PHILEBOS ya da HAZ DUYGUSU ZERNE

Konuanlar: SOKRATES PROTARKHOS PHILEBOS

SOKRATES - Protarkhos, Philebos'un sana savunmasn ykledii dnceyi desteklemeden, benim de bu konuda ileri srdm dnceye saldrmadan nce, bakalm kendi dncene uymayan bir eyler var m? ster misin onun dncesiyle benimkinin bir zetini yapalm? PROTARKHOS - Hay hay. SOKRATES - Philebos diyor ki, btn canl varlklar iin iyi, sevinten, haz duygusundan, elenceden ve btn bu tr eylerden baka bir ey deildir. Ben bunun tersini ileri sryor ve diyorum ki, bu doru deildir. Bilgelik, zek, bellek ve ayn zden olan her ey, dzgn dnce, doru uslamlama (muhakeme), bunlardan pay olanlar iin haz duygusundan daha iyi ve daha deerlidir; bunlardan pay almak da, btn imdiki ve gelecek varlklar iin, dnyann en iyi eyidir, ite aa yukar senin sylediinle benim sylediim buydu, deil mi, Philebos? PHLEBOS - Evet, tamamyla buydu, Sokrates. SOKRATES - Syle bakalm Protarkhos, bu dncenin savunusunu kabul ediyor musun?
13

PROTARKHOS - Bizim Philebos, hepimizi yar yolda brakt iin, aresiz, bunu kabul etmek gerek. SOKRATES - O halde, bu konuda geree erimek iin her araca bavurmak gerekiyor. PROTARKHOS - Kukusuz yle. SOKRATES - Peki, bunda anlatmza gre, u noktada da anlaalm. PROTARKHOS - Hangi noktada? SOKRATES - Her ikimiz de, ayr ayr, btn insanlara mutlu bir yaam salamaya elverili yaay ve ruh durumu nedir, onu anlatalm. Zaten yapacamz ey de bu deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Philebos'la sen, bunun haz duygusundan baka bir ey olmadn gstereceksiniz, ben de bilgelikten baka bir ey olmadn... PROTARKHOS - Doru. ' SOKRATES - Fakat gerek haz duygusuna, gerek bilgelie stn baka bir durum ortaya karrsak ne olacak? Bulduumuz eyin haz duygusuna daha yakn olduunu grecek olursak, bu duyguyla bilgeliin birletii, fakat zevk yaamnn bilgelik yaamna stn olduu byle bir yaay karsnda, sen de ben de, bahsi yitiririz deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Bu daha ok bilgelie yakn karsa, bilgelik haz duygusunu alt edecek, bu duygu da yenilecektir, deil mi? Bu noktada benimle anlayor musunuz? Anlamyorsanz sizin dnceniz nedir? PROTARKHOS - Bence de bu byle olsa gerek.
14

SOKRATES - Ya sen Philebos, sen ne dersin? PHLEBOS - Ben zaferi kesinlikle haz duygusu kazanacaktr dncesindeyim ve hep bu dncede olacam. PROTARKHOS - Tartmay bize braktna gre, Philebos, Sokrates'in syleyeceklerini kabul ya da reddetmeye artk hakkn kalmad. PHLEBOS - Haklsn. Bu andan sonra haz duygusu tanras tanm olsun ki hibir eye karmyorum. PROTARKHOS - Biz de onun nnde tanklk ederiz ki, dediini iyi dedin. Ama imdi, Sokrates, Philebos ister beensin, ister beenmesin, u tartmay bir sonuca balamaya alalm. SOKRATES - istersen ie, Philebos'un dediine gre Aphrodite denen fakat asl ad haz duygusu olan tanradan balayalm. PROTARKHOS - Peki. SOKRATES - Tanrlarn adlar konusunda hep kayg duymuumdur Protarkhos. Bu kaygm, insansal bir kayg deil, fakat en byk kaygnn stnde bir eydir. imdi de Aphrodite'ye, onun herhalde daha ok houna gidecek olan bu haz duygusu adn veriyorum. Bu duyguya gelince, onun bir ok biimleri vardr sanyorum ve biraz nce dediim gibi, ie haz duygusuyla yani onun ne olduunu inceleyerek balamamz gerekiyor. Buna byle bir ad verdiimize baklrsa, znn de basit olduu sanlr. Halbuki o, birbirine pek benzemeyen nice nice biimlere girer.
15

Onun iin dikkat etmeli. okluk, deriz ki ar zevke ve elenceye dkn olan biri bundan zevk alr, lml kimseyse lmllktan holanr; lgn dnceler ve umutlar besleyen bir delinin de holand bir ey vardr. Nitekim bilge de zevkini bilgelikte bulur, imdi, bu iki tr haz duygusunun birbirine benzediini ileri srmeye kalkacak kimseye, pek hakl olarak, deli denmez mi? PROTARKHOS - Bu hazlarn birbirine kart kaynaklardan kt dorudur, Sokrates. Fakat kaynaklar kart olduu iin kendilerinin de birbirine kart olmas gerekmez. Nasl olur da haz duygusu, dnyada kendisine en ok benzeyen eyin, yani kendi kendisinin ayn olmaz? SOKRATES - O halde dostum, renk, renk olduu iin herhangi bir renkten farkl deildir, yle mi? Oysa hepimiz biliriz ki kara aktan farkl olduktan baka onun tam kartdr da. Biimler de yle. Yalnzca tr bakmndan ele alnacak olursa biimler, bir btn olutururlar; trleri birbirleriyle karlatrrsak, birbirine pek kart olanlarn grrz. tekiler de birbirlerinden son derece farkldr. Bu durumda olan daha neler neler var. Bunun iindir ki ileri srdn kanta bel balama. nk bu birbirine en ok kart olan nesneleri tek bir nesne saymaktr. Demek, br haz duygularna kart olanlar da olsa gerek. PROTARKHOS - Belki de vardr. Fakat olmas, benim savunduum dnceyi rtebilir mi? SOKRATES - u var ki bu haz duygulan birbi16

rine benzemedii halde hepsine ayn ad veriyorsun. Gerekten, ho eylerin hepsi iyidir diyorsun. Dorusu hi kimse sana, ho olan eyin ho olmadn syleyemez. Fakat dncemize gre bu duygularn ou kt, bazlar da iyi olduu halde, her ne kadar tartmada skp da bunlarn birbirine benzemediini kabul ediyorsan da, gene hepsine iyidir demektesin. Acaba iyi ve kt haz duygularnda grdn ortak zellik nedir ki, hepsine birden iyi adn vermek zorunda kalyorsun? PROTARKHOS - Neler sylyorsun, Sokrates? Sanyor musun ki haz duygusunun iyi olduunu esas olarak kabul ettikten sonra, sana bunlarn kimilerinin iyi, kimilerinin de kt olduunu syletirim ve bunda sana hak veririm? SOKRATES - Ama bunlarn iinde birbirine benzemeyenler, dahas birbirine kart olanlarn bulunduunu aka kabul edersin. PROTARKHOS - Asla. Hi olmazsa yalnzca haz duygusu olma bakmndan bunlarn arasnda byle bir aykrlk ya da kartlk olamaz. SOKRATES - yleyse gene ayn noktaya dnyoruz, Protarkhos. Demek, bir haz duygusu, baka birinden hi farkl olamaz ve btn bu duygular birbirine benzer. Biraz nce verdiim rnekler, demek, bizi hi de etkilemedi. O halde tartma sanatnda en beceriksiz, en acemi kimseler gibi sylenip duracaz. PROTARKHOS - Ne demek istiyorsun? SOKRATES - rnein, srf sana yknmek ve
17

senin gibi sylemek iin, birbirine hi benzemeyen eyler arasnda tam bir benzerlik vardr savn tutturursam, pekl senin ileri srdn ayn kantlan ortaya atabilirim. Bunu yaparsak, tartmada ar derecede acemi grnr, ana konumuzu da elden karrz. imdi sorunu bir daha ele alalm. Amacmz bir olduuna gre, belki baz noktalarda anlaabiliriz. PROTARKHOS - Syle bakalm, nasl? SOKRATES - Varsay ki, Protarkhos, sen beni sorguya ekiyorsun. PROTARKHOS - Neyle ilgili olarak? SOKRATES - Balangta, bana iyi nedir diye sorduun zaman, bilgelik, bilgi, zek ve iyiler arasnda saydm teki eyler, senin haz duygusu dediin eyin durumunda deil mi? PROTARKHOS - Ne bakmdan? SOKRATES - Bilgi, bize, kimileri birbirine benzemeyen birok bilgi kolundan kurulmu grnyor. Bunlar arasnda birbirine kart olanlar da varsa, ben de bu kartl kabul etmek korkusuyla, hibir bilginin baka bir bilgiden farkl olmadn syleyecek olursam, artk tartmaya gerek kalr m? Btn tartmamz masala dnmez mi? Ya da glkten her hangi bir samayla syrlmak olmaz m? PROTARKHOS - Hayr, byle bir duruma dmemek gerek. Her ikimizin savnda da ortak olan u nokta zerinde anlaarak glkten kurtulalm: Birok haz duygusu vardr, bunlar da birbirinden farkldr
18

SOKRATES - yleyse, Protarkhos, benim anladm iyiyle senin anladn iyi arasndaki fark gizlemeyelim, bunu aka ve gziipeke ortaya koyalm. __ Bunlar tartrsak, belki sonunda iyi olan haz duygusu mudur, bilgelik midir, yoksa baka bir ey midir, renmi oluruz. Ama imdi, her iki dnceyi, hangimiz hakl kacaz diye tartmayalm. Yalnzca doruyu ortaya karmak iin birbirimizle birleelim. PROTARKHOS - Hi kuku yok, byle yapmalyz. SOKRATES - Bylece karlkl itiraflarla u kartl bir kat daha belirtelim olmaz m? PROTARKHOS - Hangi kartl? SOKRATES - Kimilerini isteyerek, kimilerini de istemeyerek, herkesi gle sokan kartl. PROTARKHOS - Daha ak syle. SOKRATES - Tartmada karmza kveren o olaanst kartlktan sz ediyorum. Gerekten; ok, birdir, bir oktur demek hayli tuhaftr ve bu dncelerden birini ortaya atana kar kmak da, ok kolaydr. PROTARKHOS - Acaba bunlar sylemekle, rnein benim, Protarkhos'un, zde bir olduum halde, bende birbirine kart birok benlikler bulunduu; ayn adamn hem uzun, hem ksa boylu, hem zayf, hem iman ve buna benzer birok durumlarda bulunabilecei savn m sylyorsun? SOKRATES - Bir ve birok sorunu zerinde, Protarkhos, herkesin bildii tuhaflklardan birini syle19

din. Hemen hemen herkes, bugn, bu gibi sorunlara dokunmamak gerektii, bunlarn birtakm ocuka, anlamsz eyler olduu, ancak tartmalar durdurmaya yarad noktasnda birleir. Dahas, u sorunlar zerinde uramak bile istenmez: Herhangi bir kimsenin, dnce yoluyla bir eyin btn" elerini ve paralarn birbirinden ayrdktan ve bunlarn o bir tek eyden baka bir ey olmadn syledikten sonra, kendi kendisiyle alay etmesi ve birin birok, sonsuz, biroun da bir olduu hakknda hayale kapldn ileri srerek kendi szn kendi rtmesi gibi.. PROTARKHOS - Sokrates, imdi sz etmek istediin ve herkesin aznda dolap da zerinde bir trl uyuulamayan tuhaflklar nelerdir? SOKRATES - Bu, ocuum, grdmz rneklerde olduu gibi, olu ve bozulua bal olmayan eyleri birer birlik saymaktr. nk bu gibi durumlarda ve bu trl birlikten sz ald zaman, biraz nce sylediimiz gibi, kimsenin savn yadsmaya kalkmamak yerinde olur. Fakat genel olarak insan, kz, gzel, iyi, bir diye tasarlannca, ite bu birlikler ve buna benzer tekiler zerinde ok canl tartlr, sonunda da gene dnceler arasnda uygunluk grlmez. PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - nce bu birliklerin, gerekten var olduklarna kar klr. Sonra bunlardan her birinin ayn kald, olua da bozulua da bal olmad halde, nasl olup da, buna karn hep ayn birlik olarak
20

kalmad sorunu ortaya kar. Sonu olarak, bu birliin olua bal ve sayca sonsuz varlklarda bulunduunu, paralara ayrlp oaldn ya da kendi dnda ve her birinin iinde olmakla birlikte gene de tam bir btn olarak kaldn sylemek gerekir ki, bir tek ve ayn birliin ayn zamanda hem bir, hem de birok eylerde bulunmas dnyada en olmayacak eydir. te Protarkhos, bir ve birok olmak yolu hakkndaki bu sorunlardr ki, iyi anlalmadklar zaman byk zorluklar doururlar, ama iyi anlalnca da, pek aktrlar. PROTARKHOS - Konuya bu noktadan girmek daha elverili olur, deil mi, Sokrates? SOKRATES - Ben de yle sanrm. PROTARKHOS - Buna emin ol, burada bulunanlar, hepimiz, bu noktada senin gibi dnyoruz. Philebos'a gelince, onun dncesini sormasak, onu kendi dnyasnda braksak daha iyi olur. nk bylece iyilik edeyim derken gnaha girmi oluruz. SOKRATES - Pek gzel. Birok dal buda, birok yn olan bu tartmaya neresinden balayalm? Buradan m? PROTARKHOS - Nereden? SOKRATES - Diyorum kibir ve birok,.her yerde, her zaman, dn olduu gibi bugn de, her dncede bulunur. Hibir zaman bulunmazlk etmeyecei gibi, bugn ortaya km da deildir. Fakat bana kalrsa bu, asl, aklmzn en iten, lmez ve kocamaz bir niteliidir. lk kez kafasnda bu dnce uyanan
21

gen, sanki bir bilgelik hazinesi bulmu gibi sevinir durur. Sevin onu cokunlua kadar gtrr. Hibir konu yoktur ki her eyi kh toparlayp bir tek btn haline getirdii, kh yayp paralad bu konu kadar hoa gitsin. nce, herkesten ok, kendisi gln iine atlr ve sonra, kendisinden daha gen ya da daha yal olanlar, dahas kendi yatn zorlua sokar. Ne babasna, ne anasna acmas vardr, ne de kendisini dinleyenlere... Yalnzca insanlara bulamakla kalmaz, hayvanlara bile saldrr. Dahas, diyebilirim ki, bir evirmen bulsa, Hellen olmayanlar bile elinden kurtulamaz. PROTARKHOS - Grmyor musun ki, Sokrates, biz olduka kalabalz, hepimiz de genciz? Bizi aalarsan, Philebos'la birleerek, sana saldrmamzdan korkmuyor musun? Bununla birlikte, ne dndn anlyoruz. Konumamzn bu grltl evresinden sessizce kurtulmak aresi varsa ve aratrmalarmzn amacna erimek iin daha gzel bir yol tutmak olana bulunursa, hemen o yolu tutmaya al. Biz de elimizden geldii kadar ardn sra gideriz. nk bugnk tartma, Sokrates, sonucuna baklrsa, yle kmsenecek tartmalardan deildir. SOKRATES - Philebos'un sizi ardna baklrsa, ben de iin farkndaym, ocuklarm. Bu sorunda, her zaman tuttuum yoldan daha iyisi yoktur, bulunamaz. Fakat ne are ki bu yolu, btn emeklerime karn, birok kez bulamam, tek bama skntda kalmmdr.
22

PROTARKHOS - Bu yol hangi yoldur? Hi olmazsa adm syle. SOKRATES - Yolun hangi yol olduunu sylemek pek zor deil, ama asl o yoldan yrmek ok gtr. Bugne kadar btn keifler, ancak o sayede yaplabilmitir. Dikkat et. te sylemek istediim yol. PROTARKHOS - Syle bakalm. SOKRATES - Benim anladma gre bu, tanrlarn insanlara bir armaan olsa, ok parlak bir atele biz insanlara, gkten, herhangi bir Prometheus tarafndan indirilmi olsa gerek. Bizden daha deerli olan, tanrlara bizden daha yakn yaayan eskiler, bize, u gelenei aktarmlardr: Var olduklar sylenen her ey, bir ve birok\an kmtr ve doa, kendisinde sonluyla sonsuzu toplamtr. Nesnelerin durumu byle olduuna gre, her eyde bir "idea"nn bulunduunu kabul etmeli ve onu aratrmalyz. Bunu bulduktan sonra da, o eyde,, iki, dahas ya da daha ok idea olup olmadna bakmalyz. Daha sonra, bu idealarn her birini de bu bakmdan incelemeli, bylece, yalnzca ilk idea'nn bir, birok ve sonsuz olup olmadn deil, ayn zamanda kendisinde ne kadar idea bulunduunu kavrayacak dereceye gelmeliyiz. oklua, sonsuzla birlik arasndaki btn saylar dnceyle kavramadan nce, sonsuzluk ideasn uygulamaya kalkmamaldr. Ancak bundan sonra, her birlii, sonsuzluun iine salabiliriz. te tanrlar, dediim gibi, bize bu aratrma, renme ve birbirimi23

ze retme sanatn balamlardr. Ama bugnn bilgeleri bir'i rastgele birok'u ise zamanndan nce ya da sonra buluveriyorlar ve birlikten sonra hemen sonsuza geiyorlar. Bylece, ortadaki saylar atlyorlar. Zaten, eytiim [diyalektik] yasalarna uygun tartmayla su gtrr tartma arasndaki fark da budur. PROTARKHOS - Bana sylediklerinden bir blmn anlyorum gibi geliyor, Sokrates; ama kimi noktalar zerinde daha belirgin bir aklamaya gereksinim duyuyorum.. SOKRATES - Dediklerimi, Protakhos, abecenin harflerine uygularsan daha aka anlarsn. imdi ocukluundan beri sana retilen harfleri bir anmsa. PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - Azmzdan kan ses birdir, ayn zamanda da hepimiz ve birimiz iin sayca sonsuzdur. PROTARKHOS - Hi kuku yok. SOKRATES - Ama bunlarn ne biri, ne de tekiyle, yani sesin ne sonsuz, ne de bir olduunu kabul etmekle bilgin olmayz. Ama seslerin saysn ve zn bilmek, iyi bir dilbilgisi bilgini olmak demektir. PROTARKHOS - Bu ok doru. SOKRATES - Mzik ustas da byle olur. PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - Bu sanat bakmndan da ses birdir. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Mzikte iki ses var: Tiz ve pes, bir de ne tiz, ne pes. Doru deil mi?
24

PROTARKHOS - Doru. SOKRATES - Bundan baka bir ey bilmiyorsan, mzikte pek bilgili deilsin demektir. Ama bunu da bilmezsen mzikten hibir ey anlamyorsundur. PROTARKHOS - Evet, kukusuz. SOKRATES - Ama, sevgili dostum, gerek tiz, gerek pes perdede, sesin aralklar ne kadardr, bu aralklarn zellii ve snrlar nedir, bundan kan dzenler nelerdir, bunlar bilmek gerekir. Bu dzenleri eskiler bulmutur ve harmonia adn vererek bizlere, kendilerini bu yolda izleyen bizlere, miras brakmlardr. Eskiler, gene ayn trden zelliklerin, cisimlerin devinimlerinde de bulunduunu ve sayyla lldkleri iin bunlara tartm [ritim] ve l denmesi gerektiini retmilerdir. O halde bir ve birok olan her eyin incelenmesinde bu yoldan yrmeyi dnmemiz gerek. te ancak btn bunlar kavradn zaman bilgin olursun. Ayn yoldan giderek herhangi bir eyi tanmay baarrsan, o eyin zne varmsn demektir. Ama bireylerin sonsuzluu ve onlarda bulunan okluk, genellikle nesnelerin zne varmaktan uzak kalmana ve saygnlk grmek, bilginler arasnda saylmak erdemini ve gcn kazanamamana yol aar.. nk hibir eyde sayya dikkat etmezsin. PROTARKHOS - Bana kalrsa, Philebos, Sokrates'in bu syledii ey pek yerinde. PHLEBOS - Ben de ayn dncedeyim. Ama, bu sylevin anlam ne? Bunlar sylemekle ne ama gdyor?

SOKRATES - Philebos bunu tam yerinde sordu, Protarkhos. PROTARKHOS - Doru. O halde ona yant ver. SOKRATES - Bu konuda bir szm daha var. Onu da syledikten sonra yantm veririm. Herhangi bir birlii ele alnca, gzlerimizi hemen sonsuza deil, ama kimi saylara evirmeliyiz, demitik. Sonra, nce sonsuzdan balamak zorunda kalnca da, hemen birlie geivermemek, okluu iine alan bir sayy kavramaya altktan ve btn trlerden getikten sonra birlie ulamak gerekir. Yeniden harfleri rnek olarak alp bu konuyu kavramaya alalm. PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - Sesin sonsuz olduunu anlamak, bir tanrnn ya da herhangi bir tanrsal insann, Msr'da sylendiine baklrsa, Theuth adnda birinin becerisidir. Bu adam, ilk kez olarak, bu sonsuzluk iinde sesli harflerle bir olmayan baka harflerin de kendilerine zg sesleri bulunduunu grm ve bunlarn belli sayda bulunduklarna dikkat etmitir. Bugn sessiz dediimiz nc bir harf trn de ayrdetmitir. Bu gzlemlerden sonra, dilsiz olan, [yani] sesi olmayan harfleri bir bir ayrm, sonra seslileriyle ikisi arasnda kalanlara da, saylarn kavrayp hepsine ve her birine "e" adn verecek kadar, ayn ilemi uygulamtr. Sonra, iimizden hibirinin, hepsini kavramadan, bu harflerden hibirini tek balarna renemeyeceini grerek bir tek ba tasarlam ve btn bunlar, ancak bir btn biiminde dne26

rek, bu btne dilbilgisi adn vermitir ki, bu da bir tek bilgiden baka bir ey deildir. PHLEBOS - Bunu, Protarkhos, tekilerle karlatrarak ncekilerden daha aka anladm. Ama imdi de, biraz nce sylediim gibi, bu szlerde kavrayamadm bir nokta var. SOKRATES - Yani btn bunlarn konumuzla ne dereceye kadar ilgili olduu deil mi, Philebos? PHLEBOS - Evet, Protarkhos'la benim, uzun zamandan beri dndmz ey de bu. SOKRATES - Gerekten, dediiniz gibi uzun zamandan beri aramakta olduumuz eyin tam iindesiniz! PHLEBOS - Nasl? SOKRATES - Balangtan beri konumamzn konusu, bilgelikle haz duygusu ve bunlardan hangisinin tekine yelenecei deil miydi? PHLEBOS - Evet, kukusuz. SOKRATES - Bunlarn hepsinin bir olduunu sylemiyor muyduk? PHLEBOS - Elbette. SOKRATES - te, dinlediiniz szler, bunlardan her birinin nasl bir ve birok olduu sorununu ortaya atyor ve hemen sonsuza varmayp, bundan nce, her ikisinde de nasl belli birer say bulunduunu anlatyor. PROTARKHOS - Sokrates bizi, bilmem ka kez dndrp dolatrdktan sonra, hi de zlmesi kolay olmayan bir sorunun iine atverdi, Philebos, ba27

kalm ikimizden hangimiz buna yant verecek. Bu tartmada senin yerini aldktan, senin dnceni savunmay kabul ettikten sonra, sana, haydi bunun yantn ver, demem gln ama, ben yant verecek durumda deilim. Ama senin de, benim de, buna yant vermememiz daha gln olacak. imdi, neye karar vermeli? Sanmca, Sokrates bize, haz duygusunun trleri var mdr, yok mudur, varsa ka tanedir ve nelerdir, bunu soruyor; bizden de, bilgelik hakknda yle davranmamz istiyor. SOKRATES - ok doru sylyorsun, Kallias'n olu. Gerekten, bir olan, kendisine benzemeyen ve hep ayn kalan eyi ve bunun tersi sorununu zemezsek, biraz nce de sylediim gibi, hibirimizin deeri kalmaz. PROTARKHOS - tin byle olduu yargsna varmak gerekiyor, Sokrates. Dorusu bilge her eyi ne kadar iyi bilirse bilsin, kendi kendisini bilmezlik de edemez. Neden byle sylediimi imdi anlatrm. Bizimle byle bir syleide bulunmaya raz oldun Sokrates ve insandaki iyiliklerin en stnn birlikte bulmak iin aramza kartn. Philebos bunun haz duygusu, sevin ve elence olduunu syleyince, sen de, tersine stn iyiliklerin bunlar olmayp baka eyler olduunu ileri srdn. Bunlar nelermi, ite biz de Philebos'un syledikleriyle senin ileri srdklerini birer birer inceleyeceimiz iin, anlarmz tazeliyoruz. Sen, bana kalrsa, diyordun ki, akl, bilgi, zek, sanat ve bu trden olan eyler, haz duygusuna stn
28

saylmaya deer bir iyiliktir; tekileri deil, bunlar elde etmeye almak gerektir. Her iki yan byle tartmaya giritii iin, sorun yeteri kadar aydnlanmadan nce, seni evine gndermeyeceiz diye korkuttuk, Sokrates. Buna raz oldun, bizimle birlikte paalar svadn. imdi sana ocuk gibi alc verici olma ve dneklik etme diyoruz. Demek ki, yaptn gibi, sylediimiz eylere kar kmaktan vazge. SOKRATES - Ben zaten ne yapyorum? PROTARKHOS - Bizi gle sokuyorsun, hemen doyurucu bir yant veremeyeceimiz sorular soruyorsun. Sanmayz ki bu konumamzn amac, mz de ne diyeceimizi bilemeyecek bir duruma getirmek olsun. Ama, yant veremeyecek bir duruma gelirsek yant sen vereceksin, bunu bize sz verdin. O halde, haz duygusunu blmek ya da bilgeyi trlerine ayrmak m gerekecek; yoksa bunu bir yana brakp da, tartmamzn konusunu baka bir biimde mi aklamak gerekecek; buna bir karar ver. SOKRATES - Btn bu szlerinizden anladma gre, artk bana kt bir oyun oynamayacaksnz. Bu "nasl dilersen" sz, beni btn kayglarmdan kurtard. Sonra, galiba bir tanr, bana kimi eyleri anmsatyor. PROTARKHOS - Nasl, ne gibi eyler? SOKRATES - u anda, bilmem dte mi, yoksa uyankken mi, haz duygusu ve bilgelik hakknda, bunlardan hibirinin iyilik olmadn iittim gibi geliyor. Bu iyilik ad, bunlardan baka ve her ikisine stn,
29

nc bir eyin adym. imdi bunun byle olduunu apak anlayacak olursak, haz duygusuna bu tartmadan zaferle kmak olana kalmaz. nk bylece iyilik, haz duygusuyla bir olmaz, deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Bana kalrsa, artk bundan sonra, haz duygusunu trlerine ayrmaya da gerek kalmaz. Szlerimin sonu, bunu daha ak olarak gsterecek. PROTARKHOS - ok iyi baladn, gene yle srdr. SOKRATES - nce, birlikte, baz noktalar zerinde anlaalm. PROTARKHOS - Hangi noktalar zerinde? SOKRATES - yiliin z kesinlikle yetkin (mkemmel ) mi olmaldr, yoksa deil mi? PROTARKHOS - Dnyada her eyden daha yetkin olmas gerek, Sokrates. SOKRATES - Baka bir soru: iyilik kendi kendisine yeter mi? PROTARKHOS - Kukusuz. Zaten onu baka eylerden ayran da budur. SOKRATES - yilik konusunda sylenmesi kesinlikle gerekli olan ey, her zek insann onu arad, onu istedii, ona ulamaya, onu elde etmeye abaladdr. Bunlar iyilik getiren eyler dnda, teki eylerin pek zahmete demediini de bilirler. PROTARKHOS - Buna da hay hay demekten baka are yok. SOKRATES - imdi haz yaamyla bilgelik yaamn birer birer inceleyip bir yargya varalm.
30

PROTARKHOS - Peki, imdi ne diyeceksin? SOKRATES - Diyeceim ki, ne bilgelii haz duygusuna sokalm, ne de haz duygusunu bilgelik yaamna. nk bunlardan biri iyiliktir ve hibir eye gereksinmesi olmamas gerekir. O halde, bunlardan birinin baka bir eye gereksinmesi olduunu grrsek, bunut, aradmz gerek iyilik olmamas gerekir. PROTARKHOS - Zaten nasl olabilir ki! SOKRATES - ster misin ki, senin zerinde bunu bir deneyelim? PROTARKHOS - Hay hay! SOKRATES - O zaman, yant ver. PROTARKHOS - Syle bakalm. SOKRATES - Btn yaamn en byk hazlar iinde geirmeyi ister misin, Protarkhos? PROTARKHOS - Neden istemeyeyim? SOKRATES - Bu ynden hibir eksiin kalmasa bile, gene baka bir eye gereksinmen olmaz m acaba? PROTARKHOS - Hayr, hibir eye gereksinmem olmaz. SOKRATES - Dn bakalm, acaba zaman gelince dnmeye, anlamaya, gereksinmelerini hesaplamaya ve buna benzer alklara gereksinmen olabilir mi, yoksa olmaz m? PROTARKHOS - Neye yarar ki; haz duygusu olduktan sonra, hibir eksiim kalmaz. SOKRATES - Byle yaamakla btn mrn en byk tatlar iinde geirirsin, deil mi?
31

PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Fakat ne zekn, ne bellein, ne bilgin, ne de doru bir dncen olacana gre, her eyden nce, haz duyup duymadn anlayamayacan besbelli deil mi? nk zekdan tmyle yoksun olacaksn. PROTARKHOS - Bak, bu doru! SOKRATES - Sonra, bellein de olmayaca iin, daha nce haz duyup duymadn anmsayamayacan gibi, u anda duyduun haz duygusunun sende hibir ans da kalmaz. Sonra, doru bir kann olmad iin, u anda duyduun haz duygusunun, haz duygusu olup olmadn nereden bileceksin? Uslamlamadan yoksun olduun iin, gelecekte haz duyup duyamyacan da kestiremezsin. Ksacas, insan gibi deil, bir snger gibi ya da kabuklan iinde yaayan u deniz hayvanlar gibi yaar gidersin. Acaba bu dediim doru mu, yoksa bu durumu baka trl dnmek olana m var? PROTARKHOS - Baka trl nasl dnlr? SOKRATES - O halde, byle bir yaam istenecek ey midir? PROTARKHOS - Bu szlerin, Sokrates, beni ne diyeceimi bilemez bir konuma getirdi. SOKRATES - Hemen umutsuzlua dmeyelim. Zek yaamna geelim ve onu ele alalm. PROTARKHOS - Hangi yaam dedin Sokrates? SOKRATES - Acaba iimizden biri, elde edilebilecek btn bilgelik, zek, bilgi ve bellekten pay olmak, fakat kk byk hibir haz duygusu, hibir
32

ac duymamak ve bu zden hibir duygusu olmamak kouluyla yaamaya raz olur mu dersin? PROTARKHOS - Bu koul da, teki de, Sokrates, bence pek istenmeye demez. Sanmam ki bakalar da byle bir ey istesin. SOKRATES - Ama bir de, bu iki yaam bir araya getirilse de, Protarkhos, her ikisinden bir tek hamur yaplsa? PROTARKHOS - Haz duygusunun, zeknn ve bilgeliin bir arada bulunduu bir yaamdan m sz ediyorsun? SOKRATES - Evet, ondan sz ediyorum. PROTARKHOS - Hi kimse byle bir yaam, birine ya da brne yelemezlik edemez. Bunu sylerke u ya da bu kimseyi deil, ayrmsz , herkesi kastediyorum. SOKRATES - imdi, sylediklerimizden kan sonucu belirtelim, olmaz m? PROTARKHOS - Hay hay, yani ileri srlen yaam biiminden ikisi, ne tek balarna yetecek, ne de herhangi bir kimse ya da herhangi bir canl varlk tarafndan istenecek gibidir. SOKRATES - Demek artk bu iki yaam biiminin ne birinde, ne de tekinde iyilik olduu aka grlyor, deil mi? yilik bulunsayd, bunlardan biri yeterli ve yetkin; btn varlklarn, bitkilerin ve hayvanlarn seimine lyk olur ve btn varlklarla bitkiler ve hayvanlar yle yaamaya alrlard. imizden biri, bir baka koula balanmsa, onun bu
33

seimi ya gerekten istenmeye deer bir eye kar aykr bir davran ya da bilmezliin ya da kt bir zorunluun istenmedik sonucudur. PROTARKHOS - Bence de bu byle olsa gerek. SOKRATES - O halde, bence u ortaya kt ki, Philebos'un Tanrasna iyiliin ta kendisi gzyle bakmamal. PHLEBOS - Senin zekn da, Sokrates, iyilik deildir. Ona da ayn yolla kar kabiliriz. SOKRATES - Evet, benimkine belki Philebos, ama gerek ve ayn zamanda tanrsal olan zekya gelince, i deiir. yle sanrm ki, bu bsbtn baka bir eydir. Nitekim ben de haz duygusunun ve bilgeliin bir arada bulunduu yaama kar, kesinlikle yine de zek stn gelecektir demiyorum. Ama hangisinin ikinci geleceini dnmek ve incelemek gerek. Belki ben, byle bir karmdan doacak yaamn haz duygusunun ancak zekyla var olabileceini syleyeceim; sen de haz duygusuyladr diyeceksin ve bylece, hibiri tek bana iyilik olmasa da, bunlardan birine iyiliin nedeni gzyle baklabilecek. te bu noktada, Philebos'a tmyle kart kalacam ve bu kark yaam istenmeye deer ve mutlu bir duruma getiren ey ne olursa olsun, zeknn bununla, haz duygusundan daha ok yaknl, benzerlii olduunu ileri sreceim. Byle varsaylnca, pek hakl olarak, haz duygusunun ne birinci gelebilecei sylenebilir, ne de ikinci... Dahas, benim zekma inanrsanz, imdilik nc bile gelemez.
34

PROTARKHOS - Sokrates, grlyor ki anlattn kantlarla, haz duygusu artk yere serildi. Birinci geleyim derken bsbtn yenildi. Ama grne gre zek da, zafer kazandn ileri srmemekle aklllk ediyor, nk onun sonu da ayn olacak. Haz duygusu ikinci gelmekten de yoksun kalrsa, artk klarnn gznde mahvolur ve hibir gzellii kalmaz. SOKRATES - Acaba, haz duygusunu, byle sk bir snavdan geirip "yeter artk" dedirterek onu inciteceimiz yerde, kendi haline braksak daha iyi olmaz m? PROTARKHOS - Bunu sylemekle bir ey sylemi olmadn ki, Sokrates! SOKRATES - Haz duygusunu incitmek dedim de onun iin mi? Bu olanaksz, yle mi? PROTARKHOS - Yalnz bunun iin deil. Bu sorun tmyle bitmeden hibirimiz senin yakan brak myacaz da ondan! SOKRATES - Tanrlar yardmcm olsun, Protarkhos, daha neyin uzun uzun sylenmesi gerekli ha! u anda bunun hi de kolay olmyacan syliyeyim bari. Zeknn ikinci gelmesini istersek, baka arelere bavurmak, nce sylenenlerden baka kantlar bulmak gerekecek. Eskilerinden birka belki iimize yarar. Konumay srdrelim mi ? PROTARKHOS - Elbette, srdrelim. SOKRATES - Bu yeni tartmann balangcnda ok tetik olmalyz. PROTARKHOS - Bu balang nedir?
35

SOKRATES - Bu evrenin btn varlklarn ikiye, ya da istersen, e ayralm. PROTARKHOS - Bu nasl olacak? SOKRATES - imdiye kadar tarttmz eylerden birkan yeniden ele alalm. PROTARKHOS - Hangisini? SOKRATES - Demedik miydi ki, Tanr evrende biri sonsuz, br de sonlu olmak zere, iki e oluturmutur? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Bu eleri iki tr olarak sayalm ve bunlarn biribirine karmasndan kan tr de, nc tr sayalm. Fakat gryorum ki trlere ayrmam ve bunlar saymamla hayli gln oluyorum. PROTARKHOS - Ne demek istiyorsun, dostum? SOKRATES - Bana, bir drdnc tre gereksinmeni var gibi geliyor. PROTARKHOS - Bu hangisidir? SOKRATES - lk iki tr birbirleriyle kartrmamzn nedenini bir dn; bu nedeni, ilk trle karlatrrsan, drdncy bulursun. PROTARKHOS - Bunu da tekilerinden ayracak bir beinciye gerek yok mu sanki? SOKRATES - Belki var, ama u anda deil. Her halde, gereksinmem olursa, beincisini aramam ho grrsn. PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - nce bunlardan n ele alalm, sonra da ilk ikisini inceliyelim. Bunlar da birok trlere ayrlmtr. Sonra, bu elerin her birini bir tek
36

dnce olarak kavramaya ve ne bakmdan bunlarn her ikisinin de, bir ve birok olduunu bulmaya alalm. PROTARKHOS -Dnceni biraz daha ak sylersen, belki seni izleyebilirim. SOKRATES - Diyorum ki, nce ele aldm iki trden biri sonsuz, br ise sonludur. imdi sana sonsuzun bir anlamda birok olduunu_gstereceim. Sonluya gelince, o imdilik kalsn. PROTARKHOS - Peki, kalsn. SOKRATES - Bak imdi, seni, zerinde dndrmek istediim sorun hem zordur, hem de kar kmalara yol aar. Sen gene dn. nce, daha scak ve daha souk denen eyde bir snr bulabilecek misin, bakalm. Ya da bu trlerdeki daha okluk ya da daha azlk, bunlarn bir snr olmasna engel midir? nk sona erer ermez, bunlarn zaten varl kalmaz PROTARKHOS - Bu ok doru. SOKRATES - Fakat daha souk ya da daha scak dediimiz eylerde hep daha azlk ve daha okluk vardr, deil mi? PROTARKHOS - Evet, kuku yok. SOKRATES - Bylece akl, hep bize bu iki trn sonu olmadn gsteriyor, demek. Sonlar olmaynca da, bunlar, kesinlikle sonsuzdurlar. PROTARKHOS - Doru, pek doru, Sokrates. SOKRATES - Dncemi pek gzel anladn, dostum Protarkhos. Bana imdi kullandn "pek" sz ile "hafife" sznde, en azlk ve en okluktaki
37

ayn anlamn bulunduunu anmsattn. nk bunlar, bulunduklar yerde, belirli bir oklukta bulunamazlar. Ama hep, her ite, en rahata oranla en yeini (iddetliyi), en yeine oranla da en rahat getirdiklerinden, o ite en az ve en ou yaratrlar ve belirli miktar ortadan kaldrrlar. Gerekten, dediimiz gibi, belirli miktar ortadan kaldrmasalar ve en azla en oun yerini, miktarla lnn tutmasna izin verseler, kendileri de, o andan sonra, bulunduklar yerde kalamaz olurlar. Belirli miktar varsa, artk ne daha scak, ne de daha souk kalr. nk daha scak, hi durmakszn artar, daha souk da yle. Halbuki belirli miktar, olduu gibi kalr ve artarsa, var olmaktan kar. Bundan da, daha scakla daha souun sonsuz olduklar ortaya kar. PROTARKHOS - Evet, hi deilse yle grnyor, Sokrates. Fakat, dediin gibi, bu sorunu kavramak pek kolay deil. Sen sora sora, ben de yant vere vere, ayn noktaya tekrar tekrar dnersek, belki uyuabiliriz. SOKRATES - Hakkn var. Zaten yapacamz ey de bu. imdilik, btn sonsuz olan eyleri gzden geirerek, ii uzatmadan, acaba sonsuzluun u ayrt edici niteliini kabul edebilir miyiz? PROTARKHOS - Hangi nitelikten sz ediyorsun? SOKRATES - Bizce daha az ve daha ok, yein ve yava, fazla ve buna benzer baka durumlara gelebilecek her eyi, sonsuzlar trne sokarak, bir tek
38

eymi gibi toparlamamz gerek. Nitekim daha nce, birok tre ayrlm olan eyleri, elimizden geldii kadar bir araya getirmek ve onlara herhangi bir birlik damgas vurmak gerektiini sylemitik, anmsyorsun, deil mi? PROTARKHOS - Evet, anmsyorum. SOKRATES - Bu durumda, bu nitelikleri kabul etmeyen, buna karlk eit ve eitlik, sonra, ift gibi, say ve l ilikileri gibi kart nitelikler gsteren eyleri de, sonlularn snfna koysak iyi olur. Sen ne dersin? PROTARKHOS - Pek iyi olur, Sokrates. SOKRATES - Peki. Bu ikisinin birbirine karmasndan ortaya kan nc tr, nasl tasarlyalm? PROTARKHOS - Umarm ki bunu sen bana retirsin! SOKRATES - Bunu sana retse etse ben deil, yakarlarm kabul ederse, bir tanr retebilir. PROTARKHOS - O halde yakar ve dn. SOKRATES - Dnyorum ve bana yle geliyor ki, Protarkhos, tanrlardan biri u anda bize yardm edecek. PROTARKHOS - Ne diyorsun? Bunu nereden anladn? SOKRATES - Sana imdi sylerim. Yalnzca btn dikkatini topla. PROTARKHOS - Sen sylemene bak. SOKRATES - Biraz nce daha scak ve daha souktan sz ediyorduk, deil mi?
39

PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Buna, daha kuruyla daha ya, daha okla daha az, daha hzlyla daha yava, daha bykle daha k, ksaca yukarda yaptmz gibi, bir tek snfa yani daha azla daha ok niteliinin bulunduu snfa giren her eyi kat. PROTARKHOS - Herhalde sonsuzlar snfndan sz ediyorsun? SOKRATES - Evet, imdi bu snfla sonludan treyeni birbirine kartr. PROTARKHOS - Hangi treyeni? SOKRATES - Sonsuzlar konusunda yaptmz gibi, az nce birlie indirgememiz gereken sonlunun treyenini. Gerekliydi, ama yapmadk. Fakat bu ikisinin birlemesinden, aradmz snf kendisini gsterirse, gene ayn hesaba gelir. PROTARKHOS - Hangisi? Bundan ne anlyorsun? SOKRATES - Eit ift snfn, tek szckle kartlar arasndaki dmanl kaldran ve iin iine sayy sokmakla bunlar arasnda oran ve uygunluk yaratan tr, demek istiyorum. PROTARKHOS - Anlyorum. Bana kalrsa, sen demek istiyorsun ki, bu eleri birbirine kartrrsak, her karmdan baz olular_kar. SOKRATES - Aldanmyorsun. PROTARKHOS - yleyse srdr. SOKRATES - Hastalk durumlarnda, bu elerin gzelce biribirine karmasndan salk durumu ortaya kar. Doru deil mi?
40

PROTARKHOS - Hi kukusuz. SOKRATES - Tiz ve kaln, hzl ve yava, yani sonsuz olan eylerde byle bir karm olursa, bu, sonluu da birlikte getirir ve mzie en stn biimini verir, deil mi? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Gene souk ya da scakta ayn karm olursa, bu, souun ya da scan fazlasn giderir, onun yerine de l ve oran koyar. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Mevsimler ve evrende gzel olan her ey, byle sonsuzla sonlunun birbirine karmasndan domuyor mu? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Gzellii, sal ve gc, ruhlardaki birok gzel nitelikler gibi daha bir sr eyi, hesaba bile katmyorum. Gerekten, benim gzel Philebos'um, senin tanrn da, insanlarn zevk ve itahlarna hibir snr tanmamalarnn dourduu lmszl, ktl grp, bir snr getiren yasa ve dzeni ortaya koymutur. Sen, haz duygusuna snr koymann, onu yok etmek olduunu ileri sryorsun. Ben de diyorum ki, tersine, bu, onu korumaktr. Protarkhos, sen ne dersin? PROTARKHOS - Ben de tmyle senin gibi dnyorum, Sokrates. SOKRATES - Beni iyi anladnsa, sana snf da akladm ite. PROTARKHOS - Seni anladm sanyorum. Ba41

na kalrsa sen, ne var ne yok her eyi snfa ayryorsun: Biri sonsuzlar, ikincisi sonlular snf; ncsne gelince, bundan ne anladn pek kavrayamadm. SOKRATES - Bunu anlamamann nedeni; bu nc snfn dourganl seni rktyor da ondan, sevgili dostum! Bununla birlikte, sonsuzun da birok tr vardr. Fakat bunlara giren eylerin hepsinde, daha az ve daha oun damgas olduundan, bizlere bir tek trm gibi grnr. PROTARKHOS - Bu doru. SOKRATES - Sonluya gelince, bunun o kadar tr yoktur. Biz de onun zce bir olmasna kar kmadk. PROTARKHOS - Nasl kar kabilirdik ki? SOKRATES - Hi kar kamazdk zaten. Demek iki snfn birbirine karmasndan kan, lnn ve sonlunun etkisiyle oluan eyleri de nc snf sayyorum. PROTARKHOS - Peki. SOKRATES - Bu trden baka, incelenmesi gereken bir drdncs olduunu sylemitik. imdi birlikte inceleyelim. Bak bakalm, her ortaya kan eyin kesinlikle bir nedeni olmas gerekir mi, gerekmez mi? PROTARKHOS - Bana kalrsa gerekir. nk bunsuz nasl olur ki? SOKRATES - Yaratan eyin z, nedenden, ancak adyla ayrlr; yle ki, pek hakl olarak, nedenle yaratan eyin zde olduunu syliyebiliriz, deil mi? 42

PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Nitekim yaratlan eyle varlk haline gelen ey arasnda addan baka fark yoktur, deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Yaratan, doal olarak, hep nce gelmez mi? Ortaya kan da, sonu olmak dolaysyla, hep sona kalmaz m? PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - O halde bunlar ayn ey deil, iki eydir: Biri neden, teki de varlk durumuna geiinde nedene bal o1an ey. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - O halde yaratlan eylerle bunlar douran eyler, ilk tr oluturuyor, deil mi? PROTARKHOS - Evet, doru. SOKRATES - Diyelim ki btn bunlar ortaya karan neden, drdnc bir tr oluturur. Bunun, teki nden farkl olduu da yeter derecede aktr. PROTARKHOS - Hay hay, diyelim. SOKRATES - Bu drt tr byle birbirinden ayrt ettikten sonra, her birini iyice belleimize yerletirmek iin, srasyla sayalm. PROTARKHOS - Peki. SOKRATES - Bylece, birincisi sonsuz, ikincisi sonlu olur; sonra bu ilk ikisinin birbiriyle karmasndan ortaya kan, ncsdr. Bu karmla bu ortaya kmann nedenine de drdnc dersem, bunda yanlm olur muyum?

PROTARKHOS - Olmazsn elbette! SOKRATES - Bakalm, imdi bizi buraya kadar getiren ama nedir ve daha syleyecek nemiz kald. Ereimiz, ikincilii haz duygusu mu, yoksa bilgelik mi kazanacak; bunu aratrmakt, deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - u anda ki btn bu tanmlar yapm bulunuyoruz, tartmamzn konusu olan nesnelerden hangisinin birinci, hangisinin ikinci gelecei hakknda, herhalde daha salam bir yargya varabiliriz, yle mi? PROTARKHOS - Herhalde. SOKRATES - Biz zaferi, iinde haz duygusuyla bilgeliin biribirine kart yaam iin uygun grmtk, yle mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Bu yaamn ne olduunu, onu hangi tre sokmamz gerektiini, kukusuz biliyoruz, deil mi? PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Bence bu yaam, nc tre girer. nk bu tr, yalnzca iki enin deil, sonluyla bal btn sonsuzlarn birbirine karmasndan kar. te, zaferi kazanan bu yaam, aslnda bu nedenle, bu trdendir. PROTARKHOS - Evet, pek hakl olarak. SOKRATES - Peki yleyse. O halde Philebos, senin karksz haz yaamn bu trlerden hangisine sokalm ki, tam yerini bulmu olsun? Ama bunu sylemeden nce bana unun yantn ver!
44

PHILEBOS - Sor bakalm. SOKRATES - Haz duygusunun ve acnn snr var mdr? Ya da bunlar, daha ok ve daha aza gelebilen eylerden midir? PHILEBOS - Evet bunlardandr, Sokrates. nk haz duygusu, z gerei, sayca ve byklke sonsuz olmasayd, salt iyilik olamazd. SOKRATES - Elbette, bunsuz ac da salt ktlk olamaz Philebos. Bu yzdendir ki, haz duygusuna bir parack iyilik katan eyin ne olduunu bulmak iin, baka ynlere bakmamz gerekir. Ne olursa olsun, haz duygusunu sonsuz eyler snfna koyalm. Ama gnah ilemeksizin, ey Protarkhos'la Philebos, bilgelii, bilgiyi ve zeky hangi snfa sokabiliriz? Bence bu soruya kt bir yant verecek olursak, bamz belya sokarz. PHILEBOS - Sen de tanrn amma gklere karyorsun ha! SOKRATES - Ya sen kendi tanrn yle yapmyor musun, sevgili dostum? Ne de olsa gene sorduum eye bir yant bulmak gerek. PROTARKHOS - Sokrates'in hakk var; buna yant vermeli. PHILEBOS - Benim yerime tartmay zerine almadn m, Protarkhos? PROTARKHOS - Evet aldm, ama imdi skntl bir durumdaym. Sokrates, kartmz olan tanraya kar bir saygszlkta bulunmamak, azmzdan
45

aykr bir sz karmamak iin, tanr akna bana bu konuda yardmc ol. SOKRATES - Eh olaym, Protarkhos. Benden istediin ey, pek zor deil. Gerekten Philebos'un dedii gibi, aka edeyim derken zeky ve bilgiyi pek ykseklere kararak, bunlarn hangi snfa girdiini sorarak senin akln arttm. PROTARKHOS - Doru, Sokates. SOKRATES - Ne olursa olsun, yant vermek gene kolayd. nk btn bilgeler zeknn, bizce gkyzyle topran egemeni olduunda sz birlii ederler ve bundan vn duyarlar. Belki de hakldrlar. imdi istersen, zeknn hangi snftan olduunu ayrntl olarak bir aratralm. PROTARKHOS - Nasl houna giderse, hi ekinmeden, istediin kadar uzun syle. Merak etme, bizi skmazsn. SOKRATES - Peki yleyse. O halde, kendimizi yle bir sorguya ekmekle ie balayalm. PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - Diyebilir miyiz ki, Protarkhos, btn varlklarla evren denen eyi, akldan yoksun, atak ve rasgele i gren bir g ynetiyor ya da tersine, bizden nce gelenlerin syledii gibi, dnyay eviren zekyla yetkin bir bilgeliktir? PROTARKHOS - Bu iki gr arasnda ne kadar fark var, ey tanrsal Sokrates! Birinci gr, gnah ilemeksizin, tutmann olana yok. Fakat her eyi zeknn ynettiini sylemek, bu evrenin, gnein, ayn.
46

yldzlarn ve gkyznde olup bitenlerin grnmne uygun bir dncedir. Bu noktada, ne baka trl sz syleyebilirim, ne de baka trl dnebilirim. SOKRATES - ster misin ki, biz de, bizden nce bu dnceyi ortaya atanlara katlarak, bunun byle olduunu savunalm. Ve usta bir adam kp da, bu byle-deildir, evrende dzen yoktur derse, bakalarnn dncelerinin tehlikesizce yinelenebilecei kansn bir yana brakarak, biz de ayn ince alaya ve ayn tehlikelere gs gerelim? PROTARKHOS - Neden istemeyeyim. SOKRATES - O halde bundan sonra gelecek sz can kulayla dinle. PROTARKHOS - Sen sylemene bak. SOKRATES - Btn canl varlklarn yapsnda ne gryoruz? Frtnaya tutulmu gemicilerin dedii gibi, ancak ate, su, hava ve toprak deil mi? PROTARKHOS - Doru. Biz de gerekten, frtnaya tutulmuuz gibi, bu tartmann sknts iinde bocalayp duruyoruz. SOKRATES - Sonra, bizi oluturan elerin her biri hakknda diyeceimi kafana yerletir. PROTARKHOS - Ne diyeceksin? SOKRATES - unu: Bizde bu elerin her birinden ancak kk ve deersiz bir para vardr: Bu paralar da, hibirimizde, hibir bakmdan saf ve katksz deildir ve zne uygun bir gc de yoktur. Bu elerden birini ele alalm. Bununla ilgili olarak sy47

leyeceklerimizi sen brlerine uygula. rnein, bizde ate vardr; evrende de var. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Bizdeki ate az, zayf ve etkisizdir; oysa evrendeki atese bolluk, gzellik ve atee zg btn o doal g bakmndan ne olaanstdr, deil mi? PROTARKHOS - Sylediin ey, ok doru. SOKRATES - Acaba evrendeki atei, bizdeki ate mi oluturur, besler, ynetir; yoksa, tersine, benim, senin ve btn canl varlklarn atei mi, her eyini evrendeki ateten alr? PROTARKHOS - Bu soruya yant vermeye bile gerek yok. SOKRATES - Pek gzel, o halde, burada btn hayvanlar dzenleyen toprakla evrendeki toprak hakknda da, ayn eyi syleyeceksin. Elbette, biraz nce seni sorguya ektiim teki eyler iin de byle bir yant vereceksin, deil mi? PROTARKHOS - Baka trl yant vermek akll bir adama yakr m? SOKRATES - Elbette yakmaz. Fakat bundan sonra syleyeceime dikkat et. Sz geen btn elerin bir tek btnde toplanmasna beden adn veririz, deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Evren dediimiz ey iin de bu byledir. nk ayn elerden yapld iin, o da tpk bizimki gibi, bir varlktr.
48

PROTARKHOS - ok doru sylyorsun. SOKRATES - Sana unu soruyorum: Acaba evrenin bedenimi bizim bedenimizi besler, yoksa bizim bedenimiz mi ona besinini verir ve sylediimiz gibi, bedenin oluumuna giren eyi ondan m almtr ve almaktadr? PROTARKHOS - Bu soruya da, Sokrates, yant vermeye gerek yok. SOKRATES - Acaba u soru bir yant ister mi, sen ne dersin? PROTARKHOS - Sor bakalm. SOKRATES - Bedenimizin bir ruhu vardr demez miyiz? PROTARKHOS - Kukusuz, deriz. SOKRATES - Evrenin bedeninde ruh olmasayd, onda bizde olan eylerden her bakmdan daha gzelleri bulunmasayd, bedenimiz ruhunu nereden alrd, ey sevgili Protarkhosum? J PROTARKHOS - Konu ak, Sokrates. Hibir yerden alamazd. SOKRATES - Elbette, Protarkhos; sonlu, sonsuz, bu ikisinin kart ve her eyde drdnc tr olarak bulunan neden diye saydmz bu drt trden, bedenimize ruh veren, bunlar ileten, hastalandklar zaman iyi eden, daha bin trl bireim oluturan ve bunlar onaran nedeni, kukusuz tam ve som bir bilgelik sayamayz. Nitekim ayn eylerin daha byk bir oylumda, katksz ve gzel olarak bulunduu btn gkyznde de, doann en gzel ve en deerli biiminde gerekletiini grmyoruz.
49

PROTARKHOS - Bunda da tmyle hakkn var. SOKRATES - Bu olanaksz olduuna gre, daha nce de sk sk yaptmz gibi, teki dnceye dnelim ve unu diyelim. Evrende birok sonsuzla yeter sayda sonlu vardr ve yllar, mevsimleri, aylar dzenine sokan nemli bir neden, bunlar ynetir. te bu neden, pek hakl olarak, bilgelik ve zek adn almaya uygundur. PROTARKHOS - Evet, pek hakl olarak. SOKRATES - Fakat ruh olmayan yerde bilgelik PROTARKHOS - Elbette olamaz. SOKRATES - Bylece diyebilirsin ki, nedenin gcyle, Zeus'un znde grkemli bir ruh ve grkemli bir zek; teki tanrlardaysa, her birinin houna giden bir ad bulunan baka gzel zellikler bulunmaktadr. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Sanma ki, Protarkhos, bu sz bouna syledik. Bundan ereimiz, zeknn hep bu evrene egemen olduunu bizden nce sylemi olanlarn dncesine destek vermektir PROTARKHOS - Doru. SOKRATES - Szmz, bundan baka, zeknn belirttiimiz drt snftan biri olan nedenle ayn soydan olup olmad sorusuna yanttr. imdi artk yantmzn ne olduunu biliyorsun. PROTARKHOS - Evet, iyice anlyorum. Fakat nce, bunun bana yant olduunu kavrayamamtm.
50

SOKRATES - Bazan Protarkhos, gevezelik ciddi aratrmalarn elencesi olur. PROTARKHOS - ok gzel syledin. SOKRATES - Bylece, sevgili dostum, zeknn hangi tre girdiini ve gcnn ne olduunu yeter derecede kantlam olduk. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Haz duygusunun da hangi snftan olduunu, daha nceden bulmutuk, deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - imdi unlar anmsayalm. Zeknn nedenle yaknl vardr. kisi de hemen hemen ayn trdendir. Haz duygusuysa, haz duygusu olduu iin sonsuzdur ve kendisinde, asla ba, son ve orta olmayan ve olmayacak olan bir trdendir. PROTARKHOS - Bunu anmsayacaz,.gven! SOKRATES - Bundan sonra, bunlardan her birinin nerelerde bulunduunu ve gerekletikleri zaman ne izlenimler doduunu incelememiz gerek. nce haz duygusuna bakalm. Nasl tr sorununu aratrrken onunla ie baladysak, imdi de ayn yolu tutalm. Ama acdan sz etmezsek, haz duygusunu asla iyice anlyamayz. PROTARKHOS - Hay hay, gerekiyorsa o yoldan yryelim. SOKRATES - Bunlarn kayna konusunda, benim gibi mi dnyorsun? PROTARKHOS - Sen nasl dnyorsun? SOKRATES - Bana kalrsa, doann dzenine
51

uygun olarak, acyla haz duygusu, ite o kark trde doar. PROTARKHOS - Rica ederim, sevgili Sokates, nce saptadmz trlerin hangisinden sz ettiini bize anmsat. SOKRATES - Ben de gcm yettiince bunu yapmak niyetindeyim. PROTARKHOS - ok gzel. SOKRATES - Kark tr szyle, o drt trden ncsn anlatyorum. PROTARKHOS - Hani sonsuzla sonludan sonra geldiini sylediin; salkla, yanlmyorsam uyumu da iine soktuun tr m? SOKRATES - Evet ite o. imdi szlerime iyice dikkat et. PROTARKHOS - Syle bakalm. SOKRATES - Diyorum ki, bizim gibi canl varlklarda uyum bozulunca, o anda doa da bozulur ve ac doar. PROTARKHOS - Dediin akla pek yakn. SOKRATES - Sonra, uyum yeniden kurulup_doallanca, haz duygusu ortaya kar. En nemli nesneler hakknda az szle ve olabildiince ksa olarak dncemi belirtmek iin byle sylyorum. PROTARKHOS - Bence doru sylyorsun Sokrates; ama gene biz bunu biraz daha aydnlatmaya alalm. SOKRATES - Bu sradan ve herkesin bildii eyi anlamak ok kolaydr sanrm.
52

PROTARKHOS - Bununla ne demek istiyorsun? SOKRATES - rnein alk; bir dalma, bir acdr, deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Karn doyurmak ise, tersine, bir toplanma,bir haz duygusudur. PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Bunun gibi, susuzluk da bir ykm, yani bir acdr. Halbuki kurumu olan bir eyi dolduran yan etkisi, haz duygusudur. Bunun gibi, scan bizde doaya aykr olarak oluturduu bozulma ve dalma, acya yol aar. Halbuki doal duruma dn ve serinlik, bir haz duygusudur. PROTARKHOS - Kuku yok. SOKRATES - Yine, canl varln bedenini oluturan drt asl eyi* doaya aykr olarak donduran souk, bir acdr. Sonra bu drt enin, doaya uygun olarak, birbirinden ayrlp eski durumuna gelmesi ise, bir hazdr. Ksacas, dn bakalm, yukarda sylediimiz gibi sonluyla sonsuzun birbiriyle doal olarak birlemesinden olan canl varlklarda bu birleme dalnca, bu bozulu bir acdr demek sana uygun geliyor mu? Ya da tersine, her eyin ilk durumuna dn, bir haz duygusu mudur acaba? PROTARKHOS - Elbette. Gerekten bana yle geliyor ki bu, geneldir.
* Eskil d n e m d e , insan bedenini o l u t u r d u u n a inanlan drt e ya da zsuyu: kan. safra, kara safra ve lenfa; O s m a n h e a s : Ahlat- erbaa; Franszcas: Hueur.

53

SOKRATES, - Peki yle ise, ac ya da haz duygusu olduuna gre, bu iki tr duyguda neler olup bitiyor, onlar bir gzden geirelim. PROTARKHOS - Hay hay. SOKRATES - imdilik ruhun bekleme durumunu, bu iki duyumla bir karlatr. Ruhun bekledii ey haz ise, beklemek ho ve gvenlidir. Haz deil de skntl eyler gelecekse, bu bekleme, korkulu ve ac verici olur. PROTARKHOS - Bu, bedenin pay olmayan ve yalnzca ruhun beklemesinden doan baka trl bir haz duygusu ve ac olsa gerek. SOKRATES - i pek gzel kavradn. imdi bakalm, bu iki katksz haz ve ac trnden, acaba haz, btnlyle, bylesine istenmeye deer mi? Yoksa bu stnl yukarda sz ettiimiz trlerden birine mi tanmak gerekli? Acaba kendiliklerinden iyi olduklar ya da ancak bazlar baz durumlarda iyiliin znden pay aldklar iin, haz ve acy, tpk souk ve scak ve buna benzer baka eyler gibi, kimileyin istemeli, kimileyin de istememeli mi? Umarm ki btn bu sorunlar artk aka grebileceiz. PROTARKHOS - ok doru syledin. Aradmz bu yoldan gidip bulmamz gerek. SOKRATES - nce u noktay bir grelim: nce de dediimiz gibi, canl varlklarn bozulunca ac duymalar, eski durumlarna dnnce de haz duymalar doruysa, bakalm, ne bozulan ne de eski durumuna dnen herhangi bir canl varln ruh durumu
54

ne olabilir. Ama verecein yanta, ok, hem pek ok dikkat et. te bu aralkta canl varln, kk ya da byk hibir haz, hibir ac duymamas gerekmez mi? PROTARKHOS - Elbette gerekir. SOKRATES - O halde, ite haz duyulan ya da ac ekilen durumlardan farkl, nc bir durum. PROTARKHOS - Evet, kukusuz! ~ SOKRATES - Bu noktay unutmamaya al. nk byle bir durumu anmsamann ya da anmsamamann, haz sorununda bir karara varlaca zaman, nemi byk olacak. Sorunu zmek iin bir ift szm daha var. PROTARKHOS - Ne gibi? SOKRATES - Bilir misin ki, bir kimse bilgelik yolunu tuttu mu, onun byle yaamasna hibir ey engel olamaz. PROTARKHOS - Ne haz duygusunun, ne de acnn yeri olmayan yaamdan m sz ediyorsun? SOKRATES - Gerekten, yaaylar karlatrrken demitik ki, akla ve bilgelie uygun olarak yaamak yolunu tutan kimsenin, az ya da ok, ne hazdan, ne de acdan pay olur. PROTARKHOS - Doru, yle demitik. SOKRATES - Demek bu durum, yle bir kimsenin durumudur. Belki sana garip gelecek ama yaamlarn iinde en tanrsal olan da budur. PROTARKHOS - Bu hesapa, tanrlarda haz
55

duygusunun da, bunun kart olan bir duygunun da olmamas gerekir. SOKRATES - Elbette. nk bu durumlar onlara yakmaz. lerde tartmamz gerektirirse, bu noktay daha uzun boylu inceleriz. Zekya birincilii veremezsek, ikincilik konusunda imdilik onun bu stnln gz nnde tutmakla kalalm. PROTARKHOS - Pek gzel syledin. SOKRATES - Fakat, yalnzca ruha zg olduunu sylediimiz ikinci haz tr, tmyle bellek sayesinde oluur. PROTARKHOS - Bu nasl ey? SOKRATES - Bence, sorunu iyi kavramak iin, nce bellein, dahas ondan da nce, duyumun ne olduunu bilmek gerek. PROTARKHOS - Sen ne diyorsun? SOKRATES - unu iyi bil ki, bedenimizin her gn edindii izlenimler arasnda yleleri vardr ki, ruha kadar varmakszn, bedende snp gider ve hibir duygu uyandrmaz. Bazlar ise, bedenden ruha geer ve her birinde ayr ayr, fakat her ikisinde de ortak bir yan olan bir trl sarsntya neden olur. PROTARKHOS - Sanrm. SOKRATES - Her ikisinden gemeyen duygular ruhun kavramadn, ruha geenlerinse artk kurtulamadn syleyecek olursak, yanlm olmayz, deil mi? PROTARKHOS - Elbette olmayz.
56

SOKRATES - Kurtulmaktan sz ettiimi grnce, sakn unutmann asln anlatmak istiyorum sanma. nk unutma, bellekten kp gitmektir. Bizi ilgilendiren durumdaysa, bellek henz domamtr. O halde zaten olmayan bir eyi, olumam olan bir eyi yitirmek sama olur, deil mi? PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - O halde yalnzca szleri biraz deitiriver. PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - Ruh, bedene gelen sarsntlardan bir ey duymaynca, bu sarsntlarn ruha gememesine "unutmak" diyecein yerde, "duygusuzluk" de! PROTARKHOS - Peki. SOKRATES - Fakat ruh ve beden ayn eyin etkisi altnda kalm, ayn zamanda sarslmsa, bu sarsntya "duyum" adn verebilirsin. Sz yerinde olur. PROTARKHOS - Pek doru. SOKRATES - imdi duyumdan ne anladmz kavradn, deil mi? PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Bence, bellee duyumun koruma kabdr denirse, doru sylenmi olur. PROTARKHOS - Bence de yle. SOKRATES - Anmsama, bellekten farkldr demez miyiz? PROTARKHOS - Belki. SOKRATES - Bu fark, undan ibaret deil midir?
57

PROTARKHOS - Neden? SOKRATES - Ruh, nce bedenle birlikte duyduu eyi, bu kez yalnz ve olabildiince bedensiz anmsarsa, buna anmsama deriz, deil mi? PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Ruh, gerek bir duyumun, gerek bir bilginin ansn yitirip de, bu any yalnz bana ve kendiliinden anmsarsa, btn buna anmsama deriz, an demeyiz. PROTARKHOS - Hakkn var. SOKRATES - Btn bunlardan niin sz ettim, biliyor musun? unun iin. PROTARKHOS - Ne iin? SOKRATES - Ruhun, bedene gerek kalmakszn duyduu haz duygusunun, ayn zamanda istein ne olduunu en iyi ve en ak bir biimde kavramak iin. Bana kalrsa, sylediklerimizden, her ikisinin de ne olduu pek iyi anlalyor. PROTARKHOS - Peki. Bakalm arkasndan ne gelecek, Sokrates. SOKRATES - Grne gre haz duygusunun asln ve ald biimleri bulmak iin birok aratrmaya katlanacaz galiba. Bundan nce de istein ne olduunu, nerede uyandn anlatmamz gerek. PROTARKHOS - yle yapalm. Bir ey yitirmi olmayz. SOKRATES - Tersine, Protarkhos, aradmz eyi bulunca, iine girdiimiz zorluktan kurtulacaz.
58

PROTARKHOS - Yantn doru. imdi alt taraf neymi, bakalm. SOKRATES - Aln, susuzluun ve buna benzer baka birok durumun birer istek olduunu sylemitik, deil mi? PROTARKHOS - Evet, kukusuz. SOKRATES - Bu kadar birbirinden farkl duygularn arasnda ortak olan ne var ki bunlara ayn ad veriyoruz? PROTARKHOS - Zeus hakk iin Sokrates, bunu aklamak kolay deil ama, gene de sylemek gerek. SOKRATES - Bunun iin, ayn rneklerle ie uradan balayalm. PROTARKHOS - Nereden? SOKRATES - "Susam" dediimiz zaman bunun bir anlam vardr. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Bu, "boalm" anlamna gelir. PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Susama, bir istek deil mi? PROTARKHOS - Evet, ime istei. SOKRATES - me, yani ierek dolma, yle mi? PROTARKHOS - Evet, bana da yle geliyor. SOKRATES - Bylece, iinizden bo olduunu duyumsayan biri varsa, o elbette duyulmadnn tersini isteyecektir. Yani bo olduu iin dolmak isteyecektir. PROTARKHOS - Bundan da kuku yok.
59

SOKRATES - O halde? lk kez olarak byle, kendisini bo duyumsayan kimsede, gerek duyumla, gerek bellekle, o anda duyumsamad, daha nce de hi duyumsamam olduu bir dolma istei nasl ortaya kar? PROTARKHOS - Elbette olamaz. SOKRATES - Bununla birlikte, insan istedi mi, bir eyi istiyor demektir. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - O halde duyumsad eyi istemiyor demektir. nk duyumsad, susamadr. Susamaysa bir boluktur; dolmak ister. PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Demek susayann yle ya da byle dolmak dnn edinebilmesinde bir keramet var. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Bu, beden olamaz, nk o zaten bo. PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - O halde ruhun, bu dolmak dnn bellek yoluyla edinmesinden baka bir yol kalmyor. PROTARKHOS - Bu da apak. SOKRATES - Ruh baka hangi yolla buna eriebilir ki? PROTARKHOS - Baka yol yok. SOKRATES - yleyse, btn bunlardan kan sonucu grelim. PROTARKHOS - Hangi sonucu?
60

SOKRATES - Bu akl yrtme, bize bedenin istei olamayacan gsterdi. PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - nk her canl varlk, hep bedeninin duyumsamakta olduu eyin tersini ister. PROTARKHOS - Bu doru. SOKRATES - te onu, byle duyduu eyin tersine doru gtren bir itah, onda duyduu eylere kart eylerin ans bulunduunu gsterir. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Bu akl yrtme, bellein bizleri istediimiz eylere doru ynelttiini gstermekle, her itahn, her istein kaynann ruh olduunu ve ruhun her canl varl ynettiini de retmi olur. PROTARKHOS - Pek gzel. SOKRATES - O halde, bedenimizin ackmad, susamad ya da buna benzer eyler duymad kesin olarak kantlanm oluyor. PROTARKHOS - Pek doru. SOKRATES - Ayn konuyla ilgili olarak unu da syleyelim: Bana kalrsa, bu sylediklerimiz, bize bu ynden bambaka bir yaanty bulduracak. PROTARKHOS - Hangi ynden, hangi yaantdan sz ediyorsun? SOKRATES - Boalmada ya da dolmada, canl varln bozulmas ya da korunmasyla ilgili her eyde, iimizden biri bu durumlarn birinde ya da tekinde olunca, birinden tekine getiine gre kimileyin ac, kimileyin haz duyar.
61

PROTARKHOS - Evet, yle olur. SOKRATES - Fakat bu iki durumun ortasnda bulunursak ne olur? PROTARKHOS - Nasl ortasnda? SOKRATES - Bedenimizin durumu yznden ac duyup da, acy giderecek ho duyumlar anmsarsak, ama boluk yine olduu gibi kalrsa, bu haz ve ac durumlarna gre ortalama bir durumda olduumuzu syleyebilir miyiz, syleyemez miyiz? PROTARKHOS - Kukusuz, syleyebiliriz. SOKRATES - Btn btne acda myz, yoksa btn btne hazda myz? PROTARKHOS - Elbette deiliz. Ama, sanki ifte ac duyarz. nk vcudumuz, ac durumundadr; ruhumuz ise bekleme ve istek durumundadr. SOKRATES - Bu ifte acdan ne anlyorsun, Protarkhos? Bo olduumuz zaman bile, bizde kesin olarak dolacamz umudu yok mudur? Kimi zaman da, tersine, bundan umudu kestiimiz olmaz m? PROTARKHOS - Evet, yledir. SOKRATES - Dolmak umudunda olan kimse, hem bellek yoluyla haz duyar, hem de bo olduu iin ac eker, yle deil mi? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - nsanlarla teki canl varlklar, byle durumlarda hem haz, hem de ac duyarlar, yle mi? PROTARKHOS - yle olsa gerek. SOKRATES - te canl varlk hem bo olur, hem
62

de dolmak umudunu beslemezse, senin az nce btn bu durumlarda duyulacan sandn o ifte ac, o zaman duyulmaz m? PROTARKHOS - Bu ok doru, Sokrates. SOKRATES - Bu trl duygularla ilgili olarak sylediklerimizden imdi yararlanalm. PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - Bu aclarn ve hazlarn hepsi doru ya da yanl; ya da bir blm doru bir blm de yanltr diyebilir miyiz? PROTARKHOS - Yanl haz duygusu ya da yanl ac olabilir mi, Sokrates? SOKRATES - Nasl olmaz Protarkhos! Doru korkularla yanl korkular, doru beklemelerle yanl beklemeler, doru dncelerle yanl dnceler var ya... PROTARKHOS - Bence dnce konusunda olabilir, ama tekilerde olamaz. SOKRATES - Ne diyorsun? Korkarm biz bu gidile hi de nemsiz olmayan baka bir tartmaya dalacaz. PROTARKHOS - Doru sylyorsun. SOKRATES - Acaba, ey saydm adamn olu, byle bir tartmayla nce sylediklerimiz arasnda ilgi var m? te bunu dnmek gerek. PROTARKHOS - Evet, kukusuz. SOKRATES - O halde bizi konumuzdan uzaklatracak her trl uzun szden kesinlikle kanmalyz. PROTARKHOS - Elbette.
63

SOKRATES - Syle bakalm. nk ben karma dikilen glklerden ardm kaldm. yle ya, hazlardan kimileri doru, kimileri yanl deil midir? PROTARKHOS - Bu nasl olabilir? SOKRATES - O halde sence hi kimse, ne uyurken, ne de uyankken, ne delilikte, ne de her hangi bir akl bozukluu srasnda, hi duymad bir haz duygusunu duyuyor, hi ekmedii bir acy ekiyor sa-namaz, yle mi? PROTARKHOS - Dorusu hepimiz, bu i senin dediin gibidir sansndayz Sokrates. SOKRATES - Bunda acaba hakl myz? Byle sylemekte hakl ya da haksz olduumuzu incelemek gerekir, deil mi? PROTARKHOS - Bence gerekir. SOKRATES - imdi, haz duygusu ve kam hakknda sylediimiz eyi daha ak olarak anlatalm. Bir kan edinmek demek, iimizden bir ey geirmek demek deil midir? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Ya haz duymak? PROTARKHOS - O da yle. SOKRATES - Kannn konusu, her hangi bir eydir, deil mi? PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Ya duyduumuz haz duygusunun konusu? PROTARKHOS - O da yle.
64

SOKRATES - ister doru olsun, ister olmasn, herhangi bir kimsenin bir kans var demek iin, gerekten bir kansnn olmas gerekir. PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Gene her hangi bir kimse haz duyuyorsa, bunda ister hakl ister haksz olsun, duyduu haz da gerektir. PROTARKHOS - Doru. SOKRATES - Kan edinmeyle haz duygusunu duyma, gerekten olaan eylerdir. Ama kimi zaman doru, kimi zaman da yanl kanlar edinebildiimiz halde, nasl olur da btn haz duygularmz dorudur, diyebiliriz. PROTARKHOS - te asl bu noktay aratrmak gerek. SOKRATES - Acaba yanllk ve doruluk kanya ekleniyor ve kam bylece, yalnz kan deil, ama doru ya da yanl, yani belirli nitelikte bir kan oluyor mu demek istiyorsun? Aratrmak gerek dediin nokta bu mu? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Bundan baka, kimi eylerin u ya da bu nitelii olduu halde, acaba hazla acnn, hibir nitelii olmakszn, neyse o olduunu mu sylemek istiyorsun? te, zerinde uyumu olmamz gereken bir sorun daha. PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Fakat haz duygusuyla acnn da nitelikleri bulunduunu grmek, o denli g olmasa
65

gerek. nk, ok daha nceden, gerek haz duygusunun gerek acnn byk ya da kk, yein ya da hafif olabileceini sylemitik. PROTARKHOS - Evet, yle. SOKRATES - Kanya ktlk karnca onun ktletiini sylediimiz gibi, bu, haz duygusunda olursa, onun da ktletiini syleyemez miyiz? PROTARKHOS - Doallkla. SOKRATES - Doruluk nitelii kanya eklenirse, kan dorudur deriz: Bu nitelik haz duygusuna katlrsa, onun iin de dorudur diyemez miyiz? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Kan, konusunda aldanrsa, artk kannn yanl olduunu ve doru dnlmediini sylemez miyiz? PROTARKHOS - Elbette, Sokrates. SOKRATES - Gene, her hangi bir ac ya da haz duygusunun, konusunda yanldn grecek olursak, durum nice olur? Byle bir duyguya doru, iyi nitemini ya da buna benzer her hangi gzel bir nitemi takabilir miyiz? PROTARKHOS - Haz duygusu yanlabilirce, elbette bunun olana yoktur, SOKRATES - Bununla birlikte bence haz duygusu, ounlukla, bizde doru bir kannn deil, yanl bir kannn ardndan doar. PROTARKHOS - Doru, ama Sokrates, byle bir durumda kan yanltr deriz. Ama hi kimse haz duygusunun da yanl olduunu ileri sremez.
66

SOKRATES - Haz duygusunu nasl da iddetle savunuyorsun, Protarkhos! PROTARKHOS - Hi de deil; yalnzca dndm yineliyorum. SOKRATES - O halde, sevgili dostum, doru bir kanya ve bilgiye bal haz duygusuyla, iimizde ounlukla yalan ve bilgisizlik yznden doan haz duygusu arasnda hibir fark olmayacak, yle mi? PROTARKHOS - Grne gre, ok byk fark var. SOKRATES - imdi bu fark biraz inceleyelim. PROTARKHOS - Hay hay, istediin gibi yap. SOKRATES - yle incelemek istiyorum. PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - Dedik ki, kanlarmzdan bir blm doru, bir blm de yanltr. PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Biraz nce dediimiz gibi, gerek haz duygusu, gerek ac, ounlukla onlarn ard sra gider. Yani doru ya da yanl kannn ard sra. PROTARKHOS - Kabul. SOKRATES - Kan ve kan edinme, ounlukla, bizde bellek ve duyumdan domaz m? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Acaba kanlarmzn oluunda, olup bitenler yle olup bitmez mi? PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - Bir nesneyi uzaktan ve olduka kark olarak gren bir kimsenin grd ey hakkn67

da bir yargya varmak istedii, ounlukla grlmez mi? PROTARKHOS - Evet, grlr. SOKRATES - Byle bir kimse, yargya varmadan nce, kendisini yle bir sorguya ekmez mi acaba? PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - "urada, u tan karsnda ve u aacn altnda ayakta durduunu grdm ey nedir?" nsan hayal-meyal grd baz konular karsnda, kendi kendine byle sormaz m dersin? PROTARKHOS - Elbette sorar. SOKRATES - Sonra, "bu, bir adamdr" deyip de rastgetirdii olmaz m? PROTARKHOS - Elbette olabilir. SOKRATES - Gene bunu bir obann yapt bir yontu sanarak aldand da olur, deil mi? PROTARKHOS - Kukusuz olur. SOKRATES - Yannda biri bulunup da, ona iinden, kendi kendisine syledii eyi aka sylemi olsayd, kan dediimiz ey, artk sz konumuna gelirdi. PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Yalnzca, bu kanya bal olarak, kafasnda bu dnceyle uzun zaman yrd de olur, deil mi? PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - O halde; bu konuda sana da yle gelmiyor mu?
68

PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - Bana yle geliyor ki ruhumuz bir kitaba benzer. "PROTARKHOS - Nasl olur? SOKRATES - Duyumlarla uyumlu olan bellek ve bunlara bal bulunan duygular, bana u anda ruhlarmza-szler yazyor gibi geliyor. Duygu, doruyu yazarsa, bunun sonucunda dnce ve szler de, doru olarak biimlenir. imizdeki bu yazmann yazd eyler yanlsa, onlar da geree aykr der. PROTARKHOS - Ben de seninle dndeim; sylediini kabul ediyorum. SOKRATES - Bir baka iinin de, ayn zamanda, ruhumuzda altn kabul et. PROTARKHOS - Hangi ii? SOKRATES - Yazmandan sonra, szle sylenen eylerin ruhumuzda resmini yapan bir ressam. PROTARKHOS - Bu i nasl ve ne zaman olur dersin? SOKRATES - nsan, grme ve baka duygularn yardm olmakszn, zerinde dnd ya da szn ettii bu nesnelerin hayalini sanki kendi iinde grd zaman. imizde byle olup bitmez mi zaten? PROTARKHOS - Tmyle byledir. SOKRATES - Doru dnce ve szlerin hayalleri, doru; yanl dnce ve szlerin hayalleri de, yanl olmaz m? PROTARKHOS - Elbette olur.
69

SOKRATES - Btn bu sylediimiz doruysa, imdi unu inceleyelim. PROTARKHOS - Neyi? SOKRATES - Gelecekle deil, gemile ve iinde yaadmz zamanla ilgili eyler bizde bu gibi durumlara yol aar. PROTARKHOS - Btn zamanlar iin ayn ey olmal. SOKRATES - Yukarda demedik miydi ki ruha zg haz duygular ve aclar, beden araclyla duyulan haz ve aclardan nce gelir; yle ki, zamanndan nce haz duyduumuz ya da hzne dtmz olur. PROTARKHOS - Bu pek doru. SOKRATES - Az nce iimizde yazldn ve yer ettiini varsaydmz bu harflerle bu hayaller, yalnzca gemile ve imdiyle mi ilgilidir? Gelecekle hi ilgileri yok mudur? PROTARKHOS - zellikle, gelecekle ilgilidir. SOKRATES - Yani zellikle diyerek, btn bunlarn gelecekle ilgili umutlar olduunu ve btn yaammz boyunca, bu trden umutlarla yaadmz m sylemek istiyorsun? PROTARKHOS - Evet yle. SOKRATES - imdi bir de una yant, ver bakalm. PROTARKHOS - Neye? SOKRATES - Doru, dindar ve her konuda iyi olan kimseyi tanrlar sevmez mi?
70

PROTARKHOS - Elbette sever. SOKRATES - Halbuki kt adam iin, durum bunun tersidir, deil mi? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Az nce demitik ki, her insan bir sr umutla doludur. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Umut dediimiz ey de, her birimizin kendi kendimize sylediimiz eylerdir. PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - O halde gene ruha ilenen hayaller; yle ki, ounlukla, pek ok altnmz olduunu ve bu altnla bol bol zevk sreceimizi hayal edip yaarz. Dahas, kendi iimizde kendimizi grr ve bundan zevk duyarz. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - una inanalm ki, bu hayaller arasnda iyi adamlara grnenler ounlukla dorudur, nk onlar tanrlar, severler; halbuki kt kiilere grnen hayallerse ounlukla yanltr... PROTARKHOS - Buna inanmaktan baka are yok. SOKRATES - Bununla birlikte kt kiilerin ruhunda da haz duygularnn hayali yer etmi olur, ama bunlar yanltr. Sen ne dersin? PROTARKHOS - Doru. SOKRATES - O halde kt kiilerin haz duygular yanl, erdemli olanlarnkiyse dorudur, gerektir.
71

PROTARKHOS - Bu kanlmaz bir sonu. SOKRATES - Bylece sylediklerimize dayanarak diyebiliriz ki, insanlarn ruhunda gerek olanlarna gln bir ekilde yknen haz duygular vardr. \ Aclar iin de durum byledir. PROTARKHOS - Kabul. SOKRATES - Grmtk ki her hangi bir ey iin bir kans olan kimsenin, gerekten, bir kans vardr ama kimi zaman bu kannn var olmayan, var olmam ve asla var olmayacak bir konusu olabilir. PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - te bana kalrsa bu durum bir kannn yanl olmasna ve yanl kanlar edinilmesine yol aar, deil mi? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - O halde, acaba aclarla hazlarda da, kanlardakine benzeyen durumlar yok mudur dersin? PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - yle: haz duyduumuz zaman, bunun konusu anlamsz olsa bile gene de duyduumuz gerekten haz duygusudur. Dahas, imdiki zamanda var olmayan, gemite de bulunmayan, gelecekte de var olmayacak olan bir eyden dolay haz duyduumuz olur... PROTARKHOS - Buna evet demekten baka are yok, Sokrates. SOKRATES - Korku, fke ve buna benzer tutku72

larda da bu byle deil midir? Yani bunlar da kimi zaman yanl olamaz m? PROTARKHOS - Elbette olur. SOKRATES - O halde yanllklarndan ayr, dnceleri kt klacak baka bir neden bulunabilir mi? PROTARKHOS - Bulunamaz. SOKRATES - Sonra, yanllklarndan baka bir nedenle hazlarn da kt olabileceini dnemeyiz. PROTARKHOS - imdi bu sylediin ey, Sokrates, geree aykrdr. nk, haz duygularyla aclarn kt olduklar yargsna, onlarn yanllklarndan dolay deil; ounlukla, baka birok ktlk ve yanllklarla birlikte olmalar yznden varmaktayz. SOKRATES - Bu dnceye yanda kalacak olursak, kimi yanllk ve ktlklerinden dolay kt olan hazlardan daha ilerde sz ederiz. imdilik, ounlukla birou bsbtn baka trl iimizde yaayan ve ortaya kan yanl haz duygularndan sz amamz gerekiyor. Bu belki, varacamz yarg konusunda iimize yarar. PROTARKHOS - Haz duygularnn byleleri de varsa, nasl olur da onlardan sz edilmez? SOKRATES - Bence var, Protarkhos. Kafam bu dnceye taklp kald iin onu eletiriye sunmak boynumun borcudur. PROTARKHOS - Peki. SOKRATES - yleyse, bu konuya bir yanaalm ve onunla greiler gibi bir boy lelim!
73

PROTARKHOS - Haydi, yanaalm! SOKRATES - Anmsarsan, daha nce demitik ki, iimizde istek adn verdiimiz eyler ortaya knca, bedenin edindii duyumlar bsbtn ayr ve ruha yabancdr. PROTARKHOS - Evet anmsyorum Sokrates. SOKRATES - O halde, bedenimizinkine kart durumlar isteyen ruhtur; edindii izlenimlere gre ac ya da bir tr haz duygusuna neden olan da, bedendir, deil mi? PROTARKHOS - Doru. SOKRATES - Bakalm bu gibi durumlarda neler ortaya kar. PROTARKHOS - Syle, bakalm. SOKRATES - Acyla haz duygusu ayn zamanda var olabilir ve bunlarn birbirine kart duyumlar ayn zamanda yan yana bulunabilir. Bunu, daha nce de grmtk. PROTARKHOS - Evet, doru. SOKRATES - Doruluunda anlatmz bir nokta daha vard, deil mi? PROTARKHOS - Hangisi? SOKRATES - Ac ve haz duygusunun iine "daha ok" ve "daha az" girer ve bunlar sonsuz trndendir. PROTARKHOS - Evet, yle. Sonra? SOKRATES - O halde bu konular hakknda tam bir yargya varmann yolu nedir? PROTARKHOS - Nedir?
74

SOKRATES - Aslnda bu gibi eyler konusunda, ounlukla; karlatrma yoluyla bir yargya varmaz myz? Acy hazla, acy acyla ve haz duygusunu hazla karlatrarak, hangisinin byk, hangisinin kk, hangisinin yein ve hangisinin hafif olduunu aratrmaz myz? PROTARKHOS - Gerekten yle. ounlukla yargya byle varlr. SOKRATES - O halde, grmede, uzakln ok uzun ya da ksa olmas, nesnelerin gereini renmemize engel olur ve bizi yanl yarglara gtrr. Acaba haz duygusunda ve acda da ayn ey yok mu? PROTARKHOS - Hem de daha ok, Sokrates. SOKRATES - Ama bu, biraz nce sylediimizin tmyle tersi. PROTARKHOS - Ne demek istiyorsun? SOKRATES - Daha nce demitik ki, dnceler kendiliklerinden doru ya da yanl olunca bu zelliklerini ac ve haz duygularna da geirirler. PROTARKHOS - Bu ok doru. SOKRATES - Haz duygularyla aclar, uzak ya da yakn bulunulduuna gre deitiklerinden, birbirleriyle karlatrlacak olursa hazlar, aclarn yannda daha byk ve daha yein, aclarsa hazlar karsnda daha hafif ve daha kk grnrler. PROTARKHOS - Bu kesinlikle byledir. SOKRATES - Haz duygular da, aclar da, birbirleri karsnda, olduklarndan daha byk ya da daha kk grndkleri iin, sen haz duygusundan
75

ve acdan, gerek olmayan ve yalnzca grnen yan koparp atacak olursan, ne bu gsteriin gerek bir ey olduunu, ne de bundan doan haz ve ac paynn gerek ve yasal olduunu asla ileri srmeye kalkamazsn. PROTARKHOS - Elbette kalkamam. SOKRATES - Bundan sonra, ayn yolla canl varlklarn duyduu ve grnte ac ve haz duygularndan daha yanl olanlarla karlap karlamayacamz aratracaz. PROTARKHOS - Bu eit hazlarla aclar hangileridir ve bundan ne anlyorsun? SOKRATES - nce de sk sk demitik ki, canl varln yaps, toparlanmalar ve dalmalar, dolmalar ve boalmalar, oalmalar ve azalmalarla deiince, ac, doyumsuzluk, glk ve buna benzer eyler duyulur. PROTARKHOS - Evet bundan birka kez sz edildi. SOKRATES - Canl varlk eski haline dnnce, bu dnn bir haz duygusuyla birlikte olduu noktasnda da anlamtk, deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Ama bedenimiz byle bir deiikliin farknda deilse, durum nice olur? PROTARKHOS - Bu durum ne zaman olur Sokrates? SOKRATES - Bu sorunun, Protarkhos, konumuzla ilgisi yoktur.
76

PROTARKHOS - Neden? SOKRATES - nk benim de sana hemen ayn eyi sormama engel olamazsn. PROTARKHOS - Neyi sormana? SOKRATES - Byle bir eyin olmadn kabul ettikten sonra, sana unu soramaz mym: Byle bir durum olursa, sonu ne olur? PROTARKHOS - Yani beden, her hangi bir ynden deimezse, yle mi? SOKRATES - Evet. PROTARKHOS - Byle durumlarda haz duygusunun da, acnn da olmayaca apaktr, Sokrates. SOKRATES - ok doru syledin. Ama bana kalrsa, sen filozoflarn ileri srdkleri gibi her zaman buna benzer eyleri kesinlikle duyduumuza inanyorsun; nk bunlara gre her ey, aadan yukarya ve yukardan aaya srekli bir devinim durumundadr. PTROTARKHOS - Gerekten de, onlarn syledii bu. Gsterdikleri kantlar da yle pek yabana atlacak gibi deil. SOKRATES - Kendileri yabana atlamadktan sonra kantlar nasl yabana atlr? Fakat ben, konumamza giriveren bu sorunu atlatmak niyetindeyim. Bak imdi onu nasl savuturacam; sen de benim gibi yap. PROTARKHOS - Syle bakalm, nasl?
77

SOKRATES - Biz bu filozoflara, peki diyeceiz, sizin dediiniz gibi olsun; ama sen Protarkhos, bana syle bakaym, canl varlklar kendi ilerinde oup biten her eyden duygulanrlar m? Biz de kendi bedenimizin bymesini ya da buna benzer deiikliklerini duyumsar myz? Ya da bunun tersi mi doru? Yani bu gibi durumlardan hibirini duyumsamaz myz? PROTARKHOS - Kukusuz ki duyumsamayz. SOKRATES - O halde, biraz nce her iki ynden olan deiiklikler bizde ac ve haz duygusuna yol aar demekle yanldk. PROTARKHOS - Herhalde. SOKRATES - imdi daha doru ve daha su gtrmez bir biimde sz syleyelim. PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - Diyelim ki, byk deimeler, bizde ac ve haz duygularn uyandrr. Ama azar azar olan ya da pek az nemli olan deimelerse, hibir haz ya da ac duygusuna neden olmaz. PROTARKHOS - Byle sylemek, teki trl sylemekten daha doru Sokrates. SOKRATES - Eer bu byleyse, yine nceden sz ettiim yaam biimiyle karlaacaz demek. PROTARKHOS - Hangi yaam biimi? SOKRATES - ine haz ve acnn girmediini sylediimiz yaam. PROTARKHOS - ok doru. SOKRATES - Btn bunlarn sonucu olarak yaay biimi kabul edeceiz: Bir haz yaam, bir ac
78

yaam, bir de iinde ne haz, ne de ac bulunan yaam. Sen ne dersin? PROTARKHOS - Ben de senin gibi yaam biimi ayrdetmek dncesindeyim. SOKRATES - yleyse, ac duymazlk haz duymakla ayn ey olamaz. PROTARKHOS - Nasl olabilir ki? SOKRATES - Bir kimse btn yaam acsz geirmekten daha ho bir ey olmayacan sylerse, acaba bu szn ne anlama geldiini kestirebilir misin? PROTARKHOS - Bence bunun anlam udur: acnn bulunmamas, ho bir eydir. SOKRATES - Biz bu eyi, sen nasl istersen yle ele alalm ve daha gzel adlar takmak iin birinin altn, ikincisinin gm, ncsnn ise ne altn ne de gm olduunu syleyelim. PROTARKHOS - Peki. SOKRATES - Ne altn ne de gm olan ey, altn ya da gm olabilir mi dersin? PROTARKHOS - Olamaz elbette! SOKRATES - O halde ortalama yaamn zevkli ya da acl olabileceini sylemek, anlamszlktr. PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Bununla birlikte, sevgili dostum, byle dnen ve syleyen insanlar da var. PROTARKHOS -Kukusuz. SOKRATES - Acaba bunlar, ac duymadklar anlarda haz duyduklarn m sanyorlar?
79

PROTARKHOS - Bilmiyorum, ama byle sylyorlar. SOKRATES - O halde haz duyduklarn sanyorlar. Byle olmasa, yle sylemezler. PROTARKHOS - yle olacak. SOKRATES - Acnn yokluu, z gerei, haz duygusundan baka bir eyse, bu bakmdan yanl bir dnceye saplanyorlar demek. PROTARKHOS - Elbette baka bir ey. SOKRATES - imdi biraz nce yaptmz gibi, durum mu, yoksa yalnzca iki durum mu, yani insanlk iin ktlk olan acyla, acnn kendiliinden iyilik olan ve haz ad verilen yokluunu mu kabul edeceiz? PROTARKHOS - Neden kendimize byle bir ey soruyoruz? Bunu pek anlayamadm. SOKRATES - Gryorum ki, Protarkhos, Philebos'un kartlarn pek tanmyorsun? PROTARKHOS - Kimdir onlar? SOKRATES - Bunlar doa bilgisinde gayet usta geinenler ve haz duygusunun varln bsbtn yadsyanlardr.* PROTARKHOS - Nasl olur? SOKRATES - Bunlar, Philebos yandalarnn haz dedikleri eyin ancak acdan korunmu olmak olduunu sylerler.
*Anthistenes ve " k i n i z m " yandalarna antrmada bulunuluyor.

80

PROTARKHOS - Onlarn bu dncesine katlalm m dersin? Bu konuda sen ne dnyorsun Sokrates? SOKRATES - Hi byle bir ey salk vermem. stediim ey, onlar birer bilici [khin] gibi dinlemektir. Gerekten bunlar, sanatn kurallarna uymak yle dursun, doaya aykr olarak bilicilikte bulunurlar ve haz niteliini tayan her eyle balar hi ho olmadndan ve haz duygusunun hibir iyi yn olmadna inandklarndan, her hangi bir ekicilii olan eyi, gerek bir haz deil, bir gsteri sanrlar. te istediim ey, onlar bu bakmdan dinle ve kendilerine hrnlklarnn esinlendirdii szleri bu adan incele. Gerek hazlarn hangileri olduu konusundaki dncemi sana sonra sylerim. Bylece, haz duygusunun znn ne olduunu iyice kavradktan sonra, bu sorunda bir sonuca ve bir yargya varm oluruz. PROTARKHOS - Hakkn var. SOKRATES - imdilik, hrnlklarnn peine taklarak bu adamlar izleyelim. te bana kalrsa, bandan balayarak syleyecekleri ey udur. Her hangi bir trn, rnein katln zn anlamak istediimiz zaman, acaba katl orta olan eyler zerinde durarak m, yoksa en kat eylere bakarak m reneceimizi daha iyi reniriz, Protarkhos? Bana verdiin gibi bu hrn ruhlu filozoflara da yant ver bakalm. PROTARKHOS - Ben de yant vermek isterim ve derim ki, bunun iin en kat eyleri ele almak gerekir.
81

SOKRATES - u halde haz duygusunu ve zn anlamak istersen kk hazlar deil, en byk ve en can alc olanlarn gzden geirmemiz gerek. PROTARKHOS - Bu noktada kimse senin gibi dnmezlik edemez. SOKRATES - Kolayca elde edilen ve ounlukla en byk olduklar sylenen hazlar, bedenden gelenler deil midir? PROTARKHOS - Hi kuku yok. SOKRATES - Acaba bunlar hastalarda m, yoksa salam insanlarda m daha byktr ve daha byk olabilir? Aman dikkat edelim de, dnmeden yant vererek yanl bir adm atmayalm. Belki bunlarn "salam insanlar"da daha byk olacan sylersin. PROTARKHOS - Bana yle geliyor. SOKRATES - Nasl olur? En canl hazlar en yein istenenler deil midir? PROTARKHOS - Bu doru. SOKRATES - Ate iinde yananlar ya da buna benzer baka hastalklarla kvrananlar daha ok susamaz, daha ok mez ve beden yardmyla duymaya alk olduklar aclar daha ok duymazlar m? Gereksinmeleri daha ok deil midir? Doyum salannca da, daha byk bir haz duymazlar m? Bunun byle olmadn nasl syleyebiliriz? PROTARKHOS - Senin szlerine baklnca, hakl grnyorsun Sokrates? SOKRATES - Acaba, en canl hazlarn neler olduunu renmek iin salk durumuna deil, has82

talik durumuna bakmamz gerektiini sylemek doru olmaz m? Ama sakn sana hastalarn salamlardan daha ok haz duyup duymadklarn soruyorum sanma. Yalnca unu aklna koy ki, benim aradm ey, haz duygusunun bykldr ve sana genellikle haz duygusunun nerede en yein olduunu soruyorum. Demitik ki, amacmz haz duygusunun zn bulmak ve onun hibir biimde var olmadn ileri srenlerin bu konuda ne dndklerini renmektir. PROTARKHOS - Ne demek istediini aa yukar anlyorum. SOKRATES - Bunu, yant verecein zaman daha iyi gsterirsin, Protarkhos. Ilml yaama karlk zevk ve sefa hayatnda, daha ok demiyorum, ama g ve yeinlik bakmndan daha byk ve daha nemli hazlar m var? Yantna dikkat et. PROTARKHOS - Dnceni anlyorum ve bu iki yaam arasnda byk bir fark gryorum. Gerekten, lmllar, her an "fazla karma!" ilkesine baldrlar ve bu ilkeye uyarlar. Halbuki zevk ve sefa dknleri, akllar balarndan gidecek ve naralar atacak kadar haz duygusunun ta br ucuna giderler. SOKRATES - ok iyi. Eer bu byle ise en byk hazlarn, tpk en byk aclar gibi, ruh ve bedenin iyi deil, ama bir tr kt durumuna bal olduu aka ortaya kar. PROTARKHOS - yle olmal. SOKRATES - imdi bu hazlardan birkan ele
83

alalm ve bunlar, hangi nitelikleri dolaysyla en byklerinden saydmz grelim. PROTARKHOS - Tabii. SOKRATES - Kimi hastalklarn neden olduu hazlarn zn bir gzden geirelim. PROTARKHOS - Hangi hastalklar? SOKRATES - Baz ayp hastalklarn dourduu ve hani u szn ettiimiz hrn yaratll filozoflarn son derece tiksindikleri hazlar. PROTARKHOS - Hangileri? SOKRATES - rnein uyuzun ve ilca gerek gstermeyen buna benzer baka hastalklarn kanmayla gemesi gibi. Tanrlar akna olsun syle Protarkhos, bu gibi durumlarda duyulan ey nedir? Bir haz mdr, yoksa bir ac mdr? PROTARKHOS - Bana kalrsa Sokrates, bu hazla kark bir tr acdr. SOKRATES - Philebos'a saygm olduu iin bu konuyu ortaya atmamtm. Ama bu ve buna benzer haz duygularn incelemezsek, sanmam ki bu sorunu zmeye olanak bulalm. PROTARKHOS - u halde bu tr hazlar ele almamz gerekiyor. SOKRATES - Yani kark olanlar, deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Bu karmlardan bedenle ilgili olanlar, gene bedende olur; yalnzca ruhla ilgili olanlar ise ruhta. Hem bedende hem de ruhta olan haz ve ac karmalar da vardr ki bunlardan her birine kimi zaman haz, kimi zaman da ac ad verilir. 84

PROTARKHOS - Nasl olur? SOKRATES - nsan yapsnn deimesi ya da eski durumuna gelmesi anlarnda, ayn zamanda iki kart duyum edinilir. rnein rken snmak ya da scaktan bunalrken serinlemek durumlarnda, bana kalrsa, bu duyumlardan birini elde etmek, brnden de kurtulmak istenir. O zaman, sylendii gibi acyla tatlnn birbirine karmasna, acdan kurtulmak gl katlr ve bu durum sabrszla ve sonra hrn bir sinir gerginliine yol aar. PROTARKHOS - Bu tmyle doru. SOKRATES - Acaba bu trden karmalar nasl olur? haz ve ac birbirine kimi zaman ayn oranlarda, kimi zaman da ayr ayr oranlarda karr deil mi? PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Acnn haz duygusuna stn olduu durumlar arasna, uyuz ve teki gidimelerden edindiimiz kark duyumlar koy. Yanglanan ve iin iin kaynayan nokta ierdeyse, kanma ve ovmayla ona eriilemez; ama derinin stnde bulunan datlabilir ve acyan yan kimileyin atee, kimileyin soua tutmakla insann kimi zaman pek byk hazlar duyduu da grlmtr. Ya da tersine, hastalk dardadr ve ierde u ya da bu biimde acyla kark bir haz uyandrlr; gerek topak olan eleri gle datmak, gerek dalanlar toparlamakla ac ve haz bir araya getirilmi olur. PROTARKHOS - Bu ok doru. SOKRATES - Gene doru deil midir ki bu tr
85

karmalarda haz duygusunun pay oksa, daha az olarak bulunan ac tatl bir kanmaya, bir gidimeye (yol aar. Halbuki haz duygusu bedene ar derecede bol yaylacak olursa bazen keyiften sratmak, renkten renge sokmak, trl trl durumlar, arpntlar ortaya karmakla insan zvanadan karr ve deli gibi bartr. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Haz duygusunun pek ou, sevgili dostum, byle bir insana ve evresindekilere sanki tatlar iinde ldn syletecek dereceyi bulur. Byle bir kimse lmsz ve kak olduu oranda bu gibi tatlarn peinde koar. Bunlardan daha byk haz tanmaz ve yaamnn en byk blmn byle hazlar iinde geiren kimseyi, dnyann en mutlu adam sayar. PROTARKHOS - nsanlarn ounda grlen bu durumlar pek gzel anlattn, Sokrates. SOKRATES - Evet, Protarkhos, d ve i duyumlarn birbirine kart tmyle bedenle ilgili hazlarda durum byledir. Ruhun ve bedenin birlikte edindikleri duyumlara gelince, bunlardan haz duygusuna karlk ac, acya karlk haz gibi bedenin duyduu kart duygular ortaya kar ve bu iki tr duygu birbirine karp birbiri iinde erirse durum nice olur? Bunu nce yle anlatmtk: nsan bo olduu zaman dolmak ister ve hem doyum salayacan umarak sevin duyar, hem de henz dolmad iin ac eker. Bunu sylemitik ama kantlarn gstermemitik.
86

imdi diyoruz ki ruh ile bedenin birbiriyle att btn o saysz durumlarda hazla ac, bir tek karm durumuna gelir. PROTARKHOS - Bana kalrsa tmden haklsn. SOKRATES - Bu haz ve ac karmlarndan biri daha var. PROTARKHOS - Hangisi? SOKRATES - Birka kez sylediimiz gibi, ruhun kendi kendisinde yaratt karm. PROTARKHOS - Bundan ne anlyorsun? SOKRATES - fkenin, korkunun, istein, yasn, akn, kskanln, ekemezliin ve buna benzer btn tutkularn ruha zg birer ac olduunu kabul etmez misin? PROTARKHOS - Ederim. SOKRATES - Acaba bunlar anlatlamaz hazlarla dolu deil midirler? Darlma ve fkelenme konusunda Homeros'un "fke, petekten szan baldan da tatldr" szn anmsatmaya gerek var m? fke kimi zaman yumuak huylu olanlara bile ate pskrtmez mi? fkelenenin yaknmalarnda, yazklanmalarnda, acyla kark hazlar yok mudur? PROTARKHOS - Gerekten btn bunlar anmsatmaya gerek yok. Ben de biliyorum ki bu byledir, baka trl olamaz. SOKRATES - Tragedya temsillerinde neler olduunu sen de pek iyi bilirsin. Halk hem alar, hem de zevk duyar. PROTARKHOS - Evet, yledir.
87

SOKRATES - Komedyalarda bile ruhumuz ne durumdadr bilir misin? Gene iimizde ac ve haz birbirine karr. PROTARKHOS - Bunu pek kavrayamadm. SOKRATES - Dorusu, Protarkhos, o anda duyulan duygu yle pek kolay kolay anlalamaz. PROTARKHOS - Bana da yle geliyor. SOKRATES - O halde o ne kadar karanlksa biz de onu o kadar aydnlatmaya abalayalm. Bu, ayn karm baka durumlarda da kolayca ortaya karmamza yarayacaktr. PROTARKHOS - Syle bakalm. SOKRATES - ekemezlie, ruhun bir acs gzyle mi bakarsn acaba? PROTARKHOS - Evet o gzle bakarm. SOKRATES - Bununla birlikte ekemeyen kimsenin yaknnn ktlnden haz duyduunu grrz. PROTARKHOS - Doru. SOKRATES - Bilisizlik ve budalalk dediimiz ey ktdr deil mi? PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Bu byleyse, "gln olan"n z nedir, bir dn. PROTARKHOS - Sen anlat. SOKRATES - Toptan ele alnacak olursa bu durum, bir tr kusurdur ve buna belirli bir alkanln ad verilir. Bu kusurun zellii, Delphoi yaztnn uyarsna aykr bir durum olmasdr.
88

PROTARKHOS - "Kendini bil" ilkesinden mi sz ediyorsun, Sokrates. SOKRATES - Evet, elbette yaztta "Kendini hi bilme" ilkesi yazl olsayd, anlam bsbtn baka olurdu. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - O halde, Protarkhos, unu e ayrmay bir dene. PROTARKHOS - Nasl... Pek beceremeyeceimden korkarm. SOKRATES - Demek, aka bu ayrm benim yapmam istiyorsun. PROTARKHOS - Yalnz istemiyorum, rica ediyorum da. SOKRATES - Kendilerini hi bilmeyenlerin, bu eyin birinde byle bir bilisizlie dmeleri gerekmez mi? PROTARKHOS - Hangi eylerde? SOKRATES - lk nce zenginlik. Bunlar kendilerini, gerekten zengin olmadklar halde, zengin sanrlar. PROTARKHOS - Birok insanlar, bu hastala tutulmutur. SOKRATES - Kendilerini olduklarndan daha byk, daha gzel sananlarla geree pek stn bir derecede btn beden artamlarna [meziyetlerine] sahip olduklarn ileri srenlerin says daha oktur. PROTARKHOS - Kukusuz.
89

SOKRATES - Ama bana kalrsa ruh artamlar bakmndan yanlgya dp de kendilerini, olduklarndan daha yetkin birer insan grenlerin says hepsinden fazladr. Bu da nc bir tr bilisizliktir. PROTARKHOS - Bu kesin. SOKRATES - Erdemler arasndan, rnein bilgelii ele alalm. Biroklarnn buna kendi mallar gibi baktklar, tartmadan baka bir ey bilmedikleri ve bilgelik konusunda yalan dolan bir dnce sahibi olduklar bir gerek deil midir? PROTARKHOS - Hi kukusuz yledir. SOKRATES - Biz de byle bir ruh durumuna, pek hakl olarak ktdr diyemez miyiz? PROTARKHOS - Pek hakl olarak yle deriz. SOKRATES - ocuka ekemezlii ve bunda garip bir ekilde birbirine karan hazla acy bilmek istiyorsak, bunu da ikiye ayrmamz gerekecek. PROTARKHOS - Bunu nasl ikiye ayrrz dersin? SOKRATES - Evet ayrmal. Btn teki insanlar gibi kendileri hakknda byle yanl bir dnceye saplananlardan kimilerinin de gleri ve erkleri vardr; kimilerinin de yoktur. Bu kanlmaz bir durum deil mi? PROTARKHOS - Evet, kukusuz. SOKRATES - imdi bu bakmdan onlar birbirinden ayrdet. Aralarndan byle bir dnceye saplanmakla birlikte zayf olanlara, kendileriyle alay edilince de almaya gleri yetmeyenlere gln der90

sen gerei sylemi olursun; nitekim almaya gc yetenlerin de korkun, tehlikeli ve dehetli olduklarn sylersen gene doru sylemi olursun. Gerekten gl insanlarda bilisizlik, korkun bir ayptr; nk byle bir bilisizliin ve buna benzeyen her eyin bakasna zarar dokunur. Halbuki zayflkla birlikte bilisizlik, gln adamlarn zelliidir. PROTARK H O S - ok gzel syledin. Ama ben bunda henz haz duygusuyla acnn birbirine karmasn anlayamadm. SOKRATES - e nce ekemezliin zn kavramakla bala. PROTARKHOS - Bunu bana anlat. SOKRATES - Acaba haksz aclar ve hazlar yok mudur? PROTARKHOS - Yok denemez. SOKRATES - Dmanlarnn ykma uramasna sevinmekte ne hakszlk, ne de ekemezlik vardr, deil mi? PROTARKHOS - Elbette yoktur. SOKRATES - Fakat dostlarn ykm karsnda zlmemek, dahas sevinmek hakszlk olmaz m? PROTARKHOS - Elbette olur. SOKRATES - Demedik miydi ki bilisizlik, nerede olursa olsun kt bir eydir? PROTARKHOS - Evet, pek hakl olarak yle demitik. SOKRATES - O halde? Dostlarmzn kendi bilgelikleri, kendi gzellikleri ve sz ettiimiz baka ar91

tamlar konusunda edindikleri yanl kanlar tre ayrdk ve bu karlamalarda zayfln bulunduu yerde glnln ve gcn bulunduu yerdeyse korkunluun yer aldn syledik. Biraz nce dediimiz gibi, dostlarmzn bu ruh durumu, bakalarna zarar dokunmadka, yalnzca glntr, deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Ayn zamanda bilisiz olmak bakmndan da ktdr. Bu noktada da anlatk m? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Byle bir bilisizlie gldmz zaman neeli miyiz, yoksa zgn m? PROTARKHOS - Neeli olacamz apak. SOKRATES - Bakalarnn kt durumlar karsnda bizde sevin duygusu uyandran eyin ekemezlik olduunu da sylemedik mi ya. PROTARKHOS - yle. SOKRATES - yleyse bu szlerden u sonu kar ki; dostlarmzn glnlne gldmz zaman, haz duygusunu ekemezlie ve dolaysyla bu duyguyu acya kartryoruz. nce ekemezliin, ruhun bir acs, glmenin de haz olduunu kabul ettikse, ite bylece acyla haz duygusu birlikte bulunuyor demektir. PROTARKHOS - Doru. SOKRATES - Bu durum bize gsteriyor ki, yalnzca tiyatrodaki alayp szlanmalarla tragedyalarda ve komedyalarda deil, insan yaamnn tragedya ve

92

komedyasnda ve daha binlerce eyde de hazla ac birbirine karm bulunur. PROTARKHOS - Ne kadar tersini savunmak istersek isteyelim, buna hay hay demekten baka are yok. SOKRATES - fkenin, istein, alayp szlanmann, korkunun, akn, kskanln, ekemezliin ve buna benzer baka tutkularn da haz duygusuyla acnn birbirine kart ruh durumlar olduunu ileri srmtk, deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - Alayp szlanma, ekemezlik ve fke rneklerinde bunu anlattmz artk anlyorsun, deil mi? PROTARKHOS - Elbette. Nasl anlamam! SOKRATES - Daha gzden geirilecek birok tutku yok mudur? PROTARKHOS - Kukusuz vardr. SOKRATES - Acaba komedyada haz duygusunun ve acnn birbirine kartn gstermeye balca ne gibi amala abaladm dersin? Amacm korkularda, aklarda ve baka tutkularda ayn eyi grmenin kolay olduuna seni kandrmakt; istedim ki, bylece bunu apak grerek beni serbest brakasn ve ayn eyin baka tutkularda da varln kantlamak iin sz uzatmaya beni zorlamayasn. Ama toptan bir bakla, ruh olmakszn bedenin, beden olmakszn ruhun ve ortaklaa olarak her ikisinin, iinde hazla acnn birbirine kart binlerce izlenim edindiini g93

resin. imdi beni bu bakmdan serbest brakyor musun, yoksa bu konumay gece yarsna kadar uzatmaya beni zorlayacak msn? Bunu syle bakalm. Bir tek szck daha sorarsan senden izin almam gerekecek. Yarn btn bunlarn nedenlerini ve hikmetlerini sana anlatmaya sz veririm. imdilik demek istediim, Philebos'un benden istedii yargya varmak iin henz sylemem gereken eyi bulup sylemekten baka bir ey deildir. PROTARKHOS - ok gzel syledin, Sokrates. Syleyecein eyi nasl istersen yle bitir. SOKRATES - O halde, doal dzeni elden brakmayalm. Kark bazlardan sonra, artk sra katksz hazlara geldi. imdi bunlar ele almamz gerek. PROTARKHOS - ok gzel. SOKRATES - Demek imdi bunlar ele alp size anlatacam. Ben hibir zaman btn hazlar acnn dinmesidir savnda bulunanlarn dncesinde deilim. Ama, sylediim gibi, onlarn tanklndan yararlanarak unu kantlamak istiyorum: gerek sanlan yle hazlar vardr ki, gerek deildir; yein gibi grnen baka birok haz da, kimileyin acyla kimileyin ruhun ve bedenin baz bunalml durumlarnda, ok sarsc aclarn arasnda ortaya kan durgunluk aralaryla karktr. PROTARKHOS - O halde, Sokrates, yanlmadan gerek diyebileceimiz hazlar hangileridir? SOKRATES - Gzel renklerle gzel biimlerin bizde uyandrd hazlarla, kokularn ve seslerin ver94-

dii hazlarn bir ou. Bir szckle, yokluunu duymadmz ve bundan ac ekmediimiz, varlysa bize acyla kark olmayan, ho bir izlenim veren hazlar. PROTARKHOS - Bunu nasl anlamak gerekir, Sokrates? SOKRATES - Ne demek istediimi hemen anlamadna gre, sana bunu anlatmalym. Biimlerin gzellii deyince, bundan biroklarnn dnecei gibi, rnein gzel bedenleri ya da gzel resimleri sylemek istemiyorum. Dncemi iyi kavradnsa, dz izgiden, daireden, torna, cetvel, gnyeyle yaplm dz ve kat biimlerden sz etmek istiyorum. nk ileri sryorum ki bunlar, tekiler gibi her hangi bir bakmdan deil, her bakmdan ve zleri gerei, hep gzeldirler; insanda yle haz duygulan uyandrrlar ki, bunlarn kanmaktan doan haz duygularyla hibir ilgileri yoktur. Ayn trden bir gzellii olup da apayr hazlar uyandran gzel renkler de byledir. imdi beni anlyor musun? PROTARKHOS - Elimden geldiince anlamaya alyorum. Ama dnceni daha ak anlatmaya al. SOKRATES - Seslerde byledir. Katksz olarak kan akc ve ak yle sesler vardr ki, yalnzca u ya da bu bakmdan deil, salt olarak kendiliklerinden gzeldirler. Dinleyene verdikleri hazlar da doal olarak byledir. PROTARKHOS - Bunda da dndeiz. 95

SOKRATES - Kokularn verdii hazlarn tanrsal yan, dorusu, azdr; ama bize hangi yoldan ve nereden gelirlerse gelsinler, ilerine hibir acnn karmad btn bu hazlar, bir cinsten sayyorum. Belki trleri ayrdr. PROTARKHOS - Evet, anlyorum. SOKRATES - Buna bilimlerin verdii hazlar da katmalyz. Yalnzca bunlarn, bir tr renme susuzluuna bal olmamas ve kaynanda byle bir susuzluktan gelme aclar bulunmamas kouluyla... PROTARKHOS - Ben de yle dnyorum. SOKRATES - Ruh, bir kez bilimlerle dolup da, sonra unutarak bunlardan yoksun kalrsa, bu durum, her hangi bir acya yol aar m dersin? PROTARKHOS - z gerei, hibir acya yol amaz. Ancak insan bir bilimden yoksun kaldn grnce, buna gereksinmesi yznden belki zlebilir. SOKRATES - Evet dostum, ama biz burada, her trl dnceden bamsz, doal duygular olduu gibi ele alyoruz. PROTARKHOS - Bu byle olunca, rendiimiz bilimleri unutmann hibir acya yol aamayacan sylemekte hakl olursun. SOKRATES - O halde unu sylemek gerek. Bilimlere bal hazlar, katksz olanlardr ve bunlar herkes deil, pek az insan duyabilir. PROTARKHOS - Evet haklsn. SOKRATES - Artk katksz hazlar pek hakl olarak kark diyebileceimiz hazlardan yeterin96

ce ayrm bulunuyoruz. Buna unu da katalm. Yein hazlar lszdr; oysa yein olmayanlar, tersine, lldr. Yein olanlar, kii zaman sk sk, kimi zaman da pek seyrek duyulur. Ruhu ve bedeni az ok yeinlikle etkileyen bu hazlar, sonsuz trdendirler; halbuki ll olanlar, sonlu tre girer. PROTARKHOS - ok gzel syledin, Sokrates. SOKRATES - Bundan baka, haz duygular konusunda bir sorun daha var. PROTARKHOS - Hangi sorun? SOKRATES - Acaba geree, saf ve katksz olanlar m, yoksa gl, ok byk ve nemli olanlar m daha yakndr? PROTARKHOS - Bunu neden soruyorsun, Sokrates? SOKRATES - Bana kalrsa, Protarkhos, ben haz duygusuyla bilimin incelenmesinde hibir noktay savsaklamak istemem. Amacm gerek haz duygusunun, gerek bilimin sana, bana ve burada bulunan herkese, kendilerine yabanc olan her eyden syrlm olarak grnmesidir. Bylece haklarnda bir yargya varmak, bizim iin daha kolay olur. PROTARKHOS - Pek g z e l SOKRATES - O halde btn katksz dediimiz eyler hakknda u dnceyi edinelim ve daha uzaa gitmeden, ilerinden birini ele almakla ie balayalm. PROTARKHOS - Hangisini alacaz? SOKRATES - stersen, nce beyazl ele alalm. 97

PROTARKHOS - Hay hay. SOKRATES - Bir nesne nasl beyaz olabilir ve beyazl neden ortaya kar? Acaba bu, bykl ve okluu yznden midir? Yoksa iinde baka hibir rengin izi bulunmakszn, tmyle katksz olmasndan mdr? PROTARKHOS - Bence iinde hibir katklk bulunmamasndan olduu besbelli. SOKRATES - Pek gzel. O halde, Protarkhos, byle bir beyazn, btn beyazlarn en by ve en ou olmad halde, en gerei ve ayn zamanda en gzeli olduunu syleyebilir miyiz? PROTARKHOS - Kukusuz, pek hakl olarak. SOKRATES - Demek katksz olmak kouluyla, azck bir beyazn, birok kark beyazdan hem daha beyaz, hem de daha gzel ve daha gerek olduunu sylersek, yanlm olmayz, deil mi? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - O halde, artk bence, bunu haz duygusuna uygulamak iin, baka rnek aramaya gerek yok. Yukardaki rnek, ne kadar kk ve az grlr olursa olsun, acsz bir haz duygusunun, ne kadar byk ve bol olursa olsun kark olanlardan daha ho, daha gerek ve daha gzel olduunu anlatmaya yeter. PROTARKHOS - Haklsn, yalnzca bu rnek yeter. SOKRATES - imdi, buna ne desin? Acaba haz duygusunun hep olu halinde olup hibir zaman-^ar98

lk durumunda bulunmad savn duydun mu? Gerekten baz becerikli insanlar, bize bunu kantlamaya urarlar. Bu konuda kendilerine teekkr etmeliyiz. PROTARKHOS - Neden? SOKRATES - Bu noktay da, azizim Protarkhos, sorgu yoluyla sana anlatacam. PROTARKHOS - Syle ve sor bakalm. SOKRATES - ki tr ey vardr, deil mi? Biri kendisi iin vardr, teki de her zaman bir bakasn ister. PROTARKHOS - Hangi eylerden sz ediyorsun? SOKRATES - Biri z bakmndan pek soyludur; br ise, bu bakmdan ondan aadr. PROTARKHOS - unu daha bir aka anlat. SOKRATES - ok gzpek klar olan, gzel ve iyi ocuklar grmsnzdr kukusuz. PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - imdi, aralarnda grdmz btn ilikiler bakmndan bu iki eye benzeyen iki ey daha bul bakalm. PROTARKHOS - Sana nc kez sylyorum ki, demek istediin eyi daha ak syle, Sokrates. SOKRATES - Syleyeceim ey bilmece deil, ama szn gelii, bizi zora sokmaktan sanki holanyor. Bak imdi. Bu eylerden biri, her zaman baka bir ey iin var olur. br ise yle bir eydir ki, ba99

ka bir ey iin var olan ey, genellikle kendisi iin var olmutur. PROTARKHOS - Sana o kadar yinelettiim halde gene anlamakta glk ekiyorum. SOKRATES - Belki biz ilerledike, bunu daha iyi kavrarsn, ocuum. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - imdi baka iki eyi anlamaya alalm. PROTARKHOS - Hangilerini? SOKRATES - Bunlardan biri olua baldr, br ise varlktr. PROTARKHOS - Bu iki ey, yani olu ile varl kabul ediyorum. SOKRATES - ok iyi. Bunlardan hangisi acaba tekisi yznden var olmutur? Varlk iin olu mu, yoksa olu iin varlk m? PROTARKHOS - Tanrlar akna, byle bana ne sormak istiyorsun? unu mu: "Syle bakalm, gemilerin yaplmas, gemiler iin mi; yoksa gemiler, yaplmalar iin midir? Ayn zden olan baka eyler iin de yant ver." SOKRATES - te senden renmek istediim bu, Protarkhos. PROTARKHOS - Niin sen kendin yant vermiyorsun, Sokrates? SOKRATES - Yant vermeme engel yok. Sen de benimle birlikte sze kar. PROTARKHOS - Bastne! 100

SOKRATES - Ben diyorum ki btn illar, btn aralar, btn gereler herhangi bir olu iin kullanlr, her olu da ya u, ya bu varlk iin olur; genellikle olu, genellikle varlk iindir. PROTARKHOS - Bu ok ak. SOKRATES - O halde haz duygusu olua balysa her hangi bir varlk iin olmas gerekir. PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Ama, baka bir ey iin var olan eyin hep kendisi iin var olduu eyi, iyilik snfna koymalyz; ama, baka bir ey iin var olan eyi de, baka bir snfa sokmamz gerekir, sevgili dostum. PROTARKHOS - Hi kukusuz. SOKRATES - Eer haz duygusu, olua balysa, onu iyilik snfndan baka bir snfa sokmakla doru bir i yapm olur muyuz? PROTARKHOS - Elbette doru bir i yapm oluruz. SOKRATES - Bylece, bu szme balarken dediim gibi, haz duygusunun bir olu olduunu ve asla varlk olmadn bize reten kimseye teekkr etmeliyiz, deil mi? nk uras kesin ki bu adam, haz duygusunun bir iyilik olduunu ileri srenlerle alay etmitir. PROTARKHOS - yle, elbette. SOKRATES - Bu adam, herhalde, btn hazlarn olulardan baka bir ey olmadn sananlarla da alay edecektir. 101

PROTARKHOS - Nasl? Kimlerden sz ediyorsun? SOKRATES - O insanlardan ki, olaylar yardmyla doyurulan alk, susuzluk ve buna benzer baka gereksinmelerden kurtulunca, sanki olu kendiliinden hazm gibi zevk duyarlar ve susuzluk, alk olmayp da bu tr gereksinimlere bal diyebileceimiz duygulardan yoksun bulunsalard, yaayamayacaklarn sylerler. PROTARKHOS - Gerekten, onlar byle dnrler. SOKRATES - Herkes, "oluun tersi bozulutur''' sznde anlamtr, deil mi? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - O halde bu yolu tutan kimse oluu ve bozuluu seiyor demektir, yoksa iinde ne tadn, ne de acnn bulunduu, ama en katksz bilgelikten pay alnabilen nc durumu deil. PROTARKHOS - Anlyorum ki, Sokrates, insan iin iyilik haz duygusudur demek samalarn en bydr. SOKRATES - Doru, bunu baka bir trl de kantlayabiliriz. PROTARKHOS - Nasl? SOKRATES - Ruhtan baka, bedende ve baka yerlerde hibir gzel ve iyi ey bulunmadn, haz duygusunun bu ruhun biricik iyilii olduunu ve ruhun pay olan gziipekliin, lmlln, zeknn ve btn baka iyiliklerin iyilik olmadn sylemek ka102

dar sama bir ey var mdr? Hi haz duymayan, ama ac duyan herhangi bir kimsenin, ne denli erdemli olursa olsun, ac ektii srece, kt bir insan saylmas sama deil midir? Tersine, haz duyulduu andan beriye, yalnzca bu nedenle, erdemli saylmak ve haz duygusunun bykl orannda erdemin artacan ileri srmek akla sar m? PROTARKHOS - Btn bunlar, Sokrates, samann samasdr. SOKRATES - stemem ki haz duygusunu byle hrpaladktan sonra, zekya ve bilime hogr gsteriyorum diye bana atlsn. imdi onlara da var gcmzle bir yklenelim ve zayf bir ynleri var m, yok mu, grelim. Bylece, doada en katksz olan eyi bulursak bu, bir yandan zeknn, br yandan haz duygusunun en gerek yan hakknda birlikte varacamz yargda iimize yarar. PROTARKHOS - ok doru. SOKRATES - Bilimler, birinin konusu mekanik fenleri, tekininki ise eitim ve ekin olmak zere ikiye ayrlr, deil mi? PROTARKHOS - Evet. SOKRATES - imdi nce mekanik fenlerinin kimi blmleriyle bilime daha ok, kimi blmleriyle de daha az yaklap yaklamadklarn ve bilime en yaklaan blme, en katksz; br blme de, daha az katksz gzyle bakmann gerekip gerekmediini bir grelim. PROTARKHOS - Hay hay. 103

SOKRATES - O halde, fenler arasndan tekilerinin banda olanlar ayralm. PROTARKHOS - Hangi fenleri ve nasl ayralm? SOKRATES - rnein btn fenlerden saymak, lmek, tartmak sanatn ayracak olursak, arta kalan eyin pek byk deeri kalmaz. PROTARKHOS - Evet, hakkn var. SOKRATES - Gerekten, bundan sonra karalamaya bavurmak, grenek ve deneyle duygularn kullanmak ve buna, altrma ve almayla g kazannca birok kimsenin fen adn verdii tahmin alkanln katmaktan baka bir ey kalmyor. PROTARKHOS - Sylediin ey, su gtrmez. SOKRATES - Uyumlarn lye gre deil, gelenee, tahmine gre ayarlayan mzik de bu durumda deil midir? Mziin btn bir blmnde, rnein flavta alma sanatnda, alnan her notann tam ls kararlamayla bulunur. Bylece bu sanatta karanlk kalan noktalar, kesin ve ak olanlardan daha oktur. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Tpta, iftilikte, gemicilikte, komutanlkta da byle olduunu gryoruz. PROTARKHOS - Evet doru. SOKRATES - Buna karlk mimarlk, bana kalrsa daha ok l ve ara kullandndan, fenlerin bir ouna oranla, daha doru ve daha ciddidir. PROTARKHOS - Hangi alanda? SOKRATES - Gemi ve ev yapsnda, baka bir104

ok dlgerlik ilerinde. nk mimar, yanlmyorsam cetvel, torna, pergel, akul ve tahta iin de baka aralar kullanr. PROTARKHOS - Doru sylyorsun, Sokrates. SOKRATES - O halde fenleri iki snfa ayralm. lerinde daha az kesinlik olup da mzie daha ok yaklaanlarla, kesinlikleri bakmndan m i m a r l a benzeyenler. PROTARKHOS - yle olsun. SOKRATES - Bunlar arasnda da en gerek olanlar, ilk olarak saydklarmzda, diyelim. PROTARKHOS - Galiba aritmetikten ve aritmetikle birlikte adlarn saydn teki fenlerden sz ediyorsun. SOKRATES - Tamam. Fakat Protarkhos, bu fenlerin de iki snfa ayrldn sylemek gerekli deil mi? Sen ne dersin? PROTARKHOS - Hangi snflar? SOKRATES - nce aritmetii ele alalm. Biri halka, teki de filozoflara zg olmak zere, iki trl aritmetik yok mudur? PROTARKHOS - ki trl aritmetik olduunu kabul etmek iin hangi farka dayanmal? SOKRATES - Bu fark o kadar kk deildir, Protarkhos. nk halk, ayn aritmatie, birbirine e olmayan birlikleri, iki ordu, iki kz gibi pek byk ve pek kk iki birlii sokar. Filozoflarsa, tersine, btn birlikler arasnda bir birliin tekinden hi de 105

farkl olmadn kabule yanamayan kimseyi, dinlemeye bile yanamazlar. PROTARKHOS - Saybilimi kullananlar arasndaki farkn nemsiz olmadn ve dolaysyla iki tr aritmetii birbirinden ayrt etmek gerektiini sylemekte haklsn. SOKRATES - Peki. Acaba mimarlarla ticaretle uraanlarn kulland sayma ve lme ii, geometriden ve filozoflarn kulland aritmetikten hi mi farkl deildir? Hepsine birden ayn bilim daldr m diyelim, yoksa bunlar iki bilim dal m sayalm? PROTARKHOS - Bu szden sonra, bence de bunlar iki ayr bilim daldr. SOKRATES - Pek gzel. Niin bu sorunu ortaya attk, biliyor musun? PROTARKHOS - Belki. Fakat bunun yantn senden duyarsam, daha honut olurum. SOKRATES - Bence u anda btn bu szlerin amac, balangta olduu gibi, haz duygular konusundaki aratrmamzn bir benzerini yapmak ve nasl haz duygulan arasnda bakalarna oranla daha katkszlar varsa, bilimlerde de durumun byle olup olmadn grmektir. PROTARKHOS - Tartmaya bu amala girdiimiz besbelli. SOKRATES - Biraz nce bu sayede, fenlerden bazlarnn da daha karanlk olduunu bulmadk m? PROTARKHOS - Doru, bulduk. SOKRATES - Daha gerek bilimlerde bile, her 106

birine bir tek ad verdikten ve her birinin bir btn olduunu dndkten sonra, yeniden sorguya balayp bir dediimizin iki olduunu kabul etmedik mi? Sonra bunlardan da her birinin ne dereceye kadar kesin ve katksz olduunu aratrmadk m? Filozoflarn kulland bilimin, filozof olmayanlarnkinden daha gerek olduunu grmedik mi? PROTARKHOS - Gerekten, bize sorulan ey de bu olsa gerek. SOKRATES - O halde, Protarkhos, buna ne yant verelim? PROTARKHOS - Kesinlik bakmndan bilimler arasnda artc bir fark bulduumuzu sylemeliyiz. SOKRATES - Demek yantmz olduka kolay. PROTARKHOS - Kukusuz. Gene demeliyiz ki, sz ettiimiz bilimlerle teki bilimler arasnda byk fark vardr, dahas iinde say ve l bulunan bilimlerde bile, gerek filozoflardan yararlanarak ilerleme gstermi olanlar, kesinlik ve doruluk bakmndan tekilerden ok stndr. SOKRATES - Sence byleyse, bu yargna gvenerek tartmay uzatma sanatnda pek zorlu olan o adamlara yant verelim ki... PROTARKHOS - Ne yant verelim? SOKRATES - ki aritmetik ve iki lme fenni vardr. Bunlara bal olan baka bir sr fen de, birer adlar olmasna karn, gene byle ifttirler.

107

PROTARKHOS - Pek gzel. O kadar korkutucu olduklarn sylediin bu adamlara, biz de bu yant veririz. SOKRATES - Demek bu bilimlerin en gerek bilimler olduunu syleyebiliriz, yle mi? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Fakat baka bir bilimi kendisine yelersek, eytiim [diyalektik] bize darlmaz m dersin, Protarkhos? PROTARKHOS - Eytiim derken ne demek istiyorsun? SOKRATES - Bu bilimi kesinlikle herkes bilir. Gerekten, bana kalrsa biraz zeks olan herkes, en gerek bilginin varlk bilgisi olduunda dndetir. Varlk bilgisi derken de, gerekten var olan ve z deimeyen eyi konu alan bilgiyi sylemek istiyorum. Ya sen, Protarkhos, bu konudaki dncen nedir? PROTARKHOS - Sokrates, sk sk Gorgias'tan iitmiimdir ki, kandrma sanat, btn teki sanatlardan stndr; nk her eye, g kullanarak deil, istekle kendine boyun edirir. Bir szckle bu sanat, hepsinin en yetkinidir. yleyse, imdi artk ne onun bu dncesiyle, ne de seninkiyle ekimeye girimek istemem. SOKRATES - Bence, bana kar silaha sarlacan anda, herhalde biraz utanm olmalsn ki yar yoldan dndn. PROTARKHOS - Nasl istersen yle de. 108

SOKRATES - Dncemi yanl anladnsa, su bende mi? PROTARKHOS - Nasl? Neyi yanl anlamm? SOKRATES - Sevgili dostum Protarkhos, ben sana nemi, yetkinlii ve bize verdii yararlar bakmndan tekilerden stn olan fen, sanat ya da bilimin hangisi olduunu sormadm. Sorduum ey uydu: Yarar dokunsun ya da dokunmasn, konusu en ak, en doru ve en gerek olan bilim hangisidir? te imdi aradmz ey bu. Gryor musun, bylece Gorgias'n okuttuu bilimi, insanlara salad yararlar bakmndan baka bilimlerden stn saymakla, kendisini de kzdrm olmazsn. Ama biraz nce, beyazlk hakknda sylediim gibi. nasl saf olmak kouluyla az bir beyaz, yalnzca saf ve katksz olmas dolaysyla daha gerek olduu iin, birok kark beyaza stnse, u anda sz ettiim bilimde de sorunu ok dnp yeter derecede tarttktan sonra, ne bilimlerin yararn, ne de nn gz nnde bulundurmakszn, yalnzca ruhumuzda kendiliinden geree k ve ona erimek iin elinden geleni yapmaya hazr bir alk [meleke] bulunup bulunmadn aratralm; bunu adamakll gzden geirelim ve bakalm zek ve dnce safln, en yksek derecesinde onda bulabilecek miyiz; yoksa buna sahip olduunu daha hakl olarak ileri srebilecek baka bir alk m aramamz gerekecek. PROTARKHOS - Peki. Dnyorum ama, ba-

109

ka herhangi bir bilimin ya da fen ve sanatn geree, eytiimden daha ok bal olduunu sylemeye dilim varmyor. SOKRATES - Neden byle diyorsun? Acaba, nce fen ve sanatlarn birou ve bunlar kullananlar, herkesin kansna ok deer verirler ve kanya bal eyleri aratrmaya alrlar diye mi? Sonra, bir kimse doay incelemeye niyetlenince, bilirsin ki btn yaamn, bu evrenin nasl doduunu ve iinde geen eylerin ne gibi nedenleri ve sonular olduunu aratrmakla geirir. Bu byle mi, yoksa sen farkl m dnyorsun? PROTARKHOS - Bu gerekten byledir. SOKRATES - O halde byle bir kimsenin btn ii gc, her zaman var olan eyi deil, olmu, olan ve olacak olan eyi aratrmaktr. PROTARKHOS - ok doru. SOKRATES - Dorusunu sylemek kouluyla, hibiri asla olmam, olmayacak ve bugn de ayn durumda bulunmayan bu eylerde ak bir ey bulunduunu ileri srebilir miyiz? PROTARKHOS - Elbette sremeyiz. SOKRATES - O halde, hibir deimez yn olmayan bu eylerle ilgili olarak, en kk deimez bir bilgi nasl elde edilebilir ki? PROTARKHOS - Ben de umarn gremiyorum. SOKRATES - Demek bu eylerle uraan hibir zek ya da bilimde tam bir gerek yoktur. 110

PROTARKHOS - Ben de yoktur diye dnyorum. SOKRATES - O halde, bu noktalarda sen, ben, Gorgias ve Philebos'un hep dnde olmamz ve akl adna, yle dememiz gerek. PROTARKHOS - Ne dememiz? SOKRATES - Deimezlik, katkszlk, gerek ve katksz z dediimiz ey, hi deimeden, karmadan hep ayn durumda kalan nesnelerde, sonra da bunlara en ok yaklaan nesnelerde bulunur. Arta kalana nemsiz ve aa gzyle bakmalyz. PROTARKHOS - Bundan daha doru bir ey olamaz. SOKRATES - Bunlar bildiren adlara gelince, en gzellerini en gzel nesnelere vermek doru olmaz m? PROTARKHOS - Elbette olur. SOKRATES - Zekyla bilgeliin adlar en gzel ve en kutsal adlar deil midir? PROTARKHOS - yledir. SOKRATES - O halde, bu adlar, konusu gerek varlk olan dncelere verecek olursak, doru yapm oluruz, deil mi? PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - te varacamz yarg iin benim nerdiim adlar da bunlardr. PROTARKHOS - Gerekten bunlar Sokrates. SOKRATES - Gzel. Haz ve bilgelii birbirine kartrmamz sorununa gelince, bizi bu durumda 111

grenler, nlerine kartrlacak gere konan iilere benzetirse, bu benzetmede yanlrlar m? PROTARKHOS - Elbette yanlmazlar. SOKRATES - imdi bu karmay gerekletirmeye almak gerekir, deil mi? PROTARKHOS - Kukusuz, gerekir. SOKRATES - nce kimi eyleri birbirimize sylemek ve anmsatmak iyi olmaz m? PROTARKHOS - Hangi eyleri? SOKRATES - nce dokunduumuz eyleri. Ama bence, iyi olan eyi iki kez yinele diyen sz, pek iyi bir szdr. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - O halde, Zeus akna dinle: te sanrm daha nce sylediimiz eyler. PROTARKHOS - Neler? SOKRATES - Philebos, haz duygusunun, btn canl varlklarn gerek amac ve hepsinin ynelmesi gereken bir yn olduunu ileri sryor. Buna da unu katyor: haz duygusu, canl varlklar iin bir iyiliktir ve iyiyle ho szckler bir tek nesneyi ve ayn dnceyi anlatr. Halbuki Sokrates, tersine, bunlarn bir tek ey olmadn, nasl iyi ve ho iki ayr adsa, zlerinin de ylece farkl olduunu ve iyiliin varlnda haz duygusundan ok bilgeliin pay bulunduunu ileri sryor. nce her ikimizin karlkl sylediimiz eyler buydu, deil mi, Protarkhos? PROTARKHOS - Elbette buydu.
112

SOKRATES - O zaman olduu gibi, imdi de u noktada dnde deil miyiz? PROTARKHOS - Hangi noktada? SOKRATES - yiliin z, u bakmdan baka eylerden farkldr. PROTARKHOS - Hangi bakmdan? SOKRATES - u bakmdan ki, kendisine srekli ve arasz olarak, tam ve btn.btne sahip olacak kimsenin baka hibir eye gereksinmesi kalmaz ve iyilik ona tam olarak yeter. Doru deil mi? PROTARKHOS - Elbette doru. SOKRATES - Yalnzca dnceyle, birinde, bilgelikle katkl olmayan haz duygusunun; brnde de, haz duygusuyla katkl olmayan bilgeliin egemen olduu iki ayr yaam olduunu sylemedik mi? PROTARKHOS - Evet, syledik. SOKRATES - Acaba bu yaamlardan biri ya da br, herhangi birimize yeter gibi grnd m? PROTARKHOS - Nasl yeter grnr. SOKRATES - Her hangi bir konuda gerekten ayrlmsak, kim dilerse gelsin ve sorunu eline alarak daha doru zmeye alsn. Bellei, bilgelii, bilimi ve doru kany ayn snfa koysun ve btn bunlardan yoksun olan bir kimsenin, duyduu sevinle ilgili doru bir dnceyi, duyduu ey hakknda hibir bilgisi yoksa ve ansn bile bir an saklayamyorsa, en byk ve en gl hazla birlikte, herhangi bir eye sahip olmak ya da onu edinmek isteyip is113

de ne doan, ne de yok olan, ama hep ayn durumda kalan eylere ynelmi iki ayr bilim vard, deil mi? Bunlar gerek bakmndan ele alnca, ikincisinin tekinden daha gerek olduunu grmtk. PROTARKHOS - Kukusuz, pek hakl olarak. SOKRATES - imdi, nce haz duygusunun ve bilimin en gerek ynlerini birbirine kartralm, bunun bize en istenmeye deer bir yaam gerekletirip salamaya yetip yetmediini bir gzden geirelim. Bakalm bundan sonra hl daha ok ve baka bir eye gereksinmemiz olacak m, olmayacak m? PROTARKHOS - Bana kalrsa da byle yapmamz gerek. SOKRATES - Doruluun zn bilen, zeksna uygun bir akl olan ve baka btn gerekleri ayn biimde kavrayan bir adam dnelim. PROTARKHOS - Hay hay. SOKRATES - Acaba byle bir adam, kuramsal olarak daireyi, dahas tanrsal kreyi bilip de bizim insanlk kremizden ve insanlk dairelerimizden haberi olmaz ve bir ev yapsnda ya da her hangi bir ite cetvel ve pergel kullanlacan aklna getirmezse, yeterince bilime sahip saylabilir mi? PROTARKHOS - Yalnzca tanrsal bilgilerle kalsaydk, Sokrates, durumumuz gln olurdu. SOKRATES - Ne diyorsun? O halde karmmza yanl cetvel ve yanl dairenin deiik ve kark fennini de mi katmak gerek?
116

PROTARKHOS - Her gn, hi olmazsa, evimizin yolunu bulmak istiyorsak, bu kesinlikle gerekli. SOKRATES - Buna, yukarda kararlama ve yknmeyle dolu olduunu ve katksz olmaktan pek uzak bulunduunu sylediimiz mzii de mi katmalyz? PROTARKHOS - Yaammz birazck olsun katlanlabilir bir duruma getirmek iin bu da gerekli. SOKRATES - O halde, ister misin, kalabaln itip kakt bir kapc gibi bastne diyerek kaplar ardna kadar aaym ve btn bilimlerin ieri akn etmesine ve katksz olanlarn katksz olmayanlarla karmasna gz yumaym? PROTARKHOS - nsan katkszlara da sahip olduktan sonra, teki bilimleri elde etmesinde ne ktlk vardr ki Sokrates? SOKRATES - O halde, hepsinin birden Homeros'un o iinde sularn birbirine kart airce koyana akmasna raz olmal, yle mi? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Biz de braktk gitti; karp dursunlar. imdi de hazlarn kaynana gitmeliyiz. nk karmmz dndmz gibi gerek paralarla oluturmaya olanak bulamadk. Fakat btn bilimlere beslediimiz derin sayg yznden, hazlardan nce onlara kapy toptan atk. PROTARKHOS - Doru.
117

SOKRATES - imdi hazlar hakknda da bir karar vermek gerek. Onlar da m, toptan ieri brakalm, yoksa nce gerek olanlarn m sokalm? PROTARKHOS - Esenliimiz iin, ilk olarak, gerek olanlar ieri brakmamz gerekir. SOKRATES - Peki, yle yapalm. Ama sonra, kimi bilimler gibi zorunlu olanlar varsa, bunlar da gerekleriyle kartrmak gerekmez mi? PROTARKHOS - Neden gerekmesin? Byle olanlara szmz yok. SOKRATES - Ama, insann yaadka btn fen ve sanatlar renmesinin tehlikesiz ve yararl olduunu sylemitik. Acaba hazlar konusunda da ayn eyi syleyebilir miyiz? Demek istiyorum ki, yaadka, btn insanlarn btn hazlardan tatmas tehlikesiz ve yararlysa, karmmza onlar da tmden katmamz gerekir. PROTARKHOS - Bunlar hakknda nasl bir karar vermeli? imdi ne yapacaz? SOKRATES - Bunu bize sormaya gerek yok, Protarkhos. Karlkl duygular hakknda hazlarla bilgelie sorsak daha iyi olur. PROTARKHOS - Neyi? SOKRATES - yle diyelim: "Dostlarm, size haz adn m vermek gerekir, yoksa her hangi baka bir ad m, her neyse, bilgelikle birlikte mi, yoksa onsuz mu dp kalkmak istersiniz?" Sanyorum ki, bu soruya, hazlar ancak yle bir yant verebilir.
118

PROTARKHOS - Nasl bir yant? SOKRATES - Tpk bizim daha nce sylediimiz gibi. "Katksz bir tr, yapayalnz ve bir bana kalamaz. Birbiriyle karlatrrsak, btn trler arasnda, bizimle birlikte bulunmaya en elverili olan, hereyi ve her birimizi olabildiince iyi bilen trdn" PROTARKHOS - te pek iyi bir yant! SOKRATES - Pek iyi. Bundan sonra bilgelie ve zekya geelim, onlar da sorguya ekelim: "Karm iin baka hazlara gereksinmeniz var m?" te onlara soracamz soru bu olacaktr. Onlar da belki yle diyecekler: "Hangi hazlara?" PROTARKHOS - Herhalde. SOKRATES - Bundan sonra kendilerine unu soracaz: "Bu gerek hazlardan baka, en byk ve en yein hazlara da gereksinmeniz olacak m?" diyeceiz. Onlar da bana belki yle bir yant verecekler: "Bize bin bir engel karan, taknlklaryd la iinde barndmz ruhlarn rahatn bozan, var olmamza engel olan ve genellikle, neden olduklar say,saklama ve unutkanlk yznden bizden doacak olan ocuklar yzlatran bu hazlarla bizim ne iimiz var, Sokrates? Fakat sz ettiin gerek ve katksz hazlara gelince, onlar hemen hemen bizden say ve " salkla, lmllkla birlikte olanlar ve tpk bir tanrann ardsra giden alay gibi, genel olarak erdemin ardndan giden btn hazlar da ele al. Bunlar da karma kat. En gzel ve yozlatrlmaya en az el- ,
119

verili olan karm ya da bireimi bulup da, insanda ve evrende belki doal iyilik olan eyi bulmak ve bu eyin z hakknda nasl bir dnce edineceimizi kestirmek istediimiz anda, nasl olur da, deliliin ve ktln ayrlmaz yoldalar olan hazlar, zekya yolda edebiliriz? Byle yapmak iin insann saduyudan tmyle yoksun olmas gerekir." Byle sylemekle zeknn, gerek kendisi, gerek bellek, gerek doru kan adna pek bilgece ve kendisine yakan bir yolda yant vermi olaca su gtrmez deil mi? PROTARKHOS - Elbette. SOKRATES - Ama, yle zorunlu bir nokta daha var ki, onsuz hibir ey olamaz. PROTARKHOS - Bu nedir? SOKRATES - iine gerei sokmadmz hibir ey asla var olamaz. Gerek olarak da, asla var olmamtr. PROTARKHOS - Nasl var olabilir ki? SOKRATES - Hibir biimde var olamaz. Karmmzda gene bir ey eksikse, Philebos, bana syleyin. Bana kalrsa, szmz artk tamamlanmtr ve buna, canl bir bedeni gzelce ynetebilen bir tr bedensiz dzen gzyle bakabiliriz. PROTARKHOS - Benim dncemin de bu olduunu syleyebilirsin, Sokrates. SOKRATES - imdi artk iyiliin kaps nne ve oturduu yere gelmi bulunuyoruz dersek, belki bir anlamda doru sylemi oluruz. PROTARKHOS - Bence pek doru.
120

SOKRATES - imdi, bizce karmmzn en deerli ve byle bir durumu herkese istenmeye deer bir duruma getirmeye en yetenekli esi ne olabilir? Bunu bulduumuzda, onun evrende hazla m, yoksa zekyla m daha doal bir yaknl olduunu inceleriz. PROTARKHOS - Gzel. Bu, bizim yargya varmamza ok yardm edecektir. SOKRATES - Her hangi bir karmn yksek bir deer kazanmasna ya da hibir deeri olmamasna neden olan eyi kavramak zor deildir. PROTARKHOS - Ne demek istiyorsun? SOKRATES - Bence bunu bilmeyen kimse yoktur. PROTARKHOS - Neyi? SOKRATES - unu ki, ne olursa olsun ve nasl biimlenirse biimlensin, her trl bireimde l ve oran yoksa, bu durum kesinlikle onu biretiren eleri ve en bata kendisini yok eder. Bu, artk bir bireim olmaktan kar ve sahiplerinin de bana hep bel olan karmakark bir yn haline gelir. PROTARKHOS - ok doru. SOKRATES - yiliin z, artk gzellie snyor demek. nk gzellik ve erdeme, her yer.de, l ve oran iinde rastlanr. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Ama biz, karma bunlarla birlikte gerein de girdiini sylemitik. PROTARKHOS - Evet.
121

SOKRATES - O halde, iyilii bir tek dncenin yardmyla kavrayamazsak, onu dnceyle; gzellik, oran ve gerek dnceleriyle yakalayalm ve diyelim ki, bu eye, bir tek eymi gibi ve pek hakl olarak karmn yaratclar gzyle baklabilir. nk bunlar iyi olduklar iin karm da iyidir. PROTARKHOS - ok doru. SOKRATES - Artk, Protarkhos, umuyoruz ki, her hangi bir kimse, haz ve bilgelik konusunda bir yargya varabilecek ve bunlardan hangisinin insanlarla tanrlar katnda en saygn olduunu kestirebilecek bir duruma gelmitir. PROTARKHOS - ok ak. Buna karn tartmay sonuna dek gtrmek iyi olacak. SOKRATES - O halde, bu eyden her birini haz ve zekyla karlatrp yargmz verelim. nk, bu eyden her birinin bunlardan hangisine daha yakn olduunu grmek gerek. PROTARKHOS - Gzellik, gerek ve lden sz ediyorsun, deil mi? SOKRATES - Evet. Ama, nce gerei ele al, Protarkhos. Gerei al ve bu eye, zekya, geree ve haz duygusuna bir bak. Sonra, uzun uzun dn ve kendi kendine, hazla zekdan hangisinin gerein yakn akrabas olduunu syle. PROTARKHOS - Bununla zaman yitirmeye ne gerek var? Bence ikisi arasndaki fark, byktr. Gerekten haz, dnyann en yalanc eyidir ve hep derler

122

ki, en bykleri saylan ak bazlarnda ilenen, yalan yere yemin etme ya da yeminini bozma gnahn tanrlar bile balar. nk hazlar, ocuklar gibi, her tr zekdan yoksundur. Zekysa, tersine, ya gerekle ayn eydir, ya da ona en ok benzeyen, en gerek olan eydir. SOKRATES - Bundan sonra, ly ele al ve bunun hazda m bilgelikten daha ok, yoksa bilgelikte mi hazdan daha ok bulunduunu anlamaya bak. PROTARKHOS - Bana yaptrmak istediin bu i de g deil. Bence doada hazdan ve ar sevinten daha lsz hibir ey bulunamaz; zek ve bilimden de daha ll hibir ey yoktur. SOKRATES - Gzel syledin. Ama gene nc karlatrmay da bitir. Bizce zeknn, haz duygusuna oranla, gzellikten pay daha m oktur? yle ki, zeknn hazdan daha gzel olduunu syleyebilelim. Yoksa, tersi mi? PROTARKHOS - Hi kimse, Sokrates, ne uyankken, ne de dte, hibir yerde ve hibir biimde, bilgelikle zeknn irkin olduklarm ya da olabileceklerini ne grm, ne de dnmtr. SOKRATES - Doru. PROTARKHOS - Halbuki kim olursa olsun, bir kimsenin zevklere ve zellikle en bykleri denebilen zevklere daldn ve bunlara esiz bir maskaralk ya da kepazeliin yolda olduunu grnce, biz bile utancmzdan kzarr, bunlar gzlerden uzakla123

trr, elimizden geldii kadar saklar ve bu trl btn hazlar, sanki ktan karmak gerekirmi gibi, geceye brakrz. SOKRATES - O halde, Protarkhos, burada olmayanlara haberciler yoluyla, burada bulunanlaraysa szlerinle unu bildireceksin ki, haz ne birinci, ne de ikinci iyiliktir. Ama birinci iyilik., ldr: ll, zamannda olan ve buna benzer baka nitelikleri bulunan eydir ki, ona, lmsz doadan payna deni alm gzyle bakmalyz. PROTARKHOS - Bu, sylenen eylerin apak bir sonucu oluyor. SOKRATES - kinci iyilik, orantlk, gzellik,, yetkinlik, yeterlilik ve bu trl eylerdir. PROTARKHOS - Bu da yle grnyor. SOKRATES - imdi de nc sraya, dndm gibi, zekyla bilgelii koyarsan, gerekten pek ayrlm olmazsn. PROTARKHOS - Kukusuz. SOKRATES - Drdnc sraya yalnzca ruhla ilgili olduunu sylediimiz eyleri, yani bilimleri, fen ve sanatlar ve doru dnceyi koymalyz, deil mi? Bunlar, dorusu, ilk sradan sonra gelir ve dolaysyla drdnc sray olutururlar. nk bunlar iyilie, hazdan daha ok yakndrlar. PROTARKHOS - Olabilir. SOKRATES - Beinci sraya, ac duygusu olmadn sylediimiz hazlar, yani bir blm bil124

gilere, bir blm de duyumlara yolda olan ve ruhun kendisinin katksz hazlar adn verdiimiz eyleri koymalyz. PROTARKHOS - Belki. SOKRATES - Orpheus derki: "Altnc ocuktan sonra arknza son verin." Sanrm ki, bizim tartma da altnc yargda sona erdi. imdi ancak, sylediimiz eylere bir balk vermekten baka iimiz kalmad. PROTARKHOS - Evet, byle yapmal. SOKRATES - imdi, nc kez, kurtarc Zeus'a kredelim ve ayn sz bir daha ele alp tartmay bitirelim. PROTARKHOS - Hangi sz? SOKRATES - Philebos, iyiliin, btn trleriyle, hazdan baka bir ey olmadn ileri sryordu. PROTARKHOS - Gryorum ki, Sokrates, tartmaya, nc kez yeni batan balamak gerektiini sylemek istiyorsun. SOKRATES - Evet, ama unu dinleyelim: Btn bu anlattm noktalar zaten aklmdayd. Hem bunun iin, hem de yalnzca Philebos'un deil, daha biroklarnn da ileri srd o kan bana aykr geldii iin, insann yaamnda zeknn hazdan ok daha yararl ve ok daha iyi olduunu syledim. PROTARKHOS - Doru. SOKRATES - Ama, baka birok iyiliklerin de bulunabileceini dndm iin dedim ki, bunlardan daha iyisini bulursak, bu kez, ikincilik konusun125

da, zekyla haz arasnda kopacak kavgada zeky tutarm ve dl haz duygusuna kaptrmam. PROTARKHOS - Gerekten, bunu da syledindi. SOKRATES - Sonra bu ikisinden hibirinin yetmedii konusunda yeterli kantlar bulduk. PROTARKHOS - Bu da pek doru. SOKRATES - Tartma, zeknn da haz duygusunun da salt iyilik olduu savn bsbtn rtt. nk bunlarn kendi kendilerine yetmek gc yok; bunlar, hem eksik, hem de yetersizdirler. PROTARKHOS - Bu da ok doru. SOKRATES - Fakat bunlarn her ikisinden de stn olduunu gsteren bir rakip ortaya knca, zeknn, stn gelenin zne, hazdan yz kat daha yakn olduunu grdk. PROTARKHOS - Bundan nasl kuku duyulabilir?. SOKRATES - O halde, szlerimizden kan yargya gre, haz duygusunun gcn beinci sraya koymak gerek. PROTARKHOS - Herhalde. SOKRATES - Dnyann btn kzleri, atlar ve hayvanlar hazdan baka bir ey peinde komadklar iin, onu birinci sraya koymak isterlerse de, buna olanak yok. Nasl biliciler kulardan yardm umarlarsa, insanlarn birou da, hazlara inanmtr; hazlarn yaammzda en iyi ey olduu kansndadrlar ve
126

hayvanlardaki itahn, bir felsefe perisinin esinledii szlerden daha salam bir kefil olduunu dnrler. PROTARKHOS - Sylediinden daha dorusu can sal. Hepimiz bunda sz birlii ederiz. SOKRATES - O halde, brakn da gideyim. PROTARKHOS - Ufak bir nokta daha kald, Sokrates. Eminim ki bizden nce konuyu brakp gitmezsin. Sana o kalan eyi anmsatrm.

127