kirii arasnda meydana gelen p ba kirii dnme as aada verilen snr deerleri amayacaktr (ekil 4.6):
R i e R i e

hi

hi

p p L p = L p e

L p = L p e

e R i

hi

L p = L p 2e

ekil 4.6 74

(a) Ba kirii uzunluunun 1.6 M p / Vp ye eit veya daha kk olmas halinde 0.10 radyan. (b) Ba kirii uzunluunun 2.6 M p / Vp ye eit veya daha byk olmas halinde 0.03 radyan. Ba kirii uzunluunun bu iki snr deer arasnda olmas halinde dorusal interpolasyon yaplacaktr. 4.8.5. Rijitlik (Berkitme) Levhalar 4.8.5.1 apraz elemanlarn ba kiriine ve uzantlarna dorudan yk aktard ularnda rijitlik levhalar dzenlenecektir. Rijitlik levhalar, aksi belirtilmedike, ba kirii gvde levhasnn her iki tarafna konulacak, gvde levhas yksekliinde ve (bbf tw ) / 2 geniliinde olacaktr (ekil 4.7). Rijitlik levhalarnn kalnl, gvde levhas kalnlnn 0.75inden ve 10 mmden az olmayacaktr. Rijitlik levhalarn ba kiriinin gvdesine balayan srekli ke kaynaklar, rijitlik levhasnn enkesit alan ile malzeme akma gerilmesinin arpmndan oluan kuvvetleri aktaracak kapasitede olacaktr.
rijitlik levhalar (4.8.5.1) apraz ve ba kirii eksenleri ba kirii iinde kesiecektir.

e
a

srekli ke kayna

a
ara rijitlik levhalar (4.8.5.2) rijitlik levhalar

a-a kesiti

ekil 4.7 4.8.5.2 Balant kirii ularndaki rijitlik levhalarna ek olarak, aada tanmlanan ara rijitlik levhalar konulacaktr: (a) Boyu 1.6 M p / Vp den daha ksa olan ba kirilerinde ara rijitlik levhalarnn ara uzaklklar, ba kirii dnme asnn 0.10 radyan olmas halinde (30 tw db/5)den, ba kirii dnme asnn 0.03 radyandan daha kk olmas halinde ise (52 tw db/5)den daha fazla olmayacaktr. Dnme asnn ara deerleri iin dorusal interpolasyon yaplacaktr. (b) Boyu 2.6 M p / Vp den byk ve 5M p / Vp den kk olan ba kirilerinde, ba kirii ularndan 1.5bbf uzaklkta birer rijitlik levhalar konulacaktr. (c) Boyu 1.6 M p / Vp ve 2.6 M p / Vp arasnda olan ba kirilerinde, (a) ve (b) de belirtilen ara rijitlik levhalar birlikte kullanlacaktr.

75

4.8.6. aprazlar, Kat Kirileri ve Kolonlar 4.8.6.1 Ba kiriinin plastiklemesine neden olan ykleme, Blm 2ye gre hesaplanan deprem etkilerinden oluan i kuvvetlerin, ba kiriinde kesit seimi sonucunda hesaplanan Mp/Md ve Vp/Vd Tasarm Bytme Katsaylarnn k ile uyumlu olacak ekilde arttrlmas suretiyle belirlenecektir. 4.8.6.2 aprazlar, ba kiriinin plastiklemesine neden olan yklemenin 1.25Da katndan oluan i kuvvetlere gre boyutlandrlacaktr. 4.8.6.3 Kat kiriinin ba kirii dnda kalan blm, ba kiriinin plastiklemesine neden olan yklemenin 1.1Da katndan oluan i kuvvetlere gre boyutlandrlacaktr. 4.8.6.4 Kolonlarda, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan i kuvvetler altnda gerekli gerilme kontrollar yaplacaktr. Ayrca, kolonun tama kapasitesi aada tanmlanan i kuvvetlerden kk olanlarn da salayacaktr: (a) Ba kiriinin plastiklemesine neden olan yklemenin 1.1Da katndan oluan i kuvvetler. (b) Denk.(4.1a) ve Denk.(4.1b)de verilen arttrlm yklemelerden meydana gelen i kuvvetler. 4.8.6.5 apraz, kat kirii ve kolon enkesitlerinin i kuvvet kapasiteleri Denk.(4.2)de verilen bantlar ile hesaplanacaktr. 4.8.7. apraz Ba Kirii Birleimi aprazlarn ba kirii ile birleim detay 4.8.6.2de belirtilen ekilde hesaplanan arttrlm i kuvvetlere gre boyutlandrlacaktr. 4.8.8. Ba Kirii Kolon Birleimi 4.8.8.1 Kolona birleen ba kiriinin boyu e 1.6 M p / Vp koulunu salayacaktr. 4.8.8.2 Birleimin kolon yzndeki gerekli eilme ve kesme dayanmlar, srasyla ba kiriinin Mp eilme momenti kapasitesinden ve Vp kesme kuvveti kapasitesinden daha az olmayacaktr. Ba kirii balklarnn kolona balants iin tam penetrasyonlu kt kaynak uygulanacaktr (ekil 4.8). (4.20)

76

rijitlik levhalar (4.8.5.1) apraz ve ba kirii eksenleri ba kirii iinde kesiecektir.

e
a

srekli ke kayna

a
ara rijitlik levhalar (4.8.5.2) tam penetrasyonlu kt kaynak rijitlik levhalar

a-a kesiti

ekil 4.8 4.8.9 Kiri Kolon Birleimi Kat kiriinin ba kirii dnda kalan blmnn kolon ile birleim detay kiri gvde dzlemi iinde mafsall olarak yaplabilir. Ancak bu balant, kiri balklarnn eksenel ekme kapasitesinin 0.01ine eit, enine dorultuda ve ters ynl kuvvetlerin oluturduu burulma momentine gre boyutlandrlacaktr. 4.9. TEMEL BALANTI DETAYLARI 4.9.1 elik tayc sistem elemanlarnn temel balant detaylarnda, dey ykler ve depremin ortak etkisinden oluan mesnet tepkileri esas alnarak gerekli gerilmeleri kontrollar yaplacaktr. Ayrca, temel balant detaynn tama kapasitesi aada tanmlanan i kuvvetlerden kk olanlarn da salayacaktr: (a) Temele birleen kolonun eilme momenti kapasitesinin 1.1Da katndan oluan eilme momenti ile temele birleen kolon ve aprazlarn eksenel yk kapasitelerinin 1.1Da katndan oluan toplam dey ve yatay kuvvetler. (b) Denk.(4.1a) ve Denk.(4.1b)de verilen arttrlm yklemelerden meydana gelen i kuvvetler. 4.9.2 Balant detaynn tama kapasitesinin hesabnda, 4.2.5te verilen gerilme snr deerleri kullanlacaktr.

77

4.10. PROJE HESAP RAPORU VE UYGULAMA PROJELERNE LKN KURALLAR 4.10.1. Proje Hesap Raporu 4.10.1.1 Proje hesap raporunda, deprem hesap raporuna ilikin olarak, Blm 2deki 2.13te belirtilen bilgiler yer alacaktr. 4.10.1.2 Proje hesap raporunda ayrca, aada sralanan bilgiler bulunacaktr: (a) Yap tayc sistemini oluturan profil ve sac levhalar ile ek ve birleimlerde kullanlan bulonlarn malzeme kaliteleri ve karakteristik dayanm deerleri, elektrot cinsi. (b) Tasarmda esas alnan ykleme kombinasyonlar ve arttrlm deprem etkilerini veren yklemeler. 4.10.1.3 Yap elemanlarnn boyutlandrma hesaplar ve stabilite (kararllk) tahkiklerinin yannda, birleim ve ek detaylarnn hesaplar ile bu detaylara ait kapasite kontrol tahkikleri proje hesap raporu kapsamnda ayrntl olarak verilecektir. 4.10.2. elik Uygulama Projesi izimlerine likin Kurallar 4.10.2.1 elik uygulama projesinde u paftalar bulunacaktr: (a) at demesi ve kat demelerine ait genel konstruksiyon planlar (b) kolon aplikasyon (yerleim) plan (c) ankraj plan ve detaylar (d) yeterli sayda cephe grnleri ve kesitler (e) yap sistemini oluturan kolonlar ve kiriler ile at, yatay dzlem ve dey dzlem aprazlarnn detay izimleri (f) tm birleim ve ek detaylar 4.10.2.2 Binada kullanlan profil ve elik levhalar ile birleimlerde kullanlan bulonlarn cinsi ve malzeme kaliteleri ile kullanlacak elektrot cinsi btn paftalarda belirtilecektir. 4.10.2.3 Tasarmda gznne alnan Etkin Yer vmesi Katsays, Bina nem Katsays, Yerel Zemin Snf ve Tablo 2.5 e gre belirlenen Tayc Sistem Davran Katsays btn genel konstruksiyon paftalarnda belirtilecektir. 4.10.2.4 Bulonlu birleim ve ek detaylarnda, kullanlan bulon cinsi, bulon ve delik aplar, rondela ve somun zellikleri ile bulonlara uygulanacak ngerme kuvveti belirtilecektir. 4.10.2.5 Kaynakl birleim ve ek detaylarnda, uygulanacak kaynak tr, kaynak kalnl ve uzunluu ile, kaynak az almas gereken kt kaynaklarda, kaynak aznn geometrik boyutlar verilecektir.

78

BLGLENDRME EK 4A. MOMENT AKTARAN EREVELERDE KR-KOLON BRLEM DETAYLARI 4A.0. SMGELER bbf db = Kiri kesitinin balk genilii = Kiri enkesit ykseklii

4A.1. KAPSAM VE GENEL HUSUSLAR 4A.1.1 Bu blmde, 4.3.4.1 (a)da ngrld ekilde, en az 0.04 radyan Greli Kat telemesi Asn (greli kat telemesi/kat ykseklii) salayabilecek kapasitede olduu deneysel ve/veya analitik yntemlerle kantlanm olan eitli bulonlu ve kaynakl birleim detay rnekleri verilmitir 1. 4A.1.2 Bu detaylar, sneklik dzeyi yksek erevelerin moment aktaran kiri-kolon birleimlerinde, kendilerine ait uygulama snrlar erevesinde kullanlabileceklerdir. 4A.1.3 Sneklik dzeyi normal erevelerin moment aktaran kiri-kolon birleimlerinde ise, sz konusu detaylar koulsuz olarak kullanlabilirler. 4A.1.4 Birleim detaylarnn dayanm hesaplar ve kapasite kontrol tahkikleri, sneklik dzeyi yksek ve normal ereveler iin, srasyla 4.3.4 ve 4.4.2deki esaslara uygun olarak yaplacaktr. 4A.2. KR KOLON BRLEM DETAYLARI Aada, bulonlu ve kaynakl moment aktaran kiri-kolon birleim detaylar ile bu detaylarn sneklik dzeyi yksek erevelerde kullanlma koullarn ieren uygulama snrlar verilmitir. 4A.2.1. Aln Levhal Bulonlu Birleim Detay Aln levhal, bulonlu kiri-kolon birleim detay ekil 4A.1de verilmitir. Detayda, Fe 37 eliinden yaplan aln levhas kiriin balk levhalarna tam penetrasyonlu kt kaynak ile, gvde levhasna ise ift tarafl ke kayna ile birletirilmektedir. Aln levhasnn kolona balants iin, en az ISO 8.8 kalitesinde tam ngermeli bulonlar kullanlacaktr. Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim detay parametrelerinin Tablo 4A.1de verilen uygulama snrlarn salamas gerekmektedir.

FEMA Federal Emergency Management Agency (2000), Recommended Seismic Design Criteria for New Steel Moment-Frame Buildings, FEMA 350, FEMA, Washington, D.C.

79

Fe 37 aln levhas tam penetrasyonlu kt kaynak takviye levhalar (gerektiinde)

sreklilik levhalar (gerektiinde)

en az ISO 8.8 kalitesinde tam ngermeli bulon im (gerektiinde)

ekil 4A.1 TABLO 4A.1 ALIN LEVHALI BULONLU KR-KOLON BRLEM DETAYININ UYGULAMA SINIRLARI
Birleim Detay Parametreleri Kiri enkesit ykseklii Kiri akl / enkesit ykseklii oran Kiri balk kalnl Kolon enkesit ykseklii Bulon snf Bulon ngerme koullar Aln levhas malzeme snf Balk levhas kayna Uygulama Snrlar 750 mm 7 20 mm 600 mm 8.8 veya 10.9 Tam ngerme Fe 37 Tam penetrasyonlu kt kaynak

4A.2.2. Takviyeli Aln Levhal Bulonlu Birleim Detay Rijitlik levhalar ile takviye edilmi aln levhal, bulonlu kiri-kolon birleim detay ekil 4A.2de verilmitir. Detayda, Fe 37 eliinden yaplan aln levhas kiriin balk levhalarna kt kaynak ile, gvde levhasna ve rijitlik levhalarna ise ift tarafl ke kayna ile birletirilmektedir. Aln levhasnn kolona balants iin, en az ISO 8.8 kalitesinde tam ngermeli bulonlar kullanlacaktr. Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim detay parametrelerinin Tablo 4A.2de verilen uygulama snrlarn salamas gerekmektedir.

80

25

Fe 37 aln levhas rijitlik levhas tam penetrasyonlu kt kaynak

takviye levhalar (gerektiinde)

25

sreklilik levhalar (gerektiinde)

30

en az ISO 8.8 kalitesinde tam ngermeli bulon

im (gerektiinde)

ekil 4A.2 TABLO 4A.2 TAKVYEL ALIN LEVHALI BULONLU KR-KOLON BRLEM DETAYININ UYGULAMA SINIRLARI
Birleim Detay Parametreleri Kiri enkesit ykseklii Kiri akl / enkesit ykseklii oran Kiri balk kalnl Kolon enkesit ykseklii Bulon snf Bulon ngerme koullar Aln levhas malzeme snf Balk levhas kayna Uygulama Snrlar 1000 mm 7 25 mm 600 mm 8.8 veya 10.9 Tam ngerme Fe 37 Tam penetrasyonlu kt kaynak

4A.2.3. Aln Levhasz Bulonlu Birleim Detay Aln levhasz, bulonlu kiri-kolon birleim detay ekil 4A.3te verilmitir. Detayda, kiriin kolona balants ek balk levhalar ve gvdedeki kayma levhas ile salanmaktadr. Ek balk levhalar kolona tam penetrasyonlu kt kaynak ile, kayma levhas ise kt kaynak veya ke kayna ile birletirilmitir. Kiri balk ve gvde levhalarnn ek balk levhasna ve kayma levhasna balants iin en az ISO 8.8

81

kalitesinde bulonlar kullanlacaktr. Ek balk levhasnn hadde dorultusu, kiri boyuna ekseninin dorultusunda olacaktr. Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim detay parametrelerinin Tablo 4A.3te verilen uygulama snrlarn salamas gerekmektedir.

veya

tam penetrasyonlu kt kaynak en az ISO 8.8 kalitesinde tam ngermeli bulon

takviye levhalar (gerektiinde)

en az ISO 8.8 kalitesinde bulon sreklilik levhalar (gerektiinde) veya kayma levhas

im (gerektiinde) ek balk levhas

ekil 4A.3 TABLO 4A.3 ALIN LEVHASIZ BULONLU KR-KOLON BRLEM DETAYININ UYGULAMA SINIRLARI
Birleim Detay Parametreleri Kiri enkesit ykseklii Kiri akl / enkesit ykseklii oran Kiri balk kalnl Kolon enkesit ykseklii Bulon snf En byk bulon boyutu Balk levhas bulonlarnn ngerme koullar Ek balk levhas malzeme snf Ek balk levhas kayna Uygulama Snrlar 800 mm 8 20 mm 600 mm 8.8 veya 10.9 M 30 Tam ngerme Fe 37, Fe 52 Tam penetrasyonlu kt kaynak

82

4A.2.4. Kaynakl Birleim Detay Kaynakl birleim detay ekil 4A.4te verilmitir. Detayda, kiri balk levhalarnn kolona birleimi tam penetrasyonlu kt kaynak ile salanmaktadr. Kiri gvde levhas ise, kayma levhas kullanarak, kt kaynak veya ke kayna ile kolona balanmaktadr. Detayda gsterildii gibi, kiri balklarndaki kt kaynaklar iin kaynak ulam deliklerine gerek olmaktadr. Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim detay parametrelerinin Tablo 4A.4te verilen uygulama snrlarn salamas gerekmektedir.

tam penetrasyonlu kt kaynak 50 takviye levhalar (gerektiinde) 25 montaj bulonu sreklilik levhalar (gerektiinde) veya kayma levhas

kaynak ulam delii

ekil 4A.4 TABLO 4A.4 KAYNAKLI KR-KOLON BRLEM DETAYININ UYGULAMA SINIRLARI
Birleim Detay Parametreleri Kiri enkesit ykseklii Kiri akl / enkesit ykseklii oran Kiri balk kalnl Kolon enkesit ykseklii Kaynak ulam delii Balk levhas kayna Uygulama Snrlar 1000 mm 7 25 mm 600 mm gerekli Tam penetrasyonlu kt kaynak

83

4A.2.5. Ek Balk Levhal Kaynakl Birleim Detay Ek balk levhal kaynakl birleim detay ekil A4.5te verilmitir. Detayda, ek balk levhasnn kolona birleimi tam penetrasyonlu kt kaynak ile, kiri balna birleimi evresel ke kayna ile salanmaktadr. Ek balk levhasnn hadde dorultusu, kiri boyuna ekseninin dorultusunda olacaktr. Kiri gvde levhas ise, kayma levhas kullanarak, kt kaynak veya ke kayna ile kolona balanmaktadr. Bu detayda kaynak ulam deliine gerek olmamaktadr. Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim detay parametrelerinin Tablo 4A.5te verilen uygulama snrlarn salamas gerekmektedir.
ek balk levhas

veya

tam penetrasyonlu kt kaynak

ek balk levhas takviye levhalar (gerektiinde) kayma levhas montaj bulonu sreklilik levhalar (gerektiinde)

veya

ekil 4A.5 TABLO 4A.5 EK BALIK LEVHALI KAYNAKLI KR-KOLON BRLEM DETAYININ UYGULAMA SINIRLARI
Birleim Detay Parametreleri Kiri enkesit ykseklii Kiri akl / enkesit ykseklii oran Kiri balk kalnl Kolon enkesit ykseklii Ek balk levhas malzeme snf Ek balk levhas kayna Uygulama Snrlar 1000 mm 7 25 mm 600 mm Fe 52 Tam penetrasyonlu kt kaynak

84

4A.2.6. Zayflatlm Kiri Enkesiti Kaynakl Birleim Detay Zayflatlm kiri enkesiti, kaynakl birleim detay ekil 4A.6da verilmitir. Kaynakl birleim detay ile ayn zelliklere sahip olan bu detayda, ayrca zayflatlm kiri enkesiti kullanlmaktadr. Zayflatlm kiri enkesiti iin ngrlen geometrik boyutlar ekil zerinde gsterilmitir. Bu detayn sneklik dzeyi yksek erevelere uygulanabilmesi iin, birleim detay parametrelerinin Tablo 4A.6da verilen uygulama snrlarn salamas gerekmektedir.
yarap~ 0.80 d b = 0.5-0.75 b bf 0.65-0.85 d b

b bf

0.20-0.25 b bf zayflatlm kiri enkesiti takviye levhalar (gerektiinde) montaj bulonu sreklilik levhalar (gerektiinde) db veya kayma levhas kaynak ulam delii

tam penetrasyonlu kt kaynak ( ekil 4A.4 'e baknz.)

ekil 4A.6 TABLO 4A.6 ZAYIFLATILMI KR ENKEST KAYNAKLI KR-KOLON BRLEM DETAYININ UYGULAMA SINIRLARI
Birleim Detay Parametreleri Kiri enkesit ykseklii Kiri birim boy arl Kiri akl / enkesit ykseklii oran Kiri balk kalnl Kolon enkesit ykseklii Kaynak ulam delii Ek balk levhas kayna Uygulama Snrlar 1000 mm 450 kg/m 7 45 mm 600 mm gerekli Tam penetrasyonlu kt kaynak

85

BLM 5 YIMA BNALAR N DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 5.1. KAPSAM Deprem blgelerinde yaplacak olan, hem dey hem yatay ykler iin tm tayc sistemi doal veya yapay malzemeli tayc duvarlar ile oluturulan yma binalarn ve bina tr yaplarn boyutlandrlmas ve donatlmas bu konuda yrrlkte olan ilgili standart ve ynetmeliklerle birlikte ncelikle bu blmde belirtilen kurallara gre yaplacaktr. Yma binalarn temellerine ilikin kurallar Blm 6da verilmitir. 5.2. GENEL KURALLAR 5.2.1 Blm 2ye gre S(T1) = 2.5 ve Ra(T1) = 2.0 alnarak belirlenen deprem yklerinin bina duvarlarnda oluturduu kayma gerilmeleri hesaplanacak ve izin verilen snr deerleri amamas salanacaktr. Bu tr hesap kerpi binalarda yaplmayacaktr. 5.2.2 5.6.2de belirtilen durum dnda yma binalar iin yapmna izin verilen kat saylar deprem blgelerine gre Tablo 5.1de verilmitir. TABLO 5.1 ZN VERLEN EN OK KAT SAYISI Deprem Blgesi 1 2,3 4 En ok Kat Says 2 3 4

5.2.3 Tablo 5.1de verilen en ok kat saylar zemin kat ile stndeki tam katlarn toplamdr. Bu katlara ek olarak yaplacak at katnn alan, temeldeki bina brt alannn %25inden byk olamaz. Kat alan, bina brt temel alannn %25inden byk olan at kat tam kat saylr. Ayrca tek bir bodrum kat yaplabilir. Birden ok bodrum kat yaplmsa Tablo 5.1de verilen en ok kat says bir kat azaltlacaktr. Kerpi duvarl yma binalar btn deprem blgelerinde, bodrum kat saylmakszn, en ok bir katl yaplabilir. 5.2.4 Yma binalarda her bir katn ykseklii deme stnden deme stne en ok 3.0 m olacaktr. Kerpi duvarl yma binalarda tek katn ykseklii 2.70 mden, eer yaplm ise bodrum kat ykseklii 2.40 mden daha ok olamaz 5.2.5 Yma binalarn tayc duvarlar planda olabildiince dzenli ve ana eksenlere gre simetrik ya da simetrie yakn biimde dzenlenecektir. Ksmi bodrum yaplmasndan kanlacaktr. 5.2.6 Tm tayc duvarlar planda kesinlikle st ste gelecektir. 5.3. YIMA DUVAR GERLMELERNN HESABI Bu blmde verilen yntemle hesaplanacak dey ykler ve deprem hesap yklerinin etkisi altnda oluacak basn ve kayma gerilmelerinin, duvarda kullanlan yma duvar cinsine gre izin verilen basn ve kayma gerilmelerini amad gsterilecektir. 86

Gerilmeler alrsa tayc dolu duvar alanlar artrlarak yeniden hesap yaplacaktr. Kerpi duvarl yma binalarda gerilme hesab yaplmayacaktr. 5.3.1. Dey Gerilmelerin Hesab 5.3.1.1 Duvarlarn kesme dayanm duvarlarda var olan dey gerilmelere de bal olduu iin yma bina duvarlarnn dey ykler altnda tadklar gerilmelerin hesaplanmas gereklidir. 5.3.1.2 Duvarlarda oluan basn gerilmelerinin yma duvar cinsine gre izin verilen gerilmelerle karlatrlmas yaplacaktr. Bu hesapta duvarlarda ve demelerden gelen ykler gz nne alnacaktr. Duvardaki kap ve pencere boluk en kesitleri kadar azaltlm duvar en kesit alanna blnerek bulunacak gerilme, duvar cinsine gre izin verilen basn gerilmesinden byk olmayacaktr. 5.3.2. Duvarlarda Basn Emniyet Gerilmesi Bu gerilme aada verilen eitli yntemlerle hesaplanabilir: (a) Duvar yapmnda kullanlacak kargir birim ve harcn basn dayanmna eit dayanmda yaplm duvar paracklarnn basn dayanm deneylerinden hesaplanan duvar dayanmnn 0.25i duvar basn emniyet gerilmesidir. (b) Duvarlarda kullanlan har snfna ve duvar malzemesinin TS-2510da verilen ortalama serbest basn dayanmna bal olarak, duvar emniyet gerilmesi Tablo 5.2den alnabilir. (c) Duvar paras dayanm deneyi yaplmamsa duvarda kullanlan bloun deneysel olarak elde edilen serbest basn dayanmnn 0.50si fd duvar basn dayanm ve bu dayanmn 0.25i fem duvar basn emniyet gerilmesidir. (d) Duvarda kullanlan kargir birimin basn dayanm belli deilse veya duvar dayanm deneyi yaplmam ise duvarda kullanlan kargir birim basn emniyet gerilmesi Tablo 5.3den alnr: 5.3.2.1 Kargir birimlerin ve duvarda kullanlan harcn basn dayanmlar, ilgili standartlara gre yaplacak deneylerle belirlenecektir. 5.3.2.2 Duvar basn emniyet gerilmeleri duvarlarn narinlik oranlarna gre Tablo 5.4de verilen miktarlarda azaltlr. TABLO 5.2 DUVAR MALZEMESNN SERBEST BASIN DAYANIMINA VE HAR SINIFINA BALI DUVAR BASIN EMNYET GERLMELER Duvar Malzemesi Ortalama Serbest Basn Dayanm (MPa) 25 16 11 7 5 Duvarda Kullanlan Har Snf (MPa) A (15) 1.8 1.4 1.0 0.8 0.6 87 B (11) 1.4 1.2 0.9 0.7 0.5 C (5) 1.2 1.0 0.8 0.7 0.5 D (2) 1.0 0.8 0.7 0.6 0.4 E (0.5) 0.8 0.7 0.6 0.5 0.4

TABLO 5.3 SERBEST BASIN DAYANIMI BLNMEYEN DUVARLARIN BASIN EMNYET GERLMELER Duvarda Kullanlan Kargir Birim Cinsi ve Har Dey delikli blok tula (delik oran %35den az, imento takviyeli kire harc ile) Dey delikli blok tula (delik oran %35- 45 arasnda, imento takviyeli kire harc ile) Dey delikli blok tula (delik oran %45den fazla, imento takviyeli kire harc ile) Dolu blok tula veya harman tulas (imento takviyeli kire harc ile) Ta duvar (imento takviyeli kire harc ile) Gazbeton (tutkal ile) Dolu beton briket (imento harc ile) Duvar Basn Emniyet Gerilmesi fem (MPa ) 1.0 0.8 0.5 0.8 0.3 0.6 0.8

TABLO 5.4 NARNLK ORANINA GRE EMNYET GERLMELER N AZALTMA KATSAYILARI Narinlik oran 6 8 10 12 14 16 18 20 22 24 Azaltma 1.0 0.95 0.89 0.84 0.78 0.73 0.67 0.62 0.56 0.51 katsays 5.3.3. Kayma Gerilmesinin Hesab Deprem hesap yknn duvarlarn yatay derzlerine paralel olarak oluturduu kayma gerilmelerinin hesab bu blmde anlatld gibi yaplacaktr. 5.3.3.1 Yma binann her duvar eksenindeki kap veya pencere boluklar arasnda kalan dolu duvar paralarnn greli kayma rijitlii k A h ifadesinden hesaplanacaktr. Burada A dolu duvar parasnn yatay en kesit alan, h dolu duvar parasnn her iki yanndaki boluklarn yksekliinin en kk olandr. Duvarn en kesiti dikdrtgen ise k =1.0, duvarn u eleman varsa veya duvarn ucunda duvara dik dorultuda bir di ya da payanda duvar varsa k =1.2 alnacaktr. 5.3.3.2 Bir duvar ekseninin kayma rijitlii, o eksendeki duvar paralarnn kayma rijitliklerinin toplamdr. Duvar eksenlerinin kayma rijitliinden gidilerek binann kayma rijitlik merkezi hesaplanacaktr. 5.3.3.3 Duvarlara gelen kesme kuvveti, kat kesme kuvveti yannda kat burulma momenti de gz nne alnarak binann birbirine dik her iki ekseni dorultusunda hesaplanacaktr. 5.3.3.4 Duvara gelen deprem kuvveti duvar yatay en kesit alanna blnerek duvarda oluan kayma gerilmesi hesaplanacak ve Denk.(5.1)den bulunacak duvar kayma emniyet gerilmesi em ile karlatrlacaktr. em = o + (5.1)

88

Bu denklemde em = duvar kayma emniyet gerilmesi (MPa), o = duvar atlama emniyet gerilmesi (MPa), = srtnme katsays (0.5 olarak alnabilir), ise 5.3.1 uyarnca hesaplanm duvar dey gerilmesidir (MPa). Duvarda kullanlan kargir birim cinsine gre duvar atlama emniyet gerilmesi o deeri Tablo 5.5den alnacaktr. TABLO 5.5 DUVARLARIN ATLAMA EMNYET GERLMES (o) Duvarda Kullanlan Kargir Birim Cinsi ve Har Dey delikli blok tula (delik oran %35den az, imento takviyeli kire harc ile) Dey delikli blok tula (delik oran %35den fazla, imento takviyeli kire harc ile Dolu blok tula veya harman tulas (imento takviyeli kire harc ile) Ta duvar (imento takviyeli kire harc ile) Gazbeton (tutkal ile) Dolu beton briket (imento harc ile) 5.3.4. Elastisite Modl Duvar yapmnda kullanlan kargir birimlerin Elastisite Modl (Ed) Denk.(5.2) ile hesaplanacaktr. Ed = 200 f d 5.4. TAIYICI DUVARLAR 5.4.1. Tayc Duvar Malzemesi 5.4.1.1 Tayc duvarda yma malzemesi olarak Trk Standartlarna uygun doal ta, dolu tula, TS-2510 ve TS EN 771-1de tayc duvar malzemesi olarak izin verilen en byk boluk oranlarn amayan boluk oranlar olan tulalar ve blok tulalar, gazbeton yap malzeme ve elemanlar, kire kumta, dolu beton briket, kerpi ya da benzeri kargir birimler kullanlabilir. 5.4.1.2 Boluklu beton briket, hafif agregal beton kargir birimler, TS-2510 ve TS 705 (TS EN 771-1)de tayc duvar malzemesi olarak izin verilen en byk boluk oranlarnn zerinde boluk oranlar olan tulalar ve blok tulalar, TS4377 (TS EN 771-1)e gre dolgu duvarlar iin retilmi dier tulalar ve benzeri biim verilmi bloklar hibir zaman tayc duvar malzemesi olarak kullanlamaz. 5.4.1.3 Doal ta tayc duvarlar, yma binalarn yalnzca bodrum ve zemin katlarnda yaplabilir. 5.4.1.4 Beton tayc duvarlar yma binalarn yalnzca bodrum katlarnda yaplabilir. 5.4.2. Duvar Malzemesi Dayanmlar 5.4.2.1 Duvar yapmnda kullanlan doal ve yapay kargir birimlerin ve bunlar balayan harlarn dayanm ve dier zellikleri aadaki gibi olacaktr. Bu koullar kerpi iin geerli deildir. Kerpi sadece kerpi binalarda kullanlabilir. 89 (5.2) Duvar atlama Emniyet Gerilmesi o (MPa ) 0.25 0.12 0.15 0.10 0.15 0.20

5.4.2.2 Tayc duvarlarda kullanlacak doal ve yapay kargir birimlerin en dk basn dayanm, brt basn alanna gre, en az 5.0 MPa olacaktr. Bodrum katlarda kullanlacak doal talarn basn dayanm en az 10.0 MPa olacaktr. Bodrum katlarda beton duvar yaplmas durumunda, kullanlacak en dk beton kalitesi C16 olacaktr. 5.4.2.3 Tayc duvarlarda imento takviyeli kire harc (imento/kire/kum hacmsal oran = 1/2/9) ya da imento harc (imento/kum hacmsal oran = 1/4) kullanlacaktr. 5.4.2.4 Duvarlarn basn emniyet gerilmesi (fem) 5.3.2de verilen yntemlerden biri kullanlarak hesaplanacaktr. 5.4.2.5 Duvarlarn kayma emniyet gerilmesi Denk.(5.1)e gre hesaplanacaktr. 5.4.3. zin Verilen En Kk Tayc Duvar Kalnlklar Tayc duvarlarn, sva kalnl saylmakszn, en kk kalnlklar yma binann kat saysna bal olarak Tablo 5.6da verilmektedir. Bodrum kat yaplmam ise zemin kat ve stndeki katlar iin Tablo 5.6da verilen en kk duvar kalnlklar geerlidir. 5.2.3e gre izin verilen ek at katnda bir alttaki kat iin verilen duvar kalnl geerlidir. TABLO 5.6 TAIYICI DUVARLARIN EN KK KALINLIKLARI
Deprem Blgesi zin Verilen Katlar Bodrum kat Zemin kat Bodrum kat Zemin kat Birinci kat Bodrum kat Zemin kat Birinci kat kinci kat Bodrum kat Zemin kat Birinci kat kinci kat nc kat

1, 2, 3 ve 4 1, 2, 3 ve 4 2, 3 ve 4

Doal Ta (mm) 500 500 500 500 500 500 500 500 -

Beton (mm) 250 250 250 250 -

Tula ve Gazbeton 1 1 1.5 1 1 1.5 1.5 1 1 1.5 1.5 1.5 1 1

Dierleri (mm) 200 200 300 200 200 300 300 200 200 300 300 300 200 200

5.4.3.1 Kerpi duvarl binalarda tayc d duvarlar en az 1.5 , tayc i duvarlar en az 1 kerpi boyu kalnlnda olacaktr. Tayc duvarlarda kullanlacak kerpi boyutlar, mm olarak, 120300400 (ana) ve 120190400 (kuzu), ya da 120250300 (ana) ve 120180300 (kuzu) olacaktr. 5.4.4. Tayc Duvarlarda Toplam Uzunluk Snr Planda birbirine dik dorultularn her biri boyunca uzanan tayc duvarlarn, pencere ve kap boluklar saylmakszn toplam uzunluunun brt kat alanna ( konsol deme

90

alanlar dndaki alan) oran (0.2 I) m/m2 den daha az olmayacaktr. (ekil 5.1). Burada I, Blm 2de tanmlanan Bina nem Katsaysdr.

d / A 0.2 I m/m2 d : Taral alan uzunluu (m)

A : Brt kat alan (m ) I : Bina nem katsays (Blm 2)
2

Deprem dorultusu

ekil 5.1 5.4.5. Tayc Duvarlarn En Byk Desteklenmemi Uzunluu 5.4.5.1 Herhangi bir tayc duvarn planda kendisine dik olarak saplanan tayc duvar eksenleri arasnda kalan desteklenmemi uzunluu birinci derece deprem blgesinde en ok 5.5 m, dier deprem blgelerinde en ok 7.5 m olacaktr. Kerpi duvarl yma binalarda desteklenmemi duvar uzunluu en fazla 4.5 m olacaktr. 5.4.5.2 5.4.5.1de belirtilen en byk desteklenmemi duvar boyu koulunun salanamamas durumunda bina kelerinde ve sz konusu duvarda planda eksenden eksene aralklar 4.0 m.yi gemeyen betonarme dey hatllar yaplacaktr. Ancak bu tr dey hatllarla desteklenen duvarlarn toplam uzunluu 16.0 myi geemez. (ekil 5.2)

91

Mesnetlenmemi duvar boyu : 1, 2 ve 3 (Bkz. 5.4.5.1)

4.0 m

5.5 m (1. derece deprem blgesi) 7.5 m (2,3 ve 4. derece deprem blgesi) 4.0 m

Dey Hatl

Dey Hatl
16.0 m

Dey Hatl

ekil 5.2 5.4.6. Tayc Duvar Boluklar Tayc duvarlarda braklacak kap ve pencere boluklarnda aadaki kurallara uyulacaktr. (ekil 5.3) 5.4.6.1 Bina kesine en yakn pencere ya da kap ile bina kesi arasnda braklacak dolu duvar parasnn plandaki uzunluu birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde 1.50 mden, nc ve drdnc derece deprem blgelerinde 1.0 mden az olamaz. Kerpi duvarl binalarda btn deprem blgelerinde bu miktar en az 1.0 mdir. 5.4.6.2 Bina keleri dnda pencere ve kap boluklar arasnda kalan dolu duvar paralarnn plandaki uzunluu birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde 1.0 mden , nc ve drdnc derece deprem blgelerinde 0.80 mden az olamaz. Kerpi duvarl binalarda btn deprem blgelerinde bu miktar en az 1.0 mdir. 5.4.6.3 Pencere ve kap boluklarnn her iki kenarnda 5.5.3e gre betonarme dey hatllar yaplrsa 5.4.6.1 ve 5.4.6.2de verilen en az dolu duvar paras uzunluu koullar %20 azaltlabilir. Kerpi duvarl binalarda pencere ve kap boluklarnn her iki kenarna ikier adet 0.10m0.10m kesitinde ahap dikmeler konulmu ise iki boluk arasndaki dolu duvar paras 0.80 m olabilir. Bu ahap dikmeler pencere alt ve st ahap hatllarna balanacaktr. 5.4.6.4 Bina keleri dnda, birbirini dik olarak kesen duvarlarn arakesitine en yakn pencere yada kap boluu ile duvarlarn arakesiti arasnda braklacak dolu duvar parasnn plandaki uzunluu, tm deprem blgelerinde 0.50 mden az olamaz. Boluklarn her iki kenarnda 5.5.3e gre kat yksekliince betonarme dey hatl varsa dolu duvar paras 0.50 mden az olabilir. 5.4.6.5 Her bir kap ve pencere boluunun plandaki uzunluu 3.0 mden daha byk olamaz. Kerpi duvarl binalarda kap boluklar yatayda 1.0 m den, deyde 1.90 mden; pencere boluklar yatayda 0.90 mden, deyde 1.20 mden daha byk olamaz. 92

5.4.6.6 Herhangi bir duvarn 5.4.5de tanmlanm desteklenmemi uzunluu boyunca kap ve pencere boluklarnn plandaki uzunluklarnn toplam desteklenmemi duvar uzunluunun %40ndan fazla olmayacaktr. 5.4.6.7 Pencere ya da kap boluklarnn her iki kenarnda 5.5.3e gre kat yksekliince betonarme dey hatllar yaplrsa 5.4.6.5te tanmlanan en byk boluk uzunluu ve 5.4.6.6da tanmlanan en byk boluk oran %20 artrlabilir. Bu koul kerpi duvarl binalar iin geerli deildir.
1.5 m 1. ve 2. Deprem Blgesi 1.0 m 1.0 m 3. ve 4. Deprem Blgesi 0.8 m 0.5 m

b1

b2

b1 ve b2 3.0 m (b1 + b2) 0.40 n

n (Mesnetlenmemi duvar boyu)

ekil 5.3 5.5. LENTOLAR VE HATILLAR 5.5.1. Lentolar 5.5.1.1 Pencere ve kap lentolarnn duvarlara oturan ularnn her birinin uzunluu serbest lento aklnn %15inden ve 200 mmden az olmayacaktr. 5.5.1.2 Lento en kesit boyutlar ile boyuna ve enine donatlar yatay hatllar iin 5.5.2.1de verilen deerlerden az olmayacaktr. 5.5.1.3 Kerpi duvarl binalarda kap st ve pencere st ve altlarna ahap lento yaplabilir. Ahap lentolar ikier adet 100 mm100 mm kesitinde ahap kadronla yaplacaktr. Ahap lentolarn duvarlara oturan ksmlarnn her birinin uzunluu 200 mmden az olmayacaktr. 5.5.2. Yatay Hatllar 5.5.2.1 Merdiven sahanlklar da dahil olmak zere her bir demenin tayc duvarlara oturduu yerde betonarme deme ile birlikte (monolitik olarak) dklm aadaki koullar salayan betonarme yatay hatllar yaplacaktr. (a) Yatay hatllar tayc duvar geniliine eit genilikte ve en az 200 mm ykseklikte olacaktr. (b) Hatllarda beton kalitesi en az C16 olacak, ilerine ta duvarlarda en az altta, stte 610, dier malzemeden tayc duvarlarda ise en az 410 boyuna donat ile

93

birlikte en ok 250 mm ara ile 8 lik etriye konulacaktr. Boyuna donatlar kelerde ve kesime noktalarnda sreklilii salayacak biimde bindirilecektir (ekil 5.4). 5.5.2.2 Moloz ta duvarlarda deme ve merdiven sahanlklar dnda deyde eksenden eksene aralklar 1.5 m.yi gemeyen ve 5.5.2.1deki kurallara uyan betonarme hatl yaplacaktr. 5.5.2.3 Kerpi yma duvarlarda ahap hatl yaplabilir. Ahap hatl iin, 100 mm 100 mm kesitindeki iki adet kadron, d yzleri duvar i ve d yzeyleri ile akacak aralkta konulacaktr. Bu kadronlar boylamasna dorultuda 500 mmde bir 50 mm 100 mm kesitinde dikine kadronlarla ivili olarak birletirilecek ve aralar ta krntlar ile doldurulacaktr.
250 mm

8 40

250 mm

40

min 10 250 mm

40

250 mm

min 10

ekil 5.4

94

5.5.3. Dey Hatllar 5.5.3.1 Yma binalarn deprem dayanmlarnn artrlmas iin bina kelerinde, tayc duvarlarn dey ara kesitlerinde , kap ve pencere boluklarnn her iki yannda kat yksekliince uzanan betonarme dey hatllar yaplmas uygundur. 5.5.3.2 Dey hatllar, her iki yandan gelen tayc duvarlarn rlmesinden sonra duvarlara paralel olarak konulacak kalplarn arasndaki blmn donatlarak betonlanmas ile yaplacaktr (ekil 5.5). 5.5.3.3 Bina kelerinde ve tayc duvarlarn ara kesitlerinde dey hatllarn en kesit boyutlar kesien duvarlarn kalnlklarna eit olacaktr. Pencere ve kap boluklarnn her iki yanna yaplacak dey hatllarda ise hatln duvara dik en kesit boyutu duvar kalnlndan, dier en kesit boyutu ise 200 mm den az olmayacaktr. 5.5.3.4 Dey hatllarda beton kalitesi en az C16 olacak, ilerine ta duvarlarda her iki duvar yzne paralel olarak en az adet olmak zere 612, dier tr malzemelerden tayc duvarlarda ise en az 412 boyuna donat ile birlikte en ok 200 mm ara ile 8 lik etriye konulacaktr. Boyuna donatlar iin temelde ve katlar arasnda filiz braklacaktr (ekil 5.5).
200 mm

200 mm

200 mm

ekil 5.5 5.6. DEMELER 5.6.1 Yma binalarn kat demeleri TS-500deki kurallara gre tasarlanm boyut ve donatlar olan betonarme plak ya da dili demeler olacaktr. 95

5.6.2 Demeleri 5.6.1e uymayan yma binalar btn deprem blgelerinde, varsa bodrum kat saylmakszn en ok iki katl yaplacaktr Bu tr binalarda da demelerin oturduu yatay hatllar 5.5.2ye gre yaplacaktr. Kerpi duvarl binalar ise bodrum kat saylmakszn en ok bir katl yaplacaktr. 5.6.3 Konsol eklindeki balkonlar, korniler ve at saaklar yalnzca kat demelerinin uzants olarak yaplacak ve serbest konsol uzunluu 1.5 mden ok olmayacaktr. Konsol eklindeki merdivenlerin konsol uzunluu ise en ok 1.0 m olacaktr. Bu madde kerpi duvarl binalar iin geerli deildir. 5.7. ATILAR 5.7.1 Yma binalarn atlar, betonarme teras at, ahap ya da elik oturtma at olarak yaplabilir. 5.7.2 Ahap at donanmnn deme ve tayc duvarlarn stndeki yatay hatllarla balantlar TS-2510 da verilen kurallara gre yaplacaktr. 5.7.3 En st kattaki yatay hatla oturan at kalkan duvarnn ykseklii 2.0 mden byk ise dey ve eik hatllar yaplacaktr (ekil 5.6). 5.7.4 - Kerpi yma binalarn atlar, d duvarlar en ok 500 mm aacak saakl olarak ve olabildiince hafif yaplacaktr. Birinci ve ikinci derece blgelerinde toprak dam yaplmayacaktr. nc ve drdnc derece blgelerinde ise toprak damn toprak rt kalnl 150 mmden daha byk Kerpi binalarn atlar ahap makas, veya betonarme plak olarak yaplabilir. biimde deprem deprem olamaz.

Betonarme Hatl

ekil 5.6 5.8. TAIYICI OLMAYAN DUVARLAR 5.8.1 Tayc olmayan blme duvarlarnn kalnl en az 100 mm olacaktr. Bu duvarlar her iki uta tayc duvarlara dey arakesit boyunca balanarak rlecektir. Tayc olmayan duvarlarn st ile tavan demesinin alt arasnda en az 10 mm boluk braklacak, ancak dzlemine dik deprem yklerinin etkisi ile duvarn dzlemi 96

dna devrilmemesi iin gerekli nlemler alnacaktr. Bu madde kerpi duvarl binalar iin geerli deildir. 5.8.2 Teraslarda yma duvar malzemesi ile yaplan korkuluklarn ykseklii 600 mmyi gemeyecektir. Bu tr korkuluklarn deprem ykleri altnda devrilmesinin nlenmesi iin gereken tedbirler alnmaldr. 5.8.3 Yma duvar malzemesi ile yaplan bahe duvarlarnn ykseklii, kaldrm dzeyinden balayarak en ok 1.0 m olacaktr.

97

BLM 6 TEMEL ZEMN VE TEMELLER N DEPREME DAYANIKLI TASARIM KURALLARI 6.0. SMGELER Ao Ch Cv H h1 I i Kas Kad Kat Kps Kpd Kpt Pad Ppd pad (z) ppd (z) pv (z) Qad Qpd qad (z) qpd (z) qo Rza z zcd b s = Blm 2de tanmlanan Etkin Yer vmesi Katsays = Toprak basncnn hesabnda kullanlan yatay edeer deprem katsays = Toprak basncnn hesabnda kullanlan dey edeer deprem katsays = niform zeminin toplam ykseklii veya tabakal zemin durumunda tabaka kalnlklarnn toplam = Zeminin en st tabakasnn kalnl = Blm 2de tanmlanan Bina nem Katsays = Aktif veya pasif basn tarafndaki zemin yzeyinin yatayla yukarya doru yapt ev as = Statik aktif basn katsays = Dinamik aktif basn katsays = Toplam aktif basn katsays = Statik pasif basn katsays = Dinamik pasif basn katsays = Toplam pasif basn katsays = Zemin ktlesinden oluan dinamik aktif basn kuvvetinin bilekesi = Zemin ktlesinden oluan dinamik pasif basn kuvvetinin bilekesi = Zemin ktlesinden oluan dinamik aktif basncn derinlie gre deiim fonksiyonu = Zemin ktlesinden oluan dinamik pasif basncn derinlie gre deiim fonksiyonu = Dey toprak basncnn derinlie gre deiim fonksiyonu = Dzgn yayl d ykten oluan dinamik aktif basn kuvvetinin bilekesi = Dzgn yayl d ykten oluan dinamik pasif basn kuvvetinin bilekesi = Dzgn yayl d ykten oluan dinamik aktif basncn derinlie gre deiim fonksiyonu = Dzgn yayl d ykten oluan dinamik pasif basncn derinlie gre deiim fonksiyonu = Dzgn yayl d ykn genlii = Zemin dayanma (istinat) duvarlarnda kesit hesabna esas dinamik i kuvvetlerin elde edilmesi iin kullanlan azaltma katsays = Zemin serbest yzeyinden itibaren aaya doru llen derinlik = Aktif veya pasif basn kuvvetinin bilekesinin zemin st yzeyinden itibaren aaya doru llen derinlii = Duvar-zemin arakesitinin deyle aktif veya pasif basn tarafna doru yapt a = Zeminle duvar arasndaki srtnme as = Zeminin isel srtnme as = Donat ap = Zeminin kuru birim hacm arl = Zeminin su altndaki birim hacm arl = Zeminin suya doygun birim hacm arl = Toplam aktif ve pasif basn katsaylarnn hesabnda edeer deprem katsaylarna bal olarak hesaplanan a

98

6.1. KAPSAM Deprem blgelerinde yaplacak yeni binalar ile deprem performans deerlendirilecek veya glendirilecek mevcut binalarda zemin koullarnn belirlenmesi; betonarme, elik, ve yma bina temellerinin ve zemin dayanma (istinat) yaplarnn tasarm, bu konulardaki ynetmelik ve standartlarla birlikte ncelikle bu blmde verilen kural ve koullara uyularak yaplacaktr. 6.2. ZEMN KOULLARININ BELRLENMES 6.2.1. Zemin Gruplar ve Yerel Zemin Snflar 6.2.1.1 Bu Ynetmelikte yerel zemin koullarnn tanmlanmas iin esas alnan zemin gruplar Tablo 6.1de, yerel zemin snflar ise Tablo 6.2de verilmitir. Tablo 6.1deki zemin parametrelerine ilikin deerler, zemin gruplarnn belirlenmesinde yol gstermek zere verilen standart deerlerdir. 6.2.1.2 Aada belirtilen binalarda, gerekli saha ve laboratuar deneylerine dayanan zemin aratrmalarnn yaplmas, ilgili raporlarn dzenlenmesi ve proje dkmanlarna eklenmesi zorunludur. Raporlarda Tablo 6.1 ve Tablo 6.2ye gre tanmlanan zemin gruplar ve yerel zemin snflar ak olarak belirtilecektir. (a) Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde toplam ykseklii 60 mden fazla olan tm binalar, (b) Btn deprem blgelerinde, bina yksekliinden bamsz olarak, Blm 2de Tablo 2.3 ile tanmlanan Bina nem Katsaysnn I =1.5 ve I =1.4 olduu binalar. 6.2.1.3 Yukardaki 6.2.1.2nin kapsam dnda kalan dier binalar iin ise, birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, zemin gruplarnn ve yerel zemin snflarnn Tablo 6.1 ve Tablo 6.2deki tanmlara gre belirlenmesini salayacak yerel bilgilerin ya da gzlem sonularnn deprem hesap raporlarnda belirtilmesi veya bu konuda yaynlanm kaynaklara referans verilmesi zorunludur. 6.2.1.4 Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, Tablo 6.1de (C) ve (D) gruplarna giren zeminlerde, deprem ykleri altnda kazklarn yatay yataklanma parametreleri ile yatay ve eksenel yk tama glerinin belirlenmesi, saha ve laboratuar deneylerini ieren zemin aratrmalarna gre yaplacaktr. 6.2.2. Svlama Potansiyelinin rdelenmesi Btn deprem blgelerinde, yeralt su seviyesinin zemin yzeyinden itibaren 10 m iinde olduu durumlarda, Tablo 6.1de (D) grubuna giren zeminlerde Svlama Potansiyelinin bulunup bulunmadnn, saha ve laboratuar deneylerine dayanan uygun analiz yntemleri ile incelenmesi ve sonularn belgelenmesi zorunludur.

99

TABLO 6.1 ZEMN GRUPLARI

Zemin Grubu Zemin Grubu Tanm Stand. Penetr. (N/30) Relatif Sklk (%) Serbest Basn Direnci (kPa) Kayma Dalgas Hz (m/s)

(A)

(B)

(C)

(D)

1. Masif volkanik kayalar ve ayrmam salam metamorfik kayalar, sert imentolu tortul kayalar.... 2. ok sk kum, akl......... 3. Sert kil ve siltli kil.......... 1. Tf ve aglomera gibi gevek volkanik kayalar, sreksizlik dzlemleri bulunan ayrm imentolu tortul kayalar.... 2. Sk kum, akl............... 3. ok kat kil ve siltli kil... 1.Yumuak sreksizlik dzlemleri bulunan ok ayrm metamorfik kayalar ve imentolu tortul kayalar............... 2. Orta sk kum, akl........ 3. Kat kil ve siltli kil.......... 1.Yeralt su seviyesinin yksek olduu yumuak, kaln alvyon tabakalar..... 2. Gevek kum................... 3. Yumuak kil, siltli kil.....

> 50 > 32

85100

> 1000 > 400

> 1000 > 700 > 700

3050 1632

6585

5001000 200400

7001000 400700 300700

1030 816 < 10 <8

3565

< 500 100200

400700 200400 200300 < 200 < 200 < 200

< 35

< 100

TABLO 6.2 YEREL ZEMN SINIFLARI

Yerel Zemin Snf Tablo 6.1e Gre Zemin Grubu ve En st Zemin Tabakas Kalnl (h1) (A) grubu zeminler h1 15 m olan (B) grubu zeminler h1 > 15 m olan (B) grubu zeminler h1 15 m olan (C) grubu zeminler 15 m < h1 50 m olan (C) grubu zeminler h1 10 m olan (D) grubu zeminler h1 > 50 m olan (C) grubu zeminler h1 > 10 m olan (D) grubu zeminler

Z1 Z2 Z3 Z4

100

TABLO 6.2YE LKN NOTLAR :

(a) Temel taban altndaki en st zemin tabakas kalnlnn 3 metreden az olmas durumunda, bir alttaki tabaka, Tablo 6.2de belirtilen en st zemin tabakas olarak gznne alnabilir. (b) Temel sisteminin dey ya da deye gre eimi 1/6ya eit veya daha az eik kazklardan olumas durumunda, Tablo 6.2de belirtilen en st zemin tabakas, en ksa kazn alt ucundaki tabaka olarak yorumlanabilir. Ancak bu durumda Blm 2ye gre yaplacak deprem hesabnda kazklarn, bina tayc sisteminin elemanlar olarak styap ile birlikte gznne alnmas veya yatay ve dey kazk rijitliklerinin kazk balklarnn altnda edeer yaylarla idealletirilmesi zorunludur. Hesaplarda, grup etkisi de dikkate alnarak kazklarn zemine yatay ve dey dorultulardaki yataklanmalar (kazk-zemin etkileimi) ile birlikte, kazk balklarnn ve ba kirilerinin rijitlik ve eylemsizlik zellikleri mutlaka gznne alnacaktr. (c) Yukardaki (b) paragrafnda belirtilen koullarn uygulanmamas veya 6.3.3.1e gre nc ve drdnc derece deprem blgelerinde kazk eiminin deye gre 1/6dan daha fazla yaplmas durumlarnda, Tablo 6.2de belirtilen en st zemin tabakas, kazk balklarnn altndaki ilk tabaka olarak alnacaktr. 6.3. TEMELLERE LKN KURAL VE KOULLAR 6.3.1. Genel Kurallar Bina temelleri, deprem srasnda oturma veya farkl oturmalardan tr styapda hasara neden olmayacak biimde, oturduklar zeminin zellikleri gznne alnarak, zemin mekanii ve temel inaat ilkelerine gre yaplacaktr. Bu blmde temellerle ilgili olarak verilen kurallar; betonarme, elik, ve yma binalarn temelleri iin geerlidir. 6.3.2. Zemin Emniyet Gerilmeleri ve Kazklarn Emniyetli Tama Ykleri 6.3.2.1 - Temel zemini olarak Tablo 6.1de (A), (B) ve (C) gruplarna giren zeminlerde, statik yklere gre tanmlanan zemin emniyet gerilmesi ve kazkl temellerde kazn yatay ve eksenel ykler iin emniyetli tama yk, deprem durumunda en fazla %50 arttrlabilir. 6.3.2.2 - Temel zemini olarak Tablo 6.1de (D) grubuna giren zeminlerde, deprem durumunda zemin emniyet gerilmesi ve kazklarn emniyetli tama yk arttrlamaz. 6.3.3. Kazkl Temellere likin Koullar 6.3.3.1 Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, deye gre eimleri 1/6dan daha fazla olan eik kazklar kullanlmayacaktr. 6.3.3.2 Kazkl temeller, eksenel yklere ek olarak depremden oluan yatay yklere ve etkilere gre de hesaplanacaktr. 6.3.3.3 - Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, klfl ya da klfsz yerinde dkme fore kazklarda, 3 metreden az olmamak zere, kazk balnn altndaki kazk boyunun stten 1/3nde boyuna donat oran 0.008den az olamaz. Bu blgeye 101

konulacak spiral donat ap 8 mmden az ve spiral adm 200 mmden fazla olmayacak, ayrca stten en az iki kazk ap kadar ykseklikte spiral donat adm 100 mmye indirilecektir. 6.3.3.4 - Betonarme prefabrike akma kazklarda boyuna donat oran 0.01den az olamaz. Birinci ve ikinci derece deprem blgelerinde, kazk balnn altndaki kazk boyunun stten 1/3nde enine donatnn ap 8 mmden az olmayacaktr. Bu blgede, etriye aral veya spiral donat adm 200 mmden fazla olmayacak, ayrca stten en az iki kazk ap (dikdrtgen kesitli kazklarda en byk boyutun iki kat) kadar ykseklikte etriye aral ya da spiral donat adm 100 mmye indirilecektir. Enine donat koullar, ngerilmeli prefabrike akma kazklarda da aynen uygulanacaktr. 6.3.4. Temel Ba Kirileri 6.3.4.1 Betonarme ve elik binalarda tekil temelleri veya kazk balklarn her iki dorultuda, srekli temelleri ise kolon veya perde hizalarnda birbirlerine balayan ba kirileri dzenlenecektir. Temel zemini Tablo 6.1deki (A) grubuna giren zeminlerde ba kirileri yaplmayabilir veya says azaltlabilir. 6.3.4.2 Ba kirileri, temel kazsna uygun olarak, temel altndan kolon tabanna kadar olan ykseklikteki herhangi bir seviyede yaplabilir. 6.3.4.3 Binann bulunduu deprem blgesine ve Tablo 6.1de tanmlanan zemin gruplarna bal olarak, ba kirilerinin salamas gereken minimum koullar Tablo 6.3te verilmitir. TABLO 6.3 - BA KRLERNE LKN MNMUM KOULLAR
KOULUN TANIMI Deprem Blgesi Zemin Grubu (A) %6 %4 250 250 62500 62500 414 414 Zemin Grubu (B) %8 %6 250 250 75000 62500 416 414 Zemin Grubu (C) %10 %8 300 250 90000 75000 416 416 Zemin Grubu (D) %12 %10 300 250 90000 75000 418 416

1. Ba kiriinin minimum eksenel kuvveti (*) 2. Minimum enkesit boyutu (mm) (**) 3. Minimum enkesit alan (mm2) 4. Minimum boyuna donat
(*)

1, 2 3, 4 1, 2 3, 4 1, 2 3, 4 1, 2 3, 4

Ba kiriinin baland kolon veya perdelerdeki en byk eksenel kuvvetin yzdesi olarak (**) Minimum enkesit boyutu, ba kiriinin serbest aklnn 1/30undan az olamaz. 6.3.4.4 - Kesit hesabnda ba kirilerinin hem basn, hem de ekme kuvvetlerine alaca gznnde tutulacaktr. Zemin ya da taban betonu tarafndan sarlan ba kirilerinin basnca almas durumunda, burkulma etkisi gznne alnmayabilir. ekme durumunda ise, ekme kuvvetinin sadece donat tarafndan tand varsaylacaktr. Ba kirilerinin etriye ap 8 mmden az ve etriye aral 200 mmden fazla olmayacaktr.

102

6.3.4.5 Ba kirileri yerine betonarme demeler de kullanlabilir. Bu durumda, deme kalnl 150 mmden az olmayacaktr. Demenin ve iine konulan donatnn, Tablo 6.3te ba kirileri iin verilen yatay yklere eit ykleri gvenli biimde aktarabildii hesapla gsterilecektir. 6.3.5. Yma Binalarda Duvar Alt Temelleri 6.3.5.1 Yma bina temelleri, tayc duvarlarn altnda betonarme duvaralt temel olarak yaplacaktr. Duvar alt temelinin derinlii; zemin zellikleri, yeralt su dzeyi ve yerel don derinlii gznne alnarak saptanacaktr. Bodrumsuz binalarda temellerin zerine yaplacak ta veya beton duvarlarn st kotu, kaldrm kotundan en az 0.50 m yukarda olacaktr. 6.3.5.2 Duvar alt temellerinin beton kalitesi en az C16 olacaktr. Tablo 6.1de tanmlanan zemin gruplarna gre, duvar alt temellerinin boyutlarna ve donatlarna ilikin koullar Tablo 6.4te verilmitir. 6.3.5.3 - Tablo 6.1de (A), (B) veya (C) gruplarna giren zeminlerin bulunduu eimli arazide temeller basamakl olarak yaplabilir. Basamakl temellere ilikin koullar da Tablo 6.4te verilmitir. 6.3.5.4 Duvar alt temellerine konulacak boyuna donatlarn hem stte ve hem altta yatay aralklar 0.30 myi gemeyecek; kelerde, kesime noktalarnda ve basamakl temel durumlarnda sreklilii salayacak biimde bindirme yaplacaktr. TABLO 6.4 DUVAR ALTI TEMELLERNE LKN KOULLAR
KOULUN TANIMI Zemin Grubu (A),(B) 500 2150 300 312 8/30 1000 300 300 Zemin Grubu (C) 600 2200 400 314 8/30 1500 400 300 Zemin Grubu (D) 700 2250 400 414 8/30

Minimum temel genilii (mm) Duvar kalnlna ek (iki yandan) pabu genilii(mm) Minimum temel ykseklii (mm) Altta ve stte minimum temel boyuna donats Temelde minimum etriye Minimum basamak yatay aral (mm) Minimum basamak bindirme uzunluu (mm) Maksimum basamak ykseklii (mm)

6.4. DEPREMDE TOPRAK BASINCI VE ZEMN DAYANMA (STNAT) YAPILARI 6.4.1. Toplam Aktif ve Pasif Basn Katsaylar 6.4.1.1 Statik toprak basnc ile depremden oluan ek dinamik toprak basncnn toplamn hesaplamak iin kullanlacak Toplam Aktif Basn Katsays, Kat ve Toplam Pasif Basn Katsays, Kpt , emniyetli ynde kalmak zere zeminin kohezyonu ihmal edilerek, Denk.(6.1) ile verilmitir.

103

 sin( + ) sin( i ) K at = 1+ cos( + + ) cos(i ) cos cos 2 cos( + + ) (1 Cv ) cos 2 ( ) sin( + ) sin( + i) K pt = 1 cos( + ) cos(i ) cos cos 2 cos( + ) (1 Cv ) cos 2 ( + )

(6.1a)
2

(6.1b)

6.4.1.2 Denk.(6.1)deki as Denk.(6.2) ile tanmlanmtr. (a) Kurudaki zeminlerde,

Ch = arctan (1 Cv )

(6.2a)

(b) Su seviyesinin altndaki zeminlerde,

Ch = arctan s b (1 Cv )

(6.2b)

6.4.1.3 Zeminin su altnda veya suya doygun olmas durumunda Denk.(6.1)de yerine /2 gznne alnacaktr. 6.4.1.4 Denk.6.2de yer alan yatay edeer deprem katsays Ch Denk.(6.3) ile tanmlanmtr. (a) Deyde serbest konsol olarak alan zemin dayanma (istinat) yaplarnda, Ch = 0.2 (I + 1) Ao (6.3a)

(b) Yatay dorultuda bina demeleri veya ankrajlarla mesnetlenmi zemin dayanma (istinat) yap ve elemanlarnda, Ch = 0.3 (I + 1) Ao (6.3b)

6.4.1.5 Denk.(6.1) ve Denk.(6.2)de yer alan dey edeer deprem katsays Cv, Denk.(6.4) ile tanmlanmtr. Ancak, yatay dorultuda bina demeleri ile mesnetlenmi bodrum duvarlarnda Cv = 0 alnacaktr.
Cv = 2C h 3

(6.4)

Denk.(6.1)de, Denk.(6.2) ile uyumlu olarak, yatay toprak basnc bakmndan daha elverisiz sonu verecek ekilde, +Cv veya Cv durumlar gznne alnacaktr. 6.4.2. Dinamik Aktif ve Pasif Toprak Basnlar 6.4.2.1 Depremden oluan dinamik aktif basn katsays Kad ve dinamik pasif basn katsays Kpd , Denk.(6.5) ile belirlenir. Kad = Kat Kas Kpd = Kpt Kps (6.5a) (6.5b)

104

Denk.(6.5)te yer alan statik aktif basn katsays Kas ve statik pasif basn katsays Kps, Denk.(6.1)de = 0 ve Cv = 0 konularak elde edilebilir. 6.4.2.2 Statik toprak basncna ek olarak deprem durumunda zemin ktlesinden tr oluan ek dinamik aktif ve pasif toprak basncnn zemin ykseklii boyunca deiimi Denk.(6.6) ile tanmlanmtr. pad (z) = 3 Kad (1 z / H) pv (z) ppd (z) = 3 Kpd (1 z / H) pv (z) (6.6a) (6.6b)

Zeminin kuruda ve niform olmas zel durumunda, pv(z)= z alnarak Denk.(6.6)nn zemin ykseklii boyunca entegre edilmesi ile, statik basnca ek olarak depremden oluan dinamik aktif toprak basncnn pozitif deerli bilekesi Pad ve dinamik pasif toprak basncnn negatif deerli bilekesi Ppd ile bu bilekelerin zemin st yzeyinden itibaren derinliini gsteren zcd , Denk.(6.7) ve Denk.(6.8) ile verildii ekilde elde edilir: Pad = 0.5 Kad H2 Ppd = 0.5 Kpd H2 zcd = H / 2 (6.7a) (6.7b) (6.8)

Zeminin su altnda olmas durumunda pv (z)nin hesabnda yerine b gznne alnacak ve suyun hidrodinamik basnc ayrca hesaplanmayacaktr. Zeminin suya doygun olmas durumunda ise yerine s kullanlacaktr. 6.4.2.3 Statik toprak basncna ek olarak deprem durumunda dzgn yayl d ykten oluan aktif ve pasif toprak basncnn zemin ykseklii boyunca deiimi Denk.(6.9) ile tanmlanmtr. qad (z) = 2 qo Kad (1 z / H) cos / cos( i) qpd (z) = 2 qo Kpd (1 z / H) cos / cos( i) (6.9a) (6.9b)

Zemin zelliklerinin niform olmas zel durumunda, Denk.(6.9)un zemin ykseklii boyunca entegre edilmesi ile, statik basnca ek olarak, depremin katks ile oluan aktif (pozitif) ve pasif (negatif) toprak basnlarnn bilekeleri Qad ve Qpd ile bu bilekelerin zemin st yzeyinden itibaren derinliini gsteren zcd , Denk.(6.10) ve Denk.(6.11) ile verildii ekilde elde edilir. Qad = qo Kad H cos / cos( i) Qpd = qo Kpd H cos / cos( i) zcd = H / 3 6.4.3. Tabakal Zemin Durumunda Dinamik Toprak Basnlar Yukarda Denk.(6.6) ve Denk.(6.9) ile verilen bantlar, zeminin tabakal olmas durumunda da uygulanabilir. Bu durumda, her bir tabaka iin o tabakaya ait Kad veya Kpd katsaylar kullanlacak ve z derinlii daima serbest zemin yzeyinden aaya doru gznne alnacaktr. Her bir tabakaya ait ek dinamik aktif veya pasif basn kuvvetinin bilekesi ve tabaka iindeki derinlii, Denk.(6.6) ve Denk.(6.9)un ilgili tabaka boyunca entegre edilmesi ile bulunabilir. (6.10a) (6.10b) (6.11)

105

6.4.4. Zemin Dayanma (stinat) Yaplarna likin Koullar 6.4.4.1 Statik toprak basnlarna ek olarak Denk.(6.6) ve Denk.(6.9)da verilen dinamik toprak basnlar ve yapnn kendi ktlesine etkiyen eylemsizlik kuvvetleri de gznne alnarak yaplan hesapta, kaymaya kar gvenlik katsays en az 1.0 ve devrilmeye kar gvenlik katsays en az 1.2 olacaktr. 6.4.4.2 - Betonarme zemin dayanma (istinat) duvarlarnda ve betonarme veya elik palplanl duvarlarda kesit hesabnda esas alnacak i kuvvetler, statik toprak basncndan oluan i kuvvetlere ek olarak, Denk.(6.6) ve Denk.(6.9)da verilen dinamik toprak basnlarna gre hesaplanan i kuvvetlerin Rza = 1.5 katsaysna blnmesi ile elde edilecektir. Geici elik palplanl duvarlarda Rza = 2.5 alnabilir.

106

BLM 7 MEVCUT BNALARIN DEERLENDRLMES VE GLENDRLMES 7.0. SMGELER Bu blmde aadaki simgelerin kullanld boyutlu ifadelerde, kuvvetler Newton [N], uzunluklar milimetre [mm] ve gerilmeler MegaPascal [MPa] = [N/mm2] birimindedir. Ac (i) a1 b bw d d1(i) d1(p) (EI)e (EI)o fcm fctm fyw Hw h hduvar hji hk Lp duvar w Mx1 ND NK Ra r rs s Sdi1 tj (i) uxN1
(p) uxN1

Ve Vj Vr (i) Vx1

= Kolon veya perdenin brt kesit alan = (i)inci itme adm sonunda elde edilen birinci moda ait modal ivme = elik sargda yatay plakalarn genilii = Kiriin gvde genilii = Kiriin ve kolonun faydal ykseklii = (i)inci itme adm sonunda elde edilen birinci moda ait modal yerdeitirme = Birinci moda ait modal yerdeitirme istemi = atlam kesite ait etkin eilme rijitlii = atlamam kesite ait eilme rijitlii = 7.2ye gre tanmlanan mevcut beton dayanm = 7.2ye gre tanmlanan mevcut betonun ekme dayanm = elik sargda eliin akma dayanm = Temel stnden veya zemin kat demesinden itibaren llen toplam perde ykseklii = alan dorultudaki kesit boyutu = Dolgu duvarnn ykseklii = iinci katta jinci kolon veya perdenin kat ykseklii = Kolon boyu = Plastik mafsal boyu = Dolgu duvarnn uzunluu = Perdenin veya ba kirili perde parasnn plandaki uzunluu = x deprem dorultusunda dorusal elastik davran iin tanmlanan birinci (hakim) moda ait etkin ktle = Deprem hesabnda esas alnan toplam ktlelerle uyumlu dey ykler altnda kolon veya perdede oluan eksenel kuvvet = 7.2 ye gre tanmlanan mevcut malzeme dayanmlar ile hesaplanan moment kapasitesine kar gelen eksenel kuvvet (Bkz. Bilgilendirme Eki 7A) = Deprem Yk Azaltma Katsays = Etki/kapasite oran = Etki/kapasite orannn snr deeri = elik sargda yatay plakalarn aral = Birinci moda ait dorusal olmayan spektral yerdeitirme = elik sargda yatay plakalarn kalnl = Binann tepesinde (Ninci katnda) x deprem dorultusunda (i)inci itme adm sonunda elde edilen birinci moda ait yerdeitirme = Binann tepesinde (Ninci katnda) x deprem dorultusunda tepe yerdeitirme istemi = Kolon, kiri ve perdede esas alnan tasarm kesme kuvveti = elik sarg ile salanan ek kesme dayanm = Kolon, kiri veya perde kesitinin kesme dayanm = x deprem dorultusunda (i)inci itme adm sonunda elde edilen birinci moda

107

cg cu s p t y xN1 x1 bi p b s sm

wf

(hakim moda) ait taban kesme kuvveti = Etriye iindeki blgenin en d lifindeki beton basn birim ekildeitirmesi = Kesitin en d lifindeki beton basn birim ekildeitirmesi = Donat elii birim ekildeitirmesi = Plastik erilik istemi = Toplam erilik istemi = Edeer akma erilii = Binann tepesinde (Ninci katnda) x deprem dorultusunda birinci moda ait mod ekli genlii = x deprem dorultusunda birinci moda ait katk arpan = iinci katta tanmlanan Burulma Dzensizlii Katsays = Edeer Deprem Yk Azaltma Katsays = Plastik dnme istemi = ekme donats oran = Dengeli donat oran = Kesitte mevcut bulunan ve 3.2.8e gre zel deprem etriyeleri ve irozlar olarak dzenlenmi enine donatnn hacmsal oran = 3.3.4, 3.4.4 veya 3.6.5.2ye gre kesitte bulunmas gereken enine donatnn hacmsal oran = Basn donats oran = Lifli polimer eritinin genilii

108

7.1. KAPSAM 7.1.1 Deprem blgelerinde bulunan mevcut ve glendirilecek tm binalarn ve bina tr yaplarn deprem etkileri altndaki performanslarnn deerlendirilmesinde uygulanacak hesap kurallar, glendirme kararlarnda esas alnacak ilkeler ve glendirilmesine karar verilen binalarn glendirme tasarm ilkeleri bu blmde tanmlanmtr. 7.1.2 Bu ksmda verilen hesap yntemleri ve deerlendirme esaslar elik ve yma yaplar iin geerli deildir. Ancak mevcut elik ve yma binalarn bilgileri bu blme gre toplanacaktr. Mevcut ve glendirilen elik binalarn hesab ve deerlendirilmesi Blm 2 ve Blm 4de yeni yaplacak yaplar iin tanmlanan esaslar erevesinde yaplacaktr. Mevcut ve glendirilen yma binalarn hesab ve deerlendirilmesi ise Blm 5deki esaslar erevesinde yaplacaktr. 7.1.3 Mevcut prefabrike betonarme binalar, yeni yaplar iin Blm 2 ve Blm 3de verilen kurallara gre deerlendirilebilir veya bu binalarn performanslarnn belirlenmesinde 7.6 kullanlabilir. Ancak birleim blgelerinin deerlendirilmesinde 3.12deki kurallar geerli olacaktr. 7.1.4 Bu blmde verilen kurallar, 2.12de belirtilen bina trnde olmayan yaplar iin geerli deildir. Ayrca tarihi ve kltrel deeri olan tescilli yaplarn ve antlarn deerlendirilmesi ve glendirilmesi bu Ynetmelik kapsam dndadr. 7.1.5 Binada hasara neden olan bir deprem sonrasnda hasarl binann deprem performans bu blmde verilen yntemlerle belirlenemez. 7.1.6 Binada hasara neden olan bir deprem sonrasnda hasarl binann glendirilmesi ve daha sonra glendirilmi binann deprem performansnn belirlenmesi iin bu blmde verilen esaslar uygulanacaktr. Hasarl binann glendirilmesinde mevcut elemanlarn dayanm ve rijitliklerinin hangi lde gz nne alnacana projeden sorumlu inaat mhendisi karar verecektir. 7.2. BNALARDAN BLG TOPLANMASI 7.2.1. Binalardan Toplanacak Bilginin Kapsam 7.2.1.1 Mevcut binalarn tayc sistem elemanlarnn kapasitelerinin belirlenmesinde ve deprem dayanmlarnn deerlendirilmesinde kullanlacak eleman detaylar ve boyutlar, tayc sistem geometrisine ve malzeme zelliklerine ilikin bilgiler, binalarn projelerinden ve raporlarndan, binada yaplacak gzlem ve lmlerden, binadan alnacak malzeme rneklerine uygulanacak deneylerden elde edilecektir. 7.2.1.2 Binalardan bilgi toplanmas kapsamnda yaplacak ilemler, yapsal sistemin tanmlanmas, bina geometrisinin, temel sisteminin ve zemin zelliklerinin saptanmas, varsa mevcut hasarn ve evvelce yaplm olan deiiklik ve/veya onarmlarn belirlenmesi, eleman boyutlarnn llmesi, malzeme zelliklerinin saptanmas, sahada derlenen tm bu bilgilerin binann varsa projesine uygunluunun kontroldr.

109

7.2.1.3 Binalardan bilgi toplanmas kapsamnda tanmlanan inceleme, veri toplama, derleme, deerlendirme, malzeme rnei alma ve deney yapma ilemleri inaat mhendislerinin sorumluluu altnda yaplacaktr. 7.2.2. Bilgi Dzeyleri Binalarn incelenmesinden elde edilecek mevcut durum bilgilerinin kapsamna gre, her bina tr iin bilgi dzeyi ve buna bal olarak 7.2.16da belirtilen bilgi dzeyi katsaylar tanmlanacaktr. Bilgi dzeyleri srasyla snrl, orta ve kapsaml olarak snflandrlacaktr. Elde edilen bilgi dzeyleri tayc eleman kapasitelerinin hesaplanmasnda kullanlacaktr. 7.2.2.1 Snrl bilgi dzeyinde binann tayc sistem projeleri mevcut deildir. Tayc sistem zellikleri binada yaplacak lmlerle belirlenir. Snrl bilgi dzeyi Tablo 7.7de tanmlanan Deprem Sonras Hemen Kullanm Gereken Binalar ile nsanlarn Uzun Sreli ve Youn Olarak Bulunduu Binalar iin uygulanamaz. 7.2.2.2 Orta bilgi dzeyinde eer binann tayc sistem projeleri mevcut deilse, snrl bilgi dzeyine gre daha fazla lm yaplr. Eer mevcut ise snrl bilgi dzeyinde belirtilen lmler yaplarak proje bilgileri dorulanr. 7.2.2.3 Kapsaml bilgi dzeyinde binann tayc sistem projeleri mevcuttur. Proje bilgilerinin dorulanmas amacyla yeterli dzeyde lmler yaplr. 7.2.3. Mevcut Malzeme Dayanm Tayc elemanlarn kapasitelerinin hesaplanmasnda kullanlacak malzeme dayanmlar Ynetmeliin bu blmnde mevcut malzeme dayanm olarak tanmlanr. 7.2.4. Betonarme Binalarda Snrl Bilgi Dzeyi 7.2.4.1 Bina Geometrisi: Saha almas ile binann tayc sistem plan rlevesi karlacaktr. Mimari projeler mevcut ise, rleve almalarna yardmc olarak kullanlr. Elde edilen bilgiler tm betonarme elemanlarn ve dolgu duvarlarnn her kattaki yerini, eksen aklklarn, yksekliklerini ve boyutlarn iermelidir ve binann hesap modelinin oluturulmas iin yeterli olmaldr. Temel sistemi bina iinde veya dnda alacak yeterli sayda inceleme ukuru ile belirlenecektir. Binadaki ksa kolonlar ve benzeri olumsuzluklar kat planna ve kesitlere ilenecektir. Binann komu binalarla olan ilikisi (ayrk, bitiik, derz var/yok) belirlenecektir. 7.2.4.2 Eleman Detaylar: Betonarme projeler veya uygulama izimleri mevcut deildir. Betonarme elemanlardaki donat miktar ve detaylarnn binann yapld tarihteki minimum donat koullarn salad varsaylr. Bu varsaymn dorulanmas veya hangi oranda gerekletiinin belirlenmesi iin her katta en az birer adet olmak zere perde ve kolonlarn %10unun ve kirilerin %5inin pas paylar syrlarak donat ve donat bindirme boyu tespiti yaplacaktr. Syrma ilemi kolonlarn ve kirilerin uzunluunun aklk ortasndaki te birlik blmde yaplmal, ancak donat bindirme boyunun tespiti amacyla en az kolonda bindirme blgelerinde yaplmaldr. Syrlan yzeyler daha sonra yksek dayanml tamir harc ile kapatlacaktr. Ayrca pas pay syrlmayan elemanlarn %20sinde enine ve boyuna donat says ve yerleimi donat tespit cihazlar ile belirlenecektir. Donat tespiti yaplan betonarme kolon ve kirilerde 110

bulunan mevcut donatnn minimum donatya orann ifade eden donat gerekleme katsays kolonlar ve kiriler iin ayr ayr belirlenecektir. Bu katsay donat tespiti yaplmayan dier tm elemanlara uygulanarak olas donat miktarlar belirlenecektir. 7.2.4.3 Malzeme zellikleri: Her katta kolonlardan veya perdelerden TS-10465de belirtilen koullara uygun ekilde en az iki adet beton rnei (karot) alnarak deney yaplacak ve rneklerden elde edilen en dk basn dayanm mevcut beton dayanm olarak alnacaktr. Donat snf, yukardaki paragrafta akland ekilde syrlan yzeylerde yaplan grsel inceleme ile tespit edilecek, bu snftaki eliin karakteristik akma dayanm mevcut elik dayanm olarak alnacaktr. Bu incelemede, donatsnda korozyon gzlenen elemanlar planda iaretlenecek ve bu durum eleman kapasite hesaplarnda dikkate alnacaktr. 7.2.5. Betonarme Binalarda Orta Bilgi Dzeyi 7.2.5.1 Bina Geometrisi: Binann betonarme projeleri mevcut ise, binada yaplacak lmlerle mevcut geometrinin projesine uygunluu kontrol edilir. Proje yoksa, saha almas ile binann tayc sistem rlevesi karlacaktr. Elde edilen bilgiler tm betonarme elemanlarn ve dolgu duvarlarnn her kattaki yerini, aklklarn, yksekliklerini ve boyutlarn iermelidir. Bina geometrisi bilgileri, bina ktlesinin hassas biimde tanmlanmas iin gerekli ayrntlar iermelidir. Binadaki ksa kolonlar ve benzeri olumsuzluklar kat planna ve kesitlere ilenecektir. Binann komu binalarla olan ilikisi (ayrk, bitiik, derz var/yok) belirlenecektir. Temel sistemi bina iinde veya dnda alacak yeterli sayda inceleme ukuru ile belirlenecektir. 7.2.5.2 Eleman Detaylar: Betonarme projeler veya imalat izimleri mevcut deil ise 7.2.4.2deki koullar geerlidir, ancak pas paylar syrlarak donat kontrol yaplacak perde, kolon ve kirilerin says her katta en az ikier adet olmak zere o kattaki toplam kolon saysnn %20sinden ve kiri saysnn %10undan az olmayacaktr. Betonarme projeler veya imalat izimleri mevcut ise donat kontrolu iin 7.2.4.2de belirtilen ilemler, ayn miktardaki betonarme elemanda uygulanacaktr. Ayrca pas pay syrlmayan elemanlarn %20sinde enine ve boyuna donat says ve yerleimi donat tespit cihazlar ile belirlenecektir. Proje ile uygulama arasnda uyumsuzluk bulunmas halinde, betonarme elemanlardaki mevcut donatnn projede ngrlen donatya orann ifade eden donat gerekleme katsays kolonlar ve kiriler iin ayr ayr belirlenecektir. Eleman kapasitelerinin belirlenmesinde kullanlan bu katsay 1den byk olamaz. Bu katsay donat tespiti yaplmayan dier tm elemanlara uygulanarak olas donat miktarlar belirlenecektir. 7.2.5.3 Malzeme zellikleri: Her kattaki kolonlardan veya perdelerden toplam adetten az olmamak zere ve binada toplam 9 adetten az olmamak zere, her 400 m2den bir adet beton rnei (karot) TS-10465de belirtilen koullara uygun ekilde alnarak deney yaplacaktr. Elemanlarn kapasitelerinin hesaplanmasnda rneklerden elde edilen (ortalama-standart sapma) deerleri mevcut beton dayanm olarak alnacaktr. Beton dayanmnn binadaki dalm, karot deney sonular ile uyarlanm beton ekici okumalar veya benzeri hasarsz inceleme aralar ile kontrol edilebilir. Donat snf, yukardaki paragrafta akland ekilde syrlan yzeylerde yaplan grsel inceleme ile tespit edilecek, bu snftaki eliin karakteristik dayanm eleman kapasite hesaplarnda mevcut elik dayanm olarak alnacaktr. Bu incelemede, donatsnda korozyon gzlenen elemanlar planda iaretlenecek ve bu durum eleman kapasite hesaplarnda dikkate alnacaktr. 111

7.2.6. Betonarme Binalarda Kapsaml Bilgi Dzeyi 7.2.6.1 Bina Geometrisi: Binann betonarme projeleri mevcuttur. Binada yaplacak lmlerle mevcut geometrinin projelere uygunluu kontrol edilir. Projeler lmler ile nemli farkllklar gsteriyor ise proje yok saylacak ve bina orta bilgi dzeyine uygun olarak incelenecektir. Binadaki ksa kolonlar ve benzeri olumsuzluklar kat planna ve kesitlere ilenecektir. Komu binalarla ilikisi (ayrk, bitiik, derz var/yok) belirlenecektir. Bina geometrisi bilgileri, bina ktlesinin hassas biimde tanmlanmas iin gerekli ayrntlar iermelidir. Temel sistemi bina iinde veya dnda alacak yeterli sayda inceleme ukuru ile belirlenecektir. 7.2.6.2 Eleman Detaylar: Binann betonarme detay projeleri mevcuttur. Donatnn projeye uygunluunun kontrolu iin 7.2.5.2de belirtilen ilemler, ayn miktardaki betonarme elemanda uygulanacaktr. Ayrca pas pay syrlmayan elemanlarn %20sinde enine ve boyuna donat says ve yerleimi donat tespit cihazlar ile belirlenecektir. Proje ile uygulama arasnda uyumsuzluk bulunmas halinde, betonarme elemanlardaki mevcut donatnn projede ngrlen donatya orann ifade eden donat gerekleme katsays kolonlar ve kiriler iin ayr ayr belirlenecektir. Eleman kapasitelerinin belirlenmesinde kullanlan bu katsay 1den byk olamaz. Bu katsay donat tespiti yaplmayan dier tm elemanlara uygulanarak olas donat miktarlar belirlenecektir. 7.2.6.3 Malzeme zellikleri: Her kattaki kolonlardan veya perdelerden toplam adetten az olmamak zere ve binada toplam 9 adetten az olmamak zere, her 200 m2den bir adet beton rnei (karot) TS-10465de belirtilen koullara uygun ekilde alnarak deney yaplacaktr. Elemanlarn kapasitelerinin hesaplanmasnda, rneklerden elde edilen (ortalama-standart sapma) deerleri mevcut beton dayanm olarak alnacaktr. Beton dayanmnn binadaki dalm, karot deney sonular ile uyarlanm beton ekici okumalar veya benzeri hasarsz inceleme aralar ile kontrol edilebilir. Donat snf, yukardaki paragrafta akland ekilde syrlan yzeylerde yaplan inceleme ile tespit edilecek, her snftaki elik iin (S220, S420, vb.) birer adet rnek alnarak deney yaplacak, eliin akma ve kopma dayanmlar ve ekildeitirme zellikleri belirlenerek projeye uygunluu saptanacaktr. Projesine uygun ise, eleman kapasite hesaplarnda projede kullanlan eliin karakteristik akma dayanm mevcut elik dayanm olarak alnacaktr. Uygun deil ise, en az adet rnek daha alnarak deney yaplacak, elde edilen en elverisiz deer eleman kapasite hesaplarnda mevcut elik dayanm olarak alnacaktr. Bu incelemede, donatsnda korozyon gzlenen elemanlar planda iaretlenecek ve bu durum eleman kapasite hesaplarnda dikkate alnacaktr. 7.2.7. elik Binalarda Snrl Bilgi Dzeyi elik binalarda snrl bilgi dzeyi geerli deildir. 7.2.8. elik Binalarda Orta Bilgi Dzeyi 7.2.8.1 Bina Geometrisi: 7.2.5.1de verilen koullar aynen geerlidir. Sadece betonarmenin yerini elik alacaktr. 7.2.8.2 Eleman Detaylar: elik projeleri veya imalat izimleri mevcut deil ise, her kattaki elik veya dier tr elemanlarn (kolon, kiri, birleim, apraz, deme) tmnn 112

boyut kontrol yaplacak, kaynak zellikleri ve birleim detaylar ayrntl olarak kartlacaktr. Uygulama projeleri veya imalat izimleri mevcut ise, yukarda belirtilen elemanlarn %20sinin hassas boyut kontrolu yaplacaktr. 7.2.8.3 Malzeme zellikleri: elik projeleri mevcut deil ise, her elik yap eleman trnden bir rnek kesilerek deney yaplacak, dayanm ve ekildeitirme zellikleri belirlenecektir. Ayn ekilde binadan bir kaynak rnei kesilerek kartlacak ve deney yaplacaktr. kartlan rneklerin yerleri doldurularak onarlacaktr. Bulonlu birleimler iin ise bir civata rnei alnarak deney yaplacaktr. Elemanlarn kapasitelerinin hesaplanmasnda, deneylerden elde edilen ortalama dayanmlar mevcut elik dayanm olarak alnacaktr. elik projeleri mevcut ise, projede ngrlen karakteristik dayanmlar mevcut elik dayanm olarak alnacaktr. 7.2.9. elik Binalarda Kapsaml Bilgi Dzeyi 7.2.9.1 Bina Geometrisi: 7.2.6.1de verilen koullar aynen geerlidir. Sadece betonarmenin yerini elik alacaktr. 7.2.9.2 Eleman Detaylar: Binann elik detay projeleri mevcuttur. Projelerde belirtilen eleman boyutlar ve birleim detaylar, binadaki her eleman ve birleim trnn toplam saysnn en az %20sinde kontrol edilerek dorulanacaktr. 7.2.9.3 Malzeme zellikleri: Projede belirtilen elik snf, en az bir elik elemandan rnek kesilerek ve deney yaplarak kontrol edilecektir. Ayn ekilde projede bulunan bir kaynakl birleimden rnek kesilerek kartlacak ve deney yaplarak dayanmnn projeye uygunluu kontrol edilecektir. kartlan rneklerin yerleri doldurularak onarlacaktr. Bulonlu birleimler iin ise bir civata rnei alnarak deney yaplacaktr. Eer proje ile uygunluk dorulanrsa, eleman kapasitelerinin hesaplanmasnda projede ngrlen karakteristik dayanmlar mevcut elik dayanm olarak alnacaktr. Eer proje ile uygunluk salanamazsa, en az er adet rnek ve kaynak rnei alnarak deney yaplacak, elde edilen en elverisiz deerler eleman kapasite hesaplarnda mevcut elik dayanm olarak alnacaktr. 7.2.10. Prefabrike Betonarme Binalarda Snrl Bilgi Dzeyi Prefabrike binalar iin snrl bilgi dzeyi geerli deildir. 7.2.11. Prefabrike Betonarme Binalarda Orta Bilgi Dzeyi Bina geometrisi iin 7.2.5.1deki koullar geerlidir. Sadece betonarmenin yerini prefabrike betonarme alacaktr. Eleman detaylar iin 7.2.8.2deki koullar geerlidir, ancak bu maddedeki elik yerine prefabrike betonarme kullanlacaktr. Malzeme zelliklerinin tespitinde 7.2.5.3deki koullar geerli olmakla birlikte, beton iin alnacak malzeme rnei says her katta toplam ten az olmamak ve tm binada toplam 9dan az olmamak kouluyla yarya indirilecektir. 7.2.12. Prefabrike Betonarme Binalarda Kapsaml Bilgi Dzeyi Bina geometrisi iin 7.2.6.1de verilen koullar geerlidir. Eleman detaylar iin 7.2.9.2de verilen koullar geerlidir. Sadece ilgili maddelerde elik yerine prefabrike betonarme kullanlacaktr. Beton basn dayanm iin her 500 m2 alandan en az bir adet 113

rnek (karot) alnarak deney yaplacaktr. Binadan alnan toplam karot says en az 9 olacaktr. Elemanlarn kapasite hesaplarnda, deneylerden elde edilen ortalama beton basn dayanm ile projede belirtilen beton basn dayanmndan kk olan mevcut beton dayanm olarak alnacaktr. Elemanlarn kapasite hesabnda kullanlacak donat dayanmlar, projede belirtilen elik snfnn karakteristik dayanmlar olacaktr. 7.2.13. Yma Binalarda Snrl Bilgi Dzeyi 7.2.13.1 Bina Geometrisi: Mimari projeler mevcut ise, binada yaplacak grsel inceleme ile mevcut geometrinin projeye uygunluu tespit edilecektir. Mimari proje yoksa binann sistem rlevesi karlacaktr. Elde edilen bilgiler yma duvarlarn her kattaki yerini, uzunluklarn, kalnlklarn, boluklarn ve kat yksekliklerini iermelidir. Temel sistemi bina dndan alacak bir inceleme ukuru ile gzlenecek ve belirlenecektir. 7.2.13.2 Detaylar: atnn ve demenin tr, duvarlarla balant ekilleri, hatl ve lentolarn durumu grsel olarak tespit edilecektir. 7.2.13.3 Malzeme zellikleri: Duvar malzemelerinin tr, duvar yzeyinin bir blmnn svas kaldrlarak gzle tespit edilecektir. Bina dayanm hesaplarnda, Blm 5de her duvar tr iin verilen duvar kesme dayanmlar esas alnacaktr. 7.2.14. Yma Binalarda Orta Bilgi Dzeyi Snrl bilgi dzeyine ek olarak duvar balantlar ve duvarlarn stabilitesi tahkik edilecektir. 7.2.15. Yma Binalarda Kapsaml Bilgi Dzeyi Orta bilgi dzeyine ek olarak duvar malzemesi zelliklerinin belirlenmesi iin binadan en az 3 adet duvar paras rnei alnacak ve Blm 5e gre yaplacak hesaplarda bu rneklerin deneylerinden elde edilecek ortalama zellikler kullanlacaktr. 7.2.16. Bilgi Dzeyi Katsaylar (a) ncelenen binalardan edinilen bilgi dzeylerine gre, eleman kapasitelerine uygulanacak Bilgi Dzeyi Katsaylar Tablo 7.1de verilmektedir. (b) Malzeme dayanmlar, zellikle belirtilmedike ilgili tasarm ynetmeliklerinde verilen malzeme katsaylar ile blnmeyecektir. Eleman kapasitelerinin hesabnda mevcut malzeme dayanmlar kullanlacaktr. TABLO 7.1 - BNALAR N BLG DZEY KATSAYILARI Bilgi Dzeyi Snrl Orta Kapsaml Bilgi Dzeyi Katsays 0.75 0.90 1.00

114

7.3. YAPI ELEMANLARINDA HASAR SINIRLARI VE HASAR BLGELER 7.3.1. Kesit Hasar Snrlar Snek elemanlar iin kesit dzeyinde snr durum tanmlanmtr. Bunlar Minimum Hasar Snr (MN), Gvenlik Snr (GV) ve Gme Snr (G)dr. Minimum hasar snr ilgili kesitte elastik tesi davrann balangcn, gvenlik snr kesitin dayanmn gvenli olarak salayabilecei elastik tesi davrann snrn, gme snr ise kesitin gme ncesi davrannn snrn tanmlamaktadr. Gevrek olarak hasar gren elemanlarda bu snflandrma geerli deildir. 7.3.2. Kesit Hasar Blgeleri Kritik kesitlerinin hasar MNye ulamayan elemanlar Minimum Hasar Blgesinde, MN ile GV arasnda kalan elemanlar Belirgin Hasar Blgesinde, GV ve G arasnda kalan elemanlar leri Hasar Blgesinde, Gyi aan elemanlar ise Gme Blgesinde yer alrlar (ekil 7.1). Kuvvet
GV
MN

Minimum Hasar Blgesi

Belirgin Hasar Blgesi

leri Hasar Blgesi

Gme Blgesi

ekildeitirme ekil 7.1 7.3.3. Kesit ve Eleman Hasarlarnn Tanmlanmas 7.5 veya 7.6da tanmlanan yntemlerle hesaplanan i kuvvetlerin ve/veya ekildeitirmelerin, 7.3.1deki kesit hasar snrlarna kar gelmek zere tanmlanan saysal deerler ile karlatrlmas sonucunda, kesitlerin hangi hasar blgelerinde olduuna karar verilecektir. Eleman hasar, elemann en fazla hasar gren kesitine gre belirlenecektir. 7.4. DEPREM HESABINA LKN GENEL LKE VE KURALLAR 7.4.1 Ynetmeliin bu blmne gre deprem hesabnn amac, mevcut veya glendirilmi binalarn deprem performansn belirlemektir. Bu amala 7.5de tanmlanan dorusal elastik veya 7.6da tanmlanan dorusal elastik olmayan hesap yntemleri kullanlabilir. Ancak, teorik olarak farkl yaklamlar esas alan bu yntemlerle yaplacak performans deerlendirmelerinin birebir ayn sonucu vermesi beklenmemelidir. Aada tanmlanan genel ilke ve kurallar her iki trdeki yntemler iin de geerlidir. 115

7.4.2 Deprem etkisinin tanmnda, 2.4de verilen elastik (azaltlmam) ivme spektrumu kullanlacak, ancak farkl alma olaslklar iin bu spektrum zerinde 7.8e gre yaplan deiiklikler gznne alnacaktr. Deprem hesabnda 2.4.2de tanmlanan Bina nem Katsays uygulanmayacaktr (I =1.0). 7.4.3 Binalarn deprem performans, yapya etkiyen dey yklerin ve deprem etkilerinin birleik etkileri altnda deerlendirilecektir. Hareketli dey ykler, 7.4.7ye gre deprem hesabnda gznne alnan ktleler ile uyumlu olacak ekilde tanmlanacaktr. 7.4.4 Deprem kuvvetleri binaya her iki dorultuda ve her iki ynde ayr ayr etki ettirilecektir. 7.4.5 Deprem hesabnda kullanlacak zemin parametreleri Blm 6ya gre belirlenecektir. 7.4.6 Binann tayc sistem modeli, deprem etkileri ile dey yklerin ortak etkileri altnda yap elemanlarnda oluacak i kuvvet, yerdeitirme ve ekildeitirmeleri hesaplamak iin yeterli dorulukta hazrlanacaktr. 7.4.7 Deprem hesabnda gz nne alnacak kat arlklar 2.7.1.2ye gre hesaplanacak, kat ktleleri kat arlklar ile uyumlu olarak tanmlanacaktr. 7.4.8 Demelerin yatay dzlemde rijit diyafram olarak alt binalarda, her katta iki yatay yerdeitirme ile dey eksen etrafnda dnme serbestlik dereceleri gznne alnacaktr. Kat serbestlik dereceleri her katn ktle merkezinde tanmlanacak, ayrca ek dmerkezlik uygulanmayacaktr. 7.4.9 Mevcut binalarn tayc sistemlerindeki belirsizlikler, binadan derlenen verilerin kapsamna gre 7.2de tanmlanan bilgi dzeyi katsaylar aracl ile hesap yntemlerine yanstlacaktr. 7.4.10 3.3.8e gre ksa kolon olarak tanmlanan kolonlar, tayc sistem modelinde gerek serbest boylar ile tanmlanacaktr. 7.4.11 Bir veya iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet etkisindeki betonarme kesitlerin etkileim diyagramlarnn tanmlanmasna ilikin koullar aada verilmitir: (a) Analizde beton ve donat eliinin 7.2de tanmlanan bilgi dzeyine gre belirlenen mevcut dayanmlar esas alnacaktr. (b) Betonun maksimum basn birim ekildeitirmesi 0.003, donat eliinin maksimum birim ekildeitirmesi ise 0.01 alnabilir. (c) Etkileim diyagramlar uygun biimde dorusallatrlarak ok dorulu veya ok dzlemli diyagramlar olarak modellenebilir. 7.4.12 Betonarme sistemlerin eleman boyutlarnn tanmnda birleim blgeleri sonsuz rijit u blgeleri olarak gznne alnabilir.

116

7.4.13 Eilme etkisindeki betonarme elemanlarda atlam kesite ait etkin eilme rijitlikleri (EI)e kullanlacaktr. Daha kesin bir hesap yaplmadka, etkin eilme rijitlikleri iin aada verilen deerler kullanlacaktr: (a) Kirilerde: (EI)e = 0.40 (EI)o (b) Kolon ve perdelerde, ND / (Ac fcm) 0.10 olmas durumunda: (EI)e = 0.40 (EI)o ND / (Ac fcm) 0.40 olmas durumunda:. (EI)e = 0.80 (EI)o Eksenel basn kuvveti NDnin ara deerleri iin dorusal enterpolasyon yaplabilir. ND, deprem hesabnda esas alnan toplam ktlelerle uyumlu yklerin gznne alnd ve atlamam kesitlere ait (EI)o eilme rijitliklerinin kullanld bir n dey yk hesab ile belirlenecektir. Deprem hesab iin balang durumunu oluturan dey yk hesab ise, yukarda belirtildii ekilde elde edilen etkin eilme rijitlii (EI)e kullanlarak, deprem hesabnda esas alnan ktlelerle uyumlu yklere gre yeniden yaplacaktr. Deprem hesabnda da ayn rijitlikler kullanlacaktr. 7.4.14 Betonarme tablal kirilerin pozitif ve negatif plastik momentlerinin hesabnda tabla betonu ve iindeki donat hesaba katlabilir. 7.4.15 Betonarme elemanlarda kenetlenme veya bindirme boyunun yetersiz olmas durumunda, kesit kapasite momentinin hesabnda ilgili donatnn akma gerilmesi kenetlenme veya bindirme boyundaki eksiklii orannda azaltlabilir. 7.4.16 Zemindeki ekildeitirmelerin yap davrann etkileyebilecei durumlarda zemin zellikleri analiz modeline yanstlacaktr. 7.4.17 Blm 2de modelleme ile ilgili olarak verilen dier esaslar geerlidir. 7.5. DEPREMDE BNA PERFORMANSININ DORUSAL ELASTK HESAP YNTEMLER LE BELRLENMES 7.5.1. Hesap Yntemleri Binalarn deprem performanslarnn belirlenmesi iin kullanlacak dorusal elastik hesap yntemleri, 2.7 ve 2.8de tanmlanm olan hesap yntemleridir. Bu yntemlerle ilgili olarak aada belirtilen ek kurallar uygulanacaktr. 7.5.1.1 Edeer deprem yk yntemi, bodrum zerinde toplam ykseklii 25 metreyi ve toplam kat says 8i amayan, ayrca ek dmerkezlik gz nne alnmakszn hesaplanan burulma dzensizlii katsays bi < 1.4 olan binalara uygulanacaktr. Toplam edeer deprem yknn (taban kesme kuvveti) Denk.(2.4)e gre hesabnda Ra=1 alnacak ve denklemin sa taraf katsays ile arplacaktr. katsays bodrum hari bir ve iki katl binalarda 1.0, dierlerinde 0.85 alnacaktr. 7.5.1.2 Mod Birletirme Yntemi ile hesapta Denk.(2.13)de Ra=1 alnacaktr. Uygulanan deprem dorultusu ve yn ile uyumlu eleman i kuvvetlerinin ve kapasitelerinin hesabnda, bu dorultuda hakim olan modda elde edilen i kuvvet dorultular esas alnacaktr.

117

7.5.2. Betonarme Binalarn Yap Elemanlarnda Hasar Dzeylerinin Belirlenmesi 7.5.2.1 Dorusal elastik hesap yntemleri ile betonarme snek elemanlarn hasar dzeylerinin belirlenmesinde kiri, kolon ve perde elemanlarnn ve glendirilmi dolgu duvar kesitlerinin etki/kapasite oranlar (r) olarak ifade edilen saysal deerler kullanlacaktr. 7.5.2.2 Betonarme elemanlar, krlma tr eilme ise snek, kesme ise gevrek olarak snflanrlar. (a) Kolon, kiri ve perdelerin snek eleman olarak saylabilmeleri iin bu elemanlarn kritik kesitlerinde eilme kapasitesi ile uyumlu olarak hesaplanan kesme kuvveti Venin, 7.2de tanmlanan bilgi dzeyi ile uyumlu mevcut malzeme dayanm deerleri kullanlarak TS-500e gre hesaplanan kesme kapasitesi Vryi amamas gereklidir. Venin hesab kolonlar iin 3.3.7ye, kiriler iin 3.4.5e ve perdeler iin 3.6.6ya gre yaplacak, ancak Denk.(3.16)da v=1 alnacaktr. Kolon, kiri ve perdelerde Venin hesabnda peklemeli tama gc momentleri yerine tama gc momentleri kullanlacaktr. Dey ykler ile birlikte Ra=1 alnarak depremden hesaplanan toplam kesme kuvvetinin Veden kk olmas durumunda ise, Ve yerine bu kesme kuvveti kullanlacaktr. (b) Perdelerin snek eleman olarak saylabilmesi iin ayrca Hw / w > 2.0 koulunu salamas gereklidir. (c) Yukarda (a) ve (b)de verilen snek eleman koullarn salamayan betonarme elemanlar, gevrek olarak hasar gren elemanlar olarak tanmlanacaktr. 7.5.2.3 Snek kiri, kolon ve perde kesitlerinin etki/kapasite oran, deprem etkisi altnda Ra = 1 alnarak hesaplanan kesit momentinin kesit artk moment kapasitesine blnmesi ile elde edilir. Etki/kapasite orannn hesabnda, uygulanan deprem kuvvetinin yn dikkate alnacaktr. (a) Kesit artk moment kapasitesi, kesitin eilme momenti kapasitesi ile dey ykler altnda kesitte hesaplanan moment etkisinin farkdr. Kiri mesnetlerinde dey ykler altnda hesaplanan moment etkisi, yeniden dalm ilkesine gre en fazla %15 orannda azaltlabilir. (b) Kolon ve perde kesitlerinin etki/kapasite oranlar, Bilgilendirme Eki 7Ada akland zere hesaplanabilir. (c) Sarlma blgesindeki enine donat koullar bakmndan 3.3.4 salayan betonarme kolonlar, 3.4.4 salayan betonarme kiriler ve u blgelerinde 3.6.5.2yi salayan betonarme perdeler sarglanm, salamayanlar ise sarglanmam eleman saylr. Sarglanm saylan elemanlarda sarg donatlarnn 3.2.8e gre zel deprem etriyeleri ve irozlar olarak dzenlenmi olmas ve donat aralklarnn yukarda belirtilen maddelerde tanmlanan koullara uymas zorunludur. 7.5.2.4 Glendirilmi dolgu duvarlarnn etki/kapasite oran, deprem etkisi altnda hesaplanan kesme kuvvetinin kesme kuvveti dayanmna orandr. Kegen ubuklar ile modellenen glendirilmi dolgu duvarlarnda oluan kesme kuvvetleri, ubuun eksenel kuvvetinin yatay bileeni olarak gznne alnacaktr. Glendirilmi dolgu duvarlarnn kesme kuvveti dayanmnn hesab Bilgilendirme Eki 7Fde verilmitir.

118

7.5.2.5 Hesaplanan kiri, kolon ve perde kesitlerinin ve glendirilmi dolgu duvarlarnn etki/kapasite oranlar (r), Tablo 7.2-7.5de verilen snr deerler (rs) ile karlatrlarak elemanlarn hangi hasar blgesinde olduuna karar verilecektir. Betonarme binalardaki glendirilmi dolgu duvarlarnn hasar blgelerinin belirlenmesinde ayrca Tablo 7.5de verilen greli kat telemesi oran snrlar gznne alnacaktr. Greli kat telemesi oran, ilgili katta hesaplanan en byk greli kat telemesinin kat yksekliine blnmesi ile elde edilecektir. Tablo 7.2-7.5deki ara deerler iin dorusal enterpolasyon uygulanacaktr. TABLO 7.2 BETONARME KRLER N HASAR SINIRLARINI TANIMLAYAN ETK/KAPASTE ORANLARI (rs) Snek Kiriler Hasar Snr

b
0.0 0.0 0.5 0.5 0.0 0.0 0.5 0.5

Sarglama Var Var Var Var Yok Yok Yok Yok

Ve bw d fctm 0.65 1.30 0.65 1.30 0.65 1.30 0.65 1.30

(1)

MN 3 2.5 3 2.5 2.5 2 2 1.5

GV 7 5 5 4 4 3 3 2.5

G 10 8 7 5 6 5 5 4

(1) V kesme kuvveti depremin yn ile uyumlu olarak 7.5.2.2 (a)ya gre hesaplanacaktr. e

TABLO 7.3 BETONARME KOLONLAR N HASAR SINIRLARINI TANIMLAYAN ETK/KAPASTE ORANLARI (rs) Snek Kolonlar
NK Ac f cm
(1)

Hasar Snr
Ve bw d f ctm
(2)

Sarglama Var Var Var Var Yok Yok Yok Yok

MN 3 2.5 2 1.5 2 1.5 1.5 1 1

GV 6 5 4 2.5 3.5 2.5 2 1.5 1

G 8 6 6 3.5 5 3.5 3 2 1

0.1 0.1 0.4 ve 0.7 0.4 ve 0.7 0.1 0.1 0.4 ve 0.7 0.4 ve 0.7 0.7

0.65 1.30 0.65 1.30 0.65 1.30 0.65 1.30

(1) N eksenel kuvveti Bilgilendirme Eki 7Aya gre hesaplanabilir. K (2) V kesme kuvveti depremin yn ile uyumlu olarak 7.5.2.2 (a)ya gre hesaplanacaktr. e

119

TABLO 7.4 BETONARME PERDELER N HASAR SINIRLARINI TANIMLAYAN ETK/KAPASTE ORANLARI (rs) Snek Perdeler Perde U Blgesinde Sarglama Var Yok MN 3 2 Hasar Snr GV 6 4 G 8 6

TABLO 7.5 GLENDRLM DOLGU DUVARLAR N HASAR SINIRLARINI TANIMLAYAN ETK/KAPASTE ORANLARI (rs) VE GREL KAT TELEMES ORANLARI
duvar / hduvar oran aral 0.5 - 2.0

Hasar Snr MN 1 0.0015 GV 2 0.0035 G -

Etki/Kapasite Oran (rs) Greli Kat telemesi Oran

7.5.2.6 Betonarme kolon-kiri birleimlerinde tm snr durumlar iin birleime etki eden ve Denk.(3.11)den hesaplanacak kesme kuvvetlerinin 3.5.2.2de verilen kesme dayanmlarn amamas gerekir. Ancak Denk.(3.11)de Vkol yerine 3.3.7ye gre peklemeyi gznne almadan hesaplanan Ve kullanlacak, Denk.(3.12) veya Denk.(3.13)deki dayanm hesabnda ise fcd yerine 7.2de tanmlanan bilgi dzeyine gre belirlenen mevcut beton dayanm kullanlacaktr. Birleim kesme kuvvetinin kesme dayanmn amas durumunda, kolon-kiri birleim blgesi gevrek olarak hasar gren eleman olarak tanmlanacaktr. 7.5.3. Greli Kat telemelerinin Kontrol Dorusal elastik yntemlerle yaplan hesapta her bir deprem dorultusunda, binann herhangi bir katndaki kolon veya perdelerin greli kat telemeleri, her bir hasar snr iin Tablo 7.6da verilen deeri amayacaktr. Aksi durumda 7.5.2de yaplan hasar deerlendirmeleri gznne alnmayacaktr. Tablo 7.6da ji iinci katta jinci kolon veya perdenin alt ve st ular arasnda yerdeitirme fark olarak hesaplanan greli kat telemesini, hji ise ilgili elemann yksekliini gstermektedir. TABLO 7.6 GREL KAT TELEMES SINIRLARI Greli Kat telemesi Oran ji / hji Hasar Snr MN 0.01 GV 0.03 G 0.04

120

7.6. DEPREMDE BNA PERFORMANSININ DORUSAL ELASTK OLMAYAN YNTEMLER LE BELRLENMES 7.6.1. Tanm Deprem etkisi altnda mevcut binalarn yapsal performanslarnn belirlenmesi ve glendirme analizleri iin kullanlacak dorusal elastik olmayan hesap yntemlerinin amac, verilen bir deprem iin snek davrana ilikin plastik ekildeitirme istemleri ile gevrek davrana ilikin i kuvvet istemlerinin hesaplanmasdr. Daha sonra bu istem byklkleri, bu blmde tanmlanm bulunan ekildeitirme ve i kuvvet kapasiteleri ile karlatrlarak, kesit ve bina dzeyinde yapsal performans deerlendirmesi yaplacaktr. 7.6.2. Kapsam Bu Ynetmelik kapsamnda yer alan dorusal elastik olmayan analiz yntemleri, Artmsal Edeer Deprem Yk Yntemi, Artmsal Mod Birletirme Yntemi ve Zaman Tanm Alannda Hesap Yntemidir. lk iki yntem, bu Ynetmelikte dorusal olmayan deprem performansnn belirlenmesi ve glendirme hesaplar iin temel alnan Artmsal tme Analizinde kullanlacak olan yntemlerdir. 7.6.3. Artmsal tme Analizi ile Performans Deerlendirmesinde zlenecek Yol

Artmsal tme Analizi kullanlarak yaplacak dorusal elastik olmayan performans deerlendirmesinde izlenecek admlar aada zetlenmitir.
(a) 7.4de tanmlanan genel ilke ve kurallara ek olarak, tayc sistem elemanlarnda dorusal olmayan davrann idealletirilmesi ve analiz modelinin oluturulmas iin 7.6.4de tanmlanan kurallara uyulacaktr. (b) Artmsal itme analizinden nce, ktlelerle uyumlu dey yklerin gznne alnd bir dorusal olmayan statik analiz yaplacaktr. Bu analizin sonular, artmsal itme analizinin balang koullar olarak dikkate alnacaktr. (c) Artmsal itme analizinin 7.6.5de tanmlanan Artmsal Edeer Deprem Yk Yntemi ile yaplmas durumunda, koordinatlar modal yerdeitirme-modal ivme olarak tanmlanan birinci (hakim) moda ait modal kapasite diyagram elde edilecektir. Bu diyagram ile birlikte, 2.4de tanmlanan elastik davran spektrumu ve farkl alma olaslklar iin bu spektrum zerinde 7.8de yaplan deiiklikler gznne alnarak, birinci (hakim) moda ait modal yerdeitirme istemi belirlenecektir. Son aamada, modal yerdeitirme istemine kar gelen yerdeitirme, plastik ekildeitirme (plastik dnmeler) ve i kuvvet istemleri hesaplanacaktr. (d) Artmsal itme analizinin 7.6.6da tanmlanan Artmsal Mod Birletirme Yntemi ile yaplmas durumunda, gznne alnan btn modlara ait modal kapasite diyagramlar ile birlikte modal yerdeitirme istemleri de elde edilecek, bunlara bal olarak tayc sistemde meydana gelen yerdeitirme, plastik ekildeitirme (plastik dnmeler) ve i kuvvet istemleri hesaplanacaktr. (e) Plastikleen (snek) kesitlerde hesaplanm bulunan plastik dnme istemlerinden plastik erilik istemleri ve 7.6.8e gre toplam erilik istemleri elde edilecektir. Daha sonra bunlara bal olarak betonarme kesitlerde betonda ve donat eliinde meydana gelen birim ekildeitirme istemleri hesaplanacaktr. Bu istem deerleri, kesit

121

dzeyinde eitli hasar snrlar iin 7.6.9da tanmlanan ilgili birim ekildeitirme kapasiteleri ile karlatrlarak kesit dzeyinde snek davrana ilikin performans deerlendirmesi yaplacaktr. Ayrca, glendirilen dolgu duvarlarnda greli kat telemeleri cinsinden hesaplanan ekildeitirme istemleri, 7.6.10da tanmlanan ekildeitirme kapasiteleri ile karlatrlacaktr. Analiz sonucunda elde edilen kesme kuvveti istemleri ise, 7.6.11de tanmlanan kapasitelerle karlatrlarak kesit dzeyinde gevrek davrana ilikin performans deerlendirmesi yaplacaktr. 7.6.4. Dorusal Elastik Olmayan Davrann dealletirilmesi 7.6.4.1 Malzeme bakmndan dorusal elastik olmayan davrann idealletirilmesi iin, literatrde geerlilii kantlanm modeller kullanlabilir. Ancak, mhendislik uygulamalarndaki yaygnl ve pratiklii nedeni ile aadaki ksmlarda dorusal elastik olmayan analiz iin yl plastik davran modeli esas alnmtr. Basit eilme durumunda plastik mafsal hipotezine kar gelen bu modelde, ubuk eleman olarak idealletirilen kiri, kolon ve perde tr tayc sistem elemanlarndaki i kuvvetlerin plastik kapasitelerine eritii sonlu uzunluktaki blgeler boyunca, plastik ekildeitirmelerin dzgn yayl biimde olutuu varsaylmaktadr. Plastik mafsal boyu olarak adlandrlan plastik ekildeitirme blgesinin uzunluu (Lp), alan dorultudaki kesit boyutu (h)nin yarsna eit alnacaktr (Lp = 0.5 h). Hw / w 2.0 olan perdelerde, eilme etkisi altnda plastik ekildeitirmeler gznne alnmayacaktr. 7.6.4.2 Sadece eksenel kuvvet altnda plastik ekildeitirme yapan elemanlarn plastik ekildeitirme blgelerinin uzunluu, ilgili elemann serbest boyuna eit alnacaktr. 7.6.4.3 Yl plastik ekildeitirmeyi temsil eden plastik kesitin, teorik olarak 7.6.4.1de tanmlanan plastik ekildeitirme blgesinin tam ortasna yerletirilmesi gerekir. Ancak pratik uygulamalarda aada belirtilen yaklak idealletirmelere izin verilebilir: (a) Kolon ve kirilerde plastik kesitler, kolon-kiri birleim blgesinin hemen dna, dier deyile kolon veya kirilerin net aklklarnn ularna konulabilir. Ancak, dey yklerin etkisinden tr kiri aklklarnda da plastik mafsallarn oluabilecei gznne alnmaldr. (b) Betonarme perdelerde, plastik kesitlerin her katta perde kesiminin alt ucuna konulmasna izin verilebilir. U, T, L veya kutu kesitli perdeler, btn kollar birlikte alan tek perde olarak idealletirilmelidir. Binalarn bodrum katlarnda rijit evre perdelerinin bulunmas durumunda, bu perdelerden st katlara doru devam eden perdelerin plastik kesitleri bodrum stnden balamak zere konulmaldr. 7.6.4.4 Bir veya iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet etkisinde plastikleen betonarme kesitlerin akma yzeyleri olarak 7.4.11de tanmlanan koullara gre belirlenen etkileim diyagramlar kullanlacaktr. Akma yzeyleri, 7.4.11(c)ye gre uygun biimde dorusallatrlarak iki boyutlu davran durumunda akma izgileri, boyutlu davran durumunda ise akma dzlemleri olarak modellenebilir. 7.6.4.5 tme analizi modelinde kullanlacak plastik kesitlerin i kuvvet-plastik ekildeitirme bantlar ile ilgili olarak aadaki paragraflar dikkate alnacaktr: (a) kuvvet-plastik ekildeitirme bantlarnda pekleme etkisi (plastik dnme artna bal olarak plastik momentin art) yaklak olarak terk edilebilir (ekil 7.2a). 122

Bu durumda, bir veya iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet etkisindeki kesitlerde plastiklemeyi izleyen itme admlarnda, i kuvvetlerin akma yzeyinin zerinde kalmas koulu ile plastik ekildeitirme vektrnn akma yzeyine yaklak olarak dik olmas koulu gznne alnacaktr. (b) Pekleme etkisinin gznne alnmas durumunda (ekil 7.2b), bir veya iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet etkisindeki kesitlerde plastiklemeyi izleyen itme admlarnda i kuvvetlerin ve plastik ekildeitirme vektrnn salamas gereken koullar, ilgili literatrden alnan uygun bir pekleme modeline gre tanmlanacaktr.

M Mpa Mpb

p
(a) ekil 7.2 (b)

7.6.4.6 7.10.4e gre glendirilen herhangi bir dolgu duvar, Bilgilendirme Eki 7Fde tanmland zere kendisini evreleyen kolon ve kirilerle birlikte iki ucu mafsall kegen edeer basn ve/veya ekme ubuu olarak 7.6.4.2ye gre idealletirilecektir. tme analizinde elasto-plastik (peklemesiz) bir eleman olarak modellenecek olan edeer ubuun balangtaki dorusal elastik davranna ilikin eksenel rijitlii ile eksenel akma dayanm Bilgilendirme Eki 7Fe gre belirlenecektir. Duvar iin tanmlanan kesme dayanm, kegen edeer basn ubuunun eksenel akma dayanmnn yatay bileenidir. Gerei durumunda, kegen edeer ekme ubuunun akma dayanm Denk.(7F.6)den alnacaktr. 7.6.5. Artmsal Edeer Deprem Yk Yntemi ile tme Analizi 7.6.5.1 Artmsal Edeer Deprem Yk Ynteminin amac, birinci (deprem dorultusunda hakim) titreim mod ekli ile orantl olacak ekilde, deprem istem snrna kadar monotonik olarak adm adm arttrlan edeer deprem yklerinin etkisi altnda dorusal olmayan itme analizinin yaplmasdr. Dey yk analizini izleyen itme analizinin her bir admnda tayc sistemde meydana gelen yerdeitirme, plastik ekildeitirme ve i kuvvet artmlar ile bunlara ait birikimli (kmlatif) deerler ve son admda deprem istemine kar gelen maksimum deerler hesaplanacaktr. 7.6.5.2 Artmsal Edeer Deprem Yk Ynteminin kullanlabilmesi iin, binann kat saysnn bodrum hari 8den fazla olmamas ve herhangi bir katta ek dmerkezlik gznne alnmakszn dorusal elastik davrana gre hesaplanan burulma dzensizlii katsaysnn bi < 1.4 koulunu salamas gereklidir. Ayrca gznne alnan deprem dorultusunda, dorusal elastik davran esas alnarak hesaplanan birinci (hakim) titreim moduna ait etkin ktlenin toplam bina ktlesine (rijit perdelerle evrelenen bodrum katlarnn ktleleri hari) orannn en az 0.70 olmas zorunludur. 7.6.5.3 Artmsal itme analizi srasnda, edeer deprem yk dalmnn, tayc sistemdeki plastik kesit oluumlarndan bamsz biimde sabit kald varsaym 123

yaplabilir. Bu durumda yk dalm, analizin balang admnda dorusal elastik davran iin hesaplanan birinci (deprem dorultusundaki hakim) doal titreim mod ekli genlii ile ilgili ktlenin arpmndan elde edilen deerle orantl olacak ekilde tanmlanacaktr. Kat demeleri rijit diyafram olarak idealletirilen binalarda, birinci (hakim) doal titreim mod eklinin genlikleri olarak her katn ktle merkezindeki birbirine dik iki yatay teleme ile ktle merkezinden geen dey eksen etrafndaki dnme gznne alnacaktr. 7.6.5.4 7.6.5.3de tanmlanan sabit yk dalmna gre yaplan itme analizi ile, koordinatlar tepe yerdeitirmesi taban kesme kuvveti olan itme erisi elde edilecektir. Tepe yerdeitirmesi, binann en st katndaki ktle merkezinde, gznne alnan x deprem dorultusunda her itme admnda hesaplanan yerdeitirmedir. Taban kesme kuvveti ise, her admda edeer deprem yklerinin x deprem dorultusundaki toplamdr. tme erisine uygulanan koordinat dnm ile, koordinatlar modal yerdeitirme modal ivme olan modal kapasite diyagram aadaki ekilde elde edilebilir: (a) (i)inci itme admnda birinci (deprem dorultusunda hakim) moda ait modal ivme (i) a1 aadaki ekilde elde edilir: (i) Vx1 (i) a1 = (7.1) M x1 (b) (i)inci itme admnda birinci (deprem dorultusunda hakim) moda ait modal yer deitirme d1(i) nin hesab iin ise, aadaki bantdan yararlanlabilir:
d1(i) =
(i) uxN1 xN1 x1

(7.2)

Birinci (deprem dorultusunda hakim) moda ait modal katk arpan x1 , Blm 2de Denk.(2.15) ile verilen ve x deprem dorultusunda tayc sistemin balang admndaki dorusal elastik davran iin tanmlanan Lx1 ve M1den yararlanlarak aadaki ekilde elde edilir: L x1 = x1 (7.3) M1

7.6.5.5 7.6.5.3e alternatif olarak, artmsal itme analizi srasnda edeer deprem yk dalm, her bir itme admnda ncekilere gre deiken olarak gznne alnabilir. Bu durumda yk dalm, her bir itme adm ncesinde tayc sistemde olumu bulunan tm plastik kesitler gznne alnarak hesaplanan birinci (deprem dorultusundaki hakim) titreim mod eklinin genlii ile ilgili ktlenin arpmndan elde edilen deerle orantl olarak tanmlanacaktr. Kat demeleri rijit diyafram olarak idealletirilen binalarda, birinci (hakim) doal titreim mod eklinin genlikleri 7.6.5.3deki gibi tanmlanacaktr. 7.6.5.6 tme analizi sonucunda 7.6.5.4e gre elde edilen modal kapasite diyagram ile birlikte, 2.4de tanmlanan elastik davran spektrumu ve farkl alma olaslklar iin bu spektrum zerinde 7.8e gre yaplan deiiklikler gznne alnarak, birinci (hakim) moda ait maksimum modal yerdeitirme, dier deyile modal yerdeitirme istemi hesaplanacaktr. Tanm olarak modal yerdeitirme istemi, d1(p) , dorusal olmayan (nonlineer) spektral yerdeitirme Sdi1 e eittir:

124

d1(p) = Sdi1

(7.4)

Dorusal olmayan (nonlineer) spektral yerdeitirme Sdi1 in belirlenmesine ilikin ilemler Bilgilendirme Eki 7Cde verilmitir.

7.6.5.7 Son itme adm i = p iin Denk.(7.4)e gre belirlenen modal yerdeitirme istemi d1(p) nin Denk.(7.2)de yerine konulmas ile, x deprem dorultusundaki tepe (p) yerdeitirmesi istemi uxN1 elde edilecektir:
(p) uxN1 = xN1 x1 d1(p)

(7.5)

Buna kar gelen dier tm istem byklkleri (yerdeitirme, ekildeitirme ve i kuvvet istemleri) mevcut itme analizi dosyasndan elde edilecek veya tepe yerdeitirmesi istemine ulancaya kadar yaplacak yeni bir itme analizi ile hesaplanacaktr.

7.6.6. Artmsal Mod Birletirme Yntemi ile tme Analizi

Artmsal Mod Birletirme Ynteminin amac, tayc sistemin davrann temsil eden yeteri sayda doal titreim mod ekli ile orantl olacak ekilde monotonik olarak adm adm arttrlan ve birbirleri ile uygun biimde leklendirilen modal yerdeitirmeler veya onlarla uyumlu modal deprem ykleri esas alnarak Mod Birletirme Ynteminin artmsal olarak uygulanmasdr. Ardk iki plastik kesit oluumu arasndaki her bir itme admnda, tayc sistemde adm adm dorusal elastik davrann esas alnd bu tr bir itme analizi yntemi, Bilgilendirme Eki 7Dde aklanmtr.

7.6.7. Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Hesap Yntemi 7.6.7.1 Zaman Tanm Alannda Dorusal Olmayan Hesap Ynteminin amac, tayc sistemdeki dorusal olmayan davran gznne alnarak sistemin hareket denkleminin adm adm entegre edilmesidir. Analiz srasnda her bir zaman artmnda sistemde meydana gelen yerdeitirme, plastik ekildeitirme ve i kuvvetler ile bu byklklerin deprem istemine kar gelen maksimum deerleri hesaplanr. 7.6.7.2 Zaman tanm alannda yaplacak analizde kullanlacak yapay, kaydedilmi veya benzetirilmi yer hareketleri 2.9.1 ve 2.9.2ye gre belirlenecek ve analizde 2.9.3 gznne alnacaktr. 7.6.8. Birim ekildeitirme stemlerinin Belirlenmesi 7.6.8.1 7.6.5 veya 7.6.6ya gre yaplan itme analizi veya zaman tanm alannda 7.6.7ye gre yaplan hesap sonucunda k bilgisi olarak herhangi bir kesitte elde edilen p plastik dnme istemine bal olarak plastik erilik istemi, aadaki bant ile hesaplanacaktr: p p = (7.6) Lp 7.6.8.2 Amaca uygun olarak seilen bir beton modeli ile peklemeyi de gznne alan donat elii modeli kullanlarak, kesitteki eksenel kuvvet istemi altnda yaplan analizden elde edilen iki dorulu moment-erilik ilikisi ile tanmlanan y edeer akma

125

erilii, Denk.(7.6) ile tanmlanan p plastik erilik istemine eklenerek, kesitteki t toplam erilik istemi elde edilecektir: t = y + p (7.7) Betonarme sistemlerde betonun basn birim ekildeitirmesi istemi ile donat eliindeki birim ekildeitirme istemi, Denk.(7.7) ile tanmlanan toplam erilik istemine gre moment-erilik analizi ile hesaplanacaktr.

7.6.8.3 Sargl veya sargsz beton ve donat elii modelleri iin, bakaca bir seim yaplmad durumlarda, Bilgilendirme Eki 7Bden yararlanlabilir. 7.6.9. Betonarme Elemanlarn Kesit Birim ekildeitirme Kapasiteleri 7.6.9.1 Beton ve donat eliinin birim ekildeitirmeleri cinsinden 7.6.8e gre elde edilen deprem istemleri, aada tanmlanan birim ekildeitirme kapasiteleri ile karlatrlarak, kesit dzeyinde tayc sistem performans belirlenecektir. 7.6.9.2 Plastik ekildeitirmelerin meydana geldii betonarme snek tayc sistem elemanlarnda, eitli kesit hasar snrlarna gre izin verilen ekildeitirme st snrlar (kapasiteleri) aada tanmlanmtr: (a) Kesit Minimum Hasar Snr (MN) iin kesitin en d lifindeki beton basn birim ekildeitirmesi ile donat elii birim ekildeitirmesi st snrlar:
( cu ) MN = 0.0035 ; ( s ) MN = 0.010

(7.8)

(b) Kesit Gvenlik Snr (GV) iin etriye iindeki blgenin en d lifindeki beton basn birim ekildeitirmesi ile donat elii birim ekildeitirmesi st snrlar:
( cg )GV = 0.0035 + 0.01 (s / sm ) 0.0135 ; ( s )GV = 0.040

(7.9)

(c) Kesit Gme Snr (G) iin etriye iindeki blgenin en d lifindeki beton basn birim ekildeitirmesi ile donat elii birim ekildeitirmesi st snrlar:
( cg )GC = 0.004 + 0.014 (s / sm ) 0.018 ; ( s )GC = 0.060

(7.10)

Gznne alnan enine donatlarn 3.2.8e gre zel deprem etriyeleri ve irozlar olarak dzenlenmi olmas zorunludur.

7.6.10. Glendirilen Dolgu Duvarlarnn ekildeitirme Kapasiteleri 7.10.4 ve Bilgilendirme Eki 7Fe gre glendirilen dolgu duvarlarnn, kendilerini evreleyen kolon ve kirilerle birlikte 7.6.4.6ya gre modellenerek yaplan itme analizi sonucunda elde edilen greli kat telemeleri iin izin verilen snr deerler (kapasiteler) Tablo 7.5in ikinci satrnda tanmlanmtr. 7.6.11. Betonarme Tayc Sistem Elemanlarnn Kesme Kuvveti Kapasiteleri 7.6.11.1 Kolon-kiri birleim blgeleri dnda tm betonarme tayc sistem elemanlarnn gevrek krlma kontrollerinde kullanlacak kesme kuvveti dayanmlar TS-500e gre belirlenecektir. Kesme kuvveti dayanm hesabnda, 7.2de belirlenen bilgi dzeylerine gre tanmlanan mevcut dayanm deerleri kullanlacaktr. Kesme kuvveti dayanmnn kesme kuvveti isteminden daha kk olduu elemanlar, gevrek olarak hasar gren elemanlar olarak tanmlanacaktr.
126

7.6.11.2 Betonarme kolon-kiri birleimleri iin Denk.(3.11)den hesaplanacak kesme kuvveti isteminin 3.5.2.2de verilen kesme dayanmn amamas gerekir. Ancak Denk.(3.11)de Vkol yerine dorusal olmayan analizde ilgili kolon iin hesaplanan kesme kuvveti istemi kullanlacak, Denk.(3.12) veya Denk.(3.13)deki dayanm hesabnda ise fcd yerine 7.2de tanmlanan bilgi dzeyine gre belirlenen mevcut beton dayanm esas alnacaktr. Kesme kuvveti isteminin kesme dayanmn amas durumunda, kolon-kiri birleim blgesi gevrek olarak hasar gren eleman olarak tanmlanacaktr. 7.7. BNA DEPREM PERFORMANSININ BELRLENMES 7.7.1. Betonarme Binalarn Deprem Performans
Binalarn deprem performans, uygulanan deprem etkisi altnda binada olumas beklenen hasarlarn durumu ile ilikilidir ve drt farkl hasar durumu esas alnarak tanmlanmtr. 7.5 ve 7.6da tanmlanan hesap yntemlerinin uygulanmas ve eleman hasar blgelerine karar verilmesi ile bina deprem performans dzeyi belirlenir. Binalarn deprem performansnn belirlenmesi iin uygulanacak kurallar aada verilmitir. Burada verilen kurallar betonarme ve prefabrike betonarme binalar iin geerlidir. Yma binalarda uygulanacak kurallar 7.7.6da verilmitir.

7.7.2. Hemen Kullanm Performans Dzeyi

Herhangi bir katta, uygulanan her bir deprem dorultusu iin yaplan hesap sonucunda kirilerin en fazla %10u Belirgin Hasar Blgesine geebilir, ancak dier tayc elemanlarnn tm Minimum Hasar Blgesindedir. Eer varsa, gevrek olarak hasar gren elemanlarn glendirilmeleri kayd ile, bu durumdaki binalarn Hemen Kullanm Performans Dzeyinde olduu kabul edilir.

7.7.3. Can Gvenlii Performans Dzeyi

Eer varsa, gevrek olarak hasar gren elemanlarn glendirilmeleri kayd ile, aadaki koullar salayan binalarn Can Gvenlii Performans Dzeyinde olduu kabul edilir:

(a) Herhangi bir katta, uygulanan her bir deprem dorultusu iin yaplan hesap sonucunda, ikincil (yatay yk tayc sisteminde yer almayan) kiriler hari olmak zere, kirilerin en fazla %30'u ve kolonlarn aadaki (b) paragrafnda tanmlanan kadar leri Hasar Blgesine geebilir. (b) leri Hasar Blgesindeki kolonlarn, her bir katta kolonlar tarafndan tanan kesme kuvvetine toplam katks %20nin altnda olmaldr. En st katta leri Hasar Blgesindeki kolonlarn kesme kuvvetleri toplamnn, o kattaki tm kolonlarn kesme kuvvetlerinin toplamna oran en fazla %40 olabilir. (c) Dier tayc elemanlarn tm Minimum Hasar Blgesi veya Belirgin Hasar Blgesindedir. Ancak, herhangi bir katta alt ve st kesitlerinin ikisinde birden Minimum Hasar Snr alm olan kolonlar tarafndan tanan kesme kuvvetlerinin, o kattaki tm kolonlar tarafndan tanan kesme kuvvetine orannn %30u amamas gerekir (Dorusal elastik yntemle hesapta, alt ve st dm noktalarnn ikisinde birden Denk.(3.3)n saland kolonlar bu hesaba dahil edilmezler).

127

7.7.4. Gme ncesi Performans Dzeyi

Gevrek olarak hasar gren tm elemanlarn Gme Blgesinde olduunun gznne alnmas kayd ile, aadaki koullar salayan binalarn Gme ncesi Performans Dzeyinde olduu kabul edilir:

(a) Herhangi bir katta, uygulanan her bir deprem dorultusu iin yaplan hesap sonucunda, ikincil (yatay yk tayc sisteminde yer almayan) kiriler hari olmak zere, kirilerin en fazla %20si Gme Blgesine geebilir. (b) Dier tayc elemanlarn tm Minimum Hasar Blgesi, Belirgin Hasar Blgesi veya leri Hasar Blgesindedir. Ancak, herhangi bir katta alt ve st kesitlerinin ikisinde birden Minimum Hasar Snr alm olan kolonlar tarafndan tanan kesme kuvvetlerinin, o kattaki tm kolonlar tarafndan tanan kesme kuvvetine orannn %30u amamas gerekir (Dorusal elastik yntemle hesapta, alt ve st dm noktalarnn ikisinde birden Denk.(3.3)n saland kolonlar bu hesaba dahil edilmezler). (c) Binann mevcut durumunda kullanm can gvenlii bakmndan sakncaldr. 7.7.5. Gme Durumu
Bina Gme ncesi Performans Dzeyini salayamyorsa Gme Durumundadr. Binann kullanm can gvenlii bakmndan sakncaldr.

7.7.6. Yma Binalarn Deprem Performansnn Belirlenmesi

Yma binalarn performans dzeyine, 7.2'ye gre yaplan inceleme ve Blm 5e gre yaplan hesap sonucunda karar verilecektir. Eer yma binann her iki dorultudaki tm duvarlarnn kesme dayanm uygulanan deprem etkileri altnda oluan kesme kuvvetlerini karlamaya yeterli ise, binann Hemen Kullanm Performans Dzeyini salad sonucuna varlr. Herhangi bir katta uygulanan deprem dorultusunda bu koulu salamayan duvarlarn kat kesme kuvvetine katks %20'nin altnda ise binann Can Gvenlii Performans Dzeyini salad kabul edilecektir. Sadece yetersiz olan duvarlarn en az 7F.2de belirtildii dzeyde glendirilmesi gerekir. Bu durumlarn dnda binann Gme Durumunda olduu kabul edilir.

7.8. BNALAR N HEDEFLENEN PERFORMANS DZEYLER 7.8.1. Yeni yaplacak binalar iin 2.4de tanmlanan ivme spektrumu, 1.2.2ye gre 50 ylda alma olasl %10 olan depremi esas almaktadr. Bu deprem dzeyine ek olarak, mevcut binalarn deerlendirilmesinde ve glendirme tasarmnda kullanlmak zere ayrca aada belirtilen iki farkl deprem dzeyi tanmlanmtr: (a) 50 ylda alma olasl %50 olan depremin ivme spektrumunun ordinatlar, 2.4de tanmlanan spektrumun ordinatlarnn yaklak yars olarak alnacaktr. (b) 50 ylda alma olasl %2 olan depremin ivme spektrumunun ordinatlar ise 2.4de tanmlanan spektrumun ordinatlarnn yaklak 1.5 kat olarak kabul edilmitir. 7.8.2. Mevcut veya glendirilecek binalarn deprem performanslarnn belirlenmesinde esas alnacak deprem dzeyleri ve bu deprem dzeylerinde binalar iin ngrlen minimum performans hedefleri Tablo 7.7de verilmitir.

128

TABLO 7.7 FARKLI DEPREM DZEYLERNDE BNALAR N NGRLEN MNMUM PERFORMANS HEDEFLER
Binann Kullanm Amac ve Tr Depremin Alma Olasl 50 ylda 50 ylda 50 ylda %50 %10 %2

Deprem Sonras Kullanm Gereken Binalar: Hastaneler, salk tesisleri, itfaiye binalar, haberleme ve enerji tesisleri, ulam istasyonlar, vilayet, kaymakamlk ve belediye ynetim binalar, afet ynetim merkezleri, vb. nsanlarn Uzun Sreli ve Youn Olarak Bulunduu Binalar: Okullar, yatakhaneler, yurtlar, pansiyonlar, askeri klalar, cezaevleri, mzeler, vb. nsanlarn Ksa Sreli ve Youn Olarak Bulunduu Binalar: HK Sinema, tiyatro, konser salonlar, kltr merkezleri, spor tesisleri Tehlikeli Madde eren Binalar: Toksik, parlayc ve patlayc zellikleri olan maddelerin bulunduu ve depoland binalar Dier Binalar: Yukardaki tanmlara girmeyen dier binalar (konutlar, iyerleri, oteller, turistik tesisler, endstri yaplar, vb.) HK: Hemen Kullanm; CG: Can Gvenlii; G: Gme ncesi (Bkz. 7.7)

HK HK CG HK CG

CG CG G

7.9. BNALARIN GLENDRLMES

Binalarn glendirilmesi, deprem hasarlarna neden olacak kusurlarnn giderilmesi, deprem gvenliini arttrmaya ynelik olarak yeni elemanlar eklenmesi, ktle azaltlmas, mevcut elemanlarnn deprem davranlarnn gelitirilmesi, kuvvet aktarmnda srekliliin salanmas trndeki ilemleri ierir.

7.9.1. Glendirilen Binalarn Deprem Gvenliinin Belirlenmesi

Glendirilen binalarn ve elemanlarnn deprem gvenliklerinin hesaplanmasnda, mevcut binalar iin bu blmde verilen hesap yntemleri ve deerlendirme esaslar kullanlacaktr.

7.9.2. Binalara Eklenecek Elemanlarn Tasarm

Glendirme amacyla binalara eklenecek yeni elemanlarn tasarmnda, bu blmde verilen zel kurallarla birlikte Blm 3 ve/veya Blm 4e ve ayrca yrrlkte olan dier standart ve ynetmeliklere uyulacaktr.

7.9.3. Glendirme Trleri

Glendirme uygulamalar, her tayc sistem tr iin eleman ve bina sistemi dzeyinde olmak zere iki farkl kapsamda deerlendirilecektir.

7.9.3.1 Binann kolon, kiri, perde, birleim blgesi gibi deprem yklerini karlayan elemanlarnda dayanm ve ekildeitirme kapasitelerinin arttrlmasna ynelik olarak uygulanan ilemler, eleman glendirmesi olarak tanmlanr. 7.9.3.2 Binann tayc sisteminin dayanm ve ekildeitirme kapasitesinin arttrlmas ve i kuvvetlerin dalmnda srekliliin salanmas, binaya yeni elemanlar eklenmesi, birleim blgelerinin glendirilmesi, deprem etkilerinin azaltlmas amacyla binann ktlesinin azaltlmas ilemleri sistem glendirmesi olarak tanmlanr.
129

7.10. BETONARME BNALARIN GLENDRLMES

Bu blmde verilen eleman ve sistem glendirme yntemleri uygulamada ska kullanlan teknikleri kapsamaktadr. Ancak burada kapsanmayan glendirme trleri, bu blmn genel yaklamna ve ilkelerine uymak kouluyla uygulanabilir.

7.10.1. Kolonlarn Sarlmas

Kolonlarn snekliini arttrmaya ynelik olarak kesme ve basn dayanmlarnn arttrlmas, bindirmeli eklerin zayflklarnn giderilmesi iin aada verilen yntemler kullanlabilir. Bu yntemler ile kolonlarn eilme kapasitesi arttrlamaz.

7.10.1.1 Betonarme Sarg: Mevcut kolonun pas pay syrlarak veya yzeyleri rselenerek uygulanacaktr. Betonarme sarg gerek yatay, gerekse dey donatnn yerletirilmesi, beton dklmesi ve minimum pas paynn salanmas iin yeterli kalnlkta olmaldr. En az sarg kalnl 100 mmdir. Betonarme sarg alt kat demesinin stnde balar ve st kat demesinin altnda sona erer. Eksenel basn dayanmnn arttrlmas amac ile yaplan sargda, sarg betonu iindeki enine donat iin kolonun tm ykseklii boyunca 3.3.4.2de verilen kurallar uygulanacaktr. Sarlm kolonun kesme ve basn dayanmlarnn hesabnda, sarlm brt kesit boyutlar ile manto betonunun tasarm dayanm kullanlacak, ancak elde edilen dayanmlar 0.9 ile arplarak azaltlacaktr. 7.10.1.2 elik Sarg: elik sarg dikdrtgen betonarme kolonlarn kelerine drt adet boyuna kebent yerletirilmesi ve kebentlerin belirli aralklarla dzenlenen yatay plakalarla kaynaklanmas ile oluturulur. Kebentler ile betonarme yzeyler arasnda boluk kalmamaldr. Yatay plakalar drt yzeyde srekli olmaldr. elik sargnn kolon eksenel yk kapasitesini arttrmas iin korniyerlerin alt ve st demeler arasnda srekli olmas (boluklarn alnmas) ve demelere balk plakalar ile basn aktarmas aktarmnn saland hesapla gsterilmelidir. Gerekirse kebentlere n ykleme yaplarak mevcut betonarme kolon kesitinin dey yklerden kaynaklanan eksenel basn yk azaltlabilir. elik sarg ile salanacak ek kesme dayanm Denk.(7.11) ile hesaplanacaktr. t bd (7.11) Vj = j f yw s Denk.(7.11)de tj , b, ve s yatay plakalarn kalnl, genilii ve aral, d ise kesitin faydal yksekliidir. elik sarg ile bindirmeli eklerin zayflklarnn giderilmesi iin sarg boyunun bindirme blgesi boyundan en az %50 uzun olmas ve elik sargnn donat bindirme blgesinde kolonun karlkl yzlerinde dzenlenen en az 16 mm apnda iki sra bulonlu ankrajla sktrlmas gereklidir. Bindirme ekinin kolonun alt ucunda yaplm olmas durumunda en az iki sra bulonlu ankraj alt demenin srasyla 250 ve 500 mm zerinde yaplacaktr. 7.10.1.3 Lifli Polimer (LP) Sarg: LP tabakasnn kolonlarn evresine, lifler enine donatlara paralel olacak ekilde, sarlmas ve yaptrlmas ile sarglama salanr. LP sargs ile betonarme kolonlarn sneklik kapasitesi, kesme ve basn dayanmlar ile boyuna donat bindirme boyunun yetersiz olduu durumlarda donat kenetlenme dayanm arttrlr. LP sarglama ile yaplan glendirmelerde tam sarg (tm kesit evresinin sarlmas) yntemi kullanlmal ve sarg sonunda en az 200 mm bindirme
130

yaplmaldr. LP sargs dikdrtgen kolonlarda kolon kelerinin en az 30 mm yarapnda yuvarlatlmas ile uygulanr. LP uygulamas retici firma tarafndan nerilen ynteme uygun olarak gerekletirilmelidir. LP ile sarglanan kolonlarda elde edilen kesme, eksenel basn ve kenetlenme dayanmlarnn art ile sneklik artnn hesap yntemleri Bilgilendirme Eki 7Ede verilmektedir.

7.10.2. Kolonlarn Eilme Kapasitesinin Arttrlmas

Kolonlarn eilme kapasitesini arttrmak iin kolon kesitleri bytlebilir. Bu ilem ayn zamanda kolonun kesme ve basn kuvveti kapasitelerini de arttrr. Bytlen kolona eklenen boyuna donatlarn katlar arasnda sreklilii salanacaktr. Boyuna donatlar kat demelerinde alan deliklerden geirilecektir. Kolon-kiri birleim blgelerinde kiriler delinerek veya kirilere ankraj yaplarak gerekli enine donat konulacaktr. Kolonun bytlen kesiti 3.3.4e gre enine donat ile sarlacaktr. Bytlen kolon kesitinin pas pay, eklenen dey ve yatay donaty rtmek iin yeterli kalnlkta olacaktr. Yeni ve eski betonun aderansnn salanmas iin mevcut kolonun yzeyindeki sva tabakas syrlacak ve beton yzeyleri przlendirilecektir. Bytlm kolon kesitinin eilme, kesme, basn dayanmnn ve eilme rijitliinin hesabnda brt kesit boyutlar ve eklenen kesit betonunun tasarm zellikleri esas alnacak, ancak elde edilen rijitlik ve dayanmlar 0.9 ile arplarak azaltlacaktr.

7.10.3. Kirilerin Sarlmas

Betonarme kirilerin sarlmasnn amac, kirilerin kesme dayanmlarnn ve baz durumlarda sneklik kapasitelerinin arttrlmasdr. Aada verilen yntemler ile kirilerin eilme kapasitesi arttrlamaz.

7.10.3.1 Dtan Etriye Ekleme: Kesme dayanm yetersiz olan kiri mesnet blgelerinde gerekli sayda etriye ubuu kiriin iki yzne ekil 7.3de gsterildii gibi dtan eklenecektir. Kiri altna yerletirilen bir elik profile bulonla balanan ubuklar, stteki demede alan deliklerden geirilerek deme st yzeyinde alan yuvann iine bklerek yerletirilecektir. Daha sonra betonda alan boluklar beton ile doldurulacaktr. Bu yntem ayn esaslarla farkl detaylar kullanlarak da uygulanabilir. Kirilerin dtan eklenen etriyeler ile arttrlan kesme dayanm TS-500e gre hesaplanacaktr. Dtan eklenen etriyelerin sarglama etkisi yoktur, kiri kesitinin snekliini arttrmaz. Bu uygulamada profil ve bulonlar d etkilere kar korunmaldr. 7.10.3.2 Lifli Polimer (LP) ile Sarma: LP sarglama ile kiri snekliinin ve kesme dayanmnn arttrlmasnda tam sarg (tm kesit evresinin sarlmas) yntemi kullanlmaldr. LP ile glendirilen kiri kesme dayanm Bilgilendirme Eki 7Ede verilen Denk.(7E.1)e gre hesaplanabilir. Sreksiz (eritler halinde) LP kullanlmas durumunda LP eritlerin aralklar ( wf + d 4) deerini gememelidir. LP sargs kirilerde kelerin en az 30 mm yarapnda yuvarlatlmas ile uygulanacaktr. LP ile yaplan sarglamalarda sarg sonunda en az 200 mm bindirme yaplmaldr. LP uygulamas retici firma tarafndan nerilen ynteme uygun olarak gerekletirilmelidir.

131

Tamir betonu

D etriye elik profil

ekil 7.3 7.10.4. Dolgu Duvarlarnn Glendirilmesi

Bodrum hari en fazla katl binalarda uygulanmak zere, temel stnden yukarya kadar st ste sreklilik gsteren betonarme ereve iindeki dolgu duvarlarnn rijitlii ve kesme dayanm, Bilgilendirme Eki 7Fde tanmlanan glendirme yntemleri ile arttrlabilir.

7.10.5. Betonarme Tayc Sistemlerin Yerinde Dkme Betonarme Perdeler ile Glendirilmesi
Yanal rijitlii ve dayanm yetersiz olan betonarme tayc sistemler, yerinde dkme betonarme perdelerle glendirilebilir. Betonarme perdeler mevcut ereve dzlemi iinde veya ereve dzlemine bitiik olarak dzenlenebilir.

7.10.5.1 ereve Dzlemi inde Betonarme Perde Eklenmesi: Betonarme sisteme eklenecek perdeler ereve aksnn iinde dzenlenecek, temelden balayarak perde st kotuna kadar srekli olacaktr. Bu amala, perde u blgesindeki boyuna donatlarn ve gerei durumunda perde gvdesindeki boyuna donatlarn perde ykseklii boyunca sreklilii salanacaktr. Perdeler, iinde bulunduklar ereveye ankraj ubuklar ile balanarak birlikte almalar salanacaktr. Ankraj ubuklar, mevcut ereve elemanlar ile eklenen betonarme perde eleman arasndaki arayzlerde deprem kuvvetleri altnda oluan kayma gerilmelerini karlamak iin yeterli dayanma sahip olacaklardr. Arayzlerdeki kayma gerilmelerinin ereve elemanlar boyunca dalm bilinen mekanik prensiplerine uygun olarak hesaplanacaktr. Ankraj ubuklarnn tasarmnda TS-500deki srtnme kesmesi esaslar kullanlacaktr. En kk ankraj ubuu ap 16 mm, en az ankraj derinlii ubuk apnn on kat ve en geni ubuk aral 40 cm olmaldr. Perde ucunda mevcut kolon bulunmamas durumunda 3.6.5e gre perde u blgesi oluturulacaktr. Perde ucunda mevcut kolon bulunmas durumunda mevcut kolondan u blgesi olarak yararlanlabilir. Gerekli durumlarda mevcut kolon 7.10.2ye gre bytlerek veya mevcut kolona bitiik perde iinde gizli kolon dzenlenerek perde u blgesi oluturulacaktr. Her iki durumda da perde u blgesine eklenecek dey donatlarn katlar arasnda sreklilii salanacaktr. Perdenin altna 6.3.1de verilen esaslar uyarnca temel yaplacaktr. Perde temeli, perde tabannda oluan i kuvvetleri temel zeminine gvenle aktaracak ekilde boyutlandrlacaktr.
132

Perde temelinde oluabilecek d merkezlii azaltmak amacyla perde temeli komu kolonlar ierecek ekilde geniletilerek mevcut kolonlarn eksenel basn kuvvetlerinden yararlanlabilir. Perde temelinin mevcut temel sistemi ile birlikte almas iin gerekli nlemler alnacaktr.

7.10.5.2 ereve Dzlemine Bitiik Betonarme Perde Eklenmesi: Betonarme sisteme eklenecek perdeler d ereve aksnn dnda, ereveye bitiik olarak dzenlenecek, temelden balayarak perde st kotuna kadar srekli olacaktr. Perdeler bitiik olduklar ereveye ankraj ubuklar ile balanarak birlikte almalar salanacaktr. Ankraj ubuklar, mevcut ereve elemanlar ile sisteme eklenen dmerkezli perde eleman arasndaki arayzlerde deprem kuvvetleri altnda oluan kayma gerilmelerini karlamak iin yeterli dayanma sahip olacaklardr. Ankraj ubuklarnn tasarmnda 7.10.5.1de verilen esaslara uyulacaktr.
Perde ucunda mevcut kolon bulunmamas durumunda 3.6.5e gre perde u blgesi oluturulacaktr. Perde ucunda mevcut kolon bulunmas durumunda mevcut kolondan u blgesi olarak yararlanlabilir. Gerekli durumlarda mevcut kolon 7.10.2ye gre bytlerek perde u blgesi oluturulacaktr. Perdenin altna 6.3.1de verilen esaslar uyarnca temel yaplacaktr. Perde temeli, perde tabannda oluan i kuvvetleri temel zeminine gvenle aktaracak ekilde boyutlandrlacaktr. Perde temelinde oluabilecek d merkezlii azaltmak amacyla perde temeli komu kolonlar ierecek ekilde geniletilerek mevcut kolonlarn eksenel basn kuvvetlerinden yararlanlabilir. Perde temelinin mevcut temel sistemi ile birlikte almas iin gerekli nlemler alnacaktr.

7.10.6. Betonarme Sisteme Yeni ereveler Eklenmesi

Betonarme sistemin dna yeni ereveler eklenerek yatay kuvvetlerin paylam salanabilir. Sisteme eklenecek erevelerin temelleri mevcut binann temelleri ile birlikte dzenlenecektir. Yeni erevelerin mevcut binann tayc sistemi ile birlikte almas iin bu ereveler mevcut binann demelerine gerekli yk aktarmn salayacak ekilde balanacaktr.

7.10.7. Betonarme Sistemin Ktlesinin Azaltlmas

Ktle azaltlmas bir yap glendirme yntemi deildir. Ancak yapya etki eden dey yklerin ve deprem kuvvetlerinin azalan ktle ile orantl olarak azalacak olmas yap gvenliini arttracaktr. Azaltlacak veya kaldrlacak ktle ne kadar yap st kotlarna yakn ise, deprem gvenliini arttrmadaki etkinlii de o kadar fazla olacaktr. En etkili ktle azaltlmas trleri binann st katnn veya katlarnn iptal edilerek kaldrlmas, mevcut atnn hafif bir at ile deitirilmesi, atda bulunan su deposu vb tesisat arlklarnn zemine indirilmesi, ar balkonlarn, parapetlerin, blme duvarlarn, cephe kaplamalarnn daha hafif elemanlar ile deitirilmesidir.

133

BLGLENDRME EK 7A. DORUSAL ELASTK YNTEMLER LE HESAPTA KOLON VE PERDELERN ETK/KAPASTE ORANLARININ BELRLENMES 7A.0. Simgeler
MA MD ME MK NA ND NE NK r rs = Artk moment kapasitesi = Dey yklerden oluan moment = Deprem ykleri altnda oluan moment = 7.2 ye gre tanmlanan mevcut malzeme dayanmlarna gre hesaplanan moment kapasitesi = Artk moment kapasitesine kar gelen eksenel kuvvet = Dey yklerden oluan eksenel kuvvet = Deprem ykleri altnda oluan eksenel kuvvet = Kesit moment kapasitesine kar gelen eksenel kuvvet = Etki/kapasite oran = Etki/kapasite orannn snr deeri

7A.1. Kolon ve perdelerde etki/kapasite oranlar

Dorusal elastik yntemler ile yaplan hesapta, moment eksenel kuvvet etkisi altndaki kolon ve perde kesitlerinde etki/kapasite oran (r)nin belirlenmesi iin uygulanabilecek yntemler aadaki paragraflarda aklanmtr.

7A.1.1 Herhangi bir kolon veya perde kesitinin 7.4.11(c)ye gre dorusallatrlan momenteksenel kuvvet etkileim diyagram ekil 7A.1de grlmektedir. ekildeki D noktasnn koordinatlar, dey yklerden meydana gelen MDND iftine kar gelmektedir. D noktasndan balayan ve etkileim diyagramnn dna kan ikinci doru parasnn yatay ve dey izdmleri ise, Ra = 1 iin deprem hesabndan elde edilen ve depremin yn ile uyumlu olan MENE iftine kar gelmektedir (ekil 7A.1de MEnin iaretlerinin farkl olduu iki durum ayr ayr gsterilmitir). kinci doru parasnn etkileim diyagramn kestii K noktasnn koordinatlar, kolon veya perde kesitinin MK moment kapasitesi ve buna kar gelen NK eksenel kuvvetidir. 7A.1.2 7.5.2.3e gre, artk moment kapasitesi MA ve buna kar gelen eksenel kuvvet NA aadaki ekilde tanmlanr:
MA = M K M D NA = NK ND Kolon veya perdenin etki/kapasite oran ise u ekilde tanmlanabilir:
r = ME N = E rs MA NA

(7A.1a) (7A.1b)

(7A.2)

ekil 7A.1deki K kesime noktasnn koordinatlar olan MK veya NKnn geometrik veya saysal olarak elde edilmesi durumunda, dey yk hesabndan MD veya ND, deprem hesabndan ise ME veya NE bilindiine gre, Denk.(7A.1) ve Denk.(7A.2)den yararlanlarak kesitin eilme ve eksenel kuvvet altndaki etki/kapasite oran dorudan hesaplanabilir. Kolon kesitinin moment kapasitesine kar gelen eksenel kuvvet NK, hasar snrlarn tanmlayan Tablo 7.3de gznne alnacak olan eksenel kuvvettir.
134

(MK ; NK ) (MD ; ND )
D

NE K NA M

MA ME N

NE

NA

(MK ; NK ) (MD ; ND ) D
M MA ME

ekil 7A.1 7A.1.3 Kolon veya perdenin etki/kapasite oran, bir ardk yaklam hesab ile de belirlenebilir. Bu amala balangta r iin bir tahmin yaplr. NE deprem hesabndan bilindiinden Denk.(7A.2)den NA hesaplanr ve ND bilindiine gre Denk.(7A.1b)den NK bulunur. Buna bal olarak MK moment kapasitesi kesit hesabndan elde edilir ve bundan MD karlarak Denk.(7A.1a)dan MA hesaplanr. MA ve ME kullanlarak Denk.(7A.2)den rnin yeni deeri elde edilir ve baa dnlerek ardk yaklamn bir sonraki admna geilir. Bir nceki admda bulunana yeteri kadar yakn olarak edilen son ardk yaklam admndaki r deeri, kesitin eilme ve eksenel kuvvet altndaki etki/kapasite oran olarak tanmlanr. Son admdaki MA ve NA deerleri Denk.(7A.1) deki yerlerine konularak MK ve NK hesaplanr. Elde edilen NK, hasar snrlarn tanmlayan Tablo 7.3de gznne alnacak olan eksenel kuvvettir. 7A.1.4 Yukarda tek eksenli eilme/eksenel kuvvet durumu iin aklanan etki/kapasite oran hesab, iki eksenli eilme/eksenel kuvvet durumu iin de benzer biimde uygulanabilir. 7A.2. zel durum ekil 7A.1deki ikinci dorunun ucunun etkileim diyagramnn iinde kalmas durumunda 7A.1 uygulanamaz. r < 1 olmasna kar gelen bu durumda etki/kapasite orannn hesabna esasen gerek olmad aktr.

135

7A.3. Kolon ve perde eksenel kuvvetlerinin st snr

Yukarda akland ekilde hesaplanan NK eksenel kuvvetinin basn veya ekme durumlarndaki st snr, ilgili kolon ile stndeki kolonlara saplanan tm kirilerde, pekleme gznne alnmakszn 3.4.5.1e gre uygulanan depremin yn ile uyumlu olarak hesaplanan Ve kesme kuvvetlerinin kolonlara aktarlmas sonucunda ilgili kolonda elde edilen eksenel kuvvet olarak tanmlanabilir.

136

BLGLENDRME EK 7B. BETON VE DONATI EL N GERLME EKLDETRME BAINTILARI 7B.0. Simgeler

As ai bo Ec Es fc fcc fco fe fs fsy fsu fyw ho ke s s x , y c cu sy s su = Boyuna donat alan = Kesit evresindeki dey donatlarn eksenleri arasndaki uzaklk = Gbek betonunu sarglayan etriyelerin eksenleri arasnda kalan kesit boyutu = Betonun elastisite modl = Donat eliinin elastisite modl = Sargl betonda beton basn gerilmesi = Sargl beton dayanm = Sargsz betonun basn dayanm = Etkili sarglama basnc = Donat eliindeki gerilme = Donat eliinin akma dayanm = Donat eliinin kopma dayanm = Enine donatnn akma dayanm = Gbek betonunu sarglayan etriyelerin eksenleri arasnda kalan kesit boyutu = Sarglama Etkinlik Katsays = Etriye aral = Toplam enine donatnn hacmsal oran (dikdrtgen kesitlerde s = x + y) = lgili dorultulardaki enine donat hacim oran = Beton basn birim ekildeitirmesi = Sargl betondaki maksimum basn birim ekildeitirmesi = Donat eliinin akma birim ekildeitirmesi = Donat eliinin pekleme balangcndaki birim ekildeitirmesi = Donat eliinin kopma birim ekildeitirmesi

7B.1. Sargl ve Sargsz Beton Modelleri 7.6ya gre Dorusal Elastik Olmayan Yntemler ile performans deerlendirmesinde, bakaca bir modelin seilmedii durumlarda kullanlmak zere, sargl ve sargsz beton iin aadaki gerilme-ekildeitirme bantlar tanmlanmtr (ekil 7B.1) *. (a) Sargl betonda beton basn gerilmesi fc , basn birim ekildeitirmesi cnin fonksiyonu olarak aadaki bant ile verilmektedir:
fc = f cc x r r 1 + xr

(7B.1)

Bu bantdaki sargl beton dayanm fcc ile sargsz beton dayanm fco arasndaki iliki aada verilmitir. f f (7B.2) ; c = 2.254 1+7.94 e 2 e 1.254 f cc = c f co f co f co Buradaki fe etkili sarglama basnc, dikdrtgen kesitlerde birbirine dik iki dorultu iin aada verilen deerlerin ortalamas olarak alnabilir:
*

Mander, J.B., Priestley, M.J.N., Park, R. (1988). Theoretical Stress-Strain Model for Confined Concrete, Journal of Structural Division (ASCE), 114(8), 1804-1826.

137

f ex = ke x f yw

f ey = ke y f yw

(7B.3)

Bu bantlarda fyw enine donatnn akma dayanmn, x ve y ilgili dorultulardaki enine donatlarn hacmsal oranlarn, ke ise aada tanmlanan sarglama etkinlik katsaysn gstermektedir.
2 ai ke = 1 6b h o o

As s s 1 1 1 2bo 2ho bo ho

(7B.4)

Burada ai kesit evresindeki dey donatlarn eksenleri arasndaki uzakl, bo ve ho gbek betonunu sarglayan etriyelerin eksenleri arasnda kalan kesit boyutlarn, s dey dorultuda etriyelerin eksenleri arasndaki aral, As ise boyuna donat alann gstermektedir. Denk.(7B.1)deki normalize edilmi beton birim ekildeitirmesi x ile r deikenine ilikin bantlar aada verilmitir.
x= r=
c cc ; ; cc = co [1 + 5( c 1)] ; ; co 0.002

(7B.5) (7B.6)

Ec Ec Esec

Ec 5000 f co [MPa]

Esec =

f cc cc

Sargl betondaki maksimum basn birim ekildeitirmesi cu aada verilmitir: cu = 0.004 + 1.4 s f yw su f cc

(7B.7)

Burada s toplam enine donatnn hacmsal orann (dikdrtgen kesitlerde s = x + y), su enine donat eliinde maksimum gerilme altndaki birim uzama ekildeitirmesini gstermektedir.

(b) Sargl beton iin verilen Denk.(7B.1), c = 0.004e kadar olan blgede sargsz beton iin de geerlidir. Sargsz betonda etkin sarglama basnc fe = 0 ve buna bal olarak Denk.(7B.2)den c=1 olacandan Denk.(7B.5) ve Denk.(7B.6)da fcc = fco ve cc = co alnacaktr. c = 0.005de fc = 0 olarak tanmlanr. 0.004 < c 0.005 aralnda gerilme ekildeitirme ilikisi dorusaldr. fc
Sargl Sargl

fcc

fco

Sargsz Sargsz

co=0.002

0.004 0.005

cc

cu

ekil 7B.1
138

7B.2. Donat elii Modeli 7.6ya gre Dorusal Elastik Olmayan Yntemler ile performans deerlendirmesinde kullanlmak zere, donat elii iin aadaki gerilme-ekildeitirme bantlar tanmlanmtr (ekil 7B.2):
fs = Es s fs = fsy fs = fsu (fsu fsy ) (su s ) 2 (su sh ) 2 (s sy ) (sy < s sh ) (sh < s su )

(7B.8)

Donat eliinin elastiklik modl Es = 2*105 MPadr. S220 ve S420 kalitesindeki donat eliklerine ait dier bilgiler aadaki tablodan alnabilir. Kalite fsy (Mpa) sy S220 220 0.0011 S420 420 0.0021 fs fsu fsy sh 0.011 0.008 su 0.16 0.10 fsu (Mpa) 275 550

ekil 13B.2

sy sh

su

ekil 7B.2

139

BLGLENDRME EK 7C. DORUSAL OLMAYAN SPEKTRAL YERDETRMENN BELRLENMES 7C.0. Simgeler

a1 ay1 CR1 d1 dy1 d1(p) Ry1 (1) Sae1 (1) Sde1 Sdi1 TB T1(1)
(1) 1

= Birinci (hakim) moda ait modal ivme = Birinci moda ait edeer akma ivmesi = Birinci moda ait spektral yerdeitirme oran = Birinci (hakim) moda ait modal yerdeitirme = Birinci moda ait edeer akma yerdeitirmesi = En son (p)inci itme adm sonunda elde edilen birinci moda ait maksimum modal yerdeitirme (modal yerdeitirme istemi) = Birinci moda ait Dayanm Azaltma Katsays = tme analizinin ilk admnda birinci moda ait elastik spektral ivme = tme analizinin ilk admnda birinci moda ait dorusal elastik spektral yerdeitirme = Birinci moda ait dorusal elastik olmayan (nonlineer) spektral yerdeitirme = 6.4de tanmlanan ivme spektrumundaki karakteristik periyod = Balangtaki (i=1) itme admnda birinci (deprem dorultusunda hakim) titreim moduna ait doal titreim periyodu = Balangtaki (i=1) itme admnda birinci (deprem dorultusunda hakim) titreim moduna ait doal asal frekans = 6.4de tanmlanan ivme spektrumundaki karakteristik periyoda kar gelen doal asal frekans

7C.1. Dorusal ve dorusal olmayan spektral yerdeitirme

Dorusal elastik olmayan (nonlineer) spektral yerdeitirme, Sdi1 , itme analizinin ilk admnda, dorusal elastik davran esas alnarak hesaplanan birinci (hakim) moda ait T1(1) balang periyoduna kar gelen dorusal elastik (lineer) spektral yerdeitirme Sde1 e bal olarak Denk.(7C.1) ile elde edilir: Sdi1 = CR1 Sde1

(7C.1)

Dorusal elastik (lineer) spektral yerdeitirme Sde1 , itme analizinin ilk admnda birinci moda ait elastik spektral ivme Sae1 den hesaplanr: Sde1 = Sae1 (1) (1 ) 2

(7C.2)

7C.2. Spektral Yerdeitirme Oran Denk.(7C.1)de yer alan spektral yerdeitirme oran CR1, balang periyodu T1(1) in (1) deerine (T1(1) = 2 /1 ) bal olarak 7C.2.1 veya 7C.2.2ye gre belirlenir. 7C.2.1 T1(1) balang periyodunun, 2.4de tanmlanan ivme spektrumundaki karakteristik periyod TBye eit veya daha uzun olmas durumunda ( T1(1) TB veya (1) (1 ) 2 2 ), dorusal elastik olmayan (nonlineer) spektral yerdeitirme Sdi1 , eit B yerdeitirme kural uyarnca doal periyodu yine T1(1) olan elenik dorusal elastik sisteme ait lineer elastik spektral yerdeitirme Sde1 e eit alnacaktr. Buna gre Denk.(7C.1)deki spektral yerdeitirme oran:
140

CR1 = 1

(7C.3)

ekil 7C.1de ve onu izleyen ekil 7C.2de birinci (hakim) titreim moduna ait ve koordinatlar (d1, a1) olan modal kapasite diyagram ile koordinatlar spektral yerdeitirme (Sd) spektral ivme (Sa) olan davran spektrumu birarada izilmitir. 7C.2.2 T1(1) balang periyodunun, 2.4de tanmlanan ivme spektrumundaki (1) 2 karakteristik periyod TBden daha ksa olmas durumunda ( T1(1) < TB veya (1 ) 2 > B ) ise, Denk.(7C.1)deki spektral yerdeitirme oran CR1, ardk yaklamla aadaki ekilde hesaplanacaktr:

a1, Sa

2 =(2/TB ) 2 B

Sae1

(1) (1 ) 2

d1(p) = Sdi1 = Sde1

ekil 7C.1

d1, Sd

(a) tme analizi sonucunda elde edilen modal kapasite diyagram, ekil 7C.2(a)da gsterildii zere, yaklak olarak iki dorulu (bi-lineer) bir diyagrama dntrlr. Bu diyagramn balang dorusunun eimi, itme analizinin ilk admndaki (i=1) dorunun (1) (1) eimi olan birinci moda ait zdeere, (1 ) 2 , eit alnr ( T1(1) = 2 /1 ). (b) Ardk yaklamn ilk admnda CR1 = 1 kabul yaplarak, dier deyile Denk. (7C.3) kullanlarak edeer akma noktasnn koordinatlar eit alanlar kural ile o belirlenir. ekil 7C.2(a)da grlen ay1 esas alnarak CR1 aada ekilde tanmlanr:
CR1 = 1 + (Ry1 1) TB / T1(1) Ry1 1

(7C.4)

Bu bantda Ry1 birinci moda ait dayanm azaltma katsaysn gstermektedir:

Ry1 =

Sae1 ay1

(7C.5)

141

(c) Denk.(7C.4)den bulunan CR1 kullanlarak Denk.(7C.1)e gre hesaplanan Sdi1 esas alnarak edeer akma noktasnn koordinatlar, ekil 7C.2(b)de gsterildii zere, eit alanlar kural ile yeniden belirlenir ve bunlara gre ay1 , Ry1 ve CR1 tekrar hesaplanr. Ardk iki admda elde edilen sonularn kabul edilebilir lde birbirlerine yaklatklar admda ardk yaklama son verilir.

a1, Sa Sae1
(a)

o ay1 (1) (1 ) 2

Sde a1, Sa Sae1

Sdi1

d1, Sd

(b)

ay1 o ay1
(1) (1 ) 2

Sde1 d1(p) = Sdi1

ekil 7C.2

d1, Sd

142

BLGLENDRME EK 7D. ARTIMSAL MOD BRLETRME YNTEM LE TME ANALZ 7D.0. Simgeler
(i) an ayn CRn (i) dn (i) % F (i) M j,x

% (i) M j,x
(i) M j,y

% (i) M j,y

ms N j(i) % N j(i) Ryn rj(i)

% rj(i)
(1) Saen (1) Sden

TB Tn(1) jk,x jk,y jk

(i) an (i) d n % F (i) (i) fsn

= (i)inci itme adm sonunda ninci moda ait modal ivme = ninci moda ait edeer akma ivmesi = ninci moda ait spektral yerdeitirme oran = (i)inci itme adm sonunda ninci moda ait modal yerdeitirme = (i)inci itme admna ait birikimli spektrum lek katsays = (i)inci itme adm sonunda, (j) plastik kesidinde x ekseni etrafnda oluan eilme momenti % = (i)inci itme admnda F (i) =1 alnarak yaplan dorusal (lineer) mod birletirme analizi sonucunda, (j) plastik kesidinde x ekseni etrafnda hesaplanan eilme momenti = (i)inci itme adm sonunda, (j) plastik kesidinde y ekseni etrafnda oluan eilme momenti % = (i)inci itme admnda F (i) =1 alnarak yaplan dorusal (lineer) mod birletirme analizi sonucunda, (j) plastik kesidinde y ekseni etrafnda hesaplanan eilme momenti = Herhangi bir (s) serbestlik derecesinin ktlesi = (i)inci itme adm sonunda, (j) plastik kesidinde oluan eksenel kuvvet % = (i)inci itme admnda F (i) =1 alnarak yaplan dorusal (lineer) mod birletirme analizi sonucunda, (j) plastik kesidinde hesaplanan eksenel kuvvet = ninci moda ait Dayanm Azaltma Katsays = (i)inci itme adm sonunda, herhangi bir (j) noktasnda veya kesidinde oluan tipik yerdeitirme, plastik ekildeitirme veya i kuvvet % = (i)inci itme admnda F (i) =1 alnarak yaplan dorusal (lineer) mod birletirme analizi sonucunda, (j) noktasnda veya kesidinde hesaplanan tipik yerdeitirme, plastik ekildeitirme veya i kuvvet = tme analizinin ilk admnda ninci moda ait dorusal elastik spektral ivme = tme analizinin ilk admnda ninci moda ait dorusal elastik spektral yerdeitirme = 6.4de tanmlanan ivme spektrumundaki karakteristik periyod = Balangtaki (i=1) itme admnda ninci titreim moduna ait doal titreim periyodu = (j) plastik kesidinde x ekseni etrafndaki momentle ilgili olarak (k)nc akma dzlemini veya izgisini tanmlayan katsay = (j) plastik kesidinde y ekseni etrafndaki momentle ilgili olarak (k)nc akma dzlemini veya izgisini tanmlayan katsay = (j) plastik kesidindeki eksenel kuvvetle ilgili olarak (k)nc akma dzlemini veya izgisini tanmlayan katsay = (i)inci itme admnda ninci moda ait modal ivme artm = (i)inci itme admnda ninci moda ait modal yerdeitirme artm = (i)inci itme admnda artmsal spektrum lek katsays = (i)inci itme admnda ninci doal titreim modu iin sistemin herhangi bir (s) serbestlik derecesine etkiyen deprem yknn artm

143

(i) usn = (i)inci itme admnda ninci doal titreim modu iin sistemin herhangi bir (s) serbestlik derecesine ait yerdeitirme artm (i) sn = (i)inci itme admnda, o admdaki plastik kesit konfigrasyonu gznne alnarak belirlenen ninci mod eklinin (s) serbestlik derecesine ait genlii (i) xn = (i)inci itme admnda, x dorultusundaki deprem iin ninci doal titreim moduna ait katk arpan B = 6.4de tanmlanan ivme spektrumundaki TB karakteristik periyoduna kar gelen doal asal frekans (i) n = (i)inci itme admnda, o admdaki plastik kesit konfigrasyonu gznne alnarak belirlenen ninci titreim moduna ait doal asal frekans (1) n = Balangtaki (i=1) itme admnda ninci titreim moduna ait doal asal frekans (p) n = En sondaki (i=p) itme admnda ninci titreim moduna ait doal asal frekans

7D.1. Giri 7D.1.1 7.6.5de aklanan Artmsal Edeer Deprem Yk Yntemi ile itme analizinin en nemli sakncas, tayc sistemin deprem davrannn sadece birinci (deprem dorultusunda hakim) doal titreim modundaki davrantan ibaret olduunun varsaylmasdr. Bu nedenle yntem, ok katl olmayan ve deprem dorultusuna gre planda simetrik veya simetrie yakn olan binalarla snrldr. Bu koullara uymayan binalarda uygulanmak zere birden fazla titreim modunun gznne alnd ok sayda itme analizi yntemi nerilmi ise de, bu yntemlerin byk blm tayc sistemin global dayanm ve deformasyon kapasitelerinin belirlenmesi ile yetinmektedir. Tanmlanan belirli bir depremin etkisi altnda performans deerlendirmesi iin gerekli olan istem byklklerini elde etmeyi amalayan yntemlerin says ok snrldr [15] . Bu Bilgilendirme Ekinde aklanan Artmsal Mod Birletirme Yntemi ile itme analizinde [4,5], her bir plastik kesitin oluumunda tm modlarn katklar gznne alnabilmekte; plastik dnmeler ile i kuvvet istemleri, itme analizi dnda ek analizlere gerek kalmakszn, dorudan elde edilebilmektedir. 7D.1.2 Artmsal Mod Birletirme Yntemi ile itme analizinde, ardk iki plastik kesit oluumu arasndaki her bir itme admnda adm adm dorusal elastik davran esas alnr. Modal leklendirme ile monotonik olarak arttrlan modal yerdeitirmeler gznne alnarak, her admda mod birletirme kurallarnn uyguland bir dorusal (lineer) davran spektrumu analizi gerekletirilir. Bu analizin sonularndan yararlanlarak, adm sonunda sistemde oluan plastik kesit belirlenir; yerdeitirme, plastik ekildeitirme, i kuvvet artmlar ile bunlara ait birikimli deerler ve sonuta deprem istemine kar gelen maksimum deerler hesaplanr [4,5]. 7D.2. Modal leklendirme 7D.2.1 Ardk iki plastik kesit oluumu arasndaki herhangi bir (i)inci dorusal itme admnda, tipik bir ninci doal titreim modu iin tayc sistemin herhangi bir (s) serbestlik derecesine ait yerdeitirme artm aadaki ekilde yazlabilir:
(i) (i) (i) usn = sn (i) d n xn

(7D.1)

Bu Bilgilendirme Ekinin sonunda listelenen referanslarn numaralarn gstermektedir.

144

7D.2.2 Denk.(7D.1)de yer alan ve (i)inci itme admnda ninci moddaki modal (i) yerdeitirme artmn temsil eden d n nin, bir nceki itme admnn sonundaki modal yerdeitirmeye eklenmesi ile, (i)inci adm sonunda birikimli (kmlatif) modal yerdeitirme aadaki ekilde elde edilir:
(i) (i (i) d n = d n 1) + d n

(7D.2)

Modlarn greli katklarnn gznne alnabilmesi iin birikimli modal yerdeitirme, tek serbestlik dereceli sistemlere zg eit yerdeitirme kuralna gre, ayn modda (1) birinci admdaki (i=1) elastik spektral yerdeitirme Sden ile orantl olarak tanmlanr:
(i) (1) % d n = Sden F (i)

(7D.3)

% Burada F (i) , (i)inci itme admnda btn modlar iin sabit olduu varsaylan birikimli spektrum lek katsaysn gstermektedir. Denk.(7D.2) ve Denk.(7D.3)n sonucu olarak, ninci moddaki modal yerdeitirme artm aadaki ekilde tanmlanr:
(i) (1) % d n = Sden F (i)

(7D.4)

% Burada F (i) , yine (i)inci admda btn modlar iin sabit varsaylan artmsal spektrum lek katsaysdr. Bylece her bir itme admndaki tm modal yerdeitirme artmlar, tek bir parametreye bal olarak ifade edilmi olmaktadr. Artmsal ve birikimli spektrum lek katsaylar arasndaki iliki aadaki ekilde yazlabilir: % % % F (i) = F (i1) + F (i) 1
(7D.5)

Yukardaki bantlarda yer alan ve birinci itme adm (i=1) iin tanmlanan elastik (1) spektral yerdeitirme Sden , ayn adm iin 2.4e gre tanmlanan elastik spektral ivmeden elde edilebilir: (1) Saen (1) (7D.6) Sden = (1) 2 (n )
7D.2.3 Denk.(7D.3) ve Denk.(7D.4) ile verilen modal leklendirme bantlar, yeni bir plastik kesitin olutuu her bir itme adm srecinde elastik spektral yerdeitirmenin monotonik olarak arttrlmasna kar gelmektedir. Dier deyile, spektral yerdeitirmeler bakmndan deprem etkisi, sfrdan balayarak her bir itme admnda belirli bir miktarda bytlm olmaktadr.

a, Sa

n=4 n=3 Son adm n=2 Ara adm lk plastik kesit adm n=1

d, Sd
ekil 7D.1

145

Denk.(7D.6)dan yararlanlarak spektral yerdeitirme (Sd) spektral ivme (Sa) koordinatlarnda izilen davran spektrumunun, sistemdeki ilk plastik kesitin olutuu % dorusal elastik birinci adm sonundaki leklendirilmi durumu (F (1) 1) ekil 7D.1de gsterilmitir. Spektrumun daha sonraki herhangi bir (i)inci ara adm % sonundaki leklendirilmi durumu da (F (i) 1) ayn ekilde grlmektedir. (p)inci son itme adm sonunda ise, eit yerdeitirme kural uyarnca, elastik davran % spektrumunun kendisine varlmaktadr (F (p) = 1). Modal yerdeitirme (d) modal ivme (a) koordinatlar ile tanmlanan ve aada elde edilecek olan modal kapasite diyagramlar da, gznne alnan tipik bir tayc sistemin ilk drt modu iin, ematik olarak ekil 7D.1de gsterilmitir. 7D.3. Artmsal Mod Birletirme Yntemi ile tme Analizi Algoritmas

Yukarda aklanan modal leklendirme ilemi esas alnarak, artmsal mod birletirme yntemi ile yaplacak itme analizinin ana admlar aada zetlenmitir:
7D.3.1 Artmsal Mod Birletirme Ynteminin pratik uygulamasnda, her bir (i)inci % itme admnda F (i) = 1 alnarak dorusal bir Mod Birletirme Analizi yaplr. Analizde, bir nceki adm sonundaki eksenel kuvvetler esas alnarak, ikinci mertebe etkileri hesaba katlabilir. Gznne alnacak mod says, birinci itme admndaki (i=1) modal byklkler esas alnarak 2.8.3e gre belirlenir. Bu analizde; (a) Denk.(7D.1) ve Denk.(7D.4)e gre tipik ninci mod iin deprem verisi olarak (1) birinci itme admndaki (i=1) elastik spektral yerdeitirme Sden gznne alnr. Bu giri bilgisi, tm itme admlarnda deimeksizin aynen kullanlr. (b) Btn yerdeitirme, ekildeitirme ve i kuvvet byklklerine modal katklarn hesab iin 2.8.4te belirtilen Tam Karesel Birletirme (CQC) Kural kullanlr. Bu kuraln uygulanmasnda kritik snm oran btn modlarda 0.05 olarak alnr. 7D.3.2 Ardk iki plastik kesit oluumu arasndaki herhangi bir (i)inci itme adm sonunda, tayc sistemin herhangi bir (j) noktasnda veya kesidinde oluan herhangi bir yerdeitirmeyi, plastik ekildeitirmeyi veya i kuvveti temsil eden tipik byklk % rj(i) , bilinmeyen olarak sadece (i)inci adma ait artmsal lek katsays F (i) cinsinden aadaki ekilde ifade edilir:

% % rj(i) = rj(i 1) + rj(i) F (i)

(7D.7)

Bu bantya ilikin tanmlar aada verilmitir: % % (a) rj(i) , F (i) = 1 alnarak (i)inci itme admnda 7D.3.1e gre yaplan dorusal (lineer) mod birletirme analizi sonucunda, (j) noktasnda veya kesidinde hesaplanan tipik bir yerdeitirme, plastik ekildeitirme veya i kuvveti temsil etmektedir. Tam Karesel Birletirme (CQC) modal birletirme kuralnn uygulanmas nedeni ile iaretler kaybolduundan; tipik yerdeitirme, plastik ekildeitirme veya i kuvvetin en byk mutlak deerinin elde edildii moddaki iaret esas alnr. % (b) rj(i) , (i)inci itme adm sonunda F (i) in 7D.3.4e gre hesabndan sonra 7D.3.5e gre elde edilecek olan tipik bykl temsil etmektedir. rj(i 1) ise bir nceki (i1)inci itme adm sonunda elde edilmi olan bykl gstermektedir. Bu balamda birinci itme admndan (i=1) nceki sfrnc adm (i1=0), itme analizinden nce yaplmas gereken dey yk analizinden elde edilen tipik bykle kar gelmektedir.

146

7D.3.3 Her bir itme admnda Denk.(7D.7)de verilen genel bant, kirilerde her bir potansiyel plastik kesitteki eilme momenti iin, kolon ve perdelerde ise akma yzeyinin koordinatlarn oluturan i kuvvetler iin zel olarak yazlr. boyutlu davran durumunda iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet durumu iin:
(i) (i % (i) % M j,x = M j,x 1) + M j,x F (i) (i) (i % (i) % M j,y = M j,y 1) + M j,y F (i)

(7D.8)

% % N j(i) = N j(i 1) + N j(i) F (i)

7D.3.4 Genel olarak gznne alnan boyutlu davran durumunda, (j) kesidinde 7.6.4.5e gre dorusallatrlan akma yzeylerinden herhangi birine kar gelen (k)nc dzlem parasnn analitik ifadesi aadaki ekilde yazlabilir:
jk,x M j,x + jk,y M j,y + jk N j = 1

(7D.9)

Denk.(7D.8)deki byklklerin Denk.(7D.9)da yerine konulmas ile (i)nci adma ait artmsal lek katsays, ardk yaklama gerek kalmakszn, hesaplanr:
% (F (i) ) jk =
(i (i 1 jk,x M j,x 1) jk,y M j,y 1) jk N j(i 1) % (i) % (i) % jk,x M j,x + jk,y M j,y + jk N j(i)

(7D.10)

Herhangi bir (j) potansiyel plastik kesitinde, btn (k) akma yzeyleri (izgileri) iin % elde edilen (F (i) ) jk deerlerinin pozitif olanlarnn en k bulunduktan sonra, bunlarn da tayc sistemde hesaplanan en k, (i)inci hesap adm sonundaki % F (i) artmsal lek katsays olarak elde edilir. Bu deere kar gelen (j) kesiti ise, yeni oluan plastik kesitin sistem iindeki yerini belirler. % 7D.3.5 (i)inci itme admnda F (i) elde edildikten sonra; % (a) Birikimli spektrum lek katsays, F (i) , Denk.(7D.5)ten hesaplanr.

(b) Tayc sistemin herhangi bir (j) noktasnda veya kesidinde oluan herhangi bir tipik yerdeitirme, plastik ekildeitirme veya i kuvvet bykl, rj(i) , Denk. (7D.7)ye gre elde edilir. (c) Gznne alnan tm modlara ait modal yerdeitirme artmlar Denk.(7D.4)ten hesaplanr. (i)inci itme admnn sonundaki birikimli modal yerdeitirmeler ise Denk. (7D.2) veya Denk.(7D.3)ten elde edilir. 7D.3.6 (i)inci admda tm modlara ait modal ivme artmlar aadaki bant ile hesaplanr: (i) (i) an = ((i) ) 2 d n (7D.11) n
Artmsal Mod Birletirme Ynteminin burada aklanan formlasyonunda dorudan kullanlmamakla birlikte, tanm olarak ninci modda (s) serbestlik derecesine etkiyen (i) (i) modal deprem yk artm fsn , modal ivme artm an ye bal olarak aada verilmitir: (i) (i) (i) fsn = ms sn (i) an (7D.12) xn (i)inci itme admnn sonundaki birikimli modal ivme deerleri ise aadaki ekilde elde edilir: (i) (i (i) an = an 1) + an (7D.13)

147

7D.3.7 Yatay eksende modal yerdeitirmelerin, dey eksende ise modal ivmelerin temsil edildii tipik modal kapasite diyagramlar ekil 7D.1de gsterilmitir. Tanm olarak, ninci moda ait tipik kapasite diyagramnda ardk iki plastik kesit oluumu arasndaki doru parasnn eimi, Denk.(7D.11) uyarnca o admda ninci modun doal asal frekansnn karesine, ((i) ) 2 , dier deyile ninci zdeere eittir. Plastik n ekildeitirmelerin yaygnlamas sonucunda, ikinci mertebe etkileri nedeni ile baz modlarn zdeerleri, dolaysyla ilgili modal kapasite diyagramlarnn eimleri, belirli bir itme admndan sonra negatif deerler alabilirler. kinci mertebe etkilerinin mod ekillerini deitirebilecei dikkate alnmaldr. Modal deprem istemi zerindeki etkileri ise genellikle terkedilebilir dzeydedir. 7D.3.8 Her bir itme admnn tamamlanmasndan sonra, o adm sonunda oluan plastik kesit gznne alnarak sistem rijitlik matrisinde gerekli deiiklikler yaplr ve yeni itme adm iin ilemlere balanr. Bir veya iki eksenli eilme ve eksenel kuvvet etkisindeki kesitlerde plastiklemeyi izleyen itme admlarnda 7.6.4.7 gznne alnmaldr. 7D.4. stem Byklklerinin Belirlenmesi 7D.4.1 Artmsal Mod Birletirme Ynteminde modal yerdeitirmeler maksimum deerlerine btn modlarda birlikte ularlar. Her itme adm sonunda Denk.(7D.5) ile hesaplanan birikimli spektrum lek katsaysnn, maksimum deer olan birim deeri ap amad kontrol edilir. Amamas durumunda, analize yukarda akland zere devam edilir. Amas durumunda ise; (a) Varlan itme adm son itme adm olarak tanmlanarak (p) st indisi ile temsil edilir. % i = p alnarak ve F (p) = 1 olduu gznne tutularak, son adma ait artmsal spektrum lek katsays Denk.(7D.5)ten hesaplanr:
% % F (p) = 1 F (p 1)

(7D.14)

(b) Ancak Denk.(7D.4) ile tanmlanan ninci moddaki modal yerdeitirmenin, son itme admnda aadaki ekilde yeniden tanmlanmas gereklidir:
(p) (1) % d n = CRn Sden F (p)

(7D.15)

Herhangi bir modda 7D.4.2ye gre CRn > 1 olmas durumunda, deprem verisi olarak (1) (1) 7D.3.1de Sden yerine CRn Sden alnr ve Mod Birletirme Yntemi ile tipik bykle (p) % ait rj deeri yeniden hesaplanr.

(c) Tipik yerdeitirme, plastik ekildeitirme veya i kuvvetin maksimum deeri, dier deyile tipik istem bykl Denk.(7D.7)ye gre elde edilir:
% % rj(p) = rj(p 1) + rj(p) F (p)

(7D.16)

7D.4.2 Gznne alnan herhangi bir ninci moda ait spektral yerdeitirme oran CRn aadaki ekilde hesaplanr: (a) Tn(1) > TB [veya ((1) ) 2 < 2 ] koulunun salanmas durumunda CRn = 1 alnr. n B
2 (b) Tn(1) < TB [veya ((1) ) 2 > B ] olmas durumunda ise CRn yaklak olarak aadaki n ekilde belirlenebilir:

(p) = n

((p) ) 2 n olmak zere; (1) 2 (n )

148

CRn = CRn =

1 + (Ryn 1) TB / Tn(1) Ryn 1 + (Ryn 1) TB / Tn(1) 10 (p) Ryn n

1 1

( (p) 0.10) n (7D.17) ( (p) > 0.10) n

Bu bantda Ryn , ninci mod iin izilen iki dorulu modal kapasite diyagramndan elde edilen dayanm azaltma katsaysn gstermektedir: Ryn =
(1) Saen ayn

(7D.18)

ki dorulu modal kapasite diyagramna ilikin ardk yaklam ile ilgili olarak, Bilgilendirme Eki 7Cde 7C.2.2 ile birinci (hakim) mod iin verilen yaklamdan yararlanlabilir (Bkz. ekil 7C.2). 7D.5. zel Durumlar 7D.5.1 Tayc sistem davrannda sadece birinci (deprem dorultusunda hakim) modun etkili olduunun varsaylmas durumunda, Artmsal Mod Birletirme Yntemi ile ilgili olarak yukarda yazlan tm bantlar, hibir deiiklik yaplmakszn, sadece hakim mod iin yazlarak kullanlabilir. Bu zel durumda itme analizi, 7.6.5.5e gre Artmsal Edeer Deprem Yk Ynteminde yk dalmnn her bir itme admnda deiken olduunun gznne alnd tek modlu itme analizine indirgenmi olmaktadr. Modal leklendirmenin sz konusu olmad bu zmde, en sondaki i = p adm ncesindeki dier itme analizi admlarnda elde edilen byklkler, seilen depremden bamszdr. 7D.5.2 Tayc sistem davrannn dorusal elastik olmas durumunda Artmsal Mod Birletirme Yntemi, dorusal Mod Birletirme Yntemine indirgenir. Kesitlerin akma yzeylerinin fiktif olarak bytlmesi ile, hibir kesitte plastik ekildeitirme meydana gelmeden modal yerdeitirme istemine ulalacandan, bu durumda itme analizi sadece tek bir admda sonulanacak ve ekil 7D.1deki modal kapasite diyagramlar birer doru parasndan ibaret olacaktr. 7D.6. Referanslar
[1] Chopra, A.K, Goel, R.K (2002). A modal pushover analysis for estimating seismic demands for buildings. Earthquake Engineering and Structural Dynamics; 31(3): 561-582. [2] Goel, R.K, Chopra, A.K, (2004). Evaluation of Modal and FEMA Pushover Analyses: SAC Buildings. Earthquake Spectra; 20(1): 225-254. [3] Goel, R.K, Chopra, A.K, (2005). Extension of Modal Pushover Analysis to compute member forces. Earthquake Spectra; 21(1): 125-139. [4] Aydnolu, M. N. (2003). An incremental response spectrum analysis based on inelastic spectral displacements for multi-mode seismic performance evaluation. Bulletin of Earthquake Engineering; 1(1): 3-36. [5] Aydnolu, M. N. (2004). An improved pushover procedure for engineering practice: Incremental Response Spectrum Analysis (IRSA). International Workshop on Performance-based Seismic Design: Concepts and Implementation, edited by P. Fajfar and H. Krawinkler, Bled, Slovenia, 28 June 1 July 2004, Pacific Earthquake Engineering Center, University of California, Berkeley, PEER Report 2004/05: 345-356

149

BLGLENDRME EK 7E. LFL POLMER LE SARGILANAN KOLONLARDA DAYANIM VE SNEKLK ARTIININ HESABI 7E.0. Simgeler As b bw d d Ef fcc fcm fym h fhs fl Ls n nf p rc sf tf Vc Vf Vmax Vr Vs wf cc f fu a f = Kolon donat alan (tek ubuk iin) = Kesit genilii = Kiri gvde genilii = Kesitin faydal ykseklii = Pas pay kalnl = Lifli polimerin elastisite modl = Lifli polimerle sarglanm betonun basn dayanm = 7.2ye gre tanmlanan mevcut beton basn dayanm = 7.2ye gre tanmlanan mevcut elik akma dayanm = alan dorultudaki kesit boyutu = Enine donatda 0.001lik birim uzamaya karlk gelen gerilme = Lifli polimerin salad yanal basn = Varolan bindirme boyu = Bindirme yaplm donat says = Tek yzdeki LP sarg tabaka says = ekirdek kesiti evresi = Kelerde yaplan yuvarlatma yarap = Lifli polimer eritlerin eksenden eksene aral = Bir tabaka lifli polimer iin etkili kalnlk = Kesme kuvveti dayanmna betonun katks = Lifli polimerin kesme kuvveti dayanmna katks = Asal basn gerilmelerini snrlamak iin tanmlanan kesme kuvveti = Kolon veya kiriin kesme dayanm = Kesme kuvveti dayanmna enine donatnn katks = Lifli polimer eritinin genilii = Sarglanm beton basn dayanmna kar gelen birim ksalma = Lifli polimerin etkin birim uzama limiti = Lifli polimerin kopma birim uzamas = Kesit ekil etkinlik katsays = Donat ap = Lifli polimerin hacmsal oran

7E.1. Kolonlarn Kesme Dayanmnn Arttrlmas LP ile sarglanm kolonlarn ve kirilerin kesme kuvveti dayanm Denk.(7E.1) ile hesaplanr. Vr = Vc + Vs + Vf Vmax (7E.1)

Kesme kuvveti dayanmna betonun katks Vc , enine donatnn katks Vs ve asal basn gerilmelerini snrlamak zere tanmlanan Vmax deerleri TS-500 tarafindan nerilen denklemler ile, ancak 7.2ye gre belirlenen mevcut malzeme dayanmlar kullanlarak

150

hesaplanacaktr. Kesme kuvveti dayanmna LP sargnn katks Vf sarglamann eritler halinde olmas durumunda Denk.(7E.2) ile hesaplanacaktr.
Vf =
2 nf tf wf Ef f d sf

(7E.2)

Denk.(7E.2)de nf tek yzdeki LP sarg tabaka saysn, tf bir tabaka LP iin etkili kalnl, wf LP eridinin geniliini, Ef LP elastisite moduln, f LP etkin birim uzama snrn, d eleman faydal yksekliini, sf ise LP eritlerin, eksenden eksene olmak zere, aralklarn gstermektedir (ekil 7E.1). Sarglamann srekli yaplmas durumunda, wf = sf alnacaktr. Etkin birim uzama deeri Denk.(7E.3)e gre alnacaktr. f 0.004 f 0.50 fu (7E.3)

Denk.(7E.3)de fu LP kopma birim uzamasdr. Sreksiz (eritler halinde) LP kullanlmas durumunda LP eritlerin aralklar sf, ( wf + d 4) deerini gemeyecektir.
rc
Tabla

Lifli polimer tam sarg

d sf

wf

a) Kolonlar

b) Kiriler

ekil 7E.1 7E.2. Kolonlarn Eksenel Basn Dayanmnn Arttrlmas LP sarglama ile kolonlarn eksenel basn dayanmlarnn arttrlabilmesi iin, kolon kesitinin uzun boyutunun ksa boyutuna oran ikiden fazla olmamaldr. Kolonlarn enkesitleri dikdrtgenden elipse dntrlerek LPnin etkinlii arttrlabilir. Elips kesitlerde uzun boyutun ksa boyuta oran en fazla olabilir. LP ile sarglanm bir kolonun eksenel yk dayanm hesaplanrken beton basn dayanm iin fcd yerine Denk.(7E.4) ile belirlenen fcc deeri kullanlacaktr.
f cc = f cm (1+2.4 (f1 / f cm ) ) 1.2 f cm

(7E.4)

Denk.(7E.4)de f cm sarlmam betonun mevcut basn dayanm, f l LP sargnn salad yanal basn miktardr. f l Denk.(7E.5)e gre hesaplanacaktr. fl = 1 a f f Ef 2 (7E.5)

Denk.(7E.5)de f Denk.(7E.3) ile hesaplanacaktr. Bu denklemde a kesit ekil etkinlik katsays, f LP hacimsel orandr. a eitli kesitler iin Denk.(7E.6)da verilmitir.

151

 1 b a = h (b 2r ) 2 + (h 2r ) 2 c c 1 3b h

Dairesel kesit Elips kesit Dikdrtgen kesit

(7E.6)

Denk.(7E.6)da b ve h dikdrtgen kesitler iin ksa ve uzun kenar boyutlar, eliptik kesitlerde ksa ve uzun boyutlar iin elipsin ilgili boyutlar, rc ise dikdrtgen kesitlerde kelerde yaplan yuvarlatmann yarapdr (ekil 7E.2).
b rc h h rc h b

rc

Dolgu beton

a)Dairesel Kolon

b) Drtgen Kolon

c) Eliptik Kolon

ekil 7E.2 7E.3. Kolonlarn Snekliinin Arttrlmas

LP sarglama ile kolonlarn snekliinin arttrlabilmesi iin, kolon kesitinin uzun boyutunun ksa boyutuna oran ikiden fazla olmamaldr. Elips kesitlerde uzun boyutun ksa boyuta oran en fazla olabilir. LP ile sarglanm bir kolonda sarglanm beton basn dayanmna kar gelen birim ksalma (cc) Denk.(7E.7) ile belirlenebilir.

cc = 0.002 (1 + 15(f1 / f cm )0.75 )

(7E.7)

Denk.(7E.7)de fl Denk.(7E.5) ile hesaplanacaktr. LP sarglama ile snekliin arttrlabilmesi iin Denk.(7E.4) ile belirtilmi olan minimum dayanm art salanmaldr. (a) Dorusal elastik hesap yntemleri kullanlrken herhangi bir kolonda Denk.(7E.7) ile hesaplanan cc deerinin 0.018 deerinden byk olmas durumunda szkonusu kolonun sarglanm olduu, aksi halde sarglanmam olduu kabul edilir. (b) Dorusal elastik olmayan hesap yntemleri iin LP ile sarglanm kesitlerin moment-erilik ilikisi elde edilirken, LP ile sarglanm beton iin iki dorudan oluacak ekilde idealletirilmi bir gerilme-ekildeitirme ilikisi kullanlabilir. Bu ilikide bkm noktasnda gerilme ve ekildeitirme deerleri fc (kapasite) ve 0.002 alnabilir. Gerilme-ekildeitirme ilikinin son noktasndaki deerler Denk.(7E.4) ve 152

Denk.(7E.7) ile hesaplanr. Plastik ekildeitirmelerin meydana geldii LP ile sarglanm betonarme tayc sistem elemanlarnda, performans dzeylerine gre izin verilen maksimum beton birim ksalma deerleri kesit gme snr iin Denk.(7E.7) ile hesaplanan deere eit, gvenlik snr iin Denk.(7E.7) ile hesaplanan deerin %75i, minimum hasar snr iin ise 0.004 alnacaktr. Bu deerler ve kesitteki donat eliinin birim uzama deerleri 7.6.9da belirtilen st snrlar aamaz. 7E.4. Kolonlarda Yetersiz Bindirme Boyu in Sarglama

Kesit boyut oran ikiden byk olan veya boyuna donatlar dz yzeyli olan kolonlar iin sarg etkisi yetersiz olacandan bindirme blgelerinin glendirmesi LP sargs ile yaplamaz. Boyuna donatlar nervrl olan kolonlarda bindirme boyu yetersizliini gidermek zere gereken LP kalnl Denk.(7E.8)e gre hesaplanr. tf = 500 bw ( f k f h s ) Ef
(7E.8)

Denk.(7E.8)de bw kesit genilii, f h s enine donatda 0.001 birim uzamaya karlk gelen gerilmedir. a faktr farkl kesitler iin Denk.(7E.6)ya gre hesaplanmaldr. Denk.(7E.8)deki f k deeri Denk.(7E.9)a gre hesaplanacaktr.

fk =

As f ym p 2n + 2( + d ) Ls

(7E.9)

Denk.(7E.9)da As kolon donat alan (tek ubuk iin), fym mevcut donat akma dayanm, p ekirdek kesiti evresi, n bindirme yaplm donat says, donat ap, d pas pay kalnl ve L s varolan bindirme boyudur.

153

BLGLENDRME EK 7F. DOLGU DUVARLARININ GLENDRLMES N YNTEMLER 7F.0. Simgeler

Aduvar aduvar Ec Edp Eduvar fdp fduvar fyd hduvar Ik kduvar kt min rduvar smax tdp tduvar Tf tf Vduvar

min

duvar sh duvar dp

= Dolgu duvarnn yatay kesit alan = Edeer basn ubuunun genilii (mm) = ereve betonunun elastisite modl = Prefabrike beton duvar panelinin elastisite modl = Dolgu duvarnn elastisite modl = Prefabrike beton duvar panelinin basn dayanm = Dolgu duvarnn basn dayanm = Hasr donat eliinin tasarm akma dayanm = Dolgu duvarnn ykseklii (mm) = Kolonun atalet momenti (mm4) = Edeer basn ubuunun eksenel rijitlii = Lifli Polimerle glendirilmi duvar ekme ubuunun eksenel rijitlii = Minimum ankraj ubuu derinlii = Dolgu duvarnn kegen uzunluu (mm) = Maksimum ankraj ubuu aral = Prefabrike beton duvar panelinin kalnl (mm) = Dolgu duvarnn kalnl (mm) = Lifli Polimer ile glendirilmi duvar ekme ubuunun ekme dayanm = Lifli Polimer kalnl = Dolgu duvarnn kesme kuvveti dayanm = Minimum ankraj ubuu ap = Edeer basn ubuu katsays = Perdede ve duvarda yatay gvde donatlarnn perde gvdesi brt enkesit alanna oran = Edeer basn ubuunun yatay ile olan as = Dolgu duvarnn kayma dayanm = Prefabrike beton duvar panelinin kayma dayanm

7F.1. Dolgu duvarlarnn Glendirilmesi 7.10.4e gre, bodrum hari en fazla katl binalarda uygulanmak zere, temel stnden yukarya kadar st ste sreklilik gsteren betonarme ereve iindeki dolgu duvarlarnn rijitlii ve kesme dayanm, aada tanmlanan glendirme yntemleri ile arttrlabilir. 7F.2. Dolgu Duvarlarn Hasr elik Donatl zel Sva ile Glendirilmesi

Dolgu duvarlarnn rijitlii ve kesme dayanm, duvar yzne uygulanan hasr elik donatl, zel karml sva tabakas ile arttrlabilir.
(a) Sva tabakasnn kalnl en az 30 mm, hasr donat pas pay ise en az 20 mm olmaldr. zel sva 4 hacim kum, 1 hacim imento ve 1 hacim kire karm ile yaplacaktr. Bu karmla yaplan svann basn dayanm en az 5 MPa olacaktr. (b) Glendirilecek duvarlarn kegen uzunluunun glendirme ncesi kalnlna oran 30dan kk olmaldr. Bu trl uygulamalarda mevcut ereve iinde basn

154

ubuu oluumu salanmal ve ereveye yk aktarm iin gerekli ankrajlar dzenlenmelidir. Bunun iin uygulamann yaplaca duvar yz ile ereve elemanlarnn d yz arasnda en az 30 mm derinliinde boluk olmaldr (ekil 7F.1). Aksi halde bu tr duvar glendirmesi uygulanamaz.
(c) Donatl sva tabakas ile ereve elemanlar arasnda kullanlacak ereve ankraj ubuunun en kk ap 12 mm, en az ankraj derinlii ubuk apnn on kat ve en geni ubuk aral 300 mm olmaldr. Ayrca donatl sva tabakas ile mevcut dolgu duvarn birlikte almasnn salanmas iin duvar dzlemine dik ynde, her bir metrekare duvar alannda drt adet gvde ankraj yaplacaktr. Duvara dik ynde yaplacak gvde ankraj ubuklar dolgu duvarn har derzleri iine gmlecek ve ubuk ap en az 8 mm, ankraj derinlii ubuk apnn en az on kat olacaktr. Duvar dzlemine paralel ve dik dorultuda yaplacak tm ankraj ubuklar alacak deliklere epoksi esasl bir malzeme ile ekilecek ve ular L eklinde 90 derece bklerek hasr donatnn iine geirilecektir. Uygulama detaylar ekil 7F.1de gsterilmektedir. (d) Glendirilen dolgu duvarlarnda oluan kuvvetlerin zemine gvenle aktarlmas iin gerekli olan temel dzenlemesi yaplmaldr. Hasr elik donat ile glendirilen duvarlar aada verilen esaslara gre yap modeline katlacaktr. 7F.2.1 Modelleme Esaslar: Hasr elik donat ile glendirilen dolgu duvarlarnn yap modelinde temsil edilmesi iin kullanlacak olan rijitlik ve dayanm zellikleri aada tanmlanmtr. Yap modelinde betonarme ereve iinde dzenlenmi ve kegen uzunluunun kalnlna oran 30dan kk olan dolgu duvarlar gz nne alnacaktr. Duvar yzey alanna oran %10'u gemeyen boluklarn bulunduu duvarlarn yap modeline katlmasna, boluklarn konumu kegen basn ubuu oluumunu engellememesi kouluyla izin verilebilir. Hasr elik ile glendirilmi dolgu duvarlar, uygulanan deprem ynnde basn kuvveti alan edeer kegen ubuk elemanlar ile temsil edileceklerdir. (a) Rijitlik: Edeer basn ubuunun kalnl glendirilmi dolgu duvarnn kalnlna eittir. Genilii aduvar Denk.(7F.1)den hesaplanacaktr.
aduvar = 0.175 (duvar hk )- 0.4 rduvar

(7F.1)

Burada aduvar ubuk genilii (mm) , hk kolon boyu (mm), rduvar dolgu duvar kegen uzunluudur (mm). duvar Denk.(7F.2)den hesaplanacaktr.

duvar

E t sin2 4 = duvar duvar 4 Ec I k hduvar

(7F.2)

Denk.(7F.2)de Eduvar ve Ec dolgu duvar ve ereve betonunun elastisite modl, tduvar ve hduvar glendirilmi duvarnn kalnl ve ykseklii (mm), Ik kolonun atalet momenti (mm4) ve kegenin yatay ile olan asdr. Kegen basn ubuk elemannn eksenel rijitlii Denk.(7F.3) ile hesaplanacaktr.
kduvar = aduvar tduvar Eduvar rduvar

(7F.3)

(b) Kesme Dayanm: Hasr elik donat ile glendirilen dolgu duvarnn kesme dayanm, kegen ubuun edeer basn kuvveti dayanmnn yatay bileeni olarak kabul edilecektir. Yatay kesit alan Aduvar, basn dayanm fduvar ve kayma dayanm

155

duvar olan glendirilmi dolgu duvarnn kesme kuvveti dayanm Vduvar , Denk.(7F.4) ile hesaplanacaktr. Vduvar = Aduvar ( duvar + f yd sh ) 0.22 Aduvar f duvar
(7F.4)

Burada fyd hasr donatnn tasarm akma dayanm, sh ise duvardaki yatay gvde donatlarnn duvar brt enkesit alanna orandr. Hasr donat yatay ve dey ynlerde ayn donat alanna sahip olmaldr.
7F.2.2 Malzeme zellikleri: Yukarda verilen denklemlerde Eduvar , fduvar ve duvar iin eitli tula trlerinden yaplan dolgu duvarlarnda nerilen deerler aada verilmitir. Elastisite modlnn, basn ve kesme dayanmlarnn hesaplanmasnda glendirilmi duvarn kompozit kesit yaps dikkate alnabilir.

Boluklu fabrika tulas: Eduvar = 1000 MPa; fduvar = 1.0 MPa; duvar = 0.15 MPa Harman tulas: Eduvar = 1000 MPa; fduvar = 2.0 MPa; duvar = 0.25 MPa Gazbeton blok: Eduvar = 1000 MPa; fduvar = 1.5 MPa; duvar = 0.20 MPa

(7F.5a) (7F.5b) (7F.5c)

A
Sva Kiri

l s
A

ereve Ankraj Gvde Ankraj Yzey svas Hasr Donat Tula duvar

min = 12mm
s max = 300mm l min = 10

A-A Kesiti

ekil 7F.1

156

7F.3. Dolgu Duvarlarnn Lifli Polimerler ile Glendirilmesi

Uzunluunun yksekliine oran 0.5 ile 2 arasnda olan dolgu duvarlarnn rijitlii ve kesme dayanm, duvar yzne uygulanan lifli polimerler (LP) ile arttrlabilir.
(a) Bu tr uygulamalarda mevcut ereve iinde basn ubuu oluumu salanmal ve ereveye yk aktarm iin gerekli ankrajlar dzenlenmelidir. Bunun iin uygulamann yaplaca duvar yz ile ereve elemanlarnn d yz arasnda en az 30 mm derinliinde boluk olmaldr. Aksi halde bu tr duvar glendirmesi uygulanamaz. (b) Kegen lifli polimer eritlerin detaylandrlmas ekil 7F.2de gsterilmektedir. Ke blgelerde yk dalmn salayabilmek ve betonarme ereve ile LP eritler arasnda yeterli sayda ankraj yerletirebilmek iin erit geniiliinin 1,5 katndan az olmayan genilikte kare LP levhalar kullanlacaktr. Lifli polimer uygulamas duvarn iki tarafndan yaplacak ve LP eritler duvar kalnlnca geen LP bulonlar ile duvara sabitlenecektir. LP bulonlar arasndaki mesafe 600 mmden fazla, bulonun kegen erit kenarna uzakl ise 150 mmden fazla olamaz. Kegen LP erit ile ereve arasndaki yk aktarmn salamak iin LP ankrajlar kullanlacaktr. LP ankrajlar LP eritlerin epoksi ile doyurulmas ve bir silikon ubuk etrafna sarlmas ile oluturulacaktr. LP ankrajlarn ular yelpaze ekline getirilecek ve en az 4 adet ankraj kegen LP erit ynnde olacak ekilde beton iinde alan tozdan arndrlm delie epoksi enjekte edilerek yerletirilecektir. Ankraj yapmnda ubuk etrafna sarlan LPnin genilii 100 mmden az olmayacaktr. Ankraj deliinin ap 10 mmden, derinlii ise 150 mmden kk olmayacaktr. Buna gre hazrlanan bir ankrajn ekme dayanm olarak, 20 kN veya silikon ubuk etrafna sarlan LPnin ekme kapasitesinin %30undan kk olan olarak alnacaktr.
LP ankrajlar kiri dolgu duvar

Kolon LP Bulonlar tula sva

wf
Lifli polimer (LP) eritler

ekil 7F.2 (c) Glendirilen dolgu duvarlarnda oluan kuvvetlerin zemine gvenle aktarlmas iin gerekli olan temel dzenlemesi yaplmaldr. Lifli polimerler ile glendirilen duvarlar aada verilen esaslara gre yap modeline katlacaktr. 7F.3.1 Modelleme Esaslar: Lifli polimerler ile glendirilmi dolgu duvarlar yap modelinde kegen basn ve ekme ubuklar ifti ile temsil edilecektir. (a) Basn ubuklar: Basn ubuklarnn rijitlikleri ve kesme dayanmlar 7F.2.1(a) ve (b)ye gre hesaplanacaktr.

157

(b) ekme ubuklar: ekme ubuunun ekme dayanm Tf Denk.(7F.6) ile hesaplanacaktr.

Tf = 0.003 Ef wf tf

(7F.6)

ekme ubuunun kesme dayanm, ekme dayanmnn yatay bileeni olarak kabul edilecektir. ekme ubuunun eksenel rijitlii, Denk.(7F.7) ile hesaplanacaktr.
kt = wf tf Ef rduvar

(7F.7)

Bu denklemlerde Ef , wf ve tf srasyla lifli polimer eritin elastisite modl, genilii ve kalnl, rduvar dolgu duvar kegen uzunluudur. wf deeri Denk.(7F.1) ile hesaplanan genilikten daha byk alnamaz.
7F.4. Dolgu Duvarlarn Prefabrike Beton Paneller ile Glendirilmesi

Dolgu duvarlarnn kesme dayanm ve rijitlii, ndkml beton panel elemanlar kullanlarak arttrlabilir. Bu tr glendirme, uzunluunun yksekliine oran 0.5 ile 2 arasnda deien duvarlara uygulanmaldr.
(a) ndkml paneller mutlaka erevenin iinde kalacak ekilde yerletirilecek, dmerkezli olarak yerletirilmeyecektir. Bu trl uygulamalarda mevcut ereve iinde basn ubuu oluumu salanmal ve ereveye yk aktarm iin gerekli ankrajlar dzenlenmelidir. Bunun iin uygulamann yaplaca duvar yz ile ereve elemanlar d yz arasnda en az panel kalnlna eit derinlikte boluk olmaldr (ekil 7F.3). Aksi halde bu tr duvar glendirmesi uygulanamaz. (b) Prefabrike beton paneller ile glendirilecek duvarlarn kegen uzunluunun glendirme ncesi kalnlna oran 30dan kk olmaldr. ndkml panel betonu basn dayanm minimum 40 MPa olacaktr. Bzlme atlaklarn ve tama srasnda oluabilecek atlaklar en aza indirmek iin panel ortasna tek dzlemde hasr donat konacaktr. Hasr donat oran her iki dorultuda 0.001in altnda olmayacaktr. Panelin minimum kalnl 40 mm ve maksimum kalnl 60 mm olacaktr. Paneller duvara epoksi esasl bir yaptrcyla tutturulacaktr. Yaptrc, panel elemanlar birbirine yaptrmak iin elemanlarn arasna da uygulanacaktr. Kullanlacak epoksi esasl yaptrcnn betona yapma dayanm en az 2.5 MPa olacaktr. ndkml paneller ile ereve elemanlar arasnda kullanlacak en kk ankraj ubuu ap 12 mm, en az ankraj derinlii ubuk apnn on kat olacaktr. Ankrajlar panellerin ereveye deen her kesinde yaplmal ve epoksi esasl bir yaptrcyla ereveye tutturulacaktr. Panellerin ankraja deecek kenarlar, ankraj ubuuna yer aacak ekilde dili imal edilmelidir (ekil 7F.3). (c) Prefabrike beton paneller, iki kiinin rahatlkla tayp uygulayabilecei arlk snrlar iinde kald srece kare veya kareye yakn dikdrtgen eklinde olabildii gibi kat ykseklii boyunca yer alan eritler halinde de retilebilir. Glendirilen dolgu duvarlarda oluan kuvvetlerin zemine gvenle aktarlmas iin gerekli olan temel dzenlemesi yaplmaldr. Prefabrike beton paneller ile glendirilen duvarlar aada verilen esaslara gre yap modeline katlacaktr. 7F.4.1 Modelleme Esaslar: Yap modelinde betonarme ereve iinde dzenlenmi ve kegen uzunluunun glendirme ncesi kalnlna oran 30dan kk olan dolgu duvarlar gz nne alnacaktr. Prefabrike beton paneller ile glendirilmi dolgu

158

duvarlar uygulanan deprem ynnde basn kuvveti alan edeer kegen ubuk elemanlar ile temsil edileceklerdir.

ekil 7F.3 (a) Rijitlik: Edeer basn ubuunun rijitlii 7F.2.1(a)ya gre hesaplanacaktr. Denk.(7F.3)de Eduvar ve tduvar yerine, srasyla prefabrike beton panelin elastisite modl Edp ve kalnl tdp alnmaldr. Mevcut dolgu duvar hesaba katlmayacaktr. (b) Kesme Dayanm: Prefabrike beton paneller ile glendirilen dolgu duvarnn kesme dayanm, kegen ubuun edeer basn kuvveti dayanmnn yatay bileeni olarak kabul edilecektir. Glendirilmi dolgu duvarnn kesme dayanmnn hesabnda, panel elemanlarnn ierisine konan donat gz nne alnmayacaktr. Ayrca, mevcut dolgu duvar da kesme dayanm hesabnda dikkate alnmayacaktr. Panellerinin yatay kesit alan Adp, basn dayanm fdp ve kayma dayanm dp olan glendirilmi dolgu duvarn kesme kuvveti dayanm Vduvar, Denk.(7F.8) ile hesaplanacaktr.

Vduvar = Adp dp 0.08 Adp f dp

(7F.8)

159