BILGIVEILETISIM

1 BLG VE LETM TEKNOLOJLER DERS NOTLARI 1.
BLG VE LETM TEKNOLOJSNN TEMEL KAVRAMLARI Yirmi birinci yzyln etin rekabeti ortamnda firmalar mal veya hizmetlerini daha iyi retmeye, retilen mal veya hizmetlerini daha abuk sevk etmeye, i srelerini basitletirmeye, minimum maliyet hesab yapmaya, hizmet kalitesinden dn vermemeye, mterilerini birer payda gibi grmeye, mterilerle srekli iletiimin nemini kavramaya, ticarete konu olan btn branlarla devaml etkileim ierisinde bulunmaya mecbur olduklar aikrdr. Bu bilinle hareken eden firmalar teknolojinin desteiyle nemli kazanmlar salayabilmekte, buna ayak uyduramayanlar ise ksa zaman ierisinde yok olup gitmektedirler. Liberalleen dnya ticaretinde lkeler her geen gn uluslararas ticaretle daha fazla btnlemektedirler. Artk gnmzde ticareti kstlayc, engelleyici ve/veya zorlayc her trl engel bertaraf edilmekte, deien artlara uyum salanmas iin yeni dzenlemeler yaplmaktadr. Bilgi ve iletiim teknolojileri sektrnn kresel ticaretteki yeri ve nemi gn getike bymekte ve bymeye devam edecei ngrlmektedir. Byme son yllarda gelimi lkelerde nispeten daha yava olmakla birlikte zellikle gelimekte olan piyasalardaki byme ivmesinin daha yksek olaca beklenmektedir. Bunun en nemli sebebi olarak ise, gelimi lkelerin biliim teknolojileri alannda greceli olarak bir olgunlua erimi olmalar, dier taraftan gelime yolundaki lkelerin henz bu olgunlua eriememi olmalar gsterilebilir. Biliim teknolojilerinin zellikle gelimekte olan ekonomilerde kullanmnn yaygnlatrlmas, gelimi ekonomilerle olan ekonomik bykln kltlmesi bakmndan da nemli katklar yapabileceini gstermitir. Hindistann yazlm pazar ve d kaynak kullanm sektrlerindeki baarl ykselii ve ABD ile Bat Avrupaya meydan okumas, inin biliim teknolojilerinin kullanm konusundaki gayreti ve yakn zaman ierisinde saysal anlamda dnyann en byk biliim pazar konumunda bulunan ABD ile Avrupay yakalayabilecei hatta geebileceinin belirmesi, yine inden sonra Asya blgesinden Tayvann biliim alanndaki nlenemez ykselii, Dou Avrupada Romanyann biliime verdii nem, Bat Avrupada rlandann 90l yllarda kalknma iin benimsedii iki sektrden biri olan biliim teknolojileri sektrne (dieri turizm) yapt yatrm ve bu alandaki baarl uygulamalarla ulusal ekonomilerine ok byk katklar salanarak son on ylda her yl yaklak yzde onluk byme eilimi gstermesi gibi daha birok rnek verilebilir. Gnlk yaantmzdaki deiikliklerin kaynanda teknolojik gelimeler yatmaktadr. Teknolojik gelimelerin sonucunda ortaya kan rnler hem toplumda hem de iletmelerde kkl deiikliklere neden olmaktadr. Bugn, byk lekli iletmeler teknoloji rnlerini kullanarak nceleri hayal bile edilemeyecek ilemleri yapabilmekte ve etin bir yarn iinde bu rnlerle kendilerine stnlk salamaya almaktadr. Teknolojinin gelimesi ile birlikte bilgiye gereksinim daha da artmtr. Bilginin toparlanp derlenerek anlaml bir duruma getirilmesi ve bu bilgilere eriim de her geen gn daha fazla nem kazanmaktadr. Bilginin istenilen zaman ve yerde doru olarak elde edilebilmesi iin bilgi ve iletiim sistemleri kurulmaktadr. Gnmzde bilgisayarlar ve onu destekleyen dier rnler, bilgi ve iletiim sistemlerinin ayrlmaz bir parasdr. Biliim teknolojisinin balca unsuru olan bilgisayar, aritmetiksel ve mantksal ilemler yapabilen, her trl bilginin
C
Yrd. Do. Dr. Grcan SAMTA
YO
2 saklanmasnn ve saklanan bilgilere istenildiinde rahatlkla ulamasn salayan, ayn zamanda tm bu ilemleri ok hzl yapabilen elektronik bir aygttr. Bilgisayarlar aras iletiim; telefon hatlar, zel kablolar, elektromanyetik dalgalar, uydu balantlar v.b. birok farkl iletiim ortam yoluyla yaplabilir. 1.1. Donanm Yazlm Biliim Teknolojisi Biliim teknolojisinin temel unsuru olan bilgisayar, donanm (hardware) ve yazlm (software) olmak zere iki ksmdan oluur. Bilgisayarn gzle grlebilen ve elle tutulabilen ksmlar donanm oluturur. Donanm, bilgisayarn btn fiziksel paralar olarak da tanmlanabilir. Ekran, klavye, sabit disk (hard disk), fare yazc, bellek, mikroilemci, tarayc v.b. bilgisayar donanmn oluturan paralardr.
Biliim teknolojisi, bilgisayar donanm, yazlm ve iletiim teknikleri kullanlarak verilerin beklenen amaca ynelik deerlendirilmesi, sonularn istenilen ortama kaydedilmesidir. 1.2. Bilgi ve letiim Teknolojisi rnleri
C
1.3.2. Mini bilgisayar
M
1.3. Bilgisayar eitleri 1.3.1. Ana bilgisayar
Bilgi ve dncenin hzl akn salayan teknolojik aralara bilgi iletiim teknolojileri ad verilir. Bilgi iletiim teknolojileri, bilgiye ulamay ve bilgiyi oluturmay salayan her trl grsel, iitsel basl ve yazl aralardr. Bunlara her konuyla ilgili basl kitap ya da basl yayn rnek olarak verilebilir. Ayrca bata bilgisayar olmak zere telgraf, telefon, radyo, televizyon, uydu, CD-ROM, her trl sesli ve grntl bilgi malzemesini ieren aralar, veri tabalar yerel ve geni alan alar ve internet balca bilgi teknolojisi sistemleridir.
Gnmz teknolojisindeki hzl gelimelerden dolay bilgisayarlar kesin hatlarla birbirinden ayrlamasa da kullanm amalar ve kapasiteleri asndan aadaki gibi snflandrlabilir.
Ana bilgisayarlar birok ilevi yerine getirebilen, gl grafik ve matematik uygulamalarn destekleyen bilgisayarlardr. Bu bilgisayarlar dev bellek ve ok hzl ilem gcyle ayn anda yzlerce hatta binlerce kullancya eriim olana salar. Bilimsel ve askeri uygulamalar gibi bir bilgisayarn ok sayda veriyi yksek hzlarda ilemenin gerekli olduu alanlarda da gvenle kullanlr.
Mini bilgisayarlar irketlerde, byk iletmelerde, okullarda, fabrika vb. iyerlerinde kullanlan, pek ok kullancnn ayn anda balanmasn salayan bilgisayarlardr. Yksek hzl ilemci, yksek RAM ve yksek sabit disk kapasitesine sahiptir.
YO
Bilgisayarn kullanlmasn salayan her trl program ise yazlm olarak adlandrlr. Bilgisayar donanmnn almasn salayan yazlmlar olduu gibi, bilgisayarda ilem yapmay salayan yazlmlar da vardr. Yazlma rnek olarak kelime ilemciler (Word processor), tablolama, (spread sheet), sunu (presentation), programlama dilleri (Pascal, C, Visual Basic v.b.) ve ses (sound) programlar verilebilir.
3 1.3.3. A (network) bilgisayar Birden ok bilgisayarn birbirine bal olarak kullanlmasyla oluturulan alma ortamna bilgisayar a (computer network) denir. Bir bilgisayar anda ok sayda bilgisayar yer alr. Bunlar yan yana duran iki bilgisayar olabilecei gibi tm dnyaya yaylm binlerce bilgisayar da olabilir. A iindeki bilgisayarlar belli bir biimde dizilirler. Bilgisayarlar arasnda genellikle kablo ile balant salanr. Kablo balantsnn kurulamad durumlarda, mikro dalgalar ve uydular araclyla da a iindeki iletiim salanr. 1.3.4. Kiisel bilgisayar Kiisel bilgisayarlar (Personal Computer) genellikle evlerde ve i yerlerinde tek kii tarafndan kullanlan bilgisayarlardr (ekil 1.1). Bu nedenle bu bilgisayarlara kiisel bilgisayar ad verilir. Kiisel bilgisayarlar 1970li yllardan sonra yaygnlam ve birok kullanm alan bulmutur. iletmelerde ana bilgisayara bal terminal olarak da kullanlabilmektedir.
C
M
ekil 1.1. Kiisel bilgisayar 1.3.5. Diz st bilgisayar
Tanabilir bilgisayarlar olarak snandrlan bu bilgisayarlar Laptop, Notebook gibi de adlandrlr. Donanm olarak kiisel bir bilgisayardaki btn elere sahip olabilmektedirler. Diz st bilgisayarlar enerji kayna olarak dorudan adaptr yardmyla ebeke gerilimi kullanabildikleri gibi, arj edilebilir pil bataryalar da kullanrlar. Uzun sre enerji destei salayabilen bu bilgisayarlar zellikle sk sk seyahat eden ve bilgisayara ok gereksinim duyan kiiler iin idealdir (ekil 1.2).
YO
ekil 1.2. Diz st bilgisayar
1.4.1. Kapasite
Ana bilgisayar ve sper bilgisayarlarn bellek kapasiteleri trilyon baytlara kadar kabilir. Dier taraftan cepte tanan bilgisayarlarda bu kapasiteler mega baytlar (milyon bayt) dzeyindedir. 1.4.2. Hz
C
1.4.4. Genel kullanclar
M
1.4.3. Maliyet
Bilgisayarlarn hz, ilemcilerinin hzlar ile lldnden saniyedeki titreim saysyla ifade edilir. Bunun birimi de hertzdir ve ksaca Hz olarak gsterilir. Mega hertz (MHZ) saniyede milyon titreim demektir. Gnmzde ilemcilerin hz saniyede milyar titreimlere (giga hertz-GHZ) ulamtr. Bu hz gnmzde 4 GHZ civarndadr. Bilgisayarlarn hzlar, saniyede iledikleri komut ve saniyede deerlendirdikleri kayan noktal (gerel, virgll) ilemlerle de llr. Saniyede iledikleri komut iin MIPS birimi kullanlr. Bu ingilizce Million instructions per second (saniyede milyon komut) szcklerinin ba harflerinden oluur.
Bilgisayarlar arasnda maliyet bakmndan eitli farkllklar bulunmaktadr. lk kullanlmaya balad yllarda olduka pahal olan bilgisayarlar zamanla daha ok kiinin kullanabilecei uygun fiyata inmitir. Diz st bilgisayarlar donanm asndan daha ileri teknoloji gerektirdii iin, ilk yllarda daha pahal olmasna ramen zamanla ucuzlayarak kiisel bilgisayarlar ile ayn fiyata satlmaya balamtr.
Gnmzde bilgisayarlarn genel kullanclar olarak belli bir grubu adlandrmak doru deildir. nk bilgisayar yaamn her alannda kullanlmaktadr. Eitimden sala, ulamdan bankacla, retimden hizmete, her yerde bilgisayara gerek duyulmakta, zellikle Internetin kullanmyla birlikte dev bir kitaplk grevi grmektedir. Bu da bilgisayarn her yata ve her yerde kullanmna olanak salamaktadr.
YO
1.4. Bilgisayarlar Arasndaki Farkllklar
5 1.4.5. Ubirim (Giri/k, I/O) Aygtlar Bilgisayar alar, u birim aygtlar olarak tanmlanr. Aa bal bilgisayarlar bu aygtlar aracl ile birbirlerine balanrlar ve haberleirler. Bunlarn ok deiik tipleri vardr. U birim aygtlar programlanabilme bakmndan iki gruba ayrlrlar. 1.4.6. Programlanabilir ubirim aygtlar Bu aygtlar bilgisayar alarnn daha hzl ve etkili ynetilmesini salar. Bunlara kpr, anahtar, ynlendiriciler ve geit yolu aygtlar rnek olarak verilebilir. 1.4.7. Programlanamaz ubirim aygtlar
1.5. Kiisel Bilgisayarn Temel Donanm Birimleri 1.5.1. Merkezi ilem birimi (CPU)
Bilgisayarlarda en nemli donanm paralarndan biri olan Merkez ilem Birimi (MiB), genel olarak bilgisayarlarda mikroilemci adyla anlr. CPU, Merkez ilem Biriminin ingilizce ad olan Central Processing Unitin ksaltmasdr. Mikroilemci; klavye, ekran, sistem ve bunlarn birbirine balantsn salayan kablo ve dier evre birimleriyle birlikte bir bilgisayarn beyni olarak dnlebilir (ekil 1.3). Mikroilemci, bilgisayarlarda aritmetik ve mantk ilemlerinin yapld ve bunlarn denetlendii bir merkezdir.
C
ekil 1.3. lemci 1.5.2. Sabit disk
M
Merkez ilem Birimi (CPU - Central Processing Unit), bilgisayarn en nemli parasdr. Bilgisayar zerinde yaplan tm ilemler, bu birim tarafndan gerekletirilir ve denetlenir. Sabit disk, verilerin saklanabildii, yksek kapasiteli ve her an kullanlabilen bir birimdir (ekil 1.4). Bu birimde sistem dosyalar, veri taban dosyalar, grnt dosyalar gibi her trl veri dosyas saklanabilir.
YO
Bu aygtlara gelen sinyaller ykseltilerek tm kaplara (port) gnderilir. Bunun sonucu olarak bir terminalin etkinlemesiyle tm a altrlr. Bunlara a kartlar, tekrarlayclar ve hub rnek olarak verilebilir.
ekil 1.4. Sabit disk Sabit disk iinde metalik bir maddeden yaplm ama zerindeki manyetik kaplama sayesinde yazlp okunabilen bir veya daha fazla st ste dizilmi disk plakas vardr. Bu plakalar sabit bir hzda dnerken alttan ve stten disk plakas zerine oturan okuyucu kafalar, disk plakas zerine bilgi yazar veya yazlm bilgileri okur. Yani sabit diskte, dier ou donanm aygtnn aksine hareketli paralar vardr. Gnmzde bilgisayarlara balanm sabit disklerin yannda tanabilir olanlar da yaygn ekilde kullanlmaktadr. 1.5.3. Giri-k Birimleri
Bilgisayara bal olarak alan eitli birimler bulunmaktadr. Bunlar giri ve k birimleri olarak snandrmak olasdr. 1. Giri Birimleri
Bilgisayarn balca giri birimleri unlardr:
C
Klavye: Bilgisayarn en nemli giri birimidir. zerinde bulunan tulara basldnda tulara karlk gelen karakterler, oluan elektrik sinyalleri aracl ile bilgisayara iletilir. Klavyenin genel kullanm amac yaz yazmak olduu gibi, Windows ve benzeri programlarn kullanm da klavye yardmyla olur. Fare: Kiisel bilgisayarlar ynetmede kullanlan ok yaygn bir giri birimidir. Grsel programlarn yaygnlamasyla beraber nemi artm ve bilgisayarn vazgeilmez bir paras olmutur. Fare bilgisayara komutlarn verilmesi, ekran zerinde istenilen noktaya gidilmesi ilemlerinde kullanlr. Tarayclar (scanner): Kat zerindeki resim, grafik veya yazl metinleri tarayarak bilgisayara aktarmaya yarayan aygtlardr. Uzun belgelerin bilgisayara aktarlmasnda byk kolaylk ve hz salamaktadr.
Optik okuyucular: Optik formlara kodlanan bilgilerin enfraruj veya kzltesi yansyan k yntemi ile okunarak bilgisayar ortamna aktarlmasna optik form okuma ilemi, bu ilemi gerekletiren aygtlara da optik okuyucu ad verilmektedir. Optik okuyucular bata eitim alan olmak zere birok alana kolaylklar salayan zmler getirmektedir. Eitim kurumlarnda rencileri, lise ve niversite snavlarna hazrlamak amacyla yaplan test snavlarnn okunmas ve deerlendirilmesi ilemlerinde kullanlr.
YO
7 Oyun ubuu (joystick): Kiisel bilgisayarlara balanan ve bilgisayar oyunlarndaki seenekleri ileme sokan aygtlardr. 2. k Birimleri Bilgisayarn balca k birimleri unlardr: Ekran: Bilgisayar sisteminin en nemli k birimidir. Ekran, bilgisayara klavye veya fare kullanlarak gnderilen komutlarn yorumlanmas sonucu elde edilen sonular grntler. Yazclar: Bilgisayardaki verilerin veya bilgilerin basl bir ktsnn alnmasn salar. Bilgisayarda hazrlanan bir yaz, ekil, grafik veya herhangi bir programdan elde edilen sonular kda basmak iin tasarlanmlardr.
1.5.4. Hafza tipleri
Hafza veya bellek bilgisayarda program ya da verilerin geici olarak depoland birimlerdir. Bu birimlerde de program ve veriler iki tabanl saysal karlklar ile saklanr. Gnmzde bilgisayarlarda kullanlan hafza tipleri yar iletken teknolojisi ile retilmektedir. Genel olarak iki tip bellek vardr: - Dinamik bellek - Statik bellek
C
M
1.5.5. Tanabilir depolama aralar
Dinamik bellekte her bit bir kapasitrde saklanr. Elektrik yk varsa bir yoksa sfr konumundadr. Bilginin kaybolmamas iin yaklak 64 milisaniyede bir bilgilerin tazelenmesi gerekir. Bu hafza tipinin de ok eitleri vardr. Statik bellekte her bit 4 transistor le temsil edilir. Bu tip bellekte bilgilerin tazelenmesi gerekmez. Bilgisayar ak olduu srece bilgiler kaybolmaz. Dinamik bellekten daha hzldr. Ancak pahal olduu iin bilgisayarlarda bu tip bellekler zel amal yerlerde kullanlr. rnein; diskin veya ilemcinin hzn artrmas iin kullanlabilir.
Bu tip aralar arasnda kiisel bilgisayarlarda en ok kullanlanlar disket, tanabilir bellek (ash disk), CD-ROM (Compact disk) ve d sabit disk saylabilir. Disketler en kk bilgi tama aralardr (ekil 1.5). Disketlerdeki bilgiler disket src ile bilgisayara aktarlr. Bilgisayar kasalarnda disket srcler bulunur. Bunlar zel kablo aracl ile anakarta balanmlardr.
YO
iziciler: Bilgisayarda hazrlanan grafik, resim ve harita gibi ekilleri izmekte kullanlan bir k birimidir. Hatasz izim retmelerinden dolay bilgisayar destekli tasarm uygulamalarnda ok yaygn olarak kullanlmaktadr. Mimari projelerin hazrlanmasnda, makine paralarnn tasarmnda ve harita izimlerinde ok geni bir kullanm alan bulunmaktadr.
C
1.5.6. evresel cihazlar 1. Ekran
M
ekil 1.6. CD ve DVD
D sabit diskler de gittike gncel olmaya balamlardr. Bunlarn boyutlar klmekle birlikte fiyatlar da gn getike dmektedir. D sabit disklerin kapasiteleri bugn iin 20 GBtan balayarak 1TBa kadar ykselmektedir. Gelien teknoloji ile birlikte kapasiteleri daha fazla olan d sabit disklerin retilmesi ise kanlmazdr. Bunlar dorudan USB giriine taklr ve iletim sisteminden otomatik olarak tannr.
Bilgisayarn daha rahat ve etkin kullanmn salayan evresel cihazlarn balcalar unlardr:
YO
ekil 1.5. Disket Tanabilir bellek (ash disk) kapasitesi, disketlerin kapasitesinden ok daha fazladr. 3.5 inlik bir diskete en fazla 1.44 MB bilgi kaydedilebilirken tanabilir bellein kapasitesi 64 MBdan balar. 8 GB kapasiteli tanabilir bellek trleri mevcuttur. Gelecekte daha byk kapasiteli olanlar da piyasaya srlecektir. Bunlar iin ayrca bir src aygt gerekli deildir. Dorudan USB giriine (port) taklr. CD-ROMlar ok gvenli depolama aralardr (ekil 1.6). Fiziksel olarak zarar grmedii srece zerine kaytl bilgiler ok uzun yllar saklanabilir. Kapasiteleri standart olarak 700 MBdr. DVD-ROMlarda bu kapasite ok daha fazladr (4.7 GB). Sadece CD-ROM okuyucu cihazlar olduu gibi hem okuyucu hem yazc olan srcler de vardr. CD- ROMlar kapasiteleri (700 MB) doluncaya kadar kaydedilebilir. Fakat kaydedilen bilgiler silinip tekrar kayt yaplamaz. zerindeki bilgi silinip tekrar kayt yaplan CD-ROMlar da vardr. Bunlara CD-RW denir. Bu CD-ROMlarn fiyatlar biraz daha pahaldr. Ortalama 1000 defa silinip zerine tekrar kayt yaplabilir.
9 Ekran, grntleri oluturan, ieren ve sunan bir aratr. Bilgisayarlarn ounda katot nl (CRT-Cathod Ray Tube) ekran kullanlr. Katot nl ekranlarn grnt oluturma mant televizyon ile ayndr. LCD Liquid Cyrstal Display ve gaz plazma ekranlar ise, daha hafif ve az yer kapladklar iin ounlukla tanabilir sistemlerde kullanlrlar. Ekran, grafik kartlar ile birlikte bilgisayarn temel grnt sisteminin bir parasdr. Hem giri hem de k birimi olarak kullanlr. Girii ve k birimlerinden gelen verilerin sonularnn ekranda gzkmesini salar. Bilgisayarla kii arasnda iletiimi salar. 2. Fare Fare, gstergecin ekran zerindeki eylemlerini denetleyen bir aratr. Bir kablo ile bilgisayara balanan fare, dz bir yzeye srterek kullanlr. Bu yzeyde yaplan eylemler, benzer biimde gstergecin de ekranda serbeste hareket etmesini salar. Bylece gsterge istenen nesne zerine getirilebilir. Gnmzde artk kablosuz fareler de kullanlmaktadr. Farelerin mekanik ve optik olmak zere eitleri bulunmaktadr. Optik fareler mekanik farelere oranla daha fazla kullanlmaktadr. 3. Yazc
Yazclar, bilgisayar ortamnda retilen ekil, grafik ve yazlarn kada aktarlmasn salayan aralardr Her yazc, kendine zg bir mikroilemci ve snrl sayda karakter depolanmasna olanak salayan bir tampon bellek tar. 4. Tarayc
C
M
5. Klavye 2. BLG TEKNOLOJS VE TOPLUM
Son yllarda bilgisayarl yaynclk ve tasarm ilerinin yaygnlamasyla birlikte ska kullanlan tarayclar, kat zerindeki grafikleri, resimleri ve yazlar (renkli ya da siyahbeyaz) bilgisayara aktaran birimlerdir. Fotokopi makinesine benzer zellikler tarlar.
Bilgisayarn en nemli girii birimlerinden olan klavye ayn zamanda evresel aygtlar grubuna da girmektedir.
Bilimle teknoloji arasnda doal bir dngsel iliki vardr. Bilimsel almalar uygulamaya elverili bilgi reterek teknolojik gelimeye yol aarken, teknolojik gelimeler de bilimsel aratrmalarn daha uygun koullarda yaplmasn salayarak bilimsel gelimeyi hzlandrmaktadr. Yenia balarndan itibaren belirginlemeye balayan bilimle teknoloji arasndaki bu iliki ierik deitirmeden gnmze kadar srmtr. Ancak, 1950li yllardan itibaren kullanlmaya balanan bilgisayarlarla birlikte bilim-teknoloji ilikisindeki dng giderek daha ksa srelerde tamamlanr olmutur. Bilgisayarlar her gn biraz daha glenirken gl bilgisayarlar yalnz aratrmalar hzlandrmakla kalmad gibi, nceden olmayan olanakl klarak yeni bilgi alanlar ortaya karmaktadr. Bilgimizin snrlar genilerken uzaklklar klmektedir. Bunun doal bir sonucu, gnmz toplumlarnda yaanan hzl sosyal ve kltrel deimedir. Bu deime karnda kaytsz kalmak ya da korku
YO
10 ve endieye kaplarak ie kapanmak yerine, deimeyi ortaya karan teknolojiyi nce anlamak sonra da onu etkili kullanarak deimeye yn vermeye almak taknlacak en doru tavrdr. 2.1. Bilgi Toplumu Kavram amzn en nemli zellii toplumlarn hzla deimesidir. Toplumlardaki deimeyi hzlandran en belirgin etmenler bilgi, teknoloji, iletiim ve ekonomi alanlarnda grlmektedir. Bu nedenle bu aa bilgi a ad verilmi, bilgi toplumu kavram ortaya kmtr. Bilgi toplumu kavram bu deiim srecinin ynn ve ieriini vurgulamaktadr. Bilgi toplumu; bilginin insan, rgt ve toplum yaamnda temel g ve ana sermaye halini ald, bilgi retiminde alanlarn oald, yaam boyu renme alkanlnn yerletii, renen birey, renen rgt ve renen toplum bann kurulduu toplumsal yaam biimini anlatmaktadr. Bilgi toplumunun temel zellikleri ve gelecee olan etkileri aadaki gibidir:
1. Bilgi toplumunun gelime dinamiini bilgisayar teknolojisi, bilgisayara dayal enformasyon ve Internet alar ile veri bankalar ynlendirmektedir. 2. Bilgi toplumunda bilgi nemli ve temel kaynaktr. Bireyler ve toplumlar bu temel kaynaa sahip olmak iin yar halindedirler. 3. Hzl bilgi art, deime ve gelimenin temel kaynaklardr.
4. Sanayi toplumunun aksine bilgi toplumu, ok merkezli ve yaygn olacaktr. 5. Bilgi toplumunda toplumsal deerlerin zayamas sz konusu deildir.
C
6. Bilgi toplumunun siyasal sistemi, katlmc demokrasiye ve byk lde de bilgiye dayanacaktr. Bilim insanlarnn, dnrlerin siyasetle dorudan ve dolayl etkileimleri olacaktr. 7. Bilgi retimi ve bilgilerin pazarlanmas, bilgi toplumunda yeni i alanlarnn banda gelecektir. 8. dnyasnda bilgi retenlerin ve alanlarn says oalacak, bilgi birikimi bilgide seicilie yol aacaktr. 9. Sanayi toplumunda temel deerler, maddi gereksinimlerin doyumuna dayanrken bilgi toplumunda temel deerler amalara ulamann verdii doyumdan kaynaklanacaktr. 10. Bilgi toplumunda sosyo ekonomik sistem, alt yapsnn stnl ile kendisini gsteren gnll ve sivil toplumdan oluacaktr.
11. Eitim retimde sreklilik yerleecek, okul renimi yannda, yaamn balangcndan sonuna kadar etkin renme gereksinimi n planda olacaktr. 12. Belirli konular renme yerine, renmeyi renmek ve bireysel renme eitim srecinin temeli olacaktr.
YO
11
2.2. Bilgi Otoyolu Kavram Bilgi otoyolu kavram bir ok bilgisayar sisteminin birbirine bal olduu Internet, kablolu TV, telefon, bilgi servisleri ve eitim alanlarnn birletirilmesiyle oluturulan bir btnlk ierisinde, iletiim irketlerince hizmet verilmesi anlamnda kullanlr. Bilgi otoyolu kurulmas dncesi; Internetin oluturulmas ve yaygnlamas sonrasnda 1994 ylnda ABD ynetimince benimsenmi ve ulusal bilgi alt yaps ad altnda uygulamalar balamtr. Ulusal bilgi altyaps o lkedeki bilgi otoyollarndan olumaktadr.
2.3. Elektronik Ticaret Kavram
Elektronik ticaret; zellikle 1995 ylndan sonra Internet kullanmnn artmasyla ortaya kan, ticaretin elektronik ortamda yaplmasn kapsayan bir kavramdr. Ayn zamanda mal ve hizmetlerin retim, tantm, sat, sigorta, datm ve deme ilemlerinin bilgisayar alar zerinden yaplmasdr. Elektronik ticaret, ticari ilemlerden biri ya da tmnn elektronik ortamda gerekletirilmesi yoluyla; - Reklam ve pazar aratrmas, - Sipari ve deme, - Teslim olmak zere aamadan olumaktadr.
C
internetin hzla yaygnlamas, elektronik ticareti ticari ilemlerin yrtlmesinde yeni ve ok etkin bir ara durumuna getirmitir. Elektronik ticaret, tm dnyada ticaretin serbestletirilmesi eilimi ile birlikte, son on ylda yaanan ve bilgi iletiimini kolaylatran teknolojik gelimelerin bir rn olarak ortaya kmtr. Yeni ekonominin ortaya kyla dnya ekonomisindeki rekabet gzle grlr biimde artmtr. Geleneksel pazarlama yntemlerine, internet olanaklarn da ekleyen kurulular, yalnzca belirli bir kitleye sat yapabilmenin tesine geip retkenlii ve yaratcl arttran kresel e-ticaret balantlar kurma ansn elde edebilmektedirler.
Eskiden birok irket; televizyon, gazete, radyo gibi aralar kullanarak potansiyel mterilerine ulamaya alrken bugn bunlardan daha etkin ve llebilir olan Internet zerinden reklamclk kullanlmaktadr. Gemite hedef kitlesine kstl yollarla ulaabilen irketler, bugn deiik e-pazarlama yntemleriyle daha ok mteriye daha hzl ulaabilmektedir. stelik bu yntemler ya tmyle cretsiz ya da sfra yakn bir bteyle karlanabilecek durumdadr. Elektronik ticaretin aralarn, birbirleriyle ticaret yapanlarn ticari ilemlerini kolaylatran her trl teknolojik rnler (telefon, faks, televizyon, bilgisayar, elektronik deme ve para transfer sistemleri, elektronik veri deiimi sistemleri ve Internet) olarak dnlebilir.
YO
Bir lkenin niversitelerine, ktphanelerine, aratrma laboratuarlarna, iyerlerine, hastanelerine ve evlerine kablolarla, uydu ya da yayn yoluyla veri, ses ve grnt tr bilgiler tayan; donanm, yazlm ve standartlardan oluan iletiim sistemleri bilgi otoyolu olarak adlandrlmaktadr.
12 Elektronik ticaret asndan en etkin ara olarak kabul edilen yeni Internet teknolojileri ise ses, grnt ve yazl metni ayn anda, daha hzl ve gvenli bir ekilde ilettiinden Internet zerinden yaplan bu ilemlerin maliyeti dier aralara oranla hayli dktr. E-ticareti gzde klan unsurlar arasnda; e-ticaretin irket ile hedef kitlesi arasndaki dorudan iliki salamas, pazarlamaclara istedikleri bilgileri sunmas, hzl ve dk maliyetli olmas ve tm bunlarn elektronik ortamda yaplyor olmas saylabilir. Dier olumlu unsurlar arasnda ise datmda kolaylk ve ucuzluk, tketici ile daha rahat etkileim, annda geri dn, dikkat ekicilik, kresel pazarla tanma, yirmi drt saat hizmet ve annda sat yer alr. Normal koullarda ortalama 10 yl alan markalama sreci, elektronik ticaret sayesinde 2 yla inmi durumdadr. Bugn dnyann en byk 500 irketi listesinde bundan birka yl nce kurulmu olan onlarca e-irket yer almaktadr. 2.4. yi Bir alma Ortam Teknoloji ve iletiim sistemlerinin gelimesi byk kolaylklar getirirken insan bedeni ve hareket alanna uyumlatrlmam bir teknolojinin orta ve uzun vadede insan saln tehdit etmesi kanlmazdr. Bunu nlemenin yolu hem ev hem de i ya da ofis ortamnda ergonomi biliminden yararlanmak olacaktr. Ergonominin temel amac insana uyumlu yerel donanm yaratmaktr. Ergonomik bir ortamda alma ile i huzurunun ya da doyumun artmas, dorudan alma baarsna ve verimlilie yansyacaktr. iyi bir alma ortamnda aranacak balca zellikler unlardr:

C
Havalandrma ve stma kalitesi Yeterli aydnlatma Grlt ve ses yaratan kaynaklardan uzak kalma alan sal ve gvenlii anlaynn yaygnlamas alma alannda kiilerin iletiim uzakl alann kiisel alma alanndaki taban alan genilii alma ortamnn kullanm ve grntsel dzeni allan alann evresinin kapatlma ya da snrlandrlma derecesi (ofis blmlerini ayran perdelerin, duvarlarn, panellerin, paravanlarn vb. says ve bu blmlerin ykseklii) Ofisin yerleim dzeni alma alannn bakm ve temizlik nitelii
2.5. yi Bir alma Ortamnn Faydalar
alma ortamlarnn ergonomik kurallara uygun olarak dzenlenmesi ve kullanclarn doru pozisyonda oturmalar gerekmektedir. Doru bir yerleim dzeni, bilgisayar kullancsnn verimini ve saln olumlu ynde etkiler. Kullancya rahat, ho bir ortamda alma olana salar. Bylece bilgisayar kullanclar en az enerji ile en yksek verimi elde etme ve salklarnn olumsuz etkilenmesini byk lde nleme olana bulurlar. Bilgisayar karsnda doru duru pozisyonunda oturma, almaya belli srelerde ara verme, temizlik, alma ortamn havalandrma, altrma yapma alkanlklar edinmenin, bilgisayar kullancsnn hem beden hem de ruh sal asndan byk nem tad unutulmamaldr. 2.6. Bilgisayarda alrken almaya Ara Vermenin nemi Bilgisayar alma ortam uygun biimde dzenlense bile bir kullancnn uzun sre bilgisayar kullanmaktan kanmas gerekir. Ayn pozisyonda 30 dakikadan fazla kalarak yaplan
YO
13 almalar, vcutta ar ve rahatszlklar yaratt gibi, bu arlarn iddeti zamanla artarak duru bozukluklarnn olumasna neden olmaktadr. Bilgisayar karsnda ara vermeden, uzun sre koltukta oturarak almak vcuttaki kan dolamnn dzenli yaplmasn engelleyeceinden ayak ve ayak bileklerinde rahatszlklara neden olacaktr. Bu durumda ayak bileklerine dairesel hareketler yaptrlmal, dolam yavalamasna engel olunmaldr. Kan dolamn srdrmek ve kaslar germek iin bacaklarn arada bir hareket ettirilmesi gerekir. Bir aratrmaya gre de gn boyu bilgisayar kullananlarn beyin fonksiyonlar kas gcyle alanlara oranla fazla altndan dolay uykusuzluk, stres, ar yorgunluk, panik atak gibi sorunlar ortaya kt grlmtr. Bu nedenle bilgisayarda alrken yaklak bir saatlik alma sresinde 5-15 dakikalk ara verilmesi, hem kas iskelet sistemi hem de gz ile ilgili yaknmalar azaltacaktr. Bu davrann, uzun sre almann getirdii skntlar balamadan nce yaplmasnn daha etkili olduu genel olarak benimsenmektedir. almaya ara verme ksa, orta ve uzun sreli olarak snandrlabilir. Ksa ara yaklak her 10 dakikada bir 10 saniye kadar srerken bilgisayardan biraz uzaklap derin nefes alnmal, gz kapaklar alp kapatlmal ve bilgisayar dnda farkl uzaklktaki bir nesneye baklmaldr. Orta byklkteki ara, yaklak her 1 saatte 5 dakika kadar srmeli ve bu arada ayaa kalkarak hareket edilmelidir. Birka saatte bir ise daha byk aralarda ay ya da kahve molas verilmelidir. 2.7. Ekran
Bilgisayar kullanclarnca koltuk ve bilgisayar masasnn ykseklii ayarlandktan sonra, ncelikle yapmalar gerekenlerden birisi de ekran uygun biimde yerletirmek olmaldr. Bunun yannda kullanc sal asndan balca yaplmas gerekenler unlardr: Ekranlara en az 45 cm. uzaklktan baklmal ve ekrann st kenar gzler hizasnda veya altnda olmaldr. Ayrca dk znrlkte ve byk fontlarda allmas da nerilmektedir.
C

Ekran gne alan pencerelerden veya aydnlatma aralarnn yayd yanstmayacak ekilde yerletirilmeli; oda tavandan yansyan veya ok parlak olmayan bir kla aydnlatlmaldr. alma masalar da yanstmayacak biimde mat ve koyu renkli olmaldr. Ekrana uzun sre baklmamal, 15-20 dakikada bir ksa sreli olarak uzaa baklmal ve gzler dinlendirilmelidir.
2.8. Koltuk
Bilgisayar kullanclar zamanlarnn byk bir blmn bilgisayar karsnda oturarak geirdiklerinden koltuun ergonomik ve rahat olmas gerekir. iyi bir koltuk bilgisayar kullancsnn yorgunluunun giderilmesinde nemli rol oynar. Bu nedenle koltuk seerken dikkat edilmesi gereken hususlar u ekilde sralanabilir: Koltuk ykseklii 37-58.4 cm arasnda ve ayarlanabilir olmaldr. Srt destei olmal, oturma yeri ile ayarlanabilir srt destei arasnda 95-105lik bir a bulunmaldr. Gerek oturma yeri gerekse srt blgesi minder, yastk vb. yardmc aralara gerek duyulmayacak biimde desteklenmelidir. Koltuun kol destekleri olmal, bunlar karlp taklabilmeli ve ykseklii ayarlanabilmelidir.
YO
14

Oturma yeri kendi ekseninde dnebilmeli, ileri-geri ayarlanabilmelidir. Oturma yzeyi kaygan olmayan bir kumala kaplanm, yumuak minderli ve dayankl olmaldr. Koltukta ayak koyma destei olmaldr.
2.9. Klavyeyi Yerletirme Bilgisayar kullanclarnn en youn kullandklar donanm birimlerinin banda klavye ve fare gelmektedir. Klavye ve farenin doru ekilde yerleimi iin yaplmas gerekenler unlardr:
C

M
2.11. Hatal Kullanma Bal Arlar
2.10. G Noktalarnn (prizlerin) Fazla Yklenmesini nleme
Bilgisayarlarn bal olduu prizlerin mutlaka toprakl olmas gerekir. Krk ya da gevek prizler hem bilgisayarlar iin hem de kullanclar iin tehlikelidir. Bunun yannda bilgisayarlarn takl olduu prizlere baka elektrikli aralarn yk oluturmamas asndan taklmamas gerekir. Aksi taktirde ar yklenme elektrik kontaklarna yol aabilir.
Bilgisayar kullanm esnasnda oluabilecek salk problemlerine kar, oturutan bak asna kadar baz hususlara dikkat edilmesi gerekmektedir (ekil 1.7). Bilgisayar hatal kullanmaya bal olarak meydana gelen balca problemler unlardr: Tekrarlayc harekete bal bozukluklar Bilgisayarn youn bir ekilde ve hatal kullanm sonucu ortaya kan el bilei sendromu; elde uyuukluk ve ar, baparmak hareketlerinde ve el skma gcnde azalma meydana getirir, el becerisi bozulur, incelik gerektiren el ileri yapmak zorlar. Boyun kaslarnda ar ve tutulma. Belli bir duruta uzun sre kalmakla boyun kaslar tutulur. Bu durum boyunda, bazen boyunla beraber ban arka ksmlarnda ar, sertlik ve uyuuklua yol aar. alrken kiinin gergin olmas, ekrann ba
YO
Doru bir el ve fare yerleimi iin klavye ve fare ayn ykseklikte olmaldr. Eer ayn ykseklik salanamyorsa avu ii ya da n kol blmnden klavyeye destek veren ykseklikler kullanlabilir. Srekli klavye kullanan profesyonel klavye kullanclar ergonomik klavye kullanmaldr. Klavye ve farede ergonomik kullanma sadece kemik ve kas sal asndan deil, temizlik asndan da dikkat edilmelidir. Mikrobiyologlara gre, el ve parmaklarn devaml temas halinde olduu fareler belli aralklarla temizlenmelidir. yle ki, el ve parmaklardan geen ter ve kir sonucu farelerin zerinin temizlenmedii takdirde mikrobik ortam oluturduklar ok iyi bilinmektedir. Ortopedik bir el rahatszl yaamamak iin bilek dz bir izgide tutulmaldr. Fare kullanrken el bilei saa ya da sola doru bklmemelidir. Klavye ya da fare ne fazla kk ne de fazla byk olmaldr. Kullanc elinin ergonomisiyle uyumlu olmas daha nemlidir. Bilei, parmaklar ve kolu zorlayacak lde uyumsuz birimler, ileride eklem rahatszlklar ve ortopedik sorunlar yaratabilir.
15 hizasndan yukarda olmas, ayn ba duruunu deitirmeksizin uzun sre srdrmek boyun tutulmasn kolaylatrr. Gzlerde yorulma. Sabit bir noktaya srekli bakmak gzleri yorar. Deiik ynlere ve uzaklklara bakmak ile deiik gz kaslar altndan gz yorulmaz. Sabit bir noktaya srekli bakmak ise gzleri yorar. Ayrca ekrandaki grnt ve k ayarnn iyi yaplmam olmas, ekran nn titreimli olmas da gz yorgunluunda etkili olur. Bunlara uykusuzluk da eklenebilir ve bylece uzun sre bilgisayar kullanan kiilerin gzlerinde yorgunluk hissi, kzarklk ve yanma ortaya kar.
ekil 2.1. Bilgisayarda almada dikkat edilecek hususlar
C
2.12. Hatal Kullanma Bal Gz Problemleri
Bilgisayar kullanmna bal olarak, gzn kendisinde ya da grme kalitesinde birtakm problemlerin meydana gelmesi, gz yorgunluu hali olarak yorumlanmaktadr. Sklkla grlen belirtiler; yorgun ve arl gzler, gzlerde yanma ve batma, bulank grme, kuruluk hissi, sulanma, kant, kzarklk, gzleri ksarak bakmak, odaklama zorluu, ift grme, yaz karakterlerinin veya grafiklerin etrafnda k hareleri ya da salmalar grmek ve a kar hassasiyet olarak sralanabilir. Bilgisayarlarda ekran zellikleri, gzleri etkileyen dier bir nemli faktrdr. Gzler ekrana baktnda tam bir kilitlenme (yani tam bir ekrana uyum) salanamamakta, kristal gz mercei devaml ekil deitirmektedir; bunun anlam gzlerin ekrana tam odaklanamamasdr, bunun doal sonucu olarak gz yorgunluu ikyetleri balayacaktr. Bu nedenle; gz sal asndan kullanlan ekranlar n yksek znrl ve dk parlaklk zellii olmaldr, byk ve daha gelimi teknoloji rn ekranlar (LCD ekranlar) kullanlmaldr. Gzlerde kuruma hissi, bilgisayar kullanclarnn en sk karlat bir baka sorundur. Bu sorun; gzlerde yanma, batma, kanma, gz yaarmas ve kzarma ile kendini belli eder. Bu durum kontakt lens kullananlarda daha belirginleir, Gzdeki kuruma hissinin en byk sebebi, ekrana bakarken normalin 1/3ne inen gz krpmalardr, nk insan yakndaki bir objeye dikkatini verdiinde reeks olarak daha az gz krpmaya balar.
YO
16 Gzkapaklar her krpmada gzyan kornea denilen saydam tabakaya yayp, oksijenlenmesini, nemlenmesini ve beslenmesini saladklar iin, az krpldnda gzler kuru kalacak ve batmaya balayacaktr. Dier bir sebep ekrann gz hizasnn zerinde bulunmasdr, bu durumda gzler yukar doru bakacandan kapaklar daha alm kalacak, bu da gzyann buharlamasn arttrarak kurumaya yol aacaktr. Ayrca, alma ortamndaki havalandrmann nem orannn yksek olmas ve havalandrmann dorudan gze doru gelmesi de gzlerde kurumaya yol aabilecektir. Bilgisayar kullanrken saylan bu etkenlerden gzlerin kurumasn nlemek iin, gz krpma saysn bilinli olarak arttrmak, belirli aralklarla uzaa bakarak gz krpma reeksini normale dndrmek alnacak nlemler arasndadr. Ekran gz hizasnn altna yerletirmek gerekir, bunun ayar ekrann st kenarnn gz seviyesinin biraz altnda kalmasn salayarak yaplabilir.
2.13. Duru Bozukluklar
C
3.1. Trleri
M
3. BLGSAYAR ALARI
Bilgisayarn youn kullanm sonucu kas, kemik, sinir ve damarlarn ar gerilmesi ve uygun olmayan duru biimlerine bal olarak ekil bozukluklar ba, bel ve boyun arlarna yol aar. rnein; bel arlar bel kemiine bal ekil bozukluklar nedeniyle oluabilir. Bu tip arlarla karlamamak iin bilgisayar karsnda dik oturmak gerekir. Bilgisayar alma ortamnn dzenlenmesinde ergonominin gz ard edilmesi yani koltuk, masa ve ekrann seimi, ayarlar ile yerleiminin, kullancnn yap ve boyutlarna uygun olmamas da ba, boyun, omuzlar ve kollar, el ve el bilekleri, bel, srt ve bacak arlarna neden olmaktadr. Gerekli nlemler alnmamas durumunda iddetli arlar ile kendini gsteren eitli salk sorunlar ortaya kabilmektedir.
Bir bilgisayar a, iki veya daha fazla bilgisayarn bir iletiim arac zerinden (kablolu veya kablosuz) tm iletiim, yazlm ve donanm bileenleri ile birlikte balanarak meydana getirilen sistem olarak tanmlanabilir. Bilgisayar a en az bir sunucu bilgisayar (server) ve bir istemci (client) bilgisayar (terminaller), modem veya ethernet (network) kart, iletiim protokol vb. iletiim aralarn bnyesinde bulundurur. Byle bir aa bal kullanclar birok yazlm ve donanm paylaabilirler.
3.1.1. Yerel alan a (LAN) ve a topolojisi kavram
Yerel alan a (LAN - Local Area Network), yksek hzl olup kk alanlar (bina, iletme oda vb.) kapsayan bir veri adr. Yerel a iinde bilgisayarlar, workstation, yazclar, iziciler, CD-ROM srcleri ve dier evre birimleri yer alabilir. Yerel alar bilgisayar kullanclarna uygulamalara ve cihazlara ulam, bal kullanclar arasnda dosya deiimi, elektronik posta ve dier uygulamalar yoluyla iletiim gibi eitli stnlkler salarlar.
YO
alma ortamnda direk gze gelen bir k kaynan ortadan kaldrmak gerekir, pencereden szan n arkaya alnmas da gzleri rahatlatacaktr. Kullanlacak k kaynann, arkadan, omuz hizasndan ekrana veya alma masasna decek ekilde ayarlanmas gerekir. Ayrca ekrann kontrast ve parlaklk ayarnn da uygun bir ekilde ayarlanmas yerinde olacaktr, ekran zemin renginin ak, yaz karakterlerinin ise koyu renklerde seilmesi gzlerin zorlanmasn nleyecektir.
17
Yerel alar, yazc, CD-ROM gibi donanmlar, uygulama programlar ve daha nemlisi kullanclarn ilerini yapmalar iin gerekli bilgi gibi yaamsal kaynaklar elektronik olarak paylamalarna olanak salar. Yerel alarn gelitirilmesinden nce bilgisayarlar dierlerinden ayrlm ve kendi uygulamalarna gre snrlandrlm olduklarndan birbirlerine balanmasyla, verimlilikleri byk lde artmtr. Fakat LAN yaps gerei yerel bir a olduu iin ancak bir bina veya bir kat ierisinde kurulabilir. Bir an yerleimi kablolama sistemine ve makinelerin birbiriyle iletiim biimine gre dzenlenir. A iindeki bilgisayarlarn fiziksel dzenine an yerleimi topoloji denir. Ancak an iinde yer alacak bir makinenin, an dzenine uyum salamadan nce an iindeki sinyal alveriine uyum salamas gerekir. Balca topoloji tipleri bus (dorusal yerleim), ring (halka yerleim) ve star (yldz) topolojilerdir.
Dorusal yerleimde bir dorusal hat zerinde i istasyonlar ve hizmet birimi yer alr. Yaygn kullanlan ethernet yerel bilgisayar a buna bir rnektir. Dorusal hattn iki ucunda sonlandrc (terminatr) yer alr.i istasyonlar birer a arabirim kart ile aa balanr.
ekil 3.1. Dorusal yerleim 2. Halka yerleim (ring)
C
ekil 3.2. Halka yerleim 3. Yldz yerleim Yldz (star) yerleim biimine ARCNET alar da denir. Bu yerleim biiminde i istasyonlar yldz biiminde dalrlar. Yldzn merkezinde bir hub veya switch, bunlara bal olan btn noktalar birbirine balar. Kablonun bir ucu network adaptr kartna balyken dieri hub
Halka biimindeki (ring/yzk) ada i istasyonlar ve hizmet birimi bir daire oluturacak biimde yerleirler. Halka alara token ring alar da denir. Bu ada token olarak adlandrlan bir bilgi birimi vardr. Bu bilgi a iinde srekli dnerek zel denetim kodu ile iletiimi dzenler. letime balayan i istasyonu nce bu bilginin kendine gelmesini bekler. Halka yerleim yntemi kablonun ayn anda kullanlmasn nler (ekil 1.9).
YO
1. Dorusal yerleim (bus)
18 veya switche taklr. An kontrol bir noktadan yaplr ve her i istasyonuna ayr kablo denir (ekil 1.10).
ekil 3.3. Yldz yerleim 4.Geni alan a (WAN)
Geni alan alar (WAN - Wide Area Network) bir lke ya da dnya apnda yzlerce veya binlerce kilometre uzaklklar arasnda iletiimi salayan alardr. Corafi olarak birbirinden uzak yerlerdeki (ehirleraras/lkeleraras) bilgisayar sistemlerinin veya yerel bilgisayar alarnn (LAN) birbirleri ile balanmasyla oluturulur. Genellikle kablo ya da uydular aracl ile uzak yerleimlerle iletiimin kurulduu bu alarda ok sayda i istasyonu kullanlr. WAN lar zerinde on binlerce kullanc ve bilgisayar alabilir. rnein; bir iletmenin Ankara, zmir ve stanbul ubeleri bir WAN balants ile birletirildiinde, Ankarada iken stanbuldaki bir makine ayn ekilde ynetilebilir.
C
2. Paralel port 3. Seri port,
M
3.2.1.A balants terimleri 1. Port
3.2. Bilgisayarda A Balantlar
Bilgisayarda a balants ile ilgili deiik terimler bulunmaktadr. Balca a balants terimleri unlardr:
Bilgisayarla d aygtlar arasndaki kablo ile iletiimi salayan veri kanallarna port ad verilir. Portlar, seri (COM) ve paralel (LPT) olmak zere iki temel ksmda incelenir. SCSI, USB, PCMCIA gibi ayn anda birden fazla d aygtn bilgisayara balanabilmesine olanak tanyan portlar bulunmaktadr.
Bilgisayarn kasasnn arkasnda bulunan 25 pinlik D eklindeki konektrdr. Genellikle yazcy balamak iin kullanlr. Seri porta gre hzl olmasna ramen ayn kararll salayamaz. Bu balant noktasna ayn zamanda LPT ( Line Print Terminal) de denilmektedir.
YO
19 Her seferinde ieriye veya darya doru bir bit bilgi tayan fiziksel bir ara yzdr. Kiisel bilgisayarlarn tarihi boyunca terminaller veya modemler gibi cihazlar ile bilgisayarlar arasndaki veri transferi ounlukla seri balant noktalar zerinden salanmtr. Fare, klavye, dier evre birimleri de bu yolla bilgisayara balanmaktadr. 4. Modem Standart telefon hatlarn kullanarak ayr yerlerdeki bilgisayarlar arasnda balant yaplmasn salayan aralardr. Bu ekilde, bir bilgisayardan dierine veri aktarm yaplabilir ya da zel baz protokollerle internet servisleri kullanlabilir. Telefon hatlar, normal artlarda, sadece ses iletebilir. Modemler, bilgisayarlardaki dijital bilgiyi ncelikle ses sinyallerine dntrdkten sonra sinyalleri alan kar taraftaki modem ise, analog sinyalleri ters dnmle bilgisayarlarn kulland dijital bilgiye dntrr. 5. Network
Network birbirine kablolarla balanp sunucu, yazc, bilgisayar, modem gibi birok haberleme ekipmannn en ekonomik ve verimli yoldan kullanlmasdr. Network insanlarn bireysel deil ortak almalarn salar. Network, veri, yazlm ve ekipman paylamdr. Kk bir a iki bilgisayardan oluabilecei gibi, byk bir a binlerce bilgisayar, faxmodem, CD-ROM src, yazc ve bunun gibi ekipmanlardan oluabilir. Network paylam sz konusu olduundan donanm tm personel tarafndan kullanlabilir, her birey iin ayr ayr yazc, modem ya da disk birimi gerekmez. Internet eriimi de bir a zerinde paylatrlabilir. 3.2.2. Bilgisayarda telefon a kullanm
C
M
3.2.4. Tmleik hizmetler saysal a (ISDN) 3.2.5. Uydu iletiimleri terimleri
Bilgisayarda telefon a kullanmna en gzel rnek evirmeli (dial-up) balantlardr. Bu balantda gerekli olan cihazlar telefon hatt ve modemdir. Internet balantsnn gerekletirilebilmesi iin ayrca internet abonesi olmak gerekir.
3.2.3. Public Switched Data Network (PSDN)
PSTNnin alt yapsnda Internet, bilgisayar, yazc vb. elemanlar yoktur. Bu nedenle Internet ve Intranet PSDN omurgas zerinde alr. PSDNnin Trke karl Paket Anahtarlamalar Veri Alardr. Bu omurga zerinde TCP/IP protokol olmadan yani IP adresi olmadan Internet hizmeti verilemez.
ISDN mevcut analog telefon ann saysal alternatifidir. Normal bir telefon hatt gibi bir telefon numaras evirip hem saysal, hem de analog hatlara ulam salanabilir. ISDN teknolojisini allm analog hatlardan ayran en nemli zellik tamamen saysal temiz bir ses kanal salamasnn yannda, ayn anda veri iletiimine de izin verebilmesidir. Integrated Services Digital Network szcklerinin ba harfinden olumutur ve Tmleik Hizmetler Saysal ebekesi olarak Trkeletirilmitir. Ses, grnt, veri gibi her trl bilginin saysal bir ortamda birletirilip ayn hat zerinden iletilmesinin saland bir iletiim adr.
YO
20
4. NTERNET
C
1. Semantik Web
nternet dnyann drt bir yanndaki veri tabanlarn ve bilgisayarlar birbirine balayan bilgisayar a olarak tanmlanabilir. nternet, International Network (Uluslararas A) szcklerinden oluturulmutur ve birok bilgisayar sisteminin birbirine bal olduu bir sistemdir. Balangta bilgiyi paylamak amacyla kullanlan Internet, gnmzde haberleme, reklam, tantm, pazarlama, alveri v.b. pek ok amala yaygn ekilde kullanlmaktadr. Gnmzde internet sayesinde tek tara bilgi vermek yerine, kullancnn isteklerine gre ynlenen bir bilgi ak gndeme gelmitir. Birden fazla bilgisayarda bulunan bilgileri ok sayda kullancnn kullanmna sunan internet ayrca grnt, ses, bilgi alveriini de salar. nternetin temeli bilgi paylamna dayanmaktadr. nsanlarda srekli olarak artan bilgiye ulama, bu bilgiyi saklama, yayma ve paylama istekleri geni bir alana yaylm durumdadr. nternet sayesinde bilgiye eriim hzl, kolay, ucuz ve gvenilir ekilde evden, i yerinden ya da herhangi bir internet merkezinden kolaylkla yaplabilmektedir. Bir ktphaneden bilgi taramak, bir konu hakknda yaynlanm kaynaklara erimek, insanlarla haberlemek, alveri yapmak ya da bankaclk ilemlerini yapmak sadece birka dakikay almaktadr. nternetin insanlara sunduklar; onu kullanan insanlarn istekleri, hayal gleri ve gelien teknoloji ile gnden gne oalmaktadr. Gnmzde kullanlan web teknolojileri web 2.0 kullanlr. Web 1.0 ve sonras Web 2.0dan sonra Web 3.0 gnmzde internet alannda varlan yeni noktadr. Web 1.0 insanlar tarafndan yaratlan internet uygulamalarnn kullanld bir dnya iken Web 2.0 insanlar tarafndan Web 1.0 mantyla yaratlan internet uygulamalarnn deitirilebildii, kontroln insan eline getii bir dnya olmutur. Web 3.0 kontrol cihazlar aras etkileimle internetin kendi kendini yarataca bir web dnyasdr. Semantik web dnyas da Web 3.0 dnyasnn barol oyuncusu olacaktr.
YO
Uydu sistemleri tek ynde veri iletir. Yani bu sistemler tek bana kullanldnda yalnzca veri alabilirler. Veri gndermek iin ise baka balantlara gerek vardr. Bu balantlar dialup, kablo modem, ISDN ya da benzeri baka balantlardr. Internet Servis Salayc(ISS)ya balanan kullanc istedii bilgiye ulamas iin servis salaycdan veri talebinde bulunacaktr. Yaplan bu veri talebi ISS araclyla internet ortamna iletilerek kullancnn talepte bulunduu bilgiyi sunan web sunucusuna iletilir. Web sunucusu ise bu talebi, bilgiyi sunan birimin Network letim Merkez (NM)ine gnderir. stenilen bilgi daha sonra Internet ortamndan dorudan uyduya gnderilecek ve kullanc da talepte bulunduu bilgiyi anak anteni vastasyla uydudan alacaktr. Tm bu ilemlerde bilgi talebinde bulunmak iin ok yksek bir hza gerek yoktur. Bu yzden normal bir dialup balant bu ii rahatlkla grebilir. Kablonet ve DSL (Saysal Abone Hatt) balantlar Kablonet balants fiber optik kablo balants ile e eksenli kablo balantsndan olumaktadr. Bu balant srekli ve kesintisiz Internet hizmeti iin kullanlan bir hattr. Internete balanmak iin ise sadece bir kablo modem yeterlidir. Saysal Abone Hatt (DSL) yksek hzl veri ve ses iletiimini ayn anda salayabilen bir veri iletiim teknolojisidir. Baka bir deyile, hzl Internete eriim salayan ve sinyalleri mteri cihazlarna birim zamanda ileten ve ayn zamanda normal telefon grmelerine de olanak veren bir teknolojidir. Saysal abone hatt bir bakr hattn ucuna bal bir modem iftinden oluur. Baka bir deile saysal abone hatt hat deil bir modemdir ve gnmzde en ok tercih edilen balant trdr. Bunun sebebi ise dier balantlara gre daha hzl olmasdr.
21
Bazen anlamsal web olarak da adlandrlan semantik web mimarisini anlamak iin nce semantik kelimesinden balayalm. Semantik; anlam aratrmak demektir, Yunanca Semantikos yani gerek anlam kelimesinden gelmektedir. Semantik web teknolojileri ak standartlar sayesinde anlam verinin dkman ieriinden ayrtrmamz salar. Eer bilgisayar bir dkmann semantiini anlarsa, artk sadece o dkmann ierisindeki karakterleri alglamaz, dkmann anlamn renebilir. 2. Semantik Web teknolojileri RDF yani Kaynak Aklama Altyaps (Resource Description Framework) semantik web iin temel veri modelidir. Bu model farkl deiim formatlar olan RDF/XML, N-Triples, N3 ve Turtle iin baz tekil etmektedir. Semantik dnyann kalbini ise Ontolojiler oluturmaktadr, bu yzden de OWL yani Web Ontoloji Dili (Web Ontology Language) tm aklamalar ve ilikileri yapabilmemiz iin kullanacaz teknoloji olacaktr. Semantik web teknolojilerinin kullanmna gzel bir rnek FOAF (Friend of a Friend) uygulamasdr, zellikle gnmzn sosyal alar olan web projelerini dndnzde anlamsal Weble hayata geecekleri hayal etmek bile g. 4.1. nternetle lk Adm
C
M
4.1.1. nternet tarayc programn ama
nternetin kkleri 1962 ylnda J.C.R. Licklider (Liklidr)in Amerika Birleik Devletlerinin en byk niversitelerinden biri olan Massachusetts Institute of Tecnologyde (MIT) tartmaya at Galaktik A kavramna dayanr. Internetin ilk kurulu amac bugnknden ok farkldr. lk olarak 1969 ylnda Amerika Birleik Devletleri Savunma Bakanlna bal DARPA (Defence Advanced Research Project Agency) tarafndan sava bilgileri alverii amacyla birka niversite arasnda ARPANET (Advanced Research Project Agency) bilgisayar a kurulmutur. lerleyen zaman ierisinde bu a, dier niversitelerin, ticari ve resmi kurumlarn katlm ile byk apta gelimitir. nternetin bugnk boyutlara ulamas ve yaygnlamas; 1983 ylnda haberleme protokol olan TCP/ IP ( Transmission Control Protocol/Internet Protocol) nin oluturulmas ve 1992 ylnda internet kaynaklarna eriimi kolaylatran www (World Wide Web)nin piyasaya srlmesi sayesinde olmutur. nternete eitli ekillerde, balangcndan 1994 yl sonuna kadar 110 lke, 10.000 bilgisayar a, 3.000.000 dan fazla bilgisayar ve 25 milyonu akn kullanc balanmtr. Bu say, web sayfas kavramnn kullanma girdii 1995 yl iinde byk
Bir patlama gstermi ve 60 milyona ulamtr. Bu saynn 1996 yl iinde de, her ay yzde 10 artmas beklenmekteyken art ok daha hzl gereklemitir. Dnya internet istatistikleri 2007 Raporuna gre Trkiye de yaklak 16 milyon, dnyada ise 1 milyarn zerinde Internet kullancs bulunmaktadr. Gnmzde internete ulam salayan farkl tarayclar bulunmaktadr. Bu tarayclarn banda Internet Explorer, Netscape, Google Chrome ve Mozilla Firefox saylabilir. Bu blmde Microsoft firmas tarafndan retilen ve kullanm en yaygn olan Microsoft Internet Explorer anlatlacaktr.
Microsoft internet Explorer, Windowsun herhangi bir srmnn bilgisayara kurulmasyla kendiliinden yklenmi olur. Balat mensnde yer alan internet Explorer simgesi tklandnda ya da masastndeki internet Explorer simgesi ift tklandnda tarayc alm
YO
22 olacaktr. Ancak web taraycsn amak iin ncelikle bilgisayarda internet balantsnn olmas gerekir. Internet Explorer tarayc program tklandnda giri sayfas olarak kullanc hangi sayfann adresini tanmlamsa o sayfa alr. rnein; Google arama motoru balang sayfas olarak atanmsa ekrana ekil 4.1deki gibi bir grnt gelecektir.
ekil 4.1. nternet gezgininde giri sayfas olarak tanmlanm sitenin ekran grnts 4.1.2. Web adresinin yapsn anlama
C
M
http://www.duzce.edu.tr
nternet ortamnda bulunan her bilgisayar tanmlayan bir adres bulunur. Bu adreslere IP adresleri ad verilir ve dier bilgisayarlardaki bilgiye ulamada bu adresler kullanlr. IP adresleri, internet balants kurulan her bilgisayara servis salayclar tarafndan verilir. eitli rakamlardan oluan bu adresleri kullanmak olduka zor olduundan her adresin karakterlerden oluan karl da bulunmaktadr. Bu karakterler , , ve gibi Trke karakterler kullanlmaz. Uluslararas standartlara gre internet adresleri u blmlerden olumaktadr:
1. http (Hypertext Transfer Protocol): Bir kaynaktan datlan ve ortak kullanma ak olan yksek ortam bilgi sistemleri iin uygulama seviyesinde bir iletiim kuraldr. http, birbirine linklerle bal nesnelerin iletilmesini salayan szleme olarak da adlandrlabilir. 2. www (world wide web): Dnyann her yerindeki web sunucular ad verilen bilgisayarlarda kaytl milyonlarca dosyadan oluan bir btndr. Bu dosyalar; metin belgeleri, grntler, sesler, programlar, etkileimli ortamlar ve bilgisayar dosyalarna kaydedilen dier btn bilgileri kapsar.
YO
23 3. nternet ortamnda bulunan kii ya da kuruma ait zel ad ifade eder. meb, Mill Eitim Bakanl iin kullanlan addr. gazi, Gazi niversitesi iin, ankara, Ankara niversitesi iin kullanlr. 4. Dnyada kullanlan btn internet adresleri belli gruplara ayrlmtr. Bu ayrm internet adreslerinin uzantlar sayesinde yaplr. Balca uzantlar unlardr: - gov: Kamu kurumlar tarafndan kullanlr. - edu: Eitim ve aratrma kurumlar tarafndan kullanlr. - org: Kr amac gtmeyen, ticari olmayan kurumlar tarafndan kullanlr. - mil: Askeri kurumlar tarafndan kullanlr. - int: Uluslararas kurulu ve organizasyonlar tarafndan kullanlr. - com: Ticari kurumlar tarafndan kullanlr. - k12: Ortaretim kurumlar tarafndan kullanlr. - gen: Kiisel tantmlar iin kullanlr.
5. Web adresinin hangi lkeye ait olduunu gsteren koddur. tr, Trkiyeyi, ca, Kanaday, fr, Fransay ifade eder. 4.1.3. Belirtilen internet sitesini grntleme
Bir internet sayfasna ulaabilmek iin, Internet Explorer (internet gezgini) altrldktan sonra istenilen web sitesini grntlemek iin internet adresini adres ubuuna yazp Enter tuuna basmak gerekir. rnein adres satrna, http://www.duzce.deu.tr/ adresi yazp Enter tuuna basldnda ekranda Dzce niversitesinin web sitesi grntlenmi olacaktr (ekil 4.2).
C
YO
24
ekil 4.2. Dzce niversitesi resmi internet sitesi sayfas internet kullanclar her adresi akllarnda tutamayacaklarndan aranan sitelerin bulunmasnda kolaylk salamak amacyla arama motorlar gelitirilmitir. Bu arama motorlar adres bulmay kolaylatran sitelerdir. Gnmzde en sk kullanlan arama motorlarnn web adresleri google.com, yahoo.com, altavista.com, arabul.com, excite.com, mynet.com olarak sralanabilir. Arama motorlarn sadece bu rneklerle snrlamak olas deildir. Adres bulmay kolaylatran daha ok sayda arama motoru bulunmaktadr. Grntlenmek istenilen web sitesi adresini arama motoru yardmyla bulmak iin sayfann ara blmne siteyi bulmay kolaylatracak bir szck girmek gerekir. Ekrana gelen site adreslerinden istenilen tklanarak alr ve siteye ulalr.
nternet Explorer program ilk altrldnda ekrana Microsoft firmasna ait sitenin grntleri gelir (ekil 4.3). Bu site, arama motoru grevi grd gibi ayn zamanda kiiler arasnda sohbet etme, ileti yollama, bilgi alma ve gncel haberleri renme gibi pek ok ama iin kullanlmaktadr.
C
M
ekil 4.3. nternet gezgini ilk aldnda geerli olan web sayfas Kullanc isterse programn al sayfasn deitirebilir. Bu deiiklii yapmak iin program akken Men ubuundan srasyla Aralar ve nternet Seenekleri tklanr. Ekrana nternet Seenekleri penceresi gelir (ekil 4.4.).
YO
4.1.4. nternet tarayc programnn al sayfasn deitirme
25
ekil 4.4. Aralar seenei Pencerede yer alan Genel sekmesindeki Giri Sayfas blmne al sayfas yaplmak istenilen sitenin adresi girilir. Penceredeki Uygula ve Tamam dmeleri tklandnda istenilen adres giri sayfas olarak deitirilmi olur (ekil 4.5).
C
ekil 4.5. Yeni al sayfas
YO
26 Yukarda anlatlan yntemin dnda kullanlan bir baka yntem ise yledir: 1. Giri sayfas yaplmak istenilen sayfa alr. 2. Aralar mensnde yer alan internet Seenekleri tklanr. 3. Ekrana gelen penceredeki Genel sekmesindeki Giri Sayfas blmnde yer alan Geerli Olan Kullan dmesi tklanr. Bylece al sayfas deitirilmi olur. Uygula ve Tamam dmeleri tklanarak pencere kapatlr. Baz internet sitelerinin al sayfalarnda sitenin istenirse al sayfas yaplabileceini belirten seenekler bulunmaktadr. Kullanc bu seenekleri tkladnda da site al sayfas olarak yerini alr. 4.1.4. nternet sayfasn dosya olarak kaydetme Bilgisayarda ak bulunan herhangi bir web sayfasn dosya olarak kaydetmek mmkndr. Bunun iin yaplmas gerekenler unlardr: 1. Kaydedilmek istenilen sayfa akken Dosya mens alr. Alan menden Farkl Kaydet komutu tklanr (ekil 4.6). Ekrana Web Sayfasn Kaydet penceresi gelir.
C
M
ekil 4.6. nternet sayfasn kaydetme Dosyann kaydedilecei konum belirlendikten sonra, pencerede yer alan Dosya ad alr liste kutusuna dosyann kaydedilecei ad yazlr. 3. Kayt tr alr liste kutusundan bir kayt tr seilir. Bu alr liste kutusunda dosyann kayt tr seeneklerinden Web Sayfas, Web Arivi, Yalnzca HTML ya da Metin Dosyas seenekleri bulunmaktadr. 4. Kodlama alr liste kutusundan bir kodlama dili seildikten sonra Kaydet dmesi tklanarak sayfa kaydedilmi olur.
YO
27 4.1.5. Yardm fonksiyonlarn kullanma nternet Explorerda (internet gezgini) yardm fonksiyonlarndan yararlanmak iin Men ubuu zerinde yer alan Yardm mensn kullanmak gerekir. Bu mende yer alan iindekiler ve dizin seenei yardm konularnn tamamn ieren bir pencerenin ekrana gelmesini salar (ekil 4.7.). kullanc ekrana gelen Windows internet gezgini penceresindeki sekmeleri ve seenekleri sayesinde programn kullanmyla ilgili btn yardmlar alabilir.
C
M
4.1.6. nternet tarayc programn kapatma 4.2. Temel Ayarlar Yapma 4.2.1. Pencere zelliklerini deitirme
ekil 4.7. Windows Internet Explorer (internet gezgini) penceresi
Yardm mensnde yer alan internet Explorer Turu ve evrimii Destek seenekleri de kullancya bu programla ilgili bilgi vermek amacyla hazrlanm web sayfalarna ulamak amacyla kullanlr.
nternet Explorer programn kapatmak iin Dosya mensnden k seeneini ya da Balk ubuundaki Kapat dmesini tklamak gerekir. Ayrca Pencere Denetim mensnde yer alan Kapat komutu da belgeyi kapatmak iin kullanlabilir. Bylece program kapatlm olur.
Web tarayc programna ait pencerenin zellikleri kullancnn isteine gre deitirilebilir. Pencerede yer alan Grnm mens pencere zelliklerini deitirmek iin kullanlan mendr. Bu mende yer alan Ara ubuklar seenei tklandnda alan alt mende yer alan seeneklerden hangisi seilirse o seenekle ilgili olan ubuk ekrann st ksmna yerleir.
YO
28 Ayn seenek kaldrlmak istendiinde ise seenein nndeki onay iareti tklanmaldr (ekil 4.8).
ekil 4.8. Grnm mens ve ara ubuklar alt seenekleri
C
M
4.2.2. Ara ubuu grntsn deitirme
Grnm mensnde yer alan Durum ubuu seenei onaylanarak pencerenin alt ksmna durum ubuunun yerlemesi salanr. Pencerenin zelliklerini deitirmenin bir baka yolu da Grnm mensnde yer alan Gezgin ubuu seeneini tklamaktr. Gezgin ubuu seeneinde Sk Kullanlanlar, Gemi, zet Aklar ve Aratr alt seenekleri bulunmaktadr. Bu seenek tklandnda alan alt mende yer alan seeneklerden istenilen tklanarak pencerenin sol tarafna yeni bir stun alr. rnein; Sk Kullanlanlar tklandnda alan stunda pencerenin sk Kullanlanlar listesine eklenmi web sayfalarnn adlar listelenir. Gemi tklandnda ise daha nce ziyaret edilmi sayfalarn adresleri belli tarih aralklarna gre listelenir.
Web tarayc sayfasnda bulunan Ara ubuunun grntsn deitirmek iin Men ubuu altnda yer alan ubuk zerindeki Aralar seenei yanndaki ok tklanr. Burada alan alt ende zelletir tklandnda ekrana Ara ubuunu zelletir penceresi gelir (ekil 4.9).
YO
29
ekil 4.9. Ara ubuu zelletir penceresi
Ekrana gelen pencerede Kullanlabilir Dmeler listesinden Ara ubuuna eklenecek dme seilerek Ekle dmesi tklandnda pencerenin sa tarafnda yer alan Ara ubuu Dmeleri listesine eklenir. stenilen dmeler eklendikten sonra Kapat dmesi tklannca seilen dmeler ara ubuu zerine yerletirilerek ubuun grnts istee gre deitirilmi olacaktr. 4.2.3. nternet sayfas zerinde grntleri gsterme
C
M
4.3. nternette Dolama
Web sayfas zerinde tarayc kullanlarak bilgisayarda kaytl herhangi bir grnty gstermek mmkndr. Bunun iin sayfa akken Dosya mensnde yer alan A komutu tklanr. Bu komut tklandnda ekrana A penceresi gelir. Bu pencerede yer alan A alr. Liste kutusuna herhangi bir internet adresi yazlarak bu sitenin almas salanabilecei gibi yine penceredeki Gzat dmesi tklanarak alan Windows Internet Explorer (internet gezgini) penceresinden istenilen bir grnt bulunarak sayfa zerine eklenir. Bylece bir grnt web taraycs kullanlarak gsterilmi olur.
nternette dolaabilmek ziyaret edeceimiz sayfann adresini Internet Explorer (internet gezgini) ara yazmamz gerekmektedir. Yazm ilemi ile beraber gerekletireceimiz dier ilemler ile internette sayfalar arasnda dolaabilmekteyiz. Bu ilemler; 1. Belirtilen adresi ( URL : Uniform Resource Locator ) ama URL, ulalmas istenilen sitenin adresi anlamna gelir. nternette dolamak iin internet taraycsnda bulunan adres satrna gidilecek sitenin web adresinin yazlmas gerekir. rnein; mkutup.gov.tr adresi, adres satrna yazldnda Milli Ktphanenin adresi alm olur (ekil 4.10).
YO
30
ekil 4.10. Belirtilen adresi ama
ekil 4.10da grld gibi internette ilk alan sayfa ana sayfa olarak adlandrlr. 2. Link ama ve nceki sayfaya geri dnme
C
ekil 4.11. Sayfadaki linki tklama
Ana sayfalarda sitenin kendi iersinde bulunan dier blmlerine ulamak iin linkler bulunur. Kullanc ana sayfada yer almayan bilgilere ulamak iin bu linkleri kullanr. Ana sayfada yer alan satrlarn da link ierip iermediini anlamak iin fare gstergecini satr zerine getirmek gerekir. Satrmz link ieriyorsa fare ikonu el eklini alacaktr. Bu durumdayken farenin sol tuuna basldnda yeni bir sayfa alacaktr ( ekil 4.11).
YO
31
ekil 4.11de alan link sayfas gibi baz link sayfalarnda farkl linkler olabilmektedir. Kullanc isterse bu linklere tklayarak buradan balantl dier sayfalara gei yapabilir. Sayfalar arasnda yaplan dolama sonras ana sayfa yada bir nceki sayfaya ya da bir nceki sayfaya dnmek iin pencere zerinde yer alan Geri dmesine tklanr. Bylece kullanc alan sayfadan bir nceki sayfaya dnm olur (ekil 4.12).
3. Ana sayfaya geri dnme
Kullanc herhangi bir web sitesinde dolarken ana sayfaya Geri dmesini tklayarak geri dner ama her zaman Geri dmesine basmak yeterli olmayabilir. nk bir internet sitesinde ok sayda sayfa olabileceinden kullanc bu sayfalarda dolarken ana sayfadan uzaklam olabilir. Kullanc, ok sayda alt sayfas olan sitelerin alan her sayfasnda mutlaka bulunan Ana Sayfa linkini tklayarak ana sayfaya geri dnebilir. 4.4. nternette Arama
nternet zerinde aranan bilgileri bulmak iin, bu konuda grev yapan ok sayda web sayfasndan yararlanlabilir. Bu web sayfalar yardmyla bilgiye daha kolay ve hzl eriim salanabilmektedir.
C
M
4.4.1. Arama motoru kullanma
nternet zerinde birok arama motoru bulunmaktadr. Arama motorlar arasnda en yaygn olan google dr. Google, "googol" szcnn zerinde oynanmasyla ortaya kmtr. Amerikal matematikinin yeeni tarafndan retilmi olan "googol" szc 1 ve onun ardndan 100 sfrn gelmesiyle oluan (10100) rakam belirten matematiksel bir terimdir. Google'n bu terimi kullanmas, irketin web'deki ve dnyadaki bilgi selini organize etme misyonunu yanstmaktadr. Microsoft daha nce live search ve msn search gibi isimlerle kullanclarnn karsna gelmiti. Kullanclarnn aklnda, msn denilince messenger program veya live denilince baka armlar olutuu iin, Microsoft'un arama motorlarnn baarl olsa dahi, Googlen biraz daha gerisinde olduu dnlmtr. Bu yzden yepyeni bir imaj ve Bing olarak adlandrlan yeni isimli arama motoru ile Microsoft arama motoru konusunda adndan ska sz ettirmeye balad. Bing'in kelime anlam ngilizce'de asl olarak; kk kme, kmeler anlamnda yada "bing cherry" bir tr koyu renkli kiraz anlamnda kullanlabilmektedir. Microsoft'un reklamclarnn asl dnd ise, bir arama yaptktan sonra te buldum ve Bingo! demelerinin bir nevi karl olarak dnlm. Hatta ngilizce olarak Bing kelimesinin (internette )aradn bulmak yerine gemesi, szlklere bu ekilde yazlmas da Microsoft'un reklamclarnn bir dier hedefi olarak karmza kmakta. 2009'un ilk yarsnda deneme almalar balayan ve kamuoyuna ad nce Kumo olarak duyurulan Bing, Alkanlklar Deitirme iddiasyla yola kt. Bing'teki en nemli yeniliin, web sitelerine balant vermenin dnda alt balklar halinde
YO
ekil 4.12. Geri butonu
32 bilgilerin de listelenerek geliyor olmasdr. nternette Google ve Bing dahil olmak zere arama ilemlerine yardmc olacak geni kapsaml arama motorlar mevcuttur. Bunlar; 1. 2. 3. 4. 5. www.google.com www.bing.com www.yahoo.com www.altavista.com www.arabul.com
Listeden arama motoru olarak Google kullanlmak istendiinde internet taraycsnn adres satrna www.google.com ya da www.google.com.tr yazlarak siteye ulalr (ekil 4.13).
C
M
ekil 4.13. Google arama motoru ana sayfa ekil 4.13de grld gibi Google ana sayfasnda yer alan arama adres ubuuna aramak istediimiz kelimeyi yazp Googleda Ara butonuna bastmzda aramak istediimiz kelimenin getii internet siteleri Google sayfasnda listelenecektir (ekil 4.14). Kendimi ansl Hissediyorum butonuna baslrsa eer Google, aramak istediimiz kelime ile balayan
YO
olarak sralanabilir. Arama sitelerinde istenilen her konu hakknda arama yapmak olasdr. Arama ilemi iin web sayfas aldnda aranacak bilginin ilgili alana yazlmas gerekir. Aranan bilgi ya da szck ilgili blme yazldktan sonra arama dmesi tklanarak ilem balatlr. Arama genellikle iki ekilde yaplr. Bunlar basit arama ve ilerli dzeyli arama olarak snflandrlabilir. Arama motorlar web sayfalarn ok ksa srede inceleyip szcklerin kullanlma oranlarn, yerlerini ve ekillerini ler. Bir szck dierlerine gre ok sk olarak hem balkta, hem yazlarda, hem de resimlerin aklamalarnda kullanlmsa o sayfann aranan szce ynelik ierie sahip olduu sonucuna varlr. O szckle arama yapldnda sayfa, szc daha az kullanan ya da balnda o kelimeye yer vermeyen sitelere gre daha st srada yer alr.
33 internet site adreslerini dorudan isim olarak (www.niversite.com, com.tr, .tv, .org, v.b. gibi) tarayacaktr. Arama ilemini daha ayrntl yapmak iin mantk operatrleri kullanlabilir. Bu operatrler and (ve), or (veya), not (deil), near (yakn) gibi szcklerle birlikte (ift trnak), + (art) ve - (eksi) gibi iaretlerdir. Kullanlan operatrler yardmyla istenmeyen bilgilerin arama motoru sayfalarna gelmesi engellenir. rnein; ift trnak kullanarak niversite mekatronik szc arand zaman bu szcn getii sayfalar sralanrken mekatronik niversite eklinde geen sayfalar grntlenmeyecektir.
C
M
ekil 4.14. Googleda arama yapma ekil 4.14de gsterildii gibi aramak istediimiz niversite kelimesini Google adres ubuuna yazmaya baladmzda Google aramak istediimiz kelimeye benzer ifadeleri otomatik olarak aaya doru listelemektedir. Google arama motorunda aranlan kelimeler birok parametre kullanlarak detayl olarak da aratlabilir. Bunun iin Ara butonunun hemen altnda yer alan Gelimi Arama seenei tklanarak gelimi arama iin birok parametrenin bulunduu ekrana gelinir (4.15).
YO
34
ekil 4.15. Google gelimi arama penceresi
C
ekil 4.15de grld gibi Sonular Bul ksmnda, aranlacak kelime ya da kelimeler ile ilgili farkl opsiyonlar yer almaktadr. Ayn ksmda da arama sonras bulunan sayfalarn kaar adet sayfada listelenecei ayarlanmaktadr. Dier blmlerde ise; dil ve blge seimi dosya biimi, tarih, zel site belirtme ve filtreleme ekleme gibi farkl seenekler yer almaktadr. Sayfa Temelli Arama ksmnda ise yine aranlacak kelimeye benzer internet sayfalarn ya da bu kelimeye balantl internet sayfalar aranabilmektedir. Google kullanclara arama ynnden de farkl seenekler sunmaktadr. Bunlardan bir tanesi, aramak istediimiz kelime ya da kelimeler internet zerinde resimler arasnda aranabilmektedir. Bunun iin Google ana sayfasnda sol st kede yer alan Grseller linkine tkladnda istenilen kelime ya da kelimeleri grsellerin iinden aratlan sayfaya ulalr (ekil 4.16).
YO
35
ekil 4.16. Google grsel arama sayfas
Arama adres ubuu iersine aramak istediiniz kelimeyi yazp Google Ara butonuna bastnzda aramak istediiniz kelime ile ilgili grsel sonular sayfaya yansyacaktr. Google sayfasn kullanarak birok dilde yazlm metinleri Googleun sunduu dil seeneklerine evirebilmektedir (ekil 4.17).
C
M
ekil 4.17. Google eviri sayfas Sayfada yer alan metin boluuna eviri yaptracamz metni kopyala yaptr ile ekledikten sonra, kaynak dil ayarlanr. Hedef dil ile evireceimiz dil ayarlanr ve Tercme Et dediimizde Google metni ayarlanan dile evirecektir. Googleun sunduu dier hizmetlerden bir tanesi de Google Akademikdir. Google Akademik sayfasna http://scholar.google.com.tr/ sayfasndan ulalabilmektedir. Bu sayfaya girdiimizde yine Google ana sayfas gibi arama yaplabilen bir sayfa karmza kmaktadr (ekil 4.18).
YO
36
eil 4.18. Google Akademik sayfas
Google Akademik, akademik literatrde geni apl arama yapmak iin kolay bir yol sunmaktadr. Tek bir yerden birok alanda ve kaynakta arama yapabilmektedir. Akademik yaynclara, profesyonel derneklere, n bask kaynaklarna, niversitelere ve dier akademik organizasyonlara ait gzden geirilmi yazlar, tezler, kitaplar, zetler ve makalelere bu arama sayfasndan ulalabilmektedir. Google Akademikin zellikleri:
C
Tek bir kullanl yer zerinden farkl kaynaklar arayabilme Bilimsel yazlar, zetleri ve alntlar bulabilme Google kendi ktphanesi yardmyla ya da web zerinden yaznn tamamna eriebilme Herhangi bir aratrma alanndaki balca bilimsel yazlar hakknda bilgi edinebilme
Google Akademik, makaleleri aratrmaclarn yapt gibi sralamay amalamaktadr. Her bir makalenin tam metnini, yazarn, makalenin hangi yaynda grndn ve akademik literatrde yazdan ne kadar sk alnt yapldn hesaba katmaktadr. En alakal sonular her zaman ilk sayfada grntlenmektedir. Googleun dier bir hizmeti de internet zerinden birok kitaba arama yoluyla ulalabilmesidir. Google kitap arama hizmetine http://books.google.com.tr/ sayfasndan ulalabilmektedir (ekil 4.19).
YO
37
ekil 4.19. Google Kitap arama
Aratlan kitap telif haklarna tabi deilse veya yaync bize izin verdiyse, kitabn n izlemesi, baz durumlarda ise tm metni grlebilmektedir. Kitap kamu malysa, kitabn PDF biimindeki bir kopyas da indirilebilmektedir. Her trde ilgili bilgiyi hzl bir ekilde bulunabilmesi iin her kitap iin referans sayfalar oluturulmutur. stenilen kitap bulunursa; bu kitabn nereden satn alnabilecei veya dn alnabilecei konusunda Kitab Satn Al ve Bu Kitab dn Al balantlar da Google Kitap hizmetleri arasnda yer almaktadr. 4.2. nternette Elektronik Posta
C

M
cretsiz e-posta hizmeti veren baz siteler; www.hotmail.com, www.yahoo.com, www.mynet.com, www.usa.com, www.infospace.com, www.google.com olarak sralanabilir.
Elektronik posta (e-posta), metin verilerinin bir bilgisayardan dierine tanmasdr. Bilgisayar alarnn oluturulma nedenlerinden biri, kiilerin bir yerden dierine elektronik ortamda mektup gnderme ve iletiim isteidir. Elektronik posta bu amala kullanlan servislere verilen genel addr. Internet ve dier alar zerinde kullanlan pek ok e-posta sistemleri vardr. Elektronik posta, balangta sadece dz yaz iletiler gndermek amacyla gelitirilmiken 1995li yllardan sonra gelitirilen tekniklerle, e-posta iinde karmak yaplar (resim, ses, video, html belgeleri, alabilir program vb.) kullanlabilir duruma gelmitir. Elektronik posta, yelik tabanl bilgi servislerinde de yaygn olarak kullanlan bir servistir.Internet zerinde e-posta gnderip almak iin bir e-posta adresine gereksinim vardr. Bu e-posta adresini alabilmek iin Internette bu hizmeti veren sitelere ye olmak gerekir.
YO
38 Elektronik posta gndermek iin ye olunan sitelere giri yapldktan sonra, her sayfada yer alan Posta ya da Posta Olutur seenekleri tklanarak istenilen adrese ileti gnderilebilir. Yine ayn sayfada bulunan Gelen kutusunda alnan postalar alarak okunabilir. Elektronik posta uygulamasn balatmak iin ncelikle bir e-posta adresi almak gerekir. Dnyada kullancya cretsiz e-posta adresi salayan ok sayda servis salayc bulunmaktadr. Bu servis salayclarn her birinden ayr ayr e-posta adresi alnabilir. Bu blmde Windows Live Hotmail tarafndan kullancya sunulan e-posta hizmetlerinin nasl kullanlaca anlatlacaktr. Bir servis salaycdan e-posta adresi almak iin ncelikle o servis salaycya ait web sayfasn amak gerekir (ekil 4.20).
C
ekil 4.20. e-posta adresi alnacak servis salaycnn sayfasn ama
Sayfa aldktan sonra adresi almak iin yaplmas gereken kayt ilemlerine geilir. Kayt ilemleri iin alan sayfada kullancya kiisel bilgileri, parola bilgileri, kullanc ad sorulmaktadr. Burada gerekli kayt ilemleri yapldktan sonra sayfann sonunda yer alan szleme okunarak Kabul Ediyorum dmesi tklanr. Bylece elektronik posta alveriinin yaplaca uygulama alm olur (ekil 4.21).
YO
39
ekil 4.21. e-posta adresi alarak posta uygulamasn ama
Daha nce bir servis salaycdan alnan posta kutusunu dzenlemek iin yaplmas gerekenler unlardr: 1. e- posta adresinin alnd servis salaycnn sayfas alr. Alan sayfada bulunan e-posta linki tklanarak alr. 2. Alan sayfada kullancnn kendi belirledii kullanc ad ve parola kaydedilerek Oturum a dmesi tklanr (ekil 4.22). Bylece posta kutusu alm olur.
C
ekil 4.22. Parola girerek oturum ama
YO
40 Kullancya gelen iletileri amak iin ncelikle oturum almaldr. Alan oturumda yer alan Gelen kutusu tklanarak bakalarnca gnderilmi iletilerin listesinin ekrana gelmesi salanr (ekil 4.23) . Bu listeden istenilen ileti tklandnda ileti alm olur.
ekil 4.23. e-posta iletisini ama
C
Ak bir elektronik posta uygulamasn kapatmak iin pencerenin st tarafnda yer alan Oturumu kapat ya da k dmesi tklanr. Bu durumda uygulama kapatlm olacaktr. Kullanclara e-posta uygulamasn salayan her servis salaycnn yardm fonksiyonu bulunmaktadr. Bu fonksiyonlara ulamak iin pencerede bulunan Yardm linki tklandnda ekrana gelen pencerede gerekli btn yardm fonksiyonlar kullancya sunulmu olur. Kullanc burada isterse yeni bir konuyu sayfada arayabilecei gibi verilmi ipular ile eposta uygulamasnda karlat sorunu zebilir.
e-posta uygulamasna ait pencerenin zellikleri kullancnn isteine gre deitirilebilir. Pencerede yer alan Grnm mens pencere zelliklerini deitirmek iin kullanlan mendr. Bu mende yer alan Ara ubuklar seenei tklandnda alan alt mende yer alan seeneklerden hangisi seilirse o seenekle ilgili olan ubuk ekrann st ksmna yerleir. Ayn seenek kaldrlmak istendiinde ise seenein nndeki onay iareti tklanmaldr (ekil 4.24).
YO
41
ekil 4.24. Grnm mens ve Ara ubuklar alt seenekleri
C
M
ekil 4.25. Ara ubuunu zelletir penceresi
Grnm mensnde yer alan Durum ubuu seenei onaylanarak pencerenin alt ksmna Durum ubuunun yerlemesi salanr. Pencerenin zelliklerini deitirmenin bir baka yolu da Grnm mensnde yer alan Gezgin ubuu seeneini tklamaktr. Gezgin ubuu seeneinde Sk Kullanlanlar, Gemi, zet Aklar ve Aratr alt seenekleri bulunmaktadr. Bu seenek tklandnda alan alt mende yer alan seeneklerden istenilen tklanarak pencerenin sol tarafna yeni bir stun alr. e-posta uygulamasna ait sayfada bulunan Ara ubuunun grntsn deitirmek iin Men ubuu altnda yer alan ubuk zerindeki Aralar seeneinin yanndaki ok tklanr. Burada alan alt mende zelletir tklandnda ekrana Ara ubuunu zelletir penceresi gelir (ekil 4.25).
Ekrana gelen pencerede Kullanlabilir Dmeler listesinden Ara ubuuna eklenecek dme seilerek Ekle dmesi tklandnda pencerenin sa tarafnda yer alan Ara ubuu dmeleri: listesine eklenir. stenilen dmeler eklendikten sonra Kapat dmesi tklandnda seilen dmeler Ara ubuu zerine yerleerek ubuun grnts istee gre deitirilmi olacaktr.
YO
42 4.2.1. leti gnderme Alan bir e-posta uygulamasnda yeni bir ileti gndermek iin kullanc adna alm olan uygulama sayfasnda bulunan Yeni dmesi tklanr. Ekrana yeni ileti oluturulacak pencere gelir (ekil 4.26).
ekil 4.26. Yeni ileti penceresi
C
Yeni iletinin gnderilecei kiinin adresi, pencerede bulunan Kime ile adres kutusuna yazlabilir. Bunun yannda pencerenin sanda hazr bulunan adreslerden istenilen adres ya da adreslerin tklanarak Kime: adres kutusuna yerlemesi de salanabilir. Yeni ile ileti hazrlanrken iletinin gnderilecei adres belirlendikten sonra Konu ile metin kutusuna gnderilen iletinin konusu ile ilgili kk bir balk verilebilir (ekil 4.27). Konu ile metin kutusuna balk girmek kullancnn isteine baldr. stenirse herhangi bir balk verilmeden de ileti gnderilebilir.
YO
43
ekil 4.27. iletiye konu bal ekleme
C
mza gnderilen her e-postann sonunda otomatik olarak bulunmas istenilen ve nceden girilen bilgilerdir. mza ksmnda gnderen kiinin ad, soyad, adresi, gibi tamamen kullancnn isteine bal bilgiler bulunabilir. letiye otomatik imza eklemek iin pencerede yer alan Seenekler tklandnda ekranda deiiklik yaplmas gereken konulardan oluan bir sayfa gelir. Bu sayfada bulunan Kiisel e-posta imzas tklanr. Alan sayfada e-postann altna imza olmas istenilen metin eklenir. Kaydet dmesi tklanarak metin kaydedilmi olur. Bylece her iletiye otomatik imza eklenmi olur. Yazm denetimi kontrol arac Microsoft Office programnn bir paras olan Microsoft Outlook programnda bulunmaktadr. Dier e-posta servisi salayclarnn sayfalarnda ise bunun yerine yaz stili, rengi, boyutu gibi konularda deiiklik yapmay salayan dmeler bulunmaktadr. Gnderilecek bir iletiye dosya eklemek iin yaplmas gerekenler unlardr: 1. Pencerede yer alan Ekle alr liste kutusundan Dosya seilir (ekil 4.28)
YO
44
ekil 4.28. Ekle alr liste kutusundan Dosyay seme
2. Alan pencerede yer alan Dosya blmne eklenecek dosyann bulunduu src ad ve konumu girilir ya da blmenin hemen yannda yer alan Gzat dmesi tklanr. Bu dme tklandnda ekrana Dosya Se penceresi gelecektir. 3. Ekrana gelen pencerede dosyann bulunduu konum belirlendikten sonra A dmesi tklandnda dosyann bulunduu yol, blmeye eklenir. 4. Ayn pencerede yer alan Ekle dmesi tklandnda dosya iletiye eklenmi olur.
C
Gnderilecek e-posta iletisine abuk cevap almak isteniyorsa pencerede yer alan ncelik belirle alr liste kutusundan Yksek ncelik seilir. Eer dk ncelie sahip bir ileti gnderiliyorsa yine ayn alr liste kutusunda yer alan Dk ncelik seeneini tklamak gerekecektir. Oluturulmu bir iletide yer alan herhangi bir metin bir alandan baka bir alana kopyalanp yaptrlabilir. Bunun iin pencerede yer alan Dzen mensndeki Kopyala ve Yaptr komutlar kullanlr. Kopyalanacak metin seildikten sonra Dzen mensndeki Kopyala komutu tklanr. Daha sonra yaptrlacak alanda imle konumlandrlarak Yaptr komutu tklanr. Bylece Kopyala ve Yaptr aralar kullanlm olur. Oluturulmu bir iletide yer alan herhangi bir metni bir alandan baka bir alana kesip yaptrmak da olasdr. Bunun iin ise pencerede yer alan Dzen mensndeki Kes ve Yaptr komutlar kullanlr. Kesilecek metin seildikten sonra Dzen mensndeki Kes komutu tklanr. Daha sonra yaptrlacak alanda imle konumlandrlarak Yaptr komutu tklanr. Bylece Kes ve Yaptr aralar kullanlm olur. Oluturulmu bir iletide yer alan metni silmek iin ncelikle silinecek metni semek gerekir (ekil 4.29). Metin seildikten sonra klavyeden Delete, Backspace ya da Boluk ubuuna basmak gerekir.
YO
45
ekil 4.29. Silinecek metni seme
C
ekil 4.30. Gelen Kutusundaki iletileri grntleme
Gnderilecek bir iletiye eklenmi dosya silinmek istendiinde penceredeki Ekler blmnn sonunda yer alan Dosyay kaldr komutu tklanr. Bu durumda eklenmi olan dosya kaldrlm olacaktr. Herhangi bir kullancnn posta kutusuna gelmi olan iletiler pencerenin Gelen kutusunda birikir. Posta kutusuna gelip almam iletilerin says, Gelen kutusu seeneinin yannda yay ayra iinde grlebilir. Sayfa alp Gelen kutusu tklandnda gelen iletiler pencerenin sa tarafna listelenir (ekil 4.30). Almak istenilen iletiyi bir kez tklamak yeterlidir. Bu durumda tklanan ileti alm olur.
YO
46 Elektronik posta ile gelmi iletiler eitli amalarla iaretlenebilir. rnein; gelen iletiler okunmu ve silinmek isteniyorsa, nemsiz grlyorsa ya da alm ancak okunmam bir iletiyi dierlerinden ayrmak iin, iletilerin sol tarafnda yer alan onay kutular tklanarak iaretlenebilir. Gelen kutusunda e-postalar silmek iin; silinecek ileti seilir, bu seme ilemi iletinin solunda yer alan onay kutusu iaretlenerek gerekletirilir. aretleme ileminden sonra pencerede yer alan Sil tklanr. Silinen iletiler Silinmi klasrne gnderilir (ekil 4.31). Buradaki iletiler, klasr tmyle temizleninceye dek okunulabilir durumdadr.
ekil 4.31. Silinmi klasrndeki iletiler
C
ekil 4.32. Dosya Ykleme penceresi Dosya kaydedilmeden yalnzca alacaksa pencerede yer alan A dmesi tklanr ve dosya alr. Eer bilgisayara kaydedildikten sonra alacaksa Kaydet dmesi
Gnderilmi bir iletiye dosya ekli ise iletinin yannda Ata iareti bulunur. Bu dosyay amak iin ileti tklandnda alan sayfada ekli dosya da bulunur. Ekli dosya tklandnda ekrana Dosya Ykleme penceresi gelir (ekil 4.32).
YO
47 tklanr. Alan pencerede dosyann kaydedilecei konum belirlenir ve Kaydet tuuna baslarak kaydetme ilemi tamamlanm olur. Daha sonra dosyann bilgisayara yklenme ilemi balar. Ykleme tamamlandnda ekrana Ykleme tamamland penceresi gelir. (ekil 4.33). Bu pencerede yer alan A dmesi tklanarak ileti ile birlikte gnderilen dosya alr.
ekil 4.33. Ykleme tamamland penceresi
C
M
4.2.2. letinin iletilmesi
Elektronik postayla gelen bir iletiye yant verilmek istendiinde ileti aldktan sonra, alan pencerenin stnde yer alan Yantla komutu tklanr. Bu komut tklannca alan yeni pencereye istenilen ileti yazlarak Gnder komutu tklandnda iletiyi gnderene yant verilmi olacaktr. Kullancya gelen ileti ayn zamanda baka kiilere de gnderilmise ve yantlanacak olan iletinin ayn zamanda onlara da ulamas isteniyorsa; penceredeki Tmn yantla komutu tklanr. leti oluturulduktan sonra gndermek iin ise Gnder komutu tklanmaldr. Gelen bir e-posta iletisine yant yazlrken karnn yollad orijinal ileti de yantla birlikte yollanabilir. Gelen iletiyi yantlamak iin Yantla ya da Tmn yantla komutu tklandktan sonra gelen pencerenin ileti blmnde gnderenin orijinal iletisi de grlr. Bu orijinal iletinin zerine yant eklenerek gnderilebilir. Bu durum karnn nasl bir e-posta iletisi gnderdiini hatrlamas asndan etkili bir yntemdir. Gelen bir iletiye yant yazlrken karnn iletisi tutulmadan yantlanacaksa gelen ileti seildikten sonra Delete tuuna baslarak silinir. Daha sonra gnderilecek yant yazlr ve gnderilir.
Elektronik posta alverii yaplan programlarda adres defterinin nemli bir yeri vardr. Her adresin aklda tutulamayaca dnlerek ileti gnderilen ya da ileti alnan kiilerin adreslerini ve kiisel bilgilerini bir arada tutmak gerektiinde bu bilgileri rahata kullanabilmek asndan nemlidir. Adres defterindeki kii bilgileri arkadalar, aile, i arkadalar olarak gruplara ayrlabilir.
Oluturulan adres defterindeki adreslerin hem ileti gnderilirken seilerek daha kolay gnderilmesinin salanmas hem de kiilere ait zel bilgilerin adres defterinde saklanmas ve istendiinde bu bilgilere kolaylkla ulalabilmesi bu defteri kullanmann en nemli etkenleridir. Herhangi bir ileti gnderilecei zaman Yeni dmesi tklanarak sayfa aldnda ileti gnderilecek adresler, adres defterinden tek tek seilir. Bu durum iletiyi yollayacak kiinin, iletiyi daha abuk gnderebilmesi asndan nemlidir.
YO
48 Bir adres defterine yeni bir adres eklemek iin ileti penceresinde yer alan Kiiler seenei tklanr. Alan sayfada yer alan Yeni dmesi tklandnda eklenecek yeni kiinin bilgilerinin kaydedilecei sayfa alr. Eklenecek yeni kiinin bilgileri girildikten sonra Kaydet dmesi tklanarak yeni adres eklenmi olur. Adres defterinden herhangi bir adresi silmek iin Kiiler seenei tklandktan sonra ekrana gelen listeden silinmek istenilen kii adresi onay kutusu iaretlendikten sonra pencerenin stnde yer alan Sil komutu tklanr (ekil 4.34).
C
M
ekil 4.36. Seili adresi silme uyar penceresi
ekil 4.34. Seili adresi silme
Ekrana gelen uyar penceresinde kullancnn adresi silmek istediinden emin olup olmadn sorulur (ekil 4.35). Bu pencerede yer alan Tamam dmesi tklandnda adres listeden silinmi olur.
leti gnderilecek adresleri gruplandrma ilemi iletilerin daha kolay gnderilmesi asndan nemlidir. Adresler kullanc tarafndan istenirse arkadalar, i arkadalar ve aile eklinde gruplandrlabilecei gibi yeni bir grup da oluturulabilir. Bunun iin alan ileti penceresinde Kiiler tklandnda ekrana gelen pencerede yer alan Gruba Ekle alr liste kutusu tklanr. Bu liste kutusunda yer alan Yeni grup seenei tklandnda grup adnn belirlenecei sayfa alr. Burada alan blme yeni grup ad girildikten sonra Kaydet dmesi tklandnda kullancnn isteine gre yeni bir adres grubu iin seenek oluturulmu olur. Alan yeni
YO
49 gruba kii ekleyerek yeni bir liste oluturmak iin ise tm kiilerin bulunduu liste aldktan sonra, bu listeye alnacak adreslerin onay kutular iaretlenir. Daha sonra Gruba ekle alr liste kutusundan yeni grup ad seilerek tklanr. Bylece seilen adreslerle yeni bir datm listesi oluturulmu olur. Bir e-posta alndnda gnderenin ad ve e-posta adresinin adres defterine eklenme ilemi Windows programnn bir paras olan Outlook Express programnda olabilse de dier servis salayclarn e-posta hizmetlerinde olas deildir. Bu ilem Outlook Express programnda bulunan Aralar mensnde Gndereni Adres Defterine Ekle komutu ile gerekletirilir. Dier e-posta hizmeti veren sayfalarda ise gelen e-postadaki adresi kopyalayarak yeni kii oluturma ilemleri yaplr. Bu ilem srasnda kopyalanan ad ve adres ilgili yerlere yaptrldktan sonra adres defterine eklenir.
1. Gelen bir ileti tklanarak alr. 2. Alan yeni pencerede yer alan let komutu tklanr. Ekrann sa tarafna adres defteri listesi eklenir. 3. Bu listedeki ileti gnderilmek istenilen kiiler tek tek seilerek adresleri Kime blmne eklenir. 4. Ekleme ilemi tamamlandktan sonra Gnder komutu tklandnda ileti birden ok adrese gnderilmi olur. Bir iletiye adres defteri yani datm listesi kullanarak yant vermek iin pencerede bulunan datm listesinden ileti gnderilecek kiilerin adresleri seilir. Seilen adres ya da adresler Kime blmesine eklendikten sonra Gnder komutu tklandnda ileti gnderilmi olur. letiyi farkl bir adrese gndermek iin pencerede yer alan ilet komutu tklanr. Gelen pencereye ileti gnderilecek kiinin adresi yazlp Gnder dmesine tklandnda ileti farkl bir adrese gnderilmi olur.
C
Bir ileti birden ok alcya gnderildiinde alclarn birbirlerinin adresini grmemeleri salanabilir. Bunun iin alan ileti penceresinde, iletinin yollanaca adreslerin yazld Kime alannn yannda Bilgi ve Gizli alanlarn gster komutu tklanr. Bu komut tklandnda Kime alannn altna Bilgi ve Gizli alanlar eklenir (ekil 4.37). Adresler bu alanlardan istenilene yazlabilir. Eer e-posta dorudan muhatab olmayan kiilere bilgi iin gnderilecekse adresleri Bilgi alanna yazmak gerekir. letinin gnderilecei adreslerin birbirini grmeleri istenmiyorsa adresler Gizli alanna yazlmaldr.
YO
Gelen bir iletiyi birden ok adrese yollamak iin yaplmas gerekenler unlardr:
50
ekil 4.37. ileti gnderme sayfasna eklenmi Bilgi: ve Gizli: alanlar 4.2.3. leti ynetimi
C
Herhangi bir e-posta sayfas aldnda bir iletiyi aramak iin Dzen mensnden Bu sayfada bul komutu tklanr. Ekrana gelen Bul penceresindeki Bul alanna aranmas istenen szck ya da szckler yazlr ve nceki ya da Sonraki d melerinden biri tklanarak arama ilemi yaplr. iletiler durumlarna gre pencerede deiik klasrlerde bulunabilirler. Bu klasrlere ulamak iin kullanlan seenekler pencerenin sol st tarafndadr. rnein; alnm btn iletiler silinmemise Gelen kutusu sayfasnda yer alr. iletilerin tamamn grmek iin Gelen kutusu seenei tklanmaldr. Alc tarafndan nemsiz saylm ancak silinmemi iletiler nemsiz seenei sayfasnda yer alr. Kullanc tarafndan hazrlanm, ancak gnderilmemi iletiler ise Taslaklarda yer alr. Alc tarafndan gnderilen iletiler Gnderilmi seenei sayfasna kaydedilirken silinen iletiler Silinmi seeneine yerleirler. Bir e-posta sayfasnda bulunan klasrlere ek olarak yeni bir posta klasr oluturmak iin alan penceredeki klasrlerin altnda yer alan Klasrleri ynet komutu tklanr. Bu komut tklandnda klasrlerin iinde bulunan ileti saylar ve boyutlarnn listelendii grlr. Pencerede bulunan Yeni seenei tklanarak oluturulacak klasrn adnn kaydedildii bir alan ekrana gelir. Klasre ad verildikten sonra Kaydet dmesi tklandnda yeni bir klasr oluturulmu olur (ekil 4.38).
YO
51
ekil 4.38. ok nemli iletilerim ad altnda oluturulmu yeni klasr
C
Alcya gelen bir ileti okunduktan sonra ya da hi okunmadan silinecekse ncelikle iletinin banda bulunan ileti Se onay kutusu iaretlenmeli daha sonra pencerenin st ksmnda yer alan Sil komutu tklanmaldr. Bu durumda ileti tamamen silinmez ancak Silinmi klasrne yerleir. iletilerin tmyle silinmesi isteniyorsa Silinmi klasr alr. Burada yer alan iletilerden bazlar silinecekse; silinecek iletinin bandaki ileti Se onay kutusu iaretlenerek Sil komutu tklanr. letilerin tamam silinecekse pencerede yer alan Tmn se onay kutusu iaretlendikten sonra Sil komutu tklanr. Bylece istenmeyen iletilerin tamam silinmi olur.
Alcya gelen iletileri yeni bir posta klasrne tamak iin gelen kutusunda yer alan iletilerden tanmak istenilenler iaretlendikten sonra Ta alr liste kutusu alr (ekil 4.39). letiler bu kutuda yer alan klasrlerden hangisine tanacaksa o klasr seildiinde tama ilemi tamamlanm olur.
YO
52
ekil 4.39. Ta alr liste kutusundan iletilerin tanaca klasr seme
Herhangi bir alcya gelen iletiler isim, konu ve tarihine gre snflandrlabilir. rnein; iletileri isimlere gre snflandrmak iin gnderici adlarnn zerinde yer alan Kimden seenei tklanr. Bu durumda gnderici adlar alfabetik olarak sralanm olur. letileri gnderilme tarihlerine gre sralamak iin ise Tarih seenei tklanr. Bu durumda iletiler ya eskiden yeniye ya da yeniden eskiye doru sralanacaktr.
C
KAYNAKA
1. www.google.com.tr 2. Baar, E., Bilgi ve letiim Teknolojileri Ders Notu 1, Milli Eitim Bakanl Eitim Teknolojileri Genel Mdrl Yaynlar Ak retim Okullar Ders Kitaplar Dizisi, Ankara, 2009. 3. Baar, E., Bilgi ve letiim Teknolojileri Ders Notu 2, Milli Eitim Bakanl Eitim Teknolojileri Genel Mdrl Yaynlar Ak retim Okullar Ders Kitaplar Dizisi, Ankara, 2009. 4. entrk, A., Bilgisayar Kullanm ve nternet, Ekin Kitapevi, stanbul, 2007. 5. Balay, M. ve Korcuklu, N., Bilgisayar Kullanm ve nternet, , Ekin Kitapevi, stanbul, 2005.
YO

BILGIVEILETISIM

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BILGIVEILETISIM

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

1 BLG VE LETM TEKNOLOJLER DERS NOTLARI 1.

ekil 1.2. Diz st bilgisayar

1.4. Bilgisayarlar Arasndaki Farkllklar

Bilgisayarn balca giri birimleri unlardr:

1.5.4. Hafza tipleri

2.3. Elektronik Ticaret Kavram

2.5. yi Bir alma Ortamnn Faydalar

2.10. G Noktalarnn (prizlerin) Fazla Yklenmesini nleme

ekil 2.1. Bilgisayarda almada dikkat edilecek hususlar

2.12. Hatal Kullanma Bal Gz Problemleri

2.13. Duru Bozukluklar

3.1.1. Yerel alan a (LAN) ve a topolojisi kavram

ekil 3.1. Dorusal yerleim 2. Halka yerleim (ring)

1. Dorusal yerleim (bus)

ekil 3.3. Yldz yerleim 4.Geni alan a (WAN)

3.2. Bilgisayarda A Balantlar

3.2.3. Public Switched Data Network (PSDN)

4.1.4. nternet tarayc programnn al sayfasn deitirme

ekil 4.7. Windows Internet Explorer (internet gezgini) penceresi

ekil 4.8. Grnm mens ve ara ubuklar alt seenekleri

ekil 4.9. Ara ubuu zelletir penceresi

ekil 4.10. Belirtilen adresi ama

3. Ana sayfaya geri dnme

ekil 4.12. Geri butonu

ekil 4.15. Google gelimi arama penceresi

ekil 4.16. Google grsel arama sayfas

eil 4.18. Google Akademik sayfas

ekil 4.19. Google Kitap arama

ekil 4.20. e-posta adresi alnacak servis salaycnn sayfasn ama

ekil 4.21. e-posta adresi alarak posta uygulamasn ama

ekil 4.23. e-posta iletisini ama

ekil 4.24. Grnm mens ve Ara ubuklar alt seenekleri

ekil 4.26. Yeni ileti penceresi

ekil 4.27. iletiye konu bal ekleme

ekil 4.28. Ekle alr liste kutusundan Dosyay seme

ekil 4.29. Silinecek metni seme

ekil 4.31. Silinmi klasrndeki iletiler

ekil 4.33. Ykleme tamamland penceresi

ekil 4.34. Seili adresi silme

ekil 4.38. ok nemli iletilerim ad altnda oluturulmu yeni klasr

ekil 4.39. Ta alr liste kutusundan iletilerin tanaca klasr seme

You might also like