Türkiye'Nin Algisi: Kürt Sorunu

KAPAK
TRKYENN KRT SORUNU ALGISI
S E TA 2009
POLLMARK
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
TRKYENN KRT SORUNU ALGISI

Blent Aras Ertan Aydn Selin M. Blme hsan Da brahim Dalm Ylmaz Ensarolu Hatem Ete Talip Kkcan Taha zhan Hseyin Yayman
SYASET, EKONOM VE TOPLUM ARATIRMALARI VAKFI
S E TA
POLLMARK
PYASA VE KAMUOYU ARATIRMALARI
2009
1
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
COPYRIGHT 2009 SETA & POLLMARK SETA Reit Galip Cad. Hereke Sk. No.10 GOP Ankara Pbx: (0 312) 405 61 51 Faks: (0 312) 405 69 03 www.setav.org info@setav.org POLLMARK Cevizlidere Cad. 44/21 Balgat Ankara Pbx: (0 312) 472 28 18 Fax: (0 312) 472 21 17 www.pollmark.com.tr info@pollmark.com.tr SETA Yaynlar VII I. Bask: Eyll 2009 ISBN: 978-605-4023-05-9 Tasarm & Uygulama: Harun Tan & mare Yazar Bask: Pelin Ofset, Ankara
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
TAKDM ZET BRNC BLM

ARATIRMA YNTEM
11
19
KNC BLM
SORUNLAR VE ORTAK ZEMN
29
NC BLM
KRT SORUNU NASIL ZLR?
49
DRDNC BLM
AILIM ve SYAS PARTLER
75
BENC BLM
KORKULAR ve KAYGILAR
93
ALTINCI BLM
TOPLUMUN KRT ALGISI
105
YEDNC BLM
UZAK MIYIZ, YAKIN MI?
119
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
NDEKLER
TAKDM | 9 ZET | 11 BRNC BLM
ARATIRMA YNTEM | 19
KNC BLM
SORUNLAR VE ORTAK ZEMN | 29 1 2 3 4 5 Size gre, bugn Trkiyenin en nemli sorunu nedir? | 33 Sizce, Trkiyedeki Trk, Krt, Laz, erkez gibi farkl kkenden gelenleri bir arada tutan en nemli ba nedir? | 36 Sizce, Krt sorununun en nemli kayna nedir? | 39 Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak sizin iin ne kadar nemlidir? | 42 Size gre, Krtlerle Trklerin ortak dini inanlara sahip olmas, bu iki unsurun bir arada yaamasnda ne kadar etkili? | 47
NC BLM
KRT SORUNU NASIL ZLR? | 49 6 7 8 9 Sizce KRT SORUNU Trkiyenin nemli bir sorunu mudur? | 52 Son 25 ylda terrle mcadelede uygulanan yntemlerin baarl olduunu dnyor musunuz? | 55 Size gre, Trkiyedeki Krt sorununun zmnde aadakilerden hangisi en etkili olur? | 58 Sizce, Trk Silahl Kuvvetleri PKKy askeri yntemlerle etkisiz hale getirirse Krt sorunu zlr m? | 62
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
10 11 12
Sizce, TBMMde grubu olan AK Parti, CHP, MHP ve DTP, Krt sorunu ile ilgili ortak bir zm zerinde anlarsa Krt sorunu zlr m? | 66 Sizce, Hkmet ve Trk Silahl Kuvvetleri dahil devletin tm kurumlar Krt sorunu ile ilgili ortak bir zm zerinde anlarsa Krt sorunu zlr m? | 69 Sizce, PKKnn silahn brakarak dalardan inmesi Krt sorununu zer mi? | 72
DRDNC BLM
AILIM VE SYAS PARTLER | 75 13 14 15 16 17 18 Hkmetin Krt sorununun zm iin son zamanlarda balatt alm nasl buluyorsunuz? | 79 Hkmetin Krt alm ile ilgili olarak CHPnin yaklamn nasl buluyorsunuz? | 81 Hkmetin Krt alm ile ilgili olarak MHPnin yaklamn nasl buluyorsunuz? | 83 Hkmetin Krt alm ile ilgili olarak DTPnin yaklamn nasl buluyorsunuz? | 85 Devletin resmi yayn kuruluu TRTde Krte TRT e kanalnn yayna balamasn nasl karlyorsunuz? | 87 Babakan ve Hkmetin Krt sorununu zme abalar muhalefet tarafndan blclk yapmak olarak sulanyor. Siz buna katlyor musunuz? | 90
BENC BLM
KORKULAR ve KAYGILAR | 93 19 20 21 Krt sorununun zm iin Krtlere daha fazla KLTREL HAK TANINMASI Trkiyenin birliini bozar m? | 97 Krt sorununun zm iin KRTENN KULLANIMINA YNELK YASAKLARIN KALKMASI kabul edilebilir mi? | 100 Krt sorununun zm iin KRT KMLNN ANAYASAL OLARAK TANINMASI kabul edilebilir mi? | 103
ALTINCI BLM
TOPLUMUN KRT ALGISI | 105 22 23 24 25 Krtler ayr bir devlet kurmak istiyor mu? | 109 Size gre, DTPnin siyasi fikirleri Trkiyedeki tm Krtleri temsil ediyor mu? | 112 Size gre, ABDULLAH CALAN ve PKKnn siyasi fikirleri Trkiyedeki tm Krtleri temsil ediyor mu? | 115 Size gre, DTP ile PKK arasnda organik bir ba var m? | 117
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
YEDNC BLM
UZAK MIYIZ, YAKIN MI? | 119 26 27 28 29 30 31 32 33 Krtler/Trkler hakknda nasl bir kanaate sahipsiniz? | 123 Yakn akrabalarnz arasnda bir Krt/Trk var m? | 126 Yakn arkadalarnz arasnda bir Krt/Trk var m? | 128 Komularnz arasnda bir Krt/Trk var m? | 130 Bir Krdn/Trkn evlilik bayla yakn akrabanz olmas sizi rahatsz eder mi? | 132 Bir Krt/Trk ile yakn arkada olabilir misiniz? | 134 Komularnz arasnda bir Krt/Trk olmas sizi rahatsz eder mi? | 136 hayatnzda bir Krt/Trk ile birlikte almak sizi rahatsz eder mi? | 138
EK: ARATIRMANIN EVREN ve RNEKLEM | 139
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
TAKDM
Trkiyenin Krt Sorunu Algs balkl aratrma, SETA ve Pollmarkn ortaklaa dzenledii bir almann rn.1 Aratrmann temel amac, demokratikleme alm tartmalarnn balad ve youn bir ekilde srd 2009 Austos ay iinde gerek almn gerekse Krt meselesinin toplum tarafndan nasl alglandn ortaya karmakt. Yaplan aratrmann hem teknik detaylarn hem de grafikleri ve analizleri metnin ilerleyen blmlerinde bulabilirsiniz. Trkiye, Krt meselesini ilk defa tartmyor ve yle grnyor ki bu konu daha uzun yllar gndemin en nemli konularndan biri olacak. Fakat son yllarda yaananlar, ylesine badndrc bir hzla geliti ki ortaya kan dinamikler, sorunun ald yeni haller, etkiledii zeminler ve grnd alanlar alabildiine karmaklat. yle ki meselenin siyasi dinamikleri ve konuulduu zeminler asndan yepyeni bir balam mevcut. phesiz, bu yeni balam, meselenin, en az son 20 yllk tarihinde biriktirdii gerilimlerin, baar veya baarszlklarn, dnmlerin, krlmalarn zerinde ykseliyor. Fakat bugn gelinen noktada, gerek sorunun kendisi gerekse sorunu etkileyen tm aktrler asndan, 10 yl ncesinin veya 20 yl ncesinin diliyle konumann imkan kalmamtr. Bu erevede, Krt meselesi nmzdeki dnemlerde de btn arlyla Trkiye gndeminin en nemli siyasal sorunu olarak kalmaya devam etse bile, tartmalarn anlam bulduu ve sorunun konuulduu ereve, farkllamak zorundadr. inden getiimiz dnemi, az veya ok, bu farkllamann veya dnmn balad dnem olarak saymak abartl bir tespit saylmaz. Bu dnemin en nemli zellii, Krt meselesinin, medya, asker, siyaseti genine skm bir ereveden uzaklap, kamuoyu vicdannda da somut bir karl olan, siyasal nemi giderek teslim edilen bir sorun olarak kabul edilmesidir.
1. Aratrmann metni iin bkz. www.setav.org. Ayrca bkz. www.pollmark.com.tr
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Elinizdeki aratrma ile, bu gei dneminin fotoraf ekilmi ancak bununla snrl kalnmamtr. Ayn zamanda bu dnemi de aacak bir biimde, Krt meselesindeki yapsal ve dnemsel skntlara deinilmi, bunlarn kamuoyu tarafndan nasl algland ortaya karlm ve tartlmtr. Aratrmamz toplumun Krt meselesini nasl alglad, zm nerede grd, iktidar ve muhalefet partilerinin mevcut alma ynelik tutumlarn nasl bulduu, alm erevesinde dillendirilen talepleri nasl karlad, sorunun kaynaklarnn neler olduu, toplumsal btnl salayan deerlerin neler olduu gibi konularda olduka ilgin ve nemli veriler sunuyor. Ortaya kan veriler, hangi ekillerde ele alnrsa alnsn, Krt meselesi zerine yaplan tartmalarda hem derinlii artracak hem de farkl boyutlar ayn anda grebilme imkan salayacak bulgulardr. Bir kitaba dntrerek kamuoyunun dikkatine sunduumuz bu aratrmann, Krt meselesinde, hangi siyasi pozisyonda olunursa olunsun, ezberleri bozacan, dorular tahkim edeceini ve daha verimli bir tartma zemini yaratacan umuyoruz.
Taha zhan SETA Genel Koordinatr
10
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
ZET
En Geni apl Aratrma
Trkiyenin Krt Sorunu Algs aratrmas, Trkiye genelini temsilen ok aamal rnekleme yntemiyle belirlenen 601 ky ve mahallede, 2.497 noktada toplam 10.577 kii zerinde gerekletirilmitir. Tam yaplandrlm bir anket formunun kullanld aratrma, tecrbeli anketrler tarafndan yz yze grme yntemiyle yaplmtr. Aratrmann yapl biimiyle ilgili nemli bir nokta da, Demokratik Almn gndeme geliinin hemen sonrasnda, 715 Austos 2009 tarihleri arasnda bir hafta gibi rekor bir srede tamamlanm olmasdr. Anket uygulamasnn %10u uygulama sonrasnda telefonla denetlenmitir. Katlmclarn etnik kken bilgilerinin de yer ald raporda, genel dalmlarn yan sra Trk ve Krtlere gre dalmn nasl farkllat ayrntl biimde gsterilmitir.
Krt Meselesi, Trkiyenin En nemli Siyasal Sorunu

Aratrmann ikinci blmnde ak ulu olarak sorulan Trkiyenin en nemli sorunu nedir? sorusuna verilen cevaplarda, isizlik ve ekonomi balklar gndemin ilk sralarn igal ederken, Krt meselesi ve alakal sorunlara verilen nemin gndelik siyasal atmosferle snrlandrlamayacak bir biimde artt grlmektedir. Bunu, Sizce, Krt sorunu Trkiyenin nemli bir sorunu mudur? sorusuna, katlmclarn %55,3nn evet cevab vermesinden de karmak mmkndr. Bu soruya verilen cevaplarda, Krt sorununun varlna inanan Trklerin oran %51,2 iken, Krtlerde bu oran %75,8e kmaktadr. Bu soru, aratrmann nc blmndeki sorularla birlikte deerlendirildiinde, Krt sorununun varlna
11
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
inanmayan %39,3lk kesimin, sorunun varlndan te isimlendiriliini reddettii anlalmaktadr. Bu katlmclar sorunu, Krt sorunu olarak deil, terr sorunu olarak adlandrmaktadrlar. Bu erevede, aratrmann btnne bakldnda, Krt meselesinin toplum tarafndan Trkiyenin en nemli siyasal sorunu olarak algland ortaya kmaktadr. Bu durum, Trkiyenin bir Krt meselesi olduunu inkar etme siyasetinin srdrlemeyeceini ve toplumun siyasal iletiim dili doru kurgulanm bir zm iradesine destek vermeye hazr olduunu gstermektedir.
zmn Adresi Siyaset

nc blmdeki sorulara bakldnda, toplumun ounluunun Krt sorununa ilikin bugne kadar uygulanan zm yntemlerinin baarsz olduunu dnd (%71,1) ve siyaset kurumunun inisiyatif almasn bekledii anlalmaktadr. Bu erevede toplum, TBMMde temsil edilen partilerin zm ynnde ibirlii yapmasnn (%59,9; 10. soru) veya hkmet ve TSKnn elbirliiyle devletin btn kurumlarnn zm ynnde inisiyatif gelitirmesinin (%64,5; 11. soru) gerekli olduunu dnmektedir. Ayn ekilde, toplumun byk bir kesimi, TSKnn PKKy etkisiz hale getirmesinin (%55,6; 9. soru) veya PKKnn silah brakmasnn (%51,1; 12. soru) tek bana sorunu zmeyecei inancndadr. Bu kesim iin Krt sorununun zm, Krt sorununun PKK dnda kalan dinamikleriyle yzlemekten gemektedir. Bu da siyaset kurumuna sorumluluk dt anlamna gelmektedir. te yandan, toplumda %25-30luk bir kesim Krt sorununu PKKya indirgeyerek zm iin askeri yntemlerin gerekliliinde srar etmekte (6,7 ve 10. sorular), %15-20lik bir kesim de her ne yntemle olursa olsun Krt sorununun zlemeyeceine inanmaktadr. Bu blmde gz ard edilmemesi gereken bir nokta, Krt sorununun nitelii ve muhtemel zm yntemleri zerinde, Trkler ile Krtler arasnda kmsenemeyecek farkllklarn varldr. Bu fark, Krt sorununun PKK dnda kalan dinamikleri noktasnda azalrken, PKKnn devreye girdii noktalarda artmaktadr. Ayn ekilde, siyaset kurumunun sorumluluk almas gereklilii konusunda etnik kkene gre farkllk azalrken, TSKnn sorunun zmndeki rol konusunda artmaktadr. ok belirgin bir ekilde Krtler, TSKy gz ard ederek siyaset kurumunu ne karrken, Trkler, TSKdan vazgemeden siyaset kurumunu ne karmaktadr.
12
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Alma Byk Toplumsal Destek

Aratrmann drdnc blmndeki sorulara bakldnda, azmsanmayacak oranda bir kararszlar kitlesi bulunmakla beraber, toplumun alm srecini destekledii anlalmaktadr (%48,1). Verilen destek etnik kken itibariyle Krtlerde daha yksek (%75,7) olmakla birlikte, Trk kkenlilerin de gz ard edilemeyecek bir oranda sreci olumlu bulduu (%42,7), ancak kararszlarn da (%16,5) nemli bir yekn tuttuu grlmektedir. Kamuoyunun %64 CHPnin Krt almna yaklamn olumsuz, %16s ise olumlu bulmaktadr. MHPnin hkmetin alm politikasna ilikin tutumunu olumsuz bulanlarn oran %62, olumlu grenlerin oran ise %16dr. DTPnin yaklamnn olumluluk oran srpriz bir ekilde CHP ve MHPnin stndedir. Kamuoyunun %35i DTPnin bu konudaki yaklamn olumlu bulmaktadr (olumsuz grenler %41dir). Bu erevede, iktidar partisinin bylesine hassas bir konuda bile muhalefet partilerine kyasla daha salam bir olumluluk algs yaratt sylenebilir: AK Partinin almn olumlu bulanlar %48,1, CHP ve MHPnin politikalarn olumlu bulanlarn oran ise her biri iin %16dr. Hkmetin almna semenler baznda bakldnda, AK Partinin kendi parti tabann CHP ve MHPye nazaran daha ok ikna ettii grlmektedir; AK Parti semeninin %60, CHP semeninin %33 ve MHP semeninin %40 kendi partilerinin tutumlarn olumlu bulmaktadr. Ayrca, alm srecine ve sreci yrten AK Partiye kar yaplan blclk eletirisinin toplumda kabul grmedii (%59,7), bunun hem Trk (%55,9) hem de Krt (%79,1) kkenlilerde reddedildii grlmektedir.
Toplumsal Btnleme: Trkler ve Krtler Arasnda Husumet Yok

Aratrmann yedinci blmnde, toplumun bir arada yaama istek ve iradesinin ideolojik, etnik ve siyasi aidiyetlere gre deiip deimedii sorgulanm ve Trkiyenin toplumsal yapsnn analizi yaplarak, Trkler ve Krtler birbirlerine ne kadar yakn, ne kadar uzak? sorusu zerinde durulmutur. Aratrma sonular, Trkiyenin demografik ve toplumsal yapsna ilikin nemli veriler sunmaktadr. Sonular, Trkler ve Krtler arasnda aile, arkadalk ve komuluk ilikilerinin
13
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
kurulduunu ve bu ilikilerin zaman iinde derinletiini gstermektedir. Bugn gelinen noktada, her iki Trkten birinin Krt komusu olduu, yani ortak toplumsal ve kamusal mekn paylatklar grlmektedir. Son 25 ylda yaanan iddet, terr ve kkrtmaya ramen, halkn saduyusu ve birlikteliin ortak harc olan deerler daha etkin olmu ve siyasi alana yansyan ayrma sosyolojik sonular dourmam, yani Trkler ve Krtler birbirinden koparlamamtr. Uzun yllardr yaanan siyasi polemik ve krizlere, lkeyi sarsan terr ve iddet olaylarna ramen, Trkler ve Krtler arasnda bir husumet olumam, Trklk ve Krtlk zerinden Trkiyenin toplumsal dokusunda bir atlama meydana gelmemitir. ncelikle unu belirtmek gerekir: Trkler ve Krtlerin birbirleriyle ilgili kanaatleri olumludur (srasyla %57,1 ve %86,4). Bir arada yaama iradesini yanstan olumlu tutumlarn pratie dnerek Trkler ve Krtler arasnda sosyal btnlemeyi salad grlmektedir. Bu durum, demokratikleme almn bir paralanma ve blnme olarak yanstanlarn, Trkiye sosyolojisini baarl biimde okuyamadklarna iaret etmektedir. Bu bulgular, ayrca Krtlerin byk ounluunun bir aznlk psikolojisine sahip olmadn gstermektedir. Trkler ve Krtler arasndaki akrabalk ilikilerinin uzun gemiine ilaveten, g ve kentlemenin yol at demografik hareketlilik, Trkler ve Krtler arasnda evlilik yoluyla akrabalk ilikilerinin kurulmas orann daha da artmtr. Trklerin %33,8inin yakn akrabalar arasnda bir Krt olduunu, %69,9un ise bir Krt ile evlilik bayla yakn akraba olmaktan rahatsz olmayacan belirtmesi, buna karn Krtlerin %67sinin yakn akrabalar arasnda bir Trk olduunu, %87,1nin ise bir Trk ile evlilik bayla yakn akraba olmaktan rahatsz olmayacan ifade etmesi, Trkiye toplumunda rkla prim verilmediini gstermektedir. Trkler ve Krtler arasndaki yakn arkadalk oran, toplumsal kaynamay gsteren bir baka olgu olarak karmza kmaktadr. Trklerin %59,4nn yakn arkadalar arasnda bir Krt olduunu, %75,5nin ise bir Krt ile yakn arkadalk kurabileceini, buna karn Krtlerin %83,6snn yakn arkadalar arasnda bir Trk olduunu ve %92,3 gibi bir ounluunun ise bir Trk ile yakn arkadalk kurabileceini belirtmesi, Trkler ve Krtler arasndaki gven duygusunun salamlna iaret etmektedir. Trkler ve Krtler arasndaki sosyal ilikileri ve kaynamay glendiren, derinletiren ve gven duygusunu pekitiren bir dier unsur, aralarndaki komuluk ilikileridir. Her iki
14
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Trkten birinin (%54,1) bir Krt komusu olduunu ve %78,3nn de bir Krt ile komu olmaktan rahatsz olmayacan belirtmesi, buna mukabil Krtlerin %70nin bir Trk komusu olduunu ve %90,5nin bir Trk ile komu olmaktan rahatsz olmayacan ifade etmesi, iki grup arasnda doal bir kaynama olduunu gstermektedir. hayatndaki ilikilerde de karlk gvenin yksek oluu, Trkler (%74) ve Krtler (%88,5) arasnda var olan ok ynl entegrasyonun ekonomik alanlara da yansdna iaret etmektedir.
Toplumun Ortak Harc: Din, Ortak Tarih Algs, Kardelik Duygusu, Milli ve Kltrel Deerler
Aratrmann ikinci blmnde sorulan ak ulu sorularda, Trkiye gndeminde hangi sorunlarn ne kt, etnik kkenler baznda farkllklar bir arada tutan en nemli deerlerin neler olduu, toplumsal btnlk algsnn hangi unsurlardan etkilendii ve Krt meselesini ne tr sebeplerin ortaya kartt gibi sorulara cevap aranmtr. Ortaya kan veriler, toplumsal btnlk algsn belirleyen ve etkileyen deerler konusunda hem Trkiye genelinde hem de etnik kkenler baznda son derece yksek bir toplumsal mutabakatn varln gstermektedir. Fakat ayn veriler, Krt meselesini ortaya kartan sebepler konusunda, etnik kkenler baznda, dikkate alnmas gereken bir farklln var olduunu ortaya koymaktadr. Aratrmann ikinci ak ulu sorusuna verilen cevaplarn gsterdii zere, toplumun %85e yakn bir ksm, toplumsal btnl ortak duygu,deer, inan ve tarih algs etrafnda alglamaktadr. Bu kategoriler iinde din kategorisi, tek bana hem Trkiye genelinde (%26,7) hem de etnik kkenler baznda en yksek oranlarla (Trkler %25,8; Krtler %31,9) kendini gstermektedir. Bu veriler, ortak inanlarn bir arada yaamay ne kadar etkilediini sorgulayan beinci soruya verilen cevaplarla da teyit edilmitir. Ortak inanlar etnik kimliklerin (Trklerde %55,9; Krtlerde %59,2) en nemli ortak keseni olarak ne kmtr. Bu erevede, Trkiye Cumhuriyeti vatandalna verilen nemin hem Trkiye genelinde hem de etnik kimlikler baznda son derece yksek kmas, Trkiye Cumhuriyeti vatandalnn hukuki bir kategori olmann da tesinde, ortak aidiyet hissinin ifade bulduu bir siyasal zemin olarak grldn gstermektedir. Bu tablo, alm srecinde dikkate alnmas gereken hususlarn banda gelmektedir.
15
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Krtler ve Trkler Birbirini Anlamyor

Beinci ve altnc blmdeki sorular bir btn olarak ele alndnda, Krtlerin hak talepleri, siyasal temsili ve nihai gizli hedefleri konusunda toplumun ikiye blnd ve alggereklik farknn dramatik biimde ortaya kt grlmektedir. Toplumsal akl, politik mevzularda farkl, gndelik hayata dair mevzularda farkl ilemektedir. Bu ayrma, zm iin iyi ynetildiinde bir frsat olutururken, kt ynetildiinde ciddi riskleri iinde tamaktadr. Bu hakikat, kamuoyu oluturucularnn ve siyasal aktrlerin zerinde nasl bir sorumluluk olduunu bir kez daha ortaya koymaktadr. Bu blmlerdeki verileri ilgin klan husus, blm verileriyle, aratrmann sosyal mesafe blmndeki verilerin ters bir korelasyon iinde olmasdr. Aratrmann btnnde de grld zere, Trkler ve Krtler politik mevzularda ciddi bir biimde ayrmakta ancak toplumsal meselelerde ayn tepkileri vermektedirler. Dahas, birbirlerine yaklam asndan var olan son derece olumlu tablo, siyasi konularda geni bir ayrmaya ve muhtemel gerilimlere dnmektedir. Bu ters korelasyon, yakn bir gelecekte sorunun zlmemesi durumunda, daha byk skntlarla kar karya gelinebileceini ve siyasi sorunlarn toplumsal btnl zedeleyebileceini ok net bir biimde gstermektedir.
Aslnda Krtler Ayr Bir Devlet Kurmak stemiyor; Fakat Trkler yle Sanyor!
Toplumda Krtlerin ayr bir devlet kurmak istediklerine dair ciddi bir alg olumu durumdadr. Aratrma bulgularna gre toplumun %64,4, Krtlerin ayr bir devlet kurmak istediini ne srerken, Hayr diyenlerin oran %24,6dr. Bu alg etnik aidiyete gre iyice belirginlemekte ve Trklerin %71,3, Krtlerin ise %30,3 Krtlerin ayr bir devlet kurmak istediklerini ifade etmektedirler. Adna Krt alm ya da demokratik alm denen srecin nndeki en nemli psikolojik engellerden birini oluturan bu alg, atlan en masum admn dahi blnme endiesiyle geri pskrtlmesine neden olmaktadr. Aslnda bu soru, btn aratrma boyunca Trk ve Krt algsnn farkllat sorulara gereke tekil etmektedir. zellikle beinci blmde muhtemel hak taleplerine ynelik ortaya kan toplumsal kaygy bu korkunun besledii sylenebilir. Son dnemlerde PKK sz-
16
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
clerinin ayr devlet kurma taleplerinin olmadn ska vurgulamalarna ramen, gerek bu szclerin gemi yllardaki sylemlerinin gerekse milliyeti camiadaki Krt meselesi ve PKK zdeletirmesi neticesinde, Krtlerin ayrlkl algsnn toplumda yaygn bir kanaate dnt grlmektedir. Krt almnn ve genel anlamda Krt sorununun muhtemel zm balklarnn toplumda yeni gerginlikler oluturmamas, byk oranda Krtlerin ayr bir devlet kurmak istediklerine dair bu algnn deitirilmesine baldr. Bu alg, toplumda bu kadar yksek bir oranla (genelde %64,4; Trklerde %71,3) var olduu mddete, yaplan her almn Trkiyenin i barna zarar verme ihtimali mevcuttur. Bunun iin, Krt meselesini dillendirmekle varlklarn anlamlandran evrelerin, toplumdaki bu algy deitirmek ynnde azami gayret gstermeleri gerekmektedir. Ayn ekilde, birliin bekas kaygsyla Krtlere dair her trl hak talebini vatana ihanetle yarglayan evrelerin de, bu tutumlarnn toplumun adalet araynn nn kestiini ve birlie zarar verecek asl unsurun adaletin tecelli edeceine dair umutlarn yitirilmesi olduunu farketmeleri gerekir. Algnn, bilgi ve gerekliin nne getii bu durumu tashih etmek zere medyaya da byk sorumluluk dmektedir.
calan ve DTP Krtleri Temsil Etmiyor

Aratrmann ilgin verilerinden bir dieri ise DTPnin siyasi fikirleri Trkiyedeki tm Krtleri temsil ediyor mu? sorusuyla ortaya kmaktadr. Aratrmaya katlanlarn %38,1i DTPyi tm Krtlerin temsilcisi olarak grrken, buna karlk olarak %50 gibi yksek saylabilecek bir oran, DTP ve Krtler arasnda dorusal bir temsil ilikisi olmadn dnmektedir. Bu soruya etnik kkenler itibariyle bakldnda, Krt vatandalarn temsili konusunda Trk ve Krt kkenliler arasnda nemli bir alg farkll olduu gibi, Krtler arasnda da DTPnin temsil yeteneine dair ciddi bir gr ayrl bulunmaktadr. Aratrmada yer alan bir dier nemli soru Abdullah calan ve PKKnn siyasi fikirleri Trkiyedeki tm Krtleri temsil ediyor mu? sorusudur. Son 25 yldr medyann yaygn nitelemesiyle, toplumdaki Krt algsn etkileyen en nemli faktrlerin banda calan olgusu gelmektedir. calan ismiyle PKK ve Krtlerin temsili arasndaki ba srekli tartlan bir iliki olmutur. Katlmclarn %37,4, tm Krtler ve calan/PKK arasnda temsil ba grrken, %50,1i temsil gc iddiasna kar kmaktadr.
17
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Aratrmada, ayrca DTP ile PKK arasnda organik bir ba var m? sorusu da sorulmutur. Aratrma verilerine gre toplumun byk bir kesimi, DTP ile PKK arasnda organik bir ba olduuna inanmaktadr. Organik bir ban varlna inananlarn oran %78,7 iken, byle bir ban varlna inanmayanlarn oran sadece %7,1dir. Bu sonuta, DTP zincirinin ilk partisi olan Halkn Emek Partisi (HEP)nden bu yana yaplan tartmalarn ve hlihazrda DTPli temsilcilerin kendilerini ifade etme biimlerinin nemli tesiri olduu sylenebilir.
18
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
ARATIRMA YNTEM
19
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
20 Fotoraf: FreeDigitalPhotos.net
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
ARATIRMA YNTEM
Trkiyenin Krt Sorunu Algs aratrmas 7-15 Austos 2009 tarihleri arasnda Trkiye genelinde 10.577 kii zerinde yaplmtr. Bu blmde grme yaplan kiilerin nasl belirlendii, grmede hangi lm aralarnn kullanld ve grme yntemi hakknda bilgi verilmektedir.
Evren ve rneklem
Aratrmann corafi kapsam, Trkiye Cumhuriyeti snrlar iinde bulunan tm yerleim yerleridir. Bu yerleim yerleri, DPT ve TKin tanmlarndan faydalanlarak iki tabakaya ayrlmaktadr: Nfusu 20.000 ve daha az olan krsal yerler ile 20.001 ve daha fazla olan kentsel yerler. Bunun yan sra, bu corafi kapsam yine DPT ve TK tanmlarndan faydalanlarak 12 NUTS-1 blgesel snflama gruplarna ayrlmaktadr: stanbul, Bat Marmara, Ege, Dou Marmara, Bat Anadolu, Akdeniz, Orta Anadolu, Bat Karadeniz, Dou Karadeniz, Kuzeydou Anadolu, Ortadou Anadolu ve Gneydou Anadolu. Aratrmann nfus kapsam ise Trkiye Cumhuriyeti snrlar ierisinde yaayan 18 ve daha yukar yataki tm vatandalardr. Ancak, toplam nfusun % 2 ile 3 arasnda bir orana karlk gelen okul, kla, hastane gibi yerlerdeki kurumsal nfus, bu evrenin dnda tutulmutur. Grlecek kiiler belirlenirken ok aamal rnekleme (multistage sampling) yntemi uygulanmtr. Aratrmada kullanlan rneklem ynteminde ilk rnekleme birimleri corafi olduu iin, bu aratrmann yntemi alan rneklemesi (area sampling) olarak da adlandrlabilir. Aratrmada NUTS-1 blgeleme sistemindeki tm corafi blgelerin belirli dzeyde temsil edilmesi amalanm, bundan dolay en dk nfuslu blgeye (Kuzeydou Anadolu blgesi) en az 384 grmenin dmesi salanmtr.1 Bu rakam dier blgelere de oranl olarak datldnda 10.200lk bir rneklem byklne ulalmtr (Tablo 1).
1. %95 gven dzeyi 5 gvenlik aralnda rneklem bykl 384tr.
21
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Tablo 1
Blge stanbul Bat Marmara Ege Dou Marmara Bat Anadolu Akdeniz Orta Anadolu Bat Karadeniz Dou Karadeniz Kuzeydou Anadolu Ortadou Anadolu Gneydou Anadolu
lke nfusuna oran % 15,7 5,0 11,8 9,6 9,7 12,2 6,4 8,4 4,6 3,8 4,8 8,0
rneklemde temsili (Say) 1,605 511 1208 977 993 1,240 650 855 470 385 491 815
TOPLAM
100,0
10,200
rneklemenin ikinci aamasnda dier kamuoyu aratrmalarnda sklkla yaplan temsili il seimi yaplmamtr. Bunun yerine, aratrma yaplacak rnek yerleim birimlerinin saptanmas iin, 22 Temmuz 2007 milletvekili genel seiminde kullanlan sandk listeleri kullanlmtr. Sandklara kaytl semen says ve kk farkllklar gstermesine ramen, hem kentsel hem de krsal yerleim birimlerindeki sandk says bu yerleim biriminin byklne karlk geldii iin szkonusu farkllklar gz ard edilmitir. Pilot aratrmalar, hazrlanan anket fomunun tecrbeli bir anketr tarafndan bir gnlk mesaide yaklak 17 kere uygulanabileceini gstermitir. Bu pratik kaygdan dolay, yukardaki corafi
22
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
blgelerde bulunan seim sandklarndan her birine en az 17lik bir rneklem bykl decek ekilde mahalle ve kyler rasgele seilmi2 ve bu mahalle ve kylerin hepsinde 17 anket uygulamas yaplmas planlanmtr.3 Yerleim birimlerinin belirlenmesinin ardndan, bu yerleim birimlerindeki (mahalle/ky) cadde ve sokaklar listelenmi ve her bir yerleim birimine ait listelerden 4 cadde veya sokak rassal (random) yntemle seilmitir. Cadde ve sokaklarn belirlenmesinden sonra buralardaki hane ve iyerleri saylm ve numaralandrlmtr. Hazrlanan bu numara listesinden de 4 veya 5 tane hane/iyeri rassal yntemle seilmitir. Grmeler belirlenen bu hane ve iyerlerinde gerekletirilmitir. Denein belirlenmesinde olaslkl rneklemeden vazgeilmi, cinsiyet ve ya kotalar uygulanmtr. Her 100 kiide uygulanmas gereken cinsiyet ve ya kotas Tablo 2de gsterilmektedir.
Tablo 2
KADIN 18-25 ARASI 26-35 ARASI 36-45 ARASI 46-60 ARASI 61 VE ST 11 12 12 9 6
ERKEK 11 12 12 9 6
TOPLAM 22 24 24 18 12
TOPLAM
50
50
100
Sahada kan arzalardan dolay rneklem plan deimemekle birlikte, say 10.577ye kmtr. Basit rassal rnekleme olmad iin aratrmann hata pay hesaplanamamakla birlikte, bu say %95 gvenlik dzeyinde, hata pay 1 dzeyindedir.
2. Bkz. Ek: Aratrmann Evren ve rneklemi, s. 139. 3. rneklem seimi SPSS 15.0 program ile yaplmtr.
23
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Aratrma Aralar
Aratrmada veri toplama arac olarak tam yaplandrlm bir anket formu kullanlmtr. Anket formunun banda, aratrmann kim tarafndan ve hangi amala yapld aklanm ve elde edilen kiisel bilgilerin aratrma dnda baka hibir amala kullanlmayaca taahhd verilmitir. Anket formunun ilk blmnde soru yer almaktadr. lk olarak, Siyasette sa ve sol diye bir ayrm yaplmaktadr. Siz kendinizi saclk-solculuk ayrmnda nerede gryorsunuz? diye sorulmu ve cevaplar 1-solcu, 2-merkezin solu, 3-merkez, 4-merkezin sa ve 5-sac eklinde alnmtr. kinci soru, 22 Temmuz 2007 milletvekili seiminde hangi partiye oy verdiniz? sorusudur ve cevaplar 1-AK Parti, 2-CHP, 3-MHP, 4-DTP, 5-Dier ve 6-Oy vermedim eklinde alnmtr. Dier seeneini syleyen katlmclara hangi parti olduu da sorulmutur. nc soru Yarn bir milletvekili seimi olsa hangi partiye oy verirsiniz? sorusudur ve cevaplar 1-AK Parti, 2-CHP, 3-MHP, 4-DTP, 5-Dier ve 6-Kararszm/Hibiri eklinde alnmtr. Dier seeneini syleyen katlmclara hangi parti olduu da sorulmutur. Kararszm/Hibiri cevabn veren katlmclara ayrca Oy verme bakmndan kendinize en yakn hissettiiniz parti hangisidir? sorusu da sorulmu ve cevaplar yine yukardaki gibi yar kapal biimde alnmtr. kinci blmde be soru vardr. Birincisi, Size gre bugn Trkiyenin en nemli sorunu nedir?; ikincisi, Sizce, Trkiyedeki Trk, Krt, Laz, erkez gibi farkl kkenden gelenleri bir arada tutan en nemli ba nedir?; ncs, Sizce Krt sorununun en nemli kayna nedir? sorulardr ve cevaplar ak ulu olarak alnmtr. Drdncs, Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak sizin iin ne kadar nemlidir? sorusudur ve cevaplar 1-ok nemli ile 5-Hi nemli deil eklinde 5li Likert tipi bir lek zerinden alnmtr. Beincisi, Size gre, Krtlerle Trklerin ortak dini inanlara sahip olmas, bu iki unsurun bir arada yaamasnda ne kadar etkili? sorusudur ve cevaplar 1-ok etkili ile 5-Hi etkili deil eklinde 5li Likert tipi bir lek zerinden alnmtr. Krt sorununa ayrlan nc blmde yedi soru vardr. Birincisi Sizce, KRT SORUNU Trkiyenin nemli bir sorunu mudur? sorusudur ve cevaplar 1-Evet, 2-Hayr ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. kincisi, Son 25 ylda terrle mcadelede uygulanan yntemlerin baarl olduunu dnyor musunuz? sorusudur ve cevaplar 1-Evet, 2-Hayr ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. ncs, Size gre, Trkiyedeki Krt sorununun zmnde aadakilerden hangisi en etkili olur? sorusudur ve cevaplar 1-Cumhurbakanl, 2-TBMM, 3-Hkmet, 4-Trk Silahl Kuvvetleri, 5-Trk medyas, 6-Siyasi partilerin ittifak, 7-PKK ve 8-ABD,AB gibi d gler eklinde alnm ve
24
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
birden ok seenein sylenmesine izin verilmitir. Drdncs, Sizce, Trk Silahl Kuvvetleri PKKy askeri yntemlerle etkisiz hale getirse Krt sorunu zlr m?; beincisi, Sizce, TBMMde grubu olan AK Parti, CHP, MHP ve DTP Krt sorunu ile ilgili ortak bir zm zerinde anlasa Krt sorunu zlr m?; altncs, Sizce, Hkmet ve Trk Silahl Kuvvetleri dahil devletin tm kurumlar Krt sorunu ile ilgili ortak bir zm zerinde anlasa Krt sorunu zlr m? ve yedincisi, Sizce, PKKnn silahn brakarak dalardan inmesi Krt sorununu zer mi? sorulardr. Tm sorularda cevaplar 1-Evet, 2-Hayr ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. Hkmetin Krt almna ayrlan drdnc blmde alt soru yer almaktadr. Birincisi Hkmetin Krt sorununun zm iin son zamanlarda balatt alm nasl buluyorsunuz? sorusudur ve cevaplar 1-Olumlu, 2-Olumsuz ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. kincisi, Hkmetin Krt alm ile ilgili olarak CHPnin yaklamn nasl buluyorsunuz?, ncs, Hkmetin Krt alm ile ilgili olarak MHPnin yaklamn nasl buluyorsunuz? ve drdncs, Hkmetin Krt alm ile ilgili olarak DTPnin yaklamn nasl buluyorsunuz? sorulardr ve cevaplar 1-Olumlu, 2-Olumsuz ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. Beincisi, Devletin resmi yayn kuruluu TRTde Krte TRT e kanalnn yayna balamasn nasl karlyorsunuz? sorusudur ve cevaplar 1-Olumlu, 2-Olumsuz ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. Altncs, Babakan ve hkmetin Krt sorununu zme abalar muhalefet tarafndan blclk yapmak olarak sulanyor. Siz buna katlyor musunuz? sorusudur ve cevaplar 1-Evet, 2-Hayr ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. Krt almnda muhtemel somut nerilere ayrlan beinci blmde soru yer almaktadr. Birincisi, Krt sorununun zm iin Krtlere daha fazla KLTREL HAK TANINMASI Trkiyenin birliini bozar m?; ikincisi, Krt sorununun zm iin KRTENN KULLANIMINA YNELK YASAKLARIN KALKMASI kabul edilebilir mi?; ncs, Krt sorununun zm iin KRT KMLNN ANAYASAL OLARAK TANINMASI kabul edilebilir mi? olan sorular iin cevaplar 1-Evet, 2-Hayr ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. Altnc blmde drt soru vardr. Birincisi, Krtler ayr bir devlet kurmak istiyor mu?; ikincisi, Size gre, DTPnin siyasi fikirleri Trkiyedeki tm Krtleri temsil ediyor mu?; ncs, Size gre, ABDULLAH CALAN ve PKKnn siyasi fikirleri Trkiyedeki tm Krtleri temsil ediyor mu? ve drdncs, Size gre, DTP ile PKK arasnda organik bir ba var m? olan sorular iin cevaplar 1-Evet, 2-Hayr ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. Trk ve Krtlerle ilgili sosyal mesafe (social distance) konusunu ieren yedinci blm sekiz soru iermektedir. Bu sekiz soruda Krt olduunu belirtenlere Trkler ile ilgili kanaat-
25
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
leri, Trk veya dier etnik kkenden olduunu belirtenlere de Krtler ile ilgili kanaatleri sorulmutur. Birincisi, Krtler/Trkler hakknda nasl bir kanaate sahipsiniz? sorusudur ve 1-yi bir kanaate sahibim, 2-Kt bir kanaate sahibim ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. kincisi, Yakn akrabalarnz arasnda bir Krt/Trk var m? sorusudur ve cevaplar 1-Evet, 2-Hayr eklinde alnmtr. ncs, Yakn arkadalarnz arasnda bir Krt/ Trk var m? sorusudur ve cevaplar 1-Evet, 2-Hayr eklinde alnmtr. Drdncs, Komularnz arasnda bir Krt/Trk var m? sorusudur ve cevaplar 1-Evet, 2-Hayr eklinde alnmtr. Beincisi, Bir Krdn/Trkn evlilik bayla yakn akrabanz olmas sizi rahatsz eder mi? sorusudur ve cevaplar 1-Evet, 2-Hayr ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. Altncs, Bir Krt/Trk ile yakn arkada olabilir misiniz? sorusudur ve cevaplar 1-Evet, 2-Hayr ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. Yedincisi Komularnz arasnda bir Krt/Trk olmas sizi rahatsz eder mi? sorusudur ve cevaplar 1-Evet, 2-Hayr ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. Sekizincisi, hayatnzda bir Krt/Trk ile birlikte almak sizi rahatsz eder mi? sorusudur ve cevaplar 1-Evet, 2-Hayr ve 3-Fikrim yok eklinde alnmtr. Sekizinci blm aratrma sonularnn gizlilii ile ilgili ikinci bir gvence ile balamtr. nk bu blm etnik kkenin tespit edildii blmdr ve soru yer almtr. Birincisi Annenizin Trke dnda konutuu bir ANADL varsa, bu aadakilerden hangisidir? sorusu, ikincisi de Babanzn Trke dnda konutuu bir ANADL varsa, bu aadakilerden hangisidir? sorusudur. Bu sorularda cevaplar 1-Trke dnda anadili yok, 2-Krte/Zazaca, 3-Arapa, 4-Kafkas dillerinden biri (erkezce, eence, Grcce, Lazca, vd.), 5-Balkan dillerinden biri (Bonaka, Arnavuta, Yunanca, vd.) ve 6-Dier eklinde alnmtr. Dier diyen katlmclara hangi dil olduu da sorulmutur. nc soru, Etnik kken itibariyle kendinizi nasl tanmlarsnz? sorusudur ve cevaplar 1-Trkm, 2-Krdm ve 3-Dier eklinde alnmtr. Dier diyen katlmclara nasl tanmladklar da sorulmutur. Raporda etnik kken ile ilgili analizlerde bu son soru esas alnmtr. Anket formunun son blmnde ise cinsiyet, ya, medeni durum, eitim ve meslek olmak zere be demografik ve sosyo-ekonomik konuyla ilgili bilgiler alnmtr.
Aratrma Prosedr
Hazrlanan anket formu eitim alm, tecrbeli anketrler tarafndan yzyze grme yntemiyle uygulanmtr. Daha sonra denetleme yapmak amacyla grlen kiinin kimlik ve adres bilgileri de alnmtr.
26
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Her drt anketre bir saha koordinatr elik etmi, saha koordinatr anket uygulamasn yerinde denetlemi ve uygulamas biten anket formlarn tutanakla teslim almtr. Daha sonra teslim ald anket formlarn yine tutanakla blge koordinatrne teslim etmitir. Blge koordinatr her anketrn uygulad anket formlarnn %10unu telefonla grme yntemiyle denetlemitir. Denetlemelerde anket formunda yer alan tm sorular tekrar sorulmutur. Denetlemesi biten anket formlar yine tutanakla Pollmark Merkez Koordinatrne teslim edilmitir. Merkez Koordinatr de her blgeden gelen anket formlarnn %10unu telefonla grme yntemiyle denetlemitir. Bu denetleme grmelerinde de anket formunda yer alan tm sorular denee tekrar sorulmutur. Ancak, bu denetleme bittikten sonra anket uygulamas geerli kabul edilmitir. Denetlemesi biten anket formlar saysal kodlamaya tabi tutulmu ve Microsoft Excel formatnda bilgisayar ortamna aktarlmtr. Bilgisayar ortamna aktarlan verilerin de SPSS 15.0 programyla istatistik analizleri yaplmtr.
Projenin Denetlenmesi
Aratrma ekibimiz, konunun hassasiyetini gz nnde bulundurarak, verilerin salkllna azami nem gstermitir. Bu projenin her aya ayrntl bir denetlemeye tabi tutulmu ve denetleme dokmanlar aratrma merkezine sunulmutur. Kendileri ile grme yaplan kiilerin isim ve telefon numaralar alnmtr. l koordinatrleri, anket formlarn saha koordinatrlerinden teslim aldktan sonra her bir anketrn uygulad anket formlarnn rassal yntemle %10unu seerek buradaki isimlere ulam; ulalan kiilere anket formundaki sorularn bir ksmn sorarak anket formunun uygun bir ekilde uygulanp uygulanmadn denetlemilerdir. Seilen anket formlarnn %30unda veya daha fazlasnda aksaklk tespit edildii durumda, ilgili anketrn uygulad tm anket formlar geersiz saylm ve bu Merkez Koordinatrne rapor edilmitir. ptal edilen anket formlarnn geldii blgede saha almas yenilenmitir. Kontrol edilen anket formlarnn her biri iaretlenerek Merkez koordinatrne rapor edilmitir. Bu ekilde herhangi bir aksakln bulunmadna kanaat getirilinceye kadar denetleme devam etmi, tamamlandktan sonra da anket formlar tutanakla Merkez koordinatrne ulatrlmtr. Merkez koordinasyon ekibi, anket formlarn teslim aldktan sonra, kodlama ilemine balayarak bu aamada mantk hatas ieren, acele doldurulduu izlenimi uyandran vb. aksaklklar gzlenen anket formlarn ayrm ve bunlar saha koordinatrnn yapt
27
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
gibi telefonla denetlemeye tabi tutmutur. Bunun ardndan, her bir saha koordinatr tarafndan denetlenen anket formlarnn %30unu, geriye kalan anket formlarnn da her bir blge iin %10unu denetlemitir. Denetlemeler esnasnda ortaya kan aksaklklarn belirli bir anketrde younlamas durumunda, bu anketrn uygulad tm anket formlar denetlemeye alnm ve %30 veya daha fazlasnda aksaklk bulunmas durumunda, ilgili blgedeki saha uygulamas tekrarlattrlmtr. Bu sre, herhangi bir aksaklk gzlenmeyinceye kadar devam etmi, verilerin bilgisayar ortamna aktarlmas ancak bu denetleme srelerinden sonra balamtr. Veriler bilgisayar ortamna aktarldktan sonra, Merkez koordinasyon ekibi her bir veri giriisinin girdii verilerin %10unu denetlemitir. Veri giriinde aksaklklar gzlenen veri giriileri ile ilgili denetim %30a kartlm, sistematik hata yapt anlalan veri giriilerinin girdii veriler silinerek, ayn anket formlar tekrar bilgisayar ortamna aktarlmtr. Bu sre de herhangi bir aksakln kalmad kanaati oluuncaya kadar devam etmitir. Ampirik aratrmalar planlanma aamasndan raporlatrma aamasna kadar hatalara maruz faaliyetlerdir. Her bir aamada yaplacak bireysel hatalar, aratrmann shhatini fazla etkilemeyebilir; ancak herhangi bir aamada yaplacak sistematik bir hata, aratrmann salna halel getirebileceinden, denetlemeler esas olarak bu sistematik hatalar izale etmeye ynelik planlanmtr. Bundan dolay da denetlemeler aratrma srecinin vazgeilmezleridir. Bu aratrma srecinde, denetleme kriterleri rutin dna klarak byk bir titizlilik ierisinde yrtlmtr.
28
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
SORUNLAR VE ORTAK ZEMN
29
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
30 Fotoraf: www.bigfoto.com
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
ZET
lk sorusu ak ulu olmak zere, toplam be sorudan oluan bu blmde, Trkiye gndeminde hangi sorunlarn ne kt, etnik kkenler baznda farkllklar birarada tutan en nemli deerlerin neler olduu, toplumsal btnlk algsnn hangi unsurlardan etkilendii ve Krt meselesini ne tr sebeplerin ortaya kartt gibi sorulara cevap aranmtr. Ortaya kan veriler, toplumsal btnlk algsn belirleyen deerler konusunda hem Trkiye genelinde hem de etnik kkenler baznda son derece geni bir toplumsal mutabakatn var olduunu; fakat Krt meselesini ortaya kartan sebepler konusunda, etnik kkenler itibariyle, dikkate alnmas gereken bir farklln szkonusu olduunu gstermektedir. Trkiyenin en nemli sorunu konusunda, iizlik ve ekonomi balklar gndemin ilk sralarn igal etmekle beraber, aratrma bulgular, Krt meselesi ve alakal sorunlara verilen nemin gndemle snrlandrlamayacak bir biimde arttn gstermektedir. Bu blmde mstakil olarak ortaya kan tablo, Krt meselesinin Trkiye genelinde Trkiyenin en nemli siyasal sorunu olarak alglandn ortaya koymaktadr. Bu durum, Krt meselesini gzard etmenin zorlatna iaret etmektedir. Etnik kkenler baznda farkllklar birarada tutan deerlere bakldnda, hem Trkiye geneli hem de etnik kkenler itibariyle belirgin bir mutabakatn varl grlmektedir. Aratrmann ikinci ak ulu sorusuna verilen cevaplarn gsterdii zere, toplumun %85e yakn bir ksm, toplumsal btnl ortak deer, inan ve tarih algsna balamaktadr. Bu cevaplar iinde herhangi bir altbalk kullanmadan tek bana din cevabn verenlerin oran, hem Trkiye genelinde (%26,7) hem de etnik kkenler baznda (Trkler, %25,8; Krtler %31,9) en yksek dzeydedir. Bu veriler, aratrmann, bir arada yaamay ortak inanlarn ne kadar etkilediine ilikin beinci sorusuna verilen cevaplarla da teyit edilmitir. Ortak inanlar (Trklerde %55,9 ve Krtlerde %59,2) etnik kimliklerin en nemli ortak keseni olarak ne kmtr.
31
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Trkiye Cumhuriyeti vatandalna verilen nemin hem Trkiye genelinde hem de etnik kimlikler baznda son derece yksek kmas, Trkiye Cumhuriyeti vatandalnn hukuki bir kategori olmann da tesinde, ortak aidiyet hissinin ifade bulduu siyasal zemin olarak grldn gstermektedir. Bu tablo, alm srecinde dikkate alnmas gereken hususlarn banda gelmektedir. te yandan, aratrmann nc ak ulu sorusuna verilen cevaplar, Krt meselesini ortaya kartan sebepler konusunda etnik kimlikler baznda belirgin bir farklln szkonusu olduunu gstermektedir. Krt kkenliler, Krt meselesini arlkl olarak ayrmclk, devletin politikalar ve sosyo-ekonomik sorunlara balarken; Trk kkenliler, Krt meselesini sosyo-ekonomik sorunlar, d gler, PKK/terr gibi sebeplere balamaktadrlar. Ayrca Trkiye genelinde de sorun yok diyenler (%16,4) ile sorunu ayrmclk ve devlet politikalarnn bir sonucu olarak grenler (%24,6) arasnda da belirgin bir alg fark szkonusudur. Bu soruyla ortaya kan farkl alglar, toplumsallam bir siyasal gerilimin altyapsn oluturmakta ve sorunlarn zlmemesi durumunda toplumsal mutabakatn zedelenmesi ihtimalini artrmaktadr.
32
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Size gre, bugn Trkiyenin en nemli sorunu nedir?

Genel Dalm
SZLK EKONOMK SORUNLAR KRT SORUNU / TERR / PKK HZMET ALANLARINDAK YETERSZLK DER 0,0 5,5 2,2 10,0 20,0 30,0 40,0 16,2 29,1
47,2
50,0
Trkiyenin gndeminde ne tr konular olduunu grmek amacyla sorulan bu soru, katlmclara ak ulu olarak yneltilmitir. Ortaya kan sonular, daha nce yaplan birok anketin sonularyla benzer eilimler gstermektedir. Son 20 ylda yaplan aratrmalarn ekseriyetinde grld zere, isizlik ve ekonomik sorunlar halkn gndeminde ilk sralardaki yerlerini korumaktadr. sizlik (%47,2) herhangi bir altbalk kullanlmadan dorudan ifade edilirken, ikinci srada kira, pahallk, yetersiz gelir, zamlar vb. balklarla ifade edilen ekonomik sorunlar (%29,1) gelmektedir. Krt sorunu/PKK/terr bal ise nc srada gelmektedir. Aslnda sralama asndan Krt meselesi ve alakal balklarn nc srada olmas ok yeni bir durum deildir. Uzunca bir sredir Trkiyenin en nemli sorunu nedir? eklinde sorulan ak ulu sorularda, Krt meselesi mutlaka ilk iinde kendine yer bulmaktadr. Ocak 2009da, bu meselenin ok youn bir ekilde tartlmad bir dnemde bile yaplan
4. Aratrma verileri tablolara aktarlrken virglden sonra tek basamak kullanlmtr. Yuvarlama nedeniyle baz tablolarda toplamda 1 sapma grlebilir.
33
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
aratrmada Krt meselesi ve PKK/terr %8,4 ile lke sorunlar iinde en nemli nc sorun olarak kmtr. Demokratik alm tartmalarnn gndemi iyice doldurduu son bir ay iinde yaplan bu aratrmada ise halkn, sorunun zm iin bir irade hissetmesiyle, sorunun nceliine dair algsnn da olumlu ynde deitii grlmektedir. Ocak 2009 aratrmasnn sonular ile kyaslandnda, Austos 2009da yaplan bu aratrmada Krt meselesi ve ilgili sorunlar Trkiyenin en nemli meselelerinden biri olarak grenlerin oran, dier balklarda grlmeyen bir ekilde %100 artla, %16,2 olarak kmtr. Bu adan, Krt sorunu eksenindeki tartma ve sorularn sadece medya, siyaset ve asker geninde skp kalmad, bunlarn halkn gndemine daha gl bir ekilde girdii sylenebilir. Ankette yer alan dier sorulara verilen cevaplara bakldnda bu durum daha iyi grlecektir. Baka bir ifade ile, soruna dnk ilgide gndemle snrlandrlamayacak ekilde sistematik bir art szkonusudur. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, aratrmann bu sorusuna verilen cevaplarn ncelik sonralk ilikisine dair bir fikir verdiidir. Soruya verilen her cevap, bir baka cevab mutlak bir ekilde dlamamaktadr. Zira, bu soruda, katlmclardan sadece ak ulu olarak tek bir sorunu dile getirmeleri istenmitir. Bu anlamda, verilen cevaplar birbirlerini geersiz klan seenekler olarak okumamak daha doru olacaktr. Aratrmann 1. sorusu, anketteki dier sorularla beraber ele alndnda ortaya kan tablo da Krt meselesine verilen nemin arttn dorulamaktadr. izlik gibi, tm snfsal, siyasal ve etnik konumlarn ortak keseni olarak alnabilecek bir sorunun yannda, Krt meselesi gibi politik ve duygusal ynleri olan bir konunun, Trkiye gndeminde bu oranda ne kmas bile balbana anlamldr. Anketin 6. sorusunda olduu gibi, dorudan Krt meselesinin nemi sorulduunda verilen cevaplardaki yksek oran da (%55,3) bunu dorulamaktadr. Ucu ak sorulan bu soruya 221 farkl cevap gelmesine karn, bunlar arasnda Krt meselesi ve alakal sorunlarn %16,2 gibi bir orana ulamas, vatandalarn bu meselenin ciddiyetine dair alglarnn olduka bilinli olduunu gstermektedir. Sonu olarak, ortaya kan tabloda, Trkiyenin en nemli sorunlar, ekonomi ve Krt meselesi olarak grnmektedir. Dier bir ifadeyle, Trkiyenin temel sorunlarn ekonomik ve siyasal sorunlar olarak ikiye ayrdmzda Krt sorunu Trkiyenin en nemli siyasal sorunu olarak karmza kmaktadr.
34
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I

Etnik kkene gre dalm
TRK % SZLK EKONOMK SORUNLAR KRT SORUNU / TERR / PKK / HZMET ALANLARINDAK YETERSZLK DER TOPLAM 48,3 31,4 12,3 5,8 2,2 100,0
KRT % 40,0 18,0 36,7 3,6 1,8 100,0
Cevaplar etnik dalm asndan deerlendirdiimizde, isizlik her iki kategoride de ilk srada olmasna karn, ortaya kan tablo nemli bir farkllk da iermektedir. Trk kkenlilerde, hem sralama hem de sorunlarn nemi, genel Trkiye dalmna paralel bir seyir izlerken, Krt kkenlilerde Krt sorunu/Terr/PKK bal ikinci sraya kmakta (%36,7) ve sralama asndan ekonomik sorunlarla yer deitirmektedir. Burada bir lde Krtlerin, Krt meselesi ve alakal sorunlar gnlk hayatlarnda dorudan yaamalarnn nemli bir etkisi olduu sylenebilir. Bununla beraber, ortaya kan tablo Krt kkenlilerin ekonomik sorunlar da Krt meselesi etrafnda ele aldklar ve sorunlar bu dolaymla algladklarn ima etmektedir. Bir baka ifadeyle, Krtlerin nemli bir ksmnn gznde ekonomik sorunlar, Krt meselesinin yaratt sosyo-ekonomik ortamn hem sonucu hem de sebeplerinden biri olarak grlmektedir. Aratrmann 3. sorusuna (Krt sorununun en nemli kayna nedir?) verilen cevaplarda Krt kkenlilerin %27,6snn sosyo-ekonomik sebepleri gstermesi bunu dorulayan bir dier veridir.
35
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Sizce, Trkiyedeki Trk, Krt, Laz, erkez gibi farkl kkenden gelenleri bir arada tutan en nemli ba nedir?
Genel Dalm
DN ORTAK TARH VE CORAFYA KARDELK DUYGUSU MLL VE KLTREL DEERLER TC VATANDALII CUMHURYET DEERLER DEVLET HUKUK VE DEMOKRAS HERHANG BR BA GRMEYEN ORTAK EKONOM ORTAK DL KARZMATK LDERLER 2,4 2,1 1,9 1,5 1,4 0,6 0,3 0,0 5,0 10,0 15,0 20,0 25,0 5,8 10,0
26,7 24,3 23,1
30,0
Bu soru, ak ulu olarak, etnik farkllklar etrafnda toplumsal btnlk algsnda en nemli unsurlarn neler olduunu anlamak amacyla sorulmutur. Verilen cevaplarda dikkate arpan ilk husus, etnik farkllamann tesinde, hem Trklerin hem de Krtlerin %85 civarnda ayn temalar (ortak duygu, deer, inan ve tarih) etrafnda kanaat belirtmi olmalardr. Burada gze arpan bir dier husus, ak ulu soru olmasna ramen, katlmclarn %26,7sinin en nemli ba olarak tek bana din cevabn vemesi olmutur. Ortaya kan bu veriler, aratrmann bir baka sorusuyla da teyit edilmektedir. Krtlerle Trklerin ortak dini inanlara sahip olmas bu iki unsurun bir arada yaamasnda ne kadar etkili? eklindeki soruya verilen cevapta, parti ve etnik kken farklarnn azald ve %76,4 orannda olumlu yant geldii grlmektedir. Vatandalarn ortak duygu, inan, deer ve
36
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
tarih algs ok ak bir biimde bir arada yaamay mmkn klan ve glendiren en temel faktr olarak ortaya kmaktadr. Bu durum vatandalar arasnda yzyllar boyunca oluan nsiyet ve ortak kader algsnn, hukuki, siyasi ve ideolojik formlar aan bir unsur olduunu da ortaya koymaktadr. Soruya verilen cevaplar arasnda da %23,1 ile n sralarda yer alan kardelik duygusu, dile getirilen ortak inan ve tarih algsnn imentosuna iaret etmektedir. Dahas, milli ve kltrel deerler bu ortak algnn erevesini izmekte, ortak corafya ise vatan algsnda belirgin bir mutabakatn hissedildiini gstermektedir. Son olarak, bir tematik gruplamadan bamsz olarak dile getirilen din bal, bu ortak algnn en belirgin taycs veya ana emsiyesi olarak ne kmaktadr.
TRK % DN KARDELK DUYGUSU ORTAK TARH VE CORAFYA MLL VE KLTREL DEERLER TC VATANDALII HUKUK VE DEMOKRAS CUMHURYET DEERLER DEVLET HERHANG BR BA GRMEYEN ORTAK EKONOM ORTAK DL KARZMATK LDERLER TOPLAM 25,8 21,8 25,3 11,0 6,3 1,5 2,4 2,2 1,5 1,5 0,6 0,3 100,0
KRT % 31,9 28,9 18,3 5,7 3,1 4,1 3,0 1,6 2,0 1,1 0,2 0,1 100,0
37
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Verilen cevaplarn etnik dalmna baktmzda ortaya kan tablo genel eilimi yanstmakla beraber, iki noktada dikkate alnmas gereken farkllklar ortaya kmaktadr. Krt kkenlilerde dini deerler (%31,9) ve kardelik duygusunun (%28,9) en nemli ba olduu dncesi daha ok n plana karken, ortak tarih ve corafya algs (%18,3), TC vatandal (3,1) ile milli ve kltrel deerlerin (%5,7) ortaklk zerindeki etkisi Trk kkenlilere gre (srayla %25,3; %6,3 ve %11) azalmaktadr. Genel eilimler asndan yapsal bir farkllk olmamasna ve farkl gruplar arasnda btnlk algsn glendiren ortak kategoriler bulunmasna ramen, burada grlen farkllk, zerine dnlmesi gereken bir olgudur. Ortaya kan bu tablo, bugne dek uygulanan politikalarn neyi nasl tahrip ettiini, ortaklk hissini glendiren unsurlar nasl zayflattn ok ak bir biimde gstermektedir. Bu adan etnik dalmlara bakldnda ortaya kan veriler, Trkiye genelinde ne kan ortak alglarn erevesini ve mutabakat etkileyen unsurlarda ak bir zedelenmeyi iaret etmektedir. Baka bir ifadeyle bu tablo, bugne kadar uygulanan politikalarn ve Krt meselesinin yol at maliyetin bir yansmasdr.
38
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Sizce, Krt sorununun en nemli kayna nedir?

Genel Dalm
SOSYO EKONOMK NEDENLER SORUN GRMEYEN DI GLER AYIRIMCILIK PKK / TERR DEVLET POLTKALARI KRT MLLYETL DER 0 1,4 5 10 15 20 8,1 14,1 13,0 12,3 11,6 16,4
23,1
25
Krt sorununun en nemli kaynan irdelemek zere ak ulu olarak sorulan bu soruya verilen cevaplarn banda %23,1 ile sosyo-ekonomik nedenler gelmektedir. Bu soruda sosyo-ekonomik sebeplerin ne kmasnda, Gneydoudaki geri kalmlk, ge ehirleme, g ve medyann ynlendirmesinin dorudan etkisi sz konusudur. Ayrca sorunu Krt meselesi olarak tarif etmemek adna, siyasi partilerin ve devlet elitlerinin meseleyi yllarca salt sosyo-ekonomik bir sorun olarak kodlamas da bu algnn glenmesinde etkili olmutur. Burada Krt sorunu yok terkibiyle balayp, geri kalmlk, d mihrak, terr sorunlar zikredilerek devam eden iletiim dilinin oluturduu etki alan ve gc de ihmal edilmemelidir. Neticede, sorunu sosyo-ekonomik nedenlere balama tavrn toplumsal zihinlerde glendiren birok faktr sz konusu olmutur. Genel dalm asndan ortaya kan tabloya baktmzda, Krt sorununa yol aan nedenlerin ilk drd, u ekilde sralanmaktadr: Katlmclarn %24,6s ayrmclk ve devlet
39
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
politikalarn, %23,1i sosyo-ekonomik nedenleri, %14,1i d gleri ve son olarak %12,3 PKK/Terr, Krt meselesini ortaya kartan sebepler olarak gstermektedir. Bu tablo, 1980lerin ortasndan bu yana Krt sorununun kaynaklarna dair siyasetin ve medyann arlkl olarak kulland geri kalmlk, sosyo-ekonomik nedenler, terr ve d mihrak syleminin genel alg zerinde dorudan etkili olduu anlamna gelmektedir. yle ki, %49,5 gibi geni bir kitle, sorunun ana kayna olarak sosyo-ekonomik sebepleri, d gleri, ve PKK/terr gstermektedir. Bu genel eilimin dnda, Krt sorununun kaynaklar asndan aratrmada ortaya kan iki yaklam dikkat ekmektedir: Birincisi, Krt meselesini bir sorun alan olarak grmeyen veya sorun olarak kabul etmeyen %16,4lk kitledir. kincisi ise, Krt sorununun kaynanda ayrmclk ve devlet politikalarn gren ve %24,6lik bir oran temsil eden kitledir. Krt sorununun olmadn syleyenlerin orannn, son 25-30 yl boyunca yaanan siyasi gerilimlere ve gvenlik odakl yaklamn maliyetine ramen, hala %16,4 gibi yksek bir oran bulmas, ciddiye alnmas gereken bir durumdur. Krt meselesini olduka farkl bir ekilde okuyan bu kesimin sorunu alglama biimi, alm tartmalarnda da gzard edilmemesi gereken bir konuya iaret etmektedir. Buradaki mesele, talepler veya algnn ne olduundan ok, Krt meselesi zlmeye allrken, sorunun varln dahi kabul etmeyen bir kesimle salkl bir iletiimin nasl kurulacadr. Ayn erevede, sorunun kaynanda ayrmclk ve devlet politikalarn gren vatandalarmzn orannn da (%24,6) olduka yksek kt gznne alnmaldr. Aksi takdirde, bu tablo, sorun yok algsna sahip olanlar ile, sorunun kayna olarak devlet politikalar ve ayrmcl iaret eden vatandalarn kar karya gelmesi ve toplumsal kutuplamann domas riskini tamaktadr. Ortaya kan bu hassas durum, zm srecinde toplumsal mutabakatn, srecin baarszla uramayaca bir dzeyde ve olgunlukta salanmasn gerekli klmaktadr. Krt sorununun kaynana dair varolan alg karmaas, zm srecinin, sarlar diyaloguna kurban edilmesi ve Trkiyenin i konsolidasyonunun salanmas arasnda skmasna sebep olabilir. Bu arada kalml amann bugnden grnen zm, srece tm kesimlerin asgari dzeyde katlmn salamaktan gemektedir. Bu anlamda, byle bir meselenin hi olmad kanaatini tayanlar ile sorunun kaynan devlet politikalarnda grenler arasnda salanacak diyalog kanallarnn en azndan empati dzeyinde korunmas nem arzetmektedir.
40
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I

TRK % SOSYO EKONOMK NEDENLER SORUN GRMEYEN DI GLER AYIRIMCILIK PKK / TERR DEVLET POLTKALARI KRT MLLYETL DER TOPLAM 22,0 19,6 16,2 9,2 14,5 10,0 7,4 1,1 100,0
KRT % 27,6 3,8 5,6 28,0 3,3 18,2 10,9 2,5 100,0
Ayn soruya verilen cevaplar etnik dalmlar zerinden deerlendirildiinde, ortaya kan tablo, Krt kkenlilerle Trk kkenliler arasnda belirgin bir alg farkll olduunu gstermektedir. Bu durumun en belirgin istisnas, Krt meselesini sosyo-ekonomik sorunlarn sonucu olarak alglama tavrdr. Krtlerin % 27,6s ve Trklerin % 22,0si bu konuda hemfikirdir. Sorunu d glere balama algs, Trk kkenlilere (%16,2) gre, Krt kkenlilerde olduka dktr (%5,6). Ayn ekilde Krt kkenlilerde sorun grmeyenlerin oran (%3,8) ve sorunu PKK/terre balayanlarn says (%3,3), Trk kkenlilere gre (srayla %19,6 ve %14,5) olduka dk kmtr. Krtler en yksek oranlarda Krt sorununu devlet politikalarna ve ayrmcla balamaktadrlar. Bu eilim toplamda %46,2 gibi bir orana ulamaktadr. Trk kkenlilerde ise bu oran toplamda %19,2de kalmaktadr. Burada ortaya kan sonu, Trk kkenlilerle Krt kkenliler arasnda Krt sorununun kaynaklar konusunda nemli bir farkllk olduudur.
41
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak sizin iin ne kadar nemlidir?

Genel Dalm
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
86,2
5,9
OK NEML BRAZ NEML
3,3
NE NEML NE NEMSZ
2,1
PEK NEML DEL
2,6
H NEML DEL
Bu soruyla, Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmaya verilen nem ortaya kartlarak, vatandalk zerinden nasl bir aidiyet algs olduu grlmeye allmtr. Aratrmann ak ulu 2. sorusunun (Sizce, Trkiyedeki Trk, Krt, Laz, erkez gibi farkl kkenden gelenleri bir arada tutan en nemli ba nedir?) ortaya kard veriler, ortak ba glendiren unsurlar arasnda Trkiye Cumhuriyeti vatandalna ilevsel ve etkili bir rol biilmediini gstermektedir (Bu etki genel dalmda % 5,8 olarak grnrken, etnik kkenler asndan Trklerde % 6,3, Krtlerde ise %3,1 olarak kmtr). Bununla beraber, soru dorudan bir biimde vatandala verilen nem asndan sorulduunda, ortaya bambaka bir tablo kmaktadr. Bu erevede sorunun etnik herhangi bir gnderme olmadan, hak ve sorumluluklar vurgusu yaplmadan sorulmas zellikle tercih edilmitir. Sorunun amac, hukuki bir kategori olarak hak ve sorumluluklar erevesinde nasl bir vatandalk algs olduundan ziyade, vatandaln aidiyet konusunda ne kadar etkin bir unsur olduunu ortaya karmaktr. Genel dalma bakldnda ortaya kan tablo, vatandalk fikrinin son derece gl bir ortak aidiyeti yansttdr. Trkiye genelinde %92,1lik bir kesim, vatandal nemli bir
42
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
kategori olarak grmektedir. Bu durum, aidiyet algs konusunda yapsal bir sorun olmadn, tam tersine geni kitlelerin vatandalkla ilgili sorunlardan bamsz olarak, vatandala pozitif ve kurucu bir deer atfettiini gstermektedir. Ortaya kan bu sonucun, ak ulu 2. sorunun verileriyle elitii sylenebilir. Fakat burada gz nne alnmas gereken nokta, verilerdeki farklln sorularn soru biiminden kaynakland, daha da nemlisi, birbirlerini yanllayan bir mahiyette olmadklardr. nk, ucu ak soruda meseleye ilikin akla ilk gelen cevabn verilmesi istenirken, bu soruda zel olarak vatandaln katlmclar asndan nemi sorulmutur. Bu erevede, vatandalk algs, toplumsal mutabakatn saland en nemli aidiyet alan olarak ne kmaktadr. Bir baka ifade ile, Trkiye Cumhuriyeti vatandal, hukuki bir kategori olmann tesinde, ayn devletin mensuplar olarak bir arada yaamann sigortas olarak alglanmaktadr. Krt sorununda yaanan iddetin yaratt tabloya ve somut siyasi admlar atma konusunda varolan ksmi gvensizlie ramen, Trkiye genelinde vatandaln bu kadar yksek bir oranda desteklenmesi bu yorumu glendirmektedir. Vatandalk konusunda etnik dalm, parti dalm ve eitim dzeyiyle ilgili verilere baktmzda karmza kan tablo, Krt sorununun zel olarak Krtlerde yaratt ksmi bir mesafeye ramen, hala ok gl bir aidiyet bilinci olduunu ortaya koymaktadr. Krtlerin verdii cevaplar birden fazla kategori zerinden deerlendirdiimizde ortaya kan sonular da bunu dorulamaktadr.
43
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I

TRK % OK NEML BRAZ NEML NE NEML NE NEMSZ PEK NEML DEL H NEML DEL TOPLAM 90,9 4,4 2,2 1,2 1,2 100,0
KRT % 62,8 13,7 8,7 6,0 8,8 100,0
Krt kkenlilerin %62,8i Trkiye Cumhuriyeti vatandal kategorisini ok nemli grmektedir. Bunun hemen ardndan, Krtlerin %13,7lik bir ksm, sz konusu kategoriyi biraz nemli grmekte ve toplamda Trkiye Cumhuriyeti vatandaln nemli grenlerin oran, %76,5 gibi yksek bir dzeye kmaktadr.

Eitim Dzeyi / Etnik Kken - Krt
DK OK NEML BRAZ NEML NE NEML NE NEMSZ PEK NEML DEL H NEML DEL TOPLAM 66,5 14,5 7,9 4,8 6,3 100,0
ORTA 55,3 12,0 9,5 9,3 13,9 100,0
YKSEK 50,4 12,0 12,8 8,3 16,5 100,0
44
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Krt meselesinde terr rgtnn militan ihtiyacn karlad sylenen dk eitimli ve dk gelirli kesimlerin kanaatleri incelendiinde, vatandalk konusunda farkl bir tablo olduu grlmektedir. Paradoksal olarak, Krtler arasnda eitim dzeyi ykseldike Trkiye Cumhuriyeti vatandalnn nemine itiraz daha da artmaktadr. Yksek eitimliler, vatandaln ok nemli olduu kanaatini tayanlar arasnda en dk oranla temsil edilmektedir. Ayn ekilde, Trkiye Cumhuriyeti vatandal hi nemli deil diyenler arasnda da yksek eitimlilerin ilk srada geldii grlmektedir. Sonu olarak, vatandalk konusundaki itirazlarn keskin, geri dnlmesi zor, ideolojik ve kat bir itiraz olmaktan ok, uygulanan politikalara kar fiili bir tepkiyle alakal olduu sylenebilir. Aksi halde, eitim dzeyi dk ve kitlesel olarak daha geni kesimlerin vatandalk aidiyeti konusunda daha olumlu kanaat sahibi olmalarn aklamak olduka zordur.

Sosyo-Politik Kimlik / Etnik Kken - Krt
SOLCU OK NEML BRAZ NEML NE NEML NE NEMSZ PEK NEML DEL H NEML DEL TOPLAM 42,6 15,6 10,7 10,9 20,1 100,0
MERKEZN SOLU 62,3 19,7 3,3 6,6 8,2 100,0
MERKEZ 66,0 14,3 9,3 4,8 5,6 100,0
MERKEZN SAI 77,5 9,9 9,9 1,4 1,4 100,0
SACI 80,5 8,8 5,5 3,7 1,5 100,0
45
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I

Partililik / Etnik Kken - Krt
AK Parti OK NEML BRAZ NEML NE NEML NE NEMSZ PEK NEML DEL H NEML DEL TOPLAM 79,7 10,2 5,8 2,5 1,8 100,0
CHP 73,1 11,8 3,4 5,9 5,9 100,0
MHP 80,0 10,0 3,3 3,3 3,3 100,0
DTP 38,9 19,3 11,7 11,7 18,3 100,0
deolojik konumlanmaya gre kendini solcu olarak tarif edenlerden ok, merkez-sol, merkez ve merkezin sanda yer alanlarda vatandaln daha yksek bir aidiyet salad ortaya kmaktadr. Parti baznda bakldnda ise DTP yanls Krtlerde vatandala itirazn yksek olduu, buna karn dier partilerde ise gl bir destek olduu grlmektedir. Etnik kkene gre dalma bakldnda, Krtler iinde toplamda sadece yaklak %15lik bir kesim, vatandal nemsiz olarak grmektedir. Bu kitle byk oranda DTP semeni, yksek eitimli ve sol eilimlidir. Bu deikenler etrafnda vatandalk konusundaki itirazlarda, DTPli olmann, Krt olmaktan daha aklayc olduu anlalmaktadr. Ancak burada grnen negatif yaklam nemli bir meseleyi de aa karmaktadr. Vatandalk nemli deildir (pek az ve hi nemli deil) diyenler asndan bakldnda, DTP vatandala ilikin belirgin bir itirazn grnd mecra haline gelmektedir. Krtlerin genelinde pek az veya hi nemli deil diyenlerin oran ancak %15te kalrken, DTPlilerde bu oran ikiye katlanmakta ve %30a varmaktadr.
46
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Size gre, Krtlerle Trklerin ortak dini inanlara sahip olmas, bu iki unsurun bir arada yaamasnda ne kadar etkili?
Genel Dalm
60 50 40 30 20 10 0
56,3
20,1 10,6 5,9 7,0
OK ETKL
BRAZ ETKL
NE ETKL NE ETKSZ
PEK ETKL DEL
H ETKL DEL
Bu soruyla zel olarak ortak dini inanlarn toplumsal btnlk ve birarada yaama algs zerindeki etkisi llmtr. Ortaya kan tabloda, Trkiye genelinde toplumun %56,3lk bir ksmnn, Krtlerin ve Trklerin birlikte yaamasnda ortak inanlarn ok etkili olduunu dndn gstermektedir. Ortak inanlarn biraz etkili olduunu dnnlerle beraber ele aldmzda bu oran, %76,4 gibi son derece yksek bir dzeye ulamaktadr.
47
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
TRK % OK ETKL BRAZ ETKL NE ETKL NE ETKSZ PEK ETKL DEL H ETKL DEL TOPLAM 55,9 20,2 10,9 6,0 7,0 100,0
KRT % 59,2 19,8 9,1 5,3 6,6 100,0
Trkiye genelinde ortaya kan eilimin, etnik kkenler baznda da devam etmekte olduu, aratrmann ortaya kard bir dier veridir. Trklerin %55,9u ve Krtlerin %59,2si ortak dini inanlar birarada yaama konusunda ok etkili bir deer olarak grmektedir. Buna biraz etkili diyenleri de eklediimizde oranlar, Trk kkenlilerde %76,1e, Krtlerde %79a kmaktadr.
48
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
KRT SORUNU NASIL ZLR?
49
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
50 Fotoraf: FreeDigitalPhotos.net
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
ZET
Toplam yedi sorudan oluan bu blmde, Krt sorununun varl ve zm yollar ile ilgili sorulara cevap aranarak toplumsal alg ortaya konmaya allmtr. Bu sorular erevesinde, toplumun ounluu, Krt sorununun varlna inanmakta (%55,3), bugne kadar uygulanan zm yntemlerinin baarsz olduunu dnmekte (%71,1) ve siyaset kurumunun inisiyatif almasn beklemektedir. Ayn ekilde, toplumun azmsanmayacak bir blm, TBMMde temsil edilen partilerin zm ynnde ibirlii yapmasnn (%59,9) veya hkmet ve TSKnn elbirliiyle devletin btn kurumlarnn zm ynnde inisiyatif gelitirmesinin (%64,5) gerekli olduunu dnmektedir. Bunun yansra, toplumun byk bir kesimi, TSKnn PKKy etkisiz hale getirmesinin (%55,6) veya PKKnn silah brakmasnn (%51,1) tek bana sorunu zmeyecei inancndadr. Bu kesim iin, Krt sorununun zm, Krt sorununun PKK dnda kalan dinamikleriyle yzlemekten gemektedir. Bu da siyaset kurumuna sorumluluk dt anlamna gelmektedir. te yandan, toplumda % 25-30luk bir kesim Krt sorununu PKKya indirgeyerek zm iin askeri yntemlerin gerekliliinde srar etmekte (6, 7 ve 10. sorular), % 15-20lik bir kesim ise, her ne yntemle olursa olsun, Krt sorununun zlemeyeceine inanmaktadr. Bu blmde nemli olan bir dier nokta, Krt sorununun nitelii ve muhtemel zm yntemleri zerinde etnik kkene gre dalmda, Trkler ile Krtler arasnda kmsenemeyecek farkllklarn varldr. Bu fark, Krt sorununun PKK dnda kalan dinamikleri noktasnda azalrken, PKKnn devreye girdii noktalarda artmaktadr. Ayn ekilde, siyaset kurumunun sorumluluk almas gereklilii konusunda, etnik kkene gre farkllk azalrken, TSKnn sorunun zmndeki rol konusunda fark artmaktadr. ok belirgin bir ekilde Krtler, TSKy gz ard ederek siyaset kurumunu ne karrken, Trkler, TSKdan vazgemeden siyaset kurumunu ne karmaktadrlar.
51
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Sizce, KRT SORUNU Trkiyenin nemli bir sorunu mudur?

Genel Dalm
60 50 40 30 20 10 0
55,3
39,3
5,5
EVET
HAYIR
FKRM YOK
Bu soru, Krt sorunu isimlendirmesine ynelik toplumun farkndaln lmek ve takip eden sorular yardmyla PKK-Krt sorunu zdeliini ya da ayrmn sorgulamak amacyla sorulmutur. Aratrmaya katlanlarn %55,3, Krt sorununu lkemizin nemli bir sorunu olarak alglamaktadr. Krt sorunu isimlendirmesinin bir siyasi aktr olarak ilk defa Babakan Recep Tayyip Erdoan tarafndan, 2005teki Diyarbakr konumasnda kullanld ve o gnden bugne de bu isimlendirmenin siyasetiler arasnda tereddtle ve yanna baka isimlendirmeler de eklenerek dile getirildii hatrlanrsa, bu orann azmsanmayacak bir yzde olduu farkedilecektir. leriki sorularn (8, 9, 10,11 ve 12) cevaplarnda da ortaya konduu gibi bu isimlendirme, sorunun zm yntemleri asndan hayati bir neme sahiptir. Meseleyi Krt sorunu olarak isimlendiren toplumsal kesimler, zm iin siyaset kurumuna nem atfetmektedirler. Bu erevede, %55,3 orannda Krt sorununu kabul eden toplumsal bir kesimin varl, bu meselenin zm iin siyaset kurumuna nemli sorumluluklar yklemektedir.
52
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Krt sorununu nemli bir mesele olarak nitelemeyen %39,3lk kesim ise, sorunun kendisinden te isimlendiriini reddetmektedir. leriki sorulara (7. ve 10. sorular) verilen cevaplardan anlalaca zere, bu toplumsal kesimler, sorunu terr meselesi olarak alglamakta ve buna paralel olarak da zm srecinde TSKya nem atfetmektedirler.

TRK % EVET HAYIR FKRM YOK TOPLAM 51,2 43,3 5,5 100,0
KRT % 75,8 19,0 5,2 100,0
Etnik kkene gre dalma bakldnda, Trk ve Krt vatandalar arasnda anlaml farkllklar mevcuttur. Her iki etnik kkende de, Krt sorununun varln kabul edenlerin oran, reddedenlerin oranndan daha yksek olsa da, kabul oran Krtlerde ciddi ekilde artmaktadr. Bu farkll Trkler ve Krtler arasndaki alg farkllna ve iletiimsizlie yormak mmkndr.
Birlikte yaama ve ortak deerlerde anlaml benzerliklere sahip olan Trk ve Krt vatandalarmz, sorunun tanmlanmasnda birbirlerinden ayrmaktadrlar. Trkler ve Krtler arasnda bu ayrma (3, 5 ve 6. blmler) ve birliktelik (2, 4 ve 7. blmler) halleri, ileriki sorularda daha net bir ekilde ortaya kacaktr.
AK Parti EVET HAYIR FKRM YOK TOPLAM 69,4 24,0 6,5 100,0
CHP 48,3 46,7 5,0 100,0
MHP 45,2 41,9 12,9 100,0
DTP 93,0 4,9 2,2 100,0
53
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Toplumun Krt sorununu isimlendirmeye ynelik tutumlarnda, siyasal parti deikenine bakldnda, Trk vatandalar asndan anlaml bir farkllk gzkmemektedir. CHPye oy veren kesimler %57, AK Partiye oy verenler %51 ve MHPye oy verenler %50,5 ile Krt sorununun varln kabul etmektedirler. Krt vatandalar asndan parti dalmna bakldnda ise farkllklar anlamldr. Krtlerde DTPye oy verenler %93 ve AK Partiye oy verenler %69,4le Krt sorununun varln teyit ederken, bu oran CHPli Krtlerde %48,3e ve MHPli Krtlerde %45,2ye dmektedir. Bu sonulardan hareketle, Krt sorununu isimlendirme konusunda, siyasal partilerin semenleri zerinde ciddi bir etkiye sahip olduu sylenebilir.
54
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Son 25 ylda terrle mcadelede uygulanan yntemlerin baarl olduunu dnyor musunuz?
Genel Dalm
80 70 60 50 40 30 20 10 0
EVET
71,1
20,8 8,1
HAYIR
FKRM YOK
Son 25 ylda terrle mcadelede uygulanan yntemlerin baarsz olduu konusunda toplumda bir uzlama mevcuttur. Bunu, bugne kadar uygulanan gvenliki perspektifin bir iflas olarak okumak mmkndr. Ancak bu sonular, toplumun TSKnn terrle mcadelede baarsz olduu kanaatinde olduundan ok, TSKnn tek bana aktif olmasnn yanl olduunu dnd eklinde okumak mmkndr. Genelkurmay Bakan lker Babuun eitli konumalarnda, sorunun sadece askeri yntemlerle zlmeye allmasnn yanl olduunu, ekonomik ve sosyo-kltrel tedbirlere bavurulmas gerektiini sylemi olmas, mevcut yntemlerin baarszln dile getirme konusunda toplumu rahatlatm olabilir. Terrle mcadelede uygulanan yntemlerin baarl olmad ynndeki bu yaygn kanaat, siyaset kurumunun imdiye kadar sorunla mcadelede aktif olmamasna ynelik bir eletiri ve bundan sonraki dnemlerde sorunla yzlemesi gerektiine dair ak bir davet olarak alglanabilir. Toplumun, siyaset kurumunun rol almayarak inisiyatifi tamamen gvenlik perspektifine terkettii son 25 yllk dnemdeki uygulamalara ynelik eletirel tutumu, bu sorunun zmnde hangi aktrlerin rol almas gerektiini sorguladmz 6-12
55
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
arasndaki sorulara ve hkmetin Krt almna ynelik kanaatleri sorguladmz 13-18 arasndaki sorulara verdii cevaplarn zeminini tekil etmektedir. Bu soru, zikrettiimiz dier sorularla birletirildiinde, toplumun, sorunun zmnde siyaset kurumunu adres olarak grd ortaya kmaktadr.
KRT % 14,8 75,0 10,1 100,0
Etnik kkene gre dalmlar gsteren tabloda da ak olduu zere, nanslara ramen, son 25 yldr terrle mcadelede uygulanan yntemlerin baarsz olduu konusunda, toplumda etnik farkllklar aan bir mutabakat mevcuttur. Baarszlk konusunda ortak kanaat, katlmclarn parti dalmlarnda da mevcuttur. Partilerin etnik kkene gre dalmna bakldnda da Trklerle
AK Parti EVET HAYIR FKRM YOK TOPLAM 31,0 59,2 9,8 100,0 CHP 15,3 78,8 5,9 100,0 MHP 20,0 75,1 4,9 100,0 DTP 5,2 89,7 5,2 100,0
Partililik / Etnik - Kken - Trk
Krtler arasnda anlaml bir fark olmad grlmektedir. Ancak artc bir ekilde, AK Partililerde baarszlk kanaati daha dk kmaktadr. Bunu da, son yedi yldr partilerinin iktidarda olmasyla ilikili olarak okumak mmkndr.
56
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Baarszlk katlmclarn
kanaatine,
Krt
sosyo-politik
kimlikleri ekseninde bakldnda, genel bir baarszlk kanaatinin varlna ramen, bu algnn kendilerini solda grenlerde, sada grenlere nazaran ok daha keskin olduu grlmektedir. Baka bir anlatmla, baarszlk kanaati, sadan sola doru gittike artmaktadr.
CHP 10,0 83,3 6,7 100,0
MHP 17,2 75,9 6,9 100,0
DTP 6,9 87,9 5,2 100,0
SOLCU EVET HAYIR FKRM YOK TOPLAM 6,5 89,3 4,2 100,0
MERKEZN SOLU 6,7 91,7 1,7 100,0
MERKEZ 15,0 70,7 14,2 100,0
MERKEZN SAI 26,8 63,4 9,9 100,0
SACI 27,9 62,1 9,9 100,0
57
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Size gre, Trkiyedeki Krt sorununun aadakilerden hangisi en etkili olur?
zmnde
Size gre, Trkiyedeki Krt sorununun zmnde aadakilerden hangisi en etkili olur?
Genel Dalm
TBMM TSK HKMET SYAS PARTLERN TTFAKI CUMHURBAKANLII TRK MEDYASI ABD, AB GB DI GLER PKK 0 5 9,5 7,4 10 15 20 25 30 35 40 11,9 23,2 20,8
41,2 39,9 39,5
45
Bu sorunun cevaplandrlmasnda birden fazla seenein iaret edilmesine msaade edilmitir. O yzden 100 zerinden dalm yaplmamtr. Genel dalmda en yksek oran TBMM almtr. TBMM (%41,2) ile siyasi partilerin ittifak (%23,2) birarada dnldnde, toplumun Krt sorununun zmnde en byk rol siyasal partilere verdii aktr. Buna hkmet (%39,5) ve Cumhurbakanl (%20,8) da eklendiinde, toplumun siyaset kurumundan beklentisinin bykl daha net bir ekilde ortaya kmaktadr. Bu soru, Son 25 ylda terrle mcadelede uygulanan yntemlerin baarl olduunu dnyor musunuz? sorusuna verilen % 71lik Hayr cevabyla beraber dnldnde, siyaset kurumuna yklenen misyon daha da belirgin hale gelmektedir. te yandan, tek bana TBMMden sonraki en yksek oran TSK (%39,9) almtr. Bu oran, terrle mcadelede uygulanan yntemlerin baarsn sorgulayan bir nceki soruyla beraber ele alndnda, toplumun terrle mcadelede ve Krt sorununun zmn-
58
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
de TSKy nemsedii ancak inisiyatifi tek bana kullanmasna kar kt sonucuna varmak mmkndr. Siyaset kurumunun farkl balklar altnda (TBMM, hkmet, siyasi partilerin ittifak) greve arl, son 25 yldr terrle mcadelede uygulanan yntemlerin baarsz bulunuu ve TSKnn neminin gz ard edilemeyecek bir oranda (%39,9) tescil edilii bir arada dnldnde, toplumun sorunun zmnde siyaset kurumu ile TSKnn uyumunu belirli lde nemsedii ortaya kmaktadr. Bu sonucu 10. ve 11. sorularn sonularna bakarak da karmak mmkndr. Bunun yan sra, TSKnn ald oran, 9. ve 12. sorular ile ilikilendirerek okumak da mmkndr. 9. soruda Sizce, Trk Silahl Kuvvetleri PKKy askeri yntemlerle etkisiz hale getirirse, Krt sorunu zlr m? sorusuna verilen Evet yant, %36lk bir orana sahiptir. 11. soruda Sizce, PKKnn silahn brakarak dalardan inmesi Krt sorununu zer mi? sorusuna Evet yant verenlerin oran, %38dir. Dolaysyla Krt sorununun zmnde TSKy nemseyen kitlenin orannn %39,9 olduunu hatrlarsak, bu orann yukardaki evet cevaplaryla yani sorunu bir terr sorunu olarak gren kitle ile rtt grlmektedir. Siyasi partilerin ittifaknn ald oran (%23,2), toplumun siyaset kurumuna ve siyasal partilere atfettii neme gre dk kalmaktadr. Bunu, toplumun siyasal partilerin ittifakn nemsedii halde, gereki davrand ve ittifakn salanmayn zm teebbs nnde bir engel olarak grmedii eklinde okumak mmkndr. Topyekn bir ittifak salanamayacan varsayarak TBMMye ve hkmete nem atfetmektedir. Bu durum, 10. soruya verilen cevaplarda da grlmektedir. Sizce, TBMMde grubu olan AK Parti, CHP, MHP ve DTP Krt sorunu ile ilgili ortak bir zm zerinde anlasa Krt sorunu zlr m? sorusuna %59,9luk bir oranla verilen Evet yant, toplumun partilerin ittifakn nemsediini gstermektedir. Buradaki, ittifaka dair %23lk Hayr oran bir umutsuzluk gstergesi olarak okunmaldr. te yandan, medyaya siyasal aktrler ve TSKnn ardndan, zm ynnde ciddi bir rol yklenmektedir. Etnik kken dalmn ortak kesen bir ynelimle, %11 orannda medyann zm ynnde etkinlik gsterebilecei dnlmektedir. Bu da medya faaliyetlerine ciddi bir sorumluluk yklemektedir. Medyann gemi 25 yl ierisinde Krt sorunu balamnda sorumlu yaynclk yaptn sylemek maalesef zordur. Yeni dnemde, merkez medya bata olmak zere, gemile kyaslanmayacak ekilde sorumlu yayncln iaretleri medyada grlmektedir. Bu olumlu tavrn demokratik alm srecinde tahmin edilenden ok daha fazla katk salayacan sylemek yerinde olacaktr. zm ynnde D Glere atfedilen neme (%9,5) bakldnda, gemi yllardaki d mihrak propagandasnn tketildii ve toplumun zm ieride arad aka anlalmaktadr. Toplum, ABD, AB gibi d gler yerine sorumluluu ve inisiyatifi siyaset kuru-
59
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
muna vermektedir. Dolaysyla baz siyasi parti szclerinin ve kanaat nderlerinin iddia ettiinin aksine, toplumun gndeminde D Gler etkili bir aktr olarak yer almamaktadr. zmde etkili olabilecek aktrler arasnda en dk oran (%7,4) PKKya ilikindir. Bu da, zm srecinde kimi evrelerin PKKy kritik bir pozisyona yerletiren tutumlarnn toplumda kabul grmediini ortaya koymaktadr.
Size gre, Trkiyedeki Krt sorununun zmnde aadakilerden hangisi en etkili olur?
TRK % TBMM TSK HKMET SYAS PARTLERN TTFAKI CUMHURBAKANLII TRK MEDYASI ABD, AB GB DI GLER PKK 39,4 43,8 38,4 23,0 19,3 11,8 8,9 5,2
KRT % 50,7 21,2 45,4 25,2 28,3 11,5 12,9 18,8
Etnik kkene gre dalmda, Trkiye geneli tablosuna ynelik yukarda yaplan analizleri yanllayan bir veri olmamakla beraber, Trk ve Krt vatandalar arasnda anlaml baz farkllklar da mevcuttur. zm ynnde en byk rol, Trkler TSKya atfederken, Krtler TBMMye atfetmektedir. Bu aslnda, Trkler ve Krtler arasnda sorunun niteliine ynelik bir alg farkllamasndan kaynaklanmaktadr. Trkler nezdinde TSKnn bu kadar yksek kmas, 9. ve 10. sorulara verilen cevaplarda Krt sorununu terr sorunu olarak alglayanlarn oranlaryla bir arada dnldnde, %40 civarnda bir Trk nfusunun
60
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
sorunu terre indirgedii, terrn ortadan kalkmasyla sorunun biteceine inand ve bu nedenle de TSKya nem atfettii anlalmaktadr. te yandan, ayn sorulara baklarak, Krtlerde sorunu terre indirgeme eiliminin %20 civarnda olduu sylenebilir. Bu erevede Krtler, zm ynnde en byk rol srasyla, TBMMye (%50,7), hkmete (%45,4), Cumhurbakanlna (%28,3) ve siyasi partilerin ittifakna (%25,2), ksacas siyasal aktrlere vermektedirler. TSKya btn bu siyasal aktrlerden sonra, %21,2lik bir oranla nem atfedilmektedir. Trkler ve Krtler arasndaki en byk farkllk, srasyla TSK, PKK ve Cumhurbakanl balklarnda ortaya kmaktadr. TSK ve PKKya ilikin farkllklarn terrle mcadeleye ilikin olduu aktr. Cumhurbakannn Krtlerde %9luk bir oranla daha yksek kmasn da Cumhurbakan Abdullah Gln blgeye yapt ziyaretlere ve zm ynnde kulland syleme yormak mmkndr. Cumhurbakannn zm ynndeki bu tutumunun Krtlerde karlk bulduu aka grlmektedir. PKKnn Krtler nezdinde, siyasal aktrler ve TSKdan sonra, 6. srada ancak %18,8lik bir oranla nemli grlmesi de manidardr. Bu, DTPli aktrlerin muhataplk tartmasn siyasal gndemlerinin birinci maddesi olarak kurgulamalarnn, Krtler nezdinde kabul grmediinin ak bir gstergesi olarak okunmaldr. Bu sorunu ele alta, Krt siyasal hareketinin szcleri ile Krtler arasndaki fark da gstermektedir. Krtler ak bir ynelimle, TBMMye ve dier siyasal kurumlara, ksacas siyasete gvenmektedirler. Yine etnik kkene gre dalma bakldnda, TSKya verilen nemdeki farkllama haricinde, Trk ile Krt vatandalar arasnda, siyaset kurumunun zm ynnde inisiyatif kullanmas gerektii konusunda genel bir kabuln olduu grlmektedir.
61
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Sizce, Trk Silahl Kuvvetleri PKKy askeri yntemlerle etkisiz hale getirirse Krt sorunu zlr m?
Genel Dalm
60 50 40 30 20 10 0
EVET
55,6
36,0
8,3
HAYIR
FKRM YOK
Bu soru, toplumun Krt sorunu ile terr ne lde birbirinden ayrtrdn anlamak amacyla sorulmutur. Toplumun Krt sorunu ile terr sorununu nasl ilikilendirdiini daha btncl olarak anlamak asndan bu soruyu, 6. ve 12. sorularla birlikte okumak daha doru olacaktr. Aratrmaya katlanlarn byk ounluunun (%55,6), sorunu PKKya indirgemedii, PKK etkisiz hale getirilse bile Krt sorununun devam edecei kanaatinde olduu grlmektedir. Bunca yldr srdrlen terr tartmalarnn toplumda genel kabul grmedii anlalmaktadr. TSKnn PKKy askeri yntemlerle etkisiz hale getirmesi ile sorunun zlmeyeceini dnen toplumun siyaset kurumuna ncelik ve inisiyatif atfettii aktr. te yandan, %36lk bir toplumsal kesim, sorunu bir terr sorunu olarak okumaktadr. Bu soru, 6. ve 12. sorularla beraber ele alndnda, %3540 arasnda bir toplumsal kesimin Krt sorununu terre indirgediini grmek mmkndr.
62
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
KRT % 16,1 75,3 8,6 100,0
Bu soru, etnik dalma gre, Trkler ile Krtler arasnda en ciddi farkllklarn grld sorulardan birisidir. 8. soruda, TSKnn rol balamnda Krtler ile Trkler arasnda iaret edilen farkllk, burada mstakil bir soruyla derinletirilmitir. Krtlerin %75i sorunun askeri yntemlerle zlemeyeceine inanrken, bu oran Trklerde %51e dmektedir. Tersinden baklrsa, Trklerin %40 sorunu terre indirgeyip TSKnn askeri yntemlerle bu sorunu zebileceine inanrken, bu oran Krtlerde %16ya dmektedir. Dolaysyla, sorunun kayna ve nasl zlebilecei konusunda Trkler ile Krtler arasnda ciddi bir farklln olduu aktr. Burada hem sorunla ilgili bir alg farkll hem de iki etnik yap arasnda bir iletiim sorunu olduunu belirtmek gerekmektedir.
MERKEZN SOLU 14,8 77,0 8,2 100,0
MERKEZ 14,7 73,4 11,8 100,0
MERKEZN SAI 17,1 67,1 15,7 100,0
SACI 32,0 58,1 9,9 100,0
63
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Sosyo-politik kimlik ekseninde incelendiinde, Krt sorununun PKKya indirgenmesi eiliminin ve TSKnn PKKy etkisiz hale getirmesiyle sorunun zleceine inananlarn, sada en yksek iken, sola doru azald grlmektedir. Krtlerde bu sol ve sa eksen DTP ve AK Partiye denk gelirken, Trklerde MHP ve CHPye denk gelmektedir.
Corafi Blgeler / Genel Dalm
EVET STANBUL BATI MARMARA EGE DOU MARMARA BATI ANADOLU AKDENZ ORTA ANADOLU BATI KARADENZ DOU KARADENZ KUZEYDOU ANADOLU ORTADOU ANADOLU GNEYDOU ANADOLU 26,4 42,8 33,3 48,8 42,3 38,4 50,9 48,7 37,8 54,3 39,5 36,9
HAYIR 67,0 45,6 56,1 42,8 51,8 52,0 44,9 46,1 55,1 33,0 39,5 55,5
FKRM YOK 6,6 11,6 10,6 8,4 5,8 9,5 4,3 5,2 7,1 12,7 21,0 7,6
TOPLAM 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
Blgesel dalmda da anlaml farkllklar gzkmektedir. Srasyla, Kuzeydou Anadolu, Orta Anadolu, Dou Marmara ve Bat Karadenizde TSKnn PKKy etkisiz hale getirmesi durumunda sorunun zlebileceine inananlar ounluktayken, stanbul, Ege, Gneydou Anadolu ve Dou Karadenizde sorunun PKKnn etkisiz hale getirilmesiyle zlemeyeceine inananlar daha yksek kmaktadr. zellikle stanbul, bu ve dier sorulara verdii cevaplardan anlald zere, Krt sorununun bir siyasi ve sosyolojik mesele olarak en youn ekilde algland ildir. Hem Trkiyenin nemli ve geni bir mikrokozmozu hem de zengin sosyal bileenlerin temsil edildii bir ehir veya (nfustan dolay) blge olarak ele alndnda, stanbul, Krt sorununa demokratik alm srecine dair dinamiklerin en youn algland yer olarak grlebilir.
64
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Eitim Dzeyi / Etnik Kken - Trk
DK EVET HAYIR FKRM YOK TOPLAM 44,1 45,8 10,1 100,0
ORTA 36,4 58,1 5,5 100,0
YKSEK 29,8 65,5 4,7 100,0 EVET HAYIR FKRM YOK TOPLAM
DK 18,6 70,5 10,9 100,0
ORTA 9,6 86,6 3,8 100,0
YKSEK 11,3 88,0 0,8 100,0
Etnik kimlikleri ortak kesen bir eilim olarak, katlmclarn eitim dzeyi ile tutumlar arasnda anlaml bir iliki olduu grlmektedir. Buna gre, eitim dzeyi arttka, Krt sorununun PKKya indirgenemeyeceine, sorunun askeri yntemlerle zlemeyeceine, PKK etkisiz hale getirildiinde de sorunun devam edeceine inananlarn saysnda anlaml bir art grlmektedir.
65
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
10
Sizce, TBMMde grubu olan AK Parti, CHP, MHP ve DTP Krt sorunu ile ilgili ortak bir zm zerinde anlarsa Krt sorunu zlr m?
Genel Dalm
70 60 50 40 30 20 10 0
59,9
31,5
8,6
EVET
HAYIR
FKRM YOK
Bu soru, siyasal partilerin ve onlarn ahsnda siyaset kurumunun Krt sorununu zme kapasitesini toplum nezdinde sorgulamak amacyla sorulmutur. Toplumun %60 orannda, TBMMyi ve siyasal aktrleri sorunun zmnde baarl olabilecek aktrler statsnde grd aktr. Bu soru, 8. ve 9. soru ile ilikilendirilerek ele alndnda, meseleyi terre indirgemeyip, zmde siyaset kurumunun etkili olacan dnen %60a yakn bir toplumsal kitle olduunu sylemek mmkndr. TBMMnin inisiyatifinde gelitirilecek bir zmn baarya ulaacan dnen %60lk kitleye ramen, 13. soruda hkmetin Krt almn destekleyenlerin %48,1le snrl kalmas, hkmet asndan nemli dersler barndrmaktadr. Hayr cevabn veren %31,5lik kitleyi, sorunun TSKsz zlemeyeceine veya sorunun her ne ekilde olursa olsun zlemeyeceine inanan bir toplumsal kesimin toplam olarak grmek mmkndr. Baka bir deyile, toplumun %31,5lik bir kesimi, ya TSKnn roln nemsedii veya Krt sorununun her ne ekilde olursa olsun zlemeyeceine inand iin, TBMM ats altndaki partilerin veya siyaset kurumunun Krt sorununu zemeyeceini dnmektedir.
66
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
KRT % 75,5 17,9 6,5 100,0
Etnik kkene gre dalmda, Trkler ile Krtler arasnda ciddi bir farkllk mevcuttur. Bu farkllk, 8. ve 9. sorularda problemin tanm ve bununla ilikili olarak TSKnn sorunun zmndeki rol ile ilikilendirilerek okunmaldr. Problemin terr sorunu olduunu, bu nedenle de askeri metotlarla zlebileceini dnen %35 civarnda bir Trk nfus, meselenin zmnde siyaset kurumunu adres grmemektedir. Geri bu nfusun bir ksmnn sorunun hibir ekilde zlemeyeceini veya sorunun var olmadn dnyor olmas (ak ulu 3. soru) da mmkndr. Krtlerin %75lik bir oranla sorunun zm adresi olarak TBMMyi grmesi hem manidardr hem de 8. soruda siyaset kurumuna verdii destekle de rtmektedir. Bu soruda, TBMMye verilen %75lik destek, TSKnn PKKy etkisiz hale getirmesinin Krt meselesini zme kavuturma ihtimalini sorguladmz 9. soruda Krtlerin %75lik bir oranla Hayr cevab vermesiyle birletirildiinde, Krtlerin Krt sorununun zmnde siyaseti adres grdnn baka bir gstergesi olarak okunabilir.
67
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Ya Gruplar / Etnik Kken - Trk
1825 ARASI EVET HAYIR FKRM YOK TOPLAM 51,5 42,0 6,5 100,0
2635 ARASI 53,2 38,7 8,1 100,0
3645 ARASI 58,6 33,0 8,5 100,0
4660 ARASI 61,8 28,0 10,2 100,0
61 VE ST 64,3 20,8 14,9 100,0
Krtlerde %75lik bir oranla TBMM ne karken, Trklerde bu orann azalmas nedeniyle, tutum farkllna yol aan farkl deikenlere baklabilir. Bu erevede, Trklerde ya grubu bu tutum zerinde etkili bir deiken olarak gzkmektedir. Ya arttka, TBMMye atfedilen nem artmaktadr. Trklerin tutumu zerinde partilerin arlna bakldnda, DTPliler ve AK Partililerde TBMMye yklenen anlam yksekken, bu oran
AK Parti EVET HAYIR FKRM YOK TOPLAM 64,4 26,8 8,8 100,0 CHP 53,7 37,8 8,5 100,0 MHP 49,9 43,7 6,3 100,0 DTP 74,1 25,9 0,0 100,0
Partililik / Etnik Kken - Trk
CHPliler ve MHPlilerde daha dk kalmaktadr. Bu eilim, mevcut Krt almna partilerin verdii destekle de rtmektedir.
68
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Sizce, Hkmet ve Trk Silahl Kuvvetleri dahil devletin tm kurumlar Krt sorunu ile ilgili ortak bir zm zerinde anlasa Krt sorunu zlr m?
Sizce, Hkmet ve Trk Silahl Kuvvetleri dahil Devletin tm kurumlar Krt sorunu ile ilgili ortak bir zm zerinde anlasa Krt sorunu zlr m?
Genel Dalm
11
70 60 50 40 30 20 10 0
64,5
23,9 11,5
EVET
HAYIR
FKRM YOK
Bu soru, bir nceki soruyu derinletirmek amacyla sorulmutur. Bir nceki sorudan temel fark, TSKnn ve devlet kurumlarnn zm srecine katlmas durumudur. Verilen cevaplardan, hkmetin, TSKnn ve devletin dier kurumlarnn zerinde anlat bir zm senaryosunun toplumda genel kabul grd ortaya kmaktadr. TBMMye %60la verilen destee karn, TSK ve devlet kurumlarnn eklenmesiyle, verilen destek %4,5lik bir artla %64,5e kmaktadr. ok yksek olmamakla beraber, art, devletin sreci desteklemesinin toplumsal bir kabul grdn gstermek asndan anlamldr. Bu, zm srecinin partiler st bir devlet projesi olarak hayata gemesinin toplumda byk bir destek greceine iaret etmektedir. te yandan, bir nceki soruda, sorunun zmnde TBMMyi yetersiz grenlerden ne kadarnn adresi yanl grd, ne kadarnn da hibir ekilde sorunun zlemeyeceini dnd ynndeki mulklk, bu soru ile bir nebze aa km durumdadr. Buna gre, yaklak %25lik bir kitle, her ne ekilde olursa olsun, Krt sorununun zlemeyeceine inanyor gzkmektedir. Bunu yllarn oluturduu bkknlk, umarszlk ve karamsarlk algs ierisinde anlalabilir bir alg olarak okumak da mmkndr.
69
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Sizce, Hkmet ve Trk Silahl Kuvvetleri dahil devletin tm kurumlar Krt sorunu ile ilgili ortak bir zm zerinde anlasa Krt sorunu zlr m?
KRT % 68,5 20,2 11,3 100,0
Hkmet, TSK ve devletin dier kurumlarnn katld bir zm teebbsne duyulan inan, toplamda etnik dalmda da varln korumaktadr. te yandan, bu soru, TBMMnin zmdeki rolnn sorguland bir nceki soruyla (10. soru) beraber deerlendirildiinde, TSK- Siyaset ekseninde Trkler ile Krtler arasnda anlaml bir alg farkllnn var olduu grlmektedir. TSKnn denkleme dhil olmasyla, Trklerde destek %56dan %64e karken, Krtlerde destek %75,5ten %68,5e dmektedir. Sorunun tanm ile birebir rten bu ayrma, Krtlerle Trkler arasndaki alg farkllnn temel tezahrlerinden biri olarak ne kmaktadr.
Sizce, Hkmet ve Trk Silahl Kuvvetleri dhil devletin tm kurumlar Krt sorunu ile ilgili ortak bir zm zerinde anlasa Krt sorunu zlr m?
Krtler asndan, eitim dzeyi deikeninde de anlaml baz gstergeler mevcuttur. Buna gre, eitim dzeyi arttka, TSKya ve devletin dier kurumlarndan yana beklentinin azald grlmektedir.
ORTA 66,5 26,7 6,8 100,0
YKSEK 62,4 31,6 6,0 100,0
70
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Sizce, Hkmet ve Trk Silahl Kuvvetleri dhil devletin tm kurumlar Krt sorunu ile ilgili ortak bir zm zerinde anlasa Krt sorunu zlr m?
MERKEZN SOLU 60,7 27,9 11,5 100,0
MERKEZ 69,0 17,8 13,2 100,0
MERKEZN SAI 54,9 19,7 25,4 100,0
SACI 74,3 15,8 9,9 100,0
Sosyo-politik kimliklerin tutumlar zerindeki etkisinde, Krtler asndan anlaml bir iliki mevcuttur. Sosyo politik kimlikte sarka sadan sola doru gittike, zm umudu azalmaktadr. Bunu da TSKdan ok, siyaset kurumuna verilen ncelik ile ilikili olarak grmek mmkndr.
71
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
12
Sizce, PKKnn silahn brakarak dalardan inmesi Krt sorununu zer mi?
Genel Dalm
60 50 40 30 20 10 0
EVET
51,1 38,8
10,1
HAYIR
FKRM YOK
Bu soru, toplumun Krt sorunu algsnda PKKnn konumunu anlamak amacyla, TSKnn PKKy etkisiz hale getirmesi yerine, PKKnn silah brakmas senaryosuyla sorulmutur. Toplumun yardan fazlas, PKKnn silah brakmas durumunda Krt sorununun zlemeyecei ynnde kanaat bildirerek, Krt sorununu PKKdan ayrtrmaktadr. Bu sonu, ok az farkllklarla, TSKnn PKKy etkisiz hale getirmesi durumunda, Krt sorununun zlmesi senaryosuna ynelik toplumun kanaatiyle rtmektedir. Yllardr PKK ile Krt sorunu arasnda kamuoyunda yaratlan zdelie ramen, bu zdelii reddeden toplumsal kesimin %51 olmas kmsenemeyecek bir orandr. Bu oran, toplumun ounluunun PKKy Krt sorununun nedeni olmaktan ok, bir sonucu olarak grdn de ortaya koymaktadr. Bu soru, Krt meselesinin zm yntemlerini ve aktrlerini sorguladmz 7, 8, 9, 10 ve 11. sorularla beraber dnldnde, toplumun ounluunun neden siyaset kurumunu zmn adresi olarak iaret ettiini gstermektedir. Toplum, zmn adresi olarak siyasal aktrlere sorumluluk yklemektedir, nk meseleyi PKKy aan bir sorun olarak grmektedir.
72
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Ancak hem bu soruda hem de 9. soruda %35-40 aras bir kitle, Krt sorununu PKK ile zdeletirerek, PKKnn etkisiz hale getirilmesi veya kendiliinden silah brakmas durumunda, Krt sorununun da zleceini dnmektedir. Krt sorunu ile PKK arasndaki zdelie ynelik toplumsal algy sorguladmz bu soru (Evet: %38,8; Hayr: %51,1) ile 9. soru (Evet: %36; Hayr: %55,6) arasndaki %3-4 civarndaki farkllklar, TSKnn PKKy bitirmesi senaryosuna ynelik tereddtten kaynaklanm gzkmektedir.
KRT % 38,4 49,9 11,7 100,0
Etnik kkene gre dalma bakldnda, Trk ile Krt vatandalar arasndaki tutumlar, 9. soruya gre ciddi bir farkllk tamaktadr. Trklerin her iki soruda da kanaati sabit iken, Krtlerde ciddi farkllk mevcuttur. 9. soruda, TSKnn PKKy etkisiz hale getirmesi senaryosuna %75,3lk bir oranla muhalefet eden Krtler, PKKnn kendiliinden silah brakmas senaryosuna da %49,9luk bir oranla kar kmaktadr. Her iki soruda da Krtler, PKK ile Krt sorunu arasndaki ilikiyi ve PKKnn ortadan kalkmasnn Krt sorununu zme kavuturaca varsaymn reddetmektedirler. Ancak, PKKnn kendiliinden silah brakmasna daha fazla prim veriyor gzkmektedirler. Ayn fark, her iki senaryoda sorunun zlebileceini dnenlerin orannda da belirgin olarak gzkmektedir. TSKnn PKKy etkisiz hale getirmesiyle Krt sorununun zleceini dnen Krtlerin oran %16,1le snrlyken, bu oran PKKnn kendiliinden silah brakmas durumunda %38,8e kmaktadr. Bu farkllklar, TSKnn sorun zme yntemine muhalefet, terrn bitmeyeceine dair inan veya PKKnn varln srdreceine dair alg ile anlamlandrmak mmkndr.
73
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Trkler asndan eitim dzeyi anlaml bir deiken deilken, Krtlerde anlaml bir deiken olarak ortaya kmaktadr. Krtlerde eitim dzeyi arttka PKKnn silah brakmasnn Krt sorununu zme kavuturmayaca inanc da artmaktadr. Bu ise eitim dzeyi ile ideolojik veya siyasi derinliin ilikisini eklinde yorumlanabilir.
ORTA 31,1 60,2 8,7 100,0
YKSEK 31,6 62,4 6,0 100,0
MERKEZN SOLU 26,2 68,9 4,9 100,0
MERKEZ 38,3 48,3 13,4 100,0
MERKEZN SAI 45,1 35,2 19,7 100,0
SACI 58,1 29,8 12,1 100,0
Ayn tutum Krtler asndan sosyo-politik kimlik eilimlerinde de ortaya kmaktadr. Sa eilimlere sahip Krtlerde PKK ile Krt sorunu arasnda bir zdelik kurularak, PKKnn silah brakmasnn Krt sorununu zebilecei algs hakimken, sarka sol eilimlere doru kaydka bu zdelik ve kanaat ortadan kalkmaktadr.
74
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
AILIM ve SYAS PARTLER
75
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
76 Fotoraf: www.bigfoto.com
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
ZET
Toplam alt sorudan oluan bu blmde, zel olarak Krt almnn halk nezdinde nasl bir karlk bulduu, siyasi partilerin gelitirdikleri pozisyonlar halkn nasl deerlendirdii, parti semenleri arasnda bu konuda ne tr farkllklar olduu gibi sorulara cevap aranmtr. Bu blmdeki sorulara tek tek bakldnda grlecei zere, genel dalm dzeyinde alm sreci desteklenmektedir. Verilen destek, Krtlerde daha yksek iken, Trk kkenliler de azmsanmayacak bir oranda sreci olumlu bulmaktadr. Ancak kararsz bir konumda kalanlarn da nemli bir yekn tuttuu grlmektedir. ncelikle unu belirtmek gerekir ki alm, kamuoyunun ounluu tarafndan olumlu olarak alglanmaktadr (%48,1 alm olumlu, %36,4 ise olumsuz bulmaktadr). Bu sonu AK Parti iin cesaretlendirici olarak nitelenebilir. Dier partilerin alm srecinde izledikleri politikalara ilikin kamuoyunun kanaatine baktmzda %64, CHPnin Krt almna yaklamn olumsuz, %16 ise olumlu bulmaktadr. Bu sonu, CHP iin imdiye kadar izledii yaklam deitirmesi ynnde bir uyar niteliindedir. MHPnin hkmetin alm politikasna ilikin tutumunu olumsuz bulanlarn oran %62, olumlu grenlerin oran ise %16dr. MHPnin olumluluk orannn CHPnin aksine son seimlerdeki desteine yakn olmas, bu partinin imdiye dek izledii siyaseti pekitirmesi iin makul bir gereke saylabilir. te yandan MHPnin %62lik bir oran dururken, %16ya yaslanmann siyasi rasyonalitesini de gzden geirmesi gerektii sylenebilir. DTPnin yaklamnn olumluluk oran, srpriz bir ekilde CHP ve MHPnin stndedir. Kamuoyunun %35i, DTPnin bu konudaki yaklamn olumlu bulmaktadr (olumsuz grenler %41). Bu sonu, sorunun zmne katk sunma noktasnda bulunan DTPnin mevcut yaklamn srdrmesi durumunda hem kamuoyu hem de siyasi aktrler nezdinde olumlu bir algya yol aacann bir iareti niteliindedir.
77
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
AK Parti, CHP ve MHPnin Krt alm konusundaki politikalarnn Trkiye genelinde nasl karlk bulduuna bakldnda, iktidar partisinin bylesine hassas bir konuda bile muhalefet partilerine kyasla daha salam bir olumluluk algs yaratt sylenebilir. AK Partinin almn olumlu bulanlar %48,1, CHP ve MHPnin politikalarn olumlu bulanlarn oran ise her biri iin %16dr. Hkmetin almna partiler asndan bakldnda, CHP ve MHP ile kyaslandnda AK Partinin kendi parti tabann daha ok ikna ettii grlmektedir. AK Parti semeninin %60, CHP semeninin %33 ve MHP semeninin %40 partilerinin tutumlarn olumlu bulmaktadr. Hkmetin alm politikasnn somut bir uygulamas olan TRT e yaynlarna kamuoyu destei %51 dzeyindedir (desteklemeyenlerin oran %39). Bu destek, daha sonraki btn somut alm giriimleri iin hkmeti tevik edici bir bulgudur. Alm srecine ve sreci yrten AK Partiye kar yaplan blclk eletirisinin toplumda kabul grmedii (%59,7), bunun hem Trk hem de Krt kkenlilerde (srayla %55,9 ve %79,1) reddedildii anlalmaktadr. Sorunla muhatap olma noktasnda toplum, yeni yntem ve uygulamalar dorudan reddetmek yerine, ihtiyatl da olsa destek sunmay tercih etmektedir.
78
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Hkmetin Krt sorununun zm iin son zamanlarda balatt alm nasl buluyorsunuz?
13
Genel Dalm
60 50 40 30 20 10 0
OLUMLU OLUMSUZ FKRM YOK
48,1 36,4
15,5
Alm konusundaki en nemli tartmalardan biri, kamuoyunun destei konusudur. Bu soru, bu destei lmek zere sorulmutur. Ortaya kan sonular, hkmetin balatt alm olumlu bulanlarn %48,1 olduunu gstermektedir. Dolaysyla almn tek bana, hkmet iin bir risk ierdii gr, en azndan imdilik geersiz olup, zm fikri ve iradesine kar kitlesel bir itiraz sz konusu deildir; aksine toplumsal destek yksektir. te yandan olumsuz (%36,4) veya kararsz (%15,5) tutuma sahip kesimlerin oran da gz ard edilemeyecek bir dzeydedir. Bu oranlara, srece dorudan kar olanlar dhil olduu gibi, srecin gidiine, ynetimine ve ieriine itiraz olanlar da dhildir. Bu soruya verilen cevab, mevcut sreci ok sert bir ekilde eletiren CHP ve MHPnin tutumlarnn deerlendirildii 14. ve 15. sorularla beraber ele almak, tablonun daha doru okunmasn salayacaktr. Srece kar koyan siyasal partilerin tutumlar, %60 geen bir oranda olumsuz bulunmaktadr. Alma destein sadece az bir farkla nde olmasna ramen, muhalefet partilerini deerlendirirken ortaya kan olumsuz tablo da gznnde bulundurulduunda, toplumun verdii mesaj, 7. ve 9. sorularda da aka grld zere, siyasal aktrlerin elbirlii iinde sorunlara zm bulmas gerektiidir.
79
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
TRK % OLUMLU OLUMSUZ FKRM YOK TOPLAM 42,7 40,8 16,5 100,0
KRT % 75,7 13,9 10,4 100,0
Alma ynelik tutumlarda etnik kkenlerin etkisine baktmzda, Krt kkenlilerin byk bir oranda (%75,7) sreci olumlu bulduu grlmektedir. Buna kar Trk kkenlilerde alm olumlu bulanlar %42,7lik bir oranla olumsuz bulanlardan (%40,8) daha fazla olsa da, fark ok azdr. Burada da kararszlar, dengeleri etkileyecek bir ekilde %16,5 gibi yksek bir orana sahiptir. Her iki unsur gznnde bulundurulduunda, alm srecine olumsuz yaklamn, keskin bir kartlk olmaktan ok, devletin farkl kurumlarnn srece ak desteini ilan edip etmemesiyle ve gven sorunuyla alakal olduu sylenebilir. Srecin bundan sonraki ynetiminde izlenecek yol ve kazanlacak yeni destekler (rnein son MGK toplantsnda hkmetin demokratik alm politikasna devam edilmesi ynndeki kararlar gibi) toplumsal destei artrabilir. Beinci ve altnc blmlerde de grlecei zere, Trk kkenlilerde Krt sorunu etrafnda gelien siyasi talepler ve hareketlenmeler byk phe ve tedirginlikle karlanmakta, hatta toplumun %64 Krtlerin lkeyi blmeyi istediini dnmektedir. Bu verileri gznne alrsak, ortadaki iletiim kopukluuna ramen %42,7 rakam, olumlu ve geniletilebilir bir zemini iaret etmektedir.
80
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Hkmetin Krt alm ile ilgili olarak CHPnin yaklamn nasl buluyorsunuz?
14
Genel Dalm
70 60 50 40 30 20 10 0
OLUMLU
63,5
15,6
21,0
OLUMSUZ
FKRM YOK
CHPnin hkmetin balatt Krt alm ile ilgili politikasnn toplumsal algsn sorduumuz bu soruda, CHP politikasnn, kamuoyunda destek bulmad grlmektedir. Toplumun %63,5i, CHPnin Krt almna destek vermemesini onaylamazken, %15,6s CHPnin tavrn olumlu bulmaktadr. %21 oranndaki kararszlar, hem hkmetin almn ieriini henz aklamamas hem de CHPnin muhalefet politikasnn ieriini netletirmeyii ile aklamak mmkndr. Bu soru, toplumun siyasal aktrlerin birlikteliine verdii nemin aka grld 8. ve 10. sorularla ve siyasal partilerin hkmetin Krt almna ynelik tutumunun deerlendirildii bu blmdeki dier sorularla beraber ele alndnda, toplumun siyaset kurumunun elini zayflatan ve siyasal aktrleri gszletiren tavr ve tutumlar benimsemedii ortaya kmaktadr.
81
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
KRT % 6,5 79,8 13,7 100,0
Toplumun CHPnin politikasna ynelik olumsuz tutumu, etnik kkene gre dalmda da bir farkllk gstermemektedir. Greli olarak Krtlerin CHPye ynelik tutumu daha olumsuz olsa da, Trklerin tutumunun da olumlu olmad aktr.
Partililik
AK Parti OLUMLU OLUMSUZ FKRM YOK TOPLAM 8,5 70,7 20,8
CHP 33,0 47,4 19,6
MHP 22,3 58,2 19,5
DTP 29,3 67,2 3,4
AK Parti 4,4 77,8 17,8
CHP 23,3 57,5 19,2
MHP 20,0 66,7 13,3
DTP 3,0 91,6 5,4
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Etnik Kken - Trk
Etnik Kken - Krt
CHPnin politikasna semen eilimleri asndan bakldnda da durum deimemektedir. Dier partililerin CHPnin tavrn olumsuz bulmasnn yan sra, CHPliler de kendi partilerinin politikasna dier partililere yaklaan bir oranla olumsuz bakmaktadrlar. Ksacas, kamuoyunun ve CHP semeninin ounluu, Krt alm konusunda parti merkezinin yrtt politikay desteklememekte ve partinin alma kar sert ve olumsuz bir yaklam sergilemesi yerine srete yer almas gerektii mesajn vermektedir.
82
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Hkmetin Krt alm ile ilgili olarak MHPnin yaklamn nasl buluyorsunuz?
15
Genel Dalm
70 60 50 40 30 20 10 0
OLUMLU
62,3
16,1
21,7
OLUMSUZ
FKRM YOK
Hkmetin Krt almna en youn ve sert muhalefeti MHP yrtmektedir. Bu nedenle, toplumun MHPnin muhalefet politikasna ynelik algs sorulmutur. Sorudaki gstergelerden aka anlald zere, MHPnin alma set eken politikas toplumdan ciddi bir muhalefet grmektedir. MHPnin tavrn olumsuz bulanlarn oran %62,3 iken, olumlu bulanlarn oran %16,1le snrl kalmaktadr. Bu oran ilk bakta MHPnin oy tabanna yakn bir oy olarak gzkmektedir. Ancak, semen analizlerine bakldnda, MHPnin kendi semeninin de partilerinin politikas konusunda ikiye ayrld grlmektedir. Sonu olarak, MHPnin Krt almna kar durarak oy orann artrabilecei yaklam, en azndan imdilik doru grlmemektedir. MHPnin ihanet sulamalaryla yrtt muhalefetin toplumsal ve de siyasal karl bulunmamaktadr.
83
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
KRT % 4,2 81,1 14,6 100,0
MHPnin Krt almna ynelik politikasna etnik kkene gre dalm ekseninde bakldnda, Krtlerdeki youn muhalefetin yansra, Trklerin de %58,7lik bir oranla bu politikaya kar kt, destekleyenlerin ise ancak %18,3le snrl kald grlmektedir. Partililik ekseninde bakldnda, Krt almna en sert tepkiyi gstererek, alm vatana ihanet ve blclk gibi sulamalarla yarglayan MHPnin, kendi tabanndan da yeterli destei grmedii anlalmaktadr. MHPnin politikalarn olumlu bulanlarn oran %40,4 iken, muhalefet edenlerin oran %43,3e kmaktadr.
OLUMLU OLUMSUZ FKRM YOK TOPLAM AK Parti 12,2 65,9 21,8 100,0 CHP 19,7 58,7 21,6 100,0 MHP 40,4 43,3 16,3 100,0 DTP 5,1 91,5 3,4 100,0
84
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Hkmetin Krt alm ile ilgili olarak DTPnin yaklamn nasl buluyorsunuz?
16
Genel Dalm
45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
OLUMLU
41,3 35,0 23,7
OLUMSUZ
FKRM YOK
MHP ve CHPnin aksine DTP, hkmetin almn destekleyen bir politika srdrmektedir. Bu soruyla, toplumun DTPnin politikasn nasl alglad sorulmutur. Hkmetin Krt almna ynelik politikalar konusunda DTPnin politikalarna ilikin olumluluk algs Trkiye genelinde %35e kmaktadr. DTP, hkmetin Krt almna destek vereceini ilan ederek, yrtt politikaya ilikin olumlu havay oy orannn ok stne karmay baarmtr. Oy oran % 56 dzeyinde olan bir partinin kamuoyunda ald onayn %35e ulamas dikkat ekicidir. Bu sonu, DTPnin Krt sorununun zmne katk vereceine ilikin bir beklentinin sonucu olarak okunabilir. DTP temsilcilerinin ve zellikle de Ahmet Trkn aklamalarnn kamuoyunda olumlu bir etki brakt anlalmaktadr. Buradan, DTPnin bara katkda bulunma izgisinde hareket ettiinde, Trkiye genelinde olumlu bir tavrla karland grlmektedir. Merkez siyasetle ibirlii halinde Krt sorununun barl zmne katkda bulunan bir DTPnin, Trkiye genelinde normallemesini gerekletirmesi mmkn gzkmektedir.
85
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
DTP, soruna ynelik yapc, kuatc ve btncl bir dil kullanarak, Trk tarafnn algsn dntrebilir ve zm kolaylatrc bir rol oynayabilir. Bunu yaparken, bir yandan da Trkiye partisi hviyetine kavuabilir.
KRT % 65,8 18,2 16,0 100,0
Etnik kkene gre dalma bakldnda, Trkler arasnda, CHP (%17,3) ve MHPnin (%18,3) Krt almna ynelik politikalarna olumlu bakanlardan daha yksek bir orann, DTPnin (%28,9) yaklamn olumlu bulduu grlmektedir. Bu, DTP iin Trkiye siyasetinde normallemenin ilk iareti olabilir. Bir konuda Trkler arasnda iki muhalefet partisinden daha popler bir DTP tablosunun ortaya kmas, Krt almnn, DTP iin de Trkiye siyasetine alm frsat yaratt anlamna gelmektedir. te yandan, DTPnin Trkler arasnda hala %46 orannda olumsuz algland da not edilmelidir. Aslnda yine de CHP ve MHPnin Krt almyla ilgili politikalarnn olumsuz bulunma oranlaryla (%60,2 ve %58,7) karlatrldnda DTPnin olumsuzluk algsnn ciddi dzeyde dk olduu farkedilecektir. Dolaysyla DTP liderlerinin saduyulu aklamalarnn devam durumunda bu olumsuzluk orannn daha da aaya dmesi artc olmayacaktr.
86
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Devletin resmi yayn kuruluu TRTde Krte TRT e kanalnn yayna balamasn nasl karlyorsunuz?
17
Genel Dalm
60 50 40 30 20 10 0
51,1 38,6
10,3
OLUMLU
OLUMSUZ
FKRM YOK
Bu soru, demokratikleme ve Krt almnn en somut ncllerinden biri olan TRT ein yayna balamas konusunda toplumsal algy lmek amacyla sorulmutur. Soruya verilen cevaplardan da grlebilecei gibi, kamuoyu TRT ein yayna girmesini desteklemektedir. %51lik bir oranda gsterilen destek, soyut bir sylemden kp uygulamaya dnen bir almn ksa zamanda normalletiini gstermektedir. 18., 19. ve 20. sorularda da grlecei zere, Krt sorununun ok nemli bir ksmnn, aslnda bir dil (Krte) sorunu olduu dnldnde, yaanan srecin Krtenin normallemesi sreci olduu da sylenebilir. Sorun veya tehdit alglaryla baetmenin en maliyetsiz yntemlerinden birinin demokratik almlar olduu, TRT e rneinde bir kez daha grlmektedir.
87
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
KRT % 67,1 25,0 7,8 100,0
Etnik kkenlere gre bakldnda da TRT ee kar gsterilen olumlu tutuma ilikin tabloda ciddi bir deiiklik grlmemektedir. Hem Krt kkenliler (%67) hem de Trk kkenliler (%48) arasnda kanaln yayna balamas olumlu bir gelime olarak alglanmaktadr. DTPnin Krtler arasnda TRT ee kar tavr gelitirme giriiminin, en azndan bu adan etkili olmad sylenebilir. Burada en ilgin tablo, etnik dalm ve parti bazl kategorilendirmede ortaya kmaktadr.
Devletin resmi yayn kuruluu TRTde Krte TRT E kanalnn yayna balamasn nasl karlyorsunuz?
AK Parti OLUMLU OLUMSUZ FKRM YOK TOPLAM 59,5 28,5 12,0 100,0
CHP 41,0 49,9 9,1 100,0
MHP 30,9 61,2 7,9 100,0
DTP 75,9 19,0 5,2 100,0
Trk ve Krt etnik kkenlerine gre parti tablolar karlatrldnda grld zere CHP, MHP ve DTP semeninin tutumunda esas belirleyici faktr etnik kimlik iken, AK Partili semenlerin tutumlarn belirlemede parti izgisi etnik kimliin nne gemektedir.
88
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Devletin resmi yayn kuruluu TRTde Krte TRT E kanalnn yayna balamasn nasl karlyorsunuz?
AK Parti OLUMLU OLUMSUZ FKRM YOK TOPLAM 83,9 8,1 8,0 100,0
CHP 68,9 25,2 5,9 100,0
MHP 53,3 36,7 10,0 100,0
DTP 49,0 46,0 5,0 100,0
CHPli ve MHPli Trk kkenliler arasnda alm olumsuz bulanlar (srasyla %49,9 ve %61,2) olumlu bulanlara gre daha fazla olmasna karn her iki partide de alma azmsanmayacak bir destek sz konusudur (srasyla %41 ve %30,9). Ayn ekilde, yine Trk kkenliler arasnda alma en ok destek veren semen ise AK Parti (%59,5) ve DTP (%75,9) semenidir. Krtlerde parti dalmna bakldnda, alma en olumsuz yaklam %46 ile DTPlilerdedir. CHPli Krtlerde ise partinin Trk kanadndan farkl olarak %69a yakn bir kesimi, TRT e almn desteklemektedir. TRT e konusunda etnik kimliklere bal olarak deien bu tabloda AK Parti nemli bir istisna tekil etmektedir. Etnik kimliklere ramen Trk ve Krt AK Parti semeni AK Partinin politikasna benzer ekilde destek vermektedirler.
89
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
18
Babakan ve Hkmetin Krt sorununu zme abalar muhalefet tarafndan blclk yapmak olarak sulanyor. Siz buna katlyor musunuz?
Genel Dalm
70 60 50 40 30 20 10 0
EVET
59,7
25,0 15,3
HAYIR
FKRM YOK
Trkiyenin tarihsel tecrbesi, yllardr baskn olan gvenlik syleminin etkisi ve PKKnn iddet politikasyla beslenen blnme endiesi, toplumda derin hassasiyetler yaratmtr. Krt alm da muhalefet tarafndan yaygn biimde blcle yol aaca gerekesiyle eletirilmektedir. CHP bunu dolayl yaparken (Babakan Erdoann DTP lideri Ahmet Trkle grmesini mral ile grme olarak nitelemek gibi) MHP aktan ve dorudan yapmaktadr. Bu soru, bu sulamalarn toplum tarafndan nasl alglandn lmek amacyla sorulmutur. Tablonun iaret ettii ilk nokta, kamuoyunun %59,7lik bir oranla muhalefet partilerinin bu sylemlerine katlmad ynndedir. Kamuoyu derin bir blclk kaygs tamasna ramen, hkmetin zm inisiyatifini bu erevede grmemektedir. zm iin alm giriiminin blclk olarak nitelenmemesi, zm iin yeni yaklam ve yntemlerin devreye sokulmas beklentisini de yanstmaktadr. Sorunun imdiye kadar izlenen yntemlerle zlemeyeceine ilikin kamuoyu ngrsyle birlikte dnldnde, bu sonu, yeni araylara halkn kapy kapamad anlamna da gelmektedir. Dolaysyla, muhalefetin ve zellikle de MHPnin bu konudaki grlerinin kamuyonda etkili
90
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
olmad grlmektedir. Hkmetin niyetine ynelik bu gven, alm politikasna halkn salt partizan bir perspektiften bakmad anlamna gelmektedir. Ayrca bu sonu alm srecinin, halk tarafndan hkmet deil, partilerst bir devlet politikas olarak grldn de ifade etmektedir.
KRT % 9,0 79,1 11,9 100,0
Hkmetin Krt almnn blcle yol aacana ynelik muhalefet iddialar, etnik kkene gre dalmda hem Krtler hem de Trkler tarafndan reddedilmektedir. Krtlerde bu oran Trklere nazaran ok daha yksek iken (%79,1), Trkler de de yadsnamayacak bir orandadr.
Semen eilimlerine gre bakldnda, CHP ve MHPnin yarglarnn kendi semen taban ierisinde bir blnmeye yol at
CHP 43,8 39,5 16,7 100,0
MHP 44,7 42,6 12,7 100,0
DTP 19,0 53,4 27,6 100,0
aktr. Bu erevede, CHP ve MHPnin kendi tabanlarn ikna etmekte zorlandklar grlmektedir.
91
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
92
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
KORKULAR ve KAYGILAR
93
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
94 Fotoraf: Copyright FreeStockImages.org, http://www.freestockimages.org
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
ZET
Hak taleplerini ve bu hak taleplerinin uyandrd tedirginlikleri lmeye altmz sorulardan oluan bu blm, Krtler ve Trkler arasnda byk bir alg farkllnn olduunu ortaya koymaktadr. Bu durum, alg-gereklik elikisini ortaya koyduu gibi, empati yoksunluunun varln da teyit etmektedir. Bu blmde toplumsal korku ve kayglar, Krtlerin kltrel haklarnn tannmas, Krtenin kullanmna ynelik yasaklarn kalkmas ve Krt kimliinin anayasal olarak tannmas gibi en ok tartlan temel konu etrafnda sorgulanmtr. Bu sorulara verilen cevaplar, gerek genel olarak gerekse etnik kken ya da tercih edilen partiler gibi eitli deikenler esas alnarak deerlendirildiinde, aratrmaya katlanlar ierisinde kltrel haklarn tannmasna olumlu yaklaanlarn, olumsuz tutum taknanlardan daha fazla olduu grlmektedir. Ancak Krtenin kullanmyla ilgili yasaklarn kalkmas sz konusu olduunda, katlmclar neredeyse eit lde ikiye blnmektedirler. Krt kimliinin anayasal olarak tannmasna ise, aratrmaya katlanlarn byk bir blm kar kmaktadr. Bu veriler, gerek karar alclarn gerekse Krtlere ynelik talepleri dilendirenlerin gzetmesi gereken toplumsal duyarllklar ya da muhtemel sosyal sorunlar ima eden gstergeler olarak ele alnmaldr. Kltrel haklarn tannmas talebinin nasl alglandn grmek amacyla yneltilen sorulara verilen cevaplara gre, katlmclarn %47,9u, Krtlerin kltrel haklarnn tannmasnn, Trkiyenin birliini bozacan dnmemektedir. Buna karlk, aratrmaya katlanlarn %42,5i de kltrel haklarn tannmasna olumsuz yaklamaktadr. Bu tablo, kltrel hak tannmasnn Trkiyenin birliini bozmayaca dncesinin, toplumda gl bir biimde karlk bulduunu gstermektedir. zellikle Trk kkenli katlmclarn % 42,6snn, Krtlere kltrel haklar tannmasnn Trkiyenin birliini bozmayaca grnde olmas, ayrca nemlidir. te yandan, konuyla ilgili en sert
95
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
muhalefeti yapan MHPye oy veren Trklerin %35,3 bu soruya Hayr; %6s da Fikrim yok cevab vermilerdir. Bu rakamlar, MHPye oy veren Trklerin %41den fazlasnn, MHP Genel Bakan Devlet Bahelinin bu konuda dillendirdii dnceleri paylamadn gstermektedir. Krte zerindeki yasaklarn kaldrlmasna ynelik soruya verilen cevaplar incelendiinde ise, aratrmaya katlanlarn tam anlamyla ikiye blndn sylemek mmkndr. Aratrmaya katlanlarn %44, Krt sorununun zm iin Krtenin kullanmna ynelik yasaklarn kalkmasna olumlu yaklarken, %45,8i yasaklarn kalkmasn kabul edilemez bulmaktadr. Bu tablo, ilk bakta dil yasa konusunda toplumda hl derin bir kayg olduunu gstermektedir. Burada TRT e kanalnn almasna gsterilen olumlu tepkilerle (%51,1) ksmen elien bir tutum ortaya kmaktadr. Bu anlamyla almlar somutlatka kayglarn giderilebildii, toplumsal destein artt ama soyut kaldka kayglarn daha ok ne kt sylenebilir. Elde edilen bulgulardan hareketle, kayda deer bir Krte kartl olduu ileri srlebilir ancak bu oranlar aslnda yadrgamamak gerekmektedir. nk kltrel haklarn tannmas ya da TRT e gibi uygulamalara gsterilen olumlu tepkiye karlk, Krtenin ve Krte ile ilgili taleplerin fazla siyasallam olmas yznden, Krteye daha temkinli bir yaklam sergilenmektedir. Krt kimliinin anayasal olarak tannmasyla ilgili soruya verilen cevaplarn genel dalmna bakldnda, katlmclarn %65,2sinin, Krt kimliinin anayasal olarak tannmasn kabul edilemez bulduu grlmektedir. Buna karlk, Krt kimliinin anayasal olarak tannmasn kabul edilebilir bulanlarn oran da, %24,1i bulmaktadr. Bu sonular toplumun henz bu meseleyi tartmaya hazr olmadn gstermektedir. Kald ki, Krt kimliinin anayasal olarak tannmas meselesi, ierik asndan olduka belirsizdir. i doldurulmadan soyut olarak dillendirilen hak talepleri, Krtlerin ayr bir devlet kurmak istediklerine ynelik toplumda var olan algyla birleince, batan reddedilmesi mukadder bir talebe dnmektedir. nce bu nihai-gizli gndem algsn ortadan kaldrmay, ardndan da talepleri somutlatrmay gerekletiremedike, talepler meselesi direnlerle karlamaya devam edecek gibi grnmektedir. zetle, aratrma sonucu elde edilen bulgular, Krt kimliinin anayasal olarak tannmasna kar toplumsal yaklamn olumsuz olduunu yeterince gstermektedir.
96
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Krt sorununun zm iin Krtlere daha fazla KLTREL HAK TANINMASI Trkiyenin birliini bozar m?
19
Genel Dalm
60 50 40 30 20 10 0
EVET HAYIR FKRM YOK
47,9 42,5
9,6
Bu soru, Krt meselesinin zmne ynelik tartmalarda en ok ne kan balklardan biri olan kltrel haklarn tannmas talebinin nasl alglandn ve siyasal btnlkle nasl balant kurulduunu grmek amacyla sorulmutur. Aratrmaya katlan katlmclarn %47,9u, Krtlerin kltrel haklarnn tannmasnn, Trkiyenin birliini bozacan dnmemektedir. Tek bana deerlendirildiinde bu tutum, siyasal almlarda krlgan dahi olsa toplumsal bir gvenin var olduunu gstermektedir. Fakat bu veriler ayn zamanda, kltrel hak tannmasna kar toplumsal dzeyde, nemli oranda (%42,5) olumsuz bir tavrn sz konusu olduunu da gstermektedir. 17. soruda da grld gibi, TRT e gibi somut bir dzenlemeye olumlu baklrken, kltrel hak gibi soyut bir kavram sorulduunda, alm srecine destek azalmaktadr. Taleplerin iinin nasl doldurulaca konusunda toplumda belli kayglarn var olduunu gsteren bu sonu, TRT e rnei ile beraber ele alndnda, sz konusu kayglarn giderilebileceini de ortaya koymaktadr.
97
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Bu sorunun verileri, Krtler ayr bir devlet kurmak istiyor mu? sorusunun verileri ile beraber dnldnde, kltrel hak taleplerine ynelik direncin nedenleri daha kolay anlalabilir. %64,4lk bir oranla Krtlerin ayr bir devlet kurmak istediklerini dnen bir toplumsal kesimin, Krtlerin kltrel hak taleplerini bu nihai-gizli gndemle ilikilendirmeden dnmesi mmkn deildir. Bu adan bakldnda, aslnda Hayr diyen %47,9lk oran ok yksek, Evet diyen 42,5lik oran da dk bir oran olarak okumak gerekir. Bu erevede, kltrel hak tannmasnn birlii bozmayaca dncesinin dk bir farkla dahi olsa, toplumda daha gl bir biimde karlk bulmas son derece nemli ve anlaml bir sonutur.
KRT % 18,8 74,6 6,6 100,0
Bu soruda, etnik kkene gre dalmda grld zere, Trk ve Krt kkenli denekler arasnda kmsenmeyecek bir fark ortaya kmtr. Bu byk fark, toplumun hak taleplerine ynelik algsn lmek zere sorulan bu blmdeki dier sorularda da varln korumaktadr. Trkler ve Krtler arasnda var olan alg farkllklar, Krtlerin hak talepleri konusunda kristalize olmakta ve Trkler ile Krtler arasndaki empati eksikliine iaret etmektedir. Bu erevede, Trk katlmclarn, Krtlere nazaran, kltrel haklarn verilmesi konusunda daha negatif bir tavr sergiledikleri grlmektedir. Toplumun Krt algsnn sorguland 6. blmdeki veriler gz nnde bulundurulduunda, Trk kkenli katlmclarn %42,6 gibi bir blmnn, Krtlere kltrel haklar tannmasnn Trkiyenin birliini bozmayaca grnde olmas nemli bir veridir. Soruya verilen cevapta Trk katlmclar dorudan ikiye blnm bir tavr sergilemesine karn,
98
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Krt kkenliler %74,6 gibi bir oranda haklarn tannmasnn lkeyi blmeyeceine inanmaktadr. Bu adan ortaya kan tablo, Trklerle Krtler arasndaki hem alg farklln ortaya koymakta hem de toplumdaki zihinsel karmakl gstermektedir.
te yandan, bu soruya verilen cevaplarn siyasi partilere gre dalmlarna bakldnda, konuyla ilgili
CHP 48,9 42,6 8,5 100,0
MHP 58,7 35,3 6,0 100,0
DTP 20,3 76,3 3,4 100,0
en sert muhalefeti yapan MHPye oy veren Trklerin %35,3nn bu soruya Hayr; %6snn da Fikrim yok cevab verdii grlmektedir. Bu rakamlar, MHPye oy veren Trklerin de %41den fazlasnn MHP
Genel Bakan Devlet Bahelinin bu konuda dillendirdii dnceleri paylamadn gstermektedir. Tm bunlarn yan sra, Trklerin yarsnn bu soruya olumlu cevap vermi olmas, zellikle AK Partiye oy veren Trk katlmclarda bu orann %41,2de kalm olmas, nemli bir uyar olarak deerlendirilmelidir. nk aratrmann ortaya koyduu dier veriler de gznne alndnda, Krt sorununun zm srecinde, toplumsal katlmn salanmas dnlenden de byk nem tamaktadr. Aratrmann ulat tm bulgular birlikte deerlendirildiinde, toplumun terrn, iddetin ya da gvenlik sorunlarnn dnda bir Krt sorunun farknda olduu ve bu problemin silahla zlemeyeceini dnd, bu yzden de TRT e gibi somut admlara, hatta kltrel hak gibi soyut kavramlara daha olumlu yaklat grlmektedir. Kald ki kltrel hak kavram nmze Trkiyenin niter yaps, lkenin btnl gibi siyasi tartmalara girilmeksizin sorunun zmn kolaylatran, ulusal ve uluslararas gvenceler ieren bir alan da amaktadr. Bu nedenle, Krt sorununun zmne ynelik tartmalarda nmzdeki gnlerde kltrel haklar meselesinin daha fazla gndeme geleceini ngrmek mmkndr. Sorun tartldka ve kltrel haklarn muhtevas renildike, zmn hem karar alclar hem de toplum asndan daha da kolaylaaca sylenebilir. Dahas, toplumdaki tm farkllklarn haklarn gvence altna almann, her demokratik hukuk devletinin en nemli ve ncelikli ykmllkleri arasnda olduu da unutulmamaldr.
99
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
20
Krt sorununun zm iin KRTENN KULLANIMINA YNELK YASAKLARIN KALKMASI kabul edilebilir mi?
Genel Dalm
50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0
44,0
45,8
10,2
EVET
HAYIR
FKRM YOK
Bu soru, soyut bir hak tartmas yerine, somut olarak Krte zerindeki yasaklarn kaldrlmasna kar tepkinin ne olduunu lmek zere sorulmutur. Bu konuda toplumun tam anlamyla ikiye blndn sylemek mmkndr. Aratrmaya katlanlarn %44, Krt sorununun zm iin Krtenin kullanmna ynelik yasaklarn kalkmasna olumlu yaklarken, %45,8i yasaklarn kalkmasn kabul edilemez bulmaktadr. Bu tablo, ilk bakta dil yasa konusunda toplumda hl derin bir kayg olduunu gstermektedir. Burada TRT e kanalnn almasna gsterilen olumlu tepkilerle (%51,1) ksmen elien bir tutum ortaya kmaktadr. Bu anlamyla almlar somutlatka kayglarn giderilebildii, toplumsal destein artt ama soyut kaldka kayglarn daha ok ne kt sylenebilir.
100
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
KRT % 78,2 14,4 7,4 100,0
Bu cevaplarn etnik kkene gre dalmlarna bakldnda, artc olmayan biimde, Trklerde olumlu bakanlarn oran daha dk (%37,2) iken, Krtlerde verilen destein olduka yksek (%78,2) bir oranda olduu grlmektedir. Kukusuz Trkler arasnda yasaklarn kalkmasna kar kanlarn hl %52lerde olmas, ciddiye alnmas gereken nemli bir toplumsal sorunu iaret etmektedir.
Katlmclarn siyasi partilere ve etnik kkenlerine gre dalmlar da genel eilime paralel bir seyir izlemektedir. rnein, Trklerden AK Partiye oy verenlerin %41,2si, CHPye oy verenlerin %38,9u, MHPye oy verenlerin ise %27,2si Krtenin kullanmna ilikin yasaklarn kalkmasna olumlu bakmaktadrlar. Buna karlk Krtlerde bu oranlar, AK Partiye oy verenlerde %74,1e,
CHP 38,9 52,8 8,4 100,0
MHP 27,2 64,7 8,0 100,0
DTP 74,1 22,4 3,4 100,0
CHPye oy verenlerde %67,5e, MHPye oy verenlerde ise %58,6ya kmaktadr. DTPye oy verenlere ilikin gstergeler ise doal olarak bu partilere oy verenlerin tam tersine bir seyir izlemektedir.
101
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Elde edilen bulgulardan hareketle, kayda deer bir Krte kartl olduu ileri srlebilir ancak aslnda bu oranlar yadrgamamak gerekmektedir. nk hem dil eittir blclk fikrinin yllardan beri srekli ilenmi olmas hem de DTP de dhil, Krt siyasi hareketlerinin politikalarn daha ok dil zerinden yrtyor olmalar yznden, toplumun geni bir kesiminde, Krtenin tek bana blclk olarak al-
CHP 67,5 24,2 8,3 100,0
MHP 58,6 27,6 13,8 100,0
DTP 87,2 9,9 2,9 100,0
gland sylenebilir. Tm bunlara karn, Krteye ilikin yasaklarn kalkmasna olumlu bakanlarn %44 orannda olmas da dikkat ekicidir. nk bu oran, yllardr bu konu hakknda resmi devlet grnn dil etrafnda yrtt mcadele yntemlerinin toplumda yeterli bir karlk bulamadn gstermektedir. Bunun yan sra, TRT e gibi uygulamalara gsterilen nispeten olumlu tepki de, Krtenin ve Krte ile ilgili taleplerin fazla siyasallam olmas yznden, toplumun bu taleplere kar daha temkinli bir yaklam sergilediini ortaya koymaktadr.
102
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Krt sorununun zm iin KRT KMLNN ANAYASAL OLARAK TANINMASI kabul edilebilir mi?
21
Genel Dalm
70 60 50 40 30 20 10 0
EVET
65,2
24,1 10,7
HAYIR
FKRM YOK
Bu soru, aratrmann dnceleri provoke eden sorularndan birisidir. nk Krtler bata olmak zere toplumun pek ok kesiminde, tm Trkiye Cumhuriyeti vatandalarn Trk olarak tanmlayan mevcut anayasal dzenlemelere kar honutsuzluk olduu bilinmektedir. Ayn ekilde Krt vatandalarn da, Krt kimlii anayasal gvenceye alnmadka, her an yeni bir inkr siyasetiyle karlaabileceklerine dair derin kayglar bulunmaktadr. Bu yzden de Krt kimliinin anayasal olarak tannmas, nemli bir talep olarak uzunca bir sreden beri eitli platformlarda dile getirilmektedir. Krt sorununu yllardan beri izleyen tm gzlemciler arasnda, aslnda ksa vadede byle bir beklentinin gereklemesinin mmkn olmad konusunda bir uzla olduu sylenebilir. Dahas, bata DTP olmak zere, Krt siyasal hareketinin muhtelif temsilcileri, byle bir talebin anlamsz olduunu ve zm srecine katk salamayacan ska dile getirmektedirler. Aratrmaya katlanlarn, bu soruya verdikleri cevaplarn genel dalmna bakldnda, katlmclarn %65,2sinin, Krt kimliinin anayasal olarak tannmasn kabul edilemez
103
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
bulduu grlmektedir. Buna karlk, Krt kimliinin anayasal olarak tannmasn kabul edilebilir bulanlarn oran da ancak %24,1i bulmaktadr. Bu sonular, toplumun henz bu meseleyi tartmaya hazr olmadn gstermektedir. Aslnda Krt kimliinin anayasal olarak tannmas meselesi ierii net olmayan bir konudur. Bu terkiple, Anayasann hibir etnik kimlie dayanmamas, yani etnik kr olmas m yoksa Krtlerin adlar anlarak Anayasada yer almas m kastedilmektedir, tartmaldr. Toplumda bu mesele ile ilgili bir belirsizlik ve gereklii aan bir alg mevcut olduu iin, esasen bu ayrm netletirecek bir soru sormak mmkn de deildir. Bu nedenle, %65,2lik bir oranla anayasal tannmay reddeden toplumsal kesimlerin aslnda neyi reddettikleri ak deildir. Ancak bu sonu, bir hususu btn plaklyla ortaya karmaktadr: i doldurulmadan soyut olarak dillendirilen hak talepleri, Krtlerin ayr bir devlet kurmak istediklerine ynelik toplumda var olan algyla birleince, batan reddedilmesi mukadder bir talebe dnmektedir. nce bu nihai-gizli gndem algsn ortadan kaldrmay, ardndan da talepleri somutlatrmay gerekletiremedike, talepler meselesi direnlerle karlamaya devam edecek gibi grnmektedir.
KRT % 67,3 22,1 10,6 100,0
Etnik kkene gre dalm tablosu, nemli bir gstergeyi daha iermektedir: Krt kimliinin anayasal olarak tannmasn kabul edilebilir bulanlarn oran, Trklerde %15,5 iken, kabul etmeyenlerin orannn %75 civarnda kmas olduka manidardr. Krtlerde ise tam tersi bir biimde, kabul edilebilir bulanlarn oran %67,3 iken, kabul etmeyenlerin oran %22,1de kalmaktadr. Konuya ilikin negatif tutumun ve Trk ve Krt kkenliler arasndaki farkn bu derecede yksek olmas, alg farkllnn boyutlarn gstermektedir. zetle, aratrma sonucu elde edilen bulgular, Krt kimliinin anayasal olarak tannmasna kar toplumsal yaklamn olumsuz olduunu yeterince gstermektedir.
104
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
TOPLUMUN KRT ALGISI
105
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
106 www.bigfoto.com Fotoraf:
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
ZET
Toplam drt sorudan oluan bu blmde, siyasi sorunlar etrafnda Krtlere ve yasal/yasad Krt siyasi hareketlerine kar toplumsal algnn resmi kartlmak istenmektedir. Bu blmdeki sorular bir btn olarak ele alndnda, Krtlerin hak talepleri, siyasal temsili ve nihai gizli hedefleri konusunda toplumun ikiye blnd ve alg-gereklik farknn dramatik biimde ortaya kt grlmektedir. Toplumsal akl, politik mevzularda farkl, gndelik hayata dair mevzularda farkl ilemektedir. Bu ayrma, zm iin iyi ynetildiinde bir frsat olutururken, kt ynetildiinde ciddi riskleri iinde tamaktadr. Bu hakikat, kamuoyu oluturucularnn ve siyasal aktrlerin zerinde nasl bir sorumluluk olduunu bir kez daha ortaya koymaktadr. ncelikle belirtmek gerekir ki, toplumda Krtlerin ayr bir devlet kurmak istediklerine dair ciddi bir alg olumu durumdadr. Aratrma bulgularna gre, toplumun %64,4 Krtlerin ayr bir devlet kurmak istediini ne srerken, hayr diyenlerin oran %24,6dr. Bu alg, etnik aidiyete gre iyice belirginlemekte ve Trklerin %71,3, Krtlerin ise %30,3 Krtlerin ayr bir devlet kurmak istediklerini ifade etmektedirler. Bu blmn ilgin verilerinden bir dieri de, DTPnin siyasi fikirleri Trkiyedeki tm Krtleri temsil ediyor mu? sorusuyla ortaya kmaktadr. Aratrmaya katlanlarn %38,1i, DTPyi tm Krtlerin temsilcisi olarak grrken, buna karlk, %50 gibi yksek saylabilecek bir oran ise, DTP ve Krtler arasnda dorusal bir temsil ilikisi olmadn dnmektedir. Bu soruya etnik kkenler itibariyle bakldnda Krt vatandalarn temsili konusunda Trk ve Krt kkenliler arasnda nemli bir alg farkll olduu gibi, Krtler arasnda da DTPnin temsil yeteneine dair ciddi bir gr fark bulunduu grlmektedir.
107
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Bu blmde yer alan bir dier nemli soru, Abdullah calan ve PKKnn siyasi fikirleri Trkiyedeki tm Krtleri temsil ediyor mu? sorusudur. Son 25 yldr medyann yaygn nitelemesiyle toplumdaki Krt algsn etkileyen en nemli faktrlerin banda calan olgusu gelmektedir. calan ismiyle PKK ve Krtlerin temsili arasndaki ba srekli tartlan bir iliki olmutur. Katlmclarn %37,4, tm Krtler ve calan/PKK arasnda temsil ba grrken, %50,1i temsil bann varlna kar kmaktadr. Bu blmde yer alan son soru, DTP ile PKK arasnda organik bir ba var m? sorusudur. Aratrma verilerine gre toplumun byk bir kesimi, DTP ile PKK arasnda organik bir ba olduuna inanmaktadr. Organik bir ban varlna inananlarn oran %78,7 iken, byle bir ban varlna inanmayanlarn oran, sadece %7,1dir. Bu sonuta DTP zincirinin ilk partisi olan Halkn Emek Partisi (HEP)nden bu yana yaplan tartmalarn ve hlihazrda DTPli temsilcilerin kendilerini ifade etme biimlerinin nemli tesiri olduu sylenebilir. Bu blmdeki verileri ilgin klan husus, blm verileriyle, aratrmamzn sosyal mesafe blmndeki verilerin ters bir korelasyon iinde olmasdr. Aratrmann btnnde de grld zere, Trkler ve Krtler politik mevzularda ciddi bir biimde ayrmakta ancak toplumsal meselelerde ayn tepkileri vermektedirler. Dahas, birbirlerine yaklam asndan var olan son derece olumlu tablo, siyasi konularda geni bir ayrmaya ve muhtemel gerilimlere dnmektedir. Bu ters korelasyon, yakn bir gelecekte sorunun zlmemesi durumunda, daha byk skntlarla kar karya gelinebileceini ve siyasi sorunlarn toplumsal btnl zedeleyebileceini ok net bir biimde gstermektedir.
108
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Krtler ayr bir devlet kurmak istiyor mu?
22

Genel Dalm
70 60 50 40 30 20 10 0
64,4
24,6 10,9
EVET
HAYIR
FKRM YOK
Bu soru, katlmclarn Krtlerin talepleri altnda gizli bir gndemin varln grp grmediklerini lmek amacyla sorulmutur. Bu soruya verilen cevaplardan toplumun, Krtlerin taleplerinin altnda gizli bir gndemin varlna inand ortaya kmaktadr. Sonulara gre, Krtler ayr bir devlet kurmak istiyor mu sorusuna, aratrmaya katlanlarn %64,4 evet cevabn verirken, %24,6s hayr cevabn vermitir. Adna Krt alm ya da demokratik alm denen srecin nndeki en nemli psikolojik engellerden birini oluturan bu alg, atlan en masum admn dahi blnme endiesiyle geri evrilmesine neden olmaktadr. Aslnda bu soru, btn aratrma boyunca Trk ve Krt algsnn farkllat sorulara gereke tekil etmektedir. zellikle beinci blmde, toplumun demokratik almda muhtemel hak taleplerine ynelik algsnn altnda, bu soruya verdii cevabn yatt sylenebilir. Son dnemlerde, PKK ve DTP szclerinin ayr devlet kurma taleplerinin olmadn ska vurgulamalarna ramen, gerek bu szclerin gemi yllardaki sylemleri gerekse milliyeti camiadaki Krt meselesi ve PKK arasnda kurulan zdelik nedeniyle Krtlerin ayrlkl algsnn toplumda genel bir kanaate dnt grlmektedir.
109
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Krt almnn ve genel anlamda Krt sorununun muhtemel zm balklarnn toplumda yeni gerginlikler oluturmamas, byk oranda Krtlerin ayr bir devlet kurmak istediklerine dair bu algnn deitirilmesine baldr. Bu alg, toplumda bu kadar yksek bir oranla (genelde %64,4; Trklerde %71,3) var olduu mddete, yaplan her almn Trkiyenin i barna zarar verme ihtimali mevcuttur. Bunun iin, Krt meselesini dillendirmekle varlklarn anlamlandran evrelerin, toplumdaki bu algy deitirmek ynnde azami gayret sarfetmeleri gerekmektedir. Ayn ekilde, birliin bekas kaygsyla Krtlere dair her trl hak talebini vatana ihanetle yarglayan evrelerin de, bu tutumlarnn toplumun adalet araynn nn kestiini ve birlie zarar verecek asl unsurun adaletin tecelli edeceine dair umutlarn yitirilmesi olduunu farketmeleri gerekir. Son olarak, algnn bilgi ve gerekliin nne getii bu durumu tashih etmek zere medyaya da byk sorumluluk dmektedir.

KRT % 30,3 59,0 10,7 100,0
Bu soru, etnik kkene gre analiz edildiinde, en byk farklln ortaya kt sorulardan biridir. Aratrmaya katlan Krtlerin %30,3 Evet, Krtler bir devlet kurmak istiyor cevabn verirken, bu oran, Trklerde %71,3e ykselmektedir. Tabloda grld zere, Trklerin alglar ile Krtlerin alglar arasnda %40 civarnda bir fark olumu durumdadr. ki toplumun daha fazla empati yapmas ve yaanan bu iletiim sorununu ortadan kaldrmas gerektii aktr.
110
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
te yandan, Krtlerdeki %30luk Evet cevab da kmsenecek bir rakam deildir. Krt siyasal hareketinin szcleri bu talepleri somut olarak hi dile getirmemi, PKK ve Abdullah calan 10 yl akn bir zamandr bu pozisyondan vazgemi iken, Krtlerin te birinin halen ayrlk fikrini srdryor olmalar zerinde dnmek gerekmektedir. Bu sonulardan, toplumun bir ksmnn, szclerin fikir deiikliklerine ayak uyduramadklar ortaya kmaktadr. Bu orann azaltlmas, siyaset kurumunun birliktelii arttrc politikalarna bal olduu gibi, Krtlerin fikirlerine deer verdikleri siyasal aktrlerin birliktelik tezini daha gl bir ekilde vurgulamalarna da baldr.

Ya Gruplar / Etnik Kken - Krt
18-25 ARASI EVET HAYIR FKRM YOK TOPLAM 38,7 51,6 9,7 100,0
26-35 ARASI 30,1 60,6 9,3 100,0
36-45 ARASI 23,8 65,1 11,1 100,0
46-60 ARASI 24,8 63,1 12,1 100,0
61 VE ST 26,2 59,5 14,3 100,0
Ya gruplar ile Krtlerin ayr bir devlet kurma talepleri arasnda ters bir korelasyon bulunmaktadr. Ya kldke bu alg daha glenmekte, ya ilerledike bu alg zayflamaktadr. Bu sonuta, 18-25 ya grubundaki genlerin siyasal ve toplumsal bilincinin PKKnn youn propagandas altnda olumas kadar, genlerin dier ya gruplarna gre daha romantik, isyankar duygulara sahip olmalarnn da nemli tesiri bulunmaktadr. Ya ilerleyip ailevi ve kiisel sorumluluklar arttka, ayr devlet kurma dncesi zayflamakta ve toplumsal entegrasyon sreci hzlanarak, taleplerin demokratik yollardan ifade edilmesi biimi yaygnlk kazanmaktadr. Ayrca, sosyal mesafeyi analiz eden aratrmann son blmnde, Trkler ve Krtler arasndaki kanaatler, akrabalklar, evlilik, komuluk vb. sorularna verilen cevaplar fiili olarak Krt nfusun sosyal entegrasyonunun had safhada gerekletirdiini gstermektedir. Bu fiili entegrasyon gereklii ortadayken, ayr devlet kanaatinin bu denli gl olmas zerinde dnmek gerekmektedir.
111
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
23
Size gre, DTPnin siyasi fikirleri Trkiyedeki tm Krtleri temsil ediyor mu?
Genel Dalm
60 50 40 30 20 10 0
EVET HAYIR FKRM YOK
50,0 38,1
11,9
Bu soruyla, DTP ve Krtler arasndaki temsil ilikisinin Trkiye genelinde nasl algland grlmek istenmitir. Aratrmaya katlanlarn %38,1i DTPyi tm Krtlerin temsilcisi olarak grrken, buna karlk olarak %50 gibi yksek bir oran DTP ve Krtler arasnda dorusal bir temsil gc olmadn dnmektedir. lk bakta DTPye atfedilen %38,1 gibi bir temsil gc, yksek bir oran olarak gzkse de, DTPnin tm siyasal gndeminin ve aklamalarnn Krt sorunununa ve ilgili balklara dair olduu dnldnde, bu orann dk kald aktr. Bu adan %50lik bir Hayr cevab, sadece rakamsal olarak deil, siyasal imalar asndan da nemlidir. DTPye atfedilen temsil gcnn ve DTPlilerin dile getirdii tm Krtleri (veya Krtlerin tm hassasiyetlerini) temsil etme iddiasnn gereki olmadn gstermektedir.
112
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
KRT % 46,4 41,0 12,6 100,0
Etnik kkenler itibariyle bakldnda, DTP ve Krt vatandalarn temsili konusunda Trk ve Krt kkenliler arasnda nemli bir alg farkll olduu gibi, Krtler arasnda da DTPnin temsil yeteneine dair ciddi bir gr ayrl bulunmaktadr. Trk kkenlilerin %51,9luk bir ksm temsil iddiasna kar karken, %36,4lk bir ksm, DTPye dorusal bir temsil atfetmektedir. Burada atfedilen temsilde, lke kamuoyunun gndemine Krt meselesiyle ilgili tm sorunlarn DTP ile beraber gelmesinin nemli bir etkisi vardr. Bu tabloda nemli olan husus, Krt kkenlilerin DTP konusunda neredeyse ikiye blnm olmasdr. DTPnin tm Krtleri temsil ettiini ne srenlerin oran %46,4 iken, Hayr temsil etmiyor diyenlerin oran %41dir. DTP geleneinin 1991 seimleriyle balayan parlamento tecrbesi, yerel ynetimlerde elde ettii baarlar ve PKKnn bu partiye destek verdii algs, DTPyi Krtler arasnda tekel pozisyonuna getirmeye yetmemektedir. Krt meselesi ve ilgili tm problemler DTP zerinden Trkiye gndemine girmesine ve Krt kulvarndaki siyasetin, son dnem dnda, nemli lde DTP ekseninde gelimeTOPLAM 100,0 100,0 100,0 100,0 EVET HAYIR FKRM YOK AK Parti 31,6 53,3 15,1 CHP 31,7 53,3 15,0 MHP 33,3 53,3 13,3 DTP 71,3 22,7 6,1 Size gre, DTPnin siyasi fikirleri Trkiyedeki tm Krtleri temsil ediyor mu?
113
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
sine ramen, Krt ve Trk kkenlilerin DTPye dorudan ve homojen bir temsil gc atfetmemesi, hem DTP elitlerinin hem de kamu siyasetini yrtenlerin iyi okumas gereken bir veridir. Bu noktada, DTP ve Krtlerin temsili konusunda Krt kamuoyu adeta ortadan ikiye blnm iken, hem Krtleri hem de DTPyi toptanc bir yaklamla tartmann sorunlu bir okuma olduu grlebilir. Krt kkenli semenlerin partiler eksenindeki dalmna bakldnda bu tablo daha net bir biimde ortaya kmaktadr. zellikle DTPye oy veren semenin yaklak drtte birinin DTPnin siyasi fikirlerinin tm Krtleri temsil etmediini sylemesi arpcdr. Bu oran AK Partiye oy veren Krtlerde %53,3tr.
114
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Size gre, ABDULLAH CALAN ve PKKnn siyasi fikirleri Trkiyedeki tm Krtleri temsil ediyor mu?
24
Genel Dalm
60 50 40 30 20 10 0
EVET HAYIR FKRM YOK
50,1 37,4
12,5
Son 25 yldr toplumun Krt algsn etkileyen en nemli faktrlerden biri, calan ve PKK ile Krtlerin temsili arasndaki ilikidir. Bu soruyla terr, Krt meselesi, iddet sorunu ve temsil arasndaki balarn, mevcut algy nasl etkiledii grlmeye allmtr. Katlmclarn %37,4, tm Krtler ve calan/PKK arasnda temsil ba grrken, %50,1i temsil gc iddiasna kar kmaktadr. Ortaya kan rakamlar, 23. soruyla, DTP ve Krtlerin temsili sorusuyla ortaya kan verilerle de birebir rtmektedir.
115
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
KRT % 38,1 42,7 19,2 100,0
Etnik kkenlere gre dalm asndan bakldnda, cevaplarda belli oranda bir farkllamann ne kt grlmektedir. Bu deiim, dorudan bir ekilde demokratikleme ve Krt meselesinin konuulabildii siyasi alanlarn genilemesine paralel olarak yaanmaktadr. Krt meselesi demokratik zeminlerde konuulabildii oranda, iddet ve temsil arasndaki ba giderek zayflamaktadr. Aratrmaya katlan Krtlerin %38,1i ve Trklerin %37,1i dorudan bir temsil grrken, dorudan temsilin atfedilmedii oran Krtlerde %42,7 Trklerde ise %51,8dir. Burada ortaya kan tabloyu daha iyi anlamak iin, 23. sorunun ortaya kard verilerle bu deerleri birlikte ele almak gerekmektedir. Krt kkenlilerin PKKya atfettii temsil %38,1de kalrken, DTPye, yine Krtlerin atfettii temsil oran, %46,4e kmaktadr. Bu deiim, son dnemlerde Krt meselesinin konuulma ve tartlma biimlerinin deimesine, eski dnemlere oranla nisbi bir rahatlamann ve demokratiklemenin salanmasna balanabilir. Bu anlamyla demokratikleme ve siyasal alann genilemesi gibi srelerin, Krtlerin temsili konusunda demokratik ve legal zeminleri nceleyen tutumlar ne kartt sonucuna varlabilir. Trk kkenliler asndan ise, hem DTP hem de PKK/calann tm Krtleri temsili konusunda byk bir farkllk bulunmamakta, temsil ilikisini reddeden tutumun yerleik bir alg haline geldii grlmektedir.
116
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Size gre, DTP ile PKK arasnda organik bir ba var m?
25

Genel Dalm
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
78,7
7,1
EVET HAYIR
14,2
FKRM YOK
Bu blmn ikincisi sorusunda, toplumsal alg asndan DTP-Krt zdelii, nc soruda da PKK-Krt zdelii sorulduktan sonra, bu soruyla PKK-DTP zdeliinin toplumsal algda nasl yer ald grlmeye allmtr. Aratrmaya katlanlarn ezici bir ounluu, DTP ile PKK arasnda organik bir ba olduuna inanmaktadr. Organik bir ban varlna inananlarn oran %78,7 iken, byle bir ban varlna inanmayanlarn oran sadece %7,1dir. Bu sonu, gerek DTP geleneinin ilk partisi olan HEPten bu yana yaplan tartmalarn, gerekse hlihazrda DTPli temsilcilerin medyada yer alma ve kendilerini ortaya koyma biimlerinin rettii bir algdr. Bu alg, Krt meselesinin siyasal zeminlerde ifade bulamad, demokratiklemede ciddi skntlarn yaand dnemlerin doal bir sonucu olarak da grlebilir. Bir baka ifade ile siyasal zeminlerin daralmas, toplumsal alg asndan terr ve legal siyaset arasndaki fark ortadan kaldrmakta ve legal siyasetin snrlarn da daraltmaktadr.
117
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I

KRT % 58,0 18,9 23,1 100,0
Ayn soruya verilen cevaplar, etnik kkenler itibariyle ele alndnda, Trkler ve Krtler arasndaki alg farkllnn daha ok ne kt grlmektedir. Trklerin %82,9u DTP ile PKK arasnda organik bir ba olduunu belirtirken, Krtler arasnda bu oran %58de kalmaktadr. DTPli szclerin, Krt alm ve sorunun zm konusunda calann muhatapln srekli gndemde tutmasnn, bu zdelii Trk vatandalar nezdinde bir nkabule dntrd grlmektedir. Ayrca alm tartmalarndan bamsz olarak, DTPli aktrlerin srarl bir ekilde PKKy denkleme sokmaya almalar, organik ba algsn glendirmektedir. Trkler nezdinde zdelik algsn douran sebeplerin, Krtler asndan da geerli olduu sylenebilir. Krtler arasnda PKK-DTP zdelii, dorudan bir olumlama veya normatif bir nerme olmaktan ziyade, bir gereklik algs olarak okunmaldr. DTP-Krtler ve PKKKrtler zdeliinin sorulduu yukardaki sorularda, Krtler asndan yksek oranlarn kmamas bu nermeyi desteklemektedir. Krt kkenliler arasnda fikrim yok diyenlerin oran %23,1 gibi olduka yksek bir orana tekabl etmektedir. Bu durum, bir adan gvenlik endiesine balanabilecei gibi, Krtlerin normatif yarglaryla gereklik alglar arasnda skmann getirdii bir kararszlktan kaynaklanyor da olabilir. Krtlerin temsili konusunda DTP ve PKKya atfedilen temsil gcnn, bu soruya oranla, nisbeten az olmas bunu dorulamaktadr.
118
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
UZAK MIYIZ, YAKIN MI?
119
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
120 Copyright FreeStockImages.org, http://www.freestockimages.org Fotoraf:
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
ZET
Toplam sekiz sorudan oluan bu blmde Trkler ve Krtler arasndaki sosyal ilikilerin nasl olduu, ilikilerin hangi zeminlere oturduu, toplumsal btnlemenin hayatn hangi alanlarnda younlat, iddet ve terr olaylarnn bu iki grup arasnda bir gvensizlik ve ayrma yaratp yaratmad gibi sorulara cevap aranmtr. Bu blmde ayrca bir arada yaama istek ve iradesinin ideolojik, etnik ve siyasi aidiyetlere gre deiip deimedii test edilmi ve Trkiyenin toplumsal yapsnn analizi yaplarak, Trkler ve Krtler birbirlerine ne kadar yakn, ne kadar uzak? sorusu zerinde durulmutur. Trkler ve Krtlerin birbirleriyle ilgili kanaatleri olumludur (srasyla %57,1 ve %86,4). Bir arada yaama iradesini yanstan olumlu tutumlarn pratie dnerek Trkler ve Krtler arasnda sosyal btnlemeyi salad grlmektedir. Bu durum, demokratikleme almn bir paralanma ve blnme olarak yanstanlarn, Trkiye sosyolojisini doru okuyamadklarna iaret etmektedir. Bu bulgular ayrca Krtlerin byk ounluunun bir aznlk psikolojisine sahip olmadn da gstermektedir. Trkler ve Krtler arasndaki akrabalk ilikilerinin uzun gemiine ilaveten, g ve kentlemenin yol at demografik hareketlilik, Trkler ve Krtler arasnda evlilik yoluyla akrabalk ilikileri kurulmas orann daha da artmtr. Trklerin %33,8inin yakn akrabalar arasnda bir Krt olduunu, %69,9un ise bir Krt ile evlilik bayla yakn akraba olmaktan rahatsz olmayacan belirtmesi, buna karn Krtlerin %67sinin yakn akrabalar arasnda bir Trk olduunu, %87,1nin ise bir Trk ile evlilik bayla yakn akraba olmaktan rahatsz olmayacan ifade etmesi, Trkiye toplumunda rkla prim verilmediini gstermektedir.
121
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Trkler ve Krtler arasndaki yakn arkadalk oran, toplumsal kaynamay gsteren bir baka olgu olarak karmza kmaktadr. Trklerin %59,4nn yakn arkadalar arasnda bir Krt olduunu, %75,5nin ise bir Krt ile yakn arkadalk kurabileceini, buna karn Krtlerin %83,6snn yakn arkadalar arasnda bir Trk olduunu ve %92,3 gibi bir ounluunun ise bir Trk ile yakn arkadalk kurabileceini belirtmesi, Trkler ve Krtler arasndaki gven duygusunun salamlna iaret etmektedir. Trkler ve Krtler arasndaki sosyal ilikileri ve kaynamay glendiren, derinletiren ve gven duygusunu pekitiren bir dier unsur, aralarndaki komuluk ilikileridir. Her iki Trkten birinin (%54,1) bir Krt komusu olduunu ve %78,3nn de bir Krt ile komu olmaktan rahatsz olmayacan belirtmesi, buna mukabil Krtlerin de %70nin bir Trk komusu olduunu ve %90,5nin bir Trk ile komu olmaktan rahatsz olmayacan ifade etmesi iki grup arasnda doal bir kaynama olduunu gstermektedir. hayatndaki ilikilerde de karlk gvenin yksek oluu, Trkler (%74) ve Krtler (%88,5) arasnda var olan ok ynl entegrasyonun ekonomik alanlara da yansdna iaret etmektedir. Aratrma sonular, Trkiyenin demografik ve toplumsal yapsna ilikin nemli veriler sunmakta, bin yl akn birlikte yaama deneyimi srasnda Trkler ve Krtler arasnda aile, arkadalk ve komuluk ilikilerinin kurulduunu ve bu ilikilerin zaman iinde derinletiini gstermektedir. Bugn gelinen noktada her iki Trkten birinin Krt komusunun olduu, yani ortak toplumsal ve kamusal mekn paylat grlmektedir. Son yirmi be ylda yaanan iddet, terr ve kkrtmaya ramen, halkn saduyusu ve birlikteliin ortak harc olan deerler daha etkin olmu ve siyasi alana daha fazla yansm olduu gzlemlenen ayrma, sosyolojik sonular dourmam, yani Trkler ve Krtler birbirlerinden koparlamamtr. Uzun yllardr yaanan siyasi polemik ve krizlere, lkeyi sarsan terr ve iddet olaylarna ramen, Trkler ve Krtler arasnda bir husumet, dmanlk ve gvensizlik olumam, Trklk ve Krtlk zerinden Trkiyenin toplumsal yap ve dokusunda bir atlama meydana gelmemitir.
122
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Krtler/Trkler hakknda nasl bir kanaate sahipsiniz?
26
Krtler / Trkler hakknda nasl bir kanaate sahipsiniz?

(Krtlere Trkler, Trklere Krtler sorulmutur) Genel Dalm
TRK %
KRT %
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
86,4
57,1
24,6 7,2
Y KANAAT KT KANAAT
18,3 6,4
FKRM YOK
Trkiyenin demografik ve sosyolojik yaps gz nne alndnda, toplumsal kesimlerden hibirinin homojen olmad, srekli iletiim ve etkileimi kesmeden binlerce yllk ortak tarihi tecrbe ve bir arada yaama deneyimine sahip olduu grlr. Bir arada yaama tecrbesi, eitli yollarla Trk ve Krt vatandalar arasnda sosyolojik geikenlik ve entegrasyona yol amtr. Dnyadaki baka rneklerde, kann da akt, etnik atmalarn yaand veya terrn uzun yllar srd blgelerde benzer sosyal mesafe sonularn grmek imknszdr. Dnyadaki farkl tecrbelerin de gsterdii zere, iddetin olduu veya olmad siyasal gerilimlerin doal sonucu, toplumsal gerilim veya aktan atma olmutur. rlandadan spanyaya, ABDden Avrupaya, Afrikadan Gney Asyaya onlarca rnekte, siyasal dzlemde yaanan etnik problemler, mutlaka toplumsal dzeyde yansma bulmu, siyasal gerilimler toplumsal gerilimleri veya aktan atmay kanlmaz klmtr. Bu rnekler dikkate alndnda, Trkiye,
123
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
iddetin ve terrn de youn bir ekilde yaand siyasal gerilimlere ramen, aktan toplumsal atma yaamayarak, derin sosyal mesafeler oluturmayan mstesna bir rnek durumundadr. Bu mstesna halin sradan bir rnee dnmemesinin sigortas olarak, aratrmada sosyal mesafe sorularna verilen cevaplarda ortaya kan ortak deerler ve bu deerler etrafnda sergilenen dayanma duygusu gsterilebilir. Aratrma sonular, yaanan bunca ac ve gerginlie ramen, toplumsal dzeyde bir dmanlk algsnn olumad, Trklerin ve Krtlerin birbirlerine srt evirmediklerini, birbirleriyle ilgili hala olumlu kanaatler tadklarn gstermektedir. Aratrmaya katlan Trklerin %57,1inin, Krtlere ilikin olumlu, %24,6snn olumsuz kanaat tad, %18,3lk gibi bir kitlenin de bu konuda fikir belirtmedii grlmektedir. Bu veriler, toplumun son 25 yldr yaad travmalar, sarsntlar ve gs germek zorunda kald kayplar dnldnde, yani siyasi ve sosyolojik balam gz nne alnarak deerlendirildiinde, iyimser bir tablo olarak grlmelidir. Nitekim aratrmada yer alan Krtlerle evlenme, arkada, komu ve i orta olma gibi gnlk hayatta birliktelii gerektiren sorulara verilen olumlu cevaplarn ok daha yksek oranda olduu grlmektedir. Bu da aslnda her iki topluluk arasnda ayrmas mmkn olmayan sosyolojik balar olduunu gstermektedir. Trkler arasnda olumlu kanaatlerin biraz dk oranda kmas, PKK ve terr olaylarnn toplumsal ve psikolojik etkilerinden kaynaklad, cevaplarda ksmen duygusal tepkinin etkili olduu sylenebilir. Ayrca olumsuz kanaatin oluumunda, medyann gvenliki dil ile zde bir ekilde terr ve Krtler arasnda kurulan zdelik gibi sorumsuzca genellemeler yapmas da etkili olmutur. Aratrmaya katlan Krtlerin %86,4 Trkler hakknda olumlu kanaate sahiptir. Trkler gibi Krtler de, yaanan trajik olaylara karn, bin yldr beraber ayn topraklar paylatklar toplulua kar olumsuz duygular beslememektedirler. Bu aratrmann banda yer alan ak ulu sorularda, Trkler ve Krtleri birbirine balayan en nemli ba olarak ortaya kan ortak inan ve tarih algsn hatrlamakta fayda vardr. Toplumun ezici bir ounluu (%85) farkl etnik gruplar Trkiyede bir arada tutan ba olarak ortak inan, deerler ve tarih algsn iaret etmektedir. Bu denli derin ve salam bir ortak zeminde iki farkl etnik grubun, yllar boyu yaanan aclara ramen, birbirleri hakknda olumlu kanaat bildirmeleri, gerekten Trkiyenin mstesna haline iaret etmektedir. Trklere ilikin kanaatlerin yksek dzeyde olumlu olmas, Krtlerin Trklerle bir arada yaama istek ve iradesini yanstmaktadr. Bu da Krtlerin byk ounluunun ayr bir devlet kurma taleplerinin olmadn gsterdii gibi, ayn zamanda bir aznlk psikolojisinin
124
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
de bulunmadn iaret etmektedir. Dolaysyla Krtlerin ayr bir devlet kurmak istedikleri iddias, Krtlerin ounluunun itibar etmedii bir kurgudan ibarettir. Zaten bu konudaki ak soruya da Krtlerin %60 devlet kurmak istemiyoruz eklinde cevap vermilerdir. lerideki sorulara verilen cevaplarda ise sosyal mesafenin iyice azalmas, corafi ve sosyolojik olarak youn bir ekilde i ie gemilikten dolay devlet kurma, blnme tartmalarnn anlamsz olduunu ak bir ekilde gstermektedir.
125
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
27
Yakn akrabalarnz arasnda bir Krt/Trk var m?
Yakn akrabalarnz arasnda bir Krt / Trk var m?

TRK %
KRT %
80 70 60 50 40 30 20 10 0
EVET HAYIR
67,0
66,2
33,8
33,0
Trkler ve Krtler arasnda akrabalk ilikileri ve kan bann olduu, bilinen bir gerektir. ki toplum arasnda evlilikler ve kz alp vermeler yoluyla aile balar kurma pratiinin uzun bir gemii vardr. G ve kentlemenin yol at demografik hareketlilik ve heterojenleme ile Trkler ve Krtler arasnda evlilik yoluyla akrabalk ilikileri kurulmas oran daha da artmtr. Trklerin ve Krtlerin demografik dalmna bakldnda, byk kentler bata olmak zere kark ve ii ie yaadklar grlmektedir. stanbulun, yaklak 1,5 milyonluk en kalabalk Krt nfusunu barndran kent olduu gz nne alndnda, Trkler ve Krtlerin paylatklar ortak meknlarn, kurduklar sosyal ve ailevi ilikilerin ne kadar kapsaml olabilecei apak grlecektir. Aratrma verileri yukardaki gzlemleri dorular niteliktedir. Aratrmaya katlan Trklerin %33,8i, yakn akrabalar arasnda bir Krt olduunu belirtmekte, %66,2si ise yakn akrabalar arasnda bir Krt olmadn ifade etmektedir. Bu da Trklerin te birinin en azndan bir Krtle akraba olduunu, aile ba ile bir kan ba olutuunu
126
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
gstermektedir. Ayn ekilde, Krtlerin de te ikisinin en azndan bir Trkle akraba olduunu, aile ba ile bir kan ba olutuunu gryoruz. Bu ise doal bir hsm olma eiliminin yan sra, g ve kentleme ile hareket halinde olan Krt nfusun gettolamak veya yabanclamak yerine toplumsal kaynamann doal bir paras olduunu gstermektedir. Ayn ekilde, aratrma sonular, son dnem baz istisnai vakalar olsa da, Trklerin g ve kentleme sonucu karlatklar Krtlere sosyal mesafe koymadklarn ortaya koymaktadr. Aratrmaya katlan Krtlerin %67si, yakn akrabalar arasnda bir Trk olduunu, %33 ise yakn akrabalar arasnda bir Trk olmadn ifade etmektedir. Bu orann Krtler arasnda yksek olmasnn balca nedenlerinden biri, g ve kentleme srelerinden en ok etkilenen, yani yer deitiren ve Trklerin younluklu yaad yerlere yerleen gruplarn banda Krtlerin gelmesidir. Trkler ve Krtler arasnda akrabalk oranlarnn yksek oluu, her iki toplumun sosyolojik entegrasyonu saladn gstermektedir. Trkler ve Krtler arasnda yaratlmak istenen karlkl kayg, tehdit ve tehlike alglarnn, aile ve akrabalk sz konusu olduunda gerek hayata tekabl etmedii grlmektedir. Hem Trkler hem de Krtler arasnda aile ve akrabalk balar, siyasi ve ideolojik tercihlerin tesinde bir anlam tamaktadr. Dolaysyla, son dnemde Krt alm tartmalaryla gndeme gelen, kimilerinin olduka rahat bir ekilde kullandklar blnme, paralanma, ayrma trnden kayg ve korkular besleyen yaklamlarn sosyolojik bir zemini bulunmamaktadr. Siyasi
Yakn akrabalarnz arasnda bir Krt/Trk var m?
parti
tercihleri
asndan bakldnda, AK Parti (%35,8), CHP (%33,8) ve MHPliler (%31) arasnda anlaml bir farkn olmad gzlenmektedir. Yani her partiden hangisini desteklerse desteklesin, ister muhafazakr, ister sosyal demokrat ve sol, isterse milliyeti olsun, Trklerin
AK Parti EVET HAYIR TOPLAM 35,8 64,2 100,0
CHP 33,8 66,2 100,0
MHP 31,0 69,0 100,0
DTP 74,1 25,9 100,0
Krtlerle akrabalk balar siyasi ve ideolojik tercihleri amaktadr. AK Parti, CHP ve MHP arasnda anlaml bir farkllama gzlenmezken, DTPli semen nezdinde olduka yksek oranda Trklerle akrabalk kurulduu grlmektedir. Bu sonu, DTP gibi Krt meselesi konusunda en radikal pozisyona sahip bir partinin kendi tabannn sosyolojik gerekliine ne lde vakf olabildii sorusunu akla getirmektedir.
127
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
28
Yakn arkadalarnz arasnda bir Krt/Trk var m?

TRK %
KRT %
90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
EVET
83,6
59,4 40,6
16,4
HAYIR
Trkiyenin demografik yaps ve toplumsal corafyasnn homojen yapda olmad bilinmektedir. Trklerle Krtlerin bin yl akn bir sredir beraber yaad ifadesi, ok bilinen klie bir deyim olsa da sosyolojik bir gereklii, yani birok dier grup gibi Trkler ve Krtlerin ortak yaam alanlarn paylatn sade bir dille gstermektedir. Bin yl akn ortak yaam deneyimine modern dnemlerdeki hareketlilik, eitim ve i dnyasndaki karlamalar da eklendiinde, Trkler ve Krtler arasnda hem aile ve akrabalk hem de arkadalk ilikilerinde bir artn gerekletiini sylemek mmkndr. Sosyolojik olarak normal olan da zaten birok ortak deeri paylaan gruplara mensup bireyler arasnda ilikilerin kurulmasdr. Aratrma verileri de bu gzlemleri dorulmaktadr. Aratrmaya katlan Trklerin %59,4 yakn arkadalar arasnda bir Krt olduunu, %40,6s ise yakn bir Krt arkadann bulunmadn belirtmitir. Aratrmaya katlan Krtler arasnda yakn bir Trk arkada olanlarn oran daha yksek grlmektedir.
128
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Aratrmaya katlan Krtlerin %83,6s, yakn arkadalar arasnda bir Trkn olduunu belirtirken, sadece %16,4lk bir blm yakn arkadalar arasnda bir Trkn olmadn belirtmitir. Trkler ve Krtler arasnda var olan yakn arkadalk oranlar, Trkler ve Krtlerin aralarnda ne sosyolojik ne de psikolojik bariyerlerin olduunu gstermektedir. Sadece geleneksel tara hayat deil, belki ondan da fazla, modern i, eitim ve kent hayat, hangi kkenden gelirse gelsin, farkl bireylerle iletiim kurulmasn, yeni ittifaklar ve sosyal evreler ina edilmesini gerektirmektedir. Trk ve Krt bireylerin arkadalk ve dostluk sz konusu olduunda gven sorunu yaamadklar, siyasi ve ideolojik sylemlerden bamsz olarak ilikiler gelitirdikleri grlmektedir ki, bu da toplumsal bar ve entegrasyonun ilk aamalarndan biridir. Denilebilir ki, dnyada etnik atma sonucu kann akt herhangi bir lkede, ayn anda atan etnik gruplarn beraberce askerlik yapt, eitim ald, sosyal ayrmann yaanmad bir rnee rastlamak neredeyse imkanszdr. Bu anlamda, Trkiye, dnyada yegane bir rneklii ihtiva etmektedir. Krtlerle
yakn
arkadalk
kurma konusunda siyasi parti tercihlerinin anlaml bir farkllk yaratmad, Trkiye
CHP 64,9 35,1 100,0
MHP 58,9 41,1 100,0
DTP 84,7 15,3 100,0
ortalamasn yanstt grlmektedir. Parti tercihlerine gre (AK Parti %56,8, CHP %64,9, MHP %58,9) Trkler arasnda yakn bir Krt arkadan varlna bakldnda bireysel ilikilerin, etnik kim-
lik ve ideolojik aidiyetleri at grlmektedir. Bu da Trkler arasnda genel olarak arkadalk tercihinde etnisite ve siyasi parti tercihinin belirleyici bir etkisi olmadna iaret etmektedir.
129
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
29
Komularnz arasnda bir Krt/Trk var m?
Komularnz arasnda bir Krt/Trk var m?

TRK % 80 70 60 50 40 30 20 10 0
EVET HAYIR
KRT %
70,0 54,1 45,9 30,0
Aratrma sonular, Trkiyenin demografik ve toplumsal yapsna ilikin baka nemli veriler de sunmaktadr. Daha nce de ifade edildii gibi, bin yl akn bir sre, birlikte yaama deneyimi ve modern dnemlerde g ve kentlemeyle birlikte grlen nfus hareketlilii, Trkler ve Krtler arasnda aile, arkadalk ve komuluk ilikilerinin kurulmasna ve bu ilikilerin zaman iinde derinlemesine neden olmutur. Komuluk sorusuna verilen cevaplar, Krtlerin ve Trklerin ne kadar i ie yaadn belgeleyen en nemli gstergelerdendir. Krtlerin Dou ve Gneydounun dnda yaygn bir dalm ile Trklerle beraber yaadklarn da komuluk sorusunun cevabndan grmemiz mmkndr. Bugn gelinen noktada, her iki Trkten birinin Krt komusu olduu, yani ortak toplumsal ve kamusal mekn paylatklar grlmektedir. Aratrmaya katlan Trklerin %54,1i, yani yardan fazlas, komularnn arasnda bir Krt olduunu ifade etmektedir ki, bu da Trkler ve Krtler arasnda sosyal yaknln derecesini gstermesi
130
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
bakmndan anlamldr. Aratrmaya katlan Krtlerin %70i, komular arasnda bir Trkn olduunu ifade etmektedir ki, bu veriler, aratrmadaki dier bulgular destekler niteliktedir. Bu anlamda aratrma, uzun yllardr yaanan siyasi polemik ve krizlere, lkeyi sarsan terr ve iddet olaylarna ramen, Trkler ve Krtler arasnda bir husumet, dmanlk ve gvensizlik olumadn gstermekte, Trklk ve Krtlk zerinden Trkiyenin toplumsal yap ve dokusunda bir atlama olmadna iaret etmektedir. Trkler arasndaki parti terKomularnz arasnda bir Krt/Trk var m?
cihleri asndan bakldnda AK Partili, CHPli ve MHPli olanlarn her ikisinden biri-
CHP 56,7 43,3 100,0
MHP 52,0 48,0 100,0
DTP 56,1 43,9 100,0
nin bir Krt ile komu olduu grlmektedir ki, bu da siyasi tercihlerin komuluk ilikilerinde belirleyici olmadn gstermektedir.
131
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
30
Bir Krdn/Trkn evlilik bayla yakn akrabanz olmas sizi rahatsz eder mi?
TRK % 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 87,1 69,9
KRT %
24,3 10,8 5,8

HAYIR
2,0
EVET
FKRM YOK
Dnyada yaplm sosyal mesafe aratrmalarnda en gze arpan bulgulardan biri, evlilik ba ile kurulan toplumsal ilikilerin, etnik atmalarn yaand yerlerde olduka dk, hatta tm sosyal mesafe enstrmanlar arasnda en problemli konu olduunu gstermektedir. Bu aratmann en dikkat ekici sonularndan biri de, dnyadaki rneklerin aksine, Trkler ve Krtler arasnda kurulan yaknln en gl toplumsal temellerinden birinin, aile ve akrabalk ile kurulan yaknlk olmasdr. Aratrma, Trklerle Krtlerin evlilik yoluyla aralarnda yakn akrabalk kurulmasna olduka olumlu bakldn gstermektedir. Aratrmaya katlan Trklerin %33,8nin yakn akrabalar arasnda bir Krt olduu belirtilmiti. Trklere bir Krdn evlilik bayla yakn akrabanz olmas sizi rahatsz eder mi? sorusu yneltildiinde, %69,9 gibi byk bir ounluu bundan rahatszlk duymayacan belirtmitir. Bu manada aratrmaya katlan Trklerin byk ounluunun Krtlerle yakn akraba olmay doal ve normal karladklar ve buna
132
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
scak baktklar anlalmaktadr. Aratrmaya katlan Krtlerin %87,1i, Krtlerin, evlilik yoluyla bir Trk ile yakn akrabalk kurmasndan rahatsz olmayacaklarn belirtmektedir ki, bu bulgu da Krtlerle Trkler arasnda sarslmaz bir gven duygusu olduuna iaret etmektedir. Aratrma sonular, hem Trkler hem de Krtler asndan evlilik ve akrabalkta etnik kimliin ve siyasi tercihlerin deil, daha farkl faktrlerin etkili olduunu gstermektedir. Bu etkenlerin, bir arada yaama deneyiminden beslenen ortak deerler ve ortak gelecek tasavvuru olduu sylenebilir. Karma evlilikler ile kurulan akrabalk ve bu evliliklerden doan ocuklar, Trkler ve Krtler arasnda en doal ve gl toplumsal balar oluturmaktadr. Dolaysyla bu kadar rahat bir ekilde akraba olabilen iki etnik grubun, siyasi sorunlarn zmekten uzak durmalar pek tutarl olmayacaktr. Siyasi parti tercihleri asndan Trklerdeki dalma bakldnda AK Parti (%72,7), CHP (%70,4) ve MHP (%62,4) tarafAK Parti EVET HAYIR FKRM YOK TOPLAM 21,4 72,7 5,8 100,0 CHP 23,9 70,4 5,8 100,0 MHP 31,4 62,4 6,2 100,0 DTP 12,1 84,5 3,4 100,0
tarlarnn byk oranda Krtlerle evlilik yoluyla yakn akrabalk kurmaktan rahatsz olmadklar grlmektedir. Bu sonular, hangi ideolojik sylemi benimserse benimsesin, bu sonular, Trklerin evlilik ve akrabalkta nceledii eyin siyaset olmadn gstermesi bakmndan anlamldr.
133
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
31
Bir Krt/Trk ile yakn arkada olabilir misiniz?

TRK %
KRT %
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
92,3 75,5
19,3 6,4
EVET HAYIR
5,2
1,2
FKRM YOK
Aratrmaya katlan Trklerin %59,4, yakn arkadalar arasnda bir Krt olduunu, Krtlerin ise %83,6s yakn arkadalar arasnda bir Trk olduunu belirtmiti (28. soru). Yani fiilen Trkler ve Krtler arasnda yakn arkadalklarn yksek oranda olduu grlmekte, bireysel ilikiler balamnda nyarglardan arnm gl balarn kurulduu anlalmaktadr. Sz konusu fiili duruma ilaveten, aratrmaya katlanlarn byk ounluunun birbirleriyle arkadalk ve dostluk kurmaya hazr olduklar grlmektedir. Trklerin %75,5i bir Krt ile yakn arkadalk kurabileceini belirtirken, Krtlerin %92,3 bir Trk ile yakn arkada olabileceini belirtmektedir ki, bu durum Trkiyenin sosyal yapsnda etnik kimlik temelli bir mesafe, gvensizlik ve ayrma olmadn gstermektedir. Trklerin sadece %19,3 bir Krt ile yakn arkada olmayacan ifade etmektedir. Krtler arasnda Trklerle yakn arkadalk, komuluk ve evlilik yolu ile akrabalk oranlarnn ykseklii ise Krtlerin ayrlk istedii iddialarn anlamsz klmakta ve byle bir sosyal ayrmann imknszln gstermektedir.
134
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Aratrma sonularna gre btn gstergeler, siyasi alandaki atmac ve srtmeci tartma ve eylemlere ramen, Trkler ve Krtler arasnda sosyal mesafenin almadn gstermektedir. Aratrma bulgular gnlk hayatta Trkler ve Krtlerin i ie yaadklarna, ayn apartman ve soka paylatklarna, ayn yerlerde al veri yaptklarna ve elendiklerine, benzer olaylara sevindiklerine ve zldklerine, ayn havay soluduklarna iaret etmektedir. Siyasi aktrlerin, Trkler ve Krtler arasndaki bu uyum ve entegrasyonu grmeleri, Trkiyenin sosyolojisini doru biimde okuyarak politika gelitirmelerine ve siyasi gelecekleri asndan rasyonel olan yolu belirlemelerine yardmc olacaktr. Aratrmaya katlan Trklerin
Partililik / Etnik Kken- Trk
siyasi parti tercihleri asndan bakldnda, Krtlerle yakn arkadalk kurma konusunda
CHP 77,9 18,3 3,8 100,0
MHP 70,2 24,4 5,4 100,0
DTP 83,1 13,6 3,4 100,0
bir farkn olmad grlmektedir. Parti dalmlarna bakldnda, hangi siyasi gr ve partiden olursan olsun (AK Parti %76,6, CHP %77,9 ve MHP %70,2) Trklerin byk ounluunun bir Krt ile yakn arkada olabilecei grlmektedir.
135
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
32
Komularnz arasnda bir Krt/Trk olmas sizi rahatsz eder mi?
Komularnz arasnda bir Krt/Trk olmas sizi rahatsz eder mi?

TRK %
KRT %
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
90,5 78,3
17,3 8,3 4,4

HAYIR
1,2
EVET
FKRM YOK
Trkiyede g ve kentleme hala devam etmektedir. Sz konusu nfus hareketlilii, istihdam, eitim ve dier nedenlerle yeni yerleim birimlerine g, doal olarak farkl yrelerden gelenler ile iletiim kurmay gerektirmektedir. Trkiyenin mevcut sosyal yaps, nfus dalm ve yerleim zelliklerine bakldnda her iki Trkten (%54,1) birinin bir Krt komusunun olduu, Krtlerin ise %70nin bir Trk komusunun olduu grlmektedir (29. soru). Bu bulgular, Krt nfusunun fiilen dank bir corafyada Trklerle i ie yaadn gstermektedir. Siyasi gerginlikler, terr ve iddet ve ehit cenazeleri gibi travmatik olaylarn, Trkler ve Krtler arasndaki gven duygusunu ve yaknlk kurma algsn ne kadar etkilediini grmek iin Trklere komularnz arasnda bir Krt olmas sizi rahatsz eder mi? diye sorulmu, bunun karlnda %78,3 gibi byk ounluun Hayr cevab verdii grlmtr. Benzer ekilde aratrmaya katlan Krtlerin %90,5i bir Trk ile komu olmaktan rahatsz olmayacan dile getirmitir.
136
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Siyasi parti tercihleri asnKomularnz arasnda bir Krt/Trk olmas sizi rahatsz eder mi?
dan
Trklerin
cevaplarna
bakldnda, bu konuda anlaml bir fark grlmemekte, yani AK Parti, CHP ve MHP taraftarlar, aa yukar benzer cevaplar vermektedirler. Burada da grld gibi Trkler ve Krtler arasndaki komuluk ilikileri ve yaknlk, daha nce de iaret edildii gibi ideolojik izgileri aan bir temele dayanmaktadr.
CHP 16,8 79,4 3,8 100,0
MHP 23,4 72,1 4,6 100,0
DTP 13,6 84,7 1,7 100,0
137
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
33
hayatnzda bir Krt/Trk ile birlikte almak sizi rahatsz eder mi?
hayatnzda bir Krt/Trk ile birlikte almak sizi rahatsz eder mi?
TRK %
KRT %
100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0
88,5 74,0
20,8 9,5 5,2

HAYIR
2,0
EVET
FKRM YOK
Aratrma sonular, Trklerle Krtler arasnda var olan ok ynl ilikinin ve entegrasyonun ekonomik alanlara da yansdna iaret etmektedir. Aratrmaya katlan Trklerin %74, i hayatnda bir Krt ile birlikte almaktan rahatszlk duymayacan, Krtlerin ise %88,5i, bir Trk ile birlikte almaktan rahatszlk duymayacan, yani ayn ortam paylamann bir sorun olmadn belirtmektedir. Bu bulgular, Trkler ve Krtler arasnda gnlk hayatta sosyal yaknl gsteren evlilik, akrabalk, arkadalk ve komulua ilikin bulgular ile paralellik gstermektedir. Aratrma sonular, Trkler ve Krtlerin, alma hayatlarnda ideolojik ve etnik farkllklardan etkilenmediklerini ve uyum iinde alabileceklerini gstermektedir.
138
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
EK: ARATIRMANIN EVREN ve RNEKLEM
139
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
ARATIRMANIN EVREN VE RNEKLEM

140
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
NUTS STANBUL
L STANBUL
ILE
MAHALLE / KY
Avclar Avclar Avclar Avclar Baclar Baclar Bahelievler Bahelievler Bahelievler BaheIievler Bahelievler Bakrky Bakrky Bakrky Bakrky Bakrky Esenler Esenler Gngren Kkekmece Kkekmece Kkekmece Zeytinburnu Zeytinburnu Bykekmece Bykekmece Bykekmece Bykekmece Bykekmece Bykekmece atalca Silivri Beykoz Beykoz Kadky Kadky Kadky Kadky Kadky Kadky Kadky Kadky Kadky
Denizkkler Gmpala Merkez Mustafa Kemal Paa Evren Merkez Hrriyet Siyavupaa Siyavupaa Soanl Soanl Ataky 7-8-9-10. Kartaltepe Kartaltepe Osmaniye Zuhuratbaba Havaalan Nine Hatun Mehmet Nesih zmen Gvercintepe Kartaltepe Yarmburgaz Smer Telsiz Esenyurt (B) Esenyurt (B) Grpnar (B) Kra (B) Kra (B) Yakuplu (B) Hadmky (Bm) (B) Yeni Yeni Mahalle avuba (B) Acbadem Acbadem Bostanc Caddebostan Gztepe erenky Kouyolu Merdivenky Suadiye
Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Ky Ky Ky Ky Ky Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah.
141
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Kartal Kartal Kartal Maltepe Pendik Pendik Pendik Pendik Tuzla Tuzla Tuzla Tuzla mraniye mraniye mraniye mraniye mraniye mraniye mraniye mraniye mraniye skdar skdar skdar skdar Beyolu Beyolu Eminn Eminn Eyp Eyp Eyp Eyp Eyp Fatih Fatih Fatih Fatih Fatih Gaziosmanpaa Gaziosmanpaa Gaziosmanpaa Gaziosmanpaa Gaziosmanpaa Gaziosmanpaa Gaziosmanpaa Gaziosmanpaa Kathane
Cumhuriyet Hrriyet Uur Mumcu Esenkent Ahmet Yesevi Erturul Gazi eyhli Yeniehir Aydnl Aydnl Aydntepe Evliya elebi akmak Kazm Karabekir Mustafa Kemal Mustafa Kemal Namk Kemal Namk Kemal Yukar Dudullu ekmeky (B) Sargazi (B) Bulgurlu cadiye Mehmet Akif Ersoy Selami Ali Halcolu stiklal Binbirdirek Katip Kasm Nianc Nianc Sakarya Yeilpnar Pirini Arabac Bayezit Hac Evhaddin Haydar mrahor Mft Ali Barbaros Hayrettinpaa Barbaros Hayrettinpaa Fevzi akmak smetpaa Yeni Yunus Emre 50.Yl 75. Yl eliktepe
Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah.
142
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Kathane Kathane Kathane Saryer Saryer Saryer Saryer ili ili BATI MARMARA TEKRDA Merkez orlu Malkara Saray EDRNE Merkez Kean Kean KIRKLAREL BabaeskI Lleburgaz Vize BALIKESR Merkez Merkez Bandrma Bigadi Dursunbey Edremit Edremit vrindi vrindi Savatepe Sindirgi ANAKKALE Ezine Gelibolu Gelibolu Yenice EGE ZMR Bornova Bornova igiI igiI Karyaka Karyaka
Hrriyet Mehmet Akif Ersoy Ortabayr amltepe Yeniky Baheky (B) Zekeriyaky Mahmut evket Paa Maslak
Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah.
100.Yl Yulafl Cami Atik Kemalpaa Fatih Mustafa Kemal Paa Yenimuhacir (B) Osmaniye Kocasinan Evren Mirzabey Yenice hsaniye Yaclar (Bm) Turnack Akay (B) Altnoluk (Bm) (B) Bykyenice (B) Yrekli Cumhuriyet Rzaiye Bozeli Alaaddin Gazi Sleyman Paa Kabal
Mah. Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah. Mah. Ky Mah. Ky Ky Ky Ky Ky Ky Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Ky
Atatrk amkule Evka-6 stasyonalt Aksoy Bahriye ok
Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah.
143
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Karyaka Karyaka Karyaka Bayndr Bayndr Kiraz Kiraz demi demi Tire Konak eme Seluk AFYON Merkez Merkez Bolvadin Bolvadin Sandkl Sultandag Suhut AYDIN Merkez Merkez Cine Kuyucak Nazilli Nazilli Nazilli DENZL Merkez Merkez Merkez Baklan Buldan Gney Honaz KTAHYA Merkez Merkez Merkez Merkez Altnta Altnta Simav Tavanl MANSA Merkez
Nergiz Onur Tersane Hac Beir Yenice Ulukent (B) Karaorman Sleyman Demirel Birgi (Bm) (B) Turan Yeiltepe Elenhoca Sultaniye Hattat Karahisar ayrba (B) ardakl Kutlu Otluk Yakasinek (B) Atlhisar (B) Merutiyet Umurlu (Bm) (B) Suba Mustafapaa Aydodu Yeni Aarencik Gzelky ncilipnar Akkale (B) Gkpnar Glba Eziler (B) Kocaba (B) Aydodu Bahelievler Fatih Yunus Emre Akaky Zafertepealky (B) itgl (B) Kuruay (B) Akpnar
Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Mah. Ky Mah. Mah. Ky Ky Mah. Ky Mah. Ky Ky Ky Ky Mah. Ky Ky Mah. Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Ky Ky Mah.
144
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Merkez Merkez Ahmetli Akhisar Akhisar Akhisar Akhisar Akhisar Alaehir Demirci Sargl Saruhanl Saruhanl Saruhanl Soma Turgutlu Turgutlu MULA Merkez Merkez Bodrum Bodrum Fethiye Milas Milas Milas UAK Esme DOU MARMARA BURSA Nilfer Osmangazi Osmangazi Osmangazi Osmangazi Yldrm Yldrm Bykorhan Gemlik negl negl negl Mudanya Orhaneli ESKEHR Odunpazar Odunpazar Odunpazar
Kaynak Ayvack Ulu Camii Paa Ragp Bey Reat Bey tak Yayakrldk Kavakldere (B) Kayaky Karacaali Cengiz Topel Gzlet Halitpaa (Bm) (B) Cuma Cumhuriyet Turan Orhaniye-Karyaka-Karabalar Yeilyurt (Bm) (B) Cevat akir Umurca Yanklar Haytl smet Paa Narhisar Puslu
Mah. Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Ky Ky Ky Mah. Ky Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Ky Ky
ayl irihane Selamet Demirta (B) Emek (B) Hacivat Yavuz Selim Derecik Halitpaa Alanyurt (B) Alanyurt (B) Edebey Gzelyal (B) Ortaky Odunpazar-stiklal Odunpazar-Krmztoprak Odunpazar-Yldztepe
Ky Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah. Ky Mah. Ky Ky Ky Ky Ky Mah. Mah. Mah.
145
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Tepeba Tepeba Alpu BLECK Bozyk Inegl Glpazar Osmaneli KOCAEL Merkez Merkez Merkez Gebze Gebze Gebze Gebze Gebze Kandra Karamrsel Krfez Krfez SAKARYA Merkez Merkez Geyve Hendek Karaprek Karasu Pamukova DZCE Merkez Akakoca BOLU Merkez Merkez Mengen Mudurnu Yenicaa BATI ANADOLU ANKARA ankaya ankaya ankaya ankaya Etimesgut Etimesgut Etimesgut Etimesgut
Tepeba-Batkent Tepeba-Zafer Karacaren 04.Eyl Orta Ali Soucakpnar Saraybahe-Orhan Saraybahe-Turgut Kabaolu Abdi peki Bar Gaziler Gzeller Ahatl Aydnlk smailaa Atalar Fatih Merkez-Karaman Merkez-Karaman Alifuatpaa (B) obanyatak Tektabanl Adatepe Elperek akrlar Davutaa Smer Tabaklar Tabaklar Yazyaka Gveytepe Glba
Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Ky Ky Mah. Ky Ky Mah. Mah. Mah. Ky Ky
lkadm Sancak Yukar Dikmen Yukar Dikmen Altay Atakent Ouzlar Yeilova
Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah.
146
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Glba Mamak Sincan Sincan Elmada Haymana Haymana Polatl Polatl kochisar kochisar Altnda Altnda Keiren Keiren Keiren Keiren Yenimahalle Yenimahalle Yenimahalle Yenimahalle ubuk ubuk ubuk KONYA Karatay Karatay Karatay Meram Meram Seluklu Seluklu Seluklu Seluklu Seluklu Seluklu Seluklu Cihanbeyli Emirgazi Ereli Karapnar Sarayn KARAMAN Merkez AKDENZ BURDUR eltiki Glhisar
Topakl Anayurt Sarayck Yenikent (Bm) (B) Hasanolan (B) alda Yenice (Bm) (B) Kurtulu Yeni Ekici Sadkl rnek Sakarya Esertepe Kalaba Kavack Subayevleri enlik idemtepe Demet Gayret Ragp Tzn Akbayr Esenboa (B) Karaam Fetih Karaaslan zmc Selim Sultan Havzan Havzan Aydnlkevler Bosna Hersek Dumlupnar Hamidiye zalan Sancak eyh amil Glyaz (B) Iklar (B) Fatih Fevzi Paa Fatih eyh Edebali
Mah. Mah. Mah. Ky Ky Mah. Ky Mah. Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah. Mah. Mah.
Konak Konak
Mah. Mah.
147
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
HATAY Merkez Merkez Drtyol Drtyol skenderun skenderun skenderun Krkhan Reyhanl Samanda Yaylada ISPARTA Merkez Gnen Stler MERSN Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Bozyaz Camlyayla Erdemli Glnar Glnar Mut Mut Silifke Silifke Tarsus Tarsus Tarsus KAHRAMANMARA Merkez Merkez Afsn Afsn Gksun ADANA Seyhan Seyhan Seyhan Seyhan Seyhan Seyhan Seyhan Fatih Glbahesi Glbahesi Gzelyal Namk Kemal Narlca Onur Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Akif nan St mam Pnarba Arta (B) Kayaba Mah. Mah. Mah. Ky Mah. Yeniehir-Gvenevler Mezitli (B) Yalnayak (B) Yavca Soucak (B) ubukkoya Darpnar Tabiye shaklar Kayrak Karyaka Aakselerli Gksu Arkum (B) Barbaros Huzurkent (B) Hachamzal Mah. Ky Ky Ky Ky Mah. Ky Mah. Ky Ky Mah. Ky Mah. Ky Mah. Ky Ky Fatih Pazar andr Mah. Mah. Ky Dutdibi Ekinci (B) Klalar Ocakl Bartepe Bekbele (B) Karahseyinli Bahelievler Fidanlk Yeilky Karakse (B) Mah. Ky Mah. Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah. Ky Ky
148
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Seyhan Seyhan Yregir Yregir Yregir Ceyhan Ceyhan mamolu mamolu Karata Kozan Pozant ANTALYA Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Alanya Finike Kemer Korkuteli Manavgat Manavgat OSMANYE Merkez Merkez Merkez ORTA ANADOLU AKSARAY Merkez Eskil Gselyurt KAYSER Kocasinan Kocasinan Kocasinan Kocasinan Melikgazi Melikgazi Pnarba Sarz KIRIKKALE Yahihan
Sarhamzal 2000 Evler Karacaolan Kla Seyhan Aytemirolu Selimiye Hrriyet Tuna Kemaliye Bucak Belemedik Kepez-Hsn Karaka Konyaalt-Altnkum Muratpaa-Bahelievler Muratpaa-Cumhuriyet Muratpaa-gen Muratpaa-Yeilbahe Muratpaa-Yksekalan Yurtpnar (B) amlca Sugz Yeni Beycik Kzlaliler Evrenseki (B) Uzunlar Fatih Rahime Hatun ona
Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah. Ky Ky Ky Ky Mah. Mah. Ky
Seluklu Merkez Belisrma Beyazehir Mimar Sinan Talatpaa Yeniehir Selimiye Yeniky Cinahmet Damzlk Kllar (B)
Mah. Mah. Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Ky
149
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
KIRSEHIR Kaman NEVEHR Kozakl NDE Bor Camard Ulukla SVAS Aknclar DivrigiI Grn Kangal Suehri YOZGAT ayralan efaatli Yerky BATI KARADENZ SAMSUN Merkez Merkez Ayvack Bafra Bafra arsamba Salpazar Tekkeky Tekkeky Tekkeky Terme Terme AMASYA Gyncek Merzifon Suluova Taova ANKIRI Atkaracalar ORUM Merkez Merkez Alaca Alaca Mecitz Ouzlar Osmanck Sungurlu alca Kuruay Gnhan Belpnar Emirba Asaray iftlikler Hacettepe Ky Ky Mah. Ky Ky Ky Mah. Mah. Mollaosman Mah. Yeni Alck (Bm) eker Sanayii Mah. Ky Mah. Mah. lkadm-Anadolu lkadm-Hastane kekli Tabakhane Adaky Damlata Dikencik 19.May Kutlukent (B) Kutlukent (B) Yenidoan Ouzlu Mah. Mah. Ky Mah. Ky Ky Ky Mah. Ky Ky Mah. Ky Sbeimen Bahelievler Ali Galip Genolu Ky Mah. Mah. Ortaky Ulucamii Konakpnar (Bm) Grsel Kkgzel Ky Mah. Ky Mah. Ky Ahmet Kuddusi Bereketli vek Mah. Mah. Mah. Kapakl Ky merhacl (B) Ky
150
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
KASTAMONU Merkez Merkez Abana Daday Kre Takpr SNOP Merkez Merkez Ayanck Ayanck Dikmen TOKAT Merkez Almus Almus Artova Readiye Readiye Readiye Zile ZONGULDAK Merkez aycuma aycuma BARTIN Merkez Ulus KARABK Merkez DOU KARADENZ GRESUN Merkez Bulancak Bulancak Doankent Greli Greli Kesap Sebinkarahisar Sebinkarahisar Tirebolu GMHANE Merkez Merkez ORDU Merkez Zaferimilli Mah. Ballca Erdemler Ky Ky Nizamiye Acsu Bulancak Merkez Sayfiye iftlikky Sarayck kioul Ovack Eymr Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Mah. Ky Ky Adatepe Mah. Kayadibikavlak Kumluca (Bm) (B) Ky Ky Yeil Akyama Ayvazlar Mah. Ky Ky amaz Durudere Ormandibi (B) Kunduzal Osmaniye Brm (B) Gzeldere Kepez Ky Ky Ky Ky Mah. Ky Ky Ky Ada Meydankap Avdullu Mustafakemalpaa ukurcaalan Mah. Mah. Ky Ky Ky Gme merli Elmaukuru ayz Avcpnar Yazhamit Ky Ky Ky Ky Ky Ky
151
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Glyal nye nye RZE Merkez TRABZON Merkez Merkez Merkez Akaabat Akaabat arba aykara Vakfkebir KUZEYDOU ANADOLU ARI Elekirt Patnos Patnos Tutak ERZNCAN Merkez Merkez Merkez Kemah Tercan ERZURUM Kazmkarabekir Palandken Palandken Horasan Karaoban Oltu Tortum Tortum KARS Merkez Sarkam BAYBURT Merkez Merkez ARDAHAN Merkez Gle IDIR Karakoyunlu Tuzluca ORTADOU ANADOLU
Mustafal Grecl Fatih (B) amlbel skenderpaa Bulak ukurayr (B) Drtyol (B) Kalen Burunba Maral lyasl
Ky Mah. Ky Mah. Mah. Ky Ky Ky Ky Mah. Ky Ky
Sadakl Cumhuriyet Bozolak Mzrak Mengceli Caferli Mecidiye Mermerli Altunkent (B) Kazmkarabekir-krpaa Palandken-Hac Ahmet Baba Palandken-Solakzade Kzlarkale Gndzky Gkedere aylca Taba Hafzpaa Gllce Karasakal Zahit Kra Baleme Taburun (Bm) (B) Akdeirmen
Ky Mah. Ky Ky Mah. Ky Ky Ky Ky Mah. Mah. Mah. Ky Ky Ky Ky Ky Mah. Ky Mah. Mah. Ky Ky Ky Ky
152
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
BNGL Merkez Gen Gen Gen Karlova Karlova Solhan Yayladere Yedisu BTLS Groymak Hizan Hizan ELAZI Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Arcak Baskil Karakoan Karakoan Maden HAKKAR emdinli emdinli MALATYA Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Darende Darende Ptrge Yeilyurt MU Merkez Merkez Malazgirt Malazgirt Sungu (B) Yukarszma Seluklu Ouzhan Ky Ky Mah. Ky Bahark Melekbaba Sarcolu Tatepe Orduzu (B) Yaygn (B) Ayval (B) Yenice (B) Tepehan (Bm) (B) Yaknca (B) Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Ky Ky Ky Ky Yeni Derecik (B) Mah. Ky Akpnar Aksaray Aksaray zzet Paa Karyaka Krklar Nail Bey Krpe Fatmal ocak (B) Alangren Tepe Sarcan (B) Camii Kebir Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Ky Ky Mah. Ky Mah. enevler Grece Akar (Bm) Mah. Ky Ky Oluklar Yeildere Direkli Yelkaya atak Derinay Hazarah Doucak enky Ky Mah. Ky Ky Ky Ky Ky Ky Ky
153
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Varto VAN Merkez Merkez Merkez Merkez aldran Erci Grpnar GNEYDOU ANADOLU ADIYAMAN Glba Kahta Kahta Sincik BATMAN Merkez Merkez DYARBAKIR Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Merkez Bismil Bismil Ergani Ergani Ergani Hazro Kulp GAZANTEP ahinbey ahinbey ehitkamil ehitkamil ehitkamil ehitkamil ehitkamil ehitkamil ehitkamil Karkam Ouzeli MARDN Derik Derik Kzltepe
Gltepe stasyon erefiye Vali Mithat Bey Tabanl Evciler Yukarkl Scaksu
Ky Mah. Mah. Mah. Ky Ky Ky Ky
Yavuz Selim Girne Dardaan atbahe Karyaka Seyitler Balar-Mevlana Halit Balar-5 Nisan Sur-Esenba Yeniehir-Kooperatifler Yeniehir-ehitlik Yarmca Karalya Kazanc Fatih Kemaliye irinevler Grlek alayan Kbrs Kkkzlhisar Emek Eyp Sultan Girne Gztepe Gvenevler Onat Kutlar zgrlk Ayyldz Yeildere (B) adrl Karaburun Ersoylu
Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Ky Mah. Mah. Mah. Ky Ky Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Mah. Ky Ky Ky Ky Mah.
154
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Kzltepe Midyat ANLIURFA Merkez Merkez Merkez Merkez Bozova Siverek Siverek Suru Suru Suru Suru Viranehir SRT Merkez Merkez IRNAK Merkez
Ersoylu enky (B) Yeildirek Otlukalan Payaml renli Yavuz Selim Kavalk Daba (Bm) Byksergen Eskiren Hykyan Yldz Hrriyet al Gkeba (B) Geitboyu
Mah. Ky Mah. Ky Ky Ky Mah. Ky Ky Ky Ky Ky Ky Mah. Mah. Ky Ky
155
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
156
T R K Y E N N
K R T
S O R U N U
A LG I S I
Blent Aras, Prof. Dr., Boazii niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blmnden doktora derecesi ald. T nsan ve Toplum Bilimleri Blmnde retim yesidir. Halen SETA D Politika Koordinatr olarak grev yapmaktadr. Ertan Aydn, Yrd. Do. Dr., Bilkent niversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Ynetimi Blmnden doktrora derecesini ald. Harvard niversitesinde iki yl, Dartmouth niversitesinde bir yl aratrmac olarak bulunmutur. ankaya niversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararas likiler Blm retim yesidir. Halen Pollmark ynetim kurulu yeliini srdrmektedir. Selin M. Blme, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinde doktora almalarna devam etmektedir. Halen SETAda aratrmac olarak grev yapmaktadr. hsan Da, Prof. Dr., University of Lancasterdan doktora derecesi ald. ODT Uluslararas likiler Blmnde retim yesidir ve Insight Turkey dergisi editrln yrtmektedir. brahim Dalm, Dr., ODTde sosyal psikoloji alannda doktora derecesi ald. Halen Pollmark Genel Koordinatrl grevini srdrmektedir. Ylmaz Ensarolu, nsan Haklar iin Diyalog Dergisi yayn ynetmenidir. Halen SETA Hukuk ve nsan Haklar Koordinatr olarak grev yapmaktadr. Hatem Ete, ODT Sosyoloji Blmnde doktora almalarna devam etmektedir. Halen SETA Siyaset Aratrmalar Koordinatrln srdrmektedir. Talip Kkcan, Prof. Dr., Warwick niversitesinde sosyoloji ve etnik ilikiler alannda doktora yapt. Marmara niversitesi retim yesi ve YK Bakan Danmandr. Taha zhan, New School of Social Researchte politik ekonomi alannda doktora almalarna devam etmektedir. SETA Genel Koordinatr olarak grev yapmaktadr. Hseyin Yayman, Yrd. Do. Dr., Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler Fakltesinde doktora derecesini ald. Halen Gazi niversitesi ktisadi dari Bilimiler Fakltesinde retim yesidir.
157
Trkiyenin Krt Sorunu Algs, SETA ve Pollmark tarafndan 2.497 noktada toplam 10.577 kii zerinde gerekletirilen bir almann rn. Aratrmann temel amac, demokratik alm tartmalarnn balad ve youn bir ekilde srd 2009 Austos ay iinde gerek almn gerekse Krt meselesinin toplum tarafndan nasl alglandn ortaya karmaktr.
SETAnn Pollmarkla ortaklaa gerekletirdii bu aratrma, bence gvenilir bir almadr. Bir meslektalar olarak, bu iki kurumu da kutlamak istiyorum. Siyaset adamlarnn yararlanacaklar bir eser ortaya koydular. (...) lkemizde, parasal sorunlar nedeniyle olacak, 2 binden az denekle grerek bulunan baz saylarn bile, toplumsal gelime ve eilim verileri olarak sunulduu ve gazetelerin da bunlar aratrma sayarak yaymladklar ok grlmektedir. SETA bu kolaycla sapmam, toplumun gncel bir konuda eilimlerini belirleme hedefine uygun olarak 10 bin evresinde denekle konuarak veriler toplam ve bunlar bulgulara dntrmtr. (...) ktidar ve muhalefetin aratrmay incelemeleri ve deerlendirmeleri yararlarna olacaktr. Tarhan Erdem, Radikal Gazetesi SETA Vakf ile Pollmarkn birlikte gerekletirdikleri bu aratrma herhangi bir kamuoyu yoklamas deil. (...) te size ayna... Analizler ve hesaplar bu zeminde yaplmal... Ali Bayramolu, Yeni afak Gazetesi Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) liderliinin yerinde olsam SETA tarafndan Pollmark aratrma irketine yaptrlan ve dnk Hrriyete tam sayfa yansyan kamuoyu aratrmasnn tamamn dikkatle okur, Krt sorunu konusundaki tavrm deitirirdim. (...) Doal olarak bu aratrmadan herkesin karmas gereken dersler var. Mensur Akgn, Referans Gazetesi SETA ve Pollmarkn Austosta yapt bir kamuoyu aratrmasndan bahsedeceim. Baykal akademik olarak siyaset bilimci olduu iin, bu aratrmay incelerse bilimsel metotlarla yapldn grecektir. Taha Akyol, Milliyet Gazetesi Bunlar, Siyasal ve Ekonomik Toplumsal Aratrmalar Vakf (SETAV) tarafndan Pollmarka yaptrlan kamuoyu aratrmasnn sonular. (...) Hkmetin balatt Krt alm bu verilerin iaret ettii birlikte yaama iradesiyle baarya ulaabilir. Trker Alkan, Radikal Gazetesi SETA tarafndan hazrlanan Trkiyenin Krt Sorunu Algs balkl kapsaml aratrma, sorunla ilgilenen herkes iin ciddi veriler ortaya koyuyor. Nasuhi Gngr, Star Gazetesi

Türkiye'Nin Algisi: Kürt Sorunu

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Türkiye'Nin Algisi: Kürt Sorunu

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KAPAK

TRKYENN KRT SORUNU ALGISI

TRKYENN KRT SORUNU ALGISI

SYASET, EKONOM VE TOPLUM ARATIRMALARI VAKFI

TAKDM ZET BRNC BLM

EK: ARATIRMANIN EVREN ve RNEKLEM | 139

1. Aratrmann metni iin bkz. www.setav.org. Ayrca bkz. www.pollmark.com.tr

Taha zhan SETA Genel Koordinatr

Krt Meselesi, Trkiyenin En nemli Siyasal Sorunu

zmn Adresi Siyaset

Alma Byk Toplumsal Destek

Toplumsal Btnleme: Trkler ve Krtler Arasnda Husumet Yok

Krtler ve Trkler Birbirini Anlamyor

calan ve DTP Krtleri Temsil Etmiyor

1. %95 gven dzeyi 5 gvenlik aralnda rneklem bykl 384tr.

KADIN 18-25 ARASI 26-35 ARASI 36-45 ARASI 46-60 ARASI 61 VE ST 11 12 12 9 6

SORUNLAR VE ORTAK ZEMN

Size gre, bugn Trkiyenin en nemli sorunu nedir?

Size gre, bugn Trkiyenin en nemli sorunu nedir?

Size gre, bugn Trkiyenin en nemli sorunu nedir?

KRT % 40,0 18,0 36,7 3,6 1,8 100,0

26,7 24,3 23,1

Sizce, Krt sorununun en nemli kayna nedir?

Sizce, Krt sorununun en nemli kayna nedir?

Sizce, Krt sorununun en nemli kayna nedir?

Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak sizin iin ne kadar nemlidir?

Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak sizin iin ne kadar nemlidir?

Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak sizin iin ne kadar nemlidir?

KRT % 62,8 13,7 8,7 6,0 8,8 100,0

Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak sizin iin ne kadar nemlidir?

ORTA 55,3 12,0 9,5 9,3 13,9 100,0

YKSEK 50,4 12,0 12,8 8,3 16,5 100,0

Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak sizin iin ne kadar nemlidir?

MERKEZN SOLU 62,3 19,7 3,3 6,6 8,2 100,0

MERKEZ 66,0 14,3 9,3 4,8 5,6 100,0

MERKEZN SAI 77,5 9,9 9,9 1,4 1,4 100,0

SACI 80,5 8,8 5,5 3,7 1,5 100,0

Trkiye Cumhuriyeti vatanda olmak sizin iin ne kadar nemlidir?

CHP 73,1 11,8 3,4 5,9 5,9 100,0

MHP 80,0 10,0 3,3 3,3 3,3 100,0

DTP 38,9 19,3 11,7 11,7 18,3 100,0

20,1 10,6 5,9 7,0

PEK ETKL DEL

KRT % 59,2 19,8 9,1 5,3 6,6 100,0

KRT SORUNU NASIL ZLR?

Sizce, KRT SORUNU Trkiyenin nemli bir sorunu mudur?

Sizce, KRT SORUNU Trkiyenin nemli bir sorunu mudur?

Sizce, KRT SORUNU Trkiyenin nemli bir sorunu mudur?

KRT % 75,8 19,0 5,2 100,0

CHP 48,3 46,7 5,0 100,0

MHP 45,2 41,9 12,9 100,0

DTP 93,0 4,9 2,2 100,0

KRT % 14,8 75,0 10,1 100,0

CHP 10,0 83,3 6,7 100,0

MHP 17,2 75,9 6,9 100,0

DTP 6,9 87,9 5,2 100,0

MERKEZN SOLU 6,7 91,7 1,7 100,0

MERKEZ 15,0 70,7 14,2 100,0

MERKEZN SAI 26,8 63,4 9,9 100,0

SACI 27,9 62,1 9,9 100,0

Size gre, Trkiyedeki Krt sorununun aadakilerden hangisi en etkili olur?

41,2 39,9 39,5

KRT % 50,7 21,2 45,4 25,2 28,3 11,5 12,9 18,8