FAKR BAYKURT YILANLARIN C

Tarayan Yaar Mutlu www.yasarmutlu.com Bu e-kitap taslak halindedir. Okumay zorlatrc tarama hatalar ierebilir. Bu taslak srm okurken dzeltir ve dzeltilmi srm bizimle paylamak isterseniz memnun oluruz. WEB: http://ayrac.org letiim: ayrac.org@gmail.com

MANFESTO
Ayra, 2005in Austos aynda mevcut yaynevlerinin, kitap fiyatlarn srarla ok yksek tutmas temelinde, teknolojinin de nimetlerinden yararlanarak, merakl okuyucuyu baz kitaplarla kolay buluturabilme dncesinden hareketle, kitaplk.madpage.com alan adnda, Kitaplk adyla yayna balad. Ksa bir sre, kitaplik.wordpress.com alan adnda yine WordPress temelli olarak yayn hayatna devam etti. Buradaki mrmz de ksa olmad ama olduka iyi bir kitleyle bulutuk WordPresste Mart 2007de de kendimize ait bir alan adnda ve Ayra olarak yolculua devam ediyoruz. Ayra oluturan ekip, yaynevi deneyimi olan kitapseverlerdir. ncelikle baz konulara aklk getirelim: 1. Trkiyede Orhan Pamuk dnda hibir yazar, kitap satlarndan %20den daha yksek bir telif hakk alamazlar. Hatta ou yazar, kitab iin yaymcdan telif creti almaz, alamaz Aldnz bir kitabn gelirinin byk blm yaynevilerine, kitabevlerine ve arac datmclara gitmektedir. 2. Kafka, Joyce, Poe gibi telif hakk olmayan yazarlarn kitaplarnn satndan elde edilen gelir tamamen yayncya ve yukarda saydmz gruba (evirmene eviri bitince bir kerelik czi bir cret verilir) kalr. 3. Kitaplarn basmnda dolayl da olsa aalar kullanlr. 4. Trkiyede yaynclk sektr, bir kitap iin istedii creti karlamayacak kalitede kt bask yapmaktadr. Penguin Booksun ucuz seri retimi kitaplar bile, bizim yaynevilerinden ok daha kaliteliler. Bir kitabevine gidip karlatrn 5. Ayran amac yazara zarar vermek deildir. Buradan kitabn okuyup beendiiniz bir yazara gereken ekilde destek olacak kadar duyarl insanlar olduklarn biliyoruz kitapseverlerin 6. Ayrata kitab yaynlanan ve bundan rahatsz olan yazarlar bize istedikleri zaman ayrac.org@gmail.com adresinden ulaabilirler. 7. Ayrata yaynlanan e-kitaplar, okunabilir dzeydirler. Dzelti ve n okumas yaplmtr. Buna ramen buradan linkini aldnz ve okumas srasnda hatalar grdnz kitaplar bize yukardaki e-posta adresinden bildirebilir ya da ilgili baln altna yazabilirsiniz. Dzelttiiniz ya da paylamak istediiniz e-kitaplar da bize e-posta ile ulatrabilirsiniz. Sayglarmzla Ayra Ekibi Baz yararl okumalar: Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Korsan Kitap - Korsan Yaynevi Kltr Hizmetiymi Korsan Yayna Gzelleme ekitap?

Fakir Baykurt Ylanlarn c ADAM YAYINLARI Adam Yaynclk ve Matbaaclk A.. Bu kitabn ilk basm 1959 ylnda yaplmtr. Adam Yaynlarnda Birinci Basm : Nisan 1997 Adam Yaynlarnda kinci Basm : Kasm 1997 Adam Yaynlarnda nc Basm : Ekim 1999 Adam Yaynlarnda Drdnc Basm : Ocak 2000 Adam Yaynlarnda Beinci Basm : Eyll 2000 Adam Yaynlarnda Altnc Basm : Kasm 2001 Adam Yaynlarnda Yedinci Basm : ubat 2003 Adam Yaynlarnda Sekizinci Basm : Mart 2004 Kapak Tasarm : Erkal Yavi Kapak Resmi : Nedim Gnsr

FAKR BAYKURT YILANLARIN C

ROMAN

YILANLARIN C STNE MECLSTEK TARTIMA Bizim sanatlarmz yllardr, devletin ve devlet organlarnn sanata, sanatya ilgi gstermediinden yaknr. Son zamanlarda bakyorum bu tutumda bir deiiklik var. Saylar az da olsa baz milletvekili ve senatrler komisyonlarda, Meclis ve Senato genel kurullarnda, baz roman ve oyunlarn szn ederek, bunlar stne tartma ayorlar, bu tartmalara geni zaman ve emek harcyorlar. Ylanlarn c romanmdan dolay ben de byle bir ilginin konusu oldum. Ama nasl bir ilgidir bu? Ve tartmalarn dzeyi, deeri ne? Bir yazarn kendi yapt hakknda konumasn, hele yazmasn sevmediim halde, bu yl Cumhuriyet Senatosu genel kurulunda ve Bte Karma Komisyonunda yaplan Ylanlarn c tartmas hakknda dncelerimi aklamak zorunluu duyuyorum. Syleyeceklerim, hem bu tartmalarda bana ve yaptma saldranlara karlk olacak, hem de Trkiyede sanatlarn hangi koullar altnda yapt retmeye altn belirtecektir. Yaadmz yllarda birok sanat alan ve sanat ilgisizlikten kavrulurken, birtakm sanatlar da ters bir ilgi ile tedirgin edilmektedir. nsanln ilk alarndan beri kullanmaya ve korumaya alp geldiimiz yaratma zgrl imdilerde alabildiine daraltlmakta, lkemiz boucu bir havann iine gmlmek istenmektedir. Ben bu Ylanlarn cn yazdm zaman 28 yandaydm. Doup bydm ve altm kyleri, altm kasaba ve ehirleri incelemi, toplumsal yaplan hakknda az ok bilgi edinmitim. Trk ve dnya edebiyatnn nemli yaptlarn okumu, anlatm sanat hakknda yaz yazacak kadar bilgi renmi; hatta baz denemeler de yapmtm. Sanat yaptnda z ve biim konusunda bir gre varm, yeni ve doru bir zn, yeni ve gzel bir biime dklmedike, sanat yaptnn yaratlamayacan anlamtm. Olimpostaki tanrlarn macerasn destan biiminde anlatan Ho-merostan bu yana edebiyat; valyelerden, beylerden, Adana kahvele7 rinde isiz bekleyen Kk adama doru kalnca bir izgi ile inip gelmekteydi. Bu izgiyi bir de 80 evli Karata kyne gtrsem, bu kyn topranda trnaklaryla tutunmaya alan Kara Bayram ailesini roman kahramanlar arasna katsam kyamet mi kopard? Molyer Harpagoriu hangi sanatsal kayg ve ilkelerle ele aldysa, Gogol Mfetti \ hangi duygularla yazdysa, ben de Kara Bayram ailesini ve evresindekileri ayn kayg, ilke ve duygularla ele alp yazmak istiyordum. Amacm, her biri birer Karata olan kylerimizi, gnmzn z ve biimiyle dile getirmek, sanatn gcnden yararlanarak teknik ve uygarln bunca ilerledii ada alabildiine geri, alabildiine sefil yaayan bu insanlar stne dikkatleri toplamakt. Kara Bayram ailesi, bana gre, Trkiyedeki topraksz, yada az toprakl aileler okluunun bir tipiiydi. Bayramgil, yedi yl nce satlan bir Bey iftliinden borla 40 dnm kadar toprak alm, yklendikleri borcu yeni bitirmiler. Boyunduruun bir,yanna kz, bir yanna inek kouyorlar. Kr bayr topraklarnn ancak evlei, yani 750 metrekaresi sulanabiliyor, st yan yanyor. st yan orak, kurak topraklar. Ama Kara Bayram, kars, ocuu ve anas Irazca umut iindedir: Gelecek harmandan sonra bir kz alacaklar, inei temelli samlk yapacaklar. Eer bir sel, bir bela, yeni bir ky belas gelmezse, darack evlerine yeni bir oda ekleyecekler... Birden bir heykel ii kar. lin valisi, Trkiye halknn nasl bir mutluluk iinde yaadn sembolize eden bir ant dikme sevdasna kaplmtr. Bu sevday gerekletirebilirse Ankarann gzne girecektir. lelere, kylere salma yapar. Karata Muhtar, salnan paray, hibir baka aresi olmad iin, ky iindeki alandan bir evyeri satarak bulmay dnr. Ky iinde 20 ailenin evi vardr. Hi kimse evinin nne ev yaplmasn istemez. Hela ve gbrelik kyde evlerin ardna verildii iin, yeni evin ard, eski evlerden birinin n olacaktr. Bu hakarete katlanacak arkasz bir aile semeli ki, hi tepkisi olmasn. Bu aile, Kara Bayram ailesi olabilir. Bylece Muhtar, Bay-ramn ev nn, yeni bir eve gereksinimi olan kurul yesi Deli Hace-liye satar. Haceli gelir, temel amaa balar. Bayramn anas yal Irazca, Bu i olamaz! diye dikleir. Bir kzlca kyamettir kopar. Irazcagil geceleyin kalkp temeli doldurur. tekiler gelip yeniden aarlar. Irazcagil, Hacelinin kerpilerini krar.
6

Haceli gelip Bayramn karsna saldrr. Haa gelin, ocuunu drr. Muhtar da Bayram odasna arp dvdrr. Kara Bayram ailesinin mutluluk d, kimseye zarar olmayan o kck d, yklve-rir. iten getikten sonra kaymakam gelir, Irazcann evi nne ev yaplmasn nler. Drlen ocuk iin de savcla gitmeyi tler. Bundan sonra Muhtarla Bayram arasnda bir bar konferans balar. Muhtar, Bayrama: Gitme mahkemeye! der. Bayram gidecektir. O zaman Muhtar, bir kssa anlatr. Biim olarak biraz ak grnen bu on iki satrlk kssa z olarak unu deyimler: ster burda kal, bizimle bar, ister mahkemeye git; ipin bir ucu bizim elimizdedir. Eninde sonunda senin anan belleriz! Frdolay dalarla evrili Karatata bu gzda korkuntur. Kara Bayram gibi yoksullarn ipi, gerekten, srtn iledeki kodaman particilere ve yneticilere dayam Muhtarn ve Deli Hacelinin elindedir. Eer sinmezse, pundunu bulup daha hesapl bir sille ile temelli ykabilirler onu. Bundan dolay Bayram duraklar. Fakat Irazca direnmesini srdrmektedir: Davacyz! Dn yollara!.. der. Grlyor ki yaplmak istenen, ak sahneler izerek okuyucunun cinsel duygularn gdklamak deil; Trkiye gereinin bir kesitine k tutmak, bu gerein iindeki insanlar ak ve kara yanlaryla tantmak, yerli dille, yerli gereklerle, yerli bir roman dokusu karmak, bylece halkn dncesini, yaknmalarn, isteklerini sanat ve politika alanna getirmektir. Yazar, bunu baarm mdr, baaramam mdr? Ortaya koyduu bu denklem doru mudur, deil midir? Bu noktalarda her zaman tartma ve eletiri yaplabilir, yazar verilebilir. lgi duyan herkes istediini syleyebilir, yazabilir... Ama bizim Mecliste yaplan bu deil ki! Ylanlarn cn bitirdiim zaman, Yunus Nadi Roman Armaan yarmas almt. Temize ekip yolladm. Cumhuriyet gazetesi kurduu kk jri ile yarmaya katlan romanlar eledi, drde indirdi. Bu ii yapan jride kimler vard? Nadir Nadi, Burhan Felek, Hamdi Varolu, Yaar Kemal, Selmi Andak, Vahdet Gltekin, Cahit Tanyol ve Tevfik Sadullah gibi Cumhuriyet yazarlar. Bunlar, byk jriye sunulacak drt roman arasna benimkini de kattlar. Halide Edip Advar, Yakup Kadri Karaosmanolu, Sabahattin Ey-bolu, Vl Nurettin, Orhan Kemal, Azra Erhat, Cevat Fehmi Bakut, Haldun Taner ve Bahet Necatigil gibi Trkiyenin tannm sanat ve eletirmenlerinden kurulan dokuz kiilik byk jri, yedi oyla Ylanlarn cn birinci seti. stanbula gidip dlm aldm. Roman, Cumhuriyet te gnblk yaymland. Sonra kitap oldu. O zaman jrinin yetkisi, yetkisizlii hakknda kimsenin kukusu yoktu. Daha nce verilmi baz roman ve iir armaanlarnn jrileri hakknda yetkiliydiler, yetkisizdiler... yollu ok tartma olmu, ok yaz yazlmtr. Ylanlarn cn birinci seen jri hakknda, ne seimden nce, ne seimden sonra bir tartma olmam, yaz yazlmamtr. Tersine, yazlan birka yazda, jrinin yetkili, gl ve kararnn yerinde olduu belirtilmitir. Senatodaki son tartmalar dolaysyla Milli Eitim Bakan, Trkiyede savclar bulunduunu sylemi. Szn dinletebildi mi, bilmiyorum. Ylanlarn cnn gnblk yaym bittikten sonra Cumhuriyet gazetesi ve benim hakkmda, yukarda szn ettiim kssadan dolay bir mstehcen yayn kouturmas ald. Gazete ve ben, ayr ayr savunmalarmz yaptk. Roman, bilirkiiye inceletildi. nceleme sonunda su bulunmam olacak ki, 9412 numaral Cumhuriyet Savcs Mfit Birsen, verdii 17.11.1958 gn ve 1958/ 1347 sayl takipsizlik kararn gazeteye ve bana bildirdi. Bir sanat yaptnn mstehcen olup olmad konusunda geerli sz elbette yetkili adliyecilerindir. Onlar Mstehcen deildir! demise, akll insanlar, bu konudaki tartmay hemen keser. Oysa Ylanlarn c konusunda byle olmamtr. Adliyenin kararndan sonra 1959 yaznda, o zamanki Milli Eitim Bakanyla, stanbul Milli Eitim Mdrnn odasnda, oturduk yeniden tarttk. Bakan, romandan iki sayfa okumutu. Ona gre, bir insan tanmak iin iki saat, bir roman anlamak iin de iki sayfa yeterdi. (Bugn 1959dan 1962ye geldik. u geriliimize bakn ki, bana saldran senatrler, imdi o iki sayfay da gerekli bulmuyor, okumuyorlar!) stanbuldaki tartmada verdiim karlk Bakan kzdrd. Eski zel kalem mdr ve o zaman Talim ve Terbiye Kurulu yesi olan Cahit Okureri ard: Ylanlarn cn oku, bir rapor hazrla! dedi. Bugn bir senatr olarak roman ve beni sulayanlardan biri olan Okurer, Bakann istedii raporu hazrlayp, Roman, hem mstehcendir, hem de sol propaganda yapmaktadr! buyurdu. Hemen retmenlikten karl10 mam nerdi. Adliyeciler ve bilirkiiler yanlmlard demek! Milli Eitim Bakan, kurt bir politikacyd herhalde, elinde salam bir belge bulundurmak iin Okurerin raporunu bir de
7

Talim ve Terbiye Kuru-luna onaylatt. Hepsinin gnahn almak istemem, ama o zamanki yelerden psrk olanlar, sktrla sktrla onayladlar raporu. Ben de, suum aklanmadan 27 Mays 1960a kadar retmenlikten uzak tutuldum. Hakszlk ancak 27 Maysta dzeltildi. te imdi sk sk bama kaklan Talim Terbiye Raporu bu. Bizim Meclisteki aklllar, ellerinde bu rapor, ama daha nceki takipsizlik kararn ineyerek, imdi bu tartmalar yapyorlar. Yeniden retmenlikten karlmam, cezalandrlmam neriyorlar.. Bunun iin yeni Milli Eitim Bakann sktryorlar. Sktradursun-lar... Bu arada Ylanlarn cnn bir senaryosu yapld. ileri Bakanlnn sansr komitesi, senaryoyu inceledi, ekimine izin verdi. Filmin ekimi yapld. Sonra, o gne kadar yzcek tanmadm gen bir rejisr, Devlet Konservatuvarndan Ergin Orbey, bana bir tomar msvedde getirdi: Ylanlarn cn oyun yaptm, bir okuyalm dedi. Oturup okuduk. Atlacak yerleri attk, katlacak yerleri kattk, oynayp oynamayacaklarn bilmeden Devlet Tiyatrolar Genel M-drlne verdik. Devlet Tiyatrolar Edeb Kurulu, oyunu inceledi, oynanmasna karar verdi. Oyuncular provaya balad. Senatrler ngar karmasa, Karata kynden Bayramn anas, ak filik sal Irazca, Devlet Tiyatrosu sahnesinde de konumaya balam olacakt. imdi bana saldran, cezalandrlmam, iten karlmam, romanmdan yaplan oyunun yasaklanmasn isteyen senatrler dnsnler, yasad yollarla bir yapt ben bu kadar elemeden geirtebilir miydim? Kendileri geirtebilir miydi? Yasa yollaryla elenmi, incelenmi, bu kadar szgeten gemi, salam km bir yapttan niin korkuyorlar? Beklesinler, yapt halkn karsna ksn, konuacaklarsa ondan sonra konusunlar. Madem roman okumamlar, bari oyunu grsnler. Suu var m, yok mu, o zaman tartsnlar. ayet savc g-remezse, ona da gstersinler! Belirteyim ki, Ylanlarn c hakknda, yaymlandktan bugne kadar, yetkili organlarca, halkmzn zararna propaganda var diye bir kovuturma yaplmad. Herkes bilir ki, mahkemelerden baka hi kimse, hatta milletvekili ve senatrler, bir yazara, bir yapta bu konu11 da damga basamaz. Devletin yarg gcn Byk Millet Meclisi deil bamsz mahkemeler kullanr. Byleyken roman okumamlar, oyunu grmemiler, Devlet Tiyatrosuna oyun seme yetkileri, hatta bilgileri yok, nk, yetkiye ve uzmanla dayanan ayr itir, herkes bilmez! kalkm konuuyorlar: Ylanlarn c aalk; yazar tefessh etmi; lak lak lak lak!.. Byle uluorta sz ediyorlar. Bana su ar-dyorlar... Milletvekili yada senatrler, bei birleip: Biz Adliyenin kararn dinlemeyiz, biz ileri Bakanlnn Sansr Komitesini, Devlet Tiyatrolar Edeb Kurulunu takmayz, biz 27 Mays kararlarna kulak asmayz, biz sanat yapt yaratanlar dncelerinden ve tutumlarndan dolay boarz, onlar ilerinden atarz!.. diye yeni bir yasa karsnlar, ondan sonra kendileriyle uraalm. Bunu yapmadan, sanata karamazlar. Herkes yetkisini ve snrn bilmelidir. Hele oynanmam oyunlar hakknda ileri geri hi konuamazlar. Yapmak istedikleri iin ad, sansrdr. Trkiyede kitaplar ve oyunlar sansr edilemez. Biz sinemadakini kaldrtalm diye abalyoruz, onlar btn sanatlara, yaynlara sansr getirmee alyorlar, bunu yaptrmayz. Anayasay korumak, onu saymak, kendilerinin ilk grevidir. Bu grevi onlar yapmazsa biz yaparz. Alan uzun sre kendilerine brakmayz, bouna umutlanmasnlar. Duvarlar hibir kt szle kirlenmemi olarak kendilerine teslim edilen o atnn altnda, yaptm ve kiiliim hakknda kullanlan szler, Senatoda bile, yksek dzeyli bir tartma gelenei kuramadmz noktasnda beni ok dndrmtr. Szmona, mstehcen yayn yapmakla suladklar Ylanlarn cnde o kast gtmediim iin mstehcen bir roman yazmadm. Ama imdi vaktim olursa byle bir roman dnyorum: Bari hakkmda bu irkin szleri syleyen senatrleri yazaym da millet bir mstehcen roman grsn! diyorum. Kzl in sefiri ve eiyle resim mi ektirmiim? Tartmalar baz gazeteler byle yanstt. Zavall Mc Carthy taslaklar! Sanyorum ki in Halk Cumhuriyetinin henz bizde elilii yoktur. Resim ektirmek istersem, onu ancak ben bilirim, ama iin dorusu udur: Bugne kadar hibir elilikle ilikim olmad. Halktan yana her sanat gibi polis beni de izlemektedir. Raporlara baksnlar. Benim yalnz bir kay12 nakla ilikim olmutur ve sk sk olmaktadr. O kaynak, Trkiyenin halkdr. Bu ilikiyi de
8

kesemezler. n Ylanlarn c, Trkiye gereklerini dile getirmee alan mtevaz bir romandr. i bo deildir. Hepimizi rahatsz edecek ac bir dille yazlmtr. Birok blmlerinde halkn bilinalt konumaktadr. imdi bir ortaa kafasyla benim kiiliimde bu sesi bomak isteyenler, ltfen sylediklerimi anlamaya alsn. Ben, halktan yana sanatlarn ok sulandn, ok daha ar ile ektiini biliyorum. Glnecek kadar kafasz olanlarn ve burnuna kadar karna batm ibirlikilerin ynettii lkelerde daha neler neler olur, bunu da biliyorum. Ama yaptlar rtlemez, insanlarn dnceleri ldrlemez. Bu trl politikaclarn sonunu da iyi biliyorum. Onlar, sanata ve sanatya saldrmaya devam etsin; asll aslsz her saldrdan byle salam kt iin ben, bu roman imdi daha ok seviyor ve pp bama koyuyorum. Bu aklllar, lkemizde g halle ilerlemeye alan sanatn havasn kesmeye, gneine perde olmaya zeniyorlar. Sanaty yldrp kendi buyruklarna almak istiyorlar. Ama sanat, onlarn dedii yere gelmez! Bir oyunun oynanmasna engel olabilirler. Trkiyede onlardan ylacak bir tiyatro genel mdr, Bir Mill Eitim Bakan kabilir ve kmtr. Ama sanat kmaz. Tek bama da kalsam, bir sanat olarak ben onlar dinlemem. Onlarn szne bakip yazacaklarmdan geri kalmam. Onlarn keyfine gre tek satr yazmam, frlatr atarm elimden o kalemi! Ankara, 8 ubat 1962 Fakir BAYKURT

Bu Kara Bayram in, seksen evli Karatas kynde kimsenin gzne batmayan bir yaam vard. Babadan kalma, ahrl, samanlkl, toprak daml bir evi, bir kans; bir kz, bir inei, bir eei, koyunu, iki as kuzusu, yumurtlayan on bir tavuu ve yedi yl nce satlan Necip Bey iftliinden boazna kadar borca batarak ald krk be dnm kadar topra... Bu topraklarn ancak evlei sulanabiliyor, bir dnm bile deil. Ama onu yarclktan, kr bayr da olsa, bu topraklar kurtard. Hele bu yl borcunu da paklaynca, Karata ta komu katarna girecek. Artk kendinin de bir varlk olduunu duymaya balyor yava yava... Evliydi. ocuu var. Babas, on drt yl askerlik yapm, Yemeni, Yunan, sonra da Cumhuriyetigrm Kara ali, daha Bayram tysz bir delikanlyken, anlalmaz bir ky arsndan eyvallah ekip gitti. Bayram a hemen her ite sz geiren anas Irazca sa. Ocan bakanl onun elinde. Anasyla kars arasnda, belli bir gelin-kaynana anlamazl sezilmiyor. Kapsnda bir de kpek var, korkusuz, rkz gnler geip gidiyordu. Bir utan da ileri yoluna giriyordu akl sra. Bu romandaki olaylara kadar... Bundan nce, kendi karsndan baka bir kadnla yatma dalgas da yoktu. Kafasnn altndaki bu ate de romandaki olaylarn ak srasnda parlad. 14 1 GK GVERT EKM Gn , ky keyi sard, kaplad topra... Bir elik kzle bir ince inek koulu kan, gcrtl sesler kararak, Sazlyerdeki harma doru, ar aksak ilerliyor. Evin kk sar kpei Tornan, ban yere dikmi, kannn yan sra tin tin kouyor, ikide bir rasgeldii otun dikenin dibine siyiyor, yeniden kouyor. Karatal kyller, bir haftadr gk govern ekimini hzlandrdlar. Sabahlan erken kalkmaya, akamlar iten ge dnmee baladlar. Kara Bayram; kars, kendisi ve yava yava ie yarar aa gelen oluyla iki gndr gidip geliyor harma. Ekilecek topra aktardlar. Arklar emmenleri hazrladlar. Patatesle fasulyeyi ekmilerdi. tekilere kalmt. Gcrtl sesler karan kannn stnde gene gidiyorlar. Kara Bayram bir inee bir kze drtyor vendereyi. Anas Irazca, iki kk torunuyla evde kald. Evin de ona gre ileri var. Harm, akrn kpry geer gemez sol kolda kalr. Deir-mensuyundan kolayca sulanabilir. evlek. Bir evleine fasulye, bir evleine patates ekiyorlar. teki sebzelere kala kala bir evlecik yer kalyor. ok azd. Ama buralar iyi topraklar. Her yann birer adam boyu kazsan, kck bir ta kmaz. Derin topraklar. Biterli. Hem de kye yakn. Karatan gndousundaki dalarn bana yaan kar, baharda erir; bir grlmemi grltyle yuvarlanr yrr; tan akln daha yukarlarda brakan seller, buralar ince, tatl bir mille, bir iki kez doldurdu mu, biterli topraklar daha biterli olur. Ufack ufack tarlacklardr. Kyde sadece Aali, Koa, Muhtar Hsn, Ekiz smail, ye brahim gibi varslca kiilerinki bir dnmden, iki dnmden fazlayd; geri kalanlarnki, yarm dnm, bir. evlek! Hi olmayanlar bile vardr. Be parman bei, Karatata da bir deildir. Karatatan ve evredeki kylerden kan kk sular bu topraklarda birleir, aalara doru, dolaylarndaki harmlar, fasulye, msr tarlalarn, baheleri, bostanlar sulayarak kyleri geer, sonra anak 15 gibi kk bir gle dklr. Yaz geldi mi gl uar. Gl bir damla suya zlem eker. Millet ayn suyunu gle drmez. Banda krlrlar. Bayramin harm kkt ama, Deirmensuyu denen suyun Kysuyu denen suyla birletii ann tam iine derdi. Bu adaki harmdan biriydi. Bayram iin, yaz boyunca Muhtarn nnde, Su! Su! diye kargalar gibi barmak yoktu. Hemen elinin altndayd; evir sula, devir sula; sulamas kolayd. Bayram, harmn dnd m, Kaderim iyiymi!.. der saf saf. yi bir harma dmm! Koumum kt, bir yan kz, bir yan inek, ama harm da iyii, karm da iyi!.. byle der, kendi kendine gler. Ortalk sszsa hafif hafif okar kars Haay. Sabahn kprtlar yeni yeni balyordu. Kulpundan tuttuu ileri eile dorula yrtmee balamt insanlar. Karatan insanlar evlerini izbelerini brakp gne gnee almt. ounluk harmlara, bahelere yrmt.
10

Bayram, kannn nnde olu ile yan yana oturuyor. vendere-yi oluna verdi. Kendisi konuuyor: Bu yl patatesi en iyi tohumdan ektik. Hem de fazla ektik. Eer yl iyi gelirse, elik Paann yanna bir tosun alacam Ahmet! diyordu. Gzel gzel tarar, tmar edersin, tylerinden top yaparsn!.. Yepiyor olunun srtn. Sonra, arkada oturan karsna dnyor: Ulan Haa; Aymeleki de temelli sana havale ederim gayri! Buza besle, st biriktir, ya yap, asla karmam!.. Kucanda tohum klaryla dolu bir kalbur tutan Haa: Eer hasat zaman sel gelip her eyi silip sprmezse... diye glmsyor. Asla silip spremez! diyor Bayram; Btn bentleri kaviletir-dim! Ekim iini bitirdik mi biraz daha toprak ekeriz, olur biter. nceki yl herkesinki sele getti, bizimki kurtuldu, grdn... Grdm dee... diyor Haa. Sel gelmezse baka bir aksilik ica-dolur... Aman olmaz diyelim olmasn! elik Paann yanna bir tosun alalm, evet! Bir utan da kendi dvemiz yetiir. lk buzasn aldk m, Aymelekle birlikte onu da saarz... Ahmet, vendereyi bir kze, bir inee drtyor: Ben de izmemi isterim haa! Geen yl alacaktn, almadn! Gayri 16 bu yl salam alrsn!.. Bayram, olunun elinden vendereyi ald: Salam! dedi. Ben izmeyi sana geen yl da alrdm, ama bir yl daha beklesin, ondan sonra alaym dedim! Niin? Niini var m? Biraz daha bymen iin! Eer bymeden alrsam, birdenbire byrsn, ayaklarn izmeye smaz! O zaman izmeler hi ie yaramaz. Bu nedenle, senin bir yl daha bymene karar verdim! Ben bydm gayri! dedi Ahmet. Omuzlarn dik tutmaa, gvdesini ykseltmee alt. Tamam m, baka bymeyecek misin? Dnd: Bymez olur muyum? Sar Ellezin Hasan kadar olmay isterim. Tuttuum zaman btn bilekleri bkmek, dibek banda sokuyu en iyi sallamak, dn oyunlarnda dl almak, davulun nnde en iyi Heey! ekmek isterim... Babas yeniden sordu: Tamam m, bu kadarla kalacak msn? Mrldand: Kalmayacam ama, izmelerim olursa biraz kalrm... Bayram, olunun ban yeniden okad: Sen bymene bak ulan! Gz gelende bir izme, bir apka, bir de delme yelek alacam sana! Giyip ky iinde grndn zaman btn kzlarn gz kalacak! Hem de dosta dmana bir gsteri olur, lazmdr!.. Ahmet, vendereyi kapt babasnn elinden. nee keyifle drtt. Kan hzland. Kara Bayramn kars Haa: Ahmet bir de ak ister o zaman! dedi kocasna. Kemik sapl, zincirli! Ben de bir evre ilerim. Olum onu da taknd m, o zaman kzlar gt atar ardndan! Ahmet, alt yan sevimliliiyle gld. Salam, st beyaz dileri parlad: Alr msn? dedi babasna. Alr msn da sz m? Elbet alrm.. ocuk, ellerini aparasna soktu, kkrdad. Bayram, olunu bir daha okad: 17 Bir yandan da Ortakyn okuluna yazdrrz seni. Ayanda izmeler, belinde ak, gzel apka, gzel kitaplar, gzel bir ceket... Haa: Olunu bir gzel donattn heyerif! diye sylendi. Belli belirsiz bir titreme vard sesinde. O zaman, grenler, Bu olan kimin olu? diye soracak... Bayram, ardna dnd:
11

Sana da bir kuak alacam ulan, alkuak!.. Haa yutkundu: alkuaa para m kalr? Kalr! dedi Bayram. Kuakla birlikte bir de basma!.. Ben basma kesme istemem! Sen bana drt metre kaputla bir top alaca aldn m, yeter... Karatallar, Kysuyunun iki yanna stleri, kavaklar sralamt. Batak yerler kurumu, eski sazlklar fanmt. Bayram, sorumsuz politikaclar gibi sesini kabartarak bol keseden atmaya balad: Bugnk gnne kadar yamal alaca giydiin yeter! Bundan sonra dal gll pazenler alacam, kutnu kumalara beleyeceim ulan seni! rezillie paydos gayrik!.. akrn kpry getiler. Deirmensuyu durgun, akt belli olmadan akyor. Kannn kpr aalarnda kard grltden yzlerce kurbaa rkp suya dald. teden, kofalktan bir leylek havaland. Bir bcek uzata uzata tt. Belki yland. Kofalktan bir leylek daha havaland. Bayram atlad. Kany yedeine alp harmn atma kapsna doru dndrd, sonra, hemen ordaki sdn dibine ekti. Durdurdu. te bizim hamm! dedi kendi kendine. Kucaklayp Ahmeti indirdi. Haydi bakalm avrat, sen de in! dedi Haaya. Haa, kucanda kalbur, dikkatle indi. Kalburu kapnn kysna brakt. Heybeyi torbay indirmee balad. Testiyi, tas tad kapnn oraya. Bayram da kzle inei sald. Kofala doru srd: Bunlar sana teslim Ahmet avu! dedi. Zarara ziyana sokmadan gt uralarda! yi tan, kofaln iine kadar gidip ze mze dmesin mallar!.. 18 Bu kofalk, kyn hergelesinin yayld nemli yerlerden biriydi. Camzlara, danalara, spalara iyiydi. Ular ine gibi uzun dikenli, diz boyu ykseklikte, gr, bir ie yaramaz, yenmez iilmez, mala maata yaramaz kofalarn dibinde ayrlar geliirdi. ayrlar tel yaprakl, ince ince olurdu. Hayvanlar buralar kemirir. Deirmensuyunun altnda bir geni dzlkt. Geni, uzar gider. e yaramaz kofalar, yararsa bir dam topraklarken saaklara, pardlarn arasna koymaya yarar. Ev yapanlar gelip kazarlar, kan kan gtrr. Gene farmazd. Kyn krnda bayrnda alan rpnan insanlar, dadan odun indiren eekler, ifte koulan kzler, evler, damlar farr, kofalktaki kofalar sapasalam durur. Yl yldan yenilenir, tazelenirdi. Geni kofaln ortalar zlkt. zle bir mal dt m kamaz. abalar, abaladka kerdi. Bayram, olunu sk sk bir daha tledi: Aman babam, mallarmz ze drme!.. Ahmet, kzle inei srd. Kafasnda; zincirli, kemik sapl bir ak, bir ift lastik izme, bir apka, boynunda all evre, okul, ceket; imdikinden elli kez daha mutlu bir ocuk, baka bir Ahmet... kzle inei koturdu gitti. Hem giyinecek, hem byyecekti. Dnlerde heey! ekecekti. Dibek banda kekek dvecek, meydanlarda Sepet-olu oynayacakt. Kzlar... Kzlar gt atacakt ardndan. Kzlar da byyecek. Sa anasnn sa gibi kokan ince bir kz kovalayacak. Filik sal Irazca ninesi de grp mutlanacak. 19 2 EVYER hho, hho, hho!.. Karata Ky Kurulunun ikinci yesi Haceli, ksre ksre kalkt yataktan. ok ii var bugn. Kerpi kestiriyor. i, ta bakacak. Kardei Mevltn kaynatas, hem de kyn yap ustas Takelle Mehmetle konutu, salam sz ald. Yakndaki Gkekayaya varp bir usta daha bulacak. Bir usta daha bulursan ikimiz yaparz!.. diyor Takelle. Yeni bir ev yaptracak. Yarn olmazsa br gn temeli atacak. Bu yn batya bakan, hem de akmyor gibi yayla yayla akp geen Kysuyunun dibindeki eski evden kurtulacakt. yice bkt artk. Dini iman gevriyor, mahvoluyor bu evde. Bkmaktan te, hi dayancas kalmad. ksre ksre uyanp bakyor, yastk pslak! Yorgan pslak! Ipslak st ba! Yazn, gzn, pslak! Klar da var anla sen. Su kyor. Babasna Deli Mehmet derlerdi Karatata. Kara,
12

posa bynn altndan gld Haceli: (Deli olmasa buraya ev yapar m? Ad stn-deymi rahmetlinin! Bu evde yllardr oturmaa raz olduum iin benim de adm Deli Haceli!..) Giyinirken hafiften glerek dnmeyi seviyor. (Bu bizim takmda var bir sakatlk! Bak, kardeim Mevltn de eksik bir tahtas. Burdaki benim hissemi alyor! kp gideyim bir uygun yere, yapaym yeni bir ev! demiyor! Buraya yaparm ilerde, ykp! Ulan gene su kar serseri! Haney yaparm kmaz!- diyor. Peki mallar ne olacak altta? Mallarn saman ne olacak? imdi de pslak olmuyor mu? Kflenmiyor mu, kokmuyor mu sas sas?) Kardei Mevltn kars, Takellenin kz. (Belki kaynatasnn ustalna gveniyor bizim bilader! Belki fs fs konumutur: Verin kuru, Haceli aanz karn, ykp bir haney yapalm yerine! demitir Takelle. Yarn Muharremi de teziktirir bakarsn. meri de teziktirir. Mevlt biladerim cinsoyludur biraz. Ama isterse cinin kendi olsun, nasl huzur dirlik bulur batan stnde? Bana bir piyango vurdu. 20 Byk piyango. Bir de yani. Muhtar Hsn Aann bir iyiliini grdm sonunda. Evyeri verdi ky iinden. Kardeim Mevltten gzn alacam parann yedi yzn verdim mi sanda, tamam! Ky iinde mis gibi bir evyeri! Nemsiz! eme burnumun dibinde. Cami karmda. Sr hergele hemen kapmn nnde toplanr. Bir iim olsa Bakkal Hseyin yakn. Nurinin Kahve yakn. Bu evyeri gibisi kimseye dmez. Benim iin haggaten de buras. Oh! yle bir ev yaptraym, iki katl, haney olsun, bir! Yn gneye olsun, iki! n tural olsun, ! Tahta rafl, oyma dolapl! Yazlk tahta sekili gzel bir ev olsun! Ardnda bir hela. ki odann arasna kk bir hamamlk. n duvarna bir kz ba gmdrdm m yakr. lerde stne kiremit de yaptrabilirim. Borlar bitti. Satlan Necip Bey iftliinden sekiz binlik toprak, oh oh oh! Haceli aam, saf, ok saf! diyormu bizim dangalak Mevlt: Bin be yze brakt hissesini, ekip gidiyor enayi! Haha haha! Sesini karma Haceli. rktme serseriyi. Varsn enayi desin, avunsun...) Kuan balad, arn ekti. ekti oraplarn. Posa byklarn dzeltti, bast stlerine, yattrd. apkasn edi hafiften. Kapnn dibine vard. Aralad. Aynada bir daha elledi burnunu byn; dzeltti. kacakt. Dnp karsna bakt. Yatyor soluna devrilmi. Kolunun biri dta. Yorgan gsnden aada. Salar boynuna, gsne dklm. Dolgunca sarkm gsnn biri i gmleinin altndan. Karaca benizli, yuvarlak yzl, dolgunca dudaklyd Fatma. Geceleri yannda yatarken olduundan ok, byle kardan ekiciydi. Ama huysuz. Neden? Belki bu batan stndeki gn grmez evi sevmiyor. Burda yatp kalkmalardan hi tat almyor belki. Tat almaynca bir kar niin yatp dursun kocasyla? Sabah akam yatp kalkmak isterdi Haceli. (Nur iinde yatsn anam, Sizde kpek cinsi var! derdi. Demek babam rahmetli de dknd!.. Neyse! Ky iine ev yaptryorum. Diyeyim bizim Mevltn kaynatasna: Pencere brak gnden yana! Gn yatan stne dosun. Anca da pfr pfr essin. Peder Gediinin yelleri iine dolsun annda. yle mis gibi bir ev olsun. Altta hasr, stte ul, Gemi ullarndan hem de! Onun da stnde bizim gklzili habalarndan. Fatma, zerlik assn duvarlara. Kalayl tabaklar, sahanlar dizsin raflara. Dolu Kzlhisar testisini koy21 kapnn ardna. Yeni gelin gibi, dastarn skp balasn bana. Gel g! diyeyim canm ekince. ocuklar ky iinde oynasn...) Yksek gnl snd ocuklarn dnnce. Bumburuuk oldu ii. (Nedir bunlarn hali?) diye sordu kendi kendine. (ki koca ba, iki ince boyun. Boyunlarnn stnde birer koca tokmak. ki tavan ba. Saz gibi de sar yzleri. hhoL Gya evde inek var. Aaransz, grevensiz kalmyorlar gya. Deriye peynir bile basyorum bunlar iin. Ama ite benizleri. Bu evden beni kurtaran Allah, kardeim Mu-haremi, Boz meri de kurtarsn. Ama Mevlt kurtulmaz, hrsl drz! O kalr! Bunu ykar yerine haney yapar. Haney biraz iyi olur belki. Takelle usta bilir!..) Birden akl kart: (Ev yaparsa benim 1500 veremez! Yooo; ancak gze kadar sabrederim! Gzn vermedi mi, varr tnerim bana; Haydi bakalm bilader! Allah kardei karde yaratm, ama geimlerini ayr yaratm! Benim de borcum var, haydi bakalm!.. Ky sand sktryor; haydi!.. mne basar alrm, hi tanmam!..) kt avludan. (Sa olsun Muhtar Hsn! Hoca Dumlu gibi duruyor ardmda! Ulan u adamdaki insanla bak! Hem beni Kurula ald, hem ky iinden evyeri verdi. O komulara fisldamasa, kim beni seerdi Kurula? Hem de trak para demedi kr! Uzaktan yakndan
13

akraba da dmez, ama elin iyisi iyi oluyor! unun yapt adamla bak: Ky iinden 700e mis gibi yer veriyor, 1700e alamazsn! Parasn yaza ver, gze ver! E gayri, biz de adamlmz esirgemeyiz yeri gelince. hho!.. Kurulda Ekiz smail, ye brahim emkirip duruyor ara sra. Ben desteimi esirgemem. hho!..) Yrd Kosann evin nnden. (Ev dediin ite byle olacak. Drz Koa, babadan varsl. Birinci adamyd babas Necip Beyin! Kosaya kald varl. Aali de varslca. Ali zzet de...) Ky iine kt. Ta Yukar Mahalleye yrd. Halil bile olu smaile gitti. Syledi, evyerine temel kaznanda alsnlar, ii olarak. Gnlnz er liradan veririm!.. kier buuktu geen yl. (Aaah; u sra her iin azn ula kuu gibi at sra! Hi de ev yapacak zaman deil, ama bktm Aa Mahalleden! Kardelerim de sz verdi. Yardm edecekler. Ben de onlara ederim... Kerpicin bin kalbn 125e kesiyorlar. ki bin kalp, ok ok iki bin be yz, yeter benim eve. Ta da apar Kzmla oullarna krdrdm m, tamam. 22 Velakin ok para gidiyor! Dayan Deli Haceli! Sk dur haa! Olmazsa bir iki koyun satarm canm! Muhtara da dersin: Heey Hsn Aa, biraz destekle bizi! Aa eiklinin gm eikliye muhta olduu gn gelirse biz de seni destekleriz. Hem de eek eei dn kar, haydi bakalm!.. Destekler mutlaka...) Muhtargile uramad. ledeydi Hsn Aa. Kaymakam toplantya arm. Heykel ii iin. ok para gerekiyormu. (Az gerekmez zaten! Benden alacan oraya yatrmak isterse kt!..) Birden neesi snd. (Benden 700 hemen isterse yandm!) dedi. Kovdu bu dnceyi kafasndan. Biraz da bu yzden uramad. Kars Ylk Atiyeye bir haber brakm olabilirdi. Ylk Atiye, Haceli unu getir, bunu gtr!.. diye yeni iler buyurabilir. Paray da getir, aman abam!.. diyebilir. Hzla aaya kvrld. Takellegile urad biraz. Usta, sigara iiyor. Kars Kmile katmer ediyor. Hemen sokuldu. Birinin yarsn bld teklifsizce. Byklarn batra batra yerken konutu yap ustasyla: Ka vereyim tan bir kansna? Deli misin sen yahu! Ta Asarn, Eski Kalenin ordan kendin ek hazrca! Nerden imdi dinamit bulup, ksk bulup, krdrp patlatp u bu diyeceksin?.. Nerdeyse eline sarlacakt Takellenin. (Herif haggaten i biliyor! Bilmese usta derler mi?) Asarn, Eski Kalenin ordaki ykklarda ok ta var! Yz ev yaptrr! Hazr dzlm talar! Hkmet kzar ama, Muhtarn kolunda-sn. Hkmetin haberi olasya biz temelleri karz. Biraz da amur svarz, belli bile olmaz. st de kerpi olacak nasl olsa... Gn ky keyi saryor. Katmeri yiyip bitirdi: Sizin kan, bizim kan bu ii grr. Ben kendim ekerim dorusu budur Ustam!.. Hee he!.. Ayrca ta tutup bouna para verme! aparin olanlar aza uza kanmaz! Kak kepe smaz drzlerin azna! Brak dursun paran kuanda. iye ustaya verirsin yarn... Canm! u diyecek bir para da yok belimde imdi. Olsa sanda vermem gerekir. Kaymakam bugn toplantda para derse, Muhtar da yarn bana para diyecek... Yedi yz m alyor evyerine? 23 Hee... l, mis gibi!.. Biraz daha bld Kmile yengesinin katmerinden. Hee, mis gibi, valla billa!.. dedi. Elini abuk tut abuk! Ky ii onun oras! Baka bir drz kar, bin verir, Muhtar dnverir! ki bin bile eder oras. Hem de her zaman evyeri satlmaz ky iinden... Katmeri tepti azna, gidiyordu. Beri bak Hacelii!.. dedi Takel-le. Beytullah Hocaya da bir ura demitim, uradn m? Unutmu deilim onu! ok zor vakit buluyorum. Halil bile olu, yarn geliyor. Bizim biladerler de yle. Bugn kesin urarm Beytullah Hocaya... Bugn ne zaman? Akamst! Yooook! Hoca iini savsama! Hemen imdi ura! Camidedir. kp gitmeden yakala. Akamst evyerine gider temel kazklarn akarz. Huyumu bilirsin, Hocadan salam cevap almadan akmam kazklar! yle t aldm ustam Ethemceden. Beytullah Hocaya mutlak gideceksin Haceli!.. yi ya! imdi gideyim madem. Nasl olsa ta bakmayacam. Dediin gibi yapaym, Mehmet
14

Usta; hoa kal... 24 DUTAN AKAN ILIK SULAR Bayram, kap yerinde birbirine atlm ahlat daln ekip yol at. te beriyi ieri tadlar. Bir yan ekilmi, bir yan ekime hazr edilmi toprak, bir gzel renk iinde yatyordu sabah sabah. Tatl uykusundan uyanmak istemeyen yiit bir gelin gibiydi. Bakml bir harmd buras. evresi itle evrili. inde bir tek ayrk, bir tek arsz ot arama. Toprak irmik gibi ilenmiti. Eri br snrlarnda yer yer karamuklar gelimiti, tortop ve yksek! Be on kk de saz grnyor. Bayram: Bu ite biraz daha yr getirmeli! dedi. Salamca bir de kap! dedi Haa. st rtl, tokmakl!.. Her yann yrle iyice germeli ki kimseler giremesin! Ondan sonra da fidan dikmeli. Kelerine iek... Durdu. Kocasna bakt: Boylu boslu, ama zayft. Bu yl bor demek yok artk deil mi? Bayram dnd: Yok! dedi. Bitti! Necip Beyi doyurup baettik!.. yleyse tosunu hemen alalm. Gzn. Tosunu hemen alalm ki, Aymeleki saabilelim. Kursamza iki kack ya girsin. Koyunlarn yanna drt koyun daha aldk m, bize yeter... Yeter... dedi Bayram. ocuun benzi sapsar! Cansz! Ketum kalacak yavrum... Yedirelim. nei saalm, koyunlarn yanma drt koyun daha alp saalm, ya peynir yapalm... Bir diremini satmayalm. Satmayalm... Yesin ocpklar... Kendimiz de yiyelim... Haa kalburu kucaklayp sdn dibine koydu. Hyar, acur tohumlarn ayrd. ki gn nce slayp klara sarmt ayr ayr. Kan koca, apalar ellerine alp emmenlere doru yrdler. Em-menleri dn hazrlamlard. Kylarna yank gbre dkmlerdi. 25 Bugn kartrp kartrp ekecekler. ktler. Sen u sraya dur, ben buna! dedi Haa. ki batan alp kp gidelim... Bayram, karsnn gsterdii sraya geti. Baladlar. Haa, gbreyi apa ile ekiyor, kartryor, hyar tohumunu eliyle brakyordu. Bayram ise apay ilk balad emmende unuttu. Gbreyi eliyle ekiyor, eliyle kartryor. nne ufalanmam kesek karsa onlar da ufalyor, sonra bir oyuk yapp acur tohumu brakyor, elleriyle stn rtyor. Elleri kuru, ama gzeldi. apadan daha uygundu bu ie elleri. Oynadka yakkl bileklerinde mor damarlar beliriyor. alyor, kendini ie kaptryor. Boyun damarlar kaslyor. Alnndan, gsnden yava yava ter yryor. Bayram! dedi Haa. Bayram bakt. Sen bana gzn kuak muak alma! Basma da istemem. Baka bir ey al... Ne alaym gu? Bir leen al! Bycek bir leen! ine bir insan girdi mi ssn! Geni geni su dknebilsin... Bayram, karsna ilgiyle bakt. Dudaklar titriyor Haann. Yzne ince bir krmzlk gelmi. Gzleri parlyor: K gnnde hep ierde ykanrz, scack! Giysiyi de ierde ykarm. Kll suyu yukar tadm m, tamam... Evin iinde, tertemiz; mis gibi... Bayram: Askeriyede dular vard! dedi. Zabitler ykanrd. Haa, hl dalgn, Bayrama bakyordu. Bayram: Parl parl... Temiiiz... Geni... dedi.
15

Du dediin ne ki Bayram? diye sordu Haa. Du; ykanlr! Du; yani hamam gibi! Sen hamam da bilmezsin; nasl anlatsam? Ulan, iki tane kurnas var. Yukarya bir boru kyor. Szgeli teneke gibi az var. Dklyor. Kurnay evirdin mi scak, evirdin mi souk! Ayarlayp giriyorsun altna. Hi kesilmiyor. Kendiliinden akyor. Allah tarafndan gibi. Yani yle bir ey... ok ho... Bize birinde temizlik nbeti geldi. Bak anlataym sana! Acpayamh Ali 26 olu Hasan Tuna ile sildik sprdk. Sonra aklmza geldi temizlerken. Dedik: Ykanalm! Hasan Tuna kapya durdu, ben soyunup girdim. nce bir yakt! Anladm tabii: Souk kurnay amamm! Hemen atm. Su iyice lt. Yeniden girdim altna. Aksilik bu ya, imdi de sabun yok! Hasan Tunaya bardm: I Ulan hemerim, abuk bana/sabun bul! Arad tarad, dolabn birinden bir kalp sabun getirdi, ama nasl sabun? Sabun dediin dnyada bu kadar olur! Koku gibi kokuyor! Bir ovdum, bir ovdum bam, gsm, barm! Bir ovdum, ooh!.. Hasan Tuna, diyor: Haydi hemerim, k gayri! Ben diyorum: Ulan dur biraz!.. Hasan Tuna diyor: Ulan temen geliyor! Ben diyorum usuldan: Ulan ite tamam!.. Valla Haa, hi kas gelmiyor o duun altndan insann! Ondan sonra bak sana anlataym. Ben ktm. Kurulanmadan filan giydim gmlei. Neden? Neden olacak; havlu yok da ondan. te bu iyi olmad. Bir insan duta ykand m, gzelce silinip kurulanacak. Sonra kirli giysilerini yeniden giymeyecek srtna. Temiz giyecek. Hem de biraz uyuyacak ykanmann ardndan... Ha, ne diyordum? Hasan Tuna da girdi. Bu kez de kapya ben durdum. Beklerim ha imdi kacak, ha imdi kacak... Bekle Allahm bekle; bir trl kmaz bu eek spas! Dedim: Ulan Acpayamh! Valla temen geliyor! Kula bile duymuyor drznn! Habire vnyor!.. Haa sordu: Sular hi bitmiyor mu? Biter mi g? Askeriyenin suyu! Kim styor peki? Sular snk ulan! yi ya kim styor? Yukardan dklyor! Kim dkyor? Kendi dklyor! Allah Allah!.. Damda kazan m var da kendi dklyor? Damda deil! Acpayamh derdi ki: Aada, ta bodrumda kazan 27 var. Kocaman bir kazan. Tanker kazan gibi. Gazya, benzin, mazot tayan tankerler vardr. Sular bodrum katta bu kazann iinde kaynyor! Acpayaml byle derdi... Aada kaynyor da dama nasl kyor? kar! Askeriyenin suyu dedin mi kar! Kuvvetli su! Basnl! Fkryor! Bahe suluyorlar. imdi buras bahe deil mi? Gk gver-tiyi, hem de iekleri sulamak iin krek lazm deil. Eline lastik bir boru alyorsun, ucunu suyun azna taktn da havaya tuttun mu, selvi boyu fkryor. Yukardan yamur gibi yeil yeil dklyor!.. Haa bakt bakt, dudaklarn devirdi: Git adam!.. Ne giti g? Askeriyenin her bir ii kolayna! Komutanlarn evinde bile su varm! Evinin iinde! Baya odasnn iinde! Urfal bir ocuk vard, emir eri. yle anlatrd. Yzba her sabah ykanrm karsyla. Hem de nc kattaki evinde! Ak tatan, ak ama nasl ak, st gibi ak bir tatan yalak varm. nceden scak suyla doldurur, ltrr-m bu ak yala. Sonra girer otururmu, uzun uzun ykanrm biliyor musun? Bkasya kadar! nsan ykanmaktan bkar m g? Haa, saf saf sordu: Etli miydi yzba? Etli tabii! Etli ki, kpkrmz! Etli olmaz m yzba? Mancar! Kars da etli! Bir gn grdk.
16

Nasl krmz? nsann dudann ii gibi krmzyd avradn yz! Allah seni inandrsn, hem ak, hem krmz! Hi kir yok mu? Ne gezer kir ulan! Hi yok tabii!.. Elleri kuru deil mi? Kuru mu olur? Hep scak su, hep sabun!.. atlak deil mi? Hi, hi!.. Haa durdu: Dnyada en byk kim, yzba m? Yzbadan bykleri var! Yzba ne ki? Albay var, boynu benim belim gibi! Maa da yksek. Onun kars daha* ak! Hem de krmz! Paalar maalar var, kaplardan smaz... Byk adamlar byledir, anladn m? Haa bakt, yeniden devirdi dudaklarm: Bayram; bak sana ne diyorum? Tosunu aldktan sonra drt de 28 koyun alalm, baka bir ey almayalm. ki yl sabredelim, ondan sonra sen git Burdura, o dutan al gel!.. j Olur ama, dua para m yeter g? Yeter! Baka bir eycik almayz iki yl!.. Btn paralar irkeriz. Ahmet olana bir izme alrz alrsak, yeter! Yan da birazn satarz... Nasl getireceksin o yala, kazan ta Burdurdan? Eekle gelmez mi? Ck etti Bayram: Asla gelmez!.. Kanyla getirirsin... Ulan!.. Olmayacak ilere boyun ksersin! Atnn ayanda nal yok, gider demede koturursun! Kyl milletine gre deil du! Onu ancak askeriye yapar! Yzbalar, albaylar, ve paalar... Haydi kazan aldn, yala da aldn diyelim, basnl suyu nerden bulacaksn ky yerinde? Bulabilir misin? Haydi syle bakalm?.. Kuyu kazarz evin nne! Glerler ulan! Kuyunun suyu fikrmaz!.. Haa, zgn: Eh madem leen alalm! Bycek bir leen! Geni... Ben her gn deli Pnardan tarm suyu. Tenekeyi atee koydum mu snr. Birimize bir teneke yeter. nce sen dokunursun, sonra ben. Askeriyeninki gibi olmasa da gene iyi olur! Giysiyi de ierde ykarm. Giysiden giysiye klle suyla gzelce ovunursak, bizim de derimizde fazla kir olmaz. Karsna bakt, bu kez Bayram devirdi dudaklarn: Olmaz olur mu? dedi. Ne de olsa kylyz!.. Olmaz! dedi Haa. Ben adamakll ovarm! orabn iine sabunu koydum da btn kuvvetimle ovdum mu, kir mir, bir eycik kalmaz... Ne kadar ovsan duun yaptn asla yapamazsn avradm, urama! Kylnn kiri, yle giysiden giysiye ovmakla filan kverse daha ne istersin g!.. Dudaklarn yeniden devirip gld Bayram: ok safsn be Haa!.. dedi. Hem kylnn kirini bir kezcik temizledin diyelim, yle kalacak deil ki! Gene kirlenir! nsan ky yerinde boyuna terler, toza topraa batar, yle deil mi? Ama onlar hi terlemez, hi toza topraa batmaz. Onlar sen ne bileceksin? Bir ykandlar m, kirlenmeye kalmadan bir daha ykanr onlar! Yaa, akllm!.. 29 KOCA KTAP NE DYOR? Takelle Mehmet Ustann dediini yapacak Haceli. Ama ondan nce kerpi kesilen yere uramal bir de. Toptan pazarlk edip gtr vermiti. Urad bakt. ok iyi gidiyor i. Oh! oh! oh! Kk kardei Boz mer balarnda duruyor. Gzel inemiler, aktarmlar, sakz gibi yapmlar amuru. Bylece kerpi kaygs bitiyor. Sevin iinde ayrld ordan. Yrd. Ky iinden geerken ban dndrp vnle bakt yeni evyeri-ne. Dgcn ileterek orda ykselecek haneyi gznn nne getirdi. Ak toprak slam, hayatn duvarlarn svyor kars Fatma. Diplerine, krmz toprakla kuak ekecek. Cumalar camiye gidecek kendisi. Ky iinde evi olur da gitmez mi insan? Dzmeeden, Gk-eyakadan, Alankyden, Kk ardaktan
17

gelenlerin birini ikisini alp evine getirecek. iekli basmadan yn minderler yaptracak. Hayatn ucundaki tahta sekiye oturmak, ordan cami emesine baka baka kahve imek, sonra karsnn sahanda piirdii yumurtay yemek, pekmeze ekmek banmak, bulgur an kaklamak ok ho olurdu. (Piyangodan da ileri; de!) dedi. (Elimle atp, zarmla getirdim de bu evyeri bana! hho!.. Zaten teden beri bahtm iyidir. Ara sra ters gider ite. imdi Kurul yesiyim, Muhtar Hsn ardmda. Ters giden ii dorusuna dndrrm. Zor deil artk. hho!..) Tam caminin avlu kapsndan girerken bir ksrk geldi. (Aa Mahalledeki ev temelli rtm bizi! aba gsterip biladerim Mu-harremi de karaym ordan. Kydan keden, Skeye gidip gelmeyenlerden bir ykk alp oraya bir ev de Muharreme yaptraym. Hazr kardeimiz Mevltn kaynatas usta. Kendim de yardm ederim. En kk biladerimiz Boz meri de yanma alrm. Brakvermem ortada. O da yardmc olur, kolu gc yerinde delikanl. Askerliini yapp gelsin, beendii kz alacam ona. Kamberin kzlardan birini bile alabilirim. hhoo!..) Kapnn dibinde pabularn kard. Beytullah Hoca caminin 30 iinde inil inil Kuran okuyor. Sesi geliyor. Kap hafif aral. Bismill-hirrahmanirrahimL ekti btnce. Sa admn att. hho!.. Namaz klmaa geliyor gibi, apkasnn siperliini ardna dndrd. Upuslu yrd kapdan drt be adm. Yksek tavanl, kire sval, al ilemeli, bezemeli bir yapyd Ka-rata camisi. Harfi, noktas birbirine binmi yazlarla, iekler iinde, peygamberlerin, saygdeer halifelerin adlar yazlyd... Mihraba ardn dnm, srtna hrkasn geirmi, bana yeilli beyazl beresini giymi, nne ufack rahlesini koymu, durmadan okuyor Hoca. Gerekte kitaba bakmyor. ounu belleinden okuyor, gzlerini tavanda, duvarda, kapda gezdirerek, ara sra yumup aarak, bilgin bilgin sallanyor. Hacelinin girip geldiini, orta yerde sayglca durduunu grd. Bir balant yapp keser birazdan. Haceliyle gz gze geldiler. Okumasn srdrd Beytullah Hoca. Haceli eek deil, anlad, adm kadar nnde diz kp oturdu. Elini dizine koydu. Dinlemee balad. Arapayd Hocann okuduu. Bunlar anlayacak derecede bilgili deildi Haceli. Ama korkuya yakn bir saygyla, hakkn vererek dinliyor. Her halde bunca saygnn, diz kmenin gereini anlar Hoca. Frsat bu frsat deyip uzattka uzatmaz. ok eskilerin hocasyd. Krk yl gemi, belki elliye devrilmiti, u kyn camisine emek veriyor. Ta Yemende savam, Kanal arpmasnda, Kutulamarede bulunmutu. Tutsak olmutu. Yoksulluklar ve yoksunluklar iinde geti yllar. Subaya aylk, askere tayn yok. Askerlik denmez, sava denmezdi, bir dipli sefillik. At gbrelerinden arpa seip karn doyurmutu ok. am, Halepi o sayede grmt. Askerlik, tutsaklk derken tm kutsal topraklar dolam, Mekkeyi, Medineyi ziyaret etmiti. Gene de ok talihsiz bir hoca sayar kendini. Yok denecek kadar azd cemaati. Hele bahar patlayp iin gcn az alnca, tek kii kalmaz kyde. Vakit namazlarn iki kiiyle, bazan tek kiiyle klar. Olu vard, ok istemiti hoca olsun. ki kez hatim indirmiti. Sabrsz, sebatsz kt. Dnya ileri daha tatl geldi. Hovardalk yapt alnyor kulana. ok seviyor, bir trl ay-nlamyordu kadnlarn ak baldrndan, gsnden, dudandan. zledi birinde, gzyle grd. Gedikdiin Hryle, tahta ambarn stnde avkaladklarn. Szde evlendi, mevlendi, gene bolamad 31 Kllbacak Hry. Genliine, cahilliine verdi uzun sre. Sabretti. Hogrm gibi davrand. Vaktinde kendi de az ok o taraklara bez germiti: Hatta Arabistanda! Hatta daha yakn zamana kadar Fatma-cayla! Fakat akt akt, duruldu iindeki deli su. Ama olu dur durak bilmedi, hep drtnala gitti er yolunda. imdi de rak iiyor kopuk arkadalaryla. Bir hoca iin bundan byk talihsizlik olur mu? Ve kars. Sz dinlemez, gem almaz. Vaktiyle boayp atsa ne vard. Talihsizlii acl bir rek gibi oturup durur iinin derinliinde. Kzlar da baka baka yzkaralaryd... Yuta yuta verem olmaktansa temelli hocala verdi kendini. Hakkm az verdiniz, camiye az geldiniz demeden, kylye kafa tutmadan, Muhtarn, Kurul yelerinin arkasndan atmadan gtrp gidiyor bunca yldr. Daha ka yl gtrecek kimbi-lir? Birden sesini deitirdi, Sadagallahlaziiim!.. dedi. Sphane rabbike rabbil izzet amme ya sfuun!.. Bitiri duasn tamamlayp Fatiha! dedi. El kaldrd havaya, okuyup frd, elini
18

yzne ald. Fatihadan sonra Haceli de el kaldrd, okuyup frd, elini yzne ald. Sonra dizin dizin gitti. Hocann eline kavutu, sayglca pt, alnna gtrd. Mutland, anszn bir gnen duydu Beytullah Hoca, Ky Kurulunda ye, genten bir adam, olaanst sayg gsteriyor, aferin!.. inden iinden glerek, hem de gz ucuyla szerek, Ho geldin evladm Haceli Efendi! dedi. Naslsn bakalm, iyi misin? Salna duacym Hocam! Allah mrn uzatsn... Hayrola? Bir derdin mi var? Sa ol! Hibir derdim yok Sayn Hocam! (Var gerekte, ok derdim var, ama imdi onlarn sras deil!) Hibir derdim yok ok kr! Yalnz, Aa Mahallenin batanda oluk ocuk neler ektiimi biliyorsun. O yzden yeni bir ev yaptrmaya niyetlendim. Kerpicim kesiliyor. Allah izin verir, hem de nasip ederse hemen balatacam. Yeri, sahipli mi, deil mi, bir anlayver diye zatna geldim... Dikkatle dinledi, iinden iinden glmesini srdrd Beytullah Hoca. Sonra usulca sordu: Hayrl uurlu olsun! Cenaballah erdirsin, vardrsn, oluk ocuunla gle gle oturmay nasip etsin; nereye yaptryorsun evi? Ky iine yaptryorum deerli Hocam. Bilmem haberin var m, 32 ky sand skk biraz. Bir heykel davas var il merkezinde. Vali salma salm. Kaymakam para istiyor. Muhtar Yeilovaya gitti. Bana bir evyeri verdi. Hemen aldm. nk bir yandan ok lazm, oturduum evden su kyor, bir yandan da ky sandnn durumu. Alvere-yim dedim. Bor har. Ne yapaym Hocam? Allahn byk desteiyle Muhtar Hsnnn glgesinde gn gren bir tnek sahibi olaym diyorum. Takelleye temelinin kazklarn aktrmadan sana geldim, benden ilmini esirgeme gzel Hocam... Allah tuttuun talar altn etsin Haceli! Sra sayg bilen insana canm esirgemem! Hele syle bakaym, ky iinin neresi oluyor senin evyeri? Kardan baknca uygun mu nce? Uygun Hocam, birinci! Dzmee yoluna kmadan... Kara Bayramn evinin yan m? Biraz nne dyor Hocam... Kaa aldn olum orasn? Yedi yze aldm deerli Hocam! Gze dedik Muhtarla, ama belki hemen isteyecek! Yeilovaya Kaymakamn toplantsna gitti bu sabah erkenden... Gzel yer olum; camiye kar, ve birinci! Bu Kara Bayramn babas Kara ali biraz saft, ama temiz adamd. On drt yl askerlik yapt. Yaraland, sakatland, tutsak dt, ile ekti, Yemen, Yunan, hi kamad! Dnp geldi, Madalya verelim gel! diye ardlar, gitmedi. Kaanlar imdi eref ayl alyor. Kendisi lp gitmilerin oluk ocuu, karlar... Kara ali, Ben vatanm, Allahm iin savatm! dedi, dnp bakmad. Pek sinerli savalar deildi o savalar be olum! stmzde Allah var, her aybmz grd, imdi de konutuklarmz duyuyor; bir yandan din kardelerimize silah ekmeyelim diye, bir yandan bkknlktan, bezginlikten hep katk! Cebeliberekete kadar yirmi gnde geldim ben. Gndzleri bir alnn, bir dikenin dibinde saklandm, geceleri yrdm. l kylerinden dilendiim ekmei gnde kurutur, suda slatr yerdim. Dilerimin dibinde et kalmad be olum. Cebelibereketten bu yana da srne srne on gnde kavutum. Doruyu ahrette mi syleyelim, hep katk! Yemen savalar lm savalaryd! Baban Deli Mehmetle Pendik iskelesinden binmi idik vapura. anakkalede yaraland. Selimiyede bitlendi. Asker biti akl karal, svand kolumuza belimize. Ben onu sprdm, 33 o beni. Ben de Yunanda yaralandm. Gene kaacaktm. Kemal Paa tabancasn ekti, Kaan kendi elimle vururum! Karnz kznz dman elinde! Siz dnmyor iseniz ben dnyorum; kamayn! dedi. Bir yandan a, bir yandan plak, bir yandan da kurun korkusu; atldk dmann stne. stersen atlma. Allaah, ldrmedi mi ldrmyor. Bayramn babas Kara liyle ayn gnde dnp geldik. Allahtan bir engel yoksa, imdi oluyla komu olacaksn. Onu ardna alacaksn. oluk ocuun Bayramn oluk ocuuyla uzluk edebilir mi? Karn Fatma geimli mi Haceli Efendi? O kadar uzatm, hem de datmt ki sz, sabr bitiyordu Ha-celinin. Karakol soruturmas yapar gibi, Karn Fatma geimli mi? diyor. Caminin iinde, Kelm Kadimin banda
19

Fatmann szn filan ne ayorsun be Hoca? Fatma senin iyi bildiin insandr. Uzluk ynnden Allann meleidir, bu kadar derim... Aferin maallah!.. Sa olasn Hocam... Yeri de Muhtar verdi deil mi? Sandk namna Muhtar verdi. Yedi yze... Kazk aktracaksn, danmaa geldin? Danmaa geldim, sahipli mi, deil mi? Hayhay! Aar kitab bakarm. Ancak... Hocann yzne derin bir yalvarmayla bakt Haceli: abuk bak gzel Hocam!.. dedi. Beytullah Hoca, sol eliyle ak sakaln tuttu, sa eliyle nndeki Kelm Kadimi kapatt. Ancak akama bakabilirim diyecektim, ama len namazndan sonra ura! Bakar aratrr, sylerim inaallah!.. imdi baksan olmaz m Sayn Hocam? imdi hemen olmaz olum! Okuyup frmem, kitaplar ap ince ince aratrmam lazm... Bu da biraz srer... Peki lene olsun saygdeer Hocam! Yarn Halil bile olunu alacam. ki de bizim bilderler; drt! ba yaptramazsam bou bouna para vermem gerekir, yazk deil mi Hocam! ler azn at, biliyorsun! Elini peyim abuk bak da kazklar bugn aktraym Ta-kelleye. Yarna hazr olsun aman Hocam! Allahtan bir engel kmazsa akamst aktrrsn Haceli. Yarna 34 gene hazr olur!.. dedi Beytullah Hoca, kalkt. Hacelinin n sra kt camiden. Gn her yeri kaplamt. (Yedi yz lira verecekmi! Muhtarla anlam...) diye sylene sylene gidiyordu Karatan kadim hocas. (Ardnda Muhtar, Koca Dumlu da gibi destek! Evet, eveeet!..) diyor, Kara Bayramn evine doru bakyor. Bayramn anas filik sal Irazca, eei, danay karm, hergeleye sryor. (Deli Hacelinin ardnda Koca Dumlu gibi Muhtar Hsn...) Kitabullah ap bakacakt... Bakp da ne diyecekti Beytullah Hoca? Yerlerin, yeraltnda yatan eski sahiplerini, yenilerden takan olmadn ok iyi biliyor. (Allaaah bin bin raz olsun Takelleden! Ustas Ethemcenin yolundan kmyor. Temel kazklarn akmadan bir sorduruyor gene!..) Kendi de uygun bir karlk bulup sylyor. (Ardnda Muhtar...) Yok olum Haceli, sahipli deil! Yok! Cenaballah, evelinden ahirinden sana uygun grm oray! aktr kazklarn!.. diyecek. Ardnda Koca Dumlu gibi Muhtar vard... 35 YILANLAR Koca Dumlu, topran yzne km, uyur gibi oturuyor. Banda, gsnde gn klar oynayor. Kara Bayram, koca daa hayran bakyor uzaktan. Anszn bir lk duydu: Babaaaa!.. Ulan babaaa!.. Ahmet geliyordu soluyarak. Hemen doruldu Bayram. Ardndan Haa da kalkt. Dnd, ne var acaba? Bayram: Ne var ulan Ahmeet? diye bard. Nedir babam o halin? Haa, kendi kendine: Korkmu bu ocuk, banda kt bir i var heralm... dedi. Ahmet soluk solua yaklap geldi: Ylan va-var, baba y-ylaaaaaan!.. diye kekeledi. Bayram, olunun omzunu tuttu: Nerde ulan ylan, gster nerdee? Kofalarn arasnda!.. nmden akp gitti baba! U-upuzun!.. Nereye gitti? kzn yanndaki kofalarn i-iine!.. Bayram kotu. apa elinde, kapdan atlad. Hemen kz yanna vard. apann sapyla drtt, Yr elik Paa, hoooha!.. dedi, yrtt kz. Sonra inei srd: Haydi Aymelek!.. Kvrayvetin azck!.. Kofalktan ikisini de kard. Kofalarn aras korkuluydu. Kofasz yerlerde de ottan kkten eser yoktu. Mallar kemire kemire bir ey koymamlard. Hoooha!..
20

dedi. Heeey, Ahmeeet!.. diye bard sonra. Ahmet, anasnn yanna durdu. Eli aya titriyor. Haa su iirmeye alyor. Bir yanna bir ey olmasa bari ay anam!.. diyor oluna. Ahmeeet, ulan Ahmeeet!.. Ahmet dnp babasna bakt. Hangi kofann iine akt ylan ulan? 36 Ahmet eliyle, bayla iaret etti: Ardndaki kofann, ite o kofann!.. Haa da kalkp o yana doru yrd. Bayram kofalarn iini bir bir gzden geiriyor. apann sap ile kartryor, drttryor. Kartrrken eline kofann dikenleri batyor, kanatyor. Bulursan ldrecek misin? dedi Haa. Bakt karsna: Yooook(!) dedi Bayram. Gld. Hi ldrr mym? Akama yemee aracam eve! Ne zarar var sana ylann? Bugne kadar hi duymadn m anamdan? Savamz var ylan milletiyle! Bu rzknklar, oldu bitti, bizim takma dmandr! kze inee zarar verirler! Frsatn buldular m esirgemezler!.. Madem surda ayrda gtsn ocuk... Oraya da gelirler! inde ktlk oldu mu burdan yryp zmire kadar gider ylan milleti! enmez! Onun iin, ayra da gelirler Haa! Bize byk hnlar var!.. Bayram durup Ahmete seslendi: Gel ulan dlek!.. Gel uraya!.. Adam bu kadar korkar m bir ylandan? Bir de avu diyoruz sana. Efe diyoruz... Gel surda, alanda gt mallar; gel!.. Bak, sakland namussuz! Grrsen abuk bana haber ver. Hem hi korkma, aldn m ta, yaptr. Sonra da ka. Mmkn yok yetiemez! Karsna gz krpt: Biz de gidelim haydi! dedi. Yeniden iin bana geldiler. Buralara da tere, marul saalm Bayram! diyor Haa. Elindeki ky ap tohumu sayor. Sonra hafife topra kartryor, yanndaki testiden zerine az az su serpiyor. Biraz da kavun, kelek ekecekler harmn taban yanna. Her eitten olacak harmlarnda. Gzel olacak. Bayram, hem alyor, hem ok eski bir kitaptan okuyup anlatr gibi, Kara ali takmna dman olan ylanlar anlatyor: Groluk amlnda bir ahmaran varm. Bir bana dolarm oralarda. Cmle ylanlarn kralym. Oralara insan aya uratmaz-m. Oralardan am deil, idem bile koklatmazm. evresinde kavmi kabilesi. Bir ho saltanat srp gidiyormu... Duyarsn, benim 37 babam Kara ali herkesin gittii yola gitmezmi. Kalkm, bir gn, bu yasak daa saban okluu kesmee gitmi. ahmaran, Aynn Bal Yedii Derede bir kk amn dibindeymi. Ba tavan bana benzer. Gzleri tavan gznden iri. Kulaklar kpeli. reklenmi yatyor. Derisinin kimi yeri krmz. Beneklerinin kimi beyaz, kimi sar, kara mara, boz... Alem, Sana dokanmayan ylan bin yl yaasn! deyip dururken, babamn efelii tutmu: Milletin yreini titreten namussuz bu mu? deyip ekmi naca! Kuyruunun uzunluu, belinin kalnl filan korkutmam gzn! Ylann tavan ba, tavan gz vz gelmi. Para para dorayp ym oraya! Eee ykleyip kye getirmek istemi; bir yanna odun sarp yklemeyi dnm. Sarp sarp dm paralar. Babam sevmeyenler, Ylan uykuda bastrm! diye bir sylenti karmlar, ama hi tutmam. Tutar m? sterse uykuda olsun! Byle bir ylan ldrmek kolay m?.. u mer avu filan enmeden bakmaya gitmiler. Yiye yiye bitirememi kartallar. Anlatm gelince: Deli bu Kara ali! demi. Babamn an, dalarn ardndaki kylere tam. Yirmi gn kadar da hasta yatm bundan tr. Gen yanda. Genmi o zaman. Anam almam daha... Yemene filan gitmemi... Haa dinliyordu. Anam anlatr bunlar sk sk! dedi Bayram. Masal sker gibi sker... Duymadn m hi? Bunu duymadm... Duy ite! O gnden beri Groluk amlnn tekmil ylanlar bizim takma dmandr! Hem
21

de inadna oalm, kr bayr, amuru ayr doldurmulardr. Kpeli, ngrakl, ba boynuzlu, tokal, ufack kafal; il, yeil, krmz, boz, Alankyl Hac Arap gibi kara, gelin gibi ssl, padiah gibi bezemeli boyamal ylanlar... Tr tr gelip malmza canmza ne zarar verebilirlerse kr sayarlar. ylda bir saldrrlar. Aa Bekkyde benim adn aldm bir Bayram emmim vard. Onun bir kz; ad Hanife. Sekiz yandayken, avdar bitikleri tarlada, ahlatn dibinde uyurken ylan sokup ldrd bu Hanifeyi. anam anlatr, gene bir halam varm. Ortakye gelin gitmi, bir gece onun da boazna ylan akm, karamamlar; lm! Daha neler... On yl kadar oluyor, bir tosunumuz gitti. Ekin aralarnda otlata otlata beslemitik. Kardan bakld zaman kemii srtma38 yan, yle ellerinki gibi acar bir kz diyorduk. Tam boyundurua koacamz zaman onu da ylan ald elimizden! Ylanlar byle yaptka bize de onlar bir bir ldrmek dyor. Biz onlara, onlar bize. Birbirimize ne zarar verebilirsek... Ylanlar, gya, toplanp karar vermi aralarnda. Bizim kkmz yeryznden kazmadka ileri rahat etmeyecekmi!.. Krallar ahmaran ldrmz nk... Haann dehetten gzleri byyor. Birdenbire sordu: Ylanlar nasl karar verebilirmi? Dili yok, az yok? Bayram: Tehhoo!.. dedi. Ylann dili yle bir dil ki, insann dilinden daha anlalr! Her yaratn bir dili vardr cihanda. Ama yalnz kendi aralarnda konumaya mahsus. Hem bu ylan milleti ok akll olur Haaa! Akll olur da fikirleri noksan gelir. Hele bir de fikirleri tamam gelse yok mu, klmz temelli ge uururlar bizim! Hayvanlar byledir Haa!.. Beytullah Hoca ok anlatr. Kimi hayvanda akl ok olur, hi fikir bulunmazm. Kiminde de fikir ok olur, hi akl bulunmazm. kisi birbirine denk olsa, insanlar hayvanlarla asla baa kamazm. Eee semer vuramazmz. kz ifte koamaz-mz. nei saamazmz. Beytullah Hoca diyor ki: Allann adaletine hamdolsun! nsanlar Onun adaleti sayesinde zgr yayor dnya- da? Beytullah Hoca byle sylyor. Beytullah Hocada laf ok... Haa, iinde karmakark bir korku; kalbura gitti, bir k daha ald. Bunda feslikn var! dedi. u srtlara serpeyim de gzel gzel koksun yarn... Hem de topfeslikn... Koksun!.. dedi Bayram. Sonra dorulup olunu gzetledi. kzle inek beride yaylyor. Ahmet tede bir kofann evresinde dnyor. Elinde kocaman talar. Heey AhmeeeetL Grnyor muu?.. ocuk ban kaldrp sallad: Hayr hayr! Bayram: Grnmyormu demek! dedi. aktlar hemen, sindiler bak! Yani radyo anteni gibi anteni vardr bu rzkrklarn!.. Haa: Dn fasulyeyle patatesi ekerken unutmuuz, kendir ekmemiiz# ay Bayram! dedi. Bo bir yer koymadk, ne yapsak acaba? ok istiyorum birazck da kendir ekmeyi! 39 Sorun mu? dedi Bayram. Kylara serperiz, olur biter! Serper, yznden yznden kartrrz. Ya teki tohumlar deersek? Demeyiz! Onlar aada kald. Kendiri yze serperiz. Haa: yi akl! dedi. Heybede tohum var, karaym da ekiverelim madem!.. Heybeye doru yrdler beraberce. Kendir kokusu yle houma gidiyor ki!.. dedi Haa. Evin iinde, yaz k, drt kk kendir olsa, koklasam diye yllardr hevesleniyorum. Saksya ek de bir tan istersen! Haa, (Bu da iyi akl!) dedi iinden. Heybeyi atlar. Onun da iinden reklenmi bir top ylan kacak gibi korkuyor Haa. Grp grp!.. vuruyor yrei. Bayram, karsnn korktuunu anlaynca bileinden tuttu: Ne korkuyorsun Haa? dedi. O kadar deil canm! Heybeye giremezler kolay kolay! Giremezler asla!.. Haa:
22

Sekiz dokuz yldan beri ben de sizin takma kartm. Ylanlar beni de kendilerine dman bilmez mi? dedi. Dedim ya, akllar var, fikirleri yok. Hibir ey yapamazlar, korkma!.. Bir daha byle, ylan iyan konuma benim yanmda Bayram! Gzme gnlerce uyku girmiyor! Gemi yllardan birinde, kaynanam bunlardan biraz anlatt da alt ay hep korktum. Sana demezdim ama, evin damnda bir ufak tkrd olsa tingedek derdim. Pardlar-da, merteklerde dolar da iniverirler diye korkardm. Hatta ne yalan syleyim, imdi bile yreimin yalar eriyor... Erimesin! Neye eriyormu? Ylan milleti daima alt katlarda dolar. Topran altna, yada temelin iine girer onlar. Evin st katna, damna asla kamaz... Neden? Neden olacak? Akl fazla, fikri eksik de ondan! Ben bu yama geldim, aata ylan grmedim. Ylan dediin srnr gezer. Hem de yerlerde... 40 yi akl! dedi Haa gene. Evin her yann svadm. Hibir delik yok. Gz gelince damn merteklerini de svayacam. Ak toprakla bir de yz ekerim... ek! dedi Bayram. Ev gzelleir. ehir evleri gibi olur. Onlarn evlerinde bizimkiler gibi dam yok ama. Kiremit demiler, altna tavan akmlar. Kar gibi tavan... Ben de kar gibi yaparm! Yap... Fasulye ile patatesin kylarna kendir ekmek iin birer kk izi ektiler. Sonra kendiri dkp stn rtmee baladlar. Bayram: Fazla sk ekmeyelim Haa! dedi. Fasulyenin, patatesin yelini keser sonra! Bu bizim harm darack! dedi Haa. nsan neresine ne ekeceini bilemiyor! Ah, azck geni olsayd!.. O da olur! dedi Kara Bayram. Sabret bakalm. Atmn alnna yava yava gn douyor gali! Haa: Necip Beyin iftliinden eller beer altar binlik alrken, biz ala m bildik? bin!.. binin subasar evlek, kr da krk be dnm... Yarclktan kurtulduumuz yeter ulan! Ya gene bu evlei eksek, kaldrdmzn yarsn aaya versek daha m iyiydi? Ylda yirmi dnm nadas, yirmi dnm ekin, ondan kalkann da yarsn aa blse daha m iyiydi? Az m ektik Bayram? Az ekmedik. bin liralk borcu yedi ylda dedik. Kr bayr, fazla kalkmyor topraktan. Gayri bundan sonra geni bir nefes alrz... Geni nefesi, tosunu, koyunu aldktan sonra alrz! Leeni, kazan aldktan sonra! Evin yamacna bir kk oda evirdikten sonra! Bir gz odada bunca nfus skp kaldk. Ya byle yapmal, yada yan odadaki taku tuku temizleyip aaya almal, kaynanama orasn hazrlamal. Yada kaynanam imdiki odada kalmal, biz yan odaya gemeliyiz. Bor deyeceiz diye habay ulu sattk, bir utan da yayg yapmalyz biraz... Bayram: 41 Bu dediklerinin hepsi olur! dedi. kim, kumarm yok. ok deil, iki yl sabr yeter. Derse biraz harmlk alrz hatta! Ama paramz olursa tabii. Paras olan her eyi yapar. teygn konuuyorlar Nurinin Kahvenin nnde: Necip Bey, iftlii biz ortaklarna satnca bankadan be yz bin liray alm. Gitmi doru stanbulun Boaziine. Bir byk ev yaptrm. Yedi kat. Bir de byk bahe alm. Evin her katnda kirac olarak drt hane eyleirmi. Kyametin paras aydan aya. Diyorlar ki: iftlii satt paray oaltt, gitti stanbula, bir byk ev ald. Byk evden, aydan aya ald paray da oaltt m, bir byk otel yaptracakm. Byk otel, gnden gne kyametin parasn getirecekmi. O zaman, hem evin, hem otelin gelirini birletirdi mi, stanbulu satn alacakm. Byle diyorlar. To-mafilleri varm imdi. On tane kamyonu... Oteli yaptrdktan sonra bir de tiren alacam an iin! diyormu. Sen tireni bir grsen! yi evler gibi gzel odalar var. Yz kii oturur birinde. Hem oturur, hem gider. Yorulmadan. imdi Necip Bey iini yrtt bak. Neyle yrtt? Parayla? Hani bir sracal olu vard, onu Avrupann okulunda okutuyor. Parmak kadar bir eydi biz
23

delikanlyken. Kurbaadan korkard. Avrupann okulunu okuyup gelince, fabrikac bir herifin kzn alacakm. Fabrikac ne demek? Hep makine yapyor, pabu yapyor, izme yapyor!.. Gnde yz bin pabu! Varsl kavat! Belki Trkiyenin birinci deilse ikinci varsl. Necip Bey bu fabrikacyla parasn birletirecekmi sonra. Gayri nlerine mi geilir? Diyormu ki Necip Bey: Ben olumu bakan yapacam Ankaraya! Hemi de btn bakanlarn ba yapacam! Herkes onun szn dinleyecek! Olum radyoda btn millete nutuk okuyacak! diyormu. O kurbaadan korkan olunu diyor, anlyor musun? Neyle olur bunlar? Parayla. Paran olmaynca elin olu sana radyoda nutuk okutur mu? Ama paran olunca okutur. te paran oldu mu harm da alnr! Haa: Necip Beyin akl da okmu, fikri de! dedi. Paras ok, parasn!.. Dedi Bayram. Bir adamn paras ok oldu mu, akl fikri de ok olur. Paras olmayan adamn akl fikri ok olmu, neye yarar? Bak ya, aklla fikir ok olmaya bende de ok. Ama ha dediim yere ulaabiliyor muyum? Sen beni param olsa da grsey-din! Grseydin nasl bir harm alrdm? Nasl bir ba dikerdim? Nasl 42 bir du alrdm, yalak alrdm, sonda vurdurur, kuyu kazdrr, kazan alrdm! Ama param olsun, gene yaparm bunlar. Gzel bir bahe eviririm. Olana izme! Kendime pabu! Sana pabu, anama pabu! Bak bizim cmbldak Muhtar paral. Hi altta kalmyor. Nerden atsan, kedi gibi drt ayann stne dyor... Askeriyede yzba da akllyd bizim. Bir konuurdu! Bir anlalrd dedikleri, sorma! Akl fikri denkti. Paaya cevap verirdi! Paaya cevap!.. Derlerdi ki, ok varsl bir drznn kzn alm. Paras olmayan bir Allahn kulu istedii kadar akll fikirli olsun, oluru yok, paaya cevap veremez! Korkar. Para adam yreklendirir. Para adama cesaret verir. Para adam konuturur. Para adam adam eder Haa Hanm!.. Haann birdenbire ba dnd. Olduu yere kt. Bayram bakt: Kars iki eliyle dnen ban tutuyor. Neyin var gu? kar dedim u ylanlar aklndan! Ylan deil! dedi Haa. nledi usulca. Ylan deil mi? Syle madem neyin var! Yavaa ban kaldrd Haa. Bayramn gr kalar altndaki derin kara gzleri kayg doluydu. Kocasnn elini tutup karnna gtrd: Buramda gene Bayram! dedi. Harmn evresindeki karamuk kmelerinden birinin gereltisinde alyorlard. Bayram glmsedi: Ne zamandan beri bu? aydan beri... dedi Haa. aydan beri hibir eyler yok! Gzlyorum gzlyorum, gelmiyor! teygn Aali emminin kars Havaliceye soracaktm, utandm. nsan kendi dzenini bilmez mi? Benim iim saat gibidir. Hafta geti mi, bil ki yklym. imdi aylar geti... Bayram: ok iyi!.. dedi birden. Ne iyisi be! diye rpnd Haa. Sert bakt kocasna. ocuk, ocuk, gene mi ocuk? Gene mi ocuk? dedin de aklma geldi! Bak sana anlataym. Askeriyede, gn anasnn koynuna kavuurken itima yaparlar. Tiii-ii!.. Bir boru alar, itimaya gelinir... Haa, Bayramn szn kesti: Ne demek itima? 43 Dur yahu! tima, askerin toplanmas demek. Sen szm dinle benim, itimay da anlarsn. Bizim blkte bir gvurolu vard. stanbullu. Ad Hayim. Babasnn hatr fazlayd. Kendisi korkak bir eydi. Korkusundan bomba eitimine kmazd. Bomba eitimi olduu gn yzbaya syler, kou nbetine kalrd. Bu gvurolunun can asla itimaya kmak da istemez! enir. Zor gelirdi bu i ona. Bkar usanr. Tiii! aldka benzi geerdi yoksulun. Ellerini yle kaz aya gibi aar da: Aaaah; gene mi itima; gene mi itima? diye alard. O aladka blk gler. Seninki de o hesap be Haa! Sen de bir gebe kalr gibi oldun mu hemen balyorsun: Gene mi ocuuuuuk; gene mi ocuuuuk? Ulan ne var gene ocuk olmayla? stemiyorum! diye bard Haa. Bu drdnc olacak! Drt ocuk bizim gibi iki yoksula ne lazm bugn?
24

Bayram: Kyl milletine ocuk lazm! dedi. Senin akln ermez! Arka olurlar birbirlerine... Kylk yerinde yalnz adamn ii kldr. Arkan olacak. Arkan olmad m adamm diye gezme dnyada! Drt olsun, be olsun, olsunlar... Krk be dnm orak tarlayla Aydnin beylerine pamuk apacs olsunlar!.. Bayram seslenmedi. Eli karsnn elinde, yle bakt yzne, gzne. Karsnn dolgunca yznde ter domur domur. Hem de kadn kokuyor slak slak. Elini omuzlarna doru gtrd. Boynunu okad usuldan usuldan: zlme sen gene! dedi. Bu da olsun, baka olmasn... Okamasn srdrd. Salarn ensesinden tutup tortop, yukar kalkan yzn, yle aydnlkta doyasya bir pmek istiyordu. Gndz gzyle, k iinde pmek! Yutkundu kald. Haa yavaa doruldu: Bu ocuk korkusu olmasa Bayram, ben seni yle bir seveceim, yle bir seveceim, yani nasl seveceim, bunu sana kolay anlatamam... Diyorum ki, ikimiz bir odada olsak, k olsa, bol su olsa, scak su olsa, araflarmz yeni olsa. Senin demin dediin gzel sabunlarla yusak her eyleri. ten dnnce kendimizi de yusak. Yatan yan bana drt dal kendir koysak. Ondan sonra sarlsak sarlsak birbirimize, bir yatsak, bir yatsak... Yattktan sonra da bir uyusak... Hi uyandran 44 olmasa. Hi kalkmasak. Sabah olunca kendiliimizden uyansak. Sonra gene ykansak... Sular ok seviyorum Bayram! Yatp kalkp ykanmak istiyorum. Sularn iinde lesim geliyor. Su olmaynca hi tat almyorum yatp kalkmalardan. mansz bulgur pilav gibi tatsz geliyor yatp kalkmalar bana. Tatsz tuzsuz, yasz... Sulardan arzumand-m alamyorum. Sular... Sular ok seviyorum Bayraaam!.. Bayramn aznn ileri kurudu kald birden. Yutkunmak istedi yutkunamad. Kendini toparlayp bir ey demesine kalmadan Ahmet olan barmaa balad kofalktan: Babaaaa, babaaa, ulan babaaa!.. Koooooo!.. Ylanlar m? diye sordu Bayram silkinerek. YlanlaaarL Furdum baba, furduuum!.. Kotu, bir solukta olunun yanna Bayram. Ahmet, bir admdan biraz uzun bir ylan ldrmt. Tuttu, yzn gzn pt olunun, kucana ekti, ban barna bast. Irazca ninene mutularz akam! Ne sevinir! dedi. Ylan apann sapna takp harma gtrd. Haann korkmasn filan dnmeden kalburun yanna koydu l ylan. Harlca bir ate yakp att iine, sevinle, istekle yakt atein iinde... Haa kt yerden glerek bakyor kocasna: Ortal kokuya bodun Bayraam! Gmversen daha iyi deil miydi? Niin yakyorsun naleti? Hayr, asla gmemem! Yakarm! nk ylan ldrdn de yaktn m rahmet ok yaar! Ekin dikin, gk gverti bol olur. Bolluk olur o yl ky! Eskiden de byle yaparlarm. ok duydum ben bunu... Kimden? diye sordu Haa. Anandan m? Hem. anamdan, hem Beytullah Hocadan! Hemi de Yelyakal Hac Zait Hocadan!.. Atein arasndaki ylan drttrd uzunca bir denekle, iyi yansn. Ahmet, elinde ta, yeniden bakmyor kofalarn arasna. ldrdnn eini de ldrecek. Tek dolamaz, eli eli gezerdi ylanlar. O da bunu duymutu birinden... 45 SULTANCANIN EV YILANI GEZER DOLANI DOLANI Gn, Havanann Sivrinin ordan inip gitmi, anasnn koynuna kavumutu. Kara Bayramgil, harmdan dnyordu. Ky iine girecekleri sra Haa: Durdur kany Bayraam! dedi kocasna. Ben ineyim, kyn orospular laf eder... Kar koca kanya binip ky iinden gemek ayp saylrd. Ta ninelerden, dedelerden byle geliyordu. Haydi in bakalm!.. dedi Bayram. Haa, akrn pnardan doldurduu testiyi alp indi. Ahmetle babas kany ky iine srd. ocuk, ldrd ylan anlata anlata bitiremiyor. Haa, kannn be adm gerisinden geliyor. Tam ky iine geldiler, Beytullah Hoca da evinden kt, camiye doru yrd. Haa, Beytullah Hocann yolunu kesmemek iin durup
25

gemesini bekledi. Beytullah Hoca, deneine dayana dayana yryor. Sapr sapr da kr ekiyor durmadan. Ettii laf anlalmaz, ok zaman admn atmaa derman bulamaz; ay geer, yl geer eli bolca para grmez, olu szn tutmaz, kars yzne glmez; gene de neye kr eker, anlalmazd. Haa, daha bakalarna da yol verip fazla gecikmemek iin yryn hzlandrd. Kanya yetiti. Kara Bayramn babadan kalma evi ky iine bakyordu. Ezan okundu mu, isterse o lmcl sesiyle Beytullah Hoca okusun, ierden duyulurdu. ki katt. Alt ahr, samanlk, koyun dam. st iki oda bir hayatt. Odalardan birinde oturur, yer ier, yatarlard. Birine de taktuk korlard. Unlar, budaylar, tohumlar, tekneleri, bu taktuk odasnda dururdu hep. Alt kattan st kata rk bir merdivenle klyor. Bayramn anas Irazca, her yl burdan bir iki der, her dmesinde haftalarca belim bikinim ara ara yatar. Bayram, zaman zaman, ormana gidip iki aa getirmeyi, bunlar tahtac Battala biti46 rip u musibet merdiveni bir gzel yenilemeyi aklndan geirir; ama sonra, daha nemli bir i kar, merdiven ikinci planda kalr. Bu yl niyeti gayet skyd! Nadaslara balamadan kany koup gidecek, iki civan aa devirip getirecek. Bylece hem merdivenden kurtulacak, hem anasn susturacak. Bu niyetini anlatrken birka kez Ahmeti beraberinde gtreceini syledi. imdi o da, Baba, merdiveni ne zaman yenileyeceksin? diye soru aar oldu. Harmn ilerini bitirince hemen bunu ele alacak. Ahmetin dilinden kurtaracak kendini. Ahmet, dedesinin ahmaran ldrd Groluk amln ille bir grmek istiyor. Avluda kany durdurdu Bayram. Anas Irazca, bir yannda kk Osman, bir yannda kk erfe, merdiven banda oturuyor. Kinli, kzgn bir grn var. Naslsn ana? diye bard Bayram aadan. Anan nasl olur bu yatan sonra? dedi Irazca. Siz byle kanya biner, harma harmana gidersiniz, ben evde kalr sizin spalarla urarm bu scaklarda, bu sineklerde! Anan nasl olur ay Kara Bayram?.. Korkma, sineklere pompa yapacam ana! dedi Bayram. eri Mahmut ila getirecek haftaya. Getirdi mi alp pompa yapacam! Hem istiyorsan seni de gtreyim harma ana? Gcenik gcenik konuma byle! Irazca: stemem aman, hi istemem! dedi. Sen u musibet merdiveni bir yoluna koymadan ben yukardan aaya inmeyeceim. Kafam kzdrrsan bir yemin eder, lesiye inmem bak! Valla ayakyoluna bile inmem Kara Bayram!.. Olacak ana! dedi Bayram. Harmn ii tamam saylr. Yarn da yr getirip itini besleyeceim biraz. yr ii yarn biterse, brs gn de bentleri pekitireceim. Ondan sonra Ahmet Efeyi de yanma aldm m, doruca Groluk aml!.. Haa, kandaki teberiyi hemen yukar kard. Ana, ana! diye baran ocuklar kucaklad. ocuklar eteini ekiyor. erfe bir yandan, Osman bir yandan, analarnn kucana kurulmu, pyorlar. Haa da onlar pyor durmadan. Bayram, kzle inei sald boyunduruktan. Avlu kapsn kapatt usulca. 47 Merdiven bana oturdular birlikte. Irazca, harmn kendi buyru- una gre ekilip ekilmedii hakknda Haadan bilgi ald. Haa hepsini anlatt. Kendir iine sra gelince Irazcamn kalar atlverdi: Seyrek saaydnz bari! dedi. Eer sk satysanz, knca gider, birer birer yolarm! Bayram: Ben ok dedim buna seyrek saalm diye! Ama bu senin gelinin dinlemedi ki! dedi. Niye dinlemiyormu? Ne bileyim? Kendir kokusunu ok seviyormu. Braksam her yakaya kendir ekecekti! Haa kulaklarna kadar kzard. Irazca: Ne biim kafaym o? dedi. Kupkuru kendir kokusu karn m doyurur? Kendir dediin fasulyenin, patatesin yelini kesme-meli! Seyrek ekilmeli, tek tk olmal!.. Haa: Canm ana!.. dedi. Buna bakma sen! O kadar sk ekmedik. tekiler yelini alr gene... yi madem... dedi Irazca. Sen kendir lafn brak imdi de, ben ocaa a furdumdu ikindin.
26

Kalkp bir bakaym. Pitiyse ekmeinizi yeyin. Ahmet olan ackmtr. Haa, kucandaki ocuklar silkip frlad: Ben kalkaym ana, sen otur! dedi. Irazca doldu tat. Gelinini seviyor. Her huyunun stnde bu huyu iyi. Frlar kalkar. Bir sz azdan kmadan alr. Bayram da yle. nsanlkl. Bayram, elini Ahmetin bana koydu: Bu Efe bugn ok ackt ana! dedi. yi bir a da hak etti yani! Ne furdun bakalm ocaa? Kekek furdum Bayram! Bir piirimlik bir ey vard. Eer iyi bir i yaptysa bir para da ya katarm iine! Syle bakalm ne yapt? Bir ylan ldrd kofalkta! NeeeL dedi Irazca. Hoplad birden. Filik salar savruldu yazmasnn altndan. Ylan m? Bak seeen! Anlat bakalm hemen! Hemen abuk anlat!.. Eeee?.. Bayram anlatrken Ahmete bir utanma geldi. Oysa baarsn ninesine duyurmay ne kadar ok istiyordu! Babas da ylan kendi ldrm gibi zenle anlatyor. 48 Irazca, Ahmeti dizine doru ekti. Srtn svazlamaa balad: Aslanm benim! Koum, tekem benim! Dedesine ekmi! Helbet ekecek! Ot kknn stnde biter! Kurt ulusundan grdn iler! Aslanm, Kara Ahmetim, yiidim benim!.. Yeri gelince, Ahmet: teki ylan da yarn ldreceim nine! dedi. Aradm bulamadm bugn... teki hangisi? teki ne? ldrdmn ei! Eli gezmez mi ylanlar?.. Irazca ieriye, Haaya bard: Geliiiin, g geliiiiin!.. Haa, kapya geldi. Geliiin; gvecin dibine bak! Eer ya varsa, kekee bir kak ya koy! Tuz torbasndaki yumurtalar da kaynat! Kaynat ama Ahmet Efe her gn byle bir ylan ldrrse, vay geldi bizim yan, yumurtann bana!.. Ylanlar kt gayri scaklar basnca!.. dedi Bayram. Onun iin bu Efeden korkulur ana... Ylanlardan konumaya baladlar. Irazca, ta balangtan, Gro-luk amlndaki ahmarandan alyor yky, yava yava bugne getiriyor. Bizim takmdan kuyruk acs var ylanlarn! diyor. Kuyruk acs tpk evlat acs gibidir. nsan evlat acsn, ylan kuyruk acsn unutamaz dnyada!.. Abaaa, g Irazca abaaaa!.. erde yemek yiyorlard. Kekek. Haa: n var, susun! diyerek ka brakt. Durup dinlemeye baladlar. Aay Iraz abaaaa!.. Iraz aba g!.. Bayram: Teyzem bu! dedi. Sultan teyzem! Kalkp avlu kapsn amaa kotu. len Bayram, l msnz? Sabahtan beri baryorum! Yukardakiler yemei brakp ayaa kalkt. Bayram hayata kt abuk: Hayrola Sultan teyze? dedi. Nedir, ne var? Yemek yiyorduk, duymadk. Bizim Ahmet Efe bir ylan ldrd bugn. Anam da ba49 lad Groluktaki ahmaran anlatmaya! Babam anlatmaya! Ylan milletinin bizim takma yapt dmanlklar anlatmaya!.. Sultanca, daha merdivenleri kmadan tnmeye balad: Allah belasn versin o ylanlarn! Kk kuruyascalar! Kara ali enitem de nerden bir ldrd o ahmaran domuzunu? Slalemize dman kesildiler. Biraz fkelenseler koca kyn iinde gezip bizi buluyorlar. Allah da hep onlarn kolunda galiba! Defterlerini bir durmuyor unlarn! Teyze; k hele yukarya! dedi Bayram. k da yukarda anlat! Kolundan tuttu teyzesini, ekti. Hem iki lokma da yemek yeriz. Anam kekek furmu... ktlar. Sultanca: Siz kekek mekek demeyin de, bana bir tas su verin! Yreim kalkt, gm gm
27

furuyor hl! dedi. Haa kalkp su verdi. f, f!.. dedi Sultanca. Suyu iti. f! Ottan geldimdi g aba! Otu srtmdan indirmeden kapnn nne oturdumdu. Srtm terliydi ve souyuversin dedimdi! Sonra kalkp ieri girdim. Ocaa ate yaktm. Bir para bulgur koydum. Piirip yiyem dedim. Sonra sofra bezini almaa gittim duvarn dibine. Bezi aldm, atm, serdim ortaya. Allah belasn versin, bir rme (ip) vard, ota giderken lazm oldu da aradm bulamadm. Nereye koyduumu bilemiyordum. Sofra bezini kaldrnca kara bir ey grdm. Buradaym kaybolas rme! dedim. Alp yle iyi bir yere kaldraym da aradm zaman elime geliversin! dedim. Kaldrmamla frlatp atmam bir oldu: Buuuuz gibi bir ylan!.. Anacm! diye barmm. ktm hemen dar. Hele ki dp baylmadm. ktm dar ama gzm arkada. Hemen geliverecek gibi. Yreim grp grp. Bir trl durmaz. Yukardan hayrsz kryle sdbozuk karsn sesleyim dedim, yaktramadm. Beyni souun sylediklerini hl unutamyorum. Koca kulakl ibrahim de kardan hi ayrlmaz. Burunlarn bytme gel unlarn! dedim kendime. Kapy ektim, koup buraya geldim. Ocaktaki bulgur yle kald. Cayr cayr yand imdiye. Dan daha gzn kalaylattydm... O i Groluk amlnda, Aynn Bal Yedii Derede olmutu. Ka yl oldu? leri ylanlarn. lerini unutmuyorlar, yeniden hcuma getiler ite! dedi Irazca. Drt be ylda bir byle saldrrlar. 50 Bakalm bu yl bir ey yapabilecekler mi? Eksilmiyor hnlar... Sryor savamz!.. Bayram: Teyze, sen otur, ben gidip bakaym! dedi kalkt. Ahmet de kalkt ardndan: Seninle ben de geleyim baba! dedi. Gel! dedi Bayram. Bamza ylancba kesildin gayri drz-nn olu! Nerde bir ylan sz duysan hemen oraya koarsn bundan sonra!.. Bayram eline bir apa, bir de kibrit ald. ktlar. Ahmet, bir kucak ta toplad giderken. Sultancann evi, kyn te bandayd. Drt be yl nce bu evde yaayanlar mutlu kiilerdi. Hakk enite ld, kzlar gelin oldu, olanlar el kz getirdi; dulluk gibi kym var m, Sultancann dirlii bozuldu. El kzlar, akam olup herkes odasna ekilince, yataklar serip, soyunup dknp, taze marullar gibi kocalarna sarlp tatl tatl seviecek yerde, Bakmadn etmedin, deme-din tutmadn! diye hrlamaya, tatl gnleri ac etmeye baladlar. Gn oldu sa saa, ba baa girdiler. Gn oldu birbirlerini yenemediler, o zaman su ardacak gsz birini aradlar. Oklar Sultancada topland. Avludaki bir gzck yer eve snmak zorunda kald kadn. Selam sabah kestiler. Gresi gzleri kalmad birbirlerini. Sultanca imdi bu yer evde oturuyor. Eski mutluluklar yitirdi. Gnm ikindin yerine geldi diyor, gnn kavumasn bekliyor. Bayram, avlu kapsn at. kz, eek, bazs ayakta, bazs yatm, soluyup tslayp duruyor. Ahmet, babasnn ardnca yryor. Dosdoru teyzesinin yatt yer eve gitti Bayram. Kapy at. Baca kandaki kk kandil, efil efil yanyor. Ocaktaki ate snm. Bulgur pimi, yava yava souyor. Suyu iyice ekilmi. Bereket da-nn dibi yanmam. Ahmet avu; al u kandili bakalm! Ahmet, kucandaki talar brakp kandili ald. Oraya buraya baknmaa baladlar. Grnrde ylana benzer bir ey yok. ulun ularn kaldrdlar. Yataklar detiler. Seleyi, sepeti, giysileri silkelediler. Su kaplarnn konduu kap ardna, oyma dolaplarn dibine, odun 51 paralarnn arasna, drt yakaya baktlar. Ylan yok. Yamr yumru duvarlara tuttular kandili. Dverin stne, merteklerin arasna baktlar, ylana benzer bir ey gremediler. Umad ya! dedi Bayram. u deliklerden birine girmitir, j Senin getirdiin talar ufalayalm da tkayalm!.. Bayram, talarn birazn birbirine vurarak, birazn apann d-dsyle paralad. Deliklere doldurdu. Avluya kp toprak getirdi, j Topra ocan banda amur yapt. Sktrlm
28

talarn arasn iyice svad. Ahmet, tkanmadk delik kald m diye ortal aratryor. Merak etme Ahmet-avu! dedi Bayram. Senin babann delik tkamas iyidir evelallah! Allann yardmyla hibirini bo brakmaz. Yalnz eline delik gesin senin babann! Baka yok gayri! dedi Ahmet. yi bak bakalm, yok mu? Baktm, yok... Hele iyi bak aslanm! Bakyorum ite, yok! Yukar bak! Yukarda da yok... Ulan baca deliini grmyor musun? Mahcup oldu Ahmet. Bayram: Gzn drt aacaksn! dedi oluna. Baca delii, maca delii! Delik dedin mi hepsi girer iine! Byk delii grmeyen bir adam, asl nemli olan kk delii hi gremez!.. Bacay da tkayacak msn? Baca delii ok byk. Onun iin tkamayacam bacay. Ben kk deliklerin ustasym. yle darack deliklerin. Hem bu bacadan ylan inmez. Ylan aalardadr. Haydi, imdi gidelim!.. Kapy kapatp odadan ktlar. Yukarda, ku gz kadarck camlardan iki hayrszn klar szyor. Avluda mallar kendi halinde kald. Caminin kesine geldikleri zaman, Beytullah Hocann yats namaz iin kapy amakta olduunu grdler. Ky, karanlk bir rtnn altnda. Ortalk zindan gibi. Sokaklarda ses soluk yok. Nurinin kahvenin nda bir iki insann karalts seiliyor. Az yorulmu ky er52 kekleri ay iiyor, laf atyorlar. Deilse, kyl ilk akamdan yatar. ten gelip ekmeini yiyen atlr gider. nsan yatsya kadar kendini zor tutar. Bayram, evinin enesine yaklarken Aaliyle karlat. Aalinin eviyle Bayramn evi k ka. Birinin kaps douya bakar, birinin kaps batya. Bayramnki batya, ky iine bakar, gneyden de bir para gne alr. Evler k ka ama, kaplar birbirinden ok aralkl olduu iin, komuluklar sk deil. Bayram Aaliyi sever. Babasnn ld yllarda, birtakm ky ilerinde onun az m yardmn grdler? Merhaba Kara Bayram! dedi Aali. Epeydir grnmyorsun, nerdesin bakalm? kayt bastrd Aali emmi! Gidip geliyorum aa yukar!.. Harmda gk gverti ekiyoruz... Kyde olup bitenlere kulak veriyor musun Bayram? Duyuyor musun: Ne var, ne yok? Pek kulak verdiim yok Aali emmi. Bir ey mi oldu? Sana diyeceklerim var, Bayram! Namaza gideyim diye ktydm ama, istersen yle bir kyya kelim de biraz konualm! Bayram, Ahmetin kulana eildi: Eve git, Sultan teyzeme syle, merak etmesin. Dan yanmam. Delikleri de tkadk. Bugnlk bizim evde yatsn. Yarn bir dzen dnrz. Byle syle. Haydi!.. Ahmet yrd. Aaliyle Bayram, yan yana duvarn dibine kt. AaK: Muhtar, senin evin nnden bir evyeri satt, haberin var m Kara Bayram? dedi. Kuruldan biri ald. Yooo.. dedi Bayram. Kim ald Kuruldan? Ulan Bayram, YooooL diyorsun ay emmim! Babacn Kara ali de senin gibi, Yoooo! derdi bir ey olsa. Adamn haberi olmaz m hi? Satlan evyerini Haceli ald. kinci ye! Deli Mehmetin Haceli mi? Deli Mehmetin Haceli ya! Ne zaman oldu bu i? ki gn kadar oluyor. 53 Ev mi yapacak Haceli? Ev yapacaktr helbet!.. Eee, onun evi var ya Aaa Mahallede?
29

Olsun! imdi iini yceltti. iftlikten alt bin liralk yer ald. Sonra da Ky Kuruluna ye setirtti kendini. Byledir zaten: Bizde bir drz, bir yetkili yere geti mi, kl kendi nne emeye balar! Haceli de yle yapyor! Kyn gbeine bir ev yaptrd m, yl sonra muhtardr. Bayram, eline bir p alp karanlkta topra kartrmaya koyuldu. Beytullah Hoca ezana balamt. Anlalmaz sesiyle, Allahek-ber ekiyor. Birka adam ayan sryerek camiye doru gidiyor. Ky iindeki evyerlerinde btn varsl drzlerin gz vardr Kara Bayram! Ben Kurulda ye iken nice kiiler gelip, Para verelim sanda, ille bize birer evyeri satn! dedi, ama ne o zamanki Muhtar Hakk avu raz geldi bu ie, ne biz yeler. Hibirimiz izin vermedik. Neden? nk alan daralacak. Biz alan daralmasn dedik. Ama imdikiler demiyor... steyene vermeye baladlar bak. Bu ne biim i, anlamyorum Kara Bayram! Bayram susuyor. Aali konuuyor: Deli Mehmetin Haceli diyor ki: yle orta yere gzel bir haney yaptraym da kyn erefi artsn! Kiremitli yaptraym. n tural olsun. ki katl olsun. Duvarna heybetli bir kz ba gmdreyim. Alt ahr samanlk, st gzel ev olsun! Helali hamaml olsun! Byle diyor Haceli. Senin evin nn tm kapatacak yani! Anlyorsun deil mi? ok mu para vermi sanda? Bilmiyorum az m, ok mu verdiini. Yalnz cmbldak Hsnyle aralarnda konumular, alalm satalm diye. Sonra alm satmlar. Haceli iki gndr kerpi kestiriyor. Yap ustas Takelle Mehmetle konumu. Bir usta da Gkeyakadan getirip hemen ba-latacakm yapya! Pekey Aali emmi, imdi ne yapmak lazm gelir bu durum karsnda? Bu durum karsnda... dedi Aali. Dayatmak lazm gelir! tiraz etmek, barp armak, evi yaptrmamak!.. Grlt koparacaksn. Edepsizlii ele alacaksn. Valiye ikt edeceksin. Onbaya gide54 eksin. Kaymakam getireceksin!.. Bayram sessiz dinliyor. Olurlu mu Aalinin bu dediklerinden birini yapmak? Valiye ikyet ettin, Vali havale etti Kaymakama, Kaymakam havale etti Onbaya, Onba havale etti Muhtara. Muhtar da Hacelinin adam! Sker mi? Sonra nasl deceksin bu ilerin ardna? yr geleceim diyor. Bentler pekieceim diyor. Merdiven onacam diyor. Adamn evda fazladan adam olmal, o bunlar yaparken sen gidip Aali emminin dediklerini kovalamalsn. Yayan yollar tkenmez, altnda bir atn olmal. Parasz hibir i grlmez, kuan dolu olmal... Aali: yi dn Kara Bayram! dedi. Bir adamn, baka bir adamn evinin nne ev yapmaa kanunda hakk yoktur! Eer Haceli senin evin nne ev yaparsa, seninkinin manzaras kapanacak. Manzaray ge, yarn getirir senden yana bir hela kor, gayri lp lesiye efendinin kokusunu ek! Haceli evin altn ahr yapacak. Nereye atacak gbreyi? Her evin gbresi kendi ardna atlr. Haceli evi yaparsa ard nere olacak? Tabii senin evin n olacak. Yani, senin evin n, Hacelinin gbrelii! ekilir mi bu Kara Bayram? Sen eksen bile kyl neye eksin? Kim oluyor Deli Haceli ky iine ev yapacak? Pisin biridir. Karatan erefi yok mu?.. Bayram doruldu: Pekey Aali emmi!.. dedi. Sa ol! Aldm szlerini kabul ettim. Bir zm dneceim helbet! Sa olasn... Aali ayrlp camiye doru koarken: Sakn ylma Kara Bayram; sakn haa!.. diye bard. Bayram evine doru yrd. Avlu kapsna iki adm kala ayana bir ey takld. Tkezledi, Az daha dyordu. Eilip el yordamyla arad, bu, bir kazkt. Galiba temel yerini iaretlemiti Haceli. Eer yleyse, bu i ok yakksz olacak. Ky iine doru biimsiz bir dirsek. Bayram kaz skt. Elinde sallad, sonra camiden yana frlatt. Eve geldiinde, anas, teyzesi, kars oturuyordu. Kr kandilin nda eya seilmiyor. Ahmet, ninesinin arkasna kvrlp oktan uyumu. En kk ocuu Osman, Haann kucanda uyuyor. Ortancas erfe, Sultancann kucana burumu. Bayram in yz glmyor. 55
30

I^P Bir ey mi var Bayraam? diye sordu Irazca. Mala ykmn gene! Ylan ldremedim diye mi gamlanyorsun yoksa? Bayram karlk vermedi. Ylan geldii gibi gitmitir, durup yatacak m orda? Gitmi ana! dedi Bayram. Her yakay aradk taradk, bulamadk. Biz de, ne kadar delik varsa, tkayp svadk bir bir. Delik namna bir baca delii kald ak olarak. Ordan da ylan gelmez. Teyzesine sordu: Gelir mi teyze? Ne bileyim ben? dedi Sultanca. Ad batascalar, hi delik olmasa gene buluyorlar ortaya kmann kolayn! Irazca: Bu kadar ok korkma bakalm bacm! dedi. Ylan dediin trl trl olur. Bir trls su ylanlar. Bir trls ev yalnlar. Bir trls kr ylanlar. Kr ylanlarna pek gvenme ya, ev ylanlar kolay kolay dokunmaz insana. Gerekte byledir; ama ylanlar bizimle kavgal bir kez. Onlar bize, biz onlara! Hani yolunu bulsak da bir barsak fena olmayacak! Ge oldu, ben gideyim! dedi Sultanca. Otur, burda yat! dediler. Durmad: Herkes kendi evinde rahat eder! Irazca: Bu yatan sonra insan rahatna dkn oluyor demek! diye takld kardeine. Madem gitmek istiyorsun, sen bilirsin Sultan bacm, haydi uurlar olsun! Sultanca kalkt: Kaln salcakla! Korkuyorum ama, gideceim! Irazca: Gelin, sen de kalk bakalm! dedi Haaya. Milletin uykusu gznden boalacak! Kalk yerleri hazrla kzm! Haa kalkt. ilteleri, yamal dekleri serdi yan yana. Kaynana-snnkini dip keye, Ahmetinkini ortaya, kendilerininkini kap azna doru yapt. Kkleri Irazca koynuna ald. Ondan sonra kandili fledi: Aaliyle ne konuuyordunuz Bayram? Dereden tepeden konuuyorduk ana... Dereden tepeden olsa tam camiye giderken sana laf m ediverir Aali? Vardr bir nedeni? Var!.. dedi Bayram. Deli Mehmetin Haceli, bizim evin nne ev yaptracakm! Ky Kurulundan evyeri satn alm! 56 Kimden satn alm dedin, kimden? Ky Kurulundan... Irazca yatakta doruldu: Hmm! Bugn leden sonra, kardala-r filan, drt kii geldi; admladlar, oranladlar, gittiler. Kardan Fatmacaya seslenip sordum, o da: Haberim yok, bilmiyorum! dedi. Hi kimseden habersiz yapmlar demek? Bak sen! Sa gzm gnden beri seriyordu, besbelli buna kacakm! Eee, ne olacak imdi? Aali diyor ki... Ev nne ev yapmak diye bir kanun yoktur. Evin manzarasn kapatmas yasaktr diyor. Nasl ev yaptracakm kyn ortasna? Baya ev! ki katl, haney ev! n tural olacakm. Dam kiremitli. Alt ahr samanlk, st gz gz odalar. Alnna kz ba gm-drecekmi. Helali hamaml bir ev... Desene, kars kokar Fatma akam sabah bizim evin nne sacak!.. Deli Haceli gbreyi azmza burnumuza atacak! Vay rzkrk-lar vaay!.. Neden baka yeri satmad da bizim evin nn satt bu cmbldak Hsn? Kuruldaki drzler neden hogrd bunu? Ses karmaz, gk karmaz, yoksul, korkak bir ev saydlar demek bizi! Hmm!.. Irazca barmaa balad: Tehhooo!.. Onlar bizim evin nne sarsa, ben de onlarn tmnn azna sarm. Yaptramazlar! Dikkat edin, sava var! Deli Mehmetin zeyinsiz Haceli kendini ne sanyor? Ky Kuruluna ye olmakla adam m olmu? Evveli eeidi, imdi gene eek! Onun kars kokar Fatma, burnunun smn toplayamaz! Le gibi kokar on adm teden. Ky iine ev yapacak adamn dahiliyesi dzgn olmal! Karatan erefi yok mu? Gelene gidene ayp deil mi? Yapamaz! Yaparsa ykarm! Yaparsa itten irezil ederirn onu! Kurulda yeyim diye gvenmesin. O Kurulda ye ise, ben de Karatata Irazcaym! Bard ard. Ahmet belinledi, ad dnd, gene uyudu. Haann uykusu boald
31

gznden. Bayram uyuklad. Irazca habire baryor. Sonra ortal dinledi. Ses soluk kesilmi, hep uyuyorlar. Uzand, yorgan bana ekti. Ama sabaha kadar uyuyamad. i iine smyor. Yatakta dnp duruyor. Haa, ak araflar kokulu sabunla ykanm, yan banda drt dal yeil kendir bulunan bir yatakta yatyor Bayramla; yorgunluu gidiyor dnde. 57 7 SNR Karata Ky Kurulunun ikinci yesi Haceli, yatandan kalkal, ahra girip kal, elini yzn ykayp giyineli yarm saati geiyor. Kars Fatma hl uyuyor. Yaklap knn kaba etine ayayla drtt. Yorgann altnda eti oynad Fatmann. Kalk gayri g! dedi Haceli. ksrd. Gn dodu oldu! Kalk da bir ie gce bak! Ev yaptran adamn kars bu kadar yatar m? Deli! Kalk abuk!.. Fatma gerneti. rgl uzun salar yataa yorgana dkld. Kaln kaba dudaklar aralanm, ak dileri grnyor. Kocas bir daha drtnce topland. Topland ama, gzn aamyor. Kalk ulan boklu!.. diye kt Haceli. Fatma yorgan syrd. Donunu toparlayp kalkt. Bol i gmleinin stne skmasn giydi. Dmeledi. Diri gsleri frlad. Ben temele gidiyorum! dedi Haceli. Ge kaldm! Daha adam toplayacam. Asardan, Eski Kaleden ta ekeceiz. iler temel kazacak. Yemek hazrlayacaksn bak! Akamdan ne tembihledimse bir bir yapacaksn! Elin adam gn kuluk demeden ekmek ister, unutma!.. Unutup savsayp beni mahcup etme!.. kp gitti. Fatma bir iki daha gerneti. Bir trl kaldrp atamad kendini yataktan. Sonra sol yan stne devrilip yatt gene. Ev nemliydi. Kfl kfl kokuyordu. Banda ve gzlerinde yaman bir arlk var. Bu eve gelmeden byle miydi Fatma? afakla birlikte frlard yataktan. Frlad m kalkard! Ku gibi hafif olurdu. Her ie gc yeterdi. Erinmez, enmezdi. Hibir i ona zor gelmezdi. imdi demir kilitler vuruluyor gzkapaklarna. Dvlm gibi her yanlan acyarak kalkyor sabahlar. K geldi mi su kard bu evin orasndan burasndan. Yatak yastk pslak olur. Kt kt ksrr ocuklar. Hele bahara doru! Haceli evlendi evleneli, erkek kardeiyle burda skt kald. imdi ilk kurtulacak kendisi olacak. Payn byk kardeine satyor ite. Bedelinin birazn hemen taya, kerpiiye yatracakt. Kardeinin eli dar olmasa, 58 hepsini pein alacakt. Gze kadar izin verdi. Gz gelince, onunla da ky sandna yapt borcu kapayacak. Evyerinin parasn gze kadar idare ederdi Muhtar. Dnyada darlk iinde srnmekten kurtulmann yolu buydu: Srtn ya daa dayayacaksn, ya beye! Haceli imdi Muhtara dayyor. Muhtar iyi adam. Darda kalana el uzatyor bak... Temel kazdrmak iin ancak iki ii tutabildi. Kardeleri de gelip yardm edecek. Gn yerleri yeniden iiyor. Evlerin kaplar yeni alyor. Millet sokaa yeni kyor birer ikier. Irazca epeydir uyankt. Sabaha kar bir para can geti, bakaca uyumad. Olu ile gelini uyanp kalkmadan yataktan kmyor. Vaktin pek ge olmadn bildii halde, bakp bakp, Amma da uykucu yaratklar unlar!.. diye fkeleniyor. Ne demeye uyanmazlar bilmem ki? Sonra aklna yeni bir bulu gelmi gibi hemen doruldu. Yorgan atp kalkt. Olu ile gelini uyuyor. Haa, Bayrama ardn dnm, Bayram, kolunu Haann omzundan sarktmt. Irazca, san ban toparlayp dar kt. Yetmedi, bitmedi yllar yl ektiim ile! Yars yank odun kk gibi ayak altnda srnyorum! Dodum, gn yok! Bydm, gn yok! Bekledim. Yemenciler, Yunanclar dnd. Bir evden kii gitti, drt kii gitti. Koca kyden drt kii dnd. Kimse adam demez dnenlere. stte Allah var, biz dedik. Krarmt salar. Dklmt dileri. Ama ne olsa erkektiler. ou evlenmi, dle de karm oralarda. Onca sordum Kara liye, ok mu ateliydi Arabistan karlar? Hem de dedikleri gibi kara myd? Kara linin az vard, ama dili yoktu. Allann ahlazyd. Ben sorunca susard. Anas sorunca susard. iftesini, tazsn alr, Kk ardaka, Eldene, Dzmeeye ava gider. Bir alay arkadala gelir oralardan. Otururlar evin uluna. Hayatn yz arkla kaplanr. Ttn i, ay i! Tenekeyle helva alr yemek yedirirdi gddelerine. Kazan eniinde piirirdim bulgur an. Yedirir iirir onlara anlatrd. Onlarn da eksikti kiminin tahtas birer ikier. Onlarn da kimi Yemen, Yunan epey kurun
32

atm, kurun yemiti. Anlatrlard karlkl dilleri damaklar kuruyasya. Top patlam yannda. Kum dolmu kulaklarna. Alayndan ayrlm. Yitirmi bl59 n. Yllarca El Divaniyada mhr kazm, yazlar yazm yzklere? Kemerinde altn biriktirmi. Bklmezmi kemeri. Alp getirecekmi, soymu Araplar. ngiliz alp Msra gtrm. Telrgden telrgye srp gitmi tutsaklk. Hintli Mslmanlar beklemi balarn. Uzun, ok uzun srm, yetmemi, bitmemi tutsaklk. Kara ilinin kardei vard, onlar da savalarda kald, dnmediler. Babam dnmedi. Aam dnmedi. Kk aam dnd, o da kafadan sakat gibi bir eydi. Gitmeyin Yemene, YemeneL diye ok dil dktk. Ta ezelinden kimse dinlemezdi kar szn. Kar ksmnn kleden kalr yan m var? Gitmeyin Yemene, Yemene!.. Kmilece vard, Gitmeyin!.. diye diye deli oldu. Gidenlerden sa kalan, sakat kalan, ak sala dnd de, bizler hrl mydk? Bizim de aarmt samz! Ne kt gnlerdi, ne aklsz, acmasz padiahlard! Onca yl savsadlar memleketi, gelinleri ve de karlar! Nasl sabreder bir gelin, bir kar, yirmisinde, daha varmam otuzuna; onca yl inledik! te geliiip geti. Deliiip geti. Kreldi kyler. O acl al gnlerden geldik; dul! Bizim avc lp gitti erkenden, kaldk ardna; dul! Kara ali avcyd, avareydi. Elinde bir saz, yalnz kalnca ekilir bir keye, vn vn vn! Hi unutmuyorum alayla gelirdi arkadalar; dul! lp gitti de... ekirge... r yazdlar tek bama, dul! Sabah oduna gittim, leyin ifte; dul! Ne uzundu dinsiz, allahsz geceler! Teptiler kapm. Bayram ufak. Kimselere aamadm; dul! Fesi yasak ettikleri yl nlceimi kestiler; dul! Orman askeri kt, yeniden sava kt; dul! Kemal gitti, smet geldi, particilik kt; dul! imdi de Ky Kuruluna seildim diye Deli Mehmetin olu evimizin nne ev yapmaa kalkyor; dul! Dul olunca insandan aasn; dul! Belin ukur; dul! Gren binmek istiyor; dul! Dul mu!, lmedim bugnece! Bugn lsem de gam deil! Bayram byd, iini ald nne. Hatta bir ykten kurtulur, lrsem. Ne yapacam daha fazla yaayp; dul? Yars yank odun kk gibi, ayaklar altnda; dul! Dulu, dul kary gstereceim onlara!.. Evin nndeki alanda Haceli, kardeleriyle iilerini toplam, yeni batan kazk akyor, ip ekiyor. Yap ustas Takelle Mehmet: yle yapn, byle yapn! diye buyruk veriyor. Haceli, Irazcann kendine doru geldiini grd. inden bam 60 ayrmad. Irazca geldi, adamlara iki adm kala durdu. Hi konumad. Elini kalasna koyup olanlar seyre dald. Haceli telalanmaya balad. Hi sz atmamt. Hayrl olsun! Kolay gelsin! Kuvvet ola!.. dememiti. Ho geldin Iraz hala! diye kendisi mi konusa acaba? Ondan yana gitti. Yzne bakt, Irazcann yznde kprt yok. Ho geldin Iraz hala, niledin? dedi. Irazca karlk vermedi. Takellenin akt kaza, ektii ipe bakyor. Size komu oluyoruz Iraz hala! dedi Haceli. Ev yapyoruz gayri! Komuluunuzu gsterirsiniz tabii! Ev yapanla dn edene yardm Tanrya hizmet saydrm! Biz de Aa Mahallenin amurundan kurtulalm sayenizde... Karlk vermiyor. (stemiyor bizi!) diye dnd Haceli. (Bizim, evi nne ev yapmamz, kendisine komu gelmemizi hi istemiyor! Belki de bir ayartan var...) Irazca, olduu yerde, olduu gibi dikiliyor. Eli hl kalasnda. Takelle Mehmet bard: Haydi bakalm Haceliii; bu i tamam! lk kazmay furalm! Kan aktmayacak msn? Temele kan aktmam gerekir, ama bir tedariim yok ustam! Dama dver atarken keserim bir ey! Yada iine girerken! Hi hi!.. dediler kardei Mevltle Muharrem. Madem yle, fur kazmay! Hayrl uurlu olsun! Hi olmazsa bir horoz kesmeliydin; ama neyse!.. Yoook arkada! dedi Haceli. Haceli temele horoz kesmi! de-dirtmektense, Hi kesmemi, sonra kesecekmi! dedirtmek daha iyi! Kazmay kucaklad. Temelin bana doru gitti. Durdu, Bismil-laaaah! ekti. Apn ayrd. Irazca geldi nne dikildi birden.
33

Hacelinin benzi att; eli kolu titredi: Ne istiyorsun ulan? diye kekeledi. Irazcada ses soluk yoktu. ekil nmden! dedi Haceli. imden avare etme beni! Ne demek istiyorsun? Sabah sabah aklndan zorun mu var yoksa? 61 Irazca: Ben ekileceime sen ekil! diye bard birden. Benden nce sen ekilsen ok daha iyi edersin! Ulen karalts kaybolasca, sen dada m geziyorsun, kyde mi? ki yakana bir baksana! Hi ev nne ev yapan var m evrende? Yankara hastalndan gidesi herif! Ben lmedike sen buraya ev yapamazsn! te sana ak cevap! te sana ksa cevap! Hem sende bir para akl olsa, gelip buraya ev yapmay kendin istemezsin! Aklsz herif! Senin pasakl bir karn var. Bunun buras ky ii. Gelen geen senin eve bakar. Nasl yapacaksn o karyla? Karatan iine an m olacaksn yoksa? imdi Haceli susuyor. A ivi katlanacaksn yle mi? Ama benim ocuumun suu ne? Biz neye katlanalm senin kokar karna? Halacm, benim karnn ne zarar olacak size? TehhooL Bula yuyacak yarn, suyunu bizim avluya dkecek! Ahra sacak, bokunu bizim avluya atacak! Gbre de bizim evin nne!.. Siz byle yaparsanz, ben de sizin eve bir ate verir klnz havaya uururum kr olaym! Benim gnm ikindiye geldi. Koyun ya kadar bir yam ya var, ya yok! lmeden dmanm bari temizlerim! Haydi, imdi istersen fur kazmay! Uurlu olsun! Kolay gelsin!.. ekildi Hacelinin nnden. Evine yrd. Haceli bekliyor. Bir Takellenin yzne bakt, bir kardelerinin. Takelle inini ekti. Kardeleri sustu. Susmayn, bir sz syleyin yahuuu! Neden sonra byk kardei Mevlt: Fur ulan kazmay!.. dedi. Bir sidikli dieylinin szyle yolunu, ynn m deitireceksin? Be-laysa bela, fur kazmay! Haceli ikircikliydi. Mevlt: Ver bana! dedi, kazmay kapt. Vurdu. Ortanca kardei Muharrem de kree yapp kazlm topra dar karmaa balad ardndan. teki iiler de yumuldu ie. Irazca dnp eve geldiinde Bayram uyuyordu. Haa kapnn gcrtsndan uyand. Yangn var gibi telala kalkt. Hemen Bayram uyandrd. stn ban dzeltti. Gsn barn kapatt. Gelin, kalk atei yak kzm, kalkver abuk! dedi Irazca. Atei 62 yak da, bir orba koy! Bayram yre salalm bugn. stersen, sen de eit!.. Kalkver anam!.. Bayram in uykusu almt: Bugn yr ii kalsn ana! dedi. Bu. Haceli drzsn tostur-mazsak, bize ara oturur sonra!.. yre, yre!.. diye bard Irazca. Harmn itini evirin bir an nce!.. Haceliyi ben tostururum! Haceli senden korkmaz ana! Efelie kalrsa senden de korkmaz! Ben korkuturum, ben onun anasn bellerim ana!.. Belleyemezsin! Zebella kardalan var!.. Sen doruca yre git bugn. Bentleri pekitir!.. Peki! dedi Bayram. orba sofraya konduu zaman Irazca, Ahmeti uyandrd: Siz yeyin ekmeinizi! dedi Bayramgile. Ben bir de Ahmet Efeyi salaym Haceliye. Ahmet hemen toparlanp kalkt. Git, ky iine ev temeli kazan o drzye syle! dedi Irazca. De ki: Ulan Haceli emmi! de. Ninem, buraya temel kazarken iyi dnsn diyor de!.. Pekey! dedi Ahmet. De bakaym ne diyeceksin? Diyeceim ki: Ulan Haceli emmi! diyeceim. Ninem, buraya temel kazarken iyi dnsn diyor! diyeceim. Aferin; kalk hemen!.
34

Ahmet gitti. Irazca, Bayrama gnlk buyruklarn verdi: Bahiteki ahlatlar iyi yrlendi, var onlar buda! Kanyla, iyice iki sefer yaptn m yeter bizim harma. Keserken dikkat et, dallar kanrma! Aacn kabuu batan aa yarlmasn. Srgnler iyi olursa gelecek bahara alatrz... Bayram: ki sefer yaparz; kolay!.. dedi. Ama burasn byle koyup git-mesek iyi olurdu ana! Sen yr Kara Bayram! diye bard Irazca. imdilik sana i yok! olduu zaman ben haber veririm! Bayramla Haa kany kotular. Urgan dirgeni, naca tahray 63 gtrp kanya koydular. Bu kez kar koca binip srdler. Kk Tornan yanlar sra gidiyor gene. Hacelinin adamlar temel kazmaa devam ediyor. Ahmet, Hace-liyle konuuyor. Haceli, Bayram karsyla kanda grnce, nne kt: Ele bakalm kany Bayram Efendi! dedi. Bayram vendereyi boyundurua vurdu, kany eledi. Kara Bayram! dedi Haceli. Neye byle bir anan, bir olunu yolluyorsun stme? Gelsen de adam gibi kendin konusan olmaz m benimle? Ha?.. Bayram: Ben anam yollamadm, haberim bile yok valla! dedi. ocuu da anam kendi yollad heralm... O evin erkei sen deil misin? Neye kendin konumuyorsun, anan konuuyor? Bugn anam konuacak! Gn gelince de ben konuurum, acele etme! O zaman erkek olup olmadm anlarsn! vendereyi kaldrd, kan yrd. Haceli: Kara BayraaamL diye bard kannn ardndan. kimizin de ba belaya girecek Kara Bayram! Bir etek para verdim ben bu yere! Hakkn yendiyse gider ikt edersin! Byle aykr aykr soluma bana kar Kara Bayraaam!.. yi ya!.. dedi Bayram. Madem bir etek para verdin, kaz temeli-; n!.. Karatan kr tarlalar Dedemezarndan, Deliktatan, Yaylayo-lundan yukar dalga dalga gider. Gider gider, ta ormann balad tepelere dayanr. Verimsiz topraklardr. Yl yldan kt gelir. Verim gittike der. ou yllar tohumunu bile demez buralar. Karatan kr tarlalar, dedelerin dedelerinin gnnden beri ekilip gelmektedir. ekilen emein cipten cip boa gitmemesi iin, dzenli bahar yamurlar gerekir. Oysa, yle yllar olur, ila iin istesen, damla ya dmez. Dualara k, kycek a dk, harl harl Kuran okut, yediden yetmie camilere dol min ar, gene dmez. Baz adamlar topra iyi iler. Bunlar topra, bir yl ekine, bir yl nadasa yatrr. yi iftiler nadas ikiler, ler. Aali iyi iftidir, drtler. Drtlemek iin acar kz, at, uak gerekir adama. Bunlar Aalide vardr. Ua yok ama, oullan var, iki tane, babayiit. Bayram, ancak ikileyebilir. ounu 64 ikileyernez bile. Bir kz, bir inek... Hey, krlar, krlar!.. Krkuyudan sonra krlar, yrl ahlat aac doluydu. Baktn m bulut gibi grnrd. imdi buralar bomboz. Dmdz, bomboz. Tek tk nadasa balayanlar, bu bozluu orasndan burasndan yrtp karartmt. Varsn verimsiz olsun, varsn etin olsun, varsn lemek, drtlemek, derin srmek gereksin! Bayram: Kendi topraklarmz ulan! diyor. Kendi topraklan olduktan sonra ne hacet gama, kedere? Ondurmasa bile ldrmez de... elik Paayla Aymelek yola dm, uyumla gidiyorlar. Gn, dalarn bandan ykseliyor. Bayramn Bahiteki tarlas grnyor. yrl ahlat aalar seiliyor. vendereyi usulca bir inee, bir kze batrd Bayram: Haydi, hoooha! dedi. Hacelinin kardeleri Mevltle Muharrem, bir saat kadar alp gitti. Sen iilerinle akama kadar bitir bu ii. Biz de kendi ilerimize bakalm biraz... dediler giderken. Az sonra Takelle Mehmet de gitti: Sen hele temeli kazdr adamlarna! Yapya sra gelince ben yetiirim! Yalnz, derin temel ister buras. Malum ya, yol st! Yarn kanlar, hem de maden kamyonlar zangr zungur geerken koca yap inivermesin! Derin kaz, hem de evin haney
35

olacak!.. Sr hergele toplanm, kra bayra, ayra ekilmiti. Kadn kz, oluk ocuk, millet, harmlara dklmt. Ky boalmt. Tozsuz topraksz, denizlerden yeni karlp getirilmi gm gibi temiz bir bahard. Dnya snyor, dallar uyanyor. ieklenmi dallara kurum gibi svanmt arlar. Tek tk leylekler Kysuyu boyunca solucan topluyor. Binlerce ylan deliini brakp kyor. Asarn, Eski Kalenin, ildedenin oralar sar stleen. Haceli gayretli gayretli alyor. Gkyz yksek yksek mavilikler. Bulutlar kuzulam, dalm... Biraz sonra Ahmet olan gene geldi: Haceli emmiiii; ninem diyor kiiii!.. Hey ya Rabbiiii! diye bard Haceli. Ulan senin nineni de, anan da! Ulan eek spas!.. Yerden bir ta alp dorulduunda Ahmet uzaklap gitmiti. Evlerinin avlusuna saklanmt. Avlu kaps65 na doru elindeki ta nianlarken, Irazcann hzl hzl merdivenden inmekte olduunu grd Haceli. Anlad, kendine doru geliyor. Gene elleri kalasnda. Kurgun, kaskn geliyordu. Haceli ta elinde skyor. Irazca geldi geldi, yanndan geti, yar kazlm temelin ortasnda durdu. Elini kalasndan alp arkasna balad bu kez. Gzlerini boluklarda gezdiriyor. Durup bir kezcik olsun Haceliye bakmyor. Haceli, elinde skp durduu ta usulca topraa brakt. Irazca: Niye braktn? dedi. Brakmasaydn! Brakmasaydm da ne yapsaydm Iraz hala? Fursaydn bama, brme!.. Haceli sustu. Ne susuyorsun? Furup ldrseydin!.. iilere seslendi Irazca: Brakn kazmay krei hepiniz! dedi. Haceliye dnd: Sana demin de anlattm: benim gnlk mrm kald surda! Seninse var daha. ldr beni. Ben kabire, sen cezaevine! O zaman benim olum raprahat oturur evinde. Can isterse senin Fatmay koynuna alr, bir gzel yatar! Eer benim olum almazsa kendi z kardalarndan biri alr. Koca ovaya rezil olursunuz slalecek... Iraz halacm!.. dedi Haceli. Bak sana Iraz halacm diyorum, sayglarmla, Irazca halacm! Niye byle sen kyorsun yamacma? Senin olun erkek deil mi? O ksa ya!.. O kmayacak! Ben kacam! Ben leceim, o yaayacak! O lrse, sen cezaevine gidersin, karn bota kalr! nk senin kary ben alamam! Beni ldrr cezaevine gidersin, senin kary benim Bayram alr! Anladn m olum neden kmyor? yice burnunun dibine dikildi Hacelinin: u senin yzne bir tkreyim diyorum, ama sabrediyorum! Belki tkrtmeden gidersin diye bekliyorum... iler ii gc brakmt. Haceli renkten renge giriyor. Kzarp bozaryor. Sararyor. Bazen suratnn ortasna kocaman bir yumruk kondurup u kocakary ykmak geiyor kafasndan, ama bir trl elini kaldramyor. Alt bin liralk toprak diziliyor gznn nne. Boy boy tarlalar; skntl, uzun, bor yllarn dnyor. Duvarlar ak toprakla svanm, bol pencereli, odalar kl bir ev yapacak. Temiz kahve takmlarn koyacak raflara. Bir doru at balayacak 66 ahra. Bir av tfei... Birdenbire bunlar siliniyor, srtna bir kat eski yatak yklenmi boz eein ardnda yollara dyor. Yorgun argn bir Haceli! Uzayp uzayp gidiyordu cezaevi yollar, yllar... Arkadalar, eve gidelim ekmek yemee! dedi iilerine. Muhtarn evi Yukar Mahallede, Leylek Sereninin yannda. nnde suyu buz gibi bir kuyu var. Kars, sabrla, kuyu suyu ile ideler, armutlar, selviler yeertmi avluda. Beki Mustafa, avluda Muhtarn atn tmar ediyor. Haceli: Muhtar Hsn Aa evde mi Mustafa? diye sordu. Evde! dedi Beki. Ama uyuyor! Akam biraz ge yatt. Ge geldi ileden... Uyandralm, acele iim var!
36

Sen bilirsin! dedi Mustafa. Uyandracaktan k deli odaya, kendin uyandr! Ben karmam!.. Haceli merdivene trmand. Muhtarn iki katl evinde, toprak daml, tahta tavanl, tahta tabanl gzel bir oda var. Necip Beyin topraklarndan on iki bin liralk ald. Koyun satm, at ksrak satm, yan yatp amura batm, almt. imdi ii i. Borcu bitti. Gelirleri artt. Yeni topraklar alabilir. Partide gl bir adam var. Kredi alabilir, traktr, patoz, rmork alabilir. Haceli kapy dvd, bekledi. Az sonra Muhtar ierden ses verince at; girdi. Oooo Haceli, ge ge; sen misin? dedi Muhtar. Ge bakalm! Yatakta doruldu. ki gn sonra Kaymakam Bey geliyor Haceli Efendi! Fena haberlerim var! Evyerinin parasn hemen isteyeceiz senden! Benim de sana fena haberlerim var! dedi Haceli. Senin Kara ali nin dertli Iraz, gelip kazmamn nne yatyor. Bir trl temeli kazamyorum. Fur ldr beni, evini ondan sonra yap! diyor. Koyun ya kadar yam kald surda, beni ldr, cezaevine gir, olum senin Fatmay alp zgr yaasn! diyor. Bir bela i ki, hi sorma Muhtar! Kara Bayram nerdeymi, o bir ey demiyor mu? 67 Kara Bayram sabah kary kanya bindirdi, naca tahray ald, kra gitti! nne getim: Niye kendin konumayp anan salyorsun stme? dedim. Ben konuacam zaman bilirim, imdi anam konuacak! dedi gitti serseri. Halil bile olunu ii olarak tuttum Muhtar! er lira para verdim. Bak len oluyor, daha bir i yapmadk. Yaptrmyor dertli Irazca. Ben saken evimin nne ev yaptrtmam! diyor. Git ne cehenneme yaparsan yap! diyor. Senin karn pasakl bir kar! diyor. Bulak sularn yarn benim avluya dker! diyor. Bir araba laf ediyor dertli Irazca!.. Muhtar: Sen temelini kazdr ulan! dedi. Ben Bayram akam odaya sesletirim. Sen de gelirsin. Umum bir toplant yapacam zaten. Kaymakam Efendimize hazrlk dneceiz. Hemi de biliyorsun bir heykel ii var, onu da bir karara balamak gerekiyor... Ne yapacam ben imdi Muhtar? Git kazdr temelini! Ya Dertli Kar gene gelirse? Gelirse gelsin, uyma! O buraya yatarsa, sen de git teyi kaz! Sokma ban belaya imdilik... imdilik sabret!.. Eyvallah! dedi Haceli. Muhtar yorgan yeniden ekti stne. Epey dnd sylendi yatakta. Dalmt uykusu. Byle kyn iine tkreyim ulan! ine tkreyim byle muhtarln! Yatp kestireyim, yorgunluum ksn diyorum; kapy dven dvene!.. Belal bir ky!.. Gzlerini yumup zorla uyumak istedi, ama uyuyamad. Ad dnd, olurunu bulamad. Haceliyi dnyor. (Allann saf! Ulan bir yoksulu, hem de deli bir yoksulu adam etmek ne zor! Ha dedim Kurulda iime yarar. Ky iinde iime yarar. Benden yana rer gerektiinde. Kolumda kendi canlandrdm bir adam; Ekiz smailden, ye brahimden, Ali zzetten iyi olur... Ama una baksana! Ters trs gidiyor ileri! Bensem meradan biraz da toprak vereyim diyordum. Gz yumaym srsn. Ama beceremeyecek. Korkarm azna yzne bulatracak verdiim mis gibi frsatlar!..) 68 YLE DE LM, BYLE DE... Kara Bayramla kars, ikinci seferi tamamladlar. yr ite bastlar iyice. Vakit ikindiyi geip gitti. Kar koca, aa yoldan ky iine girdiler. Haa bu kez kandan inmedi. nce bir inecek oldu, Bayram brakmad: Otur! dedi, nlceinden ekti. Otur gzelce! Ahmet de yanlarnda. Birinci seferi bitirdikleri zaman azk getirmi, bir daha dnmemiti eve. Haceli oradayd, evyerinde. Kazlm, topra karlm temelin derinliini lyor. Bir yandan da iilere: urasn aln, burasn kazn! diye buyuruyor. Bayramla karsnn kan ile geldiklerini grnce temelden kt. Elini kna koydu. leri geri gezinmee balad. Bayram, anasna kzyor. Elin olu temeli kazp bitirdi bile. nip u herifle bir takaym m? diyor kendi kendine. Kany durdurdu: Selaaam! dedi.
37

Haceli yan gzle bakt bakt: Aleykm selam! dedi. Svecekti nerdeyse. Temeli bitirmisin maaallah Haceli Efendi! Bitti saylr! dedi Haceli. Sonra ekledi: Sayenizde! Yahu Haceli Efendi! dedi Bayram. Baksana bana kardam! u Karata ky iinde, benim ev gibi ka komunun evi var? yle bir saydn m? Haceli baknd: Bir yirmi komunun var... Ee Haceli Efendi, bu yirmi komunun iinde evi nne ev yaplacak tek enayi beni mi buldun kardam? Ky Kurulunun sat karar var! dedi Haceli. Sanda yedi yz lira yatryorum. Yoksa bedava m sanyorsun? Para yatryorsun da niye gidip daha gzel bir yerden almyorsun? Beni diine gre buldun tabii: tekiler dayatr, Bayram dayatmaz, hi sesini karmaz! dedin tabii? Yooo!.. dedi Haceli. Yanln var! Kurul burasn gsterdi. Baka bir yeri gsterse gider oray alrdm. Kurul da senin gibi dnd anlalan: Bayram yoksul, sesini 69 karmaz, karrsa bastrrz! dedi. Zaten senin Kurul dediin kim? Hepsi sana benzer, senin ddn ttrr adamlar!.. Sen de ilerin-desin!.. Bana bak Bayram! dedi Haceli. Eer bir hakkn yendiyse git ikt et kardam! Kaymakama, karakola git, nere gidersen git! Benimle, anan stme salp urama! ngiliz siyaseti gtme bana kar! Eer ciddi niyetle uramak istiyorsan, anan aradan ek, kendin gel karma! Hani bir trk var: Kendin gel kendin! Onun gibi... Geleceim! dedi Bayram. Acele etme bakalm! Sen imdilik iine devam et! Kaz temelini! Biz de bir ey dnrz helbet. Seni asla byle kendi bildiine brakacak deiliz! Bin yln banda bir Kurul yesi oldum diye bizim bamzda horozlanmak istiyorsan dikkat et, pek yle kolay deildir bizim bamzda horozlanmak!.. Kany evinin avlusuna ekti. ivazca., iki torunuyla gene merdiven banda. Torunlarn biri sanda, biri solunda. Oturuyorlar. ocuklar, kany ky iinde grr grmez analarna el rpmaa balad. Kar koca, kz inei salp yukar ktlar. Urgan dirgeni kaldrdlar. Irazca hi kprdamad. Konumad. Haa, sessiz sessiz gitti, leeni ibrii getirdi, Bayramn elini ayan ykatt. Kendi elini ayan da ykad. Kocakar, hl konumadan, kprdamadan duruyor. Ne oldu ana? diye gelip yanna kt Bayram. Ne var ne yok? Byle derin derin ne dnyorsun? iyilik Kara Bayram!.. dedi Irazca. Ne dneyim? Senin bu kz hi ieri girmek istemiyor. Gz hep kyn iinde. Hacelinin temel kazan iilerini gzetliyor. Ama olun Osman kabazeyin olacak. Sabahtan beri, Ulen Osman, bak Deli Haceli evinizin nne ahr yapyor, bokunu sizin avluya atacak; kovala unu! diyorum, bakp bakp glyor! Bayram, olunu kucaklad. pt. Babas olunu kucaklaynca, kz rpnmaa balad. Bunu da kucakla, bunu daaa!.. dedi Irazca. Bu, kskan kancn biri olacak! Bir elini ona verdin mi, bir elini de buna vereceksin! Kskan olacak bu... Haa kalkp ieri gitti. yi yorulmutu bugn. Bahi denen 70 yer uzakt. yr kesmek, yklemek ar iti. ndirmek, ite basmak daha ar. Bayramla o da gidip gelmi, Bayram kadar o da koulmutu ie- Ama ne yapsn? Ky yerinin ileri ar. nsan akama kadar yorulur ama, sabaha kadar iyi kt dinlenirdi. Bayram: Ne yaptn Haceliyle akama kadar ana? dedi. Ne yapaym? dedi Irazca. Gidip geldim, yreine korku saldm. Yedi yz bannot para verdim! diyor. Muhtar satla kard, aldm! diyor. Ben de iyi korkuttum: ldr ulen beni! dedim. ldr, gir cezaevine! Benim olum da senin kary alsn! Attm kendimi nne. ldrmem! dedi. yleyse ben seni ldrp gireyim cezaevine, olum senin kary gene alsn! Benzi kl gibi geiverdi. Kolay deil: Ya lecek, ya ldrecek! lse de lm, ldrse de lm. nk az ok mapusluk da bir lmdr dnyada Bayram! Mapusluk dnyadan elini
38

eteini ekmek demektir. Dnyadan elini eken adam l saylr. Bahusus kylk yerinde! Bir adam, akam evine gelip otu-ramad m, evim var diye gvenmesin! Karm, kzm var diye gvenmesin. Haceli biliyor bunlar. Onun iin benzi kl gibi geiyor. Beni ldrse, kanun kocakar der mi? Cann ceremesi herkes iin bir. Beni ldren de yatar otuz yl, temsil Haay ldren de! Halbuysam rgat tutacak oldun mu, gencin creti yksek. Yalya para vermezler!.. Bayram: Ama bak, vazgememi temel kazmaktan! Daha iyice korkmam demek? dedi. Korktu! dedi Irazca. Korktu ama siyaset; belli etmiyor! Kork-madysa bile,kafas buland. Bu da ona yeter. Gayri brakmayz peini!.. Brakmayacaksn ama byle byle sonu nereye varacak? Demin yolda karlatk. attm. Hi kt cevap vermedi. Eer bir kt cevap verse, bela hazrd!.. Sakn ha! dedi Irazca. Sakn uyaym deme! Ben gelirim onun hakkndan! ayet gelemezsem o zaman gene kendin dnrsn... iten getikten sonra ne dneyim ana?.. imdiden gidip muhtara bavurmal! Hi olmazsa usulen. Olmazsa karakola, Kaymakama gitmeli! 71 Irazca haykrd: aknlama! Hep ondan yana karlar!.. Hem neye sen gidiyor-muun? O gitsin! O imdi para verip aldn sylyor, biz de engel olup yaptrmayalm diyoruz; o gitsin bizden davac olsun! Biz de cevabmz veririz: Neden baka evin nn satmyor da, bizim evin nn satyor cmbldak Muhtar? Hi bizim aklmz yok mu? O, bugn gitmese yarn gider ikta. Muhtar artr seni. Sen de: Ben bilmem, anam bilir! der karsn iin iinden. sterse beni de arsn. Ben onlarn hepsinin azna sarm o zaman!.. Ahmet, ninesinin ardna oturmu, hibirini karmadan konuulanlar dinliyor. Haydi, sen imdi Ahmeti yanna al, Sultanca teyzene bir bak gel! Ylan gene grm m? Grdyse asl ona bir are dn! Delikleri tkadn ama kar gene ortaya. Yakalayp ldrrsen, eini de ldrmek gerekir. Esiz dolamaz ylan dediin. Eer eini ldremez-sen cn adamakll alr. Bir ylan da harmda var lecek. Ahmetin ldrd ylann ei! Dikkat edin ylanlara! Birka koldan gelmeyi sever bize belalar. Aman gznz seveyim dikkat edin!.. Ederiz ana! Kolay! dedi Bayram. Ylann ldrlmesi son derece kolay bir i! Bunun iin kendini zme... Olunu alp teyzesini grmee gitti. Irazcann yrei harp harp vuruyor. Haa gelin yorgunluktan lyor. 72 YORGUN MUSTAFA Beki Mustafa, tellal barmak zere Badcann damn bana kt. Elini kulana att. Mustafann tellal, KomulaaaaarL diye balar. Kyn her yanndan duyulur. Muhtarn bir buyruunu, Kurulun bir kararn, yeni gelen bir kanunu, akla gelmedik bir ky iini yayar. Bu kez, her evden akl erik bir kiiyi, yatsdan sonra Nurinin Kahvede yaplacak toplantya aryor. Sonunu da: Duyduk duymadk demeyin haaa!.. diye bir kurusk ile bitirdi. Mustafa, tellal bitirip Kara Bayram dnd. Muhtar zel olarak sesletiyor. imdi bir de onu grecek ayrca. Yorgunluktan dizleri titriyor. Karatata i mi yok Mustafaya?.. Muhtarn atn tmar ettikten sonra ekin aralarn dolat. Bir sr mal toplad. Hepsi babotu. Kapamak iin kye kadar srp getirdi g bela. Ama tam ky iine soktuu sra, sahipleri nne kp kapverdi. Bunlarn kimi Muhtarn, kimi yelerin hsmlar. Kala kala bir semersiz eek kald nnde: Kerimolunun eei. tekileri kapattm da bu mu kald kapatamadm? diye onu da salverdi ky iinden aa. Sonra gene Muhtar artt. Yayan yapldak Gkeyakaya yollad. Gkeyaka Muhtarna kt varm ileden. Hem de Kaymakamn iki gn iinde kyleri teftie kaca haberini katt Muhtarn kulana. Kurnaz adamn biriydi Gkeyaka Muhtar. Olur olmaz toplantlara inmezdi, hastaym der yatar. Bu kez de yle yapt. Olanlar Mustafaya oluyor arada. Gidi geli drt saat, yayan! Dnyada bekilikten zor zenaat var m acaba? Olsa olsa bir sr obanl, ama bekilik zorlukta onu da geer. Ona gre, ky yerinde adam sefillikten kurtarmaa elli dnm toprak
39

yeter, artar. Elli dnmn iki dnm, bir dnm subasar olur. Ba bahe evirirsin. Geri kalann yars ekin, yars nadas. Nesine yetmez Mustafann? Kaldrd ortasndan blnp ayaa gitmedikten sonra bol bol yeter. Adamn inei, kz olur. Drt koyunu, on tavuu, bir eei olur. Koyunlar iyi kt kuzular, eek kunlar, inek buzular. Derdini belan savmak iin iki uval fasulye, yada buday sattn m ayan sudan 73 kurtarm saylrsn. Artk kendini muhtara rezil ettirmez, yeye azar-latmazsn. Srtn gmleksiz, ayan arksz gezmezsin... Aklnca, u kyde ne adamlar var ki avanak avanak dolayor. Zamannda srp, zamannda ekmiyorlar. Gzel topraklar sefil ediyorlar. Gnlerini, gecelerini kahvede geirip, kz, eei karnn eline brakyorlar. Ekmek bulup yiyemese doruydu onlar. Karnn bakt mal, mal olsa, erkeklere lzum kalr m dnyada? Irazcann Bayram bakayd. Topraklarn iyi iliyor. bin liralk pay ald Necip Beyin iftliinden. Borcunu bitirdi. yl sonra gayri o da adam olurdu. Ama subasar az yoksulun: evlek! ini ekti. Olsa da onun da evlek olsa keke! Bayramn kans bile var. Bir de tosun ald m kzn yanna! O zaman ellerin bir kaldrd topraktan Bayram kaldrr. Kara Bayram beeniyor. Topran iyi iliyor. inden gelip iine gidiyor. inden gelip iine giden adam ok sever Beki Mustafa. Bayraaam, aaay Bayraaaaam!.. Bu ikinci ye Haceli de, Bayramn evin nn bulmu ev yapacak. Yoksulun evi arkada kalacak. Ulan Kara Bayram, yutacak msn bunu? Kara BayraaaamL Evde yok mu, ne? Biraz daha yrmeli, ta kapnn dibine yana-mal. Adamn dizi aryor yorgun olunca. BayraaaamL Kars kt kapya: Buyuuur Mustaf emmi? Gzeldi Bayramn kars. Hem de iyi huylu. Gel gelelim, byle bir karnn kocas varlkl olmal deil mi? Varlksz adamn karsna kulaasma! Gzellik, irkinlik hava. Kar dediin, iyi yedi, iyi giydi mi, gzel olur dnyada! Bor biteli biraz toplam Bayramnki. Ah yoksulluk!.. gnn iinde nasl fark ediyor kar bak!.. Bayram evde yok mu Haa? Teyzemgile gitti Mustaf emmi! Gelince syle de akam Nurinin Kahveye buyursun. Muhtar aryor. Unutma, ok nemli!.. Olur Mustaf emmi. Alanl Ayenin kz Haa!.. Yz yuvarlanmt. Kocas koca 74 olunca kar ksmnn yz gler. Kocas koca olmazsa, baldan baklava yese boa! Baldan baklava!.. AaaahL Baklava gelir siniyle! Trk... Nerde be? Gelir bekle! Bir incirci bari gelse! On gn, yirmi be mal kapasa... Her maldan ikier yumurta alsa... Yumurtalar altar kurutan satsa! Elli yumurta altar kurutan... Dur simdik... ncir bir buuk liradan... Dur simdik... Dnyada adam doyuncaya kadar incir yiyebilse... Bir et yiyebilse... Bir uyuyabilse... Bir rahat edebilse... Dur simdik... Kanncaya kadar yatp bir dinlenebilse... Dur simdik... Aaah!.. 75 10 KMSE GRMEDEN Haa: u srtndaki kirli gmlei kar da temizini giy Bayram! dedi kocasna. Elini yzn de bir yka!.. yle yap! dedi Irazca. El iine kacaksn! Ardndan nnden baktklar zaman kulan bir parmak kir grnmesin!.. Bayram srtndakini kard. Haa, giysi selesinden yamal bir gmlek buldu, temiz. Bayram giyerken: Deitirmiken iindekini de deitirmeliydi! diye sylendi. Irazca: Merdivenin aalarn getirdikten sonra bir kazan su vurun! yice koktunuz gayri! dedi. Bayrama dnd: Sen de iindekini o zaman deitirirsin olum, anlad\n m? Haa, bir ibrik su ile, kk el leenini getirip kapnn nne koydu. ulun ucunu kaldrd: Geliver Bayram! dedi.
40

Leenin bana meldi Bayram. yrden izik izik olmutu elleri. al gibi sertlemiti ellerinin derisi. Ilk suyla, sabunsuz uzun uzun ovundu. Yzn gzn, kulaklarnn iini, boynunu ykad. Kurulad. Irazca: Eer Muhtar, Hacelinin evyerinden sz aarsa, kendinden cevap verme. Benim dediklerimi syle: O ie anam karyor! de. Eer, Sen necisin, neye sen karmyorsun? diye sorarsa, O benim anamdr, bugn bamda byktr, o varken ben karmam! de. Ak verme kimseye!.. Bakalm onun iin mi aryor? diye Haa sze kart. Tellal, cmle komuyu sesledi. Belki baka bir konuma var? Belki... dedi Bayram. Muhtar ileye gitti ya! Yeni bir kanun mu var kimbilir? Her neyse! dedi Irazca. Gider bulunursun. Oturur dinlersin. Alnacak hisseyi alrsn. zerine sz gelirse dediim gibi cevap verirsin. Haydi git imdi... Acelesi yok ana! dedi Bayram. Konuma yats namazndan 76 sonra balar. Daha ezan bile okunmad... Okunmasn! Millet toplandm, toplanyorum deyinceye kadar oturur bir ay iersin. Yerine alakorsun!.. Bayram yava yava doruldu. apkasn bana geirip kt. Kk Tornan merdiven bandayd. Ayann ucuyla dokunup kpei hrlatt. Tvbe ya RabbiiimL dedi Irazca. Bu olan da buna alt! Girerken karken ille bir hrlatr!.. Bayram, Hacelinin temelden kan taze topraklara basa basa ky iinin alt bandaki kahveye doru yrd. Ortalkta adm ilerisini gstermeyen bir karanlk var gene. Tek tk ev klaryla, Nurinin Kahvenin ndan baka k grnmyor gze. Az sonra Beytullah Hocann anlalmaz sesi duyuldu. Otuz krk yldr, ayn kapdan girer, ta merdivenlerden ayn sekiye kar. Arabistana doru dner, bu anlalmaz szleri bir tek makama uydurarak haykrr durur. ou zaman haykrdndan da haberi olmaz. Sesi, elli altm yl ncelerden kalma klstr bir plan sesi gibi cansz, czrtl kar. Beytullah Hoca ezan okurken Bayrama bir glmek gelir. Gler gizli gizli. Hele camide dua okurken!.. Irazca, torununa seslendi: Ahmeeet!.. Hoop! dedi hemen Ahmet. Birazdan seni bir yere gtrsem gider misin? Beraber mi gideceiz nine? HL Tabii giderim! Irazca, bu kez Haaya seslendi: Gelin! Yerlerini hazrla da, u ufaklar uyutuver kzm! Sen de geleceksin bizimle! Bir ey mi var ana? Nereye gideceiz? Irazca birden fkelendi. Dnden beri hep byleydi. Tez ate alyordu: Dediimi yap kzm sen? Nereye gideceimizi sor gel mi dediler 77 sana... Haa kalkp ilteleri serdi. ocuklarn iki yanna alp uzand. Klarn balarn yepe yepe uyutmaa alt. Irazca: Nurinin Kahvede konuma olduu zaman ortalkta cin kzlaryla cin olanlar top oynar! dedi. Kalkt. Buralarda inkosu kavlam bir tabak vard, grdn m, geliiin? iek sakssnn altna koydum ana! dedi Haa. Camn nndedir, oraya bakver... Irazca, camn nndeki iek sakssn yavaa indirdi. inkosu kavlam taba ekti. Ahmet! Ocaktan kl kreini al! Bunu mu? dedi Ahmet. Irazca gene parlad: Onu ulan eek onu!.. Evin iinde ka tane kl krei var da bunu mu? diye soruyorsun?.. Ahmet sesini karamad.
41

Kalk bakalm gelin! Uyudularsa uyudular, uyumadlarsa alasnlar ardmzdan. nden git de ahrdaki ters kreini kar sen de! Karanlkta gzn grmez, eline kibrit al! Bir i mi var ana, neye sylemiyorsun? Bir i var gelin! Nesini syleyim? imdi reneceksin! Ana; bamza bir bela amayalm? Suuuuus! Benim daha aklm bamda. Bamzdaki belay def etmeye alyorum, grmyor musun? yle bela deil ana!.. Gece vakti... Isszlkta... Kendi halimize... Gecenin karanlnda... Korkma! Kimse bir halt edemez! Git ahrdan krei al! Haa, merdiveni el yordamyla, ayak yordamyla indi. Ahr kapsn el yordamyla at. Ahr scack. Kibriti akt. elik kz, inek, dve, eek yatyorlar. Gbre deliinden lk bir yel geliyor. Haa, kapnn ardndaki krei alp kt hemen. Kapy kapad. Kilidi bastrd. Ahmetle ninesi merdiven banda fsldayor. Irazca: Sen nden yr, elimden tut, ben ardndan ineyim! diyor Ahmete. 78 Haa bard: Aman Ahmet, sen dur olum, ben indireyim anam! Yeti gelin, yeti dorum kzm! dedi Irazca. Ahmet, sen yle dur ninem! Kr olmayas Bayram! unun tahtalarm bir deitirmedi! Savsamacdr kpein enii! Haa, korka korka kaynanasn indirdi aa. Elinde kl krei ve inkosu kavlam tabakla Ahmet de indi. Irazca ne dt: Gelin benimle! dedi. Avlu kapsndan kt. adm demeden, Hacelinin temeller balyordu. Irazca: tekine, tekine!.. dedi. En ilerdekine!.. En ilerdeki temele vardlar. ndirin beni unun iine! Haa, kollarndan tutup kaynanasn indirdi. Az geri durun bakalm! Sabahtan beri karnm guruldayp duruyor. Bir boaltaym da rahat edeyim!.. Ahmet kkr kkr gld. Haa: Sen sabr ver ya Rabbiiiim! ekti. Irazca, hem boaltyor, hem sokurdanyor: Savsamac kocan, yatp uyumaktan evin iine frsat m bulabiliyor ay Haam? Syleye syleye dilimde ty bitti de bir hela yaptrta-madm! Her zaman, her zaman da ahra inemiyorum bu yal halimde! Ayp deil ya, iki gndr skyorum kendimi. Ooooh!.. Raprahat bir boaltaym, ooh!.. Ahmet boyuna glyor. Yava glsene sakar eytan! Gelip geen duyar!.. Ahmet: Sen deyava patrdat! dedi. Asl seninki duyulur!.. Hep birlikte gldler. Alnn; aln beni yukar! dedi Irazca. Yeyip imem gibi smam da gznze batt! Aln beni, karn yukar! Drznn Hacelisi, derin kazm, yedi yl ssam dolmayacak, abuk karn beni yukal r!.. Yardm edip kardlar. Haydi Ahmet, varsa sen de in ninesini! Ahmet: Yok! dedi utana skla. 79 Geliiin; haydi kzm; varsa utanma! Nasl olsa karanlk, gz gz grmyor! Ay karanlk grmezler derler ya, ayn yle! Haydi kadn kzm... Haa drt adm uzaklap meldi. Acele etme, iyi boalt kadn Haam! dedi Irazca. Haa su dkp kt. Dolmad deil mi? dedi Irazca.
42

Haa gld: Dolmad ana... Ulen Ahmet, yazk sana! Azck zorlamadn kendini! Ahmet: Ben, aaya inmeden bir ydreceim! dedi. Aferin! dedi Irazca. Tek ydr de inmeden ydr! Haydi abuk!.. Ahmet temelin bana gerilip ydrd. Doldu mu? dedi Irazca. Ahmet gld. Dolmad m? Bu kadarck eyle koca ukur dolar m? Bu gece buras dolacak! Duydunuz mu?.. dedi Irazca. Ana! Ben senin muradn anlyorum! dedi Haa. Doldura-caksak bir an nce balayalm. Vakit geirmeyelim. Ahmet; ver bakalm o ters kreini bana. Sen de kl kreini al. inkosu kavlam taba da ninene ver. yle deil mi ana? G eeeek! dedi Irazca. G, sen benim huyuma ne iyi altn? Ben seni byle grnce olumdan fazla seviyorum! Gelsin, gelin grsnler! G benim bicecik gelinim, g haspam; g sar glm!.. Gelin grsnler!.. Haa seslenmedi. (Grsnler!) dedi iinden. (Bir de kaynana grsnler! Gece gece u ektiim nedir benim? Sabahtan akama kadar krda yorul, akamdan sabaha kadar burda yorul! Sanki Deli Haceli bir daha atramaz. Bouna sidik yartryoruz!..) Balayn! dedi Irazca. Elinizi de abuk tutun! Haydi bakalm Ahmet, bir kr ylan ldrp vnmesi deil o! te toprak: Haydi, kendini asl burda gster!.. Ahmet, krein attn yeter bulmuyor, eliyle koluyla kakyor ukura. Ninesi, kr ylan der demez doruldu: Ne kr gu? Nohut gibi iki tane gz vard... 80 al! diye bard Irazca. Nohut gibi gz olmaz bir admck ylann! Konuma, al!.. Ahmet, bundan daha iyi nasl alabileceini dnd. Eer bu hzla giderse hemen dolduracaklar Hacelinin temeli. ki adamn sabahtan akama kadar etiini biz abucak dolduracaz! Ninem de Nohut kadar gz olmaz ylann! diyor. Az bykt. Ama sahiden gzleri ne kadard? izmelerini giydi mi amurun gzne gzne yryecekti kn. Mal sulamaya da her zaman o gidecekti. Kemik sapl aknn zincirini nnden sarktacakt. apkay yana ykacakt. Ondan sonra kasnd bakalm kzlar kendisinden. Tuttu mu salarn bir gzel koklayacakt. yle kzlardan istiyordu ki, salar anasnn salar gibi... Drz Haceli! dedi Irazca. Deli drz! Hasmn karncaysa da horsunma demiler. Bizi adam yerine koymadn ama, temelin halini gr de akln bana gelsin yarn, aklsz drz!.. 81 11 HAYHAAAYL Kahveci Nuri ekeri darda ayn getirir getirmez sa elindeki tespihi sol eline devredip barda kavrad Karatan Muhtar: Bu ehirlinin ileri de ok yaman canm! diye sylendi. teberi fiyatlar ykseldike bir akl dnyor mutlaka: te imdi de ay bardaklarn kltt!.. Nuri: Blbl yuvas derler buna aam! dedi. Tiryakiler kk bardaktan ier, yordam byledir! Git ulan! dedi Muhtar. ine tkreyim byle blbl yuvasnn! una bak, tehhoo, i mi u?.. Ky Kurulunun birinci yesi brahim sol yanna oturmutu: Zaman deiiyor zaman! Biz de zamana uyduracaz kendimizi. Ullemre itaat! demi. Herhalde bu szn bir hikmeti olsa gerek. imdiki zamanda buyruk hep ehirden geliyor. Sen de ehire uyacaksn. Kk bardaktan m i dediler? eceksin. Hi ime derlerse, o da kabul, hi imeyeceksin! Muhtar, dnp Haceliye bakt. Haceli oral deildi. Kafasn emi, dnyordu. Gzleri dalgnd. Muhtar barda brakp ellerini kucanda kavuturdu. Bir kurt kafasn andran kafasn ileri geri sallad: Eveeet komular! diye bard. imdi beni dinleyin bakalm! Oyun oynayanlar braksn oyunu! Tamam m? Birinci Kurul yesi saygdeer brahim arkadamz: Ullemre itaat! diyor. Siz ne dersiniz? Nedir buna cevabnz? Hayhaayy! diye grldetiler.
43

Beytullah Hocadan az m dinlemilerdi bu trl tleri? liklerine ilemi, kanlarna karmt deta. Bir ksm, Muhtarn kendilerinden hangi konuda itaat isteyeceini bilmedii iin bu hayhayl grldemeye katlmad. Muhtar: Komular!.. diye srdrd szn. Biliyorsunuz, ortalkta 82 neler olup bitiyor. Kaymakam Beyimiz muhtarlar toplad. Dedi ki: Muhtarlar, kardalarm! Mesele byle byle... imdi nmzde bir byk cenaze var. Biliyorsunuz, cenaze cemaatle kalkar. imdi biz de beraberce bu cenazeyi kaldracaz! Byle dedi. Biz de: Hayhay efendim, emredersin! dedik. yi demi miyiz arkadalar? Tabii iyi demiiz. Elin iinde baka trl diyemezsin ki! Krk yedi kyn muhtar orda. Eller hangi szden konuuyorsa, sen de o szden konuacaksn. Bahusus, imdi ortalkta bir demokratlar var. Dikkat edin, cilik deil, clk! Malum ya, cilik baka, clk baka. Demokratclktan ama, herkes nerde, sen de orda olacaksn demektir. imdi bir ie baladn m ounluk diyorlar. ounluk hayhay bast m, Hayr deyenin hali harap. Anlald m arkadalar? Bundan byle muhaliflik, mnafklk yoktur. Hayr demek yasak edilmitir. Devam edelim arkadalar, ne diyordum? Kaymakam Beyimiz bizi topladnda ne dedi biliyor musunuz? Muhtarlar, kardalarm!.. dedi. Bu cenaze mhimdir. Aslen hkmetin her ii mhimdir, ama bu daha mhimdir. Nazar dikkatinizi celbederim, iyi dinleyin!.. dedi. Aynen benim sizi topladm gibi Vali Beyefendi de bizi toplad Vilayette! dedi. Yani arkadalar, ksacas, bu toplantda, ehirdeki arnn ortasna bir byk heykel dikmee karar vermiler. Bunun iin derhal teebbse gemiler. Cenaze bu heykel iidir ite. Tevatr byk bir ey olacak. Nedenine gelince, on yldr hkmet lm cezalarn, mapus cezalarn artrd. On yldan bu yana, adam ldrmeler, rza gemeler, ev soymalar, kafa yarmalar yok oldu. Gerekten yok olmutur. Radyo bile yle sylyor. Kslkler kalmamtr. Millet barktr. Korku kalkmtr. Gerekten arkadalar, imdi kimse kimseden korkmuyor. Kanlar kocalarndan, oullar babalarndan, kimse kimseden korkmuyor! Bir byk zgrlk iinde yaadmzdan, vilayet arsnn ortasna, ok byk ve ok yksek bir heykel dikmee karar vermiler. Ne kadar gzel bir fikir deil mi komular? Barklk iin, gvenlik iin, zgrlk iin heykel dikecekler! Kaymakamlar: Hayhay demi Valiye. Tabii biz de Kaymakama Hayhay dedik. Ortada demokratchk olduu iin itiraz olmaz. tiraz bozgunculuktur. Mehur cevaptr yani, n teker nere giderse arka teker de oraya gider. Biz de zorunluyuz Kaymakamn dedii yere gitmeye. Elindeyse gitme. Zorla gtrrler. imdi arkadalar, bu benim szm iin cevabnz nedir? Hayr m, 83 yoksa Hayhay m? Top gibi bir ses kt kahveden: Hayhaaayyy!.. Aferin komular! dedi Muhtar. Da kar dirlik, ie kar birlik! Bu byle srp gittike, bizim mer pehlivan her grete yenilse de Karata kynn srt yere gelmez arkadalar! Ewelallah, milletin srt da yere gelmez! Tabii hayhay demekten geri kalmadmz mddete! Ullemre itaat ettiimiz mddete!.. imdi arkadalar, tabii bilen var, bilmeyen var, gren var, grmeyen var, bu heykel denen ey nedir? Bunu biraz anlataym size: Heykel dedikleri bir tatr arkadalar. Yada tuntur. Askerliinde Konyay grenler bilir. zmire koyun srenler de grmtr. Konyada byk bir ta. Tan stnde bir kaputlu adam. Bir elinde arpa tutuyor, bir elinde kl. zmirde bir byk ta. Tan stnde bir byk at. At aha kalkm. stnde tuntan bir adam. Gnah vobal syleyenlerin boynuna, bu tuntan adamlar Gazi Paa Hazretlerine benzetirler, bilmem asl var, bilmem yok! Bizim vilayetin arsna dikilecek heykelin Gazi Paa Hazretleriyle bir ilgisi yok. Bizimki baka trl bir ey olacak! Bir ehirli kar, bir kyl herif, bir gece bekisi, bir taoca iisi, bir hastane hemiresi, bir kundura dikicisi, bir okul ocuu, bir ocuk emzikisi ve bir horoz; daha bissr bir eyler; bunlar birbirine yanam... Kyl herif diyor ki ehirlinin karsna: Korkma, ben adam yemem, adam adam yemez! Gece bekisi diyor ki taoca iisine: Selbessin, ister al, ister alma! Kundura dikicisi diyor ki okul ocuuna: ster oku, ister okuma! Hkmet seni dairesine yazc almazsa bana rak olursun! En yukardaki horoz da sabah sabah durmadan tyor: Sabah oldu, ite tyorum, benden tmesi, ister uyanln, ister uyanmayn!.. Yani, anlalyor deil mi arkadalar? Her i selbes. Bunlarn hibirinde tabanca,
44

tfek, kama, bak, el bombas yok. nk bu i hkmet ii. Szm mencilisten dar, bir adam gelse de kyn ortasnda azna patr patr ssa, bir ey yapamayacaksn. nk yasak! Diyeceksiniz ki: Bu i sker mi? Bu millet heykelle filan uslanr m?.. Haa bakn, orasn bilmem! Ben drt tane dnemin deitiini grdm. Bu beincisi. Biri gelir byle, byle der! Der olu der! Bugn de heykel diyorlar. Siz bugnk denene bakn. Bugn bizden bu heykel iin klliyetli para isteniyor. Heykel ta byk olaca iin 84 para da ok gidecek. talyadan yada Yunandan yontucu getirecekler-jni. Vali demi ki Kaymakama: Senden u kadar bin liray mevcut isterim! Kaymakam da benden 1600 liray mevcut istiyor. Kymz seksen hane arkadalar. Salma yapsak dz hesap, hane bana yirmi lira der. Tabii bunu da verecek var, vermeyecek var. Kaymakam diyor ki: Parann yars ky sandndan, yars kylden salanacak! O drz orda oturur, sadece salanacak demeyi bilir! Bizim sandmzda heykele verilecek be kuru para yoktur arkadalar! Bteye bunun iin para koymadk ki olsun! Bir evin bile harcna g yetmiyor! Koca ky bu, btesinde para olur mu? Neyse, orasn kapatalm. Bu i iin ne cevabnz varsa syleyin. Acele beklerim... Muhtar, sa elinin iaret parmayla alnnn terini syrd: Haydi, bekliyorum arkadalar! Haydi Abdullah day, Takelle Mehmet, Bakkal Hseyin, Halil bi, Melek Hasan, Aali, Koa... Konuun! yelere dnd: Siz de dnn Ekiz smail, Ali zzet: Ne yapalm? Kimsede ses seda yok. Az nce, Hayhay ekenler, iin iine para sz girer girmez dilini yuttu. Kara Bayram, zaten konumak istemez; ama varsllara yle bir gz att, hibirinde kprt yoktu. Muhtarn sorusuna iinden bir cevap dnmee balad: (arnn ortasna dikilecek heykelin ne faydas var bana? Ben evimin nne Deli Hacelinin yapaca evi bilirim! Drznn bama sard belay dnrm!..) dedi. Muhtar sokurdand: Ulan diliniz mi tutuldu? Niin konumuyorsunuz? Haydi bakalm Melek Hasan!.. Melek Hasan, iskemlesinde rland: Valla Muhtar, ben ne bilirim? Komular daha iyi bilir. Onlara sor. Komularn dediine ben uyarm iyi kt... Komular brak imdi! dedi Muhtar. Zaten uyacaksn! Hepimiz uyuyoruz. Zorunlu! Sen kendi cevabn syle!.. Benim cevabm... Bana kalrsa... Evet, sana kalrsa?.. Syle, syle! Senin dilinin altnda bir bakla var, kar onu!.. Hane bana yirmi lira ok! 85 Ne dedin, ne dedin, ne dedin? Hane bana yirmi lira ok! Ne dersiniz komular? ok! ok! ok! ooooookL ok ok! sesleri yatnca Yirik Abdullah day sz ald: Bu paray tenzil etmeli! dedi. Yolu yok muydu? Valla... dedi Muhtar. Valinin btn Kaymakamlar toplayp salma yaptn, Kaymakamn da muhtarlar toplayp ayrca salma yaptn size anlattm. Gzel gzel dinlediniz. Ayn szleri bir daha syletmeyin bana! Otuz lira ayla bu kadar eziyet fazladr. Mebbusla-rnz bile size bu kadar konuuvermiyor! Biz bu paray deyeceiz, bunu aklnza iyi koyun! Tenzili menzili yoktur. Buyruk vilayetten verilmitir, sz gemez. Karakoldan verilseydi neyse!.. Aali: Ta biraz ufbjk dikseler olmaz m? diye sordu. Orasna bizim aklmz ermez! dedi Muhtar. nk Vali Bey, Baktn m Ankaradan grnsn! diyormu! Heykelin parasn hep kyller mi verecek acaba, bunu iyice rendin mi? ehirlisi kyls, hepsi! Amiri memuru hatta! Memurlar birer maan verecek. Esnafa da salma salnm. Tabii hepsinin durumuna gre. Daha ziyade varsllar, fabrikaclar... Vilayetin btn ahalisi verecek. Zorunlu!.. yleyse bu paray bizden ossurta ossurta alrlar! dedi Aali. nk, bilumum herkes
45

veriyor! Aferin Aali! diye bard Muhtar. Gzel anladn! yi syledin hemi de! Ama bir de ne yapacamz syle. Bu paray nerden bulalm? Ben diyorum, kyly drde ayralm: On be, yirmi, yirmi be, otuz... Buna gre bir salma yapalm. Bir ksm komular, on beer versin, ne gelir komular da otuzar. tekiler de durumlarna gre... Birka kii bard: Yok canm! Yok canm! On be deil, on salsan gene kmaz! Bu sra ne sra, bilmiyor musun? Gze kalsa belki bir aresine bakarz. Ama imdi diye dayatrsan, bunun hi oluru yoktur Muhtaaar! yle, tam yle!.. diye bard tekiler. Muhtar: 86 Gze kalmasna izin yok komular! Kaymakam Orhan paray hemen istiyor! Bu Karata kyne Amerikan yardm yok ki alp da kapatalm desek. Ne yapacamz ben de ardm. Bir hafta iinde bu paray salayp yatracaz, bunun baka yolu yoktur komular!.. Aali: Bu ite biraz da senin kabahatin var!.. dedi Muhtara. Neye itiraz etmedin? Neye, Bu para bize oktur! demedin? u sra milletin elinde metelik yoktur! demedin. Neye Hibir zaman kyl milletinde para olmaz, varsa sen daha kylye ver, kyl ttn parasna kurun atar! demedin? Hi olmazsa, Gzn verelim! deseydin. imdi oklar azald, azlar tkendi kylde! Para olur mu? Bilir bilmez laf konuma! dedi Muhtar. Onun orasnda itiraz edilmez. Ne dedim sze balarken? Millet nerde, sen de orda olacaksn! dedim. ounluk var! dedim. Demokratclk var! dedim. Dedim de dedim. Millet, Hayhay dedikten sonra, sen itiraz etmiin yarar olur mu? Hkmet anlar m senin paraszlndan? Hkmet diyor ki: imdi sen paralsn! Tamam yleyse, itiraz yok, paralsn-dr! Paral olmasan heykel paras ister mi senden? Hem beri bak, yahu sende hi kafa almaz m? Biraz dnsene: Bu heykel ii hkmete lazm olmasa kendi pz kylsn durduu yerde skntya sokar m? Belki yabanc devletlere kar bir gsteritir. Siyaset ii bu! Bakarsn altndan derin anlam kar... Aali duramad: Brak yahu! dedi. Hi itiraz etmeyince olur mu? Herkes Hayhay demi, sen de onlara uymusun! tiraz edersem ortada kalrm demisin. Herkes byle dnm. Ee, neye varacak bunun sonu byle? Siyaset diyorsun, ne siyaset, ne bir ey! Kupkuru bir heykel b. ! Ne yarar var heykelin hkmete, millete? Ne yarar var lye diriye? insan buna itiraz etmez mi? Etmez! dedi Muhtar. nk, hi kimse etmiyor. kp bir sen edecek olsan, sipsivri kalrsn ortada! Onun orasnda Kaymakam var, ube Reisi var, Savc var. Krk yedi kyn muhtar var... Hep beraber itiraz etseydiniz!.. Benim de szm bir sana deil ki zaten!.. Canm Aali, olmazna olmazna konuma arkada! Nerde buldun yle milleti? Kargann alay olur mu? Bizim insanmz tpk 87 karga! Kaymakamn nnde herkes Hayhay diye bard, darya knca bir de ne grelim? Hep homurdanmaa balamazlar m? Ben de buna kzarm ite! Ee; ulan eek olu eek, szm yabana hayvan olu hayvan, homurdanma dediin, ierde, Kaymakamn yamacnda olacak! Yani, senin dediin gibi! Ama benim de dediim gibi, nerde o millet? Aali sustu. (Nerde o millet?) dedi kendi kendine. (Kavat olu kavat, sen de o milletten deil misin? Sen neye itiraz etmedin? Sen nden bir itiraz etsen belkim ardndan tekiler gelirdi. tiraz edenin boynunu furacak deiller ya!..) Sustu, sonra gene konutu: Dediim gibi bu paray alrlar bizden! Madem itiraz edilmemi, madem ehirli de veriyor, alrlar kardam! Bari, bir zm dnelim, savalm bamzdan gitsin! Aferin Aali! dedi gene Muhtar. Byle konu; itiraz etmekte fayda yok! Byle konu da komularn akln erdir! Sonra sordu: Nasl bir zm dnelim sence? Aali: Bu paray hemen imdi verebilecek on kii ya kar, ya kmaz iimizden. Onun iin abuk ynnden para getirecek bir zm dnelim! dedi. abuk ynnden para?.. diye mrldand Muhtar.
46

Halil bi: Hemen ekyala kalm mesela! dedi. yle Burdur stne doru, kycek! Yada Denizli yanna! Eski yeni btn varsllar soyalm yle! Ne rpabilirsek, birletirip bir kaleme furalm. Tan parasn ayrp stn blelim. oluk ocua temiz birer st ba dzelim mahanayla, pabu mabu alalm... Bilmem ne dersiniz bu aklma? Muhtar huysuzland: Matraa alma bizi yahu Halil bi! dedi. Matran sras m? Akla sar bir sz konu da hisse kapalm!.. Halil bi: Valla bu iin akla sar yan yoktur Muhtar! dedi. Yoa ne zm varsa sen syle, biz de renmi olalm sayende!.. Meradan bir yer satalm! dedi Muhtar. Ali zzet mera szn duyunca korkulu bir dten uyanr gibi srad kalkt. Bast itiraz: Satla satla mera m kald? Habire satyoruz! Bir utan da, bu yetmiyormu gibi, bir ksm akgz komular, ha babam, de babam, ucundan kysndan kapp tarla yapyor! Kuzu gdecek yer kalmad Muhtaaar! Sen nerenin szn ediyorsun arkada? Kalbinde hi insafn, hi din imann yok mu senin? Madem yle, ayr satalm korudan! tirazlar birleti: Olmaz, olamaaaaz! Muhtar: O olmaz, bu olmaz! diye bard. Ne yapalm yleyse? Ha bakn, biz bunun zmn bulduk arkadalar!.. Geen gn dktk dndk. Bir ky belas gelirse elimizde metelik yok, ky iinden admlk evyeri satalm, elimizde bulunsun dedik. Sattk da nete-kim! Bizim Kuruldaki Haceli ald. Bu evyerini heykel iin sattk deyelim... Olmaz, olmaaazL Olmaz! diyenler, ky iinde evi olanlard. Aali: Haceliye satlan evyerinden hibirimizin bilgisi yok! dedi. Komuya danmadan yaptn bunu! Muhtar, Aaliye ters ters bakt: Her i komuya danlmaz Aali! dedi. Danacaksn da ne olacak? Kimi raz olacak, kimi raz olmayacak. Uzatacamza, biz ksaca hallediverdik! Drt aydr yazc ayl verdiimiz yok. Dahi ben de almyorum. mam da almyor. Ziraattan habire boa paras istiyorlar. Bir de bu heykel davas geldi att! Karatata zel darpanemiz var da para m basyoruz komular? Helbet ky iinden yer satacaz! Eer bir itiraz olan varsa, gider Kaymakam Beyimize ikt eder! O kadar!.. Hi konuan yok; susuyorlar. Kurul buna bu zm buldu arkadalar! dedi Muhtar. Yeter gayri, bu fasl kapansn! Gelelim ikinci fasla... (imdi sra bizde!) dedi Bayram, titredi. kinci fasla geliyorum arkadalar! Birka gne kadar Kaymakam Beyimiz kymze gelecek. Hem milleti bir tefti edecek, hem 89 de bu heykel iini grecek. Bana dedi ki: Ben varana kadar paray hazrla! Para fasln Kurul dnd diyelim. Bir de Kaymakamn gelii var. yle ya, bu adam gelecek, inecek konacak, bir tedarik grmek gerekmez mi? lahiyle karlayp ilahiyle uurlamak olmaz koskoca Kaymakam! Kaymakam dediin bizim gibi kuru ekmek yemez, kuru yerde oturmaz, bizim gibi sidikli yatakta yatmaz! Kaymakam karlamann yntemi neyse, biz de ona uyacaz zorunlu!.. yi ya! Madem bunu da Kurul dnsn! dedi be on kii. Peki Kurul dnsn! dedi Muhtar. Peki komular! yleyse iimiz tamamdr! Herkes evine gidip yatabilir. Bu akam bir grevi olanlar grevine balayabilir. Yalnz, bir sz unuttum, onu da syle-yim: Herkes yarn erkenden evinin nn, avlusunu, sokan spr-sn! Kaymakam Beyimiz titizdir. Kyn pislii nazar dikkatine arparsa fena olur. Duyduk
47

duymadk demeyin. Karlarn kafalarna furun, sprsnler. Bakarsnz ceza yazar, tekdir eder. Durduumuz yerde sz gelmesin stmze. Ben szden ok korkarm... Anlald m komular? Sabah erkenden, her yakay tertemiz greceim!.. Haydin bakalm, imdi selbessiniz!.. Millet, iskemlesinden kprdad. kmaa baladlar. Beki! Gel aslanm buraya! dedi Muhtar. Kapnn dibinde dikilip durmaktayd Mustafa. Hemen kotu. Muhtarn nnde askerce duru ald. El iinde sayglca duruunu al da, baka yerde ne halt edersen et! derdi Muhtar. Mustafa byle yapar kalabalkta. Toparlanr, koar. Eilir ister istemez. Syle Kara Bayrama gitmesin! Konuacaklarm var! . 90 12 YILANIN BAI Kara Bayram oturduu yerden kalkmad zaten. Nuriyle birlikte on kii ancak kald kahvede. Siz de oturun! dedi Muhtar yelere. Bayram iskemlesini Kurulun yanna getirdi. Muhtar bir sigara kard. Nuri hemen koup ate sundu. Bir iki ektikten sonra: Eee Bayram! dedi Muhtar. Yahu, biz seni akll makll bir kimse bilirdik be! yle iyi bir komu bilirdik biz seni! Uysal, sessiz, temiz, kendi halinde!.. Siz gene yle bilin! dedi Bayram. Ben yledirim! Biz bu dnyaya kazk kakc deiliz. Bizden sonra, Muhtar ol-masan da, Kurul yesi filan yaparz seni diyorduk... Olanlara kutlu olsun! diyecekti, demedi. Daha akll komular var! dedi. Bir benim kt kmamla Karata yesiz mi kalr? Bak! dedi Muhtar. yle kaharli konuuyorsun ki!.. Ne olsa senin yan ufak daha! Hem de aklnn ermedii ok i vardr! Byklerin ne derse onlar dinle sen! Cevap verme bakalm... Bayram: Dinliyorum! deyip sustu. Ama iyi dinle! imdi bu Hacelinin temel kazmasna gnln raz olmuyormu, yle mi? Haceli temel kazarken, anan gnderip kazmasnn nne yatr-tyormuun! Byle eylerin bu kyde grlmesini istemem Bayram! Kan m karmak istiyorsun Karatata? Bayram: Benim kanla manla bir ilgim yok!.. dedi. Anam da gnderip kazmann nne yatrtmyorum. Kendi gidip yatyor. Hacelinin temel iine imdilik ben karmyorum! Sen dururken dieyli halinde anayn kmas doru mu? Niin engellemiyorsun? Dur! demiyorsun? Nasl Dur! diyeyim? Altm yandaki kocakarnn ayana 91 duak m furaym? Onu yarn odaya arrz. Bu kadar erkein iinde sorguya ekeriz. Sen bundan utanmaz msn? Neye utanacam? Bir eksik ii mi var anamn? Bu eksik itir! Kadn ksm ne karr erkein iine? Bak, sonra karakola yollarm ikinizi de! Candarmalarn kulana fslar, dayak at-trm! Gzaltna kapatrm!.. Evinin nne ev yaplmasn istemeyen bir kadna dayak atarlarsa attr! Senin anna yakrsa, hayhay, yolla bizi karakola! Evimin n diyorsun ulan, nasl evinin nym? Onun oras kyn ortak mal be! Kurul kararyla sattk kyn ortak maln! Ne var bunda yadrganacak?.. Ky iinde yirmi kiinin evi var ama! Var!.. Yirmi evin nnden sade benim evin nn m satmaya karar veriyor Kurul? Kara Bayraaam, Kara Bayram! Olum Kara Bayram!.. Bak sen ok ileri gidiyorsun aslanm! Ulan, Hacelinin yapaca evin senin eve ne zarar var? Manzaramz kapatr... Muhtar gld: unun dnd eye bak! Bir de akllym diye gezersin ky iinde he mi? Akln kpekler yesin naha!.. Ulan senin neyine manzara be? Sen bir arkl kylsn. Kyl herif gtne mi sokacak manzaray? O senin dediin ehirliye mahsus. Hani bir adam ev yaparken tutturur:
48

lle denizi grsn! Grr denizi. Baka biri gelip bunun nne ev yaptracak olursa, sesinin kt kadar barr: Manzaram kapatma! Manzaram kapatma! O hesap oluyor seninki de. Bizim kymz bir kuru kydr. Ne manzaras vardr, ne bir eyi! Kapansa ne olur, kapanmasa ne olur? Ayptr bunlardan tr kavga karmak. Brakn grlty, bark yaayn. Hrlamaktan ne kar? Bakn h-kmetimiz heykel bile diktiriyor bu iler iin! Utanmyor musunuz? Bunda utanacak bir ey yok! dedi Kara Bayram. Bir adam gelsin, senin evin nne koca bir haney yaptrsn. stne kendi oturup keyfine baksn, altna kz, eek taksn, gbresini de senin evin nne atsn! Ona ayp olmasn da bize ayp olsun, yle mi Muhtar? 92 Hey gidi hey!.. Verandr has bahenin glleri veran!.. Konuuyor... Ulan amma kaln kafaymsn be!.. Ben kaln kafaymdr! Onun iin evimin nne ev yaptrmam! Yaptrp gbre attrmam! Ulan imdi memlekette kanun var. Her i kanunla. Kanunsuz bir ey gryor musun sen? Gbrenin bile kanunu var. Akln bana topla Kara Bayram, kyl milleti kendi keyfine yaamayacak bundan sonra. Kanun diyor ki: Ky iine gbre dklmeyecek! Dk de greyim! Ne olacak gbre, nereye dklecek? Tarlaya dklecek! Bir gn dktn, iki gn dktn tarlaya; nc gn? Her gn! { Karda, kta? Her zaman! Olmayasya! dedi Bayram. Karatan adam kn kan koup tarlaya gbre dkmeye gitmez! Farz et ki gitmedi. Haceli de senin evin nne att gbreyi. Ne saknca var bunda? Ne saknca var olur mu? Koku yapar! Sen kyl msn, yoksam Burdur kibar msn ulan? Kyl adam gbre kokusundan kaar m? Ben gelip senin evin nne gbre atsam, sen onun kokusundan kamaz msn? Kamam valla! Ben kaarm! Ben kaarmm!.. Senin burnun peygamber burnu mu Kara Bayram! Ne var da gbre kokusundan kayorsun? Peygamber burnu olmasn benim burnum, gbre kokusu istemiyorum! Madem gbre kokusu istemiyorsun, bak sana bir sz. yi dinle. Dedim ki: Ky Kurulu karar verdi, buras satld! Haceli almasa bakas alr. Gel ayn fiyata sen al! Bayram biraz dnd: Nasl alaym ben? Baya satn al! Haceli yedi yz verdi, ayn paray ver, sen al! 93 Daha ne deyim sana! Ah be Muhtar!.. dedi Bayram. Neye hep benim zerime geliyorsun? Herkes evinin nnde ev yaptrmak istemedii zaman, orasn satn m alyor? Bo topra satn alaym, bo brakaym, ne biim akl bu? Koca Erle ukurunda gln m edeceksin beni? Yedi yz lira ver, toprak al, o da bombo yatsn!.. Bo yatrma! Harm yap! evir drt yann! Suyu yok, bir eyi yok, orda harm m olur kupkuru? ine kuyu kaz! Bunu da m ben deyivereyim sana? Elen bakalm! ok alak buluyorsun beni deil mi? Alak bulmak deil olum! Sandn ihtiyac var! Grdn ya demin, 1600 lira heykele yatacak. Be kuru kyor mu milletten? Ben bunlar keyfimden mi diyorum sana? Keyfinden demiyorsun ama, ben de metelie kurun atyorum. Gz gelince bir tosun alaym diyorum. Yedi yldr bor deye deye imanm gevredi. oluk ocuun azna bir kak ya girmeden k, bir kak yourt girmeden yaz gelip geiyor. ki koyun daha alp sa-naym diyorum. Sen de tutmuun: Ky iinden toprak al! Sen Ka-rata Muhtarsn, sadece sand,
49

Deli Mehmetin Haceliyi deil, biraz da beni dnsene! Yoksa ben Karatal deil miyim? Bak, ne gzel syledin! Madem halin iyi deil, brak hali iyi olan alsn! Ama sen buna da raz olmuyorsun! Olmam! Herkesin evinin nne birer ev yaplacak denirse, belki olabilirim! Ama bir benim evin nne, asla raz olamam! Son cevabm budur! Demek byle? Evet! Byle!.. Muhtar usulca Haceliye dnd: Sen iine bak Haceli! dedi. Bunlardan biri gelir tebelle olursa, deral haber ver! Bekiyi msellah yollarm! Daha olmazsa haber salar karakoldan candarma isterim. Candarmann himayesinde yaparsn evini! Bayrama dnd: Sen de duydun mu dediklerimi Bayram Efe? Duydum! dedi Bayram. Duydum, ama bunlar bana sylerne, anama syle! Anana da sen syle! 94 Ben sylerim, ama aldrmazsa karmam! Karma! Biz kartrrz! Hem de kyn iinde ayan denk al bundan sonra! Pekl! dedi Kara Bayram. Pekl bakalm! Kalkt, evine doru yrd. Hacelinin evyerinden geerken ayaklar yumuak topraa sapland. Gndzden kazlan temeller dmdzd. Ama Bayram ayrdna varmad. Dalgn dalgn yrd. (Pekl! Kyn iinde ayam denk alaym cmbldak Hsn!) dedi. Ylann ban kkken ezmeliymi! dedi Muhtar. Biz bilememiiz! Bu Kara Bayramn byle bokun biri olaca daha ufackken belliydi! Haceliye dnd: Korkma ulan! dedi. Hi korkma, kaz temelini! Ardnda Koca Dumlu gibi ben varm!.. Kt kt ksrd, grtlana geleni yuttu Haceli: Yarn ta ekeceim! dedi. Kerpicimin yarsn kestirdim. Temelleri kazdrdm. im yryor... Yrt! dedi Muhtar. Kala gz arasnda kondur evini. Elini biraz abuk tut da bitiriver vaktiyle! Yaplm bir evi kolay kolay ykamazlar! Hkmet bile di geiremez! Sinirlendi: Lakin u Kaymakam da tam gelecek zaman buldu! Ne yapalm imdi buna? Bu adam kuzu ister, rak ister. Hem de Candarma Kumandanyla gelecek. Yanna Nfusu Osman da alrsa, kuzu yemeden, rak imeden dnyada gitmez! Kendi sylemez, Osmana syletir. lem iyice kurnazla-m! Taze kuzular da yenir mi bilmem ki? nc ye Ekiz smail: Bir as kuzu bulalm! dedi. As kuzu bulursak yenir! As kuzuyu nasl bulalm? dedi Muhtar. Yanna tatl ister. Rak arap ister. Rak arap iin Ortakye adam m salalm? Peki, tatl iin ne yapalm arkadalar? Bal bulabilsek? dedi brahim. akr dayda yok mudur acaba? Bir sorarz. Eer yoksa baka bir ey dnrz. imdi bunlar iin klliyetli para lazm. En aa yz lira. Kuzusu, raks, tatls... 95 Bunu da m salma yapalm? yle ya! dedi yeler. Salma yaparz... Peki! Seksen komu, dz hesap birer liradan seksen lira! On komu ikier lira verse, eder doksan lira. Yirmi tanesi de birer buuk verdi mi mesela tamam olur. Ben yarn kimlerin kaar lira vereceini benim Cemale yazdrr, teslim ederim Bekinin eline. Siz bir as kuzu arayn. Paral parasz, gnll gnlsz, gznn yana bakmayn. Tedarikli davranp namusumuzu paklayalm arkadalar, anlald m? Muhtarn arkadalar ses karmad. Esniyorlard. Vakit ge oldu! dedi Muhtar. Gidip imdi yatalm! Fakat u Kara Bayram grdke bir iki sz syleyin. Ky namna rica ediyorum sizlerden. Gidiat gidiat deildir. ok dikkat edin!.. 96 13 HAA Kany kotu Bayram. Her eyi hazr etti. Kan, kan!.. diye dnd. Tekerleklerini bir yalamak senin! Karsnn ve olunun gelmesini bekledi. Banda hafif bir ar var. Gzlerinde bir arlk. Akam ge yatt. Uykusunu alamad. Esneyip duruyor. Geceleri ge yatan adam, sabahlar ge kalkmal, gn ky keyi saranaca uyumal. Bu saatte
50

kalkacak adam da tavuk gibi ilk akamdan tne-meli. Bayramn dzeni ilk akamdan tnemekti. Erken yatar, erken kalkar. Btn kylnn dzeni buydu aa yukar. Haa azk torbasyla grnd: Sen kany kar avludan, ben yetieyim! Kars canl, evikti bu sabah. Ackm da yemee gider gibi gidiyor ie. enmeden... Bayram sordu: Ahmet hani? O, bugn evde kalacak. Ninesi Akamdan ok yoruldu, yatp dinlensin, hemi de bana lazm olur! diyor. Irazca, ak filik salarm dastarnn altna alp balad, sonra merdiven bana kadar geldi: Siz ikiniz gidin, yapabildiiniz kadar yapn, yapamadnz kalsn! Burda bir i karsa Ahmet bana lazm olur. Size haber filan salmak gerekir belki. Lazm olmazsa leye gnderirim! Bayram: yi!.. dedi. Ben bentleri topraklarm, Haa kze inee bakar. Mallar bo brakmak olmaz. Ahmetin ldrd ylann ei de sa daha! Yrei yaral! Hem de bize kzgn!.. yle yapn... dedi Irazca. Kany avludan kardlar. Haayi yan bana ald Bayram. Srd ky iinden. Hacelinin evyerinden geerken tekerlekler az daha ukura batyordu. Akamdan doldurduklar kaba toprak un gibi oyulup gidiyor. Bu senin anan kuru muru, ama hepimizden diri! dedi Haa Bayrama. Akam biz yorulduk, o yorulmad. Hemi de korkmuyor. 97 Sana bir ey desem: nip bir de smasn m temelin iine? nsann g- ! leine gidiyor. Ahmet olan, bir gld, bir gld... ok bitirim bu ] senin anan! atlatacak Deli Haceliyi atr atr... Bakalm bugn ne yapacak? Keke biz gitmeseydik harma... Haa: Bizim gitmemiz iyi bence. Anama bir ey yapamazlar. Seninle ben kyde kalsak yle bir bela kopar ki!.. Delidir bu Haceli! Ben Aa Mahalleliyim. Aa Mahallenin suyundan ien biraz yle olur. Kardalarn toplar gelir. Ne yapacaksn? Aman arkadalar gelmeyin! mi diyeceksin? Yoksa kaacak msn tabanlar kaldrp? cabnda kamak lzm! derdi babam. Yiitliin dokuzu kamak, biri kar varmak!.. Bayram gz ucuyla karsna bakt. Diziyle dizine dokundu. Haa da dokundu. Scak diz... Biz onu bunu brakalm da... dedi Haa. Gzn u sayvann stne bir kk oda yapalm. Taktuku tayalm iine. Anam da boalacak yan odaya alalm. Ben utancmdan kahroluyorum. Anamn nnde soyunup yataa girmek bana lm geliyor her gn. Hrszlk yapar gibi ekine ekine... Bayram, gzlerini karsndan ayrmadan: Demek Aa Mahallenin suyundan ien deli olur? dedh yle olur! dedi Haa. Biraz... Ulan iman yok, sen de deli misin yoksa? Belli olmaz! dedi Haa. Belki biraz delidirim... Sen yle olmaz eyler istiyorsun ki, hemi de hepsini bir arada: Tosun alalm, ev yapalm, harm alalm, al kuak alalm, pencereye cam alalm, ayaklarmza pabu alalm, leen alalm, bir kk oda yapalm... Alalm, yapalm tabii... Kt m? Kt deil, ama hepsi birden olmaz... Birer birer alrsak olur. Neden olmasn? Sayvann stne bir oda yapmaya ne var? Zor mu? Eer sayvann stne bir oda yapmazsak, hayatn ucuna yapalm. Bak bir yandan Ahmet byyor. Her eye akl erer gayri. Uyur gibi yapar da uyumaz yorgann altnda. Senin soluk alp veriini, yreinin vuruunu dinler valla... Hele geceleri kapnn ardnda o sakl sakl su dknmelerimiz yok mu? lm ondan iyi art olsun!.. 98 14 FATMA Irazca, ekmek etmek iin atei hayattaki ocaa yakt bu sabah. Unu darda eledi. Hamuru darda yourdu. Ahmet, Osman, erfe, ierde uyuyor.
51

Sr spa ky iine topland. Irazca zor er aa inebildi. Eei, dveyi kard ahrdan. Hergeleye srd. Merdiven, her inip knda yreine korku veriyor. ler kzmadan bir zmne bakmal ne yapp edip. Elini durulayp yeniden oturdu hamurun bana. Yn camiye doru. Hacelinin evyeri tmyle gznn nnde. Olup bitenin ayirdna varnca acaba ne yapacak Deli Haceli? Kudurur. Belki ekilir gider korkudan. Satan ilk ekmei indirdi. Bunu yalayp Ahmete drmeyi dnd. Sonra vazgeti: kinciyi yesin! dedi. Birinci uurlu saylmaz. Kars lr! kinci, nc ekmekleri indirdi satan. Hem de uykusunu blmeyeyim ocuun! Drdnc, beinci, onuncu ekmekler... Aparasn kaya kaya geldi Ahmet: Kardm nine! dedi. Harmn orda ldrdm ylann eini grdm dmde. Ta kavrayp kotum, ama yetiemedim! Akt gitti kofalarn iine! Furup ldremedim!.. Sonra gld ocuk: Yarn babamla daa gideceiz deil mi nine? Groluk amln greceim deil mi?.. Gideceksiniz! Yarn beni erken uyandr! Olur... Haydi sen imdi elini yzn yka gel de ekmeine ya sreyim!.. Haydi abuk!.. Ahmet, istemeye istemeye kalkt. Irazca: Haydi, ya gvecini de getir delikten! dedi. Ama dur!.. dedi sonra. Ben getireyim. Sen yetiemezsin!.. Yetiirim! dedi Ahmet. Frlad. 99 # .-VS I Hele imdi dur; biraz daha by de yle... G nine, yetiirim! Yetiemezsin dedim ya! Yetiirim! Eh haydi getir madem! Ahmet, ieriye deliin dibine vard. Az durdu, Irazca da gitti. Ardndan bakt. Ahmet, ayann altna bir yastk koymu, yetmemi, bir yastk daha koymu, yetimee alyor gvece. Irazca, torununu utandrmamak iin ekilip geriden gzledi. Ahmet, bir yastk daha ald ayann altna. Trmand. Yetiti en sonunda. Gveci ald. Yere koydu. Yastklar yerine gtrd. G-veci kucaklad, yryecekken ninesi girdi. Yetitim nine! diye bard Ahmet. MaaallahL dedi Irazca. Bymn gayri! Babana syleyim de nianlasn seni! izme alsn! dedi Ahmet. Alsn! Bak alsn! Alsn!.. Haydi gveci gtr! Sonra gel ekmeini ye!.. Ahmet gveci gtrd. Haceligil grnmyor daha. Irazca gene kalkt. Kapnn ardndaki naca ald. Bir de apa sap kard. Gtrp yan bana koydu, ocan yanna. (Size dulu, dul kary gstereceim, durun siiiz!..) dedi, bakt ky iine. O nacak ne olacak nine? dedi Ahmet. Odun paralayacam! dedi Irazca. Gld. O apa sapn niye kardn? Onu da sana vereceim, Deli Haceli birazdan evi basarsa, merdivenin bana durup kafasna furacaksn! Sevindi: Kafasna m? Bununla m? Bununla, kafasna!.. PekeyL Haydi imdi ekmeini ye, kollarna can gelsin. Deli Haceli gelirse hi korkmayacaksn!
52

Merdivenin bana oturacaksn. apa sapn eline alacaksn. Tam dengine geldi mi, gzn yumup kafasna indi100 receksin! En beinle indireceksin! Ne kadar kuvvetin varsa toplayp indireceksin!.. ldreyim mi nine? Ylan ldrdn gibi ldr!.. PekeyL Haceli imdi gelecek gibi ivedi tktryordu. Nine be! dedi bir ara. Niin ldreceim Deli Haceliyi? Dmanmz bizim!.. Nasl dman? Gelmi evimizin nne ev yapyor, grmyor musun? Akam gidip doldurduk ya temelini!.. Serseri!.. Deli!.. Bizim evin nne ev yapacakm! Biz de dman olduk... Tabii oluruz... Gitsin bizim evimizin nnden!.. Gitsin nine!.. dedi Ahmet. Ne ii var bizim evin nnde? Ne ii var? Gitsin!.. dedi Ahmet. Irazca, senidin stndeki hamuru bitirdi. Tekneden hamur kesiyordu. Haceli, ta dolu kanyla grnd. Ta Eski Kaleye gitmi, ordan doldurmu. Kars da yannda. Kany, doldurulmu temellerin yannda durdurdu. Kt kt homurdanyor. Yksek sesle svyor. Az dolusu... Amann, amamn! dedi Irazca. Gz dnd!.. Ahmet apa sapn kapp merdiven ban tuttu. Irazca sylenenleri hep duyuyor. Dmanlk buuu! diyor Haceli. Adam olan adam, bunu yapmaz! Etek etek para verdim iilereeee! Kolaydan eilmedi bu topraa-ak! Byle bok yenmez asla!.. Bir Mslman bir Mslmana bunu ya-pamaaaz!.. Gya ekmek ediyor Irazca. Akl fikri Hacelide. Bir gzyle sataki ekmee bakyor, bir gzyle de Hacelinin hareketlerini gzlyor. Haceli, elindeki vendereyi brakp Irazcagilden yana yneldi birden. Irazca yavaa kalkt, naca ald, merdiven bana geti: Sk dur Ahmet! dedi. nce ben konuurum! Eer dnp gitmezse hemen indirirsin bana! Gene gitmezse nacakla ben fururum! Vurdum mu uururum kafasn! Merdivenin dibine ykarm geberesi101 yi!.. Hem de ykalm! Ykalm nine! dedi Ahmet. Haceli yel gibi geliyor. Avlu kapsn at. Girdi. Hzla merdivene yrd. Anasn avradn!.. Babasnn mezarn!.. Barp geliyor. Irazca: Duuur!.. dedi. Ahmet: Dur, duuur!.. Haceli merdivenin ayan kt. Irazca: Olduun yerde dur Deli Haceli! dedi. Yoksa i bildiin gibi deil! ki ak ederim beynini!.. Kalarn iyice att. Ahmet, yaylanp ayaa kalkt. apa sapn kaldrd. Haceli!.. dedi Irazca. Ben imdi u merdivenin dibinde senin her paran kulan kadar ederim! Benim klma bile zarar gelmez! nk evimin nndesin! yisi mi, o durduun yerde dur! Ne diyeceksen ordan de! Sakn bir ayak daha kaym deme yukar! Dur orda!.. Haceli ter iinde kald birdenbire: Hala! diye inledi. Iraz hala!.. Hah yle!.. Ne diyeceksen ordan de!.. Iraz hala, konualm Iraz hala! Konualm belki anlarz! nsanlar dille anlar Iraz hala! Ben dvmee, kan karmaya gelmiyorum Irazca hala!.. Kan karmaa gelmiyorsun da ne svp spryordun demin? Benim senle konuacak szm yok, defol burdan! Defol, yoksa datrm beynini! Burdan gzelce ekilir gidersen,
53

evimin nne ev yapmay brakrsan, ancak o zaman konuurum seninle! Yoksa bir tek szck konumam! Hala, bu temelleri ne zaman doldurdunuz? Bayram bu kadar kanck m Irazca hala? Bayramn eli yok onda! Ahmetle ben doldurdum. Siz odada konuma yapyordunuz, gece!.. Hi acmadnz m hala? Emek diye dnmediniz mi? Sen hi dnmedin mi ev n diye? Komu olurduk hala! Neye dman olduk byle? stemiyorum senin komuluunu! Daha fazla konuma, defol git yzn suyuyla! Biraz daha durursan, kafana naca yersin bak! 102 nd. Haydi! Daha duracak msn? Ahmet de hnd. Haceli bakt bakt. Irazcann elindeki nacan elii parlyor. Ahmet olann gzleri yuvalarndan dar oynam, bekliyor. Dnd gitti. Kansnn banda durdu. Dnd. Dnd dnd oralarda. Sonra talarn boaltmaa balad. Irazca teknenin bana yeniden otururken: Bu da kr etmedi! diye sylendi. Bu da kr etmediiii!.. lemiyor kafas! Beyni buz dolu!.. Ahmet: Bir daha gelirse furacam nine! dedi. Kafasnn tam ortasna furacam! Gelmez gayri!.. Ta boaltyor baksana!.. Boaltsn! dedi Ahmet. Gece olunca biz de dereye dkeriz onun talarn! Bir bir tarz... Ben kucama alrm hepsini... Hepsini Krkuyuya atarz nine... Irazca gld. Sonra ayaa kalkp Haceliye doru bard: Boaltma o talar HaceliiiL Bouna boaltma! Oraya ev yaptrmam sana! Bouna direnme! Mezar olur sana oras, ek kannn!.. Dv kavga olmasn. Kan aktmayalm. Gzellikle ekil git evimin nnden. Kavga etmeyelim, yarn gene yz yze bakarz!.. Haceli kansn boaltmay srdrd. Karsyla da bir eyler konutu. Birka komu kaplara km bakyor. Yoldan gelip geenler, ie gidenler, kadnlar erkekler, durup bakyor. Oraya senin ln gmerim gene ev yaptrmam Haceliii!.. diye yksek sesle, bir daha bard Irazca. Fatma: Bir de ben gideyim Irazcaya! dedi kocasna. Gidip bir de ben konuaym! Git! dedi Haceli. Fatma yrd usulca. Nineee, geliyor! dedi Ahmet. apa sapn kavrayp kotu merdiven bana. Irazca bakt Fatma yryor: Gelsin! dedi. Dokunma gelsin! Sen biraz otur yerine! 103 Ahmet oturdu, ama apa sapn brakmad. Fatmann yrei gm gm vuruyor merdivenden karken. Iraz-cann suratnda karmakark bir frtna kopuyor. Ama, kalkp Fatmaya saldracak gibi de grnmyor. Hele u Ahmet olana bakn!.. Boynunu iki omuzu arasna ekmi, bir taz gibi sorutuyor... Atak bir sesle: Bereketli olsun Iraz hala! dedi. Ho geldin! dedi Irazca. Ge bakalm! Teknenin nne oturdu Fatma. Hala, ister kov, ister dv, elimi kaldrmam sana!.. Otur bakalm yle! Neye kovaym? Kov, ldr, kanm sana helal olsun! Yok kzm, ben katil deilim, neye ldreyim seni?.. Oturup konuacam seninle hala! Konu kzm... dedi Irazca. Fatma, Irazcanm sa yanndaki aktarac ald. Sataki ekmei aktarmaa balad. Irazca nce kukuland: Acaba bu kokar kanck, aktarac alp bir oyun mu evirecek kendisine? Yoksa saflndan m byle yapyor? Kocan orda ta boaltsn, sen burda otur bize ekmek aktar! Aferin sana kzm! dedi.
54

Fatmann dili dolayor: Ahmet ne bakyor yle kt kt Iraz hala? Biz sz syle de yzn dorultsun!.. inden: (Bu ta bana!..) dedi Irazca. Ne yapalm kzm? dedi sonra. Zorla gzellik olmaz ki!.. Syle de azck ayrlsn yanmzdan. Sana sakl bir diyeceim var. Onun yannda konuamam... (Grdn m bama geleni?..) dedi Irazca kendi kendine. Aktarac verdiine piman oldu. Bir yolunu bulup alsa bari elinden. Btn gcn toplar da bir dayanrsa karnna, deler mi deler Fatma! Yada bir atlrsa, boar m boar. O kollarda ne kuvvet vard kimbilir! Irazca: Ekmek yanyor! dedi, aktarac kapt birden. Kapnca bir para rahatlad. Ekmei evirmee balad geliigzel. Gz ucuyla kary _ kolluyor. nce hi ktlk ummamt ama, sonra kalbi rklen-miti. Bir ara Ahmete bakt, iyi, o da tetikte... 104 Savmayacak msn Ahmeti hala? diye steledi Fatma. Nereye savaym? Otursun burda ocuk! Ne syleyeceksen syle, yoksa ek abuk araban! imden alkoyma beni!.. Sen iini gene ile kadn halam! Ekmeini a, ben piireyim! Yalnz u ocuu sav da iki sz diyeyim sana! Ne olur savsa? Eer ok kukulanrsa ekmei brakr. Eli boalnca teke tek kalrlar. Durur dinler. sterse saldrsn o zaman. Elinde oklava var. Karlar. Daha olmazsa barr. Ahmet yetiir. Ahmet! Haydi kardalarnn yanna git biraz! Uyanrlarsa al getir buraya. Ekmekiklerini yedirelim, kalk ninem!.. Ahmet kalkmak istemedi. Kalk ninem! dedi Irazca. Ahmet kalkp gitti istemeyerek. ocuun gz arkada. Dnp dnp bakyor. Fatma, top top sal ban ne edi. Elini, Irazcann tekneyi smsk sarm dizlerine koydu. imdi duru sular gibi yeildi gzleri. Derin derin bakyor. nilmez denizlerin dipleri gibiydi... Alayacak m, glecek mi, belli olmuyor... Hala!.. dedi. ster kna, ister aypla beni. Bir szm var. Yllardr hep iimde. Demezsem leceim... ldrsen de diyeceim bunu sana, hala! Yiyor iimi. Deyip kurtulacam! Irazca, Fatmann bu rpnndan anlam karamad: yi ya, de de kurtul madem! dedi. Yrek var m sende Iraz hala? Olmaz olur mu? Elde olandan bende neye olmasn? yleyse syleyeceim hala... Ben senin gelinin olmak istedim, olamadm, bari imdi komun olaym Iraz hala! Tekine dememiler: Bir eyi ok isteme, olmaz! Alanl Ayenin kz Haa benden baskn kt, geldi oturdu evinize. Ben Aa Mahallenin ktsne dtm. Deli Haceli kt kama. Kaderimmi. ekiyorum imdi. ekiyorum, ama pek zor Iraz hala. Etme eyleme, komu olalm da, karlardan baka baka, yreimin tm yalar erimesin! Balandm kaldm bir ktye, kopamyorum. Tad yok, tuzu yok mrmn. Isrgan otu gibi yapt yakama, koparp atamyorum. Gnlm baharn alamad. Gnler geip gidiyor. Genlik gidiyor. Dnya gidiyor. Ge-limli gidimli dnya, ahir son ucu lml dnya! lml, ama dnml deil Iraz hala!.. 105 Kadn kzm!.. dedi Irazca. Gnln varsa, bugnden tezi yok, gel hemen otur benim eve! Evelallah, Bayramm seni de idare eder inaallah! istersen hi gitme, hazr gelmiken!.. Fatma ard. Bozuldu. Salkm saak bir alama tutturdu sonra: ldrrler beni Iraz hala! dedi. entik entik ederler etimi! Paralayp kpee atarlar!.. yleyse ek araban!.. Benim olumun dirliini bozma! Bu sz de dememi ol bana! Hem kimsin sen? Benim dmanmn kars! Eer hayrl komu olmak istiyorsan, syle kocan olacak soysuza, evimin nnden ekilsin! Yanmzda yremizde ykklar var, alsn birini, temizlesin, oraya yapsn evini! Sen de oluma gz koyma. Yamyormu-un, tutuuyormuun, var m yarar? iten gemi bir kez... Diini sk, gnln susturmaya bak iyi kt! Dnyada herkesin vardr bir gnlnn yanp tututuu, yanp tutuup alamad, varamad... Ama ne yapacaksn, dzeni kurup gidenler iin bu yann dnmemi. Anlald m kzm? Fatma, ak zm tanesi gibi dkyor gzlerinden:
55

Bu dediklerimi kimseye deme hala! Halamsn. Anamdan ilerisin. Yazm bu benim. Benim yazm ktym. Aa Mahalle nin de-lisiyle gnler tkeniyor mu ay halam? Bu szm deme kimseye. Bay-rama bile deme. Haaya hi deme. Kavga dv olursa Haceliye de deme. Karn kokar Fatma geldi de byle byle dedi! deme fkene uyup. Beni dn hala! Beni yerler sonra. Ben bu kadar kt my-dm? Ben lemin ednas mydm? Hu hu hu!.. Fatma dolu dolu alyor. Irazca, Fatmann sulu gzlerini grmemek iin ban evirdi, Haceliden yana bakt: Kocan kany boaltt, kalk! Buraya ayak basma bir daha! Syle Haceliye; direnip durmasn. eksin ayan!.. Kalkmadan, gzyan dastarnn ucuyla sildi iyice. Dolgun gslerinin gerdii skmas, tam oralarndan erimiti. Yuvarlak omuz balaryla, iri gvdesiyle Fatma, Haadan daha almlyd. (Ama neyleyim?) dedi Irazca. (Olann bana bir de bunu dert etmeyim!) Fatma ar ar kalkp gitti: Bu dediimi kimselere deme kurban olduum halam! Ben bir garibim bu Karatata. Kimse halimi anlamyor, sen anla, gzel 106 halam... Bir selvi dal gibi sallanarak szld gitti. Irazca: (Garip Fatma, kadersiz Fatma!..) dedi iinden. Fatmann hali dokunmutu. Alayacak gibiydi. (Ne suu var u Mslmann? Ne suu var da Deli Haceliye tutsak ettin bunu ay ezel Allahm?) Haceli, kany boalttktan sonra kzleri dndrd: Dertli Irazca ne cevap veriyor? dedi karsna. Fatma yutkundu: Ne cevap versin? Akl sr erdiremedim ben bu ilere! Irazcada demir gibi bir inat var. Dndrmenin aresi yok! Yakarm evinizi! diyor. Benimle komu olacaksanz, ite surda ykklar var, aln birini, yapn bir ev! diyor. Adam olan adam, gelip ev nne ev yapmaz! diyor. Haceli, avucunda skp durduu topra savurdu yere: Sen bin kanya! dedi. vendereyi al, yollan taocana! Ben dnk iileri getireyim! Asnlar temelleri yeniden. Son haddine kadar uraacam ben de! Dnersem eeim! Nesine gveniyor da Yaptrmam! diyormu dertli Irazca? Nasl yaptrmazm? Benim kardalarmn her biri birer am yarmas! Benim kardalanma ben demiyorum da ondan! Gidip bir anlataym, Mesele bu ekilde! diye, bir de o zaman grsn Irazca! Haydi imdi sr kany!.. Fatma: Sen aarsn, geceleyin gelip gene doldururlar! dedi. Boalt doldur, doldur boalt; yazk deil mi emeciklerinize? Bir ii ka ban-nota geliyor? Gel bu kmaz iten vazge. Bulalm uralardan bir ykk, kendimiz ap paklayalm, yapalm bir ev. Ben paklayp aaym, gene gndz alaym, bu belann stne varmayalm!.. Haceli kprd: Bin ulan u kanya, gemii boklu! Kpek enii gibi yenileyip durma karmda! Yoksam itaat etmiyor musun? Etmiyorsan haber ver! Haber ver de bir dakikann iinde grvereyim hesabn!.. Fatma kanya binip srd. Ky iinden aa, yklm gibi ekilip gidiyor. yle bir alamak istiyor, bara bara, sesini dalarn ardndaki kylere duyura duyura... inde reklenen bir ac var. On gn alasa bitmeyecek. Acs iinden kp gitmeyecek. (Kr eytanndan bulasca! Her eyin bir yolu yordam var. Dnmeden dan107 madan gelip kazma furulur mu elin evinin nne? Karncann bile can var. Nalet herif, elin insan brakr m seni kendi keyfine? Kalka-bilirsen kalk bakalm imdi bu belann altndan! Yan balarnda gzel ykklar var ite. Kadn ne gzel syledi! Nasl olsa paray veriyorsun, buraya vereceine, oraya ver! Gzelce temizleyelim. Kazalm temelimizi. stediin biimde bir ev yap, otur iine. Kavgaya ne hacet, krgnla ne hacet!) Sylenip gidiyordu. Akam olup da slak odaya kapandnda, kara al gibi elleri, kurumu bedeniyle Haceli, stne kartallar gibi ulland zaman duyduu sknty duyuyor iinde: (Bir koku var bu
56

Hacelide, bir koku! Kt! rk biber kokusu gibi bir koku! Azma burnuma aput tkmlar gibi bunalyorum. Boulacak gibi oluyorum. O kendi iinde alnp rpnrken, titrerken, ben, Kurtar Allahm beni! diye haykrmak istiyorum. Mapuslar gibiyim. Darack bir demir sandkta kapalym. Havam kesmiler, bouluyorum. Yelimi kesmiler, yanyorum. Susadm su isterim! Bana pnar gsterin! Ben pnardan kanmam! Bayramn tatl gl sular gibi parlak gzleri var. Bayramin diri kollar var... Bol sulardan isterim... Bayramn kollarn isterim...) Aah; Bayram da bir istese onu! Haa da istese, olur. O ister Haay. Kulu klesi olur. Ama ne onlar ister, ne tekiler brakr. Haann istemesi hibir ie yaramaz. (Haa yumuaktr. Haa... Haann ne gnah var, benim ne gnahm var?) 108 15 ALA KERP Torunlar iki yannda. Irazca merdivenin banda. Irazca, Hacelinin evyerinden gzn ayrmadan bakyor, dnyor: Yaslmaa gelmez kylk yerinde. Bu millet, millet deil, illet! Bir sezdiler mi adamn yasldn, binerler dalna. Bir daha belini dorultamaz o adam. Ne yapp, Haceliyi skp atmal! Niledin ana? dedi Bayram. Yok bir ey! dedi Irazca. Demek gene atryor ha? Atryor! Bu gece gene dolduracak myz ana? Dolduracaz! Dv kavga lzum ederse? Edeceiz! Kardalaryla gelirse? Biz de hepimiz varacaz! Evcek!.. Ahmet, Osman, erfe, sen, ben... Hepimiz!.. lmek var ana... Dnmek yok!.. Ana!.. Sussss! Anasn kyn kpei paralayasca! Sus!.. Sus eek herifin dl! Sus babalar deviresiL Sus boynu altnda kalas!.. Habire, Sus! ekiyor. Birdenbire deiiyor, halden hale geiyor. Al, acl anlara geiyor. Yukar Mahalleden grmcesini grm, geliyor. ye brahimin babas Barnik Hamdi muhtard. imdiki Halil bi de beki. Melek Hasangilin keye kvrld: Dur bakalm! dedi iki jandarma. Terlemiler. imiler karakolda. Omuzlarnda birer tfek. ekti kasaturasn biri: Dur, kprdama bakalm!.. nce bir yalvaraym dedim jandarmalara. Halil biin yzne baktm. Geri baktm, acap Muhtar filan kar gelir mi? Acap Melek 109 Hasann babas, biladeri bir yandan bir imdat eyler mi? kmad kimse, ben de yalvarmadm. Gbeimin stnden sallad elini. nl-ceim kolanla balyd belime. ekti, ama kopmad. Krt myd, Laz myd ne bileyim? O yanlardan gelir jandarmalar. Bu yandan da o yanlara gider. Hi kprdama!.. dedi, kasaturay soktu, iten da doru savurdu. Kesti kolan. Kk ardakta Sahan Eyse rahmetliye dokutmustum; koland bu! Kkboyal, karal, krmzl, akl... nl-cei Gkeyakada Hafz Ahmetin anas dokumutu; ince kuzu ynnden eirmitim: Kara, mor! Mor kuzunun ynnden, kara kuzunun ynnden, ak kuzunun... Kesti dorad. Verdi elime. Beki Halil bie sordum: Neyin nesi bu ceza? Aman Iraz bac, olmaz olsun, Kyafet Kanunu, nlcek yasak! Fes yasak! dedi. Peki kolan neye kesti devrilesi? Bakt yzme bn bn: Heralda nlcek kolan diye! dedi. Biliyorsan syle bana Halil bi, kim karm bu kanunu? Ankara... dedi. Dedim ona: Yemen, Yunan bitti, imdi de Ankara m balad? Ne istersiniz benim nlceimden, nlcek kolanmdan yklaslar? Neyin bekisiydi Halil bi? Elini sallad jandarmalara gstermeden, yrd yanlarndan... Byle bir an, daha dn olmuana akp gidiyor. Kara ali, yukar kylere ava gitti. Ulupnarl Habilin iyi arkada. gn sonra bulunup geldi. Benim nlceimi kestiler ali!.. dedim. Bakt bakt, sustu. Ta konutu, Kara ali konumad. Yemeni, Yunan bildii gibi Ankaray da biliyordu belki...
57

Eski Bada ev ii kadar bir yere haha ektim. Pekmezle tepside dondurmasn severdi benim avc. Balara floksera gelmemi daha. Bol zm kryoruz. zm kfeler almyor. Kanlara atyoruz, kzler ekmiyor. Hdrellez geti. Gndnmne varyoruz. Haha izmee gittim tek bama. Bayram olan ufak. Kabakuluk oldu geti. Scaklar bast iyice. Yoldan yanda kuru r bir temel var. Yan sra bardak erikleri, Arvall erikleri, karanfil armutlar var. Ayvadan otlarnn arasndan yrd ala illi bir ylan! Boaznn altnda kpeler! Gzleri de ne gzel oluyor hey Allahm! zenip bezenip kendin mi yaratyorsun bunlar meleklerine havale etmeden? Ylan bile sevesi geliyor insann!.. Sava var ya aramzda. Armudun dibindeki sr kaptm, ekildim iki adm. nsan gibi ban kaldrp yar beline kadar dikiliyor. Srk elimde zerine yryorum, kamyor. Furuyo110 rum, biraz saknyor, ama temelin iine svmyor. O zaman dndm, bunlarn hepsi dman deil mi yoksa? Byle bir kukuyu kafadan iinde buldum. Ama tr tr, bin trl ylan; hangisi dman, hangisi deil, nasl bileceksin? Onun iin furdum sr boynuna, beline! Kamad. Furdum... Erkek gc yok bende ama alknm, salladm deiyor. Deince de koca srk yakyor cann. Hl kamyor. Dur bakalm, imdi saldracak bana bu! dedim, saldrmasna kalmadan furdum bana, boynuna, yaraladm. Kap gitse, brakacam yaral maral. lerde daha ok i aacak bamza; bile bile brakacam! Ama kamyor. Kara linin Yemende kalan kardei Kadire benziyor. Ne severdim Kadir rahmetliyi. On yedi yanda gitti kyden. Onu Selimiye klasna tkmlar. Bitlendirmiler biraz. Sonra bindirmiler Pendik iskelesinden. Mektuplar oradan atlrd. Duyardk Pendik iskelesi, Pendik iskelesi... Bir mektubu geldi Kadirin, yllarca kendi gelmedi, sesi n yitti gitti. Yitik dediler. Sonra bulunup geldi, Yunan zaman gene gitti. Hi gitmez simas gzmn nnden. imdi ylann suretinde grnmesinin nedeni ne ola Allahm? Ylan gzel diye mi? Kap gitse sevineceim, gitmiyor. Ne yapaym, ne edeyim? Bunda bir tuzak var dedim, furdum sr. Tozuttum oralar. yice yaraland, acy ald bu. te o zaman balad saldrmaya! Uuyor havada, uup sarp sarp furuyor! Kap armudun dibinden dolanyorum. Bo yann bulup bir daha furuyorum. Uan ylan ok grdm. Birini Necip Beyin Krebe tarlasnda orak bierken. Hi unutmam, utu geldi, grr grmez yere yattk, geti gitti! ndll Hrnn eein kulan krpm! Ortakyde Alimecikgilin duvar delip yitmi. Bu da yle uacak yaras ar olmasa! Demek iyi yaralamm. Ama hl sarp sarp furuyor. Srn ucunu drttm boynundan bastm. Topraa girdi yars. Yars havada, kay gibi furuyor dala yapraa. Bana da rasgetiriyor arada. Acs her acdan ar, yakc! Yaral halinde ykacak beni. Kerimolu, Arap Deirmeninden geliyormu, o yetiti. Elbirlii edip ldrdk de kurtuldum. Hemen aldan rpdan bir ate becerip attm iine, yaktm! Ertesi gn de dedim: Irazca gitme! Haha batsn! ok severdi tepside pekmezle dondurmasn. nme ylan ktn duyunca baltay alp gitti Kara ali. Derlerdi de inanmazdm. Ayn o kuru rnn iinden kp gelmi ei. Cann diine takp uram, ldrm zor er. Kabul ettim ylan milleti eli 111 gezer. O gn bugn ok ylann hakkndan geldik eli meli. imdi bir Muhtarn, bir Hacelinin hakkndan m gelemeyeceim?.. yle dalyor, dnyor. Bir rmak geliyor, atei sndryor, iindeki r p silip spryor. Tutup rma Hacelinin stne pskrtyor. erisinden gk grlemeleri gibi bir eyler yuvarlanp geliyor. Jandarmalar geliyor, deimi giysileri. Seller geliyor kprerek. ildede yanndan ylanlar geliyor, kpeli, ayakta... Su ylan gibi b-kle bkle, terek... Sonra bir el geliyor. Tanmad, bilmedii bir el, tutup yreini skyor. Gsnde bir azman kpek. Neyin nesi, kimin fesi ise, bir de krk bulunup geliyor. Bir ses, Kalk bar, kalk! diyor. Dizleri yaylanp duruyor. Gzleri Hacelinin iilerde; yolunu bulmu bir mekik gibi gidip geliyor. Gzleri, Halil biin kollaryla iniyor, olu smailin kollaryla kalkyor. Krei onlarla birlikte dolduruyor, onlarla birlikte boaltyor. Bayram: Askeriyede bir usul vardr ana!.. diyor. Komutanlar, Asker bo durmasn! der. Komutanlar, Asker bo durdu mu ktlk dnr!.. der. Bir yeri gsterip, Kaz bakalm burasn! der. Kazdrr... Tam karavana zaman baka bir komut: Doldur bakalm burasn! Bu sefer doldurtur. Hacelininki de o hesap ana! O kazdryor, biz dolduruyoruz. O gene kazdryor...
58

Kazdrsn!.. dedi Irazca. Akl yoksa elli gn kazdrsn, serseri; biz de elli gn dolduracaz!.. i alkalanyor. Uzun kavaklar, selvi kavaklar, selvi de kavaklar!.. Kavaklar kadar uzun bir sopa dnyor. Kaldrp Hacelinin beline indiriyor sopay. On bin sekiz yz otuz sekiz!.. Sekizler bir sepet yumurta gibi yuvarlanyor nnden. Hacelinin dilsiz azsz yoksul ka-as, Hacelinin lsn kendiliinden kaldrp gtryor. Talar yas tutmuyor, kerpi ukurunda ala kurumu kerpiler at dzmyor. Scaktan atlayan aresiz talar, deliler gibi boanyor, pe pee dizilip rmaa kouyorlar. Talar, talar, hey talar!.. Hey Karatan talar!.. Dev boyutlu zebella bir kpr stnde Irazca, korkulua tutunmu, salnp giden sulara tkryor. Her soydan, boydan tr tr ylan, suya dolumu, oynuyor, akyor. te te akyorlar. ayr imen bir bahenin iinde Fatma... Bayramn gtrd bulamatan iiyor, kulaklarn sryor, etini, orasn burasn diliyor olann! Kurun 112 gibi bir at, n ayaklar sekili, rzgrda yitiyor, torunu Ahmet, koara-dm byyor. nndeki apa sap, tavuk tylerine karm, grnmyor. Gzleri grmeyen pembe bir kedi, et istiyor. Hacelinin ala kurumu kerpileri, ker...pi...ler, piolu piler!.. Kerpi olduklarna piman kerpiler! Ta olmay, toprak olmay severlerdi, sevmediler. Sevdirmediler... Hacelinin kerpileri kurudu mu acap? Haberim yok ana! Anaan Allah belasn versin! Allah senin de belan versin! Kerpilerin de belasn versin! Hacelinin de belasn versin! Benim de belam versin! Muhtarn da, imamn da, yenin de belasn versin!.. Kerpiler, ker...pi...ler!.. ster kurusun, ister kurumasn, syle ne fark eder? Ne fark eder? Syle devrilesi Kara Bayraam! Ne fark eder? Sen bilirsin ana! dedi Bayram. Sen nerde, ben de orda! Karar verdim, sen nerde, ben de orda!.. apalar, krekler, diler, trnaklar, dirsekler, topuklar... Uyku!.. yi kerpicin amuru, kerpi olmadan nce hi olmazsa bir gece yatp uyumal, dinlenmelidir. Toprak yorgundur. yi kerpicin amurunu en az kez aktarmaldr. Bey konann kerpicini yedi gn yatrdlar, yirmi kez aktardlar. Niin aktarlmasn? Tm Karata iisiydi!.. Kerpi!.. Uyku!.. Para!.. Ev!.. Komu!.. Ev deil, komu!.. Fatma!.. Fatma ile Bayram m?.. Beki Mustafa avlu kapsna gelip yasland: Kara BayraaaamL Uykusunda baklanm bir inein sesine benziyor sesi: Aaay Kara Bayram!.. Irazca belinledi. Bayram silkindi: Yukar gelsene Mustaf aa, yukarn!.. im acele Kara Bayraam!.. dedi Beki. Koca ky bir daha dolaacam akam akam! ok iim var gene!.. Bir utan da kapy 113 ap ieri girdi. Davran bakalm keseye! Bu sabah kye salma salnd Yarn, yada brgn Kaymakam geliyor. Cafer Onba karakoldan haber salm. Belkim yarn leye burda olacak. Paray toplayp acele tedarik grecekler. Rak arap iin Ortakye adam salacaklar. Hazrlk byk olacak. Haydi bakalm, a kesenin azn!.. Ka para vereceiz Mustaf aa? dedi Bayram. ki lira! Herkes iki lira m? Herkese ne bakarsn? Senin herkesle ilikin kalmad gayri! boya ayrdlar ky: Bir lira, bir buuk, iki lira!.. Bizi birinci boydan saydlar demek? Birinci boydan saydlar; iyi bildin!.. ???.. Elimde liste yok, ama kafam listeden salamdr. Muhtar iki sefer okuttu, ben de batan sona belledim. Evet, imdi iki lira vereceksin Kara Bayram! Birinci boydan oldun bugnden balayarak! Salmay nc boydan verirdik... Eee; insann hali her zaman bir olup durmaz! Bazen iner, bazen kar. Demek ki imdi sen kmn. Diyeceksin ki, gnn iinde insan kar m? kar kardam! ini uydurursa saatin iinde bile kar. Sen de kmn! ini ilerletmiin! ki tane kar almn. Tarlalarn
59

bym. Subasarn oalm. ifti atla sryormuun. Kz gibi bir Eskiehir arabas almn. Yarn brgn bir de motor alacakm-n. Ardnda rmork. Bir de patos... Karlarnn boynu sar altn. Birinci boydan salmay sen vermeyeceksin de ben mi vereceim bu kyde? Ben, drt ocuk babas, kendisi beki, kars gndeliki, Burdur ilinin, Yeilova ilesinin, Karata kynden, 1338 doumlu, aya arksz, srt gmleksiz, Osman olu Mustafa Deneksiz mi vereceim, sen vermeyeceksin de Kara Bayram?.. Irazca, Beki Mustafaya bakt bakt: yle ya! dedi. Dudaklarna yaprak gibi bir glmseme geldi. Geldii gibi de uup gitti o incecik glmseme. Biz vereceiz bugnden sonra birinci boy salmay!.. Bayram kalkp ieri gitti geldi: Al sana bir buuk lira! dedi. kdan karp uzatt. st yok! Muhtara, Birinci boydan olmay kabul etti, ama paras kmad! 114 dersin! yle dersin! dedi Irazca da. Eer ok zor ederse, gelir sylersin, ben veririm! Birinci boydanz az ok! Bizim elimizden hibir i kurtulmaz kolay kolay! Muhtar mzrdanr ederse, hemen gel bana, vereyim elli daha! Evet!.. dedi Bayram. Mustafa: Ben Muhtara anlatrm... dedi. Anlat! dedi Bayram. Ne dersen de... Ne dersen de... dedi Irazca da. Mustafa gitti. Irazca: Biz sofray hazr edene kadar, Ahmetle ikiniz Sultan teyzene bir daha bakp gelseniz! dedi Bayrama. Ne yapyor, ne halt ediyor? Geimi iyi mi ylanyla? Arayp soramadk... Gidip bakalm! dedi Bayram. Irazca: Fazla oyalanmayn haa!.. dedi. Bayram: Oyalanmayz! dedi. Ahmet, babasnn ardna takld. Avludan ktlar. Koaradm gidiyorlar. Yarn Groluk amlna gidiyor muyuz baba? Ne var Gloluk amlnda? Aa getireceiz ya merdivene!.. Ninem diyor ki: Bktm u merdivenden! diyor. Senin baban ok tembel! diyor. unu bir yenilemedi! diyor... Yenileriz!. dedi Bayram. Yarn gidecek miyiz baba? Bilmem! Niye bilmezsin yahu? Bilmem, bir dnrz. Hele bir sabah olsun... Sabah olunca m dnceksin? Sabah olunca! Niye imdi dnmyorsun? imdi olmaz. Neden? 115 Bayram duraklad: Bak Ahmet! dedi. Biz imdi Sultan teyzeye gidiyoruz! nsan giderken dnemez mi? Bayram gene duraklad: Yarn dnrz! Sabah erken kalkarz... imdi dn, imdi!.. imdi kafam kark... Ahmet, babasnn elinden tuttu: Kim kartrd kafan? Kara Bayram bir daha duraklad: Haceli drzs kartrd! dedi. Niye kartrd Haceli drzs? Ne bileyim ben? Evimizin nn kazyor baksana!.. Kazsn! Biz de doldururuz... Karanlk basnca, ninemle kalkarz!.. Anamla sen de gelirsin! Bir doldururuz, bir doldururuz, deil mi baba? Doldururuz!
60

O zaman kafan dzelir mi? Dzelir! Kafan dzelince dnr msn? Dnrm! yleyse hemen dolduralm! Dolduralm! Ekmei de abuk yiyelim! Yiyelim! Sultan teyzenin evinde ok oturmayalm! Oturmayalm! abuk bakp hemen dnelim! Dnelim! Ahmet, babasnn nne geti. Admlarn iyice at. Sultancarun avlu kapsna yaklarken de komaa balad. Kotu kotu, kapda durdu. Daha babas yetimeden kapy at, girdi ieri. Sultanca, kapnn nnde abtest alyordu. Ahmeti byle soluk solua grnce ard. Abtestini tamamlamadan sordu: M>e var ulen? Evinizde ylan m kt yoksa? Yok be! dedi Ahmet. Ne ylan! Asl senin ylan sormaa gel116 dik biz: Ne oldu seninki? Nasl benimki? Baya g! Evinde kan ylan! Babamla bakmaa geliyoruz! abuk syle ne oldu? Geiminiz iyi mi, kt m? Ylan yok! dedi Sultanca. Grnmyor... Grnmez tabii! Kadn abtestine devam etti: Niye grnmezmi? Grnmez tabii! Btn delikleri tkadk. Bir baca delii kald ak. Baka hibir delik kalmad. Babam hepsini tkad. Benim babam yle delik tkar ki... yi ya!.. dedi Sultanca. Nalet nalet konuup durma! Nerde baban? Geliyor! imdi gelecek! Bayram kapda grnd. Yorgundu: Naslsn teyzeciim? dedi. yiyim... dedi Sultanca. Ylandan ne haber? Yok bir haber... ok gzel! Biz adamakll tkadk delikleri filan canm! Grnmez gayri! Asla grnmez!.. Sultanca, elini yzn dastaryla kurulad: Beytullah Hocaya dantm bugn. Hi korkma! dedi. Bugn Enm erifi koyup yatacam bamn altna... Ahmet: yi! dedi ordan. Sultanca: eri girin oturun! diye yol gsterdi. Ahmet: Oturmayacaz, hemen gideceiz biz! dedi. Ne yapacaksn hemen gidip? diye akt Sultanca. Hacelinin temeli dolduracaz! dedi Ahmet. Ne zaman? Ekmei yedikten sonra, karanlk knce!.. Bayram bakt kald oluna. Sultanca: Bayram! dedi. Ne oluyor sizin iler byle? Bizim iler kt Sultanca teyzeciim! dedi Bayram. Dn beni odaya ardlar, gittim. Ben odaya gidince anam da bunlar ardna 117 drp doldurmu Hacelinin temelini! Haceli, sabah bizim eve gelip kavga etmi. Sonra yeniden etirmi. Anam diyor ki: Bu gece gene dolduralm! Onlar eecek, biz dolduracaz teyze. Sonunda kan akacak. Byk bir dv gzkyor bize. Ama evimizin nnde ev
61

yapacaklar, insan buna gz yumar m Sultan teyzeciim? Gz yummayn! dedi Sultanca. Kim dedi gz yumun diye? Deli Mehmetin ocuklar korkaktr. Ne Hacelide yrek vardr, ne de kardalarnda. Onlar esin, siz doldurun! Ahmet: Dolduracaz! dedi. Bayram: Dolduracaz ama Sultan teyze... dedi. Doldururken doldururken bamza bir bela gelmesin? Hi korkmayn! Haydi baba! dedi Ahmet. Ge kaldk! Gidelim! dedi Bayram. Haydi teyzem, hoa kal!.. Bu senin Ahmet!.. dedi Sultanca. Yer yemesin bu Ahmeti! Otursanz da akam burda savsak olmaz m?.. Baka bir gn Sultan teyzeceim! dedi Bayram. Sen gcenme de biz gidelim! Siz bilirsiniz! Madem yle, uurlar olsun! Selam syleyin Iraz abama! Olur! dedi Bayram. Hoa kal!.. Ahmet, kmt bile kapdan. Bayram, Sultancaya dnp gld. Sultanca da gld: Yk kz eker... dedi. Barmaa gelince kan barr! Bu senin Ahmet yle... Bayram kp giderken: yle teyzeciim... diye teyzesini onaylad. Ahmetin koup zplamasyla, bu benzetme arasnda ilgi bulamad. Bulmak iin de uramad. Adamlar akam namazndan kyor. Yank ya kokusu, bulgur kokusu, kyn yoksul havasm doldurmu. Bayram iyice ackt. Yoruldu da. Ahmete yar yolda yetiti. Yana yne bakmadan yrd baba oul. El ele gidiyorlar. Ahmetin iinde kanatlanm bir rzgr, ak kpkl bulutlar toparlam gtryor. Babasn alp gtryor. Hacelinin evyerine gelince, Bayram durdu: UlaaanL Bu ne?.. 118 Evyerinin ortasnda bir kat yatak duruyor. Getirip bir ulun stne atmlar. stnde al yeili uuan bir kilim drl. Haceli ulun ucuna oturmu. Kucanda bir tektfek tutuyor. Aln yz Jcr krt. Derin gzlerinde sis... Dnyor... Dirliksiz... Bayram, temeli kesip gemedi. Kysndan doland. Haceli, gz ucuyla Bayramn admlarn bir bir sayyor. Dudaklarndan varla yok aras bir glmseme geti Bayramn. (una bir selam ataym!) diye dnd. Sonra vazgeti. (Eekleir!) dedi. (Selam mahana eder, vakitsiz bir ngar karr!) Haceli: (Gel de konualm!) dedi iinden. (Yada anan yolla anan! Karn da beraber gelsin!..) Bayram, Hacelinin mrldandn duydu. Ama ne dediini anlamad. yi sylemediini biliyordu. (Helbet iyi sylemez! Benim temelimi doldursalar ben iyi syler miyim? Gene bravo! Sabrl adam!..) Bayram eve geldi. Irazca dikilip duruyor: Seninki bir tektfek kucaklayp oturdu bakalm! Otursun! dedi Bayram. Bizi furup ldrecek! Yapar! dedi Bayram. Irazca, gidip geldi evin iinde: Korkudan... dedi. Bayram: Belki! Bsbtn korkudan! Ekmei yedikten sonra ben gideceim yanna! Beni fursun ldrsn bakalm. Gnlmle gideceim. Fursun erkekse! Oturacam nne. Sabaha kadar oturacam, fursun azna stm kpei!.. Drzy bacandan srmeli aya! dedi Bayram. Bir saat sonra uyur kalr, l gibi... Asla uyanmaz! O zaman tektfeini alp sokmal gtne... Bugn akama kadar ta ekti! dedi Irazca. Le gibi yorulmutur! Ta eken bir, giysi yuyan iki! Bir uyudu mu uyanmas olursuz! ite o zaman tut bacandan sr! Haggaten haberi olmaz... Haa geldi baularna:
62

Bugn sofray darya kuracam, hayata! dedi. Ne dersiniz? 119 I Kuraym m? Ana oul bakt. Kur tabii! dedi Bayram. abuk kur! Haa: Gel Ahmet, yardm et anam! Ahmet suratm ekiterek kalkt ninesinin yanndan. Bak ana, Fatma geliyor! dedi Bayram. || Irazca ky iine bakt... Elinde kalbur var! dedi Bayram. Kocasna akam az getiriyor! Bu Fatmada ok i var ana!.. Fatmann da ad batsn, senin de!.. Benim neden adm batsn ana?.. Anaan da ad batsn Kara Bayram!.. Fatma, Hacelinin yanna geldi. ulun bir kanadn at. Yn Bayramgilden yanayd. Hacelinin srt dnk. Bayram da ynn onlardan yana dnp oturdu. Sofra hazrd az sonra. Yufka ekmekleri para para azlarna tkp bulguru kaklamaa baladlar. Bayram, her ban kaldrp bakta, Fatmay kendisine bakar gryor. Fatma, kadn gzleriyle uzaktan uzaa bir eyler sylyor. Ekmek yemiyor, durup srekli Bayrama bakyor. Gzleriyle bir eyler sylyor sanki. Bu gece bunlar burasn beklesin! dedi Irazca. Gznz an bizimkiler! Biz de sergi yerine gidip kerpileri kralm! Hep beraber! El ayak ekilince tam! Millet yatp uykuya varnca! Un ufak edelim eriiklinin iki bin kerpicini! Bakalm ondan sonra ne yapacak? yi akl! dedi Bayram. Gz gene Fatmaya gitti. Fatma, hep bu yana bakyor. Ekmek yemiyor da kocasna kar yiyor gibi yapyor sanki. Bayram, ban eip bekledi biraz, birden kaldrd bakt, Fatma da bakyor. Hi yanl yok. Glmsyor gibi bir hali var. Haa: Bizim komular daha temeli atmadan evyerine tandlar ana! dedi. Bizi ok sevdiklerinden mi acaba? Irazca: Kimse kimsenin iini bilmez kzm! dedi. Onlar lyor imdi bizim yolumuza! Yllardr bize zlem ekiyorlar. Ama biz ktyz. Onlar geliyor on ayak, biz varmyoruz bir ayak. Biz, asyz biz... 4 120 Bizim neyimizi seviyorlar acaba ana? dedi Haa. Kara kamz, kara gzmz... Evimizin nn... Ama biz onlar sevmiyoruz. Evlerini yan bamzdaki ykklardan birine yapsalar belki severdik. imdi yapsnlar, gene severiz... (Severiz ulan!) dedi Kara Bayram iinden. Haa, Bayrama dnd usulca: Sever miyiz Bayram? Bilmem valla!.. dedi Bayram. Irazca: Sevmeliiii, sevmeli!.. dedi. Dnyada insan birbirini sevmeli! Sevmezse gnler tkenmez! Sevmezse dnya zindan olur. Sevmezse yaadnn farkna varamaz. Sen somurt, komun somurtsun, ne olacak sonu? nsan dediin dnyada sevimeli kzm!.. Sofrann yan bana uzanm Tornan da Haceligilden yana bakyor. ok irkin demir attlar; bu iin tad olmaz! dedi. Onlar buraya geldiklerine piman ederiz! dedi Irazca. O zaman, kendi gnlleriyle giderler... Bayram, ban kaldrp bakt: Haceli ekmeini yemiti. Fatma sofray topluyor. Ortada ne varsa kalbura dolduruyor. Kalburu bir yere koydu sonra. Oturdu ulun kanadna. Yava yava karanlk kyor. Ky, kopkoyu bir arafa giriyor. Fatmann yz gz kayboluyor. 121 16 GECE
63

Havanann Sivriden doru bir sis geliyor kyn stne. Ar ar geliyor sis... Haa sofray toplarken, Beki Mustafann sesi duyuldu: Halaaa!.. Aay Irazca halaa!.. Bayram karlk verdi: Ne o gene Mustaf aa? Yukar geeel!.. Geliyorum, kpeinizi tutun bakalm!.. ok gacara bir kpek gibi!.. dedi Bayram. Kalkp merdiven banda yatan Tornann boynuna bast. Yeniden: Yukar gel! dedi Bekiye. Buyur gel!.. Mustafa kp geldi: Iraz hala! dedi. nce u elli kuruu ver! Sonra da seni Muhtar aryor, evine! Seni de, Haceliyi de... Ekmeini yedinse d hemen ardma!.. Hemen imdi mi aryor? Hemen imdi aryor! Haceliyi de mi imdi aryor? Haceliyi de imdi aryor! Gidelim! dedi Irazca. Bayram: Ona da haber verdin mi? Verdim! dedi Beki. Belki gitti imdiye... Kalk bakalm ana! dedi Bayram. Seni gtreyim! Irazca: Yok lzumu! Ben yalnz giderim. Ortalk zindan gibi ana! Gz gz grmyor!.. Grmesin! Ne olacak bana? Mustafa: Siz abuk karar verip kalkn, benim iim pek ok daha! akr dayya urayacam, bal iin! Kaymakam Efendimize bal kacak yarn... Irazca: Kaymakam Efendiniz hava alr bal yerine! Neden imi o? Syle bakalm! Neden olacak? u sra hi kovan aar m adam? 122 Doru!.. akr day, akr day olal, buday oraklar balamadan kovan amamtr... Mustafa: Ama emir emirdir. Gidip syleyeceim. Sen abuk ol Iraz hala! Muhtar bana dellenir sonra! Hemi de Haceli gideli epey oldu. Senden nce varr, davay hak eder! Ge varrsan kaybedersin... Beki gitti. Ardndan Irazca ile Bayram merdivenleri indiler. Bayram: Grdn m Muhtarn irezilliini ana? Hem bizi salmada birinci boya geirdi, hem dieyli halinde seni odaya aryor! Hemen Haceliden yana geti drz!.. Gesiiin! dedi Irazca. Bildiini yapsn... Kylk yerinde namustur bu! Namus olsun! Yzmn aln alacak deiller ya! Temellerin ortasnda bir karalt oturuyor. adm kala durdular. Karalt kprdad: Iraz hala!.. diye fsldad. Siz misiniz? Fatma idi. Irazca seslenmedi. Hala! Aaay Iraz hala!.. Ahmet!.. Irazca, Bayrama bir iaret akt drterek. Sonra: Biziz Fatma! dedi. Yalnz msn? Yalnzm Iraz hala... dedi Fatma. Haceliyi Muhtar artm, gitti!.. Sis de geliyor kyn stne... Bizi de artm bakalm! dedi Irazca. Ne diyecekse?.. Gidip bakalm dedik biz de!.. Sonra, birdenbire: Aaah!.. dedi Irazca. Bard: Grdn m bamza geleni Ahmeet? Muhtarn elli kuruunu unuttuk ay ninem! Beki daha demin syledi! Dnp alalm unu... Dndler. Bayramn yrei hzl hzl vuruyor. Avluya girip durdular. k Bayram! dedi Irazca. Yakasndan tutup Bayram ktr-d. Eli aya titriyor koskocaman adamn. Bayram, dinle beni! Bu kanck ne zamandr cayr cayr yanyor aslanm! Alaf alm gibi yanyor ne zamandr? Sndrver unu Bayram! Nasl olsa temelleri gene atrd kocas! Anladn m koum, sevaptr!..
64

(Sevaptr!) dedi Bayram iinden. Yrei davul gibiydi. Oturdu kald yerine. (ukurlar atrd! Ay yok; sis de geliyor! Ortalk zindan 123 gibi...) Irazca: Ben gidip Ahmeti alaym yanma! Sen kal, sndrver anam unun ateini!.. Ses soluk kmad Bayramdan. Yrei deli gibi vuruyordu. Bendini yarm sel suyuydu, dnyann ateini sndrmee yeterdi yrei. Irazca kalkt usulca. Merdivene yneldi. Tornan hrlad. Sus! dedi, susturdu usulca. Hemen Haa dikeldi karsna: Sen misin ana? Benim kadn kzm! Bayram nerde? Bayram gitti! Ahmeti de gtreceim. Muhtar onu da istiyormu! Nerde ocuk? Burdaym! dedi Ahmet. Haa: Beni de isterse ana? dedi. stemez! sterse gitmezsin sen de! O kadar uzun deil gayri! Hele imdi biz bir gidelim de... abuk gelin ana! dedi Haa. Ben korkarm... Korkulur mu kzm? Ku kendi yuvasndan korkar m? Sen merak etme, biz abuk geliriz... Ahmeti alp gitti Irazca. Ayak sesleri yaklap uzaklarken Bayram duvara yasland. Ayak sesleri gitti. Irazca ile Ahmet konuarak geti. Bayram yavaa doruldu. Yrei gm! gm! vuruyor durmadan. Temelden geerken Irazca: yi bas! dedi Ahmete. nn ukur! Basyorum! dedi Ahmet. yi basyorum ite nine! Dmedim ki ben! Irazca baryor; Fatma duysun geip gittiklerini: Dmedin ama dersin!.. yi bas dedim! nn ukur, dikkat et dedim!.. Yrdler. Ahmet: Bu gece bu ukurlar dolacak m nine? Baban dolduracak! dedi Irazca. Nerde imdi babam? Suuuuuuuuuss! 124 Ahmet susmuyor: Nerde imdi babam? Baban ukurlarn iinde! Sakland ki, kimse grmesin! Birazdan kalkp dolduracak. Haceli de odaya gidecek. Gidince dolduracak... Yalnz bana doldurabilir mi? Doldurabilir! Kocaman ukurlar g nine! Olsun! Senin baban... Benim babam?.. Senin kr eytanndan bulas baban!.. Admlarn aa aa, Muhtarn Yukar Mahalledeki n kuyulu evine doru yrdler. Fatma bzld yerden doruldu. Drt yanna baknd karanlkta. Gremedi bir ey. Nurinin Kahvenin nda tek tk adamlar seiliyor. Ses soluk yok ky iinde.. Bayramn evden yana dnp bakt. Kapalyd kaplar. Kydan keden ancak kr klar szyor.. meldi. Kuvvetli kollar elma fidanlar gibi tazeydi. Kollar elma fidanlar gibi taze bir erkek tarafndan sklmay ne kadar istemiti! Niin Haceli yle deil? Niin Haceli hi oralarda deil? Niin yataa yattklar zaman iini abuk bitiriyor? (Yarm yarm!..) diye sylendi Fatma. (Tepesine yldrmlar dsn eriildi kpein! Bama koca olacana, ildedeye koca ta olsa ne vard bunun bylesi?) Kollarn Bayramn evden yana uzatt. Gerdi, at kollarn, kapad karanlkta. Gerneti iyice. (ldrr benim yerimde olan, ldrr kendini!..) Bayram temele doru yrd. Kapnn kard gcrt Fatmay titretti. Bir akm geti bedeninden. Ban uzatp beklemee balad. Gznn klar kurumu mu? Niin bir eycikler gremiyor? Koyu bir karanlk. Bayram yrd ar ar. Kararl. Temele yanat. Ban, bacaklarn, tekmil gvdesini bir ate sard. Yrei eski deliliinde vuruyor. Sanki hi kadnla yatmam imdiye kadar. (Bu haram!
65

Haram tatl olur derler!..) diye dnd. (Fatmann da tadna bakalm bir kez-cik!..) Baka karlarla yatm erkekler, uzun uzun vnrd yolda belde. Bayram hi vnmeyecek. 125 Temelin banda durdu. Karanlk havay koklad. Genzine ar bir gbre kokusu doluyor havadan. Temelin iinden doru bir kprdanma iitti. Ban uzatp dinledi. Bir admda temeli geti. Durdu. Fatma bir adm nnde titriyor. Delirecek gibiydi; eliyle kafasn yukardan bastrd. Akl kp gidecekti sanki. Aznn ii kurudu. Hzl hzl soluk alp verirken kurudu dili dama. Fatmann yrek gmbrtsn duyuyor. Sis gelip kyor kyn stne. Bir adm daha atsa eli eline deecek. Attm atmadm demeden, Fatma ile kucak kucaa geldi. Dizleri titriyor her ikisinin. Sarlmasa decekler. Kendini sald Fatma. Bayram, ayaklarn at dmemek iin. Fatma kayd indi. Derman kesiliverdi. kt. Belinden tutup ukura ekti Bayram onu. Fatma abuk yrd. Hazr bir yer var sanki; oraya gidiyorlar. ukura uzandlar. Konuamyorlar. (Tam boy siperi! ki kiilik avc boy siperinde harama ukur zyorum!) Sonra, Haram! dedi usulca. Helal!.. diye inledi Fatma. Benim kendi gnlmle verdiim bir meyva sana!.. Haram m olur? Sarld. Fatmann plerinden, gzyalarndan. Bayramn yz gz pslak oldu. Fatma: Bugn benim kemiklerimi kr! Bugn ldr beni burda! kar canm tenimden! Canm sana helal! Helallarn en helali!.. lerde, Ali zzetin evin oralarda bir kpek ryor. (rsn!) diye dnd Bayram. Gece bekilerinin ddkle birbirlerine iaret vermesi gibi, Aa Mahalleden teki kpekler de Ali zzetin evin oralardakine karlk veriyor. Baka ses soluk yok. Sessizlik gitgide kyn kanna karyor. n, cin... n... nlik cinlikti kyn ii. Sis, ky keyi saryor. Bayram kalkp temelin teki ucuna gitti. Yattklar yerin iki adm tesine uzand. Fatma kald yerinde. (ok tatlym?) dedi iinden. Gerneti. Neden sonra toparlayabildi kendini. Yattklar yeri dzledi ayayla. Yan yana uzandlar. Srtlarn temelden kan topraa dayadlar. Fatma ban Bayramn bana yanatrd: 126 Olmayacak! dedi. Komu olabilseydik aah!. Zarar yok! dedi Bayram. Fatma sustu. Bayram: Senin Haceli temele kan aktmad? Aktmad! dedi Fatma. ine girerken aktacak!.. ki trl kan olur! dedi Bayram. Ak kan, kara kan. Kara kan dediin, baya bildiin kan. Seninki kara kan aktmasn, biz ak kan aktverdik!.. Fatma srtnd: AmaaanL Allah onun belasn versin! dedi. Ama bu iin, o ile ne ilgisi var? Bu i baka i Bayram! Bu i tatl i! Dnyada en tatl! Aaah, komu olabilseydik!.. Syle kocana, bir yka yaptrsn evini! O zaman tez tez, sk sk; haa?.. Bayram: Beolmaz!.. Niye bellolmuyor? Yetmez mi bu kadar? Doymadn m? imdi doydum, ama sonra?.. Ne yapalm?.. Sen doydun mu? Hi doyulur mu, delili? Fatma alyor: Hi sana doyulur mu Bayram? Sana da doyulmaz, ama, insann sayd yerler var! Bir saymadn, iki saymadn; sonra sayman gerekir... nsann can... nsann canysa! Kocan var! Onu deil de, canm seni isterse? Sabr.. Sabr... Sabrn ard kabir...
66

Sayacaksn... Sayacam sayacam, ne geecek elime? are yok... Tutsak gibi! Elin kolun bal gibi... Doru sylyorsun ama... dedi Bayram. Amas ne? Bayram sustu. 127 Fatma sordu: Sen bu Haay seviyor musun? Seviyorum tabii!.. Haa o!.. ok mu seviyorsun Haa oyu?.. Az yada ok! Ne yapacaksn?.. Fatma srtnd: Beni de sev! Az yada ok... Olur! dedi Bayram. Her zaman sev!.. Olur!.. Hayhay!.. Gtr ahrna kapat! Hi ziyanm olmaz Haa oya!.. Olmaz dedik ya!.. Klesi olurum Haa onun! Senin de olurum!.. Haceli oyu ne yapacaksn? Haceli onun azna saym!.. Kardalar var!.. Kardalarnn da azlarna!.. Fururlar seni!.. Furmalarnn da!.. ldrrler!.. ldrmelerinin de!.. Keserler ktr ktr! Hi kmam senin evinden! Benim evimin bir gz odas var... Gene srtnd: Ahrna kapat dedim ya!.. Kandr herifini, yka gelin... natdr, dnmez inadndan. nat... nat... n... ukura bir daha indiler. Bir daha bir oldular... Ayak sesleri geliyor. Sis var. Fatma srad. Bayram yatt yere. Ahmetin fsltsn iitti. Bayram gmld sisin iine... Babam ukurlar dolduramam g nineee! Irazca: Yr! diye bard. Tutup kolundan ekti. Ayak sesleri uzaklat. Sis kalkmaa balad. Fatma kalkt, gene yanat Bayrama. 128 I Bayram silkinip doruldu. Demek buray bu gece de dolduracaktnz? Dolduracaktk! dedi Bayram. Biz yataklar getirince vaz m getiniz? YoooL dedi Bayram, meldi. te doldurduk ya! Fatmay kendine ekip uzun uzun pt. Fatma bzld: Soluk alacak canm koymadn Bayraaam! ok tatlsn! Ben gelir senin evine otururum yarn! Oturur kalkmam! sterse ucunda lm olsun!.. Bayram silkindi: Ben gidiyorum! dedi. imdi seninki gelir! Toparlan abuk! rezil kepaze oluruz sonra... Kalk bu halde grmesin seni!.. Fatma boyuna, Oh!.. ekiyor. Oh, leceim!.. ekip yrd Bayram. t yok evrede. Avlu kapsna geldii zaman durdu. Kalkp gitmi deminki sis. Ay domu. Parlayp km Koca Dumlunun ba... Haceli, ayan sryp geldi evyerindeki yatan yanna. Bayram durup dinledi. G Fatma! diye bard Haceli nce. Fatmann sesi kmad. Karlk alamaynca daha ok barmaya balad Haceli: Uyudun mu kahpe soyu? Fatma, zor g toparland: Uyumadm, uyumadm! dedi. Ne baryorsun deli deli, emecek misin? Beride Bayramn yrei yeniden vurmaa balad. Nerdesin gu? diye baryor Haceli. ukurdaaaa! dedi Fatma. ukurda, cehennemin dibinde! Ayaa kalkp yrd. Ayakyoluna oturdum. Fatma! Fatma! Syle, ne var? Ulan soysuz! Temelin iine ayakyoluna m oturulur? Ne yapacaktm? Nereye gidecektim? Vay namussuz! Vay dinikrk!.. Bayram, avlu kapsn ap girdi. Anasyla burun buruna geldi girince. Nerdesin, Allann rdei? dedi Irazca. Nerdeyse Deli Haceli stnze geliyordu! ldrdn m sen? ldrmadm, ldrttm! dedi Bayram. Karanlkta yz kzar129 di. Byle dediine piman oldu. Az daha stnze varyordum vallaL O kadar ta attm, hi haberin olmad m? Bayram sustu.
67

Irazca: Hi haberin olmad m? dedi yeniden. Olmad! dedi Bayram. Haydi abuk, yukar gel! Haa sorarsa, Ayakyoluna kaldy-dm! dersin. Ben, Ahmeti kandrdm: Baban bizi gzetlemek iin bekledi darda! dedim. ukur dolduruyor diyordun demin ya? Avluya gelince anlattm: Bize grnmeden bekledi bizi! dedim. Ayakyoluna da oturur, imdi gelir! dedim. yi akl!.. dedi Bayram. yi akl, ama kark! Irazca: Kaymakam yarn geliyormu, ie gitme! dedi. ikt edelim! ok kt ullanmaya balad Muhtar stmze! ikt edelim de bir tanyalm bakalm! Kaymakam, Onbaya havale eder... Edemez havale! Ettirmeyiz! Kendin, kendi gznle bakacaksn bizim davaya! derim. Hazr ayamza kadar kp gelmiin! derim. yi ya... dedi Bayram. Irazca: apalar nere koyduk? apalar, krei?.. Ne bileyim? Yukar karken Bayram Toman hrlatt. Irazca kzd: (Hep bana inat yapyorsun deil mi?) dedi iinden. eri girdiler. ocuklar serilmi yatyor. Haa maa yerlere serilmi. Bakt Bayram, kendisi de esnedi. Irazca, ayann ucuyla Haaya drtt: Kalk gelin! Kalk yorgun HaamL Kalk kzm! apalar, krei bul abuk... Haa kalkt. Dp dklyor. Kendinden geip gitmiti. Uyku gzlerini brm, akyor. Hayata kp apay krei buldu. Ahmet yatsn! dedi Irazca. Haa: Biz mz m gideceiz? diye sordu. Irazca: mz gideceiz kzm! Yetmez miyiz? 130 Haa: Yeteriz! Ama biraz abuk olalm! Gelin kaynana yrd. Bayram arkalan sra geliyor. Avlu kapsn ktktan sonra, Irazca: Sen ne d Bayram! dedi. Ben en arkadan geleyim! Seyrek seyrek gidelim! Askeriyenin gece talimi gibi! dedi Bayram, ne dt. Elinde krek, yrd. Ky iinden Haceliyle Fatmann bdrtlar geliyor. Hl tartyorlar! dedi Bayram. Irazca, arkada, hem yryor, hem sokurdanyor: Azna stm! Bu yatan sonra benim elimi kana bulayacak! Muhtarm diye gemi kyn bana, ii gc frldak! i gc adam kayrmak! Deli Haceliyi alm kanad altna, durmadan martyor miskini: Haceli Efendi temel kazd! Haceli Efendi ta krd! Haceli Efendi kerpi kesti! Emecikleri boa gitmesin Haceli Efendinin!.. Kerpi kesmi!.. Kerpicini banda paralarm ben onun! O Haceli Efendi de, Kara Bayram babanzn klesi mi ulen rzkrklar!. Durun siz! Siz beni bilmiyor musunuz yoksa? Bana Karata kynde ad stnde Kara Irazca derler. Ben sizin hepinizi sulu dereye gtrr, susuz getiririm! Ben sizin kerpilerinizi banzda paralarm! Ben bu evyeri-ni size mezar ederim, mezar!.. apalarla, kreklerle giritiler. Vur ha vur! Vur ha vur! Un ufak ettiler Hacelinin ala kurumu kerpilerini... Vur ha vur! Ay dolanp Koca Dumluyu aasya... 131 17 DENG DENGNE afak skyor. Haceli, ky iindeki evyerinde uyand. Gnn doaca yanda dnya tutuuyor. Ortalkta ince bir ayaz var. Donduruyor. Haceli, uykusunun iinde yataktan ula kaymt. stnde yorgan yok. mkp kalmt. Uyannca: (Kazk gibiyim!) dedi kendi kendine. Toparlanp yataa girmek istedi. Fatma serilmi. Kolunu bacan am. San ban datm. Doldurmu yata. Uyuyor. Haceli sokuldu. Ate gibi yanyor kars. Uykunun sersemlii dald birden. Gzn iyice at. Bakt karsna. Fatmann dolgun yz tanda pembeleiyor. (Ferik elmas gibi ulan!) dedi iinden.
68

Elini yorgann altndan sokup Fatmaya srd. Gslerinde gezdirdi. Ularn skt. Fatma gerindi. Uzata uzata, HelaaaaL dedi. nledi: En helali!.. Haceli titredi. Sarlp pt karsn. Sakaln yasta srd. Belki yirmi gndr tra olmadn dnd. Sakall vakitlerinde pmek isterse, Fatma yzn ekitirdi. Grrd gzlerinin kuyruuyla. Gsleri okamay srdrd. Fatma dnd, Bu en helali!.. dedi, mrldand yeniden. Sonra delirmi gibi sarld kocasna. Haceli ard: lk!.. dedi. lk gryor Fatmann bu halini. Ne kadar istiyordu bunu? Sarlp pt. Sakallan batt, kollar actt. Fatma, nerde olduunu, ne yaptn bilmeden, silkinip gzn at, at kapatt: Aaa!.. dedi birden. Sabah olmu!.. Kendini kurtarmak istedi. Aaaa!.. Haceli brakmad. Skt karsn. Fatma rpnd: Sabah olmu dedim Haceli! Kurtuldu, yatan te bana kayd. Gren olur!.. Haceli yanat: Kamasana g! dedi. Fatma: Sabah olmu! Beytullah Hoca grr... Suuus! Sus!.. ekti Haceli. Balatma hocasndan!.. Fatma, itti kocasnn kolunu: Sen delirdin mi? Yoksa akln m oynattn?.. 132 f| Suuuss!.. dedim... Sus! Sus!.. Sabah olmu diyorum sana! afak geip gider... imdi Beytullah Hoca ezan okumaa kacak! imdi millet sokaklara dolacak! Sen hl Sus! Sus!.. Deli misin, zrdeli misin? Yoksa zrzrdeli mi? Haceli bir hamle daha yapt: SussL Hi stme gelme bu sabah Deli Haceli! dedi Fatma. Kl kadar canm istemiyor? Akam? diye sordu Haceli. yi ya! dedi Fatma. Akam... Haceli boverdi aresiz. Kzd... Fatma yzn ekitti adamakll. Bugn bu sakal kaztmal! Kaymakamn da huzuruna kacaz. Berber Melek Hasann nne oturmal sabahtan!.. Kprt sabununu, kaz arkada! demeli... Fatma yan dnd. Btn bedeni kekek gibiydi. Kar kapl kayalk bir dadan yuvarlamlar da aalara dm gibiydi. inde yamur sonu imenlerinin lk hali olmalyd; aahL On gn dokun-masalar. Burda, kyn ortasnda serile serile yatsayd! Nedir bu honutluun nedeni kz deli? Kyn iinde neden yatyorsun utanmadan? diye soranlara, Kara Bayram!.. demeliydi. Yatmalyd. Bir lk su akmal yan banda. Girip uzanmal iine. Tm kyl okamal. Dostu dman birikip bakmal. Derin denizlerdeki su kzlar gibi immeli, rpnmak. Akamki Bayram dnd. (lk kez Fatma oldum dn akam!) diye geirdi iinden. (lk kez... Fatma...) Bayram gznn nnden gitmiyor. (atr atr kr kemiklerimi Bayra-aam!) dedi iinden. Sarld, pt hayalinde. Yzn yasta srd. m gibi yaparak kolunu kendi gvdesine sard. Gld sonra. Sonra ah ekti. Alayacak gibiydi. indeki harman yangn alttan alta iliyor. Yel estike yangnn yalmlar parlyor. Haceli gene yanat. Elini kabalarnda gezdirdi. Gslerine doru kyor. Eli, derisini ize ize gidip geliyor. Bir umutla karsn okuyor. Frlad kalkt Fatma: Bir dalgam bozuyorsun ki ulen eriildi!.. dedi. Kalk gayri sen de! Yataklar gtrelim! Yada sen biraz daha yat, ben gideyim! Kyn 133 diline dreceksin beni! Hakkmzda trk yaktracaksn! Alm da kary koynuna, ky iine yatrm!.. dedirteceksin! Akam ben sana o kadar syledim ekmei yer yemez: Brak beni, eve gideyim! Brakmadn! Muhtarn evine gitmelerin tuttu. Ky iinde karyla yatmay sende grd KarataL Eriildi deli!.. Zrzrdeli, hnzr deli!.. San ban dzeltti. Dastarm rtnd. Tahta nalnlar geirdi ayana. Yatan ayakucuna kt: Sen yatacak msn daha? dedi. Haceli gerneti. Esnedi. Tam yutaca sra lokmay drmt azndan. Sinirliydi.
69

Cevap versene be! dedi Fatma. Yatacaksan adam gibi Yatacam! de, ben gideyim! Yok, yatmayacaksan yataklar gtreyim!.. Defol surdan gm! diye bard Haceli. Parlad birden. Yatan, yatmasn, slalesini!.. Okudu. Fatma doruldu: Gideyim, pekey! dedi hmla. Gideyim, gideyim! Git gidersen! ekip Kara Bayramn evine gidebilmeli!.. Kendini gitmee karar vermi sayd. ok gl bir masal insanyd imdi. Masaln iinde Kara Bayramn evine gidiyor. Dorulmu o yana yukar. Haceli frlayp karsna dikildi: Niyetin ne yana Fatmaa? diye soruyor. Elinin tersiyle itiyor onu: Ne yana m? Canmn istedii yana! Cann kimin yanna gitmek istiyor Fatmaa? almla karlk veriyor: Canm, Kara Bayram istiyor!.. Adm adm yryor. Ar admlarla... Tok tok!.. Ar admlar, masaln merdivenlerini kp Bayrama, Haaya ulayorlard. ki kadn, Bayram ortalarna alp, Haceliye kar, dosta dmana kar, Karataa kar, dnyaya kar canlarna saryorlar. Sararken masal bitiyor. yi bitiyor. de sevimenin tadn karyor. Hani, ne gitmiyorsun? diye bard Haceli. Fatma srad kalkt birden. Masalsz kald. Gsz, dermansz kald! Kendine g verecek bir dost, bir destek yok evresinde. Tutunacak bir dal yok. Yapayalnzd Karatata, dnyada... Bir dal olmal... Yada, Haceliyle yapaca teke tek bir dvle ayrt etmeli her eyi, kendisi... 134 Irazca, her gnknden biraz ge uyand bugn. Uyanr uyanmaz yorgan frlatp kalkamad. Dten treden yatamamt. On ylan birden akt dnde evin iine. Ayana bacana saldrd tr tr ylanlar. Cmbldak Hsn oh ekti, gld kardan. Zor dlerdi, yoruldu sabaha kadar... Bayram, Haa, Ahmet, erfe, Osman, hep uyuyorlar. Baca deliiyle kk camdan giren n azlnda yzlerini seemiyor daha. Haann yn Bayrama doru. Yz uzam gitmi. Bayram da yzyukar yatyor. Ba Haaya dnk. Akam, Bayram ok kt bir ie srdn dnd Irazca. ocuktan sonra, gnln Fatmaya aktmann sorumuyla sarsld. (Soutmal olan abuk!) dedi. Ama erkekti. Erkein yanmasna soumasna gven olur mu? (Kt ettik, kt!..) dedi. Sonra, Kt ettik, ama dmandan da hncmz aldk. Allaah, evelallah, ahir Allah, daim Allah!.. Oh olsun!.. Aa Mahallenin delisi, karsn dzdrme-e gelmimi buraya! Ooooooh olsun!..) Hacelinin komu olduunu dnyor. Yeni evin arkasnda pencere olur. Fatma kp kp oturur? Haa bir sezinlemesin! Olgundu, iyi pimiti, sabredilecek yeri bilirdi ama, alt yan bir kanckt o da. Kanckl bir tutarsa!.. Bakt, nefes alp veriyorlar birbirlerine kar. Bir kar aralk yok ikisinin az arasnda. Haa biraz kprdad. Kolunu Bayramn boynuna uzatt, ekti, Uuuuuuhhh! etti, soludu. Oynatt dudaklarn. (Bunlar ba baa brakmal!) diye bir daha dnd Irazca. Ne olursa olsun hayatn ucuna bir gz ev evirmeli bu gz. Yapmal bunu. Bir daha zorlayacak olunu. Bu kez yzde yz yaptracak. Haa bir daha kprdad. Bayramn yzn okad. per gibi yapt. Gzn at zaman kaynanasnn uyank olduunu grd. Toparlanp kalkt. Irazca: Bugn i yok ay kzm, niye kalktn? Yatp dinlenseydin biraz... Haa: yice sabah olmu anacm! Eli aya titriyor utantan. Dastarm tartnp dar kt. Tornan merdivenin bana uzanm. Ky ii pssz. Cami tanda Beytullah Hoca ezan okumaa hazrlanyor. Hacelinin evyerinde bir yatak. stnde bir kilim alaryor. Haa, kilime bakp gld. Sonra, hayat oca135 ndaki ibrii alp ahra indi. Ayakyoluna oturacak. Ahr scack. Mallar sa solu batrm. Yol bulup gbre deliinin dibine vard zor g. meldi. elik Paayla Aymelek ayaa kalkm, yalayor. Aymelekin boyunduruk vurulan boynundan tyler dklmee balam. Yava yava elik Paann boynuna benzeyecek onun da boynu. Memeleri gn getike klyor. Tam iki buuunda olan dvesi geliemiyor bir trl. Ne anasnn memesinde st, ne krlarda ot bulabilmiti zavall. (nek dediin ifte koulmayacak!) dedi. (Danasn emzirecek! Salp st verecek!..) elik Paa, yan ban alm gidiyor. Sabanda, kanda kay onun srtnda dnyor. Payna
70

denden daha ok yk gtryor elik kz. (Dengi dengine derler bu sz asl kz milleti iin. Zavall elik kz!..) Kany koamadm Gedikten aamadm Yanveriri komularm Dengime demedim... (Bu trk senindir elik kzm!.. Yar mrn Aymelekle geti. Gz gelende bir tosun aldk m kalan mrn onu yetitirmekle geecek: nek dedik, boyunduruu sana yktk. Tosun deyip gene sana ykacaz. Tosun da senin srtndan yetiecek. Ama tam o yetiecek, sen faryacaksn. denmez senin hakkn, hukukun!..) Kalkp ibrii kapnn dibine koydu. Samanlk kapsn at. Seleye saman doldurdu. nce elik Paann, sonra Aymelekin, sonra Dorukzn, tekilerin nne saman koydu. Getirip biraz da yeil ot serpti samanlarn stne. elik Paaya biraz ok koydu. Okad, kulann dibinden pt kz. Aslanm!.. dedi. Ge salmann zaman geliyor sizin hepinizi! Yava yava altrmal. Birden karrsak, bozulur mallar. Bir para saman, bir para gk ot, ondan sonra salver, korkma!.. Aymelekin srtn svazlayp dn dvd: Kzzm! dedi. Has kzm, dorumum!.. kacakt, aklna geldi: Deliin dibindeki pislik yle kald. Krei arad. Birdenbire vazgeti aramaktan. Anmsad: Akam Hacelinin 136 kerpileri krp geldikten sonra yukar kardlar krei. Kapy kapatmadan kt. Yukarya, hayata kotu. brii brakt, krei ald. Yeniden indi. Pislii att. Haceligil evi yapt zaman, evin nne byle pislik atacaklar. Kaynanas buna dayanamyor. Dayanlr m? (Biz de pisliimizi dar atyoruz ite!) Durup dnd: (Bizim evin ardnda ev yok ki!) dedi sonra. (Ev yok ya, yol geiyor!) Drt krek gbre atmay dnd stne. (nsann pislii grnmesin darda!) Atmaa balad. Krei doldurup delie doru savuruyor. Savurduka, kollar bir erkein kolu gibi uzayp geriliyor. (Ele almken birikmi gbreyi hep karaym!) dedi. (Tavuklar datr bunlar darda! Bir kan al getirip evirmeli gbreliin evresini. Yola pislik olmaz hem! Ooof; iler st ste binmeye balad! Gece al, gndz al!..) Ne kadar kerpici varsa ufaladlar Hacelinin. Haberi olduu zaman burda durulmaz gayri. Kyamet kopar. Ama kopar m acaba? Hacelide kursak yok. (Kyamet koparmak istese, temeli doldurduumuz zaman koparrd. Haceli psrk! Haceli miskinin biri! Yazk o Fatmann ektiklerine!.. Allah var imdi, Bayram dnya deer. Kollan kuvvetli. Ah, bir ayr odamz olsa. Scak suyumuz, leenimiz olsa! Bayramn ayana pabu bile olamaz o Deli Haceli! Meymenetsiz herif!.. u oday, ne yapp yapp evirmeli bu gz! ine bir du yaptrsa Bayram, aaah, ikimiz orada yatsak!..) Kendi kendisiyle konuuyor: Ben ne isterim biliyor musun Bay-raam? diyor yannda Bayram var gibi. Herkesin gzel bir evi olsun isterim! vle selaaaamete!.. Hi darak ektirmeyen! Her kar kocaya birer oda. her kar kocaya birer du; dulara su!.. Su olmasa bile ben tenekeyle kendim ekerim!.. Bir kuyucuk kazsak evin nne! Amaaa!.. Kuyuyu kazdk diyelim, ya pis sular nereye akacak? Ahr samanl gl m edelim? Yada sokaa!.. O zaman millete an oluruz! renirler ne gn yatp kalktmz! Gld. (imdi anam renmiyor mu sanki? Darack yerde su dokunuyoruz! Sular saa sola irpi-yor. Sabah kalkp bir bakyor, her yan pslak! Anlamazla furuyor kocakar. Sanki dnyada kz olan kz yaam! Bilmez mi hi? O da sklyor zavallm! Sklyor ama, benim de canm burnumdan kp gidiyor. Bayramla yatarken canm Bayrama bir eyler demek istiyor, diyemiyorum! perken ap ap ses karmak istiyorum, karamyorum! Dnya haram gibi! Kaytl kocam haram gibi! Hrszlk gibi 137 I tpk!.. nsan utanp duruyor her gn! Ne olacak byle utana utana?..) Krei ahrda brakp kt: (Hele ki uyanmm demin! Az daha boynuna sarlacam adamn, kaynanam uyankm! Grecek her eyi! Yerin dibine getim valla!..) Haceli, hl yatyor ky iinde. (Bunlar bizimle komu olsa, Fatma, Bayrama gz kor mu acaba? Zavall Fatma! Kadersiz! O apar herifle gn tkenir mi Allahm?) Haceli kerpilerin halini grdkten sonra ne olup biteceini dnd. Bir kzlca kyamet kopar mutlaka! Kaynanas, bo brne bir ta vurup ykar Haceliyi. Ykyor. Sonra Fatma, Al, ne yapacaksan yap beni! diye atyordu kendini Bayramn stne. Bayram ne yapar? Atar m atard bu deli Fatma! O da Aa Mahallenin suyundan iiyor. Nefsi olan her kanck Bay-ram ister! Onlar
71

komu olmasn. (Fatmann yz ok yuvarlak! Dudaklar iri! Memeleri, butlar yuvarlak! Tatl!.. Birinci gn elmese, ikinci gn eler benimkinin akln!..) Durdu. (Ama sevmediin bir herifle yatmak da ne azaptr kimbilir! Fatma nasl sevsin bu Deli Haceliyi? Gz gnl olan bir kanck Haceliyi sevemez! Valla sevemez! Ah, yanyorum Fatmaya! Elimde bir are olsa...) Hacelinin yataktan dorulup oturduunu grd. Hart hart kanyor kyn iinde. Kanmasn bitirdikten sonra, dirseinin stne yan geldi. Haa ieri girdi. Kaynanas kalkm. Bayram uyanm. Ahra indin mi? diye sordu Bayram. Yzne bir tuhaf bakt. Haa: ndim... dedi usulca. ard. Adam ne biim bakyor? Can birden bir ey mi istedi acaba? Irbk darda m? yL istekle soruyor ki... Darda, hayatta... Bayram kalkt. Kapy at, dar kt, ahra gitti. Gel! mi demek istedi acaba? Bir yolunu bulup gitse mi? Olann ardna dt gitti! der miydi kaynanas? Fakat adamn hali de ne kadar belliydi! Kalkt. Tavuklar salmay unutmuum ana, gidip salaym! dedi, kt. Yrd hayattan, indi merdivenden. Gitti, avlunun kesindeki kmesten tavuklar sald. Hemen 138 ahra girdi. Kocas telala toparland. Sonra, bakt gelen Haadr, brakt toparlanmay. Haa, gidip bo yemlelerden birine oturdu. abuk!.. diye fsldad kocasna. Bayram iini bitirip geldiinde gene telalyd. abuk geldin... dedi. Bayram: Bir ey mi var Haa? diye sordu. Karsnn gzlerinin iine bakt. Yoksa tartacak m? Haa seslenmiyor. Bir ey mi var g? diye ikiledi Bayram. Yok bir ey canm! dedi Haa. Bana, Gel! der gibi baktn, onun iin geldim!.. Elini kocasnn ellerine uzatt. yle sandm... Bayram ibrii brakt. Zaten ne yaptn bilmiyor: (Zavall mrmz!..) diye geirdi iinden. (Biz de yayor muyuz bu dnyada acaba?) Evin iinde anas var. (Anam ge, ocuklar var yahu!) dedi iinden. (Burda da hi rahat olmuyor!) 139 18 ASI KUZU I Karatan Muhtar Hsn, sabahn erken saatinde iba yapt. Akam grevlendirdii adamlarn hepsi imdi ilerin peine dm olmallar. lk olarak bunu denetlemeli. Mustafay arp tekmil ald: Anlat bir bir! dedi. Her i tamam! dedi Mustafa. Yalnz, bir tanesiyle bir tanesi olmuyor aam! Neymi o bir tanesiyle, bir tanesi? akr day, Ben bu mevsimde asla kovan amam! diyor. (Adam hakl!) Bak drzye! Onu da birinci boydan salmaya dahil etmeli! Martta hatrlat! Bu namussuzu da azdrdk. Sivrelttiimiz kazklar gtmze batar zaten bizim! Kabahat bizde!.. Neyse... Peki, bir tanesi ne. Bir tanesi de, as kuzu bulamam yeler!.. Muhtar dnd. Neesi kat, sonra: Deli Haceliyi ar bana! dedi serte. abuk kp gitti Mustafa. Haceliyi hl ky iindeki yatanda yatar buldu. Varp bana dikildi: Gece burda m yattn Haceli Efendi? dedi. Haceli dnp bakt: Oooo, sen misin Beki? Burda yattm... dedi. medin mi?
72

Allah kahretsin yahu! Bir gecelik hovardala kalm dedik, ay akamdan dodu derler, o hesap, bir ev yaptralm dedik, dertli Irazca kt karmza, onunla baa kmaya alyoruz imdi! Ana oul bir olup bizim temeli doldurmaa kalktlar yahu Mustafa! Gya Kara Bayram karmyor bu ie! Ama anasnn fendi! Mahsus byle gsteriyor! ekip furacaksn kr domuzu! Valla bak, buras benim tapulu, topram saylr. Bir etek para verdim ky sandna. Bu para benim etimden. Tam yedi yz! Kolay m? Para m var imdi? Benim toprama ne karyor bunlar? Para benim, keyf benim! ster temel kazar ev 140 yaparm, istersem eker satarm! rademe kalm. Acaba hi bunu dnmyor mu bu lbak kpekler? Akllar ermiyor mu? Fakat daha fazla sabredemem artk!.. Ayama dolap durmalar fazla oldu!.. Tektfei kavrayp kucana koydu. Eer bir daha dolduracak olurlarsa, tetii ekip kurunu boaltacam! Boaltmazsam adam deilim! Leini sereceim! Upuzun! Ocaklarn... Yani yle fitil oluyorum ki u dertli Irazcayla olu Bayrama!.. ekeceim tetii, gbeklerine... Valla gbeklerini kurunla dolduracam, greceksin!.. Beki Mustafa, Haceliye gstermeden gld: Anal oullu ikisini bir hizaya getir! dedi. Hem de gayet dikkatli nian al! nk senin tfeinde tek kurun var. Furdun furdun, furamadn m yandn! Bir atarsn. kinciyi atamazsn. Bu tektfein doldurmas uzun i. Atp birini furur da birini furamazsan, gittin grltye! Diri kalan, bir kudurgan canavar olur, yer seni! nk nacakla, krekle gelir onlar. Furdular m, ortasndan ikiye blerler adam. Bunlarla baa kmak zordur yani... Nacakla... Kabil mi ulan? diye bard Haceli. Domuz kurunu koymuum skya: Trtkl! Afat bir kurun! Dedim Muhtara: Bugn temelde yatacam, gene doldurmaa gelirlerse tfeimde kurun yok! dedim. Al bunu boalt kursaklarna! dedi. Ona Ziraattan vermiler!.. Yastn altndan bir k kard. zp kurunlar gsterdi. Bizim Muhtar gibi var m? Geliigzel kesilmi iri kurun paralaryd bunlar. tane. Avucunda hoplatt: Bunlar bir girdi mi adamn karnna! O adam iflah olmaz! Doktorlar are bulamaz! stanbulun doktorlar cem olsa, Necip Bey kalkp gelse kurtaramaz! nk domuz kurunu! Ve bak... Yani... Demek furacaksn Irazcay, Bayram? Vallahi gelsin, hemen furacam o dertli kary! Gm!.. Olunu da furacam!.. Bu gece gelmemiler... Sk m? korktular! Tfei elimde grdler akam! Zaten yreksiz millettir bunlar! nk yoksuldurlar. nk lbaktrlar. Kylk yerinde bir adamn tebilmesi iin cebi ngrdamak. Kara Bayram, iftlikten binlik ald, ite yeni yeni palazlanyor. Yarn da, brgn de, hep yatacak msn burda? 141 Evi yapp bitiresiye! Beki Mustafa: Sabah oldu gayri aa! imdi de gelip temeli dol-duramazlar! Kalk Muhtarn yanna git. Seni istedi. Kaymakam geliyor biliyorsun... Haceli doruldu: Helbet gideyim!.. dedi. Gidip bakaym! Kurulda bulunuyoruz! Bize de i der tabii! Kalkp bakmal... Aslnda Kurul yesi demek... Sonra bizim bu Muhtar Hsn Aa... Bu evye-rini yok pahasna verdi bana... Ben de adamlm gstermeliyim... arn orabn alp giymee balad: Hazrlk ne lemde Beki Efendi? Sofra tedarii filan? Rak arap iin Ortakye adam gitti. Takelleyle drt kii Ulu-yolun kprlerine, bentlerine yle bir bakmaa kt. lle velakin, akr day, kovan ap bal vermiyor! Bak u drznn yaptna! Nasl kar gelebilirmi koskoca kyn Muhtarna? A dedi mi aacaksn!. Ar benim, bal benim, ister aarm, ister amam! diyor. Byle sz olur mu? Fakat bover! Ben gene kabahati bizim Muhtara bulurum. Byle drzlere cevap hakk veriyor. Nemelazm, yolla iki adam, asnlar kovan, alsnlar bal, tamam!.. Ondan sonra da akr drzs, Balm almlar, balm! diye sana gelip bafursun! Gelip gitsin, kapn andrsn. Kand kadar andrsn drz!. Birinci ye ibrahim de as kuzuyu bulamam, iyi mi? imdi seni bunun iin aryor Muhtar!.. Haceli arn balamt: Koca kyden bir as kuzu bulunmasn! Pes! Ulan bu Karata datsnlar yleyse! Vay anasn
73

yahu! Vay anassn avradn be! yi ama ne yapacaz imdi? Ulan bu Karata kynn adam... Tektfei yatan iine uzatt. ulu toparlayp rtt. yi kt bir dzene soktu yata. Sonra: Haydi! Yr bakalm Beki Mustafa!.. dedi. Haydi bir varalm, ne buyuracaksa buyursun!.. Yrdler. Berber Melek Hasann evin ordan geerken Haceli dnd: (Kuzu ii biraz uzarsa, bizim tra ge kalr! Sakallar... Ustura... Bizim deli Fatma kanc!.. Kuzu iini biraz acele tutmal...) Elini yzne gtrp gezdirdi. (i gc yok mu bu sakal milletinin? Hep byyor, byyor! Halbuysa insan milleti megul! Kyl milleti daha 142 ok megul! ehrin iinde iki gne bir tra olan adamlar var! Kendi kendilerine! Hey Allahm hey!..) ki gne bir tra olup Fatmay ptn dnd. Yz ekimezdi elbet. Karlar tatl canlarn ne ok dnyor! (Dmdz bir kar yz! Yuvarlak!.. Ama u sakal iine bir are bulabilse gvurlar! ok iyi bir i yapm olurlar! ok hayrl bir i!-) Sz olsun diye Bekiye sordu: Bu sakal iine bir are bulamad gitti gvurlar, deil mi Mustafa? Beki, (Damdan der gibi!..) diye dnd. Sonra: Almann kiral bulmu! dedi. Tahsildar Yunus Efendi, anlatr durur. yle bir ila bulmu ki kral, srdn m hi sakal kmyor. Adamn yz, yumurta gibi! Kardan bakan kz sanr. Ama kral bir de bakm ki ne grsn: Bu kez de aznn iinden kmaya balamasn m sakallar? Kral, Aman kardam sakal efendi, ben ettim, sen etme! demi, geri alm ilacn!.. Bu Beki Mustafa laf kp. Ne istersen sor. Bulur bulur syler. Her eyi bilir. (Geleni gideni dinleye dinleye, dnyay katm karnna!) diye dnd Haceli. (Duyduunu tutmu hem de!) Mustafa-y bir snava ekmek isterdi ama, sras deildi. Peki, sras olsa ne soracak? ledeki Kaymakamn m, yoksa Yargcn m daha yksek olduunu? Hangisinin daha fazla aylk aldn? Hangisinin daha fazla kar zapturaptna girdiini?.. (Memur adam ylar kardan! Ne olsa tabanszdr. Halbuysam kar dediin soykann yeri kap arddr. Hyt! dedirtmeyeceksin. Gemini sk tutacaksn!..) Muhtarn karsyla byk kz avluya ate yakyor. Duvarn dibine al rp ymlar. Kuzu gelmemi ama scak suyu hazr edecekler. Muhtarn byk kz Naile kuyudan su ekiyor. K ba rlamyor durmadan. Haceli, doruca merdivene yrd. (Bu Muhtarn byk kz da kz olacak valla! Olacak ki bir suna olacak! Alanlar nsn! Yavru!.. Yavru balaban bakl... Dz yolda giderken keklik sekili... Gs gerdan benli... Ve en batan, bakml kz tabiii.) Mustafa aada kald. Muhtarn kars: Eer Kaymakam lene bastrrsa bu yemekler dnyada yetimez, Mustafa!.. Daha kuzu bulunacak, kesilecek, yzlecek, ykana143 cak da... halanacak! Suyuna pilav piecek! Yayla helva yaplacak!.. Hey gidi heey!.. zme tatl cann Atiye abla! dedi Mustafa. Belki lene gelmez, akama gelir Kaymakam. Malum ya, byk adam ksm biraz uykusever olur. Gn tepeye kasya kalkmaz yataktan. Karlar da bir vakit ayn, kahvesini getirmez. Ge davranr adamlar. Evden ktm kyorum, kye geldim geliyorum diyesiye ikindin oluverir! Eee, arada bu kadar da ky var. Bahusus, koca ilenin Kaymakam. Oralarda hi oyalanmasn m? Oturup bir yemek yemesin mi? Hibir kyde yemese, Derekyde Hac Velinin yemeini yer! (Hac Velide yeni bir kar var, atly atndan indirir...) Yahu, Atiye abla, Hac Velinin... Muhtarn kars: naallah inaallah!.. dedi. Eli, yz, boynu, kula kznnki gibi bir sr ben. Hem de btn almyla duruyor daha. Kulluk ekmemi. Ezilmemi yoksullukla... naalah biraz gecikir de, ben de hazrlm tamam ederim! Nasl yemek yaptm hem Kaymakam Efendimize, hem de Kurulun agzl yelerine bir gzel gsteririm inaallah!.. Geen gz Yrklerden aldmz yadan var m daha? Var, ama az kald. Utanlacak bir misafir kar gelir diye saklyorum. Allah o Yrklerin yolunu bir daha uratsa, iki f da peynir yaptrsak. Yoksam bu Karatan bayrnda her eyi unutacaz Muta-fa!..
74

Muhtar Aam, o Yrkler olmazsa baka Yrklerden iini becerir! Sen bunun iin merak etme Atiye abla! Yol nasl olsa bizim yaylmdan geer. Karata Muhtarnn kapanna biri dmese, biri der! Flara peyniri bastrdn gibi, iki karn da ya yaptrrsn!.. (Sen yaptrrsn, biz gemimizi geveriz yaz k, o baka!) Sen hi gamlanma Atiye abla! Benim Hsn Aam kan alnacak damar bilir. Tilki gibi adamdr!.. u kuzuyu, kuzuyu, Mustafa! dedi Muhtarn kars. abuk u kuzuyu!.. ayet bulunmayacak gibiyse, drt be tavuk kesip namusumuzu paklayalm! rezil oluruz sonra!.. (Karatan adamlar, ellerini defter kalem, eksik yazar durmadan!.. Diker gzn drzler...) Beki Mustafa: 144 Kylden paray da topladk! dedi. Rak, arap, eker, pi-rin... Her ey bol, ama velakin kuzu yok!.. Ah bir as kuzu, ah bir as kuzu!.. Muhtarla Haceli, hayata ktlar, yan yana. Bu i abuk olacak, bak!.. dedi Muhtar. Elini Hacelinin omu-zuna koydu. En ge bir saate kadar. Bilemedin iki saate! Yoksa canm ok sklacak yani! stersen Bekiyi de gtr yannda! (dlek herifin birisin nk!) Haceli ivedi ivedi merdivene yrd: Yok canm! dedi. Ne lzumu var? stemez! Hacnn sry Kayardnda bulursam bir saate kalmam! Orda yoksa biraz gecikirim, ama gene erken gelirim. zlme! (imdi biz senin dolak ilerine kul oluyoruz ya, tabii sen de bize kar adaletini gsterirsin gn gelince... Muhtar: Haydi greyim seni Haceli! Anlattm ekilde hallet bu ii! Hacya sordun mu hemen gsterir! Gsterdiini kapar getirirsin!.. Haceli, aadan: Getiririm!.. diye bard. Avlu kapsndan kp gitti. Ayaklar kna deiyor giderken. O kadar hzl. (Kylk yerinde, biraz palazlanabilmek iin, byle ilere He diyeceksin. Ondan sonra, hoooop, birinci yesin Haceli! Ondan sonra da hooop Muhtar!..) Kars, Muhtarn gzne umutla bakt. Bu ifi olmu bitmi say Atiye! dedi Muhtar. Kara Bayramn iki tane as kuzusu olduunu haber aldm! abucak birini tutup getirecek Deli Haceli. Yarm saatin iinde tamam bu i! yle yapacaz. Ne yapalm baka? Biz kendimiz mi yiyeceiz? Sonra Bekiye dnp yeni buyruunu syledi: Git, bir kurban ba bul Mustafa! Kosagil-den filan iste! Syle, masatlasn da versin!.. Beki selam verip gitti. Muhtar: Ben bu kyn temeline!.. Temelinin iine tkreyim! dedi. Akamdan beri bir as kuzu aratyorum, bulduramyorum! Ne biim i ulan bu? Sanacaz diye vermiyorlar! Bedava alacaz 145 sanki! Alt bandan bir ate ver de yak ulan bu ky! Baya yak,; valla!.. Muhtarn kars Ylk Atiye: Irazcann Kara Bayram, kuzudan tr bir ngar karmasa bari? dedi. ,111 > j Yok canm! dedi Muhtar. Kolay m? Yanllk olmu! der karz Daha olmazsa veririz eline kuru! Ne demi herifiolu? Yeri geldi mi paray sarf et! Paran gittiine bakma, n bittiine bak! Bu da yle... 146 19 YOLLAR BAYIR Haa: Ana! dedi Irazcaya. Eer bugn i yoksa, bir kazan su furup iki giysi yuyalm! ocuklarn srt ba kirlendi. Ahmet olan hart hart kanyor!.. Irazca, bereket okuyup kalkt sofradan: yi ya! dedi. Bir kazan su fur. Yuyuver gzelce ocuklarn srtn ban. Kendiniz de ykann! (Kocan mundar mundar dolap durmasn ortalarda!..)
75

Ahmet ayaa kalkt, i karnn tplatt. Irazca sordu: Doydun mu? Ahmet: Doydum nine! Doydun da neye bereket okumuyorsun? Bak, bydn gayri! Dam kadar oldun! Haydi bakalm!.. Her zaman unutuyor ocuk: Allaaah soframza Halil brahim bereketleri versiiiin! Anama babama uzun mr versiiiiin! Babama Hazreti Ali Efendimizin kuvveti versiiin! Nineme Fatma Anamzn mrn versiiin! kzmze ineimize derin boylu derman versiiiin! Dmanmza yenilmez zahmetler versiiiin! Tarlalarmza bereketli rahmetler versin! Soframza gene gene bereketler versin!.. Kadim Allah, daim Allah!.. Evvel Allah, ahir Allah!.. min!.. Irazca: Aferin! dedi. Dmanlarmzn gz kr olsun! Aferim tosunumaa!.. Haaya dnd: Geliiin! Bunun srtn hemen deitir kzm! elik Paay alp harma doru gtrsn. Aymelekle Doru-kz sra katalm bir havalansnlar! Ama lene doru dnp gelsin, bir de yka olunu, adamakll! Ahmete dnd: Tamam m Ahmet? leye geleceksin!.. Ahmet mzrdanmaya balad: leye deil, akama geleyim! Ekmek katn torbama!.. Ykanacaksn ama nineim? Yok, ykanmayacam ite! Oldu bitti holanmazd ykanmak147 tan. Kll sudan ylmt. Ylana bakacam ben! dedi. Hem elik Paay gderim, hem ylana bakarm! Bulursam ldrrm... Irazca sz uzatmad: yi ya! unun srtn soyuver madem kadn Haam!.. Soyuver gitsin!.. (Kazandk!) dedi Ahmet iinden. Gld. Gtrsn kz! Ben de ekmei kataym! Bayram, koyu koyu dnyor: (Bir salam tabanca! Bir algn bak olmal imdi! En iyisi bir tabanca! Tutuksuz! Kylk yerinde ok lazm adama. Dman kazanmal, ama gtmesini bilmeli! Ya paran olmal, yada arkan! demi elin olu. Boa dememi yani. Bu benim anamn akllar havaya! Kalkt gidiverdi, bir de kerpilerini krd! Deli Hacelinin bir alay karda var! dedik. Zebella dedik. Ama kendimiz de dp gittik ardna! karde bir olup getiler bir dar yerde nne, buyur ne yapacaksan yap? k nasl kacaksan belann iinden! Anam karakola gveniyor. Hkmete gveniyor. Sen dvldkten sonra hkmet ne yapacak sana? Furulmu yumruklar geri mi alacak hkmet?.. Deli Haceliyi atacak m Trkiyeden dar? Kydeki dmanla hkmet nasl are bulabilir? nsan tanksz tapksz dver elin adam. Tutar elini kolunu balar, bir kocaman ta sarar srtna, Yr! der. YrL Gtrr karakola kadar! Gayri, ister yr, ister l orda! Kardalar... Eee; ama... Bir de yksek bir haney ykselt bakalm evin nne! Kapatsn senin nn! Hayata oturup baktn zaman adm nn greme! Bir ay deil, bir yl deil, sonuna kadar! Ev deil cezaevi sanki! Adam olan buna raz olamaz! Ne yapp etmeli, lmeli dmeli, evin nne ev yaptrmamal! Kan geecek yol da kalmyor... Sonra saman nerden tayacam? Tayp bitirdikten sonra kany nereye koyacam? Zahireyi, unu, bulguru hangi yoldan geirip eve koyacam?.. stelik, bir de kokusu var bunun! Pislii var! Baa klmaz bunlarla!.. Fatma... Fatma aslan ama, Haceli deli... Kardalar... Muhtar Cmbldak Hsn var... u ykklardan birine yapsalar evlerini! Yanbamza! Dmanlk, ztlk girmese araya! Evlerimiz yanyana olsa! Bir gz etsem, Fatma inse! Bir gz etse ben ksam! Hi olmazsa haftada bir! Helva yemi gibi! Bir bayramdan bir bayrama et yemi gibi! Scack, tazecik ve salam! Dirice ve istekli, ve alafl bir kar bu Fatma, maaallah!..) 148 I Irazca; Ne dnyorsun, olum derin derin? diye sarst Kara Bayram. Yok bir dndm ana! Biraz hlya kurdum: kz iki ettim. Harma it ettim. Merdiveni dzelttim... Avrad iki edemedin mi? dedi Irazca. Bayram karlk vermedi. (Ah ana aah!..) Vazge tosun olum! Dibini mi bulacaksn dnp dnp? Baban Kara ali de elini senin
76

gibi enesine kor, dnrd. Ama ld gitti, o da bulamad dibini! Deryada gemilerin batmad ya aslanm! Her eyin bir zm bulunur. Yeter ki kalbine korkuyu uratma! Karatan Topal Pehlivan gibi, tutuur tutumaz ayaktan pes deyiverme!.. (Sen kerpileri kr... Deli Haceli, kardalaryla, kudursun gelsin stne de gr olanlar!.. Kasan kamaya yaramaz, kar dursan durmaya!.. ki ucu da bulak bir denek, ne yandan tutsan elin batp kyor...) Eli enesinde birden, Asla pes etmem ana! dedi. Asla etmem! Fakat dman kazandk, gtmesini bilelim! Benim demem bu! Bunun dibi de, derini de bu ana! Adamn belinde tutuksuz bir tabanca bulunacak byle zamanda! Cann kurtarmak iin havaya sksa faydadr! Hi olmad bacana skar, ykar drzy, cann kurtarr!.. Korkma! O yrek nerde Deli Hacelide? stne yrmek yle dursun, kardan karya, Hyt! diyemez sana! Ancak tektfeini kucana alp, ky iinde karyla yatmay bilir o! Baka i gelmez elinden! Hi korkma!.. Oooof ana! Korkumdan deil, sen korkumdan m sanyorsun? Hibir ey yapamaz diyorsun ama, kerpicinin krldn duyunca daha pek delirir drz! ki bin kerpi! O kadar emek! O kadar para! Ben olsam, ben de deliririm! Buna kim delirmez ana? Sus aman Bayram! Bir ey yapabilecek olsa temeli doldurduumuz zaman yapard! Ne yapt? Sen beni dinle: Sve siye merdivene kadar geldi de yukar kamad! Ahmet olan, apa sapn kucaklayp durdu: Bir adm daha atarsan, kafan patlatrm! dedi, ondan bile korktu! Atamad bir adm!.. Atamam!.. Ama bu kez atar!.. Kerpi bu! Kerpi baka ana!.. Duydu mu kudurur!.. En korkak adam kudurur! fkeyle yrr stne! Evinin nne ev yapmaa kalktlar da sen bile kudurdun bak! 149 Kendin pek mi yreklisin? Yree bakmaz o! Yrek diye bir ey yok. tur! Damarna bastn m herkes yreklenir, Bolu Beyine kafa tutan Krolu kesilir. Sen yalnz damarna bas. Biz imdi Hacelinin damarna bastk. Onun iin nlem almalyz!.. yi ya!.. dedi Irazca. Madem yle, kapanr, evden kmazsn olum! Deli Haceli gelir, kapy dver dver, sonra gider kerpicini yeniden kestirir. Haneyi de diker senin evin nne. Olan bana olmaz, sana olur lene kadar, ocuklarna olur! Benim gnm tamam! Ya drt ylm var, ya be! Alt deil! On alt hi deil! Sen bilirsin... Haa ieri girdi. Irazca, szn tamamlad: Siz bilirsiniz!.. Haa: Ahmeti yolladm! Aymeleki, Dorukz, tekileri sra saldm! Orda hl serili duran sofray toplamaa balad. Osmanla erfe, stlerini iyice batrmlar. (Nasl olsa giysi yuyacaz!) diye dnd Haa. stnkr silip ikisini de birer keye oturttu. Bir para ra, bir para ate ald, gene gitti: Atei yakaym aaya! Sonra Aali daygilin kuyudan su getireyim! dedi giderken. ler ilenmek istiyor. Hem de hepsi benim boynumda.. Bayram, Kzma ana! dedi. Kahrl kahrl konuma hem de! El gibi sz syleme adama! Baladmz ii sonulandralm! Sepette mi, selede mi, bir belbam olacak. Nerdeyse bul da ver onu! Takaym urama! Korkulu d grmektense uyank yatmak en iyisidir, ana... Ylk Atiye; Hacelinin bir as kuzuyu boynuna vurmu, kocaka-pdan giriverdiini grnce, derin bir Oh! ekti: Az daha merakmdan atlyordum! Nerde kaldn bre Haceli? Yoksa Karatan caddelerinde yolunu mu ardn? imdi leye yetiir mi bu yemek? Allahtan bir ey engel olsa da, Kaymakam akama gelse. Sofray akam koysak. Allahtan olsa da.... una bak! Ne vakit oldu?.. Th!.. Haceli kuzuyu yere indirip kocakapy kapatt: Bir haftadr obanlar yatda yatyormu Atiye abla! Bizim Hac olacak akll da Yazyurduna karm sry. Kayardndan oraya getim. Sermi bayrn yzne! Yayk yayk kuluk vakti inecek kye! 150 j>4e bilsin senin burda evip kvradn? Gidiver geliver, epey srd tabii! Ama tela etme; yetiir! Daha vakit erken. Kuzu eti tazedir, abuk pier. Kesmesine yzmesine de yardm ederim... Muhtarn kars, kuzuya yle ereti bir gz atp sylenmeyi srdrd: Ne bileyim gayri!.. ki ayam bir pabuca soktunuz benim! rpnp duraym artk akama
77

kadar... Muhtar ne yapyor? dedi Haceli. Yukarda m? Yukarda! Yannda Aali var. Epeydir oturuyorlar... Zoru neymi Aalinin sabah sabah? Ne bileyim? Bizimki kendi artt. Byle bir ar misafir gelecek oldu mu kirii kvrar. Bir onu artr, bir tekini... Bir bakaym, ne yapyorlar? hem de haber vereyim kuzuyu getirdiimi. Beki nerde? Kesse hemen unu!.. Ne bileyim? kt gitti. Bir yere yollamtr... yleyse ben keseyim! Vakit geirmeyelim bari! Keskince bir bak var m? Var! Bekiye buldurttu sen gittikten sonra. Yukardadr. Git kendisine sor. Sor da kesiver aman Haceli!.. Benim de acele iim var, ama tabii bu daha nemli! Tra olacam. Gayri, kesmesini keserim de yzmesine Beki yetiir inaallah!.. Gzn seveyim Haceli, tran sonra ol! (Gvey girecek deilsin ya drz!) Bir tikim kuzunun kesilip yzlmesinden ne olacak? Haydi aslan Haceli!.. Haceli, kvrak kvrak yukar kt. Daha kapdan bard: Heey Muhtaaaar! Kuzuyu buldum geldim! Kalk da bir gr! Bakalm beenecek misin? Kapy at, girdi ses beklemeden. Muhtarla Aali ba baa vermiler. Haceli selamlad: SelaaamL Aleykmselam Haceli! dediler. Getirdim kuzuyu, kalk da gr! Tamam canm! dedi Muhtar. Grp ne yapacam? Dedim ya ben sana! oban gsterdi, sen tuttun getirdin... Ama yle yoruldum ki yani! Az yol deil ha! Ta Yazyur-dundaym! Araya araya gcle buldum!.. 151 Der demez hemen bildi Hac, deil mi? Bilmez olur mu? Adamn zenaat ka yldr! yi bir ey mi, topluca m bari? Fena deil... Topluca... Ar m? ok ar! Alacal da bir ey! Tam yenecek kuzu!.. Aferin Haceli! dedi Muhtar. Az nce de Bekiyi Birinci Kurul yesi brahime saldm. Belki ge gelir. Surda bak var, al da kesiver! Becerirsin deil mi? Ben de bak almaa ktm zaten! im de var ama gayri bu i daha nemli! Tra olacam... Geldi geleli Muhtarn sonu gelmez szlerini dinlemekten usand Aali. Usulca inini ekti: Valla!.. Bana imdi evyerinin fazla lzumu yok! Ama madem sanda, hem de u heykel belasna para lazm, ben size vereyim istediiniz kadar. Siz bana meradan bir yer gsterin, ekip bieyim! Eer ki muradn bana iyilik yapmaksa bunu yap!.. Oooo!.. dedi Muhtar. (Bak u oropsu avratlya) Ben senin meramn anlyorum Aali! Sen mera satn almak istiyorsun bizden! Hayr! dedi Aali. Mera satn almak deil bu! Ben size para vereceim, siz paray geri getirene kadar meradan bir yeri ekip bieceim. Kuru boa bor olur mu u zamanda? Olursa sen bana versene biraz! Hem beri bak, kimbilir ne zaman geri vereceksiniz benim parayl?,, Brak! dedi Muhtar. Kalsn!.. Ky sand senden bir senetle bor paray alacak, onu bir daha nasl geri verecek? Sandk aldn geri vermez! Kervan m var sandn? Bir adam mdr sonra ky sand? Paray nerden kazanp sana verecek? Byle lastikli, lgatli konuma benimle Aali. Dz konu arkada! Dpedz! Ben ky iinden evyeri deil, meradan tarla satn almak istiyorum Hsn! de. Ve bak, ben sana ksaca cevap vereyim: Bu i olmaz Aali! Komular mera satlmasn istemiyor. Kylnn ayrann kabartmaa gelmez kardam. Merada herkesin hakk var. Gtii kadar bir yer sattn m balyorlar ayaklamaya! Halbuysam ky ii yle deil. Ky iiyle, sade evi olan ilgilenir. Burdan bir evyeri satarsam sade evi olan ciyaklar. Onu da susturmak kolaydr. te imdi u Irazcann Kara
78

Bayram! Bizim ye 152 Haceliye evinin nnden bir evyeri verdik diye biraz en en ediyor ama kulaasma! Dn deil nceki akam Hacelinin kazdrd temeli doldurmu. arp konutum. Ben yapmadm, anam yapt! diyor. Ama yalan! sterse anas yapsn! Ne ayrd var? yice kafam kzd, arttm. Gzelce drt tokat sallayacaktm suratna, vazgetim. Kabadayl var dedim. t verip savdm. Narkn krmak istemedim komu iinde... ittik! dedi Aali. ittik ama Muhtar, bak, kimse raz olmuyor bu ie! Sen de diyorsun ki: Sade evi olan ciyaklar! Diyorsun ki: tekiler ciyaklamaz! yle deil. Herkes homurdanyor! Sr hergele nerede toplanacak Muhtar? Ky ii daralyor!.. Vay gidi medeniyetsizler vaayL Ulan bir kez resmi ky iinde sr hergele toplanmas kanuna uygun deil! Sonra ahlaka uygun deil. Dine de uygun deil. Caminin kula dibinde sr hergele toplanr m Aali? Dn de konu! Sen vaktinde Kurul yelii yapm adamsn! Mallar gzelce ssn svasn, sen o pisliin yan banda namaz kl! Ne gzel Mslmanlk bu be? Ayptr ayp! Gelene gidene kar da ayptr. Buna bir son vermek grevimizdir arkada! Sen imdi bana ak cevap ver: Bu gsterdiim yere alt yz bannot verip alyor musun, almyor musun?.. Aali iki dizinin stne doruldu: Almyorum, alana kutlu olsun!.. Almyorsan kalk kardam! Seninle konumamz bitmitir! Ky Kuruluna dahil olmadn halde sana bu kadar da indirim yaptm. Bilene bu da byk bir iyiliktir. Haydi uurlar olsun kardam! Gle gle... Aali kalkt: Eyvallah! dedi. Muhtar: Kaymakam geldii zaman buralarda ol gene! Ne de olsa ky erafndan saylrsn! Byk hazrlk yapyoruz! Rakl mak-l!.. Sen de bulun... Kaymakama iki sz de sen sylersin ky namna... Sa ol! dedi Aali. Bulunmaya alrm... ayet bulunamaz-sam, ve de bir ey lzum ederse eve haber salver. Ka kii geliyor? Yatak filan gerekir mi? Bizde yatak var, ama kalabalk gelirse sana haber yollarm. Senden memnundurum Aali! Memnundurum ama bu evyerini alsan 153 iyiydi! Byle aykr aykr konuman beenmedim!.. Neyse!.. dedi Aali. Bover! Bakasna satarsn! Ky iini, babam hasta diyen alr... Millette para yok Aali, sen iyi dn bunu!.. Ben dndm Muhtar! Kararm da verdim, almam! Haydi eyvallah!.. Gle gle Aali!.. (Gle gle boklu avrad drz, cmbldak herif, gle gle!..) Gle gle kardam!.. Aaliyle birlikte Muhtar da kt dar. Avluya indi. Haceli, eli kolu svam, alyor. Yzm olmu kuzuyu. Ak pembe eti, taze. Muhtar kendi kendine: iken yiyesi geliyor insann! una bak!.. dedi. Haggaten iyi kuzuymu! Rakyla iyi gider! Kaymakamn sayesinde yaadn gene Nfusu Osman! Haydi bakalm tilki bacakl drz!.. Sesini ykseltti: Kolay gelsin Haceli! Nasl kuzu, yal m? Aferim! Yzm tamam etmisin maaallah!.. Haceli, kuzunun srtndan kard deriyi gtrp idenin dalna ast. ini temizlemee balad bu kez. Bir yandan Muhtarn karsnn enesi, bir yandan ii, tra olup Kaymakamn nne -ille de akama- temiz kma istei, akam Fatmaya temiz bir yzle sarlma zlemi, elini ayana dolatryor. Nasl oldu? diye sordu, bir yandan da Muhtara. Uyuabildiniz mi Aali drzsyle? Muhtar, Yok be Haceli! dedi. Aalinin kafasnda bir ton buz yatyor daha! O buzlar erimeyince gelip ky iine ev yapabilir mi? Ky iine ev yapmak kolay m? ay Mahallesi nin deresinde, Kara Bayramin evinin ardnda paslanp duracak! nsanca yaamak istemiyor! Meradan yer vermeliymiiz kavata! Yetmiyor sanki ekip bitii yer! Beki kt geldi: Birinci ye brahimi bulamadm! dedi. Kaymakam gelene kadar varp gelivereyim! diye deirmene gitmi! Sve sve deli odaya doru kt Muhtar: Cehenneme gitsin yabann ays! Ben burda ky ii
79

iin rpmaym, o eksin deirmene gitsin! Lzumu kalmad Mustafa! Zaten de lzumundan deildi. Laf olsun diye bir danacaktm! yle usulen! Yoksa ondan hayr gelmeyeceini, onun ne yontulmadk bir kavat olduunu ben bilmiyor muyum? Hele sen dur! u yazc bir gelsin! Srp 154 1 bir tutanak, stifa etmitir; tamam! Defedeceim ayy! Kalkar Kaymakamn gelecei gn deirmene gider! Bugn deirmene gidilmez! Bugn grev gn! On iki ay yat, fakat byle gnde kendini gster! Bak Haceliye! Herifiolu ev yaptryor, kerpi kesiyor, ta ekiyor, ama grevi de savsaklamyor! ardm m eli kolu svayp kouyor. Niin? nk grev! Vatan millet grevi!.. Kaymakama hazrlk yapmak ne demek? ok nemli! Bir Kaymakam, bugne kadar koca bir ilenin badr. Cumhurbakann temsil eder. Cumhurbakan da vatan milleti temsil ettiinden, Kaymakama hazrlk, vatana millete hazrlk yapmaktr. Bunun iin bizim imdiki yaptmz da bir vatan millet grevidir. Kaymakam deyip geme, Kaymakam ok nemli! Kaymakamdan sonra, rtbe srasyla Onba gelir, o da nemli! Onbadan sonra da Muhtar gelir!.. Bunlar ne bilecek bu drzler? Deli odaya girip Vatan millet grevi iin rpnma sini srdrd. 155 20 KR GEL Haceli, Muhtarn avludaki grevi bitirdikten sonra hemen koy iine geldi. Gn iyice kuluk yerine am. Sr hergele oktan dalm kra bayra. Kopan gitmi iine kaydna. Temelin bandaki yatak, brakp gittii gibi duruyor. Sabah sabah ky iinde toplanan mallar, temelin orasn burasn batrm. Yataa ziyan yok kr! Ulan bu kar da amma pasakl ha! diye sylendi. nsan gelir de bir bakar u yataklara! Toplayp srtna ald. Akam gene getireceiz ama akama kadar burda durmas ayp! Gtr eve at ulan katrn kz! Srtnda yatak, Aa Mahalledeki eski evine doru yrd. Ama bir tek kar ne yapsn canm? Tonla ii var evin! Gider gitmez oturmutur ekmek teknesinin bana! Her gn, her gn!.. Fakat elini abuk tutsa ya eek spas!.. Hseyin avuun kede Kerimolunun kars Zeynep geldi karsndan. Kerimolunun kars yalnayakt. (Yoksul milleti hep yalnayak!..) dedi Haceli. (ark bulup giymek mesele bu dnyada ark! Dnyada herkes ark giyse, o zaman gn yetimez! Helbet bir ksm da yalnayak olacak!.. Ohhoo!..) Kerimolunun yalnayak kars, bir tuhaf bakyor Hacelinin yzne. Haceli: (Srtmzda yatak tadmzdan alay ediyor besbelli!) dedi. (lbak kpein kars, ulan sidikli irezil, ne varm bunda alay edecek? Bak una! Ulan hl bakyor be! Ulan topram bekledim, topram!.. Yattm ky iinde! Var m diyecein?..) Kadn durdu: Haceli aam... Haceli durdu: Ne o? Bir ey mi diyeceksin? Haceli aam, bir ey diyeceim, ama... Desene madem! Ne eip bkyorsun? Diyeceim ama Haceli aam, bana darlma! (Bak u soykaya!) Hafife ksrd Haceli. Kerpi ukurundaki kerpiler senin miydi Haceli aam? Yrei czz etti: (Senin miydi? miydi?) 156 Kerpiler ezilmi bre Haceli aam! Git bir bak! Bir bak ama bana darlma haber verdim diye! Demin anamgile gittiydim. Dnerken grdm. Ezilmi, un ufak olmu sergideki kerpiler!.. Ne yaptn bilmeden, srtndaki yataklan atverdi! Yatak, yorgan, ul yarm, alacal kilim, yorgann arasndaki tektfek, serilip gitti sokan ortasna... Haceli, var hzyla kerpi ukuruna koarken, Kerimolunun kars dklen teberiyi toplad, sard sarmalad, vurdu srtna, alp gtrd Hacelinin evine doru. Tektfei eline ald. Hele ki patlayp etmedi! dedi gtrrken. Namlunun azn aaya tuttu. Zeynep kadn: Kerpilerine oyun oynamlar Hacelinin!.. Haceli yel gibi kouyor. Her ey kalbine dodu. (Allahtan kalbime doan gibi olmasa!) diye
80

dua etti bir an. Olup biteni daha ge renmek iin kouyu yavalatt biraz. (Kerpilerin drtte biri ezilmi olayd da, gerisi salam kalayd bari!) diye dua etti bir an. Bir an da yarsnn salam kalm olmasna dua etti. Sonra; (Yk, yok!) dedi. Bir teki bile ezilmi olmasn! Emek ekmi, ter dkm, para dkmt. Dereden mi toplad o paralan? Madem yle, ne yapsa az bu Kara Bayrama! (Tektfei kucaklayp varmal karsna. ki bir demeden tetii ekip karnn doldurmal it dlnn! ulan bu i midir? Ulan bu insanla sar zenaat mdr? Ulan bu gvurluk deil midir? Ulan bu kanbozukluk deil midir? Bu Moskofluk, bu komnistlik deil midir? Harman yakmaktan geri kalr m bu yaptn ulan? Ama dur! Dur Kara Bayram! Bir de ben senin pundunu yakalarm! Ee bakalm! hho!.. Ulan drz, sen benim evimden su ktn bilmiyor musun? Sen benim gece gndz ksrdm, kolumun belimin ardn bilmiyor musun? Alacan olsun! Unutma bunlar!..) Vard kerpi sergisine: Hepsi, hepsi mahvolmutu!.. Dizleri titriyor. Her ey tasarladndan daha kt. Un ufak olmu koca serginin kerpici! Bir bir elden geirmiler. (Kalbinde biraz insanlk olan, ste para versen yapmaz bunu! Baaak!. Bak!.. Ulan biz bu kerpilerle n tural bir ev yaptrmayacak mydk ky 157 iine? Kocaman bir kz ba gmdrmeyecek miydik duvarna? Sakz gibi am tahtalaryla kaplarn iletmeyecek miydik? Sln gibi Maaallah yazdrmayacak mydk alnna? Gzel tahtalardan dolap oydurmayacak mydk odalarna? Sayvanna bir dek atp dostumuz dmanmza kar oturmayacak mydk akamstleri?.. Ulan orospu anal! Ulan babasnn mezarna stmn drzs!.. una bak, toz toprak olmu ekilen emekler! Rezil olmu paramz, aln terimiz!..) Dnd durdu bozulmu kerpi sergisinin arasnda. Yksek sesle bard: Thh!.. Svyor yle yksek sesle... Birden aklna gelmi gibi, ky iine doru komaa balad. Bast yeri grmyor. (Davrann dman geliyor!) diyen bir telan iinde. Ky iine o hzla girdi. Ta toplamaa balad kucana. (Kapsn bacasn, slalesinin kafasn salam brakmak caiz deildir bunlarn! Yapana yapacaksn! Etini didik didik edeceksin o kr domuzunun! O Moskof dlnn bandan pekmezini aktacaksn!.. Kan kokuyor gzme, kaan!.. Kaan, kan!.. Dur ulan Haceli! Akll ol! imek gibi dal drznn evine!.. Bir bir hakla kpeklerin soyunu!..) Gz, yeri g grmyor. Onu byle yz sapsar, az kpk iinde, gzleri kana kesmi, titrek grenler rperdi. O, kimseyi grmyor. Halindeki ktl kavrayp, takldlar ardna. Grmyor. nsanlk d acayip bir hal! diyorlar. Doruca Kara Bayramn avluya kotu. atma kapy bir itti, kap ykld. Irazca avludayd. Elinde bir tarak, bitli buzay gnee karm, taryor, bitini kenesini kryor. Kede bir kazan ttyor. Haa, amar teknesinin banda. Yedi slalesini, kkn kkenini, dkenini dkeceini, gelmiini gemiini, dinini imann!.. AbooooovL Dald ieri, ilk ta, kazana doru savurdu. kinciyi savurdu! kinci ta, Haay belinden ykt. Anam!.. dedi, kapand kadn. Az daha soluksuz gidiyordu. Kapand yere. Haceli bir daha, bir daha savurdu. Ta bitti elinde. Bu kez de tekmeyle tokatla giriti vurmaa. Irazca ge aykt. Birdenbire neye uradn anlayamad. Zelzele sand. Habire de vuruyor ekya! Boacak, ldrecek gelini! Amann158 1 un, amann!.. diye bard var gcyle. Amann imdat!.. Tomanm imdat!.. Kala gz arasnda merdivenden Tornan saldrd. Irazca: Tut Tornan!.. dedi. Sonra kotu, kendisi de saldrd. Yakasndan yapt. Haceli, kolundan tutup frlatt Irazcay. Kadn adm te sendeledi. Baryor: Bakn grn, tank olun komular!.. Amann komular!.. Gpegndz adam ldryorlar!.. Ulen Bayram yetisene!.. l msn, diri misin, ne boksun ulen BayraaamL Ne yapyorsun evin iinde? Yetisene!.. Tornan yetiip Haceliyi paasndan ald. Bayram, elinde pelit odunuyla grnd yukardan. Haceli, Haay brakm, kpee giriti imdi. Tala, tekmeyle... Yumrukla bile vuruyor. Kpek yrtnyor. Irazca davrand, yeniden saldrd. Yakasn yrtt, yzn gzn trmalad:
81

ldrd gelinimi, ldrd ceylanm!.. Gitti gelinim, gitti sunam, gitti kadn Haam!.. Bayram yanat Haceliye. Atld gibi ykt yere. Vurmaa balad. Kadr gzdr demiyor. Orasna burasna, neresine gelirse vuruyor elindeki odununu. Irazca, varp Haann stne kapand. Haann stnde alamaya, ara sra Kara Bayrama doru barmaya balad: Fur, fuuuur! ldr beyni souu! Hazr evin nne gelmi, fur ldr! Fur da kan sefil olsun soysuzun! Huuuu hu!.. Gitti gelinim, gitti sunam!.. Huuu, huuu!.. Komular dolutu. Dolutu ama, kardan kzdan bakas yoktu! Bayram tutmaa altlar. ki kadn, elinden odunu zor ald. Haceli zor hallere dt. Bayram zor g ekip aldlar zerinden. Toman ittiler. Tutup kaldrdlar yerden adam. Yz gz imi o an. Mosmor kesilmi. Ayakta durmaya can kalmam. Tuttular. Azndan kpk sayordu hl. Svyor. Basyor dolu dolu. Bayram da kuduruyor o byle svdke! Haceli kekeliyor: Sizin kknz, kknz ulan sileceim bu kyn iinden!.. Bacandan kan akyor. Tornan paralam. Ulan kahbe karln!.. Ulan boynuzluuu!.. Bayram, Fatmaya da svyordu... Utand. 159 Haa, ylp kald teknenin banda: Aman AllaaahL diye baryor. nliyor. Bellerim anacm, bellerim!.. Irazca rpnyor: Gittiii, gitti gelinim!.. Kadn gelinim gittiii!.. Gitti gpegndz! Gpegndz can almaa geldiler, can, caan, caaaaan!.. Grn halimizi, grn komular, grn ne perian!.. Haceli habire: Kknz sileceim!.. diyor. Kara Bayram kii zor tutuyor. Nasl gelir bu evin nne! Hl duruyor! Saln beni!.. Tutmayn!.. Tartp ykyor kolunu tutan karlar. Haa inliyor: Belim, kadn anacm beliiiiim!.. Kopuyor belim!.. Bana bir derman verin kadn anacm! Ne olursunuz, bir derman verin!.. Haceliyi alp avludan kardlar. Aa Mahalleye kadar gidecek halde deil. Bakkal Hseyin avuun eve tadlar. Birka kadn da Haann bana topland. Kaldrp yukar gtrdler. Kyn grlts bir zaman kesilmedi. Kpekler ayaklanm havlyordu. Kavgann dal buda yksek sesle yaylyordu azdan aza. Az sonra Hacelinin kardeleri skn etti. Mevlt, Muharrem, Boz mer koar adm, kama dzeni geliyor. Ky iine bakan evlerden adamlar peydahland. Kotular. Koup tuttular. Kara Bayramn avlu kapsn kapadlar. Bu kadar grlt patrt arasnda bana bir tek yumruk demeyen Irazca, imdi, yksek sesle Deli Hacelinin slalesini sayp dkyor. Tornan, Aa Mahalleye doru ryor. Hem de aznda, dudaklarnda kalm Hacelinin kanlarn yalyor. 160 21 UZUN APTEST Ortalk anga manga oldu. Muhtar hemen Haceliyi artt. Son arpma hakknda bilgi istedi. Hacelinin az dil verecek hali yok. Pelit odunu her yerini morartm. Yarasn iyi kt sarm. Ykk ykla geldi. Kerpilerim gitmi, kerpileriiiim!.. diye inleyip duruyor. Gece biz temelin banda yatarken ezmiler! Biz ok kt bir i mi yapyoruz sanki Muhtar? Biz kendimize bir ev yapyoruz. Her kuun bir kuruca tnei var. Bizimkinden su kyor. Yenisini yapacaz. Aa Mahallenin amurundan kurtulacaz. Olanca kerpicimi ezmiler, imdi ben ne yapacam MuhtaaarL Beki Mustafa, bir kavga kokusu epeydir duyar dururdu. Bundan daha arn bekliyordu. Her ey olabilir. Ky! Bir uta Bayram, bir uta Haceli. Besbelli deil mi; Muhtar, Haceliyi arkalyor. Hacelinin evi Aa Mahallede, su iinde, ama Bayramn da evinin n kapkara bir duvarla kapanacak. Haceli akam sabah, Bktm u evden! diyor, yatyor kalkyor, ksryor, uykulardan bana demir tokmakla vurulmu gibi uyanyor. Kara Bayramn anas: Aa Mahallenin gvuru, lmeden mezara sokacak beni! diye yrtnyor. Ha-celi-Bayram, BayramHaceli... Bayram-Muhtar-Haceli... Ky; dumanlarn, yalmlarn iinde kalyor. Muhtar, Ne oldu kuzu? diye sordu.
82

Piiyor Efendim! dedi Beki Mustafa. Haceli bir kede domayor. Birinci ye brahim -deirmenden dnmt- ayaktayd. Muhtar ayakta. Mustafa en ciddi, en resmi tavrn taknm. Evet Efendim, kuzu pimeye balamtr Efendim! diyor. Yaknd Kaymakamn gelmesi. Gelmiyor mu daha u rakya giden drz? Ortaky yerinden kalkt, biraz daha teye mi gitti?.. Henz gelmedi Efendim! Nerdeyse gelir!.. (Bak u hayvana! Sanacaksn Candarma Kumandannn postas! Yada Kaymakam Efendimizin odacs!..) Dinle beni Beki Mustafa, 161 sana emir veriyorum! Misafirlerin gelmesi yakndr! Vakit epey olmutur, bir iki saat ya vardr, ya yoktur. ildedeye bir gzc koy. Gzc, atllar ovadan grnr grnmez iaret versin, davranp kar kalm! Bundan nce sen bana Deli Mehmetin Muharremi, bir de Irazcann Kara Bayram ar! Dikkat et, Deli Mehmetin Muharrem be dakika nden gelecek! Kara Bayram be dakika sonra! Sakn nce Kara Bayram armayasn! (Bir uzun aptes aldralm o aynn oluna! Bir uzun aptes aldralm, o aptesle epey namaz klabilsin! yle geni geni...) Ayn zamanda bu iler abuk olacak Mustafa! Fakat ncelikle Deli Mehmetin Muharrem! Mamaf hemen gidebilirsin! Haa beri bak; sonra her eyi gelip bana arz edeceksin! Anlatabildim mi? Mustafa ayak vurdu. Kla yntemi bir dn yapt: Bastne Efendim! dedi. (Gsterii kavat! Bize lgat paralayacak da gz boyayacak! Asl maksadn ben bilmiyor muyum? Kaymakam geliyor ya, talim ediyor sk sk!.. Neyse!..) nce ildedeye bir adam! Sonra Deli Mehmetin Muharrem, be dakika sonra Irazcann Kara Bayram!.. (Irazcann Kara Bayram gidecek gene okkann altna!.. Zavall Kara Bayram!.. Deli Haceliyi de ne kadar arkalyor bu drz? Yzne baklacak bir msml hayvan olsa bari u Deli?) Bayram: te imdi bir iyi karakol olmalyd ayanda! dedi. Gstermeliydik onlara! Nasl ev baslr, nasl kar dvlr, sonra da madur bir kimse nasl Muhtarn odasna arlr takaze iin? Gstermeliydik! Ana, ben bilmiyor deilim: Bu drz, hemen Haceliden yana rme-ye balad ana! Irazca: stedii kadar rsn! Kpek rsn, azcn yorsun! Ama madem imdi seni istetmi, gidip bir bakacaksn! Gitmezsen sen kabahatli olursun! Ne korkuyorsun! Git; ne sorarsa cevabn ver gel!.. Canm ana! dedi Bayram. Ht dt edecek: Neye ezdin Ha-celinin kerpicini? stelik bir de niye dvdn Haceliyi? diyecek. Sonunda da, Kabahat sende, de herifin kerpilerini!.. nceden biz sana tembihledik! diyecek... 162 yi ya! Git cevabn ver sen de! Evimin nne ev yapmaa hakk yoktur! de! ekilsin, ne cehenneme yaparsa yapsn! de!.. stemiyorum!.. de.. Haa, inlemeyi brakt aresiz. Zor er kalkt. Aaya indi, giysi teknesinin bana oturdu yeniden. Oysa hi derman yok. Delinin ta ildii yeri rtt. Ta, tekme, tokat; serseme evirdi garibi. (Atla katr tepiiyor. Atla katr... Hep byle... Ne suum gnahm var benim u kavgada? Katr Haceli, ne suumu grdn? Bizim de kerpicimizi krsalar, Bayram gidip Fatmay byle dver mi? Bayram; karya el kaldran adam deildir Bayram! Bir kezcik oldu. Bir kezcik; ama o da kendi kars! Elin susuz karsn ne diye dvsn?) Her bir yan aryor. Belinden yukar, yreine doru bir ince tel koptu. Tad tuzu yok. Bir ba ars, bir bulanma... Kopan yerleri acyor. Bayram, Yani ana! dedi. imdi biz gidip ikt edeceimize Deli Haceli gidip bizi ikt ediyor ha? Hem de bizi Odaya sesletiyor ha? yle gcne gidiyor ki!.. Tersine dnya! Teyzemin sz: kz baracakken kan baryor! Elleme ana, az sonra da Kaymakam gelir... Gelir! dedi Irazca. Raky arab ier, Muhtarn yemeini yer, yatanda yatar, eker gider Kaymakam! Kaymakam dediin, Muhtarn yemeini yemeyecek, raksn imeyecek, yatanda yatmayacak!.. Daha Muhtarn eve inmeden grmeli Kaymakam ana! dedi Bayram. Raky imeden! Gebe kalmadan! nceden anlatmal halimizi! Eer yreinde bir para insanlk varsa hakly haksz ayrt etmeli o da!..
83

Sen hele Muhtara bir git, iktm yenile! ondan sonra Kaymakam da grmeye yzmz olur. Nasl olsa ayamza gelecek. Sen k-mazsan Ben karm. Efendimiz, seni yalnz greceim, mracaatm yalnz senin kulana syleyeceim, baka kimse duymayacak, sen de adaletini, hem de anandan emdiin stn derecesini gstereceksin!.. derim. Haydi imdi sen Odaya! Birazdan Bekiyi bir daha yordurma!.. Bayram kalkt. Hi gitmek istemiyor. inde bir ses var, (Gitme!) diyor. Karsna bakt, kars giysinin banda kolunu belini zor oynatyor. Hayfland: (Ulan Deli Haceli, ulan eek! Ulan seni ldrmek bile az!..) 163 Nereye? dedi Haa. Muhtarn yanna m? Muhtarn yanna! Eer kolun ban ok aryorsa brak! Kalanlar anam paklasn... Haann yznde ar bir ac: Belim ok aryor! Bir tel olur ya insann yreine doru, ite o tel kopmu gibi bir ar var iimde! Hem de bir bulanma... Sen k yukar! Anasna seslendi: Anaaaa!.. Irazcann yrei grp etti bu ac ne. Hemen kt: n de u giysileri sen pakla! Bunun hali kt; yukar ksn!.. Uzansn azck!.. Ona zorla giysi pakla diyen fni var? Kendisi geti bana! Haydi sen oyalanma, git bir an nce! Bana bir cevap getir acele! te ben iniyorum. (Karc!..) Irazca giysilerin bana oturdu. Haa sendeleye sendeleye merdivene doruldu. Gz kararyor. Aparasndan scak bir sznt duydu. Szyor aa doru! Elini srd, eli batt. Bakt: Kaan! Attk ocuu eyvah! dedi hemen. Deli Hace-linin ta uurlu(!) geldi! Merdivenin tutana yapr kald. Bir basamak daha kmaa derman yok. Gitgide derman azalyor. Irazca bard: Gzn mu kararyor geliiiin?.. Haa geliiiin?.. Gz kararyor. Merdivenin drdnc basamanda duruyor. Gkyznde bir bulut uuyor. Damn mertekleri uzuyor. Merdivenin tuta kayyor. Zeytinyana batrlm gibi kayyor. nce bir oklava havay dvyor. Ekyalar Deli Hacelinin derisine tuz basyor. Sakal boyu kadar uzun bir adam, elinde tabak, hastalara derman datyor. Bir ala kartal idem topluyor. Srtmacn nnden pire gibi dalan danalar bvelekten kayor. Kocaman bir amn dibinde, bir dan banda bir ak yazma byklnde ubat kar, irmik irmik, aaryor uzaktan. Yanbanda lk bir su akyor. Bayram yok. Bayram yitik! Haa da yitiyor. Banda dnya dnyor. Yer gk dnyor... ok ylan tredi. Su ylan gibi dnyor kr ylanlar. Kabuklar krlp dyor dndke... 164 Geliiin!.. Gzn m kararyor?.. Demesine kalmad, bir ku gibi, havada vurulmu yoksuuul bir ku gibi, syrld dt yere! Yazmas savruldu. ki kat rgl, zm renkli salar kt. Haa yok oldu. Bir mermer mengene gibi kitlendi enesi... Irazcay ald bir korku. Ald bir tela. Eli aya dolayor. Dizlerini dvyor, yere ge sylyor: Nereye gideyim, nerelere gideyim Bayraaaam! Yok Bayram. Geliiin!.. Kadn geliniiim!.. Yok gelini. Irazca, Aldrdm!.. diye bard. ldrm gibi: Aldrdm Haam!.. diye bard. On yerinden ylan sokmu gibi... Merdivenin dibinde serili yatan Haann zerine att kendini. Yzn gzn pmee balad: Geliiin!.. Kadn gelinim, yeil Haam... Benim benli gelinim, sar ieim!.. Huu, gelinim, huuuu!.. Haay gz gibi seviyordu. Kadrini kymetini biliyordu. Haa hibir gn, bir dediini iki etmedi. Hibir gn yamacna dikilip sensin demedi. Kocasna as gelmedi, ocuklarn dvmedi. Suratn asmad. ten kamad. En ar ilere btn gcyle kotu. Evini yceltmek iin savat. Bayramn uzun askerlik yllarnda ift srd, nadas etti, ekin ekti. Krdan geldi, yzn azdrmadan ocuunu em-zirdi, gene kra bayra gitti. Byle gelin sevilmez mi? Byle geline ya-nlmaz m? Ah, insan deli olmaz m? Bir demirden el yreinin ban tutup skyor. i kan alyor. Gzleri yanyor. Biber serpmiler gibi acyor gzleri. ini eke eke, hkra hkra alyor. Kapand Haann stne, zm alamakta buluyor. Alad, alad. Uzad,
84

akt gzyalar. Yeil Haam!.. dedi. Yeil Haam, anacnm!.. Haada ses yok. Soluk alp veriini dinledi. Kulan yreinin stne koydu. Kendi iinde yle bir grlt var, bir ey duyamyor gelininden. Allahm, imdi ben de yklacam!.. dedi. Fatma Anamzn hatr iin sen bana g kuvvet ver Allahm, kadn Allahm, gzel Allahm!.. ki omuzundan tutup merdiven altna ekti Haay. ekerken Haann donundaki lekeleri grd: Kaaaan!.. diye bard. Donu batm km. 165 I Akl bandan iyice gitti Irazcann. Haa inlemeye balad iinden. Sesi bir maarann derininden geliyor. Boulan bir ceylann sesi gibi. Derinlerden... nsann barm delip datan bir ses... Ne zamandr ayhali yoktu! ocuunu yitirdi gelinim, ocuu-nuuuu!.. KomulaaaarL (Ne fayda var komu armakta? Bir ayktr-sam unu!..): Geliiiin, geliiin!.. Birden akl bana geldi. Omuzlarndan tutup yava yava sarst Haay. enesini oynatt. enesini oynattka ba bota duruyor gibi sallanyor. Gz kapaklarn eliyle aralayp at. Sisli bir aktan baka bir ey grnmyor. Gzlerinin karalan yitmi. Aslan gelinim, dmanlarn gz kr olsun kzm! Kr olsun da her yanlar krlsn! Kadn kzm, kalkver anam! Uyan kzm! Aykver anam! Kalk kadnm! Kalkver sar ieim!.. Muhtarn kocakapsn kediler kpekler tutmutu. ok youn bir et kokusu kyn btn hayvann toplamt. risi ufa, kocakap-ya umutla bakyor, bekliyor. Kediler kedice, kpekler kpeke hrlyor, havlyor. Bayram, kalabalk yarp geti. Hemen at kapatt kocakapy. Ylk Atiye, avluda, tencerelerin tavalarn arasnda. Kavruk ya kokusuyla gzel et kokusu iinde urayor. Bayram, iinden: (Kaymakam tavlayacak drz!) diye sylendi. (Tabii gvurun ekmeini yiyen de gvurun klcn alacak! Yol budur, byledir kahpe dnya!..) Muhtar Hsn Aa yukarda m yenge? Dumanlar arasndan ban kaldrd Atiye: Ulen Bayram, sen misin? Ne yaptn yle Deli Haceliyi? Kekeini karmn! nsan o kadar dver mi ay abam? Yoksam Deli Haceliyi ldrp, Fatmay almak m niyetin? yle bir niyetimiz yok imdilik! dedi Bayram. HmmL dedi Muhtarnki. imdilik yok ama ilerde olacak demek? Aferin ulen! Kara Fatma, o eriikli Deliden ok sana uygundu! Haydi bakalm, Muhtar yukarda! (Muhtar yukarda ama bu kez 166 pabu pahal Bayram! Deli Mehmetin Muharrem de yukarda! Deli Jvlehmetin Muharrem!.. Dnya kallelie kard! Bizim deli Cemal de ierde!) erde konuuyorlar. A kapy, gir!.. Bayram kapnn rezesine bast. Sa admn att. Kkten ald bir alkanlk. Camiye de bu admyla girer. (Bir ey var sanki bu sa admda! Almz!..) lk admn att, odada kimseler yok. Dnecek gibi yapt. Fakat dnmesine kalmad, kapnn ardndan demir kska gibi bir el, ense kknden bast. Kna da tekmeyi yaptrd. Bayram sendeledi. Elleri henz botayd. Belindeki ba dnd. El atamad. El atmasna kalmadan baka bir el, kollarn kavrd. Hl kimlerin penesine dtn bilmiyor. Ensesindeki el yle skyor, basyor. Bast, bast; yerdeki kilime kadar bast ban. Sonra yere vurmaa balad. Burnuyla enesi srtld. Burnunu ve enesini korumak iin ban gvdesine doru bkt. imdi aln vuruyor yere. Kolunu bkyorlar. Kamyon lastiinden kyl arklar gryor yerdeki ayaklarda. (Bayram, faka bastn aslanm!) diyor kendi kendine. imdi adamakll kapand yere. ki kii bunlar. Biri kolunu bkyor, biri imdi srtna km, dizini beline dayam. Ensesindeki el ekildi. Ban dndrp tepesindekini grmeyi denedi, olurlu deil. Diz, kt basyor. Gzlerine bir kara bez sardlar. Ellerini ardna baladlar. Byle bir tuzaa dnyada dmemiti. Bir daha der mi? Smsk baladlar ellerini...
85

imdi azn balyorlar. (Ee bakalm! Yapsnlar ne yapacaklarsa! Dvsnler ne kadar dveceklerse! Bartmayacak orospu evlatlar beni! Zaten baran namerttir! Fakat kim bunlar? Beki Mustafa? Yok canm! Muhtar? Belki. Evini yakmazsam drznn! Kendi de iindeyken hem! Hepsini hepsini yak, temizle ulan! Sonra git teslim ol! Yada k dalara! Ekiya olan kullar knama! Hi keyfinden ekiya olur mu adam? Elimi kana bulayacam! Ulan Deli Haceli! Hep senin yznden bunlar! Karna ukurda byle byle yaptk diye mi bu? Bir fazla basmadk diye mi ulan? Merak etme, bir daha basarz. kelek basar gibi! Her eit ukurunu bir bir doldurmak grevimiz ulan! Madem bir kez dzenlii bozduk! Kendini iyi tan bundan sonra!..) 167 Yzyukar evirdiler. Rahat braktlar. Elleri belinin altnda kalmt ama, belini azck kaldrd m sorun kalmyor. (Dur bakalm, bu ne?) imdi ukurunu zyorlar! (Hayalarm filan m buracaklar? Bu ne?) Barmak istedi, olursuz! Btn gcn, btn hzn toplayarak, ayaklarn, ukurunu kartranlara savurdu. Hh! diye acayip ses yere ykld. Vurabilmiti, ayak boa gitmemiti. Bacaklarn kaldrp havada geliigzel savurdu. Yakaladlar abuk. Ayaklarn da baladlar bu kez. (Eh, eli bal ama klmaz! Eli aya bal bir adama her eyi yapabilirler! Ama ben bunu koymam onlara!..) Ukurunu zp arm, i donunu syrdlar. Yeniden yzaa- dndrdler. Belindeki ba bulmulard. Aldlar. (Her eyi yapabilirler! Kolaydr! Eli bal bir adam! Aya da bal! Gz bal, az bal! Byle bir adama her eyi yapabilirler! Fakat hey anasn, gzel avradn sinkaf ettiimin Hacelisi!.. Dinik-rk drz! Karl dalarn ays! Koymam bunu sende!..) imdi iki kabas akta. Az bal. Boulacak gibi. Boulacak. Burnundan soluyor. Soluu yetmiyor. p gibi, yada kay gibi, yada baka bir ey, souk, sert, ap ap inmee balad kabalarna! niyor, iniyor, durup dinlenmeden iniyor! Dur durak yok! Her vuru biber gibi yakyor... (leceim!..) diyor Bayram. ap!! ap!! ap!! On mu, yirmi mi, otuz mu; ka? Krk m, elli mi? ap!.. ap!.. Saysn batan saymad ki!.. Srd gitti bir vakit... Biraz ara verdiler, sonra gene baladlar: ap!.. ap!.. ap!.. ap!.. Islak ipin sinir bozucu sesi oday dolduruyor: ap!.. ap!.. ap!.. ok dvyorlar... Bayram yere kapank yatyor. Elleri, gzleri bal. Ukurunu baladlar yeniden. Ayaklarn da zdler. Azn zdler. Ama ne konuacak, ne ayan oynatacak derman var. Bilmedii eller, her eyi tamam etmi. Sonra da ekilip gitmiler 168 kapy kapatarak. Belindeki ba yerine koymular. (Kim bunlar? Muhtar olabilir mi? Belki, Haceli olabilir mi? Belki... Muhtar-Haceli... MuhtarHaceli... Ama ba niin koydular belime?..) Bir zaman yatt ylece. Aadan Muhtarn karyla Bekinin konumas geliyor kulana. Belli belirsiz. Bir baygnlktan uyanyor gibi. Aylyor gibi yeni yeni. Baka ses duymuyor. Can kprts yok yaknlarda. Pire bile umuyor. Birden, yan oda ile bu odann kaps ald. Duydu. Ve ayak sesleri... Alak, kalle kprdanmalar... Bu ne? Bu kim?.. Muhtarn sesi, soran. Yerde biri yatyor! ye brahim. Yatrmlar!.. hhoo!.. Haceli. Hepsini seebiliyor. imdi Muhtar yanayor: Ulan bu kim diye soruyorum, duymuyor!.. (Bu senin orospuluun!.. Bu senin kan bozukluun!.. Bu senin orospu avradnn donu!.. Bu, eli kolu bal Bayram! Kara Bayram yani!..) Yalanyor Muhtar:
86

Bayraaam! Sen misin aslanm? (Tabii sensin, hyara!) Bu hal ne bre Bayram! Kim yatrd seni byle? (Anladn m imdi Hanyay, Konyay? Bir daha kabarp kabarp kma ortalara! Drz, kpeksiz ky m buldun ulan? Kpeksiz ky buldun da deneksiz mi geziyorsun? Da ba deil buras; iyi belle!..) Buraya ne zaman geldin Bayram? Vah vah!.. Kalkver bakalm, kalkver aslanm!.. (Bunu sende koymam Muhtar! Kor muyum sanyorsun? Cayr cayr yakmaz mym senin evini, saman damn? Ocan batrmaz mym? Kim yatrm beni buraya? Beni buraya orospu avradn yatrd! Byle byle dedi, Gel koklaalm! Keklik av dzenine drd beni. Keklik av var ya, yle avlad beni senin orospu avradn! Dii keklii gizleyip koyarlar alya. Ateli ateli ter soyka! Yank yank arr ki, alaf alm yanyor! A erkek koar. Dner alnn dolaynda! ter, dner. Kavumaya bir arpa boyu kalmken, kurunu yer ardndan! Bilmez kurunun nerden geldiini. te ben tam yle oldum, r169 zkrk Muhtar! Faka bastm senin gzel evinde!..) Kalk aslanm kalk! (Kalk ulan eein spas!) Bu nasl bir halse gelmi madem bana, helbet bir aresine bakarz! Kalk imdi! una bak, her bir yerini balamlar! Yiit adamsn ulan, neye balattn kendini?.. Muhtar nce gzlerini zd: Bak belinde bak da var; nasl balattn? Ba ald usulca; kollarn zd sonra. Kalk bakalm!.. Ne o?.. Kalkamyor musun?.. (Nassl? Bir daha padiahn kpeine ta atar msn?.. Gne kar ier misin?.. Hayvan olu hayvan!.. Cann alrm daha senin, cann!..) Haydi kalkver!.. Kalkamyor musun? (Kalkamyorum koca kavat! Kalkamyorum cmbldak Muhtar! Kalkamyorum drz Hsn!..) Muhtar, tutup kalkmasna yardm etti. Bayram, duvarn dibine yan geldi. Ba nne nne dyor. Ban tutamyor. Muhtar sar diini gstere gstere glyor. Hileci... Yeni tra olmu yz geriliyor... Kulaklarnda kurumu sabun kpkleri... Ensesinde, yakasnda sa krklar... Haceli ara kapya tutundu. ye brahim, bo gzlerle yanna yresine bakyor. Gzlerini zorla karyor Bayramdan. Bayraam, bak aslanm!.. (Baktk bakalm, koca geyik!) yi dinle beni! (Dinliyoruz rezillerin padiah!) nce bu Hacelinin ukurunu doldurdun... (Evet, doldurduk... Kabul..) Sana sk bir nutuk ektik... (yle ettin!.. Konutun...) Gitmi bu kez kerpicini krmn!..) (Kerpicini krdm krmaya, ama boynuzunu kramadm!.. Tuttular elimi kolumu... Tutmasalar, kracaktm!..) Bugn de evinin nne ekip dvmn!.. (Biz ilersek ayp, siz ilerseniz deil!..) 170 imdi bu Haceli senden ikt!.. (Yaa, yle mi? Vah vah vah!..) stelik Kurulda ikinci yedir bu adam: ahsiyeti maneviyesi vardr!.. Hem de kuveyi maneviyesi!.. Byle bir adama el kaldrmak, hkmetin gznde byk sutur!.. Kaymakam Efendimiz geldiinde ayrca arz edeceim ama imdi de arz edelim: Bu Haceli senden ikt kardam!.. Baka ikt yok mu? dedi Bayram. Hepsi bu mu? Senin teki sularn grmyoruz gayri! Hepsi bu!.. Vah vah! Cezamz ne imdi? Cezan kanun gsterir! Ama kerpicini tazmin edersen kanuna hacet kalmaz! Klleriz gider!.. (Ne demek tazmin etmek? Tazmin edersem?)
87

Evet, tazmin edersen! Temeli yeniden aarken kulland iilerin cretini verirsen! Kendisine yalvarr davasndan caydrrsan! O zaman sizin ikinizi burda bartrrm. Yoook, kafan kamrr, Olmaz! dersen, srndrrm seni!.. nk haksz grnyorsun!.. Kanun byle diyor!.. Ne zaman diyor bunu kanun? Her zaman diyor! Sen ne bileceksin Bayraam? Kanun bir kitaptr, yazar! Hkmet aar, okur... Ne derse yapar... Bu, hkmetin kanunudur!.. (Benimkini de az nce grdn!..) Hkmetin kanununa uymak zorundayz!.. Pekl!.. Bu hkmetin kanununa sor bakalm: Bizim iin de bir maddesi yok mu? Bizim iin de bir cevap vermiyor mu? Bizim evin nne ev yapmalarna?.. nc boydan olduumuz halde, Kaymakamn rak salmasn birinci boydan salmalarna?.. Muhtar iinden: (As kuzunu da almamza?) dedi. Dalgndz evimize saldrp karmzn beline bir byk tala habersizden furup, tekme tokat dvmelerine bir ey demiyor mu kanun?.. (Hem de seni kanck bir dakavil hattyla Odaya ekip, kap ardna sakladm iki adamn, kolunu hemen balayp, donunu zerek olmadk hakareti yapmalarna?..) Bizim uradmz bunca hakaretlere hibir cevap vermiyor mu o canna yandmn kanunu?.. 171 22 VAY BU OCUK, BU OCUK Irazca, merdivenin dibinde Haay aylttktan sonra yukar kp bir tas su getirdi. irdi. rk merdivenden inip karken korkuyu morkuyu unuttu birden... Haa, aylr aylmaz, stn kirleten kan grp rperdi. i bir ho oldu. nce gizlemee yeltendi. Ama, gizlenecek gibi deildi! Batm km. yle utand, yle yerin dibine geti, hi byle bir hal gelmemi bana... Aldrma gzel Haam! dedi. Aldrma sunam! Aldrma ceylanm! Ben senin ananm! Bir kazadr geldi bana. Sen kendin mi istedin bunu kadn kzm? Dmanlar yapt! Dmanlarn gzleri kr olsun!.. Haa susuyor. Susmasn ne yapsn? Irazca, yan bana oturdu: Kadn gelinim, anam; ka aylkt ocuk? Haa ban nne edi, konumad. aylk vard; yle deil mi?.. Ban sallad Haa: (Fazlayd bile!) Sen imdi burda otur! Ben abuk Havaliceyi alp geleyim! kars gelip sana baksn!.. Byle dedi, kalkt Irazca. Ba kazan gibi dnyor giderken. i yanyor. Havalice, kyn ebesiydi yoklukta. Irazca bacm, gee! dedi grnce. Yamalk yamyordu. Ge benim bann belas bandan byk kardam!.. Irazca kapda durdu. Kollarn iki yana dayad: Kadn Haamn bana bir iler geldi Havalice, hi sorma Havalice!.. Gene alamaa balad. Alayacak bir yer bulamad iin boalamyor. Havalice yabancs m? Haamn hali iyi deil Havalice, kalk kardam!.. Deminki kavgada Deli Hacelinin furduu talar gelinimin ocuunu dryor! Hi byle bir i gelmedi bamza! Gelinim pek yufka! Dt bayld demin! ld sandm. ok kork172 tum. Kanlar siyim siyim akyor! Haydi gidelim de bir bakver Havalice! Kalkver benim ahret kardam, kadn bacm!.. Havalice, yamal brakt: Kan geliyor mu? Irazca: Geliyor! Gr m geliyor? arl arl!.. Irazca bacm! dedi Havalice. aylk olacakt senin gelininki! teygn yunnakta sylyordu karlar. Falan drt aylk, filan aylk! Senin gelininki de sayld. Durumundan da belliydi ya! Eh, ne yapalm! Akacak kan damarda durmaz demiler! Gider bir bakarz.
88

Kendisine bir ey olmaz inaallah! Yufka mufka, ama cesurdur Haamz, dayanr!.. Havalice kalkt. Eli ie yatknd. Bu ileri bilir. Irazca hl alyor dke dke. Gzyalarn dastarnn ucuyla siliyor. Havaliceyi eve getirdi. Avludan ieri katt: Sen gir kadn Havalicem! Ben de gidip bir bakaym: Bayram gitti gelmedi, gzm seyiriyip duruyor. Yreimde bir ac var! Gcenme aman kardam... Havalicenin karln beklemeden Yukar Mahalleye doru kotu. Muhtarn eve yaklarken yksek sesle Deli Haceliye atp tutmaa balad: Beyni souk herif!.. Ekyala m ktn dalgndz? Mafettin bizi, maaaafl. Gitti elden dilber gelinim, maaaaf!.. Gencecik Haam gittiiii! Maffolduk biiiiz!.. Yer yutas drz!.. Drm drm d-rlesi drz!.. lc yerde srnesi!.. Elin susuz gnahsz insanna hcum edip, ocuunu drmek ne demek oluyooor? Byle bir ekyalk ne demek oluyooor? Bunu sana gstereceim, duur!.. Eer seni dnyaya geldiine piman etmezsem, bana Irazca demesinler Ka-ratata! Duuur! Hele gelinime bir hal olursa!.. Duuur!.. Kediler, kpekler durmadan dnyor oralarda. At kapy, girdi: Nerde o azna stmn Delisi? diye bard. Nerde o Ha-celi? Nerde o Aziz Hocalarn cmbldak Hsn? Atiyenin yrei kalkt: Hayrola Irazca? dedi. Ne bu sizin zorunuz byle birbirinizle? 173 Deli Mehmetin uaklar birleir, stnze bir gelirse valla il yavrusu gibi darmadan ederler sizi! Aklnz banza toplayn, aklnz!.. Ben onlarn kknn azna saym!.. O senin alak kocan da onlarla birlik! Senin alak kocan onlarla birlik olmasa, onlar gk diyemez! Evimizin nne ev yapmaa cesaret edemezler!.. Azm topla Irazca! dedi Atiye. Benim kocam neden alak oluyormu? Bu ne biim konuma? koskoca karsn! Ak flik salsn! Yana hrmet ediyorum... Irazcann gz, idenin dalndaki kuzu derisine takld. Derideki alay yakalad gz, bir daha brakmyor. ideye doru vard. Tutup indirdi postu yere! Kellesi, bacaklar dt kuzunun. Kellenin snk, kara gzlerine bakt. Kulandaki eni yoklad: Tamam! yice grd. Tanmaz m Irazca bu eni? Sol kulakta, nden iki yark. Bu en bu kyde Kara Irazcann enidir. koyununda, kuzusunda, danasnda, dvesinde hep bu en vurulu-dur. Bu ne gn? diye haykrd. Hrsz kpekler, bu nee? Bu kuzu bizim as kuzu! G orospu, biz senin kocann Muhtar olduunu biliyorduk, ama hrsz olduunu bilmiyorduk! Nerde o senin alak kocan? Anladn m imdi neden alak olduunu? Muhtarn kars dondu kald. Dili kurudu. Bir zaman, iki sz bir araya getirip konuamad. Irazcann gz, yeri g grmyor. Kotu yukar. Tepti at kapy. Nerde o st bozuk? diye bard. Gsterin!.. teki st bozuk nerde? Muhtar ayakta geziniyor. Haceli hl kapya yamal duruyor. Kara Bayram duvarn dibine ylm. ye brahim, ortalarda akn bakmyor. Muhtara saldrd Irazca. Yakasndan tutup sarst. Muhtar toparland. zerinden itti kadn. Sonra gitti Hacelinin yakasna yapt Irazca. ki eliyle yakasndan tuttu. Sarst sarst, itiverdi. Yan odann tabanna serildi Haceli. Muhtar davranp Irazcann kolunu tuttu: Nedir ulan bu hakaret resmi Muhtarn Odasnda? Slalecek mi delirdiniz yoksa siz?.. 174 Irazca haykrd: Biz delirmedik! Aklmz bamzda! Aklmz bamzda azna stmn hrsz kpekleri! Kim ald bu kuzuyu?.. Kim yedi bu boku? te imdi Kaymakama gidiyorum! Gelinin ocuu dt, aylk!.. Bu eriikliyi adam sandn marttn, o da bize byle yapt!.. Hepinizi dama tktracam! Hepinizi srndreceim! tten irezil edeceim sizi! Bir grn bakalm!.. Muhtar, Irazcay smsk tutuyor. Bayram, zorlukla dorulup kalkt. Ayakta duracak hali yok. Yklacak. Uzun, ok uzun bir
89

aptest aldrd Muhtar. Bu aptestle ok namaz klacak. (Byle diyor koca boynuzlu!..) Halini anasna belli etmek istemiyor ama, kendi kendine yrmesi ok zor. Anacm tut beni! diye inledi. Bu kan bozuklar mafetti anacm beni!.. Irazca rpnd kt Muhtarn elinden. Bayrama sarld: Kmr gzl Bayramm! Seni ben yaktm anacm! Ben yolladm! Bayramm, ne yaptlar sana anacm? Bayramn hali hal deil. ler tutar yeri kalmam: MafettilerL diye inledi. Muhtar yle bakyor. Hacelinin gz aklar byyor. Irazca sesini salverdi: Tanrnn zalimleri!.. Yediniz yiidimi Tanrnn zalimleri!.. Tenhada kstrdnz aslanm!.. T sizin yznze yakksz adamlar!.. Adamz diye el iinde gezen izanszlar!.. Za-limleeer!.. Gznz kr olsun! Adnz batsn! Silinip gidin yeryznden erefsizler!.. Ald Bayram tuta tuta dar kard. Merdivenden indiler. denin dibindeki kuzu postunu, kellesiyle birlikte drp, koltuuna ald. Bir koluyla da Bayram tuttu. Yrdler. Bayram, kuzunun derisine bakp bakp fkeleniyor: Yedi yerden yedi gedik! Ylanlar gibi ullandlar stmze anam! Her yer ylan olmu! Dnya ylana karm kadn anacm!.. ye brahim, Muhtarn nne geldi: 175 Gelinin ocuk drmesi doruysa, durum ktdr Muhtar! dedi. Haceliyi dama atarlar! Allahtan, dv gren mren olmasayd! Hh!.. dedi Muhtar. Gren olmaz m ulan? Irazcann evi kyn ortasnda! Karatan adamn da bilmez misin? Ufak bir patrtnn seyrine toplanr hemen!.. yleyse ktdr Muhtar! Bak ben sana haber veriyorum. De-medin deme: Durum oook ktdr!.. Hacelinin gz aklar boyuna byyor. Muhtar da durmadan: Ktdr!.. diyor. Bayramla Irazca, ana oul ky iine aa gidiyor. Irazca sesinin kt kadar baryordu. Davasn kamuoyu na duyura duyura gidiyor. Muhtar iin aktan aa kuzu hrsz, ekyabaL diyor. Bir alaka fend ile olumu Odaya ektirip eli bal dvdrd!.. diyor. Deli Hacelinin azna yzne geiyor. Kap nndeki, sokaktaki insanlar, bylece, olup bitenleri birinci azdan reniyor. Haberler abucak yaylyor. nsanlar dikilmi bakyor. Yirik Abdullah, apar Kzm, Kerimolu, Melek Hasan, Ormanc brahim, Kontak Aziz, Topal Pehlivan bakyorlar. Aali, dibek bann orda birka kiiyle oturuyordu. Irazcann lna kulak kabartt. Hrsz kpeeek! Muhtar olmuun ama neye yarar? nsan olmamn! Bir kuzuya tenezzl ediyorsun! Bir yoksulun kuzusuna tenezzl ediyorsun... Aali kalkt: unlara bir bakaym! dedi, nlerine geti. Grn halimizi! dedi Irazca. Grn de kimlerin kumandasnda yaadnz anlayn! Kye bir kuzu hrsz kumanda ediyor komular!.. Anlayn ne halde olduumuzu!.. Aali; Hayrola Bayram? dedi. Nedir bu hal? Haller ok fenadr Aali emmi!.. dedi Bayram. nliyor gibi konuuyor. Muhtarn bir fakna bastk! Bizi, Hakknda ikt var! diye Odaya ard. Kap ardna adamlar koymu emmiciim! Azm, 176 elimi, ayam baladlar. Dvdler, mafettiler beni! Bizim as kuzunun da birini aldrm! Kaymakama kesmi... Biz ona tedarik paras verdik yahu? Biz de verdik ama... dedi Bayram. Hemi de birinci boydan!.. dedi Irazca. Aali ban ne arkaya sallad: Anlalyor, anlalyor!.. dedi. Irazca: Deli Haceli de eve hcum etti sabah sabah! dedi. Gelinin beline ta furdu; onun da ocuu
90

dt! Of oof; tutsan ya u olan kolundan Aali!.. Tut da eve kadar gtrelim. Hi insafn yok mu? Bayramn akl trkye gitti: (Hi insafa gelmez anam Nide Beyleri!) dedi, iinden. (Gelmez rzkrklar!..) Kabalar biber gibi yanyor. Yklacak. Aaliye yapt. Havalice, Haay glkle yukar karm, yatrm, karnn muayene ediyor. Haann beli kopacak gibi aryor. erleri yrtlyor. Kan akyor. Karnnda yrl bir al var. Tepesinde sryp dar karmak istiyorlar aly. Czz czz kopuyor her yanlar. inden: (ocuk drmee heves eden karlar, hi aklnz yok mu? nsan, kendi gnlyle bu aclara katlanr m?..) diyor. Dileri aryor; skmaktan sabretmekten eneleri aryor. Irazcaya bulgusunu syledi Havalice: ocuk buuk aylk Irazca! Dmeye decek! Daha beteri, ok kuvvetli kan geliyor. Kan bir durdursak! Beline baktm, gmgk! Kan da oturmu. Gelinin hali ok zor!.. Sesini yavalatt: Kurtulmas zoor! Dk, doumdan zordur! Beli morarm! Tan yeri gmgk!.. Bayramn ba dnyor. Ykld: Haam!.. diye inledi. ulun stne kapand kald. Haam; kadn gelinim; sar ieim!.. Havalice, Ama kurtulur inaallah! dedi. Umudumuzu kesmeyelim! Haamz cesur dieyli! Gayretli!.. Ben de elimden geleni yapa177 rim!.. cn Allah yardm etsin! Haay bu dalarn iinde Allah koru- Irazcada lk lk stne. Yreinin derinlerinde bir zalim fke. Bir kin. Bir kin ki... Baryor: Duyun, grn, tank olun! Sen de tank ol AaliL Elini kalbine koy, tank ol bize!.. Btn bir millet grd. Karatallar hep grd. Deli Mehmetin Haceli, kudurmu domuz gibi yrd stmze. nsan kafasndan byk bir tala furdu. Tanklar grd. Mslman olanlar grd!.. Mslman olanlar gre gre yapt bu ileri Deli Haceli!.. Havalice: imdi alayp buzlamay brak Irazca! dedi. Hi kimse tank olmasa ben olurum! Onun iin gamlanma! Sen imdi bir leenle bir kalbur saman getir bana!.. Bayram, ocan bana uzand. Hi dermanlarm kalmad anac-m!.. dedi. Aali yan bana kt. Havalice; Heeey Aali! dedi. Haydi sen git burdan! Sen bur-dayken bu Haa rahat edemez!.. Gryorsun deil mi halini? Hali haraptr bak!.. Aali mahcup oldu: Essah yahu!.. dedi. Kulaklarna kadar kzard koca adam. Bunu ben hi dnmedim! Gideyim Bayram! ok ayp oldu hem de! Benden bitecek bir ey lzum ederse haber saln!.. Para lzum ederse syleyin!. Kalkt gitti. Gerekten mahcup olmutu. (Ah Kara Bayram! Bu kyn insann ateleyip yakmal emmim!..) Gzleri yaaryor Aalinin. (Ne ulan bu dnyann kepazelii?) diyor kendi kendine. Irazca, saman, leeni getirip att: Haa gelin sana teslim Havalice kardam! dedi. Gidip giysilere bakaym! Her yer darmadank! Giysi yuyacaktk szde! Zalim dmanlar koydu mu ay kardam?.. Avluya indi. Islanp kalm giysileri, olduu gibi ald bir yere koydu. Teknevi, tokucu kaldrd. Dursun hepsi!.. dedi. u telae-nin iinde... Bu Hacelinin defterini drmek gerek! Bu Muhtarn azna smak gerek!.. Eee bakalm!.. 178 Dvne dvne Sultanca kp geldi: Kardam, kardam!.. Vay benim alnnn yazs kara kardam! fsje bu sizin banza gelen? Gelinimizin ocuu dm, yle mi kardam? Dmanlar bir olmu yle mi? Bayramcmz dvmler yle mi? Bu iler, ne iler kardam? Bunlar bir yandan, ylanlar bir yandan ay kardam!.. Yz, evinde ylan grd zamanki gibi solgundu: Bizi ok mu alak buldu bunlar, kardam? Glerine gvenip ullandlar stmze! Deli
91

Mehmetin Haceliyi tutup bir de Kurul yesi seti bu ky!.. Vay gidi vay!.. Irazca; Ben onun bana bir orap reyim de grsn! dedi. yle bir orap rlmemitir dnyada! Ben onlarn kkn, kkenini, eekten dme dndrmezsem, yuf olsun bana! O Muhtar!.. Onuuuu!.. Gelinin durumu nasl kardam? Gelinin durumu zordur! Kan dinmiyor! Havalice var banda. buuk aylkm. Ben biliyordum zaten ne zamandr. Suu gnah yok Haamn. Getirdi kocaman ta indirdi belinin ortasna! Gz kararm soysuzun! Koup gelirken grenin d sdard! yle geldi!.. kp bir bakalm! dedi Sultanca. k sen bak! dedi Irazca. (Sen bak da, ben harmlara doru inip gideyim. Akln aldrm kullar gibi deyim yollara! Bam fura-ym talara! Kendimi aylara ataym! Kartallara, kulara yem edeyim kendimi!..) Avlu kapsn usulca ekip kt. Tornan ardna dt. Ky iinden getiler. Orda burda toplanp konuan insanlar, durup Irazcaya bakt: Deli gibi gidiyor aa doru! Garanti karakola gidiyor! dediler. (Bu Muhtarn yapt kallelik hibir yerde grlmemitir!) lerinden ok dediler de dlarndan bir ey demediler. Hepsinin azlarna kilit vurulmu gibiydi. Bakyorlard... Irazca szld gitti kyn iinden. Tornan da ardndan... 179 Ahmet, ninesinin geldiini kardan grd. Grr grmez bildi Harmn yanndaki kofalktayd. Ylan srd, kprnn stne uzatt ninesini grnce. Sonra dnp kzn yanna geldi. Ufack noktack noktack benekli bir ylan. nce uzun. Ba ezilmi, beli kr. lm. Yar suda, yar amurda bym bir ylan. Ninesi grp aracak. Hi oral olmadan gezinmee balad. Geziniyor. Elindeki st denei kofalara vuruyor, tohumlarm rpyor, dikenlerini kryor. Gznn ucuyla ninesinin kprye yaklamasn adm adm gzlyor. (Ylan grr grmez bir korksun da!) diyor. (Bir barsn da!.. Bu kadar byk bir ylan, -be kar bir eydi- mrnde grmemitir! Nasl baracak bakalm imdi! ahmarann dengi bu benim ylan! Groluka gidince bundan byn ldreceim! Ta tam kafasna furacam!..) Ninesi kprye yanat. Yerde yatan ylann kuyruuna bast geti. (Ahmet ldrm!) dedi iinden. (Ald geldi, uzatt demin!) dedi. Ahmet, bu gelii, bu ilgiyi beenmedi. Korkmalyd. Grr grmez bir lk koparmalyd. Daha ordan barp arp: Kaldr onu yolumun stndeeen, korkuyoruuuum! demeliydi. Geti geliyor hibir ey demeden! (Ulan!) Ahmeeeeeeett!.. Duymam gibi yapt. Eer yanna bir gelirsem, cann alrm senin! Ahmet gibi kr ol-mayasca!.. HoppalaaaL stemeye istemeye dnp bakt. Buraya gel!.. diye bard Irazca. elik Paay sr gel abuk yanma!.. kz srp gtrd ninesinin yanna. Haydi; dosdoru eve! Durma buralarda! kz ahra kapat!.. Bir i lzum ederse, ben hurdaym, gel haber ver!.. Sen ne yapacaksn burda? Aadan kocam gelecek, onu karlayacam!.. Sustu. (Bugn bu ninemin cam ksn!.. Ne kadar ters konuuyor!.. Kocas gelecekmi!.. Aksi!..) Kocam al bir ata binip gelecek! Burda durup onu karlayacam! 180 Yeni ldrdm ylan grmedin mi?.. Grdm!.. Korkmadn m? Hayr! Korkmadm!.. Nasl korkmadn? Baya korkmadm!.. Yr abuk!..
92

Gidiyorum g!.. O ylan var ya, onu ben ldrdm!.. Onu ben ldrdm nineee!.. Ninen Allah belasn versin! Yr kye diyorum sana, eek herifin dl! Yr abuk diyorum!.. Ahmet basld kald. Neye uradn bilemedi bir zaman. Sonra ninesi barp armay artrnca elik Paay srd, yrd. Alayacak gibi oluyordu. Tornan sesledi. (Gel ulan, sen bari gel yanma!) dedi. Tornan uysal uysal yrd ocuun yanna... Kprden geerken ylan da deneine dolad Ahmet. Ald gitti... ki gidip bir ardna bakyor. Ninesinin, aadan gelen Uluyola gzn dikip beklediini gryor, stndeki bu aksilie bir anlam veremiyor. (Kocas gelecekmi!) dedi kendi kendine. (Gelmez olsun kocas! Ben de anama gsteririm ldrdm ylan!.. Hem anama, hem babama gsteririm!..) Hi kimse ilgilenmezse anas ilgilenirdi. Anasna ok gveniyordu... l ylan denee dolad, yrd. Anasna gsterdikten sonra avlunun bir kesinde yakard. 181 23 ARZUHAL nem dt yakamdan Gel arkamdan arkamdan... Sen arkamdan gelirsen, Ben korkmam Kaymakamdan!.. Dur anam Kaymakam! Atn ban ek biraz! ki saattir ulu yolunu gzlerim. Ha imdi geleceksin, ha imdi geleceksin diye beklerim burda! Tepip geme bizi. Biz bu kyn yoksullarndanz. Seksen evli Karata dedikleri yoksul ky, ite bu kydr. Eskiden aa topra olup ve halk Necip Beyin ortaks, kadnlar hizmetisiydi... Yedi yl oluyor, Necip Bey, ky kylsne satt, paray cebine katt, tyd gitti. Karata ky drt yz bin lira bor dedi! dedi ama, nasl dedi? Orasn gel Karataa sor! kz, inek, dana... un, bulgur, tarhana... Pazarda para eden neyi varsa satt! Daha da satyor. dedi dediime bakma. Bor bitmedi daha. Necip Bey, parasn bankadan ald. Hkmetin bankasndan. Banka da bizden alyor. Bir dnya fayiziyle. Bir etek para veriyorsak, temsil, bir etek de fayiz tutuyor. Ama sonunda, ektiimiz toprak bizim ya, yeter! Bey gitti, stanbulun Boazna da gibi bir ev yapt. Sonra bir otel yapacakm. Daha sonra, bir bana, stanbulu satn alacakm. Bey bey! Bey varsl! Biz yoksuluz ok kr! Herkesin bey olmas lazm deil. Olurlu deil... Be parman bei gibi bizim komularn durumu da bir deil. Topraklar satlrken iki bin liralk alan oldu. bin, be bin, alt, yedi, sekiz, on,tin liralk alanlar oldu. Muhtar Hsn on iki binlik ald. Be parman bei bir olmad iin biz de binlik aldk sayende! Borcunu bitirdik bu yl. nsann belinden bor kalknca, srtndan bir yllk kirli giysi km gibi oluyor. Cmlenin borcu kalksn, min!.. Varsa seninki de kalksn!.. Biz yoksuluz diye bizim tepemize biniyorlar anam! imdi sen geliyorsun ya bu Karataa, anl hretli karlayacaklar seni. Davul zurna ile. Gtrp deli eve indirecekler seni. Akam arlayacaklar 182 rakyla. Knal kuzuyla. Ynden yatak serilecek altna. Gl kokulu yorganlar rtneceksin. Aferin u Karatan milletine! diyeceksin. Karata ky ite bu Karata sanacaksn. Yalan!.. Ne kadn ky! diyeceksin. Bin kez yalan!.. Alt yandan beri bu kyde olup biten, gelip giden her eye aklm erer benim. Yam altm. Ne kadlar geldi geti, ne kaymakamlar geldi geti. Sen de geeceksin. Memleket kimseye baki deil. Hep geeceiz. imdi bizim bu ky dalk olmayp dzlk olduu iin, altna bir at bulan geldi. Bildiklerim, grdklerim, hep dayal deli evlere indiler. Yediler itiler. Derecesiz memnun oldular. Derecesiz sarho oldular. ekip gittiler sonunda. Hepsi, Karata byle grd ya, byledir sand. Hibirisi kel bir eee binip, yada yaya ekilip gelmedi uraya. Hibirisi derimizin altndaki yaralar grmedi. Atl adam, eeklinin halinden ne bilsin? diyen boa dememi. Yoo, yoo, at bulan ata binsin gene! Haa, ne diyordum, hibirisi rasgele bir yoksulun evine inmedi. Yoksulun orbasn imedi. Sanki ine var yoksulun deinde, orbasnda zehir var!.. Her ocakta, iyi kt her gn bir eyler piip taarken, ne hikmettir bilinmez, onlara ayr piti tat! imdi sana da ayr piip tayor! Ben olsam bunlar yemem! Yiit olan herkesin yediinden ayr yemez!..
93

Bak anam, sana gzel gzel aaym. Ky srr ama sen bizim srdamz ol. Seksen evli Karatan evi iyidir. Her gn ne de kad gelse, arlanr. Ya, tuzu, eti, st bulunur... Yedi evi de yle byle. Bunlar da iyi saylr... Bu yedinin altnda elli ev var, bir pabucu drt kii ortak giyer. lmeyecek kadar kaldrr, lmeyecek kadar yerler. Biz onlardanz. Irazca dedin mi, Kara Bayram dedin mi, biziz; onlardanz! Bizim altmzda yirmi bir ocak tter, gr ne ocak, ne ocak!.. Ocak demee dilin varmaz. Ocak demek caiz deildir. Ocaklarn nasl tttn bilen bilir! Alktan nefesleri kokar, hem de nasl kokar, bilen bilir!.. imdi tosunum, bunu dememin nedeni, bizi anlayasn!.. Tepedeki evden birini grp Karatan hepsi byle sanmayasn!.. nsan dediin trl trldr. Hani, yer damar damar, insan millet millet derler, kyl de boy boy! Trls var... Sen bu Karataa gzn yum gir! ylece dorul var bir eve. Konuk ol. Zorla ol... Alrlar iyi kt... Hepsi alr... ki gnck katlan... Ondan sonra da, Kaymakam Kaymakam deyip durduklar ada183 mm sen olduunu syle. Tant kendini. Hemen balanrlar. Gvenirler. Her bir gizlerini aarlar. Senin bir er evlad er olduunu anlaynca her hallerini sylerler. Sylemeseler de sen her eyi grrsn. Grdklerin sana dnyann sonunaca yeter... Olum, sen imdi Karataa geldin. Ho geldin! te Muhtar, halk ardna dizmi, Bekinin eline davulu, Deli Hseyinin eline zurnay vermi, geliyor. Ama benim sana sylenecek derdim var. Sen imdi Muhtarn ardna der gidersen, ben derdimi sana dkemem anam! Koca cihann nnde dkerim, Muhtarn nnde dkemem! Bizim niyetimiz, lesiye bu kyde yaamak. ehirlerde, kasabalarda gzmz yok. Yarn sen ban alp gideceksin, biz bu st bozukla kalacaz. yi kt her kahrn ekeceiz. Allahn verdii bir ban gibi! imdi bize dmandr, derdimizi sana duyurduk diye, geecek karmza, daha bir dman kesilecek! Kylk yerinde Muhtar bir insana dman olmasn! Muhtarn dman olduu her insan bizim halimize der. Belki dmez, ama varsl olursa! Eee; biz yoksuluz dedik sana! Hem yoksul, hem Muhtarn dman ol, felaket! Biz bu felaketin iindeyiz imdi. Ban artyorum anam, haydi hem yr, hem dinle. Atn sr ar ar. Hem gidelim, hem dertleelim. Seni de bir ana dourdu. Senin de bir anan var. Analar oullarn sever helbet. Muhtar, benim Kara Bayramm bir kahpelikle Odasna artp dvdrd bu sabah. Olumun yryecek hali yok. Ayaa kalkt m dyor. Ben olumu seviyorum, ben oluma yanyorum, ayp m? Elinde bir are olmayan analar bu acya, bu zulme, bu zillete nasl dayanr? Ah, ben hi dayanamyorum! uramdaki teller kopuyor. B-re bre alamak istiyorum... Ky Kurulundaki ikinci ye Haceli de sabah sabah avlumuza baskn yapp, biricik gelinimi bir tata yere devirdi. Gelinimin buuk aylk ocuunu drd. Kan durmuyor. ld lecek. Elsiz ayaksz yatyor imdi. Kanun mu? Ne kanunu? Ky yerinde ne kanunu Allah seversen Kaymakamm? Ky yerinde kanun olsa, ben senin nne geer de byle kafan artr mym? Hem onlar kanun dinleyecek insan m? Ky yerinde kanun!.. Ky yerinde kanun olsa, byle dalgndz ev basp kar dvebilirler mi? Bayramm dvebilirler mi?.. Bak anam, benim senden isteim arka deil! Bizden yana konu! da demiyorum! Hibir yan tutma! Bize arka verme, ama 184 Muhtara da verme! Herkes kendi bana olsun! O zaman kimin daha yiit olduunu dnya tansn! Hakly, haksz biz kendimiz ayrt ederiz ne yapalm! Yalnz Muhtar senden yz bulup marmasn. imdi senin onun evine inmen, ona byk arkadr. Tanklar, Adamn evine Kaymakam indi! der. Yarn bize de bir ktl dokanr! der. Bizim dldmz boa gider. Benim gelinimin den ocuu boa gider. lp kalaca belli deil, lrse ls boa gider. Zulm eden bir kez zulmnn cezasn grmedi mi, n alnmaz! Cezalar neyse gster imdi onlara. Anlasnlar dnyann ka bucak olduunu! anlasnlar da vara yoa horozlanp durmasnlar yoksullarn banda! Hem de millete bir cesaret gelsin! Yreklensin... Ah anam, bize ok ettiler. Hep glerine gvendiler. ok stmze geldiler. Bizden ne istediklerini ben de bilmiyorum. Bizim evin nne ev yapmak muratlar! Bizim evimiz gibi yirmi ev var ky iinde. imdi bu senin Muhtarn, Ky sand darald! diye, Heykel yaplacak! diye ky iinden yer satyor! Kime? Kuruldan ikinci ye Haceliye. Deli Mehmetin oludur. Deli Haceli deriz, ona! Hi kimse evinin nne ev yaptrmak istemez. Zayf, dlek, clz komular boyun eer. Muhtarla bu Haceli, gelip bizi seti. Temel kazdlar imdi evimizin
94

nne. Evin nn, yolunu tm kapatacaklar. Ky yerinde gbreyi arkaya atarlar. Haceli de arkaya atacak. Bizim evin nne! Kars pistir. Kyde hela yoktur. Olsa da gbreliin stnde olur. Tahta yoktur, knk yoktur, kire yoktur. Halbuysam biz dedik Haceliye: Byle kyn alann daraltacana, ev aralarnda ykklar var, al onlardan birini, temizle, oraya yap! Yok, ille sizin evin n olacak! Muhtara gittik, o da yle syledi. Biz de ne yaptk? Temel kazd, doldurduk! Kerpi kesti, krdk! Yaptrmadk! Sen olsan yaptrr msn? Yarn bu evi yapsa da iine sokmayz! Yakarz! Mezar gibi daralacak evimizin n. Benim ocuklarm var. Benim torunlarm var. Yazk deil mi onlara? Diri diri mezara girer mi insan? Bizi imdi diri diri mezara sokmak istiyorlar!.. Ben sana karmam! Sen Kaymakamsn! arklnn arkas yok. arklnn dostu yok. Yok oul yok! Bir de Muhtar dinle, nasl anlatr, nasl fetva verir? Dinle. Benim szm: imdi ben bu adamdan davacym! Hemi de bir as kuzumuzu ald. Orak bierken sanmaya iki koyunumuz vard, birini yok bil imdi! Kuzusu alnan koyunun 185 st verdiini hibir kyde grdn m sen? neimiz de var, ama ifte kouyoruz. Boynunda boyunduruk, memesinde elimiz var. Buzasn bile doyuramyor!.. Muhtar, kuzumu ald da ne yapt? Kesti. Senin huzuruna getirecek bu akam. Eer yalanm varsa gren gzm grmez olsun!.. Olmaz; ben de biliyorum byle i olmayacan! Ama onlar olduruyor! Ev bana para salnd. Kaymakamn rak paras! dediler. Birinci boydan olan evler ikier lira verdi. Bu temel kavgas kal biz de birinci boy oluverdik! Birdenbire! Bilmem!.. Gayri gnln nereye isterse, git oraya in! yi bir st emdiysen, yoksullar evrene al da gzelce dinle dertlerini... Kimin ne olduunu, iinin neyle dolu olduunu nasl bileceksin kardan? Nefsime ben bile bilmem kyde kimin ne halde olduunu! Herkesin kapal bir kaps var. Kapnn ardnda olup biteni belki bir Allah bilir bilirse... Sen Kaymakamsn, kimseden korkmazsn; hatta muhtarm, yesini odadan karr, doyasya bir konuturursun garip takmn!.. Doyasya!.. Selbes!.. Nasl m? Onu sen kendi aklna, kendi izanna sor. Sana, okuduun okullarda bunlarn dersini belletmedilerse ben ne yapaym?.. Haydi gle gle... yi bir adam evladysan dnnde nne geerim. yi adam evlady-msn! derim. Herkesin sakalna gre tarak furan cmbldak bir ey-sen, ne nne geerim, ne yzne bakarm... Sen git!.. Ben ar ar gelirim. Sen sr atn... yi dinledin! Gzel dinledin... Yok anam, zme sakn kendini!.. Sakn ha! Biz altk olum. Biz ok sabrettik. Erenece de sabrederiz daha!.. 186 24 KARILAMA Muhtarn ildedeye diktii gzc, tane atlnn ovadan doru yel gibi geldiini haber verdii zaman, bir iaretle kyller topland. Davul zurna ne dt. Muhtar bata, Kurul yeleri sanda solunda, kyller arkada, korulara kadar yrdler. Daha aalara inmeyi dnenler oldu, ama Muhtar yanamad; kaldrd kolunu, kylleri durdurdu: Nahiye Mdrn delide, Onbay Erekte, Kaymakam da burda! dedi. Eer Parti Reisi gelirse biraz daha aaya ineriz! Kaymakam Efendimiz iin buraya kadar uygundur!.. Haceli hemen onaylad bunu: Uygundur! stndeki krklk hl gememiti. Dar ivedi Melek Hasan Muhtarn oraya artp bir tra olmu, aryan bacan sardrmt. Fazla kalabalk yoktu. On yedi, on sekiz kiiydi karlayclar. Saa sola adamlar salarak zorla karlayc toplamak iin Muhtar devini yapm saylrd. Millet gelmiyor. Epeycesi iinde kaydnda zaten. Eee, okul da yok ki retmene gzda verip ocuklar kartsn! Bu kadar olurdu. Muhtar ileye vard zaman ka kii karlyor?.. Tam harmlarn arasnda grnd m, Cezayir havasn fura-aksn! diye zurnacnn kulan dolduruyor Muhtar. Deli Hseyin de: Cezayir havasn uurlarken alarz. imdi bir avdr Karlamas-uygundur! diye karlk veriyor. yi ya, avdr Karlamas al!.. dedi Muhtar. Ne alarsan al, ama dikkatli al!.. Adamn cierine ilesin!., dokansn iyice!.. Dokan-sn ki honut kalsn bizden!.. Hem de kymzden!.. Hem de honut kalacaktr! nk honut kalr!.. Bizim Kaymakam Efendimiz iyidir! Onun sayesinde kymz de iyidir! Aman kardam Deli Hseyin, aman dikkat et, akln bana
95

topla, deliliin sras deil! Dikkat et Hseyin Efendi, gzn seveyim!.. (Yumurta kapnn azna gelince...) dedi Deli Hseyin iinden. (Git git git gdaaaak!.. imdi bize ya yapyorsun bakalm! Ama 187 biz yutar myz? Tehhoo!..) Dikkat et kardam Hseyin Efendi!.. zme cann Muhtar! dedi Deli Hseyin. Seni honut ederim! Hem seni, hem de Kaymakam Efendimizi!.. Mustafa, aman sen de dikkat et!.. Ediyorum Efendim! Bakn imdi! Kardan kar! Harmlarn arasndan! Aman hepiniz dikkat edin! On be adm kadar yaklat m tm arkadalar apkalar karacak. Ayaklan birletirip bekleyecekler. Tabii, o gelecek: Merhaba! diyecek. Biz de o zaman hep bir azdan: Sa ol!u basacaz. Yrekten baracaz! Can yrekten! Gerekten yle baralm ki, honut kalsn! Tabii biz iyi Sa ol! dersek, o da honut kalp: Naslsnz? diye soracak. naallah sorar! Sakn ha ki yiyiz! demek yok! Gene Sa ol! denecek. Ayn askeriyedeki gibi! Paa sorunca ne denir, unuttunuz mu? Sa o.l! denir; ayn yle! Tabii o bizim iyi olduumuzu biliyor. Bilmez olur mu? Bunca yl okullarda okuyor, eitim retim gryor! Kaymakam bu!.. Hemi de iyiyiz zaten. Savalar kaldrdlar. Vergiler fena deil. Hi olmazsa senede bir iki kez de Kaymakam grebiliyoruz. Vilayetin gbeine bir de heykel dikecekler, teygn syledim. Eee, byle hkmeti daha nerde bulacaz? Byle hkmet bulunmaz! Bakn, unun urasnda zgr yayoruz. te git! diyen yok. Baka devletler yle mi? Adamn cebinde paras var, helva alp yiyemiyor! Biz de alp yiyemiyoruz ama, bizim paramz yok da yiyemiyoruz! Olsa yeriz! Onlar var da yiyemiyor. Varken yememek, yokken yememekten zordur komular!.. Bir de yol yapacak olsun bu baka devletler, tutup seni eek gibi altrrlar! Karn, kzn bile! Bizde yok bu! Kyl ksmna yol iyi deil! Yol oldu mu Kaymakam her hafta burda! Vali her ay burda! Ba m olur? Bakn ylda bir kez geliyor da ne skntlar ekiyoruz! Bizim bugnk durumumuz rahatlk iin birinci! Ne kazma, ne krek! Son derece selbes. stersen bir teneke helva al pazardan! stersen hi alma! On gn yat! stersen acndan l!.. Selbes! Ama d devletler byle deil! Yalnz bir gn tatil veriyor milletine, iki gn deil! Kaldrp altryor! Sonra bakn, dalara, tepelere orman diktiriyor. Aa! Dalara, tepelere, kylere!.. Hkmet ne karr kylnn dana! ster ormanl olur, ister ormansz! Da bu! Bo yere mi da demiler? Allah gstermesin, bamzdaki hkmet kt bir hkmet olsa da, d devletlerde grdn yap188 maa kalksa, bize de dese ki: Dalara, tepelere aa dikilecek! Tm hap yuttuk o zaman! Bir kyamet tepeler! Ve dalar! Baa kar m aa dikmekle? Hele bir de diktiin aac tutturmak zorunlu olursa! O zaman diktiini sulayacaksn, tutmas iin! Ama bu aa ii zordur; suladn halde tutmaz! Haydiii, gelecek yl bir daha dikeceksin! Dikeceksin, sulayacaksn! Her yl yeni batan! Bandaki hkmet deiene kadar! Hkmet de kolay kolay deimez! Elli ylda ancak, belki!.. Aa inat etti mi, hkmet de inat eder! Aasa, inadndan dnmez. Aa milleti, tpk kar milleti gibidir. Can isterse tutar, can istemezse tutmaz. Zorla deil. Kar milleti can isterse seninle iyi yatar, can istemezse yatmaz. Yatar ama yle byle! Aa gibi... te byle komular, hkmet babamz bizi selbes braktndan, Kaymakam da hkmetimizin byk bir memuru olduundan, hemi de ayamza kadar geldiinden, can yrekten baracaz ki: Sa ol efendim, sa ol!.. Akamda sabahta aznz filan da arar haa! O zaman da uyankl elden brakmayn. nk bunlar kurnaz olur. Nasl; hkmeti-mizden honut musunuz? diye sorar. Hemen, Honutuz! diyeceksin. Honut deiliz! dedin mi, onun anlam bakadr. Senin adn hemen kafasna not eder, sonra candarmaya bir gz krpt m, tamam! Alt ay ceza! O zaman kim zarar eder? Sen zarar edersin! Orak, harman kalr yazda. ift ubuk kalr. oluk ocuk perian! Onun iin, sen sen olacaksn, yiyiz! demekten geri kalmayacaksn. Honutuz! diyeceksin. Dilin mi krlacak byle demekle? ok mu zor yok-sam byle demek?.. Haa bakn; ok kurnaz olduu iin Hkmet nasl? diye sormaz her zaman; Muhtar nasl? diye sorar. nk Muhtar demek, kylk yerde hkmet demektir. Muhtar hkmetin verdii kanunlar yrtr. Kendi aklyla deil ki yapt iler! Para m, para! Salma m, salma! Hepsini hkmet buyurur, Muhtar kylye yaptrr. Onun iin: yiyiz efendim!.. Bitti! Baka sz yok! Gerekten de iyiyiz. imdi demokratclk var. teygn
96

demokratchn ne demek olduunu anlattm hepinize! Demokratclk boruculuk deildir. Demokratclkta herkes nerde, sen de orda! Millet imdi cmleten yiyiz! diyor. Sen de iyisin demektir bu! nk, ordaki adam iyi olmasa yiyim! der mi? lse demez! Enayi mi ki bizim gibi, yiyim! desin? Eh, madem o iyi, o halde sen de iyisin! nk, demokratclk dedik! Bakn ne kadar ak! Gn gibi ortada. yi deiliz de nasl demokrasi olabiliyoruz? Kaymakam ayamza kadar geldiine gre, biz 189 demokrasiyiz! Dahi, madem demokrasiyiz, yleyse iyiyiz! Gayet ak! imdi komular, Kaymakam birinizi arr sorarsa, cevap: yiyiz! Yoook, topunuza birden sorarsa, cevap: Sa ol!Tpk askeriyedeki gibi. Toplu halde anana kfretse, Sa ol! Tamam m? Durumu gzel kavradnz m? Azm dilim kurudu valla! Bakn, siz benim gibi Muhtar, radyoya ilan verseniz bulamazsnz! Tez zamanda ne kadar ok ey anlattm! Ders bunlar, grg dersi! ki adam gelince nasl konuulur, nasl oturulur, nasl kalklr? Yol yntem! Hemen ayakst retiverdim bakn! Halbuysam ayn eyi askerlikte retebilmek iin on iki hafta eitim yaptrrlar! Bir acemi er, tam on iki hafta sonra tefti verebilir ancak! Evelallah, siz on iki dakika demeden her bir eyi kavradnz maaallah! ki dakika sonra tefti vereceksiniz. nk muhtarnz iyidir! nk muhtarnz zekidir! alkandr, falan filan... Uzatmayalm, durum bu merkezdedir... Eee, ulan bizim gzc nerde? Ulan hani bu drz bize: Yel gibi geliyorlar! dediydi? Ulan gzc, akal drz nerdesin?.. Ulan hani Kaymakam Efendimiz?.. Geliyor, geliyor!.. Ahack geliyor!.. Muhtar, Deli Hseyine bard: Fur bakalm Karlama havasn! Ne kadar becerin varsa gster! (Gster bakalm kaz herif! Bir gayretli alaym demezsin kendiliinden!..) Atllar, kprnn berisinden grnd. Sraya geiiiin! diye bard Muhtar. Ortal yeniden dzenlemeye giriti. Gzel durun! yle, giysileri biraz yeni olanlar baa gesin! Yamas yrt olanlar arkaya! Dikkat edin! apkalar karn! Tamam; dikkaaat!.. tane atl yaklayor. kisi sivil, biri niformal. Jandarma bu. stemen rtbesindeydi. Yeni byk brakm. Sar sahtiyan izmelerini ekmi. Birden gz alyor sivillerin arasnda. Bir yaz ata binmi. Ayaklarn zengide geriyor, kayklp duruyor. ki sivilden biri sefil bir halde. Kelleyi kula drm. Kravat tahsildarlarnki gibi kir iinde. Yal. Yakas paas buruuk. Nfusu Osman bu. Kyller bir bakta bildi. ok ileri der. Doan, len!.. Evlenen, boyanan!.. Dairesine vardklar zaman gler yz gsterir. Hal hatr sorar, akala-r. leri de fazla geciktirmeden grr. teki sivil de Kaymakam Orhan ite! Etli! Temiz. Bakml. (Kendini hi yormam herifiolu! Ypratmam!..) Yznn hem ak, hem parlak derisi var. Diri. Taze. 190 I Gzleri duru, mavi. Bakt zaman, adamn yalnz yzn deil, yznn ardndakini de grd sanlan delici gzler... Kaymakam, atn stnden klerek bakt Karatan kyllerine. Bakt: apkalarn karm, bekliyorlar. Zurna, boazlanm inek gibi tyor, davul deli deli dvyor. Muhtara bakt uzaktan: (u igzar adamn yaptna bak Orhaan!) dedi kendi kendine. (u davul zurnaya bak!.. u el ellikten, yz yzlkten km yoksul kyllere bak!.. u kalabala bak!..) Jandarma stemeniyle Nfusu Osman, atlarn ban ekip adm geri kald. Kaymakam srd ar ar. Derin derin bakt kyllere. Dizilmiler. El koyunlar gibi. ardn yere giden. Ko dediin zaman koan. l dediin zaman len. Durumlar dil ile anlatlamayan... Eski psk giysiler iinde, perian... Paavralara brnm... Yzyllk ileler iinde yitmi! Susuz kr kuyulara dnm ksz gzler... Ne demekte, ne sylemekte, ne anlatmakta olduu belirsiz, anlam yitik, hatta anlamsz, kaak gzler!.. Yanm, yunup ykanmam yzler... Kavlam... Adama kinli kinli bakan, Sen drdn beni bu hallere!.. Senin anan, dinini!.. Karn, kitabn!.. Slaleni, messebi-ni!.... diyen, kara, ilkara, alkara adamlar... Adamlarn gzleri... Bakt kald Kaymakam. Sonra uyand: Selam arkadalar!.. dedi, kolunu kaldrd. Anlamsz gzlerde kk bir parlt... Kk cep aynalar gibi bir k... Geldi geti... Bozulmu
97

bahelerdeki zgn selviler salland... Kaymakam salland... (Bu halk... Bu insan... Bu bizim vatanmz... Temel... Sahip... Hakiki... Ve eeeey!.. Ey ulan!..) Birka: Aleykmselam! dedi Muhtara baktlar akn. Birka: Sa ol! diye yarm bir ses karp brakt. Onlar da Muhtara baktlar korkuyla. En sonra bir Aleykmselam! ektiler. Atn durdurdu. Ba dnyor. Dili kuruyor. (Sahipleer... Temelimiz... Yzler... Anlamsz... Kin kin kin... Kinli... Ey! Eeeeeey!.. Ey ulan! Ey ulan!..) i iine smyor. Herrr! deseler alayacak. Hi byle olmamt. Ne okulda okurken, ne stajda, ne askerde, ne yollarda, trenlerde, ne vapurlarda... Kyl grd zaman hi bu kadar sarslmam, hi bu kadar korkmamt. Hl sallanyor. Muhtar kotu. Eline kavumak istedi. Frsat vermedi buna. Yzne bakmad. Atlad indi attan aa. 191 Bir kyl koup ald at. Muhtar, yeniden uzand eline. Verdi, aresiz... Sustur u zurnay! dedi sonra. Elini ekti Muhtarn ellerinden. (yle kyler, yle karlamalar grdk ki bz!.. yle oyunlara geldik ki biz!.. Biz hibir numaray kolay kolay yutmayz artk! idik, pitik... Krdk, aldk... Uyuttulard, uyandk! Biz, adamn yreini para para eden, yedi kurun yemi gibi kanlarn aktan Irazca Anay dinledik... Irazca Anaya inandk, iman ettik!.. Yalansz dolan-sz... Olduu, grnd gibi... imdi sen brak u sahte karlamalar... Senden karlama isteyen oldu mu?.. Sen de Irazca Ana gibi soy bu sahteliklerini... Bu ereti pis yz at bandan!.. At, gel yanma!.. Gel o zaman konualm...) Sraya dizilmi kyllere yrd. Ellerini skmaa balad birer birer ve teker teker! Ve hatrlarn soruyor. Hepsi ayn karl veriyor. Bir rnek... Her biri baka baka, szleri ayn: yiyiz Beyim! diyorlar. Seni grdk daha iyi olduk!.. ok kr iyiyiz!.. Sayende Beyim!. Soranlar sa olsun Beyim!.. Salna duacyz Beyim!.. Gece gndz... Allah hkmetimize, devletimize, ordumuza, askerimize, partimize... diyorlar. Valla billa iyiyiz... Nasl iyisiniz?.. te byle iyiyiz!.. Yryn bakalm! diye el etti. Elini skt adamlar alp ky iine doru yrd. Bann iinde o ellerden yzlercesi dizilip duruyor. Tahta gibi, kuru eller. Azlar... ark cephesinde durum berbat! diye dnd. (BemberbatL apkalarn karmlar... nsana nasl kinli bakyorlar?..) Yakksz olmasn diye Jandarma stemeniyle Nfusu Osman da indi attan. Muhtar, bakt Kaymakamda yz yok, alm kyllerini gidiyor; stemenle Nfusu Osmana kotu. Onlarn eline sarld, skt teker teker, Ho gelmiiniz! dedi. Bir utan yrd, bir utan konutular. Skntl... Osman Efendi, bir yolunu bulup on ie arapla alt ie raknn ve bir as kuzunun hazr olduunu, varr varmaz bana kebileceklerini rendi. Jandarma stemeni sze pek katlmyor. Yalnz, Muhtarn gnln krmamak iin honut olduunu anlatyor hali tavryla... 192 Kaymakam, bir iki kk espriyle kylleri gldrd. Yeni bir haber gibi evresini sarverdiler. Yllarn yzlerinde kerpiletirdii teba grnn datan, eriten bir scaklk, bir lklk, elle tutulacak kadar belliydi. Karlkl akalama balamt... ten... Eski toprak evleriyle Karata kararp duruyor ite! Ky iine girdiler. Kazlm toprak ynlar grnyor. (Evet!) dedi. (Deli Mehmetin Hacelinin evyeri(!) buras! arkasndaki ev de Kara Bayramn!..) Kalabalk ky iine girer girmez Muhtar kotu. Kaymakamn sol yannda yer almay, ne olursa olsun, uygun buluyor. (Suratndan den bin para bize kar!) dedi iinden. (Ama millete glyor! Hayrdr inaallah!.. Allah Allaaaah!.. Ulan, hem de aynen kyl gibi be! O ne biim Kaymakam selam ulan? Kaymakam byle mi selam atar ulan? Yuf olsun sana be!..) Kyn imar ileri nasl Muhtar?.. Hemen toparland: Sayenizde Beyim... Nasl diye soruyorum sana!
98

Sayenizde yeni yeni evler yaplyor Beyim!.. Gryorum! Temeller kazlm!. Ev temeli Efendim! Kurul yemiz Haceli yaptryor!.. Gzel! Hacelinin babasndan m kalma bu evyeri? Yok Efendim, babasndan kalma deil! Satn ald! Nerden satn ald? Kimden satn ald? Kyn ortak maldr Efendim buras! Kurul kararyla sata kardk, Haceli talip oldu, satn ald... Gzel... Yedi yz lira alyoruz Sanda Haceliden... Surdaki ykk kimin? Onun sahibi Alankyde sr obandr Efendim! Bir yoksul adamdr. Dam bakmszlktan yklmtr... tede var bir tane daha! Vardr Efendim! oktur! Ondan fazladr! Gzeeel!.. Sahipleri dalmtr! Her biri bir yere gitmitir!.. dare belasna ban alan gitmitir senin anlayacan!.. Gidenler gelmemitir!.. Damlar yklmtr Efendim! 193 arazisi kurak, yoksulu ok olduundan... dare edememilerdir!.. Evsiz, yada evi elverisiz komu ok mu? oktur Efendim? Epeyce vardr! Baka evyerleri satacak msn? Kurulumuz satacak Efendim! Heykel iin para lazmdr! Satmamz art gibidir! yle karar verdik... Heykel iini ge imdi!.. Onun iin ky iinde yer satmak gerekmez! Yaknda size bir yaz gelecek. Sen bana cevap ver imdi: Bu sattnz yerler iin toplanp Kurulca karar alyor musunuz? Alyoruz Efendim! Onay? Makamn onay ne oluyor? Yaknda zatnza arz edeceiz Efendim! Haceli, konuulanlardan bir ey anlamyor, bakyor. ptal edeceksiniz bu kararlar! diye bard Kaymakam. Ky iinden evyeri satmak yok! Yeni eve ihtiyac olan, ykk satn alacak. Temizleyip yka yapacaklar evini. nce ykklar dolacak. Gene ev ihtiyac olan kalrsa, baka zm dneceiz. Hem korkma, bu ykklar on ylda dolduramazsnz... Muhtar bozuntuyu gidermee alt: Sayenizde on yla kalmaz Efendim! Kymz alkandr o hususta! Ha bire remektedir... Kaymakam, Jandarma stemenine dnd: stemen, bu ile ilgilenin, karakola emir verin!.. BaastneL dedi stemen, selam verdi. Yeniden Muhtara dnd: Anladn m dediklerimi? Anladm Efendim... Beyim!.. yleyse bizim atlar ektir!.. stemenle Nfusu Osmana dnd: Gideceiz arkadalar!.. dedi. Bandan vurulmua dnd Muhtar: Beyim, Kaymakamm, Efendim!.. Gideceiz dedim, o kadar!.. Beyim, tedarik grdk, kuzu kestik!.. Onu otur kendin ye!.. Afiyetle!.. 194 25 KARA BULUT Karata kynde akam pssz bastrr. Havanann Sivrinin glgesi kaplar dz. Derken gn anasnn koynuna girer. Koyun, gelir alna. Sr gelir ahrna. Alna, ahrna gelmeyen
99

mallar iin sahipleri karya karlar. Herkes srer getirir yitiini. Bundan sonra bir tek hayvan kalmaz darda. Yava yava insanlar da ekilir Karatan. Iklar ekilir. Sesler ekilir. El ayak ekilir. Ky silinir. Yiter. Beytullah Hocann okuduu akam ile yats ezanlar tek ve son sestir ou zaman. Akamla yatsnn arasnda Nurinin Kahve biraz iler. Kendini fazla yorgun bulmayan birka komu iin kl ksa bir zamandr bu. Fakat tatl bahar uykular tez zamanda gelir, gz evlerine oturur. Nurinin krpe aydnl kyn yal karanlna ayakta pes der, ekilir. Karanlk egemen olur her yere, her eve... Odada yemek bitti. Muhtarn klar hl yanyor. Ky Kurulunun birinici yesi brahim: Cmleten afiyet olsun arkadalar! dedi, kalkt. Ziyade olsun! Yedik itik, Allah bereket versin! Biz yedik Allah arttrsn, sofray koyan kaldrsn! imdi bana msade! Gidip yataym. Bunca iin arasnda deirmeni aradan kardk bugn. Yarn gk gverti ekimine gideceiz. Mevsimi karmayalm. Zamanlar geip gidiyor arkadalar... Muhtar: Gle gle saygdeer brahim! dedi. (Camz gibi yedin itin drzolu drz! imdi de git, tavuk gibi tne akamdan!) Gle gle arkadam! Git yat da, sabahleyin erken kalk! (Kaymakamn elemedii sana yarad koca kavat!..) ye brahimle birlikte Aali de kalkt. Bakt bir iki kalkyorlar, Takelle Mehmet de kalkt. Koa, Or195 manc brahim, Bakkal Hseyin de kalkt... Muhtarn yannda, Deli Haceli, Deli Hseyin, nc ve drdnc yelerden baka kimse kalmad. Haceli, sofradaki bolluu karmamak iin srtnn, bacann acsn unutmay bir zaman ijn krl buldu. Oturup yiyelim gzelce! dedi Muhtar. Sefil olmasn bunca nimet! Hem de gnahtr! Yalnz ikilere dokanmak yok! Onlar saklayalm bir yere. lerde lzum eder. Bugn yarn bir bela daha gelir kyn bana. O zaman hazrca koruz ortaya!.. ieleri Muhtarn stne havale ettiler. Kuzuyu, pilav, helvay ektiler nlerine. Sefil olmamas iin yemekten baka are de yoktu Fakat Muhtar?.. Muhtarn ii kaynayp duruyor. (Bu bize bir silledir kylk yerde! Bu bizim kredimizde byk bir gediktir! Azna tkrdmn teresi! Ulan koca kyn Muhtar byle silkilir de gidilir mi? nsann erefi var be! Kalkp bu kadar byk tedarik grmz senin iin! Konu komuya ilanat etmiiz! Adam adam, davul zurnayla karlamz! Sen de bizim bu kadar hr-metimize karlk adamln gstersene!.. Selam arkadalar! Hay dilini eek arlar soksun! Selam! Ulan Karatan sefilleri senin ner-den arkadan oluyor? Yoksa babanz beraber miydi Yemende, Yunanda? Ulan yle kasla kasla gelip bir Merhaba! demek vardr! Yksek sesle bir Naslsnz? Sen bunlarn hibirini yapmadn! Bardn m kyl milletinin yreinde ya kalmayp erimeli! yle korkmal senden... Kyl milletini korkutmadn m, vallahi hkmetin hali dumandr bak! Her eyin bir yolu yntemi var! Ah, ben Kaymakam olacam! nce gelip Muhtara bir toka: Naslsn bakalm Muhtar? yi misin? Allah afiyet versin kardam!.. Aferin, aferin, aferin kar-dam... Seni her zaman byle grmek isterim Muhtar! ok memnun oldum senden! Haydi bakalm, bizim atlar balat! Biz biraz istirahat edelim! Kahvelerimiz gelsin abuk! Yemek hazr m? Masay kurdur hemen! Ne kadar becerilerin varsa gster bakalm! Haydi kardam!.. Ulan Kaymakam dediin byle konuur! Dini iman olan byle girer kye! Din iman nerde zaten bu drzlerde? Okullarda bunlara yol yntem okutacaklarna felsefe okutuyorlar! Felsefe okuyan adamda din iman kalr m? Ortakyden Tahsildar Kadirin olu okullarda felsefe okuyarak dinsiz oldu! Biz bunlar bilmiyor muyuz sanki? Ah, ne desem? Ne desem? Ykt gitti bizi!.. Bir teres Kaymakam ykt gitti 196 bizi!.- Ulan hem o dertli Irazcaya ne oluyor? Ulan baktm, Kaymakam ata binmi, ben eline ayana kapanyorum: Etme Beyim, bizi ykp gitme! Tedarik grdk, as kuzu kestik Beyim!.. Ky namna byle konuuyorum, o uyuz km ordan: Kaymakamlarn tekesi anam! Allah seni anana babana, oluuna ocuuna balasn! Allah, toprak diye avuladn, sar altn yapsn! Anam, bizim sana bir m-racatmz daha kald: Ky Kurulunun yesi evimize
100

baskn yapt! Gelinim buuk aylk ocuunu drd! Kendisinden iktyz! Bunlar ne yapacaksan yap gayri tekem! Bunlarn can imdi senin elinde!.. una bak ulan! Ya Kaymakam olacak serseri ne yapyor? Koskoca bir Muhtarn sorusuna cevap vermiyor da, bir Dertli Karnn yananmasna cevap veriyor: Validem, eer senin evine tecavz ederek gelinini dvdler, ocuunu drdlerse, tank tapk gstererek mahkemeye bavur! Cezas byktr! Hi durma! Dosdoru, dimdirek Cumhuriyet Savcsna!.. Byle sylyor. Bak sen! Abooo-ov... Koca hkmet bir Kara Bayramn piiyle uraacak!.. Cezas bykm!.. Ulan drz Haceli, dertli kar gidip bir davac olsun, valla ocan snktr! Bir yolunu bulup bu ii burda kurutmak gerekir! Yoksa, anan samn grdn gndr! Bu avanak gzlerini cezaevinde gzel aartrsn bak! imdi sana adamakll yolunmak grnmtr! Sk dur! Daha en aa drt yl Aa Mahallenin batanda oturmak zorundasn! Evini de sonra uradaki ykklardan birine yapacaksn, gcn yeterse!.. Yarn bugn bir candarma, Kaymakamn kararn bize getirip mhrletir. Mhr bastk m, her ey bitmitir! Asla hilafna hareket edemezsin! Ettirmez! Bu byledir...) Deli Hseyin, Muhtarn byle kendi kendine dalp gitmesini iyi grrn,edi: Canm Muhtar; sorunu bu kadar derin dnmee gelmez be kardam! Kaymakam Bey, yemeimizi yemedi diye insan dnyasna ksmez! Bover Allah, Muhammeti seversen! Adamn acele ii kmtr belki! Hem de bu adam yeni evlidir. Kylerde eleip karsn yalnz brakmaz. Bu bir. kincisi, memur bir adam her zaman kskan olur. Senin benim gibi fazla geni karnl deildir. Temsil, imdi sen Kaymakamsn. Savcdan kskanrsn karn. Dahi Yargtan. Dahi ube Reisinden. nk iler dolaktr. Memurlarn karlar, ounluu gzel, temiz ve rahatta olduundan, banda kocas olduu zaman 197 bile duramayan kar. Haggaten, dorudur bak. Hazreti Ebubekir Efendimiz ne demi: Kar milletinin ipini fazla gevetmeyeceksin! Ne kadar byk bir sz, bilene! Onun iin bu Kaymakamn hareketi fazla hatal deildir Muhtar. Herkesin kalbindekini ne bileceksin? Belki iinde bir dncesi vard. Olabilir. yleyse fazla zlme! znty brak, keyfine bak!.. Muhtar derin bir soluk ald: Ben mi zlyorum? Yok canm! Biz bunlara filan zlmeyiz! Bizim kapmz daima aktr. Arzedip gelen gelir, gelmeyen gelmez! Yemeimiz ekmeimiz daima vardr hamdolsun! Biz kendimiz iin zlmyoruz da bu Haceli iin zlyoruz! leri iyice kart! Sen Hazreti Ebubekir Efendinin dediini bir yana brak, bu den ocuk, iin iine st gzelce! kzn biri bu Haceli! Zerre kadar kafas yok! Gpegndz bir kucak tala, hasmn evine hcum edilmez ulan! Hem de hibir zaman kar ksmna satalmaz. Gebe olur, bir ey olur... Gecelere kran m girdi? Bir cn varsa gece alacaksn! Atei maayla tutacaksn! Maa varken elini yakmayacaksn! imdi bu Haceli atei eliyle tuttu ve cayr cayr yanyor! Daha da yanacak! Eer dertli Irazcay davasndan caydrmazsak oca tm snecek! imdi sorunumuz bundan ibarettir Deli Hseyin! Ben Kaymakamn kalmay-na deil, buna zlyorum! Gelinin durumu kt diyorlard. Nasl olmu acaba, haberiniz var m? Beki Mustafa hemen ksrd: Gene ok kt!.. ok mu kt? ok kt! Elini dizlerine arpt Muhtar: Haydut bu Haceli! Haydut bu eek herif!.. Ulan gpegndz ekyala m ktn? Ne suu vard o yoksulun ulan? Hem de beline beline ta furulur mu bir kancn? Nerde grdn? Kimde grdn? u Kara Bayramn Haa bir de lversin, o zaman anla Hanyay Konyay!., iyice a gznn ayrn!.. Haceli, ar vzltsna benzer bir sesle inledi: Ne bileyim ben onun gebeliini? fkemden gzm drt yanm grmedi ki!.. fkemden bir eyin ayrdnda deilim ki! Aptallama, aptallama!.. Drz, elalemi kendin gibi enayi mi 198 sanyorsun? Kpekler gibi akam sabah atar Karatan insan! a-tamaktan baka elencesi yoktur! lk akamdan yatmasnn nedeni budur! Bu Dertli Karnn Bayram anasyla
101

danasyla bir odann iinde yatmakta olduu halde gene de atamann yolunu bulur! Uyurken yanar karya! Sen evde selbes olduun halde karnn karnn bo brakrsn, o doldurur! Sen bu kar karn doldurma iinde ne derece ava-naksan, beriki ilerde de o derece avanaksn! Maa varken atei elinle tutuyorsun! Dertli karnn gelini lecek olursa, milletin hepsi tank olur aleyhine! ly gizlemenin kolay yoktur. Bu ie hemen bir zm bulalm! Yoksa, yarn Kara Bayram da dirilir, der yollara! Hani bir trk vardr: Yrim duyar ise der yollara! Yazld knyeler karakollara!.. O hesap. Evraklar da yazlr karakollara. (Hey gidi hey; ulan kalktk bir de Bayrama uzun aptes aldrdk!.. Heeey gidi!..) Hacelinin eli aya titremee balad: Vallahi Muhtar, sen bilirsin gayri!.. dedi. Benim aklm siyasete erse bu hallere der miydim? Ben batmm, ayrdnda deilim, sen kurtar beni! zm neyse elinden geleni yapver gayri!.. zm, sizi burda bartrmak! dedi Muhtar. Dertli Iraz-cayla Kara Bayram bir keye ekip, akllarn elmek! Baka zm yoktur! Hkmet bir duyarsa, karnn karnndan den o buuk aylk ocuu, otuz be yandaki yiitle bir tutar! buuk aylk ocukla otuz be yandaki yiit bir deildir, ama hkmet akl! O ocuk byd zaman hangi byk adamn yerini tutacakt kim bilir? smet Paa Efendimiz de bir zamanlar validesi evriye Hanmefendinin karnnda buuk aylk bir et parasyd! O zamanlar bir Deli Haceli kp validesinin beline bir ta furup bu et parasn d-rseydi, koca memleket, smet Paa babamzdan yoksun kalrd! Hkmet byle der. Halbuysam, ben iyi bilirim, Kara Bayramn ocuu olsa olsa, sr oban olur ancak! Ama dedim ya, hkmet akl! Sr obanyla Bakan, Babakan bir tutar! Hem beri bak, ehirlerde, kylerde binlerce kar, dare darald! diye, ok ocuk dourmaktan iddetle kanp, ocuunu hi durmadan drd halde, hem de hkmetin iindeki Kaymakamlar, Savclar, ube Reisi Efendilerimiz bunlar ok iyi bildii halde, gene de cezalandrrlar byle fke sebebiyle drlen ocuklarn faillerini!.. nk hkmet iidir! Ne demiler? Bu dnyada er vardr akl ermez: Birincisi Allahn ii. 199 kincisi hkmetin gidii. ncs kylnn... bilmem nesi ite Hkmetin iine akl erdirmek gtr! Allah bilir ya, Irazcann gelini yarn kurtulsun kalksn, kalbinden sevinir ocuunun dtne! Ama buna bakmaz senin hkmetin! Hkmetin kendi kanlar vardr, fenni yollardan ocuk drr; beri yanda zaruretle, yada byle fke sebebiyle ocuk drmeyi hogrmez! Dikkat ederseniz, grrsnz: Hibirisinin ocuu ikiden fazla deildir! Yada ten! Peygamber Efendimiz ne demi, daha geen cuma Beytullah Hoca syledi: Erkein menisi kadar bereketli bir nesne dnyada mevcut deildir! Cenaballah onu yle halk etti ki, en uyuz erkein bile bir kezlik menisinden tamam bir milyon ocuk treme oluru vardr! Fakat Allah Tel, dnyay fazla kalabala bomak istemedii iin bir kezinde ancak birer ocuk tremesine ruhsat verdi! Hazreti Peygamberimiz byle buyurdu. Pekiii; imdi bu hkmetin karlar niin tek iki ocuk dourur? nk, st yann habire drrler! nk istemezler fazla ocuk! nk fenni yollara gre erik ekirdeinin ii kadar bir hap yuttular m, hibir zahmet grmeden karr atarlar karnla-rndakini! Arma yok, incime yok! Rahat!.. Ayn zamanda faydas da ok! Nasl faydas?. yle faydas: O zaman kanlar kocalarna daha korkusuz sarlr! Karyla kocann arasndaki dzenlik artar! Kavga grlt yok olur! te bu fenni yollarn da faydas budur. Tabii her iin bir yntemi var. Ama bilene! Bizim Haceli, yntemini bilse, iler byle karmazd. Gel pakla imdi pislii. Paklanr m? Sen bilirsin gayri! dedi Haceli. hhoo!.. Sen bilirsin dedim! Ben bilsem byle yapar mydm? hhoo!.. Ben bilirmiim! Ben ne bilirim ulan? Ne bilirim byle kark ileri? Adamn kuzusunu kestik! Karsnn ocuunu drdk! Yatrdk kendisini slattk! imdi Gel baralm! diyeceiz, yle mi? Kara Bayramda kafa yok mu? En aptal adam bile byle bir bara yanamaz! imdi bu adam iinden kalacak, iini iletmek gerek! Kuzusunu demek gerek! Evinin nne kazdn temelleri doldurmak gerek! imdi bunlar hep yapacaksn sen!.. Benim de o kadar emeklerim, hem de paralarm ziyan oldu Muhtar, onlar ne olacak? diye inledi. Haceli. Senin emeklerin, paralarn ziyan oldu, ama karnn ocuu dmedi! Evin baslmad! Senin karna tecavz edilmedi! imdi kanunda 200
102

sen haksz dtn!.. Haceli, eliyle ban tuttu: Beni fazla yakyorsun MuhtaaarL Ben yakmyorum Deli Haceliii!.. Yakyorsun, yakyorsun, yakyorsun!.. Muhtar, Beki Mustafaya emir verdi: Git bak bakalm: Haa gelinin durumu nasldr? Bak da taze bir haber getir bize!.. 201 26 SARARMI GELN Havalice, elini kolunu ykadktan sonra: Benim iim bu kadar Irazca kardam! dedi. Bundan tesini Ulu Tanrya havale ettim. Gelinimizin cesurluuna diyecek yok! na-allah kurtarr kendini!.. Kalkt: Haydin salcakla! Eer bir zorluk zuhur ederse, haber verin, hemen geleyim!.. Irazca, merdiven bana kadar geldi: Para mara kalmad ya ierde Havalice karda? Orasn Allah bilir! dedi. Sanrm hepsi kt! Koca sabahtr urayorum ite! Leyli gecenin yarsna geldik. Heralda kmtr hepsi. Bir de kan dursa! Sabaha kadar durmazsa, gelini telef ederiz Allah etmesin! Hele bir de o yumurta kabuklarnn suyunu iir bakalm. Niasta yedir! Elimizde Allah demekten baka are yok ay bacm!.. Irazca: Allaaaah! dedi. Barmn urasnda bir koca frn yanyor! Kurbanlk deve gibi baracam imdi! Birini boacam, birini ldreceim! imden yle geliyor. Kendimi zor tutuyorum. Ben buralarma kadar doluyum! Adam ldrenleri, katil olanlar hi knamyorum gayri!.. Mahkemeye de gidemeyiz bu halimizle!.. Havalice; Edenler ettiinden bulur inaallah! dedi. Gelinimiz bir kurtulsa, varsak halimizi biraz sonra haber versek mahkemeye! Sonra haber verelim desek gn gemez mi acaba? Neye gesin? Gemez helbet! stersen alt ay sonra var hkme-te: Evieri serildik kaldk Efendim, kalkp gelemedik! de, kabul eder. Btn kyl tank. Hep grdk gzmzle. Doruyu ahrette mi syleyeceiz? Allah iyi komularmzdan raz olsun! Bam aryor bacm! Dnya gzme zindan grnyor. Doya doya bir alamak istiyorum ki! yle bir hykrmek istiyorum ki! Bak ya u bizim halimize!.. Havalice, inip giderken, Kara gn kararp kalmaz Irazca, hi korkma! Bunalan da bunda kalmaz! dedi. 202 I (Bunalan bunda kalmaz ama i iten geip gidecek!.. Ben tutup Hacelinin ban ezmedikten sonra!.. St bozuk Muhtarn azna patr patr samadktan sonra bundan kurtulmuum, neye yarar? Ama dur bakalm. Ah yerde kalmaz! demiler!..) Haa, yer yatakta, upuzun yatyor. Sararm. Yz uzam. nceden bir de ksrk yrd sabahtan beri. Oksrdke iinden bir yerler sklyor. Siyim siyim akan kan greliyor. Aznda bir kinin acl var. enesi, dileri aryor skmaktan. Ardan azn ayramyor esnerken. Bayram, ocan bana kvrlm. Yan stne yatp ayan ocaa uzatm. Bann altna bir basma yastk alm. stne alca yeilce namazla ekmi. Dnyor. Dncelerin onu, otuzu birden doluyor bana. (Kylk yerde...) diyor Bayram, Irazcadan daha ok alamak istiyor. Yufka hamuru gibi tortop bir eyler onun da iinden yuvarlanp boazna kyor. (Kylk yerde lsen ln sryecek yok! Ekyalk gibi bir ey! Resmi olarak ekti evine, yatp dvdrd bizi! imdi de beki gnderip halimizi sual ettiriyor! Ve gelinin durumu naslm? Tututu etei drzolu drzlerin! Balarna gelecei biliyorlar! Btn varm ortaya dkp deyim u drzlerin ardna! Vereyim on be yirmi, bir araba koturaym! Varaym hkmetin kapsna, ataym kendimi yere: Grn Kara Bayramn halini! deyip haykraym. Allahsz olu Allahszlar, anlasn adam nasl dvlyor! Haay da gtreyim: Ey doktorlar, ila verin Haama da lmesin! Deli Haceli yrd stmze! Muhtar yrd. Sefil ettiler bizi! Cezalar neyse, verin
103

eksinler! Hkmetin adaleti varsa gstersin! Yoksulun ahi yerde kalmasn! Hkmetin babamz olduunu bilelim! Ey doktorlar!.. la verin!.. Haama da!.. lmesin!.. la verin yareleri iyi olsun!.. Kanlar akmasn!.. EeeyL doktor...lar!..) Haa; Yanyoruuuum!.. diye inledi derinden. Durmadan inliyor Haa. Sesi yaral bir ceylann sesi gibi. yle acl. Her yanlarm tutumu yanyor! diyor. Terliyor. Sa ba su iinde kalyor. Damdaki merteklerin kark ekilleri, rzgrda yaz atlar gibi frlyor ileri. Kulaklarnda nal seslerinden anlalmaz bir akrt; uzaklayor, uzaklayor, sonra dnp birden yaklayor! Yakla-veriyor!.. Atlar uzaklarken iyi. Bir rahatlk, serinlik eviriyor drt ya203 nn. Boucu terler, atlar dnp stne yrd zaman balyor. elikten bacaklarla, kr gibi geliyorlar stne! Ekyalar, bkp usanmadan zengi alyor. Atlar kuduruyor. Karnnn iinde demir peneli kediler dvyor. Mart sanki... Kediler bouuyor. Ortalk toz duman. Boaz tkanyor. ksryor; ksrdke kediler de kuduruyor. Kediler kudurduka kan greliyor, yz uzuyor, benzi sararyor. Eriyor Haa... 204 GZ BAKAR Muhtar sordu: Demek kt ha? Kt! dedi Mustafa. ok mu kt ulan? ok kt, ook kt!.. Bir gn daha beklesek biraz iyiye dnmez mi? Orasn Allah bilir! dedi Beki. Benim grdm, yz ite u duvar! Bu duvardan daha solgun! Uzam gitmi! Bizim bildiimiz Haa gelinden kprt kalmam! Haa gelin ceylan gibiydi! Selvi dal gibiydi... (Kalalyd... Gzeldi... Temiz... Avrat lazm kalal, olan doursun peneli... dedikleri gibiydi!.. Ahmet olan peneli olacak... Yrtc... Deli Hacelinin slalesini serecek yere!.. Haa gelin byle bir olan dourdu! Haa gelin kahraman. Gzel. Temiz!.. Furan eller bileinden krlsn!..) imdi erimi, akm. Yok olmu, yok gibi olmu! Gzleri ukurda! ylesine korkun yatyor!.. Muhtar: Arslanm Deli Haceli! dedi. Hap yuttun sen!.. Odada yalnz Muhtarla Haceli var. Deli Hseyinle yeler kalkp gitti. Haceli koca sabahtr evine gitmedi. Kardeleri, Muhtarn kapsna doldu iki kez. Halini renmi, fkeli dnp gitmiler. nce ok kzyorlard. Hayvanolu hayvan Kara Bayram, Haceliye tecavz etmiti! Muhtarn kapdan, baka gerekleri renince arpldlar. Yand bizim Deli bilader!.. diye koyu koyu dnmee baladlar. Allah yardm etse de Haa kanck lmese! lrse ceza giyer Haceli aamz!.. Ky iinden sessiz sedasz ekilip, evlerine kapanyorlar. Haceli de Muhtarn yannda ne yapacan bilemiyor. aknlk iinde. Her yeni duyduu sz aknln artryor. Bir kk mitle azna bakt adamlar yreini serinletecek sz konumuyor. Oturduu yerde durmadan diz deitiriyor. Fatma, Aa Mahalledeki evde kendi bana rpnyor, san 205 fesini yoluyor: (Deli kpek! Elin susuz gnahsz karsn dvd!.. Beyni souk!.. Ne suu var da beline o kocaman ta furuyorsun? Delinin dl deli olur zaten! St bozuk olur! Derlerdi de inanmazdm. Delilerin ocana dmm! Allahm, ne olursun, u Haay kurtar! Haay kurtar, sonra beni kurtar! Srnmeye razym Kara Bay-ramn kapsnda! Haann tutmas olmaya razym! Tutmas olaym da arpa arpa kullansn! Gndz Haa kullansn, gece Bayram! Ben her eye razym! Tek bu st bozuk Deliden kurtulaym!..) Muhtar, derin bir i ekti: MustafaaL Beki kotu geldi: Buyur aam! Mustafaa! Tez benim at z! Tez benim at eyerle! Atladn gibi sr! Doru Ortakye! Salk akir Efendiye selam syle: ki eli kandaysa da yetisin! la antasn doldursun! Durumlar anlat gzel-ce! ocuk telef ettiini syle! Kannn durmadn syle! Beline tala furulduunu syle! Ka eit ilac, inesi varsa alsn! Bu durumun bildii durumlardan
104

olmadm anlat! Yel gibi yetisin! Haydi oyalanma! Haydi aslanm, senin de emeini alrz Haceliden! Haydi, mar mar!.. Mustafa toparland: (Yassln dalar! Yassln Ortakyn tepeleri!..) Bastne aam! Emeim olup ne olacak? Byle zamanda emek esirgenmez! Ben Haa gelinin kurtulmasn istiyorum! Emeim feda olsun! yi komuya emeim helal olsun!.. Aferin! dedi Muhtar. Alayl. Haydi, durma!.. Mustafa dar kt. Karanlk bir deniz. Yan yn bilinmez, bulunmaz bir deniz! Ortalkta gz gz grmyor gene. Karanlk. Ay karanla kalyor ka gndr. Ahr kapsn at. Klstr akman akt. Ala aydnlkta kandili bulup ateledi. Ahr, belli belirsiz avkar-d. Hayvanlar yatm, gevi getiriyor. Muhtarn at ayakta. Eei de ayakta. Serin gbre deliinden darnn tek tk yldzlar grnyor. Kk, il, aresiz yldzlar... Samanlk kaps kapal. Samanla ahrdan girilir. Atn yanna varmadan kapy yle bir at. Yar yeri dolu daha samanla! ki ay sonra yenisi kacakt. Kandili eline ald, iyice tuttu. Bir kede bir yn ot kurusu: abla, yavraz, kudili, kadnd-mesi, ince ayr!.. Kurutmu, ydrm... Bir ate vereceksin, yanp kp gidecek cayr cayr!.. Yanp kp gidecek drznn evi! inde206 kilerle!.. Ah el kaplar!.. Kapansn el kaplar!.. Yakacaksn ki kapansn!.. Baka da almasn namussuz dnyada! Yokluklar yok olsun! Yok olsun yoksulluklar! lle de insann insana kulluu! Tam insann insana kulluu benimki!.. At zd. Davran Mustafa! dedi. Eyerledi, gemledi hayvan. Bel kayn skt. Sarsn yepti. kard dar. Davran!.. dedi. Kandili sndrd. Kapy kapad. Ky uyuyor. Mustafaya inliyor gibi geliyor. Yldzlar uzakt. Mustafa belli belirsiz yor. Ay rpnyor. Atlad gibi srd at. Yassln dalar!.. dedi. Salk akirin at da byle yaman olayd AllahtanL Dalar... ortakyn dalar, yassln!.. Muhtar: Haydi git! dedi Haceliye. Git yat haydi!.. Eer Kara Bay-ramn karya bir hal olursa, senin kary alr, Kara Bayrama teslim ederim! Sen de dosdoru mapusaneye! Ne olsa Kara Bayram senden akll! Yoksula ok kadirlik oldu! Piman oluyorum ona bu kadar ka-dirlik ettiimize... Haceli yava yava topland. Byle olacan bilsem yapar mydm? dedi. Muhtar: (Ayolu ay! unun duruuna bak! Sabaha kadar otur-san oturacak utanmadan! Kakavanolu kakavan! Senin yznden koskoca Kaymakam darlttk! Ben bilmez miyim; kyde olup biten kepazelikler ayan oldu adama! Esen rzgrdan hile seziyor imdi dnya! Belki radyo telsizi var? Btn olup bitenleri duydu ki suratn ast! tten kpekten rezil etti bizi kyn iinde!..) akir Efendi gn doarken Karataa geldi. Doru Muhtarn eve indi. Ald getirdi Beki Mustafa. Muhtar, hou bei brakt: Bir hafif kahvalt yapacak msn, yoksa doruca gidip hastay m greceksin? diye sordu. akir Efendi: Sen bilirsin Muhtar! Nasl istersen!.. 207 Kasketli, klot pantolonlu bir adam. Otuzunda var, yok. Bez yzl yazlk ayakkab giyiyor. Seyrek sar byklar var. Rumeliden gelmi gmenlere benziyor. Yeil gzl. Glyor gibi bir hal, stnden eksik olmuyor. Muhtar: yleyse ge kardam! abuk iki bir ey ye!.. Ben de haber salaym; biz varana kadar toplansnlar!.. dedi. Bekiyi ard. Ayakta duracak hali yok Mustafann. Sallanyor. Uyku akyor gzlerinden. Yorgunluktan her yanlar zlyor. Dklyor yorgunluktan. Uyku... biraz uyku! diyor. Buyur aam?.. dedi gene. Git, Kara Bayrama haber ver! Birazdan akir Efendiyle birlikte geliyoruz. Srf onlarn ii iin gece yars Ortakyden doktor getirttiimi syle! Kemkm etmeyi braksnlar. Onlara bunca iyilii, mezardan babalar kp gelse yapmaz. Gece yans atm verdiimi grdn. Ne grmesi? Binip gittin! akir Efendi de sa olsun, bizi krmayp geldi!.. Mustafa, iinden din iman sverek, ana avrat dmdz giderek yrd. yle, iyi bir yatak
105

dnyor. Hi olmazsa iki saat yatsa, btn yorgunluu gidecek. Fazla deil, iki saatik uyku... yatak... diyor. (ki saatik uykuyu da ok gryor bana gzel Allahm! Ben bu kyde iki saatik rahat yz grmeyecek miyim heey Kocaman Pabulu Allahm?) Irazcagile vard, sylenecei syledi, Irazcann zehirli svglerini yar dinledi, dinlemedi, dnd izinin stne. Muhtar bekliyordu. Dediklerini bir bir syledim! dedi Mustafa. Ne dediler? Bir ey demediler... Irazcann szlerini aktarmay doru bulmuyor. Biraz sonra Muhtar, akir Efendiyi alp gitti. Kapsndan nice zamandr girmedii eski ev, gene eskisi gibi perian. Her yaka, her yakada. Kavga tteli, Haa gelin yatal, eskisinden de perian olmu. ki odaya dalmas gereken teberi, kap 208 kaak, tarm aralar, sele sepet, giysiler, heybe, torba, kalbur, elek, tekne; bir oday oturulup kalklmaz, iinde dnlmez dolalmaz yapyor. Daraltyor iyice... Irazca, daha onlar avlu kapsn gemeden dar kp, havlayan Toman susturdu. Gein buyrun!.. dedi. (Ge; yzszlerin padiah, rzkrk Hsn, buyur bakalm!) Muhtar, akir Efendiyi ne srd. kmaya baladlar. erde Bayram, ocan banda kl eiyor. Haa yaylm yatyor. Bitkin. Kanlan gece gndz szlm durmutu. ok bitkin. Ahmet olan uyanm, babasnn yannda oturuyor. teki ocuklar yaka paa ak, dank, uyuyor. akir Efendi ieri girince, nce bir Selam! ekti. Sonra, Gemi olsun arkadam! dedi Bayrama doru. Muhtarn kafas bu selama takld gene. Dnk uursuz karlamay bir trl unutamyor. Her aklna geliinde scak bir tere batyor. (Ulan bu selam yasak etmeli! Bunu her kim icat ettiyse!..) diyor iinden. Bayram topland. Zoru zoruna kalkt, Muhtara, akir Efendiye yer verdi. Dnya hl deli deli dnyor bann evresinde. Muhtarn aldrd uzun aptesin szlar bir trl gemiyor. Bir trl dinmiyor aclar. Irazca, Muhtara zehir gibi acl bakt: Yzne baklacak adam deilsin budala Hsn! dedi. Benim olan gene kalkt yer verdi sana! Anlamazsn ki bunlar! Nerden anlayacaksn? Burama kadar doluyum. Ne sylesem gemez fkem! Konuun yannda ba artmak doru deil! Evlere sokulacak adam deilsin! Kalkp gittin bir Deli Haceliye deitin bizi! Bu kadar cefalar ettin. Ama eh bakalm!.. Hibir zaman, ah yerde kalmamtr. Biz de yapacamz biliriz. Hem de yapacaz, greceksin!.. Muhtar: Yapacanz gene yapn Irazca! dedi. Yalnz, imdilik dingim etmeyin! Biz buraya dngrt dinlemee gelmedik! Dingim dinlemee merakl olsak, Bekiyi yollar, Odaya artrdk sizi! Ta gece yars Ortakye haber salp akir Efendi biladerimi getirttim u yatan Ms209 lmana baksn diye!.. ne mine, ne lazmsa yapsn!.. Duydum hali kt imi. ekip durmasn dedim. Ata bindirip Bekiyi Ortakye saldm. akir Efendi kardam ku gibi yetiip geldi kr!.. Amacm size bir iyilik!.. ster bilin, ister bilmeyin!.. Kimin dost, kimin dman olduunu bir gn anlarsnz!.. yilii et, frlat denize, balk bilmezse, halik bilir! Siz anlamasanz Allah anlar! Ondan yana bir kaygm yok! Bu dnyann buras varsa, bir de tesi var!.. Yaptm iyiliklerin biraz da oraya lazm!.. imdi grlty kesin bakalm!.. Hastanz iyilesin, sonra bildiinizi yapn!.. Dava edin, mahkemeye gidin!.. (St bozuuuuk, st bozuk!..) dedi Irazca. akir Efendi, Haann nabzn sayp tamam ettikten sonra, koltuk altndaki dereceyi alp inceledi. Kan durumunu sordu. antasndan aracn gerecini kard. nelerini kaynatmak iin ocaa ate yaktrd. Muhtar sordu hemen:
106

Nasl gelinin durumu akir Efendi? akir Efendi inini ekti: yi! dedi. Ka tanesini grd byle? Aadan bir kurcalama, yada yukardan iilen bir ey yoksa, o hasta kolay kurtulur. Haann ne gnah var, yoksulun; beline ta vurmulard. Birka gn ineye devam etmemiz gerekiyor! dedi. Bakma ok ihtiyac var... Bunlar bizdendir! dedi Muhtar. Elinden geleni esirgeme gzn seveyim! Ben seni memnun ederim... Kaynayan rnga kutusunu ateten ald akir Efendi: Yeni ila lzum ederse ehre adam koturacaksn! yle mi? dedi Muhtar. Yeni ila ok mu lazm? imdilik deil ama, bakarsn lzum eder! O zaman senin al ata bir daha yol grnr!.. Salk olsun! Sen elindekilerini fur! Eer elindekilerle idare ede-bilirsen memnun olurum!.. Irazca akn bakmyor. Muhtarn hibir hareketi, yznn hibir hali gznden kamyor. Tiksintiyle olup biteni inceliyor. Muhtar: ne furuluyor diye meraklanma Irazca! Bunlarn tm parasn Haceliden barta barta alacam, drzden! Dalgndz elin evine 210 saldrp bir dieyliyi dvmenin ne demek olduunu rensin hi olmazsa!.. (Yaltaklanyor gayri!..) dedi Irazca. Peki; den ocuumuz ne olacak, Muhtar? Amaaan Irazca! dedi Muhtar. Dndn eye bak! Senin gelin alt aya varmadan bir daha gebelenmezse, ben adam deilim! Yeter ki Bayramla ikisinin vcutlar sa olsun! Harp yok, darp yok unun urasnda! Milletin eli bo! steyenler hi durmasn, ocuk yapsn! ocuktan kolay ne var? Anlald m Irazca? Senin istediin ocuk olsun!.. Bayram, ayaklarn atee doru uzatt: Ya u bizim uzun aptes meselesi?.. Odaya ekilip bir kallelik usulyle eli kolu bal dvlmemiz? Orasn fazla kartrma! dedi Muhtar. (Hem de dikkat et: Tek durann teknesi devrilmez, demi eski akl erik atalar. Sen de tek duraydn akal drz!..) Orasn kartrma demekle olmaz Muhtar! ok zarar ziyan verdirdin bize!.. oookL yleyse hepsini kat, kartr; yeniden bir cenk kuralm! Fura-lm, furulalm! Yeniden birbirimize girelim!.. Yalnz u gelinin ineleri bir furulsun, ileri biraz dzelsin, ondan sonra hepsini kat kartr kardam!.. (Cmbldak drz!) dedi Bayram iinden. (Yeniden katar, kartrrm tabii!.. Sen yap yap, biz de her yaptn yutalm, yle mi?) 211 28 AKIL HOCALARI Yreim ceviz kabuunun iine girdi! diyor Irazca. Ahr kr-necek, avlu sprlecek. Hayvan oruz baklacak. Su sel dolacak. Sra gidecek sra, hergeleye gidecek hergeleye katlacak. Harmn ii bitti, krn ii duruyor. Krn onca nadas daha el demeden duruyor. Halsiz yatyor Kara Bayram. Haadan hayr yok. Kendisi ifte, oduna gidebilir miydi? Giderse bu yatanlara kim bakar? Kim toplar kayrrd ocuklar? Evi, ev nn kim korur saldrlardan? Dost yoook, destek yok! Arka yoook, sargn arkada yok! Gz kr olas yoksulluk! Yatar kalrsa u Bayram, Haa nasl gider Yeilovaya? Nasl dileke yazdrr, davac olur? Hem de hani kuamzda para?) Doluya koyuyor almyor, boa koyuyor dolmuyor. Bir tkrt oldu darda. Tornan havlad. Ooof ooof; anam beliiim, babam beliiiim!.. ara ara Keri-molu kp geldi. hho hho! ksryor o da. Bir eline tespihini alm sallyor, bir elini ardna atm, yryor kamburumsu... hhoo; Irazca bacn!.. hhoo Bayraaam!.. Evde misiniz? Sa msnz?.. Tornan, iki rp sustu. Tand geleni. Akam geip gitti. Dalar kapkara kesildi, ay geceye kald. Koca Dumlu bile grnmyor, ufack insan nasl belli olacak gecede? Nurinin Kahvenin ancak kendi nn aydnlatyor. Silik. Sar. Camide Beytullah Hocannki de seilmiyor. Bula olduu yerde brakp kapya kt Irazca: Kerimolu, sen misin? Ge bakalm! Biz saz, sen de sa msn? Kapy daha da ap yol
107

verdi. Yumruunu da hafife vurdu omzuna. Demek bizi arar sorardn? Ge; ho geldin!.. Tam kapnn eiinde durdu Kerimolu, tespihli elini kaldrp Irazcann kolunu itti: Biz de saz! dedi. Batsn byle salk, bir ie yaramadktan sonra! Gvey giriyorum gibi yumruunu omzuma furma; bama fur ki, belki azck akl gelir, salk bir ie yarar!.. Kaldrd Irazcann yumruunu, indirdi kendi bana. 212 Irazca, itti Kerimolunu ieri: Ge buyur; gene ho geldin! Bayram yatyor. Haa yatyor. Bizim de mamur yanmz kalmad. Evcek serildik yatyoruz! Ge... Geti, ocan sol bucana, koyun postunun stne oturdu Kerimolu. Be numara gaz lambas az boz aydnlatyor ieriyi. Bayram bir kede, Haa bir kede yatyor. Ahmet, anasnn dibine diz km. erfe, Osman, duvarn dibindeki uvallara yaslanm. Irazca, bula sininin stnde toplayp ocaa doru srd. Eee; gemi olsun bakalm Haaa! Gemi olsun Bayraaam! Byk belalarn iinde kaldnz. Hepinize gemi olsun. Hayvan Ka-ratallar! Ben de ilerinde, hepimiz kardan bakmay biliyoruz! Gemi olsun gene de... Allah raz olsun gene de!.. dedi Bayram. Irazca kapya yakn bir yere bada kurdu: Bakmayp da cephe mi aacaksnz rzkrk Muhtara. Haceliye, teki kavatlara? dedi. Bozmayn rahatnz! Haceli sizin evin nne ev yaptrmyor, sizin gelinin beline ta furmuyor! Muhtar sizin oulu ua Odaya ekip dvdrmyor! Gene Allah raz olsun, hi olmazsa kardan bakyorsunuz! Temelli inlerinize ekilip kulaklarnzn stne yatsamz ne yaparz? Yarn tank tapk olursunuz hi deilse... Kim olur tank tapk? Biz mi? Yahu Irazca! Yahu biz kim, tanklk kim? Nerde bizde o yrek? Ulan Irazca, biiiz idi gibi herifler olduk! Ankara, tfek tabanca koymad toplad. Yoksullar platt, varsllar salverdi: Yeyin yutun, ezin, ne yaparsanz yapn! Bizler adam myz IrazcaaL Allah raz olsun Kerimolu enite!.. dedi Haa geten ge. Zeynep halam nasl? Sa ol insanlkt Haamz! Zeynep halan, ben, Mehmet, Asiye, Durmu, hepimiz saz, iyiyiz! yilik saylrsa tabii... Tespihini sa dizinin stne koydu, tabakasn kard belinden. Kaakt ttn. Kendi ekiyor, kurutuyor, kyyor, bulduu kda sarp iiyor. Senin de savan kutlu olsun Ahmeet! ki ylan ldrdn herkes duydu kyde! Bizim Aa Mahallede epey konuuldu. Lakin hayrsz gnlere raslad, kaynayp gitti. Kurdun olu ta ezelinden kurt olur derler, doruymu! Rahmetli Kara alinin torunusun. Bayram da yiit! Bayramn olusun... 213 Evet! Yiidiz maaallah!.. dedi Bayram. Gtmz yal urganla dvdler, yiitliimizden gk diyemedik!. Krarm posa byklarn bastrd Kerimolu: Onun orasn kartrma! Krolu aleyhisselamn dnemi deil dnem! Karndaki herifler senden gl. Para onlarda, mlk onlarda G kuvvet onlarda. Ky mhr dersen, o da onlarda. Helbet gk diyemezsin. Gene de yaptnz az saylmaz, aferin! tten irezil ettiniz Kaymakamn nnde. Herif yzne tkrmedi ama tkrmten beter etti. Evine inmedi, bir fincan kahvesini, bir tas suyunu imedi. Yemeine lokma banmad. Yzne tkrmek gibi mi bu? Duyuuma gre ok piman olmu yaptklarna. Yaptrdklarna. Evinize Salk akir Efendiyi de getirmi. Az ey mi? Haha haha! diye gld Bayram. Haa inledi, bir yanndan bir yanna dnd. Darda bir daha havlad Tornan. Irazca, Ahmete gz etti, (Bak ninem, gelen kim?) Kerimolu sordu usulca: Akyor mu kan hl? yle akyor Kerimolu!.. dedi Irazca. Ta ezelinden duyarm, dk doumdan zordur. Kalkmasn hemen. Kendin daha iyi bilirsin Irazca. Aman dikkat et. e mise saldrmasn birden... Allah, Aalinin Havaliceden bin bin raz olsun! akir Efendi de gelip ineledi. Daha da gelecek. Dikkat edip ne yapacaz? Baka ne gelir elimizden? Cmbldan ahrn samanln
108

yakmaktan baka? Yukar Mahalledeki kavatn m? Onun, tekinin... nde Halil bi, arkada Yirik Abdullah, Melek Hasan girdiler kapdan. Kalkt Irazca. Gel bakalm eski beki! dedi nce Halil bie. Gelin hepiniz! Ho geldiniz... Geip oturdular. Srtlarn dayadlar duvara. Onlar da tabakalarn kardlar. Birbirlerine ttn sundular. Bayram imiyor. Sigara, ttn yok evde. Kara ali lp gideli ay kahve de bulunmaz. Bardak, kak, ekerlik... Kimi krlm, kimi yitmiti onca dkntnn iinde. Evde sabahlar ay ime grenei yok. Gelenek deil hibiri. Er214 kekler Nurinin Kahvede ier bunlar. Kadnlar iin, ocuklar iin lks saylr. Gene de bir eski aydanlk var evin iinde. Irazca onu arayp buldu, iini dn ykayp doldurdu, getirdi ocan bana. Koca Dumlunun gslerinde biten, adna Karacaotu denilen ho kokulu ay otunu bulup kard giysi selesinin dibinden. Her zaman kullanlmad iin giysilerin dibinde sakl duran eker kesesini kard. Size bir yoksul ay kaynataym! dedi glerek. Eski ac gnler arasnda, ufak tefek bolluklar grmt. Bol av eti, bol ay, kahve, eker; bol astar, kaput, alaca, hmayun, gll iekli pazen basmalar!.. Avcyd, aylakt ama iyi alrd Kara ali. Ta Alankye, Yazra kadar kocaorak bimee giderdi. ki yvmiye alrd bir gnde. Irazca da yedi kat muambaya sarar saklard eve girenleri. Bayram, gz ucuyla bakyor anasna. Konuun nnde bir ululuk geldi yzne. Haayla baktlar. (Yeilovaya gidersem, yani gidersek, birka ay ka, bardak, cezve, bir paket ay, biraz eker alacam. Lazm oluyor bak!) dedi iinden. (Yeilovaya gitmezsem, Burdura gider, Burdurdan alrm... Ne olsa bir eve lazm eyler!..) Karatan yoksullar oturup yerleip, ttnlerini de sardktan sonra, ayr ayr: Gemi olsun Haaa! Gemi olsun Bayram!.. dediler. Irazca, kzl atei derip toplad, iki odun daha att, sonra kaynamaa brakt aydanl. Ksa bir zamanda, karacaotunun insana esriklik veren kokusu duyulmaa balad. Bayram gemi olsuna gelenleri dinlerken hep anasnn yzn izliyor. Ak bulutlar gibi bann iki yann saran filik salarnn arasnda yz dnyann bolluklu alarn yaam insann yz gibi grnyor. En gzeli, gzelleri, tatly, tatllar yaayp doymu. inde bir zlem, bir yazklanma yok o yllara. Biliyor geenin geip gittiini, gidenin gelmeyeceini. A ivi, yoksul, onurla yaayp gidiyor gene. Dikilebiliyorlar dmann nnde. Hi de eilip aman dilemiyorlar zalimden. Onu eiyorlar. Daha temelli dize getirirler ama azck halleri vakitleri iyi olsa, biraz paralan olsa. Tutsayd bir araba, hasta mata, ekip varsayd Kaymakama, o gzel adama... Yirik Abdullah: Ulan!.. dedi. u kyn en yoksullarndan biriyim, ama bir eye aklm ok erer! Bir adam ufak m ufak bir meslek bana geti de 215 cmck ileri gitti mi deral bozulur! Eskiden boksa, bombok olur! Aziz Hocalarn Hsn Muhtar oldu, bok oldu! Deli Mehmetin Haceli Kurul yeliine geti; o da bombok oldu!.. Halil bi: Benim de atm! Bir kyde birinin bana bir bela gelecek olsa, kabak varr varr, bir yoksulun banda patlar! imdi bir heykel ii var ortada. Bir bela heykel. Hkmet, bir zaman her kye birer boa vereceim diye tutturdu. Bekiydim o zaman. Ulan ne ektim o boadan! llallah; Muhtar Barnikin kzndan ekmedim ondan ektiimi! O nlcek kesme, fes toplama dnemi hele! Hele o ttn yasann sk dnemi! Hele birlik binas yapacaz diye salma salp kyly sktrmalar! imdi de heykel paras diye gelip Kara Bayramn bam yakyorlar!.. Kerimolu yeniden sard sigaray bir aa azla takt. ekti, savurdu: Bu evyerinin satlmas heykel iiyle ilgili gsteriliyor ama hagga-ten ilgili mi? Evyerini Muhtarn Haceliye daha nceden verdii syleniyor!.. Her neyse canm! Sonuta heykel iin para isteniyor! Sandkta para yok! Salma salacam diyor; komular: Olmaz olmaz! Yani, cmbldak Hsn komum diye sylemiyorum, onun ii de zor! Hem de grdnz, nasl irezil oldu, Kaymakamn, stemenin, Nfusu Osmann
109

nlerinde! Herif kahrndan leyazd. Kalkt Kara Bayramn ayana geldi: Aman arkada, davac olma! diye. Ayana Salk getirmeler filan!.. eit tt Irazcann bulduu bardaklar. Develerle getirilip satlan ta bardaklardan. Sar papatyann renginde prl prl ay szp doldurdu bunlara. ekerlerini katt: BuyrunL dedi. nce Halil bi1 ten balyorum. En yalnz diye deil. Hep cmbldak Hsny kayrmasn, azck da bizi kayrsn diye... ay ald, f f; hemen nne brakt Halil bi: Ben doruyu sylerim Irazcaaa! Kyl oldun mu dnyada, iin kl! Sadece yoksulu ekmiyor, varsl da ekiyor kylnn! te Muhtar Hsnnn durumu!.. Yapmasayd! Ceza diye de bir ey var. Etme kulum bulursun, inleye inleye lrsn! Alma mazlumun ahini. Hem de bilir bilmez ko216 numa Halil bi; dnyada iyi Muhtarlar da vardr... Neyse!.. dedi Halil bi. Benim iimdekini ne bileceksin Iraz-ca? Ben uraya gemi olsun demee geldim. Amacm Muhtar kayr-maksa Allah evime vardrmasn! Ama Kaymakama ikt ettiniz de, Kaymakam size arka kt da, iyi mi ettiniz? Tehhooo! Bugn var, yarn yok Kaymakam! Bir daha kimbilir ne zaman gelir? ou zaman eteri gider, beteri gelir. On yl bekilik yaptm, yirmi Kaymakam grdm, bu sizinki gibi yoksula arka kan grmedim!.. Melek Hasan sra gzlyor konumak iin: Kaymakamn yoksullarla ii ne? Herif gelir, iner Muhtarn yada kyn en varslnn evine. Kuzu! Rak! Yemenin imenin tiryakisidir bunlar. Syleyin, baka trl davranan Kaymakam kim grd? Tabii canm! dedi Halil bi. Bu geldi, bizim Muhtarn yemeini yemedi, ama Gkeyakaya gitti, orann Muhtarnn yemeini yedi. Atalarn sz deil midir: Gvurun ekmeini yiyen, gvurun klcn alar? Bunlar da tabii, varsllarn ekmeini yediklerine gre, davranlar da onlardan yana olacaktr zorunlu!. Boalan bardaklar ykad Irazca, ay doldurdu, Haaya, Bay-rama, Ahmete, erfeye verdi. Osman bakyor. Seninle ben sonra ielim!.. diye gz etti torununa. Yanarm yanarm da, onca hazrl cmbldak Muhtara yedirdik, ona yanarm! Toplap yuttu gddeleriyle. Raklar saklarz, bir ky belasna daha lazm olur! diyordu, duyuuma gre hepsini imiler. Keke Kaymakamgil yiyip iseydi. Bilirlerdi parasnn kylden toplandn... Aaaah aah!.. dedi Kerimolu. Biz adam olacaz da bu iler dzelecek! Neyse!.. deyip susuyoruz her seferinde! te bu sefer de yediler itiler, zukkum olsun! Melek Hasan doru sylyor, Halil bi doru sylyor Irazca, fazla gvenme Kaymakama! Muhtar barn diyorsa, aln ine paralarn, gein gidin! On gn kadar da yazn oraa geliversin Fatma! Fazla gvenmeyin Kaymakama, burda klleyin bu ii!.. hho hhoo!.. Tepesinin tas att Irazcann: Ulen Kerimolu, ulen Kelebekli herif!.. Sen buraya bizim zihnimizi bulandrmaa m geldin, yoksa komuluk hatrna gemi olsuna m? Herif evimin nne ev yaptryor, furdu ykt gelinimi, ahin gibi olumu yataa drd; diyor217. sun: Barn! Ot kpeim! lmemiim daha! Valla barmam!.. Bayram da ck etti: Asla barmam!.. Kerimolu: Biz buraya sizin zihninizi bulandrmaa gelmedik Irazca! Durumun olmuunu, olacan konuuyoruz. Ky yeri bunun buras! Ips_ sz dalarn ii! Ard kad, am mft. Bir kez yoksulsun. Arkan yok, kalen yok. Yeterli paran yok. kurunlu bir tabancan yok. Kaymakama kanp daha fazla belaya sokmayn banz. Evyerinden de eker Haceliyi. Temelleri doldurtur... yice burnu krlmazsa yaptklar yanna kalr... Hayr hayr, az krlmad burnu... Neyse! Karmayn Kerimolu! Gemi olsuna geldiniz, ho geldiniz, safa geldiniz, Allah raz olsun! aylarnz da itiniz; kalkn gle gle! Gidin birer de namaz kln, Beytullah Hoca sesler imdi... Ak seik kovmaktr bu! dedi Halil bi.
110

Deil! dedi Irazca. Hasta evinde fazla oturulmaz. Pofur pofur da ttn iilmez; kalkn!.. Kalkt Kerimolu ile Halil bi. Topraa oturmu gibi klarn rptlar. Melek Hasann da yzne bakt Irazca. O da kalkt. lerinden, (Valla delirmi bu kar!..) diye diye gittiler. Avlu kapsna varnca da svdler aka. Sen neye kalkmadn Abdullah? diye sordu Irazca. Ben seninle biraz kavga etmek iin kaldm Irazca! ok ayp ettin! Onlar bu kyde senden yana yoksul komular. Dipli kkl arka olamaz bir Kaymakam bir kylye. Kyl ksmnn tek yardmcs Al-lahtr. Kurtuluu da bu dnyada yoktur. te dnyaya varasya beklemesi lazmdr kylnn... Yllar yl bir da kynde imamlk yapmt sanki Yirik Abdullah, yle konuuyor. Daha ok att tepesinin tas Irazcann. Oturmutu, kalkt, tuttu kolundan: Kalk sen de abuk! Kalk yr tekilerin gittii yoldan! Fazla eleme evimin zerinde! Bu azlarla bir daha ayak basma buraya! Yok-sullarm! Yoksullar yoksullar tutar. Siz neye o kavaflardan yana r-yorsunuz devrilesiceler?.. Ezile bozula kp gitti Yirik Abdullah: mard, ne olacak! Deli Kavmakam temelli kalacak sanyor Ye218 ilovada! Ulan emekli olur gene gider! Mahkeme kadya mlk deil demiler, duymadn m Irazca Hanm!.. Allann serserileriii!.. diye bard Irazca. Allann yreksizleri-L Ulen insan azck dik durur! Azck savakan olur. Glemeden daha ayakta pes demez insan. Pes dersen zulmn n nasl alnr ulen? Muhtarm, Haceliymi, haa huzurdan padiah deil ya! Jandarma umum kumandan hi deil! sterse kumandan olsun! Dnyann bir kanunu, adaleti yok mu?.. Bayram: (Buldun kanunu adaleti! Olanlar grmyor musun be ana?) diye hayflanyor. Anasnn yzndeki ululuk kalkp gitmi, yerine bir fke, tafra gelip oturmu. yle gryor Bayram. Gzlerini de indiriyor yere. Gz gze gelemiyorlar hi. Bir bardak daha ay doldurdu, verdi Osmana. Kendi de bulaklarn bana geti. Nedense bir eziklik kt Haann iine, gzleri doluktu. 219 29 ESK FATMA Geiyor; gnler gelip gelip geiyor. Irazca, akir Efendinin nne sofray serdi. Bir tas orba koydu. Bir kk sahana yumurta krp getirdi. Kusura bakma akir Efendi aslanm! dedi. Drt gndr sana birok telaemiz oldu. Geldin gittin ineledin. Allaha kr, sayende gelin bir para iyileti. Dmanlarn gz kr olsun! unlar yiyiver iyi kt... Hi zahmet etmeseydin teyzem! dedi akir Efendi. Zahmet mi olurmu? dedi Irazca. Yiyiver haydi!.. akir Efendi yumuldu yemee. Tahta ka doldurup doldurup attryor. Bir yufkay drde blyor, sokuyor azna, avurdunu iire iire yiyor. (Acar ekmek yeyii var!) dedi Irazca. (yi babayiit uak...) Bir zaman akir Efendinin yemek yemesini seyretti. Kusura bakma gayri akir Efendi aslanm! dedi. Evimizin ii daralk! Gryorsun halimizi! Bir de byleyken yeni yeni belalar, ay benim aslanm!.. Dnya lem byle imdi Irazca teyze! dedi akir Efendi. Tekmil kyl milleti byle! Birbirini ekemiyor. Kskanlk ilerledi. Benim gezdiim kyler hep byle. Dzenlii yok. Geimi yok. Tamah oald. yice ivisi kt kylerin!.. (Azn peyim! Ne kadn konuuyorsun!..) Nelerini grdk u Erle ukurunda geze geze! Bu meslein iinde! Namussuzlar namuslu olmaya zorlayacak bir kuvvet yok! mamlarn forsu yklmtr. Zaten de yoktur. Bilei kuvvetli zalime hkmet di geiremiyor. Kolu yetiemiyor. Yoksullar eziliyor byle. Hi ses karamyorlar. Dertlerini kimseye anlatamyorlar. Karatan Muhtarn ben bilirim, hinolu hin, cinolu cindir! Yerdeki Kaymakam deil, gkteki Allah kandrr yarn! Tanklar kandrr, yarglar kandrr! Kylk yerin hali dumandr. Bundan byle tm dumandr Irazca teyzem!.. 220
111

(Hi de duman deildir!) dedi Irazca iinden (Hi de duman deildir, ama azck gvendiin yer olacak!..) Karnn doyurduktan sonra akir Efendi izin istedi. Muhtarn evinde yatp kalkyor drt gndr. Orda yiyor, iiyor. At da orda barnyor. Gnde kez geliyor, Haaya bakyor, ine vurup gidiyor. Geliyor, kendi evine girer gibi, szlp giriyor kapdan. Bayramn oturduu kenin karsna oturuyor. Haaya: Naslsn? diyor, bileini tutup nabzn sayyor. Pek konumuyor. Vara yoa titizlenmiyor. Doma byme kyl. Kylk halinden biliyor. Konuunca kylden yana konuuyor. Birok yiit insanlar gibi, yoksul takmn tutuyor. Tuttuunu saklamyor. Korkmuyor. pimle kuam diyor. Irazcann gzne iyice girdi. Kendini sevdirdi. akir Efendi kp gittikten sonra Aa Mahalleden Fatma geldi. Merdivenden sessizce kt. Tornan bile havlamad. (Kpekleri dost da, sahipleri dman!) diye dnd. ekine ekine girdi ieri. Bayram giysi deitirdi. Irazca kirlileri topluyor. Dv gnnden ylece kalmt baz kirliler. Srtlarndakileri de karamadlar. (Gelin nasl olsa yatyor, iyi kt ben geeyim bari u iin bana!) diye dnyor Irazca. Bakt, Fatma giriverdi. (Gene geldi kanck!) dedi kendi kendine. (Ben bilmiyor muyum? Elilie geliyor! Kocas yollamtr! Yada Muhtar denen eki-yaba!) Hi sesini karmad. Kprdamad da... (Gelip gelip gitsinler bakalm! Bir fazla andrsnlar kapmzn eiini. Biz de bildiimizden aarsak!..) Fatma girer girmez, Bayram toplanp ynn ocaa dnd. Yzne bakamyor. Karyla gz gze gelmekten tuhaf bir utanma duyuyor. Fatmayla bakrken Haa nn grmesinden ekiniyor. Fatma, odann ortasna dikildi. Bir an Haaya, Bayrama, Iraz-caya bakt tepeden. ocuklara bakt. Sonra Haann baucuna oturdu. Gemi olsun Haa kardam! dedi. Al fel yok sesinde. Oyun dzen yok. nsan olan insan, eer kalbi temelli fkenin, cn iinde yitip gitmemise, bunu anlard. Bayramn boazna, gzyalar kadar ac bir hkrk geldi dmlendi. Haann da kalbi czz etti: 221 Ho geldin Fatma! dedi. Fatma, Haann elini eline ald: Nasl oldun kardam? Haa, Fatmann kuru elindeki scakl duydu: iyiyim ite! dedi. Urayoruz! Bamza bir felaket geldi, ekiyoruz! Sen niledin bakalm? Ben nileyim? dedi Fatma. (Ben de Aa Mahallenin akallarndan ekiyorum. Gnm gecem zindan. gn, be gn deil hem de! Allah kimseyi benim gibi yapmasn: Kimseyi holanmad adamn eline drmesin!) Haann elini avucunda iyice skt. Haa glmsedi. Irazca, kirlileri kaldrp bir keye yd. Gelinin drt gnlk bezleri de orda. Fatma; Giysi mi yuyacaksn Iraz hala? diye sordu. Irazca: Bir iki kirlimiz var, kald gitti Fatma! dedi. Dv gn yu-yorduk, ama nasip deilmi!.. Kalp gitmesin diyorum. Kk kazana su koydum, yuyup skvereceim! Fatma: Halacm! dedi. Eer iznin olursa ben yardm edeyim! Haann rahat yok. Sana da giysi koyar bu yatan sonra. Eer iznin olursa yani... (Araya bu dmanl sokanlarn gz kr olsun!..) Bayram, dnp yan gzle Fatmaya bakt. Bzlm oturan kadn omuz balarndan kavrad gzleriyle. Bu Fatma pis Fatma m imdi? Anasnn pis Fatmas m? (Neresi pis?) diye dnd. (Mis gibi kar ite!..) Irazca: Kadn kzm! dedi. Senin buraya gelmen hata! Bir de giysiye oturursan, bu, ne sana iyilik getirir, ne bize! Ben senin kalbini biliyorum. Sen benim u Haamla beraber dnya ahret kzm ol! Ama kocan deli. fkesine sahip olamyor. Neden gittin? diye bo brne bir furdu mu yklr gidersin! Sen de Haam gibi olursun. Yatar kalrsn evlerde. Bakann, ekenin
112

olmaz. Kokarsn, kokuna sinekler toplanr, sefil olursun... Ben senin kalbinden geenleri bilip dururum. Ama Allahn yazd kt yazlar deitirmek zor. Bol paran olacak, servetin kavi olacak da uraacaksn bunlarla! Yoksullukta kaderini 222 ekmek zorunlu gibi bir ey, kadn kzm!.. Haa da, Fatmann elini okad biraz. Gzn Fatmann gzne dikti. al al, ala yeili, bir grlmedik gzlerdi. ok gzelBayram, yan gzle gene bakt: (Kader diye bir ey yoktur!) dedi iinden. (Gvur anas istese Deli Haceliye deil, Kara Bayrama verirdi kzn! Kader deil, anas karnn aklszl! Fatma ne yapsn? Kzlar ana-babalar everiyor kylk yerinde, kader deil!..) Bayramn kendine baktn sezdi Fatma. Ban evirip usulca o da bakt. Gz gze geldiler. Irazca da bakt, gz gze yakalad onlar. Sabr tamaa balad. Sen nasl oldun Bayram? dedi Fatma. Ben mi? dedi Bayram. (Yatrlp dvldmz filan sylemi irezil Haceli, karsna!) dedi. Ben iyiyim Fatma! Bir faka bastm e dost sayesinde! Biraz elim kolum incindi. ki gndr onun acsn ekiyorum. Muhtarn evine gittiydim. Hatta senin Haceli de ordayd. Kzlck erbeti ikram ettiler. Ettiler ama o da dokand. imdi biraz iyiletim. Evelallah, bir daha byle faklara basmam kolay kolay! Elin adam babasndan hi erkeklik grmemi ki! Hep grd anasndan kallelik! Onun iin!.. Birden durdu. Bu benzetmesinin, anasyla teki iki kadna kar ok yakksz dtn anlad. Neyse!.. dedi. Bu konuyu kapatalm! Sen naslsn bakalm? Fatma, gzn Bayramn gzne dikti iyice: Srnyoruz!.. dedi. (lyoruz! Senin yoluna maffoluyoruz, ate dudakl Bayram, zleminden inan ki lyoruz!..) Ky iine haney yaptrmaktan* vaz m geti seninki? Kimbilir? Boyuna Muhtarn oraya tanyor! Ama ne yapar, ne dnf, bilmem! Sylemez!.. Duyduumuza gre Kaymakam, ky iinden men etmi? yle diyorlar! Ben de elden duyuyorum!.. Ama senin kocan yiit adam canm! Dinler mi Kaymakamn kararn?.. (Allah belasn versin kocamn! Hem de bin trl!) Hem de aslan yapl bir kahraman! Yarta Zalolu Rstem Efendimizi yarm. Kaymakam kim oluyormu? Tanmasn!.. Yapsn ky iine yapsn!.. Muhtar gibi days olduktan sonra adam korkar 223 m Kaymakamdan filan?.. Ona bakma sen! dedi Fatma. Eeinin ayanda nal yok, Ha-sandana oduna gider! Hem de kendi aklyla gezmez! Kim ne derse ona gider! Batacak m, kecek mi, dnmez sonunu! Yani dnemez!. (manm Fatma!..) dedi Bayram. Fatmann sol kula altna doru, krmz haha iei gibi bir pck yaptrdn kurup, iki eliyle bacan skt. (Ulan, seni bir daha geirmez miyim elime! Bir daha geirdiimde yok mu!..) Haa, Ykklardan birine bir ev yapn! dedi usulca. Bizim yanmzda var bir tane! Ky iine yapmaktan iyi! Komu oluruz... Komu oluruz ya! dedi Fatma. stese!.. (stediimiz zaman Bayramla beraber oluruz! Hi olmazsa haftada bir... Bak ben ne kadar tokgz bir kancm, hartada bir diyorum!..) u ykklardan birini aln. Temeli hemen kazn! dedi Bayram. Yeniden bakt Fatmann sol kulann altna. Fatma: Temeli kazarz ama geceleyin doldurursunuz? Siz de kar koca, banda yatarsnz! Hin!.. Altk nasl olsa!.. yle oldu! dedi Bayram. Altnz!.. Siz de doldurmaa altnz! dedi Fatma.
113

Aaah; evimizin nne bir temel daha kazsalar da, bir daha dol-dursak! dedi Bayram. ok mu tatl oluyor? Tatl oluyor! nsan alnca duramyor. Sen brak imdi evimizin nn, gidip bir baka topraa temel kazsanz, akam olunca gene doldurmaa koacaz, valla!.. Nerde kazarsak, gelip dolduracak msnz? Helbet! sterseniz ptakmazn bana kazn, gelip dolduracaz! Tattk bir kez!.. Fatma: Tattnz bir kez! Bayram: Tattk!.. Tadnca durulmuyor mu? Baya insann can ekiyor! Tatl bir a gibi... 224 Scak et gibi mi? Scak et gibi... Haa; masaldaki, Sen bir dar olsan salsan, ben bir tavuk olup dermee gelsem, ne dersin? tekerlemesine benzeyen bu konumaya at: Anam nereye gitti Bayram? diye sordu. Bayram, Giysileri gtrd aaya! dedi. Ben kalkabilseydim!.. Ne yapalm kalkamadysan be canm! yi kt yusun anam! Bir iki gn daha yat sen! Buldun bir rahatlk, deerini bil!.. Fatma kalkt: Haa karda!.. dedi. Ben gidip bir bakaym! Sen yat salcakla! nsan olann bana her ey gelir. Gelir ama Allah da sabr verir! Salk olsun! Bu da geer. Evi yalnz koyup geldim... Git salcakla! dedi Haa. Bayram: Git salcakla Fatmaa!.. Fatma kapnn dibinden dnd: Bayraam! dedi. Eer isterseniz biz hemen bir temel daha kazalm, yle kuytu bir yere, size haber salalm, gelin doldurun! Olur Fatma! dedi Bayram glerek. Ne zaman? Dedim ya, size haber salarz! Olur mu Bayram? Oluuur!.. Fatma kt gitti. Bayram: Olur, olur... diye yutkundu. Haa, Bu Fatmann kalbi ok saf! dedi. Ne bildin? dedi Bayram. Tink dt birden. Ne bilmesi var m? Saf olmasa seninle byle dalga m geer? Daha dn kanl bakl olduk. Evimize kp gelmesi yetmiyor gibi, bir de kalkm seni maytaba alyor! Bayram gld: Kurtlanma sakn! Konuuyor karcaz! Kalbinde ktlk yok! Ben de kalbinde ktlk var demiyorum, ama surdan gren de bir ey var sanacak konumanza bakarak... Yok canm! dedi Bayram. u senin aklna gelene bak! Yosam hi hazetmiyor musun Fatmadan? 225 Ben mi? Bana ne? Fatma benim dostum deil, dmanm deil! stersen getir evine oturtakoy! Bana iyilii bile olur daha! Bak ya U halime! nsan denecek yanm kald m hi? Kolay kolay kendimi toplayp da senin keyifni attramam gayri! Anana syleyim de seni bir daha eversin! diye dnyordum zaten!.. Bayram ocaa doru dnd: Ben kar tccar deilim! dedi. Bir daha evlenmee niyetim yok! (Ama...) Haa, kuruyan dudaklarn yalad: Bir daha evlenmee niyetin yok ama, u halime bak, benden de sana hi hayr yok! (Hayr yoksa ne yapalm? Fatmaylan idare ederiz iyi kt! Temelde olmas art m? Koskoca dnyaya iki kii smayacak m? Buluruz bir yer, sndrrz birbirimizin ateini! Hem onunkini, hem benimkini... Hem de sk sk...) dedi Bayram iinden. Yutkundu. Haa yumdu gzlerini... 226
114

30 ESK CUMA Gnlerden cumayd. Ac, uzun bir trk geiyor Bayramn iinden. Uzun, dokunakl bir trk dilinin ucuna gelip orda snyor: Of, oooofl.. Bugnk gnlerden cumadr cuma, Yr hamama gider salarn yuma, Seni sevdiimi ellere deme. Zalim camzyrem var benim, oooooooof... Gnlerdir darya kmad Bayram. Ocan banda bzlp duruyor. Kl kedisi gibi kapanyor. Darda iler kzt. Merdivenin aalar ylece kald. Nadaslarn teline dokunulmad daha. (Zalim camz!.. Zalim furdu, yreledi bizi!.. Hele ki harmn iini kardk aradan! Yoksa bu hr gr arasnda frsat m bulunurdu? Ellerin eline bakardk gverti zaman!..) Byle dalp gidiyor. Irazca, aada giysinin banda. Gsz mecalsiz ovuturuyor. Dnyor: (yle bir efkr kt ki stmze! Ne olacak sonu bilmiyorum. ardk kaldk m? Yooo! Ay aydnlk, yol belli ite! imdi kalkp bir karakola varmak yeter! Varp Onbaya sylemek! Yap bizim evrakmz! demek, tamam! Haceliye en aa yedi yl verirler. Yedi yl da az deil. Sner oca drznn! Ttn ttmez olur. Ttmez olsun! yle pis karnl drzlerin karalts kalksn kyn iinden! leme de ibret olsun! Olsun ama... Onba, imdiye dek Muhtardan uyary aldysa? Mahkemeye ona gre evrak dzerse? Karakol, hk-metin kaps! Mahkemeye ordan gidiliyor. Dorudan doruya mahkemeye gitsek, kim ne der acaba? Tanklar bissr! Birini kandrsalar, beini kandramazlar. Kaymakam da var, ahin gibi!.. Hkmetin banda o ahin oturduka, bizim ahmz yerde kalmaz inaallah! Nasl tosturdu bunca st bozuu! Nasl pstrd hepsini? imdi rap rap kapmz andryorlar. Gm eikli, bakr eikliye mum oluyor! Onlar gm, biz bakr! Hem de nasl mum oldular! Oh olsun!..) 227 Ky iine, atlaryla, eekleriyle, kimisi yayan yapldak adamlar geliyor da kylerinden. Cuma namaz iin birer ikier cami avlusuna toplanyorlar. Avlunun kesindeki emeden aptes alyorlar, konuuyorlar. Beytullah Hoca, krpe dallar yeermi zerdali fidanlarndan birinin dibine oturmu, ak sakaln titrete titrete, kendisine bal, saygl drt dinleyicisiyle, din konular stne syleiyor, derin derin kesip biiyor. Irazca: (Bayramm da gitse u namaza!) dedi kendi kendine. (Hi aklna gelmiyor! Babas herif gibi caminin nnden gemeyi can istemiyor! Eller adam knar kylk yerinde! Ky insannn ii siyasettir dnyada! Millet namaza gider ama ne amaca gider? Onu kimse bilmez! Kimi, El gidiyor, ben de gideyim! diye gider, katardan kalmak istemez. Kimi, Gideyim, nk namazna aptesine, dikkatli adam iyi bilirler! diye gider. Biz bu kadar ya yaadk, Peygamberimiz altm yanda lp gitti, bizimki de oralara vard, az deil, kimin ne yolda gittiini az ok anlarz. Benim olum elin gittii yola gitmez, domuz dorusuna gider! Madem hep lem namaza gidiyor, sen de gi-diver kahpenin olu! Alnn m anacak haftada bir cuma klsan, kl-versen?..) Adamlar akp kp geliyor. Bahar leleri yava yava yakyor. Havalar yaz havas. ou da gmleiyle adamlarn. Eski ceketlerini karp atmlar. Gidip u olan bir drtmeli! dedi Irazca. Giysi yumay brakt. Bayramn kafasnda hep o uzak trk: Bugnk gnlerden cumadr cuma. Bulutlu havada, tarlada, acar kzlerle karasaban alp kp giderken, sesini sonuna kadar brakyor. En tam bildii baka bir trkye geiyor sonra. kindi st ifti brakp geliyor. ine toprak dolmu arklarn karyor. oraplarn ekip karsn diye ayaklarn Haaya uzatyor. Yanbandaki ykkta, Fatmann Delisi, haney evi ykseltmi. Bayramn iftten dnp hayata oturduunu grnce, kp Fatma da yeni evin hayatna oturuyor. Bulak yuyor szde. Nasl bir d? Yuduunu bir daha yuyor. Bayram ayaklarn ykayp 228 bitirdikten sonra sayvann stne yeni kondurduklar odaya geiyor. Pencerenin nne
115

oturuyor. Fatma, iyice karsnda oluyor artk. Uzansa tutacak. (Dnya! Ba bitli dnya!..) Bu Fatma, gnl iei. Ayor. akr akr akyor alml dii. Ermi karadut gibi meme ularn alyor, parmaklar arasnda ezer gibi okuyor okuyor. Emiyor bkmadan! Seven bir kanc sevmenin aybn anlamyor bu ba bitli dnyada!.. (Haay seviyoruz, anladk, anladm, ama Fatmay da seviyoruz! Ondan da holanyor gnlmz! Gnl bu! Ba karl Eeler dann irir Pnarndan su imee gider gnl. Gnl taze buzaya benzer. Gelir geer... Hemi de ger! Aali emmimin sz... Azna yaktrr Aali emmim sz. Bu mereti bandan anacak sanrm Aali: Meer dibinden germi, imdi bir i gremiyoruz! der. Gnl geer!..) Bayraam!.. diye bard Irazca. Bayram srad: Hoop ana! Naslsn oul? Ne yapyorsun byle? Kalk biraz gezin, bizim de gnlmze serinlik dolsun! Bu kadar kapanr m adam ierde? Oturuyorum ana, byle iyi deil mi? Anladk oturuyorsun, ama kalk yle bir k! Aptes al da bir camiye git. Hi olmazsa bin yln banda bir namazck kl! Millet top-lat. Ne var ne yok kyn iinde, hem bir anlarsn. Dosta dmana kar iyi olur anam. Yenilmi gibi oturup durma burda. Yiit adama uygun grmezler bu senin yaptn. te sana scak su getirdim aadan. Kalk aptes al, sonra k bir dola!.. Kalkaym ana! dedi. Peki, kalkaym!.. Irazca gitti. Bayram elini kolunu samaa balad. Haa kalkt, eliyle ban tuta tuta leeni ald, kocasnn nne koydu. Suyunu ben dkeyim... dedi usulca. meldii yerde gz kararyor Haamn. Bayram, karsnn gzne bakt. Hl kirli olduunu, kirli kirli de cuma namazna gideceini dnd. Uzun uzun ck ck ck etti kendi kendine... Caminin ii doluyor... Duvarlar st kire! Svamlar... Mor stne yeil, sar, al iek229 ler... Ylanlar gibi eri, dolak Arap yazlar... Boyamlar... Kat kat kilim deli ierisi. Mihrabn sa solu, da kylerinden varsl haclarn Mekkeden getirdii ta basmas yazlarla donatlm duvarlar.. Sonra yksek tavan! Beytullah Hoca, insan alamakl eden yank sesiyle Kurandan paralar okuyor, dinletiyor. Sralar sallanyor. Kapya kadar doldurmular ierisini. Tekmil apkalarn siperi enselere dndrlm. Diz kmler. orapsz, nasrl, kocaman ayaklar, sralar boyunca tekdze uzayp gidiyor. Ayaklar, ayaklar, ayaklar... n sralardaki sallanma arka sralara geiyor giderek... Ayaklar... Kalabalk, rzgrda buday tarlalar gibi dalgalanyor. Saf saf durmular, dinliyorlar. Saf saf... Koyunlar gibi gzel gzel sokulmular birbirlerine... Saf saf... Diz kmler. Omuzlar dk. ounun akl baka yerde. Bayram, Beytullah Hocann ata ok benzeyen bu yank sesini her dinleyiinde dalar, babasnn lmne gider: Teneiri getirip koymular avlunun ortasna. Yumular on drt yl o cephe, bu cephe, Yemen, Balkan, Yunan, savaan, sonra da iyi bir gn grmeyen bedenini oa oa. lye aptes aldrmlar. Sultanca teyzesi, anasndan daha ili bir at tutmu: Benim ahin enitem, yiittir yiit! Sonra teyzesinin de kocas ld, ama Bayramn anas, Sultanca kadar, yle ylan elinde kalm gibi, hykre hykre alamad. (Her geliimde byle yapar bu Beytullah Hoca! Biz buraya seyrek geliyoruz. Her gn gelsek, her gn lm babamz dndrecek bize! Baz adamlar var, i mevsimi deilse, gnn be vaktini burda klar. Gerisi, haftada bir urar. Biz, ayda, alt ayda bir urarz. Bayramdan bayrama hatta! Onlar, gnlk, haftalk; biz alt aylk, bayramlk!.. Bayramdan bayrama!.. Bayramdan bayrama alnan sazlar... (n srann ortasnda, imamn hemen ardnda Muhtar Hsn! Yannda akir Efendi... Cmbldak Hsn, Kaymakam iin tedarik grd. Ortakyden rak aldrd. Bizim as kuzuyu aldrd. Sonunda oturdu, kendisi ziftlendi her eyi, namussuz! Bre koca Allah, duymuyor musun, grmyor musun bunlar? Karata milleti de yuttu baya! Yazklar olsun! Namaza durduu zaman varp enesinden tutmal kahpe soyunu! almal suratna suratna!.. Namazdan da kamaz, oh!.. almal tokad! Sandaki solundaki melaike kalabalna selam 230 vermeden elini kolunu deil, kln kprdatamaz! Askeriyenin esas duruu gibi. avu,
116

Rahat! demeden kprda bir tan! On yl Rahat! demesin, on yl dikilirsin yle! Namaz da ona benziyor. Bu namaz dnen iyi dnm. Askerliin esas duruunu burdan uydurmular zaten! smail avu anlatr dururdu: yi dikkat ederseniz, askerliin her bir eyi, namazn her bir eyine ok benzer! Gerekten benzer... Deli Haceli de Muhtarn hemen kysna durmu, drz! Kardeleri gerilerde. Muhtar rlanp duruyor. Irlan bakalm akaln by, rlan! Allahn gzn boyarm sanyorsun, yle mi? Yava gel bakalm! Benden beter, Tebbeti bilmezsin, kn silmezsin, tutar zar zar rlanrsn Allahn camisinde!.. Dinikrk herif! t herif!..) Haceli daha beter sallanyor. Krk yllk sofu sanacak gren. Bayram, bir Fatmay soyuyor, bir bunu. Askeriyenin duunda bastryor ikisini. ok gln buluyor bu grnm! Deli Haceliyle Fatma!.. (Hey gidi yeri g yaratan Allah!.. Sere kuunun gz kadar da m adaletin yok idi? Tarlalarn iyisini, bahelerin iyisini, avratlarn iyisini nasl dattn, ne biim dattn? Bir ah eksem kar dalar yarlr, aah!..) Uzak ve kayp trkler gelip duruyor aklna: Ah dedike kara barm ktler, Yrin iyisini sard bizden ktler!.. (Ktler ve yrin iyisi... Be parman bei der durur bizim akll Muhtar...) Be parman beini para para ediyor atyor. Kyk kyk! Al kanlar akyor parmaklarndan kpre kpre. Kediler kouyor. Kpekler ryor. Parmaklar paralana paralana kyma gibi oluyor. Kyma makineleri bozuluyor, parmak kemiklerinden. Yollar ilemiyor. evirip trenleri soyuyorlar. Vagonlar yakyorlar. Btn kk ocuklarn babasn yatrp dvyorlar. Yzaa kapatyor, elini arkasndan balyorlar, ayan balyorlar. Ukuruna el atyorlar sonra. (Eli balnn anasn helbet bellerler. Eli balya her eyi halbet yaparlar. Eli bal ama klmaz! Ah dedike kara barmz ktler, ama biz Haa iin ne zaman kt dedik! Fatma iyi kanck... Ateli kadn... Kalal avrat... Dahi, yanaklar yanal elmalar gibi... Baldr baca iyi et ki nadasa yatm toprak gibi... Helal... Armudun iyisi... Gelinbudu armutlar var, adlar gibi iyi... Armutlar, gelinbudu, laf!..) Beytullah Hoca derinden bir Sadakallahlazim! ekti. 231 Snneti erife kalktlar. Drt rekt. Saflar yanat birbirine. Aralarndaki boluklar doldurdular. Yattlar kalktlar. Allah, Allahtan ok, gzle grlr, elle tutulur karlarn, ufak tefek gereksinmelerini dndler. Yatp kalktka Bayramn kafasndaki arlar azald. Uykusu dald. Kalabalk canland biraz. Snneti erif biter bitmez gene ktler. Beytullah Hoca, hutbeye kyor bu kez. Kurul yelerinden Ali zzet kamet ederken, o, hutbenin ilk merdiveninde, elini havaya am, alak sesle dua okuyor. Okuya okuya, arada bir nane yaclar gibi bara bara, kp gidiyor yerine. Ey cemaati Mslimn! Ey hvan Din!.. diye sze balyor. Hutbemiz tevekkle dairdir! Ka kez dinledi Bayram! Syler syler, bunu syler. Okur okur, bunu okur. Baka ey bilmez mi yoksa? Yoksa hep bunu okumas iin hkmetten zel emir mi var? Kendinize yaplan bir ktle, behemehal mukabele etmee kalkmayn! Unutmayn ki bu yerleri ve gkleri, dalar ve talan, denizleri ve deryalar, nebatat, hayvanat ve tekmil mevcudat yoktan var eyleyen Yce Allah, lzum grrse, dnyadaki her eyi, kk sere parmann ucuyla, bir anda, hatta andan daha az bir zaman zerresi iinde, altst edebilir! Buna kimse karamaz! Bu kadar azim ilere gc yeten Ulu Tannmz, dnyadaki ufak tefek hakszlklar dzeltmekten ciz midir? Asla deildir. Onun, bu ileri, bu ekilde oluruna brakmaktan, biz fanilerin akl sr erdiremeyeceimiz ok ince gayeleri ve dahi maksatlar vardr. una btn benliimizle emin olalm ki, hibir ktlk karlksz kalmayacaktr. Her ktlk, her su, er ge ceza grecektir! Ama bu dnyada, ama br dnyada! Belki bugn, belki yarn. Belki yarndan daha yakn! Bilinmez. Sabr kadar byk meziyet, iyi huy, Allah nazarnda mevcut deildir. Hazreti Peygamberimiz bir hadisi erifte buyuruyor ki... Beytullah Hocann cemaati mslimini esniyor. erinin havas gittike arlayor. Bayramn stne l topra serpilmi gibi. Gittike arlaan bir uyku, gelip gz kapaklarna oturuyor. (Ben cm bu dnyada almak isterim! Bugn! Burda! Dostun dmann nnde! Benim sorunum bu insanlarla, bugnle, burasyla!.. Greceim adaleti bugn gremezsem, bir deeri yoktur nazarmda! Biz de byle dnyoruz bu kt aklmzla ey saygdeer Beytullah Hoca! Sen ayak232 ta ve yukarda, biz oturmuuz ve yerde! Sen ahreti kendine garantilemi, sen Allahn siperine
117

sinmi, sen austos aynda Peygamberin glgesinde serin; biz, zayf kzmz, zayf ineimizle kanya koup sap ekeceiz diye tozlu yollarda perianz Sayn Hocafendi!.. Terliyoruz... Yanyoruz... Derimiz kavlayp kalkyor. Biz de byle dnyoruz ey yal Hoca!..) Allah byktr, Peygamber Efendimiz licenaptr. Onun efaati yarn hepimizi cehennem ateinden muhafaza buyuracaktr!.. diye bard Beytullah Hoca. (Berhudar ol aslanm!) dedi Bayram kendi kendine. (Fakat biz bugnn konuulmasn istiyoruz. n, in! Yere in! Yanmza in! Yanmzda konu! Atma ordan, yksekten!..) Bana balyozla vurulmu gibiydi Bayramn. Ba dnyor. Gnl bulanyor. Usulca kalkp kt camiden. Doru eve yolland. Anas sordu: Niin erken ktn olum? Bayram uykuda gibi konuuyor: Dayanamadm ana! Bam dnmee balad!.. Balad gnlm bulanmaya... kp yrdm ben de!.. Salk akir Efendi, cuma namazndan sonra, atna atlayp Muhtarn evden ayrld. Ky iinden srd. Gsterisiz bir att. Hav dklm, rengi umu bir hal heybe sarkyor attan. i ila, teberi dolu. Terkide atn yem torbas. akir Efendinin elinde kzsikinden bir krba! Irazca teyzeye bir daha uramamz gerek her halde! diye dnd. Atn ban evirdi. (Ka gndr evimizden ocamzdan ayryz!.. ocuklarmzdan... ocuklarla birlikte... ocuklarn anasndan!.. Fakat bu Erle ukuruna koca bir hastane asan iini ba edemezsin! Bugn gidip gya kendi scak yatamzda yatacaktk! Dzmeenin ii kt!.. ksn bakalm!..) Kara Bayramn Tornan havlad. akir Efendi atn avlu kapsnda durdurup bard: Irazca teyzeee!.. Barmasa da olurdu. Irazca hemen kt: Sen misin akir Efendi, aslanm? dedi. Kotu merdivene. 233 nme, sakn inme teyzeciim! dedi Salk. Ben Dzmeeye gidiyorum. Papur Ahmet hastalanm. Gidip ona bakacam. Haber geldi. Senin gelinin de bir inesi kald. Bu akam vuracaktk, ama i kt bak. Akama dnmee alaym. ayet dnmezsem, yarn sabahtan vurur geerim Ortakye! yle mi akir Efendi aslanm? dedi Irazca. Madem yle, git salcakla tosunum! Akama dnersen orbay bizde i! Telal zamanmza geldi, bir eycik yapamadk sana, gcenme yiidim! Akama gelmeye al, olmaz m anam? Bakalm! Gelebilirsem orbay sizde ierim! Hi tela etmeyin ama... Ac soan, kuru yavan... Haydi aslanm, gle gle... Erde gete gelmee al... Gelinin inesi aksamasn!.. Atn srd. Kara Bayramn evin arkasndan, Dzmee ay boyunca uzayp giden kt yola dt. Dzmee ay, k ortasnda balar ince ince akmaa. Baharda bir para kabarr, yazn kurur. Karaman deresine, Eldene, Kzltepeye, Dzmee stne yaan saanak yamurlar, baz baz birleir, azgn, bulank seller olup Karatan evlerini, ahrlarn su iinde brakr. ay boyunca giden yol, sel tayla dolar. imdi dolu. Topraklar, talar anr, dalar akar. Tarlalar gider. topraklarn ms, kokusu, bereketi akar gider. Tarlalar tarlalktan kar. Su bulanr. Hep bulank akar, duru akmaz... Gne ikindiye devrildi. Havanann Sivrinin glgesi Eski Kaleye doru iniyor. Gnn hkm yava yava azalyor. Yukarda Koca Dumlunun ba krmzdand. akir Efendi atn zengiledi: Aslanm!.. dedi. Irazca teyze hep aslanm diyor!.. At ald. Vurdu ayaklarn talara akllara... Krlar ssz. Tarlalar, bir maara dnemi resmi gibi, eri br izgilerle birbirinden ayrlm. Krn yz, yzlerce, belki binlerce kk tarlaya blnm... Btn krlar an yiv, snr... Btn tarlalar senlik benlik stne... Gzlk ekinler yeermi... Budaylar tarak dii gibi frlam yukar... Arpalar topra delip km... Serilmiler azgn yeilleriyle... telerde nadas bekleyen topraklar... Karatan krlarnda tarlalar kk, dnya sonsuz... Derelerle tepelerle, bodur aalarla, otlarla, talarla uzayp gidiyor... akir Efendinin at, yolunu bulmu, gidiyor... Sar yavanlar, ileride, tepelerde, sar, sapsar... 234 31 ESKLER
118

Beki Mustafa, kafasndaki listeyi ezberinden bir kez daha szd. Sonra Aa Mahalleye yrd: (Yamur yad, sular ekildi. Dindi frtna...) diye dnyor iinden. (Kaymakam gelecekti, geldi! Telat, grltyd, Muhtar durduu yerde duramyordu; imdi hepsi bitti! Kurtulduk... Kurtulduk mu? Laf! Bize kurtulu yoktur!.. Bizim kurtuluumuz teneirin stndedir!.. Beki Mustafa, ancak teneirin stne yatt gn kurtulacaktr... Yorgunluk... Hem de yoksulluk!.. Taze spal bir kanck eek bile aldrmyor adama yoksulluk... Aah; arpa, apa, tarla!.. Sars bol bir kilim; tarla; tarla; glge; st... Bostan; ra; ipek; inek; yourt!.. Tasn tepesi aa tuttuun zaman bile dklmeyen bir yourt; yal!.. Tarla!.. Deriye baslm taze lor; tarla; inek; tarla!.. Tok-suluk... Yoksul olacana gk dinli gvur ol, yaa yalan dnyada!.. Tarla; arka; peynir; inek; tarla; arka!.. Arka!.. Teneir; yorgunluk; teneir... Teneire kadar dur-durak yok bize! O gn, orda uzanr yatarz gzelce! dinleniriz! Karatan drzleri, uzana uzana yatma grr bir!.. Kurul yesi nl Haceli Efendi de ky iine ev yapacakt! Yapt doydu!.. Aslaaaan!.. Aslan bu Haceli! Kuyruksuz aslan! Muhtar, Fur! diyor, o, Kr! anlyor!.. Kryor... Kabahat kimin? Kabahat yoksuldan baka kimsenin deil! Gelin etmiler de soykay; taptaze bir gelin; knal; kimse isteyip almam! Gelin bu bee!.. Gelini almyorlar! Arna gitni gelinin! Bir yoksulun stne atvermi kendini! Yoksul-cuk da ne yapsn? Git! demi olmam; Dur! demi olmam; kam olmam!.. Bak bak bak; yoksul bile istemiyor gelini! Ama yoksulun stne kalm gene... Kara Bayram, canlanp gidiyor iyi kt. Haay ktlettiler imdi. lmedi ama oook perian. Az daha ba bozuluyordu. Ba bozukluu mu? Elamaaaan!.. Yoksula ba bozukluu mu? Allah esirgesin! Varsla gre ne var? Varsl sayar paray bir daha evlenir: Trak; trak; trak!.. Cepteki parann sesini duyan kar koar; kz koar!.. Ama yoksul kalr evsiz; damsz; kansz!.. kzsz; kansz; tarlasz; ille de kansz!.. Hey dnya, ykksn! Dnya; dnya; 235 dnya! Kl olasn! Dnya! Bir yoksulun da bir karya gereksinimi var!.. Kar bir gereksinim! Hemi de eskidi mi yenilemek art! Kar; tarla; st; glge; yourt; kar!..) Deli Mehmetin Hacelinin Aa Mahalledeki evi kf kokuyor. Orda, Kysuyunun kysnda duvarlar, direkleri yamulup durur. Bacasnda bir eri duman. (Benim burnum, bulgur ann kokusunu ta ildededen alr! Yoksul bulgur, aslan bulgur!..) Tavuklar, yer evin hayatn batrm. Tavan gibi sar yzl iki ocuk, elinde bir bak, gnbatdaki direkleri yontuyor. Tokmak kafalarnda kocaman ikier gz. Aklar yaylm gitmi. Burunlarnda birer tutam smk. (mansz Fatma! Ulan tabiyatsz kar! Ha bir bak u ocuklara! Elini yzn ha bir sil art! st balarn ha bir deitir!..) Yontmayn ulan direkleri! dedi Beki Mustafa. Babanzn alacakllar alacak istemee gelir sonra!.. Hm!.. diye hnd elindeki bakla byk ocuk, Halil. Fu-rursam! Kara gzl. Yz Fatmay andryor. FurursunL Babacn herif gibi sen de efesin, belli! Baban furdu doydu, sen de furursun! Korkulur sizden... Evde mi Deli baban? Evde, ne yapacaksn? Boynuzlarn sayacam! Halil ocuk bakt kald. Mustafa ieriye seslendi: Haceli Efendiiii!.. Hemen Fatma kt kapya: Buyur Mustaf aa! Sen misin? Benim Fatma! Haceli Efendi biraz dar ksn! Aaa; gelsen ya ieri! Evde baka kimse yok; gel! Oturuyor ocan banda kendi bana!.. Einiyor!.. Gelmeyeceim Fatma! Gene ok iim var! uraya kadar ksn, syleyeceklerimi syleyip gideyim!.. Haceli, kendiliinden kp geldi: Ne var ulan Beki Mustafa? (Beki, Beki Mustafa!.. Sen de gya yesin ama, benden yksek bir yann yok, korkma!) dedi iinden. yle bozuluyor bu Beki szne! Yzne kar yle gcne gidiyor ki!.. (Ama kzma olum! Adamn yoksulu Beki olur ky yerinde! Sen de Beki olmuun; herif
119

236 hakl!..) Syle bakalm, ne var gene? Muhtarn emri; (Biz de byle konualm da gr), hemen imdi ya kendin, ya baka bir adam bulup Kara Bayramn evin nndeki temeli dolduracaksn! Karata Muhtarnn emri byle!.. YaaaL dedi Haceli. Demek byle?.. * Evet, tastamam byle! Demek bizi omuzundan silkip att? Orasn bilemem! Hemen imdi oray doldurup, akama da Odaya geleceksin! Muhtarn sana nemli szleri var! (Belledin mi imdi Bekiyi, Beki Mustafay!..) Orann doldurulmas da m bize aitmi? Heralda! Bu kadar ziyan ektiimiz yetmiyor muymu? Bilmem orasn!.. Muhtar: Aklszlk edip diklemesin! diyor. Szm dinlesin! ok yararn grr! diyor! Ne geldiyse onun szn dinlemekten geldi bamza! Pekl bakalm! Duyduk! Hem de aldk kabul ettik! Emir, emirdir! Emir demiri keser! Pekl; duyduk!.. Akama da Odaya geleceksin, unutmaaaa!.. Bastne Mustaf endi(!) Unutmam, korkma!.. (Drz!..) Haydi eyvallah, eyvallah Haceli Efendi!.. Mustafa, drt ev tedeki ye ibrahimin evine urad, ibrahim evde deilmi, karsna syledi: brahim aam, akam Odaya gelecek! Gelince syleyiver, unutma! Dolana dolana Kosann eve vard. Kosann iki yl nce everdii byk olu Hasan, at dar karm, ikindi gneinde gebre vuruyor. Her gebreyi yedike deli deli tepiniyor at. Tepiniyor, kiniyordu. Gebre houna gidiyor. Bakmlyd. Bol yem yerdi... Kocakapnn tokmana basp girdi Mustafa: * Baban evde rpi Hasaan? Evde! Yukarda m? Kim var yannda? Yukarda! Yelyakadan bir konuk var. Oturuyorlar... ar da biraz ksn hele!.. Hasan, babasn ard. 237 Koa, elinde ay barda, dar kt: Yukar gelseydin Mustafa! dedi. Ne o, bir i mi var? Muhtar diyor ki: Her ne kadar zahmetse, akam Odaya kadar gelsin! hmal etmesin! diyor. Ne varm gene? Valla bilmiyorum, bir gideceksin!.. Olur Mustafa!.. Konuumuz da var, ama onu da alr geliriz... Byle syle... nc ye Ekiz smailin, drdnc ye Ali zzetin, ky ileri gelenlerinden Aalinin de eylerine urad. Muhtarn istediini syledi. Dnd, doland, Kara Bayramn eve yneldi. Hacelinin evyerine gelince birden durdu: Tamam! diye sylendi kendi kendine. Aferin! Drz! Tan ite sahibini!.. Tan da bir daha yabanclk ekme! Haceli, Fatmay da alm, temel doldurmaa gelmi. Aktarda aktarda irmie dnm taze topra, fkeli fkeli ukurlara kakyor. Tos tos da soluyor alrken. Fatma ban kaldrp iki yanna bakamyor utancndan. Mustafa, ordan geerken bir Kolay gelsin(!) deyip Haceliyi kudurtmak istedi; ama vazgeti. (Varma yklmn stne Bekii!) dedi, gld kendi kendine. (Bu kez Kara Bayram ar bast bu ite! Ar bast ama perian oldu! Muhtar bklverdi birden! Kahpe dnya! Oyunlu; dzenli; bozuk dnya! Usta pehlivanlar alttan greir. Alttan gremek de bir oyun bu dnyada! Hey alttan alttan green dnya; heey! Hey ulan heey!..) Bayraaam; ay Bayram!.. Avlunun atma kapsn ap girdi. Toman slklad. Yukar kt. Merdivenin banda durdu, dnp Haceliye doru bir daha bakt. Sonra, Bayraaam!.. diye var sesiyle yeniden bard. Bayram kapya kt:
120

Gelsene Mustaf aa yukar! dedi. Mustafa, dnp yeniden Haceliye bakt: Asl sen gel! Gel de u hale bir bak! Bayram ky iine bakt, glmsedi. Nasl? dedi Mustafa, gz etti. Bayram: Olur byle eyler! 238 Nasl?.. Kyn gbeine trnak vurdurmazlar adama byle! Grdn m imdi babay? Gelsene yukar! dedi Bayram. Gelmeyeceim! Kim var? Yabanc yok, Sultanca teyzem var... Haa gelin nasl oldu, iyi mi? yi gibi! Bugn biraz iyi gibi! Ayaa kalkyor gayri! akir Efendi, Bir inesi kald diyordu. O da Dzmeeye gitti. Ama akama gelir herhalda! Gelirim dedi! Bize de urad giderken... yle mi? Yahu Bayram; Irazca teyzeme haber ver, gelsin grsn u olan! Grsn de sevinsin!.. Duramad, kendisi bard: Irazca teyzeee!.. Irazca da kt hayata: Ne var ne oluyorsunuz? Baksana Irazca teyze! dedi Mustafa. u duruma bir de sen baksana Allah, Muhammedi seversen!.. Irazca bakt bakt, gld usulca: (Bizim gnlmz alyorlar gya!) dedi. (Biz anlamyor muyuz sanyorlar?) Mustafa sordu: Nasl? Irazca: ok iyi(!) yi olur tabii!.. dedi Mustafa. Irazca: araym bizim kz da grsn! Gitti ard. Sultanca, Ahmet, erfe, Osman, hep kalktlar. Haa da kalkt. ktlar. kp dizildiler. Kar evlerde komular kt. Bakyorlar. Ortalk bir kk enlikti. Bu da yeter be Irazca teyze! dedi Mustafa. Cihanda bir adama bu kadar an da yeter!.. Valla ok bile!.. (Seviniyor yoksul!) dedi Irazca. Mustafa, birden ciddileti: imdi Bayram Efendi; Muhtarn yeni szn sylyorum sana, dikkat et!.. dedi. Akam ekmeini yedikten sonra, deral Odaya geleceksin! Ne yapacak Odada? diye atld Irazca. Bilmem! Btn Kurul toplanyor. Ayrca Kosay, Aaliyi de artt. Haceli filan da gelecek. Her halde bir bar konumas olsa gerektir! 239 Asla barmam!.. dedi Bayram. O nalet herifin evine bir daha ayak basmayz biz! dedi Irazca. Git, aynen syle! Aynen syle o hrsz kpee!.. Valla benimki bu kadar Irazca teyze! dedi Mustafa. Benimki bu sz size sylemekti, ite syledim. ster gelirsiniz, ister gelmezsiniz. Yalnz Muhtardr, ard m gitmek gerekir. Bo yere beni bir daha yormayn buraya kadar! Bana da yazktr deil mi Irazca teyze! Sen hi yorulma aslanm! dedi Irazca. Biz gelmeyiz! Bizim o Muhtar denen drzyle hibir iimiz kalmad! Biz iimizi mahkemede greceiz! Git byle syle!.. Beki Mustafa, bir daha: Siz bilirsiniz! deyip ayrld. (Yknz ok yceye yyorsunuz siz de canm! Bana kalsa bu kadar yeter!) Hacelinin kardeleri ky iine geldi birka kez. Bunlar greceimize lsek daha iyiydi! diye ileri geri sylendiler. ki krek toprak atmadlar dolan temele. Haceli, topra Fatmayla birlikte, kreyip bitirdi. Son kalan da saa sola datp, Haydi! dedi karsna. Fatma, yazmasnn ucuyla boynunun terini sildi. Sonra iki yanna gz att; millet ka ka olmu, bakyor! Damlarn saaklarnda civil civil kular tyor. Kular tyor, millet bakyor. Fatma: (Rezil rsva ettin bizi eek herif!) dedi hmla. Ban yere edi. Yrd Hacelinin
121

ardndan. Dnya bana yklyor. 240 32 ELN ADAMI Koa, Muhtarn kocakapsn vurdu. Yelyakal konuk fosur fosur sigara iiyor. Bakt kan yok, at kapy, ieri girdi. Boynu tasmal ak kpek havlad kalkt. Oot, oot Ak! ekti Koa. Bard: Muhtaaaar, aay Muhtar!.. (Drz!..) lk akamdan yattn m ulan? Kapya k! (Eek herif!..) Kpeine paralatyorsun bizi hem de konuumuzu!.. Yukardan, deli odann kaps ald. Beki Mustafa kt: Ak, Ak!.. diye bard kpee. Kpek sustu. Koa: Ulan Mustafa, sen olmasan bu drznn kpei bizi paralyordu yahu! dedi. Kendi paralandma yanmazdm da, konuumuza ayp olurdu. Hayle! Ot! de una!.. Merdivenleri ktlar. Mustafa bir Buyrun! ekti. Kalabalk m ierisi? dedi Koa. Yooook! dedi Mustafa. ki kii var! (Daha Haceli Efendi filan gelmedi! Bayram Efendi de gelmedi!) Kap alr almaz Muhtar ayaa kalkt: Buyuruuuun, buyrun!.. Vard, konuun elini skt. Ald, ocan sa bana oturttu. Sen de yle buyur kardam! diye Kosaya sol ba gsterdi. Koa: Olmaz! dedi. Oraya sen otur! Ben yle konuumun yanna oturaym! Ne olur, ne olmaz! Bizim Mustafa olmasa, az daha kpeine paralatyordun bizi! yisi mi, deerli konuumuza sahip olalm. Gzmzn nnde dursun yle... Muhtar: Muhtarn kapsna her zaman iin bir acar kpek gerekir Koa! dedi. yi gelenlere deil, kt gelenlere!.. Kosann konuuna dnd: yle deil mi, kardam? Konuk: Helbet! dedi. Ky yerinde her kapya bir kpek art 241 ki, milletin namusunu beklesin!.. Ayaa kalkm iki ye konuun elini skp oturdu. Muhtar da geti yerine. Konuk, szn srdrd: ehir yerinde, dahi kasabalarda, caddeler polis dolu! ehirlinin namusunu polis bekler! ehirlinin, kasabalnn... Ama ky yerlerinde de birer polis dikeyim demee kalksa, hkmet iflas eder! Sebebine gelince, Trkiye Cumhuriyetinde gkte yldz kadar ky var maaal-lah! Onun iin kpek ok iyidir. Muhtarn kapsndaki de acar olmaldr. Ola ola koca bir kyn ba olmutur. Hatta bir deil, iki, beslenmesi uygundur... Doru sylyor! Gerek doru sylyor! Kyn ba, bakan Muhtardr. Bunu hepiniz biliyorsunuz. Gerekte resmen Cumhurbakan Hazretlerini temsil ediyoruz unun urasnda! Ama tantana ve saltanata deer vermediim iin bir kpekten fazla beslemiyorum. Her ne kadar Cumhurbakann temsil ediyorsam da tabanm kyldr. Kyllkte savurganlk iyi deildir! (Senin beslediin kpekler sana yeter!) dedi Koa iinden. (Yoksullar, arkaszlar evine ekip dvmek iin kyamet kadar kpein var, bilmiyor muyuz?) Muhtar, Yelyakal konuktan holanmt: Sizin kyde Deli Ahmet ok iyi ahbabmdr! Muhtarnz da severim! Nasl gidiyor ileriniz? Bizim ahbap ne yapyor? Deli Ahmet iyidir! Dkknn gelitirdi. Tekmil kyly kendine balad alveri ynnden. Yalnz, veresiyecilikten ikyeti az biraz... Efendim; veresiyecilik, bir tccar iin byk ykmdr! Ama ne yaparsn? Kyl ksm alm! Ha dediin zaman para bulunmaz elinde. Bu iin zm, arpayla budayla, yumurtayla, yani her eyle t-rampaclktr. Hem sattn maldan kr edeceksin, hem topladn arpa budaydan be kuru karacaksn. Gz veresiyesi tutturacaksn. Bugn drt okkaya geen maldan, gze olursa, be okka isteyeceksin. nk, senin de sermayen balanr. Sermayen fazla
122

baland m batarsn. Her iin ba sermayedir. ok nemlidir. Sermayesi byk olan adam, btn bir ky ahsna teslim alr. Hele ok byk tccar oldun mu, hkmet bilem elini per!.. Sermaye gibisi var m?.. 242 Konuk: Bizim Deli Ahmet de yle yapyor! dedi. ini bilir yani! Kafas alr!.. yle olmas lazm!.. Kafas almayan adama kolay kolay deli demezler ky yerinde! Bizim Deli Ahmet, be yl sonra kasabaya ger kardam! imdiki zamanda, ky yerinde i kalmamtr. Ky yerinde yaamak zorlamtr. Dirlik dzenlik umutur. dare eskisi kadar kolay deildir. Millet remitir. Utanmadan hl da remektedir. Tarla kt gelmektedir. Toprak kt vermektedir. Bereketi gnden gne dmektedir. Yazyurdundaki tarlamzdan babam saken biz, on drt kan buday atardk harmana. imdi ben be kandan fazla atamyorum!.. Gzel sryorum, gzel nadas ediyorum, gene de bir kan fazla vermiyor. Demek ki verimi azalyor. Demek ki gc diniyor tarlann. Onun iin bir para palazlanan hemen kasabaya! Kasaba kurtarr kardam! Kydan keden bir yer bulup iyi kt bir ev dzeceksin, iine yerleeceksin! Kk bir de dkkn; gelip geen kylleri teceksin! Kydeki tarlalar satmayp ortaa vereceksin. Her bir yerde szn dinlenecek. Yalnz oy zaman deil, her zaman elini pecekler... Kydeki gibi karann grenin de olmayacak... Greceksin, bu dediim kacak: Bizim Deli Ahmet, yl sonra kasabaya gm olacaktr!.. Deli Ahmet iini bilir! dedi Muhtar. Konuk da: Bilir! dedi. Zaten imdiden koymu kafaya! Gidecek! Hi olmazsa oluk ocuum rahat yaar! diyor. Alt yok ark gibi srnmezler! diyor. Ayaklar pabu yz grr! Okurlar! diyor. Ky yerinde ln de, dirin de irezil! diyor. Hi olmazsa drt yan duvar evrili mezarlklara gmlrsn kasabada! diyor. Beki .Mustafa, br odadan, bir elinde tepsi, bir elinde cezveyle girip geldi. Cezvedekini, ayakta, fincanlara bld. nce konua, sonra Kosaya, sonra Muhtara, yelere sundu. Muhtar, fincan alrken: Bu bizim drzler gelmedi! dedi. Naza m ekiyorlar yoksa kendilerini? Hrpp!.. Koa, Muhtarn yzne bakt. Muhtar: Efendim!.. dedi. Yavak byd bit oldu, enik byd it oldu! u bizim Haceliyle Kara Bayramn arasndaki nizay biliyorsunuz. Hrpp!.. Bartrvereyim unlar dedim kendi kendime. 243 Hrpp!.. arttm; ama beyefendiler, tenezzl edip gelmiyor bakin! Hrpp!.. Olur byle eyler! Hrpp!.. dedi Koa. imdi, ikisi de birbirini mahkemeye verecek! Birisi, birisinin kerpilerini krm. Hrpp!.. Birisi birisinin karsn dvm. ocuunu drm. Hrpp!.. nip kacaklar durmadan. Kasabadaki hanclarla arzuhalclara yemlik olacaklar. Hrpp!.. Ksa: Daha vakit erken. Hrpp!.. dedi. imdi gelirler. yle kendi kendimize konumamz iyi deil mi? Hrpp!.. yi ama, hrpp... dedi Muhtar. Elindeki fincan tepsiye brakt. Olmazsa sen bir daha bakver unlara! dedi Bekiye. Gelecekse gelsinler. Gelmeyeceklerse, ben pek hevesli deilim onlarn iini grmee... Dedim ya, yavak bit, enik it oldu! Koa, (u senin gzlerindeki hain prlt!..) diye bakt Muhtara. Irazcann dvlm olunu ky iinden gtr gznn nne geldi. Koltuunun altnda as kuzunun derisi: (Kuzu, kuzuuu! Yavak bym bit olmu, enik bym it olmu!.. Drz!.. yle ya, it olmu!.. Ama brakmyorsun ki Kara Bayram adam olsun!..) Kuzu derisi gznn nnden gitmiyor Koann. Grmt gzyle... Muhtar konuuyor: Haceliye ky iinden bir evyeri verdik; Manzaramz kapatyor! diye ayakland bu seninkileri Sankim bu kyde bir Kurul yok, bir Muhtar yok; biz burda eek bayz gibi, ana oul kalkverdiler! Hacelinin onca emekle, parayla kazlm temelini doldurdular. KalkVerdiler, kerpicini krdlar. Etek etek ziyana girdi adam. Haceli de o fkeyle Kara Bayramn evine hcum etti!.. Onda da var kabahat! Maa varken elini atee ne furuyorsun, ay? Gel bana haber ver, ben yapaym kanun yolundan mamelesini!..
123

(Yaptn ya!) dedi Koa. (Daha ne yapacaksn rzkrk?) Tabii, hcum edince, gz de frlam yuvasndan! Bayramn kar avluda giysi yuyormu! Bir kucak tala soluk solua yrm stne! Frmu bir iki! Kar da gebe deil mi! Kara Bayramda akl m var? Akam demez, sabah demez, kpek gibi atr karyla! ocuk dm kardam! Karnn kam durmam! Bir iittim ki, durum kt! Karatata cinayet kt olacak. Arada Haa gelin lecek. 244 Kyn gl ad boklanacak! Karnn kan da akar Allah akar kardam! Hemen at eerletip Bekiyi Ortakye saldm. Salk akir Efendiyi arttm. Eksik olmasn, hatrmz sayd, kan durdurucu ilalarla kt geldi. nelettim. Birtakm kuvvet ineleri furdurdum. imdiye kadar bu kuvvet inelerini onun slalesi yememitir! Sayemizde kuvvet inesi grdler! Neyse, tabii sylemesi ayp, btn bunlara katlandk. Kolay deil, hem atyla, hem kendisiyle, Salk akir Efendinin kahrn ektik bunca gn. akir Efendi, gerekten efendi adam. Senin benim yediimi yeyip her gn kr! ekmeyi bilmez. te biz bu koca kyn namusunu byle tekmil ediyoruz. Kardan kolay grnr, ama kolay deil. Hasl, Kara Bayramn kars eskisinden salam oldu. Son inesi bugn, yada yarn... akir Efendinin ii kt. Dz-meeye gitti. Btn bu ine ve bakm giderlerini vereceiz keseden. Yani, Haceliden alacaz diyorum. Kaymakam Efendimiz de temel iini menetti. Haceliye emir verip doldurttum. imdi sen syle kardam Koa, ben daha ne yapaym? (Kuzu?) dedi Koa. Bende bir kusur kalmsa syle! (Bayramn yedii sopalar?) Konuk hemen atld ordan: Valla, bu seninki Muhtarlk deil, bilirlerse atalktr! dedi. Bu ite senin savsaklaman filan yok! Hi korkma! Sana bir bela gelmez bu iten! Atn yollayp Salky da getirmisin! Daha ne isterler?.. lrd, lrd!.. dedi Muhtar. Eer Salky getirtme-sem, kan durmaz, valla lrd! Ka tanesini grdk byle? Sonra ne olurdu? Deli Haceli cezaevine giderdi. Kara Bayram da kansz kalr, perian srnrd!.. (Kansz m kalrd hi? Hacelinin koca gtl Fatmay ekerdi kucana scack, keyfine bakard!..) yle deil mi kardam Koa, sen syle? Koa: Valla Muhtar bak!.. dedi. Bu ie ta batan frsat verilmeyecekti! Btn kabahat sende! Kalktn gittin, evinin nne temel kazdrttn Bayramn! Senin evin nne bir temel kazsalar kendin ge srarsn! Kara Bayram yoksul moksul, ama herkes bir eref tar. Yarn bir kavgaya karacak olsa, Senin evinin nne ev yaptlar, imdi de azna 245 atar gibi avlusuna gbre atyorlar ulan! Madem yrekliydin o zaman niye ses karmadn? dediler mi, adamn yaamasndan lmesi iyidir. Bunu yapmayacaktn. Eein can yand m, krat kor geer dedikleri budur ite! imdi Kara Bayramn can yand. Yannca, hepimizi tepti geti... Yapma yahu, gzn seveyim! diye bard Muhtar. Durup dururken imdi bir i de seninle karmayalm Koa! Bu ne biim konumadr byle bre aslan kardam? Biz seni arttk uraya, Allah iin bir doru laf edesin diye!.. Sen de kalkm, Kara Bayram arkalyorsun! Bize muhaliflik ediyorsun! Bu senin yaptn ayptr bir kyn Muhtarna ve Kuruluna kar... Uyan Koa, uyan aslan kardam!.. Benim sylediklerim dorudur! dedi Koa. Yalan syleyenin anasn, avradn sinkaf edeyim, bak!.. Sen nerenin szn ediyorsun Muhtar. Dv olduu gn gittim, Kara Bayramn Haay grdm. Eli aya tutmaz dieylinin belini kolunu ezmek ne demek? Zar zar alyordu! Tolu gibi dkyordu aladka! Kvranyordu... Bu kyde kimseye soluk aldrmayacak myz yoksa? Kara Bayram ekip dvdrmn evinde. Serilmi yatyordu. Atlm gitmiti koskoca erkek! Her yan morarmt. Ortada bir insanlk vardr. Byle orospu oyunlar, adam olana yakmaz! Elini ayan balatp dvdrmn; byle syledi... art olsun yalan!.. Ve dubara!.. Senin kapdan Kara Bayramn topallayarak ktn gzmle grdm! Yalan deil! Ben
124

mrmde yalan sylemedim! Kendi gzmle grmesem inanmam!.. Gznle grm olabilirsin! Bir kymeti yoktur! Yalan yalandr! Topallayarak kmas numaradr. Kara ilinin oludur o! Ondan her ey umulur! Demek imdi de bizim namusumuzla oynuyor? Bak bak bak!.. Topallayarak, yklarak! Bak u drznn siyasetine! ngilizin aklna gelmez valla!.. Demek Bayramn yapt siyaset! Seni yere almak iin uyduruyor? Ama... Haceliyi tuttuk, Kurula ye yaptk. Dedik ki yetisin. Bir adam birdenbire bu kadar martmak m gerekirdi? O kim oluyor da ky iinde ev yapyor? Ky ii kim, o kim? Herkes haddini bilsin biraz. Evet, her komuya birer tnek art. Kabul ediyorum. Ama uy246 gunu var. Haceliye uygun evyeri ooook! Kaymakam ne gzel syledi: nce ykklar tketin, ondan sonra kyn iine sra gelsin! Hatta ne hacet? Kyn kylarna gitsinler! Nfus artyor, ama ne kadar artarsa artsn, Karatan evleri ta Sankurta kadar uzanacak deil ya! Hani szgelimi, eee gem vurma, kendini at sanr! Onun gibi. Biz Haceliyi ye yaptk, ama ardndan sen byle ilerlet demedik.. Muhtar: Evet!.. dedi. Oras yle! Haceliyi biraz fazla marttk. Zaten ben onun hakl olduunu sylemiyorum! Velakin, imdi bir kark itir oldu. Bunu byle kendi aramzda brakalm da hkmetin nazarnda kymzn adn berbat etmeyelim! Bir zm bulalm. Senin byle konuman hatadr. i krklemektir. Sen yle konu ki, bu hayvanlar yola gelsin! Bugne bugn kyn erafndansn! Ara bulmak sevaptr... Valla biz sana iin dorusunu konutuk! Dorusu budur. Dzeltmee alalm ama zor! Bu iin iki ucunu bir araya getirmek ok zor imdi!.. Tm ine paralarn Haceliden alrz! Bayrama da deriz ki: Vazge davadan! Temeli de dolturttuk... Ya Hacelinin kerpici? dedi Koa: Kerpicim! diye tutturursa o da? Ben onu kerpicinin iine sarm! dedi Muhtar. Ne kerpiciy-mi? Ev bast; basmasayd!.. Beki Mustafa, kocakapdan kp giderken, Haceli geldi ksre ksre. Mustafa: Seni bekliyorlar! dedi. Yr abuk! Bak, yeniden ayana gidiyordum! Dnp kapy at, kev kev eden kpei susturdu. Mustafa, yrd ky iine doru. Haceli yukar kt. Sokaklarda tek tk insanlar. Bol kpek sesleri. Evlerin kaplar kapal. Ik szmyor. Bilinen ky gecesi. Nurinin Kahvesi yanyor. ki saat oturup dalrlar. Hava bulutlu. Bulutlar kuzulam. nce bir ay, grnp grnp yitiyor. Yldzlar seilmiyor gene. (Dizimde derman, iimde can yok!.. Kouyorum durmadan! Bu Kara Bayram inatdr! Anas da inatdr! Ulan Irazca, ulan kr 247 domuz! Ulan ky yerini bilmiyor musun? imdi kendini naza ekersin ekersin; sonunda Muhtar bir frsatn buldu mu, grrsn o zaman nazlanmay! Bulur da! Sen bir yanl adm atarsn engc?..) Bayramn evden yana sapt. (Evet, aklm erer: Dayattna gre elinde bir kuvvet olsa! Nerde sende o kuvvet? Dn bir, bugn iki! Kaymakam arkalad diye gvenme bakalm! Bugn var, yarn yoktur!.. Osmanlnn dostluu dostluk deildir eskiden! Deceksin mahkemeye, bitip tkenmez bilmez durumalar. Alt ay demeden eriyecek elindeki. Zaten neyin var! Bir kez baladn m gidip gelmee, ha unda kazanacam, ha bunda kazanacam diye brakamazsn da! Neyin var, neyin yoksa satarsn. ok da nemli bir ey mi kazanacaksn sanki? Buna kar, tarlalarn gider. kzn, inein gider. Koyunun kuzun var, onlar gider. Mahkeme bu! Yarn, keif getir derler. Harcrah yatr derler. Elin olu atla da gelmez, altna cip ister! Bir kt cip iki yz liraya patlar senin gibi yoksula! Brak, neyine senin? Bak, gzelce pes ediyorlar. Karn inelettiler. Temeli doldurdular. Bu kadar eref yeter ky yerindeki adama! Daha Muhtar kalkp senin elini mi pecek Kara Bayram? Bayram Bey?) atma kapy ap girdi. Tornan gene hrlad. Oooot!.. Oot!.. Yat aaya!.. diye bard. Yatt kpek. Yukar kt. Evin kapsn da at. Ocan bana okamlard. Irazca bir kede, Bayram br kede... Haa, Bayramn yanna ilimiti... Ahmet de kardeleriyle ekiip duruyor.
125

Gene gelir! diyordu Bayram. (Geldi ite!) Hi kprdamad. Ahmet ayaa kalkt. Haa kalkmaa alt. Mustafa: Rahatsz olma Haa gelin! dedi. Oturmayacam!.. Bayrama dnd: Kalk bakalm Bayram efendi! Muhtar, Ky Kuruluyla birlikte seni bekliyor. abuk gelsin! diyor! (Bayram Efendiymi!) dedi Irazca. (Bir sz syleyip kalbini kracam imdi senin!..) Kalk abuk, Bayram Bey!.. Bizim slalemizde Bey yok Mustafa!.. diye bard Irazca. Danl danl konuup durma! Bir sz syleyip kalbini kracam! Biz sana cevap vermedik mi akamdan: Gitmeyeceiz! Niye byle sylemiyorsun o hrsz kpee? 248 Irazca hala! Ne sz syleyip kalbimi kracaksn? Ben buraya keyfimden gelmiyorum st ste! Ben bir emir kuluyum. nsafnz varsa, bir armayla kalkar gelirsiniz. Ala sabahta kalkyorum ben ayaa! Balyorum komaa! slama eziyet haram Irazca hala! Baktn ki Muhtar seni artyor, ama iyi, ama kt, kalkar gidersin!.. Irazca: ok gittiiiik! dedi. Sopa yemee mi gidelim yeniden? Ne sopas? Bir alay millet var! Koa var, konuu var, tekmil Ky Kurulu var. Haceli var. Aali de gelecek... yle ya, ederler bir sz, dinlersin! ine gelirse kabul eder, gelmezse etmezsin. Neye beni yorup duruyorsunuz?.. Bayram kalkt: Yr gidelim! Irazca bir lk att: Nereye gidiyorsun ulen eek herif? Ne syleyeceini iyi dndn m? Dnmeden nereye gidiyorsun? Teslim olmaya m gidiyorsun Muhtaraa?.. Hi zme kendini ana! dedi Bayram. Dndm: Szck kmayacak azmdan! Dinleyip geleceim... Gene faka bastrrlaar!.. O biraz zor bu kez! Kandrrlaaar! Bir cevap vermem ki! Dinler gelirim... Hi gitmesen olmaz m? Ne iin kald senin Ky Muhtaryla, Kuruluyla? Senin iin mahkemeyle deil miydi? Gz bakar, su akar! Apaydnlk bir durum! Bir bakmada anlar mahkeme senin iini! Talik bile etmez, edemez! Gn atmaz, atamaz! Uzatmaz, uzatamaz! Daha ne gidiyorsun?.. Bayram, Bekiyle kp gitti. Eek olan! Zeyinsiz olan! Gitme dedim, ha gitme bakalm!.. Gitme, onlar senin ayana gelsin! Gitme!.. Haa: (Onlar senin ayana gelse, oturtacak evin, dein var m ay anam!) dedi kendi kendine. Belli deil mi onlarn ne diyecei? Gitme!.. Aaaah!. Dalna basp Eh! dedirtecekler. Dmann cann yakmaya bir frsat geti elimize, onun da deerini bilmiyor bizim ku kafal Bayram! dlek Bayram!.. dlek Bayram!.. dlek Bay... dlek... d...lek... 249 . 33 GENE YILANLAR Sultanca yapayalnz. (Vakit ne vakit oldu!) dedi kendi kendine. (Kalkp u namaz klaym! Klp yataym...) lyor yalnzlktan. Kblesine dnd. Balad. Hem namaz kld, hem hayrsz oullarna atp tuttu. lendi. Hem de ylanlar dnd. Allahn geciken adaletini dnd. yle bir deiim istiyor, olacak gibi deil: Oullarnn oturduu yukar evler, hemen bir tlsmla yere ksn, alalsn! Gene ayn tlsmla, kendi oturduu bu ev ykseliversin birdenbire! Yukar eve ne ylan urayabilir, ne yan! O zaman, tekmil ylanlar, oullarnn oturduu odalara dolusun, uyur uykularnda yakalasn kr eytanndan bulas-calar!.. Tam gtnden, gtnn ortasndan soksunlar koca kulakl ibrahimi! Sonra karsn! Sonra kr alan!.. Ayp ama, ne yapsn? Bir ana bunu istemez hibir zaman! Gel gelelim, onlar onu bu halde brakyor! Neden brakyorlar? Akam oldu mu, grgsz karlarn alp yatyorlar scak yataklarna. Sarlp... O gelinler Allah tan bulsun!
126

Ama bulduklar yok ki! Hep onlar kt etti oullarn. Koca kulakl brahim, Biricik anam! derdi bekrken. kr, iki sznn banda: Yarn anama ben bakacam! diye vnrd. Evlendiler, gzleri kardan baka kimseyi grmez oldu. Karlar tatl geldi. Kafalar deiti. Analar kt oldu. Ktleti olanlar. Allah, madem Allah, bu gelinlere bir ar sz verse ya! Kendi kocasn gencecik ald elinden. Ne suu, gnah vard? Bu zillilerin bu kadar suu gnah varken, ylanlar da ona bana tebelle ediyor bu Allah!.. Bu gzel Allah!.. Namaz sakt oluyor. Yeniden balyor. Namazm gene sakt olacak! diye tir tir titriyor. Namaz klarken ortaya bir ylan kar, bir kazkba atar da kurtulamam, diye d sdyor. Ylanlarn kazkba- diye zorlu bir ba attklarn, ktr ktr kessen bu ba zmediklerini duymutu. Her nne kan, ylanlar stne korkun eyler anlatyor epey zamandr. Duyduka sararyor. Anmsadka cinleri bana 250 birikiyor. Namaz bir daha sakt oluyor. Okurken yanlyor. aryor. Allah gnahm balasn. steyerek yapmyor. Ylanlardan ok ocumutu... Duasn, ilencini iyi kt bitirip ge at ellerini yzne ald zaman, darda yats ezan yeni okunuyordu. Th! dedi. te byle bizim iler! Sakatlaya sakatlaya bir namaz kldk, onu da vaktinden nce kldk!.. Th!.. Kblemiz bari doru olsayd! Th!.. Gene de Allah kabul etsin! Etmezse etmesin, bak ya u benim ektiime! Bin bir eziyetle dour... Dour yekine yekine, r-na rna... Bin bir eziyetle, alna rpna byt. Onlar da seni byle aa eve kapayversin!.. Tespihi hrkasnn cebine koydu. Namazlay kaldrd. Tahtasz, kapaksz oyma yklkteki yatan kucaklayp serdi yere. Deini, yorgann aarken yrei harp harp vuruyor. Bir yerlerden ylanlar, skn edip kverecek sanyor. Ocak bandaki kandili fleyip yatt. st ste besmele ekti. Az nce sylediini unutup, Yattm Allah sama soluma... diye uzun bir yatma duasna giriti. Yattm Allah sama soluma! Sndm Hak sphanma! Melekler tank olsun, hem dinime, hem imanma! Yattm Allah, kaldr beni! Rahmetine daldr beni! Ecel gelir, yakn ise; iman ile gnder beni!.. Haksin Allah, birsin Allah! Sen her eye kadirsin Allah! Yaramaz avrat, yaramaz evlat; yaramaz komu errinden; beyler padiahlar errinden; namazszdan, ni-yazszdan, hacszdan, hocaszdan, ikrarszdan, kararszdan, arszdan, hrszdan beni sen koru ya Rabbi!.. Hayrlarn fethi, serlerin defi, kusurlarn aff iin bana can sal ver ya Rabbi!.. Gnl holuu ver ya Rabbi!.. Ahir mrmde iyi gnler, iyi yzler gster ya Rabbi!.. Aman ya Rabbi, ya Rabbi! ya Rabbiii!.. Bismillhi mela! Drt yanm kale! Kapm minare! Bekiyim Allah; bekler inaallah!.. Yorgan ekti bana. Yapayalnzd yle... Bak Kara Bayram! dedi Muhtar. Sen akll bir adamsn! Sana fazla sylemek gerekmez! Haceliye de aslrz, ne sylersek kabul eder. Hi aa yukar yorulmadan, urackta, ayanzda barn! Mahke251 meye gitseniz, mahkeme bizden iyi mi bartracak sizi? Gelin bu ii burda kurutalm. Dikkat ederseniz benim bu bartrmadan bir ticaretim yoktur. Srf hayrma gayret ediyorum. Ben ok hayrsever bir adammdr. Bunu hepiniz bilirsiniz. Allann her bayramnda sabi sbyana birer buuk kilo leblebi dattm btn Karata bilir. Bu nedenle, sizin bu ii de burackta kurutmak amacndaym. Dediim gibi, inatl brakn. Salk akir Efendinin ine paralar Hace-liden alnacak. Karma ine furdurdum diye be kuru demeyeceksin. Haceli de kerpilerini unutacak! yle deil mi Haceli?.. Haceli durduu yerde puflad: Yahu Muhtar, sen bizi temelli batracak msn? Senin niyetin bize dostluk mu, yoksa dmanlk m? Haa?.. Sen imdi niin byle konuuyorsun? Muhtar ard: Nasl ulan eeki? Nasl konuuyorum ben? Gene puflad Haceli: Benim iki bin kalp kerpicim gitti! Ne eder iki bin kalp kerpi, biliyor musun? ki yz elli bannot srf iilii! Bir kez ben bundan nasl vazgeebilirim? aydan m topluyorum ben bu paralar? Sonra temel kazdrmak iin de para dedik! Birini bunlar doldurdu, birini buyruun zerine biz doldurduk. Bu ziyanlar nerden kacak? Ben de bir yoksul adamm! Karatan Ky
127

Kuruluna ye olmakla, kervanlarm Halepten mi ekiliyor? ne paralarn da yklyorsun! Ka liralk ine furuldu kimbilir? Herkes nasl ineletiyorsa, yle versin parasn! Yarn benim kar bir ocuk drse, ine parasn Kara Bayram m verecek? akir Efendiyi getirtip Kara Bayram m ineletecek benim kary? Bayram diini skp duruyor: (Biz, senin kary bedavaya inelemi adamz!) dedi iinden. (Daha da ineleyeceimizden baka!..) Sen sabr ver ya Rabbim!.. dedi Muhtar. Ulan biriniz bir yana ekiyorsunuz, biriniz br yana! Ben adam mum gibi yumuatrm ulan Haceli! Sen ok ireli gitmee baladn bak! Drz, senin konumaya hi hakkn yok! Neye varyorsun da elin evine baskn veriyorsun? Krolu mu ilan ettin kendini lkede, namussuz herif... Haydi, bir fke nedeniyle baskn verdiini kabul edelim, neye varp erkee 252 atmyorsun da avrada atyorsun? fke bu! dedi Haceli. fkelendin mi sen de atarsn! atarsan ceremeyi de ekersin!.. fkeyle kalkan zararla oturur demiler, duymadn m? imdi bir karnn ocuunu drmek ne demek biliyor musun? dam cezas veriyor yeni parti, idam cezas!.. imdi memlekette bir demokratclk icat oldu kiii, hkmet baba, her ocua, ister domu olsun, ister domam, ok yksek bir baha biiyor. Eskiden de byledir. Hazreti Billi Habe Efendimiz bir gn Hazreti Peygamber Efendimizden kendi kulayla duymu. Demi ki Hazreti Peygamber Efendimiz: Her kim ki, ana rahmindeki bir ocuu drr, bilin ki o dem, hem Allann nazarnda, hemi de benim nazarmda byk suludur! Valla, aynen byle sylemi! Yalanm varsa gnahn boynuma! Billi Habe Efendimizin bunu kendi kulayla duyduunu geenlerde Karamanl brahim Hafz sylemi. Hatta, Hazreti Peygamberimiz bu sz sylerken Hazreti Ali Efendimiz de ordaym. O dahi bunu kendi kulayla duymu. Tabii imdi sen Haa gelinin beline ta furdun ama, fke nedeniyle furdun. O yzden biz de diyoruz ki, sen bilmeyerek bir hata iledin, imdi bu hatay tamir edelim. yle ya, hata dediini insan iler. Hatasz kul olmaz, mehur kelamdr. Bayramn kars az daha lyordu bak. Bakmn yaptrdk. Bizi yormadan sen bunun giderlerini ver. Bayram da davasndan vazgesin. Kendisinden rica ettikten sonra vazgemeyip ne yapacak? Zorunlu olarak vazgeecek! Ama tabii ona da yazk! imdi kars, en aa alt ay hibir ie yaramaz. Bu da gepgen bir adam. Ne yapacak kansz? Bahusus, i kayt mevsimi balamtr. Orak harman gelir yarn. Kim ileyecek bu adamn iini? Bir insan yalnz kendini deil, biraz da karsndakini dnmeli! Buna gre dk dn, cevap ver. Eer bu adam dava ederse, senden ine paralarn tkr tkr ald gibi, en aa sekiz yl da gn geydirir! Kapandn m cezaevine, rrsn! Ar Ceza, seni Burdur zindanna atar. Burdur zindan m? Allah dmanm drmesin! Zordur!.. Haceli inledi: Yahu; bizim elimizde kuru kalmad Muhtaar! Dkldk saldk bissr, grmyor musun? Sen hl o biim szler ediyorsun! Aa Mahallenin amuruna aklp kalmamz yetmiyormu gibi, bir de soymaya kalkyorsun bizi! Bu kadar da ayptr!.. 253 Muhtar sabrl sabrl: yi dn Haceli Efendi; iyi dn kardam! dedi. yi dn de Bayramdan rica edelim davasndan vazgesin! Sonra cayr cayr yanarsn, ama i iten getii iin yanmann da deeri kalmaz. Bak, cahillik etme, hakszsn! Bu grete sen yenildin! Yenilen ceremeyi eker. yi dn!.. yeler susuyor. Koa susuyor. Konuu susuyor. Aali kp geldi geten ge; o da susuyor. Muhtar: Arkadalar, susmayn byle! dedi. ki arada bir derede koymayn beni! ki szck konuun Allah akna! Akllarn erdirin unlarn! Mahkemeye derlerse ok ceza grecekler. Mahkeme ikisi iin de iyi deildir! Bir doru sz konuun da akllar ersin!.. yeler iinlerini ekti. Aali: (Yaparken bize mi dantydn? imdi de kendin konu!) diye fkelenip daha ok sustu. lerin bir olur yan yoktu. Bayram, Bir szm var Muhtar! dedi birden. Muhtar umutla bakt: Syle Kara Bayram! Sen nce u bizim ba ver!
128

Muhtar, ac bir ey yemi gibi burnunu kvrd: Ne ba Bayraaam? dedi. Ne ba kardam!.. O gn almtn ya hani? Her halde lazm olmutu... (Bak imdi u drzye!) Nasl o gn ulan? Hani bu kavgalar olduu gn beni artmtn ya canm, unuttun mu? te uracktayd! Akln ermiyor mu? Tamam!.. dedi Muhtar. (Ba verirsem gnl olur!) diye umutland. Bir belbayd deil mi? Unutmu gitmiim ben onu! Bamda akl brakmadnz ki! Dur, hemen aldraym!.. Bekiye iaret etti: Kalk, Atiye yengene git, alversin! Yklkte, yataklarn altndadr!.. Mustafa kalkp ieri gitti. Az sonra elinde bir belbayla dnd. Verdi Muhtara. Muhtar, Bayrama uzatt. imdi bir soru soracam! dedi Bayram. Tabii, ister cevap verirsin, ister vermezsin. O gn burda, ben odaya girer girmez, kapnn arkasndaki iki adam, benim kollarm havszdan yakalad, gzm kulam, elimi ayam balad. Yatrp dvdler. Sen de u yan oda254 daydn. Duruma tank oldun. Bunun nedeni neydi? Aali: (Cevap ver!..) dedi iinden. Koa: (Cevap ver haydi!..) dedi. (Demin ben sordum, inkr ettin ama, imdi cevap ver bakalm!..) Benim byle bir iten haberim yoktur Bayram Efendi! dedi. Benim evimde hibir fert, byle senin anlattn gibi dvlmemitir! Ne dn, ne bugn, hatta ne de yarn!.. Olmamtr, olamaz!.. Senin bunda yanlln var tosunum!.. Yok canm, ne yanllm olsun! Daya yiyen benim, hi yanllk olur mu? Elim ayam bal, yzaa yatyordum da stme geldin. Unuttun mu? Hem yanllk var da bu bak nerden kt? Ne geziyor senin evde? Yanl Bayram, tmcek yanl! Byle ey olmamtr! Sen dpedz iftira ediyorsun! Ve numara yapyorsun!.. yleyse... diye Muhtarn szn kesti Bayram. Benim kar da dvlmemitir! ocuu drlmemitir! O da yalan, yanl!.. O doru! Onu inkr edemem!.. Ama bu dediin tmcek yanl! Haceliyi sarmaya aldn yetmiyormu gibi, bakyorum, beni de almak istiyorsun! Ama yama yok! Ben enayi deilim aslanm! Sen beni faka bastramazsn! Ben senin ne demek istediini deral anladm! Daha azndan kar kmaz! Sen burda, bu Kurulun ve erafn karsnda beni mars etmek istiyorsun! Ama dikkat et, kendin mars olursun! Ben senin bildiin Muhtarlardan deilim!.. Bende mars olacak gz var m, bir baksana!.. PekeyL diye bir daha yekindi Bayram. Bu konuda cevabmz aldk. Kapal mapal, verdiin cevap kabulm. Pekey, ya u as kuzu meselesi bizim? Aali: (Aferin ulan!..) diye bard iinden. Muhtar kekeledi: Nasl kuzu? Bildiin as kuzu canm! Haa bak!.. Bizim o ite bir yanlmz oldu. Kaymakam Bey geldii gn bir as kuzu icap etti. Niyetimiz Kaymakam Beyi burda alkoymakt. Sonra bu niyetimizden vazgetik. Tabii, Ky Kurulunda olmas dolaysyla Haceliyi gnderdim. Git obana! Bizim kuzulardan birini tutuversin, al getir! dedim. Haceli gitmi obana benim szm aynen sylemi. oban Hacy bilirsiniz. Biraz safadr. Biraz 255 deil olduka! Tutmu vermi bir kuzu. Benim kuzu diye senin kuzuyu vermi be kardam! Haceli de alp gelmi! Ne bilsin Haceli? Sen olsan Hacelinin kuzuyu bilir misin? Tpk onun gibi. Bunda kimsenin suu yok. Hem o fasl kapatalm imdi. O fasl ayr. u konutuumuz konuyla ilgisi yoktur. Onu sonra konuuruz. Daha olmazsa deriz senin kuzuyu. Geer fiyatndan parasn veririz... Parasn ne yapalm? dedi Bayram. Yaz boyunca sam skm gerek bana! yi ya, alrsn bir kuzulu koyun sen de! Ama sen bana kuzu paras vereceksin! Kuzu parasyla kuzulu koyun alnr m? Canm sen de bir ksz kuzu alr, koynuna yakmaya gidersin! Her akl ben mi reteyim sana yahu! Hibir ey bilmezsin, bir de bu kadar kafa iirirsin burda!..
129

Laf hep!.. ksz kuzuyu, yabanc koyuna yakmak kolay m, zor mu? Dndn yok! Hem de Bir yanllk! deyip kyorsun iin iinden! Ne biim yanllk bu? Koca kyn iinde bizim kuzudan bakasna raslamyor mu bu yanllk? Sonra niin Haceli gidiyor srden kuzu almaya? Bu kyn bekisi yok mu? Sana bir de hesap m verelim Kara Bayram? Fazla ireli gitme bakalm! Yettin arttn gayri! Bak, ben sana sylyorum, fazla ireli gitme! Bekinin baka ileri vard. Kurulda ye olduu iin Haceliyi yolladk!.. yi ama ben gidip oban Hacya sordum, Haceli varp, Kara Bayramn kuzulardan birini tutacaksn, Muhtar satn ald! demi. Buna ne buyurulur? Muhtarn tepesinin tas att: Ulan sen kafadan kontak msn? Yoook! dedi Bayram usulca. Niin dangalak dangalak konuuyorsun? ine gelmiyor deil mi? Brak sen benim iimi! Buraya benim iim iin toplanmadk! Ky ii iin toplandk! Bu i her ne kadar grnte senin ahsn ilgi-lendirirse de, gerekte Karatan iidir. Senin yznden koca bir kyn ad boklanamaz hkmetin nazarnda! Hem de dikkat et: Resmi Odadasn! Azndan kan kulan iitsin! Hesapl konu!.. 256 imdi soracaklarma ak ak cevap ver: Bu Haceli ine paralarn verdii takdirde, davadan vazgeip baryor musun, barmyor musun Haceliyle? Bayram dikleti: Asla barmyorum!.. Niin? Kuzu? Kuzuyu deyeceiz!.. Nasl deyeceksiniz? Parasn vereceiz... Ben parasn ne yapaym? Bana sam lazm! Kuzusu olmaynca koyunun ne kymeti var? Ben koyunum gibi bir kuzulu koyun isterim! , Olur! Hayhay! Sen o koyunu bize devredersin, biz de sana bir kuzulu koyun alrz!.. Kabul!.. Yediimiz dayak? yle bir ey yok! Var! Yok dedik ya; ne steleyip duruyorsun? Amma mikrop ve muhalif adammsn ulan Kara Bayram! Olum bak, bir hkmet, bir Kaymakam, bir Muhtar, bir Onba, her kimse, bir eyi yok dedi mi, o ey yoktur! Var diye kuru kuru direkleip durmazsn! Bunu iyi ren!.. Peki, yle bir ey var-yok!.. Karmn yedii dayak? Onu da inelettik! Ama o kadar iten kald! Daha da kalacak! Yazboyu hibir i tutmayacak? Ona da bir are dnrz! Haceli Efendi, ara sra Fatmay yollar, oraa taraa yardm ettirir... Bunlar olacak i deil!.. Olacak i naslsa syle bakalm! Syle de senin hacatna gre delik delelim Kara Bayram!.. Ben gidip hkmete syleyeceim! Onlar bir ey der helbet! eriatn kestiine raz olurum sonuta!.. j OooofL dedi Muhtar. Ne ulan bu benim sizden ektiim? Sabahtan beri ene yoruyorum, hi sz anlamyorsun ulan drz! Daha ne yapacam ben size ulan? Yorulduunuz yere han m yaptra257 cam? Her birinizi kucama alp pi mi tutacam? nsanda biraz insanlk olmal canm! Sizde de bunun zerresi yokmu be!.. Oooof; ulan bu? Bir ince ter bast Muhtar. Sesi karcd. Elinin tersiyle alnndaki terleri syrd. Bir su ver bakaym bana! dedi Bekiye. Azm dilim kurudu!.. Sonra, dardan Ak kpein yrek kaldran sesi geldi. Kye eki-ya dolmu gibi ac ac havlyor kpek. Telal... Mustafa kotu dar. Hemen dnp haber verdi:
130

Salk akir Efendi gelmi!.. Kooo!.. dedi Muhtar. Derin bir soluk ald. Koo, hemen atn ieri al! Kendi de yukar buyursun!.. Az sonra akir Efendi girdi: Selaaam aalar!.. Muhtar ayaa kalkp karlad: Tam zamannda geldin kardam, ho geldin!.. akir Efendi: Hayrola?.. diye sordu. Konuma m var? Bar grmemiz vard, ama kmaza sapland! Tozdan dumandan ferman okunmaz oldu. Alaman bir yana ekiyor, Urus bir yana. Ben de svire gibi ikisinin arasnda kalyorum. Hemen uraya otur da bu meseleye bir parmak koy! Belki senin de kendine gre birtakm fenlerin vardr; arasm bulursun ikisinin!.. akir Efendi: Valla, sizin zemediiniz dm ben zebilir miyim bilmem! dedi. Hi yle kendime gre fenlerim de yok!.. Vardr vardr! Sen yok dersin vardr!.. Ama daha nce biz senin durumunu soralm: A msn, tok musun?.. A deilim! dedi akir Efendi. Dzmeede yedim. Yalnz, Bay-ramn karnn bir inesi kalmt. Gn sektirmeden vuruversek... Bayram burda! dedi Muhtar. O kolay! nce u ii bir sonulandralm! Sonra gider Haa gelinin inesini furursun! Kara Bay-rama dnd: imdi yeniden konumuza gelelim... Pek ok laf t-tk ama, gel etme Bayram, randan yaknndan beri gel... Daha fazla yorma bizi!.. 258 Sultancann evi bir sszln iindeydi. erisi karanlk hem de. Kurun ilemez bir karanlk. Besmele stne besmele ekerken uyumu kalmt Sultanca. Bulutlarn tepesinde, kocaman bir aacn banda bir dala tutunup duruyor. Dal krlverecek. Kopacak. Koptu kopuyor. Tam kopaca sra aa klyor. Olur ey deil: Aa klyor, klyor, Sultancann aya yere deiyor. O zaman dal gcrt deyip krlyor. ri yaprakl otlar arasna serilip dyor. Bana buyruk bir alay rdek, yeil-dzlkleri, ayrlar kaplam. rdekler yeil yeil bal. Bacaksz aalar, gene byyor, gklerin tepesine kyor. Ses yetimez bir ycelikte, gr dallan gzden uzaklayor. Ylanlar evredeki yeillii tutsak alyor. Dzl, yeil bal ylanlar ordusu kuatyor. Yeil bal, kahverengi, il, alakara, ilkara, alkara, yedi renk stne ylanlar, istedikleri gibi kesip biiyor, ortalkta kol geziyorlar. Aramaa hacet kalmadan buluyorlar Sultancay. stne ullanyorlar. O zaman, alp ban yukarlara giden aa, dnp yardma yetiiyor. Eilip salam dallarn Sultancaya uzatyor. Tutunuyor Sultanca! Yallaaah!.. Ylanlar, aresiz hzlaryla, bo yere trmanyor aacn belinden yukar! Birbirini gemek iin itiip kakyor, k temelli gletiriyorlar. Daha yerden yirmi metre ykselmeden syrlp dyorlar. Sultanca glyor. ayor aaCa. Kendi bana inmee kalksa, on gnde inemeyecei ykseklere gtrd aa onu. Alp gtrd, kurtard ylanlardan, yer evin karanlndan!.. Oralar yle klyd ki... Yer ev karanlk. Top skmez bir karanlk, ktlk yllarnn umutsuzluu gibi kt evin iine. n cin yok. Ses soluk yok. Bir fiske k yok. Gz yok, grnen yok. Var diye bir ey yok. Bir ylan; Beytullah Hocamn denei byklnde bir ylan; giysi selesinin oralardan yryor. Gz ilemiyor. Evin kuytu yerleri buz gibiydi. Bir scaa doru gidiyor. Mercimek gzl ban kaldrp bakmyor. Krd. akyor akyor, gzleri ate almyor. Saa sola yalpa vura vura, bulana bulana yryor. Sultancann soluu scack. Bann yanndan yasta ad. Scak bir ey olsun da ne olursa olsun. On buuk yllk bir seferberlik as-. kerinin slasna susamas gibi, scak bir eye susamt. Ylan, bir morca koyundu sanki. Sultanca tuzdu. Koyunun tuza komas gibi istekli yryor. Bir grmedii scaklk ki, boylu boyunca uzanyor ka-v 259 ranlkta. Burda uzunca zaman kalnabilirdi. Fakat, Sultancann aac klyor. Muhtar: Yani imdi sen, bu ie, temelli olmaz cevabn veriyorsun, yle mi Kara Bayram? dedi.
131

yle ya, skt ediyorsun! Olmaz diyorsun! Ben seni, senin Kurulunu, erafn, Salk akr Efendini takmam! diyorsun?.. Susma! O demektir bu! Ak seik o demektir! Hi anlamaz mym? Peki madem, sen bilirsin! Selbessin! stediin yere gidebilirsin! stediin mahkemeye bafurabilirsin! Hangi ta kaviyse ban o taa alabilirsin! Haceliden; benden, Kuruldan; eraftan; Krata kynn tamamndan tmnden davac olabilirsin! Davac olup bizi Krdis-tanlara srdrebilirsin! Selbessin arkadam! Ve zgrsn!. Yalnz, iyi dinle, sana bir kssa anlataym da kulanda kpe olsun! Rahmetli babandan yadigr harman sprgesi gibi sakla dur bunu! Yalnz bugn deil, her gn; her yerde; her yerde ve her zaman; ve karada; ve havada; ve denizlerde lazm olur bu kssa sana! Dahi hazarda, seferde!.. Dikkat et Kara Bayram: Vaktin zamann birinde, bir kyde, bir kar koca varm. Bunlar kar kocaym ama bir trl uyuamyormu. Dalgalar, tabiyatlar ayrym. Akam olunca yatarm bunlar yataa. Kan hemen ardna dner, ekermi yorgan bana. Adam bakarm: Ulan kar, etme tutma, dn bu yana! Dn de krk yln banda bir grev yapalm!.. Kar: Yoook!.. dermi, inadnn stnde kalrm. Ne yapsn adam? Kar ardna dnnce, o da kalkp onun dnd yana geermi. Ama seninki kalr m? Frt! Gene dnermi. Adam, tabii, gene geermi. Uzatmayalm, kar dnermi, adam geermi; adam geermi, kar dnermi... Ulan sabah olacak! -Bizim hesap!-Adam bakm, dnmelerle, gemelerle i skmyor, Kar kar!.. demi. Sen de delik bir mi, iki mi Allah akna? Kar: Bir mi olur hi? demi. ki! yleyse bundan sonra istediin yana dnmekte selbesssin!.. demi, hcuma geivermi!.. Unutma!.. 260 Aali, (Allahm!..) diye iini ekti. (Ortalkta harp yok, darp yok, bu kadar kepazelik neden icap ediyor?..) Koa ellerini birbirine arpt: Akolsun!.. dedi. Bayram kalkt: Tamam Muhtar!.. dedi. Sen de unutma! Eer bende delik ikiyse, sende de ikidir! Bundan sonra sen de ayan denk al!.. akir Efendiye dnd: Eer ineyi imdi furacaksak kalk gidelim! Yook; Yorgunum diyorsan, sabaha kalsn!.. akir Efendi kalkt: Kalmasn! Gidip vuralm! Nasip olursa ben de sabah erkenden yola kaym Ortakye doru... Muhtar: (Sizin yznzden herif bir haftadr karsndan ayr yatyor ulan kavatlar!) diye homurdand iinden. akir Efendi ineyi yapp bitirdikten sonra: Bu son! dedi. Gelmi gemi olsun!.. Irazca karlad: Sa ol; elin dert grmesin!.. Haa, kolunu indirip yenini ilikledi. Bayram, Eee, akir Efendi! dedi. ler bu hale geldikten sonra ne yapalm imdi biz? Nasl edelim? Mahkemenin yolunu tutmaa karar verdik. (Ama ky yeri! Ne yana dnersek dnelim, deliin biri ondan yana olacak!) Yoksa Muhtarn cevabna hayr demekle kt m ettik? Kardaa bir fetva ver bize! Acele cevap beklerim!.. Valla, kendiniz daha iyi bilirsiniz Bayram!.. dedi akir Efendi. Mahkerneye gitsen, Deli Haceli ceza giymee giyer! Kuzu aldrdndan, seni dvdrdnden tr Muhtara da ceza gelse gerekir! Fakat bunlar gk dinli drzlerdir! Katrln yz eidini bilirler. S-tajndan kmlardr. Katrln okulunda okumulardr. Yan yatarlar, amura batarlar, kedi gibi gene drt ayaklarnn stne derler. Ha-celiyi dama tktrabileceini kabul edelim. Sanmam ki Muhtara di geirebilesin! Haydi, Hacelinin dama girmesi yeter. Ne geecek eline? Mahkemeyi kazanncaya kadar inip kacaksn, bissr para harcayacaksn. Geri kazandn takdirde mahkeme giderlerini Haceliden alrlar ama, senin han paralarn da alamazlar ya! Sonra cezaevinden 261 kp karna dikilir. Dildlmese bile, Muhtar sana hayr soluk solumaz bunun burasnda! Korkutmak, ldrmekten iyidir. Bu ii burda ku-rutsanz iyi olur. la paralarn alrdnz. Zaten ben sizden istemem. Beni buraya Muhtar ard iin ondan isterim. Ama barmazsanz, sizin vermeniz gerekir. Tabii, sen de diyorsun ki: Kuzu ne olacak? Dvldm ne olacak? Ben onu bilmem. Onu mahkeme ayrt eder. Senin dvldn kim
132

grd? Diyorsun ki: Kimse grmedi! Peki, nasl kantlayacaksn? Diyorsun ki: Muhtarn evden topallaya topallaya ktm, burda gn uzanp yattm herkes grd! Buna kar Muhtar da diyor ki: Bana olan garazinden numara yapyor! Dzmecedir bunlarn hepsi! Ne diyeceksin?.. Elimin ayamn bal olduunu yeler grd! Grsn! yeler Muhtarn aleyhine mi syleyecek? Yani bu davadan bir i kmaz m sence? ok zor!.. Elde bol para olacak; varsl olacaksn! Tanklar doru syleyecek. Tabii, doruyu syleyebilmek iin tanklar da varsl olacak. O zaman, gidip mahkeme kovalayacaksn! Ama sen bu halinle mahkeme kovalayamazsn; in serilir kalr ovann yznde. Gidersin gelirsin, yollar bitmez. Yollarda, kar koca, sefilliiniz tepenizden aar! Atna gre tanklar doru sylese! Kolay deildir tank olup da doru sylemek! Korkuturlar! Sindirirler! Grmedik efendim! dedirtirler. Bilmiyoruz! dedirtirler. O zaman dava senin boynuna4 geer. Derler ki: Efendim, bu bize iftira ediyor. Bunun kars, kurcalar kartrr, her yl bir ocuk drr; gbreye gmer! Bunu da kurcalayp drmtr! Haa gelinin her yl bir ocuk drmediine yargc inandracam diye gbein atlar! Beladr bu iler! Bela deil, belann denizidir! En iyisi, en dorusu, alacaksn bakm giderlerini, alacaksn kuzu parasn; Hacelinin karsnn yaz gnnde size on be gn oraa gelmesi iin ten dokuza bir de art ettireceksin, tamam! (En dorusu budur!) diyor Bayram da iinden. Ama, anasndan yld iin, dndan diyemiyor. Irazca, ocan nnde, konumadan oturuyor. Habire kl eiyor, dnyor: (Alacaksn bakm giderlerini, vereceksin akir Efendinin kendine! Eline ne geecek? Kuzu parasn alabilirsen alacaksn! O da kuzunun paras. Havadan m girecek cebine? Arabi leblebiyle aldattklar 262 gibi, seni de byle aldatacaklar! ay geti de hep izler silindi mi, geecekler gene ardnaiTabii, birincide yaptklar hatay ikincide yapmayacaklar. yi talimlendler nk! Onun iin, bu seferki saldrlar daha korkun olacak. kz baklayacaklar. Harman yakacaklar. Kzn, daha ya yetmeden! karacaklar! Yedi kye rezil edecekler seni! tten rezil olacaksn! an olacaksn! Hi elinden tutann olmayacak. Tutup kaldrann olmayacak. Kapanp kalacaksn! Kuduz kpekler gibi stne ullanacaklar. iten gemi olacak. Hkmetten adamlar gelip ln paralayacaklar! Ap karnna bakacaklar. Ne yapmsn, deftere yazp gidecekler. Dmanlarn mardka maracak! Hibir eye elin yetimeyecek! Btn frsatlar kam olacak! Eeeey eek Kara Bayram, btn bunlar olup bittii zaman m akln bana gelecek? dlek Bayraaam?..) akir Efendi: Ky yerinde iini kendin halledeceksin! dedi. Asacaksn beline bir tabanca! Czdan doldurup sokacaksn kuan arasna! O zaman kimse kp da, Eri yrdn, yan bastn! demeyecek. Ylacaklar. Bir kez yldrdn m tamamdr. Yedi slalen rahat yaar sayende!.. Kara Bayram, (Hi olmazsa Beytullah Hocadan iyi sylyor!) diye dnd. Eline frsat geince yapacan yapacaksn! Dmanna frsat vermeyeceksin!.. Bir kez tilki gelecek diye, her gece dut aacnn tepesinde tne-yeceksin yle mi? dedi Irazca. Evet Irazca teyze! Baka are yok... Eline frsat geince yapacan yapacaksn ama, eline gemi frsatlar karmayacaksn! Bir kez karmaa baladn m, sonunda hibir frsat geiremezsin eline!.. Konuma bu izgi stnden ilerleyip gidiyor. Birden bir n geldi dardan: Teyzeeee!.. Aaay Irazca teyzeeee!.. Ac bir nd: Aaay Bayram dayn!.. Bayram, elindeki ba yoklad, dar kt. Bir ey demesine kalmadan, n, yalvara yalvara uzad: Yeti Bayram dayn!.. Anam ylan soktuuuu!.. eride akir Efendi: 263 Ne dedi? Bir ey mi dedi?.. Anlamadm! dedi.
133

Darda, Bayram sordu: Ne zaman oldu bu i? Aada baran, Sultancann kryd: imdiiii!.. imdi bard kt anam dar!.. imdi!.. Uyur uykumuzdan uyandk! Yeti Bayram dayn!.. Bayram ieri kotu: Yahu akir Efendi, medet gene senden! Teyzemi ylan sokmu! Irazca titredi: Allah Allah! Gecenin yarsnda ne ylanym bu? Bayram, akir Efendiyi srkledi: Kalk kurban olaym, medet senden!.. akir Efendi, yorgun argn kalkt: (Bu gecenin uykusu da gitti! Balandk kaldk Karata kynde!.. Hay azna tkrdmn ans hay!..) kp gitti Kara Bayramla koarak. Haa, kaynanasna bir tas su getirdi. Irazcann yz kire sn gibi. Eli aya titriyor. Haa, omuzlarndan tutarak kaynanasna suyu iirdi. Irazca: Kalkp ben de gideyim! dedi birden. Gittiler ite ya! dedi Haa. Onlar bakar, sen otur!.. Sen de gidersen ben burda yalnz bama ne yaparm? Ne yapacaksn? Buras senin evin deil mi? Ku kendi yuvasndan korkar m g? Tabii korkar bu karklkta!.. Hibir ey olmaz! O kadar da deil gayri! stersen kalk, birlikte gidelim. Yryemez misin? Ar ar kalkt Haa. Sallanyor ayakta... ocuklar uyuyor. Gelin kaynana, kapy ekip ktlar. Irazcann hali, Haann halinden iyi deil. Bann ii uulduyor. Kulaklarnda uzak nal sesleri var, nerden geldii belirsiz... Gzle grnmez bir el, tutup boazn skyor. ylece gidiyorlar. Darlarda ses soluk yok. Kpekler havlamyor. Bulutlar yle duruyor. Yldzlar parlamyor. Belki Adem!den, belki Etilerden kalma, katran gibi bir gece. Karanlk, insana batyor. Sultancann mahallesi ayaa kalkm. Kan kzan toplanm. Erkekler ak doncak, yer evi doldurmu. Sa ba dank kzlar, uyku sersemliiyle hart hart kanyor. Bir lnn banda gibi ah vah! ediyorlar. 264 Yast yorgan kaldrmlar. Sultancay ulun stne upuzun yatrmlar. Birka kii, ylann nerden gelip nereye katn tartyor. Yukar odalardan, Sultancann gelinleri, torunlar inmi, alayorlar. Her azdan, her kafadan bir ses kyor. Evin ii, avlusu, avlu kapsnn n, sokak, anga manga olmu. akir Efendi, eilmi alyor: Grlty kesin bakalm! diye bard bir ara. Yava yava buray da boaltn!.. Sultancann ii d, barut gibi yanyor. akir Efendi nce baldrn bodu, sonra bir ine yapt, imdi de ylan sokan yeri yaryor. Ocaa abuk ate yakn, bir maa kzdrn!.. dedi. Sultancann aac alalm alalm, sonra ban alp gitmi. Uzam uzayabildii kadar! Bir daha ksalacaa benzemiyor. Aa gitmi, Sultanca yer evde kalmt. Korkulu bir d gibi bu! diyor o atein, o yanmann arasnda. Her yann su gibi ter basr or. Kollar, bacaklar karncalanyor, parmaklar szlyor. Ba aryor. 265 34 IRAZCANIN PARMAI lk horozlar tyor. Sultancay yatrp geldiler. Haa yatan ucuna kvrlm. Can geiveriyor. Biriken can uup yitmi. Sanki bir ocuu daha dm. Kandilin gazn yenilemiler. O da cansz yanyor. Irazca ile Bayram, ana oul, oturuyor. Konumuyorlar. t yok. Irazcann dirlii dzeni adamakll bozulmutu. Nerde olduunu, nerde durduunu bilmiyor, bilemiyor. Uzanp ocan bana yatt sonra... i adamakll altst. Gzleri bulanp gitmi. Her olup biten, masaldan bir sra saray iinde olup bitiyor. Irazca sra sarayn iinde. Olup biteni gryor. Anlyor da biraz. Ama sarayn
134

duvarlarndan dars seilmedii iin, bulunduu yeri kestiremiyor. Kulaklar uuldu-yor. Darda birtakm adamlar toplanm, konuuyor. Irazcann ktlne atp tutuyorlar. Svp sayyorlar. Seemiyor hibirini. Bir . eyler sylemek istiyor, dili dnmyor. Davul zurna alyor sonra. ildedeye doru uzaklayor davulun sesi. Davulun ardna dyorlar. Deli Hseyindi gene. Yaman alyor zurnay. Dillendiriyor. Gelin olurken dnnde Deli Hseyinin babas almt. Cezayir havas geliyor kulaklarna uzak yllardan, gerilerden. Yalanm gemileriyle bir deniz... Mermer tal sokaklar denize inen bir ehir... ehrin petemal kuanm, ipek brk brnm hilal kal gzelleri, denizin kysndan, imerlikten geliyor. Bey geliyooor! Bey geliyooor!.. diye bardlar birden. Yaas-n komular; Beyimiz geliyor!.. Karata ky, Beyini karlyor. Bunca ayrlktan sonra Necip Bey geliyoooooor!.. Kaplara kp bakyorlar. te Necip Bey geliyor. st ak bir yaylya binmi. Ziynet Hanm da birlikte. Yaylya al atlar koulmu. Al kilimler atlm... 266 Necip Bey geliyor Bayraaam!.. Bu Karatan adamnda akl m var? i kayd brakmlar, Bey karlamaya kyorlar! Davul zurnayla karlyorlar. Thh, Allah belanz versin!.. Tarlada arpa uuyor! avdar tanesini dkyor! Bunlar enlik yapyor. Beyinin Allah belasn versin Bayraaam! Bey de kimmi? Biz tarlaya gidelim anam Bayra-am, biz gidelim de gelin evde kalsn! O hasta anam! Beline furdular yoksulun! Deli Haceli! Deli Haceli furdu!. Fatma var ya, Fatmann kocas Haceli furdu! O Fatma! O Fatma, ok ateli bir kanck! Ateli ki alaf alaf yanyor anam! Onun atei, senin evinde yangn karr aslanm! Gzn drt a, Fatma ok ateli! Fatma; Fatma ok iyi!.. Bayram rperdi: Ana; neler sylyorsun sen?.. Irazca duymuyor; hem de durmuyor: Benim aslanmda hi akl yok! Hoaf bula kadar bile akl yok benim BayrammdaL Bak, kalkm da Bey karlamaya gidiyor!.. Allah belan versin, otur oturduun yerde ay eein dl!.. Beyden sana bir fayda var m? Bak, enlik yapyorlar! Beyi aacn glgesine oturttular! Kilim serdiler! Ate yaktlar! AaaL Bu da km?.. Kara ali!.. Bu da nerden kt? lmemi miydi? Yemenden gelip lmt hani. imdi dirilmi mi? Saz alyor!.. Yumulmu sazn stne, assl-m en sevdii trky: Kmr gzlerini sevdiim Avar Beyleri Size de bir vezirlik yakp durur... Kekliklerin sesi gibi bir sesi vard Kara ilinin! Parmaklar sazn perdeleri stnde sekiyor. Keklikler gibi... il keklikler gibi sekiyor parmaklar... Topla dizgini de tan kendini Karda dmanlarn bakp durur!.. YaaahL Karda dmanlarn, eriildi Kara BayraamL Ka ka olmu dmanlarn, bakp durur!.. Bu ali, aslan ali! Ne gzel alyor saz Allahm! Kara ilinin ald saaaz!.. Yedi ky tede karlar duramaz, kalkp oynar. Bak, oynuyorlar... Bayraaam, bak, oynuyorlar! Bey. de kalkt, oynuyor! Ziynet Hanm da kalkt, oynuyor! Kyl hep 267 kalkt. Karlar, kzlar, kck kzlar, olanlar oynuyor!.. Hora tepiyorlar!.. Kuzu! Kuzu!.. Aah kanl Yemen!.. Kuzuyu getirmiler!.. Kalk Bayraam, kalk st bozuk herifin dl! Kalk da bak, senin kuzu! Bu kuzu da senin kuzu, kalk! Kesiyorlar, kesiyorlar, kestileeer!.. Kestileeer kalk!.. lkini de kestilerdi! SeslenmedindiL Eller yarn st yourt yesin, senin ocuklar kardan bakp bakp yutkunsun!.. Bak, bak, Fatma oyuna girmiyor bak; seni istiyor! Bayram olmazsa oynamam! diyor! Kalk git, bir halini hatrn sor u kancn! Kalk sevaptr!.. Bayram, korkuyla doruldu. Az daha baylacakt. Anam keileri karyor!.. dedi rpererek. Drte drte Haay uyandrd aresiz: Kalk g, anama bir eyler oluyor! Bir bak!.. Haa, soluk yzn, ukura kam fersiz gzlerini ovutura ovutura kalkt. Ne yapacan bilemeden kocasnn elini tuttu. Kalk Bayraaam!.. Kalk Kara Bayraam!.. Kalk da bak, Deli Hace-linin kardalar elik Paay baklyor!.. Kalk!.. Kalk eein dl!.. Kalk bak, harman da yakyorlar!.. Bir yllk emeklerin kl oluyor baak!.. nein, kzn saman kl oluyor, baak!.. oluk ocuun unu, bulguru kl
135

oluyor baak!.. Tuu Bayram, hu hu huuu!.. Bu orman kolcular da nerden ktlar? Haaaa! Aay Haa!.. Ko, Dz-mee yolunda Bayrama haber ver, yk bir dereye yksn, kyde orman kolcular var!.. Ko abuk!.. Naca saklasn ko!.. Orman kolcular tutacak olan ko!.. Bu merdivenin onaca yok!.. Her zaman bir aksilik! imdi de orman kolcular! Kalkver gelinim, olana bir ziyanlk gelir, eei satarlar, kalkver sunam!.. Bayraaam; bak harman bir daha yakyorlar, Bayraam!.. Allah belam versin, kr eytanndan bul Bayraaam!.. Bayraam!.. Neler olacan ben adm Irazca gibi biliyordum Bayraam!.. Irazca bardka darda Tornan havlyor. Bayram, anasn iyice sarst dorulttu. Hqa gelin, bir tas su daha iirdi. Yataa doru ekip uzattlar Irazcay. Yatrdlar usulca. Ama Irazca, hemen doruldu. Frlad kalkt: 268 Ylanlar alyoooor!.. diye bard. Ylanlar alyor baku-n!.. Ylanlar ylanken sizin gibi alaklarn hakaretine dayanamad da, siz insan olduunuz halde bunca hakarete, bunca zulme, zillete nasl dayanyorsunuz behey, he-heeeey Kara Bayram?.. Kumanda parman Bayramn gzne doru uzatyor: Cevap ver behey dlek, he-heey Bayraam!.. Sen de u dnyada insanm diye geziyorsun ama, bu mu senin insanln serseri Bayram!.. Bar bar baryor. Haay, Bayram omuzlarndan tutup tutup sarsyor. Yatakta terleye terleye uyuyan Ahmeti bile sarsyor: Cevap verin, cevap verin!.. Bu mu insanlnz?.. Sonra Bayramn nnde duruyor, parman olunun uykulu gzlerine uzatyor. Irazcann parma, Bayramn gznde alabildiine byyor, ipince bir saban oku oluyor. Ylma Bayram! dlek dlek psma Bayram!.. Bayram, neden sonra ban geri ekti. Anasnn gznde gr alevler al al parlyor, ralar tutuuyor. Korktu: Peki ana! diye kekeledi: Ama imdi gecedir. Bu gecede ne yaplr? Sabah ohsun gidelim! Sabah olsun delim yollara!.. Irazca: Gece olsun!.. dedi. Dn yollara! Yollara!.. (1958)

SON

136

ROMANDA GEEN BAZI SZCKLER alaca: Eskiden Burdurda dokunan bez. ok ucuzdu. imdi yok. aktara: Sata pien ekmei evirmeye yarayan ara. as kuzu: Erken domu kuzu. (As: Erken). ar (akr): Kara ynden dokunmu elle dikilmi bir tr don. Erkekler da giyerdi. bdrt: Alak sesle konuma. vmak: Yukar doru hzla bymek. inini ekmek: Bana ne. Ben ne bilirim? deme iareti. ydrmek: iemek. yr: Ahlat, yaban erii gibi aalarn dikenli dallan. ullanmak (zerine): Bei onu birden zerine varmak, binmek, saldrmak. danl danl (dan): Kinayeli. dan: Yemek, yada ya tavas. dieyli: Kadn. duak: Hayvann ayak ba. dd: Keser, balta ve apa gibi aralarn ba. Belki d-dden. dve: Buza yapmam dii sr. dver: Dama atlan byk aa. engc: Nasl olsa, eninde sonunda. emmen: Bostan ve sebze tohumunu ekmek iin topraa alan kk ukur. evlek: Dnmn drtte biri. farmak: Eskimeye yz tutmak. gk gverti: Sebze, bostan. haba: zgs kl, atks renkli yn, bir yazg. Kilime benzer. harm: Kye yakn subasar ve evrik tarla. Bahe szne yakn bir anlam vardr. haney: ki katl ky evi. Alt kat ahr, samanlk olarak kullanlr. hayat: Evin st kat odalarnn n. havszdan: Habersizden. hnmak: Vuracak gibi yapmak. Vurmaya hazrlanmak. hiyallamak: Sezmek. holus: Kalburun by. horsunmak: Aalamak. irkmek: Biriktirmek. karmak: Bakmak, ynetmek. kocaorak: Ekin bimeye yarayan, el orandan byk, elle sallaya sallaya kullanlan bir ara. kurtlanmak: Kskanmak. mal: Ev hayvan anlamna da gelir. mesnet: romandaki kiiler meslek anlamnda kullanyorlar. namazla: Seccade. nlcek: Ynden, yerli dokuma nlk, kadnlar kullanr. 270 z, zlk: Bataklk. ine insan, hayvan derse kamaz. abaladka batar. pard: Dama atlan aalardan. sayvan: Altna kan, teberi konan glgelik. senit: zerinde yufka alan ekmek etme arac. seren: Direk. strasz: evrede saygnl olmayan kimse. soku: Byk dibekte, buday, kekek, tuz vb. dvmeye yarayan ara, aatan... sokurdanmak: Sylenmek. subasar: Sulanabilir tarla. taktuk: Tarm ve ev aralar. ters: Gbre anlamna da gelir. terslik: Gbrelik. toku: amar dvme arac. yarmak: Yenmek, gemek anlamna da gelir.
137

yat: Yazn srnn krda gecelemesi. yaylm: Otlak. yemle: Ahrda hayvanlarn yem yedii ve baland yer. yepmek: Yavaa vurarak okamak. yunmak: amarlk. zilli: Kek.

138