YER ALTI EDEBYATINA KISA BR GR YERALTI ADLANDIRMASI SORUNSALI BRER YER ALTI ROMANI OLARAK AZL VE DV KULBN KARILATIRMA

DENEMES

SAKARYA NVERSTES YEN TRK EDEBYATI YKSEK LSANS RENCS

KORAY SARIDOAN

ANAKKALE-2007 STANBUL-2010(Dzenleme)

ZET Yeralt Edebiyat, hakknda yaplan almalarn snrllndan ve kapal doasndan tr, henz tanm konulmam, ierii ve yazarlarnn hviyeti kesin izgilerle belirlenmemi, isminin altna hangi yazar ve eserlerin kesin surette konulaca zerinde anlalmaya varlmam bir konudur. Nitekim, tavr ve tabiat gerei sabit bir tanma kar refleks sahibi olan bu edebiyatn ve bu edebiyata dair bilgilerin daha uzun yllar net cmlelerle tanmlanamayacan, ancak ve ancak sezilebileceini dndmzden, bu almann baln Yeralt Edebiyatna Giri koyduk. almann ieriinde, yeralt kavramn ve edebiyatla ilikisini, bu edebiyatn tarihsel geliimini, dnyada ve Trkiyedeki isimlerini, Yeralt yaynlarn ve daha nemlisi Yeralt nitelendirmesi sorunsaln iledik. almamz, Yeralt Edebiyat konusuna, konuyla ilgili kendi grlerimize baka nemli isimlerin nceki almalardan derlenen bilgiler de katlarak bir giri yapmakla birlikte, bizce asl nemli nokta olan Yeralt yazar veya eseri nitelendirmesini neye gre yapacaz? sorusunu tartmaya amay ve konuyla ilgili yeni almalarn bu tartma zeminine oturtulmasn amalamtr.

ABSTRACT Underground literature, as there is a limited study about it and because of its closed nature,its definition has unplaced yet, the content and the identitity of the authors has sharply been undefined, under the name of it which author and the works will be strictly placed, is an unrecognized subject.Indeed, we named this studys title Introduction to Underground Literature as we thought that this literature which has a reflex against a fixed definition due to its nature and attitude and information about the literature cannot be described clearly for many years, if and only if it can be detected. In the content of the study, we processed the concept of underground and the relationship with literature, the historical development of this literature, the names in the world and in Turkey,underground publications and more importantly underground characterization problem. Our study has aimed, the subject of underground literature, to our opinions on the subject by participating the information compiled in previous studies by another famous names to make a preface, but the real important thing for us is to open to debate the question of According to what we do the underground author or study characterization, and to dominance new studies on the subject of a basis for this discussion.

GR Yeralt kavram, mstakil bir kavram olarak deerlendirildiinde, pek ok ekilde alt doldurabilir. rnekse, TDKnn Byk Trke Szlnde Yeralt szcnn ilk anlam Gizli ve zararl, yasa d olarak tanmlanmaktadr.1 Edebiyat ve sinema eserlerinin ounda yeralt dendiinde, akla daha ok, savaa, mcadeleye hazrlanmak iin beklenilen ve snlan bir yer gelir. James Mcteigue tarafndan Alan Mooreun izgi romanndan sinemaya uyarlanan 2005 yapm V For Vendetta isimli filmde, bunun ok baarl bir rneini grebiliyoruz. Hayali bir iktidar tarafndan tbbi deneylerde kobay olarak kullanlp bir ucubeye dntrlen V adl kahraman, intikamn almak iin yllarca ehrin yeraltnda, kullanlmayan bir metro istasyonunu kendisine ev yapmtr. Tarihsel ve sanatsal deiimlere bal olarak, ok farkl anlamlar yklenen yeralt kavramn, sanat ve edebiyatla ilikilendirdiimiz zaman ortaya yine TDKnn Byk Trke Szlndeki ikinci anlam olan Allmn dnda olan, aykr.2 fadesi kyor. Tarihsel birikim bize bir ey retmi ve kendi laboratuvarnda kendini dorulamtr. Tarihin her dneminde ve her alannda ortaya km btn kavramlar, olgular ve olaylar, ztlarn ve alternatiflerini de beraberlerinde dourmutur. te, Yeralt Edebiyatnn knda da bu yasann geerliini grebiliyoruz. Ancak, bahsedeceklerimizden evvel bir noktann altn izmek iyi olur diye dnyorum; Yeralt Edebiyat halen tam olarak tanmlanm, tarihsel geliimi ok kesin izgilerle ortaya konmu, kanatlar altnda barndrd air ve yazarlar tam olarak belirlenmi bir edebiyat deildir. Bunun nedeni, temelde belki de yeralt/underground olmas nedeniyle, belli bir tanma sokulma abalarna kar kendisini gizlemesi, tanmlanmaya kar refleksel bir tepki gstermesi olabilir.3 Bu edebiyat, normal tonlarda konuan baka tr edebiyatlarn tersine baran, grlt karan,isyan eden ya da suskunsa bile, suskunluunun altnda iten ie haykran nedenlerin yatt bir edebiyattr. Buna ramen, kendisini duyurmak, sylediklerini fark ettirmek gibi poplist bir abas yoktur; gsteri budalas deildir. Tarihsel sre konusuna dnelim. Yeralt Edebiyatnn ortaya k, konuyla alakadar pek ok kiinin de tespiti zere, kapitalizm ile e zamanldr, diyebiliriz. nk Yeralt Edebiyat, tam anlamyla bir ideolojinin edebiyat olmamasna ramen, kapitalizme ve ona dair her eye kardr, bir reflekstir. Kapitalizmin beraberinde getirdii kendine has yaam biimi, sosyal dzen, insan ilikileri ve ahlak yapsna kar Yeralt Edebiyat, tehlikeden kendisini korumak isteyen bir kirpi gibi iine yumulmu, kendi gereklerini oluturmu ve bu gerekleri tpk kirpinin dikeni gibi frlatmaya karar vermitir. Ancak alt izilmesi gereken bir noktada da u ki, kapitalizmden nce de, temeli gotik dnemlere dek uzanabilecek ve Yeralt Edebiyatna dahil edilebilecek sanatlar da yok deildir. William Blake, Thomas de Quincey gibi sanatlar buna rnektir. almamza balarken, konuyla ilgili ahsi birikimlerim ve notlarm dnda, bakalarnca yaplm almalar bulmak adna yaptm taramalarda, sandmdan ok fakat yetersiz sayda, yine de nemli olduunu dndm almalarla karlatm. almasn yaynlad srada Cumhuriyet niversitesi Eitim Fakltesi Trke Eitimi Blmnde Aratrma Grevlisi grevinde bulunan Evren Karatan Trkiyede Yeralt Edebiyat ve Hakan Gndayn Romanlarnda Yeralt Edebiyatnn zleri adl makalesi, Varlk dergisinin ubat 2005 saysndaki Trkiyede Yeralt Edebiyat Var m? kapak dosyas ve iindeki yazlar, yine Varlk dergisinin Nisan 2008 saysnda, mer Kumsaln konuyla ilgili ad ska geen Hikmet Temel Akarsu ile yapt rportaj ve Hikmet Temel Akarsunun kiisel web sayfasndaki4 yazlar ile Altay ktem ynetiminde kan Karakalem dergisinin 2007-Sonbahar tarihli ilk saysn bu kaynaklar arasnda sayabilirim. Btn bu taramalar sonucunda, ilerleyen sayfalarda greceksiniz ki, Yeralt Edebiyat ve ona dair tanmlamalar ve bulgular balamnda net ifadeler olmasa da hemfikir olunan ksmi saptamalar da vardr. Fakat bu almann amac, bata da sylediimiz zere, ncelikle elimizdeki kaynaklardan bir derleme yapmak ve kendi saptamalarmz da buna katarak derli toplu bir kaynak oluturmak ve ardndan bizce asl
1 2

http://tdkterim.gov.tr/bts/ a.g.e. 3 AHNER, Seray Yeralt Edebiyat, Karakalem Dergisi, Sonbahar-2007, s.38
4

http://hikmettemelakarsu.tr.gg

sorun olan Yeralt Eseri ve/veya Yazar Nitelendirmesini Neye Gre Belirleyeceiz sorusunu tartmaya amaktr. Buna gre, bu nitelendirmeyi A-Eserin ieriine gre, B-Yazarn karakteri ve tavrna gre, C-Eserin yaynlan biimine gre seeneklerinden hangisi ya da hangilerine gre yapacamz konusunu tartmaya balamak, hem bu edebiyatn altn bilimsel olarak doldurmaya, hem dlanm veya darda kalmay semi bu alt kltrn ciddi biimde ele alnmasn ve tannmasn salamaya yarayacaktr. Yer alt Edebiyat Tanmlamalar ve Yer alt Yazarlar Sylediimiz gibi Yeralt Edebiyat, genel-geer bir tanma henz sahip deildir. Yine de, bugne dek yaplm tanmlardan birka rnek vermek doru olacaktr. Ayrnt Yaynlarnn bir sre nce yaynlamaya balad Yeralt Edebiyat Dizisinin k slogan, aslnda lkemizde Yeralt Edebiyatnn bilinen sloganlarndan ve tanmlarndan biri haline gelmitir: Asilerin, Kaybedenlerin, Hayalperestlerin, Gnahkrlarn, Kfrbazlarn, Beyaz zencilerin, Aa trmananlarn, Yola kmaktan ekinmeyenlerin, Uurumdan atlayanlarn... dili, sesi Yeralt Edebiyat Elimizdeki, konuyla ilgili snrl kaynaklarn iinde, sanal alemde karmza en ok kan tanmlardan biri de Zatturi takma adyla internette yazlarn yaynlayan Mehmet Akayn bir yazsnda yapt tanmdr: Yeralt Edebiyat, birbirlerinden habersiz farkl dnemlerde yaratlan eserlerin hem yksek sanatn hem de popler sanatn dlad yazarlar tarafndan ortaya konmu bir edebi tavrdr.5 Her ne kadar Mehmet Akay, Yeralt Edebiyatn popler edebiyatn iinde grse de bu cmlesi dikkate deerdir. air-Yazar Osman akmaknn gnlk bir gazetedeki yazsnda ortaya koyduu tanm, bu edebiyatn karakteri asndan da nitelikli bir zet gibidir: ncelikle, unu belirtmeliyiz ki, Yeralt Edebiyat ana akm (mainstream) edebiyatn ve sanatn ok gl ve yerleik olduu, ok satanlarn edebiyat ortam zerinde egemenlik kurduu, kendi popler temalarnn ve sluplarnn edebiyat ortamn istila ettii ortamlarda zorunluluktan fkran bir edebiyat. Kelimenin tam anlamyla, pnarlarn yerden fkrmas gibi, Yeralt Edebiyat da popler edebiyatn fay hatlarn krarak yeraltndan yzeye fkrr. Edebiyata kendi ayrks temalarn, yan gzle baklan sluplarn, ki bu edebiyatn slubu sert ve hain bir eletirellik barndrr, insan var oluunun ve ayn zamanda var oluun derinlerde kalan esrarengiz yanlarn ve srlarn, neredeyse saldrgan bir tavrla alarlar.6 Sahip olduumuz ksa bilgilerden derlenen snrl tanmlarn ardndan yeralt yazarlarna geelim. Ben yeralt yazarym. cmlesini kolay kolay duyamayz. Dolaysyla, bilinen yazarlarn ou kendilerini bu kavramn altnda grmez, birok yeralt yazarna da ulamak kolay olmaz. Yazarlarn, bireysel durular genel olarak dierleri tarafndan marjinal addedilmi, tekiletirilmi olsa da, unutmamamz gereken bir yan vardr ki o da, belki her Yeralt Edebiyatsnn marjinal saylabilecei, ancak her marjinal yazarn asla Yeralt Edebiyats saylamayacadr. Kk skender veya Altay ktem gibi yazarlarn bu edebiyata dahil edilemeyeceini syleyen azlar, bu fikirden destek alm olabilirler. Gnmzn en konuulan, okunan, kurgusu ve dili baarl saylan Yeralt yazarlarndan Hakan Gnday, bir sre ncesine dek popler edebiyat okuyucusu tarafndan neredeyse bilinmemekte, kolay ulalabilecek kaynaklarda rportajlar, syleileri, fotoraf bile bulunmamakta, bilinen fotoraflarnn says en iyi ihtimalde bir elin parmaklarn gememekteydi. Son birka yldaki gelimelerin, iki eserinin oyunlatrlmasnn ve zellikle son eseri Ziyann yaynlanmasnn ardndan bu durum deiti.

AKAY, Mehmet, 21. Yzyl Edebiyatnda ki Seenek Dnda Bir nc Seenek Aramak Ahmaklktr, 8.2.2008, http://zatturi.blogcu.com 6 AKMAK, Osman, Edebiyatn Yeralt Damar Milliyet Gazetesi, 4.11.2004

Dier yandan Kk skender ve Altay ktem en sk anlan isimlerdir. Ouz Atayn da ad Yeralt Edebiyatnn ncs eklinde ska gemesine ramen, zerinde iyi dnlmediine inanyorum. Zira nc olmakla balang saylmak arasnda bir bilinlilik/farkndalk ayrm vardr. nc olmak, bilinli bir k, sistemli bir harekettir ve tpk bir ihtilal gibi farknda olarak yeni bir eyler yaplr. Ancak, olayn iinde olduunu hissetmediiniz halde ortaya koyduunuz farkl tavrdaki eserler, siz hayattayken ya da sizden sonra, kontrolnz dnda olarak birilerince balang saylp, bir olguya dntrlebilir. Sz gelimi, Kafkaesk denen edebi tavrdan Kafkann haberi olacak kadar mr bile olmamtr. Ya da Nietzsche, stn nsandan bahsederken, Hitlerin fikirsel dayana olacan hedeflememitir. Ouz Atayn da byle bir farkndalkta olduunu deil, bu sfatn ona atfedildiini dnyorum. Yazarlarn isimleri arasnda, bilinen yazarlardan Sibel Torunolu, Sarp Bengi, Sezen Ural gibi isimler de geiyor. Bilinen sfatlandrmasndan sonra, akla Bilinmeyen var m? sorusu gelebilir ki buna muhakkak Evet demeliyiz, zira Yeralt Edebiyat dediimiz hareket, byk oranda fanzinler zerinden can bulmaktadr. Bu nedenle genelin bilmedii, baz kitlelerin okuyabildii isimler de yok deildir. Tam da bu noktada, Varlk dergisinin Trkiyede Yeralt Edebiyat Var m? kapak dosyal saysna aklama yapan Hikmet Temel Akarsu-ki kendisi de bir yeralt yazar olarak nitelendirilir-, bu konu hakknda ok ilgin bir yaklamda bulunmutur: Gerekten Yeralt Edebiyat yapyor olsaydm, bu rportaj suallerini bana asla yneltemezdiniz. nsanl ycelten o gerek yaratclarn sanatlarn ve pozisyonlarn intihal etmeyi onursuzluk sayarm. 7 Yeralt yazarlarnn dnyada tannan isimlerine gelirsek, bir bayapt olarak Dv Kulb/Fight Club yazar Chuck Palahniuku en bata anmamz gerekir. Dier isimlere bakarsak, Philippe Dijan, Marquis de Sade, Ola Bauer, Jean Genet, J. G. Ballard, Georges Bataille, Octave Mirbeau, A.C Weisbecker gibi isimleri ncelikli olarak sayabiliriz. Daha geni bir liste iin yer alt rnlerini yaynlayan Ayrnt Yaynlar8 ve Altkrkbe Yaynlar9nn web sayfalar da incelenebilir. Yeri gelmiken almamzn bilinli olarak eksik braklm bir noktas hakknda bir eyler yazmak isterim: letiimin ve yayncln hzland bir ada yaadmz iin her gn pek ok yeni isim edebiyat hayatna giriyor. Bata belirttiimiz ve sonunda aklayacamz zere, bu almann amac ksa ve toplu birka bilgi vermek ve bir tartma amaktr. Dolaysyla isimler ve eserler sz konusu olduunda ncelikli isimlerden sz ettiimi, konunun uzun yllar ve ok sayda insan tarafndan tartlacana inandm ve bu almalarda adnn geeceini dndm pek ok ismin, laf kalabal yapmamak ve amak istediim tartmayla birlikte, baz hatlar netleince anlmasn dndm iin anmadm bildirmek isterim. Yeralt Edebiyat Yaynlar ve Fanzinler Yeralt Edebiyat eserlerini kitap formatnda, romanlar, hikayeler ya da iirler olarak dnya ve tabi zellikle Bat dillerinde bulabiliyoruz. Ancak dilimize evrilmi olan, nce gelen Yeralt eserlerinin says malesef ki dnya dilleriyle kyaslanamayacak kadar azdr. Fakat, birka yl ncesine kadar, Ayrnt Yaynlarnn balatt ve hzla ilerleyerek, dilimize evrilen, baslp oaltlan Yeralt Edebiyat Dizisi, bu a byk oranda kapatm ve hatta klt bir yaz dizisi haline getirmitir. Bu diziye dahil olan baz eserler yledir: Dv kulb-Chuck Palahniuk, Eiktekiler-Philippe Djian, Son Srgn-Dragan Babic, Yatak Odasnda FelsefeMarquis De Sade ,Acemi Pezevenk-Ola Bauer, Tavandaki Kukla-ngvar Ambjrnsen, Gnll Srgn-Claude Lucas, Erojen Blge-Philippe Djian, Kozmik Haydutlar-A.C Weisbecker, Hayran Olunas Kazanova-Philippe Sollers, Gsteri Peygamberi-Chuck Palahniuk, Tkanma-Chuck Palahniuk, Hrszn Gnl-Jean Genet, Denizci-Jean Genet, Flamenko`nun zinde-Jason Webster, Oda Hizmetisinin Gnl-Octave Mirbeau, Grnmez Canavarlar-Chuck Palahniuk, Adsz Devler-Pascal Bruckner, arpma-James Graham Ballard, Melekler-Denis Johnson, Fahie-Nelly Arcan, Kaaklar ve Mlteciler-Chuck Palahniuk, Cennette Bir Gn Daha-Edie Little, Sevdal Tutsak-Jean Genet

7 8

AKARSU, Hikmet Temel, Varlk Dergisi, ubat 2005, s.17 http://www.ayrintiyayinlari.com.tr/ 9 http://altikirkbes.wordpress.com/

Ancak kitaplardan ziyade, Yeralt Edebiyat yayn denildiinde, bu edebiyatn asl kalesinin fanzinler olduunu sylemeliyiz. Fanzinler, Yeralt Edebiyat tanmndaki teorinin pratie en iyi dklm, en net halleri aslnda. nk, tpk Yeralt Edebiyatnn ortaya k gibi, fanzinler de byk paralarn dnd, byk yaynevlerine/basmevlerine ihtiya duymadan, hatta kafa tutarak bir araya gelen birka insann yazdklarn fotokopi uslyle oaltlarak tremitir. Birou uzun mrl olamamtr ya da geni kitlelere ulaamamtr ama yine de ortaya koyduu tavr takdire ayandr. Fanzinlerin tarihine baktmzda da, 1970lere kadar gideriz. Tamamen kendin piir kendin ye mantndan yola karak oluturulan Do it yourself denilen bu punk felsefesi, o zamanlar daha ok punk/metal mzikle ilgili olarak ilk fanzinleri yaynlamlar ve bugne dek gelmesinde nc olmulardr. lkemizde de, zellikle stanbul, Ankara ve zmir gibi merkezlerde ve byk ehirlerde ok fazla retiliyor olsa da, datm, byk kitlelere ulam ya da sreklilik konusunda epey sorun olmaktadr. Bilinen balca fanzinlerin isimlerini de sralamak gerekirse unlar sayabiliriz: akl fikir, artcore, artzine, avantgarde, chaos, plkteki silah sesi, darkportal, dehliz, dehet, zine, deli gmlei, d mihrak, ha-zine, heavy metal, kaos gl, kara d, kara kutu, laneth, maher, makaszine, nebula, panik atak, panteon, rock art, rock fanzine, rock-balance, rockbank, shitzine, sombre, bok kltr, zifirfanzin, satraras fanzin Dier yandan Yeralt Edebiyatnn kapital ile ilikisi de sorgulanabilir. Sonuta, bu nemli eserlerin birou, byk sermayeli yaynevleriyle iliki kurarak, onlarla alarak var olurlar. Bildiimiz gibi, Dv Kulb, byk paralar harcanarak, beyaz perdeye uyarlanm ve Brad Pitt gibi popler bir oyuncu oynamtr. Bu durum, Yeraltnn o ie dnk, siyah mizac iin endieli bir durum olarak grlebilir. Ancak bu konudaki fikrimi Seray ahiner, Karakalem dergisinde yaynlanan Yeralt Edebiyat dosyasndaki u cmlesiyle net bir ekilde zetlemitir: Egemen gler elde edemedikleri varlklar hi deilse rozet ya da hazr bir etiket haline dntrp stlerinde tarlar. Fakat yeralt dnyas, kendisini bu kadar kolay teslim etmemitir.10 Ayrca, tam da bu konuyla ilgili bir soru yine Kk skendere sorulduunda yle demitir: "Dolam, datm gl bir yayneviyle almakla yeralt arasnda nasl bir ba kuruyorlar anlamak g. O halde ressamlar da galeriler yerine maara duvarlarn kullansnlar; oraya kadar geliriz bu amazda. En utaki okura beni gtrebilecek yayneviyle almamn kimliimle ya da yaama tarzmla ne ilgisi var?! Tasarmlar retmekten kanmalyz; iddial szlerin hedefleri bulmama olasl, skalamak insan zor durumda brakr.11

Yeralt Edebiyat Eserlerinin erii, Nitelikleri, Kahramanlar ve Dil zellikleri Adndan da beklendii zere, bu edebiyatn ierii temelde yeralt ve oradaki hayatlardr. ncelikli olarak aklmza gelen grnt, karanlk mekanlar, sokaklar, hayattan beklentisi kalmam kahramanlar, alkol, uyuturucu, cinsellik ve iddetin hakim olduu hayatlar ve benzeri unsurlardan rl bir grnt olacaktr. Bunlar da Yeralt Edebiyatna dahildir muhakkak, fakat eksiktir. Yeralt Edebiyat, illa ki bu unsurlardan en az birini iermek zorunda deildir zira Yeralt isimlendirmesini hak edebilecek baka unsurlar kullanan yazarlar da vardr. Szgelimi, Gndayn Azilinde delilik ile dahilik arasnda gidip gelen kahramanmz Asil iin, yukarda bahsettiimiz unsurlar birer merkez unsur deildirler. Romanda yerlerini birer tamamlayc unsur olarak almakla kalrlar. Onun asl davas, zihnindeki dlanmlk fkesinin bir sonucu olarak, sosyal hayatn ne denli basit ve aalk olduunu, hatta insann sanld kadar da sosyal olmadn ispatlamaktr. Ya da Palahniukun Dv Kulbnde, yine ayn unsurlar sadece birer ara olarak grrz. Yine burada aslolan ey, sosyal hayat eletirisidir. Ve bir not daha; sosyal hayat eletirisi, kurgunun yalnzca merkez noktasdr. Bu nokta etrafnda hilik, varolu, manevi ac ve olgunlama, lm, aile, hayat, sistem, evren, yaratl gibi daha pek ok konu sz konusu eserlerde ve Yeralt Edebiyatnn dier eserlerinde yerlerini almaktadrlar. Dolaysyla Yeralt Edebiyatna dahil olan bir eserin mutlak surette alkol, cinsellik, uyuturucu, kadn, iddet ve benzeri konularda dnmesi gerekmemektedir.
10
11

AHNER, a.g.e. s.40

ERTE, a.g.e.

Yeralt eserlerindeki su eilimi; iki ekilde aklanabilir; ya varoluuluun dillendirdii gibi, hatal sosyallemeye kar, bir protesto kimliindeki istediini yapma zgrl bu ekilde addedilmi ve eserlerin kurgu dnyasna su olarak yansmtr; ya da varoluuluun veya bamsz znel fikir olarak toplum bilincinin getirdii bir eydir. yle ki, toplumu, doruya ynlendirme istei, onu yanln iine boarak, ona yanl gstererek, byle bir ynteme bavurulmutur. Hakan Gndayn Azil adl eserindeki, iyiliin ekim gc yerine ktln itme gcnn daha ar basmas rnei gibi Bu edebiyatn kahramanlar, adndan da belli olduu gibi, yeralt tipleridir. Yani ac ekmi, tozpembe bir gzln arkasndan grme ansn yitirmi, haykran, isyan eden, fikrini sylemekten ve sylerken de kfrden, argodan faydalanmaktan geri kalmayan insanlardr. Yazarlar byle bir ruh haline brndren ok zel ve eitli nedenler olabilir ya da ok eitli dnya grleri, felsefeler olabilir. Rasyonalizm, anarizm, sosyalizm, Freudculuk, vesaire Ancak hemen hepsinde grnen bir st felsefi anlay vardr ki, o da varoluuluktur. Varoluuluk, eit haklara sahip insanlarn sosyal adalet, ekonomik garanti ve tek bir insann gszl karsnda, bunlar aramalarndan tr sosyalleen, kolektif kuran insanlarn, bu yap karsnda zld, tek insann yitip, toplum iinde eridii gereine kar kar. Btn varolu felsefesi u biim altnda belirir: nsann kendi kendini yitirdikten sonra btn dnyay ele geirmesi ne ie yarar? Bundan dolay varolu felsefesi bir bunalm felsefesi olmutur. Bu felsefe yeni bir dizge kurmak istemiyor, tam tersine insanlar karar verme durumuna getirmek istiyor; retmek istemiyor, yeni bir tavr ala aryor; a yeni bir biimde aklamak istemiyor, onu yarglyor; sakinletirmek deil, rktmek onun amac; sentez de istemiyor, "ya o- ya o" karsnda brakyor 12 te bu sebeplerden, varolu felsefesi, ferdin kendini kaybetmedii, kontroll bir bireysel bir kurtulua dayanr. Sz konusu kurtulu, yazarlarn ve eserlerin ouna hilik olarak yansmtr. Kahramanlar, kaybedecekleri eylerin olmad oranda zgrdr. Dv Kulbnn kahraman bu nedenle bilinaltnda yaratt ikinci insana, evini-yani sahip olduunu sand tek eyi- havaya uurtmutur. Azilin kahraman Asil, bu yzden ailesinden, ocukluundan, onu sosyal bir varlk yapan her eyden kurtulmutur ve bu yzden kitabn birok yerinde karsnda dikilip konuan insanlar duymaz. Rock kltrnn ierdii Sahip olduklarn sana bir tuzaktr felsefesi, Dv Kulbndeki kanepe meselesinde, Tylern u cmlesiyle edebiyattaki karln bulur: Mobilya satn alrsnz. Kendinize dersiniz ki, bu hayatm boyunca ihtiya duyacam son kanepe. Kanepeyi alrsnz ve sonraki birka yl boyunca, hangi iiniz ters giderse gitsin, en azndan kanepe sorununu zm olduunuzu bilirsiniz. () Sonra o gzel yuvanzda kslp kalrsnz. Bir zamanlar sahip olduunuz eyler artk sizin sahibiniz olur. 13 Dil meselesine gelince, genelleme yaplabilecek bir durum gremiyoruz. almamzn bandan beri izdiimiz tablo zerinden, Yeralt Edebiyatnn yaynlanm kitaplar ve fanzinler olmak zere iki ayak zerinden gittiini grebiliyoruz. Aslnda dil sz konusu ise, yaynlanm Yeralt rnlerinin, yaynlanmam olanlarn dilce estetize olmu halidir, demek yanl olmaz. Fanzinler, dil kurallarn, slup zelliklerini ou zaman nemsemezler. Serseri ve haylaz bir edalar vardr. Kitaplar ise artk olgunlama srecine girmi, yazarnn zgn dilini oluturmaya alt, profesyonellik yolundaki eserlerdir.

12 13

Varoluuluk, http://tr.wikipedia.org PALAHNUK, Chuck, Dv Kulb , stanbul 2007, Ayrnt Yaynlar, s.38

YERALTI NTELENDRMES SORUNSALI Konunun ayrntsna inmeden evvel, sorunsal kelimesinin aslnda ne demek olduunu ve neden bu ifadeyi setiimi aklamak isterim. Zira sz konusu kelime son zamanlarda yanl ve fonetik ekicilii nedeniyle yersiz kullanmlardan dolay ii boaltlm bir kelime haline gelmitir. Konuyla ilgili en gvenilir kaynak, kukusuz TDK Byk Trke Szl olacaktr. Szle baktmzda sfat kategorisinde deerlendirildiini ve iki anlam olduunu gryoruz: sf. 1. zm belli olmayan. 2. Doru olma ihtimali bulunmakla birlikte, phe uyandran, kesin olmayan, problematik.14 Biz almamzda daha ok ikinci anlamna dayanmay uygun buluyoruz. Birinci anlamnda bahsedilen, zm belli olmama durumu an itibariyle alanmz dndadr. kinci anlamdaki ifadeyi sememin nedeni ise u ana kadar yazlan kaynaklar ierisinde cevabn bulamadm nokta, bir eseri veya yazarn Yeralt Edebiyatna dahil ederken hangi kstaslara dikkat edeceimiz sorunsaldr. Biz almamzda, aada okuyacanz balklardan ncsn dikkate alma taraftaryz. Gerekesini baln altnda aklamay daha uygun gryorum. Tanm henz yaplmasa da Yeralt Edebiyatn anlatrken yazarn veya ieriini yahut yaynlanma eklini dikkate alyoruz. Pekala, hangisini kstas almamz daha salkldr? te bu tartmann balamas, Yeralt Edebiyat yazar ve rnlerinin faydasna, dolaysyla edebiyat sanat ve biliminin faydasna olacaktr. 1-Yaynlanma Biimine Gre Nitelendirme: Yeralt Edebiyatnn tavr ve kimliine daha yakn ilerleyen aya, fanzinlerdir. Yani, sermayenin, irketlemenin olmad, herhangi bir yaynevine ihtiya duyulmadan, bireysel abalarla ortaya km bamsz yaynlar... Gerekten de yeraltnda yaayan bu eserlerin bu edebiyat altnda deerlendirilmesi dorudur. Fakat onlarla ayn rengi tayan, ayn durua ve benzer ifadelere dayal, byk oranda daha olgun ve profesyonel eserler yaynlanrsa, bunlara tepkimiz ne olacaktr? Srf sermayeye sahip bir yayn ve datm irketine dayal alt iin, btn zellikleri Yeralt Edebiyatna uyan bir eseri dlamamz ne derece mantkl ve salkldr? Dolaysyla bu tr bir nitelendirme hibir ekilde uygun deildir, diye dnyoruz. Kald ki, bu tr bir isimlendirmeye dayal dnen mantk, eskisi kadar kabul grmemekte, sradan bir heyecan olarak karlanmaktadr. Zira yerli ve yabanc pek ok nemli eserin arivimize kazandrlmas bu sayede olmutur ve buna kar kmak Yeralt Edebiyatna bir tr nankrlk olacaktr, kanaatindeyim. 2-Eserin Yazarna Gre Nitelendirme: Bugn geldiimiz noktada istisnasz her Yeralt yazar, doal olarak eserinin zelliklerini tamakta ve eserine kendi glgesini brakmaktadr. Fakat bu durum daima geerli mi olacaktr? Yani, popler saylan, iyi aile ilikileri, ruh hali salkl olan, dier Yeralt yazarlarnn aksine kendisinde fazla gizem barndrmayan bir yazar, Yeralt niteliklerine uygun bir eser yazdnda ve bu eser baarl olduunda, onu da bu edebiyatn dnda m tutacaz? Tam bu noktada u soru akla gelebilir: Yeraltnn ruh halini barndrmayan bir yazardan bir Yeralt eseri kabilir mi? Hakl ve tartlmas gereken bir soru. Edebiyat tarihi ve tecrbesi, bunu baarabilen ok az yazarla bizi tantrmtr. Bir yazarn eserinin, kendi karakteri dnda geliebilmesi bu yazarn iyi ya da kt bir yazar olduu anlamna gelebilir mi, sorusu, muhakkak ki okuyucuya veya aratrmaclara kalmtr. Biz, birer bilim adam (veya aday) olarak, yazar-eser ilikisinin sonularnda srprizlere ak olmak durumundayz. Bu konuda, bir gazeteye verdii rportajda eser-yazar ilikisine deinildii bir srada Hakan Gndayn verdii cevap, ok arpc ve hakldr: Okurlarmn beni merak etmesinin okurlarma da bana da yarar yok. Sanatta nemli olan iin kendisidir, ii deil. Ayrca kendimi tarif etmem pek mmkn deil. Mezar tanda bir yazanlar yeterli olabilir, yani doum ve lm yl beni tarif iin kafidir, nk aradaki tire kadarm.15
14

http://tdkterim.gov.tr/bts/

Gerek bu aklamaya verdiimiz hakllk pay ve gerek ahsi dncemiz dorultusunda, nitelendirme konusunda, yazarn kiiliini dikkate alma yntemini de geersiz ve salksz bulduumuzu sylemek isterim. 3-Eserin Tavrna Gre Nitelendirme: Saydmz bu yntemden, daha salkl ve mantkl bulduumuz yntemin bu yntem olduunu tekrar belirtmek isterim. Edebiyatta eserin yazarnn ve ortaya k srecinin kukusuz ayn derecede nemi ve belirleyicilii vardr. Fakat, konumuz balamnda, bir eserin Yeralt Edebiyatna dahil edilebilmesi iin dikkat edilmesi gereken noktann eserin tavr olduu kanaatindeyiz. Buradaki tavr kelimesi yerine, ierik, dil, yntem, slup gibi amilleri saymak istemememin nedeni btn bunlarn bir btn tekil ettiini ve bu btnn de bize eserin tavrn verdiini dnmemdir. Yeraltnda olmak bir duru ve tavr meselesi olduu iin, eserin bize anlatt eyler ve onlar anlatma eklini birincil derecede nemli saymak durumundayz. Bu kstasa gre, belki de yine kesin izgiler konulamayacak, eserler temelinde dnp Falanca eserde Yeralt Edebiyat unsurlar vardr gibi ifadeler kullanmk durumunda kalabileceiz. Bunu belirlemek iin u an tabi ki erkendir. yi deerlendirmelerin, verimli tartmalarn ardndan, karmzdaki grnt daha da netleecektir.

15

http://vatankitap.gazetevatan.com/haberdetay.asp?hkat=1&hid=14820&yaz=Buket%20A%FE%E7%FD

BRER YERALTI EDEBYATI ESER OLARAK DV KULB VE AZLN KARILATIRMASI Yeralt Edebiyat denilince akla ilk gelen eserlerden birisinin Dv Kulb olduunu sylemitik. Eser, yaymland 1996 ylnda byk ses getirmi, 1999 ylnda da David Fincher tarafndan sinemaya uyarlanmasyla dnya apnda daha da bilinir hale gelmitir. Kitabn yazar Chuck Palahniuk, 21 ubat 1962'de Washington'da dodu. Asl ad: Charles Michael Palahniuk'tur. Bir sre Eyalet niversitesi'ne devam etse de renimini Oregon niversitesi'nde tamamlad. Geimini bir irkette otomobil tamircilii yaparak kazanmakta iken 1996'da arkadalaryla devam ettii bir edebiyat grubu erevesinde Project Mayhem(Kargaa Projesi) isimli ksa hikayeyi yazd. Sz konusu hikaye ay gibi ksa srede Dv Kulb'ne dnt. 1999'da katld bir yazarlar konferansnda "Writing to fail" (Baarszl Yazmak) adl bir alma grubu yrtt. Pacific Nortwest Booksellers Association Award ve Oregon Book Award dllerine layk grlen Dv Kulb 1999'da filme ekildi.16 Eserde, hayatndan ve hayatndaki insanlardan nefret eden, alt iinden bkm, byk uykusuzluk sorunlar yaayan, lm bilincini saplantya evirmi, muhta olduu insani duygular baz hastalklara sahip insanlarn dayanma gruplarnda arayan gen bir adamn yks anlatlyor. Ve bir sre sonra bu gen adamn hayat, Tyler Durden adndaki, btn dnyadan ac karan, oyunu kendi kurallarna gre oynayan birisiyle tanarak deiiyor. Tylera gre, tketim dnyasnn etkisinden kurtulmann tek yolu fiziksel ac ekerek yeniden domaktr. kisi arasndaki bu dv oyunu bir sre sonra lkenin drt bir yann saran gizli bir kulbe, Dv Kulbne dnecek ve en nihayetinde de toplum dzenini bertaraf etmeyi amalayan byk bir proje haline gelecektir. Marla ise, yine hasta dayanma gruplarnda ortaya kan, kaybedecek bir eyi kalmam, toplumdan syrlm bir gen kz olarak yerini alyor. Ve yazar Chuck Palahniuk, btn bu karakterler zerinden tketim kltrne, onun beraberinde getirdii nsan insann kurdudur. felsefesine, hrsa, rekabet ve stnlk mcadelesine, bu kltrn snrlarn izdii gzellik idealine, ok sert bir eletiri getiriyor. Ve Azil... Kendi ifadesine gre edebiyata inanmayan17, kendisini de bir yeralt yazar olarak grmemesine ramen, oktan Trkiye Yeralt Edebiyatna dahil edilmi olan Hakan Gndayn ubat-2007 itibariyle raflarda yerini alan sra d eseri... 29 Mays 1976da Rodos'ta doan yazar Hakan Gnday ilkretimini Brkselde tamamlad. Ankarada Tevfik Fikret Lisesini bitirdi ve daha sonra Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Franszca Mtercim Tercmanlk Blmnde niversite eitimine balad. Ertesi yl Universite Libre de Bruxellesin Siyasal Bilimler blmne geti. Sorna Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinden girdi. lk roman Kinyas ve Kayra 2000, Zargana 2002, Pi 2003, Malafa 2005 ve Azil 2007 ylnda Doan Kitap yaymland. stanbul ve Antalya 'da yayor. 18 Romanda Asil adndaki, bir ucu deli, dieri dahi olan ifte kiiliinin ular arasnda gidip gelen, normal saylamayacak bir adamn hikayesi anlatlyor. yanda, PTTnin Yirmi Be Yl Sonrasna Mektuplar kampanyasnda, kendisine hitaben yazlan bir mektubu yirmi sekiz yanda bulmasyla ve mektupta babasnn aslnda onun domasn hi istememi olmas gibi gereklerle burun buruna gelmesiyle balayan eser, bu olayla birlikte Asilin dahi yannn harekete gemesiyle ve edebiyatla, mzikle, belgeselle ve daha birok yaratma iiyle birlikte devam ediyor. Asil, roman boyunca sosyal hayatn, insan tabiatnn, tketim kltrnn en kilit ifrelerini

16 17

Chuck Palahniuk, http://tr.wikipedia.org OBANKENT, Yeim, Sylesi-Hakan Gnday, Hrriyet Gazetesi, 8.6.2002 18 http://www.hakangunday.net

10

okuyucuyla paylayor. Ve aslnda en ok da dierlerinden farkl olan, zeki ve sra d insanlarn karlat garipseme, dlama ve lin etme kltrn ok u bir rnekle ama ok aina bir ekilde anlatp eletiriyor. Bu iki eser, gerek yeralt rnleri olmalar, gerekse ierikleri ve eletiri abalar dolaysyla birok ynden benzerlikler tamaktadr. Bu benzer ve ksmen de olsa farkl yanlara gelirsek karmza neler kyor bakalm. FT KLK MOTF En bata, hem eserlerin konusunu daha iyi anlamak hem de ilerleyen blmlerdeki karlatrma ynlerini daha iyi tahlil edebilmek iin bu ift kiilik motifini incelemek gerekir. Dv Kulbnde, asla ve asla anlatc olan kahramann adn grmezsiniz. Bu isimsiz kahraman, bize olan biteni anlatr, Tylerdan ve birlikte yaptklarndan bahseder, gerekli zmlemeleri iletir, Tylern gl ve kusursuz karakteri karsnda kendisini onunla bulmu ve ona uyum salayacak, hayatn mkemmeliyetine ulam birisi olarak karmza kar. O, hayatndan bir beklentisi kalmakszn nefret etmi, ve kaybettii btn beklentileri Tylerla bulmu, ondan nce dayanma gruplarnda efkat arayan gsz bir adamken, Tyler asla kaybetmeyen, acmasz ama ie yarar kurallar olan, dnyaya elme takmay amalayan birisidir. Dv Kulbnn olumasna, bymesine ve toplum dzenini sallayacak olan Kargaa Projesinin ortaya kmasna sebep olan ve hatta Marlay tavlayabilen yine Tylerdr. Eser boyunca bu isimsiz kahraman ile Tylern ibirliinden doan olaylar izlerken dier yandan insanlarn sosyal hayat ierisinde edindikleri gl veya zayf tiplerin birer rneini ve kyasn da izleriz. Ancak eserin banda anlam verilmez bir sahne vardr; Tyler, isimsiz kahramanmzn azna silah dayam vaziyettedir. Btn olaylarn sonunda, eserin son sayfalarnda yeniden bu sahneye dndmzde, oke edici bir durumla karlarz: simsiz kahramanmz ve Tyler Durden, aslnda ayn kiidir. Brakn kendisini, isminin bile nemsenmedii bu karakter, kendi aresiz, gsz ve aalk kompleksine bulanm benliinin iinde, hem fiziksel hem de ruhsal olarak olmak istedii o stn tipi, Tyler Durden ortaya karm ve her eyi ona yaptrmtr. Tylern evine yerlemek zorunda kalmasna sebep olan patlamay, kendi evinde gerekletirmi, ac ekerek olgunlama/komplekssizleme/dearj olma felsefesiyle Dv Kulbn kurarak ilerleyen safhalarda sosyal sistemin altna dinamit koymu, Marla Singer ile ilikiye girmi ve en sonunda da beynindeki kmazlar nedeniyle kendi bnyesindeki iki kimlii atmaya srklemi; ve bu zararl tipi, Tyler Durden yok etmek iin kendisine tek bir yol brakmtr: kendisini yok etmek... Eserin iine serpilmi btn eletirel motifler dnda, bu ift kiiliklilik, tketim dayatmalarna kar yaplm, tokat niteliinde bir eletiridir. Tyler Durden; aslnda, her eyin hakim gler tarafndan standardize edilmi, reklam ve medya yoluyla da bu standardizasyonun reetesi yazlm ileyiin ierisinde, gzellik, gsterililik, gllk ve salam karakterlilik gibi toplum iinde kazanarak ve herkesleerek var olmann artlar karsnda hepimizin, kafamzda ikinci bir kiilik oluturmu vaziyette olduunu ve medyada anlatlan o insan olmak iin rpnmakla, sistemin olmamza izin vermeyii arasnda gidip geliyor olmamza ayna tutmaktadr. Yazar aslnda, btn insanlarn maske taktn, iinde izin verilmeyen ama olmas gereken doru tipi yaattn ve bu durum karsndaki acziyetimizi yzmze tokat gibi arpmaktadr. Azilde de ksmen, milimetrik farklar grmekle birlikte ayn durumla karlarz. Azildeki ift kiilik, iki ynldr. yle ki Asil, deli ve dahi iki Asili iinde barndran, hastalkl trden zekaya sahip bir karakterdir. Kendisi bunu bilmekle birlikte buna engel olamamaktadr. Yirmi sekiz yanda, kendisini sosyal hayata balayan zayf balar koparmasna yardm edecek mektubu bulduktan sonra, lene dek kendisini yaratmaya adayacak dahi Asili kefeder.

11

Azildeki ikinci ift kiilik durumu, Asilin kardeiyle olan durumudur. Btn kitap boyunca, yer yer Asilin kardeinden bahsedilir. Ancak, durumun netliini, yani bir ikizi olup olmadn okuyucu asla tam olarak kavrayamaz. Beynindeki fikirlerin arlna dayanamayan, bir de stne, istenmedii halde doan Asilin fikri, kitabn banda aktr: ntihar edecek, ancak bundan nce, zlmesinler diye annesi ve babasn ldrecektir. Fakat, elleri ve azlar bal olan ailesinin srayla konumalarna izin verince, bu fikir ileyemez. Babas yle der: Sen yalnz domadn. (...) Bir ikizin vard. Tek yumurta ikizin... Bu ne demek, biliyor musun? kiniz de aynydnz, demek. Tpatp ayn. Neredeyse yandaydnz. Ve sen, bir sabah o elindeki tabancayla kardeini vurdun. (...) Bir seim yaptk. Kardeinle senin aranda. Kardeini deil ancak onu ldreni gmmeye karar verdik. Yani seni. (...) kizinin ad Asildi. Ama polise senin ldn syledik. (...) Sen, kimseyi ldrmemi olan Asil oldun.19 ok bahsedilmese de, sevdii bir kadnn lmnden de etkilenmi olan Asil, kendi adnn aslnda Adil olduunu, ama bu olayla Asil ismine kavutuunu renir. Ancak srayla konuan anne-baba o kadar korkmaktadr ki asla bir kardein varl-yokluu konusunda okuyucuya kesin bilgi verebilecek eyler sylemezler. Ve bu blmden sonra, romann birok yerinde Asil, kardeinin varln hatrlar. Asilin kardeiyle olan ift kiiliklilik durumunun, Dv Kulb ile karlatrldnda farkl olduklarn grrz. Ancak deli Asil ile dahi Asil, yaratt Tyler adl kahramann kendisinden daha gl olduunu bildiimiz isimsiz kahramann durumuna benzemez. Toplumdan dlanma korkusuyla boulmu insanlar, o srad, retken, yaratc, zeki karakterini ortaya koyamamaktadr. Azilde bunun bir dier ynn, vicdan konusu ekseninde gryoruz. Kitabn sonunda, lin edilmesine yakn, yeni bir Asil gibi grd kk Yahyayla konuurken Asil, bunu aklamaktadr: Senin kafanda bir Asil var. Benim kafamda da bir Yahya var m? (...) Daha yok. Belki hibir zaman olmayacak. Neden? nk daha hi ktlk yapmadn. imdi, sana bir hikaye anlatacam: lk ktln yaptnda, kafann iinde bir ekirdek oluur. Kafann iinde ayr bir kafa gibi. eftali ve ekirdei gibi. Tamam m? 20

te bu iki ayr eserin, iki ayr kahramanndan, sosyal hayatn insanlar bouunu nasl tahlil edildiini ve bunun ne kadar baarl yapldn gryoruz. Birinci blmde, Yeralt Edebiyatndan bahsederken, sosyal hayatla ilgili bu yaklamlarn, varoluuluun yansmasyla ilgili olduunu sylemitim. imdi sz konusu iki eserde, bu felsefenin nasl ve ne ekilde yer aldklarna bakalm. VAROLUULUK VE HLK MESELES Belki de kendimizi daha iyi bir eye dntrmek iin her eyi krp dkmemiz gerekiyor.21

19 20

GNDAY, Hakan, Azil, Doan Kitap, stanbul 2007, s.65 GNDAY, a.g.e., s.s.190-191 21 PALAHNIUK, a.g.e., s.46

12

Btn bu felsefe ve onun eserlerdeki tezahr ite bu cmlede gizli aslnda. Varoluuluk felsefesinin ve onun sosyal hayata baknn, hemen btn yeralt eserlerinde yer aldn biliyoruz. Ancak Dv Kulb, bunun en sert gerekletii eserlerden birisidir. Eserin tamamna yaylm olan dvme temi, aslnda birbirlerini sevmeyen, birbirlerinden nefret eden taraflarn stn gelme mcadelesi deildir; zira varoluuluun topluma bak yeralt eserlerinin ouna hilik temas olarak girmitir ve dvmenin de amac budur. Fiziksel acy tatmak, ou insana stn gelemeyeceimizi bilmek ve hatta bunun gereksiz olduunu anlamak iindir. Eserde, bireylerin rahatlamak, aclarn ve sinirsel patlamalarn dizginlemek ve ruhsal boalma ulamak iin gittikleri terapiler, seanslar, dayanma gruplar anlatldktan sonra Dv Kulb yaratlmtr. Aradaki fark udur: Medeni yntemler kandrcdr; bunu isimsiz kahramanmzn da hasta olmad halde kanser dayanma merkezine gitmesinden ve orada kendisi gibi olan Marla Singerla tanmasndan anlyoruz. Ancak Dv Kulb yle deildir; oradaki bedenler, aclar, krlan diler ve dklen kanlar gerektir ve insan gerek anlamda boalarak kendisini kefeder. Dv Kulbndeki hilik meselesi, zaten henz hibir ey balamamken, kahramanmzn evinin havaya umasyla balar. nk kaybedecek ne kadar az eyin varsa o kadar zgrsndr. Bu hilik ylesine gl savunulmaktadr ki Tyler, dnyann ilk sabunun nasl yapldn anlatrken, eski alardaki kahramanlarn yaklan bedenlerinin kllerinden faydalanldn syler: Bu, kahraman saylanlarn bile bir gn yok olaca ve hatta o kahramann bedeninden sabun bile yaplabilecei fikrini okuyucunun bilincine szdrr. Varoluuluk-hilik eksenindeki bu konu Dv Kulb ile Azil arasnda ayn ilenmesine ramen, sonlar farkl yerlere kar. Zira, Tylern Dv Kulb projesi en sonunda Kargaa Projesine dnr ki bu proje sosyal dzeni ve insan yaamn sarsmay amalayan anarist bir projedir. Yani yaratmaktan ziyade ykmak nihai hedeftir. Ancak bu, insanlar ykmaya yneltmek iin deildir; bu sadece iyiye yneltmek iin kty gstermektir. Kald ki kahramanmz ldkten sonra Tanr ile olan diyalogunda Tanr ona yle der: Neden bu kadar ok acya sebep oldun? Her birinizin esiz bir kar tanesi olduunu anlayamadn m? Ei bulunmaz esizlikte, esizin de esizi bir kar tanesi olduunu gremedin mi?22 Azilde ise ilk nce sosyal hayat ve onun dar kalplarna skarak, kategoriler iinde, iine girdii kabn eklini alan sv maddeler gibi esir kalan insana bir eletiri gelir: nsan, uzayda var olan yalnz bir varlk olduunu anmsamad srece sosyallemenin bedelini adsz aclarla demeye devam edecek. Duygularn, dncelerin en byk dman olduunu renmedike, duygularn, sadece birer kelimeden ibaret olduunu anlamadka, onlarn esiri kalacak.23

Arkasndan varolu ve hilik meselesine bak, teoriletirilir ve ad konur: Yaratarak yok olmak, dncenin kendi ssyla erimesidir. Yaratarak yok olmak, n, younluunun artmasnn sonucunda patlayarak evrene yaylmasdr. Bu sre, yokavar adn tar.24 Bunun ardndan da o kadar da sosyal bir varlk olmayan insann sosyallemeyi hangi kalba soktuunu anlatacak sert bir eletiri daha geliyor: Belki insan , sosyal bir hayvand. Ama sanld kadar da sosyal deildi. Bu yzden uluslararas ilikiler, zel yetitirilmi insanlar tarafndan ynetiliyordu. (...) nsan topluluklarnn birbirine bu kadar yaknlamasnn en iddetli sonucu, uluslararas su rgtleriydi. Bulgaristanda karlan ocuklar,

22 23

PALAHNIUK, a.g.e., s.180 GNDAY, a.g.e., s.94 24 GNDAY, a.g.e., s.95

13

Lksemburgda byyor, Mozambikten alnan gzler Kanadada gryor, Sibiryada aan iekler Trkiyede soluyordu.25 Ve kitap boyunca Asilin yokavarnn balad andan itibaren Asil, Dv Kulbndeki ykm projesinin aksine bir yaratma urana der. ok ksa zamanda, hibir yasal hak peine dmeden kitaplar yazar, mzikle urar, belgeseller eker, hatta toplumu iyiye yneltmek iin milletvekilleri tutar ki bu konuya bir baka balk altnda aklama getireceim-. Asilin tek derdi yaratmaktr ve yarattklar, var olan yanllklarn yklmas yntemiyle ama son tahlilde iyiyi gerekletirmeyi amalar. Ancak bunu amalayan her insan gibi toplumca azledilir. ; toplumdan cmbzla sklr ve lince urar. Azil ismi de zaten bu yzden konmutur: nsanlk tarihi, kutsal olanlar anlatr. nsanlk tarihi dourtanlar anlatr. Azledilenlerin tarihini anlatansa, Asilin hayatdr. nk hepsinin laneti ayndr: Dnmek.26 Bu konunun ardndan, sras gelmiken iyilik-ktlk kavramnn eserlerdeki motiflerine bir bakalm. nk bu ksmn birbirlerini tamamlayacan ve havada kalan yerler varsa perinleyeceini dnmekteyim. YLK KTLK TEM Bu karlatrma, zellikle Azilde ok baskn ve belirgindir. Yani Dv Kulbnde daha derinden, dipten hissettirilen ve bu hissettiriliin en ak halinde, yani romann sonunda Tanryla diyalog kurulan blmde bile, st kapal bir ekilde devam eder. Ancak Azilde, Asilin yokavar hizmetine girdii andan itibaren ska, iyilik ve ktlk arasnda ekime, kyaslama ve fark tespiti yaplmaktadr: nsann, hiliin merkezinde, varlktan ibaret kalmasyla arasndaki en byk engellerden biri, iyilik bilgisiydi. Bu bilgi, insana atlm en byk kazklardan biriydi. Umut ve umutsuzluk arasnda gidip gelirken, alktan lmesine neden olacak kadar belal bir bilgi. Asilin Beni, iyilik bilgisini kullanarak yaratacak ve yarattka zihindeki iyilik bilgisi yok olacakt.27 Daha sonra bu fikirleri, baka insanlara ispatlamak istercesine belgeseller yaratmaya balar Asil: Odasna ekilen Asil, beyaz bir kadn zerine Ne kadar ktsn? yazd. Altna da maddeler eklemeye balad. Her birinin banda Deney yazyordu.(...) Sz konusu deneylerin amac, insann iyilik bilgisini dinamitlemekti. Bunun iin yaplmas gerekense, insanlar kkrtp ktlkleriyle yzlemelerini salamakt. ehrin farkl semtlerinde, birden ortaya kacak olan plak kadnlarn, ne kadar sre iinde tecavze urayacaklarn kronometreyle tespit etmek, deneylerden biriydi.28

Asilin bu ekilde gerekletirdii projeler, Dv Kulbnde Taylern patlamalarla gerekletirecei Kargaa Projesinin yntemi farkl, amac ayn projelerdir. Bunlardan birisi de bir milletvekili kiralanarak yaplandr. Asil unu kefetmitir:tme gc, ekim gcnden iddetlidir. nsanlk sosyalletiinden beri, iyilikten,

25 26

GNDAY, a.g.e., s.104 GNDAY, a.g.e., s.216 27 GNDAY, a.g.e., s.148 28 GNDAY, a.g.e., s.152

14

hayali bir mknats yaratp, tarafndan ekilmeyi beklemi, ancak ekim gc, insanl bir araya getirmeye yetmemiti. nk gerek deildi.29 Ve bu fikrinin neticesinde Asil, bamsz bir milletvekilini kiralam ve ondan sadece kendi hazrlayaca konumalar krsye tamasn istemitir. Bu konumalar, sadece ve sadece ktlk tohumu ieriyordur. Ve ksa zamanda, kiralanan milletvekili Halim uyuturucudan lene dek, kimsenin onun ve bahsettii fikirler gibi olmak istemedii iin, toplumda ktlkler tarafndan duyulan bir sessizlik hasl olmutur. te bata bahsettiim, bu temlerin Azilde daha belirgin olmas bu nedenlerledir. Ancak Dv Kulbnde yalnzca bir sezdirili vardr ve nihayetinde, son sayfada Tanrnn kahramanmza syledikleriyle dorua kabilir. Ancak buna ramen iyilik-ktlk mevzusu, daha sonra bir senteze dnm ve eserlere de byle yansmtr. iedirler ancak, ktln itmesiyle iyilie kavuulabilecei savunulur. ACI TEM Kendine ve hayatn sana sunduuna inandm acya gven.30 te Asilin, yllar sonra kendisinden ald mektuptan bir cmle... Aslnda ac, ne bir tr olarak Yeralt Edebiyatna, ne de bir sanat veya bilim dal olarak edebiyata zel bir temdir. ok farkl ilenilerle de olsa, birok trde ve eserde bu temi grrz. Ac, baz eserlerde kahramanlar/tipleri bunalma srkleyen, dnmekten kvrandran ve bir olumsuzluk unsuru olarak karmzda beliren bir tem olsa da Yeralt Edebiyat, acy daha ok bir ara olarak grr; olgunlamak, korku, fke, hrs gibi hislerin zararl yanlarndan kurtulmak ve hilik katnda yerini almak iin kullanlan bir ara... Bunun farkl eserlerde benzer ynlerini grebiliyoruz. Bir klasik saylabilecek olan, Jack Londonn Beyaz Di adl roman buna bir rnektir. Bu eserin kahraman olan evcil bir kpein ektii aclarla nasl vahi bir kurt haline geldiini hatrlayn. Ya da, bata da bahsettiim V for Vendetta adl izgi roman/filmde, Vnin Eveyi korkularndan arndrmak iin, kendisinden habersiz kurduu sanal bir hapiste geirdii ikencelerden sonra, nasl korkusuz ve hissiz hale getirildiini hatrlayn. Azil ve Dv Kulbnde bu ac iki ynldr; btn eserlerde olduu gibi... Acnn, Asil ya da adsz kahramanmz iin tad anlam, var olma amac ve dourduu sonu ayndr. Ac, rehberdir; insann kontrolsz duygularn doru noktaya kanalize etmek iin vardr ve doru anlaldnda onu zgrletirir, stn hale getirir. Asil, hastal, beynindeki zekann tap dklecek oranda fazlal, bu durumun getirdii kkl yalnzl ve yaam deneyimleri yznden manevi bir acnn iindedir. Onu zgrletiren, yokavarn altran bu ac, tamamen ruhsal ve duygusaldr. Eserin sonunda lin ediliine kadar, Asile fiziksel olarak ektirilmi tek bir ac bile grmeyiz.

Ancak Dv Kulb, neredeyse tamamen fiziksel ac zerine kuruludur. Dv Kulb yesi olan btn insanlar, ahsi bir fke gzetmeksizin birbirleriyle dvrler; diler krlr, kemikler sakatlanr, kanlar akar ancak dardaki hayatlarnda, dvmenin getirdii o duygusal boalm ve olgunlamayla artk daha stn bireyler olurlar ve dvtkleri insana garez beslemezler. Acnn olgunlamay douruyor olmasnn bir rnei de, Tylern kahramana sabun yapln anlatrken yaptdr: Eline slak bir pck kondurur ve pcn brakt slakla amar sodas dkerek elinin yanmasn
29 30

GNDAY, a.g.e., s.169 GNDAY, a.g.e., s.49

15

salar. Kahramanmzn eli yanarken Tyler, Acy unut. diyen hastalk dayanma gruplarnn aksini syler: Acya geri dn.31 nk ona gre bu ac, hayatn deitirecektir ve hilik yolunda bir adm daha atmasn salayacaktr. Ne kadar ok eserde acdan sz edilse de, gerek sz konusu bu iki eserde, gerekse acnn karmza kaca birok eserde, acnn bundan daha gereki anlatldna veya daha farkl, daha u bir ynnden bahsedildiine yeralt eserleri dnda rastlamak zordur.

31

PALAHNIUK, a.g.e., s.66

16

SONU Adndan da anlalaca zere bu alma, konuulup aratrlmaya muhta pek ok konudan ziyade Yeralt Edebiyat bilgisine giri hviyetinde, bir temel bilgiler silsilesi sunmak amacyla toparlanm, derlenmi bir makaledir. zerine ne kadar ok sz sylenmi ve sylenecek olursa olsun Yeralt Edebiyat, gerek tabiat gerekse iinde bulunduu sre bakmndan tanmlanmaya, izgileri belirlenmeye henz- kapaldr. Belki de yine tabiat gerei gsterdii refleks nedeniyle bu tanm asla yaplamayacaktr. Dolaysyla Yeralt Edebiyat denildiinde teoriden ok pratie, soyut terminolojiden ok somutlam, sunulmu eserlere dayanarak dnebiliyoruz. Ksaca, bu edebiyatn ve rnlerinin kimler, neler olduunu ve nasl oluturulduunu belli oranlarda sezebilmekten ileri gidemiyoruz. Bu almann asl ve ncelikli abas ise, bahsettiimiz bu sezginin ilerisine geebilmek ve Yer alt Edebiyat konusunu daha salkl incelemek iin, nitelikli ve doru bir soru sormakt. Btn bu almann ardndan, sorulan btn sorularn, ortaya konan btn soru iaretlerinin dnp dolap tek bir yerde kilitlendiini grdk. Yeralt Edebiyat konusunda bir paradoksla kar karyayz: Bir eseri Yeralt rn yapan yazar mdr, tavr mdr, ne ekilde okuyucuyla bulutuu mudur (fanzin/az okunan/bestseller)? Ayn ekilde bir yazar Yeraltna dahil eden unsur kendi karakteri ve kimlii midir yoksa yazdklarnn ierii mi? te ncelikli ama, bu sorunun cevabn bulmak, bulmak iin de soruyu tartmaktr. Biz bu almayla bu soruyu tartmaya am bulunuyoruz ve ncelikle kendi fikrimizi ortaya koyuyoruz: Bir yazar ve eserini Yeralt Edebiyatna btnyle veya ksmen dahil edebilmek iin, ortaya konan eserin tavrna; yani, ierii, dili, slubu, kahramanlar gibi unsurlarnn toplamna bakmamz gerekiyor. Eserin fikirlerini szebildiimizde bulacamz renk, ne kadar koyuysa, siyaha ne kadar yaknsa, Yeralt Edebiyatna da o kadar yakndr. Dier yandan almamzn ierisinde de belirttiimiz gibi, asl sorumuzu serebilmek adna bir giri yaptmz Yeralt Edebiyat, burada anlmam pek ok isim, eser, fikir ve eletirilerin de yer alabildii, daha geni ve daha teknik baklarla deerlendirilmelidir. Konu, kesinlikle ok daha uzun, ayrntl, bu konuda otorite saylabilecek kimselerin fikirlerine danlm bir almaya muhtatr. Ama bu konuya birka mr bile ayrlsa, netice itibariyle kimin ne kadar Yeralt Edebiyatna dahil ve layk olduu, yine okuyucuya, kiilere ve tarihin getirdiklerine gre deiecektir.

17

KAYNAKA

AKARSU, Hikmet Temel, Varlk Dergisi, ubat 2005 AKAY, Mehmet, 21. Yzyl Edebiyatnda ki Seenek Dnda Bir nc Seenek Aramak Ahmaklktr, 8.2.2008, http://zatturi.blogcu.com AKAY, Mehmet, Yeralt Edebiyatsnn Fnyesi , http://zatturi.blogcu.com AKMAK, Osman, Edebiyatn Yeralt Damar Milliyet Gazetesi, 4.11.2004 OBANKENT, Yeim, Sylesi-Hakan Gnday, Hrriyet Gazetesi, 8.6.2002 http://www.hakangunday.net ERTE, Mehmet, Sylesi-Kk skender, Kitap-lk Dergisi, Mart 2005 GNDAY, Hakan, Azil, Doan Kitap, stanbul 2007 http://tr.wikipedia.org http://hakangunday.net PALAHNIUK, Chuck, Dv Kulb , Ayrnt Yaynlar, stanbul 2007 AHNER, Seray Yeralt Edebiyat, Karakalem Dergisi, Sonbahar-2007

18