1.

OCAK HAVASI

1.1. Maden Havalandırma Çalışmalarının Kapsamı

Yeraltı üretim sistemlerinde üretim ve üretimle ilgili açıklıklarda dolaştırılan havanın kalite,
miktar ve nemlilik-sıcaklık değişimlerinin eş-zamanlı izlenmesi HAVALANDIRMA olarak
adlandırılır. Bu tanıma bağlı olarak havalandırma mühendisinin sorumluluk alanı da üç temel
başlık altında incelenir. Bunlar;
1. Hava Kalitesinin Kontrolü; ocak havasında bulunan kirleticilerin izlenmesi, kirleticilerin
uzaklaştırılması yada etkisiz duruma getirilmesi. Bu kapsamda yapılan çalışmalar aşağıdaki
gibi sıralanabilir.
i. Gaz kontrolü,
ii. Toz kontrolü,
iii. Organik madde kontrolü.
2. Hava Miktarının Kontrolü; ocak yollarında dolaştırılacak hava miktarının belirlenmesi,
hava akışının kontrolü, havalandırma planlarının hazırlanması, ana ve yardımcı havalandırma
çalışmalarının tasarımı ve yürütülmesi işleri.
i. Tüm ocağın havalandırması,
ii. Yardımcı havalandırma.
3. Sıcaklık-Nemlilik Kontrolü; ocakta dolaştırılan havanın nem içeriği ve sıcaklığının
izlenmesi işlemleri.
i. Soğutma ve nemsizleştirme,
ii. Isıtma.

1.2 Hava Kalitesinin Kontrolü

Yeraltı atmosferinin kirleticileri olan gaz ve tozlar çalışanların sağlığı için tehlike oluşturmanın
ötesinde üretimin devamlılığı ve ekonomikliği üzerinde de olumsuz etkilere sahiptir. Gazlar,
belirlenmiş sınırları aştıklarında boğucu, patlayıcı, radyoaktif ve benzeri etkileri ile çalışanlar ve
işyerleri için tehlike oluştururlar. Tozlar ise patlayıcı olmalarına ek olarak çalışanların solunum
sistemleri ile ilgili rahatsızlıklar (pnömokonyoz, asbestoz, antrokoz gibi ) sebep olurlar.

1 1. Ocak Havası
Gazlar ve tozlar başlıca doğal olarak oluşurlar (kömürleşme ile oluşan metan yada radyoaktif
cevherlerden açığa çıkan radon tozları gibi). Ancak madencilik işlemleri sonucunda da gaz ve
tozlar açığa çıkarlar. Dizel makinelerin (LHD, lokomotif, kamyon) egzost dumanları ve açık yada
gizli ocak yangınlarının dumanları da gaz oluşumuna sebep olurlar.
Toz oluşumunu temel kaynağı ise madencilik çalışmalarıdır. Her türlü kazı (delme-patlatma,
sürekli-kazı) işlemleri, galerilerde çalışan makineler ve bant sistemleri toz oluşumuna sebep olan
unsurlardır.
Kirleticiler ile mücadele kapsamında havalandırma mühendisinin seçenekleri gaz ve tozların;
1. Oluşumunun önlenmesi,
2. Ortamdan uzaklaştırılması,
3. Ortamda bastırılması,
4. İzole edilmesi ve
5. Seyreltilmesini sağlamaktır.

1.3 Hava Miktarının Kontrolü

Hava miktarının kontrolü ile ilgili çalışmalar maden sistemine ait çalışma bölgelerine gerekli
miktarda havanın sağlamasını amaçlar. Hava sadece insanların soluması için değil, ayrıca
kirleticilerin seyreltilmesi (yada ortamdan uzaklaştırılması) için de gereklidir. Bu bakımdan,
ocakta dolaştırılacak havanın miktarı ve hızının belirlenmesi ve kontrolü önemli bir çalışma
alanıdır.
Hava miktarının kontrolü işlemleri ocağın işletilmesine başlamadan önce havalandırma
sisteminin tasarımlandırılması aşaması ile başlar ve tasarım parametrelerinin gerçek şartlar
altında optimize edilmesi sonrasında bu parametrelerin madenin hayatı boyunca istenilen değer
aralıklarında tutulması çalışmaları ile devam eder.

1.4 Sıcaklık-Nemlilik Kontrolü

Sıcaklık-nemlilik kontrolü çalışmaları havanın fiziksel kalitesi ve ısı içeriğinin kontrol edilmesi
amacını taşır. Derin yada geniş alanlara yayılmış sığ madenlerde havanın ocak yollarında ısınması
sık görülen bir durumdur. Havanın ısınmasını sağlayan unsurlar başlıca havanın ocak yollarında
ani sıkışması/genleşmesi, makinelerin ısı vermesi ve özellikle derin madenler için derinlikle

2 1. Ocak Havası
birlikte artan kayaç sıcaklığıdır. Ayrıca, patlatma sonrası açığa çıkan ısı ve oksidasyon potansiyel
ısı kaynaklarıdır.
Nemlilik için temel kaynaklar ise başlıca yeraltı suyudur (yeraltı sularının ısı etkisiyle
buharlaşması). Nem ve sıcaklığın makinelerin performansları üzerinde de etkisi olmakla birlikte
kayda değer etkileri çalışanların performansları üzerindedir. Ayrıca, nem ve yüksek ortam
sıcaklıkları kömür ocaklarında kendiliğinden yanma tehlikesini de arttırır.

1.5. Ocak Havası

Doğal atmosfer havasının bileşenlerine ek olarak yeraltında açığa çıkan gaz, su buharı ve havada
asılı olarak bulunan tozların oluşturduğu karışım ocak havası olarak adlandırılır. Doğal atmosfer
havasının bileşimi aşağıdaki gibidir.

Gaz Hacim % Ağırlık %

N2 78.09 75.03
O2 20.95 23.14
CO2 0.03 0.046
Diğer* 0.93 1.284
*Ne, Ar, Kr, Xe, H2, He.
Kalite kontrol hesaplamaları için konsantrasyonlar hacimce;
O2 : 21%
N2 : 79%

CO2 : 0.03% olarak kullanılmaktadır.

Yeraltı şartları için havayı farklı şekillerde tanımlamak mümkündür. Bazı tanımlar;
Giriş Havası; ocağa kuyu veya galeriler yoluyla giren hava.
Dönüş Havası; ocak içinde, çalışma bölgelerinden geçerek kuyu ya da galeriler yoluyla dışarıya
alınan hava.
Temiz Hava; bileşenlerinin konsantrasyonları doğal atmosfer havasının bileşenlerinin
konsantrasyonlarına eşit olan hava.
Kirli Hava; gaz konsantrasyonları ve bileşen gazların ağırlığına bağlı olarak aşağıdaki gibi
tanımlanırlar.

3 1. Ocak Havası
4. Pis hava: 20% ‘den daha az oksijen içeren hava karışımı.
5. Zehirli Hava: CO, H2S, SO2, NO, ve NO2 içerikler yüksek olan hava karışımı.
6. Patlayıcı Hava: CH4 , C2H6 ve H2 gibi yanıcı ve patlayıcı gazların yüksek içeriklerde olduğu
hava karışımları.
7. Tozlu Hava: solunabilecek boyuttaki toz içeriği normal atmosfer havasından daha yüksek
olan hava karışımı.

1.5.1 Ocak Gazları

1.5.1.1 Oksijen
Özellikleri:
i. Renksiz, kokusuz ve tatsız bir gazdır,
ii. suda az çözünür,
iii. d=1.42 Kg/m3, dO2 / dhava=1.1

Ocak Havasında Oksijenin Azalma Sebepleri:

1. Organik ve anorganik maddelerin ( ağaç, kayaç, cevher ) oksidasyonu, ocak yangınları,
kömür tozu ve metan patlamaları,
2. Kömür ve çevre kayaçlardan CO2 ve CH4 gibi gazların havaya karışması.
3. Çalışanların solunumu,
4. Patlarlı motorları egzost dumanları,
5. Açık alevli lambalar.

Oksijen Azalmasının Etkileri:

O2 İçeriği (%) Etki
21–18 Önemli etkisi yoktur
18–14 Sık ve derin soluma, koordinasyon bozukluğu
14–9 Sık soluma, bulantı ve halsizlik başlangıcı.
9–5 Bayılma
<5 Ölüm
MET. 211’e göre 19%‘ dan daha düşük O2 içeriğine sahip ocaklar çalışmaya uygun
değildir.

4 1. Ocak Havası
1.5.1.2 Karbondioksit
Özellikleri:
1. Renksiz, hafif asit kokusuna sahiptir,
2. d=1.977 Kg / m3 , dCO2 / dhava ~ 1.5
3. genel olarak galeri tabanları, başaşağı ve ferelerde toplanır,
4. kolaylıkla sıvılaştırılabilir.

Karbondioksit Oluşturan Kaynaklar:

1. Organik malzemenin bozuşması; Ocakta bulunan ahşap malzeme (özellikle göçük içinde
bırakılan ağaçlar) sıcaklık ve nem sonucu üreyen bakterilerin etkisi ile bozuşarak CO2
oluşturur.
2. Kömürün oksidasyonu; Kömürün hava ile teması sonucu gelişen oksidasyon işleminin
ürünü CO2 ve ısıdır. Kömürün toz halinde oluşu hızlandıran bir etkendir.
C + O2 -----------------
CO2 + 94 kCal
3. Kömürleşme; Kömürleşme süreci ile oluşan gazlardan birisi CO2‘dir.
4. Karbonatların ayrışması; Su ve O2 etkisinde sülfür mineralleri sülfat ve H2SO4
oluşturacak şekilde bozuşur,
2 FeS2 + 7 O2 + 2 H2O -------
2 FeSO4 + 2 H2SO4 + 616 kCal
Açığa çıkan H2SO4 kalker, magnezit, siderit, dolomit gibi kayaçlarla etkileşerek CO2
üretir.
CaCO3 + H2SO4 --------------
CaSO4 + H2O + CO2
5. Volkanik olaylar; Taşkömürü ve potas ocaklarında tektonizmaya bağlı olarak CO2 açığa
çıkar. Magmanın yüzeye hareketi sırasında yeryüzüne yaklaşan magmanın basıncının
düşmesi sonrasında bünyesinde taşıdığı gazlar çatlaklar boyunca hareket ederek maden
ocağının havasına karışır.
6. Ateşleme işleri; Patlatma işlemleri sonucunda açığa çıkan gazların önemli oranı CO2’dir.
1 Kg. patlayıcının ateşlenmesi sonucunda açığa çıkan 0,5 m3 gazın büyük kısmı CO2’dir.
7. Diğer nedenler; Metan ve kömür tozu patlamaları sonucunda yanma ürünü olarak CO2
açığa çıkar.
MET. 211’e göre ocak havasında 0,5 % CO2 olan yerler çalışmaya uygun değildir.

5 1. Ocak Havası
Ocak havasında CO2 oranının artışının çalışanlar üzerindeki etkileri aşağıdaki gibidir.

<6 % CO2 nefes alma zorlaşır

6–10 % CO2 bayılma
10 % CO2 < ölüm

1.5.1.3 Karbonmonoksit
Özellikleri:
i. Renksiz, kokusuz, tatsız bir gazdır,
ii. Dokulara etki etmez,
iii. d=1.255 Kg / m3, dCO ~ dhava ( dhava =1.293 )
iv. Suda zor çözünür,
v. Hava ile 13–75 % oranlarında karışımı patlayıcıdır,
vi. Patlama için en tehlikeli karışımda CO oranı 30%’dir,
vii. Kandaki hemoglobinle oksijene oranla 250 – 300 defa daha kolay birleşir; bağlı olarak ta,
düşük oranlarda bile zehirleyicidir.

CO Kaynakları:
1. Ocak yangınlar ve patlamalar; ocak yangınları metan ve kömür tozu patlamaları
sonucunda yüksek oranlarda CO açığa çıkar.
2. Ateşleme işleri; bünyesinde oksijeni eksik bulunan patlayıcılar ateşleme sonrasında fazla
miktarlarda CO açığa çıkarırlar. Teorik hesaplamalarda 1 Kg. dinamit için 40 lt. CO
oluştuğu kabul edilir.
3. Dizel motorların egzost dumanları; egzost gazlarının bileşenlerinden olan CO yakıtın
motorda tam yanmamasına, aracın ani hareket ve hızlanmalarına ve düşük devirlerde fazla
yakıt verilmesine bağlı olarak değişik konsantrasyonlarda ocak havasına verilir.

MET. 211’ e göre CO konsantrasyonu 0.005 %’den yüksek yerler çalışmaya uygun
değildir.

6 1. Ocak Havası
1.5.1.4 Hidrojen Sülfür
Özellikleri:
i. Renksiz, asit tadında, çürük yumurta kokusuna sahiptir,
ii. Havadan ağır fakat havayla karışabilir, d = 1.254 Kg /m3, dH2S / dhava= 1.19,
iii. Suda kolay çözünür,
iv. Zehirleyicidir.

H2S Kaynakları:
1. Organik maddelerin bozuşması,
2. Pirit ve jipsin suda ayrışması,
FeS2 + 2 H2O ------
Fe(OH)2 + H2S + S
CaS + H2O + CO2 -------
CaCO3 + H2S
3. Kükürtlü gazlar çıkaran volkanik kaynaklar,
4. Ateşleme işlerinde tam olmayan patlamalar ve ateşleme kablolarının yanması.

MET. 211’ e göre H2S oranı 0,002 %’den daha yüksek olan yerler çalışmaya uygun
değildir.

1.5.1.5 Kükürtdioksit
Özellikleri:
i. Renksiz, kokusuz, asit tadındadır,
ii. Zehirleyicidir,
iii. d=2.2 Kg / m3, Çalışma bölgelerinde tabanda birikir.

SO2 Kaynakları:
1. Ocak yangınları ve ateşleme işlemleri,
2. Dizel motorların egzost gazları,
3. Kömürleşme prosesi,
4. Sülfürce zengin bakır ve pirit ocaklarında H2S ile birlikte oluşur.

7 1. Ocak Havası
MET.211’e göre 0,0007%’den daha yüksek SO2 konsantrasyonlarına sahip yerler
çalışmaya uygun değildir.
1.6. Yeraltında Açığa Çıkan Gazların Kontrolü
Kirletici bir gazın varlığı hissedildiği zaman ilk önce kaynağının yeri ve yayılma oranının
belirlenmesi gereklidir. Sonraki aşamada havalandırma mühendisinin görevi gazı MET tarafından
belirlenmiş eşik değerlerin altında tutmaktır. Varolan kontrol yöntemleri en basit seyreltme
çalışmalarından, gazın madencilik çalışmaları öncesinde kayaç yada cevher içinde oluşma
ortamlarından drenajının sağlanmasını getirecek karmaşık sistemlere kadar geniş aralıkta
seçenekler sunar. Kontrol yönteminin seçimi kirletici gazın kaynağına (kayaç içinde
oluşmuş/yerleşmiş gazlar, patlatma sonucu açığa çıkan gazlar yada içten yanmalı motorların
ürettiği gazlar gibi) ortay çıkma şekline (sürekli yada aralıklı/kesikli açığa çıkma, sabit yada
hareketli kaynaktan açığa çıkma gibi) bağlıdır. Aşağıda, bir olay anında kullanılabilecek
yöntemler öncelik sırasına göre verilmektedir.
6. Gazın oluşumunun önlenmesi.
7. Patlatma işleminin uygun şekilde yapılması,
8. İçten yanmalı motorların bakım ve ayarlarının yapılması,
9. Açık alevli yangınların önlenmesi.
10. Gazların ortamdan uzaklaştırılması.
11. Madencilik çalışmaları öncesinde gazların drene edilmesi,
12. Drenaj galerileri ile gazın drenajının yapılması,
13. Bölgesel olarak yardımcı havalandırma ile gazların uzaklaştırılması,
14. Madencilik çalışmaları öncesinde gaz içeren bölgeye su enjeksiyonu yapılması.
15. Kirleticilerin kaynağında emilmesi
16. İçten yanmalı motorlarda yanma işleminin iyileştirilmesi,
17. Patlatma sırasında hava-su karışımı püskürtmek.
18. Gazlı bölgenin/gaz kaynağının izole edilmesi
19. Yangın ve göçmüş olan eski üretim bölgelerinin kapatılması,
20. Patlatmanın kısıtlanması (miktar, sayı) yada vardiya sonrasında patlatma.
21. Seyreltme
22. Yardımcı havalandırma ile bölgesel seyreltme,

8 1. Ocak Havası
 23. Ana havalandırma ile seyreltme,
24. Su püskürtücüleri yada karıştırıcılar ile bölgesel seyreltme.
Seyreltme, en yaygın yöntem olmakla beraber maliyet ve ocak genel havasının kirletmesi
bakımlarından en az tercih edilen yöntemdir. Ocak havasına karışan kirleticiler ocak havası içinde
başka bölgelerin de aynı tehlikeye maruz kalmasına neden olabilir. Diğer yöntemler karşılaşılan
durumun özgün koşullarına uygun olarak seçilebilirler.

1.6.1 Kayaç ve Cevher Kütlesi İçinde Oluşan Gazların Kontrolü

Cevher yada çevreleyen kaya kütlesinden yayılan gazların kontrolü karşılaşılabilecek en ciddi
havalandırma problemidir. Seyreltmeye ek olarak bir dizi başka yöntem de en tehlikelisi metan
olan bu tür gazların kontrolü için kullanılabilir.
Kayaç-Cevher gazlarının kontrol edilmesi amacına yönelik ilk adım maden ve havalandırma
sistemlerinin tasarımında gazlarla mücadele etme olasılığın akılda tutmaktır. Uygun planlamayla,
ocağa gönderilecek uygun hava miktarı belirlenebilecek, gaz kaynağına yakın oluşturulacak
drenaj galerilerinde biriktirilecek gaz üretim yapılacak bölge ve madenin diğer bölgelerine
ulaşması engellenerek ortamdan uzaklaştırılabilecektir.
Metan içeriği yüksek kömür işletmelerinde madencilik öncesi drenaj uygulamaları yaygın ve
başarılı şekilde uygulanabilmektedir. Yöntem gazlı bölgeye dik yada yatay delinen sondajlarla
gazın biriktiği ortamdan alınması şeklinde uygulanmaktadır.
Kömür işletmeleri ve bazı kömür dışı maden işletmelerinde üretimin yapıldığı bölgenin yardımcı
havalandırma ile havalandırılması suretiyle açığa çıkan gazın seyreltilmesi ve ortamdan
uzaklaştırılmasına gerek duyulabilir.

1.6.2 Patlatma Sonucu Oluşan Gazların Kontrolü

Patlatma tasarımı oluşacak gazın miktarı ile yakından ilgilidir. Uygun patlayıcı tipi,miktarı ve
uygun patlatma yönteminin seçimi ile oluşacak gazın miktarı kontrol edilebilir. Gaz miktarının
azaltılmasında bir önlem de sıkılamanın iyi yapılmasıdır. Kömür ocaklarında ve gaz içeren kömür
dışı maden işletmelerinde kullanımına izin verilen patlayıcıların kullanılması zorunludur.
Bölgesel havalandırma yada yardımcı havalandırma ile patlatma gazlarının ortamdan
uzaklaştırılması yaygın kullanılan başarılı bir yöntemdir.

9 1. Ocak Havası
SO2, H2S yada NO2 gibi suda-çözülebilir gazların açığa çıktığı patlatmalarda hava-su
püskürtülmesi ile gazların emilmesi görece başarılı bir uygulamadır. Ancak yöntem ile CO’in
emilmesinde başarısız kalmaktadır.
Patlatmaların sayısının kısıtlanması yada vardiya sonlarında yapılması sıklıkla yararlanılan
yöntemlerdir. Bu şekilde, çalışanların en üst değerlere ulaştığı anlarda kirleticilere maruz
kalmaları önlenmektedir.

1.6.3 İçten-Yanmalı Motorların Oluşturduğu Gazların Kontrolü

Benzinli motorların yeraltında kullanımı kanunlarla yasaklanmıştır. Benzinli motorlar aşırı miktar
ve kontrol edilmesi güç oranlarda CO açığa çıkarırlar. Yeraltında kullanılan motorlarda dizel
yakıt kullanımı serbesttir. Ancak yaygın olarak kömür dışı madenlerde ve az bir oranda da kömür
ocaklarında kullanılırlar.
Her ne kadar dizel yakıtın yeraltında depolanması ciddi bir zorluk ise de esas sorun bu motorların
çıkarttıkları zehirleyici egzost gazları ve patlayabilir yada alev alabilir bir atmosfere saçacakları
kıvılcımlardır. Dizeli yakıtı olası bir tutuşturma kaynağı olmaktan çıkarabilecek ilk önlem, kömür
ve gazlı madenlerde kullanılması uygun olan dizelin kullanılmasıdır. Öncelikle kabul edilebilir
yakıt/hava oranı ve havalandırma ihtiyacının belirlenmesi gereklidir. Havalandırma ihtiyacı
çalışmalarda en tehlikeli ve en az arzu edilen durum temel alınarak belirlenir ve CO, CO2, NO2 ve
O2 yoğunluklarının ocak atmosferi için izin verilen değerlerinin altına indirilmesi sağlanır.
Gazlı ocaklar dışında kömür dışı madenlerde kullanılan dizel ekipmanın gazlı ortamlarda çalışma
koşullarını sağlaması gerekmez. Ancak ocak atmosferinin kirletici gaz içeriğini kabul edilebilir
oranlarda tutabilmek için yeterli oranda seyreltme havası sağlanmalıdır.
Bazı egzost gazı bileşenlerinin emilmesi uygun koşullandırma aygıtlarının motor çıkışında
yerleştirilmeleri ile sağlanabilir. Bunlar, genel olarak, pek çok gazı motor çıkışında tutmak yada
oranlarını azaltma üzere tasarımlandırılmış ve su yada kimyasal madde içeren bir hazne yada
tanecikli filtrelerden oluşan bastırıcılardır. Etkili bir emme işlemi için gaz ve bastırıcının
kimyasalı arsında yakın temasın sağlanması gereklidir.
İyi durumdaki/bakımlı bir motor daha az duman ve zehirleyici gaz üretir. Dolaysıyla, etkin bir gaz
kontrol yönteminin de kapsamlı bir bakım programının olduğu söylenebilir.

10 1. Ocak Havası
1.6.4 Yangın ve Patlamaların Kontrolü
Yangın ve patlamalarla en etkili yöntem oluşmalarının önlenmesidir. Yangın başladığı an parlama
bölgesinin izole edilmesi en etkili eylem olacaktır. Bu sayede alev ve açığa çıkan gazların ocak
atmosferindeki oksijeni tüketmeleri önlenebilir.

1.6.5 Akü Gazlarının Kontrolü

Akülerin şarj edilmeleri sırasında açığa çıkan hidrojen gazlarının kontrolü için şarj istasyonun
izole edilmesi ve istasyonun havasının ayrı bir hava akımı ile seyreltilmesi uygun önlemler
olacaktır.

1.6.6 Seyreltme İhtiyacının Belirlenmesi

Ana havalandırma akımı ile seyreltme en etkin seyreltme uygulamasıdır. Bir safsızlığı/kirleticiyi
seyreltmek için gerekli temiz hava miktarı ve gaz için öngörülen eşik değer arasındaki ilişki
aşağıdaki gibi ifade edilebilir.

Qg
Q≅
TLV
Burada;
Q: Gazı seyreltmek için gerekecek hava miktarı, m3/sn
Qg: Ortama karışan gaz miktarı, m3/sn
TLV: Gaz için belirlenmiş eşik değer

Bağıntı, TLV (<1%) ve ocak giriş havasındaki gaz yoğunluğunun düşük, ancak gazı seyreltmek
için gerekli sürenin fazla olduğu koşullarda uygun sonuçlar verir.
Havalandırma mühendisinin bir kirleticinin seyreltilme gereğinin belirlenmesi konusunda çok
kesin hesaplar yapmasının gerektiği durumlarla sık karşılaşılmaktadır. Genel bir durum olarak
seyreltilme süresi önemli bir değerlendirme ölçütü olabilir. Ocak atmosferinde kirletici oranının
azalma süresinin hesaplanması için Mateer tarafından geliştirilen logaritmik bozuşma modeli
kullanılabilir.
 ( Qg + Q )(τ −τ 0 
−   (Qg − Bg ) − x(Qx − Q) 
e  Y 
=  
 (Qg + BgQ ) − x (Qg − Q ) 

11 1. Ocak Havası
Y: Çalışma bölgesinin hacmi, m3
τ: Gazın istenilen değere seyreltilmesi için geçecek süre, dak,
x: Karışımın gaz içeriği,
xo: 0. dakikada karışımın gaz içeriği,
Bg: Ocak/çalışma yeri giriş havasının gaz içeriği.

Ocak atmosferinde gaz akışının sabit olmadığı durum için gerekli gaz miktarının belirlenmesinde
aşağıdaki bağıntı kullanılabilir.

Y  Qg − Qx 0 
ln 
Q  Qg − Qx 
τ=

ÖRNEK
Hacmi 4248 m3 olan bir üretim bölgesinde çalışan dizel motorlu makinenin egzost gazından ocak
havasına CO karışmaktadır. Ocak havasında gaz bulunmadığını varsayarak açığa çıkan gazın 100
ppm’e ulaşması için geçecek süreyi belirleyiniz. Hava miktarı 3,776 m3/sn ve dizel motordan
ocak havasına gaz karışma miktarı 0,000637 m3/sn’dir.

ÇÖZÜM

Y  Qg − Qx 0 
τ= ln 
Q  Qg − Qx 
4248  0.000637 − 0 
τ= ln 
3.776  0.000637 − 3.776 * 0.0001 
τ = 16.84 ≈ 17dak .

Hava karışımının kusursuz bir karışım olduğu kabul edilirse ve seyreltme için gerekli zaman çok
fazla ise seyreltmede en yaygın durum olan sabit akış durumu ortay çıkar. Bu koşullarda
seyreltmeyi gerçekleştirecek hava miktarının belirlenmesi çok önemlidir. Sabit akış durumu için
bağıntı aşağıdaki hali alır.

12 1. Ocak Havası
 Qg (1 − x)
Q= , Burada x: gaz için belirlenmiş eşik değerdir.
x − Bg
ÖRNEK
Üretilen maden yatağı içinde bulunan bir gaz kaynağından ocak havasına 0,04247 m3/sn akış
miktarı ile gaz karışmaktadır.Gazın çalışma bölgesine gelen havalandırma havası içindeki içeriği
0,25%’tir. Gaz için belirlenmiş eşik değer 1%’dir. Gazı seyreltmek için gerekli temiz hava
miktarını belirleyiniz.

ÇÖZÜM

Qg (1 − x) 0,04247(1 − 0,01)
Q= Q=
x − Bg 0,01 − 0,0025

Q = 5,606 m3/sn

13 1. Ocak Havası