Beyninizi Gelitirmek Sizin Elinizde

u sralarda problem zmleriyle, haberli habersiz snavlarla ya da testlerle sktrlm bir okul dnemi geiriyor olmalsnz. Ridaniye Savann tarihini, demir elementinin atom arln ve rnein komak fiilinin btn fiil ekimlerini anmsamaktan fena halde bunaldysanz, yalnz deilsiniz. Ancak aresiz de deilsiniz: Yalnzca banzn iindeki yakn dosta dnn! Bu dost kim mi? Elbette beyniniz! Beynin nasl altn anlamak, renme yeteneini ykseltmede yardmc olabilir. Ek olarak, beyni glendirip korumak sizin elinizde.
Beynin dnce retmesi ve btn bilgileri biriktirmesi, tmyle nternete benzetilebilir. Farkl bilgileri tutmada ve ilemede, beynin farkl alanlar kullanlr. Bu alanlarn arasndaki haberleme sinir yollarnn oluturduu bir a araclyla gerekleir. Sinir hcBLM ve TEKNK 88 Nisan 2008

relerinden dar yaylan yollar, bir sinir hcresini tekine balar ve onlarn birbirileriyle konumasn salayan bir a yaratr. Bu da renmeye, sonra bu bilgiyi geri armaya olanak salar. te, sinir hcreleri web sayfalarna, ve sinir yollar da bu sayfalarda-

Yldz Takm

ki balantlara benzer. Bir ey renmeye abaladnzda, yeni bir balant yapar ya da yeni bir ba eklersiniz. ABD Seattledaki Washington niversitesinden sinir sistemi zerine alan Eric Chudler alma ve renme, var olan sinir hcreleri arasnda yeni ya da daha gl balantlar yaratr. diyor. Tek bir ba iin daha ok egzersiz yapmak, tpk bir kasn glenmesi iin yapldnda olduu gibi, o ba glendiriyor. renme ve ezberleme iin gerekli olan dnme, sinir hcreleri arasnda balantlarn yaratlmasna yardm eder. Zihinsel enerjinizi zorladnzda, beyninizdeki sinir hcreleri, teki sinir hcreleriyle balant kurmaya yarayan ok ince lifimsi uzantlar (dendrit ve aksonlar) gelitirirler. Baka bir deyile ve zetle, aklnza gelen tm devleri beyniniz bu balantlarla yapar. Btn bu sinir hcrelerinin harekete gemesi ve almas iin, iyi bir yakta gereksinimleri var! Brek, rek ya da hamburger ve merubattan ibaret bir beslenme biimi yerine, salkl yiyeceklerden oluan dengeli bir beslenme, sinir hcresi geliimine katk yapar: St, yumurta, yourt gibi gnlk olarak retilen gdalarda, zellikle fasulyede ve ette bulunan proteinler, enerji deposu karbonhidratlar ve balklardan alnacak omega tr baz yalar beyni besler. ikolata severlere bir mjde verebiliriz: Aratrmalar, kakaoda bulunan flavanol maddesinin beyne kan akn artrdn gsteriyor. Bu madde,

beynin ilevlerini gelitirebilir ve almalara yardmc olabilir. Ama kesin sonular iin, daha ok aratrma yaplmas gerekiyor. ikolata sevmiyorsanz, beyninizi gelitirmek iin ceviz, kiraz, ilek, ahududu, brtlen ve siyah zm tketebilirsiniz.

Beyni Eitmek
Egzersizlerin beden iin ok yararl olduunu biliyoruz, ama egzersizin beyin iin de ok yararl olduunu hepimiz biliyor muyuz acaba? Tpk beden gibi, beyin de egzersizlerle ekillendirilebilir. Kltr-fizik hareketleri beyne daha ok kan gnderilmesini salayabilir. Bunun yan sra antrenman srasnda salnan hormonlar, zarar grm sinir hcrelerini gerekten onarabilir. Egzersizin stresi azaltt, enerjik olmay salad ve dikkati artrd da kantlanm. Bunlarn tm, beynin performansn daha da glendirmeye yardmc olur. Beyni glendirmenin tek yolu fiziksel egzersiz deil. Aklnz zihinsel egzersizlerden de yararlanr. Sudoku oyununa dkn msnz? Bilmece sever misiniz? Beyniniz de sever. Zihinsel egzersiz, beynin gen ve atik kalmasn salar. Beyni, gerekten zorlayarak gelitirebilirsiniz. Mantk oyunlar, bilmece-bulmacalar ve beyni zorlayarak altran eyler zihinsel olarak zinde kalmann elenceli aralar. Mantk ve bellek gibi beyin becerilerini gelitirmek zere tasarlanm bulmacalar, karmak desenler, resim tamamlama almalar ya da problemlere kiiel zm bulmay gelitiren video oyunlar bile var!..

Nisan 2008

89 BLM ve TEKNK

alrken Alkanlklar Deerli

Beyin bir renme makinesi ve tpk bir bilgisayar gibi; edinilen bilgiyi belirli bir yolla eklemeyi yeliyor. Yineleme sinir yollarn ve bellei glendirmenin bir yolu. rnein, kimileri iin, bir kitaptaki bir blmn anahatlarn karmak ve ders srasnda ald notlar yeniden yazmak iyi bir yol. Bu yntemi benimseyip uygulayan birinin beyni, bilgiyi birka kez gryor ve beynindeki balantlar gleniyor. Bu yntemi deneyenlerden biri, 15 yanda Ali Grcan, Yazdnz her seferde bilgiyi aklnza daha iyi sokuyorsunuz. diyor. Anladndan emin olmak iin Ali o gn edindii bilgileri her akam yeniden yazyor. Anahatlar karmak ve yeniden yazmak iin her akam yarm ya da bir saat arasnda bir zaman harcyor. 16 yandaki Lale Manlg de, beyin gcn gelitirmek iin benzer bir yol izliyor. Yineleme ve not alma, kesinlikle, almak iin kullandm yntemler. diyor Lale. Ancak ezberlemek iin, anmsama yntemini kullanyor; bilinmeyen ad, szck ya da kavramlar ilk harfi ayn olan bilinen szcklerle ilikilendiriyor. Her harf beyni tetikliyor ve sinir hcreleri gereksinim duyulan bilgiye kolayca ulayor.

Zihin Haritas
ngiliz psikolog Tony Buzan, 1960l yllarda, geleneksel yntemlerle ders almann bir hayli karmak ve yeterince verimli olmayan bir i olduu savn ortaya att. Buzana gre renciler anahtar szcklerden, resimlerden ve grafiklerden yararlanp beynin her iki yarmkresinin yeteneklerini ayn anda kullanarak, altklar konuyu daha kolay renebilir, akllarnda tutabilir ve arkadalarna, hocalarna anlatabilirlerdi. Buzan "Zihin Haritas" denen bir bilgi edinme yntemi gelitirdi. Yntem, insan zihninin ileyiini de yanstyordu. Bu gelimeden bir sre sonra, yeni bir model gelitirildi. Bu modele gre, insan "krmz" gibi bir kavram dnr dnmez zihninde bu kavrama en yakn kavramlar canlanyordu. Sonra bu ikincil kavramlar, krmzyla daha uzaktan ilikili kavramlarn tetiklenmesine yol ayordu. Bu modele gre, insan zihni ok ksa srede, bir kavramdan yola karak yzlercesine ulaabiliyor ve yaratclk sergileyebiliyordu. zetle zihin haritas, beynin gerekte nasl altna ve organize olduuna dayanan bir not alma yntemi. Dnce sreci, bir merkez dnceyle balar, sonra da oluan yeni dncelerin ou farkl ynlere sapar. Bir zihin haritas da ayn yapy kullanr. Zihin haritas yaparken renkleri kullanmak armlar glendirir. Bu konudaki almalar beynin yalnzca renkleri deil grntleri ve resimleri de sevdiini, bunlarn tmnn anmsamay kolaylatrdn gsteriyor.
Renkleri, dallar ve resimleri kullanan zihin haritas aslnda beynin nasl altn yanstr.

Zihin Sizin Zihniniz

Beynin genel ynetimi iin pek ok yntem nerilebilir. Ancak, salksz bir beyin bilmece, bulmaca ya da kendisini gelitirmeye uygun hangi tr oyunlarla ne kadar oynadnzn ya da uratnzn nemi olmakszn, doru drst almaz. Biliminsanlar, beyin sal iin bir insann yapmas gereken en iyi eyleri yle sralyorlar: Egzersiz yapmak; iyi beslenmek; kafay arpma olaslnn bulunduu baz etkinlikleri yaparken kask takmak; tatlarda emniyet kemeri balayarak beyne zarar verebilecek durumlardan kanmak; beyne zarar veren uyuturuculardan kesinlikle uzak durmak; yeterince uyumak... Bu temel nerilerin tesinde, baz kare bulmacalar, beyne dayal alma becerilerini ve zihin jimnastiklerini gnlk rutininize eklemeye aln. Emin olun ki, sonucundan honut olacaksnz.

payla

tart gelitir phelen Grntlerle Dnme

holan

yarat bulu yap gelitir tan, ayrt et

snflandr

BLM ve TEKNK 90 Nisan 2008

Yldz Takm

Soyu tkenenler

3Rs: Kullanm azalt/ Dntr/ Yeniden kullan Geri dnm Yeniden kullan

Azalt

Tehlike altndaki trler

Su kirlilii

Su alanlarnn zerinde yzen ya tabakalar (rnein petrol kirlilii)

Etkiler

evresel Etkiler

Mercan kayal

Tamaclk

Kirlenme

Dnce merkezi dnya olan basit bir zihin haritas Hava kirlilii

Zihin Haritas Yapmak

Zihin haritas yapmak iin bir dosya kd (A4) ve renkli kalemler yeterli. Kdn tam ortasna, zerinde dndnz kavram, konuyu ya da problemi zetleyen ve en ok bir-iki szckle anlatlabilen bir ey yazn. Bunu bir ember ya da elips iine aln. Sonra bu konuyla ilgili olarak aklnza ilk gelen kavramlar, yine benzer ekilde anahtar szcklerle merkezden uzaklaarak yazn; bunlarn da evresini izin ve kaln izgilerle merkeze balayn. Anahtar szckler, resimler ve grafikler kullanmaktan ekinmeyin. Daha sonra aklnza gelen ayrntlar biraz daha uzaa yazn ve farkl renkler kullanarak, izgi kalnlnz incelterek bunlar da daha nce oluturmu olduunuz yan kavramlara balayn. Birbirinden uzak iki grup arasnda bir iliki olduunu dndnzde, yine renkli bir kalemle bun-

lar arasnda birer izgi izerek balanty vurgulayn. Dnceleriniz gelitike ya da aklnza yeni eyler geldike zihin haritanz deitirebilir, hatta yeni batan izebilirsiniz. Bu yolla oluturacanz bir zihin haritasnn, kk bir A4 zerinde, geleneksel yntemlere kyasla ok daha fazla bilgi barndrdn ve kolayca aklnzda kaldn grdnzde sakn armayn! Serpil Yldz
Kaynaklar Sandra Gahlinger, Boost Yoru Brain,Make the most of your gray matter Current Healt, Eyll, 2007 http://www.jcu.edu.au/studying/services/studyskills/mindmap/howto.html http://members.optusnet.com.au/charles57/Creative/Mindmap/

Nisan 2008

91 BLM ve TEKNK