GNE P L YLE ELDE ED LEN ELEKTR K ENERJ S N N TERMOELEKTR K SOUTMADA KULLANILMASI

HAKKI AKIR

Zonguldak Karaelmas niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Eitimi Anabilim Dalnda Bilim Uzmanl Tezi Olarak Hazrlanmtr

KARABK Haziran 2006

ii

ZET Bilim Uzmanlk Tezi GNE P L YLE ELDE ED LEN ELEKTR K ENERJ S N N TERMOELEKTR K SOUTMADA KULLANILMASI Hakk AKIR Zonguldak Karaelmas niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Eitimi Anabilim Dalnda Tez Danman : Yrd. Do. Dr. Kemal AT K Haziran 2006, 76 Sayfa

Tarafmzdan yaplan bu almada, elektrik enerjisinin bulunmad yerlerde soutma yapabilmek iin enerji ihtiyacn gne pilinden karlayan termoelektrik soutucu tasarlanmtr. 29cmx29cmx29cm ebatlarnda yaplan kabinin s kazanc hesaplarna gre uygun termoelektrik modl ve gne pili Karabk koullarna gre belirlenmitir. Termoelektrik soutucunun cihaz i scakl, d scakl, modl scak yzey scakl, souk yzey scakl, gne pilinden ekilen gerilim ve akm deerleri llerek deerlendirilmitir. Yaplan deneyler sonucunda, sistemin performans katsays, 0,9 dolaylarnda olup, d scakla ve gne pilinin gneten ald nma gre deimektedir. Kabinin d scakl ile kabin i scaklk fark 13 oC elde edilmitir. Gne pili fiyatlarnn yksek olmasndan dolay sistem maliyeti yksektir. Anahtar Szckler : Termoelektrik Modl, Gne Pili, Soutma, Performans Katsays Bilim Kodu : 626.11.01

iii

ABSTRACT M. Sc. Thesis USING ELEKTRICITY PRODUCED BY PHOTO VOLTAIC PANELS IN THERMOELECTRIC COOLING Hakk AKIR Zonguldak Karaelmas University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Machine Thesis Advisor: Asst. Prof. Dr. Kemal AT K June 2006, 76 Pages In our study, a thermoelectric refrigerator was designed, which uses electricity fed by a solar panel, for refrigeration purpose in places without electricity. Proper thermoelectric module and solar panel were chosen according to weather conditions of Karabuk city, and heat loss of the cabin whose dimensions are 29cmx29cmx29cm. Thermoelectric regrigerator was calculated from cabin inside and outside temperatures, thermoelectric module hot and cold surface temperatures, and voltage and current fed by solar panel to the module. Performance coefficient of the system is about 0,9 and varies according to ambient temperature and solar radiation taken by photovoltaic panel. The temperature difference between the inner and outer sides of the cabinet was 13 oC. System costs are high due to the high prices of photovoltaic panels. Keywords : Thermoelectric module, photovoltaic panel, refrigeration, coefficient of performance Science Code : 626.11.01

iv

TEEKKR Yksek lisans almamda yardm ve desteini esirgemeyen ok deerli hocam Prof. Dr. Etem Sait Z beye, danmanm Yrd. Do. Dr. Kemal AT K beye, r. Gr. Murat KOAR beye ve burada adlarn sayamadm bilgi, kaynak ve grleriyle her zaman yardmc olmaya alan dier hocalarm ve arkadalarm ve hayatm boyunca maddi ve manevi desteklerini esirgemeyen aileme sonsuz sayg ve teekkrlerimi sunarm.

 NDEK LER Sayfa KABUL..ii ZET ............................................................................................................................... ii ABSTRACT .....................................................................................................................iv TEEKKR ......................................................................................................................v NDEK LER.................................................................................................................vi EK LLER D Z N ..........................................................................................................ix ZELGELER D Z N .....................................................................................................xi SEMBOLLER VE KISALTMALAR D Z N ................................................................. xii BLM 1 G R ..............................................................................................................1 1.1 ALIMANIN NEM ............................................................................................2 1.2 ALIMANIN AMACI............................................................................................3 BLM 2 L TERATR ARATIRMASI ........................................................................4 BLM 3 YARI LETKENLER.......................................................................................9 3.1 N VE P T P YARI LETKEN KR STALLER NDE ELEKTRON VE POZ T F ELEKTR K YK HAREKETLER .........................................................10 BLM 4 TERMOELEKTR K ETK LER .....................................................................13 4.1 SEEBECK ETK S .................................................................................................13 4.2 PELT ER ETK S ...................................................................................................14 BLM 5 TERMOELEKTR K MODL .......................................................................21 5.1 TERMOELEKTR K SOUTMA UYGULAMALARI ...........................................22 vi

 NDEK LER (devam ediyor) Sayfa 5.1.1 Termoelektrik modllerin kullanmlarna gre snflandrlmalar ....................23 5.1.1.1 lm.......................................................................................................23 5.1.1.2 Biyo-teknoloji...........................................................................................26 5.1.1.3 Medikal / Tp ............................................................................................27 5.1.1.4 Endstriyel ...............................................................................................29 5.1.1.5 Genel Kullanm ........................................................................................30 5.1.2 Byk lekli termoelektrik soutma uygulamalar .........................................31 5.1.3 Orta lekli termoelektrik soutma uygulamalar.............................................32 BLM 6 GNE P LLER ..........................................................................................33 6.1 GNE P LLER N N YAPIMINDA KULLANILAN MALZEMELER ................34 6.1.1 Kristal silisyum ...............................................................................................34 6.1.2 Galyum arsenit ................................................................................................34 6.1.3 Amorf silisyum................................................................................................34 6.1.4 Kadmiyum tellrid...........................................................................................34 6.1.5 Bakr indiyum diselenid...................................................................................35 6.1.6 Optik younlatrcl hcreler .........................................................................35 6.2 GNE P L S STEMLER ....................................................................................35 6.2.1 Gne pili sistemlerinin ebekeden bamsz olarak kullanld tipik uygulama alanlar .................................................................................................36 6.2.2 Dnyada gne pili kullanm ..........................................................................36 6.2.3 Gne pili kullanm alanlar.............................................................................37 6.2.4 Gne pili uygulamalar...................................................................................37 6.2.4.1 Gne pillerinin elektrik elde etmede kullanlmas ....................................38 6.2.4.2 Gne pilleriyle bahe aydnlatlmas........................................................38 6.2.4.3 Gne pillerinin karayollarnda kullanm .................................................39 6.2.4.4 ebekeye elektrik veren gne pili sistemi ................................................39 6.2.4.5 Gne izleme sistemleri ............................................................................40

vii

 NDEK LER (devam ediyor) Sayfa BLM 7 MATERYAL VE METOD ............................................................................41 7.1 MATERYAL ..........................................................................................................41 7.1.1 Kabin...............................................................................................................41 7.1.1.1 Kabin s kazanc hesaplar........................................................................42 7.1.2 Is deitiriciler................................................................................................45 7.1.3 Gne pili ........................................................................................................47 7.1.4 Termoelektrik modl .......................................................................................48 7.1.5 Dier malzemeler ............................................................................................48 7.2 METOT ..................................................................................................................49 BLM 8 ARATIRMA BULGULARI.........................................................................50 8.1 DENEY SONULARI............................................................................................50 8.2 DENEY N TEOR K HESAPLAMALARI ..............................................................52 8.3 DENEY SONULARININ DEERLEND R LMES ............................................55 BLM 9 TARTIMA VE SONU...............................................................................63 KAYNAKLAR................................................................................................................64 EK AIKLAMALAR A. KULLANILAN ZELGELER..............................................67 ZGEM .....................................................................................................................76

viii

EK LLER D Z N No 3.1 4.1 4.2 4.3 4.4 5.1 5.2 5.3 5.4 5.5 6.1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 7.1 7.2 7.3 7.4 7.5 7.6 7.8 7.9 Sayfa N tipi yar iletken ...................................................................................................11 Seebeck devresi ......................................................................................................14 Peltier etkisi ............................................................................................................15 ki farkl materyalden oluan peltier ift ..................................................................16 Bir peltier "ift"in fiziksel gsterimi .......................................................................17 Termoelektrik modl ekilleri .................................................................................21 Termoelektrik modl kesit grn . .....................................................................22 TE soutma nitesi ekli . .......................................................................................23 Peltier soutmal bir iy noktas termometresinin prensip emas ............................24 Donma noktas tespit cihaz ....................................................................................25 Gne pili modl . .................................................................................................33 Gne pili enerji sisteminin emas .........................................................................36 Dnyada gne pili satlar ....................................................................................37 Dnyada kurulu gne pilinin kullanm alanlarna gre dalm. ............................37 ats gne pili kapl ev. ........................................................................................38 Gne pilleri ile bahe aydnlatmas . ......................................................................38 Gne pillerinin karayollarnda kullanm ...............................................................39 ebekeye elektrik veren gne pili ..........................................................................39 Gne izleme sistemi ..............................................................................................40 Kabin i grnts ..................................................................................................42 Soutulacak kabinin iindeki yaltm malzemeleri. ..................................................43 Yaltlm kabin duvar. ...........................................................................................43 Termoelektrik soutma sisteminin kesit grn. ..................................................46 Is deitirici ekli. ..................................................................................................46 Tabii dolaml sistem. ............................................................................................47 Termoelektrik modl boyutu. ..................................................................................48 Kabin iine fann yerletirilmesi. .............................................................................49

7.7 Gne pili................................................................................................................48

7.10 Scaklk ler. .........................................................................................................49 ix

EK LLER D Z N (devam ediyor) No 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 Sayfa Termoelektrik modl i yzey ve d yzey scaklk-zaman grafii. ........................58 Termoelektrik soutucu kabin i-d scaklk zaman grafii.....................................58 Termoelektrik soutucunun zamana bal COP deerleri.........................................59 Gne pili gerilim-zaman deerleri..........................................................................60 Gne pili akm-zaman grafii. ...............................................................................60 Gerilimin T'ye gre deisimi ................................................................................61 Soutma gcnn T'ye gre deiimi ...................................................................62

 ZELGELER D Z N No 8.1 8.2 8.3 8.4 A.1 A.2 Sayfa 21 ubat tarihinde alnan deney sonular................................................................50 Termoelektrik modln parametreleri . ...................................................................52 Elle hesaplamas yaplan deerlerin Excel programndan elde edilen verileri...........55 Deneyde llen deerlerden faydalanlarak yaplan hesaplamalar ..........................55 Standart termoelektrik soutma modlleri .............................................................68 Gne pili seim izelgesi ......................................................................................75

xi

SEMBOLLER VE KISALTMALAR D Z N E d A L T : ak devre gerilimi (V) : malzeme kalnl (m) : malzemenin alan (m2) : malzemenin uzunluu (m) : mutlak scaklk (oK) : modl scak yzey scakl (oK) : modl souk yzey scakl (oK) : modl souk yzey ile scak yzey arasndaki scaklk fark (oK) : birim zamanda transfer edilen s etkisi (W) : gerekli giri gc (W) : ortalama scaklk (oK) : termoelektrik modln geometrisi (A/L) (cm) : termoelement ift says : akm (A) : seebeck etkisi (V/ oK) : elektriksel diren ( ) : malzemenin Isl iletkenlik katsays (W/m2 oK) : kalite faktr : malzemenin s iletkenlik katsays (W/m2 oC) : devreden llen voltaj (V) : optimum akm (A) : optimum performans katsays : maksimum scaklk fark (oK) : maksimum akm (A) : watt : kilowatt : megawatt

TH TC
T

Q W

G N I

Z K V
I opt
COPopt

Tmax
Imax

W kW mW

xii

SEMBOLLER VE KISALTMALAR D Z N (devam ediyor)

m
V
Qs a L R H Ze

: mikron metre : mikron volt : hava sznts s kayb, (kW) : hava sznts katsays (m3/mh) : kabinin alan ksmlarnn evre uzunluu (m) : kabin durum katys (birimsiz) : duvar durum katsays (kWh/m3 oK) : katsay (birimsiz)

KISALTMALAR

TE COP DC AC ml PV

: termoelektrik modl : performans katsays : doru akm : alternatif akm : mililitre : gne pili

xiii

BLM 1

GR lerleyen teknoloji ile birlikte enerji tketimide hzla artmaktadr. Yakn bir gelecekte kmr, petrol, doalgaz gibi fosil yaktl enerji kaynaklarnn ihtiyac karlayamayaca dnlrse, yeni enerji kaynaklarna ynelmek (hidrojen, rzgar, biomas, gne enerjisi vb.) ayn zamanda enerji kullanmndaki verimlilii arttrmak kanlmaz olmaktadr. kinci bir nemli nokta ise, fosil yaktlarn ve nkleer enerji kaynaklarnn dnyamzn ekolojik ve klimatolojik dengesini bozucu etkileridir. Dolaysyla yeni enerji kaynaklar ayn zamanda "temiz" olmaldrlar (ltanr, 1998). Yeni ve temiz bir enerji kayna olarak gne enerjisi zerinde nemle durulmaldr. nk gne enerjisinden fotovoltaik dnmle elektrik enerjisi retilebilecei gibi dorudan s kayna olarak da yararlanlabilir. Gne enerjisinden elektrik enerjisi elde etmenin en byk dezavantaj yksek maliyetidir. Halen kullanlan fosil yaktlarn ve nkleer enerji kaynaklarnn ekolojik zararlarda maliyetlerine eklenmelidir. Ancak bu yksek maliyetin byk lde retim azlndan kaynakland sylenebilir. Bu sebeple gne enerjisi uygulamalar artt oranda maliyetlerde decektir. Fotovoltaik terimi, ktan gerilim retilmesi anlamna gelir ve genellikle PV ile gsterilir. Fotovoltaik piller iin kullanlan ortak terim Gne Pilleri olmakla birlikte, piller her tr k altnda elektrik retebilirler. Gne pilleri, enerjinin korunumu yasasna uygun olarak, k enerjisini elektrik enerjisine dntren cihazlardr; ancak enerjiyi depolayamazlar. Ik kayna ortadan kalktnda pilin rettii elektrik de kesilir. Eer elektrik gece boyunca da kullanlmak isteniyorsa, devreye bir elektrik enerjisi depolayc eklenmelidir. Fotovoltaik sistemlerin ounda, gne ndan alnan enerji, modller araclyla toplanarak, gece veya bulutlu gnlerde kullanlabilmek iin kimyasal enerjiye dntrlerek aklerde depolanr. Ayrca, eer pillerden alnan g, istenen miktarda

deilse, aradaki fark aklerden karlanabilir. Depolanan enerjinin, gnn her saati ve her hava koulunda kullanlyor olmasna karlk, piller harcanan enerjiyi, ancak gn nda ve genellikle de birka saat iinde yerine koymaya almaktadrlar. Sistem tertip edilirken, zlmesi gereken en nemli sorun, bu dengeyi salamaktr. Termoelektrik (TE) soutucular eitli kk hacimlerin soutulmas uygulamalarnda kullanlrlar. Termoelektrik soutucunun iki tarafnda scak, souk yzey olup hzl ve sessiz alrlar. TE modller, piknik eyalarnn depolanmas, serum tama, tanabilir souk kutularda kullanlabilirler. TE soutucular dier soutma tiplerini gre az satlrlar, az satlmasnn nedeni ise pahal olmalar ve fiyatlarnn giderek ykselmesidir. Gnmzdeki fiyatlar performans katsaysna gre artmaktadr (Gao and Rowe, 2005). Termoelektrik soutucularn performans katsaylar kompresrl soutma sistemlerinden dktr. TE soutucular gelien enerji teknolojisinin avantajlaryla gelimektedir. yi bilinen firmalar Loffe Ensttisi son yllarda Marlow Owens Corning Space System, ve Mtsubishi Electric Corparation gibi firmalardr (Gao and Rowe, 2005). TE modller elektronlarn akmasyla hareket ederler. Son gelimelerle termoelektrik

modl fabrika fiyatlarnda azalma grlmektedir. Modl performans iinde s deitiriciler ve g kayna gelitirilmektedir. Gnmzde termoelektrik soutmann ekonomiklii salanmaktadr. 1.1 ALIMANIN NEM Dnya nfusunun hzla artt, teknolojinin hzla gelitii ve bu gelimelere paralel olarak enerji tketiminde de byk bir art olduu grlmektedir. Gnmzde fosil kkenli enerji kaynaklarnn snrl olmas, tketimin srekli artmas ve bu kaynaklarn gittike azalmas insanlar enerji ihtiyacn karlamak iin yenilenebilir enerji kaynaklarna yneltmitir. Son yllarda yaplan aratrmalarda CFC ve HCFC kkenli soutucu gazlarn ozon tabakasn tahrip edici zellie sahip olduklar belirlenmitir. Aralarnda Trkiyeninde bulunduu 150 lke Montreal Protokol ile CFC kkenli maddelerin hemen kaldrlmas, HCFC kkenli maddelerin ise kullanmlarnn kstlanarak belirlenen tarihte kullanmlarna son verilmesi karar alnmtr. Kaldrlan soutkan yerine kullanlacak alternatif soutucu 2

akkanlar tespit edilerek imzalanmtr. Ancak alternatif soutkan geite uyum zorluklar, performans deiiklikleri ve evreye verilen zararlar gibi sorunlar ortaya kmtr. Bu arada da evreye zarar olmayan alternatif soutma sistemleri zerinde de almalar hz kazanmtr (Krmac, 2002). Bu almada yenilenebilir enerji kaynaklarndan gne enerjisi kullanlarak, gne pili sayesinde gneten elde edilen enerji termoelektrik soutmada kullanlmtr. 1.2 ALIMANIN AMACI Bu almann amac; elektrik enerjisi olmayan yerlerde gne enerjisinden yararlanarak termoelektrik modller yardmyla soutma yapabilmektir. Termoelektrik soutma tesir katsays deerlendirmektir. almann dier amac; gelimi lkelerde evre ile uyumlu alternatif soutma sistemi olarak eitli uygulamalarda kullanlan termoelektrik soutma sisteminin kullanmn ve Trkiyede kullanm az olan gne pillerinin kullanmlarn yaygnlatrmaktr.

BLM 2

L TERATR ARATIRMASI Gao ve Rowe (2005) tarafndan bir termoelektrik soutucunun soutma performans

katsays, modl scak ve souk yzey scaklk deiimleri deerlendirilmitir. Termoelektrik soutucunun performans katsays d scakl 25 oC, i scakl 5 oC iin 0,3-0,5 arasnda bulunmutur. Termoelektrik soutucu gerek model zerinde altrlarak incelenmitir. Bu almadan elde edilen deney verilerini iyiletirmek ve performans katsaysn artrmak mmkndr. Vian ve Dominguez (2001) bir termoelektrik nem alma nitesi yapmlardr. Yaplan almadan elde edilen hesaplara gre harcanan elektrik, nem alma nitesinin harcad elektrikten azdr ve ekipman iinde etkili olan scaklk transfer esnasnda termoelektrik etki d yzeyde ve i yzeyde bir arada olmutur. Termoelektrik nem alma nitesinde birka tane bener hesaplamas kullanlmtr. Yaplan sistem buhar kompresr sistemlerle mukayese edilmemelidir. Bu alma termoelektriin deiik alanlar iinde kullanldn gstermektedir. Dikmen (2002) bir almasnda termoelektrik devrede meydana gelen olaylar ve termoelektrik sisteme etki eden kriterlere yer vermitir. Termoelektrik sistemin termodinamik hesaplamalar yaplm ve termoelektrik soutucularn endstrideki kullanm alanlar belirlenmitir. Boztepe (1995) gne enerjisinin youn olduu yerlerde daha ok ihtiya duyulan soutucularn peltier eleman kullanan bir uygulamas incelemitir. Enerji kayna olarak gne enerjisi (PV-modller araclyla) kullanmtr. stenilen miktarda peltier modl temin etmek mmkn olmad iin mevcut peltier modln soutabilecei bir hacim stnde almtr.

Vlklein vd (1999) termoelektrik soutmann mikro elektromekanik alanda kullanm amalanmtr. Yaplan uygulamann termoelektrik retim teknolojisinde uygunluu aratrlmtr. Mikroelektrik akm etkisinde bulunan modller nemli soutma gc gstermitir. Maksimum scaklk fark ve optimum akm hesaplanmtr. Termoelektrik modllerde ince SiC/Si3N4 mebranlar ok az miliwatt gte maksimum 30-50 oK scaklk fark elde edilmitir. Luo vd (2005) Yaplan almada termoelektrik sistemlerinin elektrikli stma sistemlerinde etkinlii incelenmektedir. Sistemin scaklk etkinlii 1,6 dan byktr ve scak su ksa srede hazrlanmtr. Termoelektrik scak ve souk yzey arasndaki scaklk fark artmtr. Bu yzden performans gelimitir. Gnmzdeki yaygn su stclaryla karlatrldnda g tketimi %38 den daha fazla olduu belirlenmitir. Bu enerjinin geri kazanlmasyla ilgilidir. Sistem, nakliyeciler, gemiler ve dier tamaclkta scak suyun karlanmasnda kullanlmaktadr. madolu (2003) kpkten yaplm kutunun tabanna alminyum levha yerletirilerek, kutunun alt tarafndan uygun byklkte bir para kesmi ve Peltier bu ksma yerletirilerek kenarlar silikonla kapatmtr. Peltierin scak yzeyine alminyum levha ve 12 Vla alan bir fan monte etmitir. Son olarak kutunun iine termostatn scaklk alglayan ucu yerletirmitir. Yaplan dolabn iine her trl yiyecek ve iecei koyup termostat ayarlayarak istenilen miktarda soutmutur. Ahiska vd (2004) termoelektrik modln soutma performansn gsteren kalite faktr (Z) parametresinin belirlenmesi iin termoemk, gerilim ve scak yzeyin scaklna dayal yeni bir yntem kullanlmtr. Bu ynteme gre alan yeni bir mikro denetleyici test sistemi gerekletirilmitir. Yeni test sistemiyle Melcor firmasnn rettii standart (CP 1.4-127-1 OL) Modln Z deeri llmtr. Bu deerler Melcor tarafndan verilen Z deerler ile karlatrlm, deerler birbirine olduka yakn kmtr. Ik (2003) elektronik ve termoelektrik sistemlerin scaklk kontroln ve gvenilir almasn salayacak bir besleme ve kontrol sistemi tasarlanm ve gerekletirilmitir. Bu sistem Mikro denetleyicili, Scaklk Kontroll AMGK Sistemi dir. Gerekletirilen bu sistem ile AMGKnn k gerilimi, scakla bal olarak, oransal ekilde deitirilebilmektedir. Bu alma esnasnda AMGK sistemine scakla bal olarak akm 5

ve gerilim ayar zellii kazandrlmtr. Mikro denetleyici kullanlarak gerekletirilen kontrol sistemi ile kontrol edilecek 7 ayr blgedeki sensr seilebilmektedir. Seilen sensre ait scaklk deeri bir LCD ekranda grlebilmekte, bu blgeye ait set deeri tasarlanan klavyeden ayarlanabilmekte ve deeri de ayn ekranda grlebilmektedir. Tasarlanan sistemde, termoelektrik sistemlerde soutma amal gerekli olan devridaim su kontrol da bulunmaktadr. Tasarlanp, gerekletirilen sistem nce, Termohipoterm tp cihaznn model uygulamasnda, ikinci olarak, Termoelektrik Mikrotom Tp Cihaznda ve son olarak da Termoelektrik Tp Kitin de uygulanm ve farkl scaklk deerlerinde, scaklk kontrol kararl bir biimde yaplabilmitir. Bu almada tasarlanp gerekletirilen Mikrodenetleyicili, Scaklk Kontroll AMGK Sistemi ayr termoelektrik sistemde denenmi ve alnan sonulardan, bu sistemin eitli termoelektrik sistemler iin uygulanabilecei saptanmtr. Krmac (2002) Trkiyede henz aratrma aamasnda olan termoelektrik soutma sistemleri ile ilgili teorik bilgiler ve soutmada veriminin artrlmas konular uygulamal olarak aratrmtr. 40mmx40mmx4mm llerinde bir termoelektrik modl zerine boyutlar 50mmx60mmx50mm olan yaltlm bir dikdrtgen prizma kutu monte edilmi ve ierisine konan suyun scakl drlerek, akm ile gerilim arasndaki iliki incelenmitir. Uygulama sonunda su 3 oC scaklna ulamtr. Bu almalarda termoelektrik soutma sistemlerinden yararlanlacak 8 ile 12 Vluk 3 ile 5A aralnda alabilen bir soutma sisteminin 128 g suyu soutan, prototip termoelektrik soutma tasarm gerekletirildike daha dk scaklklara drmek iin zerinde altrlmaldr. Yerakum (2005) yaz aylarnda pikniklerde, evlerde veya arabalarda souk gda ve iecek eldesi iin son derece portatif bir cihazn n tasarm olup boyutlarn kltlmesi iin almalar devam etmektedir. Deneyler 32 Whlik panellerle yaplmaktadr ancak boyutlar kldnde cihazn st ksmna ince film teknii ile retilen ve esnek olan gne pilleri yerletirilecektir. Bylece daha hafif ve ergonomik bir cihazn tasarm gerekletirilmi olacaktr. Ayrca bu almaya paralel olarak, tbbi amalar iin kullanlabilecek olan tama cihazlarnn da tasarm srmektedir. 950 W/m2 nm 30 oC ortam scaklnda soutucu iindeki rnn 2 oC ye kadar souduu gzlenmitir. Mohamad (2004) PLC sistemlerinde gne radyasyon ak hareketlerinin gne pilleriyle kontroln salayan bir gne izleyici yaplmtr. Gne izleyicinin elektronik cihazlarla 6

performans gelitirilmitir. PV modln hareketleri bilgisayar kontroll yaplmtr. PV modl gne radyasyonunu tam alabilmekte ve dier PV modllerinden %20 daha ok gne radyasyonundan yararlanabilmektedir. Van (2005) silikon PV modllerin enerji klarnda akm ve voltaj karakteristiklerinin kontrol verileri elde edilmitir. PV modln dk orandaki (I-V) karakteristikleri kullanlarak akm ve voltajlar llmtr. Ekim 2001 Kasm 2002 arasnda elde edilen sonulardan PV modlnn karakteristik (I-V) aktifliinin devam ettii elde edilmitir. Dilita ve Ahiska (2003) yenilenebilir enerji kaynaklarndan jeotermal enerjisini dorudan elektrik enerjisine dntren mikro denetleyici kontroll termoelektrik jeneratr yaplm ve sistem test edilmitir. Sistemde enerji dnm termoelektrik modllerde Seebeck olaynn gerekletirilmesiyle salanmtr. Termoelektrik modllerin bu scaklk farkna bal olarak deien DC gerilim elde edildiinden elektrik enerjisinin istenen 5V DC, 12V DC ve 220 V AC deerlerinde alnabilmesi amacyla sistemde ak, regle devresi ve DC/AC evirimi kullanlmtr. Tasarmda PIC16F877 mikro denetleyici kullanlarak sistemin kontrol sinyalleri dzenlenmitir. Bu sistem elektrik enerjisinin temiz, kolay ve ucuz bir ekilde karlanmas ynnden olduka kullanldr. Karimov vd (2004) bu almada gne pili izleme sistemleri yapmn anlatmlardr. Temel olarak piramit ayaklar kullanlarak, ayaklarn kelerinde 170o modller iki para ve rotatrle hareket verilmektedir. Solar izleme sistemi 4 modl ve DC motordan olumaktadr. PV modl DC-DC (24/2V), DC-AC (24-220 V) eviren, DC motordan olumaktadr. Drt modln alan 1,26 m2 dir. Fidan (2000) kan, a, serum ve ilalarn bozulmadan saklanabilmesi iin belirli scaklk koullarnda bulundurulmas gerekmektedir. Bu amaca ynelik olarak gelitirilmi olan Tanabilir Termoelektrik Tp Kiti ister birey isterse toplum sal asndan byk bir nem tamaktadr. Yksek younluklu kaza alanlarnda, sava ortamlarnda kan, a ve ilalarn saklanmas iin gelimi depolama nitelerinin kurulmas gerekir. Bu merkezlerin bu tip ortamlarda kurulmas olduka zordur. Bu amala daha gvenli yerlerde kurulacak merkezler ile hasta veya yaralnn bulunaca yere kan, serum, a ve ilalarn naklinin yaplmas daha doru bir yaklam olacaktr. Dnya Salk rgt (WHO) tarafndan belirlenmi olan standart da gre kann depolanmas iin scaklk 2 oC ile 10 oC arasnda 7

olmaldr. Bu almada bu standartlara uygun olarak stma ve soutma yapabilen mikroilemci kontroll Tanabilir Termoelektrik Tp Kiti cihaz gerekletirilmitir. Khera vd (2005) termoelektrik sistem kapal yerlerde ve inaatlarda s kayp ve kazanlarnn gne enerjisi kullanlarak s kontrol teknikleriyle aktif inaat sistemlerinde kullanmlardr. Bu almada inaatlarda termoelektrik teknolojisi anlatlm ve aratrlmtr. Yaplan uygulamalar ABE sistemleri ile karlatrlm, termoelektrik nitelerin analiz ve tasarm yaplmtr. Termoelektrik nitelerle iki ilem yaplmtr. Birincide TE nite itedir, ve termoelektrik soutmann ekonomiklii dnlmtr. TE soukluunun artmasyla TE gcn balangta artt grlmtr. TE soutmann artmasnda scak kanatlar byk etki gstermitir. Bu balang bulgular ABE sistemleriyle birlikte pratik kullanlabilir. Chein ve Chen (2005) ii su dolu olan bir tank soutmak iin termoelektrik soutma deneysel ve teorik olarak incelenmitir. Termoelektrik scak yzey zerine, ok ince olan yzeyinde kanallar olan para yaplmtr. lmler sonucunda zamanla soutmann artt grlmtr. lmleri almak iin sistem bilgisayar ortamna balanmtr. Elde edilen lmler ile bilgisayardan alnan lmler birbirine yakndr.

BLM 3

YARI LETKENLER Elektrik akmnn bir deere kadar akmasna izin vermeyen bu deerden sonra sonsuz kk diren gsteren maddelere yar iletken denir (Ycel, 2004). Yar iletkenler periyodik cetvelde 3. ve 5. gruba girerler. Bu demektir ki son yrngelerinde elektron alcl veya vericilii iletkenden az, yar iletkenden fazla olmaldr. letkenler; Pt, Ni, Au, Cu, Al, Fe gibi elementlerdir. Yaltkanlar; Ebonit, Cam, Tahta, Su, Yar iletkenler; S, Ge, Br, Al, In (indiyum) ve benzerleridir. Yeryzndeki btn maddeler, atomlardan olumutur. Atom ise ortada bir ekirdek ve bunun etrafndaki deiik yrngelerde hareket eden elektronlardan olumaktadr. Elektronlar, negatif elektrik ykne sahiptirler. Bir etkime yolu ile atomdan ayrlan elektronlarn bir devre ierisindeki hareketi, elektrik akmn oluturur. Elektronlarn her madde ierisindeki hareketi ayn deildir. Elektron hareketine gre maddeler; iletkenler, yaltkanlar ve yar iletkenler olarak e ayrlr. letkenler; elektrik akmn iyi iletirler, atomlarn d yrngesindeki elektronlar ekirdee zayf olarak baldr, Is, k ve elektriksel etki altnda kolaylkla ekirdekten ayrlrlar, Metaller, baz sv ve gazlar iletken olarak kullanlr, metaller, sv ve gazlara gre daha iyi iletkendir, metaller de, iyi iletken ve kt iletken olarak kendi aralarnda gruplara ayrlr. Atomlar 1 valans elektronlu olan metaller, iyi iletkendir. Buna rnek olarak, altn, gm, bakr gsterilebilir, bakr tam saf olarak elde edilmediinden, altn ve gme gre biraz daha kt iletken olmasna ramen, ucuz ve bol olduundan, en ok kullanlan metaldir, Atomlarnda 2 ve 3 valans elektronu olan demir (2 d elektronlu) ve alminyum (3 d elektronlu) iyi birer iletken olmamasna ramen, ucuz ve bol olduu iin gemi yllarda kablo olarak kullanlmtr. Yaltkanlar; elektrik akmn iletmeyen maddelerdir. Bunlara rnek olarak cam, mika, kat, kauuk, lastik ve plastik maddeler gsterilebilir. Elektronlar atomlarna sk olarak

baldr. Bu maddelerin d yrngedeki elektron saylar 8 ve 8e yakn sayda olduundan ekirdekten uzaklatrlmalar zor olmaktadr. Yar iletkenler; iletkenlik bakmndan iletkenler ile yaltkanlar arasnda yer alrlar, normal halde yaltkandrlar, ancak s, k ve magnetik etki altnda brakldnda veya gerilim uygulandnda bir miktar valans elektronu serbest hale geer, yani iletkenlik zellii kazanr. Bu ekilde iletkenlik zellii kazanmas geici olup, d etki kalknca elektronlar tekrar atomlarna dnerler, Tabiatta basit eleman halinde bulunduu gibi laboratuarda bileik eleman halinde de elde edilir. Yar iletkenler kristal yapya sahiptirler, yani atomlar kbik kafes sistemi denilen belirli bir dzende sralanmtr. Bu tr yar iletkenler, yukarda belirtildii zere; s, k, etkisi ve gerilim uygulanmas ile belirli oranda iletken hale geirilerek ve ilerine baz zel maddeler katlarak ta iletkenlikleri arttrlmaktadr. Katk maddeleriyle iletkenlikleri arttrlan yar iletkenlerin elektronikte ayr bir yeri vardr. Bunun nedeni elektronik devre elemanlarnn retiminde kullanlmalardr (Ycel, 2004). 3.1 N VE P T P YARI LETKEN KR STALLER NDE ELEKTRON VE POZ T F ELEKTR K YK HAREKETLER N tipi yar iletken kristaline gerilim uygulandnda, kristal ierisindeki serbest elektronlar, ekil 3.1'de gsterilmitir. Gerilim kaynann pozitif kutbunun ekme kuvveti ve negatif kutbunun da itme kuvveti etkisiyle, kaynan pozitif (+) kutbuna doru akar. Bu arada, kaynan negatif (-) kutbundan kan elektronlar da kristale doru hareket eder. Akmn bir devredeki ilevi bakmndan, ynn nemi yoktur. Ancak baz devre hesaplarnda yn iareti koymak gerekebilir. Byle bir durumda "+" --> "-" yn pozitif yn ve "-" --> "+" yn negatif yn alnr.

10

ekil 3.1 N tipi yar iletken (Ycel, 2004). P Tipi kristalde pozitif elektrik yknn (oyuk) hareketi "Pozitif elektrik yk" (oyuk) bir elektron gibi hareket etmemektedir. Ancak anlatm kolayl bakmndan, hareket ettii kabul edilmitir. Katk maddesi yokken, Ge ve Si atomlarnn kovalent balarn krarak bir elektronunu almak ok zor olduu halde, katk maddesi bu ilemi kolaylatrmaktadr. Ve bir gerilim uygulandnda akm iletimi salanmaktadr. P tipi bir kristale ekil 3.1 deki gibi bir gerilim kayna balanrsa u gelimeler olmaktadr. 1. Durum: Kaynan pozitif kutbuna yakn bulunan ve bir elektronunu katk maddesine vererek "+" elektrik ykl hale gelmi olan Ge ve Si atomu, kaynanda ekme kuvveti yardmyla, bir sonraki atomun kovalent ban krarak, 1 elektronunu alr. Ancak, dengesi bozulmu olan atom bu elektronu sk tutamayacandan, kaynan pozitif kutbunun ekme kuvveti etkisine kaplan elektron atomdan ayrlarak kaynaa doru hareket eder. 2. Durum: Bir elektronunu kaybeden ikinci atom da ondan sonraki atomun elektronunu alr. 3. Durum: Bylece, elektron bir atomdan dierine geecek ve son atom da kaybettii elektronu kaynan negatif kutbundan alacaktr. 4. Durum:Tekrar birinci duruma dnlmekte ve olay devam etmektedir. Sra ile bir elektronu kaybeden her bir atom, pozitif elektrik ykl hale geldiinden pozitif elektron yk (oyuk) hareket ediyormu gibi olmaktadr. Her ne kadar pozitif elektrik yk, yani bu yk tayan atom, elektron gibi bir noktadan kalkp, dierine doru hareket edemese de, ard arda oluan "+" elektrik ykl atomlar, "+" elektrik yknn (oyuun) hareket ettii 11

grntsn vermektedir. Byle bir aklama ekli, diyotlarn ve transistrlerin alma prensibini daha ksa yoldan anlatmn salamaktadr. Elektronlarn atomdan atoma geii, hareket hzn drdnden P tipi kristaldeki akm hz N tipine gre daha yavatr. P tipi kristale bir gerilim kayna balansn. P tipi kristaldeki akm iletimi de N tipi kristale benzer ekilde aklanr. Gerilim kayna, N tipi kristaldeki elektronlar nasl etkiliyorsa, P tipi kristalde de pozitif elektrik yklerini benzer ekilde etkiledii dnlr. yle ki: Gerilim kaynann "+" kutbu, kristaldeki "+" elektrik yklerini iter ve "-" kutbu da eker. Bylece, "+" elektrik ykleri, ekilde oklar ile gsterilmi olduu gibi, kaynan negatif kutbuna doru hareket eder. Bu hareket devreden bir akmn akn salar. Devredeki akmn oluumu, bu ekilde ksa yoldan aklanm olmaktadr. Ancak pozitif elektrik yklerinin hareketi yalnzca kristal ierisinde kalmaktadr. D devrede hareket eden yine elektronlardr. D devrede elektronlarn hareket yn, yine kurallara uygun olarak kristalden kaynan "+" kutbuna ve kaynan "-" kutbundan kristale dorudur. D devre akm yn de yine kurallar gereince, kaynan "+" kutbundan kp, "-" kutbuna doru olan yndr (Ycel, 2004).

12

BLM 4

TERMOELEKTR K ETK LER Seebeck 1822 ylnda; iki farkl materyalden oluan kapal bir devrede iki iletken malzeme farkl scaklklarda tutulduunda, devreden bir akm aktn gzlemlemitir. Bu gzlemini deiik materyaller kullanarak tekrarlam ve sonular yaynlamtr. 1834 ylnda Peltier ters etkiyi, yani; iki farkl materyalden oluan kapal bir devreden akm geirildiinde, iletken malzemelerden birinin sy absorbe ederken dierinin s aa kardn gzlemlemitir. Yllarca bu etkilerin pratik uygulamalar sadece Seebeck etkisinin, scaklk lmnde termocouple olarak kullanmyla snrl kalmtr. nk metaller kk seebeck katsaysna sahiptiler. Transistr ve dier yariletken materyallerin kefi ile bu yolda nemli admlar atlm ve yariletken materyallerle fabrikasyona uygun, baarl sonular alnabilen Peltier elemanlar gelitirilmitir (Vian vd, 2001). 4.1 SEEBECK ETK S A ve B gibi iki farkl materyalden olumu iki iletken malzeme farkl scaklklarda olduunda materyal ularnda ekil 4.1de grld gibi bir gerilim llr. Bu gerilim iletken malzemeler aras scaklk fark ile doru orantl olup;

E = AB T
ifadesiyle verilir. Burada;

(4.1)

AB = A- B
olup greceli Seebeck katsays; E, ak devre gerilimi; T ise iletken malzemeler arasnda scaklk fark olmaktadr. 13

Metallerde <0.00005 V/ C, yariletkenlerde ise 0.0002< <0.0003 V/ C arasnda deimektedir. Uygulamada bu etki, genellikle scaklk lm amacyla kullanlr (Vian vd, 2001).
Seramik Plaka

n p

n p

n p

n p

n p

+v ekil 4.1 Seebeck devresi (Xuan, 2003). 4.2 PELT ER ETK S A ve B gibi iki farkl materyalden olumu bir kapal devreden ekil 4.2de olduu gibi I akm geirilirse, birim zamanda absorbe edilen veya aa karlan s miktar, I akm ile doru orantldr; (Vian vd, 2001).

Q= AB I Q
: Birim zamanda transfer edilen s miktar, (W) : A ve B materyalleri iin Peltier sabiti, (V) : Dogru akm, (A)

(4.2)

AB
I

Bu iki etkinin birbirine tam ters olmasi dolaysyla (4.1) eitliindeki AB ile (4.2) esitligindeki AB arasinda bir iliski oldugu dnlebilir. Beklenen bu iliski Lord Kelvin tarafndan;

= T
T
: Mutlak scaklk, (oK) : Seebeck katsays

eitlii ile ifade edildii iin, Q eitlii;

Q = TcI

(4.3) 14

eklinde ifade edilebilir. Souk ve scak yzeyler tamamen Peltier etkisi ile oluan s transferinin doal sonucudur, yani Peltier etkisiyle s, souk yzeyden scak yzeye transfer edilmekte, ayrca bir s retilmemektedir. Yariletkenler fizii incelemeleri, termoelektrik soutucunun sy transfer etmek iin elektronlarn enerji seviyelerindeki deiimi kullanan bir s pompas olduunu gstermektedir. Elektronlar iki farkl termoelektrik materyalin oluturduu iletken malzemelerden geerken, bir enerji sourucu (absorber) veya yayc (evolve) deiime uramaktadrlar. Akm, dk enerji seviyesine sahip p-tipi yariletkenden, yksek enerji seviyesine sahip n-tipi yariletkene akarken, elektronlar souk yzeyden aldklar enerjiyi scak yzeyde terketmektedirler. Dardan verilen elektriksel g, elektronlarn sistem iinde hareket etmeleri iin gerekli enerjiyi salamakta ve bylece hareketlenen elektronlar deien enerji dzeyleri arasnda ilerlerken s transfer etmekte, baka bir deyile s tamaktadrlar. Dardan verilen elektriksel g arttrlrsa, hareketli elektron says da artacandan souk yzey ile scak yzey arasndaki s transfer miktar da artacaktr. Eer akm yn ters evrilirse, bu ilem tersine ileyecek ve dolaysyla scak ve souk yzeyler kendi arasnda yer deitireceklerdir (Gao ve Rowe, 2005).

Seramik Plaka

n p

n p -

n p + I

n p

n p

ekil 4.2 Peltier etkisi (Xuan, 2003). ekil 4.3 'deki iki farkl materyalden oluan eleman "ift" (couple) olarak isimlendirilir. Ntipi termoelektrik materyal negatif Seebeck katsayldr ve elektron fazlal vardr. P-tipi termoelektrik materyal ise pozitif Seebeck katsayldr ve elektron eksiklii vardr. Akm yn bilinen ynde olup, elektronlarn ak ynnn tersinedir. Termoelektrik materyallerle bakr levhalar arasnda drt adet balant noktas olmasna karn, biri stte dieri altta olmak zere sadece iki termoelektrik iletken malzeme vardr. st (souk) yzeyden s absorbe edilirken, bu s alt (scak) yzeyden aa kar.

15

ekil 4.3 ki farkl materyalden oluan peltier ift (Boztepe, 1995). Bahsedilen bu ideal termoelektrik devrede iki etki daha vardr ki; bunlar performans nemli lde snrlamaktadr. Birincisi joule stma etkisi, ikincisi ise scaklk farkndan dolay kanlmaz olan, iki iletken malzeme arasndaki kondksiyon ile s transferidir. Joule stma etkisinden dolay souk yzey ile scak yzey arasndaki scaklk deiimi lineer olmamaktadr. Buna gre souk yzeye ulaan (scak yzeyden iletim ve Joule) s kazanc;

Q = I 2 / 2G + TG

(4.4)

eitlii ile hesaplanmtr.

:Isl iletkenlik, (W/oK) :Elektriksel diren, ( )

ayn ekilde scak yzeyden ayrlan s miktar ise;

Q = I 2 / 2G TG

(4.5)

eitli ile ifade edilebilir. Eer aadaki kabuller yaplrsa; :seebeck katsays, : zdiren ve : sl iletkenlik scaklktan bamszdr. "ift" ile ortam arasndaki s alverii sadece scak ve souk yzeylerden olmaktadr. Kontak direnleri, bakr ile yar iletken arasndaki elektriksel diren ihmal edilebilir. 16

Souk yzeyde ve giri gcnde kararl durum olutuu zaman Peltier elemann souk yzeyden sourabilecei s miktar; Q (4.4) eitliinden, buna ters yndeki istenmeyen s kazanlarnn ifadesini (4.5) eitliini kartarak;

QC = 2 N (TC I I 2 / 2G TG ) Q
: Birim zamanda transfer edilen s miktar, (W)
2 : p- n Seebeck katsays, (V/m )

(4.6)

: n+ p, Isl iletkenlik, (W/ oK) : n+ p, Elektriksel diren, ( ) : Scak yzey scakl, (oK) : Souk yzey scakl, (oK) : TH TC , (oK)

TH

TC
T

eklinde elde edilir. Bylece transfer edilecek snn (Q) akm arttka artaca ve scaklk

fark arttnda ise azalaca gzkmektedir.

ekil 4.4 Bir peltier "ift"in fiziksel gsterimi (Boztepe, 1995).

Burada yariletken materyallerin elektriksel direnleri;

Rn =

n Ln
An

Rp =

p Lp
Ap

(4.7)

n , p : Elektriksel iletkenlik, (Ohm cm)

17

Ln , L p : "ift stunlarnn uzunluu, (m) An , A p : Is aksna dik "ift " stun alan, (m2)

eklindedir.Isl iletkenlik ise;

Ap Lp

K n = n

An Ln

K p = p

(4.8)

eitliiyle ifade edilir.

n , p : "ift" materyallerinin sl iletim katsaylar, W/m oK biimindedir. Grld

zere K ve R sabitleri fiziksel boyutlara bal olduundan Q ssda fiziksel boyutlara bal olmaktadr. Termoelektrik modle uygulanan gerilim ise;
V = 2 N ( I / G + T )

(4.9)

eklinde yazlr.

Gerilim formlnden elde edilen akm ise;

I = (V / 2 N T )G /

(4.10)

eitlii elde edilir. Verilen soutma gcn salamak iin gerekli giri gc ise;
W = IV

(4.1)

olup gerilim; elektriksel iletkendeki gerilim dm ile seebeck voltajnn toplam olmaktadr. Bylece giri ve k gc belli olduuna gre peltier elemann verim katsays bir baka deyile performans katsays (COP) bulunabilir;
Q W

COP =

(4.12) 18

Grld zere sabit bir akmda verim, T = TH TC scaklk farkna bal olup arttka azalmaktadr. Akm iin ise optimum bir deer vardr. I opt ise;

I opt = TG (1 + 1 + Z ) /( )

(4.13)

eitliiyle elde edilir. Bulunan bu optimum akmda en yksek verim elde edilebilir. Bulunan bu optimum akma gre de COPopt elde edilebilir. Buna gre;

COPopt = ( / T )( 1 + Z 1 / 1 + Z +1) 1 / 2

(4.14)

Z parametresi, termoelektrik materyalin performans asndan ok nemlidir. Eer Z bykse verim yksek olacaktr. Dolaysyla, byk seebeck katsays, dk zdiren ve kt s iletkenlii istenmektedir. Z parametresi materyal parametrelerine baml olduundan termoelektrik materyallerin karlatrlmasnda kullanlmaktadr (Ahiska vd, 2004). Z = 2 /

(4.15)

Termoelektrik

materyaldeki

T = TH TC

scaklk

fark

sl

yk

tarafndan

belirlendiinden maksimum T , Q = 0 artnda oluacaktr. Buna gre;

Tmax = TH ( 1 + 2 ZTH 1) / Z

(4.16)

Maksimum T 'nin elde edilebilecegi akimi bulabilmek iin maksimum akm eitlii elde edilecektir. nk bu deerden sonra akm arttrmann hibir faydas olmad iin joule s etkisinin deeri artaca iin peltier elemann sourabilecei net s (Q) decektir

(Melcor Comparation, 2000). Buna gre maksimum akm;

19

I max = (G / )( 1 + 2 ZTH 1)

(4.17)

eklinde yazlr.

20

BLM 5

TERMOELEKTR K MODL

Termoelektrik soutucular, bazen termoelektrik modl veya Peltier soutucusu diye de adlandrlabilir. TE soutucular, kk bir s pompas gibi alan yariletkenlerdir. Bir doru akm kaynandan salanan kk bir voltaj sayesinde, s modln bir ucundan dierine doru hareket eder. Bylece modln bir yz snrken, dieri de e zamanl olarak soumaya balar. Bu olay, doru akm kaynann art ve eksi kutuplarnn yer deitirmesiyle tersine evrilebilir. Bir termoelektrik modl, kullanm amacna gre stc veya soutucu olarak kullanlabilir, peltier modller eitli ekillerde ve llerde ekil 5.1deki gibi imal edilmektedirler. ou termoelektrik soutucu modl, yzey alan bana 3-6 W/cmlik bir pompalama yapabilir (Gao and Rowe, 2005).

ekil 5.1 Termoelektrik modl ekilleri (Melcor Comparation, 2000).

Modln souk ksm maksimum scaklk farkna ulatnda, s pompalanmas kesilir ve s pompas zelliini kaybeder (verim sfra der). Bu yzden -5 oC ile -15 oC arasnda kullanm en verimli olur. Scaklk bu noktada en yksek deeri Tye ular. Bu noktada termoelektrik soutucular, en yksek s pompalama kapasitelerine ularlar. Termoelektrik soutucular, evde kullandmz buzdolaplaryla ayn termodinamik yasalara gre alr, ama baz farkllklar tar. Buzdolabnda kullanlan dondurucu svnn yerini, bir yariletken alr. Youturucu da bir s transfer elemanyla yer deitirir. Ayrca kompresrn yerini de doru akm kayna alr. Termoelektrik modle doru akm kaynann balanmas, ekil

21

5.2de gsterilmitir, elektronlarn yariletken nesneden gemesini salar. Maddenin souk tarafnda, elektron hareketi sayesinde s sourulur ve scak uca gnderilir. Scak olan uca s transfer eleman baland iin, s, s transfer elemanndan ereve verilir (Team Palio, 2005).

ekil 5.2 Termoelektrik modl kesit grn (Team Palio, 2005). 5.1 TERMOELEKTR K SOUTMA UYGULAMALARI

TE modller, birok laboratuar ara gerelerinde soutucu olarak kullanlmaktadr. Kullanm alanlar, peltier modlnn geni uygulama alan ve ok ynlln gsterir. Bu alanlar; lm, Biyo-Teknoloji, Tp, Elektronik, Endstri, Genel Ama ve dier alanlardr (Dikmen, 2003). TE soutma nitesi blmden oluur; Peltier modl, Peltier soutma nitesine gerekli olan modln scak tarafndaki s harcayc, Modln souk tarafndaki soutucu para. Soutulacak gvde, modln souk seramik yzeyi ile direkt temasla soutulabilir ancak ou durumda soutma iin unlar kullanlr; s ileten bir yzey, bir blok ve su; scaklk deitiricisi rnek: Hava nakleden yzgece benzeyen bir para, sv kaplama. Bunlarn her biri belli ileri yapar. ekil 5.3 Peltier soutma sisteminin tipik eklini gsterir. Standartlatrlm bu sistemler genel ama uygulamalarnda ekonomik ve kullanldr.

22

ekil 5.3 TE soutma nitesi ekli (Rowe, 1995). 5.1.1 Termoelektrik modllerin kullanmlarna gre snflandrlmalar 5.1.1.1 lm a. Termoelektrik modllerin mikrofilm kalorimetrede kullanm

Boylerdeki oluan atlaklar tespit eder. Bunu peltier modln izotermal kontrollyle 1% dorulukta yapmaktadr. 100 W ile 200 mW g aralnda, dalga boyu 0,4 m ile 1,8 m arasnda olan nlarn gcn lmek iin kullanlabilen Peltier kontroll siyah gvdeli (NiP-kaplama) bir cihazdr.
b. Termoelektrik modllerin iy noktas termometresinde kullanm

evreleyen aynalarn scakln drebilecek birinci kademeden beinci kademeye kadar olan aynalara Peltier modl takldr. Led aynaya n gnderir. In aynadan foto detektre doru yansr. Baka bir LED/fotodedektr, lm salar. Aynann zerinden geen gazn soumasyla aynann stnde nem olumaya balar ve nem damlalar datr. Aynann zerinden yansyan n yardmyla detektr bir damlay fark eder. ki fotodedektr, elektriksel bir kpr devresiyle baladr. Ayna yzeyindeki scaklk otomatik ve srekli olarak kontrol edilir. ekil 5.4 ise ematik grnm verir.

23

O ptik B alans

L ed Fotedektor A yna

Sonuc

G az

LED K ontrolu G az

Peltier M odulu

G uc K aynagi ve kontrolu

ekil 5.4 Peltier soutmal bir iy noktas termometresinin prensip emas (Dikmen, 2003). c. Termoelektrik modllerin donma noktas termometresinde kullanm

Bu cihaz, hidrokarbon karmlarnn donma ve erime noktalarnn tespiti iin kullanlr. Test edilecek numune, donma noktasn belirlemek iin (-60 oC)ye kadar soutulur ve erime noktasn belirlemek iin numune tekrar oda scaklna dndrlr. Soutma ve stma, iki adet basamakl Peltier modlyle salanr. En steki basamak 71 kupla (semikonduktrn boyu 3 mm), orta basamak 71 kupla (semikonduktrn boyu 6 mm), en alttaki basamakta ise 127 kupla (semikonduktrn boyu 6 mm) sahip peltier modl kullanlr. Peltier modllerin scak tarafn 20 oC altnda tutmak iin su ve buz karm kullanlr (Mathiprakasam ve Fiscus, 1986).
d. Termoelektrik modllerin siyah gvdelerde radyasyon standard iin kullanm

50mmx50mm ve yansmas>0,98 olan siyah yzeyli bir plaka, Peltier modl tarafndan scakl -20 oC ile 70 oC arasnda kontrol edilir. Siyah gvdeli yzeyin radyasyonunu istenen scaklkta sabitlenmesini salar.
e. Termoelektrik modllerin fototp (photomultiplier) gvdesinde kullanm

Foto tpn gvdesi, sesi az olan ve dk karanlk ortanda alan ve stabilizeyi bozmayan peltier modlle soutma yaplr. Bu foto tpl lm cihazlarnda hassasiyet bakmndan gelime salamtr. 24

f. Termoelektrik modllerin yaktlarn nemini alan nitelerde kullanm

Yaktlarn enfraruj analize cihaznda analiz ederken yakt iindeki su (nem) yanl sonular verebilir ve detektre zarar verebilir. Peltier modl tarafndan 1,5 ile 3 0,1 oC arasnda scaklkta yakt soutulur. Yaktn iinde bulunan nem soukluun etkisiyle su haline gelir dar atlr.
g. Termoelektrik modllerin donma noktas referans odasnda kullanm

Bu odann bir taraf kapatlm, dier taraf da esnek metal bir krk taklm bakr bir silindirden oluan bir cihazdr. Saf suyun soutma noktasnn tespiti iin cihazn odas tamamen saf su ile hava doldurulur ve Peltier modl tarafndan noktadan soutulmutur. Szdrmadan, su/buz veya su/hava/buz karmn noktadan kontrol ederek 0,01 oC sapmayla otomatik kontrol edilerek suyun donma noktasn deerini gsterir. Bu cihaz
ekil 5.5de grnmektedir.

ekil 5.5 Donma noktas tespit cihaz (Dikmen, 2003). h. Termoelektrik modllerin ya (petrol) bulanklk test cihaznda kullanm

Test edilen ya (petrol), bulanklk noktasn belirlemek iin -34 oCye kadar soutulur. Soutma iki adet iki basamakl Peltier modlle salanr. Bu peltier modln steki basamak 127 kupla (eleman uzunluu 2,54 mm), alttaki basamakta 127 kupla (eleman uzunluu 1,14 mm) sahiptir.

25

j. Termoelektrik modllerin krlm ler (refractometer) olarak kullanm

Peltier modlleri kullanan refractometre iin bir pompa ile dolaan su evredeki devreden scakl kontrol eder. Peltier modul tarafndan soutulan su, Refractometrenin scakln kontrol etmek iin harici kontroll bir pompayla refractometerin etrafnda dolatrr.
5.1.1.2 Biyo-teknoloji a. Termoelektrik modllerin biyoaktivite monitrl-kalorimetre olarak kullanm

Yaayan organizmalardaki biyolojik olaylarla ilgili olan 25 ile 300 mV/mlye kadar ok kk scaklk etkisinin dorudan izlenmesi Peltier modllerin izotermal kontrol ile gereklemektedir.
b. Termoelektrik modllerin DNA dzen reaktrnde kullanm

DNA reaktr, peltier modllerinde artlandrlm pompayla sirklasyon eden su 37 oClik sabit bir sda almas salanm olur.
c. Termoelektrik modllerin spektrometre hcre termo programcs olarak kullanm

Nkleik asit ve protein almalarndaki DNA termal denatrasyon ve renatrasyon uygulamalar iin spektrometrenin hcre tutucularnn scakl Peltier soutma nitesiyle kontrol edilir. Bu olay 0 ile 99,9 0,1 oC scaklk aralnda spektrometre hcre iindeki numune iin programlanm stma ve soutma salar. Hcreler arasndaki scaklk uyumas 40 oCda 0,2 oCden daha iyi, 99 oC 0,5 oCden daha iyidir ve soutma oran dakika bana maksimum 10 oCdir.
d. Termoelektrik modllerin programlanabilir termal kontrolrde kullanm

Peltier soutma niteleri, 0-100 oC arasnda saniyede 1 oCye kadar soutma oranlar ile ve
5 oC kesinlik ile test tpn tutan bloa ve o bloktan ani s transferi salarlar. Bu, DNA,

RNA ve dier numuneler iin kesin ve uygun programlanabilir termal kontrolrdr.

26

Scaklk kontrol sistemiyle, 100 kadar kullancs tanmlanm programlar depolayabilen 2 kilobaytlk kalc hafzaya sahiptir.
e. Termoelektrik modllerin tp kiti soutucu (Kan iin) olarak kulanm

Kan, a ve bir ok ilacn bozulmamas iin belli bir scaklk koullarnda tutulmas gerekmektedir. Bu koullar Peltier soutucu modllerle salanmaktadr (Yerakum, 2005).
f. Termoelektrik modllerin fotosentez analizde kullanm

Fotosentez analizerde oluan scaklk, kk bir Peltier modlyle kontrol altnda tutulur.
g. Termoelektrik modllerin osmometrede kullanm

Osmometre bir solsyon donma noktas tespit eder. Bu cihazda iki basamakl Peltier modl ile 100 mllik sv -11 oC scaklna indirmektedir. Peltier modln st basama 32 kupl, alt basama da 128 kupl sahiptir. Modl bykl 2,8mmx2,8mmx2mm dir.
h. Termoelektrik modllerin biyoaktif analizer iin termoprogramc olaral kullanm

Biyoaktif analizer kalorimetre iin evresinin scakl peltier modlleri kullanarak pompayla devreden su ile 25 0,01 oC de kontrol altnda tutulur.
5.1.1.3 Medikal / Tp a. Termoelktrik modllerin scak souk stimlatrnde kullanm

Kalem-tipli bir sondann ucundaki peltier soutma stma nitesi, belirlenmi bir evrimde scaklk veya soukluk salar. Bu durum verilen zaman periyodu iin bazen scak veya souk arasnda deierek bazen de ya scak ya da souk elde etme eklinde meydana gelir. Ayn zamanda bir hastann soua ya da scaa olan duyarlln tehis etmek iin de kullanlr.

27

b. Termoelektrik modllerin cryo-cerrahi destroyerde kullanm

Cryo cerrahi destroyer, bir organizmadan atlan patolojik dokunun dondurulmas gibi bir eit cryo-terapidir. Cihaz bir kontrol dzenei ve ynetici cryo-sondadan olumaktadr. Cryo-sondann scakl -50 oC yada -70 oC dir. Bu durum iin iki basamakl su soutmal Peltier modl kullanlr (Dik men, 2003).
c. Termoelektrik modllerin mikroskop safhas soutucusunda kullanm

Peltier soutmal mikroskop safhas, bir mikroskop zerine monte edilmi numune iin -20
o

C ile 60 oC 0,1 oC arasnda s kontrol yapar.

d. Termoelektrik modllerin mikrotome safhas soutucusunda kullanm

Bir rnek doku peltier soutma safhas kullanlarak dondurularak, bir mikroskop iin kolaylkla kesilir ve ince numunelere kolaylkla ayrlabilir. Bu safha her trl mikrotome adapte edilebilir. Dokunun scakl, peltier modllnn akm kontrol edilerek istendii zaman azaltlabilir veya arttrlabilir. Akm ayar kullanlarak, donmu plakalarn hzl bir
ekilde stmak iin kullanlr. Bylece rnek doku hzl bir ekilde yerinden alnp

tanabilir.
e. Termoelektrik modllerin portatif mini soutma kutusu ( nsiln)nda kullanm

nsiln, portatif Peltier soutma kutusu ile 5 oC ve 15 oC arasndaki scaklkta saklanr. Kutu kendi g kaynana sahiptir ve i haznesi 30 cm3dr.
f. Termoelektrik modllerin di dolgusu iin souk plaka olarak kullanm

Di dolgu malzemesinin scakl Peltier soutulmu plakann zerinde kontrol edilir. Plaka, di dolgu malzemesi iin katlama srecini geciktirir.

28

g. Termoelektrik modllerin souk scak tedavi battaniyesinde kullanm

Peltier soutma nitesinin su gmleinden su pompalanr ve battaniye iinden dolatrlr. Cihaz, scak ve souk terapi iin kapal bir spiral sistemdir.
h. Termoelektrik modllerin sis cadrnda kullanm

adrn iindeki hava, peltier havalandrma ile soutularak nefes alma cihazn kullanlmas iin ideal ortam oluturur.
5.1.1.4 Endstriyel a. Termoelektrik modllerin yar iletken cihaz retimi iin dopant soutucularnda kullanm

Peltier soutma banyosu, 3

C seilmi scaklkta semikonduktr ve fiberoptik

endstrisine kimyasal dopant salayan fiskiye iindeki kimyasaln scakln regule eder. Sonu olarak semikondktr cihazn veya optik fiberlerin difzyon bariyerinin kalnln, doru kalite kontroln salayarak muhafaza eder.
b. Termoelektrik modllerin semikondktr cihaz retimi iin silisyum katman soutma plakasnda kullanm

Cihaz retim ilemindeki yar iletken katmanlar iin dz veya temiz bir plaka Peltier soutma nitesiyle soutulur ve kontrol edilir. 150 oC frn scaklndaki katman, yaklak 35 saniye iinde 200,3 oCye kadar soutulur.
c. Termoelektrik modllerin semikondktr cihaz retimi iin kimyasal sirklasyon sisteminde kullanm

Bir sirkilatr ve bir filtreden oluan peltier soutma sistemi, Silisyum katmanlarn ykama ve asitle kesme prosesi iin gerekli olan kesin sabit scakl oluturur. Kimyasal solsyonla temas halindeki malzemeler alma kimyasal solsyonuna uymas iin dikkatle seilir. 29

5.1.1.5 Genel Kullanm a. Termoelektrik modllerin vakum pompas ak dzenleyicisinde kullanm

Peltier soutmal ak dzenleyicisi, difzyon pompal yksek vakum sistemlerinde kullanm iin bir araya getirilmitir ve dier tekniklerin ihtiya duyduu kompresr ve soutma bobinleri ihtiyacn ortadan kaldrr. V eklindeki kanatklarn scakl -35 oC ye kadar dk olmaldr.
b. Termoelektrik modllerin daldrma soutucusunda kullanm

Peltier modller s deitirici metal bir kutunun iine konulurlar. Bu tip daldrma s pompas ile izole edilmi kk laboratuar banyolarnn scaklklarnn drlmesi salanr.
c. Termoelektrik modllerin souk plakada kullanm

Souk plakalar ekil 3.1de gsterildii gibi, peltier soutma nitesinin en temel tipleridir. Byklk arttka soutma kapasitesi ve enerji ihtiyac da artar. Bunlar bir ok tipte sv devir aletlerinde, havalandrma sistemlerinde ve zel amalarda kullanlabilirler.
d. Termoelektrik modllerin sv sirklasyon cihaznda kullanm

Peltier soutma sistemi, svy sirklasyon scaklnn otomatik olarak kontrol iin veya soutma veya stma iin kolaylkla altrlrlar. Sv uygun s datcsna sahip Peltier modl ile balantl olan sv eanjrnden geecek ekilde pompalanr. Bu genel bir scaklk kontroll sv sistemidir.
e. Termoelektrik modllerin havalandrmada kullanm

Havaya s transfer eden kanatk Peltier modl ile temas halindedir. Kanatklar arasndan geen hava bir fleyici ile sirkle eder. Is havaya ya da svya nakledilebilir.

30

f. Termoelektrik modllerin tanabilir soutucusu (piknik kutusu)da kullanm

Tanabilir Peltier soutma kutusu 12 Vluk bir pil veya pil arj cihaz ile almak zere tertip edilmitir. Bu bir karavanda, yat da veya kampta 12 Vluk otomobil akmaklndan alnan enerjiyle yada AC adaptr ile her yerde kullanlabilir (Yerakum, 2005).
5.1.2 Byk lekli termoelektrik soutma uygulamalar

Westinghouse: Merkez bir ubua balanp bir araya getirilerek oluturulmu stunlar, havadan-havaya sistemi iin uygulanmtr. Askeri protiplerde kullanmak iin birka yz Wlk soutma gleriyle kk niteler retilmitir. Fakat hi birinin tantm yaplmamtr. 1972de sudan-suya alan model 20 GS olan 7 kWlk nitenin dizaynn ieren iki belge yaynlanmtr (Mole, vd. 1972). Westinghouseun, deniz kuvvetlerinin uygulamalar iin sudan-havaya sistemleri olduka oktur. Amerika deniz kuvvetleri USS denizalt gemisinin havalandrma iin Washington tarafndan yaplan bir termoelektrik nitesine sahiptir. Bu suyun elektrik devresiyle dorudan ilikide olduu ve planlanan yapda sudan havaya zellikli bir niteydi. Elektron anmasndan kanmak iin alma voltaj 5 V dzeyindeydi. Bu nite 10 yl kullanlmtr (Mole, 1965). Asea: Havalandrmaya dair bir nite protopiti ve yolcu tayan demiryolu aralar iin stc sve demiryollar iin iki kii tarafndan tasarlanmtr. Birisi Ridal dieri de Lundquistdir. Dizayn Widakowich tarafndan iki temele dayandrlmtr. Birincisi termoelektrik malzeme kullanan dzlemsel yapy anlatr, ikincisi ise basn konta kullanan ve termoelektrik malzemeyi bakr kaplanmasyla ile ilgilidir. niteler sklmeden nce birka yl altrlmtr. Hava endstrisi, yolcu tayan demiryolu aralar iin kompresrl iklimlendirme sistemi reticisiydi. 1973de J.P. Buffet Fransz, yolcu tayan demiryolu aralarnn termoelektrikli iklimlendirme gelitirme program sundu. Dizayn Gaudelin patentine dayanan stn yapsyd. Is deitiricileri Buffetin patentine dayanr. Program 1977 de 20 kWlk havalandrma nitesiyle donatlan bir otobste uygulanmtr. Bu otobsn, 10

31

yldan fazla termoelektrik iklimlendirme sistemi problem olmadan almtr (Vian vd, 2001). 1980de Fransz deniz kuvvetlerinin, iklimlendirme sisteminde kullanlacak souk suyu retecek bir su-su termoelektrik nitesi gelitirmek iin bir aratrma ve gelitirme program balatmtr. Elektrik balantl s eanjrnden su borular izole edilmi stn yapl olanlar seilmitir. Bu niteler yazl olarak yaynlanmtr ve 5 yldan fazla sredir dayankllk testlerine tabi tutulmutur (Benicourt, vd. 1985).
5.1.3 Orta lekli termoelektrik soutma uygulamalar

RCA termoelektrikte aratrmalar yapan ilk irketlerden biridir. Bunlar bir ok kk kapasiteli termoelektrik modller imal etmilerdir. Termoelektrik modle dayanan bir 3 kWlk klimlendirme sistemi U.S. deniz kuvvetleri iin yapmlardr. Carrier irketi, deniz uygulamalar iin 3,5 kWlk su soutmal iklimlendirme sistemi yapmtr. Bu sistem her biri drt termoelektrik modl ieren alt alt sistemden oluur. Her bir termoelektrik modl 13,7cmx17,8cmdir ve 1,13 cm2 yer kaplayan ve 2,54 mm. ykseklikte 130 termoelektrik elamana sahiptir. Gnmzdeki ticari termoelektrik modllerinden ok daha byktr. 1960larn ortalarnda bu Carrier irket bir termoelektrik iklimlendirme ve stma sistemi yapmtr. Sistem, su soutmal iklimlendirme sistemi 30 kadar modl ieriyordu. 1973te sistem almakta ve bu sistemin tek problem g depolar ve kontrol sistemlerinin olmayyd. Tamir edilmek zere karlan sistemin ekli ekil 3.4de grlmektedir. Her bir sistemin soutma gc 1,5 kWdr, ve stma gc 1-8 kWdr (Hudelson, vd. 1964). Termoelektrik modller Carrier tarafndan yaplmtr. Bunlar 12mmx12mm ve 2,5 mmlik kalnlkta 64 elamanldr. Soutma modunda maksimum elektrik akm 80 A dir. Carrier bu almalar tamamladktan sonra termoelektrikle ilgili almalarna son vermitir.

32

BLM 6

GNE P LLER

Gne pilleri (fotovoltaik piller), yzeylerine gelen gne n dorudan elektrik enerjisine dntren yariletken maddelerdir. Yzeyleri kare, dikdrtgen, daire eklinde biimlendirilen gne pillerinin alanlar genellikle 100 cm2 civarnda, kalnlklar ise 0,20,4 mm arasndadr. Gne pilleri fotovoltaik ilkeye dayal olarak alrlar, yani zerlerine k dt zaman ularnda elektrik gerilimi oluur. Pilin verdii elektrik enerjisinin kayna, yzeyine gelen gne enerjisidir. Gne enerjisi, gne pilinin yapsna bal olarak % 5 ile % 20 arasnda bir verimle elektrik enerjisine evrilebilir (Van Dyk, 2005). G kn artrmak amacyla ok sayda gne pili birbirine paralel yada seri balanarak bir yzey zerine monte edilir, bu yapya gne pili modl ya da fotovoltaik modl ad verilir. ekil 6.1de bir gne pili modl grlmektedir. G talebine bal olarak modller birbirlerine seri yada paralel balanarak birka W'tan MW'lara kadar sistem oluturulur.

ekil 6.1 Gne pili modl (Yldz vd, 1992).

33

6.1 GNE P LLER N N YAPIMINDA KULLANILAN MALZEMELER

Gne pilleri pek ok farkl maddeden yararlanarak retilebilir.

6.1.1 Kristal silisyum

nce bytlp daha sonra 200 mikron kalnlkta ince tabakalar halinde dilimlenen ya da Tek kristal Silisyum bloklardan retilen gne pillerinde laboratuar artlarnda %24, ticari modllerde ise %15'in zerinde verim elde edilmektedir. Dkme silisyum bloklardan dilimlenerek elde edilen ok kristal Silisyum gne pilleri ise daha ucuza retilmekte, ancak verim de daha dk olmaktadr. Verim, laboratuar artlarnda %18, ticari modllerde ise %14 civarndadr.
6.1.2 Galyum arsenit

Bu malzemeyle laboratuar artlarnda %25 ve %28 (optik younlatrcl) verim elde edilmektedir. Dier yariletkenlerle birlikte oluturulan ok eklemli GaAs pillerde %30 verim elde edilmitir. GaAs gne pilleri uzay uygulamalarnda ve optik younlatrcl sistemlerde kullanlmaktadr.
6.1.3 Amorf silisyum

Kristal yap zellii gstermeyen bu Si pillerden elde edilen verim %10 dolaynda, ticari modllerde ise %5-7 mertebesindedir. Gnmzde daha ok kk elektronik cihazlarn g kayna olarak kullanlan amorf silisyum gne pilinin bir baka nemli uygulama sahasnn, binalara entegre yarsaydam cam yzeyler olarak, bina d koruyucusu ve enerji reteci olarak kullanlabilecei tahmin edilmektedir.
6.1.4 Kadmiyum tellrid

ok kristal yapda bir malzeme olan CdTe ile gne pili maliyetinin ok aalara ekilecei tahmin edilmektedir. Laboratuvar tipi kk hcrelerde %16, ticari tip modllerde ise %7 civarnda verim elde edilmektedir.

34

6.1.5 Bakr indiyum diselenid

Bu ok kristal pilde laboratuar artlarnda %17,7 ve enerji retimi amal gelitirilmi olan prototip bir modlde ise %10,2 verim elde edilmitir.
6.1.6 Optik younlatrcl hcreler

Gelen 10-500 kat oranlarda younlatran mercekli veya yanstcl aralarla modl verimi %17'nin, pil verimi ise %30'un zerine klabilmektedir. Younlatrclar basit ve ucuz plastik malzemeden yaplmaktadr (Elektrik Ett dare Genel Mdrl, 1991).
6.2 GNE P L S STEMLER

Gne pilleri, elektrik enerjisinin gerekli olduu her uygulamada kullanlabilir. Gne pili modlleri uygulamaya bal olarak, akmlatrler, invertrler, ak arj denetim aygtlar ve eitli elektronik destek devreleri ile birlikte kullanlarak bir gne pili sistemi (fotovoltaik sistem) olutururlar. Bu sistemler, zellikle yerleim yerlerinden uzak, elektrik ebekesi olmayan yrelerde, jeneratre yakt tamann zor ve pahal olduu durumlarda kullanlrlar. Bunun dnda dizel jeneratrler ya da baka g sistemleri ile birlikte karma olarak kullanlmalar da mmkndr (Boztepe, 1995). Bu sistemlerde yeterli sayda gne pili modl, enerji kayna olarak kullanlr. Gnein yetersiz olduu zamanlarda ya da zellikle gece sresince kullanlmak zere genellikle sistemde akmlatr bulundurulur. Gne pili modlleri gn boyunca elektrik enerjisi reterek bunu akmlatrde depolar, yke gerekli olan enerji akmlatrden alnr. Aknn ar arj ve dearj olarak zarar grmesini engellemek iin kullanlan denetim birimi ise aknn durumuna gre, yada gne pillerinden gelen akm yada ykn ektii akm keser. ebeke uyumlu alternatif akm elektriinin gerekli olduu uygulamalarda, sisteme bir invertr eklenerek akmlatrdeki DC gerilim, 220 V, 50 Hzlik sins dalgasna dntrlr. Benzer ekilde, uygulamann ekline gre eitli destek elektronik devreler sisteme katlabilir. Baz sistemlerde, gne pillerinin maksimum g noktasnda almasn salayan maksimum g noktas izleyici cihaz bulunur. ekil 6.2de ebekeden bamsz bir gne pili enerji sisteminin emas verilmektedir.

35

DC Yukler Gunes Pili Modulu Denetim Birim

Akumulator

Invertor

AC Yukler

ekil 6.2 Gne pili enerji sisteminin emas (Yldz vd, 1992). ebeke balantl gne pili sistemleri yksek gte santral boyutunda sistemler eklinde

olabilecei gibi daha ok grlen uygulamas binalarda kk gl kullanm eklindedir. Bu sistemlerde rnein bir konutun elektrik gereksinimi karlanrken, retilen fazla enerji elektrik ebekesine satlr, yeterli enerjinin retilmedii durumlarda ise ebekeden enerji alnr. Byle bir sistemde enerji depolamas yapmaya gerek yoktur, yalnzca retilen DC elektriin, AC elektrie evrilmesi ve ebeke uyumlu olmas yeterlidir.
6.2.1 Gne pili sistemlerinin ebekeden bamsz olarak kullanld tipik uygulama alanlar

Gne pilleri ebekeden bamsz olarak: Haberleme istasyonlar, telefon sistemleri, Petrol boru hatlarnn katodik korumas, metal yaplarn, kprler, kulelerin korozyondan korunmas, Elektrik ve su datm sistemlerinde yaplan telemetrik lmler, hava gzlem istasyonlar, Bina ii ya da d aydnlatma, da evleri ya da yerleim yerlerinden uzaktaki evlerde TV, radyo, buzdolab gibi elektrikli aygtlarn altrlmas, Tarmsal sulama yada ev kullanm amacyla su pompaj, orman gzetleme kuleleri, deniz fenerleri, ilkyardm, alarm ve gvenlik sistemleri, deprem ve hava gzlem istasyonlar, ila ve a soutma gibi alanlarda kullanlrlar (olak, 1991).
6.2.2 Dnyada gne pili kullanm

Dnyada gne pili kullanmnda Amerika, in, Japonya, spanya, Fransa gibi lkeler bata gelmektedir. 2000 yl itibariyle yllara gre dnyada gne pilinden elde edilen elektrie bal dalm ekil 6.3de verilmitir. Trkiyede ise gne pili kullanm gelimemitir. Kk cihazlarda ok az oranda gne pili kullanlmaktadr. 36

400 350 300 250 200 150 100 50 0

MW

MW

ekil 6.3 Dnyada gne pili satlar (Yldz vd, 1992). 6.2.3 Gne pili kullanm alanlar

Gne pilleri tketim rnleri, bamsz sistemler, ebekeye bal sistemler, merkezi sistemler gibi deiik alanlarda kullanlrlar. Dnyada gne pilinin kullanm alanlarnn oranlar ekil 6.4te grlmektedir. Gne pilleri bamsz sistemlerde ve ebekeye bal sistemlerde daha yaygn kullanlmaktadr.

ekil 6.4 Dnyada kurulu gne pilinin kullanm alanlarna gre dalm (Yldz vd,1992). 6.2.4 Gne pili uygulamalar

Fotovoltaik sistemlerin ounda, gne ndan alnan enerji, modller araclyla toplanarak, gece veya bulutlu gnlerde kullanlabilmek iin kimyasal enerjiye dntrlerek aklerde depolanr. Ayrca, eer pillerden alnan g, istenen miktarda deilse, aradaki fark aklerden karlanabilir. Depolanan enerjinin, gnn her saati ve her 37

19 91 19 92 19 93 19 94 19 95 19 96 19 97 19 98 19 99 20 00
Yllar

hava koulunda kullanlyor olmasna karlk, piller harcanan enerjiyi, ancak gn nda ve genellikle de birka saat iinde yerine koymaya almaktadrlar. Sistem dizayn edilirken, zlmesi gereken en nemli sorun, bu dengeyi salamaktr (Boztepe, 1995).
6.2.4.1 Gne pillerinin elektrik elde etmede kullanlmas

Gne pilleri genelde elektrik elde etmede kullanlr. ats gne piliyle kapl ev ekil 6.5te grlmektedir. Gne pilleri evlerin atlarna yerletirilerek evin elektrik ihtiyac gne pilleriyle salanmaktadr.

ekil 6.5 ats gne pili kapl ev (Yldz vd, 1992). 6.2.4.2 Gne pilleriyle bahe aydnlatlmas

Gn nda gne pili sayesinde gneten elde edilen elektrik depolanarak geceleri bahelerin aydnlatlmasnda kullanlr. ekil 6.6da bahe aydnlatlmas grlmektedir.

ekil 6.6 Gne pilleri ile bahe aydnlatmas (Yldz vd, 1992).

38

6.2.4.3 Gne pillerinin karayollarnda kullanm

Gne pilleri elektriin olmad karayollarnda ve sokak aydnlatmalarnda kullanlrlar. Karayollarnda elektrik olmadndan gndz gneten elde edilen elektrik depolanarak gece yollarn aydnlatlmasnda kullanlr. ekil 6.7de karayollar aydnlatlmas grlmektedir.

ekil 6.7 Gne pillerinin karayollarnda kullanm (Yldz vd, 1992). 6.2.4.4 ebekeye elektrik veren gne pili sistemi

Elektrik elde edilen kaynaklarmz gnmzde tkenmeyle kar karyadr. Gne pilleri de enerjisini tkenmez enerji kayna olan gneten aldndan ebekeyi elektrik kesilmelerinde ve dier zamanlarda besleyebilmektedir. ebekenin gne pilinden beslenmesi ekil 6.8de grlmektedir.

ekil 6.8 ebekeye elektrik veren gne pili (olak, 1991).

39

6.2.4.5 Gne izleme sistemleri

Gne pili izleme sistemleri, temel olarak piramit ayaklar kullanlarak, ayaklarn kelerine a verilmektedir. Modllere motor yardmyla rotatrle hareket verilmektedir. ekil 6.9da bir gne izleme sistemi grlmektedir. Gne izleme sistemleri birden fazla panelden oluturulabilirler. PV modlleri DC-DC, DC-AC eviren paneller seilebilir (Karimov vd., 2004).

ekil 6.9 Gne izleme sistemi (Karimov vd, 2004).

40

BLM 7

MATERYAL VE METOD 7.1 MATERYAL

Elektrik ihtiyacn gne pilinden salanan termoelektrik soutucunun performans deneyleri iin 27 Wlk gne pili ve TEC1-12703T125 termoelektrik modl ve dier malzemeler kullanlmtr. Yaplan soutucu havadan havaya almaktadr. Sistemin scaklk lmleri iin 4 adet termokupl, gerilim lmleri iin voltmetre ve gne nm iddeti lm cihaz kullanlmtr. Deneyde; kabin, s deitiriciler, gne pili, termoelektrik modl ve dier malzemeler kullanlmtr.
7.1.1 Kabin

Soutulacak kabin 29cmx29cmx29cm llerinde yaplmtr. ekil 7.1de grlmektedir. Kabin suntadan ve ii strafor ile yaltlm ve strafor zeri alminyum folyo ile kaplanmtr. Kabinin arka yzeyi modln yerletirilmesi iin 4cmx4cm lsnde delinmitir. Kabinin yaltm ilemleri yapldktan sonra kalan soutulacak hacim 15cmx15cmx15cm llerindedir.

41

ekil 7.1 Kabin i grnts. 7.1.1.1 Kabin s kazanc hesaplar

Soutulacak kabinin s kayplar fourier etkisi formlyle hesaplanmtr. Fourier etki; Isnn yksek scaklktaki blgeden, dk scaklktaki blgeye transfer etmesi olaydr (zkol, 1999). Fourier etki iin;
Q F =KA T QF

: Yksek scaklktaki blgeden dk scaklktaki blgeye giden s miktar (W) : Malzemenin toplam alan (m2) : Malzemenin ortalama s iletim katsays (W/m2 oK)
1 1 / h1 + d / + 1 / h2

A K

K ort =

: Is letim katsays (W/m2 oK) : Malzemenin iletkenlik katsays (Wm2 oK) : Malzemenin kalnl (m)

Soutulacak kabin 29cmx29cmx29cm dir. Kabin 2 cm suntadan yaplm, ii 5 cm straforla yaltlm ve strafor zeri alminyum folyo ile sarlmtr. Soutulacak kabinin iindeki yaltm malzemeleri ekil 7.2de grlmektedir. Is kazanc hesaplarna alminyum folyonun sl direnci ihmal alnmamtr.

42

ekil 7.2 Soutulacak kabinin iindeki yaltm malzemeleri.

Kabin iin d scaklk 30 oC ve i scaklk 2 oC alnmtr. Alnan i ve d scakla gre kabin s kazanlar hesaplanmtr.
Q F =KA T T =30-2 = 28 oC

A=29x29 = 841 = 0,0842 m2

1 1 / h1 + d 1 / 1 + d 2 / 2 + 1 / h2

K=

Soutulacak kabinin yapmnda 2 cm kalnlnda sunta ve kabinin iini yaltmak iin 5 cm kalnlnda strafor kullanlmtr. ekil 7.3te ller gsterilmitir.
5

ekil 7.3 Yaltlm kabin duvar.

43

K=

1 1 / i + d1 / 1 + d 2 / 2 + 1 / d

1 = 0,04 W/m2K 2 = 0,13 W/m2K

1 = 0,14 W/mK 2 = 0,035 W/mK

d1 = 20 mm d2 = 50 mm

K=

1 0,04 + 0,02 / 0,14 + 0,05 / 0,035 + 0,04

1 0,02 0,05 = K 0,04+ 0,14 + 0,035 +0,04 1 = 0,04+0,142+1,42+0,04 K

1 = 1,64 K K = 0,60 W/m2 oK Q = KA T Q = 0,60x0,0841x28 Q = 1,43 W Kabinin 5 yzeyi iin Q T = 1,43x5

Q = 7,15 W

Kabinin dier yzeyinde 0,5 cm sunta ve 2 cm strafor bulunmaktadr bu deerlere gre s kazanc; K=

1 0,04 + 0,005 / 0,14 + 0,02 / 0,035 + 0,04

1 0,005 0,02 = K 0,04+ 0,14 + 0,035 +0,04 1 = 0,68 K

K = 1,47 W Q = 1,47x0,0842x28 Q = 3,46 W

44

Kabin iinde bulunan fann ektii gerilim 10 V, akm ise 0,1 A dir. Fandan gelen s Q ise;
Q =IxV Q =10x0,1 Q =1 W

Kabinin kapandan olan szdrmalar Qs;

Qs = aLRHTZ e Qs = 2x0,6x0,7x0,279x10-3x28x1 Qs = 6,5 W Qs a L R H T Ze

: Hava sznts s kazanc, (kW) : Hava sznts katsays, (m3/mh) : Kabinin alan ksmlarnn evre uzunluu, (m) : Kabin durum katsays, (birimsiz) : Duvar durum katsays, (kWh/m3 oC) : ve d scaklk fark, (oK) : Katsay, (birimsiz)

Modln taklmas iin kabinin arka tarafna alan delikten olan szdrmalar Qs;
Qs = 2x0,16x0,7x0,279x10-3x28x1

Qs = 1,74 W Kabinin toplam s kazanc;

QT = Duvarlardan s kazanc+Szdrmazlklardan olan s kazanc+Fandan s kazanc QT = 10,61+8,24+1 QT = 19,85 W
7.1.2 Is deitiriciler

Kabinin iinden sy ekmek iin termoelektrik modln zerinde 4cmx4cmx1cmlik bakr para ve bakr parann zerinde kanatl alminyum para bulunmaktadr. ekil 7.4de grlmektedir. soutulacak ortamdaki havay hareketlendirmek iin alminyum para zerine fan yerletirilmitir.

45

(1. Fan, 2. Sunta, 3. Strafor, 4. Alminyum plaka, 5. Vida, 6. Is deitirici, 7. Termoelektrik modl, 8. Bakr plaka)
ekil 7.4 Termoelektrik soutma sisteminin kesit grn.

Modln d tarafndan sy atmak iin bakr borulardan doal sirklasyonlu sistem yaplmtr. Modl zerinden sy bakr borulardaki suya ekmek iin 1,5 cm kalnlnda s deitirici yaplmtr. Is deitirici kesiti ekil 7.5da grlmektedir.

ekil 7.5 Is deitirici ekli.

Modl yzeyi snnca s deitirici sy ekmekte ve iinde su bulunan tabii sirklasyonlu sistem sy ortama yaymaktadr. Tabii sirklasyonlu sistem ekil 7.6de gsterilmitir.

46

ekil 7.6 Tabii dolaml sistem.

Tabii dolaml sistem bakr borulardan yaplmtr. taraftaki paralarla d taraftaki s deitiriciler civatal sistemle birbirlerine temas ettirilmilerdir. Is geiini daha iyi salamak iin termoelektrik modl i ve d yzeyine bor ya srlmtr.
7.1.3 Gne pili

Yaplan uygulama elektrik olmayan yerlerde dnld iin enerjisi gne pilinden salanmtr. Gne piliyle gne radyasyonundan maksimum yararlanmak iin gne piline istenilen ay verebilecek ayaklar tasarlanmtr. Uygulamada model #894 TGM1500-18 V, 27 W gcnde ve 535mmx449mmx25mm llerinde gne pili kullanlmtr. Uygulamada kullanlan gne pili ekil 7.7de grlmektedir.

47

ekil 7.7 Gne pili. 7.1.4 Termoelektrik modl

Soutulacak kabinin s kazanlar hesaplandktan sonra s kazancna en yakn soutma gcnde TEC1-12703T125 modl bulunabilmitir. ekil 7.8da uygulamada kullanlan modl lleri grlmektedir. Eklerde izelge A.1de uygulamada kullanlan termoelektrik modln deerleri verilmektedir.

ekil 7.8 Termoelektrik modl boyutu. 7.1.5 Dier malzemeler

Deney dzeneinin yapmnda s transferi iin bakr malzemeler ve alminyum malzemeler kullanlmtr. Alminyum kanatlardaki soukluu i ortama yaymak iin kabin iine fan yerletirilmitir. ekil 7.9da kabin iinde fann yerletirilmesi grlmektedir.

48

ekil 7.9 Kabin iine fann yerletirilmesi.

Deneyde, drt ayr yerden lm almak iin scaklk ler kullanlmtr. ekil 7.10de scaklk ler grlmektedir.

ekil 7.10 Scaklk ler. 7.2 METOT

Soutulacak kabinin s kazanc hesaplandktan sonra gerekli enerjiye gre termoelektrik modl seilmitir. TE modln ihtiyacna gre de gne pili seilmitir. Yaplan uygulamada soutma cihaznn deiik scaklklarda gsterdii performans, gne pilinden elde edilen akm ve gerilim tespit edilmektedir. Bu deerler kullanlarak termoelektrik soutucunun malzeme ve elektriksel zellikleri sabit tutularak termodinamik bantlar yardmyla performans katsays hesaplanacaktr. Gne pilinin ve termoelektrik soutma cihaznn retici firma tarafndan gnderilen katalog deerleriyle karlatrlacaktr. En yksek scaklk fark elde edildii anda termoelektrik soutucunun performans hesaplanacaktr.

49

BLM 8

ARATIRMA BULGULARI 8.1 DENEY SONULARI

Deney 21 ubat tarihinde 1 saat yaplmtr. Deney sresince her dakika drt ayr yerden lm alnmtr; modl scak yzey, ( TH ) modl souk yzey ( TC ), kabin i scaklk,
( Ti ), kabin d scaklk, ( Td ) ve gne pilinden elde edilen gerilim (V) deerleri

llmtr. Deney sonular izelge 8.1de verilmitir. izelge 8.1 21 ubat tarihinde alnan deney sonular.
Balama Saati 11:44 11:45 11:46 11:47 11:48 11:49 11:50 11:51 11:52 11:53 11:54 11:55 11:56 11:57 11:58 11:59 12:00

TH 0C
17,80 22,2 26,1 25,7 25,1 25,0 25,0 25,1 25,1 25,2 25,4 25,4 25,4 25,4 25,4 25,4 25,4

TC 0C
17,80 10,20 7,30 6,60 6,20 6,00 5,80 5,60 5,40 5,00 4,90 4,70 4,50 4,50 4,30 4,20 4,10

Td 0C
17,80 17,70 17,50 17,90 17,80 17,80 17,70 17,60 17,60 17,50 17,50 17,90 17,80 17,80 17,80 17,80 17,70

Ti 0C
17,80 16,30 15,20 13,40 12,10 10,30 9,50 8,70 8,30 8,10 7,90 7,60 7,30 7,20 7,00 6,90 6,80

V 8,52 8,43 8,62 8,58 8,61 8,60 8,62 8,58 8,63 8,62 8,60 8,63 8,62 8,60 8,63 8,63 8,61

50

izelge 8.1 (devam ediyor).

12:01 12:02 12:03 12:04 12:05 12:06 12:07 12:08 12:09 12:10 12:11 12:12 12:13 12:14 12:15 12:16 12:17 12:18 12:19 12:20 12:21 12:22 12:23 12:24 12:25 12:26 12:27 12:28 12:29 12:30 12:31 12:32 12:33 25,4 25,4 25,4 25,5 25,5 25,6 25,4 25,3 25,6 25,5 25,3 25,6 25,5 25,5 25,5 25,4 25,6 25,5 25,3 25,1 25,2 25,3 25,2 25,3 25,4 25,2 25,2 25,3 25,3 25,4 25,3 25,2 25,3 4,00 3,90 3,80 3,80 3,70 3,60 3,60 3,50 3,50 3,40 3,40 3,30 3,30 3,30 3,20 3,20 3,10 3,10 3,10 3,00 3,00 3,00 3,00 2,90 2,90 2,90 2,90 2,90 2,80 2,80 2,80 2,80 2,70 17,60 17,60 17,50 17,90 17,90 17,80 17,70 17,60 17,60 17,50 17,50 17,40 17,40 17,30 17,30 17,30 17,30 17,20 17,10 17,10 17,10 17,10 17,10 17,00 17,40 17,40 17,40 17,40 17,30 17,30 17,30 17,20 17,10 6,60 6,50 6,40 6,30 6,20 6,20 6,10 6,00 5,90 5,80 5,70 5,70 5,70 5,70 5,60 5,60 5,60 5,50 5,40 5,30 5,20 5,20 5,10 5,10 5,10 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 5,00 4,90 4,90 8,64 8,65 8,65 8,58 8,60 8,58 8,59 8,57 8,62 8,61 8,60 8,61 8,61 8,62 8,60 8,63 8,61 8,61 8,62 8,63 8,62 8,61 8,62 8,63 8,65 8,63 8,65 8,63 8,62 8,63 8,64 8,62 8,61

51

izelge 8.1 (devam ediyor).

12:34 12:35 12:36 12:37 25,1 25,5 25,3 25,6 2,70 2,70 2,70 2,70 17,10 17,20 17,20 17,30 4,90 4,90 4,90 4,90 8,64 8,62 8,61 8,64

8.2 DENEY N TEOR K HESAPLAMALARI

Bu deneyde TEC1-12703T125 termoelektrik modl kullanlmtr. Kullanlan modl reten firmadan kullanlan modln zellikleri bulunamamtr. Kullanlan modln zelliklerine en yakn melcor firmasnn rettii CP 1.4 L 10 termoelektrik modln parametrelerinin verileri hesaplanarak kullanlmtr. Melcor firmasnn rettii CP 1.4 L 10 termoelektrik modln parametreleri izelge 8.2de verilmitir (Melcor Comparation, 2000). izelge 8.2 Termoelektrik modln parametreleri (Melcor Comparation, 2000).

= 2,02 x10 4 = 1,01x10 3 = 1,51x10 2

N = 127 G = 0,077

V = 15,40 I = 3,9 R = 3,44 K = 0,29

Z = 2,68 x10 3

Termoelektrik soutucunun rejime girdii dakikada 12:35te llen deerler elle hesaplanarak ( QC , V, I , I max , I opt , COPopt , Tmax , W , COP ) deerleri bulunmutur. Bu deerleri bulmak iin saat 12:35te llen deerler:
o o o TH =298 K, TC =275,7 K, T =23 C, I=2,23 A

Souk yzeyden ekilen s eitlik 4.6 dan QC ;

QC = 2 N (TC I I 2 / 2G TG ) Q C =2x127(2,02x10-4 x2,23x275,7-2,232x1,01x10-3/2x0,077-1,51x10-2x23x0,077)

52

QC =254x(0,066)

QC =16,76 W

olarak bulunur. Gne pilinden elde edilen gerilim eitlik 4.9 dan V;
V = 2N(I /G+ T) V = 2x127(2,23x1,01x10-3/0,077+2,02x10-4x23) V = 254(0,029+0,004646) V = 8,54 V

bulunur. Gne pilinden elde edilen akm eitlik 4.10 dan I;

I = (V / 2 N T )G /

I = (8,62/2x127-2,02x10-4x23)x0,077/1,01x10-3 I = (0,033-0,0046]x76 I = 2,15 A

bulunmutur. TE modln alabilecei maksimum akm, eitlik 4.17 den I max ;

I max = (G / )( 1 + 2 ZTH 1) I max = (1,51x10-2 x0.077/2,02x10-4)x[ 1 + 2 x(2,68 x10 3 ) x 298 -1] I max = (0,001162/0,000202)x0,61 I max = 3,5 A

bulunur. TE modln optimum akm, eitlik 4.13 den I opt ;

I opt = TG (1 + 1 + Z ) /( ) I opt = 1,51x10-2x23x0,077(1+ 1 + 2,68 x10 3 x300 )/(2,02x10-4x300) I opt = 0,0267x2,34/0,0606 I opt = 1,03 A

53

bulunur. TE modln optimum performans katsays eitlik 4.14 den COPopt ;

COPopt = ( / T )( 1 + Z 1 / 1 + Z +1) 1 / 2 COPopt = (300/23)x( 1 + 2,68 x10 3 x300 1 / 1 + 2,68 x10 3 x300 + 1 )-1/2 COPopt = 13,04(0,343/2,34)-1/2 COPopt = 13,04x0,146-0,5 COPopt = 1,404

bulunmutur. TE modln alabilecei maksimum scaklk fark eitlik 4.16 dan, Qc = 0 Tmax ;
Tmax = TH ( 1 + 2 ZTH 1) / Z Tmax = 298-[ 1 + 2 x 2,68 x10 3 x 298 -1]/2,68x10-3 Tmax = 298-(0,61/0,00268) Tmax = 298-227,61 Tmax = 70 oK

bulunur. Gne Pilinden elde edilen Verim, eitlik 4.18 den ;

IV Aq nm

2,15 x8,54 0,24 x775

= 0,10
bulunur. TE modl ve fanda harcanan enerji eitlik 4.11 den W ;
W = IV

W = 8,54x2,15 W = 18,36 J 54

bulunur. TE modl performans katsays eitlik 4.12 den COP; COP = COP = Qc W 16,76 18,36

COP = 0,91

bulunur. Deneyin teorik hesaplanan 12:35teki hesaplanan sonularn excel program hesaplaryla yakn olduu izelge 8.3de grlmektedir. izelge 8.3 Elle hesaplamas yaplan deerlerin Excel programndan elde edilen verileri. I
2,23616

QC
16,56850

I opt
1,02501

COPopt
1,42686

W
19,27567

COP
0,85956

8.3 DENEY SONULARININ DEERLEND R LMES

Deney 1 saat sresince yaplmtr, deney sonular Excelde hesaplanarak her dakika ( I , QC , I opt , COPopt , W , COP ) sonular elde edilmitir. izelge 8.4de deney sonular gsterilmitir. izelge 8.4 Deneyde llen deerlerden faydalanlarak yaplan hesaplamalar.
Balama Saati 11:44 11:45 11:46 11:47 11:48

I 2,50182 2,34545 2,29776 2,28113 2,29322

QC
25,37611 21,37243 18,69823 18,41542 18,50869

I opt
0,16184 0,53948 0,84518 0,85867 0,84968

COPopt
11,70343 3,16103 1,83683 1,80012 1,82446

W
21,31552 19,77213 19,80666 19,57210 19,74458

COP
1,19050 1,08094 0,94404 0,94090 0,93741

55

izelge 8.4 (devam ediyor).

11:49 11:50 11:51 11:52 11:53 11:54 11:55 11:56 11:57 11:58 11:59 12:00 12:01 12:02 12:03 12:04 12:05 12:06 12:07 12:08 12:09 12:10 12:11 12:12 12:13 12:14 12:15 12:16 12:17 12:18 12:19 12:20 12:21 2,28867 2,29006 2,27651 2,28690 2,27620 2,26557 2,27150 2,26542 2,25941 2,26534 2,26380 2,25626 2,26372 2,26518 2,26364 2,24109 2,24555 2,23647 2,24255 2,23655 2,24694 2,24394 2,24401 2,24086 2,24240 2,24540 2,23785 2,24840 2,23778 2,23932 2,24540 2,24994 2,24540 18,42528 18,32243 18,17882 18,13627 17,87038 17,69900 17,65633 17,53333 17,49310 17,45049 17,39905 17,30746 17,31623 17,28482 17,23341 17,05284 17,04181 16,91014 17,01014 16,95826 16,93944 16,90780 16,96740 16,81657 16,85644 16,87655 16,78493 16,88509 16,71386 16,75372 16,85351 16,90182 16,84199 0,85417 0,86766 0,87215 0,88564 0,90812 0,92161 0,93060 0,93959 0,93959 0,94858 0,95308 0,95757 0,96207 0,96656 0,97106 0,97555 0,98005 0,98904 0,98005 0,98005 0,99354 0,99354 0,98455 1,00253 0,99803 0,99803 1,00253 0,99803 1,01152 1,00702 0,99803 0,99354 0,99803 1,81223 1,77629 1,76455 1,73007 1,67487 1,64304 1,62234 1,60203 1,60203 1,58210 1,57228 1,56255 1,55291 1,54336 1,53390 1,52453 1,51524 1,49692 1,51524 1,51524 1,48789 1,48789 1,50604 1,47006 1,47893 1,47893 1,47006 1,47893 1,45255 1,46126 1,47893 1,48789 1,47893 19,68260 19,74029 19,53246 19,73593 19,62082 19,48394 19,60303 19,52789 19,43096 19,54987 19,53658 19,42636 19,55854 19,59382 19,58050 19,22856 19,31176 19,18892 19,26353 19,16723 19,36860 19,32028 19,29852 19,29376 19,30702 19,35532 19,24554 19,40368 19,26725 19,28051 19,35532 19,41697 19,35532 0,93612 0,92817 0,93070 0,91895 0,91079 0,90839 0,90069 0,89786 0,90027 0,89261 0,89059 0,89093 0,88535 0,88216 0,88013 0,88685 0,88246 0,88125 0,88302 0,88475 0,87458 0,87513 0,87921 0,87161 0,87307 0,87193 0,87215 0,87020 0,86748 0,86895 0,87074 0,87047 0,87015

56

izelge 8.4 (devam ediyor).

12:22 12:23 12:24 12:25 12:26 12:27 12:28 12:29 12:30 12:31 12:32 12:33 12:34 12:35 12:36 12:37 2,24086 2,24540 2,24532 2,24978 2,24686 2,25286 2,24532 2,24078 2,24224 2,24832 2,24232 2,23624 2,24832 2,23616 2,23624 2,24062 16,78208 16,84199 16,77088 16,77110 16,81068 16,85066 16,77088 16,69950 16,67973 16,77936 16,73932 16,62809 16,76782 16,56850 16,62809 16,56882 1,00253 0,99803 1,00702 1,01152 1,00253 1,00253 1,00702 1,01152 1,01601 1,00702 1,00702 1,01601 1,00702 1,02501 1,01601 1,02950 1,47006 1,47893 1,46126 1,45255 1,47006 1,47006 1,46126 1,45255 1,44391 1,46126 1,46126 1,44391 1,46126 1,42686 1,44391 1,41844 19,29376 19,35532 19,37710 19,46061 19,39039 19,48725 19,37710 19,31550 19,35052 19,42548 19,32877 19,25399 19,42548 19,27567 19,25399 19,35896 0,86982 0,87015 0,86550 0,86180 0,86696 0,86470 0,86550 0,86456 0,86198 0,86378 0,86603 0,86362 0,86319 0,85956 0,86362 0,85587

Her dakika elde edilen Excel verileri zamana gre grafiklerle aadaki gibi gsterilmitir. Termoelektrik soutucu ilk altrldndan itibaren ksa bir sre iinde soutucu modln yzeyler arasndaki scaklk fark 23 oC olduu ve daha sonrada scaklk farknn ok fazla deimedii ekil 8.1de grlmektedir. Termoelektrik modln i yzey scakl 2,7 oC ye kadar drlebilmitir. Daha dk scaklklara drmek iin iki veya daha ok basamakl Peltier modll termoelektrik soutucu seilmeli veya scak yzeyden s ok iyi bir ekilde atlmaldr.

57

30 25 Scaklk (oC) 20 15 10 5 0
11 :4 4 11 :4 8 11 :5 2 11 :5 6 12 :0 0 12 :0 4 12 :0 8 12 :1 2 12 :1 6 12 :2 0 12 :2 4 12 :2 8 12 :3 2 12 :3 6

Th C Tc C

Zaman (dakika)

ekil 8.1 Termoelektrik modl i yzey ve d yzey scaklk-zaman grafii.

Deneye balandnda kabin i scakl ile d ortam scakl eittir. Termoelektrik soutucu altrldnda kabin i scakl hzl dmektedir. Ancak termoelektrik modln d yzeyinden s transferi zorlatka kabin i scaklnn d azalmaktadr. Yaklak 1 saat deney sresince kabin i scakl 4,9 oC ye kadar dmtr. Gne pilinden gelen enerjide ani deimeler olduunda kabin i scaklnda ani deimeler grlmektedir. Ayn zamanda kabin d scaklnda ani deimeler olduunda kabin i scaklk deiiminde bu hzl deiim ekil 8.2de grlmektedir.

20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0
11 :4 4 11 :4 8 11 :5 2 11 :5 6 12 :0 0 12 :0 4 12 :0 8 12 :1 2 12 :1 6 12 :2 0 12 :2 4 12 :2 8 12 :3 2 12 :3 6

Scaklk(oC)

Td C Ti C

Zaman (dakika)

ekil 8.2 Termoelektrik soutucu kabin i-d scaklk zaman grafii.

58

Soutucunun zamana bal olarak hesaplanan COP deerleri ekil 8.3de grlmektedir. COP deeri soutmann balad ilk zamanlarda hzl artt ve son zamanlara doru COP deerinin azald grlmektedir. TE modln optimum gerilimde ve optimum gerilime yakn alt zamanlarda COP deeri ykselmitir. Termoelektrik soutucu 8,64 V gerilimlerde altnda COP deerlerinde en yksek deerler grlmektedir. Gne pilinden elde edilen gerilim ve akm optimum deerin altnda ve stnde olduunda COP deeri dmektedir. Termoelektrik modl scak yzey ssnn kolaylkla atld zamanlarda COP deeri artmaktadr.

1,40000 1,20000 1,00000 COP 0,80000 COP 0,60000 0,40000 0,20000 0,00000

:5 6

:1 6

:4 8

:5 2

:0 0

:0 4

:0 8

:1 2

:2 0

:2 4

:2 8

:3 2

11

:4 4

11

11

12

12

12

12

12

12

12

12

12

Zaman (dakika)

ekil 8.3 Termoelektrik soutucunun zamana bal COP deerleri.

Deney srasnda gne pilinin llen gerilim deerleri ekil 8.4te grlmektedir. Gne pilini gnee kar istenilen ada tutabilmek iin ayarlanabilir ayaklarla 65-70o arasnda ayla tutulmutur. Deney srasnda gne radyasyonu 775 W/m2 llmtr. Gerilimin 8,5-8,7 V arasnda olduunda termoelektrik soutucuda dzenli ve maksimum souma grlmektedir. Gerilim optimum gerilimin altna dtnde ve zerine ktnda scaklk artmaktadr. Gerilim 8,64 V olduunda COP deerinin en yksek olduu grlmtr.

59

12

11

:3 6

8,7 8,65 8,6 G erilim (V) 8,55 8,5 8,45 8,4 8,35 8,3 11:44 11:49 11:54 11:59 12:04 12:09 12:14 12:19 12:24 12:29 12:34 V

Zaman (dakika)

ekil 8.4 Gne pili gerilim-zaman deerleri.

Deney srasnda gne pilinden elde edilen akm hesaplanarak bulunmutur (ekil 8.5). Gne pilinden llen gerilime gre akm hesaplanmtr. Akm gne pilinin ayarlanabilir ayaklar yardmyla sabit tutulmutur.

2,55 2,5 2,45 2,4 2,35 2,3 2,25 2,2 2,15 2,1

Akm (A)

ekil 8.6 ve 8.7'de Peltier elemann gerilimi ile soutma gc,

olarak verilmitir. Bu eriler "perfomans erisi" olarak isimlendirilirler. seebeck voltajndan dolay gerilim bir miktar artacaktr ( T) Keza yine

11 :4 4 11 :4 8 11 :5 2 11 :5 6 12 :0 0 12 :0 4 12 :0 8 12 :1 2 12 :1 6 12 :2 0 12 :2 4 12 :2 8 12 :3 2 12 :3 6
Zaman (dakika)

ekil 8.5 Gne pili akm-zaman grafii.

T nin bir fonksiyonu T arttka T arttka,

Peltier elemanin soutma gcnn azald grlmektedir. Maksimum scaklk fark Q=0

60

durumunda elde edilebilmektedir (I=3.9A, T=70 oC). Maksimum soutma gc ise T=0
o

C durumunda Q =33,4 W olarak elde edilir. Herhangi bir T ve I alma noktasndaki Q

ve V deerleri bu eriler zerinden okunabilir. Bu iki eri bir soutucu tasarmnda, alma noktasnn belirlenmesi, modl seimi gibi amalarla kullanlmakta olup retici tarafndan kataloglarda verilmektedir (Melcor Comparation, 2000). Elde edilen T =23 oC ve V=8,5 V sonularnn Melcor firmasnn hazrlad T -V grafiine uygun olduu ekil 8.6de grlmektedir.

ekil 8.6 Gerilimin T'ye gre deisimi (Melcor Comparation, 2000).

Deney sonularnda elde edilen Qc =16,5 W ve T =23 oC deerlerinin Melcor firmasnn hazrlad grafie uygun olduu ekil 8.7de grlmektedir.

61

ekil 8.7 Soutma gcnn T'ye gre deiimi (Melcor Comparation, 2000).

62

BLM 9

TARTIMA VE SONU

Yaplan uygulamada termoelektrik soutma sisteminin enerjisi dorudan gne pilinden alnmaktadr. Deney esnasnda gne pilinin hareketli ayaklar yardmyla gerilim sabit tutulmutur. Termoelektrik soutucunun COP deerinin gne pilinden gelen akma ve kabin d scaklna gre deiim gsterdii grlmtr. Ortam scakl 17,30 oC iken kabin ii scaklk 4,90 oC ye kadar dmtr. Yani i-d scaklk fark T=12,40 oC elde edilmitir. Mahal scakl daha yksek olduunda i scaklkta artacaktr. Deney sonularnda en yksek COP deeri 0,9 modl i scaklk deeriyle modl d scaklk deeri farknn 23 oC, gerilimin 8,62 V ve akmn 2,23 A olduu zamanda elde edilmitir. Termoelektrik modlde aa kan snn, scak yzeyden uzaklatrlmas gerekmektedir. yi bir uzaklatrc oluturulabilirse, souk yzeyin ss deceinden verimin artna yardmc olacaktr. Daha dk i scaklk elde etmek iin Termoelektrik modl saysnn ve gne pili saysnn arttrlmas gerekmektedir. Termoelektrik soutma sistemi hakknda yaplan her yeni alma, bu cihazlarn daha iyi anlalmasna katkda bulunmaktadr.

63

KAYNAKLAR Ahiska, R., Ciylan, B., Sava, Y., Gler, . (2004) Standart termoelektrik modln Z parametlerinin llmesi iin yeni yntem ve yeni sistem, Gazi niversitesi, Mhendislik Mimarlk Fakltesi Dergisi, Cilt 19, No: 4, Ankara, s. 467-473 Boztepe, M. (1995) Gne Pilleri ile alan Peltier Elemanl bir Soutucu Sistemin Gelitirilmesi, Bilim Uzmanlk Tezi, Ege niversitesi, zmir, s. 10-22 Chein, R., Chen, Y. (2005) Performances of Termoelectric Cooler ntegrated with Mikrocanal Heat Sinks, International Journalof Refrigeration 28 (2005), Taiwan, pp. 829830 olak, M. (1991) Gne Pilleri ve Uygulamalar, Mhendis ve Makine 1991, 32(382), zmir s. 21-25, elektriketut@eie.gov.tr Ankara, s. 10-15 Dikmen, E. (2003) Termoelektrik Sistemlerin Termoelektrik ncelenmesi, Bilim Uzmanlk Tezi Sleyman Demirel niversitesi, Isparta, s. 31-44 Dilita, S., Ahiska, R. (2003) Yenilenebilir Enerji Kaynaklarndan Jeotermal Enerjisini Dorudan Elektrik Enerjisine Dntren Mikro Denetleyici Kontroll Termoelektrik Jeneratr, International Advented Tecnologies Semposyum, August 18-20, 2003, Ankara, s. 22 Fidan, U. (2000) Mikro denetleyici kontroll tanabilir termoelektrik tp kiti cihaz tasarm uygulamas, Bilim Uzmanlk Tezi, G.., Elektronik ve Bilgisayar Eitimi, Ankara, s. 17 Gao, M., Rowe, DM. (2000) Improved Model for Calculating The Coofficient of Ferformance of a Peltier Modle, Energy Convers Manage (2000), 41, London, pp. 71-163 Gao, M., Rowe, D.M. (2005) Exporitemel Evaluation of Prototype Termoelectric Domestic Retrigerators, Applied Energy, Spain, pp. 1-20 Ik, H. (2003) Mikro Denetleyicili, Scaklk Kontroll amgk Sisteminin Tasarm, Gerekletirilmesi ve Termoelektrik Sistemlere Uygulanmas, Bilim Uzmanlk Tezi, G.., Elektronik ve Bilgisayar Eitimi, Ankara, s. 20-30 madolu, A.C. (2003) Portatif buzdolab projesi raporu, Ankara, s.1-3 Karimov, Kh.S., Saqip, M.A., Akhter, P., Ahmed, M.M., Chattha, J.A., Yousafsai, S.A. (2005) A Simple Photo Voltaic Tracking System, Solar Energy Meteryals&Solar Cells 87 (2005), Pakistan, pp. 49-59 Khera, A., Messac, A., Van Dessel, S. (2005) Desing of Thermoelectric Heat Pump unt for Active Building Envelope Systems, nternational Journaly of Heat and Mass Transfer 48 (2005), France, pp. 4028-4040

64

KAYNAKLAR (devam ediyor) Krmac, V. (2002) Termoelektrik Soutma Etkisinin Soutmada Kullanlmas, Z.K.., Karabk Teknik Eitim Fakltesi Dergisi 2002, 5 (3-4), Ankara, s. 65-71 Luo, Q.H., Tang, G.F., Liu, Z., Wang, J. (2005) A Novel Water Heater ntegrating Thermoelectric Heat Pump with Separeting Thermosiphon, Aplied Thermal Engineering 12 (2005) Changsha 410083,China, Spain, pp.408-419 Luo, Q.H., Tang G.F., Wang, J.W. (2004) The Development and nvestigation of a TE Heat Pump Clothig Dryer, Energy Conservation Technologly 4 (2004), China, pp. 30-32 Luo, Q.H. (2002) Development and Thermodynamic Analyysis of Thermoelectric Heat Pump Water Heater, Human University, Master Thesis (2002) Changsha, China, pp. 30-45 Med Sel, (2003) Termoelektrik Modl Seimi, File://A:\Standart Common Thermoelectric Cooling Modle.htm s. 1-5 Melcor.comparation, (2000) Thermoelectric Engineering Handbook s. 1-47 Mohamad, A. (2004) Efficiency mprovement of Photo voltaic Panels Using a Sun Tracking System, A. Applied Energy, (2004) 79, (3) pp. 345-354 zkol, N. (1999) Uygulamal Soutma Teknii, Makine Mhendisleri Odas, Yayn No:115, Ankara, s. 297-299 Rowe, D.M. (1995) Handbook of Thermoelectric, CRC pres, (1995) London, pp. 595-687 Team Palio, (2005) Termoelektrik Soutma modl, www.Team Palio.com, s. 4-7 ltanr M. ., (1998) Trkiye Asndan Yeni ve Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Yeri 21. Yzyla girerken Trkiyenin Enerji Stratejisinin Deerlendirilmesi, Tsiad Raporu Yayn No:T/98-12/239, 1998, stanbul, s. 15 Van Dyk, E.E. (2005) Monitoring Current-Voltage Characteristic and Energy output of Silicon Photovoltaic Modles, Applied Energy, pp. 399-411 Vian, J.G., Astrain, D., Dominguez, M. (2001) Numerical Modelling and a Desing of a Thermoelectric Dehumidifier, Applied Thermal Engineering, 22 (2002) Madrid, pp. 407422 Vlklein, F., Gao, M., Rowe, DM. (1999) Modelling of a Microelectromechanical Thermoelectric Cooler, Sensr and Actuators 75 (1999) Almanya, pp. 95-101 Yerakum (2005) Gne Piliyle alan Termoelektrikli Soutma Cihaz, Aratrma Projesi, Sleyman Demirel niversitesi, Isparta, s. 6-7

65

KAYNAKLAR (devam ediyor) Yldz, M., zdemir A., Alaakr B. (1992) Gne Pilleri ve Kullanm Alanlar, E E Blteni 1992 (159-160) Ankara, s. 46-53 Ycel, D., (2005) Termoelektrik devre elemanlar, WebTrHost s. 3-16

66

EK AIKLAMALAR A

KULLANILAN ZELGELER

67

izelge A.1 Standart termoelektrik soutma modlleri (Med Sel, 2003).

Model TEC100703T125 TEC100704T125 TEC100705T125 TEC100705T125 TEC100707T125 TEC100708T125 TEC100709T125 TEC100710T125 TEC100712T125 TEC100715T125 TEC101503T125 TEC101504T125 TEC101505T125 TEC101506T125 TEC101507T125 TEC101508T125 15 1.8 6 7 8 67 65 65 7.2 8.5 9.5 10x20x3.9 10x20x3.6 10x20x3.5 0.240 0.200 0.185 1.30x1.402 1.20x1.372 1.10x1.372 7 0.85 8 9 10 12 15 3 4 5 65 62 62 60 60 67 67 67 4.4 4.9 5.8 6.8 8.1 3.5 4.7 6.1 10x10x3.5 10x10x3.4 10x10x3.2 10x10x3.1 10x10x3.0 10x20x5.4 10x20x4.6 10x20x4.0 0.085 0.080 0.060 0.055 0.045 0.500 0.370 0.280 3.0x1.372 2.2x1.372 1.60x1.352 1.10x1.372 1.0x1.372 0.8x1.372 0.7x1.372 N V max I max 3 4 5 6 7 T max 67 67 67 67 65 Q max 1.6 2.2 2.8 3.3 3.9 LxWxH (mm) 10x10x5.4 10x10x4.6 10x10x4.0 10x10x3.9 10x10x3.6 R ( ) 0.235 0.170 0.130 0.110 0.090 Remark 3.0x1.372 2.2x1.372 1.6x1.352 1.5x1.402 1.20x1.372

68

izelge A.1 (devam ediyor).

TEC101509T125 TEC101510T125 TEC101512T125 TEC101515T125 TEC101703T125 TEC101704T125 TEC101705T125 TEC101706T125 TEC101707T125 TEC101708T125 TEC101709T125 TEC101710T125 TEC101712T125 TEC101715T125 TEC102303T125 TEC102304T125 TEC102305T125 23 2.8 17 2 8 9 10 12 15 3 4 5 65 62 62 60 60 67 67 67 10.7 11.9 14.1 16.5 19.9 5.3 7.2 9.4 15x15x3.5 15x15x3.4 15x15x3.2 15x15x3.1 15x15x3.0 15x20x5.4 15x20x4.6 15x20x4.0 0.210 0.190 0.150 0.130 0.110 0.770 0.570 0.420 15 3 4 5 6 7

9 10

62 62 60 60 67 67 67 67 65

10.5 12.5 14.6 17.5 3.9 5.3 6.9 8.1 9.6

10x20x3.4 10x20x3.2 10x20x3.1 10x20x3.0 15x15x5.4 15x15x4.6 15x15x4.0 15x15x3.9 15x15x3.6

0.170 0.130 0.120 0.100 0.570 0.420 0.310 0.270 0.230

1.0x1.372 0.8x1.372 0.7x1.372 0.6x1.372

69

izelge A.1 (devam ediyor).

TEC102308T125 TEC102309T125 TEC102310T125 TEC102312T125 TEC102315T125 TEC103103T125 TEC103104T125 TEC103105T125 TEC103106T125 TEC103107T125 TEC103108T125 TEC103109T125 TEC103110T125 TEC103112T125 TEC103115T125 31 3.7 8 9 10 12 15 65 62 62 60 60 19.6 21.7 25.8 30.2 36.2 20x20x3.5 20x20x3.4 20x20x3.2 20x20x3.1 20x20x3.0 0.380 0.340 0.280 0.240 0.210

8 9 10 12 15 3 4 5 6 7

65 62 62 60 60 67 67 67 67 65

14.5 16.1 19.1 22.4 26.9

15x20x3.5 15x20x3.4 15x20x3.2 15x20x3.1 15x20x3.0 20x20x5.4 20x20x4.6 20x20x4.0 20x20x3.9 20x20x3.6

0.280 0.250 0.200 0.180 0.150 1.040 0.760 0.570 0.500 0.410

7.2 9.8 12.7 14.8 17.6

70

izelge A.1 (devam ediyor).

TEC103503T125 TEC103504T125 TEC103505T125 TEC103506T125 TEC103507T125 TEC103508T125 TEC103509T125 TEC103510T125 TEC103512T125 TEC103515T125 TEC104703T125 TEC104704T125 TEC104705T125 TEC104706T125 TEC104707T125 TEC104708T125 TEC104709T125 47 5.6 35 4.2 8 9 10 12 15 3 4 5 6 7 8 9 65 62 62 60 60 67 67 67 67 65 65 62 22.1 24.5 29.1 34.1 40.9 11.0 14.8 19.2 22.5 26.7 29.7 33.0 15x30x3.5 15x30x3.4 15x30x3.2 15x30x3.1 15x30x3.0 20x30x5.4 20x30x4.6 20x30x4.0 20x30x3.9 20x30x3.6 20x30x3.5 20x30x3.4 0.430 0.390 0.310 0.270 0.230 1.580 1.160 0.870 0.760 0.630 0.580 0.530

3 4 5 6 7

67 67 67 67 65

8.1 11.0 14.3 16.8 19.9

15x30x5.4 15x30x4.6 15x30x4.0 15x30x3.9 15x30x3.6

1.170 0.860 0.660 0.560 0.470

71

izelge A.1 (devam ediyor).

TEC104710T125 TEC104712T125 TEC104715T125 TEC107103T125 TEC107104T125 TEC107105T125 TEC107106T125 TEC107107T125 TEC107108T125 TEC107109T125 TEC107110T125 TEC107112T125 TEC107115T125 TEC109503T125 TEC109504T125 TEC109505T125 TEC109506T125 95 11.4 5 6 67 67 39.0 45.6 30x40x4.0 30x40x3.9 1.750 1.530 71 8.5 8 9 10 12 15 3 4 65 62 62 60 60 67 67 44.9 49.8 59.1 69.2 83.1 22.2 30.0 30x30x3.5 30x30x3.4 30x30x3.2 30x30x3.1 30x30x3.0 30x40x5.4 30x40x4.6 0.870 0.790 0.640 0.560 0.480 3.190 2.340

10 12 15 3 4 5 6 7

62 60 60 67 67 67 67 65

39.1 45.8 55.0 16.6 22.4 29.1 34.1 40.3

20x30x3.2 20x30x3.1 20x30x3.0 30x30x5.4 30x30x4.6 30x30x4.0 30x30x3.9 30x30x3.6

0.420 0.370 0.320 2.380 1.750 1.310 1.140 0.950

72

izelge A.1 (devam ediyor).

TEC109507T125 TEC109508T125 TEC109509T125 TEC109510T125 TEC109512T125 TEC109515T125 TEC112703T125 TEC112704T125 TEC112705T125 TEC112706T125 TEC112707T125 TEC112708T125 TEC112709T125 TEC112710T125 TEC112712T125 TEC112715T125 TEC116103T125 161 19.3 127 15.2 8 9 10 12 15 3 65 62 62 60 80.3 89.2 105.8 123.8 148.6 37.7 40x40x3.5 40x40x3.4 40x40x3.2 40x40x3.1 40x40x3.0 1.560 1.420 1.130 0.990 0.850 5.400

7 8 9 10 12 15 3 4 5 6 7

65 65 62 62 60 60 67 67 67 67 65

54.0 62.0 66.7 79.2 92.6 111.2 29.7 40.1 52.1 61.0 72.2

30x40x3.6 30x40x3.5 30x40x3.4 30x40x3.2 30x40x3.1 30x40x3.0 40x40x5.4 40x40x4.6 40x40x4.0 40x40x3.9 40x40x3.6

1.270 1.150 1.060 0.850 0.740 0.640 4.260 3.120 2.340 2.040 1.700

60 67

45x45x5.4

73

izelge A.1 (devam ediyor).

TEC116104T125 TEC116105T125 TEC116106T125 TEC116107T125 TEC116108T125 TEC116109T125 TEC116110T125

4 5 6 7 8 9 10

67 67 67 65 65 62 62

50.9 66.0 77.3 91.5 101.8 113.0 134.2

45x45x4.6 45x45x4.0 45x45x3.9 45x45x3.6 45x45x3.5 45x45x3.4 45x45x3.2

3.960 2.960 2.580 2.160 1.980 1.800 1.440

74

izelge A.2 Gne pili seim izelgesi.

G (W) Gerilim (V) Akm (A) Boyut (mm) Arlk (Kg) Fiyat ()

Tip

Model

PowerMax Plus PowerMax Plus PowerMax Plus PowerMax Plus PowerMax Ultra PowerMax Ultra PowerMax Ultra PowerMax Ultra PowerMax Ultra PowerMax Ultra

150-C 150LCA 160-C 160LCA

150 150 160 160

24 24 24 24

5,1 5,1 5,2 5,2

1622x814x40 1612.9x851x38 1622x814x40 1612,9x851x38

18,4 16,6 18,4 16,6

816 796 889 865

80-P 85-P 165-C 165LCA 175-C 175LCA

80 85 165 165 175 175

12 12 24 24 24 24

5,35 5,45 5,4 5,4 5,43 5,43

1200x527x56 1200x527x56 1622x814x56 1612.9x851x38 1622x814x56 1612,9x851x38

7,6 7,6 18,4 16,6 18,4 16,6

452 488 928 903 999 979

Thin Film Thin Film Thin Film Thin Film Thin Film

ST 5 ST 10 ST 20 ST 36 ST 40

5 10 20 36 40

12 12 12 12 12

0,32 0,64 1,28 2,68 2,41

329x206x34 359x329x34 748x329x34 1293x328x35 1293x329x34

1,4 2,4 4,1 7 7

58 85 143 211 211

75

ZGEM

Hakk AKIR 15/05/1980de Ktahya ili Gediz ilesi Karamanca kynde dodu; lkretimini Karamanca lkretim Okulunda ve Ortarenimini Simav Teknik Lise ve Endstri Meslek Lisesi Makine Blmnde tamamlad; 1999 ylnda Zonguldak Karaelmas niversitesi Karabk Teknik Eitim Fakltesi Makine Eitimi Blmne girdi. 2003de Tesisat retmenlii programndan mezun oldu; 2003 ylnda Zonguldak Karaelmas niversitesi Fen Bilimleri Enstits Makine Eitimi Anabilim Dalnda balad yksek lisans programna devam etmektedir.

ADRES B LG LER

Adres: Karamanca Kasabas

aphane/KTAHYA

Tel

:0(274)5612039

E-posta :hkk_2039@mynet.com

76