TOPLAM RETKEN BAKIM YNET M VE ET GIDA SANAY VE T CARET A..

DEK UYGULAMA Dilan ALPARSLAN (Yksek Lisans Tezi) Eskiehir-2005

TOPLAM RETKEN BAKIM YNET M VE ET GIDA SANAY VE T CARET A..DEK UYGULAMA

Dilan ALPARSLAN

YKSEK L SANS TEZ letme Anabilim Dal Danman: Prof. Dr. Mehmet ahin

Eskiehir Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Eyll 2005

ii

YKSEK L SANS TEZ Z TOPLAM RETKEN BAKIM YNET M VE ET GIDA SANAY VE T CARET A..DEK UYGULAMA Dilan ALPARSLAN letme Ana Bilim Dal Anadolu niversitesi, Sosyal Bilimler Enstits, Eyll 2005 Danman: Prof. Dr. Mehmet AH N Toplam retken Bakm zgn bir Japon ynetim sistemidir. Toplam retken Bakm, bakm ile retkenlik arasnda yakn bir iliki kuran, donanmn dzenli bakm ve alanlarn makinelerini sahiplenmesi yolu ile verimliliin dnya apnda rekabeti olacak ekilde artabileceini kantlam bir fabrika ynetimi yaklamdr. Toplam retken Bakm Fabrikalarda oluabilecek byk kayplarn saptanmasnda ve yok edilmesinde etkili bir yntemdir. alanlarda benim makinem anlayn gelitirerek retkenliin %50 ile %100 civarnda ykselmesini salar. retim sisteminin verimliliini en st dzeye karacak bir irket kltr oluturur. Bu almada Toplam retken Bakm kavram aklanarak fabrika ierisindeki ynetim ve organizasyon srecinden bahsedilecektir. Toplam retken Bakm kapsamnda gerekletirilen iyiletirme almalar aklanarak, uygulama yaplan iletmeye salad faydalardan bahsedilecektir.

iii

ABSTRACT Total Productive Maintenance (TPM) is a unique Japan management system. Total Productive Maintenance puts a close relation between maintenance and productivity. TPM has proved that productivity of a factory can increase competingly around the world, by order maintenance of equipment and ownering of equipment by users. TPM is an effective method for detection of losses and eliminating them. TPM creates my machine concept among the operators and that results in increase of productivity between from 50% to100%. TPM creates a factory culture that maximizes the productivity of production system. In this study TPM concept, its management and organization, methods of improvement through TPM will be mentioned. Its implementation to a factory and gained benefits will be mentioned.

iv

JR VE ENST T ONAYI

Dilan ALPARSLANn Toplam retken Bakm Ynetimi Ve Eti Gda Sanayi Ve Ticaret A.deki Uygulama balkl tezi, //2005 tarihinde, aadaki jri tarafndan Lisansst Eitim retim ve Snav Ynetmeliinin ilgili maddeleri uyarnca, letme (Ynetim ve Organizasyon) Anabilim dalnda Yksek Lisans tezi olarak deerlendirilerek kabul edilmitir.

Ad Soyad ye (Tez Danman) ye ye : Prof. Dr. Mehmet AH N : . : .

mza .. . ..

Prof.Dr.Nurhan AYDIN Anadolu niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Enstit Mdr

NSZ almann hazrlanmas sresince, bana her konuda yardmc olan annem Gnl Alparslan, babam Ylmaz Alparslan ve kardeim Emre Alparslana, gr ve nerileri ile bana yol gsteren deerli hocam Prof. Dr. Mehmet ahine, anlay ve destekleri iin Eti Gda Sanayi ve Ticaret A..deki alma arkadalarma ve st ynetime, ilgisi ve destei iin Birkan Harmana, iletme yksek lisans yapmam iin beni yreklendiren zdemir Badura teekkr ederim. Dilan Alparslan

vi

ZGEM Dilan ALPARSLAN letme Anabilim Dal Yksek Lisans

Eitim Ls. Lise 2002 1997 Hacettepe niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Gda Mhendislii Blm Eskiehir Anadolu Lisesi

2003Eti Gda Sanayi ve Ticaret A.

Kiisel Bilgiler Doum Yeri ve Yl: 29 Eyll 1979 Cinsiyet: Kadn Yabanc dil: ngilizce

vii

NDEK LER Sayfa Z ABSTRACT JR VE ENST T ONAYI NSZ ZGEM TABLOLAR L STES EK LLER L STES GR B R NC BLM TOPLAM RETKEN BAKIM KAVRAMI 1. 2. BAKIM ONARIM KAVRAMI GELENEKSEL BAKIM ONARIM YNTEMLER 2.1. Arza Olduu Zaman Bakm Onarm 2.2. Periyodik Koruyucu Bakm Onarm 2.3. Makinenin Performansna Dayal Bakm Onarm 3. TOPLAM RETKEN BAKIM 3.1. Toplam retken Bakmn Tanm 3.2. Toplam retken Bakmn Tarihi Geliimi 3.3. Toplam retken Bakmn Hedefleri 3.4. Toplam retken Bakmn Alt levi 3.5. Toplam retken Bakm ve Verimlilik likisi 3.6. Toplam retken Bakmn Yararlar 3.6.1. Operatre Yararlar 3.6.2. Bakm Personeline Yararlar 3.6.3. letmeye Yararlar 3.7. Toplam retken Bakmn Maliyeti 3 4 5 5 6 6 6 10 12 14 14 16 16 17 17 19 ii iii iv v vi xii xiv 1

viii

Sayfa K NC BLM TOPLAM RETKEN BAKIM SREC 1. HAZIRLIK AAMASI 1.1. st Ynetimin Karar 1.2. TB Hizmet i Eitiminin Balamas 1.3. TB Yrtme Organizasyonunun Oluturulmas 1.4. TB Temel Politika ve Hedeflerinin Belirlenmesi 1.5. TB Master Plannn Hazrlanmas 2. 3. TB N GEL T RME AAMASI TB GEL T RME AAMASI 3.1. Donanm Verimliliinin Arttrlmas 3.1.1. Neden Sonu Analizi (PM Analizi) Uygulanmas 3.1.2. Hata Trleri Ve Etkileri Analizi 3.1.2.1. HTEAnin Amalar 3.1.2.2. HTEA Uygulama Admlar 3.1.2.3. Risk ncelik Says 3.2. Operatrler in Otonom Bakm Programnn Hazrlanmas 3.3. Bakm Blm Plan izelgesinin Hazrlanmas 3.4. alanlarn Eitimi ve Grup Katlmnn Salanmas 3.5. Erken Donanm Ynetim Programnn Gelitirilmesi 4. STAB L ZASYON AAMASI NC BLM TOPLAM RETKEN BAKIMDA Y LET RMELER 1. ODAKLANMI Y LET RMELER(KA ZEN) ALIMALARI 1.1. Donanm Kayplar 1.1.1. Arza Kayplar 48 52 52 20 21 22 23 25 25 29 29 29 30 31 32 32 36 37 41 42 43 44

ix

Sayfa 1.1.2. Hazrlk ve Ayar Kayplar 1.1.3. Sarf Malzemesi, Kesici U vb. Deiim Kayplar 1.1.4. Balama Kayplar 1.1.5. Kk Duru Kayplar 1.1.6. Hz Kayplar 1.1.7. Kalite Kayplar 1.1.8. Kapatma Kayplar 1.2. gc Kayplar 1.2.1. Ynetimden Kaynaklanan Kayplar 1.2.2. Hareket Kayplar 1.2.3. retim Ak Organizasyonu Kayplar 1.2.4. zleme ve Ayar Kayplar 1.2.5. Otomasyon Eksiklii Nedeniyle Maniplasyon Kayplar 1.3. Malzeme ve Enerji Kayplar 1.3.1. Yararlanlmayan Donanm, Kalp, Ara- Gere Kayplar 1.3.2. Enerji Kayplar 1.3.3. Malzeme Kayplar 1.4. Toplam Donanm Verimlilii 1.4.1. Kullanm Oran 1.4.2. alma Verimi 1.4.3. Kaliteli rn Oran 1.4.4. Toplam Donanm Verimliliinin Hesaplanmas 1.5. Kayplar in yiletirme Hedeflerinin Ortaya Konmas 2. OTONOM BAKIM ALIMALARI VE Y LET RMELER 2.1. Temizlik ve Kontrol 2.2. Ulalmas G Noktalarn ve Problem Kaynaklarnn Ortadan Kaldrlmas 2.3. Geici Temizlik ve Yalama Standartlarnn Oluturulmas 2.4. Teknik Eitimler ve Genel Kontroller 2.5. Otonom Kontroller 2.6. Standartlatrma 2.7. Otonom Bakm Ynetimi 55 55 56 56 56 57 58 59 59 59 59 60 60 60 60 61 61 61 62 64 66 66 67 68 71 73 75 77 78 79 82

Sayfa 3. PLANLI BAKIM ALIMALARI VE Y LET RMELER 3.1. Hazrlk almalar 3.2. Mevcut Durumun Analizi 3.3. Bozulmay nleme ve Yenileme 3.4. Geici Bakm Standartlarnn Oluturulmas 3.5. Kalite Fonksiyonun Kontrol 3.6. Kontrol Sisteminin Gelitirilerek Bakm Veriminin Arttrlmas 3.7. Kestirimci Bakm Sisteminin Kurulmas 3.8. Yatay Yaylm 4. ERKEN DONANIM YNET M ALIMALARI VE Y LET RMELER 4.1. Donanm mr Boyu Maliyeti (LCC) 4.2. Bakm nleyici Tasarm (MP) 5. KAL TE BAKIM ALIMALARI VE Y LET RMELER 83 85 85 86 86 86 87 87 87

88 89 94 94 95 95 96 96 96 96 96 97 97 97 97 97 98

5.1. Sfr Hata almalar 5.2. Kalite Bakm almalarnn 10 Aamas 5.2.1. Mevcut Hatalar Listeleme ve Gruplandrma 5.2.2. Hata Nedenlerinin Belirlenmesi 5.2.3. Makine, Metot Malzeme ve nsan (3M 1 ) Koullarnn Belirlenmesi 5.2.4. Anormallik Noktalarna Kar nlem Planlarnn Hazrl 5.2.5. Kronik Hatalarn Analizi 5.2.6. Hatalara Kar yiletirmelerin Yaplmas 5.2.7. 3M 1 Koullarnn Yeniden Kontrol Edilmesi 5.2.8. 3M 1 Koullarnn Sfr Hataya Ayarlanmas 5.2.9. Kalite Bakm Tablolarnn Hazrlanmas 5.2.10. Uygulamann Kalc Klnmas ve Standartlarn Oluturulmas 6. GVENL , EVRE ALIMALARI VE Y LET RMELER

xi

Sayfa 6.1. Yksek Risk Tayan Noktalarn Belirlenmesi 6.2. Kaza Riski Kartlar Araclyla Yaplan yiletirmeler 6.3. Odaklanm yiletirmeler Kapsamnda Gerekletirilen yiletirmeler 6.4. evreye Ynelik yiletirmeler 7. OF S TB ALIMALARI VE Y LET RMELER 7.1. Ofislerde Otonom Bakm almalar 7.1.1. n Temizlik ve Dzen (1. Seviye) 7.1.2. Aksaklklarn Tespiti (2. Seviye) 7.1.3. Gelitirmeler (3. Seviye) 7.1.4. Standardizasyon (4.Aama) 7.1.5. Otonom Ynetim (5. Seviye) DRDNC BLM ET GIDA A.DE TB UYGULAMASINDA Y LET RME YAKLAIMLARI 1. 2. LETME HAKKINDA GENEL B LG 102 99 99 99 99 100 100 100 101 101 101 101

LETMEDEK TOPLAM RETKEN BAKIM UYGULAMALARI VE Y LET RME S STEMAT 102 2.1. Odaklanm yiletirmeler almalar 2.2. Otonom Bakm almalar ve yiletirmeleri 2.3. 2.4. 2.5. 2.6. 2.7. letmede Planl Bakm almalar ve yiletirmeleri letmede Eitimler letmede Kalite Bakm letmede Erken Donanm/rn Ynetimi i Sal, Gvenlii ve evre almalar ve yiletirmeleri 104 106 109 111 114 115 116 116 117 122 124

2.8. Ofis TB almalar ve yiletirmeleri 3. TB UYGULAMALARININ LETMEYE SALADII KAZANLAR

SONU KAYNAKLAR

xii

TABLOLAR L STES Sayfa Tablo 1. Tablo 2. Tablo 3. Tablo 4. Tablo 5. Tablo 6. Tablo 7. Tablo 8. Tablo 9. nleyici Bakm ve Toplam retken Bakm Arasndaki Farklar TB Gelitirmenin 12 Adm Temel Hedef ve Politikalar Olaslk Derecelendirme Tablosu iddet Derecelendirme Tablosu Saptanabilirlik Derecelendirme Tablosu Saptanabilirlik Derecelendirme Tablosu (2) Fumioh Gotoh Tarafndan Gelitirilen Yedi Adm Metoduna Bir rnek Tek Nokta Ders eitleri 9 21 28 33 34 35 36 38 42 51 68 93 105 106 107 108 108 110 110 111 112 113 113 114 115 117 118 118 119

Tablo 10. Kaizen- Odaklanm yiletirmelerin 10 Adm Tablo 11. Kayplar in yiletirme Hedefleri Tablo 12. Donanm mr Boyu Maliyetine Etki Eden Anahtar Faktrler Tablo 13. Yllara Gre Odaklanm yiletirmeler Saylar Tablo 14. Yllara Gre nce/Sonra yiletirme Saylar Tablo 15. Beyaz- Krmz Hata Kartlar Oran Tablo 16. Otonom Bakmda Toplam Verilmi Tek Nokta Dersi Says Tablo 17. Otonom Bakmda Toplam Tek Nokta Dersi Says Tablo 18. Planl Bakmda Arza Saylar Tablo 19. Yllara Gre ki Arza Arasnda Geen Sre Tablo 20. retilen Ton Bana Bakm Giderleri Tablo 21. Bakm Yapabilen Operatr Says/ Toplam i(%) Tablo 22. Yllara Gre Kii Bana Den neri Says Tablo 23. Yllara Gre eitli Konularda Hazrlanan Tek Nokta Dersi Says Tablo 24. Tek Nokta Dersi (alan x Ders Says) Tablo 25. Yllara Gre Poka Yoke Saylar Tablo 26. Yllara Gre Birim rn Bana Maliyet Endeksi Tablo 27. Yllara Gre retim Hacmi Endeksi Tablo 28. Yllara Gre retkenlik Endeksi Tablo 29. Yllara Gre Toplam Donanm Verimlilii Endeksi

xiii

Sayfa Tablo 30. Yllara Gre p Miktarlar Endeksi Tablo 31. Yllara Gre Mteri ikayetleri Endeksi Tablo 32. Yllara Gre Enerji Tketimi Endeksi Tablo 33. Yllara Gre Kazalar Endeksi 119 120 120 121

xiv

EK LLER L STES Sayfa ekil 1. ekil 2. ekil 3. ekil 4. TBn Sloganlar TB Haberlemesinin nemi Birbiriyle likili Alt Grup Organizasyonu Toplam Donanm Verimliliinin, allabilirlik, alma Verimi ve Kalite Oranyla likisi 13 14 25 62

GR Kstl kaynaklarn en etkin ekilde kullanlarak, rne dntrlmesi sreci her zaman endstrinin ncelikli hedefi olmutur. Kyasya rekabetin srd i dnyasnda, gnmzde ayakta kalabilmek iin maliyetlerin drlmesi, sfr hatal rn retilmesi, eitlenen tketici ihtiyalar iin sipari ve teslimat srelerinin ksaltlmas gerekmektedir. Kaynaklar en etkin ekilde kullanlarak, stn nitelikli rnleri tam zamannda ve rekabeti bir maliyette retebilmenin yolu Tam Zamannda Teslimat ve Yaln retim tekniklerini uygulamaktr. Yaln retimin fabrikalarda sistematik olarak uygulanabilmesi iin gerekli olan ara Toplam retken Bakmdr. Toplam retken Bakm, Japon kuruluu olan Japon Fabrika Bakm Enstits (JIPM- Japon Institute of Plant Maintenance) tarafndan ortaya konmutur, 30 yldr Japonyada ve dier fabrikalarda uygulanmaktadr. Toplam retken Bakm, bakm ile retkenlik arasnda iliki kuran, donanmn dzenli bakm ve alanlarn makinelerini sahiplenmesi yoluyla verimin dnya apnda rekabeti olacak ekilde artabileceini kantlam bir fabrika ynetimi yaklamdr. Toplam retken Bakm alanlarda benim makinem anlayn oluturur. Kronik kayplarn zerine giderek retkenliin %50 ile %100 orannda ykselmesini salar. Temiz, dzenli alma ortam yaratarak alanlarn yksek kaliteli rnler retebilecekleri, evreye saygl bir fabrika ortam oluturur. alanlarna youn teknik eitimler sunarak kiisel geliimlerine katkda bulunur, ekip almalaryla kayplar ortadan kaldrr. Yaplan almann ilk blmnde, bakm onarm kavram aklanarak, geleneksel bakm onarm yntemlerinden bahsedilmi, Toplam retken Bakmn tanm yaplarak geleneksel yntemlerden fark ortaya konmutur. Toplam retken Bakmn ilevleri ve uygulanmas durumunda iletmeye salayaca yararlar ve uygulama maliyeti anlatlmtr. kinci blmde, Toplam retken Bakm Sreci incelenmitir. Fabrika ierisinde Toplam retken Bakm kurulumu srecinde izlenecek aamalar konusunda bilgi verilmitir.

nc blmde, Toplam retken Bakm sreci ierisinde yaplan iyiletirme almalar yedi ana balk altnda anlatlmtr. Drdnc blmde ise, Eti Gda Sanayi ve Ticaret A..de Toplam retken Bakm uygulama ve iyiletirme sistematiinden bahsedilmitir. Uygulamalarn iletmeye salad kazanlar yorumlanmtr.

Birinci Blm TOPLAM RETKEN BAKIM KAVRAMI 1. BAKIM ONARIM KAVRAMI Kronik arza ve hatalarn birok nedeni olmakla birlikte bunlardan en nemli olan insan faktrdr. Arzalar meydana geldiinde retim durmakta, teslimatlar gecikmekte ve retim hatalar ortaya kmaktadr. Tek bir arza bile fabrikann tamamnda aksamalara yol aabilir ve btn iletmeyi bozabilir1. Arzal donanmn, allmam derecede titreim veya ses yapmas anormal durumunun gstergesidir. Eer alanlar bu olaan d durumlar nceden saptayabilirlerse arzadan kanabilmek mmkn olacaktr. Herhangi bir arzann nedenlerine yeterince derinden bakldnda insan faktr ile ilgili sebepler bulunabilir. Arzann olumasnda insanlarn da sorumlu olduu gz nne alndnda arzalarn nlenerek sfr arza durumuna sahip bir iyeri meydana getirmek mmkn olabilecektir. Arzalar azaltmann ve hatta tamamyla ortadan kaldrmann yollar vardr ve bunlardan birisi de TB yntemidir. Sfr arza durumuna ulalmas iin izlenecek yol; bakm elemanlar tarafndan yaplan uzmanlk dzeyindeki ilemlerin yan sra donanm operatrlerinin kendileri tarafndan yerine getirilmesi gereken gnlk kontroller ve dier bakm ilemleridir. Problemler bir veya birden fazla olumsuzluun birleimi olarak meydana gelen bir bozukluk nedeniyle ortaya karlar. Kroniklemi hatalardan kurtulmann tek yolu, daima sistemli almak ve tm muhtemel sebeplerin bir listesini hazrlamak, sonra da ne kadar nemsiz grnrse grnsn, bu sebepleri ortadan kaldrmak iin gerekenleri yapmaktr2. letmenin varln srdrebilmesi, rettiini ekonomik koullarda satarak kar edebilmesine baldr. retim sisteminin tm ile aksamadan almasn srdrmek, bakm onarm belirli bir plan erevesinde yrtmek ve beklenmedik arzalar

Kunio Shiroze, Total Productive Maintenance For Workshop Leaders, (Productivity Press, Cambridge, 1992), s.1. 2 Kunio Shiroze, Total Productive Maintenance For Operators, (Productivity Press, Portland, 1992), s.7.

minimum dzeyde tutmak,ksacas iletmenin gvenilirlik derecesini arttrmakla da balantldr3. letmelerde uygulanan bakm trlerinin geliimi ana prensipten ortaya kmtr4; Dzeltici bakm, plansz olarak ortaya kmtr. Arzalar ortadan kaldrmak ve acilen are bulunarak tamir edilmesi amal yaplan bakm faaliyetleridir. nleyici bakm; periyodik olarak yaplan makinenin eilimin takip edildii istatistiksel almalar yaplarak, zel zamanlarda, kendi iinde belirlenmi, kontrol limitleri ile takibi yaplan planl bakmdr. yiletirme- gelitirme amal bakm; makinenin tm donanmn orijinali zerinde tasarm ile ilgili deiikliklere kadar giden bakm faaliyetleridir. 2. GELENEKSEL BAKIM ONARIM YNTEMLER Bugnn modern endstri dnyas yksek verimli makine ve makinelerden oluan tesisleri gerektirmektedir. Beklenmedik ani arzalarn olumas, retim planlarn aksatt gibi byk finanssal kayplara da yol amakta ve maliyet artmasna neden olmaktadr. Gnmzde bir tesisin dzenli ve srekli alabilmesi, karll, bakm ekibinin alma sistemine, randmana ve tecrbelere baldr. Makinelerin planl, sistemli bir ekilde bakm ve kontrol, retim maliyetlerini azaltmakta byk rol oynamaktadr. Yakn gemite kullanlan allm bakm onarm yntemleri genelde ekilde olmaktadr5: 1. 2. 3. Arza olutuu zaman yaplan bakm onarm Periyodik koruyucu bakm onarm Makine performansna dayal bakm onarm

Blent Kobu, retim Ynetimi, (Dokuzuncu basm. stanbul: Fatih Yaynevi, 1996), s.7. J.D Patton, Preventive Maintenance, (Newyork: Instrument Society of America, 1983), s.1. 5 H.T.Belek & T.Toprak, Endstriyel Tesislerde Makine Performansna Dayal Bakm Planlamas, ( stanbul: T Makine Fakltesi Matbaas, 1997), s.2.

2.1. Arza Olduu Zaman Bakm Onarm Bu yntem, ok sayda, yedekleri fazla bulunan ve fazla pahal olmayan makinelerle retim yapan tesislerde ve atlyelerde uygulanmaktadr. Makinenin oluan beklenmedik bir arza nedeniyle yedei yoksa program d bir bakm gerekecektir. Makinelerin yedeini bulundurma ise; hem sermaye hem de depolama ynnden byk yk getirecektir. Bu bakm onarm ynteminin bir baka sakncas ise, hasarn ne zaman meydana gelecei bilinmediinden, gerek bir retim plan yapmak mmkn olmamaktadr. 2.2. Periyodik Koruyucu Bakm Onarm Bu yntem genelde bugn endstride en ok kullanlan bakm onarm yntemidir. Bu yntemde, ekibin deneyimi ve makinelerin gemiteki performans ve alma artlar gz nnde bulundurularak, makinenin hangi zaman aralklarnda durdurulacak bakma alnaca belirlenmitir. Ayn ekilde, deneyime dayal olarak bakma alnan makinede hangi paralarn deitirilecei belirlenir ve bu paralar stokta hazr bulundurulur. Periyodik koruyucu bakm onarmn sakncalar: retim, planlanan periyotlarda yine umulmadk, beklenmeyen arzalardan dolay durmaya mahkumdur. Bu ani ve plansz retim durmalar hem bakm ekibini g durumda brakabilir, hem de retim plann bozar. Bakm ekibi, plan ve program yaplm ama gerekte belki o anda gerekmeyen bakm iin zaman kaybedecektir. Bundan dolay da ok sayda personel istihdam etmek gerekecektir. Periyodik bakm esnasnda, gerek istatistik gerekse tecrbelerle deimesi planlanan paralar, belki de mrlerini tamamlamadan deitirilmek zorunda kalacaktr. Ayrca bir parada oluan hasar, hesapta olmayan baka paralarda da hasar yaratacandan birok parann stokta hazr bulundurulmas gerekecektir. Bu da yedek para maliyetini arttraca gibi stoklama problemi de getirir.

Planl periyodik bakm onarm srasnda, zellikle hassas makinelerin sklp tekrar monte edilmeleri, alma hassasiyetini ve ayarn bozabilir. Bu ayarsz sre iinde retim hatal ve dk olacaktr. Periyodik bakmdan sonra, gerek ayar ve gerekse yeni paralardaki srtnme ve anmalar dolaysyla makinenin rejim haline gelmesi iin bir sre geecektir. Yeni ayarlamalar ve ilk anmalardan sonra iyi alma artlarna dnlecektir ama, bu arada retim kalitesinde ve miktarnda dme olacaktr.

2.3. Makinenin Performansna Dayal Bakm Onarm Bu bakm onarm ynteminde ana prensip, retim srasnda yaplan lmelerle makinelerin performanslarn izleyerek ne zaman bakma gerek olacana karar vererek, ksa bir sre retime ara vererek daha nceden belirlenen arzay onarmaktr. Makinenin karakteri ve alma koullar gz nnde bulundurularak yaplan program erevesinde, retimi durdurmadan baz parametrelerin kontrol ve lm yaplr. Bu lmler deerlendirilerek, makinenin alma artlar hakknda fikir oluturulur ve varsa hasarn gelimesi izlenir. Hatay oluturan sebep belirlenerek hata tehisi yaplr. llen ve izlenen parametreye bal olarak hata belirleme ilemi deiik kriterlere dayanarak yaplr. Hata tehis edildikten sonra, gerekli yedek para temin edilerek, retim durdurulur ve mmkn olan en ksa zaman sresinde bakm onarm yaplp, tekrar retime devam edilir6. 3. TOPLAM RETKEN BAKIM 3.1. Toplam retken Bakmn Tanm Toplam retken Bakmn tanm ilk ileri srld 1971 yl zamanlarnda sk bir ekilde retim blmnn alan iinde idi. TB faaliyetleri daha sonra geniletildi ve retim blmnden tm irket genelinde uygulamaya geirildi7.

6 7

Ayn, s.8. Kunio Shiroze, New Implementation Program in Fabrication and Assembly Industries, (Tokyo: JIPM), s.2.

TB tanm (retim Ksm in)8; TB donanmn etkinliini en st noktaya karmay hedefler. TB donanmn btn mr iin tasarlanan nleyici Bakmn toplam bir sistemini kurmay amalar. TB donanm gerektiren planlama, imalat ve bakm blmn de ieren tm blmlerde iler. TB en st ynetimden makine bandaki iiye kadar herkesin katlm esasna dayanr. TB, nleyici bakm yntemini motivasyon ynetimi sayesinde uygulamaktadr. rnein kk grup faaliyetleri. Yeni TB Tanm (irket Genelinde TB); TB donanm etkinliini en st dzeye karan ortak bir sistem yaratmay hedefler. (Batan baa verimli alma ilerlemesi) TB iletmenin en u ksmndaki oluabilecek tm kayplar nlemek iin bir sistem yaratr ve son rn zerinde odaklanr. Bu sistem, retim sisteminin tm rn evriminde sfr i kazas, sfr arza ve sfr hata hedeflerini gerekletiren sistemleri ierir. TB retim, gelitirme ve idari blmleri de kapsayan tm blmlerde uygulanr. TB, en st ynetimden makine bandaki iiye kadar herkesin katlm esasna dayanr. TB, organizasyondaki tm kademelerdeki kk grup faaliyetleri sayesinde sfr kayp elde etmeyi baarr. Seiichi Nakajima bakm uygulamalarn baz alarak 1970li yllarda TB gerekletirmitir. TB fikrini ilk defa dile getiren Nakajima TB, iletmenin yapmas gereken retimi niin yapmadnn incelenmesi ve buna neden olan hatalarn ortadan kaldrlmasdr der. TBa gre bakm; hatal cihaz git ve tamir et anlay deil,
8

Seiichi Nakajima, TPM Implementation Program, (Tokyo: JIPM), s.11.

retim sistemlerinin mkemmelliini, Toplam Donanm Verimlilii (OEE: Overall Equipment Effectiveness) adyla lp, ona deer katan sreler, alanlar, makine ve cihazlar yoluyla gelitirmek ve iyiletirmektir. TB, temelde operatrn makinesini sahiplenmesi; makinesinin farkna varmas, girdilerle ktlar arasndaki ilikiyi kurmas, makine ve enerji bilgileri edinip, i banda teknik eitim alp kendini gelitirmesi, olaylarn ve evrenin tmne bakp btn kavrama becerisi kazanarak gelimi bir insan olmas ve bunlar iine ve hayatna yanstmas demektir. Ama, retimde alanlara verilen deeri n plana kararak kalite ve verimlilii maksimum deere ulatrmaktr. Teknolojik dzeyin ve otomasyonun artmasyla birlikte verimlilik artnda donanmn etkin almasn salamaktr. Yksek verimlilik, ayn miktar kaynakla daha ok retmek ya da ayn girdiyle daha ok kt elde etmektir9. Toplam retken Bakmn kapsaml bir tanmnda aadaki be nokta vardr; Toplam Donanm Verimliliinin ykseltilmesi hedefi Donanmn tm ekonomik mrn ieren bir koruyucu bakm anlay TB uygulamasnn, donanm tasarmclar, operatrleri ve bakm blmnn ortak grevi olduu anlay TBn st ynetim kademesinden en alt kademedeki iilere kadar tm alanlar ilgilendirdii anlay, Kk grup almalar ile verimli bakm zendirme ve gelitirme almalar. TB iindeki toplam szcnn ise anlam vardr; Toplam Donanm Verimlilii Toplam Bakm Sistemi Toplam Katlm

TB, insan kaynaklarn ve donanm gelitirerek irket kltrn deitirmeyi amalar. Eitim ve sorumluluklar verilerek insan kaynaklar gelitirilir. Operatrler
9

Joseph Prokopenko, Verimlilik Ynetimi, ev. (Ankara: Milli Prodktivite Merkezi, 1992), s.3.

otonom bakm; bakmclar yksek kaliteli bakm; bunun yannda mhendislik grubu da, bakm gerektirmeyen donanm tasarmn yapabilmelidirler10. Tablo 1. nleyici Bakm ve Toplam retken Bakm Arasndaki Farklar TARZ 1.Toplam retken Bakm Amerikan Tarz retken Bakm ZELL KLER TB, retim sistemlerinin verimliliinin gelitirilmesi iin tm aamalar iin tasarlanmtr. Donanm uzmanlarna odaklanmtr. O nedenle retken bakm, donanm retimi ve bakm yolu ile donanm verimliliini arttrmak iin ne kadar abalasa da tm aamalarda verimliliini gelitiremez. TBn karakteristii, operatrler donanmlarnn bakmn yapmak ve korumak zorundadrlar. 2.Toplam retken Bakm Donanmn kontrol, arzann tehisi ve tamiri uzman bakm personeli tarafndan yaplrken,rutin bakm (temizlik, yalama, contalarn sklmas,kontrol vb.)operatrlerin sorumluluu altndadr. Amerikan Tarz retken Bakm Rutin bakm, kontrol ve tamiri de kapsayan btn bakm ileri bakm personelinin sorumluluunda iken,operatrler retime adanmlardr. TB, btn yelerin katlmndaki kk grup faaliyetlerini belirtir. Resmi organizasyonla 3. Toplam retken Bakm birletirilmi kk grup aktiviteleri en st ynetimden,orta kademe personele,iletmedeki en utaki iiye kadar st ste bindirilmi kk grup faaliyetleri diye adlandrlr. Amerikan Tarz retken Bakm
Kaynak: Kunio Shiroze, a.g.e., JIPM, s.3.

Tm yelerin katlmnn saland kk grup faaliyetleri yoktur.

10

F. Ireland, B. Dale, A Study of Total Productive Maintenance Implemantation, Journal of Quality in Maintenance Engineering, Cilt no 7, Say no 3: 183-191 (2001), s.185.

10

3.2. Toplam retken Bakmn Tarihi Geliimi Japonlar yaklak 30 yl nce ABDden nleyici bakm felsefesini aldlar. Daha sonraki etkileim sreci retken bakm, bakm nleme ve gvenirlik bakm gibi sreleri de kapsamtr11 . Aslnda gnmzde TB denilen felsefe Amerikan Tarz bakmn Japon kltr ve dokusu iinde yorulmu halidir. Seeichi Nakajimann ngilizceye evrilen kitabnda bu felsefenin tanmnda tailored (yani terzinin kiiye gre prova yaparak elbise dikmesi) kelimesinin gemesi de aslnda bu felsefenin bir harmanlama olarak ortaya ktnn gstergesidir. letmelerde bakm personelinin tm bakm ilerini yklenmesi alan ii iin ben sadece alrm, bakm bakm blm yapar gibi bir dncenin olumasna sebep olmutur. Ancak bu gr Japonyada donanm kullanan kiilerin de bakm konusunda sorumlu olmalar gerekliliini belirterek otonom bakm anlaynn temellerini oluturmutur. Bu gr erevesinde TB tm alanlarn katlmas ile donanm iyiletirme sreci olmutur. yiletirme (kaizen ) olgusu, kilometre ta olarak bu felsefenin temelinde bulunmaktadr. TB yaklamn dier bakm felsefelerinden ayran gr alann donanmn bakmnda da etkin rol oynamasdr. alan makinenin doru, etkili almasndan sorumlu olduu gibi bakmndan da sorumludur. TB Japonyada ilk kez 1980li yllarda uygulama imkan bulmu ve ksa zamanda byk kabul grmtr. Toyota retim Sistemi (TS) olarak da bilinen retim sisteminin temel ta olmutur. TSte hedef sfr hata-sfr stoktur. Sfr hata sfr stok kayplarn elenmesi srecidir. Bu hedeflere ancak sfr arza yapan donanmla ulalabilir. TB ve srekli iyiletirme felsefelerinin domasn zorlayan sebep TStr. TSn almas iin TBn gerekli olduu tm Toyota yan sanayilerinin TB uygulamak zorunda kalndan da grebiliriz. TB Asya Blgesi, Avrupa, Kuzey Amerika ve Latin Amerikaya tantlmtr. Aada her bir blge iin TBn durumu verilmitir.

11

Seiichi Nakajima et.al., TPM Development Program, (ABD: Productivity Press, 1989), s.1.

11

Asya Blgesi (Japonya hari); Gney Kore, in (Tayvan dahil), Singapur ve Endonezya halen TB uygulamaktadrlar. TB uygulamasnda zellikle Gney Kore byk bir atlm iindedir. Avrupa; Finlandiya, sve ve Norve, Fransa, Belika, Portekiz ve talya TB uygulamada istekli lkelerdir. zellikle Finlandiya kendi retken bakm dl sistemini kurmutur. TB uygulayclar says asndan Fransa listenin ilk srasnda grlmektedir. elik reticisi Usinor Sacilor ve otomobil reticisi Renault gibi ok sayda irket halen TB uygulamaktadrlar12. lkemizde TB uygulayan firmalarn says gn getike artmaktadr. TB lkemizde 1990l yllarn balarnda kabul grm bata Pirelli, Brisa, Kordsa, Tofa, Neta, Arelik ve Beko olmak zere birok firmada uygulanmaya balanmtr. Japon firmalar ortakl sebebiyle Sabanc holding irketleri Japon retim metodolojilerine kolay adapte olmakta ve holding bnyesindeki irketlerde TB halen uygulanmaktadr. Ayrca lkemizde otomotiv sanayinin nde gelen firmalar Tofa, Renault ve Ford Otosan gibi firmalarda TB uygulamasna devam edilmektedir. Kuzey Amerika; Ford, Procter&Gamble, AICOA ve Eastman Kodak TB renmek iin isteklidirler. Her yl bir Amerikan heyeti TB hakknda daha ok bilgi almak ve renmek iin Japonyaya seyahat etmektedir. Latin Amerika; Brezilya ve Kolombiya TB uygulamak kademe kademe seminerler almaktadrlar ve kendi eitmenlerini yetitirmek iin JIPMden eitim programna balamlardr 13 . TB hzla uluslararas kabul gren bir sistem haline gelmektedir. Japonyann nde gelen kuruluu olan JIPMn (Japan Institute of Plant Maintenance) tantm ve destei ile TB uygulayan irketlerin says giderek artmaktadr. JIPM bir aratrma, danmanlk ve eitim kuruluu olan Japon Management Associationn 9 yesinden biridir. JIPMin ilk kurulu amac koruyucu bakmn temini olmasna ramen, kurulu 1971 ylndan beri TB erevesinde almalarn srdrmektedir. JIPM 30 yl akn sredir performans gelitirme abalarn tevik etmek amacyla prestiji olduka yksek olan bir dl sistemini devam ettirmektedir. Belirlenmi kriterler erevesinde yaplan deerlendirmeler sonucunda,
12 13

Shiroze, JIPM, n.ver., s.9. Shiroze, JIPM, n.ver., s.3.

12

irketler deiik dallarda dllendirilmektedir. 1971 ylndan 1994 ylna kadar yaklak 400 tesis dl almtr. Bu dllerin yaklak yars Toyota veToyotaya bal tesislere verilmitir. Toyota, TB metodunu uygulayan ilk byk organizasyondur. 1991de Belikada bulunan Volvo montaj tesisi ve Singapurda bulunan Nachi Endstri irketleri Japonya dnda dl alan ilk tesisler olmutur. 1994 ylnda ise Japonya dndan 5 tesise dl verilmitir14. Ford Motor (Fransa) Korea Tokyo Silicon(Kore) MBK Industrie (Fransa) NEC Semiconductors ( ngiltere) Trk Pirelli Lastikleri (Trkiye)

TB metodunun uygulanmaya balamasnn 20. Yl dolaysyla Kasm 1991de Tokyoda JIPM tarafndan bir TB kongresi dzenlenmi ve kongreye 22 lkeden 100n zerinde irkette 700 katlmc itirak etmitir. Kongrede TB, bakm tesisleri, uzman sistemler, otomasyon gibi konularda bildiriler sunulmu ve birok irketin TBn potansiyelinin farkna varmas salanmtr. Birok sunumda, kalite ve bakmn birlikte gelitirilmesinin yolu olarak kk alma gruplarnn kurulmas, takm almalarnn, ibirliinin tevik edilmesi gsterilmitir. JIPM, TB ve Toplam Kalite Ynetimi (TKY) gibi temel gelitirme felsefelerinin e zamanl olarak yrtlmesini desteklemektedir. Buna karn Nakajima, birok Japon tesisinde TB almalar ncesinde kuvvetli bir TKY sisteminin kurulmu olduunu belirtmitir. Nakajimaya gre TB ve TKY arasndaki temel fark, TKYnin rn, TBn ise tesis ve donanm geliimine ncelik vermesidir15. 3.3. Toplam retken Bakmn Hedefleri TBn temel hedefleri unlardr; Alt byk kaybn giderilmesi

14

Charles J Robinson and Andrew P.Ginder, Implementing TPM: The North American Experience (Portland, Ore: Productivity Press, 1995), s.16. 15 Ayn, s.14-17.

13

Verimliliin arttrlmas rn kalitesinin arttrlmas Sfr hata Sfr kayp Sfr arza Sfr i kazas Bakm kalitesinin arttrlmas Kk grup almalarnn arttrlmas yiletirme nerilerinin arttrlmas irket kltr deiiminin salanmas Teknik eitimin arttrlmas

TBn uygulamalarnn btn organizasyon tarafndan kabul grmesi gerekir. Temel hedeflerin gereklemesiyle aadaki sonulara ulalr; Dnya apnda baar Mteri memnuniyeti Maliyette rekabet edebilme gc Pazar paynn arttrlmas

TOPLAM RETKEN BAKIM

Sfr i kazas

Sfr hata

Sfr duru

ekil 1. TBn Sloganlar

Kaynak: Robinson, Implementing TPM, 1995, s.15.

14

3.4. Toplam retken Bakmn Alt nemli levi TBn alt nemli faaliyetin birlemesinden olumaktadr. letmelerde bu faaliyetlerin birbirleri ile uyumlu olmas gerekmektedir. TBn temelini oluturan bu faaliyetler aada sralanmtr16. retim,bakm ve mhendislik departmanlarnca organize edilen proje grubunun, 6 byk kaybn ortadan kaldrmas, retim blmnn kullanc bakm yrtmesi Bakm blmnn arza ve planl bakm faaliyetlerini yrtmesi, rn tasarm blmnn imalat kolay rn tasarm faaliyetlerini yrtmesi, Mhendislik hizmetleri blmnn erken donanm ynetimi faaliyetlerini yrtmesi, Yukardaki almalarn eitim ile desteklenmesi, Bu faaliyetleri uygulayacak insanlar ve blmler arasndaki ibirlii TB baarsn etkiler. 3.5. Toplam retken Bakm ve Verimlilik likisi TB yaygn olarak toplam katlm ile yaplan verimli bakm olarak da tanmlanr. Tanmdaki toplam ifadesinden de anlalaca zere TBn baars iin sadece bakm elemanlarnn deil ynetim kademesi bata olmak zere tm alanlarn katlmn ve desteini gerekmektedir. letme girdilerinden en yksek derecede fayda salayarak ve daha ok kt elde ederek yksek verimlilik amalanr. TBdaki toplam kavram TBn prensip zelliklerini ieren 3 anlama sahiptir: Toplam Verimlilik: Ekonomik karllk ve verimlilii ierir. Toplam Bakm Sistemi: Bakm nlemesi ve Bakm Gelitirme gibi teknikler Koruyucu Bakma ilave edilmitir. Tm alanlarn Toplam Katlm: Kk grup aktiviteleri yoluyla operatrlerce yaplacak olan otonom bakm ifade etmektedir.

16

Tajiri Masaji, TPM Implementation A Japanese Approach, (ABD: McGraw Hill, 1992), s.15.

15

Yukardaki ifadelerden de anlalaca zere, TB bakm ilerini tamamen bakm blmnn srtna yklememi, kk gruplar aracl ile otonom bakm uygulamas sayesinde, yk tm alanlara eit olarak paylatrlmtr. TB iletmeler iin gerekten ok nemlidir. Amerikada yaplan aratrmalara gre TB uygulayan firmalarda verimliliin gz ard edilmeyecek oranlarda artt belirlenmitir. TBn temeli olan verimliliin bir retim veya hizmet kuruluunda ykseltilmesi, teorik dzeyde girdilerin en aza indirilerek, ktlarn en yksek seviyeye karlmas ile mmkndr. Bir retim ortamnda girdiler genel olarak insan gc, makine ve malzeme olarak snflandrlr. ktlar ise sadece rn says ile lmek yanl olur; bunun yerine: retim miktar Kalite Maliyet Teslimat Gvenlik/Salk Moral

olarak grlmelidir. Buna paralel olarak, TBda toplam donanm etkinlii hedef alnr ve bir yandan donanm genel alma koullarn ideale yaklamasn salayarak ktsnn arttrlmasna dier yandan da girdisinin azaltlmasna zen gsterilir. Teknolojik dzeyin ve otomasyonun artmasyla birlikte verimlilik artnda arlk donanmn etkin almasn salamaktr. Yksek verimlilik, ayn miktar kaynakla daha ok retmek ya da ayn girdiyle daha ok kt elde etmektir17. letmelerde baarl TB almalar iin faktr ok nem kazanmaktadr; alma istei ve motivasyon Yetenekli elemanlar letmelerdeki tm blmlerin destei

17

Prokopenko, n.ver., s.15.

16

Btn bunlarn yannda sistemli grup almalar, etkin haberleme ve eitimin byk nemi vardr. 3.6. Toplam retken Bakmn Yararlar TB, tm insan kaynaklarn ieren geliimi salayabilecek bir programdr. Tamamyla uygulandnda kaliteyi ve verimlilii gelitirerek maliyetleri azaltr. TB, operasyon ve bakm anlayna deiik bir yaklam getirmi, tesis ve alanlar iin olumlu deiimlerin yolunu amtr18. TBn operatr ve bakm personeline salad yararlar ve rn kalitesine olumlu etkileri aada aklanmtr19. 3.6.1. Operatrlere Yararlar Geleneksel alma anlayna gre alt dzey personelin kapasitesi snrldr ve bu personel ok yakn takip edilip, srekli ynetim altnda tutulmaldr. Bu durum alanlarn yeteneklerinin snrlandrlmasna ve kapasitelerinin dmesine neden olmaktadr. Mmkn olan en ksa srede maksimum ktnn istendii operasyon artlarnn da var olmas durumunda, gvensizliin hakim olduu, motivasyonun bulunmad bir igc ortaya kmaktadr. Yeterli eitimin salanamad, motivasyona nem verilmedii veya makinelerin belirli standartlarn altnda olduu durumlarda dahi, dk retim performansnn sorumluluu alt dzey personele yklenmektedir. TB, alt dzey personeli, baar iin en nemli faktr olarak grmekte, katlma nem veren alanlarn kendi i evreleri ile ilgili baz kontrolleri elinde bulundurduklar bir anlay getirmektedir. Tesis personeli kendi makinesinden, alet ve donanmndan sorumludur ve retim metotlarnn ve proseslerin gelitirilmesine aktif olarak katlr. Personelin tm kapasite ve potansiyelinin ortaya kmas iin eitimler dzenlenir, baarlar dllendirilir. TB, personelinin kapasite ve kabiliyetinin kullanlmas, kiisel geliim ve i evresinin olumlu olarak deiimini salar. TBn operatrler iin salad yararlarn en nemlileri unlardr:
18

Temiz, dzenli ve gvenilir bir i evresi

Robert Jostes, Marilyn Helms, Total Productive Maintenance and Its Link To Total Quality Management, Work Study, Cilt no 47, Say no 7: 18-21, (Kasm 1994), s.20. 19 Roy Davis, Productivity Improvements Through TPM, (New York: Prentice Hall, 1995), s.54-58.

17

Problemlerin belirlenip ortaya konmas Kendi ilerinde daha fazla kontrol yetkisi ve fikirlerini ortaya koyma frsat Bilgi ve kabiliyetlerini arttrma frsat. Amir, teknisyen ve mhendislerle daha yakn alarak makine, retim ve mhendislik prensipleri konularnda bilgi edinme ans ve kaliteli eitim, Daha az panik, daha fazla kontrol. Hata ve problemlerin belirlenmesi,iin kontrol altna alnmasnda katk salar, Daha verimli makinelerde daha uygun metotlarla alma. Tehlikeli ve zor grevlerin mmkn olduunca yok edilmesi. 3.6.2. Bakm Personeline Yaralar

Arzalar gidererek retimin srekliliini salamaya alan bakm personeline salanan yararlar unlardr: Makineler, donanmlar ve aletlerin temiz ve uygun artlarda bulundurulup muhafaza edilmeleri, Arzalarn azalmas, Basit ve ustalk gerektirmeyen iler iin harcanan zamanda azalma. Teknisyen ve mhendisler geleneksel olarak sorumlu olduklar basit ve ustalk gerektirmeyen ilerden kurtulurlar. Koruyucu ve nleyici bakm faaliyetleri iin harcanan zamanda art, Makine ve donanm problemlerine yol aan nedenlerin ortadan kaldrlmas iin harcanan zamanda art, Yeteneklerin gelitirilmesi ve bilgilerin arttrlmas iin daha fazla frsat, retim personeli ile daha yakn alma ve ibirlii 3.6.3. letmeye Yararlar

TB makine operasyonlarn gelitirmeyi, tm kayplar yok etmeyi amalar ve makine durumu ile rn kalitesi arasnda dorudan bir ba kurar. TB uygulamasnn gerekletirildii hemen her tesiste, rn kalitesinde art olmutur. Performans lleri

18

sonucunda kalite problemleri belirlenir ve zmler retilir. TB uygulamalar sonucunda kaydedilen gelimelere ilikin baz rnekler aada verilmitir20. Bir cam imalats Tesisteki aylk arza says 150den 10a dmtr. Defolu rnlerde %30 azalma olmutur. Toplam Donanm Verimlilii deeri %86 olarak llmtr.

Bir otomotiv sanayisi Tesisteki aylk arza says 800den 5e dmtr. Defolu rnlerde %60 azalma olmutur. Toplam Donanm Verimlilii deeri %80 olarak llmtr.

Bir otomotiv imalats Tesisteki aylk arza says 1800den 170e dmtr. Defolu rnlerde %90 azalma olmutur. Enerji maliyeti %25 azalmtr.

Bir yiyecek irketi Tesisteki aylk arza says 300den 100e dmtr. Paketleme makinesine ait Toplam Donanm Verimlilii deeri %62den %80e kmtr. Ford, Eastman Kodak, Dana Corp., Allen Bradley, Harley Davidson TB sistemini baaryla uygulam irketlere sadece birka rnektir. Kodak dorudan TB sisteminin uygulanmasyla elde ettii 16 milyon dolar kardan 5 milyon dolar yatrm yapmtr. Texas Instruments baz alanlarda %80 retim art gzlemlemitir. Yukarda bahsedilen irketlerin tamam ilem zamanndan %50 orannda azalma, yedek para stoklarnda azalma ve zamannda teslim miktarnda art kaydetmilerdir.

20

Davis, n.ver, s.57-58.

19

3.7. Toplam retken Bakmn Maliyeti Pilot uygulamalar yapmadan tm tesis iin TB sistemi uygulama maliyeti belirlemek olduka zordur. Pilot blmler seilip uygulama gerekletirildikten sonra doru bir maliyet tahmini yapmak mmkn olabilir. Ana maliyet elemanlar aada verilmitir: TB takm yelerinin maliyeti, TB aktiviteleri iin gerekli adam-saat, Dier irket personelinin maliyeti, D kaynaklarn (laboratuar almalar, personel vb) maliyeti Satn alnmas gerekli yedek para, malzeme, makine, donanm maliyeti Eitim ve danmanlk maliyeti, TB aktiviteleri nedeniyle, kesintiye uratlan prosesler sonucunda ortaya kan retim kayplarnn maliyeti. Pilot blgedeki uygulama maliyeti, tm tesis iin yaplacak tahminde referans olarak kullanlr.

kinci Blm TOPLAM RETKEN BAKIM SREC 1. HAZIRLIK AAMASI Toplam retken bakmn iletme ierisinde sistematiinin kurulmas ve gelitirilebilmesi iin yllk bir sre gereklidir. TB bu srenin altnda kurmay hedefleyen yneticiler arzalarn azaltlmas dnda kapsaml hedeflere ulaamazlar. TBn amac donanm kullanmn gelitirerek ve insanlar eiterek irket iinde kkten bir gelime yapmaktr. TBn iletmelerde uygulanmasnda izlenecek temel 12 adm aamada snflandrlmaktadr21: Hazrlk Aamas: TB gelitirme programnn ilk 5 admdr. TBn tantm ve faaliyetlerinin sonucu olarak i ortam TB iin hazrlanr. TB iin politika ve stratejiler, organizasyon ve uygulama plan ak bir ekilde ve kararllkla duyurulur. Normal koullar altnda bu 5 basaman tamamlanmas iin en az 6 aylk zamana ihtiya vardr. Gelitirme Aamas: n gelitirme ve gelitirme olarak incelenebilir. rnn retim aamasna benzetilebilir. Tamamlanmas iin iki yada seneye ihtiya duyulur. TB hedeflerine ne kadar sre iinde ulalacan bilmek ve plan uygulamaya almak ok nemlidir. Stabilizasyon Aamas: Son kontrol ile retimin tamamland aamadr. Ulalan sonular hedeflerle karlatrlr. (Japonyada firmalar genellikle retken Bakm dl komitesi denetler). Daha yksek hedefler ortaya konur.

21

Seiichi Nakajima, Introduction to Total Productive Maintenance Development Program, (Cambridge: Productivity Press, 1988), s.54.

21

Tablo 2. TB Gelitirmenin 12 Adm AAMA DETAYLAR irket iinde TB ile ilgili konferans 1.st ynetimin TB iin ald vermek; irket blteninde bu konuyla karar aklamas ilgili yazlarn kmas 2.TBn tantm iin eitim Yneticiler: seviyelerine gre seminer kampanyasnn balatlmas Genel: Slayt gsterileri Her seviyede TB ile uraacak zel 3.TB yrtme organizasyonunu komiteler kurmak, sorumlular oluturmak belirlemek Varolan durumu analiz etmek, 4.TB iin temel politika ve amalar belirlemek, sonular tahmin hedeflerin belirlenmesi etmek 5.TB gelitirmek iin master plann Be temel aktivite iin detayl hazrlanmas gelitirme planlarnn hazrlanmas Mterileri ve mteahhit firmalar N 6.TB iin start'n verilmesi bilgilendirmek GEL 7.Donanmn her parasnn Model donanm semek; proje verimliliinin arttrlmas ekipleri oluturmak. Yedi adm ilerletmek/tehis 8.Bir otonom bakm program koyabilme yeteneini arttrmak ve gelitirmek eitim prosedrn gelitirmek Periyodik,kestirimci bakm 9.Bakm departman iin planl bakm sistemlerinin ve yedek para stok izelgelerinin hazrlanmas kontrol, dokmanlara gibi sistemlerin kurulmas 10.Operasyon ve bakm konusundaki Liderlerin eitimi, liderlerin bilgiyi bilgi dzeyinin arttrlmas iin eitim grup yeleriyle paylamas programlar TB GEL T RMES HAZIRLIK 11.nc donanm ynetim programnn gelitirilmesi STAB L - 12.Kusursuz bir TB ilerlemesi ve ZASYON TB seviyelerinin artmas
Kaynak: Nakajima, 1988, a.g.e., s.54.

ADIM

Bakm Engellemesi sisteminin tasarm, mr Boyu Maliyet analizlerinin yaplmas retken Bakm dl iin deerlendirilmek ve daha byk hedefler tayin etmek

1.1. st Ynetimin Karar st ynetim TB uygulamalarnn balatlmas ile ilgili ald kararlar tm alanlar ile paylamaldr. TB uygulamalarnn baarl olabilmesi iin, TB ieriinin, amacnn, hedeflerinin ve niin TB olmas gerektii kararnn sebepleri resmi bir sunum ile alanlara aktarlmal, hatta gelimeler irketin haber bltenlerinde

22

yaynlanmaldr.

st

ynetimin

kararll

ve

bu

kararll

alanlarna

hissettirebilmesi ok nemlidir. TB iin her ne kadar tm alanlarn katlm gerekiyorsa da, st ynetimin srekli nderlii ve destei ok nemlidir. ilerin otonom bakm uygulamalar ve operasyon bakm yeteneklerinin gelitirilmesi konularnda eitilmeleri zorunludur. Ancak iilerin de donanmlarn etkin kullanm ve otonom bakm konularndaki hedeflere inanm olmalar gereklidir. st ynetim tarafndan oluturulan uygun bir i ortam ve eitilerek motive edilmi igc bir araya geldiinde otonom bakm ve dier hedeflere ulamak daha kolay olacaktr22. 1.2. TB Hizmet i Eitiminin Balamas TB gelitirme programndaki ikinci adm, programn balamasndan sonra, irket genelinde balamas gerekli olan TB Eitimi ve Tantm faaliyetidir. TB eitiminin amac, sadece TB aklamak deil, ayn zamanda alanlarn moralini ykseltmek ve TBa ve deiime kar olan direnci krmaktr. TBa kar diren, farkl normlarda oluabilir. Baz alanlar, almann daha fazla geleneksel ve ayrlm grev tarifleri ierisinde olmasn tercih ederler. (Operatrler donanm altrrlarken bakmclar onu tamir ederler vb.) retim hatlarndaki iiler TBn i yklerini arttracandan dolay ekinirlerken bakmclarda operatrlerin nleyici Bakm yapabilmelerine phe ile bakarlar. Bundan baka, TBn salayaca faydalara duyulan kukular ile nleyici Bakm uygulamasnda kimin baarl olaca da gsterilen direnlerden biridir. TB uygulama eitimi, oluan ya da oluabilecek direnci ortadan kaldrma ve moralleri ykseltmeye ynelik olarak tasarlanabilir. Japonyada rnein mdrler, ksm efleri yada ba mhendisler ve grup liderleri iin 2-3 gnlk, kendilerini dinleyerek TBa ynelik olarak hazrlanmalar iin eitimler dzenlenir. st ynetim sk sk bu eitimlere katlr ve onlarla birlikte olup yrttkleri faaliyetleri desteklediklerini belirtirler. Aslnda alan iiler, slayt gsterileri yada dier grsel eitim malzemelerini kullanarak eitilebilirler. Bu eitim liderlerin ve dier yneticilerin, TB kk grup toplantlarna davetleri ile katlm olduklar eitimlerde alm olduklar bilgileri anlattklar toplantlar eklinde de yaplabilir.
22

Seichi Nakajima & Kunio Shiroze, Total Productive Maintenance New Implementation Program in Fabrication and Assembly Industries, (JIPM, USA, 1996), s.22.

23

TB eitim safhas boyunca genellikle, TB uygulamas iin byk ilgi ile yrtlen bir kampanya organize edilir. Japon irketleri afiler, duvar ilanlar, iaretler, bayraklar ve rozetler zerine TB sloganlarn hazrlayarak uygun bir ortam oluturmaya alrlar. 1.3. TB Yrtme Organizasyonunun Oluturulmas Personelin eitimi tamamlandktan sonra, TB gelitirme sisteminin kurulmasna balanabilir. Organizasyon yaps yatay rgtlenmelerin dikey ynetim zincirinin her kademesinde oluturulmas eklinde kurulur. Bu ekildeki organizasyon yaps TBn iletme apnda baarya ulamas iin nemlidir. JIPM (Japon Bakm Enstits) her kademede organize edilmi kk gruplardan meydana gelmi bir yapy tavsiye etmitir. Grup iindeki lider bir sonraki seviyedeki kk grubun yesidir. Baka bir deyile grup liderleri seviyeler arasnda bir link hatt grevi grrler. Bylece dikey yap iinde, yatay iletiimde olduu kadar iyi bir bilgi ak salanr23. TB organizasyonunda takmlardan sorumlu takmlar kaptan yer almaktadr. Takmlar kaptan mhendislik grubundan seilebilir. Kaptan i yapmaktan ziyade i yaptrr. TB takmlarnn alabilmeleri iin nlerini aar ve onlara destek verip ynlendirir. Bu kii ayrca retim iindeki TB yetkilileriyle birlikte retimle ilgili tm personelin TB tantmnda ve aralarnn kullanmnda becerilerinin artmasndan sorumludur. Grev takmlar en az kaypla ve en ok verimlilikle almak zorunda olan retimle ilgili kiilerden oluur. Takm kendi iinde bir lider karr. Bu grev, takmn belirlenen hedefler erevesinde yrmesini ve bu zden uzaklamamasn salar. Takm eleman kayplarn ve donanm balantl kalite problemlerinin elenmesi iin kalc zmler retmeyi ve sonularn duyurulmasn salamaktadr. TB irket iinde deiimler nerir. Deiimin ne olduunu ieren bilginin zellikle deiimin etkili olduu alanlardaki kiilerden balayarak haberletirilmesi ok nemlidir. Ancak bu ekilde deiimin kendini nasl etkileyecei bilinmedii iin, direnenlerin says ve TB sonularnn haberletirilmesi iki nedenle ok nemlidir.

23

Nakajima, 1988, n.ver., s.59.

24

Deiimin kapsamnn ve getirilerinin daha az bilinmesi, daha ok kabul yaplmasna ve daha ok phe duyulmasna neden olur. Bunun sonucu olarak kiiler enerjilerini destekten ok diren gstermeye ayrrlar. TB sonularnn bilinmesi ve elde edilen baarlarn paylalmas genelletirme srecinde ok yararl olacaktr. TB ile dorudan uramayan personelin ilgisi salanacak, bu ise farkndaln artmasna katkda bulunacaktr.

YARDIMLAMA Y HABERLEME STEK

YKSEK KAL TE

VER ML RET M

PAZARDA DAHA Y POZ SYON ekil 2. TB Haberlemesinin nemi

Kaynak: Masaji Tajiri, TPM Implementation A Japanese Approach (ABD: McGraw Hill, 1992)den uyarland.

Tm blmlerde idari yapya uygun olarak, st ynetimden alt personele kadar btn alanlar ieren, genellikle be veya yedi kiiden oluan alt gruplar oluturulur. Alt kademe liderlerinden oluan ara grup, alt gruplar arasnda koordinasyon grevini yerine getirir. Bu tr TB ynlendirme yaps birbiriyle ilikili alt grup organizasyonu olarak adlandrlr. ekil 3. de bu organizasyon gsterilmektedir. retim blmnde, kullanc bakm grubu olarak tanmlanan ve kullanc bakm gelitiren alt gruplar,

25

operatrlerden oluur. Alt gruplarn stnde olan ve kullanc bakm grup liderlerinden oluan yneticiler grubu bir st ynetici tarafndan ynlendirilir24.

Fabrika Mdr

Departman Yneticisi

Blm Yneticileri

Proje Blm

retim Blm

Bakm Blm

Yneticiler Grubu Formen Blmler aras ibirlii Yneticiler Grubu

Yukary Bilgilendirme rtibat Eleman Aaya talimat verme Operatr Yneticiler Grubu Grup Lideri

ekil 3. Birbirleriyle likili Alt Grup Organizasyonu

Kaynak: Masaji Tajiri &Fumio Gotoh, Toplam Verimli Bakm Uygulamas Bir Japon Yaklam, (ev: Kordsa A., zmit: Cem Ofset, 1996), s.28.

Takm anahtar personelden ald destek orannda baarl olur. Bunlar; st ynetim, takmlar kaptan, TB ofisi, retim TB yetkilisi, mhendislik elemanlar, kalite, retim planlama ve eitim personelidir.

24

Masaji Tajiri &Fumio Gotoh,Toplam Verimli Bakm Uygulamas Bir Japon Yaklam, (ev:Kordsa A., zmit: Cem Ofset, 1996), s.28.

26

TBn baars ilk olarak st ynetimin kararllna, ikinci olarak da TB ofis yneticisine baldr. dari ynetici TBda ok nemli rol oynar. TB ofis yneticisi, planlama, rgtleme ve nderlikteki yetenekleriyle idari ve mhendislik deneyimi olanlar arasndan seilmelidir. Ofis yeleri, almalar dorudan st ynetime iletebilecek sekin mhendislerden olumaldr. TB ofisi, TB faaliyetleri ile ilgili tm taktikleri ieren tm planlamadan ve dier ilgili departmanlara destek vermekten sorumludur. Bundan dolay TB ofisinin kullanc bakmla ilgili birok farkl grevleri vardr. Fiili uygulamalarda TB ofisi, TB ile ilgili almalar kendisi yrtrken, asl olarak ise, dier sorumlu departmanlarn TB ile ilgili grevlerini planlar. TB ofisi, sadece kullanc bakm deil, ayn zamanda alt byk kaybn giderilmesi, planl bakm ve nleyici mhendislik sisteminin oluturulmas gibi dier nemli faaliyetlere destek verir. Blm yneticileri, dier blmlerle aralarndaki grme ve dzenlemeleri TB yneticisi ile birlikte yrtmelidir. TB ofisi, TB hakkndaki tm bilgi ve talimatlar benimseterek, personel arasndaki kesin kararlln devaml olarak muhafazasna yardmc olur. TB ofisinin planlama ve idari yeteneklerinin yannda, retime uygun koularn gerekletirilmesinin temini ve bu engellerin almasnda irket ynetiminin sabit kararll gereklidir. 1.4. TB Temel Politika ve Hedeflerinin Belirlenmesi TB sayesinde hatalarn ve arzalarn elimine edilmesine ynelik hareket en az yllk bir sreyi kapsad iin TB ofis yneticisinin ilk temel ynetim politikas, orta ve uzun vadede ynetim plan iinde somut TB geliim prosedr oluturmaktr. irket genelinde ynetimin yllk hedefleri ve somut temel politikalarn yer ald afiler ve sloganlar sklkla duvarlar zerinde gsterilir. Politikalar soyut olarak yazlan ya da szl ekillerde oluabilmesine ramen, hedefler ise belirli bir hedef (Ne?), miktar (Ne kadar?) ve zaman plan (Ne zaman?) olarak llebilmelidir25. rnein bir temel ynetim politikas yle olabilir. Tm alanlar iin, uygun alma ortam oluturulurken ve irketin verimlilii arttrlyorken, arzalarn, hatalarn
25

Rodney McAdam, Implementation of Total Productive Maintenance in Support of an Established Total Quality Programme, Total Quality Management, Cilt no 7, Say no 6, (Aralk 1996), s.11.

27

ve durularn elimine edilmesiyle kayplar azaltlacak. Bu temel politika ile ynetimin hedefleri az, z ve de ak olmakla birlikte Temel Politikada, nicel hedefler gibi somut ekillerde ifade edilebilir. Btn hatalar ve arzalar elimine etmek ulalamayacak bir hedef olabilir. Bununla beraber ynetim orta vadede hedefler belirlemelidir. rnein yllk bir plan iin ulalabilen bir hedef belirlemek, bir donanm iin gerek seviye ve geerli arzalarn karakteristikleri ve proses hatalarnn deiimi llmelidir ve donanmn durumu bu ekilde anlalmaldr. Baz irketlerde genellikle bu bilgi mevcut deildir. Dolaysyla donanmlarn mevcut artlarn tanmlama ile ie balanlmaldr. Bir donanmn durumu zerine yaplan aratrma ve deerlendirmelerde her ay 40 arza yaptn ve prosese hata miktarnn %3 olduunu farz edelim. Bu deerleri bir kyaslama olarak kullanarak 3 yl ierisinde onda bir oranna drlmesi mmkndr. Yani her ay drt arza ve proses hatalarnn deiimi orannn da %0.3 olmas salanabilir. Hedef seviyelerinin ne olacana karar verilmelidir ve bu karar aamasnda i ve d ihtiyalarn ne olaca iyice dnlp tartlmaldr. Bu saland zaman yllk hedefler, gncel durumlar ile karlatrlmaldr. Sonrasnda gelimelerin hesaplanm maliyetler zerinden geri dnm hesaplanmaldr. Birinci olarak orta vadeden uzun vadeye olan hedefler, irket ve fabrika iin belirlenmelidir. Bu hedefler her blmde ve her seviyede daha fazla gelitirilmelidir. irket yllk hedefleri, irketin hedefleriyle ve politikasyla uyumlu olarak yrtlen kk alma gruplarnn faaliyetlerini ynlendiren yneticiler ve gzetimciler tarafndan, gelitirme ana konular ve hedefleri bamsz olarak saptanr. Politika ve hedeflerin tayin edilmesinde nemli yollardan biri de sektrdeki dier rakipler ile yaplacak kyaslama olabilir. Aada 1981 ylnda TB dl kazanm olan Tokai Rubber Industriesin temel hedef ve politikalarndan birtakm alntlar mevcuttur26.

TEMEL POL T KA Herkesin katlm ile maliyetleri drmek ve toplam donanm verimliliini arttrmak. retken bakm vastasyla durularn ve hatalarn yok edilmesi.

26

Seiichi Nakajima,TPM Development Program, (ABD, Productivity Press, 1982), s.63.

28

Tablo 3. Temel Hedef ve Politikalar HEDEFLER Arzalar azaltmak Donanm arza orann drmek Bota kalma zamann azaltmak Donanm alma zamann arttrmak Prosesteki hatalar azaltmak Enerji israfn nlemek yiletirme rneklerini arttrmak Kazalar azaltmak
Kaynak:

MEVCUT DURUM 938 adet/ay 1.03/100 saat 5800 saat/ay %88,8 %0,7 %100 2.1 adet/yl adam 14.05 vaka/ 1 milyon saat

AMA 50 adet/aydan daha az 0.2/100 saatten daha az 2900/aydan daha az %95ten fazla %0,35 ten daha az %77 azaltmak 10 adet/yl adam 7 vaka/1 milyon saat

Seiichi Nakajima,TPM Development Program, (ABD, Productivity Press, 1982), s.63.

1.5. TB Master Plannn Hazrlanmas Belirlenen hedefler iin master plan hazrlanmas gerekmektedir. TB gelitirilmesi be temel aktivite zerine kurulmutur27. Alt byk kaybn yok edilmesiyle donanm verimliliinin arttrlmas Bir otonom bakm programnn hazrlanmas Kalite gvencesi Bakm departman iin bir planl bakm izelgesinin hazrlanmas Eitim

letmede faaliyetlere balamadan nce, yneticiler ve mhendisler alt ay boyunca alt byk kaybn yok edilmesi iin alrlar.(Arza Kayplar, Kurma ve Ayar Kayplar, Atl alma ve Ksa Sreli Duru Kayplar, Hz Kayplar, Kalite Hatalar ve Yeniden leme Gerei, Yol Verme retim Kayplar.) En problemli makineler, pilot makineler olarak belirlenir. letme yneticileri pilot makinelerde hem durular ve kalite hatalarn giderirler, hem de makinenin fonksiyonlarn gelitirerek, iletmenin
27

Nakajima, 1988, n.ver., s.67.

29

ykn azaltrlar ve kullanc bakm programn balatrlar. Bakm departman operatrlerin almalarna destek vererek, planl bakm sistemini kurmak iin faaliyetlerini gelitirirler. Baz irketlerde sfr adm olarak adlandrlan hazrlk dneminde, birka aydan alt aya kadar zaman harcanarak, iletmenin temizlenmesi, dzenlenmesi ve alt byk kaybn giderilmesi almalar yaplr. 2. TB N GEL T RME AAMASI TB uygulama srecine balama karar, alt byk donanm kaybna kar byk bir mcadelenin balatld uygulamann ilk admdr. Hazrlk safhasnda (1-5 admlar boyunca) ynetim ve TB Proje Yneticisi etkin bir rol oynar. Bu noktadan sonra ise alanlar, normal gnlk rutin faaliyetlerinden baka TB faaliyetlerine balayarak etkin olarak almaya balarlar. Her ii veya alan kritik bir role sahiptir. Japon deyiine gre TBda oturmak iin oda yoktur. Her alan bir katlmcdr ancak seyirci deildir. Bu sebepten dolay her alan yedi byk kaybn elimine edilmesine ynelik faaliyetlerde st ynetimi desteklemelidir. Japonyada tm alanlar iin toplantlar dzenlenir. Mteri olan irketlerin temsilcileri, mteahhitler, taeronlarn davet edilmesiyle tantmlar yaplr. Bu toplantda, irket st yneticileri, hazrlk safhas boyunca yrtlen almalar ve gelimeleri planlar dahilinde anlatrlar. rnein irketin TB Tantm Yaps, TB Temel Politikas ve hedefleri, TB Geliimi iin mastr plan konusunda bilgiler verilir. Bylelikle yksek moral salanr28. 3. TB GEL T RME AAMASI 3.1. Donanm Verimliliinin Arttrlmas Kayplarn yok edilmesi iin proje birimleri olarak grev yapan takmlar ibandadr. TBn balang aamasnda, TBn sonu retme potansiyeli ile ilgili pheler olabilir. Bu pheyi ortadan kaldrmak ve hedefler dorultusunda kenetlenmek iin ilk aylk srede nemli kronik kayplar seilmeli ve bunlarn grup almalar ile nasl azaltld ve salanan gelimeler tm alanlar ile paylalmaldr. Her grup iin
28

Nakajima, & Kunio, 1996, n.ver., s.31.

30

birka tane donanm seilmeli ve her para iin proje takmlar oluturulmaldr. Bylelikle TB etkinlikleri prova edilmi olur. kincisi ise elemanlarn tecrbesi artar ve kazandklar tecrbeleri kendi i merkezlerindeki dier donanmlar iin de kullanabilirler29. 3.1.1. Neden-Sonu Analizi (PM Analizi) Uygulanmas Neden Sonu analizi kronik kayplarn yok edilmesi iin etkili bir yntemdir. Koruyucu bakma ynelik olan bir analiz olan Neden Sonu analizi JIPM danman Kunio Shirose tarafndan gelitirilmitir. Donanm iindeki kronik kayplarn elimine edilmesi iin etkin bir tekniktir. P ve M harflerinin ifade ettii anlam u kelimeleri ierir; Problem (Problem), Olay (Phenomenon), Fiziksel Durum (Physical). Ayn ekilde Msinin ifade ettii anlam da u kelimeleri ierir; Mekanik (Mechanical), Makine (Machine), Mekanizm (Mechanizm), nsan(Man), Malzeme (Material). Alg analizi: Normal ve anormal durumlardan sapmalarn tespiti. Fiziksel Analiz: Normal durumlarn fiziksel prensipler nda analiz edilmesi. Mekanizma: Alglarn mekanik olarak aklanmas, donanmn mekanik zelliklerinin belirlenmesi. Makine, insan, malzeme ve metot iin de anormal durumlarn bu drt unsur iindeki ilikileri belirlenir. Neden sonu diyagramlar kronik kayplarn iyiletirilmesi iin yaygn biimde kullanlmakta olup, genelde olumlu sonu verirler. Neden Sonu Analizi (PM Analizi) aada aklanan prosedre gre uygulanr30: 1.Aama: Problemin tanmlanmas. Kayb dikkatlice izlemek, bulgular, durumlar, etkilenen paralar ve benzer durumdaki donanmlar karlatrmak. 2.Aama: Problemin fiziksel bir analizini yapmak. Fiziksel analiz ile belirlenen detaylar ve sonular aydnlatlr. Btn temel kayplar fiziksel kanunlar ile aklanabilir.

29 30

Nakajima, 1989, n.ver., s.27. Ayn, s.29.

31

3.Aama: Probleme sebep olabilecek her artn izole edilmesi. Arza durumlarn fiziksel analizi, olayn kontrol prensiplerini ve arza getirecek artlar ortaya kartr. Olmas mmkn btn sebepler kefedilir. 4.Aama: Donanm, malzeme ve metotlar deerlendirme. Tanmlanan her bir durum ile ilgili donanm, kalp, takm, malzeme ve gereken operasyon metotlar ile istenmeyen durumlarn artmasna sebep olan faktrler listesi arasndaki ilikiyi dikkate almak gerekir. 5.Aama: Her bir faktr iin aratrmann dorultusu ve faaliyet alann dikkatlice planlamak. nlemin ne olduuna ve nasl uygulanacana karar vermek ve zaman plann semek 6.Aama: Belirli anormalliklerin tanmlanmasdr. 5.aamada planlanm olan inceleme yntemi kullanlarak her bir faktr iin zellik arz eden anormallikler belirlenmelidir. 7.Aama: yileme plan taslaklarnn hazrlanmasdr.

Neden sonu analizinde hatalarn bulunmas ve nlem alnmas amacyla Hata Trleri ve Etkileri Analizi, HTEA yntemini kullanmak yararl olacaktr. 3.1.2. Hata Trleri Ve Etkileri Analizi (HTEA) Hata Trleri ve Etkileri Analizi TB sistemi ierisinde sfr arza ve hata hedefine ulama amacyla retimde meydana gelebilecek kronik ve ara sra meydana gelebilecek hatalar nleme amacyla uygulanabilen problem zme tekniidir. HTEA almasnda belirlenen btn hatalar iin olaslk, iddet ve saptanabilirlik tahmini yaplmaktadr. HTEAnin amac devaml iyileme ve dzeltici faaliyetlerin balatlmas ve olumlu sonularn alnmasdr. Problemlerin ok iyi tanmlanm olmas ve retim ile bakm blmlerinin TB erevesinde birbirleriyle destekli almalar arttr31. Hatalarn nlenmesine ynelik eski ve yeni dnce biimlerini ksaca belirtmede yarar vardr: Eski Dnce Biimi Problemlerin zlmesi

31

Davis, 1995, n.ver., s.48.

32

Iskartalarn gzlenmesi Gvenilirliin ortaya konulmas Yeni Dnce Biimi Problemlerin nlenmesi Iskartalarn nne geilmesi Gvenilir olmama durumunun azaltlmas 3.1.2.1. HTEAnin Amalar Yeterince bakm onarm yaplmam tesis ve donanmda ilenen rnlerin kalitesinde dzensizlik, skarta oranlar, retim hznda dler, enerji kayb vb. hatalarla karlamak mmkndr32. HTEA bu gibi hatalarn nlenmesi amacyla aadaki kriterleri ele alr: Potansiyel hatalar tanmlar. Her hatann sebeplerini ve etkilerini belirler. Olaslk, iddet ve saptanabilirlie bal olarak hatalarn nceliini karr. Problemlerin takibini ve dzeltici faaliyetlerin alnmasn salar.

Baarl bir HTEA program karlan sonularn iyiletirme programlarna dntrlmesi ile gerekleir. Btn organizasyon tarafndan devaml iyileme konusu benimsendii takdirde baarl olur. retim sistemi ierisinde HTEA ilikisi; insan gc, makine, metot, malzeme, lm ve evrenin; aralar, i istasyonlar, retim hatlar, prosesler gibi makineler ile btn retim sistemindeki hatalar engellemek amacyla proses kalitesini, gvenilirliini, korunabilirliini ve verimliliini arttrmak sonucunu hedefleyen bir sretir33. 3.1.2.2. HTEA Uygulama Admlar HTEA uygulama aamalar ana balklar olarak u ekilde belirtilebilir:

32 33

M. Tanya, Bakm Ynetimi, ( stanbul: T letme Fakltesi Matbaas, 1999), s.7. Nakajima, & Shiroze,1996, n.ver., s.379.

33

Hata trlerinin belirlenmesi: Hatalarn ortaya kma olasl bamsz olarak sralanr. Arza olumasna sebep olabilecek tm faktrler incelenir. Hata sebeplerinin belirlenmesi: Sebepler dzeltilebilir veya kontrol edilebilir proses parametreleri cinsinden gsterilmektedir. Hata etkilerinin belirlenmesi: Performans dkl, kalitesiz rn, bekleme ve maliyet art gibi olumsuz etkiler meydana gelmektedir. Kontrol olanaklarnn belirlenmesi: Hata trnn veya sebebinin olumasn engellemek amacyla dzeltici faaliyetlere balanr.

Belirli bir sebebin sonucu olarak bir hata trnn ne kadar sklkla oluabileceini hesaplamak iin hata sebep olasl tablosu kullanlr. Olaslklar ve derecelendirme grup yelerinin tecrbelerine ve iletme verilerine gre derecelendirilir34. Tablo 4. Olaslk Derecelendirme Tablosu OLASILIK DEERLEND RME TABLOSU HATA OLASILII Hemen hemen kesin ok yksek Yksek OLASI HATA ORANLARI 1/2den fazla 1/3 1/8 1/20 1/80 Orta 1/400 1/2000 Dk ok dk Hemen hemen olanaksz
Kaynak: ( stanbul, 1996), s.26.

DERECE 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

1/15000 1/150000 1/1500000

Kalmer Eitim ve Danmanlk Eitim Notlar, Hata Trleri ve Etkileri Analizi,

iddet olas hata trnn retimde meydana getirecei etkisinin nem ve tehlikesini gstermektedir. Her bir hata tr etkisi iin 1 ile 10 arasnda derecelendirme
34

Kalmer Eitim ve Danmanlk Eitim Notlar, Hata Trleri ve Etkileri Analizi, ( stanbul, 1996), s.25.

34

yaplr. Belirli bir etki yaratan hatann tm olas sebepleri ayn iddet deerini almaktadr35. Tablo 5. iddet Derecelendirme Tablosu ETK Tehlikeli Ciddi ok byk Byk DDET DERECELEND RME TABLOSU KR TER Emniyetle ilgili arza,yasalara uyumsuz arza. Hata herhangi bir ikaz olmadan meydana gelir. Emniyetle ilgili arza,yasalara uyumsuz bir arza. Hata bir ikazla meydana gelir. retimin tm hurdaya ayrlabilir. rn kullanlmaz hale gelip temel fonksiyonlarn kaybeder. rn/proses zerinde byk etki, rn kullanlamaz hale gelir. retimin ayklanmas ve bir blmnn (%100den az) hurdaya ayrlmas gerekir. Parann yeniden ilenmesi/onarlmasna neden olur. rn performansnn derecesi dmtr. rn almaktadr fakat kolaylk/rahatlk salayan baz paralar almaz. rn performans veya proses zerinde orta iddette etki fark edilir rn kullanmnda baz rahatszlklar yaanr. rn performans veya proses zerinde kk iddette etki fark edilir rn kullanmnda baz rahatszlklar yaanr. rn performans veya proses zerinde kk iddette etki grlr. rn performans veya proses zerinde ok nemsiz etki grlr. rn performans veya proses zerinde hibir etki grlmez. DERECE 10 9 8 7

nemli

Orta Kk nemsiz ok nemsiz Etkisi yok

Kaynak:

5 4 3 2 1

Kalmer Eitim ve Danmanlk Eitim Notlar, Hata Trleri ve Etkileri Analizi, ( stanbul, 1996), s.27.

Saptanabilirlik derecelendirme retim hattnda hatalarn ortaya karlmasdr. Kontrol olanaklarnn nleme yetenei derecelendirilir36.

35 36

Ayn, s.27. Ayn, s.30.

35

Tablo 6. Saptanabilirlik Derecelendirme Tablosu SAPTANAB L RL K DERECELEND RME TABLOSU SAPTAMA Hemen hemen imkansz ok zor Zor ok az Az KR TER Saptama imkan yok Mevcut kontrollerin hata trn saptamas ok zor Mevcut kontrollerin hata trn saptamas zordur. Mevcut kontrollerin hata trn saptamas ok azdr. Mevcut kontrollerin hata trn saptamas azdr. Mevcut kontrollerin hata Orta derecesini saptamas orta derecededir. Mevcut kontrollerin hata trn Ortann st saptamas orta derecenin stndedir. Yksek ok yksek Hemen hemen kesin
Kaynak:

DERECE 10 9 8 7 6

Mevcut kontrollerin hata trn saptamas yksektir. Mevcut kontrollerin hata trn saptamas ok yksektir. Mevcut kontrollerin hata trn saptamas hemen hemen kesindir.

3 2 1

Kalmer Eitim ve Danmanlk Eitim Notlar, Hata Trleri ve Etkileri Analizi ( stanbul, 1996), s.30.

36

Tablo 7. Saptanabilirlik Derecelendirme Tablosu(2) SAPTANAB L RL K DERECELEND RME TABLOSU(2) HATANIN D ER TEZGAHLARA YANSIMA OLASILII 1 1/2 1/3 1/10 1/20 1/100 1/500 1/1000 1/10000 1/100000
Kaynak: ( stanbul, 1996), s.31.

DERECE 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1

Kalmer Eitim ve Danmanlk Eitim Notlar, Hata Trleri ve Etkileri Analizi,

3.1.2.3. Risk ncelik Says Risk ncelik Says her bir hata sebebi iin saptanan olaslk, iddet ve saptanabilirlik deerlerinin arplmasyla hesaplanmaktadr. Risk ncelik Says, hatalarn greceli nemini ve dzeltici nlemlerin nceliini tanmlamaktadr37. R SK NCEL K SAYISI = OLASILIK x DDET x SAPTANAB L RL K Risk ncelik saysnn bykl ile balantl olarak iyiletirme faaliyetleri planlanr. yiletirme faaliyetlerinin balatlmas karar, deiik firmalarda farkl deerlendirme kstaslarna bal olarak yaplr. Risk ncelik saysnn 100den byk olduu durumlarda kesinlikle nlem alnmaldr. nlemler retimde yaplacak nleyici faaliyetleri iermektedir.

37

Nakajima, & Shiroze 1996, n.ver., s.382.

37

nerilen iyiletirmeler belirlendiinde, bu iyiletirmelerle ulalacak yeni olaslk, iddet ve saptanabilirlik dereceleri tahmin edilerek yeni Risk ncelik Says deeri hesaplanarak HTEA formuna geirilir. 3.2. Operatrler in Otonom Bakm Programnn Hazrlanmas Operatrler iin otonom bakm TBa has bir zelliktir ve TB geliimi iin merkezi bir rol oynar. Firma organizasyonu ne kadar eski ise, alkanlklar ykmak zor olduundan, otonom bakm gelitirmek o derece gleir. nk operatrler retim iin, bakm personeli ise bakm iin artlanmtr. Dnceleri ve firma iindeki ortam deitirmek zaman aldndan, TBn tamamen baarlmasnn 2-3 yl gerektirmesinin tipik nedenlerinden biri de budur. TBn uygulanmasnda, en st dzeyden en alta kadar herkes operatrlerin otonom bakm yrtebileceine ve herkesin kendi donanmndan sorumlu olabileceine inanlmaldr. Ancak, her operatr otonom bakm yrtebilecek dzeye gelinceye kadar eitimden geirilmelidir38. JIPM firmalara iinde 5S yaklamnn da yer ald yedi bakm yaklam tavsiye etmektedir. 5S prensibi operasyon ynetiminin temeli olarak alnabilir39. Seiri Seiton Seiso Shitsuke Seiketsu Organizasyon Dzenlilik Sadelik Disiplin Temizlik

Tablo 8de JIPM danman Fumio Gotoh tarafndan gelitirilen Yedi Adm metodunun ana hatlar bulunmaktadr. Burada her bir admn amalar ve hedefleri zetlenmitir.

38 39

Nakajima, 1989, n.ver., s.199. Nakajima, 1988, n.ver., s.73.

38

Tablo 8. Fumio Gotoh Tarafndan Gelitirilen Yedi Adm Metoduna Bir rnek ADIM 1. lk Temizlik FAAL YET Donanm gvdesinden toz ve kirin yok edilmesi;temizleme=kontrol; yalama ve vida sktrma; problem kefetme. 2. Problem kaynanda nlem alma 3. Temizlik ve Yalama Standartlar Toz ve kirin sebeplerine kar nlem alma; temizlik ve yalama kolaylatrc metotlar bulma; temizlii/yalamas zor paralara dikkat etme. Grup baznda temizlik, yalama ve vida sktrma iin zaman azaltan standartlar belirleme. (gnlk veya dnemsel iler tanmlama) in kategorilere ayrlmas;Her kategoride kontrol 4. Genel Kontrol kitabnn takibi, gruplarn kk hatalar bulup gidermesi. 1.,2.,3.,admlarn oturtulmas, 4. admda beceri ve 5. zgn Kontrol bilin kazanlmas ardndan grup standartlar ile bakm birimi standartlarnn karlatrlp uyum salanmas; grup faaliyetlerinin irdelenmesi. ortamnda tm operatr grevlerinin aa 6. Organizasyon ve Dzen kartlmas, her grev iin standartlarn koyulmas, kontrol standartlar, temizleme standartlar, aparat ve kalplarn korunma bakm standartlar. Grup ortamnda tamamlanan alt adm sonunda 7. Tm zgn Bakm bireylerin moral, beceri gven ve bamszlk kazanmalar; kendi ilerini kendi balarna yapp denetleyecek dzeye erimeleri.
Kaynak: Seiichi Nakajima, Introduction to TPM, (Cambridge: Productivity Press, 1988), s.74.

Yedi adm ynetimindeki her basamak iin hedefler ve ihtiya duyulan zaman aada aklanmtr40:

40

Nakajima, 1989, n.ver., s.75.

39

1. n Temizlik: Operatrlere kullandklar makineleri uygun ekilde nasl temizleyecekleri retilir. Temizlik aslnda baz sorulara cevap aranan bir eitim aamasdr. Bylece operatrler temizliin aslnda bir kontrol olduunu renirler. 2. Kir ve Tozun Etkileri ve Sonular iin Kar Tedbirler: Kirlenmeye, tozlanmaya ve dier ktlemelere yol aan unsurlarn tespiti ve yok edilmesi iin sk sk lm ve kontroller yaplmaldr. Eer sebep tamamen yok edilemezse, daha etkili bir temizlik ve kontrol prosedr hazrlanmaldr. Her i grubu kendi mntkasnn temizliinden ve gelitirilmesinden sorumludur. 3. Temizlik ve Yalama Standartlar: 1. ve 2. admlar yapldktan sonra TB emberleri donanmlarn her paras iin vidalama, yalama, temizlik gibi bozulmay engelleyici temel bakm ilemleri iin standartlar gelitirilebilir. Genel olarak, yalama, temizlik ve kk hatalarn tespiti gibi ilemlere ayrlan zaman snrldr. Bu iler iin bir hedef zaman verilmelidir. Eer bu iler hedef zaman iinde tamamlanamyorsa pratik zmler aranmaldr. 4. Genel Kontrol: Bu admda, donanmn genel kontrol ile bozulmann llmesi anlatlp, operasyon konularnn daha da iyiletirilmesi ve operatrlerin uzmanl arasnda doru bir orant olduundan bahsedilecektir. e TB emberleri eitimi ile balanr. Liderler rendiklerini kendi emberlerindeki dier grup yeleriyle paylarlar. Genel donanm kontrol esnasnda grup yeleri hedef problem iin birlikte urarlar. Sonu olarak, bakm personeli ve yneticilerin yardmyla sz konusu alanlarda gerekli iyiletirmeler yaplr ve ktye gidi engellenir. Genel kontrol eitimi, bilgilerin arttrlmas ile balar ve aama aama ilerletilir. Eitimin etkinlii sk sk denetlenir, ilave eitim programlar ve pratik uygulamalarla glendirilir. Bu eitim evrimi (eitim, uygulama, denetleme ve modifikasyon) her kontrol aamas iin tekrarlanr. Uzman personel yetitirilebilmesi iin en uygun metot bulunur. 5. Otonom Kontrol: Daha nceki aamalarda hazrlanm olan temizleme, yalama ve kontrol standartlar karlatrlarak yeniden deerlendirilir ve eksiklik varsa dzeltilerek tespit edilmi zaman limitleri ve amalarla bakm aktivitelerinin uygunluu salanr. Operatrlerin genel kontrol aamas iin eitimi srasnda, bakm blm de kendi bakm standartlarn gelitirmeli ve yllk periyodik bakm takvimi hazrlamaldr. merkezlerinde emberlerce gelitirilen standartlar bakm blmnn standartlar ile karlatrlarak, unutulan noktalar ilave edilir. Her iki gurubun sorumluluklar ak bir

40

ekilde tanmlandktan sonra her kategori iin uygun bir kontrol prosedr hazrlanabilir. 6. Organizasyon ve Dzen: Seiri ya da organizasyon, i yerinin ynetim eklinin ve bunlar iin uygun standartlarn oluturulmasdr. Bu yneticilerin grevidir. Seiton ya da dzenlilik, temel olarak operatrlerin sorumluluundadr ve standartlarla glendirilir. Seiri ve Seiton organizasyon ve onunla ilgili standartlarn glendirilmesi iin yaplan aktivitelerdir. Yneticiler operatrlerin sorumluluk ve grevlerini belirleyerek ve deerlendirerek otonom bakm ve bakm sisteminin tamamlanmasnda nderlik ederler. Operatrlerin deneyimleri arttka yneticiler ilgili konularda operatrlerin sorumlu olduklar sahalarn da artmasn salarlar. Temel bakm ve kontrol ilemlerinin yan sra, operatrlere sorumluluklar verilebilir. Tablo 8-2. Organizasyon ve Dzenin 6 alt adm ile tarif edilmesi LG MERKEZ Operatr Sorumluluu UNSURLAR Operatrn iini itenlikle yapmasn salamak amacyla, operatrn sorumluluklar iin standartlarn oluturulmas. alma srasnda proseste rnler, hatalar, kayplar ve sarf alma ve i malzemelerinin grsel kontrolnn iyi yaplabilmesi iin, operasyonlarn sralanmas ve organizasyonun ilerletilmesi. lm Donanmlar listesinde bulunan lm aletleri ve lm Aletleri ve lme Cihazlar cihazlarnn kontrolnn yaplarak her birinin dorulanmas.Ktlemeye kar denetim ve dorulama,denetim iin standartlarnn oluturulmas. Kalplar, aparatlar ve takmlar Donanmn Dorulamas Operasyon ve anormalliklerin davran ve durumu Kaynak: Nakajima, 1989, a.g.e., s.75. Kalp,fikstr ve aparatlar koruma ve takmlar organize etme, grsel kontrol ile kolayca bulunabilmelerini salayacak dorulama ve tamir standartlarnn salanmas. Operatrler, lm donanmlarnn dorulamasn standardize edilmi prosedrlere gre kontrol etmelidirler. Operasyonu izleme ve tesis etme,kurma-ayar ve ileme artlar; standardize kalite kontrolleri, problem zme becerilerinin gelitirilmesi.

41

7. Otonom Bakmn Tam Olarak Uygulanmas: Yneticiler tarafnda ynlendirilen ve desteklenen ilk alt aktivitede iiler uzmanlk ve morallerini arttrrlar ve bamsz, eitimli ve kendi ilerini rahatlkla izleyebilecek ve otonom olarak iyiletirme yapabilecek dzeye gelirler. Bu aamada ise, ember aktiviteleri ve proje takmlar araclyla model donanmlar zerinde iyiletirmeler yaplarak alt byk kaybn yok edilmesi zerine allmaldr. Baarl bir otonom bakm gelitirme almasnda ember aktivitelerinin ve donanmlarn yneticiler tarafnda analize tabi tutulmas ok nemlidir. Daha etkili bir alma iin, iilerle tamamlanan her aamada baarl olma hissi verilerek motivasyon sreklilii salanmaldr41. 3.3. Bakm Blm Plan izelgesinin Hazrlanmas Bakm blmnce yrtlecek olan periyodik bakm, retim blmnce yrtlen otonom bakm almalar ile koordinasyon iinde olmaldr. Yani bu iki blm birlikte hareket etmelidir. Genel kontrol gnlk rutin bir i haline gelinceye kadar, bakm blmnn katk ve yardmlarna TB gelitirme program ncesinden ok daha fazla ihtiya duyulur. nk, operatrler eksikliklerin belirlenmesinde ve kar tedbirlerin alnmasnda bakm blmne gvenecektir. Daha da nemlisi, arzalar srekli olarak azalrken gittike artan bir dikkate ihtiya duyulacaktr. Bu nedenle bakm blmnn i, yk artacaktr42. Genel kontrol operatrlerce gnlk rutin bir i olarak benimsendikten sonra, bakm blmnn i yk normal haline geri dnecektir. Arza saylar belirgin bir ekilde dtke, bakm aktiviteleri azalacaktr. Bu noktada bakm blm kendi organizasyonunu ok iyi dengelemelidir. Bakm blm iin periyodik bakm izelgesi hazrlanmasna, operatrler iin genel kontrol prosedr tamamen bitirilmeden balanr. Otonom kontrol aamas devresinde retim blmnce hazrlanan standartlara uyumsuzluk engellenmi olur.

41 42

Nakajima, 1989, n.ver., s.75. Nakajima, 1988, n.ver., s.86.

42

3.4. alanlarn Eitimi ve Grup Katlmnn Salanmas TB uygulamalarnn baarya ulaabilmesi iin retim ve bakm blmlerinde alanlarn eitim dzeyi mutlaka ykseltilmelidir.Eitimi yetersiz elemanlardan stn baarlar ve yaratclk beklenemez. irketin nem vermesi gereken ilk grevlerinden birisi eitimdir. retilecek konular arasnda; donanm yaps, fonksiyonlar, uygun ayar yntemleri, yapsal problem yaratabilecek konular ve gnlk kontrol noktalarna yer verilmesi gerekir. Teknik kadro ve bakm uzmanlar temel bakm konularn operatrlere retmek iin yazl malzeme, kesit model ve numunelerden yararlanmaldr. Bakm eitiminin savunucularndan JIPM tekilat eitli eitim merkezleri kurarak bakm personeli iin kurslar dzenlemektedir. Ayrca bakm personeli operatrlerin bilgi seviyesini gelitirmek iin TBa has bir zellik olan Tek Nokta Dersleri verirler. TBda konularn basite indirgenerek herkesin anlayaca bir dilde anlatlmas esastr. Bu nedenle her bir konu iin bir sayfaya hazrlanm tek nokta derslerinden yararlanlmaktadr. Tek nokta dersleri, dersi verenin kullanc bakmla ilgili bir ana konuyu odak noktas olarak seip dzenledii ve ekil, izim ile ssleyerek anlatt bir derstir. Tablo 9. Tek Nokta Ders eitleri Temel Bilgi Fy Temel bilgiler retilir. Problem Durum Deerlendirme Fy Fiilen karlalan bir donanm probleminin tekrar meydana gelmesinin nasl nlenebilecei retilir. yiletirmeye Ynelik Durum Deerlendirme Fy yiletirmeye ynelik baarl bir durum deerlendirmesinde izlenecek yaklam yntemini ve alnacak nemli tedbirleri tarif eder.

Kaynak:

Kunio Shiroze, Total Productive Maintenance For Workshop Leaders, (Productivity Press,Cambiridge, 1992), s.101.

Temel Dersler: Bunlar grup yeleri tarafndan bilinmesi gereken tm temel bilgileri ierir. Temel bilgi fynden yararlanlarak verilir43.

43

Shiroze, 1992, n.ver., s.101.

43

Probleme ait durum deerlendirme dersleri: Bu derslerde arza ve kusurlar veya dier problemler incelenir. Bunlarn tekrar etmemesinin nasl salanaca retilir. yiletirmeye ynelik durum deerlendirme dersleri: Bu dersler, makine bandakilerin yaptklar iyiletirmeleri ve ne gibi sonular elde ettiklerini aklar.

Tek nokta dersleri genellikle resim arlkl ve 10 dakikay gemeyecek notlar eklinde hazrlanr. Konular donanmn nasl alt, i kazalar, mteri ikayetleri gibi kaynaklara dayandrlmaktadr. Tek nokta dersleri konusuna gre bakm ustalar, operatrler veya mhendisler tarafndan hazrlanabilmektedir. Eitimde genel olarak dikkat edilmesi gereken noktalar unlardr: Baz eitimlerde irket dndan gelen eitimciler daha etkin olmaktadr. Eitimlerin sonunda katlmclara sertifika verilmelidir. Operatrler bakm blmlerinde geici olarak altrlp bilgi ve becerileri gelitirilebilir. Eitim iin modern makinelerden yararlanlabilir. Mhendisler ve bakmclar verimlilik arttrma eitimlerine katlabilir. Yneticiler iin eitim programlar dzenlenmeli veya ilgili eitimlere katlmalar salanmaldr. Sisteme yeni etkinlikler kazandrmak iin eitimci eitimleri verilmelidir. alanlarn anlaynn deimesi iin eitim temel faaliyettir. TB eitimlerinden irket, blm ve eitilen faydalanr.

3.5. Erken Donanm Ynetim Programnn Gelitirilmesi Erken Donanm Ynetimi; gemite yaanan olumsuzluklarla en son teknolojik imkanlarn birletirilerek, gvenilirlii yksek, bakm ve iletmesi kolay, gelecee ynelik emniyetli makinelere sahip olmak iin mhendislik arlkl bir faaliyettir. Bir baka ifadeyle erken donanm ynetimi, bir makine veya sistemin her trl problemi giderilmi olarak en ksa zamanda ve en dk maliyetle tasarm aamasndan retim aamasna gelitirilmesidir. leride doabilecek arza ve kusurlara erken tehis

44

konulmasn amalayan erken donanm ynetimi montaj, deneme almas ve iletmeye alma sresince hibir arzann meydana gelmedii ve karlalacak kusurlarn en az dzeyde olduu istikrarl bir iletme durumu salayabilmek iin gerekli olan sreyi en aza indirme anlam tar. Erken donanm ynetiminin amalar; Bakm gerektirmeyen donanm gelitirmek, Donanmn ilerde olabilecek bakm ve sorunlarn planlama, tasarm, imalat, montaj ve devreye alma aamalarnda yaplacak almalarla nlemek, Donanm mr boyu maliyetini azaltmaktr.

Bu amala, sorunlarn nedenleri sadece devreye alma srasnda deil, daha erken safhada,fabrika mhendislii hizmetleri esnasnda yok edilmelidir. Bu safhalar dnsel tasarm, temel tasarm, ayrntl tasarm, siparii, imalat, montaj, test almalarn, devreye almay ve retime devretmeyi kapsar. TBn amac donanm verimliliini en st dzeye karmaktr. Donanm mr Boyu Maliyeti (LCC: Life Cycle Cost) %95 orannda tasarm aamasnda belirlenir. Bakm ve enerji maliyetleri donanmn tasarm ile belirlenir. Tasarm aamasndan sonra ekonomik mr evrim maliyetini azaltc faaliyetler toplam rakamn sadece %5ini etkileyecektir44. 4. STAB L ZASYON AAMASI TBn son aamasnda TB felsefesinin tm iletmeye yaygnlatrlmas amalanr. Ayrca iletmenin kendisine olan zgveninin artmasn frsat bilerek hedef bytlr. Bunun banda TB dlne ba vurmak gelir. Bu aamada herkes mevcut sistemin korunmasn ve iyiletirilmesini salar . Bu noktadan sonra herkesin tek bir hedefi vardr. Srekli iyiletirme ve her gn daha iyiye gitmek.

44

Davis, 1995, n.ver., s.51.

45

JIPM tarafndan TBda baarl olabilmek iin baz ilkeler vardr. Bunlar u ekilde belirtmek mmkndr45. st Dzey Yneticiler in Baar lkeleri: TB uygulamalarna balama karar aka ifade edilmelidir. Projeye srekli olarak kiisel ilgi gsterilmelidir. Hedefler konulmaldr. alanlarn menfaatleri iletme menfaatleri ile zdeletirilmelidir. Liderlik edilmelidir. Proje erevesinde irkette ne amaland aka ifade edilmelidir. TB faaliyetlerine niin hemen baland ortaya konmaldr. htiya anlalmaldr ve deiimin gereklilii kavranmaldr. TB yrtme sorumlusu atanmaldr. Lidersiz takmlar baarya ulaamazlar. Blm ve Ksm Yneticileri in Baar lkeleri: Blm ve ksmn orta vadedeki hedefleri korunmaldr. Hatlara gidin,astlarnz yreklendirin, iletiimi salayn ve iletiime nem verin. Operatrler in Baar lkeleri: Takm almasna nem verin. Arkadalarnza nem verin Grubun insanlardan meydana geldiini unutmayn. Otonom bakmn nemini unutmayn. imiz sadece retmek demek deildir. Srekli iyiletirme ve mkemmeli korumak da gereklidir. irketin hedeflerine inann. Kiisel abalar birleince byk sonular dourur.

45

Altan Volkan,Toplam retken Bakm Seminer Notlar, ( stanbul: DEA, 1999), s .35.

46

Genel Olarak Baar lkeleri: Herkes iin alma alan salayn. Faaliyetlere itibar gsterin. lerleme isteksizlikle salanmaz, mcadele edin. Zamanla kendi iinizden danman yetitirin.

Yukarda anlatlan iyiletirmeleri yapan ve retime bak alarn deitiren iletmeler hedef byterek TB dln almak iin ba vururlar. dller JIPM tarafndan ortaya konulan TB metodolojisinin ngrlen dzeyde fabrika ierisinde uygulanp uygulanmadna ilikin bir belgelendirme yntemidir. Dier bir deyile TB uygulayan fabrikalar, yaptklar almalarn dnya apnda yaplacak bir kyaslama ile, gerekten baarl olup olmadklarn dle ba vurarak test ederler. JIPM tarafndan yaplacak olan denetimlerden sonra fabrikann dle hak kazanp kazanmad ilan edilir. JIPMden bu ekilde dl kazanan irketlerin mterileri karsnda saygnlklar ve gvenilirlikleri artt gibi, TB kapsamnda yapmakta olduklar almalarn getirileri ile bir ok verimsizlikten kurtulmu, maliyetlerini dnya apnda rekabeti dzeye indirmi olurlar. JIPMin verdii dllerin kategorileri unlardr46: dldr. TB Mkemmellik dl-2. Kategori alan says 500n altnda olan her fabrika baarl TB uygulamalar dlne bavurabilir. TB Baarl Uygulama zel dl-2. Kategori TB Mkemmellik dl-2.Kategoriyi kazanm ve en az 3 yl sre ile uygulamalara yeni baarlar eklemi fabrikalar bavurabilir. TB Mkemmellik dl-1. Kategori Planl Bakm Mhendislii ve TB Uygulamalarnda Baar dl Planl Bakm konusunda baarl olmu mhendislik kurulularna verilen

46

DEA Eitim ve Danmanlk, Toplam retken Bakm Seminer Notlar, ( stanbul, 2003), s.15.

47

alan says 500n zerinde olan her fabrika baarl TB uygulamalarn takiben bavurabilir. TB Baarl Uygulama zel dl TB Mkemmellik dl-1. Kategoriyi kazanm ve en az 3 yl sre ile uygulamalara yeni baarlar eklemi fabrikalar bavurabilir. TB leri Seviye Baarl Uygulama zel dl TB Baarl Uygulama zel dln kazanm, en az iki yl sre ile almalarna devam etmi ve Dnya apnda TB Baars dln hedefleyen fabrikalar bavurabilir. Dnya apnda TB Baars dl TB Baarl Uygulama zel dln aldktan sonra yl daha almalarna yeni baarlarla devam etmi, i kolunun dnyada en iyisi haline gelmi, TB metodolojisinin geliimine katklarda bulunmu fabrikalarn bavurabilecei bir dldr. Dnya apnda TB Baars dln imdiye kadar sadece Volvo-Belika ve Ube Kimya Fabrikas-Japonya kazanmlardr.

nc Blm TOPLAM RETKEN BAKIMDA Y LET RMELER Toplam retken Bakm, retim sisteminin verimliliini en st dzeye karacak bir irket kltr oluturan, mevcut donanm ve retim alan ile ilgili her trl kayb (arza, i kazas, kalite hatas vb.) nleyecek bir sistem kurmay hedefleyen, yalnzca retimle ilgili blmlerde deil, tm birimlerde uygulanmas gereken, en st dzey yetkiliden, en kdemsiz iiye kadar btn alanlar kapsayan, otonom bakm ve iyiletirme faaliyetleri ile sfr kusurlu rne, sfr kazaya, sfr arzaya, daha zet bir anlatmla sfr kayba/israfa ulamay n gren bir fabrika ynetim yaklamdr. Toplam retken Bakmn hedefleri, iletme baznda bakm yapmaya aktif katlm, istikrarl rn kalitesini ve teslimatn salama, kayplar yok ederek yksek krlla ulama, alma ortamna canllk getirme ve i gvenliini salama olarak sralanabilir47. Bahsedilen hedeflere ulamak iin, bir takm iyiletirme almalarnn yaplmas gerekmektedir. Bu iyiletirmeler yedi balk altnda incelenecektir. 1. ODAKLANMI Y LET RMELER (KA ZEN) ALIMALARI Kaizen stratejisi, Japon ynetiminde bal bana bir kavramdr ve Japonyann rekabetteki baarsnn anahtardr. Kaizen, srekli iyiletirme demektir 48 . Kaizen herhangi bir kuruluta sorunlarn varlnn anlalmasyla balad iin, herkesin bu sorunlar rahatlkla kabul edebildii bir irket kltr oluturarak problemlerin zlmesini ngrr. Kaizen stratejisinin nemi i dnyasnda kalc olmak, kar etmek isteniyorsa, mterinin isteklerine hizmet etmesi gerektiini fark etmesindedir. Kaizen srece ncelik veren dnce tarzn ve iyiletirme iin kiilerin proses ncelikli abalarn destekleyen bir ynetim sistemini gelitirmitir49.

David Sherwin, Patrik Jonsson, TQM, Maintenance and Plant Availability, Journal of Quality in Maintenance Engineering, Cilt no 01, Say no 1:15-18, (1995), s.16. 48 G.Wittenberg, Kaizen-The Many Ways of Getting Beter, Assembly Automation, Cilt no 14, Say no 4: 12-17, (1994), s.12. 49 Masaaki mai, KA ZEN Japonyann Rekabetteki Baarsnn Anahtar, (Trke Birinci Bask, BR SA Bridge Stone Lastik Sanayi ve Ticaret A..,1994), s.3.

47

49

TB faaliyetlerinin nemli bir paras olarak Odaklanm yiletirme almalar verimli donanm, ii, malzeme ve enerji kullanmn, dier bir deyile maksimum ktlar, gerek i sonularn elde etmeyi amalar. Bu almalarn temelinde, kuruluun tm alanlarna srekli iyiletirme yapabilmeleri iin analitik dnme, teknik bilgi birikimi, makine kullanm becerileri gibi zelliklerin kazandrlmas yatmaktadr. Yaplacak iyiletirme almalarnn konularna karar verilirken, bunlarn irket hedeflerinden tremi, irket stratejileri dorultusunda olmasn salamak TB Ofisin en temel grevidir. Ayrca Kaizen ekip yelerine eitim verilmesi, gelimelerin izlenmesi ve st ynetime raporlanmas faaliyetlerini de yrtrler. Kaizen ekipleri oluturulurken irket hiyerarisi bir miktar gz ard edilir. Kuruluu iin zlmesi hayati nem tayan problemlere kar ekip olutururken kstas ekip yelerinin beceri dzeyleridir. Bu balamda Kaizen ekipleri iinde eer kiisel becerilerine ihtiya duyuluyorsa yneticiler dahi bulunur. te yandan baz kiiler Kaizen faaliyetlerinde rol alrken, dierlerinin bu tr olaylarn dnda tutulmas Kaizen yaklamnn hayata geirilmesinde zorluklar yaratabilir. Her bir alann ylda ortalama olarak 3 Kaizen almasnda rol almas beklenir50. Toplantlar ortalama haftada bir kez dzenlenir ve her toplant en fazla bir saat srer. Bununla beraber baz kurulularda ve zerinde allan konunun zellii gerei daha sk veya daha seyrek toplanlabilir. nemli olan daha nceden ekipe kararlatrlan periyotlarda mutlaka bir araya gelinmesidir. Toplantlarda; sorunlarn analizi iin yetenek kazanmak zere eitim almak; bir sorunu analiz etmek, bir zm oluturacak tavsiyeleri belirlemek, kararlatrlan nlemleri uygulamak iin grev blm yapmak; ynetime yaplacak sunuu hazrlamak gibi konularda allr. Ekip yeleri probleme kesin ve gvenli bir tutumla yapabiliriz diyerek yaklamaldr. Sorunlara, Neden uraaym, nasl olsa ynetim deerlendirmeyecek tutumuyla omuz silkip geme eilimi nlenmelidir. Gerekte, fabrikalarda ska rastlanlan problemlerin bir ounun zm konusunda, o ite bizzat alan kiilerin ok nemli fikirleri vardr. Katlan herkesin olumlu ve yapc bir ekilde yrtecei ak tartma ve beyin frtnas her trl soruna k tutacaktr.
50

DEA, n.ver., s.77.

50

yeler, ekiplerine verilen hedefe ulamak iin kendilerini gelitirmeye ve plan yapmaya tevik edilmektedir. Plan daha sonra kilometre-talarna blnr. Bylece, ilerlemenin plana uygunluu srekli karlatrlarak llebilir. Gerekte, bol grafik ve izelge kullanm da ekip almalarnn vazgeilmez bir unsurudur. Ekipler byk lde kendi ilerini kendileri gren kiilerden olumakla birlikte, kuruluun kalite, mhendislik, gvenlik, bakm vb. alanlarndaki uzmanlaryla sk sk iliki kurmalar gerekebilir. Bu iletiim kuvvetle tevik edilmekte ve toplantlara katlmalar, neri getirmeleri, grmeler yapmalar iin TB Ofis tarafndan, uzmanlara normal kanallardan ar yaplmaktadr. yeler sorunlar zme ykmlln ellerinde tutarken, uzmanlar da bu ekilde danman olarak hizmet verirler. Ekip yeleri normal olarak ayn at altnda alan kiilerdir. Yrtmek iin kendilerine verilen projeler her zaman yaptklar ile ilgilidir. evre koruma standartlarnn giderek vazgeilemez bir zorunluluk haline geldii gnmzde, evre ile uyumlu retim yapma konusunda tm alanlarn katksna ihtiyacmz vardr. alma konularnn % 90' ya hi masraf gerektirmez yada normal blm btelerinden karlanabilir. Ekibin faaliyet gsterdii alann yneticisinin onay limitini aan iyiletirme nerilerinde, TB konusunda kararl olan ynetici, irketin yntemleri dorultusunda ihtiya duyulan btenin ayrlmasn salayabilir51. Kaizen faaliyetlerinin yaygnlat bir i yerinde; kalite srekli gelimektedir; kayplar azalmaktadr; moral ykselmitir; maliyetler ve mteri ikayetleri giderek dmektedir. Ynetime sunu, TB Ofis ve ekiplerin yneticilerine zerinde altklar projeleri ve ilgili nerilerini akladklar 10-15 dakika sreli bir toplantdr. Katlanlar, hazrladklar grsel malzemenin de yardm ile almalarn ortaya koyar, elde edilen kazanlar sergilerler. Bu olay ynetim iin de alanlarla bire bir iliki kurabilecekleri demokratik bir ortamdr. Kaizen ekip yelerinin alklanmas, sembolik hediyelerle dllendirilmeleri ve ynetimle birlikte fotoraf ektirilmesi gibi etkinliklerle sunu tamamlanr. Ynetime sunular iletiimi arttrr. Yneticilere etkinlikler ve almalar ile ilgili bilgiler verilir. Ekip almalarnn takdir edildiini ve desteklendiini grr, moral kazanrlar.
51

DEA, n.ver., s.81.

51

Proje tamamlandnda veya masraf gerektiren durumlarda almalara devam edebilmek amacyla bir n onaya ihtiya duyulduunda, ilgili yneticilerin i takvimlerine uygun bir sunu TB Ofis tarafndan organize edilir. Eitim, uzman bir kurulu tarafndan veya irketin nsan Kaynaklan Birimi tarafndan ekiplere salanr. Daha sonra TB Ofisin gzetiminde ekipler almalarn yrtrler. ye eitimi, ekibin ilk projesi boyunca gerektiinde TB Ofisin katklaryla i banda, ksa sreli bilgilendirmelerle srebilir. Daha sonra ise, yalnzca gerek duyulduunda yada bilgi tazelemek iin ek eitim yaplr. Kaizen almalarnn fabrika iinde ilk uygulamalarnda, genellikle basit, kolay zm bulunabilecek konular seilir. Ekipler deneyim kazandka, daha st zor konulara geilir. Bu durumda ekiplerin, bir takm yeni teknikleri renmeleri gerekir. Aadaki tabloda Odaklanm yiletirmelerin uygulanmasndaki 10 admdan bahsedilmitir Tablo 10. Kaizen - Odaklanm yiletirmelerinin 10 Adm
Adm Hazrlk Aamas 1. ADIM zerinde allacak donanmn seimi, kayp yapsnn analizi 2. ADIM Konunun (tema) ve hedeflerin belirlenmesi Faaliyet Kayp yapsnn analizi retimde darboaz oluturan, sk sk problem karan donanmlar evreye ve insan salna tehdit oluturan hususlar Kayp yapsna gre konular paralanr En nemli konu seilir Bizi tatmin edecek hedef saysal olarak ifade edilir Konunun zmne ilikin beceri dzeylerine baklarak ekip oluturulur Ekip lideri belirlenir Ekip mevcut durumu inceler ve konu hakknda bilgilenir Proje plan hazrlanr ve "kaizen" blgesinde ilan edilir Problem zme tekniklerine ba vurulur lave veriler toplanr, gzlemler yaplr nlemler kararlatrlr Geici standartlar hazrlanr Gerekli btenin ayrlmas ve iyiletirmenin uygulamaya konulmas

3. ADIM Ekibin belirlenmesi 4. ADIM Mevcut durumun incelenmesi 5. ADIM Proje Plannn hazrlanmas 6. ADIM Analiz ve kar tedbirlerin kararlatrlmas 7. ADIM yiletirmelerin uygulanmas 8. ADIM Sonularn dorulanmas 9. ADIM Sreklilii salama ve standardizasyon 10. ADIM Yaygnlatrma

Uygulama Aamas

yiletirme uygulandktan sonra her bir kayp iin etkilerin dorulanmas yaplr Hedefe ulalp ulalmad kontrol edilir Problemin tekrarn nlemek iin gerekli gvence salanr, 6. admdaki geici standartlar kalc hale getirilir Ynetime sunu veya raporlama yaplr Yaygnlatrma iin ekip dndaki personele eitim verilir Ayn tipteki dier donanm, proses ve hatlara bilgi verilir

Kaynak:

DEA Eitim ve Danmanlk, Toplam retken Bakm Seminer Notlar, ( stanbul, 2003), s.87.

52

retim faaliyetleri srasnda grlen ve verimlilii etkileyen 16 byk kaybn tanmlarna ve gerekli aklamalarna aada yer verilmitir. 1.1. Donanm Kayplar Bir donanmn en yksek verimle almas donanmn sahip olduu kapasite ve fonksiyonel yeteneklerinden btnyle faydalanlmas anlamna gelir. Toplam retken Bakmda toplam donanm verimlilii, kullanlabilirlii etkileyen (arza, rnden rne gei hazrl ve ayar vb.), performans orann etkileyen kayplar (kk durular, hz kayplar vb.) ve kalite orann etkileyen kayplar (kalite hatalar, yeniden ileme vb.) azaltlarak veya ortadan kaldrlarak arttrlabilir52 . Donanmn verimli kullanlmasn nleyen 8 byk kayb en aza indirmeye ynelik uygulama ve iyiletirme almalar aada aklanmtr. 1.1.1. Arza Kayplar Fonksiyon bozukluu ve performans dmesi olmak zere iki cins arza vardr. Bunlardan ilki fonksiyon bozukluudur. Fonksiyon bozukluu arzalar, ara sra (ve aniden) meydana gelme eiliminde olup; nispeten nemli olduklar iin kolayca dikkat ekerler. kinci arza tr ise performans dkldr. Performans dmesinden kaynaklanan arzalar, donanmn almasna engel olmamakla beraber, performans veriminin dmesine neden olurlar. Snklemeye veya yanp snmeye balayan bir floresan lamba, duruma basit bir rnek tekil eder. Genelde dk performans arzalar, ancak ok dikkatli gzlemlerle kefedilebilirler. Fakat yeterince dikkate alnmadklar takdirde bu arzalar; bota alma ve ufak tefek durulara, yeniden ilemeye, devir dmesi ve dier problemlere hz verebilir ve ara sra ortaya kan fonksiyon bozukluu arzalarnn nedenini oluturabilirler53. ncelikli ama, arza kayplarn ortadan kaldrmak, baka bir deyile sfra indirmektir. Sfr arza hedefine ulaabilmek iin aada aklanan yedi ilem yaplr.

52

Anonymous, Pulp fact: South African Paper Mills TPM Journey- Total Productive Maintenance Can Reduce Costs, Strategic Direction, Cilt no 19, Say no 4:17-19, (Nisan 2003), s.17. 53 Nakajima, & Shiroze, 1996, n.ver., s.38.

53

Hzlandrlm Bozulmalarn nlenmesi: Hzlandrlm bozulma; basit biimde ifade edilecek olursa; donanmn gereine uygun sklkta yalanmamas nedeniyle ar snma yapt veya gerei gibi kontrol edilemedii yada paralarn yeterince sklmam olduu i yerlerinde ortaya kan durumlar gibi; yapay destek gren bozulmalardr. Bir paradaki geveklik, ksa bir zaman iinde dier paralar da etkiler ve bylece meydana gelen zincirleme reaksiyon, eninde sonunda bir arzaya neden olur. Bu hzlandrlm bozulma konusuna yeterince dikkat edilmedii, gerekli kontroller yaplmad takdirde; donanmn mr ksalr ve arzalar ortaya kmaya balar. Aslnda arzalarn ounluu bozukluklarn hzlandrlmas nedeniyle meydana gelmektedir. ou i yerinde bu durum yle byk boyutlara ulamtr ki arzalarn alabildiince sk olarak meydana gelmesinin hite artc taraf olmamas gerekir. Dolaysyla; arzalarn azaltlmas ynnde atlacak ilk kararl adm, hi phesiz, hzlandrlm bozulma nedenlerini ortadan kaldrmaktr. Temel Donanm artlarnn Srdrlmesi: Temel donanm artlarnn srdrlmesi iin mutlaka yaplmas gereken temizlik, yalama ve kontrol olmak zere temel ilem vardr. Bu ilemlerin yaplmad bir i yerinde, doal olarak saysz arza ile karlalacaktr. alanlarn temel donanm artlarn srekli olarak koruyamamalarnn eitli sebepleri vardr. Bazen, nasl yapacaklarn bilmekle beraber, konuya ilgisizdirler. Bu ii bilmeyenlere retmek gerekir. Fakat sadece temel bakm ilemlerini nasl yapmalar gerektiini deil, ayn zamanda niin bu ilemlerin nemli olduunu da retmek arttr. Bazen alanlar temel donanm artlarn srdrmeyi gerekten ister, fakat baz sebeplerden dolay bu iin ok zor olduunu dnrler. rnein, bir makinenin kontrol, cvatalarla yerine tespit edilmi bir kapa skmek gibi zaman alc skme ilemlerine veya yksek bir merdivene, platforma klmasna yada dier tehlikeli ilere gerek gsterebilir. Bu durumlarda, donanm daha kolay bakm imkanna sahip olacak ekilde iyiletirmekten baka hibir seenek yoktur. letme artlarnn Srdrlmesi: Birok arza, doru artlar srdrlmedii iin donanmn normal alma aral dnda altrlarak ar ekilde

54

yklenmek zorunda olmas nedeniyle meydana gelmektedir. Bir donanm, iletme katalogunda belirtilen snrlarn dna kan artlar altnda (rnein hidroliin ar snma yapmasna izin vererek makineyi ar ykte almaya zorlamak veya gerekli besleme gerilimi 12V olmasna ramen 24V besleme gerilimi kullanmak gibi) altrlmas, pratik olarak arzalara davetiye karmak demektir. Doru iletme artlarn srdrmenin bu kadar ok nemli olmasnn sebebi ite budur. Bakm Kalitesinin Ykseltilmesi: Bazen ksa bir zaman nce deitirilmi veya onarlm olan paralarda arza meydana gelebilir. Bunun balca nedeni, bakm elemannn sz konusu para deitirme veya montaj iini doru olarak yapmas iin gerekli beceriye sahip olmamasdr. Bu gibi hatalar nlemek iin, eitim yolu ile elemanlarn bilgi seviyeleri ykseltilerek, bakm iinin kalitesi ykseltilmelidir. Onarm ini Yaparken Arzann Kkenine nilmesi: Onarm iinde ilgi oda, genellikle, arzalarn kkeninde yatan nedenlere fazla ilgi gstermeden arzal donanm bir an nce ayaa kaldrp almasn salamaktr. rnein, eer en belirgin arza nedeni bir silindiri yerinde tutan cvatalardan birinin krlm olmas ise, yaplacak onarm ii genellikle, cvatann niin krldn incelemeden basit biimde deitirilmesinden ibarettir. Doal olarak bu tr bir yaklam, ayn problemin tekrarn davet etmekten baka bir ie yaramaz. Burada eksik olan, arzann kkeninde yatan sebebi aratran bir davran eklinin olmaydr. Ancak; bu olmadan TBn gerektirdii kapsaml bakm da var olamaz. Tasarm Zayflklarnn Dzeltilmesi: Arzalarn kronik hale gelmesinin bir nedeni de; (iyi tasarlanmam mekanizmalar, kt sistemlerin bir araya getirilmesi ve yanl malzeme seimi gibi) donanm tasarmnn temelinde yatan zayflklarn yeterince aratrlmamasdr. Bunun sonucu olarak da, iyiletirmeye ynelik bir bakm yaplmam olmakta ve arzalar kroniklemektedir. Her Arzadan Mmkn Olduu Kadar ok ey renilmesi: Bir arza meydana geldiinde sebepleri aratrlarak mmkn olduunca ok ey renilmelidir. Mevcut artlar incelenerek, kullanlmakta olan kontrol ve

55

onarm yntemleri dzeltilmelidir. Yalnzca eldeki donanmda deil, benzer modellerde de sz konusu arzann tekrar meydana gelmesinin nasl nlenebilecei konusunda almalar yaplmaldr. 1.1.2. Hazrlk ve Ayar Kayplar letme koullarndaki deimeler bu kayplara sebep olmaktadr. retim veya vardiya balangcndaki retim akndaki deiiklikler ile rnlerdeki ve retim koullarndaki deiiklikler bu kayplar oluturur. Kayplarn bykl durula llr54. Mekanik eksiklikler nedeniyle yeniden ayarlamaya gerek duyulabilir. Bu ayarlarn saysn azaltmaya alrken, ncelikle ayar mekanizmalarna baklr. Ayarlar kanlabilir ve kanlamaz olmak zere iki gruba ayrlr. Ortalama olarak bir fabrikada ayarlarn yzde 70-80'i kanlabilir nitelikte olup; u unsurlar ierir: Hassasiyet bakmndan meydana gelen kk hatalarn birikimi nedeniyle ihtiya duyulan ayarlamalar. Kullanlan standartlarn tutarszlndan veya lme ve miktar belirleme yntemlerinin standartlatrlmam olmas nedeniyle ihtiya duyulan ayarlamalar. Sfr ayarlama hedefine giden yolda ilerlemek iin gereken iki nemli aama unlardr: Donanm, balama ara gereleri ve takmlara ait hassas ayarlarn gzden geirilmesi Standardizasyonun teviki 1.1.3. Sarf Malzemesi, Kesici U vb. Deiim Kayplar Makinelerin zerinde, retim srasnda sarf malzemelerin sk sk deitirilmesi gerekmektedir. Bunlarn deitirilmesi srasnda makinelerde retim yaplamayacandan, donanm verimlilii de kstlanm olacaktr. Genellikle uygun

54

Tajiri, & Gotoh, n.ver., s.3.

56

zmler bulunarak yardmc donanmn makine zerindeki mr uzatlabilir veya ksa srede deitirilmelerine ilikin teknikler getirilebilir. 1.1.4. Balama Kayplar retime balanlan an ile tam randmana geilen an arasndaki kayp zamandr. Herhangi bir nedenle oluan boluktan bir rne dnldnde yada; rnden bolua dnldnde oluan kayplar bu kapsamdadr. Bu kayplarn sebebi olarak ise, ileme artlar, kalp ve balama donanmndaki sorunlar ve operatrn becerisi saylabilmektedir. Makinenin normal alma artlarna ulaabilmesi iin geen srede retilen dk kalitedeki rn ve bu rnlerin yeniden ilenmesi ile maliyetler ortaya kmaktadr. Oluan maliyetleri en aza indirmek Toplam retken Bakmn hedefleri arasnda yer almaktadr. 1.1.5. Kk Duru Kayplar Genellikle otomatik alan makine ve hatlarda ska rastlanr. Makine veya hat zerinde ilem grmekte olan bir para bir yere taklabilir veya makinenin bir alglaycs yanl alglama sonucu retim srecini bloke eder. Byle durumlarda operatr taklmay fark edinceye kadar ilemler durur. Operatr tarafndan elle mdahale sonucu retime devam edilir. Kk bir aksaklk olarak deerlendirildiinde ou kere iiler tarafndan amirlerine raporlanmaz. Gzden kaan bu tr kk aksamalar gn boyunca birikerek byk kayplar olutururlar55. 1.1.6. Hz Kayplar Bir makinenin tasarlanm olduu alma hz ile gerek hz arasnda meydana gelen farkllk, azaltlm hz kaybn da beraberinde getirir. Bu kayplara mekanik problemler, nceki ve sonraki makinelerdeki yetmezlikler, kalite hatalar, gemite yaanan problemler neden olabilir. Genellikle fabrikada alanlar ve amirler, u sebeplerden dolay azaltlm hz kayb konusunu fazla nemsemezler:
55

DEA, n.ver., s.49.

57

Tasarm devrinin tanm aka belirtilmemitir. Farkl rnler iin farkl hz deerleri tespit edilmemitir. Belirtilen hza ulalabilmekle beraber, devri bu kadar ykseltmeye gerek grlmemektedir. Belirtilen devirde ortaya kan sorunlar tam olarak aratrlmamtr.

Azaltlm hzla allmasndan kaynaklanan kayplar donanm zerinde kuvvetli bir etkiye sahip olduu iin ayrntsyla aratrlmaldr. ster arzalar, ister kalite kusurlarn ortadan kaldrma abas iinde olsun her iki durumda da azaltlm hz kaybna kar alnmas gereken dzeltici nlemler birbirine benzer nitelik tar. Standartlama olmadan gelime olmaz mantyla her rn iin bir standart hz belirlenmelidir. Standart hz, hz kayplarn belirlemek iin tasarm hznn yerine kullanlan hzdr56. Hz kayplarnn srekli iyiletirilmesi srecinde ncelikle her rn iin standart bir hz belirlenir ve bu hz arttrlr. Tasarm hzna ulaldktan sonra onun da almasna allr. Burada grlen iyiletirme srecinin hedefi gemektir. Hz arttrma srecindeki birinci ve en gerekli adm gizli kalm hatalarn zerine gitmek ve hatann aadaki snflardan hangisine ait olduunu saptamaktr. Hata tasarmdan m ileri geliyor? Hata donanmn alma mekanizmasndan m geliyor? Hata yetersiz bakmdan m oluuyor? Hata donanmn yetersizliinden mi geliyor? tasarm hzn

Hatann sebebi anlaldktan sonraki adm, hata iin nlem almaktr. nlem alma aamasnda oluturulan gruplar ile sorun zmlenir. 1.1.7. Kalite Kayplar Kalite hatal rn, mteriye gnderilemeyecek rn demektir. Makinenin optimum koullarda altrlmamas sonucunda oluurlar57.

56 57

Alan Robinson, Continious Improvement in Operations, (ABD, Productivity Press., 1991), s.296. KALDER, Toplam Verimli Bakm ( stanbul, Yaynlanm Eitim Notlar, 1998), s.5.

58

Bu rnler, ya tekrar ilenmeli (skarta ileme) ya da p olarak ayrlmaldr. Burada rnler tekrar ilenirken harcanan emek ve fire kayplar sz konusudur. Bunlarn dnda, yeniden ileme/retme sonucunda, firmann mterilerine vermi olduu teminlerin ge yerine getirilmesinden tr mteri kayb ve memnuniyetsizlii gibi llmesi zor olan maliyetler de meydana gelebilmektedir. Bu kayplarn nicelii, kaliteli rnn toplam retilen rne oran ile llr. Proses iinde kalite hatas olarak tanmlanr. Bu kayplar, makineleri ilk devreye alma ve ayarlama almalar srasnda meydana gelen kalite hatalarndan veya normal almada oluan hatal rnlerden ayrt etmek gerekir58. Kalite hatalar, ara sra meydana gelenler ve kroniklemi olanlar olmak zere ikiye ayrlr. Sfr hata hedefine ulaabilmek iin btn hatalarn kapsaml biimde aratrlmas ve gerekli nlemlerin alnmas gerekmektedir. Kalite hatalarnn ortadan kaldrlmasnda anahtar rol oynayan u drt noktaya dikkat edilmelidir59: Hata nedenleri hakknda ksa zamanda sonuca varmaya allmamal ve alnan dzeltici nlemlerin dnlen tm nedenleri kapsam iine aldndan emin olunmaldr. Mevcut artlar dikkatle gzlemlenmelidir. Gereke oluturan faktrlerin listesi gzden geirilmelidir. Genellikle gereke oluturan faktrler arasna gizlenmi olan ufak tefek hatalarn aray iinde, durum gzden geirilmelidir. 1.1.8. Kapatma Kayplar Planl iler veya stok fazlas nedenler dnda,donanmn ya da tm hattn kapatlmasndan kaynaklanan kayplardr. Operatrn temel ihtiyalarn karlamak amacyla (yemek molas, ay molas vb.) allmadan geen kayp srelerdir. Dier bir ifade ile, yemek paydoslarnda, ara dinlenmelerde makinelerin retim yapmamalarna ilikin donanmn ykleme zamann kstlayan kayplardr.

58

Tajiri, & Gotoh, n.ver., s.3.

59

1.2.

gc Kayplar

nsan kaynaklarndan yeterince yararlanmamaya sebep olan kayplar genellikle, ynetimin ii iyi organize edememesine, alanlarn bilgi ve tecrbe noksanlna, i istasyonlarnn yetersizliine dayanmaktadr. gcnn verimli kullanlmasn nleyen 5 byk kayb en aza indirmeye ynelik uygulama ve iyiletirme almalar aada aklanmtr60. 1.2.1. Ynetimden Kaynaklanan Kayplar Yneticilerin kararszl ve planszl sonucu, mavi yakal personelin ne i yapacann belli olmad, beyaz yakal personelin talimat bekledii kayp sredir. inin ileyecei malzemelerin henz fabrikaya gelmemesi, karlalan bir problemin zlememesi durumunda, amirlerden yardm ve talimat beklenmesi gibi durumlar da iletme iin hem retim, hem de zaman kayb olumaktadr. 1.2.2. Hareket Kayplar Operatrn retim esnasnda malzeme, ara, gere aramas ve tamasyla gerekleen kayp srelerdir. Makinenin ya da hattn yerleimi nedeniyle fazladan harcanan iiliktir. letmenin en nemli kaynaklarndan biri olan, igcne getir gtr ilerinin yaptrlmas iletme ii byk kayplardan biridir. 1.2.3. retim Ak Organizasyonu Kayplar retim hatlarnn dengelenmemesi sonucu evrim sresi yava olan tezgahlarn, hzl tezgahlarn almasna engel olmasndan kaynaklanan kayp srelerdir. yi dengelenmemi bir retim aknda, darboaz olan ilem, hattn temposunu belirlemektedir. Darboaz makine nedeniyle etkin kullanlmayan iilik, hat organizasyon kaybn oluturmaktadr. iler hibir ekilde darboaz olan ilemin zerinde retim yapamayacaklarna gre, kendi ilerindeki evrim zaman ile darboaz
59 60

K.Shiroze, Total Productive Maintenance For Workshop Leaders, 1992, n.ver., s.47. DEA, n.ver., s.51.

60

operasyonun evrim zaman arasndaki fark kadar kaybn, her bir rn iin dikkate alnmas gerekmektedir. 1.2.4. zleme ve Ayar Kayplar

Makinenin almasna ya da i sonularna gvenilmedii iin rn akn veya rn kalitesini srekli izlemek ve mdahalede bulunmak zorunda kalnan iiliklerdir. Ayrca problem nedeniyle geici olarak konulan veya i talimatlarna standart olarak yazlm tm lm/ayarlarn yaratt kayplar bu kapsamdadr. Tm bu lm ve ayarlar, operasyondan emin olmak iin yaplmaktadr. 1.2.5. Otomasyon Eksiklii Nedeniyle Maniplasyon Kayplar Otomasyon eksiklii nedeniyle maniplasyon kayplar, otomasyon eksiklii nedeniyle ilgili ilem noktasnda yaplan iiliklerdir. Operatrn normal almas srasnda yapmak zorunda kald (indirme, bindirme, hava tutma vb.) iler iin geen kayp srelerdir. Mteri asndan bir deer yaratmayan ve iilerin yapmak zorunda kaldklar ilere harcadklar zaman, iletme iin retim ve zaman kayb demektir. 1.3. Malzeme ve Enerji Kayplar letmeler iin nemli kaynaklardan olan malzeme ve enerjinin, verimli bir ekilde kullanlmas ile, iletmenin daha verimli bir ekilde retim yapmas mmkndr. Malzeme ve enerji kaynaklarnn verimli kullanlabilmesi iin, 3 byk kayptan kanlmas gerekmektedir. 1.3.1. Yararlanlmayan Donanm, Kalp, Ara Gere Kayplar Yararlanlmayan donanm, kalp, ara gere kayplar belirli bir rn retmek iin alnan donanmlarn, rnn retimden kalkmas sonucu kullanm d kalmasyla oluan kayptr. Bylece mrlerini tamamlamam olmasna ramen, retimde kullanlmayan tehizat, teknik amortisman maliyetini ortaya karmaktadr. Bu

61

donanmlarn tekrar retime kazandrlmas iin almalar yaplarak kullanlr hale getirilmesi gerekmektedir. 1.3.2. Enerji Kayplar Tezgahlarn retim d altrlmas veya hatal retim yaplmas sonucu fazladan harcanan enerji, kayplara neden olmaktadr. Bu ekilde kullanlan fazla enerjinin maliyeti ortaya kmaktadr. Hava kaaklar, s enerji kayplar, gereinden byk elektrik motorlar, boa alan motorlar ve lambalar bu kapsamdadr. 1.3.3. Malzeme Kayplar rnleri retirken giren malzeme ile retim sonras kan malzeme arasndaki fark malzeme kaybdr. Bu kayplar, mteriye ulamayan retim sreci kaynakl p ve skartalar olarak adlandrlmaktadr. Bunlar, retimde yaplan denemeler (rnein ARGE almalar) sonucunda oluan fireler olabilecei gibi hatal retim sonucu kan fireler de olabilir. Dolaysyla, satn alnan malzeme maliyeti ile skarta olarak deerlendirilen malzeme maliyeti farkldr. Bu fark, malzemeden kaynaklanan maliyet kaybdr. 1.4. Toplam Donanm Verimlilii TB ynteminde; donanmn genel alma durumu hakknda veriye ulamak iin Toplam Donanm Verimliliinin hesaplanmas gerekmektedir. Toplam Donanm Verimlilii; alabilirlik, alma verimi ve kalite oran kavramlarnn bileiminden olumaktadr. Bu kavramlar aada detayl olarak aklanmaktadr61. Bu yntemde performans deerlendirmesi yapan fabrikalarn genellikle %50-60 arasnda deien oranlarda toplam donanm verimliliine sahip olduu grlr. Sz konusu kayplar her iyerinde mevcut olabilirse de; her birinin greli oran, donanmn zelliklerine, hatta bir araya getiriliine otomasyon artlarna ve dier faktrlere bal olarak deiir. rnein, eer bir iyerinde bol miktarda kurma, ayar ve arza kayb mevcutsa zellikle alabilirlik oran dk olur. Bunun gibi, atl kapasite ve ksa sreli

62

durularn bol miktarda mevcut olduu bir iyerinde de zellikle alma verimi oran dk olacaktr. TB sisteminde st ynetimden alt ynetime kadar tm alanlar Toplam Donanm Verimliliini en st dzeye karmak iin alrlar. Bu faaliyetler iin st ynetimden, makine operatrlerinden, makine teknisyenlerinden ve retim mhendislerinden TBn hedefleri; sfr hata, sfr duru, en az donanm evrim maliyetini elde etmek iin destek alnr. ekilde Toplam Donanm Verimlilii'nin; alabilirlik, alma verimi ve kalite oran arasndaki ilikisi grlmektedir.

1-Arza Kayplar 2-Hazrlk ve Ayar Kayplar 3-Atl kapasite ve ksa sreli duru kayplar 4-Azaltlm hz kayplar 5-Kalite kusurlar ve yeniden ileme gerei 6-retim kaynakl kayplar

allabilirlik

alma Verimi

Toplam Donanm Verimi

Kalite Oran

ekil 4. Toplam Donanm Verimliliinin, alabilirlik, alma Verimi ve Kalite Oranyla likisi
Kaynak: Kunio Shiroze, TPM for Workshop Leaders, s.48.

1.4.1. Kullanm Oran Kullanm oran ykleme sresi iinde donanmn retim yapabilir durumda olduu sreyi gsteren bir orandr62. Ykleme zaman bir gn veya ay iinde toplam mevcut zamandan iletme tarafndan planlanm durularn karlmasyla elde edilir.
61 62

Shiroze, TPM for Workshop Leaders, 1992, n.ver., s.49. DEA, n.ver.,s.59.

63

Bunlar koruyucu ve dzeltici bakmlar, sabah toplantlarn ve planl idari faaliyetleri kapsar. Kayp zaman; makine ayarlar, takm deitirme ve ayar deiiklikleri iin kullanlan sredir. Kullanm oran gerek alma sresinin (ykleme sresinden hat durularnn karlmasyla elde edilen sre) ykleme sresine orandr. Bu sre matematiksel olarak u formlle ifade edilebilir:

Ykleme Sresi-Hat Durular KULLANIM ORANI (KO)= Ykleme Sresi

Kullanm orannn nasl hesaplanaca bir rnek yardmyla daha iyi aklanabilir. Her gn tam programlanm bir makinede bir vardiya 480 dakikadr. Bundan 30 dakika yemek ve 10'ar dakika yemekten nce ve sonra ay molas dlnce makinenin ykleme sresi bir vardiya iin 430 dakika olarak ortaya kar. Makine arzalar 60 dakika., takm deitirme 20 dakikadr. Belirli bir is gn iin, ykleme sresinin 430 dakika ve devre d kalnan toplam surenin de 60 dakikas eitli arzalar, 20 dakikas takm deitirme, 20 dakikas da ayar ilemleri olmak zere 100 dakika olduu hesaplanrsa, buna gre sz konusu gn iin kullanm oran: 430-100 Kullanm Oran = 430 Ancak, bu %76'lk kullanm oran, fiili alma artlarn doru olarak gstermez. nk arza kaybn hesaba katmakla beraber; retim hatalar, hz kayb ve dier kayp faktrlerini dikkate almamaktadr. Donanmn gerek kullanm oran ilgili kaytlarn duyarll irketlere bal olarak deimektedir. Genelde bu rakamlar kayt edilmemektedir. Baz yneticiler, iinin kayt iin harcayaca zaman israf olarak grmekte ve bunun alma iin kullanlmas gerektiine inanmaktadrlar. Kaytlarn duyarlln belirlemek zordur. Zaman saniyesine kadar lmeye gerek yoktur. Fakat pratikte bu kaytlardaki deerler = %76

64

gerek deerden 10 dakikaya kadar deien zaman birimlerinde fark etmektedirler. Baz iletmeler ise yarm saati gemeyen donanm durular iin kayt bile tutmamaktadrlar. Ancak bu kabul edilebilir bir uygulama deildir. Bu ekilde ham veya hi ilenmemi verilere dayandrlan kullanm oranlar iletmeleri yanl ve eksik ynetime ynlendirir. Eer krl bir TB uygulamas ve en uygun donanm verimliliinin izlenmesi isteniyorsa, aadaki iki faktr nemlidir: Donanm alma kaytlarnn duyarl olarak tutulmasn salayacak uygun bir ynetim anlay oluturarak kontrol salamak. Donanm alma artlarnn lm iin duyarl bir lek tasarlamak arttr. 1.4.2. alma Verimi alma verimi, net alma oran ve alma hz oran olmak zere iki kavramdan oluur. Net alma oran, uzun bir alma sresi boyunca alma hznn ne lde kararl ve sabit kalabildiini tanmlar. Fakat bu deer bize fiili hzn teorik hzdan daha m fazla, daha m dk olduunu sylemez. Donanmn dk hzda alt srelere ramen, almann dengeli olup olmadn ler. Bu, kaydedilmi kk durularn yannda gnlk ilemler srasnda oluan kk problemleri de hesaba katar. Net alma oran ve alma hz oran matematiksel olarak u formllerle ifade edilebilir;
Fiili lem Zaman NET ALIMA ORANI = alma Zaman

Veya
retilen Miktar X Fiili Zaman NET ALIMA ORANI = alma Zaman Teorik Zaman ALIMA HIZ ORANI= Fiili Zaman

65

alma verimi, alma hz oran ve net alma orannn rndr. Donanm alma hz oranyla anlatlan teorik hz (tasarmdaki donanm kapasitesine dayal olan hz) ile onun fiili alma hz arasndaki fark gstermektedir63. alma verimi matematiksel olarak aadaki u formllerle ifade edilebilir; ALIMA VER M = Net alma Oran X alma Hz Oran

retilen Miktar X Fiili Sre ALIMA VER M = alma Sresi X

Teorik Sre Fiili Sre

retilen Miktar X Teorik Sre ALIMA VER M = alma Sresi

Burada teorik sre ve fiili sre kavramn aklamak gerekirse; teorik sre herhangi bir makinede fabrikann yetkili sre lm elemanlar tarafndan tespit edilmi olan sredir. alma verimine de bir rnek vermek yararl olur. Bir retim makinesinde herhangi bir lnn teorik sre deeri 4,7 dakika, fiili sre deeri ise 5 dakikadr. Fiili sre o makinede o retim periyodu esnasnda ortaya kan deerdir. Hz kayplarndan dolay bu sre uzayabilir. Ele alnan makinede teorik sre 4,7 dakikadr. Vardiya ierisinde retilen miktar 60 adettir. alma sresi ise 330 dakikadr. O halde bu makinenin; 60 X 4,7 alma Verimi= 330 = %85 olarak ortaya kar.

63

Shiroze, TPM for Workshop Leaders, 1992,n.ver., s.51.

66

1.4.3. Kaliteli rn Oran Makinede retim esnasnda ortaya kan skarta veya kusurlu rnler, o makinenin verimliliini etkileyen kayplardandr. Kaliteli rn oran, donanmda retilen kalite kusursuz rn miktarnn toplam retim miktarna orandr64. Kaliteli rn Miktar KAL TEL RN ORANI= Toplam retim

rnee devam edilirse vardiya ierisinde retilen miktar 60 adettir. 2 adet skarta, 1 adet hatal ve tamir edilmek zorunda olan toplam 3 adet para olsun. Bu durumda; 60-3 Kaliteli rn Oran = 60 1.4.4. Toplam Donanm Verimliliinin Hesaplanmas aamal hesaplamann tamamlanmasndan sonra, toplam donanm = %95 olarak ortaya kar

verimliliinin hesaplanmas aadaki gibidir:

TOPLAM DONANIM VER ML L = Kullanm Oran X alma Verimi X Kaliteli rn Oran

Toplam donanm verimlilii hesaplarnda; tecrbelere dayanlarak elde edilen artlar en az aadaki gibi olmaldr: Kullanm Oran alma Verimi Kaliteli rn Oran Bu durumda Toplam Donanm Verimlilii= 0,90 X 0,95 X 0,99 = %85 olacaktr.
64

%90dan byk %95ten byk %99dan byk

DEA, n.ver., s.59.

67

Bu rakam basit bir hedef deildir. TB dl alm btn fabrikalarda toplam donanm verimlilii % 85in zerindedir. Aklamalar boyunca verilen rnek ele alnrsa; Toplam Donanm Verimlilii= 0,76 X0,85 X0,95 =%61olacaktr. Kullanm Oran %76 olmasna ramen, toplam donanm verimliliinin hesaplanmas sonucunda donanmn tam etkinlikle kullanlmad, %60 biraz gemi olduu grlr. 1.5. Kayplar in yiletirme Hedeflerinin Ortaya Konmas TBda toplam donanm verimlilii, kullanm orann etkileyen kayplar (arza, hazrlk ve ayar), alma verimini etkileyen kayplar (atl kapasite ve ksa sreli durular, dk devir) ve kalite orann etkileyen kayplar (kalite hatalar, skarta) azaltlarak veya ortadan kaldrlarak arttrlr. Dolaysyla herhangi bir iyerinde izlenecek yaklam tarz; nce hangi kayplarn donanm verimlilii zerinde en byk etkiye sahip olduunu belirlemek ve sonra da iyiletirme almalarn tamamyla bu etkenlere ynlendirmektir. Bunu gerekletirmek iin, sra ile aadaki ilemler yaplr65: Kayplarn her birinin etki kapsam llr. Her bir kaybn toplam donanm verimliliini ne kadar etkiledii llr. Kullanm oran, alma verimi ve kaliteli rn oranlarnn iyiletirilmesi yolunda ne gibi problemlerin bulunduu tespit edilir. Ortaya karlan problemleri zmek iin gerekli grlen yntemler belirlenir. Donanm verimliliinin ykseltilmesinin, maliyet drme ve krll arttrma ynnde ne lde etkili olabilecei tespit edilir. Aadaki tabloda eitli kayplar iin hedeflenen iyiletirmeler ortaya konmutur.

65

Shiroze, TPM for Workshop Leaders, 1992, n.ver., s.55.

68

Tablo 11. Kayplar in yiletirme Hedefleri HEDEF Sfr AIKLAMA Tm donanm iin arza kayb sfra drlmelidir. 2. Hazrlk ve ayar kayplar Minimum dzey Her biri 10 dakikadan daha az sren ve sonradan hibir ayara ihtiya gstermeyen dzenekler kurmak suretiyle kayplar en aza indirilmelidir. 3. Hz kayb Sfr Donanmn fiili ve tasarm artlar arasndaki tm farkllklar ortadan kaldrlmaldr. 4. Atl kapasite ve ksa sreli duru kayb Sfr Tm donanm iin, atl kapasite ve ksa sreli duru kayb tamamen ortadan kaldrlmaldr. 5. Kalite hatalar ve Sfr Bu tr kayplar minimum milyonda 300 ila 100 dzeyinde tutulmaldr. Kapatma ve retim kayb minimuma indirilmelidir.

1. Arza kayb

yeniden ileme 6. Kapatma ve retim kayb

Kaynak:

Minimum dzey

Kunio Shiroze, TPM for Workshop Leaders, (USA, 1992), s.54.

Kronik kayplarn yok edilmesi iin etkili bir yntem olan Neden-Sonu Analizi ve HTEA (Hata Trleri ve Etkileri Analizi) ikinci blm TB Gelitirme Aamasnda ayrntl olarak anlatld iin burada deinilmeyecektir. 2. OTONOM BAKIM ALIMALARI VE Y LET RMELER retim biriminin bakm faaliyetlerine aktif katlm TBn temel zelliklerinden biridir. Kyc rekabetin i dnyasna hakim oluundan sonra (1980'li yllarn bandan itibaren) iletmelerin devamllnn salanabilmesi iin bakmn ne kadar nemli bir unsur olduunun farkna varlmtr. Makine operatrlerinin bakm faaliyetlerinin iindeki rollerinin yeniden gzden geirilmesi gereklilii gndeme gelmitir66.

66

DEA, n.ver., s.101.

69

Bu koullar altnda, Kalite emberleri, Sfr Kusurlu rn kampanyalar, her iletmede byk bir nem kazanmtr. Kiinin kendi makinesine gnll olarak bakm yapmas, hatta iyiletirmelerde rol almas fikri, Otonom Bakmn kendi donanmna kendin bakm yap grnn temelini oluturmutur. Otonom Bakm, her iinin kendi donanm iin, temizlik, kontrol, yalama, para deiimi, basit onarm, sorun giderme, doruluk kontrol ve bunlara benzer almalar yapt, kendi donanmnn uygun koullarn kendisinin srdrmesi ni amalayan faaliyetlerdir. Endstriyel gelimelerle beraber, kullanlan donanmlar daha karmak hale gelmi, i yerlerinin bymesiyle de bakm fonksiyonlar deiik alanlara aylmtr. Bakm birimleri olumu, sadece bakm faaliyetleri ile ilgilenen uzmanlar yetimitir. te yandan, retim birimleri, sadece retim ile ilgilenir olmular, ben iletirim, sen onar kavram fabrikalarda yaygnlamtr. Fonksiyonel organizasyon modeli ou iletmede ortadan kalkmaya balamtr. Yeni dnemin modeli sre tabanl organizasyondur. retim yapan makinelerin iletilmesinden ayr bir grup insan sorumlu; bunlarn bakmndan baka bir grup sorumlu olduunda retim sreci btnln yitirmektedir. Yukarda bahsedilen olumsuzluk, iletmelerde retim ve bakm biriminde alanlarn kendi aralarndaki srtmeleri, karlkl sulamalar ve uzayp giden arza sreleri olarak kendini gstermektedir. Ortak hedefleri olmayan insan gruplarnn problemlere verecekleri nem ve ncelik, ou kere srecin ihtiyalarndan ok farkl olabilmektedir. Bakm biriminin yetersiz bakm ve onarm yapt makineler yznden sevkyat zamannda yapamadk veya makinenin beklenmedik bir anda bozulmasndan biz sorumlu deiliz gibi yaknmalar bu salksz durumun tipik gstergeleridir. retim personeli yapt ilemlere ilave olarak, gevemi cvatalarn sklmas, yalama ilemleri, temizlik, anormalliklerin tespiti gibi ek sorumluluklar yklenirler. aba ve dikkat ile iletmeye saatler kaybettirebilecek arzalar, daha balangcnda az bir masrafla tamamen ortadan kaldrlabilir. Otonom bakmn istenen seviyede yrtlebilmesi ve baz bakm sorumluluklarnn operatrlere devredilebilmesi iin, operatrleri makinelerinden anlayan kiiler haline getirmemiz, eitmemiz gereklidir. Bundan sonra, retim

70

elemanlar sadece birer operatr olarak deil, bakm alanlar olarak da hareket etme durumundadrlar. Fabrikalarda kullanlan donanmlar giderek gzetim gerektirmeyen, otomatik makinelere dnmektedirler. Dolaysyla operatrlerin makineleri ile ilgilenebilecekleri daha fazla zamanlar olacaktr. Gelecein fabrika alanlar, olaylar olduu gibi kabul etme tavrndan kurtulmu, anormallii bulma becerisi kazanm kiiler olacaklardr. Operatrlerin sahip olmas gereken yeterlilikler u ekilde sralanabilir67: Donanmdaki sorun karan ksm bulabilmek Yalamann nemini kavramak ve uygulamak Temizlemenin nemini kavramak ve uygulamak Kirlilik kaynaklarn bulabilmek ve ortadan kaldrlmasna katkda bulunmak Donanmn mekanizmasn anlayabilmek Anormallikleri ilk ortaya klarnda sezebilmek Anormalliklerin arzaya dnmelerini nlemek Sistemi anormallie gtren nedenleri analiz etmek Donanm ile rn kalitesi arasndaki ilikiyi anlamak Donanmn ince ayarlaryla, rn kalitesi arasndaki ilikiyi bilmektir.

Otonom bakm konusunda baarl olabilmek iin operatrlerimizin beceri dzeylerini ykseltmemiz arttr. Otonom Bakm yapabilmek iin operatrlerden beklenen beceriler ise u ekilde sralanabilir: Makinelerdeki anormallikleri kefedebilme becerisi Anormallikleri dzeltme becerisi Optimum altrma koullarn belirleme becerisi Optimum altrma koullarn srekli klma becerisi

Sfr arzaya ulaabilmek iin, yapmamz gereken, arza ortaya kmadan, daha anormallik safhasnda ktye gidiin farkna varmak ve arzaya dnmesini

67

DEA, n.ver., s 103.

71

nlemektir. Otonom Bakm sisteminin kurulmasnda izlenecek aamalara da ksaca deinmekte fayda vardr; 2.1. Temizlik ve Kontrol Balang temizlii otonom bakm almalarnn balangcnda, donanma, kalplara, aletlere ve dzeneklere yapan kir, toz, gres, tala ve hurda gibi yabanc maddeleri tamamen yok etmeyi amalayan abalar hedeflemektedir. Bu, donanmn kirletici maddelerden tamamen arndrlmasna kadar yaplan kapsaml bir temizliktir. Yetersiz temizlikten kaynaklanan baz zararl etkiler unlardr: Hidrolik ve havayla ilgili sistemler ile elektrik-elektronik paralara yapan veya araya giren yabanc maddeler; srtnmeye, titreime, anmaya, tkanmaya, szntya, yanmaya ve izolasyon ypranmasna neden olur. Yabanc maddelerle kirlenmi kanallar, makinelere zarar verir ve dolaysyla kk durular ve kalite hatalarna sebep olur. Kirlenen donanmlar, aletler ve dzenekler, plak gzle etkili olarak muayene edilemezler. Kaba bir gzlemle, anma, geveme, izikler, deformasyon, sznt gibi kk hatalarn yerinin tespiti hemen hemen imkanszdr. Temizlik esnasnda herkes, donanmdaki btn paralara dokunur ve btn paralar gzden geirilir. Bu yaklam sayesinde, gizli hatalar, grlty, titreimi, kokuyu ve snmay tespit etme ans artar. Temizlenmi donanmda, aksaklklar kolaylkla tespit edilebildiinden, nemli hatalar olumadan, sratle dzeltici ve nleyici ilemler uygulanr. Ne kadar iyi temizlense de, donanmlar her gn toz, kir, ya ve talalarla kaplanrlar. Bundan dolay, ayn alanlar defalarca temizlenmelidir. Yneticiler de dahil olmak zere, alan personel, bu almalardan memnun olmayabilir. letmedeki mevcut grleri deitirebilmek iin, kt alma artlarndan rahatszlk duyan, bir kltrn olumasna ihtiya vardr. Bu da eitim yoluyla kazandrlr.

72

TB faaliyetlerinin balatlmasyla, ynetimin her seviyesinde ve tm alanlarn katlm ile, kk grup almalar gelitirilir. stei ve zaman olan herkes, temizlik almalarna katlabilir. alanlarn katlmn artrmada en gerekli husus, tm alanlarn paylaabilecei daha kolay sorunlarla ie balanmasdr. eitli alardan, Otonom Bakm programn temizlik almalaryla balatmak en uygunudur. Uzun zaman kirli kalan donanmn temizlenmesi, byk aba gerektirir. Baz fabrikalar, btn iletmenin temizlenmesi iin, alt ay ile bir yl arasnda zaman harcarlar. Otonom Bakm grubundaki btn operatrlerin, bu abaya katkda bulunmalar arttr. Otonom Bakm grup liderlerinin birinci grevi, nderlik yapmak ve operatrler arasnda ekip almasn yerletirmektir. Grup liderleri, operatrlerin TB almalarna zorlamayla deil, gnll olarak katlmlarn salamaldrlar. Bu gnlllk, operatrlerin Otonom Bakm ieriini benimsemelerine dayanmaldr. Bu srete, operatrler birbirlerini, ortak almay paylaan, kk grup yeleri olarak tanmaya balarlar. Balang temizliinde, donanmn btn blmlerinin sk incelenmesi, operatrlerin ilk deneyimi olabilir. Balangta, temizlik ilerinde isteksiz olan operatrler, tekrarlanan temizliklerden sonra yaplan grup grmeleriyle, kademeli olarak donanmlarna ilgilerini gelitirirler. Operatrler, sorunlar kendileri zmleyemediklerinde, yneticilerin ve bakm personelinin tavsiyelerine bavururlar. Bu ekilde, operatrlerin, donanm bakmndaki istek ve motivasyonlar kendiliinden artacaktr. Operatrler sorunlar nasl zmleyeceklerini kademeli olarak renirler68. Otonom Bakm programnn ilk aamalarnda, operatrlere aceleyle, zor konularn retilmemesi ok nemlidir. Aksine, operatrlerin eitimi, temel ve basit konularla, kademeli olarak srdrlmelidir. Sonu olarak, merakl operatrler kendi kendilerine renmeye ve yneticilere veya mhendislere sorularn sormaya balarlar. rencilere, bilgilerin zorla verilmesi eklindeki eitim yntemi, operatrlerde hayal krklyla sonulanr. Operatrlerin sorular ne kadar basit olursa olsun, kesinlikle cevaplandrlmaldr. Operatrlerin sorularnn cevaplandrlmas, operatrlerin

eitiminde en etkili yoldur. Balang temizlii esnasnda, elleriyle makinelerin her bir kesine dokunmalar, ou operatrn ilk deneyimi olabilir. Bu nedenle yneticilerin, gnlk iler ve
68

Masaji, & Gotoh, 1996, n.ver., s.89.

73

donanmla ilgili konularla balantl her olayda, operatrlere ayrntl i gvenlii konularn retmeleri gereklidir. Temizlik malzemeleri ve aletleri, TBn ilk gnlerinde, dikkatsiz planlamadan dolay yetersiz kalabilir. Bu gibi yetersizlikler, operatrlerin bir ey yapamamalarna, heveslerinin kaybolmasna ve iletme apndaki temizleme almasnn anlamszlamasna neden olur. Bunun iin yneticiler gerekli temizlik malzemelerini ve aletlerini nceden dikkatlice planlamal ve temin etmelidirler69. Birinci adm sonunda yaplacak denetleme, TB uygulama programnda ilk ve en nemli denetim olup, tm almalarn gelecekteki gelimesini derinden etkiler. Bu sunuta, kendi dncelerini aka ifade etmede deneyimsiz operatrlere yardmc olmak gerekir. Yneticiler, denetimin, sadece admn biti onaynn son deerlendirmesi deil, bunun yannda, operatrlerin eitiminde nemli bir frsat olduunu unutmamaldrlar. Gerekten denetlenen, denetleyicilerin liderlii ve yneticilerin becerileri deil, operatrlerin abalardr. Bununla beraber, baz yneticiler denetimi, arlkla, hatalara ve puana nem veren okul snavlarna benzeterek, puan verme ekline sokabilirler. Bu tr denetim anlamsz olup, operatrlerin motivasyonunu azaltr. Bundan dolay denetleyiciler, her operatrn grup almalarn anlayp anlamadn ve katlma istekli olup olmadn kontrol etmelidirler70. 2.2. Ulalmas G Noktalarn ve Problem Kaynaklarnn Ortadan Kaldrlmas Birinci admda temizlii yaplan makinelerin durumunu korumak iin, kirlilik kaynaklar yok edilmelidir. Eer, kayna ortadan kaldrmak mmkn deilse, en azndan, donanmda yaplacak uygun deiikliklerle kirliliin yaylmasnn nlenmesi gerekir. Operatrler, temizlii hedeflenen zamanda bitirebilmek iin, kendi temizlik yntemlerini, ya da donanm gelitirmelidirler. Kirliliin nlemesinde yaplacak btn iyiletirici faaliyetler, donanmn yksek gvenilirliine katkda bulunur. Ayn zamanda, temizlenmesi g blgelere getirilen zmler sayesinde bakm kolayl artar. Temizlik ve Kontrolde operatrler, fazla kirlenmi olan donanm temizlerler.
69 70

Ayn, s.103. Ayn, s.107.

74

Balang temizliinde yaanan ar glk, operatrlerin donanmn bir daha kirlenmesine izin vermemelerini salar. Donanm temizlendikten sonra, basit bir kirliliin varl bile, operatrleri rahatsz etmeye balar. Sonu olarak, kirlilik kaynaklar ve temizlenmesi zor blgeler yok edilmi olur. kinci adm, donanmn gelitirilmesi ve teknik becerilerin artrlmasnda ve daha sonra karlalacak zor admlarn kolayca almasnda operatrleri ynlendirir. Ulalmas g noktalarn ve kirlilik kaynaklarnn ortadan kaldrlmasnda, operatrler kar nlem almak iin yaptklar hazrlklarda, yabanc maddelerin kaynaklarnda nasl olutuunu dikkatlice gzlemlerken, ayn zamanda makinelerin temel alma ve hareket dzenleri hakknda bilgi edinmi olurlar. Kirlilik kaynaklarna kar alnan nlemlerin amac, sadece yabanc maddelerin giderilmesi ve temizlik zamann azaltmak deil, ayn zamanda, kirlilik olaynn ayrntl gzlemlenmesiyle makinelerin alma dzenleri ve hareketlerinin de renilmesini salamaktr. Bir kirlenme kayna iyiletirildiinde, iki tr alma uygulanmaktadr71. Birincisi; temizlik gerektirmeyecek ekilde kirlilik kaynann etkisini azaltmaktr. kinci olarak daha kolay temizlik yapabilmek iin, temizlik metot ve aralarnda deiiklik yaplmaktadr. Eer birinci uygulama baarl olursa, ikinci uygulama gerekli deildir. Operatrlerin, temizlik, yalama ve donanm muayenesi iin snrsz zaman harcamalarna izin verilmeyecei iin, yneticiler, prosesin dzenlenmesi, altrma koullar ve operatrlerin i blmn de gz nnde bulundurarak, temizlik iin en uygun zaman hedeflerini kararlatrp, nceden duyurmaldrlar. Ulalmas g noktalarn ve kirlilik kaynaklarnn tespit edilmesinde, operatrler temizlik ve kontrol srasnda tespit ettikleri kirlilik kaynaklarn ve temizlenmesi zor blgeleri yeniden gzden geirirler. Sonra, operatrler zorunlu temizlik ilerini, geici temizlik standartlar ekline dntrerek, ilk aamada ulalan donanm temizliini muhafaza etmek iin, bu standartlar takip ederler. kinci aama sonunda, mevcut donanm temizliinin korunmas iin, ele alnan iyiletirme almalarnn nda, geici temizlik standartlar gzden geirilmelidir.

71

Ayn, s.116.

75

Denetimde, temizlik zaman hedeflerine ulalp ulalmadndan ziyade, aadaki noktalarn dorulanmas daha nemlidir72; Operatrler, donanm yap ve ilevi, kirliliin etkileri gibi konular hakknda neler rendiler? Operatrler kirliliin zararl etkilerini ve ilgili sebeplerini nasl aratrdlar? Deneme ve yanlma yoluyla yaplan almalarda, operatrlerin abalar ne kadar azimliydi? Operatrlerin kar nlemleri, i gvenlii, kalite, arzaya dayal durular, kk durular, kurma ve ayarlama asndan ne kadar etkiliydi. Yneticilerin gz nnde bulundurmalar gereken nemli bir nokta da, gruplarn TB programndan kopmalarnn nlenmesidir. nk ulalmas g noktalarn ve kirlilik kaynaklarnn tespiti, kopmalarn oluma olasl en yksek olduu aamadr. 2.3. Geici Temizlik ve Yalama Standartlarnn Oluturulmas Yetersiz yalamadan kaynaklanan, gizli ve nemli kayplar olmasna ramen, genellikle hi kimse yalamaya gereken dikkati gstermez. Baz durumlarda, yalama grevi operatrlere braklr ve yalayc eitleri ile ilgili kararlarda, soru sorulmakszn satcnn talimatlar takip edilir. Her yeni donanm kurulduunda, deiik yalayc tipi ve markalar kullanlr. Ne yazk ki, bakm grubu sistematik bir politika izlemeden, dzensiz aralklarla kirli yalarn deitirilmesine nem verir. TB uygulamaya balandnda, bu koullarn birok iletmede var olduu grlr. Hi kimse sk sk oluan ya szntlar, kirlenmi yalar ve ihmal edilen yalama gibi sorunlarn varlndan phe duymamtr. rnein, bir iletmede, evresi kaln toz ve gresle kapl bir ya haznesi yarndan byk miktarda ya sznts olduu, uzun zaman boyunca fark edilememitir. nc aamada, zellikle zor yalama blgelerindeki noksan yalamadan meydana gelen hatalar belirlemek ve iyiletirmek iin, tm yalama noktalar ve yzeyleri incelenmek zere ele alnr. Bu incelemenin sonucunda yaplan iyiletirici
72

Ayn, s .141.

76

almalar neticesinde, uygun ve gvenilir yalama metotlar gerekletirilir. Operatrlerin inanarak yaptklar yalama ve temizlik ile, donanmn yksek gvenilirlii ve bakml olmas baarlr. Bundan dolay, temel donanm koullarnn bitirilmesinde, nc aamann nemli bir rol vardr. nc aama boyunca, operatrler baarlan donanm koullarn korumak iin temizleme ve yalama standartlarn olutururlar. Operatrler, standartlar, kendileri oluturduunda, hem takibi kolay, hem de uygun alma koullarn kolaylatracak ekilde yaparlar. Standartlar takip etmenin gerekliliini ve nemini anlarlar. kinci aama sonunda elde edilmi baarl temizlii, operatrler nc aamada koruyarak gelitirmelidirler. Bu uzun yol boyunca yneticiler, operatrlerle birlikte, temizlik muayenedir kavramn etkin hale getirmelidirler. kinci aamadan kalan baz iyiletirme almalar olabilir. Operatrler, bu projeleri en ksa zamanda bitirmek iin, tm abalarn gstermelidirler. Tm Otonom Bakm gruplar, nc admda temizlik ve yalama ile ilgili tm almalarn sona erdirilmesinin gerektiine inandrlmaldr. Temizlik ve yalama standartlarnn oluturulmasyla unlar hedeflenir: Temiz yalaycnn salanmas Operasyon koullarna uyumlu yalaycnn temini Gsterilen yalama noktalarna yalama yaplmas Belirlenen zamanda yalama yaplmas Uygun miktarda yalama yaplmas

Temizlik ve yalama standartlarnn oluturulmas balangcnda operatrler, yalama hakknda bakm mhendisleri tarafndan eitilirler. Operatrler temel bilgi ve becerileri kazandklarnda, ilgili pratik almalar aadaki sralamaya gre uygularlar ve hedeflenen sonuca ulalana kadar, bu KPU evrimi tekrarlanr73. Kontrol et: Yalama noktalarn ve yzeylerini belirleyin. Yalamayla ilgili hatal blgeleri tespit edin. nlem al: Hatal blgeleri iyiletirin ve zor yalama blgelerinde deiiklikler yapn.
73

Planla: Temizlik ve yalama standartlarn oluturun.

Ayn, s.145.

77

Uygula: Temizlik ve yalama standartlarn uygulayn

Saha denetlemesinde yneticiler TB almalarna katlan tm operatrlerin, yalama ve temizlemeyi, hedeflenen zamanda ve kendi koyduklar standartlara uygun yaptklarndan emin olmaldrlar74. 2.4. Teknik Eitimler ve Genel Kontroller Birok iletmede, operatrler tarafndan yrtlen geleneksel kontrollerin yeterli ve etkili olduunu sylemek doru olmaz. Genellikle yapabilirlik, motivasyon, beceri ve ortam eksikliinden dolay, donanm yeterli olarak kontrol edilemez. Bu tr durumlar, genelde yetersiz bakm koullarnn olduu iletmelerde meydana gelir. Bu iletmelerde, ani ve ska oluan arzalarla ilgilenmek zorunda olan bakm personelinin, gnlk kontrolleri yapmaya zamanlar yoktur. Arza olduunda arlan bakm personelinin, ilgili paralarda oluan ypranmay kontrol etmeden, sadece bozulan paray yenisiyle deitirecek kadar yeterli zamanlar vardr. Yetersiz bilgi ve becerisi olan operatrler, etkili kontrol yapamazlar. Sonu olarak; iletmede gerek kontrol yapabilecek elemanlarn yetitirilmesi nem kazanmaktadr.Bu adan bakldnda, uygun eitim ve deneyim salayarak, teknik temellere dayal, eletirici, sezgi duygusu olan bilgili operatrlerin eitimi esastr. Bu tr eitimlerle gerekli becerileri elde ettikten sonra, operatrler kendi kontrol formlarn hazrlarlar. Bundan sonra, gnlk kontrolleri yapabilecek yetkinlie ulaan operatrlerle, yeterli kontrol salanabilir. Kendi sorumluluklarndaki kk durular ve hatalarla ilgili olarak devaml bask altnda braklan operatrlerin etkin donanm kontrol yapmalar mmkn deildir. Baz yneticiler sadece rn miktar zerinde odaklanrlar. Ayn zamanda, hibir mantksal temele dayanmadan, kontrol zamann azaltrlar. Bu yaklam, arzalarn ve kk durularn artmasna ve kan rn saysnn dmesine neden olur. Pek ok ynetici, kontrol iin retimin kesilmesine izin vermez. Kontrole yardmc olacak ortamlar salamak yneticilerin grevidir. Her kontrol snfndaki eitimden sonra, operatrler yeni edindikleri becerileri uygulayarak donanm gerek anlamda kontrol ederler ve tespit ettikleri hatal blgeleri
74

Ayn, s.161.

78

alma

kapsamna

alarak,

rendikleri

bilgi

ve

becerilerle

deneyimleri

kuvvetlendirirler. Bu yolla, eitim hedeflerine ulalmas yannda, donanm hatalarnn btnyle giderilmesi hzlandrlm olur. TBn uyguland birok iletmede kapsaml kontrol gelitirmek iin, yaklak 1 yllk zaman harcanr. Teknik eitimler ve genel kontrollerle, operatrlerin becerilerinin artrlmas ve donanmda ypranm paralarn yenilenmesi olmak zere iki ama hedeflenir 75 . Kontrolle ile ilgili planl eitim tamamlandktan sonra, operatrler donanm batan sona kontrol ederler. nceki aamalarda olduu gibi operatrler, ypranan, hatal paralara ve zor kontrol blgelerine etiket takarlar. Operatrler yaptklar almalar sonucunda kontrol standartlarn olutururlar. 2.5. Otonom Kontroller Otonom kontrol aamasnda, makinelerdeki durular nemli lde azalr. Birok proseste Sfr Duru gerekletirilir. Otonom Kontrol, normal veya uygun koullarda, kk sapmalarn bir bakta tespit edilebilecei, dzenli bir iletmenin gerekletirilmesini amalar. nc aamada oluturulan geici temizlik ve yalama standartlar ile, drdnc aamada hazrlanan geici kontrol standartlar, otonom kontrolde birletirilir. Her iki standart, operatrler tarafndan yrtlen gerekli gnlk temizlik, yalama ve kontrol grevlerini aklayan Otonom Kontrol Standartlar olarak birletirilir. Operatrler bu standartlar takip ederek, kurulu tm donanm temizler, yalar ve kontrol ederler. Bundan sonra gnlk grevlere verilen sre ve aralklar dikkate alarak, proses iinde durular ve kalite hatalar ile ilgili verileri elde etmeyi ve kullanmay renirler. Otonom Kontroller, donanmla ilgili konularn kavranmasnda son admdr. Bu aamada, Otonom Bakm almalarnn konusu, makinelerden tm proseslere alarak, kalite konularnda younlar. Genelde, daha nceki aamalarda iyiletirme nlemleriyle ele alnamayan zmlenememi sorunlar veya ulalamam hedefler vardr. Bundan dolay, Otonom Bakm gruplar, bu kalan konular makinenin hatal blgeleri, kirlilik kaynaklar, zor alma blgeleri, alma zamannn uzamas gibi alardan kontrol etmelidirler.
75

Ayn, s.182.

79

Otonom Bakm gruplar donanmla ilgili tm konularn, beinci aama sonunda bitirilmesi iin, yeni bir zaman planlamas yapmaldrlar. Donanma ynelik tm almalar bitirmek ve otonom bakm standartlarn oluturmak iin, beinci aama aadaki sralamaya gre uygulanr76. Temizlik ve Yalama Standartlarnn Gzden Geirilmesi: nc aamada oluturulan temizlik ve yalama standartlarnn yrtlmesiyle elde edilen deneyimlere dayanlarak, temizlik grevleri ve yalama kontrolleri tekrar gzden geirilmeli ve gerekli iyiletirici nlemler alnmaldr. Geici Kontrol Standartlarnn Gzden Geirilmesi: Geici kontrol standartlar, burada tekrar gzden geirilir. Bakm Blmnn Kontrol Standartlar ile Karlatrlmas: Otonom Bakm ve bakm personeli tarafndan oluturulan iki ayr standart, uygun kontrol grevlerinin dalmn belirlemek iin, birbirleriyle karlatrlmaldr. Bu durumda, operatrler, her kategori iin hazrlanan kontrol standartlarn, her donanm paras iin gnlk ve tek kontrol standartlarna evirirler. Geici Kullanc Bakm Standartlarnn Oluturulmas: Gnlk kontrol, temizlik ve yalama standartlar; gnlk temizlik, yalama ve kontrol iin, geici otonom bakm standartlar olarak derlenir. Operatrler, grsel kontrolleri uygulayarak gnlk bakm iin daha az zaman harcamaldrlar. Denetleyiciler, operatrlerin, arzalarn ve kk durularn nedenlerini takip edip etmediklerinden ve grsel kontrolleri uygulayp uygulamadklarndan emin olmaldrlar. Bunun yan sra Otonom Bakm donanmn temizlenme, standartlar ile belirlenmi olan zaman iinde ve kontrol edilebilme ilemlerinin yalanma

tamamlanabildiinin onaylanmas gerekir. Otonom kontroller sonucunda operatrler, donanma ynelik gl gzlem gcne eriirler77. 2.6. Standartlatrma Standartlatrma aamasna kadar tm faaliyetler, donanm ve sfr duru zerine odaklanmtr. Altnc aamada Otonom Bakm faaliyetleri, Sfr Hata hedefine
76 77

Ayn, s.200. Ayn, s.219.

80

ynlendirilmitir. rn kalitesi, insan davran ile deil, kalite hatalarn sfra indirecek proseslerle gvence altna alnmaldr. Bu blmde proses kelimesi, genelde retim hatlarna kurulmu, tekli veya oklu donanm paralarn ieren fonksiyonel birimler olarak ele alnmaktadr.Kaliteli rnler, proses kalitesinin ak olarak belirlenmesi ve ilgili kalite koullarnn korunmasyla gerekletirilir. Proses gvenilirlii asndan, altnc aama, sadece donanmda deil, fabrikann tamamnda dzenli bir iletmenin gerekletirilmesini amalar78. Geici standartlarn resmiletirilmesi, temizlik ve kontrol-yalama-skma/i ak/bilgi ak/makine kullanmnn standardizasyonu almalar bu aamada gerekletirilir. Standartlatrma aamasnda donanmn durumu unlar iermelidir: Kontrol formlarnda yer alan ve Tek Nokta Derslerinde belirlenmi faaliyetlerin atlanmadan uygulanmas gerekmektedir. Otonom bakm standartlarnn kalite kontrol maddelerini de ierir biimde dzenlenmesi, kusurlu rn rakamlarnda azalma eiliminin hedefleri gerekletirir biimde olmas, genel kontroller srasnda donanmda tespit edilen problemlere ilikin zmlerin belirlenmesi ve problemlerin tekrar ortaya kmayaca biimde iyiletirmelerin uygulanmas gerekmektedir. Grsel ynetimi salayacak iaretlemelerin tamamlanmas ve problem iaret ettiinde herkesin anlayaca tanmlamalarnn ortaya konmu olmas, otonom bakm standartlar ve kontrol formlarndaki maddelerin azaltlmas ynnde almalarn yaplyor olmas, gelimi almalarn balatlm olmas, kontrol ve tespit cihazlar iin kontrol/dorulama vb. standartlarn konmu ve rutin kontrollerin yaplyor olmas, cihazlarn fonksiyonlarnn dorulanyor olmas gerekmektedir. Dier yardmc malzeme ve cihazlarn durumu: Hammadde, rn, kusurlu rn ve dolayl malzemelerin depoland blgelerin ve depo iindeki konumlarnn, depoyu yeni kullanmaya balayan bir operatrn aradn kolaylkla bulabilecei bir dzende olmas, dzenlemenin ilgili Tek Nokta Dersleri ile operatrlere aktarlmas, lm cihazlarnn, doru lebilmelerini garanti altna alr biimde d etkenlerden korunmu,
78

Ayn,s.227.

81

yerlerinin belirlenmi ve iaretlenmi, etiketlenmi ve kalibrasyon ve dorulamalarnn yaplyor olmas, makinelerde kullanlan sarf malzemeleri ve yedek para bilgisinin oluturulmu, yerleri tanmlanm ve kolay eriime uygun bir dzenleme yaplm olmas, sk kullanlmayan malzemelerin mmkn olduunca merkezi olarak depolanmas, yardmc malzeme ve cihazlarn kullanm srasnda beklenen fonksiyonunu gerekletirebilmesi iin, giri kontroln sistematik uygulanmad malzeme ve cihazlara uygun sistematiin standartlar belirlenerek gelitirilmesi gerekmektedir. Operatrlerin durumu: Geici otonom bakm standartlarnn uygulama srasnda iyiletirilerek kalc hale getirilmi ve son ekillerinin verilmi, eksiksiz uygulanyor olmas, kontrol formlarnn sorumlu personel tarafndan zamannda ve eksiksiz doldurulmas, operasyon prosedrleri, i tanmlar ve i standartlarnn uygulamay dorular biimde oluturulmu olmas, tm kritik kontrol noktalarndaki izlemenin tam yaplyor olmas, standartlarn uygulanmas, yeni atanan personelin, atama iin n koulunun ilgili eitimleri alm olmas, tm eitimleri operatrlerin iinden verebilecek eitmen personelin yetitirilmi olmas, eitimler sonras operatrlerin becerilerinin llerek geliimlerinin salanmas, tm almalarn standartlara uygun olarak eksiksiz yrtlyor olmas, yrrlkteki standartlarn istendiinde operatrlerce eriilebilir olmas, arzalar ve kalite hatalar olutuunda, her bir problemin tek tek analiz edilmesi ve bir daha olumasn engelleyecek nlemler alnmas, tama faaliyetlerinin izlenmesi ve iyiletirilebilecek operasyonlara zmler retilmesi, ilgili operasyonel faaliyetlere ilikin verilerin, operatrlerce toplanarak uygun ekilde organize edilmesi, ihtiya duyduklarnda kolay eriebilecekleri biimde depolanyor olmas gerekmektedir. Ekip almalar: Otonom bakm panosunda faaliyet detaylar ve sonularnn, problemlerin tekrarn nleyecek almalar ve gelecek planlarna balantsnn salanmas, ekip yelerinden geliimi salamaya ynelik nerilerin geliyor olmas, ekip toplantlarndan faaliyet kararlarnn kyor ve bu faaliyetler sonucunda kayplarn azaltlyor olmas, toplantlarn planlanan tarih ve saatte, giderek azalan srelerde ve olumlu

82

sonular artan biimde dzenlenebiliyor olmas, tm operatrlerin, grevli olduu ilem noktasnda almas srasnda oluan ve/veya oluabilecek arzalar ve kalite sorunlarndan yola karak, problemin tekrarlamasn nleyen iyiletirmeler yapabiliyor ve Tek Nokta Dersleri hazrlayabiliyor olmas, problem tiplerinin ve kayp/durularn giderek azaltlm olmas, gelitirme amal nerilerin operatrlerden dzenli olarak geliyor olmas, tm operatrlerin hedefledikleri performans geliimlerini gerekletirebiliyor olmalar, tespit edilen hatalara hata kartlarnn aslmas, retim verimlilii kavramlarnn tm operatrlerce anlalm ve gnlk olarak izleniyor/tartlyor ve gerekli nlemlerin alnd anlayn yerlemi olmas, ekibin kendini ynetir hale gelmi olmas, tm personel 5S'in anlamn kavram durumda olmas gerekmektedir. 2.7. Otonom Bakm Ynetimi Bu aamada, bilgili operatrler otonom bakm yrtrler. Operatrler, temel donanm koullarn korurlar ve ypranan paralar yenilerler. Bakm personeli de kritik makinelerde kestirimci bakm almalarn uygular. Bylelikle olduka gelitirilmi planl bakm salarlar. Hedeflenen,Sfr Kaza, Sfr Hata ve Sfr Duru elde edilir. TB iletmeye btnyle yerlemitir. TB uygulamadaki gelime, donanm ve proses dzenlemelerine ve alma koullarna gre deiir. TBda baarya ulamak iin en az be yl gereklidir. En g kalite konularn zmek iin, fazladan en az iki yl daha gerekir. TB tamamen uygulamak iin olduka uzun zamana ihtiya vardr. TBa dar ve ksa vadeli uygulama gzyle bakan birok iletme, otonom bakm almalaryla urarken, sadece retimi artrmay hedefler. Bu tip iletmelerde ksmen uygulanan TB sistemi, verilen snrl hedefleri elde ettikten sonra giderek ker. Yedinci aamaya kadar otonom bakm, kararl olarak uygulanmazsa, TB sisteminin yavaa ve devaml olarak bozulma tehlikesi vardr. Bu sebepten, tm alanlar, uygulanan TB dzeyini korumal ve gelitirmelidir. Operatrler ve bakm personeli, TB dzeyinin korunmas iin, birbirleriyle i birlii yaparlar. Temel donanm koullarnn korunmas iin, operatrler donanm

83

ypranmalarn kontrol eder ve iyiletirme almalarn yaparlar. Bu srada, bakm personeli, operatrlerin bakm becerilerini gelitirmeleri ve teknik seviyelerini arttrmalar iin yardmda bulunur. Operatrler ve bakm personeli gnlk ve periyodik bakm planlarnda belirlendii temizlik, yalama, kontrol, alma koullarnn izlenmesi, paralarn deiimi, donanmn elden geirilmesi gibi faaliyetleri yapmaldrlar. Bu sayede birka yl ierisinde en uygun bakm hizmet periyotlar oluturulur. Bu bakm faaliyetlerinde elde edilen tm yararl bilgiler, bakm nleyici bilgileri olarak, mhendislik blmne gnderilir. Otonom Bakm almalaryla ilgili temel TB kavram ve yntemlerin, yeni gelen operatrlere retilmesi gereklidir. TBn muhafazasn salayan bu anahtar dzenleyici sistemler, dikkatli planlamayla, irket, iletme, blm, ekip ve Otonom Bakm grubu gibi btn ynetim seviyelerine sistemli olarak aktarlmaldr. 3. PLANLI BAKIM ALIMALARI VE Y LET RMELER

Planl bakm, donanmlarn otonom bakm srasnda ortaya kan hassas ve abuk bozulan noktalarnn belirli bir program erevesinde bakmlarnn yaplmasdr. Amac sfr durutur. Planl bakm, bakm personeli tarafndan operatrnde destei alnarak yaplr ve bakm personeli tarafndan yaplan temel almadr. Planl bakmn amalar u ekildedir79: Kk aptaki hatalarn dzeltilmesi, donanmn ideal durumuna

getirilmesi. Periyodik lm ve kontrollerin yaplmas. Deimesi gereken paralarn zamannda deitirilmesi. Donanm ve evresinde gelitirilmelerin yaplmas, ulalmas g yerlerin kolay ulalabilir hale getirilmesi .

79

Arelik A.., Elektrikli Sprge letmesi Eitim Notlar ( zmir, 1997).

84

Planl bakm sayesinde donanm alrken ortaya kan kk aksaklklar en iyi ekilde dzeltilir, dzenli onarmlar ve gelitirmeler yaplr. Planl bakmda ncelik nemli donanmlara verilir. Donanmlar, mevcut kontrol seviyesi, gvenilirlik derecesi ve kullanm koullar gibi koullarda gz nnde bulundurularak deerlendirilir. Planl bakmn kontrol standartlar, gemite elde edilmi bilgilerin analizi ve i yeri gzlemlerinden alnan sonular nda hazrlanm yllk bakm takvimi erevesinde gerekletirilmelidir. Aadaki faktrler gz nnde bulundurularak planl bakm zerindeki yk azaltlmaldr: Periyodik bakm ieriinde bulunan bakm ve kontroller mmkn olduunca gnlk kontroller ve gzle datlmaldr. Donanm ziyaretleri srasnda problem zme teknikleri kullanlarak mevcut problemler giderilmeye allmaldr. 30 dakikadan ksa srecek bakm ilemleri plansz bakm olarak uygulanmaldr. Bunlara ek olarak yaplan her planl bakm uygulamas srasnda: Bakm programlar retim departman ve operatrler ile birlikte oluturulmaldr. nceden yaplacak ilerle ilgili hazrlk yaplmaldr. retimin ok youn olduu zaman ve yerlerde planl bakm tatil gnlerine alnmaldr. retimde bir makine bakma alndnda bunu takip eden ilemlerin aksamamas iin, bakm periyoduna kadar planlanan retim miktarnn tanmlanm olmas gerekmektedir. Planl bakm yaplrken operatrn, pratik bilgilerini bakm ekibine aktarmas ve ibirlii yapmas ok nemlidir. Planl bakm faaliyetleri yrtlrken btn i gvenlii tedbirlerinin alndndan emin olunmaldr. Planl bakm almalar ile planl bakm kapsamnda gerekletirilen yaplan kontroller zerine

iyiletirmeler i iedir. Bakm faaliyetleri srasnda tespit edilen hzlanm ktye

85

gidiin olduu noktalarda, donanm zerinde iyiletirme faaliyetleri Odaklanm iyiletirmeler ve/veya nce/Sonra iyiletirmeleri eklinde yrtlr80. Donanm bakmna geilmeden nce, hangi donanmn hangi paras hangi bakm metodu ile sorularna yantlar bulunmaldr. Daha sonra standart bir bakm prosedr, bakm takvimi ve tm bunlar ieren sistematik bir bakm plan uygulanr. Planl bakmn uygulanmas srasnda yaplan almalar u ekildedir. 3.1. Hazrlk almalar Donanm listesi hazrlanr. Tm donanmn listelenir ve ABC analizi ile nem sras tespit edilir. ( gvenlii, kalite, maliyet vb. alardan deerlendirilir. Deerlendirme sonucunda elde dilen puanlara gre donanmlar A, B ve C olmak zere derecelendirilir 81 . Birden fazla pilot donanmda almalar balatlacaksa, A snf arasndan seilir. Derecelendirme snrlar, genellikle iletme politikasna gre tespit edilir ve iletmeden iletmeye gre deiir). Kodlanmas yaplr. zerlerine kod etiket/levhalar yaptrlr. Listelenen her donanm iin zelliklerini belirten sicil kartlarnn hazrlanr. Makine kataloglar arivlenir. Yedek para listeleri oluturulur. nemli bakm faaliyetleri ve iyiletirmelerinin saklanaca tarihe kaytlarna ait format oluturulur. lm kriterleri belirlenir. Arza, fonksiyon kayb ve kk duru ayrmlar yaplr.Arza adedi, sresi, ortalama onarm sresi,iki bakm aras sre,iki arza aras sre,ortalama duru sresi ve bakm maliyeti lm kriterlerin hangilerinin izlenecei ve hedef verilecei belirlenir. 3.2. Mevcut Durumun Analizi Bakm personeli tarafndan, donanmlarn fonksiyonlarnn ve mekanizmalarnn daha iyi anlald bu admda, durua sebep olan arzalar tehis edilir ve bu arzalarn analizleri gerekletirilir. Yaplacak almalar aada aklanmtr. Donanmdaki ak ve gizli anormallikler tespit edilerek giderilir. Problemlerin/arzalarn kayd,kalc olarak giderilinceye kadar gndemde tutulur.
80 81

DEA, n.ver., s.145. Kinjiro Nakano, Planned Maintenance, (First Edition, Tokyo: JIPM, 2003), s.55.

86

Arzalarn snflandrlr. Tespit edilen ve giderilen arzalarn kaytlar tutulur. Aylk arza grafiklerinin oluturularak, iki arza aras sre ve ortalama onarm sreleri kayt altna alnr. Donanm yerleim emas zerinde gsterilecek arza haritas hazrlanr ve komite panosunda ilan edilir. Bir sonraki aamaya hazrlk olmas asndan planl bakm geliim plan hazrlanr. 3.3. Bozulmay nleme ve Yenileme Bu aamada donanmdaki anormalliklerin onarlmas, gelitirilmesi, baz paralarn servis mrlerinin uzatlmas gibi faaliyetlerin gerekletirilmesi amalanmaktadr. Bu admda otonom bakma destek salanmakta olup, yaplan faaliyetler aada belirtilmitir: Ktye gidi nlenir ve bozulmu ksmlarn yenilenir. Neden-neden analizi yaygn olarak uygulanr ve arzalarn kk nedenleri tespit edilir. Ayn tr arzalarn tekrar nlenir. mrleri ksa olan makine paralarnda dzeltici bakm uygulanr. Yenileme ve gelitirme olaylar snflandrlr ve bu faaliyetlerin baars gzlemlenir. Bakm blmndeki alanlarn becerileri arttrlr. Bir sonraki aamaya hazrlk olarak geici bakm talimatlar hazrlanr. 3.4. Geici Bakm Standartlarnn Oluturulmas Bu aamada yaplan almalarla donanm paralar arasndan, srekli kontrol altnda tutulmas gerekenler belirlenir. Arzalar nlemeye ynelik olarak yaplabilecek periyodik bakm ilemleri saptanr. Bakmclarla operatrler arasnda sorumluluk paylamnn yaplr. Geici standart iin, para deiim skl belirlenir. Periyodik bakm takvimi hazrlanarak uygulamaya konulur. 3.5. Kalite Fonksiyonun Kontrol Bu aamada kalite hatalar donanm paralar arasnda iliki kurularak, hatalar azaltlmaya allr. Bakm blm alanlarnn, donanmn alma ilkelerini ve gerekletirilen ilemleri daha iyi bir ekilde anlamas salanr. Anormallikleri nceden tahmin edilmesini salayacak genel kontroller yaplr. rnlerin kalite karakteristikleri

87

tespit edilir. rn kalitesini ilgilendiren makine ve ksmlarn arasndaki balant aka ortaya konur. Baz paralar ile ilgili nleyici bakm analizleri yaplr. 3.6. Kontrol Sisteminin Gelitirilerek Bakm Veriminin Arttrlmas Bu aamada bakm sistemi gelitirilir. Bakm almalar, yllk bakm plannda belirlenmi haftalk ve aylk periyotlara gre gerekletirilir. Hassas bakm uygulanmas gereken paralar kontrol altnda tutulur. Zor kontrol edilebilen yerlere pratik zmler retilir. Gerekiyorsa 4. aamada hazrlanan bakm takvimi revize edilerek uygulamaya konulur ve bakm periyodunun azaltlmas iin almalara balanr. Doal ktye gidiin llmesi ile saptanan verilerin yardmyla, periyodik bakm yaplan nokta says arttrlarak makine gvenilirlii salanr. Bakm maliyetlerini minimumda tutmak hedeflenir. Bozulmu olan veya bozulmakta olan paralarn deitirilmesiyle ve dierlerine bakm yaplarak mrlerinin sonuna kadar kullanlabilmeleri salanr. Bakm iin harcanan sre ve maliyet azaltlmaya allr. Kestirimci bakmda kullanlacak ara ve gereler iin piyasa aratrmas yaplr. 3.7. Kestirimci Bakm Sisteminin Kurulmas Kestirimci bakm, donanm tanma tekniklerini kullanarak, doal ktye gidiin izlenmesiyle, bakm periyodunun en iyi ekilde yaplmasn amalar. Gemi arza kaytlarna baklarak, bozulduklarnda byk zararlara yol aan paralar belirlenir. Her bir donanm iin kestirimci bakmn uygulanaca makine paralar saptanr. Doal ktye gidi oluumunu gsteren parametreler belirlenir bunlarn nda periyodik olarak hassas lmler yaplr. Vibrasyon, termal grntleme, ultrasonik muayene vb. lm ve analizlere balanr. Kestirimci bakm uzmanlar yetitirilerek tm bakmclara ynelik teknik eitimler arttrlr. 3.8. Yatay Yaylm Tm donanmlar iin nleyici bakm almalar yaplarak, standart bakm prosedrleri oluturulmaktadr. Bu amala, gerekli olacak tm donanmlarda

88

kullanlacak geici bakm talimatlar hazrlanr. Yatay yaylm iin, donanmn zerinde yaplan onarm ve gelitirmelerin boyutunun tespit edilerek, bu ilemlerin henz yaplmad tm paralarda uygulanmas gerekmektedir. Kontrol edilecek tm noktalarn belirlenerek, planl bakm prosedrleri yazlr, bakm takviminin hazrlanmasnn ardndan nleyici bakm yrtlr. Hazrlanan bakm standard uygulanarak srekli olarak gelitirilir. Toplam retken Bakm uygulamalarnda planl bakmn hedefi sfr arzadr. 4. ERKEN DONANIM YNET M ALIMALARI VE Y LET RMELER Erken donanm ynetimi yeni retim hattnn devreye alnmas srasnda, ortaya kabilecek sorunlarn zmlenmesini amalar. Bir dizi iyiletirici faaliyeti gerektirir. Bu amala sorunlarn nedenlerini devreye alma srasnda deil, daha erken safhada, bir dizi fabrika mhendislii hizmetleri esnasnda yok edilmelidir. Dnsel tasarm, temel tasarm, ayrntl tasarm, siparii, imalat ve ikmali, montaj, test almalarn, devreye almay ve retime devretmeyi kapsar82. Donanm gvenilirlii, kolay bakm olanaklar, ekonomiklik, kolay altrlabilirlik ve gvenlik gibi kriterler incelenmelidir. Gemiteki deneyimlere dayanarak, mevcut sorunlarn zmlerini bulmak yeni donanm gelitirilmesini salayabilir. Bu tr almalar, nleyici mhendislik olarak adlandrlr ve donanmn, mhendislik, sipari, imalat, devretme aamalarnda alnan tm nleyici faaliyetleri ierir. deal olarak bir donanm bakm gerektirmez. Bu hedefe ulamak ancak donanmn her parasnn tasarm safhasnda mmkndr. Yani parann yaam mr tasarm esnasnda belli olur. Tasarmdan sonra donanm denenir ve bir takm sonular tasarm blmne geri beslenir. Daha nceki tecrbeler ile birlikte harmanlanan bu sonular bakm gerektirmeyen donanm tasarmnda veri kayna olur. Bakm nleme olarak da adlandrabileceimiz bu sre tasarmdan retime kadar giden bir sretir. Bu srete toplanan veriler donanmn bakm yaplabilirliinin gelitirilmesi, bakm sisteminin gelitirilmesi ve bakm gerektirmeyen donanm tasarmnn gelitirilmesinde kullanlr.

82

Masaji, & Gotoh, n.ver., s.20.

89

Erken Donanmn izledii nemli bir parametre de mr boyu maliyettir. mr boyu maliyet, (LCC : Life Cycle Cost) bir rn ya da sistemin mr iersinde oluan btn maliyetlerin toplamdr. Oluan bu maliyetin %95i tasarm aamasnda belirlenmektedir. 4.1. Donanm mr Boyu Maliyeti (LCC) Donanm mr Boyu Maliyeti, donanm veya rnlerin btn servis mr iin gereken maliyet anlamna gelen Life- Cycle Costun ksaltlmasdr. Amerikan Bte Dairesi LCCyi yle tanmlar: LCC; sistemlerin planlanan verimli alma sresi boyunca olan dorudan veya dolayl, yinelenen veya yinelenmeyen, ve dier maliyetleridir. LCC; tasarm, gelitirme, retim, iletme, bakm proseslerinde ortaya kan veya ortaya kmas beklenen maliyetleri ieren toplam bir maliyettir83. Donanm mr Boyu Maliyeti iin genel prosedr aada verildii gibidir84. Hedef sistemin misyonunun aa kavuturulmas, Bu misyonu gerekletirebilecek alternatif planlarn listesinin yaplmas, Sistem deerlendirme unsurlar ve lme metotlarnn belirlenmesi Alternatif planlarn deerlendirilmesi, Analiz sonularnn deerlendirilmesi ve dokmante edilmesi. Donanmn mr evrimi, sistemin ierii ve tanmlanmasndan, elden karlmasna kadar geen zaman dilimini gsterir. Sistemin ierii ve tanm, tasarm ve gelitirilmesi, imalat ve kurulmas tekrarlanamayan maliyeti oluturur. letme, altrma, ayakta tutma, deitirme ise ayakta tutma maliyetini oluturur. Donanm mr Boyu Maliyeti (LCC), bir sistemin alma mr boyunca mlkiyetinin toplam maliyetidir. Sistemi ayakta tutma maliyeti dediimiz maliyet, balangtaki sistemi elde etmek iin gereken maliyetin ok zerindedir. Tekrarlanmayan maliyet, elde etme maliyetidir ve donanmn fabrikada kurulmasyla oluur. Donanmn fabrikaya kurulup ilemeye balamasndan, kullanlamaz hale gelip elden karlncaya kadar ki maliyete donanm ayakta tutma maliyeti veya bakm maliyeti denir. Donanm
83 84

Shiroze, JIPM, n.ver., s.354. Ford Motor Company, Reliability and Maintainability Guideline for Manufacturing Machinery and Equipment, (First Edition, USA, 1993), s.C1-C7.

90

mr Boyu Maliyetinin %95ine kadar olan ksm tasarm ve ierik evresinde verilen kararlar tarafndan belirlenir. Aada verilen aamalar gerektirir: Sistemin toplam mr evriminin tanmlanmas ve analizi Tatmin edici bir mr periyoduna karar verilmesi Her bir evre iin maliyet faktrlerinin saptanmas Enflasyon ve geri dnm maliyetleri gibi faktrlerin zamanla deieceinin gz nnde bulundurulmas Formle edilmi matematiksel bir model ile Donanm mr Boyu Maliyetinin hesaplanmas. Donanm mr Boyu Maliyeti, bir retim makinesinin tahmin edilen mrne etki eden tm maliyet faktrlerinin toplamdr. DONANIM MR BOYU MAL YET =Elde Etme Maliyeti+altrma Maliyeti + Bakm Maliyetleri +/- Deitirme/Elden karma Maliyetidir. ELDE ETME MAL YET =Satn Alma Fiyat+ Ynetim/Mhendislik+ Montaj+ Eitim+ Deitirme+ Tama Maliyetleridir. Satn alma fiyat: hesaplanmaldr. Ynetim/ Mhendislik maliyetleri: Personel, seyahat ve dier maliyetler. Montaj maliyetleri: Bu maliyetler sadece, retim makinesinin ve donanmn montaj ile ilgilidir. Eitim maliyetleri: Bu maliyetler, zel retim makinelerini ve donanmlarn iletmek ve bakm yapmak iin gereken eitimler iin harcanan maliyetlerle ilgilidir. Deitirme maliyetleri: Bu maliyetler, retim makinesi ve donanm iin dnlen mr boyunca yaplan deiiklikler iin gereken maliyetlerdir. Tama maliyetleri: Bu maliyetler, retim makinesi ve donanmn imalat alanndan kullanc alanna kadar tanmas iin gereken maliyetlerdir. malat makinesi ve donanmn tama, maliyetleri

dndaki teslim fiyatdr. Satn alma fiyat, nakit deme ve deme ekli iin

91

LETME MAL YETLER = Direkt ilik+ e Yararlk+ Tketim Maliyeti+ sraf Maliyeti+ Hatal retim+ Yedek Paralarn Bakm Maliyetleridir. Direkt iilik maliyeti (iletme): retim makinesi ve donanmn dnlen mrnde iletilmesi iin gereken direkt iiliin toplam maliyetidir.

e yararllk maliyeti: Toplam ie yararllk, retim makinesi ve donanmn dnlen mrndeki, hava, buhar, elektrik, gaz, ve suyu ieren tketim maliyetidir. Tketim maliyetleri: Maliyet kalemleri; soutma, filtre aralar vb .maliyetlerdir. sraf maliyetleri: Donanmla ilgili olarak ortaya kan israf rnlerin toplanmas ve elden karlmas maliyetleridir. Hatal retim maliyeti: Makine hatalarndan ortaya kan bozuk rnler maliyetidir. Yedek paralarn bakm maliyeti: Donanm arzalandnda destek iin tutulan yedek paralarn bakm ve tamas maliyetleridir.

BAKIM MAL YETLER = Planl Bakm Maliyetleri+ Plansz Bakm Maliyetleridir. PLANLI BAKIM MAL YETLER =Donanmn mr+ nleyici Bakm Planlama+ Tamir Maliyetleri+ Tamir Eleman Maliyetleridir. Planl bakm maliyetleri: Donanmn dnlen mr sresince planlanan nleyici bakm iin gereken malzeme ve igc maliyetleridir. Donanmn mr: Donanmn gereken onarmnn yaplabilmesi iin elden geirilecei zamana kadar olan iletme saati says olarak tanmlanan kullanl mrdr. Planl nleyici bakm: Donanmn mrn arttrmak iin tekrarlanan bakm faaliyetlerinin planlanmasdr. Bakm faaliyetleri ve tekrarlanma frekans makine reticileri tarafndan belirlenir. Tamir maliyeti: Bir arza durumunda, donanmn tamiri iin gereken para ve iilik maliyetidir.

92

Tamir eleman maliyeti: Plansz durularda acil durumlar iin eitimli kiilerden oluan tamir elemanlar kadrosu iin ayrlan maliyettir.

PLANSIZ BAKIM MAL YETLER = Donanmn mr+ Plansz Durular+ Ortalama Tamir Maliyeti+ Yllk Paralar Maliyetleridir. Plansz bakm maliyetleri: Donanmn dnlen mr sresince meydana gelen plansz durular iin gereken malzeme ve igc maliyetidir. (Plansz durular: Donanm hatalar sonucunda olan durulardr.) Ortalama tamir maliyeti: Birka tane plansz duruun sebep olduu tamir faaliyetleri iin gereken maliyettir. Yllk paralar: Bir yl iinde tketilen tm tamir paralarnn maliyetidir.

DE T RME/ ELDEN IKARMA MAL YETLER Deitirme maliyetleri: Donanm baka para retmek amacyla

deitirmek iin gereken maliyettir. Elden karma maliyeti: Donanm elden karmak iin gereken maliyettir. Bu maliyet, hurda deeri, sahann temizlenmesi, ve retim israflarnn yok edilmesi gibi maliyetleri ierebilir. Aadaki tabloda donanm mr boyu maliyetine etki eden anahtar faktrler gsterilmitir.

93

Tablo 12. Donanm mr Boyu Maliyetine Etki Eden Anahtar Faktrler Elde etme + letme maliyeti maliyeti 1. Haftalk toplam iletme sresi 2. Yararlanma hedefi 3. Arzalar aras sre 4. Tamir sresi 5. Ayar sresi 6. Deiiklikler aras sre 7. Deitirme sresi 8. Planl durular 9. Donanmdan dolay birim kazan 10. Teknisyen saatlik creti 11. Makine/Operatr oran 12. Operatr saatlik creti 13. Alet maliyeti 14. Elektrik fiyat 15. KW bana maliyet 16. Haftalk dolayl malzeme fiyat (TL/hafta) 17. Makine alan (mz) 18. Bo alan (m2) 19. Yeniden altrma miktar 20. Yeniden altrma birim malzeme maliyeti 21. Yeniden altrma birim iilik maliyeti 22. Yeniden altrma birim donanm maliyeti 23. Yeniden altrma birim yan sanayi maliyeti 24. Yeniden altrma birim ileme maliyeti 25. Deitirme/Elden karma
Kaynak:
+

Bakm maliyeti X X X X X X X X

+/-Deitirme/elden

karma maliyeti

X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

X X X X X X X X X X X X X X X X

Ford Motor Company, Reliability and Maintainability Guideline for Manufacturing Machinery and Equipment, (USA, 1993), s.C-8.

94

4.2. Bakm nleyici Tasarm (MP) Bakm nleyici tasarm anlamna gelen MP Maintenance Preventivein ksaltlmasdr. MP, tasarm faaliyetleri, bir donanmn planlanmas ve yapm sresince, bakm maliyetleri ve ktye gitme kayplaryla ilgili olarak bakm bilgileri ve yeni teknolojileri gz nnde bulundurarak, donanma yksek derecede gvenilirlik, bakm yaplabilirlik, ekonomiklik, alabilirlik ve esneklik uygular85. Bakm nleyici tasarm, yeni bir donanma balang safhasnda gvenli, kullanm kolay, arzasz ve bakm kolay donanm tasarmn gerektirir. Bakm nleyici tasarm donanm gvenilirliini artrmak ve tasarm blmne alma sonular hakknda geribildirim yapmak iin, mevcut donanmn kusurlar zerinde aratrmalar yapar. Bakm nleyici tasarm aktiviteleri kapsamnda, ncelikle alanlardan ve tedarikilerden, fiziksel olarak ortaya konmu ve sonu alnm uygulamalardan yola klarak hazrlanm neriler gelir. Gelen nerilerin bakm nleyici tasarm arivine (MP arivi), uygun olup olmad teknik olarak incelenir. Teknik adan uygun olan neriler, operasyonel ve kalite ynlerinden de incelenir. Bu alardan da uygun olan neriler iin, teknik zelliklerin gsterildii MP kayt ve formu doldurulur. MP arivine girii yaplr. Bu ekilde Toplam retken Bakm uygulamalarnda, iyiletirmelerden ya da erken donanm ynetimi uygulamalarndan toplanan bilgilerden oluturulan MP arivi (ya da bir baka ifade ile MP veritaban), mevcut benzer donanmlarn iyiletirilmesine ynelik bilgi salama veya yeni alnan donanmlarda satn alma kriteri oluturma amal kullanlmaktadr. 5. KAL TE BAKIM ALIMALARI VE Y LET RMELER Kullanlan hammaddeler ve paralar kaliteli ise sfr hatal retim yapabilmek mmkndr. Donanmn durumu kalite gvenceyi etkiler. Bakm ve kalitenin

85

Shiroze, JIPM, n.ver., s.355-356.

95

ykseltilmesi etkin donanm bakm ile salanr gr kalite bakm almalarnn felsefesidir86. Kalite bakm, sfr hata koullarn salamak, standart deer ierisindeki koullar salayp kalite hatalarn nlemek, koullar belirli periyotlarla lp kontrol etmek, deerlerdeki deiimleri izleyerek olas kalite hatalarn nceden tahmin etmek, ileriki nleyici tedbirleri almak eklinde de tanmlanabilmektedir. Kalite bakm almalarn uygulamann n koulu donanm, ara ve gereleri imalat srecinde yksek kaliteyi salayacak ekilde yerletirmek, ilem artlarn insan becerisine ve alma metotlarna uygun duruma getirmektir. Kalite bakmn gelitirilmesi iin hzl ktye gidi ortadan kaldrlm ve doal ktye gidi, planl bakm almalar ile byk lde kontrol altna alnm olmaldr. alanlarn donanmn fonksiyonu ve yaps konusunda bilgili ve yeterli denetim kabiliyetine sahip olmalar gerekir. 5.1. Sfr Hata almalar Sfr hata almalarnda ncelikle kusurlu rn retimini engellemek iin donanmda ve srete olmas gereken koullar belirlenir. Gnlk ve eitli periyotlardaki gzlemlerle lmler yaplr. Kalite koruyucu bakm almalar kapsamnda lm deerleri standartlar iinde tutularak kalite hatalar nlenir. lm deerlerinin eilimi izlenerek hatal rn olasl tahmin edilir. Gerekli tedbirler kusur olumadan nce alnr. Kalite bakmda, hata henz olumadan anormalliklerin tespit edilerek nlem alnmas hedeflenir87. 5.2. Kalite Bakm almalarnn 10 Aamas Kalite bakm almalar kapsamnda yaplacak almalar ve iyiletirmeler 10 aamada gerekletirilir88.

DEA, n.ver., s.181. Yoshifumi Kimura, The Figure of Eight Method for Quality Maintenance, (JIPM, 1999), s.3. 88 DEA, n.ver., s.188.
87

86

96

5.2.1. Mevcut Hatalar Listeleme ve Gruplandrma Bu aamada hata oluan srecin fabrika plan hazrlanr. Ana sreler ve bunlarn alt sreleri belirlenir. Kontrol edilen kriterler, bu kriterlerin standart deerleri, kontrol noktalar, kontrol metodu, kontrol skl, kontrolden sorumlu kiiler ve kalite karakteristikleri saptanr. Hata oluan sreler ayrlarak, kusur tipleri miktarlar ve oranlar belirlenir. 5.2.2. Hata Nedenlerinin Belirlenmesi Detay sreler, kontrol parametreleri ve hatalar arasndaki iliki deerlendirilir. Sreler ve hatalar arasndaki ilikinin ve nem derecesini gsterir bir tablo hazrlanr. Bu tabloda i sreci ve gerek ak tekrar yazlarak birbiriyle kyaslanr. Kontrol deerleri belirlenerek hata tipleri ile arasndaki iliki ortaya konulur. 5.2.3. Makine, Metot Malzeme ve Belirlenmesi Bu aamada hata nedenleri 3M 1 (Makine, Metot, Malzeme ve nsan) baznda ayrntl olarak incelenir. ncelemeler sonucunda 3M 1 koullarn ayrntl biimde belirtir bir tablo hazrlanr. 5.2.4. Anormallik Noktalarna Kar nlem Planlarnn Hazrl Bu aamada 3M 1 (Makine, Metot, Malzeme, ve nsan) ile belirlenen hata noktalar kontrol edilir. Normal deerlerden sapma gsteren, takibi yaplan veya yaplmam alma koullarnda iyiletirmeler planlanr. 5.2.5. Kronik Hatalarn Analizi Hata kaynaklarndan kronik olanlarn st seviye tekniklerle detay analizleri yaplr. Normal deerlerden sapma gsteren alma koullarnn iyiletirilmesi iin nsan (3M 1 ) Koullarnn

97

iyiletirme planlar hazrlanr. Neden -Sonu analizi (PM), Hata Trleri ve Etkileri Analizi (HTEA) gibi analizler yaplr. (PM ve HTEA analizlerine kinci Blm TB Gelitirme Aamasnda deinildii iin burada tekrar bahsedilmeyecektir.) 5.2.6. Hatalara Kar yiletirmelerin Yaplmas Hata kaynaklarnn tamamen yok edilmesi iin iyiletirme almalarna balanr. 5.2.7. 3M 1 Koullarnn Yeniden Kontrol Edilmesi Ulalan sonular ve alma koullar gzden geirilerek, sfr hata hedefine ulalmasn salayacak ilave iyiletirmeler yaplr. Makine yetenek endeksleri ve sre yetenek endeksleri tespit edilerek srekli izlenir. 5.2.8. 3M 1 Koullarnn Sfr Hataya Ayarlanmas Sfr hata koullar oluturularak gerekli kontrol parametreleri saptanr. 5.2.9. Kalite Bakm Tablolarnn Hazrlanmas Sfr hata koullarnn korunmas iin gerekli kontrolleri ieren Kalite Bakm tablolar hazrlanr. 5.2.10. Uygulamann Kalc Klnmas ve Standartlarn Oluturulmas Grsel kontrollerle sre srekli olarak etkin kontrol altnda tutulur. Kalite noktalar belirlenir, iaretlenir ve izlenir. Poka Yoke uygulamalar ile srete hatal retim yaplmas nlenir.Poka Yoke makine ve operasyonlarn hatal retim yapmasnn nlenmesi anlayndan hareket eden bir tekniktir. Poka Yoke unutkanlk, dikkatsizlik, yanl anlama, konsantrasyon eksiklii, standartlarn eksiklii, tecrbesizlik vb. insan faktrnden kaynaklanan durumlara kar uygulanr. Poka Yoke, hata yapmay nleyici ve yardmc ara ve stratejileri kullanarak, o nokta iin fazladan kontrol elemanna

98

gerek duymadan, sfr hatal retime ulamay amalar. Bu amala ve gerekirse kullanlan tezgaha ilave mekanizmalarn eklenmesine ve/veya rnde baz tasarm deiikliklerine gidilebilir. Bu mekanizmalara Poka Yoke arac ad verilir. Esas olan, tm alanlarn kendi ilem noktalarnda bu amalar gelitirebilecek eitim ve beceri dzeyine getirilmesidir. 6. GVENL , EVRE ALIMALARI VE Y LET RMELER TBn en nemli hedeflerinden birisi sfr i kazasdr. Sigortalnn i yerinde bulunduu srada, iveren tarafndan yrtlmekte olan i dolaysyla, grevlendirildii noktaya ulam srasnda bana gelen kazalar i kazas olarak kabul edilir. Kazalar emniyetsiz koullar, dikkatsiz davranlarla birletii zaman ortaya kar. Emniyetsiz koullar fiziksel problemlerdir ve dikkatsiz davranlar da belirlenmi standartlara uymama sonucunda ortaya kar. Kazalar nlemek iin hem emniyetsiz koullar hem de dikkatsiz davranlar yok etmemiz gerekmektedir. Bir fabrikada ynetiminin, i kazalarna kar duyarl olmas, gnmzde artk kanlmaz bir sorumluluk haline gelmitir. TB uygulayan i yerlerinde i kazalarna kar alnan nlemlerle, alanlarn morali artar, kayp i zamanlar azalr, i kazalar ve yaralanmalar ortadan kalkar, sigorta kurulularna denen primler azalr, irket beklenmedik zamanlarda ykl tazminatlar demekten kurtulur, i gvenlii kltr ykseltilir. gvenliini artrmada baarl olmak iin; ynetimin desteinin salanmas, karlkl gven duygusunun alanlar arasnda salanmas, herkesin i kazas risklerine kar kendisini kontrol ve raporlama sorumluluunu stlenmesi gerekmektedir. Fabrikann i kazalarna ilikin vizyonunu belirlemesi gereklidir. yerinde olan i kazalar ve tehlikeli durumlara ilikin kaytlar tutulmaya balanarak, riskli blgeler iaretlenir ve iletmenin risk haritas oluturulur. kazalarnn nlenmesinde baarl almalar yapan, nemli katklarda bulunan personelin baarlarnn tebrik edilmesi ve dllendirilmesi ihmal edilmemelidir. Tm alanlara ynelik i kazalarna kar bilinlendirme eitimleri dzenlenmelidir.

99

Srelerde i kazas olasln azaltan deiikler hzla uygulamaya alnmaldr. Ynetim, i gvenlii gstergelerini srekli takip ederek, sonular aklamal, baarlar kutlamaldr. gvenlii konular iin ayrlmaz bir paras olmaldr. Sfr i kazas hedefine ulamak iin; i uygulama standartlar ile i gvenlii standartlar birletirilmelidir. st ynetimin mutlak destei arttr. Fakat, i gvenliinin fabrika btnnde yaygnlatrlmasndan, bir yaam tarz haline getirilmesinden tm alanlar sorumludur. gvenlii ve evre iin gerekli olan iyiletirmelerin bazlar unlardr89: 6.1. Yksek Risk Tayan Noktalarn Belirlenmesi Risk analizleri yaplarak yksek risk tayan noktalar tespit edilir. Gerekli dzeltici nleyici faaliyetler ile ortadan kaldrlmaya allr. Kaza riski yksek grnen ksmlara da gerekli iyiletirmelerin yaplmas gerekmektedir. 6.2. Kaza Riski Kartlar Araclyla Yaplan yiletirmeler Ramak kald durumu kiinin kaza grmeden, tehlike yaratabilecek bir durumu atlatmasdr. Kaza riski yksek olan olaylar kayt altna alarak, emniyetsiz koullarn ortadan kaldrlmas amac ile kaza riski kartlar kullanlmaktadr. Bu uygulama ile kaza riski yksek grnen yerler belirlenir ve gerekli nlemler alnr. 6.3. Odaklanm yiletirmeler Kapsamnda Gerekletirilen yiletirmeler gvenlii asndan grlen aksaklklar ve eksiklikler ncelikle tespit edilir. almalar gerekletiren ekip yelerince bu aksaklklar incelenir. Yaplan analizler sonucunda gerekli nlemler alnr. 6.4. evreye Ynelik yiletirmeler Dnyann kstl kaynaklarnn en verimli ekilde kullanlmasn salamak iin evreye ynelik iyiletirmeler yaplmaktadr. alanlarn evre bilinci arttrlarak btn alanlarn katlm salanr.
89

Tokutaro Suzuki, TPM in Process Industries, (First Edition. England: Productivity Press, 1994), s.330.

100

7.

OF S TB ALIMALARI VE Y LET RMELER TB herkesin iidir ve ofislerde alanlar da buna dahildir. Bu nedenle,

iletmelerde retim sahasnn dndaki rn mhendislii, sat, sevkyat, satn alma, planlama, kalite sistem ynetimi, idari birim, mali birim gibi blmler de Toplam retken Bakm faaliyetlerini gerekletirmelidirler90. retim sahasnda artan verimlilik almalar ofislerde de uygulanmaldr. Elle tutulur sonular hedeflenmelidir. Memurlardan oluan bir fabrika hayal edilerek TB yaklam ofisteki tm ara gerece uygulanmaldr. Toplam retken Bakmn temel ama ve ilkeleri tm ofislerce benimsenmelidir. Her blm vizyonunu ve misyonunu belirlemelidir. Mevcut durum analiz edildikten sonra Toplam retken Bakm uygulanmaldr91. 7.1. Ofislerde Otonom Bakm almalar Ofislerde otonom bakm almalar yaplrken somut ve parasal kazan hedeflerinin ortaya konmas gerekmektedir. Ofislerde de maliyetler gz nne alnarak retim blm ile kyaslanabilecek oranda odaklanm iyiletirmeler faaliyeti ortaya konmaldr92. 7.1.1. n Temizlik ve Dzen (1. Seviye) Bu aamada ofis personeline TB hakknda eitim verilir. Durum tespitinin ardndan faaliyet plan hazrlanarak sorumlular belirlenir. Ofis ii masalar, ekmeceler, dolaplar ve raflar temizlenir. Gereksiz eyalar atlr. Dokmanlara hzl ve kolay ulam salanr. Ofis donanm bakml hale getirilir, kullanmndan sorumlu olan kiiler tespit edilir. Ofis malzemelerinin yerleri belirlenerek, evrak saklama ve yok etme talimatlar gzden geirilir. Dosyalama sistematii gzden geirilerek, evrak sistematii aktif hale getirilir. Denetleme mekanizmas kurulur ve iletilir.
90 91

Suzuki, 1994, n.ver., s.283. Khalid Al-Hassan, Joseph Fat-Lam Chan & Andrew Viggo Metcalfe, The Role Of Total Productive Maintenance in Business Excellence, Total Quality Management, Cilt no 11, Say no 4-6:596-601, (Temmuz 2000), s.598. 92 DEA, n.ver., s.215.

101

7.1.2. Aksaklklarn Tespiti (2. Seviye) Bu aamada, 2. seviye eitimin ardndan faaliyet plan ve sorumlular belirlenir. Kusurlar izelgesi hazrlanr. Ofiste yaplan tm iler analiz edilir, listelenerek yinelenir. Ak diyagramlar oluturularak kk iyiletirmeler yaplr. Aklarda standardizasyon salanr. Denetleme mekanizmas kurulur ve iletilir. 7.1.3. Gelitirmeler (3. Seviye) Ofis personeline sre eitimi ve iyiletirmeler eitimi bu aamada verilir. Faaliyet plan ve sorumlular belirlendikten sonra ideal ak kartlr. Deer yaratmayan faaliyetler belirlenerek, denetleme mekanizmas kurulur ve iletilir. Ofis verimi artmaya balar. 7.1.4. Standardizasyon (4.Aama) Faaliyet plan ve sorumlular belirlendikten sonra hiyerari belirlenerek yetki ve sorumluluklar revize edilir. Prosedr, talimat ve i tanmlar revize edilir. zleme gstergeleri uygulanr ve raporlanr. Denetleme mekanizmasnn kurulur ve iletilir. 7.1.5. Otonom Ynetim (5. Seviye) Bu aamada, srekli iyiletirmelerle ofis ileri gelitirilir, otonom yrtme salanr.

Drdnc Blm ET GIDA A.DE TB UYGULAMASINDA Y LET RME YAKLAIMLARI

1.

LETME HAKKINDA GENEL B LG ET , 1961 ylnda ET Biskvi Fabrikas ad altnda Firuz Kanatl tarafndan bir

ahs iletmesi olarak kurulmutur. 1972 ylnda bu iletme ET Gda Sanayi ve Ticaret A.. ticari nvanyla bir aile irketi haline getirilmitir. ET Gda A.. ET Markasnn snai mlkiyetine sahiptir. 20 Ocak 1962 tarihinde gnde 3 ton gibi kk bir kapasiteyle retime balamtr. Bu tarihten itibaren Eskiehir merkez fabrikada, 1964te kk, 1967, 1970, 1972, 1973, ve 1975'te byk apl biskvi retim kapasite artlar gerekletirilmitir. Eskiehir Merkez Fabrikas Aralk 1999 tarihinde retimine son vermitir. irket, bu tarihten sonra tm biskvi retimini, 1995 tarihinden itibaren kuruluu devam eden, Eskiehir Organize Blgesindeki yeni tesislerinde yapmaya balamtr. ET 'de ISO 9002 Kalite Gvence Sistemi uygulanmaktadr. ET , ISO 9002 sistematiiyle Toplam Kalite aamasna erimeyi hedeflemektedir. HACCP belgesine sahip olan iletmede hijyen ve sanitasyon almalar titizlikle yrtlmekte, retim artlar mikrobiyolojik analizlerle srekli denetim altnda tutulmaktadr. ET Gda, rnlerini Trkiye ve Uluslararas pazarlarda, bir ET Grubu irketi olan ET Pazarlama Sanayi ve Ticaret A.. kanalyla pazarlamaktadr. Srekli gelime bilinci ve kararll iinde alan ET , kendi sektrndeki teknolojik yenilik ve gelimeleri takip ederek modernizasyon almalarn srdrmektedir. letmede Nisan 2003 tarihinde uygulanmaya balanan Toplam retken Bakm faaliyetleri baaryla yrtlmektedir. 2. TOPLAM RETKEN BAKIM UYGULAMALARI VE

LETMEDEK

Y LET RME S STEMAT letme Toplam retken Bakm almalarna balarken unlar hedeflemitir: Gnmzn kyc rekabet ortamnda, retim maliyetlerinin drlmesi ve kalitenin gelitirilmesi,

103

kapasitesinin art srasnda verimliliin en st dzeye karlmas, Gelien teknoloji ortamnda bakm faaliyetlerinde, retim ve bakm ekiplerinin beraber almas, Esnek retim ile rekabet stnl, Grsel ve gvenli bir alma ortam, tertip ve dzen.

Toplam retken Bakm faaliyetlerinin sistemli ve doru bir ekilde ilerlemesini salamak iin, iletme JIPM (Japan Institute of Plant Maintenance: Japon Fabrika Bakm Enstits) ile birlikte almaktadr. JIPMin 3-4 aylk ziyaretleri srasnda, sistemin kurucusunun deneyimlerinden yararlanmakta, TB almalar beraberce yorumlanmaktadr. JIPM yetkilisi temel faaliyetleri ynlendirilmekte ve en iyi uygulamalarn ET ye uyarlanmas iin almaktadr. TB Ofisin iletmede oluturulmasnn amac, TB almalarnn srekli izlenmesi, ynlendirilmesi ve organize edilmesidir. TB Ofis, faaliyetleri sistemli bir biimde planlayarak dier ilgili blmlere destek vermekle sorumludur. eitli konu ballarnda yrtlecek faaliyetler iin TB Komiteleri kurulmutur. TB Ofis komitelerin yaptklar almalarn performansn izler, raporlar ve komiteler arasnda koordinasyon salayarak st ynetimi bilgilendirir. Komiteler gerekletirilecek olan iyiletirme almalarnn konularna karar verirlerken, iletme hedeflerini ve iletme stratejilerini gz nnde bulundururlar. yiletirme almalarnn gerekletirilmesi iin iyiletirme ekipleri oluturulur. Ekipler oluturulurken hiyerariden ok alanlarn beceri dzeylerine nem verilmektedir. letmede faaliyet gsteren komiteler unlardr; Odaklanm yiletirmeler (Kobetsu Kaizen) Komitesi Otonom Bakm Komitesi Planl Bakm Komitesi Eitim Komitesi Kalite Bakm Komitesi Erken Ekipman/Erken rn Komitesi i Sal, Gvenlii ve evre Komitesi

104

Ofis TB Komitesidir.

2.1. Odaklanm yiletirmeler almalar letmede Odaklanm yiletirmeler ekibinin grevi, nceki blmlerde belirtilen kayplarn yok edilmesidir. Odaklanm iyiletirmeler planldr ve herkes eitli roller alarak gelimelere katkda bulunur. Kayplar Odaklanm yiletirmeler Komitesi tarafndan tespit edilmekte ve ekipler kurularak yok edilmektedir. Ekiplerin potansiyel iyiletirme konularn tespit etmeleri halinde bunu TB Ofise ve/veya Odaklanm iyiletirmeler Komitesine bildirmeleri beklenmektedir. Ekip almas gerektirmeyen, hangi iyiletirmenin yaplacann ak olduu kayp kaynaklarna kar yaplan iyiletirmeler ise nce/Sonra yiletirmeleri ile gerekletirilir. nce Sonra Kaizeni formu doldurularak raporlanr ve gerekiyorsa ayn form kullanlarak sunuu yaplr. nce/Sonra yiletirmeleri, ierik olarak Odaklanm yiletirmeler Komitesi tarafndan belirlenen sorumlu veya sorumlularca, biimsel olarak ise TB Ofis tarafndan denetlenir ve uygun bulunan nce/sonra iyiletirmeleri kaytlanr. Bu tarzdaki iyiletirmeler eer rne ynelik mevcut bir hata biimini nler nitelikte ise Poka Yoke uygulanmaktadr. letmede Odaklanm yiletirmeler, hz, arza, i gvenlii, hazrlk, kk duru, geri dnml skarta ve p skartas, enerji vb. balklar altnda yaplacak iyiletirme almalarn kapsamaktadr. Komite hangi iyiletirmelerin ncelikli olarak yaplmas gerektiine karar verirken, kayp yaplar, odaklanm iyiletirmeler havuzundaki neriler, hedefler, detayl blm bilgileri (nemli ve tekrar eden arzalar, i kazalar, kalite sorunlar, srelerde yaanan aksaklklar vb.), hata kartlar ve mteri ikayetleri gibi kriterleri gz nne alr. yiletirme deerlendirmeleri ET Kobetsu Kaizen (Odaklanm yiletirme) Deerlendirme Formu zerinden yaplmaktadr. Deerlendirmeler, Odaklanm yiletirmeler Komitesi ve TB Ofis tarafndan gerekletirilmektedir. yiletirme ekipleri, bilgilendirilirken yiletirme zleme Formu kullanlr. Ekipler iyiletirmelerini gerekletirme aamasna geldiklerinde, rehber ve Odaklanm yiletirmeler Komitesi yelerine ara deerlendirme sunuu yaparak iyiletirmelerine

105

onay alrlar. yiletirme tamamlandnda, Odaklanm iyiletirmeler ve iyiletirmeyi belirlemek ve izlemekten sorumlu komite ile TB Ofis tarafndan final deerlendirmesi yaplr ve ET Kobetsu Kaizen Deerlendirme Formuna gre puanlandrlr. ET dl Puan Tablosu gerekliliklerine gre puanlar verilir ve TB ile ilgili tm faaliyetlerden aldklar bireysel dl puanlarna eklenir. Parasal olmayan TB dl, yl ierisinde birka kez st ynetimce alanlara puanlar karlnda verilir. Bu dl almalarn ynetim tarafndan tanndn ve takdir edildiini gsteren nemli bir motivasyon kaynadr. Aadaki tabloda iletmede yllara gre tamamlanan odaklanm iyiletirmeler saylar verilmitir. Tablo 13. Yllara Gre Odaklanm yiletirmeler Saylar
YILLARA GRE ODAKLANMI Y LET RMELER SAYILARI
ODAKLANMI Y LET RME SAYISI
70 60 50 40 30 20 10 0 2002 2003 2004 2005 2005 2005 2005 1.eyrek 2.eyrek 3.eyrek 4.eyrek

59 TAMAMLANANLAR 26

23

YILLAR

Aadaki tabloda yllara gre tamamlanan nce/sonra iyiletirmeleri saylar verilmitir. Tablodan da anlalabilecei gibi iyiletirmeler byk bir hzla ve baaryla gerekletirilmektedir.

106

Tablo 14. Yllara Gre nce/Sonra yiletirme Saylar

YILLARA GRE NCE/SONRA Y LET RME SAYILARI
800

NCE/SONRA Y LET RMELER SAYISI

700 600 500 400 300 200 100 0 2003 2004 2005 2005 2005 2005 1.eyrek 2.eyrek 3.eyrek 4.eyrek

TAMAMLANANLAR 703 365 173

YILLAR

2.2. Otonom Bakm almalar ve yiletirmeleri nceki blmde bahsedilen sistematik dorultusunda otonom bakm

uygulanmaktadr. Otonom bakmn ilk admnda makinedeki hzla ktye gidi analiz edilerek nlemler alnr. Drdnc ve beinci admda makinede oluabilecek anormallikleri nceden tespit etmek ve arzay nlemek hedeflenir. Altnc admda i ak gelitirilerek ve grsel ynetim salanr. Yedinci adm operatrn tam otonom bakm uygulamasdr. letmede her adm yneticiler tarafndan denetlenmekte ve onaylandktan sonra bir sonraki adma geilmektedir. Otonom Bakm Geliim Plan hazrlanrken, Planl Bakm Komitesi tarafndan yaplan donanm snflandrmas (Planl Bakm bal altnda bahsedilen ABC analizi) dikkate alnmtr. ABC analizi sonrasnda A snf donanmdan balayarak Otonom Bakm Geliim Plan hazrlanm ve bu plan master plana temel tekil etmitir. Otonom Bakm Komitesi, iletmedeki tm donanmlar iin planlama yapmtr.

107

letmede Otonom Bakm almalar belirlenen plan dahilinde yrtlmektedir. Pilot Donanmn Otonom Bakma getii TB Balama Vuruu Kick-off olarak tanmlanmaktadr. letmede Nisan 2003 tarihinde pilot donanmda Otonom Bakma geilmitir. Hata kartlar, Odaklanm iyiletirmeler, nce/Sonra yiletirmeleri ve Poka Yokeler araclyla iyiletirmeler yaplmakta, donanmn kullanlabilirlii ve performans oran arttrlmaktadr. Kusurlu rn oran azaltlarak Toplam Donanm Verimlilii arttrlmaktadr. Donanmda normalden sapmalar hata kart ile iaretlenmektedir. Hata kart uygulamas Otonom Bakmn 1.Adm olan temizlik ve kontrol admndan itibaren balatlmakta, eer hatay kart asan kii/ekip giderecek ise Beyaz Hata Kart, bakm personeli giderecek ise Krmz Hata Kart kullanlmaktadr. Doldurulan kartn ilk nshas Hata Kart Kutusuna atlrken, 2.nsha da hata blgesine aslmaktadr. Daha sonra hatann gerektirdii bakm yaplmakta ve donanm zerinde asl bulunan kartlar kaldrlmaktadr. Hemen giderilemeyecek bir problemin hata kartn kaldrabilmek iin ak bir plan hazrlanmaktadr. Aadaki tabloda yllara gre beyaz-krmz hata kartlar oranlar verilmitir. TB almalarnn balamasyla birlikte zaman ierisinde operatrlerin hatay alglama ve dzeltme kabiliyetlerindeki art aka grlmektedir. Tablo 15. Beyaz- Krmz Hata Kart Oranlar

BEYAZ-KIRMIZI HATA KARTI ORANLARI

HATA KARTI KALDIRMA ORANLARI
120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% 2003' 1/4

81% 79%

68%

52%

29% 40% 37% 32%

19% 21%
2003' 2/4 2003' 3/4

32%
2003' 4/4

48%

71% 60% 63% 68%

2004' 1/4

2004' 2/4

2004' 3/4

2004' 4/4

2005' 1/4

2005' 2/4

2005' 3/4

2005' 4/4

YILLAR

108

Otonom Bakmda ok sayda tek nokta dersi verilerek personelin eitilmesi ve yetkin klnmas hedeflenir. Aadaki tabloda yllara gre verilmi tek nokta dersi saylar grlmektedir. Tablo 16. Otonom Bakmda Toplam Verilmi Tek Nokta Dersi Says
OTONOM BAKIMDA TOPLAM VER LM TEK NOKTA DERS SAYISI
TOPLAM TEK NOKTA DERS SAYISI
1000 800 600 400 200 0 2002

776

904

123
2003 2004 2005' 1/4 2005' 2/4 2005' 3/4 2005' 4/4

YILLAR VER LEN TEK NOKTA DERSLER SAYISI

Otonom bakmda toplam tek nokta dersi says (adam x ders) aadaki tabloda verilmitir. Tablo 17. Otonom Bakmda Toplam Tek Nokta Dersi Says (Adam x Ders)

TOPLAM TEK NOKTA DERS (ADAMxDERS)

12000 10000 8000 6000 4000 2000 0

OTONOM BAKIMDA TOPLAM TEK NOKTA DERS SAYISI (ADAMxDERS)

6833 1946
2002 2003 2004

9596

2005' 1/4

2005' 2/4

2005' 3/4

2005' 4/4

YILLAR VER LEN TEK NOKTA DERSLER SAYISI

109

2.3.

letmede Planl Bakm almalar ve yiletirmeleri

letmedeki planl bakm almalar daha nce bahsedilen Planl Bakm almalar ve yiletirmeleri blmndeki sistematik dorultusunda gereklemektedir. letmedeki planl bakm ekipleri, otonom bakm ekiplerine eitim ve destek verirler. Otonom bakmda grevler ve sorumluluklar bu iki grup arasnda paylatrlmtr. rnein kurma ve ayar, temizleme, yalama, para skma gibi aktiviteler retim operatrnn sorumluluundadr. Arza bakm, periyodik bakm, kestirimci bakm, nleyici bakm, dzeltici bakm faaliyetleri planl bakmclar ve otonom bakmclar arasnda paylalmtr. letmede otonom bakm ekipleri, planl bakm ekiplerine pnmatik, mekanik, yalama, elektrik bakm becerileri gibi dersler vermektedirler. Planl bakm almalar kapsamnda sfr arza hedeflenmektedir. Aylk arza grafiklerinin oluturulup, iki arza aras sre ve ortalama onarm sreleri kayt altna alnmaktadr. Donanm yerleim emas zerinde arza haritas hazrlanp ve komite panosunda ilan edilmitir. Donanmlar iin Bakm Gerektirmeme arivi oluturulmutur. Planl Bakm Komitesi ayrca iletmedeki enerji kullanmn da izlemekte ve tasarruf almalarn yrtmektedir. Bu almalar ounlukla Odaklanm iyiletirmelerle gerekletirilmektedir. Aadaki tabloda planl bakmda yllara gre arza saylar grlmektedir. TB almalarnn balamas ve zaman ierisinde benimsenmesiyle birlikte arza saylarnda belirgin miktarda azalma gzlemlenmitir.

110

Tablo 18. Planl Bakmda Arza Saylar

PLANLI BAKIMDA ARIZA SAYILARI
120 100

ARIZA SAYISI

80 60 40 20 0 2002 2003 2004

110

95 58 11
2005' 1/4 2005' 2/4 2005' 3/4 2005' 4/4

YILLAR ARIZA SAYISI

Aadaki tablodan da anlald gibi, ayn ekilde iki arza arasnda geen sre de uzamtr. Dolaysyla retilen ton bana harcanacak olan bakm gideri de azalmtr. Tablo 19. Yllara Gre ki Arza Arasnda Geen Sre

YILLARA GRE K ARIZA ARASINDA GEEN SRE

K ARIZA ARASINDA GEEN SRE(SAAT)
300 250 200 150 100 50 0 2002 2003 2004 2005' 1/4 2005' 2/4 2005' 3/4 2005' 4/4

101

184

247

YILLAR K ARIZA ARASINDA GEEN SRE

111

Tablo 20. retilen Ton Bana Bakm Gideri

RET LEN TON BAINA BAKIM G DER
140 120 100

ENDEKS

80 60

100
40 20 0 2002

119

107

86

2003

2004

2005' 1/4

2005' 2/4

2005' 3/4

2005' 4/4

YILLAR

2.4.

letmede Eitimler

ET de TB kapsamnda eitli eitimler verilmektedir. Bu eitimlerden bazlar unlardr: TB Tantm Eitimi 5 S Sistematii Poka- Yoke Eitimi i Sal Gvenlii Eitimi HACCP (Kritik Kontrol Noktalarnda Tehlike Analizi) Eitimi Otonom Bakm Eitimleri (Mekanik, endstriyel yalama, pnmatik, elektrik, kimya, sensrler teknik izim, lm teknii) Planl Bakm Eitimleri Kalite Bakm Eitimleri Neden-Sonu Analizi (PM Analizi) Eitimi yiletirme (Kaizen) Eitimi

112

Tekli Dakikalarda Kalp-Takm Deiimi SMED (Single Minute Exchange of Dies) Eitimi Ofis TB Eitimleri

Bunlarn yan sra, doru makine/donanm kullanm, proses uygulamalar, bakm uygulamalar, mteri ikayetlerine neden olan/olabilecek unsurlar ve tedarik yntemleri vb. konularda Proses Eitimleri ve Tek Nokta Dersleri hazrlanmakta ve verilmektedir. Verilen tek nokta derslerinin etkinlik ve baars Tek Nokta Dersi Katlmc Etkinlik Deerlendirme Formu kullanlarak llmektedir. Personel tarafndan aslan hata kartlar, HACCP kartlar, i Sal Gvenlii Kartlar ve 5S kartlar da eitimin etkinliinin bir dier gstergesidir. Aada verilen tablolardan da anlalaca gibi bakm yapabilen operatr saysnn, toplam iiye olan oran TB uygulamalarnn balamasyla art gstermitir. Kii bana den neri saysnda da art gzlenmektedir. alanlar eitimlerle bilinlendike ileri ve ortam koullar hakknda yorum yapabilmekte, zm nerileri getirebilmektedirler. Tablo 21. Bakm Yapabilen Operatr Says/ Toplam i (%)
BAKIM YAPAB LEN OPERATR SAYISI / TOPLAM (% )
25 20 15

10 5 0 2002 2003

21 5,5 6
2004

21

2005' 1/4

2005' 2/4

2005' 3/4

2005' 4/4

YILLAR MEVCUT DURUM

113

Tablo 22. Yllara Gre Kii Bana Den neri Says

K BAINA DEN NER SAYISI

NER SAYISI+HATA KARTI SAYISI/TOPLAM ALIAN SAYISI
16 14 12 10 8 6 4 2 0 2002 2003 2004 2005' 1/4 2005' 2/4 2005',3/4 2005' 4/4

14,19 2,27 2,66

YILLAR MEVCUT DURUM

Aadaki tabloda eitli konularda hazrlanan tek nokta dersi says grlmektedir. Tablo 23. Yllara Gre eitli Konularda Hazrlanan Tek Nokta Dersi Says
TEK NOKTA DERS SAYISI
1000 900 800 700

KONULAR

600 500 400 300 200 100 0 2002 2003 2004 2005' 1/4 2005' 2/4 2005',3/4 2005' 4/4

774

904

124

YILLAR MEVCUT DURUM

Aadaki tabloda toplam tek nokta dersi, alan x ders says olarak verilmitir.

114

Tablo 24. Tek Nokta Dersi (alan x Ders Says)

TEK NOKTA DERS (ALIAN X DERS SAYISI)

12000

ALIAN X DERS SAYISI

10000 8000 6000 4000

9596 7099

2000

1946
0 2002 2003 2004 2005' 1/4 2005' 2/4 2005',3/4 2005' 4/4

YILLAR MEVCUT DURUM

2.5.

letmede Kalite Bakm

letmedeki Kalite Bakm almalar ile rn kalitesini etkileyen parametreler tespit edilmi ve srekli kontrol altna alnm durumdadr. Makinelerde yaplan iyiletirmelerle (Poka Yoke), daha nce yaanan kalitesiz rn tipi ortadan kaldrlmtr. Aadaki tabloda yllara gre Poka Yoke saylar verilmitir.

115

Tablo 25. Yllara Gre Poka Yoke Saylar

POKA YOKE SAYISI

TOPLAM POKA YOKE SAYISI
200 180 160 140 120 100 80 60 40 20 0 2002 2003 2004 2005' 1/4 2005' 2/4 2005',3/4 2005' 4/4

176 135

31

YILLAR MEVCUT DURUM

Kalite Bakm Komitesi almalar Kalite Bakm Projeleri kapsamnda gerekletirilmektedir. Projeler kapsamnda Kalite Bakm tablosunun hazrlanmas, 3M 1 koullarnn tespiti, gerekli tek nokta derslerinin hazrlanmas, Neden -Sonu Analizi (PM Analizi) yntemleri kullanlmaktadr. Neden-Sonu analizi uygulanarak, hata tipinin sfrlanmas hedeflenmektedir. Dier iyiletirmeler ve Tek Nokta Derslerinin tamamlanmas sonrasnda 3M 1 almas yaplmakta, problemler, kronik sorunlar dahil olacak biimde giderildikten sonra, Kalite Bakm tablosu hazrlanarak tm ilem admlar standardize edilmektedir. Donanm zerinde kontrol kritik olan noktalar Q (Quality-kalite) noktas olarak tespit edilip Kalite Bakm Standartnn ierisinde yer almaktadr. Kalite bakm matrisi araclyla sreler ve hatalar arasndaki iliki ve nem derecesi gsterilmektedir. 2.6. letmede Erken Donanm/rn Ynetimi

letmede, Erken Donanm alma Grubu, mevcut donanmlar, rnler ve retim metotlarnda yaplan kalc iyiletirmeleri Bakm nleyici Tasarm (MP) arivine ilemektedir.

116

Bakm nleyici Tasarm arivi ve Donanm mr Boyu Maliyeti gibi bilgiler nda en uygun donanmn seilmesi ve alnmas Erken Donanm Ynetiminin sorumluluundadr. Donanm alnmas ncesi ve sonrasnda kullanlacak kontrol formlarnn hazrlanmas da bu kapsamdadr. Erken rn Ynetimi, muhtemel kalite ve maliyet sorunlarn nceden tahmin ederek, mteri beklentilerini karlamay ve sfr hatal rn retimini hedeflemektedir. Tasarm Gzden Geirme Kontrol Formlarnn etkin kullanm ile tasarm srecinden rnn mteriye ulat ana kadar problemlerin nlenmesi hedeflenmektedir. Erken rn Ynetimi almalarnda ncelikli olarak mevcut rn gelitirme sreci incelenir. Tasarm Gzden Geirme Formlar hazrlanarak problem noktalar tespit edilir ve iyiletirme almalarna balanr. 2.7. i Sal, Gvenlii ve evre almalar ve yiletirmeleri

TBda hedef sfr i kazasdr. letmede eski kazalarn sebeplerini analiz edilerek, kaza oluturan koullar yok edilmektedir. alanlar potansiyel kaza riski tayan blgeleri Kaza Riski Kartlar ile iaretlemekte ve zm nerilerini de sunmaktadrlar. Kaza Riski Kartlar i Sal Gvenlii Komitesi iin veridir. Bu veriler nda komite tarafndan gvenliine ynelik iyiletirmeler gerekletirilmektedir. Odaklanm yiletirmeler ile nce/Sonra yiletirmeleri de i Sal ve Gvenliine ynelik olarak planlanmakta ve gerekletirilmektedir. Kaza riski kart uygulamas, i kazas takip sistematii, kaza yeri inceleme ekibi almalar, risk analizleri, i gvenlii saha denetlemeleri, i Sal gvenlii lmleri ve Haritalar, etmektedir. 2.8. Ofis TB almalar ve yiletirmeleri Ofis TB almalar ile ynetsel ve dolaysz srelerdeki verimlilii arttrmak hedeflenmektedir. Ofis Otonom Bakm almalar 5 admda gerekletirilir. Ama srelerde iyiletirme yapmaktr. Ofisin tertip ve dzeninin salanmas ile balayan iyiletirmelerin planlanmasna ve gerekletirilmesine temel tekil

117

almalarda, ileriki admlarda ileyiin dzenlenmesine odaklanlr. almalarn sonunda, blmn iinde bulunduu sreten deer yaratmayan faaliyetler karlr. letmedeki Ofis TB faaliyetleri, pilot ofiste balatlmtr ve Ofis TB Geliim Planna bal olarak yaygnlatrlmaktadr. Bu almalarda nce/Sonra yiletirmeleri yaplmakta, srete insan hatalarndan kaynaklanan problemleri zmek iin Tek Nokta Dersleri hazrlanmakta ve verilmektedir. 3. TB UYGULAMALARININ LETMEYE SALADII KAZANLAR letmeler kar elde etmek amacyla kurulur. En yksek kar en dk maliyetle mmkndr. Ancak maliyetleri drme esnasnda kaliteden taviz verilemez. Bu nedenle Toplam retken Bakmda Kalite Bakm Projelerine tam destek verilmektedir. Bu blmde TB uygulamasnn maliyetlere, retim hacmine, retkenlie, Toplam Donanm Verimliliine, p yzdesine, mteri ikayetlerine, enerji tketimine, ii sal ve i gvenliine olan etkileri grafiksel olarak verilmitir. Tm grafiklerde, saysal olarak elde edilen veriler endeks olarak gsterilmitir. Aadaki tabloda, iletmede TB uygulamalarnn balamasyla beraber birim rn bana den maliyetteki azalma grlmektedir. Tablo 26. Yllara Gre Birim rn Bana Maliyet Endeksi
YILLARA GRE B R M RN BAINA MAL YET ENDEKS
101 100 99 98

ENDEKS

97 96 95 94 93 92

100

98

95

'2002

2003

2004'

YILLAR

118

Aadaki tabloda yllara gre retim hacmi endeksi verilmitir. Tablodan da anlald gibi retim hacmindeki art TB uygulamalarnn balatlmasyla ivme kazanmtr. Tablo 27. Yllara Gre retim Hacmi Endeksi
YILLARA GRE RET M HACM ENDEKS
250 200
ENDEKS

150 100 50 0 2000 2001 2002 YILLAR 2003

192 160 100 130 177

2004

Toplam retken Bakmn olumlu etkilerinden birisi de retkenlii arttrmasdr. Burada retkenlik kavramyla ifade edilen kii bana saatte yaplan retim miktardr. Aadaki tabloda, yllara gre TBn etkisiyle retkenlikteki art verilmitir. Tablo 28. Yllara Gre retkenlik Endeksi
YILLARA GRE RETKENL K ENDEKS
125 120
ENDEKS

115 110 105 100 95 90 2002 2003 2004

120 111 100 100

2005 1/4

YILLAR

119

Toplam retken Bakmn baaryla uygulandnn en nemli gstergelerinden birisi Toplam Donanm Verimliliindeki arttr. Aada yllara gre artan Toplam Donanm Verimlilii verilmitir. Tablo 29. Yllara Gre Toplam Donanm Verimlilii Endeksi
TOPLAM DONANIM VER ML L ENDEKS
110 108

ENDEKS

106 104 102 100 98 96

108

103 100
2002

101
2003 2004 2005 1/4

YILLAR

p ve skarta miktarlarnda azalma salanmtr. Aadaki tabloda yllara gre azalan p miktar endeks olarak verilmitir. Tablo 30. Yllara Gre p Miktarlar Endeksi

YILLARA GRE P M KTARLARI ENDEKS

120 100
ENDEKS

80 60 40 20 0

100 98 93 60

2002

2003

2004

2005 1/4

YILLAR

120

Gnmzn rekabet ortamnda mteri kraldr. Mterinin tatmin edilebilmesi iin mteri ikayetlerinin sfrlanmas hedeflenmektedir. Toplam retken Bakm zellikle Kalite Bakm almalar kapsamnda kaliteyi etkileyebilecek her trl olumsuzlua kar nlem alr ve iyiletirmeler yapar. Dolaysyla mteri ikayetlerinde azalma gzlemlenir. Aadaki tabloda TB uygulamalarnn mteri ikayetlerine olan etkisi grlmektedir. Tablo 31. Yllara Gre Mteri ikayetleri Endeksi
YILLARA GRE MTER KAYETLER ENDEKS
120 100

ENDEKS

80 60 40 20 0

100 64

57

2002

2003

2004

YILLAR

TBn enerji tketimine olan etkisi aadaki tabloda verilmitir. Tablo 32. Yllara Gre Enerji Tketimi Endeksi

YILLARA GRE ENERJ TKET M ENDEKS

102 100 98 96 94 92 90 88 86 84

ENDEKS

100 98 96 90
2002 2003 2004 2005 1/4

YILLAR

121

i Sal ve gvenlii Komitesinin baarl almalaryla i kazalar says nemli lde azaltlmtr. Hedef sfr i kazasdr. Aadaki tabloda yllara gre kaza saylarndaki azalma endeks olarak verilmitir. Tablo 33. Yllara Gre Kazalar Endeksi
YILLARA GRE KAZASI ENDEKS
120 100

ENDEKS

80 60 40 20 0

100 81 31
2002 2003 2004

YILLAR

ET

Gda iletmesinde, TB uygulamalar kapsamnda, srekli iyiletirme

yapmak alanlar tarafndan bir zorunluluk deil, artk bir alkanlktr. yiletirmeler, karll arttrmay hedef alr. letme kayplar ve deer yaratmayan faaliyetler ortadan kaldrlr. yiletirmeler iin kullanlan yntemler JIPMin ortaya koyduu sistematikler kullanlarak gerekletirilir. st ynetim tarafndan Toplam retken Bakma tam destek verilmektedir. Tm iyiletirme almalarnda alanlarn katlm st dzeydedir. letmede TB uygulamas artk bir alkanlk ve i yapma biimi haline gelmitir. Uzun soluklu bir ynetim anlay olan Toplam retken Bakmda, yukardaki verilerden de anlalaca gibi iletme baarl ve emin admlarla ilerlemektedir.

SONU Doksanl yllardan sonra bata ekonomik, politik, sosyal ve kltrel olmak zere pek ok alanda olaanst hzl yapsal deiiklikler olmaktadr. Toplumlarn retim, eitim, salk, iletiim, ulam ve ynetim alt yaplarnda hzl deiimler olmutur. Kreselleme, yer kredeki retim kaynaklarnn lkeler arasndaki akn aksatan tm engellerin ortadan kalkmas abalarna verilen ortak bir addr. Kreselleme sonucunda hzl teknolojik gelimeye ayak uyduramayan iletmeler, ileri teknoloji kullanan yarmaclar karsnda yenik duruma dmektedirler. lkemizde yabanc sermayeli kurulularn saysnn artmas, uygun fiyat ve yksek kaliteyle ithal rnlerin i pazara girmesi sonucunda rekabet artmtr. Pazar payn kaybetmek istemeyen ve mevcut rnlerine talebi arttrmak isteyen iletmeler de retim teknolojilerini yenilemekte, yeni retim yerli metotlarn

denemektedirler. Toplam retken Bakm en ok tercih edilen sistemlerden birisidir. TB maliyetleri drr ve donanmlarn en yksek verimle, arzasz ve sfr kusurlu rn verecek ekilde almasn salar. TB basit bir bakm program deildir. Tanmlanm net hedefleri vardr. letme baznda bakm yapmaya aktif katlm salar. alma ortamna canllk getirerek i gvenliini arttrr. stikrarl rn kalitesiyle yksek karllk salar. Toplam retken Bakm faaliyetleri sonucunda alanlar makinelerine sahip kmaya balar, blmler aras ibirlii artar, bilgi paylam ve aktarm yaygnlar. Gerek anlamda Toplam retken Bakm sistemine geme 3-4 yl alan uzun sreli bir abadr. Daha ksa srede gerekletirilmesine ynelik abalar olumlu sonular vermemektedir. letmenin baarl olabilmesi iin bu sreyi ve getirecei maliyeti gze almas gerekmektedir. Bu noktada st ynetimin destei ok nemlidir. Organizasyonda grev alan herkesin, st ynetimden en alt kademede alan iiye kadar, Toplam retken Bakm felsefesine inanmas ve desteklemesi gerekmektedir. Bu nedenle Toplam retken Bakm srekli gndemde tutularak eitim faaliyetleriyle srekli desteklenmelidir.

123

Toplam retken Bakm sisteminin iletmeye salayaca faydalar aada aklanmtr.

Eti Gda

Sanayi ve Ticaret A.de uygulama sonucunda test edilmitir. Elde edilen sonular Eti Gda Sanayi ve Ticaret A.deki TB almalar ncelikle tm personelin eitilmesiyle balamtr. Eitimler sayesinde deiime olan diren krlmtr. Yaplan iyiletirme almalarna grup katlm salanarak ibirlii ve bilgi paylam ortam oluturulmutur. Srekli eitimlerle alanlarn bilgi ve bilin dzeyi ykseltilmi, zm nerileri yaratmalarna imkan tannmtr. Yaplan dl trenleriyle alanlarda motivasyon arttrlmtr. Yllar iinde birim rn bana maliyette azalma ve retim hacminde art salanmtr. retkenlik ve Toplam Donanm Verimlilii artmtr, p miktarlar azalmtr. Enerji tketimi azaltlmtr. Gnmzn rekabet ortamnda mteri tatminin salanabilmesi iin mteri ikayetlerinin sfrlanmas hedeflenmektedir. TB sayesinde mteri ikayetlerinde azalma salanmtr. kazalar da alnan nlemler ve yaplan iyiletirmeler sonucunda azalmtr. letmede TB uygulamalar kapsamnda srekli iyiletirme yapmak bir zorunluluk deil, artk bir alkanlktr. st ynetim tarafndan Toplam retken Bakma tam destek verilmektedir. alanlarn almalara katlm st dzeydedir. letmede TB uygulamas artk bir alkanlk ve i yapma biimi haline gelmitir. Uzun soluklu bir ynetim anlay olan Toplam retken Bakmda yukardaki verilerden de anlalaca gibi iletme baarl ve emin admlarla ilerlemektedir.

KAYNAKA K TAPLAR Altan, Volkan,Toplam retken Bakm Seminer Notlar, stanbul : DEA, 1999. Arelik A.., Elektrikli Sprge letmesi Eitim Notlar, zmir, 1997. Belek HT & Toprak, T., Endstriyel Tesislerde Makine Performansna Dayal Bakm Planlamas, T Makine Fakltesi Matbaas, stanbul, 1997. Davis, Roy, Productivity Improvements Through TPM, New York: Prentice Hall, 1995. Ford Motor Company, Reliability and Maintainability Guideline for Manufacturing Machinery and Equipment, USA, 1993. mai, Masaaki, KA ZEN Japonyann Rekabetteki Baarsnn Anahtar, Birinci Bask, BR SA Bridge Stone Lastik Sanayi ve Ticaret A.., 1994. KALDER, Toplam Verimli Bakm, stanbul, Yaynlanm Eitim Notlar, 1998. Kalmer Eitim ve Danmanlk Eitim Notlar, Hata Trleri ve Etkileri Analizi, stanbul,1996. Kimura, Yoshifumi, The Figure of Eight Method for Quality Maintenance, JIPM, 1999. Kobu, Blent, retim Ynetimi, Fatih Yaynevi, stanbul, 1996. Masaji, Tajiri, TPM Implementation A Japanese Approach ABD: McGraw Hill, 1992. Nakajima, Seiichi, & Shiroze, K., Total Productive Maintenance New

Implementation Program in Fabrication and Assembly Industries, JIPM, USA, 1996. Nakajima, Seiichi, et.al., TPM Development Program, ABD: Productivity Press, 1989.

125

Nakajima, Seiichi, Introduction to Total Productive Maintenance Development Program, Cambridge: Productivity Press, 1988. , TPM Development Program, ABD, Productivity Press, 1982. , TPM Implementation Program, JIPM. Nakano, Kinjiro, Planned Maintenance, First Edition, JIPM, Japon, 2003. Patton, J.D., Preventive Maintenance, Instrument Society of America, Newyork, 1983. Prokopenko, Joseph, Verimlilik Ynetimi, ev. Milli Prodktivite Merkezi, Ankara 1992. Robinson, Alan, Continious Improvement in Operations, ABD, Productivity Pres, 1991. Robinson, Charles J. and Ginder, Andrew P., Implementing TPM: The North American Experience, Portland, Ore.: Productivity Press, 1995. Shiroze, Kunio, New Implementation Program in Fabrication and Assembly Industries, JIPM. , Total Productive Maintenance For Operators, Productivity Press, Portland, 1992. , Total Productive Maintenance For Workshop Leaders, Productivity Press, Cambiridge, 1992. Suzuki, Tokutaro, TPM in Process Industries First Edition, England: Productivity Press, 1994. Tajiri, Masaji & Gotoh, Fumio, Toplam Verimli Bakm Uygulamas Bir Japon Yaklam, ev: Kordsa A., Cem Ofset, 1996. Tanya, M., Bakm Ynetimi, stanbul, T letme Fakltesi Matbaas, 1999. TPM Toplam retken Bakm Seminer Notlar, stanbul, DEA, 2003.

126

MAKALELER Al-Hassan, Khalid, Fat, Joseph, Chan, Lam & Metcalfe, Andrew Viggo, The Role Of Total Productive Maintenance in Business Excellence, Total Quality Management, Cilt no 11, Say no 4-6:596-601, Temmuz 2000. Ireland, F. and Dale, B., A Study of Total Productive Maintenance Implemantation, Journal of Quality in Maintenance Engineering, Cilt no 7, Say no 3: 183191 2001. Jostes, Robert and Helms, Marilyn, Total Productive Maintenance and Its Link To Total Quality Management, Work Study, Cilt no 47, Say no 7: 18-21, Kasm 1994. McAdam, Rodney, Implementation of Total Productive Maintenance in Support of an Established Total Quality Programme, Total Quality Management, Cilt no 7, Say no 6, Aralk 1996. Pulp fact: South African Paper Mills TPM Journey- Total Productive Maintenance Can Reduce Costs, Strategic Direction, Cilt no 19, Say no 4:17-19, Nisan 2003. Sherwin, David and Jonsson, Patrick, TQM, Maintenance and Plant Availability, Journal of Quality in Maintenance Engineering, Cilt no 01, Say no 1:1518, 1995. Wittenberg G., Kaizen-The Many Ways of Getting Beter, Assembly Automation, Cilt no 14, Say no 4: 12-17, 1994.