SIgun

yayinlari

Byk

Ozanlar

Dizisi

MEM
A A

EHMEDE XANI
Trkesi
:

M. E. Bozarslan

GN YAYINLARI
Bamusahip Sokak, Tan Ap. No.
STANBUL - 1968
6

HLAL MATBAACILIK KOLL. T. - stanbul -

1968

- Tel.:

22 91 78

PfiGOTIN

NSZ

MEMO ZN

MEM ZlN dnyanm lmez edeb eserleri arasmda n safta yer almtr. Bu dev eser konusuyla ekspir'in RO MEO VE JULYET'inin, Fuzul'nin LEYLA LE MECNUN'mun bir dengidir. Gerek konusu ve gerekse edeb deeriyle bu eser, her okujocunun gnln kendine ekmekte, deerini herkese kabul ettirmektedir. zellikle lkemizin Dou blgesinde bu kitap halk arasmda hayli tannmtr. O kadar ki birok okumam kimseler dahi kendilerine gre kitabm baz pasajlarm ez berler ve ara sra mnasebet gelince ezbere okumaktadr
lar.

Ne yazk ki lkemizin Krte ve Trke konuan oku yucular bugne kadar bu deerU eseri okumaktan yok sun kalmlardr. nk eser Arap harfleriyle yazUm, Trke'ye de evirilmemitir. Bunun iin, hem Krte'jd, hem de Arap harfleriyle okumay bilen kimseler ancak okuyabilmektedirler. Bunlarm saysmm ok az olduu ai
krdr.

ite bu ihtiyac karlamak iin MEM ZlN'i hem L tin harflerine, hem de Trke'ye evirdik. Bylece Krte de konuan, Trke de konuan okuyucular iin bu kitab okuma frsat domaktadr.

Orijinaliyle Trke evirisinin karUatrUmasm ko laylatrmak iin Krte ve Trke saj^alan karUkh, Krte sayfalan sol, Trke sajrfalan da sa tarafa koy duk. Ajnrca her saj^a da ajm miktarda, msra msra di zildi. Bu eser XVII. jzyUm sonlarmda yazUd iin, a da olan dier btn eserler gibi onda da birok Arapa ve Farsa kelime vardr. Tabi Trke evirisinde bu ke-

MEMO ZlN

11

Umeleri de Krte kelimeler ve cmleler gibi aynen e virdik. Fakat kitabn orijinalindeki bu yabanc kelimele ri deitirmedik, olduu gibi yazdk. Ancak herkes bun larm anlamm bilmemektedir. Bunun iin kitabm sonuna bir Szlk ekledik ve bu keUmelerin aklamasn o sz lkte Krte ve Trke olarak yazdk.

Mem Zn'in hikyesi Meme Alan adyla Krt hal k arasmda hayli yaygm ve eskidir. Bu hikye Milttan nceden bu yana halk arasmda sylenen ve mitolojik bir niteUk kazanan bir destandr.
Bjrk Ozan Ahmed-i Hn de Meme Alan desta

nndan ilham alarak o hikyejd kendi amm yaantsma gre somut bir kalba dkm, ada ve modern bir s lpla yazmtr. Bu suretle hem destan kaybolmaktan
kurtarm, hem de Krt edebiyatna lmez bir eser arma an etmitir.

Hn bu eserde Memo ve Zn'in ak etrafmda anm yaantsn, o zamann sosyal, kltrel ve idar duru munu da gl bir meharetle tasvir etmi gzler nne sermitir. jlii, doruluu, susuzluu, zayfl ve are sizlii Memo ve Zin'in ahsnda toplayarak ; ktl, dal kavukluu, fitnecilii ve ikiyzll de Bekir'de somutlatrarak gzler nne sermitir.

Bundan baka o ada yneticilere, devletin siyas ve idar arkna hkim olan anlay usta bir slpla anlat m; bu geri, zalim, arpk ve kfl anlay yerden yere vurmu; yneticilerin davran ve anlaym, zeUikle on larn kt niyetU, kinci, karc ve dalkavuk kimselerin szyle oturup kalkmalarm ortaya koyarak ktlemi, bu rk ve haksz dzene kar deta isyan etmitir.

MEMO ZlN

13

MEM o ZN bundan nce defa basUmtr: 1919 yUmda istanbul'da Arap harfleriyle. 2 1958 ylnda am'da Arap harfleriyle. 3 1962 yUnda Moskova'da Ltin harfleriyle. Bundan baka kitabm tamam Rusa'ya, baz blm leri de Almanca'ya evirilmitir. Hemen hemen btn dnya Ansiklopedilerinde kitaptan ve yazarmdan bah sedilmektedir. lkemizde SLM ANSKLOPEDlS'nin 68. fasikl 1113. saj^asmda kitabm ad ve yazarnn bij'Ografisi ksaca gemektedir.
1

Bu kitab evirmekte ve yaynlamaktaki amacmz, bu lmez klsik eseri lkemizin okuyucularna kazandr mak ve tantmaktr. Bu kitab evirip yaynlamakla, hem okuyucularm kltrnn artmasna, hem de lkemizin kitaphnm zenginlemesine hizmet ettiimize inanyo ruz. Bu inancmz gerekleirse kendimizi mutlu sayaca z. Ayrca bu lmez eseri Ltin harflerine ve Trkeye evirmek bize nasibolduu iin ok sevinUjdz.

20/10/1968
M. Emin Bozarslan

HAN'NN BYOGRAFS
Ahmed-i Hn 1651 jolnda Hakkri blgesinin Hn kjmnde dnyaya gelmitir. Ksa bir srede iUm ve kiUtrde n salm, bu alanda hayU ilerlemitir, 14 yalarmdayken yazarlk hayatna atUmtr.

Hn Doubayezit'de vefat etmi ve orada defnedilmitir. Fakat yazk ki vefat tarihi belli deildir. Trbesi Doubayezit'te halkn ziyaretghdr. Hn Krt edebiyatna ok deerli hizmetler yapm, birok nefis iir ve eser armaan etmitir. Eserlerinin a heseri MEM O ZlN'dir. Ozan bu kitab 1695 yUmda ta mamlamtr. Hangi tarihte bu eseri yazmaya balad hakkmda hibir belge yoktur. 1690 yUmda balad sy lenmektedir. NBARA BIKAN (Kklerin Turfandas) da deerli bir eseridir. Bu kitap Arapa - Krte szlktr, o da MEM ZlN gibi manzumdur. Her blmnn ban da da okuma, alma, doruluk ve bunlara benzer sos yal konular hakkmda bir t yazmtr. Bu eserin yazl tarihi 1684'tr. Bunlardan baka EQlDA IMANE (inan yolu) adl kk ve manzum bir eser yazmtr. Bu eser NBARA BIKAN'Ia birlikte istanbul'da birka defa basUmtr.

Hn, anda ok ileri grlyd; MEM ZlN'den de anlalaca gibi hakszla, zIme, gericilie, feodal dzene kar cephe alm, bu yolda hayli mcadele etmi tir; zavalhlarm, yoksullarn, aresizlerin ve hakszla urayanlarn yardmcs olmutur. ada olan baz bil ginler gibi yneticilere ve zahmlere dalkavukluk etmemi, kar peinde komamtr. Ksacas: her zaman halktan

MEMO ZlN

17

yana olmutur. rnein, NBARA BIKAN'm ns znde yle demitir: Ben bunu revatakiler iin deil, Krt ocuklar iin yazdun. Bundan da aka anlaUyor ki revatakiler ve ma kam sahipleri iin mutlu azmlk iin almam ; halk o unluu iin, halk ocuklar iin alm ve hizmet et
mitir.

Byk Ozan dncesinde zgrd, inandm cesa retle anlatm ve yazm, bu hususta hibir eyden endie etmemi, doruyu sylemekten ve yazmaktan hi ama hi geri durmamtr. Hn o an aristokratik modasna uymam ve di er bilginler gibi eserlerini Arapa ve Frasa yazmam tr. Eserlerinin hepsini halk diliyle, kendi ana diliyle, Krte olarak yazm ve Krt edebiyatmm nclerinden biri olmutur. lmsz Ozan, edebiyat alanmda nasl mahir idiyse, felsefe ve kltr alannda da ylece yksek bir mevkideydi. Bu hususta Doulu bilginlerden Firdevsi'nin, Sa di'nin, Fuzul'nin ve benzerlerinin dengiydi. Eserinden de anlaUaca gibi derin bir felsefeye ve geni bir kltre sahipti. Ana diU Krte'den baka Trke'yi, Arapa'ja ve Farsa'y da ijd biUrdi. Ne yazk ki hayat hakkmda elimizde, belgelere da yanan bir bilgi yoktur. Fakat uras bize teselli veriyor ki eserleri adm lmez insanlarm safna katm ve onu ebe-

dletirmitir.

I
AJLLAHA VG

Kitabm Vallahi Ey Ey

ba yazs AUahm ad eksik demektir kitap, olmazsa onun ad ak gzelliinin dou ufku olan Allah! ak- hakik ile ak- mecaznin sevgilisi AUah! .Senin adn zerine yazlr ak yazs, Ak kaleminin nak da jdne senin adndr. Senin nakn olmadan kalemin nak idir Senin adm olmazsa yaz da eksik kalr. Ama edinilen Kabe'nin ah senin adndr. Btn kutsal yazlar da senin admda toplu hlde durur.
senin admda grnr. Ey gnl sahiplerinin gnllerinin sevgiUsi, Sensin gnlleri kendine doru eken! vnen ve nazlanan sevgili sensin! U da sensin, fakat dileksizsin.
Senin adndr tm vahiylerin z Grnmejdp de kefedilen varlklar

MEMO ZlN

21

Fayda veren de, kendisinden yararlanUan da sensin! phesiz hem isteyen, hem de istenensin! Sensin sevgiUnin yzndeki aydnlk! Zavall km gnlndeki ate yine sensin! Mumsun ama ate ve k eidinden deilsin. Gnesin ama perdelenmisin gzlerden! Evren tlsmmm iinde definesin sen! insan admdan kefedilen hazinesin sen! Bu evren, bu insan ve grnen bu varlklar. Bu yaraltUan, senden gayr btn yaratklar, Hepsinin ynetimi ve geimi seninledir, Ey yaratn ve emrin bahesine fejdz yadran AUah!. Senin emrin 01 szcyle iki lemi birden Varla getirdi; geri ama insand. Bu iki lemden biridir insanm kendisi, Ol ve Oldu emrinin bir harfidir (1). ite gerekten gerek olan, o harftir; Hem o emir, hem de yarat senin kudretine baldr. Cisimler maddeden resmedilmiler. Ruhlar ise kutsallUIa nianlanmlar. Bu ruhlarla cisimler cebirle, zorla iftletirilmiler Allahn emriyle. Maddenin deeri geri dktr Ama kutsallk, gzelliin mdandu-. ite bu harf, ilemesi ince bir naktr; Gel gr ki amacyle anlam derin mi derin. Geri grnte, sen onu en kk olarak gstermisin Ama asImda o, en byk kalemin nakdr. Grriinen ve grnmeyen hep onda mevcuttur; Erdem de, kusur da hep onda gzkr.
(1) u anlamdaki yete iaret ediyor: Allah bir eyi yarat mak istedii zaman, ona Ol- der, o da hemen olur.

MEMO ZlN

23

nsanm kendisi hem karanlktr, hem k; insan hem yakndr sana, hem uzak.
Ne kadar evren eidi varsa. Hepsi insan eidine tbidir. Hepsi muazzam bunca felek. Hepsi muhterem bunca melek. Dnp dolaan bu muazzam ark. Bu gz kamatrc gezgin saray,
Bunca yerler ve unsurlar. Bunca arazlar ve cevherleri.

Bunca doyulmaz nimet ve deer. Ve btn jdyeceklerle giyecekler. Bunca aranan ve istenenler. Bunca arzu edilen ve sevilenler, Hayvanlar, madenler ve bitkiler. Arananlar, ama edinilenler ve muradlar; Hepsi bizler iin iler hldedir. Hepsi bizler iin yk altmdadr. Gerekten gzel ve parlak bir dzen Dzenledin bizler iin dorusu sen! Biz gafiller, tenbeller, gnahkrlar. Ktlk isteyen nefsimizle kaytljnz. Gnlmzde tamyoruz senin fikrini ve de zikrini, DiUmizle de demiyoruz senin hamdini ve de krn. Hn, gnlden anmyorsa eer seni, AUahm ! Ona kredici bir dil ver !

AIXAHA AGKI VE YAKARI

Ey kr dilin cevheri olan AUah! Ey anmas gnl parUdatan Allah! Ey esiz, ortaksz, bir olan Allah! Ey emsalsiz, benzersiz var olan AUah! Ey zevU olmayan, daima var olan bak AUah! Ey fni olmayan, kendi kendine var olan, doru yolu gsteren Allah Ey yerlerin ve gklerin yaratcs! Ey btn insanlarn ve cinlerin yaratcs! lkelerin, meleklerin, feleklerin hepsini, MaaUah, sen yarattm hepsini. Her nej yarattmsa gzel yarattn. Her nasU varla getirdinse gzel yaptm. Ey ii gzel olan! Her nejd yarattmsa sen. Her biri kendi yerindedir ve yerine ljnktr.

MEMO ZlN

27

Dolu inci olan bu dokuz sedef. Ak ve parlak inciler ve de siyahlar (1), Birbirine katlm inciler gibi olan yedili (2), Her alt yn ve drt keler. Domu olup da ok dourgan olan ler: Yani toprak, gk ve anahtarlar, Levh, Kalem, ar ve sabit yUdzIar, Toprak, hajT^anlar, bitkiler ve madenler; ite bu kadar sanat gsterdin sen. Bunca gzel ey icadettin sen. Bunlarm hepsini yokluktan sen var ettin, lk-maddeleri yokken nakedip ssledin. Hulsa: ster balang, ister son olsun;

Ksaca: ster inanan, ister inanmayanlar olsun;

Hepsi sana ylece ajma olmu. Sen de ylece onlarda gizlenmisin. GzeUiin olmasa, bir varl olmaz hibirinin, Im olmasa grnmezler bile. Hem gizli, hem de ak oluunun ite budur hikmeti; Hem kajnp, hem de hazr oluunun ite budur kudreti. Paralanmak ve yer almak yoktur senin iin. Fakat bunlar kendine yer edinmisin. Sanki hepsi bir vcut, sen de can ; Sanki hepsi bir ehir, sen de han. Senin gzelUinle sslenir sevgililer. Senden imrenerek rakipler gayrete geUr. klar eken, senin ekimindir; Gnlleri szlatan, senin derdindir.

(1) Sedeflerden maksat, herhalde, gnein evresinde dnen, dokuz gezegenin yrngeleridir; incilerden maksat da, gezegenler^ (2) Yedili'den maksat.herhalde, -Byk Ay yada Kk. Ay takmdr.

MEMO ZN

29

irin'i Perviz'e eker yapan sendin; Ferhad'a kanl gzyalar dktren de sen.

Leyl'y Mecnn'a sen bel ettin;

Ramin'i Veysi'ye sen rm ettin. Yusuf'u nasU Zleyha'ya gsterdin? Vmk' neden Azra'ya kavuturdun? Elli hac ed eden o eyhi de. Gvur kz iin sen delirttin (1) . Nilfer'i nazl bjiten de sensin, Bjtp gnee mteri eden de sen. Servilere o uzun boyu veren sensin, Slnlerin ayam balayan da sen. Krmz gl dikenlerden ekip karan sensin, Ve sensin blbl bin deUye dndren. Gl bitkisine gzel rengini. Blble o gzel sesini veren de sen. Mumlarm ucuna yerletirensin. Pervaneyi sevda ile talan edensin. Dilberleri gnl ekici yaratp yaratp Meczup klar sersemletensin. Gnlleri dolduran sevgi ve ak. Omuzlardan dklen zlf ve rgler. Seninle var olup yzyze durdu. Seninle birbirlerine uygun dtler. Kendi gzelliin yanssm diye, Ardarda ajmalan yaratan sensin, Ajmalan Tt'Ierin nnde tutan da sen, Canavarlarm yolunda tuzak kuran da. Onlar aynaja su sanrlar, O yansy da gne .
San'an eyhinin hikyesini kasdediyor.

(1)

MEMO ZN

31

Suda grrler senin nakm, Ve ne sudan saknrlar kendilerini, ne gneten.

Duda kuruyanlar duru su arar elbet.

Gel gr ki o benle zlf tuzak ve yemdir. Ama nde hazr olunca, Amaca ynelecek elbet her gren. Tt'Ierin eker dili kendiUinden mi? Hayr... Ne duyarlarsa, onu sylerler. Onlar o amac yakm grr. Ve balanr ayaklan, taklp kalrlar. Gnln amac ve murad sen ahsm. Gel gr ki sen de saptnrsm dilediini yolundan. Ve yolundan saptrmak istediin kimsenin Ayan zlf ve benle balarsn.

Doru yola getirmek istediin. Desteklemek, yardm etmek istediin kimseyi de Derhal bilinen makama gtrrsn. Ve hizmeti bile olsa efendiletirirsin. Ey tapnUan AUah! Sen, sana secde etmeden nce dem'i kblegh yaptn, ona secde ettirdin. Nasl ulatrdn jdicelere isa'y! Acaba o can sen neden sevdin? Gizlice dris'e verdiin ders. Onu kutsal makamlara gtrecekti elbet. Zavall gnahsz eytan, Sen kendisine o denli yarduncydm ki. Gnde bin ibadet ediyordu: nk sen gc vermitin ona. O, Tanrdan bakasma secde etmedi; Sen de onu tardettin kapndan. Bir defa olsun secde etmedi bakasmm nnde; Kahrn, onu ebediyyen atee arptrd. HUsa: Senin hikmetinden anlayan Bir tek fert grmedik, maallah!

MEMO ZlN

33

drk sahibi olup da irfan anyanlar,

Senin hakkmda, Tanmadk dediler. Hn, u bilgisizliiyle senin hakkmda Sapkla derse ok deil, inan. Meer yardmcs Allah ola Ya da rehberi Mustafa! AUahm! Mustafa'nm hakk iin, Hn'jn kendine in kl!

PEYGAMBERE VG
Varlklar, deliller ve kantlara gre. Asla zorunlu ve zorunsuz olmazlar. Varl zorunlu olan birdir, o da Zat-i Kibriyadr. Varl zorunsuz olanlarsa tm yaratklardr. Yaratklarla perdelenen o varl zorunlu, KUd yaratklar kendine dou ufku.
Ki varl bunlarla ispat edilsin. Ve gizlenen gzeUii ksn ortaya.

Fa olsun cevher definesi; meydana ksm, Nakm varlndan varl nakmm. Fakat o bilgili Hakimin sanat, O gl ve kudretli nakmm hneri,

KalabiUr miydi tek bir resimle? Ona ljnk bir yaz gerekliydi.
Var olanlarm hepsi yazszd. Bunun iin kalem oldu ilk yaratt.

MEMO ZlN

37

te bu ilk, ruh ve akhevvel, Bunlarm dr ki ilkler kabul edir.

Fakat onlar birbirinden ayrdetme, ylece onlar badatr: De ki: Hep birden bir tek eydir. Saylmalar ve sayUr olmalar itibardir. Ebed gzellikten ilk defa parlayan. Bir kt; omm anlam da Muhammed'di. te o nurdur ki grnmeyenleri bilen AUahm emriyle, Grnmeyen evrenin feyzine kajmak oldu. Ruhlar, Peygamberin anlamndan, YaratUdUar; rnein eker ve bitki. Oldu tm canlUarm ilk kk. Hem mutlularn, hem gnahkrlarm canlarmm kk. Hepsi ondan dallanma bulmular. Hepsi onunla zevke ermiler. Henz ne bu yer, ne bu gk vard. Serveriydi o tm Peygamberlerin. Onun iindi feleklerin yaratl. Meleklerin secdesi yine onun iin. dem henz su ve amur iindeyken, O, btn lemler iin rahmetti. Btn cz'lerin ve kllerin Peygamberiyken o. Henz su ve amurdu dem'in kendisi. AUahm gzelliinin o penceresi. Karanlk gnllerin feleini aydmlatan o gne. Dnyal ekline girdii an. Oluverdi son zamanlar Peygamberi. Val zorunlu olanla olmayanlar ajordeden o smr, O vezir kUmdaki Padiah,

MEMO ZlN

39

ptal etti tm dinleri ve de kitaplar

Gsterdi hereyin kant ve nedenini. Bakt ki dnya kfrle dolu. ekti peygamberliinden bir sofra. Yer jiznde bulunan btn halklar. Cmerte o sofraya buyur etti. Hakan, pusuya yatm bir Hindu idi. Fafur da kseden iiinden iki bklmd. Kayser kendi kusuruyla ksa kalmt, Derhal gzyle gren oldu. Arap ah bayra kaldrnca Acem Kisra'sm da iki bklm yapt. aUacak ey Rumlardan, Habelerden, Frenk ve Tatarlardan,
. .

Dini kabul etmeyen kimselerin.

aresiz ou klla yok oldular. T ki bir ksm dine katlncaya dek. Puthaneleri atele ykard, Tapmaklarn yok etti tm ateperestlerin. O, dini aklad zaman. Davut dininden olanlarm, Yahudi ve Hristiyanlarm, Tevrat' unuttu ou, ncil ve Zebur da kt hatrlarmdan.

Isa incil'i okuduu zaman,

Vahiyle ve AUahm emriyle bahsederdi ondan. Dedi ki: Mjde veriyorum anl bir Peygamber, Bizden sonra gelecek, ad Ahmed'dir Dvasm elle ve dille jnirtrd o, EUnde kl, diUnde Kur'an vard. Gzel yaratUhyd, hem Peygamber, hem Hkmdard, Hikmetliydi serapa, hem kitab, hem de kUc vard. Kamu reticisiydi, daha nce okumadan; Mal miUk sahibi deil, iyilik sahibiydi. Atsz ve maiyetsiz, oldu cihangir. Doldurdu sesi dnyay, davulsuz ve bayraksz.

MEMO ZlN

41

Grdn herey meer O'ydu, Ordusu grnmez askerlerdendi. (1)

adrsz, hansz, sarayszd o, GlgelUi bulutlard.

nden haberdar olduu kadar Arkadan da grrd. Ondan, glge dmezdi yerlere, itirdi bir arada yz konumay. Canszlar da konuurdu onunla. Filizlenirdi bitkiler onunla. Onun peygamberliine inanmayan. Kalmad bir tek eit hajrvan. Yalnz Adem oullarmdan bazUar, Yem oldular Cehennem ateine. Ksacas: Yerlerde ve gklerde. Hulsa: Btn insanlar ve cinlerde. Onun erefine denk gelecek birey yok. Ondan gayr bize arka olacak kimse de yok. Doruluuyla glendi din, eriatiyle doruldu yol. Bilginlerin hepsi peygamber gibidir, Abidlerin hepsi evliyalar gibidir. Onun bjoik sahabelerinin tek bir ferdi, Gvurlardan bejiz jdit saylr. Tm gvurlar bir araya gelsin, heybete Bir tek sahabeye eit deildir. Onun dininden phe edenler iin. Dinini tartp eletirenler iin.

(1)

Hneyn savandan

bahseden

-Allah yardmnza,

grme

diiniz askerler gnderdi- anlamndaki yete iaret ediyor.

MEMO ZlN

43

Kur'an ve hadisler ne gl mucizelerdir! yetler ve sureler ne ak deUIIerdir !

Ebubekir ve mer ne iyi arkadalaryd onun ! Osman ve AU ne sekin yakmlanyd onun!

Ey yksek payeli Padiah! Ey taht felek gnei olan Padiah! Benim bilgimle ne mmkn seni vmek! Bjdik g sahibi Allahtr seni ven. Ben ne diyejdm; ey ehinah! Seni AUahm szleri vdkten sonra? ahm! Senin iin gzel addr Yasn (1) Th! Senin tlsmmdr Tasn (2)
Ey sekin sevgih ! Senin iin u yeter ki : AUah senin hayatma anditi. (3) Yz defa hayatma andolsun ki, ey ii iyiUk olan! Bizim ikijiz jmk ekse de gnahlarmz. Ve u yz derecelik ktlmzle. Yine senden mitsiz olmayz bizler. Hatt u zajnf Hn bile, u paklktan uzak, kem kii, u atee mstahak olan Hn,

(1) Yasn: Peygamberin nda gelmitir.

(2)

bir addr, Kur"ann bir suresinin

ba

Th: Peygamberin bir ad olup, bir surenin banda gel

-k ve -Tasn oku nur. Bir surenin banda gelmitir, anlam bilinmemektedir. (3) -Hayatna andolsun ki onlar sarholuklarnda bocalyor lar anlamndaki yete iaret ediyor.

mitir. ki Arap harfidir. yle yazlr;

MEMO ZlN

-45

O da ktl ve kpekliiyle.

mmetten olduunu iddia ediyor.

Kpeklerden farksz o kt-ilijd de, Allah sahabelerin yolunda gtrsn.

IV

PEYGAMBERDEN EFAAT, ALLAHTAN DA AF

Ey iki lemin varlna yol aan!

ki yay kadar yaklamaya lyk olan! (1)

Medine tahtnn ehinah! Senden o kadar mucize grmz ki...

Senin iin bir anlk itir feleklerde joirmek

Ve senden bir selmdr meleklerin kvanc.
Aja ikiye blmek iin bir iaretin yeter. Ve bir szck yeter gzlerinin yanUmadm ispatlamaya

(2)

(1)

ki yay kadar: Peygamberin mirata Allaha yaklat me

ger

safedir.
(2) Peygamberin gzlerinin yanlmad, sylediklerini ekten mirata grd hakkndaki yete iaret ediyor.

MEMO ZlN

49

Ey Levlk tahtnn padiah! (1) Kalk ta abucak gklere k. Emrine amadedir burak ve kanatlar. Maiyetinde gelir saf -saf melekler. Kalkversin nnde tm perdeler. Perdesiz olarak konu Allahla. De ki: Sen kudret ve azamet sahibisin De ki: Hep vardm sen, hep var olacaksm. Bizler fnijdz, zayfz, toprak seviyesindeyiz,

Helk oluruz hepten, sen doru yola gtrmezsen. nce bizlere niye azamet verdin Bamzm zerine koydun eref tacm, (2) VekiIUk erefini verdin bizlere? (3) Oysa sen bize emanetini verdiin zaman. Sence biUniyordu bilgisizliimiz. Ve o emanetin kadrini bilmiyeceimiz. Her neyi irade ettinse sen bizim iin. Ona bir zerre olsun eklemedik biz. Ha senin sonsuz efkatinden. Uzaktr senin bjiklnden, rahmetinden. Kfr ve gnahlar bahane etmek. Ve sana lyk olsun bu... Bu mu padiahlk? Bir yzldr senin katnda kfrle man
Eittir senin katnda cennetle cehennem. Sen kahrm gsterirsen eer, Ate olacak bizlere cennet.

(1) Levlk: AUahm Peygambere ynelttii bir hitabm ba dr. Bu hitabn tamam udur: sen olmasaydn ben felekleri ya ratmazdm. (2) -Biz insanolunu erefli yarattk diyen j'ete iarettir. (3) u yete iarettir: -AUah, inanp iyilik eden kuUarm yer yznde kendine vekil yapacana sz verdi-. F. : 4

MEMO ZN

51

Ve feyiz yadnrsa bulutlar rahmetinin. Cehennem bizler iin cennete dnecektir. Gerek gvurlar, gerek gnahkrlar. Hepsi senden umutludurlar. Gvurlardan ve gnahkrlardan kimse yoktur ki. Senin sfatlarma ajoa olmasn. Bizler Kahredici adnla gvur olduk, Balayc admdr ki gnahkr kld bizleri. Sen kfr de balyamaz msm ki? Gnahlar zerimizde nakedecek olursan. eytanlar var sevinecek haUmize,
Ve sevinecek saysz mel'un var.

Hi hamiyet kn m ey lemin dayana! Hi yakk alr m ey insanlarm oban!

Bu pis mel'unun, sonunda. Bizleri koyunlar gibi darmadam etmesi? Ksacas: yle yap ki o serke dev. Yalnz ve tek basma gitsin atee. Hulsa: Yakm ve uzak olan hepimizi, Gnahkrlan, bedbahtlar ve kem kiileri, efaatmm iine al hepsini. Bizleri hep beraber ateten kurtar.

DERDMZ

Saki! Allah iin ltfet. Cem kadehine koy bir yudum arap. (1) Kadeh arapla dnyay gstersin, Grnsn dilediimiz ne varsa. Aydmha kavusun nmzde durumlar. Gelecek bizim iin baarl olacak m, biIeUm. te kemale erdi talihsizUimiz, Acaba zevale jiz tuttu mu dersin? Yoksa hep byle olduu yerde mi kalacak. Son devir gelip atmcaya dek? Mmkn m acep felek arkmdan, Bizim iin de ksn bir yUdz, Bize yar olsun bahtmz, Bir defada uykudan uyanversin.

(1)

Cem: Eski Iran imparatoru Cemit. Kadehi t;eleskop gibi

gsterirmi. Ozan kendi kadehini de onunkine benzetmi.

yldzlan

MEMO ZlN

SS'

KUlCi ortaya konsun gcmzn.

Bilinsin kadri kalemimizin. Derdimiz deva bulsm, ilmimiz revaca girsin? Olsayd eer bir baykseimiz, yiUk sahibi bir iir istiyenimiz Bizim de klemiz sikkeyle basUr, (1) Bu denU revasz ve pheU kalmazd, Ne kadar saf ve temiz olsalar da, Altm ve gm sikkeyle .deer kazanrlar

Biz kszlere acr, Namertlerin elinden kurtarrd bizi,

Her kim ki himmet eni kUca gtrdyse. Kendisi iin devleti zabtetti erkeke.
(1) Kle, altn ve gm aadaki blmden de anlalaca gibi mecaz olarak edebiyat anlamnda kullanlm.

MEMO ZN

57

nk dnya bir gelin gibidir. Keskin klcm elindedir onun hkm de. Fakat bal, eyizleri, dn hediyeleri; iyilik, cmertlik, ltuf ve batr. Ben hikmetle dnyaya sordum ki: Balm ne senin? Bana dedi ki: Himmet Ksacas: Dnya kUIa ve iyilikle insana ram olur, boyun eer. Ben AUahm hikmetinde aakaldm: Krtler dnya devletinde. Acep ne sebeple kalmlar bojmubkk. Hepsi birden niin olmu mahkm? Onlar kUIa hret ehrini fethetmiler, Himmet lkesine boyun edirmiler. Onlarn her bir beyi Htem cmertinde. Ve Rstem cengverliindedir her bir erkei. Bak, Arabistan'dan Grcistan'a kadar Krtlktr olmu kaleler gibi. Bu Rumlarla Acemler onlarla hisar olmu, Krtlerin hepsi drt kenarda yer tutmu. Her iki taraf, Krt kabilelerini,

imha oklarma hedef yapmlar. Sanki Krtler snr balarmda kUitmiler, Her kabile salam bir set gibidir.

MEMO ZlN

59

Cmertk, himmet, mertlik. Beylik, hamiyyet ve jaitlik. Hep Krt kabileleri iin onaylanmtr, Onlar klla ve himmetle n salmtr. Cesaretten hamiyyetli olduklar kadar. Minnetten de nefret ederler. Bu hamij^et ve yksek himmettir ki. Engel oldu minnet jikn jiklenmelerine. Bunun iindir ki hepsi her zaman ittifakszdr. Her zaman birbirlerine kardr ve paralanrlar. Olsayd eer bir ittifakmz bizim. Hep birlikte bir birimize itaat etseydik,

O zaman dini de, devleti de ikmal eder, lnU de, hikmeti de elde ederdik. Szler o zaman birbirinden ajordedilir, Gerek hner sahipleri kard ortaya.

VI

KTABIN KRTE YAZILI SEBEB

Hn kemalsizliin kemale ermesinden dolajn,
Kemal meydann bo buldu. Yani kabiliyetinden ve ehliyetinden deil. Sadece hamiyet ve airet tutkunluundan.

Ksacas: inattan ya da aresizUkten,

Mutat lUIf olarak bu bit'at iledi. (1)
Durujo bir yana itip iti tortuyu,

inci gibi olan Krt dilini

Dzene koydu, intizama getirdi. Bylece amme iin ekti cefa. Ki el demesin Krtler, rfansz, aslsz ve temelsizdirler. eitU milletler kitap sahibidir. Sadece Krtler nasipsizdirler Hem dnce adamlar demesin ki Krtler, Ama edinmediler ak.
(1) Yani herkesin tersine, bu kitab Krte olarak yazd. n k o zaman herkes Arapa ve Farsaya meraklyd, kitaplar o dil lerle yazlrd.

MEMO ZN

63

Hep birlikte ne isterler, ne de istenirler Hep beraber ne severler, ne de sevilirler. Onlar akn tadndan yana hepten nasipsiz, Hakk ve mecaz aktan da botur Hayr... Krtler o kadar kemalsiz deil. Fakat ksz ve mecalsizdir. Hep birden bilgisiz ve cahil deil. Sadece sefil ve sahipsizdir. Olsayd bizim bir sahibimiz. Yksek himmetli, incelikleri bilen bir sahibimiz, lim, kabiliyet, kemal, iz'an. iir, gazel, kitap divan. Bu eitler onun yannda geerli. Bu paralar onun yannda makbul olsayd; Ben o zaman manzum szlerin bayram, Dnya damnn stne asardm. Geri getirirdim Cizreli Mela'nm ruhunu, (1) Ve diriltirdim onunla Harirli Ali'yi. (2) Fak-yi Tayran'a yle bir sevin verirdim ki, (3) Ebediyete kadar hayran kalrd. N'eylejdm ki pazar hayli kesattr, Alcs yoktur kuman. zelkle bu ada u para kesesi, Olmu hepimizin dostu ve sevgilisi.
(1) XVI. yzylda yaam nl bir Krt ozandr. -Dvan adl ok deerli bir iir kitab vardr. Krt edebiyatnn aheseri saylan bu iirler stanbul'da, Suriye'de, Almanya'da ve Rusya'da baslmtr. (2) XI. yzylda yaam bir Krt ozandr. Bir Divan yaz

mtr. (3) XVI.

yzylda

yaam

bir Krt

HaJ

airidir.

San'an

eyh'inin hikyesini manzum olarak yazmtr. Bundan baka bir ok iirleri vardr, zellikle -Gnl Kalk iiri halk arasmda ok
yaygndr.

MEMO ZlN

65

Kimse o kadehi kendine k ncs yapmaz, Kim.se dzene girmeye yanamaz. Devrin byle olduunu grdmz vakit. Hep para iin savaUdm grdmz vakit. Biz de kimyager olmaya heveslendik. Ve mmkn olmadm grnce de bunun. Bir sre insafla hareket ettik. Sahte olan cevheri temizledik. Gnlmz hileye raz gelmedi, AracUk etmedi garaz iin asI. Din gitti, altm da gemedi emize. Sonunda aresizlikten bakrc olduk. kardk gizli bakrmz aa. Bo sajrfalard, zerinde dua ettik. Duamz doru olarak kabU edildi, iimizin grlmesine vasta oldu. Bu mangrlar geri deersizdir. Ama sade, temiz ve pahabiilmezdir. Hilesiz, hurdasz ve tamamdr. Ve halkn al-verii iin elverilidir. Hlis Krtedir, phe gtrmez, Altm deil ki SoluJc kald desinler. Bizim krmz baknmzdr, aikr Gm deil ki Eksik ayarl desinler. Bu paramza Deersizdir deme, O ahlar ncsnn sikkesinden yoksundur. Eer basUarak nakedilseydi, Byle revasz ve kark kalmazd. O, kimsenin adma mensup olmayan- bir sevgilidir, Onun iin karabahth ve muratszdr.
F.
:

MEMO ZlN

67

BZ arkasz insanlarm sajrfalan.

Padiahlarn sikkesiyle kabul edilmeden. Birok bilginler nezdinde rktr. Birok filozoflarca da makbuldr. Fakat zamann hkmdar, bilgi insan. Bizi dinlemedi idrak kulayla. Ad Mirza olan Bey, (1) Ki bak sade kimyadr. Sahte gnl billura evirir, Sahte mangrlar da saf altma. Yz jik krmz mangr olsa. Derhal sarya evirir bir bakla. En jmksei, kahnyla en alak yapar. En ala da ltfuyla en yksek. Paalar tutuklar esirler gibi. Sonra azadeder fakirler gibi. Her gn binlerce yoksul ve aresizi. Her an ltfuyla jizlerce dilencijd. Zenginletirir himmetinin eyle. Bunun iin minnet de yapmaz Bir kez bize baksayd eer o, Mbarek tevecchnn iksirini evirseydi bize, Btn bu szler iir olur. Btn bu mangrlar altma dnerdi. Fakat bak ok ummdir onun. Bu yzden, gnlden zel bak vermedi bize. O, amme iin zel bir rahmettir, Si ona devamlUk ver AUahm!

(1)

Hakkri

beylerinden

olsa gerek.

vn

SAK, ARABI KADEHE DOLDUR

Sak! Gk rengi kadehe doldur, O, ebed ruh gibi olan arab. Ruh diman tazeliyelim biz, Bir an, ruhu besleyen o arapla. Sak! Mine rengi kadehe doldur Gnlleri aydmlatp gzl yapan o suyu (1) Mahzun gnl sevinU kU onunla, DeU akh sersemletir onunla. Sak! Cevher kseye doldur Temiz ma' serden kan o suyu. (2) Eritilmi yakutlu, seyyal la'I O inci hoaf, i taneleri gibi arab, Kendi drdanelerini de iine dkerek O gl suyu gibi olan arab. Zaman zaman mej^erestlerin eUne ver Gnlnn bir paras sevgililerin elinde olanlara.
(1) (2)

Yani onlara

grme kabiliyeti

veren, grmelerini

salayan.

Ma'ser: zmn sklp rasnn karld yer.

MEMO ZlN

71

Gnller kadehi naklansn onunla. Meclisin cokunluu sslensin onunla. Devaml arap ienlerin bu mecUsini, Her zaman yeniden mest eyle onunla. Belki o zaman o sonsuz fejdzden. Benim de yardmma geUr bir damla. O berrak arabm kadehinin ne'esi en ban zmnn verdii keyif. yle etki yapsn ki nefsime, Gnlme bir gzelUk, tatllk yaylsm. Yani canm evk ile dolsun. Ve de gnlm zevk ile. Olsun benim de nefesimin bir etkisi.
Benim iin inirah mmkn olsun Hasl olsun gnlmn temizlii,

Blbllerle ses arkada olaym ben de. u l gnlmn kuu uabilsin Namelerin sesi perdesiz olarak sslensin. Bazan blbller gibi inlesin gnlm. Szlasn bazan da andelipler misali. yle ki, seherlerde AhIar yollaymca Her zaman, yolda olan yel ile. Bu Ahlardan asm yzlerce gnl goncas. Zerrinler dile gelsin, konusun hepsi.
,

Goncalar zlversin dikenlerden.

Her zaman binlercesi kan rengi sasn. Gzya dksn krmz gller i damlalarndan. Arkadalarn inadna glsn blbller. Sak! Ver bana gl rengi araptan. Davul sesi ve Kanun sadas olmakszn. Khya ve muhasip grmesinler, DaUsm gamlar, toplansn tm sevinler. Tereddtler kversin mahzun gnlden. Ve yeniden bambaka olajnm ben.

MEMO ZlN

73

Sarho olaym, lflar edejdm, Sermest olaym, gzaflar sylejdm. nk kejdfsiz olarak syUyemem, Divane olaym ki inciler dktrejdm. Bedhal olaym, srlan aa vuraym. Sz sylemeksizin iimden konuaym. Ney gibi muUdanaym, Tt misli dile gelejdm. Benden aikr olsun kerametler. Grnsn bana mak3.mlar.
Gnlmden kan makaml ses dallan, Olbahesini ehnaz makamyla enlendirsin. Ney gibi, ahenkle gnlmn derinliinden, eng gibi yz eit ada verejdm ben. (1) Rubab gibi Kemanesiz olarak. ksn davulumuzdan ses, tokmaksz olarak. klarm sesini dinlesin Zhre yldz. Ve raksetsin dokuzuncu kubbenin zirvesinde. Yaral gnln saz kh yumuak, kh gr sesli olstm, alsm trksn Zin ve Memo'nun. GniUdeki derdin erhini kUaym efsane. Zin ve Memo'jo ederek bahane. Perdeden yle nameler karaym ki ben, Zin'i ve Memo'yu dirilteyim yemden. Yar ve k hastalkl olmular. Bugn mtehasss bir doktor gibi, l getireyim, onlar teda'vi edejnm, O aresizleri yeniden ayaa kaldraym. Cierinden yaralanm Memo'yu, Gnlnn derinUinden strap eken Zin'i, O perdeU, rtl masum kz, O thmetten uzak Memo'jru, o gnahsz,
(1)

eng: Bir sazn addr.

MEMO ZlN

75

yle bir tarz ve slpla mehur edeyim ki, Seilsin birbirinden sevilenler ve sevenler. Yeniden onlar ylesine jicelteyim ki.
ahin bakIUar temaaya gelsinler.

Memo iin alasm dilberler, Zin'in derdine glsn klar. Dertli kimseler onlarla sefa srsn. Dertsiz olanlar girsin kedere.
Gsten ve gnlden temiz olanlar, Pk huylu ve insaf sahibi insanlar. Hep bizi tasvibetsin. Herkes Gzelce yazld desin. Bambaka olan seven kimseler. Ezelden beri sevenlerden olanlar, Gelip dinlesinler hikyeyi. Onunla oyalansmlar bir zaman. BazUan candan dinlesin,

Bazlar da onunla gnlden veda etsin. Yalnz bilginlerden rica ediyorum: rencilerin yanllklarm aa vurmasmlar. Bu kitap ister kt, ister ija olsun. Biz onunla ikijiz strap ektik.
Bu kitap turfandadr, yavrudur, yeni yetimedir, Geri ok sekin olmasa bile. Ben onu balardan derlemedim ki. Hrszlar gibi yanllklarm aratrsnlar. Bu, gnl bahesinin turfandasdr, Gnahszdr, masum ve asUdir.

ster tatl, ister ac olsun turfandadr,

ocuk eidi gibidir, o huydandr.

MEMO ZN

77

Ricam udur hal sahiplerinden: Ktlemesinler bu yavruyu. Bu mejrve sulu olmasa bile, Krtedir, o kadar yeter. Nazenin deilse bile bu yavru. Turfandadr, bana ok tatl gelir. Bu mey-ve ok lezzetli olmasa bile. Bu yavru benim iin ok azizdir. Sevimlidir o, elbiseleri ve kpeleri Benim mallanmdr, emanet deil. Szckler, anlamlar, dejdmler. iir yaps, cmle kuruluu ve iaretler. Konular, amalar, hikyeler. iaretler, hayat hikyeleri ve dnceler. slp, sfatlar, mna ve kemeler: Bunlarn hibirini asl dn almadk. Bunlarm hepsi fikrimin rnleri. Hepsi el demedik gelinlik kzlardr. AUahm! Sapk kimselerin eline verme Bu nazl, gnl kapan gzeli.

irfan sahiplerinden umarm ki;

Hibir yanllm karmyacaklar, Teni' etmiyecekler; hamiyetli insanlar gibi Dzeltecekler kusurlarm. Kemal sahipleri kusurlar perdeler. Kin sahipleri ise cokundur. Sr sahiplerinden umudum udur ki: Alay etmiyecekler benimle Ben gezgin satcj^m, cevher satcs deil, Kendi kendime yetimiim, yetitirilmi deil.

MEMO ZN

Ben Krdm, dalym, kenardanm. Derlediim u birka sz, yiUklerinden, ltuflarmdan imzalasnlar, Ve dinlesinler insaf kulayla. Garaz sahipleri de dinlesinler, Varsa kusurlarm rtsnler. Ozanm yz sujomu dkmesinler. Mmknse bir ijrisini sylesinler. Yanllklara ve mutkanlklara amasnlar. Hamiyet iin doruya yorumlasmlar.

vra

BOTAN BEYN VE K KIZKARDE

ZN LE SIT'Y TANITMA

Hikye sayfasmm yazcs. Rivayet tablosunun eletiricisi. u plnla resim ve tablo izdi. u tarzda kalb bast ve ssledi: Dedi ki: Grcmi zamanda bir padiah. kt, hkmdarlnda stn olarak. eitli halklar ona itaat eder, bojnm eerdi. Soyu Arap, kendisi Krt bejdydi. Taht Cizre'deydi onun, baht da mutlu. Makam yceydi onun, talihi gl.
Rumlar, Araplar ve Acemler emrindeydi, Botan Bejd adyla n salmt.

Ulu atalar, dedesi ve babas, Zincirleme olarak HaUd'e mensuptular.

F.
:

MEMO ZlN

83

Ceberrut felek bile sakmrd kendisinden. ekilmiti AUahm khcnm ekiliinden. (1) Hkmdarln ve de dinin ssyd, O beyin ad Zeyndin idi.
BeyUk ona Zeyn ile vasflanmt. (2) Zinet de ona Din ile tannmt. O Padiahm yiitliinin izleri. Aydan aya kadar, kaplamt heryeri. Dnyann ekseniydi kendisi. Padiahl ise ahret sembol. Onun cmertliine muhtat Htem, Onun yiitliine yenilirdi Rstem. Htem onun cmertliinin byklnden, Kendi cmertliinin evrakn toplayp kaldrd. Ak, hner, cmertUk ve meydan, DisipUn, birlik, dzen ve divan. Dindarlk, diyanet ve de devlet. Komutanlk, koruyuculuk ve de heybet: Bunlarn her birinden doluydu bir hazinesi, Bunlarm her birinden gizliydi bir definesi. Onun iin zahmetsizce baarlmt. Ona zararszca mukadder olmutu. Her eit mcevher ve bulunmaz nesneler, Her renkten nefis ve parlak deerler. Mmkn olan dileklerin hepsini, AUah mevcut klmt onun yannda. Onun sayesinde kavuulurdu arzulara, dileklere. Onun sayesinde kavuulurdu hasretlere, sevilenlere.

(1)

Burada --Tevriye var. nk Halid'e --Allahn Klc- de-Zeyn ss anlamnadr,

Jiirdi.
(2)

beyin adnn yarsdr.

MEMO ZN

35

Haremin sahanl nazeninlerden. Hurilerle dolu olan bir cennetti. Cennetinde huriler oktu onun.
Huzurundaki hizmetileri de meleklerdi onun.

Fakat devlet soyunun iki evld vard ki, iffet bahesinin iki turfandasyd. O ahm yanmda iki sultan vard. O mehtabn yanmda iki gne vard. Yani o joice soydan olan, ki kzkardei vard, nazl bjitlen. Biri doruluk bamm selvisiydi, Ad da gerek olarak Stiydi. br Beyin can ve cieriydi. Beyin admn yarsyd ad. (1) Hikayeci bana muamma olarak yle dedi: O huri de Zin adyla tannrd. Biri fazlasyla irin, son derece sevinUi, br gnllerin ruhuydu, hurilerden dnmeydi.
Biri esmer, sarnd br. Biri huri, periydi br. O huriyle periye paha biilmezdi. nk AUahm nurundandlar. Kimse e grmemiti jzlerinin gzelUine, nk ebed gzelliktendi o gzellik. Dudaklar la'I, akaklar yasemin, yanaklar gl, Parlakl utandrr ince ipekten elbiseleri, ki zlf snbl ieine benzerdi,

ki yanaksa krmz gl jzin renginden.

O serbest krmz gller ve snbUer,

Amt boylarnda selvi ve imir gibi.

(1) Beyin ad Arapa olarak yle yazlr: - Bu nun yansn aldmz zaman kar, Bu da Zin'in addr.

MEMO ZN

87

Krmz gl kendiliinden yzlerinde kk salmt, SnbUer de sarmak olarak boylardan sarkmt. Yz hatlarmm gzellii Yakut yazsmdan, (1) ene ukuru ile Hrut sihrindendi, (2) Sanki ceylnm gerdanmdaki misk kesesinden. Felein falcs yzlerine noktalar serpmiti. Benler, noktalar, ak ve krmz renkler, Kabe, Haccer-Esved, Tavaf ve Umre'ydi. (3) Kalar felek yaymm kemanmdan, Kirpikler ise phesiz dik oklardand. DeUUk vahetinin sermayesi. Gzlerin dehetinde iaret buyordu. Variklarm hikmetinin inceUklerini kefedenler, Bir anda akma dnerdi gzlerinin dehetinden, Alm, tacn bir yan gibi gzkr. Ufukta Cebrail'in bir kanad gibiydi. Gk ortasmda durmu daima. Onun hizmetinde bulunur gne. Yzlerini gren, kulak memelerine bakan herkes, Olurdu derhal akl ve uurdan. Gerdan, sanrdm sakinin elindeki Ebed arapla dolu olan iedir. Ya da Nebat ekkerinin erbeti gibi Veya Hayat emesinin kayna gibi. Kmal parmak ular ve trnaklar, Ne'e gnUerin strabyd. Kemerin sarUd o belleri grenler. Derhal ekerlerdi jreklerinin derinliinde Ah
Yakut: Bir eit Arap yazsdr. ene ukurundan maksat, eneyle alt dudak arasndaki ukurdu. (3) Hacer - Esved: Kbenin duvarndaki ta. Tavaf ve Umre: Haccm iki ibadetidir.
(1) (2)

MEMO ZN

89

Bilekleri ve bilezikleri gsterdikleri zaman. Artk yer kalmazd konumaya ve de serzenie. Her ikisi de ruh gibiydi geri. Gzellik bakmndan ikizdi ikisi. Sti geri ok nazenindi. Fakat Zin de cennet hurilerine benzerdi. Geri Sti yUdz misliydi, Ama Zin'in jiz parlak bir ayd. Geri mehtap gibiydi St, Fakat Zin de gne gibiydi, daha tazeydi. Gecelerin ralarna benzeyen bu ikisi. Balara ve bahelere yrdkleri zaman. Hayvanlar ve canszlar bile inletirler. nsanlar ve bitkileri talan ederlerdi. Kofileri mcevherlerle donatlmt, (1) Kolyeler altnlarla zincirlenmiti. Kofi kajd:anlarnm ularm sakaklarma getirirlerken. Aklar lrd sevginin elinden. Bu zinetler, ssler, zlfler ve pusular. nden, arkadan, sadan ve soldan sarkar. O periler bu sslerle yrdkleri zaman. Tapnaklardaki evliyalar bile sersemletirlerdi.

ster eyhler, ister hocalar, beyler olsun, ster derviler ister zenginler, fakirler olsun
GzeUie talip olmayan kimse yoktur. Kavumay arzu etmeyen kimse yoktur.

Kimisi tkenmeyen gzeli arzu eder, Kimi de bo vcudun taUbi. Fakat phesiz hepsinin dostu birdir, Btn fark, deriyle beyin arasmdaki fark gibidir.
(!) Kofi; Krt kadn ve~ kzlarnn balarna etrafnda baladklar kuaktr.

giydikleri fesin

IX

GZELLK VE AK
Dnyada ne kadar hkmdar varsa. Hepsine AUahm verdii metahlar, servetler, Kaj^serin btn hazineleri, skender'in radarma varmcaya dek, Hkanm definelerindeki inciler, Sleyman' m yzndeki la'I, Ne kadar fazlasyla pahal olsa da. Hepsi birden gzeUiin bir parasna bile demez. Sti ve Zin'in jdizndeki gzellik. Ak ateinin bir deryasna dnmt. Dalgalanp joikseldii zaman. Enginlere inip zirvelere kan o gne. Yzlerce can, gnl ve cier yakard, Masal gibi anlatrd onlar halk. Gne ve ay bir araya gelmiti, Btn dnyanm alc olmas bundan.

MEMO ZlN

9:i

O ceylnlarm gzelUinin avclar,

O gzelUin sadalarmm arkcUan. ou tellal gibi, kimi de arslan gibi. Figanlara ve iniltilere doymadlar. Gndzleri ve geceleri ok inlerlerdi, yle ki onlarla birlikte szlamrd melekler.

Sonu olmayan snrsz gzelUin, Zaten spnu gelmez klarmm. Fakat klarla arzu sahipleri ajrndr. Bir ksm faydalanmak ister, teki feda olmak. BazUar canlan iin ister canan. Bazlar da cananlar iin verir can. Kimisi kavumak ister, Tacdin gibi. Kimi de derdi seer, Memo ve Zin gibi.

MEMO VE TACDN't TANTMA

DneUm biz hikyenin bana:

Aklar derdinden gnl yaral olanlar, (1) Geri saysz ve lszdler, Sradan adamlar, hizmetiler ve sekindiler. Fakat sekin hizmetilerden. Yzlerce fidan boylu ve ak alml gen vard. Gzellik ynnden her biri bir gne. Her biri konumasyla gpsleri yakard. Her biri kemaUyle bir doltmay, Her biri gzeUiiyle padiah gs. Onlar da hep k ve istekydi. Onlar da hep hevesli ve arzuluydu. Fakat grerek ve tank olaraktan deg. Ancak dujonakla ve rivayetle biUrlerdi onlar, Hepsi Bejdin hizmetindeydi. Hepsi bir birinin srrndan haberdar.
(1)

Sti ve Zin'in aklar derdinden.

MEMO ZN

O peri gibi genlerin n sralarmda, O melek huylularn batac olan,

Tacdin admda bir gen vard. Kahramanlkta zamann Gohderz'iydi. (1) Soyu, nesebi, asaleti belli, Delikanlarm batac ve nderiydi.

Babasma derlerdi skender,

Fakat Araplar ona Gazenfer der. nk kU kullanmakta arslan gibi. Sava gn bin erkee bedeldi. Tacdin'in iki kardei vard, ikisi de kurnaz. Kular kapp uan ahinler gibi. Her zaman dmanlarn gnln yakarlard. Birinin Arif, dierinin eko idi ad. Fakat Tacdin herkesten ve btn yaknlarmdan O kadar karde, baba ve amcalarmdan. Bir genci kendine karde yapmt. Hayr... YanUyorum ben... ra yapmt kendine. Kardeini grmedii gn. ra grmeyen geceye dner. Dnya ona karanlk olurdu hepten. Gneti nk kardei, uzaklamt ondan. O, Tacdin'in sevin arkada ve gam ortayd, Ba dertli bir genti, ad da Memo. Memo da ona tam tutkun, Karde, baba ve amca gibi bile deildi. Geri ahret kardeiydi ikisi. Ama sanrdm ki dnya ve ahrettir ikisi. Tacdin Divan Vezirinin oluydu, Memo da Divan Ktibinin. O iki gen, fakat birbirine tutkun karde, O iki karde ve birbirine bal dost.
(1)

Gohderz:

Eski bir Krt kahramandr.

MEMO ZlN

99

Zamann Mecnunu ve Leyl'syd, Biri am Vamk', dieri Azra'syd. Onlar gnlden dosttular, babo deil Aynen gne ve Mteri yUdz gibi.

Dostluk, ahbaplk ve kardelik,

kijmzllkle ve lfla olmaz, Dostluk kolay deil, zordur. Dostluktan maksat da vefadr. Sonunda vefa gstermiyeceksen eer. Balangta gze alma o cefal ii.

XI

YILBAI VE NEVRUZUN KUTLANttlI

Dnyann yaratcs, tabiat feyzinden. Felek arkm gl bir ekilde. Kalpsz, leksiz ve pergelsiz olarak. Aletsiz, iaretsiz ve makassz olarak. Bylesine muazzam ve yuvarlak. Bylesine ssl ve sra sra. Varlk sergisine getirmi, Sejdr sergisine sunmutur. Bu hikmetledir ki hepsi i bamda. Bir ksm yaya ve bir ksm svari. Kimi ar yrjil, kimi de hzl. Kimi yardmcdr, kimi de salam. Kimi ynetir, kimi de ynetiUr, Kimi bize doru geUr, kimi llr. Bir ksm yazcdr, bir ksm retici, Bir ksm cellttr, bir ksm algc. Kimi gnee uyar, kimi de geceyi aydmlatr, JKimi kederleri datr, kimi gamlan toplar.

MEMO ZlN

103

Bir ksm Zin gibi gzeldir. Bir ksm Memo gibi alc. Hepsi parlak ve aydmlatc. Kimisi padiahtr, kimi de vezir. Bir ksm tabi hareketten. Bahar noktasma geUr. Bizim iin tazelerler jnl, BiUnen yerlerine geldiklerinde.

Yllan eskimi yal bilgin. Bize yle anlatt durumu: Dedi ki: Eski zamanlarn gelenei uydu her yerde ve her zaman. Dou ehsvan olan gne.

Mart aynda dnd vakit. Yani yUba burcuna girdii zaman. Hi kimse kalmazd evlerde, meskenlerde. Hepsi kard evlerden dar. Yal erkek ve kadnlara varncaya dek. Bayram ve Nevruz gn geUnce, Gnlleri aydmlatan o nn saygs iin. Halk krlar ve imenlikleri mesken edinir. Ovalan ve tarlalar glene evirirdi. zellikle bekrlar ve bakire kzlar. Ksacas o nadide cevherler. Hepsi sslenmi ve gzel gijdnmi. Hepsi seyretmeye izin olarak. Fakat thmetle ve minnetle deil. Din yolunda ve snnete uygun olarak.

MEMO ZlN

105

nk kra kmaktan maksatlar. Ovaya inmekten amalar, uydu ki: Gerek istiyen, gerekse istenenler. Yani sevenler ve sevilenler, Birbirlerini grsn. Ve sesin her biri kendi dengini.

xn

EHRLLER YILBAINDA KIRLARA IiaYORLAR

Felein dn mav bahttan. Gsterince yeniden Nevruzu, O kutlu gelenee uygun olarak.
ehirlilerin ve askerlerin hepsi, Terketti ehri, kaleleri ve evleri. AvcUar ve talancUar gibi. Saf saf tepelere ve ovalara jirdler. Kafile kafile gezmeye ve seyretmeye dkIdiUer. Her eit insan, kkler ve bjrkler. Hep gitti, ehirde kalmad hi kimsecikler. Bir ksm balara gitti, joiryerek. Kimi de da eteklerine yneldi, atl olarak. Bir ksm birUkte ve okluka. Kimisi arkadalarla, kimi yalnzca. Kalkt hanmlar ve de hatunlar. Onlar da gller gibi bahelere doldular. Huriler cenneti kendilerine mesken edindi. Perdesiz, minnetsiz ve zntsz olarak.

MEMO ZlN

109

Bakire kzlar ve delikanlUar, Zlfleri, benleri ve akaklar temiz olanlar, DelikanlUara yat tombul memeli kzlar. Erginlik ana yeni gelen gzel, tysz dekanlUar, Yz gzelliinin kumama sahip olanlar.
Gzellik metamm sahipleri. Birbirlerine metalann gsterirlerdi. Enine ve boyuna gzden geirirlerdi. Bunlar ak pazarmdaki sevdallard, GzelUin hem satclar, hem de alclaryd. YUbaUIar, bakireler, deUkanlUar, Yz yamdakiler, genler, ihtiyarlar ve kocakarlar. Ylban geleneks-el yol ve yntemle, KutladUar, gklere kadar jkselterek seslerini.

xn

BEY, DELKANLILARA NEVRUZ

ELENCELERNE GTME ZN VERYOR

Mavi kubbenin o parlak kandiU, Ko Fenerini aydmlatmca, (1) Ylba kutlamalar yeniden balaynca. Bey de delikanllara izin verdi. Hizmetilere izin knca, KalktUar hepsi klar gibi. Hepsi arttrma sergisine gitti, nk ama ve murat peinde olan klard. Yalnz Memo ile Tacdn. Kendilerine kzlar gibi ss verdiler.

Yani gn dnd zaman,

O iki karde deiik kyafette,

Srmal ipek elbiseler iinde, Birka pahal mcevher balarmda,

(1)

Yani Ko Burcuna

girince.

MEMO ZlN

11-3

Kklleri her tarafa halka halka yaylm, Alm salarm zlf ve rg yapmlard. Onlar kyafetlerini deitirdiler ki. Hibir glk gelmesin balarna. Dilberler elbisesine brnp. Gittiler ar ar yryerek.

XIV

MEMO LE TACDN ZlN VE SIT'YE RASTLIYOR VE BAYILIYORLAR

O deiik kyafetli iki gen, :ehirde dolatklar zaman. Birden onlara acajdp birey grnd. Bir para olsun kalmad uurlar. Grdler ki mahalle ve sokaklarda, Her sokakta, her oda ve pencerede.
Taze selviler gibi jmzlerce gen,

pekUler, eitli deerU elbiseler iinde,

Beyz kadar kz, deUkanl ve ocuk. Yal erkek ve kadnlardan da bir o kadar. Her eit dii ve erkek. Bir ksm plak, bir ksm giyinik. Bir ksm bjiik ve ekbir. Bir ksm da sradan ve kk insan. Kimi yalmayak, kimi bakabak. Ayaklan Kao, balan top gibi. (1)
(1)

Kao: Ucu eri, kh biiminde bir sopadr. Topa vurulur.

MEMO ZN

IIT

Kimisi sarho, kimisi sermest. Kiminin soluu tutulmu, kiminin serbest. Bir ksm konuur, bir ksm sessiz. Bir ksm tell, bir ksm uursuz. Kiminin elbisesi yrtk, kimi sarho. Kimisi perian, kiminin akl umu. Bir ksm figan ve feryadeder. Bir ksm da akl zincirinden olmu azad. Her biri bir yerde bambaka olmu. Her birinin cieri bir cefayla kan dolmu. ikisi de bir zaman aakaldlar. Dnce dalgasna hemen daldlar. Derken Tacdin durdu ve sordu. Soruunu yal bir adama yneltti. Dedi ki: Ey doru yolun Hzr', Syle, bu ne sonsuz beldr? htiyar dedi ki: ki gl ehlevend. Bugn bu halka olmular cellt. Kimi grrlerse o iki sarho. Byle yapyorlar perian Dediler ki grmedin mi sen, niceydi onlar? Dedi ki: ki delikanldr, fazlasyle taze Dediler ki: Alt ulu kUI mdr onlar? Yoksa oklu ve hanerli midir onlar-? Dedi ki: Hayr gamzeyle, bakla. Halk ldryorlar, okla ldrr gibi Onlarm, sormaktan maksad. Grp te merte kar koymakt. kisi o ii dnrlerken, aniden BaktUar ki sade AUahm kudretinden, O iki deUkanh iki mzrak gibi. YUdzIarm ah gibi parlayarak Geldiler... ekilleri, elbiseleri ve gijanileri bir. Fakat o ehirde tanmmayan kimselerdir.

MEMO ZN

119

Melek huylu ve peri jmzIydiUer, Ne satc, ne de ahcydlar. Bu iki karde grnce iki kark halU deUkanhjm, Gnl ve can bahi verdiler. ylesine deliye ve akma dndler ki. uurlarmdan haberleri bile kalmad. Ne duyu, ne uur, ne akl, ne hafza kald. YuvarlandUar toprak zerinde sersem olarak. Cana ve akla doydular hepten, Yuvarlanverdiler daha uzaktayken. O iki byk melek. Baktlar ki ok sevimli iki melek, Ay paras, fakat gnetirler. Sevimli, ama yank cierUdirler. Tpk yarm besmeleli av gibi, (1) phesiz perian bir duruma dtler. ki yiit avlarmm zerine kotular hemen, Baktlar o dilberlerin yzne. Anladlar ki babo av deil onlar. Gzellik ordusunun ncs onlar. Durdular ve baktlar, kesilerek dikkat, Gnllerine geldi yumuaklk ve de merhamet. Ksacas: Bu ceylnlarm gzeUiinden, O dlikanlUarm gnlne dt bir acuiE Baland birbirine srr gnllerinin, Sevdi birbirini yzlerinin nuru. Sevmenin yolu aktr, bu jizden, AjnrUmad hi ruhlar, birbirinden

(1) Yarm mesmeleli: Boynunun yars kesilip br yans ke silmeden braklan ve rpnp duran hayvandr. Yarm kesildii iin ona byle denir. Sanki kesicisi, boynunu keserken yanm bes mele getirmi gibi.

MEMO ZN

121

Grnmeyen lemin bir rengi Aa karyordu muhakkak birlemeyi. Sevgi ylesine balad ki onlar birbirine. GzelUk ylesine istekli kUd ki onlan. Sanrdm hepsi ruh ve cisimdir. Drd de birbirini hem ister, hem de istenir. phesiz birdir ruhlar ve tenler. Birleiktir ruhlarla cisimler. Gerek gnllerdeki sevgi, gerek irinlik. Gerek gnllerdeki fke, gerek dmanlk, Bizim gibi onlar da fan yaratklardr. Fakat ezelin gereklerindendir. nk ruhlar ordusu toplanm olarak, AUahm ilminde yaratUm lmsz olarak. Kimisi balanr, kimi de kardr birbirine. Kimisi eitlidir, kimileri bal birbirine. te o balananlar, birbirleriyle yle smdar ki ArtUc kalmad onlar iin bir zorluk. Yani o hunhar delikanllar, O iki yaraly bu halde grdkleri n. Yz gnlle sevdiler ikisini. Oturup e-virdiler ikisinin de jniziin. Bir sre boylarn, bolarn sejrettiler. Bir sre zlflerine ve benlerine hajran kaldUar. Dediler ki :Acep bunlar kimin kzlan? Yoksa ikisi de Tanr melei midir? Hangi yerde yetimi bu mejrveler? Hangi gllkte geUmi bu gUer? Bunlar hangi derenin seMIeri, Hangi imenUin kular bunlar? GiUrengi gzyalarmdan glsujn DktiUer kanl yanaklarnn zerine. Ak ylesine uursuz klmt ki onlar, Asl kendilerinden yoktu haberleri.

MEMO ZlN

123

Sonunda ak kalemiyle yazmca. Yzlerinin gzeUiini gnl tablosuna, stediler ki anlasnlar hangi soydan olduklarm; iink bilmiyorlard hangi nesilden geldiklerini. Bunun iin genlerin yzklerini. ektiler sahiplerinin parmaklarndan; Kendi parmaklarndan da ekip kendi jizklerini. Nian iin taktUar yerlerine. Yakutlarn boncuklarla. Elmaslarm billur ielerle deitirdirler. YUbam ve sevincini braktUar elden. Elencelerini deitirdiler dertlerle. Aniden baz yabanclar grnd, Istemiyerek veda edip kalktlar. Kald iki karde iki av gibi. Ayaklan zincirli ve prangah olarak. AyUmca baktUar ki, karanlk bir gece, Gne ve ay uzaklamlar oktan. Yola dtler yarm besmeleU kular gibi. Gsz, takatsiz ve gnlszce. Sersem, hajrvanlar ve sar'alUar gibi, gniUIeri ekilmi,. Sevdal, perian ve sarho olarak. Yzlerce defa bahelere, avlulara dtler. T ki jruvalarma varmcaya dek. Geri vardUar yerlerine. Fakat o ac muratlUara, Gndz, gece, sabah, akam ve her zaman Hep ajm ekilde grnrd karanlk artk.

XV
MEMO VE TACDN MESELEY ANLIYORLAR

O kz gzl iki ahin, O iki yamk, Memo ve Tacdin,

Se'vinerek gitnUIerdi kekUk ve kaz a-vma, Aniden ahin gibi, zerisine Bir k dnmt aniden. Artk kalmamt haberleri hibir eyden. Ko Burcu haftas sresince. ok perian ve habersizdiler. O hafta geince zerlerinden, KendiIerirU aka atan iki gen birbirine smd. Bir gn beraber kalktUar, Birbirilerinin jizne, rengine baktUar. Ak yle deitirmiti ki onlar,

nce tanmadlar birbirlerini. nce birbirlerine yabancUatUar, Sonra birbirlerine yakmlk gsterince,

MEMO ZN

127

Buldular kendilerini prangah ve ziIU Umak, umaya kalkmak mkl ve imknszd. Karanlk bir rt balarndayd sanki. lfet seli de nlerindeydi sanki Gdasz, susuz ve gzszdler. Amasz, arzusuz ve takatszdlar. Dilberlerin gzleri gibi mesttiler. Hasta, sarho ve karanlktaydlar. Sevgilerin azlan gibi dard gnUeri, Gnl damarmdan inlediler eng gibi Dediler ki: Acep nerede hastalandik biz? Ya da hangi savata yaralandk biz? Yoksa biz neden byle gszz? Yaral, zayf ve rkek gnllyz? Bylece onlar aratryorlard. Hallerinin ne idiini anlamak iin. Tacdin bakt ki kardeinin elinde. Bir mcevher parlyor ra gibi Bir yakut ki nar tanesi gibi Karanlk gecede yakUan meale gibi. Ve de mum gibi parlyor. Hakkak Zin adm yazm zerine. Elini uzatt ki getirip, Ijdce bakp grsn diye, Memo da bakt ki Tacdin'in elinde, Pahabiilmez bir elmas var. zerine Sti adn yazm Meharet sahibi bir stad. Hipokrates sarraf olsa eer. Tartyla ve kratla tahmin etse. Efltun iin pazarlk yapsa, Karun'un btn hazineleri, O jizk talarmm pahasmm sekizde birird, Karhyamazd, uzak grllerin bilgisiyle.

MEMO ZN

1^

Kaldlar akm ve hayretler iinde, DaldUar ve uzm uzun dndler. AnladUar ki kendilerine ne yapmsa Yzk sahipleri Sti ve Zin yapm.

Bayram ve gndnm olduu gn, Onlar da kyafet deitirmiler. Bunlar nasU kz gibi sslendUerse, Onla* da deUkanh kyafetine girnUler. Onlard ki, dedik biz: Ne'vruz gnnde, Ay ve gne gibi lemi aydmlattUar.
O ikisiydi ki kollan svam, O ikisiydi ki halk ldryorlard.

Onlard ki ehirde olmu iki celld, Onlard ki halk ellerinden ederdi feryad. Onia;rd ki bunlar gnlden sevdiler. Onlard ki bunlarn cierlerini yaktUar. Bylece o iki karde dnce ve tahnnle. phesiz kaatillerini bildiler. Tacdin 'de vard azck uur, Ak onda brakmt bir para kusur. Dedi ki: Kalk karde! Yatan iinden. Yeter ah ektiin yaralann elinden. Bizler arslamz, onlarsa ceyln, Onlarm elinden inlememiz ok ayp. Memo akla pimiti tamamiyle, Dedi ki: Karde! Meer sen isin. Sanma ki salamm ben, Batan ayaa kadar paralanmm ben. Benim bu vcudum dim dim olmu. O dimlerin hepsi de nokta nokta olmu. Akm ve sevdanm zerimdeki etkisi yledir ki, Uzunlamasma, enine, bojnma ve derinUine, Hi bir nokta bo kalmam dertten Hl diyorsun ki: Niye inliyorsun sen?.
F. : 9

MEMO ZN

131

Gnl, iine dolan akm yeri olmu, O dolan, bu bo yerin iindedir. Bu doluun, bana hejnil eklinden (1) Kaldm sylersem ama. Ak ehinah garazsz geldi, Cevher gizlendi, araz geUnce (2) Gnlme giren bu ak, onun yeri olan gnlm, cisim ve cevher, (3) Hepsini kendine ram etti ak. Can, cier, jdirek ve btn i varlm, El, bfi, ayak, srt ve gzlerim. Vallahi hi birinin kalmam rahat. Billahi hi birinin kalmam takati. Koparm onlar btn ilgilerimi, Hep birden diyorlar ki: kz biz. Hey zalim! HaUmi sormuyorsun sen Hl bana inleme diyorsun sen Bu ekilde tazallm edince Memo, Tacdin iin kalmad artk konuma. Onlar kaldUar bu yaralarla, Biz gelelim Sti ve Zin bahsine.

(1) Heyula: Baz bilginlerce evrenin ilk maddesi olarak kabul edilen madde. (2) \ Cevher, kendi basma varhm gsterebilen madde, ta gibi. Araz ise kendi bana varln gsteremiyen, bu hususta cev here muhta olan varlk, renk gibi. (3) Cisim ve cevherden kendi vcudunu ve maddesini kas

dediyor.

XVI

ZlN LE SIT ELENCEDEN DNP

MACERALARINI DADILARINA ANLATIYORLAR

Onlar da o elbiseyle dndler. Kimse tanmasn diye derhal sojnmdular. Geri elbiselerini deitirdiler.
Ama deitiremediler hallerini. Ak ylesine deitirmiti ki onlar. Artk dnemezlerdi nceki durumlarma. Kimse inanmyordu St ve Zin olduklarma Herkes onlar yabanc sanyordu. Onlarm bir dads vard, zamanm kocakars, yle yamand ki, tpk gklerin bels. Aksal yal felek bile nnde zebundu,
O kocakarmm ad Hayzebn'du. Aniden geldi Sti ve Zin'in yanna Bakt ki elbiseleri zerlerindedir. Yemeksiz, imeksiz oturmular. enelerini gerdanlarmm iine gmmler.

MEMO ZN

135

YaU akm ve zgn duruyorlar. O ay paralar strap iinde kvranyorlar. Taze jzleri bembeyaz kesiln. Yasemin rengi alm al renklerinin yerim. Krmz akaklan Kfur gibi sararm.

Krmz glleri Zaferana dnm. Baz insanlarm sevgisiyle sevilmiler. Anlad ki sevinsizdir o periler Dedi ki: Ey gnlmn ve iimin hevesleri! Her biriniz iki gzmn nurusunuz.
Koruyucunuz AUah olsm sizin. Benim canm feda olsun size.

Siz bunca kaytlarda bahsmz. Yalnz bugn ava ktmz. Neden bir kenara ittiniz yUba elencesini erkenden? Doru sylejdn bana ne oldu haliniz? Anlatm bana nasl oldu balang? Bu aknlk mdr, yoksa sevda hayaU mi? Siz neden zgnsnz byle, inceboylulanm ! Hibir sonu meselesiz olmaz. Sylejdn bana, nasl oldu mesele? GizU eyler bizden gizli kalabilir mi? Ben imdi bir remil dkeceim. Ad ve niyeti syliyeceim. Ya da iemi ve mendilimi koyacam, Durumun i jizn anhyacam. Onlar gizlice dadya dediler ki: Biz sabahlejdn evden karken. Bize rastlayan ve bizi gren herkes. Derhal deliye ve divaneye dnd.

MEMO ZN

137

Sonunda evremiz snn amca, O evir nihayet bize de dnd. Bizler de zgne ve serseme dndk, DeUrmi olarak hemen geri dndk. Dad yavaa ve yaklaarak. Onlara doru gitti, ve teselU vererek Dedi ki: Siz padiahlk gzelliine sahipsiniz. Her biriniz bir ah, bir hnkrsnz. Size boym emeyen ve muhta olmayan kim var ki ? Size, istemeksizin de ha vermeyen kim var ki? Ey perizadeler! Sizin sevdiklerinizi. Gzelliiniz size boyun eer hale getirecektir. zellikle bu ehirdeyse gnl baladklarmz. Ben onlar imdi alc kUarm. Sylejin, kimdir onlar? Gidip grejim, Hazrlyaym orUar da size getire jam. Dediler ki sihirbaz Hayzebn'a: Ey mahir Tabip! Derdimizin Derman gelir phesiz senin elinden, Eer gelebilirse ikrar diUmizden. Fakat ikrar ve anlatmak imknszdr, Tedbir ve tedavi de faydaszdr. Botan'da ne kadar kz ve delikanl varsa. Hatta Botandaki btn boy ve bolardan. yilik ve gzellikle n salm kimse yoktur ki. Defterimize yazl olmasm. Yani hepsini jizjrze grmzdr, Bu ehirde ne kadar insanolu varsa. Bugn gzelUe boulmu iki kz. Batan ayaa kadar yeilU ve ipekli elbiseler iinde. Dou ah gibi gzeldi onlar (1) Parlak ay gibi parlard onlar.
(1)

Dou ah: Gne.

MEMO ZN

139

Aniden grnnce ve rastlaymca bize YuvarlandUar uzaktan o iki pahabiilmez. Gittik zerlerine, bakalm kimlerdir diye, Baktk ki bizim gibi insan olu deiller. Mutlaka melek ya da periydi onlar, nk sudan ve topraktan deildi onlar. O perizadeleri grdmz zaman Biz de uurdan kurtulduk onlar gibi.
Onlar Cemit'in Kadehi gibiydi. Biz ikimiz de ay ve gne gibiydik. Hep birlikte birbirlerinin karsma geUnce, ra ve fener birbirine denk geUnce, Fener yldzdan yank ald. Bizim de gnlmze bir nur paras girdi. Geri kandil ve fitil onlardand. Ama ate biz ikimizin jizndendi. Yine bizim yamz ve ateinUzdi ki. nmzde yand ve gnlmz onunla parlad. Biz kendi kendimizi yaktk, bilmiyoruz ne haldir, Uyank mjaz, rya mdr grdmz, yoksa hayal mi dir?

XVII

DADI MEMO VE TACDN'N YZKLERN GRYOR

Dad maceraya aakald, Dedi ki: Ey dadmm ruhu ve can! Siz delikanllar seyretmeye gittiniz. Ceylanlarn sevgisinden bo olarak. Sizin grdnz ekil anlamszdr, Kadm ksmna meyletmeniz imknszdr. Beerin meyli beer ister. Fakat siz kzlar iin olanlar ister. Hi kzlar kzlara alc olur mu? Olan paras olmadan imknszdr pazarlk. Olanlar zatm gzelliinin ajmalandr Kzlar da sfat nm mazharlandr, Zatsz ve sfatsz olarak araz imknszdr. Cevher olmaymca araz olamaz. Araz cevherle kaim olur, Ay, gne olmakszn aydmlanr m hi?

MEMO ZlN

143

Olanlarm yznden uzak olan sevgi. Yz defa huri ve peri de olsa. Sizi nasl meftm eder o sevgi? Sizi nasl delirtir o karanlk gece? Mecnun Leyl'nn karsmda olmajrmca, Leyl karanlk geceye nasl mejdl verir? Gl hi gle olur mu k? Azra kendi kendine olur mu Vamik? Husrev, ebdiz'e binmeseydi eer. irin Perviz'e eker olur muydu? Ferhat kanl gzyalarmn oluunu, Aktmasayd grmezdi glrengi atljn Bunca erkekler leminden. Beyzadeler, sade insanlar ve olanlardan. Gnlnz hi kimseye meyletmezse eer. Sersemsiniz, alak ve rezillersiniz demek. Gnlnzn kapld kim.seler. Adsz, niansz ve tanmadk kimselerdir ha? Bu i bence tamam.en imknszdr. Bu grdnz ryadr, ya da hayaldir Zin bu arky dinlejdnce. Perdeden u name jd kard; yle dedi yal dadya: Galiba akim ve tedbirin kalmam senin. Diyordun ki sen: aryla, byyle. Gizli olan halleri bilirim ben. Bizim grdmz ekil anlamsz deildir. phesiz ne ryadr o, ne de hayaldir. OrUar ister melek, ister beer olsun, ster kadm ksmndan, ister olan olsun.

te jdizkleri uradadr.
Getirdik nian iin biz onlan. Eer gerekten remil biUyorsan, te yzkler, haydi bil sahiplerini.

MEMO ZN

145

O el gzl hilekr cad,

Getir bana yzkleri abuk dedi. Bu gece bir remil dktrejdm ben. Sabaha kadar sahiplerini syliyeyim ben Sti hemen yz kard. Zamann kocakansmm eline verdi. Zin ise yle dedi Hayzebn'a: Benim gnlm bir kan bataklna dnm, O bataklk cotuu zaman. Tamak zere olduu zaman. Bu joizk zajaf gnlm yattrr. Baz baz kanl gzlerimin nne getirdiim zaman. Yz gtreceksen eer. Biz zgn kalpUye abuk getir geri. iink onunladr sabrmz, samanmz O benim iin Sleyman yzdr.
P.
: 10

xvn DADI FALCININ YANINA GDYOR

O lsz apkn ve hilekr kocakar, Sabahlejdn kendini falcnn nne att. htiyar falc iin elinde bir-iki altm gtrmt. ylece gnlnn niyetini ikrar eyledi: Dedi ki: ki masum olancm var benim. Babasz, yetim zayf ve j'oksundur. Bayram ve ylba olduu gn. Onlar da ocuk hujnmun yoluna uyarak, Kalkp ikisi de gezmeye gittiler, CadUar onlar ovada artt. Bugn kageldikleri zaman, grdm ki DeUdirler, sersem, sevdal ve sarhoturlar. Geri dndler elbisesiz, plak olarak. Baz baz feryadediyorlar bararak. uursuz dp oka kalyorlar. Kalktklar zaman da delidirler. u jizkler vard ellerinde, Sanrsm ki bunlarla olmular mest.

MEMO ZN

149

Ey iaretleri bilen, srlar karan! aresizim ben, sen are bulucusun, jdlik yap da meseleden iyi konu Acep yavrularmn nedir dertleri? Delik midir, sar'a mdr, yoksa ak m? NasU hastalktr bu, nedir ilc? Ey gelecei bilen mrit ve nder! DnUerin ve meselelerin zmlejdcisi !
Bu jdizklerde vardr bir sr, O da, siz uza grenlerce biUnir.

Yzk sahipleri, syle kimlerdir? Cinler mi, periler mi, yoksa insanlar mdr?

XIX

FALCI FALA BAKIYOR VE DADI TABP KILIINA GRP TACDN'LE MEMO'YU ARIYOR
O Danyal ilminin varisi (1),

Falm ekline bakt zaman.

Derhal analarn rahminde, Kzlarm douundan nce Taraflar ve temizlii birUkte grd Tacdin ile Sti'yi birlikte grd. Se'vin eklini gamla beraber grd. Perdesiz olarak Zin'i Memo'yla beraber grd. O zaman yle dedi kocakar eliye: Amac hile, yalan ve tezvir olan o eliye: Senin iin mmkn olur mu hi,

Doruluk olmadan, menzile erimek?.. mknsz bu.. Sen ocuklarmm deli olduklarm sylyordun, Zin ve Sti olduklarm sylemiyordun.

(1)

Danyal bir israil Peygamberidir.

MEMO ZN

153

Onlar sejre ve gezmeye gittikleri gn. Yolda grdler iki hajnran gzljdi. Yani selvi boylu iki olan grdler, Balarma da kyamet koptu. Derhal bu iki gnein. Gnl gitri o iki mehtaba. Onlar bunlarm akmdan uursuz olmular, Bmlar onlarm gzelinden dehete dmler. Bunlar ak belsmm hastalardr. Onlar da ak Kerbelsmm susuzlandr. Bu yzkler o olanlarn, Bmlarm da iki yz onlarn eUnde. Nasl bunlar delikanl gibi sslenmilerse. Onlar da kz kyafetine girmiler. Kocakar Remilci eyhe dedi ki: Durumm aydmlanmasmda phem kalmad. Fakat de ki sen, onlar hangi soydandr? yice kefet ki onlar hangi nesilden? eyh dedi ki: Ak dininde. Bir al-veri var ki Karlkl kabul derler ona. Denk olmak art yerine gelmese de caizdir, Alcmm ve satcnn art kabuldr. zellikle bunlarm setii deUkanlUar, Biri drdanedir, br de inci. Biri beyzadedir, bey soyundandr. teki de soyca ktip ocuu. O sihirbaz kocakar, denemek iin. Yine bir sz bahane ederek. Dedi ki: Udar, tutkunlar, deUler, Zin ve Sti iin meftun olanlar. Saylmaya ve hesaplanmaya gelmez Smazlar defterlere ve de kitaplara. eyhim! Bilirsin ki buras Cizre'dir, Hepsi bjdikler ve Krt beyleridir.

MEMO ZN

15

Ijdk yap da perdeyi kaldr,

O iki melek, syle kimlerdir?

Sz olsun ki, onlar bir grsem, Gidip sana krk altm getiririm. eyh dedi ki: Git sen bul uaklar Aratr yerleri ve otaklan. Hasta dedikleri kimseleri gr O hastalk senin iin del olur. Kendini tabip kyafetinde gster, Perdesiz olarak grrsn o sevgileri. Grdn zaman o melek huylular Kumatan da arUaUr alcUan Bilhassa ki parmaklarmda yzk var, YazUm jdizklere Sti ve Zin'in adlan Kocakar kalkt. Lokman kyafetine girerek. Batan ayaa kadar illarla donatt kendini, ieler, hokka, neter ve kese Ald o artc habise. Kojmuna koydu birka kitap. Grnyordu acajip bir hekimlikle. Derhal ba uaklara kendini yetitirdi. Hemen nedimlerin dostu oluverdi. Dediler ki: Nereden geliyorsun, ne kocakansm sen?" Herhalde bir ilimde mahirsin sen. Dedi ki: Geri grnte hekirrUm ben. Daha ok iki hastal iyi biUrim ben

ki hastal ben iyi gideririm;

Bedenlerin ve ruhlarn derdini.

Dediler ki: Anlat bizlere, Ruhlardaki dert hangi derttir?

MEMO ZN

157

Dedi ki: nallah grmiyesiniz onu sz, O derdin almetleri gizdir. O ok mecalsiz bir derttir, O dertten sala kavumak imknszdr. Uzak olsun o sizlerden, deUkanlUar! Gzellerin yzndeki o yUdrm, Parlad zaman imek gibidir, Alevsiz, ksz ve kvUcmszdr. Yarasz, bansz ve yankszdr o, O derdin ad yalnzca sevgidir. Ama ylesine yakar ki adamm iini, ki gzden akar yrein kan Onlar dediler ki: Ho geldin sen. Halen hastadr iki arkada bizden. IjdUk yap da tedavi et ikisini. l ver, bir are bul da kaldr onlar. Her ne desen yle yapalm biz. Her ne istersen diyelim biz. Kocakar kendini yetitirdi hastalarn yanma. Bakt zaman o azizlerin durumuna. Dedi ki arkadalara ve kUavuzIara: Yalnz brakm bizi, hastalarla. nce ben bu derdi tehis edeyim. Sonra teda'vi aresini size zetyejdm Arkadalarm hepsi kt yanlarmdan. Kocakar kald deUkanlUarla babaa.

XX

DADI TACDN VE MEMO'YLA KONUUYOR

Ak derdiyle fena hale dm hastalar. Aniden baktUar ki gitmi arkadalar. nlerinde oturmu bir kocakan, BojTi iki bklm, rengi bir hill misa. Aheste aheste bir eyler sylyor. Alyor ve gzyalar dkyor. Dediler ki : Kimsin sen ey gnl rahatl Niin alyorsun byle muratszca? Dedi ki: Sti ve Zin'in balar hakk iin. Alyorum ben yalnz sizler iin. zel olarak Sti ve Zin'in yanndan.
Geldim ki ijdletireyim yaralarmz.

te unlardr yzklerirUz,
Getirdik onlar nian iin biz. Alm da verin sizdeki jdizkleri.
Ktye karmaym Sti ve Zin'in adm. Ben eliyim, sizleri aryordum. Ey muratlar! EUbo evirmeyin beni

MEMO ZN

161

Onlar iittikleri zaman bu mjdeyi, Se-vinten bsbtn gitti uurlar. Uyandklar zaman bir an durmadlar. Derhal koarak ellerine ve ayaklarna kapandUar. Tekrar tekrar ellerine, ayaklarna ve eteklerine. Yzlerce pck kondurdu iki delikanl. Dad bu sevgiden hayrete dt, AjrrUklarmdan dolay alamaya balad. Dedi ki: Gam yemejdn, ey muratlar, maksudlar! Mjde sizlere, AUah hakk iin, Allahtan baar yar olursa eer. Ben yle yapacam ki sihirbazlkla. Hepiniz bir yerde toplanrsnz. Her drdnz de muradmza erersiniz. Adlarnz ve soylarmz aklaym siz. Gnlnzn srrm bize aklaym siz. Ben bu jdizklerle geri dnejdm, Sti ve Zin'i sizlere ram edejm. Sevap kazanmak iin acele edejam. Cevapla birlikte abucak dneyim. Tacdin parmandan jiz kard. Zamann kocakansmm eline verdi. Memo bakt ki jrzk olmakszn, NasU idare edebilir, yayabilir? Dedi ki: Dad! sen beni mazur gr. Kim canm elinden izinli brakr? Bu yzk ister isim olsun, ister tlsm. Odur benim canm, -vcudum sadece cisim. Dad! Sen yarin elisisin phesiz derdimin de hekimisin. Gzel Zin'in bamn sadakas olarak, Alma emden bu jiz beUm. Geri dndn zaman, ey vefal Benden yare yle de:
F.
: 11

MEMO ZN

ta

O ahtr geri, ben de dilenci,

ahlarm iyilikleri umumdir. Ben kle, kavumaya ljak deiUm, eklinin hayaUnden gda alyorum.
O kadar gzelUkten razjom ben,

Beni hayaUnin halvetine getirmesine. Her an dadmdan umut bekUyerek. HaUmi sorsun baz baz

XXI

DADI SIT VE ZN'N YANINA DNYOR

O taze Ardcn iki dallan, Oturmulard gonca gibi dar gnll, ki bklm, efkrl, balan eik olarak. Her an daddan umut bekliyerek. Akam arabmdan son derece sarhotular, Sabah arabn sonsuzca arzuluyorlard. BaktUar ki aniden bir tabip, kageldi, kl da pek acaip Aktan sersem olan Zin ve Sti, Koarak kucakladlar gelen Dady. Dediler ki: AUah iin syle, ey gnl rahal Acep ram ettin mi sen o melekleri? Falm ne dedi, perileri bildin mi? Yoksa ieye kojop ikisini getirdin mi?

Kalplerimizi delen oklar. Acep aklamadm m kim vurdu? Dedi ki o: Sizin mbarek balarmza. Yz defa andierim, deil bir defa;

MEMO ZN

167

imdi geldim ben yanlarmdan. Fakat acyorum ben olanlara. Her an Sti ve Zin dedike,Yz eit kanl gzya dkyorlar. Kurban olaym sizlere, bu ergenlikle, O iki insan o gzeUikle, NasU setiniz o iki sekini? Kavumanm ssdr o iki mutlu. Vallahi, Allaha andierim ki. Setiiniz o iki inci. Bulunmazlar hibir kara, deniz ve madende. yle melek de yoktur gklerde. Onlar sizlere tam da lyktr. ster beyzade olsunlar, ister dilenci. O apkn, yle candan tallalhk yapt ki, 'O dilberler, bir sre nnde dilsiz kaldUar. Zin ve Sti'nin kalbinde kalmad uur. Bu haberleri dinledikleri zaman. Ksacas: Macerann iyznden. Dad onlara verdike uyanklk, Sanardm ki atei yaa tuttu, Alevleri jikselirdi yedinci ge. Ak atetir, ten Tur dadr, Gnl ise, o ateli ve kl aatr (1) Gs fenerdir, ra kzdr. Vcut yadr, fitiU gizlidir. Gnl fenardir, o ra iinde. Sr cz'dr, kl'de daUm. Zin ve Sti tm olarak batan ayaa kadar, Gnl ilc olan o atele yandUar. Dediler ki: Sen gnlmz enlendiriyorsun, Dad! Sen bizim iin are bulucusun.
(1)

Hz. Musa'nn grd aa.

MEMO ZN

169

Sensin bahvan, bizler fidan gibiyiz. Sensin dilimiz, biz kendimiz dilsisiz. Bir an sen sz sylemezsen eer, Bir saat derdimizi paylamazsan eer. Bizler er-p gibi heba oluruz. Bizler yaprak gibi berhava oluruz. Ey gemi olaylar bilen dadmz! Senden baka mahrem kimselere sahip deiUz biz. Dedin ki sen: Tacdin ile Memo Pervane olmular, kanatlarm da biz yakmz. Onlar da imdi bol yolu gzlyor. Belki de bizden ok daha aresiz. Kalk da abuk git, syle Tacdin'e: Eer sen Sti'ye talipsen, Memo da Zin'e Mjde sizlere, bizler de sizleri kabulleniyoruz. Bizler sizlerden fazla dert ekiyoruz. Aknz yular karm bizden. Utanma perdesidir, bizlere engel olan. Yoktur o perde sizler iin, Perdesizlik eski gelenektir sizler iin. Dnr, arac ve vesile olarak. Kim geUrse sizlerden makbuldr. Bylece syle o sevgililere. Btn dostlarn ve dnrlerin. Bir ksm sizler iin olsun ricac. Bir ksm da bizler iin olsun duac. Belki Allah ta klm mukadder. Bizlerle sizlerin kavumas kolaylar.

xxn

BEY SIT'Y TACDN'E VERYOR

Arzulu hastalar iin gzel bir zamandr ki. zellikle klar iin gzel bir zamandr ki, SalUc ve ifa iin bir derman. Vefa iin bir mjde, bir haber. Aniden yetisin onlara inci tanelerinden Kurtarsn onlar dertlerinden.

Hace-i E^vvel klna giren o Dad, Batan ayaa kadar artc

Yine tabip kyafetine girdi. Derhal kendini klarn yanma yetitirdi.

O mjdeyi anlattmz gibi anlatt, O yanklar, hi yanmam gibi yakt, yeniden Fakat o atele yle enlendiler

Ki, sanrdn hi hasta deillermi, yle iyiletiler. Onlar sanki Efltun'un eUnden, Aldlar il ve macun gerekten.

MEMO ZN

173

Kalkp gittiler arkadalarnn yanna. Baz yaknlarn ve baz deUkanlUan, Maceradan haberdar eylediler. Hamiyetle hepsi beraber kalktUar.

itince onlar bu mjdeyi. Hep birlikte halka ve dnrlere haber verdiler.

Baz limler, baz adliyeciler. Baz beyler ve baz cahiller. Kalkp hep birlikte Bejn huzuruna ktlar. u ekilde meseleyi ona arzettiler: Ey jrurdun, maln ve milletin sahibi! Ey adaletin, dinin ve devletin koruyucusu! Sen AUahm ltfunun glgesisin. Bugn bamzda ahsm, hnkrsn. ahsn sen, bakn kimj'^adr, Aysm sen, evren bol kldr. Hizmetine aldn herkes azizdir. Yz vermediin kimseler de deersiz Hizmetine aldn kims-eleri ra gibi enlendirdin. Halleri fena da olsa sen iyiye evirdin. Tacdin geri bir beyzadedir. Fakat sana kyasla hizmeti, dilencidir. Geldik ki gnlden edelim dua. Hepimiz ediyoruz senden rica: Tacdin senden Sti'jd istiyor, O kulun hizmetilikle nazlanyor. Kulundur o, et onu azad. Yakkldr o, kl onu damad Bey dedi ki: Sizin ljnk grdnz. Elbette bizim fin stndr.

MEMO ZlN

175

Vekil kimse gelip otursun, Hoca kimse duay okusun. Sti'yi biz nikahladk Tacdin'e, Budur benim cevabm, Kabul, Amin (1) eko derhal koarak Bejdn ayam. pt ve kabullendiini ikrar eyledi. Btn hocalar, eyhler ve beyler. Aalar, ileri gelenler ve de yoksullar. Hep birden azlaryla teekkr ettiler. Hep birlikte gnlden dua ettiler. Bey dedi ki: alm davullar rubablan. Getirin btn erbetleri ve araplan. Sevinli bir dn kuralm bugn. nk bilmiyoruz nasU olacak yarm. imdiki gibi yayacak myz? Yoksa lecek, ya da hastalanacak mjoz? Gebedir geceler dostlar! Bakalm devaml ne doururlar. Bu matemler ve enlikler ikizdir.
bazan karanlk, Bazan matem gsterirler, bazan da enlik. Bulduun vakit elence zamann. Elden karmayasm frsat. nk zaman kl gibidir. Demek ki bu hocadr, ya da beydir. Bugn Tacdin'in hatm iin. Beni de kendinizden dnr saym. Bunca zamandr o hep hizmetidir. Hizmetilikte de daima tamdr.
Bu ark ve felek amansz. Bazan k gsterirler,

(1)

-"Kabul'^> Tacdinin

vekilinin

szdr,

-Amin- de hazr

olanlarn.

MEMO ZN

177

O kadar kald ki hizmetimizde mr tkendi bizim yolumuzda Vefa eriatinde arttr ki. Biz de onun iin cefa ekeUm, Bugn onun hizmetinde alalm. Bizzat onun hizmetinde olalm. Byle olan bir erkee hangi can. Kendini bahetmez sevinle? Eer olsa benim bin bir bam. Onlarn hepsini belli bir gnde. Bir defada feda etmezsem eer, Beylik bana kutlu olmasn. Tacdin hep Bejin hizmetinde olduu iin.

Onun sevinci de Beyin elindeydi, hep sevin yaratrd

Ksacas: Btn evketiyle
o Bey,

Kalkt ve bizzat elence iiyle ilgilendi. Mecliste yle bir sofra ekti ki, Sanki bir gk tabakasn serdi. Gklerdeki gne ve ay jmvarlaklarm, Sanrdn ki ekmek yerine getirdiler. Bu altm ve gm tabaklar, Alt ve st felekler gibiydi. Birer bur gibi olan o sahanlar. Kapaklar birer mcevher kutusu gibiydi. Her tepsi ve fafur kse. Bol kl parlak birer yUdz gibiydi. Gk yzndeki olak ve ko (1), Misafirlik kebab ve bryam olmutu. Her kse ve tepsi bir anbar gibiydi, tahl nefis gibi ba rtlyd. Yal ve tatl yemek eitleri. Her renkten gda, renkU badem ve fstk ekerleri.
(1)

Olak ve Ko burlarn

kasdediyor.
F.
:

12

MEMO ZN

179

Bu ini marapalar ve ayalar (1) NazeUnce dolap dururlard. Bunlar yldzlar gibi gezip dolatka. Onlar her gren kalrd hayran. Turunlar, narenciyeler, nar ve limonlar, Cennet aalarmm dallarmda yetimi. Faniz, nebat, kand ve eker (2) Glsujru, zbad, misk ve anber <3) Kimisi mideyi al eylerdi. Kimi de dima tazelerdi. Buhardanlk d ve anberle dndiUer, Ruhlann btn koku alma dujolan ne'elendi. Ojruncular, terennm edip trk syUyenler, Lyk ve gzel kumalUar, gzel renkler. Kiminin sesi sazlarm sesine olmutu arkada. Kimi de vnmelere ve nazlanmalara olmutu e. Trkc, keman, ud ve tanbur, eng, davul, zurna ve santur klar, incesesliler ve felek. Hepsi gerekten kartlar birbirlerine. Sesler, alg eitleri ve makamlar. Perdesiz olarak mucizeler ve kerametler gibi. Dnp dolaan Ney'den ktka. Akl, dini ve iman talan ederdi. Sakiler zm suyuyla seirttiler, algclar Santur sesiyle sallandlar. Maskaralar, trkcler, gazel okuyucular. Sarho, siyah, sersem ve mesttiler. Ksacas: Gaddar olan yedi felein inadna, O ekilde kurdular dnn temeliU.
(1) Trke olan bu kelime bir kap eidi olsa gerek. (2) Faniz bir iki eidi olsa gerek. (3) Zbad gzel kokulardandr.

MEMO ZN

IHI

Felein yazcsnn elinden kalem dt, Celld neredeyse kellesini uuracakt. Zhre yUdz yerde seirtti, Ay gidip gizlendi Yenge burcunda. Zhre yldz Kova burcunda kayboldu, Mteri Balk burcuna girip iz bile brakmad. Btn dnya oldu sevin ve elence. Kocakar felek kederden ve zntden. Elinden birey gelmejip ciz kald iin. aresizlikten saman hrsz oldu. Gk renginden olan kocakar ark,

Halaym halkas gibi koyuldu dnmee. Btn dnya elenceyle enlendi.

ehirliler, kyller, kleler ve zgrler. Nimetlere ve elenceye bouldular. enliin ve oyunlarn topland yer oldular. (1) Sofra, ilerigelenlerin nnden kalkmca. Sakiler kadehler ve kselerle dnd. Bey huzura artt Memo ve Tacdin'i, Dedi ki: Memo, ge yle, sen ol sadc
O ikisini batan ayaa giydirdi.

Kalktlar ve saygyla etek ptler. Oturdular ve hep beraber itiler, O gn birlikte ve byle geirdiler.

(1)

Yani o kadar elendiler ki sanki elence ve oyunlar on

larda toplanmt.

xxn

SIT LE TACDN'N DN
Yeni gen gibi parlayan gne, Dokuz kubbeyi Cemit kadehi gibi. Hepsini jzyle aydnlatt zaman. Sanki altnla yaldzlam gibi parlatmca, Ssleyici kadm, dad ve nedimeler, Hepsini ak cokun hale getirmiti Sti ve Zin'i sslemeye gittiler, O iki nazenini nazl klmaya gittiler. nce gzden geirdiler benleri ve zlfleri, BaktUar ki talan ediyorlar gnlleri. Ka yaylarna baktklar zaman. Rastk iin utandlar, onun gibi karardUar Taze yzlerini seyrettiler. Krmz renk yerine kendileri utandUar. (2)

(1)

(1) Yani kalar rastktan daha siyah olduu iin, bunlar ras tk hesabna utandlar ve yzleri rastk gibi karard. (2) Yani yzleri krmz renkten daha krmz olduu iin, bunlar krmz renk hesabna utandlar.

MEMO ZN

185

Haten ceylnlarmn gzlerine benzeyen gzleri. Siyah srmeyle bozmaya yetmedi gleri. Batan ayaa kadar tarak gibi, TaradUar ve bahane iin yz aba harcadUar. Fakat iki ceylndan bir tek kusur bile Bulamadlar, bir kl ucu kadar olsun , Hele beller, birer kl ucu kadar inceydi, O da ne tene, ne de cana benzerdi, Knlr korkusuyla asla, O ince beUere hibir kemer balanamad. Hi kimsenin gnlnden, orada kemeri grmek gelmiyordu. nk nazikUinden, belki krlr diye. Ellerine ve parmaklarma zoraki olarak, Kna yakmalarna var myd hi olanak? AUahm semi olduu naklar. Kimin deitirmeye gc yeterdi? Sonunda mitsizlerin durumuna dtler, Kmalaryla, renkleriyle baeik kaldUar. O sevgilerin boylarmdan. Yerlere yaldz ve aydnlk bahedilmiti. Onlarm bayla talan mutiu kUdUar, Mcevherleri tala aydmlattUar, Tacm ssl n taraf. Mcevherlerle sslenmiti,

MEMO ZlN

I8T

GzelUin sat aydmhktan kan ss. Hill kalarmm evresinde hale gibi oldu.
Elmaslar, zmrtler, inciler. Benler, akaklar ve karanlk gibi siyah sa halkalar. airlerin kitab gibiydi, YerU yerine ylece dzgn konulmutu. AsImda mevcut olanla onlara takUan bu gzelUin rengi. Oldu sihrin ve mucizenin bir nshas. Beyitler toplanp bir divan oldu. yetler sanatla derlenip kur'an oldu. O, muak stadm sanatyd. Kim grrse Allah haktr derdi. GeUnlerin sslenmesi tamamlanmca, arUara ve pazarlara trenler girdi. eitU gzellikler ve elbiseler Renk renk deerli mcevherler. Yz nedime ve iki yz hizmeti gitti. Hepsi altm ipUkli ve srmal elbiseyle gitti. Develer sra sra, inciler kantarlarlayd, YakuUar jklerle, altmlar uvallarlayd. Hesaplarn ve saymlarn dma kmt, Kitaplarm kaytlarm amti. Akla ve dnmeye gelmezdi bu eyizler. Artk tayamyordu develer. Bu debdebe yle coturdu ki halk,

Deprem olmu gibi ayaa kaldrd. ehirUIer, kadnlar ve erkekler, Hepsi de sslenmi ve giymi gzel elbiseler. ok dalgal bir deniz gibi, Dalgalanyorlard, sejnretmekti amalan.

MEMO ZN

189

Aniden Cd damda aUd, Nuh gemisinin nnde cmertUk kaps. Yani Sti'nin bulunduu kkten, O gerek perinin bulunduu kkten. Sandal aacmdan olan btn tahtlardan, Pervazlar abanostan olan bir taht. Mcevherlerle donatUm bir taht. zerinde oturmutu Belkis, nnde el balam hizmetiler. nci kemerU, mcevher kpeU hizmetiler. Yzlerce Berhiya olu Asaf (1) rzgr gibi. Gnl holuuyla o tahta hammalhk ederdi. Balarmm stne kaldrrdUar o beii. Elden ele yz abayla karrlard birbirinden. O tahtaraval bir gemi gibiydi. zerinde jzd deniz ise insan denizi. Sevgiden bir deniz cotuu zaman. aresiz gnlden taar. Yaratld btn klarm yeri. Pervaneler de, mumlar da iindeydi. Sofular, hocalar, yoksullar ve paalar. Hepsi temaaya ve sej^e dalmt. Gamlarm elinden feryad eden insanlardan, Kalmad bir ferd, en gnll olmayan. Her kapmm nnde bir grlt vard. Her toplulukta bir seyretme vard. Sanrdn ki gelin ruhtur ajmen, Onun iin vcutlar byle koard peinden. Sazlar Sr gibi, lleri diriltti, (2) Davul, dmbelek, Kurrena ve Nakr, (3)
(1) (2)

Hz. Sleyman'n

veziri.

Sr: srafil Melein kyamette fliyecei boru. lleri di

Kurrena ve Nakr birer alg letidir.

riltir.
(3)

MEMO ZlN

191

Bahi sesleri, sadalar ve uultular. Dinleyicileri sazlardan zenginletirdiler. Hepsinden ses kt zaman birden, O ses felek saraymm stne kard. Bu enlikler, sevin ve elenceleri. Zaman gstermez bir daha gzlere. inde, o melein oturduu o felek gemisi, O sralarda dalgalar tarafmdan boyuna karUrd. Bu tantanalar, banmalar ve trenler. Bir an geldi ki Tacdin'in nne vardUar. Tacdin'in kendisi de olmutu bir padiah, Memo da yanmda bir ay gibiydi. Oturmulard yksek konakta. leri gelenlerden bir topluluk vard evresinde. Kalkp onlar da seyretmeye durdular. Hepsinin iki ellerinde vard tabaklar. Gk tabaklan gibiydi bunlar. Madenden kan yakutlar ve zmrtleri. Dktler o tabaklardan serperek. Yukardan o nigrm taht zerine. Fakat onlarm btn tabaklan. Doluydu altmdan, inciden, cevher ve gmten. Hazine yamacUan birbirlerine girdiler. Yoksullarn hepsi bey ve paa oldular. EU sk olanlarn umduklanndan jz kat fazlayd, Hasislerin ba emelerin dmdayd. Cmertlerin iyiUinden fazlayd, Pintilerin ba emelerinden oktu.

MEMO ZN

193

Yoksullar, dilenciler yle nimet sahibi oldular ki,

Kadmperestler ve hovardalar ifls ettiler. Yoksul, dilenci, zengin ve paral, SevinU, zntl, gaml ve ferahl. Artk seUmezIerdi birbirlerinden, Sanrdm ki hepsi ecere beylerdir. Hepsi bir birine denk ve emsal, Bir birleriyle el skr ve kucaklarlard. Ksacas: Kafalar mest eden murattan (1), Kkler, evler ve her yer mest ld. Kimisi mest olmu kimi de sevdal, Trkcler, komikler ve eng algclar, Botan'm btn sevdallar ve sarholar, Hepsi oyuna, halaya ve sramaya kalktUar. Berte, sema, saz ve halay. irinler, eker dudaklUar ve eker gIliUer, Gen kzlar, bekrlar, olanlar ve tyszler. Huriler, periler, cennet ocuklar ve melekler. Gl gmlekliler ve ipek kuakllar. eker azllar ve eker szller, Altm kemerliler ve eik tahlar, Mehtap jzller, siyah akaklUar, Gm bedenliler ve Yasemin akaklUar, Elma eneler ve nar memelUer, Bu kl belliler, ylan rglier. Bu ondrt yandaki karakahlar. Tyszler, deUkanlUar, bykszlar. akaklar zmrt gibi olan olanlar.

(1)

Paralan

kastediyor.

F.

: 13

MEMO ZN

195

Kimi gzel sesli, kimi gzel benizli, Kimi koard, kimi de topallyarak, Bunlarm hepsi bu kocakar felein inadma, Yani hepsi kambur suiJ felein zddma evik kzlar ve taze delikanlUar, Aja yUdzlan ve Sreyya jaldz gibi. Kimi daire balam, kimi yuvarlanarak. Kimi zincirleme, kimi de gezerek. Parlak kmeleri yUdz kmeleri gibi kl. Tam yedi gn ve yedi gece, St'nin mecsi ve Tacdin'in evresini. Bu ekilde sslediler ve enlendirdiler.

XXV
RUM TACDN'

SIT'NN YANINA AIRIYOR

Pak etekU gelin olan lem, Dn sevgiyle glrengine evirince. Karanl aydmlkla kaldrnca. Karanlk gibi gamlan da yok etti. Yedinci gnn seher vaktinde, Sanrdm ki ate yetiti yaa. Muradn y.aklama ateinin verdii scaklk, .klarn teninden duman kaldrd. Ate ve rzgrn zel birlemesi. Elbette berbat eder adam. Bu ak ve sevgi gnl arkada olunca, Can ve gnl bahi verecekler. Ayrlk sabr yakmt. kisi de o yangmdan ve kavuma hasretinden yanmt.

MEMO ZN

199

Ak deryas dolup tat, Rahati, sabr ve oturmay yok etti. Sevilen ve seven, ak ateinin jkselmesinden, Az daha evkle lrlerdi. Sslejici kadm, nine, dad. Sad ve Tacdin'in yaknlar. Kavuma zaman gereince. Geleneklerin icab ve gereince. Buhurlarn ve gzel kokularm topluluunu. Ferahlatc ve sarho edicilerin karmn, Kadeh, kse, aya ve arap kaplarm. Misk, zbad, d ve buhurluu, Glsuyrmu ve dnlere mahsus gzel kokulan. Ksacas mehtaptan mehtaba kadar (1), Elence, iaret ve kejif vastalarn. Safa, zevk ve sohbet letlerini, O kadar hazrladlar ki, l bile dirildi onlarla. Sslendi bunlarla gelin odas. Duvarlar, kaplar, tahtlar ve btn oda. Hasekiler ve hizjnetiler kalktlar. Birka da yakm ve akraba Tamamen yaldzl olan bir mum. Gzellikle aydnlanan bir gne gibi. Koydular balarmm stne, oynayarak Getirdiler has odann iine. Mum, konumakszm, hal diUyle Durumu ylece aklad Tacdin'e: Ey bitab ve kararsz k! Eer benim gibi stmal ve ateUysen, Kalk geUrn odasma git. Ayak pmekle ayaklarn bala.
.

(1)

Yani hereyi.

MEMO ZlN

201

Senin mumun da senin gibi bekUyor, Senin sevgin onun tenine ve canna atetir. Mumlar gibi bunca yandm yeter. Benim gibi gzyalar dktn yeter. ksan eer, kalk pervane gibi, Canm ver dklen paralar ve bahi gibi. Ey amac tavaf olan hac! Ey tavaf yolunun yolcusu! Sana ama olan kble ve Kabe, AUahm emriyle sana yakm olmutur. Kbeyi, ta, makam, hcreji, (1) Sa'ja tavaf, dua ve umreji (2), AUah sana mukadder kld, te hepsi sana nasib oldu. Eer su isen jr selvinin nne. Eer aslansan hemen kerem eyle halvete Tacdin mumun eklinden, O gzelin akmn anlamm. Anlad dnce ve idrakla, Kalkt yerinden hemen abucak. Gamlarn ve sevinlerin dostu olan zavall Memo, Onunla arkada oldu silhl olarak. E elinde, gnl gnlndeydi. Kapda nbeti oldu, kU beUndeydi. Tacdin bu tarzla gitti saraya, Memo bekledi kapda, balad duaya. nk korkuluydu o karUama, klardan ayrUmyor dmanlklar.

(1) Ta: Kbenin duvarndaki ta. Makam: Kbenin karsn daki Hz. brahim yeri. Hcre: Kbenin yanndaki Hz. ismail yeri. (2) Sa'y ve umre: Hacda iki vazife.

MEMO ZN

203

Gerek sevenler, gerekse se'vilenlerin. Elbette vardr dman ve rakipleri Dmanlarn kimi dev, kimi de peridir,

Bir ksm da mnafk iisanlardr.

XXV

GELN LE GVEY BRBRNE KAVUUYOR

Damad edebk kapdan ieri girince. Perdelerin ve rtlerin arkasmdaki o mum. Kalkt ve eda ile salmarak ona doru gitti. Eteklerini nazla yerlerde srd. Zlflerini jniziine serpitirmiti, Ellerini perdeden karmt. Aydnlk ynnden Beytl'aksa idi yana (1), Felek kandili onun sayesinde parlyordu. Dnk hicran derdinin arabndan sarho olan k. Yare kavum.ak arabna hasret eken k. nce hell det gereince, Elini srahiye uzatt.

ti eker dudakl srahiden, Dudak dudaa itiler bir kadeh arap O berrak arap, mahmurluu giderince, Koklad bol sulanm glleri ve snbiUleri.

(1)

Beytl'aksa:

Kuds'teki

cami, eskiden

kbleydi.

MEMO ZN
.

303

Kh nergis ve lle, kh krmz gl. Kh reyhan ve meneke, kh snbl, Birbirine karrd... ve kucaklarlard. Kh prlerdi, kh srrlard. O kapar perlerdi ki birbirlerini. pme sras vermezlerdi birbirlerine. Elmaslar, mcevherler, alnlar ve diler. Hepsi deiip la'I ve mercan oldular. Sevgi deryas o kadar coturdu ki onlar. Elleri birbirlerinin boynunda, dudak dudaa ve kucak kucaa oldular. O arab ok iince sarho dtler. Ve uursuz olarak ayaktan dtler. Artk oturmaya da gleri yetmiyordu. Yuvarlandlar birUkte secde iin. Yeniden secdeden kalktklar zaman, O kadar sevitiler ki birbirleriyle... Birbirlerinin dudaklarndan eker kau-dUar, Birbirlerinin yanaklarndan krmz gl derdiler.

Evlenip gnllerini birbirlerine balajonca.

yaptlar. gn ve gece ard arda gnlden, O susuz dudakllar itiler o arab. Berrak arabn erbetini ienler. Sonunda imeye kanmajonca. arabn ne'esinin verdii kejif. Istrabn son haddine ekti onlar. Parlak eneli ve effaf tenli gelin. Zifaf arzulad ve ona meyletti. Sarho ve elele olarak sarUdUar birbirlerine Oldu bir itime ve birUkte yere dtler. Bazan birbirlerine sarUdUar, bazan da ajrUdUar, Kh birlikte saUandUar, kh titreder. Kendileri iin gl erbeti karmn

MEMO ZN

209

Kh birdi onlar, kh ikiydiler. Kh tekti onlar, kh yapk ve ifttiler. Fil diinden olan ok, hedefe yneldi.

Hedef ise sedef berrakhmdayd. Hedef oktan isabet almca. nci tanesini mercana evirdiler. Ok geri dnd izi kald orada. Soyunu can gnlden verdi ona.
Her zaman, gerek gndz, gerekse gece, Sevgiden nleri birbirine dnkt. O iki serke sarho, iki arkada, Birbirine kar boaltrlard ok torbalarm. Gerek gndzleri, gerek karanlk gecelerde, O iki melek ylece sevdiler birbirlerini. Sanrdm ki iki kimyager, Sanki mcevherleri ipUe takmaya uramaktadr. O ruh ve cesed birbiriyle yapk.

ki vcud birbirinde kayboldu. Leen ve ibrikten aktUan

Ykselttiler iterek ve saplayarak. Karm, st ve eker gibi oldu. Hayat suyu ve kevser gibi kant.

Onlara yoktu asla, ne yemek ne de uyumak. Hatrlarna gelmezdi su ya da ekmek. O hafta tamamen oldu gerdek, Durumdan haberdar olmad bir tek ferd bile. Nihayet mutluluk derde geUp geldi. Kavumann derdinden, gamlar gidip gizlendi.

14

MEMO ZN

211

Nihayet sekizinci gnn seher vaktinde, Rdvan cennetin iinden kt (1). Memo hl ylece kapnn nndeydi. Onun ba da hep tam stndeydi. Hl onun meskeni avlu idi, Geceleri ve gndzleri yle nbetiydi. Tacdin gerdekten kt zaman, Sanrdm ki Memo'nun zerine bir gne dodu. Derhal yle sevin duydu ki. Ba gk kubbelerine jkseldi sanki.

Bir dostun olursa eer, byle olsm, Byle olmazsa eer, hi olmasm. Seninle birUk olan bir dosta. Yz hain ve mnafk akrabay. Kurban et de hi deme yazk, Yakmlarne yapacaksm vefasz olduktan sonra? Kurban et de hi deme kimlerdir. ster becerikU olsunlar, ister beceriksiz, kardeim! Senin dostun senin iin' kardetir. Hem gzdr senin iin, hem de radr.

(1)

Rdvan cennetteki meleklerin badr, burada maksat Tac-

din'dir.

XXVI

BEKR TACDN VE MEMO'YU BEYE

GAMMAZLIYOR

Allah yokluktan var edince. Bu evreni, yerleri yeni yaratmca. lemdeki btn varlklar. Ksacas: nsan cinsine varmcaya dek. Varlklar sfat ve fiillerine gre. eitli hallerle yaratt. Varlklar birbirleriyle belli etti, Ztlar ztlarla akla kavuturdu. Bu ar yrji ve yuvarlanan yerlerle gkler. Bu topraklar, duran ve yryenler ve de melekler. Bu aydnlk, karanlk, kfr ve iman. Bu cennet, cehennem, bahe ve ate. Bu souk, scak, ya ve kurular. Bu beyler, dilenciler, zengin ve yoksuUar, Bu toprak, hava, su ve ate. Bu gece, gndz, glge ve gne. Bu ajTTiliklar, kavumalar, sevin ve gamlar. Bu lm, dirili, enk ve matemler,

MEMO ZN

21-5

K kimi nur gibidir, kimi ate gibi, Kimi uysaldr kimi de yaman Bu doru olan, doru syliyen iyilikseverler. Bu yalanclar, eriler ve siyah jzller, Bu cehenneme ve azaba mstahak olanlar. Bu cennet ve sevaba lyk olanlar; Grmyor musun ki hepsi zttr birbirlerine?

Hikmet nedir, neden kardr birbirlerine?

nk olmazsa eer kartlk, Ayrdetmek imkanszlar, hem de tanmak.

Ksacas: Yaradln gerei olarak, Kemal, izzet sahibi olan o jce Bey, Kendine bir kapc tutmutu, Zamanm fitnecisi bir it olu itti. Her zaman Bejin kapsnda kapcyd. Kaleci, kurnaz ve kavukuydu. Fakat soyca Botan'h deildi, O bhtandan doan biriydi (1) Aslen dediklerine gre Mergever'dendi, Srf irret ve fitneci bir insand. O mnafkm ad Bekir'di, Belki Belukya'dan beterdi (2) lyiUe kar, ikiyzl bir iblisti o. Aldatc, sz gtrc ve artcyd o. eytan onun uursuzluunun meziydi, Botan onun sznn mahcubuydu. Kbus dev gibi irkin jzlyd, irkef ili, kavga krklejici ve ikijzlyd.
(1) (2)

Yani piti.

Belkya srailouUarndand.

MEMO ZN

217

Tacdin derdi ki Beye aka: Bejim! Kov bu kapcja. Bu senin kapma ljak deildir. Bu kpein d iindedir, kincidir o. Geri kpeklerle kapclar kardetirler. Ama kpeklerin ou se'vimU ve vefaldrlar Bey ise yle derdi Tacdin'e: Bekir'in yaptklarn sanki bilmiyor mujruz? Biz beyler ksm deirmene benzeriz. ok dnl ve dolambalyz, ileri ve gerijiz. Zorunludur bizim iin bir deirmenci.
arttr bizim iin bir kapc.

Hkmet ilerini o kadar ynetiyoruz ki, Bazan adalettir iimiz, bazan da zulm. Geri Bekir zina ocuudur. Ama deirmenimiz onunla dnp yelleniyor.
Zalim olan bu avene zmresi Subalar, khyalar, kapcUar, Biz zaUmlerin deirmenini dndyorlar. Zulm tahln tyorlar.

Deirmenimiz geri kamunun vakfdr, Boaz haram daryla doludur. (1) O dary bir ifti ekiyor, O ifti bizim iin kaldracak da onu. Bu det yalnz beylere zg deildir. Grmyor musun, fakirlerin kapsmda da var? Onlarm da nbetileri hep kpeklerdir. Onlar da kapc ksmmdandr. Hi ihtiyac olmayan tahtm sultam da, (2) Grmyor musun, ilerin jrtiUmesi iin,
(1) Boaz -Gewri'-'-nin karl olarak yazlmtr ki, taneler deirmen deposundan derken onun iinden geip deirmen ta nn deliine girerler, oluk biimindedir. (2) AUah kastediyor.

MEMO ZN

219

Ne kadar yaratmsa sultan. On misli de yaratmtr eytan! Hulasa: Bey kpeinden vazgemezdi Her zarurinin karsma bir sebep karrd. Baz beyler var ki taz kpekleri, Arap atlarna deimezler O kinci, habis ve hilekr. Yani gnlden tezvirci olan Bekir, inden korkuyordu Tacdin'den, Her zaman gnlnde vard ona kar kin. Bu dn geleneksel trenlerle. Devlet ve mutlulukla yapldktan sonra. nsanlardan gizli olarak eji;an gibi, Maksad sadece yalan ve aldatmayd Gizlice ve tenha yerde yle dedi Beye: Beyim! Sen Sti'ji ok telef verdin. O, tacm mcevheri ve mcevherin tacyd, O, Tacn gzellii ve gzelliin tacyd. Tahta o kadar ljak ve o kadar. Akll, biliU ve gzeldir ki, Kisra onu grmek iin mer kiindeydi, Fafur onu sevmeji candan isterdi. Kayser isteseydi onu olu iin, Hakan nnde el balasayd. Yine de bylesine ucuz ve Bylesine arabuk vermezdin onlara Bey dedi ki: Hi deiir mijim, ey bedbaht! Tacdin ve Memo'jo Kayser'in tahtma? Cenk ve sava olduu gn, Tacdin ve Memo iki yz dman,

MEMO ZN

221

Hepsini zrhlar, bileklikleri vg kalkanlaryla Altlklar ve kUlanyla getirdiler bize. Hakan kimdir? Ne yapaym ben Fafur'u? Tacdin ve Memo'yu dnyanm drtte birine deimem. Mel'un bakt ki hibir etki yapmad szleri, O meseleji bu sefer evirdi tezvire. Dedi ki: Himmet sahiplerinin mahiyyeti ijidir, Hizmetilerin de ball onun karlnda olmal. Tecrbe arabn itikleri gn, Bal ve kebab yedikleri an. Sevin ve enlikte nasUarsa, Darlk ve cefada da ylesine. Onlarda deiiklik peydan olmamal, Onlardan dn hi grnmemeli. zellikle hizmette kusur etmemeliler, Asla himmette ftur etmemeliler. Bu sevin ve cefa karlkl olmal, O doruluk ve vefa eit olmal. Fakat boa gider iyilik sahiplerinin himmeti.

Lyk olmayan nankrlere j/aplrsa. Ehil olmayanlar mal ve hazinelere lyk deiller. Yeni trediler bytmeye mnasip deiller. Yeni grmleri grme ls araptr. Sarholarn mahmurluu fenadr. Yeni grm.lerin arapla deimemeleri iin. ok akl ister ve ok tahamml. Bejim! Grmedin mi sen skender'in olunu? Sen ona yakmlk gsterdin, at haddini Sen Sti'ji Tacdin'e verdiin gn, O da kendi ynnden Memo'ya vermi Zin'i. Bey dedi ki: Neden bana sormad acaba? Yoksa benden kalmam m korkusu? Bekir dedi ki: Bilmiyor musun ki oras yledir? Yiittir o, gentir, beyzadedir.

MEMO ZN

223

Meydan bulmu, yular karm o, O ne yaparsa hep revadr. Korkarm ki kin ve kibirle, Zin'in de tesine gidip isyan etsin,' Halid'in soyundan geldiini iddia etsin. Fazlasyla asalete gzn diksin. Bey dedi ki: Gnlmde vard gerekten, l Zin'i Memo'yla ereflendirejim ben, Halit ceddime varmcaya kadar. Pederin ve atalarn ruhlarna andierim ki: dem soyundan olan erkek cinsine, Zin'i kar olarak asla vermiyeceim. Bandan bezmi olan varsa,

te Zin... Olsun bakalm istekli. Bana ve canma doymu olan kimse,

Korkusuzca istesin onu erkekse

Beyler ileriyle ve dlanyla phesiz atee benzerler. Grnte gzel yzl ve nurludurlar, Aslnda ise idare etmekten uzaktrlar. Merhamet edince gnee benzerler. Kahredince de dnyay yakarlar. Sakn ha, inanmayasm onlara sen! Baba, evlt ve karde bile olsa. zellikle bedhah yakmlar. Onlara yaklarlarsa... AUah snrz.

xxvn
ZN AK ATEYLE YANIYOR

Tacdin'le Sti birbirlerine kavuunca. Kavuma, onlar hicrandan kurtarmca, Memo yalnzlk kesinde yalnz kald. Ne yn, ne arkadag, ne de dert orta vard. Gzel vakitler iin arkada olmaynca, Dertler iin ortak bulunmaymca, Dertliler neyle tahamml ederler? SevinUIer neyle tevessl ederler? Sevinler ve dertler iin arkada gerek, Gamlar ve gzel vakitler iin arkada gerek.

klarn nsiyeti sknettir.

Yalnzln sermayesi ise deliktir. Birbiriyle konuanlar, birbiriyle dinlenirler, zeUikle birbirinin srda olurlarsa. Zin'Ie Sti, Memo'yla Tacdin, Birbirleriyle geinirler, sknet bulurlard. Zin dertlerden feryad ettii zaman, Sti'nin sesi olurdu kendisine derman.
F.
:

15

MEMO ZN

22-7

Memo da gnlden inledii anda, Tacdin olurdu tabib yanmda. Bu ikisi o ikisinden ayrUdIar, Gidip ikisi muratlarna kavutular. Kald Zin ile Memo sonusuz.
Mutsuz, muratsz ve amasz.

Krk gn Zin'in ne yemek yedii, ne de uyuduu vard, Alamanm stnden ba kalkmazd. Gnlnn kan oldu gda ve jiyecek. Gzyalar da oldu erbet ve iecek.
Gerek gndzleri, gerekse geceleri.

Ayrlktan hep buydu ha. Gndzleri alar, geceleri ah ekerdi, O kadar zajoflad ki o mehtap. Yznn dolunay oldu bir hill gibi, Simas grnrd bir hayal gibi. Yemek ve oturma arkadalar, nedimeleri. Btn nazenin srdalar ve gvendikleri. Her an derlerdi ki ona acyarak: Ey iffet bahesinin selvisi! Ey su kanalmdaki yeil sebze ve yaprakck! Neden bu kadar gzyalar dkyorsun ? Ablan geri senden ayrld. Gidip te o eine kavutu. O tutmu kendine yer ve edinmi sabr, O se'vinlidir orada, sen burada zgn. Artk gnlnden kar bu gamlar, Zlfn gibi havaya savur onlar. Gece renginden olan sa halkalarm kvnm kvrm yap, Gl gibi a, gl renginden olan yanaklarm.

MEMO ZN

229

Zlflerini a zincir olsunlar; Alnmda ssl ta gibi dursunlar. ZiUflerini rglerinde ajar, Zlfleri tara, hepsini havaya savur SnbiUlerle "krmz gller aina olsunlar Reyhanlar ve menekeler tel tel olsunlar. Zlfleri hilllerin zerine serpitir, Sevdah kU Mekke'de Blleri. Yine rglerinle sarho et halk. rglerini z de kbe olsun sijrah rtiU. nsanlar batdan, gneyden, t am'dan, Haclar gibi giysinler ihranUar. Zlflerini ve benlerini birlikte ssle, GzelUk Kur'anm iraze eyle. Yanann resmi olsun altm yaldzl, AUahm yetleri olsun dzenU. Gvur ve mslman topluluklan,
Kur'an metnini tas-dik etsinler. Bu hunhar gamzeler ve baklara, Bu yaman hanerler ve de oklara, Sakn verme izin ve ruhsat,
.

Yoktur nk onlarda kimseye acma ve merhamet. GnUeri kapan sa halkalarma izin ver. Hkmetsinler ahlara ve hnkrlara. Gllerinin nnden kaldr perdeleri, Gr blbllerin sabrszlm. Aznm goncasm glmset, Onunla binlerce destan inlet.

MEMO ZN

231

Sarho et, gerdana saldrt kpeleri Sersem eyle deUleri ve kudurmular. Cilveler ve nazlarla arap iir hocalara, Domuz gtmeye gnder eyhleri. Zlflere ve benlere izin ver, klara da gnder bir haber. Yolunu bulamam amasz mrit, Hajrvanlar gibi babo olmasm, Mutlak dalleti inkr eylesin, Doruluun eklini itiraf etsin, lhi teceUden bo olarak, GzelUk tasavvuruna inanarak. Fani etsin o vcudu. Bak olsun bu grle. Onlar bu kadar t verirlerdi. Fakat Zin bunlarla teselU olmazd, gda almazd. Bilkis tleri ve nasihatlerle, Bsbtn derdi bellara ve zincirlere. Ak atetir, t ise ona frmektir. Perde altmdaki bir srdr o, serzenitir onu aa vuran. Onlar ne kadar serzeni ederlerse. Onun da onlardan bkkml o kadar artard. Gzyalar vermezdi gzlere frsat, Ahlar azna vermezdi mhlet. Ki birka sz sylesin. Ya da bir yere bakabilsin. tler baktUar ki vaazlar ve szler, Hibir ekilde fayda ve etki yapmaz. ap kaldUar ki o mehtap. Bu kadar neden ekiyor ah. Onlar hep yle sanrlard ki Zin, Alayp szlyor, hep Sti iin. BaktUar ki szleri hep heba oldu, aresiz skt ettiler ve kalktUar.

xxvn

ZN GAMLARA SESLENYOR

Zin yalnz gamlarla ift kald. Gamlar tler basma, o da gamlara seslendi: Ey aresizlerin soluk arkadalar! Cefakelerin feryadma koanlar! Dertlilerin gnlne dert orta olan gamlar! Zavalhlarm srlarnn perde arkadalar! Gnl yaral olanlarm srdalar! zgn hatrlarn yatak arkadalar! Yiyeceksizlerin sofrasnda kadeh arkadalar! Ac muratllarn arap arkadalar! klar sizlerle gzellie kavuur. Yolcular sizlerle tanrya kavuur. Virane gnl ylesine bo kalm ki. Sizlerden baka yok etrafnda kimsecikler. Onu nasl edinirseniz kendinize yuva, Mutlak izin vermiiz biz sizlere. Dari dnyada devlet sizlerledir. Ahret kknn ykseklii sizlerdendir.

MEMO ZN

23S

severiz, nk vefaldr onlar, Bu ackldr, u cefaldr demezler onlar, Ka,ra gnlerin candan dosandr, SevinU gnlerin sevinU yarlardr. Her iki lem; gerek imdiki, gerek sonraki, Gam yemeksizin, nasU elde ediUrler? Ksacas: Sizlerle ho olur benim gnlm, Gam hazinesi olmazsa, gnlden ne elde edir?

BZ gamlan

XXIX

ZlN SIT'YE STEM EDYOR

Baz baz da Sti'ji muhatap alrd. ylece o melee serzeniler ederdi: Ey Zin'in gnlnn ruhu ve can! Grn, grmenin ve gzn nuru! Sevin ve cefa arkadam! Etim, kemiim, cildim ve kanm! Bacm, kanatlarm ve de bam Kanatlarm, rahim ve jruva arkadam! Ey hujTi huyuma uygun olan bacm! Baht bahtma zt olan bacm!
Yzlerce kr ki bahtn yaver oldu senin, NasU istediysen yle verdi sana Allah. Yzlerce kr ki bahtm elverdi senin, TaUhin ijice ykseldi senin. Benim bahtm geri ok kara geldi, Fakat bu taksim bizi ok se-vindirdi. Gamlarm taksimi benim iin oldu, EzeUn takdiri herhalde byle oldu.

MEMO ZN

.239

Sevinler senin, gamlar benim olsun, Tacdin senin, Memo da benim olsun.

Gamlar Memo'nun jznde toplanmlar. Bundandr ki gamlarmz gam stnedir.

XXX

ZN MUMA SESLENYOR
Bazan mumu ederdi kendine muhatap: Ey sr ve oturma arkadam, ba arkadam ! Geri yanmak ynnden benim, gibisin sen. Fakat konumak ynnden benim gibi deilsin. Eer sen de benim gibi syleseydin, Benim de gnlm fazla yanmazd. Benimle senin derdin farkldr, O fark doudan batya kadardr. Sen dousun, atein grntedir. Bat da beUm, iim atetir. Her zaman yanyor canmzn daman. Senin ise baz vakitlerden baka yanmaz. Benim bamda alevler, gnlmde kz var, Canm o kzle savaa tutumu.. Senin bamm tepesinde bir k var. Ondan serseri bir sevda yayor. O k senin iin dildir, Benim basmdaki alev ise bana zararl.

F.

16

MEMO ZN

243

Benim gnlmden bama vuran alev. iddetli rzgra hkmeder. Geri geceleri uyank kalrsm sen, Eakat sabahtan akama kadar da uyursun sen. Ben ise hep yanarm devaml olarak. Akam, sabah gndz ve gece.

XXXI

ZIN PERVANEYE SESLENlYOR

Bazan de yarali gniin elinden, aresiz kalir, bezerdi candan. Gam ateinden etmezdi perva, Pervaneyi ederdi kendine arkada:
Ey ayrilik yuvasmm kuu! fy yanraa bahesinin biilbiilii! Ey gerek aiklarin delili! Ey yalanci iddialarm iiriitiiciisii Erkeke canmi ucuz verirsin, Yazik ki liime titrek olursun. Durmazsin bir an akm niinde,

igken yok olraayi arzu edersin.

Bu aceecilik senin iin ok kusurdur, O titrerae senin iin zaaftir. Sabirsizsm, siikiinetsiz ve bitabsm. Bundandir ki kendini abucak yorarsm.

MEMO ZN

217

i kalmak bjiik bir ajaptr. Pikinler ona derler ki Hamdr. Pikinler de yanarlar, fakat hi bir zaman Yok olurlar m kla ve atele? Bak kalrlar kertenkele gibi, Onlarm cismi aydm bir ruh olur. O nur cisimli, melek ruhlu Zin, Gnein karsmdaki aym mehtab Zin, Yerlerden ve gklerden bir tek zerre. Kalmazd ki kendisine seslenmesin. Yalnz bu garaz sahibi insanlardan, zeUikle sakmrd ve yz e'virirdi. nsanlardan ve cinlerden ekinirdi o, Srrm dilsiz yaratklara sylerdi o.

Batan ayaklara kadar gamlara dalmt, Gnlnn ve ruhunun nak hep Memo'nun hayaydi.

xxxn

MEMO'NUN PERANLII
Memo da sevgilinin jznn hayalinden. Yani onu grmek arzusundan. Tamamen deUye dnd, sevdal oldu. Emsalsiz bir deliye dnd sersem oldu. Dehet onun uuruna galip geldi. Yalnzlk onun kalbinin dostu oldu. Ne dalamalarm derdini jklenmeye kabiliyeti vard. Ne de gller bahesini sejrretmekte nasibi vard. Zin'e kavumas hasl olmad iin. Bu yaradan rahat da yoktu. nk dudaklar kurumu iki kii aniden. Bir yudum su iin bitab derlerse, Aniden gklerden dklverirse. Hayat sujmnun ba pmar; Ve susayanlardan biri gnlnn muradma erer de. br bar yank hep yle kalrsa.

Biri ebed hayat kazanrsa. br de sonsuz bir lme gider. te Tacdin muradma erince, Memo da bu ekilde dertlere dt.

MEMO ZN

251

Gamlarm elinden asl dinlenemezdi,

nsanlarla asla hemdert olamazd.

Hibir yerde yoktu omm iin karar. Hibir kimseyle geinemezdi o. Beyin huzuruna da gittii zamanlarda, Sanrdm ki iki baca zincirdedir. Her an dertlerden ah-vah edince. Ate yayard odalarda. Tacdin'in yanma gittii zaman, O zavall yaral gnlyle, Geinemezdi, sohbet etmeye gc yetmezdi. Karar klmak, lfet edinmek yoktu onun iin.

xxxn
MEMO DCLE'YE SESLENYOR

aresiz kalp insanlardan uzaa giderdi. Derin nehirle hemdert olurdu: Ey benim gzyalanm gibi dklen nehir! Ey klar gibi sabrsz ve sknetsiz nehir! Sabrsz, kararsz ve sknetsizsin. Yoksa benim gibi sen de deli misin?
Senin iin hi bir karar klmak yok, GaUba senin gnlnde de bir yar var. Her an senin de hatrna ne gelir? Ki byle Cizrenin yanbamda couyorsun? Eer bu ehirse senin sevgilin. te elde etmisin sen arzunu. Her zaman koynundadr bu konaklar.

Kollarn apraz ekilde onlarm gerdanma dolanmtr. Hl Allahtan korkmuyorsun da. Her gn binlerce kretmiyorsun da.

MEMO ZN

255

Bunca feryad ve figan ediyorsun. Artk ne murad istiyorsun? Beyhude yere niye feryad ediyorsun? Avare avare Badat diyarna gidiyorsun? Ben alarsam ve inlersem eer. Ben lrsem ve szlarsam eer, Her ne yaparsam ben revadr. Benim iin en makul yol, yok olmaktr. Berm gnlmn iinden de ge bir kez Gzlerimin ba pmarma bak bir kez. Gnlmn derdi neden dermanszdr Ya gzlerimin, maceras nedir? Divane oldum ben, periyi elden kardm, Dicle'jim, ben, zenberei braktm. Vastani, Nergiz ve Saklan, Dervaze, meri ve Meydan, (1) Sen bu gzerghlarda dolayorsun. Ben kaldm tek bama bu yerlerde ve ovalarda.

(1)

Bu iki msra'daki kelimeler hep yer adlandr.

XXXIV
MEMO RZGRA SESLENYOR

Bazan Saba yeline seslenirdi Gnlndeki dertlerin erhir rzgra sylerdi: Ey ruh gibi ltif cisim! Beden kaps senin nnde aktr. Rica ediyorum: Hi durmadan,
Tekellfsz, ayaklarn yormadan,

Bir defa mutluluk eiine git (1), Bir an son sidreye git (2), nce eii perek ziyaret et. Sonra gnlm kapan yarm huzuruna git, Fakat tevazu ile ve tazim ile, Yz mertebe hrmetle, edeple. Aheste aheste kendisine dua et, Hakkmda methiyeler syle. Lykyla kendisine sayg gster, El balayp dur ve selm ver.
Mutluluk eiinden maksat Zin'in kknn eiidir. Son sidre Peygamberin miraca giderken Allahla konutu u yerdir. Maksat Zin'in odasdr.
(1) (2)

F.

: 17

MEMO ZN

259

Sonra ona doru abucak git, O nazik yaradlma arlk vermeden. Mrekkebi gnl kan olan bu mektubu, Bir siyah gz bebei olan u sayf aj?, Cemalinin nndeki perdeyi titretmeden. Bir arzuhal gij)i tenha olarak ver eline. Sakm ha! Perdeyi yellendirmeyesin. Yar mektubu okuduu zaman. Bizden ona de ki: Ey padiahm!, Benden ona syle: Kbleghm! (1) Sen ilhi nurun dou ufku olduun iin, Sen duru Kevser'in kajma olduun iin, Sen ilhi grnn ufku olduun iin, Biz dilenci olmuuz, sen de padiahsn. Bizim iin hakkaniyetle vasflanasn. Bizim hakkmzda dil ve insafl olasn. Gzlerinin nne, dostluk gzyle. Baz baz gnlme grnesin. Bu, padiahlarn eski geleneidir, Onlarm gnahkrlara baklar umumdir. Vallahi ben gnahm bUmiyorum, Fakat bir gnlmz vard, onu biUyorum. O gnl, periler benden kard. Bir sredir o benden ayrdr. Benimle birlikte olduu zaman. Heves ve sevgi sahibiydi o. Belki hata ve gnah ienUtir, Zaten insanlar eksik ve unutkan yaratlmlar Geri yz defadan da ok gnahkrdr, Fakat dayana, senin zlfnn glgesidir.

(1)

Ozan bu msra Trke olarak yazmtr.

MEMO ZN

261

Eer ona kahretsen bu cezadr. Yok affetsen onu, bjiik bir iyiUktir. Bylece syle ey keskin Saba! Zemini o anda p ve kalk. Ey saba yeli ! AUah akna. Yarin huzurundan dndn zaman. Onun derghmm topramdan. Bize beraberinde getir, sakm mutma. Tutiya gibi olan o tozu, (1)

Beraberinde getir, nk kimyadr o

(1)

Tutya: Gzleri aydnlatmak

iin kullanlan

bir iltr.

XXXV
MEMO GNLNE STEM EDYOR

Bazan zavall gnlyle savard; Ey gaddar, utandmc, hain! Hani szn, kararm, ahdin ve andm? Haili yeminin, szlerin ve bahtm? Derdin ki: Sana sadakatle balym ben. Derdin ki: Seninle beraberim ben. Derdin ki: Gnlm seninle beraberdir. Derdin ki: Tahamml sahibiyim ben. Yazk ki fazlasyla vefaszmsm,

Eyvah ki cefa ekmeye kabiliyetli deilmisin. Sahte kalpmisin meer, candan dmanmsm, ok dnek, insafsz, kt ve eriymisin. Ey Tt gibi nazla bjtlen kalp! Ey nazenin, asalak ocuk! Sevinli gnlerin dostujmusun meer Dar gnlerde kalpmsm.

MEMO ZlN

265

Ey gnl! Bu vcudun iini byle Yalnz basma brakman insaf hakk mdr? u can blbl ten hapishanesinde. Kalm yalnz, kalbur gibi deUk deik. nsafa sar m, cana veda etmen,
Ve vcut kapsn kitleyip kapaman? Sendeki sr, canm feyzindendir.

Yerdeki k gklerdendir. Ey gnl! Canm ras olmadan gitme. Karanlktr, sen de krsn, yolu bilmezsin. Eer amacm canansa senin. Canan cannda sakldr senin nk sen zatm rneisin, Sfatlarm suretinin aynassm. Sakm akn peinde gitme. Ki can senden teberri etmesin. Gidiin, isyancUk olur. Can terketmen, bakaldrmak olur. syanc olma ki dahil olasm, Terketme ki muradma eriesin.
Terketme, gnlden snni ol.

Sana ne oldu, yazklar olsun, sen benim bir paramsm. Metin ol ki, geride kalmyasm. Ve Kim tanrsa srrm renesin. (1) Geri sen dost kapsmm nne gitmisin. Ama dost benim yammdadr, orada post vardr.

(1)

1-Kim tanrsa sz bir hadsin badr, hepsi

yledir:

"Kim nefsini tanrsa Tanrsn da tarar.

MEMO ZN

267

Senin sevdiin yarin bojm, senin iin daraacdr, Seni kanburlatran zlf, etin asUd engeldir. Seni benden karan cezbenin yanmda can vardr. Senin feda olduun sr, ev sahibidir. Sakm zlflere ve benlere inanmyasm. Maln Hindulara talan ettirmeyesin. Sa rgsnn halkasma ayam balama, Ka yay ile sergete olma. Geri sen de brahim'sin ey cefake! Fakat sana gl bahesi olur ate. Senin gibi yz bin tane blbl. Yzlerce defa figan ve uultu etse. Gllerin nnde pervane gibi. Her an yanarlar dalamalardan ve dertlerden. Ey gnl! Sen kendini sevgiye vermisin. Senin amacm safa srmektir. Fakat gerek akn tabibinden, Senin iin uygun ilc rendim ben: Gnl ekenlerden saknmaktr. Lezzet verenlerden de kanmaktr. Senin arzuna uymayan ne varsa, O aynen senin iin ifadr. Lokmalarn ve erbetlerin zelliim, Lokman'a sormuum ben, buna inan. Tatl olanlar ajmen hastalktr. Ac olan eyler ise iltr Memo gnlne o kadar syledi ki. aresiz gnln gnl ona yand. Kalbinin ateinden kajmar bir duman Ykseldi, hep sevda yeriydi o. Gnlden ykseldi kara bir duman. Bandaki dima da karartt.

MEMO ZN

29

Hafzasnn ajmas bulank oldu. uurunun aynas da dumanland. Sanrdn ki yerden bir bulut kalkt. Ve jkselerek gklerde topland. O bulut Memo'nun iinden, ta iinden. Yadrd kanlan dkerdi iki gznden. CierirUn seli ylesine iddetli geldi ki, Sanrdm Ara, zerine iddetle geldi. Ksacas: Gnlndeki hastalktan, Memo'nun omzundari yle bir sel akyordu ki, attl-Arap, Frat ve Ceyhun, Sanrdn ki birden tatlar. Geri Zavall Memo'nun gzyalarmdan, Nehrin kenarnda kavaklar yeerdi. Fakat sahra tamamen bostana dnd, Sahil de gllk ve glistan oldu. O gnlsz hep oray mekn edindi, O blbl oray kendine yuva edindi. O blbl geri ok hevesUydi, Fakat bedeninin zindan ona kafes olmutu. Kollar ve kanatlar hep birUkte serildiler. akaklar ve benleri de hep dkld. am aacma benzeyen boyn. Ard gibi yamuldu, iki bklm oldu. Yz geri her zaman taze idi Lle gibi, fakat sararmt. Ajmasma pas oturunca, Erjeng nakn andran jznde hi berraklk kalmad (1) Ak o cefakei ylesine hastalandrd ki. Sevgi o zayf ylesine sersemletti ki.

(1)

Erjeng nl in Ressam Mani'nin tablosunun addr.

MEMO ZN

271

Yananda kalmad hibir tazelik ve de renk, Konumasmda kalmad hibir cevap ve de ses. nce nehrin kenarmda hastaland. Krk gn tamamen, l gibi dt. nsanlk akU, uuru ve hafzasndan. Yaama hareketinden, gcnden ve duygusundan. Bunlardan asla kalmad hibir eser. Yaral Memo'nun yannda bir tek para.

XXXVI

BEY AVA GDYOR

Gzel haberlerin avmm avcs, (1) Macera ja bize u ekilde aklad: Dedi ki: Gzel mevsimin gzel bir gnnde.
Kt maceral felein dn,

Kaderin sergicisi kudret sanatyla. Yeri cennet misli yapmt. Sslejici kadm gibi, khne cihan.
Bir gelin gibi sslemiti. Her dere, her tepe ve her ova. Cennetin birer kesi gibi olmutu. Her bahe, ebedi byk cennetin bir bahesi. Her eme aynen Kevser sujm gibi olmutu. Her tepe Musa'nn Turu gibi, TecelIirUn mdan parUdyordu. Her nehir bir ejderha gibiydi. Her yeil ot, Musa'nm asas gibi mucizeliydi,

lkbaharm feyzinden, her aa,

AUahm nurundan hep parlyordu.
(1)

Bu hikyeyi rivayet eden ahs kastediyor.

F.
: 18

MEMO ZN

275

Her gl Tur atei misli. Kusursuz, ok kl bir meale gibiydi. Her seher kuu ajmen birer Musa'yd, Her Tut ve Kumru birer nedime gibiydi. Ses karan her aa her an, Musa'nn aac gibi Ben AUahm derdi. Tavanlar, ceylnlar, kurtlar ve ahular, Bu kazlar, turnalar, kekUkler ve thular. Sr sr otluyorlard tepelerde, ovalarda. Sr sr uuuyorlard cennet gibi bahelerde Hulsa: Zamann iktizas gereince. Elenmenin ve mutluluun frsat dodu. Gezmenin ve seyretmenin mevsimiydi. Canavarlar ve kular avlamann zamanyd.

Felein, emrine boyun edii Bey, Dedi ki: Sabah oldu mu, Botan halk, Alsm silhlarn, grz ve kllarn, Hep birlikte bizimle gelsinler ava. Avda hazr olmayan kimse olursa, O zincirde ve prangada lecektir lk fecre kadar azk ve elbise Hazrlam olan o halk. Fecir onlara nian gsterince, O ehirde bir kyamet koptu.
Beyler ahinleri ve kartallar zdler. Aslanlar, kaplanlar ve tazlar gtrdler. Yrtc av kularndan, insanlardan ve hajrvanlardan,

Bir tek ferd kalmad o ehirde.

MEMO ZN

277

Faklar, av haj^vanlan, insanlar ve hajrvanlar. ocuklar, yavrular, deirmenciler ve bahvanlar, Hulsa: Erkeklerin hepsi, UttUar, kimse kalmad evlerde. Av yerlerinde oldu bir maher. Gnahszlara hi efkat etmediler. O kadar canavar ldrdler ki, Sanu-dn hi canavar brakmadUar. Uan kular, yaban kular ve kaan hayvanlarn Bir ksmm l olarak tutarlard, bir ksmn faka drrlerdi. evik hareketliler, gencecik delikanlUar, O kahraman ve pehlivan gibi atllar. Yrtc kular kllarla yrtarlard. Uan kular oklarla paralarlard ehlevend misli olan o sevimliler, Arap atlarma binen o kemendiler. Ellerindeki bastonlar ve denekleri. Ceylnlarn gerdanlarna atarlard. O aslan gibi atllar kollar ve kementleriyle Alacal kaplanlar kana boyadlar. Onlar o kadar ceyln avladlar ki. Onlar o kadar kaplan tuttular ki.

Artk beraberlerinde getiremiyorlard. Hatta yerinden dahi kaldramyorlard. lleri fakirler kendilerine gtrdler. Tutuklular da Beyler beraberlerinde gtrdler.

xxxvn

BEYN BAHES
Zeydin Beyin yle bir bahesi vard ki,

rem ba onun mjdesine verilirdi.

Onun her bir aac ve her bir kuu. Cennetin birer kk ve hurisi gibiydi. El, ayak ve jz ykamas iin, Rdvan, Kevser sujamu sebil etmiti. Her selvinin ucu Sidre makamna kadar jkselmiti, (1) Bir melek gibiydi her sln. am aalarmm gnl Memo gibiydi. Ardlarn boyu aktan jz para olmutu.
Narenciyeler ve turunlar Zin gibi,

Ak hastalmdan sararmlard. Elmalar, hurmalar, narlar ve kavun-karpuzlar. Dudaklar, eneler yanaklar ve memeler gibiydi. mar ve imir aalar bir boydayd. Gzel glgeleri vard, jksek himmetliydi.
(1)

Sidre makam Peygamberin

mirata Allahla konutuu yer.

MEMO ZN

281

Reyhanlar ve menekelerin hepsi yeni amlard, Sanrdm ki bunlar altm kadehlerdi dolmu ve tamt. Btn yeillikler ve iekler. Nehirlerin ve durgun sularn irazeleriydi. Ban ortas derli bir kitapt sanki. Her paras ve tarh, kitabn birer blm. Sanki Necim ilminin edebiyats edeple, Bam st tarafm bir rosim gibi. Gm suyunu eriterek cedveUe izmiti; Bolca sulanm her gl bir zincifre gibiydi. Her taraf, siinbllerden ve reyhanlardan. Siyah ve beyaz hatlardan meydana gelmi renkler. Her biri sanki hkm aklard Bu da kara baht ve mutluluu aklamakt.

XXXVIII

ZlN BAHEYE GDYOR

Avlanma yerinde yalnz kalan o ceylan,
O lfet saraymm gzel hatunu.

Ovalardaki ceylnlarm batac. Gl bahesinin sergete fidan, Hunhar akm zinciriyle aya balanan, Memo'yu yaralyan o av. Bakt ki ehir ve mahallelerin hepsi bo. Boalmtr sokaklar ve evre. Balar ve baheler botur ve tenhadr. Meydanlar ve salonlar insansz ve perisizdir. Biliyordu ki zaman amanszdu-, Dedi ki: Kalk gnl! iji bir zamandr bu. Gzel bir frsattr, seyrana gidelim, Yaban hayranlar ve kular sejredeUm. Bakalun var m onlardan bir dert orta? nk bu insanlar dertsizdirler.

MEMO ZN

28S

Dujonuuz ki balarda bir ku varm. Baht kargalar gibi karaym, Fakat cUzm, zayfm ve mecalsizmi, Krmz gln yznden perianm. Gndzleri figan eder, aiarm. Karanlk gecelerde de kann iermi. Her zaman figan ve uultu edermi, O benim ses arkadamdr, ad blblm, O ak adamdr, iyi bir dert ortadr. Gnlmn derman onun yanndadr. Gnl! Gel gizlice gideUm, Henz vcudumuzda hayat varken. Belki o ku tler ve nasihatlerle. Bizi zincirden ve kayttan kurtarr. Zin byle dedi ve durmakszm, Tekellfszce baheye geldi. Hi kimse ondan haberdar olmad. Ne hizmeti, ne nedime, ne de dad. Onun gayesi elenmek deildi. Arzusu, sadece yalnz kalmakt. O perizade baheye geldi ki, Gamlarn elinden doyasya feryad etsin. Bahedeki her lle omm gsnde oldu bir dalama. Her gonca bir ra gibi onu yakmaya balad. Her aa vcudu zerinde bir jk oldu. Nar iekleri gnlnde birer ate oldu. KendiU yalnz bulunca eUne bir ta ald, O ta zilin diU gibi oldu. O ta zaman zaman mermer davula ylesine -vururdu M (1)

Talarm gnl para para olurdu.

(1)

Mermer davuldan maksat gsdr.

MEMO ZN

287

Sulara bakt zaman, Kanl gzyalar her iki gznden akard, Bahenin alan blbln akna dnd. Gl suyuyla glleri sulard. (1)' Gerekten bir am aacma benzeyen bojomu. Parlak gne gibi kl olan yanam. ylesine yerlere srterdi ki. Topraklar ve tarhlar skard. Toprak onun iin Ah ederdi, talar inlerdi, Aalar onun iin vah ederdi, yapraklar szlard. Dertlerin elinden Yahu ektii zaman. Felein aynasmm yzn karartrd. Kendi rengiyle gllerin rengini soldurdu. Kendi sesiyle blbl mahzun kld. Blbl onunla sas orta olamazd. Krmz gl de onunla renk orta olamazd. Btn baheye ne kadar baktysa da. Derdini sar gllere anlatmaya balad: Ey klar gibi baka renkli olan gller. Ey benim gibi zavall ve sar renkli gller! Yapraklarnz yzlerce deil, binlercedir. Sizler neden sararmsnz, zayf ve periansmz? Yoksa sizler de benim gibi Memo'suz musunuz? Bunun iin mi benim gibi ok gamlsnz? Blbl krmz gllerle meguldr, Sizler de benim gibi yalnz kalmsmz. Bunun iin hastalksnz, dertUsirz, Bunun iin mahzunsunuz, gs yarahsmz. Sizler benim iin iji dellersiniz. Sizler akta bana denksiniz.

(1)

Gl suyundan maksat kanl gzyalardr.

MEMO ZN

280

Bir kzkardeim vard, krmz gl gibi. Onu kendisine alm bir blbl. te brakm benim iin bir andelip Bir mahrum, bir zavaU, bir nasipsiz.
Ben de nasipsizkten, perianlktan, O andeUbin hicranndan sararmm.

Nar iep gibi krmz olan yanam. Sizler gibi sararm, zaferan rengine girmi. Ben onu gnlmce bir grseydim, Vallahi bir daha Ah ekmezdim.

P.

: 19

XXXIX
MEMO DA BAHEYE GDYOR

Olan her i ister iyi, ister kt. Sebepsiz olarak meydana gelmez. ster kavumak, ister grmek olsun,
Sebepsiz olarak hibir pazarlk
O sebep hep srlardr, iaretlerdir.

olmaz.

Belki de Allahtandr onlar. Gnln sana der ki: Kalk, Tam bu, kapmm alaca saattir. te o arbal da ve sakin derUz, Ak tarafmdan hafifletilmi, deUrtilmiti, Yani hasta ve fena halde olan Memo, Zajntfhk tarafmdan ok perian olmutu.

Halk ehirden kt gn, Zin hayaUnin sevdas onun basma vurdu. Ak derdinden sarho ve hasta olan Memo, Hastalk olgmlamadan buhran geirdi. zgn kalbinde bir stirap dodu, Asla evde sknet bulamazd. aresiz evden dan kt, O sebep, sanki Hzr'd da nne dt.

MEMO ZN

293

O Hzr neydi ? Gnlnn arzusu, O arzu neydi? Gnlnn aka gelmesi.

Gnl ona ba kaldrmt, Srkleye sriikleye onu baheye yetitirdi. Zin ki kara ve karanlk gecelerde, Her an feryadla, ah ve alamakla. Her zaman Allahtan dilerdi ki: Memo kalksn ve yalnzca yanma gelsin, te o Zin aniden bakt ki Memo kapdan girdi, Sanki hasta, Mesih'in, zerine geldiini grd.
Zin sevgiden ve sevinten,.

Derhal uurunu kaybetti, Bir gl gibi, baygm olarak imenin stne dt. Cieri blbln akmdan yz para olmutu. Memo geldi ve glleri sejrretti. Reyhanlara ve snbllere bir gz att. Dedi ki: Ey gl! Geri sen de nazeninsin, Ama sen nerde, Zin'in yznn rengi nerde? Ey snbl! Geri senin gzel kokun var, Reyhan senin iin karayzl olmu, Fakat siz yarimin zlfne benzemezsini. kiniz de arsz ve herzecisiniz. Ey blbl! Geri sen de ak adamsn. Krmz gl mumunun pervanesisin. Benim Zin 'im senin krmz glnden daha endir. Benim bahtm da senin talihinden daha karadr. Ey sonucu iyi olan blbl! AsU blbl benim. Bouna kendini niin kt adl yapyorsun?

lk baharlarda gl baheleri. Bir deil, yz binlerce gl verirler.

MEMO ZlN

29S

Benzerleri ok olan yarlar, Huri ve melek bUe olsalar, Sebep olmaz oar hibir derde nk bUunurlar her yerde. Bir tane olsa, esiz ve emsalsiz olsa, O da Zin gibi, Anka gibi perde arkasmda olsa, k o zaman neyle tesel bUur? Sabretmeden, lmeden, aresi nedir onun? Memo byle sylyordu, durumdan habersiz olarak, Aniden bakt ki nnde, ki JZ perinin nedimeUini yapt Zin, Memo'nun tutkun olduu o huri. Bir sebze gibi yerlerdedir, Ak derman onu bajoltmtur. Cieri kanl olan Memo grnce, Sadef iindeki bir inciye benzeyen Zin'i, Derhal fakattan derek ayaklarmm nne jmUd. SeMnin ayaklarma su deince, (1) Gonca seher uykusmdan aUd, Ve blblyle e oldu. Dedi ki: Bu rya mdr, yoksa hayl n? Bu rya gerek midir, yoksa asUsz m? Hulsa: Yzlerce haylden sonra. Zlflerin ve benlerin kokusmum zelUirU, Memonun koku duyusunun nne gtrnce Zin, l av tuzakla diriltti. Memo uyand, grd ki Zin'in nndedir, Bakt ki iki eU Zin'in avular iindedir. kisi kaldUar birbirinin nnde dilsiz. Ne konuma, ne syleme, ne de sesleri vard.

(1)

Selviden maksat Zin, sudan maksat da Memo'dur.

MEMO ZlN

297

nce ellerle iaret ederlerdi, Sonra dilleri zlnce, O kadar birbiriyle konutular ki, O adar birbirine yandar ki... O kadar birbirine eker dktler ki, O kadar birbirinin dudaklarm emdiler ki... O kadar kadeh birbiriyle itiler ki. O kadar kaza yeniden eda ettiler ki... Gzleri, dudaklar, gsleri, gerdanlar, dleri. Yzleri, eneleri, gsleri ve kulakaltlann. Teker teker birbirinden istiyorlard. Kh prlerdi, kh birbirini srrlard. Birbirinin hasretinden susam ve o kuru dudakllar. Birbirinin gerdann koklarlard. Zin'in yz bir mum misliydi. ok kl, nurlu, imekliydi. Memo da grnte pervane gibiydi. Vcudunu ve canm atee atard. Bazan ak atei alevlenirdi, Zin iin hi perva kalmazd. kisi o durumda gzler nndeydi. Perdesiz, adrsz ve rtszdler. Sonra o bahede grdler bir saray, Cemid'in kadehi gibi dnyay gsteren bir saray. Kalktlar ve salonlara doru yrdler. Ve oturdular o iki nazenin. Hicran batan beri ikyet ettiler. Bir birini grdklerini yeniden anlattUar, Bazan bulutlar gibi zgn ve alamaklydUar, Bazan da goncalar gibi ltif ve gler jmzlydler. Her an kaza ve snnet klarlard pmekten ibaret olan farzlarm ne minneti vard?

MEMO ZN

299

Geri onlarm zerinden mkellefiyet kalkmt, Ama ihtiyat da esirgemilerdi. Geri birbirinden mitUydiIer, Fakat fazla uuruma gitmezlerdi. GnUerindeki sevgi haddinden fazlayd. Zarafetin smr ise kemerdi. (1) Kemal smrmm zerinde bulunan bir ak, Kajmaktan temiz ve duru olan su.
Elbette kendi kendini koruyacaktr. Hibir pislii kabul etmiyecektir. GenUk, bahar, bahe ve sevgililer... Artk dnyada murat eden ne kald? Bilhassa ak da gaUp olursa.

Her iki taraf m da dudaklan aktan kurumu olursa... Artk ne diyejim ben, bihnem ki? Bilmez ki ne syleye zebanm. (2)

(1) (2)

Kemerden aaya dokunmazlard demek istiyor. Bu msra ozan tarafndan Trke olarak yazlmtr. Ze

ban Farsada dil demektir.

XL

BEY AVDAN DNYOR VE MEMO LE ZN'N ZERNE GELYOR

Sak! Beni tut, nk ykUyorum ben. Sarhoum ve arap imeden mest olmuum ben.
Memo ve Zin ak arab itiklerinde, Derinleti benim yaramn yeri. Biz klar geri meyperestiz. Ama Elest arabmdan mestiz. (1) O arap senin arabm gibi krmz deildir, O arap AUahm cemalindendir. O, zat pk olan sevgilinin sevgisidir, O, sfatlar bahesinin salkmdr. Sak! Ver bana Allah akna, Dn dolatrdn araptari bir kadeh. Ondan tadacam her yudumun. Bana verecei bir tek ne'e lnceye kadar yeter.

(1) <<Elest, Allahn ruhlara Ben sizin tanrnz deil miyim? diye sorduu ve onlarn da Evet- diye cevap verdikleri gndr.

MEMO ZN

303

O sade bir kejif tir, keyfiyet ve kemnUyetsizdir, Haylsiz ve dsz bir srdr o. Dn geceki sarholuu onunla defedeyim. Tatl uykudan onun sayesinde uyanalm. Benim haUm de Memo'nunki gibi ohnasm Ki aniden ecel Beji zerime abucak gep de. mrmn gnei akama varm olup ta. Hl kendimden haberdar olmam duruma dmiyeyim. Ak grUmn arzusu olan Zin'i, Abamm iine kojmu olmayaym.

Bey geldi, yanmda bunca asker. Zurna, bunca insan, da-vul ve mehter. alyorlard davuUan, sazlar. Askerlerin nnde jmryenlerin sesleri, uultulan. Ak zinciriyle ayaklan bal olan iki komu (1) Kalmlard hl birbirlerin hayran. Hi dujmadUar ki bu olanlar ne. Hi iitmediler ki bu sesler ne. Bey dedi ki: zn bu ceylnlar. Bu sevinUilerin ayaklarn balamayn. OUarm hepsini kular gibi baheye salm. Ki hergiin orUar seyredeUm biz. Ceylnlar, kurar, tavanlar, Omuzlarmda ye kucaklarmda tayan halk. Getirdiler hepsini Bejin bama doldurdular. oban ala kojrunlan doldurunca,

(1)

Memo ile Zin'i kastediyor.

MEMO ZN

305

Bey ileri gelenlere ve bjklere dedi ki: Tandklara ve nedimlere tenbih edin, GideUm biraz bahede oturalm, nk yorgunluktan halsiz dtk Onlar geldiler byk saraym kaps nne, BaktUar ki saray ve her taraf botur.
Fakat kk kapUann hepsi aktr,

Murad tahtalarmm kur'alar gibidirler. Derhal Beyin kalbine bir phe dt. Anlad ki bu, bir durumdan haU deildir. Arbal, akll ve biIgiU olan Beyin, Koltuklar altma girdiler Bekir ve Tacdin. Getirdiler Zin ile Memo'nun oturduu saraya,
Kulak verdiler ki, bir fslt geliyor. Bey, Zavall Memo'nun zerine geldi. Bakt ki altm renkli ipliklerle dikilmi yastklara yaslanm. Basma ekmi bir aba, Akamdr, ne bir mum, ne de bir ra var. Bey dedi ki: Kimdir bu zamanda. Benden izinsiz olarak bu meknda? Zin sesini iitince tand. Derhal Memo'nun abasma brnd. Memo hi yerinden kalkmad ve dedi ki: Senin avm benim gnlm ve eierirU yakt. Beyim! Biliyordun ki ben hastaydm. Dne kadar da tamamen baygndm. Bugn duyduk ki halk Beyle birUkte,

Hep birUkte ava gitmiler. Yataklarm iinde sabrmz kalmad, Kalktm bu yaralarla beraber. aresiz evden dar ktm. Birden kendimi bu meknda buldum.
F.
:

20

MEMO ZN

307

Bey dedi ki: Hastalar iin kayt yoktur.

Bari bahede ne avladm bakalm? Dedi ki: Ben sylersem sen de inan ki, AUah bana ylesine yardm etti ki, Ben bu bahede bir ceylan buldum. Ama ceyln deildi, bir gzeldi o. Beyaz bir ceyland, gzleri karayd, Zlfleri siyah, kokusu gzeldi.
Her an Tatar iUkesinin miskinden. Yzlerce jk omm sa halkalarmdan yayordu. Haten sahras misk ile dolu olsa. Ancak deer ziUfnn bir teUne. Geri beyazd, gzlerinin rengi kara ve akt. Fakat benim lmle o bir melekti. Sen geldiin iin o gizlendi. Sen gelmeden nce o aktayd Tacdin onun konumasndan anlad ki, Zin gizli olarak Memo'nun yanma gelmi. Dedi ki: Memo'ya kulak asmajrm, nk deUdir, Bamda akU yoktur, o sar'ahdur

Bunun zerine o szden vazgetiler,

lerigelenlerin hepsi mecUste toplandUar.

Sak, arap ve mum istediler, ahane bir dvan kurdular.

XLI

TACDN MEMO LE ZN' KURTARMAK N EVN YAKIYOR

Tacdin bakt ki meclis karktr. ok zevkli, safal, elenceli ve ikilidir. Memo fazlasyla kederli ve zgndr. Ona doru gitti ve dedi ki: Karde! ne haldir?. Fakat iaret ve muammayla Sordu, Memo da iaret ve imayla. Elini abann yeninden ekti ve ona acayip birey gsterdi : Tacdin, Tatar miskinden iki sa rgs grd.

ki boncuklu ylan ba gibiydiler.

Bzlmt Memo'nun koynunda, Memo kalm heybet ve gam iinde. Tacdin, durumun ok fena olduunu anlad Kalkt abucak ve koarak eve yolland.

MEMO ZN

311

Aniden hunla kapdan ieri girince, Sti durummu anlad ve kendisiyle konutu. Dedi ki: Halin nedir senin, ey kahraman! Nedir teln, kimdir sana dman? Dedi ki: Kalk Sti! Ge oldu berUm iin, Bugn bu evle savam var benim. ocuunu kurtar, ev gidecektir,
Ev benim olsun, al sana ocuk. Hayatmm, mrmn sermayesi, Yani Memo ile Zin, ar bir durumda, Belnn bataklnda kahnlar, Benim amacun onlar kurtarmaktr. Bakas atei suyla ldrr.

Ben ise atele sujn ldreceim. Sonra, Zerdt kavmi gibi e'vini. Atee verdi ve ykseltti feryadm Ate han- manian sarmca, O da feryada ve figana balad. Kabileler, airetler ve herkes. Hep birlikte atei sndrmeye kotular. Bey ve hizmetiler de haberdar olunca, BolttUar o saray ve de baheyi. Onlar da o feryada kounca, O sank yle dedi yare: (1) Grdn m, Tacdin nasU defetti?
Musa, nmzde gam denizini kuruttu. Kalk sen harem sarayma git. Ben de atee ve feryada gidejim Kalkp zel dairesine gitti Zin, Kalmad ne bir elbisesi, ne de bir kiUmi Tacdin'in, Elbiseleri, gzellikleri, hazineleri. Mlk, mcevherleri ve defineleri,
(1)

Sank Memo'dur,

Mttehem

karh

olarak yazlmtr.

MEMO ZN

313

Hep kardeinin urunda yakt.

Bunun iindir ki ad iyi sylenir. Ey J isimli kimse! Mal sevme. Onun sevgisi insan kt isim yapar. Sakm ha, mal iin ihtirasl olma. nk senin elinden alacak varisler. Onu toplamak senin iin zahmetli bir jktr. Onu brakmak da senin iin hasret ateidir. AUahm huzuruna gidecein gn. Elin hazineden ve maldan bo olacak. Bu cennet, bu gzel kumalar. Ey ahret mterisi mflis! Senin eline ne zaman geer? Sana diyecekler ki: Ey mflis! k dar Bu fni cihan gibidir oras da. Bedava olarak bir lokma ekmek bile vermezler. Maln bedavadan varislere verme, Eer cannn rahatn istiyorsan. Varisler sana kefen parasm da. Henz almadan hisseleri paylarlar. Henz sa iken malm harca. Hepsini iyi ilerde harca. Ya da Tacdin gibi sarfet. Onunla kendine ebed bir isim al. Ya da onunla al iyi bir dost, O senin iin jz hazineden ijidir.

XLII

BEKR lEMO LE ZN' BEYE KAYET EDYOB

Sevgi inin sultan, Ak memleketin ba atls. Safln ve sadeUin pususmdan kp,
GntU tahtma oturarak kendi gsterdii an, NasU perdelenmeyi kabul eder, Bajnram aa vurmakszm? O da yUdzlarm padiah gibidir, Drdnc gkten k saan gne gibidir. Bunca gk tabakasmdan.

Bunca mesafeden ve yerden, Bunca unsurdan ve buluttan, Bunca engeUerden ve perdeden, ster istemez her gn nfuz eder, Elbette dnya da aydnlk olur.

MEMO ZN

317

Ad ak olan bu padiaha da, Gne tam bir rnektir. O da hibir zaman gizlenmez. Perdeleri yrtar, ister istemez.

Memo ve Zin'in gnlndeki

srlar.

Ak perdesindeki o sazlar. Henz dillere ulamamken. Sahiplerine hibir zarar getirmezdi. Uyg'jnsuz kimselerin dillerinin mzrab, Perdesiz olarak teraneperdaz olunca, Zin'in ne bir gnah, Memo'nun ne bir suu vard.
Fakat haberdar ettiler bjkleri ve kkleri. Memesi ngrakl deveye baladlar an. Parmak ular da burguluydu sanki

klar zgn ve takatszdlar.

Halk ise Kerbel Hseyin'i gibi susamt. Meclisler fsUtUarla dolmutu, Zin ve Memo'nun akmdan doldu. Devenin zerindeki yk yetmiyormu gibi Gammazlar zil misliydi. Yani dedikoducular, kskanlar ve hilekrlar ki sevgiUnin haberlerini.

MEMO ZN

319

O kadar mecUslerde gezdirdiler ki, O kadar yalancUara ulatrdUar ki. Ta ki blis hujomdaki Bekir bile, O artc, habis, garaz sahibi bile, O da o durumdan haberdar oldu. Yerinden kalkt o garaz sahibi, Tenha yerde kendini Bejin yanma yetitirdi, Hulsa o meseleyi kendisine ikrar eyledi. Bey hamiyyet galeyanma geldi. Dnce ve hayret denizine dald. O riyakr habise sordu, Dedi ki: Namusa aykm olan bu haberin, Hakikatm nasU ortaya karalm? Suun ipucunu nasl meydana karalm? Bekir dedi ki: Emir ver Memo'yu arsmlar, kiUz halvette oturunca, Memo gerek ktr, bunu iyi bil Kendisiyle satran oyna sen, artm da Gnl dilei olarak ko, O zaman srrm hakikati meydana kacaktr. Sen onu yendiin zaman. De ki: Doru syle, sevgilin kimdir? Memo kahramandr, jiittir, safkalpUdir, Bilhassa seninle zaten ihtUfszdr. Gnlndeki sevgiyi etmez o inkr, Srrm sana eyler ikrar. O bu akta sabit ayakldr, Ben Zin'e km diyecektir. Sonra akU ve zek salUbi sensin. Bak ona lyk siyaset nedir.

Beyler ylanlarn ahmm sojrundandrlar, Zehir sahibi ve mhr sahibidirler.

MEMO ZN

321

Mhrleri bastklar zaman, bil ki zehirdir. Sevgi gsterdikleri zaman da, bil ki hmdr. AkUh adamlar, jolanlardari sakmrlar. Gafil insanlar onlara dost ve ahbap olurlar. Onlarm yanmda ne kadar kadirU ve nazl da olsan. Onlarla her ne kadar oyusan, laubali de olsan.

Azck senden deiiklik grnd m, Tamamiyle sana srt e'virirler. BUhassa yanlarmda habis ve eji:an gibi kimseler olursa, OUar da bedhah ve hasis insanlardan olursa... phesiz eji^mdan da ktdrler, AUahm! Onlan sultanlara yakm kUma.

F. : 21

XLn

BEY MEMO DLE SATRAN OYNUYOR, SONRA DA ONU ZNDANA ATIYOR

Ydzlann kafilesirUn ba komutan.
Doan ve batanlarm serdar. Drdnc arkm tahtmm sultan.

Doudan doduu zaman, Satran ojmayan ay ve yUdzlar ordusunun Hepsini yeil sergi zerinde, Ik paji;ak ile mat eyledi, Sanrdm ki hepsini kendi amda gizledi.

Hanyetten gnl efkrl olan Bejin Onurdan yaralanm olan o arslanm,

MEMO ZN

32.5

Sabaha kadar uyku girmemiti gzlerine. Hi sknet bulmamt, sular gibi.

Gne doudan k gsterince, Ufuklar karanlUctan uzaklatrmca. Bey kalkt ve selmla geldi. Oras nazenin Zin'in kkne yakmd. Oturdu ve hizmetilere yle dedi: arm siz nedimleri ve dostlar. Gizden bana Memo'jo arm, Tacdin ve kardelerini armajon. Bugn Memo'ya gazap edeceim ben. Bir suu var onun, terbiye edeceim ben. Benden gafil olmayasmz. Hepiniz emrimi abuk yerine getirin. Sonra Memo'ya haber gnderip artt. Glsuyu ve gl erbeti hazrlatmt. Hayli arap, erbet ve eker. Hayli glsuyu, misk ve anber. Getirdiler ve mecliste gezdirdiler, Kejiflerini batan baa yaptUar. Konumalarn, sylemelerin sonu. Satranlara ve tavlaya gence. Bey kin ve fkeyle Memo'ya dedi ki: Bugn bizim seninle savamz vardr. Kalk da benim karma gel. phesiz seninle savaacak olan berm. Ey dikbah seninle artmz: Sen ne istersen, bizim iin de gniU dilei.

MEMO ZN

327

Fakat Beyin gen bir olu vard, Zamnm sevimUsiydi, nktedand. Yusuf onun gzelUinden utanrd, Rstem onun jiitliine yenilirdi. Memo'nm arkadayd, sohbet arkada, Memo'nun sevin ve gam ortayd. DeUkanlUann ahyd, ad Grgn'di, Derhal haberi Tacdin'e ulatrd. O jiit durumdan haberdar olunca, Kendisiyle beraber eko ve Arf de kalktUar. Arslanlar kopardlar kajat ve zincirleri. Her birUkte Beyin yanma gittiler. Tacdin kardeleriyle birUkte koarak geUnce, ki ak kemii Memo iin de geldi. Fil, Rh ve Kerkedan geUnce, (1) Bejin ve reticisinin mat olduklarm grdler. Memo'nun yaman bir oyuncu olduunu biUyorlard, Bey, Memo'ya dedi ki: Yeniden iki el daha el tamamiyle Bey Memo'ya yenildi, Mfsit adam, oradan bakt. (2) Grd ki Zin jmkandaki pencerededir, Sanki bir gnetir, aja sejTediyor. O kt niyetU bak ne hile kard. yle bir bahane ileri srd: Dedi ki: Oyunlar, kurallar ve yerler srayladr, kiUz yerlerinizi deitirin. Bu sefer Memo yenilecektir. Senin istein de yerine gelecektir.

(1) Fil, Rh, Kerkedan satran talarnn adlandr, anlamda Tacdin ve kardeleri iin kullanl^mtr. (2) Mfsit adam Bekir'dir.

mecaz

MEMO ZN

329

Bey kalkt, zavall Memo'nm yerine gitti, Memo da yarinin karsmdaii yere geti. Memo'nun gzleri Zin'in yzn grnce. Fil ve Ferzini eUnden bedava kard. (1) Gnl pencerelere takUp kalmt, Atm yayalarm yerine srerdi. (2) Bey tam alt el Memo'yu yendi, Memo, karsmdaki araptan sarho olmutu. Bey Memo'ya dedi ki: artmz gniU dileiydi O da dedi ki: Syle, gniU dilein nedir? Bey dedi ki: GayenUz bizim mal kazanmak dedir,
Meseleyi rtmekten maksat durumun aiklanmasdr. Oyunlardan, oynamaktan ve satrantan maksat, Srlarm aklanmasmdan baka birey deildir. Benim artm odur ki ikrar edesin,. Dnyada senin sevgiUn kimdir? Gnlnn, yannda bulunduu peri, Huri gibi, melek misU de olsa, Onu sana lyk grrsem eer.
Malm verip sana getireyim.

Garaz sahibi, frsat zamannda, (3) Thmeti defeder ekilde darbesini vurdu. Dedi ki: Memo'nun sevdiiU grmm ben. Bir Arap kzdr, dudaklar benekU. Batan ay?klara kadar siyahtr, katran gibi, Bejin sylemesine ve istemesine lyk deildir. Darbe Memo'ya o kadar etki yapt ki. Birden uurdan habersiz kUd onu.

(1) (2) (3)

Fil ve Ferzin satran talandr. At ve yayalar satran talandr. Garaz sahibi Bekir'dir.

MEMO ZN

331

Gnlndeki perdeli deniz coa geldi. Henz olgunlamadan haykrarak tat. Dedi ki: Asl onun syledii gibi deildir. Beyim! Benim gnlm yakan peri, Padiah kzdr, yeri saraydr, Ankadr, yuvas jksektir. Beylerdendir o, temiz soydandr. Su ve topraktan deil o, nurdandr. Hurilerin ve nazeninlerin batacdr. Geri melektir ama ad Zin'dir. Bey heybetine aykr den bu sz ittii anda hamiyyete geldi. Hizmetiler topluluuna dedi ki o: Ey nankrler! Sizler niin.
Bu namerdi zilletle yakalamyorsunuz Ki ben onu ibret iin ldreyim?

Memo'nun karsma ikijz arslan dikildi, Memo da eli hanerli olarak ayaa kalkt. Tacdin, eko ve br kardeleri, Hamiyyetle kalktUar birlikte. Dediler ki: Yiitler! Geri durun, Siz hepiniz ne sarho, ne de mestsiuz. Sizler bizim kim olduumuzu iji bilirsiniz. Hner sahibi pehlivanlar olduumuzu biUrsirUz. Beyznz bile fkeyle saldrsa. Hibir vuruun srasn sizlere vermejiz biz. Geri eceliniz bizim eUmizde deil. Ama elimizden ok ekmisinizdir. Sizler Memo'yu tutuklayncaya- kadar.
Sizlerden jz kii yaralanacaktr. Biz mz paralamadka, Memo'ya ylece bakacaksmz. Hkmdarmz her ne ferman ederse. Biz hibir hkme engel olmayacaz.

MEMO ZN

333

Elimiz Beyin nnde baldr, te boaz, ite el, ayak ve ite zincir! Bey kalkt, Memo'nun el ve ayaklarn balad, Tacdin o anda lmn istedi. Fakat ne yapsm? Bu ona ar deil ki, Cellddr, Bey ve hnkr deil ki. Bey Memo'jo tutup Komutanm yanma gnderdi, Onu dar delikte hapsedin dedi. Aldlar ve gardiyanm yanma gtrdiUer^ Karanlk deUkte kendisini hapsettUer. . Divan ve meclistekiler daUdUar, Hepsi Memo iin zgndiUer. Divaneler gibi Ah 1ar ve feryadlarla. Hepsi Memo iin alar, figan ederdi.

XLIV
MEMO'NUN ZNDANDAK DURU1M1
Felein sevgisi ezelden beri yoktur. Felein kini ezel ve ebeddir. Onun yerden kard her eji. Elbette yere gmecektir o. Ykselmeyi kendisi iin aka istiyor. Alalmay da bizler iin gizliden istiyor. Grmyor musun, her gn gnei, Topram maarasna atveriyor? Bilhassa klar topluluu hakkmda, Hem hain, hem eri, hem de mnafktr o. Mutlaka biz klarm gnln. nce nazlarla ve edalarla gtrr. Sonunda bizi zgn ve mitsiz brakr, Memo gibi zeUl kUar ve hapse atar, Murada ermeden hapse atar. En sonra da mezara gmer. Ad Memo olan o bahtkarajm, Arkadasz, kimsesiz ve dostsuz olarak,

MEMO ZN

337

Alamakl bir halde yle bir ukura attUar ki. Mezar gibi dar ve karanlkt. Ejderha az gibi irenti, Nekir ve Mnker gibi korkuntu. (1) Memo oturdu orada bidler gibi. Zindan ona oldu ile yeri. O yer kendisine oldu Neheb rma O ay bir gecelik hille dnd. O sofu halvet hcresine ulamca, eyhlii birlik mertebesine eriti. (2) Kh klar gibi gnl arzusuyla. Kh bidler gibi umutla. Her an alamakl bir sesle. ylece Zin'e seslenirdi o: Ey kalpteki yakc ate! Sen bugn gnl Msr'nda padiahsm. Gnde yzlerce defa dert gnlmn. Sabr gnUeini sen param.para ettin. Ne olur baz baz Zleyha gibi. Ey eker dudakl, beni sorsan? Leyl sensin, ben sana Mecnun, Glrengi istersen, ite sana kanl gzyalanm. Ferhad benim, sen de benim irin'imsin, Crzyalanmn seli tatl su arkna dnd. Geri dnya bana zindan olmu. Fakat ben yalnz bugn mslmamm. nk Peygamberin azmdan, u haber doru olarak rivayet edilmi ki:

(1) (2)

Nekir ve Mnker, lleri sorguya eken iki melein addr. Birlik mertebesi herhalde ermilerin bir mertebesidir, ya
F.
:

da "Vahdeti vcut denilen felsefedir.

22

MEMO ZN

339

Dnya gvurlarm cennetidir, Mminlerin bellarmm yeridir. Geri ok fazla sersemim ben, Fakat o kadar da sersemlikten memntmum ben. Yz sene de beni hapsetsen. Hi kavumaktan midimi keser nUjim ben? Nur suresine andierim ki, (1) YazUm kitap olan yanama andierim ki, On kerre senin bojnm ve bounun hakk iin. Krk kerre senin zlfn ve beninin- hakk iin. Yznn gneiyle andm pekitiririm ki. Simann mehtabyla andm pekitiririm ki, Kalarmm kbleghyla andm tekid ederim ki, rglerinin secdeghyla andm bytrm ki. Her iki nn a jz kerre yemin ederim ki, (2) Gzlerine kar ahdim udur ki: Canmda bir ramak kalmcaya kadar. Cananm! Sen benim canmda saklsm. Ne kadar hicrandan strap ekiyorsam, O kadar da senden mitliyim ben. Geri Bey bana hm etti. Ama bu hm sebepsiz yere etmedi bana. Geri o Bekir'in szne kulak verdi, Ama bana verdii bu ceza da yerindedir. nk sen ahsm, ben ise dilenciydim, Ben sana emsal ve kavumana lyk deildim. Senin cemalin gne, alnn mehtaptr, Bu kadar ltif ve nazeninsin.

Nur suresi kadn - erkek mnasebetleri hakkndadr. Nn N harfi demektir, Arapa yazl yledir: burada maksat katr.
_

(1) (2)

MEMO ZN

341

Ben ise dikenim, zelilim, topraktanm. Bu kadar zajnf ve gnl korkam. Pervanejim ben, tenimi atee vermiimdir. ten de, dtan da yanmmdr.
Gnl rUIferdir, sen de gnesin. Ten keten gibidir, sen de mehtapsm. Ten rse de, yrtUsa da. Gnl gam deryasmda boulsa da.

Bu benim hakkmdr, adalettir, zulm deildir. Bu, ak ateinin zelliidir. Bu ukur geri fazlasyla derindir. Fakat adaletten de uzak deildir. Ben bidim ve manastrda otururum,
Zin'in jznn nurunu aryorum. Hulsa: ln mertebesi hasl oldu, Siz lmeden nce sz gereince. (1) Nefsin temizlii mkemmel oldu. Kalbin parlatlmas hasU oldu. Ruh ajmas parlatUd, Nefis, kalp ve can birbirleriyle temizlendiler. O bidin haUndeki deiikUk. Henz bir senesi bile dolmadan. Hatta krk gn bile dolmadan. Kalbindeki zan, inanca dnt.

(1) Bu ve bundan nceki rnsra' bir hadise iarettir. Hadis yledir: Siz lmeden nce lnz. Yani nefsinizi yle islh edi niz ki, daha lmeden nefsiniz yokmu gibi, lm gibi bir duruma girsin. Memo da nefsini yle ldrd ve hadisin emrettii merte beye ulat.

MEMO ZN

34

Nurlar kalbine grnmeye baladUar, Srlar nnde zlmeye baladlar. Gnlnn aynas ylesine parlad ki, ekil, ylesine mnayla deiti ki. Mecaz arzunun yeri olan o heykel. Gerek ak yavrusunun ojom yeri oldu. Btn bu yaratklar ve Allahtan baka herey,
Batan baa ona grndler. Bu aalar, mejrveler ve insanlar. Bu maderUer, bitkiler ve haj/T^anlar, Her neye gnlden baktysa o, HayUyle her nejin yanmdan getiyse o, Her biri ona bir Zin grnrd.
'

Her birinden ona bir inan grnrd. Sanki kendisi rasatta oturmutu, O ukur kendisi iin drbn olmutu.

XLV

ZN MTSZLE DYOR VE

FELEE STEM EDYOR

Hicran derdiyle zgn olan Zin, Sabrsz, sknetsiz, kararsz ve temkinsizdi. Memo henz zindana girmeden nce, Ka-vumaktan midir kesmeniti. Memo ukura dnce, Onun da kavumaya midi kalmad. Gezi yerleri, salonlar ve kkler, Kendisine hisar, hapis ve zindan oldular. Ne kadar jiyecek ve iecekler varsa. Sanki kendisi iin hepsi haramd. Can hibir uyku ve dinlenme grmezdi. Vcudu hibir g ve takat bulamazd. ylesine zajnflamt ve incelmiti ki. Sanki vcudu bir kU teUydi. O tel zaferana dnd, Hn'Un yznn rengi gibi oldu. (1)
<1)

air kendi yznn rengini kastediyor.

MEMO ZN

U7

Akamdan sehere, seherden akama kadar, Yarab zikrinden bo kalmazd. Bfer an dnen arka yle seslenirdi: Ey amansz, hunhar zaUm! Benim sana kar bir kastm, bir garazm yoktur, Senin bana kar bu kinin nedir acaba? Bir defa benim iin bir devir yapmadm sen. Bana bir Memo'jru da ok grdn steUk sen. BerUm yzmde bir nur peydah ettin, Onunla Memo'nun gnln yaktm. Memo'nun yznde de bir k Ucardm sen, Onunla gnlm yaktm ve yaraladm sen. Acaba benden ne fayda grdn sen? Bana yakkl bir delikanl gsterdin. nce bana ylece gsterdin onu. Sonra neden benden sakladm onu? AyrUk ateiyle beni yaktm sen, Kavumak hasretiyle beni ldrdn sen. lem tamamen sevinli ve neeUyken, Yalnz bana ve Memo'ya matem verdin sen. Derdini syle bana, Gnlndeki zehiri dk, Yusuf gibi gzel Memo'mu ukura gnderdin. Beni de bu 'viran evde braktm. Yakup gibi zgn ve iniltiyle, Canmm ve gnlmn sabrn talan ettin sen. Ben Zleyha gibi kaldun,
Yusuf'suz, muratsz ve jmvasz.

Bazan da zavaU Memo'ya yanard: Ey Yusuf gibi gnahsz olan tutuklu

MEMO ZN

3.49

Benim rahat olduumu dnmiyesin, Berm takatli olduumu sanmyasm. Vallahi, Allaha yemin ederim ki.
Ak gnlerde ve karanlk gecelerde, Yoktur benim iin uyku ve yemek. Sadece iki gzmden kan yayor. Her iki gzn ii uyank kalmaktr,

imin gdas da kan imektir. Ey gnlmn kblesi! Gnlmzn muradna andie

rim ki, Ey canmm kbei! AUahm kbesine andierim ki, Her an senin ajo-hmm derdinden. Her zaman senin hasretinin derdinden, Yz ah, ikiyz inilti ve figan. Zamansz olarak geliyor canmm ve gnlmn iinden. te budur benim halim gece ve gndz, Senin halin nedir, ey aydm gnll! Benim zindanlm! Oturma arkadan kim senin? Benim sevdalm! Yakm dostun kim senin? Ey gnl ! Benim kalbimden k sen. Ey can! Sen de gnl iin onunla birlikte git. Fakat biriniz bana haberini getirin. Ey gnl ! Sen kendisini selmlajmnca. kiniz gidin, Memo'jm grn.

abuk haberini geri getir bana.

Bakalun hali nedir o tutuklunun? HayaUne ne koymu o gnl efkrl? Bakalm bize bark mdr, yoksa dargn m? Bakalm bahesinde bahar m var, yoksa gz m? Bakalm krmz gl gibi gzel renkU ve ltif rrUdir? Yoksa blbl gibi perian ve zayf mdr? Salon bize nUhnet evi olmu. Zindan da bize cennet bahesi olmu.

MEMO ZN

351

Keke Bey, bana da hun etseydi Memo gibi zincirle, prangayla, Be de o ukura gnderseydi, Senede bir gn bana grnseydi. Bir defa grseydim o tutuklujm. Derman etseydim o yaralja, mrm bir ramak da olsa. Gerekten lm bana hak olurdu.

XLVI

TACDN VE KARDELER MEMO'NUN KURTAIILMASI N KONUUYORLAR

Ak kitabmm blmlerirUn, Mecaz ciIerin cUtisi, Dzenli ve nizaml olarak.

u ekilde birletirdi, balad ve iraze eyledi: Dedi ki: Nazl olarak bjtlen Zin ile Memo'ya, Dertlerin kaps bu ekilde aUd zaman, O dertler ylesine bir ate deryasna dndiUer ki, O dcKt ylesine serke oldu ki, Aktan bir iaret alm olan herkese, O ate ylesine bir etki yapti ki, Hepsi dererle hastalkl oldular, Tamamiyle perdelerden ktUar. zellikle onlarm eski dert ortaklan. Ve arkadalar olan Sti ve Tacdin'e,

F. :

23

MEMO ZN

359

Derer yeUden onlara ba gsterdiler, Artk konumak da gelmiyordu gnllerinden. Geri onlar buUardan ajmydUar, Yine de o dertie mbtelydUar. Sti'nin derdi Zin'in hayaUydi, Tacdin ise Memo'nun derdinden deUye dnd. Her an kardeleriyle kavgahyd. Gnlnn maksad uydu: Kalkp hmla Bejin huzuruna rkalm. Kusurlu olarak Memo'jn istiyelim. Bir defa gideUm Memo'jo rica edelim, Memo'nun su ve gnahlarm affettireUm.
Bey sizin iin kardei serbest braksn. Yahut bu ba ve mal o yolda feda edelim. Arif yle dedi: Ey Zalolu Rstem! Bu i bence imknszdr, hi konumayalm. Savasz, mcadelesiz ve ahlamsz, Asla bu ii dnmejin siz. Bu sava divanla olmaz. Biz kaldk ve yarm sava meydan. En ijisi udur ki, yarm bineUm, Her mz de silhl, hazrlkl olarak. Yzlkleri ve zrhlar stmze giyem. Bileklikleri takalm, miferleri bamza koyalm. Grzleri sallayalm, nuzraklan ojmatahm. Bu ekilde Memo'yu Beyden istiyelim. Ya bir hamlede Memo'muzu braktrrz. Yahut da hepimiz erkeke bamz veririz. Eer Bey bu ekilde Memo'jn brakrsa, GrUmzn derdirU derman etmi olur.

Yok eer inat zerinde srar ederse. Biz de yle bir sava yapacaz ki...

MEMO ZN

357

Batan gideUm Bekir'i parahyalm, O iki yzly kapmm nnden atalun. Her bir kapmm nnde bir kurt durursa, jiUin dmanl batan baa olur. Eer Bey Bekir iin taassup gsterir de, Kalkp bize galip gelmek isterse. Ecel deirmerUrU ylesine dndreUm ki. Taneler gibi kelleleri teUm. Botan' raksa ve halaya kaldralm. eker gll dilberler seyretmeye gelsinler. Savaa bahyacamz zaman, SevgiUler darbelerimizi seyretsinler. Her an desin o perizadeler, Enize salk genler,' beyzadeler! Kimisi alasm, kimi vsn. Kimisi glsn, kimi dua etsin, Dilberler kklerden sejnretsirUer, Drdaneler mcevher kutularndan ksmlar. ehzadeler pencerelerden baksmlar. Gl rengi gmleklerini zerlerinde yrtsnlar. Her an nazeninlerden iiteUm, Yzlerce vg, binlerce aferin. Tacdin kardeinin szlerine kulak verdi, Salamca grUnde yerletirdi.

xLvn

TACDN BEYE HABER GNDERP MEMO'NUN BII^A.KILMASINI STYOR

Sabahlejin sabahm ehsuvar, (1) Boz at alacalmm yerine ekince, (2) Siyah at tavlada saklad, (3) Boz at kendisi iin yeniden eerledi. Ateten olan grzn kard. San renk saan kUcm da ekince,
Dnyaja heybetinden sarartt, Dalarm kUIarm ve kemerlerini parampara

etti.

zaman Tacdin ve kardeleri taraftarlarmdan. Can ve gnlden hellUk istediler. Oynayarak, raksederek kapya ektiler, Arap soyiu at ve plak rahvan.
O

(1) (2) (3)

Sabahn

ehsuvar

gnetir.

Boz attan maksat gndz, alacahdan Siyah attan maksat gecedir.

maksat da gecedir.

MEMO ZN

361

Aniden kU ve mzraklarn kardUar, Heybetleriyle dmanlarm uyardlar. Meydan tozla inlettiler, ellerinde grzler. Sanki dmanlarm mezarm kazyorlard. Tacdin yakmlarmdan bir yaljn, Tajin etti ve Bejin huzuruna gnderdi. Dedi ki: Git syle Beyler, aalar! leriji grenler hizmetilerini ldrmezler. Geri BejinUz ileriji gryor, Ama bugn gznde k yoktur. Biz drt karde vardk ona sadk. Drdmz de omm hizmetine olmutuk k. nsafa sar m ki bir seneden fazla, Memo sahipsiz olarak zindanda kalm? Dmanlarmz bize sevirUyorlar, dostlanmz zgn, eko'nun ve Tacdin'in lm farz oldu artk. Geri Memo fazlasyla gnahkrdr. Fakat ktr, ak ise padiahtr. Sen padiahlara hkmetme. Susuz kimselere de zulmetme. Biz Memo'yu brakmasn rica ediyoruz, Memo'nun gnlnn derdini deva etmesini diliyoruz. Biz drt kardeiz drt duvar gibi. Onun mutluluunun keleriyiz drdmz. Drdmzn de ba top gibidir. Onun iradesi ise sopa gibidir.
Ya bizim iin ijisini yapsm. Yahut da bize Bekir'i yoUasm. Ki biz ona birka sz syyeUm, Derdimizi ona dkeUm. HaUc arasmda kalmad jzmz. Artk nakledip am'a gideriz biz.

XLvra

BEKR KORKUYOR VE YEN BR

OYUNA BA VURUYOR
Eli szlerin hepsini nakledince. Kskan adam durumdan haberdar oldu. (1) Durumun kendisi iin kt olacam arUad, Dedi ki: Memo iin af isabetU olur. Beyim! Ben demedim mi batan, Tacdin'i ve kardelerini incitme diye? Onlara Zin'i ver, ya da beni ldr, Yoksa onlar sana hasm ve dman olurlar. En iyisi odur ki hi konumayasm, Tacdin senden ekinmemektedir. De ki: Biz Memo ve Zin'i feda ettik. Nikahladk biz onlar ve Tacdin'e verdik. Sen bu inadn aa vurma. Bir defa fesat ateini sndr sen. Sonra frsat geUnce yeniden yak, Sakm ha, o zaman aman ve mehil vermeyesin.

(1)

Kskan

adam Bekir'dir.

MEMO ZlN

365

Karsma kamyacam hasmm. lc nedir? ldrc bir zehir. Bunun iindir ki hkmdarlara iki fincan gerekir.
Biri kt adamlara mahsus, biri de iji adamlara. Biri kendisi iin hastalan ijiletirsin. br de kendisi iin salan hastalandrsm. Biri dmanlarmm camn karsm. br lleri yerden diriltsin. fkeni aa Vurma sen. En JS odur ki idare edeUm. Baz iler vardr ki fkeyle halledilmezler. nk zorla ve vurmakla zlmezler. Onlar iin ustalk ve dnmek ister. Gizlemek, bihnezkten gelmek ve tahamml ister. Zamanm vakflar renk renktirler, Allah onlar bizim iin rnek yapmtr. YaU gece, gndz, sabah ve akamlardr, BazUan aydmlktr, bazUar da karanlktr. Biz de geceleri ve gndzleri, Kh gizli geleUm, kh aUta diye. Baz kimseleri ikaralun, bazlarn gizUyem, Bir ksmm kaldrahm, bir ksmm yok edeUm diye. O dinsiz, kUc o kadar biledi ki, Msr kUcm kendisi iin yle keskinletirdi ki... tleri, yanl szleri, aldatmacalar ve yalanlar, KUcm halkas, km ve torbas haUne getirdi, O kadar en eyleri ssledi ki. Hepsini naklar gibi khca balad.

MEMO ZN

367

O klc da baucuna koydu.

ylesine saklad ki kimse anlamad. GU fkeyle yanm olan Bey, Bekir'in kendisine sylediklerine nand ve eli adama dedi ki: Ey ihtiyar ! Yanl dnme sen. Btn farzlar da karsam ben, Tacdin'i elimden nas ucuz karum? Benim saltanatm, evketim onunladr. Bu hretim ve anm hep ondandr. Bu namm, nianm ve makamm. Onun hatr olmakszm bana haramdr. O, Key'in Rstem'idir, kahramandr. Ben hazineyim, o da ejderhadr. Ona de ki: Ben grUmden Memo ve Zin'i, kisini kan -koca olarak Tacdin'e verdim. Ona de ki: Sen sebepsiz yere benden kayorsun. Sen istedin mi ki ben bahetmedim? Tacdin ile eko aziz ve nazhdrlar. Onlar nas isterse hep yle olacaktr. Eli, Bejin yanmdan gidince. Szlerin hepsini onlara arUatmca, Savaa hazrlanm arslairUar yle yumuadUar ki, Deder Devri ve devleti dim olsun onun.

XLIX

BEKR, BEYE YOL GSTERYOR

Akamlejin gk, mangal koyup, (1) Onlardan mealeji gizlejince, (2) Yani sar ray sndrp. Siyah elbiseji gijince. Her zaman se'vinU ve ne'eU olan Bey, Sanki matem elbisesine brnmt. O kara yzl mel'un kbus, (3)
Beji zgn grd zaman. Dedi ki: Gam yeme ey devletin ras! Eer mr bana mehil verirse. Bu dertleri ve elenU eer istemiyorsan, Zin'i ve Memo'jo kalbinden at. Onlarm ikisidir fesad uyandran. Onlardr inada sebep olan. Eer Bey bana izin verirse. Ben Memo'yu bir tedbirle ldreceim.
(1) (2) (3)

Mangaldan maksat yldzlardr. Mealeden maksat gnetir. Bekir'i kastediyor. F.

:

24

MEMO ZN

371

Tacdin'i ve kardelerini bir zehir erbetiyle,

Bir zaman kahredebilirsin sen. Kolayca baarUacak olan iten. Halk ve insanlar haberdar etme. Beyim! Sen git Zin'e de ki: Memo ak ateiyle yanmtr. Memo susuzdur, sen hayat sujosun, Memo ldr, sen ebed hayatsm. Ona de ki: Git Memo'jo kar. Ben onu sana verdim, kendine al getir. Ben biUyorum ki Memo ok periandr. Pervanedir o maksad atetir. Zin'e bakt zaman. Muhakkak ki yayamyacaktr. Onu grd an derhal. Sa kalacama inanma. Memo eer bu ekilde yok olursa. Kemeke ve atma da ortadan kalkacaktr.:

Baz beyler vardr ki akUl ve azizdirler. Fakat saf kalplidir ve ileri ayrdedemezler. Onlar sadece ahmaklklarmdan ve eksikUklerinden, Szn mene'ine gnl vermezler.

Onlarm kalbi kulaklardr, kulaklar kalplerine bal

deildir.

Gzleri karadr, gz bebekleri de beyaz. Garaz sahiplerinin onlara syledikleri szlere.

nanrlar doruya eri olarak.

Bu ijidir ya da ktdr demezler, Bu dorudur ya da yanltr demezler.

MEMO ZN

37

Ksa grl, dncesizdirler. abuk fkelenirler, tahammlszdrler.

ounluk akUanyla marur olur onlar, ounluk danmaktan uzak kalr orUar. Bedhah, cimri ve kt lyetU kimseleri.
Kt, soylu, aklsz ve kt huylu kimseleri. Getirip kendilerine arkada ve kUavuz yaparlar. Kt isimli kimseler onlara vezir ve nc olur. Bu kimselere brakrlar ileri. Onlar da devlete kusur sokarlar. Devlet adam ve zeki olan Beyler, efkat ve siyaset sahibi olan Beyler, Onlar herkesi beslemezler. Ta ki imtihan etmeyinceye kadar. Krk kerre birisini denerler, Sonra onu kendilerine yakm yaparlar. Dnyadaki bu beyUk ve vezirUk, Zamanm bu beylii ve khyal. kisi birbiri gibi ojmarlar. kisi de bo ve birbirinden seilmezler Sen Elhak demedike, (1) Nasl mutlak vezir olursun?

(1)

Yani hereyi kabul edip Evet efendim demedike.

BEY ZN'E MEMO'YU GRMES N ZN VERYOR VE ZlN BAYILIYOR

in ijzn bilen akll ihtiyar.

ylece bize nakletti macera ja: Bey istiareyle ve kararla. Harem sarayna gittii zaman, Zin'i amp yanma oturttu. Ve perdeyi srrm zerinden kaldrd. Dedi ki: Memo'nun kalbiU krdmz yeter. Ben ona bouna eziyet ettim. Benim ona yaptm hakszlk ve zulmdr, O zulm sen ettin, hakszh da o yapt. Senin akm onun akimi karmt. Sersem, deli ve tutkun olmutu. Biz bir aklldan tedbiri rendik. Divane kimseler zincirle tedavi olurlar diye. Bunun iindir ki ben onu hurUa zindana gnderdim, O hapis hayatn bir sene uzattm.

MEMO ZN

37>

Bunun sebebi akm kemale ermesini salamakt, Kavumanm aknz iptal etmemesini salamakt. imdi ise can gnlden, Akmzm derecesirU rendim.
Siz ikiniz kemal derecesindesirUz,

Kavumaya lyk ve makbulsnz.

phesiz Memo gerek ktr. Kalbimiz onu tasdik ediyor. O padiahm emriyle memurdur. Gnah olmayan zrle mazurdur. Ona sitem edecek kimse. Elbette cezasm grecektir. Senin gzelliindir onu tutkun yapan, SerUn sevgindir onu yaralyan. Onun kalbine isabet eden oku sen 'vurdun, O sersemlik ilcm da ona sen verdin.
O srmeji gzne sen ektin, O seni grmeden kalbi armad.

Senin, ellerine ve ayaklarma baladm ziUf , Bir akrep gibi kalbini soktu. Senin, bojmuna geirdiin halka. Onun gnlnn ve ruhunun nne kurduun tuzak oldu^ Sen nasl iki ahuyu Ucardysan, Ve zavallya iki cad gibi saldrttysan, Yine git sen, kendisiyle konu, Zincirlerini z, kendin iin brak onu. Ey aUmam krmz gonca giU! Krver kafesi, kversin blbiU. O susamtr, sen ise Frat pmarsm, O hastadr, sen ise hayat pmansm. O susuzdur, sen ruh veren susun, O ldr, sen ebed ruhsun. Kalbi ak dolu olan o rtiU hatun, Utanma perdesiyle zaptedilmiti.

MEMO ZN

.379

Kardei o perdeji kaldrp atmca, Azmdan ve burnundan kan f krd. Cierinde ikijz yara bulunan Zin, lm haUne girdi, hneji diledi.
Akm kaynamasyla dalgalanan bir deUz, Utanmak perdesiyle korunuyordu, Rzgr aradan duvan karnca. ki deniz arasmdaki utanma berzah kalmad. O gam deryas kaynad ve tat. Taarak kaynad ve perdeji jortt Perdeyi yrtt, ve gnlden kan dalgas Fkmd Frat ve Ceyhun misU. Sanki bin mee aac birden salland, Sanki arapt ve ienin iinden dkiUd. Bey garazla Zin'e gld, O ekilde alamanm kajmamasm savmak istedi. Hemen efkat kebabmm ttssnden. Gzlerinde efkat gzyalan toplad. Merhamet dalgalan kajmad. Aniden onunla alamas geldi. O kadar kardei Zin'Ie beraber alad ki... Sabaha kadar ikisi o halvette yle kaldUar. Zin krmz giU gibi kalbinin kanma boulmutu. Bey zerinde alyordu bir biUbiU misU. Ev halk hep yanlarmda toplandUar, Hepsi Beyin el ve eteklerine kapandUar. Dediler ki: Ey hakinas, dil Husrev! Haksz yere rUye onun katiU oldun sen?

MEMO ZN

881

Zin masunduk bahesirUn giU fidanyd, Zin iffet bahesinin servi fidanyd Sedef kutunun iindeki pk inciydi. Mercana evirmek sana yakmazd. Ltif, masum ve nazik bederUni, Susuz yere mrden mahrum etmemeUydin. Bu ekilde yerlere srp kanlara bulamamahydm. Susuz yere cann bedeninden ayrmamahydm. Bey dedi ki: Yanl hayaller kurmajan, O baygmdr, ben onu ldrm deilim. Ben Zin'i nasU bile bile ldrrm? O Harem cennetinde Tuba aacdr. (1) Harem halk Zin'in zerine kotular. Kanal sularm servinin zerine dktler. (2) Han manlarda matem ve yas koptu, Feryadlar gklere jkseldi. rUden biri dardan gep, Memo ld ve cann verdi dedi. Zin'in kulana Memo'nun lm haberi girince. Sanki lmt de yeniden dirildi. Kalkp drt tarafa bakt. Grd ki Bey yamur gibi gzyalar dkyor. Harem halk, yakm ve uzak herkes, Mateme girmiler tamamiyle. Dedi ki Beye: Ey mutluluumun sebebi! Benim dnmde zgn olma sakm. ahm! Sen ruhuma izin verdin, O, lmn kendisi iin frsat buldu. Berm ruhum gidip Memo'nun ruhuna ka'vutu, Benim ruhum onun ruhmda kayboldu.

(1) (2)

Tuba cennet aacnn addr.

tJzerine gzyalan dktler demek stiyor.

MEMO ZN

383

Senin azmdan ikrar kmadka, Ruhum ten hapishanesinde tutuklu kalmt, O da Memo gibi zgn ve tutuklu kald. Namusu, erefi ve senin rzan korumak iin. O, bugne kadar gitmemiti, nk Senin iznirU bekliyordu, onun iin kalmt. Ruhum! Sen gniUden rza verdiin zaman. ahm! Sen ten memleketinde sala verdiin zaman. Benim takatsiz vcudum arlat. Benim gsz ruhum jryp gitti. Ruhum derhal vcudumdan kt, Memo'nun ruhundan da ona bir k kavutu. OUar fani saraylar terkettiler. Onlar ebed cihana gittiler. Meknlar kabul etmeyenler, Lmeknlarda seyredecekler. Siz bu yolculuu yanl okumayn. Bizim ahitlerimiz bjiik meleklerdir. Can tenden kp gidince. Canan onu grd ve can cana kavutu. Hulsa ka'vutuktan sonra, O gzelUk mealesi ve . Bir an durdular ve dinlendUer, Birbirine emin olduklar zaman, O damlalar, sfatlarm deryasmda, O zerreler, tehlikelerin denizinde. Kh yok olmak sahiUne geldiler. Kh ebed kalmak smrma gittiler. Hulsa topram merkezinden, O zerreler gnee kavutular.

MEMO ZN

385

Asla birlemeden ve ajrrUmadan, Asla birbirinden ajnnlmadan ve bakalamadan. Onlar zata doru yola kmca. Zat sayesinde ebed zerreler oldular. Bu haber benim iin garip deildir. Siz bunu benim hnerim kabU etmejin. Candan Mridi bulunduum eyh. Ruhtur, candr, ben ise kuru bir etim. Geri sizin yannzda ad Memo'dur onun. Fakat jksek himmetii bir padiahtr o. O padiaha jkselmenin lyk oldu, Allaha yaklamann lyk oldu. Onun kalbidir Mukaddes vadi, (1) Onun ruhu hak nunmdan k ald. Beni alp Turi Sina'ya gtrd. Bana gsterdi oraja ve berU de kendisiyle grd. Beni bu perdeden dar kard. Bu zerreyi gnee ulatrd. Ben bu yolculuu ruhumla yaptm zaman. Biz bu ruhu vcudumuzdan sattk ve ajnrdk. Geri o ruhuma grnte Kop dedi, Arkasmdan da derhal Dn dedi.

(1)

Hz. Musa'nn Tannyla konutuu vadi.

F.
:

25

MEMO ZN

387

Geldim ki sizlerden helllik alayun, Yargcm huzuruna helllik alm olarak kaym. Gfeldim ki sizinle vedalaajnm, Sizler de beni yolcu edesiz diye. Yine dneyim yanmzdan raksederek, Has eemetle mutlu olaym.

LI

ZN'N BEYE VASYET

Zin onlara bu kerametleri gsterince. Bunca mertebeler ve makamlar gsterince. Oturup vasiyetini Beye u ekilde anlatt ve ikrar etti: Ey ruhlann ve gnllerin padiah! Kzkardein sana feda ve kurban olsun. Sana kurban olsun gnde ikijz Zin, Senden rica ediyorum olmayasm zgn. Ben Memo'yu kendime setiim gn. Btn gamlan da kendime setim. Gam iUkesinde zafere ulatm ben. Gamlar bana teslim oldular. Memo beUm olsun, merhamet serUn, Gamlar benim olsun, saltanat senin. ahm! Benimle ihtilfa dme. Ben kendi hisseme kanaat getirdim. Otur sen tahta Husrev gibi, Altm tacm jznn zerine e. Saz mecUsini tertip eyle, Elence ve sevinci biraraya getir.

MEMO ZN

391

Pk gnUeri ve deUkanlUan sarho et.

htiyarlar, kocakarUan yeniden dirilt.

Elencenin ve mutluluun vastalarm, SevinU olmanm, safa srmenin usllerini, Hazrla erbetier ve yiyeceklerle, Azad eyle cariyeleri klelerle. Serpmek iin para tabaklarm oalt. Bu arya gelsin fakirler. Ferah verici eyleri topla. Gzel kokulan birbirine kat. MecUs onlarla yaldzlansm. Kutlama yeniden dzenlensin. eker glller bama toplansmlar. Hep raksla ve halayla sallansmlar. Buhur, d ve anber eitleri. Glsuyu, zbad ve ceylnlarm keselerindeki misk, Bu nimet eitleri oka olsunlar, Bu eitler haddinden fazla olsunlar. Bizim haj^anhmz zail olmutur, RuhanUinz de kmil olmutur. Geri vcudumuz ukura gidecek. Ama ruhlarmz bir birine kavuacak. Meleklerin dayetli olduklan dnde. Buhur eieri de oka olacaktr. nk ben ve Memo melekler gibijiz, GzelUe ve gzel kokulara meyilUyiz. Meleklerin davetU olduklar dnde, Gelin ve gveyi de cennetlik olacaklardr. Sti'ji Tacdin'e verdiin gn, NasU ehirde trenler yaptrdysan, Tenbih et, dkknlara ve arUara, Gelinler gibi sslensinler jine. Syle Botan halk binsinler.

Askerlere emir ver hazrlansnlar.

MEMO ZN

393

Bajrramlarda olduu gibi balar smsm, O kadar ki birbirleriyle cirit oynasmlar. Sen Sti'ji yolcu ettiin gn. Ne kadar sevin yaptrdysan. Rica ediyorum dikkat edesin. Usl yle yerine getiresin ki. Bugn bizim iin iki mis, Se'vinU ve glmser olasm. ejizlerimi ve hazrlklarm ltfet. Sazclar ve sazlar hazrla, Sti'rUn iinde oturduu taht gibi, AjTien o perinin oturduu tahtaravan gibi,
Altm nakl ve renkli bir tabut, Paralan altmdan olan bir sanduka Onun kapa zemin renginden cill olsun. Onun halesi parlak ve cill olsun. Sakm ikimizi, geUn ve gveyi. Gzlerin nnde itibarsz yapmyasn. Mezarla gideceimiz zaman. Halk alayarak demesin ki:

Sti'nin dn ne gzel bir gnd! Zin ezelden beri ne karabahtiyd! Benim cenazemle birlikte Sti gelsin, Tacdin de Memo'nun cenazesiyle gelsin. Nasl Memo Tacdin'e sad olduysa, Tacdin'i de Memo'ya sad yap. Sad olsun o berm Memo'na Se'vin olsun o gamlarmla.

MEMO ZN

39,5

Ey karlk beklemeden ijilik yapan! Ey maksadlan ve muraan veren! Bir sene tamam geinceye kadar. Ne kadar jiyecek datrsan. Ne kadar elbise datrsan. Ne kadar huzura ileri gelenleri ve halk arrsan, Ne kadar kuma biersen, Ne kadar maa datrsan. Her gn gaza niyetiyle. Ne kadar ok ijiUk yaparsan. Ne kadar tahta otmursan, Her gn ne kadar asker arrsan. Ne kadar hazine doldunrsan. Ne kadar zgn se'vindirirsen. Ne kadar yoksul zenginletirirsen, Ne kadar esir azad edersen Ne kadar hkmet ilerinde konuursan. Ne kadar tutuklu serbest brakrsan.
Kendin iin her ne harcarsan.

Hazinelere her ne koyarsan.

Dmanlar defeden hm. Zalimleri ortadan kaldran ceza, AUah iin icra edecein adalet, Mazlumlar zalimlerden kurtarman. Savata syleyecein saz. Muhaliflerden dkecein kan. Av kpeinin jiyeceine varmcaya dek. Yk eeinin ulufesine varmcaya dek. ahm! Sana vasiyetim olsun. Hepsini benim niyetime sarf et. Hakikati ve mecaz dnme, HepsirU eyiz defterine yaz. yle yap ki gvejirUn nnde iftihar edejim, O vakit, o anda utan dujonayajnm.

MEMO ZN

397

Geri ben ok uzattun. Bu ok oldu, senin de bam arttm. Sana kurban olajnm amacmz uzaktr. Senden uzak olsun mezarmz derindir. Bu kadar dikkatle sylyorum ki. Kalbine merhamet ve jmmuakhk gelsin. Benim ve Memo'nun hakknda ayplamyasm Yararl Memo ld zaman. Ben onun cenazesiyle geleceim. Mezarla kadar onunla olacam. Ben ldm zaman izin veresin. Beni de onun yanma gmsnler. Beni ondan yana derbeder etnUyesin, Beni onunla perdesiz olarak gmdresin. Zin vasiyetinin sonunu getirince. Hemen derdinden kurtulunca. Bey dedi ki: Git sn Memo'jm gr, Eer lmse onu yerden dirilt. nan sen, doru ve inanarak, Sana ve Memo'ya piman olmuumdur. Eer lseniz, ya da kalksanz siz. Sen ve Memo bir birinizden ajn:Umyacaksmz.

LII

ZN MEMO'NUN YANINA GDYOR

Zin bu szleri iitince. Bu sevgiyi, vefay ve merhameti grnce. Kalkt, batan ayaa kadar sslenerek Bir gzelUk deryasma dnd, mcevherlere
boularak.

Dad, Sti ve yz nedime, Gne, ay ve gezegen yUdzlar gibi. Hep beraber burlardan ktUar sanki, nci taneleri sedeflerden kt sanki. Yz nedime, Sti ve, dad. Aldlar onu merasim ve ahenkle, Zn biliyordu ki murada kavuulmaz, ErrrU eyhin has halvetine girmeksizin. O Zhre bir zerre gibi raksederek, Has halvetin sr mahren oldu. Onlar halvet yerine ulamca, Hapishanenin kapsm amca.

MEMO ZN

401

Hepsi mealeler ve fenerlerle gitmilerdi,. Dad ve Sti biraz nde gittiler. BaktUar ki sedef misli kyda, Hunhar akm deryasmda boulmu olan Memo, Pahabiilmez bir inci tanesi gibi olan canm, EUnden karm bedava olarak. Gsnn feneri ylece ksz kalm. Bedeninin gl bahesi ylece susuz kalm. Onlar tutuklulara sordular, O fukura, perianmm halini. Memo'yla birUkte tutuklu olanlar. Dediler ki: Grdk biz duvarn sathndan,

Memo'nun zerine acajip bir imek vurdu, Memo'nun bamdan da bir k kt. Biri gne gibi, br ay gibiydi. Biri altm gibi, br gm gibiydi. O gne ve ay birbirine kavuunca. Derhal birbirinde kayboldular.
Birbirinden k aldklar zaman. Birbirine klarm aksettirdikleri zaman, O kadar aydm ve kl oldular ki. Zindan bize gl bahesi alanna evirdiler. Memo da bylece kendinden geti. Kalbinin kan darya akt.

Ey gnlnn gz aUmam kimse! Ruhun tecelUsini inkr etmeyesin.

26

MEMO ZN

403

Sakm bunun huII olduunu dnme, (1) Yahut tenash, ya da giri ve k olduunu dnme
(2)

Bunun masal olduunu sanmayasm, Yahut zayf ya da bo rivayet olduunu sanmayasm SerUn grdn rya ite bu mertebedir. Bir eit grmektir, fakat eksiktir. Deerli Memo'nun sohbet arkadal, Arkadalarm da haberdar eyledi. O mrit onlara ijice bakt. Onun kalbi onlarn kalbini etkiledi. Tutuklu Memo'nun halvet arkadal. Yar ve ayarn zerine gerilen bir perde oldu.

Dad ve Sti Memo'nun zerine gittiler. Hayli kendisiyle konuup seslendiler. Dediler ki: Memo! Kalk Zin geldi, O senin ruhundur, yalandan deil, gerekten geldi. Yari grmenin duru sujruna dudaklar susam Memo, Yarin adyla kendine gelmedi. O kadar kalp damarn ektiler ki O kadar glsuyu jzne serptiler ki... Yine de vcudunda bir can sezm-ediler. Yalnz bamdan bir duman kyordu. Aniden len o rann, Bamdan kajmama duman tavana gidiyordu.
(1) Hulul : Bir vcudun dier bir vcuda girmesi, onunla ta mamen birlemesi ve AUahm da varlklarn iine girmesi. Bu g r slmiyet kabul etmemitir. (2) Tenash: Bir canlnn lmnden sonra, ruhunun baka bir canlya girip tekrar dnyaya gelmesi. Bunu da slmiyet kabul

tmemitir.

MEMO ZlN

OTy

Sommda Zin geldi ve nnde durdu, O dolunay nndeki haleyi kaldrmca, (1) CemalirUn nnden perdeji kaldrmca, Hillla birUkte gne grnd. (2) Zin Memo'ya yle seslendi aka: Kalk, ine flediim ceset! O gzeUn azmdan kan szn , O mumun bamdaki dumana isabet etti. O duman ktan kland, O k gs kandilini doldurunca. badet iin halvete girmi Memo,
Kalkt tavaf niyetiyle. nce sadakatla o anda Zemzem suyuyla abdest tazeledi. Durdu namaz yeride ve Makamda (3) Alnm Hacer-Esvede srd. (4) Kbenin etrafmda bir-iki tur tavaf eyledi. Pervanenin kanatlan mum yama dedi, Kanaan yand zaman, Birbirine birka sz sylediler. Pervane dedi ki: Sen iji bir rehbersin Mum dedi ki: Sen iji sevgilisin Pervane dedi ki: Sen yol gstericisin Mum yle dedi: Sen hayat bahedersin

Haleden maksat yznn zerindeki peedir galiba. Hillden maksat kalar, gneten maksat da yzdr. (3) Namaz yerinden maksat Zin'in ndr. Makam: Hz. ib rahim'in Kbe karsndaki yeridir, ondan maksat da Zin'in ndr. (4) Hacer-Esved : Kbenin duvanndaki kutsal ta. Maksat Zin'in yzndeki bendir.
(1) (2)

MEMO ZN

407

Pervane dedi ki: Sen gnl aydmlaticsm Mum yle dedi: Sen gs yakarsn Pervane dedi ki: Sen are bulursun Mum yle dedi: Sen gnle teselU verirsin Pervane dedi ki: Sen padiahsm Mum yle dedi: Sen kbleghsm Pervane dedi ki: Sen AUahm hurisisin Mum yle dedi: Sen AUahm nurusun Artk mkellef olmayan o susuz dudaklUar, Artk tasarruflar kalmayan o bar yanklar. Birbiriyle bu ekilde konuurlard, Birbirine sonsuz sevgilerini arzederlerdi.

LUI

MEMO LYOR

Dad, Sti ve nedimeler, Tutuklular, mahpuslar, zindandakiler, Konumalarmdan duygulandUar, Kokularmdan mest oldular. Onlar Memo'ya dediler ki: Ey cierhun! Bizler geldik ki deU olmayasm sen. Zin deUrmene sebep oldu. Bey perian olmana sebep oldu. imdi Bey senin hakkmda merhamet sahibi oldu, Zin de geldi, seninle konutu. Susuzsan eer, ite hayat sujm, Hastaysan eer, zerine geldi Lokman. Mecnun'san eer, yanma bizzat Leyl geldi, Vamk'san eer, ite sana Azra! Blblsen eer sana gl hazrdr, Nilfersen eer, gne sana bakyor. Pervaneysen eer, ite mum parlad, lysen eer, zerine sa geldi. Bu ekilde divane olma, Bigne ohna, sen akUlsm.

MEMO ZN

411

Canmm ve gnlnn eUnde bulunduu huri. Her zaman sana murat olan Zin, Nasl istediysen yle geldi yanma. Dnya farUdir, ya geUr veya gelmez. mrn ucuz satma, zayi etme. Beyhude yere canm satma. Ecel kadehini iinceye kadar, Canm satan kimseji bulamazsm. Yine akUIa kendini tan, Delik zincirini at. Biz kajnt ve zincirlerini zdk ki, Kalkp bizimle Bejin huzuruna gelesin.

IjiIik sahibidir, cmerttir,

Onun glgesi devlet kuunun kanat glgesidir. Toplamtr senin iin dost ve ahbaplar. Hazrlamtr elbiseleri ve yerleri. SerUn dnn yapmaya kararldr, Sana ynelmi bahtm ve devletin. Huzuruna ktm zaman derhal.
Seni muradma kavuturacaktr. Senin ondan grUnn istei neyse, O ekilde serU mutlu edecektir. Memo bu tieri iitince, O hner sahibi yle dedi: Ben hibir bejin huzuruna gitmem. Ben esirlerin klesi olmam.. Bu mecaz beyUk ve vezirUk, Bu sihir ve hayal ojTmlar,

MEMO ZN

413

Hepsi bo ve fardir. Sonusuz ve lme mahkmdur. lm olan bey, bey deildir, Azlediebilen bey esirdir. Biz beyler bejinin huzuruna ktik, O fakirlerin de, hkmdarlarm da hkmdardr. O beylerin ve padiahlarm ehinahdr, Gnah ve thmetleri de balayan odur. O padiah ki gzeUiin ajmasm yaratmtr. Okunu zlfle ve benle gstermitir. Beden fenerini yaldzlamtr.
Ve onda bize grnmtr. O hikmet ve kudret sahibi bir beydir.

Azledilmez, deimez ve zevalsizdir. Bizi grnmeyen lemde evlendirdi, phe gtrmeyen emriyle bizi ebedetirdi. Biz azizlik ve naz bahesinin turfandalanjoz. Yzlerce kr ki bekr ve bakireyiz, alnunz aktr. H ki bu f arU sarayda. Ebedi Adin cennetine girmeden nce, Hayvanlar gibi zina edelim biz. Beyhude yere bu farU meskende. Ve etei krUm olarak, ba eik ve merdt olarak, Ve utanarak AUahm huzuruna gideUm. Allah bizim iin hurileri ve cennet ocuklarm. Cennet bahesinde sslemitir. Onlar g etmemizi bekyorlar. Bizim dnmzle vnyorlar. Fakat klarm cermeti ajnrdr, AUah grmenin yeridir.
O, cennet bahesinden daha jksektir. Giremez oraya hibir huri ve cermet ocuu.

MEMO ZN

415

BZ onu diliyoruz Allahtan,

nk ondan baka hibir maksadmz yoktur. Memo son dileini dileyince. Derhal nnde kap aUd. nnde kafes aUan ku, yle uuverdi ki, sanki hi yokmu. EUerirU toprak zincirinden ekti. Gnlnn kanatlarm rpt. ahin gibi yer merkezirUn zincirinden. Uarak gidip AUaha kavutu.

LIV
MEMO'NUN YASI VE BEKR'N LDRL

Haberdar olan mtemzade.

Bize ylece at verdi: Dedi ki: Can, ten hapishanesinden
aynhnca.

ehirde feryad ve figan koptu. Oldu velvele, figan ve alama. Sanki deprem olmutu, lm haberirUn geldii yere
kotular.

Botan halk bjklerden kklere kadar,

Kadmlar, kzlar, ocuklar ve gelinler. leri gelerUer, ekbir ve bykler, Beyzadeler, deUkanlUar ve samimiler. ehirde hognU bir tek fert kahnad, Hepsi sarho ve sersem oldular. Hep birlikte Memo'nun zerine kouuyorlard, OrUar dert stne dert kattUar. Tacdin ve Bekir tesadfen,
Bir yerde kar^UatUar.

'

27

MEMO ZN

419

Tacdin dedi ki: Ey lemin fesadnn sebebi! Ey insan eklindeki eji;an sfati! Ey fitne ve fesatiarm kajma. Ey maksatlarm ve muratlarn engeU! Ey Memo ve Zin'in perdesini jmrtan! Ey yarann zerine dalama eken! ok nedametU, habis ibUs! Yetmez mi artk? Kyameti kopardm bama sen. Memo hakkmda sakat konutun. Ta ki Memo'jTi eUmden karmcaya kadar. Bunca mnafksn ve dmansm.
Hl da gzlerime grnyorsun. Memo lecek, sen de sa kalacaksm ha.

Yine yer jznde dolaacaksm ha? Derhal Bekir'i yere serdi o, Bell vcudunu canmdan ajord. Sonra kardeinin zerine yetitii an, O rada bir k grmedi. Tacdin bamdan tac ve tomar. Zavall Memo'nun cesedinin zerine frlatt. Kardein hasretinden deUrdi deta. Her kinU grrse o ejderha. Derhal onu yok etmek isterdi, Bekir gibi yere sermek isterdi. Hi kimse onun karsma kamazd. phesiz ona kaatil olurdu o. aresiz Beye haber gtrdler. Bey geUp ayama zincir balad. Onlar cenazeyi kaldrdklan zaman, O gzeU ehit olduu yerden kaldrdklar zaman,

MEMO ZN

421

Onlara almet grnd, Halkm basma kyamet koptu, Tedbirle balam olduklar dev. zerindeki ba ve zinciri kopard,
Zinciri ve kemendi krd o, Kale kapsm ve perdeyi kaldrd o. Ejderha maaradan dan kmca. Derhal koarak naaa atUd, Tabutu bamm stne koydu. Figanlar gklere ykseUrdi. ehirde ne kadar insan varsa. Hepsi matem elbisesi iindeydi. ehirde ne kadar mehur varsa.
Hatunlar, perdeUler ve rtIiUer, Sa rglerini zmler, balarmda fes, (1) Batan ayaklara kadar hepsi karalar giymi, Peesiz, tlbentsiz ve bartsz, Gtnl isteiyle Memo iin karalar giymilerdi. At syUyenler, ihtiyar kadm ve dad. Gece kuu gibi inleyip sylerlerdi. OrUar ahenkle at sylerken, Zin kalkt o taptaze bojoyla, Zhre jdz gibi, at seslerine uyarak Cenazenin yanma gitti deta ojmayarak. Evcil hajrvanlar, vahi hajrvanlar, insanlar ve karncalar, Aalar, meyveler, canszlar ve kular. Hepsi Memo iin inyorlard.

Her biri bir makamla szlyorlard. O kara gijrmilerin siyah topluluu, Aynen coup taan bir bulut gibiydi.

(1)

Fes Krt kadnlarnn

balanna giydikleridir.

MEMO ZN

423

Glrengi yanaklardan o kadar. Birlikte kanl gzyalan dklrd ki. Sanki ilk bahar mevsirrUnde, Gl bahelerine yamur yaard. Bu matemi ve bu karalar gijinmeji. Bu araf, petemal ve peeji Botan halk o zaman det edindUer, Oldu eski bir gelenek, kyamete kadar.

LV

ZN BEKR'N LJESHNDE KONUUYOR

OUar mezarla gittikleri zaman. ki direk zerinde getirilen bir l grdler. Murdar gibi attUar onu yere, Atsz, sahipsiz ve gam ortaksz.

Sordular: Acaba bu hangi zavalldr? Dediler ki: Cezal Bekir'dir. Tacdin onu dnya jznden yok etti. lemi onun yok olmasyla se'vindirdi. Rav bana yle rivayet etti: Zin bu hikyeyi iitince. yle dedi Beye ve Tacdin'e: Ey izz ve temkinU ah ve vezir! Rica ediyorum inadetnUyesiniz, Bu fesat kayna hakkmda. iink insanlar ve cinlerin AUah,
Yerlerin ve gklerin yaratcs,

Sevgiji sevgililere verdii gn, O zaman buzu da rakblere verdi;

MEMO ZN

427

Bizleri yokluktan varettii zaman. Bizler birbirlerimizin lzm ve melzmlanjnz. Biz krmz giUiiz, o bizim iin dikendir. Biz hazineyiz, o bizim iin jandr. GiiUer dikenlerin gagasyla korunm". Hazineler de jarUarla beslenir. Batan geri bize cefa gsterdi o. Sonunda da bize vefa gsterdi o. Geri grnte muhalefet etti, AsImda bize muvafakat etti. Eer o olmasayd aramzda engel, Akunz da bozulur ve zail olurdu. Geri o kendisi iin ktlk yapt. Ama bizim hakkmzda ok isabetU davrand. O, geree kavumamza vesile oldu. Tarikatmza dahil oldu. O da bizim yolumuzda ehittir, nanm ki o mutludur. Sakm Memo'nun bulunduu ehitkten, Sakm bizim bulunduumuz mezarliktsn, Bekir'i mahrum etmeyin, buna dikkat edin. Biz o kpekle korunmuuzdur. Biz yksek yere varacamz zaman, O da eikte kpeimiz olacaktr.

nsaf sahipleri iin insaf,

Ajma bu kadar berrak olur ancak. Hi mmkn mdr ki su ve biUr, Bu kadar kin kabul etmez olsun? H ki akla pimilerden baka. H ki sevgiyle yanmlardan baka.

MEMO ZN

-429

Bu kadar cefa gsteren bir kimseye. Bir kimse bu kadar vefa gstersin. Bu topluluun hujru merhamettir, Bunun iindir ki cemet nimetina ljoktrlar.

LVI

ZtN DE LYOR
Hulsa ceUd akm ehidi, Zulmn maktul, adaletsizUin kurbam, Gnahszlik suunm kurban olan Memo'jru, Padiahm berat gibi, Pk nurla ssledUer, Topraktaki mezara gmdiUer. O inci. tanesini hazineye koydular, O jrUan da ajrak ucuna gmdler. Baucuna bir nian koyddar. Yani budur kyametin serveri diye. Ak fedaileri topluluunun ncs. Btn aln aklarn nderi diye.

Sonra Zin geldi o am fidan bojmyla,

Bir selvi oldu, mezarm zerine glge brakarak.

MEMO ZN

433

Perdesiz olarak ney gibi iUiyordu, Gzyalan devaml dklyordu. Sanrdm ki aynen nisan aymda. Yine buluttan derya dkld. Yamur mezara yadka. Her damlas on inci olurdu. Her an gnl derdinden Ah ettike, O matemzedeler de, ^AUaha smrr Onunla sesle, ahenkle sylerlerdi. Sesleri her dokuz felein stne kard. Askerler, jiitler ve beyler. Derviler, reaya ve fakirler. Dilberler, gzeller, nazeninler, Huriler, periler ve gamlan gtren gzeUer, Onunla feryad ederdi herkes, Feryadlan mavi arka ykseUrdi.
Zin'in takati ve gc kalmajrmca,

niltileri kesildi ve gten dt, Oturdu zavall Memo'nun baucuna, Memo'ya yle seslenerek konutu: Ey vcudumun ve canmm mlknn sahibi!
Ben baheyim, sen de bahvansn. Senin yetitirdiin bahe saiUpsizdir, Senin yzn olmakszm onlar neye yarar? Bu benler, akaklar ve giU bahesi gibi yanaklar. Bu gzellik, bu cemal ve yz bahesi. Siyah bademler ve el gzler, (1) Narlar, ayvalar, elmalar ve yksek fidan. Hepsinin rengi gzel, hepsi lezzetU ve tatl. phesiz bunlar senden bakasma hararAdr.

(1)

Siyah bademlerden maksat kalardr galiba.

F.
: 28

MEMO ZN

435

BedeUmin aacm silkejim ben. Btn bu meyveleri dkeyim ben.

Bu parlak snbl ve lleler, Halka halka olan meneke ve reyhanlar, Yani akaklar, ziUfler ve berUer, En JS hepsiU talan edeyim. GUer gibi elbisemi jnrtajrun. Topra ve klleri bama serpeyim, ZiUiiflerimin hepsiU tel tel ekeyim. Hakkmdr ki yer yer aryaym. Bu bahe, bahar, yapraklar ve mejrveler. Nurlar, goncalar ve btn iekler. Senin bakmm adayd hep, SeUn gzleriUn vakfyd ne mutiu! HepsirU tamamen talan edejim ben, Ki hibir kimse onlardan birey yemesin. Fakat kendi kendime dnyorum ki, Belki sen berU deiik grrsn. Belki bu yakmma sence makbul olmayacak. Korkarm ki beni sorumlu tutacaksm. Vcud ve canunm varhmm terkibi, Senin mlklerindir, salUpsiz deillerdir. GzeUiimden bir kU dahi eksik olsa, Belki bana bir fke gsterirsin. Bana sitem edersen eer, BiUyorum ki cevap veremiyeceim. Senin gibi baygm olacam zaman yakmdr, SeUnle kucaklaacam zamandr ite, En iyisi pU-prtjn tophyaym, Ihtilttan pk olaym, temizleneyim.

MEMO ZN

437

En JS odur ki bu gzeUiimle, Eziyet etmeden hi zlf ve benlere, Hak emanetini teshm edeyim. Bu ssmle ve gzelUimle sana kavuajmm. Zin bu ekde gerekleri dile getirdikten sonra. Dnyayla ilgilerini kopard. Memo'nun mezarm kucaklad, aresiz bedeni canndan ayrUd. Elini tamamen candan ekti, Sanki bir mumdu da sndrld. Ruhunu Allaim huzuruna gnderdi, Vcudunu o mezara dayad. Gnlleri yaral olan o matemzedeler. Yeniden feryad etmeye baladUar. Hazr olanlarm canndan ykselen figanlar, Grenlerin ykselen feryadlan. gn gece toprak yaygsmdan, Devamh olarak jce ara jkseUrdi. Ta ki Zin'i gelenek ve merasimle,. Bildikleri gibi gmmeye hazrladUar. Melek bakl Mem'onun bulmduu mezarm, Yani o mcevherin iinde bulunduu sedefin, O kadar feryadla zerinde aladUar ki, Gzya yamuru zerine yayordu. zerine o kadar inci gibi gzya yadrdUar, Yeniden o mezarm kapam atUar tekrar.

MEMO ZN

43

O iki mcevheri bir kutuda, O gnei ve ajn bir burta.

Vastasz olarak birbirirUn yanma koydular, FasUasz olarak onlar birbirine dayadUar. Hulsa Memo'nun sandukasm yeniden atUar, Bey dedi ki: Memo! Al sana yar! Memo'nun cesedinden defa ses geldi, O ses Merhaba diye jkseldi. Gterein bu srrm herkes iitince. Hepsi aka inandUar.

Yzlerce takdir ve aferin oUara, Dnyanm meyU hi yoktu orUarda. Toprakla ve er-ple bulamadUar, Buydu nezih akm eseri. Nezih ve gerek k olarak gitti orUar, Bakir ve ahu ak olarak gitti orUar. Susuz dudakl ve birbirinden mejrve yemiyerek gittiler, Hasretzede olarak AUahm huzuruna gittiler. Akla gzelce yaadUar vallahi, BirUkte gzelce ldler, ne mutlu. Zin gibi gen olarak, Hayatm akla deitiren kimse. Ya da Memo gibi bam aka feda eden. Hayat ve se'vinci onun yoluna feda eden kimse. Elbette muradm alacaktr.

Her ne isterse ona kavuacaktr.

MEMO ZN

441

AUahm! Gerek akm ka verdii yorguUuk iin, AUahm! Akm gereinin kemaU iin, AUahm! GzeUiin irinUi iin, AUahm! Kudret ve bjkliin sevgisi iin, AUahm! Ruhu kapan yarin hicranmm derdi iin, AUahm! GniU dileine ka'vumanm zevki iin, AUahun! Sevgilerin tatll iin, AUahm! Rakiplerin dmanl iin, AUahm! NazeUnlerin naz iin, AUahm! Gam yiyenlerin yakarlar iin, AUahm ! Blbln gzyalan iin, AUahm! Krmz gl iindeki nem iin, AUahm! Mecnun'un kanl gzyalar iin, AUahm! Leyl'nn gl renkU jz iin, AUahm! Memo ve o ak iin, AUahun! Zin'deki hasret iin; Canm aldm zaman, Hn'yi aktan nasipsiz kUma. Yani Muhammed'in dostluundan, Allahun! Mahrum brakma Ahmed'i. O nasl peygamberUk hakkmda bUgi sahibiyse. Dostluktan maksad da onun, haldir; Onun her zaman sylejip durduu, dostiuktur, Fakat arayp durduu da, beldr. Onun szleri batan baa gzaftr. Onun fUUeri batan baa aykndr.

MEMO ZlN

44?

Onun szleri grnte sizce selistir, AsImda ise size kar yaptklar habistir. Onu da, canm veren Memo gibi, jilere bala, Bekir gibi.

Lvn

HER OT KEND KK ZERNDE YEERR

Onlann dari dnyadan ahret sarayna Yrjp gitmelerinin sebebi udur ki.
Onlar yaratl huylarn terk etmediler, Her biri kendi yaratUma gre yaratUd. Sonra Memo ve Zin'in mezar stnde. Ak ziraatmdan yeerdi, Ve yetiti iki tane serke fidan. Havaya kalkt ikisi de sarho. Biri Jksek selvi, dieri am, YeU ulu, ltif ve gIgeUydi. Kollar birbirinin bojmuna doland, Boylarm birbiriyle birUkte ykselttiler. O hayrdan uzak olanm mezarmdan da (1) Ard kyafetinde bir aa yeerdi. O aa rahat durmaktan uzakt, Sahibi gibi o da dikenydi.

(1)

Bekir'i kastediyor.

MEMO ZN

447

Kalkt kendini iki aaca yetitirdi, ki yarin kavumalarma engel oldu. Rahat durup geinmek bilmiyordu o, Hasmhm aikr kUd o. Yine kendini o sevgiUlere yetitirdi, Rakbler gibi onlara sarUd. Hulsa: O aacm kklerine ve daUarma, Yaramazlar gibi doland o.

Soyca kt huylu olan yaratklar, O soy kendilerinden temizlenir mi hi? Krk yU Ebucehil Karpuzunu eksen. Ona yz kerre bal suyu da versen, Gne yla da onu beslesen,

Her zaman ona glsuyu da serpsen.

Her gn damarlarm yarsan, boumlanna eker de doldursan. Bir o kadar daha byle hizmet etsen; O sana karpuz olur mu hi? O meyve verecei zaman, sanmyasm ki. Acdan baka bir meyve verecek.
O

Lvm

HKYENN SONU
Gnlerin devranmdan haberdar olan adam. Bana yle anlatt hikyenin sonunu: Dedi ki: k ve sevgi sahibi bir yal vard. Szleri fecir gibi doruydu. Kendisi dnceye dald zaman Ruhu 'Vcuduna gaUp geUrdi. Srlar ona aikr olurdu, AUahm armda avlanrd. Toprak leminden kaybolduu zaman. Gnl lerUne gaUp geldii zaman. Onun gnl Levhi Mahfuzun srrndan Her an haberdar olup haz alrd. Ondan kerameer grnd zaman. Ermi kimseler de haberdar olurlard. O ihtiyar ryada m, Uhamla m. Gerei ylece aklad: Dedi ki : Cemet bahesine gittim, Orada ikibin huri ve cennet ocuu grdm.

F.

29

MEMO ZN

451

Hepsi bir kkte alyorlard,

O kk tamamen deerli ineUerden yapUmt.

Bekir'e benzeyen tal ve sUhl bir adam, Kapmm nnde karar kdp durmutu. Bir hazeran denek vard eUnde, Fakat kim olduunu bilnUyordum ben. Dedim ki ona: Ey mertebeler sahibi! Acaba sen sahip misin, yoksa kapc m? Dedi ki: eyh! Sen Mm olduumu bihniyor musm? Ben kapc olan o Bekir'im. Ben Memo ve Zin'in ortajnm. Onun iindir ki burada eikte oturuyorum. Bu kk ki grdn gibi sekiz katldr,
Bir kat benimdir, yedi kat da onlarm.

Ben burada enrUyet iin eUmde denek duruyorum, Fakat bu mlke hisse sahibijim. Geri nbeti biimindejim, Ama bu meknda onlarm ortaym. Ben ona dedim ki: Ey sonu iji olan! Bana durumu aklayarak anlat. Geri AUahm ltfu genitir. Fakat Allah bu makam ne iin sana verdi? Dedi ki: eyh! Sen henz arif olmamsm, Fakat dnyada bunu renmisin. Ben geri szle onlarm rakibiydim. Fakat gzle onlarm dostuydum. Ben onlar dnyadan geri ektim. Dertler ve acUarla mbtel kUdm. GniU rahathm dnyada onlardan aldm, Dalamalar ve dertierle onlara bojrun edirdim. Ben onlara o kadar siyaset verdim ki, Batac oldular sonunda.

MEMO ZN

453

unun iin onlarm zararma konutum. T ki baun da o yolda feda ettim: Bu iki cihan birbirUn kumadr, Bu iki kuma birbirine ok kardrlar. Sen birirU boamadka. brnde hibir tat bulamazsm. Ben onlara okumay braktrdm Onlar yerlerden gklere ykselttim. Ben onlara btn bir cennet verdim. Onlar da bana badan bir ubuk verdiler. eyh onun szn dinliyekald. Dedi ki: Ey sonu hayrl olan gnahkr, Tacdin ki seni cinayetsiz olarak ldrd, Allah onun hakkmda ne yapt? Dedi ki: AUah onu affetti. Cennete gitti o da, cehenneme gitmedi. Yaratc onun ktln ve gnahlarn. Balad ve ona cenneti yazd. Alem benim ktlmn elinden Usanmt, mfsitliim herkesi usandrmt. O berU lemin dzeni iin ldrd. lemdeki kamunun rahat iin ldrd. Geri grnte ktiUk yapt o, AsImda o ktlk rahatlk oldu. Baz iler vardr ki grnte ktdr. Baz fUUer vardr ki grnte dorudur. Biri cefa khma girmi adalettir. Biri de vefa kisvesine girmi hmdr. Fakat hikmeerin iaretlerine perde eken yaratic. Bu taksim hazinesirU srsz brakmad.

MEMO ZN

455

Sradan insanlara bunu datmad. Mahsus onu dostlara ve tandklara verdi. O srr bize bildirmedi o, KinU mahremdir, kimi de mahrum. Yzlerce kr ki Tacdin ve kt olan ben Sadece Memo ve Zin'Ie ilgi olduumuzdan. ok gnah ilemekle mahrum kalmadk. lh rahmete mazhar olduk.

Ey dost! candan iyi adanUann dostu ol. Ya da ijice iji adamlarm dman ol. Onlar ijidirler ve ijii biUrler, Onlar ijiUkten baka birey bilmezler. Sen onlara ne kadar cefa gstersen. Onlar candan vefa gsterecekler. Sakm kt adamlarm dostu olma. Kpeklerin ne dostu ol, ne de dman. OrUarm dostu olsan, serU kirletirler, Dmanlar olsan seni yaralarlar. Bu himmet klara mahsustur. Bu mertebe dorularm yoludur. Bekir gibi sulu olan insanlar. Fiillerinin hepsi hakszlk olanlar. Ya da ceberrut Tacdin gibi. ldrc, sava, ta yrek olanlar, klarm ijiUinden affediUrler, Onlarm himmetiyle gnahlar rtir. Onlann takviyesi destek olur, Onlara uymak uygun ve yerinde olur.

MEMO ZN

457

Bu iaret ince bir gerektir,

z'an et zarif bir nktedir.

Hoca! Meseleji iz'arUa incele. Mhendis ! Alan iyice tahmin et. Dmanlar aktan pay aldktan sonra, Dostiar m deer kazanmyacaklar? Rakblerin ilgileri byle olmca,

Dostiarm stnl ne kadardr acep?

zelkle dost seviUrse, Ve hakk anyan bir taUb olursa.

Gerekten yalnz onu hak bilir, Ondan baka kimseji hak bUmez,

LK

GEREK AK

Ey misalleri ve aldatmacalan dinUyen! Ey kyas ve te'-vin mctehidi! Hn ak arabyla delirince, O tuzlu arap ona tatil gelince, O kadar iti k o uyank olmayan. Szlerinden haberi kalmad onun. O mesttir, keyif ile memurdur, Divanedir o, rf ile mazurdur. Mahmurdur, arap ier ve sarhotur. Bunun iindir ki arap satcsdr ve mevv^tir. Onun syledikleriUn hepsi aktr,
Eer dinUyorsanz, o ney'in sesidir.

ney ne helldir, ne de haram, Perdesizdir, fakat makamsz deildir. Krte, Arapa, Derice ve Tazice, (1) Terkibedip akayla ve oynayarak Baz Botan efsaneleriU, Baz bahaneler, baz bhtaUar,
O
(1)

Derice Farsamn, Tazice de Arapamn bir lehesidir.

MEMO ZN

461

Botce, Mehmedce ve SUvce, (1) Baz hakkler, bir ksun da altm ve gm. Katr boncuklarn, boncuk ve incileri. Bir ksm parlak, bir ksm da siyah. Ssledi ocuklar gibi. ar ve pazarlara getirdi. Bunlarm bir ksm hikyedir, bir ksm da nsl. Bir ksm haramdr, bir ksm da hell. Her kssa hisseden pay alr. Her misl de, eer biUrsen ttr. Fakat onun bu szlerden maksad. Bunca dolap durmaktan maksad. Ak cemaUni izhar etmektir. Ak kemalini ispat etmektir. Ak, Tanny gsteren aynadr, Gne gibi k sahibidir. Gerek aktan gafil ohna. Ey en yakm yolun yolcusu! Gzel bir cevherdir, kimya dnsindendir. Onun kadrini bil, onun deeri ardr. Bakr ve cilsz olan tabiatiar. Kalp olan, ya da kalay olan kalbler. Bu cevherdir ki onlar parlatr. Bu cdr ki onlan cilalar. Her kim ki birey irade ederse. Ak ya onun muraddr, ya da onu iradeye sevkeder. O, ei olmayan bir yansuna ajmasdr, O, zev olmayan bir sr hazinesidir. Aktan esersiz olan hi kimse yoktur. Meer ki zevkten habersiz ola.

(1)

Bunlar Krtenin

iveleridir.

MEMO ZN

4fl3

Herkes kendi himmeti lsnde,

radesini sarf edecektir. Fakat sradan insanlarm ounluu bilgisizdir,

Kendi nefislerirU bilmez, tanmazlar. Olgun deil, ahmak ve akUszdrlar, Ya da zahit, sofu ve din bilgiUeridirler, Onlar cahil, kara cahil ve sefildirler, Mritsiz, ncsz ve kUavuzsuzdurlar. aresiz ak satarlar onlar, Pralairm gzellie verirler bouna. Kimisi dnya yaayyla onu harcar. Kimisi de onmUa ahret sarajrm satmalr. Bu iki toplulup da zararl kar, Mahrum kalr grmek zevkinden.

LX
BU RYA MIDIR, HAYAL MDR? (1)

Sak! Gel syle bana ne renktir bu. Bu lem hayal imdir, yoksa rya mdr? Onun aslsz olduunu yorumlama. Onun hayal olduunu tasvir etnie. Blangc geri hayat rengindedir. Ama hayatmm sonu da lmdr.
YaU var olmayan bir varlktr bu.

Gzel yaratUhdr, ne yazk ki lmldr bu. Felekler, unsurlar ve onlardan doan tabiatlar, (2) Bu tabiatlardan meydana geleUer ve felekler. Hep birlikte gzel bir ekilde ortaklk yaparlar. Hep birlikte abucak birbirierinden ajrrUrlar.

Bu blmde insan hayat tasvir ediliyor. Unsurlardan maksat varlklarn kk olan ate, su, top rak ve havadr. Eskiden yalnz bunlar bilinirdi, sonra baka un surlar da kefedilmitir. Bunlardan doan tabiatlar da s, nem (Yabk), kuruluk ve souktur. F. : 30
(1) (2)

MEMO ZN

467

lmszlk cevherinin ipulardr, Yok olma hastalmm sermayeleridir. Bir ksm ardr, bir ksm hafif, Bir ksm gizdir, bir ksm ltif. Geri bizim soylarmz ve kklerimizdir. Drd de bizim iin yol gstericidir. Ate snerse, hava yok olur. Su kurursa eer, toprak toz olur. Deirmen gibidir felekler. arkldrlar, devaml dnerler. O deirmenin daneleri insanlardr. Yer altmda sakl olan, jrumuak un gibidirler. O daneler srayla ve pe pee. Devaml dklrler uvalm azmdan. Dklen her dane paralanr. Blnr ve tiUr. Yerden tekrar yoururlar onu, Atee mstahak olan o kalp kalb. O kadar macera ektii halde. Yine pisUk mertebesine razdrlar. GenelUkle ne ldr, ne diri, lmez ve dirilmez sz gereince. (1) Yalnz deerU ve pk tynetU olanlar. Yani J gidiU nefisler, Onlar ifti zel olarak kaldrr, O daneji zel olarak ekerse. rmedike helk olmaz, Olgunlamaz ve iyice pk olmaz.

(1)

lmez ve dirihnez>> sz bir yetin parasdr, orada cehalinden bahsedilir.

hennemdekilerin

MEMO ZN

469

Olgunlap salkm olduu zaman. Onu dverler erzak iin. Azm deirmeni ve diUn akak' (1) Azm sujo ve dilerin ta, O kadar onu dverler ve trler ki... O kadar onu ten ehrinde dolatmrlar ki... Bu iiler onu o kadar dverler ki, Ta ki un gibi uf almcaya kadar. Hulsa: O cefalardan sonra. Kuvvetlerin tasarrufuna gelir sra. Kh ekici kuvvet ierisini eker. Kh tutucu kuvvet onu ezer ve actr. Bazan hazmedici kuvvet onu hazmeder, Bazan itici ku'vvet geUp onu jrutar. Mide tandn onu piirir, e yaramyan ksmlarm dker. Yumuak olan ksmlarm jkseltir. Kat ksunlarm da aa indirir. Sonra en jomuam ayrrlar. Birbirinden ayrp datrlar. Devaml smm as. Birbirinden ajnran mmej^jiz boyac, Onu 'vcuda ve organlara tevzi eder. Ynler ve keler onmla mmur olurlar. Cierin mlei ve kalbin iesi. Kark arab damlatrlar. Hulsa: Hayat arabmm teri. Nebat erbeti gibi damlatUmca, Bu haUerin zuhurundan sonra henz, Karmlar lenUne kaahU olur.

(1)

ak ak: Danelerin depodan deirmen tam}

salayan tahta paras.

deliine

dmesini

MEMO ZN

471

Kh su deryasna dalar gider. Kh kan rengiyle renklenir. Kh terkib iin dizilir, Tertib ve nizamla tasvir olur. Mercanlar gibi dizildii zaman. Can mm yansma aynas olur. O can nedir? nebatm zdr. Hayatm menei, ite o zdr. Karmda kald srece. Sersemdir ve gdas kandr. GizUUk tarlasndan O taze bitki kti zaman, O bitkiji zaman zaman kanla, Sularlar doduktan sonra da. Yamur feyizden imdada yetimezse, O dane mejrvesiz bir aa olur. Ucu yeilIerUr yaprak ve mejrvelerle. Eer fejizden ona yamur serpilirse. O bitki serke bir fidan olunca, Gzel mejrveyle sarho olunca, O mejrve kemale erince, GzelUk mm mazhan olur.

Eer padiahm ikramma ljoksa, Eer AUahm huzuruna hak kazanmsa. Onu yadigr olsun diye alrlar. Vastasz olarak onu jrukan gtrrler.

MEMO ZN

47S

Gidince hemen sevgih olur. Onun orada ad meczup olur. Bu aalar ok dalh olurlar, Fakat ok az bulunurlar. Eer ylece havanm nnde kaldysa, O cefa ma'serine gidecektir, (1) Onun bakun grmesi gerekir. Yiyeceklerin bakmm grmesi gerekir. Kh din gneiyle pimeli, Kh AUahtan sakmmanm mehtabyla yanmal. Piip olgunlua kavuunca. Fidann stnden dklnce. Byklk tepesinden dmedike. Zillet toprana kavumadka, O yolun yolcusu olamaz. Onu gerek msere gtrmezler. Bu ekilde elden ele o yolda. Onu mertebe mertebe oraya d^^ru gtrrler. O meyve kemal erbetini er, O gzel lokma erbet olm, O erbet eer tathysa idir. Eer ac ya da ekiyse olgunlamamtr. Ta ki arap iin pirin eUyle, Bjk fmm iinde kaynajap kabarmadka. Orada kaynayp kabarmca, Bjk fmm iinden kmca. Yani sfatlarm okluundan,
TecelUleri katlajonca.

Hulsa: GzelUk hararetinden, Ksacas: Bjkliin evketinden,

(1)

M'seri zmn skhp rasnn kanld yerdir.

MEMO ZN

475

Cevher tamamiyle yok olunca. Araz gibi etkili olunca, O tecellilerin harareti, O yakcUar ve o takviye ediciler, O tozdan indirirler onu O buhardan ykseltirler onu Ykseltildikten sonra szlnce, O zaman tecrid makamna gidecektir. Cevher, arazdan tecridedilince, Yeniden potaya brakrlar onu. O pota geri dardr ama. Gnl aan sahra gibi genitir. Srahinin ve kadehin rengindendr, Krmz ya da al olduu srece. Henz az mhrl nefis arap olmamtr, Henz belli makama gitmemitir. Kendi kendine bir varlk tand mddete, Allahtan ona bir grn yoktur. Sevin vefasmm marapas olmadan, O ilh arabhaneye gidemez. Mutlak olarak yok olmadUa, O Hakla lmszl gremez. Yok olmak onun iin lmszlktr, lmszlk onun iin kavumaktr. Fakat bu ka-vumak birleip katUmak suretiyle deil, AyrUmak ve tek basma kalmak suretiyle de dep.

MEMO ZN

477

Bu ekilde muradma kavuur. Ancak o zaman kavuan mrit olabiUr. Bir defada perdeleri ve alan eksen? AUahm! Ne olur biz krlerin nnden. Biz cizlere grmeyi nasib etsen. Perdesiz, rtsz ve engelsiz olarak? Grerek inanma deryas dalgalansa da. Bizler de bir zaman sejrretsek? Bu sanUar, pheler, bilgiler ve takUtler, Ajmen tevhit ile deiseler? Nedenler, aralar hi kalmasalar. Bir defa nedensiz olarak seni grsek? Bizim, varl zorunlu olan Allaha inancmz vardr, Varhmzm zorunlu olmay arada perde olmutur. AUahm! Yine bizi kendimizden kurtar. Kendin iin bizi kendimizi tanr hale getir. Bu yrj, bu yolculuk ve merhaleleri amak. Candan ynelen mride mahsustur. Bizim iin nerde mmkn olur. Eer yaratc ezelden takdir etmemise? nk ktlk ve bu yola ynelmek, ji ilerle ve yaramazlkla olmaz. bidler bir riya ile helk olurlar. Gnahkrlar bir dua ile pk olurlar. lem ki bir hayal glge gibidir, Yaratcmm kendisi yol gsterir ve saptr. Odur hayal manzarasma getiren. Odur sapklk perdesine bryen.

MEMO ZN

479

Fakat bize iradei cziye vermitir. Pis ve hilekr nefsimiz, Onu da elimizden karmtr, Biz kalmz, AUahm ltfunun imdad kalm. Yalnz en iyisi biz sradan insaUar iin. Sadece u yeter biz gnahkrlar iin: Batan AUah hakkyla tanyalm. Ne kadar kusurlu, kemkii ve noksanl da olsak, Sonra gnlden ondan korkahm, DirUmizi bginlerden soralm. Onlar nasU derlerse yle yapalm, T ki dnya jznden yok oluncaya dek, Srtmz AUahm ltfuna dajnyalm, Belki bizi ateten affeder.

LXI

SONSZ VE KALEMLE KONUMA

Ey asImda yaya olan a!

Ey beyaz sajrf alarm k! Ey deersiz ve ba eik air! Ey bjc ve gln sihirbaz! Ey sapklk vadisinde babo gezen. Ey bjklk iddiasmm aldatUmi! Ey ucu yontulmu pis renkU kalem! Gzel kuma gibi gzel renkli kd. akak ve benler adma karaladn yeter, B ve Dlerle kt adl yaptm yeter. (1) Yaz Gubar ve ufak olduu srece, (2) Yaz gzelUkten uzak deildir.

(1) (2)

B>^>.

ve D>^ Bed demektir, yani pis. Gubar Arap yazsnn bir eididir.
31

MEMO ZN

483

Fakat retim yazs gibi oalmca. Ya da Sls ve Nesih gibi iri olunca, (1) O gzelUk saj^asm ortadan kaldrr. Berrak olmaz, aydm olmaz ve kemale ermez. Sade dilberin akaklarmm. Kolye gibi olmamas gerekir. (2) Yz mehtab zerinde akaklar gzeldir. Yz zerinde yular gibi ohnamak artiyle. Ey kalem, sen de hayU uzattm. Bu kd ok karaladn, yeter artk. Szler inci gibi de olsa. ok olunca deersiz kalr. Mcevherlerin deerli olduunu grmyor musun? nk azdrlar ve nadirdirler. artmaca, yanl, hata ve unutkanlklar, J karUanmyan gnahlarm tamamn. Hi dnmeden yazdm sen, Bu yaptklarna kim tahamml eder? Bunlar senden tasvibeden kimse yoktur. Sana bunun iin aferin diyen kimse yoktur. Ey arsz, kt ve edepsiz! Kstah, kt i ve de haksz! Senin ucunu ne kadar yonttumsa ben, O kadar yanl yazlar yazdm sen. Ne kadar ucunu tra ettimse ben, O kadar gnah kazanmaya altm sen. Haddini atn sen de Hn gibi. Naklk yaptn sen de Man gibi. (3)

U) Sls ve Nesih Arap. yazsnn birer eididir.

(2) Burada ve bundan sonraki iki msrada sayfa yar yzne benzetilmi. (3)

Man: nl in ressam.

MEMO ZN

485

OjTmlar ve oyalamalarla megul olduun yeter. Hatalardan ve artmalardan tvbe et. Bir defa tvbe yolunun zerine gel. Henz sana sra gelmemiken.

Hner sahibi olan o kahraman jiit. nce fkelenme kemerini balad. Parmak ularmm dldlne bindi, Derhal karmza dikildi. Dilinden ekti bir Zlfikr, Benimle atIUarm ah gibi bir hasun oldu. Kzd, kahrland bu sitemlerden. Dili u cevaplarla dnd: Dedi ki: Ahmet! Eer habis deil isen. Sen ne sylediysen onu yazdm ben. Senin szlerin ister iyi ister kt olsun. Senin fiillerin ister yanl ister doru olsun. Ey ii ktlk olan ! yi biUyorsun ki. Sensin onlar syliyen, yapan ve onlarm sahibi. Ben bir ney'dim ve ney alemindeydim, (1) araptm, ama ienlerin eUnde deildim. Sen beni sazlktan gtrdn zaman, J^e szm vard benim, ne de feryadm. Uzaklatrdm beni arkadalarm yanndan, Terkettirdin bana lkemi ve ailemi.

(1)

Eskiden kam kalemler kullanld iin byle yazmtr.

MEMO ZN

487

BerUm boumlarm ve paralarm batan aaya,

nce 01 emriyle dek deik ettin sen. Sonra beni ak tabama koj^mca sen. Kalbimi ak ateiyle deUnce sen. Ve sen vcuduma ruh frdn zaman. Benim gnlmden geldi bu Ah ve figanlar. Senin frn benim kalbimi ve cierimi yakt. Sen ne flediysen ben onu syledim. Ben dilsizim, konumasz ve uyuuum, Nefissiz ve nefessizim, kam ksmmdanun. Saz meclisini sen bana sevdirdin. Gnah defterini sen bana karalattm. Geri grnte varm ben. Ama sazc sensin, ney gibijim ben. Acaba ney kendiliinden birey syler mi? Hi kalem kendiliinden bir damla dker mi? Kaleme kara iler yaptran ktiptir. Sazcdr ki ney, elinden feryad eder. Ney, kalem, kitap ve nian. Ok, hedef, yay ve atcUk, Kaderde emir altma girmiler. Henz gnah ad bile yazUmadan nce.

AUahm! Biliyorsun ki zavaU Hn de. Kalem gibi tutsaktr. Gerekten onun kalbi senin eUndedir, Mutlak olarak onun e, kendi eUnde deildir.

MEMO ZN

489

Sen onun bam yonttuun zaman. Sen ne irade ettiysen, o da onu yazd. Amir sensin, o emirle memurdur. Memurlar her zaman olurlar mazur. Geri sen ona bir iradei cziye vermisen de, O, onu da tamamen sana brakt. O, gerek ilmiyle ve gerek kalemiyle. Batan ayaa kadar hep seUn elindeydi. Kendi menfaatini ve zararm bilmez o. Kendisi iin en ijisini ne bir o? Senin rzan her naslsa, O da ney gibidir, o havay alar. Vallahi aktan ve siyahtan, (1) Maksad, gayesi sensin AUahm! Fakat ktlk mrekkebiyle,

Hayli sayfalar karartmtr o. Ona yaz yazmay reten yaz serUn yazmdr, Otuz yUdu" ki yanl yazUar yazmaktadr o. nk yokluktan koptuu zaman, (2) Tarih bin altm bir idi. (3) Bu yl krk drt yana girdi, (4) O, gnahkrlarm ncs.

(1) (2) (3)

Yaz yazmaktan
Doduu zaman.

demek istiyor.
1651

Bu Hicr tarihtir, Mild tarihe gre

ylnda domu--

tur.
(4) Buna gre 14 yandayken yaz hayatna atlm. Bu kita bn yazlmas da 1695 ylnda tamamlanmtr.

MEMO ZN

491

Gnahlardan

hayU mal toplamtir,

J ilerden ise bir mangr bile yoktur.

Sen nce nasU ona aktan ufuk verdinse, Sonunda da ona gzel bir ilgi kesmek ver. (1)

(1)

lgi kesmekten maksat lmdr.

FERHENG (Szlk)
A

Ab: Av (Su) Aba: Bav kaim (Atalar) Abegne: Cam, belr (Cam, biUr) Abd: Peresdar (Ahit) Abdane: Peresdaran (Abite) Abdar: B av (Sulu) Ac: Drane fl (Fildii) Acil: 1 Peende (Gelecek zaman).
zaman)

Nuha (imdiki
(Hz.

Adera: 1 Mrov (nsan). 2 Adem Pexember Adem) Aiaq: As\van (Ufuklar) Altab: Roj (Gne) Agah: Haydar (Haberdar) Aheste: Hed (Yava) Ah: 1 Xezal, (Ceyln). 2 Kemay (Kusur) Axaz: Dest pe krma karek (Bir iin balangc) Axl: Axur, hev (Al, ahr)

494

Ax: Hembz (Kucak) Al: Sor (Kirmizi) Alat: Ambiirm, haletin (Aletler) Alemefrz: Rohnkirox gerdiin (Diinyaja aydmlatan) AK: BUmd (Yuce) Almul-xeyb: Zanay bi titn nepen (GizU eyleri bilen) Aliide: Lewit (Pishge biUaan) Ain: Git (Umiim) Amel: Xebat (alima) Aram: Hsay (Rahathk) Araste: XemUand (Suslenmi) Anf: Naskir (Taniyan) Anz: 1 Peydabiija (Sonradan olan). 2 Dm (Yanak) Ainz: Nii biiy (Sonradan olan) Ari: Riit (Arinmi) Asef Berxya: Wezr SUman Pxember (Hz. Sleyman'm Veziri) As: Gunehkar (Giinahkar) Asman: Ji reng asman, hen (Gk rengi, raavi) Astan: Hev (Avlu) Asyab: A (Degirmen) Astide: Hsa (Rahat) A: 1 A (Degirman). 2 At (Bariik) Aifte: Peran (Perian) Aina: Naskirox (Taniyan) Ayan: Hln (Yuva) Ategede: Peresgaha agirperestan (Atee tapanlarm tapmagi)

Atil: Teral (Tenbel) Ayn: 1 Risun (Resira). (Gibi)

Aheng (Tren).

Wek

Ayne: Neynik (Ajma) Azerde, azerden: Renc (Eziyet)

495

Bab: 1 Bav (Baba). 2 Deri (Kap) Babeser: B dtm, dtox (Gzl, gren) Ba: Baere (Yol gei creti, ba) Bade: Mey (arap) Baxeber: Haydar (Haberdar) Bas: 1 Sebeb (Sebep) 2 Xzan (yoksul) Bakre: Bzep (Bakir) Bal: Bask (Kanat) Bala: Bejn (Boy) Ban: Haf (Dam) Ban: Xatn, (Hatun) Bar: 1 Fk (Meyve). 2 Bar (Yk) Band: Sar (Souk) Bari: Xwede (Allah) Barigeh: 1 Eywan (Salon). 2 Felek (Felek) Basr: Dtox (Gren) Bayi': Frotox (Satc) Baal: Dayox, belavkrox (Veren, datan) Baz: Lztn (Ojmamak) Bed: Ps, zt (irkin) Beday': Tten xwek (Gzel eyler) Bedexter: Bedster, be yom (Uursuz) Bedevv: Gund (Kyl) Bedxwah: Xer nexvvaz (Bedhah, kt niyetU) Bedh: Ekera (Aikr) Bedr: Hva tj (Dolunay) Bedrd: Rzt (irkin yzl) Bedsekal: Nyetxrab (Kt lUyei) Bedsmt: X'wxrab (Kt huylu, anlksz) Beham: Dev^ann (Davarlar)

496

Behre: Par (Pay) Behremend: Xwed par (Pay sahibi) Behrewer: Xwed par (Pay sahibi) Bekke: Bajar Mekk (Mekke ehri) Belor: Tit ji belor (Billiirdan olan ey) Beliiqya: Cihiidek hUekarbye (Bir hilekar Yahudiymi) Belwa: Bela, tecribe (Bela, deneme) Bena go: Penka goh (Kulak memesi) Bend baz: Hunermend (Meharet) Bexende: Efiikar (Bagilayici) Benat: Kem (Kizlar) Bende: Kole (Kul) Bendi: Girt (Tutuklu) Beng: Gyakye mirov p serxwe di be (Sarho edici bir ot) Ben: Xulara, qiil (Hizmeti, kul) Ber: 1 Kevir (Ta). 2 Bergeh (Yn). 3 Fk (Meyve) Ber b me: Ber bi me hat (Bize dogru geldi) Bercs: Sitra Miter (Jubiter yUdizi) Ber di bann: Di bm bardane; yan J xr ii br di dm, ked di barnm, ber Ji wan di bare (Yiik altmdalar; ya da iiriin verirler, iiriin yagdmrlar) . Berxz: Ra be (Kalk) Ber: B par (Yoksun) Berk: Pehk (Yaprakcik) Berq: Biriisk (iraek) Berqe': Perde (Perde) Berr: BeJ (Kara parasi, deniz karUigi) Berzex: Bej zirav navbera du behran, snor (Iki deniz arasmdaki ince kara parasi, smir) Besatn: Bostanm (Bostanlar) Beser: Dtm (Grmek)

497

Best: Gire da (Balad) Bearet: Mzgn (Mjde) Bet': Hedme (Ar jryl) Bey": Frotn (Sat) Beyda: Dest (Ova) Beyt: 1 Mala Xwede (Kbe).
(Ev)

e'r (iir).

Mal

Beyte Meqsd: Mala X'wede ku xelk qesda jnna we di ke (Halkn gitmek istedii AUahm evi) Beytl-eqsa: Mzgefta bajare Quds'e (Kuds'teki Cami) Beyynat: Nianen ekera (Ak almetler) Bezi: Camer (Cmertlik) Bezlego: Qemer (Komik) Bezm: Cvata henge (Elence mecUsi) Be dad: Be are (aresiz) Bex: Kok nejad (Kk ve soy) Bejen: Bejmg (Kalbur) Be kene: Be kerm (Beceriksizdirler) Be newa: Be hez (Gsz) Berte: Te'vvrek govende, jera di bejm Govenda feqyan (Bir halay eididir, Fakiler halay denir) Be zar: Near (aresiz) B bazn: B lznm (Oynatalm) Bjarm: Pek ann (fa etti) B kalt: B nale (nlesin) B kene: B kern (BecerikUdirler) Bdh: Ehmeq (Ahmaklk) Bmper: Tewrek ekbye, belk mertal be (Bir silh, bel ki kalkandr) Bmyad: 1 Hm (Temel). 2 Avay (Yap). Brehne: Taz (plak) Brhan: DelU (Kant) Btnan: Zkan (Karmlar) B vverne: Wer ke (Serp)
F.
: .32

493

Bidar: Heyar (Uyamklik) Bli: Byok (Ajrva) Bkr: Ket (Kizlik, bekaret) Bilad: Welat (lke) Blcimle: Hera (Hepsi) Bil Heq: Bi Xwed, wxeday (AUah hakki iin, ilah) Bilkul: Bi tevay, hera (Tamaraen, hepsi) Bmar: Nexwe (Hasta) Bina: Bi dtm, bi bnah (Gren) Binende: Kes ku diir di bne (Uzagi gren) Bisat: Tit raxistm (Yaygi) Bie: Dara rae (Mee agaci) Bz: Zik, bi mana tur bm ena xezalan y tij misk J t (Karm, ceylanlarm eneleri altmdaki misk kesesine de denir) Buhran: B he (Kiriz) Buxar: Helraa kel (Kaynama buhan) Buqrat: Zanak Yunan,biiye (Bir Yunan bilgini) Bulhewes: Evndar ne Ji dil (Candan sevmeyen aik) Bii, Bo: Bhn (Koku) Biise: Ma (puciik) Bii: Tevihev, tkUhev (Kariik) Bte: iie (ie)

Ca: CUi (Yer) Cam: Qedeha mey (Iki kadehi) Camediride: CUdirand (Yirtik elbiseh) Cametebdl: CUguhart (Degiik kiyafetli) Camid: Heby b gan (Ruhsuz varlik) Can: 1 Gan (Ruh) 2 La (Viicut).

499

Cana, canan: yar (sevgiU) Canfeza: Jnbex, bexendeye kefxweye (Hayat, sa-iin
baheden)

Oamb: Al (Taraf, yn) Cawda: Tmm (Ebed) Cazibe: Heza kane (ekici g) Cebbar: 1 Xurt (Gl). 2 Zordest (Zorba) Cebhet: En (Alm) Cebn: Herdu alyen enye (Alnn iki yan) Ced'an: Grken por (Sa bklmleri) Oedel: Mmaqee, pevn (Mnakaa) Cedy: Brca Karke j 12 bu-cen roje (Olak Burcu) Oegerri: Cegerkul (Gnl yaral) Cela: Rohn (IUc) Celadet: Mrxas, egt (Kahramanlk, yiitlik) -Celal: Mezmat (Byklk) Oelew: Hefsar (Yular) Cels: Hevale rntme (Oturma arkada) Oema: Cvn (Toplanma) Oemad, Cemadat: Hebyen be gan (Ruhsuz varlklar) Oemaze: Deve (Deve) em': Hem (Hep) Cendl: Ba, meqbl (yi, makbul) Cemma: Nukubcz (Yamuk gagal) Cenah: Bask (Kanat) Cenan: DU (Kalp) Cera: Herkand (Akar, akc) Cerdan: Talankerm (yamacUar) Ceres: ZengU (mgrak) Cerh: Brn (Yara) Cewahr: Pranya Cewhere, hebye ku b sere xwe di kare hebna xwe nan b de, wek kevr. (Cevhertn ouludur, kendi basma varhm gsterebilen varlk, ta gibi)

500

Cewcem: Em rast mana v kelm ne hatin (Bu kelimenin anlamma rastlamadik). Cewr: Stem (Zuliim, haksizhk ) Cewen: Zirx (Zirh) Ccz'e: Girna li ser rair, dirandma cUan ii kiandma por Jibo mirma w (liinun iizerinde aglamak, elbiseleri yirtraak, salari yolmak)

Cift: Cot (ift) Cilf: Ley, naser (Sel) Ciliis: Riinitin (Oturraak) Cmdi: 1 Sipah (Asker). 2 Xort rmd (Giizel delikanli) Cmiid: Sipahan (Askerler) Cmn: 1 Dnt (Dehhk). 2 Dn (DeU) Cir'e: Qurt (Yudum) Cirm: Guneh (u) CibIIet: Nejad kok (Soy) Cihannuma: Nandayox din (Diinyayi gsteren) Chanpenali: Kes ku dmya pita xwe p gir di de (Diinyanm giivendigi kimse) Chat: Piranya Chete yan Rohelat, Roava, Bakur Baur (Cihetin ogulu, yani Dogu, Bati, Kuzey ve Giiney
Clwa: Rohn (Aydinlik) Co: Keldaym (Kaynamak, coraak)

Cunbe: Pldaym, hejn (Dalgalanmak ( sallanraak) Cuz': Pere (Para) Cbar, Cyebar: Newal (Dere) Cd: yay ku geraya Niih h ser rawestye (Nuh'un geraisinin durdugu dag)

501

aha zqenc: alka navbera leve jern ene (Alt du dakla ene arasmdaki ukur) ak: Drand (YrtU) alak: B svk, b lez (abucak) apkherekat: Kese ku b lez tev di gere (e'vik davranan) arane: Tewrek cUe cengebye (Bir sava elbisesiydi) areebr: Brre (Karakah) araperdaz: Dtoxe are havUe (are bulan) a^mg^, engr: ekroxe kefx'weye henge (Elen ce dzenUyen) avv: Peleger (nc askerler) eng: 1 Enk (Dirsek). 2 Nve Kulme (Avucun ya
rs). 3
Tevv^rek saz (Bir saz).

eng: Sazvane saza eng (eng sazmn algcs) erxe: B enxe, b bre (Seirt, ge) est alak: B lez eleng (evike, abucak) m: av (Gz) n: Heng (Elence) dlexane: Cye ku peresdar teda peresti di km (Abierin
ibadet ettikleri yer)

rb: Xureken rn (Yah yemekler) vyayi: Xuz (Yamuk) har erkan: Her ar goe, yani Rohelata bakur, Roavaya bakur, Rohelata baur, Roavaya baur (Drt yn, yani Kuzeydou, Kuzeybat, Gneydou, Gneybat) hanm: E aran (Drdnc) n: Xz (Yamuk) n n: Xelek xelek (Halka halka) u: tu (Hi)

502

Nav ii deng (hret). Dafe: Hza tehradaym (tici gu) Da henst: Bi hevdiira da ket (Birlikte diitu) Dair: Grbiiy (Yuvarlanan) Darebend: Qora govend ya gUor (Halka gibi halay safi) Daiye: Semed (Sebep) Dalal nutleq: Avartya yekcar (Mutlak sapiklik) Dam: 1 DavUc (Fak). 2 Heywann ked (Evcil hayvanlar) Damad: 1 Zava (Damat). 2 Daman: Daw (Etek)
DUan (Dugiin)

Da': Jan (Hastahk) Dad: 1 Edalet (Adalet). 2

Dane:

Tene (Tane). 2

Tamik nava davik (Fakm

iindeki yem) Dam: wr (Danima)

Darii: Derman (Ila)

Dasitan: roka kevne (Destan) Da'wet: 1 Dua (Dua). 2 DUan (Diigun). Dawer: Xwed (Allah) Dawid: Kesn h ser dn Dawid Pxember (Hz. Davud'un
dinine mensup olanlar Dayn: Daye (Dadi) Debiq: Dermanek rengkesk (Yeil renkli bir koku) Debr: Nivsvan (Yazici, .sekreter)

Debr: Idarekirm (Ynetmek) Ded: Hejrwann kiiv (Vah hajrvanlar) Def': Vegerandm, qewirandm (savmak ) Defain: Piranya (Defneye (Definenin oguludur) Dehan: Dev (Agiz)

503

Dehqan: 1 Axa (Aa). 2 Baxvan, cotkar (Bahvan, ifti) Dexel: Ne saf (Kalp, safi olmayan) Delawer: Merxas (Yiit) DeUal: Bangkrox (arc) Delle: Tol (Fahie) Del'vv: Bmca SatUe j 12 brcen roje (Gnein Kova Burcu) Dem: 1 Zeman (Zaman). 2 X'wn (Kan) Dem': Hstr (Gzya) Dembeste: Kese ku b zehmet helma xvve di de di stne (Zor soluyan kimse) Demge: Kese b hesan helma xwe di de di stne (Kolay soluyan kimse) Demsaz: Heval Arkada) Derb: 1 Lexstm (Dvmek). 2 apkrma du-avan (Para basmak) Dere: Daxlkrn (Dahil etmek) Derdenak: B derd (DertU) Derxur: Xurek (Yiyecek) Derice: Deriye bk (Kk kap) Dermende: Nexwe (Hasta) Dermeyan: Di navda (inde) Derr: Zrar, dj (Zarar, kart) Derre: He-vv (Kuma) Derrende: Heywane rnok (Yui^c hayvan) Dervvaze: Der (Kap) Dew': Trej, ronah (m, k)
Devva: Derman (l)

Dewab: Heywanm (Hajrvanlar) Dewende: Beza (ok koan) Dewhe: Dara mezm (Bjk aa) De\vre hal: Wergern guhartma hal (HaUn dnmesi) De\vwar: Gerby (Yuvarlanan) Deyyar: Mrov, kes (nsan, ahs)

504

Dr ezreq: Dra hen, asman (Mavi kiUse, gk) Drin: Kevn (eski) Di bestin: Gir di dan (Baglarlardi) Dilaram: Hsayya dil (Gniil rahathgi) Dildade: Evndar, yar (Seven, sevgiU)
DUdar: Yar (SevgiU) Dilda: Heval dU (GniU arkadai)

Dilefroz, Dilefriiz: Rohnkirox dU (Gnlii aydmlatan) Dilfikar, DUefkar: Dil bi tirs (rkek gniillu) Ddxwah: Daxwaza dil (GniU dilegi) DUkua: Vekirox dU (Gniil aiei) Dilnewaz: Gekirox dil (Gnlii canlandiran, enlendireni Di nmna: Di xuya (Griiniirdii) Dirc: Qalika miraryan (nci kabugu) Dfoa: Hevrun (pek) Ddar: Xuyajr, rii (Griinii, jdiz) Dde: av (Gz) Ddeheyran: ku mirov li avn w heyran di mne (Gziine hayran olunan) Dgergiin: Bi tewirek dm (Bambaka) Dmax: Mej (Bejdn) Dimai: Xwn (Kanli) Dmen: Erd bej (Susuz toprak) Dnar: Dirav zrn (Altm para) Drayet: Brbmn (Diiiince) D'sa: Di sa, di bms Parlardi) Diwan: 1 Civata mezinan (Biijaiklerin raeclisi). 2 Pirtiika 'ran (iir kitabi) Dyar: Jor (Yukari, zirve) Dyar: 1 Xuyay (Gziiken). 2 Hedye (Armagan). Dzdar: Dergevan girtxan, yan kel (Hapishane ya da kale kapicisi) Doxteem: avke, ku avd w wek n keanm (Kiz gzlii, gzleri kizlarm gziine benzeyan kimse)

505

Dozex: Doj (Chennem) Dxan: D (Duman) Ihucmeya Skender: Radara Eskendere Rom (Bjk s kender'in radar) Duxter: Ke (Kz) Dur, Durr: Mrar (nc) Durr Xeltan: Mraryen tevhev, asmanan (Kark inci ler, gkler) Durd: Tlp (Tortu) Durdan, Durdane: Teneyen mraryan (nci taneleri) Dnre nsare: Mraryen ku h sere bke ten reandm (Celinin basma dklen inciler)

Duta: Duqat (ki bklm)

Dd: D (Duman) Ddeman: Nejad (Soy) Drebn: Kese drdtox (Uza gren) Dn: eva y (Dn gece) Dze: Kea bakire (Bakire kz)

Eal: Kesen mezm, blmd (Byk kimseler, jksek dere

celi kimseler) Ebes: Tew (Faydasz) Ebd: Koleyan (Kleler) Ebleh: Ehmeq (Ahmak) Ebr: Hewr, e-vvr (Bulut) Ebyat: Rezen e'ran (Urin beyitleri) Ecanb: Kesen xerb (YabancUar) Ecnas: Tewrm (Cinsler, eitler) Ecz: Prejm (Kocakar) Ed b km: B hesbnm (Saymz)

Edan: Pranya Ednaye (Ednanm oulu)

506

Edawet: Neyar (Diimanlik) Edem: Tunney (Yokluk) Edb: Bjevan (Eldebiyati) Edl: Hevta, beranber (Denk, kari kariya) Edm: Tunne (Yok olan) Edl: Dad (Adalet)

Edn: Nav bihutkye (Bir cennet adidir) Edna: Kes nizimtir (En alak kimse)
Ed: Neyar (Diiman) Ef'al: Piranya F'Ie (Fulin ogulu) Effe: Ke, yan jma paqij, a bi namiis (Temiz, namusu kiz ya da kadm) Eflak: Piranya Feleke (Felekin ogulu) Efriiz: Rohn (Aydmlik) Efser: 1 Meliil, xemgn (zgiin). 2 Kulah (Ta) Eviandibn: Di dest xweda htibiin, pariztibn (Esirgemilerdi) Ehl nezer: Kesn zana, brbir (Bilginler, diiunce adamlari) Ehmer: Sor (Kirmizi) Ehya: Zmdyan (Canlilar) Exder: Kesk (Yeil) Exlat: Hebiiyn ku ji imsuran di bm (gelerden yaratUan varliklar) Exnam: Pezin (Koyunlar) Exter: Sitr (YUdiz) Eqanb: Xizmin (Hisimlar) Eqd: 1 Marbirn (Nikah kiymak). 2 DUan (Diigiin). 3 Girdan (Baglamak). 4 Bi benvekirma moryan (Boncuklan iphge takmak). 5 Diravn ku dema xwestma biik Ji raala bav wra t dajan (Kiz istenirken bab^sigile verilen paralar, balik) Eqdam: Lmgm (Ayaklar) Eqrebut-teriqe: Rya nzktir (En yakm yol)

50T

Eq'wam: Qe'wnan (Ka'vimler) Ekber: Mezntr (En byk) Ekrad: Pranya Kurde (Krdn oulu) Eks: Ronahya tte ku di ave, yan nejmkeda di xuye (Yansuna) E'la: BUmdtr (En yksek) EIaq: Ben rehen ku mrov b jneve gire di dm (nsan hayata bahyan balar)

Elef: Pt (Hayvan yiyecei) Elem: 1 E (An). 2 Al (Bayrak) Elettevval: L pey hevd (Pe pee) ELPaz: Gotmm (Szler, szckler) Elhal: Nuha (imdi) Ellmem: Hmmetblmd (Yksek himmetli) El: Nexwe (Hasta). Elm: Pr zana (ok biIgiU) Elmeqam: RtbebUnd (Yksek rtbeU) Elqsse: Kurta gotme (Szn ksas) Eltaf: Qencyan (yiUkler) Eltef : Naziktir, nermtr (En nazik, en yumuak)
Elwan: Rengm (Renkler)

E'mal: Karn (ler)

Emced: Pr b an (ok anh) Emda: Qesden (Kasten) Emeldar: Karker (i) Emr: Mr (Bey)

Emr: 1 Ferman (Emir). 2 Kar () Emsle: Wekokm (rnekler) Enadl: Te'mrek bUbU (Bir eit blbl) EnamU: SertUkm Parmak ular) Enasr: Pranya Unsure ku ber di hatm gotm ann jn j wan e bye. Evm: Av, ax, agur hewa (Unsurun ouludur, eskiden drt olduklar ve hayatm

508

bunlardan meydana geldigi sylenirdi. unlardir: Su,

toprak, ate ve hava) Enbaz: Heval (Arkada) Enbiya: Pxembenn (Peygamberler) Encam: Daw (Sonu) Encim: Sitnn (YUdizlar) Encunen: Civat (Komite) EngLr: Tir (zum)
Elnhar: emm (Nehirler)

Enin: Naln (Inleme)

Enis: Hogir (Munis) Enwa': Tewirm (eitler) Enwar: Piranya Envere (Enverin ogulu) Enwer: Pif rohn (ok iikh) Er: Eger (Eger) ErazU: Piranya RezUe (ReziIin ogulu) Erbab: Xwedyan (Sahipler) Erbein: U (Kirk) Er'er: Darelcye, bi tirk Jra di bjm (Ardi)
Erez: em Erez (Aras Nehri). 2 Tit ku ni kare bi ser xwe hebiina xwe nan bi de, di v yekda mihtac cewhere, wek reng (Kendi bama varhgmi gstereraiyen, bu hususta cevhere muhta olan, renk gibi)
1

Erxewan: KuIUka hmar (Nar iegi) Enstetalis: Zanay Yunan Arsto (Yunanli bilgin Aristo)
Er: Text (Taht) Eriis: Biik (Gelm) Erz: 1 Nandan (Gstermek) 2 Fereja, ber (En) Esabi': Tilne (Parraaklar) Esaxir: Biiikm (Kuiikler) Esbab: Titn lazim (GerekU eyler)

Esmar: Fkjon (Meyveler)

509

Esnaf: Tewr tewr (eit eit) Esr: Sedsal (YzyU) Estar: Perdeyn (Perdeler) E'ar: e'rm (Urler) Ebah: C^mm (Cisimler) Ek: Hstr (Gzya) Eta: Dayn, qenc (Vermek, iyiUk] Etfal: Zarkm (ocuklar) Etrab: Keen hevsaled kuran (DelikanlUara yat kzlar) Ewam: Xelk (Halk) E'vvan: Alkarm (Yardmclar) Ewba: Du xorten b hevdra (Beraber olan iki deUkanh) Ewc: Tewre jor (Zirve) Ewran: Hevvran (Bulutlar) Eyax: Em raste mana ve pirse ne hatm (Bu kelimenin

mnasn bulamadk) E'yan: Kesen gregr (llerigelenler) Eyan: 1 Dtm (Grmek). 2 Xuyay (Grnen) Eyan: 1 Ekeray (Aka) 2 Vata (st ak,
tsz)

Eyn: av (Gz) Ey: Jna b kefxwe (Mutlu yaamak) Eyyam: Rojm (Gnler) Ezam: Nvtm (Muskalar) Ezazl: eyten (eji;an) Ezdad: Tten dje hevd (Bir birine kar, zt eyler) Ezfer: Kske bm ena xezalan ku misk tedaye (Ceylnla rm eneleri altmdaki misk kesesi

Ezhar: Kullkm (iekler) Ezman: Zman (Dil) Ezra: Kea bakire (Bakire kz)

511

Fettan: Fesad, b fitne (Mfsit, fitneci) Fewware: Pet (Alev)

Feyroz, Feyrz: Renge hen (Ma'vi renk) Feyyaz: Barandoxe feyze, Xwede (Fejiz yadran, AUah) Fezai: Karen ba (yi iler) Fezhet: Ekerakrma ne h gor daxwaze (Arzuya aykr olan aklama) Fdk: Gem (Gemi) Flor: Paqj, saf (Temiz, safi) Fds: Manqrm (Mangrlar)
Trs, vekn (Korkmak, ekinmek) Frz: Rohn, b ewq (Aydm, kl) Tebet (Tabiat) Sisti (GevekUk) Fzl: 1 Tew (Faydasz). 2 Be ar (Arsz) Flcmle: Hem, b carek (Hepsi, hep birUkte) Fheqqe: B rast, rastn (Gerekten, gerek) Fuad: DU (Kalp) Fkr: Froz, Ftret: Ftr:

Ve: Pada, b unda (Geriye) Vensand: Ve kr (zd) Ve: 1 Ev (u). 2 Xwest (Diledi) Vek ketm: Kom bn, ghane nevd (ToplandUar), Vekra: B hevdra, dgel hevd (Beraberce) Vera b gri: Tu pera ra gr, alkarya v^ b k (Ona yar dm edersen, onu desteklersen)

Vhal: V tte ku te di keve nek, yan evna ku te di keve nava dU (Bir yere giren bu nesne, yani gnln
iine giren ak)

bl2

G
Gah: 1 Carna (Bazi bazi). 2 Gav, zeman (An, zaraan)

Gaze-gaz: Qre-qr (Bagirima) Geda: Kole, parsek (Kle, dUenci) Genc, Gencne: Xizne (Hazine) Get: Ger (Seyahat) Get: Grem (Gtemi) Grewher: Gewherfiro (Cevher saticisi) Grane: Gerandm, derbazkmn (evirdiler, geirdiler) Gsii: Kez (Sa rgusii) Gil: Har (amur) Girdevvar: Berhevkir, civand (Derlenmi) Girdgar: Xwed (Allah) Go: Goh (Kulak) Goyende: di bn: Di gotin, di pejavn (KonuurIardi)
Gowar: Guhar (Kiipe) Goya: Teyrekye bi ev di qre (Gece bagiran bir ku) Guftar: Gotm, peyv (Konuma) Guherguharan: Guhargewheran (Cevher kupeliler) Gulab: Gulav (Gul suyn) Gulben: axa gul (Gu dali) Gulgiin: Gulreng (Gii rengi) Gulqend: Ava ekir Qend (Kant ekerinin erbeti) Gulnar: Ava kuUka hmar (Nar ieginin erbeti) Gulprehen: Kes ku kiras w wek guye (Gmlegi glil gibi olan) Gum kir: Winda kir (kaybetti) Gumrah: Avar (Sapik) Guwet: Tewirek qayd sitiranye (Bir arki makami) Guzaf : Gotmn tew (Bo szler)

Guzer: Ger, derbazbiin (Dolamak, gemek) Guzde, Guzn: Bijare (Sekin) Giin: Reng (Renk)

513

Hacb: Pajrvan, dergevan (Nbeti, kapc) Hacz: Navbr (ki eyin arama giren) Hadis: Ne (Sonradan olan) Had: Kese ku mrov tine reya durust (nsam doru yola getiren)

Hal: Navbr (ki ejin arasna giren) Ham: Wmdaby, bereday (Kaybolan, babo kimse)
Haldmane: Mr an (Beyce)

Hala: Tte ku te di keve nava ttek dm, mexsed evne

(Bir eyin iine giren, maksat aktr) Hale: Seywana dora hve (Aym etrafndaki hale) Ham: Parezdar (Himaye eden) Haris: Cotkar (ifti) Herr: Germ (Scak) Hasl: 1 Tte ku b dest di keve (Elde edilen). 2 Kurta gotme (Szn ksas) Hazq: Hunermend (Mutahasss, mahir) Hazrn: Kesen hazr (Hazr olanlar) Hazme: Heza hezmku'me (Hazmedici g) Hebb: Yar (SevgiU) Hecer: 1 Kevr (Ta). 2 Kevure Re ku di dwar Mala Xwede'daye (Hacer-Esved) Hecle: Bermal (Oda) Hedd: 1 Hesm (Demir). 2 Che mzuntir (En alak yer) Hedqe: Bax (Bahe) Heqaq: Rastiyan (Gerekler) Heqqa: B rast (Gerekten) Hekim: Pm zana (ok bgUi) Hekkak: Nvsvane h ser maden, yan kevu: (Maden ya da taa yaz yazan)
F.
: 33

514

Helahil: Kutox (lduriicu) Helawet: rn (Tatlihk) HeU: Pikaftm (zmek) Hellal: Pikaftox (zen) Helwela: Gotma LahewIe wela
(LahevIe demek)

quwwete Ua bUlah

Hel smab: Avzva heland (Eritilmi giimii suyii, yaldiz) Henaxi: Hembz (Kucaklaan) Hemajyan: Heval hln (Yuva arkadai) Hembze: Heva zik, bira ii xuk (Karde) Hemdem: Heval (Arkada) Hemefser: Heva KiUah (Ta arkadai) Hemel: Birca Beran ji 12 bircn roj (Giinein Ko Burcu) Hemie: Tim (Her zaman) Heitn.liai: Hava hal ii razan (Hal ve sir arkadai) Hemxehvet: Heva xelwet (Havet arkadai) Memxwsihei Heva razan (Uyku arkadai) Hemqal: Heval peyv (Konuma arkadai) Hemqedem: Heva mg, di sewyekda (Bir seviyede, eit) Hemkase: Heva vexwarm (Iki arkadai)
Heial: Helgirtm (Yiiklenmek)

Hemqa: Heval dtm (Griime arkadai) Hej]an!.ii: Heval rnitm (Oturma arkadai) Heinrah: Heva r, hevr (Yolda) Hemraz: Heval razan (Sir arkadai) Hemseng: Beranber, hevta (Denk) Hemser: Heval (Arkada) Hemware: Her gav, tim (Her zaman) Hemzad: Heval xwann (Yemek arkadagi) Henze: Fkyek wek zebeye, l biiike pir tale (Ebiicehil Karpuzu) Her end: Ger iqas (Geri)

515

Herfan ne grm: abnan der ne xm (Yanhhklar aa

vurmasmlar) Henstm: Kom bn, wek weye (Salkm gibi toplandUar) Herr: Hevr%m (pek) Herzekar: Kotoxe gotmen tew (Herzeci) Heseb: Nejad (Soy)

Hesretzede: Kese ku belaya hesrete b serda hatye, be

rmrad (Hasretzede) Hesd: Dexes (Kskan) Heem: Meyet (Maiyet) Hewa: 1 Hevva (Hava) . 2 Evn (Ak) Hev^al: armedor (ewre) Hey: Zmd (Canl) Hey'at: Pranya Hey'ete (Hey'etin oulu) Hey'et: kU (ekU, biim) Heyet: Avay, enay (Meskn yer) Heyl, Heyula: Nejada gerdng (EvreUn ilk maddesi) Hezer: Xwe parztm (Sakmmak) Hezl: Yari (aka) Hezret: Pedest (Huzur, birirUn huzurunda olmak) Hccet: DeUl (Kant) Hcre: Kunca SunayU Pexember ya l rex Mala XwedS (Kbenin yanmdald Hz. smaU Hcresi) Hmd: Hmek (Biraz) Hinde: Ev qas (Bu kadar) Hmdewane: Zebe (Karpuz) Hmd: Ev qas ku, qas ku (u kadar ki, ne kadar M) Hll: Teketma gane laek piti mmme di laek dmda (Bir ruhun lmden sonra bir baka vcuda girmesi) Hnayan: Kse dravan (Para kesesi) EUcab: Perde (Perde) Hcr, Hcran: Drketma evndar j yarg (Hicran) fflkmet: Zanin, felsefe (BUgi, felsefe)

516

Hlal: Hvik, bir tn diriibandm bi w (Hilal, kalar ona benzetiUr) Hn: Gav (An) Hraset: Xwe panztm (Kendini sakmmak) Hrqet: ewat (Yanmak) Hol: Gog* (Top) Hor, Hiir: Horyd bihut (Cennet hurileri) Hor meqliib: Vajy ji hory (Huriden dnme) Hubb: Evn (Sevgi) Hubla: Avis (Gebe) Huslan: Mran (Beyler) Haimain: Xwed hmmet qenc (Himmet ve iyilik sahibi)
Humre: Sor (Kirmizi) Huwel-Heq: Ew heqqe( O haktir)

Ht: Birca Masy Ji 12 bircn roj (Guuein Balik Burcu)

Xadim: Xulam (Hizmeti) Xaib: Wmdabiiy (Kayip) Xaqan: Padah Tirkistan' (Turkistan Hukiimdan)
Xak: Ax (Toprak) Xaksar: Ji ax, b riimet (Topraktan, degersiz) Xal: ana Ii rii (Yuzdeki ben) Xalab: 1 Zorbir (Yenen). 2 Qey (Gaiba) Xame: Qelem (Kalem) Xam.: Kes b deng ku na pejdve (Konumayan, sessiz kimse) Xaiie: Mal, malik, (Ev, Hane)

Xanezad: Xanedan, ji nejadek pak (Hanedan) Xasek: Xulam navmali (Harem hizmetisi) Xas nezer: Nihrtma xisiis (zel baki)

517

Xar: Str (Diken) Xaretker: Talanker (Yamac) Xancyyet: Derketma j qann adetan (Kanun ve gele
nekten kmak)

Xarq: Drandoxe adete, j adete der (Harika) Xar xes: Ger gel, qr, qal (erp) Xasyyet: Xssjryet (zelUk) Xaak: Ger gel, qr qal (erp) Xatem: Gustil (Yzk) Xawer: Rohelat (Dou) Xavn: Vala (Bo) Xaz: Renge sor (Krmz renk) Xebxeb: GUare bm ene (ene alt) Xebr: Haydar (Haberdar) Xebyye: Vear, nepen (GizU kapakl) Xebl: Perian (Perian) Xebq: Meya ku eva y hatye ve xwarm, mexsed ev ne (Dn gece iilen arap, maksat aktr) Xedd: Dem (Yanak) Xedda': Xapnok (Aldatc) Xedeng: Tr (Ok) Xef: Nepen (GizU) Xeffar: Nuxaftoxe gunehan,
AUah)

Xvs^ede

(Gnahlar rten,

Xel: Xelq (Halk) Xelaq: Gelen xelqe (Halk kitleleri) Xelaq: Gelen xelqe (Halk kitleleri) Xelef : Kur, pis (Oul, evlt) Xem: Dost (Dost) Xelq: 1 Mrovm (nsanlar, halk). 2

Aferandm (Ya

ratmak) XeUaq: Aferandox, Xwede (Yaratc, AUah)

Xem:

Derd (Dert).

Xz (Yamuk)

518

Xemendiz: Kes ku xeman di pve, di civne (Gamlan len, toplayan) Xemguzn: Bijartox xeman (Gamlan seen) Xemmaz: Pejwgern, fesad (Dedikoducu, miifsit) Xemnak: Xwed derd ii xem (Gam ve dert sahibi)
Xemr: Mey (arap)

Xemze: Awir (Gamze) Xenc: Naz (Naz) Xendan: Bi ken, kfxwe (Giiliimseyen, sevinU olan) Xen: Dewlemend (Zengin) Xennas: ejrtn (gejrtan) Xeraman: Bi naz i delal (Nazli, cilveli) Xerbet: erbet (erbet) Xereng: Birca Kevjal ji 12 bircn roj (Giinein Yenge burcu) Xerez: 1 Rik, kn (Garez, kin). 2 Daxwaz (Arzu, dilek) Xeridar: Kirdar, kirnox (Alici) Xerq: Nqby (Suya batan) Xerq 1 Niiqbiin (Suya batma). 2 Dirandm (Yirtma) Xerqe: Niiqbiijr (Suya batan) Xermen: Bder, sejwana dora hv (Harman, ajrm evrestndeki hale) Xerra: Birqok (Parlak) Xerwar: Xerar (Bujik uvaJ) Xess: ikid (Cimri) Xesmane: Neyar (Diimanlik) Xet: 1 Cng (akak). 2 Nivsan (Yazi) Xetebend: Perwaza text (Tahtm pervazi) Xeten: Bajarekbiiye misk xezald w pir hjabiiye (Ceylanlarmm miski ok degerU olan bir ehir) Xetb: Xwazgn (Diiniir) Xetme: Morkirye, hatye morkirm (Onaylanmigtir)

519

Xetsyah: Kea ku bska ser cnga we ree (akamdaki

zlf siyah olan kz) Xettat: Nvsvan (Yazc) Xewadm: Xulamn (Hizmetiler) Xevv'as: Kesen gregr, h pe (lerigelen kimseler) Xewatn: Pranya Xatne (Hatunn oulu) Xewf: Tu-s (Korku) Xewr: Kuran (DerinUk) Xeyb: Tt che nexuyay (Grnmeyen ey ve yer) Xeyl: Hesp (At) Xeyme: Kon (adr) Xeyre neqdem: Tu b xer hat (Ho geldin) Xeym: Frnk (Gez) Xeyr: Kese b xret (HamiyetU kimse) Xez: Qumaek hevrmne (Bir ipekU kuma) Xezel: Tewrek e're (Bir iir eidi, gazel) Xezenfer: er (Arslan) Xerexwah: Xerxwaz (Hayrhah, iyi kalpU) XdTewat: Sebzeym (Sebzeler) Xdqet: Aferin (YaradU) Xt: Svk, i (Denek, p, i) Xtt: Xezm (izgiler) Xzam: Kulkekye (Bir iektir) Xzm: Mrove h pe (Yakm akraba, hsm) Xda: Bakt (Gda) Xlafe mu'tad: J adete der (Mutat hilaf) Xlman: Zarken bhute (Cennet ocuklar) Xred: AqU (AkU) Xokerdeye qe: En ku xwe kmbn evne (Kendilerini a ka atanlar) Xudreste: Kese ku be mamosta, xwe b xwe ^aye ( retmensiz olarak kendi kendine yetien kimse) Xuld: Bhut (Cennet)

520

Xull: Zmcr ku li dest ii Imgd girtyan t girdan (Piranga) XuUux: CU hevr^mn tenik (Ince ipek elbise) Xulid: Zindbina timm (Ebed hayat, ebedyet) Xunun: Kup mey mezm (Biiyiik arap fiisi)
Xumr: Reng xumr, sor (Kirmizi renk) Xune: Gula ne pikif, pmdik (Gonca giil) Xundekar: Padah (Padiah) Xundm: Bangkirm (agirmak, davet etmek) Xur: Xwarin (Yemek) Xurfe: Bermal (Oda) Xuro: Keldaym rijna bi ser firaqda (Kaynayip tama) Xurrem: ad, dUge (SevinU) Xursend: Sitandox xwarm ii bakiit (Gida alan) Xurd: RoJ (Giine) Xuric: Derketma Ji qann ii adetan (Kanun ve gelenekten ikmak) Xusr: Zirar (Zarar) Xusse: Keder, xem (Keder, gam) Xusserevn: Revnok xeman (Gamlari dagitan) Xiil: Prhevok (Cadi) Xe: We (Salkun) XWab: Xew (Uyku) Xwan: 1 Xwann (Yemek). 2 Sifre (Sofra)

Xwanende: Sitiranbj, dengbj (arkici) Xwan kase: Vexwaxma ji kasa mey (arap kadehindei imek) Xwemal: Malxoy maJ (Evin sahibi, aUe reiai) Xwexlqet: Rmdafern (Giizel yaratihli)

521

baret: Pejrvr, peyvek (Sz, szck) bda': Aferandma b awak xwe (Gzelce yaratmak)
bn: Kur, pis (Oul, erkek ocuu) Icab: Bersv (Cevap) icabet: Qeblkrma xundme (any kabul etmek) dbar: Bextre, be tal (TaUhsizUk, bahszlk) lftraq: Drketma j yare (Yardan uzak kalmak)

hsan: Qenc (yiUk) htraz: X'vve parztm (Kendini saknmak) xfa': Veartm (Gizlemek) xtlat: Tekili (Karmak, ihtilt) qbal: Peende (Gelecek zaman) lqtza: X'westn, cab (Gerek, icab) krah: Zorkrm (Zorlama) Iksr: Maddek kmye'vvye, b we zer, j madenen tm te
chekrm (Altn dier madenlerden ayran kimyasal bir madde) l'la: Blmdkrn (Ykseltme) 'Iam: Ekerakrm (Aklamak) Ue, Uet: 1 Semed (Neden). 2 Nexv^e (Hastalk)

ma: iaret (aret) maret: 1 Avay (Bina). 2 Text (Taht) mareya ngare: Texte Stye (Sti'nin taht) mkan: Hebne ne zerr (Zorunlu olmayan varlk) nayet: 1 Baldaym (Dikkat etmek). 2 Alkar (Yar
dm)

neb: Tm (zm) ntizar: Repan (Beklemek, yol gzlemek) inzal: Daxstm, rehtm (ndirmek, dkmek) rfan: Zann (Bilgi)

522

rfanteleb: Kes ku daxwaza naskirm di ke (Tanimak

istiyen)

'raz: Zivirna ber (Yuz evirraek) sxa: Gohdar (Dinlemek) sm: Nav (Ad) stebreq: Tewirek quma hevrmn (Bir ipekli kuma) sltaet: Hz (Gu) stwa: Nv asman (Gk ortasi) qebaz: Evn (Ak) ret: Heng (Eglence) retabad: Ava ii ge bi heng (Eglenceyle enlenen,
canlanan)

tiyaq: DUbiJok (Arzulamak) tab: Gazm (Sitem) 'ldal: Hatma ch adet, rastbiin (Normal yere gelmek) 'tkaf : Perestya di mizgeftda (Camideki ibadet) tr ah: Derman bhnxwe wek padahan (Padiahlarinki gibi giizel kokular) tthad: Yekiti (BirUk) ttsal: Hevdtm, ghana cem hevdii (Kavumak)

z'an: Qebiilkinna rasty (Dogrujm kabul etmek) zar: 1 Cng (akak). 2 Ptemal (Petemal) zhar: Ekerakirm (Aiklamak) zlet: Mayma bi ten (Yalniz kalmak) zz: Heybet, mezm (Heybet, buyukluk).

Jar: 1 B got, zef (Etsiz, zajnf). 2 Reben (Zavalh) Jkve: Ji hevdii (Bir birinden) Jkra bi ketm: Ji hevd bi qetne, belav bi ke (Ajnrsm, dagitsm) Ji wan weye ku: Ji wan wisaye ku, di bjm qey ku (yle saniyorlar ki)

523

Q
Qablun-ar: Msteheqe ar (Atee mstahak olan) Qal: Gotox (Syleyen) Qam: 1 Kese ku hebna w b 'vvye, X'wede (Kendi ken dine var olan, AUah) .2 L ser Imgan (Ayakta) Qal: Gotm, pejrv (Konuma, syleme) Qalb: 1 Qalk (Kabuk). 2 La (Vcut) Qam': Beskr (Yetinen, kanaat getiren) Qani: Pr sor (ok krmz) Qann: 1 Yasa (Yasa). 2 Nave sazek (Bir saz ad) Qarr, Qarre: e (ie) Qasr: Kurt (Ksa) Qeba: Gmehm (Gnahlar, kabahatlar) Qebal: Qebleyan (Kabileler) Qebes: 1 Kozr (Kz). 2 usk (Kvlcm) Qedd: Bejn (Boy) Qedem: Lmg (Ayak) Qedd: Gote zwa (Kuru et) Qedm: 1 Kese ku j bereya bereve heye, Xwede (Eskidenberi var olan, AUah). 2 Tte kevne (Eski ey) Qedr: Xurt, b hez, Xwede (Gl, Allah) Qefes: 1 Qefesa heywanan (Hayvan kafesi). 2 Sng (Gs) Qehhar: Pu- b xm, Xvvede (Kahredici, AUah) Qena': Dergevane kele (Kale kapcs) Qella: B dek (Kurnaz) Qelem ket: B bire, je ke (Keser) Qenbel: AU epe (Sol taraf) Qemer: Hv (Ay) Qems!: Derewn, vmek (Yalanc) Qebd: Tewrek sekme (Bir eit eker)

524

Qendexayan: n ku pejrvd wan, wek ku ekir xwanbm rnm (eker yemiler gibi szleri tatli olanlar) Qentar: Weznekye (Bir tarti) Qer': L xistm, tehmdan (telemek, dvmek)
Qerh: Kul (Yara, iban) Qerb: Nzk (Yakm) Qern: Heval p (Yakm arkada) Qerz: Dejm (dun)

Qeseb: Bendikd kumn jman (Kadm feslerinin kaytanlari) Qet'a: Ji bm (Asla) Qetal: Kut (lduriUmu) Qetre: DUop (Damla) Qettal: Mrkuj (Kaatil) Qewl: (otm, pej^ (Sz) Qews: Kevan (Yay) Qewwel Qemer (Komik adam) Qeys: Evndar Leyl, Mecniin (Leyla'nm aigi, Mecmm) Qeyseri: Siik, bazar (ari, pazar) Qeza: 1 Kirma nimj pit derbazbiina wext (Vakit getikten sonra namai kUmak). 2 Tunnekirm (Imha etmek). 3 Qeder (Kader). Qedandma kare ( bitirme) Qezaya, Qedaya: Piranya Qezyyeye (Qezzj^enin
ogulu) Qezlyye: Mesele (Problem)

Qmar: engel ku got pv t daleqandm (Etin asUdigi

kanca)

Qirtasye: Kaxiz, riipel; bi mana mecaz Ji paxir sayara hatiye gotm (Kagit, sayfa; mecarf anlamda yazisiz bakir iin kuUanUma) Qit: ZUfa biiik (iiiik ziUiif) Qlade: Gerden (Kolye)

525

Qnwan: We (Salkm) Qiran: Beranber (Yan yana) Qrat: Weznekye (Bir l) Qtar: Rezka devan (Deve dizisi) Qwam: Hez (G) Qubbe: Kmbet, b mecaz j asnanra te gotm (Kubbe, mecaz anlamda gk iin kuUanUr) Qulb: DUm (Kalpler) Oolbemen Iehnl-qelb: Dilen kesed wxed dU (Gnl sahip lerinin gnlleri) Onlzem: Behr (Deniz) Qurb: Nezk (Yaknlk, yakm olmak) Quwaye heywan: Heza jne (Hayat gc)
K Ka'betullah: Mala X'wede (AUahm Kbesi) KaTeyn: Herdu kap, zar (ki aUt, zar) Kabin: Te'vvrek perya bkeye (Gelinin bir hediyesidir) Kala: Mal mUk (Mal-miUk) Kam: Mr ad, daxwaz (Murad, dilek) Kameram: Bextewer (Muuluk) Karesaz: Sazkrm meandma kar (in jrtlmesi) Kargen: Gerdn (Evren) Kas: Kem, b qusr (Kem kii, kusurlu) Kase: Qedeha meye (gki kadehi) Kazb: Dere-vvn (Yalanc) Kebk: Kew (Keklik) Keckulahan: Kulahxviraran, kofrxwaran (Eri taIUar, trbenleri, eri olanlar) Kecr: B ser rra xwar (Yzn stne emek) Kefaet: Hevtay (Denk olmaJt) Kelal: Westandm (Yormak, verdii yorgunluk) Kelam: Pejrv (Konuma) Kelat: Keleyan (Kaleleri Kelim: Musa Pexember (Hz. Musa)

526

Kelte: Kelebiit (Ojmama) Kemal, Kemalat: Ghana bUmdy (Kemale ermek, olgunlamak) Kemal b kemal: Temambiina kmayy (KemalsizUgin kemale ermesi) Keaari: Ji qerax (Kenardan)
Kenz: Xizne (Hazine) Keramet: eref, hesyet (eref, haysiyet) Kerem: Qenc (yiUk) Kerm: Kes qenc, camr (lyi, cmert olan) Kerrena: Nav sazekye (Bir sazm adi) Kesb: Karkirm (Kazan) Kes: Gur (Yogun) Kesret: Pir (okluk) Keaf nmz hkmetil-eyn : Kes ku aret zann ii hkmetan kif di ke. (Bilgi ve hikmet iaretlerini kefeden kimse) Kfewer: Welat (lke) Kewab: Ken memikgUover (Tombul memeli kizlar) Kewkeb: Sitr (Yildiz) Kewn: Gerdiin (Evren)

Kewneyn: Herdu gerdiin (ki evren) Keyfyet: 1 away (Keyfiyet). 2 Keyber, Kbir: Sertr (Ok ucu)
Kezm: Daqurtandm (Yutmak)

Kfxwe (Keyif)

Kj: Ke (Kiz) Kwan: Sitra Zuhel (Saturn jmldizi) Kilan: Hejandm (Salladilar) Kmiiz: Xiznan (Hazineler)
Kurdar: Kurm (FiU)

Kirdebeng: Bengbiiy, beng (ilgmlami)

Kiab: Seym (Kpekler)

Ksre: Pad%ah Iran' (ran Hukiimdari)

Kswet: CU (Elbise)

527

Kitabet: Nvsn (Yazmak) Kzb: Derew^ (Yalan) Koh: Sya (Da) Koh: yay (Dah) Koter: Gerden (Kolye) Kubra: Mezmtir (En bjk) Kuffar: Kafran (Gvurlar) Kufw: Hevta (Deng) Ku: 1 L ku (Nerde). 2 awa (NasU). 3 Kja (Hangi). 4 Eer (Eer) Knhensal: Kevnesal, pr (YUar khnemi, yal) Kul: 1 R (ban). 2 Gt (Tm) KuMet: Zehmet, zor (Glk) Kon: 1 B be, fermana Xwede ku di beje B be (01, AUahm 01 emri). 2 Qul (DeUk) Knnh: Bme kar, mahiyet (in ijz, mahiyeti) Kurdemfir: Mren Kurd (Krt beyleri) Kusan: 1 awa(NasU). 2 una (Niin) Kustax: elaq, be erm (Kstah) Kuad: Vekr (Ak) Ks: Def (Davul)

Labdde: Hemm lazme (Mutiaka gerekir) Laht: Nolen paqj (Tenz sfatiar) La'I: Gewherek sore (Krmz bir cevher) Lamekan: Gerdna asmanan (Gkler alemi, mekn d) Lareyb: Be guman (phesiz) Laubali: B delal, serbest (Nazl, serbest) Layezal: Xwedg (AUah)
Leb: Lev (Dudak)

528

Le'b: Lztm (Ojmamak) Ijebaeb: 1 Tij, bi lvanra (Agzma kadar dolu). 2 Lv bi lv (Dudak dudaga) Lebtene: Lvt, lvziwa (Dudagi susuzluktan kuruyan) jLehd: Gor (Mezar) Lehw: Heng (Eglence) l#hyan: Her du alyan (ki taraf) Lehze: Gav (an) Lem: Kes nejadnizim ii avbir (Alak soylu ve zugurt
kimse)

Len: Mel'iin (Mel'iin) Lemyezel: Xwed (AUah) Letf : Nazik, narn (Nazik) Letfedan: Kes ku bi gotmn xwe ii zirav di zane (nceUkleri bilen) Lewleb: Felek (Felek) Leyali: Piranya Leyle (Leylin ogulu)
Ley: ev (Gece)

Lk: Li hevdii (Bir birine) Liqa: Rasthatm, dtma Xwed (KarUamak, AUahi grmek)

Lot: Lotik (Ziplama) Lucce: Pla av (Su dalgasi) Lutf: Qenc (lyiUk)

Bfediim: Tunne (Yok olan) Ma erefnak: Me te ne nas (Seni tanimadik)

Maf: Bexand (Affedilen) Mah, Meh: Bv (Ay) Mahtab, Mehtab: Tavehv (Mehtap) l>Iahiid: Kife (BiUnen)

529

Mal: DUbjok, mejnldar (Meyleden) Mabcol: Nex'wee b Ser'aye (Sar'al) Ma'll: 1 Nexwe (Hasta). 2 Tte ku jera del te ann (Kantlanan) Maml: Tte ku pe te emelkrm (GeerU olan) Ma'mr: 1 Dme (Dnya). 2 Ava (Bajnndr) Manend: Wek (Gibi) Man: Ressame ini e b nav deng (nl in Ressam) Ma'ser: Guvageh (zmn sklp rasmm karld yer) Maske: Heza ku di gire (Tutan g) Maswa: Hebyen j bil X'wede (Allahtan baka yaratk
lar) Maa: Kese ku di mee (Yryen) Ma'reke: Ceng, tkon (Sava, mcadele) Ma'rez: Temaegeh (Sergi) Marfetnak: Kese b zann (Bilgili kimse) Maruf: Naskr (Tanmm) Matem: n (Matem) Matemi: Kese n (Yasl kimse) Ma-'vverd: Gulav (Gl sujru) Mazl: Derketye j kar (Azlolunan) Mazl: Derketma j kar (Azlolunmak) Meadm: Pranya Madene (Medenin oulu) Meal: Mana (Anlam) Mean: 1 Pranya Manaye (Manann oulu). 2 Stran (ark syleme) Meban: ekrm h hevanna gotman (Sz syleme) Mebht: Hejor (akm) Mebn: L ser, h gor (zerine, gre) Meclbe mehebbeta unasm: B evna mrovnan hatme kean (Baz adamlarm sevgisiyle ekilmiler, celbedihrU1er)

Mecmer: Bxrdan (Buhurdanlk)

F.
:

34

530

Mecrih: Birndar (Yarah) Mecrr: Kay (ekilmi, celbedilmi) Meddah: Pesmdar (vucii) Medh: Pesn (vgii) Medho, Medh: GJ (Sersem) Mefth: Vekir (Aik) Meftiin: Evndar bhe (Meftun, tutkim) Meger: 1 Ewxu (Meger). 2 Mera, bi raya

Xwed

(nallah)
Mehabet: Heybet, saw (Heybet) Meharet: Hunermend (Meharet) Mehanm: Kesn mal (Mahremler) Mehbib: Kes ku t evandm (SevUen kimse) Mehcebn: Enhv (Mehtap ahnli) Mehcir: Terkkir (Terkedilmi) Mehd: Dergii (Beik) Mehell: n (Yer, mahaU) Mehkiimtt eleyh: Bm hukum, bm ferman (Emir alti) Mehmel: Texterewan (Tahtaravali) Mehmid: PaqiJ, bUmd, bi qedir (Yuce) Mehr: Heq marbirna biik Gelinin rkah iicreti) Mehpare: Para hv (Ay parasi) Mehz, Mehza: Sirf (Salt) Mehziiz: Xwed par (Hisse sahibi) Mexafet: Tirs (Korku) Mexbin: Xapyay (Aldanmi) Mexdim: Kes ku jra xizmet t kirm (Hizmet edUen kise) Mexfir: Nuxaft (rtiilen) Mexmer: Firaqa mey (arap kabi) Mexmir: Serxwe, mest (Sarho, mest) Mexrr: 1 Qure (Magrur). 2 Xapyay (Aldanan) Mexf : Bi tirs (Korkulu) Mexz: Mej (Bejdn)

531

Meqalat: Gotmm (Szler) Meqald: Mftejrm, b mana mecaz j erxa felekera te go tm (Anahtarlar, mecaz anlamda felek arkma derUr) Meqam: 1 Ch (Yer). 2 CUe Brahm Pexember ku h hember Mala Xwedeye (Hz. brahim'in Kebe nn deki yeri) Meqame malm: Cye kfe e dosten X'wede (Bilinen yer, Allahn dostlarmm yeri) Megasd: Pranya Meqsede (Maksadm oulu) Meqlb: 1 Vaj (Tersine dnk). 2 Gan (Ruh) Meqreme: CUSn temken hevrmn (nce ipekU elbise) Megseda seramest: Daxw'aza ku seryan mest di ke, yan drav (Kafalar mest eden dilek, yani paralar)

Meqtl: Kut (ldrlen)

Me'kel: Xurek (Yiyecek) Mekmen: Veargeh (Pusu) Meknn: Veart (Gizlenmi) Mekr: Dek (Hile, oyunbazlk) Mekf : Xuyaji (Grnen) Melabs: CUm (Elbiseler) Melahet: Rmd, nazk (GzelUk, naziklik) Melan: Mel'nm (Mel'unlar) Melal: Peran, sst (Perianlk, geveklik) Melamet: Gazm (Sitem) Melbs: CU (Elbise) Melefcssal: Kese b nola frtan (Melek sfati kimse) Melekwar: Wek frttan (Melek gibi) Melzm: Tt, yan kese ku j mnrov na qete (Melzm) Memat: Murm (lm) Meml: Tj Dolu) Me'ml: TtS ku te hevku-m (Umulan Memzc: Tevhev, tekhev (Karm) Menah: Be fermanyen Xwede (AUahm yasak ettikleri)

532

Menaqib: Jnengarym (Byografiler) Menal: Mal ii mUk, ritbe (Mal-miilk, riitbe) MenazU: Piranya MenzUe (MenzUin ogulu) Menbe': Kan (Kaynak) Mendal: Zariik (ocuk) Mendel: ar ii temez, desmal (Kadmlarm bartusii^
mendil)

Menhec: R, rik (z, izlenen yoi) Men': Zexm (Saglam) Menq: Nexkir (Nakih) Menna': Uciid (Cimri) Mensiix: Betalkir, b hukum (ptal edihni, hiikumsiiz) Mensiir: 1 Belavkir (Serpilmi). 2 Mizeffer (Muzaffer) Mene': Jder (Mene) Menzer: Cy xuyabn (Griinme yeri, manzara) Menzil: 1 Xan (Ev). 2 Ch ku mirov di xwaze bi gj (nsanm ulamak istedigi yer) Menziri: Pvek (l) Merd: Mirov (nsan) Merdane: bi ciwanmr (Cmerte) Merdd: Qewirand (Reddedilen), Merez: Nexwe (Hastahk) Mergever: Nav cyekye li Iran' (Iran'da bir yer adi) Merqed: Gor (Mezar) Merkeb'ereban: n ku li hespn Ereb siwar biibn (Arap
atlarma binenler)

Mermiz: Tit ku t aretkirm aret edilen) Mersye: Sitirann ser miryan (lu agidi) Merzyye: Razkir (Razi edilen) Mesal: rok (Masal) Mescid: Kes ku secde Jra t birm (Kendisine secde edilen) Mesdiid: Ritun (Tikanmi)

533

Mesh: sa Pexember (Hz. sa) Mekk: Draven apkr (BasUm para) Mesll: Sre kand (ekilmi kU) Mesm': Gohdar (Dinleme) Mesrur: Kefx'w^e, dlad (SevinU)

Mestur:

Nuxaft (rtlen).
yazlm)

Rezkur, nvs (Sa-

trlam,

Meam: Lebate behnkrme (Koku alma organ) Mesame can: CUen gan ku behn di grm (Ruhun koku alma duyulan) Me'el: Melede (Meale) Mehed: Che ehdan (ehitlki) Mehd: Xuyay (Grnen) Mexf: Pr b evn, geje evne (ok seven, aktan sersemleen)

Meq: Nvsana gr ku mamosta jbo hnkrma qutabyan di nvse, nvsn (retmerUn, talebelerin renmesi iin yazd iri yaz, yaz yazmak) Mekk: B guman (pheU) Mereb: Vex'warm (ecek) Meate: Jma xemlnok (Sslejici kadm) Metae yek: Eyaye hevd (Bir birlerirUn metam) Metaf : Che tewafa Mala Xwede (KberUn tavaf yeri) Metaya: BejnbUnd (nceboylu) Metb': 1 Perew (Ujrulan kimse, nder) 2 B xw
(Huylu)

Metbx: Peht, pjand (Pikin, olgun) Metle': Ce derketma roje (Gnein dou ufku) Metlb: 1 Daxwaz (Dilek). 2 Tte ku te xwestm

(stenen)
Me''wa: Hewr (Barmak) Mewal: Dostm (Dostiar) Mevpam': Manim (EngeUer) Mewc: Pel (Dalga)

534

Mewzi': 1 Babet (Konu). 2 Danand (Konulmu) Mewzin: 1 Peyv ii nivsnn 'r (iir) 2 Yeksor (Devamli ajmi tempoyla olan) Meyan: 1 Nav (i). 2 Newq (Bel) Me'ys: B hv (Umutsuz) Mezaq: Tam (Tat) Mezaliman: Bmsiteman (Zuliim altmdakiler, mazliimlar) Mezher: Ch xuyabiin (Yansiraa yeri) Mezlem: Tar (Karanhk) Meamer: Veargeh (Gizlenilen yer) Mezre': Zev (Tara) Me'zin: Bi destiir (zinh) Mhman; Mhman: Mvan (Msafir) Miadat: Neyar (Diimanlik) Miadil: Hevta (Denk) Mialif : Hogir (iilfet eden) Miamq: Kesn ku hevdi hembz dikm (Kuaklaanar) Miateb: Bergazm (Sitem edien) Mibal: Helal (Miibah) Mibexxerat: Tewirn bixr (Buhur eitleri) Mibeyyen: Beyankir (Beyan edien, aUcanan) Mibtil: Betalkirox (ptal eden) Blicadd: ku tkon di ke (Mucadele eden) Micedded: Teze, Ji nive (Yeni, yeniden) Micella: Rohn, clakir (Aydm, cilali) Micenned: Civand, komkir (Topanmi) Micerreb: Tecnbekir (Denenmi) Rlicerreb: Tecribekir (Denenmi) Micerred: Rt (Armmi) Mcessem: Bi csm ii la (Vucudu saglara olan) Micezza: Parekir (Paralanmi) Mi'ciz: Mi'czn Pxember (Peygamberin mucizeleri) Midam: 1 Tunm (Devamli). 2 Meyxur, serxwe (arap ien, sarho)

535

ftldbr: B dek, fenek (Hilekr, oyunbaz) Mdebber: Ye ku tedbra w te grtm (Tedbiri alman) Mddea: Tte ku te dozkrm (ddia edilen) Blderns: Mamosta (retmen) Mide-RTver: Gor (Yuvarlak) Mdxem: Tte ku di ttekda wmda di be (Bir eyda
kaybolan) MdH: Kese ku mrov avare di ke (nsam saptran)

Memmer: Navsal (Yal) Mennes: Me (Dii) Mettrat: Dermanen behnxwes (Gzel kokar) Me'wwel: Te'wlkr (Te'vil edilen, deitirilerek yorumla nan) Meyyen: Kfe (BelU) Mferrhat: Tte ku kefxwe di dm (Keyif vericiler) Mfd: Dayoxe mefaye (Fayda veren) Mft: Bela (Beda'vva) Mxebber: B toz (Tozlu) Mhal: Tte be mkn (Mmkn olmayan) Mhce: Sergul (z) Mhenna: 1 Henekr (Kmal). 2 Kfxwes (Se'vinU)

Mherra: Heray (tlm) Mhessel: Tte ku b dest di keve (Elde edilen) Mheyya: 1 Amade (Hazr olan). 2 Vejand (Diril
tilen)

Mbb: Evndar, dost (k, dost) Mdt: PUan (Pln) Mihlkat: Tte ku mrov di bm helake (Helake gtren) Mhr: Evn (Ak) Mhredar: Evndar (Uc, seven) Mlrq: ewtandox (Yakc) Mhtal: B hUe, hUebaz (Hilekr) Mxedderat: Ke jmen ptperde (PerdeU kz ve kadm lar)

536

Mixelled: Tunm (Ebed) Mixelledun-nar: J ku tim di agirda di mne (Ebed atete kalan)
Mixettet: Xzkir (izgili) Mixeyyer: 1 Guhart (Degitirilmi) . 2 Bi kfa xwe (Muhayyer) Min: Alkar (Yardimei) Mijgan: Bijang (ICirpikler) Miqbil: Hatox ber bi me (Bize dogru gelen) Miqarm: Beranber (Yanyana) Miqebbes: Girtox irsk (KivUcim alan) Miqeddme: Dest p kirm (Balangi) Miqerreb: Nzkby (Yaklami olan) Bliqerrebin: Serekn firtan (Melek baglari) Miqerrer: Tit ku t biryarkirm (Kararlatirilan) Miqessem: Pikkir, parebiiy (Bliinmii, paralanmi) Miqewwyat: Titn ku hz zde di km (Giicii artiran eyler) Miqeyyed: Girdayy di qeydda (Kayitlanan) Miqm: Rawestox (Duran, ikamet eden) Miqtebis: Girtox irsk (KivUcimanan) Mikaefat: Titn ku tn kifkirin (Kegfedilen eyler) Mikatebat: Titn ku di navbera hmekanda tn mvsn (Yazimalar) Mikedder: elo (Bulamk) Mikellel: XemUandy bi gewheran (Cevherle sslenmi) Mikerrem: Qedu'bilmd (erefU) Mikerrer: Li di hevdii (Ardarda) Mikewwenat: Hebiij^ (Varliklar, yaratiklar) Mda^at: Hev dtm (Griime) Milebbes: Bi cU (ElbiseU) Mdettex: Lewitand (BiUagmi) MUezzezat: Titn bi tam (LezzetU eyler) Munknat: Piranya Mrmkune (Mumkuniiun ogulu)

537

Mmkun: Tte ku mkn di be hebna 'w ne zerrye (Mmkn olan ve varl zorunlu olmayan) Mmtaz: Bjare (mtiyazl, sekin) Mmted: Drej (Uzun) Mmaz': Kese ku pevn di ke (atan, nizaa den kimse) Mmeqqet: Nuxtekr (Noktalanm) Mm'eks: Ronahya ku di neynike, yan aveda di xuye.
(Yansyan) Mm'em: Kese ku n'met di bne (Nmet gren) Mnewwer: Rohn (Aydm) MmfeU: Tte ku te'sr di bne (Etkilenen) Mmr: Tte ku rohn di de (k veren, aydmlatan) Mmqad: Stxwar (Boyun een) Mnteha: Daw (Son, nihayet) Mmzem: Zelqand (Yapk) Mradat: Pranya Mrade (Muradm oulu) Mrahq: Kre ber balucbne (Bula ermek zere olan delikanl) Mraqb: Kese ku di keve mraqebe (Dnceye dalan) Mraselat: Tten ku di navbera hmekanda ten andrt (Teait edilenler) Mrrcan: Sor (Krmz) Mrdan: Xorten ku hej r smbeled wan ne hatye (Tys delikanllar) Mirde: Mir (l)

Mrebbe': Rntye cvatk (Bada kurup oturan) Mrrexxes: B destur (Ruhsath) Mresse': Nexkr (Naklanm, sslenmi) Mrettfeb: Rezku (Dizilmi) Mrewweq: Zelal, saf (Duru, safi) MiTx: Tejrr (Ku) Mrxzar: Bexe tejrran (Ku bahesi) Mmncan: E ku cane xwe mrandye (Canm feda eden>

338

Mirid: f ku di v (rade eden) Mirsel: and (Gnderilmi, eli) Mirid: Nandayox r (Yol gsteren)
Mirtaz: Raz (Razi) MisafUi: ku dest yek di idae (Birinin eUni sikan) Misebbeb: E ku Ji semedan t zann (Nedenlerden bUinen) Miseffa: Safkir (Tasfiye edilmi, temizlenmi) Misexxer: Bm ferman (Emir alti) Misellem: Teslmbiiy (TesUm olan)

Misenne': Nexkir (lenmi, suslenmi)

Miselsel: Zmcrkir (Zincirlenmig) Misewwer: kir, bi ikl ii siiret (Tasvir edilen) Miseyqel: Binqand (Parlatilmi) Miskir: Serxwekirox (Sarho edici) Mistear: Emanet (Emanet) Mistecme': Civngeh (Toplanma yeri) tlistefad: ku J stifadet kirm (Kendisinden yararlanilan) Misefd: f ku stfade di ke (Yararlanan) Mistexreq: Nuqbiiy (Gark oImu) IVIisted: Qutaby ku nii dest bi xwendm kirye (Yani grenci) Mistemend: Reban, peran (ZavaUi) Mistem': Gohdar (Dinleyici)

Mistesqi: Vexwarox (en) Mistewcib: Li gor (Geregince) Slistew: Diz, misaw (Duz, dogru) Mir: Halet ^aretkirm (aret etme aleti) Mikn: Ji misk (Miskten) Miteha: Tit ku dU di bij (gtiha edilen) Miter: 1 Kirdar (Ahci). 2 Sitra Miter (Jiibter yildizi) Mitabiq: Li gor hevdi (Bir birine uygun)

539

Mteaqd: Krnox frotox (Alc ve satc) Mtehher: Paqj (TenUz) MteUa: Avzerkr, avzvkr (Altm veya gm yaldzl) M'tr: Dermane behnxwe (Gzel koku) Mt.: Bnferman (taat eden) M'telf : Hogr (lfet eden) M'tekf : Peresdare di mzgefteda (Tapmakta ibadet eden) M'temn: Ewle (Emin olan, gvenen) Mtmen: Dil b c (nanan, tatmin olan) Mtrb: Sazvan (Saz alan) Mttehd: Yekby (Birleik) Mttesd: Zelqand (Yapm) Mi'wasa: Alkar (Yardm) Blvvessem: B nan (Naan alm)
Mzab: Heland (Eritilmi) Mzebzeb: Xapnoke duru (ki jzl aldatc) Blzehheb: Avzerkr (Altm yaldzl) Mzekker: Ner (Erkek)

Mzewwr: Derewn (Tezvirci) Mzmehd: Tte ku di ttek dmda v?mda di be (Bir ey de kaybolan) MS'cer: Laka ku jm lsered xwe di pem (Kadmlarm bE^
rts) Mlhr: Roj (Gne) Mxfer: Kme ku esker di dm sered xwe (Asker bah) Mqras: Meqes (Makas) MBBel: Pu-anya MiUete (MiUetin oulu) Mna: KulUkekye (Bir iek) MMen-nas: J mrovan (nsanlardan) Min: Bhute (Cemet) Mr'at: NeynUt (Ayna) M%kat: Fanos (Fener) Mi^kate Hemel: Fanosa Beran, mexsed je Bfea Berane j 12 brcen roje ku di Newroz'eda roj di keve (Ko

540

Feneri, maksat gunein Nevruz'da girdigi Ko Burcudur) Muxlem: Tolaz ku bi kuran xirab di ke (Kulampara) Mims: Hogir (tlfet eden)

N Nab: Zelal (Duru)

Nabahx: Neghayi, xav (01gunlamami, ig, kem)

Naar: Ji near lazime (aresizlikten gerekir) Nadir: Tit km peydabiijr (Az bulunan ey, nadir) Nadrul-wuqi': Km peydabiiy (Az bulunan) Nadde: Tit ku km peyda di be (Az bulunan, nadide) Nafe: Misk (Misk) Nafeyd Tetari: Miskn welat Teteran (Tatar ulkesinin miskleri) Nageh: Ji nkave (Aniden) Naghan: Ji ngkave (Aniden) Nahd: Sitra Zuhre (Venus yUdizi) Naxelef: Kes ku na be wekfl Xwed (Alaha vekil olmayan kimse)

Naxwende: Nexwend (Okumami)

Nail: GhLtox (Eren, nail olan) Naqe: Deva m (Dii deve) Naqil: NeqUkirox (Nakleden) Naqr: Nav sazekye (Bir sazm adi) Nakam: Miradnvco, b mirad (Eksik muratli, muratsiz) Na Imncine: Bi c na bm (Sigmazlar) Nam: Nav (Ad) Name: Mektib, bi mana pirtiik hatye gotin (Mektup. kitap anlanmida kuUanihnig) Namirad: B mirad (Muratsiz)

541

Vamzad: Mensbe b nave yeke (Birinin adma mensub olan) Napesend: Kara ku na ye ecbandm (Beenilmeyen i) Napuxte: Ne pjyay, ne ghay (Pikin olmayan, olgun lamam) Nar: 1 Hmar (Nar) . 2 Ar (Ate) Naresket: Neghay, napjyay (Olgunlamam, pikin olmayan) Narine: Tev^rek fk (Narenciye) Nas: 1 Naskr (Tandk). 2 Xelq (Halk) Nasaz: Ne l re, bere (Uygunsuz kimse)

Nash: retkrox (t veren)

NasDc: Xrabkrox (Bozan, bozucu)

Nast: Madde (Madde) Nakufte: Nepkf, pmdk (Gonca) Natewa: Qels, svk (Zayf, hafif) Naumd: Be hev (Umutsuz) Nay: Saza Ney (Ney) Naye gerdan: Saza Ney a ku di gerya, yan j j gerdana dengbej a "vvek Neye dengzrav (Dnen Ney'den, ya da Ney gibi ince sesli olan arkcmm grtlandan) Nazede: Nazdar (Nazl) Nazr: Nhertox (Gren) Nazrn: Nhertoxan (Grenler) Nebat: 1 Giy ay an (Bitkiler). 2 Tevvrek ekr (Bir
eit eker) Nebyy: Pexember (Peygamber) Nebi: Tr (Ok) Necaset: Ps (PisUk) Nedamet: Poman (PimarUk) Nedm: Yawer (Yaver) Nef : Mefa (Fayda) Nefas: Tten heja (DeerU eyler)

Nefha: Pfkrm (flemek)

542

Nefx: Pifkirm (Uflemek) Nefr: Gelek mirov (Kalabahk) Nefs emmar: Nefsa ku ber mirov di de rya xu-ab (nsani ktii yola iten nefis) Nefir: Nefretkirox (Nefret eden)
Nehar: RoJ (Giindiiz) Nehm: Nne (Degil) Nehn: Vear, nepen (Gizli, sakli) Nelinder: Di hundir. xweda, dU bi kn (Kinci) Nehnu aiq: Em evndarm (Biz aigiz) Nehs: Kes bextre, gunehkar (Mutsuz, giinaiikar) Neh taq: Neh kumbet, neh felek (Dokuz kubbe, dokuz felek) Nexl: Dara xurra (Hurma agaci) Nexm, Nexme: Sitiran (Tiirkii, arki sylemek) Nejd: Talanker (Yagmaci) Neqdeyn: Zr ii zv, bi mecaz di mana bjeda hatye (Altm ve giimu, mecaz olarak edebiyat anlammda gelEoi)

Neqyy: Paqij (Temiz) Neqqad: Tenqdkirox (Eletirici) Neqqa: Nexker (Nakii) Nemek: Xwey (Tuz) Nennuam: Pejrvgern, fesat (Miifsit) Nerd: Lztika bi Tewl (Tavla oyunu) Nesara: FUIejon (Hiristiyanlar) Neseq: Dsiplm (Disipli) Nesm: Sura bay (Yel) Nesl: 1 Sertr (Ok ucu). 2 Nejad (Soy) N^t: Kfxweg (Sevin) Ne : Ni kar, m kare (Edemezsin, edemez) Ne't: Pesn (vgii) Netac: Derket, ked (Sonular, uriinler) Netnk: Zrn bi gerdenyve (Kolyeye takUan altmlar)

543

New': Te-^r (eit) Newa: 1 Denge strane (ark sesi). 2 Hez (G), 3 HavU (are) Newadr: Pranya Nadre (Nadirin oulu) Newaraq: Dengzrav (nce ses) Newbawe: Nubar (Turfanda) Newheker: Kese ku h ser mir di stre (l zerine at syleyen) Nevra;z: N raby (Yeni kalkm, yeni yetimi) Neyyahe: Jma ku h ser mir di stre (l zerine at syleyen kadm)
Nezc: Ghan: (Olgunlama) Nezer: Nhertm (Bakmak) Nezerbaz: Kese ku mhertma w 'wek a tejrre baze (a hin bakl) Nezr: Wek (Gibi, emsal) Nezm: Rezkmn (Sralamak) Nbwwet: Pexember (Peygamberlik) Ndd: Hevtaye dj (Kar olan denk)

Ngn: Gust (Yzk)

Nhn: Vear, nepen (Gizli, sakl)

Nk: Cem, bal (Yanmda) Nmd: Xuyay (Grnme) Nsfyye: B insaf (nsafh) Nn: Rnt (Oturan)
Nzl: Rjn (Dklme)

Nzhetgeh: Che behn berdane (Oyalanma yeri) Ndakunend: Bangkrox (aran) Nhad: BUmd (Yksek, uzun) Nhal: ax (Dal) Nhan, Nhan: B dz (GizUce) Nqat: Nuxteym (Noktalar) Nkesret: Xvba (Temiz huylu) Nkkar: Karba (yi i, ii gzel olan)

!:.4.i

Nlknam: Navba (yi adli) Nkserencam: Kes ku dawya w ba ii xre (Sonu iyi
olan) Nlifer: Nav kulUkekye (Bir iek adi) Nna: Ne an (Getirmedi) Nran: Agmn (Ateler) Nsa': Jmm (Kadmlar) Nsar: Werandm (Serpmek ) Nsbet: 1 Li gor (Gre). 2 Wek (Gibi) Nsf: Nv (Yarim) Nswan: Jmm (Kadmlar) Nsyan: Ji brkirm (Unutmak) Nyaz: 1 Daxwaz (Dilek). 2 Lava (Yakari) Nzam: Sazuman (Diizen) Noi: Ve xwar (ti) Nuql: ekir behvan li fisteqan (Badem ve fistik ekeri) Nuktedan: Zanay bi titn zirav (nceUkleri bUen, nuktedan) Numa: 1 Xuya bii (Grundu). 2 Nan da (Gsterdi) Nuwan: Tevger (Hareket, davram) Nibade: Nilghajd (Turfanda) Nbare: Niighay (Turfanda) Nieris: Biika nii (GeUnUk) Niers xurd: Roja wek bika ni (GeUn gibi olan gune)

Nik: Nukul (Gaga) Nres, Niresd: Nii^ay, dan grme) Ni: Vexwarm (mek)
Ni.n: rn (Tath)

niidt (Yeni yetien, sonra-

^'V^

Q^?sgc^^^^^:g;^g'(tHty^^

^)a>^QG^^'^^4^S'^<^iV<Vf^C^^
Buyuk alr E h m e d e Xanf (Ahmet-i Hanf)'nin, Dogu ede biyatimn en nde gelen klasikleri arasinda yer alan dev eserl MEM ZN (Memo ile Zin)'i TUrklye'de llk defa olarak hem KUrteorijlnali.hemdegerli dUUnUr MehmetEmln Bozarslan' in TUrke evlrlslyle okurlara sunmaktan gurur duyuyoruz.

GN YAYINLARI: P.K. 1119

Kapak Resmi:Ayhan ERER

STANBUL Fiati: 20 tira

Kapak

Baskisi

ouRANOFSETB^tMivi