MODERN FZE GR

YEN BR DNYA DOUYOR

-CLT 1-

Gkhan ATMACA

Talha ZAFER

KBT

KBT e-Kitap Bilim Dizisi1: Modern Fizie Giri *Bu yaynn her hakk sakldr. Kuark Bilim Topluluu

letiim adresi:
kitap@kuark.org

Yayn adresi:
http://www.kitap.kuark.org

Editr:
Gkhan ATMACA

Yayna Hazrlayanlar:
Gkhan ATMACA Talha ZAFER
Yayn Tarihi: Austos 2007

N SZ Fizik bilimi en eski bilimlerden biridir. Kitabmzn konusu ise bu en eski ve temel olan Fizik biliminin 19.yzyln sonrasnda gelien bir dal olan Modern Fizik'tir. cilt halinde yaynlamay dndmz bu kitabn ilk cildinde Klasik Fizik ile balayp Kuantum Fizii'ne kadar devam ettik Fizii anlatmaya. Mmkn olduunca anlalr ifadelerle ilenen konuyu uzatmadan ve matematiksel ilemlere dayanmadan okuyucuyu skmayan bir e-kitap hazrladmz dnyorum. 3 ay sren hazrlk almalar neticesinde yaynladmz bu ekitap ile sizleri ba baa brakyor ve eletirilerinizi ya da grlerinizi mutlaka bekliyor olacam. Sayglarmla Gkhan ATMACA

Blm 1: Klasik Fizikte Dnyamz

Hayat anlamak, yaadklarmz kavramaya almak ve olaylar szebilmek iin hep soru sorarz ve bu sorular dorultusunda araylarda bulunuruz. Hatta bu sorularn ve araylarn en youn yaand dnem biz insanlar iin ocukluk adr. yle bir dndmzde insanlarn bydke sanki daha az dnyay sorgulamaya baladn grrz. te bilim de byledir. Sorgulamalar azalrsa o da tkanr insanlar gibi yalanr, insanln gemiine baktmzda daha ok merakn olduunu ve insanlarn daha fazla sorgulayc ve sorgulayanlarn da bir o kadar yaantlarnn tehlikede olduunu gryoruz. 19.yzyl bilimine dndmzde ise tkanma noktasna gelindiinde ortaya kan Albert Einstein gibi bir merakl ocuk ile bilimin de kendi iinde yeni dnyalarn var olduu fark ediliyor. te o merakl ocuun bizlere armaan ettii temelin zerine ina edilen Modern Fizik bu kitabmzn konusu olacaktr. lk blmmzde baka bir merakl ocuun Isaac Newtonun en byk katklarn yapt Klasik Fizii inceleyeceiz. Bu blmde ksaca fiziin Albert Einsteina kadar gelen ksmna deineceiz. Neler yaplm, neler gelitirilmi?

Klasik Fizikte Dnyamz

Fizik bilimi, eski Yunancada doa bilimi olarak kabul edilirmi. Terimsel tanmna baktmzda ise enerjiyi, maddeyi ve maddenin temel zelliklerini inceleyen-irdeleyen en temel bilimdir. Fizik biliminin derinlerine indiimiz zaman enerji ve maddeyi ayr ayr incelemediini grmekteyiz. Fizik bilimi enerji ile madde ilikilerini de incelemektedir. Aslnda Fizik bilimi en temel bilim olmaktan ziyade doa bilimlerinin anas saylr. nk Fizik bilimi, atomu yani maddenin en kk birimini ve dier doa bilimleri ise bu atomlardan oluan moleklleri, maddeleri veya yaplar incelemektedir. Bu incelenen yaplar kendisini oluturan en kk temel birimden farkl olamayacana gre Fizik bilimi aslnda dier bilimlerinin de temelini oluturduunu grebilmekteyiz. Doa bilimlerinin anas saydmz bu bilim dal Klasik Fizik ve Modern Fizik diye iki alt birime ayrlmtr. Fizik biliminin temelde niye ikiye ayrldn en iyi ekilde grebilmek iin "Fiziin Tarihesine" bakmak gerekmektedir. Fizik bilimi doa bilimlerinin anas olduu gibi en temelde incelenebilinen ve zerinde allan en eski bilim dallarndan biridir. yle ki milattan nce diye tabir ettiimiz antik ada bile Fizik bilimi adna gerek Yunanl filozoflarn gerek de Doulu limlerin katklar Isaac Newton (1642-1727)

olmutur. 1900'l yllardan nceki fizik bilimi almalar "Klasik Fizik" ile ifade edilmektedir. Bunun en temel sebebi ise 1900'l yllarn banda yaplan bilimsel almalarn gemi yllardaki kurallar da kapsad dahas yeni bir r at grlmektedir. Bunun en ak rneini ise Klasik Fiziin en nl bilim insan olan Newton'un evrensel bilime armaan ettii hareket kanunlarnn k hznda hareket eden cisimlerde geerli olmaydr. Belki de Einsteinn rlative teorisi Klasik Fizik ile Modern Fizii ayran en ince izgi olmutur. Rlative teorisi Newton'un hareket kanunlarn kapsamakla kalmayp Fizik biliminde yeni dnyalarn, yeni ufuklarn domasna vesile olup gnmzde geldiimiz noktann temelini oluturmutur. te rlativite teorisi ile balayan bu macera kitabmzn da konusunu tekil etmektedir. Klasik Fizie gelince en aal dnemlerini Newton ile beraber balatm ve 1900l yllarn bana kadar srdrmtr. Ancak Newton'dan nce de bir takm gelimeler yaanmtr. Antik a Dnemlerinde Antik Yunanl Filozoflar ile Dou limleri tarafndan baz gelimeler yaanmtr. Bu dnem ve bu dnemden Orta a dnemine kadar yaplan almalar aslnda Fizik Bilimi adna yaplmamtr. nk o dnemlerde sistematik bir bilim yoktu. Bu yaplan almalar "doa felsefesi" ad altnda ve gnmz Fizik bilimine ynelik almalar olmulardr. Klasik fiziin kapsad temel balklar ise unlar olmutur: *Madde: Antik a ve lk a'daki dnrler hep maddeyi tanmlamaya, temel birimlerini bulmaya ve maddenin zelliklerini anlamaya almlardr. Atom modelleri gibi ou dnrn de madde modeli vard. Her zaman olduu gibi o zamanda bilim sorularla ilerliyordu. Bir madde blnse ne olur? ki kere blnse, kere blnse ve daha fazla bu maddenin paralarndaki kimyasal zellikleri hep ayn m kalrd? Bu tarz sorular o zaman ki dnrlerin, limlerin hep ilgisini ekmitir ve onlar zm bulmaya, ura vermeye itmitir. Madde zerine dnen nemli filozoflar arasnda Leucippus ve rencisi Demokritos (Democritus) maddenin paralanmasnn snrl olduunu ve mutlaka bir noktaya gelindiinde blnmenin duracan dnmlerdir. Gelinen bu son noktaya da Eski Yunancada blnemez olarak anlam tayan atom szcn kullanmlardr. Ancak atomdan daha nce yaamn tohumlar diye bahseden Anaksagoras atom fikrini ilk ortaya atan filozoftur. Oysaki bizler imdi gelinen bu son noktann Einstein ile daha da telere tandn ve artk atom alt paracklarn varln biliyoruz. Klasik fizik ile modern fiziin arasndaki ayrlklardan biri atomun (veya maddenin) blnmezlii konusudur. Bu noktada ufak da bir anekdot belirtmek istiyorum. Albert Einsteindan yaklak 1200 sene nce yaayan Cabir Bin Hayyan atomun paralanabilecei fikrini almalarnda ne srmtr. Hatta atom hakkndaki u szlerine yer vermek bu anekdotu daha da ssleyecei dncesindeyim:

Maddenin en kk paras olan el-cz' la yetecezza da youn bir enerji vardr. Yunan bilginlerinin syledii gibi bunun paralanamayaca sylenemez. Atom paralanabilir. Paralannca da yle byk bir g oluur ki bir anda Badat'n altn stne getirebilir. Cabir Bin Hayyan bu dnemde maddeyi de e ayrmtr: 1.Scaklkla buharlaabilen maddeler 2.ekile dvldnde parlaklk kazanan ve ses kartabilen maddeler 3.ekile dvlemeyen ve toz haline getirilemeyen maddeler Platon'un rencisi Aristo ise atom dncesi yerine nitel bir madde modelini savundu. Bu modeli atmzda maddeyi scak-souk, slak-kuru gibi niteliklere balayarak deerlendirdii grlmekte. Empedokles ise tm bu n grler dnda evrenin ate, su, toprak ve havadan olutuunu savunmutur. Daha sonra Orta adan kan Avrupada bilimsel gelimeler hzla byd. Madde zerine artk deneysel verilerle fikirler yrtlebiliyordu. Bu fikirler neticesinde Cabir bin Hayyan (?-815) atom modelleri oluturulmutu. Her bir atom modeli atomun biraz daha aydnlanmasna olanak tanyordu. Bu atom modellerini kitabmzn ilerleyen blmlerinde ayrntl olarak inceleyeceiz. *Hareket: Antik a ve lk a'da ise nl dnrlerden Aristo hareket zerine u dncelere varyordu en basit anlatmyla, duran cisimler durmaya devam eder ve hareketli olan cisimler ise durmaya alrlardr. Herakleitos ise evrendeki tm cisimlerin srekli hareketli olduklarn savunuyordu. Ancak zellikle Aristonun mekanii zerine almalar daha sonra srdrlmtr. Newton 17.yzylda Aristonun dncelerini daha da genileterek kendi adn tayan hareket kanunlarn ortaya koymutur. Newton yapt almalarla doa felsefesinin sonuna klasik fiziin ise artk bal bana bir bilim dal olmasna olanak tanmt. O dnem ierisindeki hareketleri en genel evrede tanmlayabilen bu kanunlar oluturmutu. Nitekim hl k hznn ok ok alt hzlarda hareket eden cisimlerde bu kanunlar geerli olmutur. Newtonun hareket kanunu vard: 1.Eylemsizlik prensibi: Bir cisim zerine bir kuvvet etki etmiyorsa ya da etkiyen kuvvetlerin bilekesi sfrsa o cisim duruyorsa durur eer balangta bir hareketi varsa o hareketine devam eder.

2.Newtonun ikinci hareket kanunu: Bu kanun ise bizlere bir cisme bir F kuvveti varsa o cismin mutlaka ivmesi vardr. Bunu da F=ma nl forml ile evrensel fizie armaan etmitir. 3.Etki tepki prensibi: Bu prensip ise bir cisim dier bir cisme bir kuvvet etki ediyorsa etkilenen cisim de etkiyen cisme eit ama zt ynl bir kuvvet uygular. Bu yasaya da etki tepki prensibi denir. Newtondan nce hareket zerine almalar da vard. rnein Galilei Galileo serbest dme hareketini tanmlamt. Galilei serbest dme hareketini tanmlayan yasasnda, hareket srasnda alnan yolun ktleye bal olmadn geen srenin karesiyle orantl olduunu aklamtr. *Gk mekanii ve ktle ekimi yasas: Bu alma alannda yine insanolu ilk zamanlarnda merakna yenilerek grdklerini sorguluyordu. te bu sorgulamalarn birinde dnya, gezegenler ve gkyzndeki dier cisimlerin hareketleri insanlarn hep ilgisini ekmitir. lk zamanlarda ortaya atlan dnce modeli yaklak 1400 yl boyunca kabul grm milattan sonra 2.yzyldan balayarak. Bu dnemde evrenin dnya merkezli olduunu savunan modelini Yunanl astronom Claudius Ptolemy gelitirmitir. 1543 ylnda Polonyal astronom Nicolaus Copernicus Gne merkezli evren modelini ortaya att. Dnyann ve var olan dier gezegenlerin Gne etrafnda dairesel bir yrnge ile dolandklar dncesini savundu. Keplerin hocas Danimarkal astronom Tycho Brahe, uzun yllar boyunca gzlemler yapt, hesaplamalar gelitirdi. Gezegenlerle beraber gzlenebilen 777 yldzn konumlarn lmeye almtr. ile Bu almalarn Ancak ise tm pusula bu ve ykseklikler yapmtr. yapt Johannes Kepler (1571- 1630)

hesaplamalar ve gzlemleri yorumlayamadan lmtr. Alman astronom Johannes Kepler, hocasnn izinden giderek yarm kalan almalar tamamlam ve tm verileri yaklak 16 yl gibi uzun bir srede yorumlamtr. Sonuta Kepler Yasalar diye bilinen aada belirttiim temel yasay bulmutur: 1.Btn gezegenler bir odak noktas (gne) etrafnda eliptik yrngelerde dolanrlar. 2.Gneten herhangi bir gezegene izilen yarap vektr, eit zaman aralklarnda eit alanlar tarar. 3.Herhangi bir gezegenin yrnge periyodunun karesi, eliptik yrngesinin byk ekseninin yarsnn kbyle orantldr.

Kepler yasalar bulunduktan sonra Newtonun evrensel ekim yasas gkler mekaniinin artk bir bilinmeyenden karyordu. Bu nemli yasa, evrendeki her cisim baka bir cismi, ktlelerinin arpmyla doru orantl ve aralarndaki uzakln karesiyle ters orantl olan ve bir sabit ile arplan bir kuvvetle eker. Newtonun bu yasas evrendeki her eyi bir arada tutan bir yapkan ktle ekim kuvvetini tanmlyordu. Bu gkler mekaniinin nemli aheseri bundan sonraki yaplacak gzlemlerde hesaplamalarn ve yorumlarn da daha kolay olmasn salamtr. *Ses: Ses ile ilgili ilk almalar yine ilk alarda yaplm. lk olarak Yunanl filozof Chrysippus ve Romen mimar ve mhendis Vetruvius ile Romen filozof Boethius sesin dalgalar halinde yayldn ve bunun su dalgalaryla benzer bir durum olduklarn dnmlerdir. Aristo ise sesin havann iindeki taneciklerin titreerek yayldn savunmutur. Pisagorun da bu kuramlar zerine savunduu dncelerle beraber bir temel olumutu ve bu temel zerine de Marin Mersenne, Galileo Galilei gibi bilim adamlar yaptklar almalarla sesi ve ses dalgalarn tanmlamaya almlardr. 1640 ylnda Robert Boyle, sesin oluumu ve aktarm zerine deneyler yapt. Gassendi ise bu almalar zerine ses hz ile atomlarn hzn karlatrarak frekans deeri retmeye alt. Newton ise ses dalgalarnn mekaniini inceledi. Bu almalardan sonra Euler, Lagrange ve d'Alembert gibi bilim adamlar ses zerine uygulanabilir bir teori gelitirdiler. Bu teoride bu adaki dier gelien fiziksel gelimeler gibi matematiksel ifadelerle dklm denklemler yer almaktayd. *Ik (Optik) : Bu alanda lk a'da bn-l Heysem'in yapt almalar gryoruz. Optik Hazinesi ad altnda bir eseri de mevcut olan Heysem, bu kitabnda Yunanl dnrlerin savunduu gzden nesnelere nlar yayd n grs yerine k nlarnn gze nesneden geldiini ne srd. Bu ne srd dncenin kantlarndan biri ilgimi epey ekmitir ve sizlerin de ekeceini umuyorum. Heysem'e gre "Ne zaman yldzlara baksak onlar annda grrz. Eer nlar gzden km olsayd, yldzlar grmemiz iin belirli bir zamann gemesi gerekirdi. Byle olmadna gre demek ki nlar gzden kmaz." dedi ve bylece nlarn gzden deil, nesneden ktn kantlad. Aslnda burada yldzlardan gelen n da yllar ncesinden geldiini bulmu oldu veya kantlad. Ayrca Heysem, n krlmas olayna da aklama getirmitir. Aklamasna gre n krlmasnn nedeni; n hava, cam, su gibi farkl ortamlarda farkl hzlarla hareket etmesidir. bn-l Heysemden sonra optiin gelimesi 16. ve 17. yzyllara denk gelmektedir. zellikle Kepler, Huygens ve Newtonun almalar optiin nemli almalar arasnda yerini alr. Kepler, mercekler iin bir geometri kuramn gelitirmitir ve ayrca teleskoplarn

matematiksel incelemesini yaparak optiin gelimesinde katkda bulunmutur. Huygens ve Newtonun optie katklar daha ok k zerine olmutur. Huygensden nce Newton n paracklar halinde yayld savn ortaya atmt. Huygens ise Newtonun bu dncelerini akladktan sadece birka yl sonra n dalgalar halinde yaylmas gerektiini ve her iki bilim adam da esirin varln kabul ettiini bn-l Heysem (965 1039) gryoruz. Peki, bu iki bilim adam yanl m dnyordu? Elbette ki hayr daha sonralar Maxwell n bir elektromanyetik dalga olduunu bulduktan sonra de Broglie aslnda n hem parack eklinde hem de dalgalar halinde yayldn tm bilim dnyasna aklyor. Esirin olmad Michelson- Morley deneyi ile kantlanyor. Bundan sonraki k ile ilgili tm gelimeler kuantum fiziinde irdeleniyor ve byk bir a balyor fizik bilimi ve dnyamz iin. *Termodinamik: Her ne kadar zerine yaplan almalar ilk alara uzansa da termodinamik zerine yaplan nemli almalar atomun yapsnn modellemeleri yapld sralarda akllara gelen maddenin yaps ve s, scaklk ilikileri ile ilgili sorularla balamtr.1827 ylnda ngiliz Botaniki Robert Brown, bir sv ierisinde bulunan kk taneciklerin dzensizce bir ekilde hareket ettiini bulmutur.1905 ylnda Albert Einstein bu hareketleri termodinamik prensipleri ile aklayarak bir teori kurmutur ve bu hareketlere de Brown Hareketleri denilmitir. Bu bahsedilen prensiplerin temelinde ise 1824 ylnda Carnot ve 1850 ylnda Clausius ve Thomson tarafndan aklanan Termodinamiin birinci ve ikinci yasalar yatmaktadr. 1906 ylnda Nernst Termodinamiin nc yasasn da bulmutur. Maxwell ve Boltzmann da Nernstten nce gazlarn kinetik kuramn gelitirmilerdir. *Elektrik ve Manyetizma: Bu alanda yaplan almalarn bir ucu yine antik dneme ilk alara demektedir. Bu dnemlerde dnrler maddeyi anlamaya alrken magnet isimli maddenin de yapsn zmeye alyorlard. Manyetizmann ilk admlar bu madde zerine fikirler yrtlrken atlmt. Milattan nce 700l yllarda bir kehribar parasn srterek elektriklendirilip bir saman parasnn ektiini buldular.1600l yllarda elektriklenmenin genel olduu ortaya kt.1700l yllarda Benjamin Franklin elektrik yklerini pozitif (art) ve negatif (eksi) diye ikiye ayrldn grd. Zt ykler birbirlerini ekiyorlard ayn iaretli ykler ise birbirlerini itiyorlard. Daha sonra Coulomb iki yk arasndaki elektrostatik ekim kuvvetini hesaplad. Buna gre yklerin arpm bl uzakln karesi ve bir de sabit arpan ile bu elektrostatik kuvvet hesaplanabiliyordu ve bu elektrostatik kuvvet, ktle ekim kuvvetinin hesaplanmas ile byk bir benzerlik salyordu. Daha sonralar yaplan

almalarla elektrik reteleri retildi ve bylece elektrik daha da gelimeye balad. Oersted ve Ampre manyetizma ve elektrik arasndaki ilikiyi kurdular yaptklar almalar ile ve elektrik ile manyetizma arasndaki duvarlar yktlar bylece. 1831 ylnda Faraday elketro magnetik indksiyonu buldu ve arkasndan 1855 ylnda Maxwell elektromagnetizma kuramn kurarak fizik bilimi byk bir hzla ilerlemesini srdrmtr. 20.yzyln balarnda Fizik Bilimi artk ou noktalarda tkeniyordu. Atom blnemez dncesi hkimdi, elektro manyetik teori gelitirilmi ve Newtonun hareket kanunlar ile evren snrlandrlmt. Oysa ki bu almalarn zerine younlaan ve aslnda her eyin bitmediini kantlayan bir bilim adam vard. Evet, o bilim adam Albert Einstein idi. Atomun Albert Einstein (1879-1955) paralanabileceini gsterdi bunun ncesinde Newtonun

hareket kanunlarnn zerine kendi gelitirdii fikirleri ekleyerek evreni mutlak uzay zaman kavramndan kurtard. Yaynlad grelilik kuramlar ile bizlere yeni dnyann kaplarn aralad Albert Einstein. Bundan sonraki blmlerimizde Modern Fiziin giri ksmlarn ileyeceiz. Modern fizik ncesinde atomun douunu ve Einsteinin grelilik ilkelerini inceleyeceiz. Daha sonra kuantum fizii ile modern fizie resmen balam olacaz.

Blm 2: ATOM ve ATOMUN DOUU

Atom ve atoma ilikin merak M. yaam dnrlerle balamtr. Onlarn zihnini kurcalayan soru: Bir cismi ne kadar ok blebilirim?sorusu ile balamtr. yle ya bir tahta parasn ikiye bldmzde ilkinden kk bir para elde ediyoruz. Bunu 4e,8e,16ya bldmzde para ok klyor. Acaba en son ki hali ne olurdu? veya blnemeyecei bir an olur muydu? te bu sorulara ilk cevap vermeye alan dnr, Demokritostur. (M. 400) Demokritos, btn maddelerin blnemeyen paralardan olutuunu savundu ve bunlara blnemez anlamna gelen atomos szcn verdi. Demokritosa gre evrende her madde blnemeyen paracklardan olumutur fakat bunu deneylerle aklayamayan bilginlere gre atom felsefeden teye gidememitir. Atom o zamanlar evrendeki deiikliklerin nasl gerekletiini anlamak iin bir felsefe konusuydu. Demokritos bu konuya ok bilimsel bakyordu ve u sz sylemiti: Renk, tatl, ac birer uzlama olarak vardr; gerekte atom ve boluk dnda hibir ey var olamaz. Bu szlerden sonra tam 2.000 yl akn bir sre geer ve bilim adamlar bu konuya tekrar odaklanr. Bu sefer sahnede Avrupal bilim adamlar var ve onlar bunu deneylerle aklamayan altlar. Atom kuramn yeniden alevlendiren bilim adamlar arasnda Newton, Robert Boyle ve Pierre Gassandi yer alr. Newton Optikler adl eserinde atomdan da bahsetmitir.

ATOMA LKN LK BLGLER:

ngiliz kimya ve fizik bilgini John Dalton atomun baz nicel zelliklerini gelitirdi. John Daltonun gelitirdii nicelik daha ok kimyayla balantlyd. Yine ayn yzylda John Daltondan bamsz alan Rudolf Clausius ve James Clerk Maxwell gibi fizikiler de atomla ilgili baka giriimlerde bulundular. Dalton, eski yunanllarn atom konusundaki dncelerine kendi grlerini de ekleyerek atom kuramn oluturdu. Bu bilimsel anlamdaki ilk atom kuram zelliini tar. John Dalton, atom kuramn olutururken ktlenin korunumu, sabit oranlar ve katl oranlar yasasn yorumlamtr. Yapt yorumlara dayanarak bu yasalarn ancak atomun varlnda gerekleeceini gsterdi ve katl oranlar denen yasa kendisine aittir. Katl oranlar yasas maddelerin atomlardan olutuuna dair bilgi veriyordu. Katl oranlar yasasna gre John Dalton (1766-1844) bileii oluturan iki element belirli bir oranda ve bir ktle

orannda birleirler. Bileii oluturan elementlerden birinin ktlesini sabit tuttuumuzda onunla bileik oluturan dier elementin ktleleri arasnda basit tamsayl bir oran vardr. Ktle terimleri atomlar aklyordu. Dalton eitli yasalardan yola karak kuramn 3 temel ilkeye dayandryor: 1)Her ey atom denen son derece kk bileenlerden oluur; bu atomlar ne yoktan var edilebilir, ne blnebilir ne de yok edilebilir. 2)Ayn elementin btn atomlar her adan zdetir. Buna karlk iki ayr elementin atomlar biim, boyut, arlk (ktle) ve genel davranlar bakmndan birbirinden ayrlr. 3)ki ayr elementin atomlar basit tamsaylarla belirtilen bir oranda birleerek bileikleri oluturur. Daltonun att temel adm, atom arl kuramn gelitirmektir. Dalton, bilinen en hafif element olan hidrojene 1 atom arln vermi ve bu rakamdan gei yaparak dier elementlere de tam sayl atom arlklar vermitir. Atom kuramnn nda gazlarn ktle, basn ve hacimleri incelenmesiyle balanmtr. 18.yyda Daniel Bernoulli gazlarn kabn her yzeyine yapt basncn, atomlarn kabn eperlerine arpmas sonucu olduunu gstermitir. Dalton ile ayn zamanda aratrmalar yapan Amedeo Avogadro 1811 ylnda eit hacim ve scaklktaki farkl gazlarn, eit sayda akm ierdiklerini ne srmtr. Amedeo Avogadro ayrca gaz halindeki elementlerin atomlarnn genellikle tek bana bulunmadklarn, istisnalar haricinde ikier ikier balanm iftlerden olutuklarn saptad. Bu iftlere molekl denilir. ift halinde olmayan atomlar serbest dolatklarndan ok hareketlidir ve kendilerini eken baka atomlarla hemen birleirler. Molekller ikierli atomlarn birlemesiyle olutuu gibi kimyasal bileikler de deiik elementlerin atomlarnn birlemesiyle oluur. Gnmzde kullandmz Avogadro says Avogadro tarafndan byk olmas sebebiyle hesaplanamamtr. Bu deeri ilk olarak Classius ve Maxwell hesaplamtr. 19.y.yn sonlarna doru Rntgen tarafndan bulunan x-nlar, Avogadro saysnn 20.y.yn balarnda kesin olarak hesaplanmasn salamtr.

ATOMUN YAPISI
THOMSON MODEL: ZML KEK MODEL
19.y.yn sonlarna doru aa yukar btn bilim adamlar, atom kuramnn doruluunu kabul etmilerdi. 20.y.yda ise tm atomlarn birka temel paracktan olutuunu gsterdi.

Faradayn katot nlarn kefetmesi zerine ie Thomson da girmitir. Thomson, havas boaltlm bir cam borunun iine karlkl konmu iki elektrot arasna elektrik gerilimi uygulayarak katottan(negatif ykl) anoda(pozitif ykl) katot nlarnn gittiini gsteren bir dzenek kurdu. Havas alnm tplerde ve yksek gerilim altnda katottan anoda doru yaylan nlar, elektrik ve manyetik alanda da pozitif kutbun etkisiyle sapmaya uruyordu. Katot nlar negatif yklyd. Thomson yapt hesaplarla katot nlar negatif ykl ve ok kk ktleli atom ii paracklardr sonucuna vard. Ayrca farkl durumlarda yapt deneylerle katot nlarnn ktle/yk orannn deimediini grd. Daha sonra atomun iinde negatif elektrik ykl paracklarn gml olduu ve iinde dzgn olarak daldn nerdi ve bu modele zml keke benzedii iin zml kek modeli denildi. Ayrca bu modele gre Thomson atomlarn blnemez olmadn gsterdi. Atomlar genellikle elektrik yk bakmndan ntrdrler. Bunun iin atomdaki bir elektronun ona karlk gelen pozitif bir yk dengelemesi gerekir. Elektronlarn ktlesi ok kk olduundan atomun ktlesinin ounu pozitif bileenler tamaldr. Bu farkl bileenlerin atomun iinde nasl dzenlendikleri sorusuna Rutherford 1911de cevap verecektir.

RUTHERFORDUN EKRDEKL ATOM MODEL:

1911de nl fiziki Ernst Rutherford, ince bir metal tabakasn atomun alt paracklar ile bombardman etti ve tm paracklarn metal tabakasn getiini grerek, atomun daha ok boluktan olutuu sonucuna vard. Thomsonun ve rencilerinin yapt eitli deneylerle atom modelini dorulamaya altlar. Rutherford, atomun ekirdek ve elektronlar arasndaki elektrik ekimiyle tutulduu bir model ne srd. Bu modelde elektronlar bir gezegen, ekirdek ise Gnei andryordu. Elektronlar bir gezegen gibi belirli bir yrngede ilerliyordu. Rutherfordun modelinin skntya dt ilk nokta; ayn elementin farkl atomlar fiziksel ve kimyasal adan ayndr. ifadesidir. Rutherfordun modeline gre sonsuz sayda yrnge vard ve elektronlar bunlarn herhangi birinde gidebilir. Elektronlar herhangi bir yrngede gitseydi ayn elementin farkl atomlar meydana gelecekti. Bu modele sorun tekil eden dier ilkeyse elektromanyetik yasalara uyumamasdr. Eer atom, merkezinde younlam Ernest Rutherford (1871-1937) bir pozitif yk ieriyorsa evredeki negatif ykl elektronlar neden onun zerine dmyordu? Klasik elektromanyetik yasalara gre,

ekirdein evresinde yrngeler zerinde dnmekte olan elektronlarn, srekli olarak darya nm yaymalar ve spiral bir yol izerek ok ksa zamanda kapanmalar gerekirdi. Bu olayn olduunu dnsek, evremizdeki elementler ani malar yapp enerji kaybedeceklerdi. Fakat bunlarn olmadn gryoruz. Bir hidrojen atomunun tek bir elektronu 10-9 saniyede enerjisini kaybedip, nm yapabilirdi. O halde elektronlarn ekirdekten uzak kalmalarn salayan neydi? 1913te Niels Bohr, klasik fiziin atomik boyut ve ollarda yetersiz kaldn syledi ve bu olaylar yorumlayabilmek iin klasik elektrodinamie yardmc olabilecek yeni bir nicelik gerektiini ileri srd.

BOHR MODEL:
Niels Bohrun atom modeli Rutherfordun cevapsz sorularna yant vermitir. Bohr un atom modeli, atomdaki elektronlarn pek ok enerji seviyesinde olduklarn aklar. Enerji seviyelerinde sourulma gerekletiinde bir elektron kendisinden daha yksek bir enerji seviyesine atlyor demektir. Bir atomu durgunluk seviyesinden karmak iin, atoma nm ya da arpma yaptrlarak atom uyarlr. Uyarlan atomlar nm yayarak n kuant olan fotonlar yayar. Yaylan her fotonun enerjisi, uyarlan enerji dzeyi ile durgun enerji dzeyi arasndaki farka eittir. Max Planck, atomlarn enerji sourduunda verdikleri enerjinin, kendi adyla anlan sabit ile V frekansnn arpmna eit olduunu kantlad.(E=H.V) Bohr hidrojen atomuna uygulad kadaryla fikirleri 4 maddede sralanabilir: 1)Elektron, protonun evresinde Coloumb ekim kuvvetinin etkisiyle dairesel hareket eder. 2)Atomda yalnzca belirli yrngeler kararldr. (Kararl yrngeler ma yapmaz.) Kararl yrngeler iin klasik mekanik kullanlabilir. 3)Enerji alm bir atoma uyarlm atom denir. Uyarlm atomlar, temel duruma geerken k yayarlar. Bu geite fotonun frekans, elektronun yrngesel hareketinin frekansndan bamszdr. 4)Elektron yrngesinin bykl, elektronlarn yrngesel asal momentumu ile belirlenir. Ksaca elektronlar ba kuant sayl enerji dzeylerinde bulunabilir. Bohrun atom modeli, atomu aydnlatsa da kesin olarak belirleyememitir. Deneylerini hidrojen gibi basit bir atomda yaptndan kesin sonulara ulam Helyum ekirdei

fakat daha karmak atomlarda klasik mekanik yetersiz kalm ve kuantum mekaniine bavurulmutur. 1923 ylnda Fransz fiziki Louis de Broglie atomdaki paracklarn hareketlerini incelemi ve paracklarn dalga zelliklerinin olduunu ileri srm, 4 yl sonra (1927) deneylerle kantlamtr. Kuantum mekanii kuramyla 1920li yllarda Schrdinger, Paul Dirac ve Werner Heisenberg gibi bilim adamlar almtr. Kuantum mekanii, elektronlarn yrngelerde deil, uzayda nerede bulunabileceini olaslklarla aklamaya alr. Hesienberg elektronlarn atom iindeki yerinin kesin olarak bilinemeyeceini ve bunlarn ekirdein etrafn saran bulutsunun iinde herhangi bir yerde bulunduunu syledi. Buna, elektronlarn yerlerinin belirsiz olduundan Heisenberg Belirsizlik lkesi denildi. Heisenberg, Planckn hipotezinden yola karak, bir paracn konumundaki belirsizliin, momentumundaki belirsizlikle arpmnn, bir k paracndaki enerji ieriinin Planck sabitinden her zaman byk olmasnn gerektiini gsterdi. Schrdinger atom modeli zerine almalarna devam edip gelitiriyordu ve kuantum mekaniine katklar salyordu. Schrdinger almalarn gelitirerek atom iindeki paracklarn dalga paketleri halinde bulunduunu belirtti. Kuantum mekanii sayesinde birok atom olgusu hesaplanp, atom davranlarna fikirler tretilmitir. Atomla ilgili son olarak, proton ve elektronun kefinden sonra ntron kefi olmutur.1972de James Chadwick, bir helyum ekirdeinin, protonun iki kat ykte ama drt kat arlkta olduunu grm ve ekirdekte baka bir parack olduunu dnm. Chadwick bu sorunu ntronu bularak zmtr. Ntron elektrik yk bulunmayan bir taneciktir ve protondan biraz daha ardr.

GNMZDE KULLANILAN ATOM MODEL ve EKRDEN ARATIRILMASI

M. balayp kuantum mekaniine ve nkleer kuvvete kadar ilerleyen atom modelinde; elektronlar belli kuantum saysna (n) sahip, belli enerji deerleri olan ve K,L,M,N,O harfleriyle tanmlanan kabuklarda bulunurlar. Her kabukta bulunabilecek en ok elektron says 2n2 formlyle ifade edilir. Bir atom bir enerji dzeyi iin gereken en ok sayda elektronu kapsyorsa, bu kabuk kapal kabuk diye adlandrlr. Helyum ve Argon gibi soy gazlarn btn kabuklar kapaldr. 2n2 formlne gre 2, 8, 18, 32 ve 50 elektron kabuklarda sralanabilir. Elektronlar ekirdee balanma enerjisiyle baldr. Bu enerji tpk mknatsn manyetik alan gibidir. ki mknats birbirinden uzaklatrdmzda aralarndaki manyetik

ekim azalr. Atomdaki elektronlar da ekirdekten uzaklatka balanma enerjileri azalr. Elementler kimyasal bileik oluturmak iin son yrngelerindeki elektronlar kullanrlar. Atom ekirdei, atom numaras ve ktle numaras denilen iki sabitle tanmlanr: -Atom numaras ya da atom says ekirdekteki proton saysn gsterir. Doada bulunan kimyasal elementlerin atom says 1den 92ye kadar deiir. -Atom ekirdeini tanmlamada yardmc olan ktle numaras; ekirdekteki ntron ve proton saylarnn toplamna eittir. Bir atomda proton says kadar elektron vardr. Thomson, Francis William Aston v.b bilim adamlar ekirdein belirli bir element iin, ktlesi birok farkl biimde bulunabileceini ortaya koydular. Kimyasal olarak benzer fakat fiziksel olarak farkl bu atomlara izotop atomlar denildi. Ksaca izotoplar Atom ayn proton saysna sahip fakat farkl ntron saysna sahip elementlerdir. Szgelimi hidrojenin dteryum denilen bir izotop, bir proton ve bir ntron ierirken; trityum ad verilen daha ar bir izotopu, bir proton ve iki ntron ierir. Ayrca bugn bilinen atom kuramna gre atomlar ok kk boyutludur ve elektronlar ekirdekten ok uzaktadr. rnek verecek olursak bir kat maddenin bir cm3 yaklak 1024 atom ierir ve atomu bir top boyutunda dnrsek elektronlar ekirdekten 1 km ileride aramamz gerekecektir. Ayrca atomlar optik mikroskoplarla gremeyiz. nk atomlar grlen n dalga boylarndan ok daha kktrler. Gnmzde atomlar elektron mikroskobu, X-nlar mikroskoplar ve nkleer manyetik rezonans grntleme (NMR) teknikleri ile bilim adamlar tarafndan gzlemlenebilir. Bugn de bildiimiz gibi atomlar titreim hareketi yaparlar. Hareketin hz 400m/sndir ve scakln artmasyla titreim artar, azalmasyla birlikte titreim hareketleri de azalr. -273 0Cda tm atomlar durur ve buna mutlak scaklk denir.

ATOM BOMBASI
Einsteinn, k hznn tm gzlemciler iin sabit olduu varsaym k hznn geilemez olduu anlamna gelir. Kii ister bir parack, ister bir uzay gemisi olsun herhangi bir eyi hzlandrmak iin enerji harcadnda, o nesnenin ktlesi artar ve daha da hzlandrlmas gleir. Bu paracn k hzna karlmas, sonsuz miktarda enerji gerektirecei iin imkanszdr. Ktle ve enerji, Einsteinn nl E=m.c2 eitliinde de ifade edildii gibi denktir.

Bir uranyum atomu ekirdeinin toplam ktleleri biraz daha kk iki ekirdek oluturmak zere paralandnda, byk bir enerjiyi serbest brakacann anlalmas da bu eitliin sonular arasnda yer almaktadr.1939da baka bir dnya savann balama olasl belirlendiinde, eitlikteki gizli anlamlar kavrayan bir grup bilim adam bar duygularn bir yana brakmas/terk etmesi ve A.B.Dnin bir nkleer aratrma program balatmas sraryla, Bakan Roosvelte gnderilecek bir mektuba imzasn eklemesi konusunda Einstein ikna etti. Bu Manhattan Projesine nihayet 1945te Hiroima ve Nagazakide patlayan bombalara giden yolu aacakt. Bazlar ktle ve enerji arasndaki ilikiyi kefettii iin, atom bombas konusunda Einstein Nkleer balk tayabilen bir fze sulad. Ancak bu durum, yerekimini kefettii iin, uaklarn dmesinden dolay Newtonu sulamaya benzer. Einstein, Manhattan Projesine hi katlmad ve bombann atlmas zerine dehete kapld. Einsteinn 1939da Bakan Roosvelte Yollad Kehanet Mektubu: Son drt aylk gidiat ierisine-Amerikadaki Fermi ve Szilardn olduu kadar, Fransadaki Joliotun da almalar sayesinde ok miktarda uranyumda; byk miktarda gcn ve radyum benzeri yeni elementlerin retilecei, nkleer bir zincirleme reaksiyonun (tepkime) meydana getirilmesi olasl mmkn klnmtr. Bunun yakn gelecekte gerekletirilmesine, neredeyse kesin gzyle baklmaktadr. Sz konusu yeni olgu; ayrca, bomba retimini de salayabilir ve her ne kadar daha az kesinlik tasa da son derece etkili, yeni tip bombalarn bu ekilde retilmesi olasdr. ekirdekler, gl bir kuvvetle bir arada tutulan proton ve ntronlardan meydana gelir. Ancak; ekirdein ktlesi, onu oluturan bamsz proton ve ntronlarn ktlelerinden her zaman daha ufaktr. Aradaki fark, ekirdei bir arada tutan nkleer ba enerjisinin lsdr. Sz konusu ba enerjisi Einsteinn nl eitliinden hesaplanabilir. Atomun ekirdei ikiye blnecek olsa, onu oluturan protonlarla ntronlar hemen yeniden daha kk baka atomlar halinde birbirine yapr. O zaman ok nemli bir gerek ortaya kar. Bu yeni ekirdeklerin paracklarn bir arada tutmak iin gereken enerjiye oranla ok daha azdr. O zaman bu enerji fazlas, youn bir s halinde serbest kalacaktr. Bu tepkime zincirleme olur; yani bir uranyum atomu paralandktan sonra bu paralanma birinden brne geerek deneyde kullanlan uranyum ubuundaki btn atomlar sarar.

(Zincirlemenin srp gitmesi iin gereken uranyum miktarna kritik ktle denir) .Bylece ok az hammadde ile ok byk bir s retilmi olur. Bir anda on milyonlarca derece scakla ular. te atom bombas bu esasa dayanr.

ATOM BOMBASININ ETKLER:

1)Scaklk: Patlama srasnda bombann atld yerde scaklk 100.000.000 0Cye ular. 2)Mekanik Etki: Patlama srasnda byk bir sarsma dalgas oluur. Bu da ykma neden olur. 3)Radyasyon: Etkisi yllarca srebilir. Bu etki yerden 100m ykseklikte patlayan bombalar iin ok nemlidir. Bu ykseklikte patlatlan bomba yzeydeki oluumlar gaz durumuna getirir, patlaynca maddenin de artklarnn karmasyla oluan radyoaktif bulut hemen birka yz kilometrekarelik bir alana yaylarak yere der.

Blm 3: zel Grelilik Kuram

Yl 1905... Fizik biliminin artk bir yol ayrmna geldiini ou bilim adam iten ie kabulleniyordu ama bunu ilan etmeye ve zm sunmaya kimse gnll deildi. Einstein tm merakllyla ve hatta lgnlyla bu iki yol ayrmndan birini seti ve Fizik hi olmad kadar kendini at ve bizlere yeni ufuklar sundu hl da sunmaya devam ediyor. 1905 ylndan nce Fizik biliminde ok nemli gelimeler yaanmt ve bu gelimeler yeni yeni hazmediliyordu. Bu gelimeler arasnda bir ka var ki artk Fizik'te bir eylerin deimesinin gerekliliini ortaya koyuyordu. Bu gereklilii Einstein grd ve zmlemeyi de baard diyebiliriz. Belki Einstein kadar olmasa da ondan nce de bu gereklilii zmleyenler kmt ama kimse de Einstein'in hayal ve cesareti yoktu. Peki, bu gereklilii ortaya karan nemli gelimeler hangileri idi? -Newton'un dinamii -Maxwell'in Elektromanyetik Dalgalar -Michelson - Morley Deneyi Neredeyse zel Grelilik Kuram ortaya atlmadan nceki son birka yzyln rnleri olan bu gelimeler bir anda Fiziin ok st boyutlarnn olduunu ve bu boyutlara ulaamayan bir Fiziin bir hazine sand gibi yzyllarca sessizce almasn bekleyeceini gstermitir. Nitekim bu hazinenin de anahtar Albert Einstein olmutur. Gnmzde ise yeni hazine sandklarnn varlndan haberimiz var ve yine yeni Einsteinlar bu sandklar bilim dnyasna aacaklar. Albert Einstein'in at sand gn na karan yukarda saydm bu nemli gelimeleri dilerseniz biraz irdeleyelim: *Newton Dinamii, Fizii Doa Felsefesinden ayran ve fizii fizik yapan en nemli elerden biridir. Newton'un ortaya att bu Fizik sistemi Fiziin temellerini yeniden kurmu ve dayankl bir zemine oturtmutur. yle ki Newton'un Dinamii Einstein'in greliliine n ayak olmutur ve hatta yle sylemek de mmkn:"Albert Einstein'in grelilii Newton Dinamiinin geniletilmi halidir." Eer byle bakarsak iki temel kanun arasndaki ilikiyi daha rahat kavrayabiliriz. Newton'un mekanii k hz ve bu hza yakn hzlarda hareket eden cisimlerde geerli deildi. Ancak bu Newton mekaniinin yanl olduu anlamna gelmiyordu. nk Newton mekanii bizim dnyamzdaki yani k hzndan ok ok dk hzlarda fevkalade iliyordu. Albert Einstein grelilik kuramlar ile bu farkll ayrt edip yeni zmler reterek bilim dnyasnn en popler ve en saygn bilim adam olmutur. bununla snrl kalmyordu. Einstein'in ngrd grelilik kuramlar Newton dinamiinin

benimsedii mutlak uzay ve zaman kavram ile eliiyordu. Einstein stn zekas ile bu kmazdan da kurtulmay bilmitir ve Newton'un mutlak uzay kavramn ykmtr. Bylece daha serbest bir Fizik yeni dnyaya merhaba demitir. Mutlak uzay ve zaman kavramlarn ileriki konularda daha ayrntl inceleyeceiz. *Maxwell'in elektromanyetik dalgalar, Maxwell n elektromanyetik dalgalardan olutuunu fark ederek byk bir ne kavumutu. Yapt almalar sayesinde zaten dneminin en nemli bilim insan olduunu belli ediyordu. Maxwell elektromanyetik dalgalarn yaylma hzn "c" (k hz) olarak bulmutu. Fakat elektromanyetik dalgalarn ses dalgalar gibi bir ortamda yayld dnlyordu. Bu ortama ise ether (esir) ad verilmiti. Ether sabit yldzlara gre duraan kabul edilen ve tm evreni kaplad dnlen bir madde idi. Bu dnceye gre gezegenler Gne'in etrafnda bu madde iinde dnyor, elektromanyetik dalgalar ise bu maddenin oluturduu ortamda k hznda yaylyor. Bu dnemde k hznn deerinin tespiti almalar vard ve "Galileo'nun greliliine" gre etheri duraan kabul edip, ethere gre v hzyla hareket eden bir nesne ile yine ethere gre durgun bir kaynaktan yaylan n hz, kaynaa gre durgun bir kaynaktan yaylan n hz; kaynaa doru hareket ediyorsa c+v, kaynaktan uzaklayorsa c-v olmaldr. Lakin Galileo'nun greliliine gre doru olan yukardaki ngr gerekten farkl grnyordu. Yukardaki sav ve etherin varln dorulamak iin yaplan Michelson - Morley deneyi yaplan tekrarlara ramen n hznn her zaman iin sabit olduunu ve ether ad verilen maddenin ise var olmadn ortaya koyuyordu. Galileo'nun grelilii tpk Newton dinamii gibi k hz ve bu hza yakn hareket eden cisimlerde yetersiz kalyordu. te Fizik burada tkanmt. Artk yeni bir dnya iin baz kabullerin deimesi gerekiyordu yoksa Fizik kendini tekrar etmek zorunda kalacakt.

Ether (esir) neden var olmalyd?

Platondan bu yana ether (esir, eter) dncesi vard. O zamanlar Fizik ad altnda sistematik bir bilim dal mevcut deildi. Yaplan deneyler, ne srlen savlar doa felsefesi ad altnda irdeleniyordu. Ether dncesi de doa felsefesinde irdelenen ama varl dorulanamayan bir olgu idi. Nitekim 16. ve 17. yzyla geldiimizde artk sistemlemeye balayan bir bilim vard. Gnmzce tabir edilen Modern Bilim douyordu ama hl ether fenomeni ne reddedilebiliniyordu ne de varl kantlanabiliniyordu.

Albert Michelson ve Edward Morleyde ether dncesini savunanlardandlar. Nitekim bu gr kantlamak zere Einstein gibi bir ok bilim adamnn yararlanaca nl literatrdeki ismiyle MichelsonMorley deneyini gerekletirdiler. Hipotezleri etherin varlna iaret ediyordu. Ancak deneylerini onlarca kez tekrar etmelerine ramen hipotezleri kt ve aslnda Albert Michelson (1852-1931) herhalde. Ether deneysel olarak var olmad kantlanmt. Peki, bu deneyin ncesinde hemen hemen Newton ile balayan sistematik bilim hangi nedenlerden tr etherin varln savunuyordu? Etherin var olduunu dndren etmenlerden biri n dalga kuramyla aklanabilmesi veya rtmesi idi. Youngun yapt deneyler ve Maxwellin elektromanyetik kuramnn kla ilintili olmas etherin var olduunu glendiren etmenler olarak grlyordu. Young, su dalgalarna benzetiyordu ve deneyleri ile Newtonun savunduu n parackl kuram yerine dalga kuramnn doru olduunu gen yanda syleyebiliyordu. On dokuzuncu yzyln ilk yarsnda gelien Maxwellin kuram ile beraber n uzay dolduran esnek bir ortamdaki bir titreim sreci olarak yorumlanmas ether kuramn glendirmiti. In enine dalgalar halinde yaylmasnn ngrlmesi onun kat bir ether (enine dalgalar sv deil kat bir ortamda yaylr) ortamnda yayldna dair bir dnceye sevk etmitir bilim insanlarn. Hatta bu sonutan sonra da geleneksel ether kavramndan da uzaklald sylenebilinir. Dier bir nemli etmense Newtonun yerekimi yasasdr. En basit anlatmla bu etmenin nasl etheri savunabileceini gstermek gerekirse, Newton yerekimi kuvvetinin (ktle ekim kuvveti) etkisinin uzak bir eylem yani bolua ve mesafeye ramen etki edebilen bir eylem veya hareketi ifade etmesi ktle ekim kuvvetinin, uzaya yaylan bir ortam ierisinde iletilmesi dncesini ou bilim insan tarafndan savunulmasna neden olmutur. te bu dnceye gre o ortam ether olmalyd. Sonuta etherin Michelson-Morley deneyi ile var olmad kantland. 1905 ylnda Albert Einsteinin ne srd zel grelilik kuram ethere gerek olmadn savunan son kantlardan biri olmutu. Ancak Albert Einsteinin Genel Grelilik Kuramn sunarken sarf ettii u szler kafalar kartrmaya yetmiti:Ether olmakszn genel grelilik kuram etherin olmadn kantladlar. Modern bilimin emekleme anda srpriz bir baar olarak nitelemek bu deneyi doru bir tanmlama olarak klar

dnlemezdir. Nitekim lmnden yl nce 1952 ylnda etherin yokluunu savunmutur.

Mutlak Uzay-Zaman Nedir?

zel Grelilik Kuramn incelemeden nce masaya yatrmamz gereken son konu mutlak uzay ve zaman kavramlardr. zel Grelilik Kuram uzay-zaman kavramlarna yeni bir boyut getirmi ve mutlak olmayan bu yeni boyutta insanlar byk hayallere de srklemitir. Her ne kadar uzay-zamann mutlak grnmesi Newton dinamiiyle snrlym gibi grnse de bu dnce doa felsefesi ad altnda yrtlen almalarda da savunulmaktayd. Milattan nceli yllarda da olduu gibi Albert Einsteina kadar olan uzun bir zaman diliminde uzay ve zaman mutlak olarak niteliyordu bilim dnyas. Bu gereklik de Einsteinin ne kadar zorlu bir yolda yrdn aka gstermektedir. Aslnda Einstein ncesinde de ufak tefek grltler de kopuyor mutlak kavramna. Belki de zaman kimse mutlak d dnememiti ama uzayn mutlak olmadn dnenler de vard. Uzayn mutlak olmadna dair ilk dnceler 16.Yzylda Kopernikin Dnya merkezli bir evren modeli yerine Gne merkezli bir evren modeli ne srmesinin ardndan Kepler tarafndan bu modelin dorulanmasyla bilim insanlar uzayn mutlak olmadn dnmeye balamtlar. Ki 20.yzyla kadar sadece zamann mutlak olduunu dnenler bir hayli sayca fazla idiler. Peki, mutlak bir uzay ne ifade ediyordu? Isaac Newton, kendisinden nce bu konu zerine almalarda bulunmu Henry Moredan etkilenerek nl kitab Principiada u tanm yapmtr: Mutlak uzay, doas gerei, dtaki hibir eyle balantl olmayarak, daima kendine benzer ekilde ve hareketsiz durur. lk bakta bu tanm Newtonun dinamiinde yer alan denklemlerle uyumaktadr. Bu tanm biraz daha atmzda mutlak uzaya gre dorusal hareket yapan btn referans sistemleri birbirine edeerdir. Ne var ki Newton dinamiindeki denklemlerle uyumasna ramen baz pheler de kulaklar trmalamyor deildi. rnein bir hareket mutlak uzaya gre saptanabilmesine ramen mutlak uzay neye gre hareketsiz olarak grlebilmeliydi? te bu soruyu bilhassa Newtonun adalar Huygens ve Leibniz sorgulamaktayd! Bu kavram ether ile badatrlyordu ve btnleik bir ekilde kuram halinde bilim adamlar tarafndan savunuluyordu. Bu sava gre mutlak uzay ile ether beraber dnldnde uzayn sanki tek bir madde olduu dncesi ile bir referans sistemine gre tespit edilen hareket ayn zamanda mutlak uzaya gre de tespit edilmi bir hareket olarak grlmeye balanmt. Ki ether eer gerekten var olsayd mantkl bir sonutu tm eksikliklerine ramen. Ancak

yukarda da bahsettiim gibi etherin var olmad Michelson-Morley deneyi tarafndan kantlanmt! Bu deneyden sonra da mutlak uzay kavram iyice zayflamt. Ya zamann grecelii? Newtonun mutlak zaman kavramn irdelediimizde uzay ierisinde herhangi bir noktaya bir ktleye sahip cisim koyduumuzu dnelim. Bu cismin o noktada oluturduu kendisini Gravitasyon ve uzay-zaman gravitasyon hissettirir. alan, Uzayn uzayn dier btn noktalarnda herhangi bir noktasna koyduumuz o

cisimden daha byk ktleye sahip bir cisim ile Newtonun ktle ekim yasas gerei aralarnda etkileim oluur. Yine bu yasaya gre bizim koyduumuz bu cismi byk ktleye sahip olan dier cisim kendine doru eker. Biz byk ktleli bir cisme herhangi bir ekilde bir etki etsek veya yapsak mutlak zaman dncesine gre bizim koyduumuz cisim bu etkiden ayn anda haberi olur. Sonuta mutlak zaman kavramna gre uzay ierisindeki herhangi bir olay olutuu anda tm uzay ierisinde ayn anda fark edilebilir. Ancak ne Newton dinamiinde ne de Galileo greliliinde bunu izah etmek olanaksz idi. Ta ki elektromanyetik teorinin gelimesiyle beraber elektromanyetik dalgalarn yaylma hzlarnn c yani k hzna eit olduunun bulunmas ile ortaya kan sonuta elektromanyetik dalgalarnn hznn sonlu ve byk olmas, Newton dinamii ile elikiler dourmutur. te bu elikileri fark eden bilim adamlar ve sonunda Albert Einstein mutlak zaman kavramn da ykarak uzay ve zaman serbest brakyor ve fizik ile insanlar yeni ufuklara yelken ayor...

zel Grelilik Kuram

Buraya kadar bahsettiim tm konular ite bu zel kuram zel Grelilik ve beraberinde Genel Grelilik Kuramnn ortaya kmasnda rol oynamlardr. zel Grelilik kuram ile mutlak uzay ve zaman kavramlarn yktk, ethere son noktay koyduk ve aslnda zamanda bile yolculuk yapabileceimizi dlemeye baladk. Genel Grelilik Kuram ile de uzay ve zaman arasndaki ilikinin iinde kaybolduk ve ktlenin uzay-zaman bkeceini grdk bilim inanlmaz derecede ilerlemiti. ou insan bu gelimelerin sarholuunda kalm, zamanda yolculuk romanlar yazmaya balyor kimileri her sabah uyandnda gemie veya gelecee gittiini hayal ettiini fark ediyor ksacas zaten hayatn iinde olan fizik bu sefer

insanlarn aklndan hi kmyordu. te 1900l yllarn ilk yarsnda tm bu heyecana sebep olan tek kilit isim vard o da Albert Einstein idi ve onun fiziin amazln sona erdiren anahtar zel Grelilik Kuram... Einsteinin zel Grelilik Kuram ilk bakta iki kabule yani postlaya dayanyordu: 1 - Bir deney yalnz greli hareketi saptayabilir. Baka bir deyile hibir deney mutlak duraanl veya dzenli hareketi saptayamaz. (rnein, bu ilkeye gre esirin varln saptamak olanakszdr.) Bu birinci kabul yle de tanmlayabiliriz: Fizik kanunlar btn eylemsiz referans sistemlerinde ayndr. 2 - Ik, kaynana bal olmakszn, bolukta sabit GPS, zel rlativiteyle kefedildi. bir hzla hareket eder. Bu sabit hz tm referans sistemlerinde ayndr. Albert Einstein tarafndan 1905te nerilen zel Grelilik Kuram, btn eylemsiz referans sistemlerinde temel fizik kanunlarnn ayn grnd ilkesini elektromanyetizmaya da tamtr. Bu, Maxwell denklemlerini tamamyla deitirerek deil, 1905e kadar yeterince akla kavuturulamayan uzay ve zaman kavramlarndaki kabulleri deitirerek baarlmtr. Her ne kadar Newton birinci kabuln farkna vardysa da ikinci kabulde yanld nokta zamann tm gzlem sistemlerinde (eylemsiz referans sistemlerinde) ayn olmasyd. Oysa Einstein mutlak bir uzay-zaman kavramnn olmas kilitlenen fiziin almas iin tek anahtar olduunu gryordu. Yapt almalarda tek k noktas olarak hep uzay ve zaman kavramlarnn mutlaklndan yaknyordu. ngrd kabullerle ve nerdii deneyler neticesinde fizik dnyann yeni kaplarn aralarken tm dnyada n sahibi belki de tm zamanlarn en nl bilim adam oluyor Albert Einstein. Einsteinin nerdii kabuller nemli sonular dourmutur. Zaman genilemesi ve uzunluk bzmesi gibi klasik fiziin aklayamad olaylar ortaya karmtr. Zaman genilemesi, mutlak uzay-zaman kavramn ykan bu olay Einsteinin kabulleri sayesinde aa km ve yaantmzda doaya bak amz olduka deitirmitir. Zaman genilemesi olay farkl eylemsiz referans sistemlerinde zamann farkl olmasndan kaynaklanan bir olgudur. Bu olgu hareketli cisimlerinin zamann duraan cisimlere gre daha yava aktn syler. Baka bir deyie hzl olan cisimler yava olanlara gre daha ge yalanr. Hareketli saatlerin duraan saatlere gre yava almasyla aklanan zaman genilemesi hayatmzn hemen hemen her annda var olan bir olgudur. Tpk metro

istasyonunda siz istasyonda duraan halde iken hareket eden metronun iindeki insanlarn saatlerinin sizinkinden yava almas gibi yani burada zamann sizin duraan olduunuz yer ile metro arasnda farkl akmas demektir. Yukarda eylemsiz farkl referans sistemleri diyerek kastedilen sistemler bu rnekte duraan olan sizin bulunduunuz konum ve hareketli olan metronun bulunduu konum. te bu iki konum birer farkl sistemlerdir. Ancak bizim dnyamzda hzlarmzn k hzndan ok daha az olmas nedeniyle bu zaman fark ok ok kk olmaktadr. Bizler bu ok ok kk fark hissetmemekteyiz. Hatta bu zaman genilemesi konusuna en iyi rnek uzayda 748 gn gibi bir sre zarfnda yaayan astronotun farkl sistemlerde hareket etmesi sebebiyle ve uzaya yolculuu srasnda ok hzl gitmesinden dolay saniyenin neredeyse 50de biri kadar zaman iinde yolculuk yapmtr yani zaman genilemitir. Zaman genilemesi olgusu deneylerle de ispatlanm bir olgudur. Muon ad verilen temel paracklar 1947'de yeryzne sresi gelen 0,0000022 kozmik nlarda kefedildiler. st Laboratuarda durgun bir muonun llen yar yaam saniyedir. Atmosferin katmanlarndan yeryzne doru yol alan muonlarn ok hzl, diyelim ki k hzna yakn hareket ettiini kabul edecek olursak, muonlarn daha yeryzne ulamadan bozunmalarn Pion ve Muonlarn Hareketi uzun olmasyla aklama buluyor. 1972 ylnda da basit bir yntemle zamann genilemesi olgusu denenmitir. Bu denemede ok hassas bir sezyum saati bir uakla dnya etrafnda uurulmu ve zaman genilemesi yzde 10a yakn bir hata pay ile dorulanmtr. Gnmzde artk zamann genilemesine dair en ufak bir kuku kalmamtr. Uzunluk bzmesi, hareketli saatlerin yavalamasnn beraberinde cisimlerin hareket ynnde bzmelerini getirir; bu olaya da uzunluk bzmesi denir. Uzunluun bzmesini daha iyi anlamak iin en basit temelinden konuya bakmamz gerekmektedir. Albert Einstein aslnda bir metre uzunluun gzlemciye gre deitiini savundu. Yani A ehrindeki bir metre uzunluk ile B ehrindeki bir metre uzunluk birbirlerine e olmayabilirdi. Grld zere Albert Einsteinin savunduu bu dnce ok zor anlalabilirdi ve kabul edilebilirdi. beklerdik. Halbuki kozmik muonlar yeryzne ulayorlar. Bu olay, yeryzndeki laboratuar gzlem erevesine gre kozmik muonlarn ok hzl hareket halinde olmalaryla ve bu nedenle yaam srelerinin, durgun yaam sresinden daha

Einsteina gre uzunluun kendisi ile beraber hareketli gzlemciye gre lm ile duraan bir gzlemciye gre lm arasnda farklar olmaldr. Grelilik kuram neticesinde gn na kan bu olgu, uzunluun mutlak bir byklk olmadn gstermitir. Einstein bu olguyu aklayabilmek iin bir dnce deneyi tasarlamtr. zel Grelilik, k hznn sabitliine dayanarak zamann ve uzunluun k hzna gre llmesini savunur. Zamann genilemesi ayn ekilde k hzna gre zamann llmesinden dolay ortaya km bir olgu idi. te uzunluun bzmesi olay da uzunluun evrendeki tek mutlak byklk olan n hzna gre lldnde gzler nne serilmitir. Einstein hareket eden bir vagon referans sistemi ile vagonun dnda duraan duran bir gzlemcinin oluturduu iki referans sistemini gz nnde bulundurmutu dnce deneyinde. Hareketli vagondaki gzlemci vagonun uzunluunu, vagonun dier ucuna gnderdii k demetinin duvardaki aynadan yansyp geri dnme zamann lerek, n hznn da bilindiine gre hesaplayabilir. Ayn uzunluu vagonun dnda bulunan bir gzlemcinin yine k hzn kullanarak hesaplad dnldnde, k kaynann bulunduu vagonun arka ucu da vagonla birlikte hareketlidir. Ik vagonun arka ucundan n ucuna gidip aynadan yansyp geri dnerken vagonun arka ucu da hareketli olduundan, dardaki gzlemciye gre daha ksa yol alr. Bu ise uzunluun temel bir fiziksel byklk olmayacan gsterir. Yani uzunluk veya uzay mutlak deildi... te zel Grelilik Kuramnn gn na kard bu iki olay mutlak uzay-zaman kavramlarn ykan en gl olgular olmutur. Bu iki olgunun matematiksel ifadelerine baktmzda ortak bir ifade grrz. Bu ifade eksiltme arpan ad verilen bir matematiksel ifadedir. Ancak bu ifadeye bu e-kitap ierisinde deinmeyi dnmyorum. Dileim mmkn olduunca matematiksel ifadelerden arndrlm ve anlalr bir e-kitap oluturmak bu yzden de bu ifadeye girmeyeceim. Lakin eksiltme arpan veya yukardaki iki olgunun matematiksel gsterimleri iin Kuark Bilim Topluluunun Bilim Forumunda yer alan u adreslerdeki konular incelemenizi neririm. Adresler: 1. http://www.kuark.org/forum/index.php?s=&showtopic=1028&view=findpost&p=4579 2. http://www.kuark.org/forum/index.php?showtopic=1018 (eksiltme arpan)

zel Grelilik Kuram ve Ezamanllk

E anllk verilen bir gzlem erevesinde (referans sisteminde) farkl noktalardaki iki olay, bu gzlem erevesi iinde ayn anda oluuyorsa, bu iki olay eanl (ezamanl) olarak tanmlanr. ki olayn verilen eylemsiz bir erevede e anl olduu sylendiinde, iki farkl olayn ayn anda meydana geldii anlalr.

http://www.Onlinefizik.com da bu olay ok basit ve anlalr bir ekilde anlatlm ve ben de sizlere bu anlatm paylaacam.

Yukardaki ekilde yksek hzlarda hareket eden bir trenin ortasnda yanan bir lamba grlmektedir. Tren vagonun iinde bulunan bir gzlemci n n ve arkaya e zamanl olarak ulatn grr.

*ekiller www.onlinefizik.com dan alnmtr. kinci eklimizde ise tren vagonun darsnda bir gzlemci bulunmaktadr. Yine tren vagonu ok yksek hzlarda hareket etmektedir. Lamba aldnda k verdiinde bu darda bulunan gzlemci iin bu yaylan k arka tarafa daha nce ular. nk trenin arka ksm a doru n ksm ise n aksi ynnde hareket eder. Vagonun n ksmna doru hareket eden k demeti biraz daha ge varr o uca. Neticede iki ekilde de ya da iki farkl referans sisteminde grld zere ezamanllk zel Grelilik Kuramna gre yoktur. Nihayetinde bu anlatlan rnek yukarda uzunluun bzmesinde bahsettiim rnein (dnce deneyinin) bir kopyas saylabilir. Bu sefer bu deneyi irdelediimizde e zamanllk kavramnn bu kurama gre olamayacan grmekteyiz. Fizie yeni bir heyecan katan bu kuram zellikle bu anlattm iki olay ile tm bilim dnyasna damgasn vurmutur. Bu iki olay dnda bu kuram ierisinde yer alan rlativistik doppler kaymas, hzlarn rlativistik toplanmas, Lorentz dnmleri ve zel Grelilikte momentum ve enerji gibi konularn matematiksel ilemlere dayanmas sebebiyle ve sizleri bu

ilemlerde bomamak iin bu kitapta yer vermiyorum. Lakin yine KBT Forumda bu konular ilemekteyiz dileyen arkadalarmz az sonra vereceim adresten takibini yapabilirler. Adres: http://www.kuark.org/forum/index.php?showforum=20

Ktle ile Enerji Arasndaki liki

Fizik ile ilgisi olsun olmasn ou insann zihninde yer igal etmitir E=mc2. Yani enerji eittir ktle ile k hznn karesinin arpm... Neler dndrmyor ki, ktle ile enerjinin dnm! Ktle enerjiye dnebilir, enerji de ktleye! Belki de her ey enerjiden olumutur! Daha neler neler... zel Grelilik Kuramnn bir sonucu olarak da ktle ile enerji arasnda bir iliki domutu. Yukardaki tanm bira daha irdelediimizde, bir cismin ktlesi ile sahip olduu mutlak hzn karesinin arpm, cismi o hza karmak iin gerekli olan enerjiyi verdiini grmekteyiz. Yani bir cisim bir hza ulaabilmek iin bir enerjiye gereksinimi vardr ve enerjisine gre hz da deimektedir. Sz konusu hz k hz veya yakn hzlarda olduunu dndmzde ise bir cisim k hzna ulamak iin daima ktle kaybetmesi gerekir. Bu olay yine bir tren vagonu ile rneklendirirsek, bir M ktleli ve L uzunluunda tren vagonu ele aldmzda; vagonun sol i duvarna koyulmu bir ampul dnelim. Belli bir zamanda vagonun sa duvarna doru bir k yaylr. Eer k vurusun enerjisi E ise, vuru ile balantl E/c byklnde bir momentum vardr. Momentumun korunumu vagonun sola doru eit ve ters ynde bir momentumla hareket etmesi gerektii grlr ve ktlesi M olan bu vagon iin Mv=E/c eitlii kurulur. Vagon c k hznda hareket ederse E=Mc2 formln elde ederiz. E=mc2 bantsnn dorulu deiik ekirdek tepkimelerinde test edilmitir. Bu kanun en can alc dorulamas anti maddenin (kart madde) kefi ile gelmitir. Kuantum mekanii ve greliliin ikisi birden, her parack iin bir anti parack olduunu gsterir. Anti parack (kart parack), paracn ters iaretli ykne sahipti ve bir parack ile anti parack elektromanyetik nm yaparak birbirlerini yok ederler. Benzer biimde bir parack ve anti parack yalnzca nm enerjisinden yaratlabilir. Enerjinin ktleye dnm bu yolla ak bir ekilde gsterilmitir.[1]

Sonu
zel Grelilik Kuramn zetleyecek olursak, * Cisimler hzlandka zaman cisim iin daha yava akmaya balayacaktr, k hzna ulaldnda zaman durmaldr. * Cisimler hzlandka kinetik enerjilerinin bir ksm ktleye dnr, duraan ktleye sahip cisimler hibir zaman k hzna eriemeyeceklerdir. * Cisimler hzlandka hareket dorultusundaki boylar ksalmaya urayacaktr. zel grelilik kuram mantmzn ve hayallerimizi zorlayan ve gerekten yeni dnyalarn var olduunu haber veren bir kuramd ve hl yle. Fizik biliminde ilk kez bu denli bir byk devrime neden olan bir kuram idi. Ancak gnmzde bu denli kuramlara ihtiya olduunu da unutmamalyz.

Blm 4: Genel Grelilik Kuram

Albert Einstein, 1905 ylnda yaynlad zel Grelilik Kuram ile Newton dinamiinin kabul ettii mutlak uzay ve zaman kavramlarn ykarken ve hareket kanunlar yasasn gelitirirken, 1916 ylnda yaymlad Genel Grelilik Kuram ise yine Newtonun bir baka yasas olan ktle ekim yasasn gelitirdi ve aslnda Einsteini dier kuramndan daha da nl yapan ve bilim dnyasndaki yerini pekitiren kuramdr. Newton fiziinin tesinde olmay zel Grelilik Kuram ile baaran Einstein hl bir eylerin eksik olduunu ve doldurulmas gerektiini biliyordu. te aslnda hem Newtoncu fiziin boluklarn dolduran hem de zel Grelilik Kuram ile balayan devrimci fiziin boluklarnn doldurulmas iin gerekli olan bir kuramd Genel Grelilik Kuram. Ki kendisi Genel Grelilik Kuramn en nemli kuram olarak grmektedir (Aslnda Grelilik Kuramlar eklinde ifade etsek daha doru olur). Genel Grelilik Kuram, ktlesel ekimin uzay-zaman bkmesi, n ktle ekimi kuvveti tarafndan sapmas gibi olaylar aklamakta ve hatta karadeliklerin varln da bu kuram sayesinde rendik. Genel Grelilik Kuramn anlatmaya alrken baz temel konularda kurama ynelik ufak bilgiler vereceim. Bu konular arasnda olmas gereken uzay-zaman kavramna dier kuramda bahsettiim iin pek giri yapmayacam ancak kuram anlatmaya altmda gerekli grdm yerlerde ilave bilgiler de koyabilirim. Einsteinin bu kuramn anlatrken en temelden deinmemiz gereken konu ktledir. nk bu kuramda odak nokta ktledir. Maddenin geleneksel tanmnda yer alr ktle. Bir madde iin olmazsa olmaz n kouldur. Hatrlarsanz bu tanm u ekilde idi, uzayda yer kaplayan yani bir hacmi olan, eylemsizlii ve ktlesi olan her ey madde olarak tanmlanyordu. te bir eyi madde yapabilen bu artlardan ikisi eylemsizlik ve ktle, Genel Grelilik Kuram ierisinde deineceimiz konulardan biri. Ktle ve Eylemsizlik Ktle, bir eyin madde olabilmesini salayan en temel niceliklerden biridir. Bu temel nicelii bir cismin harekete kar gsterdii diren veya kar koyma iddeti olarak da tanmlayabiliriz. Ktle uzayda her yerde sabittir. Yani ksacas deimez bir niceliktir. Bu nicelik arlk kavram ile kartrlr. Arlk bir cismin bulunduu konuma gre uygulanan

ktle ekim kuvvetidir. Genel Grelilik Kuramnn da konusu olan ktle ekim kuvvetini yani arl aklayarak bu temel farklar daha iyi tanyabiliriz. Ktle ekim kuvveti, doadaki drt temel kuvvetten biridir. Bu kuvvet, ktlesi olan maddelerin birbirlerine olan ivmelenmelerinden doan bir kuvvet trdr. Newtonun ktle ekim (yerekim) yasasndan bahsettiimizde iki gezegenin birbirlerine etkidiini (birbirlerini ivmelendirdiklerini) yani ekim uyguladklarn grmtk. Matematiksel olarak ifade ettiimizde ktlelerinin arpm ile bir G sabitinin arpm bl aralarndaki uzakln karesini ele almtk. Bu ifadeden grld zere aslnda bu kuvvetin ktlelerden doduunu grmekteyiz. Bu nedenle arlk kavramn da ktleden uzak tutamayz; ki arl bir ktlenin ivmelenmesinden doan bir kuvvet olarak da ifade etmitik. Bu ivmelenmesinden ifadesini irdelersek belli bir m ktleli cismin bulunduu konumda etkisinde kald ktle ekim kuvvetinin oluturduu ivme kastedilmektedir. rnein dnyamzda 70 Newton (N) arlndaki bir insan yaklak 10 metre bl saniye karelik (deneyler sonucunda 9,8 olduu bulunmutur) bir yerekim (ktle ekim) kuvvetinin oluturduu yerekim ivmesinin etkisindedir. O halde arlk eittir ktle arp yerekim ivmesi eitliine dayanarak 70 N arlndaki bir insan 7 kg ktlelidir. 7 kg ktleli bir insan Ayda yer olsayd eer Newtonun yerekim yasasna gre Dnyaya gre daha az ivmenin etkisinde kalacakt dolays ile arl 70 Ndan daha az olacakt. Arl yani ktle ekim kuvvetinden bahsettikten sonra eylemsizlii de tanmladktan sonra genel grelilie varacamz umuyorum. zete buraya kadar anlattklarmzda ktle ekim yasasna bal olarak arln ktleye bal olduunu grdk. Eylemsizlik ise yine Newtonun bilime kazandrd yasalarndan biridir. Newtonun hareket kanunlarnn ikincisi, bir cisme kuvvet uygulanrsa o cisim ivmelenir demektedir. Yani bir kuvvet uyguladmzda o cisim hzlanacak, yavalayacak veya yn deitirecektir. vmeyi temelde birim zamanda deien hz olarak ele almaktayz ancak Newtonun hareket kanunlarnn ikinci yasasna gre ivmeyi etkiyen kuvvet blm etkilenen cismin ktlesi olarak da tanmlayabilmekteyiz. imdi eylemsizlii de tanmlarsak karmza bir ifade kmaktadr. Eylemsizlik, en basitinden cisimlerin hzlarn koruma isteidir. Basit bir rnekle konuya aklk getirmek istiyorum. Otobslerde seyahat ettiimizde otobs hzlanmaya baladnda ayakta olanlarn hzlanmann olduu ynn tersinde bir itmeye maruz kaldklarn grrz. Bunu ara yavalamak iin fren yaptnda aracn nne doru itildiimizi dndmzde de rahata grebilmekteyiz. Ancak gerek bir kuvvet yoktur bu itmeyi salamak iin buradaki eylemsizlik kuvvetine yalanc veya zahiri kuvvet demekteyiz. Aslnda bu oluan itmeyi salayan eylemsizlik kuvveti maddenin ktlesinden doan bir kuvvettir. Eylemsizlik kuvveti ile oluan ivme, yukardaki rneklerden grld zere sistemin ivmesiyle zt ynldr.

Eylemsizlik kuvveti, maddenin kararl kalma halinde bulunmak istemesinden doar. Bu kararl hali Newtonun 1.yasasna gre u ekilde irdeleyebiliriz: Bir cisim bolukta ise ve hareketsiz ise dardan bir etki yaplmad srece sonsuza kadar hareketsiz kalr veya sabit hzla hareket ediyorsa dardan bir etki yaplmad srece sabit hzla yapt hareketi sonsuza kadar srdrr. Yukardaki tanm ve rneklerden eylemsizliin bir cismin hzn deitirmeye kar direnci olarak bir sonu karabiliriz. Newtonun ikinci yasasna gre cismin hareketi ktleye de baldr. Ktle ne kadar bykse harekete gemesi daha zor ne kadar kkse harekete gemesi daha kolay. Eylemsizlik ktlesi diye de adlandrlan bu ikinci kanundaki ktle, ktle ekim yasasnda etkilenen ktle ile aslnda ayn ktledir belki de basit bir sonu olarak grnse de bu kavramlarla bouan Newton bile bu ikisinin ayn olmasnn anlamn zememitir. te Einstein bu anlam zd... Bu anlam ktle ekim ile ivmenin birbirinden ayrlamayan fiziksel byklkler olduu sonucunu karmaktadr. Galileo da fark etmiti ktle ekimden etkilenen ktle ile Newtonun bahsettii ktlenin (ki aslnda her ikisi de Newtonun bahsettii ktle) ayn olduunu. Galileo diyordu ki, yeryzne braklan herhangi iki cisim ayn ekilde ve ayn ivme ile yere dmelidirler. nk ivme bu cisimlerin arlklarnn (ktle ekim kuvvetlerinin) ktlelerine blmdr. Yerekimi yasasna gre bu iki cisme dnya ktleleriyle orantl olarak etkimektedir. Dolays ile ivmeleri ayn olduu iin ayn srede dmelidir der. Gerekte de byledir ancak havann direnci arlklaryla orantl olduu iin ar olan daha abuk dyor yeryzne. Burada grmenizi istediim nokta hareket eden cisimlerin ktle ekim kuvvetinin etkisinde kalarak hareket etmesidir. Bu tm evrendeki hareketlerde gzlenen bir durumdur. Bu ince ayrnt Einsteini edeerlilik ilkesi denen bir ilkeye gtrmtr.

Edeerlilik lkesi
Bu ilke yukarda bahsedilen ince ayrntya dayanmaktadr. Ksacas ktle ekimi ve ivmeli hareket birbirinden ayrlamaz ifadesi e deerlilik (eitlik) ilkesine gtrmtr Einsteini. Klasik mekanie gre ktle ekim kuvveti etkisinde kalp hareket eden bir cisim ile eylemsizlik ktlesi dediimiz hibir kuvvete maruz kalmayan cisim arasndaki hareketi farkl grr. Edeerlilik ilkesine gre bu farkll kaldrmak gerekir. Bu gereklilii yukarda anlattklarm ile aklamaya altm. En temelde yer alan ktle idi bu noktaya dikkatinizi ekerim. Edeerlilik ilkesi, zel Grelilik Kuramnn btn eylemsiz referans sistemlerinin fizik kanunlar iin edeer olduu savnn bir adm daha ilerisi olarak da grlebilir. Bu sefer bu ilke ile aslnda eylemsiz ve hareketli (eylemli) sistemlerde fizik kanunlarnn edeer olduu

sav ortaya kmaktadr. Bu sav destekleyen edeerlilik ilkesini u ekilde yorumlayabiliriz: Gzlemlerin kk bir uzay ve zaman blgesinde yaplmas kouluyla, uygun seilen bir ktle ekim potansiyelinde, ivmelenen bir sistem ile eylemsiz bir sistemi deneyle birbirinden ayrmak olanakszdr. [2]

Genel Grelilik Kuram

Genel Grelilik Kuram edeerlilik ilkesine dayanarak eitli sonular da beraberinde getirmitir. lk sonucu zaten edeerlilik ilkesinin ortaya kmasnda rol oynamt. Yani ktle ekim kuvvetine maruz kalan ktle ile eylemsizlik ktlesinin eit olmas. Bir baka nemli sonu da vardr ki bu sonucu grebilen dnyada ilk insandr Albert Einstein. Bu sonu bize ktle ile uzayn birbirinden ayrlmaz ikili olduunu syler daha dorusu Albert amcamz bize byle olmas gerektiini syledi. Ktlenin ancak uzay iinde alglanabildiini ve ktlesiz bir uzayn dnlemez olduunu savunuyordu Albert amcamz. Hatta yle ki iindeki ktle ile belirlenen bir algdr sonucuna da ulaabiliyoruz. Albert amca, bu sonu ile beraber Genel Grelilik Kuramnda uzay ve zaman biimlemeye ve bir geometri yapsna oturtmaya alr. En basitinden Einsteinin uzay-zaman 4 boyutlu olup 3 boyutu uzay dier boyutu da zaman temsil eder. Geometrisel olarak dnceye dktmzde ise iler karmakta ama yine de en sade hali ile sizlere aktaraym. evremizdeki varlklar, alglayabileceimiz nesneleri birbirine dik eksen ile bunlara bal bir zaman ekseni ile grebiliriz. Bu grme olay da k araclyla salanr. Biz nesnelerden gelen klar algladmz takdirde grme ilevini gerekletirmekteyiz. Genel Grelilik Kuram da tpk zel Grelilik Kuram gibi k ile ilintilidir. Sz konusu ilintiyi aklayarak Genel Grelilik Kuramnn derinliklerine yolculuumuzu srdreceiz Albert amcamzn bizlere hediye ettii bilgiler nda. Ik her zaman iin evrenin her yerinde ayn ekilde hareket etmez aslnda. Dnya ierisinde bizler n hemen hemen dorusal hareket ettiini biliriz. Dorudur da ama mesela bu durum bir Gne gibi byk bir ktleli yldzn civarnda hareket eden bir k n iin byle deildir. Genel Grelilik Kuramna gre k Gnein evresinde bir eri eklinde yol almaldr. Bunun nedenine gelirsek ktlenin uzay-zaman geometrisine ekil verdiini grrz. Yukarda uzay ile ktle arasnda bahsetmeye altm iliki bu idi. Ktle uzay-zaman

geometrisini ekillendirmektedir veya biimlendirmektedir. Gne gibi byk ktleli cisimler uzay-zaman geometrisinde erilmeye yol aar yani ktle uzay-zaman emektedir. Az nce Dnya zerinde bulunan bir gzlemcinin n dorusal hareket ettiini grdn sylemitik ya bu gzlemci Gnete bulunsayd o zaman gzlemci n hareketini bir eri olarak tanmlayacak ve aslnda grdkleri de eri bir uzay-zaman geometrisi olacaktr. Bir de Gne gibi bir yldzn ktlesinden binlerce kez daha byk olan karadelikler vardr. Bu tr olduka ok byk ktleli cisimlerde yani karadeliklerde uzay-zaman geometrisi Gne gibi bir yldzn uzay-zaman geometrisinden daha fazla eiktir. Yani ktle arttka oluan erilik de artmaktadr. Bu ifadeyi u ekilde de ifadelendirebiliriz: In eilme miktar ya da erilik yarap uzay-zaman iinde bulunan ktle ile orantldr. Tekrar karadeliklere dndmzde bu uzay-zamanda oluan eriliin kimileri iin zaman iinde yolculuu imkanl klacak bir sonu olabileceini de dndrmektedir. lgili okuyucularmzn Kuark Bilim Topluluu tarafndan dzenlenen Bilimsel nternet Toplantlar adl ve Zamanda Yolculuk konulu toplantnn zet kitapn KBT e-Kitapn web sitesinden edinip okumalarn tavsiye ederim. Karadeliklerle ilgili son bir notum ise karadeliklerin ekim alanna giren bir n hibir ekilde o ekim alanndan kurtulamaddr. imdiye kadar n ktle ekim kuvvetine dik hareket etmesi ile ilgili bir rnek vermedik. Byle bir rnei irdelediimizde karmza yine alla gelmemi sonular kacandan emin olunuz. Diyelim ki bir yldzn ktle ekimine dik olarak bir k n yol almaktadr. Yatay yol aldnda erisel bir hareket yaptn biliyoruz peki, dik olarak hareket ettiinde neler olabilir? lk bakta belki de herhangi bir etkinin olmayaca dnebilir ama en azndan ktle ekimin na etki edebileceini kavrayabiliriz nitekim nda bir arl vardr. Bunu dorusal yolda iken ktle ekim tarafnda etkilenip erisel bir yol izmesinde fark edebilmekteyiz. Ktle ekiminin yapt bu etkiyi incelemeden nce doppler etkisini tanmlamamz n ktle ekimine dik olarak yapt hareketi irdeleyebilmemizde yardmc olacaktr. Doppler etkisi, hareketli cisimlerin rettii dalgalarn frekansa deiebileceini sylyor. En basitinden otobanda giden aralar sabit bir gzlemci o aralarn yanndan getiinde kard ses dalgalarnn aracn konumuna gre deitiini fark edebilir. Yani ara uzaklatnda aracn

sesi daha kaln yaklaanlarn ise daha tiz olur. te ses dalgalarnda doppler etkisi bu ekilde ilemektedir. Ya kta? Ik nn dnyaya gre ktle ekime doru yani yukardan aaya doru bir yol izdirirsek n renginde deime olur yani kzllktan maviye doru bir kayma olur. Ik n aadan yukarya doru yani ktle ekimin etkisine kar bir yol izse idi o zaman n rengi kzla kayacaktr. Bu bahsettiim Genel Grelilik Kuramnn ortaya kard sonu veya olaya ktlese ekimde kzla kayma denilmektedir. Bilim ve Teknik Dergisinin Mart 2005 saysnda Dr. Sadi Turgutun Genel Grelilik Kuram adl makalesinde yer alan ktle ekimsel kzla kayma olaynn kantlanmas iin bir deneyin yapld belirtiliyor. 1960 ylnn balarnda Harvard niversitesinden fizikiler, 20 metre boyunda bir ykseklikten n hareketi sonucu renginde katrilyonda bir orannda deiimin olduu gzlenmitir ve bu deiim de kuramla uyumlu imi.

Genel Grelilik Kuramnn Dorulanmas

Genel Grelilik Kuram imdiye kadar snamadan baar ile kantlanmtr. lki, Merkrn yrngesinin gnberi hareketinin Newtoncu dnce ile aklanamay. Newtoncu gre gre 43 yay saniyelik bir Merkr gnberisi hareketi aklanamyordu. te Genel Grelilik Kuram bu aklanmayan ksm rahatlkla aklamakla beraber Newtoncu mekanikten daha stn ve geni olduunu da gsteriyordu. Sadece Merkr iin deil dier gezegenler iinde stn bir baar ile net cevaplar verebiliyordu. kincisi, k nlarnn Gne gibi byk ktleli cisimlerin evresinde yol alrken sapmas veya eri bir yol izmesi. Bu sav da 1919 ylnda gerekleen Gne tutulmas olay srasnda Einsteinin nerdii deneylerin doru sonular elde etmesiyle Genel Grelilik Kuram bir kez daha dorulanyordu. Aslnda Albert amcamz, amcaln bu tutulmaya borlu biraz da. Tm dnyada byk bir ne kavutu. ncs ise saatlerin ktle ekime gre hzl veya yava almas idi. Bu n grde bir takm deneylerle dorulanm ve bir binann tepesinde bulunan saat binann zemininde bulunan saatten daha hzl alt ortaya kt. Dnyamzda bu etki olduka kkt tabii ki.

Sonu
Genel Grelilik Kuramnn ortaya kard sonular yukarda bir ekilde bahsetmeye altm onlarn ksa bir zetini yapmadan nce kuramn baka n grd bir sonucu sizlerle paylamay diliyorum. Genel Grelilik Kuramna gre birbiri etrafnda dnme hareketi yapan cisimler, ktle ekim dalgalar halinde enerji yayar. Bildiimiz k veya elektro manyetik dalgalanmalardan

farkldrlar ve uzay-zaman iinde yaylan dalgalardr. 1974-83 yllar arasnda birbiri etrafnda dnen bir atarca ile normal bir yldz inceleyen Russell Hulse ve Joseph Taylor, iftin dnme periyodunun zamanla uzadn fark ettiler. Daha sonra bunun nedeninin iftin youn olarak ktle ekim dalgalar yaynlamas ve bylece enerji kaybetmesi olduunu gsterdiler. Bu da iftin hareketinin yavalamasna neden oluyordu. Grelilik kuramnn dierlerinden ok farkl bu ngrsn dolayl bir yoldan da olsa destekleyen almalarndan dolay Hulse ve Taylora 1993ylnda Nobel dl verildi. Bugn birok aratrmac, bu dalgalar dorudan gzlemlemek iin almalar yapyor ama henz herhangi bir somut sonu yok.[3] Genel Grelilik Kuramn irdelediimiz ktlenin uzay-zaman ediini ve bu eilmeden dolay zamann da etkilenip bu eilmenin zamann daha yava akmasna (ilerlemesine) neden olduunu grdk. Yerekimini bir kuvvetten ziyade uzay-zaman eriliinden kaynaklanan bir olgu olarak dndk. Newton mekaniinde gezegenlerin hareketinin nedeni olarak ktle ekim (yerekim) kuvveti grlyordu. Oysa ki Genel Grelilik Kuramna gre yerekim ktlenin uzay-zamanda yol at erilikten kaynaklanmaktayd ve dolaysyla da gezegenlerin Gne etrafndaki erisel hareketlerinin sebebi de uzay-zamann erilii sonucuna ulam oluyoruz. nsan, ne mthi bir dnce anlay demekten kendisini alamyor. In bir uzay-zaman zerinde bulunan bir ktle evresinde yol ald zaman ktlenin uzayzamanda oluturduu erilikten dolay dorusal deil erisel bir yol izdiini de bu kuram sayesinde kavrayabildik. Genel Grelilik Kuram hl snanmaya devam ediyor ve bizlere daha neler ifade edebileceini gelecekte greceiz...

Blm 5 : Kuantum Fiziinin Tarihesi

-Kara Cisim Imas, Max Planck tarafndan 1900 ylnda irdelendi. -Fotoelektrik Olay, 1905 ylnda Albert Einstein tarafndan akland. -Alfa Salmas ve Atom Modeli, 1911 ylnda Ernest Rutherfordun almalar sonucunda aklanabildi. -Atom Spektrumu Kuantal Aklamasn 1913 ylnda Louis de Broglie yapt. -Dalga Denklemini 1926 ylnda Erwin Shrdinger almalaryla buldu. -Belirsizlik ilkesini ise 1927 ylnda Werner Heisenberg bulmutur. Kuantum Fiziinin yukarda saylan kilometre talarn kitabmzn ikinci cildinde ayrntl bir ekilde irdeleyeceiz...

EKLER
EK-1: Atomun Kronolojisi
lka..>Demokritus ve arkadalar atom(=blnemez)adn verdikleri en kk paracn varlna iaret ettiler 16.yy..>Robert Boyle atomu bilimsel bir terim haline soktu. 17.yy >Lovosier Maddenin Sakm ilkesini buldu. 1803 >John Dalton Katl Oranlar Yasasn ortaya att. 1808 >Gay-Lussac kendi adyla anlan yasay buldu. 1811 >Avogadro hipotezi nerildi. 1847 >Hemholzt,Enerjinin Saknm lkesini ortaya att. 1888 >Svante Arrhenius,Elektrolitik Ayrma Kuramn aklad. 1895 >Jean Perrin,elektronu buldu. 1896 >Henri Becquerel,doal radyoaktiviteyi buldu. 1897 >Joseph Thomson,katot nlarnn elektronlardan olutuunu gsterdi. 1898 >Marie ve Pierre Curie,Polonyumu ve Kadyumu buldular 1900 >Max Planck Kuantum Kuramn ortaya att. 1904 >Ernst Rutherford,alfa taneciklerini buldu ve yarmr kuramn ortaya att. 1905 >Albert Einstein Grelilik Kuramn buldu. 1911 >Ernst Rutherford,Atom ekirdei Kuramn gelitirdi. 1913 >Jean Perrin,atomlarn byklklerini deneysel olarak saptad.Niels Bohr Atom Yaps Kuramn buldu. 1919 >Francis William Aston izotoplar tanmlad. 1920 >Rutherford,protonu buldu. 1924 >Wolfgang Pauli,Exclusion lkesini ileri srd. 1926 >Erwin Schrdinger,Dalga Mekanii Kuramn ortaya att. 1928 >P.A Dirac,Kuantum Mekanii Kuramn buldu. 1930 >Bothe ile Becker,bor ve berilyum atomunu tanecikleri ile dvdler ve gama nn buldular. 1931 >lk Siklotron yapld. 1932 >Chadwick,ntronu buldu.Harold Urey,dteryumu buldu. 1933 >Frederic Joliot ve Irene Joliot-Curie yapay radyoaktiviteyi buldu. 1934 >Enrico Fermi,U-239,Neptunyum ve Plutonyumu yapt.

1935 >A.J Dempster,U-235i buldu. 1938 >Otto Hahn ve Fritz Strassman,uranyumu paraladlar;bu atom ekirdeinin blnmesiydi. 1940 >D.W Kerst ilk detatronu yapt. 1942 >Enrico Fermi ilk atom pilini oluturdu. 6 Austos 1945 >A.BD ilk atom bombasn Hiroimaya att. 9 Austos 1945 >A.BD ikinci atom bombasn Nagazakiye att. 1952 >A.B.D hidrojen bombasn patlatt. 1979 >A.B.D ntron bombasnn yapmna balad.

EK-2 : Michelson - Morley Deneyi*

Michelson, 1887de Edward Morley ile birlikte In hzn (s), sonra da dnyann hareketi ynndeki hzn lmek amac ile bir deneye giritiler. Bu ilemi n hz eksi dnyann hareket hz (s-m) sonucunda elde edeceklerdi. Bu deeri kurduklar dzenek yardm ile

lecekler, ve bunu n hzndan kardklarnda [s-(s-m)] = m dnyann hzna ulaacaklard. Deney dzenekleri yukardaki gibi yar gmlenmi bir ayna tarafndan oluturulan bir ayna tarafndan oluturulan bir ift n giriiminin incelenmesine dayanyordu. Ik hzmelerinden birisi esir akntsna dik bir yol izleyerek baka bir aynaya gnderilir. Dier k hzmesi ise esir akntsna paralel bir yol izleyerek baka bir aynaya gider. ki hzme de en sonunda gzleme ekrannda buluurlar. Bu dzenekteki uzunluklar, dzenek sabit tutulduu zaman(esir aknts olmad zaman) bu iki farkl yoldan gelen nlarn birbiri ile giriim yapabilecei bir biimde ayarlanmtr. Dzenek hareket ediyorsa nlarn giriim koullarnn bozulmasna yol aacaktr. Ancak byle -ki zaten bir etki ediyor(dnyann hareketi)- esirin varl durumunda bir esir aknts oluacak ve bu da gelen gzlenememitir. Yani esir denilen bir ortamn varl gerek pay tama dn anlam oldular. Bu deneyden kan ikinci sonu ise k hznn her gzlemci iin ayn olduudur.

Sonu:
Albert Einstein, bu gzlemleri iyi yorumlayarak doa yasalarnn sabit hzl sistemlerde deimeyeceini n hz, toplam yk gibi fiziksel byklklerin lm yapan her gzlemci iin ayn olduunu, buna karn uzay, zaman, ktle ve enerji gibi kavramlarn yeniden

yorumlanmas gerektiini nk bu niceliklerin greli olduunu bir makale halinde yaynlad. Bunar dnen baka kiiler de vard ancak bunlar sistemli bir biimde ifade edemediler. Einsteinin baars, ocukluundan beri mevcut sistemin doruluundan her zaman phe eden ve bunu dile getirmekten korkmayan bir kii olmasna baldr. Yaklak olarak 10 yl sonra dncelerinin matematiksel yanlarn kuvvetlendirerek genel grelilik ad altnda birletirdii kuramn yaynlad. Ktlesel ekime yeni yorumlar getirdi. Yaamnn son yllarnda ktlesel ekim ile elektromanyetizmay birletirmek iin urat ama baaramad. Bizler onun bilimsel dehasna ok ey borluyuz. Can Taylan GLTEKN * http://www.geocities.com/cantaylanxyz/Michelson.htm adresinden alntlanmtr.

-KAYNAKLAR*[1], [2] Temel Fizik, Cilt 2, Fishbane-Gasiorowicz-Thornton, eviri editr: Prof.Dr.Cengiz YALIN, Arkada Yaynevi, 2003 *[3] Genel Grelilik Kuram, Dr. Sadi TURGUT, Bilim ve Teknik Dergisi Mart 2005, TBTAK *Bilime Yn Verenler- Albert Einstein, Fiona MACDONALD, lkkaynak Kltr ve Sanat rnleri, 1996 *Byk Ansiklopedi Cilt 2 *Ceviz Kabuundaki Evren Stephen HAWKNG *Crolier Internatonal AMERCANA Encylopedia Cilt 2 *Dnyay Deitiren Be Denklem, Michael GUILLEN, TBTAK Popler Bilim Kitaplar *Einstein Evreninde Zamanda Yolculuk, Richard GOTT,eviri Editr: Prof.Dr. Cengiz YALIN, Arkada Yaynevi *Fen ve Mhendislik iin Fizik Cilt 1-2-3, Serway- Beichner, eviri Editr: Prof.Dr.Kemal OLAKOLU, Palme Yaynclk *Kuantum Mekaniine Giri, Bekir KARA, Seyir Kitabevi, 2004 *Modern Bilimin Oluumu, Richard S. WESTFALL, TBTAK Popler Bilim Kitaplar *Modern Optiin Kurucusu: bnl-Heysem, Hseyin Gazi TOPDEMR, AKM Bakanl Yaynlar, 2002 *zel Grelilik Kuram, Dr. Sadi TURGUT, Bilim ve Teknik Dergisi ubat 2006, TBTAK *zel Grelilik Kuram, Max Born, eviri: Celal KAPLAN, Evrim Yaynevi *Uzay, Zaman, zdek 1, eviri: Aziz YARDIMLI, dea Genlik Arivi Yararlanlan Web Siteleri *http://ansiklopedi.blogspot.com/2005/03/fizik.html *http://www.atominsan.com/islam_ve_bilim.htm - slam Bilimi *http://www.bilim.biz/kuram-ve-teoriler/genel-gorelilik-kurami.html *http://www.bilim.biz/kuram-ve-teoriler/ozel-gorelilik-kurami.html *http://www.cartage.org.lb/en/themes/sciences/physics/Acoustics/history/TheorySoun d/Littlehistory.htm *http://www.dusuncegezgini.com/zaman.htm *http://www.fizikevreni.com/optik-1.pdf *http://www.genbilim.com - Bilimsel Makaleler/Fizik - Fiziin Tarihesi *http://www.geocities.com/rk1iz/goreceli.htm *http://www.geocities.com/rk1iz/ozel.htm *http://www.kuark.org/bilim/index.php?option=com_content&task=category&sectioni d=4&id=13&Itemid=28 - Fizik Bilimi *http://library.thinkquest.org/11902/physics/classic.html *http://www.onlinefizik.com/content/view/138/28/ *http://www.onlinefizik.com/content/view/188/117/ *http://www.sciencesentence.net/ *http://site.mynet.com/kuantum_x/page31.html

*http://site.mynet.com/kuantum_x/page32.html *http://www.vectorsite.net/tpecp.html *http://tr.wikipedia.org/wiki/A%C4%9F%C4%B1rl%C4%B1k *http://tr.wikipedia.org/wiki/Eylemsizlik *http://tr.wikipedia.org/wiki/Fizik *http://tr.wikipedia.org/wiki/Genel_g%C3%B6relilik_kuram%C4%B1 *http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%BCtle *http://tr.wikipedia.org/wiki/K%C3%BCtle%C3%A7ekim *http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%96zel_g%C3%B6relilik

Kullanlan Grsel Materyallerin Kaynaklar

Sras ile... * Kapak resmi: http://www.stmary.ws/physics/home/review/Spacetime_curvature.jpg * http://www.subrosa.com.tr/internet/alcimizm/alcimizm_clip_image005_0003.jpg * http://www.geocities.com/subetayus/bilimadamlari/res/Cabirbinhayyan.jpg * http://tr.wikipedia.org/wiki/Johannes_Kepler * http://en.wikipedia.org/wiki/Ibn_al-Haytham * http://tr.wikipedia.org/wiki/Albert_Einstein * http://tr.wikipedia.org/wiki/John_Dalton * http://www.ekimya.com * http://www.thesciencebookstore.com/scienceguys/rutherford.jpg * http://www.radartutorial.eu/21.semiconductors/pic/helium.jpg * http://www.lancs.ac.uk/ug/eardley/laser1%5B1%5D.jpg *http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/17/Pershingii.jpg/180pxPershingii.jpg * http://www.ressiad.org.tr/images/genel/Nisan06-10-4.jpg * http://www.physics.gla.ac.uk/Physics3/Kelvin_online/Michelson.gif * http://www.particlephysics.ac.uk/news/picture-of-the-week/picture-archive/the-pion-muondeath-cycle--a-double-anniversary/971015.gif * http://news-service.stanford.edu/news/2005/may11/gifs/gpb_geodetic.jpg * http://static.howstuffworks.com/gif/gps-3.jpg * http://imagecache2.allposters.com/images/pic/RIC/2300-8083~Einstein-E-Mc2-Posters.jpg * http://home.nc.rr.com/enloephysics/gravity_middle.jpg * http://cfcp.uchicago.edu/~davemilr/ISW/gr_dimple.jpg * http://nrumiano.free.fr/Images/black_hole.jpg

Kuark Bilim Topluluu tarafndan yaynlanan dier e-kitaplardan haberdar olmak iin kitap@kuark.org adresine bo bir mail atmanz yeterlidir.

http://www.kuark.org