3rd International Non-Destructive Testing Symposium and Exhibition, Istanbul Turkey, April 2008 For all papers of this

publication click: www.ndt.net/search/docs.php3?MainSource=58

HAVACILIK SEKTRNDE TAHRBATSIZ MUAYENE UYGULAMALARINDA KALTE SSTEMNN OLUTURULMASI

Nurettin Erol KOER myTECHNIC MRO, Istanbul, Turkiye erol.kocer@mytechnic.aero ZET Sivil Havaclk Sektrnde Tahribatsz Malzeme Muayene uygulamalarnda bir kalite sisteminin oluturulmas zorunluluu domutur. Bu zorunlulukta temel hedef sivil havacilik sektorunun uymak zorunda oldugu standartlarda uygulama birlii oluturmaktr. Ayn dzeyde cihaz kimyasal ve kalibrasyon test bloklarnn siparii, kabul, saklama koullar, standart ve dkmanlarn gncel bulundurulmas, personelin grev ve yetkilerinin belirlenmesi olduka nemlidir. Ayrca kalibrasyon gerektiren cihaz ve l aletlerinin kalibrasyon kaytlarnn tutulmas muayene raporlarnn doldurulmas ve bu raporlarn saklanmas, salk muayenelerinin (gz, kan ve gerekli dier muayeneleri) bir standart iinde yaptrlmasnn salanmas sektrmz asndan olduka nemlidir. Anahtar Kelimeler: Sivil Havaclk, Kalibrasyon, Kaytlar

ESTABLISHING THE QUALITY SYSTEM FOR NONDESTRUCTIVE TESTING APPLICATIONS IN AVIATION

Nurettin Erol KOER myTECHNIC MRO, Istanbul, Turkiye erol.kocer@mytechnic.aero ABSTRACT Establishing a quality system for NDT applications in aviation becomes a must. The main goal is to achieve standardisation of the applications. It is vital to keep the purchase, receiving and storage of equipment, chemicals, test pieces, calibration blocks, keeping updated documents and standards and NDT staff authorisation and qualification procedures at the same level. Furthermore, it is very important to keep records of equipment and measurement devices which require calibration, filling and keeping the test reports and having the staff to get medical examinations within a standard. Keywords: Civil Aviztion, Calibration, Records

1. UAK BAKIM RKETINDE NDT EL KTABI Bu el kitab, Uak Bakm irketi bnyesinde bulunan NDT atlyesinde yaplan ileri TM metotlarn, TM tekniklerini, TM uzmann grev ve sorumluluklarn, TM cihazlarnn satn alnma kriterlerini, bakmini, depolama kosullarinin ve ozelliklerinin belirlenmesi, kalibrasyonlarinin zamaninda yapilmasini, scrap edilme ilemlerini, TM ilemleri srasnda kullanlan kimyasallarn sipariini, Cihaz, kimyasal ve Kalibrasyon Test Bloklarnn saklama koullarn, Dokman ve Standartlarn gncel tutulmasn, kalibrasyon gerektiren test cihaz, alet ve ekipmanlarn takibini ve kaytlarn aklar. Ayrca TM atlyesinde yaplan ilerin TRK STANDARTlarna ve TRK SVL HAVACILIK Talimat Ve Ynetmeliklerine uygun olarak yrtlmesinin esaslarn kapsar. 2. ATLYE KABLYET 2.1 Kullanlan Metotlar: Sestesi (Ultrasonic) (Tm Teknikler) Girdap Akmlar (Eddy Current) (Tm Teknikler) Girici Svlar (Liquid Penetrant) (Tm Teknikler) Magnetic Paracklar (Magnetic Particals) (Tm Teknikler) Radrografik Kontroller. ( Radiographic Test) Gzle Kontrol (Visual) Bu metotlar ve teknikler uak zerinde veya atlyede uygulanabilir. 2.2 Sorumluluklar: Personel eitimi ve vasflandrlmasndan Kalite Mdrl sorumludur. TM Atlye Yetkili Personeli en az seviye 2 sertifika sahibi olmaldr. Tahribatsz muayene iin gerekli n hazrlklar (kapak ama, para skme, temizlik, vb.) ileri, talep eden birimin sorumluluundadr. Her NDT muayenesi TMM talimatlarna (NDT manual, SB, AD ve diger yayinlar) uygun olarak yaplr. Yardmc olarak uygulanmas dnlen dier kontroller el kitabnda (NDT manual) yoksa, uygun bir kontrol prosedr hazrlanr ve yapmc firmadan yetki alndktan sonra prosedr uygulamaya konulur. Kalibrasyon Test Bloklar, kullanma ve saklanma prosedrlerine uygun olarak saklanr. Bu konuda kalibrasyon test bloklarnn saklama talimat uygulanr. 3. ATLYE AKII Atlye i ak, Bakm Mdrl, Mhendislik Mdrl ve Atlyeler Direktrl tarafndan salanr. Gelen ilerin tamamlandktan sonra ii veren birime raporun asl verilir ve kopyas raporu teslim alan kiiye imzalatlarak dosyada saklanr.

3.1 Kaytlar Tm personelin yetki belgeleri ve bilgileri her personelin kendine ait dosyasnda muhafaza edilir ve bir kayt tutularak dosyann bana konululur. Uak ve komponent kontrol kaytlar uygun ve dzenli olarak kendi tarih sirasina gore dosyalarinda saklanr. Doldurulan kontrol raporlar en az bir sonraki kontrole kadar saklanr. Herhangi bir raporun kaybolmas durumunda yeni rapor talebi olursa, bu talep bir dileke ile Mdrle bildirilir. Dileke karlnda yeni rapor verilir ve raporun zerine ASLININ AYNIDIR veya CONTROLLED COPY kaesi vurulur. Bu kaenin altnda imza, tarih, isim ve nvan belirtilmek zorundadr. Verilen rapora onayl dileke eklenerek dosyada saklanr. 3. 2 Atlye Personel Yaps Atlye personeli, Atlye sorumlusu, atlye uzmanlar ve atlye uzman yardmclarndan oluur. Atlye Sorumlusu: Atlyede i datmn, ekipman sipariini, yeni gelen cihazlarn envantere kaytlarn, tm kalibrasyon test bloklarnn yaptrlmasndan ve onlarn uygun saklanmasndan, scrap edilecek malzemelerin koullara uygun olarak scrap edilmelerini, tm dkmanlarn gncel tutulmasn, atlyenin temiz ve dzenli olmasn, tm kaytlarn zamannda ve uygun tutulmasn, kalibrasyon gerektiren tm ekipmanlarn kalibrasyonlarn yaptrmak, tamir gerektiren cihaz ve ekipmanlarn derhal tamirlerini yaptrmay salamak, eer tamire gitmesi uzun zaman alacaksa US etiketi yaptrp kilitli bir dolaba kaldrlmasn, tm personelin salk (gz kontrol, kan muayenesi, vb. salk) muayenelerinin zamannda yaptrlmasn, elemanlarn birbirlerine yardmc olacak ekilde ynlendirmesi ie uygun eleman ve gerekirse yanna hem yardmc olacak hem de deneyim kazanacak baka bir eleman daha gndermek. Uzmanlk: (EN 473), EN 4179, NAS 410 a gre yetkilendirilmi kii. Yetki ald TM metotlarnda uzmandr. Uzmanlk Seviyeleri: EN473, EN 4179, NAS 410 a gre belgelendirilmi olan kii, sahip olduu vasfa uygun, seviyeden biri ile snflandrlr. Personel Kaytlar: Tm personelin yetki belgeleri her personele ait ayr dosya amak suretiyle muhafaza edilir ve bir kayt tutularak dosyann bana konulur. Gz muayene raporlar NDT AUTHORIZATION IDENTIFICATION CARD ile birlikte muhafaza edilir. Bunda ama devamlln belgelenmesidir. Muayene Kaytlar: Uak ya da komponent kontrol kaytlar uygun ve dzenli saklanr. Tm NDT personeli yetkilendirme kriterleri NAS 410 ve EN 4179 a uygun olarak vasflandrlr ve yetkilendirilir.

3.3 Cihazlarn Bakm TM Atlyesinde mevcut btn TM cihazlarna bir kullanma ve bakm talimat hazrlanr. Bunun sorumluluu TM Atlye sorumlusundadr. Cihazlar bakm talimatna uygun olarak saklanr. Kalibrasyon gerektiren tm cihazlarn kalibrasyonu yaptrlr. Tm TM cihazlar ile kullanlan Kalibrasyon Test Bloklar, Probe lar transduser ler ve kablolar fiziksel hasar grmeyecek bir ekilde muhafaza edilir ve kullanlr. 3.4 Kablolarn Muhafazas Kablolar krlp soyulma riskine kar dzgn bir ekilde aslmas uygundur veya zel kablo rulo tayclar kullanlmaldr. Bunun iin atlyemizde bir dolap ve ask yeri yaptrlmtr. Btn kablolarn burada koullara uygun saklanmas gerekmektedir. Arzal kablolar tamir iin zerine US yazlp, U/S dolabna kaldrlmaldr. 3.5 Prob ve Transduserlerin Muhafazas Problar ve transduserler iin ayr ayr dolaplar mevcuttur. stenilen probun veya transduserin abuk bulunmas, veya birbirlerine arparak hasar grmemesi iin bir kutu iinde ayrca prob ve transdserle ait sertifikalar bir dosyada saklanr. Problar Problar birbirlerine temas etmeyecek ekilde muhafaza edilmelidir. Btn problarn zerine ferritlerin ve bobinlerin hasar grmemeleri iin mutlaka koruyucu bant taklmas gerekir. Problarn rahat bulunmas asndan ayr ayr tasnif edilmelidir. Tama srasnda muhafaza edilebilmesi iin koruyucu klflarda tanmas gerekir. Delik problarnn yanlarna aplarn yazarak kolay bulunmas salanmaldr. Scak ortamlarda standartlarn ve yapmc firmalarn nerileri dorultusunda kullanlmal ve ar scak ortamlarda kullanlmamaldr. Transduserler Transduserler alarna, aplarna ve frekanslarna gre tasnif edilmelidir. Scak ortamlarda uygun transduserler kullanlmaldr. Yere drlme veya sert bir arpmaya maruz kalnd zaman haber vermek suretiyle test yaplarak kontrol edilmelidir. Herhangi bir solvent, andrc veya eritme etkisi olan kimyasaldan uzak tutulmaldr. Herhangi bir andrc ortamda kullanlmamaldr. Grev srasnda tn ekipman koruyucu ortamda tanmaldr. 4. KALBRASYON TEST BLOKLARI Herhangi bir Tahribatsz Malzeme Muayene metoduyla yaplacak muayenenin salkl, gvenilir ve standartlara uygun olmas asndan bir kalibrasyon test

blouna ihtiya vardr. Bu bloklar muayene edilecek parann malzemesinin, geometrik yapsnn, boyutlarnn, muhtemel sreksizlik istikametlerinin, eklini, cinsini, dnlebilen en kk sreksizlik llerini ve bu llerin toleranslarn iermelidir. Kalibrasyon test bloklar muayene sahasnn birebir benzeridir. Ayn malzemeden ve ayn llerde yaplmtr. Kalibrasyon test bloklar evre koullarndan ve fiziksel hasarlanmadan dolay zarar grmemesi iin bir kutu iinde ve imalat sertifikas ile birlikte saklanr. malatnn tam llerinde ve istenilen malzemeden yaptn belirten imzal ve mhrl bir belgedir. Kalibrasyon bloklarnda ilk kalibrasyon atlyede yaplr. kinci kalibrasyon uak zerinde yaplarak ie balanr. Herhangi bir tereddt annda yeniden kalibrasyon yaplr. Tm TMM Kalibrasyon Test Bloklar sektrn bal olduu standartlarn kabul snrlar iinde imal edildiini ve imal tarihini de ieren belgeli bir blok olmaldr. Muhtelif etkilerden dolay Kalibrasyon Test Bloklar hassasiyetlerini kaybederler. Hatal deerlendirmelere yol aabilirler. Bu bloklar olumsuz ynde etkileyecei dnlen drt faktr vardr: Anma; Fiziksel hasarlanma; Korozyon; Suni sreksizliin bir iletkenle dolmas. Anma: Kalibrasyon Test Bloklar sk kullanlma sonucunda srtnmeden dolay anr ve llerde fark oluur. Farkl llerle yaplan kalibrasyon hatal olacak ve muayenenin sonucunu olumsuz ynde etkileyecektir. Bu durumda sz konusu Kalibrasyon Test Bloklarnn belli periyotlarda dzlemsellik ve boyutsal kontrolnn yetkili bir birim tarafndan yaplmas gerekir. Fiziksel Hasarlanma: Kalibrasyon Bloklarnda meydana gelecek fiziksel hasarlanmalarn boyutu gzle grlemeyebilir. Bu durumdaki Kalibrasyon Blounun ilevini yapabileceinden emin olmak gerekir. Kalibrasyon bloklarnda meydana gelebilecek muhtemel hasarlar yle sralayabiliriz. a) b) c) d) Suni alm sreksizliklerde ilerleme veya yn deitirme. Suni alm sreksizliklerde ezilme Birleme elemanlarnda oynama. Ezilmenin verdii kstlamalarla kalibrasyonun tahditli olmas

Fiziksel hasara uram bloklarn tamiri standartlarn msaadesi nispetinde olabilir. Korozyon: Sivil havaclk sektrnde uygulanmakta olan TMM usullerinin nemi, Kalibrasyon Test Bloklarna verilen toleranslar ve tespiti istenen hata boyutlar gz nne alndnda, korozyonun verebilecei tahribatn nemini daha iyi anlayabiliriz. Kalibrasyon Test Bloklar korozyonun birok trne maruz kalabilir. Baz korozyon trlerini gzle ve cihazla tespit etmek mmkn, bazlar ise ulalmas ve tespit edilmesi mmkn olmayan blgelerde olabilir. ok uzun zaman hi kullanlmam bir Kalibrasyon Test Blounun gnl rahatl ile kullanlmas mmkn deildir. Byle bir durumda kalmak insan rahatsz eder. Oysa belli bir standardn gerei sonucunda kullanlan Kalibrasyon Test Blou hibir zaman kukuya yer brakmamal ve kullancya gven vermelidir.

Suni Sreksizliin letken Bir Madde le Dolmas: Ultrasonik Kalibrasyon Test Bloklarnda meydana getirilmi suni sreksizliklere kullanlan ara sv zamanla sreksizlii simgeleyen suni olarak alm bir kanaln iine dolar. Sreksizliin eperlerini tam olarak kavrayan sv katlar, ses dalgas iin iletken bir madde oluturur. Yaplan kalibrasyon olumsuz netice verebilir. Girdap Akmlar Metodu ile balant elemanlar deliklerinin kontrol iin kullanlan Kalibrasyon Bloklarnda mevcut sreksizlikleri probun delik iinde dnerken meydana getirdii anma sonucunda probdan kopan paracklar ve test parasndan anma ile kopan paracklar zamanla suni sreksizlik iine dolmas sonucunda yine iletken bir madde oluturur ve bunun neticesinde kontrol sonucunu olumsuz ynde etkilenir. Byle bir blokla yaplan kalibrasyon olumsuz netice verir. (kontroln gvenilirliini azaltr.) Bu tip olumsuzluklarla karlamamak iin en uygun yntem, peryodik temizliktir. Bu temizlikler kesinlikle andrclarla yaplmamal sadece ultrasonik temizleyicilerle yaplmaldr. Temizlik iin hibir zaman kesici ve cizici aletler kullanlmamaldr. Ayrca ultrasonik muayenede kalibrasyon bloklaryla kullanlan ve geometrik yap itibariyle dz olmayan ve grevi ses demetini muayene sahasna ynlendirmek olan PLEXIGLASS PAPUlarnda anmas szkonusudur. Plexiglass pabular srtnmeden dolay anmak suretiyle yn sapmasna yol aar. Pabularda kullanlan ara svlarn veya bulunduklar ortamlarn veya baka sebeplerin meydana getirdii atlama ve bozunmalar muayene sonucu olumsuz ynde etkiler. 4.1 Kalibrasyon Test Bloklarnn Sertifikasyonu Satn alnm veya imal ettirilmi her Kalibrasyon Test Blok iin bir sertifika gereklidir. Bu sertifika Kalibrasyon Blounu ileme ve imal edebilme imkanlarna sahip yetkili ve belgeli bir kurum tarafndan verilir. Sertifika zerinde bulunmas gereken bilgiler: malat resmi; lm toleranslar; SB ve/veya NTM Numaras; Para numaras; malat tarihidir. Kalibrasyon Test Bloklar muayene kalitesini dorudan etkileyeceine gre gerek lm ynnden ve gerekse malzeme ynnden ilgili dokman da verilen deerlere birebir uymas gerekmektedir. Dolays ile imalat yapan kuruluun gvenirlilii olmaldr. Muayene kalitesinin ve hassasiyetinin ykseltilmesi amacyla kullanlan pabu ve kalibrasyon test bloklar ayn zamanda iin gvenilirliidir. Bu gvenilirlik uygun bir sertifikasyonla salanr. 4.2 mr Tespiti Tahribatsz Malzeme Muayene usullerinde kullanlan Kalibrasyon Test Bloklar ve pabularn verimli ve gvenilir olabilmesi iin bir standarda bal olarak mr tespiti ve yine ayn standartta Kalibrasyon Bloklarnn saklanmas ve temizlenme usulleri yer almaldr.

mr Tespiti in Baz Kstaslar TMM atlyelerindeki kalibrasyon test bloklarnn sakland blmlerin korozif ortamdan uzak olmaldr. zelligini kaybetmis kalibrasyon bloklari imal tarihi gz nne alnarak omur tesbiti yapilabilir. Kalibrasyon Test Bloklarna bir standart oluturulsun veya oluturulmasn, aada belirtilen nlemlerin alnmasnda yarar vardr. Kalibrasyon Test Bloklar mmkn olduunca korozif ortamdan uzak tutulmaldr. (Scak ortamlar korozyon hzn arttrc sebeplerden biridir) Tm Kalibrasyon Test Bloklar kutu iinde veya fiziksel bir hasar grmeyecek bir ortamda muhafaza edilmelidir. Pabu, probe veya transduserler bozunmaya sebebiyet verebilecek kimyasallarla temizlenmemelidir. (solvent, aseton v.s. gibi) Plexiglass maddeler ultrasonik ses dalgalarnn bir ksmn absorbe eder. Dolaysyla pabu taban mmkn olduka ince olmaldr. Oksitlenmi Kalibrasyon Test Bloklar zmpara vb andrclarla temizlenmemelidir. Cvata deliklerinin kontrol iin yaplan hazrlklarda, cvata karlrken dndrlerek karlmal, delik iinde atlak izlenimi yaratacak hareketlerden kanlmaldr. Tm Kalibrasyon Test Bloklar iin bir standart oluturulmaldr. Bu standart, kalibrasyon bloklarnn mr; Saklanmas; Bakm; Kullanma prosedr; Kalibrasyon Test Blok Sertifikasndan oluur . 5. EKPMAN SPARNDE ARANAN ZELLKLER Cihazlarda standartlara uygunluk belgesi. Her cihaz iin ayr kullanma talimat ve bakm prosedr. Kalibrasyon gerekiyor ise kalibrasyon periyotu belgesi. Satn alnan veya imal ettirilen tm kalibrasyon test bloklarna uygunluk belgesi alnmas veya istenmesi. Baz malzemelerin yedekleri zelliklerini kaybetme sreleri gz nnde bulundurulmak suretiyle sipari edilmelidir. ( Ampul, bant, kablo, prob transduser vb. ) 6. KMYASALLAR Tm kimyasal siparileri TM Talimatnda belirtilen standartlara uygun sipari edilmelidir. Siparii yaplan kimyasallarn mrlerinin bitimini gsteren belge ve bilgi rn zerinde olmaldr. Kimyasallarn kullanm, saklama ve depolama koullar bilgileri rnle birlikte alnmal ve kimyasl dosyasnda saklanmaldr. Sipari edilecek kimyasallar ihtiyaca cevap verecek miktarda olmal, gereksiz yere fazla malzeme sipari edilmemeli.

Kullanlan tm kimyasallar eer retici firmann talimat varsa o talimata uygun olarak saklanr. Talimat yoksa serin ve nemsiz bir ortamda saklanr. Tm ekipman ve kimyasallarn UAK BAKIM RKET SCRAP PROSEDR ne uyulmak sureti ile SCRAP edilir. SCRAP raporu dzenlenir ve envarterde mevcutsa tm bilgiler kalmak kaydyla scrap bilgisi envantere islenir ve scrap ekipman servisten alinir. Ekler: 1. Kalibrasyon Test Bloklar, Problar, Transduserler ve Kablolar Saklama rnekleri 2. Boeing 737 ni Takm Muayene Talimat. 3. Yetki Takip ve Gz Sal Formu

Teekkr Bu sunumun hazrlanmasnda yardmc olan Sayn Ouzhan DEMRAL, Sayn Eyp KZ, Sayn Kvan TRKER, Sayn Cevat YAZICI ve Sayn Fatih BAYAR a teekkr ederim.

KAYNAKA Uluslararas Tahribatsz Malzeme Muayene Semposyomu TMM Kalibrasyon Test Bloklar 01.10.1999 Nurettin Erol Koer